Acerca de este libro

Esta es una copia digital de un libro que, durante generaciones, se ha conservado en las estanterías de una biblioteca, hasta que Google ha decidido
escanearlo como parte de un proyecto que pretende que sea posible descubrir en línea libros de todo el mundo.
Ha sobrevivido tantos años como para que los derechos de autor hayan expirado y el libro pase a ser de dominio público. El que un libro sea de
dominio público significa que nunca ha estado protegido por derechos de autor, o bien que el período legal de estos derechos ya ha expirado. Es
posible que una misma obra sea de dominio público en unos países y, sin embargo, no lo sea en otros. Los libros de dominio público son nuestras
puertas hacia el pasado, suponen un patrimonio histórico, cultural y de conocimientos que, a menudo, resulta difícil de descubrir.
Todas las anotaciones, marcas y otras señales en los márgenes que estén presentes en el volumen original aparecerán también en este archivo como
testimonio del largo viaje que el libro ha recorrido desde el editor hasta la biblioteca y, finalmente, hasta usted.

Normas de uso

Google se enorgullece de poder colaborar con distintas bibliotecas para digitalizar los materiales de dominio público a fin de hacerlos accesibles
a todo el mundo. Los libros de dominio público son patrimonio de todos, nosotros somos sus humildes guardianes. No obstante, se trata de un
trabajo caro. Por este motivo, y para poder ofrecer este recurso, hemos tomado medidas para evitar que se produzca un abuso por parte de terceros
con fines comerciales, y hemos incluido restricciones técnicas sobre las solicitudes automatizadas.
Asimismo, le pedimos que:

+ Haga un uso exclusivamente no comercial de estos archivos Hemos diseñado la Búsqueda de libros de Google para el uso de particulares;
como tal, le pedimos que utilice estos archivos con fines personales, y no comerciales.
+ No envíe solicitudes automatizadas Por favor, no envíe solicitudes automatizadas de ningún tipo al sistema de Google. Si está llevando a
cabo una investigación sobre traducción automática, reconocimiento óptico de caracteres u otros campos para los que resulte útil disfrutar
de acceso a una gran cantidad de texto, por favor, envíenos un mensaje. Fomentamos el uso de materiales de dominio público con estos
propósitos y seguro que podremos ayudarle.
+ Conserve la atribución La filigrana de Google que verá en todos los archivos es fundamental para informar a los usuarios sobre este proyecto
y ayudarles a encontrar materiales adicionales en la Búsqueda de libros de Google. Por favor, no la elimine.
+ Manténgase siempre dentro de la legalidad Sea cual sea el uso que haga de estos materiales, recuerde que es responsable de asegurarse de
que todo lo que hace es legal. No dé por sentado que, por el hecho de que una obra se considere de dominio público para los usuarios de
los Estados Unidos, lo será también para los usuarios de otros países. La legislación sobre derechos de autor varía de un país a otro, y no
podemos facilitar información sobre si está permitido un uso específico de algún libro. Por favor, no suponga que la aparición de un libro en
nuestro programa significa que se puede utilizar de igual manera en todo el mundo. La responsabilidad ante la infracción de los derechos de
autor puede ser muy grave.

Acerca de la Búsqueda de libros de Google

El objetivo de Google consiste en organizar información procedente de todo el mundo y hacerla accesible y útil de forma universal. El programa de
Búsqueda de libros de Google ayuda a los lectores a descubrir los libros de todo el mundo a la vez que ayuda a autores y editores a llegar a nuevas
audiencias. Podrá realizar búsquedas en el texto completo de este libro en la web, en la página http://books.google.com
 - -
-- ---
------- -----

~~ \

- ſ
~" " -

•*

»este» atte excott - • -*

*.

出出!时
l
난 Н
-
- f
LILDE D ID ſld - {

Κ. Κ. Η Ο FΒΙ Β L Ι Ο Τ Η ΕΚ
OSTERR. NATIONALBIBLIOTHEK

- 兴69.G.46
**
---- ~~~~ *^~- ----------- – — ± -- ----- - -- -- - --
- ം--

º
|

-
ſ

I VL II C AE S A R I S
S C A L I GER I

EX O T E R I C A R V M EX E R C I TA T I O N V M

LIBER

QV IN Tv s D E c I M v s,
DE

sv BT IL ITATE,

AD -

HIER o NYMvM cARDA NvM.

| Inextremo duo funtindices: priorbreuiufculus, conti

nensfcntentias nobiliores: alter opulentifsi
mus,pcnè omniacomple&ens.

L V T E T I AE,

Ex officinatypographicaMichaclisVafcofani,
uia Iacobæa, adinfignc Fontis.
M. D. LV II.
CVM PR IV ILE GIO REGIS.
 ~

Αιδείθα διοπιφίων όχι τον βασιλέων,

Ανδειφόνου νέον όντα πνείσνοω μήςοι ενυύς:
Νώ δε διανλοδοξμων ιερον σωτήρα καμόντων:
Συβρέος κρυφίων ήρωα πανίσοεα θεία:
Ζωοτόκου μελίφθογγο αγόρω νάμα σοφίας:
Καίσαρα τίν Σκαλανόν Ιάλιον αδεεςμύτην:
Φύπος άeανίνι γλαφυρής ακτίνος άωτον.

- - - - -
 MI C H A E L I V A SC OS A N O
1 v L 1 vs C AE s A R
S C A LIG E R S.

V M primùm nominis mei fpccimen o

, lim tuisaufpiciis, ut ita dicam, fuerit in
// auguratum:eadcm fortuna,quctum mi
% hitam benigné fauit,nuncrccurrentefa
to quodam tuam fidem,operam, diligen
rtiam deintegro cum mea dignitate con
iunxit. Quid enim mihi potuit honorifi
- - centius euenire, quàm meas uidere lu
cubrationes à doâifsimo uiro fummis impenfis adeo cele
bratas, atque frequentatas: ut rei fuae familiariscam demum
habucrit rationcm, quam mea commoda poftularent? Itaque
ucrba, quibus tibi gratias agerem, cùm mihi nulla effe uide
rem:cqnicci oculos in librum quendam, quo tuam, fi qua par
te poem, beneficentiam remunerarer. Cardaniliber De fub
tilitatc quanta fit ha&cnus commendationc circumlatus,
quantaetiamnung gratiaregnet, nonignoras. Is multis in lo
ciscùm praetcr uulgata iudicia mihi ncgotium faccfferet: non
potui, quin quam opinionem mihi temerè feceram, confultò
non folùm deponerem,ucrumctiam teftarer. Quare feci : ut
mcarum fententiarum,quoadficripoffet, cxtarct publica mc
moria. Hofcc Commcfitarios quicui re&è darem, nondum
inueniffem,fupprefsitotum hoctriennium, ut ncceffàriò, ita
non inuitus.Nuncuerò na&tus Ianum Maumontium, ſumma
uirum nobilitate,rara eruditione,fingulari erga mc fidc atque
pietate, tuum intima familiaritate ncccffarium, pcr cum tibi
mitto: utquoniam iampridem totius penè Reip. literariae uo
cibus cfflagitantur:fiinùtriufq; rem 醬 uideatur,ut cos cmit
tas in lucem: fint tuorum erga me mcritorum, mcae in tepe
nitus obligatae uoluntatis perpetuum poftcris monumcn
tum. Valc. XIIII. Cal.O&obris.
a ij
 Scaliger candido Leótori.
£zj*?33
స్త్రీ sº
º A N v s Maumontius,
rum,Naturg, uir & generis
Dei,cognitione nobilitate,&
illuftris,cùm librumlingua
meum
స్ట్రీ fubtilitate Lutetiam perferendum curaffet : aliquot
‫ فنﻟنﺩا‬,poft
diesfcripfit ad me de Cardani .etrom Deinde petiit
º
££.£§* üt fefaceremi certiorem:utra ex editione loca excepiffem,
quae digefta effent ad meas difceptationes. Poftremò, quidfibi uellent
numerorum notae, quae marginibusafcriptae effent. Quòd ad Cardani
interitum pertineret: refpondi, eum maturum illi ipfi uiro nunquam
fàtis laudato fuiffe: quippe cui nihilferè fupereffet ad perfeétam erudi
tionem: nobis, totique Reipublicae literariae acerbifsimum, qui quoti
dianis eiustum inuentis,tum iudiciis magnam ftudiis noftris acceßio
nem forèſperabamus. Mepraetercaeterospriuarum eſſe: non ſolumte
fte,uerumetiam autore meorum ftudiorum . Quòd ad editionem atti
neret,mihi praeter unam notam efle nullam. Non enim in hafce terras
perferuntur uel libri, uel librorum fama de Philologia:fed circumfe*
runturpotius mercatur£ commentarij,aut forenfium libellorum fasci
pleni. Vbi primùm editi fuiffcnt libri Cardani Defubtilitate, quàm re
centiſsimos miſſos adme eſſe Lugduno à Piſcilla Lucenſitrapezita . Hn
iis metum praecipitem adeò exercuiffe, paucif$imis diebus,ut, quâtum
extat nunc,explicarim. Quare ordine eodem,quo fcribit ille,me etiam
fæpè inuitum traétüpotius quàm obfequutum. Numerorum uerò ho
cas, quibus, C, litera effet adiun&ta, partim capita librorum Ariftote
lis, qui in contextu fcribuntur, defignare : partim portiunculas com
mentariorum Auenrois,quibus ille Philofophi loca minutiores in par
tes fecuit ; quò commodius haererent fententiisexplicationes. Id quod
à Philopono quoq; & Alexandro faétum uidemus. Vbi uerò literâ illa
nulla eft: fimplicibusillis numeris fèétiunculae illae capitum Ariftoteli
corum indicantur.Auenrois autem difpofitiones fècutusfum:propter
ea, quòdprimis Lycei fàcrisinitiatus in illius uiri uerbaiurare coaétus
fum à præceptoribus meis,Buccaferrea,Petro Pomponatio, Zimarra,.
Tiberio, ង៉ុណ្ណ , ut ingenuè fatear, fæpius Ariftotelem ad Auen
roim,quàm hunc ad illum referebant. Hac in re ne quidtibi negotium.
facefferet, haec ad Maumontium fcripfi: cui, quantùm non poeiiituerit
te mearű lucubrationum,impræſentia debes: Vaſcofano uerò de mea
aignitate optimè meritoiampridem debuifti. Vale. -
 Ioannes Bergius medicus Leétori beneuolo. -

„ v M dono miffus ad me effet liber Hieronymi Cardani

W De fubtilitate, tituli fpecie cömotus, acnouitate librum
乞 è totum percurri.Deinde gratum mefaéturum fperans,ad.
º º Iulium Caefàrem Scaligerum patré,& magiftrüm meum
j§ mifi.Quiuteft & familia,&animo nobili,honorificè ex
° ` cepit,& quatriduoita diligenter examinauit, nullo (uo.
rumnegotiorum intermiffo, ut quae noua, reétáq;à Cardano diéta pu
tabam, ualidißimis, atque è penitioris Philofophiae petitis tationibus
euerfa & legerim,&intellexerim. Hæcis cùm penèludensfeciſſet,fibíq;
potius,quàm pofteritati, ficut & alia multa, conftituiffe uideretur, tumi
aliorum precibus,tum meo rogatu in eam fententiam defcendit,ut no
luerit nos amplius in erroribus Cardani uolutari. Hoc quidem libens,
editionem uerò inuitus.Eft enim tanta uiri huius incomparabilis & bo
nitas,& modeftia,ut nemini detrahat, omnium conatusprobet: tãtùm.
abeft,ut uelit maledicere.Dolet tamen,& mecum faepe queftus eft, tum.
aliorum incöfideratas praecipitationes,tum amicorüm éfflagitationes,
quibus ipfe quoque,quätùm in nobis eft, fimilem fibi facere cogaturin
iuriam.Propterea dicere ſolitus:ſi Cardanusingenio ſuo peregrino fre
num Italicum impofuiffet, futurum, ut mirificas ederet fpecics meritae,
atque aeternae gloriae. Itaque in toto opere harum Exercitationum pa
reritis more eum modeftèadmonet errorum: rarò acriufculè caftigat,
ubi religionistemeratae fùfpicio eft. De earum uaria, ac penèimménfâ,
eruditióne dicere non patitur hic locus. Verùm ut operis cognofceres.
praeftantiam, rerum indicem affiximus fàtis amplum: ut & pófles certa.
confequi capita:&ex ungue cognofceres Leonem,imò uerò hominem.
ex umbra.Inuenies omnia noua,fubtilia,ardua,exquifita:ut unumtan
tùmlibrum hunc tota uita, nec quicquam aliud confeciffe uideatur.
Non importunis ႏိုင္ရန္ကုန္သူ interpellationibus, Precibus, exprobra
tionibu§, qui omnibusex partibus ab ultima ufque Gallia ad 盟
tidie conflüunt, occupatum : non litibus, quibus totum noftrum fécu
lum hydrops eft,excrüciatum:non familiaribus negotiis,quorum mo
lem 醬 füftinet,diftriétum effudiffe:fedleni,hilari,ac quieto,ut folet,
uultu,atq;animo in amoenißimis recefsibus, in mediisfcholis, fummó
in otio meditatum putes.Tantalinguae puritate, ut uelTcrentium, uel
alterum Caefàrem loqui credas,ubiPhilofophigfalebrae patiütur.Certè
non minoreſpirituutranque uitam coluit.Namſicubi deflexit à uenu
ftate Ciceronis, coa&usfecit. Nimirum quid in libero genere dicendi
poßit, fàtis patet ex aliis eius monumentis.Neq;fcribere 蠶 quod
âliquando iocantem audiui,penéhis uerbis. Ciceroin quadam oràtio
nefminarur:fifibifaciantftomachum,triduo futurum Iureconfultum*:
-- ~ *
, #. 11),
ago,fimihiftomachum nonfaciam,trihorio (ut loquitur Außnius)
fíámiCiceronianus.Profeétò quantus orator effe potuiffet,oftendit eius
orationisefficacia, ac neruus. Permiftifalesacerrimifimul, atqueim
primisuerecundi.Præfatioperfuſa eſteocoloretota,quéduétum Græ
çi Rhetores uocant:quo quafiironiaefpecies adumbratur.Abeatamen
differt.Ipfi uerò iociconditifuntplerifquelocis,folida ac philofophica
cun&atione.Serò enim afferit,quoduentilat difsimulädo.Ingenijuim,
uel ftabilem,uel uerfatilem: infinitam, ac penèincredibilem omnium
fcientiarum notitiam:uniuerfalis æquè,acparticularisnaturae exaétif
fimam difcufsionem: iudicijcertifsimos conatus, atqueexpeditiones:
expromptam rerum, locorúmque Ariftotelicorum in memoriafupel
1e&ilem admireturis,quifciatperpaucorum dierum operam effehänc,
necnifiexfurtiuis,ut ; atqueinterpellatishoris. Et quod ad
datadmiraculum,propria manuconfcripta omnia.Vtinam mentem
Deusillidet, ut quémadmodum non fibi,fedaliisuiuit: ita etiamfcri
fifTe uelit.Totefiim,talia,tantafupprimit,ut multorum uirorum,non s
器 minusingenio,iudicio,manuufuseffeuideatur. Rl

ēiç Σωκλανόν.

ό Σκαλανί, ο τής γλώωσης της Ελλάδος Ελλάς,

Και της ρωμαϊκής Ρώμη άμ αυτοτάτη.
Ιαπός σοφός ο Σκαλανός, στφός αφόλογός τε, -

Γezμματικός τεσοφός, ο σοφός ισοεικός.

Ταύτα μόυ έτως ζüν άπαντ επί πάπ 3 τούτοις
* Ρήπωρ, ποιητής, παύτα σοφος Σκαλανός.
έι, γνώ ο Σκαλανός λειμώνα, ενώματo παύτα,
Μκαών, ύ μουσων παίτα πίπωκε δεύουν,
Ανεαπι. -

* - -
ièiç Toy du/7oye

Τελυγίπ Ζίωός θυγάτηρ πολύμηπ. Αθιών

Παρθένος καισα καλή παύτα, έφευγε γάμοις.
ταύτα δε μαψιλάκα ψευδώς ύεισαν αοιδώ,
Τόνικα ο πάμπα ψευδία ταύτα πίλει.
Γείνατο γαό σε Διός τέκνον φίλον Αστυτών»
- Μαμάδος ηθυλόfώ շամ μιγείσα γάμοι.
έ, σ' οώ Τειτωνίς τέκεν, ο πάτερ, έπγε θαύμα
Ει πάϊν ονμότη έκπστ παπλύ.
ίμζορτος Κονδίμιεύς.
Ivl 1 1 c AE s A R I s s c A L I G E RI,
IN LIBR VM DE SV BT IL I TATE,

ad Hieronymum Cardanum,
PR AEF A TI O.

§Y\Χo M ■ n 1 s tuifplendor, atque magnitudo, Hieronyme

§ Cardane, uelignauifsimumiquenquepoteraraccendere
ladobtreétationem: nifi nobis omhibüs compertum ef
fet:tetuamgloriam non cumpublica utilitatefolùm,fed
§Â\% cum fingulorum quoq; laudeconiunétam effe uoluiffe.
-

Quocircalicuit nobisprocul ab omni ftudio cötentionis otio frui, atq;

tranquillitate literaria: notrófq; animos tanquamin arce quadamue
ritatiscollocatos continere, quamtu pofteritati magnisoperibusexae
dificafTes. Neque enim leétifsimae deerant qbferuationesinfinitae pené
lećiionis: & ingenijuigor infignisad omnium fcientiarumi mi
nutißima qugque momenta confequenda.Acerrimum uerò iudicium,
quod ego animiam Sapiêtiae uocareconfùeui,etiam fupererat.Diligen
ferergo legenti mihi difceptationestuas,in quibus de medicorum con
trouerfiis cognofcebas,ueniebat in mentem,nonfolùmdebere nos hec
tibi,quae apud ueteres autores defiderarentur: uerùm etiã exoptandum
porrö nobiseffe,tum ut multò plurafcriberes,tum ut quae fcripfiffes,in
manusnoftrasperuenirét.Quain re quanta animi noftricupiditatefue
rant inflámati,tanta nos benignitare profèquuta Fortunafüit. Eanan
defubtilitatefubtilißimis uelinuentis, uel iudiciis difputafti: ut nihiliâ
uniuerfà narurapracterea requiri poßeuideatur.Náquiliberde Mundo
Philonis circumfertur, patriis haeret narrationibus: parum admodum
uerfaturin noftrati Philofophia. M.TullijCommentarius De uniuer
ſtatemutiluseſtiniuriatemporum. Apuleijſimilisconatus autorisin
fcitia,autincuria deprauatusfuit.Solusillelabor, qui Arift.nominiat
tribuitur eiufmodi compendijinfcriptione, fuftinebat uniuerf£ naturæ
dignitatem,quae humana poteratintelle£tione capi. Atenimuero cùm
Pfiilofophus illefummafäftigia delibaffet : eius exëplo tu non tamimi
tationefhinftituiffe, quàmperindeatq;propofitisgloriae praemiis cum
ipfius diligétia,ac magnitudine certareuifus es.Hosequidem librosin
gentislaboris,uarię do trinx,fummiingenijpleniſsimos cùm animad
ûertiffem,in eam adduétusfum opinioné: ut mihi iam paucifsimarum
rerum cognitionéfupereffefperarem. Tädem uerò eum na£tus locum,
ubi dicis:âliquem aliquando exoriturum,qui materiamipfàm hancfu
fiusఫి foregratißimum,idfi üllo unquamtempore conti
 т в Ав в А т і о.

giffet:fàné uerò qui antea tot fcientiarum cumulum,quo caeteros mor

tales anteis, in te admirarer: hanc tuam aequanimitatem, qua teipfum
fuperabas, adaffectum quempiam diuinum referebam. Felicisimi fue
rat hominis, attigiffe metam ultimam iudiciorú noftrorum : at tibiipfi
tanto Philofophouelfolos anteponere conatus aliorum, nonnificer
tæ fuit diuinitatis.Hunc ego arbitror effe habitum illum,quem Sapien
tiae noftrae dux Ariftoteles extra,fupráque omnium ambitum uirtutum
in Heroicis animisftatuebat. Quare dum haec ftupidus, atque alia tua
circumfpicio: dulcedine quadam,nefcio an deceptus, certè captusfum
imitanditui:quem ad eiufcemodi faftigium,nonnifi multarum artium,
ac maximarum uirtutum antegreßione eueétum effe iudicabam.Igitur
auidius horum librorum leétione repetita, nihil in rebus mancum, ni
hil in oratione fuperfluum occurrebat. Arbitrabartamen breuitatem
illam,qua in utroque Ariftotelem repraefèntas, non tam egere praefidio
propter fè,quàm parere cupiditatem aliisauxilij petendi adintelleétio
nem.Mihi üerò praeter caeteros,qui antehac meliorem aetatem inter ar
ma & temeré,&fruftrà, & miferé prodegiffem : nunc ferae cruditionis
rudimentum, nouitatem meam trepidatione quadam minus liberali,
fed non impudenti,&fui confcia profiterer. Vt enim quaeque maximè
praeclara,ita diligentißima egere difquifitione uifafunt. Paulatim ergo
çùm meipfum multis locorum difficultatibus obtuliſſem: (arridebate
nim aditüs rerum uarietate, qui fefè facilem dare nobis per initia uide
batur) ea me in loca indui, unde pedem referre non liceret. Creuit ibi
tamen fimul animus cum periculis: fubiitque indefeffum opera multa,
atque laboriofà. In quam minustempeftiua imprudentia impulfùm fæ
pefui confciaimbecillitasreuocauit: Sapientiae ftudium perpulit, ut ad
Xcalcem ufq; deducerem obftinaté. Quod ftudium in partes quidem ua
riasfaepenumero fcindebaturadeò, utiam & puderet audaciæ, & taede
ret laborum,& poeniteret progreſsionis.quoad me confirmauit huma
nitatis tuae recordatio: unde meipfùm adigerem ad hoc genus Exerci
tationum,in quo circa res alias&plurimas,& maximas, diu multúmq;
uerfàtuseram. Vt quae ad acuendos animos noftros uel ultro omifèras,
uel confùltò innouâras, uicißimtibiproponeremus, uel tanquam füp.
lementa recenfenda, uel quafi publico in certamine perpendenda.
鷺 enim contradiccndi,aut contendendi ambitione motus,fedcom- '
muni omnibus ftudioßs iure excitatus, ea protuli coram te maximo o
mnium confenfùliterarum di&tatore iudicanda: quae nonnifi tua opera
nobis effe plana poffent. Quamobrem qui uideas haec, quafifefe dede
re in clientelam tuam: fpero haud committes, ut uel animi noftri can
dorem negligas, uel contemnas nouitatem. Sediam nos exercere in
cipiamus. -
 P R I M A.

Qy ID SIT S v BTI LITAs.

L i £ R 1 titulo nobis incipiendum eft.
Infcribitur enim DeSubtilitate. Quam
obrem tui confilij quafi agens interpre
tem,eius initium re&è ducis à definitio
ne, quam ficftatuis : Subtilitas eft ratio,
qua fènfibilia à fènfibus, intelligibilia ab
§ intelle&u difficile apprehendunrur. O
portet igitur prius uocis ipfius ufum co
- gnoſcere : à quo ſaepenumero puehimur
in rei perceptionem: quemadmodum Plato in Cratylo, multis in
locis Ariftoteles oftendit. A filis tenuioribus originem traxifle
uidetur: quae in tela benetexta oculorum aciem penè fallunt.Vn
de fignificationis proportio ad alia quoque fumpta fuit. Itaque
tum orationi,tum ingenio M. Tullius attribuitfubtilitatem.In
oratione duplex eft.Vna,limatio, aut ex ea tenuitas dicendi quae
dam,quae careatfucco:ut in Lyfia. Haec eftcótraria ီ|ို့
defigniationi. Etenim in fecundo deGeneratione, fübtile ideft,
quod replet : quae facultas humidi propria effe dicitur. At Lyfiae
oratio,exuéta,exilis,ftrigofa,ficca à Cicerone exiftimata eft.Alte
ra fubtilitas orationis eft, argutia:quae uis exiftit difputationis:
quotiesea dicimus, quae nö omnibus apparent. # eadem
quoqueacuta uocatafunt.Quanquam nö propter hocfolum,fed
etiam quia permouent,eft eis acuminis appellatioimpartita. Haec
fubtilitas abea, quae in ingenio fita eft,proficifcitur: cuius facul
tatem acutam & agnofcimus,& appellamus:proptereaquòd inter
cauffam penetrat,& effeétum. Atque ea fànè poteftäslongè ma
ximi uidetur effe momenti, propter illorum affinitatem, atque
coniunétionem. Tanta cnim eft,ut Philofophus in primo ನಿ
a
 : 1 V L I V S C AE S A R S C A L I C E R

riorum,Principia ftatuerit ea demonftrationis,& cauffas,quas in

ter,& conclufionem nihil penitus intercederet.Iccirco in artibus
eadem quoque ratione deprehenditur fubtilitas. Quippe non nifi
ab ingenio 器 producüntur opera fùbtilia:ficuti contrà, hebe
tis uulgares fünt effectiones: quod hebetudo fit acumini cótraria.
His ita conftitutis,in Natura nulla uidetur effe fubtilitas. Vna e
nim eft Natura,non multa:uelut hominum ingenia. Quin illa uis …
ipfà Dei eft: quae non plus operae pofuit in hac uniuerfi coagmen
tatione, quàm in abiectißimi ligni cöfe£tione. Neque fubtiliorem
fèfè profeíía eft:ubi effecit, uti fuo beneficio lapis Herculeus habc
ret cauffas in feipfis cohibentes efficientiam attraétionis: quam
cum materiæ primae formam indidit aeris, ob afcenfionem.In il
lius igitur operis cùm fit æqualitas: fùbtilitatis attributione metita
eft eas à fèipfâ imbecillitas humana.Propterea enim quod uniuer
fàm motus rationem ducimus in tribus tantum, furfüm,deorfüm,
circum: admirabilis iccirco ferri acceffus ad Herculeum lapidem
uiſuseſt. At contra, ſubtilius contemplanti admirabilioruideri
debeat terrae defcenfio totius ad punctum illud, quod in uniuerfi
medio fòla imaginationis ui comprehendi poteft. Et quaerimus:
quam ob cauffam res ad rem 蠶 fèfè, id eft ferrum ad Magne
tem:quareterra ad id,quod nihil eft,moueatur:non quærimus. Si
igitur in re non fit fubtilitas:non erit ratio intelligibilitatis in ipfo
obie&to : quemadmodum conftitutum erat in definitione. Nam
quid appellas rationem? An tì iì ù òyz? Haud opinor.Non enim
fubtilitas forma eft,fèd accidens.Ratio auté in re , eft » 352«,aut yt
»£aiz , aut τὸ η ύ άra. Efto tamen in re fubtilitas, eâque duplex.
Quippe aut in iis,quæ natura conftant:aut in iis, quæ 黜 arte COn
ficiuntur.Hifce tuae definitionis uis fanè competat: etfi uerba non
fèquuntur. At enimuerò cum & in naturæ poteftate , & in artificis
intelleétu fit etiam fubtilitas: contraria tuae defcriptioni definitio
excogitanda erit.Ita uerò fànè,fi diuifio illa praeceflerit, quæ uerbi
tollat ambiguum fignificatü.Differt enim fübtilitas,quæ eft in re,à
fubtilitate quae eft in autore rei, nö fübieéto folú, fed étiá ficut effè
&tus,& caufla.Hæc enim illius efficiens eft,& principiü. Quareilla
difficile cognoſcitur:haec facilè cognoſcit.Vtriuſquerò natura ti
bi fuit explicanda:quia utranque traétas in hifëe cömentariis.Quin
illa quoque prior haud uno modo cognofçi poteft. Ná quaedá fub
tilitas eft ob cauffarum ignorationem : ut quiare Galli obtutum ex
horre£at Leo:Suis ftridorem Elcphas,ut aiunt ? In quibufdâ cauſ
fa quidem non latet nos, fèd cauffæ cohaefio cum effcétu. Veluti
cum motu lique£it plumbum:liquefactionis cauffam, motum ef>
fe, manifeftum eft.Non cnim liqüefcit,nifi moueatur. An uerò fit
Ca
 I5 H S W B T I L I. T. A. T E A D C A R D A N V M. 2. '

ea cauffaimmediata:hoceft,an protinus perfè cohaereat cum ef

fe&tu, nondum compertum habemus. Iccirco porrò quærimus:-
sit ne attritio aeris,quæ illo in motu fit:án ne ea quidem proxima, ,
fèdattenuatio:qua transferaturaeris natura ad naturam ignis. In
aliis difficultas éa eft,ob inæqualem proportionem,quae exiftit in
ter cognitum,& cognofcentem. Etenim inter praeftigiatoris ma
nus quodeft,uideo.Mutatur enim fpecies uel propter celeritatem, ,
uel propter aliud. Quare uerò mutetur, latet me. Quodfi in Ho-,
meri Iliade,tam pufilIa,quàm refert Plinius,perfpicienda cuiufpiâ ,
fènfùs laborabat: ncutiquam in re fuit difficultas illa. Fuiffenán
que uifibilem,ex opificis uifione fateri cogimur.Quocirca erit hu
ius,aut illius oculi defeétus,cauffa. In motu quoque extimæ rotae ,
horologij, aut annuli attritione, cum decipitur uifus:ibi nulla eft
adfenfümfubtilitas, fed &avup*7*ia : quæ quam ob cauffam à nobis
dici nequeatimproportionalitas, non uideo . Non enim in foro •
uerfàmur, aut in Romano comitio: fèdin communi theatro Sa- '
pientum,fub oculis ueritatis:cuius fupelleétilem,atque apparatú,
non tam nitidum,quàm opulentum effe decet. Patet autem quod
dicebamus apertius in fempiternis rebus : quarum ad intelleétio
nem mentis noftræ dire&ta aciestam imbecilla eft,quàm ad Solem,
intuendum Nyéticoracis oculus. Quæ omnia quàm potueris una.
comprehendere dcfinitione, uiri do&ti uiderint. Nón enim pro
ximum 蠶 genus aßignarelicct. Alterius autem fubtilitatis, -

quae in intelleétu eft, hunc admodum fortaffe naturam definia

rhus:Vis intelleétus,qua difficilia c9gnitufacilè comprehendun- .
tur. Ab hac fübtilitafeuocati fünt hómines ingenioì. quoniam
ingenium eft,atque fi Græcè dicas, τὸ ἐμφυτον.In cuius uerbi origine
agnofcis τὸ πανάς illud, quod aptum natum Latinis expreßit Ci
cero:in multis autem locis etiam,natura infitum, dicit.Illa igitur
aptitudo, quae à Natura data , uel inftituta, creuit aut #ನಿ -

aüt contemplatione, Subtilitas, meo quidern iudicio, haberi de

bet. Qua in re ficui nimium uidemur fubtiles : nihil profeótò mi
rum,in fubtilitatis indagatione fèfè exercitantem, eius habitum ,
animo induiffe.

2. Non eft unius artificis cognofcere defubtilitate.

c AE r E R v M illud quoque perfpicacioribus iudiciis animad
uertendum,Eam rem, quæ tum per omnia,tum extra omnia uer
fetur praedicamenta,unifoli traćtationiconuenire nonpoile. Sa
nè mültis in locis confiderata, declaratáque eft abs te natura te
nuium:ignis, acris, auri, ferici:quorum រ៉ែ adqualitatis re
a 1J
 1v t 1 v s e AE s A r. s c a 1. 1 o ■ r
feraturpraedicamentum.Subtilitatem ucrò,qua dimetiens, & Ia
tus,interfe nullam commenfus habent rationem, longè aliam iu
dico, ac fortaffe extra praedicamenta omnia : fiquidé priuatio eft.
Quodfi pertinacius ad illorum quodpiam reduci poffe contendas:
id,ut per meliceat,relatio fibi optimo iure uindicabit. Poteft hoc
fànè fieri,quia priuatio non per fè,fedfub ratione fui habitus intel
ligitur: quemadmodum in duodecimo primae Philofophiae pro
ditum eft.Subtilitas quoque illa, quatrochleae quaternæ 醬
efficiunt motum, aliâ in arte, quàm fubtilitas, qua tertiana,
pofteaquàm foluta eft, diebus ftatis redintegrafcit, fedaliis,quàm
íèptimâna. Ergo tam multis, támque diuerfis cùm infit fubieétis,
néutiquam poterit ab uno artifice comprehendi. Nam quid tan
dem commune Deo,elementis , captiofo Sophiftarum commen
to,Rabani cruci, machinulæ farinariæ ? At, dices, communiso
mnibus fubtilitas eft.At nego tibi, unam effe. Non enim eandem
habet in omnibus formalem rationem : quoniam fubtilitatis
principiain Deo nulla.Quae in elementis eft,foli debetur contem
platiofii.In grammaticis alia,alia in machinis.Quare non eft, nifi
inordinata, atque defültoria oberratio haec:intelleétum diftrahés
diuerfis anfra&tibus per corruptibilia temerè, atque incorruptibi
lia: per principia fempiterna,quae funt in Natura:& contingentia,
uã abartificis animio proficifcuntur. Nam tametfiars exaptitu
蠶 oritur naturalium : ueluti coaptatio tignorum ad culmen, è
lignorum,atque impluuij natura: conftruétio tamen illa tota per
açcidens eft. In primo magnqrum Ethicorum negat, unius cffe
(cientia πει το κοινό αγαθού diίputare.
3. Dialc&tica non difputat de omni ente.
H v 1 c tam claro ingenio tuo,tam plaufibili conatui poteft una
fola ratio fubuenire.Dices enim: Quemadmodü Diale&tico tranf
mittere licet uim difputationis per omné ambitum fcientiarum,
quare non ex illius iure mihi quoque lex eadem fit cömunis?Vellé
equidé.Sed duo uidétur effe impediméto,quominus id fieri queat.
Primü eft fine controuerfia. Neq; enim unum in locü omnia cogit
Dialeéticus:fedfeorfum fecundümaterias partitur difputationés.
Id quod in Problcmatülibris palá cognofcitur. Eos enim iccirco
τμβυατι uocabat Ariftoteles: quia fècátur fcientiae, quemadmodü
& res:ficut eft in tertio de Anima. Non igitur una erit fcientia: cui
contemplari liceat entia omnia fùb ratione fubtilitatis. Effet enim
& alia, quae confideraret fub ratione nobilitatis,alia raritatis, alia
certitudinis,alia facilitatis.Quae propter ambiguam communita
tcm ad diuerfà fubieéta,diuerfófque fines,intra unum certum am
- bitum
 DE s w a ri L i r A T E AD c A R p A N v M. 3.
bitum recipinequeunt àSapientibus:adquémodum fub nomine,
acpraeícriptionëfubtilitatisabstefuntcóprehéfa.Sola Metaphy.
fica fefe exercetin contéplatione cuiufcunque entis, quatenus ens
eft.Quid quod ne huic quidem conceditur cognitio rerum:utmi
fcentur in materia:ficut in fecundo fcriptum eft.Tantum abeft,ut
uelilli fummo, acprimofcientiarúomniúdictatori datúfit hoc,
quod hicfumpfiftitibi. Quid quod infexto eiufdem, Ens quoqué
ipfum,quodappellantintentiqnale,reiicitur abipfius operâ:fiüe
ritatis praeceptorě,huiúfque fapientia autorem primů Ariítotelé
affenfionetua dignum putas.Atque haec quidé ex omnium Philo
fophorum fèntentia.Illud uerò etiáfübtilius examinandü cenfeo.
Non enim uidetur effe uerü,quod de poteftate Dialeétici proditü
•ft:Poffeeumiurefuo de omnibusfciëntiis difputare.Tamètfiuult
hoc Philofophus in primo Rhetorices,in primo Topicorum,&in
tertio,ac quarto diuinae Philofophiae.Diale&icus enim artifexeft.
Ars fànè Dialeética,non fcientia.Eius nanq; finis opus. Inftrumé
ta profe&tò fabricat ad docendimodos.Süfij duo fantü,refolués,
& componens. Definiens enim à refòluente nihil prorfùs diffèrt.
Vterque enim utrunq; refoluit,& definitü,& definitionéin partes
fuas:quodalibi demonftratü eft.Inftrumenta uerò,quatuor: Pro
pofitio,diuifio,definitio, demöftratio.Quare horüqüoque partes,
aut eruit è Natura,autipfemet comminifcitur:id quod famiin no
mine, quã in uerbo infinito à Philofophofactú et: Ha-cautéfü
pellex cunétis apparata eftfcientiis ad utendü, profuo cuique cö
modo, atquefacultate. Nam demonftrationibus neceffariis quia
fèmper illae uti nequeunt,probabilibusargumentis eftcommodus
atq;utilis reliétus locus.Id quod etiam ex Platonis Parmenide ob
{èruarelicet.Is dialogus cum de entefittotus,atq; ubique iis utatur
uocibus, quibus primi Philofophi circüfcribuntur fines:cuiufmo
di,unü,plura,fimile, dif$imile,diuifibile,indiuifibile,totú, pars,fi-
nitum,infinitü,& idgenus alia: dialeéticum tamen eüeffe dicunt.
opinor , propterea quòd ad utranque partem difputatur. Haud
tamenid Dialecticus,ſed Metaphyſicus dialeótice.Alioquineadé
quoq;lege Grämaticus diceretur per omnes uagarifciétias.Eiuse
nim inftrumétisutuntur omnes. Verüne Rhetorica quidem cum
Oratoriaeadé eft. Quippears Rhetorica orationi ornatü,atq; uim
apponit ad perfuadédum. Oratoria eftfacultas utens illius ififtru
mentis.Oratoria cft politiae pars:Rhetorica uerò xoyxìc: cuius ter
tia portio Grammatica eft.Qui enim hinc excludunt ipfàm, quia
ufücöparetur,oppidòfallütur.Siquidé ufu quoq; oramus, ufüar subtil.
gumëtamur.Cæterü ufus incertus certis legib* caftigatur:quae le
gesfola poffunt arte cöftitui.Quod autêuêrafint, quae hic praeter
a 11]
 1у т. 1 у з с АЕ s А А в с А т. 1 о в А

omnium opinionë profitemur, ex aliis quoque patet artibus. Na

uem fabricât artifex: qua accepta utitur gubernator, fifculus, re
mex,ue&tor,fua quifque ad commoda, fuofque ad fines: quorum
nullius intereft náuis fabricatio. Sicuti nemo dixerit: ad nauis fa
brum pertinere officia gubernatoris,fifculi, remigis, mercatoris.
Hoc Plotinus quoque docct nos,in libro De animorum reduétio
ne.Diale&ticam enim, quæ de omni ente difceptat,appellat ipfàm
Metaphyficam: Logicam uerò nominat eam, quæ uerfatur circa.
inſtruméta ratiocinădi. Iccirco & in Rhetoricis, & in Topics ap
pellauit Dialeéticam Judauy quandam. Quia eius inftrumenta po
teftatem conftituerent fcientiis ad difceptationes.In fècundo ma
gnorum Moralium,fcientias non dare fubiecti z*jat,fed%%y. Vti
turnauta naui à fabro accepto:non nauigat faber. .
EXER CITAT I O SE C V N D A .

Ordo diuina res in Natura.Pulchra de Veritate orationis.

Iadmirabilius
L v D quoque, quo nihil uel in animo, uel in opere Sapientis
eft, parum fuiffe curae uidetur tanto uiro. Ordiné
dico:fine quo Natura conftare non poteft. Nihil enim abfque
ordine uel meditata eft,uel effecit illa:quemadmodum fcribitur in
I5 o&auo Phyficorum. Itaque ficut intelligentiarum ordinem ordo
fequitur entium:ita entium ordinem intelleétus ಟ್ಗ enim
multafunt per ordinem, unum fiüt quodammodo. Ergo hic cum
fequutus Naturae inftitutum,à fubftantiis initium faciens,ad acci
dentia procederes: At,inquis, à fubtantiis corporeis incipiédum:
quia fènfibiles. Is autem eft ordo à nobis,non à Natura. Poftea ne
sic conftas quidem. Ais enim: simplices præcedent compofitas.
Ordo hic rurfus Naturae.Ab elementis incipis:inde per mifta per
gisad repraefentationes, & orationes, & Rabani delitiasotiofas.
Tandem in fubftantiis abftraétis conquiefcis.In illis etiam peruer
fâ difpofitio eft. Primum imagines ftatuis, inde orationes,tertio
fcripta,quarto loco fpecies. Sanèfpecies anteuertunt. Sunt enim
rerum notæ primæ : oratio uerò earum notionum nota: ficut &
fcripta,quae ab illa,non effentia, fèd fubieéto folo diffèrunt. Quá
obrem nos in Platonicis exercitationibus, non eílefalfàm proba
uimus orationem:nifi fiquis uolens mentiatur.Non enim alſa di
cit, qui fè uerum putat dicere: fèdfalfàs apprehenfàs uerè enun
subtil. ciat 溫 apprehéfiones. Cum igitur Veritás fit,orationis adaequa
tio cü ipfis fpeciebus:falfitas erit in notionibus,quæ funt inanima:
Propterea quòd eæ rebus adæquatæ non fünt: non autem in ora
- - - tione,
 рв s v в т і т. і т м т в Ар с А в р А м v м. 4
tione,quae fpecierum nota eft:quibufcum ei conuenit. Cuius reè
re manifefta demonftratio eft. Sculptura nanque in gemma falfà
erit:quippe quae Cardanum minus ម៉្លេះdelineabit: at non erit
falfa cera:nempefculpturam è Chryſolitho præcife referet. Quare
non rectè ſcripſerunt recentiores:Veritatem eſſe rem menti con ' Viues.
gruentem.Qtiin eft affeétus orationis conueniens menti : Et affé
&tus mentis conueniens rei. Conuenientiam dico nunc æqualita
tem.Eadem enim(utita dicam)menfura eft rei,& mentis: mentis,
& orationis.Ex hifceetiam perfpeétum habebis,an abs te reétè fa
&tum fit,cumfcripturamaboratione fèparafti. Fortaffe diligétio
resilla quoque animaduerfione digna exiftimabunt.Diuidis enim
ſubtilitatem in ſubſtantiam,accidentia, repraeſentationes.Deinde
repraefèntationes in fpecies, & imagines. Videris igitur hafce ab
accidentium fubducere natura. Subtilius fortaffe feciffes hunc ad
modum:Accidentia aut funt in fubftantiis,ut albedo:aut emanât
àfubftantiis,ut oratio:aut abaccidentibus, ut fpecies. Siue malis
sic:Accidentia aut funt, aut fiunt, aut faciunt. Haec, si culpa eft,
grauior fit ab iis,quae fequütur. Etenim poft hanc diuifionem fub
--
tilitatis in accidentia,fubdis: Quaedam in his erunt incerti generis
cuiufdä:utgrauitas,leuitas,figura,durities,perfpicuitas,défitas,ni
tor,afperitas. At uerò incerti fuerint generis, quae neque fùbftan
tiae,neque accidentia.Quod fi quis dicat,incerto ege genere : quia
tam in miftis,quâ in fimplicibus: obiicient obfèruatores, calorem
uoque nihilominusutrifque communem efle:quem tamen inter
ಸಿ certa generarecenfebas.
EXERCITATIO TERTIA.

An Deus sit efficiens Mundi cauffa fècundum Arift.

H titulo,uel
v c nos abduxit totius libri cauffa uniuerfàlis: quae uel fub
in ordine continetur. Cæterùm neutiquam ne
->
gligendum eft, quodais in Præfatione. In eo nanque nobi
->
lißimaefîè poteft exercitatio. De Deo fcribens, Quod, inquis,o-
mnium bonorum noftrorum fimul ille cauffa fit:fiue,ut autor,cú
--
&ta primus efficiat: fiue, ut Philofophi uolunt,iam per fè exiften
tiagubernet,acmoderetur.Non fine iaétura Veritatis, quae efttú
animanoftratis Philofophiae,tum Chriftianae profefsionis funda
mentum,haec abste dici potuere. Praefèrtim cum neque numero
pauciores, neque autoritate inferiores fàpientes fint iis, qui defi
pere maluerunf. Ncmpe Simplicius in primo Phyficorum fcribit,
Alexandrum, & Eudemum exiftimaffe: Deum non efle cauffam
 1v ■ 1 v s C AE S A R £ C A ■ r c E R.

effici&tem,fèd formalem,ac finalem tantùm aeternorum. At Sim

licius ipfè,cum Philopono,& Ammonio,aliifque multis illuftri
體 uiris,opinionem hanc non fòlùm ut falfàm, uerumetiam per
inde atque ab Ariftotelis fententia abhorrentem reiecerunt.Quin
Auenrois multis in locis:aeterna cauffata cffe à primo principio
in triplicigenere cauffae,efficiente,forma,fine. Hanc eius fentén
2. O
tiam colliges in primo de Caelo, & in tertia difputatione deftru
&tionum.Intelligit enim Caelum à Deo faétum:quod ibi dicit ipfè,
genitum,non hoc generandi modo, qui fit cum tranſmutatione,
ac tempore, fed nobiliori ratione. Sic entia omnia dicebat The
miftius,nihil aliud effe, quàm Dei fcientiam:cui affentitur Auen
36 rois in tertio de Anima. Etenim fi eius nutu gubernätur omnia:id
uod nemo mentis compos negare poteft:neceffariò fequitur,eü
醬 omnium fuiffe effectorem. Nam fi non fecit:igitur ab alio fa
&tum acceperit,uel mutuo,uel commodato,uel üi, uel emptione,
uel depoſito, uellocato, uellegitima ſucceſsione, uel in uacuá ue
nerit poffeßionem,uel iuffu täquam minifter,aut fèruus,aut mer
cenarius à domino. Quae omnia cum merae nugae fint, eaeque im
piae(à nullo nanque ante te diétum fuit unquam : Mundum perfe
cxiftere, aut extitiffe olim prius,quàm à Deo regeretur) cum fà
pientibus fàpienter fentiendum:tua difiunétio intanis relinquen
da et. -

- EXERCIT. QyARTA .
Quae de raritate,acdenfitate.
R:teriaeR 1,fumpta
& denfi ratio exmultitudine, inquis,acpaucitate ma
eft. Caeterü neque paucitas,multitudó ue ma
teriae raritatem facit,aut denfitatem: neque raritas,aut den
fitas,'uel paucitatem, uel multitudinem. Pro utroque una eft de
monftratio.Quiacorpus idem nulla faéta materiae acceßione,de
cefsioné ue,rarumfiet, aut denfum. Denfatio nanque, & rarefa
77 &tio eft in generemotus fecundum locum,oétauoPhyficorum.
Fit enim expartium difpofitione: fequitúrque uel caloris, uel fri
I j 艦 uim:uteftinfèptimo eiufdem apud Auenrois. Luculentior
iffetfubtilitas,finos docuiffes:quemadmodum fieri quit rarum
id, quoderat denfum: fiquidem non datur uacuum. Ergo inter
Subtil. unum minimum naturale ignis puri,& minima continua circun
ftantia nullum medium corpus intercedit. Quonam igitur mo
do queunt effepropius,aut fonginquiusfineinteruallo, mutuáue
corporum penetratione ? - - - -- - ------

EXER
 JE Ар с А к олем v м.

EXERCIT. Qy INTA.
De materia. Deuacuo.

22
C concauum
v M materia,inquis, abinitio tota fuiffet, impleffétque hoc
orbis,necpoffet finiri:uacuum effe non poterat.
-' Nam uacuo au&o materiamtolli neceffe erat. Haec fenten
tia uerborüprauitate deteriorfa&a eft. Minus enim à nobis uer
ba illa percipiütur.Necpoffet finiri.Eft fiquidem perfè finita,etiã
fià nulla forma extrinfècus finiatur.Etenim pereffentiam fibipro
priam eft id,quod eft. Finitur etiam Caelo:fihaec,&illius unanon
èft. Omnino uerò finitur differentia corruptionis, fiunaeftin u
troque. Denique finitur neceffariò, quia mundus ipfeterminisfi
nitur totus:igitur & partes.Præterea quidillud eſt?Vacuo auéto.
Augeturenim quodiam eft:&Græcè dicitur ayovr*x*iy.Vacuum
non eft.Deindefac effe: quidnam ipfum augeret ? A uerbis igitur
uitium hoc obuenit fententiae.Caeterum i 驚 quoque uis non fo
lùm nulla, uerumetiam prifcis ipfis pro ម៉ៃ habita. Aiebant e
nim uacuum cum pleno effe,hoc eft cum materia.Quare non ne
garint mutuo inter fe finiri.Philofophi uerò rationes,quibus ua
cuum deftruit in quarto Phyficorum,partim funt naturales, par
tim petitæ ex primaPhilofophia: uelütilla : Vacuum aut effpri
uatio decem prædicamentorum,aut eft dimenfiofeparata. Eiufdé
uerò argumentum de motu momentaneo, quod in inftanti fieri:
uulgo dicunt: fiuacuum effet in Natura, propter refiftentiæ pro
portionem,commouit uirum acrem Auempace. Itaqueis attulit
quaeftionem,quam poftea neque ipfe,neque Auenrois foluere po
tuerunt.Neque enim uerum eft, quod ait:Ea, quæ motoremnon -

habent à moto diftin&tum aétu, neceffariò habere oportereà me

dio refiftentiam : quia nihilina&tu eft, quodaέtui refiftat, id eft
mouenti formae. Nam qui nolethuic acquiefcere fententiae, di
cet. Si materia non eftinaétu, neforma erit quidem : propterea
quòd nihilomagis eftà materia feparata, quàm materia ab ipfà.
Quocirca finon refiftet illa, nequehaec aget. Quippeterra quie
fcente,materiaterrae eftpoteftatemobilis,&forma poteftatemo
uens. Cùm uerò moueturterra,fiforma eft aétui mouens, mate
ria eft aétu mota. Si enim materianon moueretur nifi in poten
tia: non moueretur, etiam cùm moueretur. Non poteft autem
moueri nifi in potentia , fi non eft nifiin potentia. Motus enim.
eftaccidens. At nullum accidens accidit fubftantiae , nififecun
dum naturam eius.Nullum profeétò ensin potentiahabet in aétu
fuaaccidentia.Nondum enim eft fimpliciter.Quare ne 唱quidē.
 1v r i v s c AE s A r s c A t i c E R.

Accidentia fànè funtfubftantiis pofteriora,tum aliis è locis, tum è

fèptimo primae Philofòphiae. Omninò illud inuiétum eft , nedum
醬 : Materia nullum in feipfà motus habet aétiuum prin
cipium.Ergo mouenti refiftit.Opponitur enim nö tanquam con
trarium,ficut forma formae, furfum attollens,deorfum prementi,
ſedtanquam contradictoria:quippe non agens agenti. Alias item
rationes Philofophi recentiores excogitarunt. Quare, inquiunt,
elementa mouentur aduacuum រ៉ែ , cum per ſuam
formam non cognofcant hoc principium in Natura ? Vacuum
non debet effe. Refpondent: Quia diriguntur à primo cognofcé
te: quod ita uoluit conftitutum. At enimuerò non tollit hoc du
bitationem. Id enim porrò quaerimus : quare uacuum à primo
conditore non eft conftitutum. Ergo alij fic dixere : Materiam,
quia eft una, oportet effe continuam. Quapropter non dabitur
interuallum. At antiqui dicent: Principia duo,non unum. Non
folùm materiam, fèd etiam uacuum materia. Argumentum ue
rò fallax: ubi continuum ftatuit pro contiguo. Quippe ne nunc
quidem, cùm uacuum non datur, materia continua eft : fed cius
partes contiguae. Ipfà uerò una unitate effentiae fuae, at non una
continuitate,{èd multa fecundum partes.Si enim effet unum con
tinuum,non effet generatio:quia non effet agens à patiente feiun
&tum. Praeterea minus bene attribuunt materiae omnium en
tium ignauif$imo, nobilif$imam aétionem . Materia nanquc ob
huiufce continuitatis appetitum moueret fèfè ad tollendum ua
cuum. Igitur alij ita exiftimarunt : Non dari uacuum propterea
quòd appetunt cuncta füi confèruationem.Eam uerò per nexum,
atque extremorum contiguitatem comparari. Quo fit,ut locati
locus ſit conſeruatio.Probabile hoc, non uerum tamen.Demon
ftratum enim cft in quarto fententiarum : locum neque cffe de ef
fèntia corporis,neque accidens neceffarium. Primum enim Cae
1um in loco non effe,pro confeflo accipiunt omnes. Quod tamen
corpus aliorum corporum regula eft. Praeterea non eft uerum, à
loco fèruari corpora,fèd à forma. Locus enim duplex. Proprium
fuümque cuiufque corporis,v B 1.Is uerus locus eft.Alter commu
nis, fub quocunque ambitu corporis extcrioris. Quot igitur cor
pora extra proprium fita locum non corrumpuntur ? aut quot in
fuo corrumpuntur loco? Aer enim corrumpitur.Tota haec terra
rum moles,quae fuo dorfo tum fuftinet, tum alit animantium par
tem maximam,extra fuum locum fua forma confèruatur. Ille igi
tur locus proprius ad corporis confèruationem cfto formae coad
minifter.Communis hic nihil affert adiumcnti : fæpe etiam noxâ
parit.Tcrra ergo, quæ hic in cömunis rationis loco peregrina eft
CXtra
**-
-
 рв s v в т і т. 1 т А т в Ар с А к р А м v м. 6.

extra locum fuum,appetit locum fuum.Non hic igitur confèrua

tio eius eft. Non enim appeterethinc amotionem. Appeteretfà
nè,quod haberct.Tanto minus conneétio, fiue contaótus cauffae
füntconferuationis.Sanèpotefttam connectio, quam contaćtus
effe fine loco. Nullum fiquidem requiri locum ad contiguitatem,
patet in Mathematicis. Quod uerò aiunt alij, ne quidin Natura
effet fruftra: in uacuo nanque nec motum admitti, neque aétio
nem: noui nihil afferunt. Hoc enim prior Ariftoteles. Nobis
uerò fi quis eft ad exercendum animos reliétus locus, dicemus:
Non potuiffe primum principium quicquam efficere, quod fui
effet,aut fimilc penitus, aut dii$imile.Nam fimile nópoterat:quia
quod fit, patitur: quod patitur,à potiore patitur. Dißimile non Subtil.
醬 : quia aétio, & agens in ipfo non 醬 . Igitur aétum,
iue faétum, aliquo modo fimile , alio dif$imile fuit neceffariò.
Quamobrem cum illefit unus: Mundus fuit unus,& non unus.
Cum fit omnia:mundus fuit omnia, & non omnia. Cum fit aeter
nus:Mundusfuit aeternus,&non aeternus.Etenim quia unus eft,ae-
ternus : non enim habet comparem, aut contrarium : quia non
unus,non aeternus. Ex contrariis enim ac mutua corruptionein
ter fe graffantibus partibus conftitutus eft. Eius igituræternitas
in ſucceſsione:unitas in continuatione. Intelligo nuncaternita
tem, perpctuationem : cui finem imponet, cum ciuifum fuerit.
Duas igitur Ideas formarum habere Mundum oportuit. Vna eft
- particularis,fua cuiufque fpeciei,adgenerationem, motum, pro
rogationem in iis, per quae eft, non unus. Alia eft uniuerfàlis ad
confèruationem unitatis . Iccirco neque à principio fecit ua
cuum, quia eft non ens:neque poftea daripaffus eft.Ergo ne dare
tur,effecit,ut forma particularis,puta ignis,quaafcendit,obediret
uniuerfàli formae:qua unus eft Mundus: ita ut etiam deorfum mo
ueretur ab eadem, ne uacuum cueniret. Non enim ab aliaforma
mouetur ignis furfum,& ab alia deorfum, ne uacuum detur : fèd
ab eadem, diuerfo fine. Prioreft ob particularem fui confèrua
tioncm : pofterior, & fècundarius, propter totius confèruatio
nem, quæ in unione confiftit. Si enim exifteretuacuum, ens effet
non ens: unum effet non unum: pars effet non pars. Aut enim
effet totius pars, aut non effet. Si non effet : igitur extra Mun
dum effet . Non ergo effet Mundus , Vniuerfüm. Si effet ua
cuum Mundi pars: ergo entispars effct non ens. Itaque finis mo
tus fècundarij elementorum eft, confèruatio totius in unitate:
conferuatióque entis:cum prohibet, ne non ensfit. Quödfi
quis dicat,unius formæ unius rei tantum effe effeétionem, uerum
cft: nifi illi formae alia potior imperet. Manus forma deorfum
bij
 1v t i v s c AE s A r sc At 1c E r

inclinat.Attollitur animae ui, quae etiam premit : & eadem eft ta

men.Refpondebunt:motoremhunc effe üoluntarium:in eleméto
naturalem,cui actio una ſola competat. Scio. Sed una actio ordi
naria. In quo tametfi non eft uoluntas, tamen eftaffenfio, atque
obedientia.Ita obediuntilla forma principi ſuo:primario opere,
ut fibi : fecundario,ut uniuerfitati confulant. Quid quod,cum ex
diuerfis effeétionibus diuerfifines appareant, unumtamen ad fi
nem tendunt?quippe fui,ut dicebamus,conferuationem,autin fè,
aut in toto.Quid fidicamus acutius? Loca etiä fua appetere nullo
alio fine,nifi ut ne detur uacuum ? Quare unus, idemque fèmper
finis.Ne perturbemur uulgato arguméto illo: Vnius naturae (im
plicis aétio ité una:quia forma una.Sic enim diluimus: Finis unus,
ne detur uacuú:ídque aut ordinaria effeétione,aut fuccifiua,utra
que autem naturali.Quod autem ab eademforma fiant motus cö
trarij,propter compofiti conferuationem,patet ex eo motu qui fit
in aere,& uitro. Si enimfrigida frufta in id quod in fornacibus li
quefcit,immittantur,illico refiliunt. Atis morus à forma fit inte
riore. Non enim fit ab ignis ui, qui eftin ignito uitro repellenti.
Quippe non exit ab eo forma ad tres ufque ulnas: quanto fpatio
uidimus refilire. Satis hinc apparet, quemadmodum nequeât effe
uacuum.A nulla enim quatuor caufarum confieri poteft. Mate
riam nullam habet.Haec enim eft eius notio.Formam nullam.Cui
nulla entitas,neforma quidem.Effeétorem nullum.Quod effe ne
quit:ne fieri quidem.Nam quod,aut qualefit ens:cui nec materia,
nec forma:& quod alteri neque materia,neque forma eft ? Sedne
queaccidens. Nam cui accidat id,quod non eft? Quapropter nec
habebit finem ullum,propter quemfaétum fit. Nam qui minimis
naturalibus tanquam principiis cóftitutis certas figurás attribue
runt: cum globulis ob rotunditatem cohaerere nequeat perpetuo
traétu corpus ullum : neceffariò coaéti funt, uacuüm aftrififecus
ftatuere in natura.Quibus omnia fiebant unum per contiguitaté,
non per continuationem: quemadmodum agnouere Sapientes.
Haec igitur fortaffefuiffent commodiora,atque utiliora ad occul
rorum principiorum adipifcendam cognitionem, quàm tubos
aquarum eduótores pingere: quorum naturam nemo non è po
pulo notam habet.Neque uerò fine aliqua noua inuentione exer
cendi fumus.Addantur igitur haec quoque.
2. Vacuum quomodo detur.
1 N Natura uacuum dari neceffe eft. Nempefi non daretur, aut
1mon cftet motus,aut fubiret corpus in corpus. Caeterum non ficur
antiqui. Illi enim ponebant uacuum fine corpore. At nos illud
profite
 р в s v в т і т. 1 т Ат в А о с л к р А к v м. 7
profitemur uacuum,in醬 corpus eſt, idémque eſſeuacuum, &
ಕ್ಗ differre,nifinomine.Sanè ſinon eſſet uacuum, non
effet locus.Eftenim Vacuum, fpatium,in quo eft corpus. Cuius
natura perfetalis eft,ut cedente corpore corpori,fiatuacuum, ut
impleatur.Erit igitur uacuum, principiuum motus: quemadmo
dum priuatio eftprincipium generationis.Etficacutè. Vacuum, Acutif
eft priuatio corporisfubituri. Priuatio, eftuacuitasformaeintro
ducendae. -

3. Loci definitio.
No N eſtigiturlocus,exterioris corporisambiés ſuperficies:ſed
id,quodintra eá füperficiëcötinetur.Eftauté quodámodo ens,&
quodámodo nöens.Eft enim non ens,quia ens cótinetur ibi:& eft
ens,quia eft aliquidalicuius:nempe cauü intra corpus.Quòdauté
locus non fitfuperficies corporis exterioris,acutius intuenti patet.
Sic enim,duobus in locis unum corpus effet. Nâque fuperior Lu
nae ſuperficies eſſet Mercurijlocus : & alter ဂျွို locus eſſet,
interior Veneris fuperficies.Hinc etiam fèquitur tot argumento
rum facilis ac ម្ល៉េះ folutio. Manifeftüm enim eft, quemad
modum primü Cælum eft in loco. Et fànè in fuo fpatio, quod oc
cupat.Vtfit haec loci uera definitio,non perfuperficiem. Qua ex
«contemplationemagnoperè erit philofopho laborandum,quibus
dicédi modisftatuere poterit,aliquideffe in loco.Etenim in quin
28
to Metaphyfices declaratum eft,ea, quae in aliquo dicuntureffe,
reduci ad praedicamentum, %eiy. Quarefifuperficies continuat Subtil.
corpus, uidebitur effe corpus in fuperficie. Qui loquendi modus
cum receptus non fit:pro eo diceretur effein loco, quia locus effet
fuperficies . Atà uacuo non dicetur contineri, quia nihil ab ae
quali continetur: nifi quomodo dicit Ariftoteles in quarto Phy
28
ficorum:locumeffelocato æquale. Quamobrem hoc ab illo dice
tur contineri,ficuti dicimusàtoto contineri partes:quibustamen
illud neutiquam maius eft.Quanquam de loci,ac locati æqualita
te, nonnihil dubitarelicet. Nam fi locus eft ambiens fuperficies,
naior utique uidetur effe.Ambiés enim corpusmaius efteo,quod
ambitur.Erit igitur huiusitéfùperficie fuperficies illi* maior.Hoc
ea diffoluitur ratione: quodfuperficies alia füperficie,ambiés am
bita,quatenusfùperficiés, neq;maior neq; minor eft.Simulenim
fünt:atq; eo,quod fünt extremia,indiuifibiles.Quamobré eius uer
bafunt hæcázvy, n iya? àustizatz?ázfºgúar.Periculofius intertio
Problemateuicefima-quinta, &in quarto Cali. Vbiaitaeris,& 39
aquæ ***J, 31. In quo animus meus nunquä potuit acquiefcere. subtil.
Vnü enim cft,non duo:cuius omniü partium eadé eftဖွံ့ficieး
11]
-
 1v 1 1 v s c AE s A r scA t1cEr
-

8. econtrario. Ataer,&aqua,duofunt,nöunum:eáque contigua,

non continuum. - Quinetiam ex his ipfis iudicatur, quàm reétè
fenfèrint noftri de loci immobilitate. Cum enim diceretur hoc
ab antiquis, hunc quoque affeétum effe loci, fcilicet immobilita
tem : tum ifti corporis ambientis fùperficiem moueri uiderent:
multa commenti funt. Aere nanque moro circunfufàm corpori
fuperficiem aliam atque aliam fubinde euenire neccffe eft. Aiunt
nuns.in'». igitur: Licet ratio aeris, & aquae fit alia fuccedens à præcedente,
diff.ſccidi. tamen eft eadem praecedenti per aequiualentiam. Quam plenè hæc
quaſi 6. expediant dubitationem, uides. Noftra ergo definirione foluun
tur omnia. Illud enim fpatium nunquam mouetur. Siquidem
corpus ipfum in fuo fpatio,ac fànè eodem numero,femper eft.
4. Non reétè aßignatum locum elementis.

Frac. R E c E N T I o R E s autem,cum propteruacuitraétationem Ele

mentorum defignarent locum, eum illis ftatuerunt, qui in linea
mediæ regionis eft.Id quod ab antiquis etiam,quia diétum eft,quo
fit modo diétum,declaremus. Non enim fieri poteft,ut lineæ tra
&tus fit corporisfpatium : fèdita intellexere, Cauum illud totum
effe locum,cuius ratio fit linea media.Ná fi linea effet locus: ရဲါ
infra,fupráque eam eft, proprius effet uacui locus: nulli enim de
beretur corpori.Quòdfiitaintellexere, alia funt caftigandi ratio
ne: qui quod reétè fèntirent,non funt reétè eloquuti.
5. Locus non proprius non conſeruat.
1 1 D E M cum agentem cauffam quaerunt,quae faciat,ne uacuum
fit:non , agentem, fed finem fubdiderunt : quippe aiunt, confèr
uationem. At confèruatio finis eft. Deinde, quemadmodum fu
prà dicebamus,falfum eft,locum non proprium confèruare. Sie
Inim ita effet : non appcterent elementa euafionem è loco illo ad
proprium.Non igitur elementa conferuanturàloco,fèdab,v B i.
6. Quare rumpatur, quod rumpitur:ne detur uacuum.
An corpus unum pof$it effe in duobus locis.
M v L r A rumpi,ne deturuacuum, iam uulgare eft. Ego uerò
fcire aueo, quare rumpatur hoc,& non hoc. Dicam : Quia caret
tenacitate, cohaefioné, duritia . Sed quare ea, quæ his omnibus
praedita funt, ualentius agens naéta, rumpuntur, ficontrarias in
partes trahantur? Quia,inquiunt,fit uiolentia. Audio.Sed quam
obrem per uiolentiam dißipentur, nondum percipio. Vna ratig

{-
 рв s v в т і т. І т А т в л р с А в р А м v м. 8
eftfubtilitatis. Quia unum corpus naturale non poteft effe in duo
bus locis. Non enim extendi poteftid, quod rumpitur: utextre
misfuis occupet duo loca ulteriora: in quibus 覽 ipfum eftu
trinque. Ergo rumpitur, ut duo fiant corpora. De naturali cor
體 fermo eft, non defupercaeleftiSynaxi. poteftenim in pluri
us illud effe. Qui naturale quoque effe poffe difputant, áiunt:
Locum non effe, ut loquuntur, de effentia corporis. Fateor. Ne
que locum eífe corpori neceífarium, quatenus corpus eft.Effe au
tem (fic enim uocant) refpeétum,ideft zreiszai, extrinfècus ad
uenientem.Verum puto. Igitur effe corpore pofteriorem.Ita eft.
Ergo effe poffe fineillo. Hoc uerò iam uerum non eft. Nam ta
metfi quod non includitur in definitione, abeffe poteftà defini
to, in definitione: non omne tamen abeffe poteft ab ipfà re defi
nita.Propria enim quae uocantur,in definitione non ponuntur: à
retamen abeffe nequeunt,cuiuspropriafunt.Etfinanique funt na
tura fuisfubftantiis pofteriora, nötamen re, fed aut ipfamet resin
fecundo momento natura,ut uultipfemet Duns, funt:aut fàltem
omninò infeparabilia. Qua neceßitudine coniun&tum cum cor
pore locum arbitror.Sed neque poftrema illatio proba eft: neque
ratio, qua illationem inftituit, uera. Infert enim. Ergo in pluri
bus effe poteft locis. At non fequitur. Ratio eft. Quiâ neceffe eft,
ut fit in aliquo v B 1. Hoc enim eft proprium omnium entium,
praeter primum:ut alibi diétum eft. Probatio uerò eorum haec eft.
Poffunt plures refpeétusfundari fuper uno:ficut füper unaalbedi
ne plures fimilitudines. At non eftproba comparatio. Sanèaliud
eft: multas fimilitudines agnofcere in eademalbedine: aliud eft,
unum corpus dare pluribus locis. Illa effet ex reprobatio. Idem
corpus efle poteft infra, &fupra. Hunc admodum corpori attri
buuntur illa duo.Atfidicas:corpus eft hic,& ibi idem: ipfum qui
dem diftrahis in diuerfà:non autem illa contrahis in ipfum. Pfin Subtil/F
cipio autem proprio,primo,perfe, atque immediato prohibetur
corpus effeifi pluribus, v B i . Eft autem principium hoc. Conti
nuiraseftaffè&us confequens immediatè unitatem. Cótradiétio
nes enim funt. Vnum eft duo. Continuum non eft continuum.
Corporis igitur termini,fi effet in duobus,v B 1,nö effent cötinui.
7. Quidfit modus quantitatiuus,
M o D v M quantitatiuum Barbari noftri uocarunt id, quod ra
tionem quantitatis dicere poflumus. Non eft tamen ratio, qua
quantitas eft quantitas:fèd eft praefcriptio corporeitatis in praedi
camcnto quafititatis: qua aliquid maius in minorenópoteft cffe.
 1у С 1 у з с Аѣ 8 А А вс А 1 1 а Е А

Igitur Latinè dicas, modum commcnfionis.Huius notio ad prae

fentem pertinet difputationem,quae de loco inftituta eft. Veteres
x.dif 4.q. modum hunc putarunt effe accidens per accidens. Ego dico, effe
prima scó- proprium proprio modo di£tum.Non enim cuipiam rei compe
kl4$« tit,nifi per quantitatem. Neque differt à terminabilitate. Quam
uocem non inuitus leget,qui rem intelligit,& legit libens,Lentu
litatem.Quod enim patitur periocum dici,malit hic fèriò, nifi de
licaté ſapit.
8. Quare calcem fubitaquafurfumten
dens extrafuum planum.
s v P R A deVacui naturacommuni.Nunc priuatim aquae mo
tum in calce uideamus. Inditum enim calcisglobü in aquam ita,
ut non totus fummergatur:fubit aqua nihilominus, etiam qua nö
Frac. circunftat. Recentiores Philofophide eare ita cenfüerunt. Calx
ficca eftpraeter modum naturae fuae.Iccirco quafi repetit humidü,
, quod deeft: ac proptereatrahit . Hic attribuitur aétio ficcitati. º
y ' Haec prima dubitatio. Alter error. Calx eft lapis mortuus: cuius
forma non fit abfumpta, fi qualitatisappetat inftaurationem. At
lapidisibi,quae prius erat, forma nulla füpereft. Loca potius, quae
ab aqua tanguntur circunſtante, ab uztvęívuaros calore deferiui
dentur.Fugit enim ualentiorem inimicum.Tum ibi duo euenire:.
alterum, aquam calefieri, atque exhalare: à qua etiam fuperiora &
impetantur:alterum,magno impetu calorem fefèfùbducere,pro
pter fui contrarijuim,&interitus uitationem:cuiusin locum fub
eat aqua.Fugere nanque calorem,ex eo manifeſtum eft: cum poſt
pilae,aut follis lufum(manu enim,non,ut nunc,reticulo, ludeba
mus)tumefcentibus mirum in modum uenis,etiampendentebra
chio in peluim aquae plenam immiffo, ftatim refugiebat furfum
: uerfum fànguis.[Quòd fideteétae uenae, atque apertae effent, itá
que conftarent tubuli,ut neque fubfiderent, neque comniuerent:
corfum quoque aquam fubifuram effe dico, nifi fànguis fua mole,
atquegrauitate excurrens impediret. Velutifi dixerim : Venas il
las effe fpiritu folo plenas, qüi fèfè poffetfubtrahere ab aqueifiri
goris oppugnatione.Ita è contrario, ſi ſuper ſolidiorem tabulam
olei aliquantulum ponas:idque,ubi paulülumfufumfuerit,prunâ
in medio imponas:mira celeritáte uidebis, illud fuga diffundi, ac
dilatari,ut ne ab hofte confumatur.Addunt aliam rationem: Ae
rem, quiin meatibus calcis eft,non effe in fuoloco . Moliriigitur
exitum:eóque aquam fuccedere.At non exit aer, nifi diduétis pa
rietibus.Non 獸 parietes,nififubeunte aqua.Non ingreditur
aqua,nifi abeunte aeré. Tumautem quomodo extra locum ſuum
26t.
 то в s v в т і т. і т. А т в л р с А в р м м у м. 9

aereft,fi tota illa calx eft in aeris regione? Namuefica plena aeris,
in aere non mouetur adaerem:fub aquafifit,adaeremi exilit.Aer,
qui inter ima profundi fabuli corpufcula eft, neutiquam furfumì
profilit.Quod autem ita fit,fuo eorüm exemplo patet.Ponit a b c,
Ᏼ - aeris fuperficiem:
A o D F E , aquam tan-.
gētem:Totum cal
- F - ciscorpus A G H c.
文p £ - I Calcis porus,f.Su-.
G. R. per , D F E , aereft:.
' fub ea,aqua.Poftea
dicunt,aeremàporo non exire:quandiu porofum corpus maneat.
in aeris fphaera. At exemplum eftin aeris fphæra. Praeterea male.
loquuntur in capitis extremo.Aer, inquiunt,in poris inclufus,qui
receffum quaerit, eft illud, quod mouet, &trahit. Aquae partesfe
nues mouentur,&trahuntur: neque poffunt refifterépropter par
uitatem.Vbi lapfum uides.Non enim fuerit elementum, quodfu
bibit,ne uacuum detur:federit elementum abiens quodtráhet. '
9. Quare calx incalefcat.
Ex his intelligi poteft,quarecalx incalefcat.In calcis meatibus
confumpta genuina humiditate,ineftignis. Is aquaeingreffum fu
giens,acfefè in partesfolidas induens,ftipat fèipfüm,atque acuitur
condenfàtione.Quia calcisgleba, cuius,uerbigratia,fèmißis tan
tum aquategitur, quanta extra aquam extat, incalefcit, recepto
fcilicefintro calore illo,qui exul fit.Haec ubicum illorum fentén
tia,&Galeniiudicio comparatafuerint, habebis quod & ipfè iu
dices.
EXER CIT. SEXTA.

De anima Mundi.
:

I Quare&
N Qv i s.Vbique materia eft.Sineforma uerò effe non poteft.
formâ effe ubique neceffe eft. Sed & animä quädam.
Seu quod ubique fitgeneratio:feu quod in quocunque corpo
: re, cum extra locum fuumfuerit, motus principium effe uidea
tur. Quae poftrema uerba ex aequo , & bono perpendenda funt.
Quippe etiam cùm in propriis exiftunt locis, in fe habent motus
principium. Iam enim Megaricorum explofà fèntentia eft in no
no primae Philofophiae:qui ubi non effet aétus, effe negabantpo
teftatem.Quòdfi quis dicat,non uideritüc, cùm in loco funt pro
prio:non enim móueri:at ne cùm in alieno quidcmfunt,uidétur:
С
 i v L. I v s c AB s A R s c A L 1 G E R
nifi amotis impedimentis.Verùm praefentis operae non eft. Illud
maius.Cùm materia unafit:& per eius, v B 1 Q v E, concludasetiâ
ipfiusformae neceßitatem 蠶 ratione per materiae unita
tem,formae quoque unitas concludi poteft.Refpondent enim haec
interfe.Vtunum fit in fuo,v B i Q v E:&ipfum,v B 1 Q v E,non nifi
ab uno poßit ႏိုင္ရန္ရွိႏိုင္ရ . Nam quod praeter illudunum eft, id etiä
extraillius,v b 1,effe neceffe eft.Diétum igitur oportuit: finefor
mis,non autem,ßne forma.Formas autem plures effe, oftenderes
à motu,&àgeneratione.Si enim unicatantum effet,effet illorum
neutrum.Degeneratione manifeftum eft:de motu non item.Ve
rumà fine coIligeremus.Nam tunc unus effetlocus,atqueab uno
occupatus. Reétusigitur motus, nullus. Qircularis uerò ut quid?
füblatafànègeneratione. Tibi igitur defubtilitate difputantifùb
tiliter difputandum fuit. Quae uerò duae rationes animam Mundi
conftituéreuidentur,eae miĥi maximas afferuntdifficultates. Pri
maeft. Quia ubique fit generatio . Videtur ergo tibi praeterani
mae uim,nullam fierigenerationem . Sanè uox ipfàblanditurfen
tentiae.Quippe uulgògeneratio uidetur effe uiuentis a&tio. Tamé
23 apud Philofóphos,uteftin primo Degeneratione:Generatio,eft
tranfmutatio cuiufcunque tranfmutabilis,totius in totum. Qua
propter cùm ex tuis propofitionibus fimul,& noftris, quaecunque
üiuünt hic, morte deleri neceffe fit: fiet maxima ex parte per ani
matae rei corruptionem generatio non animatae. Non enim ex
qualibet cadauerisparticula generantur uermes,aut apes,aut eiuf
modi, neque ex quouis animali mortuo. Sanè non exculice, aut
pulice.Non igitur ibi effeanimam neceffe eft.Quo in loco quidfit
eneratio priuationis,&ad quem modumaudiendafit, excipere
體 ex duodecimo ultimae Philofophiae.Quod fi dixeris,ex fecúdo
I 3
2. libro De Caelo : Harum omnium rerum generationem nö perfici, |
ऎ
nifi per Caeleftium corporum coitionem:haudequidem negarim.
Dixerim tamen,nullam eam effe Mundianimam defignatä.Quin
a8 explofum eft hoc infeptimo primae Philofophiae. Generatio nan
uefi proueniret à formis fèparatis, cfent illae cum hifce noftris
體 in numero,&unum in fpccie. Eftitatamen,ut generationis
principium à propinquo generante proficifcatur:cuius uisab alio
iuuctur generante, qui extrinfecuseft:ficut eft in duodccimo fù
1 3 premae Philofophiae,&in fecundoPhyficorum.Vcrùmhocidem
eft cum eo, quod fupradicebamus: non autem ab anima Mundi,
12 quae fit ab illisfeparata.Ad haec in hifce libris cùm Tofiftatuas ge
nerationem:& mirabili commento cateris omnibustribuasuitā,
quâ ab hoc uno tollas: quonã modo ab animailla generatum,aut
ab eafolum ipfùm non generatum effe oftendas ? Praetereacùm
- huic s
 1о Е 8 V. В Т 1 1 1 т. А т Б А о с А в р А N у М., I to

huic animae decernas 獸 duo:unum generationis, alterum

motus:non erunt tria haec,materia,forma,anima: fed duo, mate
ria,&anima. Quinetiam nullam effe Mundi animam, inde mani
feftum cft. Etenim cùm fit efficiens generationis, erit neceffariò
extra generata. At Mundus 蠶 eft aliud, quàmipfà generata?
Igiturſuum fubicétum generabir anima.
2. De anima Mundi platonica. De Sophifta Platonis.
Formaenon omnes educunturè potentia materiæ.
Indiuiduum non fitè£mine putrefaéto.
Motorprimi Caeli non eft Deus.
qv o N i a M uerò de Mundi anima Platonici multa uendibili
acfpeciofa pinxerunt oratione: de ea nobis nonnihil dicendum
uidetur:ídque noua quadamargumentorum inuentionc tibi, qui !
nihil uulgare fàpis. Principio non effe arbitrorhominis fàpientis,
exiftimare:Animacarere Mundum. Idquodin Philcbo cum de
monftret Plato, eifanè aftentior. Iis autem, quaeludit in eius So
phiftam Proclus,nonaftentior. Ait enim dc Iämblichi fèntentia,
hon de captiofo difputatore , fèd defublunari opificefcripfiffe il
lum.Idqueex eiusapparere uerbis:cum eum uocãt,&4vxorùm nôv,«&-
Sápny,dizxtírorra,**axáxl-es,3"revtár. A quibusinuolucris,impoftu
ris,figmentis,ſublunarisillius nuministemerè uim conſtruit. Nä
ੰ hunc eundem hoc ipfoin dialogo deceptorem
cit effe?Quomodofalfâ eum tum profiteri,tumpolliceri? Dum :
ille omniafcire uult . effetamen &/v%avait ipfe. Prae
tereaqua ratione rerum gpificem hunc intelligas, quem ait, hà
exornārra uagari *) τά μύά ? Sublunare profe&ò Numen nihil
aliud,quàm Natura mouens,acgenerans 蠶 poteftatum
alteram altera antegreditur non uno modo.In hiſce generatisge
nerario,quàm motusprioreft. In uniuerfò motus anteceditgefie
rationcmi.Motum intelligo localem:nam motus alia generâ, quae
uerius dicuntur mutationes, praecedunt generationem. Eftenim
earum finisgeneratio:uteftinfèxto,feptimo, & oétauo Phyfico 24
rum. Haecigitur, quæ ànobis Natura dicitur, iftiseft fublunare
numen: neutiquam tamen uniuerfumNaturæ ambitum comple
&i poteft.Naturaenim cum fit principium motus,& motusetiam
fupra Lunam fit: non erit huic motricipar Numen mouens illud,
Sànè uerò Numen hoc non eftà Caeleftibus corporibus feparatü:
ideft aliud ab eorum poteftatibus, à quibus effeétiones hae noftra
tes manant.Itaqueproillorumuiribus, concurfione, miftione, a
licnatione aliud arque aliudtumfit,tum eft:tum fieri,tum effe de
С lj
 тч т и у з с Авs А в s c А т. 1 с в к

finit.Quanquam radiationes, uires, effeétiones, non antèmifceri

arbitror, quàm in ipfo fübie&to generabili, aut alterabili confti
tuantur.Non enim unum fieri queunt,neque perfe, 蠶 per ac
cidens : quia antequam fint in fubieéto alterabili, non funt in alio
fubieéto,quàm in fuo:ficuti lux in Sole. Non enim mifcetur aeri,
in quem à Solemanat,& effunditur. Effufà continuatur in fe : ac
proptereatota eft in Sole,tanquam in fubieéto. In eo enim prima
quæque pars eft:& cum ea aliae cötinuatae. Atque haec natura fànè
μετά λόγου, ο (μολόγω, ονότα πάντα διακοσμούσα : quemadmodum di
citur in Philebo quibufdam uerbis : in Sophifta uerò,etiam pluri
bus.ItaPhilofophus ani nápay:Sophiftaueroave? nápov.Igitur ani
mam illam tuam quibus commentis efficies effèétricem genera
tionis ? quando neque ex Platone,neque exteipfo potes.Qui man
que poßit Platonisnuméformas, quas ille népe deducit ab Ideis? s
Dices:acceptas ab illis.Sanèuerò ficut in Timæo : Dij minutiores º
à maiori, tanquam magiftratus à magiftro, per manus traditas
ludit. animas detornato 器 amiciunt corporis munimento. Quafi
per nuncios agitentur in Comoediis res: in quibus conciliantur
meretriculae per proagogos. Abste uerò conftitui poteft nihilo
melius . Intelleétus fianique diuini illi fuperiores , Caelique ipfi
fruftrà effent:quibus ifto tüo decreto,praeter motum,nihil effet at
tributum. Ac fine ullo quidem fine motus illefruftrà foret. Ad
quem igitur modum animahaec effet Sublunaris ? Quòd fitotius
Mundi animam intelligis uniuerfàlem, longè abfurdiorem de to
to ipfo habes opinionem. Effent enim intelligentiæ illius animæ R
partes neceffariò . At Mundus non eft unus, unione formae in
formantis,ficuti neque unionemateriæ : fèd unione primi princi
pijefficientis,& finis. Propterea quòdab uno, & ad unum ómnia.
Sic habetur in duodecimo primæ Philofophiae. Vnitas uniuerfi n
eft propter ordinem partium inter fe. Ex quo colligitur alia fubti
subtil.
litas: Relationem effe rem, præter notionem intelleétus . Et effe
aliud ab ipfo fundamento.Quia unitatis ratio non eft,resipfae, fèd
rerum.Quod in quinto diuinae Philofophiae probatum eft à nobis
quamplurimis aliis argumentis,contraSophiftarumfomnia. Sed
ad unitatem reuertamur.Si unaforma Mundus informaretur,aut *
reliquæ formae omnes illiusformæ partes effent,aut ab illa efîent
informatae. Quorum utrunque perabfurdum eft. Non enim for
mae inter fè uniuocæ funt. Qüaedam funt materiales, atque fècun
dum materiâ diuifibiles:ut elementorü formae: Aliae nö វ្នំ
º
fed cömunicabiles,ut fpecies.Nó enim equus in plures equos fèca
ripoteft.Nonnullæ funt fubftantia quidem immateriales,coniun
&tione uerò materiales:ut intelleétus humanus. Aliæ funt pcnitus
- - exper
s
 pe s w B r i t 1 r A r B a b c Air b A N v M; 1r
expertes materiae : cuiufmodi Mentesorbium motrices. Quapro
pter plufquam genere differunt:atqueiccirco nequeunt,totiuscu
iufpiam uniuseífe partes.Multo uerò minus audiendus eritis, qui
dicet,formas informari.Quòdfi quaerat quis,ad quam unitatis fa
tionem referatur uniuerſum: prazterea, quaeſupradićta funt, re
fpondebo.Ad unitatem ordinis eorum, qüae ab uno duéta princi
pio,in eundem unum,tanquam in finem proprium deduétâ, con
üeniunt:&inter fe,& in illo.Caeleftesigitur poteftates dätformas,
& quaeformam confequuntur.Tria nanquefùnt,quae funt omnia.
Vnum fimpliciter, &àfeipfò , qui eft Deus. Reliqua duo,aliquo
modo:& ab hoc, non àfeipfis.Materia nanque primìa , eft omniia,
poteftate receptionis.Caeli,funt omnia, poteftate efficiendi. Nam
uod addere poßis deintelleétu, qui ufitato uocabulo Poßibilis
j. longèalio modo fit,omnia. Sedadrem. An uerò nouae
fintillaeformae, quas à Caelefticorpore dari dicebamus ? Ipfae Cae
lorum formæ fèfèproducunt,quo poffunt modo. Nempéhabent
rationem aliquam infinitatis. Neque enim uerum eft, fórmas eße
in materiae poteftate.Deformis loquoriis,quae materiis aequiuocis
imponuntur. Qualis eft murisforma, quæ naualibus quifquiliis
putrefàétis inditur.Nó eftea,inquam,forma in fimi ို့ရိွႏိုင္သူဖ္ရ
fordium illorum:nififit eiufmodipoteftas, ficuti dicebamus, reci
piendi:fèdin agentis uifita eft. Vniuocæ quidem formæ in mate
riae poteftate cóntinentur:putain femine canino canisforma. Nö
enim fit canis è canino ſemine, per corruptionem:ſicut è limo pu
trefaéto rana: fèd per eius perfe&tionem. Non quo modo fit iuue
nis ex adolefcente,uir ex iuuene:fedalio quidem operofiore. Sunt
enim gradusadhunc modum.Is primus eft,quem dicebam:ex in subti:
fanti puer.Secundus eſt,exanimali animal:utfitineruca, & bom
byce.Tertius,ex ouo pullus. Fraéto nanque putamine corruptum
nihil intus inuenitur,fèd perfe&tum.Corruptum intelligo,ficut in
putrefaétione. Quartus modus remotior eft. Quippe ex femine,
uod nulla facieterminatur,animalfit.Vulgo tamen,quia definit
នុ៎ះ effe,corrumpi dicitur. At apudSapientes, quia nihilperit,
reuera perficitur.Eft fànè feminis effentia haec: Animal in poten
tia (ficenim loquuntur)propinqua.Et haec poteftas exit in aétum
à motore eſſentialiter: propterea quòd eſteſſentialis: ex oétauo
Phyſicorü.Sedneq;à motore primo dâturforma: ſolo.Non enim
primi mobilis motór Deus eft:utputarunt quidam. Siquidempri
mum mouens finitum eft, effentiæ circunfëriptione,&finitüpo
tentia.Nam tametfi non recipit,ut aiunt,diuifionem:ambiguata
men admodum uoceremperdifficilem defignant. Punétum qui
dem impartibile eſt:at non quomodo.Intellectusilli ſeparati Rur
С шЈ
 1у о 1 V в с АЕ 8 А к s c А т. 1 с в А

fùs folamateria quanta patitur diuifioncm.At non propterea Mé

tes illas carere fuis certis limitibus,dicendum eft.Quin de quólibet
ente comprehendi poteft intellectione: ubi fit, atque ubi non fir,.
praeter unum Deum.Sed haec dicuntur indiuifibilia, 體 nequeũt
itafecari, ut pars à partefeparetur. Cuius impartibilitatis imago.
quafi quaedam fefe offert in igne confideranda. Illico enim redin
tegraturfiamma,figladiofecetur:Tametfireuera alia ratio fit.Nő
enim eft eadem flamma, fed alia fuccedcns : ficuti fuo loco diétum
cft. Quin ipfum infinitum intelleétione noftra& partiri, & finire
poffumus, potius quàm in fuo ambitu comprehendere: tantum
abeft, ut primi orbis motricem intelligentiam ftatuamusinfinitâ.
« Praeterea contrà,quàm fentit Auenrois in tertio De anima, nö fo
lum aliae intelligentiae,uerùm eaipfà quoque,cuius ui primum ro
tatur Caelü, habetaliquid fimile materiae, & aliquid fimile formae.
Solus Deus,quemadmodum toties diximus,firnplex eft:in quo ni
hilin potentia,fèdin aétu omnia:imò ipfe purus, primus, medius,
ultimus aétus. At in prima intelligentià eft aliquid fimile potétiae.
A&tio nanque craftinae reuolutionis nondum in aétu eft.Quia igi
tur in Deo nö eft tempus,fèd ipfe,dominus temporis,quouis prin
cipio nobis uel cognito,uel incognito prior: nullo modo cft in eo
uel prius uel pofterius.At in prima intelligentia eft.Eius enim aétio
eft cum tempore,& finira fecundum partes. Omneautem finitum
habet ម៉្លេះ quod eft in aétu,&aliquid,quodeftin potentia. Er
go aliqui ,& aliquidpofterius. Quippe operationis princi
pium quoddam potétiá eft:ut alibi diximus ex Ariftotele. Quiigi
tur aétus propior eft potentiae, is agnofcetur effeprioreo, qui re
motioreft:ut craftino hodiernus. Quemadmodú ಡ್ಗಿ Phi
, lofophus in decimafeptimafèétione quaeftionum.Dehac potentia
loquebaturidéin decimofupremae Philofophiae : quo in loco ne
gat,Caeleftia corporaaliam នុ៎ះ potẽtiam,quàm in v B I.Sicin
telligentia non uidetur habere in a&u motumillius v B 1,qui non
dum faétuseft. Namtametfiàtempore non continetur, fimulta
men exiftit cumipfo:quod pertinetadeam,quâ exercet motioné.
3. Primus Philofophus non accipit à Naturali,Deum effe.
ax hifce conftat, effe Auicennae, quàm Auenrois,fententiam .
Potiorem.Auenroisenim nő rečtěfcripfit,accipere à naturali pri
mum Philoſophum cognitionemhanc:Deuseſt. Eſtenimefatum.
hoceiufmodi,ut tametfi,& quaeritur, & probatur in fupremaPhi
lofophia, tamen in fe contineat principium omniumprincipio
rum. Quarunturenimineaentium cauſa prima., & cauſarum
causta...
 рв s v в т і т. 1 т м т в лр с А к р А м v м. і 2.
cauffa. Quodfiacciperet à Naturali:effetip(è Natutalis illo prior.
Intelligo nunc priorem, quo modo Metaphyficum dicimüspri
mum.Accipereuerò,ait,per motum.Etenim cùm Deus non fifin
telligentia 黯 prima,primum orbem mouens,fèd aliud quiddam,
{ùpra,&extraomnem motum, etiam finaturaliindagatione de
ueneroadmotorem primum, nödum intelligam permotum,Deú
effe: feduocibus, atqueinueftigationetranfhaturali,huncadmo
dum: Omne ens auteftàfè,autabalio. Omneens auteftfinitum,
aut infinitum.Nullum ens finitum,àfè.Primaintelligentia, finita.
Igitur non eftàfe.Finitam effe, peripfàm demonftramusa&ioné:
quaetum una,tum finita eſt:Nó 盟
tempore,fedpoteftate, atq;
ófficio.Itaq;&primá cognofco,& cognofco nón eñe Deú.Nequê
enim eius motus omnium rerum effeétor eft.At Deus omnium ef
feétor.Quocirca fàtis patet,non per motum, fed per primas entis
partitionesà nobis cognofci, Deum effe. Quòd fi quis(non enim
defuere,qui fentirentita)dicat,hanc orationé, Deus eft,effe natu
rae principiis infitam in animisnoftris, atque nobifcum fimulna
tam:non laboro nunc. Aequè enim illis, ac nobis aduerfàtur. At
Auenrois opiniofi uera effet,omnium intelleétionumfons, atque
paterexifteret Philofophus naturalis.Nam qui docebit, Deum eft
fe,docebit etiam Philofophum illum,qui quidfit Deus, contem
platur.Praeterea cum motus, & mutatio fintuelfomenta, uel ori
ines omnium noftrarum cognitionum, ab eo uiderentur omniü
fcientiarum manare principia. Cæterühaudita eft: quandoquidé
etiá ipfâ intelleétionis rudimentain ipfafunt naturaliPhiloföphia
pro Philofophia prima,nö tanquã principia quae probent caetera,
íéd quae per caetera probétur.Accipitigitür Metaphyficus adhùc
modum omnia ab ómnibus:fed eaomnia probat,atque conftituit
fuis difquifitionibus.Quin etiam motum ipfüm effe,probat fic:per
unum,& plura.Si plura: ergo diuifa.Igitur percontraria. Quare
a&tio,& paßio. Quamobrem etiam mutatio. Error autem inde
profe&uscft.Quodaccipit artifex ab artifice quaeftiones,enuncia
ta,effata,còcluſiones,nò uno modo.Vnus eſt:ci inferioriscogni
tio pendet omninòà principiis ſuperioris. Vbi principia à princi
piis, quiafubie&üäfübie&o. Sic funt Phyficis Mathematica po
fteriora : propterea quòduerfàntur circaea, quae abftraétafunt à
materia fenfibili,ac pofitain materiaintelligibili.Materia nanque
modo quopiam opuseft. Iccirco dicebat ម៉ង់់ in fexto fà
cra Philoίophiα : ή, Jι μαθηματική, πιει ακίνητα μάυίνια, και χαριτα δε
iavr,&» &• & Vam. Ncque enim feparabilia funt,nifi intelleétusui.
Has fcientias,fubalterhasuocant recentiores. Alius modus eft:cü
artifex ea,quae ab aliopofitafùnt,admittit:quae etiam fineipfo co
 * : IV L I V S C AH S A R S C A L I. G E R.

gnofceret:puta,motum,colorem,magnitudinem:fednon
fuorum principia:neque perinde ab illo probata,quafi ipfe proba
re non poßit.Quemadmodum accipit Metaphyficus, Deum effe.
Nam quomodo diceretur prima វ៉ែ ab alia mutuare
tur fuas propofitiones ? Admittit igitur Metaphyficus, ut exami
net,ac iudicet:non ut accipiat,neq; pro fubiecto, neq; pro fubiecti
parte, neq; pro utriuſuis cognitione.Nam quodcunq; accipitur in
alia probatü fciëtia:declarat,& demöftrat,illâ fcientiam,in qua il
lud probatum eft,fùperiorem:illam uerò,quae accipit,inferiorem.
Naturalis igitur facultas minor eft, quàm ut queat probare hoc:
Deus eft.Supranaturalis poteft per eas propofitiones : quae tametfi
nó funt priores Deo, tamen ita primae funt apud nos,ut Deü fimul.
cum aliis aliquo modo comprehendant. Sunt enim per entis pri
mam diuifionem.
4. De Ideis.

Q v o N 1 A M de Mundi anima cú diceremus, de Ideis mentio

nem facere coaéti fumus: quanquam de iis multa funt à nobis alibi
diſputata:unű taméhic រ៉ែ iftos,partim fugaces, partim ua
nos calumniatores perftringamus.Aiunt:non quemadmodum ab
Ariftotele fiétæ funt, in Caelo fimul effe,& noftratia haec informa
re : fed in mente diuina. Quafi uerò iis ea téporibus fcripfèrit ille,
quae nö ab omnibus recepta Platonici publicè profiterétur. Defi
nất igiturifti Bãbaliones acuerefefẻ adueríus hominế de uniuerfả
humana fapientia praeter, fupráque caeteros omnes mortales be
nemeritum.Alij impudentiufculi declamatores,qui fèipfos Plato
nicorum inuolucrisadmirabileseffe plebi uolunt, longèfrigidius
fùccenfent ei, quòd præceptoris placita oppugnare aufusfit. An
horum aliquot eiufmodi fünt,ut fibi metuantâ fubnafcentibus in
eniis ? An non defunt circunfcripti animi quorundam, ac ferui
醬 in tenebris ignauo marcefcere otio, quàm in luce ac pul
uere cum labore uerfàri malint ? Quid enim turpius, quàm ex o
mnium rerum domino,atque diétatore intelleétü noftro, efficere
mancipium alienae libidinis? An ille à Dei fpiritu oblatam uerita
tem fidif$imulaffet, in tanta rerum ignoratione,pecora haec mal
lent proditam Rempub. literariam, quâm unius modo uiri auto
ritatem cum fummôgeneris humani cómodo labefaétatam ? Vt
omittam diuini pudoris plenißima uerba : quibus excufàt fefè in
primo ម៉្លេះ . Quin potius audimus uirum, omni laude
maiorem,omnique calumnia poti9rem ? £ Jèxe%»« 6^tior &agí
ψαθα, και διαπίύσα, πώς λέγεται, καλπες προσάντες της τοιαύτης γινομύνε
ζητήσινε,θιατί είλεταιδεατεισαγωγών τα είδη δόξαεδ ανίσωεβίλπων ενα,
X34
 ов s v вт 1 1 1 т А т в Ао с А к о А м у м. I3
και δέν,επι σωτηείαγε της αληθείας, και τα οικείααναιρών, άλλως τε και φιλο
σόφες όντας αμφόϊν γα όντοινφίλοιν,όποναειπμάν την αλήθειαν.Vtnό (olum.
amicorum opiniones,uerumetiam propriasfententias delere,ueri
interfitPhilofophi,adueritatis praefidium,atque confèruationem.
Quodautem ne haec quidem fuga fàtis illostüeatur, nihil facilius
demonftratu . Etenim fi funt in mente Diuina formae rerum ha
rum,utinforment: Deus haec omnia informabit. Quod quàm fit
abfurdum,fàtis patet. Quodfi non informant: iam nihil fioui di
cet Plato.Nemo enim negauit unquam: Deum effe omnia. Nam
Epicurus ipfè quoque, qui forte quadam corpufcula illa coire,at
que diffolui fcribit, ad omnia conficienda, reficiendâ ue : Fortem
ipfàm hâc pro Deo fuo cognofcere cogetur neceffariò : eámque,
omnia ut fit,efficere. Recentiores uerò longè magis diuerfi a6ie
re.Iinanque Ideas nihilaliud, quàm illuftres notiones quafdam
effe cenfuerunt.Atqui notiones accidentiafunt. Ideae uerò etiam Melanch.
fubftantiis noftratibus nobiliores. Hoc enim eft&vrváv3garor : ut&
perfe exiftat,& alia idipfumàfèacceptum ut fint,efficiat. Itaque
á &vtvzyas y,neque fubftantiaeft,neque accidens. Non eftenimiin
fubie&o.Non igitur accidens. Non eft fubftantia, fi congeneris,
cognatiquefüi3;23r5,quodhiceftaccidens,autor eft.Tantü abeft Subtil.
ut fint notiones. Notiónes enim fünt rerum figna in intelleétibus
perfpecies cognofcentibus.Ideæ autem ponuntur pro caufsis,ex
tra intellectum noſtrum. -

5. Degeneratione.
E D v c i r v R ergo de agentispoteftateforma.Qui educit,facit
unum a&tu ex uno in potentia: qui introducit formam in mate
riam, facit ex duobus aétu, unum a&tu. Non quidem ex duobus subtilf
a&ibus.Longè enim aliud eft. Nam poft apparatum materiae, qui
fit per praeuias qualitates alterando,ex materia in potentia fit ma
teria actu: id 器 , quae tunc fic exiftit fine ulla cauffa, quae ipfàm
faciat aptam adfufcipiendum formam. Atque eodem fhomiento
ipfà potentia materiæ, quae erat in potentia, fit potentia in aétu.
Quippe quae praefto eft,fine ullo alig adiumento,adformam reci
piendam. Sicforma , 蠶 adid ufque momenti fuerat in agentis
poteftate, producitur ab ipfo agente:ficutiformafcamnià fabro:
&fic,aétu ut fit,fit:atque ab eo in materiam introducitur. Quare
ex materia.quae eft in aótu,& aétu,qui eft in aétu,fit unum actu:id
eft,compofitum materiale. Ex his patet ambitio fèntentiae recen
tiorum.Aiunt enim:Eduétio formæ de potentia materiæ, eft prae Fern.primo
paratio materiae ad formam rcgipicndam.Quæ præparatio fit aßi deabditir.
duo incrcmcnto,ufque dum ad fümmam cuaferint perfectionem. cy.
 1-у-т. 1 ху з с АЕ s А к s c А т. 1 е в к

*Tunc enim adfübftantiae quoqueformam peruentum erit.Etenim

perfeétionem illam formâ neceffariò comitatur: nec unquam de
íérit. Principiò fi eduétioformae effet apud antiquos præparatio,
cùm præparatio fiat particulatim, formae quoque pars, alia poft
* aliam educeretur. Eduétio enim motus eft. Omne autem motum
diuifibile.Praeterea non poteft effe in praeparatione perfeétio. Per
feétio enim poft illam eft. quippe forma.Ipfa enim άττλ{;eia eft:nö -

autem fummum illud accidentium accrementum. Quae uox hic,

ut temperatiPhilofophi admodum eft ambitiofà. Tum nimis hu
militerdeformafentit:quippe quam comité faciat illius perfeétio
nis accidentalis.Ipfà nanqüe forma illorum fànè accidentium per
fe&tio eft.Atque haecfunfillius quafi apparitores: ipfà autem prin
ceps.Quod uerò ait,à formanuniquam deferi perfe&tionem : übinã.
locorumforma illa eft,dum nondum adeft perfeétio, imò uerò dú
perfeétio nulla eft?Eft enim perfeétio haec ex eorum numero entiü,
çuae nonfunt,nifi fiant. Quippe fupremusgradus illius alteratio
fiis,qui eiufdem generis eft cum præcedentibus. Quapropter hac
de réita fèntiendum,quemadmodum 蠶 dicebamus. Formam
effe in femine canino:cuius in poteftate dicitur effe, quia fèmen eft -

potens dare formam, quam in fe continet. Educitur autem de ea

potentia remota, quieftaétus primus,adp9tentiâ propinquá, qui
£(t a&tus fecundus:fcilicet ut forma fit in eadé materia ad eú modü
qui nullis egeat adminiculis: ut fine fuofruatur,ad quem compa
ratum eft totum compofitum.Eftigitur declarandum,quo educa
tur modo per praeparationem : fiquidem ipfàmet forma eius prae *

parationis autor fit.Ipfa enim fibi & alterat totum,& difponitpar &
tes.Ipfà igitur educeretfe.Itaque non bene dicebät : Cùm adfum
mam peruentum fuerit perfeétionem praeparationis, tum fore, ut
ad fubftâtiae quoqueformam perueniatur.Eft enim ipfà forma an
tè exiftens.Ergo non adeam peruenitur,fèd ad eius a&tum:quo ip
fius deinceps ufum capeflere poßit. Veteres autem dixerunt, edü
ci:quia putabant, ab externo agente fieriid. Cæterùm eft emerfio
potius,quàm edu&tio.At iidem recétiores & arbitrati fùnt,& pro
diderunt,extrinfècus aduenireformam omnem, atque introduci:
fèdita demum,{iei materiaiam fuerit praeparata.Quamobrériullo
modo eorum fèntentiae partes cohærere poffunt.-Sunt uerò eæ:
Formam educi,per praeparationem materiae,è materia: &, Formi
extrinſecus introduci.Praetereaſiita eſſet,nulla eſſet generatio.Eſt
enim generatio,generantis,&generati.Haec,duo funt in numero,
28 in fpecie unum : ut eft in feptimo ချို့ . Autigitur erit aequi
uoca omnisgeneratio, aut etiam nulla. Neque enim formam?fe
derit Adamantius catellus,fèd materiam tantum Therionillo. Tú
Cirit
 св s v в т1 С 1 тА т в А о с л к о А м у м; 14

erit Therionillus Solis filius,aut Veneris,aut alius: ficut & mus,&

alia,quorum generatio èfimo,aut èlimo aequiuoca eft. Nequefi
milis erjt Adamantio Therionillus. Ab illò nanque materia fine
forma deduétaeft. Quinetiam praeparationis autöremfaciunt{è-
men : idquepofteaquam impulfumifuerit (fic enim loquuntur) a
matricis calore ad agendum: quaexaétioneinftruéta fmateriatä
dem formamfufcipiat.Quam ópinionem ualde improbat fùbtilif
fimus uir Duns.Quippe negat in corpore uniformia&tionem ullâ:
cuiufmodi femen eft. Verùm de hac difputatione fuo loco. Nunc
aliam infiftamus uiam.Si extrinfècus uenit forma:atqueinterea,ut:
fcribunt,omni perfeétionumgenere inftruitur materia : ab aliquo.
intus,& qualitates, & quantitates,& numeros,& ordines,&fitus.
apparari,atque inftitui neceffe eft: Denique corpus ipfùm totum.
fabricari.Haec fabrica fit, autà fùbftantiâ, aut áb acçidente, aut
ab utroque. Non ab accidente folo. Primùm quia nüllumi ac
cidensagit, nifiper uim fuae fubftantiae. Deinde, quia nullum ac
cidens cognofcit. Illa uerò uirtus tam nobilis temipli archite&ta,. >
fapienti{$ima ab omnibus Philofophis iudicata.eft. Aedificabi
tur igitur àfubftantia. At haec, forma feminis eft. Sanè fèminis
forma,fi non eft anima,brutares eft.Etfifabricat, eft æqualis ani
mæ. Atin cremētis, &amiffæ carmis repoſitione,opusillud animæ.
eft.Erit igitur in femine anima formatrix, antecedens animam,cui
paratilluddomicilium.Quare prior illa pofteriore hac fàpientior,.
acnobilior.Quemadmodúnos anteit poteftate acfapientia Crea
tor Opt.Max.qui noftra haec utenda dedit nobis.Opórtet enim fa
bricatricem illam non ignorare, quid , quantum opushabeat illa
alteraingreffura.Ergo cùm cor aedificat,fcit, quid fit uita: cüalias :
molitur partes,notum habet earum partium &finem,& ufum.Sic
forma នុ៎ះ infimeto corpus,nobilioreft, quàm forma infor
mans.Eftenim principium móuens, &efficiens,& danshancilla.
Gigniturautem musin quifauiliis, &in lutorana ,ficut intrafaxa.
metallum.Sicenim Philofophus intellexit:à Sole,& homine ho
minem generari. Pendere 醬 noftratia haec è fuperioribus pro
pter aequiuocamcönexionem : non propter uniuocameffeétionü.
«communionem.Suntenim fuperiora quafiformae confèruatrices. ^
inferiorum. Quia haec cauffa ipfà Ì tuetur ea, quæ fecit,
per ea quaefecit. Iccircomouemur, quia mouentur illa : & uiui--
mus,quia uiuunt:&fumus,quiafunt.Argumëtum uerò illud Rhe
toricüm eft. Sifimus extrinfècus aduenientem rccipit formam:
tanto magis recipietfemen.Canis enim fèmen perfeétionem illam.
obtinet 鸞 ut poßideat, non, ut roget.Quo modo in oleæ.
talea & corpuseft,& anima olea ... d
- * - ij ,
 i v v. 1 v s c AE s A R s c A t 1 c E r.
«. Error deteftandus defortuitahominis generatione. -

º
i n hoc errorepoftquam diu peruagatifunt, in illam infàniam
incidere:Siderum conuentu fieri ម្ល៉ោះ offeformas, quae in
materiaita imponantur, ut homines hunc 蠶modű enaſci queãr.
Quibus quaefö Caelorum circuma&tionibus id haétenus c9mper
tùm eft ? Aliquando enim extitiffet. An uerò etiam Pyrrhæ fаха
nobis&admittenda,&agnofcenda,& recipienda funt ? Quarefà
58 pienter diuinus uir,cùm alibi, tum in decima fèétione quaeftionü:
quaedam animaliatum ex aliis,tum fortuita origine: quaedam ex
mútuo tantum coitu nafci , fcripfit: ut Homo. 器 locus an adte
quoquepertineat,fuo loco declaratum eft.Sedadfuperiora reuer
taſılllſ.
7. Probatfuperiora ex Ariftotelisfèntentia.
s E D & Ariftotelis perpetuafèntentia eft:infemine animam in
efle,quae fibi corpus fàbricet. Quemadmodum eft in feptimo diui
9 nae Philofophiae.Semen, inquit,eftficut artifex. Habet autem ar
tifex formam in fua poteftate. Itaquetoties in iifdem libris ait: ex
domo immateriali 醬 materialem domum . Eam fànè formam
imponit materiae:non autem excipit extrinfecus , tanquam hoſpi
rem,aut inquilinam : fed habet indigenam, atque àvtvvv%. Sicuti
{cribitur longo traétu difputationis in fècundo De generatione
7 animalium. Vbi ait animæ illius uim corporis effe conditricem.
5 Et in primo eiufdem operis:poteftatem illäm dareformam, & im
ponerein materiam:uelutifaberinditleéto.Etin oétauo tranfna
12. turalis Philofophiae. In femineftatuit principium mouens. Agit
autem naturalis haec potentia fine inftrumento ullo. Nulla enim
qualitas,homini nota, poteft efíeinftrumétum,ordinationis,fitus,
numeri,figurae,&aliorü eiufmodi:fedfècretionistantü,aut cócre^
tionis:denfàtionis,aut rarefaétionis: extenfionis, aut contraétio
nis:cohaefionis,aut abiunétionis:afpcritatis, autlenitatis: duritiae,
aut mollitudinis:uifciditatis,autariditatis,&aliorum talium, quâ
confimilibus partibus creädis apparatafunt à Natura. Idem iri fè
2.8ptimo eiufdě traćtationis, fpeciei cauffam in materia effe profite
3' tur. & haud ita multo pòft? motum ad generationem diçit à fa
2.phyf86 cultate fieri,quae in fèmine ineft.Quo naturalia differüt ab iis,quae
arte fiunt. In quibus, eius quod funt, principium extrinfècus for
mam fubminiftret.Sed fecüm habeant formám ipfàm,atque in fe.
Neque propterea fieri formarum inchoationem, ut quidàm Auel
roiftae commcnti funt.Forma enim eft perfecta intus ibi a&u. Niß
3° enim cflet actu, non utiqueagere poflet. At ubique Philofòphus
de
 рв sv в т т ь гт А т в Ар с А к р.А N у м. 15
deealoquens,ait: Tày xámay ruớmy rºiể. Nam quodait Juváuelinefe:
hoc ideò dixit,non quia egeat alia fubftantia fefè eliciente, atque
perficiente:fic enim effet inchoata:fed quia caretinftrumeritis éx
prefsis,quae funt in eiuspoteftate.Sanèfieftformafeminis eadem subtilff
hunc,quae pofteafuturaeft animalis,& quaanimalcrit hoc, quod
erit : ficut animaleftanimalaétuperformaminaétu:ita fèmen eft
aétufemen,performamjn a£tu. Quare apertèin nono Metaphy 13
fices,7, urâierea dă ră. Sedquiafemenpropteranimal 蠶
citúrque iccirco effe animal potentia: ob eam caufamformâfè
minisdicitureſſein potentia:Quia eſtin potentia ad animal,ſed nö
adfemen.Caterum dehogfufusalioloco.Infecundo Phyficorű, 3r
femen ponit pro cauffaefficienti. -

8. Aduerariorum argumenta diluuntur.

A R G v M E N r A uerò,quaetrepidationem excitaruntinanimis
Philofophorum,facilè dilüuntur.Sunt autemtriailla peruulgata.
Primú.Semen eftuniforme.Ergo non habeta&tionem. Secundú.
Anima,fiidageret,indigeretinftruméto.Eftofpiritus. Atfpiritus
eſt feminispars.Non eritigiturefficiés,ſieſtmateria.Tertiú cum
hoc fecúdo idem eft.Nihilagitinfeipfum. Adhaec ita refpondeo.
Primum quod fùprà dicebam : non egere adformandum inftru
mento,fedad qualitates fecundas qualitatibus uti primis.Eftenim
ſemen,utalia resnaturales: non ſolum quid,ſedetiam quale. Ha
bet igitur calorem,non à matrice (is enim conferuat tantum) fèd
ab animali,putacane,undeemifum eſt.Eundem inquam calorem
numero,fèdnon totum.Hunc etiamfpiritumappelles, licet: qui
diffufus in omnes partes, agat in aliasfeminispartes, à quibus&
ratione diuerfuseft,&refeparatur: ficut ignis, qui in partesinte
riores fefèinduit luti:quod coquit,utteftafiat. Quippe in corpore
quoque iam #ိမ် aguntin humores : quorum tamen
partés funt. Non eftigitur fpirituspars corporis, quae formatur:
tametfieftunain mafiá:ueluticoagulum in laéte.Eftigiturin cor
pore feminis,ficut agensinpatiente.Non feparatus loco,quifènfù
percipiatur,fedintellcétione.Exemplum populare in manibus cft.
Ignis,&lignü,unüfünt.Dicent. non effe unü uerè. Dabitur ergo
unü.Spiritusinnatus habet caloré,habet & humoré:calor humo
ré carpit,atqi depaſcitur.Deſtruitigitur.Quáto comodius Archi
teétus ille incorpus aget,quodperficit,non deftruit. Vtriufquge
nim a&io eft. Qüid fiinftrumefito, ficuti dicebamus, eget nullo?
mouet enim anima fpiritum fine inftrumento , cum mguemur.
Quare igitur non poterit fine inftrumento figurare d Homines ---

а пу
 IW L I V S C AE S A R S C A L I G E R

, fènfùum mancipia tcmerè inftrumentum attribuunt tam

uinae poteftati. Terra nónne defcendit fine inftrumento ? Inter
formam cnim,& materiam nullum corpus intcreffe neceffe eft.Ná
quod corpus Caelefte inter animam, & corpus ftatuit Ariftotelcs:
id materiae obtjnet rationem. Alioquin iretur in infinitum . Sic
pofteriora duo foluuntur argumenta.Primum autem, ficuti fùprà
dicebamus,Scoti eft. Vniforme nö nifi unicum opusfacere pofTe.
Hoc effatum,fi uniuerfàli accipiatur fignificato, រ៉ែ eft. Solis
enim 蠶 uniforme eft:& uidemus,quot, quantäque facit. Ita
que intelleétione adiuuanda fententia haec, atque addenda illa:
Extra fe poffe:intrafe nequaquam. Negamus igitur effe uniforme
femen . Hoc iam tum primüm ex ipfà materia, unde excoquitur,
patet. Neque enim {ànguis ipfe uniformis eft. Itaque ab omnibus
imembris detergi,ueteres arbitrabantur.Id quod tametfi improbat
Philofophus,omnium tamen principia membrorum in fèipfo co
hibere dicit. Mutilum iccirco canem integri canis parentem effe.
Formauerò ipfà,ideft anima,quanquam eft uniformis,acfimplex,
tamen eft principium multiplicis poteftatis. Id quod ita uideri de
bet in Scymni förmatione:ficutiapparet manifefto in ipfâ perfe
&tiiam córporis re&tione.Non folum enim diuerfà poteft, fedctiá
contraria facit.

s, Alia duo argumenta. Et quae fit potentia fèminis.

, • s v P E R s v N r alia quoque argumenta duo.Primum eft:Si ca
nis animaeffet aëtu in femine:canis fèmen effet canis. Affcntior.
Eſtenim canis imperfećtus,carenstantùmarticulationibus. Alte
rum fuaulufculum eft.Si anima,inquiunt,effet in Tritici, puta,te
mine:quodannum,aut ampliusfèruetur:quifieri poßit,ut efficiés
Cauſaſitotioſa?Reſpondeo. Falſam effehypotheſim. Otioſume
subtil. nim eft:quod cùm debet,aut poteft agere,non agit.At illo tempo
re feminis illius anima nihil aliud habet agere, quàm uiuificare
materiam illam, quod&facit. Fabricare autem non poteft, quia
extra matricemfuam eft:quippe extraterræ finum.Sicarborisani
ma nihilaedificat hyeme.Opus enimhabet adiumento.At quaenâ
eft fèmini potentia ? Habitus ad recipiendas aétiones primas ani
mae:quaefunt,conformatio, & difpofitio:ut in conformata, & di
fpofita membra recipiantur aétionesanimae aliae:ueluti motio,ui
ఫిఫ్స్ omnia erantin poteftate animae ante,quàm ha
berenfcaufam expreffam materiálem. Hanc uerò poftquam ha
buerunt, in aétu fünt cum fuis caußis.Sic etiam fènfit Themiftius
ºi in Primo Deanima:Animam ſui eſſe domiciliarchite&tam.
Io.
 р в s v в т и т и т Ат в А р с л к р А м v м. тв
Io. Quomodo,fifemen eft animal,dici poßit generatio.
- h i N c fubtilis inquifitio excitaripoteft.Si fèmen eft animal,quo
diximus modo, nulla uidebitureſſegeneratio:cùm è ſemine cani
no canis fit: fed redaétio formae ad aétum , fiue ut fubtilius dica
mus,promotiotantùm ad officia exercendá.Sanè uerò a&u eftin
tusforma, non ſenſu percepta per functiones,ſedab intellectu per
rationem.Generat igitur arbor,cùm producitfemen.Non autem
generatur arbor,cùm pullulatè femine. Sedtüc generatum quod
erat imperfeétum, perficitur.Sic canisnon gignit, cùm |ိုးချို့
catellus,fèd cùm fèmen gignit. Sed obiicient." Ergo canis anima
rum plenuseft.Non fequitur.Vnam enim habet animâ, quæ plu
rium fufficitgeneratiohi. Sicin ramisoleae, in quibus multae fùnt
taleae,unicatantùm anima eft:à qua multae. Quöd autem nontüc
fiatgeneratio,manifeftum eft. Qüiain ipfo coitu multi obiere an
tefeminis ullam penitus in utero difpofitionem, aut affeétionem.
Id quod in plantisluculentius uidemus. Emortua enim amygdalo
fatum amygdalum amygdalus fit.

1 1. An catelli animafit canis patris animae pars.

: i N s v R G 1 r tamen alia quaeftio. An geniti anima fit pars ani
mae genitoris. Cur non ? Diuiditur enim ad materiae diuifionem
materialisanima: totáque eft in fui parte:quodin plantis manife
ftum eft.Quo loco refutatur errortuus: quemfùo quoque in cam
poexcußimus.Animaenim in toto animali eft,non autem in cor
detantùm,ut dicebas. Qua è ſede emittebaseiusuim per membra
caetera,ad eos ufus,quae natura,aut necefsitas exigeret.Gignit au
tem animam animáfui promotione, eadem fànè ratione, quain
accretionibus induit 器 in alimentimateriam nouam . Ethabe
snusprae oculis exemplum, က္ဆိုႏိုင္သူဖ္ရစ္
àlápadis flammaflä
mam excipimus, illa nihilofeciusintegra remanéte. Animaquo
queea,quâ primum uiuitfœtushominis, etiam à noftris Theolo
is habitaeftpro uegetatiuatantùm. Deinde fübit fènfitiua.Tum
體 abolitisanimanóftrainfunditur: quod& diuinus uirilluftrifsi
mafententia declarauit. Haec enim fcribuntur in fecundo De ge
nerationcanimalium : "Jίνγα ήoντάτε ασέρματα, και τα κυήματα των
ζώων ζή,των φυτών.όπμό οώ την θεεπικήν έχουπ ψυχών,φανεείν. 3i ό,τι ദ്
τον αναγκαίον ταύτην λαβείν, εκ τωνπεει ψυχώς διωeισμένων εν άλλοις, tare:
τκοϊόντα δε,και την αθηπκιν, καθ' ην ζώονοί.ύςεεν Φε και την νονπκμο,καθ'
ήνάνθρωπος ξί και ο άμα γίνεται ζώον, ο άνθρωπς ιδε ζώον ό ίσπες , Νon
eſtigitur à ſemine animanoſtra,non à Cxlo, ſedà Deo ſolo auto
 1v т. 1 v s cлъ s А к s cлъ и с в к

re,&creatore.Caetera non nifi naturalia funt,& materiae obnoxia.

Sed de his fuo loco. Colligitur ergo triplex generatio.Vna à fide
ribus,ut muris. Sic ignis exferro,& filice. Altera à femine.perfe
&tior haec.Vniuoca enim eft.Vt à cane canis,ab igneignis.Tertia
à Deo : ut animae noftrae. Quae quia creatio eft, de creatione mox
nonnihil.
12. An in cadauere,& in homine uiuente,osfit
eiufdem fubftantiae.

Fern · pri- ov i A deformaloquimur,&generatione:pertinet adhunclo

mo de ab
cum id,quod iidem ibi dicunt.Aiunt enim, os cadaueris effe uerü
ditiº.4. - os.Non enim effe,ficut eft oculus,aliudâ uiuente.Cuius fententiae
abfurditatem fic deprehenderelicet.Vna eftin uiuenteforma,qua
unum eft.Os Caefàris uiuëtis uiuens eft.Et praedicatio uera eft haec.
Os eft uiuens Caefàris uiuentis. Auétum enim fuit fuo tempore,&
nunc etiam alitur. Vbi Caefàr erit cadauer: abierit forma. Tunc
corpus illud non eritid,quod nunc hoc eft, numero. Ergo neque
partes eius,quae unum erant per id, per quod illud unum erat ens,
&tale aliquidens. Vulgi ſenſibusiduidetur: atuiuens, & non ui
uensgenere differunt,ac diftant. Caret igitur cadaueris oseafor
ma,quaerat uiuens.Caret etiam fine.Nullum enim eius officium,
subtili£ ut prius. Non eft igitur idem. Quin etiam an fit eadem materia,in
fèptimo Metaphyfices dubitauimus. Neque enim eft,ut in artefa
&tis.ut eadem fit loricae , & uomeris materia,mutata forma. Nam
ß materia Caefàris,non eft materia Bucephali, quiafunt fub diuer
fis formis:non eritcadaueris materia eadem numero, quae fuit ui
uentis. Longè enim magis diftant quàm materia Caefàris, & Bu
cephali.Haec enim fub propinquiore funt genere: quippe fub ani
màli.Illafub remotiore:nempefub corpore. Haectámen,uti dice
bamus, uulgò minus uendibiliafunt. Cæterùm illi non fcribimus
nos. Et perquàm paucifunt boni metaphyfici . Spinofiora enim
illa funt, ac neutiquam popularia. SicSapientes Caelo propiores
agitant, minimè ម្ល៉េះ . Qui enim poft mediam noétem cor
nae ineat rationé, ut hifcepallefcat difputationibus, irrifores mul
tos,admiratores paucos, imitatoremfortaßis inueniet neminem.
Haec autem ad hunc digeßimus modum ex maximi fèntétia prae
3
ceptoris.Is enimin fecundo De generatione animalium fic docuit
nos.φθαςέντα δε ομώνυμα λεχθήσεται,το வி όνα τρόσωπον,το Jε σαέξ.Εt in
libro Deaffeĉtibus miftorum:3*5*.* όμωνύμως.έτω και σαέξ.
13. Decreatione.
- p*creatione uerò perpendamusfubtilitatem.Creatio eft cófti
- tutio
 з в s v в т і ь н т Ат в А. р с А в р А м v м. 17.
tutio fubftantiae ex nihilo. E nihilo, inquam, ut eftterminus,non,
ut eft materia.Aiunt igitur: Creatio eft mutatio. Mutatio eft affè
&tus fubfiftentis:quod Graeci commodè, zc;vríg;&y,dicunt.Caeterü.
animaduertendum eft: Non quamlibet mutationem effe fùbfifté
tisaffeétioné, fed mutationem fubfiftentistantü. Non enim mu
tatio contradiótoria. Eft auté creatio,mutatio contradi&toria. Eft,
fimpliciter:nö eft fimpliciter. Aliæ uerò mutationes funt mutatio Subtil.
nesfecundü quid.Eftigitur mutatio,non rei,fed cognitionisin re.
Huius enim modi contradiétio eft:ut cognofcat ម្ល៉ោះnófue
rat.Hoc illi acutißimi cum minus uiderent, ita cenfuere: Res ha Dитя.
bere effentiam,&exiftentiam.Igitur in creatione res,quae habebát
eſſentiam in mente Diuina:ideſtin Ideis:mutationem paſſas, ad
dita exiftentia. Hoc falfum eft. Quia Deus nihil creaffet,nifi acci
dens : nempe ipfam exiftentiam, quæ effentiae accidens eft. Nihil º
fànè addit eífentiae,quòd eamfaciat non effentiam, aut plufquam
effentiam.Hoc autem aduerfàtur definitioni creationis.Erat enim
conftitutio fubftantiae ex nihilo. Quòd fiexiftentia eft diuerfà fùb
ftantia ab effentia:iam
cidens creaffct.Si efTent duae fubftantiae.Si
eft eadem:nihil accidens:Deusac
creafîet. Auenrois (e&atores » e. j
Ariftotele,unam putant. Dicendum igitur: non effe à Deo addi
tam exiftentiam 蠶 erat in mente fua. Ad hunc enim,
modum non creaffet ex nihilo,fèd ex fè,tanquam è materia: quod
eft impium.Sed prompfit formas nouas,illis fimiles,non uniuocas
fimpliciter,fedanalogas:quæ non erant nifi in eius uolütate: quas
fecit,ut exifterent nouo modo contingenti.Cæterùm falfà eft foä Subtil.
nis Duns hypothefis ex definitione. Veteres enim Peripatetici,
qui creationem & ignorabant,& negabant: mutationem omnem
pofuerunt in fùbfiftenti. Nobis non eft ncceffarium, omnem mu
tationem in praeexiftenti aliquo fubieéto femperftatuere. Itaque
ne priuationem quidem pro principio rerum omnium : fedim{òla
generatione,quæ fecundum Naturæ ordinariam poteftatem fit.
14. , Quid creatio differt àgeneratione,& de alteratione.
P R AE r E R ea, quae diéta fùnt, hoc etiam differt Creatio âge
neratione : quòd creatio fit citra omne témporis momentum:
quippe à uirtüte infinita: quae nullo tempore capitür, aut diftine
tur Generatio non niſi in tempore:idque apparata, ſicuri diceba
mus,materia per antecef$ionem mutationis:quam Graeci å» oioar,
recentiores Ciceroniani maluerunt, commutationem. At muta Fern. 2.lib.
tio eft uetegox},genus fummum ad illa omnia in fubftantia,quanti deabd.
tate,qualitate, ubi. Commutatio igitur erit avuus?*£o^*. quae uox
nufquam extat in hac fignificatione. Sed efto in ferro commuta
tio, cùm fit ex frigido cálidum.Quot aliæ dabuntur commutatio
С.
 1 v L i v s c AE s A r scAtiGEr
nes,quae non erunt &»•t&aelc. Nónne erit in adolefcente magnitu
dinis commutatio? N6nne in poffeßionibus ac dominiis ? nónne
in fèdibus,ac locis? denique in omnibus praedicamentis ? etiam in
fubftantia? Sic enim Latinè loquuntur: uitä cum morte commu
tare. Quare quod eft generis diffufum, non decuit ad defignatae
ſpeciei priuatas anguſtias detorqueri:amota à tribu genuina uoce
(ea eft alteratio)quae fi non Romano ufu,at analogia recepta,Phi
lofophorum ciuitate donata eft. In ea uerò cudenda tam felices
fuere maiores noftri:ut melius,quàm Graeci dicant,dixerint.Nam
qualitatum receptione,non fità» insin ſubiecto,ſedà»ziºne. 2»,
autem fit in genératione, per fubftantiam. Quod etiam in quinto
diuinae Philófophiae declaratum eft à nobis: ubi ex Porphyfijfen
tentia eliciebamus admirationis noftrae cauffam. Namfi £xo nota
subtil. eft fpecificae differentiae:quamobrem uerbum ipfum,quod fignifi
cat illam mutationé(àxxoioù) & uox, quae defignat aétionem illam
(&»*• ais)nö eiufdem cum ipfà originé naturâ funt? Eiufdem fànè
fpeciei declaratio eft,in 蠶 nominibus,moueo,motio, mo
tum. Quod autem alterationis effugerint uocem recentiores, id
uidetur propterea faétum,quod, £7*ey,Latinè alterum interpreta
mur. At £7?e%t, c ad fubftantiam pertinere in iifdem libris diétum
eft.Apud Latinos tamen & ordinem fignificat,& numerum confi
gnificat:mutationem uerò nullam . Ad quam noftrates Philofò
phi fucccfsionem illam qualitatum adiufixerunt : quicum etiam
numerus conciperetur. Vbi enim calefit aqua, dua§intelligimus
qualitates:guarum prior frigiditas abolitafuerit: ſecunda, 燃ueal
rcra,quae eftfrigiditas, alteram ipfàm effe fecit aquam à feipfa: aliã
non fecit. In quarto Phyficorum, &7teyiaa* tì aXx»£/.3-a gazxz.
κούδα. -

1 5. De catellorü oculis,& auribus occlufis.DeVrfà partu.

Q v o N 1 A M diximus, Animam fibi dearticulare corpus: uidé
dum, quare nafcantur oculis, & auribus occlufis catelli'. Vcteres
dixere:Quia matricem lacerant unguiculis. Atque iccirco parens
immaturum eiicit fœtum , pertaefâ moleftiarumi. Hocfalfùm eß.
Non enim ftatum tempus hàberent pariundi.Aft habent.Sciéîç.
nit ita Naturae confili6,ficut in aliis âliorum membris animalium,
quæ agnafçuntur poftea.Cuiufmodi dentes »Pili,cornua,calcaria,
Pennae. Quemadmodum ad præfidium iam perfeéti corporis ар
P9nuntur haectota:ita nonnulla prius inc hoata perficiuntur.Nec
$ie$t naturae excufàtio potius, qüam rati o. Dantur enim dentes
Poftea: interea aluntut la&te: dentibus nihilopus eſt. Adduntur
fornua adpropugnationes,futuras illas quidem : núc ufùs nullus.
Tuentur enimi Parentes fœtus fuos. Quod munimentum pili , ac
pluInz
 рЕ s v вт 1 1 1 т А т в А о с А в р А м у м. 18'

plumæpræſtant poſtea,hoc ſupplent matresfotuſuo. Quid?Nón

he fünt alæ primo ipfo uitæ hauftuauibus imperfeétae? Nónne ani
malium perfeétif$imo, Homini ingreffus in ipfis uitæ rudimentis
nullus ? Sed & in admirabili rerü uelftruétura,uel digeftionefum
mus opifex cum ftatueritgradus quafi quofdam:quod&in duode
cimo primae Philofophiæ fcriptüm eft : we}•?y%} &rarrw awt£rw 52.
xtu: faétum eftidem in oculis quoque.Omitto nunc eorum diffè
rentias:alibi enim à nobis explicatæ funt. Videamusipfos fècun
dum leges prædicamenti, quod infcribitur,&eiy. Statim oculata
aquila,equus, homo. Nullum penitus habent oftreae. Semper te
êtos talpa. Habet igitur analogum quiddam. Semper apertospi
fcis . Te&tos ubi uult homo. Inter haec duo, cancer : nequete
&tos, neque deteétos aliquo modo. Oculorum imitationé potius,
quâ oculos limax. Occlufos primü catulus, poftea diduétisaper
tos genis.Ariftoteles in quinto Degenerationeanimalium , fcri
pfit idem fuper oculis hiründinum, fupérquefœtu Vrfae. Eam fœ
tus informes eiicere potius, quàm parere:fi uera dicunt: quospo
ftealinétu effingat. Bonum uerò Phidiam:fi,quantum demendú,
ម៉្លេះ relinquendum fit,fciat. Quid huiufce fabulae autoribus .
dei habendum fit, ex hac hiftoria cognofces. In noftrisalpibus
uenatoresfœtam Vrfàm cepere: diffeétaea, fœtus planè formatus
intusinuentus eſt.
EXERC I T. SEP TIM A .

AnNatura fit Animamundi,Fortuna,Fatum,Cafus.

M & à multis non receptum pofuiffes: difficile nanq; intelle
A G N v s animitui candor. Qui cum paucisnotü nomen,
&tu uidetur mihi, quid fit Mundi anima: benigniè addis,
Nihil referre:Animâ ne dicatur,an Natura. Nobis uerò uidentur
effe quatuor,quorum uisà ueteribus uariò affenfü excepta eft:Na
tura,Fatum,Fortuna,Cafus. Ac de Cafuquidem non ignobiles iu
dicarunt.Propterea quòd non defuiffent,qui adFatum reducerent
omnia. Ouòdi Causad necesitatem referatur: nihilo tutius con
ftabit Fortuna. Fatum uerò an fit,& quidfit,non Ciceronianis de
clamationibus,fèd certis demonftrationum 蠶 difputarum
eftin prima Philofophia. Quanquam & adlıbros de anima, 8 ad
morum quoq; pertinet inftituta. In quorü prioribus quid,& cuius
fit uoluntas:in pofterioribus qualis,& quorfum,& circa quae, con
fideratur. De Natura uerò apud diuinum praeceptorem exaétif$i-
mè. Cuius è uerbis uis quaedä colligitur Dei. Si enim eft principiü.
motus,ipfà non habet principium.Hocautem foli Deo conuenit.
Anima üerò mundinequiteffe principium motus uniuerfi. Non
unus enim motuseft.Ergo motores quoque Plures. Deus enim nö
cij
 -1 v L 1 v s c AE s A R S c A r i G E R

mouet ipfè,fèd motores & dedit perpetuos, & dat temporarios. In

illis fùnt intelligentiae:in his anima noftra. Plures igitur formae,nó
una uniuerfàlis,quae moueat omnia in fingula diftributa. Vnus e
nim effet motus uolütarius. Alioqui duabus formis unumquodq;
informaretur. Das etenim tum formam, tum animá ad mouendú.
Alterutrum igitur fùperuacaneü effe,necefle eft. Aut forma dabit
hoc tãtùm,ut fit : Anima uerò motum fuppeditabit. Quafihaec fit
illius fupplementum. At enimuerò tam uulgatae fententiae illius,
arbitror te effe non immemorem: Dansformâ, dat etiam ea, quæ
formam confequuntur. Motus igitur formam conféquetur. Vbi
uideris,quàm manifeftò tibi contradicas.Ais enim:Intimü effe id,
quo moüetur elementü.Mouet ergo forma, non Anima uniuerfi.
quocirca aut unüerüt duo haec:aut alterü uacabit. Omninò uerò
tu nugatus ိုႏိုင္ဆိုႏို omnia dicis uiuere: quâ opinioné Tha
leti tribuit Philofophus:non iam formá,& animá:fèd animas duas
congetione quadã infarcies in unoquoqi, alteram propriã, alterã
cömunem.Fortuna uerò,quid fit,exáétiüs cognitü eft,ubi agimus
de principiis uoluntatis.Ibi enim recitamus diuina uerba illius nú
quàm fàtis laudati Dictatoris:quae propter fententiae raram excel
léntiâ merita fünt, ut& hic,& alibi repetätur,è fèptimo Eudemio
τίi:Κινάγαό πως παύτα το εν ημίνθειονιάχ δε το λόγε, λόγος,αλλά τι κράτlor.
ExERCITATIO ocTAv A.
De motu metu uacui.Ratio continuitatis. ".

v o D bene fèntiebant, malè funt eloquuti quidam'. Aiunt

enim:à uacuo motú fieri.Alij welius:à Natura motú cieri
metu uacui. Illos meritò reprehendis.Ná quibus rationi
bus,aut potius machinis,uel moliri motü,uel rebús
afferre poßit ipfüm uacuü,fi nihil eft ? Pofteriores uerò minus có
ſultò àte caſtigantur.Quippe ſicſcribis: Non metuuacui,ſed rari
tatis,agitari motu corpora eam in partem,ubi fine corpore uacuü
fuiffet.Quòd uerò eueniat metu rarefaétionis, probare contendis:
«Quandoquidem fubit aqua in locü aere uacuum:cü füi metuit ra
refaétionem,atq; mutationem:quafuá cum aereformam cómuta
ret.Subtilem fànè rationé,fed nihilo felicius explicatam, quàm ab
illis füam:qui à uacuo motum habere corpora profitebätur. Népe
raritas aquæ naturae non eft contraria. Rarefieri nanque dicunt o
mnes eam,fine propriae formae mutatione. Quare fic loquendum
fuifíet: Merufüae corruptionis.Caeterüneutro modo fàtisfacit.Ná
neque rarefa&tionem formidat Natura: & fine uniuerfi detriméto
ullo peragittranffubftantiationes. Quapropter ab iis non abhor
rere certum eft:à uacuo fèfè, fuáq; tueri,certũeſt. Quòduerò tua
I'2UIO
 D B sv s r. It i r A * B A D c A R D A Nºv M. 19
ratio manca fit, duabus rationibus demonftratur. Altera eft: quia
rarefaétio temporis eget addilatandum,& implendü. Motus ille,
adimplendū uacuum,fitlongė breuiore tempore.Itaque nö metu
rarefactionis,fèdimpotcntia potius,idconficitur.Etenim quia ne
quit tam citò rarefieri,quod reliquum poteftfacere,facit: atq;tam
citò abit. Altera eft:quòd non omne corpus rarefieri poteft.Duo
nanq, aſſeres, de ಗ್ಲಿ alibi quoq; his in libris diétü eft,fimul co
hæréntes,non difiunguntur. Ibique ob metum uacui, non rarefa
&tionis:cuius fànè fècuri fùnt. Ex hifce manifeftum eft, laminâ ui
tream centenum pedúa-qualiutrinque fuperficie,inter duas moles
aequalis item füperficiei,non ruptum iri.Nó enim,dif$itis partibus, subtil:
fore,ut aer uacuum implere queat.Quae uerò fit cötinuitatis ratio,
qicendum eft. Eam triplicem agnofcimus. Tribus nanque modis
cohaerentia eft.Primus eft,à propinquitate partiü,qua fitdenfitas.
Alter eft,à duritia, qua fit 醬 eft,à glutinofitate,qua
fit pertinacia ម្ដុំ hæc quidé ut funt omnia ိုမျိုး in
ရှႏိုင္ဆိုႏိုင္ရန္မာႏိုင္ဆိုႏိုင္ in metallis:itafunt in nonnullis fèparata.Aqua
enfà eft:at cedit:quia neq; dura neq; uifcida.Oleum tametfi ရှံူး
dum:tamen cedit: quia durum non eft.Osaflatum,& pumex,dura
quidem,fèd laxa,humoreabfumpto. Quam ob cauffàm corü par
tes facilè ſeparantur. -

EXERCITAT. NO NA.
Quae de Igne.
Bignisfubftantia, deque eiusloco renouas obfoletas diffi
Dញុំ ordine confuſo. Nam primi deloco diſputas:
deindefcribis de eius qualitate:poftremo defubftãtia, & an
º:

fit elementum.Ac primò quidem negas effe fub Lunae Caelo igné.
Ratio. Cùmpuriſsima res Calum ſit:non decuit, ſub omnis quali
tatis experte corpore ardentißimum,atque aeftuofißimum, collo
cafTe.Naturam enim fèmper extrema coniungere per media.Inter
->
carnes enim,& os,mêbraham ftatuiffe:inter os,& figaméta, carti
-
lagines.Sanè uerò ingeniü,ut fèmper,non uulgare: argumétü , ut
fæpè, imbecillű.Nãneq; cõſtat fimilitudo.Neque uerűeft: fècũdű
1oca naturas ubiq; fimiles cohærere.Neq; ignis, qui fub Caelo eft,à
Caeli ſubſtantiaualdeuideturalienus.Quod non conueniat côpa
ratio,per fe manifeftum eft.Corpus enim noftrum unü eft,non có
taétu,fed coniun&tione continua. Mundi partes,nö continuitate,
fèd coaptatione:&fàóvz ya} tv%uaiy: ut បុំ uerbis utar
ex primo Meteoron:ubi uerbü illud Ariftotelis, w*%«, ita tépera
uerunt,ut cótinuata haec cum fuperioribus corpora dicerétur, nö
propter uel formae unitaté,uel qüätitatis unioné: fed propter illo
fumiefficientiam,horü autem receptionem, Sccundæ obie&tionis
-
-- ". . . . . . . . c iij
 1 v rl I v S C AE'S A R S C A L 1 G E R.

exempla permulta proponi poffunt. Principio fubterraperennat

ignis.Aquis affines fcopuli:Aeri terra. Animaliüfànguisliquidi{-
醬 intra uenæ parietes rigidos.Denique corpus cum anima có
iunćtum:ne doleastibiimpacta ſuperiora argumenta, quord prin
cipiafint per accidens:ut ignéfüb terra,terram aeri contiguä. Nä
tametfiità eft:tamé Naturæ opus efthic terraefitus,atq; collocatio
extra aquas. Vicit enim tìv,à tìgíxtioy àyou,uim necefsitatis: quo
subtil. terrâ uniuerfàm cóple&ti debebat aqua. Quin igné amoue: Aer ille
tuus,quétot locis,totiesfrigidü praedicas: &fuapte natura obfcu
rü,cúlucidifsimo Caeli corpore, & caloris autore cohaerebit,fine
medio téperato . Ignis autem ipfe non minus natura,quä regionis
terminis Caelo affinis eft.Nanq; & lucis in fèipfo principia cötinet:
& admodümobilis eft,&corruptibilium corporum pürif$imus: &
parum abeft ab effentia formae ណ្ណ proforma uera fuiffe
acceptum ab Antiquis, ex Ariftotele non uno loco poteft colligi.
Quapropter inter purifsimü fimpliciter, quod eft Cælum, & inter
hæc noftratia non pura, id quod effet minus impurum his, &
minus purum illo, quafi medium quoddam corpus intercedere,
aequum fuit . Eius autem odio uideris uti uerbis acrioribus, imò
uerò atrocioribus, ac penètragicis:cùm eum uocas minus, opi
nor, ufitatè aeftuofifsimum. Non enim Caelo inimicus eft: cui
obeffe profeétò nequit ulla ui. Cuius rei cauffam cognofcere ope *
ræpreciü eft.Aiunt enimnö ignobiles Peripatetici,ideffe cauffae:
quod non fit utrique corpori materia cómunis.Effe nanq; materiâ
- paßionis principium,&cauffam,propter quâ patiturpatiés,in no- '
z nofùpremae Philofophiae diétüeft. Quae igitür cömünem habent
12. materiá, eauicißimtranfrmutari: uteftin decimo eiufdë,&in pri
mo Degeneratione.Nobis uerò, qui unâ rebus omnibus matcria
libus cömunem profitemureſſe materiä, alia huiuſce cauſſae ratio
ineunda cft.Igitür quia in Caelo nullaeftaffè&tio eiufáégeneris cü
'iis affeétionibus,quae in igne infunt:non erit item effeétio contra
riorü.Contraria nanq; füb eodé generefunt.Nemo igitur, qui fit
'bonus Metaphyficus, dicet: Materiam Caeli abignisqualitatibus
dcftrui poffe.Nö enim eft materia prima corruptibilis fècundü fuá
effentiam ita, ut ullo euentu queafad nihilum reduci:fedidipfum ,
tantùin ea eft corruptibile,qüod fit hoc aliquid per formam.Cum
igitur neque in materiam agat qualitas, ម្ល៉ោះ Cæliqualitatesſint
cum ignis qualitatibusgeneris eiufdem (differüt enim per corru
ဇ္ဈိို incorruptibile) non recipiet Caelum ignis impreßiones.
am quod negas, motum effe caloris in igne cauffam : tametfi ea.
fentétia magnorú Philofophorum autoritate fubnixa circunfer :
&
Contradi, tur:tamen àiiter,atque illi,ego quoquefèntio.Caeterùmtu, qui in
hifce libris,ut fuo loco dcmönfttatüm eft,Solcm fuo motu cálefa
- - - - cere
 DE s v B r i L 1 r. A T E A b c A R D A N v M. zo
cerefcripferis:nópotes cum illis hic,&ibi tecum, nifitemerè, pri
gnare.Noftra ratio,quia tu nullam藍 eft. Cum ei accidat
motuscircularis,tanto certius accideret ipfi calor. At ignem per
fèefte calidum, palam eft. Hanc ergo rationem non pofiistu:íéd
aliam tum mancam,tum minus ueram affers.Ais enim: Quan quã
2
folida calefiunt,tamen ea, quae difsipantur, refrigefcere:ficut aërë
uidemus,&aquam.Omnes enim uentos ualidoseffefrigidos. Mâ
ca,inquà,eſt:quia non oſtendis, quarePlumbum calefiat,aerfrige
fcat:non credátibi.Sed dicam: nouü fubinde afferri uento aerém:
cuius fubeuntis appulfionefrigusfentiam. Non auté ipfümaerem
motü mutare qualitaté. Quod etiam quaeftionibus à Philofopho 36 ;○"32。
declaratü eft,quinta fcilicet,ac uicefima quinta.Nihil enim 蠶
aér ne moueatur, an ea, quae in aerefunt, utnouo aereambiátur.
Nam aquas curfu fierifrigidiores,quis,nifiparü fubtilis, ac perfpi
cax concedat ? Solidiufculi nanq; corporis obtinent propdrtioné
propter denfitatem. Atterunt enim aerem, ficut plumbúfundae
miffum: neq;ea attritio ab hac attritione differt effentia, fed gra
dutantü.Quare&id,quodeuenerit ex attritione:qualitas fcilicet.
haec autem eft calor.Sanè cüper hyeméèfcatebris erüpittepida,
frigus accipitabaere non à motu Sicutaſtatefrigidacüerumpit,
ab infolato aere calefit.Quodfi animaduertas, aut animaduerfùm
in memoria habeas:quibusartibus caueamus,ne potufrigidae tor
minibus tententur equi: aliter fentias. Eos ubi non licet adfluuios
potüducere:atq; iccirco adeüufum è puteis hauritur aqua: mul
tis agitationib*uerfàtur in gyrübaculo,atque etiã uerberatur.Ad
hunc enim modü & attenuatur,&aerem cöcipit: ficut &in curfu.
Vétos uerò ualidos omnes item frigidos effe,ridebitis, qui in Cy
ro,Rhodo,Sicilia,Prouincia,Batica,ultimo Adriae ſinu cognitù
ಛಿ: Auftrü,uel Vulturnum.Cum enim uentorú materia
'fit ex calida exhalatione in fècundo Meteorö: non fiunt motufri
gidiores,fed aeris conceptione,qui niuiü,autpruinarum halitu fit
talis.Nónne aeré numeras interea,quæ motu difsipâtur?Atex eo
motu deprehendes igné in nubibusgenerari. Quin hoc nequeas
expedire:nififolidorú prius ineas rationé.Liquefcit enim plumbü
per calorem,motu aeris. Non enim liquefceret, fi per motü frigus
ab aere conciperetur. Aliud argumentum uulgo plaufibile fuerit:
fàpientibus nön erit.Adhanc enim fententiâ fcribis : Sifacibus,&
cómetis ea regio,per quam difcurrunt, calefit: quidfiet omnibus
elementis,fi orbe illo igneo ambiantur ? Hoc igitur Veritatis ftu
«diofiita intelligunt.Qüodin materiis quibufdä uidetur,eiusmod?
in aliis quoque agnofcenduscft.Ignis in ferro ualidifsimus eft, ob
défitatem:in lignominus: imbecillior in lana:tum in papyro no
ftrate hac:in fámmatam dilutus, ut manum traducamus fine of
 1v t i v s c AE s A R s c A r. 1 c E R.

fenfione. In aqua ardente adeò tenuis, ut ea madefa&tum linteum

illaefum relinquat.Hoc ctiam Philofophus tetigit tertia fèétione:
το καλάμινον πίς αθενέστερν το ξυλίνα,qια την τής ύλης αθένειαν. Ιta duplici
de cauſla comburit 蠶 peraccidens. Vna eſt:alieni tolidi
corporgadmiftio.Altera, ubi ipfe purus condenfari poffe conce
datur.Vtriufque tamé una ratio: uidelicet partium propinquutas:
quarum coaétione in minore fpatio fubftätia maior:ac proptcrea
Subtil.
maior uis. Quamobrem non comburit rarefactus, ficuti ne lucet
quidem.Quod uero ita fit : familiari,quotidianóque exemploma
nifeftum eft.Qui fumus afcendit,is in fe ignis habet plurimum.Nó
enim afccndit propter aquam:tanto minus propter terram ipfam.
Sed neque ab aere fiet motus is:in aere enim eft.Quem igitur quae
ret locüm?Eum profeétò,qui fupra aerem leuifsimæ debetur natu
rae. Quem fumum,fue uaporem,fue exhalationem: quâdo neque
uim habeat ad comburendum,neque luce ulla fulgeat:pro uerifsi
mo accipies,ueltefte, uel indice fèntentiæ Sapientum. Si fumum
non admittis: aliudexemplum præfto eft. Quae in uerubus affan
rur,ab eo, quem uidemus,igni non tanguntur: fed ab eo tangun
tur, quem non uidemus: adeò ueròtanguntur, ut etiam cremen
tur tándem.Neque tamen uifilis eft ignis ille.Nam quod Auenrois
negat ignem effe aétu calidum,nobifcum facit. Intelligit enim ca
1orem illum comburentem: quem hic apud nos ex aliorum, ficuti
dicebamus, corporum denfiorum miftione comparat . Sicuti de
illius quoque luce dicitur in quarto de Caelo. N am quo modo fri
gefèit porrò aqua congelata: fic& ignis condenfatus, ex illa cor
pulentia,& luceſcit,8 caleſcit:non per qualitatisin ſingulis parti
體 intenfionem, fèd propter earum partium propinquitatem.
Igitur ficut in aqua condenfàta nihil gignitur:ita nec in igni con
denfàto ( nam pyraufta in flamma, non in maffa nafcitur) fèd
tum ab hoc,tum ab illa corpora corrüpuntur. Qua de cauffa ma
gnus uir Alexanderaufus eft exiftimare,ignem de hoc inferiore,ac
de illo fuperiore non uniuocè prædicari. Quae taméfèntentia fua
uius ម្ល៉ោះ eft.Nam fubftantia eft eadé, licet aétiones per ac
cidens,id eft per miftionem deprauatæ. Principium enim (ut lo
uuntur)effendi hoc, quod funt,unü eft, & una ratio:modi uerò
醬 quod exemplo colliges in barbaroanthropophago.Ho
mo tamë eft,fifubftätiä fpeétes. Haud abfimili modo foquëdi ufüs
eft Auenrois in paraphrafi Ethicorü:Hominé uel incipientem,uel
indoétü,& hominé doétü, ita differre:ut de ipfis natura Hominis
ponaequaliter praedicetur.Vbi uerò ignem in miftis effe negas,ni
hilo melius id potes,quàm fiipfum quoque auferresaeré.Quanquã
hoc quoqin hisipſislibrisauſus es Haudhoc dico,g in ಧ್ಧಿ
ignem -
 рв s v в т і т. і т. А т в Ар с А к о А м v м. 2і
ignem aétu contineri putem: quia collifione excutiatur:neque e
miim elici,fedgenerari , fuo loco diétum eft. Minus quoque bene
Philofophum reprehendis: quòd ignem ftatuerit in orbis Lunae
concauo:&temerèirridenseiusdemonſtrationem, & inſcitè uo
cansrhetoricum argumétum. Haec enim funt principia illius de
monftrationis. Corpus naturale. Motus. Locus. Ex iis ita confi
ciuntur propofitiones certae, uerae , primæ, immediatae, cauffae
conclufionis huius. Ignis locus eft in fupremo fpatio fub Luna fù
praaerem. Omne mobile eft corpus, omnis ighis mobilis.' Aliae
duae. Omne corpuseftin fpatio, ignis eft corpus. Totidemtertiò.
Omne mobile mouetur naturaliter ad fuum fpatium : ignis eft
corpus mobile. Duae poftremae, quibustotum conficitur. Omne
fpatium ad quod mouetur corpus naturaliter, eftfuum corporis
illius. Ignisfurfum mouetur naturaliter. Ergo fpatium fupernum
cftfuum ignis. Tanquam fcholaftico difputatóri agendüm fuit,
Cardane, mihi aduerfus iftam animi tui libidinem, qua irriforis
perfonam induifti. Haeccine eft apudte Ariftotelis rhetorica epi
cherefis,quae ex neceffariis materia,atque figura, neceffariâ créat
conclufionem ? Nam,utlenius agam,ubi confiftet ignis ifte ? Sub
aere fubfiftet?At non facit: in aere enim mouetur furfum. In aere
manebit ? Nequaquam. Non enim moueretur : quando ne aer
quidem mouetur in aere. Nihil enim appetit, quodhabet. Igitur
extra aerem.ergo fupra. Motus enim fuit penè omnis noftrae ma
ifter cognitionis. Quo medio (fic enim difputatores uocant)
du&useft Philofophus ad loci, qui fènfù comprehendi nequit,im
telleétionem. Non enim poteft effe nufquam, quod locum quæ
rit. Hic eſſenan uult. Erit igituribi,quotendit. Sed & argumen
tum, quod apponis, inconftantiam detegit animi tui. Sic enim
» difputas. Si effet ignis in Lunæ concauo: per uelocißimam cir
-- cumuolutationem efßfrigidißimus. Manifeftius enim luce eft,
» aeremibi eße fridigifSifhum. Quamtu hic lucem oftentas nobis ? Inconfi.
Quisin Lunae conüexo deprehenditfridigitatem? Atqui hanc ibi
cum dicas uicinia fiderum temperari:quae diftinguis principia, ut
haec fintfridigitatis,illa temperationis in eodem ? Tuorum prae
fèrtim placitorum immemor: qui negabas fine medio, quafife
queftro quopiam, dif$imillima Naturæ opera coniungi confue- *
üiffe. Nùnc füb Caelo collocas gelu ipfum : hoc enim eft frigidif
fimum: quo naturæ Cæli nihil contrarium magis. Reftat, ut il
liusuoracitatis calumniam deleamus. Sed quibufham potius uer
bis, quàm la&teis illis diuini praeceptoris ? In fecundo nanque 1
Meteoron negat, ignem ullo ali pabulo : fed,qugd ille de Sole di
G్క
cebat,αι ανεξώα. γοστέφεται, inquit, αλλά γίνεται πως διά ύγξε,
 I W L IV S c A E S A R S C A L I GE R

ο ένρό μεταβαλλόντων. γό ή αυτή όσα διαμένει εJένα χεόνον,ώς άσόν. De

ammaloquitur. Quibus ex uerbis,cius quoque ingreffum ad mi
ftionem,temperationemque corporü,intelligemus. Si enim fit:a-
Subtil. liquid eſt ex ಕ್ಡ igitur eft illud,ex quo fit:erit ergo aliquid
przterilla.Similis ſentétia ſuperiori in libro Deuita & morte: è
δε πύρ διαπλέ, γινόμυον κ, οέον ώσσο ποταμός. Ρratcrea non immanem,
fèd diuinam contemplabimur in eo naturam:qui fibi afšimiler o
mnia,omnia in fè tranfmutct. Quae uis in aere quoq; atque aqua
manifefta eft,fèd parcior:in terra obfcurior. Cornniune enim eft
omnibus qualitatibus,ut aut contrariam fibi quaeque deftruat,aut
ab illa fèfè tueatur.Elementa igitur omnia,quoad fieri poteft,pro
ducunt,& promouentformam fiiam:ubi uaiidiora funt iis,quae ab
illis patiuntur. At enimuerò ubi proportio eft ad temperaturam,
tum fit rerum conftitutio:quod & ab igni nihilofecius fieri,dicen
dum eft. Quibus rationibus ea, quae 驚 obiiciuntur igni,
ut eum ex elementorum natura eximant, facilè diluantur. Sic e
-
nim circüföribis elementum : Quod nec pabulo indiget, nec fpó
te corrumpitur, nec uagatur , fed certam tenet fedem,maximam
habens molem, eámque fècundum naturam, ac ad generatio
nem paratum eft. Cùmque horum nullum igni conueniat:
->
hunc, elementum haudquaquam appellabimus. Mouetur hic,
impotens uiuere abfque alimento : aerémque proximum adu
->
rit. hicque ardens, flamma uocatur. Haec funt uerba tua ualde
fànèbona, atque exquifita. Quae partim non tollunt ignem, par
tim fèipfâ tollunt. Non enim apta his fèntentiis funt.Ecce ad u
num quodque obieétorum. In maxima eft mole : quippe in ulti
mo fpatio. Nam quod addis: fècundum naturami efïè oportere
molis magnitudinem: uideris in eodem fpatio , ubi negás effe,
effe confiteri. Nanque omnium entium fîconfidcres mâgnitudi
mem, quæ non fit fecundum Naturam, puenies tu quidem nul
lam. Nifiponas ignem in fupremo locô aerem ipfum deuoran
tem, cuius tranfmutatione tam uaftus fit. Tum nullo indigere
pabulo, colligitur. Quid enim illum ibi fumma omnia ambien
tem alat ? နဲ့
uret aerem contiguum, fi omninò non urit.
Imò nec mutabit aerem, fi eftibi, ufais, frigidißimus aer.refiftet
Subtil, enim.Neque defcendet extra locum fuum,ut aeris locü occupet.
Ita fàtis habebit, fieftaere ipfo efficacior ibi, alterare tantum, ut
cum eo aliquam habcat in uicinia communionem.Quanquam id
opus non habeat acr. Cum illo enim iungitur naturalis caloris,
qui eo per fuam ineftfubftantiam,cognatione. Nam frigidus aer
non sft, nifi per accidens.non in fuprema fua, fèd in media regio
nc. Vagatuf autem ob impulfum moti aeris.Namipfè re&ta üni
со
 рв s v в т і І. І т А т в Ар с А к р А N у м. 22

cotátum motufurfumfertur.Alioqui etiam uel aer, uel aqua ua

gatur,in uentis,uaporibus,nubibus,fcatebris.Non enim 蠶 CCT
ta fede femper fixae manent partes omnes elementorum. Nam
& lapidem in fluuium à uento delatum cecidiffe fcribit Arifto
teles in primo Meteoron. Terra quoque uagatur igitur.Nam
quo alio modo uagari dices ignem ? An quiâ in aedium incen
fionibus à combuftis in integras dicitur tranfilire ? At quis e
rit ifte nouus motus naturalis per tranfuerfum ? An igitur fit ab
impulfuuentorum?An quia circunftantem aerem ferüefecit, per subtil
ipfum,tanquam per cognationem traiicit? Idquc non tam ut íèfè
alat,quàm quòd,uti dicebamus,in uniuerfà natura eft mutua, ui
cißitudinariáque tranfmutatio.Nam praeter argumétafùperiora,
fìfeceris eum pabuli femperindigum:euenerit 監 uando neceſſa
riò,ut deficiat totus. uniuerfum enim omne 醬 cófumpfèrit.
Tum effetfuapte natura gnsin potétia.quare nihil ageret. Òpor subtil·ff.
tet enim τά xnìuì érityeig άra , ficuti fcriptum eft à Sapientein no I3
no Sophiae. At tu ei nihil obiicis präter aétionem. Quónam
ergo modo agit, fieft femper in potentia ? Semper enimTfit ipfà
flamma alia, atque alia, quod & fuprà dicebamus. Nam cæte
ra , quae pabulo aluntur, ut animantes, funt aliquid fine pabu
lo. Tuusignisſine pabulo nihil ಕ್ಡ eſt ſine pabulo, curin
diget pabulo ? Non enim ab alio confumitur : ergo confümere
turà ိိါ eftridiculum.Quid quod falfum eft omnia con
fumere? Non enim aurum, quod iam conftitit in fùprema exco
&tione.Non cineres. Ad haec,non magis urit aerem, quàm extin
guitur ab aqua.Itaq; quod ille aliis fuo more,idilli alia fuo ité mo
refaciunt.Vnicuique cnim enti infita eft appetitio infinitatis, atq;
aeternitatis:quápropter in animalibus per generationé, in elemé
tis pertranfmutationé,fit formarü propagatio. Neque mouetur,
quia pabulo egeat:fed quia in fuo loco nöeft.Quare princeps, atq;
arbiter elementorüauget imperiü fuü perpetuo dominatu, fegre Pulchr.
gans,& congregans,8 ſibiaſciſcens, quantum poteſt:qua ſua di
tioni attributa 器 auehatabiensadfedé fuam. Quid? nónne hoc
idé Solis quoq;facit calor?Cuius diuinitatis ifte nofter particeps.
Latet duo genera ingeniorü, alterum uulgare, atq; hebetatü 蠶
beiis perfuafionibus: alterü uolucre,atqueincöftans, fui cöfidens,
ac tumidum fèétarum nouatione. Ita iuftus Rex fuum cuique
reddit, hercifcens familias, & finium regundorum iniens ratio
nem. Prudens oeconomicus fibi, quantum fàtis eft, fumit. Ergo
ex ligno, terræ cineres , aquæ humorem , aeri halitum diftri
buit:Sibi quod uulgi oculosfallit, animos haud latet fàpientum,
fumit,ac íèruat. Itaque illud ualde abhorretâ Unಣ , Ipfum
H
 -
I,V L I V - S - C A E S A R S C A L I G. E. R. --

fèfèfponte corrüpere. Hoc enim uitalis quoque caloris proprium

effe,tum praeterunum Galenum omnesaurumant: tum tu hifce
in libris apertè profeffus es. Horum enim utrunque fibi quaerit,
quodappetit. Appetit uerò non fòlùm effe, uerùm etiam
eſſe.醬 quoniam in re finita fundamentum habet, neceffe eft
ಸಿ.
adeundem limitem illa quoque terminari.
£ X E R C IT. DE CIM A.

Quae de Aere.
->

ap
S Eillelitatis.
Qv 1 r v r, ut quae de aere (èntias,doceamur.Haec funt.Aer
fub Lunatéperatißimus,erit ម៉្លេះ expers qua
Nam nec ficcus eft, quia fluit:nec humidus, quia non
22
madefacit: ac propterea ad generationé aptißimus.Haec nos cum
docuifti:iditem doceas, uelim. Si propter temperationis aequabi
Subtil.
litatem aptifsimus eftadgenerationem, erit eius aptitudo partim
per fe, partim per accidés.Eft enim perfè,utitu uis, frigidifsimus:
er accidés, reduétusadtemperamentum å uicalidafiderum.Ad
蠶 terra frigida,&aqua perfefiigidißima, non erunt aptae ge
nerationi. Tum auté cuiufmodi erit haec ab aere generatió, quem
mox negas ingreditanquam elemétum ad compofitionem.Prae
º
terea non uiderisuelle agnoſcere in Natura neceſſaria miſtionem
multorum,qui unicum dicastemperatum:non enim refraétionis
indigebit,quam multis in locis ftatuistamen.Et corrumpetur po
tius,fi non refiftit. Neque enim ex mediocri & extremo fiet unum
medium temperatum, fedex concurfu obuio extremorum. Tum
autem ficcum fieximis ex aptitudine generationis, nihil erit in
Natura folidum. Nouam praeterea,atque antehac inauditam fèn
tentiam adducis: Aerem exiftimari ម្ល៉ោះ calidißimum.
Quod uerbum nulli unquam deambulatorum noftrorum excidif
fe memini. Dicam ? Nullus ex Arabum familia, nullus ex Grae
cis commétariis,nullus ex Latinis difputatoribus, quem maxima
ex parte non excuíferim:nullus extarangulusiftius noftrae curio
fitatis,in quo non audierimus Ariftotelis diuinas uoces.Nufquam
tamen apud eorum ullum, quätum recordatione ultima repetere
poffum, diétum memini.Cüm enim fit humidior,quàm calidior:
nulla ratione poterit idem nobis effe calidifsimus:praefèrtim ex ea -

communi ſentétia,qua elicitur è quarto de Caelo. Quòd ſiad qua

litatum naturas rcfpiciant morofiores:non potes,quin te irrideät.
Duas enim partes exigit compofitum.Alteram,ut cófiftat: alterâ,
ut cohaereaf.Ad confiftendum ficcitas data eft:adcohaefionem eft
humi
 р в s w в т і t і т. А т в А о с А к р А м у м . 23
humidum interpofitum. Cum igiturfrigidum fèmel atque iterum
abs te dicatur efle per accidens: efle enim priuationem: imò uerò
nihil effe,nifi fècundum opinionem:& calór tuis ediétis exulet ab
omni elemento:nulla erit qualitas elementorum propria, praeter
humiditatem, acficcitatem. Quid ? Imò uerò nülla, nifi F་ཆ་
ditas.Eodem nanque iuretuoficcitaseftpriuatio humiditatis,quo
calorisfrigus. Itaque terra nullam obtinebit qualitatem,fèd qua
litatum priuationestantùm. Non igitur tria,ut nunc:non duó,ut
mox, eruntelementa:fed unum, aqua ipfâ: idque unica tantùm
humiditate. Quod fœlix, fauftúmque fit Milefio Thaleti. Tum Vrbáně.
hic ignisipfè nofter,tuis aufpiciis,autex nullo erit elemento, aut
ex aquafola: fiaquafola elemétum eft. Elementum uerò folam cft
fetuis diétisfacilèpatet. Quippe fola eft fubieétum naturale na
ruralis qualitatis. Nam calor eft à Caelo tantum, nullum habens
per ſe ſubiectum naturale. Non enim ignem:quia non eſtignise
Iementum.Non aerem: eft enim frigidifsimus.Non terram: quip
pecontrariapriuationeinfigniseft.Ergo nullum.At equidem fpe
rabam mebene didiciffe ex praeceptore fapientum:nihil acciden
taliter ineffe cuipiam, quod fècundum effentiam non infit alicui
primo, &per fe:quod,ij)or , Graeci uocant. Quandoquidem acci
dens omnefluit à certafubftantia.Priorem propofitionem doétus
fum in quarto Phyficorum,&in fecundo Deanima. Secunda eft 43
tum alibi,tum in quarto diuinae Philofophiae. Accidens enim eft I 33
cnsperaliud : ac ម្ល៉េះ non enti: ut in fexto eiufdem uide
re eft.Igitur per aliquod primum effe, neceffe eft. Propterea quòd
nulla fübftantia eft alij æqualis fubftantiae:utin duodecimo difpu
tatur. Nihil erit igiturfümma præditum caliditate,imò uerò nul
la,nifiper accidens. Ignis uerò cum abste abdicetur à familia ele
nentorum, propter immanitatem illam, atquetyrannidem,qua
cunćta confümiuociferaris:nequecalorem illumperfehabeat: fi
enim haberet,primum corpus effet: habebit ab alio illum, ídque
neceffariò. Non à corpore fublunari. Illud enim effetiam per fe
ignis: igitur à caelefti corpore.Quod cum iure neceffario fit nobi
lius, commodiúfque omnibus elemétis:eiufdem,cuius& ignem,
impietatis damnes, neceffeeft. Aut igitur Caelum quoque ipfum
comburendi potentia crit infame: neque poterit autor effe gene
rationis: tibi praefèrtim,quiSolem ಭೌ aétu calidum facis: aut
fi non habet exceffum caloris hunc: & hunc ab eo ignis accipit:
habebit in ſeignis plus,quàm acceperitabillo.A ſeigitur habebit
fummum gradum illum.Ergo&alios, qui fub hoc fummo conti subtil
nentur. Totam igitur qualitatem. Nofi ergo à Caelo. At à Caelo
deducebas. Quòd ficò ម៉្លេះ : In Caelo calorem non 潘
uſtio
11]
 1.V L I V S C A E S A R S C A L I G E R t

fèfèfponte corrüpere. Hoc enim uitalis quoque caloris proprium

efïe, tum praeter unum Galenum omnes autumant: tum tu hifce
in libris apertè profeffus es. Horum enim utrunque fibi quaerit,
quodappetit. Appetit uerò non folùm effe, uerùm etiam fuper
eſſe.醬 quoniam in re finita fundamentum habet, neceffe cft
adeundem limitem illa quoqueterminari.
EX E R C IT. DE C I M A.

Quae de Aere.

->
S Elitatis.
Qv i r v r, ut quae de aere (èntias,doceamur.Haec funt.Aer
ille fub Lunatépcratißimus,erit ရှံို႔ႏိုင္ငံ ႏိုင္ရ
expers qua
Nam nec ficcuseft, quia fluit:nec humidus, quia non
->
madefacit: ac propterea ad generationé aptißimus.Hæc nos cum
docuifti:iditem doceas, uelim. Si propter temperationis æquabi
litatem aptißimus eft ad generatiónem, erit eiüs aptitudo partim
Subtil.
per fe, partim per accidés.Eft enim per fe,uti tu uis, frigidifsimus:
er accidés, reduétusad temperamentum å uicalida fiderum. Ad
蠶 terra frigida,& aqua perfefrigidißima, non erunt aptae ge
nerationi. Tüm auté cuiufmodi erit haec ab aere generatio, quem
mox negas ingredi tanquam elemétum ad compofitionem. Prae
terea non uiderisuelle agnoſcere in Natura neceſſarià miſtionem
multorum,qui unicum dicas temperatum:non enim refraétionis
indigebit,quam multis in locis ftatuis tamen.Et corrumpeturpo
tius,fi non refiftit. Neque enim ex mediocri & extremo fiet unum
medium temperatum, fedex concurfu obuio extremorum. Tum
autem ficcum fieximis ex aptitudine generationis, nihil erit in
Natura folidum. Nouam praeterea,atque antehacinauditam fèn
tentiam adducis: Aerem exiftimari វ្នំ calidißimum.
Quod uerbum nulli unquam deambulatorum noftrorum excidif
fe memini. Dicam ? Nullus ex Arabum familia, nullus ex Grae
cis commétariis,nullus ex Latinis difputatoribus, quem maxima
ex parte non excufferim:nullus extarangulus iftiusnoftrae curio
fitatis,in quo non audierimus Ariftotelis diuinas uoces.Nufquam
tamen apud eorum ullum, quätum recordatione ultima repetere
poffum, diétum memini.Cum enim fit humidior,quàm calidior:
nulla ratione poterit idem nobis effe calidißimus:praefèrtim ex ea
29 communi ſentétia,quaeelicitur è quarto de Carlo. Quod ſiad qua
litatum naturas rcfpiciant morofióres:non potes,quin teirrideät.
Duas enim partes exigit compofitum.Alteram,ut cófiftat: alterâ,
ut cohæreat.Ad confiftendum ficcitas data eft:adcohaefionem eft
humi
 p E sw ºr I 1 i r A r E A D c A R p A N v M . .23
humidum interpofitum. Cum igiturfrigidum fèmel atque iterum
abste dicatur effe per accidens: effe enim priuationem: imò uerò
nihil effe,nififecundum opinionem:& calórtuis ediétis exulet ab
omni elemento:nulla erit qualitas elementorum propria, præter
humiditatem, acficcitatem. Quid ? Imò uerò nülla, nifi humi
ditas.Eodem nanque iuretuoficcitaseftpriuatio humiditatis,quo
calorisfrigus. Itaqueterra nullam obtinebit qualitatem,fèd qua
litatum priuationestantùm. Non igiturtria,ut nunc:non duò,ut
mox, erunt elementa:fèd unum, aqua ipfâ: ídque unica tantùm
humiditate. Quod fœlix, fauftúmque fit Milefio Thaleti. Tum Vrbanε.
hic ignis ipfè nofter, tuis aufpiciis,aut ex nullo erit elemento, aut
ex aquafola: fi aquafola elemétum eft. Elementum uerò folam ef
fetuis diétisfacilè patet. Quippe fola eftfubieétum naturale na
turalis qualitatis. ម្ល៉េះ calor eft à Caelo tantum, nullum habens
per fefübieétum naturale. Non enim ignem:quia non eftignis e
lementum.Non aerem: eft enim frigidifsimus.Non terram: quip
pe contraria priuatione infigniseft.Ergo nullum.At equidem fpe
rabam me bene didiciffe ex praeceptore fapientum:nihil accidén
taliter ineffe cuipiam, quod fecundum effentiam non infit alicui
primo, &per fe:quod,iJ}oy , Graeci uocant. Quandoquidem acci
dens omnefluit à certafubſtantia.Priorem propoſitionem doćtus
fum in quarto Phyficorum, & in fecundo Deanima. Secunda eft 43
tum alibi,tum in quarto diuinae Philofophiae. Accidens enim eft I 33
ens per aliud : ac ម្ល៉េះ non enti: ut in fexto eiufdem uide
re eft.Igitur per aliquod primum effe, neceffe eft. Propterea quòd
nulla fübftantia eft alij æqualis fubftantiae:ut in duodecimo difpu
tatur. Nihil erit igiturfumma praeditum caliditate,imò uerò niul
la,nifiperaccidens. Ignis uerò cum abste abdicetur à familia ele
mentorum, propter immanitatem illam, atque tyrannidem,qua
cunéta confümi uociferaris:neque calorem រ៉ែ perfè habeat: fi
enim haberet,primum corpus effet: habebit ab alio illum, idque
neceffariò. Non à corpore fublunari. Illud enim effetiam per fè
ignis: igitur à caelefti corpore.Quod cum iure neceffario fit nobi
lius, commodiúfque omnibus elemétis:eiufdem,cuius & ignem,
impietatis damnes, neceffeeft. Aut igitur Caelum quoqueipfum
comburendi potentia crit infame: ncque poterit autor èffe gene
rationis: tibi praefèrtim,qui Solem វ៉ែ aétu calidum facis: aut
fi non habet exceffum caloris hunc: & hunc ab eo ignis accipit:
habebit in ſe ignis plus,quàm acceperitabillo.A ſe igitur habebit
fummum gradum illum.Ergo &aIios, qui fub hoc fümmo conti subtil
-nentur. Totam igitur qualitatem. Nofi ergo à Caelo. At à Caelo
deducebas. Quòd ficò ម្ល៉េះ : In Caelo calorem non 潘 uſtio
11յ
 I W L I V S C AE S A R S C A L I G E R.

nis autorem: hic autem urere, quia fit miftus materiae: iam tum
igni comburendi uim per 蠶 attribuis. Quare tandem ei
uiuificum calorem relinquesfolum. Ergo erit elementum. Quod
effentiae fuae cauffam primum habebit principium , ficut & a
lia: conferuationem uerò , & aćtiones à fecundis cauſsis, ſicut
& alia. Quibus rationibus, tam uegetis, tam fàpientibus , tota
tua illa muniméta oppugnata corruunt. Quae ne reparari queant,
32. nouam explicemus aciem è fèptimo Sapientiae. Subftantia non
producitur in effe, nifi à fubftantia. Ergo fubftantia naturalis
prima erit,& fubie&um primum, & efficiens primum primi ac
cidentis. Quocirca fi ignis eft qualitas: erit eius fubieétum pri
mum, ac proprium, aliqua fubftantia. Tum uerò illa fubftan
tia erit ignis. Cuius fumma uis fit urere: propterea quòdaliorum
elementorum nullum effe poteft fubieétum illius urentis qualita
'4 tis. Sic in eodem : Subftantia, 蠶 eft prior natura omni acci
dente. Quo in loco Auenrois fubftantiam malè interpretatur,
Deum. quippe omnis fubftantia omni accidente prior eft , in
fuo quidem genere.Erit igitur aliqua fubftantia fubieótútui iftius
ignis, tanquàm proprij accidentis:eft enim accidétis effentia in
haerere. hoc autemtemerè non poteft efle. His rationibus fàtis te
deie&um de ftatu uideo: ne fruftrà laborem adducendo tibi pla
cita Philofophorum, quibus hoc tumultu obftrepis. Ariftotelis
enim in libró De fpiritüfèntentia clara eft: τέχατά ztve, &c *;4v&
¿rtu: ¿ A súas áõa x3, ás $xa . Ignis non eft , inquis, fubftan
tia, fèd accidens. Quippe fumma caliditas cum fumma ficcitate
coniunéta . At uerò finequit effe fine pabulo: quonam modo
cum humidi priuationc fuapte natura conftitutus, eiufce natu
ræ capit incrementa à contrario, fuae illius priuationis ? quippe
ab humido. Quandoquidem, inquam, eius natura fumma fic
citas eft: quae natura póteft efficere, ut alatur humiditate ? An
non effe oportet pabulum & fimile , & quod amplius eft , ef
subtil/ (entia analogum principiis conftitutionis ? Nempe cibus eft
proportione primum, mox uniuoca praedicatione idem cum eo,
cuius cibus eft: ita ut ex cibo fiat corpus. Quo manifeftè uides
uulgarem effe illam de pabulo fententiam, acfanè pinguem, non
autem fubtilis iudicij. Neque effe poffe pabulum, fèd effe ueram
tranfmutationem: cuiufmodi fit in caeterorum quoque elemento
rum mutua pugna, atque uiétoria. Equidem nunquam antehac
compertum habueram: nunc etiam intelligere nequeo: quemad
Laẳt.
modum contrariü ullum cuipiam,illius mäteria cffe pof$it.Nunc
áutem tuis aufpiciis edoétusfum, noua quadam,atque admiranda
fubtilitate.Et quonam modo aufüs cs dicere, quòdàccidés pafca
turš
 рв s v в т і t. I т А т в л о сА в рА мv м. 24
tur:Pabulum ſanèmateria repoſitioeſt:Accidésſihabetaliamin
- fè materiä,praeter eam materiâ in qua eft,erit fubftantia in fubftá
tia,tanquam in fubiecto.Quó ue dices modo, moueri accidés?Su
i pra nanqi ſcribebas:igné nö eſſe elementü,quia uagatur.At acci
dés finon eft corpus,nó cft in loco:fi non eft in locó,nö mouetur.
1.
• ut eft à ueritatis principe demonftratü in quarto,& quinto Phyfi
corü.Praeterea cùm duo iungas accidentiâ ad ignis cöftitutioné,
cúficcitate fummam caliditatem: tanto acrius adeã fententiã in
:
tédemus animü,quae fubicétú requirit accidéti. Quodfi duo fint:
magis erit fubieétü neceffarium.Etenim fi cöfequitur caloréficci
tas:accidet calori ſiccitas.Quapropter utrunq; accidet ſubſtatiae:
ficuti fcriptü eft à Philofopho in quarto diuinae fciétiae.Cuius uer
bafunthatc:το γό συμβεβηκός και συμβεβηκότι συμβεβηκός,ειμή ότι άμφω συμ
£££»x* twt%.Nihilo confideratior de eodé aere opinio illaillis uer
bis.Vniuerfà aeris moles,ut exigneisapparitionibus conftar, mo
tu Cæli in uigintiquatuor horis circüfertur.Si enim ita effet,cóti
nuüaeris motü eandem femper in partem perciperemus. At non
' percipimus. Non igitur uniuerfa circunfertür: fed ea fola pars
füperior, in quafpecies illae igniü uidentur. Videmus uerò fàpe
nümero moüeri nubisparté,altera nö mota. Sæpè uerò totas im
motas effe:quod & Homerustum agnouit,tum cecinit: Ab Ioue
nubes aliquándo fixas effe. Pertam impeditum atque ignoratum
Sapientibus iter feffus deuenitandem ad Follestuos:quörü opera,
dicis,ignes ႏိုင္ဆိုႏိုင္သူဖ္ရ
motum concitant.Eo nanqšmotu pene
trare uim.At qui dicebasigné motu refrigerari:quomodoighearü
uiriü augmentümotu fieri Apfiteri queas ? Quin noéturnos ftipites
cü quis accenfosfert,uétilat.Eo nanq; motu crefcit ignis. Nöfri Contrad.
efëit igitur.Et ratio eft:quiafubit aér, ac fecü afferfalimétú.Ad
æc,cü motus omnis attenuet aeré(in ipfâ enim cödenfàtione nö
tácito cedenté atterit)attenuaturaer.Quafubtilitate propius ac
cedit adigneâ naturá:celeriúfq; ex affinitate,atq;faciliustráfmu
tatur.Haec,Cardane,potui ex tuis perplexis,atq;fluétuâtibus aliis
aliò fèntétiis eruere,quae cötéplarer.Saepe enim numero quépiam Inconfº.
aggreffus magnificũ ಧ್ಧಿ aliorfum: priorem illum dif
fers.Saepe abuteris uerborüfignificatu tam grandis Philofophus,
tanta eloquentia. Veluti cum dicebas: ignemfpontetemperatü:
quae in triuiisferulâminitantur.Nam quétribuåmoues eleméto
rü,ei uoluntatisnaturätribuis:idquead ſeipſum téperädum. Sed
& loci nomine uideris ufuspro corpore,autfubieéto.Sic enim lo
queris:Cum corpora ipfà eiufdem non fuerint generis,eodé inlo
coeffenópofunt. Nã materia illa duas haberet fimulformas.Imö
uerò ne fieiufdem quidéfuerint generis,eodéin loco effepoffunt,
 1 v L 1 vs C AB, S A R S C A L I GE R

Quòdfi diftrahis fignificatum ad materiam, ne id quidem uerum

eft.Nam fi duo funt corpora, duæ funt materiæ, actotidem for
mae. Quod contingere uidetur in arboris ramo : cuius pars arida,
ars uiuens eft. Ibi 驚 funt naturalia corpora,duae materiae , duae
òrmae,eaeque non eiufdem generis, uno in loco. Neque enim de
utraque parte uniuocè prædicabitur id, quod de alterutra dicitur..
Haec enim arefaéta 體 priuata eft ea forma, quam prius habuit:
quámque retinet adhuc ea,quae uiuens eft. Si teStoicum agnofce
rem, putarem ab illis acceptamfufiorem loci fignificationem e
tiam admateriam diffudiffè. Quanquam melioris Philofophi au
toritate uti te poffe uideo. PIato énim in Timæo tìy ùxw), xg τιν
χάegi, idem effe dicit. Quod etiam ab Ariftotele eft animaduer
fum in quarto Phyficorum. Accepit autem Plato ex Timæi Lo
cri commentario,qui illius dialogi fermentum eft. rvtvyog*joym Jè
πῦ λα,τέττy,x% χόζαν. Nec iniucundum fore puto,fi quae deaeris
tum poteftate, tum qualitate fènfèrit diuinus Hippocrates, ap
ponam his. Ille in libro De membrorum conftitutione, qui fàl
sò De carnibus infcribitur, 7ề 3tệuày, inquit , ảờáyz7ố,7 , xạ) Taíra
νοεί.τούτο δ' ονομαθηναΐμοι θοκέκπνοι παλαιοί αέρα.Ιn codemueroetiam
humidißimum profeftus eft. At quemadmodum & immortalem
dixerit, & ei attribuerit omnium rerum intelleétionem : diétum -

cftà nobis in libris Nobilium exercitationum.

EXE R C IT A. T. V N DE CIMA.

Aeraquam non attrahit. De repulfione.

*

A t Q v E hic quidem uerbatantùm reprehenduntur, in illis s

>> *
autem res. In ouo, inquis,uitreo pertuforarefaétus aer in
22 -
tus per exuétionem, redit deinde,ac denuo cogitur: occu
pátque minorem locü. Et, ne detur uacuum, aquam adfè trahit.
Neque enim uerum eft,ab aere aquam trahi. Quiis enim intellexit
unquam, aerisformam exire à fuâ materia, ម្ល៉េះ aquam trahere? s
Nanque ubi folicitus eft ne uacuum detur, fubit. exempli gratia, .
cum pa&tum in terram palum extrahimus: eò decurrit ipfè, non à .
terra trahitur. non enim mouetur terra. Nam quare fàpientio
rem facis aerem,ut moueat aquam adfubeundum : aquam negli
gentiorem adimplendum uacuum: iuf$ibus illius parère, nonfüa
moueri natura fecundaria, quemadmodum fùprà dicebamus? II
27
la quoque uerbatua ੰ eandem cauffam funt confide
randa. Vt eft terminus quidam, inquis, in raritate, qui uacui ra
• •tionem habet: ita denfitatis alius: quem fi quis prætérire nitatur,
1T\Q-
 рВ s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м, 2.5

m motum excitat,quiuocatur pulfus. Imò repulfus dicitur. Duo ná

uefünt motus. Vnus prementis, aut percutientis, ut fiat denfò
醬 alterPreſsi,autpercuſsi. Prioreſtpulſio, autimpulſio: ſe
cundus autem repulfio.Sicuox parietem pulfat, à pariete repulfa
tur:undefit Echo.Itaque ob illain motusfeflexioném,atque itera
tionem Homerus repulfum illud dixit πιλιμτλαγχ%y. Hüius ratio.
eft: quia corpus in corpus nequit penetrare. Et eft contrarius at
traétioni motusis. Pulfus auté & repulfusfunt contrariafècundú
terminos,licet fint eadé fpecie: ueluti motus fürfüm,& deorfum.
Reétus enim uterque eft. Attraétio,&repulfio eundem habét ter Subtil.
minücömunem ifi efficiente,fed contrariae fünt effè&iones. Itaq;
efficiësin attraétione eftterminusad qué:in repulſione, terminus
à quo. Idem reed diuerfumäfeipo ratione.Sicutifubitio,fue ac
cefsio,non différt,quatenus motuseft, ab attraétione: ünus enim.
utriufque finis, quo. Sed differunt: quia fubitio, fiueaccef$io fità
formainteriore:attraétio uerò ab externaui. Quo fit,utintelliga
mus: aquæ in ouum illudtuum ingrefsionem, non effe attraéîio
nem,{ed {ùbitionem,aut acceßionem: quandoquidem non trahi
tur ab aere.Exiretenim aerisforma. moueturàforma propria.
interna, quemadmodum fùprà dicebamus, uidelicet fecundâria,
nempe ne uacuum detur. Non folum enim appetunt fuum, v B 1,
elcmenta:fèd etiam gaudent effe extra ipfum,ne grauioreuniuerfî
ia&urafpatium illudàteterrimohofte occupetur. Nihil profe&ò
hoftile magis enti,quàm non ens.Vacuum autem non ens.Prima
igitur perfe&tioinfüo, v B 1. Secundain prohibitione non entis.
Adidétiam conditafunt à crcatore,ut & fintentia,&partes entiú
perfeétorum.Quia enim imperfeétafunt in fua prima natura,gau
dent non effe hoc,ut meliusfint. Gaudent enim effe, lapis, plan Ρukherr,
º potius quàm ignis, aut aqua,aut alia. Quia pro
pter hocfaétafunt.Finis autem perficit.Itaqueignis,utfiat homo,
Inö eft corruptio mera,fèd refraétio,&perfe&io. Sicuti qui in me
lioremfamiliam per aes,& libram adoptabantur, non póterantil
lud confequi bonum,nifi per capitis diminutionem. Natura quo
queid,qu6d melius eft,femper appetit. Elementa fànèfùnt,&par
tes Naturae,ut ab ipfà conftitutae,& materiaeiufdem,tanquam ar
'tificis,adulteriora opera comparata.Quibus legibus tertiam quo
que hancexpetuntelementa perfectionem.Quamobrem cum ad
ùerfàriis quoque ineunt focictatem. Atque ita cum aqua gaudet
ignis effe: cum quo&priftinam formam,&fuum, v b'i, libenter
amifèrit.Duo igitur fines elementorum : unus complere müdum:
quem finem duobus modis&confèquuntur,&feruant.Altereftin
proprio v B i:altereftetiam in alieno. Quocirca ficuti poffunt effe
&
 iw t i v s c AE s A R scAticEr
Pulchr. in alieno,ne uacuum detur:eique quieti non repugnat eorum for
ma:ita ad id etiam tendere,ne idem detur:eique motui non folum
non ပ္ရု့ formam, fèd etiam fauere fuis quidem principiis,

fed fecundaria opera. Secundus finis ille eft,de quo poftremo loco
dicebamus:effe cöpofiti parté,atque à potiore förmatü contineri,
tum perfici. Repulfionis igitur cauffa eft, ne corpus in corpus pe
netret. Tibi uerò illa ratio magis arridet. Ne , inquis, forma plus
quàm quod ei iure Naturae debetur, materiae primae confèquatur.
At quare addidifti, primam ? Nempe fit hoc item in omnibus cor
poribus, in quibus eft materiafecunda. Incus autem à malleo im
pulfus,malleüm non repellit : quòd eiusforma refpuat aduenien
tem materiam. Nam quaecunque aduenerit materia, ea fuam fè
cum afferet formam.Nam quomodo mallei forma,reli&ta materia
subtil. fua,ab ea fèfè expediens, occupet incudis materiam ? Eft ne mallei
forma incudis ಛಿ। contraria,ut extinéta ea, aut exaéta, fefe in
illam induat materiam?Sed iccirco ႏိုင္ဆိုႏို
, quia non poteft cede
re. Non poteft: propterea quòd incudis minima naturalia, neque
propius coire poflunt,uelut in cera: neque à fe inuicem difsilirc, ut
in aëre.Illud autem non una de caufla. Aut enim quia dura mate
ria,& maiore pertinacia, quàm quantum cogi queatab agente ta
1i:áut quia eftâdultimum fitum denfitatis. Quapropter fi prema
tur cera, cedit prefsioni. Atque ita partes preflae premunt alias:
atque ab his aliâ premütur porrò:quoad poftremae terminos egre
diántur.Praetereà per rarefaétionem fit etiam impulfio,non folùm
attraćtio: uelut in tubulis æneis anthracotheioſalenitro plenis.
Ignis enim rarefa&ta materia, cùm proxima loca uindicare uult,
péllit.Id quodà denfitate fieri nö rectè dicistu.Et quia inueni fèn
tentiae tuae pertinaces ម៉្លេះpopulares, paulō fufius declarabo.
Viderisita üelle. Puluis,ubi faétus eft ignis,non poteft eo capi fpa
tio,quo,dum puluis effet,capiebatur. Quâ ob cauffam partes eius
tum denfàri. Ergo denfàtionem illâ,cùm eius partes pati nequeät,
erumpere.Vbi miferinõuidetis duas rarefactiones. Vnã coniun
&tam expulfioni: non enim exiret,nifi diffunderetur. Alterâ, quae
eft cauffa illius condenfàtionis.Non enim propè globum ferreum
condenfàretur,nifi ad foraméprius cùm ignefcit,mox etiá fuccef
fiuè rarefieret.Sic tuafententiâ eft& parum confiderati,& parum
metaphyfici:qui primam cauffam mouenté ignoraueris.Profeétò
denfåtioilla à ibi non folüfècundaria,fèdetiâ per accidés. Quip
peeftpriuatio proprijnaturalis ignis:quod eft raritas. igi
tur Naturae confilio priuatio proprietatis ignis, ignis efficiet effè
&tioné?ideft, impulfionem. Fit enim à forma appetételocum fuü.
Praetereararefaétio motus eft,quorarefaéta promouent terminos
fuos:
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 26

fuos:denfàtio uerò motus,quo denfàta contrahunt terminosfuos.

Impulſioauté,eſt promotio extremi.Haudrectèigituràcondenſa
tione motü illum cömentuses.Sicuti contrà nihilo melius, eundé
impulfionis motum in baliftisfieri ob rarefa&ioné.Fit fànè per có
denfàtioné:quandoquidem condenfatur arcusin baliftis,ubi reté
ditur.Breuior enim fit:ergo contraétior.Eade cauffafrangitur ali
quando,cú tendituriquia rarefit. Quod fi dicas hancrarefactioné Subtilff.
effecauffam,propter 蠶 deinde arcus retendatur,atque condé
fetur,duas excitabisaduerfum te obieétiones.Prima eft. Negotibi
ullo in genere cauſa reponi poſſe. Non eſtforma, non materia:
quippe accidens,& priuatio denfitatis, quae debetur arcui. Non fi
niis.Finis enim,eftimpulfio.An uerò eft éfficiés? မွိတ္သြားႏိုင္လို႕ . Nullű
enimens, eſt efficiens ſui contrarij: nulla priuatio eſtefficiensha
bitus fui.Raritas enim eftpriuatio denfitatis.Altera obieétio.Si uis
hic raritaté effe cauffam impulfionis,quia antecedit denfàtionem:
ergo&in bombardis, atq; fclopiseandem cauffam eadé ftatues de
caufa. Rarefactionanque prior etillatua códenatione. Frágitur
arcus ergo,quia nimiürarcfit.Iccirco uifcida non fräguntur,quia
nö difsipantürpartes,fedufq;,&ufq;poffuntrarefieri Terreäfion
poſſunt:ideöfranguntur,nöflečtuntur. Metallisuerö quadätenus
ို႔ျို fle&ti. Quare uerò firangunturiidé ar
rarefieri licet,ac
cus,fiamota fibula, fue clauicula, fine ಶ್ಗ
, aut panni obuolu
tione,referentur?Quia dum habent, quod impellant, minoreim
petuĉontrahuntur:cúnihil obieĝtŭeft,moměraneo impetu.Pro
pter quam motus uiolentiam diffumpuntur. Id quodini uegetum
uoque circulis euenit. Senfim flexiconftant,&fequuntur. Si có
3. uiribus fleétantur,abfiftunt partesillico. Quödfi eò quis cö
fugiat:Arcus in parte concaua interiore,cùm fleétuntur, denfàri:
cùm retcnduntur,rarefieri:idnos quoque profitemur.Atenimue
rò maior eft arcus ambitus exterior: à cuiusamplitudinemotus
illiusinireoporteat rationé.Haec nos rudes, At negaretibi poßint
acutiores, ábimpulfione motum illum fieri. Habere nanque præ Subtil
cedcntem cauffâm attraétionem. Impellit enimfagittam រ៉ែ
quiatrahit:trahituerò,quiatrahitur.Vt prima ſit cauſa ha c,tra
&io,quam facit funis prima coniunóta,&,ut uocant, immediata:
tra&tio arcus,fècunda & ulterior. Traótionis cauffa reuerfio arcus
ad fitum fuum : quae fine condenfatione fieri nequit. Eft enim re
uerfio totius, condenfatio uerò partium. Idem fànè motus, diffé
rens tantùm ratione,nöre.Impulfioigitur, efteffeétio mera:con
denſatio,cauſſa mera:tractio,impulſionis cauſſa:effectio,conden
fàtionis. Rumpitur uerò etiam funis, ubi finefàgitta retenditur,
non cadcm, qüa arcus cauffa. Non enim rarcfaëtione,fedarcus
gij
 иу с і у з с Авs А в s cл с т с в к

aii, qui utrinque diſtrahit, & utroque:dum nititur redire ad ſitum

fuum liberum, non à fune coa&tum. Vbi uerò tenditur arcus, &
funisadduciturin fibulam,ſirumpaturfunis, rumpiturob rarefa
сtionem.
1. Quo modo quies fiat ab impulfione.
Ac motum quidem fieri per impulfionem,mirum non eft. Mo
rus enim motum efficit.At motum efle quietis effectorem, id uerò
admirabile eft.Hoc igitur iftud ingenium tuum aggreditur exem
plistribus. Vrceum ftatuis aqua plenum, cui fit impofita fiftula.
-
Is urceus fiinuertatur, aqua in fiftulam non defèendet. Quiefcit
igitur aqua per aeris impulfum. Alterum exemplum eft à Iapidi
bus: qui in aquae ſuperficiem per obliquum iacti reſiliunt.Tertium
cft à fitula: qua aqüae plena circuma&ta, ne gutta quidem effundi
tur.Ingeniofà omnia. Cæterùm non funt impulfionis argumenta.
Impulfio enim mot* eft. Ita accipit Ariftoteles in libro De ingref
fü animalium. Âaic Χ in ipfis motuum principia.Eft
igitur obex, non impellens aer,fed prohibens.Sic neque columna
impellit trabem,fèd prohibet defcendere. Eundem ad modum aer
«quia quiefcit, quiefëit & aqua . Si moueretur:aut furfum mouere
tur, & denfaret aquam:aut deorfum,& aqua defcenderet. Tanto
minus facit ad quietis demonftrationcm lapidis hiftoria. Neque
enim quiefcunt, fed refiliunt lapides: neque folùm refiliunt: íéd
tranfuolant etiam.Eft enim iaculationis maior uis ad tranfmitten
«dum,quàm ponderis adfummergendum.Itaquc ubi deficit impe
tus iaculatiónis,defcendunt. Quae eft ratio,qüare ne in aere quidé
intercidant, quae iaciuntur. Quid hic dicam tibi uiro fubtilißimo
homo rudis?Nam mihi contrà uidetur, quietem effe motus cauf
subtilſ. fam:non,uttu uis,quietis motum. Duo funtfänë motores hic ne
ceffariò:quia motus duo.Vnus motus eft prorfum, procedit enim
lapis: alter eft fürfüm, fubfilit enim. Quaretotidem motores: ia
ciens,& repellens. Iaciens eft pueri manus: repellens eft aqua. At
aqua non mouetur,quemadmodum ne terra quidem,cumiiacitur
pila.Iidem motus interra pilae,qui in 盘 lapidi:proceſsio, & re
íilitio.Defitula uerò an quadrat ratio?Nihilo melius.Nam tametfi
rotatione mouetur fitula, non tamen mouetur aer ad ingreflum.
Sed alium atque alium recentem,atque integrum inuenit,tanquã
eundem.Quod alio exemplo manifeftum.Si enim inuerfüs urceus
fupcr tabula aequalisfuperficiei, ipfe item oris maximè æqualibus,
3qua plenustrudatur , nihil exibit aquae, nifi quantum aâhaerebit
fuperficiei. Nihilo inquam plus exibit aquae , quàm finon mouea
*°*°ropterea quod récens íemper locu$,cft qüafi unus: quia non
differt
 вв s v в т і т. і т. А т в л в с л к р л к v м) 27

differt fituàpriorc.Sic&in aere. Solidum enim femper inuenit. Subtil

Quaretranfitus tempusbreuius eft,quàm ီ|ိုးမျိုုးါ
requiritur
ad defcenfionem. Quia tum nequit aer in tam pufillo momento
fubirein locum,unde aqua flueret.Non oportetigitur aerem mo
ueri,ut fitulamfequatur: femper enim inueniet aerem fitula,quo
cunque circunrotabitur . Anteuertit igitur mutatio loci motui
utriufque,tum aeris, tum ဂြို့ .Memini praeceptorem meum Pe
trum Pöponatium,quo rudiores animosimbucret principiis Phi
lofophiae,ponerehoc exemplum fitulae: cùm docere រ៉ែ
conàretur, quare non caderet Caelum. Vt pinguiufcula Minerua
haeceffet aditus adcapiendos maiores impetus certarum demon
ftrationum. De cyathi rotatione{criptum eftin fecundo libro de
Caelo,& müdo,atque in noftrisNobilibus exercitationibus.Quar 83
tum uerò, quod 醬rs de plumbilamina, minus feliciter ವಿಧಿ -

Ais enim:Defcendendo,partes,quae in medio funt,nonhabentes

quò difugiant,nimium comprimerentur. Velfiantè dilabantur,
-
uacuum in medio relinqui, neceffe eft. At partes, quaein medio
funt,quò diffugiant,habent: tum quia poßunt aquae partes natu
rafuacomprimi, ficut&aer,quanquam non æqualiter: tum quia
uidemuseas cedere cubo plumbeo, cuius lateratantundé capiant
fpatij,quantum lamina illa. Sedà lamina non fatis cóprimuntur,
propter leuitatem.Leuior enim eft,quàm ut eiusimpreßione par
tes áquae cedant,fubfidant,dilabantür. Non igitur partium ratio
ne,fed agentis robore,aut imbecillitate resagitur.At quamobrem
in globum coaéta eadem quantitas celerius defcendet? Hoc infi
nequarti de Caelo declaratum eft. Globi corpus, quia eft άγωνον,
unitatisfpecié praefefert magis. In quadrato enim eftpluralitatis
quafifacies quaedam,eáque duplex. Altera eft,angulorum multi
fudo.Itaque unius motuisfaciliusexpeditur,quàmplurium.Verü Pulchr.
hocurbanius. Alterafànè confideratio philofophica eft. Etenim
lobi fuperficiesin punétum uergit: quadrati planicies in plura
Pūćta diffufaeft:Guaproptercuilibet lamina parti qualiberāqua
pars,&fubie&taloco,&obie&taeftpoteftate.Puluisautem defcen subtil.
dit,quiapoteft diuidere.Scobes,inquam, plumbi,autaliudguippiá
graue: nampuluis è uia non deſcendit, ſedinnatat. Poteſtautem
diuidere fcobes eadem ratione, quaminima naturalia poffunt in
miftibilibusfimul coire, & cohaerere. Eiufdem uerò pläniciei cu
bus fummergi poteft: quiafeparare poteft,fedalia ratione. Poteft
«nim feparare,quia per dimenfionem profunditatis, ad perpendi Subtil.
culum multae plumbi partes incumbunt fingulis aquaepartibus,
quibus paucae laminae partes incumbebant,propter eiustenuita
tem. Libuit huc apponere, quæ deinuerfouafeapud Hippocra
giij
 1 у г. 1 у в с АЕ s А я 8 с А С Т О В А

tem fcripta inueni, libro De morbis quarto.Quare nö exit aqua ex

uafe oris angufti repentè inuerfo ? Quia, inquit,fpiritus qui intus
cft, aquam cohibet. Itaque fi fenfim inclinetur,decedente fpiritu,
fubfequetur aqua.Haec adfcripfi, ut Ariftotclisfententia compro
baretür:quae infantem ueterum Philofophiam balbutientemfuif
fe dicit.
E XER CITATI O D VO DECIMA.

Quo modo ignis igne ualidior.

S;natura:quando
x agnocis modos, quibusignis igne fitualidior. Primus eft,
ardentiorexurit,ac magis. Secundus, à ma
teria.Quippe in ferro uehementius,quàm in ftipula. Tertius,
ob motum: propterea quòd plus penetrat. Quartus, propter ma
gnitudinem,fiue propriam, fiue extemporis diuturnitate. Quin
tus, cum impeditur refpiratio. Vltimus,fi fit coaétus:ut in calce.
Sanè non ineptam difceptationem, fed parum fubtilem. Subtilis
enim iudicij 還 omnia ad unam reducere cauffam. Vnus
enim modus omnium. Nempe frequentia partium, atque cohæ
rentia. Siquidem in denfiore materia partes, uti dicebamus, plu
rimae paruò continentur loco. Non igitur ignis in ferro ualidior,
quàm in ftipula. Diluitur enim non uis effentialis, fedaétio,pro
pter partium diftantiam . Id quod in phalange quoque fieri üide
contradi. mus.Eadem in moturatio. Plures nanque funt açtiones, quarum
alia alijfuccedit,fatigatae reccns. Vbi te non meminifle corü,quae
fuprà dixifti, uides: Ignem motufrigefcere. Quin eundem ignem
nón motum plus calefacere aio: plus enim imprimere, quàm in
tranſcurſu. In quarto modo non intelligo: qui differatignisma
gnus ab eo, င္ဆိုႏို durat. In illo enim multae partes 溫 hoc,
multae fuccefsione.Eadem cauffa cum prohibetur refpiratio : quo
niam feruantur partes,quae refoluerentur.Quae proportio in calce
uoque eft.Cohibetur enim.Nam primum mo ú,quare putaueris
inferioribus ſeparatum,non percipio.Quid enim eft ardentior?
Sanè aut maior,ideft incitatior:aut maior,ideft diuturnior. Népe
igitur modus ifte primus erit,quafi horum genus,aut cum illis idé.
Hiucrò,quafi illius interpretationcs, atquc explanationes.
2. Quo modo calor nullus,alio alius fit maior.

e An r e R v M in tot, tantiſque ſubtilitatum apparationibus,

non dcbet animus cum craßis atque plcbeiisfordefcere. Quare al
“u* contcmplcmur. Aio nullum calorem alioalium maiorem effe
со 2
 p E s v B r it fºr A f E A D c A R D A N v M. 28

eo,quo dicunt,modo: Calorem intendi. Metaphoram ucrbum

oportet fequi.Intendi arcus,autfunis dicitur idem, quoties extre
mia coguntur plus diftare : quod unum fit diuerfis modis in utro
ue. Arcus flexura:funis in reétü. Hoc enim ufitatius, quàmfité
器 fleétatur.Sedad rem.Idem igitur eft diduétis longiüs extremis.
At calor non fic: Non igitur intenditur. Sed appofitione mutua
partes ipfae fiunt unum:င္ဆိုႏိုင္ဆို propter fubieétam quantitatem ma
ius dicitur: & in fèipfo fine quantitate confideratum, maius item
dicitur,propter augmenti proportionem.Crefcit enim pars,partis
appofitione.Vtriu 醬 Naturae exemplum ficfubiiciemus.Sintra
rœferri partes nondum laborati, A B C D,in quarum fingulis,uerbi
gratia, totidem fint ignis partes, E F G H. Malleo condenfàti ferri
partes coeant in unum, quod fit,i. Sicignis partes coibunt &agét
aétione quadrupla in ipfo,i.Ea aétio appelletur,k.Manifeftum eft,
eofdem gradus effe,qui prius:uerùm ob coniun&ionem efficacio
res.Haec igitur &auétio,&a&tio fit , ob fubieétarum partium coa
&tionem.Quin etiam fit,propter ipfiusignis partium unioné. Ac
cipiatur enimferri pars, A. In eam poteftintroduci parsignis, E,
primùm.Deinde pars,F.Tertio,G.Poftremo,H.Actuinc,Ajfola ef
ficiet aétionem illam quadruplam,quae erat,r.Non eftigitur ma
ior calor intenfione eiufdem partis,fèdaliarum partium accef$io
ne.Alioquifiintenderetur, intenderetur etiam ipfâ effentia. Efte subtil.
nim omfie accidens proprium,non folum aequale effentiae, ita ut
cöuerfionemutua fiat utriufque de utroque praedicatio: fed etiam,
ut uoluit fubtilifsimus Ioannes Duns,idem.Verú de hoc fuo loco.
Satisfit demöftraffe: quemadmodum nonfitintenfio qualitatum,
fèd accretio: ficut & quantitatis. Quod autem itafit, Ariftotelico
inftituto non particularifola demonftratione probatü uolumus:
fed ab uniuerfàli quoque ratione.Ignis eftprimum calidum: ergo
fummum.Principia enim non accipiunt,{eddantaliis.Cumigitur
in fua fphaera non comburat: &tamen ibi maximè calidum effe,
neceffefir: quaerendum fuit,unde uim hanc acciperet. Non enim
ab aftris, quia non comburunt:non ab aliiscorporibus, per illum
enim comburunt:ergo à partium propinquitate, frequëtia, coag
mentatione,cohaſione,unione.
3. Quomodo ignis in aereignito fit.
N E Qv E uerò tibi negandum fuit, eum effe fübftantiam: quia
duae forentfübftantiae ináreignito. ' Profe&ò ita eft, quemad
modum in fpongia uelin panfio aqua. Metalla nanque rarafunt:
quam ob cauffam pulfàtàfonum £dunt. Aeris enim plena funt.
 1 V т. 1 у в С АЕ 8 А я 8 с А г. по Е А

td quod etiam,cùmfranguntur,apparet ex fitu partium.Puftulata.

enim uidemus ea. Qb eandem rationem celeriter concipiunt ca
lorem.Quod uerò obiicis:accéfo, atque extinéto in metällis igni:
fore, ut fiat generatio,& corruptio : quid mirum ? Quidtum po
ftea? Fit hoc item perpetuò in corporibus animalium TSimili mo
do generatur ignis in meatibusferri:continetur,uariatur, crefcir,
decrefcit, corrumpitur: quo ros, aliique fucci, fpirituisque ipfiin.
carnis partibus carne uacuis. At fi effet ignis accidens, non fub
ftantia : proprium fubieétum neutiquam corrumperet. Nam
quae Natüra confumit principia fua ? Aëtio fiquidem fit à ualen
tiore.At principiorum aétio eft,non paßio.Etâ fubie&ti principiis
fluunt accidentia.Si igitur depafcitur,& abfumit id,in quo eft: igi
tur non habet ီ|ိုး fubieétum. Aut ergo fubftantia eft, áut
non ens. Hicceffare poterat animus in tam plana difquifitione
conquiefcens:uerùm haud poteft, fuperioris difputationis calore
nouo concitatusad quaerendum. Quomodo in unam aeris partem
queant ignis partes multae fucceßione introduci ? Refpónfio in
promptu eft. Ea fànè ratione, qua (uerbi gratia) pars aeris unain
Subtil. multas ignis partes refolui poteft. xtfoute/aw,& μικειμεείαν, &ύλιγο
μae%avuocat Ariftoteles, & με;axoute/aw. Duarum priorum uocum
fignificatus ad ignem referetur:pofteriorum ad aes,aut aliud quip
piam,quodigniri pofsit.Hic enim pro exemplo aes pofitum eft. T.
4. Quae pertinent ad mutuam qualitatum contrarietatem.
p o s r E A Qv AM partesignis eas,quasgradus uocant,oftendi
mus coniunétione, non intenfione uirium confèqui incremen
tum : de earum contraria natura, atqueconcordia, quaefènfèrint
Fració.derecentiores,dicendum eft. Non uidetur, inquiunt, frigiditas to
&ymęatb.. ta ſua eſſentia contraria caliditati, ſed tே gradus. Quiaca
lidum, ut oéto, non poteft ulla cum frigiditate confiftere. At ca
lidum,utfèptem,potéftin unum naturale cum frigido, ut nouem,
conuenire,& confiftere. Quo in loco falfà eft hypothefis. Fallacia
eftin,fimpliciter,&fècundum quid. Nam in compofitis naturali
bus non infunt qualitates, nifi corruptae. Ac propterea ad unius
conflationếhaud recuſant & coire,& coexiſtere. A quo argumétű
deducit ad earú naturâ integrâ.Patetigitur lapfus exemplis mani
feftis.Nullus enimfrigiditatisgradus cüullo graducalidi focietaté
inire uultin miftisfortuitis,quoniá füntaétutales. Quinetiâ in có
pofitis quoq; naturalibus, uöi caloraétu eft, non feruat fidem,fèd
agit.Animaliünäq, calorgraſſaturin humidü, etiäadinteritü uſ
q-Furtim eni,ut miollius löquar,ipfum carpit,poftremo cx器
- - Phi ofo
 рв s v в т і r і т. А т в Ао с А к р А м у м. 22
Philofophiae fundamentisfic: Omne ens eft contrarium contra
riofuo perfüam effentiam,qua eft id, quod eft. At effentiam non
mutat gradus:Gradus igitur unus caloriseffet effentia diftinétus à
fèptimò gradu,& aliis.Quodeftridiculü. Denique illud animad
uertendum eft,quod iidem prodiderunt. Argehtum uiuum, in
uiunt,conftat è calidifsimis,ac frigidifsimis partibus, uerùm re
uétis ad tam minimam quantitatem,ut penèfèfè omnia contih
gant. Quòd fi ita eft:ne fecundum ultimos 蠶
radus funt:
contraria:fiquidem in utrifquefumma& caliditas,&frigiditas. '
5. Contra Alexandrum : Non omnis attraétio à calore.

MIN w suerb commode aſſentiuntur Alexandro hiſce uerbis

ibi: Haud malè illum, attraétionem omnem à calore fieri, intel
lexiffe. Quia,inquiunt,fi primae qualitates funt fubftantiae elemé
torum,atquecae producunt fpecies fpirituales, fànè calori attra
€tio illatribuenda eft. Latet autem nos calor ille. Vbi ludicrum
puerile uides. Modò naneue oſtentant qualitates elementorum:
eaſqueillarum efficiunt ſubſtantias:modoiaétant in omnibus at
traétione fieri calorem : modò de caloris notione excufant nos.
Latere enim . Prima propofitio eft:Quahtates elementorum pro
ducunt fpecies. Secunda:Calor ab illis produétus trahit. Tertia:
Calprillelaret nos. Quo modo latet, 盛eſtproductus à qualitati
bus. Senfùs enim obie&tü omnis calor eft. Si calore ဂ္ယီါ
ucit (pe- * ---
cicm fuam nix,mirum nicalidam illam fèntiamus. An quo calore -

trahet aqua,aut quo fpeciem fuam propagabit?

EX E R CI TA TI o XIII.

- * ~ Defulmine. - - º
D.inquis,praeter
fulmine quidfcripfèris, deinceps uidendum eft. omnia,
hominem folo contaétu occidit. Hominem
uerò uix unquam euadere licet. At quonam nodo uerba.
haec coeant, ad intélligendum fubtili cöie&tóre opuseft. Etenim
fi interimit omnia præter hominem : homirien non interimit.
Quonam igitur modo uix licet euadere ? imò uerò planè licet.
Quo inquam modo uix euadit, qui fèmper euadit ? Àduerfàtiua
tamen uteris mox. Euafit tamen, inquis, Ioannes Maria Carda
mus, & fuperuixit raro miraculo. Si rarum eft hoc,ut euadat ho
mo,atque füperftes ੰ hominem excipis ab interitu?Sed o
ratio tua uelhic,uelali6i,nófolùm turbulenta,fed etiam turbinis Inconf.
- - h
 1 v 1. 1 vs ca Es A R s c at 1 c e R
inftareft. Vtriufquc uerò euenti habemus nosexempla penè in
numerabilia:quae noftris oculis perfpeéta funt.Nam & folo afflatu
aliquotextinctosuidimus:in 醬 nullaufquáiótus ueftigia ap
parebant:& plurcs fuperftites fine miraculo ctiam nüc fàlutamus,
uirgines, maritas, milites, fàcrificos,bubulcos,campanarum,quae
aduerfus fulmina pulfantur,uentilatores. Quorum maximèpârti
adincommoda,quae obuenerant, aut exi&tu,aut ex affliétatione,
aut ex uftione medicas manus iuffu noftro miniftri adhibuere.Bu
bulcum unum in Taurinis percontati fumus:quo haberet autore
auriculâ perforatâ (pertuderat enim fulmen tefiuißima traie&tio
ne)atille amens,atq; attonitus,nunquam reétè aut fàpere, aut lo
qui poftea ualuit. Quiigitur Pliniana uerba mutuatuseffes, longè
cömodius eius quoque uerba defcripfiffes, quàm obftreperes tuis.
Sicenim ille.Vnü animal hominem non fèmper extinguit: caete
raillico. Quanquam ne hoc quidem uerü eft.Intaéto enim equo
acfuperftite,infidentem interfecitin Taurinorum agro ad uicum
Cerelolam : quiſeſe ſubarborem contuliſſet.
2. Pyrius puluis.
i l l v o quoque abs te confultius pronunciatum uellem. De
Pyrio nanque ಶ್ಗ ubi uerbafacis,odiofum ipfi Naturae uerbú
pronüciaré aufüses. Sic enimfcribis. In infinitum haec perfeótio
puluerisprogredipoteft fic,ut momcnto tota accendatür. Alius
Inconfide. üerba caftigábit:nospro Natura ftabimus, quae dolet fé inuita,in
uluere poffe infinitü arte poni, quod ne in Caelo quidem potuit.
Quid aliud uelfentiret,uelprofitéretur infànaturbâ multiplicato
rum ? An uerò infinitum in progreffu miftionis uocasid,quod&
in numeris agnofci poteft ? At hic non licet. In re enim confiften
dü.Numeri ad numerüadieétio folo abintelleétu fit. Sed & quid,
quantum temporis intelligas momentum, haud fatis perfpcétum
eſt. Nam ſipartem diuiſibilemtemporistiam excludeturabinfini
to progreßio.Quippe non omne quantum aétu diuifibile. At te
ſtatuere o è ge, non puto:nempe 盎 quo fit motus nullus.
- -

3. Ignes arte admirabiles.

E r s i infulminishiftoria multiplici multas agnofcimus fub
tilitates,tamen non hic repetéda düxi, quae in Problemata noftra
fuo digeßimus ordine. Nünc de ignibus, igneifque pulueribus,
atque materiis cum hicfcribas,eorúmque compónendorum do
ceasrationem:mirum quare non &indénomen aucupatusfis:ubi
ad
 рв s v в т і ь н т л т в л о с л к р м м v м. зо
admirabilium modusignium conficiendorumfcriptus eft.Circú
ferunturenim multi commentarij, qui ipfos uocãt Graecos ignes. .
Quiigiturex Arabicis libris aliquot olim exfcripfiffem: libenter
unum,autalterum fubiiciam. Ignis ferrum deftruens, inuentum
filij Amram. Picis liquidae : fic eniminterpretor, Zerf. Gummi
iuniperi,quod Samag Agar,in uocé Sandarax corruptis elemétis
tranſmutarunt. Olei è lacryma terebinthi, olei ex bitumine,
oleide ſulfure, oleidenitro, olei exouorüuitellis,oleilaurini,ſin
gulorum partes fenas. Pulueris Dhmeft,ideft Laurificcae, Capur,
utriufquein aquauitae macerati, ana partes quatuordecim. Salis
petræ ad pondus omnium.Inditain uas uitreum oris angufti,be
nelutato,& obturato,infodianturin uentreequino per méfes fex.
uarto quoque die 蠶 deinde diftillentur in Seraphino.
Sub his Arabicis aliadefcriptio Catalanicalingua. Recremétila
crymae laricinae, quod refidet ex olei diftillatione, olei eiufdé,pi
cisliquidae, piciscedri,canforæ,bituminis,mwmmiae,cerae nouae,
adipis anatis, ſtercoris columbini, oleiex uiuoſulfure, oleiiuni
perini, laurini, lini, camabis, petrolei, olei philofophorum, olei
uitellini , fingulorumfemilibram. Salis petrae libras decem : fàlis
ammoniaci unciasfeptem. Imbuantur aqua ardentiomniaita, ut
cooperiantur:tum fepulta in 蠶 uentretertio i. die: &le
&tus renouetur.Pofthaec extrahatur anima à Seraphino: quam
fpiffabis bubuli tercoris puluere tenuifsimo: In hoc Semimaurus
ille canit miracula. VelSolis radiisignem concipere. Neque id,
in quo eft,urere,fed admota.Sola urina,aut aceto extingui, inie
&tá ueterrafuffocari poffe. In ipfâ aquainuiétum pertinaciter ar
dere:tantumabeffe,ut ab ea quicquam patiatur.Eft porrò quædã
fubtilitas animaduertenda. Siquidem &oleum laricinum pofcit,
& eius diftillatifæcem.At utrumiq;erat in ipfâ lacryma. Vtrüque
igitur füffeciffet haec.An hocfecit : quia non ex aequo utrunque
continet lacryma. Separatorum igituraequae partesappcndi pof
funt.An in oleo diftillato, aliquid empyreumatis impreffum eft:
neque minusinfæce ipfa?tumipfà fæx terreftriorfaétaeft. Quare Subtil
&pertinacior. Hos ignesin uafà conie&tos ctiam nunc in hoftes
iaculantur. Iduafisgenus apud ueteres Graecos2się23* dicebatur.
Deinde reperiinlibello,qui doceret multa fàlis, multa conficere
aluminisgenera,ignis confectionem, qui ſputo accendatur. Fu
ribus hunc, atque latronibus maximo effe ufui. Olei fulfurini,
1aricini, cedrini, picis liquidae ana uncias quatuordecim. Salis
petræ uncias fexdecim. Sálisammoniaci, uitrioli, tartari calci
natorum,ana uncias o&to.Magnetis calcinati,calcis uiuae ex fili
cibusfluuialibus,anafemunciä.Seui,adipisanatis,ana 獸 cias fex.
1)
 -

, иусіvs c А вs А в s cл с т с в к
Aqua uitae cooperta omniafepeliuntur in equiuentre per menfès
trcs.in margine fcriptum fuit,in equae fortae uentre. Quarto quo
que die conturbantur : Tum igni decoquuntur, quoad abeat li
quor,& remaneat faex. Ea uafe rupto extrahitur, ac teritur. Hoc
afperfâ puluere fiaqua perfundantur, igne concepto ardere. Haec
ego hic pofui, circulatorum hoftis maximus:quò & illud Ctefiae
Cnidij mendacium apponere liceret. Is ex fluuiatili uerme Indi
«co excipit oleum:cuius illitu,aut afperfu Pcrfàrum reges fine ullo
igni urbes hoftiüincendio abfumere confueuiflent. Aduerfà tam
efficacibus ignibus naturaea,quam fcribit Aponenfis in uicefima
quarta fectióne:Manum fucco Mercurialis,& portulacae illitam
impunè traétare plumbum liquefactum.
EXERCITATI O X III I.

De ardentisaquae igni. Ignis denfàtus comburit.

X iis, quae fuprà confiderata funt, fàtis explicatum puto:
uemadmodum tua illa fint accipienda. Eafunt : Aquae ar
體 ignis non folùm ob fubftantiae raritatem,fèdetiâ ༈"་མ
minus calidus eft, uix dicam illum ignem, qui linteum, cui inhae
ret, non urat. Omitto phrafin: rem uideamus. Tum tu autem
propter fubftantiae raritatem negas dignum ignis appellatione?
Erit igitur in Natura hac etiam igne ipfo rarius aliqüid? Ad haec
ludit. quomodo raritatem attribuas accidenti, equidem nefcio. Subtili
tas haec profectò maxima,quam ne oculus quidem naturae uidit.
Et aduerfàntur haec fuperiori fèntétiæ tuæ.Nanquefiignis hic nó
urit,tanto minus in វ៉ែ fua, ubi purus eft. Non igitur negan
dum,hunc ignem effe, quia non urat : fed affirmandü,ignem non
urere,quia hic fit នុ៎ះ uerò effe, fàtis oftendit eius aétio.
«Quippe uas ea plenus in niue fèpeliatur: nihilo fecius urit guttur:
atq;etiam puftulas ciet.Ignis, inquam,cft non illatus ab igni for
nacis,fed qui à multis contrariis partibus uini, illius opera libera
tus, aliquatenus aétuignis faétuseft. Cuiufmodi uerò fubtilis Phi
lofophiloquutio illa.Vix illum ignem dicä.Praefertim cum mox
ita ម្ល៉េះ calor certam metam attigit,ignis dici me
retur.Haec autem meta nö una eft: fed cum aerem uincere poteft.
At ex ardenti 蠶 ignis non folùm poteft aerem uincere, fedetiâ
aquam illo craßiorem, atque frigidiorem. Nam fànè aquae facies
eft, & confiftentia: qualitas autem füpra aeris qualitatem, cutem'
<quidem non urit: quia purus ignis nihil urit. At ignis aquæ uitae,
4uia minus purus eft, cutem urit. Quare&fuper lamina effufam,
acrein
 'D E sv R T 1 L i r a r E A D c A R D A N v M. 31
aerem quoque urere par eft,fedfinelucetamen,quia caret corpu
lentia. Itaqüe plebeios oculosfallit:Sapiétum animos non itém.
Quemadmodumfuprà deigneillo inuifili, quo affantur carnes in
uerubus,atque etiam uftulantur.Sed&, ut penè femper, fecü dif
ſidensſententia. Nam cùm dicasſic:Meta non una: addis ſic: ſed
Turbulent.
cum aerem uincere poteft. Ergo meta una, aeris opprefsio. Cur
fum enim peregit in certatione: in aeris opprefsione uiétoriae fi
nem confequutuseft,ut ignis fit. Illa quoque diuerfiformia. Ignis
abfque ficcitate effe non poteft.probè. Aliter aqua feruens, ignis
effet. non probè. In aquaferuenti qualitaseft,quae urit. Ergo fic
ca eft. Non urit lignum,fedurit cutem. Quiain hac eftproportio,
in illo non. Neque aqua feruens, eft ignis,quatenus aquaeft:fed
uatenus ignita. Eſt 點 habensignem & ficcitatem, quam in
mo abeunte comprehendimus intelleétione,atque etiam fenfu.
Vrit enim. Qui calor in aqua eft, ignis eft, contrario fuo miftus.
abit igitur.Haec noftra ratio etiátua definitionefulta eft.Ignis,in
quis,eft maximus calor.Argumentü procedit fic.Aqua feruensu
rit: omne urens eft ignis. Apponetu conclufionem. Sedfalfus es
in definitione uftionis.Quia non omnis uftio cum flamma fimul,
aut à flamma fit,fèduftio eft corruptio ad igneitaté. Quòd autem
ignis non comburat, nifi per partium coaétionem, etiam tuisex
uerbis deprehendes. Ais enim: In fpeculis cauis generatur ignis
propter coitionem.Idem fànè eft coitio,& cödenfátio. Hem Car
ílane: etiam Sol ignis erit. Iidem enim radij& non urunt rari,&
non rari urunt. Quare Caeleftisille calortibi & egregius, & praeci
puus erit nihilominus Phalaris, quàm ignisnofter hic absté dam
natus impietatis.

E X E R C I TA TI O XV.

Anunumquodquefibifimile generare pofsit.Varij

modigenerationis.
N. M. I. S ង្ក magnifica illa fententia: Vnumquodque
natura conftantium,atque mortalium fibi fimile generáre
aptum eft.At enimuerò Cardane: qui Ariftotelem in mi
nutiore Philofophia deceptum fcriberes: té decuit in ea philofo
phiae parte diuiniillius uirihaec difcere: quorum uel ui, üel fuafu
deponeres eam audaciam calumniandi. Latè patet in iis Naturae
potentia: quae fibiipfi propofuit in quibufdam æternitatem pro Pulchr.
pagatione,atque fùccef$ione imitandam. In aliis non folùm mo
£um,fed etiam finesftatuit,quos ultra progredi licere noluit fibi.
h iij
 1 у г. 1 у в с АЕ 8 А А 8 с А 1, 1 с в а

NónneeftNatura conftans fluuialis lapis?Quis dixerit,ab eo lapi

dem alterum generari?Omittamus plebeium hoc. Mulas effe fùo
in generefteriles,quis nefcit?Hoc enim cum fuis cauf$is fecundo
libro Degeneratione animalium difputatur. An non memineras
(quid enim te nefcire dicam?) pufillorum infeétorum foboles ni
hil praeterea gignere?Si haec omittis: Apuas admittas. Quin plan
tae quaedam, cùm aliae femine, aliae radicibus, aliae ftolonibus fint
fœcundae:núquam fiunt matres 蠶 Cuiufmodi lingua ceruina,
capillusVeneris, filix, aliae: à quibus produétionis operam nulla
exigit Natura:propterea 9 tráflatitia eſtillarum, & æquiuocage
neratio.Permülti nanq;funt tãquam gradus quidã generationis,
ac fterilitatis. Quaedam fànè & gignuntur, & gignüt: neque pro
ueniüt alia ratione: ut Homo. Quaedam nec gignunt,nec gignú
tur:ut capillus Veneris.Quippe ex dif$itisfpecie principiis ortum
habet. Quae uocãt æquiuoca.Quaedam gignuntur,& non gignüt:
ut muli. Quaedam gignunt& non gignuntur: ut murium patres
mures,ipfinati ex putredine. Gignendiautem ratio nö una.Nam
fine coitu nonnulIa,affiicatione: ut pifcium multi. Alia feminis
immißione: ut equi in equam,per immiffum membrum.Alia per
receptum membrum: ut mufca. Recipit enim mas fœminae mem
brum in fe:quo illa fèmen quaerit,autfeminis aliquam uim. Omit
to fœmellarüm diuerfitates. Non omnes habent naturam ab ex
crementificci uiafeparatam:ut aues. Quemadmodum nonnulla
quoquefùnt,quae tametfiueficam habent: idem tamen eft utriuf
que éxitus excrementi: ut teftudo. Aliquibus eft geminum geni
tale: de quibusſuoloco.Quidampiſcesintraſecócipiuntſinema
fculo:ut Erythini. Ij q fint uel in mari,quod multi§:uelinfluuiis,
quod paucis notum eft:in hiftoriis, ficut pleraque alia declaraui
mus.Anguillae in fe nihil, extrafelimum quendam cóplexu mu
tuo conficere credütur:unde prolesconformenturforis. E fàliua,
tanquam èfymbolo progenerationis collata,Purpurae creant hae
redesfuos. Ex illa nanque fuboriuntur Purpurillae. Iam ouorum
à fœmellis emifforum perfufiones à maribus pifcibus feminis ge
nitalis. iam animalium conformatorü, aut in uermiculis inchöa
torum,aut ex ouis,uel in matrice, uel in luce excluforü uariae ra
tiones. Quibus exemplis patere poteft, uel fcientia, uel diligentia
tua. Neque enim generant omnia: neque omnia, quæ generant,
vrbaně. fibi fimilégenerant.Nequefèntentia tuafalfà generáre potuit fibi
fimilem opinionem in intellectu noſtro.
EXERCITATIO XV I.

Quomodo motus eft caloris cauffa. L I

-
 D E sv a ri L if A T E A D c A R D A N v M. 31.
I 1 B E N r E R hicte audimus, ubi nos Ariftotelicos nugari de
doces.Ais enim : Dum quaerimus,quo modo motusfit calo
ris cauffa:redire nos eodé,ut dicamus,effecaloré motuseffe
&tü.Sanèfi ad quaeftionis ខ្ញុំ quzftionem ipfàm deducamus:
non folùm nugas agamus:fedetiam ferula digni uideamur.Memi
nitamë in fecundo Caeli traétabilem fieri difficultatem hanc le&i- 42.
{simis rationibus doétifsimorü uirorü. Etiáin primo Meteoröid
ipfum àquibufdä agitatüeft.Apud neminé tamé à me inuenta eft
haec principij repetitio.Sanèquidäitafènfère.Non effe quaerendâ
cauſſam calefactionishuius propterea quòdmotus per ſe calefa
ciat.Quéadmodüneillud quidé quærédü. Quareighiscalefaciat.
Hifortaffeteadid cogitädü impülere. Verùneq;ita eft,uti dicis:
iubétenimâ quaeftioneabftinere:neq;abiisfolis üniuerfae calüniae
initiú facere ： náq5funtcóplures:quorüneq ingenia,
rifummouere,neq;eruditiofàftidiüparare, neq;iudiciátuâ con
tumeliâpati debeat.Horü ergo difputationibus fuis in locis reli
&tis:itémquefuo cuiq;iudicio (nö enimprobamus,quae ab illisde
ſolidiscorporib° dicta ſunt)ita ſentimus: Nö fieri caloré, niſi pro
ter aeris attenuationé:quipropterea igniatur. Itaq;fit, nöfölum
: corporib*folidis,fedàfluidis quoq;, cuiufmodi nübesfunt.Earü
nanq; motufitelifio.Infolidisautéfit celerius,acfrequentiuspro
pterea႔ိ aer,qui intereaintercedit: atq;isetiâfortaffe, qüi eft
in eius fuperficie,paruo momento ignefcit. Diftentü enim atte
nuatur.Id quod euenit in fagittae quoq;traie&tione. Idé nanq; ef
ficiturrecta productione una longa:quodbreui,frequétiq;iterata
confricatione.Ratiotamé,quanegabas,ex Alexandro,ignem effe
in lapide,manca eft.Aqua nanquein herba eft, quae contaétu nö
madefacit:exprefſa madefacit.Iccirco morefuoloqués Auenrois
in tertio Cæli,fic dixit.Ignisexitusè lapide nöeftini capitulotráf 56
lationis,fedalterationis&tráfmutationis.Cömodifsimiè nanq; fit
exaereignis.Non propterea tamen probas,igné non effe lapidis
arté.Nihilofànè melius, quàm fi negares, ex aqua cöftare eündé
អ៊ីរ៉ង់់ cuiusexprefsionenihilexeat aquae.Acprofe&òfi
non eft intusignis,quinon calefacit manü:eandé manü quia non
humefacitlapisidem,aquam non continebit.At aquam cü aethe
renö diu eft,cücitabasadcomitia generationis.Quidfi dicame
lementa corrumpitam in miftis,quä in generatis ? Quidenimfa
teri cogit nos:in miftis eleméta remanere?Quiarurfusin ea foluú
tur?Afnōloquimurdeliquidorūcöfufione. Multa ueröforma fi
in aliquoinfuht: quonã miodo illuderit unü? Aut elemétorüfor
mae nöerütfübftáfiar.Quéadfčopulúimpegit Auêrois.Nullúigi
turelemétüufquá reperiri poterit,nifi in cöp9fito.Quodeftabfür
dü, Quod enim formacaret,unüfeorfüab aliis per fe effe nequit.
 I W L I W S C AK S A R S C A L I G E R

At uerò in miftis minus operofis,quid fieri uetat circularem gene

rationem? De iis loquor:quorum foluto ipfo toto, partes extant
priftinae fine ulla fubftantiae mutatione. Nihil enim corrumpitur,
nififitus earum. Verùm ubi de tua loquemur crafi: accuratius ab
foluetur ipfà dubitatio. Mihi uerò non placet Auenrois fèntentia
ex paraphrafi Metaphyficae,cùm ait: 器 à motu non fieri im
mediatè, fed à Caelefti calore in aere diffufo. Hunc enim innuit,
quafiformae datorem. Verùm in hac fuga fàlutis fpes omnis me
ticulofis fita erit. Tu uerò ubi negas, ex chalybe chalybi allifo
ignem excuti:non uideris uidiffe in præliis etiam cü impetu fcin
tillas erumpere, atque emicare. Ex duobus quoque lapidibus fi
mul concufsis exilireignem nullum fruftrà iaétas.Hoc tamen, ni
malles experiri,ad manum erat ex Plinio. Is in x x x v 1:Lapides,
inquit, quos uiuos appellamus, clauo, aut altero lapide percufsi
fcintillas edunt. Iccirco Lapones matrimonij fœdera igni, ac fi
lice aufpicantur.Quia ignem authorem uitae rentur: Silicem uerò
eius aeternum thefàurum,ubi nunquam marcefcat. Cur uerò fra
giles lapides ignem non emittanf, ratio eft. Quia frufto abeun
te abit obex, quo attenuandus erat aer ad ignefèendü. Nam quod
ais,lapidis partem ignefçere: adhuc relinquit locum difquifitioni.
Quaeram enim rurfus, quare ignefêat lapis. Ita non Ariftotelici,
fed tu uideris, pro refponfione quaeftionem priftinam repofuiffe.
Praefèrtim cùm putabas,lapidis partes terreas ignefcere. Sic enim
--
dicis:Si folus aer effet in lapide: fcintillæ quædã non lentè defcé
derent,ueluti graues.Nam purus,inquis,ignis non defcédit. Prin
cipio quaero,an tu ignem alicubi agnofcas purum. propofitio nä
ue & uera,& nota,& certa fit, neceffe eft.Purum igitur ignem a
Å. compertum efttibi. At quodaccidens, purum,id eft fo
lum eft,nu!li fubftantiae inhaerefcens ? Vbi tu accidens inueneris
mobile finefubftantia ? Neque fubftantiam mouebit, nififùb for
Contrad. mae ui. Erit ergo eius forma principium motus. At omnis forma
naturalis in materia eft. Erit igitur in materia propria,fub propria
forma ignis. Erit igitur ignis fubftantia:calor igneus in propria
fubftantia. Quare erit elementum:quia eft corpus hoc fübieétum.
primum. Tum tua fententia, in fulgetris erit Iapis, quia defcen
dunt. At didicimus in primo Meteoron: qua è ſummo deſcen
dunt, eamgueri motu hoc,aut perfè à Natüra,aut per accidens à
ui.Natura defcendit pluuia, quæ erat exhalationis pars, fubue&ta
Primùm à calore mifto: quo âltiusabeunte deftituta fuopte pon
$ere defertur.Vi autem uapor igneus excutitur deorfüm expref
fione.Id quod ex Ariftotelis exemplo Peripatetici uenuíto admo
*um uerbo defignant,izzvyiçw.Aceratörumfcilicet nucleis,qui
digi
 с в 8 V Вт 1 1 1 т А тЕ А о с А я р А м у м, 33

digitorum compreßione non fineimpetu elabuntur. Adhæc di

ceffùbtilior hunc admodum:Iccircolentè defcendere,quia uide Асиt.
pulfà eft fcintilla contra naturae fuae leges,quibus appetifafcende
fe.Contrate enim quaeret idem:quid defcintillis ii$,quae erumpüt
furfum ? Miroruerò, quîtefugerit traćtatio Theophrafti. Subti
lis enim admodum eft.Vbi detrypano,&efcharalóquitur.Is unus
erat olim modus ignis concipiendi, per attritioneni. Aliusille
Achatae per elifioncm atque extrufionem in fomites: quos Ari
flotelåsipi Problematis uocatòrixxgúuatu.Sic Hippocrates Apho
riſmorºmprimo alimenta dicitzingiuata: quia calorem fouent
naturalem.Iis minus egere fenes: quoniam minus caleant. Haud
abfimilis ab utroquefignificatus in Meteoris, pro igniin ponten
tia,qui cum exhalatione fubit.Tertius modus éx 器 . Veluti
deੋ plumbea confeffum eft. Illa uerò mihi nondum com
--
perta doleo.Molae,inquis,circumaétae,cum aqua,non aere obdu
êtæ funt,ignem emittünt. Nondum enim mihi uiderelicuit igné Contrad.
fubaqua.Mirum,inquam.Qui negabas,ex duorum lapidum cólli
fioneignem comparari: eum etiam aquainterpofitageneras. Sed
->
& illudaliter conſtatnobis. Ais: non nifi exlapidumangulisignē
excuti.Faciliusidquidem. At fànèè lateribus quoque,pIanis,êur
uis,cauispoteftelici. Quare ab angulis facilius euehiaf, ratio du
plex. Altera,quia certam partem certo chalybstangitiétu. Alte
fa,quia minimum aeris minimè rcfiftit:facillimè tenuisfit: facilli
mè ignefcit. Quin etiam in Magnetis angulis, atque cufpidibus,
quare maior infit efficacia, quaerendum eft. Si Magnetis opponas Subtil:.
latus:multae, fufæque partes fünt: ad quasincertaferriferatür cu
fpis. Certiusigitur mucronirefpondet mucro. Illud uerò equidé
nolim abstetanto uiro diétum.Quodinlapidibus, inquis, nullus
fit ignis potentia,patet. Inie&ti nanque in ignem uix accéduntur.
Veteriserit haec apud tememoriæ recordatio: In quibufdam effe.
affinitatem, ut in fulfure. In aliisfymbolum,ideftproportionem:
utinaridis.Aeris enim multum intus.In quibusagnofcisaptitudi
nem recipiendi. Nempe ob raritatem. Similem profeótò , ac
Aunam obtinent rara,& arida naturam: neque potius re, quàm
definitione differunt: ideft, nongenere, fèd modo. Omne enim
aridum rariusfeipfo non arido. Quaedam difformem habent con
ftitutionem. Sunt enim eorum minimæ partesfolidißimae. Cae
terùm fitusearumlaxiufculus:utin ære. | Citò igitur rarae partes
eius, aeris uacuae, aerisplenae concipiunt calorem. Ignitae poftea subtil.
partesillae folidiores conceptum retinent diutius. In lapide non
infunt illa tam crebra, tam laxa interualla : fed folidae partesintra ;
feconiunétiorcs,atqueaffincsmagis. Iccirco fèriusignem admit
- - - -- -- - - - - i -
 1 v . i v s c AE s A R s c A . i G e r.
tunt intrò.Tuum uerò argumentum contrate fic. Si externiignis
receptio facilis, atque intromif$io ignem internum prodit : ergo
diuturna ignis admif$i retentio ignis interni ftationcm declarabit.
Subtil. ఫి lapis cü diu retineat receptúfèmel igné, igné intus propriú
cohibere tibi tua ex propofitione perfuadet. Et quia concludebas
excuffum ignem lapidis effe decufi portiunculam : illud quoque
hinc appofüifti. E durißimis lapidibus ignem non elidi. Primùm
aio:falfüm effe hoc. Tanta nanique duritia molæ fünt farinariae:ut
cæmentariorum execrationibus ferramenta obtundantum;}n fili
cibus quoque fluuialibus,quibus multorum oppidorum uiae ftratae
funt: tanta potecula ne minima ម្ល៉ោះ apparent ueſtigia orbiſi
ferratorum.Ex iis tamen,atque ex aliisfcintillae,tum â mâlleis,tum '
ab equorumfoleis excitantür.Non elici uerò ex Ophite, aut Por
phyrite,aduerfustefacit.Si enim pars eft lapidis ignis ille,qui erú
pit:excuffam horum lapidum particulam oportuit ignem fieri.At
non fit,ut tu uis.Si non fit:nó fit, propterea quòd minimum in his
continetur aeris. Nam quod addis,è terreftri facilè ignem confici:
quia quod ficcum eft, iám ex dimidio ignis fit:oblitus fueras alte
rius in terra contrarij, nempe frigiditatis: quae manifeftòte pote
Subtili/T. rat ab hoc tam leui iudicio deterrere. Sed & latet fubtilitas. ီနွို
quare lentius ac ferius ignefcit terra, 9uàm aer? Refpódentuulgò:
ăb raritatem.Sanèbenè.Scdin propofitatua qua•ftionequæriñus
de minimo naturali:aut eo de minimo,quod à naturali haud mul
tum diftat. Hic non eft raritas,aut denfitas partium,fèd unicater
rae pars, ut tu uis, quae ex aliis lapidis វ៉ែ à ferro extruditur.
Quiae fi aliis quoque elemétis mifta eft, puta aqua(nanque aeris mi
nimum obtinebit)tanto eritineptioradignecendum. Quareigi
tur pars haec uel terrae, uel terreftrislentius ignis accipit fórmam?
An quia terrae minimum ad ignis minimum centupla eft ? itaque
centum ignis partibus,aut confertis in momento temporis, aut in
longioretraétu fuccedentibus opus eft. Itaquein tam fubita gene
ratione, non poteft ignis una pars,praefertim quae nondü eft aétu,
fed fit,ídquc ab agente aequiuoco,implereterraepartem unâ:aeris
autem unam poteft. Quocircalapidesfonantes,fiuetinnientes ad
emittendum ignem aptißimi funt.Sed& cum dicis: excuti lapidis
tenuißimam particulam: omne uerò tenuifsimum ignem effe:
Contrad.
& fateris materiam ignis propriam, quam negabas: &faterisfub
ftantiam ignem effe,quod negabas. Lapidis enim particula, fùb
ftantia eft: eáque, utitu uis, ignis. Et cùm illud tenuißimum fit
in lapide: pars enim ម្ល៉ោះ eft:in lapide ignis erit, quod negabas.
Praeterea in glande balearica nihil explöditur : ignefcit tämen.
Etiam campanæ ex agitatione, atque pulfatione calefiunt adeò,
ut
 то в * v в т і т. і т. А т в л о с л к р м м у м. 34

ut fiquidfrigidi applicetur, dirumpantur. Sed &fcorpionum ar

cusfrequenti tenſione calorem concipiunt. ប៉ាគ់ faten- -

dum eft,ex aeremoto , atque elifo, atque attenüato calorem fieri. ' '
Quifi Procedat, ad ignistranfitfübftântiam: idquepropter par
tlu IP attrit 1011CIT1 .

2. Patiens non tantum patitur necefTariò,

quantum agens agit.
Q_v AE ಶ್ಗ ;'qu9d &in tuis Antilogiisobfèr
uauimus, te dialeéticasleges, ut lenifşimèloquar,negležiffe . Sic
enim fcribis hic: Si incalefcit motu uehementi , etiam uehe
menter incalefcere. Argumentandi figura non éft neceſſaria,
féd topica. Materia quidem fauet aliquafido,adhunc, puta, mo1
dum.” Cardanus cŭm multafčitatuř, multa fĉit. Höcidéò ue
rum eft,propter excellens ingenium Cardani. At non fèquitur
propter illationem:fequeretur enim in omnibus. Verùm nön fè
uitur. quod magifter facit in Topicis, & in primo
Faciamus
riorum refolutoriorum. Apponamus aliam materiam.Tunc fi
non conftat dicendiforma, nequaquam ex ea canon elici poteft.
Sit haec. Quercus mouetur motu uehementi: ergo mouetur ue
hementer. Imò parum. Loquar ergo meo more barbarè, & ab
Oxonio, non è roftris, aut comitiis. Hoc uerum non eft: quia
receptiuum non recipit per modum imprimentis,fed per រ៉ែ
receptiuitatis.Itaque non procedit hunc admodum.Fàlfifsima ar- Vrbanè ac
umentatione commouet nos Cardanus: igitur falfifsimè moue- doéfè.
體 .Nihil minus.Non enim uerumfèquitur neceffariò,{èd có
tingenter:Omne patienstantum pati , quantum agat agens. Hoc
autem demonftratum eft tum in Mechanicis quaeftionibus, tum
in oétauo Phyficorum.Et uulgari admodum exemplopater.Nan
que idem mouens eadem ui uario motu diuerfà mouebit. Non
enim idem graue,aequè graue erit mulo,& muri. Quin in quibuf
dam plus pätitur patiens, quàm agens agat. Omitto motufn pro- subtil.
ieétorum: quae poft motionem mouentur adhuc: dehisfuo löco.
Arinfcifsiliquideftdicendum?Siquidé&inhiftoriis, & alibi Phi
lofophus ita definit,& uerè:Scif$ile eft,quod plus អ៊ , quàm
uantum fcinditur.Huius rei ratio ex oĉtauo Phyſicorum, & un.- 23
醬
---
feétione quaeftionum declarata eft. 2.8

- 3.
An elementaremaneant in miſto.
qv i A de elementis, quae in mifto effent, aliquid diétum eft:re
foluamus,quod à multisimplicatum fuit. Ariftotelis uerba fauere
- - - - - - - - - - - - - - - - - i ij
 1v t i v s c Авs л к в с л ь и с в к
uidenturiis, qui eorum uires integrasin mifto feruatas uolunt. II
lorum enim uirtutem remanere dicit in primo De generatione.
Auicenna formas integras ipfasita, ut à minimo minimum con
tingatur.De Auenrois opinione ſatis ſuprà.Dico,quod multa for
mæ actu fub una forma contineri nequeunt. Sic enim effet forma
rum intéfio:& quiditas ipfà gradus haberet. quod tot locis ab Ari
ftotele confutatum eft. Non igitur unum fieret, nifi per accidens:
Et plura per fe.Neque tale ens confiftet unquam. Agent enim fèm
er quoad diffoluantur.Sanè aétu funt formae cum contrariis qua
itatibus. Sed neque fubftâtiis integris qualitates corrumpi queüt.
Principia enim hæc illorum funt.Tanto minus corruptis fübftan
tiis qualitares integrae manereီ|ိုး Sunt enim tales in fummo
fùb formis,& per formas. Quibus corruptis, effentias illarum alio
fè habere modo, neceffe eft.Sunt enim, & exiftunt fècundum for
marum fuarum,à quibus fuum effe habent, rationem. Conftanti
bus autem formis miftio aceruus effet : quemadmodum etiam in
ficcis corporibus. Etenim cuiufque exiftentiam fequetur fua item
cuiufque minimi naturalis quantitas,non continuatio. Quae uerae
effentatomi Democriteae.Igitur eflent certae quantitates,non tan
quam mifti partes, ut unius:fedfuum fibi quodque totum. Scotus
eiufmodi parapetafmate fcenam texit hanc:ut nullo pallio melius
ας. dβ/6- Agamemfionem Zeufis.Sibi focium afcifcit Philofophum ex de
cundi.4- cimo Metaphyfices. Medium, inquit, componi dicitur ex extre
иака. mis, ut rubrum, ex albo,& nigro. Non quòd mcdia qualitas in fe
habeat extrema,tanquam partes fui. Eft enim fimplex, ficut& ex
trema ipfâ.Sed ita dicitur, quia eft conuenientia quaedam natura
lis ipfius medij cum fuis extremis : non autem quòdextremum fit
in medio.Ita dico,inquit,dc mifti forma. In mifto manere formas
fubtantiales elementorum: propter naturalem conuenientiam,
quae eft formae mifti cum formis elementorum: quæ non eft unius
elementi cum alio.Haec illae. Remanent igitur,& cum mifti forma
conueniunt uniuerfàli.Quid eft hoc aliud άicere,quàm formasele
mentorum neque a£tu efle,neque aétus? fed ex ipfis omnibus, at
ex una mifti forma faétum unum ? Tum autem quo modo 譯
funt & diuere,& contraria cum una quinta conuenire, fiipa in
terfenon postunt conuenire:Neque poterit ab illa forma una cő
trariarum qualitatum , earúmque formarum aétu exiftentium
concordia prouenire.Nulla enimiforma, ac ne caeleftis quidé con
ficere poteft, uti duo contraria aétuin uno fint, ex ម្ល៉ោះ
ununn

fiat illüd.Denique non foluit illam obie&ionem: fub pluribus for

£pis plura entia.Nos dicimus:Elementorum naturam,non propter
£ folùm,fedpropter compofita quoque.Propter feigitufhabere
for
 рв s v в т і т. і т А т в А о с А к р А кi v м. 3;
formam, quam abiiciat propter adeptionéformae nobilioris. Ne
ueigitur remanent formae, neque qualitatesfuispriuataeformis;
器 alio modo adcompofitifubftantiam accommodatae. Ad nouâ
enimgencrationem neceffeeft,partium formas interfèfùis domi
tas qualitatibus, priftinum Naturæ rigorem fub unius potioris
imperio depofuifle.
5. Deminimo naturali. Et de quanti occu
patione per motum. . . . .

qvod autem minima dentur naturalia:nemofànus dubitabit."

Finita enim funt corpora naturalia: ergo ex finitis. Hoc à praece
ptore didicimus ueritatisin librisPhyficorum:fèd manifeftißimè,
ubi loquitur delapidis cauatione. Multae, inquit, cadentesguttæ
nihil auferunt de ម្ល៉ោះ unatanti:puta,centeſima, in aliarum
uirtute partélapidistollit:quaetűtotafimulaufertur, nőautěpar
ticulatim.Ergofinonfunt ablationestot,quotfuntguttae: aliquot
erüt fine ablatione,& una poftremò auferetur. Illud igitur tantillü
lapidis,erit prima adcöp9fitioné,& minimalapidis pars. Fit enim
in ea primus motus.Atq; haec ablatafuiffetà prima gutta:fiilla c6
tinuiífet omniumguttárum uires in fùaui.Id quod efficere potuif
fet alterius fubicctiratione, exépligratia,luti.Siceftdelapidis fira
&tione per malleum: quae fit tertio, aut quarto i&tuminus ualido,
aut ab üno ualido fàtis.Sieftigitur minimum naturale quodaufer
turà gutta: eadem ratione in motu pertranfibiturfpatium mini
mum quantum, pertempus minimum quantum, acorporispor
tioneminima quanta. Quae non liceta&tu ཧྥུ:#ff;"ཤ་:
propter con-,
tinuitatem.Sicdelenturtot dubitationes deinftanti,atqüe indiui
fibili. Sunt enim aétu indiuifibilia, &fenfu:non auterô poteftate
Mathematicae intelleétionis. Itaquea&tu, neceffe eft, tanta tota
pertranfiri.Quod uerò aiunt, lapidemfucceßionetunc moueri ad
illam cauitatem:uerum non eft.Nihil enim nouum antecedit,nifi
affeétio:non autem minutio.Affeétio,inquam,pafsiua: ficut eft in
uttis aétiuus affeétus, fibiipfifuccedens per continuatas partesin
ម្ល៉េះ non intemporc,nequein agente. Quia manet aétio º subtil
in paſſo, non in agente.Horum ಘೀ fumitur ex oétauo Phy 2.3
ficorum,&undecimafeétione propofitarum quaeftionum. 2.8

ΕΧΕR CΙ ΤΑΤ. ΧVΙΙ.

An materiaformam adfèrapiat.
 1 v v. 1 v s c AE s A n s c a 1 1 c E r.
D; 1 t 1 o R A quoque uerba funt illa nobis paulò hebe
醬 materia, inquis, ſub certa quantitate
formâ ad fé rapit.Haec enim tum falsò,tum prauè uidentur
diéta. Falsò, quia eadem materiafub diuerfà quantitate conftitui
tur,& agnofcitur,in raro, ac denfo. Quantitas cnim corpus eft in
fuo praedicamento,aliudà fubftãtiali.Quippe aeris materiae unius,
atque eiufdcm diuerfà poteft effe quantitas,& pedalis, &bipedalis:
fi per condenfàtioncm,atque rarefa&tionem, poteft & contrahere
terminos, & promouere. Quantitatis enim continuae haec eft de
finitio , fiue dcfcriptio. Qua quid menfura defignari poteftinter
extrema.Quin potius ignetcet quantitas magna,rara,quàm parua
dentà. Omñino uero elementorum forma nullam fibícertam de
ftinat quantitatem.Hoc igitur falsò.Malè uerò,cùm ais,à materia
Contrad. formam rapi.Materiae igitur attribuisaétionem.Quod & per fè eft
abfurdum:& contrà, quàm eft abste proditum libro fuperiore. Ei
nanque folum recipiendi afSignabas poteftatem. At materia quo
nouó confilio formam rapiat:quae aliqua forma femper informata
subtilß eft?Non enim formam abiiciet,ut formam quaerat. Haud tam ue
fana Natura eft.Et facetè, ac potius delicatè id à noftris praecepto
ribus cätillatum eft.Materiam femper maleficium meditari. Quae
£o paucis. Si tota materia fub omnibus formis eft, non poteft tota
formas quaerere.Non igitur tota meditatur mutationé.Non enim
appetet,quod habet. Si non tota mediratur mutationem, fèd pars
täfitum hæc,aut illa:non cft igitur toti effentialis meditatio. Ergo.
neque parti . Tota enim materia prima, quatenus materia prima
eft,nihilaliudeft,quàm fuae partes. Non igitur appetét partes mu
tationem. Et quidàppetctexuerc hominisformám nobilißimam:
ut fætulenti cadaueris formam induat? Nugae funt hae, infcitiae fò
boles,alumnae pertinaciae, atque fupinitatis. Materiae igitur netu.
dederis rapiendi poteftatem: cuius ut facetè dicam ,penè & fy%mr,
toties eftà Philofopho dicta,piéta,praedicata,oftentata, decātata:
ut loca recenfère pigeat. Quânquäm eft à nobis alibi declaratum:
Μateriae fuam effè quiditaté,quá eft aliquid,& aliud ab aliis.Quare
ſubtiliusinſpectati dici poteſtaſtio:non utforma: ſeduteſtinſex
to,ac fèptimio Supranaturalium. A&tu enim effe dicitur, quod eft
extra fuas cauffas: idcft, quod non habet cauíTam, à qua füturum
fit: ficut hyeme rofà : cuius effe cft in fua planta. Habet enim ma
teria differentiam, pcr quam materia eft , & forma non eft. Quin
acrius confideranti etiam dicetur a&us. Manifeftum enim eft,&
materiâ à forma, & à materia formam aliquid accipere:ut ex utra
que fiat hoc aliquid,& per fe unum. Ali6quifola ex forma unum
naturale conficeretur.Quippe forma,antequam materiae uniatur,
- nondum
 рв svвті r ітА тв л о с м к р м м v м) 36
|nondum aétu a&tuseft,fedaétuspotétia: fieftin agentis poteftate. . .
Si uerò eft, ut in fèmine : aétu quidem aétuseft ipfi mäteriae fùo * :
modo: & materia illi fuo item modo. Aequè enim definit effe for- * *
mahæc, fi materia definit effefub ea:atque materia definiteffe ma
teria hæc, fiforma abeat. Non eft ergomateriain potentia adfuú
effe,quodipfà fibieftper fuam effentiam:fedad 醬 tale, quod
eftabalio.TEft enim unum principium Naturae cum alio, & füb y z.
alio:primo Phyficorum.Etpars compofiti:feptimoDiuinae fcien- 2
tiae.Et per fè formarum fundamentum primo eiufdem . Et fubie- 24
&tum materialium fubftantiarum, quinto Phyficorum. Etperfè 34
cauffâ compofiti,fecundo eiufdem. Potentia uerò illa, non éft re- 17
latio, fedabfoluta entitas. Quaspraerogatiuasaduerfus Auenroi- 8.28
ſtarum figmenta præſtitit perpédiffe, quàm parabolas, atqueina
nes Cylindriuolutationes. - - - ---,

- ExERciTAT. xviii.
- Defrigore,&ficcitate. * - - -

р absR o teF Ediéta

c r o,Cardane,tuoignicalefeciftinos. Quae enimfunt
breuiter,ingeniosè,nouè,non poterant ab eo, qui
inter barbaros Arabas confenuiffet, fine magnopercipi fie- •*
gotio. Itaque multum à nobis operae pofitum oportuit, qu6 haec
commodius difcuterentur. Nunciam tempuseft reficiendinosin
hocfrigoris receffu, quo nos excepturuses. Frigus, inquis, nihil
eft,nificaloris priuatiò.Hocetiamiab Ariftotele doétifümus. Cæ
terùm quonamifit hoc intelligendum modo, uidendum cft. Nam
tufèriò quidem,acpraecisè dicis:Ille uerò,atque cum eo Auenrois
fimul, réfpicientesadcalorisnobilitatem. Sic enim loquitur&in
primo Degeneratione,3 in ſecundo de Calo. Vbinó ſolum quie- 18.18
tem, fèd etiam grauitatempriuationes uocat: illam motus, hanc
leuitatis. Sic calorisfriguspriuationem in duodecimo Sapientiae. 22. . .
In decimo uerò alio módo fcribit, nigrum effe albi priuationem. 7
Sed in fècundo Degenerationefufius,atque audacius:alterum cö- 32
trariorumeffepriuărionem. Etin quarto Metaphyfices: töy &ay- 27
Tíay SáTes, síẹnac tayểx#flạy. At quả học rationeprofiteatur, de
clarat in decimo: Jήλονμάο όπ έμό εναντίωσις τέρησις είνπάσα, σέρησις Jε 16
&πάas &avfiaair. At tu frigus, &ficcitatem,e(feentiaperhominum
opinionemfcribis.Quareminus quoqueerunt,quàm priuationes.
Quia priuatio uidetur habere entis cuiufpiam rationem. Idem
enim quodammodo cum eo effe habitu, qui contrarius £ft ei ha
bitui, cuiuscftpriuatio,fentit Philofophüs. Quia cæcushabitum
quendam habet,propter qucmcxcuscit,quiuifionishabitui con- ,
 . iv tiv s cлвs л к s cл с т с в к
acutiff. trarius eft : atque iccirco priuatio. Acutißimè. Atque hoc modo •
17 dicitur in quinto, priuationem effe habitum quédam. Idem colli
1 ; gitur infecüdo Phyficorum, Ac ပ္ရု့ eft unum ex principiis
naturalibus antecedens fuccedentis habitus ingreßionem. Non
quòd uerus fit habitus,ut fpecies,differentiis conftituta, aut fpecié
conftituens differentia.Sic enim eftin primo De partibus:&ffv/ztw
* πῦr sígnaty άγα Jiz^egy. In fècundo uerò eiufdem omninò fupremo.
iudicio liquere oftendit.Ait enim,το ψυχςόν φύσι, οξιν, σές»πς. Αcta
metfiin eodem dicit,* J •!*%ις signar:tamé fubdit,2<Íru Jè àu*273 sic :
; *Var. Tu uerò duastantum naturas conftituis,calidum, & humi
dum.Duas earum abfentiasfub non entis ratione.Nihil enim eue
nire à frigore,aut ficcitate:quia nihil fint. Res igiturfrigida nö in
frigidabit.Aquae igitur una qualitas,humiditas: ignis una, calidi
tas:aeris,nulla. Eft enim in tuafchola frigidifsimusperfe, tempe
ratißimus per accidens.Terrae item nulla erit.Quando nihilficci
tas cft,nihilfrigiditas.Ergo erunt àftellis calida omnia compofita.
Terrae autem cum ftellis cömercium nullum. Humida,per aquá:
Sicca,per aquæ priuationem. Nullum habet proprium fubieótum
calor.Nulla erit igitur actionis reciprocatio.Quare nulla item re
fraétio: qua de tot, tantâqueftatuis principia fubtilitatis, ubi de
Contradº hominis temperamento uerbafacis. Neque erit perfrigus tempe
ratio ad caloris moderationem, ſed caloris modus erit per ſtellari
modum. Nunquam igiturtale corpus frigefcere poterit. Nullam
enim habet aétioné priuatio. Terra,fi calefiat, nunquam amplius
ei fict gratia reuerfionis à Natura. Quippe nullüin fè habet inter
num principium motus ad reuerfionem.Semel aqua calefaétaté
perata erit in caloris mediocritate. Nam unde reditionis autorem
mutuabitur?Soleas abiice,ac pileü, Cardane,quo tempore ex Al
ibus Raeticis urit uos Borcas. Frigidus enim eft,& ficcus. At hoc
រ៉ែ opinione conftat. Opinio autem non efficit res. Sanè
raret. „ • priuatio nofi repellit habitum,fedexpellitur. Ná quibus machinis
expugnabitur capitis tui calor àfrigóre,fifrigus nihil eft ? Hic eft,
uir fubtilifsime,tuus Mundus nouus:nöis,qué nouae nauigationes
inuenere. Quem ad mundum refpexit \ញុំ dicebat in
primo De partibus: έυνθες το τους ευήθεις fλόγων λίαν εξετάζειν. 黛盟
üerò,fiftig* nihil fit,fuapte naturafemper erit glacies, ut metallü.
Fluetenim per calorem, cuiusabfentia regelabitur per internam
fuam naturâ, Non enim àfrigore cogetur,quia nihil eft. Hâc tam
ambitiofam,tam mifèram umbram ânimitui, miferiore exemplo
fperaftite illuftrare poffe.Quippetertianarum rigorem nihilaliud
effe,quàm caloris abfèntiam.ôuare non adduxifti cadauer.Ipfum
euimfrigidum effe uelfènfùsipíè indicat. Abitufànè calorisid fa
- - &tum
 D E S W B T I L I Tº A T E A D C A R D A.N. V. M., 37.

&um eft. At calorabiens in febris accefsione, quomodo reliquit

id,quod fuapte natura nullo quit fenfu percipi,& fèntitur ab ae
groto tameň. An uerö fpeciêpoteftullá infenfumimprimerepri
üatio? Ecce Galcnus negat à fè nunquam perceptam fyftoles pul
fàtionem.Mentisuis rerum abfentiam folâ intelligit. Quippe non?
eft quies uera motus priuatio,fedfinis,&habitus adfitum,& v B ;
pertinens. Quies enim nobilior : fiquidem propter eam motus.
Sanè motus eft perfe&io,nö perfe&i,fèd perfeétibilis: quies autem.
eſtperficientis perfectio, & perfecti. Iccirco quietis ſenſum capi
mus:tenebrarü non capimus,nififub nigrorisfpecie. Lucis enim.
abfèntiafolo intelleétu cöprehenditur IFrigus autem fentitur in.
tertianis,quia partes,in quibusinerat calor,funt natura priorefri
វ្នំ fiaturam,materiamfecüdam fine anima,
inefpiritibus:cuiufmodieftpituita,aut finefpiritibusnaturalibus:
ualiafunt membra,quae ab illistunc deftituuntur. Tum his illa
盟 .Siccum, inquiis,eft humidi priuatio.Iccirco ficca hume
&ari impofsibile eft. Quia à priuatione ad habitum nullus eft re
greffus.Cùm duobus modisficcum fit: & quod eft primum fub
ieétum ficcitatis,ut terra: & quod multum terrae, exempli gratia,
minus obtineat aquæ: utrum 蠶 ? Si compoſitum: falleris.
Hume&tatur enim per humidi accefsionem: quemadmodum hu
mida ficcantur, perficcorum admiftionem. Nam marafmusnon
tollitur, quia non poteftin corporis fubftantiam fuccus tranfmu
tari. Quòdfi malis acciperefimplexfubieétum,putaterram: ope
ram ludis. Non enim magis alteratur alterum,quàm utrumuis ab
utrouis, adtranfmutationé, atque generationé. ង៉ុណ្ណ non fie
ret,uel ex aquaterra,uel aqua ex terra. Quid enim tollet humidi
tatem? Aut in momento fiet:nihil enim habet,quodrefiftat.Tan- subii,'.
tum uerò abeft:utnon recipiat ficcum hume&tationem, ut quia a
pudte non fit contrarium, ut uocant, pofitiuum,facillimè euerti,
atque exturbari poßit.Quid quod, tametfi eft utraq; pafsiua qua
litàs,tamen fialteri attribuenda fit aétio,humiditati danda potius?
uidetur effe ? Quare in ficcum aget potiusipfà,quàm in ipfam fic
citas.Priuatio enim eft.Nullum igitur humidum ficcari poterit. subtiliff.
Non igitur erit regreffushumidi adficcum. Erit ergo ficci humi
gum priuatio. Adhoc,eadem ratione quod aliquándo frigidum
fiet, nunquam poftea denuo dabitur ei aditusadcalorem recupe
randum.Quamobrem nullatádem erit uel alteratio, uel mutatio.
Vt Deucalionis iam feculum fit perpetuum: quia fola humidi
tas fit corporum naturalium: aut Phaethontis potius deflagra
tio: fi, quae fèmel arida fuerint, deintegro nequeant humeétari.
Tum uerò cunétaiam conflagraffe neceffariüfit. Nಷ್ಟ್ರೋ
enim eft, ,
 1 v L. 1 vs cA EsA R scAE1&E=

quod refiftat 體 quoniam frigus nihil eft. Autiam uniuerfà fì- ,

&taaqua, quiaficcum nihil fit. Alterutrum ergotum ualeat, tum
uincat,uelaqua , uel ignis. Miferam uerò telluris conditionem:
fineque humorem admittere, neque calorem fufcipere poterit.'
Nullius pofthac rei futura parens: nullum pofthac alumnum ha
bitura . Quandoquidem id, quod eft, non eft.Cùm frigus,&fic
citas nihilaliud fint,quàm non entia. Quin felicem potius. Non
enim ಧಿ?? neque calefieri poteft, neque hume&ari.
A priuationibus enim ad habitus non eft regreffus. Sed&illa ui
- deamus. Difficilius, inquis, humectare, quàm calefacere. Hu
- me&tatio nanque ab elementis: calefaétio âutem à Caelo. Quid?
etiam ab ignitóllis calefaétionem ? Sanèalium eius calorem àTca
lore Caeli praedicabas. Nam ficapis naturales calefactionem, &
humectationem in generationibus: acquè facile eſt autori pri
mo rerum: eiúfqueatrienfi Naturae. Cæterùm quid hanc iaëtas
{èntentiam ? Nam quidam fànè omnem aétionem ab humiditate
fuftulerunt. Aiunt enim neutiquam humeétari terram fine cor
poris humidi admiftione. Quibus tametfi non affentior: tamen
âio, eius cfficaciamlongèminorem,aclentiorem effe, quàm ca
loris uim. At id non elementorum, aut Caeli principiis : fèd
utrique propriis à forma fua. Quas formas cum fuis fimul qua
litatibus uniuerfis , ab opifice optimo maximo faétas dico pri
mùm: earúmque conferuatores illius iuffu, atque imperio Cae
loseffe . Non enim calorem folumà Caelo dedüco ;ficut Auen
rois,&alij : fed & ab Orione, atque praefepibus humorem : fi
cutaeftum à Canicula. A Cynofura autHelice, uerbi gratia,fri
gus: cuius potentia fiat ad noftrate frigus hoc accefsio eiufmodi:
ut aquaefrigus ultimum ac fupremum fub Luna, à Caelefti frigo
re ad eiufmodi condenfàtionem augeatur,quod à gelu illo, gla
ciem,uocamus. Nempe ab aere non fit, ut putarunt aliqui tuae
fententiae ueteres fautores. Si enim effet aer frigidifsimüs, ge
lafceret utique. Et fentimus in profundifsimis fodinis per hye
meminterfrigidam metallorum materiamteporem. Qmniaigi
tur quæcunque funt hic, meliore potioréque modo exiftere in fù
perioribus , tanquam in principiis fecundis, crederepar eft. Si
mul haec ab illis pendere, non ipfis in operibus fòlùm,fed etiam
in ipfa perpetuatione. Quae fefitentia cum fuit omnium penè
ueterum philofophorum, tum eft recepta, di&tatâque à princi
49 pe ueritatisin quarto Phyſiologiæ. Vbi continens 醬 eſſe for
mae fimile: quod & fuprà recitabamus. Aerem iccirco exiftere,
quafi aquæ entelechiam: propterea quòd fit in loco fuperiore. Ex
iis , quae diximus ex opinione tua , fàtis patet : Si nihil fit 醬
linicil
 р в s v в т і т. і т А т в А о с А к р А м v м. 38
miditati contrarium : humiditatem intendi, atque remittià fè
ipfà : aut hoc à calorepati,tanquamà contrario.At non erunt
contraria, quia non funtfub eodem genere. Imò uerò humidi
tas fub genere aliquo: calor extra genus omne. Eft enim extra
omne praedicamentum , fi à Caelo eft. Tum autem quomodo
pafcetur ignis humido: fi eius contrarium eft ? At ponebas hoc
tu. Poftremò quæram fic. Calor ille caeleftis res quaedam eft. subtil.
ergo ab ipfo Caelo aut creata noua opera , aut accepta de fuo
င္ရန္ဟစ္တံ့ႏိုင္ငံန္ဟု. Vtrouis modo calor ille erit incorrupti
ilis, quià habet principia incorruptibilia effentiae fuae. Secun
domodo manifeftum eft. Eft enim caelefte quiddam : fi eft cae
leftis rei pars. Prior modus paulo difficiliores habct dubitatio
nes. Sedfuper uno cardine üerfàntur omnes. Videndum enim
eft : an ætérni principij effeétiones omnes aetcrnae fint. Non
funt.Finitae enim funt fingulae Caelorum euolutiones. Quid o
pera ? Non omnia. Non enim Cometae , aut Diattontes , &
eiufmodi. Quid calor ? Haud fimile eft. Nam Cometae fokaun- "
tur propter materiam corruptibilem : quia eius materiae attra
&tio, fufpenfio , circuma&tio ab aftro faëtae , funt effeétiones o
mnes finitae. Calorautem tuusifte, à Caelo totus, quantus quá
tuseft. Quare auterit eiufdem effentiae cum fuis principiis,'aut
analogum,aut aequiuocum. Caeterùm etiam fifitànalogum, ui
dendüm utrouerfüm inclinet magis , ad effentiám ne, an ad ae
quiuocationem tantùm. fidem fit uel penitus, uel pro
ortione, erit incorruptibilis. Non enim habet contrariumi.Si
器 res aequiuoca, neceffe eft ut habeat propriam fübieétam fùb
ftantiam . Nihil enim eft aequiuocum alicuius comparatione,
quinhabeatin naturafuum genus uniuocum, per quod eft aliis
*quiuocum. Alioqui non effetens, quia fuam fibi non haberet subtiliß.
*ိန္တြ . Canis enim pi&tus eft aequiuocatumaduerum canem:
quia eius effentia eft, piétum hoc effe. Quamobrem neceffariò
eritignisfubftantia. Non tamen tetibi conftare fàtis, cognofcet
is, qui quae de argento uiuo fcribis, accuratè cum his hùc con
feret. Aisenim. Argentum uiuum, quodfit humidum, refugere -
ficci contaétum.Eftaliquidergo ficcitas: fi eam refugit humior. Contrad.
Nunc adAetherem tranfeamus.

EX E R C I TA T I O X IX.;

DeAethere.Principiarerumnaturalium.
lzij
 1 W L I V 3 C A E S A R SC A L I &E R

Ꮩ;rerum
r • A tua funt haec: Iuftè Aether, &aquam,principium
naturalium antiqui pofuere. Quòd in altero calor,
V in altero abundet humidum. Quae uerba neque Latinorum
fequuntur leges,neque Graecorum rationes.Sed haec minoribus
អ្វីម្ល៉េះ relifiquamüs.Res loquatur ipfa.Si uera canis,nullum cô
{iftet ens. Humior enim fluit. Haec enim eius definitio. Tanto mi
nus confiftet calor. Nempe omnium rerum noftratium maximè
mobilis.Si quid ergo fit firmum,uel folidum,uel conftans, uel ali
qua facultate fluidaterminans:idaliud rerum erit principium: nô
autem mifera illafluidi priuatio.Siccitas,inquam, neceflarium c
rit principium,firmitatis, & terminationis certis limitibus com
prchenfae.Hoc dico : quia etiam fluidum àfeipfo terminatur:fini
Subtil. tú enim eft:fed terminis inconftantibus.Praeterea cü tuus Aether
fit aerisfuprema pars:eáq;,uttu uis,per fè frigidißima,peraccidé
tem extrinfècus caloremtemperata:imò uerò téperatifsima: qua
narura tertiain eo abüdat calor?Quo cuius Naturae conatumiftio
fictex habitu,& priuatione: ex priuatione perfe, & habitu per ac
cidens? Haec enim funtin aere:qui faétuseft ex frigidifsimo,con
tingentis accefsione caloris, Aether.Erunt igitur omnia corpora
-naturalia,humida perfe, calida peraccidens:frigida, & ficca pri -

uatiuè.Quaretandem nullum erit corpus calidum. Abierit enim

accidés:quod à Caeli motu,atque affricatuinditüfuerat. Adhoc,
quaero: Aether,Principiüne fit,ut efficiés,an utforma, an ut ma
feria. Materiae ratione principium nequit effe duabus de caufsis.
Primùm quia ficutitu quoque fateris, übi hominis cöpofitionem
traétas,terra partem fibi uindicat. Deinde quòd habet à Caelo ca
1orem. Is autemformae potius habet rationem,fi eius naturâ fpe
&tes:quippe unum facit ex multis. Igitur materia effe nequit:fè
ipfum enim coniungeret:effetque tum componens,tum compo
} utrumqueà fe.Non effitem efficienis. Nam quomodó có
Pofitum ingredcretur? Non forma. Cum fit corpus.Praeterea quo
tandem pa&to Aether calidus per accidens efficiet calida perfe?
nihil igitur erit per fe calidum in Natura. Eorum enim principiú
primum per accidens calidum eft. Adhaec, fiterra non eft unum
ex principiis,terra erit unum ab ipfisfaétum.Eftergo calida& hu
mida: quia duo eius illa principiatalia. Quin etiam mifta,& com
pofita omnia: etiam ignis ipfe. Aduerfaris quoque, ut fæpißimè,
->
tibiipfe. Ais enim: Impofsibile eft, aliquid tenuifsimü effefrigidü.
Sed frigida cum multafunt materia:qüamobrem refrigerant.Quo
ex locópeiores hydraexoriuntur difficultates. Nam tuus Aether
centrad. perfè eftfrigidißimus,atque tenuifsimus. Non enim eft per acci
denstenuißimus:ut per accidés calidus, Aer uerò hic noftris hau
- - - fti
 D E sv B r I L I r a r E A D c A R D A N v M. 39
ftibus omnium communisadeò tenuiseft, ut etiam tranfmeet a£
ſeres:ut omittam Poetæ doctiſsimiteſtimonium, qui penetrabile
frigus uocat. Quodaduerfumteftat utrinque. Nam & aerem fa
cifpenetrare,ut fit ei tenuifsimus:&frigidüm facit,ut frigida pe
nefrent:&tu eum agnofcis ម្ល៉ោះ &eum penetrare non
ignoras.Deindein progreffu librorum,aurum,&argétum, aiste
nuifsima.Quaero dete: Vbi denfà funt,fiue,uttuloqueris,cümul
ta materia,an fint frigida? Refrigerant fànèa&tu.Vbi dedu&afunt
in illamtuam tenuitatis fubtilitatem:an fa£ta fint calida, quia te
nuifsima?An putas tu non ineffe eandem formam?Non igitur ea
-dem quoque illa ipfâ qualitas? Vbi uidiftitu perattenuatióné mi
器
ſta i deponere naturales qualitates ? Non enim ab effe&tione
{èmper easpercipimus, fèdaliquando fola intellećtione.Rationë,
uia nefcis,afcribam. Si enim tibi nota fuiffet ratio, non excidiffet subtil.
illud uerbum.Quia in multa materia:obid refrigerant.Nefciebas,
inquam, agentisilliusfrigidi tenuifsimi actionem certa propor
Atione cum patiente debere conuenire. Non igitur, utin ténui na
turali deprehendas frigiditatem : puta in mucrone fili argen
tei:ipfum applicabis corpori noftro,quod multo calore munitum
eft.Ac profeótò ficuti horologijrotae motus, atque progrefsio ui
fùm fàlIit:ita minimum frigidum fàllit taétum. Non diffèrt tamen subtiliß.
*fili frigus ab eo frigore, quod eratin maffa prius. Non igitur erit
materiae quantitas,quæ fáciat frigus:neq;ullo modofrigoris cauf
{à: fed eædem illae ipfae partestenues,quae fimul funt.Iccirco mul
raargéti fila compone, atque applica:frigus fènties. Tua hic ergo
minerua minus ſubtiliseſt. Praeterea ſi tenuiſsimum nullum fri
gidum,in multa materia frigidum:à contrario, in multa materia
calidum (fic enim fuprà ftatuebas) fi fiet tenuifsimü, calidum non
erit.Optimum apudtehoc argumentum:Materia enim fit, quod
non erat.Fit fiquidemfrigidum,quod non erat.Fiet ergo etiami ca
lidum,quod non erat.Non eftigitur calidum tenuißimum, quod
per materiam fiet calidum.Tenuifsimumigitur neque calidum e
rit, nequefrigidum.Sed & omninò ridicula uerbailla: Frigida re
frigerant, quia materia multa impedit, ne pof$it penetrare calor.
mültam prò denfà pofuifti:malè. Nam rara quoque multa effe po
teft: ut aer,qui calorem non impediet,quo minus fubeat. Vcrü ad
* rem ipfàm propius accedamus.Non péto rationem, quare denfà
calorem fèrius admittant. hoc ctiamtunicatis notum eft. Non
quaerimus, quam ob cauffam non calefiat à manu lapis:fed quare
manus à lapide frigefiat. Non enim materiaagit illa. Nam quo ?
Nempè qualitate fit aétio,fèd à forma.Frigus aget igitur, in mul
tamateriamultü. Non quia non admittit caloré, quia admit
ノイ iij
 I V L 1 V $ * C AE S A R S C A L I G E R.

titurà patiente.Aninnuebas per haec, nö fieri aétionis reciproca

tionem,quâ redaétionem uocant noftri barbari ? Itaque denfà a
gere,quia non calefiät. At quid plumbo nigro denfius?illico,tamé
calefit. Quid niuerarius?infrigidat tamen,uel adftuporem ufque.
Inconf. Sed & calor meusâ lapidis frigore quare fèfè aufert ? Quem fügit
hoftem calor?frigiditatem? At frigiditas nihil eft. Etin multa ma
teria eft multum nihili.Sicut & in cribro multü foraminum. Pri
uationes enim funt.Vnde & leuius cribrum eft.Sic multa materia
multis onerata priuationibus,tâto erit eo oncre leuior:ideft igna
uior adagendum.Erit enim ficut auis fine alis, lepus fine pedibus,
faber finé marculo. Quod nifi te maximum,atque acutißimuma
nofcerem Philofophü,ab inimicistui nominis, hominibus ma
រ៉ែ haecfuiffe exiftimarem: quibus tuae detraherét
magnitudini, atque dignitati. Praefertim cùm ea iaétes effe uera
naturalium fundamenta.Nos uerò nugari cunétos: nihílque có
erti habere:fèdignauiam, infcitiâmque noftram uerborum ob
器 . Cùm Heraclitus nullus, non iam Ponticus,
fedCimmerius cum tuis tenebrofifsimis perplexitatibus compa
rari debeat. Nam quisillud intelligat? Rarum habere uacui ratio
nem. Habét ne ensullum effentiam non entis?Atquam facilè di
citur hoc, quod nulla intelleétione apprehcndi qüeat ? Illa uerò
non obfcura modò,fedfalfâ quoque. Calor, inquis, eft propria
qualitas cæleftis: quae motu adiutaignem creat. Si à materia ob
ruatur, atque impediatur,frigus gignit. Mirificam orationem.
Cuius fumma haec. A calore gignitur frigus. Altera. Calorem
materia obruit, fine ulla qualitate : fèd frigus gignitur à calore
obruto à materia. Qua materia ? primâ ne? At ea qui obruet?An
моnfr, fecunda ? At omnis materia fècunda,qualis, eft. Nón obruet igi
tur calorem materia,fed qualitas. Non gignetur qualitas,fedprae
exiftet.Qualitas uerò erit frigiditas neccffariò:hæc enim calorem
obruit. Quòdfi intelligas ab humiditate opprimi calorem : non
gignetur à calore frigus, fed ab humiditate. Gignit igitur humi
ditas frigus. Ergo gignit habitus priuationem.Et unü atque idem
gignit duo contraria. Quippe gignit id, quod alit. partes enim
funt eiufdem cum toto ipfo definitionis. Alimonia fànè gignit
partes. Alit autem apud te tuum ignem humiditas: quare & ge
subtil·ff. nerat. Tum hic generat frigiditatem.Duorum igitur contrario
rum unum erit per fè principium. Quodcnim gignit,principium
eft. Poftremò quid cft hoc? AugetuFcalorin igiieü ex téperato:
& ex caleſti corruptibilisfit. At ſi calorignis carleſti calore ca
lidior eft(uftione efiimapudteinuenit fui définitionem) & ex illo
calore fit ipfe,motus beneficio: caeleftiscalorerit ignis in poten
‫و‬tla
 p B sv e r i Eir Ars A D e A R p A N v MX 46
tia,qui per motúreducetur adaétum.Motus igitur erit huius da
toréntelechiae.Etquod perfe£tum eftnobilifsimü,ac principium
naturae,fcilicet calor caeleftis, accipietà minus nobili, minúfque
perfe&o perfeétionem: quippeâmotu nouam effentiam, qua de
terior fiat.Et pro Rege tyrannuseuadat : uidelicetex calore diui
no,uiuifico,ignis uorax,deftruens. Sanè calore motus minus eft .
nobilis. Calor enim eftensftatarium, quod J)ag%oy uocant Peri
patetici: motus non cft,nifi fiat,nifi duin fit: poftquamfa&us eft,
inon eft.Etiam ipfe caeleftis motusfècundü partes corruptibiliseft,
& corrumpitur. Quaero etiam. Caeleftis calor,utfiat ignis,autin Subtit#G.
tenditurfihealicuiusentisaccefsione: aut aliquid accipit à motu:
aut ab elementis per motum.Nulla nanque hic quarta natura eft.
Si intenditur,eftidem qui prius. In Caelo igitur ignis. Si aliquid
accedit:non à motu. Motus enim calidusnon eft.Non ab aliis e
lementis. Quippe non habent. Non ergo tuus ignisà motu fiet:
accepta ab eo 醬 Caelefticalore materia:fiue quafiforma, &
quafi materia:hoceft,aétu,&potentia.Nofter autem ignisà mo
tu fieri poteft: quiaignis apudnos elementumeft:& eftin pote
ftate aeris:itautperrarefaĉtionem fiataćtuignis. Sed iam pudor
in ſcena prodeat. Nam per motihic cùm faciasè calore ignem,
fùpràper motumfaciebas in aere,&aqua frigus. Et nunc fic lo
quieri§. Quae motu non eadem manent, frigidiora euadunt: ut contrad.
aqua, &aer. At aer motus,ubi non idem manet,ignis fit: ubi
idem manet,non calefcit. Eteft eadem,quae mouetur aqua,&ubi,
&unde,& quò mouetur. Quaefinon eadem eft: necidem quoque
ignis erit.Etmox.Terraautem non adeò frigida effe poteft, ufa
üa:quoniam non mouetur: Atfùprà,lapidis motam igne Contrad.
çere dicebas : quippeexcuffam.Simul fcintillas eas effeterreas,
propterea quòd deorfumferrentur. Aquam uerò motam,in gla
cierficogimiunquamuidimus,fedquietam. Motus enim affèrt ra
refa&iofiem:qüiapartes differt.Motufànè aerefcit,& incalefcit:
quarefit,tumtenuior,tumleuior:quemadmodum &aer. Praete
rea quomodofeipfà frigidior fiet aqua, fi per fè frigidifsima eft?
Hoc enimfupràtuprofitebare. Item fi à motu frigus fit: ergo à
motu primo primümfi-igus, à maximo maximum. Igiturãcae Acutiⓥ.
lefti motu,primo & maximo,primum & maximü. Eftenim mo
tus hic, quia motusibi. Eteft motusis, quiamotusille.
EX ERCITATIO X X.

Iterum de igni.
 1 W L I V S C AES A R S C A L I G E R

H adAE ignem
c ab illis fèiunximus: propterea quòd mifèra refifitione
recurris. Ignis attenuare non potcft,inquis, nifi
fèparet . Attenuat ergo, uel comminuendo ficca, ut cum
: arenam in puluerem redigit:aut colliquando,ut metallica: aut tc
nues partes feparando,ut in diftillationibus. Primùm dicas uelim:
quaenam fiat in liquefaétione partium feparatio. Continuü enim
etiamnum aurum eft. Praeterea in diftillationibus non tam atte
nuat, jetiã infpifĩar. Nã quantoperetenuia educit, tãto relinquit
terreftria.Ipfum uerò humoré,quem elicit fèparatü, fine ulla par
tium difšipatione attcnuat.Nēpe fòla rarçfāčtione.Fit in homòeo
gencis folâ rarefaétio fine feparatione:in hetcrogeneis etiam fepa
ratio. Ex cohaerentibus igitur portiunculis conftitutum diffoIuit
corpus,abfumpto humido,quo aptabantur.In metallis uerò nihil
abfumit humidi,nihil cöminuit,nihil feparat.Scd cótrà potius a
liquid humidi ponere uidetur:fluida nanque facit. Î ergo
tantü. Ac fortaffe ne id quidem.Quod enim durü prius erat aurú,
subtil. nequeacus mucronem,exempli gratia, admittebat: poftquam li
驚 faétum eft,non propterea fcinditur facilius, quia rarius,
èd quia mollius.Rarius autem non effe,patet ex definitione.Nam
Ᏺ ီနီ eft,quae prius materia,& termini iidem:rarius non eft. Fit
uerò fluidumi:ficut aqua fit ex glacie. Eft nanque metallum aquea
terra multo frigore congelata: quae propterea non nifi multo ca
lore poteftin priftinum reftitui fluorem.Solum ex metallis .
tum uiuü aquâ terrea eft, non cögelata. Manifefta defcriptio haec
in lapide 'ဂျီ' ex quo fit uitrum. In his tamen fubtilitatem tuam
non decuit conquiefcere. Sed quaerendum tibi fuit:quomodo ca
lor, qui in ouo aqueüabfumit,&aereum, ponat aquam in metal
lo.Non enim fluit, nificalidum. An feparat aqueum à terreftri,
quod cum eo confufum erat,ac facit aétu effe:quia non poteft, ob
subtil ùfciditatem,confumere,ficutin ouo faciebat.Itaque in plumbo
tandem cöfùmit. Separare autem,manifeftò uidemus ex ipfà fco
ria, quae aqueæ innätat fùbftãtiæ primùm,deindefubfidet.Primú
igitur non poteft omnes partes penitus feparare. Iccirco adhuc
cófiftunt,ita tamê utfluafit.Sic igitur in metallorum liquefaétio
ne declaranda tibi fuerat fèparatio. Non enimfeparat loco:adhuc
fànè remanet continuitas,fèd fitus,& uiciniae mutatione. Quid ?
Ceffabimus ne hic ignaui,ficuti maiores noftri ? qui fatis habuere
dicere: Calor rarefàcit. Audendum eft. Quaero cauffam. Habét
ne haec propofitio propofitionem aliam priórem? Habet. Efficiés
subtilß. rarefa&ionis cauffa, forma ignis eft. Inftrumentum qualitas.Te
nuitasfcilicet. Poteft enim fubire, atque induere fèfè inter parté,
& Partem, Cauffafinaliscftratio,propter quam rarefacit. Scilicet
Wlst
 с в -s v вт 1 1 1 т А т в А о с А к р А м у м. 41

ut fibi fimilefaciat,quodeftdifsimile. Quia ipfeignis raruseft. Ita

que etiam terram ipfàm reducit adfüaminima fiaturalia. Tum
haec,quæ dixifti,nouo corrigis confilio, atque ais: Non uerèatte
nuatignis,ed natura:quae micet,ac concoquit, Quid fuprà atte
nuatiöfieri non poterat,fine feparatione: nüncfitpermiftionem. Contrad.
Quare uerò abftulifti ab igne facultatem: Naturæ áttribuifti ? Ve
re$are ignê ipfum, ngtibiexprimeretinuito confeßionem,qua ip
fum agnofcercs fubftantiam. Naturae igitur ignis ufus eiufmodi
eft,cuíusfabro malleus,aut Tiphy gubernaculüm. At ubilocorú
Naturahaec extra ignem eft,quo tanquam lima utaturadattenuá
dum?Nam fànè in re,quae attenuatur,non eft.Idem enim effet at
tenuans, & attenuatum. In igne uerò fieft,formaipfius ignis eft.
Natura enim eft principium motus eius, in quo eff. Ars, €ius,in
uonon eft.Quemadmodum &in libris naturalibus,&in fine ún
ម្ល៉េះ primae Philofophiaefcriptum eft. Naturam quidem agno
fcimus, uim formarum omnium inferiorum à fùperioribusjen
dentium in effeétione, atque confèruatione. Ignisforma Natura
eft: qua afcendit,calefacit,urit,unit,foluit,cogit,feparat,attenuat,
fpiffat,educit,mifcet. - -

ΕΧΕΚ Ο Ι Τ Α Τ Ι Ο ΧΧΙ.

An acriabeneoleant. De Mofcho.

v 1 E r 1 o R E animi agitatione deinceps tranfigemus. Ne

gasacria beneolere, utpiper . Moderata beneolere dicis,
üt Mofchum.Tum mox:Si plurimum piperisnaribusfup
*- pofùeris:cerebrumferiet.Ecce, Cardane,quätum
conferataduniuerfalespronunciationeshiftoria particularis: cu
iustufeétatores,atqueinquifitoresin tuisconciliationibusirride
bas.Scito igitur,Mofchum rerum omnium odoratifsimum,fimul
earundemómnium rerum acutifsimum.Sedfefellitteuerifpecies.
Nam quaedam guftumferiunt fine magno odoris mométo, ut pi
per. Galangaetum haud memineras, cuius odor præftantißimüs:
quippe Cinnamomo proximus: fàpor nullo piperefègnior. Mof
chiuerò hiftoriam quia uiderisnon legiffe, ex Indiaaue&am me
ritò ponemushic. In regno Pegu Gazela ſimile animal album eſt:
cuius exinferiore mandibula æquè dentes utrinquefinguli exerü
tur. Sub eiusuentrefit fànguinis colle&tiointumioremi: quod, ut
fcis, apoftema Graeciuocant.Captaferaeam partem cum corio
fimulabfcindunt. Quae interfecandum guttaefànguiniseffluunt,
cadúntque, eae pro Mofcho optimo,atque excellentif$imo autex
 ( 1 v 1 1 v s c AE s A r s c A . 1 c E r.
cipiuntur, aut colliguntur. Huius minimae portiunculae benefi
cio ad caeteri cruoris condimentum utuntur. Vbi fecuerunt, hi
rudines admouent tot,támque diu,quoad earum fu&tu cruor uni
uerfus cü ipfà uita detrahatür. Eum fànguinem exiccatum,atque
in puluerem redaétum, prioris illius perpauxilla quantitate, uiri
bus uerò efficacißimis perficiunt. Quippe ម្ល៉េះ ſatis eſſe,
produnt. Tum illud in folliculoshofce, qui ad nos importantur,
inditum feruant.Adulterationes,aut finceritatem ita uel deprehé
dunt,uel probant. Sincerum naribus admotum illico fanguinem
elicere. Quamobrem cùm pipere nullo , ac ne diuturno quidem
odoratu fànguis euocetur,longe erit Mofchus acutior: quém iure,
fateris odorátiorem. Quin acutif$imus odor fulfuris: cuius cum
ignibus cognatio quotidianis patet argumentis. Dices fortaffe,de
bono tantum odore àte uerba fieri. Dicam:boni, malique odoris
eandem cum calore proportionem,à quo hi deducuntur.
ΕΧΕR CΙΤΑΤ. ΧΧΙΙ.

Addita principiis principia. •

v 1 praeftantißima, ac maximè praefènti memoria praeditú
te eífe fciam,coa£tus fum exiftimare,aquarum,quibus au
rum ab argento feparant,fumo uexatum(eas enim defcri
Iudit. bis 體 deleuiffe recordationem tuorum principio
rum.Sanè cùm pofueris duo, Aetherem, & aquá:poft äquas illas,
tertium adiungis pro materia.Aquae fcilicet apponisterram. Haec
enim uerbatua fünt. Igitur illudprimo fupponendum eft, quod
oculisuidemus, terram, & aquam, folas effe miftorum materias.
Quod& philofophus quafi diuinâdo dixit. Calorem autem ipfum
effe, qui mifcendo concoquat. Calorem igitur ipfum corpus Ae
theris exiftimas. Eius ergó fubftantia quid fiet ? Non ingredietur
miſtum,ſed caloréimponetſolum.Pulchré. Proptereauerò quðd
oculis,ut Plautinusille, uteris: oculis ité noftris dariabste aliquid
aequum eft. Dum uruntur ligna: quid illudeft, quodabit, atque
afcendit ? Aufert enim fefe, atque attollitur&ab aqua,&àterra.
Aer, nifi fallor, eft. Illum etiam fuprà memini, àtépofitum pro
Contrad. principio:ídque aptifsimo ad generationem.Nunc eum quare ex
çludas,nefcio. Quin te quoqüe nefcire fufpicor.Sed&câlor, qui
coquit? Nam fiintuseftjin ီ|ိ eft. Habet ergo fubieétü pro
priüm.Hocnon eft aer. Hunc enim&hicexcludis,&alibi. Non
èftaer,inquam.Hunc enim ftatuistemperatum:athic calore opus
cft.Sinonieftinfübieéto proprio, abierit. Et quodfit purum acci
dens,
 r В s v в т. І І. І т А т В А о с А к р А N у м. 42.

dens,quomodo aget fineforma ? Non enim poteft,nififia,aqua

proficifcitur. Forma uerò illain materia propria. Igitur accidêns
illud quoque.Quo fiet:ut nequein aqua:ea efiim frigidißima: ne- .
que in terra effepoßit:in qua nulla qüalitas,fèd qualitatum priua
tiones.At neque ignis erit:quem tu de cenfu elementorü defeuifti.
Quocirca neceffariò fextü quiddä exhibere cogeris: quod neque
unü ex quatuor, nequeCaelü fit.Itaque ab his miorbofis illa nihilo
fàniora.Siterrae,inquis,plurimum,& caloris:ignem efficiunt.Cae
terùm quopa£to ex calore,quiminorigne eft,&eleméto frigido,
quae eftterra,fiet calorefficiente calore maior, qui ignis eft ? Non
re£tè igitur quae fequuntur.In miftis igiturtriatäntü,terra, aqua,
calor,qui eamiſcet. Quanquamillicoaliter.Ea nanqueuerbafůnt.
Terram,&aquamfpontemifceri,palam eft.Quomódo fponte,fià
calore?Eademinillis conſtantia. Aerautem refugit miſtione:nec
mifcere unquam poterisillum cum his. Quem tufùprà iudicabas, Contrad,
decernebáfque aptifsimumadgenerationem. Non cft aliud Ae^
ther ab aere,nifi accidente quqdá,quod peregrinüfüfcipit à Caelo.
Cuiusigitur erit modi aptitudo haec, quaeinaétumpr6du&a non
fit à Natura unquam,&tamen abipfa condita? Procedis adignem
deinde,negáfqueeum quicquã gignere.Idem Dux quoqueiiofter,
docet, in fecundo Degeneratione animalium : 753$Jèyy 3 (&or.
Calorenim alius ab anima.Ignis uerò caloradmiftionum temipe
rationem: qui,refractusin compoſitis,ignis amplius non eſt.Iccir
conon ſeparat:ſedaliatemperans, &abipſisuiciſsim temperatus,
mifcet fübieétam materiam cum aliis ad unionem,quamiuocant
Graeciaúxor,fubimperio,atquere&tione formae:à quâ omnia unü
fiunt,atque ut unum gubernantur.Sic, tametfi negabasfuprà,mi
fčereignem,eiúíquefunćtionis autorem Naturam ម្ល៉ោះ : hic
tamenais: Ignem mifcere corpora,fedfubftantiasipfàstum diui
dere,acfeparare. Veråm præterhancfoedifsimam contradičtio
nem,illud quoque indignum philofopho.Corporamifcet,fubftá Contrad.
tiasfeparar.Sic enimfcribis: Mifcettamen ignis corpora, fedtum
fùbftantias feparat. Propterea panis ignis conficitur: caro ue
rò corrumpitur. Sed nequeuerba cum rebus, neque fèntentiæ
conueniunt cum fèntentiis. Nam ubi dabitur fubftantiafine cor
pore, aut finefubftantia corpus ita,ut corpora mifceri, fubftan
tiae diftrahi queant ? Nam corpora terrea, &aquea mifcentur in
pane:fateor. Quò abeunt ផែ្ល ? Nónne eaedem funt, quae
àntequam igni afficerentur, erant uel in maza, uel in £eate ?
Carnis partes à priftina compaétione foluuntur igni: fubftan
tiae funt : id quoquefateor. At nónne eadem quóque corpora
funt? fiue quantum corpusintelligas,fiuenobilius alterum s
1]
 1 v t i v s c AE s A R s c A L i G E R

Au* quomodo huic fèntentiae cohaereat haec, tanquam effe&tus

caufïà<?Haec,inquam.Propterea panis igne conficitur: caro uerò
corrumpitur.Nám cùm mifcet corpora,tum diuidere aisfubftan
tias.At haec duo funt exéplafeparata. An panis partes dixifti cor
pora,carnis partes dixifti fubftantias ? Et non animaduertifti utrü
que ab igne tranfmutari ? Coëtum triticum non amplius triticum
eſt,ſed æquiuocè : Praeterea in panc partes quaedam feparantur.
Abeunt fiquidem aqueae,& aereae non paucae, ficut in latere:unde '
co&tus grauior.Et abfcedunt ab fé inuicem,quae antea cohærebát:
fitque fpongiofus panis,qui fuerat maffa denfà. Adhæc,panis, ex
empto íüperfluo humido componitur ad mediocritaté: caro ter
reftri attenuato.Quare odiofus es cum iftatua religione,qui nobis
crudas carnes apponi iubes. Nam homo cùm fit in medio confti
turus: qui cibi terrae multum, aut contumacis alioqui fubftantiae
continentin feipfis, uentriculi uiribusinfeſtum: ij ignisui domiti
rediguntur ad caloris noftri proportionem. Caeterùm de conco
&ione fuo loco:deque ea,quam tantoperè, quafi nouum inuentú,
commendas,praeparatione. Qui enim illam praetexunt cöco&tio
ni,philofophiae fünt ignari.Omnis enim cuiufcüq; motus pars,eft
cum fuo toto eiufdem fpeciei. Concoétio igitur à manfis incipit:
ac per uentriculum, ac iecur aduenas deduéta, in membristan
defm perficitur.Haec,ut Philofophus appellat,^rrov;(a,cùm fit mo
tus alterationis,ut loquuntur, præuiæ adgenerationem : quælibet
eius pars cuilibet fimilis erit. Nunc ad rem . Crudis carnibus ali
quot populi uefcuntur: ficut alij Sole, fumóue pifcibus cxiccatis.
Scythae,quos Tartaros appellamus, carnium frufta condunt fub
់ in quibus infef$ione , atque equitatione calefaétas uo
ränt.Nos coétis utimur. Suo quifque prouentriculo: non, ut ais,
ex confuetudine. Quippe illi ipfi, ubi per otium licet, etiam co
quunt.Non coéturi,fi illo modo uel iucundiorcs effent, uel utilio
res. Diogenes crudo polypo deuorato, propius nihil faétum eft,
quàm ut interiret. Abif$inos legimus, qui mare Rubrum, & Nilü
inter ſubAegyptohabitant Aethiopes, à ueteribus ម្ល៉េះ Tro
ဒွါ်မှီဆံုျမိဳိုါ် ali carnibus: non omnes tamen, fed eostantùm,
qui in regno Angot agitant. Quos fiuelis imitari,liceat. Confue
tudini enim huic noftrae,ut tu uis,prauae optimas Naturae leges de
1udit. cet anteuertere.Verùm id quoque ut ab illis petas, cautio eft. Ex
uaccinofelle intinctus parant:necnò è crudo ſanguine. Quo pro
uerbium illud mirificè quadret : Similes habent labra la&tucas.Ac
propterea quòd ais, ad uitae diuturnitatem crudas, quàm coétas
çarfiesplus effe conducibiles, operæprecium erit refpicere ad cru
diuorasbeſtias:quarum puſillusuitaetractuste inſolétis opinionis
admonebit.
 рв s v в т і т. і т. А т в Ар с А в р А м v м. 43
admonebit.Fuit igitur ars,nonfortuita confuetudo. Cùm uentri
«culi ui non poffe crudas confici comperiffent, culinarum inierunt
rationem.Etenim quae proportio eftmaturifru&us cü acerbo : ea
eft coétæ carnis cü cruda,fiadco&tricem noftram conferas facul
tatem. Demonftrationis conftruétio hæc eft. Cibus confignificat
fimul&fubftantiam eius, quodeft:&fubftantiam eius, cüius ali
quidfuturum eft.Refertur enim ad hominem,uti dicebamus. Igi
tur &ad facultatemtranfmutantem. Quæ cùm inferior effet, arte
fubuentum eft. Praeterea neipfi quidé Canibali crudas uorant. Et
Barbari marisaccolae,Sole,aut cremato fimo torrent.Reftat obie
Ctio.Fruétus,&lačtucas,quæ ſint frigidiora, cruda eſitari. Reſpon
deo.Carneseffefub forma ualde refiftente concoétioni. Itaque uel
ipfo igne ferius coquuntur.Atfruétusftatim. La&ucae uel fòlo ae
risafHatu marcefcunt. Poftridie fànè eius diei, qua colleétæ funt,
flaccidae fiunt. Tum quod ais,carnesigne corrumpi : calumniofo
uerbo ufus es.Afficiuntur enim, ut in üentriculo conficiantur. Et
hoc eft ignis uentriculo,quodeftuentriculusiecori.Corrumpun
tur ergo fibi,(edinchoantur nobis.Sanè hoc 蠶 modo à uer
mi culo corrumpütur.Verum igitur eft,quod ait praeceptor{àpië
tiae. Pauca refpicientes facilèpronunciant.Tutiüs in diuini Hip
pocratis ſententia conquieſces: Is in fecundo De uictus rationes
τα πυράμυα,χαιτα φωζόμυα πασμα όξ7 μαλλον 3 ώμών. Εtmox: τα ένωμα
σεοφώδεα , και ερευγμώδια Εξί. δ.δ δει τώπυει κατεςγαθήναι. ταύτα η κοιλίν
J)areñas»rau à Serigíez oCazï taérror. Nóigitureftà confuetudine,fed
à Natura: fi nequeunt cruda confici propterimbecillitatem uen
triculi. Poft librum Hippocratis Deuulneribusfcripta extät quae
dam ex commentariononignobilisautoris.3in ra mớ ra rà t lát, pe,
è iè xxvxea. Ergo prodeſt coctio. Eſtenim quaſi maturatio: ſi perei
acquiritur dülcedo. Haud abfimilis fententia noftri Coryphaei,
fectioneuicefima quzftionum. ών μη εδώδιμοι οι χυμοί, πυρωθέντες γλυ- 4
xä*)yoyru.Sanè primum ufum crudarumfuiffe puto rudibus,atque
inchoatis illisterrigenis. Quae confuetudo cùm refpondere nullo
modo Naturae poffet,coa&ifuntmutare confilium.Magnam uerò
cffe oportuit neceßitatem, quam confuetudo illa uincere nequi
uerit ita,ut in Naturam abiret. Id quodtamen in aliisplerifque ui
dem*euenire, ut didicimus ex Hippocratein libro Deaere, & lo
cis.Et docer Philofophus in duodetricefimafeétione. μόa, inquit,
#3es 6 y xászle. úas ya Jy 3ívaru. Sed adtua.Tandem uero enten
tiam paris, quamtot nixibus parturiebas.Tenue, inquis,à Craſſo
feparat: quòdilliusabitu deterius reddatur. An non haec ignis ca
lumnia eft ? Craffo enim etiam adalendum indigemus, non tenui
folo.Neque enim carnium folo fucco alimur ad
-
undಣ್ಣ iijmodum;
 1 у с л уз с АЕ s А к s c А 1 1 сЕ я

abeft enim longius à carnis noftrae confiftentia, quàm caro. Ac

propterea quamplurimo tenuifucco effet 9pus nobis: multo fåne
plufi, quàm quantum uentriculo capi poflet. Quocircatoto ipfo
ucfcimur.Quod quia crafsius,atque contumacius erat, attenuan
dum fuit:atque,quo fieri modo poterat,aequandum. Itaque quan
tum abit tenuis, tantum reponitur attenuationis opera: imò uerò
plus. Quamobrem craffum ဖြုံ attuliffet noxae, quàmtuum
iftudtenue utilitatis.Sanè ut probum fit hoc,quod exhalat:maior
eft utilitas in maiore copiaattenuati, quàm iactura tenuiü. Quod
uerò addis,co&taignis uitio nö carere: perpcram bonam rem pef
fima& uoce & mente interpretaris. Non enim eft ab igni uitium,
fèdemolumentum. Nam quemadmodum externa pcr hyemem,
fic interna calore ignis maximè iuuantur. Afferunt enim coétâ
calida praerogatiuam futurae concoétionisad cognatum füum ca
lorem naturalem. Calor enim uitae minifter omnis, moderatus.
Frigus mediocre, ad nimium calorem temperandum , aptum :
immodicum,mors. Iccirco effe animae formatricis inftrumentum
7 ait Di&tator nofter in fècundo De generatione animalium. Con
crefcere membra quaedam frigore:ipfümque effe,ficut & calorem
ufui Naturae. Etiam aquam coétam quidamnarent medici,nuper
exorti funt,eadem calumnia:quodtenue abeat,craffum relinqua
tur.Senfibus obnoxij, cùm apud Ariftophanis & Herodiani fub
fellia nullam inueniflent rationem, nullamin Lyceo quaefiuere.
Atqui non diu coquimus: fed quoadterrea cruda aequari poßint.
Quàre etiam ubi ad priftinum frigus reduéta eft, etiam nonnihil
subtil. interdum fubfidere uidemus.Quin acutius confideranti,atquepe
riculum faciéti, manifeftum erit opusipfius coétionis.Continua
to nanque igne diminuetur eo ufque, quoadtota abeat. Co&tione
igitur aerefcit. Eundemadmodum attenuatur caro.Sic&in uice
imatertia feétione ម្ល៉េះ aquam maris decoétam, atque
refrigeratam,ufui effe ad potandum. Quiaterreum partimfubfi
18 det,partim attenuatur.Sic in eadem paulò pòft : aquam maris fieri
leuiórem motu.Igitur contrate motus aquam calefacit.In primo
2.o Meteoron, Calefaétam aquam celerius gelafcere. Tenuior ergo
fit. Quæ cùm uulgato aphorifmo conferrelicebit ad fèntentiam
noftram muniendam.Aquam ucrò non effe fimplicem,fedmiftama
probauimushisinlibrisaliquot Philofophiteftimoniis.
EX ERCITATIO XXIII.

Caloris diuifio,&modi.
- - -- Deinceps
 D B s w p r i t i r A r s A b & A & D A N v M; 44

D eAlius
1 N c E p s contemplanduseft calor ille tuus quadruplex.
Vnuseft,inquis, in agente醬 , ideftradiis fiderum.
eft& ipfe in aétu,fed ficcoiünétus, ut ignis. Tertius
humidoiunétus:qui eft naturalis calor. Quartuseftueftigium ca
->
loris,non calor.Eft enim potentia,utin pipere. Primuscalefacit,
{èd nondum generat:quia materiae iunétus non eft. Hunc Arifto
醬
telici,qui audaéter in iis, in quibuscoargui non ,litigant,
non effe calorem dicerent. Nullum enim calidum fidus: quod
Cælum fit expers omnis qualitatis. Secundusnihil generat. Quia
iun&tusficcitati,inftrumentum eftpotius corruptionis,&fepara
tionis, quàm miftionis, aut crafis:fine quibusnon fitgeneratio.
2.
Necfolüm ignis,fed omniscalor exilliusgenere corrumpit,&ge
nerationi repugnat. Ob id nec cineribus oua excepta pullos edüt.
Tertius etiam motuindiget,& depafcitur fubieétam materiâ. Hic
uerò duplex.Alius quidem habens manifeftum motum,refolutio
némqué: qualis in ánimalibus perfeétis maximè, ac magisinfàn
guineis: aut obfcurum motum, qualisin plantis:multóque magis
in feminibus earum, atque metallicis. In his enim motum calor
habet obfcurum : &tamen humidum diffoluit. Indicio eft : quod
>> fèruatafemina, etiam fiinungantur, anni fpatio,uelbiennij, arc
fcunt, fènefcuntque , non fecusatque homines rugis contraétis:
leuioráque, infœcunda etiam faéta. Calorautem in potentia eft:
cum caloris ui, uelut in pipere,àtota pläta deriuaturin femen:&à
toto monte in metallum, uelà magna parte: nimis concoquens,
quod concoqui debet,terream maximèpartem.Ttincque igneum
redditur,fi multus calor extiterit:fi paucus,lapis.Si in aqueam fub
ftantiam multusagat,fit pingue:fipaucus,aqueum. Haec funt uer
batua,quaefunt infpicienda. Non enim pauca uidentur à ueritate
aliena. || etiam &iis, 覽 ſuprà commemorataſunt:&iis,
uae hic dicuntur, aduerfàri.Nam quibus artibus fiet, neillafibi
器 contraria?Nimis concoquens,&paucus calor. Sedparticula Contrad.
tim caetera uideamus. Primum ais: calefacere, ſed non generare:
န္တြီဒီး quòd materia iunctus non eſt.Mihiuerò uidetur,neca
efacere quidem, nifi materiae iungatur. Quanquam defertur ille
per materiam perpetuò,poftquam de Caelo demiffumeft. Semper
蠶 materiae iunétuseft. Quare non femper generat ergo ? Alia
nè ratio eruendatibieft.Ea uerò fuerit : quia non omnis materia
praefto eft:ineptaeft:alicnaeft. Iungiturillefimo: quare non exo
mnigenerat? Iungitur huic:quare non ex hoc? Iungitur illi,atque
generat:quare non ftatim ? Iunétusiameft : quare non perpetuat subtil.
uim fuam in re generata?Permittit enim ut corrumpatur. Haec ita
dico, ut oftendam,nonfieri generationem, propterea quòd cum
 1. v t. I v s c AE s A R s c A t I G E R.

materia coniungatur. Tum autem ut id quoque oftendam , fèm

per eum effe in matcria: quamobrem tuo arbitratufemper debere
generare. Non ſolum uerò non generare, ſedetiam generata cor
íumpere.Idem eft enim cum tuo illo tertio,quem hic defcribis,fa
cífqueuita autorem.Idem faně autoreft generationiscalor,&cõ
ferüationis. Quia uita eft finis omnium motuum, qui antecedunt
animalisgenerationem: ac nihil aliud,quá quafiquaedam (fi dice
reliceat ) generationis continuario: ſicut retentio attractionis:
quemadmödüfüo loco diétüeft. Tametfiigitur in materia eft,ta
men prius praeparat,quä generet. Non enim generatio motuseft,
fedmiotus finis:& aliud àmotu toto genere.Quocirca impartibilis
eft,& fit in non tépore:ut loquuntur.Sanè generatio,& corruptio
tametfifunt oppofita: non tamen habent alterationépro medio,
32.7 in eodem genere. Haec omnia tatent in libris Phyfiologiae fèxto,
62 & o&auo. Quod uerò nobis obiicis (Ariftotelis enim alumni fu
mus, nec poenitet) audaéteriniis litigare, in quibus fècuri fimus
de reprehenfione: haud aequum, aut ingenuo uiro dignum facis,
praefèrtim hac in materia. Quis enim tibi concedat: Caelum,Caeli
üe partes effe calidas ? Nam fitalesfunt, etiam frigidum fufcipere
poterunt. Denique fi quideffet in Caelo noftrarü qualitatum:Cae
li natura à noſtrati natura pati poffet. Quòd fi non poffet propter
cafig. excellentiam,at propter naturäpoffet.Hocautem tam eft in Caelo
abfonü,atque fi iam pateretur.Cæterùm ambigunt fàpientes: uter
ftultior fit,is ne quiftultè loquitur,an is qui ftultitiâ manifeftä lon
gioreimpugnatoratione. Litigamus nos,in Caelo non effehorum
corruptibilium qualitatem ullam:quia,ut obiicis, reprehendi non
poffumus: tu qui Caelum caloretuicerebri calefacis, ac propterea
reprehendi potes:nö audaéterlitigas? Ná fiutrofque fenfusin ex
periundo deficit: uterque tutò fuá profitebitur opinioné:fin alteri
plus fauetâ rerum natura diétataratio:is tutò,acuerò poterit pro
fiteri.Audes in Caelo tu cötrariasftatuere qualitates? At ne eorum
uidé mot* interfe contrarios effe,fuo loco demonftratum eft.Ef
subtil. ម្ល៉េះ folas à Cælis,non in Cælisinuenies effe contrarias: quod
propterea non eftabfurdum: quia non in fè agunt : fed eorum exit
ab illisaétio in alia,in quibus imprimitur:& à qua eft contrarietas.
At quamobrem tu qui fubtilitatem pro materia,& fine praefèntis
operisfumpferas, uulgum fèqueris? An fubtilitatem excellentem
exiftimafti, fi defertor effesfubtilitatis ? Subtilitas enim haud uul
garisineo eſt:calorem à non calido euenire poſſe.Vide bonü Me
taphyficum.Si Caeli nequeunt caloris autorés effe,nifi etiä fint mi
niftri,id eft, nifi ipfi calidi fuum fuppeditét calorem.Eadem ratio
ne finon eft quadratus, aut circülaris , aut trigonus calor ille:
11ΟΠ.
 рВ s y В т 1 1 1Т А Т Е А о с А к р А М у М., 45

non poterit quadratorum ម្ល៉េះ generator effe.Neque ru

brum,aut uiridem coloré ex ipfà uifuae formae excitabit,qüia ipfe
uiridis non eft. Quid ? latrât ne calorille, auttexit in Cælo : quia
fabricat& canem,& araneam: Quid? motus, apudte nónne addit
eam calori naturam,qua ignisgeneratur ? Motus nónne dataquae
frigus, utitu credi iubes?Vtinam motumipfum calidum fimul &
frigidum dicas.Calidum tamen eum effe óportuit, fine quo cae
leſtisilletuus calorignem creare non poterat.Adhuncigiturmo
dum nonfolùm motus erit Proteus in tuo aere, inque tua aqua,
modò calidus, modò frigidus: fedcritignis ipfè quoque. Quâm
obrem nulla erit aequiuoca 醬 Atqui ne Rois quidem filio
credimus: qui in libro Deſubſtantia orbis,8 in quarto de Carlo di 42.
cebat : Caeleftia corpora non per calorem calefâcere, fèd per mo
tusuelocitatem.Calorenim caeleſtistotus eſſet aequiuocaſoboles.
Neque quodin fecundo eiufdem à maiore autore proditü eft: Ca 42.
lorem,& lumen à ftellis attrito aere,& earum motu prouenire.
Rerum quidem mutationesàmotu confieri arbitror: calorem uel
attritione,uel motu Caeli fieri,falfum puto. Quin Solemipfüm, fi
non moueretur,maiorem aeftum, atque etiam incédia allaturum.
Hoc etiam fcriptüeft intricefimafexta quaeftione feétionis quin 36
tae. Quærit enim, ftantes in Sole quare plus calefiant, quàm fi
mouerentur:cùm tamen calorisautór motus fit. Nihil autem dif
fert: fi Sol, fi,ue quod calefit, non moueatur. Cauffa caeleftis mo
tuseft: ut uires fuas aftra cum fubieétis partibus aliis atque aliis
communicet, non ut calefaciat.Multa nanque non mota calida,
utfulfureae uenae,ut quaedam alia metallica, quae operarum pedes
urunt,foleas cöminuunt.Multa mota non calida: utfluuij.Ignem
uerò in fuo loco à Cæli attritionecalidum effici:quodetiã dicitur
in Meteoris:nihilaffert aliud, quàm calorem in igne exiftere per
accidens. Abfurdum enim eft: qualitatem illam aliunde, quàm à
fuaforma proficifci.Nam fieffetinigne calorà motu Cæli,à Cæli Subtil.
quiete effetinterra frigus.At Caeli quies nulla.Neque Caeli motus
eft calorisnoftri cauffà,fed uisin eo caloris efficiens, ficut & lucis,
&generationis.An uerò motusignisà Caelo, & attritio,ad caloré
effentialem addant etiam accidentalem igni ? Addit fànè. Quam
obrem fubtilifsimèin haecpauca refoluetur quaeftio. Effentialis in
igne calorâ forma eft.Accidentalis eft à Caelo. Caeterü non quia
mouetur Caelum,fed quia mouet igné,& ignis mouetur.Vt motus
ignis in igne cauffa fit,non autem Caeli motus.Nifi quia Caeli mo Subtil.
* tum dicimus effe cauffam motusignis. Porrò auté progrediamur
ad aliâ fubtilitatem.Calor ignisefîentialis,fummus calor eft:quip
pe affeétus proprius primi corporis,cuiuseft.Quapropter nullum
nº
 iv 1 1 vs cAEsA R s c At 1 G E r
calorem per ullum motüaccedere poffeadillum calorem, dicen
dum eft:qui perferaliseft,&primò. Quodargumentum etiá ignis
tui deftruit generationem.Sublato enim de primorum corporum
cenfü igne: calortuum Caelum calidum habebit pro primo fubie
&o,cuiuserit affectus proprius primò, & per fe. Quare erit maxi
Subtil. muscalor.Non igitur augeri poterit.Táto uerò minus per motú,
qui ei accidens eft. Scd & illud propius uideamus. Quod ais,nos
negaturos effe,calorem effe hunc,qui demittitur à fideribus:haud
reétèfèntis. Quis enim Peripateticae difçiplinae candidatus aequo
id animo patiatur? Imò ueròtum philofophus ipfe,tum eius aluim
ni cunéti dicunt,& calorem effe, & effe praeftantißimum à fideri
bus,ac diuinum.Non tamen effe in illis,fèd in hifèe noftris, & ab
illis: efíéque uniuerfæ generationisautorem:utfuo loco diétüeft.
Secüdum calorem,ais, nihil generare,quia fit iunétusficcitati.
Quin igitur cúfit eius Natura iunéta ficcitati, multi humidi faéta
器 acceſsione,quod ei modű ſtatuat tếperationis, gene
rabit.Tametfi etiá finetänta humiditate,declarat ignis generatri
cem facultaté hiſtoria de Pyrauſtisin Cypriis fornacibus à Philo
ſopho recitata. Qua remtäquà fabuloſam quida temerariò ſimul,
ac plebeio arguméto calumniari aufifunt.Cü Galenus, inquiunt,
fornaces illasuiferit : deque ea re nihil fcriptum reliquerit:uerum
non eft, ibi eafuiffe animalia. Acutißimum argumentum. Nam
quamobrem proditum repeteret?Citius ille,ut erat tanti uiri glo
riae infenfus obtreétator,id quodaliquot locis etiá ridiculèfacit,fi
non reperiſſet,redargueret.Qui paucosibi diesfuerit,non tumui
dit.N6n erant,non fèmperfunt,non rogauit fornacarios. Difcár
igitur haec ingenia ႔ႏိုင္ရ deponere:quibus licet fine petulantia
ueri effe indagatores,fine inertia uerecundos. Nihil enim prohi
bet,humidifsimo eleméto generari humidißimas animantés, cu
iufmodipifcesfunt:nihil in ficcif$imo ficcif$imas. Nä&ibi quoq;
mifti9 eft. Non enim purus ignis,apudte praefèrtim,quiipfüiíi pu
fum facis accidens. Exfubie&ta ergo materia generati nihil pro
hibet.Nulla enim ratio cötradicit 蠶 tibi fuerit ab
furdü,qui etiam elementa omnia dicis uiuere.Tú qui hafce leges
promulgafti,non ex quocunque illorum conuentü conftitui pu
tes aliquid?Non exigne,dices.Ratio.Quia confumit. At non çö
ſumit auri,quinimò perficit.Atcóſumittertiusignisilletuus:qui
tamen uitalis eft. Ergo uitae effeétor, fi & conferüatorita, ut fine
illo uita non fit. Adhaec ficcitas impedimento non poteft e({e,
quominus in alia materia faciat opus. Siccitas enim 鬍 nihil eft.
Ac quanquã Ariftoteles in tertio Degeneratione animaliú,cü de
elementorum indigenis,autincolis animalibus loquereturnó ap
pofuit
 г в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 46
pofuit pyrauftam: non tamen eius hiftoriae aduerfàtur. Ita enim
fcribit:Trium elementorü naturáfirequentari triplici animalium
genere.A plantis terram,à pifcibus aquam: vi« ziXoig (credo quia
fpirant) aeris ufum deftinatum.Deigne,inquit, alibi quaerendum'
eft.Vbi dubitare uidetur de Daemonibus:déqueeorumi, in fphaera
ignis,loco.Iccirco addit,quippefub Luna. An igiturfint in ele
menti traétu, quaerit ibi. Nam pyraufta in hoc noftro igne eft.
Non eftigitur cauffa ficcitas,quare abigni non fiat generátio,fèd
quiafitàforma. Ignis autem materia eft,& formae ad certa ópe
ra inftrumentum. Ille uerò caeleftis calor nihilo aptior eft,uti
dicebamus, ad generandum : nifi etiam humiditati, ficut nofter
hic,mifceatur. Qaod uerò de ouis cinere exceptis negas, falfum
eft.In Aegypto nanque ad Cairum furnos cöftruüt, alij alio mul
tiplicifornice impofito:in quorumtholi fupremi medio foramen
eft:per quod caloris uis,quae immodica poftet officere,fubit,atque
exhalat. In imoignem accendunt temperatum. Ouorum mul
tas centuriasinfornicum fuperioreplanicie difponunt.Statis die
bus erumpit turba:quos illi non numero,{èdmenfurauenales ha
bent.Modiolumftatuunt finefundo,quem ut complerüt, tollunt.
Neque haecfabulaeft:fedfabulae illi ipfi,qui negant. Periifti igitur -

fimül cum ifta tuafèntentia, Cardane. Quaerendusiam tibi quin- focus.

tus calor eft, quafi noua quinta effentia, qui non ignis fit, fèd i
gnis Aegyptius . Id quod tibi facile fiet : qui in diftillationes
defcendere iubes Aetherem de conuexo Lunae. In cuius rei con
futatione me exercere nolui : qui iftas fornaculas odi odio pluf
quam Vatiniano. Sunt enim noétuæ ad aucupia crumenarum,
à quibusaurum, quodpoftea pollicentur aliis,fibi captentprius.
Tándem uerò ex aliqua, ficuti dicebamus, humidi miftione ca
lumniam ficcitatis 醬 effugiet primüm: deinde fublata nem
pe cauffa , fterilitatis. Ariftoteles in tertio De generatione a
himalium ita fcriptum reliquit: έν έ &eg % ivreyo*, $ 37ίτος ά
λεεινός, εκπέήονται και τα των ορνίθων, και τα των τετεαπόδων ωά. συμ
πέήεται ή και υπό της εντήγή θερμότητος.ΟuachucadίCripίi,ut intelli
geres, calorum tuorum uanam difsipationem. Etenim triplex
cùm fit exclufio: unaab animalis calore dupliciter: quippe uel
eiufdem, uel alteriusgeneris: excluduntur nanque anatis à gal
lina, cuculi à carruca pulli : Serum oua à muliebri calore : al
tera à Sole , tertia ab igni: calor idem erit & Cæli, quem pri
mo narrabas loco: & animalis, quem in tertio feparabas. Tum
autem fiid ab igni quoque fit, cüm illis item ignis eiufdem ma
giftratus particeps erit in republica Naturæ, cuius & poteftatis.
Sedad tertium.
- - m ij
 I V I. I V 9 с А Е 5 А R S с А L I с Е R

Tertiü, quem ut generationisautoré faceres, cum humido có

ponebas,etiam motus indigentem profitebare. Neque folùm mo
tus,fèd etiam pabuli.Quibus rationibuste illum adignis naturam
centrad. geuoluere non animaduertifti. Ignem tamétu propterea amoue
bas à generandi poteftate, quia cónfumeret. Qüia üerò confume
ret,non generaret. Quartum uerò calorem,& à tertio feparas,&
Contrad. «cum eodem confundis.Tertium enim non folü in animalibus, fèd
in feminibus quoque ftatuis,eúmque actu:quippe qui ſeminü de
pafcitur humdremi:quam ob cauffam rugofà fiänt,& fènefcät. Sa
I3 nè fiagit,aétu infit,necefle eft:ut uidemus in nono primae Sciétiae.
Mouens,inquit,a&u oportet efte. Nam quod potentia eft, aliquo
modo non eft.Hoc igitur confundis: illo uerò diftinguis. Nofi e
nimponis hic in a&tu, fed in potentia: nempe in pipere. At piper
femen eft:in quod àtota planta calor deriuatus eft. Quonam uerò
modo tertium calorem habere motum dicebasin metallis, fialibi
contrad. facis aurum incorruptibile?Quo,inquam, modo calor eius fuum
humidum depaſcetur? Præterea nequaquam ſubtilis es in com
municanda ratione fèminis & plantae, cum montibus & netallis:
Ceftig, non cnim eodé modo à montein metalla,& à planta in fèmen de
riuatur calor.Sed quemadmodum terrae plätam,matricis fœtum,
montis metallum fotus iuuat. Ac quanquam femen arboris opus
eft,tamen eft cum fuo autore uniuocum:utrique enim principiü
unü.Metallo uerò cum monte nulla cömunio uniuocationis. Ni
hilo enim magis, quàm terrae cum plantis. Ad haec, quid hic rerü
agit aduerbium illud,nimis?Natura cnim nihil nimisfacit. Sua e
nim cuique idea eft. Et ubi uult ignem generare:quantum fàtis, nö
quantum nimis,coquit.Quid illud,quodais mox?A&tu manet ca
lor. Sed quia eft in humida fubftantia,exurere non poteft:ut in pi
pere.A&tü igitur ille eft in pipere. Quod nifi humido temperare
tur,ignis eflet.Ergo calor ille, qui in tertia claffe cenfèbatur, hu
mido coniun&tus, adurendi natura praeditus eft, atque habet po
teftatem ignis, nifi ab humido prohibeatur. Non igitur ab igne
differt,ut calor eft,fèd ut eft cum humido. At hoc aëcidit ei. Per
accidens ergo fit humidum: per ſe uerò cremare ualet. Nanque
pafcitur etiá,ficut ignis.Generat igitur per accidens. Quare & per
accidens conferuaf. Animalitaque corpus erit per accidens ani
matú. Haec fic,ex principiis tuis:quae tämen haùd uerafunt.Nam
in maiore humido calorexiftés exurit.Vrit enim cutem aqua ca
lida,non fecusac flamma. Sed & in flamma quamplurimum hu
moris.Neque enim confiftere 監 eft, fèd fluit,cùm fit aer ardés.
Atin pipere quàm paucifsima humiditas, quae multo ficco exaéta
exulat. Siccó autem tibi creat ignem calor, Poftremò quomodo
111
 р в s v в т і т. і т А т в А о с А в рАмvм 47
in pipere actuignis eſtapudte, qui in temperaturis tot ubique ia
ctas refractiones? Refraótio |ိ remifsio eft de aétu. Ludis uerò
nos,ubi dicis,candelæ flammam non effe in humido,fèdali humi
do.At eft in philofophia receptum, fieri alimentum eius partem,
cuius eft alimentum.Praeterea ignis, cùmabs te dicatur accidens
purum,in fubieéto erit. Erit igitur in aere,fi flamma, uti tu dicis,
àerardens eft.At in aere nihilficci. Adhæc, cum ardet fèpum,aut
adeps, aut oleum,aut nitrum, ita ut nihil relinquatur penitus: in
quò erat ignis ? In toto fànè. Totüenim in fetranfmutauit.Quare
tum illud exemplum ualde futileeft. Homo,inquis,tametfi pomis
alatur,tamen pömeafubftantia non eft. Nanque tibinon erit ho
mo, accidensin pomo:ficut eftin aere ignis.Et pomi qualitates in
hominis remanent fübftantia. Humidum igitur exemplo tuo in
igne remanebit. Homo fànè eft fubftantia,quae pomeafuit: mate
riam dico:& pomea humiditas quae erat, faéta cfthominis humi
ditas eadem genere:id eft,eiufdémelementi fiue temperaturae:di
uerfatantùm unica ratione,quiafubalia formaeft. At humiditas
non fiet ignis tuus,quia nö poteft una qualitasin contrariam mu
tari qualitatem, tãquam eius materia. At pomum eft materia car
nis ifi potentia: quae tum fit aétu caro. Humiditas nulla unquam
uel fuit,uel erit ficcitas in potentia. Sedaltera abolita fubit altera.
Quibus exanguftiis in illum quoque fcopulum detruderis. Aise
nim : in aquaferuenti qui caloreft, eum non effe in humido, fèd
in ficco. At ubi ficcitas in aqua? Sedeius partestranfmutantur ab
ignis ui,in ignisfubftantiam:quas exhalare uidemus. Illae nanque
ignisfunt impraefentia: quineque lucet nunc, nequemox uretfa
refa&us,&adlocum fuum contendit:ad quemperueniret, nifiab
aeris circunfufà copia corrumperetur.Sed uideamusinfèlicifsimú
argumentum. Quòd calor,inquis, aquæ feruentis non fitin aquæ
fubftantia,fèdin ficco , patet: quia amoto igne aqua fponte refri
geratur. Accipc uicißim. Quòd frigus non fit in corpore meo,tä
quamin fubicéto, patet : quia decedente Aquilone fponte redit
corpus ad calorem. Cuius notae moneta quoque illa eft.Si effet in
: humido aquae calor,generarct: quia fic generatur uermiculus po
fita carnein Sole.Ergo calor,quieftab igni,generat tibi, fi iunga
turhumido.Calefiatigitur aquaita,utnondum fiat ignis:fic enim
tu quoquefuprà 醬 fiet generatio. Non enim in ficco
erit calor ille,nondum enim ignis eft. Adhaec,calefiat aer eodem
modo : fiet eadem ratione gencratio. Cum humido nanqueeft.
Siccitas abcft: Caloradeft. Praeterea quare non aliud, quàm uer
miculus ? Quia non eftproportio. Qüare non ex quocunque in
Sole pofito ? Quia non eft proportio.Quare non ex aquain Sole?
- пn п)
 I v L 1 V s C AE S A R S C A L I G E R.

Quia non eft proportio.Da igni cöuenientem materiam, pyrau

ftas gignet.Da ignis calori in uaporariis cóuenientem materiam,
ನಿ gignet, pediculos gignet. Carentia igitur proportionis
uftratur ignis aétio in aqua, non autem carentia poteftatis. Hâc
priuationem ufitata uoce : illam, filiceat , inconuenientiam ap
pellabimus. Non nego,ignem ficcum effe: non nego, humidum
non effe:non nego, àquâ partes in ignem tranfmutatas amififfe
humiditaté, atque iccircòafcendere:fed in aqua nego quicquam
ficci effe, quòdignis tui, hoc eft accidentis püri, qüi fummüs eft
calor, fubieétumfit. Si enim quicquam incffet in aqua ficci, non
abiret caloretiá amoto igni,nifi à maiore aquae expugnatus quá
titate. At enimuerò ctiam in ultima quoque gutta fit refolutio,
neque manet Maneret porrò, ficut in ligno.
Caflig. Minus etiã ſubtilitertraćtasardentis aquæ cũ cinere compara
--
tionem.In quorü utroq; etiam refrigerato,ais,ineffe impaéti calo
->
ris ueftigium. Nempe cöbufta la&tuca, aut fàndalo, cineris calor
abigni.Quapropter abibit. Neque enim cinis hic calidus erit,ut è
quercu, uite,ficü.Accidens enim eft,quod extrinfècus obuenit.At
ardétiaquae calor duplex.Alter ab igni, à quo exépta,paucos poft
dies eo caret. Ad quodifti noui Galcniftae, diftillationü uitupera
tores parü refpexerüt. Alter calor erat in uino, quem pofteaquam
ignis ab aliis,quibufcum miftus erat, partibusfeparauit, fègniori
bus illis quidem,acfrigidioribus: tanquä hoftibüs liberatus, abfq;
negotio uegetior exiftit in tenui aquae fubftantia diftillatae. Ne
uerum eft,quod ais:Fimi calorem non habere motum manifeftü.
Habere enim manifeftò, per ipfam uidemus exhalationem. Quae
deinde repetis, non egent repetita confutatione.Tantùm, quod
addis,exercendi pracbeat occafionem. Naturalis calor, inquis, in
putridum,&igneü mutatur: quia humidum à calore ficcatur. At
non idfempcr fit. In iis enim, quae fub aqua putrefcunt, humor
peregrinus primüm extinguit caloré naturalem: 蠶 non

subtil. fit,quae coquütur in aqua(ut& hinc obtreétare dedifcas igni)pro

pterea quòdfufficitur áb igne calor calori(puta carnis)fimilis: qui
prohibet putrefactioné,conftătefcilicet caloris integrafacultate.
Quamobré carnes difoluétur quidé,fednó putrefiét. In aqua ue
röfrigida quae putrefcunt,amittunt primü caloré,uti dicebamus,
füum.Quare humidü quoq; propriuim corrumpitur:tum reliquiæ
caloris elemétaris grafiantur intus obea per ärnztecaer, ac dif
foluunt humoré,qui attenuatus diffunditur. Quo fit, ut cadauera
&intumefcant,& fuitcnt.Fuerät igiturtibi putrefaétionis diftin
gueydi modi:nequetemetiri decuit hunc mòdum,eo modo, quo
fit à Sole Putrefaétio.Quáquamne ea quidem mihi probatur fàtis.
- - Tol
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к о л м v м? 43
Tollendo enim Solhumidum, deficcat, non putrefacit, quodin
runis,pafsis,caricis manifeftumeft apud nos:in arenofisTLibyae
ocis etiam cadaueribus euenit.Animaliananque integra deficca
ta inueniuntur. Sed ab aeris id humiditatefieri certum eft. Quá
obrem etiamfub Luna potißimumfit. Inlignis autem, quae pu
trefaétaiam ម្ល៉ោះ tandem deficcatio,quae ab Ariftotele in
libro De affeétibus miftorü praecedere dicitur. Etenim ibi aitille,
•j-Juy xg ovve%tra effe corruptionis finem. Vbi maxima eft diffi
cultas. Quippefiputrefaétio,& marcorfuccedit corruptioni , nö
folùm ignis,fèd & aliaelementa quoque, & uiuentia ómnia im subtil£.
munia erunt putrefaétionis. Quippeterra, poftquáerit corrupta,
non erit amplius terra:neque homo erit homo,fèd cadauer,qüod
corrumpetur. Quarealiteruidetur. Sanè & corruptioni anteuer
tere putrefaétionem in quibufdam,&in quibufdam fèqui. Sequi
turin uiuorum, & elementorum corruptione, at non tequitufin
ligni corruptione:imò putrefaćtio in eo eſtuia ad corruptionem:
qua tandem fiet, ut effe definat lignum. Id quod etiamforta({e
uibufdam euenit elementis. Nam ignis neutro modo pati po
teftputrefaétionem,nequeantecedentem, neque accedehtem. In
febrili uerò calore metaphora eft. Nullus enim ignis ibi, fèd prae
ternaturam calor. Neque potiusexempto fit humido,quàm cor
rupto. Augetur autem in corpore fàno calor à motu, propterea
quòd attenuantur craffa : in febriente uerò propter obftru&io
nem. Continuata nanque ម្ល៉េះ auétus,neque uentilatus,
neque liberatus à fumis acribusturgetintus.
Âttentiusilla confideranda. Si ignisagit in aquam, aeremge
nerat. Quare non igitur humidum pingue ? Qüia, inquis,pin
gue fit per miftionem. Ignis autem feparat. Separat autempro
priè utilitatis cauffa: quia aqueum propellit, quod uri 蠶
Velutin lignis uiridibus, quæ aquam exudant, cùm accendun
tur. Principiò tibi dico : nihil quaeri. Miftio enim non nifi à caffig.
Natura. Hic autem ignis eius inftrumentum eft , extra aquam.
Vbi uerò cum aqua per Naturam commifcetur, fit pingue fi
mul cum aere: ueluti in oleo. Ignem enim ineffe patet, quia
non gelafcit, fedfpiffefcit tantùm. At aquae materiâ fauet fibi:
quia non fpiffefcit igni. Quid nux ? non enim ex ea exprime
tur oleum, nifi prius fubtorreatur. Et exlauribacca eodem au
tore generabitur oleum. Tum tu quibus uteris uerbis ? Ignis,
inquis, aerem generat. Ergo ignis generat. Non ergo confumit
igiiistotum. Generat autem aërem. Ergo uitae dator eft. Acr e
nimuiuittibi.Eteritignisomninöhicinftrumentüanima müdi,
 1 у с и у з с АЕ s А к s cА С 1 сЕ к

quae tibi generat.Cæterùm eò abittuainterrogatio,atque fi dicas:

quare nön generat homincm ? Quaenam uerò eft utilitas, fi pro
pellit pabulüm fuum? Aquam enim propellit hic:at eum alebis a
qua fuprà. Praeterea non in rem eius eft,cùm facit hoftem fuü ua
fidiorém.Nam quandiu eft cum aqua aer; leuius eam poteft expu
nare.Eftenim ihter ignem &aerem fymbolum, caliditas. Quam
in eo fidetrećtas:atesttenuitasfaltem:qua diſponitur aqua ad fa
ciliorem, celeriorémque opprefsionem. Quaeris cur non gignat
ignis pingue,cùm aqua3vuátu.Quaerâ ego,quare calorille tuus,
qui pingue generat ex igneo,non gignat equum. Quòd fi calor
natüralis externoiuuatur igni ad generádum:non eft dubiú, quin
fiat unum ex utroque.Iuuari autem, quemadmodum dicebamus,
in Septétrionalibus uaporariis manifeftú eft: in quibus pufilla gi
-gnunitur animalia etiam eo tempore,quo extra in aerefrigido nec
öriuntur,& orta occidunt. Nudus igitur naturalis calor fine illo
igneo ſegnis eſt,abilloauctusuiget.Adhæccùm Cæſaris anima,à
. subtiliß Catonis anima non differat fubftantia, eius calor ab huius calore
differet quantitate. Eadem enim in utroque fpecies aequalis. igi
tur * quoque erunt æqualia. Quocirca etiã naturalis ca

lorneceífarið.At calor manifeítuseftin alterutro maior: ergo a

lius erit calor à calore illo.Nö ab aqua:tantò minus ab aere,quem
facis frigidifsimum:minimè uerò à terra, quae tuis priuationibus
abste bruta fànè faéta eft:ergo ab igni.Ignis igitur compofiti erit
欄rincipiú. Quid? Propellit,inquis,aqueüignis: At non pellit ille,
appetit.Appetit autë,utituuis,pro pabulo.Id quod etiá eueni
re uidemus oleo.Quòd fi tabulae cuipiâ infpergatur, atque in eius
medio pruna ftatuatur:fugit, atque ੋpoteft, prunam relin
quit:ficut alibi diétum eft.Fugit enim populatoremfuum.Illa non
intelligo.Depafcitur ignis pingue humidum ligni: in quo, dum
uiueret,calorinanis fundatuserat. Latet me,inquam, cauffa, quae
te adegerit ad tragicum illud epitheton: inanis. Vcrùm omitta
mus nos harum delitiarum reprehenfiones. Illud magis urget.
Vitalem calorem cùm in humido fundatum fcribis, 醬業
eft ex uulgata hominum opinione,tamen de te fubtili quaerendü
eft: quónam id fiat modo:fitota planta uiuit,in tota planta non fit
uitalis calor.Viueret enim plantafecüdum quid.Aut illud humi
düeffet plantae cor,in quo habitaret anima effentialiter: cuius uis
器artibus caeteris, non autem fubftantia,fuggereretur.Quanquam
huiufmodi animae Regiatu cum aliis meritò caftigati eftisalibi.

2. Ancalor naturalis augeri poßit.

м Ах і м. А.
 рв sv в тt r i т А т в л р е А к р л м vм. 49

M A x 1 M A reftat difficultas: an calor naturalis augeripoßit.

Naturalem nunc intelligo, qui prima,ut uocant, radicé gefieratæ
rei uitae inftrumentum eft. Negant eiuspabulum uel augeri,uel fi
minuatur,tantundem reponi poffe.Si enim ideueniret, non fieret
generati diffolutio, quae dicitur mors. Quotidianis enim füpple
fnentis reficeretur ita,utfemper effet integer , quantufquantüsin
ipfisfuerat primordiis.At animantes primü decrefcere,poft aetatë
ftatam:deindetabefeere:poftremö uidemusinterire.Robuftifsima
fànè ratio:fed quae & aliarum obieótu rationum debilitetur:&fà
pientitollaturrefponfione. Rationes hae.Si manet eadem humidi
radicalis, ut uocant, quantitas:non eftcaloris pabulum. Siipfum
depaſcitur calor:non augebitur corpus.Ataugetur.Practereaſire
poniturin augmento,aut interalendum,pars eius partis loco,quae
à calore conſumpta eſt, eáque eſt cum cæterisuniuocapartibus:
erit etiam uniuocaforma: quare etiam accidcntia. Calor igitur
augebitur ipfe quoque. Poftremò corpore extenuato, atque refri
gerato,ubialimentiacceßione redintegrafcit calor: quærendum
eft,an qui accreuit calor,fit eiufdéfpeciei, atq;is,cui hic adiun&us
eft.Sifitidemfpecie,augetur ergo radicaliscalor:finonidem,non
unus igitur. Erunt itaque duo feparati caloresaétu. Quare& duo
habeāt fubiečta, #ီ eft. Quocirca&formas duas. Non enim
diuerforum fübieétorum una poteft effe forma, fed unius. Igitur
duo erunt animalia,non unum:uel homo,uelequus.Aut &in ho
mine,&in equo aliquid eritanimal, aliquid non animal. Hae funt
ex aduerfo rationes noftrae.Nunc refpónfionem uideamus, quae
uerfàtur in paucis. Laborat agens naturalis,&in agendo patitur.
uamobrem tametfi animae uiseft eadem: tamen inftrumentum,
ideft caloripfe,multo ufudebilitatum,atque,utita dicam,detritü,
nö poteft quod ab eo iurenaturæ exigitur,perficerepenfum. Quo
fit,ut primore aetateuegetior: tum quotidiano agitatus opereca
lor,fiatuietus,ac deindeflacceſcat : poſtremò uerò etiã aboleatur.
EXERCITAT. XXIIII.

Salpetrae curinigne crepitet.

D exemit
11 benefaciant Salipetrae.Quitametfiignem concipit,tamé
nos ex tuisigneis difficultatibus. Ais, Salpetræ effe
terreum, ac proptéreain igneftrepcre. Non eft ea cauffa.
Nam fipropter terrämftrepit,terra magisftrepet. At non ftrepit.
An eft raritas?quá&xavr4rira,&avuo/ntw dicit Ariftoteles.Nó eft.
Non enim fungus crepitat.An raritatiiunéta partiü duritia?Nö.
- 1m
~
 I-V L I v 3 C AE S A R S C A L I C E R -

Non cnim pumex crepitat. Cum his igitur aliquid oportet effe,
quod pro caufa cognofcatur.Diuinus praeceptor in undecima fè
26. &tione quaeftionum, Sal dicit in igne crepitare,quia humoris 1n fè
plurimüm cótinet: qui ab igni attenuatus, fpirituofam induit na
turam. fic enim interpretor revua $7 u. Sal tamen aerem potius,
quàm aquam continere, aut faltcm plus aeris intelligas: qui igne
fcat. Quamobrem ex minori quantitate maior factus iifdem an
guftiis capi non poteft : atque iccirco parietes rumpit illicò. Qui
bus momentis acr eliditur ex illarum rcfiiitione difplofus. Id quod
& in caftancis, & in lauri frondibus, atque etiam iuniperinis eue
nit:in quibus flatus multus, aquæ minimum. Pumex autem non
di£ilit:quia totus intus peruius eft:neque aer illi captiuus cohibe
tur:fèd idem,qui circunftat foris, intus commeat. Longè peius il
Jud : cùm fonitus cauflam à bellicis machinis editi attribuis Sali
pctrae. Nam tenuißimum in puluerem comminutum cauernulas
amifit illas.Tonitru uero fit ex aeris complofione: quemadmodú
& in clamore,& in eo fonitu,qui aliquando conuiciáciet,aliquan
do rifùm mouet,fimulque nares ut occludamus, cogit. Nifi & ibi
1gсия. quoque Salpetrae inueniri quaepiam fuafèrit fubtilitas. Nam fànè
nullum in nubibus eft. Puluis autem, quem Ferrariae inuentum
narras, non edebat tonitru: quia fine impetu impellebat. Sonum:
uerö edidifle neceflario,uelanhelantis nares docent.
ΕΧΕR Ο ΙΤ. ΧΧ V.
An aer fit in miftis. De flatibus uentriculi.

v p R Aignem tollebasab elementorum cenſu: nuncaertuo

ediéto cxulatâ miftis. Aerem enim in miftis ullum eße negas.
->
Sed fieri à calido igneo non naturali,atque extrudi. Quocir
ca homines,quibus eft ualidus naturalis calor, flatus expertes effe.
Principiò quęrendum eft:cui Naturæ ius fit, aerem è miftis extru
dere:in ੋ nullus exiftat. Et dudum ubi aiebas, aerem ex aqua
gigni à calore ignis,atque exhalare:quidaerem appellabas? Perfè
Parationem enim ab illo educebatur. Quibus Naturae confiliis ex
elemento fimplici gignatur quicquam à non generante:non enim
generat ignis:gignatur,inquam,aliquid,quod non fit elementum.
contrad. Simplex enim aqua.Aut fiiion eft fiiiiplex,fed compofita,aer intus
continebatur. -

2. In uentriculo quare flatus fiant.

* *.
*N uentriculo uerò qui fatus fiunt, eorum neque calor igneus
*utoreft: neque alius, qui fit præternaturam femper:fed exçitan
- - - - tllt.
 рв s v в т і т. і т А т в А о с А в р А м у м. jo

tur magna exparte à calore naturali, quaſi aliud agente, maiori

bufque oppreffo operis,quàm quantum ponere queat.Quare uerò
->
biliofis câlorem detraxeris, nefcio.Sic enim fcribis. Qui uerò bile
abundant,& calidi fünt natura,modicum tum habent caloris na
turalis,& flatu abundant. At equidem memineram nefcio quo ex
capite Topicorum,cohaerere denominatiua cum iis, à quibus de
flexa efîent.Quodfi uerum eft,uerum &illuderit:quinatura calidi
funt,eos naturalis habere caloris, quantum fit fàtis ad eam deno
minationem confèquendam. Atiftitui capite cenfi,& naturafiüt
abs te calidi,& non calidi fimul. Illudis noftrae fimplicitati, atque
hebetudini,Cardane, captiofisargutiolis. Vt biliofusex bili calida
calidus fit,ex eadem non calidus.Pituitofos, ac melancholicosef
fe flatuofos,apud Galenum legeram, atque etiam in fcholis audi
ueram diuini præceptoris:biliofòs parum.Qui parum humoris,nö
arum caloris haberent. Definitionem confulamus è Galeni uer
is.Flatus eft humor attenuatusà paruo calorc,quem difcutere nö
ualuit.At in biliofo tum mole,tum ui,maior eft humiditate calor.
Quin eorum ucntriculi cibos paulo delicatiores in cineré peruftos
diffoluunt: cuiufmodi oua , lac, & alia conco&tu facilia,fine ullo
flatu.Acutè uerò tibi contexere uidebarisea,quæ præféferrét ora
tionis inconftantiam, quo procul confpeéta parerent admiratio
nem. Sic enim duo illa componuntur. Biliofi calidi fùnt natura:
modicum enim habent caloris naturalis. Praeftigijfimile uidetur
hoc:nec minusillud. Nam quemadmodum circùlatores quatuor
oftendunt in manu globulos, quos fub fitellam, aut cyathum fèfè
miffuros profitentur: ac dcinde fub illa ipfà cotyla du6tantü, in
terdum uerò etiam nullus inuenitur: itatuin his.Sic enim fcribis.
Aliud eft dicere,ad generationem quatuor mifceri eleméta:aliud,
--
quòdin miftis,poftquam mifta funt,inueniantur partes his elemé
º>
tis confimiles. Refractiones hic, atquc corruptiónes omittamus:
hoc agendum eft. Elementa qui mifceri dixerit adgenerationem,
oportet eum item horü alterum dicere:aut quòd in mifto fùnt,uel
illa ipfa,uel illorü uicariae naturæ:autfinoniífunt,ubinam remi
ferint, quò fefe abdiderint , quid illis faétum fit:tum autem quare
non ſintin miſto,ſi ſunt elementa. Siquidé elementi eſtrei cauſa,
in qua ineft.Admirabili,uifèndóque fpeétaculo uel fènfùs, uel ani-'
mos noftros capis. Concurfum materiarum ad compofitum, ut
uocant,conficiendü:quae tamen in ipfo reftitent ueftibulo, nec in
grediantur.Aeré igitur pro effe&ore compofitorú corporum àte
ftatui neceffe eft.Scd& illud, quodfubdis, falfüm eft. Aqueas, ac
terreas partes manifeftò uideri, cùm feparantur: acreas,&igncas
non item.Quo in loco miror primú fubtilitatem tuam. Ecce mor
n IJ
 1 у 1 1 уз с АЕ s А к в с А т. 1 с в к

tuo Caſare non uidetur intellectus ſeparari:ergo nullusinerat.N5

Cafg. uides hic aerem: nullus hic igitur eft. Nihil à fubtilitate alienum
magis, quàm exempla,& inductiones , quae fenfuum munimento
fulciuntur.Etenim optima, acfubtilißima quaeque rerum, aut fu
giunt,aut fallunt fenfum.Tametfi non hic.Ná quid illud eft,quod
ab aqua feparatur,atque abire uidetur?Aqua?Nequaquam. Haud
enim afcéderet.Eftigitur & aer,& ignis,uti fuprà dicebamus. Quae
uidentur, quia nonnihil adhuc, tanquam à matrice, retinent ab
aqua denfitâtis: cuius naturae exhalationes illae quoque funt, quae
pro certis principiis meteorum fumpfit fibi diuinus Philofophus.
contrad. Vt in រ៉ែ uideas,quàm tibi conftes, ubi admifces terrâ: qui
ſuprà duo tantum ſtatuebas principia generationis, Aetherem, &
aquam. Ifta uerò ម៉្លេះ ut quideunt ad illam compo
fitionem? Sanè quafi iniquifsimo fœnoreuerfuräfacere coguntur.
Itá ne uerò tandem appetunt illa generationem, uteorum unum
corrumpatur ? An hoctanquam ciuisit in comitiü:ut magiftratü
creet,ipfe abeat? An quemadmodum metallarijfine plumbo quae
dam,aurifices abſque argento uiuo nequeuntà Naturaimpetrare:
atque illa abfcedunt,neque inftitutum opus ingrediuntur: ita Na
tura defeétafuis artibus terrae nequit aquam commifcere fine igni,
atque aere, quorum opera opere defunëta non indigeat: eáque ic
circo ad quaedam releget loca,donec adalia molienda euocentur.
- ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο ΧΧVΙ.

Animalia ex putredine qui calor elaboret.

P.modum
R Q v A M pulchrâ nunc aggrederis contemplationem. Sed
omittis:cauffam nö ueram ftatuis.A calore,inquis,
generali, id eft àSole, non à calore putrido fiunt animalia
ex putredine. Quia idem fit diuerfis locis. Vna igitur, eadémque
cauffa.Nemo negat à Sole confieri:quin nos etiam ab aliis fiderib*
deducimus opus illud. Quin ad hominis quoque generationem
adiungit SolemPhilofophus. Eft enim cauffa uniuerfalis. Cæterú
ne hic quidem fubtilitas. Ignis fit idem in diuerfis locis: ergo eadé
cauffa.Falfum.Fit à Sole ex cauo fpeculo:fità motu. Ergo motus,
& Solidem.Quin à materia neabeamus.Apesèuitulo fit:in aluea
riis fit:igitur una cauffa.Falfum. Excluduntur Seres in Sole:exclu
duntur inter mulierum mamillas: ergoidem calor ? Excluduntur
Pulli à matricis cal9re: excludütur ab igni: ergo caloridem. Hoc
áut falfum eft,&falfum hic argumentuih:aut üerum hoc,&fuprà
falfum, ubi negabas. ប៉ារ៉ែ cur cx afino crabrones, ex equo
ueſpæ,
 г в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 51
' uefpae,exuitulo apes? Quia enim generalis calor ille anguftatur ad
ſpecié à calore putredinis.Eſt,fateor, putridusille calor extraneus
uituli cadaueri:at non eft apibus extraneus,quae ab eo progignun
tur:haud alio fànè modo,quàm quo eft extránea uitulo apum for
ma.Non eft igitur igneus putridus,neque in ficco,ut dicebas. Ne Pulchr.
ue duo funt calores putridus, & naturalis: fedunus putridusca
aueri, qui à Caelo,fiueàSole impreffuseft cadaueri: ut fit apibus
naturalis. Nam ſi calore Solisputrefit cadauer, non eſtaliusà So
lecalor, qui gignat apes. Iccirco non gignuntur, dum putrefcit,
ſed in fine putrefactionis.Sic è contrario naturalis calor oua cor
rumpithypenemia, fiincubentur:quae extraincubatum nondum
corrüperentur.Neq; enim eft proportio, refpófus,cóméfùfue reci
pientéinter,& miniftranté. Ex his apparet,quod& dicebamus:nö
effe ueram opinionem illam tuam:putridum calorem eiufdem effe
generis cum igneo.Nam neque extuis definitionibus, neque ex re
ipfà uerum eft.Putridum calorem humido definiebas,ignéum fic Contrad.
co.Ex re autem,qui putridus calor eft fuus cuique certae generatio
ni,certóque corpori,aut fpeciei defignatae naturalis. Eft enim fub
formae pötétia cadaueris putrefa&ti.Nihil quod eftin Natura,prae
ter Naturam eft.Quod alibi diximusex Philofophi fèntentia. Sed
quodhuic non naturale,illi erit naturale. Si obiicias: uenenorum
effeétorem effe: quidtum poftea ? Quafi uerò non aconitum, non
toxicum femine prodeant certa propagatione. Adea, quae diéta
funt, adducet aliquis non incommodè Ariftotelisautoritatem ex
libro De miftorum affeétibus. Ibi enim duplicem facit cauffam
utrefaétionis:frigus,& calorem. Satis uerò eft, fi calor alienus fit.
taquetum ab aere,tum à Sole,ficuti fuprà dicebamus, putrefiunt
corpora. Si igitur àSole quoque putrefiunt: វ្នំ
caloris autor
erit uitalis calor. Neque procedere poterit ad uermiculi genera
tionem,nififibi gradum fecerit perputridum.Putrefaétorüm uerò
generationem,eiuífquetum modum, tum cauffas habemus in ter
tio De generatione animalium, & in difputationibusfuper fepti
mo,atq;duodecimo diuinae Philofophiae:ubi dicitur,Solis,aliorü
que ဂျွို calore per hacdiffuſo, atque in hac infuſo gignio
mnia, quæcunque non fiunt è feminibus. Nimirum feminãquo
queipfà ab eodem quoque盟 calore, quo ad actum reducan
tur.Id quod in eodem duodecimo difputatüm eft. Sed uerba diui
ni praeceptoris apponamus: funt enim non folum ne&area,fed
etiam plena diuinitatis: täy αυτομάτων γινομώων γίνεται αδεν σνπέμόνον,
αλλά πήίμουον, η Jε σήψις,και το σησήονπεείτjωμα το πεφθέντος Εί.εδεγγα εκ
παντός γίνεται, καθάτη εδ εν τοις ύπο τέχνης δημιεςγημώοις. ε.δεν γαρ ανέδει
πιέννώ δε το μυ η τέχνη ή αχgήσων αφαζί,το δ' ή φύπι . Vbiuidescun
n 11]
 1v t i v s c AE s A R s c A r I c E R.

dcm calorem à putrefa&tionc promouentem fèfè ad opus co&io

nis . Coquit enim partes quafdam, quas fèparat ab incoétilibus.
Deinde praelucet nobis, ducitque captosauribus, atque animo in
abdita Νatura myfteria: γίνεται Jε εν τη γη, και υγιή,και τα ζλα,και τα
φυτά.διατί,οι γημιουτάχειyύγιόν,εν θ' ύδαππεύμα,ει δε το παιπ 3ερμότητα
ψυχικών. ώς πότιν πνά ταύτα -ψυχής άνα +x*;».Hic igitur declarat illud
fuum:Sol & homo generat hominem.At in libro de affèótibus mi
ftorum: και ζώον εκ εγγίνεται εν τη πέψει,ώστες πνές ταπν, να εντή αποκείσει
σηπιμών εν τη κάτω κοιλία. άτα επανέρχεται ανω. Vbi uideturcontradi
&tio, quando ncgat in coétione gigni lumbricos , fèd in fuperfluo
sub til. ੰ excremento putrefa&to. Nulla tamen contradiétio eft.
Scdin ea negat fieri coétione, quae deftinata eft ad alimentú confi
ciendum.In excremento autem fieri dicit,fèd ab eo calore,qui po
fteaquam materiam putrefecit, agit in quafdam partes opere fepa
Subtil. ratim dicato uermium generationi.Quòd fi in uentriculo quoque
putrefcunt aliquando fùcci : ibi 鷺 gigni illos , à fè patietur
Philofophus extorqueri: modò alius finis fit, quàm humanarum
partium gcneratio.Sed hic non paucas omittimus difficultates.
ΕΧΕR Ο ΙΤΑΤ. ΧΧVΙΙ.

An aer fit neccffarius generationi.

E R,inquis,non fuit neceffarius generationi. Qtiia neque ut
pateretur:non enim calor patitur:neq; ut ageret: quiä alius .
iam caloragit. Oportebat te prius demonftrare: ĝuöd per
folam actionem,quæ à calore proficifcitur,fiat miftio. Mötus qui
dem ab eaeft:at aliis quoque opus habet motus is ad peragendiim,
quod occoepit. Nam & glutinatio neceffaria eft duris:& præféri
ptio fluidis: & proportio utrifque tum inter fé, tum ad calorem i1
lum. Ac glutinátio quidem conficiebatur ab aqua, praefcriptio ue
rò à terra:horum mutua proportio per certam quantitatem: pro
portio cum calore, non folis potuit quantitatibus defignari, pro
pter caloris illius diuinam,horum humilem naturam. Quare mc
dio corpore tanquam fequeftro restranfà&ta eft, cuius affinitati
comrnunia quafi pignora crederétur. Is fuit aer, commune quid
dam habens cum igne una ex parte, cum aqua ex altera:ficut àqua
cum terra. Vt ex ifta uicinia facilior effet çalori difcurfus in ipfis,
& paratior tranfitus, ut diuerfa coniungeret. Acquemadmodü in
commcrciisgentium uel nulla, uel minus firma fölet effe concor
dia,nifi fit aliqua fimilitudo, quæ fit autor conciliationis: ita nein
clemcntis quidem inuentus eft à Natura modus, quo poflent ele
menta,
 D E S W B T 1 L I T A T E A D C A R D A N V M. 52

menta,& cöuenire, & conſiſtere:niſi diuerſa qualitates à ſimilibus

componerentur. Itaque non, ut ais,pugna fieret:fèd fieret, nifi ex
multis unum fieret. Sic Philofophus animam cum corpore, quafi.
glutino quodam committit,atque in unum coire facit : quod cor
pus excipit è Caelo demiffum. Declamas, aerem non effe elemétú,
fedà Naturafaétum,atque inftitutum, ad recipiendos fiderum ra
dios,eorúmque uires: quasin hactranfmittatinferiora. Quapro
pter eo anno,qui hunc,quo fèribebas,antecefsiffet : adeò fiiifîè ae
fem infrigidatum, ut Arancios omnes interfecerit in Liguria. Er
go frigoris autorestui quoque funt Cæli: ac eius quidem frigoris,
çjuod fit efficiens aliquid:non ಶ್ಗ fit entis abentia,fiue priuatio.
Nó eni frigiditate fua fecit aer hoc: Népe aliis annis eadétépeftate.
idé aer,idé fuit Sol:fedà corporibus cæleftibusfaétü eft.Qüãobré
quòd calorem Cæli efficerët, calidos cùm faceres:eadcm ratione,
qui frigus faciant,frigidos dicas,necefle eft. Quapropter cùm fint
ánimati,etiä frigus ipfum fentient,& calorem. Non igitur iniuria Ludiť
eis à contiguo igne metuebas . Sed iam definas noftratia ad illos
fubuehere.Malim,ut de Homero ait Cicero,Caeleftia ad nos.Tur
bulentar^ quoque inconftantiam tuam uiderint eruditi. Qui cùm ; Contrad.
aerem per fé fua frigidum natura fèmper dixeris, & à fideribus ac
cepto calore temperari,atque aetherem fieri: nunc tu ille idé eun
dem ponis calidum hic, præter illum caeleftem aetheris calorem,
atque alium ab ipfo aethere dignofçens.Tam paucis, tam paruis&
mómentis, & interuallis absteipfò alius ac diuerfusabis. Mox e
nim fua effe qualitate frigidum ႏိုင္ဆို' . Etfalfum eft, calorem non.'
pati.Patitur enimâ frigido,atque ab eo temperatur: tum humido.
terminatur,ſicuthocàſicco.
2. De aere efHato.
v v l G A T v M uerò argumentum efflationis ore uelangufto,.
uel diduëto, ad aeris ftatuendam frigiditatem, multas patitür ob.
ieétiones.Aer, inquis, ore lato exufflatus calidus eft,quiajntus à.
pulmone calefactus:fiigidus autem,fiangufto expellatür ofe:pro
pterea quòd in fua permanet qualitate. Omninò igitur aeremifri
gidum effeautumas,At quare non fentis aerem illum frigidü antè,
quàm buccis propellas?Reſpondebis fortaſſe: circüfuſumaerem à
calore noftro calefieri, atque iccirco non immutare fènfùm. Ita
ue mota manu nouum aerem fùo cüfrigorefèntiri : ita demum,
; celeritcr manustransferatur: antè fcilicet, quàm à manu aer ca
lefiat.Sedaduerfus hanc fèntentiam facit mánuum motus,fifen
fimtransferantur.Frigidum non fentiunt aerem tunc, cùm tamen
in rccentcm tranfèant: quem tam pufillo tempore nequeant alte
---
 1у с і v s c Авs л к всл и тсвк

rare.Praeterea aeftiuo tempore, feruëtem aerem flabellis uentilatú

refrigerari,notum eft. Quam rem buccis quoque difflatum à mo
tu pati,dicendum eft:non autem recentis aeris renouatione. Ete
nim fub Sole feruido ubique calidus eft:motu uerò alius deprché
ditur.An igitur frigefcit per motum? At per Caeli motum, & eum,
& caetera omnia calefieri,ueftra omnium fententia eft.Statuendü:
Aerem fua natura non efle frigidum,fed noftri corporis calori cö
paratum.Iccirco fèntiri illum, qui nos ambiens, noftro contaétu
non fit concalefaétus:id quod fit in manusträflatione. At leniter
mota manus,atque in alium reduéta locum, ibi eum frigidum cur
non fentit?quia Ieni motu illo fecum haerentem trahit aerem:neq;
nouum fine illo medio inuenit,cui occurrat.Vnum reliquum eft:
quod neque ab aliis, neque abste aliorum caftigatore in tuisiftis
cenfuris,autfupplementis inuenio declaratü. motus aeftiuú
refrigeret aeremi. Id fit: quia calor ille nimius, faétus per Solis ac
cefsionem,quo aer calidior eft,quàm fuapte natura erat,calorille,
inquam,difcutitur,atque dif$ipatur. Vtrum igitur ? Calefit ne, an
subtil. frigefcit aer motu?Vtrunque.Nam qui aer calidus difturbatur,ra
refit. Ab eo igitur multae calidae partes auertuntur. Ibi propterea
frigefit. Partes uerò aliae partibus illis dif$itis circunftantes, con
denfàntur : quod& in fàgittae fit traieétione : atque concalefcunt.
Propterea quòd multae aeris partes in unum cogütur: atqueiccir
co multus calor,cuius illae funt fundamentum. Haec hunc ad mo
dum refoluimus ad primam ufque cauffam. Neque enim placent,
quae in uicefimafexta, & in tricefimaquarta feétione legimus. Ex
dris anguftiisparum prodire aeris, multùmque peregrini aeris ex
citare.Juamdbrem illius calorem ab huius externi fiigore füpera
ri.Tubulü in os indas,pcr quem efflaueris. င္ဆိုႏိုင္ရ
quamproxime
exitum admoto frigidum percipiesaerem prodeuntem:cüi tamen
nihilaeris extimi füerit admiftüm.Sed ab hac difficillima quaeftio
ne ad aliam non minusmoroſam tranſeamus. -

ΕΧΕR Ο ΙΤΑΤΙ Ο ΧΧVΙΙΙ.

De motu proieétorum. Motus uiolentus quis.

C nesprofitearis:negéfque,
v M hisin libris non nifi puras, fimplicéfque demonftratio
abste ullam difficilem introduétâ,
aut tentatam quaeftiónem: miror quare huc attuleris diffi
Inconfº. cillimam. Praefertim cùm fit adeò perplexa,ut à nullo Ariftotelis
interpreteillius fententiam intellećtam fuisteiaćtes. Quærunt igi
tur. Lapis à manu proieétus à quo tunc moueatur, cùm à manu
amplius non tangitur.Ponisprimam rationem, quae eft haec. Aer
fua
 рв s v в т і т. і т. А т в А р с А в р А N v м. у3
fua mouetur forma,ac proptereaimpellit. Quam opinionem ubi
recitafti,quòd ab aere,inquis,moueatur, indicio .器 poteft, quod
non tangensfulmen arbores, tamen profternit. Quo in loco mi
rari coaëtus fum genus hoc affertionis. Nam fulminis impulfù aer
arborem affligit. Antecedit igitur : ſdque non ſponte,ſed inſtäte,
atque haerente fulmine. At in motu proieétionis aer fequitur rem
próieétam. Non poteft autemfequi,nifi aer, qui lapidem antece
dit,pellatur.Simuligiturfit impulfio,&aerisantecedentis, alapi
de,&lapidisab aere ſubſequente.Sed non poteſt ſubſequésaerpel
lere lapidem,nifiantecedensâ lapide pellatur.Quaretanta eritan
tecedentis ſubſiſtentia, quanta វ៉ែ inftantia. Quin refi
ftentia potior,ac maior erit,quia eft naturalis,quàm inftätia, quia
eft non naturalis. Non eft enim motus aeris in re&tum, naturalis.
Ratio haec igitur nulla eft. Secüda Platonis opinio ferè eadem eft.
Aer,inquit,lapidem fubfequens fuccedit in lapidis locum, ne de
tur uacuum. Concedo. Sed cùm dicit mouere,nego. Satis enim
habet,fiiifiplet,ne uacuum detur. Hoc autem fiori mouet.Nem
pe nö moueretur aer,in eum fubiens locü, nifi moto lapide.Qua
re ſemel completo loco, lapis non moueretur. Terminatur ſanè
motus ille completionis füperficie lapidis. Non igitur pellit. Nam
uodaddis tu impetum,tuam fèntentiam cum accefsióne hac illi
afcribis. Cum enim lapis extra manum eft, non ampliusà manu
tangitur. Cui fiaddas impetum,iam aliam adiungis cauffam. Hâc
illiusfententiae confutationem à nullo mortalium, praeter quàm
abstegloriaris intelleétam. Quam tamen uides noftra hac opella
longè luculétiorepcnè piétâ demöftratione. Sed & tertia parum
abeít ab utraq;. Scilicet ea quoque fulta eft uacui ratione. Vt quia
priorem locum relinquit lapis: in eum fèfè det aer fèquens, atque
itaimpellat.Ariftotelis ratio non à motufèquentis aeris, fèdà ceft
fione antecedétiscauffam arceßit.Quia pulfus aer àlapide eadem
pellit impulfioneeum,qui antefeeft:tum ille alterum porrò,atque
is quartum. in loca fubire lapidem neceffe fit.'Quam itém
feritentiam fcribis à te uno omnium cognitam, atque perceptam.
Tum uerò ais:nos magis indigere (fic enim loqueris) primâ opi
nione.Manere enim in lapide proieéto uim impreffam: quemád
modum calorem in aqua.At,ôCardane,à nobis quoque pueris o
'lim, totius fcriptæ ignaris Philofophiæ refponfufn excidit. Vim
impellentis nerui reliétam in fàgitta. Cæterùm uerba audio: quo
nam id fiat paéto,nondum mihi contigit audire. Non enim con
uenitexemplum:tametfieftamaximo Philotopho Themittio po
fitum.Sanè calor accidens eft in aqua generabile ab eo accidente,
quod
. ノ
fubignis agit forma. Atuis moüens quo modo exeat
- Ο.
ex a
 iv 1 1 v s cABsA R scAtt der
nima mea,utin lapide infidens agat ? Neutiquam calor ille, quod
eft animae inftrumentum, generat in lapide calorem, à quo tan
diu moueatur, quandiu in eo uiget. Facile te tribus ੰ ucr

bis extricafti: at nos Peripateticos ignaros euafionis, inopes con

filij,tuam fidem implorantes, noftris irretitos laqueis, atque im
С plicatos reliquifti, ac potius deferuifti . At enimuerò fi uerba tua
funt Auenrois uerba in quarto Phyficorum:ifti tuae fatali gloria
tioni nullus eft iam relictus locus. Scripfit ille fic. Cauffa in motu
lapidis poft fèparationé proiicicntis,nö eft fucceßio aer.s,fèd träf
latio ipfius aeris. Et eft haec fentétia Ariftotelis, ut d:claratü eft in
82. libris Caeli & müdi, & in ultimo libri huius. Intelligit auté oétauü
35. 28. Phyficorum,acfecüdum,& tertium de Caelo. Ecce quéadmodum
non per impulſionem inſtantisaeris, ut Plato,ſed per ceſsionem
impulfi:cuius in locum fubeat aer, ne uacuum detur. Quae tamen
ratio nequaquam nobis fàtisfacere demonftrauimus. Non enim
poteft antecedés aeruelocius ಖ್ಖ moueatur lapis,à quo
fèmel impulfus eft aer ille. Ná quo modo moueretur magis, quàm
ipfum mouens moueret? Itaque maior eft difficultas ad intelligé
ម្ល៉ោះ naturafultus aer fubtrahat fèfè lapidi, à quo non eft per
fe pulfus:quàm quomodo lapis à non tangente manu moueatur,
quae illum per fe primò pepulit. Quod autem nunquam pellatur
aer à lapide,patet.Succedit enim,ut aiunt,lapis ne uacuum detur.
Qui fiimpelleret,non folum impleret uacuum,fed etiam occupare
Acutiß. uellet plenum.Neque uerò magis pulfus eft à iaciente aer, quàm
lapis.Quare eodem modo de motu aeris abeuntis,quaerendum eft:
quomodo delapidis motu quaerebatur. Neque illi fubfcribo fènté
tiae , quae dicit: Aeris, & aquae naturam effe eiufmodi, ut femel
mota, deinde porrò feipfà moueant. Tametfi eam ftatuit Auérois
39 ex Philofophifèntentiâ in quarto Caeli, & aliis locis, quos fupra
memorabamus. Non enim deorfum motus aer, porrò magis eor
fum mouet fefe,imò uerò reciprocat,& redit. Qua indu&tione in
telligemus effe falfàs probationes. Etenim quod in falo uidemus,
fluétuationibus, agitationibus, uento,aut alio ‘. ceffante mo
tQre, motum etiamnum perfeuerare: nihil concludit. Nanqueà
Planicie fua cùm dimouetur aqua ita,uteiusfuperficies amittãt æ
subtil. qualitate: amoto motore moueturadhuctamen,propterea quòd
quæ partcsextant,fuo pondcrc:quae depreffae funt, fuäleuitate ad
priftinam reduci planiciem expetunt,atque redintegrari.Quae ue
rò in gyrum aqua uertitur, eaſdem fecum affert,quás afferebat la
Pis,dubitationes.Parsenim propellit partem, feqüens anteceden
tem,&trahit fequentem 蠶 quia contifiuaeft. Mouetur
autem eadcm,qua lapis,naturae lege: in cuius nunc difquifitione
CUITMA
 р в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 14
eum multis laboramus. In feptimo Phyficorum demonftratur, Io
inter motum, & motorem nullum intereffe medium. Haec autem
loca,quae hic defignauimus,cùm apud Auérois&faepè legerimus,
& accuratè: non eftinuenta ea libri corruptio, quàmfcribis. De
animalibusenim nufquam ibi quicquamfcriptumieft, fèd delapi
de,&proieétione, agzng artiriesiiosos Platónis. Quin Auenrois
ipfe in eodemloco Phyficorum, poftquam eam, quam exfcripfi
mus,explicauit expofitionem, æquè atque tu ea gloriola turget:
uod non ex Themiftijpraeleétione,fed fuolabore difficillimiam
fententiam ex Ariftotelis eruerit uerbis. Vocat autem Arabicus
interpres tùràwmzne wor,fùccefsionem: Hermolaus apud Themi
ftium,reciprocationem. Ego neutrum. Neutrum enim id fignifi
cat. Nanque aliud eft,obieétio, & repercufsio contraria,aliüdáw
πznekaoir,ideftcircüfiftentia cuiufpiâ loco alterius. Quin mihi ne
graecaquidéuoxexplet animum.Eſtenim aeris meſsage, ideſt có
curfus,atque circunfiftétia ; ex qua fieri dicebat inceßiönem,atq;
ropulfionié.At uerò quid illa praepofitio, àyfi, defignet, nefcio.
on enim aduerfàtur motui, uel motae rei circunftantiahæc.Ne
que occurrit aer,fed ſubit . Nifific intelligamus," arì, uices indi
care:ut,αντί λίθου,όπυ ήν λίθος,εντάυθα η αδρπεειϊσάμενος. Αlia (ane uo
cis huius hic ratio,atque in Meteoris,& Quaeftionibus. Vbieftfri
goris,& circunftantia, & obex propter contrarietatem. Itaque eft
& artiaor, meſsaar. Ouamobremin uiceſimaquartaſeótione, ºw
'armeiiwrw,interpretaturTheodorus circumobfiftit. Pluribus cir
cumloquare fic: Aduerfa ui obſidet. In Olympiodori codicibus,
8 αντιπείςασις, reété醬 , &årnørefsaas,nouè. Nanquert meg
* uicinitatem quidem fignifiqat, obfeßionemnon fignificat.Quàm
- uerò ea rationul
la fit, fatis pate
bit demöftratio
ne. Sit leuiſsima
tabula,ex quaex
imatur orbistor
no , aut circino
incidente: ita ut
ſine mutuo attri
tu orbis ille in
tra illud cauum
circiagi queat.
Tabula igitur a
licubi defixa, ue
čté cum manu
o ij -
 1у т. 1 v s cАвs Ак s c А т. 1 с в в

brio illi orbi infigito. Quod manubrium fingulis utrinque fur

cillis fuftineatur. Tunc manifefto uidebis, circumaétum orbem
intra illudſpatium tabulae orbiculatum, mouerià moto motore,
nullo aere impellente. A, tabula. B,orbis. c,ucétis.p, manubrium.
E E, furcillae.Non enim tunc in motu circulari locus erit aeri im
£ellenti. Iam ipfè aer inter orbem,actabulä adeò exiguus, ut nul
las uires ad fictum illum motum fit habiturus. Et ipfius orbis poli
tiſsima lacuitas neutiquam à circunſtante aere agitationis inſtiga
tionem recipere poterit.Ad illam uerò fentétiam, quae motus im
preßionem ftatuebat in moto, quia tu nullam adiungis fubtilita
tem:uideamus an ex Philofophu thefauris aliquid momenti pofSi
subtil. musafferre. Omnis actio aut eftforma accidentalis,à qua nönun
quam opus apparet manifeftum,atque etiam extat, ut nauis com
paétio:aut perit,haberque finé ipfà cú cefsatione, ut curfio.Quae
dam media eſt:ut 醬 Motio igitur forma eft, in mo
to impreffa: quae fublato priore motore etiamnum fèruari poteft.
Priorem dico,à quo forma illa impaéta eft.Non enim neceße eft,
efficientem cauffâm fimul exiftere cum fuo effectu, quod afferere
fruftrà conatus eft Auicena cum aliis metaphyficis. Neque quod
aiunt, uerum eſt:Tignorum,lapidumque diſpoſitiones, eſſe a diü
cffèétrices.Id nanque potius forma eft. Non eft, inquam necefla
rium,efficientes cauſas particulares ſimul cum ſuiseffectibus per
petuari: fèd tunc haererctantü,cùm efficiunt. Nempefàtis eft, eas
«lare formâ,qua nö folü funt, fèd etiam cófèruantur:quoad ex eo
rü materia excuf$is à fuo contrario qualitatibus, ipfà quoque for
ma exigatur.Solum primum efficienis,quia æui dominius cft, effe
&tus fuos comitatur:caeterorum nullum, neceffe eft : ac ne Caelos
quidem ipfos,nifi quantum illiusbencficio,atque indulgentia có
{equi pofiunt. Hoc enim iufsit ille, ut fui ifti uicarij prae fe ferrent
ipfius æternitatis imaginem. Atque haec quidem ex rationibus,
non fanè uulgaribus.Nunc etiam praeceptorem in primo de gene
rationeanimalium.audiamus: πάσα εργασία,και η κίνησις ή εχάτη ενυπάς
χε τελετή ύλη διον οικοδόμησης εν τοις οικοδομουμένοις. Sicartisipίius efle
alıquidin arte faétis:Eadem fententia infecundo dıfputantis'defa
cultate generantis.Affèrt enim à machinis exemplum iis, quae di
cuntur autíuzta: demonftrátque in moto aétionë remanere, quae
induéta fuerit à motore primiùm. Verba funt hæc: ***** u4/7/z
εκείνοκινά, εχ απ’όμενον μυ υδενός,άψάμενον μύπι. Quoniam uero Ρro
ieétionis motum hunc uiolentü effe dicunt:quidfit motus uiol§
tus,intelligédú eft.Multi enimfunt:pulfio,träétio,proie&tio. Pul
ſionis, ato proiectionis una eſt natura:differinrg modotantùm.
24. Aucnroisiii oétauo Phyficorum ait.Quod mouétur uiolétè, non
mo
 т в s v в т і т. 1 т А т в А р с А к р л к v м . Яf
mouetur:nififitei quies naturalis. Quod dete, uerùm nefit,fcire
magnoperèaueo. Non enim uidctur mihi. Multafunt, quae non
fünt in íüo loco naturali quiefcentia : quae tamen uiolento motu
moueri queunt, ficutifagitta, quæ furfumiaćta, uenti ui diſpel
litur in tranfüerfum . Sanè inter motus hofce duos non eftquies
naturalis:neque motus ille naturalis eft,qui prioré difturbat. Pro
pterea Philoſophiuerba fubiicienda ſunt. $6 á gíauor árnar ísau, ei
Αμή κινήσεται παρά φύσιν το ήρεμοω σεότερεν.Quarfinegligenterconfide
rentur,culpam creerit. Idquod facilè patet exéplofuperiore.Non
enim ponéda eftin uiolenti definitione quies.Neque eam uiolentü
anteire motum neceffe eft. Sed ita accipiendum.Omnem motum
horum inferiorum habere principium º quiete, aut poft quietem.
Nöigitur hoc magis cöuenit uiolento, ut peculiare, quàm omni
motui,ut commune. Sedfolum uiolenti effentiam declarari uer
bis illis, rue} cúay.Quare non debuit Auenrois uocem illam,natu
ralis,addere. Suftulit enim omnem excufàtionem, cùm quietem
naturalem praeire iufsit omni motui uiolento. Non eft pluuiæ na
turalis, in aere quies:tranfuerfo tamen motu differturàuentis.
2. De motu elementorum,& principiis eius. * * *

qy I A motionem in moto impretam fuprà diximus: hicillud

confiderandum, quod àfùbtilifsimo uiro fcriptum eft. Moueri e
1ementum រ៉ែ quia fit in eo principium pafsiuum : non seridadf.
a Item quòdin eo fit 醬 mouens. Idque ex Naturae defi /ecundi.
nitionein fecundoPhyficorum. Natura eft principium motus,& 4. Io
quietisin eo,in quo eft,perfe,& non per accidens. At, inquit,mo
tuseftin moto.Ergo motushuiusprincipium erit in potentia paf
fiua,quia in moto.Ridiculè, Principium motus cft,cuius non eft
aliudprincipium. At principijpafsiui, quatenus tale principium
cft,principium aétiuum eft principium primum,& uerum, & im
mediatum,tù %*y : pafsiuum autem eft, & %. Forma enim eft prin
cipium effentiale,utterra fit terra:& principium efficiés, ut .
fum moueatur.Non eſtigitur principium paſsiuum Natura.Tunc
enim materia effet Natura : & alia ಧಿ! effet, motor. Sañè illa
Natura non moueretur,nifi moueret haec.Ergo haec eftprincipiú,
non illa. Quia illahoc habet principium. Haec autem non habet
principium,fedeftprincipium.Verum eftigitur,in moto motum
&f{e:principium autem miotus in mouente:& per mouentem for
manì prinçipium in moto effe , quia forma in moto eft. Illa uerò
uerba Philofophus appofuit,ut fiaturalem motum diftingueret à
motu uiolentó:in quò'non eft principium motus internum, fed
о пJ
 1 у 1 1 уз с АЕ 8 А к всА С 1с в я

extrinfècus aduenit. Illa ergo uerba, & $$, nö defignant motü,

fed principium. Alioqui motus quoque uiolentus eflet naturalis.
Subtil. Non enim lapis uiolentè moueretur,nifi haberet principium re
cipiendi motum extrinfecus: ficut eft in Caelo. A&tiuum enim ad
idprincipium non habet, fedexternum.
EX E R C IT A TI O XXIX.

An aerpurusfęntiriqueat.
A i s : Aer ob fubftantiae puritatem fentiri non poteft. Nam fi
calidus euadat,ut aeftate:omnia calida ut uideantur,efficit.
Primùm haud cohaerent haec interfe. Non enim fequitur,
nos calida fentire, cùm fit calefaétusaer, propterea quòd ille pu
rusfit: nequeob eam cauffam,quòd ob puritatemfentiri nequeat.
Deinde quis omnium င္ဆိုႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏို
fènfum aufert earü rerum,
quae purae funt?An quodnegabas,confiteri cogeris:ignem purum
in fua Sphæra nö urere:nö enim fentiri, purus quippe eft. At aquâ
uram plus afferrefrigoris, nemo dubitat. Quid Caelo purius ? Id
醬 non $egrèy folùm, fed etiam &fòw dicit. Verùm de eo mox.
Nunc ad rem.Non eft,inquam,uerum:aeftate omnia uidericalida
propter aeris caliditatem. Quinabaere calefaéta nö uidentur, fed
fünf. Sedneque omnia calefiunt ab aere. Nam neque in cellis,ne
que in puteis,uel uegetes,ueluinum, uelaqua, uel parietes. Quare
aquam frigidam eo fentiri tempore fcribis alibitu.Quam contra
diëtionem quis non uidet illa alia cumulatam ? Etenim fi calida
omnia per eius calorem uidentur effe , ac pro talibus fentiuntur:
fentietür ille prius in nobis à nobisipfis, aut natura, aut tempore,
aut utroque.
E X E R C IT A TI O XXX.

Quare aer efHatus conglobatur. De circulari figura

pulcherrima,&noua.
y E M E aer cum cfflatur,in rotundam eum figuram fèfè co
Hန္ဒြီိ quia figura eiufmodi capacißima fit,
atque iccirco robuftif$ima 鸞 quia prodiens aer laefu
: rae fe cauflae in Püéto exponat.Quamobrem pugnaturos, i&túmq;
excepturos,acPődusfubiturosin rotundamfefe colligere figură.
Mihi ueròlongè aliter uidetur.Cùm ab ore procedit äër,euiii ex
£erioris occurfu aeris æqualiterpenè obfideri. Cogitur ergo in eâ
formam, cuiuspunctufi mediü diftat æqualiter à contrário, aut
pro
 р в s v в т і т. і т. А т в л р с л к р м м v м2 і5
propemodum aequaliter. Haudigiturfuituêdicauffa. Quippe nő
{efe cogitille,fedab aduerfàrio cogitur.Repelliturenim.Præterea
cüid ubique dicas,aerem eſſe frigidifsimú,per accidés autem cale
fieri neceffariò,atq;etiá,ut ita dicam,lubenter fuá repeteret frigi
ditatem:ficut aqua દાંતઃ à circunſtäte aerefrigido iuuatur
adpriftinä,quäåmifèrat, recuperandi qualitaté. Nón igitur ad
uerfusfrigiditatéfèfè muniet ambitu figuræ robuftifsimae. Neq;,
ficut ais,curabit,ut fefe hoftisin punéto contingat. Extimus enim
aer,quafilamina ; nó eft:{ed aer arquè, arquè fufi
lis,ut quantü ille diffündatur exiés:tantü ipfè circunfundátur.Nö
驚 tångitur in punéto:nonfifè cogatin pyramidem. Sed neque
orbicularisfigura ualentißima eft,quia capacifsima,fed quia fim
plicifsima.Siquidé capacitas affeétuseft,fequés eâ uim, qua capax
eft.Eftautcm ea uisrobur,quodadhuc habét fui cauffam priorém, pukhem.
fimplicitaté.Non enim facilè diffolui poteft: quia eft continua,& -

unilinea:neq;pun&tühabet cognitü,aut defignatü,quodfit prin

cipium diffolutionis:ficut aliae figurae. Quaenim cömittuntur li
néae angulares, ibi definitaliquo modo trianguli cöftitutio. Defi
nitfànè,quiaadaliam lineam fefetransfert,ut quod ibi non poteft
effe,fitinaltera. Compofitae igitur figuræ in fuás fünt rcfofubiles
portiones,quae habent cómiffuras manifeftas. Quod in circulo nö
eft,propterea quòd ubique idem eft principium,&finis. Capaci
carisautem ratio eft,quia ab angulorum naturaaliena eft. Omnis
enim angulus interior,minor eft:fanèpars exterioris à quo capi
tur.Iccirco Polygonia oligogoniis capaciora: propterea q eo
rüanguli obtufiores.Refoluitur demonftratio ad illüd prinçipij: subtiji.
omne totum eftmaiusfuaparte. An uerò hoc principioaliudfit -

principiü prius ? In noftrisenim Nobilibus exercitationibus hoc

difputatüeft:utrü fit prius,continens& contentü,an totü & pars.
Nunchocagamus.Cüigituranguli obtuſioresplus capiât, angu
ftiores minus, quiahipartis, illitotiushabét rationé, obtufifsima
linea plurimum capiet. Haec autem eft curua. Iccirco circulum
nos,& polygoniam figuram dicimus, & monogoniam,& pan
togoniam, & agoniam, multis refpe&tibus, qui inter fe diuerfà
quidem funt facie,(èd mutuâ proportionem habétin natura una.
uid? poft tot,tam nouas,tam elegantes fubtilitates, éítne alia
fubtilitas ? Eft. Quia circuli capacitasplus accedit ad infinitum, Diuina
Ejnitum enim fpatium eft, quòd conçluditur: Infinitum, quod fùbtil.
non terminatur. Quare finitur quauis figura. Infinitum autem
extra figuram,perlineam quoquduerfum reétam: nam circularis
inferecurret,àutfè fecabit,aut intrafe definet: reéta autem non.
quamobrem ea quoque figura, cuius termini omncs accedent
 1 v l i v s c AE s A R s c A t I G E R

propius ad re&tamlineam, participabunt aliquo modo naturam

illiuis infiniti. Huiufmodi autem cft circuli extremitas, quia una
eft: ficut linea recta,una: Angulares,nö una. Non ignoro haec me
mihi canere,& Mufis. Nanque ut à uulgo abhorrent, ita uulgus
ab eis abhorrere par eft. Sed gratißimus eft labor, qui me apud te
doétif$imum,finé controuerfia,uirum exercet in nouis fubtilitati
bus. Nam haec, quàm ea,quae in libris de Caelo tractantur, an fint
acutiora, atque fplcndidiora: patebit ex utriufquc loci compara
tione. Illa uerò leniora, ab eius motu. Multis enim modis admi
rationem fui excitat in animis contemplantium. Prinus modus.
Quocunque motu moueatur globus,eandem fui generat in fenfu
ſpeciem:alia figura non item.Secundus.Superuno puncto in gy
rum motus loco eadem fruitur femper, quòd & pyramidi euenir,
fed circuli ratione. Idem globus fi mutat locum, aliam à fè figurâ
defcribit in aere, quippe colünarem. Simul uerò lincâ aétu creat,
quae in ipfo non eft, nifi in potentia,fuper planicie,qua labitur. fi
mul folüm corporum pro bafipunctum habct: quod eft maximè
admirabile. Quo fiat modo,ut quod non eft,fuper eo folidü quie
fcat corpus.Tertius.Vno,eodemque motu mouetur duobus mo
tibus contrariis, furfum,ac deorfum: fi fpeétas circumferentiam:
non dico de Caelo nunc,fed deglobo aeneo,aut rota. Quorum a
lia quoque fit contrarietas:quippe deuergens naturalis cít, fübiens
uerò non naturalis. quare uno motu duos efficit cötrarios motus
in corporibus,quae contingit. Quartus. Cùm fit unum corpus có
tinuum: eius tamcn partes aliae aliis celerius mouentur. Celerius
cnim duobus modis intelligitur : aut cùm in breuiori tempore
tantundem æquè fpatijoccupatur,aut cùm in eodem tépore plus.
Quae igitur ad ambitum partes funt,plus euadüt fpatij, quàm quae
ad axem. Huc nosauexit circuli capacitas: nunc ad aerem reuer
tamur.Quaero feítiuèfätis.Quamobrem aer illein capacifšimâ fe
feformam dct? Quid enim capere uult ? Pugnaturi uerò fèfè con
ftringunt,atq; coIIigunt:ut fèipfostcgant,üelfub parma, uel poft
enfcm: non áutem üt fint fortiòres. Ät i&tum excepturi:ut quam
longifsimè poffunt, abfint ab i&usinfliétu, atque intra leuia fpa
tia illius eludant illationé. Sub armis uerò quafi conftipamus nos:
ut ne armorum contaétu, cohaefione,infefsione tranfmittatur in
£Qrpus noftrum plagae noxa. Pondus quoquefubituri nequaquä
fphæricam munitiofiem meditantur: {èå operam dant, ut artusar
subus quam $oniun&tißimè cohaereant: ác quodammodo fiant
unum , quae laxamentis dif$ita erant membra.
EXER
>
 рв sv в т I и I т А т в л о c А к р.А N v м. 57.
-
EXERCITAT. XXX I.

Aer quis quae corrumpat.

Htur.Aer,inquis,interclufus
A v D minores perplexitates oftentant fefeexiis, quae fequü
corrumpit animalia, animâ ca
rentia conferuat. Liberautem,quae anima carent, corrum
pit. Exedit enim anima carentia motu. Ideóque perflato loco illa
corrumpit.Animalium calorem 蠶 ac refrigerat.Sed reclu
fus, dum non mouetur, quæ à putredine abfunt, illaefà conferuat:
quia motu carés non ಚಿ Sedanimalia,& quae putrefcere pof
funt,immotus manens,atque adeò putrefcens corrumpit,occidit,
ို႔ႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏိုင္ရန္သဖ္ရင့္ႏိုင္တို႕
& ueritati repugnant:&fuperiori
us,atque iis,quae poftea dicis,aduerfàntur:& contrariumfonant,
atque profitentur. Aere inclufo animalia corrumpi, falfum eft.V-
trum intelligis aerem?Eum ne,qui in peétore eft, fiprohibetur re
fpiratio:an eum,qui in dolio continetur obturato,in quo canis fit
conclufus? At utriufque ratio eadem,& contrà,quàm übique pro
fiteris.Affirmas cnimi: aeré effefrigidifsimü. Vtrobiq; igitur äere,
tum in peétore,tum in culeo, innoxium effe decuit fua frigiditate.
Sedinterit animal defectürefrigeratione.Itaque quandiu aer, qui
in uaſe eſt,perſiſtitfrigidus, non peritanimal. Vbiuerò ultro, ci
tróquetractus,emiſſus, cómeans, à pulmonibus calefit, moritur
animal. In carcere conclufi captiui non moriuntur: quibusnulla
feneftra eft,nullus ianuae hiatus: modò tantüfit aeris ifitus,in fpa
tiofånèlaxiore,quantumfitfatisaduicifsitudinesincalefcédi, at
que ad priftinam redeundi frigiditatem.Mortisigitur cani illi non
eftautor aer.Eadcm profeétò rationc canis extinguetur, fièfurno
trahat aeré adfpirandü.Sic in Lufitanorumnauigationibus nautae
aliquot ſub aequinoctiali pene animà efflarunt, quanquà medio in
Oceanoliberrimo Cælo :& nobispræfèntib* Itali quidáin Lipfiæ
uaporariis animi deliquiü pafsi funt : & de Cocali regis necatione
meminiffe potes ex hiftoriis.Neq; altera propofitionis pars uerior.
Aer inclufus anima carentia conferuat. Panni enim in arcis con
clufi corrüpuntur:exempti,ac liberiore permulfiaere cömodè re
creátur.Id quod nólatuit magnüillüSapientü ducé Hippocraté.
Ait enim in libro De naturafœtus.Stipatam fupelleétilem conca
lefieri, atque corrumpi. Quam ob cauffam in Hifpania ueftes in
tranfuerfà pertica pendulas habent. Tertia parsaeqùè obnoxia eft
» caftigationi.Liber,inquis,quae anima carent,corrúmpit.Exedit e
„ nimimotu: Animalium aufem calorem purgat. Vtrünquefalfum
eft. Tamenim corrumpit animalia, quàm anima carentia motu.
P
 -
`1 v . i v s c AE s A r scA EiGer
-
-
- - - -
-

ipfo.Rupes enim exedit,acputrefacit. At rupes tibi uiuunt. Hoc

ènim ubique mordicustenés.Sedalia quoque ex partefalfà eft.Nö
enim omfiia,quae nos uocamus inanimata, ab aere libero deftruü
tur.Non enimiaurum,autadamas:fortaffe nec cryftallus,necpor- ,
phyrites lapis. Animalium uerò calorem quonam modo purgat?
Aer, quo pérflamur, purgat ? Nequaquam:fed tranfpiratio. Aer,
uem haürimus,purgat? Nequaqüam:fedafpiratio. Non enim ef
醬 magis eft,quàm gluten, aut uncus, aut uehiculum : quibus
uel commiffa,captâuetrahimus: uel emittimus fordes. Sic aurum
inuoluunt argento uiuo : utinaurent illitu. Sic cum fumida mate
ria commifcétur ànatura,ut illam exigat. Quin abfqueaere exie
rint illifumi.Nam quare nö?Haud purgat igitur aer nos. Pulchra
eftin uicefimatertiafeétioneconfideratio. Si utres, inquit, pleni
funt carnibus,iîque multum inflati: carnes intusferuari,quia non
mouentur. Putrefcere nanque mota omnia. Verùm hocà nobis
ibi difcuffum eft. At maior obiicitur tibi moles. Vnico enim ex
emplo interimitur totafèntentiatua. Triticum enim fiue eft ani
matum,fiueinanimum,utrouis modo tibi facefsit negotium. Nã
que in Syris ftipatum non corrumpitur:at animata corrumpebá
tür:&inihorreis conclufis uitiatur:apertis feneftris nihil nocetur
ei.At canis in horreo conclufus, non interit. Ettamen plus opus
habet uentilatione.Quòdficaret anima, noxam pateretur abaere
foluto. Ouum autem, & inanitur in aerelibero,&putrefcitin ar
cellis. Qui è Graecia limones ferunt Venetias, in capſulis poſitos
lignorum ramentis,autfèrratura ftipant,capfäfque ipfâs occludüt
fèdulò. Cucumeresin Vafconia multis menfibusin aquafrigida
{èruariuidimus,faèie,&fuccorecentif$imos: quitum in cellis cö s
ditoriis,tum in armariis corrumpebantur.Siue igitur uiuant haec,
-fiue non uiuant,utroque impetu diruuntfententiam tuä. Sed ne
Cafig. que ſubtilis Philoſophiuidetur oratioilla.Motu exedit. Exeſionis
enim inftrumentum neutiquam motus eft: fedhumida qualitas,
quafoluuntur corpora.Quare fine aeris item motu, partes à parti
busabfiftunt primùmfubeuntehumido peregrino: mox etiam ab
fcedunt fua grauitate, atque dilabuntur. Actametfi non negarim
corpus aerisà motu ipfo áfferri: tamé fiproculà uulgo loquámur,
motus nonfertaerem:fèd autinternaforma naturalis, aut externâ
subtil. uiolenta.Motus autem uehiculum nequit effe corporis,cuius affe
êtus. Ad hunc enim modum illud quóquediceretur. Motu Caelü
ferri: quodeftridiculum fànè. ီ|ိ contrario potius, motus
Cælo fertur.Eft enim motusfùbieétum Caelum. Videamus, quod
•• reliquum eft.Animalia, inquis,non motus aer, atque adeò pütre
• fcens,corrumpit. Atqui clamares ubique, frigidißimum effe aeré:
In Om
 рв s v в т і т. і т. А т в - л о с л к р м м v м. 58
nö uideo,quare putredo in tuâ fcholâ poßitàfummo frigorepro- contrad.
ficifci:cuiüstu putredinis caloremfolum ftatuebas. Et in libro de
miftorum affeétibus,te to%ta%floy ayvSw,fcriptum eft.Quare ne
quetibiautoritaté,necfententiaefidem adiungere debemus. Prae
terea neutiquam uerum puto inanimata abaere ullo conferuari,
fedàforma.Eft enim ipfa,quafunt hoc,quodfunt.Effe uerò,& có- subtil.
ſeruari,acceptum fertureidem autori,eidémque principio. Nihil
enim eft,utfuprà dicebamus,aliud confèruatio, quàm effendi cö
tinuatio. Iccirco iisalimur, è quibus faétifümus. Quare, nifi me
fallo, non penitus obtuſè dicebamus alibi: uitam, ſiue conſerua
tionem, effe quádam uelutiperpetuatam generationem.Aerauté
non conferuat lapidem,qui non corrumpitur:fedfàtiseft, fidica
• mus,non corrumpit.Priuatio nanque unius aëtionis, non femper
ponitaliam: nififit contraria,& eidem agenti peculiaris. Neque subtil.
gubernator abfens naufragiumfacit : neque ueôtor,qui adeft:fed -

gubernator,quiadeft,feruat:ue&tor neque abfens,neque praefens,

quicquam. Abeftigitur in illis aeris noxa: beneficium nón adeft.
ôuòd fi dicas,à loco locata cqnferuari:fanèita efto aliquo modo.
Sed aer non eft lapidis locus, hoc acceptus modo : fedlocus com
munitantùm fignificatione,pro ambiente fcilicet.Verü,quodfu
prà dicebamus, conferuans locus eft,fuum cuiufque,v b f. Quod
èft mobilisipfius,quatenus mobileeft,perfeétio ultima: quippe in
quiete. Mouetur enim omne mobile, ut quiefcat. 盟etiam te
monitü uelim, ut pofthafce philofophicasperfunétiones, caueas
àmorofisiftislatinitatis affertoribus, atque etiá exaétoribus. Qui Caffig.
enim aerinterclufuseft,nifi alia addátur uerba,liber eft. InteruaI
les profectò eſtintercluſus aer. Omninò, ſiuim uocis attendas, id
fignificat:alicuius interiečtionerei, ab alia reexcludi. Sicanimae
ifiterclufionem Cicero dicit,non,inclufionem:fedgutturis angu
ftiarum interpofitu,'feclufàm fuiffe ab extimo aere. Quòdfi quis
ertinaciustüeri contendat culpam tuam,declamet,quantumue
器 melicet. Paucis ម៉្លេះ Latinae puritatis uim affequi, datú - -

eft.Omninò,inquam, aliud eft,inclufüs, aliud interclufùs. Caete- Caffigi

rùm ut hoc parùm curemus, illudferulae metuenseft: cùm in eo
dem ufu,atque fignificato,reclufum, dixeris. Idem effe recludere,
ac referare,etiam uulgò puerifciunt.Illos ergo Philofophos,quos
in tuisfcopis contradiétionum, & appellas Grammaticos,&pro
defpicatis haberi iubes, blandiore tibi appellationeplacandoscé
£o.Vtrunque enim tum natura,tumftudio funt confequuti: ut&
rećtè fapiant, & purè loquantur.
E XERCITA TI O XXXII.
Depefte. Qui populi peftcm non ßntiant. .
р 1]
 яу с і v s c Авs А к в с А т. и съ к

E c r E,confultóque fignatum uerbum infèruifti huic fènten

tiæ:Nulla pcftis faeuit ultra trienniú.Verbum,inquam, hoc,
faeuit, neccffarium fuit ad tuendam orationis tuae dignitaté.
Nam mollius fi fit,falfàm efficiat. Sunt enim peftiferae quaedam re
giones,à quibus aut nunquam,aut rarò auellitur.Tolofæ aliquan
39,& in prouincia tam diu perfèuerauit:utfeptennium fuperaret.
Non toto tamen eo traétu faeuiit. Quemadmodum contrà, certa
funt loca fèmper huius expertia malcficij.Qualis ora illa occiden
talis Aethiopiae, quae Nigir accolit fluuium : cùm tamen calidißi
ma fit.In Mäuritánia uaftat omnia: ubi remißiores aeftus, atquc e
riam niues locis aliquot. Quocirca non inutilis uideatur illa confi
deratio.Si enim tam in calida, quàm in frigida terrarum parte có
tingit:aut aequè frigus,& calorem pro caufsis habet, aut neutrum.
Iam uerò in feptétrionales populos adeò,*um faepè,tum uehemen
ter debacchatur: ut ម្ល៉ោះ agros integros exhauriat colonis.
Iccirco peftilentia captisaccidit interdum: ut neque urina, neque
pulfus differant à fànórum uel pulfu,uel urina: propterea quòd ue
nenum certis, compertifque qualitatibus nondum in cor fecerit
impreſsionem. -

EXERCIT. XXXIII.

An fèrpentum numerus fit praefcriptus.

s:Serpentesnom multiplicantur ultrametam quandam,
| Novi
quiafunt homini peftiferi. Cuius fèntétiae pars utraquie falfà eft.
Juippe & axioma, & cauffa. Quis enim tam bardusfit, ut præ
fcriptum dicat effe numerum uenenorum ? Nam fifit hoc, nulla
aconiti planta plus unico femincferat. Et fàtis quingentis Cicutis,
totidé ifiterirc fuerit neceffe.Omninò(quod equidé nollé) ridicu
la eft opinio. Nam ficft homini fèrpens noxia:non tam haec huic,
quàm fpecies fpeciei. Aut igitur fponte crcauit Natura fèrpentes,
aut inuita. Si nolens (quod dementis eft ) nequiuit operi modum
ftatuere.Si confultò,uoluit igitur hominiâ ferpente noceri pofle.
Neque uerò periculum eft, ne ferpentes humanum genus déleant
uniuerfum.Maxima nanque orbis pars uacat illis. Öuae uerò non
vacat, in ea fine praefcriptione generantur. Quòd fi pertinacius
haerere uelit quifpiam:eüm necéíïe eft, adalia propemödum innu
merabilia promouere fines huiufcemodi fèntentiâ:profectò etiam
adlocuftas. Profectò ad hominesipfos quoque,quiorum maxima
Pars quouis angue fumus peftilentiores. Nam qúanto eft animus
corpore potior,atque praeftätior:tanto eft 溫當 huius hofte
Pcrniciofior. Nolónüc in hominis inhumanitatcm declamare:id
unum,
 -

рв s v в т і т. і т А т в л р е А в р А м v м. 59

unum, qüod omnesfciunt,nötam dicam aliis,quàm mihi habeã.

Serpentüm morfuuita exui nos: hominis morfü, latratu, afflatu,
noftra q-ynia fimul cum uitainterire.Auferribona, mutilari cor- Pulcherr.
蠶 dignitatem:&,quod maximè deteftandum eft,animis
inoftris labes eiufmodi inferri,quibus perniciofae creatæ perfuafio
nes,& cum dedecore uiuere,& moriturpiter cogunt.Neque àma
lisboni tam queunt effe tuti, quàm omneshomines ab omnibus
fèrpentibus.Adea loca ne adeas. Aduenientes pelle. Irruentesin
terfice.Deniqueamoueincantationibus, medicamentis,telis. Li
cet idfine legum metu,fine capitispericulo.Ab impoftore,tyran
no,conuiua uenefico, quibus artibus cauere licet? Cum his énim,
atque etiam fub histibi uiuendumeft. Nec latet nos, utrapefte la
borarit magis patria tua nobilifsima.Ad cuius uaftitatem tot uides
uiperas bipedes multiplicatas. Praeterea priuatio multiplicationis
alium quóquefpe&tar finem,ficut& ipfà multiplicatio.Vtrunque Adwt.
enim eft,tam malorum affeétus, quàm bongrüm. Rarae gemmiae,
rarum aurum.In iifdemfodinis plürima, efficacißimâque uenena
eruuntur.Equae unum pariunt:leænæ plures. Ouiscùm plurimos,
geminos:lupa fenos,aüt plures.Nec Iudæos uidetur refpexiffeNa- facef.
fura, cùm léporem acfuem faciebat fœcundifsimos. De locuftis
alibi dictum eft.

2. Quod uenenum pellit,an uenenumfit,

... i l l Auerolaxanimis.Quod.purgatuenenum,uenenum quafi
„ fubftantia effe oportet. Vt Rabarbarum, quodbilem nonpurgat,
inbilem uertitur. Sanècum fithocà Galeno miris iaĉtatum mo
dis,appofuiti margini uerbahac: Explicatiofentétia dificillima
ex quinto de ſimplicibus medicamentis.Caterùm quàmtuibi mi
ferè colluétaris: quid Auenroisin quinto fèntit,quid Conciliator,
quid alij?longè នុ៎ះ paucis uerbisexplicari poteft.Nocent
ùenena,uel àprimis qualitatibus,ut aquaepotafrigida hominila
bore & Sole æſtuanti. Meſſoremenimāmeridiana trituraſitibun
dum, primo adfontem hauftu uidimus extinétum. Sic gypfum
nonnulli putant,exuggeretotum cordis humidum, atque exicca--
re.Velâ fecundis,ut crocum.Aperire enim,& laxare uiamfpiriti
bus ita,ut abeant.Velàtertiis:qualesfunt Cantharides ueficæ : le
pus marinus pulmoni.Velab aliaui,quam quidamàtota fubftan
tia nominant:alijuocant uirtutem fpécificam. TaliseftScorpius:
minimo enim ictu, atque infenfibili materiae quantitate mortem
affert. Etiam quofdamfèrpentes necat, ut ait Plinius, Quare 醬
iis medicamenta contrariâfunt, totidem quoque modis aduerfari
P iij
 iv v. 1 v s c AE s A n s c A t 1 c ■ *
-
pareft.Acde duabus quidem qualitatibus non eft dubitandum.
Habent enim primae,&íècundae fuas contrarias manifeftas: ut ca
lorem frigus, obftruétio apertionem.Tertia paulò eft 3་ཐྲིtriet;
Daturtaííerí:ut Cantharidibus lac.Quarta obfcurifsima.Namcú
multum abfit à fènfibus, fola rationetum ipfà, tum eius contraria
comprehendi poteft. Sedinhuius cognitionem perducemur per
ueftigiatertiae. Quippe eiufmodi exempla eorum erant,quae certis
memìbris afferrent pèrniciem: unde mors cófequeretur.Quocirca
remedia quoque cómpofitae naturae effec9nuenit. Sanè quæ & ad
subtil. eas deferántur partes,& quae noxam depellant.Qua ex 9bferuatio
ne deprehendiimus uenefiis illis tum fimilia, quòdeafdem partes
appetant:tum difsimilia, quòdauferant nocumentum. In quarta
fpecie alexipharmacisadmită uenenoră natură Galenus intelle
:it.Seduerba dubitationé afferüt,ubi dicebat, effe mediâ Theria
cam inter medicamentā,&uenenii.Hocſané à Criticisuehemen
ter uellicatus eft.Aiuntilli,nihil effe mediü inter duo uerè contra
ria.Atfalluntur.Proptereaquod cūTheriacaſtexuenenocópo
fita,& ex iis,quae uenenisadüerfàntur: dicam ex duabus extremis
natura,mediüm faétüarte. Itaque uenenüadditü eft,ut peculiari
fimilitudine cognatum uenenum appeteret,cúmque eo fefeinuol
ueret,atque ei áfferret id,quod ipfüm uel expelleret, uel extingue
ret. Id quod à Natura quioque in Smaragdo faétum praedicant.
ੰ ex iis colligere poffumus, quae ex fuisexperiëtiis
prodidit Auenzoar. Haétenus igitur quodàGaleno: uerùm &ex
plicatius, & appofita cauffa. Illud præter haec,quòd oftendit, non
effe ueram tuam fententiam. Nö enim neceffe eft,effe omnia eiuf
modi:fed in hac inueniri Natura, quae totafpeciemortem exclu
dant.Sicut àtotafpcciefunt uenena,quae mortemaffèrunt.Neque
id uno tantùm modo. Nam quaedam praedita ſunt certaui ſecun
darum qualitatum,quæ uideantur conferre, tanquam inftrumen
tum Ideae fuae. Qualisterra Lemnia. Etenim aftri&tione fua uide
tur fefe inter uenenum, & corinterponere : practer quàm quòd
duas illas etiam praefertfacultates, quasfupràmemorauimus. Al
tera eft, qua petit cor:altera, quatuetur certo,non fortuito auxi
lio.Non enim rubrica noftra uulgaris, quam probolo capiunt ar -A
R
menica, tametfiaftringit, habet illam tuendi peculiarem potefta
tem. Aliis latens ineft illa uis, fine ulla manifefta qualitate : uelut -

in citro. Cuius efficaciam&apud Arabes,& ex Theophrafto co §s

gnofcere licet. AcTheriacatalisfuitante,quàmuipera carnes ad
iungerentur.Odiofum igitur uerbum tuum illud,oportet. Non e-. ` **

nim aliter fieri poffet. At fit. Theriacam uerò primis fèx menfi
bus cffefrigidam propter opium, qui profitentur: ad pauca refpe-- s&*
XCrC* ºs
 рв s v в т і т. і т. А т н А о с А к р А м v м. 6'o

xere: praefèrtim cùm de opio noua,atqueinauditafuoloco.

3. Marſisquare non noceant ſerpentes.
Frac.de
A p hunc locum pertinet, quodàrecentioribus quæfitumeft.
Marfis quare non noceant fèrpentes. Quia inter eos, inquiunt, Symp.
quaedami eftfimilitudo. Quodfalfüm eft.Etenim Marfi caeteris ho
minibus nocerent.Hoc uerò tantùmabeft,utitafit:utimpoftores
illi totam Italiam inter fe partiantur , quibus quifque locis igna
ram ac ftolidam plebeculam fpeinflet eiufdem poteftatis.Exfiibi
to nanque uinofemel adbibendum, in quodinfpuerint ipfi prius,
ridiculúmque carmen accantarint, tranſlatam eo potu uim præ
dicant,quæ nullo pofteatempore deleatur.
ΕΧΕR CΙΤ. Χ ΧΧΙΙΙΙ.

Argentum uiuum quaui attenuat.

M A G N A M quoque inconftantiae culpam contraxifti, non fò
lūm relićtis, interruptis, tranſlatis, interſertis, repetitismateriis:
ſedetiam,ſicutitoties demonſtrauimus, frequentia contradićtio
num. Inter quas illa non excufàbilis. Hic argentum uiuum ca
liditate attenuarc dicis: in quinto libro effefrigidifsimum. Multa, Contrad.
imò omnia contrariis eſſe compoſita qualitatibus, non ignora
mus. Vt non multum in olei examinatione fuper hac re ဦါိန့်
fuerit laborãdum. Hoc enim norunt etiamprimoris Philofophiae
fàcrisinitiati. Illudabs te mihi demonftrandum eft,quibus Natu
rae decretis,quodfummum eritadeptum gradum unius qualitatis,
pofsit aëtionesfacere,non dico primas, fed&, quod maiuseft,fè
cundas,ex contraria qualitate. Dico:nullum frigidiſsimum, à ca
liditate ullam poffeproducere aétionem. Ordinem uerò adeò di
fturbas,utdedita opéra,non neglexiffe, fèd contempfiffe uidearis.
Quo tamen,uti dicebamus,nihil prius, nihil praeftantiusin Natu
ra. Tanta enim uis eius eft:utipfüm uniuerfüm,non alia re,unum
effe exiftimetur.Sanè per unam formam nequit unum effe, quem
admodum fuprà difputatücft. An uerò tererü occurfu depülfum
de priore intentionérapidicamusadaffines narrationes ? Quibus
occafionibus libros fuos Transformationü continuauit ingenio
fißimus poeta. Sic tuum maximum, rapidifsimúmque ingenium
in pelag6 illo immenfae memoriae non poteft teneré curfum, fed
patitufia&tationem.Ab aere ad peftem.Re&è.Aliquideft. Tum à
pefteaduenena.At cum aerenifiiluencnis.Rurfusadacrem. De
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

quo cum dixiffes,quiefcere,cùm putrefcit,fubdis : Veluti terram,

cum concutitur, conteri.Pulchra af$imilatio.Proxima necefsitu
dine cohæret contritio cum purrefactione.Inde de terræmotu. De
quo mifcrè, ac mutile. Atqüe una modò uulgari aßignata cauffa,
dilaberis ad fulfur,& fàlifpetrae purgationem,& bitumen. Ab his,
de gladij inflictione.Tandem ad terraemotus figna.Cauflam uerò,
quam afferebas,nullam cffe,patet.Cúcutitur,inquis,terra,cúma
teria,quae uri apta eft,uritur.Quin neq; propterea quatitur(femper
enim quateretür, ubi femper uritur) & aliis duabus de caufsis pati
tur fuccuf$ionem.Aqua fcilicct,aut aere,uel fubeunte, uel exeun
te. Vnde uidentur camporum flućtuationes,& mugitus exaudiun
tur. Iilud quoque inter contradictioncs tuas. Ais enim: fulfur effe
contrad. ingue & aereum.At non tu ille ipfe Cardanus es, qui fuprà nega
獸 aerem ingredi in compofita naturalia ? Pef$imis etiam uerbo
rum uteris coniunétionibüs. Id quod neutiquam te uel infcitia re
rum,uel ignoratione latinitatisfacere arbitror:fcd ut oratione tua
non uulgari fèntentiae iftae raræ illuftrentur. Sic alibi plerunque,
fic loqueris hic. Montes altifsimi fènfim corripiuntur. Non enim
uerbi uis cum aduerbij mollitia conuenit.Carpuntur, opinor,uo
iuifti dicere.
ΕΧΕR Ο ΙΤ. ΧΧΧV.

Terræ color.

Inſolen.
\ '/ pirritafisuenatoribus
i fuperbiscomuiciis Ariftotelicos lacerafti, robuftifsimis
non feram, fedteipfum obiecifti. Ver
batuafunt paulò acerbiufcula:illi uerò etiam dicentfuriofà.
->
Nos hic,inquis, doétrinam trademus, quae fènfùum confirmatur
ម្ល៉ោះ nugas nihil curantes:fcilicet Peripateticorum.Ná
quidam,ex Ariftotelis fentétia, colore terrâ carere dicüt.Tu uerò
eam pullam dicis.Hunc enim colorem afcribis ei, propterea quòd
ut ais,optima terra pulla fit.Dijboni,diuinum argumentum : cu
ius mole omnium Peripateticorum iudicia obruantur.Sanè fi per
ludit.
feéti uiri eft beatitudo:ergo uiri cft beatitudo.Siterra optima pul
1a eft,omninò terra fuapte natura pulla eft. Nam quod eft optimú
in genere,id eft ex illius effentia generis. Quare cum tam
fit firmum argumentum iftud:non refpödebo, fed potius difcendi
cauffa quaeram.Optima? fimplicitérné,an ut quid? Philofophi ne
eft haec fententia, an aratoris ? Pulla enim terra optima eft ad ge
aerationem. At ea neque pura,nequenuda,fèd mifta eft.Ifti deam
$ylatores,ut funt morofi,fenfuumire mancipium, non intelleétus
libertatis,atque potentiæ affertorem appellabunt.Nam fenfusuis
qui
 рв s v в т і т. і т. А т в А р с А к р А N v м. 6і

qui cognofcet,in pulla terra effe humoris cöpofitionem?Dicét ne

tibi fênfus:in elemento puro, fua natura frigido,& ficco,plantam
fuggere quicquam pofle,quod uel principiis, uel füpplementis ui
tº debcatur? At ſenſus tibidicet:linteamādida fierinigriora,reſic
cata,in priftinum reftitui cãdorem.Pullam terram, excoêtâ Sole,
pulliciem amittere. Non igitur erat puraterra,à qua aliquidabiit.
Haud tam fupinè loquutus eft Peripateticus ille, qui de coloribus
fcripfit. Is enim fènfùm fèquutus exaétiorem, à cineris arguméto
colorem candidum terræ aßignauit.Praeterea ex igne turbido, &
elemento non tranílucido,fcilicetterra,fit niger color, in libro de
fènfu,& fènfili.Qui liber cùm fit Ariftotelis, non erit Ariftoteli fi
ne colore terra. Igni enim admifta,eius colorem tollit. Tollit igi
tur aliqua fànè qualitate,non priuatione.An uerò color fit elemé
tis:in extremo harum Exercitationum declarauimus. At imprae
fèntia quòd terra puila non fit, aliud eft argumentum. Si eft pulla
terra, non eft atra,nigrã ue.Pullü enim eft fuliginofum. Quiæré
da igitur nigredo in alio elemento:quòd tanto fit opacum magis,
quàm terra:quanto plus abeſtà candido nigrú, quàm pulli. Non
enim fit è mediis extremum,fèd medium ex extremis. Pullum ue
rò medium eft, miftum ex atro,& rubro. Atrum fànè extremum
eft. Nullum enim recipit colorem, quo mutetur. Praeterea fi cae
tera elementa colore ſuo quicque,វ្នំ füntater, non pullus,
in terra erit : undeapud antiquos deduci uidetur uox.Hæc enim
fola opaca. Si non hábent alia colorem, neterra quidem habebit
pullum.Non enim effe quit principium aliorum.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο ΧΧΧVΙ.

Brucus. Erica.

H.phiæ,quæ
v o temerète uulgo diétitant Ariftotelici: eius philofo
fingulas naturae partes cötemplatur,atque ufita
ta uoce dicitur particularis,penè expertem effe. Itaque cö
pluribus locis, in plantarum , animaliúmque hiftoria lâpfum.
Quod nifi ab accuratioribus de elementorum natura exfcripfißes
ea,quibusadderestua prauadoxa, par periculum reprehenfionis
aditurum fuiffe. Quo cùm fis Georgij Agricolae ftudio liberatus:
eius te beneficiarium,nó nos tuos 蠶 Vſum te eſſe propte
rea fordidis uocabulis,atque ex mercatibus petitis: quod ea, quid
apud illuftres autores effent,ignorares. ueliiti nunc, cùm ais: Bru
cùm interra nafcifterili. Quoniam nefcires,hanc effe Theophra
fti, atque Diofcoridae Ericam, Sanè Lombardis Bruc, à noftra
Գ.
 iv L. 1 vs c AEs A R s c A L1 qER

tibus uicinis Brecole : à Rutenis, qui ſunt in Gallia, Brughiera:

Vafconibus, Brana. Brucus autem in terra frugum fœcunda
nafcitur ex ouis, quæ parens ibi dcpofuit, poftquam fègetes ibi
conſumpſerit. -

EXE R C ITA T I O X X XV II.

Deterrae fub Septentrionibus altitudine. Et aquis

tum ibi,tum aliis.

1 s, Ariftotelem cenfuiffe,obaltitudinem poli,altam fubeo

terram effe.Ponam igitur utriufque uerbi, & tua, & illius.
Tua funt haec: Ariftoteles in Meteoris céfet, ob polü, quod
altior ibi fit terra,aquam non admittere. At neque uerticis altitu
dinem pro caufla af$ignauit ille, nec potuit. 蠶 enim depreffus
eft,aut altus ratione fitus noftri. Eft fànè eius altitudo , tôyze% 7.
Nam & ipfe , & Plato in Cæli circunfercntia nihil imum, nihil
effe fummum docet. At haec terrae altitudo, à qua fluunt amnes,
accef$ione noftra,aut receßione nó mutatur. Adhæc, neutiquam
uerum eft, eam in partem aquas non admitti , {èd aquas tantùm
mediterraneas. Ariftoteles enim etiam Scythici maris métionem
facit,in fecun do:ázº οώ και κατά μέει: εκ των υψηλών à ποταμή φάνιν
σα έέοντες , όντω και της όλης ??? εκ των ύψιλοτέρωνή ജ് άρκτητο ρεύμα
γίνεται το πλείσον. Εtmox: πεει θετό τα τεθ, άρκτον είναι σής γης υψηλά,
σημειόντι και το πολλούς πειθήνα των αρχαίων μετεωρολόγων,τον ήλιον μη φέ
ςεθ: ύπο γυν, αλλά περί τίμυγήν. Ηic nulla polimétio. In primo autem
de Oceano Scythicoſic, ubi de Aſiatico Parnaſo loquitur: far g”
έμολογείται πάντων αναμ μέγισον όe:ς των πεις την 4ω την χειμερινών . ψώ
βάνπγαό ήδη ήτο φαίνεται ή έξω θάλασσα, ή, το πέρας και Jήλον τοί, εντεύ
$*y. Tametfi in quarto Nobilium exercitationum , ubi ea effet
3o* * *tuae/y) , quærebamus. Illæ uerò aquæ ab inferiore mari in
eum maximum finum ( finus enim eft) admittuntur. Quippe
terram inter Laboratoris nuper inuentâ, & Gruntlädiam iamdiu
nobis notam,fubit Oceanus in magnum ſinum , qui ſub Arctico
multas amplexus infulas maxima éx parte claudifur coitione li
torum Septentrionalium eiufJem térrae Laboratoris , & illius
Scythiae, quae Tartaria litoralis appellatur. Neque igitur dixit
Ariftoteles , neque uerum eft : aquas non admitti eam in par
tem,quae fub Poloiacet. An uerò pèr id mare poßit ad Sinas in
ftitui nauigatio, alia aliis adduétá fünt in utrafique partem argu
menta : uáriéque affenfüm eft. Noftra tamen haec'fünt. A Üu
uinae fluuij oftiis, unde curfum aufpicätur, legendum efíe totum
illum
 рв s v в т і r і т. А т в Ар с А в р А м v м. 62

illum traétum, qui uniuerfàm ambit Scythiam ad eius orienta

lem ufque ஃ in cuius flexu Septentrionem, aut Aqui
lonem cum perpetuis illis Fauoniis commutandum. Qua de re
qui uerba faciunt, illius & maris, & uentorum, & orae naturam
minus exploratam habere, certum eft. Adeò nanque rari funt
Zephyri,& Subfolani, ut penè fint ignoti. Aquilonüm frequen
tiatanta, ut illius imperium Caeli quafilegitimum à natura &om
miffum uideatur. Vada infinita, caeca, limofà. Hyeme, quae de
cem faeuit menfes , quafi pauimento folidata maris fupérficies.
Aeftate perpetua caligo, quæ pomeridianis horis una, aut altera
uix difcuffa, mox redintegratur. Tum uerò maiusà glacie pe
riculum : cuius immenfae cruftae fluitantes mobilium infülarum
inter ſèſe concurſåntium ſpeciem præbent. Vtueræfint eæSym
plegades, non illae Graeciae mendacis. At Indicum mare ತ್ಗ
fimum, aquae inoffenfæ æquabilitatis, uentos ipfos quafi cer
tis delegatos funĉtionibus, per certas uicißitudines uêluti alte
rum alterius uicarium, ftatos dat. Soli nanque parent flatus anni
uerfarij.Etenim citra Arietem, & Libram meanteillo,fpirant per
etuò Fauonij:ubi à nobis deuexo curfufertur, tum illi remeät ex
醬 fècundis Subfolanis. Errorisfumma illa. Cùm putant, duas
in partes uniuerfum effe orbem fèétum, quafiin infulas.Alterarh à
Callaico promontorio, qui locus dicitur ab indigenis,Finisterrae:
ad Cataium ufque : alteram ab ora Sinarum ad anguftias Da
riem. Quòd fi ita eft , non laboro. Non enim in iis narratio
nibus uitium eft recitantis , fèd mentientis piéturae. Quod ue
rò ait Plinius ex India in id mare appulfàs naues , quantum ei
fit habendum fidei, reliqua ex hiftoria patet: ubi fcribit illos in
Cafpium proueétos effe. Cafpium enim Oceano nequaquam per
uium. At fi una tantùm eft continentis facies : nequè uera in
fula terra ipfà , ut putabant, erit: neque mare, ே lacus qui
dam, ut alij funtarbitrati. Neque enim ab altero alterumita có
tinetur, quin illud quoque contineat. Neque inter fè adeò fè
iunguntur, quin uicif$imtum fubeant , tum abfçedant. Parna
fus autem is,quem ibi ponit Philofophus,non eft fàcerille biceps.
Id quod cùm interpretes alij, tum magnus ille Philofophus de nio
bis benemeritus Auguftinus Niphus exiftimabat : addita etiam
fabella uetere Aquilarum : fèd barbarus alius Afiaticus, quem Ba
&tris imminere dicit Dionyfius. Caucafum uerò non omnes eo
dem loco ftatuunt. Ariftoteles, Strabo , Plinius, Prolemaeus in
ter Hyrcanum , & Euxinum. At Plinius etiam in Indiae parte.
Aefchylus Oceano allui.Oceanitides enim excitat ad Promethei
confolationem. An uerò nequaquam montis locum agnofeitaliú
q ij
 Iv t 1 V S C A E S A R S c A t I G Ε R

Acfchylus,fèd Oceani: cuius oram cum litoribus Cafpij coniun

xit.Quemadmodum Rhiphaeos montes,quos etiam Rhipas Græ
ci uocant,non rccte ueteres, ubi eflent, dcfignarunt. Quippe nec
Ariftoteles,neque Hippocrates, neq;alij: qui Tanais ortü in ipfis
cffe fcribunt.Fötes enim habet in paludibus planis locis. Don uo
catur ab incolis núc,olim Silys. Rhiphæi uero uerfus oram Ocea
ni funt,tanta altitudine,tot producti cötinentibus iugis, ut noftri
Catenam mundi,incolae Semna poias, quod Mundi cingulum fi
gnificat,appellent. Hanc mundi Catenam falsò cum fuis Magne
Frac. 9.de ticis mótibüs idem putarüt effe recentiores. Nam fi, quod de Cin
fimp. ulo illo canunt,Magnetici tam diffufe promouerentur: ex illorü
រ៉ែ ferri cufpis nautica penfilisagitaretur incerto motu, nö
dirigeretur. Sed hæc lcuiora. Poftquam oftendimus eam, quam
tätoperè lancfnas fèntentiam,nó in Ariftotelis fèriptam libris, fed
in tuo cerebro natam:uideamus nunc tuas cöfutationes. Sic enim
fubdis. Sed non fic terra rotüda foret. Necfub æquino&tiali terra.
Nec altitudo illa comparationem haberet ad différétiam loci ter
rae,& aquae. Finge enim,quod haud uerum efle poteft : terram M.
-> millibus paffuum altiorcm efle. Si locusaquæ circa terram fit:isq;
pro magnitudinis ratione terra altior bifimille millibus paßibus,
adhuc füb arético ipfo terra erit fub aquis M.millibus pafluú:mul
tóque magis aliorum locorum. Deinde quafi triumphator admi
fccs animi non infolitam modeftiam:qua non fuiflet opus, fi rem
intellexiffcs. Aistamen.Pudet me plus ob uiri autoritatem : illum
hæc dixifle,quàm reprehéfionis,in quam ueritatis amore me tra
&tum ui,omnes intelligüt. At te & pudere oportuit tuæ loquutio
nis,ut barbarae,& poeniteretui pæanis,ut infolentis, & pigere tuae
reprehenfionis, ut ineptae. Te nanque reprehendis, non Arifto
telem:cuius de polo mentio nulla eft,tua tota eft.Vltro ac temerè
fufccptam culpâm,uide quo fuftines animo.Qui&falfa falsò obii
cis:& obieéta rufticè explicas, & apponis ridicula. Terra, inquis,
rotunda nö foret.Quotus quifque tam uecors animi inuentus eft,
ut terram effe rotundam fit 蠶 profiteri?Non ualles ſunt ? Non
montes?non fub aquis ? Non extra praebet animantibus domici
liü de fuo ? Nam fi mare fuo in loco iacet:&fub eoterræ pars,pars
fùprà eft: profeétò alia terræ pars alia altior eft.Quid igitur affers
noui? Nón ne mötes cápis,atque etiã quibufdä montibus altiores?
Quin ipfos inter campos inæquales uidemus depreßiones. Quor
fum igitur querimoniae deterraeinaequalitate #Nam & caecum fi
ad montemadduxeris,facilèisintelliget,cliuum eſſe campo diſsi
milem.Ecce, tacéte philofòpho,terrâ non eft rotunda: qüid fi ro
rundam effe neget:flagitium fict,fiipfà rotunda non fit? Quis tam
Ina
 г в s v в т і т. і т. А т в Ар сАв рАNvм 63
malè cordatus eft,ut ambigat,qua ex parte maxima amnium, atq;
marium uis aliquam defluit in partem,hac illam effe altiorem ? Si
modo aquagrauis eft.Namtametfihoc in fluuiorumalueis & na
uigantes experimur, & natantes: tantatamen eftingenijtui uis,ut
abea metuamus, ne enfuum fides argumento, commentó ue ali Ludit.
uo extorqueatur.Sed&addis inquis, nó eſſet
器 æquindétiali. Quafi uerò quiperpulchra.Terra,
füb Vrfisaltam fecitterram,non
&idem æquè altam ftatuere pof$it alibi:quarum ex utraque in hu
milioremlocum,tanquam ingremium, aquæ deducantür. Itaque
& flumina tam in Maeotim, quod mare Zabach hodie dicitur à
Circaßis,olim Temerinda, ဗျို့ maris mater: quân in Cafpium,
quod alij Hyrcanum,mare Bachan Parthi,Chuualinfcomoria,&
Chelucelam Tartari uocant,deuoluuntur:&illa ipfà palus in Pö
tum aperto fluxu,Hyrcanü fubterranea crypta exoneratur: Pó
tus in Aegaeum,hoc in Mediterraneum hoc.A quo furfum quan
do nullusfit recurfus, quis erit adeò temerarius, ut illam partem
neget altitudinefuperiorem? Ita ex eius terrae dorfo, quae Arme
niám,Mediam,Perfiam compleétitur, partim in ipfum Cafpium
fèfè euoluunt ab Oronte,& aliis eiufdem traétus móntibus,pârtim
à Niphate, & Parchoatro. Contrà, aduerfus fluxum illum Ponti
cum,Nilus è montibus,quos argenteos aliqui, Lunae alij uocarút:
qui hodie fünt,Bct,aut illis affines, A quibus ité Nigir,aut non ita
ម៉្លេះ agmina haud cötemnenda dirigit in O
&eanum occidentalem. Item alia duo non ignobilia flumina pa
riunt ex feipfis montes illi,quæ in antaréticum emittunt.Quorüm
alterü füb regno Mozambic, alterum fub Manincong exciti pro
fluunt in Oceanum Aethiopicum.Adcandem fymmetriamiifáé
penè de partibus prodeunt,Boryfthenes,Ra,Tariais, horfum uer
gentes: áliorfum uerò, id eft füb Vrfàm nullis aliis magnitudine
inferiorcs,Duuina,& Pezcora.Hictã uaftus, ut eius hiftoria pro
pius fabulam effe uideatur. Eadem proportione oppofitorü cur
ſuú dimetiare altitudinem terra Laboratoris, è ſupercilio Septé
trionali:& altitudinem Peru ex aduerfo uertice. Illa enim incre
dibiliaquarum copiatumidum emittit in mareSur ad Cancri cir
culum,fluuium,qui dicitur Tontonteane.Ex Quit prouincia,quae
eft ultima in terrâ Peru, ad æquinoótialé fertur illuftrißimus Ma
ragnon.Quidexempla petimus peregrina, cum domeftica fuppe
tant º Saua,& Draua,non in Adriaticum,ſedin Danubium: Con
trà,Albis aliique in Oceanum,Vt hoc quoque dorfum quoddam
fit.Verùm própius accedamus. Excodem traétu, Rodanusin me
ridicm, Refius in Septentriones, in orientem Padus, & Danubius
erumpit. Quibus exémplis, toto orbe terrarum extare quaedam
d iij
 Iv l 1v s C AE S A R S C A L I G E R.

quafifupercilia,uerum eft:è quibus in deuexa demittant fèfè aquae

in aquas,tanquam in fua principia:quas,fluuios, & mare nomina
mus.Itaque fruftrà eft illa obieétio.Terra nö effet fub aequino&tia
li. Tuas uerò paffuum fupputationes, adeò pueriles iudicabat qui
dam Peripateticus,ut tui pudoris, qué hic profitebaris, pudere fcfe
diceret. Quid enim infulfius , quàm adiretot millia millium, quae
nullus unquam pofuit ? tufalfà hypothefi,atque ridicula commi
nifceris: nos tribus confutare uerbis, paratum habemus. Nihil ex
Frötino, nihil ex Vitruuio deponere aggrediar,nc ftudiorum no
uitate uidear infolentius agere, Simplicif$imè fic. Dentur fingulis
pafsibus,ad decliue,unciae,uerbi gratia,fingulae: fàtis colligi pote
fit,quanto eruntaltiores aut Tanais, aut Boryfthenis, aut Volgae
fontes, quàm maris fundus, qui Valentiam & Numidarum litus
interiacét. Aquarum enim totus ille traétus, fi fuperficiem metia
mur, paulò minus tribus millibus milliariis confici deprehende
tur. Iam conftabit meatemcritas,fi quantum datur in aquaedu£ti
bus ipfi tubulo inclinationis,tantundé Naturä fibi tum fumpfiffe,
tum difpofuiffe,negauero.Tua eruditio,iudicium, fàpientia com
Iron.
probetur à doctis non factioſis,ſi contrarium negaueris. Tua ue
rò uerba tam effe exoticè coniuncta,ut quemadmodum cerebrú,
quòd ea diétaflet,elleboro:ita manus,quae fëripfidet,fcutica:liber,
qui nugis illis effet oblitus, fpongia digna efle uiderentur. Mirari
uierò fefe dicebat,quónam animo,quá uefpe adduci potuiffem, ut
Cafga. tantum operae ponerem in contradicendo tibi: cùm ceffarent in
terea tot nobilißimæ exercitationes: in quibus quatuor omnium
fcientiarum,totius Sapientiæ lumina contemplari defiiffem: Hip
pocratem fcilicet,Platonem,Ariftotelem,Galenum.Sic Ariftote
licus ille & te tractabat,& mihi illudebat: tum pro te accingen
tem mead apologiam,incertum animi reliquit.Vtinam leniüs e
giffet ille,commodiusaudiuif$emus eum,ubi teferre non poffe fè
fe diceret: cùm Ariftotelis,atque Theophrafti fèntentias, nugas
appellabas: Plinium barbaris conuiciis inceffebas: quippe quem
Afinum dicere aufus effes. Quid ille tibi fecerat mali? 慧
:ler་ཝ་མ་ཧཱ་q|༥ རྨ non placerent: fitotus difpliceret tibi, nobis relinque
res,quibus placet. Animitui nobilitáte uterere,bona dete homi
num opinione fruere:nunc pro Philofopho conuiciatorem, pro
laudatore latratorem,pro hómine canem,& agnofèere priuatim,
& praedicare publicè coguntur inuiti. Quödfiime quoque fortè fi
mili petulentia esinuafurus,non tamen fiet unquam, üt Philofò
Phiam deponam in ſinuiracundia. Verte ſtili mucronem in hoſ.
ce Peripateticos,qu9rü partimte infántem aiunt, partim ne grá
1. matica quidcm probè callere,partim Africam uocànt , quaſi mò
- - ſtrorum
 p E sv B r 11, 1 T A r E A D c A R D A N v M. 64
ftrorum patrem.Quae fitibi negotiumfaceffunt, ne prior laceffe
res,cautio fuit Ego uobis conuiciorum campos relinquo: tete in
arenam exercitationum, in theatrum bonæ famae,finé iurgiis, fi
ne plebeiis rixis,non detreétantem,ut fpero,uoco.
2. Terrae,&aquae mutuae excurfiones,atque occupationes.
D i L v A M v s hoc tædium aliqua obfèruationis amoenitate.
Multa monent nos, nihil temerè pronunciandum: iudiciúmque
uel fufpendendum,uel ampliandum. Non enim fine magnoperi
culo defignare nobis licet uel terrarum loca,uel marium, propter
uel frigus,uel calorem: propterque Solis uel abfentiam, uel accef
fionem. Quodtamen hic facistü.At uides fub Cancri circuloter Cajtg:
rae multum,maris parü: fub Capricorno maris plurimü,terrae pa
rum.At ratio par. Sub Arcto quātum aquae,tantü penèterræ ſub
Antarético.Mutuas quoque uicifsitudines in lacubus,&infulis: in
fretis,& ifthmis:in finubus maris,ac terrarum excurfionibus.Ete
nim quibufdam quafi mucronibusinferre fefe, ac maria fubmoue
rc,tanquam eius quoque loci imperiú tétaturas. Obtufiore fafti
gio in Auftrum,ficut & maxima pars,procurrit Hifpania.Nam in
Septétrioné fola Cimbrica Cherfoncfus exit.At in Meridié Schö
dania longèilluftrior. Acutiore prorúpit Italia mucrone. Porrò
ab Italia Sicilia. Auulfàm enim aiunt.Vnde & nomen . Præterea
Iftria ipfà parü abeftà natura Cherfonefi.Verae autem & Taurica,
& Aurea,& Achaia.Iam uerò ab angulo Guberadpromontorium
Cardac, ubi eft Met:& utrinque ad promontoriüBonae fpei, triã
gulus ueruseft.Eadem proportio excurfionis Arabiarum inter fi
num Perficü,& Erythraeum,à Balfàra ad Sues. Et unde oritur Au
rea Cherfonefus, tractus ille,qui eftà Bengala ad Tigá. Et ab utra
que ad Quedæiſthmum. Necminus à faucibus Indi fluuij ad re
gnum Tarnafàri.Et ex utraq; parte ad promontoriü Comori. Sic
eftà Gingeri ad Mafuli.Sed maximus,atqs luculétifsimus procur
ſusà Formoſo promòtorio ad Iſthmum Dariem:atqi indead fre
tum Magallanicum.Ex partealtera à Zangar ad eundem ifthmü,
atque inde adfretum idem. In qua non iniucunda confideratione
caeteri quoq; terrarüfitus contemplationé aequè gratâ effe decet:
fi quis profpiciat talionü proportionem. Quippe qua fubit mare,
terra cedit ita,ut ab ipfo quoq; alibi excipiatur. 器 in terra,
fint infulæ liquidæ : infulæin mari fint lacusfolidi. Item marisfi
nus,terrarúmq; ligula illa inter fè mutua refpondeantratione,
3. Padusunde,& Polefène.
 I W L I V S C AE S A R S C A L I G E R

a p p A M v s his aliquid, more noftro, quod fùperiorc conten

tione exafperatos animos demulceat. Adeò terra inæqualiscft, ut
cum Vetuli montis altifsimi fit fòboles Padus, non à nionte,fcd à
campis nomen inuenerit.Nam fi crcdimus à Syris totum orbem
nouis frequentatum colonis,fùam illos linguam quoque & fècum
inuexiffe,& pofteris,tanquam futurarum matricem, reliquiffc par
cft.At illi, Pad,cápum uocãt.Hæc interfèrimus animi, atque po
litioris eruditionis gratia.Nam fiquis ad haec fpeétet, inuéniet a
liunde quoquc multa deduci poffe:quibufçum cafu quodam,non
origini§ communicatione conueniant. Veluti fiquis argutetur:
campos inferiores,quos finiftrorfum idem alluit fluuius, uulgo di
&tos,Polefene,quia Sclauis, pola, planicies appelletur. Plinius à
piceisarboribus,quae olim,pades,uocarentur.
ΕΧΕ R C Ι Τ Α Τ Ι Ο ΧΧΧV ΙΙΙ.

Vtrum plus aquae,an terræ.

-- A 1 s, Aqua non eft terrae pars notatu digna. Quia tamen ob
leuitatem fuperftat terrae, parua aqua quicquid eft humile,
atque inæquale in terrae fuperficie comp!et. Huius fèntcn
tiae nos quoque femperfuimus, aquæ minus effe: at non illius, o
mnia deprefa, atque inæqualia terræ loca fic,utituais,aqua com
pleri.Sanè haudita leuiter,adeb controuerſa, & agitata quaeſtio à
Caffig. nobis delibata cft. Sed & demonftratione oftendebamus, & caftè
loquebamur. Tu uerò inconfideratius . Non enim uerü eft, quic
quid eft humile, in ಘೀ , humore obrui. Nam quae,
aut ubi nobis effet habitatio? Omnia fiquidem praeter montes de
preffa funt.Quin eorum ម៉្លេះ latera nónne funt dcuexa ? An id
moliris:ut intelligas depreffaloca, quæcunque non funt aquiste
&ta,aquae nihilominus effe locum? Extare uerò propteraquae pau
citaté. Non enim tam esaufus mentiri,quàm monachus ille Va
lentianus.Isait: excelfitate litorum,tanquam aggeribus,mare co
hiberi.Intra litora quodcunque campi iâcet, effe eius fuperficiem
füperficie marishufiniliorem . Et fortafïe uiderat ille plänas infù
las,fine montibus:cuiufmodi Sticades fünt. Non meminerat Ae
gyti. Non audierat campos Vcnetos, atque Ferrarienfès, Apuliae
oram nullis mótibus, ficut in Illirio,nulli$ aggeribus,ſicutin Hol
landia,muniri:Tibiuerö quidin mentem uenit,qui ſolam dixiſſes
aquam compofitarum rerum elementum efle,ut hunc diceres: A
- $uæ locum non ab aqua compleri pofle,propter eius exiguitatem.
cörad. » Cuius uerba fupcriuserant haec. Elementum uerò, maximam ha
- bens
 то В 8 V Вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м. 65
bens molem.An quia effet aqua materiarerum, quarum ingrede
retur compofitionem : iccirco earum molehuius moles ផែ្ល
eft?Quidenim praefentius, atque efficaciuspotuit de eius detrahe Facet.
re elementari dignitate, quàm ita eam terræ comparare, ut ne di
gna quidemillius eífeportio,dicíue mereatur.Non eratigiturele
mentum id,quodeffet maximum,quódque non moueretür. Nam
tibi aqua,maxima non eft: & mobiliseftita, ut femper moueatur.
Caeterùm praeter inconftantiam tantus efterror in Philofophia:
ut reum te Naturae quiuis exeius fchola peragere pofsit. Locü efîe
fa&tum à natura:locabile ei loco datum nullüm. Nam tametfi nos
quoquetenemus id, fupra terram effe aquæ locü : non tamen aquâ
remur fua magnitudine defraudatam, fed fummotam per terrae
occupationem. Nam terra folidum, perfeétúmque in globum fi
cogatur,eum aquae locum, quem nunc aqua occupat, occupaue
rit.Quippe quae etiam nunc,qua parte depreffa eft,6ccupet. Aquæ
uerò,fiterra in unum rotundaretur,nullus proprius rclinqueretur Subtil.
locus,fedexifteret ipfà inaeris loco.Tanta enimterra eft,ut&fuú
obtineat totum, & aquae atque aeris locorum haud paruam par
tem. Quasilla partes opificisimmenfinutu occupauit : aquae qui
dem, utfècumàfundamento feipfàm continuaret: aeris üerò, ut
eſſet, ubi commodè uiueretur. រ៉ូមុំា autem propofi
tiones huiufmodi erunt. Aquæ fácies, quae oculisfubieétà nóftris
extenditur in mari, adterrae fuperficiem ferè dupla eft. Sub omni
aquaterram fubeffe,neceffe eft:non autem fub omni terraaquam.
Aquæ profunditas non multa. Nempe rarò paffus excedito&to
gifita. Plurimis locis non accedit ad uicenos : haud 蠶 fè
nos explet: paucißimis ad centenos accedit: paucioribus hunc
fuperat numerum. Altitudo fummae fuperficiei terrae fupra aquae
fuperficiem multa. Iam non resageturmodicispaßibus,fed cen
teſimis,8 milleſimis, & Leucis,8 Paraſangis,8 Schoenis. Profeſtò
fi Cafpijfoli montesin fubiećtum mittantur mare,operibunt quá
tum uacuipatet. Si Carni demittantur in ultimum Adriatici 器 பி,
non folùm complebunt depreßiones, uerùm etiã extabit in mótis
faciem curuumaliquid. Caetera pars Adriatici eodem agitabitur
fato ab Illyriis. N. reliqua႕ႏိုင္ဆိုႏို့' . Itaqueterræ altitudinem,
quanta abfiftitab aquae fuperficie, adaquae profunditatem, uige
dupla maiorem arbitror. Cùm autem terræ ambitus fit circiter
milliariorum tricies femel millium quingentorum: fèmidiameter
erit circiter quinque millium. Cuius proportio profunditatis ad
aquæ profunditatem iam hinc manifeftaeft.Nam praeter paucißi
mia loca quaedam, qualiafunt ad Suecica litora , quqrumfundus
nondum çognituscft:atquciccirco adeas oras annulisferreis,nö
- --- - r
 i v . i v s c AE s A r s c A t i c £ £
anchoris alligatasfiftunt naues: praetérque aliquot, qu orum me
minit Plinius, & Hifpalicae nauigationcs, reliqua omnia haud ita
longa prymnefia poftulant. Haec igitur,ut ueteres Philofophi fo
litifunt, túrø. At deſignata demonſtratio fic: Terræ ſuperficies,
4uae refpondet aquae füperficiei, A B.Aquae fuperficies,B c A. Terra
tota,quaequeterminatur ea,quam dicébamüs, fuperficie, quaeque
aquis operta eft, A b f E D. Ponatur, c, pro centro. Terrae erit fè
midiamcter, A c,circiter quater millecuplum ad, A D.Etfic E G,ad,
с Е. Еtfic, FG,
ad,FB. Quòd ſi
communi fu
perficiei , a e,
adiungas eam,
uae extat,quae
it, h i k: uide
bis immenfam
faétam accef
ſionem. Non
negamus, ca
uernas ingen
tes,utinfequé
• ti declarabitur
- demonſtratio
ne,plurimisfre
quentisimíque terræ partibus cötineri: quae aut uacuæ terra fint,
aut aquis plenae: cuiufmodi produntur påßimabantiquis autori.
bus.Verùm eae cauitates, haud multum detrahere queünt de præ
(cripta magnitudine: & non magnum afferunt momentum adil
lius occupationis compenſationem. In occidentali parteinſulae
Hifpaniolae mons eft uifenda altitudine, multisintus cauus fpecu
Bus in quibustanto fonitu,tantis aquarum fragoribus praecipitan
£ur fluuij,ut ad quinque milliaria proculea ruina exaudiatur.
ΕΧ Ε R CΙΤ ΑΤΙ Ο ΧΧΧΙ Χ.

An aquafit elementum.
r A t ! sinconftantiae non folùm ueftigia, fèdetiam fpecies
F Amanifeftain iis item,quaefequütur.Inquiis.Si aqua elefhentü
effet.Sonant uerba hæc, non effe elemientum. Mox. Itaque
: elementatriafunt. Quorum leuißimum, & maximum, aer. P;o-
ximum magnitudine terra.Ambo haec perfènecefTaria. ulorum
act
 св s v вт1 1 1 т А т в А о с л к о м м у м, 66.

aerin ſublimi,terrainimo.Minimum, ac quaſi non neceſſarium,

in medio horum, aqua. Nam fihominesfine cibo uiuere poffent:
ut,gratia exempli,lapides: aqua non effet neceffaria. Verùm quia.
non ſolumuiuere,ſedali,acgenerare,creſcereque neceſſariù fuit:
aqua creata eft.Initio igitur elementü negas: in progreffu elemen Contrad.
tü appellas.In fine elementi fateris,ſed non neceſſarium: & addis
notám temperationis,quafi.In fuperioribus,aquamfolam eße ele
mentum. Vbi igitur te fedentem aliquando inueniamus, oftende
obfecro. Non enim folùm uagaris , fèdetiam uolas:imò uolitas:.
idque non rectà, ſedperanfractus hirundininos relegens priores
traëtus. Non ergo dicam ex Horatio: Dic, quotusefle uelis: fèd, ca/iigi.
dic, quid effe uelis. Nam quidfuprà dicebas Ì ? Nempe
quo res generabiles conftituerentur. Si ergo materia gerierabili
bus neceffaria eft,& aqua conftant generabilia,ut ex materia: erit
aqua & elementum, & neceffarium elementum. Quòdfi attri
buas ei neceffariam utilitatem adalendum: multo etiam erit, quã.
caetera, excellentius elementum. Quippe & conftituens,& alens.
Alia nanque, ut hic innuis, non {umuntur in cibum.Quanquam.
equidem èxiftimabam: nos iifdem ali , quibus conftaremu$ : &
conftare , quibus aleremur. Eft enim cibus fubftantia corporis
futura. Tuia uerò mirificafententia ftrepit. Quin tibi uerò per
nego:aquam alere.Non cnim unoali nos, in libro fecundo Dege
neratione tam ne&tareis uerbis dicit princeps Sapientum, ufea
cogarafcribere; άπαντα γαι στέφεται τις αυτοίς, εξ ώντή όξί. άπαντα Jι
σλάοσιστέφεται και γαό όσατεαν δόξαενμάλισα μόνω ενί στέφεθα το ύJαπτα
αυτά, πλάοπ στέφεται μέμικτα γατώύδαπ γυ. Quodin tertio Νobi
lium exercitationum eft à nobis exaétifsimè difputatum. Itaque
non, ut arbitraris, aqua fola facit adalendum, fed caetera qüo
que. Quid ? Lapidesais uiuere, nec crefcere ? Hic enim, lapides
abſque cibouiuere:non alentur 蠶 . Et crefcent, uiuentes fine contradi
alimento º Nam alibi crecere dicebas:
i radices attribuebas: ue -

nasagnofcebas. Et illa proculà Philofophiae dignitate. Aqua non.

eft elementum perfe neceffarium. Ergoeftper accidens fieceffa
rium. Ergo non neceffarium. Diftinguuntur enim effentiis inte
gris,contingens,& neceffarium. Sicut perfè,&per accidens,& Do£ij£.
ab alio. Quae funt primariae notiones entis apud diuinum philo
ſophum:cuiustunugarum (ficenim uocas) fialumnuseffes, tuus
ifte faftidij plenißimuscontemptus non peperiffet tam monftro
fàm fententiam : quae nihilo melior eft,ad fidiceres, aliquid non
efîe rationale per brutalitatem. Atque eae tuae fünt fubtilita
tes. In libro De plantis, quem Ariftoteli falsò afcriptum auximus
Commentariis,italegimus. Aquam elemétumcffe, quia eiusma
- г. 1)
 iv τ i v s c AE s A R s c Α τ Ι G Ε R
xima molesfit.Hocibi difcuffum eft.Nunc iucundiore eruditione
MilefijThaletis opinionem códiamus. Cü in Graeciam Cadmus,
uti dicebamus alibi, fimul cum literis non paucas uocesattuliffet:
Exm quoq;importauit. quod aquam Syris prifcis fignificauit. Vn
de Vligo, & ülua etiam apud Latinos. Quare cùm idem uerbum
apud Syros aquam, apud Graecos materiam defignaret: nihil mi
rum, fi Graecorum Sapientes aquae naturam cum materiae natura
unam exiftimarunt.

EXERCIT. X L.

De aquæ loco. De aquae cremento ad diluuia.

A 1 s: Terrae depreffaloca effe aquaelocum uerum. Quibusin

locisaquae non fint:non quia terrae cefferint occupantibus,
fedpropter earum paucitatem. Hac de cauffa diluuiaeue
nire:abaqua enim crefcente partes illas fuperari. Catumagumen
tum. Iami fi crefcat aqua, etiam Cafsium, etiam Caucafum, at
que Olympum, atque Teneriffem obrutum iri.An igitur ille quo
uelocus àquae naturalis ? Vbi femel inundauit: quare non con
器 ibi ? Cur effluunt paludes è dcprefsis locis , fi depreffaloca
funt aquarum locus. Paludes enim aquae funt. Curin Volgae,Ta
naifque alueosemigrant è natiuis locis?Quin ipfà in Numidia, at
que âliis interioris Libyae gremiis, quae fcimus effe adeò humilia,
üt in mare nullum inueniant exitum: emicant è fontibus aquae
non paucae, quae in lacus fefe abdunt. Dicesfortaffe fluuiorum
alueos effefcatebris deprefsiores. Haecfugafruftrà eft. Non enim
petet aqualocum inferiorem,fifuo in loco eft. Vt quid enim ap
ម្ល៉េះ , quod habet ? Quaenam haec eft Naturae peruerfitas ? Quid
iugit aqua,ut locum proprium relinquere uelit? Non enim ut fol
lat uacüum. Aere nanque plena funt omnia. Ettotum elementi
fpatium cuiuflibet elementi partis locus eft. Athis etiam longè
|ို့ fubdis. Quia modica, inquis, aqua eftnatura: fipau
ulum increfcat, humilia loca obruit. At fitanta , quanta exifti
mabatur,foret : maximo indigeret incrementoadifiundationes.
Nihil,inquam,uidimirum magis.Parua aqua ad occupandü loca
(uperiora paruo indiget increméto:fi effet magna, magno indige
ret.Imò paruo.Parua enim eget pecunia,qui multâ 蠶 pala
tiüaedificádú:qui paucâ habet,ei multâ oportet accedere.Sitâquæ
{uperficies tuae,p.Sit noftrae aquaefuperficies,b.Sitterrae füperfiçies
in quâ inuadere debet aqua, A.Maiorerit accefsioin eo,qüäin b a.
Dupla
 p B sv s r. 1 i r A r s A B c A R b A. N. v. M. 67
Dupla enim eft,&plufquam dupla,fimedium inter, B p,fitpun&ü
„ datum, c. Non eftigitur,quod ais,uerum.Simagna fierefitin di
luuiisincrementa,
non potuiffet re
uocari. Nam quod
- crefcit praeter or
dinariam natură,
facilè decreſcit ad
naturáfuam. Nul
la enim uiolentia
diuturna eft.Cuius
rei ratio ex Philo
fophiæ adytis fefe
oftendit nobis. O
mnis enim uis ex
terna eft. Quare ex
ea,& eo cuiuisipfà subtil
infertur,nunquàm
poteft unum fieri. Non enim alterum eftpotentia, alterum â&us
Ad unionem,fedadcontrariam naturae priftinae affe&tionem. Quae
uerò natura conftant,internisprincipiis eorum concordia&coa
lefcit,& perdurat. Quin magna moles aquæ celerius defcendetad
locumfùum,quàm parua.
EXERCIT, XL I.

De aquæ motu.
A qv AE motuscauffam ficafSignas.Neaquaabaere,&Solis
radiisconfumeretur,motus perpetuus illi adiun&tuseft. At
quareperpetuus?Aut quare tle:ཝཱས་དམ་
Non enim hyeme: nö
ad Iflandiam,aufin OceanoScythico.Nunquam enim tunc, nü
quam his in locis calefcit mare: & moueturtamen. Dices: fèqui
partes hafce aliarum partium curfum. Quin inter conuerfionum
circulos moueri potuit, ídque celeriter: in Britannicopenè nihil:
fub Vrfànihil penitus.Hoc manifeftum eftingyris,atque uortici
bus à nobis faétis, ad latiorem peluis partem.T Sed&in rotarum
' circuma&tione uidemus, quae üerfusaxemfùnt partesproportio
netardiores.Quanto magisinaqua,quae liquida eft. At enimuerò
in noftrati hoc Oceano 監 arffuumi reciprocationes adeô uehe
mentes, ut etiam terrasfecumauehant. Quod&fuperioribus an
nis euenitadlitora Zclandica:&haudita multum eft,cuminfula
r uj
 . i v v s слвs А в s cА ѣ т с в к
uadâ munitiones Anglorü, quâquâ erant lapideæ, difturbarint..
Adhaec, noétu non neceffe fuit,motü fieri. Et cú motus non fiat à
• forma interiore, nö neceffariò moueri, fed etiá nó moueri potuit.
Quare in Lunæ quadris quiefcit.Quo tépore calidior Luna eft,quâ
in nouilunio:quapropter & magis abfumerepoterit ftantes aquas.
Eam quietem Graeci malaciam:à quibus Latini. Recentiorum na
uigantium uulgus, ut fuperftitiofum genus hoc hominü eft, abo
minato Mali uocabulo, Bonaciam uocant: quemadmodüè Ma
leuento prifci Beneuentum. Alia uerò uoce dixerunt cuiufcunque.
temporis trãquillitatem.Quippeyaxkyny Syra uoce, à Phoenicibus,
uti dicebamus,importata.Galenim undä fignificat: unde &y%xa,&
7ax áreiz à liquiditate. Sed&fub Canicula æftu rapidiſsimo nequa
quâ propterea magis mouetur mare.Moueretur auté ab eadé pro
üidétia.Eft fànè finis idé,& magis urgens. PraetereacüSolisradius :
abfumat fùperficiem, neque motuipfo caueri poßit, quinab ea
multum decedat:praeftitiffet, rotatióne partium, & fubuerfione,
atque uerfàtione inferioresfüpcrioribus çommifcendo, fuperficié
renouari, atque temperari.Non opportunè uerò eft abs te omiffa.
demonítratio,qua perfuaderetur hoc nobis.Dubitabunt{ảnèfub
tiliores,nec temerè.Videtur enim ea, quaefuccedit eodem modo
calefieri, quo ea calefit, quæantecedit.Quapropter adtollendâ ex.
animis hominü haefitatiónem,fic inftituenda eft demonftratio. A,.
Sol.Aqua, D c B E F. Sol perpendicularis abfumeret,B:nifi abiret in
E.Actanto minus calefiet, F: quae anteuertit radiorum uiolentam
impaétionem,fefe illi fùbtrahédo.Sic etiam in eo pun&o remitti
tur id,quod eratin,E.Et in, E, remittitur id quod erat in B. ficutè
contrario, D,incipit calefieri,8 intenditurin,c. Deeauerò depo
蠶 fiat ab aere,longè aliterfentio.Tantum enim abeft
ut motus aflerere pof$it mare,ab aeris abfumente ui: ut eampotius
augeat, ad abfumendum. Attenuatur enim motuaqua : ergo ua
Pefcitmagis.Nosuerò affentimur antiquorum fententiae. Datum
- eſſe mari motum
- A ad prohibendam
putrefaétionem.
Cuius rei cauffa
quærēda porrò eft.
Curaquaemotaenő
putrefiant. Quia
putrefiunt ab ex
- - terno calore: qué
£9n füfcipiunt , propter aliam atque aliam aeris mutationem.
Duplex igitur erit motus finis in fiüuiis. Hic , quem dicimus, ,
- - - conſer-, s
 DB s w B rt t i r A r s Ab c A RD A N v M; 68
conferuationis: alternoftri cauffa. Pererrant enim terrarum tra
crus, quo fint ufui pluribus.Prior tamen finis coniunétus eft cum
alia caüffa, à qua etiam pendet: quippeforma. Grauitas enim de- Pulchr.
currerefacit,quiaextra locum fuum fünt. Iccirco Philofòphus,in
libris tum Departibus,tum Degeneratione animalium,düplicem
ftatuit cauffam.Alteram uocat,τέζáváyxw*:cuiufmodi eftgrauitas
hic.Non enim poteft fluuius non defcendere:alteram,J}¤ëg£xmor.'
Poterat enimfluuius reétâ currere:fèd defraudaffet mortales, pro
pter quostamen faétuseft,duplici utilitate. Prima eft, quam fùprà'
commcmorabamus, communicata commoditas pluribus locis,
propter aliam atque aliam anfraétuum appulfionem. Secunda:
uiâ & diutius, & uberiores aquæfuftinentur, tum ex prolixiore
ੰ ex obiečtu folidioris ripa retardatae.Ratio parin ani
mantibus axoxùrríe;ur. -

- EXER CITA T. XLII.

fluuij,campi,montes,aequèin uniuerfisterrarumtraétibus.
v i te Ariftotelis pudere fuprà dixiffes, propterea quòd
ſcriberet:ſub Vrſaterras eſſe altiores: nuncalium, non te,
- effe oportebat,qui hæc fcriberet. Cautum eft etiam aquæ
º - generatióni füb polis, & in montibus. Cum terra
• fubtorrida nimis exureretur: cauit Natura, ut locus ille humilli
• museffet:atque obidaquae omnes fluunt in meridiem.Quafi uerò
fùb Vrfà,quàm füb torrida maiorafint maria. Quafi uerò,in Ma
labaris,in Funduribus,non fit aquæ plurimum, praeter ingentia ibi
maria.Quin neque triticum fit ibi corpulentum: 蠶 matureſcit
uuaprius,quàm putrefcat.Nequeiaci firmiorafundamenta queút
adlápideasfubftfaétiones. Própterea quòdprimoribus cuiufque
foßionis labrisaquafubfilit. Quin plurimis!ocisfub ea Caeli plaga
lætifsimumfolum eft:tantum abeft,ut exuratur.Quin Mauritaniae
montibusquibufdam, qua parte Cancri circulo proxima eft,per
petuanixincubat. Quin altisimifunt fubtorrida montes:quos in
ter admirabilifurgit ille uaftitate,quiSerra Leona,propter eiusfe
ritatem di&useftà Lufitanis. Hufic doéti rentur effeillum, quod
stâ, &aua Graeci ueteres appellabant. Locus fànè refpondet: nec
resipfà refpuit. Praecelfiefiim uertexillius perpetua uel nube, uel
nebùla obfidetur : quae ne adperpendiculum quidem urenteSole
<difcutiatur. Tum pênèfèmpertonitruis aut fulgetristerribile prae
bet fui pectaculum. Si 蠶 in occidétali Aethiopia möseft,qui
uomat incendia,parum accuratam Plinijnarratiqnem puto. Ma
ximo,inquit,ardétincëdio8v&y%χμz diétum, Acthiopum iugum:
 1 у т. 1 у в с АЕ s А к в с А 1 1 с Ея

torrentéfq; Solis ardoribus flammas egerit.Sanè ille nö, ut Aetna,

ardet:fèd üt Pyrenæi,fulgurat. Quin Aethiopiatotaab Erythraeo
mari, ad Oceanum ufque occidentalem, etiam continuis alicubi
montibus inæqualis eft,iifque altißimis, fàltuofäque ನಿಧಿ
tium fyluarum frequentia opacis.Quin Lituania, Mofchouiáque
cúcta ferè ព្រៃ obfita paludibus.At Illyrium, noftrique Car
ni,Italia,Corfica, Africa, tot, tantifque montium inaccefsisafpe
ritatibus occupatae funt, ut immanesalát beftias. Haud enim par
ua pars humáno uacat cultu. At Mofchouia ad aquilonem fuis
litoribus aperit Caeli uerticem ad partes amplius fexáginta. Illy
rij deuexaâdauftrum paulò plus quadraginta. Mofchouiae campi
maximis,creberrimifque uel ftagnis impediti,uel fluminibus.Illy
rici montes ab Iftria ad Epirum, raras, pufilláfque eduntaquulas:
quarum exiguitas uix riui nomine digna fit. Quare neque Bunfi
nus,neque Lichas, neque alij eiufdcm notae , dignati funt ab anti
quis ullâ commemoratione. Venio ad illa uerba, quibustibi facis
iniuriam. Atque ob id, inquis, aquae omnes fluunt üerfus meridié.
Ergo non is es,qui Ariftotelisinfcitiam, hoc idem, fed modeftius,
contrad. fcribentis deplorabas ? Nam qui terram fub Arcto montibustu
mentem, meridiei loca deprefsiora iudicaret: iccirco eum hac
fèntentia terram à meridie រ៉ែ conquerebaris. Atqui mo
deftius,uti dicebamus,ille de Maeotide, & Ponto,& Aegaeotátum:
Hic tu aquas uniuerfàs rapis in meridiem.Saltem de pictura nofles
Renum,Garumnam,Albım, Viftulam,Duuinam,Pezcoran, Li
gerim,Sequanam,alios: qui in Caurum,Septétrionem , Aquiloné
euoluuntur:nobilißimi fànè omnes:aliqui uerò etiam maiores tuo
Pado. Quin Atrianus ille nofter olim cùin fubieétas uallespraeci
pitet aquasin meridiem: noluit illum, alioqui illuftrifsimum Enus
imitari: fed abiit diuerfus Helicen uerfus Danubium auéturus.
Quid: fitua ifta torridahumilis adeò,adeóque deprefíá eft: quam
obrem Nilus, cùm à Capri circulo procedit ad ipfàm uel Meroë,
uel Syenem,non quiefcit ibi? Quare Cancri præterlapfus ambitü,
adit ad citeriora lóca hæc, quae neceffe eft depreßione iis cedere,
quibus euadit ? Quid ? ad Sues, quod Arfinoës oppidum falsòia
&tant recentiores,ab Adem fubitOceanus Aethiópicus, in eos re
ceſſus, qui Vrſam uerſus abſcedunt à torrida. Sediam omninoſit
pudor,aut modus. Cùm tamen porrò profèquor lectionem,mihi
nefcire latinè uideor.Sic enim fçribis.Cautum etiá eft illius gene
caftig, rationi füb polis,& in montibus. Quomodo cauit ? Népe quò eſſet
ibi humoris plurimum. At quare cautum ? Nam quæ regio non
exureretur, non indigebat humidi temperatione. Àthafic addu
cebas cauffam,propter quä fubtorrida effet. Sedfub Septétrione
uaporibus,
 рв sv в т и 1 кт А т в Ао c А к р.А м у м. бэ
uaporibus, atq;exhalationibusaer:paludibus,lacubus,fluuiis cre
berrimis terra penèfèmper uda eft.Nulla ufquam terrarum plaga
exiftit,quae pluribusfcindatur aquis,atque obfideatur,quàm regio
Sueciae,Schondaniae,Nortuegiæ, Ad quarum litora tänta eft, üti
dicebamus,profunditas maris,ut nullus anchorarum ufùs fit,fer
reis annulis nauigiacohibeantur.Nequeillaintelligo: Regiotor
• rida,ne exureretur,humillimafaéta eft à Natura: ut in eaim con
• fluere omnes aquae poffent. Non enim operitur totaterra mari.
Imò fubtorrida, cùm &terrae multum fit,& maris, plus eft terræ
tamen.Quae uerò à maritegitur,nulli ufui eft: haud fànè maiori,
quàm fiexufta effet.At quae extat, non omnis exufta,fèd, uti dice
bamus,magna pars fœcúdif$ima. Portiuncula uerò illa, quæ à Ni
lo,& illa altera,quae à Nigire eodem tépore irrigatur : & minima
eft, fi ad uniuerfàm torridam comparetur: & cis Cancri conuer
fiones Aegyptia, haudita multò infra Aethiopica. Neque dices,
mare datum torridae,ut eam irriget. Nam neque facit, fieque, ut
faciat,caufaeft.Sed neq; utab eo tollátur uapores ad nubes, unde
pluuia demißamoderetur exuftionibus. Quas enim auras dat Ni
girites Oceanus Aethiopiæ uniuerfae ? Nilus uerò nullas, nullam
refrigerationem.Neque confugias ad inundationes, quarum be
neficiúfolahaecinferioraloca norunt: fupera nequaquam. Quae
fubmontium radicibus, unde curfus ortum ducit, uaftis paludi
bus,immensifque ftagnationibus inutilia funt. Sed & illa puerilia.
--Cautum ais fecuritati locorum intermediorum.Nam fluéte aqua
„ in eandem partemfemper,fummergi non poffe regiones. Non fà
nè. Quippe finon exciperentur, exundarent. Non propterea ta
menin eandem partem aquas omnesfluere,uelutile eft, uel necef
fariü. Non enim Oceanus facit hoc.Et cöfert receffus eius.
peaditum dat in infulas à continenti. Velut in Britonü litoribus
adS.Michaelis montem. Et in finu Perfico ad Hormum. Com-*
modius quoque cófultum effet humano generi,ficertis,ftatisque *
temporibus,qua fluút,indeeffluerent flumina, pauculis fàltuatim
reliétis fontiçulis: finúsque ipfos humore liberatos ad culturam
relinquerent.Nequearenâ ိုီဒီး amnes, ſèd limüadagrorülæ-"
tamina:quodNilüs,quodSequana,quod Medoacus,quod Cäges,
quod Grana,quodDuria facit. Quorú exundât aliqui, ad huma
nas operas iuüádas:ut, Nilus, Gäges,Grana:hic enim qua deterfit
è glarea glebas,earú loco alias nouasinuehit. Qui non exundant,
fundos coenofoshabent. Ab hifce tibi uotis exoptädae funt aqua
rumftatae deduétiones,utagrisidoneus relinquatur locus.Hocfà
nè melius, quàm quod ais:colle&tasin unum aquas,unam in par
tem defluere femper.Haec hic neque otiosè, neque Emಣ್ಣ
pofita!
 iv t i v s c AE s A r scAti&er

funt:fed ut oftendcrent,tuü illius,melius,non effe optimú.Quare

ne,melius,quidem erit. Quod cnim 3** tioy eft Naturae,id in natu
raâersw cft:üt ait princepsSapientü.Quod ité diximus de reficca
tione fluuiorü, neutiquá uanü eft. Nam quod Natura praeftitit in
Aegypto,id & ipfà in aliis poterat:& ars poteft apud Allobrogas.
Vallium gremia praecludunt aggeribusita,ut exceptae aquae intus
arceantur. In eistriennium pifces alunt.Multum igitur limi in ar
uo fua natura tenui contrahitur. Poft id téporis in inferioré de
ducunt finü.Pifces uendunt.Agrú reficcatum colunt. Tum Hyr
canü ipfum non exit apertis faucibus: neque tamen propterea üi
cinas 6bruit regiones.Idem fluuiis euenire potuit, & quidem eue
nit.Abforbentur enim cöplures in Africae partibus interioribus.
Quid illi ipfi,qui in Hyrcanü deferuntur,inter quos Volga maxi
mus eft.Ipfius uerò Cenifjmótis lacus,item Vefuli,quorü utriufq;
in uertice uterque cft,non prodeüt ad ullum curfum,fed intus co
hibétur incorrupti:ut&hoc mirere:ſine motu contrå,quåm ſen
tiebas fuprà.Nullo alueo, nullis deplentur elicibus,nullis exunda
tionibusfuperant labra. Poftremò regiones aliquas obrui, neccffe
fuit. Si enim in Cafpium nullus fèfè inferret amnis: uerifimile eft,
eas, per quas illi fluuijtranfeunt,regiones obrutum iri:Eum terrae
finum, iniquo Cafpius humor collectus continetur,arefaétum ei
dem ufui füturü,quo eae nuncfunt partes, quae nequaquam fluuiis
integuntur.
E X E R C IT A TI O XLIII.

An Solis radiisauftralia loca fàéta fint depreßiora.

De montium generatione.
E. v s D E M iudicijilla quoque. Vt decliuior effet locus uerfùs
meridiem, & paulò altioriuxta polos,calorSolis confumens
effecit.Et frigus iuxta polos mötes altifsimos feruans. Omit
tamus orationis natiuâ, atque genuinam uacillationé. Ais enim,
Inconft. Sub paulò altiorem terrâ. Atq; illico in codé ueftigio,mótes
-

altifsimos.Ad rem ipfàm ueniamus. Quid confumpfit Sol ? Ter

ram ? At potius, facilius,celerius,humorem. Igitur hac illius ope
ra potius terra extet. Ergo Sol alueumfecit aquis.Terrasconfum
pfit,ab aquis uiétus eft. Erat ergo terrae moles maior. Eius ဗူ့
confumpfit Sol.Quaero:Träfifiutarit ne, an redegerit in nihilum.
Minor hac ratione faétus efîet mundus.Et fubftantiae, quae à Deo
Subtilſ. fa&tae funt, à Dei creatura ad nihilum reducuntur. Hoc abfurdif
-
fimum eft,atque ab omni philofophia deteftandum.Sitranfmuta
uit,in aliudtranfmutauit elementum. Non in aerem, aut aquam,
- quae
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с А в р А м v м. 7о
quae humidißimafünt: ergo in ignem.Atignis tibi corpus nö eft.
Accidens enim purum eſt.Nugari putabamillos, qui à Sole duci,
regi,temperari caeterorum curfüm iaëtitabant. Nünc fi ille orbis
huius architeétus eft,effe queat etiam moderator.Caeterüfi mun
dus fèmperfuit,talisfèmperfuit,non à Sole.Nõ quòd negem mu- .
tationem,fèd confumptioné.Sin,quod uerum eft, aliquando coe
pit effe, quónam modo terrae terminos credamusefîe Solis opus, Piè o• do
hon autem Dei ? Sed cùm ais,àfrigorefèruatos montes feptétrio. ćfè.
nales,à quofrigore feruatum dicas Tenerifem ? Iam ម្ល៉េះa

liudadCancri flexumtibi uideo perquirendum. Is fànè moris di

citur,adquindecim leucarum affurgere celfitudinem. Quod effi
citpaffuum noftrorum millia plus fexaginta. Quem quò frigore
ſeruatum dicas,cùm perpetua ſummo è faſtigio uomat incendias
Demontium uerò generatione qui 蠶 , quaerat is quoque de
maris, Caeli,& aliorum. Nam piè delirant profe£tò quidarh, qui
ex diluuio raptam,fubduétámque terram, deterföfque mötes ab
aquisin marepraecipitantibus, prodiderunt. Tanta uecordia: ut
ignorent,fi montisaltifsimi faftigium terra fubuectione noua fit
aequandum ឆែ្ក terram fuis èfèdibus extra fuum
pun&tum reuulfàm exhauftüiri. Aliquanto modeftius alij. Aiunt
enim abaftrisattraétas molesillas extra terræ planiciem. Aduer
füs quos aliqui non ineptè argumentantur. Si aftrorum opus
effet hoc, fimul item cum aftrorum motu mouerentur montes.
Quain re ita uidetur mihi. Terrarum mariúmque fitum, uarieta
tem,generationem,interitum, fecundum Calorum facies agno
fcenda effe.Quare ibi fluuios,autmaria exiftere, quibus primum
locisfaétum eft, utaftrorum uisingrueret. Neque attraétos mö
tes,ut à magneteferrum:fedà Deo faétosiisin partibus, quae con
gruerent Caeli diſpoſitionibus: non tanquam cauſsis primae con
ftitutionis,fed quafi portionestotius, fub eiufdem totiusportioni S
bus,quaeàprima cauffa pendentes,effent conferuatrices, aut im
mutatrices cauffae fecundae.Quorum tumorum, qui Montes ap
pellantur, finis effet primarius,aquarum receptiones: quas bona
fide per terrarum ſola tranſmiſſas, priſtinae redderentorigini. Ne
que uerò, quod ueteres exiftimabant , fuftinentur montes aquis
aut aere(aere nanque librariterram uniuerfàm etiam cecinit Lu
canus) fed ម្ល៉េះ fáxeis:quibusexefis,aut aliacauffa fathifcé
tibus, non pauci fubfidere.Neque obftrepanthuic fèntentiæ, qui
mundi praedicant aeternitatem: nam ita quoque perpetuo pofitu
hae, atque aliae terrarum uarietates,Cæli,quas manifeftò uidemus,
uarietatibus refponderunt, • ſii
1]
 IV L 1 V s C AE S A R S c A t I G Ε R

EXERCITATIO XLIIII.
Tota torrida non eft exufta.

- S ta1ridam,aut
Sol,inquis,ambiret totam terram, ficut ambit Zonam tor
tota effet ficcaterra, aut tota fub aquis. Non mul
tibi obiiciam. Hoc age. Sol qua ambit Zonam torridam,
neque tota ficca,neque fub aquis tota. Plus tamen operis confici
<decet in hac fola párte à Solis itineribus,quàm ab eódem, fi tota
terra certisgyris circuiretur. Ridiculum igitur nouumhoctuum
iudicium. Nam de Iauae infulae nobilitate, quae nullius rei copia,
atque excellentia caeteris partibus orbis cedit,fuo loco diétum eft.
cqùòdfiadeam,quam iaétas,fubtilitatem reducatur oratio tua: il
licoprodatopinionisleultatem.Namfi Solidatum efiet id nego
tij, totam ut ambiret terram:tantum abeft, ut tota terra cremare
fur,ut tota cruda effet. Videsfextantùm menfium fpatio, quantü
hic hyemis,atquetépeftatum cieatur. Quid igitur etiáfi füb Vr
fàm,&aduerfum polum excurrédum effet illi.Nae cum iftatuafri
gida orationeipfà quoque torrida glaciemfentiret.
EX E R C IT A TI O XLV.

De aquae afcenfione.
- I;tumo videfcendere.
si Natura deditaquae,uttantum poſsitaſcendere, qui
Magna, multâque hic éxigitur confideratio.
Primùm,non aquae fòli,fedcuicûque graui Corpori,modò eius
partesinter fe queant cedere,acfuccédere. Nanqüe fuperior pars
cùm inferi9rem urget fua grauitate, refleétitur miotus in fupério
ra. Id quod manifeftò uidetur in luto à latere compreflo. Subie
<tum enim lutum faxo cedit. Quocirca quae partes cedunt, attol
luntur. Quod ੰ patebit in hac de
fcriptione. Lutum, A. Later, B. Reflexio
motus furfum uerfum, c c. Quod fi dicas,
id aquae fieri beneficio, idem inuenias in
arena impreto ueftigio. Si arenae graue
corpus imponatur: afcendet arena ab la
tere,ficutin medio decendet. Depresio
nis cauffa, quia nequeunt partes illæ pon
« deri fubfiftere. Cauda reflexionis, &afcë
fionis, ne corpus in corpusfubeat. Sic& aquae contigit, non qua
tenus aqua eft,fed qua corpusgraue. Nanqüe idem qüoque euenit
CO1 -
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р А м v мУ 7r
corporileui,è contrario. Quippe tantum defcendit, quantum a
fcendit, ut in cornu inuerfo , fi quis in ipfum flauerit. Quod ue
rò fèquitur, omninò caret ratione. ಸಿ latet, inquis, in imo
terrae.Si aqua eſſetin imo terrae, aqua eſſetgrauiſsimü elementü.
At igné ponuntibi Theologi noftri. An uerò de aqua poftomnia Caffig.
elementâ (non enim decuit) inftituiftitraétationem, quodipfàm
utares omnium infimam ? Iam uerò tuo iuffu fit ibi Tartarus il
ម្ល៉ោះ folùm igitur fàlfum eft, fèd etiam iis, quae fè
uuntur,contradicit.Eafunt:Terra eft mundi centrum,&omniü
វ្យែតុំ inimo terrae. Ergo aqua mundi centrum. Cé Contrad.
trum enim imum eft.Aquanoneftterra. Non eft ergo terra mü
di centrum.Iam fimplicißimis uelingeniis,uelaetatibus,quas ma- .
chinularum deliniebas argutiolis, quid pofsit in hac re, quámquc
facilèperſuaderi,uides.Sedad ម៉្លេះ Non eft enim terra ma
gis firmamétum Caeli, quàm Cælum eſtterraeſeptum.Neque plus
efficit terra,neruat Caelum : quàm Caelü, neauolet terra. Piéturae F4Cef.

ſunt hæ uulgi,nö ម៉ខ់ dicebas, pro

ter hanc cauffam, conuenientem magnitudinem af{ecutâ eft.
តំ enim magnitudo quicquá facit,fèd punéti medij,quod cen
trum ùocät, ratio,quòdnullám habet magnitudinem.Imò(quod
ſubtilius) neutiquam uerum eſt,à centro pendere Caeli munimen
tum.Quippe non, quemadmodum nobis cétrum eft prius noftro Subtil.
circulo, ita à Caelicentro primusopifex aufpicatuseft, fèdutrun
quefimul.Quin ccntrü Caeli nobilitate pofterius Caelo eft.Deinde
tu, qui aqua magnitudinemadterra molem comparatam,igno
bilem ftatuebas:quam interraagnofces molem ad Caelum ipfüm
fulciendum ? ម្ល៉ោះ cùm terræ ambitustotius effenequeat cē subtil.
trum uniuerfi, non poterit effe Caeli fultura tellus ipfà, quatenus
terra eft, fed quatenus in fe continetpunétum illud medium.Nam
quod&tu,&alij dicitis:terram iccirco faétam immobilem , ut
circum eam caeterauerterentur, aequè eftalienumà ueritate. Pof
fetenim ipfà quoque nihilofeciusin ဗူဂြို့ moueri. Non enim eo
motu exiret àproprioloco terra: nihilque propterea flagitij có Subtil.
mitteretur. Adhuc dico.SiegeretCaelum corpore, fuper quo ro
tari deberet, idem eiab igni praeftaretur, quodàterra ႏိုင္ဆို cԱc
nire. Nunquam enim defuoloco decederetignis ipfe. Poftremò
-rum uulgare,tumfalfum eft: Caelum opushabere centro immobi
li, circum quod uoluatur.Non enim fuper centro circumagi, pa subtil.
lam eft,fedfuperpolis.Nam quodadcentrum attinet,temerè Cae
lum uagari poffet:at nö uagatur.Non enim hor{um potius, quàm
aliorfum circunuolueretur. Quibus è fubtilitaribus illa,uel maxi
ma,colIigitur. Etiamfieffet totum in medio uacuum,futurum,ut
fiij
 . iv 1 1v s c AE s A R scA t ic E r

Subtilß. hoc eodé, quo nunc,modo uertitur,ucrteretur. quippe fuper fuis

pun£tis,quósà uerfàtione Graeci polos,nos uertices appellamus.
EXE R C ITATIO XL V I.

De fluuiorum generatione.

Ο exercere.Meritò
p E R AE p R E c 1 v M eft, nostecü in generationefluminú
nanque confutas eam opinioné,quae pu- .
tat fluuios ex aere generari.Caeterü non opportunè tibiip
finegotium facis. Nilum enim exundare fcribis propter imbres,
atque niues. At eadem eft Philofophi fententia: cadem materia
utriufque.Illiusfub terra tranfmutatur in aquam, unde fiunt flu
mina ea materia,quae fi fiat exhalatio, fupra terrâ cogitur in plu
uiam.Cùm igitur,utais,cétenos diesftagnet Nilus, quae plufquam
pars anni quarta eft:eius autem inundatio fit amplior centupla ad
ueteres aqüas comparata:non uidebitur abfurdum,pauciores illas
aquas reliquo annitempore,ex aeris fubterranea concretione cö
fici. Oportuit igitur àte demöftrari,quemadmodum fub terra ex
aereaqua fieri nequit: quae fcilicet ad tantam explendam molem
រ៉ែ queat.Erat autem modusis. Cùm decuplü,ut aiunt,ut
ego quidem reor,amplioré 驚 oporteat effeaerem, ad aquae
certam magnitudinem conficiendam,non inuenio fub terra fpa
tium.Praeterea tanto aere confumpto,fubtus eueniret uacuü. Aut
per quae tandem foramina tantùm ex hoc aere fuperiori defcen
deret eò,acfubiret? At neque è niuibus. Quippe,& ubi, & quan
do niues conftant, ac uigent: pluuiae nullæ : iidem fluuij. Neque
exinferiorum materia niuium lacus eos,quiin montium iugis ul
timis, atquefupremis aquarum pleni funt, creari par eft. Poftre
mò non hoc,fed illudtum dete, tum de aliis quaero. Quibus Na
turae principiis fluuij defcendunt ex altißimis montibus. Iugum
eſt luculentiſsimum in ſummis Alpibus Salaſſorum, Ceniſio par,
aut etiam fortaffealtius. Ex eo Ifàra fluuius, qui dicitur Artusab
indigenis,in Galliam: Durias altrinfècus in Italiam praecipitatur.
Detur, ut ex aere: detur,ut è niuibus confiant amne§: ម្ល៉ោះ ratione
faótifubeunt*Nam complerialucosimbribus, ac niuibusfolutis,
etiam pueri non nefciunt. Ad cuius naturae fubtilißimam expli
a.
cationem antequam accedo,perpendenda funt aliquot uerbafua.
» - Inquis. Cùm Tanais in Mofchoüiae campisfcaturiät,&aqua non
•• afcendat,nifi defcendat è montibus altióribus: illam ibi deriuari
Caffiga, » neceffe eft. Puto,uolebas,eò,non,ibi, dicere, fèd malefit iftis de
£riptoribus,à quibus factum cft,utbarbariæ labes tot tuorum li
- - brorum
 р в s v в т і т. і т. А т в л о сАв вАмvм. 72
brorum locis illatafit Latinitati.Rem putemus ipſam.Si nonnifi è
mötibus,iíſque ſuperioribus.quaerendum ſeſe offert, quidin ſum
ma Cenifijplaniciefaciat lacumillum,eúmque uiuis purum fca
tebris. Vidimus enim, uidéntque muliones quotidie. Idémque, --

finefcis,Truttasfert.At eicāpo fummo,celfifşimo,latifsimo,pla

nifsimo nihil imminet.Talem, quáquam pufillü, habet ager;cui
Defeffo noméeft,haudita proculà rufculo noftro,in mötis füm
mi uertice:quo nullusibi,circúmq; locus altioraffurgit. Nec lon
gius ab hoc alterum non maiorem,quem Crauam uocãt.Vtrinq;
üalles:ad alialatera colleshumiles.Pecora,atque arméta quotidie
potant: aquæ nunquam deficiunt. Niues eò liquantur nullae.Plu
uiae nö largiores,aut crebriores,quá aliisin locis.Neque eft, unde
per deuexa វ្នំ in eo, tanquáin finu colligi queant.
fugi nanque fupremum eftfiಥ್ರೀ Tüaduerſus Salomonem
->
difputas, qui è mari flumina dicebat generari. Non,inquis,ex ma
ri tantâ altitudinem,quanta eft montiüuertex, poteft afcendere.
Et antequam ad montesperueniat,nulla eft ratio, quin ubique e
xumpar. Item nunquam flumina minuerentur. Praetereamäreip
{ümtot fluminibus non fufficeret, cùm maxima pars aquarü Sò
lis caloreeuanefcar.Motus etiá illefubterra,illam,ut dixi,cöcute
->
ret. Neque ratio eft, curabillo mgntefluat,ab alio non. Quode
tiamtam pura rcddaturab omnifâlíèdine, uix eftuerifimile. Se
ptem,ut uideo,rationibusillam oppugnasfententiam.Cui quoniã
hos affentimur ita,ut antequam in illius libriseamlcgiffemus,pu
blicèänobis defenfafuerit: refpondendüeftobicétionibus. Abul
tima igiturfumemus exordium.Proptereaquòdin fine huius dif
putationis ponitur demöftrario,quatuum primum argumentum
áeftruitur.Salfediné igitur exuerefacile cft.Quippe accidés,idq;
terreftre.Percolatur ergo:quemadmodum Philofophus docet,ifi
{ècüdo Meteoron : ficut manifefto,atque quotidiano experiméto
in litoribus Africae, iuxta mareè fcrobefa&ta dulces hauriüt. Hüc
admodumfeparaturabaqua uinum per trâfmifsionem eius pan
ni,quod Filtrüm uocant: üt nunc de Ederae ligno nihiltibi dicam.
Erat haecfeptima obie&io.Proxima huic illa. Non eft, inquis,ra
tio,curab illopotius montefluat,quàm ab alio.Imò eft. Videse
nim cauernasin quibufdámontibus:aliosfolidos,terreos, fixeos,
tofeos,cretofos,glareofos.Nam haec obieétio tibi . faceftat
negotium. Rogabo item,cur quibufdam in montibusáb eadé tua
iftâ cauffa nó fint fontes,neq;ab his fluuij. || argumentű.
-Motusillefub terra,illam concuteret.Ridiculum.Non enim con
<utit aquaedu&um. Siquidem fluxus aequabilis eft: iter inqffèn
(um.Qtiodubiobftruitür,ne tü quidé miotüfcqui ncceffe cft.Nö
 , и у с 1 у з с АЕ 8 А А 8 с А L 1 с в А.

fànè fuccutitur, nifi flatu agitetur. Quo in loco fefellit te uerbum

tuum.Sic enim ais (ut dixi). At ab aqua nullam fupra terræmotus
affèrebas cauffam. Alia obie&tio. Mare fluminibus non fuffice
ret.Maxima enim aquae pars calore Solisabfumitur.Pofterior hu
ius orationis pars infelix eft. Si enim quotidianis cófumptionibus
maxima parsaboleretur, abſumptum iam eſſet mare:mare,inquâ,
etiam cum fuis fluminibus. Mare uerò fufficit fluminibus, mútua
gratiae depenfione. Accipit enim,quod dat.Itaque tum mare,tum.
fiuuijaqua unà continentersueluti radices arboris Indicae: quae à
matricéprodeuntes, magnis concuruatis fornicibus, grata reci
procationc in feipfàs reflectuntur. Etiam Chymiftarum uafa tibi
hora effe puto, tum quae Brachialia, tum quae Seraphinos uo
cant. Qüod autem exhauritur à Solis ui, reponitur ab aere mu
tato. Tertia obieétio haec. Nunquam flumina minuerentur. Mi
subtil. rum tibi,Cardane, dicam, atque adeò incrcdibile.Non minuun
tur flumina. Non enim ea quantitas,quae à marifuppeditatur,quae
primaria eft:fed ea,quae § niuium , aut ingruentium fit
imbrium acceſsione.Qui uero deficiunt torrentes, ils nullus à ma
ri függeritur commeatus. Quorü frequcntia maxima in Aethio
pibus Abifsinis. è pluuiis enim folis generantur. Quapropter ex
eorum montibus in Erythraeum mare nullum flumen fèfè exone
rat,ſedabſorbetur à terra.Secüda obiectio.Nulla,inquis,ratio eſt, .
器uingeneratione
erumpant in itinere.At ô Cardane,ille ille, quem in fècundo.
diuinus uir ait, omnia cópleuiffe,tam bonus fuit
archite&tus,tam prudens caftellarius,ut Iulius Frontinus nihil ad
eum.Suorum igitur aquaedu£tuü tubos tam doétè, catéque coa
ptauit oneri ferendo, atque feruádo,ut hocte metu liberet. Reftat
primum argumentu,in quo negas:amari aquas in montium uer
tices poſſeſubduci.Ratio eſtà libella aquilegorü. Non enim po
teft aqua fubuehi motu altius,quä fit eius fuperficies,unde deriua
subtil. tur.Hoc ཤྭuttri། uerum eft,ubiplus refiftitur ab ea portione, quae
furfum pellitur,quàm prematurab illiusui,&pondere,quae urget.
At ubi inftantisüis, pöndúfque maior eft: tum furfum pellitur a
醬 ad eam fuperficiem,quae altior eft, quàm fuperficies,à qua de
çendit: Hoc in organismianifeftum eft:quorüäepreßione in pu
teos,fubfilitaqua pertubos. Quod ੰ lapis, faciat & aquae
magna uis,fiadillius lapidis accedäípondus.Qùae quia ad eundé,
#. lapis modo, ಶ್ಗ non poteft,utincübat:nc öculis quidem,
ed ratione fola Perfpici poteft.Sit aquae plenüuas uniforrhe, A p.
º Tubuli utrinque,abimo aperti intus e F. In uas lapis uacuo aequa
lis dimittatur, qui fit, c. Is prematur ufque ad,'p. Tunc aqua,
°*statin, a B,fubfilietper, E E,tubulos,ufqué ad F f, quæ locâ
- - funti
 вв sv в т I и I т А т в лp c А к р.А N v м. 73

ſuntaltiora,quåm,A.Quöd fi aquaepõdus subtiliſ

aequale lapidis ponderi conſtitui poſſet,
idem efficeretur.Sedquia nulla poteftarte
nifi perfolidos cuiufpiam uafisparietesli
quorem continentes:iccirco altiorem illã
ftatui neceffeeft. Caeterùmin ipfâ mundi -
machina cùm pars aquae plurima fit extra
locum fuú,ficuti demonftrabimus:&ter
ra multis peruia fpecubus eo in loco, qui
& aquae debebatur,& à terra occupatus
eft:in terrae caua loca fefèinduit. Quæ cú
fint angufta, nequc tantam maris molem
capere queant: compreffa ea aquae portio
ab extrinfècusincúbentenîari, íüáfque, iuréloci,repetentefedes,
£gredi quaqua uia poßit,quaerit: quemadmodum aqua illa pertu
bulosfäciebat.Quâ impreisione fiünt aquarum exitüs, atque exili
tiones,quæ Græca origine Scatebrae appellantur. Atquehæ in fuo
loco quia non funt,deorfum euoluütür.Id quod haudplebeiis,nifi
me fallit labor,uerfibus declaratum eft,in hymno Conditoris.
 и у г. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с в А

~Saxa magis:quia faxa cauo latcbrofà recefTu

Vrgentem inuitant laticem:quem uis uaga ponti
Perpetuo premit accubitu,trudítque ruentem.
Caeterùm quia rés, tum nouitate, tum difficultate fimpliciorum
ingeniorum credulitatem fatigare poffet, appofita cft luculentifsi
ma demonftratio. Sit ex ea, quam fuprà pingebamus,defcriptio
ne,terrae facies,exempli gratia,tertia orbis pars:aquae autem fuper
ficies dupla.Sit ergo terra in fuo globo,a b c d E F:cuius fuperficies
non apparens, fed intellectu percepta, & æqualis fuperficiei aquae
naturali, fit, a F. Superficies aquae naturalis,aequalis huic fuperfi
ciei, a c h F. Superficies eiufdem inferior terram tangens, b c p E.
Locus aquae natüraliseft inter illas duas fupcrficies. Quare eius lo
ci pars occupatur ab illa terrae parte,quae eft, A B E F. Igitur exclu
fââqua erit extra locum fuum naturalem : qui defignetur per, 1 r
+ M : qui locus erat aerisnaturalis. Igitur 驚 А В GС, нD FЕ,
premitur ab aqua extima petente locum füum, quae defcripta eft
per, 1 x L M. Vnde illa comprefia cogitur fubire cauernasterrae:
quarum,ad exemplum,efto, N. Qua ex cauitate exiliet in, o. Vbi
propter decliuem fitum,quia confiftere non poteft, deuoluetur in,
i.Eft autem,o, extästerræ fuperficies, quam ex globi uifceribus eò
tranftulit opifex : ut effet ufui maximo, optimöque animantium
generi.Locus autem,undeexempta erat,aquae cederet: qua poffet
illa tranfmittere,atque exilirein ufum eorum, quae humoris indi
gent aduentitij.Non eſt praetereundum,quod à ſemimonachoin
ter cöuiuas dicebatur. Effe in terra uenas, à quibus trahatur aqua,
ficuti fànguis trahitur à uenis animalium. Quod uoluitibi adri
fum,pro bellariis apponere,poft haec offa. -

ΕΧΕR CΙΤ. Χ L V ΙΙ.

De Niliincremento.

I AM de Nili cúm difputas incremento,dicíf]ue à niuibus,& plu

uiis augeri,ac proindeftagnare : nimis 蠶 confiderafti.
Nam cum in Aethiopia nullae fint niues,earum folutione non
exundat. Et cùm fòlutio noftro hyberni imbres fub Capricor
no incipiant abundare , ab illis វ៉ែ fieri nequit , nifi mul
tis antea diebus coeperit,ut poftidüs Iunias ftatim &apiát incremé
tum.Temporis igitur utriufque ratio tibi fuerat ineuada,non tan
tùm aquarum ficcis,ut aiunt, pedibus tranfmittendum.?Herodoti
quoque fententiam potius utexaminares,quàm ut tuereris, addu
£tam oportuit.In Euterpe enim centum diés crefcereNilum,toti
dém
 р Е s y В т1 1 1 т А т Е А о с А g o А М у М., 74.
démque abfumi decrefcendo. Qua ratione fepté penè menfèster
ram illam tum occupaffe uideatur.Quod tempusillo fèculo etiam
Ianuarij partem inuaferit. In eo enim latet fubtilitas. Noftra tem subtil.
eftate diuturniorem effe oportere ftagnationem, quo folü altius
eft,maiufqueobieétum impedimentum, quominus óbalueiangu
ftias aquae celerius exonerentur.Tua quoque ratio nulla eft. Aquis
ab Solé hauftisimbresgigni,fuftineriquetandiu, quoadilleperue
niatad ſolſtitiú. Vbi uerò abire incipiat, illos quaſi è phiala effun
dat. Nam quomodo haurit uel abfens, uelabiensà Capricorno?
Quin eius praefèntia,fcribis,ibi aeftaté fieri, aeremq; ficcari: qua de
cauffatum imbres nulli fiant. Ea uerba tuafunt : Cùm reucrfusSol
ad æquinoétium autumnaleprocefferit, imbres iterum, & aquas
: haurit è terra, & fluminibus:fèd non demittit ad Nili fontes:quo
niam eò Soluadit,aeftatémque faciens,&ficcäs aerem.
turcùm abſcedità Cancro, non ſuſpenditaquashauſtasab Aegy
蠶
igi

pto,quae perfimiles pluuias per brumamin easterras demittantur.

Quae enim bruma nobis,folftitium illis eft. Et eadem fitus propor
tiófontium fub Capricorno, & fauciumfub Cancro. Véro fimi
lius,ubi fub Cancro fit,eius longinquitate cogi aerem,atque in nu
bes condenfàtum parere niues, ficuthic apud nos hyberno tem
pore: quas reuerfione fua fub Capricornum, liquefácere debuit.
quo tempore Nili fieri oportuit incrementa. Quòdfi eò confugis.
(fügis enim eò)illiusuiabfumi materiâ uniuerfàm, iifdem uiribus
蠶 ei fub noftro folftitioin eandem aquae molem. Omninò
uerò neutiquam confentaneum eft,in ipfâ hyemisfumma uiniues
ibiliquefcere:aut imbrespotius,quàm glaciesgenerari.Sunt enim
glaciès in Atlante,ac Libyae montibus,quorum fègmenta Cancro
reſpondent,ſicutifontes Capricorno.Demus, nulläibi eſſeglacië:
at fiiueseffe,neq;eft dubitádú:& certô fcimus.Nó enim fünfigno
ti nüc mötesilli.Earum niuiü folutio,quaero dete, quâ ob cauffam
tă cötingat,quotéporeniuium concretio cuenireconfueuit. Ne
ue fieri poteft,ut eius decefsione fublatæ aquae trium menfium
patio in nubibus fufpendantur,quae poftea perpetuistotidem die
bus in pluuias demittendae fint. Totaigitur quaeftionis difficultas:
redit adniuium liquefaétionem.Quòdfiniuesibi nullae fint , haud
eft magni mométidubitatio. Fieri Solisabfentia largiores imbres,
atque diuturniores: quemadmodum noftro quoque Caelo, cùm.
fcificet abeft autor ficcitatis. Quae tempeftas àquis turgida com
pleat amnisalueum fuperiorem, praefentia Solis anteà extenuatü.-
Ifque eas, ubi amplius capere ncqueat praeter iuftä copiam afflué
tes,fecundo curfu demittatin deuexa 蠶 loca. Vt quantum.
hic aer fit fècurus deimbribus,tantum fit ibitum
l
deficcitate. Sta--
- c ij
 1 v t i v s c AE s A r s c A E 1 G Ε R
tam uerò efTe, atque ordinariam inundationem, quemadm odum
aeſtüſub Canicula:Nimbosſub Orione: Pluuiasſub Succulis. Qui
uero contraria fententia autores funt:quippetrahitum plurimú
abipfoSole,atque iccirco multos imbreseötempore creari: fallü
tur.Non enim pluit,uel Aegypto, uelSyenitis, nequetunc, neq;
aliàs. SedinTroglodyticâ circiter decem partibus à Cancri cir
culo: idque non cöntinenter, nec diu: fed uelut apud nos aeftatis
tempore, cùm repentinae oriuntur tempeftates. Cæterùm ishu
mof neutiquam cum Nilo communicatur. Neque enim funtpe
rénes fluuij: fed compluti haudita multó pôtab humo arida epo
tantur.Quemadmodüuerò niues, finiuesibifunt , colliquefcant :
nulla aliapoteft ratio afsignari, quàm luuiae. Harum uerò cauffa
non à Soletantùm,fedetiam à certo fidere, cuiusui ftato *
tempore contingant.Haud melatet ab Alexandro referri cauffâm
ad Eteſias:quos uentos, eſſeanniuerſarios Aquilones, uulgo notü
eft.Eosillorum regionibusflare pluuios,ficut Auftros nobis. Quá
obrem non ibi colligi nubes, fedeò hincimpelli, è quibusimbres
fiant. Verùm increfcere cùm incipiat à die quintodecimo calen
das Iulias in Aegypto : neceffe eft, aliquot ante dies in fuperiore
pluiffe regione.TAt uerò non folùm ante eum diem non flant Ete
fiae,fednéillo quidem.Ariftoteles cùm poftfolftitium fpirarepro
didiffet,diem non defignauit.At praefcripfit Plinius exgrauißimis
autoribus. Itaque libro duodeuicefimo fic. Decimo oétauo Cal.
Augufti Etefiarum prodromi flatusincipiunt. Qui cũ quadragin
ta diesfpirent:quinto calendas Septembris definere,bene fcripfir.
Quocirca cur mox eorum finem deduxerit ad fextumdecimium
calendas Oétobris:& codices,&resipfà confulenda erit. Sic in fe
cundo: pridie nonas Iuliasprodromos incipere: quippe dies oéto
ante Caniculae exortum: qui dies eft quintusdecimusad calendas
Augufti. Poft exortum biduo Etefiasfürgere,acflare quadraginta
dies. Igitur Etefiarum flatibus fi conflarentur nubes, atque exiis
imbres crearentur,toto penè plueret Augufto menfè : quo tamen
tempore minuitur Nilus.De incrementi uerò quantitate,quae aliis
fubinde feculis tenuior fa&a eft , ita cenfèo. Olim forehullam.
Perpetuata nanque alluuione tandem aliquando fluminis altitu
dini riparum margines acquati iri, De Eteſisuerò,quiſint,uti di
cebamus, anniuerfàrij Aquilones, haec habeo, quæ dicam.Hicin
Vafconia eos nunquam fenfimus: fedAuftrostum crebros, tum
perniciofos. Quinetiam in ora Carnorum ad Adriaticum, eorum
hullum fenfum cepi:fedpotius Subfolanos,quifecundo Sole flant,
ut loquitur Nigidius:id eft,ut 9bfèruauimus,Solem comitätur.IcI
circo rectè dicebat Pliniusin ſecundo:Eteſiasnon indidem ſpirare Rº
-- omnibus
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с А в р м м у м. 7;

omnibus regionibus. Eius uerbafübieci. In Hifpania, & Afia ab

oriente fatus eft eorum:in Ponto, ab Aquilone: reliquisin parti
bus,à meridie.Nam quòd Etefiarum obie&u,atque repulfu aä fau
ces, exitümque, Nilus intumeſcat : idſanè puerile eſt. Praeſertim
cùm ipfe quoque Nigir, qui in Oceanum perfluit occidentalem,
idem incrémentum eodem tempore patiatür. Quo arguméto hu
moris illius originem illis ex montibus, non exTro lodytis, aut
Nubiis, ut fecerunt aliqui, deducere par eft. Ex iifdem'nanique
paludibuseditur uterque: adeòutillefitangulus fpatijterrz Afri
çae:cuiusperindefit facies,atqueinfülae cuiufpiam, quæ Nilo, Ni
gire, Mediterraneo contineatur. Quðdſ Ganges, utait Plinius,
eodem & cremcnto,&tempore mirabiliseft: iam aliaecauffaefom
niandae praeter has. -

EXERCITATIO XLVIII.

In Nilum ſubeunt fluuij. Nilus auras non edit.Anaurus.

I.mosh Aerrafle
c igitur maxima difficultate, non mirum, praeftantißi
philofophos. Nobis uerò rudibus Gymnafticis ali
quid, tanquam fymbolum cum magno Cardano contuliffe,
nequaquam fraudi futurum puto. Tu uerò uideris illa fcripfiffe
• paulò negligentius. In Nilum nullum omninò flumen influit.
Minimonangue negotioPtolemacum conſulere licebat : Exquo
duos excepiffesfluuios: unum, qui Aftapus Aethiopum linguâ fi
gnificaret aquamtenebrarum:alterum,quem è Coloapalude pro
duétum nominat,Aftaboram.Ne cum Plinio decipiamur,qui Ni
lum cumiisunum putat. Subinde uerò mutare nomen, ut fefe cö
dit ab ortu primo, ac denuò erumpit. Nufquamtamen intercipi
pro comperto, atque certo habetur. Sed& alios immitti riuos
aiuntij,qui illisinlöcis diuagitarunt. Illud operofius. A Nilo cur
, `* nulla exfialetaura.Quia,inquis,uapores confumuntur.Eius enim
• curfuspenètotusfubSolc eft.Non potuifti rerum, temporümque
uicißitudini,cui acuta contemplatione honorem facere debebas,
ignaua opinione maiorem facereiniuriam.Quicalorefummo au
rasabfumi,mediocriattolli, fcires: qui Nili partémaximamfem
peralicubi àSolisuſtione liberam, ſcires : qui ex æquo penèillisin
regionibusnoéticü die partitum imperium , fcires. Quare tantus
eftin noóte calor,ut uaporem leuare queat: tam modicus, ut non
difperdat . Sed cauffaèftin materia.Quippe longo curfu exerci
tu§attenuatur humorita , utnefublatuSquidem in aerem, pofsit
corpus capere. Ita aerauram exceptam fibi fimilem diffundi in
t iij
 1у т. 1 у з с АЕ s А к s c А 1 1 с вк

fèipfum patitur:feque cogit,ut confiitat. Vt non tam refoluat,

quiam nüllius indigam refolutionis fecum habeat. Ariftoteles in
1« üicefimatertia fectione fcribit : à fluuiis tam calidis, quàm frigidis
auram tolli . Eſt in Arcadia ſub Parrhaſio monte fluuius, à Calli
macho Anaurus appellatus.Ab hoc,interpretes aiunt,nullam un
quam exhalare auram : qua de caufla nomen id fit adeptus. Hoc fi
ita cft,neque àcalore fiat,alia ratio quaerenda eft:ut uel infignis ſit
aquae crafsitudo, uel infignisfuapte naturatenuitas. Ad eius ripas
fuo curru iunxifle Dianam ceruarü quadrigas,idem autor eft. Vt
huiufce flofculi iucunditate leuetur moleftia difputationis. Nili,
uerò aquam uel fua natura,uel Solis opera,uelcurfus longinquita
te ea efîe fuauitudine prodiderüt: ut, quemadmodum fcribit Spar
tianus, militibus Aegyptiarum ftationum petentibus uinum re
ſponderit Peſcénius Niger imperator:Nilum habetis,& uinum pe
titis. De eius aquaaliter ex Theophrafto Athenaeus in fècundo.
Aquarum uerò tcnuitatem huius effe rei cauffam, colligimus ex
鎧 Plinij. Isenim libro tricefimo primo ait , Boryfthenis.
aquas adeò tenues, ut innatent Hypani. Sed neque nebulam, ne
qüe halitum emitti ullum.Quod fi ita eft, neutiquam id uelà Sole, .
uel ab aere contingere potuit in tam craffo Caelo: fèd natiuam illis
eſſe qualitatem ipſis in ſcatebriselaboratam.
EXER CITA T. XLIX... -*.

Tontonteanch. Maragnon. Volga.

v 1 fuit error , cùm negares, ullum fluuium à nilo excipi,.
eiufdem negligentiæ comitem habet illum. Vbi defluüio.
Brafiliæ, & de altero ita fcribis. Hi ambo in litore Boreali
funt iuxta Pariam. Maragnon enim nonfolùm fau
ceshabet ultra circulum aequinoétij, fed etiam ortum trans circu
lum hyemalem.Alterius uerò fontes, qui dicitur Tontonteanch,
tametfifunt adSeptentriones, tamen litus, quaerumpit in mare, ..
propiuseft Cancri circulum, quàm Nili fauces. Tanfumabeft,ut
fintin litoreBoreali. Sed defraüdauitte accuratiore nouarum re
rum lecti9ne ardens ifta ueteris cognitio philofophiae. Neq;enim
mox quaefiffes ex Herodoto . , neque Tanaim ex Poly
biofedagnofčeresuniuerfam Hollaudiám, totámqueZelandiam
à Reno, a£ Mofà fluuiisaduectas,atque exaggeratas.Quod ut con
ftantioréfaciat fidem:corâ ex ipforüm faciëîocorum`Eognofcere
Poteris. Aggeribus enim multâ loca etiam nunc arcéturäb Ocea
*°»& appulfu fluuiorum: quos aggeresilii,Dam,uocant. Quofo
In O
 рв s v в т і т. і т. А т н А р с А к р А м у м. 76
“noiccirco uicorum,autoppidorum aliquot nomina terminantur.
Sed& Volgae fluuij oftia cùm referunt Mengrelijmercatores effe
.ad duo & feptuaginta: nullo id alio Natur:inftrumento , quàm
adueéto limofaétum puto. etiam Nilus modo inter coagge
ratam à feipfo humum, tot fibifeciffe uidetur uias, quot cafiün
•turàpoetis. Tanta nanqueeft aquarum copiain Volgae curfu: ut
ab eius faucibus 蠶 dierum itinere fuperati latitúdo (it inter.
.altißimasripas mil ium duorum paffuum. Huncfluuium Diluo- .
cantTartari, olim Ra, utalibi diétum eft:qui ex immanilacu, in
uaftifsima fylua ortus,in Cafpium fèfèinfert.
E XER CITA TIO L.

De fontibus,&lacubus.
|queL amodo
quoque uerba cùm duobus modis intelligi queant, utro
falfafunt.Mare,inquis,non mittit fontês, nififalfos.
Namfiue dicas,maris aquam non percolari, atque eatranfmif
fione dulcefcere:hocfuperioribuslucubrationibus,autoritate,ra
rione,experientia deletum eft.Siue neges, in mari dulces inueniri :
fontes:iifdem uiis omnibus confutare poffumus. Plinius in fècun-.
do prodidit,Gadibus effe fontem, qui motibus Oceani confentiat.
Experientia uerò exhiftoria eft. Nempe in ora Liguftica, circum
feffus marinisaquisfonsfcatet dulcis.Pliniusin quinto,inter Ara
don infulam,&continêtem, coriaceiselicifontem tubulis eximo
vado, fcripfit. Ratio euidentif$ima. Sicut interra derupibus,tan
quam è fiftulis emicant aliqui: ex illispari impetu exilirepoffunt
aliqui ad marisfuperficiem eiufmodi fubieétis fàxis:quorum fidem
faciunt fcopuli. Quemadmodum igitür in infulis, iifque perpufil
lis, quarum una Meliteeft:fic in iis, quae teguntur mári.Parenim
ratio. Audi uerò praeterea, quae aduerfus teipfum tuo morefcri
bis . Suprà វ៉ែ à fluuiis è mari prodeundi poteſtatem, tum Contrad.
aliis argumentis,tum duobus illis. Primum fuit. Non poffe maris
aquam fubire interrae fuperficiem:mare enim depreßiore fèdecó
tineri.Alterum.Fieri non poffe,ut dulcefcat marisaqua.Hic uerò,
quae dicas,uide.Sunt enim uerbatua hæc.Nonnegarim decurren
tibus aquis marisfubterra magno impetu , & procul, aquae dulcis
fontem poffe£aturire. Quia putei,qu9 longiusà marifunt,eo mi
nusfàlfi.Non folùm igitur fubeunt,fèd& fuperant fùperficiem ter
rz.Curſum igitur,8 impetum,& exilitionem in ſuperiora das,ſine
ulla cauíta.Verba tamén ipfauera funt,atqueiraiiera,utaliisillis
tuisprioribus aduerfèntur. Nam putei propc mare,falfi:longius,
 iv t 1 v s c ab s A R scA t 1de r
minus:procul,nihil. Si ergo mare falfum,uidetur aqua illa perco
lata. Cùm hasprobè deduceres aquas, non potuifti continere te,
» quintuo luto conturbares.Forfàn , inquis,non hoctam fiet fepa
» fatione fàlis,quàm admiftione aliarum dulcium aquarum.Quibus
uerbis nihilinianius. Aquae enim marinae cyathus fàporem indat
mille congiis aquae dulcis.Itaque mox,tanquam £uripus,recurris,
» Exiftimaridum,inquis, aquam puteorum Mediolanenfium è mari
• deriuari. A quo mări? A Ligufticofànè. Cuiusfundusfinon eft de
prefsior fumido puteorum tuorum: fi non eodem fundo maris il
lius fùperficies: üiceris. Vide,atque mctire animo, quanto fit de
uexior Adriatici maris,in quem üefter fluit Padus, puteorum fun
dis illis:adeò enim eft humilis, ut nequaquam , ficut in Sequanam
Oceanus, fubintretillud. Tum uide inferioris fuperficiem maris,
quod uicinorum tuorü Ligurum fines alluit: inuenies multis paf
fibus Genuéfis marisfummam faciem effetuorum puteorum fun
dis humiliorem. Padus uerò cùè Taurinis, fiue Sutriis fluat mon
tibus in fubieétos campos: atque in eum alij, tum à montanis Li-.
醬 à Raeticis alpibus:uerifimile eft,ex iifdem illis, aut af
nibus uenis & hunc,&illos,& puteospromanare. E proximise
nim montium fibris fcatebras illas educere, quàm è mari fubter *
Apoeninum,commodius eft.Vbitedefubtilitate difputanté,craf
儘 negligentiatardum,atque etiamimpeditum oftendam.Ni
• mis enim laxèilla quoque fcribis: Flumina, ubi in cauü,ampluim
• quelocum fluxerint, lacum creant.Cauendum profe&ò tibi fuit,
niehifce uerbis perfuaderes parü in Natura exercitatis: qualisego,
uel Cluuienus: lacus omnesà fluuiis confici. Nam contrà, elacu
bus haud pauci nobiles exoriuntur fluuij. Quin Lemanum lacü,
tantum abeft,ut pariat Rodanus: ut eius aqua ab aqua lacusfacilli
mè dignofcatur.Neque, opinor, quifpiam mentis compos dicere
audeat: à Sarca, tantula quidem aqua,gigni orbisterrarum deli
tias Benacum, ſacroſanctam Scaligerorum Aganippen:ſed ſubtus
terram pullulantibus aquis editum, euadere ို့ .A
quo lacum Mantuanum : atquc ex hoc fluuium quafirenafci, qui
ad Gubernum Padi fluxum aügeat. Sic igitur mihi uidetur fentié
dum. A fontibus aquas emanare:atque pr9 modo, magnitudine,
capacitate alueorum,& fluuios,& lacus effici,tum fingülares,tum
alios ex aliis uicifsim, ut impetüs,lenitas,fors,locus túlit,prodeü
tes. Quae adfuperiora pertifient,accipiuntur ex hiftoriae Plinianae
librotriceſimo primo. è lanalateribus appenſa nauigiorü dulcem
humorem exprimi , & mare argilla percólatum amittere falfugi t
IlCIIl,

º EXER
 р Е 8 V. В тI L, I т. А т Е. А. D с А Rр А N V М, 77.

EXER CIT A TIO LI.

Cur mare fàlfum.

N o N minores haec,quae fequitur, quaeftio habet dubitatio

nes.Etenim cur mareſt ſalſum,alias alijcauſas commenti
funt.Verumid Ariftoteles cum accuratifsimèexaminarit,
nihil aliudhic, quàm illius fèntentia perpendendafuit. Tu uerò
quafi in ipfo mari uelifices, non fòlùm aueheris auia marium re
cenfione,fèd etiam fèntentiae naufragium facis.Ergo à Meditcrra
neo ad Magallanicum. Ab hocnon iam curfu,fedincredibili fàltu
ad Hyperboreum,Cuius nomen inter fubtilitatescum nugacibus
Graecisprofeffusesineptènimis.Quafifupra illud nó flaret Aqui
lo. Deinde in Germanicum retrò remigans:hinc ad Herculeum.
Quòd fifretum intelligas,Magallanico fuit coniungendum, quo
confilio apponeres Mediterraneo, Erythraeum,& Euxinum. Ad
Herculeum uerò à Germanico nauigatione illa Cantabricum in
uentum oportebat.At longo pòft interuallo,nefcio quibus uentis
a&tus in Cantabrico tenes curfum.Vnde in Britannicum foluens
ab eo Sarmaticum legis.Hunc quoque tamen inter finus enume
rari debere,ſuprà demonſtratum eſt. A quorum catalogo còm di
ftuleris Perficum,non intelligo cauffam ceffationis. Nihilo enim
magis,quàm cùm omniü nobilifsimú Adriaticum omififti:Nam fi.
Mediterranei parté arbitrabare: hoc tibi Euxino quoque deferun
dum fuit. Sed& quem Barbaricum finum uoces, equidem me fa
teor ignorare.Nihil enim recefíuumadAfricae oram,praeter Syr
tes,compertum habeo.Quo loco fubdolis arenis infidelis,litorum
flexu clemés illa finuatio,ac nulla penè eft. Tum inter fubtilitates
tuas cùm eam Barbariam uoces, reddédam tibi cenfeo rationem.
Soli näque Numidae legitima uoce Arabica,El barbar,quod apud
eos murmur fignificat,nominantur. Quippe hoc eft eis obieéïum
ab Arabibus, propterea quòd utátur inculto fono. Quanquam e
quidem à defèrtis ita diétos reor. Bar enim Arabicè deferfum.A-
rabes uerò fùos, quorum inepto ingenio,atquefiniftra loquutio
1те獸 linguae delitiae uitium conceperunt, nő Barbar, fed Mu
ſte geme,ideft quodaiunt Graeci βεβαρβαιωμύες,nos deprauatos.
Seipfosauté Amani. Contrà, eorum nationé, regionémue Afri, ,
Baraaru:ideftnoxa,uel malitia,feftinans. Atlanticus quoq; finus,
quem cömemoras,nulla piétura nobis,nulla dcfcriptione compa
ret. Ab Atlantis ultimoiügo, quod imminens Océano Meies di
citur,adTingin ufque oppidü, à quo Mauritania cognomcn ade
praeft,nuncTangérappellatur, atque indeadinfulam S. Thomae :
Ul -
 iv 1 1 v s c AEs A R se a11 g º R
nullus penitus maris ullius receffus eft. Sed ibi litorum angulus
tantùm, abfque finus cuiufpiam reduétione. Liberum mare:
idem mare : nullius obieétu lateris, aut promontorij fubduétum.
Quae fuit cauffa, ut locum illum, Regis angulum uocarent Lufi
tani. Sed & Baltium mare, quod, & ubi fit apudte, fcire uelim.
An à Baltia infula Scythicolitori adiacente, de qua Plinius in
quarto . Quae fi eft eadem cum Bafilia , cuius idem meminit in
tricefimofeptimo: iam idem fit Baltium & Germanicum. Inter
Germanicas enim illam numerat. Indicium huiufce rei fieri po
teft ex recenti Germanica uoce. Palts enim quoddam mare no
minant: Scythicum fortaffe, nec illud, quod Vuareg mehrs di
cimus nos. Et confiderandum illud, an ueteres aliqui confude
rint appellationes: ut pro Sarmatico Scythicum appellarint. Di
uerfà enim funt, Tartaricum extimum, & Liuonicum , quod in
Schondaniae receffu cognominesaccolasalluit. Sed relinquamus
huiufcemodi epiphyllidas hominibus otiofis . Illud non à me
tibi, fed à Catone putes Albino diétum. Quare culpam depreca
ri, quàm omninò carerc maluifti ? An tu cùm, haud dicam ex
hiftörijs, fèd mercatorum narrationibus habere pofles explora
tum : mare Cafpium perinde atque lacum perpetuis circumqua
que litoribus obfideri: ídque te grauißimus philofophus docuif
fet : malam gratiam àdo&tis uiris inire uoluifti , qui Plinio po
tius, aliifque huiufce Naturæ partis ignaris haberes fidem. Quin
etiam cùm Plinium, & Strabonem nominaffes: creuit, opinor,
oratio tua in Prifciano: cuius autoritatem , quafi praeftantißimi
Lndit. Geographi in fententiae fine collocafti . Et nefciebas tu, qui ni
hil nefcis, non effe librum illum Prifciani. Tum uerò etiam fi
opus illud illius fit, diceres teà Dionyfio, non ab interprete di
diciffe. Confuleres Euftathium, qui Ptolemaeo Dionyfium con
ciliare nititur: ut qui dixerit, Hyrcanum cum Oceano Arético
habere communes aquas. Intellexiffe enim fauces eius Oceanum
exciperefubterraneo meatu. Caeterùm quid 驚 'opus eft? Fa
cilius, atque celerius intelligamus, ab ingentibusfluuijs illudeffe
creatum mare: exiréque occultis fub terram alueis in Euxinum.
Pofte uerò abillis amnibus generari, teftatur & eius exiguitas, &
amnium magnitudo. Non enim, ut ait Herodotus in Clio,latum
eft oéto, longum dierum quindecim nauigatione. Sed qui ipfum
tranfmittunt quotidie mercatores, non ámplius duodecimi die
bus uniuerfum expleri ambitum. Ad Prifcianum ut redeamus:
體 faceres obſecrof Eicrederestu * An eiuerö crederes, depon
eribus,& menfuris,ſenariosillos admirabiles funditanti? An ue
ro de ijs, qua primario, ac peculiari ſtudio profitebatur? ideſt de
ipfâ
 D E S W B T I L I T A T B A D C A R D A N V M. 78
ipfâ Grammatica.Ego uerò minimè. An tibi parum uidetur, non
ੇ placere do&tis,fèd carerefàltem reprehenfione?Caret enim
uenia, qui fciens uolenspeccat . Praefertim càm tot futura fècula Caffig
pro perpetuo theatro, pro inftrumento noftrae bonae, malaeque
exiftimationis fimus habituri. Quare ubiperieritgratianouitatis,
fumma ope conandum eft,ut orationis ueritate, grauitate, fplen
dore boni, doétique uiri nomen füftineamus. Hoc loco nön eft
praetereunda fubtilitaseruditionis. Omnibusenim Ariftoteleser
rare uifus eft,qui Cafpiü,atque Hyrcanum,quafi duo maria cönu
merarit:cùm cæteriautores unius rei duo nomina cenferent effe.
Hoc tibi nulliusignaro fciétiae, nullius hiftoriae, declarandüfuit.
Eſſe igitur duo didicimus: uni ex alijs, alteri è Strabone.Nä Caſ
più ម្ល៉េះ ijs litoribus, quibus ab agro difcluditurnobilifsima
ürbs,quae nücTaurisdicitur,meridié fpeétás.Hoceft mare, quod
ab oppido proximo Bacau nominatur. Georgiani,quodalibi do
cuimus, Chelucelam. Alterü minus eft, ad Affyriam, infra, citrâ
ue urbem ipfamTauris, quod ipfe Strabo uocat in undecimo,
pauta. Eius aquas ad quingentos interdum paftus propelitus in
fàlem concrefcere. Non tamen exurere, ut ille ម្ល៉េះ , pedes re
tulit Gallus miles, qui in Turcarum exercitu fuit ad poftremam
hanc expeditionem Perfianam. Strabo uerò nifi planis,exprefsif
ue uerbis falfam fentétiam fubdidiffet: poterat ex prioribus per
ម្ល៉េះ fefe, litoribus circumfeptum Cafpium exituica
rere. Sic cnim loquitur: xìxx® Jè zej tjy Skxafiay. Atque inde poft
Hyrcanos,populós recenfetfex. Verùm mox omnia corrumpit,
illis quidem uerbis: τείς τον ωκεανόν τον πληροώτα τον χάπον. όui
cùm priorem fè haberet Herodotum autorem, qui illud terra có
cluderet: nefciebat, habiturum fuccefforem រ៉ែ , quifa
bularum füfpicionem delere poffet accuratiore locorum cogni
tione. De Cafpio, quae ex barbaris hiftoriis habeo non uulga
ria, pauca fùbiiciam'. Eius longitudo Septentrionem fpeétans,
qua porrigitur ab oriente in occidentem, Scythia terminatur,
quae Tattarfchia uoce propria ipforum dicitur populorum: no
bis, quò id effet duriuspronunciatu, Tartaria. In ea parte, quae
ad orientem uergit , Zagataiorum Hordae funt. Trans Vol
gam, qui occidenti propius influit in ipfum,habent Moxij.Me
tantur cis Volgam Giorgorarum turmae. Litus occidétale Geor
ianorum eft . Hosinfrà Turcomanorum ager Auftrum uerfus,
器 fincs inter,& Tezichorumlitus. Quo in loco mons eft
Cafpius,nomen uetusid,nüc Arat.In eo mari pifcescapiütur,Silu
ri,& Moroni.Sic eos uulgari uoco nomine. Non enim auſüsſum
Glanios uel exiftimare, üel negare. Scdhoc alibi.Praeterea Cani
u 1)
 1 V-L I W S C AE S A R S C A-L I C E R

culae, non ut iftae noftrae, fèd canino ನ್ದಿ capite,cauda,pedibus:

cuiufmodi fuo loco defçripta eft à nobis marina uulpes. Adhæc,
pifcis eft,fpccicfinguiari: fic enim intelligo Thcophrafti, & prae
ceptoris tà terför. Is pifcisterestotus, fine capitis exprefla figura:
longitudine circiter pedum quatuor: quem iccirco uel Cylindrú,
uel Columnam libuit appellare. Ex eo ad lucernarú ufum exem
ptus adeps uices ဗူ့ olei, frequenti mercatu expetitus. Sed,
quod magis mirabere, ligneos quoque pifces fert. Libet enim cú
perhumano,ac uariae eruditionis uiro iocari. Nanque ea nauigia,
.quae corrupta Graeca uoce, Barcas, ab oneribus gérendis uocant
noftri,ipfi patria norunt appellatione,qua etiä pifcem nominant:
à figura fànè.Sunt enim longa admodum, puppe, proräque angu
fta,ac mucronata,lateribus pandis, uentriofa. ficut Veneti quoq;
lacertum,fiue mufculum animalium, pifciculum dicunt: eandem
-figuram in butyro Galli,cuneum.Suos igitur pifèes illostribus re
獸 clauis. Longum trãquillo Caelo,quafi caudam trahunt: qua
esin Stlatisgallicis uidemus.Quod cùm imbecillũfit,atque in té
pcftatibus facilè excutiat gubernatorem:turbato uentis Caelo,fin
gulos utrinquelatos,acbreues demittunt: cuiufmodi uidimus ad
Ligurnum in triremibus mercatoriis.Galli timonem latinum uo
cant: eft enim talis in Romanis monumentis, Hiftri, Zäche. Haec
tamen leuiora,ac non nifi animi gratia. Videamus nunc argumé
tum aeternitatis,quo eam mari uisattributam.Cùm tamen,inquis,
è mari mare fiat,aeternum effe,acfuiffe,neceffarium eft, contihui
->
tate aquarum. Mira profecto uerba. Ais,necelariam ele acterni
tatcm.Adde cauffam:continuitate aquarum. Nondum intelligo.
Ain uerò,non efle æternum fimpliciter,fed continuitate? Quém
admodum dicimus, circularem motum,quatenus circularis eft,ae-
ternum efle:Caret enim principio,& fine:non fimpliciter æternü,
fed circúaétione, quae una et 盟 termino dcfignato. Quare cő
tinuatio fèmperin eo fèipſam fubit. Nondūtamẽ percipiturà me,
qua fita:ternitasita continuorú. Tanto minus,fideducas à cóti
nuitate tuâ iftam æternitatem.Hunc enim admodü omne,quod
cunque unum eft,& cótinuum, æternum quoque efíet. Ergo& la
pis.Nam ais,è mari mare fieri,haud ſatis eſt. Nam quaerendú
reftat,illud,ex 醬 fit hoc, à quo fit ? Quam tu circularem nobis
inuehis eiufdé fpeciei generationé ? In Meteoris Ariftotelici qui
dam,inter quosctiam Ammoniuseft,negant Philofophüullo'ar
igumento attigiffe maris æternitatem. Aiiter alij fènfiunt. Nobis
quid uideretur,declaratum eft in quinto libro Nobilium exercita
tionü.Scddetur, ut tibifaueamus.Et uolumus enim,&ftudemus,
&a quum cft.Aft illefipetftrinxitper fàlfèdinem,potuit:tuper cö
tinui
 рв s v в т і т. 1 т А т в А р с л к р м м у м. 79
tinuitatem,quî potuiſti?Sed cũ quærit ille:Vnúm ne fit mare nu
mero,an aliud,atque aliud:cuius partes perpetuò abfumantur, ui
cifsimque generentur:tu id ad æternitatem tranftulifti. At forma
canisin adulto, 8 adoleſcete eadé,in macro,8 pingui eadem. Ab
ea igitur idem canis.Quippe appofitum alimentum fit unum nu
mero cum eo,quodfubfiftit:cuiusfanèfit pars. Sic de maris parti
bus dicendum eft.Hanc quaeftionem fuper plantis quoque rhouet
Theophraftus. Nec minus anxijiuris prudentes in quâerendo de
naui:an eadem fit,cui nouafintfublatis ueteribusfubftituta: puta,
clauus,malus,apluftria, fori,alia. Verùm haec ad primum librum
Degeneratione, & ad fèptimum fpeôtât primae Philofophiae. Ma
re uerò etiam fi diuifum in partes effet,nón propterea tamen fieret
nö aeternum.Materia nanque prima tot in portiunculas diſſecta,
non iccirco amittit æternitatem.Quocirca neque continuitasfa
cit,neque diuifiotollit aeternitatem. Illa uerò tàm perplexa funt,
ut multum auferant de opinione diligétiæ tuæ, faciántque te fub
ire infamem turpitudinem temerariae fecuritatis.Sic enim fcribis.
Sed hoc parum refert,neque enim repugnat, etiamfi non fit mare:
tamen effe,quod cum aliis non conueniat. Aduerfàtiuä illam quis
admittat? Cafpium tametfi non eft mare,tamen ei cum aliis, quae
fünt maria,non conuenit. Leo tametfi non eft homo,tamen fion
habet,quo cum homine conueniat. Imò uerò, quia: non autem,
quanquam non eft mare: non cöuenit cum aliis.Sediuuandus es.
盟 ficfortaffe. Cafpium quanquam non eft continuatum,ta
men nefeparatum quidem maris naturae ullius particeps eft. Nam
cùm ipfüm diceres mare,ftatuebas cum Oceano continuum, quò
mare facercs aeternum. Igitur fi quis obieciffet, non reétè faétüm,
quia fècretum fit,&quemadmodum facetè dixit Herodotus,:yiav
,facilè intuliſſet contrariam concluſionem,ſic:Ergo marenò eſt
aternum. Aftutè igitur occurrifti: Non eft mare. Probas: Propte
rea quòd nihilhabet cum aliis commune. Hoc autem cùm fit fal
fum, mareerit ipfum quoque Cafpium.Praeterea,quae diximus de
Naturae affinitate,illa quoque docét nos. Nam &ifiipfum multa,
magnáquc flumina defiuantur,&falfum eft, nec ab illis dulcefcit.
'An uerö tibi defuit uelanimus,uel ftudium ueritatis? Qui non le
giffes,aut audiffes, aut intelleétione comprehëdiffes,illud per oc
cultos cuniculos unum euadere cum Euxino? De maris uerò ae
ternitate,adea,quae fuprà diétafunt,eft elegans Philofophi ſenté
tia, quae ad rem faciat.Isin tertio Politicorú, tºgâ,βς άrau*,
καίτε άλλων φθειεμύων,άλλων γινομύων, ώτσες και τας αυτας κgήνας, χαίτη"
αει το μύ οπιγγoμένα νάματος, το J' επεξιόντος. Νam quod de fontibus
u11)
 1 v L 1 V S C AE S A R. S C A L. 1 G E R.

dicit hic, deipfò quoque mari fèntiendum eft.De mortui maris a

» maritudine,quod miraris,non eft mirandum. Mare,inquis, Gali
• laeum fàlfum eft tãtummodò. Mare autem mortuum,etiam ama
• rum: cùm tamen plus diftet à Syriaco. Non enim potuit à Syria
. co infici amaritudine,quòdipfum non eft amarü. Amaror autem
àbituminis fcatebris.Neque Galilæi falfugo à Syriaci fàlefaéta eft,
fedab eadem cauffa,qua Syriacum ipfum fàlfum eft. Neque ullus,
វ៉ែ
uel plebeius eam fe dignam putet orationem,qua di
cere aufus es:Aeternum omne effe mare,aquarum, non loci con-,
tinua conditione. Nam quibus ediétis locatum iubeas effe con
tinuum,locum non iubeas? At ego deieraffem, fi aquae fint conti
nuae, earüitem locum unum iccirco cffe, quia illae aquae una fint
» aquâ. Nec illa placeant reétè iudicanti. Tria,inquis, ad fàlfugi
•• ném requiruntür. Solis calor, quo terra uritur , putrefcúntque
» aquae : quòd non decurrat, ut flumina: imbréfque excipiat. At
qüi terrafub mari quonam calore, quo Sole uritur?At quae uritur,
nieque à mari tangitur , quomodò fàlfum efficiat märe , quod
nofi tangit ? Aut terra quæ Caniculæ igni uritur, quomodo fàl
fâ non eft ? Praeterea quiaero, quomodo aquæ ut fàlfae fiant, pu
trefieri cogantur : cùm putredo fit contrariafàlfitati. Nihil enim
magis arcét putredinem. Poftremò meminiffe oportet: non pau
ca, non parua flumina, non minimos lacus, effe motu remif
ſiore, quàm quoduismare. Reſpice ad Medoacum, Ararem, Se
quanam, Benacum: qui tamen nunquam fàlfefcunt. Nilus ipfè
quoque, uaftus, in terra perufta,pigro, atque etiam ignauo mo
tu, aquas habet omnium dulcif$imas.Excoëtæ nanque funt à So
le. Qüod cùm negarent quidam, rationem afferebafit hanc:fiSo
lc excoétæ effent aquae illæ, haudquaquam fieri poffe, utitam fœ
cundæ haberentur ad generationë. ម៉្លេះ calefaétas aquas
nihil generare. Bonü uerò philofophü, qui Solem inter, &ignem
quid 蠶 curauitintelligere. Caeterùm & in Creta,&
alibiſineimbribusfitſal.In Aremoricisuerö corrumpitur ſalim
bribus: tantùm abeft,ut concrefcat eis. Cùm maris enixus effes
• aeternitatem , lacus effe genitos , ais: à fluminibus enim, à qui
busfiunt, originem ducere. Ecce igitur iam deteétum errorem
tuum : quem equidem fuprà , quantum in mefuit, expunétum,
aut teétum faltem uolebam. Vbi diceres, lacus à fluminibus, fie
ri, excufabam: quafi non omnes eiufmodi cenfères effe. Tu ta
men ita cenfes. At non ita cenfèndum eft. Nihil enim diffèrunt
aquarum finus in abditis füb terra fpecubus, quos non uidemus:
& quos in cauernisapertis uidemus: & qui palàm funt in campis,
ՁԱէ
 г в s v в т і т. І т А т в А в c A R p A N v M. 8o

aut alia quauisfuperficie. Praetereanoneftdiuerfà natura finuum,

quae uel fontes,uel lacus appellantur: idemque penitus effent, nifi
úario ambitu cohiberentur. Adhæc, ftagnâ,lactífque non fpecie,
fed uulgi iudicio feparantur: quòd iis exituseft: ilfa non hábent,
qua emittantaquas.Quare quibusèlocisemanant,fiea locafinum
fiabeant aliquafitü capacem, fonserit: fimaioré,lacus. Nöigitur
Volgae,nonTanais,non Nili re£tèpaludes appellantur, fia5 illis
fluufit:nifi quia plusaquarum effunditurèfcatebris, quàm quantú
alueo capi poteft. Quarefüperatis ripis ab ea reftagnationé, quæ
circunfuſæ non flauntaquæ,paludesà latitudine dićtæ funt.Sicuti
fluuijquoque funt aliquifineullis ripis: qualis Potétia in agro Re
醬 meminiffe,àtefcriptü,quod& uerum eft,in Mo
fchouiae cápis oririTanaim. An uerò putabas, nöaliquod ingre
mium recipi, colligíquefcaturigines illas antè, quàm in alueum
fèfè inferant,adcurfuminftituédum ? ita tamen eífe fcito affinem
noftrum Leonardúcomitem à Nogarola, cùmlegatione perfun
&us,inde rediiffet:de iifce, aliifq; rebus multisapùd Maximilianú
multa narrare memini.Quinetiam Stochfua flumé, quodinVol
am fee condit, exeo lacu prodit,qué dicuntindigena Bialoien
îër,id eftalbum lacum. Volga uerò,de quo fuprà dicebamus,fiue
Volha,fic enim pronunciant,ut Iuhria,Vgria, ex cognomine la
cu oritur, haud longè à Liuonico mari. In quod, mirùm, non
inuadit: cùm id caeteri proximi faciant fluuij : fèd immanibus
anfraétibus in Septentrionem flexus, curfum deinde torquet ad
eam partem,quae decliuiseftin Cafpium:ut ob eius aquarum opu
lentiâm, à Lińonico auerfus, à Marotide reductus,ad illaspartes
deduétus à Natura dedita operauideatur. Adiungisadeam, quam
afferebas cauffam falfüginis, aliam. Quia, inquis, in ampl6 ter
rae fpatio fàlis montes non paucos continerineceffe eft. Ergo fà
le diffoluto,adiuuáte praecipuè illo quotidiano aeftu ,fàlfum fieri
mare totum contingit. Non enim priori fidebas argumento,
cùm uideres: per annum integrum pofitam in pelui aquam plu
uiam adSolem, nüquam euafiffe falfàm.Sed neque igniexcoétam
ad confumptionemufque ultimam,falis quicquam reliquiffe. Sed
nequearenis diutifsimè feruefaétis mifta, atque decoétâ, uelexfè
peperit, uel abigni adepta cft fàlfediné. Itaque prudens appofuifti
móres: Quos cü aeternosfacias cú marisfalfitate,dare eisitê aeter
nitatis cauflam, neceffariö cogeris. An nő uidifti perpufilla diflol
uiaquafàlé plurimü ? Vnde igitur enafcétur mótes 體 inftaurabi
les,quostâtamoles aquarünöabſumatºVndereponeturtantüdé,
quafitum contabuerit?Quandoquidem ab aqua maris faxei mon
resipfi exeduntur.Atin maris fifium ex aeterno tempore fluentes
 1 v L i V s c AE S A R S C A* L 1 G E R

tot , tanta que humoris illius colluuiones profestò montes iftos.

falis euerterint.Quocirca fàlfedinis alia cauffa quæréda erit. Præ
fertim cùm Ariftotelis fuper hac re fententiam nondum intelle
&am fcribas. Tum ais: ipíüm nihil aliud, quàm imbres afferre,qui
in mare demittantur,à Solis radiis adepti ſaiſuginem. Primùm ui
deamus,an adeò fint obfcura uerba Philofophi, ut à præceptori
bus noftris intelligi nequiuerint. Deinde, an fàtisfint ad cauffam
fàlfèdinis afferendam. Igitur in fecüdo Meteoron ita fcribit: Ex τὰ
z \ z v Ti » M A^* ^^ e/ * z w z
φυομύων, κ. γνώμίων καταφυπναει Jël νεα,ωπε; εκπνευμψων 7ः λεισίμνη,
πιαύτην ανατίνγή, ο έν και την ένεά αναθυμιαπνπάσαν: αυτή γαλοπαρί
χεται το πολύ τότο πλήθος, μεμίδύης 3' έσης, ώσσερ άπμ,ής τε ατμιJώ
ειδις αναθυμιάσεως,και ήξνεάς,ότανζίμιςήτα εις νέφη,και ύδωραιαΙκαίον εμφι
λαμβάνεθιά ππλήθος άει ταύτης της διμάμεως, και (υγκαταφέρεθα πάλινεν
πίς υεπί...και τούτ αει γίνεθα κατά πνατάξιν, ως ενδέχεται μετέχειντα εν
τεύθεν τάξεως. όθενμώ οώ η γένεσις ένεςι του αλμυε;ύ εν τω ύδαπ, άρντα.
Iam puto luculentißima conftare oratione,atque adeò perfpicua,
ut nüllius egeant adiumento ad intelligendum, quàm ille fàlfedi
nis cauffam intellexerit.Nempèficcae exhalationis materiam,quæ
à terra eft. Quiain iis,quae Natura fiunt,aut generantur,idem có
tingat, quodin exuftionibus:à quibus ille falfedinem prouenire,
multis probat exéplis. Iccirco & àntè,quàm illa diceret,haec dice
bat: Jιο καλτίιο θάλαήάν πνες εκ κατακεκαυμένης φασιγενέθα γής. το δ' ότω
μό ειπείν, άτοπον. το δ' εκ τοιαύτης , αληθές. Item φαίνεται σε θαλάθης,
όπτό μόυαλμυρόν διαμύει διά το βάρος, το Jε γλυκύ , και πίτιμων ανάγεται,
Jà xovv&mtw. Quare cùm mare putarint effe quidam fàlfum per fàl
forum commiftionem , quidam per commiftorum fèparatio
nem: quarant Sapientes, utrius fit autor Aritoteles. Mihi fi quis
inter illos ullus eft locus, dicam:utrunque. Etenim exhalationem
cùm ex humida & ficcafcribat miftam,&in pluuiæ formam utrú
que conftitui,deinde conftitutüin mare deponi: utique apud eum ,
miftio falem affert.Cüm uerò tot exépla deducat humidi exprefsi,
uel exco&ti,uel extiéti: ex quo id, quod reliquumfa&tum eft,fàlfum
fit,uidetur aequè item, euocata humida exhalatione, reliéta ficca, ,
quæ falfâ fit,aduftione.Itaque non femel planißimis uerbis,quorü
alterafunthac: το μυ οώ πίτιμον, και γλυκύ, Jιά κουφότητα πώ ανάγε
σα,το ά αλμυείνύπομύειδιά βάρος. Αlterahaudita multo poft : φαί
νεται δε θαλάfης, ότι το μυαλμυεν μάθει δια βάρες,το Jε γλυκύ ανάγεται
Jà tìy zovçâtrtu. Itaque obieétiones, quae huic fèntentiae aduerfà
riuidebantur, nulla ſunt. Quòd pluuia non ſentiatur ſalſa, 8 in
mari falfa fiat: id euenit,quia nö eft exuftaficca illa euaporationis .
materia, haud fànè fàtis haéta temporis, & rarior,& in regione
frigidiore. Quod ab igni nö idem in lebctis aqua efficiatur, Aಣ್ಣೆ
1 :
-
 рв svвт I и IтАтв А о c А к р.А N у м. 81
faeftaquae exiguitas,quae non craffefcit,fèd refoluitur.Paucißima
enim terrae partes. Atin culinis diutius excoétaiura, fàlfâ fiunt.
Quòd non contingat in lacubus , impedimento eft qulcis aquæ
fùccefsio,quafemperexuftio prohibetür. Quòdin paludibus iion
fitfal, ratig eft, quia ftans Putrefcit aqua.Si enim nön putrefceret,
fàlefceret:ficuti mare Cafpium,Spautâ,Galilæum. Itaque paluftris
amara fit,quia exuritur ultra modum. Quòdillius affeëtus ea,quae
eft in pelui,fit immunis:euenit propterea, quòdin parua quantita
te parum terrae ineft,neque exuri poteft. Tüm autém noniin omni
Plüuia multa ineftfemperärz$vuigas illa%wgg.Ex his omnibus, quae
ànobis allatafunt,fàtis colligerelicet:illüdinobis ab eorum perti
nacia,quifâlfėdinis cauffamafferuntmaterialem, montes, &fon
tesfalfös.Vnde nanquetantae molis, tam diuturna generatio ſup
peteret æterna confumptione:Sed&ipforum falfügófontium uò
caretur ad quaeftionem : & quam illisafcriberétà Natura cauffam,
hancipſi mari continuo attribuerent.Illiuerò,quiſeſe exhiſce dif.
ficultatibus neſcirent expedire, leuiculis វ្យែ fperarunt
animosnoftros,in marisforma, & fine, quafi in omni cáufarum
complexu poffeconquiefcere. De fine controuerfia nulla eft, ne
ſcilicetputreſceret: deformauideamus. Aiunt, mare miſtum eſſe:
quocirca nihil praeterea quaerendum.Verùm neque placet effatú
nobis: neque quod deducitur ab eo. Nam fi miftüm fit : quaeram
porrò, cuius corporis fit propria fàlfèdo primùm : deinde idem in
illo tunc, quodnunc in mari: quæ Naturafcilicet huiufcefitaffè
ctus cauſſa.Sitàterra,ſiueà monte ſalſo ſalſum mare:quaenam for
mainterramillam,illúmuemontem arce{siuitfibiabaliafuperio
re,aut 醬 progenerauit hanc tam litigiofàm fàlfèdinem?Nam
omnemaffeétum primo quopiam in ನಿ effe,neceffeeft:quod
per certamformam conſtituatur, à quafluatilludaccidens. Mare
uerò fi miftum effet, atque haberet propterea fàlem pro affèétu
器 ſpecie differretab 蠶 dulci. Colatura igitur amitteret
rmam.Non ergo miftum eft,nifi ficut & lutum.Quæritur autem
in luto, unde mollitia : unde aptitudo ad figurastum recipien
das,tum conſeruandas. Itaſecundarum qualitatum funtin miſtis
inquifitioncs.Haec enim eft àwáxvoic, quafàturatur animus: in qua
conquicfcit: quae fcientiam parit: cuius duétu in Naturae promip
uemür penetrália.Quippe miftum ex fimplicibus. Quare eius affè
ćtus exillorumaffećtibus:ueluti uiriditasèSile,& Croco. Ita cum
Aloen ex aqua,& alia re quapiam miftam intelligo:& aquam non
effe amaram fcio:quaeram quidaquæ indiderit amaritudinem. Sic
marisaquafifimplex non eft,& falfà eft:fi aquafimplex falfa non
eft: cedò corpusillud quod eiuspars effectum,falfum eft,& fàlfàm
- - X
 Iv L I v s c AE s A R s c A t I G E R.

fecit, quarefàlfüm eft. Non eft igitur à quaeftionibus abfiftendum.

Iam,uti fpero,quod pollicebamur,à nobis utrunque perfe£tum eft.
Primum,quod aiebás, Ariftotelisfèntentiam non fuiffe à Philofo
phis ignoratam: adeò nanque clara eft, ut etiam nobis minus acu
iis perceptafit.Alterum,efieueram.Praefertim cùm hoc pro com
perto ueróque habeatur,infundo maris aquas effe dulces, fuperfi
£iem non dülcem.Quia dulce fitin leui:leue autem à Sole abfuma
tur. De ea,quae eft in fundo, quifcis,inquies ? Quia urinatoresin
uitreis uafculis extulerunt. Quia demiflus cantarus cum operculo
Cattiterinus: ídque operculum fublatum funiculo,ac mox imple
to uafe ori reftitutum. Hoc in locis profundis. Hoc etiam prodit
3o Ariftoteles in uicefimatertia feétione, quaeftione tricefima. Nam
fèquenti problemate quod uidetur aduerfàri, non eft Ariftotelis,
醬 una CX ម្ល៉ោះ antiquorum, qui putabant in profundo
cfe fàlfiorem, propterfàlisgrauitatem. Sed elufit eos experientia:
coegitque fucccfiores contrarij quaerere rationé. Quippe in aqua
immotâ, quam nullus carpit Sol, fàl refidet, ficuti faex. Atin mari --

motus confundit: Sol fùperficiem depopulatur. A nimbis uerò

fübfâlfàs aquas aliquando fuifle demiffas,non fòlùm auditione ac
cepimus , fed etiam tum le&tione, tum fènfùs captu compertum
habemus.Quid mirum ? Cùm etiam indidem fùlfurerumpat: cu
ius fàporem ad falfuginem uergere percipias aliquando,fi multa ºº
experiare. Beatam uerò alteram illam futuram uitam: quæ doce
bit nos,quomodo fiat ab exuftione falfum.Nunc enim mieta intel
leétus noftri eft. Super eo, quodAriftoteli acceptum fers, maris
aquam in uafis putrefcere, habeo non iniucundâfm narrationem.
Aiunt:à Venetis æftuariis Adriaticos flućtus fenis, ſeptenís ueli
torum dorfisfubmoueri. In eorumlitorum uno,quod S. Nicolai
dicitur, puteum effe, ex quo naues peregrè profeéturæ hauriant
aquas ad commeatum,guae nunquam putrefcant . Cuius equidem
incorruptæ ætatis caufam puto, falis occulti miftionem. Quod
uerò non folùm aquæ pluuiâ, fedetiam fluuiæ fiat ablatio Soì$ui,
Ρatct aliis quogueuerbis : αλλά τόμου αναφέρεται ταχύ διά τον ήλιονάπαν.
το δ' υπολείπεται διά την εις»μόννατίαν, Dixitenim, άπαν, de aqua flu
uiorum: quod nos in quinto Nobilium exercitationum admonui ﾘ
mus,etiam atque etiam effe confiderandum. -
-

EXERCITATI O LI I.

Demaris motu. º

- For

s
 ов s v вт 1 1 1 т А т 2 А о с л к о А м у м. 82.

F.mationisfilentium,quàm
R r A s s í magis conducebat ad opinionem bonæ exifti
audacia.Nám quod ubique clama
refoleo,nos nihilfcire: maximè conuenit huic ditauifitioni,
quae maristraétat motum. Animi tamengratia exerceámus nos:
ídque fine culpa fànè, quemadmodum&fine ambitione. Nugae
mültae,multatemeritas,multae fuperftitiones,multæ ineptiae,inter
quas & noftrae . Haud temere expetimus fcireà quo mouéatur.
Nam certis,ftatifque temporibus agitur progreßiohibus,atque re
gretsionibus. Igitur à certo motore. Interno, an externo é Solus
grauitatis motus internum habet motorem, formâ: ifte autem cú
fit ex contrariis cgmpofitus motibus, ipféque in fè diuerfùs,atque Subtil
etiam ceffans:fi eft ab intimo principio, iam mareanimal eft. Sòla.
nanque anima, quanquam ne ea quidem omnis, multiplex motor
eft.Cuödfianimalnõeft, extrinſecus ei motusaccidithic.An ue
rò hic omnis?ita dico,omnis,ideft fegnior, ocyor, procurfùs, re
curfus? Hoc poftea uidebitur.Nam cùm Lunæ curfùm fèqui, ob
fèruatum eflet:eius autorem Lunam iudicarunt. At Luna non tá
git aquas. Hoc Peripateticqrum nonnullis ncgotium fecit : qui
bus etiam Magnes facere debuit.Qui motus in terro, fi fit alapide
fine contaétu: quare non fèquetur mare corpus nobilifsimi Side
ris? Videtur autem manifeftò. Nempe in quadris malaciacit: cai
ma dicitur uulgo. In pleniluniisturgidiora funt maria:ut Sideris Subtik
defiderio feipfà fùfpendere uideantur.Vbi aliam lucem Lunae pe
culiarem, quàm Solislumen id efficere par eft. Non enim ad So
lem ipfum intumefcunt.Ceffationis cauffam dicere, haud difficile
eft.Quippe Lunaetum poteftatem uel imbecilliorem, uel terrisin
fenfiorem. At huius cauffae cauffam adiungere, non eft facile.
Aftrologi ex experientiis audent multa profiteri : de quibusalibi.
Nunc ad rem.Tu de aeftu diéturus,nihil dixifti. Loca quidem, ubi
fiat,aliquot defignafti: rationem appofuifti nullam.Verùm in nu
da narratione fubtilitas nulla eft. Hoc enim, quam tu, prius ipfî
fecere nautae. Vt igitur huiufce rei poßimus afférre cauffam: di
cendum primùm, quid fit: deinde qualis: tertiò ex iis uenari ra
tiones. Aeftus igitur, ufitatafignificatione, eft duplex motus,ac
uerè duplex: in fèipfum enim replicatus. Alter enim fècundum
motum primi mobilis,alter contrarius recurrens : uterque certo.
tempore. Sunt enim duo motus, ficut in cordis coaétione,&
laxatione. Vocis etymon in originibus diétum eft. Quo fit : ut &
aliquot litora nudentur, uelut in Adriatico: & integritranfitus,
ut oras Belgicas extent aliquando: qui alias fluétibus tegantur.
Hoc modo propter litus Perficum Diuobandel Rumi nonnun
quam infula fit , eft quando continentispars. Ea uox Sanétum.
- X 1),
 1 у т. 1 у з с Авs А к scА итс вк

portum Turcarum fignificat. Non eft autem uel reuerfio illa, uel
occupatio, liberatiö üelitorum locis omnibus. In Oceani Sur li
tore Boreali nullus aeftus eft. In Britannico uehemens ubique. In
Auftrali Sur ad Beragam ualidus. In Liguftico ueftigium nullum.
In Adriatico infignis. In plaga Indica fecundum Gangis, atque
Indi fauces magnus. In Erythraeo tantus, ut ofores fàcrarum lite
rarum temerè mentiti fint:Mofèn in ficco tranfmififfe, naétum re
fluxionis occafionem . Quod tamen fieri non potuit. Propterea
quòdadSues ufque, quod intimo in receffu iacet, mare operit li
tus illud: neque ünquàm regrediens ita nudat,ut inferiores partes,
qua tranfierünt Hebraei, füa deceßione aperiat. Non eft autem
übique fimilis. Maxima ex parte fenis prorfum, rurfum mouetur
horis: quemadmodum in Adriatico. Garumnae fauces fèptenis
ingreditur Oceanus, quinis egreditur. Ad Ginegam Aethiopiae
quaternis accedit , octonis recedit, Sed & in Calicutio mari cre
menta fiunt pleniluniis: contrà ad Indi fluuijlitus nouiluniis. Eft
praeterealentior alicubi, incitatior alibi. Eodem femper curfu fer
tur Oceanus ex oriente in occidentem iuxta Pariam. Sub o&tauo
arallelo auftrali iacet infula Maidegafcar, cùm ingens, tum opu
enta. Ad quam uiginti diebus circiter ex Moabar Indiae perue
niunt mercätores. Ätque ij æquali uentorum ui reditum compa
rare nequeunt celeriorem , qüàm qui tribus menfibus perficia
tur. Idpropterea fit, ပ္ရုမ္ဟါ ſemper ex oriente in occidentemper
petuus eft Oceani curfus. In Britonum nauigationibus eiufdem
modi fluxus defcriptuseft, ad Aquilonem , feu Caurum potius.
Quibus ex obferuationibus colligi poteft : Oceani recurfum duo- '
decima femper horaterminari." Quocirca omnes illae cauffae funt
inueſtiganda. Prima, reciprocationis : ſecunda , uarietatis :
tertia, celeritatis: quarta, ceffationis: quinta, priuationis:fèxta,
contrarietatis. Eft enim recurfio, cùm retro legit decurfum fpa
tium. Varietas,quia non iifdem horis progrefsio finitur. Celeri
tas, propterea quòd fegnior in quibufdam locis. Ceffatio: ubi
subtilß neutrum fit. Priuatio: quoniam certis, uti diximus, locis currit,
nec recurrit. Contrarietas: uelutin nouilunio, 8 plenilunio in
crementum. His ita conftitutis dicendum eft. Mare Lunae fèqui
motum diurnum: id eft Sideris ipfius corpus, qua uehitur quoti
diana reuolutione. Nam quod Aftrologifcribünt, orientis aquas
effefub praefeéturaSolis, occidentalium imperium penes Lufiam
effe: falfum eft. Nullus enim praefcriptus uel orienti, uelocciden
tilocus praetereum, qui habeat refpeétum noftri. Vbique oriens
eft,ubique aftra oriuntur fimul,& occidunt, eodem momento,ea
dem, fèd non iifdem.Sedhaec fuo loco. Quapropter netibi ே
CII)
 р в s v в ті т. і т. А т в м р с А к р А м v м. 83
dem affentiri poffum, qdiaquas omneisà Sole duci, fcribis hifce
• uerbis. Iuxta Pariam celcrrimè ex oriente in occidentem fertur:
• quoniam Sol ibi robuftior aquasagit. Etenimfi Sole agerentur,
non Luna: haud unquam fieret aeftuum intermifsio. Non enim
patitur à Luna Sol. At in Lunæ quadrisceffat curfus. Sed& fub
Torrida multis in locis minus celeres aquae funt:&adBoream ue
hementifsimae : uelut adTerram Laboratoris. Ad Solis uerò per
pendiculum nihilo ualidiores,auttumidiores. Igitur cùm Lünae
corpus diurno motuferatur in occidentem: eodem quoque fuam
ducem fequutus Oceanus, decurrit. Quamobrem quandiu nul
lus obex eft,fequitur: ubi retunditur obieétu litorum, cogiturin
de regredi. Non temerè tamen fit hoc. Sed rerum fummus opi
fex, qui terras extulit ex aquis, neirritum faceret opusfuum, ca
uit, ut femperitem extarent, qualocuseffet habitationi. Sex ho
ras igitur fecum ducit aquas Luna : totidem marisponderi datæ
funt, quo, repulfum à terra,feipfum premendo rurfus incumbe
ret in prioresfedes.Cur uerò fiat,ut tot horas ducaturâ Luna ma
re, fi quis quaerat,quaerat etiam quare ducat illa.Quid? abfterrebit
nós rei difficultas, quominushic quoque infanireaudeamus ? Dij
meliora.Hoc dignum Caefaris animo,idetiam tentare,quod præ
ftare nequeat.Itaque illudin his,fed meliorefucceffu.&J'èzrve} χά
εαςέοικεν ειπνείχειρατέοικε,μώύος 3'αίθωνιστJήρω.Sicergo.Cali dimidiύ
cùm femper extct, in duos id quadrantes diuidi, neceffe eft: pro
pter Caeli punétum medium, quod ab utroque finitoris puhéto
diftat æqualiter utrinque. Nullae enim aliæ duæ lineæ ad ullum
unum punétum perduci poffunt interfeaequales. Quare necef
fàriò diuiditur ibi duas in parteshemifphaerium. Atque haec eft subtilß.
cauffa, quare & adipfum, & ab ipfo fcilicet uerticalifiant muta
tiones. Cæteræ nanque omnes lineæ ad quoduis pun&tumà fini
tore duétae,inaequales interfe funt. Si enim aqua វ៉ែ , ſeque
tur ufquead fummum, fümmum autem veròeffwnu. Incipit au
tem à finitore, & in ipfo definit : quia hoc tanto Caelo tegitur
terrae tantapars, quantam terminat quaquauerfum uifus. Atto
tum Semicælium duodecim cùm fit horarum , ad eius dimidium
Oceani motus temporis illius dimidium explebit ob incremen
tum, ad fummum illud punétum: alterum dimidium exhauriet
ad declinationem. Propterea uerò quòd non eodem femper
oritur loco Luna : iccircò æftus ab illius curfus inconftantia ua
riatur in Oceano. _ Refle&itur autem aquamaximè ab eo litore,
quod penè orbem fecat,à terra deduétum Laboratoris ad fretum
ufque Magallanicum. Quare igitur,& quando fiar aeftusin Ery
x пj
 1у о 1 у з с АЕ s А к вс А с тс Ек

thraeo, facile eft explicare. Sequitur enim Oceani continentemi

acceflùm, ac receflum. At de Mediterraneo noftro uidetur alia
ratio. Quippe eodem modo in Adriatico finu Luna exoriente fu
xus incipit , quo hic apudnos ad Garumnam: cùm huiusterrae
partis finitor uifus circulus Lugam ipfàm aperit nobis. Quomo
άo igitur, quod ais, eueniat: ut ab oriente in occidentem feratur
Oceanus, non autem referatur, nifi repulfione: fi Luna Cypro
imminente ibi intumeſcunt aquæ ? Trahét neillas à finu Ifšico?
At neque potcft,neque fit. Non fit enim. Non poteft autem:quia
fimul atque Cretæ, ac poftea Siciliae incumberet, nihil penè ma
ris adipfäm Syriae oram reliqui fieret. Quamobrem alia longè
Subtil. ratio éxcogitanda erit. Non enim folo ab oriente fecum auehit
aquas Lunâ, fed etiam ab occidentein Mediterraneo euocat, at
que ad fe trahir: aduentitiarum concurfu fiat cumulus
ad eius perpendiculum . Quod non fitin Oceano, quia campo
fruituraperto, atque libero: in Mediterraneo non item. Quan
do enim nequit fèfè efferre ex Herculeis anguftiis, non cedit in
ftantis maris impulfioni : fedfuapte natura ad Sidus conuerfà fù
bit aqua. Quæ res neutiquam uideatur abfurda ei, cui, ficut &
nobi§, compertus fuerit Mediterranei fluxus fecundum Africae
litora orientem uerfus,penè perpetuus: qui ad Ligufticum & Gal
subtilß. licum neutrouorfum fit,aut uix. Vix enim percipitur. Africa
na uerò litora longè funt noftratibus deprefsiora. ' Ad ea igitur,
cùm Luna fefe infert, fit ad Lunam motus ad orientem: cùm ab
fccdit Luna, fit adeundem motus orientem. Hic motus com
muni ratione reuerfionis: ille propria:quoniam inftantibus aquis,
quae trahuntur,ab oriente fcfe fubtrahere nequit. Ad Ligüfti
cum uerò,Gallicum, Hifpanicum litus obfcurif$ima eft & accre
tio,& decretio. Quia quod in Adriatico manifeftum eft propter
anguftias, latet à Tyrrheno ad Gibraltar, propter æquoris làtif
fimiam effufionem. Huic enim conuenit 2: âicis illâ, quam de
fluuiis aquis comparat effufioni Cyathi fuper menfà,in íecundò
Meteoron Philofophus. Etiam planior exemplo conftituto per
defcriptionem fiet difficultas. Sit orientis pun&tum Venetiánis
ad meridianum (niſitu non uis) Calicut.Perſpicuitatis gratia lo
cisutemur notioribus . . Orientis circulus Burdegalae üifum fi
niat circiter Hormi infülam. Sex horis igitur cùin peruenerit à
Calicut ad meridianum Venetiarum, qui fit Tripolis , uerbigra
tia: tum erit perfectum Venetiis incrementum. Quare defcen
det mare. Deſcendetuerò non ſolum per offenſionem litorum,
atque rcic&tionem,fcd ctiam quia fequétur amoresfuos', Lunam.
fcilicet..
 рв sv в т і т. 1 т А т в л о с А к р А м v м. 84
fcilicet. Hoc differt ab Oceani motu. Oceanus autem nihilo
fecius ab orientefertur in occidétem, fedfub Torrida.Nanque ad
Lufitanalitora,ad Aremorica,ad Liuonica motus coaétus eft Vr
fàm uerfus. In finu uerò Arético fècundum litora quae Scythiam
claudunt,omninò motus eft orientem uerfus: Contrario fanè flu Subtilß.
xu Aethiopico Oceano:fedtamen eodem,quo ille,motu. Quem
admodum in Mæandri fluuij anfraétibus à poetis fieri memoriæ
proditum eft. Cur igitur idem fit in Erythraeo finu motus, qui
&in Oceano:cur non ſit in Adriatico ſimilis: curin Arético ſit
contrarius, cùmtamen & finus omnes fint , & Oceani pars, ea
demque cum Oceano aqua: item quarein Adriaticofiant incre
menta manifefta, ad Ligufticum non percipiantur, ex iis, quae
diéta funt, patet. Expofitae nanque fauces Erythraei, & exiguitas
aquæ, & lirorum explicatus tenor, minimè finuofus. Hifpanici
freti anguftiae in Mediterraneo : qua 蠶 fefe mare euoluere,
atque cxinuare, intus retinetur. Neque detegit oras,quia parum
aquæ fecedit in Adriaticum : neque inundat , quia reuertens ab
Adriatico pufilla aqua in tanta fuperficie uix cómparere poteft.
In Arético autem contrarij motus litorum porreétiones `caußa
funt.Eodem nanque modo fit in tuba fpiritus commeatio.Quan
quam noftracura, &animaduerfum,& deprehenfüm eftin Maf
filienfiportu tantillum elationis, ac depreßionis. At cur feptem
horis intumefcit Oceano Garumna , quinque detumefcit ? Pro
pterea quòd Atlanticus Oceanus åí Luna ad meridiem
Venetiarum, infinuat fefe in Aréticosfinus. Qua protrufione
abit aqua furfum uerfusà litoribus Aremoricis ad litora, quae in
curuefçunt inter Tartaros,& Terram Laboratoris, trans Grunt
landiam , & infulas parum notas nobis. Itaque non implet
Garumnam, quantum capcre poteft : quoniam partimabit. Vbi
uerò Luna curfum perfecitillius cliui, cuius faftigiüdireétò defpi
«cit Burdegalam : tunc ab Arético finu redeuntibus aquis, non
folùm obfidentur Garumnae fauces , ne defcendat , atque exeat
aqua, fedetiam complentur nouis fluétibus. 3.(༥༣ impreſsione
fit, ut addatur ad crementi tempus ordinarium hora illa, quae
fèptima numeratur in accefsione, primáque debebatur ႕ႏိုင္ငံ
fioni. Vnde quod reliquum eft ad horam duodecimam , qua
alterius quadrantis curfus terminatur , in regreffu ಳ್ಗ tan
tùm horis expeditur. Non enim uerum eft,qüod aiunt. Produ
ci tempus ingreßionis, quia refiftat Garumna. neque
locus, neque meta ulla propofita eft,aut deftinata, ad quam ma
visultimus fluétus pertingere iubeatur. Sedceleritastantum mi
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к в с А 1 1с в а

nueretur, fi effetita. Quòdfi alteram uelis adiungere cauffam,

non laboro. Moles enim maris grauior : iccircò diutius inftat:
& ubi fubducit fefe, abit celerius. Caeterùm huic habeo, quod
obiiciam. Non idem fieri in fluuiis Lufitaniae, qui tamen maio
re agmine urgeantur. Priori igitur affentiendum. Ex qua duas
fimul foluemus,quaftiones: hanc,& eam, quae fequitur. Quam
ob cauffam Lufifanaflumina flu&tibus Océafiitumefcant: Ätlan
tica non ? Propterea quòd Qceanus accedens ad Septentriona
lem finum, refündit aquas in haec proxima: Atlantica uerò litora
praeterradittantùm.Similis ratio ad Ginegam quoque excogitan
da erit, ubi quaternisafcendit, deprimitur o&t6nis? De Chalci
dico Euripo : fubieétarum cautium receßibus receptas aquas re
fundi, non peßimè dicemus. Nam perpetuo defluxu fërupeos
impleri finus: quorum clauiculata conceptacula, ficuti fit in flu
uiorum gurgitibus, humorem colleétum euomant. Quorum
capacitas tanta fit: uttot horisfufficere motum poßit eum, qui
partim defluxionem tardet,ac retrudat: partim iuuet,pofteaquäm
fàtura fuerint illa caua. Cauffa uerò , cur non occupentur aluei
fluuiorum Adriaticorum, eft litorum altitudo, & maris imbecil
litas. Cur eft fègnior, aut incitatior aliis, atque aliis locis ? Pro
fundi ratione id euenit. Vbi enim ex depref$iore in altiorem
incumbit fuperficiem : ea fi eft paulò procliuior, praecepsagitur
mare. Sin è contrario, profundiorexcipitalueus: eius impetus
feipfum frangit in fpatio capaci: praefèrtim ubi prorfüm offénde
rit dorfum aliquodtumidius. Quibus rationibus excutiatur e
tiam illa difficultas nauigationis in reditu à Maidegafcar : ubi non
fit recurfus,figuti nequeadPariam. Terra enim fub ea parteal
tior, & occidentem uerfus propenfior. Haétenus haüd peßi
mè fortaffe confuluimus huic exercitationi. Nunc sę, វ៉ែ
àtè exu$ euocanduseft nobis. Quis enim non dicat, haë in
materia Philofophiam ipfàm balbutire ? cùm uiderit iifâem pe
nè litoribus , ad Calicufum pleniluniis, ad Indi fluuij litora fio
uiluniis9ceani fieri incrementa. . Hancte perfèqui decuit, Car
idane,ſubtilitatem: à quaſinos explicueris, non recuſo, quin phi
lofophorum Deus habearis. Rogábisme. Quidtu uerô tandem?
Eg9 ? Ego uerò nihilaliud, quàm te expeétabam. Nunc cùm tu
nufquam compares, ne meipfüm quidém audeo expeétare. Ali
quidtamen conuafàndum eft.Caeterü illud prius,neç minoriseget
operae.Quomod9 aquæ marisaugefcunt pfeniluniis? Nam quöd
cunque fit maius,habet extremorú intercapedinem fufiorem.Hoc
autécontingit:aut rarefaétione,aut nouae íübftantiæ appofitione.
Non
-
 рв svвт і ь нтАтв Ар с л к р л к у м. 8;
Non effe tunc aquarum nouam generationem, affirmare aufim:
rarefaétionem qüo confilio profitear, equidem nefcio.Sufpendi
ſ tamen eas illo tempore, tanquam ferrüà magnete,fingulis men
fibus ubique locorum, exccpto litore illo folo, perpetuis obfèrua
tionibus compertum eft. Quo tempore maximas uiresillius fide
ris in maximo lumine contineri par eft. Vt fic delirare nunc libeat:
mihi,quemadmodum haud uno loco in eruendis, euoluendifque
rerum caufsis, à me faepè faétum eft. Non Solis lumine fimplici
maris aquas regi. Hoc enim fub eius curfu manifefto uideretur.
Sed illius lumine in Lunatemperato, atque horfum ab ea reflexo.
Oram uerò illam, in qua fub nouilunio intumefcit, habere aquas Subtil.
folius Lunae potentiae obedientes: quas è purafacie pura uisagitet
ad eam legcm,quam accipiunt 3ཤས་རྨ་ caeterae ex folaris luminis, ut
ita dicam,infitiöne. Ncque uerò hoc pro monftro habendü effe
intelliget, qui ſciat,certisſideribus certasterrarü plagas à Sapien
tibus attributas.Hæc cùm intempefta no&te,hyeme caliginofà,ac
faeua commentarer:ueniebat in mentem mihi non tam fæpèfèue
ritatis tuae,quarn exercere folitus es aduerfus arrogantes Philofo Cand. C
phos,quàm humanitatis:unde ueniam mihiipſe effingebam, cùm facet.
aliorum iudiciorum nouus exercitator, tum meorum Labiryn
thorum uetus irrifor. Igitur ubi uel è ueftris deprompta thefàuris,
uel ex meis fubduóta fportulis in uulgus effundò:nihil aliud agere
me,& fcio,& profiteor, quàm lotum ab aliis laterem noua elotio
ne dißoluere. Sed iam fàtis. - - ... --

EXERCITATIO LIII. ' ^ * *

An per marisfàlfèdinem Mundi pof$it æternitasprobari.

A E r E R N i r A r I s uerò argumentú nequefumpfir unquam
Ariſtoteles à ſalſedine,ſicuti putarunt:neque boni Philoſo
phi eft. Videamus uerba tua. Si mare initium habuit, per
initia uel fàlfum,uel dulce fuit. Non fàlfum, cùm non potuérit
aquæ tãtùm immifceri, quòd aquas corrumperet.Sincera nanque
omnia faéta effe,putandum eft.Nam quae nafcûtur,ut lacus, & fu
mina,fàpore carent. Quòdfifapore tunc caruit, fucceffu uerò té
poris fàlfum faétúeft: fàlfugo ætates habet. At non habet. Neque
>
enim fàlfius nunc eft,atque olim fuit.Nunquam igitur mare faétü
--
eft. Itaque nec Mundus.Quae ratio,quia ufufitatè dicitur, à Peri
pateticis,principium petit, nullam uim praefè ferre ualet. Refpon
debit enim Chriftianuis,& uerè;Mare fuiífe dulce,cùm fieret. Dul
ce nanque etiam nuncin imo effe , ut aiunt. A tempore additam…
у
 iv L1vs c AB s A R s c A L 1 aB R

fálfedinem propter tenuiorum partiü ablationem. Habere etiam

artatem fàlfuginem. Quidtum poftea? Etiam fi fàlfedo intendatur,
quid abfurdi fèquitur? Nanque aliâ aliis in locis effe, manifeftü eft.
Ergo & temporibus aliis aliam effe,par ratio eft. Eft enim accidés,
non à forma,fedab accidéti miftione. Et uteris tum falfâ,tum im
becilla confirmatione : Omnia effe pura faéta perinitium. Nam fi
extitit fàlfitas inter alia entia,alicui enti infuifle necefle eft. Siqua
terra fàlfà fuit tunc, nónne potuit & aqua effe? erroristui punétú
subtil. ibi eft:Quòd haud tota aqua falfâ faéta fuit: fèd quae & poterat pu
trefcere,& non effet futura ufui ad potandum. Si etiam nunc eius
partes quaedam fàlfae non funt, non enim quæ à fluuiis inferuntur.
Ét adeö uerifimile eft, quod dicam, ut uerißimum putem : Ma
re, quod nunc eft, non idem effe, quod aliquando fuerit. To
tum enim, quinquaginta amplius feculis, uariis uicifsitudinibus
renouatum.Neceffe enim eft, omnes eius partes aliquando, uel
in fluminibus,uel in exhalationibus fuiffe dulces. Illa uerò uerba
(aetateshabet) quid fignificent, equidem nefcio. Non enim La
tini fic loquuntur,ut 體 uelint indicare, quodtu uis. Omnia e
nim quaecunque fub tempore funt, aetates habent: etiam Cae
lum ipſum.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο L ΙΙΙΙ.

De aquae puteanae qualitate. De fontibus Troglodyticis.

Ι ΙΑΕξ funt uerba tua deaquis puteorum.In puteis aqua non
I eſt hyeme calidior, វ្នំ æftate : fèd talis uidetur. Quo
1niam aerhyemefrigidus, aeftate calidus : cuius compara

. tione eadem aqua uerfà uice calidior hyeme, quàm aeftate appa
ret. Comparatione enim noftri corporis omnia tunc ambientis
diiudicantur. Primùm, cùm legerem, putabam me hallucina
ri . Deinde de integro animum aduertens, ita prorfus fcriptum
inueni. uehementer miratus fum, quidnam tibi perfua
fiflet, ut fcriberes, corpore noftro ambiri omnia. Ambitür enim
ipfum potius. Tum uerò nifi tibi contradicis, & quidem illicò,
uiceris: Nugetur Ariftotcles, qui aliter fènfèrit.Attu quid mox?
Paululum, inquis, tamen calefèit,contraéto calore adfintima. Si
Contrad. calefcit:quod aiebas, falfum eft. Si quod aiebas, uerum eft: non
calefcit. Ita non potes gratis benefèntire de teipfo. Et ridiculus
fueris,fineges,palat9 noftro, atque linguae guftu§ineffeiudicium.
Non enim digito folùm, fèd ದ್ಮಿ
quoque, lingua, oretoto de
nique deta&tu iudicamus. Quae partes fiihil ad aerem extimum
reſpi
 то Б В у в т. 1 1 1 т А т В А р с А К о А N V М. 86

refpiciunt.Quin eft idem iudicium, ubi in uaporariis hyeme,in

umbris gelidiufculis,aut Lemouicis uinariiscellis agitamus. Ac
cedit Hippocratisteftimonium è libro De natura fœtus. Fontes,
quod magis mireris,aeftate calidiores:hoc enim&tibi,&nobis ne
gotium fáciat. Et quaerit Philofophus in uicefimaquarta feétione:
Quare poft meridiem, puteorum aquae tepidiufculae funt aeftate.
Non igitur noftri corporis cöparatione. Tunc enim calemus ma
gis.Fontanas uero Aethiopiae Troglodyticae aquas täeſſe gelidas
fcribunt Lufitani,utincolarum dentibus uicium faciant: peregri
nostorminibus necent.Partitus nanque Naturae iuffucalorimpe
rium cum frigore, aut cedit,autpellit.
2. Niues quare fœcundent agros.
A i s, ob calorem fùbterram hyemerepercuffum, niues afferre
foecunditaté. Verú non eftea cauíta.Nañ q;ubi non adfunt niues,
calor extimus additus interno calori,maiorem facit ipfum. Nö e
nim euocat,fed fouet, inita propter fimilitudinemfocietate.Alio
quin eandē ့်ရှေ့ arua utilitaté ab aere frigido obfidéte,
atqi intus aequè caloré cohibête.Sedalia ratio eſt, à pingui humi
do.Niuibus enim folutis lutum fit,unde & រ៉ែ
etiam terris aqua diffolutis.Haud parum fànèterrae admiftü niues
obtinét,aeris multú,fpuma enim penètota eftnix, aquae plurimü:
quibus additus à Sole calor fimum conficit omniülætaminü mul
to excellétifsimum. Quamobrem uermiculos quoque in ge 覽
nerari prodidit Philofophus.Atfertilitatem alio etiäm modo cö
ferunt niues.Enatisenimfegctibus incubâtes, tüfuborientiú her
barü maleficia tollunt,tum prohibent frugüluxuriâ:quaetüin ra
gices introrfum demittatur, tum poftea efferat fefè adfiliquas,aut
fpicas habitiores iccirco futuras, atq; laetiores. Ratio uerò, quam
adiungis,cur aquæ fub terra cócalefcant, aliquarüfànèerit, nö o
mnium. At nunc de hyemalis aquae fubterraneae calore, eiúfque
cauffa agitur. Tu uerò fic:Accedit,quod totaterra, in parte ea, ad
quâ poteft aqua peruenire,bituminófa,aut falfa, aut denique me
tallica eft. Quo fit, ut halitus conclufi aquam calefaciant.Et ob id
contingit, quodtamen rarum eft , aliquosfontes calidiores hye
me effe,miraculi fpecie quadâ,quàm æftate.Sunt auté eae ob id o
doratae,aut grauiter olentes.Hem Cardane. Si funt eae odoratae,
neq;,ut re£tè ais,infipidae:neceffe igitur eft,omnes aquas effe tales.
Sic enim fcribis: Tota terra in parte ea,ad quam poteft aqua per
uenire, bituminofà, aut fàlfa,aut deniq; metallica eft. Omnis igi
tur aqua taliserit, quae fub terra eft. Quod eft & falfum, & ri
diculüm.Non cnim olcnt aquæ,non funfbituminofae, non fàlfae,
у ј
 1 v L 1v s c aE s A R s c A t i G E. r

praeter paucas. Et tamen fub tcrra putei omnes, à terra fontes o

mnes,& fluuij.Cùm autem omnis aqua fubterra calida fit hyber
no tempore:quare calorem illum miraculi fpeciem fcripfèris, ne
fcio.Certè putei noftritantum nebulæ halant hyeme,tam calidae,
ut abigniferuere uideantur.Aeftate uerò eorum aquæ funt adcò
gelidae,ut non afluetis fæpè noceant.
3. De fontibus Lufitanis.

N o N eft omittendum,quod dc Lufitanis fontibus compertum

habeo. Eorum aqua,ubi cxtrahitur,tepida eft:itaque ad extingué
dam fitim minusapta: quanquam fuauis alioquin, ac fine ulla fà
poris, odorísue 蠶 Ea poftea feruata euadit gelida , cùm
tamen ibi Caelum fit paulò æftuofius. Ratio eft.Quia fontium illo
rum fcatebrae haud ita profundae funt. Igitur à terræ fuperficie ca
lefiunt aquæ:noétis uerò frigore poftea uiétae facilè deponunt ca
lorem peregrinü. Noctes enim etiam aeftiuae Lufitanis gelidiufcu
lae,ac propterea Gallis peftilentes.Affeéti nanque diurnis aeftibus,
quorum minuspatientes funt, imprudentes nocturno deprehenfi
gelu conuelluntur:aut in laf$itudinum febres incidüt, quibus fuc
cedit putrefa&tio. No&turnù frigus illud tum exoritur, tum foue
tur aurarum frequentia ex ipfo Oceano Callaico excitatarum,
propter Cori flatus aſsiduos.

E X E R C IT AT I O L V.

- An naturalis calor in arboribus.

- S.Aiso Renim.Calor
s v M haec ab i!!istraótandafunt, quippe longè diuerfà.
naturalis nó eft nifi in animalibus: quoniam
animam,& fènfùm habeant. Ergo cùm fènfù careant arbores,
in eis nullus erit naturalis calor. At cft.Crefçunt enim,& generät.
Non folùm igitur in animalibus, fed in omni genere animätium.
Contrad.
Quin & in ipfis feminibus aétu,fuprà dicebas, effe. quippe in pipe
re. Præteréa cùm clames, omnia penè uiuere: ipfà quoque fàxa
crefcere, metallatruncos habere,ramos proferre, flores fündere,
habebit plumbum calorem naturalem, fiquidem uitalem habet.
Quodfita&tu iudicabas,at pifcesfitetigeris,anguibus fiadmoueas
--
1manum:longè inueniasfrigidiores,quam plätäs ipfàs. Illa nihilo
-->
meliora. Nam calor,inquis, nifi adfümmum perüenerit, motum
habet leuem,atque ob id fponte extinguitur. fmò uerò inuitus,nó
fponte. Præterea fummus etiam calor, fi non eft in fubiecto pro
- Prio,
 рв s v вт и т А т в А о сА к о А м у м. 87
'prio,nihilo fecius extinguitur, & non fùmmus, fi eft in fùbieéto
proprio,durat,neque extinguitur. Velut calor in Glire dormien
te,& in quercu. Viuit enim trecentos anfios. In Adamante: uiuit
enim tibi. uidetu, quot maximos annos uel expleat, uel füperet Caffig.
calor ille,non fummus.Haud multò accuratior phrafis fuperiore.
• Vt,inquis,integri montes bituminis uel menfetoto arderént.Vo
luifete fic,arbitror: uelintegri mõtesbituminis unius menfisfpa
' tio abfumerentur.

2. Non omnibus aquis calidisfubeft ignis.

p R v N A M fubeffe aquis calidis certum eft, inquis. Minus fùb
tiliter fànè. Quippe ut abigni, quae ualde calidae funt, calefiät:non
tamë omnes quæ remiffo calore uix fenfum mouent,ab igni cale
fieri certum cft.Sunt enim quaedam, quae non nifi fàporem fecum
afferunt, fed citra uel calorem, uel frigus,utin Aruernis. Magno
motu nitrofa, fulfureá ue quædam corpora credimus attenuari,
calorém que concipere,quem in ម្ល៉េះ transfundant: cuius attri
tu fit excitatus calor de potentia a aétú.Id quodtuis placitis per
fàcilè tranfigi poffe uideo.Qui aerem faceresfrigidifsimum,plüm
bum frigidiim : hoc ab illo colliquari. Sic aquam, quae non fit fri
idif$ima tibi,cum fulfure,quod fit potentiacalidum , inire poffè
calefaétionis, ob fimilem motum,&affinitatem Natu
ræ propiorem, atque coniunétiorem.
ΕΧΕR CΙΤΑ Τ Ι Ο Ι V Ι.

Fuligo quid.
: I:Cùmqv fuligo
1 s, fuliginem bituminis efíe fpeciem, haud dubium eft.
fit cuiufque rei pinguis crematilis pars, quemad
modum è Diofcoridefciunt etiam pharmacarij: ac demum a
liarum nihilominus rerum fumus condenfàtus: quomodo tu cum
bitumine congenerem facias,nefcio.Potius bitumen fuerit fuligi
nis fpecies, crëmati fubtus metallici cuiufpiamfumus infpiffarüs.
* Qu6d ctiam (ua prodit leuitate, cùm eructatum fluitat. Eft cnim
picis facie: quæ ipfà quoque exco£tae materiae exprcffum eft quid
âam. Quanquam non ita leuiter hoc eft pertraétandum. Quippe
Iudæi lacus aquæ nullo taétu calidae fentiütur. Vbi ergo ignis ille,
fi non calefacit, aut fuligobitumen cft, fi non eft ignis ?
EXERCITATIO LVII. -

De Toſo. -

у iij
 I V L I V S C AE S A R S C A L I G E R

o f v s, inquis, calidus eft. In hoc quidem libro fic. In

| quinto uerò fic. Tofi uita carent. Miferü uerò Tofum, qui
ne elementorú quidem uitam,à quibus parentibus aequè,at
器 alia in Natura,ortum ducit,uel accipere, uel retinere potuit.
I0(láſ, ra fertim cũ te inuito absteipfo uitam cõfequatur,qui mỉíh for
mã nullâ aliam,quàm elementi putas.Quaecüqueigitur ex elemé
tis confient,uiuent omnia.Quàm uerò inuita accedentad eiusge
nerationem elementa,fi in eo folo cömoriantur. Tofü autem effe
calidü,quis dixit tibi?Nam neque guftu,neque taétu, neque medi
ca experientia id uelinuentü, uel repertum eft. Etenim quodais,
multü concipit caloris,acftabilem reddit:nihil eft. Denfitas enim
cauffa. Non eft eadem ratio concipiendi & retinendi. è uite car
bones celerrimè recipiunt,celeriterabiiciüt. Querni è contrario,
multo uerò magis etiam Iuniperini, de quibus alibi. Eadem igitur
& diu retinendi,&lentè recipiendi caufa,denfitas. Quin rara quae
dam, eâque non calida. Plurimum admittit cucurbita caloris in
coquendo,& rapum interiufcula. Haec tamen parum calida, illa
nihil.At diutiſsimè retinent, citiſsimè caleſcuntara, atq; adeò ci
to,ut inter folida nihilaequè.Eadem tardifsimè refrigefcunt. Quid
subtil. igitur?Humor quidã in 蠶 aqueus, in aere lentus: quare & lique
fcit.Ab eo facilitas,ab aliis denfis partibus pertinacia.Terrae enim
multum obtinent. Cùm igitur nullam adiunxeris rationem, fàtis
mihi fit Plinij autoritas.Is in libro tricefimofeptimo fic: Argillofà
terra aquas dulces fieri,tofo frigidiores. Haétenus ab utroque no
ftrum fçiamachia. At fitofus cft Theophrafti táe:c,fic enim Ari
ftotelis tíesy Theodorus interpretatur:iam nequetibi, neq; mihi
tofus compertus eft.Nam tofum uulgarem, quo Vafcones ádfur
nos,& caminos utuntur, brutam quidem inter lapides maffam effe
conftat. Grauis eft: furdus eftadiótus, & pertinax: neque abiicit,
nifi quätum mallei mucrone decutitur. Nufquá præterea fquam
ma.Multum igitur humoriscötinet. Faciestriftis, color cinereus,
ignobilis,planicies ſubaſpera.Fluuialis tofus,qui adOltum eruitur
fluuium, leuis, fpongiofüs, atque ad pumicem accedens. Theo
phrafti uerò rêêec Pario marmori fimiliseft. At Parium marmor
mihi notifsimum eft,tam àtofo diftans, quàm à plumbo aurum.
Noftrum tofum exprefsit Maro, cùm in Si: Georgicon ap
pellauit fcabrum. -

EX ER C ITA T IO LVIII.

Aquafirigida quare ampuiletur. Fluctusin mari ſine

ucnfo.Aquae ftrepitus unde.
 pe sv 8 ri1 i rATE A D c A R D A N v M. 88
Fminifci,quaeab
A c 1 t E tibi fuithomini perfpicaci, eius Naturae caufam cö
Agricola recitatur. Ad Culmam effe aquam
cognomento infànâ.Cognomen inueétü ab agitationejquia
cü feruere uideatur,fit frigidifsima. Ampullatur enim multo mi
ftaflatu.Flatus fanè quibufdâè fpecubus emitti,mirü non eft. Erú
punt enim è motibus aduerfis. Adlitus Bafcü, quod haud procul
Baiona Britannicú mare fummouet, locus eft, qué uocant incolæ
Capbertö.Ibi aliquädo marefine ullis uétisadeòturgefcit,ut iam
iam litus ipfum ប៉ៃរ៉ា iri uideatur.Deinde mox fübfidet. Quod
ab alia cauffa,quâ àfubeüte uéto,proficifci nequit. Ita huius cauf
fàm redderes,quemadmodum aquarum ftrepitus cauffam reddi
difti.Strepitusinquis,cauffa eft,cafus ab alto,aut exitus cum impe
tu ex anguftis locis. Laxa ಧ್ಧಿ uulgaris oratio,neq; digna,
quae ad fubtilem Philofophüreferatur. Quis enim unquam dixit,
cafum effefoni cauffam?aut quomodo exitus facit fonü?Nó enim
eft materia,fèd aqua.Nonforma:quippe non ponitur in definitio
neftrepitus,fed contra&tio,fcilicet aeris. Non efficiens, fed elifio.
Elifio fianquie foni cauffa efficiens eft. Quod autem cafus non fit
foni efficiens,patetin niue. Quòdfitelifio patetingrandine. Non
eftigitur per féhaec. Cafus facitftrepitum. Deferuit hic te fubtili
tas.Adhüc tamen alia inuehenda eft, cuius inquifitio aequè ab
horreat à uulgo. Quare cafüs maiorem faciat វ៉ែ . Ego e
nim ੰ edo&tus non nefcireaueo. Quia ex corpórum subtil.
diftantia fit magnus motusin paruo tempore. Quamobrem gra
ue defcendere adhuc appetens, in ipfà offenfione confligit. '
fi eft debilius eo, quodobiicitur,autfpargitur, uelut aqua:autfrä
gitur,ueluttefta. At curfirangitur? Quia inter duo corporainter
çeptus aer reflit: cùm tam cito ad latera fefe fùbtrahere non po
tuit. Hocfànèfiplanaaequaliafint: atq;id quodcadit,aequaliterà
fubiectoplano excipiatur. Hacetiam de cauffa fitxa Soriguér. Prae
uentus enim aer ម្ល៉ោះ uinum. Quòdfifint ရွှံ့နှှံ့ nő abfimi
li ratione,quodgrauiuseft 醬 inparte,aliter illidetur,quàm ea
pars, quae feuior eft. Idem fifit diffòrme corpus, ut in olfa.In eo
dem efiim tempore uult & fundus , & latera metam continge
re: at non poffunt, plus enim haec diftant. Quare ubi fundusap
plicuit,illa arquèappulfum affe&tát : demittunturigitur.Nequeńt
àutem demitti fine abfceffuab aliis partibus. Ex inæqualitate igi
turfit diſsipatio. Pilauerò uitrea frangitur, non aere intercepto,
fèd repulfis introrfum partibus à 鷺 corpore. Quæ cùm ri
gidioresfint,quàm ut fleéti, molliores, quàm ut refiftere queant,
àfè inuicem dif$iliunt.Aquae uerò collifio fit,autcú aliis,aut cum
feipfà. Cum aliis, ubi uelex alto cadens colliditur, uel cü fubiectis
 1 W L I V S c AE S A R s c A L I G E R

fàxis,uel cum aqua alia. Cùm fèipfà, quibus in locis ob anguftias

collu&tatur. Vtroque modo cum feipfam frangit, ueluti quando
filicibus obieétis & pugnat,& urget,& tundit,& retüditur.Qucm
admodum contrà,non cafu,fed ex inferiore loco imminentes im
etcns fcopulos adlatrat. Tantum abcft , ut illo tuo cafu rem ex
. Popclli rerum ignari opinio illa eft, quae rude fpecimen
affert pro caüfla. Neque fecum folum, aut cum fàxis, alió ue foli
diore obiice, fèd cum ipfo quoque aerc concurrés ftrepit, in quem
facit impetum aliquo modo.Quin fubtilitas alia eruenda eft.Non
defunt enim, qui fint tibi negaturi,efle aquarum illum ftrepitum,
Subtil. fed aeris. Verumtamen fuo loco declaratum eft, an aqua fit foni
fubieéìum,ficut & aer. Non enim fonus eft in tintinnabulo, fed in
aereatintinnabulo:quare non magis erit in aqua ipfa, quàm in fà
xorum anguftiis ftrepitus:fed ut afaxis elifis,in aere:fic & in aere,
ab aqua.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο L ΙΧ.

Aquarum colores. Pifces atri.Lacus ater. Alba à niuibus

animalia. Aquarum miracula. Pifces è frondibus.
Animalia ex arboribus. Aues è lignis.
Concha cum auicula.

E c t E decoloribus aquarü. Etenim quemadmodum fàpo

res,ita colores quoque nancifcuntur à terris. Iccirco lacus
in Suecia non folum nigras continet aquas, fed etiam pifces
alit concolores, quibus nihilofecius incolæ uefcuntur. Ex ali
mentis enim colores contrahuntur animalibus, non fine ratione.
Sic animus ex auditu,ftolidus,fàpiës,bonus,malus fit.Alitur enim
his: Alimentum cnim cft id, quod futurum eft hoc, cuius ratione
dicitur alimétum. Capitis ੇ nigriores: quia füccus ibi pin
guior. Ad caeteras corporis partes albidiores, quia ficcius excre
mentum. Pulices in catellis, in candido dilutiores, in ruffo fului, .
in nigro nigriorcs. Niuofis in locis uultures, aquilae , accipitres,
milui, uulpes, urfi,corui cädidi. Neque folü in Nortuegia,fedetiâ ,
in Iuhria,& Scythia. Philofophus in nona feétione ait,aquarum
mutatione mutari colores in animantibus,praeterquàm incoruo.
I, ,
In quarto De generatione animalium:Potißimü, inquit, propter
aquam,ex qua capiunt alimentü. Eius enim ufüs cömunis omni
büs eft, etiam ficcisipfis adalendum. Itaque uidemus non fòlùm
ipfàm colores accipere,fed etiam dare. Córuos albos,& perdices,
& urfos, idem, in eiufdem operis libro quinto.In Allo
brogüalpibus&perdicesalbas,&lepòrcsefitauimus, Murem nos
ulllIIIl : .
 то в s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м. 89

unum habuimusfplendidifsimo candore, oculisigneis. Vidimus

& pafferem, & quodmagiseft,hirundinem.Eae nanquenöhyber
nant.Has duasauiculas in Taurinis. Turturesin Vafconia duas.
Eftin Pyrenæisperdicis facie, cuius rubra crura tegit pluma colű
borum more:ip{à totacandida. Hanc equidem puto Lagopoda
Plinianam.Vbilocis inferioribus liquantür niues,altiora, &Soli
auerfâ loca perfequuntur,in quibus nix perennat. Iccirco rarò ca
pitur in campis. | Tanti candoris eft,ut à uenatoribus hoc folo,
quod niues ipfasfuperat,uifu deprehendatur.Latetenim homine
conſpečto: edquediſsimulato, ſeſe motu prodere cauet. Tanta ei
fallendi fiducia,niuisſimilitudine. In ſummisiugis imminentibus
ei ualli,cui Arbufti cognomen eft,quafauces aperiunt iter in Tar
raconenfèm, frequentißima. Tantae uerò funt fimplicitatis,ut à
uenatoribus difpofitam lapidumfèriemtranfilire non audeant:fèd
fecundum illam, quafi fècus murum infuperabilem decurrentes
in decipulas incidant.Aiunt Norici medici, earum carnes effefà
luberrimas: quarum efu naturalis calor mirificè roboretur.Omniữ
carnium celerrimè corrumpuntur: Albi uerò pauonesiam pafsim
habentur. Graculorum quædam fpeciesalbefcit hyeme in pe&o-
retantùm,etiam ubi niues nullae funt. Quemadmodum in ក្
tißima Aethiopia,ultima India,tum pfittaci,tum elephanticandi
di.Sed & praeter alimentum, folus niuium afpeétus affert matricü
phantafiae fpeciem colorishuius:ut uel parturiendo, uelincuban
do fœtus edant,aut excludant concolores.
2. Aquarum miracula. Animalia è plantis.
A qv A R v M miracula cùm multa collegiffes,infigniora fùnt
abste relićta:qua ex Alberto, Plinio, Strabone, Vitruuio,
Ouidio,Ariftoteleipfo defcribere,tuo more, potuiffes.Sed
& Eulaeiaquam è Strabonishiftoria Perfàrum regum delitiis com- •
mendatam, antefexagefimum uerficulum, idem Cardanus tanta
fcribendi cura,tam admirabilimemoria, repetis: 器 in tuisanti
logiisnihil te repetere ia&abas. De Iuuernae ucrò fluuio non file
bo. In eum, quae arboris unius imminentis collapfaefrondesfue
rint,pifcium förmam induunt.Pifces uiuunt deinceps. Quanquä
fùbtilius confideranti non tam effe uidetur hæc fluuij uis, quàm
arboris ipfius. Nam quæ frondesin terram cadunt, animalia uo
'lucria effe&ta auolant.Quid mirum ? Nempe ut interra mutantu£
plantae,aliaein alias:ita fupraterram gignunt èfèipfis animalia. Id
que non è putrefactione,ſedqua dam quaſi ſemina fouentes adge
fierationem.Neque folùm in ipfisfruétibus, qualesin triticofunt
Z
 1у т. 1 v з с Авs л к зсл огс вк

gurguliones,in nucibus uermiculi, in aliisaliae beftiolae , de quibus

Theophraftus: fèd ut è folliculis lentifci, quos fert,praeter baccas,
oblongiufculos faciefiliquarum : ut non 驚 confilio Naturae ap
parati effe uideantur,quafifuturae matrices primò, mox etiam do
micilia illorum uolucellorum. Sicut in ulmorum quoque ueficel
lis non abfimilesiis.Quapropter Arabes arborem cimicum ulmü
appellarunt.Sic è medulla cardui fullonij,cùm maturuerit,uermi
culus fit: de quo non falsò prodiditad quartanas remedium Dio
fcorides. Talesfert etiam terebinthus, in quibus liquor,& culices.
In Oceano Britannico magis mireris ignotam uobis auem,Anatis
facie, roftro pendere de reliquiis putridis naufragiorü, quoad ab
foluatur,atque abeat quafitum fibi pifces,unde alatur.Hanc quo
que uidimus nos.Vafcones Oceaniaccolar Crabans uocantillas:à
Britonibus Bernachiae appellantur: recepto etiam in prouerbium
uocabulo,cum ignauiam cuipiam exprobrare uolunt:quafi neque
caro fit, ဗူ့" pifcis. Singularis nunc miraculi fubtexenda hifto
ria eft: ubi de aquisagimus. Allata eft Francifco Regi optimo ma
ximo concha non admodum magna cum auicula intus penè per
feéta,alarum faftigiis,roftro,pedibus,haerente extremis oris oftra
ci.Viri docti,quorum ille pius parens fuit fimul, & munificentißi
mus obferuator, atque etiam conferuator, mutatum in auiculam
oftreum ipfum exiftimarunt.
ΕΧΕ R CΙΤΑ ΤΙΟ Ι. Χ.

Degeneratione filicum fluuialium.

v M uidearisintelligere,lapides fluuiales ab aquae frigore c6
( cretosè terra conftare:quamobrem addita funt abste uerba
-^ quaedam , quibus huic generationi minus aflentiri fufpice
• mur? Sic enim fcribis: Obidin fluminum alueis,& ob pereninem
• motum, quiterram aufert , lapidum copiafèmper fermèadeft, ni
•-lento motu fiant.Quare,inquam,perennem motum addidifti, qui
terram auferat? Videris enim hunc admodum è terra potius edu
&tos:quippe ablataterra,atque deterfâ, detectos oftendere, quàm
concretione generare.Duae tamen elici poffunt opiniones. Alte
蠶 putet: multarum arenarum coagmentatione magnum ef
ficilapidem. Altera:ex magnolapide foluto arenas fieri. Philofo
33 phusin uicefimatertiafectione:in mari fàxa gigni, rumpique flu
&tuum agitatu,atque in arenam comminui. Cui {èntentiæ ut non
penitus aduerfàmur,plus eifauendum tamen eft,quæ féntiret:are
- . nam primò gigni.Minoris enim quantitatisgencrationem maiori
- aIltcԱCt
 рв s А в т і т. і т. А т в л о с л к в л м v м. 9c.
".

anteuerterepareft. Pergradus enim operatur Natura. Sed&tu,

quilapidibus uitam afferuifti: idémque eis nullamformam praeter
' élementi formam dominantis, attribuifti: (folus enim omnium
Sapientum duo haec fimul coniungere aufus es) lapidibus fncre
mentaitemaſcribas,neceſſe eſt. Quare à minutioribus uitae auſpi
ciaftatuendaerunt. Aliis uerò uifuseftatteri lapisaquae curfù:at
ueideò rotundos effe. Quidam contrà exiftimarunt : materiam .
ီ|ိ ab aqua nouam in Iapidis inuehi fùperficiem. Ego ex aqua
& terra confieri plurima,ficut & metalla.Vbi multum ಘೀ
effe:quae Plato XJte uocat,&Theophraftus. In quibusparüaquæ,
non ſiqueſcere,ſed comburi: cuiuſmodi marmoreſt.Sicenim ſen
titidem Theophraftus.
2. Gulaºtumor.

f R 1 G ο R Ε quoque gulae tumorem concrefcere fcribis. Hunc

LiguresTaurini paulò corruptiore uoce Gutturonem dicunt:Ve
fträtes,opinor, Gos. Tugulae herniam fcitifsimè: Noftri Barbari
Bocium gulae:Graeci, undetu tuum, 3e%x%^wy. Addis:àlacuna
libus aquisgigni: aequèe regiè.Sed ubi fubtilitas hic? Principiò
non omnis lacuna gignit hoc. Praeterea non omnis aqua frigi
da. Nullum tale uitiüm in Syria, in Africa, Arabia, Perfia, fn
dia, Troglodytica : de cuius aquarum mirabili frigiditate fàtis
fùprà di&um eft. Item uniuerfâ Germania inferior , Sarmatia, .
Scythia, Nortuegia libera eft . Etex lacunis bibunt Arabes, bi-.
bunt Libyes:ègelidis Iſlandij. Nullitamen ibi Gutturones: Celes
huius caüfam effe aquam cùm ex aliislocis manifeftum eft , tum
ex ea parte agri Taurini,quae Valdocca, ideft uallis anferis appel
latur.In eam regionem qui commigrat, nemo diu uiuit. Multis
gulaturgida fit. Eorum, qui nafcuntur ibi, nemo caret eo malo:
penè omines & amentes, & inepti adloquendum. Id ab aquafitè
hiuibus liquefa&is,quae multum terreftris,& crudi continet.Cru
dum igitur repugnât refolutioni. Gutturis hæret muſculis, &
မွီီ terrefîe, quodpropteraqueum fefeinfinuauit: ibique
concretum dureſcit. ſccirco qui ad Alpes habitant,& Pyrenaeos,
atquein Aruernis,hocpatiuntur. In logis autem frigidióribusni
ue§rarius,acferius folüuntur : & quaefoluuntur,pufillotempo
risſpatio cedunt aliiscitò ſubituris.
3. Deaquarum leuitate. An elemen
tum purum putrefcat.
 1v т. 1 v з с Ав ѣ л к s cА 1 1 с в к

q v o p uerò de leuißimis aquis prodidifti,eas minus putrefcere,

fåne aflentior.Rationes uerò tuae inter fe inteftina difcordia labo
rant,non fine controuerfiae fufpicione. Ais enim duo haec.Primü:
Sunt ficciores,& minus frigefaciunt.Secundú: Proximiores enim
aeris fubftantiae funt. Quae profeótò apud te neutiquam cohaerere
contrad. poffunt.Ná qui aerem frigidü ftatuebas,itatecüpugnas.Quod ad
aeris accedit naturá,minus frigidü eft.Aer eft frigidißimus.Ex hac
femếte concluſionē mirificã metes. Aeruerò an 醬 , quâ aqua
putrefieri queat, in quarto Nobilium exercitationum difputatum
eft.Ibi näqüe ex libr6 De affectibus miftorü exceptum eft: omnia,
præter 蠶 ,putrefieri. In uicefimaquinta feétione nonae quae
ítionis thefis eft : Quareterra, & aqua putrefcit,aer & ignis fion.
Quia quod putrefcit, calidiusfit. Ignis non poteft plus calefccre.
Aer,inquit,igni plenus cft. Praeterea oportet, putrefcens prius re
frigerari.Ignis non poteft. Putrefit autem nihil, dum eft calidum,
醬 refrigeratum.Hoc dicebat, quia deftituuntur prius calore na
turali. Summatamen putrefaétionis eft ab humido. Itaque ficca
ab igni nunquam putrefiunt:ut offa,& ligna,fed in cineres, ac mi
nutias reducuntur.In aquauerò putrefiunt. Iccirco quae humidü
habent communis natürae cum humore aduentitio, non putre
subtilit. fiunt: ficut Alnusfub aquis. Non enim aqua fub aqua putréfit.ni
hil enim inuehitur peregrini. Sed humida à caloré putrefiunt ex
terno,quoties uincitur internus,atque exigiturforas, aut deftrui
tur.Iccirco ad caetera elementa cùm fieri pof$it humoris acceßio,
ဗူရိွႏိုင္ရ eisitem contingere putrefactio. Idigni non poteſteuenire.
am neque à calore alio pati poteft,quifitipfè maximè,& prima
rio calore calens:neque ab humore.Accedens nanquehumor,aut
minor erit, atque iccirco euanefcet: aut maior, ac proptereäex
tinguet,atque praeueniet putrefaétionem. Ex his illud qüoque có
cludemus. Si aqua particeps aereæ naturæ facta minus pufrefcet:
minus ergo putrefcent aquae diftillatae. Vt hac praerogätiua quo
quefefe tueantur ab innoüantium fatagentia. Sünt enim homines
ifti %ixoavvida paulò crafsiufcula. Illud uerò tuü hic communi Pe
ripateticorum fentétiae aduerfàtur. Aquas aeris naturæ propiores,
ficciores effe. Aerem nanque aiunt illieffe omnium humidißimâ
39.23 elementorum. uteſtin quarto libro De Carlo, 8 ſecundo De ge
neratiore.Tuucrò alibifrigidißimum,hicficcum facis. Erit igi
tur eiufdem cum terra naturae. Vt & hoc in Areopagum deduca
tur.Gelafceret ergo.At non gelatur,fèdincraftatur täntùm: ut eft
in ſecundo De generatjone animalium:àe Jèsscuèy, x£&* xtvy*-
χμύετι δ, & 7yrvtu £. Quòdtamen aer fit pr6cliüis adputrefa
ctionem,patet in peftilentiis. Et cauffa eft eius raritas, qua omnes
admittit
 p в sv в т I и I т А т в Ар с А к р А к v м: 91

admittit peregrinas qualitates. At fi eft, quàm aqua, humidior: Subtil.

quare minus,quàm aqua,humeétat?Quia & à terrâ,&àSole mul
tum patitur,ufà fè fiat alienus. Et in parua quantitate aquæ multae
funt quantitates humidae propter défitatem : eadem fànè ratione,
qua ferrum plus affert caloris, quàm flamma. An uerò humidifit
iila bona definitio, quodfuisterminis cohiberi non poteft ? Non Subtil.
eftbona. Omne enim finitum fuisterminis continetur. Sedilla:
quod alienisterminisftatuitur:paulò tolerabilior. Aliud enimeft,
ftatui,aliud terminari.Terminatur fuisterminis oleum : ceræ ter
minisftatuitur,fi commifceantur. Oleum fòlùmfuos quidem ha
betterminos:quostamen mutet, uariófque habeat, propter fuam
liquiditatem : âpice uerò,aut cera certos.Hoc uult definitio.Quid
| ab 2; i diftet.Jeev,alibidemonftratum eft.
EXERCITAT. LXI.

De Caelo.De müdi æternitate. Platonis loca diuinitus examinata.

C.ea nihil.
l 1 naturamtraĉtaturus,àfubftantiareĉtèincipis : fed de
Omnibus enim difsimulatisfubtilitatibus per quae
dam leuiufcula diuagaris. Dic nobis Cardane paucula illa.
Eft ne in Caelo materia. Nam religio quofdam incefsit, quominus
apponentibusaffentirentur. Si eft: éftne eadem cum hac noftrati?
Afiftoteles in nono diuinae Philofophiae,&in duodecimo eiufäé: 17. Io
in Cælo effemateriam:quia Caelum habet potentiam rássy,ziii.Ma
teriam uerò illam non efle generabilem, fed mobilem. Platonici
plaftae fuisambagibus eludunt nos.Quemadmodum, inquiunt,eft
forma quaedam materialis,quaein prima eft materia, atque iccirco
uix forma eft, formam intelligunt corporeitatis: ita eft materia
quaedam, quae uix materia eft. Eaeft materia Caeli, Quapropter
hanc,materiamformalem uocant :aut nefcio quid,quodfànè ne
fcio. Audio uerba equidem. Quod meum peétusexaturet audire
aueo:ac nihil audio.Profeétò paulò tardiore atque imbecilliore
ingenio fum. Neque 蠶 , quomodo materia una ab alia di
uca fit, nifi pgraduenientéformam,qua fit hoc aliquid.Nó enim Subtil.
^ £rau, fed τό άyau uariatur eiuseffentia. At forma corporeitatis
feipfâ aliud eft,à quauisaliaforma.Qui negant uelineffe,uel hanc
noftratem ineffe,non conuenire, aiunt, bene inftitutae ciuitati, ut
idem firprincipisuehiculum, & cerdonis. Qui fieripoßit,utcadé
fit materia, quiae Caeligeratformam, & quæ gerat förmam fcara
baei. Adhaec, materiami femper maleficium mieditari, ideftc9rru
ptionem.Datam enim obtranfmutationem. Praeterea ſi Calo , &
z 11)
 1 v . 1 vs c AE s A r s cA 1 1cEr

igni contiguo materia effet eadem : agens in ignem Caelum ab

igni uicißim pateretur.Ac mihi quidem fingula fubtilius contem
planti, nontemerèuidentur noua entia in natura cefum inuehé
da fine manifefta necef$itate. Primùm illud cenfèo reiiciendum.
Materiam meditari corruptionem : quemadmodum à nobis in
primo Nobilium exercitationum demonftratum eft. Nihil enim
rohibet:in materiae parte unâ effeformam cum qualitatibus,quae
獸 contrarium:& in alia parte formam, fine ülla illarum qua
subtil. litatum. Non enim data fuit à natura materia ob tranfmutationé
ad generationem,primò,& per fe:ut ubicunquefit,ibi etiam fitge
neratio: ſedad ſubſiſtendum format corporeitatis in ſubſtantia,&
recipiendum quantitatem,ac figuram. Quantitatem,propter loci
mufationem : figuram, propterea quòd omne corpusfinitum effe
& decuit,&debuit.Nihil enim aliud eft figura,quä,utalibi dixim*,
termini,uel terminorum difpofitio.Corporis quidé fuperficies fu
perficici linea, lineæ punétum terminus eft: figura uerò illorum
subtil, conftitutio:ne quis de punóto argutetur. Non enim figuram con
ſtituit, ſicut linea in ſuperficie.Non eſtigitur ſubtilisilla definitio.
Figura eft,quae terminis clauditur. Non enim eft in linea à punétis
terminata. Hiſce de cauſsis primario Dei conſilio materia creata
eft:fecundaria uerò, ac minus nobili utilitate, propter generatio
nem. Non enim uerum eft,quod aiunt: Quaecunque communem
inter fe habentmateriam,eainter fe agere,ac patimutuò:id quod
redaétionem fcitifsime appellarunt : fedideuenire ibi, ubi funt
contrariae qualitates tantùm. At illi uerebantur,ne propter com
munem materiam ab igni Caelum pateretur.Cæli uerò forma non
agit in haec inferiora per uniuocas qualitates, cum his inferiori
subtil. bus qualitatibus. Neque illud, quod obiiciunt, admittendum eft:
futurum, uthacce materia Califorma uileſceret: ſedè contrario,
propter Caeli nobilitatem hanc noftram plurimi fieri debere.Quae,
fi propius difpiciatur, alioqui diuina res cít: nempe una entium o
mnium maxima, fuâque effentia, ម្ល៉េះ , atque immutabilis.
Nunquam enim corrumpitur ipfà,fedid,quodexipfà fit.Praeterea
Caeli nobilitas à noftrati materia deteri nón poteft: quandoquidé
materiæ effentia cft,Receptiuitas.Hoc autem eft,pafíio. Nofi agit
Subtil£. igitur. Non agensnonaget in Cælum. Sedcontrà, à Cæli forifia
mutatur adeò,ut illis,quòs fuprà cömemorabamus,fàpiëtibus effe
alia uideatur.Et profeétò non intelligo:materiä hüiufce compo
fiti,quod humanü corpus appellamus, aliam effe materiâ àmâte
riaftercoris uelafini, uel crocodili. Quod corpushumanum cùm
fit fubieétum diuinae fubftantiae, quae diciturifitclle&us,uelnihi
lo,uel non multominuseffe nobile,quàm Cxlcfte corpiis,tametfi
difioluitur.
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с м к р А м v м. 392

diffoluitur.IIludanteitfimplicitatis,loci, officijpraerogatiua: hoc

Qperofiuseft,atque ifta ipfà conditione longè admirabilius. Quod
fi ಛಿ। illius noui, quod & credimus, &fperamus, Caelum fu
turafedes eft: etiam illi hominem anteponam. Ergo materiam il- subtil.
lam eiufmodi purificatione non effe ab hac diuerfam:nequefuapte
natura, fedformae dignatione, arrogarefibi primam cofmmenda
tionem. Quòd fi aliam formam habet Cælum, qua Caelum eft:&
aliam formam, qua mouetur, ut nonnulli cenfuere, ideftintelli
gentiâ:Homo uerò unam modò formam,quippeintelleétum,quo
cft hoc,quodeft,quod Homo nominatur:nobiliorem hanc utique
iudicemus Hominis materiam, perinformationem formae ཨཾ་ཨཱཿ ཨཱཿ
lioris. Ad hanc enim rationem Cæli forma nihil effetaliud, quàm
forma corporis , quæ nequeat illud mouere. Mouetur enim per
hanc hypóthefin ab intelligentia. Habemusalia praeclara, atque
adeò ប៉ប៉្រៃ , quibus hoc idem fànciatur. Sed quia
蠶 ignarorúmque plenafunt omnia,nolo illis negotium
àceffere, intelligendo : nolo, ifti mihifaciant, non intelligendo. scitiß.
Atque hic, ut reor, opportunè memoria funt repetenda, quæ de
materiae primae appetitu funt à nobis alibi confütata. Id omni
nò falfum eft: Materiam formas appetere. omnes enim habet.
Hæ nanque matcriae indiuiduatae, partesfunt materiæ primæ,quæ subtiliß.
una eft. Quamobremillud quoque à ueritate alienum : Materiam
lapidis appetere aliam formam nobiliorem. Ad hunc enim mo
dum omnes materiæ excitarentur ad appetitionem materiæ, uel
humanae , uel Caeleftis. Id quod quàm fit ridiculum , nedum
abfurdum, non eft difficile demonftrare. Primùm, quiaisappe
titus effet fruftrà. At in Natura nihil fruftrà. Huius axiomàtis
ufus adeò frequens Ariftoteli , ut fuperfluum fit, citare loca pro
teftimoniis. Eiustamen ratio nufquam reddita.Ateft,quod quae
ramus. Dicent. Quia Natura fàpientifsima. Hoc tamen ji -

expetitiudicium. `Quare Sapiefis nihil fruftrà ? Quia quodfru- subtil.

ftrà eft, finem non habet. Sapiens mouetur uero fine . . Quod
fruftrà eft , hoc ipfo non eft. Quodnon eft, non poteft mouere.
Infipiens mouetur falfà finisfpecie, non fine. Sedad rem. Si ma
teria mcliorem appeteret formam, appeteret unam tantùm for
mam. At eam ម្ដុំ iam. Eft enim aliqua materiæ parsfub ea. At
parspartihomocogeneæ quomodo adüerfàtur ? Eft enim mate- subtiliff.
ria prima unum indiuiduum , ficuti, uerbi gratia, ceræ maffa:
cuius pars alia candelae formam gerit, pars fimulacri, alia pilæ,
alia teíferae. At pars à partc non differt eflentia: ergo ncque affè
&tibus, qui effentiam fequuntur. Igitur neque appetentia. Quare
una pars non appetct alterius partis corruptioncm. APpctcrct
 и v т. I v s с АЕ s А R sс А и 1сRк

autcm , fi eius appeteret formam. Adhaec, appeteret omnium

formarum ignobiliorum interitum: idque per fe. Non enim per
£ poteft appetcre habitum meliorem, nifi per fe appetat priuatio
nem deterióris. Haec enim eft perfe. Homo non eft afinus. Po
ftremò uidemus non effe uerum, euidentif$imis exemplis Natu
rae.Nanque ex afino utilißimo nobis animali,oriuntur crabrones:
bruti{$ima fànè res, & ab humani generis commoditatibus auer
fißima. Ex homine,uermes. Appetebat mirifico appetitu materia
prima fcilicet exuere fefe forma hominis, ut fœtidifsimi cadaueris
άelitias nancifceretur: à quibus indueret uermis & faciem,& for
mam . Vtinam iidem ifti dicant, uermem effe homine potio
rem. Non eft in materia iudicium ad formarum eleétionem.
Qui materiam condidit , formáfque illas condidit : uoluit fuae
quanque cuique acquiefcere. Neque pofuit appetitum in mate
Diиік -
ria mütationis,fèd perfeétionis tantùm.Perficitur autem fub qua
libetforma quælibet pars, & tota fub omnibus. Non eftigiturei
opus mutatione : រ៉ែ enim poteft uel amittere, uel recipere.
Sed illae nugae in animis otioforum difputatorum educatae occa
luere. Aliæ fünt in Caelo praeterea ម៉្លេះ propterutriufque
Naturae diuerfitatem. Longinqua enim illius conftitutio eft à no
ftratium rerum conftitutione, atque aliena. Hic enim per ter
ra- foliditatem conftant corpora : ibi terra nulla, ratio alia. Hic
per aquam terræ partes aptæ funt, atque continuæ:ibi aquae nihil.
An uerò aliquidanalogiæ in utrifque agnofcendum eft? Nam,
ficuti Chaldæorum fàpientes interpretati funt,atque pofteristan
quam per manus tradidere, primâ Cæli nomenclatüra fuit eiuf
rhodi , qua illud ex aqua , & igni compofitum fignificaretur :
quam etiam nunc retinent Hebraei. Itaque de iis aquistot,tan
táque dicunturin fàcris commentariis.Näm & ad Câlos,& ad fù
percaeleftia referuntur. Praeter hæc illa quoque uidenda funt.
An in Caelo materia fècunda eadem. ಫಿಸಿ uoque partium
an fitus idem. Non enim uidetur. ឍ non adeun
dem modum cunéta lucent aftra. Sedaliter Sirius, aliter Rigel.
Diuerfus fulgor Iouis ab igni Martis: Saturni ab utroque. Ad
uam partium pofitionem cùm refpexiffes, nimis laxâ loquen
cafig. » . licentia, fubftantiam nominabas. Variam, inquis, hâbere
fubftantiam uidetur Cælum, tum ex Canopo, qui óbfcurus eft,
tum ex Lunæ maculis. Vbi fimul cum ipfis nauigatoribus
Canopum uideris proximam Antarético ftellám appelIare. Qua
ratione ueltu, uel alij , faciatis, equidem fateor méfiefcire: cùm
ad Ptolemæi uerba rem confero. Is in fèptimo capite Geo
graphiae fcribit. Canopum uideri pofle etiam iis , qui citra
Cancri
 р в sv в т I и 1 т лт в л о c А к р.А к v м. 23
«Cácri circulum habitant.At me docueratilluftris mathematicus,
patris mei cliens,Paulusà Mideburgo,tantum deprimi,aut attolli
alterutrum polum,quantum ab aequatore difcedatur. Ex his colli
ges,an Canopusille Ptolemæi ueſteriftefit Canopus. Sanè quis ab
Aegyptio Canopo,cui nullus apparet ille, fic appellarit: item ne
fció. Nam unde quaefo? Libet eruditionis ergoidapponere. Ver
ticem illum noftrae aduerfum Vrfae à prifcis Indis ólim Dramafà
diétum.Nunc quo uocent nomine,quòd ignoramus, faétum eft,
Vefpucij,Vartomani, atque aliorum negligentia.Tua uerò uerba Са/fig.
curiofo exemplo arceffuntteftimonium, non tam notum, quàm
resipfà eft.Qüod cùm eft apud Rhetores maximum uitium, tum
eftfagitiüfœdum in Philofophia.Profeétò fi Caelorum partes no
t2:蠶 denfiores,aliae minus,aliae tranflucidae, aliæ non : ex
iis debuit potius tua propofitio confirmari, unde digreffus abire
poffesadVefpucij narrationem:quam tum ex praecedentibus cö
modius & deduceres,& probares,quàm hæc per illam. Haud eiuf
modi e{{e caeleftium partium denfitates,ac raritates, colores, fplé
dores,palá eft ex corporibus ipfisfiderum,fi ad reliquum Caeliípa
tium cöparentur.Itémque ex Lunæ maculis.Praeterea ex eo, quòd
alius alijnitor,cóftans,tremulus,uibratus, uegetus, remiffus,àlbi
dus,pallidus, aureus,rubidus: quinetiam obſcurus,quéadmodum
à Veſpucio eſt obſeruatum.Håcinſiſteres uiam, quæ ſubtilem de
ceat philofophum. At ex hactualanatam affeétatè horrida nihil
nifiuepres depe&ti poffunt. Quöd uerò fubftantiam tìy aúzay ap
pellaris,intuäfubtilitatis profefsione barbaram maluifti fèqui me
dicorum,craffâmque abufionem. Illife tuentur fui pontificis ma
ximiautoritate,qui uerborum nullam curam ಘೀ , multis in
locis clamat.Hoc idem dixit aliquando Plato.At hic, firefpicia
mus, in Politico quanto negotio xayotvuá: in Cratylo quibus co
piis in exercitu Naturae ftruat acies uocabulorum: ille uerò quan
ta religione,utlenißimè dicam,libret Archigenis uerba: facilèin
telligemus,quam negligentiam concedebant aliis,hanc fibilicere
noluiſſe.Tu,qui & re,& oratione ſubtilitaté profiteris, quote tue
beris autore?Eftenim eafümmafubtilitas orationis, qüae praecifà
fignificatione res ipfàs repraefèntat. Ergo fubftantia cùm fit, aut
materia,aut forma,aut cómpofitü:nihil horum in Lunae uel Cae
lo,uel corpore habet uarietatem. Non eft alia forma Lunæ glob9,
&àliailliüs Caelo. Duae nanque ibi effent formae:quodfalfüm eft.
Vnum enim animalillud diuinum eft. Neque duæ materiae;com
pofitum enim effet ex pluribus.Hoc enim eít materia fecunda , in
<qua plus,aut minus,huius,aut illius eleméti eft. Non igitur plures
&fematerias,fedinglobo pluseßemateriae,fi cum æquali
24
eiufdem
 i w t i v s c AE s A R scA L i GE r

Caeli parte còparetur.Etenim cohaſione, 8 diſsita cuiuſq; cóſtituº

tione differüt.Hoc rarius eft,illud défius.Non admittenda ueterú
metaphora,qui ftelli in Caelo,uelut in tabula nodü arbitrabätur.
Sidus enim eft Caelum fuum denfum: & Caelum eft fidus fuum ra
rum.Quippe ex partium fitu propinquiore tollitur pelluciditas.Id
quod in tela défiore,aut rariore familiari exéplo obfèruari poteft.
Nihil ergo tibi melius appellare licet fubftantiâ craffam,quàm ro
tundi. Agnofco denominationé. Haud enim tam fum morofus,ut
negem,etiam fubftantiâ rotundã dici poffe,quemadmodü & figu
ratam. Sed nego,te lubtilitaris perpetuli atq atŠiduti uindice,tepe
etiam aurorem,eundemque omnium ueterum,ac recentiorú fen
tentias ad libellam reuoĉantem, fine reprehenfione poße attri
buere fübftantiae id,quod eft conftitutionis, atque ita confundere
praedicamenta:nihil ut diffèrat à relatione fubftantia'. Non enim
effe in Cælo uariam fubftantiam, colligere licet ex fècundo libro
De Caelo:ubi Stellarum,Caelique eandcm cffe fubftantiam,fèriptú.
eft. Quemadmodum & apud Auenrois in tertia difputatione legi
mus,negantem in Caelo Heterogeneitatem:tametſi quædam par
tes ab aliis fünt diuerfae,ut raritate,& défitate:& partium affectus,
ut motus tardior, aut celerior.
2. Mundus non eft aeternus.

caffig. A M B 1 r 1 o s A nimis illa difiunôtio.Ita enim de mundo fèribis:

Siue æternum,fiue genitum,fiuefaétum.Mifèra uerba,atque indi
gnatam Philofopho,quàm homine Chriftiano. Tanti non erat
tibi pofteritatis opinio de tua eruditione. Quis enim ignorat, à
Platone generari,à nobis creari,ab Ariftotele æternü dici? Quam
foueres fententiä,quare non collaudafti? An non tibi tutò licuit?
Nam dubitantis animus, uera negantis, omninò ignorantis prae
fè fert fpeciem. Quid aliud Protagoras dicere inftituit ? Dij fiue
funt,fiue non funt. Sed quia prudenter , acutè, accuratè, uerè
Peripateticis Theologi noftri refpondere, non eft hic repetendi
locus. Quare iis omifSis, animi gratia inter Platonica uireta pau
lifper diuerfàri libet. Ad quae antequam accedimus, Algizelis
pulcherrimum argumentum aduerfus aeternitatem ponéndum
eft, ut quid ad ipfum dixerit Auenrois,quid melius, enucleatiuf
ue dici queat, uideamus. Quid ibi refpondeat Auenrois,quàm ua
lidè obluêtetur, legëtibus ſatis manifeſtum eſt.Sicigitur Algazel.
Si mundus aeternus effet, aliquod infinitum e({et aliò maius infini
to,quia Lunæ funt plures, 蠶 Saturni reuolutiones. Et utrae
que funt infinitæ. Nos ergo hunc ad modum refpondemus. Sen
teil
 D E S W B T I L I T A T E A D C A R D A N V M. . 94

tentiam ueram effe : argumentum non concludere. Non eft Solis

reuolutio tricefima Saturni reuolutionis pars, fèd eft una intelle
&tione perceptibilis parsfuae infinitatis. Quæ tametfi eft pars, ta
men eft in infinito: propterea quòd eft continuata fupra omnem
numerum. Neque infinitü illud alio infinito maius, minúsue eft,
fed motus ipfi , aut paucioresin partibus ipfistantùm com Subtilß.
parati.Perpetuitas autem,quam durationem uocät, eadem & una
in omnibus continuata, neque propterea per fuas partes fepara
ta. Libet aliud quoque apponere argumentum , quod non fo
lùm ab autore ſuo Philopono ualidum, ſedetiam ab Auenrois &
pulcherrimü,& difficillimüiudicatü eft. Ait Philoponus. Simü
dus eft finitus,non habet poteftatem nifi finitâ. Ergó eft corrupti
bilis.Quare habuit principiü.Huic utfàtisfaceret Auérois, máxi
misadhaerefcere difficultatibus coaétus eft. Refpondet enim fic.
Quanquam corpus eftfinitum,tamen in eo poteft effe priuatio in
finita.Quia priuatio non pendet à poteftate, fèdaétio. Sic habet
infinitâ quietem terra,quia caret forma, quae eam inde amoueat.
Cũigitur abfentia motricis in ea formae fit infinita:priuatio motus
in eâ erit infinita:haec autem eft quies. Sic etiam Cálü eft æuo in
finitum,propterea quòd in eo eft priuatio infinita. Haec eft Auen
rois refponfio tam imbecilla,ut in peiorem inducat abfürditatem.
Quippe hac ratione Cælum effet infinitum per priuationé.Et cùm
infinitas fit affectus effentiam fequens, Cæli effèntia effet priuatio,
non autem forma:quodeftabfurdißimü. Nam tametfiini genera.
tione priuatio formâ,quae introducitur, antecedit : tamefi priua
tio,quae eftin regenerata,pofterior eft natura, quàm forma ipfà,
per quam res eft. Caefàr nanq; non eft leo , quia eft homo. In mea
igitur materia anteuertit humanitas leonitatem. Quam ob cauf
fàm tot locis apud Philofophum affirmatio prioF eft negatio Subtiliß.
ne. Caelum ergo fi habet infinitam priuationem corruptionis,
neceffe eft , ut habeat infinitum habitum, quò fit femper hoc,
uodeft:cui propterea nulla corruptio euenire pof$it. Hæc igitur
រ៉ែ eft.Corruptore caret Caelum, quoniam confèruatorë ha
bet. Ad quem modum in eo eft etiam 醬 priuatio quietis,
quia perpetuus ineft habitus nouendi: ficuti រ៉ូមុំា
cimo Metaphyficcs. Remanet igitur Ioannis argumentum inte
grü,ac ualidüfic.Caelum eft finitü,crgo nô à fè.Igitur habet prin
cipiú. Ac nos quidé tametfi hoc pro certo habemus: fumus enim
Chriftiani, nótamë ex arguméto Philoponi. Nó enim perfuadet,
quia nö demóftrat.Quippe eadé dicendi ratione corruptibilis ha
beretur intellectus nofter:cúfit finitus.Sedad húc modú refpon
dcndü eft, intellcétus quidéfinitus eft:fedhabet cauſfam infinită.
aa 1J
 tv civs cАв ѣ л к в с л и тсв к

subtiliß. Non cnim ab ordinaria cauffafaétus eft.Sic neque mundus. Quae

cauffa cum facere non poflet infinitum poteftate, aequalem fibi:
fecit æuo infinitum,fimilem fibi. Caelum igitur finitum magnitu
gine,ac poteftate dicendum eft,propterea quòd alium Deü Deus
facere nequit.Feciffet autem,fifeciffet infinitum poteftate.Iccirco
infinitum aeuo fecit:quae fola poterat euenire creatae rei perfeétio.
Quam iccirco infinitatem finire poterit is, qui potuit dare,quan
do uolet,ficut uoluit.
3 Platonis uerba plus defignare,quàm quantum ille;
animo concipere. Deum efle mundi cauffame
cientem etiam apud Ariftotelem.
M A x 1 M v M illum uirum,Platonem dico,fuiffe reor.Caeterùm
ရှုူ့ quaeque illa, quae funt in magna hominum admiratione,
ab aliisfümpta,ne&tare fuo cödita pofteris reliquiffe. Sic habemus
Parmenidae,ficTimæi fententias:quarum alteras inuenimus apud
Ariftotelem fparfim pofitas,atque improbatas. Timaei uerò libel
lus extat Dorica lin蠶 confcriptus:quem ille tanquam commé
tarium fibi habuit ad pulcherrimum illum dialogü conficiédum.
Sic è Chaldaeorum, Aegyptiorúmq; libris non folùm fabulas,fed
etiamfulmina ueritatis contemplatus:eorü afflatu non fènfit hu
manæ mentis aciem hebetari. Quae igitur uerba legiffet,pofuit:
quid illa penitißimis receßibus occultarét, non uidit. Nequefànè
nos acutius uidiffemus, nifi feipfàm ueritas de Caelo demiffa nobis
oftendiffet.Haec igitur in Timæo: â e⢠&m;£&voc £ua, «£ Jvy&^c,
τον αυταςκή, ο τελεώτατον δεδνεγέννα. Diuina faneuerba,tedquarplus
fàpiant,quam qui ea recitabat.Neque enim cft mundus,dé quó di
cithaec, avTw*«**. Quippe à fèipfò fibiipfi non fufficit,fèdà Deo.
Praeterea rectißimè dixit,à Ded genituim Deü. De mundo autem
subtilß. quomodo?Quomodo,inquam,genitus ab infinito finitus eft? Aut
quomodo compofitus, mäterialis,fubditusaccidentibus, per par
tescorruptibilis,8 magna ex parte in potentia, &ſibiipſi equiuo
cusaba&tu purif$imo, fimplicifsimo? Poteft ne haec föbole$ illius
gici patris? Haec igitur cùm legifíet apud ueteres Prophetas, ac
Sibyllas,de domino i E s v filio Dei uiüi,uaticinantes:fieque filiü
ipfüm agnofçeret,alium fubdititium oftentauit nobis. Haec prima
Platonis umbra in praeclara luce illa, quae ueniam meruifîèt, nifi
generationem è diuerſisſubſtantiis, interquasnulla eſſer propor
tio,contra totius philofophiae confènfioném, fingere aufüs eííet.
£apfus alter minüs periêulofus , fèd inconftántię culpa potius.
QuiPPe cùm $y%yz dixiffet, quafi in fálo fluétuaret, nuhcàrcina*,
Iluſic
r
 - p в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р А м v м. 9;
nunc άλμάχου,nuncãtat*r, pofüit. Quare & uerbalibus no
minibus uſuseſt name, wints, Jusºs.Accuratius Philoſophino
ftri.Nempeaiunt: Patremgignere fibi uniuocum.Conditorem,&
fabricatorem ex partibus inuentis,non ab fefa&is, conftruereto
tum aliquid,cuiformam indat:qualis Carpenti, Nauis, Aedium.
aeviriìyuérò,nouum efficere exiis,quae non extabät. Quare nomen
hoc pcculiare attribueruntiis, quos etiam latinè Poetas appella Subtil.
mus.Sed&tertie loco pefsimam fèquutus eft eorum opinionem,
qui Chaosrerumprincipiüarbitrabantur.Sicenim (Cribit: ταύτην
Jε γενέσεως κόσμε μάλις άνπς αςχόν κυειωτάτηνπας ανδρών φegνίμων αποδε
2όμενος,οιθύτατ' αποδέχρι άν. Videamus hoc initium : βελθός γαρο
δεός αγαθά μυ πάντα, φλαύeoν δε μηδέν ειναι κατα θλιόαμιν, έτω θη πάν όσον
նա oeατόν παραλαβών,εχησυχίανάγον, νοα κινέμήνονπλημμελώς,και ατάκίως,
εις τάξιν αυτοήγαγενέκ της αταξίας.Αccepitigitur,nonfecit.Εtenim πα
egx«£y. Cui incondito addidit ordinem, atque compofitionem.
Quare tam fruftrà,quàm piè laborare uidentürij, qui fcripferunt,
hac in re unam utriufque ႏိုင္ရ ftare fentétiam.Aiunt enim,
à Platone principium mundo nullum ftatui, aut inchoationem,
fed tantummodò agnofcere Deum mundi caufàm efficientem. Id
quod,ut putarunt ipfi,uifum fit abfurdum Ariftoteli. Caeterùm in
utroquefalfifunt. §. manifeftö uidemusin hifceuerbis, mű
di motum rudis,&inchoatitemerariü,nempevanapax%x&#rax1oy.
Non igitur uerum eft,quod aiunt,Platonem haud fenfiffe faétum
mundum:fedfifaétusfuiffet,futurum fuiffe, ut conftaret ex his.
Illud uerò falsò negabant ex Ariftotele. Agnouit enim ille quoq;,
Deum opt.max. effemundi códitorem.Tum quod agnouifmefi
te, uerbis effatus eft. Quippe in fecundo De generatione fcripfit IO

ita:(μυεπλήρωσεν ο θεός το όλον,ενδελεχή ποιήσας την24;taly. Et in triceſima

(cξtione:ότι ο θεός όργανα εν αυτοίς ημίν Jέδωκε δύο,ενόις χgησόμεθα τις εντός
2O
â;y%oic. Sicin primo de Caelo fenfit Auéroisfuperiifis uerbis;fiuoioc
εύλογον ύσολαβείν τήί αυτό,όπ αγόνητον,και άφθαρτον,και άναυξες, και αλαλάω
τον, διά τό γίνεθα μου άπαν το γινόμουον ξεναντίατε, ο υποκειμύα πνός, ο
φθείρεθα ωσαύτως υποκειμύατε πνος,και ύσεναντίκ, ύεις εναντίον. Αuen
rois autem uerba diuinafunt.Non dicit, inquit, non effe genera
bile fimpliciter:fedhocmodo,quë uulgò dicimus: quippe & è có
trario,&fubieéto praeexiftéte. Nam quiputant Cælüeife primam
cauffam,dicunt effe non generabilc fimpliciter. At non ficij, 體
dicunt ipfum effe creatum à prima cauffa. Adhunc modum ille.
Igitur uült apud Ariftotelem effe creatum à prima cauffa: quem
ait,non negare in eo generationem: fèd noftratem hanc genera
tionem, qüae fit&in fübieéto,&ècontrario. Quid aliud diceret
Chriftianüs? Etenimhacratione è nihilo fàétum cffe, intellexit.
aa Ilj
*
 I W L I V S C AE S A R S C A L I G E R

Nam quod eft generarum,neque generatum eft è contrario,neque

subtil. in fubiecto:neceffe eft, è nihilo generatum effe. Hoc autem non
nifi ab infinito fieri poteft.Ergo a Deo.Solus enim infinitus eft.Er
go Deus effeétor müdi etiam apud Ariftotelem. Quemadmodum
animae quoque apud eundé effé&tor eft. in primo De anima : 32€%w
τον θεόν δια τετο κύκλω πιέν φέρεώα την ·lºzy. Alij Platonici fic inter
pretati funt eius opinionem.Eum non agnouifle nouâ mundi ge
nerationem,quae antea non fuerit, fed ipfum, quòd fit compofitus
ex lineis,& fuperficiebus, quae rerum principia ftatuerent Pytha
gorei, efle natura,non tempore fuis partibus pofteriorem. Quar
tam animaduerfionem fic exerceamus. Ex terra, & igni, ait ibidé,
factum efle Caelum.Quae uerba,ut pro fànis accipiantur, permul
ta egent interpolatione. Nam Cælum,neque uniuocè,neque ana
logice, quicquam notratium elementorum et:tametfi se eía no
mine cenfèatur à Philofopho. Igitur apud Platonem terra prior,
quàm Cælum fuiffet. Et fànè puerilis ratio eft. Non enim, inquit,
uideretur,nifi conftaret ex iis. At omne tranflucidum, condenfà
tum,emittit fui fpeciem,ac lucem terminat,ad faciendà uifionem.
Aqua uerò,cùm uideatur,ex terra & igni conficietur à Platone: ex
duobus ficcif$imis,& uno calidif$imo, unum frigidißimü, & hu
midißimo proximum. In qua confideratione alius quoque appa
ret error. Accepit,inquit,tû fè àeztów.Atqui etiam τέμῦ 322* Or
dinauit enim etiam tranflucida,quae non uidentur tamen. Neque
Caelü uidetur ipfum : tranfmittit enim radios fuperiores.Nequéc
nim cæruleus,qui uidetur color, ullus in Cælo eft: fèd propter di
ftantiam tranflucidi partes propter denfitatem in reétà liniea,prae
bét fpeciem corporis condenfàti.Eadem nanque ratio: fiue pàrtes
Subtilß. aeris condenfentur ad decem millia in corpóre fèmipedali§ craf
fitudinis,& pedalis longitudinis, fiue eædem anguftatæ in fèxtulæ
crafsitudiné protendantur in linea uifuali adtricenos fènos pedes.
Sic etiam aerem ordinauit:qui tamé uifilis non eft.Qui fi effet, aut
non effet medium ad uidendum, aut folus uideretur. Aqua enim
non eft uerum medium ad uidendum:uidetur cnim ipfà. σuonam
igitur modo fuerit medium, fi eft extremum? Iccirco uifüm fæpè
蠶 In ea enim (utar praeceptoris uerbo, quo illead foni utitur
delationem) ustv%uatîœtu fpecies ipfà,aut fàltem at4x*ru,autà
zav;$tu : fi & noftris uti liceat. Eodem modo ad quintam obie
&tionem quemadmodum animum aduertamus, caùtio eft. Sanè
ait:Caelum effe &fiy. Haud enim modicam parit difceptationem.
Nam cui ta&tile? Quis hocfcit ? Eft fànè ambiguum nòmen hoc.
Nanque ta£tio affectus eftcorporis,quatenusèorpus eft. Quo no
ºmine non fignificatur,nifi corporis términatio: quæ fimul eííe po
teſt
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р л м v м. 95
teft cum alius corporis terminatione.Quare duo illa corpora dici
muscontigua.Sicfanèloquimur.Caelum Saturnitangit, ac uicif.
fim tangitur à Carlo Iouis. Autigitur hoc fignificat,auteftafectus
corporisfentientis.Ad quem modum ignistaétiliseft:Cælum non
eft.Nulla enim praeditum qualitate, nullam poteft in fènfùm effi
cere impreßionem. Siquidem in eo neque calor,nequeafperitas,
neque aliud quippiam tale ineft.Itaque Auenrois in quartoPhyfi.
corum negauit,in Caelo effeta&tilem qualitatem : ficut& in libro
De fubftantia orbis. Quidfidura cöftaffoliditate? Náduritia qua
litas eft: quae etiam tranflucidis euenire natura poteft. Cuiufmo
di uitrum eft, &gemmae , & lapides fpeculares. Sed & fexto loco
eft confiderandum,quibus machinis iidem Platonici, atque Py
thagorei fonum hunc noftratem in Caelos fubuehere potuerinit,
in quibus uniuerfae fuperficies læues, atque inoffenfae : praefèrtim
cùm eas inter nullus intercedat aer. Ei nanque fono affuetos eft
{è nos ab infantia, atque propterea ufufalli,âut praeteriri fenfum:
ridiculum eft , & puerile. Et foni magnitudinem luculentam e({e
oportuit, in maximis omnium corporibus fanè maximam. Quin
{önus omnis ex ui, quæ ibi nulla eft. Nam fi perfeéta plana dúo
rum fpeculorum inter fe obtriueris: nihil propterea pércipies fò
ni. Sed iidem funt ifti, qui aiunt: Flores aliquos interdiuSoli, no
&tu Lunae hymnos canere. Apage ifta deliria. Caeterùm alia quo
que contemplandafünt. Poftquam caeleftis corporis abfoluit Con
ftitutionem : Ne uerò, inquit , exiftimetis : hoc, quo diximus,
modo haec omnia à Deo fa&ta effe. Sed mundi animam Prius,
uàm ipfàm molem condidiffe. Sanè fi alterutrum altero Prius
ម្ល៉េះ èft : neceffe eft, prius illudaliquanto tempore fuiffe òtio
fum. Prius Natura quid ſit, non ignoramus.Prius aliquidà Deo,
quàm aliud faétum effe, non poffum, nifi cum tempóre, intel1
ligere.
4. An aquafit medium ad fonum, & fubieétum foni.
Ex iis, quae diéta funt,oritur noniniucunda ម្ល៉េះ
An a
qua fit medium ad audiendum , ficut aer eft medium adidem.
Nanque ut ad uidendum , aer eft primarium medium, aqua
proximum : fic hæc ad audiendum fècundarium , ficut ille,
principale . Et patet ex auditu pifcium. Nam qui fomniant
â&tu aerem füb àqua contineri :' idque ob eas bullas, quas ef
ferri uidemus ad füperficiem : digni funt, quos ratio excitet
ad inueftigationem generationis aeris in aqua propter agitatio
nem, aut clufionem , cuiufmodi fit in pifcium branchiis, motu
 1 чу т. 1 у в с АЕ 8 А К 8 с А 1 1 с в к

enim attenuatur. Itaque&illud quæritur: Fieri ne poßit in aqua

fonus,tanquam in fubieéto,quemadmodum fit in aere.Et fànèui
detur. Verùm deprehendi poteft id difficilius. Non funt autem
quaeftioneseae, una quaeftio:fèd prima eft. An extrinfecus faétum,
ac delatum fonum ad aquae fuperficiem, excipiat aqua ita, ut fub»
fè,atque intrò tranfmittât. Altera:Anfonus in ipfâ aqua fieri po£
fit,fine aere,ex folidarum partium collifione.
5 Iterum de materia Caeli, & anima.
r

Q v o D autem မြို့ in Caelo pofuerit animam, tam temerè

ab iftis Graeculis rideri arbitror, quàm illis ipfe uidetur ineptè po
fuiffe. Nam ubi quantitas eft,& figura,neceffe eft materiam fubie
&tam effe.Eam uerò folam fubfiftere nemo dicet.Informatur ergo.
Non abintelligentia.Ea cnim in matcria nullo modo eft. Alia igi
tur querenda ម្ល៉ោះ bruta, cuiufmodi elemétis eft. Ergo erit
anima.Ná fi in illa materia eflet forma non mouens: Corpus caele
fte effet ignobilius lapide. Ex altera parte maior difficultas: Si ani
ma eft,ergo mouens eft. Non igitur mouct intelligentia: aut duos
tnnotOreS É abet,quorum utrunque abfurdum cft.Quibus de caußis
Auenrois in libro De fubftätia orbis, dixit : Corpus caelefte nö effe
compofitum ex materia, & forma: fedeífe corpus fimplex. Et effe
potiüs fubieétü quãtitatis& figurae,quàm materiam.Atque ob id
de eo,& his corporibus inferioribus,non uniuocè dici corpus. Ité
corpus hoc ele medium quiddam interpuram potentiam,&purú
a&üm.Quibus euafionibüs omnes ille fübterfugit difficultates. At
subtil.
enimuerò fi eius opinionem de intelleétu difpiciamus, nihil pro
fe&ò diftat figmentum illud ab hac Auicennæ fententia de anima
Caeli.Ponit filius Alianimam in Caelo,&eius operis téperatricem
intelligentiam. Quidaliud ftatuit filius Roisin homine ? Nempe
animam,quam uocauitcogitatiuam:& eius moderatoremintelle
&tum. Quare qui alterutrum tollet,utrunque reétèfuftulerit: pro
pofitistamen iis rationibus, quae funt à nobis recitatæ, non autem
ridiculis exclamationibus: uti confueuerunt Arabicæ opulentiae
putiduli feétores.Tam ualidae nanq; funt rationes,quibus ille per
motus eft adeaftatuenda : ut nulla ui diffoluere potuerit eas filius
Rois,eius apertifsimus,ualidifsimúfque inimicus, nififimulâ Cae
lo tolleret & materiam; &formam: fimúlque utranque confuſam
poneret in excogitata illa noui corporis fimplicitate. Cuius ope
subtil.
íofißimæ ambitus fentëtiæ füper hóc uerfètur punéto.Effe aliquid
in Natura perfefubfiftens,quod neque fit Deus, neque aëtus, neq;
Potentia, neque informans, nequeinformatum, neque materia,
neq;
 п в s v в т і І. 1 т А т в А р с А к р А N у м. 97

neq; non materia,neq; corpus,neq; non corpus,extra predicamé

tü,gerens praedicamentales quantitaté,& quantitates. Super hac
tâta quaeftione quale fit iudicium noftrü,infècundo Nobilium ex
ercitationum legi poteft.Nimis enim hic excrefceret oratio. Illud
ne quem fallat,cautio eft.In quart9 Phyficorum,ubi Philofophus
docet aliqua effe in loco per accidens exemplo Caeli , & Animae:
non re&tè Auenrois exponitibi Animam,pro anima Caeli .Quam
libet enim animam intellexitibi Philofophus, etiam Fungi.Dici
tur enim effe in loco, ficut & moueri : utrunque per accidens. Illa
etiam animi gratia quaerenda funt inter fubtilitates. An potuerit
Aboalicgleftis animæ traétationem collocare in libris prime Phi Subtil.
lofophiae: fieft in materia. An caeleftis corporis theoria pertineat
ad ੰ fifit fimplex, neque habeat motorem
in materia.Non enim eft per fe mobile.Non enim eius ratio,quam
formalemfubtiles uocant,erit fècundum Naturam,fèd fùpra.Cae
terùm illa eft tum fubtilifsima contemplatio.In nono diuinæ Phi I 7
lofophiae,& aliis in locisfaepè: cùm Peripatetici Materiam puta
rint eſſe potentiam contradictionis, omninò amouerunt à Caelo,
uod facerent fempiternum.Contrà, Theologi noſtri, qui ipfum,
reótè fànè,crederétcorruptibilem: hac potifsimùm decaufîa ma
teriam attribuerunt: utrique profectò non neceffariò. Nam ,
quemadmodum fuprà demonftratum eft, materia non eft poten
tiaadeffe,& non efferei, cuius eft materia , nifiin rebus corrupti
bilibus:in aliis uerò,ut deferat, quantitatem, qualitates, motüm.
Alioquin accidentia perfeexifterent fine fubieëto. Neque uerum
eft, quod ait Auenrois : materiam effefubieétum contrariorum:
quare & corruptionis. 'Non enim omnium contrariorum necef
fàriò:fedcontrarietatistantùm,quae eft fecundum,ubi. Quare ne
ceffariò ponenda eft in Caelo:quiain eo eft:unde, &quò .TSic ne
que in notratimateria et potentia ad omnem contradictionem.
Non enim ad receptionem formarum materialium,& immate Subtil/f;
rialium:fedmateriâlium tantùm. Quamobrem nec materia caele
ftis habet accidentia, quae fint adcontrarietates: non enim quan
titati, aut figurae quicquam eft contrarium. Et quod habet in eo
contrariú,non eft contrarium ad corruptionem,ſedad perfectio
nem: quippemotum:unde,quö . Quödfi quiesefet motuicon
traria, fànè aliquo modo contrariaeft: etiam alterum contrario
rum in Caelo cft.Igitur non coaéti Philofophi fuftulerunt, quod Acwt.
poterant non auferre.Theologi uerò noftri non reétè pofüerunt,
çuod non debuit
rum,cùm poni neceffariò.
metuerentillam Etenim
obie&tionem in fecundoSententia
: Caelum non habet con
trarium,åquocorrumpatur:itainſtiterunt, Materiä I్యం eſſe
 1 v і i v s c лв s л к scАt іс вк
oportet: quia in ipfo effe oportet principium corruptionis. Qui
error maximus duplex eft.Primus: quia omne ens ab alio cft perfe
corruptibile : etiam fi nullam habet materiam. Eft enim finitum.
Non igitur ad Cæli corruptionem arceffenda materia fuit . Licer
enim non habeat contrarium: non tam3 habet cauffam à fè effen
di. Poteſtigitur è ſia natura non eſſe.At hoc eſt principium com
mune omnium rerum corruptibilitatis : non autem contrarietas.
subtil;/T Quod enim aétus purus non eft,compofitum aliquo modo eft: er
go & refolubile. Solus autem Deus p:irus. Quod non ignorabat
diuinus uir.Apud quem in Timgi caelefti feena, pater, & conditor
ait à fè creatis Diis: Effe eos quidem natura fua corruptibiles: eius
autem pietate faétos fempiternos. Sic&: Caelum etiam Peripateti
cis ipfis cùm fit dependens, habet hoc ipfum principium diffolu
tionis. Vnum enim, ac folum neccfiari:im, ens,quodàfè eft. A
Theologis igitur, apud quos Caelum Dei nutu, quod ex nihilo
faétum fit,ad nihilum fit interiturum ita , ut ei nouum fubeat Cg
lum , non neceffariò eft appofita materia, tanqvam principiu;n
abolitionis. Primùm, quia non à contrar:c Caelurn corrumpctur
naturali,fedà nutu diuiho. Deinde quòd, fi materia ob id data fit,
& ob id corrumpatur: quiderit ီါ corrumpet materiam illam?
subtil. Quippe materiae nihil eft contrarium. Incendio nanque ipfà quo
que confumetur. Quod cùrn ß:turum fit alio igni, quàm nofírati
hoc:non enim nunc Caelum comburit: non fuit pónenda matc
ria,quae fufciperet aliam formam. Omnia enim, âtque etiam ipfà
materia,nouaerunt,

&. De Cæli æternitateiterum.

s A r i shaceffe poterant,adingenia noftra exercitáda.Quan

obremad alia nobis accedendum éft: fi priuseiufdem Philoponi
Pofügrimus argumentum, quo munditóllit aeternitatem. Non
I.C.9 Mſ74
ဂျွို hanc foueamus: fed üt maximos uiros res imprimis ferias
iuolis argumentis tuerifæpenumcro,demon^rerau§. Ait igitur.
Proclum.
Si æterno mundo nulla unquam fuerint principia temporis: ne
cefleerit, ut proptereafintáctuindiuiduâinfinita. At'qui inter
tio eiufdem operis contra Proclum excandefcat, quòdex ambi
監 obratiocinctur: hic in eadem culpa eft. Non énim fequitur.
adiuidua , Cuæ fünt infinita, funt aétü : ergo a&u funt infinita.
Sunt enim infinitafucceßione, non numerätione præíenti. Fini
£a nunc: infinita Propter aliafubeuntia. Hoc uerò eft, beneficio
Šporis, Tempus autem eft infinitum beneficio motu$, nunquã
stituri. Sed&alia multaponit indigna magnitudine, atque di
gnitate
 рв s v в т і т. і т. А т в л о с м к о л м v м. 98
gnitatefua.Quibus abieétis,fola religione mihi perfùadetur: Mü
dum coepiffe,atque finem incendio habiturum. -

EXERCITATIO LXII.

De Lunae maculis,& eius lumine. An Lunain

Eclipfipatiatur. Quare Siderainterdiu
non lucere dicantur.

I.deQLunae
v 1 s : cur habeat Luna maculas,non declarabo. Quoniam
fubftantia,& Caeli motu,tum degrandine, niue, prui
na,in libro defupernis, fàtis dixi. At enimuerò his in libriscùm
de fulminibus, decometis, atque eiufmodi latifsimè fcripfèris:
quare fübtilifsimam fübtilitatem praeterifti ? Praefertim cùm hic
ageres de caeleftis corporisfubftantia: quam quibus confiliis cum
diuerfà materia illo in libro mifcere, atque confunderetibi licue
rit : non intelligo. Quippe de Lunae fübftantia in libris de Cae- Caffig.
lo, de pruina in Meteoris, de Cæli motu ſeorſum ab Aſtronomo
difputatum oportuit. Verùm tibi fubie&ta , eorúmque forma
les, ut uocant, rationes confundere,peculiareeft. Quin boni
uiri quidam, iidémque do£ti Peripatetici , tibi propter contume
lias ihfenfi deierant , nihil ufquam alibi dehac retuaopera fcri
ptum : fèd hic metu difficultatis difsimulaffe. Quos équidem,
more meo, lenius caftigabam. Nihil enim tibiintentarüm, ni- _
hilincompertum,uel eorum, quae nunquam extitiffent. De Lu
nae uerò maculis omnia, ut inquit Poeta, iam uulgata: nequein
hac difceptatione ulla iucundafubtilitas. Quidam præcisè ne
arunt: in ea effe partium difformitatem ullam : fèdifi noftra ui
驚 concipi uarietatem. Solis enim fplendor, inquiunt, in ae
reum umbonem illatus, nequaquam poteftaequaliter recipi. Ve
rùm ex luminisfitu , atque diftantiae ratione luminis conftantia
cùm uarieturin umbone, in Luna non mutetur: non eadem u
trobique cauffaerit. Nonnulli diuerfiformesagnouerunt in Lu
na partes: quarum propterea quaedam minus lucerent, quae fci
licét effent denfiores. ' Alij contrà, laxiores illas arbitrari , at
queiccirco minus lumen reflectere:ſed potiustranſmittere. At
úerò nefic quidem res habet. . Nanque in nouilunio Solis radij
tranſmiſsi aliquaſpecieponéuiderentur. „Fftenimauerſa Lunæ
pars in propriâ umbra fua. . Hocfacile. Illud arduum. Qui fie
ii uel potuiffe, uel potius debuiffe uidetur : ut caelefte corpus,
quodäedita opera, folaribus radiis excipiendis, reddenditque
comparatum éíïet à natura, fit ab ea hanc ipfàm ad ്ilm
1川
 1 v . i v s c AE s A R s c A t 1 c E r
minus fincerum, atque aptum inftitutum. Vtrius finis gratia fà
ctum fufpicemur ? Eft nexạ rav4yxry, an đà r: ##xnay? An terreftre
illud, quod aiunt ibi commiftum,non potuiffet terræ globo capi:
maiórque tellus extitiflet, quàm pro rata parte iuris fui: ac pro
pterea ceßit in Lunæ partem ? An haec impigfabulae funt? Non
enim materiam conditor inuenit, quam ex eius natura diftribue
ret: fedeam creauit, cui naturam, iura quantitatis, loci, ordinis,
focietatis attribueret. Nihil igitur illi defuit, neque opera, ne
que ingenium, neque iudicium : quin quod non optimum appa
ret,optimum ab illò effe cenferetur. Auenrois in fecundo De Cae
4-9 lo ponit alias opiniones de Lunæ maculis. Quidam purarunt,in
terSolem, & Lunam intereffe aliquot corpora, quorum obie&u
lumen interciperetur . Facillimè aboletur opinio haec. Non e
nim idem fèmper effet afpeétus. At eft. Diluit haec eadem refpon
fio, atque etiam diruit eorum futilem opinionem , qui dicunt: in
Luna globum,tanquam fpeculum,fpecies montium receptas
repraeefentari. Difformesinuerò Lunae part es effe, non uidentur
ij Platonici dubitaffe, qui in treis triëtes mundum, quafi affem
diuifère. Vt primus triens quatuor caperet elementa : fecundus
uatuor priores orbes: quorum primus cùm fit Luna, terram ae
ီါ် aufi funt nominare. Cæterùm nugae deleétant imbecilla
ingenia, ficuti monftra in pi&turis. Nanque in tertio triente fta
tuunt, pro aqua Saturnum: & primum mobile, fçilicet oótauum,
pro terra: in qua etiam Elyfia plantant uireta. Nos hæc melimclâ
fmulierculis, & ambagiofis ingeniis relinquamus. Satis enim ha
be uu di
nt,fi lgo catur: hic Piaton
icus ef Sunt enim Chym
iftis
haud abfimiles: qui tegunt omnia fuo Merct.urio . Sedadrem. Tu
uerò , ម្ល៉េះ operis in mathematicorum fcientia ad fum
mumuque euectus es, poteras in hoc campo nos e perplexa dif
ficultate expedire. Auenroisin primo Meteoron, & in ſecundo
Carli,ab Auenamram demonſtratum eſſe ſcribit: non poſſe fieri,
toti ut hemifphaerio Luna luceat per receptum à Sole lumen,
atquein terras reflexum. Vni enim luceret Parti, inquit, nifi de
ſuo luceret.Hocabste decuitiudicari:qui non totum lumen, quo
lucet Luna, dicis à Sole mutuari. Argumento ede: quod in de
feétu , cùm in umbra eft, etiamnum rübet Luna. HôcnoiieiiS
lu
niret, nifi fuum fibi habcret men.Nos uerò fic dubitamus. Qua
rgnon uidetur pofterior Lunae parsà Sole auerfâ, rubens ? Atqui
eft ia umbra fua , atque etiam fùi. Sibi enim eam facit. Igitur in
noétefi proprium hâbcret lumen, aliquid ponelucis oftenderet.
ល្ហុ fiat,hunc ad ប៉ារ៉ាវ៉ៅconabor. Stel
tametfi funt in Solis lumine, tamen totae lucent: pro

pterea
 рв sv в т. п. 1 т А т в Ар с л к р.А м vм. .99

pterea quòd proprio lucent lumine. Interdiu uerò non lucent. Subtil.
Idque non,utaiunt, quia Solisradiis extinguuntur: Extingueren
turenim etiam noétu: quandoquidem femper in eius radiis funt.
Sed eft alia cauffa à nobis alibi,latiusexplicata: quare non apparét
in luce diei. Quippe illuftratum medium recipit fpeciem ualen
tiorem,id eft Solis lumen: quod fit efficacius obie&um oculo
rum. Quocirca minor, atquedebilior fpecies, quae eft Siderülux,
non extincta ſibi,ſed delata per medium non ſentitur. Eadem ra
tionein tenebris, cùm eft adhuc non tota plena Luna, deferretur * Subtil.
eiusluminis fpecies pertenebras,quas fuo pingeret colore, quem
admodü pingit alieno. At quare rubet in tenebris, cùm eft in um
bra terræ: Propterea quòdeftin mucrone Pyramidis,à primisSo
lisradiis pauxillum diftans, atque in fecundisfita. Itaque hic quae
in primisfunt radiis, illuftriora uidentur: in fecundis uerò appa
rent quidem,fèd minus luculentè: ita ibi. Cùm in primis eft Luna
radiis , tum planè illuftris eft : cùm in fècundis, fübluftris . Nam
uemadmodum radius primus eft fpecies, & imago lucis: ita ra Subtil.
ius {ecundus eft {pecies illius fpeciei. Ad hunc igitur modum
caeleftium corporum partitio fieret.Aliud tranflucidum, ut orbes
ipfi:aliud opacum. Opacorum,aliud lucidum,aliud non,ut Lunae.
Lucidorum, aliud fua contentum luce,ut Sidera: aliud etiam aliis
dans, ut Sol. Quod uerò dicebamus, ad Indi fluuij litora nouam
Lunam in maris incrementa imperium habere, non lumine id
fieri intelligebamus: fed ui propria finelumine : utcontradiétio
nis tellamus fufpicionem. In haec enim inferiora fieri aftrorum
imprefsiones abfquelumine,cùm alibi à nobis declaratum eft, tum
in fècundo Nobilium exercitationum.Non enim peruenit eorum
lumen adimaterre locailla, in quibus & tranſmutantur elementa:
&lapides, ac metalla generantur: & nonnulla etiam animalia.
Cuiusfententiae ipfos quoque Aftrologoshabemus affertores. Sub
finitore nanque fita 醬 , non folùm praefentibus rerum condi
tionibus afferre poſſe mutationes, uerumetiam ad futuras homi
num uitas,fortünäfque, ac tempeftatum conftitutiones. Quod I2.
uerò dicebat Philofophus in oétauo Metaphyfices : Lunam in
Eclipfi non pati: an re&è fit ab interpretibus explicatum , etiam
atque etiam uidendum eft.Non enim negandum eft:in Luna fieri
aliam,praeter quàm in loco mutationem". Non cft fànè mutatio
per qualitatem praedicamentalem:quialuxin pradicamento non
eft. Quid mirum, fi tunc dicamus Lunam páti ? Mutatur enim
quotidie. Quod fit genus mutationis, patet fenfibus manifeftò.
«Quod ei fit nomen tribuendum : non ម្ដុំ . Cùm autem dimi
nutio fit in eodem genere cum ablatioue,& pau: ficut pars
iij
 ****

1v к i v в с лвs л к всли ,авк

cum toto:quemadmodum tolliturà partelumen: eadem ratione
à totoauferri poteft.
2. Sponte.

svNr aliquaminutiufèula,quæreferrelibetanimigratia. Ve
luti cùm aduerbium(fponte) multis in locis animaduertimus, abs
te praeter ufum latinitatispofitum.Sic enim fcribis:Finge,Lunam
c4fig. fpönte,&nullis radiisSolis adiutam,effe perfimilem flammae.Quis
ùfùs, quae ue lexibi fit fignificandi: equidemfateoringenuè, me
neſcire.
3. Ignemin noéte non uideri,falfum.
1 t t v d paulo operofius intuis uerbis. Cùmin noéte, inquis,
: nihil igneo器鹽 procul uideatur. Quidais fubtilifsime philo
fophorum?At haec enimuerò quideft,fifübtilitas non eft? Nihil
-
enim effe igne obfcurius,praefèrtim in noéte. Nam fànècùm effe
musin caftris, atque etiam in mari : uidebamus omnia interdiu,
praeter ignem : in noéte nihil, praeter ignem. Non tamen mihi
crederem ,tua fànè permotusautoritate: nifiiuraffem Ariftoteli,
74 me ei crediturum,quodinfecundo De animafcribit:Ignem utro
bique uideri, tum in luce,tumintenebris. Cuius rcicauffa praefto
eft. Propterea quòdin igne noftro & lux eft,&color. Quare ui
detur intenebris propter lucem,inluce proptercolorem. -

4. Demonftratio filij Amram de Lunæ lumine.

p E M o N s T R A r i o uerò filij Amram, de qua fuprà diceba

mus,non eft admittenda. Quam quia non ponit Auenrois,pone
mus nos. Totum fundamentum eft füper hac propofitione. Nul
lum corpus,recipiens lumen ab alio córpore ម្ល៉ោះper re
flexionem maius fpatium illuftrare, quantum ipfüm corpus eft,
quodrecipit,ac refeétit. Sed Luna recipit, ac réfleétit : qüarene
quitilluftrareterræ partem ampliorem,quàm fit eius ambitus cor
Poris. Lunam uerò terra minorem effe,iam receptum eft. Aiebat
igitur Arabs:acceptum Solis lumen à Luna multiplicari, per uim
ប៉ុ fortaffe luciferam,à Natura ei attributam. Hóëautem
abfürdum eft. A corpore minus lucido augerilumen, acceptum
decorPgre lucidigre. Et figmento propius, à Lunafpárgilumen,
guodipfâ non habeat. Aüt eius lumefi multiplicaripoííet à Soli$
lumine recepto : aut receptum lumen à Sole eſlet à Lune lumine
multiplicabile. Quorum ütrunque cùm fit uanum : aliò nobiseft
pro
 рв * v в т: с 1 т лт в л ь с л колм у м; too
profpiciédum. Affentior;à circuloplano reflc&itantum luminis,
quanta eft interior linea dimetiens:àglobo uerò,fiue ſphaera,non
maiorem iaculari: nego - Nam Plana in fuperficietamettlinear a
Punáto medio adambitum effundantur: taméin luminis reflexio
ne,circulus ille nullam habet circuli reflexionem. Non tanquam
circulus refle&tit,£dtanquam planum. Atin globoaliarìò A
centro nanque reflectit:à quo per citimam füperficiem,atqueetiá
extra ambitüm effunduntürlifieae radiorum.' In quo eft mirabilis
fübtilitas. Nam quamuisà centro non prodit lux:tamen circú Subtil
ferentia, à qua refle&itur, habet à cefitro rationem curuitatis,à
quo eduétae lineæ effundantur. Quae eft caufia,quare caua fpecula
cogunt fpecié:quia
abámbituin médiú
punâum colligăt.
Cöuexauerò à pü
éto medio ad cir
cüferentiam. Quo
girca alia quoque
fideragloboíà faćta
funt: üt eorum lu
men in terras lon
gè, latéque fufum
demitteretur. Quae
ut clarius intellige
rentur: fubieci de
monßrationem. A,
corpus Solis.b,cor
還 ILunaeglobofiim.c, corpusterræ maius, quàm corpus Lunae.
icemus,quòdex centro B, adcircunferentiam corporiselicicn
turlineæ radiorum,non folùm ad d E: fèdetiam ad G f.Id quod nö
fict,fi Lunæcorpusnonfucrit globofum,fèd planum.
ExERCIT. LXIII.
De Stellarum ftintillatione.

D.déindi
stellarumfcintillationctraâasdeiedscaufta. Qua qui
fquifitione,ueltecum, uel ctiam mecúriultimagni
uiri វ៉ា . Attribuistu ſcintillationis craſlam in Stelis
| fixis,earum rapidifsimae celeritati. Néperadiosiccircofra&t9$,ac
tremuIosad perpendiculum peruenire. In ylanctisid non uidcri;
 1у 1 1 у в С АЕ 8 А к в с А т. 1 с в а

» propterea quòd motu fint tardiores. Tantula in retam immen

fum iudicium tuum fuae oblitum effe magnitudinis. Tätulam rem
appello animaducrfionem ullam : qua quiuis intelligit eodem in
motu primi mobilistam effe Stellas fixas, quàm erraticas. Quin
Planetarum lumen finunquam uidiffes:hac ratione magistremu
lum fufpicatus fueris. Siqüidem tremor eft compofitusex duobus
subtil motibus contrariis. Quare cùm primi circuma&tio in occidentem
moueat Stellas fixas,uno fànè illa mouebuntur. At planetae, qui
fubeunt aduerfo motu, etiam maiore diftrahent radios iaculatio
ne: quippetum propria, tum contraria aliena. Ac quanquam in
Superiorum circuma&tu aegrius id cognofci poffet : tameni in Lu
nae tranſmiſsione, propter pernicitatem, id non poſſet non depre
48 hendi. In fecund6 libro De Caelo Philofophus attulit huiufcè rei
cauffam,fixarum longinquitatem.Sed uerbum addidit dubitatio
nis,jaw«.Tum addit alia, quibus fibiipfè non affentitur. Cùm enim
dicat in fecundo De animia, uifionem fieri per receptionem : tum
in tertio Meteorologiae, non ex Iridefpeciem deducit ad oculum,
fed oculi facultatem fubuehit ad Iridem : tum hic non Stellarum
radios demittit ad uifum,fèd uidendi uim producit in Cælü. Haec
enim eius uerba funt : ηγαί όψις ανατεινομιών μακράν ελίασεται, διά τίιό
αθένειαν.όα απονίσως και το φίλβειν φαίνεθα τους ατέρας τους ενδεδεμύους.
τους Jε πλάνητας μυςίλβαν οι γαρ πλάνητες εγγύτασιν ώς εγκρατής όσα πεις
αυτούς αφικνείται ή όψις.σεις δε τους μύοντας κραδαίνεται διά το μήκος απο
τεινομούν πίρρω λίαν,ο δε πόμος αυτής πιά το άπα Joκών είναι τίμι κίνηση. Δεν
v r - \ …, -A \ . / - - -

γα διαφέρει κινεντίμ όψιν, το όφώμυον.Quain medium.artuli,propter

ea quòd quouis neétare funt fuauiora. Nanque ubi uti uult illa di
uina fimplicitate, quam Theodorus deformáuit calamiftris: nulla
cuiufquam autoris maior commendatio. Nunc uidemus praeter
candorem,quantum uarietatis,ixia**tw,xegJørstw,7r£uoc.Praeterea
ενδεδεμόους, μύοντας. Sicμακεάν, πόρρω, μύκος. Similemfententiς ro
ro tunditatem
* * * expreßit in tertia feétione. Jlavêge,
^ -t.)
- A * ~Juráßyx/yày,%
- v v \ *

το οςώμυον.Εtmox non minus elegâter.ταυτονγαρ ήν,ή τότο πεις τίμο όψιν

* * \ ·r \ ‫یہم‬ -

xuyên,” Tít) ##y ae}c răm.At Stella,qua:funtin Laétea, non crifpant

lumen fuü.Paruitas igitur cauffa,tiel debilitas. Quae ad polü, min*
uibrant. Afferemus his pro cauffa tarditaté.Quae in orienteaciem
tremulam quatiebant,egdé in Cgliuerticem ubi fucceffere,minus
id agunt.Hoc à uaporibus euenireiudicandum eft.Sic Rhodienfes
audiui prædicantes olim puer:in anniuerfàriis natalibus Diui Ioá
nis Baptiftae Solem exoriri folitum exultantem, ac quaficumtri
pudio.Addamus&id.Cùm Stellis omnibusglobifigúrafit,uiden-.
turtamëradiatae adeò,utin piéturiseam fibifpeciem uindicarint.
- -- *- -- - - - - Idex
 ов s v вт 1 1 1 т А т в А р с А к о А м у м. IO r

Idex luminis uifèfèfpargentis, nö fine quodam motu, quæ fitpro

pria natura fiderum eiufmodi.Nam neque in Luna fit hoc, néque
in Soleipſo.Sedillius ဒွိႏိုင္တို့
facilis: huius etfi non facilis, at ae
quabilistamen.Quamobrem non unam folam, fèd omnes hafce
cauffas agnofci oportere,uidetur nobis. Profeétò Saturnus haud
multo minus diftat,quàm Orionis humerus.Non fcintillat tamé.
Mars minus diftat,&fcintillat.Nam de aeris motu nö eft dubitan
gum:quatit enim fpeciem, ac difpergit: quod& in uentilationi
busapparet mamifeftè. - - X

2. Oculus non exiftimat, neque aliusfènfùs.

A t I v D problema non reétè foluis primo loco, poftea reétè.
Communis enim eft omniú,& uulgata fölutio. [ėderrorem addis.
Quae uti cognofcantur,uerba ipfafunt apponenda. Aftra, inquis,
dum oriuntur,& occidunt, maiora uidétur, quàm in Cæli medio.
Quoniam intermedia Cæli magnitudo facit,ut oculus plus ea di
ºr
ftare exiftimet,& ob idefte maiora. Hoc eft, quod offendit. Aliud ,
enim fenfum,aliud opinionem effe non ignoras. Senfui apparent
maiora,opinio aliaalij.Neque fcit paftor:inter fè, & iubar exoriés t.)

effeterrae traétum: inter fè, & illud idem, ubi eft eius usa ve$inua,
terram effe nullam.Atque ut concedam ipfum hocfcire, non ta
men concedamipfum hoc confiderare. Praeterea, ut natura mea
paulofum tardiufculus, nunquam potui comprehendere ratione,
quemadmodum fieri poßit,ut oculus,quia maiora uideat, plus di
ftare putet.Quoniam quae diftant,minora uideantur. Quapropter
alia ratione opus eft,quàm tu mox.Elatos uapores uifum, ut uos
uifuales:fpeciem,ut nos dicimus,diffundere.Sed & erroré addis.
Denfitas,inquis, aerisfacit hoc,non in quafumus,fèd quae procul
-> à nobis eft. Tum enim à propinqua,tüàremota fit denfitate.Vbi
cunqueſane medium ſtinter aſtra, & uiſum: ſpecies ipſa craſsior
រ៉ូមុំា Huiufce uerò cauffam reite apponere decuit: quare di
latatur fpecies,atque grädefcit in medio crafsiore.Vifuales dicét: Subtil.
oculi uirtutem fatigari. Ac quemadmodum qui titubant, plus oc
cupantfpatij: fic de uifufèntient. Nos hanc eandem ratióné alio
modo uſu us. Sicuti diffunditur aqua folidi corporis obie
ćtione: } exiens,atq;in aétü eduéta per lucem,ubi in acre
tenui nihil occurrit,aequalisfibi prodit:ubi quid fe(e opponit craf
fius,quafi retüditur, atque propterea dilatarür : ueluti fit in aqua,
à cuiüs deinde fùperficiepingituraer eadem, qua fe in eam intu
lit, quantitate. -
- - - СС
 iv E i v s c Ab 5 À r scA ticer
3. Quare Lunae confpeétus non fæpè adimitur à nubibus.
c v M dixiffes, nebulofo temporeaftrorum quantitatem maio
fem uideri, excitafti quaeftionem de Lunae cöfpeétione.Nam quâ
obrem maxima ex parte Solis confpeétus adimitur à nubibus:quae
in no&te nö funt impediméto,quominus Lunae globus appareat?
Ratio eft: quia Sol addenfàt attraétione aerem: à quo,donec eum
difcufferit, tegitur.Luna non attrahit,fèd laxat.Mediocris enim
calor eiuseft,áut etiã pufillus.Quare diffufus aer Lunae fpecié libe
rius admittit.

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ , L ΧΙΙΙΙ.

Quare Aftra non uideantur,ut Luna,dimidiata.

v A R E non uidentur aftra,ficut Luna,dimidiata:cauffam.
agnofcis hunc ad ណ្ណប៉្រៃ ,uellumě propriú
adeò clarum eft,ut Solis lumen, fed imbecillius: uel quia
--
undequaque peruia funt.Quifupràdicebas,atrafuo
contrad. lucere lumine,quamobré fententiâ mutaueris ? Si enim de fuo lu
cent,non eſt locus quæſtioni. Adhaec,fiperuia:nó reflećtunt. Ra
«dios ergo non iaculantur.Poftremò extuis placitis,Sidera omnia
caudatâ effent.Ais enim, quod & nos, Cometæ caudâ nihil aliud
eſſe,quam radiorü ſolariütraiectionem. Praetereanos rudes, atq5
ue1£iimidè,uel ctiä fuperftitiosè ueftigiis haerentes Peripateticorü,
nunquã pgtuimus adduci,ut intelligeremus,aliquo lumine lumen
aliquod èffe imbecillius, quod fit æquè clarum,atque illud.Etenim
ab illis didiceramus:luminis aequalitatem,autinaequalitatem nihil
aliud e(fe,quàm quod gradum uocant, alij cuipiam gradui cöpa
ratú. Itaquefi coêcinusfplendor eft,ficutiloquuntur,ut quatuor,
in ueße imperatoria: is fplédor,qui eft in coccino fämeo nuptia
li,fieft æqu clarus,aequè uegetus erit neceffariò.Sed ratio, quare
non mutânt Siderafiguram,eftquia deſuo lucent.
PXERCITATIO LXV.

Quomodo Caeli fint coniunéti. *

v AE R i s praeterea,quomodo Caeliiun&ifunt, atq;id his
quidéuerbis. Si una etfuperficies, caua fuperioris, & con
uexa inferioris,quomodo in diuerfàs partes fuperius,& in
ferius Caelü moueri poterit?Si 醬 funt, indiuifibile
ab
 рв s v в т і І. І т А т в А о с А к о А м у м. но2.
• ab indiuifibilitangitur.Hanc nos fuprà difcufsimus difficultatem.
Quare hic nö eft repetenda. neq; uerò in folis corporibus caelefti
bus uerfàtur dubitatio, fedin omnibus corporibus. Ná quomodo
tangit aeraquam? Solutio eft: Quia fuperficies eft diuifilis in po
tentia.Naturalis quidem fuperficies patipoteftdiuifioné: mathe
matica non. Eftenim imaginaria,ex qua corpus nullum conftitui
tur. Qui locus pertinet adeam philofophiæ partem, quae traétat
minimorum naturalium uel quãtitatem,uel unionem.Ét adillam,
quae perfcrutatur,quomodo ; motus: fi corpori mobili
pertranfèundum fpatium eft,quod diuidi aptum eft in infinitum.
Quemadmodum in fuperioribus difputatum eft.Ait Philofophus:
in potentia corpusilludeffe,non aétu diuifile. Ergo aétu defignat
quantitatem, quae totius fit initiü fpatij,& in ipfo moto,& inipfo
motu.Superficies uerò non folum diuifibilis eft, fed etiam termi
nãs,& quaterminat,et indiuifibilis.Sic indiuifibiletãgitur abin
diuiſibili.Quod ſatis eſt, modò ne dicatur: indiuiſiliù coitione cò
ftitui corpus. Ex non quanto enim fieri ណ្ណ , Platonicorum
fomniafunt. Non enim quicquam confieri poteft, ex priuatione
aut ex negatione,tanquam ex materia.Sophifmata uerò fatis,pro
re,foluit Ariftoteles.Quare fuo ibi loco perpendenda funt.

2. Quaeritur detribus principiis Platonicis, materia

libus. De materia rerum apud Pythagoreos,
punéto,linea,ſuperficie.Deente & uno.

E x 1 c 1 r locushic, ut aliquid non uulgare praeterea tra

&etur. Primum igitur illud mirari foleo, quomodo à Platone
tria principia materialia funt inftituta. Etenim τὸ πωςχ€¢ illudá
ore eâ, quod in Timaeo ponitur , acccptum eft ab Ariftotele
in primo De ណ្ណ , tanquam principium feparatum ab
elementis. Ipfà uerò elementa nihilofecius effe corporum 需
cipia. Tertia uerò principia illa: punétum, linea , fuperficies.
Aduerfus quae multis in locis ab Ariftotele difputatur. Sed &
perpetuo libro ad hanc materiam deftinato, qui noftrum fè
$quitur duodccimum illius primæ Philofophiae . Et eo commen
tario, Ariftotelico quidem,non tamen Ariftotelis, qui contra li
ncasindiuiduas infčribitur.Quem puto exillius exotéricis extra
&um. Scd alij numeris hanc principiorü attribuére poteftatem.
Quos cùm rerum fácerent principia,eorúmque principiorí Prin
cipium unitatem:effecerufit,ut quidã Platofiici,quafi ex Platonis
inítitutis,ctiä ipfum unü priüsefíeipfo ente profitcrétur: Id quod
- - сс 1)
 -

1v11vs c AE s A R s c A t I G E R.
apud Platonëfortaffeillifuadiligentia inuenerunt, nos nondum
inuenimus:ſed potius inter utrunque æqualitatem. Sic enim ait in
Ρarmenide, το δεν το ον αεί ίχa,και το όν Tò%. Quòdfiuelint argutari
fic. Ensconcretum eft: quare eius abftractum co prius erit: hoc
autem eft,efle,aut effentiâ,autentitas : annuo. Quid tum ? Deus
inquient,unum eft.Re&tè.At Deusfbluseft,& effe,& effentia,&
entitas. Vnum igitur antecedet. His non alia comparanda eft
refponfio, quàm quae fita eftin fimili obieétionc. Dicere licebit
igitur. Deus unitas eft,&entitas eft. In eo autem nihil prius, aut
poſterius. nunc loquimur de ente,8 uno . . In Parmenide
uerò cùm dicitur,uinum effe infinitum:ergo primum, non denu
merorum principio,fèd de omnium rerum cauffa primaeftintelli
gendü.Itaque ne, totius, quidé nomine Plato céfuit appellädum.
quia totum partes habeat, & quod habet partes, aliquo modo
multa fit,non unum. Illum uerò dialogum,ficut alibi diximus,fà
tis patet effe non folùm SrptvTixòv,quod omnes animaduertüt,fèd.
etia aoyſaos de uno,8 ente alias atq, alias diſputare. Modò nanq;
adnumerorum rationem, modò ad uniuerfüm, aliquando ad ip
füm referri Deum.Sed de his in Nobilibus exercitationibus.Hafic
uerò entis,atque unius æqualitatem demonftrauit accuratius Ari
ftoteles,ubiEfitisaffeétum oftendit effe, Vnum. Quia entis quid
qitas eft,effe:Vnius quidditaseft,eflendi indiuifibilitas, quomo
do mox dicemus. Quare eft æqualis natura ad mutuam quidem
prædicationem,fedita, ut fit illa prior.Ens eft unum. 盟 in eo
dem dialogoplanius declarantuerbailla:7 eyéza- uetºº.dº Gyöy.
Vnum ergoeftin Natura, quia effentiae particeps eft. Illa quoque
ratio eft. Vnum eft numerorum principium.At numerus pofte
rior eft,quàm fubftantia.Non enim duo, fünt, quia numerantur:
fed quiafunt,unum,& unum numerantur. Quin difcretae quanti
subtil. tatiseffentiatenuisadeò eft,ut numerus uideatur effe potius intel
leétusipfius opus quoddam,quàm Naturae. Intelleétus, inquam,
concipientis,atque componentis hoc,&hoc. Tametfi nőpenitus
nego:aliquideflehoc,quod eft,quadrigasefle:&aliud effe, hunc
equü effe,&hunc,& illú,&illü.Tum autem Vnitasneq; defè,ne
que de alio praedicaripoteft:fed nemente quidem concipi: quin
praecipiatur animo prius,ipfàm effe. Secundo uerò loco effe id,
quod eft. Alia item ratio ex iifdemfontibus diuinaefëiëtiæ, ab am
bitus magnitudine. Enti enim contrarium eſt non ens, per con
Subtiliff. tradictionem.Aruni opponitur,utaiuntipſi, multitudo per con
trarietatem.Contineturautem contrarietatis circunfcriptio à ca
pacitate contradiétionis. Sicut igitur non entis ratio excedit mul
titudinis rationem:ita entis comprehenfio compleétetur unitatis
-> COIIl
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о сА в рАNv м: Io 3

comprehenfioné.Sed&non unum eft minoris exclufionis, quàm

non ens. Ergo unum minoris erit conclufionis guamens
dem alicuiusrei effentia eft,effenon unum: ut r. ii;, £/«, numëri.
༈་། ༢ཁ་
At nullius rei effentia eft,nó effe.Quae fufius,atque explicatius funt
ànobis declarata ubiprobauimus in diuina ſcientia, omniüprin
cipia fcientiarum. Poftremüilludapponendumeft.Vnüquiäem,
efîe menfuram multitudinis. Caeterùm hocei accidere.Nón enimî
eft eius effentia,fedeft potius inter relationes pofitum hoc. Porrò
neillud quidem aduerfusiftos Platonicarum fèntentiarum perfò
natores,contemnendum eft.Vnum non eft contrarium mültitu
dini uera contrarietate. Multitudo componitur ex unitatibus.
Nihil componitur è fùo contrario. Sed eftcontrarium relatione. subtil.
Quemadmodum multa & pauca.fedneque priuatione, ut putarüt
alij, nifi latifsimè priuatio capiatur prò qüauisabfèntia êuiufuis
pofitionis. Quod etiam omnibus oppofitofügeneribus, fèd aequi
iiocè, accommodari poteft: Vt miódus,fednon, ut qüid: Vt lo
quuntur -

3. Exemplum,quo uideri pof$ità punéto linea generari.

p o s r E A Qv A M haec contëplati fumus:addamus aliquidnon
iniucundum.Multis in locis demonftratum eft, ex indiuifibili con
tinuum conficinonpoffe.Huic axiomati obiiciatur argumentum
{atis argutum ex hypothefi. Detur pila perfeétæ rotunditatis, fù
perplafio perfeéto.Pila mota lineam generare uidebitur fuper illa
planitie,quae cxpunétorum fuccef$ione producatur: quando con
taétus utriufque mutuuseft in pun&to. Ad cuius nodi explicatio
nem ficnos comparemus. Nonfierilineam à puncto pila: in pla
no percötaétum,tanquam àpartetotum:nihilo fànè magis,quàm
lineam, quae in ipfà pilaeft, cöponi expunéto illo, quo fuperficiem
contingit. Sedficuti punétum eft potentia in lineâ pilæ : ita quod
eft inlinea generata,eftin potentia ad generationem.Neque magis
à punétogeneraturin plano linea,quàm à linea,quae eft in pila. Et Subtil.
fànè eadem eft difficultas,quam notabamusin traétatione motus.
Mouetur enim pun&umifilineae, lineain fuperficiei, fuperficies
in corporis ratione.Omniafànè non continua, in ratione conti
nui,&indiuifiliain ratione diuifibilis. -

4. Puncti, linea, ſuperficiei definitio per priuationem.

11 AE c igitur, aut fimilia ex filentiis Pythagoreorum. Silentio
fànè dignă, ueritatis uoce caftigata funt. Contrà fubtilifsimus
cc iij
 1v L i v s c AE s A r scaticer

omniú mortalium, Orcan in cömentario deEuchariftia fcripfit?

punétü effe lineae,lineá fuperficiei, fuperficiem corporis priuatio
nem.Tantüabeft,ut rerühaec ftatuat principia. Cæterùm ne haec
quidé opinio proba eft.Habitus enim effet priuatio, aut fubieétú
subtil.
priuationis.Infinitae nanque funt in corpore fuperficies. Igitur in
finitae corporis priuationes.Tum ea,quae apparet fuperficies, aétu
aliqua ex parte eft.Quippe qua fub fenfum cadit.Itaque cùm fit in
corpore,aut corporis: priuatio effet, aut in ipfo habitu, aut ipfius
habitus pars.Vnum hóc eft ex monftris Nominalium:quorum e
quidem ingenia cogor admirari,atque etiam laudare,ut acuta:fu
gere,ut nimis acuta.
5. Vnitatis definitio.
A d eundem modum definit Henricus unitatem acutißimè.
Vnitas,inquit,eft priuatio diuifibilitatis in fe,communicabilitatis
in alio. Non malè,inquam.Viro enim diuino cùm deeffent uerba,
quibus poneret unitatis quidditaté, quod reétè fèntiebat, per pri
uationem,ut potuit,nö ut uoluit,declarauit.Sanè fieri nequit, ut
priuatio fit eflentia rei pofitiuae. Vnitas uerò adeò pofitiuaeft: ut,
quemadmodum dicebamus,fit idem realiter cum entitate. Quo
circa neceffariò cognofcitureius effentia in pofitione, non in ne
gatione.Ad quá pofitionëfequitur primü altera pars defcriptio
his huius:quae eft,indiuifibilitas.Eft enim affeétus cóſequens, non
subtil. cffentia conftituens unitatem. A qua indiuifibilitate oritur incó
municabilitas. Tam uerò difficile éft, unitaté deſignare definitio
ne,quàm entitatem.Sunt enim prima, ante quae nihil eft. Igitur
pcrpofteriora,quod reliquum eft,Sapientesexplicarunt.
E X E R C IT AT I O LXV I.

An Caelum fit coloratum. Sextumfenfile commune.

H.nos1 vadfecretatua
s libri finem claudis peregrinatione. Remittis enim
penetralia de arcanis æternitatis. Ad quae
antequam accedimus, non inutiles quaedam proponendae
funt 醬器 una eſt,de colore Caeli. Cum qua con
nexa eft illa altera Philofophi. Motus, magnitudo, figurã, & alia,
quæ dicuntur communia fenfibilia, an per coloris rätionem fen
íiantur. Caelum cnim cùm fit per fè fènfile, ut fèriptü eft in primo
4 libro de eo,& eius magnitudo percipiatur:ſi colore caret,non ſen
§ur Pgr colorem magnitudo,atqüe etiam ipfà diftantiâ,&fitus.
Que diftantia,præter üülgata illa,quæ circunferütur, agnofci ;
[C
 É e s v b r i v i T A r k - A B. e Á R B A N v M . 1o4
teftunüexiis,quae cömuni pluriüfënfüú cóprehenfione capiútur. subtit.
Videtur ergo color aliquiseffe Caeli, quifapphirinus àgénia, cæ- -

ruleusab eo dicitur.Videritamen potius, jeffe,arbitrafidúeft.Ná

&aer cùm prope nos nullú habeatcoloré, procul habere uidetur
tamen.Ratio eft:quia denfatur,non per compofitionem partium,
fed uti dicebamus, per difpofitionem.Diftantia nanquenìultasre^
praefèntat partes uifui, difpofitas per longitudiné inïlinea uifuali.
Vtfiteadem ratiouifionis in corpore raro produétæ in longum,&
eiufdéin eodé corpore cödenfato,atq;in breuitatem coarάato.
2. An cõmuniafenfilia per colorisrationếpercipiấturà uifu.
A t T E R A uerò quaeftio,an fènfilia communia ratione coloris
uideätur,folui purè nequità negligentioribus. Verba enim ambi
guafunt.Ná rifusintelligi nö pöteft, nififub ratione humanitatis.
Quia eius ratio eft fubillius ratione. At magnitudo,& figura füb
cöloris ratione non funt.An igitur,fi nö funt colorata,uideri poß
fint?Non pofíunt.Extenfio enim quantitatis, & eius terminatio,
qua figura conformatur,itcm motus,& numerus,& diftantia,finé
dolore,uifui nullam fui praebentfpeciem. Id quodpatet in tranflu
cidis,cuiufmodiaereft. Non eius figurâ ab eo,qui nullus eft, colo
re,fed continente corporeperimaginationem potius,quàm fenfù
'comprehendimus.Caelum autem uidemus,obcolorisillä Propor
tionem.Infrà accuratius. -

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ Ι. ΧVΙΙ.

- An Caelumhabeat dextrum,&finiftrum.
S.dixerint
p cftalia quaftionốiniucunda. Nam cũ Pythagorei Calũ
animal:ídquetanquã per manus traditüà praecepto
re etiam Philofophüs accepiffet:feipfos coegerunt àd creden
dü,acfcribendü:Animal hoc habere dextrü,&finiftrum. Id quod
tametfi cöfutauimus alibi, de eo tamë hoc quoq; loco breuißimè,
exercitationis gratia, dicendum eft. Principiò animal fateor:
dextrum, autfiniftrum habere,nego. Quod mihi quatuor uiis
ac rationibus perfuafum eft. Prima eft, à non ¦§§Ï
da à perfectione, & ſimplicitate. Tertia, reſpectu noſtri. Quar
ta, ex ipfius natura Caeli. Quòd non fit neceffarium, facile uidere
eft. Non enim plantæ dextrum habent, & finiftrum, neque fè
cundum refpeétum Solis. Nam fi ex afpeétu Solis earum ef
fe dicatur nàtura talis, quae cis aequatorem erit circulum , ei
finiftra erit : quæ dextra illis erit , quibus ultra eum circulum
-
 I - 1 у 1 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с в я

fitus fuerit.Praetereafi dextrum,& finiftrum eft propter figurae,aut

a&tionis,aut interiorum partium diuerfîtatë : uelut ab iifdem Phi
lofophis eft conftitutum:nihil accipietur in plantis pro dextro,ni
hil pro finiftro:quoniam nihiltale diuerfum eft. Adhaec,in plantis
non ea ratio eft:ut earum partes aliae fint anteriores,aliae pofterio
res,ficut in animalibus, nifi quatenus uel Solis ui,uel Boreae dicú
tur aliquae laetiores. At hoc?ccidens eft. Nam fi etiamauerfo fitu
ortae ellent, nihilofecius propter uel Soles, uel Aquilones ea pars
uegetius ageret. Igitur fi in plantis non eft, nequeanticum,neque
pofticum:non erit item dextrum,aut finiftrum.Praeterea eae plã
tae,quae firae funt fub aequatore, fimili,parique modo undequâque
circum Solaribus radiis expofitae funt, aequaliterque infòlantür.
Vna tantùm refponfio. Non efle animalia, neque habere }3r, fèd
•ris,tantùm. Quemadmodum ex Theophrafto alibi dictum eft.
Quae fuga nulla eft. funt fiquidem animantes. Et de Caelo aequè
dici poteft. Ipfum non habere neque **, neque j>r. Tum autem
in quibufdam animalibus nihil tale eft. Non fanè in papillis, quae
Tethya uocat Ariſtoteles. Dicent, eſſe imperfecta. At enimuero
subtil. dextrum,uelfiniftrum habere,imperfeétarum rerum eft. Quapro
獸 neque nofter intellectus, neque abftraétae formae hoc opus
abent.Non eft igitur Caelo neceffaria natura haec. Altera uia du
cebat nos à perfectione,& fimplicitate. Cùm enim fit corpus per
feótifsimum, atque fimplicifsimum, quod nequefuperioréhabct
partem, neque inferioré, ficut à Platóne declaratü eftin Timaeo,
- {j anteriorem, nequc pofteriorem: ita neq; dextro erit à feip
fo diuerfum,uel finiftro. Quin potius fi noftri ratio habeatur, erit
ea pars finiftra nobis, quæ cenfetur ab iftis dextra. Solem nanque
intuentibus id ita agnofcere par eft. Verùm nefic quidem reétée
rit. Etenim qui trans aequinoétialem habitant, iis erit contraria
difpofitio. Quartus argumentorum modus inftituebaturâ natura
Caeli.Si dextrum,& finiftrum in Caelo effet:non uerteretur Caelum
fuper pòlis aequaliter,tanquam rotafuper axe. Sed alteri innixum,
atque infiftens polo ita circumageretur, quéadmodümolae quae
dam piftrinariæ, ad perpendiculü axe pofito. Atque ea effet fphae
ra re£ta:non illa,quám ftatuunt Aftrologi.Hocautem cùm èftri
diculum,tum eft äbfurdum. Non enim huic potius, quàm illi in
niteretur. Aequiformes enim funt. Poftremò cùm fit nulla Caeli
pars,in cuius locum non fuccedat altera: isque motus perpetue
tur, atque partes ipfae uniformes fint:non intelligo, quae Caeli pars.
dextra, quæ finiftrâ dici mereatur.Dextra enim finiftra fiet fècun
dum fitüm,& locum. Nam exfe nulla poteft: ubi nulla diuerfitas,
Subtil.
nulla differentia.Sanè cùm ubiquc in eodem pun&o fit & oriens,
&
 р в s v в т і т. і т А т в л р с л к о л м v м. Io;
& occidens.ubique item eſſet, & dextrum, & ſiniſtrum.Nequeil
醬 ~Aduerfo motuinterfè Caeliagitafit:er
goaut animalibus à finiftro in dextrum aequènaturaliter moueri
Iicebit:aut Caeli,qui mouebuntur hoc motü, non erunt animalia:
aut in Caelo dextri, laeufque differentia non érit ftatuenda. Adda
mus&id: Siniftrü dextróimbecilliuseftinanimalibus, &adopus
faciendum ineptius. Ideo uult effe Plato fuos ciues ambidexteros.
Tanto magis finiftro carebit Caelum: quando id abiis,in quibus
Natura 器 ftudent င္ရန္ဟစ္တပ္တူ , Jlà mÉtanov. Atin Cælo
eft,tì giXmsvy.Itemfcriptüeftin libro De motuanimalium : motü
fieri fupcrftabili. Siniftrum igitur in primordiis naturalibus mo
tus animalium,ftabilishabet rationem.In Caelo igitur effet axisfi
niftrum,non autem occidés.Quòdfi quidtalein Caeli motu agno
fcendum fuerit:equidem citius dixerim,Caelum antrorfum moue
ri,ueluti mouetur rota. Acproptereaiis, quifub æquinoótiali de
gunt,rectam Sphaeram Aſtrologos attribuiſſe.
ExERCITATIO LxvIII.
Caeli motuspurus naturalis neſit,an uoluntarius.
Motus diuifio an praepoftera.
р R AET E R has amoeniſsimas ſubtilitates apparấturetiam aliæ.
Quonam motu moueatur Caelum:quaerimus.Circulari dices.
Non hoc quaero.Puro naturali, an uoluntario ? Nam in fè
cundolibro deeoitafcriptum eft:Non habere motum naturalem
alium à uoluntario. Igitur motus diuifio in reétum,& circularem,
aut aequiuocaeft, aut non omnes comprehendit partes. Sic enim
oportuit primum.Motus, alius naturalis, alius uoluntarius. Na Subtil.
turalis,re&us:uoluntarius,circularis.Athocfalfum effet.Is enim,
盟uoexnunc manus mea moueturadfcribendum,non eft circularis,
pluribuscompofitus.Quidam tamen parum in Philofophia
exercitati naturalem illum arbitratifunt . Cauffam fànèignoro.
Niſi fortaſſe inde ſuſpicer : quòd à Philoſopho Calum, quintum
corpus appellatum eft. Illa quoque rationisimago mouere potuit
eosadhoc fentiendum. Cælum fempereodem motu, iifdémque
mouetur legibus. Non igiturà uoluntate, fedà forma pura, ficut
ignis, aut terra. Rudia 獸 argumenta, & parum cordati animi.
Quippe mentes illae motrices, primae participes fàpientiae, atque
iccirco obedientes,quia fimiles:tum aütem fine ulló impediméto, Subtil.
atque iccirco certis,ftatifque mouent legibus. Quemadmodum
& Sapienshicinuitanoftrâ,fibifemperfimiliscft,idem º
» ac
 іv і i v s c Ав s м в s c А т. і с в к
feruusfibi,niſiimpediatur.Sic& Natura.Ouam ſi quisputat inc5
fulto quicquam agere,ridebitur ab Ariftotele, explodetur à Plato
ne, Calefii iuffu etiam uapulabit. Audiant uicifsim argumenta
noftra.Quod mouetur,mouetur, ut quiefcat.Nô poteft auté quie
fcere,nifiin fuo loco. Non igitur mouebitur à fuo loco, fi propter
eius adeptionem motum iam eft. Si igitur Caeli pars moueturpuro
motu naturali, in fuo loco non eft.Etfi eftin fuo loco, non moue
bitur.At mouetur.Ergo non eft in fuo loco. At in fuo loco omnes
funt Cgli partes:quare non mouerétur, ut propriü locum occupa
rent. Necede etigituralio mouerimotu, quá puro motu naturali.
Ponatur Caeli pars
B -
in,a. In quo finon
quieſcit, non is eſt
eius locus.Ergo fit,
P.Atin eo nõ quie
fcit. Neque in,c:
fedit ad, D. in quo
neceſſariò quie
fcet.Non enim ibit
ad, A, unde difcef
ſit. Appetereteni,
a. At non appetit,
subtil, unde difcefsit. Pr£
D terea fi omnes par
tes funt in loco:
fünt auté, quiato
tú eftinfuo loco:nulla parsalius partis appeteret occupare focum:
neque illae difcederent:quiafunt in fuo loco. Adhaec, qug hic mo
uétur,mouétur propter fui cöferuationem. Igitur necéffe eft, cae
leftis motus alium effe finem. Non enim mouenturpartes propter
fui conferuationem. Nihil fanèacquirunt noui propterfe. Etenim
tantundem à centro ម្ល៉ោះក្បំ primi mobilis partes omnes.
Quare moueri eas propter noftram generationem,putandum eft.
Hoc autem non poteft à pura fieripropenfione,fine confilio.Vo
luntarius igitur eft.An uerò & cum eo naturalis ? Non. Obie&io.
subtil.
Ergo effet in Natura corpus aliquod immobile naturaliter.Refpó
នុ៎ះយ៉ែ , non uno debet intelligimodo. Aut
à Natura non cognoſcéte:utà ſua formaignis:autà Natura nulla.
Hoc pofteriusfalfum eft.Quareficeftexplicandum. Quae corpora
sabil] etent ad generationë cößärata,iis morüm deditadcònueniéndü
ob compofitionem, ac generationem. Atque iccirco etiam con
feruationis aßignauit loca, è quibus euocarentur,& in quae foluta
ICUICTTCTÇIlt.
 го в s v в т і т. І т А т в А р с А к о А N у м. ro«

reuerterent.Eafueruntelementa,Corpus uerò,quod non pro ma

reria ftatuédum fuit, feda&tionibus deftinanduin:id non indiguit
eo motu,qui ipfüm deduceret ad conuentum ullum: fèdeo mìótu
quotantum ageret. Itaque illi corpori toti quies, non motus, at
tributa eft. Et cum quies fit perfeétio ultimia corporis naturalis:
motus autem perfectio media, ficuti toties diétum eft, (mouetur
enim, ut quiefcat) & Cælum non egeat perfeétione, qua promo
ueat, ut fit hoc, quod non eft: non eftéi data forma fiatüralis ad
mouendum, ut perficiatur: fed forma uoluntariae intelleétionis ad
mouendü,ut perficiat: Perficit enim noftratia haec. Quae paucula,
quòd non extarent in libris Sapientú,peruellem abs tefubtilißime
philofophorum explicata. Caeterùm antequam difcedamus hinc,
quaerenda eft caeleítis motus cauffa prima. In duodecimo diuinæ
Scientiae ait Philofophus:Deusprimum orbem mouet,&;ig&αμον. 37
Perbellè Alexander:Motü illum propterea effe infinitú,quià Deus
infinitus. Mouetur enim Caelum,ut ei fit fimile.Quod quia nequit
infinitum effe,affequitur id,quo poteftmodo,motus perpetuitáte.
Quæ fáne uerba fpeciofà funt imprimis,atque populàriâ, fèd non
fine periculo philofophiae.Videretur enim Deuseffe prima intel
ligentia:quodabfurdum effe;fuo loco declaratum eft.Tum quod
Eius eft,Caelumfeipfum mouere uideretur. Neque Deü motoris
ឆែ្ក , ſedfinis rationé. Nosigituraliam à Deo primä ſtatuimus Subtilff: '
intelligentiam: Deumautem effe omnium non folùm motuum,
fèdetiâm mouentium autorem. Effe uerò finem utriufque, id eft
a&iuiabintelligétia motrice prima,& pafsiuiâ Caelo móto.Quod
ſi non intelligentia una propria mobili primo attribueretur, ſed
Deuspro motore:nein aliis quidem Cglis opus effet motore pecu
liari : eodem nanque nutumoueret omnia, Quod & quibüfdam Subtilß.
nouis noftri feculi Theologis perfuafum itafuit,ut& uulgo difci
pulisfuis perfuaderent: lapidem non àforma propria, fèd à Deo
moueri. Qui tamfuerunt impudentes,ut contemnerent rationes,
atqueſophiſmata eſſe dicerent: appellaréntque perniciem,accoe
num fincerae religionis:tambonarum artium ignari,ut non uide
rent,ſeſe hacſuperſtitioſa,ſanctaque agreſtitate, non ſolti comité,
fed etiamautoremfacere Deum fœdißimarum aétionum. ,

2. An Caelorum motusfint contrarij.

s E p ne hic quidem poteft animus conquiefcere: pofteaquam.
femel à tuisfubtilitatibusafflatus eft. Philofòphus docuit nos,mo
rui circulari nihil effe contrarium . Quaero aliudnouum . Motus.
circulares an inter fè contrarij fint. Exaduerfò enim concurrunt
- - d d ij
 1v £ i v s e A* s   3 c Α Ε Ι G Ε Ε
subtil. Planetæ,acftellæ fixae. Quis enim neget: cùm in contrariasferan
turpartes ? Acfanequidemuideturita uulgo. Caeterùm quatuor º

tationibus aliter derfionftratur nobis. Prima eftex decretis diuini --

24 praeceptoris. Quippein prim9 de Caelo , toto quarto capite fatis ----

öftendit:motui circularinihil effe contrarium. Quamobrem tan _i

----,
to minus fibi ipfe. Secunda ratio ex natura contrarietatis deduéta
eſt.Contraria ်ိန္တြီဒီးmaximè diftant.Iccirco duo, v B 1 , unum :-
_
in centro,alterum ifi concauoambiente cùm maximèdiftent, pro º

contrariis agnofcuntur.At in Caeli ambitu nulla parseftima,aut

fùmma.Quäre non erit alia alij contraria. Quòdfi ita effet,ut par *:
tes maximèdiftantes in extrema circunferentia femicirculi eífent
subtiliß. contrariae:eadem Caeli pars fibi ipfi contrariü locum peteret.Hoc
autem abfurdú eft.At eüeniret.Nam fi ea loci pars, quefub Arietis
eft capite,ei eft contraria, quae fub Libræ capite eft: quomodo Li
bre câput locum illum habere poteft,& hunc alterum ိုစ့်
tia ratio.Duo corpora eiufdemformae fubftantialis haberent con
trarios motus:ergo etiam formarum diffèrentias: fieffentillaefor
mae,naturales.Quare effent fub uno genere Caeli omnes. Sed quo
niam motores funt uoluntarij, non erunt quidem formae contra
riac.Eto. Aterunt fines contrarij. Atuna omnibus intentio. Po
ftremò,duo corpora,quae motu mouentur contrario, effent in eo
dem termino fuorum, v B i,naturaliter. Hoc manifeftum erit: fi
quis intelligat, Saturni corpus effefub Arietis capite primi mobi
lis. Eft enim ibi communis terminus, qui defignari poteftintelle
&tu,duobus, v B i,tam Saturni, quàm capitis Arietis. Quorumal
terum ex una parte, alter exaduerſa conueniat. Non eſtigiturin
Caelorum motibus contrarietas. Sed rudibus tantùm uidetur effe:
propterea quòd hic apud nos motus uidetur alteri contrarius:
3uicunque retrò legitfpatium 蠶 ille fecerit prorfum: atque
huic illü eadem ratione. Hoc quidem fequitur è metis contrariis.
Atin Caelo non effe contrarias, oftendimus. Non igitur fequitur
contrarietas omnem motum, qui rurfum fiat in eo, qui 蠶 alio
prorfum faétus eft. Sicuulgò loquentes appellamus duos motus
uiolentos contrarios,propter diftantiam ipforum, v B 1 , tametfi
ipfà,v B 1,nö funt contraria.Quod & pulcherrimo,acutißimóque
subtilß. probamus argumento.Aliquod enim cötrarium,effet aliquo ma
gis contrarium: idqueſine mediorum miſtione: qua de ſubtilius
alibidićtű eft. Duæ nanque metæ, quasintereft intercapedo quin
gentorum paffuum,fifufit contrariae:illae, quarum interftitiü fue
rit fexcentorum,erunt magis contrariae. magis enim diftät.Pone
batur autem diftantia ratio contrarietatis in motu.Sic effet in ca
pite relationis contrarietas,ficuti multum,& parum. Ergo cùm
ՈՂՁՈԱՏ
 о в з w в т і т. їт А т в А о с л к р А м у м; roy
manus exaduerfüm complodo:illa,v * 1, in quibus,fùo utraque,
erat,nemo fàpiens dixerit contraria, nifiaequiuocè,acproptérfi
militudinem: fed diuerfà. Non enim parsáeris, undeinitium eft
motus dextrae,contrariaeftfècundum fitum aeris parti, undefini
ftrae motusinitium eft. Haec folisSapiëtibus notafunt:ficut& illa,
quae hoc confèquuntur.Non eft, quodaiunt,admittendum. Mo
fumprimi mobilis effealiis uiolentü.Nempe naturaliseiseft, quo Subtil.
modo diximus naturalem. Nam quemadmodum caeleftia córpo
ra, fua quicque mouetur abintelligentia, quae in materianoneft:
fic omnes orbes interiores mouentur ab intelligentia prima: quâ
ipfis effe,non neceffe eft. Ergo cùm illae folamóueantintelleétio
ne,fola fui intelleétionefuum mouet orbemprima, atque eadem
intelleétione orbes item alios. Citeriores uerò intelligentiae duas
intelliguntintellcótiones.Vnacít,cùmfêipfasintelligũt, quafuos
rotant orbes:altera eft,cùm intelligunt primam. Hac intelleétio
ne cum prima unum fiunt. Quam ob cauffam quo modo illa mo
uere uult , eo moueri uolunt orbes fuos hae inferioresfècundaria.
motione, quippe à ſecundaria intellectione, & uoluntate. Eſte
nim è ſecunda intellectione conſenſio:ex ാം uoluntas.
Nonigitureftuis.Seddehisexaétiusfuoloco.
EXERCITA T. LXIX.

An motus orbisfuperioristardeturà
motu orbisinferioris.

H.intelligenti
Ncillaetiam diligentius perſcrutanda. An ſuperiorum uis
arum tardeturattritione, affricatione ue corpo
risinfèrioris:cuius motusaliuseft. Quod&ad Lunae orbem
pertinet: cuius poteftate agi Aethera eam in partem autumant,
in quam Lunae fertur Caelum. Ergo Saturnus fià primotrahitur
醬 , uidetur addita extraordinem operaprimæ intelligentiae:
quaefàcilius, ac celerius orbem aéturafüeritfuum, fi in ipfüm in
cumberet folum. At nunc& Saturni accedit fàrcina,&aliorum,
quos fecumauehat.Refponfio.Tantum ei datum poteftatis, utrü
que ut penfum perfoluére potisfit. An celerius circumageretur,
amotis citimis drbibus? Celerius. Eftenim finitae poteftatis. Sub Subtil.
duétaigitur operafacultas augeretur.Vicif$imuerò an retrò aga
tur Saturnus : ideft an aliquid dematur de praefcripto motu ?
Nihil quicquam. Etenim&talem, &tantum, &abhac,&fic ef subtil
ſeuoluit, quiuelle器 . An primo ſublato quippiamuelocita
tisadeiuscurfumadderetur?Refponfio eadem, quæ & prius. An
- - iij
 1 v г. I v s с АЕ s А к sс А L 1сЕ R

motusin orbe Saturni, qui fit à prima intelligentia, fit in orbciflo

eraccidens?Non eft.Non enim ficut in motu fimpliciternatura
f , qui unus debetur uni. Neque abfurdum eft,motus uoluntarios
dúós uno eße in corpore. At motus ab intelligentia prima profi
cifcens,extrinfecus eüenit ei:ergo per accidens. Non fequitur.
Eius enim motor,uti dicebamus,primo motore intelleéto,cum il
lo fit unum ea intelleétione. Quare nihil ab illo intelleéto extra
neum contingit ei.Sic corpusnoftrum plureshabet motus ab uno
Subtilß. alioqui motore , quae dicitur anima: propterea quòd anima per
multarum rerum intelleétionem fit multa: unde etiam multos da
re motus poteft.Non eftigitur in Saturno motus ille peraccidens,
fed per fè, fècundariò tamen. Quia inferior intelligentia eft quafi
potentia ad fuperiorem : fùperior ad inferiorem, quafi aétus qui
dam:fuo tamen modo,non hoc noftrati. Non enim fit in illis mu
tatio:ſed perpetuatio perfectionis inferiorum à ſuperioribus.Non
eft igitur per accidens. Si enim effet,eius quoque effeétiones, ge
nerationes, corruptiones, alterationes eſſent per accidens. Hoc
autem abfurdum. Non enim certißimæ illæ caufae, uili rei,aut ef
subtil. feétui fuoaccidere poffunt.Puri nanque, acueri fünt aétus. Quo
rum afflatu, affinis earum intelleétuis nofter haec minus uulgata.
prodere auſus eſt.
EXERC I T. LXX.
ºº｡3.
R
De polorum quiete.

DE polis quoque Caeleftibustam eftardua contemplatio , ut

philofophorum : pauca
multorum audiam uerba
aliquidCgli,aut extra
animum.Polus aut eft
ſaturent
Calum.Siprę
ter Caelum: erit aliquod corpusih £ fixum, atque immobile extra
punétum,quod centrum terræ uocant.Sin eft 蠶 Cæli: aut eft
partibile,aut non.Si diuidi poteft: ergo continui pars mouebitur,
Parte alia immobili. Hoc eft contra continui អ៊ីរ៉ាក់ , in
8 quarto ultimæ Philofophiæ. si eftindiuifibile:igitur quodcun
queei proximü eft,eft item indiuifibile,& huic aliud, & alij aliud.'
Quare non mouebitur Caelum. Aut partibilia multa terminabunt
unum impartibile. Geometricè , inquit Auenrois,in fecundo De
14 Caelo,quiefcit, non autem uerè. Nuflaenim fubftantiain orbeeft
in actဗိုီ"ို non moueatur.Verba,inquam,audio.Dicetaduerſa
rius.Nullus eftpolus, nifiperimaginationem. Quies igitur non re
uera,fed imaginatiofie.Quonam igitur modo ueFus fiet motusfü
per quiete non uera,&motus naturalisfuper quiete math့ ImOtuS
 р в s v в ті т. і т А т в ло с А в р А м v м. Io?

fimotus fine quiste fieri non poteft, Hoc eftprofeétò quodia&ta

turin prouerbio: Lapillum à tolido inputeumiaci, quem multi
Sapientes nequeant extrahere. Sedin quarto Phyficórum idem 118
1ofigè perplexabilius. PolQrum quies,inquit, tränfùmptiua eft.
«Quin fiaecillius uerbatranfumptiuafunt. Etenim interpàrtesillas
móbiles efte mcdium, neque mobile,neque quantum, intelligere
necefîe eft:ad quod,& à quo partes illaeterminentur.Cæterù qüod
de Caelo quæritur, de quouisglobo, atque cufpide quaeri póteft.
Concludendű.Ibinihil effe immobile:fedmoueri circa pűćtum eo Subtil.
modo, quo motus incipit à punéto. Ariftoteles in libro de motu
animalium,depolisloquens: εθενέχνταεμέγεθος,αλλ' όντας έχατα, και
57).eas.
EXERCIT. LXX I.

Deluce , & lumine.

Ꭰ;quidlveßet
c E , & luminc fcripturi maximèintererat explicare,
Lux. Haec enim parsfubtilifsimaeftin philofo
phia.Attuftatim : Aftra fuum quodque lumen proprium
obtinere. Quin igitur quaerebamus,an differrent haecluimifia fpe
蠶器 Siderum effèétiones, per lumen , apud Peripateticos.
At officiäSiderum non funt eadem fpecie.Igitur neque lumen erit
idem. Quare colores quoque ftellarum diüerfifunt.Quid,inquá,
វ៉ែ
lumen effet:id tibi fuit. Neque uerò nimis uulgata res
eft,quae me adigat ad occultam fubtilitátem. Sanè hoc, quod in
corporeSolis eft,&id,quod à Solisfluit corpore, utrunqueGrae
cè φάς dicitur. Credo,quòd minusfubtiliter confiderantes putarüt
idem.At Latini longèexquifitius.Etenim Graeca uoce,Lux ab illis
giéta eft haec uis,quae effetin corporelucido.x\%,unde xVg3ac. At
huius diuini 器entisfiue fpeciem,fiue effèétüm, qui in aere ita
uidetur,utalibi terminetur, & faciat uifilem fuperficiem per colo
rem:hancinquam effeétionem,lumen,appellarunt.Quo flexu,at
que proportiónemulta quoque alia.Namâ luce, uerbum luceo:à
uerbo,lumen.Sicuti ae nevroſi,uerbum voºr. Auerbo hoc noſtra
uox illa,nomen.Sicut uis,& poteftas in Diisfuit credita ueterum
opinione,quam non nominarunt.Ab ea uerbum fuit, Nuo: cuius
ueftigiain compofitis fùnt. Huius uerbi opus eft,Numen.Sic lucis
opera eft,lucere:opus lumen,quafilucimén.Quemadmodum Lu
na,quae prius Lucijafuit.Quamobrcm Ariftotelesin fecu$$oPe
anima,το φώς,παρουσία της ίξεως το διαφανής. Declarauitenimillá, ξιν.
Poftca dixit, lumen effe praefèntiam, quia tenebras sígyar dixerat.
Vt contraEmpedoclem oftenderet, nön effecorpus ullum,ip(àm
 пу и, и у з с АЕ s А к вс А с то в к

lucé:quoniáipſum hatails eſſet corpus.Duo auté corporain eodé

loco éífe non pofte.Haechicpono,propterea quòdnon eft luminis
subtil. quidditas,praefentia corporis lucidi. Effet enim in praedicamento
quantitatis,fubtempore:aut relationis. At lumen qualitaseft. At
que ita eft,{àc fé ha343c,non autem?%t»ς τιe;veia. Nempe luminis
praefèntia tametfi eft luminis,tamen non pertinet adlumen,fed ad
J)apartc.Sanèlumen,etiam finon eft praefens,fuapte quidditate, &
x£y«»,«£73 j í Éyau,*%ις eft.Quin ut fubtilius dicamus,etiam quiddá
subtil. antecedés fua e{{entia, $%w illam:à qua effentia emanatea ?31c.Etiã
fi nullus homo fit iuftus:tamen iuftitia eft habitus anime diftribués
fecundum re&tam rationé,abhumanitate, quae efthominis effen
tia,dimanans,& pendens.Eftigitur a&tus tranflucidi: quod ab illo
69 dicitur èrrex£2*1* J)at ay?;. Non enim Jagzâ aétu , i per lumen
¢24*ru.Quod uerbum habet originem ab eo,quod eft,*&c.Quocir
cadiaphani color, utar enim ufitatauoce, ibi ab eodem uocatum
eft.Erit igitur lumien quafi coloris color:ut uerbigratia, nö autem
adexaétam regulam loquamur. An uerò fit colorisforma fecun
dum efïentiam:&an color,fitin potentia color, fine aĉtu luminis:
an fit aétu color etiam finelumine,& potentia uifile: eoin loco,
ubi colorum differentiae traétabuntur,declarabitur. Nuncauté cü
lumen à luce diftinximus,ut lux fit qualitas corporis lucidi,lumen
ſit actus diaphaniiuidendü porrò eſſet,utrü lumé hoc, ſit ipſalux
eadénumero, quarin corpore,& que à corporein diaphano. Quae
lux fefè propaget in pellucidü,ficüt & color.Id quodappellant re
centiores , ens rcale. An uerò lumen fit illius lucisfpecies, quam
recentiores iidem dicunt fpeciemintentionalem. Quae non fit ea
demnumero cum luce,ſedà luce generata: ſicuti generaturcolo
ris fpecies in pariete uiridisà uiriditate, quæ eftin uitro per folariữ
radiorum tranfmif$ionem.Qu£ difficultas cùm fitâ mâximis uiris
uentilata, non eft hic 蠶 recitationibus repetenda.
Sed dicendum: Lumen effefpeciem,ideftlucis repraefèntàtionem.
Qualis eftuiriditas illa, ab illa uiriditate. Alioqüin effet accidens
extrafübieétumfuum.Quippe extralucidum corpus,in aere.Prae
tereares caeleftis, ac planè diuinaidentidem genéraretur, & cor
rumperetur; Interceptananque obiice quopiam, putafeneſtræ
claufione , haud amplius apparet. Ac profećtò haudfcio, an re
$umcaeleftium ullafit excelléntior ipfâ luce. vtmihi religio fit
arbitrari , eam interire poße. Quid uerò fit ea fpecies, & an ea
dem cum illa,quam - - -

deintelledi - repraefèntat: fuo loco di&um eft,ubi agimus

- -

*• Minuslumenà maiorenon patitur.

ov oв
 рв sv в т I и I т А т в А о c А к о л м vм. то»
v o d uerò fcribis,luméminusà maioretegi: de hoc quid
fentiamus,& iam diximus aliquid,&hic nonnihil admo
nenduses.Nihil patilumen minusà maiore. Sed quemad
modum declarabamus,utriufque produci 醬
Nulla enim ratio eft,quare non producatur.Educitur ergo lumen
minus:& recipitur quidem in medium, quanquamà maiore iam
illuftratum:fed nihil fit noui. Iccirco non uidetur, quia non im
mutat,quodiam immutatumeft.Quemadmodumfiaquae cyathü
frigidæ in aquae frigidae congium conieceris. Eodem modo fpe
ciesuiridis è uitro per lucem eduéta, atque impacta in parietem
Subtil.
item uiridem.Non igitur quicquam patitur lumen minus:fedper
feétioris perficitur accefsione.Sic candelæ lumen non extingui
turà Solislumine, fèd necefsitudinisfimilitudine,atquecommu
njoneaugetur. -

ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ Ι. ΧΧΙΙ.

De Laêteo circulo.

S circulus
c R 1 B 1 s ex frequentium fiderum luminibuseffici:ut La&eus
exiftimetur. Sanè hoc perquàm uulgatum eft,atque
etiam uulgare. Miror Graecorum mendacia non egredi aufà поси.
cancellosurſarum caudatarum ad orbem húchoc colore pingé
dum.Quàm uellem ut Amalthaeum lac,aut Praefiae fuishac 醬
fum ceciniffent. Sed omifsisiocis,quod addis, non placet. Adiu
uat,inquis,Caeli fubftantia denfa:fiderum rara. At enim quod co
loratum eft,denfius effe,par eft.Item quod lucet. Rarü enim per
uium. Quamobrem Ariftotelesinfecundo Deanima, pellucidum 68.
fcribit effeaerem,non quatenus aer eft:& aquam,non quatenusa
qua eft,fedhaberenaturam communem cum corpore fèmpiter
nio. Effe uerò Caelum rarum:patet ex fuperiorum huminum tranf
mißione.Aftra uerò denfà ex Lunæ proportioneintelligütur. Eius
enim obieétunobisauferturafbe&tus Solis.Par fànè ratiotum Lu
nae, tum ftellarum ad fuos Caelos.Quin mox tuam diruis fenten
tiam. Refleĉtiais radiosàftellis, quae in laĉtea funt. At profeĉtò Contrad.
rarum non refleétit.Vnumtamen argumentum raritatisinglobo
Veneris:cuius interpofituin ipfà coitioneSol nunquam fit obfcu
ratus.Scriptüefttamenin hiftoriis, interdiuuifamMercurij (tel
lam,quafi maculam in Solis corpore.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο LΧΧΙΙΙ.

AnSolcandidacomburercncqucat.
се
 1 v Ei v s e AE s A R s c A t i GE R
A 1 s : in candidam materiam non agere caua fpecula. quia
candidum tollit rationem,qua pofsint accédere. Addis ra
tionis huius rationem: Quiâ, inquis, difsipat,acfeparat. Ex
hisinfers:Obhocabignitela candida facilèuritur: à ſpeculi con
caui Solaribus radiis fion uritur. Mirifica profectò uerba,atq;,ut
paucis abfoluam ,planètua. Si Solis radijab elemétorű colore pa s
tiuntur,ſi radiosSoliscador diſsipat:quare non & igneos difsipa º:
bit? Mifius enim nobilis autoruftioniseft.Merum fanè accidésti
bi,&fub aliena forma peregrinum.Componamus hüc Erichtho s
niú:natusenim eft ex igni illo,atq; Mineruatua. Solis uim cádida
difpergunt,Ignis uim candida nö difpergunt: facilè nang, admit
tufit.îum qüaero,quid fit illud: o B ii o c. Quia cãdor difsipat ra
dios Solares, propterea tela facileuritur. Fatebor ingenue, apè
multa ex tuisfegenti mihi uifusfum,uel dormitare, uel nefcire li
teras.Nam fihác fomnia nö funt, monftra funt. Haud negamus,
propter natura affinitatem, diffundi radiosin candidaſuperficie. t
Quamobré ignis quoq;in caftréfibus coquinis,fiSolis radiis feria
tür,minus uäliduseft. Difsipatur enim in aere fimiliore, atque te
nuiore.At à cauo ſpeculo cöceptisignibus ex aduerſo Sole, uidi
mus nos uri pileü eius,qui illa uenalia habebat,ex câdida faétü pa
1ea:telä uerò cádidam cü haberet in manibus, eius aduftione alli
ciebat fpeétatores adindicaturas. Laedunt autem rerú candidarü
fpecies uifum:propterea quòd multa cüluce uifui offèruntur. Me
ឆែ្កខ្ញុំ fuperant,quae fenfui debetur.Fitautem laefio,repentina
illataluceiis, qui diu in tenebriscommoratifunt: Quiainaffuetis
nouae funt fpecies.Omne autem nouüualde mutat. Sicuti defides,
atq; longo marcidos otio,fiquod eis datur opus laboriofum perfi
ciédum.Quòd uerò tela candida,quä colorata, celeriusigniabfù
matur:cauſla eſttinéturæſubſtantia, nö color. Propterea quödin
subtil. ea quippiã terreftre fit:ac fortaffe etiam aqueü. Et magna ex parte
funt cádidae,quä fufcae,aut nigraetenuiores. Quòd uerò pone fpe
culum pice pofita conus fiat exilior: obduéta cerufalatior,cauffa
abstefubtilitatum architeéto afferenda fuit.Eftigitur haec. Quo
niam nigrü contrarijhabet rationem.Iccirco delatiin cauum ra s
dij ab extremis in medium contrahuntur.Candidum uerò,&lux,
uti dicebamus,affines funt:ideo radijminusabfiftunt. Propterfo
liditaté,atq; opacitatem,refleétütur:quia eorünatura eft perfifte
re ufque,&ufq; in diaphano:ubi terminantur,refleéti.Vnde fiunt
colorisfpecies:propter nigredinem,auferunt fefe,tanquã à cótra
rio:propter albedinem, nö amouétur,quia fubeft proportio. Ca
uendum uerò uideo tibi à Latinitatisftudiofis. Non enim proba
C"ſig büturabillis uerbailla.Vtin his(ideſtſphæracryſtalli,&ampho
1.2.
R
 ps sv ºr 11 it a r n a b c A R p an v M. He
-
rauitrea) radij ex aduerſo coeunt:itain cauisſpeculis,antè. Lati
nus enim fic diceret:Vt in cauis ex aduerfo,ficin fphefulaexauer
fo. Nos uerò neutiquam haec abste ម្ល៉ោះ ipſ,&in Al
farabijfcholis exagitati. Illud petimus? Quamobrem in cauis re
flectantur radij ab interiorefüperficie:in phialaaquae plena,ponè.
Nam uidetur aqua craßior aere. At aer póne 醬 eft: aqua uerò
ftatim ex aduerfo. Rati9 eft. Quia phialæ pars curua antérior fua
curuitate វ៉ែ radiorü coaétioné. At cäua pofterior iam exci

pit radiosinfpiffatos:à qua exeunt ponè denfi, atq; iccirco ualidi.

EXE R C I TAT I O LXXIIII.
An Sol calidus.

Rignem:in
R s v M ad piftrinum redire cogis. Nempe ad calorem,&
quotádiufudauimus,Äis:Calidüeffe Solé,ponere
->
non uereor, cùm nihil calidüaliud in eo caloris genière exi
ftimem.Si ficloquaris,Cardane,fortaffe nemo cótradiçat.Quis e
nimcótradicet iis,quae nö intelligit? Aut quis haec intelligit?Quia
exiftimo nihil aliud effe calidum in eo genere caloris, ideò So
lemponere calidum, non uereor. Quonam igitur modo uel par
tes ueræ funt , uel altera ab altera pendet ? Puto, non uis calorem
de Sole,atque aliis uniuocèdici. Efto.Soligitur calefacit per ca
lorem, quo calidus eft. Calent igitur calcfaéta calore illo. Ergo
dicetur uniuocè lapis calidus à Sole calefactus, & Sol calidus,qui
calefecit. Quippe aétio,& pafsio,& qualitas eadem ab illo in hoc.
At enimuerò qui calidum Solem dicet,etiam poffe pati dicet.Ete
nim quòdnó patiatur,id fiet propter excellentiâ uirium:non auté
propter naturâ qualitatis. Quippe habet contrariü caloré frigus.
Ergo fiin noftrate frigus 蠶 per calorem fuum, agit tanquam in
contrariſi.Atcontraria ſubeodégenere.Itaq; uniuocè de noſtro,
& de illius calore calor praedicabitur Praetereafi pones caloremin
Caelo formaliter,ut loquuntur,non effeétiuètantü:pones etiáfri
gus.Ergoerűtin Caelocőtraria formaliter. Igiturerit aliquodge
nus,quod de Sole,acSaturno,uerbigratia, frigido praedicabitur:
tanqüä de affe&ibus à certis differentiis prodeüntibus. Et haec eft
tula 醬 philofophia, uirorü omnium fubtilißime. Erunt enim

interfe Sol,& Saturnus agentes,& patientes. Vt & hocin fuisue

ris narrationibus,inter Phaethontis praclia potuerit cônumerare
Lucianus. Quæ abfurditates non premunteos, qui caloréin Cae
lo agnofcunfadeffèétum, non pro affeétu. Tutámen in libro De Contrad.
» immiiortalitate animæ fic fcribi§: Stellæ fápientes, neque ficcae,
- Quin potius omnis extraneæ qualitatis expertes. Quâ incóftantiâ
ee ij
 і v т. і v s c лв з л к а с л ь н ав к
equidem mirarer, nifi frequentißimis uellicatus contradiétioni
büsiam dedidiciffem commoueri. Nouitatis enim praetextus o
mnis iamfublatus eft.Et profe&tò maior eft apud nos fubtilitas: à
non calido caloréfieri,quàm apudte, qui hoc fieri poffe nequcas
intelligere.
2. Solan motu calefaciat.

h 1 c alia quoque difficultas expcdienda eft. Sol calefaciát ne

per fe , an per accidens. Dicitur enim à quibufdam tum ipfè,
tum alia fidéramotu calefacere.Mihi cótrà üidetur:Solem,fi non
moueatur, magis calefa&turum. Quod, ut alibi diximus, manife
ftius eft ex radiorum fixione in rem ftabilem, quàm fi moueatur.
Etenim cauum fpeculum,fi moueatur,non concipiet ignem.Nihil
autem differt,rés ne calefaciens,an calefaciéda moueatur, ad hoc
probandum. Calefacit ergo per fe.Quoniam calefaétio primò, &
erfè,fine ullo medio competit Soli,tanquam primo corpori,ca
鷺 autori, non tanquam fubieéto primo. Elementis autem duo
bus, perſeੰ fecundariò, & tanquam primis fubiectis il
lius qualitatis.Priortamen ignis,quàm aeris natura eft.
3. Solan Caelos,& Lunam calefaciat.

o R i T v R altera quoque difficultas. Solaerem fi per fè calefa

cit : igitur & quod 點 eft, uidetur ab eo calefieri. De Cælo
nunc loquor. Quod inter Solem,&aeré prius recipit radios,quàm
aeripfe.Puta, lunae Caelü. Ipfà quoque Luna dicitur ab Ariftote
le, übi plena eft, caloréfacere. Quare prius fiet calida.Hocautem
cft abfürdum.Non enim fubeuntalterationes illa corpora, præter
eas,quæ à motu proficifci,aut motum confèqui poffunt. At nö eft
ita. Nô quilibet affeétus receptus in quodlibet corpus, ipfum affi
cit: fed illud tantùm, quod áptus natus eft afficere. Défècundis,
atque etiam 蠶 detertiis qualitatibus manifeftum eft:deprimis
non ita. Quare harum quoque exempla ponendafunt. Eft lapis,
· quem Pyrimachum uocant:do&ti putant eundem effe, qui dicitur
&y3r&% ab Ariftotele in libro De affeétibus miftorü. Eumi aiunt la
pidcm ab igni nihil pati, ac ne calefieri quidem aliqui addidere.
器 Salamandra fuo löco diétum eft.Hic pönatur pro argumento,
uod ait Olympiodorus philofophus incommefitariis füper eo
င္ဆိုႏိုင္ရ libro.Non effe fabuläm de ignis extinétione. Suo enim tem
Porefornacarios papyri fafces excutere, ut decutiant Salaman
«iras.Extinguifiquidé ab iis ignes in caminis. rj; vw£J2;, ոզա:
r πτλλή
 рв в v в т . . . т лт в л о c А в Блм у м. . ..
πολλή φεινής ή πνάωειν την πάπυεν, ίναμή εντός πεειέχισαι ή σαλαμαίθρα.
ζημιώθες ο αυτοί, τώσβέσατίωκάμινον. Αlexanderinίprimo Μeteorόπ
áit:Lunam agceptis à Sole radiis calefacere quidé,fed ipfàm nihi
lo magiscalefieri.Sic ftupefieri pifcatoris manum per arundinem
Ipſamarundinemà torpedine non ſtupefieri: quianò eſtapta pa
ti,& recipit tamen. Sic recipere Lunam,non pátitamen. ' ' * '.
* :-

4. Repetuntur rationes calidi effe&tiuè.

1 AE funt tuae craßißimae fubtilitates:quinon meminerasàno
nodiuinae Scientiae:multa efficientia non eſſe uniuoca neceſſario
cum ipfo effeétu.An tu,quià motu calorem ducis,motüdices ca
lidum? Tü ne Deum ipfüm calidum putabis? An à Deofubftãtias,
ab alio qualitatesfaétas dices? An Deü corruptibilem: proptereà
<uòdnonfolům corruptibilium,fedetiam corruptionisipfiüspri
ma,imò fola cauffaeft.At enimuerò quot mouentia, ndn móta,
capis animo?Omitte intelligentias,atque, ut fèntit aduerfus uete
res Philofophus,animam ipfàm.Dic detuo Magnete. N6nneagit
is id,quod non eftipfe?Praeterea fialium ab hoc noftro calorem in
-Sole ponis:ergo huic alia noftro igni cauffafuerit.Quare primum
corpus aliquod,pro fubieéto primo attribuas,neceffe eft. Quo fiet Сонtrad.
ut,contra quàm mordicustenes, ignis pro eleméto cogaris agno
fcere. Erit enim ignis,aut ex aliisfaétuselementis, at illa nonfunt
«calida:autàSole:at illius aliud caloris genus. Erit ergo ignis ipfè
fui caloris principium ab effentiapropria. Nullum autem princi
pium fub Caelo, quod non fit elementum.Sed redisadpriora fafti
dia.Negas enim,animaliü calorem fimilem effe calori Solis: quia
pabulo indigeat. Eritigiturigneus. At 驚 nē uitalem efe. Contrad.
At negabas effe partem compofitorum. Nempe haud conftruere,
{eddeftruere,neque generare. Atgenerant, acgeneranturanima
lia. ldque per 蠶 .Ac per eum quidem , qui pabulo indiget.
Quifigenerat, nec caeleftis eft: ergo non caeleftis generat, atque
uiuificat.

5. An aer,&aqualumen excipere conentur.

s E D & illa uerè ignea funt. Aer,&aqua dum lumen illud exci
ere conantur,naturali quadam facultáte, qua grauia defcédunt,
體 afcendunt,mouentur, ac dif$ipantur 蠶 tumprimüm das
aquae intelligédi uim: 器 & cofiatum,ut lumé excipiat.Quod
qúidem effe,autfieri,nón fòlùm nego,fedctiam nolo,acueto.Scd Fátéf.
& difcere uelim, quomodo defcendat aqua, ut acquirat lumen,
се пj
 1vr ivs c Ae s a * scΑτΙο■■
. quod in Caelo eft. Tum uerò fi graue defcendit, non difsipatur,&d
únitur, atque perficitur.
6. In aqua non eft calorin potentia.
A E ov E atrocia စ္သစ္တံ့ႏိုင္ဆိုႏိုင္ရစ္ရပ္ရုလ္ယူမ္ဟု
in eisiam potě
• tia incrat, fu{citatur, &a a&tum perducitur. Quid? Quis calor?
Calor caeleftis ? Ergo ineft calor caeleftis poteftate quadam in his
infcrioribus.Sunt igitur eadem ratione,qua Sol,calida. At fuprà,
Solis caliditaté eiufmodi céfebas,ut nihil hic effet ea caliditate ca
lidum.Quid? Etiám ne in aqua calor ille?Cü fit igitur aqua omniú
rerü frigidifsima,& calor nullus a&tu ab eiusforma toleretur: nul
1a erit éius ad calorem potentia,nifi pafsiua.Quae quidem ad actü
reduciturextrinſecus admoto peregrino calore: non auté interno
Contrad.
excitato,qui fuerit inို in pipere.Fatali mox inconftá
tia:Aqua,inquis,ab aere incalefcit, quia exfeipfa caloré nó habet.
Ergo niein pótentia quidem habet,fi non habet.Excitaretur enim,
non auté extrinſecus accederet.Praeterea quonam modo ab aere,
quem frigidißimü ftatucre aufus es? Qui etiam foli Caelo calorem
attribueres,ignem amoueres à cenfu elementorum,nullum pote
ras agnocere corpus calidum naturale.
7. Motus haud fèmper cft cauffa tenuitatis,aut raritatis.
D E I N D E dicis.Motú hunc raritas cöfequitur, raritatem calor.
At uerò fi ab aere aqua incalefcit,ex illius calore caloré concipit,
non ex motu.Quid igitur addis motü? Aut quare motü hunc ad
uerſum te cies? Ais enim: motus aſſeclameſſe raritatë, raritatis ca
Contrad. loré. Aerigitur,&aqua,toties à te per motű refrigerata, nunc per
I 0&ſ.
motum calefiút.Satyrus Aefopicus iam te fugerit,Cardane,qui ex
eodé motu,nö folü ex iifdé buccis, caloré fimul, & frigus,ubi uo
les,excitas.Sed neq uerü eſt,quëlibet motü eſſe cauſſam tenuita
tis.Fit etiã è motu nihilofecius cõdenfatio. Haudita pridem coge
basaquâ defcédere adlumé capiendü.Ea profeétò tunc défàbitur.
Tum fiafcédet aer,cum obuio denfàbitur aere.Neq; eft neceffe,ut
in moturarefiat:fed eadem quãtitate,qua fuerit elafus,etiä poterit
afcendere.Neque,quod ais,fubtilitas caloris cauffa eft. Non enim
Acut.
rarefaéta calefcunt omnia. Ignis enim dif$ipatus minus calefacit.
Difparatur nanq; uis dif$itis partibus.Aqua uerò, quae motu cale
fit,cócipit aeris qualitaté,per quá adeius formà perducatur.Neq;
lapis acquirit caloré perténuitàtem. Non igitur calor omnis àté
nuitate: Nequetenuitas omnis efficit caloré. Poftremò nó omnis
calor,utituüis,motüfacit.Non enim Solabauro függit quicquã.
- - - Etiam
 DE svRTI EITATE A D c A R DA N v M • 1 11

8. Etiam rara effe ualdefrigida.

- - P E s s ■ M e &illud. Rarum effeadmodumfrigidù,eft impoßi
» bile. Sanèrarü dupliciter dicitur.Aut quia tranílucidum, tàmetfi
partiücohaefione multa praeditüfit,ut àqua. Ea uerò frigidißima,
üelfàltem,nemeuellices,aerituo frigidifsimo proxima: Aut alió
modo.Cuius aliquas partes inter,&alias partes, aliusgeneris mi
nus folidú aliquidinterfir Exépligratia,uelaer,uelaquain põgia.
uarëvgenusettadraritatë:hocpriuatimaturor,urfügüs,&pumex:
quæ funtadmodum frigida.Sunt&frigida rubrafảndala,nec gra
úia,quia rara.Canforâ non adducam:deea nanquefuo loco.Nam
& frigidaeft,&ignem concipit, non propter caloré:non enim pi
per ignefcit:fed quia rara,&pinguis. Sic etiam denfà ualde calida
íünt,utgummi Thafiae,& Euphorbij.Cicutaleuifsima,acfrigidif
fima.Ingenerefruétuü Mala;frigida,& rara nonnulla. Cucurbita
admodum rara,adm9durm frigida.Tofum exPlinio fuprà,frigidú
defcripfimus:nücèlibro Demiftorúaffećtibus, audiédafüntuer
baΡhiloίophi: οι πωeζι, οι εντόϊς ασυλαίοις γίνονται , όχι ως υπό το πυείς,
αλλ' ως ύσό ή ψυχε",δεξιόντος"θερμήσιμεξέςχεται છે τό ὐχά.Quid plura?
Nihil apud te ក៏ឆែ aere,nihil rarius. Ignem enim exclufifti.
Quare fum mifta,tum compofita principiórum fuorum fèquuta
rationem,tumfrigida, tum raraerunt aliqua.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ Ι.ΧΧV.
Radius2 lumen 2lux.calor.
> Non neceffe eft Sidera
per lumen agere.

R o G R E DI A M v R.Calor,inquis,eftfubſtantia radij Sideris.

--

р Addis: calorem hunc non effe qualitatem , quae corrum

patur,quiafit à lumine infeparabilis.Tum fic:Calor,quiin e
. lementis,autmiftisexcipitur, non eft caeleftis calor, fed caleftis
., caloris imago folùm. Lümen eftlucisfimilitudo. Videamus pri
+mùm uocabula.Radius,lumen, lux,calor.Nunc res ipfàs. Lux eft
qualitas in corpore ab eo non exiens.Sic enim uistu, nec nos no
lumus.Radium exire per metaphoram intelligimus. Sumpta eft à
radiis rotarum វ៉ែ Graeca origine, fagges. Exilior noſtra
uox,cuius oftenditueftigia, 5a4y6v. Sicexit&lumen. Eft enim lu
cisfimilitudo,ut fpecies uifilis imago coloriseft.Calorem quoque
exire,fatis patet.An uerò triahaec ünüfunt?Nã radius,& lumé ui
déturidé.Änetiácalor?Sicenimais:calor eftfubftätia radijSide
ris?fi quod Sidus calidünon eft, ut canüt Aftrologi, Periitfentétia
tua.Idé nanq;erit radius,&frigus. Auéroisait in fecúdo de Caelo, 4*
 тv 1 1 v s c Авs л к s cлъ свк
lumen per reflexionem calefacere.Ita intelligá. Plus calefacere,
propter duplicatam reciprocationé. Non enim calcfaceret refle
$urì,nifi fimpliciter haberet in fe principia calefaétionis. Non ta
men ex iis uerbis neceflariò dicetur:lumen,& calorem effe idem.
Non enim fequitur.Ignis calcfacit: ergoignis eft calor. Poteft e
nim habere comitem calorem lumen:nec propterea cum illo unü
erit.Tu uerò dicis: calorem effe fubftantiam Sideris.Quae fubftan
tia? Materia,an forma,an compofitum ? An effentiam dicere uo
luifti? Si radius lumé eft, atque ideò lucis fimilitudo: & calor nö eft
fimilitudo lucis,fed qualitas,ut appellant, pofitiua : non erit calor
eius entis fübftantia,quòdens eft fimilitudo lucis.Calor igitur erit
accidensâ corpore caeleftigeneratum,ac per Caelum , abfque ulla
Caeli affectione delati ad aerem.Idque non per lumen,ſed & cum
lumine conftans,& fine luminc. Non enim neceffe eft, ubicunque
subtil. fit calor,ibi lumen effe. Luceret enim terra noétu: noétu nanque
calida eft:ficalor effet cffentialuminis. Aut effet effentia feparata
ab eo,cuius eft effentia. Peiushoc, quàm Platonis idea. Illa enim
per fe eft,à fe, in fe. haec erit natura fua in fubieéta materia,täquam
fubftantia aut tota,aut conftituens pars, quae fubieétum deftituat,
aut ab ipfo deftituatur.Tum ponatur in alia materia, quam nö in
formabit. Fiet igitur accidens.Declaro planius.Calor eft radjef
fentia:per eam igitur calor eft,quod eft.Eft igitur eius τί β γ δra.
Vt nunc accipiamus controuerfum hoc,prò cófeffo. Scilicet ac
subtil. cidentia habere fuam effentiam.Sedhocfuo loco. Hic efto radij
effentia calor. Is radius interrâ delapfus calefacit ipfàm. Sole oc
caſo radius abeſt:calor manet. Calorerat radij ſubſtantia. Autigi
tur eam deftituit,aut ab ea cft defertus radius. Calor in terra non
eft effentia terrae,fèd accidens per accidens: quodtamé erat effen
tia radij, fineipfo radio ut effet, faétum eft. Qua fubtilitate fubti
lior ulla ne à Natura quidem excogitari poteft.Sidera fine lumine
agere:fatis ex tuis Aftrologisfuprà declaratüeft. Si abfque lumine
agit Magnes,& lapis Androdamas: quanto magnificétius Sidera?
Sed eis lumen datüm eft,ut ab homine cognofcerentur:quem uo
luit Peus participem facerefuae fàpientiã, & fimilem fi6i. Quid
Subtil.
quòdfi calor fierét per lumen, effet caloris fubic&um lumen `At
£equit effe.Species enim fiue imago quomodo poterit realem de
ferre qualitatem ? Hoc igitur alij fortaffe poßint, quilumen ens
reale putant:tu non pofsis, cuieftimago tantùm rci. Fortaßè,in
Quam. Non enim fatis patet,an unum accidens effe queat alterius
ណ្ណ accidentis. Hoc enim exploditur ab Ariftotele, utfüo.
°° dictum eft. Cuiannexum cft afíineiiiud. Quomodo poßint
* * age : - - - -

º Pºr lumen Sidera: ſilumenſola eſt imago rei.Specics enim.

1nOT№
 вв s v в т і т. і т. А т в А р с л к р А м у м. II 3

non agunt,nifiinfenfum.
2. Caloran ſit à lumine inſeparabilis.
Ex his uideri poßit,an fit illauerapropofitio.CalorSolis,quia
eſt,inquis,à lumine inſeparabilis,eſtincorruptibilis.Iam § -

fuipfo demonftratum eft,calorem effeâluminefeparabilem.Sanè

calefit obfcurusaerintra uegetemà caloreSolis, in afferesimpref.
fo. Et decefsione luminis non aufertur calor. Et obieétu corporis
cuiuſpiam corrumpiturlumen, calore integro permanente. Non
enim fpero,tetamfubtilem futurum, ut ipfüm dicasadSolem fefe
recepiffe.Sedfugiesadtertiam illam admirabilem propoßtionem.
Non effe calorem hunc in his impreffum inferioribüs , eundem
cum caelefti calore , fed calorisimaginem. Hocautem eftridicu
lum. Quippeimagines, fpecies,reprgfentationes,amotafpecie o
mnes abeunt: nifi quae in fenfus recipiuntur. Sunt enim horum.
ićturę,illæ.Sic abit lumen:ficè ſpeculo,quæ in eo uidebấtur.Ca
慧 autem res realis eft. Alioqui effent hic omnia calida intentio
naliter:cogor enim ſicloqui,exigétere.Et idem eſſet ſpirit°uitalis,
& fpiritus in fecundis intentionibus. Imaginem uerò caeleftisca.
lorisgenerare ignem, propiusinfaniae eft. At generatur in cauo
fpeculo.Si ignem generat calor ille,aut eft cum igne uniuocus,aut
potioris naturae,atque ႏိုင္တို႔ေျို igitur:tum ſenties,anſit
res intentionalis.Eadem tua funt:qui nihil Iridem effe dixeris,nul
la qüalitate nubes afficere, quoniám folarislucis imago fit. Vbià
lurhinefeparascalorem. Negas enim odoratiora fieriloca, in quae Contrad:
incumbat.Quòd autem imago rerum nihil agat, praeterimpref
fionem in fenfus,uel exteriores,uel interiores ad cognitionem, ex
eo manifeftum eft: quòd medicus cùm intelligit ægritudinem, ni
hilominusipfe,&eius cerebrumfanum eft:modò hæc, quae tühic Vrban
dicis,ne dicat.
-

3. Solis calor quo modo habet contrarium.

-

1 N Qv i s. Soliscalori nihil eft contrarium. Ita libet: quia non.

eftidem illius calor cum eo,quem efficit, calor. ម្ល៉េះ eſtdiſsimi
lium generatio:quam,caloris ཝཱཎia:insi།། tam abfurdè, quàm falsò
uocabas. Si ergóresnon calida calorem generat , ea effaequiuoca.
generatio.Sedfires calida calorem generat, quomodo non erunt
Eiufdem fpeciei?Nam quomodo definit effe illius effentia ? Gradú
fortaſſeremittet: è lì i ra non remittet. Habetigitur Solis calor
contrarium,non in Sole,ſedin ipſa effectione. Iccirco non calefit
aqua illico inipfo appulfù radiorum: quiafrigus hoc illi contrariú,
 í v Eī v s c AE s A R s c A E I G B R
- Subtil. eſt.Suntergo Caeli ſine qualitate efficientes qualitatem: ſicuti ſine
corruptioneſunt,&efficiunt corruptionem.
4. Lumen non eftcalor.
n o n defèrispropofitum perplexè loquendi , mutandíque ea, ,
quae fànxifti pridem. Sic enim addis. Lumen eftlucisfimilitudo:
quæ claritatis in fe,& calorisfubftantiam adeò habet annexam, ut
prope nihilaliudfit.Videamushaec.Siradius eft lumé, & calorcft
fubftantia radij:calor erit fubftantia luminis. Quomodo dices igi
tur,lumen habere caloris annexam fubftantiam? Non enim quòd
Contrad. annexum eft cuipiam , eft eius fubftantia : Adiungis etiam foren
fia uerba indigna philofopho . Eafunt. Adeò annexam,ut ့ူး
nihil aliudfit. Relinque fubtilium diétator quaeftionum haecfu
felliis Aquilianis, atque Ciceronianis:quae tam fuperciliofo con
temptutoties lacerafti.Nihil in Natura propemodum id eft, quod
eft.Lumen, nitor, fplendor,claritas, fulgor, diuerfas habent uo
cũ caufias, quasin Originibus declarauimus: At resunafunt.Lu
men obfcurüm,eftlumen,clarum in fe, cum re obturbante fulgo
subtil. rem miftum.Sicut aqua,dulcis eft in fe,cum terreftri portione,qua
fàlfà fit in mari.Neque eft corruptio pura,& fimplex.Quia fincérú
eft ibi in potentia.Ens autem in potentia non eft purè non ens: fi
cut eft in primo Phyficorum . Non enim miftio tollit eflentiam
quælibet: fedeatantùm, quæ fit è contrariis. Non lucidum uerò
non eft contrarium lucido: puta terra igni, nifi priuatiuè. Iccir
co nontollit effentiamlucidi terra, fèd terræ communicat fuum
fulgorem ignis.
5. ClarißimaSidera non funt calidißima.

N 1 H 1 L o confideratiusilla. Clarif$ima Sidera etiam calidif

fima. Iam haec par aliis audacia eft.Iam Luna ipfàtam clara eft, ut
fifit pernox, cætero rumfiderum fulgor multô minus confpicüus
fit. Quam 器 calidiſsimam dixerit, ipſe fit frigidiſsimus.Diluun
turigiturâfrigido fidere lumina calidiorum.Exemplaquoquetua
noua fünt, AiSIouem calidifsimum, quia fit clarißimus. Qüis un
quam Iouem calidißimum profiteri aufüseft ? An non is eft, Iu
uans,Iatinis,Graecis uerò, Vegetans, %vs ? Non enim aereâ rêçäv,
fèd àrì ì%y. An non omines Äftrológi temperatum autumaht?
Nam quo modo uel pater hominum, üel rex Deorum Poetis, uel
Fortuna maior Aftrologis haberetur ? Tum neque calorem auget
aeris, ncque iracundos facit homines, in quorum temperatura
tempe-
 2.

г. в sv в т и . т лт в л в сл к олм у м. 114
temperat animos: neque aliis effeétionibus uiolentuseft , quae ca
lori§indicia praefèferre pofsint. Sed& Venuseft omnium, præter
luminaria, fiderum fplendidifsima:idadeò, ut etiam Luciférino
men adepta fit.Eam quisputauerit calidifsimä ? Praeterea à dextro
humero Ieuze, aliiſque ſtellis primae magnitudinis, calorem ma
ximum notauit unquam nemo.Sirium,tutefcis,nón eftemaiore,
quàm alias fulgore: exuftionetamen infamis eft.
6. Lux non eftin praedicamento.
s E D & minusaccuratèloquutus es. Lux,inquis,eft qualitas ex
illius tertio genere.Fuerit ergo lux in praedicamiento.Igitur etiam
Sol. Hoc autem profalfo damnatum eftiam à Philofòphis. Non
enim in idemgenus conuenire, aut ab eodé genere proficifcipof
funt,corruptibile,atqueincorruptibile:fedplufquâ generc diítät.
7. Color non fit in opaco,ficut lumen in tranflucido.
1 L L A uerò pulcherrimam exigunt confiderationem. Eafunt.
Vtin perfpicuo corporeâ luce fit lumen,itain opaco color. Val
de,inquam,fünthaecconfideranda. Videamus primö fimilitudi
nem, quam paras. A lucefit lumen,tanquam à reimago : Atin
opaco non fic fit color.Effet enim in rebusimago color. Abfente
lumine color nullus effet. Adueniente lumine generaretur. Ita
ueteres,{ènfùs mãcipiafufpicati funt. Vt ubi . nullum ui
derent,nullusitem color effet.Iccirco diuinus Poeta : Rebus nox
abftulit atra colorem. Quaficolor non fit intra foliditatem cor
poris,fed infolafuperficie:ídque non nifipraefente lumine. Quafi
diffeéto pomo,color ibi ftatim generetur.Hac ratione color effet Subtil.
color, quatenus uiſibilis : & uiſibilitas eſſet coloris eſſentia, non
autem affeétus effentiam confequens. Quae opinio mater effet il
liusabfurdi : Vt color & lumen idem penitus effent effentialiter,
folo autem differrentfübieéto. Non effet igitur uifus obieétum in
natura conftitutum: nequeaffeétus corporum ftabilis, quemad
modum primae qualitates,quodeftridicülum.Sed color eft quali
tas realisà formâ conftituta, fècundum miftorum rationem: ficut
alibi declaratumeft.Lumen autem eftaétus coloris,non ut fit,fed
ut uideatur.
8 Lucerna lucente non funt colores in obfcuro.
p o s r qv AM dixifti,coloresproducere fuasfpecies: quodnec
nosnegamus,pingitur enimaer,acproptereain 4ಣ್ಣ?
 і v т. і v s c Aв з А в s c А т. а в к
„ tur, &redduntur:ais. Potensigitur colorgūmhzc faciatin aere
„ iibéro : quidinobfcuro faciet? Vbi haecfola lux fit uitiofà, atque
„ álieno cölore infe&a?Nolo fcire,quid appellesfolam lucem:nimis
Enim tenebrofuses nobis admodum tardis: fedhocpetimus.Doce
nos , quo alieno colore inficiatur in tenebrisid, quod uifibile eft.
An íutenebras colorem uocas ? At fuprà, colorem à lucefieri in
opaco.Igitur fitenebræ col9rſunttenebræ àlucefient,ficut lumé:
eiúfque imago erunt, ficut lumen. Lucis enim imago colortuus.
Idem nanque color in opaco, វ្នំ in perfpicuo. Quod
fi dicas, haud ita te accipere: fed colorem in luce uitiata, atque
alieno perfufà colore, non fuafubftantia repraefentari: quippe ad
lucernám quampiam in noétefacies non pallidas, Pallidas uideri.
At hoc etiäm fit interdiu. Nam&tu dicebas hoc:In pratis facies
noftras pingi uiriditate. Cauffaeft à medio colorato : Coloratur
autem üelãdelata fpecie: puta herbae : uelà fpecieipfi coniunéta
flammae. An igitur haec eft tua fententia ? Quam quare n9n illico
intellexerim , quoties tibi diétum uis?Et tu obfcurusesin hac luce
tenebrofà:& n6s haud parum hebetes: ut taceam feram,paucam,
fui diffidétem,miferam eruditionem. Quanquam etiam acutiores
uideor uidere plufquam nos in tuis illis uerbis dubitantes. Ais e
nim.Quidfaciet in obfcuro? Sanè fi lucerna adfit, nö erunt colo
resin obfcuro.Eft enim obfcurum,quod non uidetur. Verbum fi -
-
mile illis iudicialibus: non liquet. Quare non ob rem manifeftam,
fed ob curam diffindebatur 體 , aut ampliabatur iudicium. Tu, º
qui lucem,& obfcurum fimul ftatuis,haud mecumfentis. Sedhoc
tibi proprium,ac perpetuum eft,utnilfincerèloquaris. Si luminis
miracula, ídqueperpauxilla opera uis deprehendere: uitreum cá
tharum fuper tabula in fole pone,ubi fint mufcae. Earum imagines
mirismonftris omnem excitant , aut etiamfatigant admirationé.
º,
9. An Siderum effeétiones mifceantur.
Q v 1 A fuprà quaefitum eft: an Solis calori quicquam fit contra
rium:inter tuasfubtilitates ftuétuantianimo uidendüeft id, quod
nondum haétenus inuenio difputatum. An effeétiones Siderum
mifceátur.Exempligratia, fi Saturnusfit fub Ariete,an uis utriufq;
fideris mifceatur antè, quàm unum in me, aut in aerem efficiant.
Sanè uidetur,tum rerum noftrarum exemplo,tum Aftrologorum
perfuafionibus. Nobis uerò aliter. Caeli nànque inferioresfion af
ficiuntur affeétibus Siderumfuperiorum. Alterarentur enim, ac
mutarentur, ficuti mutantur elementa. At eorum natura ab hoc
maximé remota eft.Quapropter ne ipfae quidem effeétiones, puta
- Saturni,
 г. В sv в т I т. I т А т в Ар с А к о А N у м. 11;
Saturni,& fideris illius mifcebütur.Non enim in ipfà fùbie&a, qua
tranfeunt,agunt.Eteftintelleétu difficillimum Peripateticis: qüo
modo accidens idem incorruptum per diuerſa ſubiecta tranſeat,
& triſmoueatur. Videmushoctamen in Magnetisattractione: á
qua uis exit fine ullo corpore fubie£to.Si igitüruiresillæ mifceré
tur,altera ab alteraÌ illae puræ,atque immiftae deferü
tur: peragúntque fuum utraque munus in hac materiainferiore:
in quia inüenitür poftea effe&tus uterqueimpreffusâ fua uterque ui.
Suprà cùm dicebam effeétiones:uires intelligo,aut a&tiones à uiri
bus:id eft operas.In corporibus autem his, nó iam effeétiones,fèd
faéta:neque amplius operas,fedopera. Exemplum paulo crafsioris
Minerua ponáEto,ueluti firadiis Solis calefiá:Aquiloniis flatibº
refrigerer.Haudfànè ex aeris motu,& calore Solis ünum fiet: quia
funt in diuerfis praedicamentis.SedSolis radius me calefaciet, mo Subtil.
tus aeris frigefacict, fiue,utfubtiliusloquamur, ipfà qualitas aeris:
quorum utrumque deinde in meo corpore faciet opüs fuum: quæ
operatum mifcebuntur , ut fiant unum, atque alterum ab altero
temperetur. Quod etiam infexta exercitationeta&tum eft. Caeli
nanque,ficuti dictum eft alibi,unum funt ordine , non forma una.
«Quocircaeorum quoquefunétiones erunt feparatæ : quibus 觀
quodammodo funt omnia. In fuis enim motibusfèfè fimiles effi
diunt fuo creatori: quibus dant his corporibus, ut fint hoc, quod
funt.Quemadmodum infècundo De Caelo, &in នុ៎ះ I7.ひ2r。
nę Philofophię obferuatumeft.Quamobremin 點 quoque De 36. -

generatione animalium fcripfit Ariftoteles ad hanc fèntentiam: Сар.2.

Caelum progenitorisloco uetereshabuere.
Io. Quae de radio.
n E radio quaedam minus plebeia explicandafunt. Radiú qui
dam triplicemi pofuere,ut Alacem. Quidam quartum addunt, ut
Pecheas,& præceptor nofterFridericusSchelembergus. Sed nunc
agamusde reflexione. Quando non eſtabstepoſita cauſa refle
xionis. Et eftfubtilitas in dubitatione. Nam quomodo refleétitur Subtil.
radius, fi non eft corpus?. Flexio nanque affeétio corporiseft, in
libro De miftorum affeétibus. An ut fubtilius dicamus, non eft
corporis primo , fèd dimenfionis ? fleétitur enimlinea quoque à Subtil,
Mathematico,& ab Optico.Verùm hoc non tollit dubitationem.
Nam tametfinon eft córpus,efttamen aliquid corporis.Dicet ali
quisfortaffe:non radium,fedaerem refle&i. Hoc fiihil eft. Vidc
mus enim ipfius radij conum manifefta oculis figurain fèipfum
redire:nonaerem igitur,fèd radijfaftigium in aere 6enim mo
11]
 1 v іv= с лв з А к s c А т і с в к.
uetur aer in corpus folidum, ita ut refleétatur: fed radius demitti
tur à Solis corpore. Sic fpecies . per luccm elicita ex meo
corpore,atquein fpeculum delata,reflectitur in oculi mci pupillâ.
Vnica refpónfio eft: Non effe quidem corpus , fèd habere corpo
subtil ris analogiam in ip{a reflexione, ficut habet in motu. Fluit enim
a corpore ad fùperficiem.Id quod manifeftò uidetur:fi inter me,&
fpecülum tabula interponatür:ablata ea ftatim ad fpeculum ufque
portenditur fpecies. Ac manifeftius quidem, filoco tabulae alte
fum fpeculum ftatuatur. Quare autem refleétatur radius, fic di
cendüm eft.Radius cùm fit fpecies produéta à corpore lucido, fe
cundum eius corporis uires produci, uerifimile eft : ueluti quod
proiicitur, proiicitur fecundum uim proiicientis. Quare tantum
tranfmittetípatij,quantum ad uires illas referri poteft. Ideo fit, ut
parum ualidus radiusterminetur, ctiam in perfpicuo non tcrmi
nato: fi nihil opaci corporis occurrat interea. Idque propter ui
rium, uti dicebamus, defeétum in corpore iaculante.Atque is eft
radius, quem ဗျိုမျိုးဖို့ reétum. Quod 蠶 eius uis in illa
traiećtione exhauriatur, obuiam fefe offerat opacum corpus, re
fle&tetur radius,fecundum eius inueétionis rationem. Sicuti refe
&titur corpus ab allifo corpore, quia in ipfum non fit intromifsio
corporis illifi. Itaque radius illatusfiad perpendiculum inferatur,
faciensangulos rectos in fubtenfa planitie, reciprocat in fèipfum,
propter eorundem angulorum rationem. Cuius rei ratio eft in ul
tima Refolutione. Quia linea reéta eft,cuius media non exeunt ab
subtil. extremis,ncque à medio extrema. Si non infertur ad perpendicu
lum,refle&titur in angulum:idque uariis modis.Quorum omnium
unatantum ratio cum fuperiore, fcilicet rcpercufsio. Retunditur
enim in angulum, quafi in uacuum. Haec ratio phyfica eft. Alia
mathematica:quia neceffe eft aliam fubtendi,fi anguli reétifuturi
fùnt. At non fubtenditur alia, fed eadem: unde fit angulusalius
atque alius femper obtufior, donec radius fuam lineam eandem
ម្ល៉ោះ cum fubtenfà. Eadem ratio eft etiam in linea uifuali. Ha
&tenus leuiora.Demonftratio nanque uulgaris eft.Detertio,ideft,
defra&to dicendum eft. Aiunt: frangi radium, quoties immifïus
Per diaphanum, inuenit denfius aliud diaphanumi fibi occurrens.
Quod ႏိုင္ၾု့ ex aere demiffus recipiturin aquam. Illa erat
a4* ^**®*c haxxag dicitur ab illis.Haec opinio tam falfà eft,quá
recepta:Frangitur ille potius,qui reflexus dicebatur. Duo nanque
iam radij funt,adpunčtum cufpidis angularis:aétu,inquam, düo:
ſiexobliquo inferatur. Siad perpendiculum : actú quidem unus,
subtil. 獸ੇ duo: quia in fè reuertitur. Non efigitur una linea,
: neque adfubtenfàm duo utrinqueapgulireéti: fèd obtu
fusunus,
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м; ів
ſus unus,acuti duo. Duonan 器 funtradijadidem fubtenßepun
&um:Vnus impaétus,alter refiliens.Ille autem, quem fraétum di
cunt,unus eft radius.Neque qui inaqua et,alius 點 eo, qui in aere:
fedidem differens à feipfo partium raritate,& denſitate. Quo in lo
co maxima fubtilitas eft. Nanque in fubieéto denfo denfiorem Subtil.
oportuit effe fpeciem . At in aqua diximus effe rariorem. Sanè.
Quia partes aquæ crafsiores. Igitur partes radiorum longius à fè
inuicèm diftafit.Is ergo neque reflexus,neque refraétus, fèdfufus.
Veluti fipiftilli cerei caput alterum in fubieétum folidum corpus
ੰ latius: nequealiud tamen erit piftillum. Spargitur er
go tum ab aqua, tum ab aqueis, quale uitrum , ita utneque re
fleétatur, nequeliberètranfmittatur. Quo modo plus fpargitur
plumbi fcobes in terram deieéta,quàm in aquas:&in aquas,quàm
in aerem,propter corporum diuerfàm fubitionem. De remo uerò
uodaiunt,fälfüm eft. Remi fpeciemfraétam effe.Non eft uerum. Subtil.
ဒွိုီ fpecies duæ funt ad eandem lineam , quae ab aere,& quae ab
aqua.Repraefèntatur enim in aere per aquae fuperficié. Non igitur
eft fpecies una fraéta:fed duae.Vna à remo in aquam. Altera 蠶 ea,
quæ eft in aqua, in aerem.At cuiufmodi huius rei ratio eft ? Quiá
remi fpecies exitadaquae fuperficiem perfemidiametros. Centrü
enim eft trianguli cufpis faétià remo, & à fpecie: quorü utriufque
cxtrema in circunferentiafunt. Ergo duae fpecies ad oculum effè
1ſuſltur.
EXERCI T. LXXV I.

QuareSidera motu non franguntur.Quarenonfati

gant motores fuos. Solidum quid.
A L I A 驚 in ea ရှူံို့ Si Sidus refle&tit lu
men,foIidum Sidus eft. Sifolidum eft: qui fit ne frangatur
motu ? Sapientibus uidebitur puerilis haec tua fàtagentia,
aut muliebristrepidatio. Vbi non eft allifio, non eftfraétio.Vbi
eftlapfuslubricus,non eft allifio.Deattritionetibi potius dubitan Ludit.
dum fuit,atque de concalefaétione. In Cæli corporeaftrafunt in
fixa,uel,ut lóquitur Philofophus , &J\J\μά2. Quare Caelum prius
frangi neceffe fuerit: atque id abste quaeri. At à quo ? ម៉្លេះ
enim,& æquabilis eft omfiium fuperficies. Non ergo collidentur.
Partes autem à partibus non feparantur: non quia ftipati funt ita
mutua cohafione,ut nullus fit fcparationi locus.Nó cnim uel Lu
nae cauo,uel primi conuexo haerét aliud Cælum:fed quia partes i!-
lae non habefit extra fe quod appetant, iccirco à fua forma fingul
la controucrfiafacilè perpetu6in officio continentur. Neque Py
º
 1у 1 1 у з с АЕ s А к всА 1 1с в к

ropi,aut etiam fluuiatilis partes lapidisfolutum iri unquã puto,nifí

a contrariis extrinfecus corrumperentur.Quanto minus illae. Sed
subtil. . orituralia dubitatio.Sidaretur ſub Lung caua ſuperficieuaculi:an
futurum cffet,ut Lunae Caelü dif$iparetur adimplendü, ut fit in ele
mentis. Nö. Relinqueretur enim uacuus loc* corporis nobilioris:
ut minus nobilis corporis loco inftitueretur fupplementü. Et alia
ratio.Lunæ cælum terminatum eft,neque folutilis denfitatis. Qua
ratione tum aerem , tum aquâ ម្ល៉េះ maius occupare fpa
tium rarefa&tione.Sed haec omittantur friuola,& ad rem. Ita dico
tibi.Cùm rarum propius periclo fit,quä folidum, ut frangatur;tua
quaeftio futilisfuerit,atque indigna uel minimatraétatione.Ea igi
tur omiffa,in hac exercitatione illa alia difcutienda erit: quæ à re
centioribus ႔ႏိုင္လို႔ ႏိုင္ဆို" agitata, nihilo prudentius abföluta eft.
An cæli corpore immobili ftellg ipfè intus moueátur. Ad qugftio
Melanchth. nem hanc Ariftotelicáfapientesíti minimèfapiéter refponderűt.
Refponfio hgc eft.Si mouerentur in Caelo ftellae,daretur uacuum:
propterea quòd non eft aer ibi. Quorum equidem miror iudiciü.
Nam ſi, per hypotheſim, ſtella mouerentur : caleſte corpus eſſet
subtil eiufmodi,ut cedere poffet corporibusftellarü:ergo & in miotg ftel
lae fubire locum.Sed parum hos effe philofophos,ac potius nudos
recitatores,aliis ex locisfacilè dcprehenditur.Tu uerò etiam uulgi
licentia abufus es. At non decuit fubtilem. At monere oportuit.
Vulgus enim,quod défum ac durú eft,id modò uocat folidü.Ofca
tamen uox fuit,Solon,ab Aeolenfibus.Illi enim,àxoy: quod nomen
uniuerfae Grgcig cömunefuit ad totü fignificädü. Igitur quia fpó
subtil. giae partes dif$itæ funt, folida fpongia non erit. Tum aquam foli
dam,nullus è populo diceret. Tanto minusaerem. Atſapiens di
ceret. Solidum eft, quodeftfui plenum totum, non alieni. Quare
etiam ignis in fuo globo, etiam Caelum,quae funt rarifsima, fòlida
erunt leétis ingeniis. Quapropter longè minore ambitufignifica
bit tì crê,quàm folidum. Noh enim ópponiturfolidum râro: fed
ei,cuius partium intercapedines aliud continent,etiarn fifit rarum
illud durißimum: folidum illud mollißimum. Hoc enim eft,illud
non eft3^oytale. Quòdfi haec afpernatur uulgus: neque miror,ne
que m9r9r.
tatisdiſplicere .EftNam
enim operæprecium illi in fübtilitatibus ueri
te eius ueftigiaindagantem, contemnere
haec minimè decet : fed pro ueris & admittére, &fouere. Pauci
nanque Latinae Puritati§ Myftaefunt. Nos uerò Naturamimi
tafi loquend9 uolumus. Imipraefèntia tamen ut ab omnibus in
£ligamur (hoc enim praecipere inftituit Philofophus in o&auo.
"Ficorű) receptis uti uocibus decretum eft. Negotibi foliditaté
Pººus,quãCorporeitatem caudam efe,quod motores fatigentur.
Accidit:
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к в А м v м. і п7
Accidit enim foliditas corpori circunfcripto ratione motus.Po subtil,
teft enim & folidumfacilius,& non folidum minusfacilè moueri.
Quare igitur non laffantur perpetuo labore fiderum mentes illae
rotatrices ? Philofophi non obfcuri refpondent.Quia formæ illae
non funt in materia. Quae refponfio, ut eftluculenta (quid enim
fpeciofius,quàm de re loqui nulli obnoxia materiae?) ita ueranon
eft.Etenim forma nulla fimpliciscorporis,àfüa materia, quod ad
motúfpeétat,fatigaturita,ut motum defèrat,aut abrumpàt. Ne
quefomniandü,terræ formam à materia terræ delaffari unquam
poffe,quo minus eam ad centrum ufque perducat.Quòd fi cen
trum perpetua motione aliquò uergeret,conferret fefe adeundem
motum perpetua incitatione ipfà quoque terra. Confentiunt haec
placitis diuini Philofophi.In argumétis enim,quibus uacuum tol
lit,negat materiam elementi fuæ formae refiftere.Si non refiftit,nö
igitur fatigat.Fatigatio uerò nó obuenit,nifi formae mouenti prae
ternaturam elementorum.Id quod,exempli gratia,uideturinter
rafurfum iaéta.Animal autem,quia diuerfis mouetur motibus, à
terræ motu,quæ in ipfò multa eft,deorfum diftrahitur: Vnde fèfè
cú retraherenititur,atque ad id muneris fpiritibus utitur,täquam
inftrumentis, iique tum abfumuntur, aüt fathifcunt, uires defi
ciunt.At non eft ánimafeffa(ftulti enim rentur ita) fèd corpus ip
fum.Videamus nunc tuam fòlutionem. In toto,inquis,Caelo més Subtil.
motrix eft.Itaque nunquam fatigari poteft. Quæ uerba iugulant
animum Sapientis.Ade6 ne tibi placere inanitates, ut in iis folis
gloriamtuam fitam effe exiftimares? Hoc uideatur ex Ariftotelis
apothecis depromi potuiffe.In libro näque De motu animalium,
ut in bene inftituta ciuitate principis potentiam, nö corporis prae
fèntiâ ubique imperare: ficanimam in corpore. At enimuerò tu,
uifolain ueritate Peripateticum te effefateris,aufuses hafce non
ālùm tueri,fedetiam profiteri nugas?Ergo tibi dimidiara uidemur
animalia?At ego me integrumi, atque etiam folidum uirum arbi
trabar.Nam fianimain corde eft: uisanimae in reliquis partibus:
uis illa erit aut accidens,autfubftantia.Si fubftantia,ergo anima in
illis quoque eft.Si accidens, ergo non funt animata membra illa,
neque uiuentis habent formâ. Corpusitaque noftrum erit unum
per accidens.Addis.Sed nec cor fatigatur:quippe in eo cum fit a
nima. Quid ? non fatigatur cor?Non tremit?Non palpitat? Non
febrit? Non tabefcit ? Hi fànè motus funt, aut mutationes. Idem
quoque defeétum patitur.Quam fpirituum fubtraétionem , quafi
interceptionem, an avfkozià, rectèappellarint Graeci, alibi difputa
tum eft.Sed& moretuo flu&uas. Ai§ enim.Patitur tamen corfpe
ciem fatigationis.Apudteigitur fatigatur, & non fatigatur. Prae contrad.
£3.
 іv і iv s c Ак з л к scл і с н к.
tereacùm de formarum indefeffaui loquamur, ut quid adducis
subtil. mihi corpus ? Cor enim corpus eft, non forma. ita fubtiliter lo
queris. Sànè ipfum mobile non fatigatur,quatenus mobile eft.Nö
enim agit,fèd patitur.Lafsitudo auté affectus eft agentis.Quin mi
rabilia uerbatua funt.Sic enim fcribis. Caelum cünunquam quie
fcat,& ubique praefentem habeat animá,unquä fatigari nö poteft.
Speciofauero uerba,iue rº avSuoy confideres,fue enfum conté
pleris.Cglü quia nunquam ceflet, nunquä fatigari poffe.Imò uerò
quia nequit fatigari,nö quiefcet.Non enim quiete opus habet.Tu
uerò præclarè.fümisenim,quodprobare debes. Dictandé, quare
nunquá ceffet.Hoc enim fit,quia nö fatigatur. Sanè eft 27nu? $ &
*j &%.Quod reprehendit Philofophus in fecüdo Priorü, & oéta
uo Topicorſi.Quoniâ uerò de anima ſede mentiofacta eſt, appo
nam uerbadiuini fènisaduerfus eius magnü patronü, maximum
admiratorem Galenü.Hippocratis enim in libro De corde uerba
funthac: γνώμη γαό και το ανθρώπυπέφυκενέντήλαώ κοιλί, καλάρχει η άλλης
ψυχώς, στέφέ) δε ότι πτιοισιν,έτε ποτόϊπν από ενηθύος, Αλλά καθαρή :
πεεεσία γεγονύ» εκ ι διακρίσιoς ή αίματος. Εtin quarto De morbis, Cor
ait effefontéfànguinis. Vt& hinc hauriat Galenus,nonà iecore,
nifi tanquãà fequetro,acportitore.Infanguineuerò frpè tatuit
sett.nl.
fcdem intellsctus Hippocrates, uelutiin fecundo Epidemigrum.
φλέψ έχει παχάν εν εκατέρω πτθώ ταύτα μέγιστνέχει μόειον ξuυέσιος. Ιtaque
in praediétionibus non femel ab eius fànguinis infar&tione μαγia,
fore profitetur.Quamobrem Galenus reétè negat librum te) is;*
výzev effe Hippocratis.In eo nanque à fuperioreſentétia longè alia
fcripta eft.Ait enim:Cor nihilfapere. Omnia effeim cerebri pote
ftate.Subfcribunt priori iudicio ea,quae ab eodem proditafünt in
cõmentariolo ze zagºtviwy. In uirginum amentiam ficpote cauf
ſas deducit. *4*fásný καρδία.άτα εκ ή μωρώπος νάρκνιέτα εκ νάρκης πα
effroigíxa£t. Illa uerò tua,in toto Caelo mens motrix eft: etiam fcu
tica dignafunt.Non enim eft intelligentia in materia. Neque eft
intus,nequeforis.Neque in toto,neque in parte. Quòd fi nos ali
cubi diximusfinitam éffe, quia fit finitus orbis: nihil aliud uolui
mus,quàrn id: Intelligétiae rieque uim motricem,neque effentiam
cxtra Caelum fuum effe.
a. An uoluntasfatigetur.An utatur corpore.
I L L A fanèmaximi momenti,qua interſeris. Obidnecuolun
tate anima fatigatur:quòd nullo corporeo indigeat auxilio. Non.
Poteras ex ម្ល៉េះ hic deducere propofitionem.Itaqi teme
rè illa dicis,o id.Quid illud,id,eft? Afiima nö fatigabaturin cor

**%uiain cofita erat.Ettamë utitur cordis opcraaá propriasfun

ćtiо
--
 рв s v в т і т. і т. А т в л о с л к о л к v м. і 18

&iones.Sequere.Intelligentia nöfatigabaturin orbe: quiatotoin

orbeinerat.Nüc ob hanc cauffam nö educes hoc.Volüntatë non
fatigari,quoniã corpore nö utatur pro inftruméto.Ea enim cauffa
non eftindefefsi uigoris,non uti corpore.Quippe intelligétia orbe
utitur,& anima corde,quae nö afficiuntur laßitudine.Rem tamen
ipfàm cófideremus.Ea duplex eft.An uoluntasfatigetur.An uolü
tas egeat corporis adminiculis.Hicnö eratlocus,ubi lucis,&lumi
nis infcriptió eft.Sicuti neq;illius difceptationis. Quare motrices Caffig.
intelligérie fint expertes fatigationis.Sedcoačtuspotius,quå inui
tusfàcio,ut tefèquar,acmeiobliuifcarinftituti.Nihil enim fœdius
Philofopho, jmaterias cöfundere. Intertio De anima, in duode
cimo humanę Sapiếtiæ,infexto Ethicorű demõſtratűeft:nunquá
effe fine intelleétione uoluntaté. Hoc etiam in oétauü Phyficórü
ab Ariftotele arcefsitü,fufiusab Auérois explicatur. Effeefiim ap
petitüquendam. Appetentia uerò nonnificognitæ rei. Ergofico
gnitae rei fpecies abeat ab imaginatione,nö fiet appetétia.Quocir
ca uolütasfemper intelligédo,atq; etiá cófiderando.Sanè intelle
&tü fàtis eft cognofcere ens fub entis ratione.Voluntas autem non
poteftappetere,nifi oratione,quä cöplexam nö ineptè uocät,prae
cedente.Quippefub ratione boni.Quapropter neceffeeftilludan
tecedere.Hocens nö folùm eft ens,fed etiábonum.Quare cüpen
deatàphantafmate: neceffeeft,illă fatigari.Praterea,uelle,eftim
perfeéîio.Ergo defeétus.Patitur igitur.Quamobrépoteftas anime
illa,qua uolumus, ឆែ្ក Voltitas appellatur, 驚 eſt.
Vtitur enim fpiritibusadfui intentioné:quorü natura diffolubilis
eft.Hoc manifeftú eft,cùm rei cuiufpiâ defiderioläguidi damur in
foporé. Exea nanq, cófideratione més agitata deficiturfpiritibus.
Adhaec, Velle,uidetur habere quodámodo contrariü. Occurrüt
enim fæpè nóleuia offendicula, quibus prohibemur potiri defide
ratis. Patimur igitur, obieétione,cunétatione, dilatione,fruftra
tione,ubi res nón procedit exfentétia: quemadmodum intelligé
do fatigamur obieëtufententiae obfcurioris.Infummaaut 蠶
&tio nón pendet à corpore, aut etiam uoluntas pendet. Eodem
nanque uolumus,quo cognofcimus: tametfi non eft utriufque fi
蠶 Verùm de his exa&tius, ubi intelleétus fubftantiam cö
templabimur. Quod autem fcripfèrunt recentiores: Voluntati Viues .
malüm effe contrariú,paulo inconfideratius diétum eft. Eft enim
bono malú contrariŭ:utrunq;auté obieĉtŭuolútatis : quêadmo
dü uerü,& falfum,intelleétus. At nullü obie&tú contrariü eft po
tentiae,nifi relatiuè.Itaq; obieéta uocat Philofophus nö & aíia,fed
&1ixe%ura,in primo, & fècundo De anima. Neq;afpernatur Volü- 1 o. 33.
tasmalü,tanquá fibi contrariú: (èdtanquá contrariūbono,9° cft
ggり
 1 у с і у в слѣ в А А всА с тав к

subtil£. finishominis,cuius uoluntas eft. Si enim efTet malum contrarium

uoluntati,nunquam uoluntasappcteret malum. At appctit.Qua
re contrarium elet fubiectum fui contrarij.

3. Cauffam repetit,quare non fatigentur intelligentiae.

s E p ad priorem difficultatem reuertamur.Videndum, quare
fuo motu non fatigentur intclligentiae.Neutiquam fànè illa cauffa
cft,quòd materiae fint expertes. quädo ne materiales quidem for
mæ, ficuti dicebamus,fatigari queunt.Sed quia fola mouent intel
le&ione.Intelligunt autem fèipfas. Quare intelleétio illa, neque à
«quo,neque ad quem: ſed in fèipfà eft.Propterea nullum fit interfti
tiú,hulláque intermißio.Eft ergo quieti fimillimusis, qui in feipfò
fit.Sicuti Caeli motus,qui eftadmirabilis. Quippe motus partium
subtil. totius quiefcentis. Atque iccirco motus illius potens uirtus nullo
atuO ភ្ជុំ poteft.Quia non fertur in terminum,ad quem ab fé

exeat per intelie£tionem.An uerò cùm fuperiorem intelligit, fati

gabitür: Extra fefe enim exire fortafïe uidebitur alicui. Hoc fuo
ioco in fine harum Exercitationü declaratüeft. Erit igitur eiufce
modi intelic&tio motus quafi quidam circularis : quandoquidem
fui ipfius intellectio neque incipit,neque definit, fed in fèfè reflexa
colligitur. Appctitus autem formae mäterialis in corpore fimplici,
putaterrae,unius tantùm rei eft extra ipfàm:centri fcilicet. Quod
ünum cùm meditatur,femper ab eo loco,in quo eft pon naturali
ter,fertur. Iccirco rectus ille motus eft, quia terminus externus
unus. In intelligentiae autem reuoluta in fèipfàm intelleétione
{unt termini infiniti. Quocirca & infinita reuolutio.Illud etiä tum
pulcherrimum,tumfubtilißimü. Non refiftit caelefte corpus mo
subtil rui.Nam quamobrem? Non enim exit è loco fuo. Spatij uerò, fiue
loci parsàparte non differt fpccie.Non erit igitur fatigatio.
4. Repetit fuperiora. Defectusunde obueniat.
Defatigatio quid.
vt autem clarius,quod diétü eft,intelligatur: adhuc hæc pau
cula uideamus; Etiamifieflet anima in totó corpore, non pröpte
rea tamen non laffaretur.Id quod ex defatigationis definitioné de
prehendipoteſt. Eſtenim fatigatio, deficientia uirtutis mouentis.
Deficientiam dico potius,quàm defe&tum. Quia fatigatio traétus
eft ille, quo ducimur adlaßitudinem. Praeteréaut acütius intelli
gamus;Laßitudo non tam eft defeétus,quàm diminutio.Efficitur
autcm horum utrunque,aut inftrumentiuel cófumptione, uel di
minu
---
 гв s v в т і т. 1 т А т в А р с А к р А м у м. т із
minutione, uel deprauatione: aut non conuenienti proportione,
quae intercedit inter motü,& motoré. Ex hac iniufta pröportione
fion fit defeétus,fèdimpotentia. Non enim moueret Saturni or
bem Luna intelligentia. Intrumenticõ{umptiofit,uelutiinuifu,
folutispenitus ſpiritibus:undefit ſpecies una cæcitatis. Depraua
tio,utfpirituum in neruis,cùm refrigerantur. Non laffatufigitur
intelligentia,tum quia non utiturinftrumento,tum quia eft inter
cam,& orbem proportio ad mouédum,tum quia eftimmaterialis,
-& non habet contrarium.Ex his manifeftum eft, quod & fuprà di
cebamus,ne animam quidemfatigari: fèd defici potius inftrumé
torum parte quapiam:qua deprauata,uel ablata, illius quoque o
pera,uel deterioreuadat, uel diferaturadnouorum ណ្ណ
ſup
iplementum:Animæ uerò uis,atquepoteftashorum nihil unquam
patiatur.Hoc aduerfùs Alexandri fautores, quorum & peruerfitas
multa,& peruerfitati numerus aequalis,excipias ex diuini fèntentia
praeceptoris,qui fenem iuueniliter ufurumacie oculorum fcribit,
$iei iuüenis oculus immitti poffet. Non enim animam fènefcere,
fed corpus.Apage iftos animae carnifices.
EXERCITA TIO LXXV II.

--- An Aetheri fit motus circularis.

v i A dicunt philofophi: à Lunae orbe rapi Aethcra con

tiguum, iccirco metuens ne Lunae motrix mens fatigare
tur,in haec uerbaruis. Sed de Lunæ circulo, quòd fécum
Aethera rapiat,non adeò clara quaeftio éft. Fatigari
enim deberet. Melius uerò eft dicere:toti Aetheri hoc inefíefpon
->
te, ut unaquaeque pars circum circa feratur ab oriente in ócci
dentem:Et fingülae cùm fuo loco depulfae fuerint, fponte ad eum
reuertantur. Qui igitur Lunae timeres, ne fathifceret, addidifti a
nimam Aetheri.Quid enim aliud eft,fponte, quàm uoluntariè, ac
libenter?Hoc enim aduerbium ex fponfionibüs natum eft. Spon
fiones autem omnes uoluntariae.Iccirco non fine libamentis fieri
cófueuerant.Vnde uox,avvyJ},fpondeo.Quaretuus Aether habet
formá:cuius fponteferatur materia circulariter. Idque ab orien
te in occidentem. Quo motu primum Caelum folum agi fapientes
prodidere.Tu uerò fecifti,fuaüt fponte motumillum ciere poßit,
inon ab illo raptus uim patiatur.Quanquam,Cardane,quidhicti
bi in mentem uenerit,néfcio.Etenim qüi confùleres officio mentis
illius,quae Lunæ orbéagitat,neadditâ mole Aetheris, quòd facit,
fegniuscfficeret: ipfius Lunae intelligentiam labore ut liberares,
gg iij
 п v т. 1 v в с АЕ s А к зсл с тсвк

subtil. 1aboremaddidifti. Aduerfus enim illius motum, motú Aetheris

ftatuifti. Sanèuerò pluslaboris ့ ipſa,ſiaduerſo motu inci
tatum Aetherem rapere, quàm ſiignauum, motuigue carentem
ducere conetur. Tam bellam fententiam de hoc fers tu in fena
tu pofteritatis. Non caftigabo licentiam tuam, qui contra le
ges Mathematicas, circulum pro orbe, minus confultò ufurpa
ris. Videamus quae fequuntur. Depulfas ais Aetheris partes ad
fuum locum rurfüs fponteferri. Quid eas depulit Cardane ? Nón
ne fponte mouentur Aetheris tui partes, qüasalias fponte fubfè
qui fineceffe eft, neceffe item eft,antecedentesfponte antecede
re, non autem depelli, Parenim , & eadem forma in omnibus,
ua illae ferantur æquè fponte.Parum ergo reétè pro Philofophiae
ੰ loqueris. Nam fiuefponte mouentur, non depellufitur,
fiue primi Caeli ui, non depelluntur, fed trahuntur. Qui duo mo
tus motum omnem perficiunt animalium, %ac fcilicet, &{x£ic:
Quemadmodum in ို့' De anima,& Degreffuanimalium didi
cimus. Illudmirüin Philofophia.Non metu uacui,ficut nos po
nebamus,fed primario confilio duos motus uni corpori natura
li attributosâ Natura. Quod uerò addis, ficutiaquam ad Lunae
motum, fic Aetherem ad motum primi mobilisfortaffe circúfer
ri,non elementi natura,fèd obedientia adfuperiora, palam profi
terisfententiæ tuæ trepidationem.Eiufdem officinæ uerba,quæ fe
quuntur. Inquis. Vel quòdad motum conferuádum, nullo nixu.
Initium uerò non fine labore fieret. Sedis mgtus cùm fit fèmpiter
nus,initio caruit. Quid illud eft,quodaisfufficere ? Moueri ? Mo
ueri igitur fufficit ad motum conferuandum. Bellè, catè. At non
quaeritur, quomodo motus uiolentus ullo in corpore conferuetur
perpetuò: ficertum eft,in motore perpetuum effe motum illum.
Tum autem quemtunixum ftatuis ? Si motusis aliquando coepit
effe,an pcrinitia propter aggrefsionis difficultaté, ifiaequalis hüic
fuerit,qui nunc eft ? Quemadmodum uidemus in noftratibus re
bus.Rota enim per initia minusfacilè mouetur: procedente mo
tufacilioresgyri fiunt.Primùm hic dicendum,qüare id eueniat in
3ota.Deinde an fimile quicquam futurum fuerifin motore orbis
Lunæ,cui motus Aethéris, tanquam quotidianae operæ extraor
dinariumpenfüm additum eft. --

*• Quamobrem mota rotafacilius moueatur pofteà.

^n Acther Lunae motuircfiftat.

-
蠶 fäcilior
વર્તીสั่ง cft.Habct eft refponfio. sed in aliis quoque ratio red
enim rationcm rota peculiaremh.Propterea quòd
iis
 ph s v * r 1 r. 1 r a r s a p c a R p a n v M: 110
iis ex partibus compofita eft, quae contrariae funt motui natura
li: item ex iis, quæ aptæ funt moueri naturaliter. Sanè pofterior
£micirculus ab imo ad fummum contra Naturam graùitatis a
fcendit. Anterior fecundum Naturam defcendit. Aéqualisigitur
utrinque ratio. Addito igitur motu parti anteriori,uincitur ali
quandiu pofterior. Superatur enim haec ab illa, poftea quàm au subtil.
&ta eft própenfio ex motu primo.Caetera uerò pondera,puta lapi
dis, non habent, quod faueat motui inftituto : fèd quód penitus
aduerfètur. Non enim lapis motusin fuperficie ad?equilibrium
plana,mouetur naturaliter. Eius enim natura centrum depofcit
fibi. Motus autem ifte circa centrum eft:aut etiam à centro. Mo
uetur enim per bafim trianguli in fuperficie conftituta: cuius triã Subtil.
guli cufpis in centro terrae eft. Quare igitur poft initia facilius?
Quia motus impreßionem iam eftadeptus lapis, quemadmodum
fuprà dicebamus in motu proieétorum. Alij nanque alia fuc
cédit motus pars: ac tamen antecedens nihilominus manet. Vt,
tametfi unus tantùm eft motor, multi fint motustamen per con
tinuatam fuccefsionem. Quoniam prima impulfio cofiferuatur
à fècunda,& à tertia fecunda. Si nunc haberet initium Lunæ
motus:an maiore opus effet ei nixu, quàm nunc eft, ad auehen
dum Aetherem ? Cùm Lunae dico nixum,tecum dico,& malè.
Non enimâ Lunae aufertur motu, fèdà motu primo. An igitur Caffig.
huic motui moram afferret aliquam? Nullam. 않 enim Mundo
initium fecit, æqualitatem quoque, quam effent habituri, dedit.
Neque enim quae 蠶 Naturae legesfunt, ex Naturae legibusiu
dicändacenfèo. Illud&fœdum,&falfum:fednon praetefmorem
tuum. κατά μόυτιντεόπινσου, εκ αληθείας Jί. Νam qui alibihiſceiiſ
dem libris futurum ais, ut Mundus tandem aliquando corrum Contradº
patur:hic Mundi motum fempiternüfcribis,&initio carere.Tan
tauelinconftantia,uelconfċientiaueri,uelmetusreprehenfionis,
fortaffeetiamfupplicij te exagitabat.

3. Aetherem à Cardano moueritribus motibus.

De maris motibus.

e v M fuperioribus haec rurfus inuoluamus, quae ad praefén

tem faciunt exercitationem. Aether non folùm mouetur mo
tu diurno,fed etiam motu Lunae,ficuti dicebamus,à Luna ipfà ra
ptus. Quemadmodum maretribusaffici motibus dcmonftratum
eft.Vno mouetur,quatenus aqua,deorfum adaquae locum,terrae
contiguü.Alteromöuetur, quâtenushaec aqua,ideftmare. Isdi
 . 1v іvs c Aв s А в scА r ісвк
citur fluxus,& refluxus.Tertius eft, qui uerè aeftusabantiquis ap
pellatur, quo alliduntur litora. Primus fit a forma a&tiua.'Secuii
dus à forma paſsiua: qualiselt in ferro ad Magnetem. Tertius per
accidens eft,& pro caüfa uentos habet. Nam fiue in mediü fiant,
per direétú, prcmunt dorfum. Quo fit,ut ad litora lateraattollan
tur:à quibus rcpulfà reciprocant eo,unde pulfa funt.Siue ab alter
utro fpirent latere:primum fit à uento uel impulfus, ut ab Aquilo
ne in Iitus Africü:uel repulfus,ut ab eodem à litore Latino. Dein
de contra,ab Africolitore fit repulfus,atque ad Latinum litus re
ciprocatio ad locum fuum. -

4. Non ex fatigatione Mundum folutum iri.

contrad. Q v o D interferis: ea, quae dicebas, pro te facere, qui mundum
fcribas,finem habiturum,pro te fortaffe faciant hic:at non faciät
ro fuperiore fèntentia,in qua negabas Caeli motum ullum initiú
ព្រៃ interuallo,aliquando ueri, aliquando falfi, fem
per uerò tui oblitus. Tum autem affertio tuae fententiae haud fà
tis progreditur. Quippe intelligis fatigationem. At quae fatigan
tur,quiefcunt,ut redintegrentur. Deinde recreata redeunt ad o
peram.Sidera uerò quiefcere nunquam uifà funt. Caeterùm exfa
tigatione futurum,ut fathifcat Mundus,atque corrumpatur, neq;
Philofophorum eft, qui illum ftatuunt fempiternum,neque Chri
ſtianorum,qui ੇ abfumptum iri pra-dicamus: fedCardani,
qui fatigationem induxit in Naturam. Quafi Natura fit afinus ad
molas,non autcm Dei opt.max.poteftas,quae eodem nutu guber
nat infinito,quo creauit. Quae fatigantur, paulatim deficientibus
uiribus defpondent animum, opus non procedit. Rotationes illas
aliorfum ferri,aut tardius promoueri,aut praeter modum redire o
£tendito:tum ego defatigatus cedam tibi me admodü fatiganti.
5. Repetita de Mundi aeternitate.De Caeli primi
- multitudine formarum.

A NT £ Q v A M de tam amoena decedo prouincia,repetitae ma

teriæ de Mundi aeternitate paucula quædam,fed rara appendenda
fùnt. Nihil efle aliud Naturam,quafi Deum ipfum, ruhi alibi de
Aulcherr. claratümeftà nobis,tum ex eo pâtet, quod omnia quæcunque a
$unt aliquid,in ui ac uirtute primi ageiitis agunt. Neque eiiimi
gnis forma fuam moueret materiam, nifi Deus omnia moueret.
. §eneratio rerum à Solc & aliis penderet Sideribus, nifi pé
entheca Deo. Quare ea gencrant, quia Deus generat. Cum.
igitur
 рв s v в т і т. 1 т А т в л о с м к р м м v м. I 2. I

igiturgenerent fingulis quibuſque momentisparticulatim Mun

蠶 eftintelligere,hafce particulasàDeogenerari.Quo
circa illud quoque neceffe eft:Deum effe Mundi cauffam efficien
tem.Quòdfiita eft,non p9teft non habuiffe Mundus initium. O
mne enim quodfit,fua efficiente cauffa pofteriuseft.Sanè Mundus
fi non habuit effeétorem,àfeipfo fuit fèmpér. Hocautem ridicu
lum eft: finitum quippiam effe omnium entium primum. Omne
enim finitum ab alio pendet.Profeéto finiri,eft aliquid pati.Patiés
autem quiddam pofterius eft alio quopiam. Nullum igitur finitü,
primum.Nullum,quodfaétum eft, cum effèétorefüo coaeuum eft.
Hac enim ratione non effet faétum.Ergo nunquam faétum, fiali
uando faétum non eft. Simulaffeuerädum:nön poffe effeétorem
effe,fi faétum non fit. At Deum effe effeétorem , iam demonftra
tum eft.Haecfi quis minusprobatèfchola Peripateticorum : prae
tereas, quas ſuprà adduximus autoritates ex Auenrois commen
tariis,& fèntentiis diuini philofophi, hafce quoqueadiungamus.
Idem eße Deum & Naturâ patetex primo De Caelo:Deus, inquit, 32.
&Natura nihilfruftrà facit. Facit ergo Deus.Fecit igitur. Naturâ
uerò hic appofuit non quafi adiutricem, fed ut explicaret in poté
tiainfinitâ, quae in Dei nomine cognofcitur, potentiam, quam
uoluit ille effé ordinariam: quam Naturam appellamus. Quinetiá
poteftatem primam illam conditorisfùb eadem appellatione defi
gnauit,infècundo, diuinis,utfemperfolet,uerbis,afque fententiis. $o
îûe fideribus ac Caelo fcribens, ait: Naturam nihil temerè facere.
Quamobrem fiuilifsimis animantium generibus apparauit inftru
mcnta ad motionem , abfurdum uideri , non eandem operam
pofuifîe fideribus, fi ea moueri uoluiffet.Quin dedita opera, atque
<confulto illis omnia inftrumenta abftuliffe, quibus feipfà daré in
motum poffent.Sedquidego detero meis ineptiisfententiæ maie
ſtatem ? Audiamus uerba cuiuſmodi: ä»oyer 7 au2èyºgyayov àxvdºuïa
πι}<jam ac}ς τύχύnaiy. Ergo Natura Caelosfecit, fi&inftrumenta
noluit adiungere. Mox τάγζαν τροπίαν. Ergo & animalia creauit,
quibus attribüit inftruméta.Id quod in libris dc partibus,in cómé
tariis de motu,& degreffu animaliű,in operofiſsimistraćtationibº
- Phyficorum,in hiftoriis, in libris Degeneratione animalium plus
quihquagies repetit. Alia uerba ibidem ftatim. άττω τίγάτω fuìsy
zietijểr.Sedilla hoc adpropoſitum penèfulminea. àx'#uzeyizinder
4:.xá, *£rv. Inftruméta ergo omnia fi confulto fuftulit fideribus:
inter manus habuit & materiä,&formam,quam illis daret,& non.
Nec abſimileiudicium paulò pòſt:æágree mesysée
daret.a.32. ns ñe túase Tº 56
,4»», Quid enim eft aliud Natur prouidentia, quàm Dei
perpctua fuiipfius praefentia ? Quod uerò ingerunt ಣ್ಣHERIDI
 1 v t i v s c AE s a R sc A ti& er
uafi inuiétum:id ex iifdem fontibus haufta aqua diluamus. Aiút,
រ៉ែ fuiffc,ut mutatione afficeretur Deus,fipoftquam non fe
ciffer,faceret Mundum.Ariftoteles ipfe, inquam, refpondebit. Is
in (ecundo Deanimafic: καλώς έχει λέγειν,το φευνοώ,όταν φεστά, αλλοί
Diujn. θα.ώσσες "δε τον οικόJoμον,όταν οικοδομή. Siigiturfaber, cumardificat,
non alteratur: qui tamen habet potentiam primam,&fecundam
cum a&tu coniunétam : quanto minus Deus, quifemperaétuseft?
Eius enim uelle aétio eft.

6. Stellae primi mobilis an fuam quaeque habeat *-

formam,fiueintelligentiam.
v E r E R E s quaeftiones argumentis nouis, atque' autoritatum
locis peregimus:Nunc nouam dubitationem difcutiamus.Quaero
an fixarum ftellarum fuam quaeque ab aliis feparatam ac peculia
rem habeat intelligentiam. Ratio dubitandi orta eft ex uarietate
effeétionum. Non hoc à materia: ergo à forma:atque ea quidem
forma, quae tum propter fuam potentiam effe&trix eft harum rerü
inferiorüm : tum propter nobilitatem, etiam aliquo modo forma
earundem. Siquidem philofophus tot pafsim locisfuperiora cor
pora ad inferiora poſſe referriait,ſub forma proportione.Quanto
subtijß. igitur magis formas ipfàs ? Formae ergo illae fi priuae priuis attribu
tæ funt fideribus: multæ erunt uno in unius Caeli orbe. Ouidtum
poftea? dicet aliquis. Quia non agentillae motu, ut uolunt multi.
Et illa intelligentia,qug moget orbem,non aget orbe:quia non lu
et orbis. At lumineagereilasiidem dicüt.Iranequemouensager
lumine:neque lucés motu: Neutra,inquam, primò, fèd per aliam.
Quamobrem omnia haec diligentius cónfidefanda. Si fixarumin
telligentiae mutuantur à motrice motum:motrix ab illis lumen.
EXERCITA T. LXXV III.
De Aurora,& Crepuſculo.
A M oE N 1 o R A deinceps,ſipertuum rapidifSimumingeniữ
--
liceat,cótemplabimur:cuiüfmodi eftid,quod ais,hifëlç
bis. Meritò quis quaeret,Cur ante Solis oftum,& poſtocca
• fum aer luceat,& clarius fit? Praeteribo dicendi formam:quae etiam
Latinitatis candidatos excitetadintelligendum, teex ftalicæ di
&tionisüfü uitiü attuliffe orationi tuae. Äddis deinde fcireadmo
* dum hæc:Quod tempus Crepufculum uocatur.Sed cü uefpertint;
* Crepufeuli nomen tenucrit: matutinum in Aurorae nométranfiit.
$uod rectè dicis totum, partim parum, partim malè explicas.
°reperum ueteres Latini dubium uocabant, origine Græcâ, xp2,-
πνόν.
 рв s v в т і т. і т. А т в А р с л к р А м v м. I 2.2.

~n£y.Incitatus enim curfus,& præceps oratio, ille uifum,hæc auré

fallit.Quare uerò uefpertinum tempus,quod nomen habebat cum
matutino commune, fibi uindicauit: exempli rationem habes in
Solftitio.Aequè enim in Capricorno uidemus defidereSolem,atq;
in Cancro. Nemo tamen eorum, qui caftè , integréquein Latinâ
lingua uerfàti funt,Solftitium hyemale, fedBrumiamtempusillud
appellarunt. Sanè paftores, mefforéfque Romani per Sölftitium
haud pauca incommoda perpetuo exaeftu percipiebant: hyberni
Solis ábfentiam minusfentiebant. Tum quia hyemesibi minusfe
rae,tum quia aeftuum abfentia non facit defiderium. Qua tempe
ftate foluto,acgenialiuiétu morasnoétis fallebant,aut etiam gra
tas efficiebät. Atque hoc quidem à uulgo agreftium. Nam fiâ do
&tis uox haecemanaffet : noftrishifcefeculis, cùm Solis árí;auoyim
Cancro eft:propter circuli magnitudinem , ab eis excogitatum
fufpicarer.Adeündem modum ferum diei notiuseftmaximæ par
ti mortalium, quàm Aurora. Quarefrequentiusilli nomen attri
butum,tandem fecere peculiare. Vafcones id tempus dubium nö
abfimili ratione defignarunt. Vocát enim,inter Canem & Lupű.
Auroræ uerò nomen,cùm dicis, exorienti diei attributum, nihil
affers noui. At Virgilianos uerfusaffers minus opportunè. Neque Caflig.
enim tempus illud,Auroram appellat:fedtemporis ipfius qualita
tis auroram canit. Nam tametfi coloris fignificatio eft in nomine,
quo colore pingit Cglum Sol:prifci tamen illi,quafi Numini à So
1èfèparato tempusillud nuncupabant. Eft autem tota Graeca uox,.
Aurora. Cuiuspoftrema pars adhuc in ufu eft Graecis ipfis, &eg:
prior autem nobistantùm,Aurum:illisnonniſi in compoſito, ºn
2-ve%c.Neque uerò tanquam Grammatici traétamus haec nos, fèd
uòdadremfaciant. Non enim uerum eft,aerem fieri clariorem,
daut rutilantiorem,aut croco magistinétum.Color enim is pro
uaporum fit natura.Fit autemfub Aurora magis: propterea qüöd
tunc exhalant uapores,aurei,lutei,crocei,rutili,pro materiae quif
que ratione.Sub crepuſculorarius: quoniam maxima ex parte So
lis mora confumptifunt. Quin pulcherrimâ,uerißimâmquetibi,
nec minus nouam adducemus fubtilitatem. In caftris enim cùm
iuffu fortißimi uiri patris mei noétu uigilum uices difponerem:
quantum fert humanus captus, perinde bcne, atquealius quiuis
in tenebris cernendi facultate pradituseram. Vbiuero appeten
te luce, noétis abitu quarta uigila finisaderat:illico tenuis cali
go quaedam oculis exóriebatur: non alio fànè modo,quàm ubi re
jjentinae Soli nubes obducuntur. Eiufce rei cauffam equidem tunc
èxiftimabam,quòd radijSolares extinguerent fiderum lumen:cu
iusfànè uifubeamufquehoram ufi fueramus ad uţiţm. Cæte
- ij
 іv і i v s c Ав з А к зс м r іб вк
r\m haud placet. Nam quòd Solis lumen uim faceret fiderum lu
mini,fortaffe fieri potuit.At non potuit fine maiore poteftate.Hac
igitur eadem poteftate nobis illucefcerct.Ratio ergo uifà præterea
eft,non quidem in re,fed in proportione noftri uifus. Qui cü fub
luftri no&turno lumine uteretur ad uifioné, fuperuentu maioris lu
cishebetaretur. Mutatio igitur in oculo, non in aere, facta eft ad
obfcuritatem.Quanquam & illâ quoque cauffam maximè damus.
Vapores eo in loco,ubi nos effemus,attolli tunc confueffe: quorú
confiftentia propter pelluciditatem non uideatur: propter craf
fiufculam naturám miedium ineptius cfficiat ad uifiohemi. De ua
poribus igitur quod afferebas , uerum eft. Nam etiam fàtis longo
tempore poft occafüm, fi nubes paulo ficciores in occidente fifit,
tantum excipiunt radiorum, ut ignem in afpeétum noftrum iacu
lari uideantür. Ad quem modum ipfi quoque uapores ualeant rc
flečtere.
EXERCITATIO LXXIX.
De Comete.

Cometae deinde loco, atque fubftantia difputas acutißi

DEſcetur.
mè.Sanè exloci cognitione haud peßimèfubftätia cogno
Non poſſe in uulgariuaporum regione tantisinter
uallis apparere, iampridem à multis probatum eft. Nó enim uide
retur à nobis is,qui fub æquinoótiali in ea uerfàtur regione.Quare
in Caelo efte neceffariò. Non effc uaporem igitur,fèd ftellam £quae
non femper uideatur. Venerem enim etiäm interdiuapparére.
Qua ratione Cometem quoque in noéte poffe.Quòdfi qüis dicat:
in aeris fupremam regionemiui fideris attra&ü,nón repúgnas:fèd
ab eo minitaris orbi perniciem.Quippe tanto incendio ufiiuerfàm
terram conflagratum iri. Addis&aliam rationem. Si maioré Co
meteshaberet,quàm Luna diuerſitaté,infra Lunä eſſet neceſſariò:
Si minorem,fupra Lunam.At minorem habet. Fertur enim motu
Veneris propemodum.Supra Lunam igitur eft. Concludis defini
tionem: Cometé globum efein Carlo à Soleilluftratú, per quem
illiustranfmif$i radijponè caudâ faciunt. Quippeauerfâfèmpera
Sole cauda eſt.Celüueroeſſe ſideribusplenü,ſednö denſis
dum : uerùm aereficcefcente,aut aliis etiam de caußis acciperelu
£men.H£cfunt,in que tam mülta,atq; adeò difsipata uerbafua col
legimus. Quorum non pauca placét.Ná corpuseft Cometes:&tá
denfüm,ut illuftrari:tä rarù,uftraofmittcre queat radios. Id quod
ºriam uidemusin globo uitreo. Non eſſeuerò in uaporüregione,
£lfüm eft.Longé femotius àucro,in cælo efte.Narì propteraeris
ficcitatemftelläsin Caelo inflammári , non eft audiendum uiro fà
pienti.
 D R s vs. r1 t 1 r A r A A B c A R D A N v M ; 123
pienti. Mifèrùfànè æternüillud,quod patitur à corruptibili. Pro
feétö cum addis,fortaſſealiä ſubeſſecauſlam: ſinullä affers, nullä
effe pcrfuadebis.Ego quidem tum nullâ inuenio,tum nullâ fubefe
uto.Nos quoque aliquando ftellam uidimus interdiu.Cauffafuit,
Solis dilutum lümen:Longa illiustunc ab eo diftantia. Luna quo
que per diem uidetur colorata potius,quälucida.Ad hoc,quifieri
potüerit aeris ficcitate fub Euclaeiprincipatu, ficuti recitatArifto
teles? Quippe adfèptentriones,ac brumae tempore.Mirabilis uerò
eft fèntentia tua: qui dicas(uerum hoceft) moueri Cometé motu
primi mobilis:item altero motu,quippe Planetarü:tum etiamter
tio feptentrionem uerfus. Ha:c fideri fixo cùm euenirenequeant:
non erit Cometesfixum fidus. Vt omittamhaud ineptâ obie£tio
nem.Nam quare non omniaillatua fidera Cicindelica æquè accé
duntur?IdéSol,idem aer,eadem ficcitas,eadem fiderü natura.Nec
fortaffe difplicebit, quod hisadiungam: Ridiculü effeexiftimare,
in planetarum orbibusaliasineffeftellas praeter corpus Planetarü.
Eâfque diuerfis locis:quaeque,ut in ludis uel mimicis,uel puerilib*,
modò appareant, modò abfcondantur. Itaque uaporé arbitrorui
traétum ab aftrorü aliquo in aeris fummâ regioné: cuius uaporis
natura non fit ardens,fèd miftae materig,tanquä fumus,autfuligo:
recipiens Solis radios,atq;iccirco uifibilis:&tranfmittenseos,atq;
ideo caudata.Adargumễtaigitur.Minorẽhabet,quá Luna , diuer
fitaté: propterea quòdfideris autoris fuifequiturnaturã,&motü.
Etenim quam materiäinformé ab ima noftra attraxerit regione:
uare nuhcab fècompaétá,formatá,libratam,fibipropiorem non
ម្ល៉េះ auehat?De Arſinoes ſuſpenſione, 8 Dinocratis commento
quid in hiftoriis fcriptüfit, arbitrorte haudignorare. Haudabfi
milis res eft.Suftinefigitureum ftella,ut ita dicâ,parenseius, quafi
cùm à Solenubesfufpenduntur.Quidmirumfifecumtrahit? Eadé
nanque poteftate quippiam &attrahi,& retineri,alibi difputatum
cft.Quippe eft attra&ionis&finis,& perfeétio,ipfà retentio.Rat_>
parex fecundo Nicomachion.Eiufdem facultatisefie,habităeffi
cere,&intendere.Alterum argumentum, quod terrarum orbi in
cendiaminitabatur, extin&um planèeft. Neque enim globusille
igneus eft,fèd à Soletantùm illuftratur.Tranfüerfiuerò motusra
tioeadem eft cü attraétionis ratione. Quippe difformi è materia
conflatus globus, âualidiorefiderefùblatus, ubi parsaffinis illius
fùbftantiæ abfumpta eft:ab alia trahitur, cuius uiribus obnoxia eft
ea mifti pars,quae reliétafuerit.Eius quoque motus celeritasfecun subtil.
dum ម៉ែរ៏ ob(eruata eft. σuippe quo tempore Carolus
Rex inuafit Italiam, uifusfuit Cometesimi occafu Solis, qui Pausis
Poft dicbusSolcmantegreffuseft. Hoc cùm Prཆccr༑ ༑༑ nofterNi
11]
 1 у т. 1 у з слЕ s А к зс А 1 1аЕ к

phus fcriptum reliqucrit, placuit his afcribere. Quanquam alius

is à priore dicifortaſſe poſsit.Nos enim duos ſimuluidimus, alterü
matutinum,alterü uefpertinum,multis diebus, diuerfa latitudine,
haud ita multis abhinc annis.Hoc iccirco dico,nc cui uideatur ille
raptus praeter rationem.Poteft tamen. Atque ita exercentur à Na
tura ingenianoftra curiofà.His diebus,cùm hgc addebamus,appa
ruit, & poft mediam noctem labi uifus,atque extingui.
2. Signáne,ancauſfæ ſint cometæ.
o_v opuerðpreterea quæritur:Cometæ ſignäneſint,an cauſſe:
neutrum cenfèo. Etenim exiftimare à Cometa regem interfici, ri
diculae dementiae eft.Tanto minus euerti prouinciam.Sed ne figna
quidém funt,ut fumus ignis. Verùm ficut aliquis affeétus eft alte
rius fignum propter cohaerentiam:ueluti fignü, quod Gallina pe
pcrit,cantus.Nam Gallina utriufque,& partus,& cantus autor eft.
Neutrum uerò ab altero pendet neceffariò.Multi itaquefunt à no
bis Cometae uifi: quos nulla ufquam tota in Europa fubfèquuta eft
pernicies mortalium. Et multi clarifsimi uiri fuo fato functi funt:
imulti euerfi principatus,peffum dat£ familig illuftrifsimg,fine ullo
Cometae indicio.Nó enim uerum effe,quod aiebas , ficcitatefem
er concreari, fùprà ex hiftoria demonftratum eft. Nam etiam in
|ိ fub Septentrione Cometg generantur.Quamobrem.
iocarite putabam, cú mori Principesficcis temporibus,fcriberes:
nempe cibis odoratis,& curis cófe&tos,atq; uigiliis.Remiges uerò,
& fabros,& uitrarios,& mellores,allio,bulbis,cepullis,ulpicis,fale,
uino,pipere differctos, diftentos,nö mori:id uerò imprifhis eft ad
miratione dignű. Simplicifsimèdicifortaflepofsit:Sidusilludce
lefte, quod nouâ fiderishanc fpeciem caudatä generat,nouü quo
que regnum meditari. Quare uerò nó diu uiuant Principes, décla
randum eft in Cömentario delongitudine,& breuitateuite.Quod
filibet audire,quid olim fuper hac refcripferim: pauculatranftuli
mushuce Graeca declamatiuncula. ат &уте изук аутig,taurirgi
νοι, οίκοθενφεενήσιν.άτοιμύοώ κρατοώ) των ηδονών εις τας απολάυσεις:κρατυπ
δε των οικετών εις τας υπηρεσίας: ώςετοί μύτες τίω ασέλγειαν νόμους διδόναι:
παρ εκείνων Jε λαβόνεπιτίω αχμοσαών.
3. Solis eclipfis mira. Deftellarum magnitudine.
A d ea,quae fuprà diétafunt, pertinet quodin uita Caroli 蠶
fcriptumeft, MeridieSolé defeciífe, triduopòft,quàm Lune uiſ
fet éclipfis.Quod alia nulla potuit euenire de caufïà,nifiattraétis à
Soleuaporibus adeòſpiſsis,ut uiſus interciperetur. Ante quàm à
Caeloabis,illud fubtilé dixeris.Siuerum eft,inantar&ticoftéllas
C.
 р в sv в ты с іт А т в л о c А к о л м vм; 124
fé maiores noftris (hoc enim in Cómentariis nauigationum legi
nmus)non hifcenoftris maximis,Cordi,humero,fpicae,aliis, deberi
prima magnitudinis commendationem. -

EXERCIT, LXXX.
DeIride.
C.deMeafcripferis.Caeterùm,utfèfè
fiatIrisaere, aerifq;fitaffeétus:haud reétèinter caeleftia
res habet, quae abste afferü
Caffig.
tur,particulatim perpendenda funt. Propofitiūculailla 醬
mafefe offert.Cùm obfêurüm,inquis,illuminatur,& idpolitüfue
rit,adcolores pro lucis multitudinetranfit. Obfcuraautem eftnu
bes,&guttæ aquæ politę.Ideoprolucis uarietatecolores referunt.
Primùm fcireüelim:quid obfêurum dicas.Puto,quod luce caret.
Hoc autem medij proprium,qua medium eft. Obfcurum dicimus
aerem:& affiniufüloquendi,6bfcuram noétem. Obfcurú corpus,
quodatrum eft,non dicam. Et qua ratione obfcurum corpus erit,
quod uidetur? quódquein lumine conftitutum eft?Cuiufmodi nu
bes eft,in qua fit Iris.Opacü, uoluifti dicere.Eftenim opacü, quod Caffig.
in umbra eft,aut umbra ipfà,apudCiceroné:&illud, quod radios
non träfmittit:qualisterra eft.Vnde uox opica fànè.Opsenim ab
illis dicebatur:à qua & ipfi: quemadmodum àwt*x£or* Atheniéfes,
Thebani atap7vi, Arcades aesaixnyir , prifci Itali alij Aborigines.
Aquam uerò quæ in nube eft,an iure dicet obfcuram quifpiä ? Di
catfànè,quatenus ei cum aere conuenit in natura pellucidi:fed ta Subtil.
men aquam iftamipfàm nemo dixerit obfcurum corpus : nemo,
inquam,eorum,qui caftigatèloquütur,atque religiosè.Sed neque
caeteris in uerbis uelmihi,uel aliisfàtisfacis.Etenim qui lucis inter
uentu quotidianam colorum fierigenerationem uolunt, dicent:
non neceffariò debere politum effe.Nos uerò fimul cum illis, non
<omne politum eiufdem coloriseffe.Ettamen abeadem feriri luce:
eandemque,utita dicâ,reiaculari.Praetereafub diuerfâ luce, quip
pein primis&fècŭdis radiisdiurnis, in noĉtead Luna: radiospri
mos, adeiufdem radios{ècundos, eundem effeauricolorem poli
tiſsimi.Et uerbatua faćtiofafunt. Tranfit,inquis,adcolores. Mu
tatur igitur. At hoc uerum non eft. Suo nanque colore priftino
haudquaquã mutato corpus aliquod fpecié poteft recipere. Quin
neq; mutatur piciscolor: non Gagatæ, non Achatae,non aliorű,
illato lumine. Praeterea falfumeft,pro lucis multitudine colorem
mutari. Ná neq; rebus color aliusadSolem,quá qui ad lucernam.
Neque maiuslumen in una Iridis parte, quäin alia:& uariustamé
color.Sedpro materiae uarictate, aquea,terrea, aerea: ſunt enim
haec in nube omnia: uariusfit à lüce color. Quare non recte dicc
 і v іvs c лв з л к s c А п. 1 а в к.
bas.Iridis circulum inferioré propterea effe caeruleü,quia obfcuri
tati proximü.Sed talis eft,quia terr£ nóhabet parüima nubis pars,
aquæ media:iccirco uiridis:fumma aeris:ac propterea fulgidâ.Ná
qüare xanthü potius, quâ flauum,aut fiquidhabes melius,dixeris,
equidé nefcio:cùm ad alios colores Latinis uocibus ufusfis.Quan
qüam eft porrò nobis fubtilius contemplandü.Neg9tibi:füpremü
Iridis orbem luci,imum obfcuritati cffe propioré. Ná tametfi Cae
lum Solis altius eft,quà locus Iridis : cü tamen eftfub finitoreSol,
subtil. atque ex aduerfo creat Iridé:eius radijab eius centro ad Iridis cen
trüm delati,aequè infimum circulum afficient lumine:fub eo enim
acquè funt.
2. Non eft una linea in centro Solis,Iridis,oculi.
pv o fequuntur errata.Ais enim:Centrum Solis,& otuli,& Iri
disin una effelinea.Audi Cardane.Non faciet Naturæ Deus,uto
mnes oculi fint unus oculus. Nam fiâSole ad eius imaginéin nu
beunatantùm linea e{t:ea reéta erit. At oculi duo eodem in pun- *
&o efîe nequeunt.Obieótu nanque corporisà priore pofterior oc
cupabitur. Quòd fi putabas,tot Iridis fieriuifiones,quotfunt oculi:
ac propterea poffe profiteri: addis oleum camino. Qui enim ocu
lusin monte éft,plus uidebit Iridis,quàm qui ad radices. Nö igitur
eadem linea utriufque.Alter error eft. Quanquam,inquis, nebula
non fit rotunda:folitamen ဖ္ရစ္တစ္ခု ex parte rotunda reflectútur,
quiafolifunt perpendiculares,Solis imaginem referüt. Hicfümis
uodinx v 1 i libro,nö fuo loco repetis:nubem non effe rotundã.
caffig. uodibinos caftigauimus.Nunc hoc: nubéeffe,ueluaporem,uel
\; laboro.Voces enim hæ à Latinis prifëis ad certü
philofophie ufum non fuerunt accómodatae. Sed efto uapor. Ne
cefíe igitur eft partiúnaturam priftinâ retinere. Aer auté,& aqua,
& terra ad centri rationem diriguntur. Itaque terra, & aqua acce
dendo, aer recedendo fèmper in orbem fuas curuabüt fuperficies.
Quòd fi nubes à fuprema fuperficie ad axem ufque totum illum
femicirculum complcret humore,Solis integrum femifíem repr£
fentaret.Sed quia nubes caua eft,ea in parte defit & lucis, & coJoris
reflexio: 蠶 deeft materia fubieéta. Quodauté folius,ut ais,
curuaturg Solis radiales lineg demittantur ad perpendiculú: nihil
Subtil.
eft.Interiores enim lineae, atq; centroipfipropiores,facilius ad cé
trum Iridis deferentur.Breuiores enim fùnt,atque direétiores:quá
do Iridis ambitus Solis ambitu minor cft.Cuiùs exemplum rei de
prehendere licet in fpeculis. Quod autemte hucimpulerit oculus
tuus,ita fufpicor: Quia porro ultra Iridem, & infra uideris uidere
nubcm.Ad quod ita dicendum cft: Aliquando nubem ulteriorem
præbere
 р В 8 у в т 1 1 1 т А Т Е А р с А К р А N V М. 125.

praebere nobisfpeciem nubisinferioris, propter uifionis continua

tionem. Sicut è citeriore nube fit nobis repraefentatio quafi nubis
fuperioris. Haec ex opticis fcio te non ignorare. Quòd fire uera
盟 nubes:dicam,eiusfubftantiam non effe aptam ad receptio
nem. Non enim fèmper,aut ubique fit Iris.
3. Magna peruerſitasorationis,deluce, 8 coloribus.
τ ο τ Α quoqueillafarrago orationis abfurdaeft. Lux cùm de
>> bilis redditür,in fplendidum colorem tranfit.Quae fi magis debili
tatur,in colores nigropropinquiores mutatur. Poftfiplus, ad co
lores etiamfineluceperuenit. Demum ad nigrum:ubi minimum
eft deluce.Vltimo cùm deficit, tranfit in tenebras. Ex luce igitur
fit color,per priuationem,& per corruptionem lucis. Eadé igitur
lucis effentia fub diuerfisgradibus tranfibit in alium, atque alium.
colorem.Videretur ergo lux compofitum quiddam ex fulgore,&
omnibus coloribus. Cüiusfulgoris detraétione, aut ademptione
lux emergeret,fierétquehac euafionepura.Debilitatione uero fie
rct color.V ellem eqüidé uidere id, quo lux debilitata demittatur
in coloris naturam.Quòd cum abs tepofitum non fit, neego qui
dem quid illud fit,audeo ariolari. Et uideo lucis effentiam fùfcipe
re,utloquuntur uulgò,magis,& minus.At equidem in primo Po
feriorum,fexto Topicorum,fèptimo M នុ៎ះ fecundo De
generatione,ſecundo Phyficorum acceperam: μορῶμ,άβς , x6yov,
εντελέχεια, το τι ήν είναι, unum cfle, συμπλοκή, ενώ εσία τή μάλιπααθια
p{τα. Colores ergo fulgoretegi audio: cuius parte detrita, unus è
coloribus,qui fub eo erat, detegatur.Qui fanè modus effet mirabi
lis. Quippe non reducerentur de potentia adaétum per formam,
fedperforma-corruptionê.Sed & gradusiftitui mirificifunt. Lux
eХ រ៉ូមុំា fit color fplendidus.Hæc eft prima ftatio milita

ris.Alteram uideamus.Si lux debilitetur,mutatur in coloresnigro

propinquiores. Quo modo mutatur? Sufcipit igitur colores, ut
Caefàr muficam,non muficus. An mutatur, ficut albedo in nigre
dinem, quia corrumpitur ? Deletur ergo quafi à coloribus. Ät ij
colores à quo fuperinducuntur? Vnde proüeniunt ? Nónnefuprà
dicebas à luce? Igitur quónam modo mutatur à fèipfà ? Si ab ea
colores fiunt,& ea mutaturâ coloribus: fit igitur ab ea, ut mute
tur. Tertia manfio, cùm tranfit ad colores fine luce. Lux igitur Subtil.
in his nulla.Vlterioritamen loco, in quo maiorem effe defeótum
oportuit,aliquid lucis elargiris,etiam fiigro.Qui cùm fitcolorum
extremus, qüa rationelucis aliquidhabeat, fiantecedens medium.
non habet? Vltimo lucem rurfüs aufers:ut cfficias tenebras.At tu
11.
 I у L 1 у з с АЕ s А к в с л С. 1 а Е А

prà etiam colorem quendam fine luce ftatuebas. Ac fànè me la

tet:quibus,cuiuſuecôſiliiseodéutarisuerbo,in mutatione, ad fi
mile,ad contrariú,adpriuationem, Nanque luci fplédidus color,
in quem tráfit, fimiliseft.Contrariú eft nigrú luci,in quod tranfit.
Sunt lucis priuatio tenebrae,in quas tranfit. Sic etiam diem in te
nebras tranfire dices. Hoc fànè tam fubtile dicendi genus eft,ut à
me nullo modo comprehendi poßit.
4. De Iridisgeminatione.
1 n Iridis geminationem haud parua inciditquaeftio. Ais enim
fimul cum aliis:Interiorem Iridisarcum,propter maiorem angulü
longius refilire. Hac de cauffa inferioris Iridis inferiorem arcum
refle&tere colorë fuüinfuperioréfuperioris. Quae ratio nulla eft.
Fortaffe angulus in angulum refleétere pofsit:at mediü in mediü,
ui pofsit,non uidetur.Dices:mediüeffe angulosin potétia.Mera
ga:&fomnium omnino,reflexio. Potremo fiinfimus fuperio
ris eft fupremi fpecies inferioris, quo modo media in mediam,
ima in füpremam transferri , aut tranflata ಶ್ಗ poßit?
Quippe imi arcusfpecies fiadfummum fuperi deferatur, per me
diumtranfeat neceffe eft. At cæteri omnes interiacent , duo ui
rides,duo crocei. Quare neutiquam fieri poteft, ut repraefèntetur
ille. Omne enim medium tyrannus eft fpecierum:ac pro eius co
lore colorantur illae. Velutifiinterte & fpeculum,uelum rarum
croceum,aut uitrum interponatur:concolor uelo, aut uitro erit
imago tua.Sic Iris ea,quae ex uiridi fit, in pariete uiridis eft. Quae
uerò ex aqua,uaria.Quòdfi inter aquam,& parietemfumus inter
ueniat:profećtò Irisin pariete priftinum amittet colorem. Te ue
rò longafatigatum commentatione parű animaduertiffe lapfum
tuum hic. Nempe in Iride fuperiore cùm ordinem contrárium
defcripfiffes,eius arcum cæruleum faciebas interioré. Cùmtamen
inferioris infimum, uti decuit, agnoueris caeruleum, fupremum
croceum. Quo ctiam loco uidendü,uter melius, tuíne, an Arifto
teles.Ille enim fuperiorem circulum haud croceum, fèd pomixo%.
Hoc autem puniceum,latinè puto.Situmelius, quamobrem non
attentosfecifti nos? Idfànè perlibenter etiam in minimis quibufq;
occafiunculis facis.Mutatorum uerò colorürationem aliâm Phi
lofophus excogitauit. Quippe ait, oculi uim maximè ualere in
afpe&tu fupremiarcus Iridis interioris, qui eam ob cauffam puni
ceus uideatur.Quamobré eodé modo uideri ab oculo uegeto pro
ximü fuperioris arcus,fùpremü uerò cæruleü. Proptereàquòd ibi
uis oculi defeffafit:ficut & cüabitinimum circulüinteriofis.Quae
ratio
 то в s v в т і т. і т А т в л р с л к о А м v м. і 26

irationes cùm omninò ab oculo,non autem à reipfâ pendeát,atq;

iccirco repugnent placitisipfiusPhilofophi: alia móx quaerenda
erunt.Interea duo hic agamus.Primafubtilitasfefe offert ex eo,
ex eadem probatione cötraria eliciuntur. Nam fi obfcurior colör subtil
iccirco infümmo fuperioris Iridis circulo uidetur, quia uisoculi
maioreinteruallofatigatur: quomodo minima in diftantia, quae
eftimi circuli in Iride inferiore color idem ? Minus enim laffatur
ad eam delata poteftas oculi, quàm ad eiufdem Iridis fupremum:
atque etiam minus;quâ adimum fuperioris.Alterafubtilitas.Phi
រ៉ែ ibidé uenuftè dicit, uifus effe quafi&rívaoiy, cùm propter 3. Met.
diftantiam apparent diuerforum colorüfpecies. Dicunt ibi Peri
atetici,effe&rívaaiy,non auté,sígnoy: quia tolleretur omninò ui
io.Cæterùm maior oritur dubitatio.Amplioris enim ambitus eft
negatio,quàm priuatio.Continet fànè priuationem ipfà negatio.
Quid igitur dicendü? An &**•aa* hic eftimpeditio pótius ?Vt fit
denegatio ciuilis potius,quàm philofophica negatio. Veluti cùm
prohibeturtalisopera,aut officium,haud totum,inquam, fed fic,
hunc,tale. Omninò fànè in Meteoron libris Philofóphus paßimi
floridiufcula utitur oratione. Non igitur ab oculo, fèdà luce, ac
materia fiüt in Iride colores.Neq;tresfunt,utaitille, fèd quatuor,
ut uidemus nos.Primus ex luce&terreftri:iccirco cæruleüs,nigri
tiæ propior. Secũdus leuiore materia:quippe aquea, atq; ideò ui
ridis.Tertius flauusaerislucidi refert fimilitudiné. Ignem quartus
rutilâtior. Sed falfifunt omnes ex eo,quòdIrisin aqua ad parieté,
non à quouis oculo uidetur.Fateor.Ergo ab oculo fit.Non hocfa
teor,3; nego.Sed proptereaquodaquae guttalucéper certas reci
pitlineas:pcralias nó recipit,ita per certas reddit,per alias nó red
dit.Omninò uerò nullus Peripateticus, ac ne Ariftoteles quidem,
hanc effe Ariftotelicam fententiä profiteri poteft:Iridé ocüli opus
effe.Verùm de hoc mox.Eft enim apudipfüm uifio,receptio.Ergo Subtil.
qualiafunt extra,talia recipiútur.Alioquiuifus effet in re, tanquã
in ſubiecto.Quare niſi eſſent ordine inuerſo reuera diſpoſiti colo
res:adeű modű ab oculo nőuiderentur. Nőigiturab oculo creá
tur.Id quod netu quidé,cü dicis,potes dicere.Nâ filux in obfcura
nubis parte,in minus obfcura,in nó obfcura, alium, atque alium,
& item alium induit, autexuit colorem:à lucis & nubis miftione
fiet color, non ab oculo.Sed nequeà prima Iride fit fecunda. Co
lores cnim miftionis nouitate alijrefultarent. Id quod etiam expe
rimento cognofci poteft.Sanè ex iis uitris, quibüsin téplorum fe
neftris piéturas faciunt, tria tricoloria t alij coniunge. Tria
ab illis parumper dif$ita, inter fè compofita candida ftatue. Po
netriailla piéta : lumen, aut Solis radios infer. Videbis tria illa
11 l)
 иvcivя слвs л к всл о г св к
candida tribus confufis coloribus, quafi uno colorari. A, Sol. r,
uitrum caeruleum. c, uitrum uiridc. D, uitrum puniceum. E, F, G,
uitra candida.
Profe&ò hac in
materia quidaf
feram noui, nő
dum cópertum
habeo. Impræ
fentia tamen ita
côminifcar. Iri
dem fecundam
subtil. in eadem nubeminimè fieri arbitror,fed in loco fuperiore fepara
ta. Quanquam id oculo dignofci non quit: tum propter longin
quitatem,tum ob corporüfimilitudinem, Nubestamen mihi có
rigit aliquando uidere feparatas,aliáque aliam leuiorem, atque fù
pèriorem.Praefèrtim cùm in iugis AlpiumTridentinarü,aut Car
hicarum ageremus. Duas item uidimusIrides in nubibus diuerfis
alteram altera maiorem.Quo ex iudicio foluitur difficiliima quæ
£tio, quae tádiutorfit Alexandrum.Cur media nubes,quae inter u
tranqüe Iridem interiacet,nó eft punicea,fed nullius coloris, inter
uniέeos circulos duos. Ratio eft,propterea quòd aeribi, non nu
醬 eft.Ex huius interualli hypothefi uideor deducere poffe fi
gmentum meum.Tametfihaud multùm placet.Solis radios duas
inter nubes euadere ualidiores. Quare propinquiores partes atte
nuari. Ea de cauffa proportio ibi fuerit ignis:füpra eam aeris:inde
aquæ,omnia fecüdum rationem denfitatis. Quocirca fupremus,
infimufque circulus denfifsimus fit àterreftri miftione,atque ideo
cæruleus.
;. DetertiaIride.
Q v o D uerò ueltu, uelalij, negatis,tertiam fieri poffe Iridem:
fànèaffentior,rationem non admitto.Dicitis enim ex prima fecú
dam fieri per reflexionem. Quare hanc effe debilioré:quippe ima
ginis imaginem. Iccirco ex hac fècunda non poffe tertiam, pro
pter imbecillitatem,generari.Quae res longè abeftà ueritate.Nam
uae fpecies efficere poteft fui fpeciem in pupilla meatam remota,
ècerit tantofaciliusin aere fibi proximo, fi id in illius aeris pote
-
ftate fitum effet. Si, ue ibi effet materia, quae apta effet ad fpeciei
receptionem.At non eft.Nulla fànè eft Ì alia tertia,fèdaer ló
ge quidem rarior,à quo nihil refleéti quit. Duo enim requiruntur
a Natura,& uis fpeciei fpeciem prodücentis, quae uis confiftit aut
in magnaluce,aut in magna magnitudine, & uis recipientis. Quae
cauſia
 p : s vs r i t i r a r s a D c A R p a n v M. 117
cauffa eft,curpilus non inferatfpeciem in fpeculo admodum di
ftante.Eadem ratio,fi hebes& obfcuruseft nitor fpeculi. Non red
det fpeciem,tametfi uegetifsimi coloris. -

6. De Iridisportiuncula.
A t i A quoque problemata,& ab Ariftotele propofita,&ab aliis
iaétata,repetis more tuo.Videamus hoc. Cur Iris cü parum extat
à finitore,maioris circuli pars uidetur?Quia,inquis,oculus iudicat
->
Iridem,quo humilior eft, maiorem effe: quoniam diftantiam in
telligit. Quibus uerbis nihil effe quit abfurdius. Nullus enim un
quam philofophus,quòd ratiocinationis eft, fenfui attribuit. Di
ftantiam quidem percipit oculus:nempe ea eftinter oculü & cor
pusinterualli magnitudo, habétque corporis rationem, cuius ex Subtil;ß.
trema fint oculus, & Iris. At non iudicat componēdo fic. Hocillo
plus diftat.Fit hoc ab alia facultate animae nobiliore. Quod & fù
rà demöftratum eft. Effet autem oculi iudicium adhüc modum.
醬 Iris. Quae diftant, minora uidentur:igitur quae diftat Iris,
maioreſt,quàm quátauideatur.At non idab oculo,ſedà ui ratio
cinante fit.Senfus enim fimplicium apprehéfionum particeps eft.
Actametfi uerbum,<piyet, ab Ariftotele fæpius eft fènfibus attribu
tum,non tamen defignat iudicium,fèd oculi cretionem. A Graecis
nanque noscernédi uerbum mutuati fumus. Tua uerò uerba cau
tius áccipienda. Maioris,inquis,circuli pars uidctur. Sanè dupli
cem habent fènfum. Vel quòd quis exiftimet eius portionis, quae
uidetur,quod reliquum effe poteft , maius effe, quàm res dat: hoc
eft Græcis,£/x*. uel quòd ea pars circuli, quae uidetur, fit maior
pars,quàm ea,quae non uidetur.Hoc Grgciseft,%avatu.Hicfecun
dusfenfusfalfuseft. Priorfenfus, uerus. Quia pars minor circuli,
cùm uidetur, promittit circulum qui non រ៉ែ eſſe,
quâ eft.Ratio. Quia pars ea uidetur quafifub ratione reétæ lineae. Subtil.
Arcus enim chordæ propior.
7. Iridem non effe oculi figmentum.
M 1 R a uerò uerba,quæ deindeponis:Iridem effe oculi figmen
tum.Sic etiam fuprà dicebas:Iridem nihileffe. Coronâ certè quae
--
circa Solem uidetur,non effe figmentum,fèd fùbeffe fubftantiam.
Tum fübdis. Cryftallum trigoniam Soli expofitam non fiâtos, fed
ueros colorestrânfmiffuram.Fiétos autem futuros,fiquis infpiciat
cryftallum. Nam quales unus uideat, aut ubi uideat, alium non
• uifurum. Mirifica,inquam. Nam fiin pariete fiunt à cryftallo,
ii iij
 1 у т. 1 у з с АЕ 8 А я в с А т. 1 с в Е

subtiliß. &Sole: quam ob cauffam fiet, ut nein cryftallo à Sole fiant ? Sed
ratio, cur haud aequè uident omnes in cryftallo, eft: quia non o
mnibus eodem módo fefè infert fpecies,neque undecunque,neque
quacunque tranfmittit: fed aliter aliis propter diaphani uarieta
tem.Siue ab angulis fiat,fiue ab ipfa denfitate, quae nonnihil in fe
colorishabet:atq; is color per tranflucidi poros non eodem ubi
cunque modo cum impreflaluce coniungitur. Paries autem uni
formiiseft: atque ab ipfà ftatim reflc&tit fuperficie. Quemadmo
dum igitur in pariete ueri colores funt: ita erunt in Iride,tum ex
radiis,tum è materia:quæ, quòd eſt diuerfa, diuerfas edit fpecies.
subtil. Mirum (dicam hoc tertiò) fi in cryftallo funt ab ocuko colöres fi
&ti, & in parieteeorum imago fit uerus color. Non eft igitur ni
hil Iris, út dicebas.Etfüprà monebamuste:non effeillosirriden
dos, qui ab Iridis incubatu fieri plantas dicebant odoratiores.
Quod cùm paftores experti effent,id eis credendum fuit. Propte
rea quòdaliquädo prope fe iacentes alteram fpeétaffent Iridis co
ronidem. Quo ex loco depellenda cft opinio tua, quæ lineam du
cebat reétam à Solis centro ad centrum Iridis, per oculum fpeéta
toris. Nam & nobis euenit in Vafconia:utadmodum ex obliquo
uideremus illam. Ita dico,ut radius oculi mei ad alteram coroni
dépropiorem eſſet decuplo, exempli gratia,breuior,quàm is, qui
ad remotiorem tendebatur.Profeótò,ficuti dicebamus,fi cũ radio
caloreft: calor cũradio in Iridem odoris faciet impreſsionem. O
goratiora nanq; infolata, actáto magis odorata, fiin nube cófpif
fati radijualentiores inferátur.Quocirca tuaillainterrogatio âm
bitiofa nimis eft.Sic enim exclamas. Quis unquä arboriüidit Iridé
incumbenté? Ego enim uidi,cü demitteretur âd iugi cliuű ufq; nu
bes.Tam igitur eft Iris oculi figmentü, quàm oculitui figmefitum
fpecies in fpeculo tua,quä illiusfpeciei fpecies in oculo tüo. Efter
go coloris aétus, lux & quafiforma quædã: quae certa ex materia
certü excitat colorem ex potentiaina&tü ad üidédum. Actametfi
& in Problematüſeótionibus,& intertio Meteoron,ſciebam Phi
lofophü de Iride ea fcribere,quae qpticis probarentur:tamen cùm
eiusfententiâ de uifione longè ab hac alienâ animaduerteré: cum
eo fenf,quæ ipfefentiret fecũ:quæ ex aliorű perfuaſionibus diſpu
taret,aliis difputanda ម៉្លេះ enim uel paucis, uel ignobili
busl9cis aliter, atque aliter ftatuit.Sed quae de Iridis ိုီါိါ်
fcripferit in duodecima parte propofitarü queftionum,confidere
musprimú.Ait,uerü effe aliqüädò, ಛಿ। incubuerit Iris,o-
doratiores plantas fieri. Verùm multâ addit,quaeretátæleòtionis,
£am praefentis memoriae uirum nulla ex parte àttigifTemiror.Non
fcmper, non locis omnibus.Non cnimifiuiridibu§ , non in ſicciss
 ph sv a r i r a rh a p car pan v M. 128
fèdin iis duntaxat,quae naturafua floresfundunt odoratos.Cuiuf
modi Rubus,& Aſpalathus.Sed & oportere, ſyluä antèuſtam eſſe,
atq; etiä cöplutam. ႏိုင္လို႕ႏွိပ္လို per accidés ab Iride fieri.Ve
rúapponitambigua uerba:e tº ಘೀ φύσις εις,αλό όψεως πά
Soc íàj&xxau£rnc.Non enim in fua fchoIa poteftipfe aſſentiri.Ouod
ut clarius uideatur,quodinftituebamus,peragefidüeft.Pro opticis
hæc.Secüdo libro De Caelo: uifum in Caelü 醬 qua de caufĩaui 48.
deantur fideratremere.In uicefima tertiafeétione,tráfmitti uifum 8.
permaris meatus Erineadem alio problemate, 8 es xerus le, 13.
ìíxa/ άναι.Caeterùm loca nec pauciora,&illuftriora exproprioiu
dicio.Ná quodaitin fecüdoPhyficorum, Mathematicú éximere zo.
linea rectam è materia: opticum auté à mathematico acceptam
reddere materia,non id ſcribit,utfoueat,tanquà rectèfaétum:ſed
fa&tum modò pro re demonftret.In libro autem Defenfu,& fènfìli
confirmat,quodinfecüdo Deanimadifputabat:fenfus omnese({e
ſpeciesipſasſenſiles. Quarnobré intriceſima prima ſectione ſimili
iudicio profitetur:Tºs ºleira…Sºmºgs. In quinto Degenerationea
nimaliúutranq ponit opinioné: acfuá eſſeoſtenditillá: að Kara að
εισιένα, cάmait, την αποθ πέρβωθεν οεατών αφικνείως την κίνησιν. Ιridern
uerò effe aliquid, etiâ legimus hiftoriarü quinto.μ%ai ^^*#o,&.
σε αέe:ς, όμάλιςαθάπωνεπτολάε, υόταν κατασκήψη ήίεις. Ιriscrgo cό
fertad រ៉ែ recentiores Manna uocant, ueteres Melroris, hic
Ariftoteles Melaeris.Quod uerò de Iride dicit Arift.idem repetit
in fexto Decaufsis Theophraftus. Haechicextraordinétraétare
«coaétusfum obtuâ pertinaciâ. Nam fuo loco de uifione agemus
ea.Vbi etiam Platoné nobifcü facere oftendemus. Sed âliâ ex
ipſophiloſopho aggrediamurſubtilitatem.Quòd Iris non ſtreſe Subtil.
xionisopus,ex Ariftotelisargumento deducemus. Is in capite de
Lactea, côtra eos,qui radiorüSolis lacteam dicebāt eſſe reflexio
nē,ait.Lačteauidetur in 醬 in &fpw. Ergo nö eft refle
xio.Non uideturibi Sol,fed laótea.Etergo res materialisuera, la
&tea.Non enim fieri poteftàtertio reflexio.Eadem ratio de Iride.
Videtur enim inaqua,&infpeculo,& in pupilla.Aiütoptici mul
tas fieri poffereflexiones:utin multa fpeculâ à multis fpéculis.Cae
terùm neutiquam uerum eft, in fpeculo Caefàrem uideri, fed fpe
ciem Caefaris.Nequeuinum eft in edera,aut uidetur in edera, quae
pro tabernapropendet:fedeius imago aliquo modo,ficut literae
in uoce hac,v 1 N v M.
8. Non uidetur Sol per reflexionem uifus ab Iridein Solem.
ex hifce manifeftum eft,non effeuerum,quodaiunt:Viderià
nobisSolem,reflexis ab Irideradiis uifionis in Solem. Sic enim lo
 1v t iv s c AE s A R s c A t i & er

quuntur. Nugæ. Vifio noſtra una est, & ab Iride in oculo termi
niatur, in quem recipitur fpecics ab Iride manans, quæ à Sole in
nubcm deláta fuerat. Neque uerum eft , quod ait in fuo Catoptri
co Ptolemaeus. Apertis oculis, eorum radios momento temporis
ad Caelü ufque pertingcre.fed,uti dicebamus, aer pingitur omni
bus fpeciebus.Quare aer ubicunque aliqua fuperficie terminatur,
illico fpecies praefto eft: quamobrem & oculis.Iccirco eius,qui Iri
dcm fpeétat,oculum fi quis intueatur, in eius pupilla Iridcm uide
bit. Atquein huius pupilla illius Iridem tertius: & ab hoc quartus.
ut iam pudere incipiat hofce radiorü emiffarios in Cælum ufque.
Iris enim in oculo eft,non oculus in Iride.Illius, inquam, fpecies,
non huius poteftas. Quòd fi colores illi ab oculo fingerentur, ab
Subtilß. oculo exirent utique.At in pupilla fitos uidemus. Poftremò cùm
dicas,in cryftallo fingi colores ab oculis: quia colores illi non ab
omnibus ម៉្លេះ qui ab omnibus uidentur, non erunt fiéti.
At uidentur in Iridc ab omnibus.

9. Demonftratio, quomodo iaciantur umbræ in

Auſtrum, & ratio difficultatis.
a r Q v E haec ပ္ရု့ multis abdita difficultatibus, non mirú,
diuerfis quafi uultibus rationum allicere alios atque alios ad fùam
quenque fententiam.Te uerò,cúm tibi rem facilém paraffesexin
fpcctione fphæræ materialis, decuit exoluere animos noftros,
ម៉ៃ pcrmultæ obfident dubitationes.Quis enim cx mea claffe nö
ubitet: an radij Solares è Cácroiacere queât umbrâ in mcridiem:
cùm intelliget haec duo? Primum eft:Solem in meridie facere um
bram in Septentrionem. Alterum eft:Solemin eodem penè püéto
cíle,cům exoritur. Exaquali igitur diftantia uidetur inter noftrú
uerticem , & æquino
étialem commeare.
Quod & uerü eft. Quin
igitur apponebas de
monftrationem ? Nos
utranque ponemus, &
- eâ, quæ pertinet ad ex
っつ「 citādű dubitationem:
C & eam, quæ nos exhac
eximat quæftione. Sit
a B, hemiſphaeriú. c D,
Zodiacus.D,Sol oriens
fub Cäcro. E,occidens. '
- F, uer:
 рв sv в т I и I т А т в Ао c А к р А мvм. I2タ

f,uertex circuli erit in meridie.G,uertex nofter.G h,umbra.Quare

non fâtiserattibi fimplex illa narratio: quá ex materialis fphaerae
circuma&tu uideridicebas: quemadmodümàtergo inftaret nobis
Sol. Huius rei ratio eft,maioris circuliambitus. At quæ huius ra
tio rationis? Altitudo Zodiaci ad cancrum. At quaré tollitur no
bis Zodiacus ? Quia deprimitur eiuspolusin meridiem. Iccirco subtil.
neceffe eft,Cancrum tolli ad Septentrionem. Sic procedit resfub
tilibus: non autem à rudi fide fènfùs oculorum. Cùm igiturpun
&tum Cancriex Caeli quadrante accipiat circiter trientem : maio
rem circulum defcribit nobis:ergo &altiorem. Huiusloci demö
ftratio deducitur ad hunc modum. Ex præcedenti figura ponatur
polus,H.Ex quadrante Caeli,* p,trientem metiamur:quem ei adda
mus ex altero quadrante,qui fit ab ipfo, D , ad medinoétialem cir
culum:& fit,D k.In co enim erit ipfüm d,cü fuerit in oriente.Qua
re cadet umbra ab ipfo G,in L, àtergoilluftrato prorfum, non au
tem pottergum.
1 o. Repetit,non effe eandemIridis, oculi,Soliscentri,lineam.
A 1 s : fiquis altißimum afcendat montem, Iridem fèmicirculo
maiorem uidebit.Erat igituraliatum linea uifus, atque anteafue
rat.Idem Sol, eadem Iris, oculus alius : ergo linea itém alia.Sit,A,
Sol. B,oculus.c,Iridis centrum.Afcendat monté oculus in p.Tunc
oculus B,uidet quod eft fuprà , E c F: ideftà centro quantüfüpereft
TD ex Iride fèmicircu
li.D, autem uidebit
ATN amplius, F G. Qua
A В こ､ペ =-
घ्Tटञ्ज्T:
- re quae
tio
-
f G,erit
-
propor
erit eadem.
&,om.Non eft igitur A D c g,eadem linea, quae,AE c F.guare non
erit emper una línea fuper tribus centris.Manifeſtius uerò,& cùm
duas feparatas uidimus Irides in nubibus diuerfis , alteram exad
uerfo,alteram ex obliquo adlatus.
1 1. De Lunae Iride.

qv ae de Luna: Iride feribit Ariftoteles , & ab3 te repetuntur:

eadëm recitantur à Lufitanis. In infula fànéti Thomae noêtu» fi
antecefterit pluuia, fieri à Luna Iridem: cuius color fit quafi albæ
nebulæ.
- 12. Iridis prognoſtica
s E p & praeterea,quae fùprà diéta füg;, quaerendum cft:an uerü
fit,quodànautisfertur,&
,quod a ، ‫م‬، ‫۔ مہر‬a‫م‬
§ agricolis. Matutinam Iridem pluuias,
lzlz.
 їv і i v s c Ав з л к зсм а вк
uefpertinam portendere ferenum. Atque huiufce naturae afferen
dae rationes:fiquidem resita conftet. Nunc mihi cùm dubiafit,nö
aufim me committeretamleui perfuafioni.Nam neque fi dixerint,
uerum effe neceffe eft:neque an dixerint,pro comperto habeo.Ex
ercitationis tamen gratia nonnihil promi decet.Iam tum primum
conftat, frequentiuspoft pluuias apparere arcum illum.Quarefe
renitatis indicia confèquuturae haud uana poffunt colligi, extem
pcftatum uicifsitudine.At uerò poft imbres quamobrem frequen
Subtil. tius fuccedit?Quia nubes plus habent lucis, ad Solis lucem conci
piendam, aquarum crafsitudine exoneratae. Quae fuerit cauffa,ut
& uefpere cùm apparer,ualentiorem diei promittatconftitutioné.
Ea uerò fuapte natura ficcior eft. Matutinusarcus noéturnihu
Modeſt. moris plenior, uaserit futurae pluuiae, propter uapores craßiores.
Haec animi gratia ita in medium allata funt : ut in beneficij loco
ponant,more noftro, fi cedant melioribus. Neque enim leue cft,
incerta: rei certas afferrerationes.

1 3. Lunam non effe peruiam.

-
1 N Solis eclipfi cùm certas explicas rationes luminis,& umbra
rum:ais,Lunam effe peruiam. Quae uerba & fuperioribus contra
contrad. riafunt:ibi enim opacam dicis:& ueritati.Si enim effet peruia,pa
tereturidem, quod Cometes: ut radiorum tranfmif$ione caudam
ponetraheret:& totafemper illuftraretur.At enimuerò tuhoclo
co nonnifi uera canerete,ac certa effari, fcribis. Quae ficui nó ue
Arrog. ra uideantur,non tefalfi, fed nosinfcitiae accufari oportere. Rerü
igitur ignaris nobis illud unum reliquum faétum eft : ut quod hic
apudte uerum eft, apud eundem te idé alibi falfum effe, pro certo
habeamus. Ne nüc excelfi,atque inuiéti animi uiros tuisinanibus
minis, contumelioſique arrogantia deterrerepoſſeputes a ueri
tatis diſquiſitione. -

14. Quare in eclipfi Solis eius lumen croceum.

De Lunae coloribus.
Q v AE R i s cur Solis lumen in deliquio croceum uideatur. Re
fpondes.Quialuminis parum fupereft.Adid uerò deduétum lum&
abit in croceum. Haec fententia tua neque bona, & uerbis nöbo
nis.Nos enim noftris reddidimus. Neqüe optimè demonftras. Nä
refoluendum illud. Quare paruum croceum. Neque croceum fit
fulgoris detractione,fedadmiftionefufci,aut craßi:quod uidemus
in aurora.Et in carbone paruum,ac rutilum.In aurora maximum.
Praeterea quo modo paruum lumen Solis effe queat ? Tum autem
quid
 вв vвт і і т. А т в л о с л к р А м v м) 136
quid uerbum illud? fupereft.Namfànè quideiablatumeft*Profé
étònihil.Non enim patitur Sol,fedpriuatur oculus nofter. Verú
ita dicendum puto: Magnum lumentotum fubire aerem, fefèque
in eum infinuâre, atquein fuam naturamfulgidamtransformare.
Paruum lumen uinciâ partibus aeris. Quitàmetfi pellucidus eft:
tamen uti fuprà dicebamus,in longioretraétufpeciem habet den
fitatis,propter longinquarum partium fubitionem: fiaduifum re
feratur. Quodam igitur modo uidetur coloratus.
ca à paruo lumine cum haud mutetur: ut ab eo 器 aliquid
fplendoris,ita ei adiungit,& quaſi admittitaliquid denſitatis. quo subtil.
t,ut croceum uideatur. Exemplü uerò,quodadducis, iuuat eam
ſententiam, quäaduerſum te dicebamus, Vbi ſcribebas:in aurora
eſſe aerem clariorem.Claritas enim à multo,& uegeto, non à par Contrad.
uo.Ettamen croceüeft.Nosillü ibi non နိူင္ဆိုႏိုင္ငံ rubicūdiorē,
& coloratioré.Nunc uerò ais: tenué lucem in Aurora, atque ideo
croceá.Haud ita eft. A uaporum enim craßitudine colorë adipi
ſcitur .
1 5. Luna in fuis defeétibus quarealio & alio colore.
N o N erat locusis alienus ab eainquifitione: quam ob cauffam
Luna in fuis defe&tibus nonfemper eodem colore uideatur. Eadé
fànè umbra eft.Aiunt,ut& tutefcis,&hucaffèrre debebas, Aftro
logi:temperari lumé illud coloribusiis, qui planetisà Naturafunt
afëripti:quorum imperium peridtempus fit in Lung locum.Quod
fi mórtales in genituris fugsfibi colores inde nancifcuntur : quis
dubitabit,eofdém affeétusfimiles efficerein aerem effe&iones?
EXERCIT. LXXXI .
Quae intraétatione fpeculorum. Sincerum.
v AE defpeculistraétas,fubtilia fànè,& acuta funt:quibus
multa perfpicuafint è Ptolemaei libro. Quaedam tamen ex
ercent nos.Aisenim: Radiorű roburperaccidens effema
gnitudinem corporislucidi. Reétèfànè. Accidit fi
quidé radijeffentiae frequentia,fiue multiplicatio. Alia deinde ap
ponis,nulla item addita ratione . Sed cùm interea cönumeras etiä
radiorum finceritaté,falleris. Non enim accidit radio naturafua.
Atfuum cuiufque radijproprium eft,fincerum effe. Quin ea, quae Subtil.
arte compoſita,non ſunt ſincera natura, ſuntarte ſincera, ſinihil
praeter artem admiftúeft.Sincerum enim purü eft : ueluti fine cera
mel:ineptèadmodürcclamáte Valla, atque imponéte Latinitatis
candidatis:praepofitionem hanc, fine, in compofitione nufquam
inueniri.Nontunc meminerat uocis hiumPPಖ್ಖರ auté eſt,
z Iz 1]
 1 v і i v s c Aв з А в єсмт іс вк
effecuiq; rei modo hoc, quo debet effe,g eft in fua unitate. Quare
infincefitaseiaccidet,ficütaquae turbiditas,non autem puritas.
2. Priſmatis ideae.
r R 1 sm Ari s quoqueidearum cauffam afsignas nullam.Nam
eius latera multa cú finit:neceffe eft,ficut ex optice patet,eâdem fa
ciem,propter pelluciditatem,Pr9 fubeuntium laterũuarietate ua
riari.ôuofir,utaliquando inuerfàmfpeciem, ficut in cauo fpeculo
subtil. ex uno latere excepta reċta in aliud latus in
uideas. Ratio eft,quia
uerfà,ficut arbor in aqua redditur.Lateris enim acies eft ficut Ccm
trum, à quo utrinqué atque utroque uerfüm exeuntfpecies altera
alteriâduerfà.Cùm enim in aquam incumbis,aquae ora & faciei&
fpcciei centrum eft. Itaque inclinato par pari refertur.Cùm teat
tollis,& abfiftis, tunc faciei & fpeciei partes iunguntur imae. Quia
ex angulo acuto fit obtufus.Quç¢ft caufla,cur in priſmate geminę
ſpecies uideantur. Quippe una ab ipfâ re,altera a rei fpecie,quae in
altero latere impreffa eft.Contrainterdüfacies dimidiata: quoniä
alterum dimidiüm in eum lateris incidit locum, in quem recipi nő
poteft: propterea quòd prifmatislateraplenafunt;neque colligüt
in ar&tum totamfáciem,ueluti curuae fuperficies. Non enim eft fi
cut Mofis tabulae , in quibusfraétis dimidiati Samechaltera pars
erat in extrema ora tabulae,altera in aere uidebatur. Prifmatis no
men fic in ufu eft à feétionibus, quibus latera conficiuntur:quan
quam arrofiones haud paruam fibi partem uindicant. -

1EXERC I T. LXXXII.
De Pyramidum natura.
A P his adpi&uram tranfis.Sedantequã ad eam partéacceda
mus,resfcitu nó iniucüda, quæ abste omiffa eft, declarabi
tur.Quaſitum eſt,cur dictum ſit à ម្ល៉េះ uo

rare umbram fuam.Refpondi:neque femper,neque ubique,neque

subtil à fola,nequeab ulla,quæ extaret. Effe tamen in rerum natura Py
ramidem, quæ nufquam extet, neque tamen figmentum fit: à qua
fola nulla unquam umbra iaceretur.Principio igitur ex quocunq;
reétangulitrigoni perpendiculo, & eius lateris circumaétu poffe
pyramidem cóftitui,quæ aliqua Solisftationetota illuftretur. Id
que omnibus terræ locis poffe:fed non femper. Propterea quòd o
nmne corpus aliquando ümbram iaciat neceffariò: quoties fànè
Solaris radius lateralem non fuperarit lineam. Id quod fihuic aut
illi quandoque accidat pyramidi , à priore loco ea mota ftatim
facier umbrám: fi porro tämen transferatur. Non femper autem s
dico: ~
 р в sv в т. п. 1 т А т в Ар с А к р Амvм; 13
dico: non folùm propter Qrtum,& occafum Solis:fèd etiam pro
pter acccffum eius,& receffum in Signifero.Vmbrä uerò aliquan
do nullam cdcre,non Pyramidi foli effe peculiare: fèd & quadrato
corpori contingere:quod pufillum in catheto Solis pofitüm ab o
mni laterc illius radiis circunueniatur. Ad quem modum Plinius
in fècund9 ait: Idam, montem à S9lis radiis latitudine fuperari.
Quod & aliis cgrporibus angularibus euenire poteft: fiuein mu
crónem incumbant,fiue in aliquam füperficiemi. Sphæra autem à
nullius corporis magnitudine tota radiari poteft. Propterea quòd
nunquam linea recta fit circularis. Radius igitur demiffus pér re
&tam lineam efficere nequit
unam lineam cum fphæræ
B
© ambitu.Sit corpus Sphæricú
illuſtratum, A.Lucidi corpo
ris diameter, b c. Erit B c F E,
lumen. E D F,umbra.Erant e
nim interE 1,& I F,arcus duo
non illuftrati. Quia f i , non
oteft effe eadem cum F H.
ီါ် E 1, eadem poteft cffe
cum E G. Solinus autem in
ſuispyramidibus arayadiče.
Eius enim ampullata uerba
- funt. Nam &falsõ columnas
appellateas:&ineptè clamat:cùm omnem umbrarum excefferint
altitudinem, umbram non habere. Nónne hic Cordubenfèm de
<lamatorem turgere,atque rumpi dicas?Vt omittam praefcriptio
num mathematicarum üitium,in columnaris, atque pyramidalis
corporis cöfufione. Nequit hoc ab ulla natura comparari:ut cor
pus ullumfub Sole fine aliqua aliquando umbra fit.Nififipyrami
desilla Solini funt aerea.Éto aliquidactu minimúnaturale. De
tur. Neceffe eft Solisradiumin orizontis primo minimo naturali
pofitum produccre umbram à tergo corporis illius.Quo loco iam
defignatam intelligemus fubtilitatem. Conftare in rerum natura
pyramidem mathcmaticam : quae tamen haud extet aétu. Quia
minimum naturale in multa minima mathematica fecari poteft sabtil.
intelleétione.Id quod nihilo magis erit in Natura figmentum,quâ
punétum,lineã ue,aut fuperficies, quae funt in potentia in corpo
renaturali. Minimum uerö រ៉ែ recipit in potentia infinitam
diuifionem:quare& figuram. Pyramis igitur illa poteft intelleétu
concipi. Nullum uerò dari corpus, quod totum illuftrctur,&in
opticis probatum eft:&ab Ariftotclc diétum ಹಚ್ಡinfextadeci- 1.
11]
 1 v , 1 v s c AR s A * s c A t 1 G * *
mafeaione. Cuius uerba haec. &r ya}************* ενδέχεται
subtil. Ἀλ$.,. Dabamus tamen corpus nos,quodtotum illuftrabitur.
Patetin pyramide inuerfà, quæ mucronefer£ contingatfüper
ficiem. Âd quam obieétionem dicendum eſt: Verum quidem efe
hoc:nontamen efe naturale,ed peraccidés euenire Exercitatio
nis tamen gratia diétum ſit.
2. Pyramis quo modo uideatur effe primum cor
porum,non autem fphaera.
p R o pr E RE A quòdin illo tuo prerogatiuarum diſcurſu, 經
mathematicis corporibus attribuifolent, nullam Pyramidiafcri
pfifti·hochic placuit declarare.Nóuideri fpharamprimú corpo
rum ſimplicium,niſi ex ambitu:propterea quòduna linea confici
69 tur,atq;continetur, Iccirco in tertio De Caelo , circuli naturâ de
fcripfifuerbis illis: τά έλοψάμ&%yiz.Tamen eius conftitutionem fi
à centro perpendas,non fimplex corpus, fedèPyramidibus com
subtil. pofitum inuéniemus. Platonicis uerò Pyramidem fuiffe9mnium,
Σorporü matricem habemus in eodem libro.Prgterea nulla aliafi
urarum in circulum refolui poteft : omnes poffunt in pyramidé,
器 triangulü.Quareficirculuserit prima figura, non erit tanquã
aliarum principium,aut elementum:fedtanquam resfuafibi. Vi
detur tamen cömpofita ex latere femidiametri,&lineafaétaex fù
premi püéti circuma&tione,&alterius punéti fixione. Quo modo º
ètiam pyramis formatur. Atquehaec quoque, ficut &fuperiora,
animigratia fcripta funto.
3. Speculorum duorum defcriptio,&compofitio.'
pv Lc H E R RIM A ſpecula duo:Alterú acutiuiriStopiniani in
genio fabricati: alterum uerò noſtro. Primi uno corpore ſpecies
comprehédit omnes:planam,cauam,curuă,columnarem.Facies,
qualis argenteis cuppis, è quibuspotamus. Imabafis planafuit.
Crus columnaeforma.In cuppa cauum intus,curuumforis.Alterü
faciendum curauimus nosinftituto noftro,haud parü admirabile.
Vnica enim in planicie, unafacies geminatafpecie aliafuper aliâ
referebatur.Hocfaétum ex ea, quam fubiiciemus, materiâfubtus
uidem ftrata, & nitidißimi uitri fuperimpofita crufta. Materia
器 potè habet.Caßiteriuncias nouem,aeris tres.Fufis, atque com
miftis admiſcenturfæcis uini ficcæ uncia una, arfenici albifemun
cia.Superigni dimittenda quoad effument.In alueolüextofo, aut
eo lapide, quem uulgus columbini uocat,tabella impoſitatectum
fundunt. Alijin afférculos alueatos, quos afpergunfuiticeis cine
ribus condenfàtis.Eoscineres induétósficcantfepifumo, aut fuli
- gine
 р в s v в ті і т л т в л р с А к р м м v м2 і 32
gine refinae abiegne. Tum calefaciunt, atque his excipiuntfufàm
maffam. Frigefaétam lamnâ afferi agglutinantpice. Inde minutif
fima arenula, & mola planicié procurant. Quain opera quaqua
uerfùmmutare,ac uertere manüüagitationé,cautio eft.Nepláni
cies quandam quafi uenarum imaginé ့ quibus aut longa,
autlata reddatürfpecies. Quod euenit: fiunotantü du&tufiatfri
catio.Siqui fulcifaëtifuerint ab arena,tollüturaliafiriétione:quip
群 fmiridis tenuifsima fcobe, aut afperfo corio pumicis pulüere.
oftremò gleba tripolitana, ut cafsitero ( 蠶 uox eft)
calcinato:quodoptimum omnium eft,infplendorem dant.
4. De caufsisfpecierumincauis,&curuisfpeculis.
H AE c adpinguiorem mineruam. Illa operofiora. Quare con
uexum fpeculum parua reddit:cauum magna:planum mcdiocria?
Videbatur enim contrà, natura debuiffe comparari. Nam cauum
oportuit excipere,& conftringere:conuexum renuere,&remitte
re,ac difsipare.Ratio eft.Quia curuae fuperficiei centrum intuseft: subtil.
cauae extra.Caeterùm illud etiam quaerendü: Quamobréin plano
fpeculo nö aequalisfaciei,fèd minorfpecies referatur:cütamiëfpe
culütotafacie maiusfit.Hoceft,quaerere, quâ ob cauffam rei 蠶
cies in conum definat.Ratio eft:utin motu proieétorü, qui eftfub
finem languidior:&omninòin quouis motu nönaturali. Contrà
naturalisſemperſeipſo fit uegetior.Itaſpecies à reexiens, à luce e
duéta,&quafiiaculátainfaftigiüattenuatur. Hoc in uifione quae Subtil
ritur:in föno manifeftatur. Languidior enim auditur, quo remo
tior età principio fuo. -

EXERCITAT. LXXXIII.
Quae in piétura. De linea uifuali.
->
V; 1,inquis,hominem pinges: eius uertexfitin direétotuorü
oculorü. Vertex, Cardane, uertex,finefcis,diciturid,quod
à Graecis xogv;),3g£yua Ariftoteles, Plinius deinfantianoftra,
Diu palpitans uertex : eaparset, quae infummo capite àfeipfà ef
fundit capillos circüquaque. Vndébiuertices homines ੇeūdē
រ៉ូមុំា eum ad locúfidirigaspunétüuifionis,
maxima pars membrorütelatebit. Tcget enim multa caput. Nafi
fùmmus apexfortaffeapparebit:reliqu£faciei nihil.Hùcàdmodü
uident aues nos,cüfüprauolant: quârumtunc nos uicißim folum
uidemusuentrem.Itaſi infublimiquaſdam piétorſtatuat:inimo
alias: magnoserrores commiffos ánimaduerti etiam ab excellen
tißimis uiris.Diem nanque iudicijcùm fingerent, non potuitidé
oculus uelinferum,uelfùperum partes eafJem codem radio meti
 1. v t. 1 v s c AE s A R s c A t 1 G 8 r.

tiartifex.Caeterùm haec egoab optice.Namillius artis praeceptio

nes aliunde,quàm à me exigendasfateor. -

R XERCITATIO LXXXIIII.
Non funt ubique Solis radijperpendiculares.
R A D 1 o R v M imitatione,ad quam traétusfueras, ad ueros
20

A: moretuo reſilis.Quare, inquis, non ubique aeftas, fi

ubique radij perpendiculares ? Nemo tibi annuat ad illam :
hypothefim. Quis enim uel puer mathematicorum id agnoſcat
prò uero? An non à centro Solis ad terræ centrum, atqueâb utro
que ad notrum uerticem ducta lineae triangulum contituente
Cuius bafis erit perpendicularis radius: duorum laterum fuperius
ab obliquo radio defignabitur: alterum à linea concepta per in
telleétum. Si totum Caelum effet Sol,effent utique uniuerfo terra
rum orbe radij catheti. At Sol portiunculatantùm eft. Neque ma
subtil. gisè direéto demittit uerticales radios Nortuegianis, ubi ubi Jo
corum ſub Signifero ſit: quàm iis, qui ſub Ariete agitant 2 etiamfi
fub Ariete ipfe fit:ubi ex eorum emergit finitore.
ΕΧΕR CΙΤ. LΧΧΧV.
Anemocaminus.

T翼fabricando.
N T o minus tuum fequar confilium in hyemali ædificio.
Etenim paries ille, quem tuuishyberno fubten
diradio, in meum caput corruet. Tales Heliocaminos tibi. i
fabricato. Subti
A//CԴV77ilՄ -
lius tubos extruűt
ad refrigerandas
aedes Hormi in
colae : quae infula
v eftin finu Perfico.
Tubosàteſto ex *
\
Z citant, extâtesad
modum, ad aluei
/
figuram latioris.
Quorű paries ex
3C*fèrioroiam habet
fummam, nihilo,
quàmfunt domus
parietes,altiorem
-
Latera,& murum,,
quiàtergo eft,ualdc altum. Quare exceptos uentos haud ತ್ಗ
TIt IIIUC
 в в з w в т і т. 1 т А т в л о с А в рл м v м. і 33
„ titilludtergum.feduentusàfronte,&lateribus impeditus demit
titſeſe per canalesad coenacula: quorum cotignationes perfoſſae,
atqueperuiae funt. Ita quatuor ex partibus conftruétisillis alueis,
potiuntur uento quouiscuiufcüque regionis.Hofce ego Anemo
caminos,ficutiueteres Iureconfultifuos Heliocaminos, appellare Deſer.urb.
aufusfum:fiperuos doétos licet. Nam quemadmodum üülgares præd. Siar
ignem,illi Solem fouent ad calefaciendum:itahi flatus ad calores borem.
temperandos.
EXER CIT A TIO LXXXVI.

Quare nosaftrafequi uideantur.

R: m peruulgatam,conditam oportuit aliqua nouitate. Quae

nefcio,an huius fimilis effe pof$it. Etiamaduerfo motu iter
nosfaciétes, nihilominus antecedere uideri fidera. Hoc ti
biadefficaciam huiufce philologiæ addendum fuerat. Nam quae
cadem,quanos,progreßione mouerentur,anteucrtere: non adeò
mirum.Adfcribi nanque pof$it ideorum celeritati. Sed&aliaiu
cundifsima fubtilitas.Non eadem celeritate, aequistamen uentis,
Lufitani,atque Baethyciparem marium traétum metiuntur. Ce
leritatem nünc non motusintelligo,fèdita. Minore numero die
rumà Baethycis confici nauigationem dico. Ratio pofita eftinfè
cũdo, & aduerſo curfu Solis.Cum eo nauigant ad Chinas Bæthy
ci. Etinde cum eodem ad promontorium Bonaefpei appulfi funt.
Contrà Lufitani ab eo promontorio,aduerfo fèmper Sole curfum
tenent.Longioresita dies fiunt Hifpalenfibus.Tum quiaSolis co Subtil.
mites funt,lux eis produétior eft:tum quiaretroceditSol,atquein
eorum occurfum abit.Lufitanosautem &relinquità meridie,non
folùm auerfus,fèdetiam auerfos. Atque ab eis mane refugit, cùm
eiusexortum expeétant.Serior enim oritur.
E X E R C ITA TI O LXXXVII.

De Carliui.De Zytho,Cerujfia,Birra,Zauna,Cana,Arach,
Thal,Cuuas,&aliis potionibus.
Cthi.Farinam,quae
AE L v M poffe multum demonftrasexemplofarinae,& Zy
Augufto méfe molita fit,apud uos peren
nare.Zythum apudGermanos, quod Martio menfefiat, fi
ne uitio totumhfèruariànnum. Zythicâuffam reddis,farinae nul
lam. Semina,inquis,lupi fàli&tarij Martio menfe adhuc uiuunt.
ll.
 ї v її v з с Ав з л к з с л ь і c в к.
Humidum autem tuncplanèconfumptum eft. Maximé enim di
ftatàtempore,in quo cölleétumfuit fèmen illud.Ob id efficacem,
ac minimièhumidàm Birram, fèu Ceruifiam (hoc enim Germani
ZythoDiofcoridis nomen indiderunt) efficere poteft. Efficax eft
tuhcfèmen,quoniam folet eo tempore pullulare. Haudabfurdam
.
profe&ò ratiónem,Adempto nanqueà partibus humido, minus
ærit humidum totü ipfum.Praeterea quia uiuit adhuc femen,qua
fiuitam uideturin Zytho cötinuare.Efficax autéfemen effetünc,
argumento e£e,quòd plantaipfà per id tempus pullulat.Pulcher
rifiae,inquam,rationes,fed qüae tuamfarinam deftruant.Augufto
nanquerfienfètriticum quàm recentifsimum eft. Hac quoque ta
menparte tibi uiro magno fauendumeft. Dicamusigitur: Sicca
tuInប៉ាគ់ effe. Ac Iulio quidem menfè nimis calida: atque e
tiamnătuzaua exarea obtinere. Septembrifuperueniétis hye
mis humorem acquirereoccipiunt. Mediotépore ſiccaeſſe, abſq;
illo humido aduefititio: itémq; mediocriter humidafine illo ficco
.
aeftuofo.Quod uerò ais:Diofcoridae Zytho Germanos Birrae no
mé impofùiffe,falleris.Noftri enim Oftericlzi,& Bauari, item alij, l
deco&o lupuli macerät hordeü. Diofcorides autem folo ex hor
deo cöficit.ggjfioy Hefychius diétum fcribit:Atheneusin decimo,
gęýroy:Ariſtoteles #ìuśême, fiyor.Cuius potu ebrij fupinicadãt: cùm
temuléti quamlibet in partem labifoliti fint. Zitüm fcribunt Sy
ri,8c addũtfal,cũ croco. Theophraftus in fexto Decaufsis plãta
rum,Aegyptiis attribuit,& Zethum uocat,�Soc t?. Quinetiã aliò
mihi intendendus animus eft.Non enim lupuli uetus fèmè, fèd re
centes eius flores turgidosindunt, quos Houbelon uocant Belgae.
Quare detui feminis uita,& roboreaétüeft.Videndüuerò praete
rea,anuerüſit:ſeruataſeminatum eſſe ualentiſsima, cü illorüplâ
tae germinant.Neque enim infruétibus uerum eft.Punica mala Si
diisflorentibus marcefcunt.Florente uinea, eius uineae uinü pati
tur hic aliquid apudnos.Aliud acefcit,aliudputrefcit, aliud muc
ម៉្លេះ conturbatur. In Petrocoriishoc anno uinü, quod ex
uua nigra expreffum fuerat,in plurimis doliis,fuperiore parte al
bum,inferioregiluuminuentü eſt. Hoc ei cü eueniſſet à terreſtri
faece,quae fubfederat,perpurgato: florefcentibus uineis rurfus co
loratifuit.Sed 8. ម៉្លេះ aliquafèmina recëtiora praeftare,
aliqua uetuftiora,prodidit.Intuis uerò uerbis quiddam paulo in
Contrad. confültius.Viuunt adhuc,inquis,fèmina, & húmidúplantae con
fümptü eft.Quónam igitur uiuunt humido ? Cü detráheret alteri
alterü,utrunq; non poteras ad eandem cauffam cóiungere. Atqui
non eft haec IdeaPlatonica,fubtiliterloquendi.Caeterúeftin Zy
thi hiftoria,quòd uiros doétosobleétare poßit, Primü: quare 盟 §
ԱlԱՏ
 рв s v в т і т. і т. А т в л о с л к р л м v м) і 34
ufusfaciat Elephanticos.Cűtamen neq; hordeum id efficiat,&lu
pulù dent Medici ad 蠶 defæcationé. Ratio. Quia ex eo fit subtil.
acor.Iccirco non folüad uini fàporé confequendü,fèdetiä ut ua
letudini confüleretur:adfalubritaté lupuli admiftio fortaffe perti
mere poteft.Quafdá gentes Sorborü fücco uinü imitatas,Virgi
lius autor eft.Pomisagreftibus montani Vafcones,atq; Cântabri:
qui nunc Bafci dicütur 蠶 exiis,tűexficubus Myfi Afia
tici,quod appellât Cherbeth.Exmelle Scythae,&Sarmatè, itémq;
Aethiopes {{ို႕ႏိုင္တို႔ႏို့ qfub 鱷 funt,ſeruátij in cornibus
tantae magnitudinis, ut noftrates phialas quinas capiant.Quáquá
iifdé quoq; hordeüadeundé ufum eft. hoc Zauna uocät:ficutid,
g, èmiliocóficiüt,Cana. In infula Palaoá ex Oryza ignisui diftil
lata,longè ualidiore fàpore,quá quod è palma uinü fit. Eft autem
liquoris candidiſsimus. Arach uocant è Tamarindis Aethiopes
aridiuſculü.Sunt qui ex arborü liquoribus:ut de Indica palma ſuo
loco diétum eft.InTaprobanainfulaThal arbor appellatur:cuius
è ramo caſo ſuauis ſtillat ſuccus ad bibendú.Tartari Ceruiſiâ è mi
liofa&â,partim Buza,alijBofà uocant.Iidem ex melle,lupulo, pa
nico. Laêtis quoquetenuifsimas partes, ignis ui fublatas, atque à
crafsioribus exéptas,quòdfublimare dicitur, in ufuhabétpraefen
tißimafacultate ad inebriandü. Alio etiam lac modo apparant ad '
bibendü,quodappellât,Chuinis. Fermétatus quoq; liquor pro ui
noillis eft: Quaffecznominát Mofchouitar. Ijex acidisitècerafis
preßis excolant,aduini fupplementü. Acida potio mifta fruméto
kuuas dicitur à Sarmatis,quos Ruffos, nonnulli Rutenos uocant.
Quain menfis uti monachosfcriptü inueniin eorum hiftoriis. In
libro De ratione uiétus in morbisacutis,recéfet Hippocrates mul
tasfaćtitias potiones.Melicratum crudű,& cočtum,& oxymel, &
κρίθινον,ύ από χλούς,υταφίδος, και σεμφύλων,όπυρών, ύκίκου,ύ μύρτων, ο
feste.De Mignol,& Cacao,fuislocis dićtũeft. Hecatæus fcripfitin
Periodo Europa,uiniuice Paronas potare ſolitosèmilio reagita.
EXERCITA TIO LXXXV III.

Quæ ad Metalla.
M dit,durum
E r A t L v M,inquis,eft quod liquefcere poteft:& cú re
manet.Oblitotibi magni illius uicarij metal
lorum haec exciderunt. Aurum metallorum rex eft: Ar
gentum uiuum tyrannus.Quod ex tua definitione metallum non
èrit. Eft autem tyrannus, quia caetera omnia abfumit. Plinius in
uicefimo nono itafcribit: Auroliquefcentifi Gal carnes ad
- - ij
 tv civ я слвя л к sсл ь пов к

mifceantur,ab illis rapi.Itaque auri uenenum effe.Quòd fi uerum

cft : fànè fic praefentius atque commodius adipifcemur aurum e
fculentum, quàm ex tua inani indicatione, aurum potabile. Prae
terea fcito,in Funduribus,qui traétus eft inter Mexicum,& Da
riem,fodinas effe orichalci:quòdnullo igni, nullis Hifpanicis ar
tibus haétenus liquefcere potuit. Adhæc non omnibus metallis
uerbum,liquefccre,uidemus conuenire. Nam liquefcunt quædã,
ut aurum:quaedam uerò non, fed mollcfcunt tantum. Eft enim a
pudnosferri duplex genus.Alterum, quòd liquefcit : idque fèmel
ex quo fiunt lebetes fufiles,item alia multa ad üfüm culinarü. Poft
id operis,inutile eft:neque funditur,neque duétile eft.Alterümol
lefcittantùm:idemque iterum,atque |ိ igni domitum ad
quoduis 蠶 uenit, ac nouam mallei ui formam induit. Poftre
mò etiamlapides liquefcunt,ac rurfus euadunt duri. Non igitur
folis metallis, non omnibus competit definitio. Quin redundant
illa uerba:cùm redit, durú manet. Omnibus enim, quaecüque li
quefcunt,accidit liquefaétio. 驚 perfe redeunt, ac neceffariò.
Quemadmodum cóntrà:liquida,quae cögelantur,aut craffefcunt,
omnia rurfusad naturam priftinam reducuntur.
2. Quae defuccis.Quiddurum.De cura uerborum.
1 N Q v 1 s, Quod uerò liquefcit:& dum redit,durum nóeft,fùc
cus uocatur.Omninò uerba minimè fubtilia. Namfi non fuit du
rum,non redibitad duritiem.Siliqueſcit, redibitadid, quoderat.
Nónne fatis erat,fi dixiffes.Succiuierò non fünt durifiéut metalla:
fedaliquanto minus. Quamtamen naturá deponunt liquefaétio
Caftig. ne.Orati9 uerò parum feita. Etenim poftquäm rediit rhetallum
durum eft:nonautem dum redit.Quodeníîn fit,uttoties íííííííí,
non eſt.Sic loquutű te oportuit.Dum redit,durefçit. Neque
hæê
Grammatica funt, fedinterfunt Philofophi. Valde enimā feipfo
differt,quodfit,dumfit,& cum eft. Nam quid intelligam,fitu$ fit
體 â oratio? Alibi hoc genushominum,quodfüíiné loqui fi
bilicere uult: aitque non effe uerborum curafn Philofopho,cafti
gauirpus.Hicquidfüper hac refenferit diuinus praeceptor, íidea
mus. In primo Topicorum,cumaliudeffe Sán, aliud effe leganua
οίtendiflet,fubdithac:χεύον Jενώ πάλα τα Διάλεκπκή πεβλήματα
δέσεις καλούτα,διαφε έτω δε μηδέν οπωσσώ λεγόμενα. και γώ ονοματοποίησα
βελόμιμοι διέλωμ",3 ίναμήλανθάνωσιν ημάς ήγες αυτών πιβάγκπν άπα Jια
Pulchr. *opa*. Oftendit igitur quomodo fit nominibus utendüm:neque fù
Perftitiosè, nequefùpinè. Illud enim faciunt, publici:hoc proprij
nominis decoctores. Itaque quod ufum conçedit uulgo, mode.
ftiam,
 p e s v º r i t i r a rs a p e a r p a n v m. 1 g;
ftiam, quòdfibi retinet proprietates,fapientiam profitetur.Quam
obrem in fècundo accuratèfcribendum,atque Ioquendum iübet: Сар.2.
αμαρτάνεσινοιτοις άλλοτείοις ονόμασι τα τεάγματα αεσσαχοςεύοντες. Lati
nè igitur loquere,&fubtiliter,quilatina,& fubtilia profiteris. Sed
->
& omnia perturbas.Bitumen, ម្ល៉ោះ non reſiſtit. Cry
ftallus refiftit,& melius Stibium: fed non ducuntur. Ideo percuíía
facilefranguntur.Vbinöſemeldubitamus. Namcryſtalſus nun
quam eruitur liquida.Interfuccostamen eam connumeras: quae
longèabeſtàtua definitione. Quin fulfur quoquefacillimèfrangi
tur:atque etiambitumen. Sed& durü, mirificè definisin 醬
ne.Durum, inquis,duobus modis. Quod non facilè cedat, necfa
cilè frangitur. Credo,ferrum intelligis. Sed fequere. Tale autem
omne mánifeftum eft, quod duci poteft.Admodum incöfideratè.
Cuprum enim neque facilè cedit,nequefàcilèfrangitur,neque du
ci poteft.Quod uerò mox debitumineais, undebitumcn dücitur,
& non refiftit:adducit ut credamus,te,cùm haec fcriberes,bitumi
nis iudaici non meminiffe.Nequeenim cedit,nificùm ducitur,&
in maffafua non parum refiftit. Quid ? uitrum lapisfuit, fufilefuit,
fufile eft,ductile eft,refiftit imprefsioni,facilèfrangitur.Acquan
quam haec& acutius, & fufiusin iis, quae pertinent ad librum de
mhiftorum affeétibus:tamen hic nunc fecum res eft, atque ita aga
tur.In eolibro durum,&molletër «veár n:fortafleminus accuřa
tè.Ibi Olympiodorus ait,ab athleta olim τέρέλια cöminuta:Tya
naeolapidemtangenti mollem faétum. º

ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙ Ο Ι ΧΧΧΙΧ.

Metallica,Semimetalla,Metallina,Liquor,Succus.
-> I. PER FEcr A, inquis,metallicanuncupabo. Mirabar, qui o
mnes excufferisbibliothecas,omnia infercias,te ex carbohariis ,
iftisnon attuliffeappellationes.Vocantigiturfüffloneshaec,fci
tifsima quidem uoce, femimetalla. Quorum fpecies faciunttres.
Vnam lapidifimiliorem: ueluti Caeruleum.Alteram eorum, quae
liquátur igni: ut Stimmi.Tertiumgenusin liquorem fine igniáe
dücitur : cuiufmodi Chalcanthum. Duoigitur apud eos ခိိစ္ဆိဒီး
fumma. Metalla,&Semimetalla.Tertium,& quartü ab arte.Nâm
fecem,quae è metallisſubſidet, Metallinam uocät. Quaeuerö ſpu
mafupernatat,aut expuiturâ metallis,Smorchia uulgus noftrum
dicit: Latini Scoriam,Galli foedauoce appellat. Qui àte ſucci no
minantur arbitror à Seneca,liquores appellari,libro fecundo Na
turalium quaeftionum. -

ll iij
 1 v . i v s . c AE s A n s c A 1 1c em
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο ΧΟ. 1

Quae deterris.
E R r A R v M,inquis,genera funt, uelcoloribus, uel odore,
| uel ufu diftinéta. Nulla unquam potuit rudior,aut imperfe
&tior,crafsior denique defcribi diuifio à philofopho, eóque
fubtilitarum profeffore.Vifusfum audire Grämaticum quendam,
aut loquentem haec,aut etiã profitentem.Imperfeétá effe,demon
fträt abste aliae multae omiffae qualitates. Differüt enim etiam pö
dere terrae,etiä raritate,etiam tenacitate,etiam,quod maximü eft,
fàpore.Nám coloré haudita efficax indicium effe adformam, aut
craſin deſignandam,è Galeno decebat meminiſſe. Quis uerò non
dicat rudé,quae accidentia pro différétiis afferat? Atq;haec eft tua
prima Philofophia. Hoc in hiftoriis Ariftoteli facere licuit: pro
subtil. pterea quod ττφ narrat ibi: ut ab iis ducatur in caufarú cognitio
nem:quas expedit,tum in libris De anima,quantüadformâ: tum
in libris De partibus,quätum ad materiam pertinere uideatur.Sic
quae ufu ម្ល៉ោះ ufu differüt,fed ui,& forma: à quibus
pendere uidemus ufum, quemadmodum in aliis quoq; rebus. Ne
mo enim imponat ို႔ျ Leoni.Quanquam Aethiopes Tro
lodytae etiãmbobus adfarcinas utuntur. Vt eorümores parum
醬 {pečtentadprouerbium Horatianum.Igitur ufusterras Lem
Subtil. piae afius à Cimolia: non quia homines utuntur, fèd quia natura,
huic haec,illa illi.
EXE R C ITATIO XCI.

Non in omnibus omnia.

N: Q v E illa leuiter accipienda.Ais enim: Cum ubique me

talla,& ျမိဳ႕ fuccifint.Vt reétè, tua quidem fèntétia,
dixiffe uideatur Anaxagoras: in omnibuseffe omnia.Pro
Ceftig. fectò abethinc pudor. Meliustamé Anaxagoras. Nõ enim ubiq;
omnem dicebat effe fubftantiam:ficuttu. Nunquam putaffet ille,
in acu Balaenamineffe.Sedaiebat, nullam imponiformá nouam:
quia cómiftae cffent omnes. Ita artificem, putafculptorem, abla
tione fuperfluae materiae formam detegere, quam falfo imponere
fefe dicat:füberat enim.Dehocfuo loco.Vbiquetamen locorum
iftatua reperiri omnia,falfum eft.
ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ ΧΟ ΙΙ.

De Myrrhinis, Porcellanis,Maiolicis.
D.E.
 D B s v 2 r 1 − 1 + A TE A b c A R D A N v M: 13s
Ꭰ; Myrrhinis itafentio: Eafuiffe, quae nunc dicuntur Por
cellanae.Haec cùmtu quoq;fcriberes: duae tamen obie&io
nesextorqueretibi hanc fententiâ uifae fùnt. Primü, quòd
nő docesuel materiae,ueloperisrationem:deinde, quödtrepidas.
Quippe confugisad excufàtionesquafdá,minusfànèdignastanto
uiro.Nam cũ Plinijfeculum uilioraputaretea,qua tranflucerent:
uifà funt noftratibi,quia trâflucent,ex materia effe uiliore,acfor
taffefuppofititia.Itemq;artem propterea defeciffe.Mihi uerò lon
gè alia(entëtia eft.Multo fànèhocipfo, quodtu damnasexcellen
tiora,atque cömendatiora.Quis enim non plurimifecerit eiufmo
di operam:quae ſuapte natura non tranſlucentem materiamexo
paca pellucidâ fecerit ? Quare pugnemus Cardane,pro fèculi no
ftri artibus,atq;ingeniis,quorum induftriatum materiapurioref
feéta fit, tum oftendat artificé praeftantioré.Quemadmodum uerò Acut.
fiant,atque unde importentur,fifcripfero, fpero iis,qui haec igno
rant,atque otiofifruunturalienis laboribus,non ingratam rem fa
&turü: praefèrtim cùm hiftoria haec haud uulgarisfit,& cui multa
miracula attribuantur. Principio pi&turae,quae uix apparét, filuci
obieceris, emergét uifui luculenter:aciem fpatia reliquatranfmit
tent.Deinde quantűiufculaintus occuparint,tantűcalefieri:uici
nas partes nö calefieri. Haec fcimus nos,cùm haud paucas extare
cóperiffemus adhuc inter miferas reliquias ueteris ruinae Scalige
rorum. Quare tertiam ： uim expertifümus.Vniusfragmié
tana&i,ex duobus collifis fruftulisfæpè ignem excuf$imus noftra
manu.Quartum addemusexfuperftitione,atq; impoftura merca
torum. Negant ueneno poffe infici:difrumpi enim.Fiunt hunc ad
modum.Ouorum putamina,& marinorü conchas umbilicorum
(Porcellanae fpecies horum funt,unde& nomen) in tenuifsimum
rediguntpollinem, quem aqua fubaétü uaforumfacieinformant:
fubtüfqué terram côdunt.Cétefimo annoproperfeéto effodiunt,
acuenále opushabét.Quod eorüuitae fupereft, haeredi teftaméto
tranfcribunit. Quotanniscóficiunt,atq;infodiüt,referúmtq; tépo
rain commétarios, ex quibus eruütmatura.Ex prouinciâ China
optima aduehuntur. Alijputät:non uaſa, ſed materia condimaſ
fäm.Qua extraéta confiantuafa.Horüpreciacü& opes,& patié
tiam, poftremò etiam fidem excederent, nouo ingenio tam bellè
imitatiſuntininſulis Maioricis: utſapè difficileiudicatuſit, utra
uera, utráue adulterina. Profeótònecforma,nec fpecie, nec ni
torecedunt: aliquando etiá fuperant elegantia.In Italia nunc au
dio tam perfećtauenire,ut cuiuis Cafsitero,quòdibi uocatur Pel
trum,anteferantur. Ea corrupta una litera, a Balearibus, ubi di
cuntur excellentißimafieri,Maiolica nominantur.
 I у т. 1 у з с АВ в А к в с А т. 1 с в а

ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ ΧΟ ΙΙΙ.

Quae deterra Lemnia.

--

--
Tcipiat
R RA, inquis,Lemnia adeö efttenuisfubftantiae, ut nő ex
aquam,fedab aqua excipiatur. Habet& pinguedinis
--
aliquid,qua uenenis refiftit.Manifeftum autcm ex his, quo
--
niam artétalem efficere poffumus.Argutè admodum.Non excipi
aquam àterra Lemnia,fedab aquaterram. Quafitam pufillae fint
terrae partes, ut in eis nullusfit excipiendæ aquæ locus. Etiám ne
Cardine,inter eas nullum inuenietur à natura conftitutum inter
Subtil. ftitium,in quodaqua nulla fubire queat?Sanègenus omne pulue
ris,aut fcobis,nifiadmodum graue fit, qualeplumbü& eiufmodi,
excipitur aqua,eique innatat, autinuoluitur.Cauffa eft leuitas, ac
tenuitas,diffolutióque partium,quae ex humido quaerunt unioné.
Itaque cùm fintficcif$ima,facilè foluuntur, propter friabilem co
hgfionem.Iccirco faciliusfoluuntur à fè inuicem, jaquae cótinui
tas:quae huiufce rei cauffa eft,non crafsities. Aqua enim longe cft
tenuiorum partium,quàm quoduisterrae ို့၌ရှုံ့ cx uno

minimo naturaliterrae,aquae minima multa naturalia conficiun

37 tur à Natura.Quemadmodum fcribiturin fècundo De generatio
ne.At ex tua fententia effet aqua crafsior,quàm terra.Sic enim lo
queris.Non fubit aqua in terram Lemniam,fèd in aquam terra,
propter partiumtenuitatem.Ex hisfequetur,aquam efîe terra illa.
minustenuem.Videbis errorem hüc in aliis,qüae profiteris. Nan
器ueexaurum fcribis efle omnium corporum id, quod conftitutum
partibus tenuifsimis. At ipfum in aquam non fefe induit: ne
que ab ea penetratur. Quare denfitas,fiue cohaerétia,&tenacitas,
IO6
cauffa eft,uti dicebamus,non tenuitas. Hoc manifeftè patet ex eo
lapide,quéThyreú uocat in fecundo Plinius.Etenim quäta quãta
fit magnitudine,fluitare: comminutum mergi. Sane inter partes
subtil.
dif$itasineft aer:cuiusabitu particulae fummergantur.Sicin diftä
tes partes fefe infert aqua. Itaque Trochifci ipfi recepto humore
etiam madefiunt.Neque uerum eft,quodaddis.Terram Lemniam
in lapidem non coire: quòd fit partium tenuifsimarum. Quidte
nuius lapide fufili ? Namiuides uitrum ex aerc multo,non paucaa
qua,paucif$imaterra cöflatum effe.è lapide tamen eft,fednon fo
lutili, ut Lénia. Sicuti Lemniafufilis nö eft.Quin Lemniahgc nö
folüaquas recipit,fed etiá coitinrotulas. Adhæc cùm dicas,in ea
; effe pinguedinis: quare non cohærebunt partes ? Nihil
pingue difiunétas partes habet.Hoc declaratum eft in libro Deaf
fectibus miftorum.Nihil pingue ab aquis excipitur, fedrefpuitur.
- Hoc.
 тв s v в т і т. і т л т в л о с л к р л к v м. 137

Hocin Theophraftihiftoriis difputauimus. Quae fit affinitas, aut

inimicitiainter arbores, quae funt oleofae,aut refinofae,& eas, quae
non ſunt,in opere inſitionum. Sed & qualitatem hancà natura di
cisei comparatam, ad cordis propugnationem aduerfus uenena.
Quafi uerö non à tota,ut aiuntfubftantia,peragat opus füü. Quin
etiam ab aftri&tionepotius euenire dixerim.Cohibet enim uiaFüm Subtil.
parietes,eáfque obtidetanguítias,nelaxitas excipiatingruensue
nenum.De artificio uerò tuoita cenſeo. Decocto §§ , & bac
carum Iuniperinarum argillam addis. Ego potiusà Lemniae fùb
ftantiae terram ademptam iuffero, quàm antidoto alexipharmaco
terram addiderim. Scordium enim, atque alia, fàtis perfe ualent
fine argillae adminiculo. Quòdfiadmifcesargillam hanc, utob
ftruat,atque intercipiatimprefsiones:quo minuslgdatur cor : ui
de quo módo fiatid,cùm poft epota uenena datur lemnia: quem
admodum narrabat ex Epheftiano Galenus. Argilla tuaigitur in Subtil.
ftabit àtergo uenenis, atquein cor urgebit. A fübftantia 醬 agit
Lemnia:qua certa forma uegetatur:non autem àterreſtri argilla
ria qualitáte.Tum autem fi perftes in fententiahac: deco&ùm il
lud tuum corpulento quopiam excipiendum effe, aduirium con
ftitutionem: rubricâ potius hancadiunxerim noftraté,quam Bo
lum uocant Rಣ್ಣ . Puto autem elegantiae ftudio te graeca Lwdit.
phrafilatina uerba temperaffe. Sic enim illi confueuere : J%, #m.
Quodtu, manifeftum quoniam. Caue uerò exiftimes, re&èabste
negatum eſſe,Lemniam \ olere. Olet enimpiſcinam,&
င္ဆိုႏိုင္တူ nefcio quid,nihilo quàmargilla minus.
EXERCITATIO XCIIII.

Qua deterra Armenica,pefte,gemmis.

р Rox r M A,inquis,Lemniae Armenicaeft:quæ rubra eft. Mi

蠶
ror, te tam uerfatum in Galeni libris, tam excellenti
memoria infignem, uerborum illius oblitum effe. Sunt uerò
hac: εκ της αρμονία της ομόρευκαππαδοκία, τίύχξόανχλωεά. Αudis Car
dane lapidem illum ម៉្យាង្គៈ potius prae fèfert,quá
gleba faciem)pallidum elenó ru rum? Arbitror:necfortaffe fal
fusfum : oblatam rubricam uulgarem tibi,pro Armenico lapide
admiffam effe. Quòd uerò Armenicam terram comparas cum la
pillis:aífque,carbüculum,fmaragdum, fapphirum, hyacinthum,
margaritas, propterea peftilentiae aduerfari, quia deficcant : non
placet.Mulra enim deficcant uehementius, quae cùm inepta,tum
inutilia ſunt,ueluti pumex.Nempe deſiccationibus haudtollitur è
In Il
 t v и i v s cАвs А в s с л с т с в к
corpore peftilentia. Quid? Peftem non nifi ab humiditate fieri,
qui§ dixerit?At fieret,fi dcficcatione auferretur. Auferturautéiis,
• quae fuapte natura uenenis repugnant.Caeterú,inquis, quanto ſunt
.. Hi terra Armenica aduerfus peftem inferiores:tanto praeftât adui -

„ talem fpirituum reparationem. Quaefententia ualdefuit Auen

rois iudicio exagitâta. Idque duabus potifsimum rationibus : in
decet acquiefcere. Primum,fi à tota uiuant fpecie: tri
tiquibuste
subtil.
lapides amittentîüam fpeciem : uiuunt enim tibi: nequefunt fi
cuti glebæ : quarum pars quaelibct ipfàmet terra eft. At tibi non
quaeüis hyacinthi pars,
quiddam,quòdeiüs hyacinthus
partes erit. Eſtenim indiuiduum,hoc
effe nequeunt.Secunda ratio eft. Silu
ce,propter fimilitudinem , fpiritus recreantur, atque regarantur:
Носия. lušin íritura perit.Peritigitur&uis,auttibifuntintegrideuorádi.
> -

EXERCITA TIO XCV.

An erofioni tenuitas aduerfetur.

- - t

р o體
s r R E M A quoque capitis huius pars exigit noftrorum in
cniorum exercitâtionem. Tenuifsimum, ais, Armenium
: atque ob id uenenis crodentibusfalutare, ut cantha
->
ridibus : & putrefacientibus, utlepori marino. Sanè uires hafce
accepimus : at cauffam talem non probamus. Quis enim di
cat, èrofioni tenuitatem aduerfàri ? Nihilo praefentius ipfi quoque.
putrefaétioni. Implanantia nangue (emplaſtica Galenus uo
cat) prohibent erofionem : non autem partium tenuium, ac dif
fitarüm medicamenta. Obducitur ergo fuperficies,quafitrulliffa
tione,luto ipfo:quatanquam incruftatione muniuntur partes,ne
que ulcerantur. Leporis uerò marini maleficium, quo pulmones
putrefiunt, Armenium tollit lutum, deficcatione: neutiquam uul
gari illa, & qualibet,fedfua certa: quæà certa formae uitempera
tur.Nempe àccuratius confiderantihunc admodum loquendum
eft. Etenim cantharides neque uenas erodüt, neque ucntriculum,
fed urinalia,acfeminalia uafatantùm. Quare fecerunt füfpicio.
nem fàpientibus,earum tantùm partium uenenum effe. Tanitofa-,
cilius hoc de marin9 lepore fentiendum: quem fcripfit Galenus
{olis pulmonibus afferre noxam. At idcühàudelemêtaribus qua
litatibus,fedaliis occultioribus fieri intelligamus: neceffe eft , ip
fam quoque Armeniam glebam non fola uel tenuitate, uel defíc
catione,fedaliis uiribushis adiunétis officium praeftarefüum. '
EXERCIT. xcvI. -

Quae
 вв s vвт і ь нтАтн д р с А в в А м v м. 138
Quae deinterpolationeluti Apuli.
M facinora
A G N A M ineasà Natura gratiam, cui mittis ad praeclara
fupplementa: pro terra Samia diuinum tuum
illudě Scordio antidotum: pro Armenica gleba lutum
Apulum. Quod cùm in cenfu fit utilium rerum ad humanam
tuendam ualetudinem: tumtu, ut praeftantius fiat, curas. Cu
randi modus hiſceuerbis: Elue Apulum lutum: repurgaabare
* na. Diligenter ficcatum accto acerrimo,& oleipartefextaexcipe
>>
ita,ut in pultisformam redigatur.Sepeliesautem udo loco in mül
tos annos. Haec tu. Fabellam tibi narrem neceffe eft. Lintrem
monoxylon cùm uidiffet paftor excipere pifcatorem, atque alte Face.
ri mox ripae incolumé reddere:ex diphtheris aridis,quasitem ani
maduerteret fluitare , genifta confutis alueum conficit. Quem
uacuum innatare ubi uidet aquae, in eum geftiens infilit. At illò
mox fummerfo necatus eft. Somnia funt haec Cardane: ex ace Luftw.
to,& oleo, ac luto, Caelum, terrámque Armeniae in circumpa
danos fubuehere campos. Dabo tibiigitur , protua noua Arrhe
nica, Armenicae glebæ uerifŝimam definitionern... Terra Apula, locus.
lota,ficcata,acefata, oleata, in multos, fednefcio quot, annos
fepulta, Cardanifomnium,fapientăindignatio, rifuspofteritatis,
EXERCITATIO XCVII.

Theriaca noua. * ,
-
-
** * .

i D E A M v s illam quoque diuinam Theriacam, uenenorü

\ / cea
expultricem, uermiiumi expugnatricem. Terra argilla
purifsima, oleo, aceto, gentiana, fcordio, granis iu
: niperi,diótamo, contundendo diu, inde fepeliendo in multosan
nos. Itafempercum manibus decidis,ut nonnifiexfepulturaui Vrban.
uasextrahas mercestuas. At equidem hodie eruto , ac recentifsi
mo utar diétamo, nö autem eius cadauere. ခိုင္ႏိုင္ၾ tamen hißce
ucrbis affers rationem. Quaeresfortaffe, quid iuuet ad uitamtam
diuturnafepultura. Quam tu mihiuitä narras?Futurum,opinor,
tibi perfuades, utex hac infofsione acquiratur uitatuo iftiPoly
doro. Ma&te animo Cardane;quituum intellcétum,ubi decofcri
bis in libro quartodecimo,nihil aliud,quàm equum effeais, quan
do equumifitelligis: abste uitam aufers uiuenti fupra terram : fub
terram defoffae argillae uitam das.Colcodea, nefcioquae , utaiunt,
ab Auicennafiéta eft, quaeformarum conda,&proma,imo uerò
fabraefíet: tuusiftelibér, quietiam diétamoputrido uitam moli
-
-- mm. 1)
 1v и v s cлвs л к в сл с та н и
tur,etiamfefquicolcodea dici mereatur. ,
EXERCIT, X CV III .

Quae de montium praeftantia ad generationem.

C.metalla
M fuprà fùbterraneam materiam in lapides,terras,fuccos,
partitus effes: terras hic aggreffuses. Ex quo diua
gandi naétus occafionem,illicoterrarum tribustantùm ge
neribus enumeratis,antequam caetera defcribas, tam diuerfàs per
Inconf?. curris materias,ut quandiu uerforin tuale&tiQne, nunquam cqui
dem quo in loco fimi,fciam. Nam&adaquæ fitum reuerteris, qué
in fuperioribus fàtis fupérque declaratum arbitrabar: & uinum ab
aquâ feparas:& olei tenuitatem cum aliis comparastenuitatibus:
&in uefica lapides concreas: & aduerfus imbres ocreas commu
nis:& corruptum uinum in integrü reftituis:& primatra&tas prin
cipia,quae ante omnia ftatuunt fàpientes. Tum ab his peregrina
tiónibus ad metallica. Quæ exultatio, ac potius uolitatio non in
do&ti quidem,fed ambitiofi,ac fàtagentis,ne dicam, uentofi inge
nijuidetur argumentum. Impræfentia quarein montibus fit ue
getior uis ad generationem : quot rationibus contendas, uidea
mus. Nam huic ego fententiae non folùm affenfusfum nunquam,
fed etiam eius hoftis acerrimus fui. Idque aduerfùs cùm alios,
tum ipfum Auenrois, qui putauit montes, quòd effent Caelo pro
piores, multo praeftantiora producere. Tribus uerbis res agi
tur. Haud unius res effe Naturae : non unum ad finem compara
ri. Ergo neloca quidem certa, certis anteferri femper debere lo
cis.Sanè ſi humida, quàm ſiccamalim, non è montium praeruptis
petenda cenfeo. Ecóntrariò, campi non fuppeditabunt ea, quae
fupicolarum ftirpium ficcitatibus attribuuntur. Quare etiam
Theophraftus quartilibri parauit ita principium, utnihil aliud,
quàm ordinareffua cuiqué arbori loca. Ergo cùm abietes è Pyre
fiaeis peti uideas pulcherrimas, atque crafsifsimas adædificiaTo
lofana,tuam fperes fententiam hanc reétè procedere: fi nefciasab
eodem philofophoin eofdem relatum commentarios de iisabie
tibus,quaein Arcadiae cauo loco, atque umbrofo (Cranäuocant)
oriuntur. Etiam in tertio tibi faceffent negotium, quae de Pyro,&
Fraxino fcribit. In planis locis cùmfruétü, tum mäteria præftan
tiores, atque commodiorem ad ufum progigni. Vt praeterex
cellentem magnitudinem, qua montanas fuperant,& materia fit
aptior adopus,&fru&tus edendo fit carnofior. Nec deeft ratio.
Nam quibusafpera, acfpinofà naturaeft,in planiseueniremitio
ra
 -

рв s v в т1 р. і т. А т в л о с м к р м м v м; 1 3я
raſanèpareſt.
- 2. Ex uiuente incorrupto non fituiuens.'
Ex c E l L E N r i AB montanae multas adducis cauffas. Pri
mam his uerbis: Viuacior, , cauffa montibus,obplures
cauffas. Nam montes uitae quandam habent fpeciem, cùm faxis
conftent. Saxa autem uiuere docebimus. Vbiautem uita: ibi
etiam omnis naturalis generatio promptioreft. Ergofiuiuunt
fàxa: fi uiuunt montes, quòdèfàxis conftent: plures uitashabe
bunt montes. O pulcherrimam Taurimontisanimam. O Py
renaeorum,& Alpium noftrarum : quæ à mari Liguftico inter Sa
laffos, atque Allobrogas, per Vindelicos, Noricos, Carnos, Il
lyrios , ad Macedoniam ufque ultimam fine ulla intermifsione
pertinent. Atlas uerò ab Oceano occidentaliſub Alexandriam
pene ipfàm peruenit. Nam quothuic animas ineffecenfes?Quin
omißisiocis mirificamadihifemur philofophiam. Quandoqui
dem neque fàxa producunt, quae uiuafunt : fedterra, quae aut in
monte non uiua,aut etiam in campis uiua.Tum autem ex incor
rupto uiuente nihil uiuum fit,tanquam ex materia: neque gene
ratur aliquid diuerfigeneris. Non enim ab Afino Crabrones,fèd
ab Afini cadauere. Nil confertuitahominis aduermiumgenera
tionem. Gignuntur enim aut è fucco, aut è corpore corruptis.
Et fàxafiprogignunt arbores: arbores uicifsim,uelfàxa,uelfaxo
rumquippiamgenerabunt. Aniccirco dixerim corna procreari, Eiron.
uae propterea dicuntur lapidofà à principe Poetarum ? Litho
ម្ល៉េះ tamen,&aliudfemen oblongum faxeum , quod lacry
masfànéti Iob uocant,non magisin faxis, quàm in campisoriun
tur.Hoc etiam inlgtifsimishortis Funecinétorum.
3. Secunda ratiofutilis.
A cc E p 1 r,inquis, quòd montium uires non exhauriunturli
ម៉្លេះ aratro. Nec ullo modo hominum induftria per
pirare coguntur. Tecum aliquis argutulus iocetur : Si perfpi Посия.
rent,meliushabituros, ne fuffocatueorum opprimatur uita. Sed
nos infacetiufculi, atque craßiufculi,rem agámusipfàm.Primum
eos perfpirare uidemüs. Nebulas enim exhalant, flatus edunt,
fundunt flumina. Deinde non pauci coluntur montes, quales in
Taurinis ad Auenium. Neque in iisdeeffe metallafcimüs, quia
coluntur:fed coli,quia fertilés adfemétes. Tum uiderentur mon
tes, quinon coluntur, infè fouere metallaomnes: quia non pcr
- mm. 11]
 - 1 у т. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

ſpirent .Sed neque montes omnes fteriles metalla continent: ne

que metalliferi omncs, fteriles. Praeterea camporum fùperficiem
ùix ad fèfquipedem fentire aratrum. Quae igitur cruftafururafue
ratin fummofolo ad prohibendum tranfpirationem,ea reliétaeft
íubima porca interfulcos.
4. . Tertia ratio debilis.

* e r r 1 a. Eft etiam, inquis , montium folidior fubftantia;

unde calor ille melius continetur: qui in agris ob terrae mollitiem
difflatur. Quin Caeli lumen,& calorem rarioramittit glebafaci
lius,quàm faxum. Non effe tamen calore metalla conftituta, ma
nifcftum eft : quoniam calore diffoluuntur: frigore ad priftinum
ftatum reducuntur.

5. Ratio quarta inepta.

q_v A R r A. Suntetiam in montibus niues, inquis,& diu
turna glacies,quae calorem in imo recondunt: & laeta omnia obid
faciunt. Cùm in agris calor diffoluatur ab aeris externo calore.
Cæterùm neque niues in omnibus , neque ubi niues, ubique me
talla.Quin ubi operae plurimum,ibi caloris iftiustui plurimú quo
que effe, neceffe eft. At ubi auri plurimum,niuis minimum, nulla
glacies.Nufquamin Indianix,autglacies:nufquam in Aethiopia.
6. Sextaratio nihili.

s E x T A. Nec montium uis arboribus exinanitur. Steri

les enim funt, inquis , magis montes agris. Ergo ubi illatuaui
ta ? Nam ubi illa generatio ? Etenim plánta fi eft, quàm metallum
nobilior: nobilior erit item plantae genitrix uita illa, quàm me
talli matrix. At metalli matrices,ſaxa. Arborum genitrix, ter
Асиf.
ra. Terra igitur magis uiuet:fi faxa, quòd effentuiua, metallum
generabant.
7. Septimaconfufà ratio.
… a Q v A etiam,& humidum, obaccliuemfitum, magisdefluunt
>
ex montibus. Quorum copiain fuperficie agrorumimetallige
neratio impeditur. Haec fèptima fua ratio eít: in quanon pau
cafùnt confideranda. Primum, quòd nein campis quidem aquae
rcmanent. Fluuiorum enimalucis,&foßis ,& illicibus auehun
". TUT.
 в в s v в т і т. і т. А т в л р с л к р л к v м; 14о
tur. Deinde, quòd non in fùperficie montium, fedintus metalla
procreátur. Qjòd fi quafodina primo afpeétu inuenta eft: idpro
pterea fuit : quòd glebæ aßidua deterfioneabimbribusfa&a,dete
untur. Tertio, quòd in campis Hungariae auri filamentáquafi
caturiunt per hiatus ad fùperficiem:ficüti fuo loco diétum e£Po
stremòanimituitrepidatio animadi,&lap
uertendaeft. Nam cùm ſuprà Inconfº.
ides
ficloquutuseffes:Metalla,&fucc ubiquefunt: hic uel -

memorem pigeret retraétationis, uel immemoris mensflu&uaret

in ancipiti. Neque penitusingampis nufquam,fèdin folafüper
ficie negabas Naturam metallificare. -

8 Ratio nihil ad rem.

+

1 N o c r A v A ratione quafi pilaludentem uideor te uidere` .

Non enim iam de uimontium differis,fèd defodinarum commo-:
ditate. Qui non de metallis, utinftitueras: fèd de metallorum in
ueftigatione, atqueextraétione fcribas.Athocnon agimus. Ver- •
bauerò tua ualdeatrafunt,neque recitatione digna. -

» Quideffetaccliue,non intellexit. -

1 N r E. R haec poteramusilliste duobus condonare.'Perac

cliuemfitum, fuprà ducebas aquam è montibusad defluendum.
Poteramus, inquam. At nimis esmagnus, Cardane,uir. Quare
tuo exemplo ubi errarit alius, erroremfuum autoritaretuafacilè
tueatur. İdem fciseffer árarrer, xºà Tò xámarres: fic accliuem,& de
cliuem.Cliuuseftcliuatauia. Diuerfa tamen hecratione,que unii
admod
.Quemcliue um colum
slatuna u,per,&
, dextra fi- Caffig.
niftra iuerfà
funt,d poteftfiunt
effe. Perac monti eadem
safce ndest idem 座・

decliuedefcendet aqua. . . .:; .;-: . ---

- *~ * - - ſº - -- - -

1o. Ager non diftinguiturà montibus. , . • ' ' •

'A t r E R v M errorem Iureconfülti abste animaduertent : qui
agri appellatione montesquoque contineriputant.Id quod etiam * ,
apud prifcos inuenias Romanos. Nanque agri Albani lacum Al 7,
banum partem intellexere. Ethabesin augurum libris agri diui
fionem:Romani,hoftici,pacati,peregrini.Haud igitur reétè hunc -

dum loque
admodi&um
enim oportu ueterisAeole
it, Monte
bare. nfiummagisf
funt agris quoss Latini
uóce,terile funts caffig.•
. Campo
imitati.Vndexêret,horti,proptereaquòdin planis cifkntlaetiores,
 1 v 1 1vз с лв s л к в с л 1 1с в и
Au&us uocis (onus interpofitaferualitera.
EXERCI T. XCIX .

Quae de oriente,& occidente.

Ꭰ:tuiM torrente
illas rationes ordinares:non potuifti,quin auius ingenij
raperere : ubi maxima tibiipſe impedimenta
obiecifti. Aisenim: In oriente gemmas gigni nobiliores,
quòd oriens calidior fit,&humidior,atque pinguior.Tametfi nó
tua folius haec fententia eft.Caeterùmtam falfa magnis uiris, atque
fapientibus, quàm recepta uulgo. Nempe orientem, atque occi
déntenm,fuprà doccbamus,ubique locorum effe: fi Solis habeamus
rationem. Quödfi oras 蠶 terrarum: cum inter Europae la
tus, quod Fauonium fpeétat,&latus terrae Laboratoris, minus
uinque graduumtra&us interfit:haud multo maius interuallum
it interPalmarum promontorium,&promontorium fànéti Au
guftini: nullius erit momenti intercapedo illa, quae uni, aut alteri
terrarum parti nomen aut rationem attribuerit orientis,aut occi
dentis. Ergo cùm memineris Auream Caftilliam effe occidétislo
co prouinciae Malabarum : mutabis, opinor, de auro fententiam.
Caeterùm quia tam inanem opinionem falfifsimis foues perfuafio
nibus in fexto libro:uerba tua illinc hucfuereträsferenda. Ea uerò
ficfehabent. Quòd aurü ac perfe&ifsima quaequein oriente inue
niantur:ferrum autem in occidéte. Hoc aútemiideo euenire, quia
calidior fit oriens,&humidior. Haecibi. Hic etiam pinguiorem
->
dicis.Quod uanißimum eft.Aromata enim ficcif$imaomnia,prae
ternucum genera. Sed neque aurüperfe&iusin India, ubi eftter
rarum prima parsorientis,quàmin Hungaria, aut Pyrenaeis: quae
oræ orbis extremae funt,aut in extremis.Quòd fidicas,haudmiul
tum gigni:fed parum effe,quod à Tago feratur:re(pondebo, Non
in quantitate,ſed inಶ್ಗ ခြီ perfećtionem.Prętereani
mis auarus uideriseffe , qui orbis perfeétionem in auro,& gemmis
ftatuas.Haud ita eft.Fac hos effeifi occidente:tunc dico tibi. Vni
pulchr. uerfiterrarum orbis ಶ್ಗ inter Perfarum regnum ultimű,
& oram Lufitaniæ à Deo effe conftitutam. Equos, & Camelos,&
Boues:item Afinos, Mulos pulcherrimos, optimos, plurimos. In
tua IndiaSimiae,Cercopitheci,quifquiliae,fömnia.Plùrisequidem
fecerim Perfam,Cappadocem,Syrü, Arabium,Thracium,Thef
falum , Croatium,Africanum,Siculum,Germánum,Sardum,Ca
labrum,A ruernum , Vafčonem , Bæthycum, Lufiranum equum
unum,
 рв s v в т і т. І т А т в А р с А к р А м v м. і4 і
unum,quàm Chinarum omnium,Malacharü,Narfingarum, to
tius ឆែ Brafiliae nitellas iftastuas.Tantum abeft,
ut cum trecentarium Barium cinnamomo ex iis equis unum cö
mutarim.Tu uerò maxime acfubtilifsime rerum inuentor, ratio
num excogitator, cauffarum iudex, Naturae patronus, ciuilium
coniunétionum conferuator,ferro aurum anteponis? Tun' triti
co Maiz,& Rizi? Vino Mignol,aut Arach, aut Cacao putas effe
meliora? Maluaticum,fiue Monembaticum Cretenfe quónam lo
cotandem,aut precioftatuis?Equidem caelefte fidus, quem Crate Luftw.
ra dicunt,non proptcr aurum Indicum in Caelo fèdem fibi com
paraffe,fed quod Creticum,fiue,uti nönulli rentur,Pramniücon
tineat Anthofmiam, Deorum immortalium domiciliis affinem,
faétum puto. Sin malis animorum temperationem : ibi pecora,
hic homines. Si celfitudinem atque magnanimitatem : apud nos
quaeras. Pacis, legum, morum, uirtutum autores nos: Bello
rum miniftri: Artium di&tatores: Scientiarum inuentores: Sa
pientiae conditores. Qui nam optimae callent nauigandi ratiò
nem ? Quibus agros colendi ftudium notißimum eft ? Cuius na
tionis inuentum eft Bombarda ? Quis horologiorum momen
ta docuit ? Quis memoriae ftatuit aeternitatem typis aeneis ? Bom
barda Iouis iram imitati, horologiis temporum comites genui
mus rotarum circumaétiones: tempus ipfum librorum perpetui Fuge sca
tate fuperauimus.Et audes preciofifsima quaeque Indis afcribere, “g﹑
ui unus Cardanus apud nosfis,cuius fimilemtota Natura ex In
體 finu intimo nunquam eruere potisfuerit.Cùm apud Indos ni
hiloriatur, quod fine non folum uitæ difpendio,fèdetiam in com
modo ciuili nequeat non fui facere defiderium. Sed pergis. Oriens
-- calidior,atque humidior. Quamobrem meliorem t fieri conco
Čtionem.Cuius Cardane concočtionem ? Cibine?At Angli, Ger
mani,Galli,Thraces omnium mortalium pulcherrimi. Profeétò
Graeculi,aut Hifpanioliuernulæ ingenium, Belgae, aut Hetlandae
matronae facies ünalongè fit anteferenda Helenis Indicis uniuer
fis.Quid igitur coquisibi? Aurum? At quàm fuerit Hifpania ferti
lis,dicet aduerfuste Pliniusteftimonium.Quàm copiofà fuerit o
lim Macedonia, Philippaeorum declarabit ufus:nunc uerò etiam.
Sultani magniTeftedértibi defcribet è fuis Commétariis apudSi
derocapfam ad ducenaSeraforum millia redire annua. Marmo
rum mihi narrabis co&tionem? At in Numidia,& Africa optimü:
in Italia pulcherrimum, in Graecia preciofifsimum:in India nul
lum.Opinoradduces fruges.Audebis hifcere ? Potius iam filentij
pudor pater eſto. Sedaddis effoeminatiſsima muliercula, non te,
• dignum uerbum. Delitiae,inquis,ibi humani generis. Carcre uo
Π. Π
 tv иiv s c Авs А к s cлъ свк

1umusnoshifce non folùm uoluptatibus, fèdetiam cupiditatibtts,

quae Romanas legiones in Syria debilitarunt.Epicuro cuipiam aut
Heliogabalo,autSardanapalo haec oftentanda funt. In Danubij,
ac Reni ripis armati: Lutetiae, aut Oxonijmodica indutitogula,
hyemes non folùm ferre,fedetiam frangere didicimus,fine odori
bus,unguentis,aromatibus.Nefortè nos exiftimes,Platonicorum
viridariis Elyfiorü ad uirtutem inuitari. Minutiufculae plebeculae
hgc,non uirörüfortium,atque magnanimorü.Nos,inquies,nihi
lo,quátu, deterius agimus.Credo,& opto, & Deú quaro, utita fit.
Scribe igitur,ut uiuis,aut uiue,ut fcribimus.Caeterùm confulamus
ueritatem.Quia,inquis, uapormaris ab oriente deferturfuperter
ras,& motu Solis coquitur.Quae uerba etiã modeftifsimü animum
irritare poſsint.Nam ſià mari,täquam à materia:à Sole, tāquam à
forma fit: tota pars Africae, quae Aethiopas ultra aequino&tialem
capit:carum uiriünö modò particeps, fed domina quoque fuerit.
Excipit enim totius maristraótü, atque halitum, qui à Brafiliae la
tere occidentali , ad Melindae ufque litora porrigitur. Ibi tamen
auriparum, Pauciores gemmar. Viŝtus ferinus, belluinus. Aro
matüm fpecies non mültae,non nobiles,non optimae. Aequè fà
pienter illa.Defertur,inquis,in occidente uerfus Oceanum uapor
ille.Qui fiuétis in terras repelleretur,repentè motu Solis in Ocea
num rediret.Si ergo fertur in Oceanum : fine uétorum quidéullo
impetu ab Occano arceri,in terris contineri poteft,in terris nó af
feret uelaurum,ueladgemmas generandas aliquid materiae.Tum
Contrad. autem uapor illegenitalis, täro co&tus per Oceanum interuallo,
ubi in Aethiopiam Capricorni delatusfüerit,qui fieri poteft,ut ne,
蠶 alibitibi fecit in India,cidé eandem faciatin occurrente Ae
thiopia gémarum fertilitatem?Sed & illud argumentum,hominis
pauca,ut ait Ariftoteles,refpiciétis eft.Lætamur,inquis, magis ra
diis matutinis,quá uefpertinis.Quid? nónne eft hoc វ៉ែ te?
Qui coêtiora dicis effe perfeétiora,coëtü magis aerem uefpertinü,
atqıipfum pomeridianúlongè efetenuiorem dicas item, necefe
cft.Verùm alia ratio eft.Sanélaetamurquoque magis aduétu fpó
fæ,quàm abitu,&ieiuni potu,cibóque, quãíaturi:&recentes, atq;
iptegri ad laborem libcntius,quàmfef$i, damus nos. Affuetüdine
qcteritur rerum gratia,nouitáte paritur.Cauffa fuo loco diéta eft.
Accipe & hanc prudétiam.Necâb occiduis radiis,qui nimis urät,
quo tempore aer iam torriduseft:fperanda eft aliquia utilitas.Haec
醬 tua.Quafi uerò nó ubique terrarum fèrum dieitorridae mo
eftum fit.Appone meam infcitiam tuis mathematicis:inueniesin
Imeis trepidationibus fortaffe fubtilitatem.Sit Oriens, A. Occidés,
*. Solubi in linea fuerit,c A: calcfaciet ad perpendiculum. Princi
pium
 в в s v в т і т. і т. А т в А р с А в р А м v м. і 42.
D È pium calefaćtionis
eritin linea, ce. Ci
fueritin linea, d F,
caloreritad perpé
diculű. Augebitur
- autem in B, à D. Et
A F B remittetur in A, à
D.Erittandéin, Er.
Tunc calor demittetur ad perpendiculü. Et maximè remiffus erit
in, A,abipfo,E.Quare cúeadem fit diftantia,c B,&,E A: idem quo
que caloriseffeétuserit. Tu uerò ita loqueris, quafi in India nun Subtil:
quam fit uefper. Sed & cötradi&tiotum maximia, tum fœdißima.
Nam qui dixeris orientem effe occidente calidiorem: nüc ais, oc
ciduis radiistorridum effe aerem. Torrida igitur terra quoque eft. Contrad.
Cæterùm euehamur ad aliam fubtilitatem. Ariftoteles in fècundo
Meteoronait : orientales uentos effe calidiores, quia diutiusSole
caleant. Sanè bene. Non tamen terra propter id calidior eft in o
riente.Solis enim comitesfunt,aut anteambulones,aut pediffequi subtil.
uenti illi. Terra Solem non fequitur, fedcalefaéta redit ad futim
frigus.Quid quodaer,qui ab Ocean9 defertur in primores partes
器 çaliduseft, quàm qui ab Indiain Peffiam, atqüe in
de ad nos. Siccior enim eft. Itaque noéturni uenti orientales mi
nus calidi, occidentales calidiores. Salubriores ergo funt occi subtil:
dentales à ueſpere ad ſecundam uigiliam : orientales à quartae ui
giliae initio ad horam diei circiter fextam. Puerilia illa nec fe
renda : Multo antè illuftrari terras orientis, quàm occidentis.
Quia in mari montes nulli : in terra montes radiorum prohi
beant accefsionem. Oram Laboratorisftatim illuftrari, quia ma
refine dorfomontium fit,aequore prolixo.Hifpaniam non ftatim, ,
propter obieétum Pyrenaeorum. Haec taafententia: ex qua dua
rum partium retorquebimusalteram:alteram etiam ualidiusfaue
re nobis oftendemüs. Primùm dico, etiam in ora Laboratoris,
& Brafiliae montes effe. Hocigitur incommodum cömune fuerit.
Deinde plus dico.Tanto citius Pyrenaeos illuftrari,quanto altiori Subtil.
uertice radiorum exceptione campos, quibus imminent, præue
niunt.Quod& de Cafiö diëtum eft. Quamobrem non folùm fœ
cundum, uerùm etiam fœcundiorem eiufdem tam expetitæ ma
teriae faceret oramipfam Pyrenaeorum.At nonfacit. Quin ex oc
cidentalifacie montisillius aurum effoditur optimum,ex latere ;
GaHicano certè nullum. Deletishifcerationüimaginibus perfò
natis,haec paucula,fipertelicet,apponamus.Valentißimü quod
queàualétiſsima fieri cauſa. Ferrù igiturà maxima Calicòcreari.
mn 1),
 -1 W L I V S c AE S A R S C A L I G E R

poteftate.Propterea quòdfit omnium firmißimum,atque etiam

urilißimum.Noftri ergo Caeliuis multo ualidior.
2. De aeftatibus,quae fub fphaera reéta.De Solis
loco, quae à recentioribus.
a N r E Qv A M huic exercitationifiné imponamus,non inepta
.contemplatione deleétanda funt ingenia ftudioforü. Ea uerò 體看
tinet ad eum calorem, qui non ad Orientem referatur, fed fub ae
quinoótiali fit.Etenim fub eo circulo habitantes populi, cùm duo
nunc aeftatis habeant tempora, eáque aequalistemperationis: non
æqualisfrigoris duas habent hyemies. Solenim, quod eftin Can
cro nunc(eft enim eius&*£;auoy) longius abeft, quàmcúeft ſub Ca
Subtil. pricorno. Hanc inæqualitatem intelligimus ih aeftatesipfàs träf
latum iri, cùm Apfis illa deduétafuerit fub Arietem,aut Libram.
Longè enim aeftuofiorem alteram ex aduerfo Augisfuturam.Quae
uerò nonnulli prodere aufifunt: Solis corpus longè propius nos
effe,quàm quantumabantiquis fcriptum fit:itautinipfà deferen
tis corpulentia locum mutaífe uideãtur: uel ipfâ fcripta fpongiis,
copernic”. uelipfiautoresfcuticisfuntcaftigandi.Ouauerödeumbrishora
rum circunferuntur,eadem ratióne falfafunt.
EXERCITATIO CENTESIMA.

Quae de aquarum uenis.

v AE R i s, an fubaquisaliae fubeffe poßint aquae. Aispof
fe.Affentior.Verùm haud placet comparatio. Aisenim.
Subpriore aqua fubeffe aliäm:argumehtum mihi effe ui
detur,quòdhomini etiáin imo corporis uenae fünt.
Non placet,inquam.Quia uenæ, quae fùnt in imó corpore, uena
una ſunt cum caeteris omnibus. In aquarum
uenis non eadem eft
natura:iudicio quidemtuo:qui non omnes aquasà mari ducis. Et
fanè ex pluuiis rhultos terrae'finus compleriárbitror, è quibusef
fluunt per riuos aquae. Ideo caua fàxa cùm fub aliis poffunt exi
ftere, poffunt itemâlijfub aliis canales humorem deriuare. Non
eftigiturproba comparatio:tum propterea,quae dićta funt:tum
quia uenarum,meatuúmq; corpus uriiuerfumi plenüeffe oportuit
subtil, ad alimentum deferédum.At aquæ curfus ob alendum terras non
eftà Natura inftitutus.Sedpartim temerèfertur, ubiubi fpatiú in
uenit fibi:quafuum adlocüm deuenire cötendat: partim ad ufum
animantium. Cuius rei gratia fluuiorum decurfiones anra с
 то в s v вт 1 1 1 т А т Е А о с А к о А№ yм„ I43

flexiones compararit.Quod item ab artefit, à natura quoque fieri

faepècreditur.Et Philoophus hacuus etaepenumeró compara
tione.Igitur adirrigida prata in agro Brixiano uideasligneos al
ueos,tanquam pontes. Hisenim traiicit aquam aqua.Sed & pu
reus eft pröpe Oltum fluuium in colle celfo admodüm. Eius pútei
ab lateribus guttatim frequentes ſcatebræ in ſubieétum fundum
demittuntur.Inimo celericurfu,magno murmure fertur riuus.
2. De Arethufa.

A R e r H v s A M,inquis, fluuium referunt,ab Elide füb Alphei

forma uenientem, emergereiuxtaSyracufàs in Sicilia. Sunt qui
fontem Arethufàm uocent potius, quàm fluuium. Non erat hoc
tibi fàtagendum. Nam fi Alpheus labitur fùbter maris fundum,
fluuius eft Arethufa.Si emergit,fons eft. Nullus idem fons ibidem
fit,ubierumpit. Sed aut aquarü colleétioneinterrae finu, aut fub
terraneis delatus meatibusfluuiuseftantè,quá emergat.Vbi exit,
foras datur,eadem fànèfubftantia,noua qualitate.Alitìfènfit Poe
tarum princcps Alpheumeffe,alium Arethufam:perinde ac fiquis
non eundem Sarcam dicat,& Benacum:in eundemtamen conue
nire curfum. Sic enim ait: -Elidis amnem
-> Occultas egiffe uiasfubter mare:qui nunc
“OreArethuſatuo Siculis វ៉ែ undis.
VtibiArethufaefcatebrasinueniat,in quasinuadat, non quas
faciat. Pliniusin tricefimo primo ait:Arethufàm olere fimum per
-> Olympia.Vt uerò fub aquis aquaseffe perfuadeas,addis.Aquae e
->
tiäinififulis dulcesidperfuadere poffufit. Quare? An fub 醬 fål
faseffe putas? Quia circumit aquâ:fubtus quoque aquâ effe?Quafi
-
uerò non fit una,eadémquerefüdans,atquéfèfè exerens aqua.Quo •
enim profundius in infülis foditur : eo reperiuntur aquæ dulcio
res. Quas excolari inter arenarum commiffa corpufcula ex ipfò
mari,fuo loco diétum eft.
5. An Venetiiseffoßisputeis aquae dulcesinueniri poßint.
11 A v d inutilem moues quaeftionem. An Venetiis cffofi putei
dulcesaquas exhibere queant.Rem tamen haud planè explicas.
Sanècifternis contenta ciuitas, proxima:queinfulx, Puteum ha
bent nullum. Haberetamen pofîe, fateri heceffe eft, Nanque, ut
aiunt,&à nobis alibi diétum èft,in litore fànóti Nicolai, quæ infü
1a eft ürbi Orientalis,puteus eft àquae utilis ad potandum.Ygnetiæ
uerò quidaliud,quàfiinfula? nifîmauis multas potius infülas di
n n liJ
 i- v t 1 v s c AE s A R scA L 1GΕ R

cere.caeterùm quia folum folidum non eft,fedlimofum , circun

fufàsadmittit aqùas raritate fua. Quam ergo dicis te nefcire cauf
fam, curaquae dülces ibi non fint inuentae, noftraopera nunc in
telliges. Ifhpenfa. Municnda enim effent Putei latera perpetuo
operé:qucmiadmodum ubi pilamftruimusad pontes fuper fluuiis
fàbricafidos. Defixis nanque fublicis materiam circumponimus,
ultra quam humorem exantlamus. Ita fabris cementa 38« lapides,
mediisundis circunfluentibus, inſiccoponerelicet. Operisigitur
ratio erit harc.Latifsima primùm fo{fa fiet:Puta, addimetienté}i-
neä pcdum centum,palis prius defixis quàm lgngifsimis. Quodli
miiitra ualli ambitum fuerit,extra&tum batillis,aut arutaenis, aut
aliis machinistranspalos iacietur. Ita mare fubm9uebitur, & ab
eius affultibus corofia munictur.Vbi idfpatij exhaufto humore .
aut ficcum, aut propemodum tale fuerit:rurfus intra munimen
tum alium palorum ordinem quàm iongißimorum inftituemus:
qui ordo à priorum ordine defium pedü diftabit interuallo, quod
eiećto limo interiore cõplebitur.Idem tertiò acquartò fiet:quoad
aquae dulces hauriantur.Igitur quiparuo poffent pluuiisaqüis uti.
ੰ aquästot impenfis parare fibi noluere. -

EXE R C ITATIO C.I.

Demiſtione,incremento,miſtiforma, repetitioſubtilior.
D.fusè,fed
c T v R v s apudte de miftione,non utitu ruditer,atq;c6--
more meo,abipfius rei notioneaufpicandum cen
I6.- feo. Ac quáquam fuprà non parum hacin materia exercui
musiudicia doëtiorum: tamen quia tu uocas, ifthuc hic ង្ក
Subtil. fequendus es. Vulgo iaétata definitio indigna eft, quæ à philofo
pho recipiatur.Neque enimfubtiliter dicitur : Miftio eft mifcibi
lium unio. Vnionem audio: mifcibile quid fit,quaero. Nam qui
fciam, cùm quid mifcere fit, ignoro?Idemfanè peridem declara
tum eft. Potior haec. Miftio eft motus corporum minimorum.
ad mutuum contaétum, ut fiat unio. Neque enim uelutato
mi Epicureae fefe contingunt:ita corpufcula noftra, fed ut conti
nuum corpüs, atque unum fiat. Fit enim unum continuatione
terminorum : quae eft miftis omnibus communis. Ex hac exclu
duntur miftionum genera duo.Altcrum metaphoricum: ueluti
cùm Scalanorum genus ex Italo,atque Germanio miftum effe di
cam.Alterum ficcorum corporum, ficuti milij,&fabarum.Quo
rum ex conuentu, atque coa&tione non fitunum, nifi laxa figni
ficatione. Vnumquodque cnim granum fibiipfi totum quod
 pE s v P T 1 t 1 r A T E A D c A R p A N v M. 144
-dam & eft, & manet: neque cum alio continuaturad unum cor
pus efficiendum. Erit igitür eorum miftio, quorum extrema cum
aliorum extremis unum fieri poterunt. Eiufmodi liquida funt.
Quorum ratio cùm fit, alieno finiritermino, facile eueniet, ut fi
duo liquida,£fè contingere incipiant, unum tandem fiant: pro
pterea quòd fuis terminis coarćtari nequeunt. Liquida non o
mnia intelligo , ne quis fophifta de oleó, & aqua ifitempeftiuus
argutetur. Sanètaminter eadem, quàm inter 醬 fieri poteft
miftio. Quippe cum aqua aquae,& cum aqua uini. Quid fit ergo
miftio,& quorum, fàtis patet: nunc quotfiat modis, uideamüs.
Tresfiuemodi, fiuegradus, fiuefpecies miftionis. Primus eft eo
rum,quae ubi coiere,rurfus diffolüi, ac difsita effepofíunt. Cuiuf
modi eft, aquæ, ac uini. Separantur enim ederæ uafis apudPli
nium, ut accepità Catone: apud nos panno. Quaretum?mulier
culae, tum füperftitiofi medici uinum lotum appellant : quod ita
comparant,utfine noxa,quemadmodum nugantur, praebeant fè
brientibus.Alter modus eft,ueluti in iis corporibus naturalibus,
uae miftaimperfeéta nominantur.Quorü duo gradus funt. Alter
; nubis, pluuiae,uenti,grandinis,niuis,roris, pruinae,&
eiufmodi. Sunt enim exhalationes miftae expluribuselementis,
quae haudmagna cúre diffolui poffunt. Cohærent tamen arétius,
quàm prima illalege miftionis.Alter graduseft firmiori nexu cö
ម្ល៉េះ inglebis,& lapidibus.Horum enim partesàpartibus
audtemerè feparantur. Miftatamen uocant potius, quàm alia
nobiliore appellatione, quoniäm uidentur illis entia inchoata.
Tertia mifti6 reliquorumieft, quae nonnulli arbitratu fuo, com
pofita, priuatim nominarunt. Qualia fünt corpora, quae uege
tantur,acfentiunt. Tot igitur modis unio fit. Nunc uideamus,
an una, eadémque ratione unio haecin omnibus dicatur. Dicitur
fanè.Quandounum corpuseft, cuiuspartium omnium extrema Subtil.
unum füntinterfe.Caeterü quia omne quod eft, unü eft nó folùm
propter continuationé &priuationem purae cötiguitatis:fedpro
ptefaétum quoque:cuiusuifit,utillae partes unum fiant, contem
plandum pr*tereaeft:an haectriageneraunionis fintfub eiufdem
a&tus ratióne.A&um uocoformam , per quam fit, ut partes, quae
naturafua,atqueaptitudine coire poterant ad unioné, unum aétu
fint. Refpondeo. Non eodé modo formae cötineri.Ac de duobus
extremis quidemfàtis patet . Quippe alia ratione unum eft aqua
uino mifta:alia ratione funt elementa in corpore Leonis. Crama
nanque illud,ideftaqua dilutum uinum,noneft unum forma,fed
continuatione fola. Cuiuscorporis partes tot funt ſimul, quote
ranrin fuis totisprius,quàm mifcerétur.Vna quaeque fcilicct fub
 I v г. I v s с АЕs А R S с А г. I с Е R

Subtil priftinaformafua. Vt aquae parsaqua fit, uiniuinum. An uerò a

Ztu fint partesillæ? Non ſanè aćtu mathematice: quonià non funt
terminis praefcriptae, atquc feparatae: fedfuntaćtu naturali. Qաia
fua quæque fub forma propria. Quare non eft unum ens formali
ter, crama: ſed tot entia, quot funtintus , & extra partes. Vnum
uerò per accidens, ficut unum eft frumenti,fabarümque cumera.
Hoc minus eft fènfibus manifeftum, fapientum intellectibus non
occultum. Iccirco fub fua quarque forma eruata partes deinte
gro pofunt fegregari: ac feorfum fub fuae formae ui coire ad unio
nem. Id quod clarius quoque patet in auro & argento per ༢ཤྭས་རྩ་
illius mirábilis facultatem feparatis. Quæ cùm quafi fub una for
ma noftris oculis apparcrent, artis fubtilitate effectum eft, ut non
unum corpus naturále,fèd duo ita fuifle,uti poftea uifà fùnt,intel
ligere necéfle fit. Quod fànè fieri non poffet , nifi formae ipfae in
tegrae,ipfae partes fub fuis formis aétu naturali feruarentur. Quae
ម្ល៉ោះក្បំ ficcae, nullam crearent in animis noftris difficulta
tem : fed quialiquidae funt,alterum amittunt, id eft extremorum.
praefcriptionem:alterum feruant,fcilicetformas ipfàs. Vnum re
ftat fubtilißimum, atque ut alia multa à nobis traétata, nouum.
An ipfae quoqueformae mifceantur,& unum fiant.Si enim fit hoc,
erit crama corpus unum,per fe, fub una forma naturali. Forma
rum autem illarum naturam effe dixerimus: ut & mifceri, & fè
iungi queant.Idque propter imperfeétionem. Etenim haec igno
biliora propter nobiliora corpora faéta funt. Sic &formas pro
pter formas.Quemadmodum equi,& afini formas mifceri certum
eft.Quòd fi ita fit, foluuntur argumenta omnia.Vt non folum e
lementorum formae,fed & uini, & quorundam animaliumita cö
mifceri pofsint:ut ex duabus,aut pluribus unü fiat aétu,& per fe.Si
uerò prior fententia potior eft, differet crama à Muris corpore in
quiſquiliis generato, duobus.Primúeſt:quianóeſt facta generatio
cramatis ex corruptione : fedens quodämodo aétu, quodämodo.
entia,ex actu entibus non corruptis.Eftenim crama, ens nonuerè
unü,fed aliquo modo: fànè per folam partium cótinuationé,&a-
liquo modò entia:quia multas continet formas.In corpore uerò
Muris nihil eft cntis eius,quod erat,praeter materiam primam.Al
terum eft:quòd crama refolui poteft in fuas partes:ficut exempli
gratia,foluitur fatcis lignorum.Muris corpus non poteft fine cor
ruptione. Si fecunda fèntentia uera eft, nö differt à Muris corpore
crama, umitate formae.Vtrunque enimfueritunum ens per fe.Sed
eo tantùm different,quòd Mufisforma una eft,non ex förmis cö
pofita,neque in formâs folutilis: at crama formam habet è formis
aon corruptis compcfitum,&in cas quæ refolui poßit. Quod :
.ே
 го в s v в т і t. 1 т А т в А р с А в р А N v м. I45

de partibus dicédum eft. Vtram uerò fententiam magis probem,

haüd facilè dixerim . Nam & abfurdum uidetur in cóntinuo uno
ftatuere pluresformas:&formarum naturae non uidetur conueni
re,ut quæ aëtusfint,fiant potentiae.Tamen ficogareffàri, quodin Modeſ?.
hâchümana caligine fefe offert mihi: fateor, méuinciàfèfitentia
pofteriore. Sunt enim formae hae a&tus materiae quifquefuae. Quar
materiae quia funtà Natura adoperofiorem compofitionem infíi
tutae: faétum ab eadem efto, ut quemadmodum ipfae,fic& earum
formae commifceri queant. Formae uerò ultimae,atque excellétes,
ut hominis,cùm adulteriorem operam non fint comparatae, folae
non mifcebuntur.Haec cùm de duobusmiftionis diétâ fint modis:
detertio,qui fecundo loco ponebatur,dicédum eft. Quaerereenim
licet, utrum in lapide fit aliaforma, quàm uelformae quatuor ele
mentorum: uel exillisforma una conflata, quemadmodum dice
bamus. An fit potius eo modo miftus lapis, quo Murem illum
intelligebamus.Dixerunt quidam ex Auenrois:non effe in eo aliä
formam,quàm dominantis elementi. Si ita fit,lapishic nihil eft
aliud,quàm pars cuiufdam totius entis per accidés.Erit enim hoc,
hic,nunc,indiuiduum,per locum,autpermateriam,aut per quan
titatéterminatâ. Neq; differet abalio lapide,nifiper hgc,authorü
unum.Sed &ipſa totalapidisရွှံိ eritfpeciesperformam,
fed perfortuitam miftionem.Non enim unum elementum, aut u
niu§elementi forma poteft aétus effealiorum elementorum:eâque
habere perinde atque materiam ita,utè fua materia,& ex aliorüm
tum mäteria,tumformafaciat unum.Ipfâ enim effetaétuspropter
uantitatem maiorem,alia uerò,potentia, propter minorem. Ri Subtilß.
蠶 uerò eft, fi in lapideformaterræ fit forma aliis elementis,
quae in illofùnt,quia eft in maigrecorpulentia. Non enim quanti
tasefficcre poteft,ut quod藍 non eftforma,forma fit. Sanè hac
lege,feupotiusfigmehto,definitig, ac ratio lapidis effeteadem cü
ratióne,&eftentiáterrae.Non differretigituràligno,nifi acciden
tibus,non autem performam.In utroque enim praeponderat terre
uis Ergo ecluis, adiunctífue mutua decesione,autreceptione ac
cidentibus,ueraeßethaec: Lignum eftlapis. Nobis uerò ita uide
tur.Quanquam fiipràdicebamus corrumpi formas,anficfubtilius
dicit pófsif? Elementorum formas effe primas in materia prima.
Easförmas poffe mifceri: tum ex illistertiam formam fieri: ueluti
ex Tauriforma,&forma Afinae, Hinnuliformam. Inde ex ea mi
ftione fecúdarum formarum alias quoqueformas concreari. Por
rò ex iis alias, unde colores, atqué fàporesgenerentur: quoad in
formas nobiliores perueniat Natura, quae fuo genere conftant, in
quibuspromotionem illamfuamfiftat.Quales füntlapides,metal
------ ΟΟ
 I v L I vS c. AE S A R S c A L i G E R

1a,gemmae,plantae,animalia. QuQrumformæ unde ueniant, quo

ſeſeinſinuent modo, ſuo loco dictum eſt.Ariſtotelesuideturei fa
uere န္တြင္ရို့ conferuatin mifto formas. Nam preter locum,

quem ex libris Degeneratione fuprà citabamus,apparet idemfen

5 tirein quinto diuina Philofophiae.Ibi ait: naturam ftatuae effe aes, ,
quaefithon muratamateria,fed aw%w* wr. Et adiunxit elemea
torum comparationem.Sic enim elementa quoque effe corporum
naturam.Aes,inquit,ftatuae eft&ge7iigawtor,& &#3atvr:cui additur
subtil. p,%,,quae eftforma artificialis. Hac ergofimilitudine permane
bunt ipfà elementa , neque mutabuntur : άμετέgAwta enim erunt.
Sedadrem.Saxifpecies único erit completa indiuiduo: cuiusto
tius parteserunt fàxa, quae uidemus haec. An uerò ingemmarum
fpeciébusunaquaeque gemmafuum fibifitindiuiduum? An ueluti
醬 illius magniifidiuidui fpeciemfuam aequantisfit potiuspars?
Non eft difficilis refponfio iis, qui materiam, aut quantitatem fta
tuunt indiuiduiprincipium.At nobis,qui quiddam addimus,haud
ita in promptu haberelicet,quod refpondeamus. Equidem puto
effentiae mödum iis agnofcendum, quem Mufcae,& Muri . Ha
bet enim effeétorem fuum, à quo in materiam prius elabora
tam accipiat formam fuam Adamas,& Hyacinthus: nihilofècius
uàm &Apes,& Mulio.Pergradustamen exire, atquepromouere
èfè Naturae numen à materia 闇 perelementa, 8 ignobiliora
mifta progreffus faciens ad nobilia corpora, &formas, atquein
homine conquiefcere . Formam uerò corporeitatis non fübeffe
elementis admiftiones, aut ad generationes materiae primae coz
ternam,fatiseftalibi difputatum.

2. Nunc deincepstraétat ea,quae abste diétafunt.

Po s T E A Q v A M è turbulento pelago euećti fumus, in tran

* quillo adtualitora curfümteneamus. TVcrba tuafunt hæc: Sub
* aqua primùm fit miftio interra. Credo,de metallorum tãtùm mi
ftione fentis. Nam multa mifcentur etiamfupraterram: tantum
abeff,ut füb aquae uenis mifceantur. Quin derìetallis quoquenon
omnibushocdici poffe,manifeftum eft. Quippein mohtiuimfum
mo iugo,non in imo folùm, aut cliuis dete&tæ funt uenæ folo uifu.
Quare fub aquis, illa, neutiquamfa&a effe dicendum eft. Sicuti
$eque áuriflagella , quorumfarmentain Pannoniae campis pul
lulare,diximus alibi.
3. Mifcentur materiæ mifcibiliumin mißione.
A is:
 го в s v в т і t. I т А т в А р с А в р А N v м. I46.

A 1 s:uini,& aquae miftio non eft ueramiftio , fèd crafis appella

tur.Si enim materiae mifcerentur,corpora fe penetrarent. Vbique
igitur uiniforma confpicitur in uino aquæ miifto: tametfi materia
non ubiquefit. Maximae hic funt difficültates.Nempe nein gene subtil,
ratione quidem unum minimum naturale penetrat,âut induit fèfè
in aliudfminimum:fed ei cohaeret, ut fiat unum continuum.Ne
que hoc mitionem differre à generatione, ſatis dictum eſt. Peſsi
rhè uerò audiesetiam apud Philofophiae tyrones, qui dixeris: uini
formam effe ubique, materiã uerò non. Primùm, übinâ erit aquae
forma?Quippeibieftaqug materia.Deinde aqug materia,quonìo
do erit aqugmateria,fi aquaeformänö habet,fed uiniformâ?Vbiq;
enim uiniformâ effeautumas. Igitur duas materias eadé formanö
eafdé, informabit. Aut materiaerit fine forma:utfis nouae Naturae
parés.Etenim aquae materiafineaqug forma eft:&tamen illiusfor
mae materia eft:Poftremò quam crafin uerâ negaseffe miftionem, Subtil.
ueram efficisgenerationé.Vnum fanè uerò erit , quiaforma una:
quippe uini.Quodetiamfcribis, uiniformam ubique conſpici:tā
tumi tribuis hic oculis ad formarum uifionem, quantumi fuprà,
cùm eis ratiocinationem atque iudicium attribuebas. Crafèo$ue
rò,acgenerationis differentiæ familiariexemplo deprehendentur.
Aqua;ex qua uinum fit in uua,formam amittitfuam,&fituinum.
Qtiae üino admifcetur aqua, eius forma non corrumpitur in fim
pHci miftione illa: quemadmodum in traétationis huius acceffu
áicebamus.Eft enim, per crafin, unum aggregatione liquidorum:
ficut aceruus cumulo ficcorum.Differunt autem, propterea quòd
in liquidisnihil intercedit:in ficcisaerintercedit. Quòduerò etiã
aquæ forma, non autem folauiniforma in tua illafit crafi : tuo,
aliorúmque pateat experimento , quorum opera uinum ab aqua
feparatur.
4. Aquauinoinfundenda,nonaquaeuinum.

qvo meliusuinum,&aqua mifceantur: praeftat, inquis, aquæ

uinum,quàm aquam uinofuperinfundere. - Satis erat(infundere)
philofòpho,pra:fertim multa debreuitatefua praedicanti.Senten
tia ueròminusaccommodaueritati.Aiebas,& re&tè quidem,aqug caffig.
uinum innatare. In calicisfundo imum potum iccirco effeinfipi
dum.Ergo contrà,quàm fentis: Aqua,fiuino infundatur, ima pe
tet natura fua neceſſariò. Necefe eftigiturut in illa tranſmiſsione
commifceatur.Si natura uini leuioreft,fundum nö petet. Id quod
uiderelicet,fi fenfimimmittatur.Non ergotá benè mifcebitur.Cü
enimmiftiofiat ufqueadmutuum cöta&tum minimorü, ſine mo
- - oo lj
 1 v L1v s c AE s A R s c A L I G E R.

Caffig. tumulto fierinequit.Multumautem intelligo,anfraĉtuofum. Igi

turafcenfione,atque defcenfione,rurfum prorfum agitari neceffe
eft.Caue uerò,neâmplius uinum lymphatum dicas.Memini enim
mihi praeceptores meos,uiros exactißimg in benedicendo diligé
Ncus. tia,ferulamminitari:ſi uinumamentia diſsimularem uodeſſet
y

aqúatemperatum. Nam meracumre*»rìsti; efficit,dilutü ue

röfàpientes.Soliindo&ti Grammaticiuinum bibuntlymphaticũ.
;. Deoleo,&mulfo,&fàccharo.
r AM e r s i nonfacitad propofitum: tamen oleilaudesin caelü
tollis.Quasnon afpernamuffafiè, praefertim magni uiri Auenrois
autoritäte freti.Senex tamenille Plinianus, forisoleo, non intus,
feduino. At tu hic.Mulfum,inquis,ualeat:ubi oleo utilicuerit.Sa
neuerò cum laćtucis crudis,cùm coćtabrafšica, cum pifce, mul
fum haudattingam:oleum da.Cum perdice,cuniculo, lepufculo,
etiam pifcibus fionnullis oleofrixis,exaceto,autuino,aut medici
mali fùcco, &fàccharo intinétus fieri iuffero. Hoc enim mulfum
noftrum:quimelhochabemus arundinaceum: quod & oleo prae
feram.Prófe&ò in infulafànéti Thomae cannarum fàcchareârum
fraccibus fàginant fues.Quibustanta carnibusapparatur commé
datio,ut& fiulla gallina praedicent inferiores,&uulgò ægrotisex
hibeant. At Aueniroisetiam carnes oleo friétas, autelixas probat.
Ego neque carni oleum,neque pifcibutyrum addam, fifàpiam.
6. Oleum faciliores quamobrem faciatuerfiones.
s E o quodais:oleum imponi fèris,quo facilius uertantur claues:
uerti autem propter tenuitatem,falfum eft. Idefficit lubricitas,
& pinguedo. Nibilroretenuius. Roretamen faciesincommodio.
res, atque ineptiores clauium uerfiones. -

7. Quidtenuifsimum,oleum,aqua,uinum.
τ £ c v M deincepsin ea quoque uagemurinquifitione. Quaeris,
quid tenuifsimum:aqua,an uinum,an oleum.Adducis arguméta
-
pro aquatria. Quia perfpicua eft.Quia epota fudamus plus, quàm
uino.Quia oleo commiftain lebete,confumitur abigni,uix ullo cü
olei difpendio. Diluis deinde argumenta, fedordine confufo : ut
hanc orationistuae dignitatem putes,non cöftare tibi. Perfpicuâ
Caffig. effe nö proptertenuitatem,fèd quia fine colorefit.Placetrefpófio:
non placet ratio. Nanque perfpicuum fànè uitrum eft: idemifico
loretur,minus eft. Nötamen uitrütenuifsimum eft.Terræ fiquidé
• haudparum continet.Defudoreitafcribis.Sudarenö ༢༑ tain , ſed
umOrcna
 р в s v в т і ь і т. А т в л р с А в р А к v м. 147
„ humorem calidum ab aquae frigore diffolutum. Refpófio bona n6
eft.Nullo enim unquam uelaquae, uel ullius corporis naturalisfri
gore diſſoluitur humor calidus. Quippefrigus cogit, non diſſol
üit.Praeterea haec dicis: Ipfâ non exit,fèd expellit fèruéntéfèrofàm
humoris parté. Ergo fi non exit,intus manet. Quidigitur dicebas
in eadé refponfione?Sudare nos, propterea quòd aquâ nô nutriat. Contrad.
Voluiſti igitur dicere:à Natura, quaſi inutilem,forasexigi.Autigi
turexit,aut illa uerbafunt nihili.Quòdauté celerius,quàm oleum,
refoluatur:cauffam dicis effe,pinguedinis carentiam. Quidaliud,
quinegas,pinguia eſſe minus tenuia? Namſireſiſtunt reſolutioni:
crafsiora effe neceffe eft.Attenuationis enim finis refolutio eft. Er
影 tenuia 醬 funt refolutioni.Ratio uerò quare, &male re
pódeastu,&illi malè propofuerint(utriq; enim minusbene fènti
tis)eft. Quiatum uini,tú oleipartes partibus omnibusaque
funttenuiores.Cótrà,quaedam crafsiores. fccirco ex utroquefáx: Subtil.
quodin altero Barbari Tartarum, in altero Latini Graeca origine
Amurcam uocant.In aqua nihil,aut parü. Totaigitur aquafimul
fumpta,tenuior.Nihil enim crafsi,autperpufillumihabet:fèd penè
tota æqualiseſt.Celeriterpropterea refoluitur: quòdin cõſumpta
rum partiülocú,nihil eft,quodfubeat,autfübftituatur. At in óleo
multum quidéaeris eft,fèdaquae,acterrae plurimü.Iccirco frigore
condenſaturin corpus ိို lentű. Quapropter cőfumptis
aereis partibusaqueae fuccedút:qu£ attenuatæ obtinétillarülocü.
8. Lebetisadignemfundus cur non calet.Ité deporcelli roftro.
a r quam ob cauffam,lebetis,in quo feruetaqua,fundus non ca
let,nihil dixifti? Nam&in eofubtilitaseft:& argumétum hochuc :
aequèfpeétat,aque alia multa,quae inculcafti,acfortaffe magis.Cui
üaefito affine illudeft.Quare porcelli roftrum, dum affatur, cali
蠶 eft: pofteaquam peraffatum eft, minus calidum eft, caetero
corpore magis calido ? Adhocprimum. ſuapte natura non
diucalorem fèruatroftrum. Ex rara admodum enim chartilagi
ne eft. Quamobrem quandiu ex uentreperos exit caloradoris,
&capitisextrema:roftéllücalet. Exitautem calorille, düaftatur,
excoquendo humidü.Vbi ceffauit uaporis ille cómeatus: idquod Subtil. ºn
{ànèfit affatione peraéta: non amplius calefcitroftrum, fedporrò
facilè rotationeibfauentilatur. TLebetis ueròfundus non calet:
quia natura fua frigidum aes eam, quantum poteft, retinetfri
醬 autem aquæ frigoreadiutus fundus, 器 in ip
ös porosfèfèinduit. Proptérea qùòd quae pars aquae calefit,füm
mum petit:frigidafemper inimo eft.Hocautem fènfù percipine:
quiticcirco,qüiacùm èffunditur,mifcetur.Patetauréexeo, quòd
оо пJ
 і v т і v s c Ак з А в s c А т. і є в к

in lebetem fi aqua calida infundatur,ftatim calefcit fundus.Huius

rei rationem Plinius quoque innuit libro x x x 1 1 1. Aqua addita
nöliquefcere uafa plumbea. Eandéin aquâ calculus, aereúsue qua
dransfiimmittatur: peruri uas. Quiafcilicet ignem cócipiat qua
drans aqua fummota. Quid fitotum aquae corpus feruidum eft?
Nullo enim illius frigore peragetur ipfà res.Viues häc facilius fol
uere poteft quaeftionem:qui putat ignem ab humido extingui,non
afrigido.At non idem efficiet, ut cum his illa cohaereant. Lebetis
enim parietestaéti urunt : qui nihilo funt ab aqua remotiores, quâ
5 fundus ipfe. Ariftoteles in uicefimaquartafeétione,aquae cauffam
attribuit. neque praeterea quicquam.
3. De uiniconſeruationeratiouana.De laétis miſtione.
• D E uino conferuando,confilium tuum apud nos nullum. Si uis
* prohibere,inquis, neuinum computrefcat,antequam cóturbetur,
* decimam ardentis aquae partem admifceto. 醬 hac ipfà pro
uidentia, & arte tua, uina hic in Vafconianobis acuunt egregiè.
* Profèqueris:Laéte uini uitia emendari: quiafaéta crafi,laétispin
* guefubfidet,fecum trahens quodturbulentum eft. De crafinö di
contrad. iputabo. Suprà negabas: exuino& laéte crafin fieri. Iccirco pro
modeftia tua,qua femper fine arrogantia uti foles, uocé illam, ut
reor,addidiſti, quaſi.Ceterùm niſi minimo minimum coaptetur:id
quod fànè crafiseft,non attrahet pinguedolaέtis illud, 蠶 in on
tangit.Illud praeter caetera mirabile depinguedine laétis.Primùm,
quâ natura defcendat in liquido non pingui pingue.Aereum enim
eft:Deinde qua uideorfumtrahat. Duplicem fäcultatemhunc ad
modum eitribuis, quarum neutram in aereisagnofcimus.
1o. Crama,crafis.Oleofâ qugdam cum aliis
oleoſis non poſſe miſceri.
Q v AE,inquis,natura non funt fimilia,crafin non faciunt: ut ui
* num,& aqua,nifiimbecillam. Veram tamen crafin arbitrabar,in
dicioGraece plebis,qug etiam hodie xpxojuinum uocat.x;3ua uete
resnihilaliud,quàmiuinum cum aqua,peculiari uoce attributa:ut
è Diofcoride, Plutarcho, aliis,alibià nobisproditum eft.Tumtu
contrad. 驚 orationis toto traétu hocipfum profeffus es. Etiam pu
tabam,uini,8 aqua naturas eſſe ſimillimas Tuuerò negas.Atego
non credo tibi.Dicendum etiam tibifuit omniüfübtilißimo,qüä
9b cauffam oleofà quaedam cum aliis pinguibus non mifcentur.
Eadem ratio cum uulgata illa. Quare hofi defcendunt in aqueis.
Sunt enim tenacia:quorum partes haudfacilè dißipari, ac difside
requeant.Scdillud occultius. Quòd Balgne oleumicumfeuo nulla
poteft
 р в s v в т і t і т. А т в л о с л к р А м v м. 148.
poteftarte componi.Vtriufquetamen natura utrique affinis eft.
蠶 non abfimilis,fedpaulo remotior tamen. Cötinetenim Ba
læne adeps,& Orcae,&aliorum eiufmodi,feminaria qugdamaque,
quibusdifsimilisfit in fpecie. Veluti maris aqua, tametfipinguis, subtil.
tàmen cum oleo non mifcetur. Nequitigiturin contumâces pin
guiüpartes aquafefe indere.Quo fit,utauertetur eiufmodi natúrá:
quia hon pofsit cum eis inire focietatem. Vnionem uerò expetià
rebus natüralibus,alibi diétum eft.Id ubi confequi non licet,hatu
rasillas alia loca quaerere. Ideo fubditum oleum pendensè fàrmé
to fuo cucumis refugit ita, ut refle&tendo fefe curuetur in finus.
Propterea quòd eius conftitutio aqua permulta confeéta eft. Illa
etiam tum minutius,tum attentiusfuntperfequenda. Cùm refinae subtil.
fintgummi liquida,& gummifintrefinæ concretæ: quomodo que
funtinter feaffinia,atque cognata naturaliquiditatis, non tamfa
cilé coeunt:ueluti refinae,& aqua:quàm 醬 coeunt ea, quae funt
difsimiliora: ficuti gummi,&aqua ? Ratio eft:quiagummi etiam subtil.
teripoffunt,obterrae portionem,atqueiccirco aqua excipi.Refina
minimum terrae continet.Quarenon eft uerum, quod à quibufdá
ſcriptum eſt,Gummi aqueam eſſe naturam:quia Reſina, &oleum
mifceantur:gummi,& oleum non item.Gümi enim ficffentaquea Brafàuolus.
natura,eorum concretio àfrigore facta eſſet. Soluerenturigitur à Exam.
calore.At non foluuntur,fed uruntur. Soluuntur autem ab aqua: gummi.
propterea quòdaqua penetrat in iunéturaspartium. Oleum non
penetrat,pfopter partium tenaciorem cohaerentiam. Coitautem
cum refina oleum,propter naturae propinquitatem.
m 1. De oleofarum arborum infitione.

* x hisaliaquaeftio. Quamobrem in arborepingui non uiuunt

infita:infitio furculorum oleoforumin arbore nöpingui proficit?
Sic enim accepimus à Theophrafto,&aliis. Quiafurculi oleofi
fuccuscalore aequatur ad naturam aquae propiorem. In eius partes
Subtil.
rarefactas fubire potet aqueus matricis humor. Contrain aqueú
fuccum inferti furculinéquitinduere fefe craffus aclentusliquor
pinguisarboris.Quocirca defeétuspabulofurculusarefcit. -

12. Arsminiſtrat.Natura facitloram,& alia.Ignis miſcet.

1. o R a,inquis,magismiftaeft:quòdefferbuerit. Nectamépla
nè mifta.Cùm miftio Naturae fir, honartis opus, necetiam ignis.
Negas, loram planè miftam ex aqua, & uuá fucco : quia fit artis
opus.ArtenihiImifceri pofte,nequeignisui. Hunc erroremtuum
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к s c А т. 1 с в я

ut intelligas: operæprecium feceris, fi memineris: Naturam non

poſſeboues aratro iungere, quorum opera ſcindaturterra. Arte
ütrüque fit, quemadmödum &ftercorätio. Qua efficitur,ut laeta
men cum gleba coniunétum Solis ui reddatur efficaxadfouendű
ſemen.Natura è monte materiam non deuehitinfornacem: igné
non ſupponit.Iam 蠶 uelim. Floccibusaquam nóindit Na
tura. Ihdita aqua cum illisferuct opere Naturae. Non eft lora mi
ftio floccü,& áquae,opera partiarij,aut uinitoris:fedaqua,&floc
cum fuccus:quá duo faéta funt unum Naturae ui. Quae duo ualde
Ludit. uercor,an ulla queas artefeparare.Vereor,inquam.Quia nihilau
{im deteuel Naturç uniuerfæ,uel cuiuisartinón polliceri. Deigni
uerò æquè falsò. In Alébico enim coaceruata & multa,& diuerfà,
& contraria ita mifcet in eo uafe, quod Recipiens dicituràfuffla
toribus: ut nulla ui praeterea feiungi queant. Etprofeétò hoc quo
que à Natura,ne ignis naturam temerè difcerpas à Natura. Vbi
ália quoque fubtilitas. Videtur enim etiam heterogeneamifcere.
Saccharüm enim aqua incoétum ita mifcetur, ut non queat fepa
rari.Et urina, quae falsò dicitur conturbata, cùmcontra crafsiores
partes àtenuioribusfeparantur,rurfus ignis operacumiifdem illis
confu(ae commifcentur.

13. Confundis miftionem,&generationem.

1 N fequentibus haudimpunè mitionem confundes cum gene
ratione.Haec enim uerbatuafunt : Quæcunqueigitur uerè mifta
funt, unam tantùm elementi formam, fed non exquifitam often
düt.Nam finö ubique eleméta in mifto effenr,acerüuseffet, quod
miftum eft,non res genita.Si ubique,&fecundum fubftantiã: cor
pora inuicem mutuò fe penetrarent. Miftum igitur,&genitum
idem dicis:fi miftum non eft aceruus,quiares genita. At hoc infè
cundo Degeneratione pro falso declaratum eft. æquétum
genita,tum mifta per crafin.Quin acerui ipfi oftendunt unius ele
menti formam,putagrauitatem. Quare uerò non oftéduntexqui
fitam? Quis unquam ullus mortalium puramlibrauit terram,utad
eam referret pofidera corporum uel miftorum, uel generatorum?
Quin pluspendet plumbüm,quàmterra ulla. Quarénon liceat ex
quifitum illud prófiteri. Quæ fequuntur uerba de corporum pene
ီ|ိုးနွံ confutata fünt. Te uerò mirari libet,quimutilam,
atque tenebrofàm affeétes breuitatem : quibusbreuitatislegibus,
cùm(inuicem)pofuiffes,(mutuò)addidisti.

**4. Repetitio,an miſtiformafitelementiformadominantis.

- - - Cogor,
 р Е 8 у вт 1 1 1 т А т В А о с А к о А N V М. I4ዎ

e o G o R,utfæpè,dićta repetere,te reponente,refiliente,redun

dante. De mifti forma iterum . Auenrois hic feétaris opinionem,
qua ſentis:Miſti formam eſſe formam dominantis elementi. Qui 1. de gen?
6mniafacis,aut uiuentianunc,autuixiffe aliquando, tibi neceffa 38. 42.
riò erit eademforma,&uiuentis,& non uiuentis.Sit lapis miftum. 5. Phyſ. 18.
Lapis uiuit.Lapidisforma eft forma dominantiseleménti. Omne 1. Cali.21.
uiuens performam uiuit. Lapis uiuit performam dominantis ele 2. de ani.
menti.Dominaturterra.Viuit perterrae formam.Coquitur lapis, I4.
& fit calx.Non uiuit:igni nanquecorruptus eft. Miftumtamë eft.
Tamen terrae forma dominatur. Ergo eadem formatibi uiuentis, subtilß.
& non uiuentis.Praeterea mifta omnia unum effent miftü. Vnum
enim in eis elementü dominatur.Quippe deorfum ferütur omnia.
Omnium igiturforma una,formaterrae. Terra autem unum ens.
Igiturilla omnia unum erüt ens, tum inter fe,tum etiam cumter
raipfâ. Saxü ergo &lignum,ficuti dicebamus,unum fuerintens,
quia forma una.Nugae. Nugae & illae. Vnius elementi formam
onis in mifto:fub illa forma una qualitates aliorum. Vt (üb ignis
É. qualitates aquæ poßint confiftere. Quòd fi eft auri eadem
atque aeris forma,ex æréprocudito Philippeos,& cü praefe&o,aut ludit.
mércatore agito argumentis, illudeffe aurum. Tibi fànè merca
tor illudet: praetor uerò etiam plufquam illudet. Autfiad gradus
formae decurras in elementis,qüafiadformales differétias, quibus
mifta diftinguantur:iam uerò erit Parmcnidae illud,unum omnia.
Tum uera érit haec. Plumbum eftaurum fub alia qualitate. Sicut
Gallus fine plumisàfeipfo differet ម្ល៉េះ ita eritidem. Aurü eft
aurum fub plumbi ម្ល៉ោះ icesfollicoli,carboniuori,qui Ludia.
bustam bellafundi§principia. Nam fi plumbi qualitates non ab
ullaforma peculiari cohibéntur in materiaplumbi, haud erit dif
ficile auferreillas, deinde quae aurifunt, imponere. Ignorabam e
quidem receffus,acpenetraliatantae ºk una dunta
xat elementi formatot proficifci poffe qualitates, quot uidemus
uarias, ac diuerfàs,atque etiam contrarias in tot miftis grauibus.
Sunt enim quaedam gelidifsima, nonnulla ignea.Sanè mirum ab
unius elementiformãpromanare haec: &in ipfo primo elementi
corpore nihil horum inueniri.Quiste malus genius Alexandreus
adegit eò:ut miferècrederes, fòla elementorümiftionefieripofïe,
ut ferrum trahatur à Magnete? Huiufceamentiae caufa fuit, quòd
in miftis quamplurimisgrauitatem cüuideret ille, cogebatur etiã
grauitatis cauffam eidem mifto defignare. Haec autem erat terrae
forma.Caeterùm duabus rationibus tollitur haec peruerfitas.Prin
cipio negát multi grauitatem effeterrae formam.Quia formae non
inueniantur eaedcmin aliquo magis,in alio minus. At grauitas eft.
PP
 1 v L i v s c AE s A R s c A L 1 G E R.

interra magis grauitas,quàm in aqua.Non difputabo,&affentior:

ac puto grauitatem effe terrae ព្ន accidens. Formg autem
efïèntiam latere nos, quemadmodum & alias multas, ac fortafle
omnes. In magno enim periculo ucrfàmur: ne nullam ueram te
neamus definitionem: ne noftra fcientia repat humi pertenebras,
circa ſola accidentia.Sed demus,eſſentiam terræ eſſe grauitatem.
Nego tibi manereincolumem elementi ណ្ណ Sed mi{ceri aio
cum füperuenienteformalapidis, atque ab ea perfici. Contineri
que ab hacillam, ficuti quadratum in pentagono:quod & alibidi
&umeft.Vt quia canern oportuit ex maxima parte fui conftare
terra : canisafiimam talem fecit Deus, utpof$it perficereformam
terrae, atque unire fecum, fimul cum aliis elementorum miftam
formis,atque unitam,fub certa qualitatum temperatione.
1 y. De augmento.
N o N fum nefcius quot attulerit augmenti natura dubitatio
nes.Summa rei unde proficifcuntur,haec eft.Augmentum eft mo
tus. Motus eft mutatio loci. Corpus, quod augetur,non mutatlo
cum. Igitur augmentum erit formae, non materiae. Sic & fuprà
dixiftiin hanc fententiam:& hic haec: In nutritione,&augmento,
器uod potétia eft,ei quodeftaétu,&fecundú quälibet formiae parté
augmentü,non autem materiae: quoniä materia fine fine diuidi
poteft.Igitur augmentum,& nutritio fècundúformam uerèfiunt:
fècundum materiam autem eft fola additio. Quoniamundique a- .
liquid iuxta apponitur. Quidintellexerit Ariftoteles,fuo loco fatis
eft à nobisexplicatü.Hictecum tantùm agendum eft. Tua uerba
ex duodecimo libro uideamus: Cùm augmétumfit extenfio auéti,
fecundum Alexandrum, inquis, augmentum non erit fecundum
materiam,fed fecüdum formâ. Nam quodaugetur,manere opor
tet.Formaigiturin corpore manet:&adieétamateria, ipfà forma
extéditur.Etficaugeturfècundüformam, nö fecundü materiam.
quae illiadiicitur incauitates corporis.Atq;hoc differt augmentü
à generatione. Haec poftrema uerba uidemitur effecauffatötiusiu
dicij.Nanque parsalimenti,quae fit caro,fitcaro pergenerationé.
Non igitur differre uideretur augmétumàgenerátione. Et Philo
fophus urgetibi ualidius. Vt non minusappareat partis cius, quae
additur,augmentü,quä corporis,cui additür. Permutuam nanq;
subtil cöiunétioné utrunq; ab altero augetur. Quarefihaec additio effet
augmětum:non corpus folű,fed & alimentű trăÍmutatű, aućtum
diceretur.Primi,quidſentiamus,ſimpliciſsima,breuiſsima q; ora
tione ponendüeft. Deiade adhafce duas rationes aliquidftätuen
dum.
 р в s v в т і t і т А т в А о с А в р А м v м. і уо
dum.Poftremò in uerbistuis exercebimusiudicia noftra. Primùm
igitur hic agamus.Cùm fint genera quatuor mutationis,infubftá
tia,quae dicitur generatio:in quãtitate,quae eft augmentü, fiueac
cretio:in qualitate, quã uocamus alterationé, malè quidä cömu
tationé:in loco,qui motus appellatur:uidendü,cuiushecfint.Cu
iusigitur funt?Generatio cuiuseft? Formae,an materiae,an cöpofi
ti? Materia non generari,neq, formá, ſed côpoſitum multisèlocis
Ariſtotelisfæpè င္ဆိုႏို eft ànobis. Sic reliquae tres mutationes ne
materiae funt,nequeformae, fed cöpofiti.Item cùm augmentü fit
affe&tus quantitatis,neutiquam formae poteftattribui augmétum.
Nulla enimforma quantitas.Hæcigitur efto fententia noftra.Au
geri Caefàré,cùm crefcit adolefcens:non auté uel materiâ,uel ani
mã Cafảris. Crefcereuerò fic.Alimentũ trãfmutari in fubftãtiam
corporismaterialé,&formâ fufcipere: ut fiat, ac fit pars corporis Subtiliß
animati. Extendi 蠶 materiam:non per motii ſuperficiei,ſed per
additionem nouae fuperficiei.Quia quae preeratfuperficies traétus
breuioris,habet pofteà in ulterioril6co aliü terminü. Sic acquirit
nouam magnitudinem per nouae partis adiunétioné. Tum igitur
corpus uiuens eft uerè fübjeétü augmentationis,quia mutaturita,
ut ex minore fiat maius. Sicuti materia dicitur alterari : quoniam subtilß.
fufcipit id,quod nö habcbat, qualitatis:puta caloré.Ita corpus ná
cifcitur magnitudiné.Quare non eft uerü, augmentü effe motum
localem, fèd mutationem magnitudinis, quae fit per extéfionem.
Extenfio autem per រ៉ូមុំា enim augeturfpongia,cü poft
cöprefsionélaxata diffunditur. Nihilo enim maior eft,fèd fufior.
Sic forma cúfe extéditin materiã nouã applicatã, promouet fefe,
non auté augetur.Non enimgenerat nouâformâ.Et fànè formam
器 maioré,aut minoré dicet,abutetur patientia fàpientü. Haec de
èntétia noftra. Duas nunc illas ម្ល៉ោះ rationes. Prima eft.
Caro,quae additur,generatur. Non 蠶 differret augmentüàge
neratióne. Nihilfequitur. Non enim dico nuper appofitâ carnem
hanc augeriita,ut ab eius augméto dicatur augericqrpus.Sed per
eiusgenerationé creuiffe corpus,dico.Et dico, ့ီ
ne uobis qui
dem negare licet:corpusuiuensaugeri non盛 e, niſi per quanti
tatem nouam generatam,idq;fiue materia,fiueforma,fiue cöpofi
tüaugeatur.Non enim extendetur forma, nififuper partem recés subtil.
generatam.Non ergo fequitur. Portio augens generata eft: ergo
augmentum eftgeneratio.Sedfequitur. 蠶 augmentum non fit
fine generatione.Sicuti non fiet alteratio fine produ&tione recen
ti qualitatis:quae fuo in genere habetproportionemgenerationis.
Fifenim, poftquam nön fuit. Ratió altera, quae eft huius prio
ris confirmatio, ſoluitur ex conceſsione. Aſſentior: utrunque Subtiliß.
PP ij
 1 у o 1 v s cлЕ s А А s c А т. 1 с в А

augeritum corpus,tum alimentum,per mutuâ unionem. Sed non

erit augmentum alimenti, quia non praeexiftebat:federit accretio
corporis, quod praeexiftcbat, exadiunétione portionisaduétitiae.
His ಸಿ; uerbatua perpendamus: & primùm prima.
Rurfus igitur ex Ariftotelisfontibus hauriamus,initiofumpto à
14. definitioné.Augmentüeft perfeétio aétionis nutrimenti:fecundo
2 1.38.42. De anima,primo De Caelo,primo Degeneratione.Ergo fiaugmé
tum eft animae aétio, ut pröbat Philofophus in fecundo:non erit
accretioformae affeétus.Anima enim ageret infeipfàm.Sed eft a
Subtilß. &tio in partem additam,uttotum,cui additur,augeatur.Ex quibus
uerbis 器 patet,quid in primo De generatione intelligédum fit.
Augeri quäntum,non quatenus quantum eft,fed quatenushabens
formá,quia formae aétio eft.Et clarius inprimo de Caelo: ubi uerba
funthaec.Omne,quodaugeri aptú eft,augetur ab aliquo aduenié
te connaturali.Quotus ergo quifque dicet, augeriformam ? An ei
forma noua fete affert aduentitia cognata ſiuosau
detis (quid enim non audes tu?) iam ueftris uos iacebitis confeéti
rationibus. Eodem nanq; modo adueniet formae portio apud uos,
quomodo apud nos, corporis.Igitur augmentü & nutrimentum
in eodem erit,& eiufdem. Augeturenim quod nutritur. Etiámne
dicetis animam nutriri? Totum ipfum uiuens corpus alitur,quòd
subtil. eft materia quantafub forma. Adhæc, in primo De generatione,
augmétum eius eft,quod augetur 鷺 additionem. Additio autem
non eft,nifi per materiam:idaugebitur ergo,cuiaddetur materia.
subtilſ. At materia non additur formae,fed materiae.Subtilius etiam inftá
dum eft. Suprà, ut Ariftotelicae fèntentiae fuperficiem tueremur,
dicebamus:Augmientum effe quätitatis, quatenus erat informata.
Nunc acutius dicam:Quãtitati accidit informari.Non enim(per
mitte mihi barbarè loqui, & bene fèntire) informatum effe, eft de
eſſentia quantitatis. Ataugmentum eſtaffectus proprius quanti
tatis,quatenus quãtitas eft.Modus enim quantitatiuus (ignofcite
ludit. Metaphyfico manes Ciceroniani) eft affèétusproprius, atque im
mediatus quantitatis.Scilicet quo æqualeeft æqualeaequali fuo fi
bi.Neq; maius effe quit in minori. Neque expléri poteftà minore
maius : tantum abeft ut hoc illud ualeat cóntinere. Igitur prae
fcriptio finium quantitatis eft folius quantitatis;& aliorum pér il
subtilß. lam. Augmentum autem eft,non 盟 promotio praeſcriptionisad
ulterius,ubi.Hocautem neque fit in förma,nequieaduenit formae,
fed materiae quantæ,beneficio ipfius quanti, pafsiuè: ipfius autem
formae, actiuè. Ad quem modü Philófophi üerba funt intelligen
da. In prioribus uerò uerbis tuis, ubifcribis,non fieri materiæ au
gmentum,quia materia fine fine diuidi poteft: planè fèntentia eft
- eX
*
 рв s v в т і т. і т. А т в л о с л к р л м v м; і yi
extui cerebriofficina. Sanè forma quoquefuo modo infinitasin
partes diuidi poteft.Nullaenimform* pórtiuncula quantulacun
<que datur,quiae non fit ad quantitatisfe&ionem partibilis, fi mate
rialisformãeft,ut anima canis.Talityphonefaepe tranfùerfus ra
perisaddefignandasrationes.Pofteriora uerò uerbaalio uento a
gitantur. Ais enim:quodaugetur, oportet manere. Forma igitur
iugetur,quia manet. Quafi uerò non & corpus maneat.VoIuifti
diçere,quiod mouetur,%vov*xeir. Sedfatalisturboteabftulit à
cãdore órationis. Quam uerò huicloco admifcesattenuationem,
lancinare nolo. Sedmemineris, nequead augmentum, neque ad
alimentum admittià Philofophisattenuationem.Tuatamen uer
ba funt haec.Soliusautem animæ opuseft,attenuare,tum unire,ac
->
tranfmutare. Quorum uerborum ordinem quifequatur, in maxi
mam incidet dubitationem. Neque attenüatio neceffaria eft ad
accretionem. -

16. In additaparte utrum fiat prius,unio,antranfmutatio.

Q v AE R E N D v M ex tuisiftis uerbis eft : utrum prius accidat
parti additæ, unio, an tranfmutatio. Nam quod fub animalisfor
ma eft,quifiet unum cum eo,quod eadem fübforma non eft? Non
eft autem füb eadem formanifi tranfmutatum. An uerò tranfmu
tetprius, quàm uniat ? Nequaquam. Non enim erit eadem forma Sbಿ.
in duobus corporibus. Duo fànè fuerint, fi unita non fint. Quid
igitur? Vnita érit mathematicèprius, & materialiter, quàm natu
raliter,&formaliter. Qua lege unum eft corpus mathematicè ra
mus arboris: cuius parsetiamnum uiuens, pars arida eft. Efthoc
unum eadcm quantitate, non eadem natura. Quapropter eft abs
te uehementererratum, qui praepofueris unionem: neque docue
ris,quae,qualifue fuerit.
17. Au&trix facultasan corrumpatur. Au&trix,
& nutrix an eadem.

Qv i A eftomnibusperfuafum,pofttricefimum annum ceffare

augmentum: etiam illudconfiderandum eft: corrumpatiirne uis
in nobis auétrix,an ceffet,atque otiofà fit. Vtrunque enim abfur
dum uidetur.Nullo fieri modó poteft,ut uires animiae corrumpan
tur:funt enim propriae ipfiusfüöftantiae,fiue effcntiae. Quod etiam
ceffet, non uidetur naturae conuenire. Quippe præſenti poteftate
nullam fieri aâionem. Ad quae refpondendüingit.Non femperef
£in aétu,quem fècundum üocant,animae facultates. Non femper
PP iij
 . I v L i v s c AE S A R S c A l 1 G E R.

intelligimus. Non femper mutamus locum. Non femper nutri

subtil. mur. Quin faepe minuimur.Ratio non una.Prima,quia finisabeft.
- Si non cft, quod petam: non mouebo me. Hoc ratione finis. Ergo
cùm deeft mouens,ideft obicétum, defiftet auétricis opera. Finis
autem eft, cxpletio menfurae certae. Expleta menfura nullus erit fi
nis ob explendum. Secunda ratio eft à materia. Nam fiue dc
fit, fiue non habet proportionem refpondentem tranfmutanti
poteftati : poteftatis aétio aut nulla erit, aut fruftrabitur cona
tum.Exemplum habemus utriufque.In defeétunanque cibi nullus
eft a&tioni locus. Itcm cùm cibus ineptus eft ad transformatio
nem. Eft&alius modus à fine quoque ille quidem, fed alio refpe
- &u. Velut in adulto corpore cum os ablatum reftituendum eft.
Materia quidem cibi poteft confici, ut in puero uidemus: at finis
inadulto fuperat poteftatis illius uires. Quando nequit imponere
cibo duritiam naturalem adosperficiendum. Ceftaf igituropera:
non tollitur facultas.At quare ceffat auétrix,ubi non eft ab his im
驚 ?puta poft annum tricefimum. Quia non appetit infinitum.
subtil. fâ enim eft naturalis. Nulla natura infinita. Appeteret autem,
-- ifèmperaugeret. Similis igitur (ut femper) fibiipfà Natura eft,&
in hoc particulari, & in orbe rerum uniuerfali : ut nil uelit infi
nitum. An uerò eadem auétrix, & altrix ? Eadem. Sed ne poft
subtil, tricefimum quidem ceffat, ut aiunt , annum.Neque informatrix
- ipfa,fiue plaftica. Carnesenim reponit, eifque etiam apponit fi
guram non fine priftinae figurae commenfu, àtque portione.Qua
re non rectè Viues.Nutritio eſt conuerſio nutrimenti in corpus
animatum. Sed nutritio cft unio naturalis nutrimenti tranfmu
tati. Iccirco non reétè idem uocat uirtutem mutatricem,incor
oratricem.Alia nanque mutat,alia incorporat.Itaque apud Ga
enum utrunque ſeparatim habes,ue agorà, è roor. -

18. Non omne miftum nutritur. Non omnisgeneratio

ab anima.De caelefti corpore uniente.

*. A R G v M E N r v M ueròtuum mancumeft,cùm uis proba

• re, omne miftum uiuere.Aisenim.Omne miftum nutritur.Omne
• quod nutritur, uiuit. Ergo omne miftum uiuit. Minor propofi
• tio falfaeft. Hccirco fubdiš: finon nutritur,ßältem generâtuf. At
• quod generatur, ab animageneratur. Hoc quoque falfum eft. Ex
aere nanquegeneraturaqua.Vnde &generationis nomen com
mune eft omnibusgenerabilibus, & corruptibilibus. Quin gene
raturTofus: aliquando cnim non fuit.At Tofustuustibi caret a
* -
Illſlås
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м у м. і у2
nima. Ergo à non 蠶 Eiufdem enim generis gene
rans,&generatum neceffariò eft.Sicàfpecie, quae eftin materia,
eneratürfpeciesin oculo,in aqua,in aere,infpeculo: quarünulla
tabanima.Itaque&illudfalfum:Solam animammifcere. Calor
enim Solis mifcét:qui non eft anima. Calorignis mifcet, etiamte
inuito,atquepueriliter uociferante.Mifcetenim carnisiüs cum a
quainon efttamen ignis anima.Solisuerò calorfieffet anima:ani subtiliß, .
ma Murisè fimo à Solegenerati,eſſetSol.Et muſcae animacumil
lius Murisanima,una eſſetanima. Ab una ſanè anima non diuer
{æ animaegenerantur.Nunquam enim materia mutat formâ. Cae
terum & illud, quod ais,perridiculü eft. Pergradus hafce animas
diſtingui:Eſſentenim qualitates accidentales,ſiintenduntur,&re
mittuntur.Quòdfifubftantiales illifuntgradus, ergo erit caeleftis
calor genus differentiis diftinétum. Nosformarum gradus poni
mus,ex duodecimo diuinae Philofophiae,fèdnon in unaformia.At
tuin una,fcilicetinipfo caelefticalore.Vt iamtibi nihil relinqua
turadillam propoſitionè.Eſſentia Dei,3 eſſentia materia primae
unum funt,gradutátum differunt.Tueris enim, atque etiam pro
fiteris nefandüillud Hippocratis deliramentü, à quo non abfunt
Galenitrepidationes. Ànimá nihilaliudeffe,quàm calefte calidú.
Abfürdiofeiufdemfentétiain primo De ratióne uiétus. ioipre, is
άνθρωπεν ψυχιπυρός,και ύδατος σύfφκσιν έχουσα.Itaq, etiamillaaufuseft.
ηανθρώπα ψυχή ενανθρώπωαυξάνέ),ενάλλω δε υδενί. Scd fibimox cόtra
dicit:; Jw;j… àvìaiai tvifiu J%io.Si enim eft idem in homine,&
cane, ergo animahominis augebitur in cane, & canis anima in
homineuicifsim.Sed&aliaibidem contradictio:5-922ê éuám: &
γό αλλοίύται, έτε διάφύσιν,έτε δ' ανάγκίω.Similia (uperioribusin (exto
Εpidemion: ανθρώπου ψυχή αει φύεται μέχρι θανάτο: Ιllum uero calo
rem pofitumfcribis ab Ariftotele.Calor ille quafi corporis, at
體 animae glutinum ftatuiturà Philofopho, caelefte fànè quid
am: quod & corpuseffe dicit, in fecundo Degeneratione ani
malium: πάσης μου οώ ψυχώς δuύαμε ετέρου σώματος έρικε κεκοινωνηκί
ναι, και θειοτέecυ των καλουμένων τοιχείων. Οua diuina (ontentiacon
trate ftat. Dicit enim, calorem illum cæleftem , effe animae in
ftrumentum , non autem animam. Ait itaque: Animae potefta
tem focium habere fuorum officiorum calorem illum. Si enim
eft aîua,non eft,-!/;%. Si eft a&ς τὸν λέaum,eftinftrumentü.Quod
uerò uocat caelefte corpus diuinus uir,Trifmegiftus animam di
cit effe : quod ille animam, Trifmegiftus intelleétum : eius uer
bafunt in'commétari9, qui infcribitur Κλείς. â4jator Ja} τύοέ
ενγίνω σώματι γυμνόν αυτόν καθ' εαυτόνεδράσα.ότε က္ဆိုႏိုင္ရာပဲ့ γήίνον σώμα Juύατίν
επ πλικάυτην αθανασία ενεγκόν, ότι ήτοιαύτίμ αρετήνανέχθια,συ%ωμαπ
 t v t 1 v S c AE S A R S c A l 1 & E R.

ζόμμoναυτόπαθητών σώμα έλαβενρώ ώτσερτή ιβολήν την ψυχών. Jε ‫شیہ لﮨر المہ‬
αυτή θέα π. καισα, καθαπερειπνεί τό πνεύματι χgήται. Ηacille τεί σύν.
Cæterùm tuum illud ualidifsimum argumentum. In lapide,in
quis,uita.Quia ubi calor,ibi anima. Vbi anima, ibi uita.Igitürin
Ludit. » 1ápideuita.TOftende mihituin lapide calorem:& ego oftendam.
醬 calorem fine anima. Fortaffe negabisin igne calórem; anima
carere non negabis. Nam at།:ཧྥུ།
ais, omnem aétionem ab anima
prouenire: fi uerum cft: dabis animam etiam cerufae. Defcendit
ènim. Ergo perterrae formam:quae cfttibiterrae anima,quamoue
tur.Sicefiim &fapis,&fcribis. At ais,mortuam cerufàm, quiafa
&a eftè plumbo,àquo calor ille caeleftis exhalarit.Calorem hunc,
inquam, oftendenóbis.Nam calor non nifita&tu cognofci poteft.
Eqüidem lapidis contaétu nunquam pilo faétusfum calidior.Effe
ctionem dices,nempè decenionem.Nego tibifierià calore.Si e
nim à calore fieret deſcenſio, à calore non fieret aſcenſio. Exem
plum uerò de cerufå ridiculum. Cerufà, inquis,plumbo grauior:
quia calor abiit caeleftisille. Ergo Caelum habet leuitatem,& erit
quintum corpuscüaliis uniuocü.Nanque uiuentia, ôfubtilißime
philofophorüm, non propter animâ leuiafunt,fed propter caloré
clemétarem. Alioqui omniatua entiaeffentleuia. Quippe uiuunt
omnia. Viuunt auté propterformam. Forma illa, anima. Anima.
illa,calor.Calorille autorleuitatis.Leuiaigitur omnia,quia mate
riae forma dominatur:& caeleftia potiora,atqueefficaciora. Taétu
. autem percipimus calorem elementarem. Quem in plumbo qui
fèntittaétu, fentiat etiam in igne frigus. At plumbum abfumptis
partibusaereis grauiusfit.Qua de cauffalaterquoque coétuscru
do grauior.Atcontrà,arundo combufta leuiorfit.Verè tamenil
la, atque fine controuerfia uiuebat. At eius abiit anima.Ita de aliis
arboribus dicendum. Igitur anima neque grauis, neque leuis: ne
盟 caelum ipfum. Id quod èfecüdo Deanima, primo&fècundo
24, 17.3. e cælo colligi poteft. Ideo cerufafriabilis, amiffo pingui aereo.
Tum quaero dete, Plumbum quomodo uiuum fit. N 醬 eſtex
co£tüigni, ficuti cerufàaceto exco&aeft. Ignis autem deftruit:ut
pafsim quiritaris. Apudte uixeritinfodinâ, in apothecis,in for
macibus interemptum nequituiuere. Alioquinabigninoftro cae
leſtisille tuus eſſet generatus..
19. Aer,ignis,terra,contrate,abstein miftis.
sp E c r E M v s nunctuabellainteftina. Suprà, neque aerem,
nequeignem in mita ingredifcribebastneque efe primorum cor
• Porum uelfubftantias,uclqualitates, Nuncficloqueris: Sunt fùb
ítantiac
 р в s v в т і ь н т А т в А р с л к р л к v м2 іуз
ftantiae elementorum aliquae,ut dixi,in miftis,fedfraéte:qualitates contraq.
autem aliorum,ut in laéte.Subftantia quidemiaquea:aëräutem,&. -

terra, & æthereum, feuigneum à calore concoctum, fecundum

qualitatem.Haectua mirabilia uerba,quafi alterius, nón Cardani.
Nam ſi qualitates elementorum omnium cateroriſuntin miſto,
nullg autéfubftantiae,fed una tantùm unius fubftantia: unum tátú
erit elementúlac. quippeaqua in laéte. Quam fifra&ä dicis: à quo
fracta eſt ? Nempe à cötraria ſubſtantia.Subſtantia igitur aliorüm' Subtiliß.
quoq;fimulin mifto erit.Prætereafiinfüntalia: qualitates,neceffe- -

eít,eas ab aliquafubftãtia allatas effe.A qua igitufalia,quàin à fua?

Harum enim qualitatum certae fubftantiae fünt, atqüe earum ue
ra principia: fine quibus principiis effe poffeais, 器 unius aliena.
forma.Eto.Arfübeamformam adducinõ potuere,nifi à fuo pro
prio fübieéto.Ingreffaefunt igitur in miftum illae fübftantiae.Quip
peaer,& ignis,quorum hic recenfes qualitates. At alterum infmii
ſtaingredi,pertinaciternegabas:alterum ne elementi quidem no
minedignum iudicabas:ignemfcilicet: Quæro præterea:ignis fic
citatem, & caliditatem quid continebit fub aquae formaifi la&te?
Nónneaufugient à fuishoftibus#Dices à calore ne{cio quo,quem.
netu quidemfcis,calefti. Eritigiturillemiftihuiusforma,non au
tem aqua forma. Adhac,aquaforma firefracta etim lacte,minus Sabrilf.
eft, quàm cùm in aqua effet non refraéta. Ergo lac etiam minus
eritens, quàm aquaipfa. At aquaeftfimplex,& unumex primis.
corporibüs: ergo erit aliquodefis,quodeftinfra eamfimpliçitaré.
Quàre fuerit etiä hac ratione priusprimo illo corpore.Quid quod
arthereum,atque igneum idem facis?Cùm fupràdixeris: Aetheré: Contrad.-
eſſe aerisſupremá ſubſtantiá,eamque frigidiſsimâ.Vt uacillatione
tua ad cruciéda liberalium homini ingenia teipſum cóparaſſe ui
dearis.Sed& quomodo ignis excoqui ab aquæ calore pofsit?Aque
enim fubftantiâ non nifiáquei caloris uim áfferre poffè arbitrabar.
Cuius ui,qugnufquáfentiatur,ignis uim uel opprimi,uelcaftigari,
nullo ੋ unquam intellexi.In laéte igitur cùm unius unamifta
tuerisfùbftantiam,aliorum nullam;fedfolas qualitatesà calore ex
coétas,ftatim fubdis. Vt autem caeleftis calor in illa egit: quatuor
- formae uidentur clemcntorum fubftantia,fèd natura, nö föla qua
-
litate différentium:Eo fit,ut denfà quaedam leuia,& rara quaedam
-
grauia effe pofsint.Nam cùm parua quantitas terræ calefcit, ut in
--
aerisfubftantiam tranfmutetur:nec tamen aer ingreditur : leue il
ludeft,& denfum:utpingue omne,&lignum aloes. At contra,fi i
terra parum elaboretur: magna autem fit aeris parsintus, ac ubi
que conpicua, minutisimistamen partibus:rarum dicetur, & ta-º
s- naen graüe non parum erit. Qui profeótò nodinodis Herculeae*
qQ,
 , и у т. 1 v s cлЕ s А в s cл ь п о в а

clauae opushabent. Nam priore loco aiebas, excoéta colore cae

lefti elementa abire omnia, praeter unum:qualitates autem rema
nere,ut in la&te.Nunc idem homo haud idem fapis, tantulo inter
uallo.Vbi calor egit:nő folas qualitates,fed&fubſtantias inueniri.
Angebatte, quòd leuia nõnulla denſa, grauia quædam rara effent.
Quamobrem cùm effet grauitas terrae, raritas leuium elemento
rum,& utrunque in eodem confpicarere:plures,quàm unam,fub
ftantias animaduertebas.Vbi primus error. Qui putares raritatem
effe fubftantiam elementorum. Eft enim qualitas in fitu, aut à fitu
artium.Alter. Cùm exemplis uteris abhorrentibus ab omni phi
ofophia.Primùm eft. Terra cùm calefcit, ut in aerem tranfmute
tur:feue eftid,& tamen denfum: quia non ingreditur aer. Tale eft
omne pingue, & lignum aloes. Principio malè uteris uerbis ipfis.
subtil. Nanque alterum eft in traétu alterationis:cum dicis, calefcit.Al
terum fignificat faćtam generationem:cùm ais,leue ideſt. Non e
nim ineft leuitas, nifiiam introduéta forma. Quiaaut eftipfà, ut
quidam uolunt,forma:aut,ut nos, proprius affeétus, qui pârtitio
ੰ
riem patitur nullam. Non igitur leuis eftterra, nifi eſt
in aerem tranfmutata.At dum calefcit, nequaquam.Lignüm uerò
aloes,non eft terra quae in aerem tranfmutatur, fedens perfeétum,
ac fibi conftans. Nego uerò tibi non etiam rarefcere,fi aerefcat.
contrad. Vidcs in Pyrio puluere.Praeterea iam declarasintus aerisfubftan
tiam:quá ibidem negas ingredi.Tum tu mirificuses praeftigiator,
qui in pumice aerem nobis confpicuum 9ftendas. Ná quibusocu
1is aer,qui reétus eft,confpici queat:cùm hic inaperto Lynceinul
lius acië uifus unquam fit. Denfum uerò effe poffeleue, quis dubi
tarifiquidem aer condenfari potet.Quin denfusaer pedaliserit le
uior,quàm femipedalis rarus : quemadmodüin libris De Caelo de
claratum eft.Citius enim afcendet,quia plures in eo partes. Lignü
Cajtg: uerò aloes,quodfcribis effe denfum, uiderisipfum non notum ha
buiffe.An tu putabas,lignum hoc, quod impoftores uenale circú
ferunt,ac lignum aloes uocant,è quo precarios mulierculis detor
nant globulos,eſſe Agalochum: nequaquäeſt. Sedaut Cotinira
dix,aütalia omninò pläta.At Agalochum noftrü,quodhabemus,
leue eft,odoratúmque adeò,utfolatraétatione, fifie ullofübieétò
igni fpiret admodum ualidè,fèd iucundè.Ettu nobis Erafmü facis
autorem:quem totius ignarü fuiffe Naturae, cùm alibi,tum eo de
móftrauimus cömentario,quem de eiusfecimus Chiliadibus.Isin
iifdemlibris ait:feapud quehdam Germanüuidiffe lignü quoddá,
ex quo fit Aloe.Quibus ex unguibus Leonéiftum metiritüüfacile
• quéas.In oétauo auté libro,fündü quarepetat,doces. Quia inane,
* ihquis,nihil cötinet,in quo claudaturaer.O ingenté confidentiâ,
Si
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с л к о А м v мУ 154
Sin6eftinane,quod aerem capiat,quonam modo leuefit ? N6nne
aerefcenti terræ hac de cauffa, fuprà leuitatemadiungebas?Si ter
ragrauisexfe eft:leuis,quia mutaturinaerem : rarefcat neceffeeft.
In ea raritate, dißitis terræ partibus, fiterranon eft, aliquidaliud
ineritneceffariò.Non ignis:non aqua: non enim proptereafieret
leuior,fedaddereturgrauitasgrauitati. Ergo autineritaer,aut da
bitur uacuum, aut leuitasin tuo iudiciofuerit: inlignoaloespro
pterea non erit.Sanèfiaer non includitur,quaero, quae naturâ de
primetipfümimaquis.Non enim defcendetpropteraquam:minus
propter aeré,fiintusibi nullus.Non igiturfümmergefur, nifipro
pter terram. Non effeigitur leue, quod deorfum fubaquasfertur,
argutari potes.Quae uerò praefeferúntaduifum raritatis,ad manü subtil.
leuitatisfpeciem,&in aqua defcédunt: abiisabitaeraquafùbeüte.
Huiusfanèmodifpongiaeſt.Quod uerò ais,uas cinereplenum tã
tundem aquae capere,atquefieffet uacuum: contingit etiam calci.
In alueücalcemindito: alterum tantüarene,item aquæ excipiet,
uantum illudipfum totum fuerit: nequequicquami redundabit.
溫 quoqueexplicatu dignum,neque his abfimile.Inaque cyphü
adfummâ labrăplenifsimum centum immifsisaureis nümis,niihil
effunditur.Ratió eft, à cohaefione partium aquearum,&labiorum
cyphificcitate.Nanquein cumulum ad medium intumefcitaqua.
Qtiòdfi labrisapponaturita,ut madefiant,per eam partem delabe
tufaqua. Animaduertendum etiam, quòd demiffo nummo non
nunquam exire uidentur ampullæ quædam. -

ΕΧΕR CΙΤΑΤ. Ο ΙΚ.

De metallicorum uita.

M ETruncos
r A v. t A uiuere ;pulcherrimo demonftras argumento.
habere,ramos,frödes,etiamfruétus. Öuin Car
dane,Crucis etiam uidimusfiguram: ut finxiffeilIamCae Ludir.
litesuiderentur. Quin humana capitula ម្ល៉េះCeruicornua
taceam.Nubes igitur etiam uiuent,in quibus idola draconum, at
que hominum confpe&afunt.Nec erit fabula Ixionis fabula. Ce
tauros enim in illisuifos, memoriae proditum eft. Rupesimminet
Oceano Scythico, quae Zlota babba, hoceft Anusaürea dicitur.
Anus enim praefefertformam.Eft promontoriumàfpecie,quam
refert,Nafus {àcerappellatum,in finibus Finlapiorum:fubquófpe
cus,quae fenis horis mare uomit, totidem reforbet, tanto impetu,
incautas ut hauriat naues. Charybdisuera, nonilla Græciæ men
dacifsimae . In Iflandico Oceano rupeseft Monachi figura, quae
portum facit. Vtmirum fit,tam tetrae belluæ fáciem ulliufui effe Fácey,
ஆடி த்
 т о т. 1 х в с АЕ s А к s c А т. 1 с в р

poffemortalibus.Equidé arbitror,te pro tua & modeftia,&fàpien

tia, nunquã haec pro uiuishabiturum. Cucumeres ex agriculturae
praeceptis ad quamlibet figuram ex uulgarinatura, tum euocari,
tum confingi üidemus.Vafculi formâ,in quo inclufifuerät, teme
refufcipiunt fortuitam.Sic in uenis metalla.Quarimæ cedüt,qua
nouihumoris per guttas appulfus,atque defluxus fit.Plumbúfuper
marmore liquefactieffundito: ſpargitur in ramos. Ratio duplex.
醬 impulfusរ៉ូមុំា .Quaprotrufione cùm haudcó
fertae propelli nequeant,dißipantur.Altera:lapidisfrigiditas. In ea
igitur pugna fit impreßio,& repreßio:impetus, & cunétatio: atq;
iccirco motus uarietas. Ergo & rei motae dif$imilitudo. Non abfi
milis in glacie cauffa.Legim* enim pucri,&ferras,& fècuriculas,&
uenabuIa,& filiceos ramufculos: dú gelu nequit omnes partes oc
cupare. E Branfüicenfibus fodinisargenteum cnficulü dono dedit
Regulus patri,natiuo mucrone , atqueacie, nulla formatum arte.
Joſkſ • Quare nullo iam milire fit opus nobis,fietiam uiuos enfes habemus
à natura. Vulcani tripodas Homericos ex officina tua prodiiffe
uro.Maiuscogito,Cárdane,maius.Te qui hifce in libris nihil mo
體 praedicas,quod non ad ufum mortalium accommodari poßit,
magna in culpa efle:cùm ijauri, aliorümque metallorum fructus,
quo fidere,quo င္ ႏို့ folo ferendi fint, quis eis effet cultus ad
hibendus,nö praecipiebas. Omne enim femen ob propagationem
darum à Natüra fcribit Theophraftus. Quod ueròram enixè con
tendis,maiore operetuereris: fifcires, in Hungaria exire aurum è
terra ſolo, quaſi germinans,filamenti ſpecie, longitudine quater
num circiter digitorum, aliquando etiam denum: quod&fuprà
«diccbamus. Nafura cft,non tánquam plant£,fed quafifucciglacia
ti,atque ex terrae uenis exprefsi. Velut in fummisglebis olim uici
næ Dalmatiæ. Vnde Neronistempore quinquagenæ fundebátur
librae.Vt iam definas in tuis Indiis, atqué orienrispinguibus calo
ribus de nobis fine uiétoria triúphare. Humanum caput effoffum
fcribit Albertus aurea fcobe plefium.In eo illud aurum,uel natum,
uel generatum credere,puerilis,aut cucullatae dementiae eft. Equi
dem fic dcfoffum puto,haec ut impoftura miraculo eflet ignari§re
rum naturalium.Fortafsis ambitiofusnebuloid caueratteftamen
--
to.Aliud argumentum. Quorum maturitas, acerbitas, fenium:
eorum quoque uitam effe. Lapides acerbos effe, patet ex diluto
<olore : quemadmodum &in fruétibus. Quinétiam in Gallina,
sùm affafur : & inlateribus;ubi coquuntur.Hocillo magisexco
<tum eft,ergo uiuit.Ridicule.
2. Non ſuntuena uera in miſtis.
1ll vb
 р в s v в т і т. 1 т А т в А в с А в в А N v м. і5 у
•» 1 t t v p quoque uideamus.Vcnashabét, inquis, & porosintus:
» ergo & officiumi uenarum. Igitur &finem. Finisauté commeatus
» alimenti.Hoc uerò folius animae.Quare uiuunt.Sicfufif$ima, atq;
hiantia tua paucis.Caeterú fi nö in omnibus, nö in preciofifsimis,
atque à natüra elaboratifsimis inueniütur: eodem erunt in illis ue
nae minifterio,quo in uiris papillg:in Bufäliscornua,nullam adpu
gnam comparata. Nullae in metallis uenae . In auro pori nulli. In subtil.
Adamante horum nihil. In Smaragdo è Peru prouinciatractus
quofdam quafi uenarum uidemus:propter quas minoris aeftimata
eft.In aliis enimne fufpicio quidem.Quare alia uenarü natura,alia
interuallorum quibus mifta quædam fuas habcnt difsitas partes:
alia ueftigiorum,qualia funt in lapidibus quibufdam. Quandoqui- * -- - -

dem peradditamenta,atqueaccrementa cùm grandefcät: neceffe

eft,idfieri particulatim.Quemadmodum & in ueficæ lapidibusin
-cruftationes alias fuper alias obferuauimus.Par natura & in lapide
Aetite.Circumlapillum iam confectum offuditſeſe materia il 蠶
lo fèparata : quae poftea indurata praebet uteri praegnantis fpeciem.
Duòshabebámus:alterum fregimus.In eius cauolapillusfuit.Va
cuum interea fpatium 醬 ambitu quafi oftraceae teftae
tuberofae, concretae papillatim.Quapropter quae guttatim adhae
refcunt,guttatim quoque concrefcere,par eft. Iccirco argentum *
uides,&aera,cùmfranguntur,puftulata.Etenim in eorum inanita
tibusnonnihil alieni eft, quippe aer:ut in quaeftionibus noftris re
fponfüm eft. In quibus uerò tanquam filamenta delineantur: cu
iùfmodi uidemus quofdam lapides, quibufdam quafi uenarum pi
&os ordinibus:id adeò fit, quia materia non rotundis, fed oblon
gis corpufčulis alligaturà Natura. Cruftatim alia,uelut AfterSa
mius. Quibus in rebus opificis catae fubtilem conuenientiam de
prehendas.Guttae näque punéti referunt naturam: uenae,linearú:
<ruftae, fuperficierumi. Hoc ita effe uidetur ex eo,quod inchoata subtil.
materia hæretin quibufdam,quae nondum perfeétá fuerit.Vt ex- -

trinſecusapplicari,non introadmitti,manifeſtum ſit. Quaſi ſi con

cretam aqüám pomo cuipiam adhaerefcétem,diceres,fore aliquã
doipfius partem pomi.Nam fialimentum in internafufciperetur: -

tota aut rudis,aut inchoata,aut perfe&tafine ullis unquam addita- subtil.

mcntiS 1nucnirctur. - -

3. Repetitur.Aliamiſtiformaabelementiforma.
^ * A 1 s: plumbum non eft puraterra : fèd habet metallicam admi
* ftam fubftantiam.Quid? Habet igitur aliam,quàm terra, formam.
Non ergo miftum uiétoris, atque dominatoris clementi formam, Contrad.
ficuti diccbas, pro (uaformahäbet. Nam fi eft alia materia, quàm
- qq 11)
--
 1v t tv s c Авs А к всл о гсвк

materia terrae,aliam quoque habereformam neceffe eft. Fit nanq;

materia prima aliud,non fimpliciter.Nó enim aliud quid,fedaliud
subtil quo.Nempefacit eam aliudforma. Non quidem mutat,ut fit aliud
quid: non enim effet amplius materia: fed ut fit aliudfub forma.
4. De Tofo.
A 1 s, Tofosanima carere:ſoldique concreſcere calore. Quoca
lore?Caelefti? Ergo anima. Non caelefti ? Ergo putrido, aut igneo.
Vtar enim diuifione tua . Igitur àfrigore diffoluentur. Quodeffe
falfum,nemo nefcit.Id ego nefcio : Tofis, cùm ijfint in cenfu mi
ftorum,quare miferis animam ademptam effe paffusfis. Dasenim
tu anima3 unicus Naturae diétator. At fi uiuunt eleméta:Tofúfque
nihil eft aliud,quàm materia fub unius elementiforma: fànè uiüet
haec materia,aut ne caetera quidem uiuent. -

5. Non interire lapides.De quorundam attraétione. Vita quid.

s = c v N o v Margumentum exemplo repetis.Senium patilapi
des:ergo uiuere. Quippe Magnetéfenefcere,atque uiresämittere.
: Cùm, inquis, traheret alacriter, temporis fucceffu trahere defiit.
Quid enim aliudeft uita,quàm operatio animae? Affentior.Efto o
mnis uita operatio animae. Non enim uerum eft. Sedunio animae
cum corpore, feclufà omni operatione. A qua deinde profici
subtilß. fcitur operatio.Seddetur impræfentia. Vitaeftoperatio. Ergo o
mnis operatio eft uita? Probahoc.Et ais:Magnetétrahere per ani
mam.Hoc delirio praeluxit tibi Thales:utinprimo Deanimafcri
ptum eft.At animatrahere nequit,quod non tangit. Sic enim Ma
gnetis anima effet,quàm Hominis anima nobilior.Hominis enim
ánima extra Hominis corpus a&tionem habet nullam. Efttamen.
Hominisanima omniü pené regula uiuentium. Quòdautétrahé
difacultas ceflet,aut corrumpatur, eodem contingit modo, ficuti
Ladano benè olere. Soluuntur enim ab aere partes quaedam, quae
funt inftruméta formae.Magnetem,qui trahere defierat,fregimus.
In eius interioribuspartibus eadem,qu£ prius in extimis,extitit uis
efficax adtrahédum. Quòdautem non trahat per animam,aliorü.
patebit cxemplo. Nempe Raued mortuumfuofungitur officioin,
corporibushumanis.Dices id ab anima noftra effici.Nö repugno,.
& uolo. Sed quare peculiari facultate fauébilem detrahit?Eftigi
tur poteftasea medicamenti praefcriptaeefficaciæ. Sic Magnes nö
mouet lapidem. Sed & aquaaurificüm nullius ope animae feparat:
aurumabargento.Haec aëtio maximaeft. A quâfit igituranima?
lilauerò Ì. funtfententiae fimillima.Quaefiquis Intelis Oe

pumu
 р в s v в т і т. 1 т л т в л ь с л к р л к v м. і є
'dipumillum effe,utin aliis plerifquetuis dicam.Eafùnt.Herculeus
lapis apud mefaepius in paucisannisextinétuseft. Miráuerò fub Caffig.
tifitatem.Sifaepius extin&useft,cuius operatandem reuixit ? Vbi
decefsitforma,quò fefe contulit?An tuéianimam reddidifti ? Hé.
Iam nunc primùm quid effet Mercurijcaduceü, tediuinorum in
terprete,intellexi.Tibique ab illo datum equidé gratulor, FortafTe Ludit.
;ញុំ illefame perierat:tuo auropotabili, inuita non Minerua,
fedProferpina,uita reftitutus.Seruari nanque diuuegetum infer
rifcobe,fcriptum eft.Seruatur autem, quiafuperficies eius ab aere
non uitiatur. Nam tametfi Magnes ನಿಧಿ uidetur apertè rubigi
nem contrahere:tamen nefcioquid obducitur,atque haeret: quód
eft quafi rubigo eius.Vt qug eftproportio Magnetis,&ferri,eadem
fit rubiginis,& huiusfitus,quem Magnes contrahit. Cùm tuum Subtil.
Magnetemaudio rediuiuum:uenit in mentem uerborü mihi, quæ
funtin Epidemiõquinto fcripta,fanèhaud abfimili diótionis 蠶
facetèadmodum 器 quadam muliere loquitur: «££%$ars myrtvr,
&ς τεθάνου JAxúer.Vt hic demortuam intelligamus, nón ut ueteres, Facet.
«cùm in demortui locum pontificisalium füfficiebát. Sed quemad
moduminlegibus Flaminisfcriptumfuit. Efuo leéto º
Et ficuti dicimus,debellatum eft:Et,eluxere:pro eo,quod eft, exire
è luétu.Itaexire è morte. Id quod euenit Magnetituo. Sed redeo
ad uitam.Si uita eſſet actio,eſſetin prædicamento actionis.Nöer Subtilß.
go dicere liceat,corpus uiuens.Si uita eft aétio animae: igitur ani
ma uiueredicetur,nón autemcorpus.Adhaec, aétionis effeta&tio.
Nã uitae aétioneseffe quatuor,ait Philofophus in fecundo Deani
ma:intelligere,fentire,moueri,nutriri.Adde quintam, fiuis gene
rare. Etini nono Metaphyfices:uitam ait effein anima,ficut & fe I6'
licitatem.Aëtio igitur effet in anima . At aétio eftin patiente ut in
fubieéto,in quo mutat nomen,& paßio uocatur:utcoloratio,ac
cretio,motió.Quanquä non placet, uitã effein anima, fed ab ani
ma.Velut& motü,ab anima,non in anima. Abea näque effe uult
ille:inea eſſe nonuult. Quemadmodü à Sole calor,quiin Solenö
eft.Fortaffe te decepitambiguű uerbű. Nã căm uitadicaruractus sabtilf.
animae,acceptuseft abs te aëtuspro aétione.Sedaétus ille eftärrs
x£xeia,nö autem â€yov. At Magnetisattraétio eft â€yoy,non autérre
x*x*i«.Quin &alio exemplo propofitio deftruitur iftatua.Ná quod
non omnis operatio,imö uerò fie omnis quidé attra&tio fit ab ani
ma exipfiusignis actionibus,palãeft.Nõnecõgregatillehomoeo
genea?N6nne feiungit heterógenea?N6nnetrahit? Deniq; quod
eft extra omnem controuerfiam,non comburit ille ? Hae uerò non
funt a&iones apud tc ? Quo in praedicamento ftatues ea?Ignisau
temtantum abéft, ut apùdtefit animatus,ut parum abfit, quin fit
 - 1 v L i v s c AE s A R scaτ iG£R
nihil. Quiſinon calefacitte,magnamineat à te Solgrariam:cuius
Iudit . . , uniusbeneficio coenam fineimpenfa,& fumo coétam habeas. At.
enimuerò minus ciuiliterfacis,qui Simplicium métirifcribis:quod;
aurum à Milui pifcis offe trahi,prodiderit. Quippe ais:mortüi pi
fcis mortuüos.Non agetigitur:quando omnisactio ab anima.Cü.
igitur non omnem efle ab anima nunc didiceris: ei credere te de
cuit uiro,& probo,& fapienti,&in rerum natura exercitato: qui
Rotundiß. uodexpertus effet, bona fidefcriptum reliquerit. Non quiafalfà
醬 tü,mendacijtantùm philofophum infimulare: fèd quia ille
uera dixerit, tibiipfinon credere debuiſti. Sanè aduerfus te dirigi
tur ea Philofophi diuinatum cenfura,tum caftigatio: ubi ueteres, .
ait, opinionibus fuis Naturam diftorfiffe, non opiniones accom
modare Naturae uoluiffe. Non eft praetereundum,de Vita, quid
fèntit Viues.Vita, inquit, eft confèruatioinftrumentorum, qui
bus anima in corpore ütitur. Primùm,genus ipfum definitionis,
quoin praedicamento ftatuat, haudfatis liquet. Etpaucileétis,fi
gnatifque uerbis doceant , quid fit conferuatio. Omninò quic
subtili|[.. quidfifilla, fequitur uitam: conferuationem operatio:nequetam
per inftrumenrà,quàm perfacultates. Priores enim funt naturafa
cultates inftrumentis.Confèruantur autem facultates ininftrumé
tis per uitam: quae eft aétus animæ in corpore : id eft uis eius per
unionem utriufque. Fefellit ipfum conuerfà propofitio. Quia cor
ruptisinftrumentis ceflatuita. Sanè corrumpuntur, ficut &acci
dentia confequentia unionem. Oportetitaque corrumpi omnia,
ut tollatur uita. Neque uitae parsamitti: auttolli dicitur , amiffo
uno,aut pluribusinftrumentis. Adhæc, uita fufciperetintentio-.
nem,& remifsionem:quia & fpiritus abfumuntur,atque deintegro
alijfufficiuntur : & corporispartes mutilantur, quæ certis 醬
erant à Natura deftinatae . Accuratius diuinuspraeceptorin oéta
uo prima Philoίophia. ως φασί πνες,σύνθεσιν, και σύνδεσμον ψυχώς σώμαπ,
Q04
ԱlՏ. .
tametfiex aliorum protulit fcholis, non tamen reiicit:
--

6. Quomodo non trahit Magnes.

cA ET E R v M illa pulcherrima, atquefubtilißimanonfùntcö-.

temnenda,intertuas tubtiliisimasiubtilitates.Sicargumentor.O-
mneappctens appetit propter fuam perfe&tionem. Proptereamé -

bra ipfa trahunt,ut nutriantur.Sic petunt elementafibi conuenié

tes locos ad quieté.Quapropter cùm ferri pabulo nóindigeat Ma- .
gnes,non illudattrahet.Sed mouebiturferrum potius ad Magne- .
tcm,tanquamad matriccmfuam, cuius abditis principiis perfi- .
Clatur: ;
 рв s v в т і L і т. А т в А р с А к р А м v м. і у7
ciatur:quemadmodum ad centrum terra.Eftenim propius uerita- subtiliß.
tem,ut ab interna uirtute potius,quàm ab externa,à qua non tan
gitur,moueatur:uelutimoueturcatulus admammillam.Quomo
do mouetur animaadbeatitudinéabintimo principio,quodfüm
miboni appetit fruitionem.Eft enim principium noftrum primi
articeps principij,&ultimi finis. Huiufce appetitionis exéplum
abes 蠶 eadem rerum principein hiftoria palmarum. Mas enim
furreétus rigidus. Foemina multisaduerfus maritum quafiblandi
tiis,&adnutans.Magnetem uerò,qui nullo alio,quàmterrae motu suBti,
feipfum mouere ualeat,nullus métis compos dicat iccirco uiuere,
quiaferrü ei fefe applicet.Quae uerò fequuntur,fcuticadigna funt.
7. Sentiens anima non efteadem quae & nutritiua.
s E N r 1 ■ N s, inquis, animaeadem eft nutritiuae. Nutritur &
nobis,&tibi planta: igitur tibi fentit. Hoc iam Pythagorae attri
buunt.Spero,nő folüm dabis Brafsicae confilium,nefitebria:cum Iocur,
Vite perpetuas utgerat inimicitias: fed etiam intelleétülargieris, -

ut fuafponte id procuret.Sanè quàm facilè cóficies hoc. Qui cum

desaltricem lapidibus,etiam ម្ល៉េះ fentientem:fi haec duo, nö duo
fint,fèd unum.Quare & motü addiderisad ca uitanda,quaepoffent
ipfis incommodare. Nequam profeétò Natura fit, quae fifènti
re maleficia faciat lapides,non & illis uitandi fáciat copiam. Nam
quidaliudfuerit hoc,quàm fuo operi inuidere ? Auefirois autem
infèptimo Phyficorum,omninò de Magnetis attraétione quid di- io.
cat,nefcit. Nos in centefima tricefimaprima Exercitatione fufius
explicabimus.
EXE R C ITAT I O CIII.

De fodinarum inueftigatione.
- I.uerbiItalia,ufus?inquis, aurum nullo modo effodere licet. Quis huius
Quid eft,licere?an apud uos durat patrum ueterum
interdi&tum , cuius meminit Plinius in tricefimo tertio ? Nam.
equidem exiftimabam:fiaurum in Italia inueniretur, fore, ut ma
ximè liceret.Quin fi non liceret,ideffeingenium Italorum: ut ueH
ui extorquere audeat eam licétiam,filegibus non liceret. An quae
natio mendicatapud extcros Reges perpufillae,atque miferae mer
cedis gratia:quæféruitaliis,ne pâreat füis, fi uel tantilla lux ex a
grofuIferit:nön faciarlicitum,quod etiam non liceat?Non,fiIup- Atticæ
piteripſe praſenstonitruiuoce caueritedicto,neliceat,efficiet. purt
121:
 и у т. 1 у з с АЕ s А к в с А т. 1 о в к

1. Aurum etiamifi meridie.

si c c 1* A r ■, inquis,&tenuitate gemmae generantur.Iccirco

in meridie.Craffo auté humorein metalla. Hoc autéiuxtafepté
triones.Omitto,utalibi,tabernariâ loquutionem, quae latinitati
dicëdi leges uidetur dare uelle, quas nefciuit accipere. 않 tribue
res omnia carleticalori: nuncteinniti elementorum qualitatibus. t
Quin aurücùm fit metallum, atque in meridie generetur:falfi ar
guet opinationemtuam.Quin meridies cùm ubiq;fit,ubique item
generabuntur gemmæ.
-

3. Non omnis mons fterilis metallifer: neque omnis

locus metallifer ſterilis.

1 n Q v 1 s. Montes etiam fteriles omnes metallici funt.Neutrú.

Nam neque fteriles omnes metalliferi, neque metalliferi omnes
fteriles. Nam neque Epheftianus Lemni metallum fert,& Indiae,
atque Aethiopiæ fluuij, qui è uiridißimis, arborúmque plenißi
mis montibus deuoluuntur, aurum & plurimum វ្យែ
& pu
rißimum. In ultima Aethiopia,quae mare uerfus Antaréticum éx
currit, Damut 蠶 efttrans montes Bet, qui aut iidem funt
cum Lunae montibus,&iis, quos Argenteos uocat Ariftoteles,aut
perpetuis coniun&tiiugis , quod& alibi dicebamus. In eoregno
campos diligenterincolae fodiunt, utimbrium appulfu detegatur
aurum . Quod deinde noéte fubluftri deprehendunt ex fulgo
re nitellarum.Illiuerömontestantafyluarumfrequentia funto
paci,uixutipſisferisperuij ſint.

4. Dedimenſionibus ſubtiliſsima.

$ c R 1 » 1 s, fodinam quandamtricenumfuiffe peduminlongi

tudine,latitudine dodrätis,altitudine ſexagenum Exquo, inquis,
manifeftü eft,fimilem arborifuiffe.Nam ို့ဖွံ့၊ altitudo maxima:
ိို႔ႏိုင္ရင္ဆိုႏိုင္ရ
ramorü diduétio,minima craßitudo:quae pro
atitudine in fodinisaccipitur. Omitramus fupinam comparatio
nem.Sifodinae longitudò maxima,altitudo minor:in arbore alti
tudo maxima,longitudo minor.Sedad rem. Mötrum, Cardane,
möftrum,quafi uerna,fub tuo te&o natum eft.Aliudeffe in arbore
longitudinem,aliud altitudinem ? At ego fimul cum ipfà Natura
putabamus,in columnaidem re effe altitudinem,&lögitudinem,
£ddifferrcratione.Quia longitudo fiteadiméfio, quãtraétuma
RIII13
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с л к р А м v м. і 58
ximafit, quocunquefitu fuerit columna. Altitudinem uerò haud
continuo efſe longitudinem ipſam , ſed erectam longitudinem. subtil.
Quippe quod erat partistantùm,acfummifaftigij (hoc enim erat
alfum) attributü efttoti,cuiustotiusillud & extremum,& fùpre
mum erat.Tresigitur cùm fint dimenfiones,longitudo,latitúdo,
profunditas:fi ab imo adfummum ereétam ម្ល៉ោះ contē
plere,altitudineminuenies.Si iacentiscolumnglongitudinem cö
fideres,nulla eritibi inlongitudine altitudo. Denique longitudo
referturadprædicamentum quantitatis:altitudo ad prædicamen
tum fitus.Adeò,ut iacentisillius columnae altitudo fit eadem, quae Subtilß.
& profunditas. Etenim latitudo eft tranfuerfâ linea ad longitüdi
nem,profunditas autem in perpendiculari:cuiusfumma pars alta,
&erit,& dicetur.Tum qug fùb ea maximè diftans,ima Latinè,uul
go Baffa, Graeca uoce, nö ut quidamfomniarunt: gáac enim Grae
cè,ficutifundus: quia abimo óso tè çvé oz.Etaltum zwe? 7 "stºg.
Aeoles enim,quos Latini fecuti funt,multas detraxerüt afpiratió
nes.Hocfufiusin Originum libris. Haec difciplinarum noüa rudi
menta diligentiam tuam faltem, fi non & fcientiam,defiderabant. Subtil.
Sanè uerò Iongitudo,latitudo,profunditas, non differüt nifi ima
ginationeincorpore, exempligratia, cubico, pertreslineas fefe
mutuotranfmiffufecantesin eodem punéto. Quinetiam fubtilius
omniaperpendenti,in ereéta columnatres quidem funt diméfio
nes,fèd minusaptis uocibus defignatae. Eadem nanque eftlinea & Subtil
altitudinis, & profunditatis : quarum utraque longitudine con
tinetur:Cuiusillafanèfunt extrema, alterum ad centrü, alterü ad
ambitum uniuerfi. Latitudoautem duplexerit in lineis decuffatis,
quarü mutuafeétio erit in linealongitudinis.In corpore uerò cu
bonihillongiiuredici debet,ſedlatitudinestres: una adperpédi Subtil.
culü,altera utroq; uerfus perfeétionéprioris ad angulos aeqüales:
tertia,quae cum utraque fimilesefficiafangulos. Quarü omnium
extrema ad extimas pertineant fuperficics. Quibus ex fententiis
uox ipfalögitudinisadaliquidreferri debere uideatur. Etenim di
citurlongum ချွိႏိုင္တို႔ႏို breuis,Graeca item origine, λόγχ. Ra
morum uerò diduétio nihilofècius altitudo eft. Nam tametfi in
latum qugdam fparguntur arbores:tamen & nonnullae furreétos
habent ramos,ut coniferae, & refiniferæ, & omninò omnium
brachioru fafligia funt altioranodisipfis, unde prodeunt à trun
co. Denique non differunt à ftipite rami , 醬 rečtitudine, at
que obliquitate. Crafsitudo autem de fodina dicetur aequiuo Subtil
cè. Non enim ad fpatium fignificandum uerbo utarcraßitudi
nis. Sed crafsitudo omnem quadrati corporis dimenfionem no
2.
tat.Subtilitasin uerbis Philoiophiuocatnosad fêċtionem (epti
rr ij
 1 W L I V S C AE S A R S C A L I C E R

mam decimam: το μύκος επιτες αύξετα, το πλάτος δε,τοβάδες άπαξ.

subtil. Nam profunditas cümtertia fit diméfio ,uidebaturei t, ter coñ
uenire.Verü intellexerunt ueteres triplä effe longitudiné. Craf
fiufculè,ut opinor,tamen. Dubitationis ratio eftin uerbo, ávász.
Non enim longitudo augctur adtria. Imo uerò punétum*
tione augetur femeladlineam: haec eftlongitudo. Linea femel ad
fuperficiem,haec eftlatitudo, ubi erit tì Jìy:bis enim diftat àpüêto.
Superficiei tertius erit motus ad corpus conftituendum, quae tri
plici interuallo procul eft à punéto. Quòdadfodinas pertinet,a-
nimi gratia ponemus hiftoriam, à qua non abeft rudis fubtilitas.
In Regno Agai ad Nilum argéti metalla funt, quod ita excutiunt.
Lignisfpecus implent:quibusfuccenfis, argétum,quafi emunétü,
fluit. Quodinueniendi metalla mortalibus initium fuiffe quidam
putant. Quae ಲ್ಡಣ್ಣ uerba de marinarum belluarum compa
tatione cum fodinis, & arboribus, adeò malè fàna funt, ut ftorìa
chum facere poßint etiam plumbeo Stoico.Quaretanquam exul
tantia,ac potius lymphata expianda,quàm reprehendénda puto.
EXERCITATIO CIIII.

Quae de Boreali afpcétuarborum,& de metallis. w

p v D Theophraftum, de arborum commodis, atque in

А commodis quid fentiremus,accuratifsimiscömentariis de
claratum 醬 üchictecum mihi resefto. Borealiafpeétu,
inquis, gaudent tam arbores,quàm metalla.Et quatuor habét fer
mè partes neceffarias,radicem,corticem,fubftantiam, uenas. De
fodinis,an meliores fint, quae ad Boreamfpeétant, nihil comperti
habeo.Sigillatim enim mihi effent omnestoto orbe terrarum ob
eundæ: atque fingularum putatis rationibus, quid fubducendum
foret, confiderandum. Tuæ hanc libenterfàpientiam diligentiae
relinquo.. Maximíq; in beneficijlocoponam,fihacin repræbue
F46eſ. ro me difcipulum potius, quàm magiftrum. De arboribuis falfum
eſſe, ſatis ſcio. Nanque in India,atqueTroglodytica,itemq; occi
détali Aethiopia fu5Torrida tantâ magnitudinis arbores 濫 Ult
illarum quaedam feptenum hominum complexu uix capiantur.
altitudo ea, ut aegrè fàgittæ iaétu fuperétur.Fru&us immenfae ma
gnitudinis.Frequentia mira.Haec de regionibus. Defitu arborum
etiam planius.Parsca, quae uergit ad Böream,minusfœcüda. De
nique non Boreae natura,quae frigida & ficca eft,fedhumor,&ca
lor mutuo reſponſu creant arbores.Quamobrem in Scotiae parte,
•quæ cæteroquin eft Septentrionalis, nonfunt arbores. Grunt
- lan
 р в s v в т і т. 1 т А т в А р с л к р А м v м. і Я»
Handialongèpropior polo, acpenè fubipfo, fyluarum uiriditate
nomen inüenit.fignificat enim uox ea,terram uiridem. In Sarma
tia arboribus teéta omnia.Ad Nigirfluuium nudatellus. In Tam
but,& Manincongo, que funtetiam partes artuofiores,tum pluri
mae,tum maximè uifendae fylue, quia fubefthumor.Tota Aéthio
pia,que Niluminter,&rubrum mareiacet,nemorofißimaeft.Flu
ùijnülli.Sedfolum fubeft uliginofum, materiam maximis fuppe
ditans caloribus. Tua uerò loquutio plebeia planè uideatur,fi ad Caffig.
philofophiae,atquefubtilitatis leges reuocetur, cùm fubftantiae fi
gnificationem è cortice, 8 radice ſummouiſti. De ſubtilitate lo
quentemnon ſubtiliterloqui dedecet. -

2. Metallum non habet radicem.

M E r A t t. 1, ais, raâicem effeterram,&lapidi lapidem alium.

Ouibusuerbisteipfum prodismanifeftè. Nam radix hulla eft à fuo
ftipite, nequegencre,nequefpecic diuerfà. Earumnanque formae,
totiusformæ partesfunt, ficuti fua utriufuis materia materiaeuni
uerfae pars eft.A terra diftat lapis uaria naturae differentia, ficut e
tiam aurum. Quòd uerò metallorü nulli cortex fit,apparet è qui
bufdä grummis manifeftò,in quibus uidemus nullü. Quamobrem
in aliis quoque crufta fuerit,non cortex auri, neque aurum exco
&tum,fedinchoata materia peradditamentum. Cortex autem res
eftperfeéta propter aliam rem,ideftpropter ftipitis munimétum.
Cuiufmodi in ratione cutis quoqueadtuendum corpus.
3. Multæ contradiétiones.
N on eftnouum nobis,tecumteipfum uidere praeliantem. Nec
hic quoqueàtua natura difèedis. Communia fünt omnibus me Contrad.
tallis,ut durius reddát,&frigidius.Erethria enimterra,&lapides,
& metallicorum plurima frigida funt. Quaedamtamen etfi ficca,
molliunt tamen abundantepinguedine, ut Afphaltum,& Gaga
tes. Sunt autem ficca,quiatérrea.Ignis autem,fèupotius caloröa
lefacere poteft:humeétare non póteft. Grammaticorum ferulae.
relinquamus aduerfàtiuam coniünétionem repetitam. Acceda
musadrem.Qui diceres omnia metalla duritiem facere,&impri Caffig
merefrigiditatem,illico,acpenèprius, quàm uerba illa abfoluif
fès,à ueritate diftraétus,non omnia,fedplurima metallicorumfri
gida effefcribis. At qui omniafrigefacefedicat, omnia dicat frigi
£la,neceffe eft. Quanquam tibiqüiliceat frigus inter agétia recen
fere,cuifrigus nihilaliud,quàm priuatioeft,habitus nüllus? Secü contrad.
f rr 11)
 1v1 1vs c AE s A r scAtiGEr
doloco nihilo feliciora.Quaedâ licet ficca,mollire tamë. Afphal
tum & Gagatem adducis:quare nö& Maftichem adiungebas? In
tellexiffespaulo confultiustibifuiffepronunciandum.Nam quid
ficcum dicis? Aétúne,an poteftate? Namifta quidé uifu ficca'a
parét,an uerò etiä funt poteftate ficca? Ná fifuperat ficca crafis: 霍
perabit&poteftasficca.Nö emollient igitur illa ficcitate.Audi fo
subtil. des, Quodtale denominatur,denominaturà dominátepoteftate.
Calidúenim dicitur, quod calefacit. Ita quod emolliet,hullo mo
do deficcabit.Nó erit ergo ficcü.Afphalfü,aiunt,in tertio calidü,
&ficcü effe.Gagates autem cüfit nihil aliud, quàm folidum bitu
men,etiamnűficcius erit.Mollificaritamếtumores ab eo, ſcripfit
Diofcorides,& Galenus expertus eft. Sedais,pinguedine molfifi
care. Hoc qui poteft?Vinci nanque gradü unü àtribus gradibus,
neceffe 醬non mollificat, 盟 frigidostumores:id quodinci
dendo facit,atq;attenuádo.Non fünfautem haec Afphaltica ficca
subtiliß. poteftate,quiaterrea,fed 器 ignea. Aétu auté ficca funtpropter
terram.Sed ignisinipfisefficacior, quo inciduntur craffa frigida,
atq; foluuntur in tenuiores partes,quae nö abfumuntur à calore il
lo: quia multum ineft aereae liquiditatis : quae deprehenditur in
Afpfialto, cùm modicolentefcit calore. Atque eaeftcauffa, ut fit
odoratum. Qui uerò poſteris in Gagate abundantem pinguedi
nem, non uideriseius naturae,ut lenifsimèloquar, meminiffe.
4. Nö omnia adufta mali odoris,neq; omnia
maliodorisadutta.

1 N Qv 1 s, Metallica quaedam funt malifàporis,quiauix abadu

ftione abfoluuntur. Quæ non leuiterfunt confideranda. Principiò
fi metallica funt quafi metalla inchoata,& materia metallorum,
ficut aiunt noftri Ciniflones, minuserunt exco&a, quàm metalla:
in quae Naturaintendit,tanquam in finem:per femimetalla, quafi
peruiam,ut ita dicam,ad finé illum confequendum.Aurütamen,
uod metam metallicorú omniü conatuüftatuebas, non eft mali
poris,neque odoris mali.Vtriufque autem ratio par.Sed & apud
Ariftotelem multafunt odoris mali,quafi quae incoéta fint.Quo in
céfuhabet omnia excreméta:in quae fànè calor naturalis operam
ponere nequiuerit.Neque ratio perfuadet.Nanque Gummi,& La
crymae odoratae, ubi exuftae funt, odorem halafit nullum. Neque
ligna penitus inodorafunt.Cinis,& carbo nihilolent.Cótrà: nec,
fiinodori lapides urantur,ullus eisodor comparatur.Neque fulfu
ris matrix,quam Mineram uocant,fi non uratur, odorem non da
' : , bit.Deniqueſieaaduſtaſunt,abigniſuntaduſta, non à caleſtica
lore.
 DE sv et I L I r A r s a b c A R p a n v M > 1 go
lore.Abigni igitur odorem ducistu ? At odor diuina reseft.Tam subtil.
malum,quàm bonum {{|ို့ enim differüt effentiaprima,
fèd fpeciei conftitutionibus fecundis.Diuinam efferem prifcis ce1
rimóniis ueteresprodidere. Suffitibus enim profitebafitur aeris,
locorúmque naturam aptam reddi adnumina fùfcipienda.Nequé
deteriusargumentum illud. Penèenimfolius humáni fenfusobie
&tum eft.Planè unius,omniainter animalia, hominis oble&amé
tum odoreft. Nqn igiturignistam brutares,quàm tuipfùmfacie
bas:aliámque habet,quàm confumédi poteftatem. Deòdore hgc:
de fàpore uerò plenius. Nanque immaturainiucundi fàporis o
mnia: adufta nullius. -

5. Non poteſt percipi ſenſileſine ſenſu.

pi v i N v M quoqueteeffe,exillis agnouimus. Argentum,in ludit.
quis,iucundum,&fübdulcem praebet fàporem.Et longèmeliorem
habet aurum:fed nö praeftat. Nónne diuinus es planètu, qui quod
nemo unquamfciuit,folusfcias ? Si enim non praeftat, nón 醬
tur.Si non agit,non pateris.Si non pateris,non fentis.Sinö fentis,
non fciseffefènfile.Si non fcis,ne enuncia.Si enuncias,Ariftoteli
ci, quostemerariosuocas,te mentiri dicent.
6. De Alumine Rochar.

£x libris colligere, quae prodiderintautores, longèeftpericu

lofifsimum. Rerum ipfàrum cognitioueraèrebusipfiseft.Si Alu
men quideffet,notumhabuiffes,neutiquam absteinterfuccosef
fetenümeratum. Vel nomenipfumtemonerepotuit rupium illa
rum,è quibus fit.Vulgò enim audis, AluméRöchae. Quae Graeca
uoxmaxima Europaeferuit partiadrupemfignificandam.Tantű
abeft,utidemfitcüm Alumineliquid6,quem defcribit Diofcori
dcs.Non enimliquidü colligiturläétisfpecie: quòd Sole ficcatum
deindefit hoc durum, uulgoutile.Sed f faxo fit, fue excifa rupe,
atque reda&ain calcem. Eam calcem in cumulis ဖွံ့ဖြုံ့
afper
gunt aqua, fæpè in die, quoad in luti fpeciemtabefcat. Id quod
paulominusſeſquimenſe perficitur.Tumin lebete cum aqua con
turbatum coquünt. Coëtum per canalesinalueosderiuant: quo
rum adparietesconcrefcit Alümen inæquale, ac grádibus puftu
lis faftigiatis:ficut & alibi dictum eftànobis.Ea exempta aqua fer
ramentis decutiuntur.èrutilarupe rutilum,ex alba cándidum fit.
7. DeAlumineScaiolae.
 t vt i v s c AE s A R s c A L 1 G E r

p e Alumine quoque,quodScaiolae uocant,itafentis. Effeillud

Aftrum Samium.Putarunt alijScaiolam effe lapidem fpecularem.
Itala uox eft.Scaia enim,&fcalia cruftã ſignificat àfquamma cor
ruptis elementis. Auicenna dicit:Aſtrű Samium effe Tallz. Tallz.
autem nö effe Scaiolam propterea fcimus,quòd Scaiola uritur in
gypfi fpeciem: Tallzautem non calcinatur, nifiigni ualétifsimo.
Ex quo etiam oleum extrahendi artem habemusnosfine Alembi
co.Vterigiturfit Aſter Samius, Tallz,an Scaiola,uidendúeſt.Vbi
unum imprimis animaduertendum.Cùm terraSamia ad glutiná
dum, propter uifciditatem, atque tenacitatem in ufu fuerit apud
antiquos: atq; ex duabus,fcilicet Collyrio,& Aftere, Galenus A
fterem,tanquam potiorem laudarit: magis effe glutinofùm Afte
rem,dicédum eft.InScaiola nihil uifcidi. De AftriSamijlamellis,
ſuprå diétumeſt. -

8. DeCamphora.Deliterisſeruis.
v B 1 Piffafphaltum,Naphtham,Ambram,Camphoram, atqué
alia connumerafti,ais. De omnibusfatis cőuenir, praeterquam de:
Camphora.At depiſſaſphalto, & Ambra non minor eſtcòtrouer
fia.De Camphora primùm dicamus.Neque abste, neque ab illis,
qui Caphuram corrigunt,rectè xevo7cuêiS. Eſtin inſula Borneiar
bor,nómine Capur.Cuiusilla cùm fitgummi, ab arbore deduétü
nomen ab illorum utroque diuerfum erit. Quanquam hoc nihil
eft.Quia&afpiratio,&illa confonásadfonum & Latinis,& Grgcis.
uocibus aliquot addita eft. Haecin hocfubtilitas,ut nö digna Phi
lofopho,ita Philologo non afpernanda.Profitentur enim nö fo
lùm Graeci,ac Latini,fedChaldæi quoque,ac Syri , quafdam fibi
literas effe, quas uocantferuas:inter quâsiftam ipfam numerarüt.
Atque illaruminterpofitionefuperftitiofàfeétaSaturninorüfuam.
Cabalamnegat uariari.Malim tamen Indicarü rerum patria no
mina non mutare.Id quod etiam in illorum Myrobalanis, in illo
rum Caryophyllis 醬 eftimportuna Graecia.Ingenuė Latiniuo
cibusexternis in externisufifunt rebus. Maftrucca, Braca, Sara
balla,Gaza,Tiara,Sariffa, Cateia,Caterua.Sicifti Saccharum uo
lunt,non Zuccarum.Atſicuocarunt Afri,&Syri:Indiuerò Iaga
ra. Etiam Raued toti Ponto, atque uniuerfae Europae aduenam,
Rhatemerè uocantifti Graeculatóres. Rhacoma uerò cùm eorum.
quidam appellaffet oftentator, non potui, quin excuteret rifum.
Ambitionipudorinfrequens, moduis nullus.Sedad res. Arboris.
lachryma eft Capura,nébitumen credas,ficuti Succinum,bitumé:
credidifti. Ex arboribusenim delapfummaris appulfu in
‫وم‬tora
 рв s v в т і ь і т.А т в Ар с А в р А м v м. І 6і

litora,quorum arena obrutum effoditur poftea,eototo traétu,qui

à Memel portenditurad Gedan. Dearenarum uerò cumulis non
erit mirum, cui notae fuerintplagae illae:quique uideritad Hollan
diæ latus occidentale arenarum tumulosextantesà fùperficiema
ris.Non igitur foßile, quia natum, fed quia obrutum . Camphorã.
uerò falsòbitumen arbitratifunt: ídque mifero admodum argu
mento.Quia,inquiunt,ardet. Nam & refina, & oleum,& thusidé
quoque patiuntür. Quòd uerò ais,medico non effe laborandum:
1âcrymâ ne fit, an fofsilis Capura: iam ignauiae numen pro Elyfiis
campis oftendis medico,cuiusin finubeatusconquiefcat.Quidad Caffig.
medicum pertinet,an accretio in animali fiat, fecundum formam,
non fècundum materiam ? Hoc tamentuin medicorum difcepta
tionibus,cum aliis eius notae multis,ia&titafti.Satis,fi fciat, inquis,
adeoimmodicè ſiccam eſſe Camphoram, ut inſinu uirginum iu
uenes reddat adVenerem impotentes.At quidhoc?ficcitaténeid
fieri medicusintelliget?Non fanè.Nequeenim fèmen ipfum ficca
bit illico uis eiushaufta 密 nares.Quippe continuò cum alia para
tus erit.Quatuor igitur hic quaerenda. An fit uerum hoc. An fic
citate fiar.An uniufmodifit Camphora. An hac Camphorafrigi
da ſit.Extingui Venerem,nò eſſeuerum,pro certo habemus. Coi
uit enim ualidiſsimèiuuenis, 蠶 in manu habuit. Canile
porariæ, quæ catuliebat, in potu dedi,in offa dedi, in nares dedi,
çuo refrigefceret:idque quotidie. collo appendi. in naturam indi.
iuf{um eft.Fruftra omnia.Coiuit,cöcepit, peperit.Dices adulteri
nam.Hanc tuipfàm praedicasnon aliam.Nequealia uteris, quàm
Venetiis, aut Genua adue&ta Mediolanü. Noseadem Lugduno,
& Mafsilia,abHifpali,aut Olifipona.Quinetiam fiuerum eííet, nö
tamen id,uti dicebamus,eueniret à ficcitate. Non enim Venerem
ficcitas extinguit. Alibi declaratum eft, ad perfe&tum coitumtria.
peti:flatum,calorem,fèmen.Semenà ficcitate fortaffe tollatur,fed
non momento temporis.Eunuchos poffeetiam,non folùm uelle,
ut ait Terentius,iam compertum eft, magno malo-puberum apud
Turcas. Qui non folos, ut olim, teftes, fed penem quoque abfcin
dunt. Camphorã uerò cùm Sapiếtum 鷺 frigidifsimam:
ftatuat,Auenrois in quinto aliam agnofcir.Cáphora,inquit, Indi
ca,quae in Arabico Coforalgent appellatur, calefacit& deficcat in
fècundo gradu.Diuerfae igitur fuerint,nifi fit aut in codice mendü, ,
auterrorinopinione.Poſtremò querebatur,an eſſet frigida.Negät
enim innouatores.Sanè accédi facillimè, atq; etiam in aquisarde
re,praeterquam quod eft odoratißima. Verùm odor eius ab aereis
partibus,qüarumiui ardet etiam.Aquæ tamen habet tantum,quá subtil,
tapoteft (übeaforma frigiditas confèruari, Ardet autem propter:
Ꮭ£. -
 1v і vs c Ав s л к s cА1 ісв к
pinguedinem. Stultitia eftinfcitiae parens,aut filia. Quis enim di
$erit,calidifsima quaequc facillime ardere. Non enim fimilitudine
femper euocatus . ignis in corpora: fimilitudinem caloris in
telligo : fed & allicitur aliqua materia, quae eum propter raritatem
admittere facile queat. Ex Indicarum rerum Commentariis haec.
Arbor maxima: rami adeò patuli, ut umbram quàm latifsimè ia
ciat.Ligni materia leuifsima,& rarifsima.Addit Aboali etiam can
dorem . Camphorae probitas, prout uel ui extraétafuerit à matri
ce,uel expulià à Natura. Nam quaedam è uenis eximitur,in quibus
harst, quaſi cruſta quaedam.Aliquando rupto exit cortice, 8 con
crefèit , rcfinarum modo primùm colorata : deindc Sole, aut arte
candida fit.Melior haec,quàm prior. Praeftantißima, quae Sole al
befcit.Nam & igni fit hoc. Fa&tuimquc primum ad Naturae imita
tionem à loci Rcge Riach: unde ei cognomen Riachinae. Stillati
tia diutius feruat dotesfuas, & defæcatior eft. Quare& pellucida.
Jlla inclufâ non item:& color ei fufcior. Duae Praetereafpeciesui
liores.Vna inæqualis,grummofa,gummofa. Alterafufèi coloris.
Adulteratur feuo,& maftiche,& aqua uitae.Deprehenditur indita
in panis internam partem,atque pane in furnum. Si liquatur, uera
eft:fi ficcatur, adulterata. Sinceram etiam aiunt facilè euanefcere.
Marmoreis in thecis ſeruari,affuſolini,aut pſyllij, autmilj ſemi
ne.Aboali fpecierum nomina ponit:fpeciesipfàs non digerit. '
». De Piſſaſphalto.
p E p 1 s s A s p h A t r o quoque nobis aliquid dicendum eft.
Quòdcùm Serapio Mumiam interpretaretur,Caelüterrae mifcue
runt. Sictamen haec ordinanda funt. Piffafphaltum multisinlo
cis è montibus deuolutum fluitatin oſtiis fluuiorum. Id Mumia eſt
Serapionis, Mumia fepulcrorum apud Arabas, Syros, & Aegy
ptios,longères eft utilior,atque preciofior. Scilicet ex Myrrhâ, &
Aloe,&illorum materia corporüm,quae iis conditafunt.Quocir
*a ruptis,& contufis mirificè prodeffe compertum eft. Vtranque
defcripfitSerapio. Quae uerò àd nos Mumiâ deferturex Ac урto,
n9n ex Aloc, & Myrrha condimentum eft corporum, fed €x Aft
Phalto.Illis enim utuntur nobiles:quorum effodere corpora, capi
tale eft. Afphalto plebeios aduerfus corruptionem munire con
fücuiffe,Stràbo autöreft.
1o. De Ambra.

°* ^ M s R a quoque nonidcm ab omnibus ſcriptum eſt. Qui

dam
 ов s v вт 1 1 1 т А т в Ао с л к о А м у м2 I62.

dambitumen ex marisfontibusputanteru&ari. Aliis marinifun

giſpecies uidetur eſſe, èfundo, ubinaſcitur, erutamaris agitatu.
Qui rempropius putauerunt, omnes penè aliquidè BalenaefTear
bitrantur. Infulae funt Indicimaris Palanduræ nomine: quarum
incolat Ambar arbitrantur effe ftercusauium, quòd marisallifio
nibus èfcopulis abradatur. Eiusagnofcunt generatria.Album,
uoduocant Porambar, maximi precij. Aiünt enim, haud diù
រ៉ែ commendationefuſcum : ideò Puambar nomi
natum. Eiufmodi coloremâ maritraxiffeferunt, diuturna mora.
Tertium uilius,quodà Balaenis deuoratum,atqueexcretum, iccir
co nigrumfit. A colorePinambar appellant. Scd & in Maurita
norumlibrishaec inueni.Ambaraab incolis Marocchi,& Fez,Ba
laenam dici. Quodfiuerum eft,haud proculà uero abfuerit: inco
lasillos exiftimaffe:Ambar effealiquidex Balaena.At eorum litora
tempeftatibus affliétæ in uadis,&fcopulisappelluntur.Eis longitu
do,üt aiunt,pedumfexagenum. Capitis duritia penèfilicis. Ad
Meffam illorum urbem litoralem tanta capitur miultitudo: ut ex
earum coftis aedium contignationes componantur . Ibi quoque
Ambræ copia maxima. Quare non dubitant, effe aliquid Balaehae
Ambram. Aliquando una ex coftistanta fuit, ut camielo infidens
Maurus,fine 盪 corporis flexu, liberè fub eiusträfmit
teret curuatura . Erat enim pro pofte, ac fornice ad horti oftium
pofita. Fabulafanèeft,Balaenam, quam Azel Indi uocant , Ambra
deuorata extingui:eámque ad litus cadauere delato, eximi. Nan
quein Oceano Britannico multum Ambrae legitur.Balene multæ
ùiuae quotannisexpugnantur.Nullum reperitur cadauer,nifi quod
uenabulis,&iaculis,& dolabrisfecerint ipfi Cantabri. Apud eos
pafsim&ia&atur,& pro comperto receptum eft:Ambram à uulpe
mirumin modum appeti:integram deuorari, nec confici, aut co
qui.Quapropterintegram quoqueperexcrementa deiici. Fufcam
effe tunc,ftrigofam,odore uitiato. Qui Balænæ femen efle autu
mant,èlumbis,quibus haereat, excipi prodidere. Hoc nondum
mihi pro certo eft. Nihil enim tale eftinuentum in uenationibus
Callaicis,& Baionenfibus.Caeterùm adipem quendam candidum,
maftiches,fiproculfpeétes, effigie, Naturam Balænæ uocant, è
Jumbis ablatum: quod&nos ே : haud tamen extra&tum è
Balæna, fedè maris colleétum füperficie Britonum opera nauta
rum, atque in doliisadueétum. A locis excellentiam mercatores
orientis Ambram digerunt. Optimam ex Indiae Selenchir, fublu
tei coloris. Secundo loco albicantem, è Senchri felicis Arabiae.
Tertiam nigram,nequam effe. Quae planéfententia à fùperioribus
diuerſa 醬 omnia exlibrisperegrinis, & iroab।£;nor
1)
 1 у р 1 уs c АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

eorum.Propiustamen Balaenae naturam inſpectanti, quae dicam,

compertafünt.Non enim uulgaria.Super capitis corio,quodtoto
corpore& atrum admodum, & egregie craffum eft,tegitur mem
brahatenui,maculis albis uaria.Mammas habet,fed papillae in ip
fis, tanquam in uaginis receptz conduntur: ஆ adufum promi
par eſt ad ſuctum uitulorum emiſsirias. Lac dulce, candidum, ſed
ölens pifculentum,ut corpus totum.Dentes nullos, proiislongif
fimas uirgas habet, crafsitudine pollicari,quae tandéin uillosfcin
ditur,ac នុ៎ះ fubigit, macerătgue (pumam, unde ali credi
tur. Vifrnanque funt Pinnis ciereflučtus, eöfque dirumperecre
bris impulfionibus, atque ore excipere: unde nutrimenti uel fides,
uel fufpicio. Nam quantum pifcium fit fàtis ad explendam inglu
uiem, atque reponendam corporis immanitatem? Neque molem
uorare grandiorem licet 蠶 ulae anguftias. Aditus enim
uix femipedem patet. Minufculi pifcesfacilé fubterfugiant illius
inuafiones. Flexu enim lento eft,& ignauo. Alijnegantaliotépo
refpumas illasagitari, quàm cùm in Venerem lacefsitur. Etiam
in éa,quae fuperiore anno haud ita magna capta fuit , capitis tan
ra uaftitas, ut in inferioris mandibulae torisfefsitarent hominesfe
pteni, aut plures. Formellae genitale pedes patebat ad o&o ferè.
Mari ueretrum ueéti maximo par,aut columellae.Mater captiuum
£quitur ultro uitulum:nec deferit in periculo manifefto. Ä dorfo
ad caudam offa demittuntur certa ferie, candidifsima, difcorum
facie.Cùm igiturtot,tantisfeculis, nulla fit in illis Ambra uifa:fa
ciliusinclinat animus, ut credamus, Fungi effe fpeciem. Cortice
fiquidem obduétam maffam uidimus,nec 監 fquammularum ue
ftigiis, ut in Fungo uetulo. Intus globulorum cohaefionibus po
tius accedit ad Tuberum naturam quorundam , quae papillatim
concreta ſunt. Inuenationum impreſsionibusaggreſsione prima
nebulas ingentes maris efflat. Iaculis i&ta mugitushorrendöstol
lit. Cauda pugnat: ac nauigia fàtis grandia prima quaque plaga
difsipat.Si quid ad perfuafionemfacere poteft,illud huc áddúcen
dum cenfui.In Rutenis fungillos nafĉi perpufillos,ualde odoratos,
ad Pyrenaeos etiam odoratiores,quos Mofferons uocant.
1 1 . • Non omne pingue odoratum,nec contrà.
Q v o D pingue eft,inquis,idem & odoratum. Si eft cum humi
do pingue:odor in ficco,ut aistuin libro tertiodecimo,non cohg
rebunt pingue,& odoratum. Itaque oleum quanto minus terreü,
magífque pingue,tanto minus odoratum. 醬 item, qui planè
ſunt in genere pinguium primi,ſine odore ullo penè ſunt.Vbi ue
tu(tate
 -

рв s v в т і r і т. А т в л о сА в рлк vм 163

tuftate rancidefcunt, ac pinguitudinem illamcumterreftricom

mutant , odoratiores euadunt .
12. Succiniuis.

• A s vc c 1 N o trahileuia qmnia,etiam Bafilicifolia:perperam,

» inquis,contradicenteTheophrafto. Nonpoffum addúci;et cre1
dam , tantumliterarum omnium imperatorem,fine certo experi
'mento eam fententiam pronunciaffe.Quanquam ingenuè fateor:
hoc me aut nufquam legiffe apudillum, aut mihi memoria exci
diffe. Scio quae de Eleétro, quae de Lyncurio prodiderit: ibi ni
hil. In libris Deplantis, nihil. In aliis nihil. Plinius de eo, nihil.
Putotamen te& legiffe,& meminiffe. Infcitiam meam, aut incu
riam etiam profiteor. Et fortaffeiftisipfis in locis fcriptum eft.Et
recitat Ruellius. At ego in memoria non habeo. Etiam pericu
lumfeci. Sicca traxit: uiridia non traxit : ac ne la&tucae quidem.
Quare uerò attrahat fuccinum, cauffam narras. _ Quia,inquis,
humidum habet pingue:quo emifto,resficca combibere cupiens.
uerfusfontem,ideftipfumfuccinum, moueatur. Etpaulòinfra:
Succini attraétio haud dubiè eftfimilisilli, quae à cucúrbitula, ab
igne,& caeteris calidis, ob pingue illud calidum innatum. Mi
rabilis fententia. Nam priore loco ais: ficcum ad pabulum moue
ri,uelut ignem.Iccirco adfüccinum moueri paleam. Altera parte Contrad.
ais: attrahere fuccinum, quo modo 蠶 attrahit . Vecórdiæ
ropius eft: eidem & attraéti , & attrahentis attribuere eandem
ಛಿ। . At quae ab igni attrahuntur, inuita dicis attrahi, alio
loco: & fortaffe reétè. Non enim mouentur ad pabulum, & ad
conferuationem, fed ad confumptionem. Mouentur ad ignem
. ne detur uacuum: ut in aeris locum, qui abigni confumitur, fùb
eant.Feftuca uerò mouetur, ut alatur. Sic enimfentis. Sed & ais:
獸 humidum à Succino emitti . Quod non eft uerifimi
e. Extrahi potius ab aeris calore. Nam fipalea humidum illud ac- subtil.
quirere appetit, obfuiconferuationem: Succinum retinere appe
tit, ob fui conferuationem.Non emittetigitur. Praeterea quoufq;
emittet ? An quafi defcatebris exiliet pingueillud? Nam mioxai§:
ad Pucecam,abhumofoliaadduos pedes in füblime raptafuiffe
fuccini ui. Adhæc, neque pix,nequeAfphaltütrahit: & fünt pin- -

guia.Quin periculo nouo noftro,nouum tuae fententiae non folùm

periculüm, fed etiam certa pernicies parataeft. Neque enim fola
*rahunturficca: fed & la&tucae uiridiâ folia: quae etiam recentißi
ama, & appulerunt, &adhaeferunt. Non igitur ob 點 ut dice
11]
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к в с А т. 1 с Е к

bas. Sifefłucula,fi,uepalea oleoliniatur: non fit attraċtio.Succi

num apud Arabas uocatur, Carabe: quod princeps Aboali, ra
驚 paleas, interpretatur. Quomodo Succinum adulteretur:
uic adiungishiftoriae : fedita demum,fi & Ambar,& Petroleum,
& Afphaltum intermifcueris. Id ੇ tam eft nefas Philofopho,
quàmh turpe Naturae. Ea nanque fi faétura Succinum diuertât ad
Àfphaltum, & Pctrolcum , & Ambar facienda : fero noftrates
müiierculae aduerfus, uti fcribis, oculorum fluxiones apponent
occipiti. Lyncurium neque hoc effe, neque ab urina Lyncum
quicquam concrefcere, fatisfcimus . In Germaniis inferioribus,
Scythiis,& Sarmatiis eius animalis ဖွံ့ႏိုင္ဆိုႏိုင္ရန္ဟုန္း
Nufquam
ibi gentium lapis ullus eiufmodi. Vereor,ne hoc fit, quod apud
Creïiam reprehendit Ariftoteles, in fecundo De animafiumgéne
4 ratione. Etenim fcripferat ille Barrorum urinam euadere eleétro
fimilé,pofteaquâ concreuerit, atquetranfierit in lapidis duritiam.
t 3. Afpalathus non eft Sandalum.
fi A v D ineptè mones, caueamus: nequispro Afphalto capiat
Afpalathum. Quae haud ita pridem confundiuidimusapud im
pefitum Græcarumliterarum. Huncerrorem,ut reétèfacis,cùm
çaftigas: ita non re&è, cùm inuehisalium. Malèenim Afpala
thumi,& Sandalum,idem putas. Aduerfum terationesmultæ.Af
alathusarbuſculaeſt, eáqueſpinoſa. Sandaloproceritasiuſtæar
體 ris: ſpinæ nullæ. AfpalathofaporacrisèGaleno:Sandalo non.
Serapio deSandalis,& Afpalatho feparatis capitibus: quem uocat
Darfifahan,ficut & Aboali. Apud Diofcoridem Afpalathusis,qui
detra&o rubet cortice,odoratuseft:alia fpecies , quae eft can 蠶
inodora. Contràin Sandalis.Alba tam ឆែ fpirât : ut Mufcarel
lini cognomen inuenerit. Afpalatho uim attribuit calefaciendi
Diofcoridcs.Sandalafrigida effe,perfuafum eft omnibus. -

14. Salan oleum contineat.

-- s-A t, inquis, oleum continet, fèd non multum : nifi bi
• tumen admiftum fit. Fruftrà ergofàli attribuis: fi maxima pars
9 àbitumine. Ariftotelesin uicefimatertiafe&ione fcribit: tempo
retepido ex mari oleum exudare. In eadem : άπὸ}a} τὸν άλ& àxouo»
1; αφαιρείται. Ετίntriccίimaprima, τοις άλαστυφισάμυοντοέλαιον.
15. Nitrum non eſt Salpetrae. Nitruman foſsile.
~~~~ ° ~~~~ ~~~~~~~~ ʼ m or x
 p E s v 8 r 1 1 1 r A * B A p c A R p A N v M. 16.4
30
ni o R E tuote, tuăque confundis. Salpetra interfalis foC Сaffig.
filis fpecies ponis hic. Mox Halinitrum interfàlis,& nitrinatu
„• ram , fpeciem obtinere. Quod autemgarriunt recentiores: Ni
trum interiiffe : falfum eft. Eftenim inAfia paßim uenale,& in
Aegypto. Et fiuera narrauit mihi Ioannes Pardus , in Ethruriæ
agro, ad oppidum, cui Collis nomen eft, füb prætura uallis Elfae,
etiamfoßile. Nam quemadmodumfal,aliudfofsile,aliudex aquâ
maris,aliude fontibus, aliud è cineribus: item uitrum, aliud éla
ide,aliud è filice:ita Nitropotuit à Naturacõparari.Itaque etiam
èfpecubus refudat apudPlinium. Vulgare, qüod éterrâ exudans
infalis modum concrefcitàSole. Tantum uerò abeft: ut Salpetræ
fitfalfofsile, ut&à fale, &à nitro diftet partium tenuitate. Tam
enimfäl, quàm Nitrum ita uritur: ut cinerisquippiam relinqua
tur. Salpetrae uniuerfum abfumiturabigni.Quare fàlfoßile terre
ftre magis effe par eft, quàm nitrariorum Nitrum:Nitrum hoc,
quàm illud quodftillatinfpecubus. Quafiflos quidam fit illudfpe
cuarium. An uerò contrà: hoc illo terreftrius, quia minusaeréü?
An illud hocmagis,quia plus difcoquiturinnitrariis,quàm in fpe Pulch.
cubus?Exuétistenuioribuspartibus à Solein nitrariis, in fpecubus Subtil.
-

non item. An fpecuarium crafsius, quia minus exco&tum ? ficut

acerbifruétusterreftriores,quàm maturi,quiSolem ebiberint. Sal
autem foßile fàle marino crafsius, tum propter co&tionem, tum
proptermateriam. Huic enim aquæ,illiterrae plus.Vtrunqueau
temipfo eft Salepetræ minus tenue. Sudor enim eft,à Nitri qui
bufdam principiisfecundum aliquam proportionem: fedadeöte
nuis,totus ut fpumafit,totúfqueabeat in ignem.Ac quemadmo
dum Camphora praeftantior, que rupto exit cortice, quâ quae exi
mitur ex arboris uena : ita Nitrum , quod erumpit in nitrarias,
commendabiliuseft: quodin ftiriasexudat fpecuum rimas occu
pans, tenuius, fi partes fpeétes : fiSolis opus defideras, minusco
&tum. Quod haeret rupibus,in quibusinfolatur,acpropterea Sal Subtil.
petrae dicitur, analogiam habét, atque affinitatis naturam cum
ipfo Nitro, fèdaereüm magis eft : atque ad Aphronitri ucterum
fpeciem potius uergens.Etenimfubluftris purpurae 蠶 ſplendor
quideminSalifpetræ cirrisfæpenumerò eftà nobisobfèruatus.
16. Non omnia,quae ab arte,etiam à Natura.
1 n omnibus, inquis, quæ artefiunt, & elaborantur abfque
compofitione,Natura fimile efficit. Hocuerum non eft.Natura
enim extrahit ex herbis aquam nullam. Aquam uitæ ex uinofacit
nullam.Oleum ex Pyrite educit nullum.
 -

1 у т. 1 у з с АЕ s А к s c А с т св к

17. Non omnia fe propagant.De modis generationis.

p A R audacia ex pauculis propofitionibus conftituere uniuerfà
lem.Quare non bene,ex uno Salifpetrae exemplo, quod in cumulis:
repoſitum, quinquennio creſcat, intersillam perridicula ſanè uni
uerfalem.Sunt,inquis,uires in omnibus rebus: ut potentiatale ali
quid reddant,qualiaa&tu priusfuerant. Omitto uanam, atque di
fíortamloquufionem: Nam quomodofuerant,fiadhuc funt.Sanè
quomodo non funt,fi reddüt fibi fimile? Aut quid eft reddere? Cui
reddunt ? Naturae,quod ab ipfaacceperunt? At ipfafi dedit illis id:
non accipit ab illis,ut reponat in propagatis:fed ipfamet item pro
pagatis 醬 .Cauponici funt hi dicendi modi, non ឆែ
tåíùm abeft,ut fubtilcsfint. Vbitulapidum uidifti generatidnem,
ua à lapidibus, tanauain à parentibus, atque autoribus profici
j ? Ferrum quidem crefcit, fed rubigine: quod eius uitium
non foboles eft. Vt quantum ponderi accedat, tantum dependar
de meliore fubftantia.Plumbum quoque aiunt augefcerc. Calcem
in fornace tecta uidimus adeò turgefcere: ut tigna, atque tegulas
futolleret. Quaifermento reor hocillitú contigile.Exempla,que
ponis,optima funt.Vermes,inquis,& mufcae, in locis, iniquióus
manent, id ម្ល៉េះ : quo ad aliorumfimilium generationem,
ac generis multiplicationem facultas fuppeditetur. De anguillis
quoque arbitroridem dici poſſe.Nam depurpurisſimile quiddam
subtil.
prodit Ariſtoteles.Profećtò quædam à fimili peraccidentia, ab ea
äem per effentiam,fpecie,ficut homo.Quædã àfimiliingenere, ut
ex uérme.Quaedam àgeneris poteftate,utab ouo.Quaedam à fimi
li analogo, utè purpura ſaliua produnt purpurilla. Alla ex occul
tioribus principiis educuntur, utculices è lentore folliculorüul
mi. Ex pópulnisfrondibus concifis, atque fepultis,fungi. Magis e
tiamnum occultis, ut musè fimo. De metallicis autem fic. Non
nulla diffolui,utargentum uiuum: abit enim. Aliqua immortalia
effe,atque immutabilia, ut aurum. Nonnulla augeri quidem, fed
non geherare,ut Salpetrg. Augeri qugdam mathematicè,corrum
pi phyficè,ut ferrum rubiginefcens.
18. Sal Chali. Alumen Catini. Alumen Zuccarinum.
Soda:Difelta.Gala.Vſnem.Anthyllis.
··

d E fàle Chali quae fcribis,produnt te parum,quae fcribas, noffe..

Nam Chali Arabes plantam uocant,quäm nos Sodam. Frutex eft
in prouinciaNarbonenfi.eotrito,& preffoidefficiunt, quodSali
cornum dicunt,alijSodam,nönulli Alumen Catini,à peluisfacie,.
1Itºi
 D E S W B T I L I T A T B A D C A R D A N V M. 1.65

in quam diſtillatſuccus. QuemadmodinominantAlumen Zuc

carinű, àmeta Zuccarina faftigiataforma, in quáfolidatur ma
teria ex Alumine Rochae,ouialbumine, aquarofàcea.Eam plan
tam funt qui Galam nominât,alij Difeltä. ApudSerapionemdi
citur Vfhēm:quam in Armeniadicit efearboremiuftz magnitu
dinis. Idfiuerùm eft,ei contigit, quodPaliuro:ut quibufdamj kocis
frutexfit,arbor alibi. Quod uerò tu ex aliorum fententia fcribis,
potiustibicaftigandum,quåm tenendúfuit. Chali primúeffe ge
mus Anthyllidis.Eftenim pinguifolio,ut Portulaca,nöfinefpimiis,
laeui,fpiffo,odorefœdo,figura oblongo,fàpore fàlfo: unde &Sal
folam interpretatur,ac udcat Pande&arius. Quas defignationesfi
in utrauis Anthyllideinuenias: iam Diofcorides, quâ pinxit An
thyllidem, notam non habuit. Hucaccedit, quòd inter uenena
princeps Aboali connumerat Vfhem. A Serapione quoque, fine
ulla Diofcoridae, aut Galehi,ut confueuit, Χi:
tur. Hic locus oftendit errorem tuum, quem profitebarisin oéta Caffig.
uo libro:Plantam nullam falfam effe.Verum dehocibi.

1 9. Salanaqua dulci opushabeat ad confe&ionem.

s A t quare non fine aqua dulci fiat, fruftrà quaerunt. Falfume
nim eft.In Creta fineaqua dulci concrefcit: ut diétum eft. Ad Epi
daurum Achaiae , quod oppidum nunc ab anguftiis acceffus Mo
º
nembafia,uulgò corrupta uoce Maluafia dicitur: adeius,inquam, -

rupesinueniaspafsim marisaffultibusexefas,atque excauatâs fpe

cus.Quas ubi Aegeum iifdem impref$ionibus,quibusillasexcaüa
uit, aqua cöplet:ea in ſalem coit ibi, atqueſolideſcit. Quoſale mi
litum ftationesufàs effe, pro compertohabeo. In iis enim fuerunt
etiam affinesnoftri.èfontefalinarum Bigeronum exéptam aquam
fumo durant.In Apenino,aiunt,èfonteagri Palauicinorumhau
ftamaquaminfalemconcrefcere,itademum,fi quid fànguinisad
mifceatur.Addunt & fabulas defuillo, & humano. Vbi uerò non
nifi admifta pluuiapoteftmarisaquafàlefcere:id fit, quia nimis ibi
terreftremare,neqüetenax,quanfüfàtis.In Aremoricis fudo Cae
lo fàlis prouentus maior,pluuio minor. *

zo. De Cobalto,& eius calore.

a 1 s : Cobaltum adeò effe acre,ut fodientium exurat pedes.Ca

-- lorem autem ipfum effe nonparuum,fed mediocrem.Si enim effet
magnus,foraseiiceretur,non foderetur.Animorum equulei funt
fæpè uerbatua.Nam quid attinet illa dicere? Cobalti calorem cffe
tt
 .. . . iv с т v я е лвя л к а слъ т а в к

Caylig acrem,adexurendiufque efficaciam.Verùm non effeparuum,fèd

mediocrem.. Nam ubi tu caloris paruitatem caloris acrimoniae
aduerfàri legeras, ut ita loquerere ? Videamus ipfàm rem. Cad
miae calor,inquis, fi effet magnus, exiliret Cadmia, non operam
exigerer foſsionis. At quodnam corpusà calore, quemin ſeſe ha
beret,in fublime fublatum et#Num carbonesipfiarundinaceifu
ftolluntur ab igni, quo funt igniti ? Aétu ignis is non id efficit: !
uibuslegibus uel maximusignis in potentia (utnos uulgus Phi
1òfophorüm loquimur) efficere potérit ? Non ficalorominis, qui
eftini Natura uniuerfâ, in unum reducatur corpusita,ut infit po
teftate,uel minimum corpus mouerit in fublimé,quod corpuster
reftrefir.Non ipfâ aqua Fortis, quafecernitur aurüm ab argento,à
fuo calorein altum poteſttolli.
2. I • Teſſera.cubus.Talus. Pes. Aftragalus.
p * r 1 t ae lapidisformam,fcribis,effe nonnunquam,utTeffe
rae,imò quandoque ut Cubi.Equidemte ignorare nolim: Cubum,
ac Teßeram idem effe. Aftragalus& Cubus, duo luforia inftru
menta Graecis. Aftragalus os eft in cruris popliteanimalium biful
corum perfeétae figurae, officij abfoluti.Ad firmitatem enim eft
eis à Naturacomparatus. Iccirco in aduncæ fibulae modum certa
ex parte conformatur. In aliis quadrupedibus deprauata figura
vefal. illa eft. Ea cruris parsà recentioribus ridiculè pes diéta eft,pro
pterea quòd fimilis Aftragalo fir, qui eft in pede hominis. Qua
noua lege, pecoripedem longifsimum danr,ut illudant Galeno,
qui longitüdinem hanc attribuit homini. Caeterùm hac de re
eft in hiftoriis accuratißimè difputatum . Talum partem hanc
Latini uocant. Eius ufum ad ludum fuiffe, uulgò legitur apud
Prifcos. Nunc etiam plebeij pueri fimili confuetudine laxant a
nimum. Quibufdam Italiaelocisaudio Parellam nominari.Fran
ci uocant Loſſellet. Nortmani, Locale. Iſti rerum ſiniſtri no
uatores, ita fecerunt hominis pedem effe aliorum pedum regu
lam : ut aufifint,fuffragines pedibusattribuere, tanquam partes.
Caeterùm fi fuffragines in ipfa ingreßione terram fangufit, pe
dispartes funto. Si non tangunt,illi profeétô delirarint. Addén
daétiam fubtilitas eft, Quare eft in aliis ad poplitem, in homi
subtiliß. ne ad pedem ? Quia datus eft, uti dicebamus, ob firmitudinem.
Firmifas autem homini debebatur in pcde, ad quem pertinebat
onus totius corporis, quod per lineam reétam incumberet,&
firmaret talus pedis flexionem. In quadrupede autem fibulam
illam effe oportuit ad angulum, in quem ós cruris fuperius 證
. intº
 рв s v в т і т. І т А т в А о с л к р м м v м. і вв

~inferius finuantur.Vt quod deeffet roboris in re&itudine, fi

plementum acciperet àfibula in obliquitate.Cubusautem te£
ra eft. Hanc Latini quadrantalem, non à laterum numero, fex
enimfunt,fed quia quaternarius (tot enim habet angulos) in f&-
ipfum du£tus, illam conftituit figuram. Pyritæ uerö figuræ qui
reddat rationem: reddat illeidem humanæ quoque,acfèrpentifiæ
figurae rationem. Hominis autemfibula, fil6cumfpeétes,non eft
aliorum regula animalium: Nihilo fànè magisquämmámillae.
22. Auripigmentum. Luriduscolor.
Av r 1 p 1 G M E N T i fpeciesfacistres,Aureü,croceü, luridumí
quod uocât,inquis,Rofagallum.Valde uereor:ne, quidluridüfit,
ignores.Liuidum enimeftàlori percufsione diétü.Cuius coloris
fünt uetuftae uibices cöcreto fanguine. Quamobremlurida uene
na dixerunt poetae. Longe confùltiusin libro decimofeptimo,lu- incoM*
ridüfcribisexpallenti,& uiridi.At non efteiufmodi Reälgar.Hoc
enim nomen apud Chymiftasinuenimus aliquádo. Ac tametfi ex
aliorüfide mihi funt fcribenda haec:non enim nobis huiufcemodi
möftrafine difpendio dignitatistraétare licet, quorum opera tum
Regulis multis, tum duobus Regibus praefto effe debuit: tamen *
quæ uideor mihi fcire,fcribam. Diofcorides duo tantùm genera
onit, Aureum,& Pallidum,fiue Croceum. Quaretuum Refegal
umforas cum tuo iudicio excuffumeft. Nam quemadmodum ex
aurei portiüculis admiftofale, ignisuifit album,quodfublimatum
uocant (haudparuo eorüerrore, qui eiuscolorisfoſsileputauere)
ita ex ualidaignitione fit Refegallü, quod rubrum eft,nóluridum.
Nam quae fruftilla rubicundainter aüripigméti materiam naétus
fueris,eam fcito effeSandarachä. Eft enim Sandaracha exco&tum
Arfenicum uel ab arte,uelà Natura.Sed quae ab arte fit, longè eft
rubicundior,quàm quae à Natura faéta effoditur. Id non finie re
prehenfione opiniofiistuae. Qui ignis efficaciae dempferisopus o- *
mne:tumeitanquä ignauiae ម្ល៉េះ uniuerſe Natura of
fendiculo,ac potius perniciei, nullum o ciüaßignaris. Atignis
opera opushóc Naturae fuperatur. -

23. Siderea Zaphera.

22 s 1 D Ε R Ε a, quam Mangancnfem uocant Itali,terraeftrepur
gando uitro aptiſsima:illudtingensca ruleo colore.Haectua uer
bafunt.Mihi,fateor,ignotareséft.Inlibello tamë fufflatorio ma
nu fcripto,qui fuerat Auguftini Panthci Vcneti,hücadmodum -

- tt 1j
 -- tvt ivs c Авs А к sсл о тав к

.£riptum fuit.Zapheratingiuitrum ceruleo colore: Manganenſi

purpureiìeuadere. Fidesfitpcnes autores. Illud etiamnum in me
iaoriahabeo. Me pueroapud maternosauosagente Lodroni, ad
salodianos,nififallor,montes effoffum nefcio quid, quod aiebant
auehi Venetias: unde uitrum candidifsimum redderetur, ad eam
adeò puritatem, ut Cryftallini tueretur appellationem. Eius co
1oremi meminiffe uideor ferrugineum. Docebat Ioánes Iucundus
acceptor nofter, omnium bonarum artium uetus, nouâque bi
liotheca,ferruginei coloris mifcella candefcere uitrum, propter
Subtil.
utriufque fubftantiae uehementem cohaefionem.Quamobremicó
pofitis materiarum partibus, colores quoquc inter fè mutuò fubi
re.Ferrugineam natură illam ignis impatiétem exhalare,ſecumqi
utrifordesillas auferre,haud fecusatque lixiuiú, quo lintea ema
.culantur.Cuiusfentëtiae non abfimile iudiciú deprehendi poftea
apud Ariftotelem:ubi docet Origaniuim aduinum purificãdum.
Non exhalaretamen ferrugincm illam, fi metallis admifceatur,
propterea quòd minoreigni, aut minus diu excoquatur.

24. Chlorogea.
A 2 v R R v M,inquis, uiride Chlorogeam uocamus nos. Qui
nos ? Cardane. Ndnnetu Romanus es? fiug ex municipio, fiue,ex
colonia,Romanus certè. Qui tute Graeculum facis? Sanè malim
me,filocusfit, aut cligédus, aut rccufàndus,fànè,inquam,me ma
lim Corfum,Sardum,Medulă, ueleriam (Dijauertite) Ligurem.
Profe&ò apudPliniü Chlorité inuenio gemmam •.Chlorogeam,
nufquam.Scdneque caeruleumtamterra eft,quàm lapis.
EXERCITATI O CV.

De Argentouiuo.
τ s qv 1 s: ob grauitatcm argentum uiuum in unumcoit. Haec
|unu|m omni
ိa:nemodqueumomni
ignaüaeft.Nam neque grauia coeunt in
a, qugcunque in unum coeunt , gra
uia funt.In unum lapides non cöeunt,Aerin unum coit.Eftigitur
humidi beneficium: cuius particeps natura cum fuo fimili facilè
conuenit.Apud Hippocratem ouorum exemplum eft. Ablatis e
nim putaminibusin peluiscauum imum fef uitello uitellum ap
plicat, albumen albumini cohaeret fèparatim . Aquæ guttæ, quae
íüperfàxo tumidaefuerint aliquantum,appofira ligula madida,aut
cüitello afperfo aqua,ftatim fùbeunt, atquie in eaniträfeunt etiã in
fuperioré locú.Siligula cultellus uefîccàfunt, non ita tranfeunt,
- - -

non
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с А в о А м v м; і в7
nonfipronusipfè cultellus fiat. ཤྲི་ཤཱཀྱཱ་སར་ etiam parietipendentesui
demusguttas,& flentium malislachrymas.
2. Quare aqua,& argentum uiuum conglobanturinficco.
qv A R E aqua,&argentum uiuum in ficco rotunda conftanti
>>
Quia,inquis,refugiunt contaétumficci. Atin nulla parteminore
pöteft corpus corpus aliudtägere,quá in punéto.Igitur argentum
->
- üiuum,& aqua conantur ficcum in pun&to tangere. Arguram ni
mirumfèntentiam,& quam equidem ùeram uellem. Falfàm uerò
prodit argétum ipfum uiuuminaqua.Ibi nanque nihilofècius có
globatur. Alia confutationis ratio non minus elegans. Quando- subtil.
§uidem argentum uiuumin plumbifcobe adeundem modum fè
colligit.At à fcobe non refugit.Imò ex ea quantum poteft , col
ligit: quod nequit,inuitus, utputo, relinquit. Natura enimfua &c
appetit,& uorat.Sed altior cauffa eft.Quaecunquefunt,unum fünt.
Vnitas autem in homoeogeneis excellentius feruatur in globo.
Nihil enim di{$idet,nihil abfiftit.Nulla inæqualitas,qua parti pars
uel defit,uel {uperfit.Haec eftcaufatum àforma,tumià fine.Mate
rialis autem eft.Quia liquida non arétantur,{ed dilatantur, ídque
in orbem eadem ratione. Si funt denfiora, coguntur in globum,
„non fòlùm in orbem planum. Confiftunt enim.Sic aquain orbem
funditur planum.Ea cùm in puluerem cadit,in globum coit:pro
terea quíòd cum ficco iam iniit focietatem:quòd quam ipfum ha
蠶 firmitudinem.Quo exemplo facilè queatintelligi argé
ti uiuifubftantia. Quippe eandem habet rationéin Natura, quam
aqua puluere colleéto.Sanè cftargentum uiuum, ficut alibi diétü
fuit,nihil aliud,quàm aqua terrea,aut terra aquea,non fine multo
aere.Terraeenim rigor ille domatur ab humido, propter tenuita
tem:utplumbo euenit,fialiis mifceatur. Nufquam enim compa- •
ret.Superiorifèntentia fauet {enfus in exemplo aquae.Gutta nan
que cü cadit,in aere globofà eft.Ataerem non refugit.Non igitur subtil.
eft ficci fuga,fiin humidofitidem.Sed quianequit in aere cü aere
unum fieri.Quo fit, ut accipiat illamformá,in 體 extrema aequè
diftant à medio.Vt illudomittamus.Suoiure fubeafigura parteis
efîe,fùb quatotum eftà Natura conftitutum.Afitu nunc intelligo
figúramtotius. Elementorum nanqueloca circularia: tum quia
circulari corpore,quod eft Cælum,tum quia circa centrum con
tinentur. Eorũ nanquepartesèfiguriscoảptari, merito cũ Theo
phrafti rationibus, tum diuini præceptoris explofum cft.Cauffa
ùerò curgutta fit oblonga, nofiefteadem, própter quam eft hic
ignis Pyramidalis. Nafi crafsior,& grauior niatura fubtuseft in subtit -

tt iij
 1v 1 1v s cлЕ s А к scА итс вк

ima parte.Et quia prodità corpore latiore,tenuisipfenaturae, te

nué figuram capit,in quam tanquã infuamabit, decedensâpere
grina In imaguttalatior parsob pondus: fumma in acumen an
guftatur,nö illa,qua ignis,cauffa.Neque enim parsillaleuior.Sed
subtil. quiaabfcinditur, ne uacuum detur, non ftatim feparatur à toto.
.Âlia cauffa. Sicut fimile libenterit adfimile,tanquam parsadto- 7
tum, aut tanquam pars ad cognatam partem, unionis appetens,
quae entitatis affecla eft,aut eadem res cumentitate,licet alio Na
furae mométo,quemadmodum alibi diétum eft, fic non libenter
à fuo toto feparatur. Iccirco tanquaminuita fenfim diftrahitur,
atque lentè. Quòd fi quisargutior etiam guttæ partes inferiores
pltisterrae,fuperiores plus aeriseffe contendat: ut non laborarim,
ita neque acceffero, neque abnuero. -

3. Spharafuperfphara an confiteret.
- . Rr cr E ais: Spheram,plantimque inter fe contingere in pun
• , &o. Caeterùm tantum ingenium nullam attuliffe fubtilitatem,
mirum. Quaero igitur, an fphaerafuper fphaera pofita, nullo ex
: trinfècus impellente motore, pofsit quiefcere. Quaeftionis ratio
hauduana.Nanquefiquiefcet, oritur difficultas: in punéto poffe
fundari corpus. Si nonquiefcetfuperfphaera,nein plano quidem.
subtil - Neutiquam mouebitur. Dandaratio eſt. Si moueretur, eſſet ali
. quod corpus, quodaliorfum, quàm furfum,autdeorfum,aut cir
Clter IIlOulerCtUli.
4. Sandix.
m i n v s libenter ad hafce diuerto amoenitates. Verùm abs te
• • trahor inuitus. Ais enim. Ochra nafcitur ficut Sandix. Itaque
Virgilius:
- Spontefua Sandix pafcenteis ueftietagnos.
Quodnam uerò tandem ef&hocteftimonium ? Non enim quod
nafcitur metallicum, ueftire pecus poteft. Profeétò non eft me
tallum cibus pecorum.Quare non detexiftifubtilitatem? An non
etiam faétitium coloré poterimusexiftimare, quo tingatur lana?
Qui minus? An hoc uertù tibi dixit Virgiliuseffe Sandicem nati
uam ? Mirabamur aliquando:cur non,Coccü, potius, quàm San
«ficem dixiffet . Sed cùm ille non ab herbae,quod facilius atqueaf
finius Naturae fuiffet, fucco,{èdàfeculi felicitate colorem tra&tu
rasfine cortinisipfis,fpontefualanas praedicaret. Maiorefànè mi
£aculo,quòd ab ártefitper metallum, occulto Naturæ tranfmiffu
futurum, credi uoluit. ` ' T T T - - - -

* вxвк
 » • s v» r i E ir A r = AE c AR » AN v M. ies
в хв к спт Ат і о сvi.
*- -

Quae deMetallis. w

A rv r A t 1 a metalla non plura,quàm feptem,oftendere,

->

º
Ni bacùm
maximae,inquis,eftfubtilitatis.Oftédam tamen. Quae uer
meadegiffent ad perpetuamfèquentium Capitum
le&ionem,nulla inuenta eft in toto libro cauffa. Solae adduétæ fa
bulae è carbonariis,ſecundum quorum ſentétiam tot exiſtere ſcri
bis,quot funt Planetae numero.Quasineptias Proclus quoque aut
fecutus eft,aut inftituit,in Timaeo. Fiétum aliquidinuenire, haud
parui eftingenij.Paraturgratia nouitati, datur aliquid calori. At
ineptoråpićturasſequi, umbras,fallacias,ſomnia: uerò bardia
nimieſt:neq uenia င္တူ uodegeat animaduerfionis. Multa
enim confideratione uti nos decetin rebus perfpiciédis, atque iu
dicãdis.In quibus fiignauiores,aut ို့ fimus:iam id cömit
timus, utilIorum fimplex error,fit culpanoftra. Quare ad manus.
Solis aurü efto.Sit Saturni plübum.Luna det argentü nobis.Quid
Electro cum Mercurio?An Mercuriusè Sole, ac Luna compoſitus
eft ? Quemadmodum ex auro,&argento ele&trum effe fcribis?At
placuifMathefèosperitis,aequèillum effe, atque alios, fimplicem:
« quòdfi propter eius naturae mutationem, quatranfit in aliorum,
quibus cögreditur, poteftatem,putabas ipfüm effe cöpofitü, ut e
lectrum:dabisetiam metalli aliquod èSole,8 Saturno coflatum.
Cum utrouis enim æquèinitillefocietatem. Neque Veneri aes at
tribuerim,felicifsimofiderű,aufpicatifsimaequeparéti, nő Aenea
dum modò,ut canit maximuspoeta,fed,utprifci omnes uoluere,
totius quoq; propagationis,atq; ideò rerüaeternitatis.Ei potius ar
gentü defignabo:Lunae uerò argentü uiuum.Nam & celeritas, &
multiplex transfiguratiocömunisutrique uideri器 .Ioui quo
que,qui praeter Solem caeleftium omniüm nobilifsimus eft,quâ ra
fione Cyprium aes, cui fplendor penè nullus, triftisfacies, atque
inamoena, deftinare aufuses ? Electrú citius adiunxerim.Quin o
richalcum , ne ſis neſcius, attribuunt Chaldai . Hocex Raziele
habemusin bibliotheca noftra.Marti uerò æs. Quibusex materiis
mirificas illas cöficiunt tabellas,annulos,figilla, fpecula. Et huius
oſtremi metalli color conuenit iracundiae. Iidé Chaldaei Veneri
រ៉ែ reponunt. Porrò uideamus. aeri, & ferro, ſicuti ſcribis,
fi cft materiaeadem:quare non Marti,ac Veneri,color,uis,officia
eadem?Enimuerò alterumbonam,alterum malam fortunam uo
catis uos. Illud haud paruum negotium faceßit eruditis. Nan
4ue corum , quæ hic ais, effe quatuor, artis ui faétitia , Præter
 I v L i v s c AE S A R s c A L i G E R

Contrad. Nafuram,in huius progreffu commentarij duo, etiam naturalia

oftendis effe: Stannum,& aes Cyprium.Contrà,ex iis,quae natura
lia tantùm diceres, aurum praedicasfaétitium. A Taruifino enim
Pharmacario faétum fcribis, atque oftentatum Veneto fènatui.
Quem fenatum cùm uicini omnes experti fimus fapientißimum,
atq;fortunatißimü:placuit mihi cogitare, uter fuerit uecordior:
illé ne,fitam bonam amififfet incredibilis opulentiae occafionem:
an tu, qui huius uecordiae uideristot, támque infignes uiros infi
mulare?an qui lucelli pufilli cauffa, maximo uitae difcrimine, im
menfà tranfmittunt maria,etiam cum hoftibus nominis Chriftia
ni percuffo fœdere, uariatraétant negotia:putafti, quod aurum
in manu haberent, non curaturos, ut etiam in loculis haberent.
Caffig. Profe&ò Taruifinus ille aurum feciffet , aut in Gabalo pendens
teftis effet, uelinconfultae pertinaciar,uel ferae poenitentiaº. Tuta
men uiderisin noua Academia educatus. Modo aliquiddicas, ue
lut ij, qui rabiem Cerbeream ad Dryphaéta profitétur,nihil penfi
habes. De foſsili Orichalco in Funduribus, ſuprà dictum eſt. De
Chalybe non eft dubitandum.Quippe etiam in Aquitanialocis a
fiquot effoditur,quod Ferrum forte uocant:Acierum autem non
inepta appellatione. Ex ignauiore nanque ferro gladiorum dorfâ
fabricant,qualentitia minus illi funt fragiles: ex chalybe apponüt
aciem,ad efficaciâ caefionis. Quamobrem planetae illitui colonias
mittere cogentur, ad metalla noftra haec omnia frequentanda.
Ioſº, In argentifódinis album aesprodidit Plinius,ut& huic houum fa
brices planetam.
2. Alia exa&a ratio numeri,ac fpecierum metallicarum.
s v F f 1 c 1 E N r 1 A M Barbari noftri uocant:quotiesexaétaini
tur ratio principiorum, quae cuipiam rei attribuuntur. Exempli
gratia,quare non fint plures,quàm tres figuræ ad ratiocinãdi,col
ម្ល៉េះ artem conftitutae.Quae igitur abs te fuprà funt allata,
cùm própius accedere ad ineptiarum naturam cognouiftes (acu
tißimus énim es) ad aliâ indagationem teipfum conuertifti. Ergo
fic digeris: Perfe&um mollè,aurum. Purum durum, argentum.
Durum impurum,ferrum.Molleimpurum,plumbum. Aes autem
effeferrum melius conco&um. Aesöyprium ex ære,&ferro con
ſtare.Electrum ex auro, &argento. Quatuorigitur ſunt ſimplicia
metalla,tria ex illis compofitâ. Verùm & hic üacillas: nam fi fer
rum percoétione naturali in gstranfire,uerum eft:erit æs quartum
metallum,non autem ferrum.Ferrum enim non eritNaturae finis,
fedStear ad panem,& uiaticum ad diuerforiü, in quo fit aeris:.
thcCa.
 о в s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м2 169
theca.Tunceritimpuradiuifiotua: 蠶 noneft aes,durúimpurú,
fèd purü.Nempe ultraidineafpecie Natura nihil meditatur.Itaq;
quoduni auro attribuebas,perfeétü effe : idetiã oportet excurrere
per omnia mébra diuifionis.Tutamen auri perfeétioni puritatéin
fecundo membro fubftituifti. Quòdfi ex ære quoque aurüconficit
Natura: unum tantùm metallum erit. caetera omnia metallica,&
impura.Tanto minus exco£ta fuerit diuifio. Ferrum tamen exco
qui à Natura, ut fiat aes: id uerò fàlfißimum eft, quippe aeris ufus
propè nullus.Si ferro carendum fit nobis,haud fànébenè, ut opi
nor , agatur nobifcum. Quin hoc adhominis ufùm moliripiám
parentem Naturam potius,quàm aurum,qui negarit,in auaris, nö
in fàpientibus, huicliceat noméfùum profiteri. 鸞蠶
modum occoeperamus conftituere, unaquaeque fpecies fibi pura,
&perfe&a eft,praefertim fiadgenus referatur. Quare non licebat
tibi,periftafecare genusfic. Metallum aliudperfe&tum, aliud im
perfeétum.Quod enim imperfe&tum eft,in nulla fpecie uel reponi
tur,uel exiftit.Cuiufque enim rei effentiaeftindiuifilis.Effentia ue
rò fola,perfeétio eft.Itaquefiplumbum eftimpurum, aliud eft,quá
plumbum. Practerea minus inter ſereſpondent differentia.Argéti
duritia adfecandum, nulla:&facile flećtitur, nedum retunditur.
Ferri duritiei nulla comparabilis.Illud etiam miniméafpernandü.
Ferrum,ut ex eo fiat aes,an in ea exco&tione durius fieri,fit neceffe. Aant.
Ipfum enim durius ferro non eft. Atferrum quo magis coquitur,
eo duriusfit : deponit nanque lentorem illum, quòdfiatprimum
uidem rigidum, tandem uerò fragile. Sic etiam illud Aurü,quod
�Garumna colligi uidimus, prima fufione cerea propemodum
mollitudinefuit:altera deinde, actertia durum faótum eft. Sed&
difficiliorem efficit controuerfiam fententiailla tua:quapronun
ciabas, multa metallorum alia genera fubtus terram delitefcere
ignota nobis.Si itaeft: tua diuifiofortaffefalfà : certè ambigua eft.
Aliud quoque huic tuae excurfioni fèfè obiicit impedimentum.
3.ta"་གིས་མ་
non omnibuslociseadé auriperfeétio. Quare alicubi effe
uelimpurum,uelimperfe&um neceffeeft.Ettamen aurum. Nam
nequeargentumfemper eruitur purum.Et ex eo, quod purum ui
detur,femperdecedit aliquid excoquendo. Cæterùm fuo quicque
in cenfu perfeétum eft,utidicebamus. etiam Pulex,ctiam Ricinus.
Tam uerò funt alia metalla à Natura inftituta, ut ex eisaurum fiat: Subtil.
quàm cæteræ animantes,utex eisfiat Homo.Non eftergo uerum,
quod infrà dicis:Aurum effe metallorum perfeétionem,atque co
natum. Qui loquendi modus profeétòaureus non eft:non enim
purus. An uerò Aurum eft metallorum beatitudo ? Sed neque ut
eorum forma,aut ut efficiens operis. Non igiturPcrfcctio. Sicuti
Ul Ul.
 1 v с і vs cлвs А в s cА с тс в к

neque Homo Cimicis. Tanto minus erit conatus. Nihil metalla

cofiantur,dum fiunt:nondum enimfunt.Poftquàm funt,funt hoc,
quod fàtiseft eis effe.
3. Zlota. Gold.
a p oppidum Slotam,fiue Zlotam: utroque enim modo fcribi
mus:coIligi aurum,fcribis. Animi gratiatibi noftratium ignaro
linguarum,haec apponédafunt,tanquam ientacula. Quod affines
noftri Septentrionáles Gold,&Golt,uocanr: id uiciniitem noftri
Orientales, Zlota. Iccirco hicSlota, fupra GoldburgoPpida, ab
auſ O.

4. Liquidum. Humidum.
a 1 s : liquidumfoliusaquae inter omnia elementa proprium efì.
Αίιεί erant uocis principia,ut tibi crederemus.Idem fortaf
fè putaremusnos,turba rudis,idem,inquam effe liquidum, & hu
midum.Quarehoc quod ប្ដ apud nos dubitationé.Scito
igiturin Originibus noftris hüc admodum fcriptumfuifle:Opica
uoce Aquam fignificariliquoris appellatione. Vnde lixa, lixiuiü,
elixare. A Graeca fluxiffe aliqua prifca, quae nunc, ficuti pleraque
aliainterciderit,fufpicionem facit uerbum,λεὐχετ. Linátus enim
non nifitenuiorisfücci eft.Quin humidum eundemfibi habuitor
tum,*ue2 τά άem,Vdum:&à praeterito, humor & humus, terra có
驚 . Quocirca ufu potius, quàm ratione diftingucs humidum à
iquido.Et tamen humidum tàm eft aeris,quàm aquae . Poctae no
ftri etiam Cælum,ideftaerem,liquidum udcant. Ariftoteles infé
cundo De generatione diftinguit,&;;îr,& Jtejv. Haud proculab
Hoc eft Galeni quoque obferüatio, in nono De fimplicibus medi
camentis.Aliud effe?;£%3w, aliud;a vt $w. Vtrunque humidum
erit:hocilloliquidius. Sicaliudú2;èr,aliud ſiteśv.
5. Non omniabeneolentia mollia.
Q v AE c v N Qv E beneolent,inquis,molliaerunt,ut Ambra. A
moderato enim calore fieri,neceffe eft. Atqui multa fœtida mol
lia,eáque calidißima:utSagapenum,Affa. Etiam beneolentia non
minore calore, Ladanum,Laſer antiquorum, Zibeth. Dura cali
da admodum, odore ſuauiſsimo:ut Cinnamomum. Qua non ſunt
dura,ut metalla,fedalia duritia duriorafunt. Quippe franguntur
potius,quàm fleétuntur.Sicciora enim. Quid fuauius ligno Aloe?
An tu illud etiam molle dixeris ? Ndnne Sandala dura ? De Tau
zarghent odoreadmirabili diétum eft in exercitatione cx l 1 i.
6.Ex
 в в s v в т н т і т. А т в А о с м в о А м v м) і7о
&. Ex duobusa&u exiftentibus fit unumtertium in Natura.

v v 1. c A r 1 s s i M a fententia uteris non fubtiliter. Exfulfure,

inquis,&argento uiuo metalla non cöftant. Quia ex duobus a&u
„ exiítentibustertium fieri non poteft. At dicebasfuprà: èftanno,
& ære, æs cyprium conflari. Etas cyprium naturale contitui ex
arre,&ferro.Dealiis non dicam: deauro pugnemus. Iftud ipfùm Contrad.
aurum,quodais perfe&tifsimum,&argentum, quod proximâ per
fectione commendatur:quorum utrunque euidentiſsimo, acma
ximè confeffo aétu extat,interfemifcenturita,ut unü fiant. Quá
tofaciliusex duobus,ut tu uis,imperfeétis? Hoceftproprium mi
fcibilium:ut ea ratione aétu fint unum:qua ratione, atqüe Naturae
lege queant cum alio mifta,,nihilofècius effe aétu unum.Maiusti
bi dicâ: quod tibi fcire praeftiteritad generationis modos perfcru
tandum,quàm Cylindrorum omnium inutilia iura perfequi. Pal
mularum offa tria ferito: totidem indidem orientur ੋ : ita
demum diftinétae,ut erant offaipfa.Iitresftipites,a&uünumhoc,
quod eft,exiftés fibi quifque,in unum aétu coibunt:unica denique,
uno contenta ſtipite,palma fient.Atg, ex iisita,non alioſatu, exit
arborilla:quemádmodum prodit Theophraftus. Vnus,inquam,
ftipes numero,externistruncis,ortu,materia,quantitate, loco fè
paratis.Tametfi non equidem dico haec: quòd ab hifcefàétoribus
aurum fieri poffe exiftimem. Quo minuste fequar: qui haec & có
cedere,& probare uidearis. Minus enim acutè hüc ad modum lo
uutus es.Ex argento aurum fieri poffe:fitria conueniant. Vt ad
ម្ល៉េះ denfitas:imponatur color: dematur pinguedo. Abfumpta
nanque pinguedineargentum denfitatem acquifiturum. Tuoigi
tur arbitratü,non nifi accidentibus differunt. Sunt ergo, quod ád
caetera attinet,eiufdemfpeciei:fi quidem unum cuafurafunt,dem
ptisillis. Quare eandem quoque, exillistuis-Jvxgxgtayayai, fuerint
animam confequuta:ac ម៉ឹ tandem fub una forma una erút
fpecies. Prodeat argenti definiriotua. Argentum eftaurum,non Ludit.
tam denfum,non tam coloratum , non tam graue, non tam ma
crum.Platoni optimo uiro Dij optimi benefaciant.Fecit enim ef{e
res,abiis,&ex iis,quacueréefient, το ον από το αυτοόντος,όντωτόντος,έτη,
äytr. At tuex eo, quod uix eft,effefacisaurumtuum. Deponet il
ludpinguedinem ex frequëti ignitione. Atque in prima illa depo
fitione incipietaurum fieri .Tandem uerò exuet naturam fufilcm,
nificerta förma contineatur.Cuius integraui (neque enim ab igni
corrumpi quit) illa nequeuntaccidentialabefaétari.Mihitamen
contràüidétur:aurum pinguius,quàmargétum. Molliusenim eft.
Atlentitia in pingucdine. subtil.
--

u u IJ
 - v r i vs с Ав s А к s с А В I о в к
Ex ERcI TA TIO CVII.
Quifint Chalybes.
v A r v o r nominas regiones, quae fintinfignes မျိုချွိန် fa
brili,quodinChalybe ponitur elaborando. Agiambinam,
Azirninam, Carmiandinam , Damafcenam. Hinc putasin
illis Chalybes, de quibus loquutifunt ueteres,con
tineri.Non esinepta ufus conie&ura. Decuit tamen uirum in uni
uerfogenere fciefitiarum exercitatum,aliquid docerenos:quihac
in librorum , atque literatorum uaftitate omni praefidio deftituti
fumus.Agiambini qui fint, nefcio. Nondum enim ex ullo noftro
rum εκλέκτων 醬 Et libenter didicero, atque habebo gra
tiam. Agiamia quidfit, in Turcarum ritibusà nobisfcriptum eft.
Damafcenum cúltellum ad fcriptorios calamos habuiínus, fine
mucrqne,aurofolido impaéto in excauatafolianobilé,pifcisöße
manubriatum.Nemo eft,quem lateat, ubifit Damafcus. Infexto
Ptolemaus Carmanam ponitin Arabia felici non ignobilem ciui
tatem.Caramana regio éftPerfidis,autPerfidiaffinis.In Venetorü
.cőmentariisCiliciae Regulű Caramanű inueniappellatű. Carterű
neque ab his,neque à Strabone hoc petendum eft,fed èXenophö
tisprimo&wag4ai»c. Is enimCharmandem ftatuit transEuphraten.
Hüius urbis meminit Stephanus quoq; exSophgneto.Azimiâ nüc
efTe ueterü Affyriam pro comperto habemus. In horü nullo neq;
Iubae Chalybes effe: in Africananque ij: neque Strabonis , aut
Plinij,aut Dionyfij, manifeftum eft. Nam poftTibarenosftatuit
Chalybas Dionyfius,&Xenophő Mofynoecisfubditos.Strabo iu
xta miinorem Armeniâ: Pliniusin Ponticis. Ealocahaud multum
dißident. Ptolemæusin Affyriahaud proculEuphrate Chalybo
nem oppidum,&Chalybonitidemregionem.Chalyboniumuinű
potaréfolitum Perfarum regem,autor Athenaeusin primo. Hinc
Aziminorum artem unde dùcas, haud difficile eft cónieétari. Iu
ftinuslibro ultimo in Galatiae partetum ferrücelebrat, tum aqua
rum uim ad eiustemperationem commendat, duobuspofitisno
minibusfluuiorum,Birbili,8 Chalybe. Hocapudalium non me
mini.Ad Bilbilimin Celtiberisfluuium Salonem, quiferrum gela
ret,fcis à Martiali commemoratum. Sequamur&illamnon iniu
cundam amoenitatem . Temefe oppidum Plinius in tertio dicit à
Graecis Tempfàm diétum. Statij carmen ipfum fabrica nobilita
uit. Vbi non uulgaris abdita eft eruditio. Nam populi,quifupra
Pontum colüt,quorum Chalybas uicinos dicebamus,fimul cüiis,
quiTartari nominantur,ferrum etiá nunc, Temir,uocát. Quam
obrem
 р в 8 V в т I L 1т А тВ А о c А R pА N у м. 171

obrem ex antiquaeuocisueſtigiis grecum item uerbü Tºureyagno

fcere par eft.Hoc enimferrimaximè proprium.Straboin decimo,;
Telchinas ait,apud quofdam,eofdem វ្នំ &Corybantas,&
Idæos Dactylos,& Cabyros. Callimachus auteofdếcum Cyclo
pibus facit,aut illorum operum populares.
EXERCIT. CV III .
Lapidum diuifio.
I a P 1 D v M,inquis,genera quinque.Géma,Marmor, Cos, Si
lex,Saxum.Sictanquam imperator partirisftationes. Ná mi
fellumTofumubiterrarumcollocabimus?Siexiiseft,anima
tum eſt.Atſuprå, eianimam iniquusprofeétö Iupiterademiſti :ſi
nea eft,atfpeciem fextam faciet meofuafu,teinuito:praefertim cú
Plinius eum uocet lapidem in tricefimofèxto. Eftenim aliquid or
ម្ល៉េះ ex ipfis elemétis.Illud maiorisfubtilitatis. Gè
tum,ac
mane fub eodem genere cum marmore,& aliis eiufmodi ponatur.
Dubitationis fundamenti eſtex intimo receſſu philoſophiae. Aiſit Subtil.
tum ueteres, tum recentiores: operofiora metalla effein Naturae
officina. Saxarudem materiam concretam, haudita procul ele
mentis:metalla ulteriore opera laborata.Idfiita eft, minus conful
tò cum fàxis,& cotibus Adamantem in eadem claffecéfuifti. Nec
Plato non reclamattibi : qui putat Adamantem ex auro prodiiffe
erfeétiore excočtione. Sic ex ære Smaragdüdeducunt Sapiétes:
quodànobisfuoloco planius di&umeft. Adhaec haud minimum
tein periculum intulifti, qui Silicemfquammulis definias. Equidé
ſquammasin lapide nullouidi.Praeterea cùrfitotſintin cotibusdi
uerſe ſpecies, 器 acuendi officio (&xám enim uerbum peperit Lati
num) minimê decuit, fubtam ambiguageneris.uoce Naturã unã
iudicare.Dices:Pliniusitanominat. Dicam: duritia, denfitate,ae-
quabili partiüfitu,naturaolei,uelaquae fufceptrice,maiores opor
terefactas eſſe differentias,quàm interſaxum, & lapidéfacta ſunt.
Atillis omnibus, acpraeteréacolore fàxaillaad acuendü cöpara
| tainterfediftant. Plinius quoque Cypriis cotibus marmoris attri
buit appellationem. Addaturanimigratia: Cotorias à Iureconſ.
dici cófiftodinas. Nec prætereundufì, quàm tibi difficile fuerit,
uocem hanc,lapis, agnófcere, tanquam generis adfaxum , & fili
cem. Nanquein ueteribus monumentis, atque fecialium ritibus
utrunque coniungitur.Hoc fàxofilice. Silex Latina penitus uox:
neque âliud,quàm lapidem fignificat:quifèétus,acleôtus eft:quafi
Sicilex. ItaSicilia,pofteaquàm ab Italia difiun&tafuit: quæ antea
Triquetra diceretur.Saxumâ uerò Thufca uox uetuftif$ima: quod
-
uu iij
_
 1vti v s e AE s A r s c A 1 i G E R.
n6nififàcrificiisadhiberetur:ficut eadem origine,Sagmina, Saga,
Sacer.Lapisautem Dorica uox communis,Néas.Tumauté, quîla
pidem ftatuas marmorisgenus? Plinius enim tanquam diftin&as
ofüit fpecies,hifce uerbis,in libro tricefimofexto. Fuit taméinter
apidem,& marmor differentia iam apud Homerum. Dicit enim
Páridem marmoreo faxo percuffum. Quo in loco potiusillefen
ferit marmor effe fàxi fpeciem. Sed &in capite duodeuiccfimo,de
molis uerba faciens.Lapis,inquit, non faxum eft.Et in libro altero
ac uicefimo,de lapide uiridi iifdem uerbis utitur. Quibus tot locis
fàtis patet:quàm leui decurfu,adhoc, atque illud, quafifàltuatim
fine iudicio rapiaris.Generis igitur nomen fortafle nullü:imò cer
tè nullum, fi lapisàfaxo diftinguiturfpecie. Item finefpecie qui
dem difsitafunt: fed natura unafub polyonymia. Idquod ex üfü
prifcorum facilè uidereeft. Cicero nanquein orationêDe refpófis
Arufpicum ita fcripfit.Saxis faétalapidátio eft.
2. Imago ex quocunque nitido colorato.
E R R o R v M frequentia demere potuit: opinio mea detua ma
gnitudine auget perpetuò admirationem:fi quidoccurrit alienum
à Natura.Veluti cùm dicis: Vix colore perfeéto in gemmapoteft
imago reddi. Imò contrà: fi non adfit color, fpecies in pellucido
tranfmittetur:fubdito colore,fpeculum fiet.Ná quis hodignorat?
Color autem prae fèfert denfi rationé. Refleétionisenim cauffain
fùperficie polita. Nam quemadmodum à corpore molli, ac raro
nón retufiditur iétus:ita ab eodem non refleétitur illata fpecies.
Alia ratio naturalis.Redditur figura per colorem. Recipiefigitur
Onnern ម្ល៉ោះក្បំ refleétet,praeterfuum. Ergo in Py

ropo perfe£tae,acfaturae rubedinisnoftra uidemus lineamienta, fi

cutini cypho uini pleno. ApudTurcas habetur in precio Gemma
Almandinanomine, kongè uiuidioreluce, atquefulgore, quàm
Granata.Ab ea redditur imago uelutàfpeculo.
3. Lapides in animalibus.
1. A p 1 o E s inanimalibus generariftatis Naturaelegibus, uelut
in capitibus pifcium. Reétè. De non naturalibus multa poffum
narraretibitum noua,tum admirabilia.In iecore&aliorum olim,'
&poftremò Senatorisinuentoslapides atros: qui inaquam inieéti
ម្ល៉េះ ab omnibus ualetudine ſenè,ſummo dolore
inteftinorum,cùm uideremus carerefebre,nequetumorem extare
ouempiam:quotidianis deiečtionibusaluum exonerare: põdusin
ipfis inteftinisfèntire,fatali quadam conie&ura lapidé fubefferati,
ĉinCıııata ex Bdellio,& oleo noftro Telino,croceo malagmate,bu

tyro,
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с м в в А м v м. 172
ro,certo decoéto infundi iußimus. Tertio clyfmate magna uis
lapidum edućłacft.In renibus,& ueficauulgaresfünt. Infanguine
craffam deprehëdimus faburram.In remigishepate unum dürifsi
mum,carnei coloris,diluti.In pulmonibus quaſtorisAlbreticidu
riſsimos aliquot, aequabili ſuperficie, argillaceo colore. Multosè
uefica ceparum more lamellisincruftatos, inferiorefubinde colo
ris diuerfi. Duo praeter hofce genera. Vtrunque apudmeeft. Ex
Bouillis oppidanus noftris adiutusmedicamefitis eminxit uitreü,
fanè ex illa nobili Praxagorae pituita. Dum mingeretur,albuminis
mollitie,emiffum uitri duritia,acfpleadore.Senatoris filius eiecit,
pultis modo multos,ac maximos: qui aeris contaétu pofteain gy
pfeam tum fpeciem,tum firmitatem concreuere. Hicquoque húc
reétéualet.Expodagricorum iunóturis,muria,& cafeouetufto, &
pyritæ uftifcoberupta cute plurimosextraximus, candorefteatis,
duritiainuiétos.Exora palpebr£,ubihordeolorü colleótiones fiüt,
lapillum eximiiuſsimus,tritico figura, colore, ម្ល៉ោះ parë,
duritiafuperiorem. Pliniusin iuuencarum uentre lapidem fcribit
inuétü,libro undecimo:qué & Tofum nominat,&leuifsimü,pdit.
4. Non fùnt gemmis radices,fedimmaturae
inchoationes. Smaragdus.
Arr RIPv1 s radicesgemmis. Smaragdům Praßioinnafči,&
Iafpidi. Haud ita eft.Sed in fummo naturatcnuior. Corpus enim
unum Smaragduseft,& Prafsium:magis coétum, quod minus re
pugnauit.Prófeötò &àfurno idé quoquepanibuseuenit. Faexipfà
inimo,tanquáamurca:quod&in oleo uidemus.SmaragdūThéo
phraftus mire defcribit magnitudinis, fine radice ulla.Tota näque
qtuit maffaconcoqui,atque abirefüb formâ perfeétiorem.Inter
düſimulſunt, ſicut cremor lactis,& lac. Nequeimus inficias : à la
pidibusexhalationes quafdâ refudare: quae concrefcere queant in
fùperficie: ficutin arborumtruncisgummi: quæ externagrande
fcüntaccretione,non interiore alimento. Smaragdi principia ab
aere eſſe,ex Sapientum ſententia,ſupra dicebamus. Necabeſtratio
ab eafüfpiciohe.Tum quia erugo uiridis,tum quôd Smaragdus eo Subtil.
demüindicio certifsimö pröbatur: fi Lydiolapidiaffricatâ reddat
aeris colorem. Hocenimi modo mercatores Indos confulcreueri
tati,certum eft.Itaque in emplaftris quoque redit ærugo ad coloré
arris.Vbi uerò deplörashumanâ conditionem: cuitritis minufcu
lisSmaragdis unâm ingentem conficere non liceat: defiderare ui
deris Demiocritilibellum:in quoad eam cöflandam gemmam cal caffig.
culum praecepit excoqui.Cuiusludibrijmeminit in epift9la ngna
gefimaprima Seneca.Tuauerò uotateipfumauaritiæ infimulant.
 I v L 1 v S c AE s A R S c A L 1 G E R.

E XERCITATI O CIX.

'An taétus fit index grauitatis.

I E v i o R A haec,atquehiftoriisaptiora, fine multa fubtilitate
noshaétenus occuparunt. Erigamusdeinceps paulifper iudi
-
cia noftra,atq; aliquid edamusnoui.Scribis,gemmas cogno
» fcita&u,quia uitro fintgrauiores.Vt omittam in minoribus gem
mistaétum fallipoffe: citiúfque libella Natura fidem explorari.
Aliudfübtiliusintueamur. Philofophus in quarto Phyficorü ait:
αθητών και κατατίω αφόν, το βάeς, έχον, xìxov%mia. Et fànéfic uidetur.
Nanque grauitas,&leuitastangendo deprehenditur.Ac nemo eft,
qui non putet, attrectatione ſeſe cognoſcere grauitatem,8 leuita
fem. Mihi tamen haud perfuadetur. Taétümotum deprehendi
fateor,grauitatem nego. Eft autem maximum argumentum hoc.
subtil. Grauitaseft obieétum motiuæ poteftatis:cui fàné competit aétio.
Attactus non fit,niſi patiendo.Praeterea à definitione. Grauitas eſt
ualitas fiue fubftantialis,fiue accidentalis, qua mouetur mobile
醬 id,quod intelligitur perSus,& De, nullo taétu poteft
comprehendi.Nam fita&tus uifu careatuel comite, uel duce: uti
subtil. ue nefciet , quorfuQm res mota moueatur. Si pedibus homo pen
體 cæcus natus, in manufaxum tenens:non pedes uerfus uerget
pondus,{èd uerfus caput. Putabit igitur leuem lapidem,quia dum
ítaret, graueillud manum trahebat pedes uerfus. Grauitas ergo
percipitur à motiua poteftate, non à taétu. Ná duo cü fint inftru
menta,de neruis,atque fpiritibus loquor,ad fenfum,& ob motum,
à feinuicem diftin&ta:malèconfunderemus, quodeftmotricis ob
ieétú,cum obieéto motæ.Mouetur enim taétus,non agit. Motrix,
autem mouet graue corpus,non autem mouetur ab eo. Idque ma
nifeftum eft in paralyfi.Sentitur calor,non fentiturgrauitas.Mo
tricinanque inftrumenta fublata funt. An uerò fentiturgrauitas?
Sentitur quidem à motrice,atque ab eaiudicatur:quemadmodum.
difficile quippiamenunciatu 蠶 ipfà intelleétus ui:que tamen agit,
non patitur,cùm enüciat. Eftenim omnibus communerebus no
ftratibus hifce,quae pendent à materia: ut agendo patiantur. Po
terit aliquid obiici de comprefsione. Nam fiplumbi pondoimpo
natur manui iacenti fuper menfà, eam comprimet. Sentietigitur
compreſsionem manus.Ergo & grauitatem.Verum eſſetfortaſſe,
fi omnis compreßio fieret à grauitate. Quin àui quoque fit, utin
subtil. forcipe. Atqui poteftetiam fieri à leuitate: ficut eueniebat pueris.
nobis natantibus,ubi cucurbitam deprimerenitebamur. Merfàn
tibus cõprimebaturà cucurbita pećtus magis, quàm à pećtore cu
curbira.
 рв s v в т і т. і т. А т в А р с А к р А N v м. і 73

curbita. Quare tačtus neutiquam dignoſcere quit compreſsioné,

uae uel ui,uel grauitate, uel leuitate contingit. Comprefsionem
ီ|ိုး aétionem,qua fiet continuifolutio,aüt mutatio:
non autem tanquam principium motusadpartesinferiores.Non
enim compreßio eft fpeciesgrauitatis,fed eius effeétio.Sicuti com Subtilß.
buſtio non eſtſpeciesſenfilisignis (calor enim ſpecieseſt) ſed effe
ctio,& opus.Poſtremofac, à tactugraue comprehendi : quónam
modo pércipietur leue? Nam grauius,& minus graue fortaße co Subtil:
gnorit : at leue, qui poterit? Quomodo aeris, atque ignis conci
piet leuitaté ? An exilla cucurbita ? Nequaquâ. Neque enim fcit
ipfe,g/ leuefuperna petat. Sic neq; uifus cognofcit leuitatem, aut
grauitatem, fedafccnfionem, ac defcenfionem.Motúfcilicct,non
motoré. Cùm contrà, taétus caloréfentiat,non calidú: uifus co
lorem,non coloratum.Denique qui grauitatem formamterrae di Subtil.
cunt,nullo fenfu deprehendi poffe,cóntédent.Sunt praeterea duae
rationestribus argumentis. Quando & fine taétu fèntimus graui
tatem,& quiataétu non fentimus. Nempe cuipiam graui corpori
manusimpofita contingit illud:at non fentit grauitatem. Sinéta
ĉtu uerò uirtus motrix ïëntiet.Appëfum filo plumbum ಣ್ಣ ſen
titur.Manustamen filum, non Plumbütanget.Deindehoc. Bra
chium fuo pondere cùm deorfumfertur, fèntiturgraue. At nihií
tangit.His ádde. Si grauitaseffet obie&um taétus, quia defcendit,
effetfenfile commune: nam etiam oculus uidet defcenfionem.
ΕΧΕR CΙ Τ Α Τ Ι Ο Ο Χ.
Decandore,& pelluciditate.
I.cuus,quoniam
q v 1 s: color candidus nunquam potefteffe perfeétè confpi
radios difsipat,&permutatâ propria natura. ut
: A uel non poßint penetrare, uel fi penetrent, colore perturbato
rei imaginem oftendere nequeant. Hic quoque dicendi morem
tuis moribus relinquendum cenfeo.Nam&barbarus eft,& incó
ditus,& fèntentiafiihili.Deimpuritate uiderint Ciceroniani. In
compofitum fermonem quisnon uideat? cùm dicis imaginem rei
radiórum officio, atque opera oftendi. Sententiam uideamus. Si
candidum, opacum intelligis: ratio eadem cum rubro,& aureo.
Dißipabunt enim,&fortaffemagis.Sicandidum perfpicuü, uer
bi င္ဆိုႏိုင္တို႔ႏိုင္တို႔ႏိုင္တို႔ႏို့ uomodo,aut quis color perturbabitur, ubi
radijpenetrabunt ? Cùm uerò de radiorum penetratione, atque
«lifsipationefcribis,haeresadhucin ueterilutö: ex quote, ut expe
dias,totte rationes admonerepoßunt. Spccies efiim difsipatra
diosemiſſa,non,emiſſos.
2 IX,
 1y r i v в с АЕ s А к зс л о г с в к

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ CΧΙ.

Defenecta, & morte gemmarum.

N I A p i de s,inquis,morbos&fene&utem ,&poftetiam mor
tem patiuntur. Atqui Adamantem feneétam pati ullam,nö
dum compertum eft.Nam quodaddis:uitaid,quod agunt,a-
gere,non qualitate, ότι φιλέαεφος, ήτε φιλοσόφως. Nulla enim eftaétio
fubftantiarum fine qualitatibus apud Ariftotelem.Hocigitur phi
lofophus non es.Nephilo{ophicè quidem diéta effe,mafiifeftüeft.
Vitaenim non agit: neque uiuens agitper uitam : neque uita in
greditur aétiones.Quádoquidemuitanihil aliud eft,qüám, quod
dicebamus,unioanimae cum corpore. Quodfubdis, palleregem
mas. Sanè. Abit enim color exuétis partibus tenuioribus:fîcutà
corporibus,quae etiamtuis placitis,non uiuunt.Vides hoc in pi
&turis, & aulaeis. Deniqueà Corallo, quod tamen haud amplius
uiuit.Cariem quoque temerè obiicis. Primùm quia nullus Ada
mas inuentus eftcarioſus: deindefubtilius. Non eſtuiuentis affe
&tus caries,quoad uiuenseft.Tu uerò,quodtoties monuimus,noa
parum fæpè abuteris duabusaffirmatitiisinfècundafigura.Poftre
mum argumentum plufquam ridiculum eft. Crefcunt, inquis,
excifi lapides, quia uiuunt. Quae enim uita haec in partibustam
diuturnâ,ut ofténderità fe datum lapidibusincremefitum?Quota
uerò quaequeannuli funda abiisgemmis dirupta, aut dilatata eft,
quae gemmiaeinelaboratae,atquerüdesauro committi confùeuere?
Âut quibufham crefcunt naturae legibus lapides excifi, nullis in
trafereceptisalimentis ? Quot lapides uidimus nos in noftris au
:- Čtoszdificiis?An ſtructiparietes occupantuicinorum ſuperficies
Mcdiolani, accrementisfuis?Turremcolumbis aedificariiufsimus
opere non contemnendo, & raro. Ex latomiis faxa recentißima
fubueéta,& compofita.Eiuspoftes haud itaintumuere,ut oftium
proptereaanguftiusinuentumfit. Opae nihilo ar&iores. Nugae.
Comparatio uerò imprudens.Nempe ais: cancrorum chelas, la
certorum caudas auulfàs reparari. Nequaquam auulfa reparátur,
fed intereunt,quae auulfafunt: in eorüIocüm aliafufficiâ Natura,
atque fuccrefcere,abstediétum oportuit. Sic rurfusappofito hu~
móre adaugentur matrices lapicidinarü,àquibus priòres lapides
excififuerant.Nam qui offapropternimiam duritiém crefcere ne
gamus,quàm liceat marmoribus,acporphyreticiseiufmodi fufci
pere incrementa,tuuideris.Perfacetus profectò cum prifcis ipfis
qui rediuiuoslapides dirutorum aedificiorum appellabât,idoneos
iterum operi nouofaciundo. Quamobrem duóiampofthac,ô di
- UInc
 то в зу вт 1 1 1 т А т в Ао с л к о А м у М. 174

uinePrometheu:pofthac,inquam,duofuerimusIulijCefåresSca-Hacet
ligeri: ego quidem, quod fcio,unus:& egometille alterSofia, uti
tüiubes, quemfecit olim HieronymusBerniusfculptorTranfyl
manus èlapide Tridentino.Addam & hoc.Verè lacertos à ¦
fine caudäuifos,unum,&alterum: qui commodùm ex hybernis
fuisftatiuisexiffent. Erat enim eorum alteradhuc ftupidus,& ui
fühebeti. Quarepriore anno caudisamifsis,nondum nouas com
parauerant.TQui nolles, os Milui Pifcis ad £ aurum trahere,
uia mortuuseffet Miluus, quare uisillud os effemortuum,lapi
em excifümetiamnum iubes uiuere? Deea gemmarum adulte
ratione, qua altera alteri adglutinata , fiat è duobus una : quod
uis, à quodam nuperid 蠶 :indicas te non legiífèPli
nium. Suo nanque tempore faétitatum fcribit. Nunc à Gallis
Doblet dicitur.

EXERCITA TIO C.XII.

De uiribus lapidum,&animalium.
A F f E R s quaeftionem: Cur lapidibus maiores effe uires ui
deantur,quàm animalibus, autplantis ? Cùm animalia,&
lantae clăriore uiuantuita.Plures,inquis,funtcaufTae. Pri
ma,quöd dum animal,& plantam multis funétionibusaptam pa
rare,neceffefuit:nonlicuit miftionem adeòtemperare, ut uiresil
lasadmirabiles affequeretur.Indicio eſt, quòd animalia uiliſsima
: quarque clarioribus uirtutibus praedita funtut Salamandra, Bom
byx,Cicendula,Chamæleon.Etinter lapides, non gemmae trahüt
ferrum,aut illudadpolos dirigunt,fèd obfcurus,acomni 器豎
tudine carens,Herculeuslapis. Haec eft una cauffa uerbis hifce di
fertifsimis. Primùm fcire uelim, quaenam fintillae tot,tantaeque
funétiones,ad quasplantaparataeft? Namfànè quid aliud, quàm
enerat ? At etiam metalla,& lapides tui generant. Hanc enim
fpecierum propagationem cun&is rebus naturalibus fuprà tu
rofitebaris, atqüe etiam oftentabas. Quin uerbis uterisnon fo
體 parum fubtilibus, uerùm etiam parum philofophicis,ac po
tius impiis. enim à pietate magis alienum , quàm Deo
attribuere neceßitatem ? Veteresprofe&ò nugabátur,cùm Deo
rum imperatricem Necefsitatem praedicabant. Philofophus au
tem, quod & alibi diximus, duas ftatuit cauffas in Natura. Alte
ram uocat, xgte tìyár4yztw, alteram J & ^£ίλmor. Quas à fe in
uicem difiun&tas& innuit in Problematis,& narrat in libris De
Partibus , & explicat in libris De ingrefíu animalium , & pro
X X 1)
 --

1 V с 1 уs с АЕ S А R S с А L I S Е R

bat in prima Philofophia. Exemplum in propofito. Neceffe eftin

planta partes magisterreftres magis in imo collocari. Vtilitasau
kē,ramorum didučtioad multiplicationem foetus. Vt fručtus fub
frondibus fit, quo £fe ab iniuria tempeftatum cömodiustueatur.
Tum alia eiufmodi.Sed aeq; conueniunt exépla,neq; cauffa com
„ petit.Nam de Chamæleone etiä qui fcribit, irridet. Et eius mébris
quid attribues tu,qui Milui piſcis osirritüfaciebas ? Salamādram,
oftédimus fuo loco,non mereri hanctuä dignationem. Bonbyx
uerò quid tandé cft?Quam uerò uirtuté habet ille?Sericifaciendi?
Hunccinerunaturalé inftinétum cü uiribus iis comparas, quibus
fiunt in alienis corporibus mutationes? At quare non Araneum
adduxifti?qui nó fòlùm net,fèdetiam texit.ACicendulis, quidaf
Fጫ. ferretibi liceat,nefcio.Nifiexiftimaris, quafià ftellis uolätibusaf
ferri fègetibus maturitatem. Quid? $溫 ne lucent? At alia quoq;
multa lucent,etiá putrida. Digitum admoue, nö urunt.Nulla igi
.tur in illis uirtus.Refpice ad felium oculos.Quota pars ibitam cati
animalis? Visne etiam Philoftrati nugis habere fidé ? Ille ex ocu
lis fèrpentum quorundam pyroposeximit excellentißimos.Erúnt
ne tibi animalia illa prae Magnete cótemnenda? Quem ne precio
fißimis,utifacis, anteponasgémis,prohibet pudoris, qui pendet
ex cömuni mortalium opinione: prohibet Hyacinthus mirificus
ille tuus: qui,ficuti Magnes inuitatferrum,itafulmen arcet ipfè, fi
uera dicis ru. Igitur exépla tua nulla. Sententia pefsima. Sic enim
iudicas. Sordidifsimü quodq; ualentißimü.Ad cuius rei demon
ſtrationem ſpecies .. Culin fpeciebus: ut generum natura cö
parata conftituatfententiamtuam. Sicut, ,inter animalia,
üilißimum quodque maximis uirtutibus præditum eſt: Vbiſordes
illas affers exemplorum:ita,inquis, inter fumma genera, quod eft
maximè ignobile,maximis uirtutibus nobilitatur. Quam ób cauf
fàm lapides ad longè plura,atque multo potiora paratos à Natura
quàm uel animalia,uel plantasefle.Redis deinde ad fpecies. Quo
Circa non à gémis, quae funt preciofifsimae , pulcherrimaeque,fer
rum trahi, fèd ီ|ို့မြိို့ fànè perobfcuro. Quo in loco
non folùm nefanda narras:fedetiam uideris illius magiftrae Natu
rae,cuiusteipfum acerrimüindagatorem propofuifti, planè obli
uif&i ultro uoluiffe.Siquidem ab Adamante ferrum trahi fcimus.
Quo fa£tücft,ut Galli Herculeum lapidem, non, utiuos, Calami
tam,fed corruptiufcula uoce, Adamiantem uocēr:nempe Aimāt.
Quinetiam praefènte Adamante lapidem illum füas amittere ui
res autumant. Nam quoduerumid eſſe negas, euenit:propteres
::èdhaudbonumAdamantem naċtus eliès,cúius prxíènčia fis
*°*'εnauus,atqueftupidus Magnes. Non enim prodidºlent id il
i luftres
 D E S V B T I L I T A T E A D C A R D A NV M . 175

luftres uiri. Sicut Hyacinthum quoque illum nobilem, doleste

non habuiſſe,ſedhuncuulgarem aureo colore. Officereauté Ma
gneti Adamantem ဂြိါြဒါ၆ allij naturalicetinirerationem.Cuius
iolohalituuisillapéritadmirabilis.Attuputaftiferriartra&tioné,
6im effe nobilißimam:quod mihi uidetur nihil.Nulliquippe ufüi
attraétio haec. Nam coniuerfionem adpolum ad infàniae rharinae
fomenta haud equidem improbem. Ferri attraétionem neque mi
rer,ſi lapidemuideam deſcendere,nullo motore uiſo:nequelaudé,
quòd nulliufui eft: neq; uituperem,quodeftfa&um à Natura. De
盟
milui piſcis oſſe, ſatis . De hominis caluaria, quid uidetur ti
bi?An exiftimabas effefabulam,quodàfàpientibuseftin literasre
latum:quod nos toties felicißimisfucceßibus experti fümus ? De
lupi iecore,ueretro cerui,fpolio ferpétis,aliisinnumeris,quid? An
maius opus, atque nobilius arbitrari debuifti,ferri inutilem attra
&tionem,quàmcomitialis depulfionem? Adhaec,non conftastibi.
Nam fi Hyacinthus,uti ex tuafèntétia dicebamus, abigit fulmina
(gemmafànè eft) quam tu cum hac excellentia ferri motionem
comparabis ? Si de Chamæleone quae fcribuntur,adeò uera fünt,
ut apudtefui admirationem excitarint: iam nullüeft in lapidibus
miraculum. Iam eius partes mortuae ipfae agunt, nö per animam, •
quodfruftrà conftituere nitebaris.Quotus enim quifque lapidum,
-quae,cui uelibitüfuerit, mittatfomnia?At Democriteus Chamae
leo poteftid,etiam uerò mortuus.Netibi Coradlium obiiciam,cu
ius ütilitates multae funt exploratae ad uentriculum, ad cor ipfum.
Mortuumtamen eft,nempeauulfum,aut abfciffum.Poftremò tuâ
rationem uideamus.Animaliú corpora multasad funétiones non
potuiffe eiufmodi recipere miftionem, qua miracula fierent. Quae
miracula?Vt neferrumtraherent?An nontrahit iecur,& uenae,&
alia? An haec tu pro nihilo habes, quafi non fit in iis attraétio ? Ex
ungue humano haud potuit cöfieriAdamas? At neq; ex Adamäte
humanus unguis.An dubitas:opifici opt.max.filibitüfuiffet , po
tuiffecum Magnete motum animalem, cum animali motu ma
gneticum fociare?Coniunxit ille cum arborisfoliis, longè maiore
miraculo,grefsionem. Eft arborin infula Cimbubon: cuius fron
desin terram lapfae reptione quadam feipfàs & mouent,& promo
uent.Frödibusfacies,quae M6ri. Vtrinque habent quafi pedes pu
fillosbinos.Compreftae nullum edunt fànguinem. Taétae abeunt,
aut refugiunt.Ex iis una dies oéto feruatain fcutella uixit: mouitq;
fèfè quotiestangeretur.Sedtua uerbatibi dederunt uerba.Näcùm
uiresillas admirabilesappellares,uires mouendi fèfè, fèntiendi,ge
nerandi,loquendi,intelligédi,qüonam appelles nomine, fi admi
rabiles nonappellas? Dracois, qui obſeueritatem, ſanguine, non
- хх ш)
 1 у 1 1 у з с АЕ s А к всА L 1 С Е к

Vrb4n. atramento legesfcripfiffedićtus eft: cùm leuiſsimispeccatis mor

tem profupplicio ftatuiffet:interrogatus, quid faccrct maximis?
Haec, inquit, quae uos parua putatis, hoc meruere:in illa maiora,
quo maióreanimaduertam,nóhabeo:fihabeam,faéturus.Itatu,
admirabilé uocas Magnetis uim:fanè. At quo nomine intelleétio
nem nominabis?Non habeo,inquies.Atfàltem huic illam ne an
teferas. Omnia funt apudnos ੰ digna, fed frequentia
fèntiendi eleuat miraculifpeciem.Quisenim haud miretur, deor
fum lapidem,ignem mouerifurfum?H£c mihi longè maioremfa
ciüt admirabilitatem, quàm Magnes illetuus,quae nulla Adamä
tis praefèntia, nullo allijhalitulabefaétari poffunt. Atq; equidem
Mägnetis motionemiftam elemêtari motui fimilioré iudicarim: ,
tantum abeft, ut in eaftatuam commédatione,quaillum animali
bus uirtutibusanteponam.Nam quod agit in igneconiunéta for
ma cum propria materia,hoc idem aut huiusfimile facit Ada
mantisforma,fiue ႔ႏို့ in materiam ferri. Quas igitur in his
agnofcis uires,ficüiis facultatibus,quae in nobis ius exercét fuum,
compararis,in noftris diuinitatem, in illis ucftigiatantùm, acpo
tius Naturae tentamenta quaedam fatearis. Nolui tibi ex animán
tiü partibus penèinfinitis utilitates explicare: ne à gloriofà potius
oſtentatione,quàm à ueriſtudio proficiſciuiderentur: quanquãeae
funr ad hominum uitam maximè conducibiles. Ad unum, aut al
terum intédiffe digitum fatis fuit. Caetera ubi cognofces ex auto
ribus,tibitu Magnetisatq;ferri neceßitudines,coniugia, nuptiáf
que celebrato.Cerui lachrymam, rem fortaffeminustibi notam,
in noftris Mufàrum thefàuris habemuscarif$imam. Ante centefi
mum annum in ceruo nulla eft.Pofteam aetaté accrefcit ad oculi
canthum,ipfis ofsibus,atquein osprotuberans concrefcit, ea du
ritia, qua cornu fuperet.Quaparteprominet, rotunda eft, infigni
nitore colorisfului,nonſine ueſtigiisatriorum uenularum.Tanta
laeuitate, ut penètaétum effugiat:ita enimfèfè fubtrahit,ut prope
modum feipfàmmouere uideatur.Aduerfus uenena remediüprae
ſentiſsimum.Peſte correptis datur cumuini momento. Vndetan
tus cieturfudor,ut penètotum folui corpus credas. Cùm haec in
circulis aliquando recitarem,unus ex iis,qui èlegatorum comita
tu rerum Afiaticarum cognitionem profitebatur,negabatad cer
uum quicquam attinere: fedeffe uerò lapidem . Egóilli poftridie
oftédi,qua parte ex offefuiffet auulfa.Hanc Solimanusolim dono
dederat Samblancardo Trierarcho.At ea ego poftea eius filij Ber
nardi Oruefànimunificentiâ expertus fum.Adhunc ufque locum
diftulimus argumentum hoc.Si uerae fùnt praecantationes, longè
Subtiliß. attentioremfacict mirationem uisiftahominis praecantatoris. At
cùm
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м v м . 17є
cùmin aliis,tumhifcein libris declarafti: praecantantis fidem ma
gnoperéconferre adefficaciampracantationis.Intuis antilogiis,
exirèàfafcinatricis animofacultatem,atque aerem immutare:cu
ius corruptione ueneficae fpei finem illa cónfequatur. Quòdfiuer
batua{äñguinemfiftuntexinci{auena profiuētem:nullá cum eo
rum robore Magnetis potétia compararimereatur. Haud minor,
propè dixerim,impietasin alia ratione, Accedit,inquis, quòdge
herátio lapidum in ို fittempore: in breui plantarumi,&ani
: malium.Itaque maiusaliquidtemporislongitudine adiuta moliri
'Natura potuit. $ noh uideat,abs te quifquiliashomini ante
poni ? Tofus,quae tibi res eftbrutifsima,non fiifilonginquaopera
Naturæ fit:Homo decimo demum men£. Quidtumpoftea? Ope
rofior Cardanotofus. Ego uerò Culicem longèquouis Adamañte
operofiorem puto.Nam fecumipfe& tubamfeft,& equitis uim. Vrbanč.
Transfigit enim.Vnustuba,equus,eques, uolucer. Idem Pegafus,
& Bellerophon.Sanguinem fibifüggit per eiustubi cauum, quem
totum uix oculis capias.Tantumabeft,ut canalem ipfum ullò ob
tutuindipifcaris. O uir fubtilifsime. Non in materia operofa illa
opera eft,quam operofitatem dicere,uetatferula Cicerónis: fedin
förma.Atfapidum materiam,non quia nobilis,fed quia rudis eft,
ac barbara,nequit conficere Natura. Non ab excellëtia uincitur,
,aut protrahitur opera,fedà prauitate.Duritia nanque minus paret
conatui,arquetranfmutationi. Quid uerò tameft árduum miolita
in Magnete,utaliud moueat, ſeipſe mouere non ualeat. Mouetur
enim ferræ motu,non fuo.Afinifimilem dixerim, qui uinum gerit F4cef.
hero, ipfenullum potat. Quid quod diligentioribus ob(èruatum
eft,minoremMagnetemà maioreferro uicifsimtrahi ?
вхв в смт Ат по схіп.
-

De gemmarum miraculis.
D;refellere,ftatutum
gemmis quae referüturà temiracula,neq; credere, neque
habeo.SedfiquaminusNaturae confén
taneaexciderunttibi,fänèfuntanimaduertenda. Illud pri
mum. Frigidi,inquis,temperamenti eft Hyacinthus. Atque hoc
fermèomnibus communegemmis.Etfpirituihumano cômodus,
feu fubftantiae fimilitudine,feu claritate.Adeò attentus fuifti nu
gishorum circulatorú,qui praeftigias pluris, quàm gcmmas uen
dunt : ut quifciresfpiritus 溫 efeuel igneos, uel celetes:
eis conduéere Hyacinthum,fcriberes,fubftãtiæ fimilitudine,cùm
Hyacinthumipfùmfi-igidum céfüiffes.Vbi uerò cauffasadducis,
 - -

I V L I V S C AE S A R S C A L I C E R

Acut. quare à fulminc tutos reddat,profeótò diuinate effe indole, intef

ligo. Quippe qui, non fèqui Naturam,fed ei praeire:non illam ex
plicare, fèd nouam pcr teipfum condere uideris. Vtinam ifti tuo
incomparabili ingenio,diligëtius ftudium,maturius iudicium ad
iunxiffes.Profeétote mihi in bonis literis ducem, atque imperato
rem elcgiffem. Quis enim quatuor illas cauflas àte adduétas non
» admiretur? Prima eft:Vel prohibet, ne ueniat. Secunda: Vel có
filium gerentis dirigit.Tcrtia:Aut quod folis iis in mentem ueniat
• Hyacinthumferre,quos nunquä fulmen ipfum lgfurum fit. Quar
>
ra:Vel ut prohibeat, ne lgdatur,qui fert Hyacinthü: etiam fi ful
» mine taétüs fuerit. Poftremò plenam munditiarum adiungis mo
• deftiam.Plures,inquis,excogitari pofle modos, non uide6. At nc
ego quidem. Et multos nimis effeuercor (ne putes, nos putare, te
non fàtis egiffe.) Extra unum quidem,qui mihi nunc primulum in
mentem uenit. Is uerò,quis fit,quaeris?Hic.Vel quod nihil horum
uerum eft.Quis enim tam bardus fuerit, ut pro certo habeat, tan
tam uim arceri poffetantulo fruftillo ncfcio cuius uitri ? Eius prae
fentia Iouis irá debilitari:abfèntia, aut amotione, refumere uiires:
animum colligere ? Quin adderes: fulminis obtundilucem Hya
cinthi luce,ficut Leonis obtutum pupilla Gallinacei. Cæterùm ad
tuas rationes.Quae maiorisegent inquifitionis,quä idipfum, quod
quæritur.Ais enim:prohibet,ne ueniat.At quaerimus hoc:an pro
hibeat. Vel quòd gerentis confilium, inquis,dirigat.At hoc plus
cft.Mouere animam ad ea deliberandum, quae non nouit.Tcrtia
uerò cum prima,aut fècunda penitus.Dirigitur enim eorum con
Acur. filium non ab Hyacintho,fedad Hyacinthum.Quippe antequam
Hyacinthum gerat,inducit animum adillum gerendum. Ab alio
dirigitur ergo. A quo? ab anima? à Natura ? ut quid?Nam fi Hya
cinthus prodeft,fit eadem ratio cum prima:fi non prodeft,cum fè
cüda.Quare neque refpódct quaeftioni,& nihilagit. Quaero enim,
quareà fulmine non tangatur.In quarta eft,tägi, nec lædi. Ab his,
quibus te implicueras , explicas longè difficiliore implicatione.
•• Melius,inquis, eftdicere: exhilaratum fpiritum cordis etiam hoc
•• commodi affequi, ut hominem eò dirigat:quo omninoà fulgurc
• tutusfit. Spiritüm rem materialem,generabilem per momenta,&
corruptibilem, Mopfum facis, aut Tagem, qui diuinet locum, in
quem non ម្ល៉េះ faéturum fulmen: quem locum foli Deo
notű ab uniuerſa reliqua Natura penitusignorari,neceſfeeſt. Que
uerò uerba fubnexafünt his,piget huc ម្ល៉ោះ uolet,legat
Pe.
Vincatur tamen à ftudio tgdium. Sunt enim haec. Dicere autem,
quod etiam fi tangatur,non lgdatur:medicum eft,ac naturalema
gis, quamgue miraculo cuidentiproximiusſit. Omitto more meo.
-
Phrafin
 р в s v в т і ь н т А т в А р с А в в л к у м. 17z
phrafin. Aequat enim fententiam. Ignorabam equidem ad medi
&os pcrtinercfulminum expiationem. Atqui finafurafulminiseft,
interficere:afflatum non lgdi:qua rationehaturale fit,acnon pro
pius miraculo,non intelligo. De coloribusautem hictuloco àlie Cajtg:
hifsimo.Quapropter in decimofeptimo cum illis hgc cóponemus.
2. Adamantis color. Permutare. -

A D A M A N t 1 s naturam difiungis à Cryftallo: quod cùm utri

->
que candor,acnitor fit:Adamaspraeter haec rutilet,acmicet.Prae
terea,inquis,ferro,udo,uetuftate,ufu impermutabilis. Tribus hic
offendimur nos hebetiores. Primö cümais Adamantem rutilare.
Equidem haétenus non,quod licet dicere,uiliorem,fed, quod non
licet, Beryllioré Adamantem illum,qui rutilet,aut rubefcat,fcio.
Rutilans pallor Sapphiri eft candidi,& eius,qué Satrinum uocant.
Omitto Poetas.Cicero Martem agnofcit rutilum, epinor,in fom
nio Scipionis. Berylli uerò fpeciem unam fubrutilâm oftendunt.
Quin fi quispręterpuriſsimű candorem colorineffe uidetur Ada
manti,pro uitio habetur.Secüdo loco uox illa nos perturbat: Ada
mas uſueſtimpermutabilis. Eſto. Putabamtaméad uſum cum ali Caffig
qua realia permutari poffe.Eftenim permutatio, tranflatio domi
nijcuiufpiam fpeciei,pro recepto dominio, aut eiufdé,aut alterius
fpeciei. Ager cum agro , & cum domo permutatur.Hocáue ge3ta
Graeci,autàwtvuaige$tu uocant. Eftigitur impermutabile, quicum
aut naturafua , aut domini uoluntate nulla res poteft comparari.
Immutabile,quodformamfuam,aut qualitatem,aut quantitatem,
aut ubi,aut alios, quos refpe&tus nominant, amitteré non poteft.
Quanquam abhifce definitionibus , quae negatione cöftituuntur,
noftre eftconfuetudinis ស៉្យាexempligratia hocita dićtű
fit.Etiá permutatio pecunie dicitur:cùm pecunia precium non cft.
Veluti cü uetera nomifmata, cüargento non faóto cömutamus.
Item cüufitata pecuniadatur pro pecunia. Cambiü uulgò dicütà.
Cäpforibus.Cü pro re datur pecunia,precium eft.Vocis ratio pen
det à præpofitione: quemadmgdum in Originibus ſcriptűeft. Ete
nim,per,noftra, à re} Græca abfciffaeft.Quæ circuitum quendam.
រ៉ែ hic,atque reciprocationem.Ergo fic diftinxit ab emptio
ne Cicero permutationé. Quicùm fententiam quoque permutari
dicit : intelligit,una depofita,recipialteram. Rhetorilletuus haud
poteft omnibus horis adeffetibi. Nó enim uir in Latina lingua ap
primè exercitatuste tam barbarèloqui,tam faepe pateretur.Tertiú
multo maximi eft mométi.Nä quifcripferis,& fènefcere,& interire
Gemmas : nunc à ueritateftas, fouéfque obie&tionem noftram.
- Quippe Adamantemfèntire uetuftatisfioxam,negabamus.
уу
 1у 1 1уз с АЕ s А к в с А т. 1 в Е к

3. Adamantum uenatio.
a 1 s τ ο r 1 A m ex Indiis unam,Gr£cae fidei propiorem fubtexe
mus.Adamantes progenerari in monte Abingar, ultra urbem Bi
finigar,itinere dierum quindecim. Circundari montem paludibus
uenenofàrum beftiarum plenifsimis. Montem ipfum non minus
ferpentibus differtum. In eum montem accolas ex editiore loco
fàgittis carnesiaculari:quibus carnibushaereant Adamantes.Car
nesillas ab aquilis,fublatas in nidos, deuorari. Sub quibus delaptos
Adamantes inueniri.Hic quoquefubtilitascft.
ΕΧΕR CΙΤ. Ο Χ Ι Ι Ι Ι.
Depilorum coloribus.
v o D fequitur,uulgatü problemaeft,neq;opportunéhuic
Ceftig. infertum traétationi.Inter animaliü naturas hoc fuerat di
fputandum . Quare quibufdam pilorü color nigrior ab or
tu,quàm etate procedente:Quia,inquis,calorillein
utero maiorem hábuit efficaciam,cùmreclufuseflet.Er humidum
fœtus pinguiusfuerat,quàm poft natiuitatem.Haec funt illafplen
dida uerba ex thecis Tullianis. Iam uerò à calore folo nö fit,fedab
humido multo cum calore. Excoquitur enim. Alioquin à calore
albefcere ficca,etiam rura norunt.Tales enim agricolarum,pafto
rum,nautarum capilli.Humidanigredinem contrahunthaudaliâ
ob cauffam:ueluti cutis.Eft autem humor ille aqueus,nö pinguis.
Pinguia nanque magna ex parte fulua, aut flaua,aut alba:multum
enim continent aeris. Vt Gummi,refinae, adipes,camfora.Quin è
contrario,equi perinitia primoris aetatis fufci: progrefîutemporis
nigerrimi fiunt.Propterea quòd poftea calore funt ficciore, atque
ICCIrCO acTIOTC,

- 2. De puero pilofo.
Ex 1 a 1r locus hichitoriam de Hipano puero:quem ex India
adueétum,alijparentibus Indicis in Hifpania natumi putant.Is cá
didis pilistotustectus fuit.Iccirco Barbet à Gallis dictus. Quono
mine uillofum uocant canem, quem Flandri Vuatterhuad. *
3. Quare pili,neque uirides,neque purpurei.
Q v AE R is deinde:cur neque pili,neque capilli, uel uirides,uel
purpurei,ueluinofi?Quia,inquis,pilus défàfüöftantia eft,& craffa,
neque lucis capace.Tantulo temporis momento eorum,qug fuprà
dixeras(idtibifxpifsimècontingit) oblituses. Nam pilus, neque
denfior,
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р м м v мУ 178
«lenfior,neque craßior uel metallicis,uel lapillis,uelfäxis. Ophite
fàltem obiicient capillitibi, &alia uiridiamarmora, quae nös ipſ
uidimus, nec à Plinio praeteritaſunt. Tuteipſe excute,Cardane.
Pilus,quidaliud eft,quàm planta?Quare 蠶inaliisplätis,in hoc
quoquepotuit Natura. Verùm ut non ilfarum cuilibet quiuis co
1òr:ifanècpilis uiridis. Habes Adianti ramulostam capillorüma
ximae particoncolores, ut etiam communé haberemêruerint ар
pellationem. Eftinplantis rubicũdus,Atriplice, Beta, Braſsicæ ue
his,& coftis.Lignum uidesin Brafilo,& Sandalo. Puniceusin Су
claminifoliis.In fruétibus,&floribus uterque. etiam purpureus,&
aureus,& cæruleus.Caefiusinfoliis Biftortæ, Adhaec,ingenere af
finitas,& fimilitudo.Hoc enim eft pilofispilus,quod pénatis péna, Subtil.
fquammatisfquamma.At fquamma rutilain Iecorino, Mullo,Pa
ro,aliis.Sané uerò in fquammistum denfitas,tum duritia maior.
器 ennis fubtantia fimilis. Afpice Pauones,Pfittacos,Picos, Gal
gulos.Indi uerò pafferculi adeò uiridesfunt,ut Smaragdorum ful
gores aemulentur.Poftremò infpecieipfàultimatuahiftoria dam
natur mendacij.Equum nos habuimusThracium tanta luce colo
risillius, quem Spadicem uocant,ut intencbris collifiexufùlgore
iacularetur. Simiarum genera quaedam uiriditate confpicuafünt.
Aliarum colorluteus. Quidtot opusuerbis ? Flauum capillum&
admittis, &quotidie præ oculis habes : & negas, capillicolorem
offe uinofum effe:quiafubftantia denfà fit,neque propterea queat
រ៉ែ fufcipere.At maior in flauo,& candido lux. Ignorabäs au
tem Giraffæ maculas, quaspurpureo colore Natura pinxit.Muti- Caffig.
lapraeter has eftillafententia,quae uinofum colorem profert:cùm
tot uini coloresfint, quot gradusabaqueo per pallidum,&flauü,
& rubicundum, adfubatrum ufque. Quaeftio uerò, de capillorum
uiriditate,cum ea conuenit,quae inquirit: Quare Plantarumfolia Subtil.
non funtatra. Nam quödtalianonfünt, cauflamefiehumorem,
mendacium eft.Multarum enim fuccos effenigerrimos, fàtiscon
ſtat . Ebulos exprime.Vt haudimportunam prætereamus repre
henfionem:cùm tuab Adamante ad pilostranfuolafti. Id quodtä Caffig.
efttibi peculiare:ut ultrò affeétaffe uidearis. Idem in coloribusfe
cifti,póftquam Gemmarum hiftoriam occoepiffes tradere. Quos
nequè hicjuti diximus, defcriptos oportuit:&filiceretibi uoluif
fes,ante uniuerfam Gemmarum materiaminftituendumfuit.
4. Pfilothrum. Rufma.

9v o N I AM pflothrum uulgare doces hicexcalce, & arſeni

co,ſine ulla ſubtilitate: nouialiquidaddendum eſt.Longèleuiore
- уу ј
 - 1 у т. 1 v s c АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

nos utimur,& quod nonurat,(èd in balneo. Pilorum nanque radi

cespropellit fuāor. Quocirca paruo m9mento şuclluntur: ac po
rius ſequuntur affricati. ſubactionem libentius dixerim,quàmtra
aioneim. Vidifti ne unquam in alueis Ificiarios depilare fues aqua
calida confperfos? Manipulatim pilos quafi detrahunt. Meatus la
subtil. xari radice§amittunt ultrò. Calor cauffa eft,ifque in humido.Nä
que in ficcoincommodiores excitaret crutas.Etin Galaria mon
tibus Semimerallum quoddam, f&oriae ferrifacie, pondere, atque
duritia minore. Perfülüs aqua puluis,in quem redaótusfuerit, pro
pfilothro eft.Rufma uocant incolae.
E XERCITA TIO CX V.

De lapidum augmento. . De Gemmarum

matricibus. Turcheſia.

v o Qv o abeas,fequendus es. Ad arguméta refilis:ut quae

que in mentemfefeingerút:quibuslapides dicas uiuerê, Si,
inquis,crefcerent per acceßionem,eorum color,&fubftá
tia non una eſlet. Suſcepta igitur intrò materia au
gmentum fieri.Iam ſuprà oſtendimus: osadulti non poſſe propter
duritiam regenerari, atque reſtitui: ſed callum aceruari per accu
mulationem, qui durefcat femel, neque alatur poftea . Ettu uis o
mnium penè rérum durißimum Porphyritem diftendi, atque in
trinſecus ನಿÑ fuccum, quem receperit. Ratio uerò neuti
subtil quam necefíaria.Nam quae forma primamgenerat concretionem,
eadem aggenerat etiam appendicem ex eadem materia,quam fub
inde nacta eft.Ita proToto,quem tu negas uiuere,nihilofècius ad
uerfum tetuum faciat argumentum. Crefcit enim peradditamêta:
neque tamen colorem mutat.Etiam negabo,crefcere.Sed materiâ
illam,quanta quanta futura eft, per initia ftatim quandam quafi in
glaciem concrefcere: mox aliis perfici qualitatibusad formam fu
fcipiendam.Contrà:non omnia,quae uero crefcüt augmento, funt
uniformia.Clariushoc eft,quàm ut egeat exemplis.Quin Corallus
subtil albus,ac ruber, ac praeter eös, Antipathes quoque in eadem plan
ta.Quae impedimenta obiecit Natura tibi,quominus tuum proce
dat argumentum. Quando neque ea, quae per introfufceptionem,
neque ea, quae per accretionem augentur, uel uniformia omnia,
uel diuerfiformia. Quibus rationibus intelligemus: nö propterea
lapillorum matricem lapillum effe,in quo crefcat:fèd, ufi fuo loco
dicebamus,faecem quandam,ficut in fümmo,quafi fcoriä. Refudat
quafi Gummi ex nigro lapide Turchefia,in Peifia frequens.Vocät
Indi Perofè.Verasexplorantcoloris mutatione. Interdiu cæruleü
oportet
 то Е s v в т 1 1 1т А тЕ А о с А К о А N у Мо 179

oportet effe:in noéte uiridem ad lucernas. minusprobari, quae nö

murent.Item probatiorumaliud ſignum.Imaparsnigraaquaná
nihil emergit interdum uenularum, quae {efe infinuántinfuperfi
ciem. Tertio experimento commendatur. Calcem aquafolutam
adliniunt fùperficiei.Si calx colorem ੰ eſſe opti
mam.Habeò tibi,ut faepe, gratiâ: quod qua uoce diceretur ab an
tiquis,fignificafti.Nam Eranon,quodei nomen afcribebas,nufquâ
comperire potuiin uniuerfa cögeriemeorum Eclecton.Hauduno
in locotum fateri,tum profiterimiferias meas coa&usfum . Non
nifi uirgula diuina libros nobis, ídque maximisimpenfis, longin
quis commeatibus comparare contingit. Quin etiam quid mihi
uel petam,uel optem,nefcio.Tufelix,qui&id nominis,& alia plu
ra coram ex Italica opulentia naétuses. Hic nihil habemus,prgter
lites,&iudicia.Itaferuent etiam ipfi agrorum anguli, ipfae folitudi
nes, rabulis & dryphaétis. Mihi Perficae Iafpidis Aerizufae fpecies
haétenus uifà eft.Nunc qui aliter & didiceris, & doceas, tibi tan
uam fcienti,atque etiam fapienti cedendum cenfeo. Nam equi
蠶 exiftimabam : omnem annulum,quod pro fymbolo daretur
ad conuiuiafodalitiorum,Eranon Græcè diétum.
ΕΧΕR CΙΤ ΑΤΙ Ο Ο Χ V Ι.
De lapidum uiribus.
F.mae,aliae
va M v R paulifper aliquanta fpe ex credulitate.Sic ais:Gé
uitae longitudini,aliae incolumitati, quaedam fapien
tiæ,quædam diuitiis,aliæ amori,aliæ diuinationi, aliæ robori,
aliae bonae fortunae fauent.Alig etiamfunt infelices.Quedã pigros,
quadam lartos,quardam timidos,quardam triftesfaciunt.Mira Dij
boni,atque expetenda fàné. Vtinam cum una earum modò, quae Ludit.
creant Sapientiam,omnia mea bona,etiam oculos commutarim.
Quod tibi profeétò fufpicor contigiffe. Ncque enim uni cuipiam
mortaliü,tot,tantâque utfciret, fine aliquo adiuméto potuit eue
nire.Si haec igitur,quae prodis de lapidibüs,uerafunt:ego enim nö
omnia inficior: idcm püto Chaldæis, quodChymiftis ufü uenire.
Hi enim ex nó auro pärareconátur aurüm:illi hafce cömoditates,
quas à Natura gemmisattributas praedicas,êCaelo deducere,atque
tum metallis,tum lapidibus infinuatas arcere nituntur.Sic fpecula,
tabellas,annulos, figilla conficiunt. Vnum deeft. Chymiſtæ fuum
habent Proteum,argentü uiuum:Chaldaei nullü habét. Vtut haec
aut fint, aut à fàpientibusaccipiantur:erant reddendae cauffae tibi,
quibus illa probabilia uiderentur. Ex fimplici nanque narratione
quidfubtilitatis eruitandem poteft?Vitae longitudini fauebüt eae,
уy ij
 1 у 1 1 v в с АЕ 8 А к в с А т. 1 с в а

quae & conco&ioni,&fapientiae. Sapiens enim uitabit noxia.An

non ficGalenus,& Afclepiadcstum aliorum,tumfuamfecundam
ualetudinem,uitae produ&tionemfuae artisbeneficio nonfolüpro
feßifunt, fed ctiamia&titarunt ? Quarefuperfluofubdebasearum
facultates,qugconciliarent incolumitatem?Caeterùm diuitiae quo
arari modo queant,ncfcio:nifi fimul comitem, fociámque bonâ
點 arceffant fibi. Quocircaminus prudenter hoc quoque
feorfum polliceris.Hoc autcm ut pulcherrimumeftinhacIuceci
uili,fecüdum utriufquefànitatistumanimi, tum corporisthefau
ros:ita etiam រ៉ូវ៉ាគ់ quae gemmafpiritusauget,repa
rat, conferuar: eafàpientiae inftrumenta quafi quaedam fubmini
ftrat. At quae gerenti fuppeditat opes, eas ex alienisloculis non
Ierofe. corradit 器 etiam rapit.Vt iam non ignobiliori Naturae,id
eft lapidiSideritae, ficutifaciebas,admirabilem trahendiuim,fèd
gémis ipſis precioſioribus attribuere cogaris. Magnus enim Side
rites è proximoloco pufillum ferrum adfe allicit. Gemmaillaex
India Corbitas onuftas aurotrahit,etiamfine uento, fine remige,
fine remulco,finehelcyariis.Traxit,opinor,te quoquealiqua Gé
Iudit. ma adhaectum credendum,tum etiamfcribendum.Me,qui abfum
in ultimaVafconia, mouere non ualuit. Simile eft earum robur,
quae amicos parant. Nam quemadmodumillae rapiuntaurum: ita
his.uoluntatimeae uimafferre licet. Vniuerfàm Indiamtecumge
ftes,Cardane:ne pilum quidem mouere Theologos potesnoftros,
utteament. Illas infelicesgere, quarum uenenâ quéuntauertere,
ficut inquis, àte animosftudioforum: nunquam efficient, quinte
amem. Pone quaefogémas iftas imbecillium animorülaétatrices:
atque oftende nobis imméfiingenijtui felicißimas gémas. Iam nö
amicustantùm,fedferuus quoque tuusfim.Ná de muliebribusfœ
ditatibus, atque ludibriis nünqüam te uerba feciffefufpicor. Et res
ſupra omnestotius Natura claſſes ſit,ſituagéma, te praeſertim ge
ſtante,ac Lucretia non tangente,Lucretia coraccendat.Haudita
eft,fubtilifsime amicitiarücöciliator,acpotiusextortor. Sed qué
admodum in Aenoagnofcimus,ita hic effe cenfeo. Afellus Ifidem
Fabel. cftabat. Adorantibus Aegyptiisfimulacrum, id honoris haberi
盤 putabat mifer.At Aethiopes latrunculicü occurriffent: Afinú
interfeétum coxerunt ex Ifidis effigiefaéto igni,atque deuorarunt.
Pulchra facies,mores,genus, aurüm, Salluftianarhillã mouerint.
Cimbra,aut Patauina, ut ille cecinit, omnia haecpro nihilo habe
器 tempore Gemmam quoquetuâ nihil poffe deprehédes.
Id quodhicitem fateri coaétuses.Carbunculus,inquis,inconftan
tiam pueri corrigere non poteft,neque curis diftriétum. At enim
uerò conftantes, aut foluti curis animi non egent exhilaratione.
quare
 -- - \ -

‫ או פ‬5 v ‫ ד ז ש ו ד ת‬A T B A ‫ מ‬c A R ‫ פ‬A ‫ א‬v .M 18o

quare ne Carbunculo quidcm tuo.
EXERCIT. CXV II.
De Gemmarumpićturis.
E x Plinianis monumếtis, cùm Achatæ Pyrrhi Regis maculas
nouem ita conftitutas ais:ut Mufae omnes, fuis quaeque cum
ornamétis, redderentur:ac praetereas decima exprimieret A
: ollinem cithara pulfànté: addis,Ridiculum, putare ea cafuita di
ítin&afuiffe.Opinor infiniti ingenijiftiusacie,fubtus terram, ubi
Achates folituseffet nafci, infoffamtabulâ cum eiufmodi figura,
ex qua humor aqueusillam traxerit imaginem, confpexifti. Qui
aliis in locis Theophrafti fàpientiam, Graeculas nugas uocas: quã
obrem aut Apollinié, aut Mufas in Achate piétas credere uoluifti?
Maculasin lapidibus multas confpeximus: quibusuidi potétiores
rofuo quenque fupercilio uaria imponere nomina. Marmoris
រ៉ែ fe&tum adlateritium parietem incruftádum edidit effigié
barbati{enis: quamadPaulum primum Eremitam uno confenfu
omnes referebant.Sanè pingunteiufmodi,ftätem, palmaceaami
&um ftorea.Eum lapidem Leonardus Craffus ciuis nofter afferen
dum curauit ad Maximilianum, cùm effemus Ratisbonae. Credo
iuxtaillam materiam Paulus olim,non in Thebaicisfolitudinibus, ludit.
fèdin Germania fepultus fuerat.Etiam uafis formam, etiam pifcis
fpeciem in lapide fe&to uidimus. Echini marini medullam faxeam
mihabuit pater,interalia multa miracula,exnoftratibus mon
tibus,qui Villaco imminër.Mirum niadillasauias,atque inaccef
fàs rupes fefe intulerit Adriaticus aeftus ႏိုင္ရန္ ႏိုင္ရ : ut adechini,
qui miarisappulfu delatuseò fuerat,ideam,faxeum Natura finxerit
altrinfècus. Quafi diuerfà numinafint, atque huiusilla difcipula.
Praeterea de Colonienfi, quaefcribis, Onyche, iisteabduétum de
cuitabhacfèntentia.Duorum enim iuuenum capita,&ferpentem
expreßumin eo effe. An propeillum dum cogereturin concretio
nem, fecus illű infoífa fuiffe i. totaiftatria?Praefertim cùm etiä
barbati Aethiopis caputin alterius iuuenis mala fpeétari fcribas.
Cùm alia praetereamülta perfèquaris:nonte morabor. Sed& in
Pario marmore Sileni effigiem extitiffe,Pliniusautoreft.In quod,
dabo tibi iufiurandum, nunquam Silenum propè fepultum linea
* menta fua refudaffe.De Achatae lapidis ambirioneadpi&urasua
rias,Plinium lege.
ΕΧΕR CΙΤ. ΟΧVΙΙΙ.

DefiguraGemmarü:Colore Corneolæ,& Rubi

morum:Cryſtalliſuperficie.
 1 v L i v s c AE s A R s c A t I G E R

E fculptura, fiue caelatura gemmarum poftearum naturam

Cafhg. ប្លុ tibi fuit.Artis enim eft: quam Narura
c11C pofteriorem, decebat fubtiléphilofophú & meminiffe,

& reipfà præ feferre.Attuin mediâ hiftoriam inculcafti. Nunc ad

- cetera.Quare Cryſtalliſuperficies ſex?Cauſla,inquis,eſt: quod ue
» lut& Apücafulae,ab aliis circundätur: atque adeò & ipfae exagonae
» funt. Sic Cryftalli frufta abaliis fruftis. Sitibi Ariftotelicaefènten
tiae in mentem ueniffet:aliarationefultusloquerere.Aitille in ter
74 tio Phyficorum.Omne tangens finitü eft: non autem omne finitü
tangens. Sic non omnis Cryftallus fex finita fuperficiebus ab alia.
tangitur.Non enim irelicetin infinitum. Non igitur ultimifrufti.
ultima ſuperficies à tangente fit ſuperficie. Praeterea non eſt ratio,
Acut. quare fic finiatur altera ab altera potius, quàm obliquè, aut diffor
mibus corporibus: ficut eftin clauis, & pyxidibus 6f$ium. Et fànè
triangula,& quadrata,&alia mutua cohærétia affinia effepoffunt.
Adhæc fupereft quæftio. Nam praeter illafenalatera, Ì item
capita Cryftallus, quae fuperficiebus faftigiantur. Quonam igitur
módo mucrones illi coniunguntur?Quod uerò affers exempIum:
id uerò nullum eft Quandoquidemfauorum cellæ à pedum fiume
ro,quot illæ fundatae primùm,deinde etiam funt extruétæ, parietü
totidem conftant angulis.Id quod fcitè nos docuit diuinuspraece
ptor. Altera quoque ratio pefsima. Omne, inquis, corpus,quod
reétilineisfuperficiebus circum ambitur , រ៉ែ
& altitudine diftinguitur. At haec conftantfefiisoppofitis fùperfi
• ciebus. Quamobrem fenasfuperficies habet Cryftallus. Siccine:
Cardane placuit obturbare?Nam tefferae Pyritæ lapidis fèxtermi
nanturfuperficiebus,binisadunamquanquedimenſionem. Atla
Aaut. tera Cryftalli fex fuperficiebus duastantùm explent dimenfiones,
latitudinis,& profunditatis.Quarum utraque per ipfàm porrigitur
longitudinem:cuiusmetaftatuituraliis ម្ល៉េះ mucroně
pertinentibus. Itaque optimo, atque exercitatifsimo Mathemati
co,pefsima excidit mathefis.Nolóin eolitigare: Quòd Cryftallus.
fic uideretur effe omnium norma corporüm naturalium reétili
neorum.Caeterùm hominitam fubtilifiihilarduum.Omnia enim.
tibi plana uideo. Corneolaseruiad Limadura regni Cäbaiae laéteo.
colore, proditum eft. Ad rubrum inclinantalibi. Quem colorem.
augent,atque acuunt igni.Sic etiam Rubinorum colorem igni in
tendere incolas Zeilam,in quo diu coqui finant . Maruca iiocant.
eos,quifùnt dilutiores.Quas uerò nosSpinellas,in Pegu nominät,.
Carap. Optimi Rubini dicuntur à Malâbaris Numpiicli. Iiin flu
mine Pegu reperiuntur.Ore, ac lingua exceptos explorant. Opti
mosiudicantfrigidif$imos.Commendatio etiamin duritia.
EXER

:
 вВ 8 у вт 1 1 1 т А т В А о с А к р А г; у м, 18 г.

EXERCITATIO CXIX.
An Cryftallus unquamfueritglacies.
Nfoluatur:
£g A s Cryftallumfuiffeunquamglacié, quia glaciesigni
Cryftallus autem non nifiigni circunâatus, áííi
Pe.
$uéque flamma,ac uento urgeatur. Atqui nomen ipfum
poftulabat hoc. Græcè enim nihil aliud, ut fcis.Tu uerò teip(um :
oppugnas,atque etiá expugnas. Nam glacies nödum eueéta àdla
pidis duritiem,adhuc aquâ eft: neque Cryftalli quicquam, præter '
gradum concretionis håbet. Vbi uerò éò ufque pröueéta'eft, ut
definatillud effe, cum lapidisforma commutát illám praeparatio
nem:neque negat,fèfè aliquandofuiffe aquam, quæ pófteà lapidis
&fubierit formiä,&induefit. Hoc elegantißimio'duplicipatet epi
grammate, in quarto digeftorum à Pfanude: quae teftimonij gra
tia appofui. -

Χειονέν κρύφαλλος Ψσ' ανέe:ς ασκηθείσα

δείξεν ακνεαοίοιοπαναίολον εικόνα κόσμε,
ερανδ α/κας έχοντα, βαρύκτυπνένδοθι πόντον. Αlterum:
Ειπ άγεμοι κρύσαλλε, λίθωπεπυκασμένονύδωρ,
σής πήξεν, βορένς. τίς κατέλυσε; νότος.
* Vrit enimte,nequisnöputet eam uiuere.Quare multülaboras,
ut oftendas:femperfubterra generari. Quippe & pendentem auul
fimus è rupibus Percinianis,quae in extremisfünt Noricis:& fum
mis iifdem in mótibusinuenitur,qua nullahumoteétafuerit. Di Contrad.
cam igitur lapidem,quia mergitur,èglacie faétú, quia fuit aqua.
Quòd,more tuo,tibi contradicas in huiuslibri calce, manifeftum
eft. Aisibi:Cryftallum,quiafit perfpicuuslapis,&facilèliquefcat,
aqueafubftantia pura, acfrigore concretaconfiftere. aliud
eftigitur aquaillâ, quàm qüae per glaciem fibi gradum fecerit ad
lapideitatem?Haec eâ prima conträdiétio.Illa altera:Facilèliquef
cére. Hic non facilè,fèdigni circundatum: aßiduáque tum ffam- '
ma,tum uento urgeri.Qtjibus,quot, quantisuerbis auges liquefa
&tionis difficultatêm:planè uidés. Plifiius ueterum fententiam re
citat, de lapide ſpeculari. Cogi humorem quaſiinglaciem, ſicut.
& cryſtallum.
2. og recrytalifateuffdat=.
q_v A R E uerò Cryftallifunt, ut Adamantes, cufpidatae: doce
bitnos Aluminisnatura. Alumen ubi è cortinisin ligneos aluco:
eie&um eft,uti dicebamus,adalueorüparietes cócref;itcrufta,n6
zquabilifùperficie,fed Adamantina fácie puftulata. Addamus ex subtil:
ratione ſubtilitatem:Concretionis opus procedere per minima, 8
- ZZ
 1 у т. 1 у з с Авs А к в с А т. 1 с в к

mométa naturalia.Iccirco in punétum definit, aut punétum imi

tante faſtigio terminatur.
EXERCITATIO CXX.
Quidfit Martiacoëta.
A Rr 1 A c o crA, inquis,contat fale Chali,Alumine, &
M uafa figulina intinguntur:&informacë politanitorë uitri
arena,tum plübo nigro,uelalbo in calcem reda&to. Hac
accipiunt. Negligenter admodum rem prodis haud ignobilé.Hac
enim incruftafione figlina,quae exValétinis,& Maioricis fornaci
buscòuecta porcellanas aemulatur,candidiſsima,ſplendidiſsimaqi
efficiuntur.Materiaficcőfit.Aluminis Catini, quod falChali uo i
cas,Tartari ufti,fingulorüfemunciä.Arenglucidißimae,ex qua cö
flatur uitrü,fefquunciam.Mifta coquuntur informace,ufquédüin
maflam lapide(cát.Repofitaferuantur. Deindefumiturplübi põ
dus unciarü quinquaginta,Cafsiteri uncias decem.quae in fornace
reuerberatiofiis călcinentur.Haecitéfèorfum feruádafunt.Ex hoc
pofteriore calcinato trientem unum,ex fuperiore materiatrientes
duos inaquatere: deinde fpongia collige ,atque in pelui conde.
Vbi uoles uti,conturbato,tuâque figlina oblinito. Quòdficando
rem,atque ဖြုံ့ augere uis: eius Cafsiteri, quod Angli uo
cant,glaciale,ponito uncias quindecim.
EXERCITATIO CXXI.
De aeris,& lateris leuitate.
Са/fig. 1 M 1 ste eſſe oportuit negligentem, qui de lateris cocti,
Naliorüfcriptis
crudíque ponderecüfcribis,non extuâexperientia,fedex
narras.Si,inquis,uerü eft:qüöd crudilateres
feipfis coétisfuntIeuiores:cauffa effepoteft,quòd ubi faéti fünt, in
Sole ficcátur:cócipiúntq; aeris non parú:qui intrò latés multóle
uiorélateréreddit,quàmifitidemigiiiexuftus, ac pondere, düco
獸 later,grauiorem illum efficit: quanquä humiidum abfumptü
fit.Adeo barbarè loqueris interdum,ut& modeftiá noftram,& o
mniúdoétiorúſuperespatientiá. Audiſtinillud*Furorfit, læſa ſæ
PiusPatientia.Quarefiquidnitidius,autfloridiusexcidit tibi:arbi
trantur eruditiores,iduelabaliis elaboratum: quod & quidä fàtis
clari nominis uir noftratempeftate facit : aut ex aliorufm libris in
tuostranflatücõmentarios,tanquãtefellas gemmeas, autlapillos
extare interlateres ម្ល៉េះemoteferatitaloquétem:Intrò
latens.Ante Atticèloqui exiftimafti ? Illi enim fæpènumerò &o,
Ludit. proë7%:ficuticontrà à'ăgov.proirëizor.Sednequeper[picua(hoć
cnim uerètuü) neq; uerafèntentiaeft. Quis enim 藍 intelligatº
Aer, ;
 ов s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м. 182

Aer,quiintrò latet,pondere dum cogitur later,grauioré illum ef

ficere:quanquâhumidum illud abfumptum fit.Idem aer intus la
tenslaterem leuat: dücogitur later,lateré efficitgrauioré. Quem
mifèrè nimis lapidéappelIas.Caeterühicinfurgit quaeftio illaTma- Caffig.
xima.An aer fifgrauis natura fua.Hoc enim uoluit Ariftoteles in
quarto de Caelo.Quippe plenus uterutre uacuograuior.Quare cü 36. 38. '
tria grauiafint in udo latere,aer,aqua,terra:&fòlaterrafit reliéta,
aut ex aliis hauditamultum:effeleuiorem oportuitlaterem, duo
bus prioribus maxima exparte abfumptis.Sic refpondendum for
taffe.Purum aeréleuem effe.Inflatũutrem plenűeffe aerisimpuri:
fiueab homine fufflatusfit:udi enim multüuehit fecü:fiueà folle.
Satis enim patet,aerem hüc,qui circúterrae eft füperficiem,uapo
ribus,atq; terreftribuscorpufculis miftum effe: quae in Solis radiis
apparent manifeftò.Aer uerò,qui in latere eft, ei addit leuitatem.
Nempè hocexemplü uerum aereae leuitatiseft,non autem inflatus
utergrauitatis.In üicefimaprimafèĉtionefĉriptūeft:panes poftri- i
die,quam coötifunt,efteleuiores. Sanèmultum humidiexhalauit.
Sic £egga leuius, in eadem.
EX E R C I T A T I O CXX II.

De gemmarum natalibus.
v p R a dicebas:in Septếtrionemetalla,gểmasin Oriente po- cºntrad.
S. nafci:quia calidior oriens. Hicfcribis: Gemmas oriri fri
វ៉ែ in iis frigore concrefcere. Ergo maiore
frigore durioreserüt. Atin GermaniaCarbunculos ੇ tradis,
quòdminoreſint calore laborati. -

ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ C ΧΧΙΙΙ. -

Delapide Borace,ſiue Chelonite.

A 1 s: Borax lapis: funt,qui Chelonitcm uocent:inuenitur in
capite Buffohis. Multis èlociste parum Graecèfcire,prodi
difti.Vt fàtius tibi fuerit in libro De animorum immortali
tate nihil Graecorum uerborum miſcuiſſe, quàm inſcitè interpre
tari.Sed ex epiftolatua manufcripta, fimul puerilis oftentatio, fi
mul Græcarum literarum ignoratio eftànobis deprehenfà. Sic in
Echeneide, atque aliis compluribus.Hic quoque quid inter Buffo
nem,ac វ៉ុ interfitapud Graecos,uiderisnefciiffe. Xex&yr»
teftudinem effeetiam eius uocisueftigiain populari noftra lingua,
temonerepotuerunt.Galani enim dicimushaud magna elemen
torum corruptione. Vnde lapis Chclonites. Profectò qua uoce
ZZ IJ
 Iv L 1 v s c AE s A R S € A L 1 G E R.

Grxci Buffonem appellarent,fruftrà quaefiui diu. Qui uvo%òv ab iffis

nominatum arbitrantur,à ueritate abfunt tantum,quantum diftat
à Glire Buffo. Cùm ftalica nomina complura non nefciam, 當
bus appellaturuulgò:Roſpo, Zatto,Botta,Babi Montaninoſtra
tes Krotten, & Erzlzrotten. Galli Crapaud. Vnde lapidem Buf
Caftig, fonitem, Crapaudinam. Inter Graecitatis errorestuos ille quo
ueeft:cùm infra dicas,Tecolithos,ideft lapidem frägens. Neque
furorePlinium fèquutú,quiintricefimo fexto fic quoque ftripfit,
& repetiitinfequenti. Namtuillum autorem,utfloccifacis,itacu
pidè emendaflès,fiuis uerbi notafuiffettibi. Cuius apud Philofo
2.1 -
hum uidere defini
tionem opera preci eſt.In uiceſimatertia
វ្ន ំ (ic: το πήκεθα, έξι το,ίσο υγείδεςμό um
απόντος διαιρείθα. Com
para hæc cùm iis quae dicuntur ab eodem in libro De affeétibus
miftorum, de fragili & fra&iqne : apparebit illico fubtilitas tua.
Aliud nanq; eft, }a {y,aliud ixem, aliud $pirícr,aliud 7*vrj. Nam
& hoc itafëriptum inueni apud quofdam. ^u$/rrvrw:fànè ambi
tiosè. Nó enimperforat,fed 醬 comminuit:utfitx3év
3príov.-r.4' ä»a7i|xovaiy,utalthaea,butyrum,&eiufmodi.Sed nimis
oppidò Grammatici fumus. Hoc uerbum adducunt Rhetores ex
dmeri repetitionead exempla figurae, quam uocant άπλάπττι.
EXERCITATIO CXXIIII.

De Pario marmore.

--
р nigru
A R 1 v M marmorin candidum,cinereum,uiride,ferreum, & .
m diuidis: cùm tamen è Paro infùlacandidum tantùm
excidatur.Cactera difceresè Plinio. Homuncionem illum tu
appellabas.At homuncioille non fundit hacc futilia fomnia. Ho
muncionis illius liber plurima, quae nefcis, utifcires, efficere po
tuit.Quite docuit 醬 marmor,atque alia talia,praetercandidú,
è Paroinfula peti,atq;afportari: neqüeis Aegaeum uidit unquam:
neque nos confuluit, quiuidimus:neque meminit Horatiani car
rminisillius: Splendentis Pario marmore purius: neque didicità
Theophrafto, quæ tráftulit Pliniusin librúmtricefimum fèxtum,
ubi de Poroloqüitur. Pario,inquit, fimilis & candore, & duritia.
Praeter iftos colorestuos etiam uidimus Florentiæ cæruleum iu
cundißimonitore.Rubrum quoque omififti, ex quo tamen ingé
tes columnæ paßim in Italia'cofifpiciuntur. Noítrate uerò mar
mor, tum ಶ್ಗ , tum confufis coloribus inter caetera nobilif
£imum-Virgilius niueam Paron uocat.
1EXER
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с А в р л к v м; 183
EXE R C ITATIO CXXV.
De renum lapidibus,&Taurorum lapide,&aliis.
1 v s rei culpa aliorü, undetranfcripferis,eftofànè.Tibi Caffig.
H鬣 credulitas,atqueimpatientiaconfùlendi afcribi de
bet. Hoc, quod fequitur, peccatumeftinfcholatua: ideft
Philofophiae,atque Medicinae. Aisenim: lapides, qui in Cancris,
atqueTeftudinibus, &eiufmodialiis generantur, immodico fri.
ore concrefcere.Epoti igitur, inquis,refrigerant. Atin homini
隱 lapidescaloregenerantur immodico. Talisautem materiala
pideaeft,&frigidißima. Conuenit igitur, ut etiam urinae abun
dantiae,quae uel calorerenum,uelficcitate fit,praefèns affèrat auxi
lium. Nón eft haec uia regia Cardane: quate 濫 phthoe labo
rantes exemie efatifaucibus. Quidicas,àlapidibus frigore con
cretis renes Hominárefrigerari: atque ab illis lapides cómminui.
Nempe haectua uerba. Prohibentgenerationem lapiduminreni
bus,genitófque diffoluunt. Easigitur interfè coercent uires, quae
à contrariis profeſta cauſsis,uno in ſubiecto, à nulla Natura com
poni queunt, Renum calore uel fublato, uel diminuto, fateora
mouericauffam denfationis,cohæſionis,duritiei.Atquæ diffoluűt
arenarum corpora,quae in lapidis maffam coiere: neütiquâ iis re
frigerandiineffefacultatem,palam eft.Tenuium partium effe illa
: <ominia,pareft:quaefubeant,induántque fefeinterlapidis coagmé
tatasportiunculas. Aut non fine certo, deſignatoque calore mol
liant3fi,quodinduruit, colliquefacereinftituant.Iudaicum ergo
lapidem, & eum , qui in fpongia, quique in Tauri fellis ueficella
caliduseſt,&Arabicèdicitur Harathzi, ad renűrefrigerationem,
qui det, inuenias neminem. Praeterea cùm urinae exuberantiam
à renum ficcitate reétè ftatuas, aliquando: quomodo lapides,
quae materia longe ficcifsima eft, aduerfus eåm ficcitatem opi
tulari dixeris? Eum,quieftinfelleTauriadI&teritiamfacere, Mo
fès Kimhifcriptum reliquitin fuisCommétariis. Equus, cùm hæc
prederemus,egerebatTofosdurifsimos, leuifsimos,ftercorisfa
çie,rotundos,quorum unum habemus.
ΕΧΕR CΙΤ Α ΤΙΟ C ΧΧVΙ.
Deui aduerſus uenena.

er t i c v M marmorin Mifenainuenirifcribis: credique,

Z aduerſumuenenapoſſe.Tibiid nondum compertum eſſe:
haudtamen effeuero abfimile: própterea quòd molle ad
: modumfit. Mollishaecadmodumfubtilitas. Nam quisexiftimet,
zz iij
 1v1 1vs c AE s A r scAtiGEr
propter mollitudiné pro antidoto aduenena ualere quicquã?Ne
contrad. moane nifi qui duraid ို႔ႏိုင္ဆိုႏို
.Hocauté cútuis pugnat di
étis. Qui duriſsimas Gémas non ſolii epotasexhibes ad liberádum
uenenatos:fèdetiä fola geftatione cöducere uel ad obtinendü Re
gnü praedicas.Mox etiãè Ceruino cornu calices adidem conficis.
Quorütanta eft alioqui duritia: ut arcubaliftarúunci,fiuefibulae,
quas nuces uocant uulgo,fiant ex eis.Neque illud praetereo.Reum
- te effe marmoreae calumniae.Diftat enim marmor à caeteris faxis,
Са/fig. duritia,nitore,æquabilitate.uafuaéternanque micantis nitoris eſt.
Zeblicü uerò nofifplendet,neq; durü eft.Non igitur marmor.
Ε ΧΕ R C Ι Τ Α Τ Ι Ο C ΧΧVΙΙ.

Caſtigatioleuiſsima,ſed neceſſaria.
º 1 c fcribis: Imago beati Ioannis Baptiftae tergo cameli teéti.
"- a- Qui Latina puritate deleétantur,nunquam pro corio tergum
Caffig. onunt,fedpro ea animalisparte pofteriore, cuiuscoriü ter
gusfit, ficut & cæterarum partium. Iuro tibi per manes Palaemo
nis,& Nigidij,atq;, fiid quoque exigis, ipfius Varronis.Cùmlaffus
haec legerem, feßis, atque grauatis oculis, decepto mihi ita fuiffe
uifum : Tergo cameliüeéti. Et mirabar.Repetitaigitur leétione,
nihilominusfum miratus.NanqueVirgilianos feruos füumtergis
Non effmé- horrentibus oneratos,memineram : & diui Marci offa Canziricis
dac. operta tergis legeram:Praecurforem camelinis,nunquam.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ CΧΧVΙΙΙ.

De Lydio lapide.

LiDep 1eiusv Mufulapidé quare ueltu,uelalijCotem appelletis,nefcio.

certa legimusapud Theophraftü.Quae quia per
-

tinent adfubtilitatem,mirór àte non effe in huncpülchérri

mum fubue&talibrum.Quae fi appofuiffes,neutiquam putares, ita
• tibilicere loqui,ficutiloqueris.Verbatua haec: ម្ល៉េះ nigredo col
* ligit nitorem,& colorem. Hoc perridiculum eft. Non enim funt
nigrediniseffeétioneshæ. Circumuenirite, uociferaberis, å ſophi
fta,litigatore.Lenius agamus, tametfi cumfùbtilibus. Dicamific:
Nigrum,neque colorem ullücolligit,nequenitorem.Si enim hoc
nigri effet:omne nigrum id faceret. Nempefic loquuntur Philo
fophi,non triuiales. At Ebenum id nöfacif: non Bübalinücornu:
non uitrum nigerrimum, non Gagates, non fericipanni:quibus
nulla noxatrioreít.Atille diuinusüir longè maximiè circumípe
- ćtis

|
 º

p E s v 2 r it it a r E A D c A R D A N v M ; 184
έtis uerbis: Juώατα δεκλαμβάνειν τηνεχάσουφύπν.Vimigiturillam ex
cipiédiattribuit lapidi,non nigredini.Adduxiffes etiam refutatam
ab illo quaeftionem.Minus,inquit,aptè dubitant quidam: an lapis
isiifdem fit,quibusignis,praeditus uiribus. Proptérea quòd utróq;
robaturaurum.At non eſteadem ratio. Quadoignismutare co
體 poteft,atque indicare aeftimationem (fic efiim interpretor
obfcurü uerbum illudhic,&%o%, aut demonftrare, aut addére di
gnitatem ad hominum opinionem.) Lapisautem attritione ualet
excipere cuiufque naturam.Intelligit autem metalla omnia.Solu
tionis punétü hoc.Ignisafficitaurüm mutatione: lapis nihil mu
tat,fèd mutatur.Exceptis igitur coloris indiciisafficitur ipfè, non ,
afficit.Ita eximitur argumentum excalumniafecundae figuræ fub
duarum affirmatiuarum coaptionibus.Deindeaddit.Suis tempo
ribus inuentum praeftantiorem:quo etiam cuiufque modi miftio
nesexaétifsimèdeprehenderentur. Reperiri omnesin Tmoloflu
uio. Adiungit& 蠶 fubtilitaténećtareisprofećto uerbis. Iccir
go adfcripfiea: ut tanquam gemmis illuftrarentur quifquiliæ po
ίtra. διαφέρει J' αυτής πεις την δοκιμασίαν τα άνω πεις τον ήλιον, ή τα κάτω.
Και βέλπονδοκιμάζει τα άνω,τότο δέον,όπ ξνεότερα τα άνω.κωλύ γοή υγρότης
ae}ς τὸ ἐκxau£4yeiy.Auget hanchiftoriam alio affeétu, quae pro mi
raculohaberi uulgò queat. Emitteretemporibus arftuofis humo
-rem quendam.Quaproptertum minus commodè º poſſe
aurum:quoniam eiüfmodilubricitate detritio prohibeatur. Exu
dationem uerò illam aliis quoque lapidibus effe communem.Haec
tuhicfipofuiffes, magnum effèsadiümentum confequutus ad la
pidum üitam pertinâcius praedicandam. Etenim fudare lapides,
guemadmodum& caeterasanimantes.Alimenti enim pars eft ex subtil.
crementitia fudor. Cauffa et.Quiafluuialeslapidesortus fui appe
tentesfunt,quemadmodum &reliqua omniahaturalia.Quamob
rem èfluuiis extra&i,ubihumidiorém nancifcütur aerem,furtim
haüriunt. Quem humorem poftea deprehenfum aeftus excoguit.
Bulliendo igitureuocaturredundansincomprehenſibilibus ſenſu
ampullis. Eſt& noſtriſeculiſubtilitasalia.Incolae Calicutex mate
ria quadam pilam conficiunt: qua aurum lapidi, non quidem Ly
dio;fed Indico affricatum auferunt:ficutinos recentes coloresce
ra.Âtqueexipfà demum pila,non ex lapide probant. Eius pilæ fü
perficies ubieftauro obdüéta,ita maffamtotam fubigunt,utexin
fernispartibus aliamreccntem fummutent fuperficiem: Vbiin ea Subtil.
materia colligédo auro nullum fupereffe amplius intelligunt 19
cum,igniexcoétarepetuntaurum,atquc exigunt» tanquamà de
pofitario.
 1 у с 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 о Е к

2. Comenfis lapidis utilitas.

ne Comenfilapide abstepauca. Nőfinefubtilitate mulţo plu
ralicuit. Ex eo lebetes efficiunt tanta tenuitate, ut penè duétiles
uideantur. Excifumlapidem extrinfecus lebetis adtornant forma.
Excauant deinde tantâ dexteritate: ut interior maffa tota exima º
tur integra. Tum ex eatertia. Ab illa, quarta. Ac deinceps alia:
quoad exeat pufillarum capacitas ollarum. |ို့ in mercatibus
pluresaliisalios infertos 蠶 fiuna eſſet moles, admire
re. Exquifita quoque ac fubtiliarte fundos ex aliis lapideis orbibus
ære affüunt,atqueàdglutinât. Aeneifque circulis aduerfus offen
fiones,atque diífolutiones,aurferreis muniunt. -

EXERCITATIO CXXIX.

DeSilice, Ardoeſa.Loſa .
Ꭰ:nitionemSil
Silicefuprà nihil. Hictu quibus è Latinis autoribus defi
icis, aut priuatam Naturam fueris expifcatus,
nondum potui diuinare.Praefertim cùm LunenfemiSilicem.
ferrafecaridicafPlinius.Attu eius defcriptionem adfquammeam
fpeciem referebas.Nefcio,an lamellasfquammarum iridicaris ap
pellatione. Ardoefam Galli uocant, quâs ad tegularum ufùm pa
rant.Nos ad Mathematicas defignationes aliqüot habemus. Haec
nihil nifi meracrufta eft. Ignibus difsilit,non fine crepitu.Materie
colorex Aremoricorü Britonibus,&aliis, duplex:fufcus,& niger.
Ligures Lofàm nominant,non abfimilem, fedafpe&u minusiu-.
cundam. Quorum alterutram fi Feciales unquam ad icienda fœ
dera in manu habuife,memoriæ proditum fit:quæfoignoſcas mi
hi,qui neque lcgerim:& non credam,cruftaceo potius lapidepor
cum interficerepotius,quàmfolidifsimo ualuiffe. -

EXERCITATIO. CXXX.

De lapidum generibus.
on eſt វ្នំ & multa omiferisgenera, uel iisipfis,,
- quae hictanquä fümmafaftigiaftatuiftijnobiliora:& erra
ris in ipfà regenfione.Cùm fàxum communedicis eßeno
men, generauero ſex : à ſubtili philofopho tanquam haud fubti
lis yePrehenderis.Oftendet enimite, taniquam arìbiguum,fàxum
Pofuifle. QuiPPenomen communé, gefieraf&x.&λχμ%igitur.
- ‫ی‬eG -
 р в s v в т і r і т. А т в А р с л к р А м v м. і 8;
Genus communepotius diceresfummumipfum:inferiora genera
fex continens.Praeterea ficloqueris: Caeterórumlapidum,Saxum,
unum commune nomen:genera fex.A proprietate umum, ut Ma
gnetis,fumptum.A uiribus, ut Calamochus. A colore, ut Ammo
: öhryfös,ab auri colore.Pi&tura,ut Alabandicus. Forma, utTro
chites.Ignium,uelaquarum refiftétia,ut Magnefia. Quideftà pro
prietatefumptum?nomen,an genus?Genus nö fumitur,fèdipfum
perfeeft. Nomen igitur. Sicut Ammochryfos ab auricolore. Et
Trochites à figura.Tumtuigituretymon eruis à Magnete adeius
attraétionem intelligendam? Aut in Magnefia adillam proprieta
tem,quam uocasignium refiftentiam? Sic enim plufquam Roma Caffig.
néloqueris. Adhaec in Alabandici uoce piéturarum ueftigiafom
niare potuifti ? Nam equidem Germanicè, Slauè, Syrè, Græcè,ut
mihi perfuaferunt amici mei,loqui fcio.Quibusex populis nullum
inuenias,qui pi&turam hoc appellet nomine. Plinijne odiofaétum
dicam:quem omnium bonarum artium ignarum uocas? Nigrum
enim illae,non piétum: & eiufdem generis Milefium purpureum,
nöà pi&turis,fedà regionib* prodidit.Hgc primo locò me folicitü
ឆែ Deinde illud. Cum fuprà, lapidum quinquefaceres ge
nera:quorum unum, Saxum,effet:nücSaxum ita infex diuidis:ut Contrad.
eius génera uoces lapides: eius ngmen facias commune. ut quod
eſt primæ diuifionisgenus,facias hic fpeciem illiusfpeciei, quæ fá
xum eft. Nam Smirim, & Trochitem tumet ipfe mox ီါိုီး
pingis.Meliora uerò,atque illuftriora genera,& agnofcere,& ad
{luceretepotuiffe,fàtis cognofcatis, qui Diofcoridae nobilifsimos
lapidesinmemoria habeat:qui Theophrafti commètarium, quá
qüam mutilum, legerit. Videris etiam confundere lapidem cum
gemma Ammochryfo.Eftenim à Pliniopofita inhiftoria,progë
ma,quafiex coagmétatis cóflata aureisarenis. Tum Ammochry
fon រ៉ែ narras. At hæc eft Silicis definitio tua. Hic auté
eftà faxo diftinctus.At fubfaxo Ammochryfos.Quin lapisis còm
ignotusfueritantiquis, acpropterea careat nomine,nomen aliud
tibifuerat excogitandum, quàmid,quod erat apud illos,Gemmae.
Fingeresifto tuo indefeffo,ac potiusinuiéto ingenio. Et fàtis acu c4ffig -

tèfimul,atque Latinè poteras, Aurenium:in quo tum aurum,tum

arenaeffet.Venit mihi nunc in mentem natüralishiftoriae, quam
2.0,
Seneca ponit in fecundo.Puteolanus, inquit, puluisfiaquam at
tingat,faxum fit. Par eruditio tua in Calamocho. Mox ubi eum
riüatim defcribis,ais:Adarcen ab Arabibus nominari.Plinio plus
醬 fidei, qui Latinam uocem dicebat efîe. Ego neutri cre
didero, à Graecis cùm ita uideam uocari. Graecam itaque puto,
non Latinam. Fefellitfortaßete, quòd eius ueftigiaapudSerapio
- -- - -- - - A. -
 іv іvs c лв з А в з с м t і єв к
nem reperifti. Atilleex Diofcoride non rarò. Quanquam neque
fàxum,neque lapis Adarce eft,fedconcretio qu£dam mollis.Qüo.
circa molliori,laxioríque Halcyonio comparata eftà Diofcoridesa
ut lacuftre,inquit, Hafcyonium appellari poßit. Poftremò,ficuti
monebamus, quitam fubtilis fis,tam carè naturam feces : doleas
philofophiae uidem, in libro De immortalitate animorum, quòd .
çorrupfa Latinitate fub impuris uocibus literarum monumenta
à nobis barbaris difputatoribus circunferantur : è Plinio difcere
oteras:neutiquam uel tfbi, uel mihi,uel alij nunc (fumus enim in
蠶 atria peregrini) licuiffe, liceréue, aliosin ufustorquere
uocabula, quàm qui àciuibus Romanis fuit olim nobis appara
tus. De ಬಿ. uerfàtilibus fcribens ille, in penultimo fic ait. Lapis
hic, non fàxum eft. Lapidem igituràfaxo diftinguit: Quod & íü
ràtibi declarabamus: non autem alterum alterius effe genus, uti
tu uis,putat.Iifdem uerbis utitur, ubi de uiridilapide loquitur. Ab
illo igiturftandum eft,non iudiciotuo.
EXERCITATIO CXXXI.

Quae de Magnete.
Magnetemultas,maximáfqueproponis quaítiones Qua
DRrum prima eft. Quare Magnes trahit ferrum.Quia, inquis,
Magnes uiuit.Ferrum eius pabulum eft.Iccirco inferrifco
be optimè ſeruatur. Leuiſsimum eſſeargumentum, & ſuprào
subtil. ftendimus, & hic dcmonftramus. Nanque etiam Magnesàferro
trahitur.Seruatur autem inferrifcobe, ficut in eadem quoquefèr
uaturferrum ab aerisiniuria.Non enim populaturipfum aér. Hac
de cauffa uaginasenfibusapponimus pro munimento.Quin furfu
ribus quoque tam ipfe, quâ ferrum feruatur:qui profeétô facilius,
atque commodiusabipfo poterunt efitari. Qui uerò fcobem, in
uaferuatusfuerit Magnes, inuenerit leuiorem: fané dicatabillo
វ្យែ uerò grauiorà nobis reperta eft. Quòdfirubigine
faétumfuerit auétarium illud, non laboro. Satisefto:fioftendatur
tibi,non pofíete fcobem illam leuiorem iudicare. Nonigitur Ma
gnes eam depaftuseft.Quòdfiuiuit Siderites:cùmferrumiaffricatü
Acut.
afficiatita, üt alterum quoqueferrumabcotrahipofsit: animam
fuam in illam transfudiffe, manifeftum eft.Inferrò igitur Magne
tem genuit. Et Magnetis animaferrum uiuet, & fua. Quid quòd
in fcobe feruati fenefcit fuperficies:quam minimè decuit: própius
enim pabulum et. Interna,que abuntlongius, nó enecunt. Dif
fraétus enim, partibusintimis,trahit. Ergo illehelluo non folùm
à
 то в зу вт 1 1 1 т А т в Ао с л к о А м у м. 126
a ſcobe,ſed etiam ab extimisfüisadinteftina függensexhauritilla, Iudit.
» ſuóque defraudat ſucco.Namquodais non ex omniparte Siderité
P30trahere,fed ubicorticetenui fit:iamtuam cauffam prodis.Eanan
que parte nó uiuet Magnes. Ettamen unum etmitum uniforme.
Partim uiuet igitur,partim non uiuet: utrunquefub uiuentis for
ma.Erit igitur,quod non eft:quoniam hoc quòdeft,performâ eft.
Quoniam uerò (cribunt:Magnetem effe, qui ad Antaréticum diri
gat: non ignobile iudicium tuuminucni. Quo fitu Magnesinfua
Ímatricefuerit,exeotraxiffe uires.Vt quae parsfpeétaritadSepten
triones, eaferrum conuertat illò:ab illa auerfa,ad Canopum. Id
ue noii obCanopiuires,(ed quiafitusfuerit contrarius. Remip
mita habereinüenimus.Vna cufpide ad Vríamtrahere,altera
auerfà idem pelliferrum. Quare animi gratia eam partem tüGrae
cè,tum Latifiè,&Mifàrëton,& Vrfodiam uocareinftituimus.Ma
ioretamen animaduerfione dignum: fi ex omnibus partibus fer subtil.
rumtrahit : non quauis parte affricatum ciferrum Sèptentriones
petit... Sed&alia dubitatio, Sunt 盟 Sideriticosadmontes, quos Fracaſt.
âiunrà dextra nobis fecundum polum fitoseffe, ferrum pyxidis Acutif.
conuerti dicunt.Situa ratiouerafit, illorum non erit uerã.Nam
parsà Septentrionibus auerfà montium illorum uerfüs nos por -

tenditur. Saltem Perficum fpeétat finum. Afpelleretigituffer

rum,nötraheretpropterfitum. Preterea,utfubtiliusexpediamus:
non ferrum ab illis montibus trahi manifeftum eft, fèd Magne
tem. Quando ferri cufpis penfilisnon uertitur ad polum, fedMa Subtil.
gnete affeétum ferrum. Quidfineque Magnes penfilis uertitur?
öuöd autem conuerfioilla non fiatà montibus, tum interualla,
tùm radiorum uis impedita obie&tu terrae perfuadere poffunt.
' pertingere queatradius,eò quoque uis.Eſto.At non quit.Le
uifsima eft demónftratio , & uulgaris. a B, mons Sideriticus.
工B - c,finis radij. D, non
tangetur. Atibi mo
J> uetur.Mouetur enim
in aditufinusPerfici,
adinfulá fan&i Tho
|
- mae: unde Magnetici
A
montisfaftigium de
•-' duci per lineam, ne
„mo dixerit. Nam quodaiunt quidam, ultra æquino£tialeg, con
uertiad Canopum: alij,uires amittere: utrungu$ falum elecla
mät Libri nauigationum, quibusgrederepar eft. Ludouicus Var
romanus, quem equidem uirum diuinum;ac Deo c， femper
Eirகண்:ேஆம்
 -- - и у г. и vs с АЕ s А R s с А L 1 с в R -

noftrati,quemadmodum&in Atlantico:cuius ferrum ad noftrum

{èmper polum dirigeretur. Idem ab infulaBornei ad Iauam cùm
tranfmitteret,uerfüsque Canopumteneret curfum : animaduertit
rectorem nauis uti pixide noftrae fimili, eáqueftella, in qua uenti,
more noftro,defcripti effent.Is ab eo rogatus artis rationem, ofté
dit lucidißimum Canopum, in quem fpcétaret. Pyxidisauté uer
fàtilem ftellam ita trutinari: ut à Magnete taétumferrum ad polü
noftrum,ficut & apud nosfit,cufpidem intenderet. In Hifpanicis
uerò libris,quos multo auro ex Hifpali ferendos curaui:ubi deFer
nandi Magälanis admirabili nauigatione fcribitur, ita memoriae
proditum eft.In freto illo,quod ab eo nunc ita nominatur: quo ab
Aethiopico mari , ad mare Sur penetratur : cufpidem náuticae
pyxidisadAr&icum direétam fèmperfuiffe.Tibi ad minoris Vrfae
<äudam referre huiufmodi uim placuit:nec mihi difplicet. Con
uenitenim diftantia. Et à Caelo maluerim, quàm à terrarum ulla.
deduci parte. Caterùm ſiderisillius perpetua circumactio ſecum
quoque ferrum conuerteret : quemadmodum à fùo fidere Come
tem quoque arripi,atque auehi,diétum eft. Quarefixae effeétionis,
fixamì quòque cauffam oportet effe.Ego uerò quid? Quidaliud,ni
fi unum uerum? Nos in luce rerum tenui caligare,in mediocri cae
candor. cutire,in maiorecaecos eſſe,in maxima inſanire. Quidaliud,quam.
me nefcire ? Nanque ad Iluae montes ipfæ cùm applicant naues,
cùm in anchorisfunt, cùm difcedunt: nullam fentiunt in pyxide
mutationem.Ferrum tamen ab illiusloci Sideritidera&tum ad po
lum uertitur,non ad ipfàm infulam.Refpondent:in fuafodina, at
que matrice Iluanum Magnetem non habereuim: exemptum ha
bere.Ego contrà:natiuam cuiufqueNaturae fèdem,cuiuis peregri
nofitui anteferendamiudico. Eâdem alioquin obic&tio débilitârit
Septentrionales montes illos. Solus igitur omnium ego, nihilaf.
ferendo, ueritatem attuli. Siquidtamen mihi tardo, rudi,nouqli
cetinteruos Corypharos quicquamhiſcere:utneutramſententiä
robem,neutram improbârim.Vim effe conftat. De loco nöam
ឆែ .Quippe ultra Hibernicum mare, qui nautae longißimis
: curfibus finiftram fibifaciunt partem illam,aiunt:in eandem parté
nihilofecius dare fefe penfilem mucronem. Demonftratio plana
eft.A montibus nö poteft ob imbecillitatem : &fortaffe nullifünt.
A caudanihilomelius propter motü. Iungamusutranque fenten
tiam.Dico:terrarum omnium omnesfubftãtias,facies, uires,à fibi
subtil. quanquefimili Caelipendere uultu.Siue Mundusincepit:quod uc
rumeſt:facile perſuadebitur: cum primisillismomentisinferioris
Naturae rudiméta confènfiffe.Siue eft aeternus:quod nó propterea
dico,quia dubitem:fed ut iftos aeternitatisillius afïertofesih prae
-- fenti
 т в s v в т і т. 1 т А т н д р с А к о А н v м. і 87
fèntimateria pacatioreshabeam mihi:neceffeeft, nonfortuitam
hanc rerum difpofitionem,fedordine,ac legefaétam adfuperiorü
ideâ,credere.Ideo haec terræ pars huiusrei,alius alia ferax eft.Ita*
ibi niare,alibi non.Montes,fluuij,campi,tefqua, cum fuo quicque,
Caelo conuenit.Non ergo à montibusillisSideriticis,{èd ab ea ui, ;
uae illorum fabricatrixfuit,euenire conuerfionismotum arbitrá
體 cft.Quam ab Vrfae caudafortaffenon abftulerim: uetus enim salii,
fomnium noftrum fuit hoc. Ab fimili,fedfua Caeliui, aliquöque
fidere in Ilua quoque&alibi, nontam creatos montesipfosblim,
nüc etiam exhauftisfupplementa mitti, quàm à prima cauffa rerü :
fimul omnium conditrice, confenfione certa & conferuari , & in
ftaurari. Efficaciam uerò conuerfionis praeftarefub Septentrioni
bus,quàm in Ilua,aut in Ida:ubi Magnes quidam nomine primus
dicitur lapidem illü inueniffe : 蠶 quöd uniufcuiufque Na- Subtil.
turae particularis principium eftaliquodin uniuerfàrum rerü pa
rente Natura: quòdtotius cuiufpiam prae feferat rationem. Sicà
mari,& ad mare aquæ omnes. Sichabemus elementorum certis
fpatiis,atque ubietatibus defignataloca:in qu£fefe cöferant, per
inde ီ|ိ fua.Id adeò, ut Philofophus in quarto Phyfi
corum fuperiora profeffusfi,effetanquam formas corum, quæ ab
ipfis continerentür. Efto igitür in Naturae partibusfparfa potentia
illa Sideritica:caeterarum omnium matrix quafi quaedäfit illa Cae
li pars,quae Septétrionali punéto illi imminet.Quod miremur ma- subtil.
gisin tantillo punétorem ipfàm confiftere,non in montium difté- -

di traétus.Concors igitur atque confentiens Natura fibi,rerum o

mnium tum fuperiorum, tum noftratium connexionem admira
biliferie hac,quatotum hoc unum eft,perpetua neceßitudine cö
iungit.Ita ut non folùm fint in rebustanquam gradus, aditus, re
វ្យែ etiam earum, quae feiunétaepenitus uiden
tur, fubftantiarum commiftiones: quemadmodum alibi demon
ftratumeft.Qua noua cognationeimbecillioresfpeciesintertiam
quandam firmiorum faepe coalefcunt.Quo cöfilioequi, atque afi
nae meditata eftmiftionem: utalteriuspatientiam alterius uegeta
promptitudine temperaret. Itaque cuius parentes aeui breuioris
extitiflent, Mulus ad annos oétoginta uitam produceret. Plinius
prodit effe lapidem,à quoferrum omneabigatur. Iucundae erudi
tionisgratiaidhisaddétur. Hippocrates in libro reââvâgor,neque.
Magnetem,neque Herculeum,nequeSiderité,uocat,fèdorationis ,
ambitu defċribitira:;xÍşor,ämë tëyágyesyºzáče.Herculeum lapidé -
diftinguir Hefychius à Magnitide.Hoctrahiferrum:illum ele ar- "
géteo fulgore.Sed non effè autorem multa fide dignum,alias ofté- «
«dimus. Haematitæ fpeciemfcripfit effeSotacus, Androಗ್ಗ no-,
11]
 ivtivs c AE s A * s e A z 1 c E r.
mine,à quotrahatur aes,argentum,ferrum. Fracaftoreus ciuis no
fter,in omni philofophig,ftudiorúmq;humaniorum iudiciofèculi
huiusfacilè princeps, reétè narrategrefsisè Mediterraneo, uerfùs
orasulteriores qui ಶ್ಗ adSeptentriones, finiftram fieri,ficu
tifuprà dicebamus,uerfionem.Quod ob idhuc iterum,contra mo
rem meum,repeto:ut feorfum eorum errorem indicemus, qui pu
tarunt eius uerfionisinconftantiam deprehëdiffe : proptereà qùòd
aliquando ad polum ipfum dirigatur.Haudita eft.Sed cötingit,ut
certis locisftantibus,áut nauigantibus in eadem lineafit cufpisfer
rea,polus,&pun£tumillud,adquod uergitfemper.a,nauisadTy
rım.B, na
B uis ad Ton
tonteanc. c,
Il2uIS 1nter

duas. D, po
lus. E, pūčtű
trahens. Erit
a E,linea dex
trę uerfionis.
- B E,ſiniſtre.c
E , direćłæ,
quętranfibit
D‫و‬pcr •

z. DeCreago.
c α E A G R A M coquusmeus,quid fit,fcit.Creagrüneego quidé.
Ná Creagus,quem defcribis, imperiü in carnem,quá agat,aüt tra
hat,nomine indicat.Tuuerönequenarratione,nequerationeuo
cabuli uimfequeris.In hiftoriafcribis, eühaerere ជីវ្នំ . In ratione
; ficcusabhumido. Tantaeft aliquädotuifidu
cia, tanta diffidentia,tanta inconſtatia. Trahiturergo,non trahit.
Heret labiis:at abipfo labra,non nifita&ta,mouentur.Hocidétibi
ို့ rubrica uulgaris:utalia taceă.Suprà dicebasàficcotra
i humidum:appeti enimpabuli gratia:nö ineptè.Videtur pafsim
Contrad. hoc.At hic ab humido quareficcumtrahatur, nullaratio eft.Item
Duplex. aliolocodicebas:à ficcóaquamfugere,&fefe colligere.
3. Demarmore Memphite.
p on 1 s deinceps& naturam, & exemplum mirificiIapidis:in
quéacus adaéta, ac pofteainfixa corpori, non fentiretur. Eum la
pidcm quare Magnctistertiamfaciasfpeciem,prorfuserat, quod
EllſaſCſ
 D R s vs r 11, 1 r A T E AD e A R p A N v M. 188
mirarer. Sedin eo animofum: tenunquam pofthac quoquamin
diéto,ullain fèntentia demirari oportere. Omnia nanque tibi pla
na,peruia,parabiliafunt: quiinlibro Deimmortalitaté, nihilferù
penitus occultarum,arduarű,aliisignoratarum, clã te effefcribis.
At etiam plustibi Cardane credo.Credo enim,etiam nobis, etiam
tibi ignota,etiam quae nufquá extent,non ignotatibi.At Magnes
ifte,non ab eo,quem diximus,inuentore,non à montibusMagne
ſiis, non à uirium ſimilitudine,non à ſubſtätia proportione,quip
pe qui acu pertunderetur,nomen inuenire potuit.Magneti moué
di uirtus:huicfenfum extinguendi facultas. Bone deus, quantum
diftant,attra&io,&ftupefaétio.Nam tuum ferrumfèntit autorem
fuae perfeétionis,quemfèquatur.Quantum ergo diftant?Quantum
infcitianoftraàtüaPanepiftemia.Sed hgc miffafaciamus.Aliquid
eruditionis,tanquam anima,huic hiftoriae addendüeft. Poftmul
tam fatagentiam in cauffae uenatione,facetus ais:Linquere aliquas
dubitatiónes etiam pofterislicet. Videbas enim pòft quaedamifri
uola,atqueinania,miathematicas in re nihili,eáfque uulgò iaétatas
oftentationes,te adfepum deuolutum: cuius illituparuus dolorin
punétionibuscieatur.Profeétòlguitascnfis minorem doloréfacit,
Juiafeétionem celeriusexpedit fine occurfu,atque offenfione par
tium:quodfit àgladio fcabro uel 濫 , uel fubaétione ad coté
afperiórem,uelàttritione limae.Diftrahitur enim fubinde,quatrâ
fit,caro.Nolimtamen mihi fepaceasillas infigas acus. Pungunt e Lafar.
nim. fi lapis id poßit, quiafepaceafit praeditus pinguedine:
multo facilius praeftefidem fepum ipfum. Atnon praeftat. Poftre
mò delaberis adpræcantationes.Abſtinebo:Nectentabo quicquã
hic. Alibi fàtis üelitati fumus. Affero ex Plinianaleétionécauffae
principia.Aio:lapidem illum,fiueartefaétum,fiue ortum natura,
ftupefaciendi uim habuiffe. Quod alterius lapidis afferimus cxem
plo:quiPlinio defcribitur librotricefimofexto. Méphites,inquit,
marmoreſt,utile ad urédum, & ſecandum ex aceto illiti:membra
enim obftupefcere.Hocante ipfum etiam Diofcorides.Haud ab fi
mile,acfortaffe maius ponit Hippocrates miraculüin quinto Epi
demion: Quendá fagitta uulneratú de uulnere conualuiffe :intus
caeteroquin reliéto ferro. Ferrum ipfumabfe,ait, extraétum fexto
pòft anno.Interea illum neque ម៉្លេះ paffum,neque dolorem,
ncque claudicaſſe.
4. Defoeminar,acmaculimutua propenione.
i L l A M quoque mirificam fententiam 蠶
quaefenfu præditâ funt,mafculusàfœminatrahitur: quæ ſenſuca
rcnt,horumfœminaadmafculum mouetur.Primum cft hoc con
 mwti v s c AE s A R scA t IGΕR
fiderandum,áriá;?«.Nö credotibi Cardane. Si uult perficiformi
na,atque ideo appetit,in uniuerfaNaturafœmina trahetur:tanto
mágis in Naturâ perfeétiore.Appetitus enim efficacior : quia plus
cognofcit. De afiimalibus ueròfœminisfalfüm eft. Nanqueftatis
patiunttemporibus.Hoc enim eis confültum eft ab opificéprimo:
«quo comm6diusfœtusfuos alereliceret. Neceffeigitur fuifadcö
ceptiones certa quoque tempora accómodare. In eo tépore nego
subtil. tibi mares foeminis ardentiores. Canes enim, & Feles, & Leaenae
multis aegrè maribusfàtiantur. Quin peregrinos quoque coitus&
patiuntur,& appetunt.Equae etiam agütur in furorem.Hoc eft or
áinarium propter perfeétionem fpeciei,atque propagationé. Vbi
uerò ad concipiendum ineptæ funt animantes,marem ibi refpuüt.
Acuf. Mares autem appetüt,quia àfeminalis materiæ uel copia, uel acri
monia irritantur Appetitfoemina,utimpleatur:mas,ut depleatur.
Quae item aues QwJváßazy, id eft ineunt quandam quafi coniugij
rationem:earum mas, &foemina parifunt propenfione. De equa
bus& ab Ariftotelefcriptum, & à nobisobferuatum eft: easfœtas
admittere marem,atqueinitüpat:.Gallinarü, atque humanae fpe
ciei ratio alia.Illae toto penè anno propter utilitatem noftrâ fœcú
dae.Nos ob generis nobilitaté, non deponimus appetitü, ad certa
refumpturi tépora. Eorum enim domamus,atqueuincimus incó
moda multis artib*,fcita prouidétia: quarübeneficio fœtibus no
ſtris conſulere poſſumus in aduerſisetiátempeſtatibus.Gallinaceis
ob feminisgenitalis redundantiam,cuiusirritationem perferre ne
queüt,euenit incitatio.Mares,qui uiriſuntſapiétes,nihilo plusap
petunt,quã mulieres.Bruti uerò,non funt homines:qui non utge
Palcher. nerent,coeunt:fedut libidinentur.Eisigiturufuuenit,quod&po
toribus.Sapientes bibunt, utnebibát:nebulonesbibunt,utibibât.
Sic fàpientes coeunt, ut ne coeant:bruti coeunt,ut coeant. Pro
5terea uerò quòd omnes penèphilofophinoftribarbari dixerunt.
oeminam ੇ animal occafionatum, Latinè mutilum , atque in
terceptae perfeétionis,fiue affeétæ, ut ait Cicero,ut communiter
dicitur,inchoatae(hoc enim eft,7; %v»%v%vovillud, 773a/3£ov) hoc
item uidendum,an uerum fit. Viues quoqueitafcripfit : Fœmina
eft mas imperfeétus: quippe frigidior: ut ex inopia uideatur nata
foemina:adeò craffè, ac # loquutus eft.Non enim negauerit:
aliquam fœminam aliquo uiro calidiorem. Non igitur ortusil
lius cauffa uera eft. Sed& mirum:fi frigus, mammarum, ac ma
tricis autor fit . Sunt fànè defeétiones a frigore, additamenta à
subtil calore. Mammae igitur,& matrix, quae infœminafunt, in ma
ri non funt, & materiae copiam, &adeam informandam calo
sis , qui informatricis inftrumentum eft , uim additam , non
inoplano.
*-
 вв sv вт і ь нтА тв л р с л к р л к v м. 18я.
inopiam oftendüt. Profeétò matrix nobilißima,acpropemodum
diuina Fauiffa eft,in quaNaturae thefàuri conditi, ubi fueritopus,
depromantur: & quæ iure optimo merita fit, ut alterum animal
appelletur.Denique finon nifiex mafĉulo,&formella ducunt or -
tüsfuos animantes perfeétiores: utrunque aequè neceffarium fuit subtiliß.
in naturafua:alterum quidem propteralterum:utrunque propter
fpecierüperpetuationem.Ridiculi profeétô,qui exiftimarint,ma
teriam fieriâ Natura,quotiesformam perficere nequeat.Ad Hip
pocratisopinionemtranfeamus.Siappetit fœmina,utperficiatür:
perficiturà calore,marem appetit:mas ergo calidior.Ataliterille
fènfit in Ρrimoρμακάαν γιωάκααραοσαρκοτίμυ το ανδείς.Εtmox:τής
γμυακός τόαμα είναι θερμότεεν,και την γαυάκατ ανδρός θερμοτέρων.Fami
nae uerò rípaarycùm alibi,tum in fecundó De generatione indicat
Ariftoteles:& ait effe àjjer tympagóoy. In quarto etiam audagius.
Νam pofteaqua dixit, ο δε λαμβάνεινώασεράναπιείανθηλύτνταφυσικών:
adiungituerba paulò iniquiora.Cùm enim monftra dicat effe Na
turae tapsxgáæis,ideftexcürfus,&quafi πάρεργα, aut filiceat nobis,
prguaricationes:focminam quoque dicit effe, accefforiütale quid
aam. αςχο,inguit, aeώτη παρεκβάσεων,το θηλυγενέθα,όμητο #:Tem:
perattamentam atrogem ſententiam illa caſtigatione, a'ð áv7n góð
àvayxgîatîae.Sanèeftperfc£tio quaedam fpeciei,fœmineitas,quia
fèxus nô hifiin fpeciebüsperfeétis diftinétüs eft.Deea neceßitate
naturalifibi confuenitin fecundo Phyficori.Inquit: İstiawaygay
er fian, rådt å tragés taéyg. Siigiturfoeminadat &locum,&ma
teriam:eftutique ens neceffarium, nonautem accefforium operis
primarij: Iniis ို့ဖ္ရင္ဆိုႏို fènfù carere dicis,quomodo fèxum af
fignabis? Nunquam uidimusè Magnete,&fefro natum qiJwevor,
aütaaymt'woy, In plãtis autem fexüs aequiuocè dicitur.Non enim
coeunt. Quippe non mouétur.Dehocalibi.Et fexus abfque fènfu
1ıullus.Eftnanquefènfupofterior.Multa{èxucarétanimalia,{ènfú'
nullum.Illud perfacetum.Si Magnes modò mas fuerit, modòfoe
mina:quädo trahit,& quandotrahitur.Vtiam Hyaenam nullam
admiremur.Quaſicùmille minor factusſit, minorſit factus amiſ
fione penis,autteftium.Pliniusinfecüdo fcribit:apud Indum flu
uium duos effe uicinos montes,quorum alter ferrum trahat, alter
abigat.Cuocircaabillo clauosé caligis extrahi: in hoc ſiſti perti
nacius ueftigia.Scio Hefychiüreprehendere eos, qui Herculeum,
lapidem,& Magnetem,unum putant.Sedille pluribus in locis au
torfutiliseft, acplanègrammaticus.
ExERciTATio cxxxir.
* De Sarcophago,& doloris cura- B -
-
-
 i v l1v s c AE s A * s c A 1 i & e r.
e Sarcophago nihil hic fcripfiffem, nifieffet in hac urbe
D; adHilarij, pauperum dicatafepulturae: in qua defofta
cadauera pofto&tauü, ut aiunt,diem nuda carne reperiun
tur.Idem quoque Romae ಬ್ಲೀ minuseorum admit
tenda cacózelia, qui Sarcophagititulo &appellant,& infcribunt
marmoreostumulos.Ais podagricorum dolores Sarcophago le
uari,humoresattenuádo.Acetóquoqueidem effici:ídqùe eô ma
gis,quòd & dolore,3 ſenſù 蠶 Nam euocät haec,inquis, quòd
intus eft:8cattenuat,& difòluit: ideóqueftrenuè ficcat.Nonpau
cafùnt hic confideranda. Principio ieiunè nimis,atque etiam mi
ferè fcribitur abstedere magna, ac perdifficili.Safiècùm dolo
restollantur opera triplici medicamentorum ( nempe aut amo
uent cauffam,aut dolorem delent, aut fenfumftupefaciüt, quem
Exercitat. admodum alibi diétum eft) Empiricorum more fcribere uideris:
348. quando fuper quocunque humore,uelfimplici,uelmito, quaris
attenuationem. Non enim huiusoperis eget biliofushumor, qui
ciet extremos cruciatus inflämatione. Quapropter eiufmodi do
lores folo rofàceo perfe&ifsimè abolentur. Inflammabitur ergo
locus etiamnum uehementius : fiSarcophagus iftetuus impona
tur.Acetum uerò hafce quidem extingüit inflammationes: At fi
fuper arthriticorum frigido,utnon parum fæpè gypfèâ naturam
meditatur,humore pofiatur, compinget adhuc materiam magis,
&porumfaciet £x fözöv. Sic enim eiusdefcribit Ariftoteles gene
rationem:utfuoloco diétum eft.Neruospraeterealedet: articulos
è fèdibus fuis conuellet. Altera fèntentiae pars uelificatur. Nu
meros enim nunc pluralem, nunc fingulares quò detorquebas?
Ceftig Euocant haec,inquis. Vtrunque fcilicet. Deinde:& attefiuat, &
diffoluit. Vtrunquéne,an alterum? Anhocadducesab Ariftote
le, atqueTheophrafto faétitatum?Nos,nefisnefcius, quod fùprà
fecimus, Terentianam elegantiam, dedita opera imitati fumius.
-Poftremò quis unquam dixit, acetum euocare?Cuius quidem tá
*taeft repercufsio: ut etiam fpiritus introrfüs afpellatâ membris.
-Ab eo nanquefiteorum repulfioneftupor:uelutiuidemus ab aqua
euenire digitis pifcatorum,
EXERCITATIO CXXXIII.

De Halcyonio.
I; q_v is: huicſimile uiribu,& formaferè, quoduocatur Hal
cyonium:ideft maris fpuma.Equidem haud negauerim, unam
alcyonijfpeciemáxάάχια appellari. Caeterùm'fi neque ge 11 US
 в в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р л к v м. і зо
musuniuerfüm,neque eafpeciesalibi,quàmadBesbicumficappel- '
labatur: &feorfum àxàg àywpro alio defcribitur: nö decuit tétam
crafsè utrunque cöiungere. Adhæc, quifùbtiliseffes,animaduer
teres: effealiudäxlu,quàm à*e*w. Nufquam enim &%»fpuma eft,
fede alo excrementum:ficut acusètritico.Vera pumanon con
ftat, fed diffoluitur. άχn,fordida fpuma eft. Poetæ ueteres,inter
quos lufit Ariftophanes, άχω av€¢,&àgtw jrrw, facetißimèpro
fûmopofuerunt.
ExERciTATio cxxxIIII.
De Pumice.

р vfulfureo
M 1 c E M,inquis, conftat effegenus lapidis mollioris,igne
exuéti,ac perauras delati. Hic quoquefolos Aetiias,
tanquam pumicum genitores confuluifti.Pleniorem legeres
apud Plinium hiftoriam: cuius diligentia refipifcerete faceret, ab
hifcefebriculofisharratiunculis,atqueeiufmódi cótumeliis, quas
ei dicere non te pudet.Inueniresenim trespumicis modos.Primú
eius,quam difcribishic, fpeciei. Alterum, quod è maris fordibus
concretum fit: quibus àformae fimilitudine nomen hoc commu
nefecerunt. Tertium,quodà mariexefisrupibus exciditur. Cuius
etiam meminit Horatius:
- Seu plures hyemes,fèu tribuit Iupiter ultimam,
Quæ nunc oppofitis debilitat punhicibus mare.
Quin &tempore uideaserofos lapides huic appellationi attri
butos. In Commétariis deplantis, án haecfitj4yj;oftendebamus.
Quod reliquum eft : ut uerum fatear, non ಸಿ ficcorum quic
quam,molIe,uelutituhicfacis, appellare. Nam mollia faxa cùm
legimus,idabhumoredučtum eſt. EademigituràSoleexučta du
riora fiunt.Pumex autem lapidis cadauereft: fi hμmor eft anima.
Sinolim deduceremolleaves tº uox{xy,&placeat argutari: de
derim ei uocabuloprincipiafumpta ex Aramaeis. Illienim liquida
Moimuoeant.Vnde& Venetiae regionis angulus,cùm linteà,aut
lina macerant,in Smoia eſſe dicunt.
ΕΧΕR CΙ Τ Α Τ Ι Ο Ο ΧΧΧV.

De Poro lapide.Lapides offei.

is qv 1 s: finon fit SmirisPorus lapis,ignotum antiquis illum.
]驚 , neceffeeft. Haec uerba plús ne aüdaciae prae feferant,an
infcitiae,non facilè dixerim.Vtrum norunt, utrum ignotü ue
tereshabuere ? Namtuahic oratio,utlocisaliis afಣ್ಣ , mera eft
- -- - - -- ij
 и у с 1v в с АЕ s А к s c А р 1 а в к

-Andabatarum digladiatio. Pori mentionem facit Plinius , & eo

19. prior Theophraítus.Item Ariftoteles intertio De generatione a
himalium,&ante hunc Hippocrates.Quem uidetur Plinius in un
«decimo Tofum interpretari.Tofum,inquit, in uétreiuuencarum
inuentum. Smirim,& apudDiofcoridem,&apudalioslegas.Eftin
animali Porusofsis duritia à Natura,in quafi defunctioßis locum
fuffe&ta,fuccenturiatâue. Callum à Latinis appellari, monuimus
alibi.Sic& interra offalapidea,aut lapides offèos eadem medita
ra eft: ficut legimusapudeundem. Vterque igitur antiquis æquè
notus, neque idem. -

EXERCITATIO CXXX v I.

Rurfüs delapidum uita,atque augmento :

-

-
-
*
roy sutinam,inquis,n5inefetuitalapidibus.Nihilenin,
-

- - A prohiberct, puluereperlucido,magnäm
additóquehumore
emultis Smaragdis fubterrafepulto,
gémam procreari.
Quafi uerò ubiuitanon fit,alia forma nön fit:quaein qüouiscor
rupta nulla pratereareparatur arte.Vitrum uitâ caret.'Cóminua.
tur,addaturglutinum Perlucidum:fubterram códatur: uitrim ne
- ruríus euaferit? Minimè. Non enim xóxx«, y£veair. Tria mihi núc iri
Cºſtig. mentem ueniunt;Primum,tefefquiariftaeum nihil moderatèfàpe
re:neque fatis habere,ex uitulo apes,fèd ex uitulis pufillis ingétem
uellebouem.Alterum:tePlinijlaceratore praeftitiffe,eius animum
aduertereleétioni.Doceretê Smaragdoirigentes moles. Vt non
iam fit gemmatibi extua definitione.Aiunívenetiispatinamefte
infigniínagnitudinefòlidam è Smaragdo. Etiam apuâ Genuenfès
neſcio quid.Tertium:quod nunquamte Philoſophum adeò aua
rum exiftimaffem,utexcideret uotum iftudetiamicum mollißimo
aduerbio. Vtinam ,inquis, dominus effemingentisfaétitiae Sma
ragdi.Quidtum poſtea Vulgarisiam fieret ea,&tranſlatitia.Car
däìum uerò nihil,nifi Heroicum fpirare decuit. -

2. Non nutritur,nifi defeétum.Redu&io ada&um

non eft augmentum.
M 1 H I uiciſsim, 器 tibifaueo,ac beneuolo, proteexoptareli
bet.utinam haecnefic dixifTes : Duplici modo augeri lapides. uel
quòd per uenas accedat femper materia, nutriarúrque lapis, non
: fecus,atque homo,uelquòdpotentiatale exiftens, üelutin gene
*ationepulli ex ouo,fiat aétutale.Vtraq;parsdifcutiéda eft.TNam
quid
 вв s v в т і L і т. А т в А р с лк рАм vм. 19т
quidais?fempérne nutritur 蠶? Semperigitur aliquid decedit.
Minuitur enim à calore humidum, quod depafcitur: cuius in lo
cum fufficitur alimentum.An femper crefcit,fine ullius partis cö
fümptione,aut decefsione?Hoc tamen aduerbiü, huiusnotafem
piternitatis, in nullo Naturae opere, nullis incrementi legibus ad
觀 ufquetempusinuëtum eft.Sinon femper crefcitigitur,& nu
tritur{èmper, confumitur aliquaexparte. Quamobrem aut udis,
aut ficcistépeftatibuseundem lapidem ftrigofiorem, aut habitio
rem deprehendi,neceffe eft: propabuli fcilicet commeatu auéto,
aut demenfo fubtraéto. Nugæ tuæ:meae uerò,nugae 蠶 1lcԱ Nemeſis.
térqueferendus fàpientibus. A quo tandem Adamas abfumatur,
ut egeat nouarum partium repofitione?Eftenim nutritiofuffeétio
quaedam. Altera uerò fententiae pars pefsimèeft merita de uerita
'te. Quod enim reducitur de potentiaada&um, non augetur. Ma
netenim eadem in pullo quantitas, quae fuerat in ouo: aut etiam
fortaſſe minor.

3. Rurfus deSilice.

a d Silicem redis. Sed quare non haec fuperioribus attexebas?

Silex, inquis,non pellucet,quia terreus eft.Diffoluiturtamen,quia
.frigore concreuit. Nunc demum uideo,quidSilicem appelles.Fu
files profeétò lapides.In hoc igitur duplex error. Quidã enim per
-fpicui funt: nec mirum : talenanque uitrü, quod ex illisfit. Ispri
mus.Alter.Quid fquammis illos praefcripferis ? Multi nanque la
pides,faxa,marmora, ičtafabrorūmalleisfquammatim diminuū
tur.Videamusipfauerba.Non pellucet,inqüis:diffoluitur tamen.
-Quorfum aduerfàtiua?An pellucida omniädiffoluunturigni?Mi
nimè.Non enim Pyropi,ut ex Indicis mangonibus fuprà demon
ftraui.Non Corneolae:quibusigni color,aut additur,aut augetur.
Non Alumen utrunque,fed uruntur.Et opaca multafufilia,ut me
talla. Adhaec,uerum non eft: omnia, quæcunquefrigore concre
uerunt,ignibus diſſolui.Marmora non ſoluuntur: & င္ဆိုႏို့con Subtil.
creuerunt.Sed in iistantùm uerum eft,in quibus calori forma pa
ret.Sic è contrario.Ecce Nitrum calore concreuit,8 ſal:nullo fri
gore ſoluuntur. Ait Ammonius: Non tam calore,quàm ſicco fuiſ
ſe concreta: iccirco ſolui humido. Non aſſentior. Non enim ſic
cum qualitas aétiua eft,fed caloris, aut frigoris comes. Sednitro,
& fàlijeaeftimpofitaforma,quae conferuatabiniuriafrigoris cali
ditateconftitutā materiā. Sičneq marmora foluuntur aqua:cūm
tamen frigorecoaĉtafintin ficcitâté:quorú utrunqueàfòrmacő
feruaturJn rubricanon eadem forma: uis.Aqua enim ಗ್ಧu
11)
*
 I v τ Iv S c AB S A R S C A L 1 6 E R.
ΕΧΕ R Ο ΙΤ ΑΤΙ Ο ΟΧΧΧVΙΙ.

megmentőjer Lapidcsinplantis Eburfofile.Caftigat

ordinem perturbatum.
v 1 interfùbtilitates de Elepháto, aliifque multis uerbafa
cias,& inutilibus,&uulgonotis:nöputo fuiffe cömiffurü,
ut quæ de lapidibus Plinius prodidit, omitteres:fi eius li
brorüleétio tibi fuiffet familiaris. Maxima nanque
fubtilitas eftin ea contëplatione,quae lapidesin arboribus cöfide
rat:eiúfq; rei cauffam reddit.Mirũfảnè corticisperfeótasin fể coi
refuperficies:quodetiáinpalmiseuenire,füpràdiximus.Tátofa
cilius coibit uülnusinferto lapide.Ne quisputetintus lapidé,ficut
in animalibus ingenerari. Quanquäfiarborü duritiâ lapidibusaf
finé contéplere, non 器 Lithofpermon quoq; oritur è
frutice. Et Theophraftusnefcio quid de ; manubiis,atq;ar
boris accretionefcriptü reliquit.Haudita pridemfècariquercum
iufsimusadPeripateticae porticustranftra, in cuius medio ingens
clauusferreusinuentusferrae dentes uitiauit.Ebur quoque foßile
nihil aliud,quàmlapis. Ordinem uerò tuum fic céfeo caftigãdum.
Equidéficinftituiffem.Primú,de tota fubftátia,materiafcilicet, ac
forma.Secüdo locogenerafumma.Tum fpecies. Hinc accidétia.
Cöpaétum,denfum,laxum,nitidü,laeue,fcabrum,pellucidü,colo
ratüm, fimplex,uarium,igniparum,fufile,fquammofum, lamino
fum, cruftatile, fećtile,figuratü,durum,molle,folidum, cauerno
fum,prægrande,continuum,rimofum,leue,bibulum,fonans, fur
dü,ut loquuntur cementarij,&aliafi quafunt. Poftremò artépo
nerem,atq uſum:molarü,ſignorü,fundamentorum,fornicü, te
gularum,menfàrü,acuendi,erodendi alios 醬 fabricæ, calci,
metallis explorandis,metallis excoquendis,adcarbones. Denique
eamnaturä,quae nobis ignota,apudIndosferri ufumfupplere po
teſt.Hisdecuittuorüopulétiamtheſaurorümagnificare:nonim
plicare tuos cogitatus in plebeiis coaétionibus,quibus perfolueres
debitaftudia detefibi multa pollicéti pofteritati. Hisadderes me
dicatasuires,eáque praeftigia miraculorum , quibus turgentindi
caturae.Haectum omnia ingeniü,leétioné,memoriâ, diligentiam,
iudiciü,arté proderent hominis nö uulgaris.Inter quae illud quoq;
mifcuides,fedex Plinio:Vetuftatelapides rubiginem 뤤

.. Lapisfungifer.
F R1 va r A lapidis natura interadmirabiles referenda. ႏိုင္ၾ
Romanos magno in precio et.Vnúuidimus Neapoli; quoin Re
- gno
 pe s vs r it if a r s a B c A R p A N v M's 19a
otradunt inueniri.Crufta craffaeft. Ea terrae dodrante operta,
afperfäguetepidairroratione,quartopöft die fungosedit.
3. LapisMnuziris.
A n 1 M i gratia è Syrorum fabulis id adiiciamus. Lapidem
effeapud Aramæorum Sapientes,quem uocant Mnuzirim, nullii
alium ad ufum, quàmadauerruncandas Daemonü impreßiones.
Confpe&toigitur Daemone,eumilliiapidemillico fàcrificandum.
EXE R CITATIO CXXXVIII.

- Deplantarum fenfu.

N.'omare»iisfenfus
1 t 1 o R E s, inquis, metallicis plantæ funt . Atque
imago quaedam relucet. Nam & odiffe,& a
plantas,&membra habere functionibus opportuna:
fàtis diétum eífe puto.Theophraftus $ynegabat in pfàâtis: *£$n
tantùm,ut alibi រ៉ែ , attribuebat.Noxasuerò,mutuáque cö
moda,fugas,appetitiones,haudalio modo prouenire, dicendúet:
quâ quo modo Formica hocannonara cöuehitin horreü. Quip
• penullaconfültatione,fedfimpliciinftin&u,quo impelluntur ad
melapes, nullisinftruétae artibus, faciendum.Hoftilitas uerò illa,
quanam alia contingat ratione, quàm cùmignis aquam fugit ?
Sentit ne ignis?terra,cùm defcendit,fèntit ne centrum,quòd non
uidit?Nam quae fimpliciore natura conftant,non nifi unum id, cui
deftinatafunt, agunt. Ignisnon poteftnoncalefacere: terra non
defcendcre: Formica non parare annonam: Apes non mellifi
care: Fucus ponere operam. Quòdfi Camelus nouit,limpidio
ris aquae potum, aut inteftinorum dolorem excitaturum,autpro
pter fimplicitatem,minusalimenti collaturum, atq; iccirco pede
prius obturbatambibat longèſit Camelushomine ſapientior, qui
quae nunquam expertusfir, fciat : catus uel medicus, uel philofò
phus. Cxterùm ifi his ea neutiquamàratiocinatione diriguntur.
Sicuti nealiaquidem animalia, cùm quaefitis, comparatifque re
mediis bonarìualetudinem afîequuntur : fedfolo Naturae üeldu
&tu , uel impulfù , quem Cicero inftin&um uocat, fine ulla ra
cione. Quod & plahifsimè intelligitur alio manifeftiore argu
mento. Nam, quod&Galenus animaduertit, quare natus nuper
hoedus ad uberà capræ,mox ad frondes: catellüs ad canis mam
mas, poftea ad carnes fèfè conferent ? Cur non hic adillam,&
ad illas : non ad hanc,&ad has ille ? Habent enim in fe fecum
-
 I v L I. v s с АЕ S А R 8 с А т. 1 с Е А

fpecies concreatas: quarum idea motus fuprauolantem miluum

fùgiet pullus, non fügiet coruum. Quae uerò per fenfum amant,
aut odérunt: ea poffunt non amare,non odiffe. Iccirco lupum ui
dimus inter oues cicurem : leporéaluimus inter canes uenaticos.
Quia quae cognitione praedita funt, accipere queunt leges difci
plinae. Braßica uitemrefugit,ficut ignis ម្ល៉េះ . Latét enim quae
dam feminaria contrariorum,de quibus abundè fuo loco. Effe ue
rò fine ullo fenfu, manifeſtum eftex lupinapelle, aquilarumalis,
agninis pellibus,anatinis pennis admiftis.Quidnorüfpclles? Quid
beftiarum quarundam fanguines, qui nullo modo commifceri
ofïunt?Nec adoleofàm naturam patet fuga refpondenti, ficut im
iquoribusfupràdicebamus: Qu9niá indidem utrifque cibus:ue
Ipdlſ. luti Cuculo, & Accipitri. An oleum ီ|ိုး Cucumis : propterea
uòdfcitfèfè in acetariis cum oleo manfum iri ? Pi&turæ hæ per
ciles effatu funt: Nequefautoreshabët alios, quãmob(tipas cer
uices,folo filentio,atque contcmptu dignae.
ΕΧΕR CΙΤ ΑΤΙΟ C ΧΧΧΙΧ.

Quae de plantarum diuifione.

---
E hunc
x Theophrafto plätasinfumma quatuor genera diuidis,quae
admodum partita definis.Arbor eft, cuius truncusde
nuò uirefcit,&ad egregiam peruenit magnitudinem, utPy
rus. Frutex,cuiustruncus manet,fed non iniuftam crefcit magni
tudinem:ut Rofà,Myrtus.Suffrutex,qui&ipfemanettrunco,{ed
tamen herbarum magnitudinem non excedit:ut Brufcus. Herba,
quae caule caret: ut Aizoum,ideftSemperuiua& Saluia. Vel cau
... lem in fingulosannos mutat: ut Foeniculus. Quae fi perpendätur,
-non admodum nos exerceát:adeò manifeftifunt errorum pleriq;,
&herbariorum turbae ridiculi. Quaedam tamen à nobis afferétür,
quae ha&tenus non funt exaétè recenfita à recentioribus. Princi
ºpiò, quemadmodum diximusalibi,Suffrutex, noua uox, non ne
- ceflaria,non contemnendatamen , magni uiri Gaze opus. Suprà,
tamen cùm Cremia dixeris in Calamochi traétatione,non intelli
蠶 te Graecum φύyayoy defignare. Hoc enim ad unguem figni
cat. Vnde etiam pfvxrjeroy,& alia, de quibusin Originumlibris.
Animi gratia illud addamus. Quem fui'ufum praebent ad ignem
*y%aya, eum ubi exarboribus quaerimus,ita âgnouere Iurecon
{ulti, ut arbores illas, unde non ftipites,{èd germina caederentur,
Germinales appellarint : ut eft in titulo,Soluto matrimonio.Suf
frutex autem neque probè,neque plenêreinaturam indicat.Prius
Gn1Πη
 т в s v в т і т. 1 т А т в л о с А в р л к у м. r9з.
enim &tempore,& natura ?gygyor,quàm Siuyoy. Simplex enim seg
Xavor. Fitautem pullulationetolonum frutex. Quòd fi dicas,itain
telligi fuffiuticis appellationem,ficuti fùbnigri,quòdad perfeétam
nigritiem nondum peruenerit:ficfuffruticem,qüi nondüfit faétus
frütex: hoc quoq; ex eo refellitur: quòd non ex omnifuffrutice fit
frutex frequentiaftipitüfüperueniëte.Decepitte prior uocis pars,
4uafitibi notaretfruticis diminutionem.Ea uerò fionfpe&abât ad
aruitatem,fedad ftipitisnaturam fingularem.Attutémerè dice
ម្ល៉ោះក្បំ nqn excedere herbae magnitudinem.Quodquâm
uerum fit, non fòlùm herbariae rei confùltifciunt,fèd etiam Rhi
zotomorum uelipſicacule ridét. Spartum eſt omninò ?çº)ayoyper
petuò: nunquam fit frutex. Quare tui fuffruticis defenfio cadit
cauffa.Theodorusidem inlibris De caufsis, og%aya,uocat Ignaria,
ob eamfcilicet,quam diximus, originé. Et apudSerapionis inter
pretem fimilem reperiasappellationem, quam ad amußim Syri
exprefferunt.Pliniüsin duodecimo,Fruticis uocabulo, proftipite cap. 1 1.
ufuseft.Credo,quiafit eius%tvuov,£gwer,quòdprimum pullulet. Ar
boris uerò definitioridiculaeft. Nam nequetruncus reuirefcit : &
foliafubftituuntur: & non paucæ femperüirent. Quas propterea
neceffe effet excludi àdefinitionetua. Aequè falfum defruticc,&
cremio:eorum maneretruncos.Frutexeft.Pgonia,Artemifia.Cre
mium Althaea: quarum nulli manetftipes. Adhaec duae definitio
nestuae,una erunt.Vtriufquefiquidemtibi durat truncus.Vtrun
que inferius arborea magnitudine.At apudnos diftinguütur trun
co multiplici,&fingulari. Adhæc, quare barbarauox arrifit tibi?
Bruſcum enim è circunforaneis pulpitis afferebas. Quarta defini
tionis exempla fi audiat ನಿÏ , quem tutam fatidiosèlace
ras,dicet: te huius Naturae imperitifsimum effe: quiAizoum fine
cauleſcripſeris. Cùm alterafpecies propterfoliorum exiguitatem,
nihil penèaliud,quàm cauliSfit. Sed diuinandum nobis, quidfen
tires. Fortaffealterum Veneris umbilicum accipiebas : quod non
fum nefcius àtuis Lombardis Semperuiuum appellari. Caeterùm
ne fic quidem iudicium effugies. Caules enim multos fundit,fed
rarò,&ferò. Etiámne uerò Saluiam ignorabas ? Nam quo fert flo
res,quos milliesintuisantidotisaccipiiu(Sifti,ficaule caret? Quin
Chamæleon albus,tametfiflores,flofâmque calicem prope folum
fert, non tamen caule caret. Qüin Lichen ipfe caules frequentes
edit. Falfâ quoque definitio eft.Non enimà caulis uel defeétu, uel
amißione digriofcuntur herbae. Quamobrem hunc admodum ex
Theophraftifententiaftatuendumifuit. Plantae neque perftipit£,
neque perennatione diftinguuntur.Nanque & Lingua C£fuiaa ſi- -- a-- *

ne ftipiteperennat:quæ fine controuerfiaherbaeft. Et 생 Sicilia,ut Subtiliß.

 iv L1vs c AB s A R scA LiGER
aiunt, Goffypijgenus duratplus anno, quod Cremium eft. Etfti
pitem habetTriticum,quodeft herba:item J-aétuca,&Braf$ica,&
£liae.Differüt autemfic.Cremium omne differtabarbore, magni
tudine:aliquod etiam annuo interitu. Agrimonia nanqueinterit,
&alia multa unicaulia. In eo conueniunt, quodutrinquetruncus
fingularis. Differt ab arbore frutex paruitate:in quaeicüCremio
conueuit : ab utroque uerò ftipitum frequentia. Nec necef{eeftei
perennare,ficuti neque Cremio.Nam & Myrtus perénat,& Paeo
ñia non perennat.Herbaconuenitcum Cremioftipitisunitateali
蠶 Brafsica : nonnunquam cum Fruticeftipitum multitu
ine,ut Foeniculü:aliascüeorüneutro, tipitiscarentia.differt fem
per & omnis,&ab omnibus alio proprio difcrimine.Solananque
ítatimfundit ab radicefolia,praeterea bina prima,quae cunétis cö
subtil. munia,illico è ſeminispulpa prodeuntia,ſuntaffinia radici. Ná &
Arbor,& Cremiü,& Frutex,cótinuò abiisfoliisedunt ftipité:Her
ba omnisaliainfuperfolia: procedente uerò temporeetiam ftipité
quardã: quardã 醬 unquam. Idquoq innuifle doétifsimü om
niiüPoetâ dicimus, cùm ait :Tibi me(Sisinherba eft. Scilicet folia
duntaxat edidit. Sic enim loquuntur agriculturae autores. Inter
蠶 Pliniusin decimoo&auo : Frumenta primùm in herbaeffe:
einde ftipulam emittere. Quòd uerò quafi quintum genusinter
herbam,acfruticem medium ftatuis, exemplo Rutae,fuperfluo ad
ditum eft.Ruta nanque Cremium eft. Sed illud adduétü oportuit,
quod JyJegx£xayoy uocabant Graeci. Scripfit , &iam uulgareeft,
fheophraftus: Laétucam grandefcerein arboris aemulationem.
subtil. Illud potiusfùbtiliter apponeres. Cremium, Fruticem, Arborem,
eandem effepoffe plantam:qualis Corylus, Myrtus, Punica. Sin
gulariftipitepangüturplantaria.EafanètücpumilafuntPhryga
ria,fuopteingenio nunquáarborisexpletura magnitudiné.StoIo
nüdeindeadpullulationibus euadüt Sáuroi. Hoc enim eft Swpur&,&
Sauè,tû âua.Sic noftrü Latinüà pullulatione.Hoc enim eft,gg'er:
unde Brugesprifcis:quas nosFruges poftea, utFrutex. Cultuuerò
poftea in uerä arboréattolluntur. Quod uerbü ipfà profeétò Lati
nafignificat uox. Eftenim arbor in quo fit, f&&gtSiu gia: uteft in
Originibus.
ΕΧΕR CΙΤ Α Τ Ι Ο ΟΧΙ,

Quae in aliis diuifionibus.

11 AE quoque diuifiones, nequefubtiliterinuentae, neque
A: legibus enarratæ funt. Afianâque ratio: quâre
ürbana fint,auffylueftres:alia, quainudo ñafcantur: alia,
quaftcriles,aut fœcundæ:alia,quafèmpéruirentes,autperdifoliae:
alia,
 т в s v в т і т. і т. А т в л о с А к р А м v м. 194
Alia,quafiperadice,autin aliiseriantur plãtis.Quocircatedecuit,
uirum fcitü,fubtilem,catum, phìlofophum, deniq; Cardanü,qu6
nomine omnia comprehendimus,reduétasadcertâ capitapartiri:
non temerè dif$ita,ac potius difie&ta,ut quæque in buccá uenerat,
effundere. Sciote id praeftantius, ubi animum induxeris, excogi
taturum.Interea nos exerceamus. A tota natura:fteriles,frugiferę:
perpetuafronde,aut contrà. A partibus:finefoliis, fine radiçe,fine
ftipite:fine flore fruétigerae,finefruétuflorétes.A partiü partibus:
flos,folium,fru&us:haerens,pendens,furreétus, cum peciolo, aut
fine eo.Flofculorum ligulae,autlanitium.Item multitudo,aut pau
citasfoliorum:adebut quibufdå fint unifolij flores,ut Iafione.Fru
&tus nudi,ami&ti fimplici aut multiplici nucamento, corio, cute,
mébrana,tefta,fiueoffeo muniméto, eóq; uel perpetuo, uelbifori.
Vario ſubtecto, autin pariete: uelutiſpica,ſiliqua, folliculo,cali
ce.Quorü multa Ruellius,ut diligétiftudiofemper,itafaepe incödi
te.Anatalibus,fiuelocis:inudo,in nõudo. Alie guafimediae.Náq:
itaterrae alünae funt,ut aquarü exiftantaccolae:uelut eae, quae pro
pter riuosripisgaudent.His haudabfimiles,quae in puteis.Quiae in
udo..utin mari, Huuiis,paludibus.In ndudomontibus,cápis,dalli
bus,arena,uiis,ſaxis,parietinis,ad macerias, ad ſepes,in aruiscóſi
tis,in retibulis,in noualibus,in pratis,inuineis, infyluis,in incul
tis.Inter quae mediamitem aliam naturam contemplarilicet earú,
quae non fimpliciter in aquis,nequein terrisabfolutè,fedinterris,
ubi aquae fuerint:ficutiXänthioni. A Caelo in Borealibus, apricis,
umbroſis,à uento ſilëtibus,uento expoſitis. Natalium opportuni
tates àtempore:Pluuioautumnali,Fungi:Tonitruis, Tubera. Flo
res aeftiui,autumnales,hyberni,uerni. Quae omnia accuratifsimè,
atque exaétifsiméin aditu Hiftoriarüexequutifumus.Ad quorum
cognitionumfuppeditauit nobisprincipiaTheophraftus,fècundú
genera,fpecies,àvàxoyov, τάάχεm,«£7rÉ¢.Nunciãtua uerba perpenda
mus.Plantae,inquis,aliae urbanae,aliae fylueftres. A Theodorotibi
labes haecillataeft.Vrbanünon nifi quod in urbenafcitur,aut uer
fàtur.Plantas igáego nö in urbibus módò,fedin agris 醬 uenire,
nóignoras.Quamobremtanto minusrećtêà quibufdádomeíticae
appellantur. Quidtritico mitius?Id nequeintra uillas ruri, neque
intra moeniafèrifolet:nifiiisin urbibus, quarum nouo munimen
torum ambitu receptae fuerunt aliquantulae agri portiones. At
ipfae fruges tam urbanae funt, quàm Chremylus, aut Strepfiades,
quum in urbem plauftro រ៉ែ , aut pedibus fefè inferunt.
Non enim Natura, aut fubftantia, fèd accidente differre plan
tas, quae in agris hàbentur, quae'qüe hortis culturam fuidebent
(nempe artisbeneficio) à Sapientibus iudicatum § ... Hoc ex
1)
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к в с А т. 1 с в а

Hippocrate quoque didicimus. In quarto enim De morbis ait:

plantas omnes, agreftes natura fua,&ultu?tnus*&3 u. Eam cicura
tionem non effe formalem differcntiam docuit ipfè quoque di
uinus praeceptor in primo De partibus. Negat enim bonam effe
— diuifionem animalium,ôc à;gtz,& *u*ez.Rarae,inquis,interarenas.
.. Rariores fàné:ut Crithinus,Gnaphallió.At quae fubtilitas? Agno
fcamus igitur arenam haud uniufmodi. ទំរ៉ៃ enim quaedam
eft. Alia ficcior,minutiufcula,nigra, fulua, candida. Sunt tamen
quaedam te&tae fruticibus. In Syria,& Arabia, & orientalibus Ae
gypti lateribus,ad mare Rubrüm,& Ifthmum ipfum,plurimofca
Ïénit nigro Hyofcyamo. In extremis Medulis,& aditu Cantabriae
litoralis uineta laetif$ima: quae interdum ipfà fimul cum uindemia
arenarum exaggerationibus, Cauro,aut Aquilone,aut Subfolano.
... a&tis obruuntur. Sunt,inquis,quae in puteis,ut Lichen. Mufèum
inputeis noftris uidi,& វ្នំ Hemionitin. Lichenè
non niſi ſaxislatioribus inſidentem.Locus non repugnat,fedfedis
incommoditas.Infidet enim,non pendet ille.At puteorum parie
tibusinſidere nequit:noſtris, inquam,qui ſunt ad perpendiculum:
ac ne ueftratibus quidem, ut opinor, népe opere lateritio direétis,
aclguibus.Non laboro tamen,fiabs te uifaeft. Nam ifti Ferrarien
{ès, quostu Grammaticos uocas, aiunt te, & parum grammaticè
» interdum loqui,&herbariae philofophiae prorfùs imperitum.Eno
» des,inquis, & nodofae.Et hic locus requirit fubtilitatem. Neque
enim eiufdem rationisfunt in Arundine, quam pro exemplofta
tuebas,& in Quercu,&in Corno,&in Abiefe,nodiipfi: neque, ut
loquuntur , uniuoci. Sicuti nequeapud Graecos uniuocè dicitur
» 3%,de nodis,& certa ramorum fpecie. Quaedam,inquis,habent
• truncú,quaedá ftipitem,quaedä furculum. Haec quoq;parum ac
curatè.Nam ftipes,ubi truncatur, truncus eft. Cadauer Poeta ab
fkiffo capite truncum appellauit.Veteres lignatores amputatis ra
mis,ab fefè reliétum dicebant truncum.Surculum uerò effeftipitis
partem,aut rami,& ratio uocis indicat,& declaratufus. Nam uox
diminutionem notat à Suro.Surum,palum dixere priſci.Vnde &
fura in homine.De ufù uerò uocabuli quid ? Meminiftin? Cuiufdâ
uxor de arbore cùm fèfèfùfpendiffet:quaefo, inquit, uicinus, cedo.
furculum.Serere nanque cüpiebat: ut ex eo crefceret arbor, unde
fua quoque pari felicitate pendere poffet. Habes &alia nomina.
Stipulam,Caulem,Virgultum. Calàmus autem quibufdam etiam
peculiaris eft. Omnes igitur habent ftipitem, quæcunque uirgam
edunt quampiam ab radice.Eum uerò üel craffüm,ueltenuem,uel
magnum,uel exiguum, uel mediocrem, uel folidum,uel cauü,uel
rigidum,uellentum,uelfurreétum,uellanguidum,uelteretem,uel
- - quadratum,
 I} E S v B T I L I T A T E A D с А к о л ы v м: 19;

quadratum,ueltriquetrum,uelneruatum,uel ftriatum, uel æqua

bilem,uel fcabrum, uel nitidum, uel eiufmodi. Satis conftat, fion
ratione,fed ufu, caulem in herbistantùm dici. Graecum enim eft,
xgvx£r. Sunt, inquis, quæ & fponte ಶ್ಗ . Neque hic de
fuerint, qui puritatis ftudiofi philofophi, tuam នុ៎ះ dili
gentiam.Tóties diétum. Quod fit, non eft. Hoc Plato, hoc
Ariftoteles, hoc ratio, hoc ea omnia fequutinos. Quod autem
non eft, quomod9 quicquam uel fponte, uelinuitum poteft fa
cere? At quodnafcitur, non eft:fèd quod natumiam eft.Dices: fic Subtil.
loquuntur. Dicam. At tibifubtilifsime mortalium fuiffeillos ca
ftigandos:ne cumplebisincuria tampolitumfordefceretingeniũ.
Neque enim impurae orationis purus intelleétuseffe quit,uelfobo
les,üelparens.Hocloco,ubi feminis ufusnullus,de aüulfione,pro
pagatione,taleis, plantariisaliquid diótum oportuit. Et audesap
ponere awz** illa nobilißimisc6nuiuistuis ? Exemplafordidapro
culcata,uitis,&falicis.Earum, quae nullo proueniüt feminio, nul
lum ponis.Earum, quae alieno femine unum fcribam rarum. Hu
ius uulgaris Apij,quodfalsò uocant Petrofèlinü,fèmen terreman
dauimüs manunoftra, fècundum parietem, quiSolesaeftiüos de
fenderet:ut enati,atque umbrae ferüatibeneficio ufuseffet ad pati
nas.Atnon quod folet,è terra prodiit: fed plantam longé diuerfif
fimám extitiífe admirati fumus. Eafuit, quam placuit do&ioribus
Scorodotim appellare, falsò ha&tenus pròScordio receptam mul
tis.Folio eft,prima aetate,fiprocul ႕ႏိုင္ဆိုႏိုင္ရန္ျမိဳ႕
abfimili uiolariae,
flore candido,allijodore,ac fàpore.De Iefeminitalea diximus ali
bi.In hortulo, qui haeret bibliothecae, Acanthumfeuimus,ac diu
ſeruauimus diligenter. Radicitus extirpatum putabam à furibus
; , quibus omnia peruia fünt. Amplius oéto annos
audcomparuit. Propèeius locum depaéta eft Oxyacantha. Lo
cus ipfe ligonibus, atque marrisfubaétus, agitatus, recepit femen
Hippolapathi, quem Rauedfalsò putant. Creuit: aream impleuit:
euülfüm eft.Me £grotantetotumtriennium parsilla ab omniope
re uacua, atque ótiofà fuit. Hoc anno comperiAcanthiillius re
diuiuas reliqüias binas,pulcherrimis,nitidißimifquefoliis,ftipite
tum magnitudine,tum floribus luculento. Ais:quaedam muti
1¢,ut Fufigi,Tubera,Polytrichum.Exempla optima,fed quæ indi
geant expofitione,H9c primum. Et fubtilitaseft.Quae ab radicula subtil.
rodeuntin Polytrichofint nefolia,an ſtipites,an rami. Nam fo
醬 in capillo Veneris haerent capillamentis ipfis crebra,& di
uerfà.Sunt ergo ftipites illi. Quare non rcétè di&tus eft carere cau
left.Idem dixeris de Ofmunda. Eft&aliain Tuberefubtilitas. Nam
quemadmodum inanimalibus, quaedam confuſa ಸ್ಟ್ರ , ut Cancri,
lij,
 1 v t i vs c AE s A R s cAt1GΕR
subtil. Echini: ita &in plantis. Tuber,ipfumfibi radix, ftipes, fru&us.
Caeterùm fùprà cùm diceres : quaedam fola habent folia: eftid
Caffig. nunc iterum in Polytricho repetitum. Hoc fecundum. Tertium,
quod egeat animaduerfione,eft: Quia praeter hafce rationes,funt
alia quóque mutila. Quippe in Vafconiæ prætura, quae dicitur,
Efterac,arbores uidi, ftipitisfacie, magnitudine, folió, flore Ma
li , fine ullo fruĉtu. Iris រ៉ែ fert nullum.De Iefemino fuo
loco. Sed & fine radicibus quaedam : ut Lenticula aquae. Nihil
ei praterfolia. Nam de Malobathroueteresſomniarunt. Qui e
nim omnes Arabias, uniuerfas Indias penetramus hodie,nufquam
folium illud mirabile compertum នុ៎ះ . Sed de eo fuo loco.
Nunc offero tibi fubtilitatem. Ais effe mutilas. Mihi aliter uide
subtil. tur. Non enimfuntin genere mutilae.Quiaplantarum generi non
eft,utloquuntur,effentiale foliatum effe.Si enim effet, omnesha
berent fólia fpecies. At non omnes habent. Deinde non funt in
fua fpecie mutilae. Nihilo enim magis, quàm cæcus catulus, qui
per primores ab ortu fuo dies, non utitur oculis. Mancum éft,
quod caret eo, cuius eget, aut omninò, aut cùm habere debet.
subtil. At nulla fpecies egens eft earum partium, quae funt alterius fpe
ciei. Omne enim quodeft,fibicft,&bonum,&totum ,&perfe
&tum. Non enim manuum canisindiget: quoniam earum ignorat
ufum. Iccirco mutilum dixereVeteres, quod effet defraudatum
Naturafua : deduéta uoce ab hominibus mutis. Quippe Homini
fermo nobilifsima res,& maximèneceffaria. Libet alteram &ag
gredi, & apponere fallaciofàm fubtilitatem. Animitamen gratia
Subtil.
explicabitur. Perfeétiora uidentur ea, quae fimpliciora. Nam&
crebrius, & faciliusfuo fine potiuntur.TQperofiora ut multiplici
textu compofitafunt: ita ferius, atque difficilius finem fuumindi
pifcuntur. Sunt itaque fimpliciora àvTapxì: primámque Naturam
zmulantur: quae modiciscómeatibusiter fuüperagifadopus per
ficiendü. Ergofiuiuit Tuber,uiuit paruo, non minusquàm Quer
custamen. Dices, imperfectum: quia non 蠶 . Haud ita eft.
subtil.
Neque enim generatio eft propter id, quod generat, fedpropter
id, quod generatur. Non eft fios,autfructusplantæ pars,fed opus:
5
in grimo De generatione animalium : ¥ί τ^άςυ ζα, άλύμ,
χεδόν νηο,πλήν ώσσες των φυτώνασέρμα,και καρπός. Εritigiturfibiperfcétύ
Tuber.Non eftautem perfectum Tuberi generabili.Quidtum po
ſtea?Satiseſt,ſuppleriabagéteuniuerſali, 蠶 illius futuri curam
gerat.Haec tametfi propiora uidentur contentiofispertinaciis, id
tamen afferunt utilitatis,ut intelligamus, nihil effe in Naturamu
subtil.
tilum.Si enim Oftrea mutila uideätur:quia Limax repat:at Limax
erit Talpae mutilus:Cani Talpa: Canis Homini. Pigeat profeétò
- Naturæ
 pВ sv в т I L 1ТАтВ А р с А к оА N у м. 196

Naturae noftrae,fiporròprocedat oratio.Nos quid ? N6nnemuti

luserit Homo Dæmoni comparatus? Quidipfi Dæmones, fiad
füperiores Mentes referantur?Omnia uerò hæc,non dicofingula,
fed omnia,inquam , atqueetiam cun&ta, & confertaita, ut ex eis
unum fiat,ficum Deo conferantur,nonfolùm mutila, ac manca,
fèdetiam nihil,atquefiueliceat,fiuenonliceat dicere, minus quâ
nihil.Quare eorum omnium, quae Naturaconftant, aut nullúérit
mutilum,aut omnia. Quid?filebitinter haecSapientis animus uel
hcatus?Patietur: ea , quae deteriore cenfèntur dlaffe, quemadmo
dumfùprà dicebatur,effe perfe£tioraiis, in quibus pluracohiben
tur?Nequaquam. Neutiquamfalfâ funt, aufuanaàrgumentailla.
Et non concludunt tamen. Quia nö uniufmodi 器 uel eft,
uel confideratur.Simplexfimpliciteruerum,unum'eft:quodeftfi Sabtilß.
biipſ &principium,& finis.Isfolusà/twpx%. Alia, quofùnt ei pro
idra,illiusitem capiuntperfeétionis maiorem partem. Caeterùm
É. uno modo proximantilli principio. Quaedam enim, fimpli
citate,ut Mentesillae immateriales.Aliae contrà,compofitione, ut
Homo. Reliqua inferiora propter ipfùm omnia qua fint ratione,
di&um eftinfrà, fuo loco. Vnum igiturfümmum Simplex, quiá
nulliusindigens eft.Contrà: unum Simpleximum : quiâ omnium
indigêseft.ille Deus dicitură Latinis:hac,materia prima.Medius
intefhaec Homo:Simplexintelleétu,corpore compofitus.Queip
fùm inter,ac Deum funt,fimpliciaper 驚 quofdam.Quae 監
eum ad materiâ ufqueprimam,compofita omniaferiatimper claf
fesfuas. Quae paucis momentis finem fùum confequuntur: idillis
euenit,quemadmodum anguftisuafèulis. Complentur enim citò.
In quo multum eft operaepofitum ad creationem : multum requi
ritur ad conferuationem.Haec,uti dicebamus, exercitationis gra
tia,hunc admodum digeftafunto.Quaedam,inquis, propriam ha
bentfubftantiam,ut Palma. Eftne ulla Cardanefpeciesin ambitu
Naturae, quae non habeatfuampropriam fubftantiam ? Hoc cùm
alibifæpe,füin libro De fpiritu clamat Ariftoteles. Siuefubftantiâ Subtil.
capiaspro materia,fiuepro forma.Formis diftinguuntur. Formas
fèquuntur materiae.Planta,quoad planta eft,nunquã erit non plá
ta.Sic dealiis,tam dePyro,quàm dePalma.Neilla quidemtolerá --
da.Rubus,inquis,moráferehs, ac Filix, non nififrigidisinueniun
tur regionibus.Náque& Calabria,&Sicilia utriufqueplenaeft.Ic
circo Mora Celiuocátarborisfructú:uulgusitatua, Mora Basi.
Vtillafint alte,hæcpumilæ.In Syria ႏိုင္ဆို Africatam rubus,
quàm filix eft.Illud quoque,tametfimülte le&tionis,hominéfugit.
Triticum non temperatae folùmregioniseffefignü,Aromata uerò
calidæ:fèdin a:ftuofà quoquetriticünafci,& Aromatainfrigidis,
 і v і i vs c Aв з А к s c А ісвк
In Iauainfulahaud procul aequinoétiali,Smaragdi excellétißimae,
emmae aliae multæ:aurum, & æs permultum : tritici plurimum.
篮 ea quoque Indiae parte,quae affinis eſtTemeſtitan,ſegetisin her
ba,&ftipúla plurimum,inchoatae fpicae fpes multa:certa etiamfu
tura,fiperfoli nimiam liceat uliginem. Non enimper Caelumftat,
neque àeftu uritur : fèd humido, quodfolofubeft, corrumpitur, &
necatur.Adolecit, & picatur: eduitiatur pica nimio alimento:
amota redundantia, minusubere ſolifelicitate profeótum. In An
gliae parte ultima,quam Scotiam uocant, adeò probum oriturtri
ficum, ut cum eo pane nullus praetereatota ex Europa comparari
mereatur.De Aromatibus uerò hacc.Iridë, & Acorum inter Aro
mara numerãda effe, docet odor,nec reclamat Theophraftus.Illa
in Illyrio optima,ná in Africa:Acorus ad Tanain.Ea nanq; radix,
quami falsò uocant Calamü Aromaticum,Acorus eft. Air,incolæ
fiominant:alij Boftuorce, Lituani Tartaricam herbam, fua lingua
Tattarfchi Zeli:quia Tartarum traétusis eft, qui adTauricâ per
tinet Cherfonefum. Turcae etiánum uocant Acorü.Calamus áuté
Aromaticus,&in Afianis, &in Aegyptiis apothecis uulgò uenalis
eft eafacie,quá delineat Diofcorides. Ab illis dicitur Caííab ofîeri.
Eft enim Caítab Canna.Quare etiam Arabes nominant, Caffabal
derira.Quid mirum,in frigidis calida nafci? Iam fiapudIndos,& in
Aegyptöfrigidarum prouentus eft herbarum : quäre non in frigi
discalidae ? Äuenrois opinio,qua nititur huiufce rei reddere ratio
nem,in Commétariis,quosfcripfimus fuper libris De plantis, falsò
Ariítoteli attributis,refutataeft.In Aegyptofrigidifsima naíci,ar
體umento eft Opium:In India, Cacao.Arbor efthaec Caftaneae fo
. Fruétumfert Amygdali fpecie rubicundo,tum cortice,tum
nucleo: ex quo fiunt forbitiunculae refrigerantes: eam ob cauffam
adeò expetitae, ut cum eis quiduis uel precio, uel ufù carum facilè
commutent. Paucula hîctecum profiterilicet . Quae dicta ſunt à
Theophrafto in libris De cauf$is plantarum,perpenfafunt à nobis
multis,uariifque exercitationibus.Quare fi 體 àte exillis huc in
de adducuntur,non perinde atqueillius, ſedtanquà detuo deprò
• pta decreuimus examinare.Audiigitur. Semina,inquis,calidain -

• fiigidis non poffunt perfici: quia aeris auxilio opus håbet Natura.
• Calidas uerò radices pofíe. Vbi nudam, fine ullis rationibus
cùm exaraueris hiftoriam: non fànè fubtiliter agis. At Ciperum,
.& Acorum illam Ponticä,de qua modò dicebamus,quibus cómé
tis etiá fub aquis perficiat Natüra ? An aqua plufquam aer calefit?
Quippe faeug hyemes in frigidis locis,aeftiui Solesimbecilli: fubtus
terram uerò aquae calidae fünt hyberno tempore . Quod auxiliü fi
tibi Paraueris,memento tua uerbahaudita pridëfuiffe illa:Aquam
in puteis
 D. E. s v в т і t. I т А т в A D C A R D A N. W. M. 197

in puteis non mutare calorem, aut frigiditatem, uel hyeme, uel

aeftate:fed mutare uideri.Neque tamë quicquam profecéris. Nam
ut aqua minus ஆ fit,quàm aer ad Maeotidéfùbterra: nüquam Subtil.
fiet famen , ut ad eam accedat caliditatem ob coquendum Air:
uàm in aere,quo maturenturfeminatam calida,qüàm eftilla ra
蠶 Fruĉřusinter palmarum parteste minus fubtiliter cömemo
rare,ex Ariftotelis,quam fupràdefcripfimus,fèntentiafàtis intelli
gi poteft. Nihilo enim certius eftplantæ pars, quàm matris, aut
mátricis,foetus.Sed eftopus,acfinis plantæ. Ideötu quoque mox,
moretuo,in tuafamilia peregrinus,animalium oua plätarum flo Inconβ.
ribus arquiparabas.Fruĉřumüeròfànguinimenftruó: quàm apte,
doéti uiderint. Eft enimalimentum fœtus,fanguis:fruétus autem,
fætus ipſe.
2. Plantae inuerfae,atque Hominis comparatio. º

q v o N 1 A M uerò ex antiquorum fententia peruulgatum eft,

Hominem effe inuerfàm plantam:non erit iniucundumi,hac quo.
uein parte aliquidafferre, quod nos exerceat fimul, atque oble
醬 Nam ီosiilae fubtus,nosfupernè habeamus:id priftisil
lishocprincipium fuit itafèntiendi.Caeterùm tria poffunt ad hoc
confiderari.Primùm,quòd plantis rami furfum:nöbis crura,bra
chia deorfumfpeétât. Alterum oftendit diuerfitatem ex interiorú
partium,atque exteriorum cQmparatione. Plantis enim fimplicia
interiora,&undequaq; interferefpondétia. Medulla uerè in me
dio,unde &nomen.Caro aquè circunfufa,nec minus cortex. Ex
terioraincondita.Illae quoq;arbores,quarü ramos ordine difpofi
tgs ait Theophraftus,ut Cyprefsi,& Pini,fiadQuercü,aut Pyrum
fpeétes,ita uidentur effe.Eaedem,fi cum ánimaliconferas, nöfùnt
tales.Contrà:Hominiintus nihil,praeter teftes,acrenes, üenáfque
aliquot,aequali uelnumero,uelfiturefpödens. Sed&in multis di
ftant magnitudine.In omnibusrenum loca non funt ex aequo fita.
Caetera cunéta aut fingulariafunt,eáque non in medio:auffiparia
numero,non æqualia magnitudine, aut etiam compari carentia.
Vt uena Aiuga,& Arteria, quæ in iecore nulla eft. Inteftinorum
flexustamfibifunt difsimiles,quàm eftfitus neceffarius ad conuo
lutiones. Non enim tanquam funiculusin glomis,illorum fpirae
difponi potuere, proptereas cauffas, quas explicauimus in libris
Nobilium exercitationum. Extima adaequilibrium compofita o
mnia. Oculi,aures,brachia,crura,mammae.Sic enim concinnior
commenfusadfpeciem,atque uenuftatem : quam noluit in fideri
busineffábilis opifexiifdemi legibusobfèruari. Quae uerò fingula
riafunt,in medio collocantur:os,nafus,alia. roºm ef* àfi
 I v L i v s c AE s A R. S C A L I G E R

E fculptura, fiue cælatura gemmarum poftearum naturam

explicatam,dicendum tibi fuit.Artis enim eft:quam Natura
蠶 pofteriorem, deccbat fubtiléphilofophú & meminiffe,
& reipfà præ feferre.Attuin mediâ hiftoriam inculcafti. Nunc ad
cetera.Quare Cryſtalli ſuperficies ſex?Cauſla,inquis,eſt: quod ue
lut & Apücafulae,ab aliis circundätur: atque adeò & ipfae exagonæ
funt. Sic Cryftallifrufta ab aliis fruftis. Sitibi Ariftotelicaefènten
tiae in mentem ueniffet:alia ratione fultus loquerere.Aitille in ter
74 tio Phyficorum.Omnetangens finitüeft: non autem omne finitü
tangeris. Sic non omnis Cryftallus fèx finita fuperficiebus ab alia.
tangitur.Non enim irelicet in infinitum. Non igitur ultimifrufti.
ultima ſuperficies à tangentefit ſuperficie. Praeterea non eſt ratio,.
Acuf. quare fic finiatur altera ab altera potius, quàm obliquè, aut diffor
mibus corporibus: ficut eftin clauis, & pyxidibus 6f$ium. Et fànè.
triangula,& quadrata,&alia mutua cohærétia affinia effe 醬
Adhæc fupereft quaeftio. Nam praeter illafenalatera, habet item
capita Cryftallus, quae fuperficiebus faftigiantur. Quonam igitur
módo mucrones illi coniunguntur?Quod uerò affers exemplum:
id uerò nullum eft Quandoquidem fauorum cellæ àpedum nume
ro,quot illæ fundatae primùm,deinde etiam funt extruétae, parietü
totidem conftant angulis.Id quod fcitè nos docuit diuinus praece
ptor. Altera quoque ratiopefsima. Omne, inquis, corpus,quod:
fe&tilineisfuperficiebus circum ambitur, រ៉ែ
& altitudine diftinguitur. At haec conftantfenis oppofitis fùperfi
ciebus. Quamobrem fenasfùperficies habet Cryftallus. Siccine:
Cardane placuit obturbare?Namtefferae Pyritæ lapidis fèxtermi
nanturfuperficiebus,binisadunamquanque dimenſionem. Atla
Á auk. tera Cryſtalli ſex ſuperficiebus duastantùm explent dimenſiones,
latitudinis,&profunditatis. Quarum utraqueper ipfàm porrigitur
longitudinem:cuiusmetaftatuituraliis ម្ល៉េះ mucronë
pertinentibus. Itaque optimo, atque exercitatifsimo Mathemati
co,pefsima excidit mathefis.Nolo in eo litigare: Quòd Cryftallus.
fic uideretur effe omnium norma corporum naturalium reétili
neorum.Caeterùm hominitam fubtili nihilarduum.Omnia enim.
tibi plana uideo. Corneolaseruiad Limadura regni Cäbaiae la&teo
colore, proditumeft. Ad rubrum inclinantalibi. Quem colorem.
augent,atqueacuunt igni.Sic etiam Rubinorum colorem igni in
tendere incolas Zeilam,in quo diu coqui finant . Maruca uocant
eos,quifùnt dilutiores.Quas uerò nosSpinellas,in Pegu nominât,.
Carap. Optimi Rubini dicuntur à Malabaris Numpucli. Ii in flu
mine Pegu reperiuntur.Ore, ac lingua exceptosexplorant. Opti
mosiudicantfrigidifsimos.Commendatio etiam in duritia.
- EXER
 рв s v в т і т. 1 т А т в А о с л к р А м v м. і 98
fru&uum quorundam minuscraffæ funt: quales in Perfici nuclei
tefta,&ftrobilis.Sed&fruétus tum Mori,tum Fragariae funt fuis
frondibus tenuiores. Aequalis errorin illisetiam: Odoratas,effe
uel maleolentibus, uel nihilolentibus tenuiores. Multis nimirum
modis mifera haec oratio eft. Quae partes igneae in terreftri funt,
minus olent, ut in Pipere. Calidifsimum tamen,& craßißimum.
Quae in pingui & aereo, beneolent, utin Maci & Mofchata. Mi
nus tamëhæc, quàm piper calida. Et Mofchata minustenuis.Sunt
enim aerea quaedam ob pinguitudinem contumacia adfeparatio
nem, ut Refinae. Quare craßitudo in his aliufmodi eft, atque in Subtil.
Pipere. Ettenuitas alius rationis, quàm in aqua, aut igni.Sagape
num uerò, & AffatenuifSimafunt hac, quam in Refina dicebam,
tenuitate. Verùm tam maleolentia,ut hæc fœtidæ cognomen in
apothecis, hoc à uulgo Italico Saracenum putidum nominetur.
Et tamentenuiora funt quàmThus,etiamfiadfacilitatem fpeétes
penetrationis. Praeterea င္ဆိုႏိုင္တို႔ႏွ Veneris longè eft Lilio tenuior,
ui nihilolet:&tenuior,quåm Spathulafoetida,qua peſsime olet.
溫 quoquefùprà refutatum eft ex Theophraftò: Montanaseffe
praeftäntióres . Hoc hic addo. Neque in eodem genere omnes,
heque in diuerfis.Non enim montana Balfàmus melior: quae fùb
tilitate caeteris antefertur. Defucco diétum uolo. Quicùm haud
fit omnium odoratifsimus (nempè uincitur à Storace) non erit
uerum, odores fequitenuitatem.Si enim fequeretur, maioré ma
ior utiquefèqueretur. Neque quodftatim ponitur exemplum, fà
num eft. Radices frequentius,floribus duntaxat exceptis, odora
tiores effe,utSanamunda. Nam Caryophyllatae floresnihilolent.
Super huiuseffatiueritate attentius cogitandum.Nanq; etiamflo
resipfià radicibus,in magna,ac fortaffe maiori parte fuperantur.
Foeniculaceorum pene omnium,Apiorum,Daucorü,Aromatum
pene omnium, Ciperi, Iaciae ipfius, cuius radix uerifsimum fpirat
Cinnamomü:flores nihilo,quàm Battifofolae, quos etiã facie refe
rűt,odoratiores. AfpiceGentianam,Carliná, Carutam, Sifarum,
Peucedanű, Fraccinellam,Paſtinacã, Vertibulum, Panaceã,Afa
rum,Raphanum,Inulam,Acorüueram,Iridem, aliasinnumeras.
Etiam cognofceSpicam Celticâ,etiam Valerianâ. In quibus uerò
tales radicesfunt,non eftcauffa concoétio.Quis enim dicat, radi Subtil.
ces melius coqui fubterra,quáftipitesfuperterra ? Nempe aerisui
iuuarigenuinüm calorem ad feminü coétionem fentiebas. Nunc
eandem amoues opem à cortice,uelà trunco: quos uerfari decuit Сонtrad.
in eadé cómoditate.Ratio uerò, cur in radice uegetiores illae funt
qualitates, eft. Quod radix exiftit plantae principiú. In eafanè có
pendiü quafi corporistotius. Vcôtigaligitur,uel ೦ಗ್ಳಾಲflori,
IJ
 i v t. 1 v s c AE s A R s c A L i G E R.

Facet. uel fruâui,partim dapendit fidelis, partimfibi retinet fàpiens. A

formatameh haec omnia.Etenim id fi eueniret:proptereaquòd o
mnes uelcraffae,ueltenues,uel calidae:quaecüqueeffent eiufmodi,
iis odoritem deberetur. At non funt omnes odoratae. Accidit igi
turà forma,quemadmodum & color,& figura.Quamobrem qui
bufdam florestantùm,non etiam fruétus:ut Rofae. Aliisè contra
rio,ut Malis Apiis,& Cydoniis. Nonnullis radix,caeteranö:utCa
ryöphyllatae. Aliquibus radix,&fiores:ut Iridi.Sunt quibus redo
lénforhnia,ut Foefiiculo,radix,ftipes, flos, fruétus. An uerò fit o
dor ftipiti,caeteris partibus nullus fit: quaerendum eft. Nam Gaiaci
lignum olet, cortex non olet.Idem ſuſpicorde Sandalo.Cortexe
nim non affertur. Canellae uerò corticem magis effe odoratum,
quia plusàSole coquatur;id quoquefalfum,exipfius Gaiaci exem
plo eít.Non enim áb infolatiónc odoré,fedà miftione prouenire,
áocent radices ipfae : tum ratio perfuadet. Quia nihilodoris ac
IO quirit aquaSole calefaéta.In uicefima feétioncfcriptum eft: femi
ria effe rádicibus odoratiora,quia plantarum principia funt. Hy
pothefim falfam ele,fuprà multis docuimus exemplis. Etiam præ
terillas,Paeoniam confuie.Sed quibus plantis cum multo humore
subtil. utrunque odoratum eſt,& femen,& radix:eae femen habent odo
ratius. Quae ficciores:iis eft femen minus odoratum. Etenim ficcü
eftnimis: Gcut pyrethrum. Pro fuperiori fententia facit Anifum:
dilutius enim eft, & fubdulce.
2. An uenenata corpora diutiusfèruentur.
c o G 1 s me contra morem meum, atque philofophicam pru
dentiam interlinere plantarum hiftoriam, ੰ iam ab aliis ef
ficacia uenenorum. Ais enim: Alexandri corpus aut arte diu fer
uatum incorruptum, aut ueneniui : qua etiam extinétus fuiffe
creditur. Sicratiocinare, & collige. Quae uitam corrumpunt,de
ftruunt calorem naturalem. Sequitur ergo celerrimè putrefaétio:
fiputrefaétionis apud Ariftotelém definitio uera eft *i tuet;&Jawr,
poteras ex Herodoto. Obiiceres:Cedria: litu uiuentia cor
súbtil. pora putrefieri:cadauera feruari. Refpondeo:non eadé,poftquam
putruerint,confèruantur à Cedrio. At aquam Stygis,quae illi dici
tur humanarum rerum finem attuliffe, 蠶 fuiſſe, nemo du
bitet: qui nulla alia, quàm mulinae ungulæ materia contineri po
tuiſſe, legerit.
3. Radix non æquiparatur uentri.
R A D I c E s , inquis, uentrirefpondent,utexiftimat theor; S.
 рВ s v вт 1 1 1 тА т в А о с А к р А N у м. 182

Aer,quiintrò latet,pondere dum cogitur later,grauioré illum e£

ficere:quanquâ humidum illud abfumptum fit.Idem aer intus la
tens laterem leuat:dü cogitur later,lateré efficitgrauioré. Quem
mifèrè nimis lapidé appellas.Caeterühicinfurgit quaeftio illa ma caffig.
xima.An aer fitgrauis natura fua.Hoc enim uoluit Ariftoteles in
quarto de Caelo.Quippe plenus uter utre uacuograuior.Quare cü 36, 38.
tria grauiafint in udolatere,aer,aqua,terra:&fölaterrafiffeliéta,
aut ex aliis hauditamultum:effe leuiorem oportuitlaterem, duo.
busprioribusmaxima ex parte abfumptis.Sic refpondendum for
taffe.Purum aeréleuem effe.Inflatũutrem plenűeffe aerisimpuri:
fiue ab homine fufflatusfit:udi enim multüuehit fecü:fiueà folle.
Satisenim patet,aerem hüc, qui circúterræ eft füperficiem,uapo
ribus,atq; terreftribuscorpufculis miftum effe: quae in Solis radiis
apparent manifeftò.Aer uerò,qui in latere eft, ei addit leuitatem.
Nempè hocexemplü uerum aereae leuitatis eft,non autem inflatus
utergrauitatis.In üicefimaprimafèĉtionefĉriptūeft:panes poftri
die,quam coétifunt,efteleuiores.Sanêmultum humidiexhalauit.
Sic yVegga leuius, in eadem. v - .

EXE R C I T A T I O CXXII.

De gemmarum natalibus.
v P R A dicebas:inSeptétrionemetalla,gémasin Oriente po- contrad.
t
S; nafci:quia calidiororiens. Hicfcribis: Gemmas oriri fri
gidifsimis locis:atque iniis frigore concrefcere. Ergo maiore
frigóre durioreserüt. Atin GermaniiaCarbunculos molles tradis,
quòdminoreſint calore laborati. - -

ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ C ΧΧΙΙΙ. -

Delapide Borace,ſiue Chelonite.

A 1 s: Borax lapis: funt,qui Chelonitem uocent:inuenitur in
capite Buffohis. Multis èlociste parum Græcèfcire,prodi
difti.Vtfatius tibi fuerit in libro Deanimorum immortali
tate nihil Graccorum uerborum miſcuiſſe, quàm inſcitè interpre
tari.Sedex epiftolatua manufcripta, fimul puerilis oftentatio, fi
mul Graecarüm literarum ignoratio eftà nobis deprehenfà. Sic in
Echeneide, atque aliis compluribus.Hic quoque quid inter Buffo
nem,ac ភំ interfitapud Graecos,uiderisnefciiffe, Xex&yn»
teftudinem effeetiam eiusuocisueftigiain populari noftra lingua,
temonerepotuerunt.Galanăenim dicimushaud magna elemen
torum corruptione. Vnde lapis Chelonites. Profe&ò qua uoce
> ZZ IJ
 1 v t. I v s c AE S A R s c A t i G E R.

more fuo, Loripedé Hermolaus. At neque omne Caryophyllum

altile. Agreftes huiufce generis flores in Polyzelae montibus leéti
ſunt àੰ ifti domeftici, fragrätiores. Et cùm dixit
uiolam,generis appellationem ಶ್ಗ ambitu minore fpeciei.
Barbari uerò BetQnicae uocem ex nullo uetuftiorum probato au
tore fomniarunt.Aliam effe Betonicam nemo eft circulatorü, qui
ignoret.Sed quia Syra uoce Tunici herba huic fimilis eft, arbitra
tuſuo commune uoluerunt eſſenomen. Quidigitur tandé? Phlox
antiquis omnibus Violae fpecies eft,à flamma propter colorem,
quem maximè uegetum longè iaétat,appellata.Sic etiam nüc ge
nius id,quod confertis exit floribus,Floc dicitur in Vafconia.Qüo
niam uerö Caryophylli fpecies minusfunt accuratè ab autoribus
prodita::corum hiftoriam,quam breuifsimë potero,fubtexerc co
nabor.Er opera preciumetalicubiin fubtilitate. Mite, & agrete
genera duo fumma funto. Mite duas habet à magnitudinis`diffe
rentiis fpecies.Maius in uafis multo cultu alitur adfeneftras. Hye
mis enim impatiens ab hyberni Caeli iniuria fub teéta ſubducitur,
ficut & Arancia.Quanquam haud minore periculo,quod ei à mu
ribus impëder.Sunt enim eius auidifsimi. Flores ញ៉ែ depo
pulati,ftipites arrodunt.Huius fpeciei modi duo.Quoddam uoca
tur fimplex,alterum duplex:propterea quòd in latifsima floris fre
quentia,minufculus flos mediusinfidet cum fuo caliculo : qualem
ùidimus Ferrariae.A colore communes omnibus differentiae tres,
rutila,candida, alba mifto rubore,nudam carnem referés, unde &
cognomen.In qua illud animaduerteres: Calicem effebreuiorem,
fempérque, quòd equidem uiderim, ablaterefciffum : cùm folio
rum frequentiam, atque luxuriam capere non poffet. Minores
mites etiam colores alios ad quartae fpeciei conftitutionem ad
mifere. Nam candidæ direétis üenisfàfiguineis diftinguuntur. A- .
grefte genus aliis partimur legibus. Quoddam fingulari flore eft.
Aliud conferto,quafiracematim: quòd ab uniuerfígeneris nomi
ne, peculiari uoce dicunt Vafcones, Floc. Hoc, aut huic affine
eft,quodTunici uocant Mauri,radice,utfcimus,odorata. Singu
lare diuiditur in rubrum , & fuppuniceum.Hocnon obfcurè 醫看
鷺 : illud uix, aut nihil. Trafifiatum in areolas hortorum etiam
yemestolerat.
5. An arboresfint, quàm herba,fubftantia tenuioris.
" , A R * o * Es, inquis,funttenuiorisfübftantia, quämherba, &
* denfioris.Nam temporis longitudo uim Solis adiuüat: unde cón
• coétatenuiora redduntur,&denfiora. Arbores enim diu uiuunt:
- - herbæ.
 р в s v в т і т. 1 т А т в Ат с А в р А N v м; 183
EXE R C ITATIO CXX V.
De renum lapidibus,&Taurorumlapide,&aliis.
1 v s rei culpa aliorü, undetranfcri pferis,eftofànè.Tibi cjii;.
Hញvbet.
ុំ credulitas,atqueimpatientiaconfùlendi afcribi de
Hoc, quod fequitur,peccatumeftinfcholatua: ideft
» Philofophiae,atque Medicinae. Aisenim: lapides, qui in Cancris,
— atqueTeftudinibus, &eiufmodialiis generantur, immodico fri
-> 體 concrefcere.Epotiigitur, inquis,refrigerant. Atin homini
uslapides calore generantur immodico. Talis autem materia la
» pideaeft,&frigidifsima. Conuenitigitur, ut etiam urinae abun
,, dantiae,quae uel calorerenum,uelficcitate fit,praefèns afferat auxi
,, lium. Nón eft haec uia regia Cardane: quate ဖွံ့ဖြုံ့ phthoe labo
rantes exemiſſe èfatifaucibus. Qui dicas,à lapidibus frigore con
cretis renes Hominárefrigerari: atque abillis lapides cómminui.
· Nempehaectua uerba. Prohibentgenerationem lapiduminreni- "
• bus,genitófque diffoluunt. Easigitur interfè coercent uires, quae
à contrariis profectae cauſsis,uno in ſubiecto,è nulla Natura com
poni queunt, Renum calore uel fublato, uel diminuto, fateora
mouericauffam denfationis,cohæſionis,duritiei.Atquæ diffoluűt
arenarum corpora,quae in lapidis maffam coiere: neütiquä iis re
frigerandiineffefacultatem,palam eft.Tenuium partium effe illa
; omnia,pareft:quaefubeant,induántque fefeinterlapidis coagmé
tatasportiunculas. Aut non fine certo, deſignatique calore mol
liant? fi,quodinduruit, colliquefacereinftituant.Iudaicum ergo
lapidem, & eum, qui in fpongia, au!་ཤཱས༔ in Tauri fellis ueficella
caliduseſt,& Arabicèdicitur Harathzi, ad renűrefrigerationem,
qui det, inuenias neminem. Praeterea cùm urinae exuberantiam
à renum ficcitate reétè ftatuas, aliquando: quomodo lapides,
quae materia longe ficcifsima eft,aduerfùs eâm ficcitatem opi
tulari dixeris? Eum,quieftinfelleTauriadI&teritiamfacere, Mo
fès Kimhifcriptum reliquitin fuisCommétariis. Equus, cùm hæc
prederemus,egerebatTofos durifsimos, leuifsimos,ftercorisfa
çie,rotundos,quorum unum habemus.
ΕΧΕR CΙΤ Α ΤΙΟ C ΧΧVΙ.
Deui aduerfusuenena.

Z eraduert i ſumue
c v M marmorin Mifenainuenirifcribis: credique,
nenapoſſe.Tibiid nondum compertum eſſe:
haudtamen effeuero abfimile: própterea quòd molle ad
, modumfit. Mollishaecadmodumfubtilitas. Nam quisexiftimet,
-

zz iij
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к s c А 1 1 с Е к

in Hiftriae montibus: nec minus Neridem. Foha nanque ab ra

diceftatim mittunt. Et illa fanè uerba nihil aliud uolunt, quàm
Facer. , hoc, quod dicam. Quae de arboribus dixi, uera non funt.Diu
turnitáte uerò magis excoqui arbores, non eft uerum. A forma
enim ficcitatis principia: quam Sole adiuuari non negamus: ut
caffig. fubtilius, atque aptius,quàm tu,loquamur.Inepta enim oratio illa
tua,& craffà admodum. Quis enim dicat temporis longitudine
augcriSolis uires? Sunt enim eaedem femper,& in multis momé
tismultae.Sedadrem.Trimeftria perpaucis diebusficcif$ima funt,
atque adeo commodius intra centefimum diem, quàm Perficum
quinque menfibus,maturefcunt. Sedlinguam cerüinam ne fexto.
quidem anno calidiorem,aut ficciorem faétam inuenimus.
6. Arbuftum.

H A v p parum fapè defcédere cogoradhumiliores caftigatio

nes.Arbuftum pro arbufcula nö femel ponis tu. At ueteribu§ alius
ufus nominis huius fuit. Rei rufticae ftudiofi pro loco arboribus
confitopofuerunt, quafi arboretum: quod eflet profylua caedua.
Iidem alibi រ៉ែ ferie difpofitam deſignarunt.
Ea eft quafi uinea in arboribus,cùm iis uites maritantur. Altinum.
Ligures Taurini uocät. Quidfenferit Calliftratus in titulo Deter
mino moto,colligetur ex uerbis. Eafunt: Siquisex arbore fecerit
arbuftum.Non eft,ut ex arbore iuftapumilam fecerit, putaadre
fecem,aut decacuminatione, aut ad radicesexcifa:fed ut frutico
fàm ex uniftipite redderet.Sic enimfubindefuccifisftolonibus,qui
fuum propiores agrumfruticarentur,promouerit finesfuos.
7. Siliquaftrum.Agi.Vnias.Lada.
s i c tecum loquatur Leonicenus praeceptor nofter: fic eius fo
cius,atqueriualis in reliteraria Manardus: quostu Grammaticos
ချွိႏိုင္ဆိုႏိုင္ငံ aufusesirridere noftram diligentiam in
plantarum natura cognofcenda. Quantum faftus in contemptu.
ponebas, fitantumftùdijadinueftigandam ueritatem collocaffes,
iftatua compédiaria non feciffestánti, ut uiis noftris longißimis,
atque ſalebroſiſsimisanteferres.Siliquaſtrum hîc, cùm quid eſſet,
igiiorares: nomen ipfum ad Indicami plantamnimistemerè tranf
tulifti.Afino tamen uehi licebat in eâloca,in quibus tibi Plinius
cafig . oftendiffet: Quem uirum nunquam fatis laüdatüm in tuis Antilo
giis Afihi conuicio furiosè appellabas. In ProuinciaSiliquaftrum
uocant fruticem,oleae penèfòlio,longiore,filiquis comprefsis, in
--
curuis» :
 Б В 8 чу в т 1 1 1 Т А Т Е
-
А р с А К о А N V М. 2. GI
-

curuis,extima ſuperficicſubrutilis,ſatis grandibus, plenis ſemine,

non abfimili Lupinis.De eo alibi diétum eftà nobis plenius. Sili
quaftrum uerò tùum,Agi re£tius abste diétumfuiffet,quàm Piper
Ihdü.Omne enim Piper,Indum eft.Nam de Aethiopico fuo loço.
Hoc autem Piper,quo utimur ad ufus uarios,uel ciborum,uel me
dicamentorum, Abifsini uerò etiam pro pecunia, dicitur ab In
dispatria uoce, Lada. Agisalia eft,quàm Agi, planta: de qua in
frà Tuum uerò cùm pingas Sili 醬 , ſiliquis ad modumpur
purae rubentibus,non fine fplendore,ut uirulentum quid referant:
uiderisin ea efte haerefi, quae fplendorem attribuit uirulentiae. At
fplendor cùm in optimo quoque Malorum genere fit, etiámque
in ipfâ, quae diuina res eft,uua: denique in cornu Monocerotis,
quód unicum ftatuunt aduerfusuenena remedium : facilè teme
ritas oftenditur fèntentiae tuae. Haecilli tecum fummi uiri, opti
meque de medica Philoſophia meriti. Quorü praeceptionibus &
inftíuétus in literis,&informatus in officiis ciuilibus,inftitui,eo
rum & diligentia,&iudicijacritate, opponere meipfum tuis ina
nibus fübtilitatibus. Quis enim non illam tuam inteftinam pu
gnam animaduertat ? Ais : femine adeo acri, ut longè piper fü
peret. Vnde in ultimo caliditatis, atque ficcitatis, tum teriuitatis
confiftere, neceffe eft. Reétè. 醬 acerrimum, calidißimum,
ficcißimum, tenuißimum. Sed fubdis:Acriustamen urget, dum
immatura eft filiqua. At quonam haec conftent modo ? Mor
dax, quia ficcif$imum,actenuißimum : magis mordax, cùm mi
nus ficcum, minus tenue. Talis enim filiqua immatura. Illorum Contradi.
quoque non minor uecordia, qui nolunt quicquam nobis effe
nouüm: horum nihil antiquoslatuiffe. Audacia haec infelicißi
mè cefsit quamplurimis. Maior tamen illiusftoliditas: qui Solani
fpeciem ia&tabat, ob folij fimilitudinem. Non enim Làurino eft
lio, ut tu fcribis,fedSolanipotius. Canis penem Vafcones uo
cant (honorfitauribus) fædèquidē, ſed non ineptè, à filiquæ fa
cie. Quòd uerò ais, ueneni non expertem effe: id equidem ne
fcio. Illud cio:nonfolúfofores, ablaqueatores, patinatores no
ſtros,& iufculis, & pulmentis eiusſapore acribus mirificè delećta
ri:fed etiam fànétifsimos patres Fraficifcanos,nonfòlùmin hortis Ludit.
alere ad fpe&taculum,fed etiam in culinas,atque ad menfàs tranf
ferre,ut eius refrigerationibusextin&aproritätione caftiores eua
dant. Eft in regno Benin Aethiopiae arbufcula, quae filiquasfert
oblongas,qualesfunt Phaſeolorum.Intus ſemen inſipidum. Sili
quarum corium Zinziberis fàporem æmulatur, quanquam dilu
tiorc. Vnias uocant incolae. B: -
 . ... I V E I V S c AE S A R S C A L 1 GB R

2. Comenfis lapidis utilitas.

D E Comenfi 懋 abstepauca. Nőfinefubtilitate multo plu
ralicuit. Ex eo lebetes efficiunt tanta tenuitate, ut penè duétiles
uideantur. Excifumlapidem extrinfecus lebetis adtornant forma.
Excauant deinde tantâ dexteritate: ut interior maffa tota exima º

tur integra. Tum ex eatertia. Ab illa, quarta. Ac deinceps alia:

quoad exeat pufillarum capacitas ollarum. Itaque in mercatibus
pluresaliisalios infertos# ue fi una effet moles, admire
re. Exquifita quoque ac fubtiliarte fundos ex aliis lapideis orbibus
ære affìunt,atqueàdglutinât. Aeneifque circulis aduerfus offen
fiones,atque diífolutiones,autferreismuniunt.
EXERCITA TIO C.XXIX.

DeSilice, Ardoeſa.Loſa .
Ꭰ;nitionemSilicis,
Silicefuprà nihil. Hictu quibus è Latinis autoribus defi
aut priuatam Naturam fueris expifcatus,
nondum potui ditiinare.Praefertim cùm Lunenfem Silicem:
ferrafecaridicatPlinius.At tu eius defcriptionem adfquammeam.
fpeciem referebas.Nefcio,an lamellasfquammarum iridicaris ap
pellatione. Ardoefam Galli uocant, quas ad tegularum ufùm pa
rant.Nos ad Mathematicas defignatiónes aliquot habemus. Haec
nihil nifi meracrufta eft. Ignibus difsilit,non fine crepitu.Materie
colorex Aremoricorü Britonibus,&aliis, duplex:fufçus,& niger.
Ligures Lofàm nominant,non abfimilem, fedafpe&u minusiu-.
cundam. Quorum alterutram fi Feciales unquam ad icienda fœ
derain manu habuife,memoriæ proditum fit: quæſo ignoſcas mi
hi,qui neque lcgerim:& non credam,cruftaceo potius lapide por
cum interficerepotius,quàmfolidifsimo ualuiffe.
EXERCITATIO. CXXX.

De lapidum generibus.
N oquæN efthicdubium,quin & multa omiferisgenera, uel iisipfis,,
tanquä fümmafaftigiaftatuiftijnobiliora:& erra
ris in ipfà regenfione.Cùm fàxum communedicis effeno
men , generaüerò fex: àfubtili philofopho tanquam haud fubti
lis reprehenderis.Oftendet enimite, tanquam ambiguum, fàxum
Pofuiffe. Quippe nomen commune, gefieraf&x.&λήμω; igitur..
- ‫ی‬eG -
 св s v вт 1 1 1 1 А т в А о с А к о А м у м. 18;
Cenus communepotius diceresfummumipfüm: inferiora genera
fex continens.Praeterea ficloqueris: Cæterórum lapidum,Sáxum,
unum commune nomen:genera fex.A proprietateumum,ut Ma.
gnetis,fumptum.A uiribus, ut Calamochus. A colore, ut Ammo
: Éhryfos,ab auri colore.Piétura,ut Alabandicus. Forma, ut Tro
chites.Ignium,uel aquarum refiftétia,ut Magnefia. Quideftà pro
prietate fumptum? nomen;an genus?Genus nö fumitur,fèdipfum
per fè eft. Nomen igitur. Sicut Ammochryfos ab auricolore. Et
Trochites à figura.Tumtuigituretymon eruis à Magnete adeius
attractionem intelligendam: Autin Magneſia adillam proprieta
tem,quam uocas ignium refiftentiam? Sic enim plufquäm Roma Caffig.
néloqueris. Adhaec in Alabandici uoce piéturarum ùeftigiafom
niare potuifti ? Nam equidem Germanicè, Slauè, Syrè, Græcè,ut
mihi perfuaferunt amici mei,loqui fcio.Quibus ex populis nullüm
inueniias,qui piéturam hoc appellet nomine. Plinijne odiofa&um
dicam:quem omnium bonarum artium ignarum uocas? Nigrum
enim illae,non piétum: & eiufdem generis Milefium purpuréum,
nöàpiëturis,fèdà regionib* prodidit.Hgc primo locómé folicitú
habebant. Deinde illud. Cum fuprà, lapidum quinquefaceresge
nera:quorum unum, Saxum,effet:núc Saxum ita infèx diuidis:ut Contrad.
eius génera uoces lapides: eius ngmen facias commune. ut quod
eft primae diuifionisgenus,faciashicfpeciem illiusfpeciei, quæ fá
xum eft. Nam Smirim,& Trochitemtumet ipfe mox prolapide
pingis.Meliora uerò,atque illuftriora genera,& agnofcere,&ad
'ducerete potuiffe,fàtis cognofcat is, qui Diofcoridae nobilifsimos
lapidesinmemoria habeat:qui Theophrafti commètarium, quá
qüam mutilum, legerit. Videris etiam confundere lapidem cum
'gemma Ammochryfo.Eftenim à Plinio pofita inhiftoria,progë
ma,quafiex coagmétatiscóflata aureisarenis. Tum Ammòchry
fonfquammofàm narras.At hæc eftSilicis definitiotua. Hic auté
eft àfaxo diftinétus.At fubfaxo Ammochryfos. Quinlapis is cùm
ignotusfueritantiquis, acpropterea careat nomine,nomen aliud
tibifuerat excogitandum, quàmid,quoderat apudillos,Gemmae.
Fingeresifto tuo indefeffo,ac potiusinuiéto ingenio. Et fàtis acu C4fig.
tèfimul,atque Latinè poteras, Aurenium:in quo tum aurum,tum
arenaeffet.Venit mihinunc in mentem natüralishiftoriæ, quam
Seneca ponitin fecundo.Puteolanus, inquit, puluisfiaquam at 2. Q.
tingat,faxum fit. Par eruditiotua in Calamocho. Mox ubi eum
riüatim defcribis,ais:Adarcen ab Arabibus nominari.Plinio plus
醬 fidei , qui Latinamuocem dicebateffe. Ego neutri cre
didero, à Graecis cùm ita uideam uocari. Graecam itaque puto,
non Latinam. Fefellit fortaffete, quòd eius ueftigiaapudSerapio
,--------- - - -- - -- - - -- - - - A.
 іу іvs c лв з А в 8 см іввк
nemreperifti. Atilleex Dig£9fide non rarò. Quanquam neque
fïmjneque lapis Adarce eft,fedconcretio qugdam mollis.Qiio r

circa molliori,laxioríque Halcyonio comparata eftà Diofcoride:»

ut lacuftre,inquit, Halcyonium appellari pofsit. Poftremò,ficuti
monebamus, quitam fubtilis fis,tam catè naturam feces : doleas
philofophiae uicem, in libro Deimmortalitate animorum, quòd
corrupfa Latinitate fub impuris uocibus literarum monumenta
à nobis barbaris difputatoribus circunferantur : è Plinio difcere
醬 uel tibi, uel mihi,uel alij nunc (fumusenim in
ingua patria peregrini) licuiffe, liceréue, aliosin ufüstorquere
uocabula, quàm qui à ciuibus Romanis fuit olim nobis appara
Caflig. tus. De molisueratilibus fcribensille, in penultimo ficait. Lapis
hic, non fàxum eft. Lapidem igituràfaxo diftinguit: Quod & íü
prà tibi declarabamus: non autem alterum alterius effe genus, uti
tuuis,putat.Iifdem uerbis utitur,ubi de uiridilapide loquitur.Ab
illo igiturftandum eft,non iudiciotuo. -

EXERCITATIO CXXXI.

Quae de Magnete.
D. Magnetemultas,maximáfqueproponis quarítiones Qua
rumprima eft. Quare Magnestrahit ferrum.Quia, inquis,
Magnes uiuit.Ferrum eiuspabulum eft.Iccirco inferrifco
be optimè ſeruatur. Leuiſsimum eſſeargumentum, & ſuprào
Subtil. ftendimus, & hic demonftramus. Nanqueetiam Magnesàferro
trahitur.Seruatur autem inferrifcobe, ficut in eadem quoquefèr
uaturferrum ab aerisiniuria.Non enim populatur ipfum aer. Hac
de cauffa uaginasenfibusapponimuspromunimento.Quin furfu
ribus quoque tam ipfè, 觀 ferrum feruatur:qui profeétò facilius,
atque comimodiusabipfo poteruntefitari. Qui uerò fcobem, in
uaferuatus fuerit Magnes, inuenerit leuiorem: fané dicatabillo
; uerò grauiorà nobis reperta eft. Quòdfi rubigine
fa&tum fuerit auétarium illud, non laboro. Satisefto:fioftendatur
tibi,non poffete fcobem illam leuiorem iudicare. Nonigitur Ma
gneseam depaftuseft.Quòdfi uiuitSiderites:cùmferrum affricatü
afficiatita, üt alterum quoqueferrum ab eotrahipoßit: animam
Acut. fuam in illam transfudiffe, manifeftum eft.Inferro igitur Magne
tem genuit. Et Magnetis animaferrum uiuet, & fua. Quid quòd
infc6be feruati fenefcit fuperficies:quam minimé decuit: própius
enim pabulum et. Interna, que abunt longius, nó enecunt. Dif
fraétuis enim, partibusintimiis,trahit. Ergo illehelluo non folùm
à
 то в s v в т і т. 1 т А т в А о с л к о А м v мУ 186
a{cobe,fédétiam ab extimisfuisadinteftinafüggensexhauritilla, Ludit.
» fuóque defraudatſucco.Nam quodais:non ex omniparte Siderité -

„I quepartenő
āere,fèd ubicorticetenui
uiuet Magnes. Etfit:iamtuam cauffam prodis.Eanan
tamen unum eftmiftum uniforme.
j3artim uiuet igitur,partim non uiuet: utrunquefub uiuentis for
ma.Erit igitur,quod non cft:quoniam hoc quodeft,performáeft.
uoniam ueröicribunt:Magnetem effe, quiad Antaréticum diri- subtil
gat:non ignobileiudiciumtuum inucni. Qu9fituMagnesinfua
matricefuerit,ex eotraxiste uires. Vt 需 parsfpeétaritadSepten
º

triones, eaferrum conuertat illo:ab illaauería,adCanopum. Id

úémofiobCanopiuires,(ed quiafitusfuerit gontrarius. Remip
Đia habereinüenimus .Vha cufpidead Vrfam trahere,altera
auerfà idem pelliferrum. Quare anjmigratia eam partemtüGræ
Ζm Latifiè,&Mifàréton,& Vrfodiámuocareinftituimus.Ma
Ętamen animaduerfione dignum: fi ex omnibus partibus fer- subtil.
Εὐm trahit: non quauis parte afficatum eiferrumSeptentriones -

petit. Sed&alia ubitatio.Sunt qui Sideriticosad montes, quos fracaff.

£îrà dextra nobis fecundum polum fitoseffe, ferrum Pyxidis Acutiß.
Jonuertidicunt.situa ratio uerafit, illorum non erituera. Nam -

parsà Septentrionibus auer[amontium illorum uerfus nos por- .

£túitur : saltem Perficum fpe&atfinum. Afpelleretigitur fer
rum,nötraheretpropterfitum. Preterea, t fubtilius expediamus:
ἈδΓάrum abiiiis inontibus trahi manifeftum eft, fed Magne
tem. Quando ferricuípispenfilismo" uertitur ad polum,fed Ma- subtil.
gnete affe&um ferrum. σuidfineque Magnes penfilis uertitur? -

öuöd autem conuerfioillano; fiatâ montibus,tum interualla,

tìm radiorum uis impedita obieốtu terra perfuadere Poíiunt -
pertingerequeat radius,eòquoque uis. Eto.At non quit. Le
uiβima eft demonftratio , & uülgaris. a B, mons Sideriticus.
工B - c, finisradij. D, non
tangetur. At ibimo
30 uetur.Mouetur enim
in aditufinusPerfici,
adinfüläfàn&i Tho
º mae: unde Magnetici
A montisfaftigium de
.-' duci per lineam, ne
„o dixerit.
uertiad Nam quodaiuntquidam,
Canopum: alij, uires amittere:ukr* arquinoctialem con
urrunquefalíumede cla
mãt Libri nauigationum> quibus credere pareſt. Ludouicus Var
romanus, quem equidem uirum aiuinum,ac Deo charum femper
exißimabojin nauigatione maris Aethiopici,ufum 喙ait pyxide
‫حو‬------------ ‫ ر‬--- ==== - ‫ ب‬... ‫ ۔ ۔ ۔ ۔‬- ‫ س‬-----
-
А ij
 - і « c t vs c Ав з А в s c А т. 1 с в к -
noftrati,quemadmodum &in Atlantico:£uius ferrum ad noſtrum
{èmper pòlum dirigeretur. Idem ab infulaBorneiad Iauam cùm. -

cranfmitteret,uerfüsque Canopumteneret curfum : animaduertit

reétorem nauis utipixide noftrae fimili, eáqueftella, in qua uenti,
morenoftro,defcriptieffent.Isabeo rogatus artis rationem, ofté
ditlucidißimum Cánopum, in quemfpeétaret. Pyxidisauté uer
fàtilem ftellam ita trutinari: ut à Magnete ta&umferrum ad polü
noftrum,ficut&apud nosfit,cufpidem intenderet. In Hifpanicis
uerò libris,quos multo auro ex Hifpaliferendos curaui:ubi de Fer
nandiMagälanis admirabili nauigatione fcribitur, ita memoriae.
proditum eft.In freto illo,quod ab eo nunc ita nominatur: quo ab
Aethiopico mari , ad mare Sur penetratur : cufpidem náuticae
pyxidisadAréticum direštamfòmperfuiífe.Tibiadminoris Vría:
<äudam referre huiufmodi uim placuit:nec mihi difplicet. Con
uenitenim diftantia. Età Caelo maluerim, quàm à terrarum ulla.
deduci parte. Caterùm ſiderisillius perpetua circumactio ſecum
quoquè ferrum conuerteret: quemadmodum à fùg fidere Come
tem quoque arripi,atque auehi,diétum eft. Quarefixae effeétionis,
fixamî quôque cäuffam oportet effe.Ego uerò quid? Quidaliud,ni
fi unum uerum? Nosin luce rerum tenui caligare,in mediocri cae
candor. cutire,in maiorecaecos eſſe,in maxima inſanire. Quidaliud,quam.
me nefcire ? Nanque ad Iluae montes ipfæ cùm applicant naues,
cùm in anchorisfünt, cùm difcedunt: nullam fèntiuntin pyxide
mutationem.Ferrumtamen ab illiusloci Sideritideta&tum adpo
lum uertitur,non ad ipfàm infulam.Refpondent:in fuafodina, at
que matrice Iluanum Magnetem non habereuim: exemptum ha
bere.Ego contrà:natiuam cuiufqueNaturae fèdem,cuiuis peregri
nofiruianteferendam iudico. Eadem alioquin obieétio debilitarit
Septentrionales montesillos. Solus igitur omnium ego, nihilaf.
fefendo, ueritatemattuli. Siquidtamen mihitardo, rudi,nouqli
cerinter uos Coryphacos quicquam hifcere:urneutram fententiã
robem,neutram improbârim.Vim effe conftat. De loco nöam
ឆែ .Quippe ultra Hibernicum mare, qui nautae longißimis
: curfibusfiniftramfibifaciunt partem illam,aiunt:in eandem parté
nihilofècius dare fèfè penfilem mucronem. Demonftratio plana
eft.A montibus nópoteft ob imbecillitatem : &fortaffe nullifunt.
Acaudanihilomelius propter motü. Iungamus utranque fenten
tiam.Dico:terrarum omnium omnesfubftãtias,facies, uires,à fibi
subtil. quanquefimili Caelipendere uultu.Siue Mundusincepit:quod uc
rumeſt:facile perſuadebitur: cum primisillismomentisinferioris
Naturae rudiméta confènfiffe.Siue eft aeternus:quod nö propterea
dico,quia dubitem:fedutiftos aeternitatisillius affertores in prae
*- fenti
 *-

d : sv p r i E i r A T E A D c A R D A N v M. 204
$tum,atque conftitutumfuerit:curnonitamanet?Nonenim ca
Putalterum ab altero moueri debere credet quifpiam: fi æquales
in utriufque pödereui
resfunt. A s,aqua. pc,
uirga. c E, extans ab a
i quis aequalis & magni
tudinis, & ponderis ei
parti, quae fub aquis,
, E D. Eft enim tantun
!. demgrauis,atque leuis
AA
‫ا‬ ‫م‬ .E
in
:rautroque.
etafèunegVt uerum
ni quaeftio
"M">｡ admodum puerilis eft.
心架 ſ dicamustamen. Aerim
aereeffe uult: aqua in
aqua: quorum ex utro
que lignum compofi
'lú tum eft. Ita inter fe &
regnum partiuntur, &
fines regunt. Quia uerò etiam terra ineft: plus mergitur, quàm
fupernatat.Ergo cùm æqualefit utriufque partispondus, nofi po
terit inæqualiter confiftere. At inæqualiter confifterent: quiâ in
loco non aequali. Locum uoconunc elementum: quia caput al
terum in aere, quod habetterram,& aquam ad defcendendum:
alterum in aqua, quod habet aerem ad afcendendum. Quapro- '
pter caput, g, cùm terram,&aquam contineat: deorfum ucrgat,
heceffeeft.Caput, d, cùm habeat aerem, ab eo leuabitur ad ae
rem neceflariò.

2. Veſicae ſubaquamerſae,uento plenae, à quo

ſurfum impellantur.
^ Qv o inloco exercendifumusin ea Naturæ parte,quae propter
ingruentium quaeftionumfrequentiam, omiffaeft.Ais: Cùm ucfi
º
cauentoplenâfub aquammerfà fuerit: non emergerepropter ac
-->
ris leuitatem,fed própter aquae grauitatem, quae fuum locum re
cuperare uultâuefica occupatum. Quam opifiionem falfàm effe,
fic demöftro.Sitaereplenapilaahenea,eain aquam depreffa, exi
liet. Eodem ex aere,aut etiam eius dimidio confictur ឆ្នៃ fölida.
Eafundum perfeipfàm petet, necemerget.Si igitur aqua dolcret, subtil.
quòdà pilisfuo loco ချွိ ႏိုင္ရ eſſet,atqiiccirco & fubiret,&inde
pilam tòlleret: idem in utriufque pilæ auerfionc faceret: At non
facit. Et commodiuspoterat lòngè minore nixu aducrfus lcuio
 t w t l v s C AE s A R s C A L I C E R

rem. Non eftigituraquatollens.Nempe aquaeadem, minor æris.

grauitas. Minus igitur refiftens.Non ergo tollitur pila, aut uefi
ca, quiafubitaqua: fedaqua fubit, quia pila tollitur ab aere.Subit
autem, ne detuiruacuum decedente pilâ. Ex quibus obieétio-fol
uitur. Quare uefica inflata non exilit è fouea?Quia circundatur ab
aere. Non quaeret, quodhabet. At uerò fiterra circundetur , &
obruatur: quare non exit? Quia fiterra illa rara eft, aercm con
tingit. Si denfà (putaf luto liniatur) totum illudin aere eft. Ad
hæc.Non mouebit fe,ne detur uacuum:quia terra non potefttam.
subtil. citò partes explere,quae uacuae relinquerentur. Denique dico:nö
pofîè ueficam ftatui, quin fit in aerc. Aut fi non fit, terrae pondere.
oppreſſa non mouebitur.
ΕΧΕ R CΙΤΑ Τ Ι Ο C Χ L ΙΙΙΙ.
An arbores Indicae fint earundem cum his noftratibus
fpecierum. Cinnamomum.Zedoaria.Zurum
bet. Arnabo.Digiti citrini.
I fubtilitatem.
s r o tuo reditu adhiftoriam plantarum,mirabilem aggrederis
Illudtibi confici negotium uis:ut fpecies eædem
fint Indarum arborum,&noſtratium:neque differant,niſiacci
--
dente,idet, Cali qualitatibus. Quareillastrãílatashuc,innotras,
noftras illuc,in illasabituras. ACinnamomoincipis: cuiuspartes
--
omnes per omnia fimiles effe Laurofcribis.Iccircolaurü effe Indi
cam.Prima qugftio uniuerfàlis eft,&,puto,falfà.Sienimfolisdifta
rent accidentibus, poflent alibi quoque aliquádiufubeo Cxlo ui
uere,fub quo effentillarü uicariae. Etenim quodinAfia nö uixerit
Edera : cauffa eft, quia in Afia nufquâ effet eadé formafubaliisac
cidentibus.SedCinnamomüin Graeciä,autHifpaniastranflatam,
Laurü euaſurā, credere:extreme dementia eſt.Nöenim à Sole ſo
lo coquitur cortexille,fedà calore quoq; naturali.Quifieffetidem
cü Lauro noftrati:non aliusfàportoto genere,fèd dilutiortátum,
affinis tamếinueniretur.Hęc de quæſtionegeneris.Priuatim uerò
de Cinnamomifpecie,uerűnő eft. In Zeilánafcitur.Cinnamomű,
& in Mutir una ex Moluchis. Nullügerit fru&um. Aeftu cortex
finditur, 蠶 abfiftit. Quod & Commaro accidit. Bis in anno
deglubitur.Dulcis primü:méfe poftea perficitur. Iccirco ibi Cau
nama uocatur.Cau nanq; ligntifignificat:Nama, dulce.Tam pro
pinquus etiam nunc uocis fónus eft uocabulo noftro.&Syri affini.
uoce,Chamâ dicunt.Vt queri iam definant noftri fèculi medici:
Ginnamomü nobisincognitü:cùm fit hoc aliud, quâ quod de
fcribitur à Galeno.Profečtò quale proditille,nufquã cõparet. Mi
tlinºlt
 г в sv в т I L 1 т А т в Ар с А к р Ам vм. то;
rüfànè.Sedmirümagis: in tototerrarum ambitu, atque cöplexu,
qui nunc nobis uniuerfus notior, jilli domusfüäfuerit: apud tot
reges Aethiopiarum, Arabiarum,Perfiarum, Indiarum omnium,
nulla in inſula, nulloin continentisangulo, latere, meditullio re
periri.Non Othomanusipfe,cuilacafHuitgallinaceum,fuam The
riacam uero Cinnamomoperficicurarit. Diofcorides optimo ni
grumftatuit colorem,uinofum,fubcinericium, Moßilitie Cafigfi
millimum. Acutum uult,mordacem, laeuifuperficie, non fineàli
quafalfedine,lenta fragilitate,nonfine puluere.Quae omnianifiin
iftis fiftulaceis corticibus inuenias, non inuenias in mari fàlem.
Cùm igituràlocisin duasfpecies Cannellam partiantur,Zeilami
tam & Mutiream: priorem puto effe Cafiam: crafsior enim eft:
hoc,quode uirgultis eximitur exilioribus, Cinnamomum. Sic&
%ို႔် Pauli Zedoariam nonnulli, alij Zurumbet Arabum effe
arbitrantur.Parui,utrum fit, refert. Neutrum tamen effe, fàtis pa
tet ex Auicenna,qui triafacit capitafeparata.Zedoariam fimilem
Ariftolochiae pingit: Zurumbet Cipero. Arnabo autem Zarna
bum uocat ipfe:aitque, furculoseffemagnaex arbore Libani mö
tis.In Cananor oritur & Zedoar,& Zeromban:quod fùfpicor effe
Zurúbet. Cómodius igitur diceretur Zurumbet Indica Ciperus, q
id, quod defcribit Diofcorides,denfum quidem, & quod manfumi
edat croceü fuccum.Hoc enim eft,quodCucurmauocant Phar
macarij: fortaffe olim Crocoma à cólore. Piétoribus Gallis dici
tur Terramerita. Aboali,Afāba alzahafara:ideft, digitos croceos.
Eftenim potius Mechiluteum, quàm Ciperus. Solonanquecolo
re à Mechidiftat. Craueeft,dcnfum cft:id quod Cipero non con
uenit.
3. Stolo quid.
H AE c de rebus,nunc detuis uerbis. Cinnamomum,inquis,eft
--
liber, ftolonibusdetraétus.Truncum enim non uiolant,nepereat
arbor. At Cardane, Stolo truncuseftarborisfuccrcfcentis. Sunt
enim ftolones arborum pullulationes ab radice.Graeci ಛಿ
uitulosplantarum. Viüiradix Latinè dicitur μ%%vga. Vnde fiunt
zvezavústr,ideſtauulſiones, gázeve neutiquam attingunt Indi. In
terirent enim, tenelli adhuc illiquidem,atque etiamnum uulneris
imprudentes. Ab his di&i ម៉្លេះ , qui ftolones pro furculisacci
piunt. Primoremenim&hominis,&plantarum ætatem,nondum
fcitam ueteresiudicabát. Vnde ab illa primaemißione(hoc cnim
fignificat uerbum Graecum) &£tolidos,&ftultos: ab aetate uerò
aondum fàtis compofita, dixerunt hebetes eos, quitardi effent.
Hocenim eft, iga. Ergofùrculi,ramifunt,utifupràdicebamus,exi
•.
 1 v L 1 v s c AE s A R s C A t i G. E. R.

liores:quos Graeci uel xA4£vr, ab infleétendi facilitate,ue13«;{usrat,

à fatigio & manfione uocant. Robutiores, %s: nos brachia.
Vtrufique compleétitur uox una, Ramus: fortaffeGraeca origine,
ficut Rådix. Aeolica nanque uox haec:qua etiam Nicander utitur.
Cafg - Stolones uerò funt raez;vdJ\r. Liber quoque(finefcis)interior cor
textenuiseft:non,utituabuteris,exterior. -

EXERCIT, ' CXL V.

Myrifticanux. Macis. Macer. Talifäfar.

I.ficifolio,reé
randan infula Molucharum nafci nucem Mofchatam, Per
tè fcribis.At id haud aequè ab omnibus.Quidam ut
Abellinam, è calice, quoteſtategitur, oriri.Vbi maturuerit, to
tam obduci. Quod contrà eft, quàmin caeteris natura profitetur.
Nunquam enim coeunt in unum, que ficcefcunt: fed potius dehi
fcunt,atque dißipantur.Itatamen prodidere Lufitani.Ego quoque.
nuculamipufillam,nondum perfeétam,totam opertam uidi:grán
diorem,non totam,fed quafi reticulo amiétam.In Hifpanorüm li
bris, Iuglandi noftrae fimilis eft. Fruétus item operimenta fimilia.
Primum nucamentum, quodTan uocant Aquitani, carnea pul
pa,craſſa: ſedueluti hirſutum per initia. Subeo né ſtatim reſta, qua
nucleus continetur,fed cutis coriacea: quam uocant Arabes, Ma
cin. Non enim Macer, aut Machir eft, üt fcribis tu. Cui etiam uel:
fruftrà, uel temeré: ut Galeno atque Diofcoridae hiftoriam tuam
conciliares: aftriétionem attribuifti, multam calefaétionem quafi.
ceßim fubtraxifti. Hoc enim defuo Machire uterque eorumfcri
bit. Cùm tamen Macis adeò calefaciat, ut ei paucâ ex odoratiori
bus aequiparentur.Quaefuit cauffa,ut de Macifeparato capite fcri
beret Aboali: de Talifafaralibi eaomnia, quae de Macere Diofco
rides,
EXERCIT , CX L V I.

Caryophyllum.
A R roM A Nv s, qui adMoluchas nőperueniffet,auditio
-

\ // nefola, quae de Caryophylli arborefcripfit, acceperat. Effe:

buxeo caudice, Laurifoliis, paulo minus lógis:oririin Mo
lbcinſula proxima Bandan.Nos eius nominisinter Moluchas nul
laminuenimus.Tres adeò effe,in quibus oriatur: Tidor,Terenati,.
Macchian. Caudici crasitudo quanta humano corpori. Cortex
Qleae:folium Cinnamomi: multumfruticare : confertosflores in.
- T T T ſummiss
 то в s v в т і т. і т А т в лр с А в г А N v м. 2ംബ്

ſummis prodireſurculis, denos, &uicenos, oblongos, lato capite,

criftato, atque in ftellae modum coronato, radiatóue. Initioüiri
des,poftea álbefcere:tum flauefcere. Poftremòinfruétum excre
ſceretumidum, intus oſſeum, bipartitum, buxeo colore, corioni
rotectum.Anthophylla uocantapothece.Bisinannoleguntur,
ម្ល៉ោះ Iunio.Quarto quoque anno liberiorprouentus.Tri
ennio uacante uindemia, ita demum efferari, atque degenerare.
Tribus uocant nominibus,Gomode,Chianche,Bugalauan. Alibi
nafci negant. An Plinio notumfuerit, haud conftat ex eius hifto
ria. In duodecimo,granum fimile Piperitradit, maius&fragilius.
AtCaryophyllum neque granum eft, neque ulla in re Piperifimi
le. Dum crefcit,fàtis lentum:cùm adoleuerit, durißimum. Quam
qbrem neutiquam his affentior, quiita prodidere. Fortaffepotius
Cubebefit hoc Plinij granum. Non enim eft Oxymyrfine, utui
«lebimus. -

2. Tambor. Tembul. Betel. Areca. Coffol. Tenga.

Foliuhm. Malobathrum.

E o R v M praetereauetus error,qui putarunt, hoc Folium,quod

& Indum cognomen habet, ex arbóre Caryophylli proueniré. Eft
enim longum,latum,laeue,nitidum, Citrio proximum. Indum fo
Jium eft illud,quod Arabiis& Perfiae,Tambor,&Tembul dicitur.
Indi Betol,& Beteli,& Bettre.Id illi quotidianopafsim mandunt in
otio,&in negotio.Putantenim conferre multum fecunde ualetu
dini, robur äugere, fufficereuiresin uenerem, corroborare cor&
cerebrum,blennam è uentriculo tollere. Labia ex eo rubicundio
ra,dentes nigrifiunt. Cumiis in méfà etiamfruétum efitant,quem
Coffol dicunt, Palmulae fimilem, probellariis. Quae fruétum fert
huncarbor,Palma item fimiliseft,& Arecauominatur:de qua fuo
-
loco.Illudfolium,filargiusedatur,mentem mouet. Iccircofœmi
nae Tarnafferi in defunétimariti rogum feipfàsinieéturae tantùm
Betoli deuorant,utamentesefficiantur. A Betelfluuio quidam no
minatumfcribút:quinon proculà Cambaia fluit. Quod Indiae re
gnum àPerfide pefmaritimafecundum eft. Idfolium aqua afper
gunt,quafolutafit calx éconchisfaéta: actum demum uefcuntur
eo.Nafciturexplanta,qug aduoluituraliis:egétqueprgfidio peda
mentorum.Neque florem,neque fruétum gerit.Folijfacies,&ma
gnitudo,quae,&quanta Citrio: multisneruis, acuenis quafiftria
tur.An fit hoc,quio utimur,folium: cùm defacie, tum ex cffe&tio
ne deprehendipoteft.Manfum enimiis,quae diétafunt,indiciisfefe
prodct. An uerò fit hoc Malobathrum antiquorum fAdhoc non
1)
 и у т. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

refpondebo. Quia mendacesGraeci, folium Indum in aqua natare

palustri,fineradiceprodidere.Cuiuſmoditoto Indiæ orbenullum
&ompertum eft.Malobathrum£{oratius cùm uocauit Syrium,nö
anatalibus, fèd ab officinarumloco deduxit appellationem. Non
enim tam folium, quàm foliatum intellexit. Seorfum de Tembul
Indico Aboali: & 蠶 loco de Sadegi, quo MalobathrumGraeco
rum pingit.Non effe Areca eiusPalmae,quae Tenga dicitur,fuolo
co declaratum cſt.
EXERC. CXLVII.

Zinziber.

1 N z 1 * E r tota penè Indianafcitur. In Cananoruocant,

Z Deli.Quod an fit Mechim,nondum exploratum habeo.Si^
natamen multa.Fufcius eft,denfius,grauius,acrius. Nam
quod ad Malabaros prouenit, Beledi nominatur. Inuenio etiam
Colobi diétum. In Moluchis foliafuntarundinacea, cum arundi
naceisitem ramulis aliquot,breuioribus,anguftioribus. Eius radix
non, ut ais, Lilijfigura,aut modo,fednodofà, ut palàm eft,acpo
tiusarundinacea.Quocirca miratusfum,quòdnonarüdines qùo
quenoftrasin Zinziber transformabas. Quinauulfisferiturocu
lis,utarundinetum. Vno relićto reliquosauferunt. Erutosin Mo
luchis calce ficcát,acrimoniam ficcitate utacquirat. Immaturum
arum uellicat.Quare fuauifsimum eaaetate cónditum.Quodfcri
ឆែ reperiin Commentariis, Zinziberis ftipitem pyrum
aequare mediocrem. Ncquefolio effegraminis. Illienim,haec quae
uidetur uulgò,non refpondet radix.
EXERCIT. cxLvIII.
Piper. Arbutus.Vnedo.
N H 1 s, quod equidemfciam, nulla eftàte fubtilitas explica
I:Ederae
Iam déPipere an ullam afferas, uideamus. Principio, cùm
fimilem facias, eundemque humilem uoces Arbutum:
bis errafti.Non enim haeret,ut flexipedes Edere pedunculis illis fer
pens, fedadnititurmoreuitis. Quaretotatua Metamorphofis de
ſtrućta eft.Alter error,cùm putaſti:Ederam, & Arbutum effeidem
poffe, Eft Arbutusfatis grandis,Laurifolio,crifpiore, & ad Suberi
hum haud ita parum accedente. A Calabris, nifime fallit memo
ria,CerafusMarina dicitur. Huius Vnedofru&us.Commaron, &.
Memecylon audis apud Theophraftum: apud Galenum falsò Epi
melida.Arbousuocaturâ Pyrenæis. Etiam quiftudiosè Plantagi
• * 101s
 в в s v в т 1 т. і т. А т в А о с А в р А м у м. 207

nisaf&ribasfolium, tuam cauffam prodis. Nam quomodoPlanta

gifoliaplantaad nostranflata Ederaminduat? Nos igitur accura
tius,quae abste omiffafunt,recenfeamus.Duae Piperisfpeciesdua
bus cx arboribus diuerfis, contrà quàm multi fènfèrint, longum
fruétumferunt,& rotundum. Rotundi fpecies tresà regionibus.
Indum,Taprobanicum,Aethiopicum.Abaetate,duae. Iffimaturü,
minus nigrum: maturum,nigrum, acrugis crifpum. Longo fron
desarboris Mori.Tam bonam occafionem naétus, mihi crede, ne ludit.
amiferis.Profeminatum transfer,ac redde noftratis Mori familiæ.
Morietiam quafiacinuli compaéto in racemulo conferti. Neque
aliter aut crefcit,aut expreßiusfit,quàm quafacie circunfertur: iis
fànèfimillimum nucamentis, quae Coryli, atque etiam Salices de
mittunt.Luli dicitur ab In ီ|ိ parcum eaarbore,aut pe
damento, cui aduoluitur,magnitudo.Pedagogi enim ſuum aemu
latur. Ramosedit crcbros pedüternum. Folio eftCitri,fed aridio
re,actriftiore. Nam qui Arancijfrondes attribuerant, eis Arancij
exciderat facies.Duplex enim eiusfolium eft: nempe maiusimpo
ſitum minori. In parte imauenoſum admodum. In racemis quoq;
nafci prodit Vartomanus,fedacinis feparatis:quamfuiffe caüftarì
fùfpicor, ut longum putarent excrefcere, atqüe expreßius fieriin
rofundo.In Hifpanisnauigationibus,non racematim,fedfpicatim
rodire, legimüs. Aethiopicum Piper in Benin regno nafci fcri
ផែ្ល acrius Indico.Huiusfemuncia expleriilliusefficaciam
fèlibrae. Simillimum effe Cubebarum. Habere nanque peciolum.
Quod& nomen inuenit apud Lufitanos,Pimiento del Rabo:quod
fignificat,Piper caudatum.Valde uereor ne fit Cubeba.Nihiläffe
rotamen.Cuando alieniiudicijfecuritate,8ctumore fui, in litera
rum ftudiis maxima fæpenumerò flagitia excitantur. Taprobanae
Piper Indico maius,leuius,colore magis diluto,{èdnonfàpore.
2. Cubebe. Carpeſion. Oxymyrſine.
qv o N i A M Piper Aethiopicum fimile Cubebis diximus, non
funt praetereundi errorestres. Primus eftSerapionis: qui Diofco
ridae Oxymyrfinen Cubebas eftinterpretatus. Aut fi reétè fènfit:
non funt Cubebae noftrae, Cubebae Serapionis. Sic enim pugnant
aliqui,minus aptè, Nufquam enim Rufcus apud Arabes Cubeba di
citür: fèd granum illudChubaba. Aboali Carpefion Galeni, non
autem Diófcoridae Oxymyrfinem uocat.Quoin capite & error il
le, ubi Carpefion Rubiæ fimile cognofcit: At Galenus in feptimQ,
Valerianae. Ergo Cubebanoftra êùm fit granum,&Carpefion fit
¥¥¥os : non erit hocillud, Quid enim grano cum ಸ್ಥಿಣ್ಣ ? Pufillos
11]
 1 у с 1 уs c Аѣ s А к s c А т. 1 с Е к

notecaryophyllorum furculos fomnia feminifiin Ponto,&Pá

phylia nafci pródidißent. Quare ne Cubebae quidem noftrae illud
Σrunt,fedPlinijCaryophyllum. -

3. Tebba. Muftarda.
* o * erat ad manum commodior locus,in quo fèmen Aethio
picum deſcriberemus. Eterit non វ៉ែ fubtilitas. Tebba'
üocant fèmen, Lini figura, colore, magnitudine. Ex quo , ficutè
Nafturtij quoque femine plebsfuos intin&tus facit, ad eundem mo
dum,quo nosè Sinapi. Quod embäma,de mufto, quod inditur ali
quando,& ardore,Muftardam uulgus dicit non ineptè. Id Abißini
rocurant in penuria Piperis. Cuiustanta eft caritas, ut in delicio
នុ៎ះ epulis adiicialium coenarum fit caput. Vnde oritur quae
subtil ftionis cäufta.Nos cùm in iis eftibus,qui nobisintolerabiles,ficum
illis comparentur, pro teporibus uernis habeantur, è gelidiorum
fru&uum fuccisaffé&temus uiam ad refrigerationes confèquédas:
quaenam illis Natura perfuafèrit,ut& bubulofelle condimenta pa
subtil. rent,&acerrimisfeminibusurantfanguinem?Item quero.Si Sõli
bus áeftiuis plus nimio corpora deficcantur: quem ad finem tota
Aethiopiafàle ucfcitur?An eft uita omnisin humido? Quod apud
gentesillas cùm fit per fe obnoxium corruptigni, Propter caloris
Éeregrini uiolentiam,natiui,atque genuiniimbecillitaté: tum au
etur efu fruétuum maximè parato ad perniciofàs diffolutiones.
aecnoxa corrigiturfalis ui: quòdnonfolům uiuentium carnes,
uerumetiam calore naturali caffa conferuare poteft. Eadem pro
portio facultatisin calore Piperis, cui officiorü focia deficcatio eft
adiun&a. Eftne uerò quodamplius fatagamus?Eftprofeétò. Quia
non habent aliunde,quo parent illum ficcitatis modum,atque cö
menfum:coaétos & quaerere,ubi:&admittere,unde illis detur à na
subtil.
tura regionis.Siacerbasuuas habeant, abiis utrüquecommodum
adepturos, & moderatae deficcationis, & expetitæ refrigerationis:
-
ut omittamus intereaaftri&tionis utilitatem: quafirmiora eorum
corpora redderentur, ne fluxa fierent aeftibus. -

4. Seuerafimul,aclenis,fèd omninò fàpiensatque mo

derata caftigatio.

ludit.
c v M diligentius aliquid hîc quaererem fubtilitatis,inueni tan
* dem. Ais: non praeteribo, mefcire, aduerfàri haec Diofcoridi.Sed
* illi auditafcripferunt,audaces gloriae ftudio,&fecuritate quadam:
quod erratafua, ob regionum diftantiam nunquam detegerentur.
Quar
 p E s v R T 1 L i T A T E A D C A. R p A N. v M., zo&

Quae Cardane uerba utinam netibi tinཤཱtati་ excidiffent. Etenim

de Pipere nihil ille quicquam dixit,quod eipofsis obiicere, praeter
quàm quodcx longo fit rotundum.Id quodtu cùm haudemienda
ris: noh illum caftigaffe,fed caftigationis egere uiderisipfè. Prae
terea ut omittam barbaram atque ineptam loquutionemi,infolen
tior paulo eft oratio tua. Neque enim quae ueteres in literas retule
re, id quafi fcientes, fi quibusin locis falfà ႏိုင္ဆိုႏိုင္းႏိုင္ရ mentiti funt.
Nequémagis,quàm tu,aut ego, ftudiofigloriae, qui haec eadem in.
pofteritatis commoda molimur. Neque fecuricredulitatisnoftrae
propter uiarum longinquitatem atque difficultatem: fedeundem
admodum, quo tu haec eadem. In quibus quid efferste uel gloria,
uel praedicatione,quafi accuratius,quàm Diofcoridestradidit,tra
didie? Parinanque fide,&ille errarit, & tu 醬 errare. Errori
fiquidem affinis ámbiguitas eft. Quippe dubitatio fpeciesinfcitiae.
Infcitiae uerè, quodnon ignoras, modi duo:aut ubi nefcimus, aut
cùmprauèfcimius.Tu uerò quid? An ubi Cinnamomifolium Lau
róne,an Punicae afcribas, ambiguum habuifti: non uideris uerfari.
tibi in eius rei,quam prodebas,ignoratione? Vtrunque cùm legif
fès,utri fidem habuifti? An non tuauditafcribis? De Canelaeui, de
Nigua,deTiburone?aliis? An tu cùm haec commentareris, gloriae
contemptu fufceptum laborem impendifti? At quare,non 盟
quodantiquis philofophis obiicit Cicero, nomen infcripfifti, ue
rumetiam inferuifti?Tene fecurum de iis rebus uiarum lónginqua
fpatia reddiderunt ? Pofthac, monitus, modeftior Cardanefucfis:
út frugaliter affucfcas loqui. Caftigare quidem licet,atque etiam
expedit:imðueröneceſſariumeſt Maledicere nequelicer,& obeſt
màledicenti potius,quàm illi,cui obiicitur malediétum.Affértque
tandem ingenuis poenitétiam,illiberalibus uituperationem. Héus
tu. Non tanquam Arenarij,uelprecio adduéti, uelfüpplicio coa
&idcfccndimus ad certamen literarum,fèdanimigratiâ,cuius pa
bulum ueritaseft.Vt eius inquirendae,atque affequendae autorém,
quem à maioribusnoftrisaccepimus,libertatisfpiritü retineamus.
Adilliusigiturindagationem, atque conuentionem cùm uiri illi
magno animo, atque excelfo,perfalebras, atq; tenebras iter fuum,
contuliffent: ut quo poffent modo,praelucerent nobis: ម្ល៉េះ 'n On.
erunt illorummanes, propè dixerim, Deorum cultu celebrandi?
Namfibarbarae quoque nationescommuni cöfenfu, publicis fci
tis,etiam fèruorum fepulcra religiofà effe uoluerunt: quibus hono
ribusSapientum nomina decorarefàtis: qua religionis pietate er
ga illorüm monumenta defungi poteritafiimus non ingratus? At
illudante oculosfemper habendüm cenfeo : Te, méque, aliófque
omnes,noshomines effememiniffe.Qui fi,quidhomo fit,fcias:fa
- -
 1 у с і уз с Авs А к s cА 1 1 а Е к
cilé tenihil efTeintelligas. Ego uerò nequaquam homines effe nos
dicere confueui,fed partes hóminis.Ex omnibus enim aliquid fieri
poſe, idque non magnum: ex ſingulis penè minus ಚಿ nihil.
öuarè prifcisillis etiam hifpidis, etiam qui errarunt,habendamef
{ègratiàm cenfeo. Nobis mutuò uel petéda ultrò,ue! fperandaue
nia à benignis. རྨི:]སidst་།
quodin me eft,ita ftatuo. Deo Opt.Max.
fimiliores effepoffe nos bónitate, quàm fcientia. Bonitatis autem
certißimum fündamentum exiftere animi aequabilitatem:qua hu
mana omnia aequi boni confulere par eft. Hanctibi putabam fore
magis neceffariàmfubtilitatem, quàm de uulgati Caryophylloea
prodere: quae uel catenati remiges triremium Genuenfium non
ignorant.Sedad inſtitutum.
EXERCITATIO CXLIX.

Thuris arbor. Gallipot.Bigion.Larga.Li

banotis. Conder.

ludit. 1 c eft uerafubtilitas fubtilitatum. Sic enim Thuriferam de

H獻 arborem: Abies pufillaapud Sabgos.Neq;alia,q Ce
li ficcitate,differreratione.Itaq;,inquis,urSabina Cuprefîo:
ita Libanotidi Abiesproxima eft. Quibuspoftrermis uerbis, nihil
poteraspernicioſiusaduerſuspriorem ſentétiammeditari. Nam fi
inönifi Caeliui differt Abies à Libanotide:iftis legibus,quibustuam
fanxifti comparationem,eodem fub Cglo Sabina& Cupreffuserüt
unum.Atnonfunt. O Cardane,quot, quátos populos,nedumfim
guloshomines rerum & cepit,& decepit fimilitudo. Vides enim
plurimis in prouinciis cùm recipi, turh laudi duci, quae aliisinlo
cis deteftandafunt,quibufdam etiam capitalia? 器 hîc com
memorabo. Non enim declamatoresfumus,fed philofophi. Quid
propinquiuscani,quàm :
Differunt tamen certa,praefcriptã
çuefpecie. Quòdfi philofópho nefaseft, affines confúndereípe
cies,atque pro una cognofcere:quanto fœdius,longé diuerfàsean
demarbitrari? Quinetiam,quofubtiliusagas,fcito:non Abieti,fèd
Pino, aut Piceae fimiliorem effeThuris arborem. Neque enim ex
Abiete,fed è Picea refudatealacryma,quam Pyrenaei,& Vibifco
rum,ac Medulorum quidam uiceThurisutuntur adfüffitus: fimi
lesut habeant labrala&tucas. Gallipot uocant. Quarehanc ad il
lam,non ad Abietemrelatamoportuit. do ex Abieteniltale
colligitur,fedlacryma, quae corruptiufcuIa uoce diciturà Liguri
busTaurinis,Bigion,quáfi Abiegnum. Sicut à uicinisnoftris, quae
manate Larice, Larga, primayllaba correpta, quai Larigna. Do
CCTCS
 p e s v » 7 i 1 i 7 a 7 » A 5 c A n b A N w m; - 19a
notradunt inueniri.Cruftacraffaeft. Ea terræ dodrante operta,
afperfäguetepidairroratione,quartopöft die fungosedit.
3. LapisMnuziris.
A n 1 M 1 gratia è Syrorum fabulis id adiiciamus. Lapidem
effeapud Aramæorum Sapientes,quem uocant Mnuzirim, nullii
alium ad ufum, quàmadauerrungandas Daemonü impreßiones.
Conſpectoigitur Daemone,eumillilapidemillico ſacrificandum.
EXE R CI TA T I O CXXXVIII.

- Deplantarum fenfu.
s 1 t 1 o R E s, inquis, metallicis plantaefùnt . Atque
N.'omareiisfenfus imago quaedam relucet. Nam & odiffe,& a
plantas,&membra haberefunctionibus opportuna:
fàtis diétum eífe puto.Theophraftus $ynegabat in pfàâtis: *£$n
tantùm,utalibi diximus, attribuebat.Noxas uerò,mütuâque cö
moda,fugas,appetitiones,haudalio modo prouenire, dicendúet:
quâ quo modo Formica hoc annonara cöüehitin horreü. Quip
, penullaconfultatione,fedfimpliciinftinétu,quo impelluntur ad
melapes, nullisinftruétae artibus, faciendum.Hoftilitas uerò illa,
quanam alia contingat ratione, quàm cùm ignis aquam fugit ?
Sentitneignis?terra,cùm defcendit,fèntit ne centrum,quòd non
uidit?Nam quae fimpliciorenaturaconftant,nonnifi unum id, cui
deftinatafunt,agunt. Ignisnon poteftnoncalefacere: terra non
defcendere: Formica non parare annonam: Apes non mellifi
care: Fucus ponere operam. Quòdfi Camelus nouit,limpidio
ris aquae potum, aut inteftinorum dolorem excitaturum,autpro
pter fimplicitatem,minusalimenti collaturum, atq; iccirco pede
prius obturbatambibat: longèfit Camelushomine fapientior, qui
quae nunquam expertusfir, fciat : catus uelmedicus, uel philofo
phus. Cæterùm ifi his ea neutiquamàratiocinatione diriguntur.
Sicutinealia quidem animalia, cùm quaefitis, comparatifque re
mediis bonamiualetudinem aßequuntur ; fedfolo Naturae üeldu
&tu , uel impulfu, quem Cicero inftin&um uocat, fine ulla ra
cione. Quod & planifsimè intelligitur alio manifeftiore argu
mento. Nam, quod&Galenus animaduertit, quare natus nuper
hoedus aduberà capræ,mox ad frondes: catellus ad canis mam
mas, poftea ad carnes fèfè conferent ? Cur non hic adillam,&
ad illas : non ad hanc,&ad has ille ? Habent enim in fé fécum
 I v t. I vs с АЕ s A R s с А г. 1 б В R

hocimmani atque immobili fàxo occludamus.Acrem,& calidum

agnoſcit Aſpalathum Dioſcorides; Sandalum tu quánam arteno
úá,qua fubtilitate calefacies ? Praefèrtim cùm tuum IndicumSan
Ádu?. dalüm neceffariò debeas acrius efficere, propter iftud, quodtam
crebrum in ore habes, Cælum. Nam è Syria minus effecalidum
oportuit:minus adhuc è Rhodo: multo minus ex Hiftria. Quibus
in locis mihi Sandali uel ueftigium,uelfomnium oftendas: detoto
iure meo deceffero. Acutius qui uideris, uiceris. Hoc fuprà nar
ratum repetimus,quia repetis.Non eft omittendum,quod tradunt
in infula maris Chinarum, quae Timor appellatur, Sandalum al
bum nonniſi obſeruata Luna cedi: aliàs inutile futurum. Neque
praetereundum, odorem haud prorfusà Cupreffo alienum. Poftre
mò animaduertenda abiſtisitinerum ſcriptoribus iniuria,qua nos
affecere, cùm folijfacies ab eis nulla defcripta eft. Saltemhocno
bis debuere,fi caeterarum partium hiftoriam inuidebanr. -

2. Vacinia.

1 n r E R refrigerantia commernorasVacinia,& uiolas cæru

leasappellari fcribis. An uulgus vuum fic nominet, mibi incom
pertum eft. Caeruleum efe Vacinium Diofcoride,nego ribi;finon
&ftidem purpureum, & caeruleum. Et profeétò Vacinij colorin
terpuniceum,& purpureum eft. Namtcillius Hyacinthum con
fundere cum Ouidij Hyacintho,non puto. Non enim nefcis,quá
tum diftetà Lilijfigura, forma Viole. An Hermolausfauebirtibi
Violam nominans Vaciniüm ? Non poteft tamen è Plinio. Ian
thina enim, non Hyacinthina legendum , conftat ex Martiali.
Quod uirille fummus nö ignorauit. Vtinâmque plus oculis quàm
Solino futili ſapè autori credidiſſet: quando ille Hyacinthumla
pillum pro caeruleo prodereaufuseft.Satyrionum potius conge
inerem,quàm Violarumfacerem, Tam parum abcfteius ab illisfa
cies,uixutinternofcatur. Radix haud repugnans.folia,flores, fca
pus,color,nitor,affentiuntur. Quod uerò admifces, obturbas. In
ter,uti dicebamus,refrigerantia collocatis calorem attribuis. De
tuo quidem potes. Feruesenim: nedum ut caleas. E Galeni offici
na, non potes, Quiin o&tauo, radicemfrigidam,&ficcamfcribit:
Fructum in calore non excedere. - -

EXERCITA TIO CLI.

Quomodofrigidaſintodorata.
- лс vº
 рв s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р А м v м2 з по
r

cv r i v s rem explicaffes, fi quomodo res frigidæ funto

doratae,abste effet exploratum.Ais enim: Pleraqueodo
rata,quae Aromata Graeci uocant, calida. Quare igitur non
* omnia ? Nam omnia quidem calere, ab omnibus affirmatum eft.
Acfanè hæc fumma efto: Nihil effe odoratum frigiditate, tametfi subtil.
quaedam frigida odorata. Ergo & Rofà,&Sandala,& Violae,&
Canfora, fi &frigidafunt,& odorata: uideatur, aut aequaliterineis
utrunque ualere:aut calorem magis: quandoquidem plus odorata
funt, quàm inodora. At fi uincit frigiditas: odorem quoque uin
ci,par eft. Non enim à caliditate, quæ ui&ta eft, po{sit ódor proce-,
dere:fedàfrigiditate,quae uicit τύλοσμίαν: quia calorem uicir. Co
aétus Graecè loquor, qui id Latinè uel nefciam, uel non audeam.
Quaeftio pulcherrima eft,&medicoadiudiciatumfacienda, tum
pronuncianda maximè neceffaria. Argumentum quoqueipfum
non folùm non ineptum, fedetiam cumprimis ualidüm. Hufic ad
modum breuifsimé refpondeamus. Adcalefaciendum multo ca
lore opus effe:adodorem, parum,fatis. Efficax enim ad imbecil - subtil.
lam effeétionem parua quantitas, -

EXERCI T. CLII .

De Cicutæ ui.

v 1 c 1 cv r AE fucco,inquis, olim damnati necabantur,

fine dolore peribant. Imitabantur enim mortem, quae in
extremo fenio contingit. Cicutae igitur fuccus foporem

. _ grauem inducens, frigiditate immodica fpiritus

ipfosfine doloreéxtinguit.Dificultatem ueròfpirandi,nonmaio
rem ea, quae fpirituum paucitati fàtisfaciat. Haecabs te dicun
tur ita : Re(olui fpiritus.Sic enim aiebas: ob fpiritus uitalis refolu
tionem. Nempe 農 in ſenio contingit. Deinde dicis. ို႔ႏိုင္ဆိုႏိုင္
immodicafpiritus extinguit. Tertio loco, ubi fpirandidifficulta
tem potuiti,uerbum deuoras conuenienteringenio fententia flo
ret :fententiae oratio. Ipfàenim dyfpnoea fimul cum fpiritu uer
bum ឆែ្ក tü eft. Quare alibi meritò non ingråtam iftam Caffig.
tuam laudas dicendi breuitatem.Sed rem ipfam uidcamus. De Ci
cutae efü multa, quae dicam, habeo noua,& auditu digna. Cicuta
Sturnum non interimere, iam uulgatum eft. Illud ncque uulga
tum, neque de re uulgari. Cicutae 驚 necarunt Franciſcum Tra
ੇ , præceptoris mei Pomponatij præceptorcm, uirum fui
ęculi Phœnicerh. loco Petroîclini haufit in iufcula pofita ab
G ij
 и y с 1 vs с Ав s А к s сА L 1 с Е к
ancilla. Itaq: amés,ſedſine ម៉្លេះ fuisfuitrifte defideriü
reliquit. Afiimalibus quibufdam tamen tātuminduxit ſoporis, ut
pro inortuis abiicerentur. At ea poftea experreóta, Primùm atto
inita fuere diu: mox infano, ac præcipiti curfu, eóque uago, atque
interdum uertiginofo fefe proripuerunt. Afellos uidimus multum
of&itantes, deifidein anfråétuofosgyros circuma&tos concidere.
In Liguribus Taurinis, Anferulos Cicutae foliis deuoratis, illicò
expirâfîe. Qua tamen in prouincia uulgò eius radices pro deliciis
habent in acetariis: addifo etiam elogio fàlubritatis. Vrinas cnim
ciere ualidè admodum. Ego quoque{aepe efitaui, Sifàri fàpore. In
ualletamen Polyzela pra· èntibus nobis Cicutae radix recepta pro
Petrofèlino in prandium à uinitore per initia ieiuniorum amen
tem fecit Nazarium Baffanum ciuem noftrum, & equitem fortif
fimum èturma patrui Bonifacij. Is Ludouici Lazifijmedici ope
ra liberatus eft. Multos alios uertigine torfit, & obliuione. Öui
fopore fuerit extinétus, ex hominum numero nondum à me uiftis
ullus eft. Ex Phædone Platonis id quoque colligimus: non adeò
uehementem eius effe fuccum: quin calore modico anteconcepto
uis obtundi pofsit. Iccirco publicus ille nocentif$imæ fæcis mor
talium miniíter Critonem admonebat: ne Socratem permitteret
attentius difputare: propterea quòd ex ea mentis agitatione calo
ris aliquid contraheretür. Quòd fi cui contigiffet:ci iterum,at
ue etiam tertio fuccus effet hauriendus. Vbi uerò fumpfit, obiit
ille, non ſolum ſine ſopore, ſed etiam mente integra, orto a pedi
bus primùm frigore, inde ad crura progreffo. Quibusin partibus
quum ſenſum amiſiſſet, non prius è uita deceſsit, quàmin Corin
ùaferit ftupor. Quin imum uentrem quum refrigefcere fenfiftet,
detexit (e, atque uocem emifit ultimam de Gallo Aefculapij: fine
dolore quidem ille, fed non fine noftris lacrymis, quotieseum le
go locum. Sæpe enim hunc dialogum à nobis multa repetitum
leétione,cùm incredibiliarderem perlegendi cupiditate:ubi còlo
ci deuentum effet, fimul & confilium, & librum abiecimus. Dio
fcorides uerò etiam, quodtu negas, adfcribit. Suffocatos,atque
conuulfione cruciátos interire. Quorum alterum oftendit:te tán
ti Herois in re herbaria fèntentiam contempfiffe: alterum dolo
ris immenſ ſolet eſſe cauſſa. Nec memineras Theophraſti, cu
ius te oportebat effe hac in hiftoria ftudiofum. Illùd in uerbis
tuis offéndit nos: quum extinétionem, atque refolutionem in
ludit. unum coniecta confudiſti. Barbaro cuipiam licueritfortaſſe: ti
bileétißimo philofopho, atque etiam lápidum animabus Elyfios
apparanti campos, nemo ueniam dari æquum putet. Finis idem
fäne: motus & actio longè diuerfà. Refolüicalor dicitur, ubi fùb
dućto
 т в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р А N v м. 2і1

duéto pabulo reducitur quafi ad minima naturalia: è quibus, ut

ita dicám,ipfè compofituseft.Haec enim eft refolutio totiusin par
{tes, ubi connexa dif$ipantur. Scilicet naturalishumor ab eo car Subtil.
piturita, ut fibi tyrannusille fubducat fundamentum.Extinguitur
áutem manente integro fubieéto materiali, & introduéta noua
qualitate. Exempliim eft in re calefa&ta , uelut in carbone. In eo
aboletur ignis extin&tione : fcilicet nulla faëta quantitatis dimi
nutione: É quis infundat aquam. Refoluitur autem pabulo de
ficiente.

•. Vipera. Αφιε. Serpens.

M a x 1 M A negligentia, ne dicam, infcitia confundisfèrpen

tum fpecies in hoc nomine,Vipera, quafifit eorum genus.Id quod
& in fèquenti libro non femel facis. Itaque hic Afpidem & Vipe Caffig.
ram agnofcis unum : ficut in epiftola quadam ad amicum meum
manu tua fcriptum uidi: te Dipfadem cum Vipera idem exiftimaf
£. Quarum naturae tam unum funt,quàm Leo,Lupus,Equus. '

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο Ο Ι. ΙΙΙ.

Perniciofae plantae peregrinae. Poma mortis.

S.talisN Indiae
r, inquis, Poma mortis in prouincia Peru, occiden
nuper inuenta. Sorbafünt, odoratáque, quod mi
rum eft. Arbórqueipfa fruticofa,Pyri foliis denfis, crebris, ac
uiridioribus. Nec mirum: uarietate regionis adeò perniciofàm
hanc plantam euadere. Nam Praecoquã in Perfide,ubiprimùm
--
orta nomen fùmpferunt,& inde tranflata, quum ibi perniciofà
--
effent: hic in Italia fiunt obnoxia, & etiam gråta odore,guftúque.
Tum adducis uerfus Martialis. Cuius effe rei fimilem dicamus
orationis tuae modum ? An praecipiti ftruétori ? qui chryfende
tis, & lancibus difpofitis,aliisfubindefertisappofitis,priorem cor
tumpit ſeriem permutata miſſuum & facie, & fitu. An obliuioſo
curfori, qui relegit iter,quodinftituerat, ut ferat, quod omiferat?
An ambitiofo Sophiftae: cuius nefcias impetus quò fit euafurus?
An faturo monacho fabellarum recitatori ? Certè cùm tuis uer
bis effem tecum in Perfide, ut uiderem iftam tuam plantam : illi
còtranflatam legi, atque ex continenti perniciofàm. Tum in Ita
lia innoxiam fieri, noh autem fa&am eífe: quae iam tua oratione
G iij
 1vt1v s c AE s A R scA t IdE r
tranflata erat. Quonam uerò modo nunc demum uenena fua
Perfica depofuere, fiante mille abhinc annos in Italiam emigra
runt. Sedexuamushocfenium. Duofunt hic uidenda. Primum.
Non eft dubium, te arborem illam Sorbum exiftimaffe. Quippe à
noftra,non nifi propter diuerfae regionis habitum,modo quodam,
non autem ob fubftantiae differentiam, alius effe generis. Quod
quàm fit ridiculum, non fcribam. Quinfaceres cum Pyro unam:
cuius etiam frondesadfcribis. Hicigitur hac utebamur conieétu
ra. Verùm ubi ad capitis calcem peruentum eft, ibi totam bilem
in mifèram Sorbum inuenite uomuiffe. Ais enim : Sorba in no
ftra regione folùm guftu ingrata redduntur. Quoniam materia
exitialis humidi calore aeris ambientis putrefieri nequit. Noui
doctos uiros, qui mouerenturad exclamationem. Ego tecum pla
Cajtg: cidè pro lenitate mea. Monendus enim es tui : quem fæpè relin
quis,tanquam alius,auttanquam alium. Nam fuprà, mültis, cla
riſque ſententiis contendebas: nihil putrido calore uegetari. Re
&tè. Hic Sorbum Indicam humidum fuum putridum continere
fcribis. Continet autem fub forma, qua eft exitialis. Eft igitur for
ma putridi uiucntis. Quod contra omnes philofophiae leges effu
fum eft.Nec minus aduerfùs tuam fententiam,neceffe eft,calorem
putridum effe naturalem. Non enim poteft effe forma putridi, ni
fi putredo. At putredo eft uia ad corruptionem eius, in quo eft.
subtil. Quare Sorbus Indica, hoc, quo , & quod eft,erit,ut non fit.Addis
autem : Mirum, effe odoratam: propterea quòdfuprà, maliodo
risuenena ftatuebas. Sed ibi fàtis exercuimus nos. Nücuerò etiam
haec. Humidum fieft perfe exitiale, non habet opus putrefa&io
ne, adfuum maleficium. Et debuit Indico Caelo magis excoqui.
Venena enim multa igni corriguntur. Quòd fi Caeli calore non
emendantur: mult9 fit ignis commendabilior, quemtuinfamem
tuis calumniisfaciebas.Tolli uerò fungorum n6xam, quae in pu
trido eft, igniscfficacia, notiuseftetiam in culinis, quàin ut egeat
narratione.

2. Praccoqua. Perfèa.Perficus.Nuxperfica.
P E Rs E A uerò, quatu Praecoqua falsò uocas, non ſolàmte
non ediffe nunquam,fèd ne uidiffe quidem, planumi faciam. Per
farum regio , quam tu hic fomnias, arborem, & Nuces quafdam
haud abfimiles Tarentinis,& Pruni facie tertiam, Prunifquefi
miliaferentgm Poma mifit in alias orbis partesperegrinas. iitres :
fru&us Perfici cognomen,fibi quifque, retinüere Vulgare hoc
Perficum
 nв sv в т I т. 1 т А т в лр с А к р Ам v м. 212
Perficum iucundieft & odoris, &fàporis. Species à colore tres.
Vna fubluteaualde diluta, ficorticem peâtes: alba pulpa. Alte
ratotalutea duum generum. Alterum natiuum fcio, minus nobi
le:alterum longé commendabilius,an artefitfa£tum,nefcio. My
rocotoneum Galli uocant. Tertiafpecies totafànguineaeft. Pri
mamfpeciem duae partiuntur differentiae. Maremi, ac fœmellam
dicunt. Maris carö ab offenon abfcedit : fœmellae abfcedit. Ve
rùm haec nihil ad fubtilitatem. DePerfica Nuce fatis apud Ma
crobium. Tertia planta eft,in qua omnes Grammatici lapfi funt.
At uidereeftapudDiofcoridem duo diuerfà capita:duasitem lon
體 diuerfàs naturas, uidelicet Perfici,& Perfeae. Plinium quoque
unc errorem caftigare memini libro quartodecimo.Cuiustuau
toris doétiſsimos libros non ſine maxima ម្ល៉េះ tuae ia&tura
Afininosappellabas.Quem uirum nunquam fatislaudatum fiani
mifaftutranfùerfus aétus tam paruifacis: uteius odio etiam Dio
ſcoridae Herbariorum dictatori hacin parte audeas obtreétare: at
fältem uerecundiae tibi fit tui Galeni autoritas. Is Perfèam arbo
rem nufquam terrarum, quae Romano parerent imperio, praeter
quàm adAlexandriam, fibi uifam fcribit in fecundo Commenta
riorum De medicamentisfecundum loca. Quotempore alterano
ftra hac, id eft, Perfico uniuerfâ Italia confita effet. Apud Nican
drum legimusin Alexipharmacis uerfumhunc: -

Κίχceα,χαςθαμάδαςτε, και ηνπεςσειονέπτυσι.

Si aduerfus Hyofcyamum pro remedio arcefsit Per(eam : ueneno
uenenum tollit.In 器 eftfubtilitas.Puto tamen non abhacarbo
re,fèdàuulgari Perfico auxilium peti: quamin eodemlibro eodem
appellat nomine: ídque àPerfeo Iouisfilio,non à Perfide regione:
#.quo Argiuum in agrum, ubi ille Mycenas condidit, tranflata
CT1t.

3. Quae fit Indiaorientalis,&occidentalis.

1 1 c E a r &hocagere. Non reété ueltibi, uel aliisprouinciam
Brafiliam, totuímque traétum huncà litoribus terrae Laboratoris
Indiam dici occidentalem. Nanque, utifuprà docebamus, fi fpe
&tes orbem totum,&ubique, & nufquam eft & occidens, & ori Subtil
ens. Si continentis litora confideres: órientalishaectotaplaga eft:
àfreto Magallanico per Ifthmum Darien adillius ufque oræ pro
duétionem, quæ à Formo(o promontorio Septentrióncm uerfùs
excurrit. . - - - -- - - - -
 • I v L i v s c AE s A R S С А т I СЕ R

4. Adad.
an a p legi olim Solem diétum Perfàrumlingua. EiufJem no
minis in Africa radix eft: cuius aqua ftillatitia pota,intra horae fpa
tium mortem affert. Naturalem perniciem auxit ars. Erat letà!is
illa, fed minus uegeto, ac praefenti ueneno. Igitur per Alembicum
subtil.
eduéta pars eius éfficacißima effeétioni, coniunétam habuit cele
ritatem. Hoc tuis addidi propter fubtilitatem. Vt intelligant ifti
nouatores,in diftillationibus aliquot effe commoditates, quae non
funt in decoćtionibus. -

5. Hiuca.Spartum. Genifta.
h A v D abfimilis Hiucae natura:cuius plantae fpeciem abs te hic
narratam oportuit. Non enim confilio bono in duodecimum li
brum diftulifti. Hic recitares: inde huc remitteres. Ibi fic eam de
fcribis: Herba fimilis Sparto, quod Canepú uocamus. Radix ta
men ipfà Carotis fimillima, fed maior. Intus tamen candida, exte
rius afpera,& coloris uinofi fermè. Panisfalutaris homini,& anno.
ſeruatur:qui fit è radice expreſſo fucco. Succusautem ipfe hauftus
illicò necät. Nec ullo fermè auxilio fànari poteft. Quem fùccum è
genere ſucci Cicuta, ſedualidioremeſſe conſtat. Nam qui uolun
tariam oppetunt mortem,potuillius femet occidunt. Poftquam
intellexeris te malè loquutum, qui fuccum hauftüfànari non poffe
dicas: audi fabellam, rogo: quam tibi ut enarrarem, perfomnium:
iufferunt mihi, tanquam difcipulo fuo, manes Ferrariéfium medi
corum: quos tu 器 Herbarios,ac Grammaticos uocabas.Afel
Fabella. lus uiminibus oneratus, melioris Fortunae fperans conditionem,
magno ac ftudiofo greffu herum anteuertit. Herus uerò gaudere
tam noua, praeter morem,famuli alacritate. Ille interea adludum.
peruenit literarium. Ibi fuauißima illa uoce poma uenalia, ut fit,
profiteri coepit. Pueri concurrere, rogare, mercem & oftendat &
*
indicet.Detegite,inquit ille.Nam domini penula opertus erat. Er
go infeftif$imum in fcholis teli genus illi cùm pro pomis, quae fpe
rabant, offèndiffent:tam finiftram aiiem deteftari, faéto impetu,
in mifelli mercatoris aures cunétos fafces illos contriuere.Te Car
dane tantum philoſophum in theatro poſteritatis tot,tantáq nar
ratione tua naturae ftirpium admififfe flagitia:ut nifi aliunde com
meatus fuppeditaretur, pro Sparto nobis Cannabe füppofuiffes.
Non teferet,Cardane,grex iftorum (pecora enim uocaseos) qui
bufcum de{iterariorum ftudiorü praeimio certare uideo. Spartum ,
oftendenttibi uicinitui Genuenfcs: quo adueéto ex litoribus Va
lentianis:
 То в 8 у в т. 1 1 1 т" А т"В" "А о "с А К О А № y м. 2.13

flentianisſubtractauela neftuntantennis.Tuillis ueſtrum Cânabe

uenalemittes,ad rudentes,& prymnefia conficienda. Sed huictu
prius detrahesfolia : illi Sparto nullum. Illi &tibi,& Hermolao
áicent,aliud effe Spartum,aliud Geniftam : fi Genifta folium fert,
ut uidemus:fi Spartúnullumfert,utlegimus oculis apudDiofco
ridcm,manu uerò è fàbuletis. Sed litem dirimet Pliniius. Interea
ua-fo,quitam abfurdas fententias pronunciare aufuses,uelau
aciamtuamadaffentiendum,uelfecuritatem ad excipiédum iu
dicia pofteritatis commodare uelis. Non tamen hincprius dif&e-
dendüm,quàm abste omiffam adiunxerimusfubtilitatem: quæ in
redditionerationis fita eft. Cur Hiucae fuccus letalis,farina falu
briseft?Eo modo,quo Porrifuccusperniciofus: Porrumipfùm e
ditur fine noxa.Ratio pendet à duplici cauffa.Vnaeft,partium te subtil,
nuitas:unde eft facilitas penetrationis:altera eft,libera'qualitas,&
facultas ad nocendüin fucco ipfo:pofteaquam foluta j. fòcietas,
quam inierat cum terreftriparte,àprimordiisipfis ortusipfius plá
tæ:quæ pars aduerfà qualitate ferociam eiusita cohibebat, quém
admodum crafsitiefuatardabat celeritatem. -

6. Baxera,Nirabri.

1 n Regno Deli, quodTartaris Catainis affineeft,arbor nafci

tur,quae Baxera nominatur. Eius radixuorata illicò interficit.Cu
ius mali remediüfruétus eft,qui dicitur Nirabri. Eo nanq; uenenú:
tollitur cuiufquegeneris.Hocaddidimus,& quod fèquitür.
/

7. Paxarlapis.
in eademprouincialapis,quiPaxar dicitur, mollis, fufci colo
ris,amygdali magnitudine.Isin capite cuiufdam animalis inueni
tur. Certa utilitate ad omnia uenenaapud incolas habetur in pri
ma commendatione. Quem inter lapides nö recenfui,proptérea:
quodhicerat hiftoria remediorum.
8. Appendix de Hiuca,
qv AE praeterea de Hiuca nobis comperta fünt,hisadiungen
dacenfeo. Folio eft Sambuci. Radixhumanae coxae cöplet craßi
tudinem. Eam redigunt inPollinem pumicum,aut coriü attritio
ne. Tum in manicam indunt (fic enim uocant lameam cucullam,
quod nos Colum,Pharmacopole)aquâ imponunt,ut exprefsione:
tranfmittantfuccum.Illeliqüorletaliseft.Pultem,quae reliquaeft,,
Ꮋ.
 1 у с і vs c Авs А к s cА 1 1 с в к
In Iauainfulahaud proculaequinoétiali,Smaragdi excellétißimæ,
emmae aliae multæ:aurum, & æs permultum : tritici plurimum.
n ea quoque Indiae parte,quae affiniscit Temeſtitan,ſegetis in her
ba,& ftipula lurimum,inchoatae fpicae fpes multa:certa etiam fu
tura,ſi per ſoli nimiam liceat uliginem. Non enim per Caelum ſtat,
neqüe eftu uritur:fedhumido, qu9dfolofubeft, corrumpitur, &
necatur. Adolecit, &picatur: eduitiatur pica nimio alimento:
amota redundantia, minusubere ſolifelicitate profeótum. In An
gliae parte ultima,quam Scotiam uocant, adeò probum oritur tri
ficum, ut cum eo pane nullus praetereatota exEuropa comparari
mereatur.De Aromatibus uerò hacc.Iridë, & Acorum inteřAro
mata numerãda effe, docet odor,nec reclamat Theophraftus. Illa
in Illyrio optima,nô in Africa: Acorus adTanain.Eâ nanq; radix,
quam falsò uocant Calamü Aromaticum,Acorus eft. Air,incolæ
nominant:alijBoftuorce, Lituani Tartaricam herbam,fùalingua
TattarſchiZelitquia Tartarum tractusis eſt, qui adTaurică per
tinet Cherfonefum. Turcae etiänum uocant Acorü.Calamus âute
Aromaticus,&in Afianis,&in Aegyptiis apothecis uulgò uenalis
eft eafacie,quá delineat Diofcorides.Ab illis dicitur Caíab ofîeri.
Eft enim Caffab Canna.Quare etiam Arabes nominant, Caftabal
derira.Quid mirum,in frigidis calida nafci?Iam fiapud indos,&in
AegyptSfrigidarum prouentus eft herbarum : quäre non infrigi
discalidae ? Auenrois opinio,qua nititur huiufcérei reddere ratio
nem,in Commëtariis,quosfcripfimusfuper libris De plantis, falsò
Ariftoteli attributis,refutata eft.In Aegypto frigidifsima nafci,ar
umento eft Opium:In India, Cacao.Arbor efthaec Caftanea:fo.
體 .Fruétumfért Amygdali fpecierubicundo,tum cortice,tum
nucleo: ex quo fiunt förbitiungulae refrigerantes: eam ob caúfTam *
adeò expetitae, ut cum eis quiduis uel Precio, uelufü carum facilè
commütent. Paucula hictecum Profiterilicet. Quæ di&tafunta
'Theophraftoin libris De cauf$is Plantarum,perpenfà fùnt à nobis
multis,uariifque exercitati9nibus.Quare fi quidàte exillishucin
de adducuntür,non perinde atqueillius, fedtanquã detuo depró
tadecreuimušexaminare.Audiigitur. Sញុំ in >

@
iigidis non poffunt perfici: quia aeris auxilio opus håbet Natura.
Cálidas uerò radices poffe. Vbi nudam, fifie ullis rationibus ,
cùm exaraueris hiftoriam: non fanè fubtiliteragis. At Ciperum,
.& Acorum illam Ponticâ,de qua modò dicebamus,quibuscómé
tisetiá fubaquis perficiat Natura ? An aquaplufquam aer calefit?
Quippefaeue hyemesin frigidislocis,aeftiui Solesimbecilli: fubtus
• terram uerò aquae calidae funt hyberno tempore . Quod auxiliü fi
tibiparaueris,mementotuauerbahauditapridéfuificilla:Aquam
in puteis
 вв s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м у м. 2 і4
ablatum à morfù deco&um illudimpofueritfibi?Cæterùm adhuc
fùbtiliusexerceamus nos. Ex Sophöcle , & Simomedico Plinius
idem prodidit, quodGalenus. Sineuenenisaduerfariis,uenenum
effe.Qualemfuam iaétauit Corinthadem Pythagoras.Eiusdeco
£to in aqua, aut វ្យែ fanarifèrpentumićtus, fifoueấtur.
Atfùccüm in herba effufum qui ueftigio contigerit, e6ue refper
füsfuerit,nulla remedijfpe,uita exui. Quibusè locis duplicé pof
fumus affequifubtilitatem.Primaeft.Similitudinefuum exeqúio Subtil,
usTrifoliüm illud: fiquidem parem Viperino morfui dolórem
acit.Haeretigiturapplicato uenenú, quodà Vipera corpori fue
ratimpaétumi.Alterâ fubtilitas.Hoftifisefficaciâ nocet homini,fi
appofita fano, non habet, quicum cöfligat:ideft uenenüalterum,
in quod graffetur.Galenum fequutuseft Aboalicapite fèxcentefi
mononageſimo ſeptimo, cum errore floris. Simonianum Colu
mella uocat. -

1 1. Nubiae granum. ſ

h o c quoquenouisnarrationibus acceptüferamus. In Nubia,

quae eftAethiopiafub Aegypto,granum eft: quod deuoratum,ex
pellitanimantesuita.Decimaparsintrahora quadrantem inter
ficit. Eiusnomen non pofuere.
EXERCITATIO CLIIII.
Plantæinſänæ.Cohobba.Aſſeral.Venenainephippiis.
Cereiuenenati.

I y M p h A r i c As plantasnon ineptèuocas.Mouentenim
mente,fi largius edantur. Parcior ufus laetitiam, malorum
praeteritorum memoriam delet,futurorű affert fecuritatem.
Sed quod diuinare inſtituis: Cohobba Indicam eſſe è Stramoniae
enere:audacia meraeft.Non enim fàtistutò omnes amentiæ af
èétiones ad unügenusreferri poffunt:ficuti neq; omnesbilisedu
ctiones. Quid Rofiscú Raued?Vtroq; tamé detrahitur humor il
le.De Strychno quiprodant, non ignoras.DeTurcarum Aſſeral
hoc compertum habemus.Praeliuminituros exeo uorare aliquá
tum : quo alacres, ac periculorum euadunt cohteinptores. Illud
adduci potuit, quod quotidiein Circulatorum fpe&taculis admi
ramur.In uinumi immifcent pharmacum, quodfaüces conuellat.
Ei, cuifucum facere uolunt,iubét,in illo uiniointin&um digirum,
quafipraeguftandi cauffa, függant. Tum illicò in osinditum fibi
mordicus, non fine & dolore, 8 clamore, Premirinu . Interea
1)
 -
- , у 1м-т. 1 v s c Авs А к -s c А т. 1 свук и .

perinde atqueblanditiis morrentem confolentur, tempora, car

ique arterias oblinunt, quafi attre&ando aliudagant: fimulfem
pefaliquid obloquuntur, quo auertant fpeétatorum attentiones.
IOblinunt autem medicamento quodam: ut nos uidimus,ftudiosè
admodum obfèruantes. Deinde nummum in terram proie&um
bortantur,uttollat. Ibi ille pronus primùm fèfè nequit attollere:
mox amensconcidit:ftatimque eius more, qui metuit, ne merga
*tur aqua,natat:ac uociferaturfimul,fe£lu&ibus obrui. Ergo eum
<rigit Circulator.Ille quafi ulturusiniuriam, primum maleficium
«obliquo,actoruo obtutuexprobrare: moxaggredi: poftremòfu*
gientem perfequi. Donec abfterfb tandé ueneno recipiat animü,
acmenti reſtituatur.Vbiad ſe redit, quaſi qui euaſit è marinau
fragus,capillum, ueftimentáqueueluti uda torquere, exprimerez
bráchiatergere, narescmügere. Haec fabulae non funt.Nam& ui
dimus,&impofturam ueriti, noftris, amicorúmque famulis fieri
iuf$imus. Quos inter& praeftigiatoresillos de compaéto nihil geri
otuir. Et coqui lixam totum fequenstriduum attonitum mirati
ੰ à nobis interrogatus,ecquid paſſus eſſet,aiebat,
& poenitere faċti, & ſuppuderepericuli. Haudabſimile, quòd de
2Türcarum, atque Perfarum praedicant uenenis. Ephippia certis
medicaza ſuccis,itémqueueſtes, & ocreas interitü afferre. Cereos
quoqueletali ueneno infici poffe,nuper compertüeft. Turcarum
qu:cíor funt religiones. Quarum una dicitur, Deruifi. In conué
tibus annuis poft cerimonias,& epulum efität Afferal: quo in laeti
tiam,atquegxultationem coniiciuntur. Apudalios autores inue
nio,non Afferal,fèd Matflach. Anuerö fint hæcStrychni Manici
nomina,mihi etiamnum incompertum eft. Ex affinibus, atque a
micis noftris illud pro uero non dubitanter affirmare pofíum : O
piumin multis agris Afiae ex albo Papauerefàtiuo expreffum, effe
toti orienti in quotidiano ufù ad animi,ut aiunt,commoda com
paranda.Mirum. Quiguftarunt,aiunt: incendios, tentari caput,
Íomnia euenireturbuléta.Haecpoftrema plana,& confeffa.Os ca
lefieriabopio,quipofsit?Seddehocintraćtatu hiftorię de Amfiá.
. . . .. . EXERCITATI O CL V.
- ': ': ; . . . . --

‘. . . . ºc Nardus Spicum.Lauandula.Saliunca.
-, …. 'i'ir.: *pę: r... ;w l: … i' i.
T. adodorata rediturem mirâ nobis affers. Sunt haec uer
· batua: OmmisNardusfüffrutexeft:foliis Rorifmarini,lon
l. gioribus, angutioribus. Elos paruusadmodum, inter caeru
leum,& purpureum.Non poteruntij, quos acerbis conuiciis con
{u li feĉta
 р в sv вт тАт в А г. с Ав рам. v м. ;
fe&atuses, fèfè continere, quin haec temeritati propiora praedi
cent.Tu cùm in animisSapientum omniü,in ipfiüsnàturefmonu
mentisconfignatas Nardorum notiones confündere audeas:huic
iniuriae praetexesnomen fubtilitatis ? Quid uerò tandem uenit ia
mentem iftituae morofitati, ut de omni Nardo pronunciare pofíe
tibi uideris:cùm hocNardingmen adeas plantasabantiquis rela
tum intelligeres, quastuae infcitiae confciuste nefcire,{cifes? Vbi
tu Nardum montánam uidißi Diofcoridae: qui nunquam in Cili
ciaaut Syriafuiffes?Atibitantùm nafcitur:fieque ad ufüs noftros
exportafur.An uerò inter Eryngij,& Rorifmarini folia différétiâ
nullam ftatuebas? Si Afàrabacara Nardus eft: erüt Ederae frondes
affinesfoliisRoriſmarini?Vbitu Indiceuidiſti folia?Autſiuidiſti:
fúntne,quàm Rorimarino fint, anguſtiora ? Quin ne Celticæ qui
dcm : fed utriquelatiora,tenuiora,atquepaleacea magis.Adhæc.
Nardus utraqüe,tam Indica,quàm Celtica,nonfuffrutex,fedher
ba eft.Herba eft montana, ficut & 器 um. Herbaeſt Aſaraba
<ara, ficut & Cyclaminus,cuiuisrefert folia.Celtica noftris mon
tibus, fècundum quos ego natus fum,familiaris. Herbula eft ea
perpufilla fànè,antequam erigatur,paulifper proferpens. Ab radi
cefìatim foliola comofà fundens. Huius tu florem tametfi non
uideras, tamen cùm apud Diofçoridem HerbariorüSibyllam Je
geres luteum: auſuses omnibus Nardis carruleum aſcribere? An
putabas,folum ချွိႏိုင္ရန္က္ယုိ့ဖ္ရင့္
Lauandulam Nardoseffe:Guid
igitur de duobus 醬 : uniuerfàli nota defignabas? Omnes,in
«quis.Vtraq;, debuifti.Sicte monebatdiuinus Philofophusin pri
mo De Caelo. Eam notam compleéti plures duobus,apud eos, qui
fübtiliter loquuntur. Quòdfi oraculum iftudtuum extra Spicum,
& Lauandulam caeteras quoque Nardos ambitu fuo cohibebat:
illico tres errores cumulati: de flore, defoliis, de fuffrutice. Con
docefacienduses,ut attentiorfisadrem herbariam: déque plantis
ofthac commodiorafàpias.Neutrum enim, nequeSpicü, neque
auandula,in noſtrarum Nardorum numero ſunt.Eſſe uerò uträ
que Virgilianam Saliuncam,fupicari placuit multis eruditis.Non
enim funtCombretum,ut quidamtemerèprodiderunt.
ΕΧΕR Ο ΙΤΑ ΤΙΟ C L V Ι.

Quae defoliorum retentione.

S.reuolas,atque
p R A defoliorú perpetuitatenonnihildiximus. Nunc quia
in eodém haeres uolutabro:hocipfo in luto ni
hilofegnius mihi fequenduses.Seruantur &fponte,inquis,in
H iij
 1 v т. 1 v s cлвs А к s cА с т с в к

• calidioribus,ficcioribtìfque plantisapudnosfolia,utdixi: Nardo,

• Rorimarino,Saluiae,Iunipero,Lauro,Cupreffo. Buxo uerò ob fo
• lam uehementéficcitatem,mediocremq; caliditaré. Amara enim
eft. Longèalia Theophrafti,acPlinijdiligentiain arboribus fem
peruirétibus enumerãdis.Hocprimum.Alterum. Noneftuerum:
calidiores plantasfolia nö amittere: frigidiores amittere.Folia re
tinet Sempcruiuum:frigidumtamen cft.Quòdfi more tuo fugias
adherbarů diuerticula, quæ te paulifperobregant: detegette Ta
xus,arborgrandis: cuius frigore necari homines in fexto fcribit
Diofcorides. At eifolia non decedunt. id quod& docet Pliniusin
fextodecimo,& in Gallia uidetur pafsim.Cupreffo Ficus lógè ca
lidior,&frödibusfpoliatur.Quòdtertioloco dicis: Buxo frondes,
obuehementem ſiccitatem,mediocrem caliditatem, non abire:id
quoqià ratione alienum.Nanque,uti ſuprà dicebamus,Amygdali
iuuenculae frondes nö abiiciunt:adultis cadunt. At adultae ficcio
res. Propterea quòd nouellis fàtisfuccifufficiturà trunco,& ab
radice. Aetatis progreffufaétisficcioribus collabütur. Buxo quo
que Larix longè calidior eft:& æquè ficcafortaffe, aut non mùlto
minus: Laricitamen autumnusfrondes adimit: cùm eius affini
bus,Abieti,Pino,Picez relinquatincolumes.Quar arbor,Laricem
dico, propterea quòd eft incola montium noftrorum, admonet
me illius erroris,quem in opinione ueterum inueni: Eius lignum
non comburi. Atqui ad ferrarias fodinas noftras ex ea carbones
fiunt. Buxo uerò quòdafsignasamaritudinem propter uehemen
tem ficcitatem,& mediocrem caliditatem:id qüoq;falfum eft.Sic
cius eft Cinnamomum,& calidius,necamarum.Sicciusfal, æquè
calidum,non amarum. AmaraScariola: frigida&ficca apud Ga
lenumtamen.Amygdala quae funtamara,iiequehabent multum
caliditatis:&in eisficcitas eft mediocris admodum.Super quarto
Defimplicibus medicamentis quid fenferimus decaufsis àmari
tudinis: in noftris commentariis Nobilium exercitationum fàtis
explicatum eft.Cafiae uerò fiftulae non decidüt folia propter frigi
gitatem,atq;humiditatem:fedpropter humiditatis craßitié, atq;
subtil.
lentitudinem: quæ à calore attenuatafubirepoteſt, eo deſtitutanỗ
Potet. Appareteatum uulgo in pulpa Siliquarú, tumin foliis. Sa
taenim creuit,& monacho, quamiolim uidimüs,& nobispoftea.
Tamarindilongèfunt frigidiores, perpetuafrondetamen. Quòd
, uerò addis: abeffe ab Solephurimüëiu§ radicem:haudita eft. Non
enim profundaeft.Quòdàdiungis,ab aqua refrigerari:idcum aliis
item arboribus eiufdem regionis commüne habet: quae tamë fuas
frondes non exuunt.At ubiqueprimae foli fùperficiei fubeft aqua
3 ftatiam.Ariftotelesin quinto Degenerationeánimalium: töyαυτόν
- v
Tl
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к в л м v м: з ів
τα λιπαρά μάλλον φυλλορροεί, διά τίω ίνδία της θερμής υγιότητος. Ιta &
inepta eft reapfe materia propter pinguedinem : & non fit apta
ad fèfè in foliâ infinuandum, à modico illo calore, qui nequit
atténuarés

EXERCITATIO CLVII.

Balfamum. Goacomax.

B.rumts utrunque
AM v M deſiiſſeais. Itemais-paruoeſſein 體 . Quo
uanum eft. Nam & apud milianum
Caefàrem multum,&nonnihilapudpatremmeum uidimus
ex ipfis allatum locis purißimum. Nec parum apudCarolum Sa
baudie Ducem ိို adingésuulguscuiufdam equitisin in
guinefucceffu. Et haec cicatrix, quae mihi fub oculo læuo eft, uix
maximi periculofißimique uulneris oftendit ueftigia, non alio
uàm Balfami auxilio. Quod mihi miferat Heroiiia excellenti£
mae, pectatisima que túpulchritudinis, tum uirtutis Agneina
Soleria.Cuiusegohoftesin cápis patétibus haudfemel ui&os,atq;
profligatos, exillius primum,deinde èfùis caftellis,atque oppidis
exegeram.Miroretiamte Iefemino Balfamum comparaffe: cùm
ei rútaceasfrondesafcripferitTheophraftus. Quid igitur fufpica
bor?A Plinionò accepiſti.Iuſtinus de hocnihiſ. Strabonem ே
memini. Quid ergo eft ? An uerò ut afferres aliquid fubtilitatis:
Leucoion,cuiusattribuitfoliaDiofcorides, Ie(eminum,magnus, ludit.
nouăfque opinatoriudicafti?Atnöhucteimpulit autoritas Her
molai.çqui,uterat animo liberali,eruditione plena, nihilnon co
器 noftri feculiadantiquitatem referréconatuseft. Iccirco
efèminü quoqueinterViolas connumerauit: quafi Græcæ uocis
ueftigiotraduétusadhociudiciü.Hoc enim eft,iy. Caeterùm uiro
illi incomparabilisdo&rinae,diuinae probitatis,quantügratiae ha
bendum eft,ob diligentiam,atquefedulitatem:täntü retinebimus
noslibertatis ad \; ueritatem.Nihil habet cum Viola
commune Iefeminum:nihil prorfus.De quo quidfcripferis, quid
omiferis,mox.Nunc de Balfamo: ne uentilationétuam imitemur*
quiin Balfàmihiftoriahiftoriam Iefèmini,tanquam arbori arbo
rem infèruifti. DeBalfamo illam cognofcerecüpiebam fubtilita Caffig,
tem. Quifcribis ubique, te nihil mandare literis,nifi quod huma
nisuſibus conducibile ſit: quemad uſum docebas nos, quid eſſet
Crocus, herbatam uulgaris, ut paßimproftet ? Aboali non cor
rigebas? qui de Balfàmo cùm fèriberet,idem & in aqua confta
re,& cum aquamifccri fcrip{èrat, in codemloco. Quae uerò de
 1 у т. 1 у з с АЕ s А à s c А т. 1 а Е а - -

Goacomax pingisarbore,unde oleum fiat Indicum, Balfàmum ab

Hifpanis appclIatum:cur eius facies non perfuafit tibi,ut Iudaicg
Balîämo còhgenerem iudicares ? Siquidem ut Balfamum Theo
phraftus,ita fühanc Punicae fimilem agnofcebas. Eft apudnos li
3uoris inter alia Indiae monumenta.Balfàmi uires multas aemula
tür. Non omnes expertusfum.Tantum.In aquamftillatum non
diffunditur.Sed neque lac cogit,nequefundum petit.
2. Ieſèminum.Floresſteriles. Roſæluteæ.

... p e iefemino peßimè. Arbor inquis, ut Ederae, repit. Nam ne

., que repunt arbores: neque Iefeninum arboribus aduoluitur:aut
... eas hærés ample&titur,ut Edera. Neque,quodais,Topiariae uiti fi
. milis eft. Quod ut narrares, infcitè nimis illudaddidifti. Similior,
.. inquis,Topiariae uiti,cùm nihilemittat, quo alteri haereat. Cafti
afio rhetoricamendacij: quo Ederae fimilem faciebas. Non enim
radiculas edit, quibus hæreat. Quamobrem meliore confilio uiti
fimilem recognofcis: idque Topiariae: quia nihil, quo adminicu
la captet,emittat. Quafiüerò uitis Topiaria ab ipfa, ut ita dicam,
uineali differat clauicularum priuatione. Quare ad Pergulariam.
fruftrà euocas: quando uitis omne genus ad exéplatua praefto fit.
Cùm enim uites cun&tae cuiufquegeneris Helicasemittät, quibus
palos, ridicas,arbores,deniquepedamenta omnia quibus poffunt
amplexibus apprehendant: nein hac quidem tam uulgata etiam
fofforibus Naturae parte,uideris uel tantillam oculorum operam.
pofuiffe.Nihilo aufpicatiusille,quiPampinum,&clauiculasidem.
putarat. Sed neque oleaceum folium Iefémino. Quippe lataadpe
diculum curuitate,atqueinde in mucronem illicò properans. At
Ibiig.. oleæ nequetam paffuminitium,nequefaftigiumtam acutum: ne
que lateratam exhauta, edfenfim leniore tractupleniora. Neque:
ei flos,ut aiebas,in umbellis:fed quafiin racemis.Vmbella nanque
eft florum frequétiain orbem furreétispediculisftipatorum, qua
» lisfoeniculaceis. Excurris deindein fubtilitatem. Illud,inquis,ad
• miratione dignú: quòd huic nullusfruétus,aut nulliusufus:ut nec.
º alterinobiliori flori:non Lilio,non Croco, Roſa, Vaciniis, Ca
* ryophyllo. Quæ te oftếdunt irátis Mufis Crateuanis, arque Apol
line Democritco commentum efîe. Principiò tibi dico, non'effe
illudadmirabile doétis, quod aut multis contingit, aut multum.
Deinde hoc nó effe fine ratione.Nam fic ordo eí cüm fubtilitate.
Plantæ quaedam,ipfae fruétustotæ funt: uelut Tubera. Aliae nihil.
feri;at genitus, néque cdendofunt:ut Lingua Ceruina. In medio
multæ,{ed uon fine gradibus. In nonnullisíku&us funt fine ༈ari་བ།
‫لل‬S‫ ؤ‬,
 D B S W B Tº I L I TA T E A D : C A R D A N V M. 217

bus,ut Ficu. In aliiscontrà, flosfinefruétu,ficut in Iride. In maxi

Jna parte utrunque.Aliudfubtile magis. Agnofcütur, ac produn subtil.
tur à Theophraſto quaedam:quarum flos,&fructus idem. Satise
nim floribüs prouenire.Iefeminum quoque,nefciebas,an fruétum
ferret: ita in ambiguo fubiunxifti. Nullus, inquis, fruétus : aut
nullius ufus. Difces igitur: nullum ferre. Scito præterea, luteum:
quoque nobis effe Iefeminum : at Aegypto uulgare, non folùm
notum : utrobique odoratifsimum . Vbi non ingrata fubtilitas.
Violae Martiæ, & os Leonis in aprico fuum obtinet utraque colo subtil
rem : in umbra candidosearum flores uidemus. Iterâ quae fpecies
apud nos albos edunt flores, eae regionibus calidis coloratos. Ita
praeteralbam,&rutilam Rofàm, in Camolanga Indiae prouincia,
& Aegypto Luteam prodidere:Contrà,&àcéra uidemus infola
tione colorem tolli : & Rofàs, quæ diutius diei aeftum paffæ fue
rint,amittere ruborem. Ratio eſt. Natiuus calor à caeleſti adiutus
cuehit colorem naturaliter ad certum gradum:ad quem fine illius
adiumento peruenire nequit.Illo opere perfe&to peregrinus calor subtil.
abfumpto humido,tenues partes,in ម៉ៃ color fuasfèdes habet,
populatur. Illud quoque memoria រ៉ែ eſt : Ieſemini taleam
inoftra manu paétám inter alias complures non adoleuiffe. Eius
cùm me pigeret,tertio demü anno effoffam deprehendi,nondum
terram cöprehendiffe. Nullam enim emifèrat radicem.At primo
ftatim anno, fimul duobusfequentibus,frondestulerat. Etiam cæ
ruleum in Oriente aiunt effe Iefèminum. Haec te decuit ad hanc
formulam declarare:nöautem auferrefruétum à Lilio, Rofà, Ca
ryophyllo,Leucoio. Quod Vacinium ridiculè uocans, coniicis
téiri aliudpericulum.QuippeVacinio fruétum Galenus dat:bona
fide reddens,aut relinquens ei, quod aut acceperat à Diofcoride,
aut in illo inuenerat.Prodit auté Lilio, dilapfis florúfoliis, uafcu
lum oblongi pomifigura, nec abfimile prorfùs illi,quod turget in
Ariſtolochia.Roſaeuerò capita quisignorat? An tu tantus medi
cus neccapita,necſemen Roſae ណ្ណ in medicamenta recipiº
iufsifti? Leucoia in curuis,&corniculatisthecis,quales Foenugrae
co,& Papauerisfpeciei,unde cognomen traxit,fèmen habét. Nec
miaus Caryophyllum in oblógo cauliculo, pufillū, nigerrimum.
3. Florum cauffaein plantis.
1 N reddenda cauffa,quare flos infit quibufdam finefruétus fuc
» cefsione,tam deliras,quä qui maximè.Haec tua uerba funt: Cùm :
• • fint tempora florum,&fru&us diuerfà : fruétus humida, & crafa…
• I:
 I v t 1 v S C AE S A R S CA t I G E R

in Hiftriae montibus: nec minus Neridem. Foha nanque ab ra

diceftatim mittunt. Et illa fànè uerba nihil aliud uolumit, quàm
, hoc, quod dicam. Quae de arboribus dixi, uera non fünt. Diu
turnitáte uerò magis excoqui arbores, non eft uerum. A forma
enim ficcitatis principia: quam Sole adiuuari non negamus: ut
fubtilius, atque aptius,quàm tu,loquamur.Ineptaenim oratio illa.
tua,& craffâ admodum. Quis enim dicat temporis longitudine
augeriSolisuires?Sunt enim eaedemfemper,& in multis momé
tismultae.Sedadrem.Trimeftria perpaucis diebusficcifsima funt,
atque adeo commodiusintracentefimum diem, quàm Perficum
quinque menfibus,maturefcunt. Sedlinguam cerüinam ne fexto.
quidem anno calidiorem,autficcioremfaétaminuenimus.
6. Arbuftum.

H A v D parum ſaepè deſcédere cogoradhumiliores caſtigatio

nes.Arbuftum pro arbufcula nöfèmel ponistu. At ueteribus alius
ufus nominis huius fuit. Rei rufticae ftudiofi pro loco arboribus
confitopofuerunt, quafi arboretum: quod effet profylua caedua.
Iidem alibieandem frequentiam,fedferie difpofitam deſignarunt.
Ea eft quafi uineain arboribus,cùm iis uites maritantur. Altinum,
Ligures Taurini uocät. Quidfenferit Calliftratus in titulo Deter
mino moto,colligetur ex uerbis. Eafunt: Siquis ex arbore fecerit
arbuftum.Noneft,ut ex arboreiuftapumilam fecerit, puta ad re
fecem,aut decacuminatione, aut ad radicesexcifà : fèd ut frutico
fàm ex uniftipite redderet.Sic enim fubindefüccifisftolonibus,qui
fuum propiores agrumfruticarentur,promouerit finesfuos.
7. Siliquaſtrum. Agi.Vnias. Lada.
s 1 c tecumloquatur Leonicenuspraeceptor nofter: ficeius fo
cius,atque riualis in reliteraria Manardus: quostu Grammaticos
ႏို့ as.Infelicifsime, aufusesirridere n6ftram diligentiam in
plantarumnatura cognofcenda. Quantum faftus in contemptu.
ponebas, fitantumftùdijadinueftigandam ueritatem collocaffes,
iftatua compédiaria non feciffestanti, utuiis noftris longifsimis,
atqueſalebroſiſsimisanteferres.Siliquaſtrum hîc, cùm quid eſſet,
ignorares: nomenipfumadIndicam plantam nimistemerètranf>
tulifti.Afino tamenuehi licebat in eâ loca, in quibus tibi Plinius
oftendiffet: Quem uirum nunquam fatis laudatum in tuis Antilo
giis Afihi conuicio furiosè appellabas. In ProuinciaSiliquaftrum.
uocantfruticem,oleae penèfòlio,longiore,filiquis compreßis, in- -
- --
Curuis» :
 пв s v в т і т. і т. А т в А о с А к р л м v м. 2 і3

dignosequidem cenfeo.Eam ; egenam faciunt,actanquam

deco&tricem. Quaſi uerò una ſit Natura, cuiusliberalitate atque
opulentia materia füppeditetur: altera, cuius prudentia atque fè
dulitate alatur opus, atque prouehatur ad finem fuum. Ac non
una, eadémque euocet, ditribuat fua quamque forma mate
riam : quam, 蠶 , quantam, quando, quorfum decere, o
porteréque exiftimauit. Non igitur ad materiae uel copiam, uel
inopiam rerum fubftantiae funt referendae. Nam tamietfi ea eft
ex caufsis una:non tamen primaria, fèd propter formam, & talis,
&tanta,&haec.Quocirca Iureconfulti res abeffe dicebant, quan De uerb.
uis maneret corpus,fiforma mutaretur.Hocitaque ficquaerentes, f:lми
illud quoque in quaeftionem uocent: Quare homini córnua non ë.
fünt. Si dicant, quia manus habet: dicemus uicifsim nos, ouillo
féxui manusâ Natura deberi,cui cornua non dederit. Nullus pro Fefine er
feétò mortalium nouit haec. Lufitilla, quatenuseilibuit:füiunius асиtё.
unicum exemplar,autor,fequeftra, hera, adminiftra eadem: nul
lius indiga, non precariô, non coačta,non impedita.Cumilla igi
tur aduerfusrumimprobas fententias fœdus ineamus. ម្ល៉េះ
quidem non nifi ueritatis finibus noftrarum cogitationum perpe
tuus excurfus arceri poteft. -

5. Caftigationesquadam.Oxymel.
H I N c ad oleorum factionem reſiliens, diſcurris per diſtil Caffig.
lationes. Tum de Zytho,& Birra iterata narratio ex quinto. In
eius fine capitis Birräm bibiffe uidebare: qui haec penè in eodem
uerfü fcriberes: Salubrius omni Zytho effet antiquum oxy
meli,& etiam paulo carius. Mox de eodem : Vilius fermè pa
rum,longè uefò Zytho fàlubrius efficitur. Si idem eft Oxymel
eodem Zytho& paulo carius,&parum uilius: non funtin India Contrad.
arrenda rerum miracula. At iam nobis è tuis iftis àvrwm&avov
perplexitatibus fuga meditanda eft : ne putes homines liberos
temporis parcißimos conferuatores, aetatis fuae momenta, quae
afferre º ad fàpientiam confequendam, in tuis inanitati
bus difpenfare uelle. Adeò nanque lacunofae funt opiniones tuae,
;
IIt fint animi & moderatione, & patientia non uulga
ri. De oxymelite,negotibi:atque etiam pernego.Ventriculis non
aucis,non rarò,non parum,nocet:neruis femper.Iccirco à The
fmifone, & Afclepiade non admiffum ad iaétatas utilitates: inte
ftinaenim nihilotutiora.Hinc fingultus,tremores,colici dolores.
Vifushebetatur,dentes uitiantur,fèmen genitale corrüpitur.Vbi
redüdat pituita,adincidendü,adtergendú,datur.Vbi non eft : in
jpfà Natürae graffatur bona:uellicat,mordet,erodit. Qಶ್ಟ೦bem
1)
 1.W L I V S C AE S A R S C A L JG E R

ofüs ad medicandum fàlutaris,(ed non nifi prudentibus,& quibus

πεισάντων circunfpeótus eft familiaris: relatum inter cibi rationes,
noxium.Etiam diceres:an aqua marina ex Diofcoridae præceptis
.admifcenda eft.

EXERCITATIO CLV III.

Mignol. OleũSenegæ.Olea alia.Sagu.Arga.Zếzerlin.Hena.

M.Caeterùm
c N o L deſcribis, quale à Ludouico Muſtano accepiſti.
neque arborem, unde eliciatur, neque eiús fa
orem indidem narras. Arboreſt è Palmarum genere, è
uulgari Palma differens. Czditur adimum trunci:unde liquor. A–
qua füccútemperät:alioquin ebrijfuturi. Cùm ftillat,dulcißimus
eft.Seruatusaceßit,fàpore non ingrato.Suprà multa recenfuimus
genera potionú:hic,quia Zythum,& Birrâ repetis, códiamus ali
qua nouitate.Turcarum potustriplex. Primus diciturTferbeh:&
eft Melicratum,aut aquaSaccharata.Alter,ex uuis paßis. exéptis
Gigartis coquunt aqua.In fine addunt parum mellis,& aquae ro
facea.uocatur Hoftaph.Tertiuse Sapa decodo multo.appellant
Pechmez. Aqua dilutum datur fèruis.In eodem regno Senegae li
quor,olei noſtri ſapore, odore Viola Martia,colore Croci. Inin
füla Vendemao nón folùm utuntur Sagu ad panem,fed etiam ea
dem ex arbore conficiunt oleü.Eft Sagüarbór,quae pani dedit no
mé.Lignifruftü purgant à quibufdam quafi fpiniis:tundunt,atquc
in pollinem redigunt.Hocpane ad ufuin nalitarúparant cômea
tü.Hea regio eftfub Atlante,Marrochüuerfus.ferthaec fpinofam
arborem:à qua fruétus maximae oliuae magnitudine. Ex hoc mali
odoris oleum fáciunt. Ab incolis arbor,Arga dicitur.In Maurita
nia Orchis oliuae grandißimæ ineptae ad oleum. In cibum modò
recipiuntur. In Troglodyticafrutex eft uiticeis pampinis fimilis:
Hena dicitur.Cuius fuccus oleum eft, odore nullo, colore aureo.
Zenzerlin quid fit, non fcribunt.Sed ex eo premunt oleum opti
mum in Calicut.

2. Tenga,Coccus.Arecca.
h A v D paruam deinceps operampofiturusfum in ea Palma de
fcribenda, quam Coccum uocas.Própterea quòd & inter fe difsi
dent commentarij,qui de ea,quodfcribimus,prodidere:&tute nö
º conſtastibi.Alius,inquis,elicitur è Cocco ſuccus.Palmaeid genus
* eft. Huius hiftoriam cùm texuifti, utilitates enarrafti. Nafuram
OIIl IlCIR.
 р Е s у вт 1 1 1 т А т Е А р с А Б р Ам ум . 2 I2

omnem,uttibi uidebaris,abfoluifti:quafi aliam rem traétaris, quæ

effecerit,ut tibi Palmarü ueniret in mentem:fic nouü caput auípi
caris.Sed poftquam in Palmarum métionem incidimus:cùm nül
la arbor tot ufuspraeftet:deilla referretempeftiuum erit. Omitto
gratam tuam breuitatem,qui pofitis adie&tiuis fùbftantiuafuppri
mis.Sedad rem.Tum de integro hiftoriâ retexis: nonnulla addis,
ordinem mutas.Athenienfium tibi placere uideo àwnstar, quae il
lis maximas attulit commoditates:tibi fuit maximo dedecori. Fa
tale tantoingenio, ut obturbatum fui obliuifcatur. Quanquam
in Cótradiétionum libriseam tibiipfe laudem tribuis:femel ཏཱ།uaiས་
bi diétum,núquam poftea repeti,aut referri. Deo magna eft abste
habenda gratia,qui dederit,memoriae, quae reprgfentet : modera
tioni,quod nolis.Ateiufdem rei fubaliis notionibus repetitionem
cui acceptam feras?Ita,quafi aliam confignesarborem, in huiufce
retraétationisfine fcribis: Foliis tegularum uice ad domos tegen
das utuntur: ut haec arbos Coccum ufu exprimat. Hanc igitur à
Cocco aliam putas. Difcestamen unam effe arborem.CocêöHi£
pani dicuntabindigenis Tenga nominatur. In Chiman fub Coc
çi nomine cùm legeres:in Malabarisfine nomine, aliam exiftima
fti.Caeterùm folia,fruétus,ufus,huiufce reite fàtis admonere po
crät.Decem igitur utilitates cùm enumeraris: uideamusè narra
tionenoftra,quid abste omiffumfit.Eft igitur trunco reéto,pro
cero, excelfaealtitudinis,adfumma ufquein orbemfèfè effunden
tium ramorum initia inoffenfae laeuitafis. Palmae folium, quote
gunt aedes faétisexeoftoriis, certo aduerfüs iniurias Caeli muni
mento, fenum menfium utilitate. Confertum gerit frućtum Pal
mularum more, fingulae ad centenas, ducenäs ue nuces, quas
Hifpani Coccos uocant. Medulla recens efculenta eft,tum per
fe, tum loco panis cum obfonio. Sapor Amygdali,fèd iucún
dior. E ficca farinam faciunt, atque ex ea panem. Tegitur me
dulla cortice proximo ad carbonum ufum accommodato. Auri
fices fibi praecipuum habent.Vrunt etiam, ac cineres legunt ad
medicamenta. Extimum corium multis inuolucris quafi ftupeis,
craßißimum ita interpolatur, ut ex eo tanquam Goffypium fiat:
cuiustenuißimam partem adpannos apparant, fèriceis nö igno
'biliores. Quod reliquum eft,nent ad funiculos: è quibus 蠶
de complexis rudentes componunt. Eius filum § UIOCa Ilt
Indi. Vbi nux prodire, atque confiftere incipit, fimul intus aqua
concreatur.ſimulataue ရွှံိ nux eft, completur aqua: cuius
incrementi finis initium nuclei eft. Ex eius fianque condenfà
tione concrefcit nucleus. Quantitas aquae Cyathos paro
ոյ
 1 у т и у з с АЕ s А к в с А 1 1 с Е я

interdumtrinosexplet. Eius fàpor neétareus caeteros omnes, ut

aiunt, fuperat fuauitate.Ex nuclei medulla preffa nobilißimü fa
ciunt oleum. Ex fraccibus fieri poffunt cineres. Vbi arborad iu
ſtam adoleuerit magnitudinem,quoſdam è ramis Auguſto menſe
ad medium amputant. eius, quod reliquum eft,fummitatem fer
ro paululum fcindunt. Singulis appenfus calix quatuor cypho
rum completur in die. Crudusliquor bibitur cum ſapore,& ui.
Coëtus Sàpam excellentifsimam imitatur, ad inebriándum effi
cacifsimus. Accuratiore decoétionein Saccharum denfatur.Ia
gara uocant Indi. Si non coquatur, amittit dulcorem, quo per
initia commendabatur, atque aceti uim praeftat. Fruétum perpe
tuò gerit,alijalium fubeuntem. Tricenos, aut quadragenos uiuit
annös. Lignum ad materiam caedunt : pofteaquam uitae finis ad
uenit ei. Amat fabuleta. De Cocci medullae magnitudine poteft
ambigi.Vartomanus ait,effe minimi digiti craßitudine. In Indi
cis Nauigationibus Hifpanorum legimus:Cocco immaturo femi
cyathum aquae contineri. Nulla igitur cötradiétio. Quippe dete
ftà hic: ibi dé medulla.Magnoperetamen eft confiderandüm.Ne
que enim ex ducentis amygdalis magnusufus ad edendum una ex
arbore queat effe. Nequetantulum cauum refpondere capacitati
binum cyathorum.Ob autorum ignauiam orta eft haec ambigui
tas:ut deNucis Indicae,quam uidemus quotidie,fàcie, naturalice
ret dubitare.Cocci tamen teftam defcribunt nigram:atq; ex ea ua
fà fieri.Nucishuius Indicg fulua eft,nó autem nigra. Caeterü haud
alia eft.Nam & in medullg medio finuseft cauus,ubifuerat liquor.
Et capillamentis obduétam unam,& alteram uidimus.Solimanus,
蠶 huius pater fuit Turcarum princeps,è calice potabat nucis In
icae, frugali auro ad formam cyphi adornato. Tengaita feritur.
Faéta fcrobe nucem terra operiunt. Vefpere humum aperiunt, ut
rorem ebibat. Manetegunt iterum,ne Sole fuggatur. Quinto an
no ferendisfruétibus habilis eft. Honos apud indigenas par utili
tatibus.Nam reges,quos interbellum eft,etiam caefisliberisin mu
tuae pacisfpem ita ueniunt, ut etiam faciant:caefaunamodò Ten
ga nunquam pacificantur.
3. Comparationislex.
P E N E oblitus huius fubtilitatis,ad alia me conferebam.Siften
dum igitur prius hic,praefèrtim fefìà tanta narratione. Cöparatio
non femper inter aequalia fit.Sed interdum per proportionem ad
nobilius,aut notiusreferimus.Quare Simiam Hòmini fimilé dici
mus.In iis ergo,quae fimilem præftant ufum,nunquäfic 199ಣ್ಣ:
Q
 рв s v в т і т. і т. А т в л о с м к р А м v м: 2zo
Nobilius cum ignobiliore non eft cöparãdum. Idenim fignificat:
indignü,quod cöparetur.Ateftadeò dignum: ut ignobilius indi
gnéfit, quodadilludreieratur.Menfuranăque nobilioreft, quăm
id,cuius éft menfura,ex quinto Primae philófophiae.Neque dbeft,
quòd Heroem Mufcae,Deum Mergo cöparant Poetae fummi duo.
id enim ad notitiae praerogatiuam relatum eft. Notitia hic eft pro .
nobilitate.Quando utriufque uocis origo eadé adintelleétioném.
ráwua. Notum,inquam , nobile eft hocipfo, quod notum eft.Tu Subtil.
uerò Tengae fuccum praeter caeteraspotionescùm uellesexcellen
tem indicareific,grammaticèquidem,fedminus (citèloquutuses:
Succus continetur, fuauitate nulli alijpotui comparandus.
4. Caftigatio.
1 L L E non inuerbis error,ſedin re culpa.Quippeais:ex cortice
exteriore carbones,exinteriore ueftes fieri. Cùm tota maffa exti
manihil aliud fit,quàmfilamenta : teftainterior dura,quae fit car
bonum materia. -

5. Areca.

E s r & aliaPalmae fpecies gracilior, procera, foliis læuißimis.'

Inter quae racematim ်မျိုး oma,nucü magnitudine,alba. Fru
- ctusis probellariis cum Betol manditur à potétioribus, uti ſuprà
dicebamus.Areca nomen eft. Fertur in mercatus magna aeftima
tione recens.Seruatur &in modum Palmularum ficcata. Varto
nanus Arecauocat arborem,fru&tum Coffol. - - -

6. Palma £âptoria -

s v N r & humilia Palmeta, foliotã politæ ſuperficiei, ut eo 隱

chartis utantur adfcribcndum.In prouinciaMangi alteriusarbo
ris ufusidem.Tal dicitur.

7. Sapo ex Palma.
a p uulgaris Palmae naturam illa quoque pertinet hiftoria. Ex
Palmarum cinere,& olco fieri aiunt Saponem , omnium praeftan
tißimum,ad manuum candorem.
8. Arbores Eriophori.Cofsypium. Cot.Bambagio.
Bahlabah. Balut.

eo cc 1 corium&filisànatura compa&um,atqueartefolutile,
aos adducit in hiftoriam certarum arborum,a quibus utilitas Par.
Veluti in Aethiopia Troglodytica mos tegendus ædibus hcrba
 I W L 1-W S C AE S A R S C A L I G E R

quadam:quae centum durat annos eo in opere, fine uitio. In Mo

luchis cuiüfdam arboris corticem aquamacerant,atque tundunt:
ufque dumadferici ueli fpeciem redaétum,atque ex filamentis có
textum uideatur. Eo fibi operiunt fœminæ pudenda. Habes apud
Theophraftum arbores Eriophoros.ApudPlinium Lanatas uites.
Vulgò uerò Goffypium,Linum,Cannabe. Adhaec, Lanâ,quae de
I 4.
mittitur ex interftitiis palmularum:ex qua cum pilis ភ្នំភ្លៃ
qui Libya deſerta occuparunt Arabes,ſuategunttentoria.Goſſy
pium Graeci,Syri Cot,Itali Bambagio,Arabes Bahlabah,Troglo
dytae Bafiit.Italiea* à Latinis fluxit. Bombycem enim interna:
uocat nuculæ illius. *

9. Sericum. Seres.Calmuchi. Metaxa.

r E s r A r, ut quidfit Sericum,uideamus.Faétum cnim eft,dili

gentia quorüdam,an peruicacia ? ut res uulgata,recepta,confefla, -

蠶 controuerfa.Ita recentiorum fe&tae ueterum opinio

num immortuas reliquiasfouere aggrefsi funt,ut antiquato§erro
res nouis obruerent infaniis.Non enim defuere,qui uero nos hor
deo carerelitigarent.Сumptifanampinfere, coquerequenefčirer,
in hordeum noftri uel feculi, uel orbis fuae infcitiae ព្រៃ tranf·
tulerunt. Ita nos antiquorum Sericum quid fit, penitus ignorare.
Necrepetam argumenta.Ex Pauſania mendaciisarceſſunt teſti
monia.Ex arboribus depe&tunt apud Virgilium:non autem expli
cantex opere Bombycum.Tum è Plinio neſcio qua febriculoſa.
Verùm uana omnia.Quâdo&in Calabria negle&os in arboribus
uermiculos fine cura, cultuique fericum facere uidimus: è quibus
detrahunt incolae.Et à Cataio,& à China fericum fertur,nöaliud,
quàm quo utimur.Idex Nauigationibus compertum eft. At Seres
Tartarorum nunc Horda eft:à quibus in Perfiam,& Turcoftaniâ
ferica deferuntur opera.Quod nobis adolefcentibusfaótü fcimus:
narräteid Veneto legato,qui ab Vffumcaffam reuertebatur,apud
optimum Regem Sigifmundum Poloniae. Aiebattamen leui fàtis
materia,& operatextaeffe.Ex aliorum hiftoria,quieiufdem Regis
tempore peregrinationesfuas defcripfêre,fàtis conftat: Seras effe
in extremis Perfiae ciuitatem. In quâ tantum illius operisfieri,ut
dena millia pödo Serici in quotidianasoperas difpenfèntur. Iuxta
mare Cafpium Straua Ciuitas, à qua fèricae textúræ cognomines
celebrantur.Etiá nunc Madaixauocant Hifpanicolleétain unum .
filaSerici:ídque uoce antiqua.Metaxa enimi dicebatur. Nunc Se
resilli Perfae parent:quos cömmunitotius gétis nomine Tartaros -
uocant,peculiariuoce Calmuchi:propterea quòdfoli Scytharum
- *- capilloss
 p B s v Fr 11, 1 r A T E A n e A R D A N v M. 21 r
<apillos alunt.TransVuolgam fünt,haud procul mari Cafpio. In
Tâprobana quoque Sericum fine cultuexarboribus detrahi à Bö
byçibus confeétüm, legere eft in Commentariis nauigationum.
Quamobrem Virgilianæ arbores non funtaduerfus nos. Alijliti
garunt odio Arabum philofophorum, quiSerico fcripfèrunt cor
Foborari cor.Aiunt hi:Sericum effefrigidum:quia Morusfrigida.,
Vermesilli င္ဆိုႏိုင္တူျီ nobis compertum eft,non ignorârint:
in Syria,& Aegypto ficulnisali frondibus: an ipfifüae fubfcripfè
rint fententiæ ?

ExERcITATIo clix.
DePlantarumtranflatione,& Palmae encephalo,
& pumila Palma.
A R Ε ο R E s, inquis, quae transferuntur, aliae non uiuunt: ut
in Italia ex India lignum Aloes. aliae uiuunt, fed non edunt
fruétum : ut Genuæ Palmae. aliae edunt fruétum, fed oblae
fum:ut Piper apudnos. Quaedamfruétum edunt perfeétum: quòd
utriufqueCelifünt patientes:ut uites ex Hifpaniain Indiam tranf
latae. TPrimùm fcire aueo, quem tu omnium mortalium tam ue
cordem faciebas, ut ex India tentarit Xyloaloes tranflationem.
Nanque arbor integra transferenda fuit. Vix pauxilla, pufillâque
fruftula,eáque fèrò uidimus. Deinde illud quoque fcire peruelim:
quo Lombärdigloco,aut etiamtotius Italig,Piperis arborem Ede
ræ fácie quifpiam poßit oftentare. Nam Dertonenfis quidam cùm
me talibüs promifsis oneraffet, auidißimo noui fpeétaculi rifum
excitauit,indicata Amerina.Sitamen ſatum uidiſti:non inſto.Tä
tum in re plantaria ne tibi credam, monent me complures errores
tui.Apud Pliniumtamen acquiefcam. De uitibus in India uigen
tibus non laboro. Memini in Funduribus, quae in primoris Indiæ
ora prouincia eft,neq;triticum fàtisfeliciter maturefcere, neque
uuas bona fideà Natüra (oli reddi confueuiffe: Eius nanque im
moderatamuliginem declarauimus alibi. Multagemma turgen
tesuites abundantem uindemiam pollicentur. Ceterüm exhumo
ris nimijredundantiafpes mera folâque eft, non prouentus. Deea
parte,quae in Palma uulgò manditur,oftcntabantfèfè non iniucü
{la, quae mandares literis. Encephalum ex Theophrafto adduce
res: qui in Sicilia dicuntur Cifiglioni. Tum alia, quae à nobis, fùo
ੰ loco, explicata funt. Sedillatua uerba nunquam potui
• comprehendere ihtelleétione. Palmites,inquis,eundem guftum
, • rcfert.Eadémquefubftantiacarnea, candida,folida. SedKilliuspars
-
 I v t 1 v s C AB s A r s c A L 1 G E r

ima,quae radiciiungitur,manditur folùm.Surculi, quiPalmaefolia

referünt,candidi& ipfi,fedlignofi, non apti cibo. I Putabam efîe
fcriptoris culpam inprima uoce:ut Palmes, legendum effet, non
Cajtg: autem Palmites. Sedcùm ab Hifpanisaccepiffes, neque mutandi
confilium iniiffes: magnum praecipitis incuriae fpecimen dedufti :
praefèrtim cùm quid fit apud Latinos Palmes, ignoraffe uidearis.
Non enim fic appellare inftituiffes, fed pumilas Palmas: quarum
magna uis caeditur in Sicilia, &in ora Bæticae maritima adfeminis
incrementa. Editur autem iuuenculae Palmae cerebrum : quia pro
cerae ea demum parsteneriufcula eft. At pumilaeimafuggitur me
dulla : quoniam propior alimento cft habitior, atque fücculen
tior. Palmes autem à Palmatantum diftar, quantum abetà Ter
mino Termcs- - -

EXERCIT , CLX

Quae de natura plantarumurinam educentium.

р guia
v M 1 L A R v M palmarum furculi, quòd effentaridi, adpin
quarundam herbarumfolia ita tetraxerüt : ut olim Öui
vrbáně. dium pićta Pauoniscauda,ad Coruipennas nigras.Neque ibi
confiftis, fèd ex eafluétuatione raperis ad Carduos. de quibüs fic :
Carduorum genera omnia urinam prouocant: quòd igneum hu
midum neceííariò abundet. Quamobrem cùm parum prodeant,
comparationc magnitudinisfoliorum : exuftum oportet effehu
midüm, quod intùseft: fuccúmque edi amarifsimum. Nechic
pauca difpicienda.Non enim uerüm eft,ignea humida omniauri
nam prouocare.Neque omnia quae urinam cient,humido confta
re igneo. Prioris exemplum eft,ab oleo calefaéto. Non enim facit
hoc. Non aqua dilutum Euphorbium. Nec Tithymalorum ulla
fpecies aqua decoéta.Sednec Cinaraeipfius radix,quae ab Aetio di
citur, craflas materias per urinam detrahere, ualdehumidaeft.
Quin ficcior,quàm humidior.Terebinthina non eft humida: non
Arietinum, nón Geniftae flos: neque ignisin duobus his poftremis.
Contrad. Et quid cum igneistibi, apud quem incöpofitisignis nullus ? '
hcrba Sonchi, cuius radix mifificè mouéturinas? Haec nequehu
midgabundat,nequeigneum habet,quod mordeat.Subamàramo
dò eft. ídqueeatenus, üt etiam non ingrata fit edendo. Adhaec qui
င္ရန္ ႏို့ in eisigneum humidum exuberare,cùm dicasseorüm
umidum exuftum effe oportere? Ac propterea non admodülon
go efetipitefânê cuius proceritasfoliorum repondear magnitu
dini.At quomodo in ftipite exuftum erit,infoliis non erit? prolixa
enimfunt.Quisignisexußit ftipitem,foliis pepercit ? Etiámine Ful
- - - lonius
 то в s v в т і t. I т А т в А о с А к р А м v м. 22 2.
lonius Carduus eodem igne infamiseft? Vbi in eo caliditas? Si
quid Galenum abftergit,nQn erit, quodin hoctuo cenfu reponas
eum.Declinant enim juzfixâ ab iftatua igneitate. Cinarae uerò fru
&us: ut contrà, quàm fcripferis,intelligas: amarus admodum per
initia:deinde humidum excoquendo,acmaximam partem abolem
do,egregiè dulcefcit. Deftipitibus uerò,&foliis,eadem ratio,&in
animialibus, quae defeéta dicunt dentibus fuperioribus, quiafitin
cornibus abfümpta materia. Stipitifhe breuitasinopiae füae cauf
fàmfoliorum afcribet opulentiae ? Atminimo folio eft Lenticula
aquæ,&fine tipite eadem. Minimo Telephium, & producto cau
le.Magnitudinis proportione reſpödent inter ſein Eſula.Maximo
ea,quam Saluiam marinam dicitis,congenerem Gallicriftg.Maxi
moCucurbitafarmétis,fi qua alia planta,maximè porreétis. Qua
rumftirpium qualitatesextremis naturis, iifque interfè contrariis
praeditaseſſe,non ignoras.Temerèigitur arbitraris, quantum ma
teriae accedatfoliis, tantum decedere deftipite: praefertim quum
haudliceat tibi dicere,humidumexuftum,propter fcapi exiguita
tem:in quofoliorum granditaseius uicem ülcifcatur.
- 2. Ciacampalon. Cadelafon.
M A c N i r v prn i s igiturneceßitudo,quaeinterfolia acftipi
tem intercedit,neutiquam creaturabhumido,uel à calore: fiqué
admodum oftendimus, tam in calidis, quàm infrigidis, fine üllo
difcrimine utraque grandia,&parua æquè: &in utrifque difpar
quantitas. Locus hic exigit, ut admirabilem arborem ex India
hiucfiftamtibi. Eftin Camolanga nunquam excedenspedesfenos:
haudfànè multo maior,atqueegofum. ង្កា quinafuetan
tum frondesèlongo peciolo fundit. Frondibus magnitudo tanta:
ut aduerfùs Solem,&imbres propenulaincole utantur.Nec miror
ego: qui in Liguribus Taurinis uulgaris Brafsicae folio mihitexi
humeros, tergúmque ad cin&uramufque. In arboris faftigiofù
premo cuſpisuerius,9uâmrami, fabaceosfloresedit, adducentos:
è quibusfrućtus conferti, palmi fermè magnitudine. Craſsitudo
quaterplenior pollicari. Antequàm matureſcant, legunt, ne dila
bantur. Repofitiperficiunrur. Horumfpecies tres. Ciacampalon
luteo colore,fàporeiucundo. Alterafpecies Cadelafon, omnium
optima. Tertiauilis. Sapor eft, quàm Ficis noftris melior. Annua
planta eft. Etenim arefcit poft fœturam. Sed ftolones ad quin
quagenos emiffos, fuos quafi haeredes habct. Ii auulfi féruntur.
Maturitatem ubi uolunt accelerare, amputato ramo indunt cal
cis aliquantum.
K ij
 1 у т. 1 у s c АЕ s А в з с А т. 1 с в я

3. De Aloesamaritudine:deque eiusui.
pE 1N DE quæris: Cur Aloesfoliaamariſsima, quum fint pin
gulfsima. Cauffa, inquis: Quöd cüm aculeata fintin extremita
te, neceffe cft, ut in tam copiofo humido calor abundet, ac ficci
tas, quae fpinas efficere pofsit. Erit igitur humiditati ficcitas ae
ualis: imò in humiditate ipfà eft haec ficcitas. Quânam igiturin
រ៉ែ Naturae humidi copia, fiin eatanta ficcitas, ut creet fpi
nas.Vtra uincit? Vtra uincitur? Haudita eft. Sed quemadmodüm
in metallis uifciditas, cuius ui partes continentur, in potentia eft:
itain Aloe,&lacrymis Picearum, in ačtu. In Metallis, ficcitasin
aétu, humiditas in potentia: in lacrymis, humiditas in aétu, ficci
subtil. tas in potentia.Caeterùm ut fubtilius loquamur,liquiditas eft, non
humiditas. In his igituraerea,non aquea humiditas. Iccirco pin
guia: non fine multo igni in Aloe : à qua non abeffe multum qüoq;
terrae, fatis indicat confiftentia.Quaretum à terra,tum ab ignific
citas duplex: non quae tollat aquæ liquiditatem, fèd quarum alte
ra corpulentiam det:alterauifciditatem.Id quodinalimentis quo
ue uidemus.Seruatur enim liquiditas, & uifciditas etiam indüéta
醬 ſucci, qui debetur animali. Spina uerò non à ſiccitate, ſeda
subtil. forma fub ficcitate. Non eft ficcius Bugloffum plätagine,&fpinu
lis horridiufculum eft. Laétuca uetula multo eft humidior, quàm
Nafturtium:&fpine(cit. A forma fieri, argumento eft: quòd certa
duritia, magnitudine, figura, loco, fitu differunt. In toto folio, in
cufpide,in fru£tu, in florum caliculis,in trunco.In quibufdam plá
tis ប៉ុ nulla:foliorum uicemtenent fpinae.Caeterùm deiisin Có
mentariis cauffarum. Habes autem pinguiafrigidißima: ut Papa
ueris,& La&tucae lac. De cerebri fubftantia Galenum confule.Có
trà,calidiſsima:ueluti Laćtariarum fuccum.Temperata:quale Bu
tyrum. Dulcia: ut lac, medulla. Acida: ut lac acidum. Acria:fi-
cuti lacTithymalorum. Amara: cuiuſmodi Aloe: in qua terrae
haud parum,ignis multum. Manardi odium,quod in Arabas con
ceperàt,in Alden erupit: non ipfàm quidem,fèd que apud Mefuem
fedis uenas aperiret. Quae difceptatio cùm ultrò citróque iaétata
fit, non eft hic nobis repetendà. Pauculatamenhaec liceat nobis
profiteri.Quinegant,Aloeiecur ofendi,experientia fcutica digni
fùnt. H9c per annos amplius quadraginta compertum habuimus.
Quamobrem Mefuae meipfùm afcriptorem ftatüineceffariò. Nolo
commemorare,quot non fòlùmab Empiricis,acPharmacariis,fed
etiam à Galeniftis in pericula& morbos, Aloesufù conieétosexe
mimus épernicie manifefta. Iis uerò, quibusfedis uenæ turgent,
aut aperiuntur:omnibusiis,inquam, quos medicatraétatione cö
mendatos
 р в s v в т і ь н т А т в л р с А в р А м v м. z з
mendatoshabui,uel minima Alges portiunculafumpta,uenae illi
cò aut tumefaétae, aut diduétae fùnt. Nam quodaiuht, hocidem
aliorum ufu pharmacorum euenire: idaliis áttribuit: ab Aloe non
tollit,&faétüm,& fieri,& ut fiat,fore. Neque per accidens &ontin
gere dicendum eft,utiftiiaétant:quòdferüidâ educat excrementa.
Ridiculum enim. Qmnia fiquidem medicamenta, fuum quicque
detrahit humoremfuis uiribus peculiarem. Quid uiolentiusEfüla,
& Lathyri,& Peplio ? Nullasaperiunt uenas. Turbith non aperit.
Mulieribus duabus, quibus Türbith, Hifpani medici praefëripto
datum non obfuerat, nocuit Aloe: quam, ut mitiorem,ac mágis
idoneam dederatalius. Non exigit igneum humorem Tertianariis
Raued ? At quando eiusfùcci arrofione fueruntapertae uenæ illae?
Sed Aloe de füo addit quiddam,quo dehifcantuafa haec.Argumé
tum illud puerile, nedum ut bonifit medici. Aloes puluerefiftitur
fànguis:non igitur èuenis extrahit. Sanéignitum quoqueferrum
uenarum oris cruftas excitat. Quod an cutem,non fòlùm uenas a
periat : faciundum cftiis periculum. Myrrha uerò (quis neget?)
nónne matricis uenas aperit? Eatamen fcifsisappofita cohibèt fàm Iocoſe.
guinisfluxioné.Hunc ad modü 器 eſt Natura uices, atq; ope
rasin iis,qug códidit:utidé nófolú diuerfisfit diuerfüm fpeciebus,
fedetiá eodé in corpore alias atqs alias cóparet effectiones. A Sole
incipe. Idem fànè dealbat capillum: cutem facit atram. Deficcat
lutum: foluit Butyrum. De Sturno, & Cothurnice: Elleboro, &
Hyofcyamo fàtistrita omnia: non illis nocere:morteafficereho
minem.Non perinde uulgaris notitia Cannabinarum uirium.Eius
fèmincurifemen in homine genitale: contrà,Gallinas efficerc fœ
cüdas. Sic Cepecomefum non laedit:impofitum cuti puftulas ciet. Subtil.
Aloe igni ſuo, atqi glutinouenarum oris appoſita operculum im
ponit:eodem calore uenas aperit.Sedde his alibi.Interea ſimplici
tatis memoreseſſe uelimſtudioſos, ne factionibus addictiueliten
tur. Nosneque Arabes, neq; Graeci fumus: quin ne Latini quidem Aequ4m.
futuri,fifortèpater,acDeuseloquentiae Cicero minus reétéfàpere
uideatur. Suam cuiquelaudem,laborum praemium & relinquimus
libenter,&concedimus cumulaté,& deferimus liberaliter.Non ut
quidam ignaui,atque ingratiaudent facere:ut alienis laboribusti
tulosimponantfuos. Tumgratiam, quam debent, difsimulant fù
perciliofi: aut eiusabolent memoriammaleficiis, ne fui nominis
autoribus quippiam debuiffe uideantur. Caeterùm ifti nouihomi
nes, noui cauffarumiudices, confcientiam pro accufàtore, pro iu
dicehabiturifunt pofteritatem. Noftrorum enim monumëtorum
uita, illorum nominis morsfutura eft. Studio, atque magnanimi
tatcParandum, feruandumquecft regnum literarum,cuius anima
К iij
 1 v т. 1 v s cлвs л к вслѣтсвк
refbondebo. Quia mendacesGraeci,folium Indum in aqua natare
器 radice,prodidere.Cuiufmoditoto Indiae or6e nullum
<ompertum eft.Malobathrum£{oratius cùm uocauit Syrium,nö
anatalibus,fèd ab officinarumloco deduxit appellatiofiem. Non
enim tamfolium, quàm foliatum intellexit. Seorfum de Tembul
Indico Aboali: & 蠶 loco de Sadegi, quo Malobathrum Graeco
rum pingit.Non effe Areca eiusPalmae,quae Tenga dicitur,fuolo
co declaratum cſt.
EX ER C. CXLVII.
Zinziber.

1 N z 1 8 E r tota penè Indianafcitur. In Cananoruocant,

Z Deli.Quod anfit Mechim,nondum exploratum habeo.Si
natamen multa.Fufcius eft,denfius,grauius,acrius. Nam
uod ad Malabaros prouenit, Beledi nominatur. Inuenio etiam
ម្ល៉េះ dićtum. In Moluchis foliaſuntarundinacea, cum arundi
naceisitem ramulisaliquot,breuioribus,anguftioribus. Eius radix
non, ut ais, Lilijfigura,aut modo,fednodofà, ut palàm eft,acpo
tius ម៉្លេះ miratusfum,quòd non arúdines quo
1 wdit. quenoftrasin Zinziber transformabas. Quinauulfisferiturocu
lis,utarundinetum.Vnorelićto reliquosauferunt. Erutosin Mo
luchis calce ficcát,acrimoniam ficcitateutacquirat. Immaturum
arum uellicat.Quare fuauifsimum eaaetate conditum.Quodfcri
\; reperiin Commentariis,Zinziberis ftipitem pyrum
arquare mediocrem. Ncquefolio effegraminis. Illienim, hæc quae
រ៉ែ uulgò,nonrefpondetradix.
EXERCIT. cxLvIII.
Piper. Arbutus.Vnedo.

I;NEderaehIami s,fimilem
quod equidem fciam, nulla eftàte fübtilitas explica
déPipere an ullam afferas, uideamus. Principio, cùm
facias, eundemque humilem uoces Arbutum:
bis errafti.Non enim haeret,utflexipedesEderepedunculis illisfèr
pens, fedadnititur more uitis. Quaretotatua Metamorphofis de
ítructa eft.Alter error,cùm putaſti:Ederam, & Arbutum effeidem
poſſe. EſtArbutusſatisgrandis,Laurifolio,criſpiore, & adSuberi
num haud ita parum accedente. A Calabris, nifimefallit memo
ria,Cerafus Marina dicitur. Huius Vnedofiruétus.Commaron, &
Memecylon audisapud Theophraftum: apud Galenum falsò Epi
melida. Arbousuocaturâ Pyrenaris. Etiam quiftudiosèPlantagi
This
 ь в s v в т і c 1 т А т в А р с л к р л к v м. zo7
nisafcribasfolium,tuam cauffam prodis. Nam quomodoPlanta
gifolia plantaad nostranflata Ederaminduat? Nos igitur accura
fius,quae abste omiffafunt,recenfeamus.Duae Piperisfpeciesdua
bus cx arboribus diuerfis, contrà quàm multi fènfèrint, longum
fru&tum ferunt,& rotundum. Rotündi fpecies tresà regionibus.
Indum,Taprobanicum,Aethiopicum.Abaetate,duae. Ifimaturú,
minus nigrum: maturum,nigrum, ac rugis crifpum. Longofron
desarboris Mori.Tam bonam occafionem naâus, mihi crede, ne ludit.
enoftratis
amiferis.Profeminatumtransfer,acredd Mori familiac.
Morietiam quafiacinuli compa&to in racemulo conferti. Neque
aliteraut crefcit,aut expreßiusfit,quàm quafacie circunfertur:iis
fànèfimillimum nucarnentis, quae Coryli, atque etiam Salices de
mittunt.Luli diciturabIndis. Rotundo parcümeaarbore,aut pe
damento, cui aduoluitur,magnitudo.Pedagogi enim ſuum aemu
latur. Ramos edit crebrospediternum. 蠶 eſt Citri, ſedaridio
re,actriftiore. Nam qui Arancijfrondes attribuerant, eis Arancij
exciderat facies.Duplex enim eiusfolium eft: nempe maiusimpo
fitum minori. In parteima uenofum admodum. Ifirac emis quoq;
nafci prodit Vartomanus,fedacinisfeparatis:quamfu iffe caüftarfi
fufpicor, ut longum putarent excrefcere, atque expreßius fieri in
rotundo.In Hifpanisnauigationibus,non racematim,fedfpicatim
rodire, legimus. Aethiopicum Piper inBenin regno nafci fcri
នុ៎ះgèacrius Indico.Huiusfemuncia expleriilliusefficaciam
félibrae. Simillimum effeCubebarum, Habere nanque peciolum.
Quod & nomen inuenit apud Lufitanos,Pimiento del Rabo:quod
ſignificat,Piper caudatum.Valdeuereor neſit Cubeba.Nihilaſſe
rotamen.Quando alieniiudicijfecuritate,&tumore fui, in litera
rum ftudiis maxima fæpenumerò flagitia excitantur. Taprobanae
Piper Indico maius,leuius,colore magis diluto,{èdnonfàpore.
2. Cubebe. Carpeſion. Oxymyrſine.
qv o N 1 A M Piper Aethiopicum fimile Cubebis diximus, non
funt praetereundi errorestres. Primus eftSerapionis: qui Diofco
ridæ Oxymyrfinen Cubebas eftinterpretatus. Aut fi reétè fènfit:
non funt Cubebae noftrae, Cubebae Serapionis. Sic enim pugnant
aliqui,minus aptè, Nufquam enim Rufcus apud Arabes Cubebadi
citür: fed granum illudChubaba. Aboali Carpefion Galeni, non
autem Diófcoridae Oxymyrfinem uocat.Quoin capite & error il
le, ubi Carpefion Rubiæ fimile cognofcit: At Galenus in feptimo,
Valerianae. Ergo Cubebanoftraçùm fit granum,&Carpefion fit
*?os : non erit hocillud, Quid enim grano cum ಸ್ಟ್ರಿ ? Pufillos
11]
 1 у с 1 уз с Авs А к s c А т. 1 с в к
EXERCI T. C LX II .
Reditadexitiales.
x 1 r 1 a te s, inquis, umbrae Toxico, ut diximus, Iuglandi,
E; , adultae Ficui,Sorböque Indicae. Salutarés uerò,
Loto,Fago,& Indicae Hobio. Quibufdam ob odoré, utilis: ut
Roſe, Myrto, Nardo, Malo Medica, Iunipero. Vndeinitium fa
ciam tot animaduerſionum? Primus error, cùm à Taxotoxica di
&ta exiftimafti. De Napello,quod fit Toxicum,non autem Aconi--
tum,diximus in Commentariis eorum librorum,qui falsò afcribun
tur Ariftoteli. Vbi de Belenio eius autoris, & de Galeni Helenio,
quantum fatis. Montani enim Alpium noftrarum,& Pyrenęorum
paftores,atque latrones,nufquam Taxi utuntur fucco äd tingenda
tela.Tithymali proceritatem da, ſub quane quieſcamus,tuispre
ceptis cautio erit.Nunc quanta cft,ut nos aduerfus aeftiuorumiuim
radiorum inuitet ad quietem capeftendam ? Täto minusipfà Nar
dus, cuius altitudo non aequat femipedem. An tu lacertis, aut mu
fcisfcribebas hæc : quarum exiguitas illarum umbra tegi poffet?
Quin illud uocatum in iudicium, atque difquifitionem, quodfcri
fit doétif$imus poeta de Amaraci umbra,cuius opacatione mol
鷺 fieret Afcanio fomnus.Tum exhibe nobis Ho5ium iftud Indi
cum: aut nepone: aut dicte ignorare. Vafcones fùmus : nolumus
animi pendere. Etiam memineris apud diuinum poetam Iuniperi
graues umbras:&funt fànè.Vmbra uerò quare fiat utilisab odore,
mefcio. Non eft umbra propter odorem, hequeodorpropterum
bram.Craſſa & pinguis oratio,non ſubtilis.
EXERCIT. CLXIII.
Brafil.
o c v s r A R v M modoin prouinciam Brafiliam refilis. De
L; arboris cortex,inquis, propter robur, fèu potiusficci
tatémfponte decidit. Quo confilio errorem commififti, ut
emédares? An perpetuò teipfum depugnare,placet tibi?Vbi com
periſti, corticesinuitosàligno, ne abſcedant, cohiberi º Atego in
ipfis mutuam tum operam,tum propenfionem naturalem arbitra
bar., Cortex enim perfè non cónfifteret: lignum non regeretur.
Quidigitur ob robur defilit ? An interfecorfex, ac lignumiiitigät?
Quin nequefolam ob ficcitatem.Quid enim ficcius ärboribusáre
fa&tis?Atiis citius carie cortexfoluitur, quàm ficcitate abfoluitur.
Sed quod & Commaro, ficuti dicebamus, contingit: crefcentein
tustrunco,imbecillistextus filamentis dirumpitur.Iccirco Cerafo
findunt
 D R s vs T 11 1 r A T E A D c A R D A N v M. 12;
findunt corticem, ut crefcattruncus. Nanquehuic, aduerfà natu
ra, firmior cortex ad cohibendum, quàm fignum adurgendum.
Ligniuiscreſcendo turgetillis:cortex non reſiſtit.
2. Gummi Arabicum.

E R A s i t i ufum adfcribendum ubi docuifti,ais: Nec defide

ratur lacryma Arabica. Haud te decuit inter fubtilitates illud
ignorare.Gummi hoc,quod Arabicum uocãt, neutiquam in Ara
bia nafci. Quin hocipfüm,quo utimur,èPruno,Cerafo,Amygda
1o detrahi. Non enim eft ab Arabia petendum. Quamobrem 體
ulla cognominisadieétione, Gummi, uocatum femperapudVe
teres legimus. Galenus enim uixaliter,aut Alexander,aut Diofco
rides.Quin ex 蠶 fpina cùm optimum probent, iftiustuico
gnomenti ratio nulla erit. Plinius Gummi Arabicum uocat illud,
quod ex Acacia colligit Diofcorides. Ergo cùm huic noftro nullo ludit
modo conueniat: នុ៎ះ tibi, mihique fuerat quaerenda, ne ab
iftisfüperftitiofis herbariis, pro ignauisautignarishaberemur. '
3. An colores omnes ex uno colore.

1 N c R E D 1 b 1 L 1 s audaciae fèntentiailla, etiam apudte, quan

quam eius autores. Ab Indisex eadé plantacolores omnes,prout
del diutius,uel parum coxerint, excipi. Nam fi unquam è rubro
Sandalo colorem luteum mihi pararis: nüquam de coloribusam
plius difputabo.
4. De colorein Oleæ radice,&eius cauffa.
N vso v AM te, quàm in Olear radiceinuenifacetiorem. Quis
enim non ingenijtuidiuinitatem admiretur? Ais: eius coloris ua
>
rietaté à uarietate caloris,& parte oleagina generari, Sanêagno
fco materiam,&formaeinftrumentum. Quid enim huicfententiae
aliud quàm ueritasaddi poteft? Nam oleum ipfum, ubicalefit, ca Facet.
lorem non mutat. Ergo mutationiscauffaeftaliud praeter oleum.
Verum non eft hic facetum illud:fed cùm addis. Sicut in ueftibus
Oleum colorem mutat,ita&in ligno. In ueftibus macula,in ligno
grata uarietas dicitur. Multamecohortantur addubitandü.Pri
mü,q, in multis uarietatibusnullü eft oleum.Non in Ginettae,non
in Lyncis,nőin Păthere,nonin Pardi,nőin Tigridispellibus. Ni
hilalitum pénis macrius:uidePhafianum,Tetraonem fœminam,
Pauoné,Aſcalopacé,Attagené, Paſſeréſolitarium: qui* fit Cha
 1 у г. 1 у s c АЕ s А к в с А т. 1 с в а

radrius,fuo loco diétum eft: ne tibi teftudinum cortices adducam.

Fortafleenim pingue ibi quippiam obieceris.Deniq;nullumin V1
moineft oleum: de quatamen eandemtexishiftoriam. Contrà,in
ipfâ olee arbore,truncum dico,oleum eft:uarietas non eft.Macula
uerò nó mutat ueftium colorem uiridem in rubrum, fèd fufciorem.
modò facit.Défat enim,& humoré addit.Itaque quod mihi oleum
in eaင္ဆို႔ေျ oftenderes fpecie,quae mutua uarietate flo
resfuos edit rubros candidistaeniolis diftinétos ? Siaqueus planta
rum humoruiridis eft: quideum in foliisuiridem ferüat, in flori
busillis ita rubrum facit, ut albo uariet ? An non eft forma haec,
quae fibi adcolores humorem,uti lubet,interpolat?

EXERCITATIO CLXIIII.

CannæSaccharinæ. Saccharum. Manna.

Ꭰ!Nunc cùm de earum fcribis maculis, de ipfà planta, defuc

c A N N A R v M. Indicarum fraccibus nonnihil diximus.

co nihil:nobis igitur aliquidexplicandum. Quod argutan

tur: antiquis ignotum fuifle noftrum hoc Saccharum, iampridem.
à nobis exploſum eſt. Hîctot,tantáque taedia,non iniucunda,neq;
indoétatum hiftoria,tum difputatiuncula,tanquamSaccharo cô
diamus. Zuccara uocant Arabes:Indi proxima uoce, Iagara.Quo
etiam nomine, ficuti dicebamus, illud quoque, quodexcoquunt è
liquore Tengae. Ad eum fonum Graecä uoxaccédit, Saccharum.
Duae fpecies.Altera é Cannis:altera ex herba.Eft&aliudex arbore
Indica,quae uocatur Haofcer.De quo primùm dicamusèSerapio
ne. Non efthoc Zuccarum, fèd laëtispars tenuior calore cócreta:
uae ex oculis, fedibüfquefoliorum exiens,gummimodo conden
醬 Calida eft,atque amara. Arboris folialata. Fruétum aiunt fi
millimumtefticulis Camelorum. Quod exprimitur ex eo,caufticü
cft,fiquidaliud. Ex arboris quacunque parte incifa ftillatlac tam
feruidüm,utproPfilothro praeftantifsimo habeatur. Indigenae de
pilant eo coria. Alij putarunt effe Manna cadensfupereiusfolia:
quodfalfüm eft. Erumpere nanque uidetur indidem,unde&folia.
Dehochullahic qua.fio. Veri Zuccari fpeciesdux.Vnaexcánis.
duobus habetur miodis. Nanque uel exprimitur, ac decoquitur ad
candorem,&fpifsitudinem:aütfponteproditex arundine: quern
admºdum cateraarborum lacryma.Sicut à Chameleonte quoq:
maſtichereſudat.Ita Canfora duo genera digeſsimus:alterum na:
tura exiliensà matrice, alterum artë exemptitium, Hoc quod exit
fuapte.
 рв s v в т і Г. 1 т А т в А р с А в р А м v м. zo»
ceres etiam nos, è promptuario illo tuo, quinam fint illi Sabaei
nunc:ficuti deChalybum nomine quaerebasfuprà.Ea nanque núc
aboleuere. Quòdfiqúis noſtrifeculinomenclaturas aduetuſtasuo
cet appellationes:is inter & eruditorum,& fubtilium uirorum ac
clamationes nomenfuum profiteri poteft. Hoc hic tibi, quoniam
non docuifti,difĉëdum eft: Fartaseíîe regnŭin Arabia felici.In eo
regno oppidum Pecher: cuiusager Thuriferas habeat fyluas,tan
ta copia,üt & uili ueneat Thus:& eo naues,propice,liqüefa&o in
ducantur.Quam uerò herbam,fiuefruricem, in Apenino abste ui
fam fcribis:cuiusexgenere,ac nô exalio, Thus exudarefcribis: eâ
nobis haudignotam effe, tibi perfuadeas:fed à natura Abietisma
ximè alienam. Eft enim Libanotis, ex qua Cachrys, fruftrà pluri
mis doétisuiris conquiſita: qua Ferentanos monsille claudità no
bis leéta. Te uerò tua, ut aiunt,fecuri, quafi Lycurgus alter confi
cis. Nam fieft eadem Thuris arborin Arabia, quaein Apenino tua
illa:& Thurifera Arabica eft Abics,qug non créuerit própter ficci
tatem:& fimul ob fœcunditatem fert lacrymam (fic efiim more
Cingarorúin Alpinis mercatibus introfòras mittis corrigiolam)
erg6in Apenino pofttotfecula, quare ifta non eftfaéta Abies:aut
inipfam Âbiesnon degenerauit, uel tranftulit fùâ rufticitatem: üt
Aräbicis dotibus fieret illuftris? Inconfiderata uerò effe uerba tua, Caffig.
iam nouum non eft.Sic enim fcribis:In Apenino Libanotidifimile
arbuftum. Nam & hoc, & Arbutum, uti fuprà demonftrauimus,
pro arbufcula.Deinde dicis: Ergo Thuris arbor,Abies,Libanorifi
queeiufdem funtgeneris. Qui LibanQtidem Apenininon cogno
fceres pro ea, quae à Diofcoride nominata, non defcripta eft. Sic
enim Graecus 體 faepe nos eludit. Et Libanotisarbor dicitur, quae
Thusfert: quamtu affersfubtilitatem, quum tertio loco nominas
Libanotidem: ut eandem doceres effe cum Thurisarbore ? Thus,
Conder,etiam nuncuocant Arabes, ficut&prifci.

ExERCiT. cL.
Quæ de Afpalatho.Sandalo.
C.tibi, quiaetum fèntirem, indicare. Nunc quando priuatim e
M fùprà poneres Afpalathum pro Sandalo: coaétusfum.
ius hiftoriam profiteris : defenfio tua difturbanda eft. Ais
enim in hanc fententiam : Apud nos paruam effe, ac fpinofam.
Cæli uitio: quae in India foli beneficio ingens,ac frequens habea
tur. Cunicüloshofce,in quos abdiderunt fefe abkore tui,
 t v т. 1 v я слв ѣ л к з сл и т с в к

hocimmani atqueimmobilifaxo occludamus.Acrem,& calidum

agnoſcit Aſpalathum Dioſcorides: Sandalum tu quánam arteno
uá,qua fubtilitate calefacies ? Praefèrtim cùm tuum Indicum San
Aduf. dalüm neceffariò debeas acrius efficere, propter iftud, quodtam
crebrum in ore habes, Cælum. Nam è Syria minus effecalidum
oportuit:minus adhuc è Rhodo: multo minus ex Hiftria. Quibus
in locismihi Sandali uelueftigium,uelfomnium oftendas: detoto
iure meo deceffero. Acutius qui uideris, uiceris. Hoc fuprà nar
ratum repetimus,quia repetis.Non eft omittendum,quodtradunt
in infulamaris Chinarum, quae Timor appellatur, Sandalum al
bum nonniſi obſeruata Luna cedi: aliàs inutile futurum. Neque
praetereundum, odorem haud prorfusà Cupreffo alienum. Poftre
imò animaduertenda abiftisitinerumfcriptoribusiniuria,quanos
affecere, cùm folijfacies ab eis nulla defcriptaeft. Saltemhocno
bis debuere,fi caeterarum partium hiftoriam inuidebant. -

2. Vacinia.

„ in r E R refrigerantia commemorasVacinia,& uiolas caeru

„ leasappellarifcribis. An uulgus iuum fic nominet, mibi incom
pertumeſt.Caeruleumeſſe Vacinium Dioſcoridae,negotibi:ſinon
èftidem purpureum, & caeruleum. Et profeétô Vacinij colorin
terpunideum,&purpureum eft. Namte illius Hyacinthum con
fundere cum OuidijHyacintho,non puto. Non enim nefcis,quá
tum diftetà Lilijfigura, forma Viola. An Hermolausfauebirtibi
Violam nominans Vaciniüm ? Non poteft tamen è Plinio. Ian
thina enim, non Hyacinthina legendum , conftat ex Martiali.
Quoduirille fummus nö ignorauit. Vtinámqueplus oculis quàm
Solino futiliſapè autori credidiſſet: quando ille Hyacinthumla
pillum pro caeruleo prodereaufus eft. Satyrionum potius conge
inerem,quàm Violarum facerem. Tam parum abcfteius ab illisfa
cies,uixutinternofcatur. Radix haud repugnans.folia,flores, fca
pus,color,nitor,affentiuntur. Quod uerò admifces, obturbas. In
ter,uti dicebamus,refrigerantia collocatiscalorem attribuis. De
tuo quidem potes. Feruesenim: nedum ut caleas. E Galeni offici
na, non potes, Quiin o&tauo, radicemfrigidam,&ficcamfcribit:
Fructum in calore non excedere. - - -

EXERCITA TIO CLI.

- Quomodofrigidaſintodorata. -

лсv
 рв s v в т і т. 1 т А т в А о с л к р м м v м) з по
r- cv T i v s rem explicaffes, fi quomodo res frigidæ funto
doratæ,abste effet exploratum.Ais enim: Pléraqueodo
rata,quae Aromata Graeci uocant, calida. Quare igitur non
* omnia ? Nam omnia quidem calere, ab omnibus affirmìátum eft.
Acfanè hæc fummaefto: Nihil effe odoratum frigiditate, tametfi subtil
quaedam frigida odorata. Ergo & Rofà,&Sandäla,& Violae,&
Canfora, fi &frigidafunt,& odorata: uideatur, aut æqualiterin eis
utrunque ualere:aut calorem magis: quandoquidem plus odorata
funt, quàm inodora. Atfi uincirfrigiditas: oâorem quoque uin
ci,par eft.Non enim à caliditate, quæ gi&ta eft,pofsit 6dofproce
dere:fedàfrigiditate,quae uicit τά άοσμίαν: quiáéalorem uicir. Co
aétus Graecè loquor, qui id Latinè uel nefciam, uel non audeam.
Quaeftio pulcherrima eft,& medicoadiudiciatumfacienda, tum
pronuncianda maximè neceffaria. Argumentum quoqueipfum
hon folùm non ineptum, fedetiam cumprimisualidüm. Huficad
modum breuifsimé refpondeamus. Adcalefaciendum multo ca
lore opus effe:adodorem, parum,fatis. Efficax enim ad imbecil - subtil.
lam effèétionem parua quantitas, -

EXERCIT - CLII .

De Cicutae ui.

v 1 c 1 cv r AE fucco,inquis, olim damnati necabantur,

fine dolore peribant. Imitabantur enim mortem, quae in

: extremo fenio contingit. Cicutae igitur fuccus foporem

grauem inducens, frigiditate immodica fpiritus
ipfosfine doloreéxtinguit.Difficultatem ueròfpirandi,nonmaio
rem ea, quae fpirituum paucitati fàtisfaciat. Haec abs te dicun
tur ita : Refolui fpiritus.Sic enim aiebas: ob fpiritus uitalis refolu
tionem. Nempehaecin fenio contingit. Deinde dicis. Frigiditate
immodicafpiritus extinguit. Tertio loco, ubi fpirandidifficulta
tempofuiti,uerbum deuoras conuenienteringenio fententia flo
ret :fententiae oratio. Ipfà enim dyfpnoea fimul cum fpiritu uer
bum ipfum interceptú eft. Quare alibi meritò non ingratam iftam caffig.
tuam laudas dicendi breuitatem.Sedrem ipfam uidcamus. De Ci
cutae efü multa, quae dicam, habeo noua,&auditu digna. Cicuta
Sturnum non interimere, iam uulgatum eft. Illud neque uulga
tum, neque de reuulgari. Cicutae 耀 necarunt Franciſcum Tra
ੇ , præceptoris mei Pomponatij præceptorem, uirum fui
èculi Phoinicem. loco Petrofelini haufit in iufcula pofita ab
- - - - G ij
 4 у с 1 уз с АЕ s А к s c А т. 1 а В к

nomen inuenire.Vis Iuncorum genera?Ferularum?ftipitum Aca

naceorum? Triquetrum,ut opinor, Iuncum Africanum: quo Li
gures fenes utufitur pro bacillo ? Arundines tibi dicent, quàm
rua caufla uel proba,uel firma,ueltutafit.Dicet Othonna Diofco
ridae:quam fiüt & nos,ignoras:at afpice huiuslurei floris herbam,
quae Othonnae nomine propter pertufà folia donata eft , quan
quam falsò, à uiris non indoétis. Illa uanißima. Tenue folum a
limentum trahente planta. Nam fi conftatin plantarum fucculea
tis interuallis fàlfitas: quo iure ibica fit,fi eò 醬 nequit? An mu
tauit in falfedinem dulcorem hauftum?Salfugo igitur eius intereft.
Subtilß. Quanto magis abſentem appetet: ੇ attrahet:fi quae nulla
erat in natura uniuerſa alimenti,ſibiutfit peculiaris,& conatur, &
laborar,&perficit? At qui fàlfedine crafsior oleaginafubftãtia pe
netrat,atque intromittitfèfè in illa fpatia: Liquorum omnium lèn
tißimae,glutinofifsimae,crafsif$imæ lacryme,fibi uiam aut faciunt,
aut inueniunt: qualis Pino, Larici, Terebintho : & in eas laxitates
recipi falfedo nequeat ? Quin Hippocrates in libro De natura Ho
minis, non folüm falfis, federiam amarisali plantas profitetur.
Quibus ex uerbis uides Galeni quoque fententiam, quomodo tue
riqueas. Verba, quae fequuntur,quorfum euadant, nefcio. Sal
fugo,inquis, etiamíimbecillißima cft fàporum. Nam multa quan
titas fàli§, ut aqua fàlfâ reddatur, eftneceffaria. An uerò hic uo
luifti dicere: Silfis ali plantas: fàlfüginem inipfis non deprehendi?
At hoc te iugulat. Nám quantillum deprehendatur, plurimifalis
indicium fuerit ifta quidem fèntentia tüa. Atdcprehenditur. At
non parum quidem in nonnullis. Praetereafihumorum imbecil
Jif$ima eft falíügo : quid aliud dicendum eft, quàm poftein medio
cri confiftere fubftantia? Nam fi eft in craffa, craßitudinisea natu
ra eft, ut una pars eius multas in tenues diffundi, dilatari, difsipari
queat. Pofthaec à fine argumentaris fic : Cùm fàlfum parum
„ nutriat. Quid tum poftea ? Minùfheetiam, quàm lignum ari
dif$imum ? At ex hocalimenta fibi parant Cofsi. Atnon parum *
nutrit eas plantas humor falfus, quæ paruo egent nutrimento.
Poſtremò ais. Multùm offendat, & parum guſtum afficiat. Ad
quae dicimus, neque multùm, neque parum eas laedere, quibusde
betur. Neque uerò magis, quàm ófficiat animantibus, quras, qua
ruimque cibos arcet à putréfa&ione. Meminiftin' apud diuinum
Poetam: Capellas linétufàlis, occultum in laétereferre fàporem?
Vltimis uerbis oftendis, quarepofuerisfuperiora. Cæterùm quid
concludis ? Etenim cùm fècundo quaeras foco, analantur plantae
fàlfis:inferstandë: Neceffe eft,päucasplantas effe fàlfas:autqug
falfæ funt,tenuiter fàlfàs uidcri. `Itaque moretuo confundisom
nia.
 то в s v в т і т. І т А т в А р с л к р А N v м. 2і і
du&o pabulo reducitur quafi ad minima naturalia: è quibus, ut
ita dicám,ipfe compofitus eft.Haec enim eft refolutio totiusin par
tes, ubi connexa difsipantur. Scilicet naturalis humor ab eo car- subtil.
piturita, utſibityrannus ille ſubducatfundamentum. Extinguitur
áutem manente integro fubieéto materiali, & introduéta noua
qualitate. Exemplum eft in re calefaéta, uelutin carbone. In eo
aboletur ignis extin&tione: fcilicet nulla faóta quantitatis dimi
nutione: # quis infundat aquam. Refoluitur aütem pabulo de
ficiente.

•. Vipera. Aſpis. Serpens.

M A x 1 M A negligentia, ne dicam, infcitia confundisfèrpen

tumfpeciesin hoc nomine,Vipera, quafifit eorum genus.Id quod -

& infèquenti libro non femelfacis. Itaque hic Afpidem & Vipe- Caffig.
ram agnofcis unum: ficut in epiftola quadam ad amicum meüm -

manutuafcriptum uidi: te Dipfàdem cum Viperaidem exiftimaf

£e. Quarum naturae tam unum funt,quàm Leo,Lupus,Equus.

EXERCITATIO CLIII.

Perniciofae plantae peregrinae. Poma mortis.

S.talisN Indiae
r, inquis, Poma mortis in prouincia Peru, occiden
nuper inuenta. Sorbafünt, odoratáque, quod mi
rum eft. Arbórqueipfafruticofà,Pyrifoliisdenfis, crebris, ac
uiridioribus. Nec mirum: uarietate regionis adeò perniciofàm
hanc plantam euadere. Nam Praecoquá in Perfide,ubiprimùm
•• orta nomen fùmpferunt,& inde tranflata, quum ibi perniciofà
• effent: hic in Italia fiunt obnoxia, & etiam gråta odore,guftúque.
» Tum adducis uerfus Martialis. Cuiuseffe rei fimilem dicamus
orationis tuæ modum ? An praecipiti ftruétori ? qui chryſende
tis, & lancibusdifpofitis,aliisfubindefertisappofitis,priorem cor
rumpit ſeriem permutata miſſuum & facie, & fitu. An obliuioſo
curfori, qui relegititer,quodinftituerat, ut ferat, quod omiferat?
An ambitiofo Sophiftae? cuius nefcias impetus quò fit euafurus?
An faturo monacho fabellarum recitatori? Certè cùm tuis uer
biseffem tecum in Perfide, ut uideremiftam tuam plantam : illi
còtranflatam legi, atque ex continenti perniciofam. Tum in Ita
fia innoxiam fieri, non autem faétam effe: quae iam tua oratione
G iij
 1vt1vs c AE s A R s c A v. 1 d E r
tranflata erat. Quonam uerò modo nunc demum uenena fua
Perfica depofuere, fiante mille abhinc annos in Italiam emigra
runt. Sedéxuamushocfenium. Duofunt hic uidenda. Primùm.
Non eft dubium, te arborem illam Sorbum exiftimaffe. Quippe à
noftra,non nifipropter diuerfae regionishabitum,modo quodâm,
non aütem ob fubftantiae differentiam, alius effe generis. Quod
quàm fit ridiculum, n9n fçribam. Quin faceres cum Pyro unam:
cuius etiam frondes adfcribis. Hicigitur hac utebamur conie&u-
ra. Verùm ubi ad capitis calcem peruentum eft, ibi totam bilem
in miferam Sorbuminueniteuomuife. Aisenim: Sorba inno
ftra regione folùm guftu ingrata redduntur. Quoniam materia
exitialis humidi calore aeris ambientis putrefieri nequit. Noui
doctos uiros, qui mouerenturad exclamationem. Ego tecum pla
cidè prolenitate mea. Monendus enim es tui: quem fæpè relin
quis,tanquam alius,aut tanquam alium. Nam fuprà, mültis, cla
riſque ſententiis contendebas: nihil putrido calore uegetari. Re
&è. Hic Sorbum Indicam humidum fuum putridum continere .
fcribis. Continet autem fubforma, qua eftexitialis. Eft igiturfor
ma putridi uiucntis. Quod contra omnes philofophiae legeseffu
fumieft.Nec minus aduerfus tuam fententiam,neceffe eft,calorem
putridum effe naturalem. Non enim poteft effe forma putridi, ni
fiputredo. At putredo eft uia ad corruptionem eius, in quo eft.
subtil. QuareSorbus Ihdica, hoc, quo,& quod eft,erit,ut nqn fit. Addis
aùtem : Mirum, effe odoratam: propterea quòdfuprà, mali odo
nisuenenaftatuebas. Sedibifatis exercuimus nos. Nücuerò etiam
haec. Humidum fieftperfe exitiale, non habet opus putrefa&io
ne, adfuum maleficium. Et debuit Indico Caelo magis excoqui.
venena enim multa igni corriguntur. Quòd fi Cæli calore non
emendantur: multofit ignis commendabilior, quem tu infamem
ruiscalumniisfaciebas. Tolliuerö fungorum noxam, quae in pu
trido eít,ignisefficacia, notiuseftetiamin culinis, quân utegeat
narratione.

2. Præcoqua. Perſea. Perficus. Nuxperfica.

P E R s E A uerò, quatu Praecoqua falsò uocas, non ſolàmte
non ediffe nunquam,fedne uidiffe quidem,planum faciam. Per
fàrum regio , quam tu hic fomnias, arborem, & Nuces quafdam
haud abfimiles Tarentinis,& Pruni facie tertiam, Prunífquefi
miliaferentem Poma mifit in alias orbispartesperegrinas. Iitres :
fruétus Perfici cognomen,fibi quifque, retinúere, Vulgare hoc
Perficum
 рв sv втI с1т Атв А о c А к р.А N v м. 22.9
EXERCITATIO . CLXVII.
-

Quæ de hominum inconftantia.

---> I. E R P o N 1 s hoc,quod non eft temerè prætereundum. Vbi
arbores,inquis,radices in imum terrae non demittunt:homines
infid1funt,&inconftantes:feu qubdimmodicaficcitas,feumu
tatio uentorü frequens, mobilia ac leuia mortalium ingenia red
dit:atque ideò infida, atque inconftantia. Ipfae uerò arbores, quæ
ob folificcitatem profundas non mittunt radices, diu uiuere ne
queunt. Cùm tres fint rationes, quibusradices non capiant deor
fum incrementű: nőfuit,nifitibi,uelfacile,uelleue, tam perplexã
rem explicare.Prima ratio eft,à naturafpeciei.Sunt enim maximg
arbores,quae minimis radicibus nituntur: ut Pinus.Secunda eft , à.
folo,fedmultiplex.Quippe aut nimis udü: quapropter aquasrefu
giunt, quaeftatim fubfunt:autnimis ficcum,ut in arenis:aut nimis
durum,ut in fàxofis. Et loca uidimus innumera,quorum erat laeta
• fuperficies: at fubea uel crufta, uel moles{àxea. Ac faxa quidem
prohibentradicis demiſsionem: at diffuſionem, dilatationemque
hon prohibent. Quamobrem nihilofecius ibi fiunt arbores tüm
· grandes,tum longaeuae.Adhanc ſentétiam à Plinio proditum eſt:
Loton,quae eratin Vulcanali, ad forum ufque Caefaris per muni
cipiorüftationes egifferadices.Deincolarü uerò incóftantia ma
gnoperèfalleris.Eftisuos Circúpadaniin prçpingui folo:undeCre
mae,Cremonæ que nomina:quódque admittatinimaterrg quãtas
demittereradicesuelintarbores:ueftristameningeniis adres no
uädas nihilleuius,autinconftantius.Nihil Indisfutilius,nihilinfi
• dú magis.Epiroticus ager,quàmlgtus,quàm uber fit:fi nöctedis o
culis noftris,at Varronis,Ciceronis, Ariftotelis reuerere teftimo
nia. Nullatamë Punicafides æquè cariofa,atque Epirotica.Thra
cum,Macedonum,Germanorum peétora adpromiffaconftantif
fima.Certauoluntatisperpetuatione compofitinó uulgares ami
citias colunt.Reges,Imperatoréfquefuos fumma religione perti
naciter obfèruant.In Iaüainfula, quae omnium rerüfacili,uberéq;
^prouentu,meruit à nobis alibi,cópendium orbisappellari: ubi au
fi,aeris,tritici,immenfàrum arborum mira copia, nafcuntur, agi
tántque uitam hominesoptimae fpeétatifsimae'que fidei.Vétisau
tcm adeò expofita,peruiáqueeft,ut nunquam ullo totius anni tra
&tu uacet à fìatibustum diürnis,tum noéturnis. Atque ut ne deci
器 abiis,qui faciei delineationibus defignant,metiuntur,recé- .
ènt,effantüfmores,acfatahominum:fcifolatas eis facies admo
dum,ficut &Circaßis: qui omnium mortalium, etiam $$pre
 • * - - ру с і у s c АЕ s А к s c А т. 1 с Е а

4. Adad.
a p A d legi olim Solem diétum Perfàrumlingua. Eiufdem no
minis in Africa radix eft: cuius aquaftillatitia pota,intra horae fpa
tium mortem affert. Naturalem perniciem auxit ars. Erat letâlis
illa, fed minus uegeto, ac praefenti ueneno. Igitur per Alembicum
subtil.
edüéta pars eius éfficacißima effeétioni, coniunétam habuit cele
ritatemi. Hoctuis addidi propter fubtilitatem. Vt intelligant ifti
nouatores,in diftillationibus aliquot effe commoditates, quae non.
funt in decoćtionibus. - - -

5. Hiuca. Spartum.Genifta.
11 A v D abfimilisHiucae natura:cuius plantae fpeciem abste hîc
narratam oportuit. Non enim confilio bono in duodecimumli
brum diftulifti. Hic recitares: inde huc remitteres. Ibi fic eam de
fcribis: Herba fimilis Sparto, quod Canepü uocamus. Radix ta
menipfa Carotis fimillima, fed maior. Intustamen candida, exte
rius afpera,& coloris uinofi fermè. Panisfàlutaris homini,& anno.
fèruatur:quifit è radice expreffo fucco. Succusautem ipfe hauftus
illicò necät. Nec ullofermè auxilio fànari poteft. Quem fuccum é
genere ſucci Cicuta, ſedualidiorem eſſe conſtat. Nam qui uolun
fariam oppetunt mortem,potuillius femet occidunt. Poftquam
intellexeris te malè loquutüm, quifuccum hauftüfànari non poffe
dicas: audi fabellam, rogo: quam tibi utenarrarem, perfomnium:
iufferunt mihi, tanquam difcipulofuo, manes Ferrariéfium medi
corum: quos tu 醬 Herbarios,ac Grammaticos uocabas. Afel
lus uiminibus oneratus, melioris Fortunae fperans conditionem,
magno ac ftudiofo greffu herum anteuertit. Herus uerò gaudere
tam noua, praeter morem,famuli alacritate. Ille interea adludum.
peruenit literarium. Ibifuauißima illa uoce poma uenalia, ut fit,
profiteri cœpit. Pueri concurrere, rogare, mercem & oftendat &:
º
indicet.Detegite,inquit ille.Nam domini penula opertus erat. Er
goinfeftißimum in fcholisteligenusilli cùm propomis, quae fpe
rabant, offèndiffent:tam finiftram auem deteftari, faéto impetu,.
in mifelli mercatoris aures cunétos fafces illos contriuere.Te Car
danetantum philoſophum in theatropoſteritatis tot,tantáq nar
rationetua naturae ftirpium admififfe flagitia:utnifialiunde com
meatus fuppeditaretur, pro Sparto nobis Cannabe füppofuiffes.
Non teferet,Cardane,grex iftorum (pecora enim uocaseos) qui
bufcum deHiterariorum ftudiorü praemio certare uideo. Spartum
oftendent tibi uicinitui Genuenfes: quo adueéto ex litoribus Va
- lentianis:
-
 рв sv вт і L і тА тв А р с А в о А м v м. 23e
füperaffe:filebit Theophraftus? TradunturhaecCardane per ma
nushominü:quorum monumëtispofteritas adiuuatur. Neque e
nim noftrum cuiufquc feculis aeuum arborum metiri poffümus.
** Quod ais : fruétuumparuitas, atque, utita dicam,fterilitas diu
turnioris uitae cauffa eft. Potes quidem & ab Ariftotele,&àTheo
phrafto mutuatusuideri. Haudproptereatamêaffentiartibi. Pri
mùm,quia ncfcisea,quæ fentis,loqui. Cùm dicere uelles paucita
tem: pro eo uox excidit importuna,paruitas. Deinde quöd Pinus
plurimosfruétusgerit,eôfque prægrandes: ut huiusunius impul
futotatuafèntentia quatefaéta ruat. Quercus quoque,Palma, O
lea fœcundißimæ: eædémque Vlmo,quam interlóngaeuasfupre
mo loco ponis,fœcundiores,atque diuturniores. Sed ne illud qui
pº défàtis commodè tolerari poteft. Humido, inquis, copiofo indi
->
gent magnafolia.Hocautem cùm pluríműfit, nec pingue, mor
tem affert celeriter.Obidetiam agreftes cultis. Et quae nafcuntur
in terra,iis,quae in aquis.diuturniores. Fatemur: mediocriter fic
cas plantas effelongæuas magis. Caeterü nemotecumdicat: her
bas, quia foliis funt grandibus, ac propterea multo egeant hu
more, ab humore mültofuffocari. Nam fiegent, potiüfitur. Po
tiuntur, quia appetunt. At non plus appetunt,quàm par eft.Quin
fubtilius diceres:Interire fruftratas fucco. Multo enim opus ha Subtil.
bét:at non multüfèmper nancifcuntur. Tum exhauriri föliorum
immanitate ftipites, atque radices. Illud quoque fubtilius. Sanèin
aquisaquaticæ:terreftres in terris diuturniores. Neque ab aquis a
qüaticae necantur.Quishocautdixerit,autputarit ? Nó enim mi
fius letalis terrae ficcitas illis,quàm hisaquae humor. Adhzcfiini Subtil.
quiusueliscöparare:utintelligamus,utrü fitgenus magis diutur
num: ualde uereor,ne algae plus durent. Nam neque 蠶 patiun
tur,&femper fuppetit humor, &àfàle confèruantur. Iccirco ubi
femelfunt,ueliuniceta,uelcareéta, uelarundineta : nunquam po
ftealocusille poteftullis artibus runcari penitus ad exquifitä püri
taté.Species uerò terreftres multae multis funt aquaticis uitæ bre
uioris.Aſpice quotleguminum,olerum, frugum genera.Fungum
etiá Quercusipfasprouocâtem, dicit Aenus, audiffe uocem illam
Efculi: Perendie fodeshucte fiftito,& decidemus. Ia&tabat enim.
illi Fungusortus,atque incrementifui celeritatem: tarditatem ro
boreogeneri exprobrabat : Quercusfe diuturnitate penfári: Fun
gum triduototi nonfuperfuturum. Falfà & illa. Breuis uitae funt,
->
ILaurus ligno fpongiofo, Punica Malus,tum Ficus, & quae po
ma etiam fert. Omnes enim fruétibus pro arboris magnitudine
nimis luxuriant. Primum non eft uerum: Laurú pro füa magni
tudine nimis multüferre fruétum. Deinde Punica, quo cft minor,
- M ij
 1vL i v s c AE s A R s с А и 1c в к

subtil. multo plures fru£tus edit: fic & Corylus. Ac plus eæ profećtò ui
uũt,quàm cũ auulfisftolonibus in arborü ordiné redigútur. Tum ,
propterea quòd oleae Prouinciales longefunt breuiores,uel noftris
3oleis,uel Lauris etiam Gallicis:fingularum tamen prouentus an
nuus binarum, aut plurium Laurorum excedit fruétificationem.
Iam uerò deinceps extra ordinem aliquid, animi gratia. Equidem
cùm Ficum diceres: arboré pomiferam è media Latinitate agno
fcebam.Nec minusPunicam.Poma enim eorüfruétusfunt. Qua
re demirabar fànè,cuiusarboris gratia uerba illa addidiffes.Et quae
Poma etiam fert.Puto,te malos intelligere uoluiffe. Quafi uerò fi
Romanam è priſcis quapiam deſacra una rogares Oporopolidem,
uti Pomatibi uenderet:non illate uicifsim rogatura fuerit, ecquid
器eteres ? Pyráne,an Mala,an Perfica, an etiä Pineas ipfàs nuçes?
fis nefcius:ipfae quoque nuces Pomorum ueniütappellatione.
Non contemnendus autor Martialis. Ac ne damnes, aut reiicias,
ម្ល៉េះ uel iocofi, uel Hifpami: Pliniüaccipe ex quintodecimo,
qui Iuglandem appellat Pomum. Sed prius in tertiodecimo, Ce
rauniae filiquae fruétum Pominomine defignauit.
EXERCITATIO CLXVIII.,

Quae plantæ è plantis,autin plantis oriantur.Vifcum.

E r E R E s omnes fine controuerfiafunt arbitrati:Vifciaci
\ *./ nisà Turdo comefis, quòdad pulpam pertinet, concoqui:
quod feminis eft,incoêtum ab aluio deiici,exire, fiftique im
arboribus iis,in quibusifti quiefcere confueuerunt.Id quod impri
misindigebattuafubtilitate. Pro nobis facit,quodait ို့ ို့
ftus:femen effe proptergenerationem. Mihi tamen aliter uidetur.
Neque ulla interrafátum prouenit:nequein quauisarbore.Dices,
arbores certas pro folo eiâ Natura deftinatas.Sicfànèfugies.Sed
tum contrà,mirabor:quomodo in durifsima ligna fubeatita,utfi
bi findat corticem,ac 器 radice unum cum illis fiat. Nam quam
obrem non fuper Iuglande,Olea,Lauro, Cupreffo,Larice ? quan
d9 fuper horum congeneribus,iifqueaequè duris,aut etiam durio
fibusnafcitur: Pyro,Malo, Sorbo,Pruho, Cerro, Quercu,Tere
bintho,Abiete,Pinu, Ilice. Etiã ſuper Caſtanea uidimus. Atin illis
nihilofècius auiculae ftabulantur.Àt in Turdorum uétriculis, atqs
inteftinis,quosVifcibacis hac decauffa nutritos fècuimus, nullü
unquam granuminuentum eſt.ſimiliseſthæcillisfabula, qui à me
rogati:quofeminioin醬 herba nafčerėtur:uento, aiebät,
in parietes féminibus delatis. At non ita eft.Sed quafi cornua ex
o(Sibus
 р в s v в т і т. 1 т А т в А в с л к р л к v м; з 14
ablatum à morfùdecoétum illudimpofueritfibi?Cæterùm adhuc
fùbtiliusexerceamus nos. ExSophöcle, & Simomedico Plinius
idem prodidit, quodGalenus. Sineuenenisaduerfariis,uenenum
effe.Qualem fuam iaétauit Corinthadem Pythagoras.Eiusdeco
&toinaqua,autfucco器 ſanariſerpentumiétus,fifoueätur.
Atfuccüm in herba effufum qui ueftigio contigerit, é6ue refper
fusfuerit,nulla remedijfpe,uitaexui. Quibusè locis duplicé pof
fumus affequi fubtilitatem· Primaeft.Similitudinefuum exequio Subti!
usTrifoliümillud : fiquidem parem Viperino morfui dolórem
acit.Harretigiturapplicatouenenú, quodà Vipera corpori fue
ratimpaétum.Altera fubtilitas.Hoftifisefficaciâ nocet fiomini,fi
appofita fano, non habet, quicum cöfligat:ideft uenenüalterum,
ifi quod graffetur.Galenum fequutuseft Aboalicapite fèxcentefi
mononageſimo ſeptimo, cum errore floris. Simonianum Colu
mella uocat. -

1 1. Nubiae granum. ſ

H o c quoquenouisnarrationibus acceptűferamus. In Nubia,

quæ eft Aethiopiafub Aegypto,granum eft: quod deuoratum,ex
pellit animantes uita.Decimaparsintrahoræ quadrantem inter
ficit. Eiusnomen non pofuere. -

EXERCITATIO CLIIII.
Plantaeinfänae.Cohobba.Afferal.Venenain ephippiis.
Cereiuenenati.

I x M p h A r i c As plantas non ineptèuocas.Mouentenim

mente, filargius edantur. Parcior ufus laetitiam, malorum
praeteritorum memoriam delet,futurorű affert fecuritatem.
Sed quod diuinareinſtituis: Cohobba Indicam eſſe è Stramoniae
enere:audacia mera eft.Non enim fàtistutò omnes amentiae af
èétionesad unügenusreferri poffunt:ficuti neq; omnesbilisedu
Čtiones.Quid RoſiscúRaued; Vtroq;tamédetrahitur humor il
le.De Strychno quiprodant, non ignoras.DeTurcarum Aſſeral
hoc compertum habemus.Prælium initurosex eo uorare aliquã
tum : qu6 alacres, ac periculorum euadunt cohteinptores. Illud
adducipotuit, quod quotidiein Circulatorum fpe&taculis admi
ramur.In uinumi immiifcent pharmacum, quodfaüces conuellat.
Ei, cuifucum facere uolunt,iübét,in illo uiniointin&um digitum,
quafipraeguftandi cauffa, függant.Tum illicò in osinditum fibi
mordicus, non fine & dolore, 8 clamore, Premirinu ;Interea
1}
 - .…, … trw-L i v * *-c AB S a* - s C A. 1, 1- G1Evr. .; •

perinde atqueblanditiis morrentem confolentur, tempora, car

píque arterias oblinunt, quaſi attreſtando aliudagant: fimul fem
Ëefaliquid obloquuntur, quoauertant fpectatorüm attentiones.
?Obliniint autem medicamento quodam: ut nos uidimus,ftudiosè
admodum obfèruantes. Deinde nummum in terram proie&tum
hortantur,uttollat. Ibiille pronus primùm fefe nequit attollere:
amoxamens concidit:ftatimque eius more, qui metuit, ne merga
tur aqua,natarsacuociferaturfimu, fe£lu&ibus obrui. Ergo eum
«erigit Circulator.Ille quafi ulrurusiniuriam, primum maleficium
«obiiquo,actoruo obtütuexprobrare: mox aggredi: Poftremôfu*
gientem perfequi. Donec abfterfò tandé ueneno recipiat animü,
acmenti reſtituatur.Vbiad ſe rediit, quaſi qui euaſit è marinau
fragus,capillum, ueſtimentáqueueluti uda torquere, exprimerez
bráchiatérgere, naresemügere.Haecfabulae non funt.Nam& ui
dimus,&impofturam ueriti, noftris, amicorúmque famulis fieri
iußimus.Quosinter & praeftigiatoresillos de compaéto nihil geri
tuir. Et coqui lixam totum fequenstriduum attonitum mirati
umus.Quinetiam à nobisinterrogatus,ecquid paſſus eſſet,aiebat,
& poenitere faćti, & ſuppuderepericuli. Haudabſimile, quòd de
3Türcarum,atque Perfarum praedicant uenenis. Ephippia certis
medicaza ſuccis,itémqueueſtes, & ocreas interitü afferre. Cereos
«quoquelctali ueneno inficipoffe,nupercompertůeft. Turcarum
quactior funt religiones. Quarum una dicitur, Deruifi. In conué
tibus annuis poft cerimonias,&epulum efität Afferal: quo in laeti
tiam,atque exultationem coniiciuntur. Apudalios autores inue
nio,non Afferal,fèd Matflach. Anuerö fint hæc Strychni Manici
nomina,mihi etiamnum incompertum eft. Ex ជីវ្នំ , atque a
micisnoftris illud pro uero non dubitanter affirmare poffurh : O
pium in multis agris Afiae exalbo Papauerefàtiuo expreffum, efíe
toti orienti in quotidiano ufù ad animi,ut aiunt,commoda com
paranda.Mirum. Quiguftarunt,aiunt: incendios,tentari caput,
Íomnia euenireturbuléta.Haecpoftremaplana,& confeffa.Os ca
lefieriabopio,quipofsit?Seddehocintraćtatuhiftorięde Amfiá.
. . . . . . ExERCITATIo C L V.
- . .. . . .. ｴル ､つう ''○ ? - --

o Nardus.Spicum Lauandula.Saliunca.
“. .tºr, ºpé 1. . . . . . iſ . ». -->

T^v oadodoratarediturem mirâ nobis affers. Sunt haec uer

| batua:.OmmisNardusfuffrutexeft:foliis Rorifmarini,lon
•** gioribus,anguftioribus.Flosparuusadmodum, inter cæru
um,&purpureum.Non poteruntij, quos acerbis conuiciis con
{u li fećta
 р в s v в т і т. і т А т в л о с л к р л к v м . 23 г.
R B o RE s,ais,mutari:fedexempla non ponis. Atqui & o
а portuit:uidetur enim fide min* 醬
phrafto:& eft cum animalium affinitate proportio. Quo
ex Theo

nanquémodo mutentur animalium facies,diximüs apud Ariftote

lem. Albapopulustráfiitin nigram. Vbi Plinium reprehenderes:
cùm ei affenfus efterrori,qui diceret:coloristantùm 藍 mutatio
nem.Non enim colorefofo differt,ßáfoliis,fru&u,actota penitus
arboris natura.De his alibi.Mutanturautem,uel natura, uel arte,
uel oftento.Natura:ueluti cùm fterilefcunt,autfœcundantur,foli, subtil.
Caeliue mutationibus:ut Olea,Oleaftrum. Arte: infitione,ampu
tatione,ftercoratione,ablaqueatione, cultu denique.Oftento : ut
Xerxis aduentu,Oleain Platanum. quanuis occultamfortaffe na
turae fubeffe proportionem, putâdum eft. Ex Platanifiquidemba
cis,fale&aquamaceratis oleum fieri, memoriæ proditüm eft.
2. Draco herba.

E lini ueröfèminecepisindito herbam nafci Lini, utfèribis,fo

lio, fàpore acri: non aufim argueremendacij:quoniam uniuerfae
Italiae pro certo id perfuafum eft.Nos,qui in hoc Naturae inftituto
nihil,öpinor,intétatum reliquimus,faepe lufit fàtio haec: cùm eius
. miraculipericulum faceremus. Et quia nomen herbae nópofuifti:
fcito Draconé uocari üulgo.Nequeei eífe Lini folium,fed latius,
longius,aliquantulum ferratum.
EXERCITATIO CLXX.
**

Defoliorumconuerfionein Solftitio.De Regulo affo.

T;minifcitur,(uo
eo p h R a sºri cauffas,quas defoliorum conuerfione cö
loco perpendimus.Nunc hafce tãquam tuas
difpiciamus.Cü,inquisjcaeterisiamfolia deciderint: in his,
„ quòdhumidum fit tenaciùs, conuertuntur. Cur haec, aut quibus
ម្ល៉ោះCardane?An uteos,qui in hifce confutandis tempus te
rerent, irrideres ? Nam quare uel Vlmo,uel Tiliae,infciente, ac
potius inuita Natura,frohdesaddidifti,quo tempore aliis decidif
íènt? Aniis Nouembri menfè, caeterisfrigorum fuperuentu de-.
cufsis, inuertuntur?An frondesiis arboribus,unde prolapfae funt,
fuperiifdem arboribus,in quibus non funt amplius,inuertuntur?
Aut quid ueròtandem uocasSolftitium,quo cădant arboribusfo
lia? Autumnum ego legeram, ſyluarum eſſeſpoliatorem . At,
eiufmodi tempus à Solftitio anni penè quadrante abeft. Quare
 . . 1 v L 1 v s c AE s A R . s c A t 1 c E R

•• & tertiam infàniam adiunxifti. fic enim fcribis: Itaque omnibus

• arboribus, 蠶
folia eo tempore retinent,id contingit.Ergo con
tingit omnibus. Omnibus fiquidem folia infunt per Solftitium.
Quod quàm fit uerü,nc quaepe ex autoribus: ipfae per fè funt arbo
resfatis afpeétabiles. Qgin Lauro,& Vitibus, ilii femper eadem
frondium facies,his,quandiu retinentur. Non folùm uerò Solfti
--
tio retinentur:fed etiamtum»virét maximè.Porrò etiam ineptire,
quàm filere maluifti.Inquis enim:Sed neque credideris, hanc có
uerfionem totam Solftitij die fieri. Prope enim miraculum res ac
cederet. Sed quod paulatim factum eft,dum perficit, id totum ad
• tempus,in quo perfectum eft, referunt mortales. Nunc Cardane
Ludit. ſubtilises. Qui meſſoribus Romanisanimaduerſam,exploratamq;
Solis in primum င္ဆိုႏိုင္တို႔ ႏို fuiffeiudicafti. Ad
quod tamen punctum fi nomen ಗ್ಧ referre uelis, nihilominus
errare te fcias,optimus fànè Aftrologus. Itaque nec uobis Mathe
maticis ufquam cft Solftitium.Et iis,qui fub aeftu funt in opere ad
subtil. fègetes,adtrituras,non unum,fed multos dies,nö moueri Solem,
défatigatio perfuafit:fiue meridiei traétum cöfideres,fiue curfùmì
illum inter fe propinquarum reuolutionum. De quo etiam fuprà
diximus,quantum res exigebat ibi. Cæterùm hanc familiarem ca
ftigationem aliquafubtilitate,quoad licet,illuftremus: Meminifti,
subtil. quidà nobisalibi quaefitum eft,philofophorum principeadmoné
te,de arcarum ftrepitu repentino.Idhuc fpeétat,& hoc illuc:ut e
tiam temporismomento.euenire poßintfoliorú uerfiones. Quòd
fi miraculo propiusfit:fit etiamftrepitus ille miraculo. At non eft.
subtil. Addatur & aliafubtilitas,Res,fifpeétetur acutius,Naturae contra
ria uideatur.Nam frondis partem inferiorem plusterreftrisfubftá
tiae continere,par eft,quàm fuperiorem.Igitur infériorem quoque
locum ficcis temporibus magis deberi. Grauior enim illa eft. Ve
rùm ei euenit,quodexiccatis rebus: contraétae nanque crifpantur
exu&to humido,atquefubuertuntur.Refolutis enim partibus qui
sabtil. buffam,quae remariét, frondium partes aliquo modo mouerihe
ceffe eft.Id quod de auicula qu6que Regülo adignem affo neu
tiquam fabulosè ម្ល៉ោះក្បំ nosfemel atque iterum cö
$uerti uidimus. Illud porrò experiundü. An in alioififixauerrucu
lo, quâm colurno:&an alia anicula practerillam. Nam & paruita
ു ♔ £leficcationcm puto.Hanc ob motum,illám pro
Ptermotusfacilitatem.Quae aüerfà eft abigni pars,adhuc fùo fuc
$°Plena, autfaltem non exu&a admoduin,propter grauitatem
- decumbere. Igni expofitam,exuétionefactamleuioremi„inabeun
º tisfubire locum. ---------- - -

- . . . :2. De
 то в s v в т і ь і т. А т в А о с л к р А м v м. 233
2. Deflorum conuerfione ad Solem, Floreshym
- nicines.Vua Streptos.
D E floribus,quiadSolem conuertuntur,nö peßimèais: Tenue
: humidum ad 3. calorem fè habere,ut corijadignem.Caeterùm
adhuc integra reftat quaeftio. Rofis enim tcnuifsimum effe hu
midum teftantur omnia.Non conuertunturtamen. Platonici flo
res quofdam etiam Lunae dicüt effefamiliarcs:quifànè huic Side
ri,fiçut illi fuo canant hymnos, fed mortalibus ignotos auribus.
Quòd& alibi rifimus.VidesGraeculorum uanitates, quorum flo
res cum Luna colloquuntur.Sedneillud quidem,quod ais,uerum.
eft. FloresSolis ui ficcatos,fuperueniente ម្ល៉េះ
conftringi illius
Qccafu. Poftea uerò quàmhumorem no&is cöbiberint, impletos
: fucco,actumidos neceſſariò,à calore matutino reducis Solisape
riri.Duo hic pulchcrrima obfèruanda.Primü:nö omnesflores ad
Solem fèfè pandere.non enim Iridem.Sed clauditur haec.Vdo ue
rö, acfrigid9 aperitur.Alterum cft:quòd contra&ino&is frigore
foluüt fefe adafpeétüSolis,propterea quòd exuggitur humidum
tenue. Itaqº humore ſuſcepto aigu༑ moto,remitti in latitudinem
rius contra&tas partes neceffe eft. Illi uerò qui parum obtinent Subtilß.
រ៉ែ , abeuntibus particulis calore digeſtis, facilè clauduntur:
clauduntur, quia curuantur: curuantur,quia rarefa&tis meatibus,
neceffeeft,in abeuntium partiüloca uacua folidas partes fucccde
re. Códenfàtur ergo fùperficies. Ideò fit breuior.Non folos flores,
atque herbas,fedVuae quoque 醬 illud, quam idcirco Strepton
uocant,adSolem conuerti fcribitPlinius libro quartodecimò,De
cuiushumido quidharioleris, fcire uehementefaueo.
EXERCITA TIO, C LXXI.
Herbæarboreſcentes.Cucurbitæ,Cucumeris
uaſtitas. Mufa poma.
D.quod apud Ludouici Muſteſi Venetilegeras, in regno Se
arboreſcếtibus herbisà Theophraſto fàtisdiâum eft. At

negae ab arbore Phafellosferri:haud cötinuò te debüitin eâ

adducere fèntentiâ, quaPhafellüexiftimares: addito errore, cùm
Phafellü noftram,herbam appellabas.Frutex enim cft,atque adeò
frutex,utcumSmilacehortenfifteiufdcmgeneris: quae tanta ca
pit incrementafàrmentis fuis, ut expleatopus topiarium. ఫి
醬 decuit ad Aethiopicam illam transferri. Ât ille frondium.
ciem cùm defcribat nullam,prounaeasnon poteris agnofcere.
Nihilofànècertius,quàm fiafiamadarborcm referre ififtitueris.
-
--
N.
 tv L 1v s c AE s A R scAt id£ R
Haec uerò sit neillaBunias,de qua fuprà dicebamus, equidem ne
fcio. Nihil enim aliud, quàm Phafellos legimus. De quotidianis
fruétibus multa poteras ad hanc proportionem afferré miracula.
Cucurbitam ficcam habuimus, quam qui in ludo quodam mi
mico geſtaret, ingenti trunco premiuideretur. Aequauit enim
palmos tredecim.Eft, dum haec fcriberemus, à uilla Pleßißiana,
$quæ leucis hinc circiter duabus diftat, allatus cucumis longusfef
quipedes quinque. Qui mendacia putat haec,Afinus eft. Eft in A
rabiaherba, aüt fruticellus primùm, mox arborefcens, cuifolio
rum magnitudo amplior bipcdali. Ea fert fruétus Fici facie, ut
dixere. Älij Meloni6us iisfáciunt fimiles, quos Zuccarinos uo
cat Gallia, Arancij figura, colore, magnitudine. Qui fint ij a
pud Galenum, diximus alibi. Inter autores conftat : prodire in
facemis confertim eos, multa atque infigni dulcedine. Hæc sit
ne ea, quamfuprà dicebas ferre poma Paradifi, nondum mihi li
quet. Quodfiita eft: magno te effe in periculo uereor, ne ignora
ris, hanc eam effe, quam Scrapio,& Auicenna Muzi, Aegyptium
nunc uulgus, Maus. Non melatet,in Ethruria Mali gefiüs inue
醬 appellatur, Mufà.Verùm hoc aliud. Quóniam uerò
autorum ignauia aut incuria,& multa eft,& magna: cogor extra
:ordinem 嵩 uid noui addere. Adueéta hucfuntfoliatriâ,femun
វ្នំ
ciæ maiora, uiriditate confpicua. Eafèor
- fum fua quaeque fcrobe depa&ta funt. Duo interiere . Tertium
etiam nunc manet integrum admirabili fpeétaculo. Nam prae
ter quàn quod adoleuitin excelíam admodum proceritatem, a
deò craffum faétum eft , ut ab utroquelatere fimilia fibi folia fu
derit. Quideo praeterea fiet, expcétámus. Hocideò huc adtexui,
quiais, cuius opera faétumeft, ut &affèrretur,& fèreretur, Mu
zieffe dixerat Acgyptium. Et Ficum Indicam appellabat. Et adde
bat, futurum, ut arborefceret. Ac iam ex Naüigationum libris
fuprà fcribebamus,herbam effe. Nos excuffa aliorum fide, no
ſtramliberamus.

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο C L ΧΧΙΙ.

Sanguis Draconis. Minium.Cinnabari.Lacca.

H |:borishiftoria, quam in infula Portus fàn&i eandem cum

v D paruam admififti occafionem fubtilitatis in eius ar

Cerafo noftra putas. De fubtilitate mox: nunc uerba tua

“ uideamus. Exiſtimo, inquis, eam è genere Ceraſi eſſe: ſed re
glo
 то в s v в т і т. і т. А т в А о с А к р А м у м. 234
gionum uarietas effecit, ut illius lacryma pro fànguine Draco
nis in ufù fit. Mox. Et certè: ut colore praeftat üero fànguini
->
Draconis, quitete Diofcoride è Sideritide excipiebatur herba:
30
ita ufu incognita propemodum. At Sideritidem Millefolij fpe
º
ciem putat Brafàuolus. Mirum in modum exercent nos uerba
tua. Principiò quifoliorum faciem ignorares, à ſolo fructu non
poteras uniuerfae fpeciei praefcribere communem. Tanto mi
mus, cùm fruétum illa, ut tu ais, caeruleum, ut alij, luteum fe
rat. Noftrae tot,támque diuerfis fpeciebus, omnes rubrum. Ni
mirum totius quoque arborisfacies diuerfà eft. Stipesabimo ad
fummum fefe fübiicit totus teres, faftigio Pyramidis. In füpre
ma cuſpide rami aliquot cum quernisfrondibus. Cortex ei ad
modum delicatus. Secundo loco: malèloqueris. Non enim re
gionis diuerfitas efficit , ut eius lacryma pro fànguine Draco
nis habeatur,fed color. Neque fi coloris autorem dicas regio Са/fig.
nem, continuò re&èfèntias.Non enim regio eft, fèd formaIIc
circo Cerafus è Ponto, & in Africam tranflata, fèruat eiufdem
habitudinis priftinum tenorem. Tertiò: quitufcis, huius lacry Subtil.
mae colore , fànguinis Draconis colorem minus effe commen
dabilem : cui, qualis illa fit Sideritis, incompertum eft. Brafàuo
li quoque fàtis frigidè turges autoritate. Nam fi tibi nota effet,
UIC §j fuccusille, à Serapione potius,atque Aboali acce
piffes,qui primi omnium,quod è fcriptis quidem conftet,id ei no
men indiderunt. Alter enim Alachun, alter Dem Alachuen uo
cat. Quam ad rem cùm teftem citares Diofcoridem: nónne tibie
ras conſcius, & incuriae & audacia tuae ? Hem Cardane, quidtibi
uisà me credi poſthac ? quando tibi è Sideritide Dioſcorides ex
prefsitfanguinem Draconis?At illeinter quatuor Sideritidum hi
ftoriä,de eo nihil. Vbi uerò caftigat eos, qui Cinnabarin fàngui
nem Draconis exiftimarunt: tantum. At præterea nihil. Vfide Subtil.
huc nouafubtilitasemergit. Noftrum enim Cinnabrium ab illa
Cinnabari Diofcoridæ longè eft diuerfifsimum.Idquodinter me
talla excuffum, & decuit, & oportuit. An Dioſcoridæ Cinnaba
ris huius fit füccus arboris ? Equidem ficexiftimo. Minium uerò
noftrumidem effe cum illius Minio,rem metallicam : Cinnabarin
noftrum, fiue Cinnabrium, rem faétitiam. Sic Plinius Indicam
Cinnabarin aliud à metallo fuiffe docet, in illa fua calida unde
tricefimi libri declamatione. De fànguine Draconis autem to
ta fabula eft. Genuéfis mercator, qui in apothecis Cafainis ualde
crat exercitatus,Auguftinus M :::::: nobis,fè in extrema
Euxiniora uidiffe Cerafos, quae nullo tempore foliis fpoliarentur.
An uerò fit haec lacryma Cahcamü? Ncquaquä. Eftcnim odoratü
Nij
 1v L iv s c AE s A R s c A t i G E R.
fübftantia conftant, ut egregijfint:flores, calida & ficca. Ita diffi
cillimum,arborem inueniretam diuerfà temperie, ut utriquefuis
temporibusfàtisfacere poßit. Videntur enim à remige quopiam
potius,quâ à nobili,quális estu,philofopho,effutita.Iäm fumi pri
mùm cônftat:etiam num manere quaeftionem.Namfi nequit hu
midum fruétum dare,ficcum dederit.Id quodfacit Iuniperus,Foe
niculus, Cardamomum,Cubeba, Hypericum,Nigella, Ruta, Bal
famú:alia innumera. Huicferto Bracteolasadnectis, & Lénicos.
Vt egregium fit, inquis. An non egregium, atque etiam nobile,
Laferis,AniM,Balfàmi,Lauri?Glansipfa? Quo fànè cibo mortales
omnes prima uitae rudimenta fuftinuiffe crediti funt. Scd neque
Triticum humidum eft.An non cgregium Triticum ? Sinon erat
locus florüficcitati,fuiffet humido:quales multi. Violae Martiae,
Cucumeri,Cucurbitæ, Bathecæ, Peponibus, Amygdalis, Nym
Αccrr. haeis. Praeterea quae natura ualet in eodem tempore, in eodem
អ៊ុំ multaspartes, non folùm diuerfas, fedetiam contrarias,
tum congregare,tum perficere,atque etiam conferuare: quid im
pediet, quominus fuccifiua opera p9f$it idem ? Qua fànè tempo
risintercapedine&uires operæ ſufficient,ſubinde inſtauratæ:&
temporum qualitatesfefeaddent focias operiperficiundo. Iamin
Citrio malo corticem aliquantum calidum fecit, fèmen multum.
Interqua caro non calida, ſuccusualdefrigidus. Vis alias quali
tates ? Lentorem, duritiam, pulpam, corium, fpinas ? Vide,tan
ge, gufta Caftaneam. In Perfico fuccus quis?Quae caro ? Quae la
pidea duritia?Talesfunttuarumfubtilitatum immenfitates.Tum
üerò quod ais, penitus nihil eft. Nam flos Perfico fub uernum
aequinoctiü : ſub autumnale fructus. Poſtremò quid eſt hoc ? Ais
蠶 difficillimum , plantam inuenire , quae utrunque praeftare
queat. Hoccineftruis, ut Naturam deftruas ? At longè pluresillae
plantæ funt, quae fruétum è flore promant. Paucifsimae,quibus
flores fteriles.Et eft, quodadmiremur admirationemtuami. Qua
dignam effe dicebasillám hiftoriae partem in Iefemino: quòd eiüs
Contrad. flosad fruétum nullosfaceret progreffus naturales. Hoc cùm fit
extrailiamtuam difficillimam difficultatem, nemo fàpiens admi
retur. Raritas enim, aut ignoratiofacit mirationem. -

4. De cornibus animalium.DeFormae imperio.

q v i d A M, qui omnia metiuntur, aut materia, aut primis
ualitatibus, aiunt: in Cerua defeciffe materiam, qua cornige
ra fieret. Id hifce quoque plantis eueniffe. Quos Naturae £utica
dignos -
 р в s v в т і ь і т Ат в л о с л в р я м v м: 2 зя
"gº
lucrofior, ita pulcherrima omnium Lithofpermon. At nego ef{e
pulcherrimam. Nénnefoliisinuenuftis,impexis,triftibussipfanő
ereéta,non hilaris, non procera: etiam quadam fpecie, quam te
ignorare certò fcio,fœdis notis maculatófolio.AfMargaritasge
rit. Fatear. At adeò pufillas,utquae eam paruitatem non excedüt
Margaritae uerae,minoris ueneät binae,quàm Rofàuna,utaccepi,
Venetiis.Fac etiam uerifsimas ម៉្លេះ ueeam ferre Már
aritas:num iccirco pulcherrima?Sanè នុ៎ះ atque Baucis,
蠶 Margaritisillis prodeat Stalagmiata.
- ..n." . .. . .

вхвкст лто сцxxiп.

De Palmae ligni pandatione.
I.exTheophraſto.Idémque
fornicem concuruari Palmâ furfum uerfum pondus, fcribis
euenire Aſinis Cantheliis ex Xeno
phonte. Reddis cauſam hiſceuerbis.Quia priusflectitur,quàm
prematur. Habet enim neruos, quiadunam tantùm partem in
-> clinantur. Aut fi ad utranque partemfleéti poteft: ob ficcitatem
id contingit, uelut in coriis. Nam pondus ficcare poteft premen
do. Sed in Afinis naturahocexcogitauit,quo minusnoxam pon
deris fèntirent. Vides puerilia. Nam fi prius fleéteretur : non
hoc uel admiraremur, uel eius cauffam quaereremus. Iam enim
appareret flexa prius, quàm ponderi fubiiceretur: nequead opus
ita curua peteretur.Adharc, fineruoshabet unamtantùm in par
•tem curuatiles: quare non in auerfàm quoque aliquando curuari,
obfèruatum eft ? Poftremò, fi altrorfum tantum effet flexilis: fíe
&teretur etiam uiuens, non autéfürrigeretur. Alterafolutio æquè
vana. Si enim contingeretob ficcitatem: quarenon in Robore,
Nucéqueidem fiat: quorumillud admodum,haecuehementer &
ficca eft,&in opereficcefcit magis?Vlmus ueròetiam praeter mo
dum. Sedilludproculà Philofophiae legibus.Nam quódficcatur,
cauumfit, non curuum.Ratio.quiaexuétisparticulishumidiori subtil.
bus, cöniuentofcula meatuum,qui uacui relinquuntur. In re tam
difficili,quoniam nodumfolueré nefcimus, iocorum aciefcindé
duseft. Amare Palmas coitionem: ut proditum eftin hiftoria plá Fatef,
tarum. Iccirco ficuti dicebamus, ternis fàtis fimul oßibus, qui
ftipitesexiisprodierint,unusftipesfiüt. Itaquepropriam fpeciem
tametfi non inuenit adlegitimum coniugium: famé,quod poteft,
defiderium explet . fuccifiuis. f6cofum hoc,atqueface
tum, animi gratia:non tamen caretprofunda ratione, Summa rei
cſt:Societatis,atqueconiunétionis appetentem esque nixu
11] .
 1у 1 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

quaererefibicohaefionem.Illudpauloacutius. Atta&u mediocri

ter concalefieri,atquealiquantum "Rို in eam par
tem uapores fubduci,quiintusfunt-Nam fiuehemétius calefieret:
ficcitate, cauaibi,curüainferius euaderet. Dubius tamen relin
quitur animusin nouailla quaeftione.Quaerebamus enim,cur non
& in caeteris fieret idem materiis.

2. Afinus quare pandus.

p E afinis,haud malèiudicas.Pandinanque funt à Natura. Sed
& omne animal robuftum,fub pondere curuatur,nö deprimitur:
debile uerö cedit. 器 ab Ouidio illudei epithetum datum eft.
Verbo autem ufus eftPlinius. Eadem ratio Plautini uerbi,ut in O
riginibus dićtum eft:pandiculatur.SedhaecGrämaticis. Illud no
ftrum.Habere proportionem,atque affinitatem, Aſininam curui
Subtil taté,& Camelifornicatügibbüadfarcinas. At in Veruece quid?
Non illi quidéfuntfuogenere clitellarij. Deillis alibi. Quin arie
tesplus imipetant,fi direéto impulfufpinaurgeat. Patet exemplum
in bellicis machinis. Non enim curuae meliores:& Arietestamen
funt.Sed & Pifcium maxima醬 taliseft,& Charngleonaddefor
mitatem ufque.Rationemreddidimusin Problematis.
EXERCITATIO CLXXIIII.

Scintillarum fpecies ex putridis,& politis.

| natqueignea
Q v 1 s: quæ interrafulfurea,acbituminofanafcütur:fiaerea,
fubftantiafint: parúmque terrae,atque aquæ conti
: ဖွံ့ႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏွစ္သစ္ကို
neant,quales funt Alnus,Abies,Pinus,Piceáque:dum frangun
iam putruerint,fcintillasigneas emitterefolent.
Cardane, Salices in terra fulfurea puto te 藍 nunquam. Et iis
idem ufuuenit.Sed&fifcires: Alnùm udis tantùm, aüt uliginofis
locis prouenire,non interfulfureas recenfères.Sed neque ex ulla
arbore non putrida exeunt fcintillæ.Quin arbores,in bituminofis,
atque fulfureis nullae. Pura, nudâque loca circumaquasfulfureas,
atquebituminofas.Quid quod ab ipfo bitumine,abipfo etiam ful
fure fcintillæ nullae?Adhgc, nullo nö ex ligno putrido. Quare ne
que ab illis,ut fülfurcis, neque ab illis folis. Putridum hic intelli
go,iampridem putrefaétum: nunc demum arefaétum : ut & fa
<e%mtvs &vayois faéta fit:quemadmodum ex Ariftotele alibi diétum
cft. Si enim adhuc humor intus continetur, non uidetur ignis
exiturus.Aridorum cnim hoc. Fit autcm per candoris in aere re
- flexionem:
 рв s v в т і т. І т А т в А р с А в р А м у м. 219
omnem,uttibi uidebaris,abfoluifti:quafialiam rem traétaris, quae
effecerit,uttibi Palmariueniretin mentem:ſic nouú caput auſpi
caris.Sed poftquam in Palmarum métionemincidimus:cùm nùl
la arbor tot ufus praeftet:de illa referretempeftiuum erit. Omitto
gratam tuam breuitatem,qui pofitis adie&tiuis fübftantiuafuppri
Înis.Sedadrem.Tum de integro hiftoriâ retexis: nonnulla addis,
ordinem mutas.Athenienfiumtibi placere uideo &wynszaw, quæ i1
lis maximas attulit commoditates:tibi fuit maximo dedecori. Fa
tale tanto ingenio, ut obturbatum fui obliuifcatur. Quanquam
in Cótradiétionum libris eamtibiipfelaudem tribuis:femiel
bi diétum,nüquam poftea repeti,aut referri. Deo magna eft abste
habenda gratia,qui dederit,memoriae, quae reprefèntet : modera
tioni,quod nolis.Ateiufdem rei fub aliis notionibus repetitionem
cui acceptam feras?Ita,quafialiam confignes arborem, in huiufce
retraétationisfinefcribis: Foliis tegularum uice ad domostegen
das utuntur: ut haec arbos Coccum ufü exprimat. Hanc igitur à
Cocco aliam putas. Difcestamen unam effe arborem.CocçöHi£
panidicuntabindigenis Tenga nominatur. In Chiman fub Coc
ci nomine cùm legeres:in Malabaris fine nomine, aliam exiftima
fti.Caeterùm folia,fruétus,ufus,huiufce reite fàtis admonere po
terät.Decemigitur utilitatescùm enumeraris: uideamus è narra
tione noftra,quidabste omiffum fit.Eft igitur trunco reéto, pro
cero, excelfaealtitudinis,adfumma ufquein orbem fèfè effunden
tiumramorum initiainoffenfæ læuitatis. Palmae folium, quote
guntædes faétisexeoftoriis, certo aduerfùs iniurias Caeli muni
mento, fenum menfium utilitate. Confertum gerit frućtum Pal
mularum more, fingulae ad centenas, ducenás ue nuces , quas
Hifpani Coccos uocant. Medulla recens efculenta eft,tum per
fe, tum loco panis cum obfonio. Sapor Amygdali,fèd iucun
.dior. E ficca farinam faciunt, atque ex ea panem. Tegitur me
dulla corticeproximoadcarbonum ufum accommodato. Auri
fices fibi praecipuum habent. Vrunt etiam, ac cineres legunt ad
medicamenta. Extimum corium multis inuolucrisquafi ftupeis,
craßißimum ita interpolatur, ut ex eo tanquam Goffypium fiat:
cuius tenuifsimam partem adpannos apparant, fèriceisnö 蠶
:biliores. Quod reliquum eft, nent ad នុ៎ះ : è quibus dein
de complexis rudentes componunt. Eius filum Cabaia uocant
Indi. Vbi nux prodire, atque confiftereincipit, fimulintus aqua
concreatur.ſimulataue ီ|ိ nux eft, completur aqua: cuius
incrementi finis initium nuclei eft. Ex eius fianque condenfà
tione concrefcit nucleus. Quantitas aquae Cyathos
1յ
Grio
 1 ут и у в с АЕ s А к в с А т. 1 с Ея

interdum trinoscxplet. Eius fapor ne£tareus caeteros omnes, ut

aiunr, fuperat fuauitate.Ex nuclei medulla prefſa nobiliſsimű fa
ciunt oleum. Ex fraccibus fieri poffunt cineres. Vbi arborad iu
ſtam adoleuerit magnitudinem,quoſdam è ramis Auguſto menſe
ad medium amputant. eius, quod reliquum eſt,ſummitatem fer
ro paululum fcindunt. Singülis appenfus calix quatuor cypho
rufim completur in die. Crudusliquor bibitur cum fapore,& ui
Coétus Sàpam excellentifsimam imitatur, ad inebriándum effi
cacifsimus. Accuratiore decoétionein Saccharum denfatur.Ia
gara uocant Indi. Sinon coquatur, amittit dulcorem, quo per
initia commendabatur, atqueaceti uim praeftat. Fruétum perpe
tuò gerit,alijalium fubeuntem. Tricenos, aut quadragenos uiuit
annös. Lignum ad materiam caedunt : pofteaquam uitae finis ad
uenit ei. Amat fabuleta. De Cocci medullae magnitudine poteft
ambigi.Vartomanus ait,effe minimi digiti crafsitudine. In Indi
cis Nauigationibus Hifpanorum legimus:Coccoimmaturofemi
cyathum aquae contineri. Nulla igitur cótradiétio. Quippe dete
fta hîc: ibi de ႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆိုႏို tamen eft confiderandum.Ne
que enim ex ducentis amygdalis magnusufus ad edendum una ex
arbore queat effe.Nequetantulum cauum refpondere capacitati
binum cyathorum.Ob autorum ignauiam orta eft haec ambigui
tas:ut deNucis Indicae,quam uidemus quotidie,facie, natura fice
ret dubitare.Coccitamenteſtam defcribunt nigram:atq; ex ea ua
{à fieri.Nucishuius Indicg fulua eft,nó autem nigra. Caeterü haud
alia eft.Nam & in medulle medio finuseft cauus,ubifuerat liquor.
Et capillamentis obduétam unam,& alteram uidimus. Solimânus,
ui huius paterfuit Turcarum princeps,è calice potabat nucis In
醬 frugali auro adformam cyphi adornato. Tenga ita feritur.
Faéta fcrobe nucem terra operiunt. Vefpere humum aperiunt,ut
rorem ebibat. Maneteguntiterum,ne Sole fuggatur. Quinto an
noferendisfruétibushabiliseft. Honos apud indigenas par utili
tatibus.Nam reges,quos inter bellum eft,etiam caefisliberisin mu
tuae pacisfpem ita ueniunt, ut etiam faciant:caefaunamodò Ten
ga nunquam pacificantur.
3. Comparationislex.
P E N E oblitus huius fubtilitatis,ad alia me conferebam.Siften
dum igitur priushic,praefèrtim feffatanta narratione. Cöparatio
non femper inter aequaliafit.Sed interdum per proportionem ad
nobilius,aut notiusreferimus.Quare Simiam Homini fimilé dici
mus.Iniisergo,quae fimilem praeftantufum,nunquäficloquimur.
Ο
-
 р в s v в т і т. І т А т н др с А в р м м v м. 227
neceffarium hoc:& neceffarium omififti. Quippe non eft adve
nerem fèmen neceffarium,fedadgenerationemièorum,quae fèmi
ne propagantur. Non enim coire nequeunt Eunuchi.Coeuntcer
tè:nonnülli etiam ualidé : tametfi nihil emittunt. Quaefuit caufTa,
ut Afianorum immanisbarbaria progreffus faceret in crudelitate.
Exeétos nanque pueros cùm fœminis cuftQdes adhibuiffent, e6fq;
adultos poftea cüm illis in adulterio deprehendiffent, flagitiumif
lud à quibufdam commiffum , in illis quidem mortis füpplicio
ulti fùnt : in aliis totius uirilitatis amputatione. Quod 醬 i di
&tum, hîc repetimus : quia non omnia loca fit leétor excuffurus.'
cquin &puerosinfeftattentigo,quibustamen nullum fèmen eft.At
contrà, calor quidem neceffarius. Quamobrem fenes,quiflatibus,
uel nimis multis diftenduntur, quíque feminishabent plurimum:
calore defecti,non attollunt Siculam:utaitfacetiſsimus poeta. Fla
tum quoque fortaffenon tam re&è nomines,quàm fpiritum: ficut
in Ariftotelicis Commentariis eft à nobis animaduerfum. Tametfi
£as y quoque uocet Hippocratesipfum rrsjua. Sed illi hoc dádum
eft. Calore igitur,&fpiritu pueris urgetur penis.Eunuchis flatu,&
calore non multo. Vtrifque fine fèmine. Senibus languet flatu,&
fèmine, fine calore. Quod uerò polliceris, perfeétaplantarum hi
ftoriate,quibus immodica Venus excitetur,explicaturü:nö facis.
Interfuit modeftiae,non ftarepromißis: quantúmque afferebat ui
ruperationis tam fœdae rei expeétatio , tantum habet mendaci
um excufationis. - -

- EXERCI T. C LXXV I.

Cur floribus uarijcolores, herbis unus.

Cvgit,quoniamficcatur
R, inquis,floribus nofi unus color, uelut foliis?Id contin
22

humidum:nec aliudfuppeditatur. Fo-*

lium nanque cùm humidum perpetuum fubminiftretur,a-
ente calore.omnia neceſſariò ſuntuiridia Primum dicotibi:pro
lematuum fruftrà effe. Nanque in foliiseftluteus color, fàngui
neus,caeruleus,candidus: Betis, Atriplicibus,Biſtortae, Aſaro, Cy
clamino,Cardo argentato,Argentaria,Cotonariae,Aro, Serpéta
riae. Nam quem aliü, jpurpureüadflores citare poßis,non habes.
Deinderatiotua nulla. N器 enim fecius floribus quoque tandiu
fuppeditatur humor, dum exiftunt. Augentur enim, ac praeterea
uiuunt. Adhaec, floribus, quum eosfubiíhumor, uiridis color eft.
Poftremò floruin partes quędam uirides,nec mutantur.Vtcalicu
li penè omnium. Mifera?quidem iudicia illa femper ima,
 1 у т. 1 у з с Авs А в - s c А с т с Е к

qur afolis elementorum qualitatibus ducerent colores. Sedhaec

alibi.Saltem hic illud. Mifera, inquam, ingenia, quae ab elementis.
colorem,non àformarum facultatibus elicerent. Fac uiridem co
lorem ab aqua effe:quis aquam negabit uniuerfis flgribuspropina
ri ? Quis pręterea négabit, non paucos effe flores fuae plantae foliis
humidiores? Nönne plus in Rofae floribus, quàm in foliis humoris
eft? Vtrunque eidem libellae appenfum prematur: preffumtrutina
comparetur. Par fructuum ratio tam humidi, quàm colorum. In
iis enim confeffa humiditas quadruplo maior,quàm in foliis.Con
fule Cucumerem,Melonem,Anguriam,alia.
z. Non funt humidißima folia. Non eft radix frigidißima.
Non eft matrix humidifsima,acfrigidifsima.
Ex h i s palàm eft,te prodigia loqui. Ais enim. Humidißi
matotius planta: femperfolium. Etiāmne Pyri? Mali? Rapi?Mo
ri ? aliarum penè omnium ? Vbi tuum Lithonfpermon relinque
bas? Nam qui Vuam cöſiderabit,facilè intelliget,tetuae ſententiae
tam pigere olim debuiffe, quàm impraefentia poenitere. Pudorem
enim aut,fieft,labefaétet:aut,finon eft,incutiat neceffariò. De ra
dicibus æquè inconfultò. Effe radicemfrigidifsimam dicis,& fic
cifsimam. In calidis enim plantis maxima ex parte calidioripfò ,
ftipite. Nam Seridis, Intubi, Cichorij,Söchiradices,quàm eorun
dem flores, magiscalidae. Etiam de trunco tibi maximum excidit
mendacium. Cùm enim frigidum manifeftò praedicares, non ha
bebas in memoria Thapfiam: cuius ètrunco potißimùm emanat
lac. Refpice ad Laricem & Gaiacum: facient,uttetaedeattuarum
opinationum. Ridiculè uerò,nedum falsò, matricemfrigidifsi
mam,& humidiſsimam. Nam ſiſemen in Vuae acino à medulla
subtil. eft (hoc enim prodiderunt,&Theophraftus,&Conftantinus:ex
empta de fàrmento medulla, fine Gigartis Vuam nafci) quo iure
Poteritilla eſtehumidiſsima?VelSambucum uide,uelarundinem.
Gaiaci quoque radix calidior caeteristrunci partibus.
EXERCI T. C LXXV II.

Anlacrymafecundum matricis rationem.

A R T E s deinceps aliquot declarandæ funt. Inquis: Quæ
matrice carent, omnia lacryma abundant : ut Lignum fan
&tum. Quae copiofàm habent matricisfubftantiami, lacryma.
carent:ut Sambucus. Nefcio, an lignum fànétum appellesid,cu
iusſtipes unicolor. Efto. At Gaiaco medullainfignis, maxima. Ei
1λΟΕΑ
 pB s v 8 r 11, 1 r A T E AD c A R D A N v M. 21 r
capillos alunt.Trans Vuolgam funt,haud procul mari Cafpio. In
Täprobana quoque Sericum ſine cultuex arboribusdetrahi à Bö
bycibus con &tum, legere eft in Commentariis nauigationum.
Quamobrem Virgilianæ arbores non funt aduerfus nos. Alijliti
gârunt odio Arabum philofophorum, quiSerico fcripfèrunt cor
#oboraricor.Aiunthi:Sericum eífefrigidum:quia Morusfrigida.!
Vermesilli 驚 nobis compertum eft,non ignorârint?
in Syria, & Aegyptoficulnisali frondibus: an ipſiſua ſubſcripſe
rint fententiæ ?

вхвкстАтто сLIх. º

DePlantarumtranflatione,& Palmae encephalo,

& pumila Palma.
ye A r » o R E s, inquis, quae transferuntur, aliae non uiuunt: ut
re
in Italia ex Indialignum Aloes. aliae uiuunt,fèd non edunt
>e fruétum : ut Genuæ Palmae. aliae edunt fruétum, fed oblae
• fum:ut Piper apudnos. Quaedamfruétum edunt perfeétum: quòd
» utriufqueCelifunt patientes:ut uites ex Hifpaniain Indiam tranf
» latae. TPrimùm fcire aueo, quem tu omnium mortalium tam ue
cordem faciebas, ut ex India tentarit Xyloaloes tranflationem.
Nanque arbor integratransferendafuit. Vix pauxilla, pufilláque
fruftula,eáque fèròüidimus. Deinde illud quoque fcire peruelim:
quo Lombardigloco,autetiamtotius Itali£,Piperisarborem Ede
ræ fácie quifpiam poßit oftentare. Nam Dertohenfis quidam cùm
me talibüs promifsis oneraffet, auidißimo noui fpeétaculi rifum
excitauit,indicata Amerina.Sitamen ſatum uidiſti:non inſto.Tä
tum in re plantaria ne tibi credam, monent me complures errores
tui.Apud Pliniumtamen acquiefcam. De uitibusin India uigen
tibus non laboro. Memini ifi Funduribus, quae in primoris Indiæ
ora prouincia eft,neq;triticum fàtisfeliciter maturefcere, neque
uuas bona fideà Natüra foli reddi confueuiffe: Eius nanque im
moderatamuliginem declarauimus alibi. Multagemma turgen
tesuites abundantemuindemiampollicentur. Ceterüm exhumo
ris nimijredundantiafpes mera folâque eft, non prouentus. De ea
parte,quae in Palma uulgò manditur,oftentabantfèfè non iniucü
aa, quae mandares literis. Encephalum ex Theophrafto adduce
res: qui in Sicilia dicuntur Cifiglioni. Tum alia, quae à nobis, fuo
quodque loco, explicata funt Sed illatua uerba nunquam potui
• comprehendere ihtelleétione. Palmites,inquis,eundemguftum
- refert.Eadémquefubtantia carnea, candida,folida. S:illiuspars
 i. v L i v s c AE s A R s c A t 1 G E R.

Quare ut illud ἐνδετον, itahoc <ztorgsteymeretur appellari. Haec

räm fupinè prgterita,tammiferè cùm fint explicata:illud auget cul
pam hänc, quod fupra Menftruo fanguinifructum in plantis cora
Parabas.
... 1

3. Folia non funt ad flores, aut ftipitestegendos.

c v M n i o E B A s, folio ftipitem,flores, fručtus tegi: ni
mis eius officium magnificabas. Tametfi intelligo ita fènfifle pe
nè omnes fàpientes.Illos tamen , fi reuiuifcant, neutiquam fo
reuereor, uti mihi fuccenfeant: qui eorum imitatione ab indaga
tionibus cauffarum, ne tantillum quidem difcedere audeam. Ab
iftis potius mihi cauendum cenfeo, qui per illorum ueftigia ultrò
citróque commeantes, animis infeétis ambitione partium, fàpien
tiae ftudium à fimplici puritate, in contentiofàs faétiones diftraxe
runt. An uerò mihi fuftinendum eft ab ea ueritatis uindicatione,
propter quam in periculo fum,ne in offenfionem cadam infimefe
cis eruditorum ? Aggrediamur igitur opportunam hanc Naturae
defenſionem.Nego propterftipitistegumentum,ftirpibus data fo
lia. nempe munitus ille fuo corticefatiseft. Nequepropter floris.
tuitionem. Ratio triplex.Primùm,foliafunt in plántis,qüg uel flo
subtilß. rem, uelfruétum edunt nullum. Non igitur ಸಿÏ folia, fi fruftra
rentur fine fuo. Propterfinem enim forma eft,ficut performam fi
nis. Natura autem nihilfruftrà. Atfruftrà faceret foliain plantis,
quae non ferunt florem, fi propter floremfoliafaceret. Haec àpri
mæ philofophiæ thefauris fuppeditata, & pure, & neruoseinåm
bulacris noftris, non lutulentèaclanguidè,ut fitiniftisnouis Aca
demiis:quae nihil, nifirabularum uentofàs uelitationesolent. De
, indefoliain iis, quæ floresferunt, non omnibusfunt, 點 flores.
funt. Pruni enim, atque Amygdali, aliæque floresfundunt, quàm.
frondes, prius. Tertiâ eftàfitü ratio. Flores enim prominent,at
體 extant extrafoliorum perpendiculum. Id quodin excellentiſ
ima, omniuimque maximè néceffaria planta manifeftif$imum eft..
Quando frugum omnium floresin apérto fùnt. Vnam Vitisfpe
ciem connumerat Plinius:cuiusilludfit officium peculiare, ut ád
uerfusiniurias tempeftatum, tanquam uallo floresfoliis munian
tur. Quocirca minus erat ciuilisilIatua conqugftio:ubi Nature in
çlementiam acgufabas:quae plantis,quo maximè tempore opus ha
berentmunimếtệ, caipfisadimeret:quippehyemefồlia:cùm cõ-.
trà,daretanimalibus pilos.Vides enimâ ex hoc,plantis fènfùm nul
lum: ficut necuitam iis, quibus afsignabas. C6rtice uerò àfrigori
bus arbor,frondibusàcalore defendi uidetur:fimultumipfajtum;
* fruétus
 о в s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м2 222
fru&usnearefcant:fèd caloremfènfim,ac 蠶 pergradusad
mittantſubeuntem. Iccircouinitoresſubuindemiam,uitibusadi
muntfolia. Quin in FicuIndicafruétuinocétfrondes, ut diétüeft.
*.

4. An plures eueniantplantis errores,quàm

animalibus.

r o N c E v E R o abfùm ab illa tua opinione. ; Errores, in

quis,in plantis Natura commifit : utinanimalibus: eofirequentio
res, quo uiliores.Inde fit, utin paruis animalibus, in iis,quae mate
: ria gignitur putrida,in pifcibus,in metallis abūdent,uelutin plan
tis. Longè,inquam, mihi ab hac opinione aliena menseft. Nam
ut Loliumexcipias,in quod Triticum degenerat,&alia pauca,rara
fruftratio uidetur. Quin uicif$im libratur in altera Naturæ parte
compenfàtio,quotiesin Triticum rur£üsLolium reducitur. Nun
quam noftratempeftate, tot, tantis ingeniis, curiofis, tot malignis,
átque etiam, ut noftræ funt, fuperftitiofis obfèruationibus depre
henſa eſtarbor, alienis onerata pomis. Quòd ſi è Braſsica ſatione
Rapum oriatur, id fit propter communem in utrouis femine com
miftionem: unde interdum etiam,quæuidimus, Caulorapa, com subtil:
ponantur: ſicutex Aſina & Equo, Hinnus. Quotidiana uerò uitia
in animalibusuidere eft: non fine iaâtura, tadiéque dominorum.
At quae commemorant in plantis Plinius,& Theóphraftus:eorum
maxima pars, funt Caeli, folique uitio, morbiftirpium generata
rum, non autem Naturae noxiae, culpaeue contraétæ à primordiis
generationis: ut Carbüculatio, Sideratio,Rubigo,alia. Hoc quoq;
äduerfùsfententiamtuâ dixit autor librorum Deplantis, quósac
curatifsimis excuf$imus Commentariis. Planif$imum, efficacifsi
múmque in hominibus (quod per te minimèlicuit) exemplum.
Eft enim nobilifsimum, atque perfeétifsimum. Quamobrem quàm
maximè diftat ab illorum imperfeétorum conftitutione, tamima
ximèabeffe decuit ab eorumàffeétibus,quosinipfisftatuebas.Mul
tinänque germanifratres ex iifdem parentibus, eodem fàtuorti,
adeò fünt facie difsimili, ut à totidem patribus, matribúfquepro
gnati uideantur.Et fauet ratio.Operofiora nanquetumferius, tum
äifficilius perficiuntur. Quocirca uel extraétu temporum multae Subti!¡:.
ſolent incommodorum interuenirecauſe, uelexipſarum cauſa
rum conuentionibus errores multi:mora,différétiis, cafibus,euen
tis quamplurimis.Ita ciborum,locorum,morü mutationes uariant
animalia,in eadem regione,fubeodem Caelo.Diftraétio quoque,&
applicatio mentis,atque animi,aut auertità propofito opere geni
tores,aut abducitadaliud,quod refederit in imaginatione. A qua
O iij
 I v L 1 v s c AE s A R s c A L i G E R.

3. De Aloes amaritudine:déque eiusui.

pE1N DE quæris: Cur Aloesfolia amariſsima, quum fint pin
guißima. Catiffa,inquis: Quòd cùm aculeata fint in extremita
: íe, necefîe eft, ut intám copiofohumido calor abundet,acficci
tas, quae fpinas efficere pofsit. Erit 蠶 humiditati ficcitas ae
ualis: imò in humiditateipfa eft hæcficcitas. Quánamigiturin
រ៉ែ Naturae humidi copia, fiin eatantaficcitas, ut creet fpi
nas.Vtra uincit?Vtrauincitür? Haudita eft. Sed quemadmodüm
in metallis uifciditas, cuius ui partes continentur, in potentia eft:
itain Aloe,&lacrymis Picearum, in ačtu. In Metallis,ficcitasin
a&u, humiditasin potentia: in lacrymis, humiditas in aétu, ficci
subtil. tas in potentia.Caeterùm ut fubtilius loquamur,liquiditas eft, non
humiditas. In his igituraerea,non aquea humiditas. Iccirco pin
guia: non fine multo igniin Aloe: à quanon abeffe multum quoq;
terrae,fatisindicat confiftentia.Quaretum àterra,tum ab ignific
citas duplex: non quaetollat aquæ liquiditatem, fed quarum alte
ra corpülentiam det:alterauifciditatem.Id quodinalimentis quo
ue uidemus.Seruatur enim liquiditas,& uifciditas etiam induéta
醬 ſucci, qui debetur ; Spinae uerò non à ſiccitate, ſedà
subtil. forma fub ficcitate. Non eft ficcius Bugloffum plätagine,&fpinu
lis horridiufculum eft. Laétuca uetula multo efthumidior, quàm
Nafturtium:&fpine(cit. A forma fieri, argumento eft: quòd certa
duritia, ម្ល៉េះ figura,loco, fitu differunt. In tofofolio, in
cufpide,in fruétu, in florum caliculis,in trunco.In quibufdam plá
tisfolia nulla:foliorum uicemtenent fpinae. Cæterùm deiisin Có
mentariis cauffarum. Habes autem pinguiafrigidifsima: ut Papa
ueris,& La&tucae lac. De cerebri fubftantia Galenum confule.Cö
trà,calidiſsima:ueluti Laćtariarum fuccum.Temperata:quale Bu
tyrum. Dulcia: ut lac, medulla. Acida: ut lac acidum. Acria:fi-
cuti lacTithymalorum. Amara: cuiuſmodi Aloe: in qua terra
haud parum,ignismultum. Manardi odium,quod in Arabascon
ceperat,in Alden erupit: non ipfàm quidem,fedque apud Mefuem
fedis uenasaperiret. Quae difceptatio cùm ultrò citróque iaétata
fit, non eft hic nobisrepetenda. Pauculatamen haec liceat nobis
profiteri,Quinegant,Aloeiecurofendi,experientia fcutica digni
fùnt. Hoc per annos amplius quadraginta compertum habuimus.
Quamobrem Mefuae meipfüm afcriptorem ftatüineceffariò. Nolo.
commemorare,quot non folùmabEmpiricis,acPharmacariis,fed
etiam à Galeniftisin pericula & morbos, Aloesufüconieétosexe
mimus épernicie mänifefta. Iis uerò, quibusfedis uenæ turgent,
aut aperiuntur:omnibusiis,inquam, quos medicatraétatione cö
- mendatos
 вв s v в т I L и т А т в А о c А к р.А N v м: 23о
plantae deftituta effent:non fuit eorum numerus neceßarius, uelu
ticrurum adingreßionem. Hanc audaciam perpendenti mihi,ui
fusestranfuerfüs agià legibus Mathematicis, quibuste totum de
didifti: quandotafiquamiílú ýagulâ, nontaniquamáxoyo/,folio
rum numerum ftatuebas. Altera fèntentia pro imagine uerita
we
tis,habet exempla ex indućtione. Aisenim:Punica Mala,quæque
profuogenere,& quae ex eadem arbore nafcuntur, certumgrario
rum numerum retinere. Quod quàm falfum fit, inuenietis, quiea
numerabir. Quanquam Mefpilorum, utidicebamus, exemplo po
terat id perfuaderi. In eis enim omnibus granorum numeruspar.
Cæterùm hoceorum efto. Nanquein Pyris, atque Malisnon con
ftare, fæpè deprehendimus. Poftremò fùbtilius tecum difpicien
dum. Nam&pilorü numerusidem erit in gemellishoedis. Quòd
fiaffeueres, cedam potius, quàm credam: credam citius, quàm
fciam.Nó enim animum inducam,ut infàniam. Sed&fèriò agen
dum eft. Dico tibi, Cardane, fi parin eiufdem Punicae acinis nu
merus, qui figillatim in eiuspomisinueniuntur: àfpeciepraefcri
betur hoc: ſiguti Meſpilis. Eririgiturin omnibusindiuiduisarbo Subtil..
ribus Punicarum.At hoc cft mendacißimum omnium mendacio
rum. Sed ne proportionis quidem rati9 certa eft. Quot in Amy
gdalinucibusgeminuseftinuentus nucleus:quum in aliis eiufdem
matriseſſetſingularis? Eſtetiam quibuſdam in Caſtaneistrigemi
nus: in quibustamen ob eorum paucitatem, uidebatur certior lex
obfèruari debuiffe.Etillud,quod addis pro ratione,quiduis potius,
uàm ratio eft.Vt certum, atqueconftitutum probares numerum
ឆែ្ក Cuius cauffam intellige. Quum motusplantis deef
fèt ad generationem: utrunquefexum coegiffe, neceffefuit.Vnde
plures ့် in unum coeunt. . Nam quae haec eftratio praefcri
pti numeri foliorum ? Neque id folùm plantis contigit.' Eadem
hanque ratione mifcetur in ouo maris, ac fœminae uis, qua&in
lantae femine. Poftrema uerò uerba non intelliget Latifius, qui subtil.
áuastantùm fexus agnofcit partes. ídque ne megrammaticari pu
tes, ab Ariftotele quoque primo de Caelo declaratum eft. Namide
duobus, duo, dicimus: depluribus, quàm de duobus, plures. Tu,
quum mas, & fœmina duo fint: ita eos plures in unum coire di
cis : ut fi Latinus legat, etiam intelligat in ipfà coitione tertium.
Id quod nouo nobis fpeétaculo in pulicibus animaduertimus. Lwdè.
Sed nunc uenit in mentem mihi Aufoniani Grammatici. Cuius
beneominatae illae fuerunt in nuptiis pro Epithalamio acclama
tiónes. Liberosgignite, mafculini,&fœminini, atque etiam neu- Iocus.
tri generis.
 и у с і уs cлвs А к s cА ь ! С Е к
P. XERCITATIO CLXXVIII.
Foliorum nerui.

р tantem
t A s r AE neruum mox reétè appellas, protenfàm,atque ex
in foliis eam, quam alijcoftam uocant in Plantaginis
fpecie. Quippe ut ad mouendum in animali: ita ad quietem,
confiſtentiámque continuandam, funt illi à natura conftituti.
Quos infrà quüm defcriberes in Plantagine,loquutus es admodum
cajig- --
inconfideratè. Sic enim dicis: Nam praeter eos, qui bini , & bi
nià lateribus conftituuntur, medius adiicitur. Iam primùm, qui
feptenos interdum fcires, tibi fic loquendum fuit: Qui bini, áut
- -
terni: non autem paedagogicè,bini,&bini. Deinde praepoftera eft .
oratio tua. Nam quo iudicio, medium, & qui effet maximus, & à
quo illi orirentur,adieétitiü uocas? Huic illi potius,tanquam prin
cipio, à quo produéti funt,& cui feipos deberent, adiiciuntur. Vi
détur enim rhediusille neruus, ut rami in furculos, itain minufcu
los fcindineruos.
2. Henophyllihiftoria.
si i s c abdis re in ignota nobis penetralia de Henophyllo: de
quo nondum quicquam apud autorem ullum compertum habui.
Jgnofce Cardane nihi, qui in hac literarum,literatorúmque uafti
táreuerfbr. Hic enim pręter infelicißimos fàcculos litigantium,&
fordidulos contraétus,nihil inuenias noftrorum ftudiorum. Sum
ma uirtus iw cenfu: Gloria in alienas opes inuafio, occupatio. Ve
hementer igitur gauifüs füm mihi,cùm tuos hoftelibröslegere có
-
tigiííer.Doces enim rem admirabilem.Verbaipfà uideamus.Cùm •
in ſummo cacuminis loco folium eſſet neceſſarium : geminauerò
->
hinc inde, ut in nobis: cuihbet plantae unicam fpinam habentine
ceffaria fuit ratio ordinis huius: ut in fingulis nodis duo folia, in
fummo tria haberet.Iraque cùm arida fuerit planta,necfolia emit
->
tere poßit: iuxta nodos éfficitur Henophyllüm: cuius hæc eftfor
ma. Folium unum breuiftipiti adnafcitur, abfque uenis, neruífque
ederaceo mo!liori, perfimili tarnen. Vbi folium ftipiti iungitür,
prodit fimuluagina crifpa,tenuis,ac uiridis,folio procerior:in qua
fèmina parua continentur. Viridisadmodum tota herba. Radix
unica. Forma capitis ferpentis. Cùmq; Aprili menfè in pratis oria
turiuxta Papiam,Maioarefcit. Odore nullo,fàporéque. Itaq; cùm
hic non fuppeditaret materia:è neruo nafci opórtuiffolium,atque
in cacumine. Nam aliter tota planta tegi nofi poteft. Hac ratióne
» pinguis, & pauca materia in Henophyllo, in Trifolio mediocris,
paucâquc:fed pinguior in Elleboro. Non cnim,fitenuisfuiffct, tot
,‫יע‬

- folia
 в в sv в т и . т А т в Ар с А к р.А к v м. 24t
… folianeceffarium fuiffet facere. In Pentaphyllo uerò tenüifsima,
•• atque Heptaphyllo. Nam in pauciora 醬 fuiffet pauca mate
ria, ſifuiſſet craſſa. Quanto enim plura ſuntfolia, ſi ſtipes craſſus
non fuerit : eo tenuiorem effe,neceffeeft. Vbi enim materiaficca,
->
pauca: pauci nerui, aut nulli : ut in Henophyllo,Trifolio, Penta
@@
phyllo. Quidaliud, quam admirer ? Niſi illuddixero: non eſſe
in Cretam nobis nauigandum, fi Labyrinthi uifendi defiderio af
ficiamur. Hic enim effe unum plufquam Dædaleum.Iamtum pri
mùm deVnifolio hiftoriam accipio,& habeotibi gratiam. Non
dum mihi uidere contigit. Illud mirari libet. Qui, Italus, in Italia,
ipfum cognoueris:è Græcorum nullo didiceris: Graeca uoce, non
ut nos hic,fedmutilapotius, quàm Latina uolueris appellare. At
Trifolium Latinè. Dehocfàtis.Quae primo locofcripferis, uidea
• mus. Ais: quae fingula utrinque habent folia, ea neceffariò infum
•• mohaberetria:utconftet ordinis ratio: parum confùltus herbariæ
rei.Nam equidem nequein natura earum,nequein rationeiftatua
uideo neceßitatem.Sibina debentur,quare proptcr haectria? Imò
potius nullum tertium,utfemperbinafint. Aut femperinterillabi
naàtergo ramuli tertium quoque, utfemper trina effent. Plantæ
uerò mültæfunt, in quibusfolium fupremum nullum, fedgemma
tantùm. In Orobiqüoquefpecie nullum folium: fedipferamulus
in ligulamterminatur:fic in Léte, & aliis.Etin Oxyacanthafpina,
non folium. In Iunco folium eft infra cacumen. In បុំ
ម្ដុំ folia &farmentagerit Glycyrrhizae, non eft tértium
ölium in faftigio, fèd Helicella. Poftremò non propterea eritin
fummo folium tertium : quia fubfintordinebina 器 . Nam & in
quibus folia funt inordinata, acpropterea fingula per interualla,
necinter ferefpondentia: etiam illudfüpremum emergit. Quae
• fèquuntur,ftatim habent interfè contradiétionem. Quum arida
•• fuerit,inquis,planta,necfolia emittere poßit.Reétéfàné.Quae ari
» daeft,nullum editfolium.Sequere. Iüxta nodos, inquis,efficitur
» Henophyllum.Non eſtigiturarida,Cardane,ſiemittitfolium:ſed Contrad.
uiuit adhuc: aut fucci putridi plena eft: ex quo ficutApeseuitulo
•• Henophyllum exoriatur.Caetera nihilo accuratiora. Folium,in- '
•• quis, unum breuiftipiti adnafcitur. Quid fi plantae ftipes non fit
• breuis? An hicftipitempropeciolopofuifti ? Addis. Abfqueue --

» nis, neruífque. Non igituraletur: nón crefcet, non uiuet denique.

Quod uerò ftipitem propediculo ufurparis,ex aliis patet. Ais enim:
• Ederaceo eſſemolliorem,quanquamperſimilem. Poſthaecitaſcri
•• bis: Radix unica, forma capitis fèrpentis. Quid ? è nodo exit
Henophyllum, & radicem håbet?At quânam rationein nodo ra
dixeſt, autè nodo naſcitur, ſi in pratis naſciturº Aut ºmodo ex
 . . . 1 у т. 1 у з с Авs А к з с А т. 1 с в к
arida planta, fiAprili menfe: namtumin Lombardia獸 uirent
uel maximè. Haec de ႏိုင္ဆိုႏိုင္ရန္ ႏိုင္ရ
: quodab utraque herba diuer
{um eft,tum ea, quam Einblatt uocat Brunfelfius: tum illa, quam
nonnulli Colubrinam,uulgusignarum uocat Martegon.ligulam
enim, quam exerit, unde nomen linguae Colubrinae, nuequan in
uaginam conformat adfemina continenda:fedfemper eodem mo
docrifpamanet, haud abfimilisBiftortae foliolo, quum exit. Nam
Martegon Thomas Afifianus, herbarius excellentifsimus, indica
bat 驚 aliud. Eftenim Lilium pufillum,quodpallidamfert radi
cem, florem Iridis colore, dilutiorem. Quodeſtaliudà purpureo
Plinij Lilio.Hanc effe puto: quam inueni pofteaab Hermolao,Li
liaginem,& Liliariam nominatam: aliam ab Hemerocallide.Va
fcónes aiunt: herba, quam Martagot corruptè dicunt,tauros alli
gatos ferociam deponere. Quam uim Caprifico Plinius attribuit
in uicefimotertio. Citius Lyfimachia fuerit iftorum Martegon.
Nam boum iugo interfè non conuenientium impofita,eorum cö
ponit animos ád concordiam. De Henophyllo poftquam haec
dixifti, illicò fine ulla hiftoriæ claufione: quodtamen &Galenus,
& M. Tullius,& Ariftoteles ubiquefacere confueuere,adpriorem
materiam refilis: adeò perturbata atque confufàlegentis attentio
ne:ut de Henophyllo te adhuc uerba facere arbitretur. Sic enim
ca/fig concludis: Itaque quum hicnon fuppeditaret materia: èneruo
• nafci oportuitfolium, atquein cacumine. Nam aliter tota planta
• tegi non poteft. . Omittámus, quòd aëtiuum uerbum hic adfor
Caffig mám Gr£corüuíawrufurpafti Remipfàm agamus.Quae materia nö
fuppeditaturadfoliü? An materia matrisplanre fuggerituraliisfo
liis:huicuni à nouercanö adminiſtratur?An 蠶 neruo,ut{cri
bcbas, oriuntur:& hocêneruo oritur: non erit utriquemateriac6
munis? An adfupremum pertingit folium commeafusillealimen
ti:quae interea funtfolia,fucco defraudantur? A fine etiam quem
aßignas locum,non finerifuintelleximus. In cacumine,inqüis,a-
* lioquitota plantategi non poteft. Quis enim eam non rideatfen
tentiam,qua uniuerſam plantam unico tegitfolio? Hoc riſu exci
piendum: illud non fine indignatione cäftigandum. Pinguisé
Pauca materia,inquis,in Henophyllo. Magnam tu quidem prae
ftare queasrem,fieandem plantam,&pingüem,&ficcam often
das fimul. Mox enim. ^ Vbi materiaficca,pauca: paucinerui,aut
cătrad.
nulli:utin Henophyllo. Rurfus nos enecas. Pinguis materia,
: inquis,in Henophyllos mediocrisin Pétaphyllo:pinguiorin Elle
boro.Non enim,fitenuisfuiffet,totfoliaheçeffafiumifuiffet face
re. Putote denigro fentire, hactuapurißima, elegantißimâque
«licendiratione.Nanque album digitâtisfoliisnon éft. Malèigitur
exiftimas
 D B s v 8 r 11 1 r A r E A D c A R p A. N. v. M. 241.
exiftimas Elleboro migro plura effe folia: quiafunt diuifà,quàmfi
effent oris continuatis. Qui, finefcis, apudTheophraftüm pro
haud contemnendo habetur errore.Vnicum enimfólium eft,quia Subtil.
unicus pediculus: ficut unuspes Boui,tametfibifidus: unamafius,
licet digitata. Alius multo maior. Cùm poftulastibi credi,in Elle
boro nigro effe materiampinguem: quae propterea potueritfoliis
multiplicibus,multifidifqüe communicari.At oftendet Naturati
bifimplicia, atque uniformiafolia, eáque pinguifsima: utin Tele
fio,Portulaca,Semperuiuis,Vmbilicis,Aloe. Item è contrario,ſic
cifšima,fciffa:qualia funt Platano,8: Aconito.Quaefinon noras,at
Ficum intuerere. Nam etfilaétepinguisarboreft,poteftate tamen *
admodum ficca eft.Prgtereaficcarum potiusintereft,foliorum ex
tremas oras habere រ៉ូមុំា quaein fùmmo funt,mi subtil.
nutioribus laciniis dif$itas parteshabent.Talia Daucis,Anifo,Co
riandro,Scabiofae,aliis. Adhoc,eiufdem Naturae eft album Ellebo
rum,cuius & nigrum. Non enim à communi figura,fedà commu
niui, commune nomen utriquefaétum eft. At albi folium tam eft
fciffum,quàm Gentianae. Hinc tuote confodistelo.Mox enim fic:
In Pentaphyllotenuifíima,atque Heptaphyllo. Cur ergo tenuem
aufà eft in fèptena diftrahere Natura ? Ne porrò perfequar tuam
contradictionem, Qui fuprà, mediocremin Pentaphyllo pingue Contrad.
dinem, hictenuifsimam ftatuas materiam. Omninò Typhonico
Caecia:imò uerò tui fimilises. Trifolium uerò contrà, ä dice
bas,creberrimisneruulis pleniſsimum eſt. -

5. Defoliorum tempore.
Qv o D a 1 s, folia antefiores,&multo antefru&usnafci: iam
ſuprà,uaniſsimum eſſe,oſtëſum eſt,in Perſicis Amygdalis,Ceraſis.
Praetereaingentes Cucurbitæfuistegifoliis nequeunt. Item,ficuti
•dicebamus,foliauideas,quibusfruétum nullum. Adhaec,quae plan
tarum omnium regina eft, foliainfrafuum fruétum gerit, Triti
«cum.Quin eo in generenobilifsimum,Siligo,etiam magis nudum.
Afpice quot herbis, atque uirgultis id communefit. Vnum argu
mentum cùm uideresaduerfum te ualidifsimum:quafdam arbores
perpetuo effefolio,fru&u non perpetuo:temerariam illam uocem
edidifti. Hisetiam, inquis, quibusfolia perpetua funt, tototem
pore annifruétus, aut flores. I Saltem Laurus continerete debuit
in officio uera praedicandi,6 Myrtü dominon habebas. Ad Coni
feras,atque Strobiliferasattolle oculos,& cede uerecundiae. Quin
fub Torridabiferae arboresamittüt fructum multe,folia non amit
tunt.Ratioeft,quia folia(non negarim aliquid er་ཀཱ་emoluméti)
1)
 1 W L T V S C AE S A. R. S C A t i-G-F R

ad decorem ac fpeétaculum funt,non ad praefidium. Quae retineri.

pofïunt, retinétür. Quibus repugnat uel crafis,uel Cociü:pax.Fru
àusalia cauffa.Ad ufum enim animantium maxima parsâ Natura
cóparata eft.Quam ob cauffam ubi perfeétifunt,fruendo funr,non
ſpectando. Sed&in Lauro Alexãdrina frućtuseſt fuperfoliis.Non
igitur à formafoliorum fluit illud, tanquam iJow. Ergo non eft eo
rüm finis, plantam, aut florem, aut fruétum tegere. Effet enim in
omnibus. `Quoniam quod eft in effentia generis, in fpeciebus uni
subtil. uerfis eft. Finis autem,aut ipfâ forma,aut per formam, aut propter
formam. Vltimum quoque argumentum neque concludit, ut
* aiunt Dialeétici,informa:&falfum eftin materia.Aisenim: Fru
• &us hyeme non nafcuntur, quia non funt folia. Imò quia non
eft humor.Lauro autem,aliifque perpetuifoliisfruétushyeme non
nafcitur:quibustamen fuperfuntfolia.

EXERCI T. C LXXIX.

Quae de fruétuum conferuatione, Melle, Oleo, Aceto, Cera.

v i D A M, inquis,arefcuntfruétus, feruantúrq;: ut Iuglan
des, Auellanâque. Alijferuantur,necarefcunt:ut Punica.
Quidam non feruantur: ut Cerafa. At nemo dixerit, aut
putauerit aridas Auellanas,aut Iuglandes,quae fate
oriuntur.Arborum,inquis,furculi in melle fèpultifèruantur. Quia.
mellis humidum tenue eft, & dulce, ac températum, non pingue,
non putredini obnoxium. Hoc autem alendisteneris germinibus
commodifsimum. Quafi uelis dicere,pinguia putrefcere.Quaeta
men reshaudfæpècontingit. Rancidananquefiunt, haud putri
da. Oleum itaque, ac lacrymae,&gummi,non folùm non putre
fcunt, fed ctiam depofita fümma fide feruant: ut Cedria,Pix, Myr
rha,Aloe,& eiufmodi complura.Mel uerò quânam audacia,èpin
guiumgenere eximebas.Accuratiusigitur horum conferuantium.
rationem ineamus. Quatuor imprimis effe uulgò nota,huiufce fa
cultatis. Mel, eiuífque pars,uel affinis, Cera. OIeum,& oleofà, quæ
analoga uocant philofophi. Et Acetum. In hisliquidis,omnia,fed
aliain aliis feruantur:fruétus,cafei,hyficia. Acetó propterficcita
Subtil.. tem.Ampleétitur internum calorem naturalem,arcétque quo mi
nusexeat. Eadémque potentia prohibet externi uim, àtque inua
fionem. Olei denfitas obfiftit aeri : &füpernatatambiens humidi
tatem feruati corporis interiorem: quâ non cedentehumiditati
bus peregrinis, non fit corruptio: utin Problematis, de Alno fub
- aqua,,
 р в s v в т і ь н т А т в А в с л к р л м v м. 243
aqua, dicebamus. Oleinanque peculiare pingue aueratur humo
rem,tum aqueum, tum aereum. Ideò nofi cóntrahunt rubiginem
gladij,oleo;autfeuoperunéti. Melle uerò fèruantur multa: multa
etiam uitiantur. Humorenim ei natiuus, non imbecillis. Quare
ipſum ſibiincorruptum corripitaliena. Iccircofruétus humidio
resfibi creditosab iniuria non tuetur. Cuius rei periculum feci.
mus.Iuglandes quidem in eo feruant naturam füam incorruptam,
propter oleaginem peculiarem, qua illius humido refiftunt. At Fi
cus,Perfica,Pyra,Malatabofluidafiunt.Aceto Perfica& fubhye
memolim ferüata Mantuae:&hocanno,menfeFebruario uiniíæ
cisbeneficio hic uidimusfacie quidem folida, atque incorrupta,
fedtriſti:ſapore uerò inguſtabili.
/ ΕΧΕR CΙΤ ΑΤΙ Ο Ο Ι.ΧΧΧ.

Tubera, Fungi,& eorum generationes.

E midum,
N 1 v 1B v s à calore putrido colliquatis, ſecerniterrenü hu
è quoTubera progignantur. Fungosuerò ex frigida
&humida,ſedtenui materia produci. Itaradicem ſineſtipite
à craffo: ftipitem fine radice àtenui. Haec tu quidem, fèdambi
guis uerbis, atque incommoda oratione. Vidcris ergo tibi, acutè
cum ipfà Natura conftituiffe: ut ex craffaradicem, ex minus craffa
minus item craffum,uidelicetftipitem concrearit.Efto.At éliqua
tis niuibusTubera fieri,nunquam intellexeram. Primùm,quöäfiti
gusilludineptius exiftimem ad generationem. Deinde, quodin.
Hifpania, ubi rarifsima, atque minima frigora: in Africa, 盡 nul
lum, nullae niues,plurima, maxima, optimaTubera generantur.
Fungi uerò fine radice uel uidentur,uel etiam funt,nifi üetuftißimi.
Quòdalibifcriptum eft à nobis, hic quoque tui gratia dicendum
eft. Ex Moiraxi caftelli agro nobisallata,ut fæpè folet, Tubera: in
quibus unü inueni cum ftipite,& oblögofolio 醬 etiam nunc
èftin thefàuris Mufaeinoftri. Plinius non niue, fèdimbribus,&to
nitruis,ait,Tuberumprouentum effe uberiorem. Scilicet, opinor,
illis materiam comparari:histerram quati,acrariorem fierifuper
ficiem. Plutarchus in quartoCöuiuialium, tonitrua nihil efficere: Subtil.
fèd imbrem illum effegenitalem: propterea quòd humorcalore
fiat uiuificus.Qui Numidiam peragrarunt,aiunt, tam craffanafci,
ut Cydonijfuperent magnitudinem. Camhauocant incolæ, Ara
bes delicatius,Kema. Candidiſsima effepulpa,&fuauiſsima:dulco
reSacchari,ed pingui.Fortafe fuerint eiufmodi que ex Gulonum,
commendatione canitindidem Iuuenalis.
P iij,
 1vt1vs c AE s A R s c A L 1 G E R.
uitam,bonúmquehabitum proueximus adannos ufque decrepi
tos: qüosflorentesatqueuiridesperegerunt. Altera Zuccari fpe
ciestibi, multífque uiris aliisignota, exherbamiro refudat modo.
Tigalaei nomen eft apud Arabas,& Aegyptios. Erodi aiunt her
bam à uermiculo quodam : Vnde Zuccarum exturgeſcit, con
creſcítque in minutas grandines. Extinguit fitim. Pećtori accom
modum.Tufsimtollit.Herbam AboaliAlhufar;alijuocantAlho
for, propter uarios pronunciandi modos, ficut hodiein Germa
niis. Idem non herbae fuccum,fedrorem putat. Redditque ratio
nem,quare nonfaciat fitim. Quia,inquit,parum dulce. Ariftoteli
Mannam cognitam,diximus alibi,exv.Hiftoriarum. -

EXERCIT, CLXV. -

De plantarumfalfugine.
N fàv Nfit:c alterum,an
d v o quaerendafunt.Primum,an aliquaplanta fàl
ulla plantafàlfisalatur.Negare ullam effe
falfàm plantam, quodtu hic aufus es, eiusintereft, qui neq;
in Theophrafti libris uerfàtus, neque à guftus ui commonefaétus,
fit. Nä&in Cinnamomo Diofcorides agnofcit : & in Cicere quid
dam deprehenditur: & in Beta, ac Brafsica uulgatum eft. Manife
ftum uerò in ea,quamfalsò exaliis Anthyllidéputabas.Non enim.
Lentishabet foliâ. Suprà nos Chali dicebamus. Iccirco Salfolam
reétißimè nonnulli. Quarum tu exempla qui non ponebas,eorum
auxifti fufpicionem, quirentur, in hoc philofophiægeneretemi
nus exercitatum effe. Quáquam de Cinnamomifàlfèdine non fub
fcribo. A maripotiuscontraétum uitium exdiuturnisnauigatio
nibusarbitrabar. Nam &in Caryophyllorum conueétione idem
eft animaduerfum. Sanè uerò ftultum:fiamarum, quo negant nos
omnesali,fèntiturin plantis:non exiftimare,fàlfum quoque ineffe.
Quod non folùm haudnocet, fèd etiam tumexpetitür abanimali
bus,tum eorum corpora conferuat. Plantas aliquot non nifi in
falfis prouenire,docette Plinius, Themifo, Diofcorides, Theo
phraftus. Vt quid ? An non Palmaseo refpe&u ferit Theophra
ftus? Item Philofophusin uicefimafe&tionë : Tè âxvxiyvjwp të afarya
£&tu. Quae faciuht ad alteram quaeftioncm. An alantür plantae
falfis.Quo locotu,uel Plutarchi,quam alibi confutauimus,fèntea
tiam,ueltuumfequutus iudicium, non reétà affequeris ueritatem.
• Primum argumentum eft. Cùm fàlfùs fàpor 蠶 folus, plantae
* uerò tarde eiiciant excrementa: ob id üix fieri poteft, utplanta
* egregièfàlfà fit. Humida enim eft:&fàlfum ੇ humida: utin
- animali
 р в s v в т і т. 1 т А т в А р с А в р А к v м: 227
animalibus uidemus. Quae uerbafunt admodum abfurda. Nam
quemadmodum ſuprà dicebas: à uicino uenenoplantæ uenenatas
trahunt qualitates,quibus uenenatae fiunt:ut uenienent,non ut ue
nenentuf. Itafàlfumtrahuntalimentum: quod fibi propriumfa
ciant: &quotalesfint. Addisad corroborãdumtuami opinionem.
Quaedam ueròplantae,inquis, cùm non uehementerfàlfàmferant
. terram: ut Citrangula, Limones, Mala Medica,finonfæpius aqua,
» erfundantur, arefcunt ftatim. Quoniam non mitefcefisfalfügo
. plantamillicò perimit. Tibi diétum quotiesuis? In hac Naturãte;
paucaefuiffeleétionis, pauciorisexercitationis. Nam ut quaedam -
oderuntfalem, ita alianon nifiproueniuntinmaritimi s. In prio-) - - -

reclafiefü ntAra ncia. Velpu erint ellig at.Si quofo lomin uscom
modoftirps aliqua fita fit: £i cötraria terrae illi, plantae uerò cöue-'
nienti qualitate ſubueniendum. In macra, latamen: in ſiticuloſa,
rigatio:in uliginofa, arena inieétio;in procliui,fofia: ficuti fitin
cóilibusVallisPolyzelae: in caua,elices: afferüt,fuum quicquead
iumentum, atque utilitatem, Aufugies adhumorem dülcerì, quo:
alantur. Contrà: finefàtu, finecultu,&nafti,&uiuere infàlfislo
cis: aliò tranflatasaut interire, autaegrefcere, ac degenerare. Igi
turàfàle aliquid fùis occultis primordiis exigunt. DePalmarüm
fàrionefùprà. Eorum originem fruftràinftitui,fruftrà incremen --

tafine fàlis adminiftrationibus expeétari. Haec quoque adiungis.

P Cùm omnesfàpores in temuipofsint effefubftantia,præter{alfüm:
tenuealimentum folum trahente planta:omnesfapóres etiam tra
herepoterit,pr#terfàlfum. Poteras,fontium,fluuiorúmque ex
emplo confirmare: qui ex mari produéti atque percolati,fàlfèdi
nem amifère. Cæterùm hoc nihil eft. Nanque & rerum hiftoriae
huic opinioniaduerfàntur: & rationestuae pârtim imbecillæ, par
tim etiamfalfæ funt.Quippe alimenti fuipræbentfpecimen ea,que
fàlfisin locis orta,falfâ funt.Attraxerunt igitur. Et temerarium eft,
putare:eameffe Naturae imbecillitatem,quae latiores meatusfabri
care nequeat: quibus craffum alimentum ad uitæ cómeatum de
ftinarit.Etfalfumitem eft, intenui nullo fàlfedinem cohiberi. Te
nuißimarum partium eft Salpetrae, Salammoniacum. Praeterea
qua uelfide, uelfiducia dicere aufus es: omnem plantarum confti
tutionem in tenui contineri? Quàmcraffum Crethmon eft, idem
quefubfalfum? Quàm craftae multa: alia:qua:fi falfa non funt,non
tamen obfuittenuitas, quin potuerint effe fàlfae. Senfus egere ui
dearis, nifiiudices, Glandium partium, Salifpetræ partibus craf
fiores.Tum præterea quotfefè tibi oftétabunt plátæ, adeò laxis, ut
ille dicebat, la&tibus: ut quiduis fùcci fèfè induere, acே tranſ
mittere pofsit. Rcfpice 蠱Hypericorüfpecies, quaet öraminibus
11]
 „v τ i vs . c AE s A R s. c A L 1 G Ε R

nomeninuenire.Vis Iuncorum genera?Ferularum?ftipitum Aca

naceorum? Triquetrum,ut opinor, Iuncum Africanum: quo Li
gures fenes utufitur pro bacillo ? Arundines tibi dicent, quàm
tua cauſa uel proba,uel firma,ueltutaſit. Dicet Othonna Dioſco
ridæ: quam fiüt & nos,ignoras:atafpice huiusluteifloris herbam,
z Othonnae nomine propter pertufà folia donata eft , quan
quam falsò, à uiris non indoétis. Illa uanißima. Tenuefolüma
limentum trahente planta. Nam fi conftat in ម្ល៉េះ ſucculen
tis interuallis fàlfitas: quoiureibica fit,fi eòfubire nequit ? An mu
tauitinfàlfedinem dulcorem hauftum?Salfugo igitur eius intereft.
Subtilß. Quanto magis abſentem appetet: praſentem attrahet:ſi qua nulla
eratin natura uniuerſa alimenti,ſibiutfit peculiaris,8 conatur, &
laborar,&perficit? At qui fàlfedine crafsior oleaginafubftãtia pe
netrat,atqüe intromittiffèfèin illa fpatia: Liquorum omnium len
ក្ញុំ lacrymg,fibi uiam aut faciunt,
aut inuefiiunt: qualis Pino, Larici, Terebinth9 : & in eas laxitates
recipi fàlfèdo nequeat? Quin Hippocrates in libro Denatura Ho
minis, non folüm falfis, federiam amarisali plantas profitetur.
Quibus ex uerbis uides Galeni quoque fententiam, quomodo tue
riqueas. Verba, quae fequuntur,quorfum euadant, nefcio. Sal
fugo,inquis, etiamiimbecillifsima eftfàporum. Nam multa quan
tiťásíàliŝ, utaqua fälfä reddatur, eftneceffaria. An ueròhìcuo
luifti dicere: Siilfis ali plantas: fàlfüginem inipfis non deprehendi?
Athoc te iugulat. Nam quantillum deprehendatur, plurimifàlis
indicium fuerit ifta quidemfèntentia tua. At deprehenditur. At
non parum quidem in nonnullis. Praeterea fi humorum imbecil
lif$ima eftfalfùgo : quidaliud dicendum eft, quàmpoffe in medio
cri confiftere fubftantia? Nam fi eft in craffa, craßitudinis ea natu
ra eft, ut una pars eius multas in tenues diffundi, dilatari, difsipari
queat. Pofthaec à fine argumentaris fic : Cùm fàlfum parum
„ fiutriat. Quid tum poftea? Minùfhe etiam, quàm lignüm ari
dißimum ? Ät ex hoc alimenta fibi parant Cofsi. At non parum -
nutrit eas plantas humor fàlfus, quæ paruo egentnutrimento.
Poſtremò ais. Multùm offendat, & parum guſtum afficiat. Ad
quæ dicimus, neque multùm, neque parum easlaedere, quibus de
betur. Neque uerò magis, quàm ófficiat animantibus, quras, qua
rúmque cibos arcet à putrefa&ione. Meminiftin' apud diuinum
Poetâm: Capellas linổtufalis, occultumin laétereferrefaporem?
Vltimis uerbis oftendis, quarepofuerisfupcriora. Cæterùm quid
concludis? Etenim cùm fècundo quaeras loco, an alantur plantae
fàlfis:inferstandë: Neceffe eft,paucasplantas effefalfas:autque
falfae funt,tenuiter fàlfàs uideri. Itaque moretuo confundisom
Illa.
 -

рв svвтI сIтАтв А р с А R pА N у м. 228

nia. Vt de conſulentibus ſtudioſisillud ſcitiſsimè dici queat. In
confülti abeunt:fèdémque odere uolantis. Quae uerò tubdis.ne
moferre uelit.Ais enim. Nutrittamê Indicü marefalfàm herbam,
quam Salgazum uocant, mobilem, atque in marisfuperficieftan
: tèm. Alitür tamen non falfo,fed,ut dixi,pingui humido, quod fali
iunétum eft. Nam quis teferataientem fimul,& neganteimidem,
ut philofophiloquuntur, de eodem?falfàmais herbam,in fàlfo na Contrad.
tafim,fàlfo fionali. Quodéfàlfo conftitutum eft,fifàlfo non aiatur,
èfàlfò non erit conftitutum:fiuerum eft,quodex Ariftotele uulgô.
iaétatum eft,& ab uniuerfis receptum iudiciis. Alinosiis,è quibüs
Iосия.
conftamus.Curfalfà eft? An uerò quod ultro datur, refpuit:heha
beatgratiam?An quafi altera បុំ perdit,ut reficiat?

: ി
Exuitalimentum fale, ut exuto reponat, quantum ademit. Quis
unquam dixit hoc, uel uigilans, uel etiamfomnians ? Hoc -

&tò miraculum. Quo non deterius illud, quum ais. Herbam Sal
gazuminfuperficie maris moueri,&ftare.Plautinoscaptiuos,cùm Ioroſacaffi.
ítarent immobiles , & immobilibus federe liceret : tämen quum gatio.
ftarent, negauitfederefacetifsimus poeta. Quäto minus herbafta
bit, quae mouetur ? Quanquam quid hic quærimusin illatuafci
tiffima breuitate ? Quid ? putafti,praeter fcopulos, in mari quic
quam finemotu confiftere: nobis perfuadere potuiffe ? Supràin
troduximus Hippocratis autoritatem : nunc addamus aliam am
pliorem. Isin quarto De morbis: àterra cuiufque modi fuccum.
emitti,atque plantisfuppeditari,fcribit: j;%* &iwvÎJwáua; avy
\. v

τοίες,και αναειθμήτους σεις τα φυόμμα.

EXERCITATIO CLXV I.

Arborum miræ magnitudines.

Nineptèadducis
A rv R AE potétiam in arborum uaftamagnitudine, haud.
profubtilitate: ídque exemplo Ceibar arbo
- ris Indicae. Ita lóngè melius confuluifti auribus erudito
rum, quàm cùm Algae hiftoriam compilares, reifanè uilifsimae, ut
canitpaftorVirgilianus,ac nullius ufüs penè.Saltem addidiffes ab
ufufubtilitatem.Elotafalfugine dulcibusaguis,atque reficcata,có
plericeruicalia adarcendos aftus. De arborüm üaftitate aliquid
Theophraftus, non pauca Plinius: quibustuum unicum miracu
lum uicerit, rarauariaque admiratione. Veluticum in ſextodeci
mo narrat Indicae Ficus magnitudiné,exilliusquarto,aut ex One
ficrito dcfcriptam. Cuius uerba ne fint in ម៉្លេះ , appoſuitibi:
quifaftidiseiüslibros.Ficusexilia poma habet.Ipfà fè ferés femper,
-
 1v с і vs cАвs А в s cА с т с в к
uaftis diffunditur ramis.Quorum ponderaadeòin terram curuan
tur, ut annuo fpatio infigantur, nouámque fibi propaginemfaciát
circa parentemiin orbes,quodam operetopiario.Intra eam feptem
aeftiuânt paftores,opacam pariter,&munitam uallo arboris: deco
rafpeciefubterintuenti, procúlue,fornicato ambitu.Superiorise
盟 rami in excelfum emicant, fyluofà multitudine,uafto matris
corpore: utfexaginta paffuum pleræq; orbé colligant: umbræ ue
rò binaftadia operiất. Foliorűlatitudo peltæ effigiem Amazonicę
habet.Ea cauffâfruétü integens crefcere prohibet.Raruseft,necfa
bae magnitudinem excedens.Sed perfolia Solibus coétusprædulci
{àpore,digno miraculo arboris.Gignitur circa Acefinem maximè
amnem.Haec arbor,propter frequentiâ Plinianae leétionis,tametfi
iam uulgarisfaéta eft:tamen qui Crocü defcriberes, & Algam:ma
ioribus meritisexoratum decuitàtaminfigninatura,uttuis eä mo
numentis redderesilluftriorem.Abietem quoq;pinxit idem nobis,
que cöplexus hominü quatuor impleret. In libro duodecimo Pla
tani memoratincredibilé magnitudinem,quae tunc eratin Lycia.
Verùm ad Gambrae fluuium arborum crafsitudinem tricenum fè
ptenum pedum prodidere. In Zeilam tam capacesarúdines, ut ex
eis parent monoxyla,ficut apud nos è Populo.Sed& lanceas exiif
dem conficiunt Sicut in regno Peguremos,8 malos Myoparoni,
minore miraculo:quädo etiamfeptenum pedum ambitumiaequare
ibi,certum eft. Nequefolatibifueratexplicanda ueritas craßitudi
nis, fed etiam prouectio proceritatis. Ad uicum quindecim hinc
diftätem milliaribus, Quercus etiamnunc eft,tum reéta, tum eno
dis longitudine pedum circiter quinque&feptuagiuta.Pro quafa
brifruftrà rogato,acpernegantifèfaëturum,regulotriginta coro
natos obtulerunt. Profeétòtibirimantifübtilitateslongèadmira.
S6. biliorem decebat effe celfitatem. Quippe altitudo affifiem habet
cauffam leuitatem,quae contrariaeftterreftri,aqueaeq; nature,qui
bus potifsimùm plantæ conftant. Quod cùm intelligeret Plinius,
in Ifidiatam alté,fcripfit,arboresafcendere fuisfaftigiis:ut fàgittis,
quod& nos alibifcripfimus,& diuinus cecinit Poetâ, nópotesfint
indigenae fuperare. Cóftituit etiam quibufdam defignatämlongi
tudinem. Quippe in Planaria,una ex fortunatis,adcétum quadra
ginta quatuor pedes extitit:Laricem uerò fuotempore uifàm cen
tum uiginti pedum. In regno Tombut, quodeftActhiopiae occi
dentalis,agrefte Forniculüadeam prouehitur magnitudinem:id
roboris nancifcitur, ut ab incolis ex eo ftipite arcüs fiant. An uerò
trifidam rexáptuoy ex Theophrafto reété fit Theodorus interpre
, tatus: qua uoce in exemplo fimilitu quoque uteris: ibi in noftris
Commentariisiampridem difcuffum eft.
EXER
 г в s v в т і т. і т А т в л о с л к р А м v м. 246
1 N eadem Corcopal Camolanga fruétus efitatur, fèfquipede
maior,Cucurbitæ colore. Humiiacet,ut Melo. Pulpae plurimum.
Condimenta ex ea, uel Cucurbitinis,quas Carabaifadas Hifpani
uocant, uel citriis meliora,atquefápidiora.
16. Vuaeapyreni. Alzibib.Haneb.
• s 1 N E lignointeriore habere in hortis uuas,iamtranflatitium
eft.Minimae eae,quasGalli Corinthias uocant.Eftapud Agricultu
rae confultos ratio,atque uia:qua tales fiant,quaefua natura
non fünt.Atin agro Menin oppidi, quodeftin Syria nobilifsimae
magnitudinistum acini, tum racemi: quosipfi lingua patria pri
uatim uocant Alzibib.Nam generi communeeftnomen, Haneb.
Nosàfucco,Vuam. Illius uocis imitatione fuas grandiores cor
rupto uocabulo Prouinciales dicunt,Auzebin. Ars, quae praecipit,
ut propter hoc eximatur medulla farmentis,sit ne certa,nondum
fcio.Idcompertum habeo.Quae fàrmenta Corinthiaca ex Aftenfi
huc agro miífa mihi à meis affinibus,noftra manu depa&afunt, o
mnia medullam habent.In Madera quoque Vuæ fine granis ullis.
17. Igname.Batat. Agis. .
1 N prafilia,& Hifpaniolainfulatiocant Batat,quod interraTe
■miftitan, Agis:in fanéti Thomae infula, Igname. Radix eft Napi
figura,aut Rapi,nigro cortice, infernè fparfà quafi in brachia.Ei
Caſtanea ſapor,ſed ſuauior, actenerior. Sub cineribus aſſa, at
ue elixauefcuntur.Medullae color haud unus omnibus.Itaque in
醬 uarias digefferunt. Prima eft, quae ab Hifpanis Igname Ci
corero dicitur.Sola haec annum durat incorrupta. Quocirca in
nauibus habent impofitam pro commeatu.Tres praeterea fpe
cies,temporis omnes impatientes.Excellentißimo fàpore illa,quae
nafcitur in regno Benin.Quæ à Manincongo,minus nobilis.Vlti
mo in Î eft,colore quafiCarotae.Eiusfatio mira. Quip
penon radiceferitur,fedtalea, ficut olea. Sarmentififum fruſtum
in partes aliquot,modo quippiam corticis feruatum fit, deponüt.
Ridicam propter pangunt.Eius nanque ftipcsaduoluitur Lupuli
more . Fólium, ut Citrio,aequè nitidüm, fed & minus,&tenuius.
Quinto menfeme[Sistempeftiua.Indicium:ubifolia ficcantur.Ra
dix,ut Arundinis,aut Dracontijquaternas quináfüc foboles cdit.
Siccatam fèruant.

18. Subtilitas,&excufàtio.
º - - Q_ij
 tv ь! v s cАвs А в sсА с т с в к
1 N hafcenarrationesàte protraćtusfum.Adeas quis te impu
C4?ig. 1erit Deus, nefcio. Ita fæpè fine ulla fubtilitatetibi excidunt frigi
dißime. Quamobrem ex hac hiftoria una mihi 蠶 expi
fcanda eft.Primus opifex,quiad panis uicem accedereiufsit hanc
radicé, eitifque ufumfupplere famelicae regioni:cauit &id,utnon
in futuram mieffem radixauulfâ fereretur,fed in annonam potius
subtil, feruata,cederet pactorum farmentorum frućticationi:undefobo
les füccrefceretin futurum prouentum.
19 Iuniperiuarietas,ufus.Demorbo Indico, quem
tu falsò Gallicum uocas.

q ra r A quoquenoftratium hiftoriafutura eft,fi aliquid praefè

ferat nouitatis.Grandiorem Iuniperum,quae Cedrum maximè ae
mulatur,Hararuocant Arabes.Afri nominant Ettalch. Eius me
dullain Numidia cádida,in Aethiopia nigra, in Libya purpurea:
quainfcobem comminuta dicuntur Afri medici felicißimo fuc
ceffu uiceGaiaci ad morbum Indicü profligandum uti. Hunctres
nationes, Galliâ Neapoli, ubi fe inueniffe putant:Italiâ Gallis, in
quibus primùm aiunt,fefè illum cófpexifle: Germani ab Hifpanis,
qui ex Indiatam precioſam mercem conuexerunt,nominant.Ego
meritò,ac iure,Indicum. Addamus aliquid fubtilitatis. Quod de
Iuniperi ufu dicebamus, cótrariam habet facultatem ei, quam fù
prà agnoſcebamus in Hiuca.Nanq; Hiucæ fuccusinterficit, Phy
ſteeſculenta eſt. Contra, Iuniperidecoètum ſalutare,in quodſuc
ci ſanè traiectiofacta eſt: ramenta, iudice Dioſcoride,necant de
uorata.Ratio haud abfimilisei, quae de Colocynthidis apparatu
subtil. circunfertur. Multum enim & pififendam,& cfibrandam tenuif
{imo incerniculo iubét,ne hæreat,atque ulceret.Sic Iuniperi fco
bes ob ficcitatem adhaerefcendo fùfföcat. Pyrorum fpeëies quae
·dam , fi cruda efitentur, ad id maleficij quàm proximè accedit .
Mirafubtilitasalia in Hiftoria regionum.In Africãà Iudæis(Deus
Qpt.max.illius Regis manibus benefaciat) ex Hifpania à Ferdinä
subtil do Pulfis,importatum,ibi non nifi remediis adhibitis deleri. Qui
eolaborant,fiin Numidiam, autin Nigriticam fefe conferant Ae
thiopiam,folius Caelibeneficio, fine uliis medicamentis conuale
fĉerê.. Apud Malabaros morbúsis, Pua, nominatur:quae uox ne
體 à Græca eft aliena,& fàpit ueterem Latinam. Sic cecidit Ti
or incolis Molucarum: ut eadem,qua nunc Graecum uulgusuti
tur agnofčeretappellatione,oculum, Matha:ficutabiifdēm,Ba
tis,pes dicitur:communicum Graeca,atque ante hanc Hebraea o
rigine. Ba,ßá»,3ázy, Recentiores aliquiphilofophi,uiri optimi,ac
do
 D E S W B T I L I T A T E AD C AR DA N V M- 247

- do&ifsimi,ex muliebris uuluae corruptioneluem hanc cötra&am

putant.Iitamen cùm à Caelo deducâtomnia: omnia per Daemo
nas agi, regi,adminiftrari,fübftrui, difturbari, euertiföribant:fånè
fèipfösfèqüi decuit:talemque peftem, finon haberent ad morta
lium tam dirafupplicia fàtisferos Daemonas,quibus tanquam tor
toribus aßignarent,at aliosnou9s ex Platonicis hiatibus excogi
tarent.Equidem non uideo morbi originem à muliebriuulua,hifi
prius ipfàuuluatalisfuerit, euenire potuiffe. QuodGraeco uerbo
fcitifsimis,trium fignatifsimarum prgpofitionum circumfcriptio
nibus dicitur, vestrvripx* y. Quarenihilominus integra reftat quae
ftio: unde in ullam uuluam fefè immiferit.Qui morbos negant ul
los habuiffe,uel originem,uel finem:futurúmque, ut quod priori
busfuit faeculis, reciprocet item in ipfa orbis renouatione,Peripa
teticis certantrationibus. Accidentia nanquefuisin caufsis te&ta
diulatent,fufcipiuìntque furtim incrementa adeò, utfènfus fallät:
ficut & lapidis pertufio,quae à guttafit:& aediü ruina, quam ut re
pentinus cafus inuehere uidetur, ita non fine apparatuum ante
grefsione fubit pedetentim, donec abfoluatur. Tüm autem ratio
illa,quanquam doéti[Simorum, minustamen dočta eft. Aiunt:fi
ab Aftris នុ៎ះ , futurum fuiffe, ut breui tempore quàmpluri
mos affligeret.Primùm,neque ratio eò procedit, ut hoc fequatur.
Etnihilabſurdi infert.Etenim & quamplurimos,8 repentè, & ſine
manifeftacauffa affligit Indospopulariter. Neque alio modo eos
inuadit,quàm noshic Variolae. Quae fuit cauffâ, utmagnam Va
riolam Galli non infacetè nominarint. Non autem, quod infert,
fèqui, manifeftum eft.Multi nanquefunt morbi regionibus popu
lares, qui non multostamen,neque confertim occupant:ut Vena
Medeni, Gibbofitas,Lycanthropiain Va{conia,Gutturofitas.de
quaeftad aedilitium ediétum. Ita Indis illamiferia ab aftris deflu l duiclauă. َ‫ٹ‬
zitpeculiaris, noftris partibus per contaétum communicata.
2.O. Gor.Nigirfluvius.
` A d fluuium, 體 Nigir dicitur, nullae arbores fruétiferae, 鹽
ter paucas admodum. Inter quasuna: cuiusfructus Catanea fimi
lis,fedamarus.Goruocantincola. Hifunt Aethiopesfub Libya
folitudinibus. Stagnatisfluuius, ut Nilus,& quo Nilus, tempore.
-Quare ex montibus,unde uterq; oritur,petéda cauffa, ut diximus:
nosex Etefiorum flatibus, aut imbribusTroglodytarum.
21. Arancia Zeilam.
Q_iij
 1vL i v s c. AE s A R s c A 1 1c E r

subtil. rnulto plures fruétus edit:fic&Corylus. Ac pluseae profe&ò uię

uüt,quàm cú auulfisftolonibusin arborüordiné redigütur. Tum ,
propterea quòd oleae Prouinciales longèfunt breuiores,uelnoftris
3oleis,uel Lauris etiam Gallicis:fingularum tamen prouentus an
nuusbinarum, aut plurium Laurorum excedit fru&tificationem.
Iam uerò deinceps extra ordinem aliquid, animi gratia. Equidem
cùm Ficum diceres: arboré pomiferam è media Latinitate agno
fcebam.Nec minus Punicam.Poma enim eorüfruétusfunt. Qua
Caſtig re demirabarfànè,cuiusarboris gratia uerba illa addidiffes.Et quae
Poma etiam fert.Puto,te malosintelligere uoluiffe. Quafi uerò fi
Romanam è priſcis quapiam de ſacra sia rogares Oporopolidem,
uti Pomatibi uenderet:non illate uicifsim rogatura fuerit, ecquid
peteres ? Pyráne,an Mala,an Perfica, an etiãPineas ipfàs nuëes?
Ne fisnefcius:ipfae quoque nuces Pomorum ueniütappellatione.
Non contemnendus autor Martialis. Ac ne damnes,aut reiicias,
tanquam uel iocofi, uel Hifpani: Pliniü accipe ex quintodecimo,
qui Iuglandem appellat Pomum. Sed priusin tertiodecimo, Ce
rauniæfiliquaefruétum Pominomine defignauit. -

EXERCITATIO CLXVIII.,

Quae plantæ è plantis,autin plantis oriantur.Vifcum?

1. T E R E s omnes fine controuerfiafunt arbitrati:Vifciaci-.
\ /*. quodfeminiseft,inco&tum
nisàTurdo comefis, quòdad pulpam pertinet, concoqui:.
ab aluo deiici, exire, fiftique in.
arboribusiis,in quibusifti quiefcere confueuerunt.Id quodimpri
misindigebattuafubtilitate. Pro nobisfacit,quodait Theophra
ftus:fèmen effepropter generationem. Mihitamen aliter uidetur.
Neque ulla in terrafátum prouenit:neque in quauisarbore.Dices,
arbóres certas pro folo eiâ Natura deftinatas.Sicfànèfugies.Sed
tum contrà,mirabor:quomodo in durißima lignafubeatita,utfi
bifindat corticem,acfine radice unum cum illis fiat. Nam quam
obrem non fuper Iuglande,Olea,Lauro, Cupreffo,Larice ? quan
dofuper horum congeneribus,iifqueaequè duris,aut etiam durio
ribusnaſcitur: Pyro, Malo, Sorbo, Pruno, Cerro, Quercu, Tere
bintho,Abiete,Pinu, Ilice. Etiã ſuper Caſtanea uidimus. Atin illis
nihilofècius auiculae ftabulantur.Atin Turdorum uétriculis, atq;
inteftinis,quosVifcibacis hac de cauffa nutritosfècuimus, nullü.
unquam granuminuentum eſt.ſimiliseſthaecillisfabula, qui à me
rogati:quofeminioin parietibus herbæ nafcerétur:uento,aiebät,
in parietes fèminibus delatis. At non ita eft.Sed quafi Co్స ex
- ofsibus,
 o в sv в т и с 1 т А т в Ар, сла о л м vм; 23 r
oßibus animalium:fic ex arboribus educi Viftum. Quamobrem
Ion poeta Chiusin fabula Ceneo, Vifcum dixit effefùdoré Quer
cus.Quam ob cauffam unicum eft lignum utriufque, non aùtem
infertum,tanquam in terram.Qua ratione etiam èThymo prodit
Epithymum,non è ſemine:haudſine recentiorum nugis. Qui di
uerfum fecerint ab Arabico Graecü. Dehoc fuo loco.Nullòmo
do fieri potuit,ut in Terebinthi corticé,laetißimü,durißimúmq;,
uitam,membráquefua infigere, atqueinfinuare queat uifcü. Séd
à calore potius interno foto informata Viſci principia inſucco ſi
bi connaturali:ab externo adiuta, atque euocata cóncreuiffe,atq;
in plantähäcadoleuiſſe, quaficornua 蠶 ficuti dicebamus.
ubi&illud tibi à Theophrafto animaduertendum fuit, qui libro
Decauf$isfècundo fcribit:perpetuarifrondes Vifci generibus iis,
quae in arboribus aeternifoliisoriuntur.In perdifoliis quod proue
riiat,ipfum quoque amitterefolia. Non enim uerurn éft. In Malis
noftrôrum praediorurn,non folùm,utferio dicâ, J)aff3e,fed etiam,
ut iocemur, $ef(e.Quibusfoliisipfae uirent,fuisfpoliátae. Non ta
men illorum infeétamur opinionem,tanquam uulgi uel fòbolem,
uelalumnam.Subeftenim ratio non inepta, neque imbecilla, qua
idillis potuit perfuaderi.Quando in diuerfisarbóribus eandem ui- subtil.
derent plantamiunum,idemque principium,è diuerſis originibus
-promanareို minimè uidebatur. Sed quemadmodum 盛
öus, & Pinifolia diuerfà : fic diuerfà effe quoque decuit utriufque
Vifcifolia:fiab illorum natura profeéta effent.Pulchram fanèpro
illis excogitauimus defenfionem. Quam tamen diluerelicet haud
infcita obie&ione.Non enim neceffeeft, diuerforum excrementa
diuerfà efïefacie:fèdrationefòla diffèrre,fàtiseft:utlacrymas.Ita
que pro nobis fàciet potius.Quia longè aliis uiribus Quercinü eft
Vifcum,quàm 'ံို႔ို alia. Exempla quoque ualida fünt.Alia subtil.
Fagusà Quercu:ab utraque Ilex:Gallatamẽomnibus: An fuo pe
culiarifatu, feminióque Galla orta eft ? Quin apud Calabros Co
féntiæ in horto quodâ Gallam uidimusfubcinericij coloris à Sal
uia produétá:quæ ita erat Galla,ut uerò Galla effet:Gallalicet Sal
uiae, non Galla Quercus. Qui ex Alepo, cæteráque Afia merces
Itali conuehunt,narrarunt mihi: non paucis Afiae locis eiufmodi
Saluias Pomiferas confpici. Adeundem quoque modum fquam
maceos racemulostam Salix, quam Corylusdemittit.Sic Ceruo
rum, & Damarum cornua, cornuafunt utraque, non ab externo
compluta,autinfèrtafemine, fèdabinternis primordiis excitata.
Sic ရွှံ့ႏိုင္ဆို déntes à détibus Elephätinihilo, 蠶 magni
tudine diftant: de quibus alibi fàtis. Maximum uerò ad fententiae
noftrae confirmationem argumentum. Quòd è ramis quibufdam
- - - M iij
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к s cА С 1сЕ к

a8. Arbor pudica. Herba Aefchynomene.

o c r o N v M circiter pedum eſt arboris proceritas, 體 oritur
in prouinciaPudifetam.Ea rerum acceííum uideturfenfupercipe
re. Appropinquante homine,aut animali ramos conſtringit:rece
dentibus,pandit.Hoc uerò fimileeft. Idem quoque fpongiam fa
cere,confèflum ac receptum eft.Quare nemo nefcitgenus hocà
Philofopho Zoophytón appellari. Athaec etiam taétum praeue
nit,tumifènfù, utputant, tüm fui,ut palàm uidetur, quoad poteft,
fubtradtione. aut afflatum percipere dicendum eft,
aut radicis,propter foli motum, comprefsionem, agitationémue.
Hac de cauífa nominantincolae arborem pudicam.Quid? fubtili
tatis nihil addetur fimplici narrationi? Spongia quare nö praefen
tit acceſsionemurinatoris:itautillam Indicamprædicantpræſen
subtiliß. tire ? An Spongia cüm fitin perpetuo falo, hebetatura continuo
motu, quo minius fuperueniéntis fenfione afficiatur.Tempeftati
busaffuéta fine pericülo,nihil noui patiturâ Spögifecae nouomo
tu. Huic arboris affinem herbam prodidit Apollodorus Demo
criti difcipulus. Quam iccirco Aefchynomenen appellabat, quia
admotam manum refugeret foliorum contraétione.
29. AgnusScythica.Borametz.
s v p E R 1 o R A ludumputes, praeut eft admirabilis Tartaricus
frutex.Tartarorum horda primaria Zauolha eft,uetuftifsimae no
bilitatis commendatione, In eo agro ferunt femen feminis Melo
nisfimillimum,fèd minus oblongum. Ex eo fàtu plantam exire, .
quam Borametz , id eft,agnum uocant. Crefcit enim agni figura
adpedum ferèternum altitudinem : quem pedibus, ungulis , au
ribus, toto capite, praeterquam cornibus,repraefèntat.Pro cor
nibus pilos gerit,fingularis cornu fpecie. Obducitur corio tenuif
fimo:cuius detraétiüfusadcapitum tegmina incolis. Ferütinter
nam pulpam Gammari referre carnes.Caeterùm èuulnere quoque :
fänguiném manare.Dulcoreefreadmirabili.Radicemhumo exer
tam furrigere ad umbilicum ufqae. Illud miraculi fouet magnitu
dinem.Quandiu uicinis obfidetur herbulis,tandiu uiuere, quafia
gnum in laeto pafcuo.Abfumptisillis,tabefcere,atqueinterire. Id
que nö folum uel cafu,ueltraétu temporis, fed etiam experiundis
gratia,fubtraétis,atque ablatis euenire. Quin illud augefadmira
tionem : appetiâ Lupis eam, non item ab aliisbeftiis, quae carne •
ueſcantur.Hoc quaſi condimentum,atque intritum,ad àbulae,&
agaiallufionem.Illudfcire uelim. Abufio ftipite, quatuor dißita :
CTura -
-
 рв s v в т і т. 1 т А т в А о с А к о А м v м. 249
cruracumfüispedibus,quipoßint prouenire,atqueproduci.
3o. Modeſtia.
si AE c, quòd non ignorarem haud ingrataforetibi,cæterífque
Philologiae ftudiofis,enarraui: partimànobilißimis, partim'ab
exercitatißimisinrerum Natura uiris non folúleéta, fèdetiam au
dita:quibusingenij tuiamplißima fpatia implere aliqua ex parte
Р offes. ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ CΙ ΧΧΧΙΙ.

Animalium partitio.
D. v 1 D i s animalium fümmum genus in genera duo pro
piora.Alterum continet ea,quae praecifà parte, üitam in ea
retinent:infectúmque dicitur.Atque idadimperfectionem
pertinet:quòd plantis item contingat.Alterü perfeéta cötinet. In
器 uolant,ut Mufcae,Apes. Aliainterra degunt, ut Ver
mes,Lacertae.Alia ambigui generis,ut Formicae. Alia uiuunt in a
quis,utScolopendrae.Alia uolant,&in aquistamé uiuunt,ut Ara
mieifluuiales. Älia in aquis,&terra,ut Crocodilus. Decuitfubtilem
philofophum,imperfectionisrationé declarare. Nam quadetiam Subtil.
in partefubieéti,ficut in toto fubieéto integrum manere poteft: il
ludmaximèperfeétum uideri queat. Sibi enim füfficit : fiec multa
quærit, quibusinnitatur.Sanèminus à materia pendere,ac penèfi
biipfifùbfiftereuidetur.Quare declamatione opus fuit. Refponfio.
ad hocargumentum eft.Non propter nobilitatem fieri, utin mu
tila materiaforma integra manere potisfit:quemadmodum nobi Subtiá.
lifsimisformisfine ulla materiafubfiftere licèt. Sed quia perpaucis
funétionibus deftinatae funt hae formae, atque iccirco ignóbiles,
quafiagretes,quacunquetegicafula,fatis habent.Sic Pufilla naui
giola paucorumfcalmorum agăturopera.Antiochinauis nume
rofißimisthalamisopes habet. Ita Lacerti anima, quafifub tege
te,in caudæpartefpatia,utita dicam, fua poteftfacere. Partisau
tem huius membra minus abstefunt accuratè digefta. Non enim.
membrarefpondentmernbris:nequeacutèfunt explicata. Ille mi
hidetur Atrienfis, qui fuo quanqüe loco fupelleétilem reponi iu
beat. Puerorum eft,& muliercularü,non fubtilium iudiciorum.
partiri res fortuitis diftinétionibus. Videamus. Multas multis de
çaufsis habent animalia partitiones. A forma, unde funt gene Subtić
ra,& fpccies. A materia,utàpartibus. Abaccidentibus,ut à mo
ribus,à uiétu, abufu, qui adhominespertinet. Confequitur haec
•mnia cognitio locorüm,quae cuique debentur.Non enim pe
 1v L 1 v s c AE s A R s c A t i G E R.
desaeri,aut alae terrae.Ergo generaliter primùm,deinde generatim
difponeres Quædam interra degűt,& èterra սiսսոt, սt Buffones.
Qüaedam à terra,non deterra,ut quae frugibus uefcütur. Quaedam
a5aqua, ut Lutrae. Quaedam ex aere,ut Canis laeuis. Quaedam ab
aere, ut Hirundines. Horum igitur (deduces fic) quædam greffu
tantùm utuntur.Quædam alis. Quædam membranis, quasin pe
dibus habent,adnatandum. Quaedam eodem nituntur inftrumé
to interra,& in aqua,ut Hydri. Impulfu enim,& flexuofa corpo
ris promotione térrae fpatiafuperant,& aquas legunt.Afpice, quâ
acütè,quàm breuiter,quám rotunde.Sequere.Eorum quae in aqua
degunt,eadem proportione,quaedam uiuunt ex aqua,ut Apuae, &
Atherinae. Quaedam ab aqua,non ex aqua,ut maxima pars pifciú.
Quaedam exterra,ut Mugil.Vefcitur enim coeno.Qugdamàterra
nön ex terra,ut Tiburo. Depafcitur enim herbas, quaein orafunt
maris, exerto ab aquis ore.Tum dicamus. Sitierum eft, quod de
Oftreis dicitur:etiam ab aere uiuunt aliqua. Aiunt enim, apertas,
subtil. & hiantes excipere Caeli roré.Oportetigitur eas in ficco deftitutas
ab aeftu recedéte;ad eum modü obfèruataseffe. Addamus & illud.
Horü quaedam ab aquis nö exire,ut Delphinos. Alia exire:partim
pabuli gratia,ut Cancros: partim coniugij, ut Murenam: partim
infolationis,ut Polypum,& Adonidé: partim in aerem,ubifugiüt
inftantem hoftem,ut Hirundinem.Quae in aere habität, neque a
libi,folo ex aere uitä ducere,neceffe eft. Vnam tantùm auem no
uimus,quae Manucodiata dicitur. Ex his agnofciturciborum ua
rietas. Coenum,herba, pifcis, uermis, aliáque carnium plurimae
differentiae. Item modi: prout quaeque uel détes,uelroftrâ habét,
uel utroque carent. Vtalia mandent,dentatafcilicet , uelutiSca
rus,qui & ruminat.Aliaintegrum uorent,ut Lucius. Aliafuétuui
, uant,utSturio.Quibufdâ unum quippiam exhifce,cibuseft.Quae
dam funt omniuora,ut Polypus.Exitenim etiam ad fru&us ar6o
rum.Et exiffeadSalfàmentarias apothecasfcriptumeft.Cùm igi
tur haec fequantur uniucrfàgenerâ,taminfe&a,quàm perfeéta:nö
debuifti præponere eam partitionem. Cogeris enim in utroque
membro eadem repetere.Haec,aut melioraábs te afferri, aequüm
subtil. . erat: non autem ita properare,ut titulo fubtilitatisalleéto audito
ri uulgata proderes:tibíqueitainſtare,uttefugias,præuenias, oc
cupes, difsipes, confundas.
2. Linguae officia.Cur eam non habeat Crocodilus.
c R o c o p 1 L v M quoque, qui inter imperfe&a connumeres,
magnum adiifti periculum reprehenfionis. Quod enim aptum fit,
&aquae , & terræ ad uiuendum, ualde perfe&i praebet fjecimen.
Quod
 ьв s v в т і т. і т. А т в А о с л к р л к v м. 233
z. De florum conuerfione ad Solem. Floreshym
- nicines.Vua Streptos.
+9. p E floribus,quiadSolem conuertuntur,nö peßimèais: Tenue
29. humidum ad Solis calorem fehabere,ut corijadignem.Caeterùm
adhuc integra reftat quaeftio. Rofis enim tenuifsimum effe hu
midum teftantur omnia.Non conuertunturtamen. Platonici flo
res quofdam etiam Lunae dicüt effefamiliarcs:quifànèhuic Side
ri,ficut illifuo canant hymnos,fed mortalibus ignotos auribus.
Quöd&alibirifimus. Vides Graculorum uanitatēs, quorum flo
rescum Luna colloquuntur.Sedneillud quidem,qüod ais,uerum.
eft. FloresSolis ui ficcatos,ſuperueniente ម្ល៉េះ conftringi illius
qccafù. Poftea uerò quàmhumorem noétiscóbiberint, impletos
: ſucco,actumidos neceſſariò,à calore matutino reducisSolis ape
riri.Duo hic pulchcrrima obfèruanda.Primü:nö omnesflores ad
Solem fèfè pandere.non enim Iridem.Sed clauditur hæc.Vdo ue
rö, acfrigid9 apetitur.A|terum eft:quòd c9ntraáino&is frigore
foluüt fefe adafpeétüSolis, propterea quòd exuggitur នុ៎ះ
tenue. Itaqi humore ſuſcepto atque moto,remitti in latitudinem
rius contra&as partes neceffe eft. Illi uerò qui parum obtinent
រ៉ែ , abeuntibus particulis calore digeſtis, facilè clauduntur: subtili.
clauduntur, quia curuantur: curuantur,quia rarefa&tis meatibus,
neceffe eft,in abeuntium partiüloca uacua folidas partesfucccde
re. Códenfàtur ergo fùperficies. Ideò fit breuior.Non folosflores,
atque herbas,fedVuae quoque 醬 illud,quam idcirco Strepton
uocant,adSolem conuertifcribitPlinius libro quartodecimo.De
cuiushumido quidharioleris, fcire uehementeraueo.
ExERCITATIO CLxxi.
Herbæarboreſcentes.Cucurbitæ,Cucumeris
uaſtitas. Mufa poma.
E arboreſcétibus herbis àTheophraſtoſatis dictum eſt. At
D negae
quod ့ ့ ့ ့၊ Ludouici Muſteſi Venetilegeras, in regno Se
ab arbore Phaſellosferri:haud cötinuote debuit in eâ.
adducerefèntentiâ, quaPhafellüexiftimares: addito errore, cùm.
Phafellü noftram,herbam appellabas.Frutexenimeft,atque adeò
frutex,ut cumSmilacehortenfifteiufdem generis: quae tanta ca
pit incrementafarmentis fuis, ut expleat opus topiarium.
器 decuit ad Aethiopicam illam transferri. Ât ille frondium.
ciem cùm defcribat nullam,pro una eas non poteris agnofcere.
Nihilofànè certius,quàm fialiamadarborem referre inftitueris, •
N.
 ич т иуз с Аѣ s А к всА с тс в к
EXERCITATIO CLXXXIII.

Tº regatrºor. Caſtigatio.
S;quaea prabstepoter
« r v m hiftoriamultiplex eft. Quamobré multafunt,
antfummalégentium admiratione recenferi.
Attuex clitellisPlinianis uulgata detrahis, quae imponas tibi
pro nouis. Ex Nauigationibusunum modò,aut alterü exemplum
narras magnitudinis,aut diformitatis.Quibus percurfisad Tará
tulam ម៉្លេះ ibi fruftrà nos eludisinhiantes. Aliquot igi
tur hicfubtexehdafunrprimùm.Mox quidtufenferis, quofisclo
quutus modo,confiderandum.
2. Lacerti Samogithij.
1 N sarmatiaregio aut Rutenorum,aut Rutenisproxima eft,Sa
mogithia. In ea Lacerti fefquipede maiores,crafsi,nigri: quos in
colè prolaribus coluntfamiliaribus.Siquidaccidit finiftri: minus
rite cultum numen fufpicantur, aut deterioribus,parcioribúsue
acceptum epulis. Itaque curant eum opera attentiore: quafèfè ad
res (ecundiores exiftimant exoraturos.

3. Serpentes Pyrenai,& Mauritanifamiliares.

a D pyrenaeos Bigeronesinnoxij funt angues incolis permifti,
«quibufcum eodem Ieéto, ac penè eadem urüntur menfa. Cibúe
nimfamiliariter capiuntexis, quae pro analećtis cecidere. Lon
gitudo quaternum pedum.Humanibrachijcrafsitudo. No&tudi
uerfantur in aedibuscum fibilis:ctiam interdiu.Simileshabent la
brala&tucas. Aliud ibi genus, ferum,breuius, quadruplo crafsius:
quorum è lateribusalarü more,ac facie panduntur chartilagines.
Ziz montesin Mauritania,& edunt, & alunrSerpentes incolis fa
nmiliares.Iiagreftium cafàsingrefsi,micasfub méfis,catellorümo
re, liguriunt. -

4. Pæderotes Serpentes.
F a r a t 1 s eorum fuit negligentia, qui, quae diuerfis orbis ter
rarum partibusinuenerunt ópera Naturae 蠶 patriisappellatio
fibusin literas retulere. Quarenouis nos operibus3youa§rô coa
&ti fumus, quoad uera importentur. Oétohum pedum Serpentes
funt in Malabar,afpeétu horribiles: innoxijtamen nifi irritentur.
Iipuerorum amore capiuntur.Quocirca Paderotaseos libuitap
pellare.Pueros cnim diuturno,contentóque afpeétu, fine ੰ
- CΙΟ
 р в s v в т і L і т. А т в А р с л к р А м v м: 2; *
<cio contuentur.Dum iacét, Anguillinaeorü facieseft.Vbifurre
xerunt,ita dilatant illam,ut adhumanâ effigiem propiusaccedat.
guae fuit cauffa, ut etiam άβάλω$p&vvs nomen eisfecerim.Hifunt
fine pedibus. At ibi quadrupedes alij, Canis magnitudine, cauda
longa:qui ob uefcendum capiuntur, Adeafdem alij quoque deli
cias,humanicorporis craßitudine,fenoslongi cubitós. -

5. Anguesalati.
M o N s, quiNarfingae regnum diuidità Malabaris, multasalit
feras:inter quas alatos Angues arboribusinfidentes. Quos,aiunt,
foloafflatu,ueletiã obtutü eos, qui propius accedant,interficere.
5. AnguesSenegæ.
1 N senega regno Angues denum pedum longitudine: tanto
?hiatu,capramintegram ut deglutiant.
7. Serpentes Calicutij.
quosais,in Calicut ခို့ခ္ယင္ႏိုင္ငံ crafsitudine fuilla, qua
drupedes ,cauda longa,glabros, fine ueneno: eisadderes derium
pedum ab aliis defcriptam longitudinem, ac praeterea feritatem.
Nam tametfi uenenum eis nullum,malefici tamen funt. Dentibus
enim conficiunt homines.Idqueimpunèprincipis uaecordia, atq;
ftultitia:qui eorum obfcoenitatem anteponit populifui fècuritati,
atque incolumitati.
8. Higoana.
11 1 G o A N A legitur in Hifpanicis commentariis Lacertus is,
•quem tu Graeca uocali,Indisignota,Indam alioquibeftiam, Indo
nomine, Hyuanam uocas. Quem equidé Hifpanos abufusfequu Caffig,
tumfcio,uocalis huiusin pronunciando,fonum ignorare. Lon
guseftpedes amplius 蠶 corio,aut maculis interftin&to.
Subterralatetis,quinigereft,aliorum more Lacertorum. Eft ca
pitecriftato,ferraro dorfo,adcriftam ufque. Orisutranque plani
ciem dentibus habet plenam.Pro delicatißimo cibo uenaliseftin
mercatibus.Captis incolae utranquegenam filo confuunt. Obtu
tu eftimprimisfero:quem infuetusuix ferat.
9. Dracones Atlantici.
s o L o conta£tu Dracones Atlantis montis 蠶
te funt,&caudagracillimi. Aluitanta uaſtitas,uixut reptioni fint
habiles.
Riij
* .. ? , ** t v L 1 v s , c AE s A R s c A t I G E R.

Cancamum,atque etiam fuffitionibus expetitum. Menfès prouo

cat Cancamü:huius arboris fùccusfiftit. An eft Cancamü ea, qua
utimur,Lacca?Eft,Arabes enim libri fic funt Cácamü interprcta
ri.Eftaütem Lacca nomé Arabicum: nempè Lachipfi etiamnunc
uocant.Corruptus enim eftSerapionis codex. Quin cömunis In
diae quoque uox. Ná quae in Martabane Indiae oritur, cognomen
Habet à l6co appofitú nomini,Laccomartabani.Ibi enim optima.
Eius arbor:quodtam Aboali,quàm Serapio ignorarunt:fimillima
eſt Iuglandi noſtræ.Eſtigitur Cancamúuerú Lacca. Nam quine
gant,odorem ullum eiineííe ignibusimpofitæ: uidentur aut non
eſſe ab experimento ſuam ſententiam mutuati,aut in adulteratam
incidiffe.Quodfit exgummi aliquo & brazilio liquore. Haec nos
cùm proderemus, & acremfàporem,quanquam fardum, & odo
rem üaldebonum,{èd quo caput opplétumfit,deprehendamus.
2. Glaftum. Lithofpermon.Rubia.Garancia.
p o s r Q v A M loquutus es de fànguine Draconis: Proximus,
inquis,huic è plantis colorishonoseftGlafti.Quam hic de Glafto
affers ſubtilitatem? Salté diceres: eo prætinćtas lanas felicius reci
perecolores quofdam: fidelius retinere : prohibere ne inter tin
gendum deurántur. Atra enim tinêtura lanae facillimè arefiunt,
itque difíoluuntur. Haec erat fubtilitas à tuis praeterita comitiis.
Qüin tibi negamus, ob ipfüm colorem Guadum expeti. Quise
nim tanquam egregijfplendoriseiufmodi ueftesgerit ? Quare nô
isproximus ſanguini Draconiscolor:ſed ſectidum Coccinas,pur
pureis & precium, & honor.Etiam illud ſuſpicor: financIſatidem
èffe fciffes,tuis exquifitis fubtilitatibus,pro ábditare, fuiffeappofi
turum.Cùm hæcita deduxiffem: uenit in mentem mihi Güärna
ciarum,quas cæruleo coloretinétas ueftriferunt ruftici. Vtintel
ligamus: aliud effe,precium merci, ob uilelucrum : aliud, hono
rém,ob nobilitatem.Etiam cùm dicebas, nulli herbarum tantumi
impendiargenti:neque Latinèloquebare:non enim herbæ impé
ditur,fèdin herbâ mercatori: neqüe Rubiae precia noras. Eiusco
lorem Garanciam uulgus infeétorú uocat.Quitanto in precio eft,
ut & nunc Regium colorem multi nominent,& celebratusfit à
principe poetarum füb Hiberae ferruginis commendatione, inter
colores militares. Verùm dehis in coloribus. Illudtandem. Non
multo minora fieri commercia propter Rubiam in Belgio infe
riore, quàm in prouincia Narbonenfi , ob Ifàtidem, quod Pa
ftellum uocant ipfi. A lucro ad pulchritudinem tranfis. Ais c
• nim,mira,nouâque Latinèloquendi ratione. Vt uerò hæc herba
lucro
 в в s v в т і t. I т А т в А р с А в р А м v м. 2; 2
• . fiorefünt fübftantia.Sic& Elephantes.Sed fèrpentibusfrigida ob
ftabat. Ob id nonnifiin calidifsimis regionibüs ad tantami perue
-
nire poffunt magnitudinem. Non pauca funt hic examinanda.
Creſcédi cauſa dua,non una. Materia perpetuò ſuppeditata, eaq;
idonea,atque habilis adtranfmutationem: & calor, autor duarum
affè&ionum.Quippè dilatans corpus,quodfufcepturum cft incre Subtil.
mentum,& tranfmutäs id, quo accedit.Quamobrem regionis ca
lor haud rarò nocet. Non fòlùm enim non addit uim ad crefcen
dum,fedetiam plerunque demir. Abfumitenim materiaenon parů
per refolutionem.Iccirco Maurorum,Indoruimque maxima pars
.uel gracilis,uel breuis,uel utrunque.Materia igitur multa opuseft:
cuius portioneវ៉ែ reliquum fit,grandefcere queat. subtil.
Altera propofitio & falfa eft,& exemplum minus conueniens, atq;
ad probationem ineptum habet. Serpentes, quia dura funt carne,
aptos eíle adimmenfum incrementum.Quippe dura funt ineptio
ra ad quantitatis terminos promouendos.Prgterea quae durafunt,
fidilatentur,& rarefignt,multo egent commeatu adfubftituendü, subtil£.
quantum,8 quale requiritur:ex quanto conſtare oportetid, quod
accretionem adipifci debet.Quare in aeftuofis regionibus,non po
tefttantum humorisfupereffe.Non igitur carnis duritia, fedfup
plementi facultas cauffa eft. Iccirco nequaquam compctit arború
' exemplum.Crefcunt enim,qui praefenti perpetuofruuntur alimé
to,quod ipfisâtellure parente fubminiftratur. id quod etiam pri
uatâ confirmatur illius arboris hiftoria, quam è Ceibarum gefiere
fuprà commemorabas. Eft enim conftitutione raraadmodü, atq;
laxa. Præterea Elephantes, quorum exemplum ad tuae fubfidium
opinionisadducebas,à Cetibus, quorum laxiſsima caro eſt, ſupe
. rantur:& àSerpentibusarbores multae multis.Et Arundine minus
crefcit Thymus,ipfe denfior,illa rariore.Poftremò lapides fluuia
les(uiuunt ij quoqueapudte, tua benignitate, atque indulgentia)
magis crefcerent,quàm rupesin montibusminus défae. Eadem fà
nè proportio.Habent illi multisin locis calidifsimum Cælum:ne
que humore deficiuntur. Nimis es Cardane materialis:ut à me,
' quodpetis,feras. Ipfa quoque fiinterfe collatafint genera, minus
tibi faüebunt.Buxùs nünqüam ingens arbor eft. Mâlus minus dé
- fã , minus dura,maior. Láurus,cuiustufuprà fungofum eífeftipi
tem non ignorabas,Corni ſuperat,8 Spini proceritatem.
2. An ultimaficcitas fit uenenum.De Cantharidibus.

D E serpentibusloquens, qui,inquis, crefcere ណ្ណ calore

auxilianté,ncceffariòficcifsirhafunt natura, atque obid pernicio
 . 1у т и у з с АЕ s А к s c А т. 1 с Е к

quaererefibicohaefionem.Illudpaulo acutius. Atta&u mediocri

terconcalefieri,atque aliquantum 'Rိႏိုင္ဆိုႏိုင္ရ in eam par
tem uapores fubduci,quiintusfunt-Nam fiuehemétius calefieret:
ficcitate, cauaibi,curüainferius euaderet. Dubius tamen relin
quitur animus in nquailla quaeftione.Quaerebamus enim,cur non
&in caeterisfieret idem materiis.

2. Afinus quare pandus.

p E afinis,haud malèiudicas.Pandinanquefuntà Natura. Sed
& omne animal robuftum,fub pondere curuatur, nö deprimitur:
debile uerò cedit. Quare ab Ouidio illudei epithetum datum eft.
Verbo autem ufuseftPlinius.Eadem ratio Plautini uerbi,ut in O
riginibus diétum eft:pandiculatur.Sedhaec Grämaticis. Illud no
£um.Habere proportionem,atque affinitatem, Afininam curui
Subtil taté,& Camelifornicatügibbüádfarcinas. Atin Veruece quid?
Non illi quidéfuntfuogenere clitellarij. Deillisalibi. Quin arie
tesplus imipetant,fi direéto impulfufpinaurgeat. Patet exemplum
in bellicis machinis. Non enim curuae meliores:& Arietestamen
ſunt.Sed & Piſcium maxima parstaliseſt & Chameleon addefor
mitatem ufque.Rationemreddidimusin Problematis,
EXERCITATIO CLXXIIII.

Scintillarum fpecies ex putridis,& politis.

| Natque
Qv 1 s: quæ interrafulfurea,acbituminofà nafcûtur:fiaerea,
ignea fubftantiafint: parúmque terrae,atque aquae conti
: neant,quales funt Alnus,Abies,Pinus,Piceáque:dum frangun
tur, maximéquefiiam putruerint,fcintillasigneas emittere 醬
Cardane, ဒွိီဒီး" interra fulfurea puto te 藍 nunquam. Et iis
idem ufuuenit.Sed&fifcires: Alnüm udis tantùm, aüt uliginofis
locisprouenire,non interfulfureas recenfères.Sed neque ex ulla
arbore non putrida exeunt fcintillae.Quin arbores,inbituminofis,
atque fulfureis nullae. Pura, nudâque loca circumaquasfulfureas,
atquebituminofas.Quid quod ab ipfo bitumine;abipfo etiam ful
fure fcintillae nullae? Adhgc, nullo nö exlignoputrido. Quare ne
que ab illis,ut fulfurcis, neque ab illis folis, Putridum hic intelli
go,iampridem putrefaétum: nunc demum arefaétum : ut & *o*-
<e%mrtv£&vayois faéta fit:quemadmodum ex Ariftotele alibi diétum
cft. Si cnim adhuc humor intus continetur, non uidetur ignis ,
exiturus.Aridorum cnim hoc. Fit autcm per candoris in aere re
flexionem:
 р в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м у м . 23s
-flexionem:non ab aliquaftella,utputarunt. Quanquam&hic in- Modeff.
uitus aduerfus diuini fententiam praeceptoris, &alibi pleraque.
Quid facerem ? Quandoquidem otium meum, in quo fpes éft à
'multis pofita uitae huius diuturnioris, obtuli receptis Veterum
fèntentiis : cùm mentis noftrae luminibus officeret obie&a rno
les autoritatum.Adrem igitur.Candidi natura quàm maximè ac
cedit ad naturam lucis.In cubiculo enim undique conclufo, mi
cantfulgoresenfium,acfpeculorü.Candorautém in putridis, hu
more abfumpto,ficut & in cineribus.Caumontiae Heroinæ in me
diistenebris,capillus,dumpeĉtitur,igné uomere uidetur. Ad Mő
tem Bellum in excubiis militaribus, proculin arbore uifà eft lucis
fpecies.Senfim accefsi,miratus immobilem.Gallina erat candida,
quae metu obtumultum,rapinámq; Germanorum peditum con
territa,ex uilla cùm aufugiffet,ibipernoétabat. Equum ad Cata
phractiuſum è Calabria candidum habuimus.Isin tenebris, ubi
itrigilifricaretur,fcintillas eiaculari uidebatur.Iderat fquamma,
fiuefurfur candidüèfudore ficco, quod diftriétü exiliret. Verùm
fàtis haec: cùm uulgus etiam innumera de genere hoc profiteatur.
Illud difficilius.Anicandidaomnialuce conftent. Imöuerò an lux
-in colorum effentiam ingrediatur.Etfi ingreditur, sitne perinde
-ac materia,an quafiforma.SeddehocfuoIoco. -

. ExERciTATio CLxxv.
… Plantae aduenerem. Amfiam.
- E; rheophrafto commemorasherbam ab Indo allatam : quâ
feptuagiescoeundi poteftasfoueretur,atque redintegrata cö
fifteret.Multa ex Indicis offerebant fèfè nauigationibus, qui
bushicilluftraretur locus. Tambor enim,fiue Betel, de quo fùprà
diximus,hanc adufüm ab illis mädi,proditum eft. Interpreciofàs
, merceseffe Amfiam.Simplexillud quidé medicamentü,apud In
dos uniueríos adexcitandam Venerem. Mirafubtilitas.Qui à pri- . . .
misannisciusefuiafüetinonfünt,fiadulta •tatecomedant,mo-*
• riuntur. Iam uerò uicifsim, quicunque uefci inftituere, fi omit
tant, morte afficiuntur. Quicœptumiufum continuant, eis nihil
nocére.Venenum igitur Sirenarum nobis cognominare libitum
eft. Nam parum ಸ್ಲಿÏ iuuat : ubi largiusfumitur, interficit.
Quaproptér Cambaiae mulieres, cùm fèfèâutinfamiae, aut fuppli
cio fübducereuolunt, edunt Amfiam cũ Sefảmo, pereứntqucfine
dolore. Ab eius prouinciae Regefiliü ueneno educatü, £ripfere
- Quod,qualéueuenenum fuerit,non explicauere.Illü adultüadeò
 1 у т. 1 v s c АЕ s А к 8 с А т I СЕ R

Hoc autem effe poteft tam humidum, quàm frigidum, ut quidam

putât. Sed dehöc mox. Vbi eft maxima,difficillimáque fubtilitas.
Ab humido enim putrefaétio. Sed&fomnum ab humido proce
dere:fatis ab omnibus philofophis receptum eft.Venenorum uerò
multafomno uitam adimere,autumant:inter quae Carpafüm con
nuInC1a.Illl'.

«. An humiditas extinguat calorem.

qv i A diximus, ab humido calorem extingui, hoc mox decla
rabamus peradiundtam putrefaétionem.Non enimiis affentimur,
qui praecisètolli calorem ab humiditate fcribunt: tametfi magna
viues de quidem, neque contemnenda ratione. Aqua, inquiunt, calefàcta
апіт4. non reduciturad priſtinam frigiditatem, per innatamfrigiditatem
naturalem,fèd per humiditatem.Probant.Frigiditas illatum pote
ftate tantùm ineft. At quae non funt poteftate frigida, fèd calida,
etiam poftquam funt ម្ដុំ ad priftinam, quae aétu
erat,frigiditatem:ut uinum. Ad quod antè quàm refpondeo, pri
mùm adducâ obieétionem:quod etiam folet Ariftoteles,& £/<'/ja,
uocat.Deinde ſoluam argumétum. Obiectio. Si hoc eſſet uerum, .
quòd ႏိုင္သူႏွစ္တ reftituatur frigiditas per humiditatem: eodem argu
Subtil, mento diceretur, perficcitatem frigiditas reftitui. Hoc autem fal
fum eft : idem æquè à duobus conftitui contrariisin Natura. Pro
batur,quod dicebam: Calefiat lapis. Vbi redierit frigiditas: quem ,
reditus illius autorem faciemus ? Nempe hic humiditas nulla, fèd .
ficcitas. Atubigentium uiſuseſt à ficcitate pelli calor, ac deſtrui,
nifi in corporibus, in quibus caloris fübieétüm humor eft,utin ui
uentibus, Vnde potiusabit calor defeétusà fubieéto confumpto,
uàm deftruaturâ ficcitate. Contra noftram obie&ionem fortaf
Sabtilß. 器 aftruere pof$it ipfe aliam fententiae fuae.Dixerit:extingui ignem ,
aqua feruentißima.Ergo humore,non frigore. Dicendüm,corrü
pificcitatem,atque propterea calorem quoque.Quanquam adhuc
fubtilius pof$it. ម្ល៉េះ inele potentia fub manente forma.
Qua ut reducitur ad priftinam aétu frigiditatem, ita ignisformae
cóntraria eft.Nam ficut expellità feigneitatem,ideftferuorem:ita ,
etiam £xtinguet ignein. Ad primum uerò argumentum fic.Vnum
tametfi Poteftate calidum eft: tamen eft a&üfrigidumahtè quàm
calefiat.Frigiditas haec debetur formae uini. Neqüe eft calidurh po
teftate,nifi quia prius oportet calefieri,ficalidufn a&u futurumfit.
Ita igiturPoteftate caliduseft,ut a&tufrigus ei debcatur.In eo ergo -

poteftas duplex.Vna,qua calidum eft,& aétu fit calidum, cùm èa

Lefit ab aétu calido. Quomodo etiam aqua poteft calefaçere. Sed
differunt: >
 в в s v в т і t 1 т А т в А р с А в р А м v м. з у4
diffèrunt: quiaaquæ calor accidéseftcommune: uino autem pro
prium. Altera pöteftas eft, qua fineexterna refrigeratione, perfe
reducere poteftpartes aétu calefaétas adaétu frigiditatem. Aboli
to peregrino accidente,liberareillius occupatione proprium. Ra
-tioeft. Quia aétu calida duotantùm:ignis cum fuisignitis:& uiué-.
tia.Caeterorum corporum nullum.Sedaétu omniafrigida:fiuefic
ca fint,fiue humida.Quorum aliqua tametfi naturam habent reci
piendi externum calorem:ut aétu calidafint: tamen infecohibent
a&iuam internam facultatem,quaàfeipfis receptum illum aduen
titium excutere,acpriftinam repeterefrigiditatem queant.Funda
mentum rationis.Quiagradushabent infefrigiditatis,fine quibus Subtilß.
forma confiftere nequit.Qui quidem gradusipfiusinftrumentafor.
mae funt ad illam reparationem. Ex quibus fàtis manifeftum eft:
4uòdidem iifdem in libris dicit,nö reétè dicere.Ad caloris tempe
rationemhominihumorem datum. Sequitur enim in hisfenten
tiae prioris profeßionem.Non longé abeftab his,quodaiunt recen Fernel.
tiores. Iis,quiin niuofis montibus moriuntur, calorem introrfum
depulfum confumere,atque urere humidum radicale, atqueipfum
fimulinterire. Hocfalfum effe,produnt eadem corpora, quæ è ni
uibusexemptaretenduntur.Quod uidemus in Leporibus.Non eft
igitur abfumptum humidum,fedgelatum, & ineptum faétum ad
caloris pabulum.
EXERC I T. C LXXXV .

Tarantula. stelio. Salamandra.

V;quodR B uocant
A tua funthaec: Nil mirabiliuseo Aranei genere, ,
Tarátulam. Qui demorfos morte per Lethar
gum occupat. Phalangij fpeciem effe Italiae peculiarem,
tibi fcribendumfuerat.Quod ueritatefua prgtexetfubtilitatem.Pli
nius enim PhalangiumItaliæ ignotum dicit.Eain oretra&umeri
dionalis penè toto inuenitur,fèd innoxia.In terra Apulia cùm fre
quens,tum malefica. Quareâ Tarento urbe,Tarantula nominata
eft.In fulcorum fquallorelatitansimprudétes uel meffores,uel ue
' natores pügit. Eam ob cauffam interfuit indigenarum,munimen
ta pedum excogitare. Itaque ocreolis calceati metunt. Cæterùm ,
quem Lethargüm afferat eorum morfus, non intelligo. Nam qui
Iethargum patiuntur,inertes,languidi,foluti,denique ro$poifunt.
Eorum modusunus omnium. Afquilaefi funtà Tarantula, non
unum effe eorum modum,ex Apulorum 蠶 eſt. Arbi
: trantur enim, quotin hebdomade (unt dies, tot effe ºrum (ре
: 1J
º:
 I v l i v. S c AE S A R . S c A L 1 G E r

quæ àfolis elementorum qualitatibus ducerent colores. Sedhaec

alibi.Saltem hic illud, Mifera, inquam, ingenia, quae ab elementis,
colorem,non àformarum facultatibuselicerent.TFac uiridem co
lorem ab aqua effe:quisaquam negabit uniuerfis floribuspropina
ri ? Quis præterea negabit, non paucos effe flores fuaeဖြုံ့ foliis
humidiores? Nónneplus in Rofae floribus, quàm in foliishumoris
eft? Vtrunque eidemlibellae appenfum prematur: preffumtrutina
comparetur. Par fruétuum ratio tam humidi, quàm colorum. In
iis enim confeffa humiditas quadruplo maior,qüàm in foliis.Con
fule Cucumerem,Melonem,Anguriam,alia.
2. Non funthumidißimafolia. Non eft radix frigidiéima
Non eftmatrix humidifsima,acfrigidifsima.
E x H i s palàm eft,teprodigia loqui. Ais enim. Humidißi
matotius plantar femperfolium. EtiāmnePyri? Mali?Rapi?Mo
ri ? aliarum penè omnium ? Vbituum Lithonfpermon relinque
bas? Nam qui Vuam cöſiderabit,facilè intelliget,tetuae ſententiae
tam pigereolim debuiffe, quàm impraefèntia poenitere. Pudorem
enim aut,fieft,labefaétet:aut,finoneft,incutiât neceffariò. De ra
dicibus aequè inconfultò. Effe radicemfrigidißimam dicis,&fic
cifsimam. In calidis enim plantis maxima ex parte calidior ipfo .
ftipite. Nam Seridis, Intubi, Cichorij,Söchi radices,quàm eorun
dem flores, magiscalidae. Etiam de trunco tibi maximum excidit
mendacium. Cùm enim frigidum manifeftò praedicares, non ha
bebasin memoria Thapfiam: cuius ètrunco potißimùm emanat
lac. Refpice ad Laricem & Gaiacum: facient,ut te taedeattuarum
opinatiónum. Ridiculè uerò, nedum falsò, matricem frigidifsi
mam,& humidiſsimam. Nam ſi ſemen in Vuae acino à medulla
subtil. eft (hoc enim prodiderunt,& Theophraftus,&Conftantinus:ex
empta de fàrmento medulla, fine Gigartis Vuam nafci) quo iure
poteritillaeffehumidifsima?VelSambucum uide,uelarundinem.
Gaiaci quoque radix calidiorcaeteristrunci partibus.
EXERCIT. CLXXV II.

Anlacrymafècundum matricis rationem.

P:matrice
R T E s deinceps aliquot declarandæ funt. Inquis: Quae
carent, omnia lacryma abundant: ut Lignum fàn
&tum. copiofàm habent matricisfubftantiam, lacryma.
- carent:ut Sambucus. Nefcio, an lignum fànétum appellesid,cu
iusftipes,unicolor. Efto, At Gaiacomedulla infignis, maxima.Ei
1λΟΕΑ
 р в s v в т і ь н т А т в л о с м в р л к v м; 2; ;
Nofter auteminers eft. Eumtamen defcribit lentiginoſum.

EXERCITATIO CLXXXV I.
Quae deuenenoforum animalium tarditate.
I N Q v 1 s : Cur igiturtam paucis animalibus pedes habentibus,
uenenum, atqueidperexiguum, Natura dedit ? Quoniam fipe.
dibusualerent,nimisperniciofà effent.Ob id etiam tarda,& ßu
fillaeagenuit. Haec omniafalfâ funt.Solae nanque anguium § -

cies pedibuscarentinterris:in qua Lepus marinus,Araneus,Pafti

naca.Nam de marino Scorpio fuo loco. At contrà, genera omnia
Draconum,Lacertorum,Cantharidum,Gryllorum (iisenim,quae
Cantharidibus, uis nota nobis experimento) Vefparum, Crabro
num,Scorpiorum,Bufonum,Rubetarum,Araneorum:omnia pe
des, quaedam etiam alashabent. Araneorum genus Phalangiüm
omitto:de noftrati hoc loquor. Tanta eius uenieni uis (fpeciémin
memoria non habeo) ut calcatus, calceorum foleas trânfmifèrit
cuiufdam Vincentini. Hic uerò in Vafconia unius Araneoli folo
trancuru, eóque leuisimo, crepuerit peculum. Altera propo
fitionispars. Si pedibus ualerent,inquis,perniciofà nimiseflènt.
At perniciofior Leo. pugnat enim, & uincit. Anguem folo baculo
fugauimus. AddeCanes fylueftres,Lupos, Pantheras,Pardos, Ti
res, Mantichoras, feras alias: aduerfus quarum futuros morfüs
嚮 pugnandum eft, aut obiice quopiam cauendum. Domi tuae
tibi cómparat infidias Natura uelab iis, quae de manu tua cibum
capiunt.Canesagitin rabiem, Qui tui corporis cuftodes effe debe
bant, animam adimunt. Etabftinentiam eiusà maleficiis in tuam
gratiam,praedicas atque iaétas.Quosfues cibo tuo curabas,uttuus
effent cibus:iisliberorum tuorum, nificaues, infantium in cunis
corpora cibusfuturafunt.Saltem ingratißimabcftia, relinque ca Pulcher.
dauernobisadfèpulturam:quando & Afpisrelinquit,& Vipera,&
Baſiliſcus. Adhaec morſui facto Viperino remedium eſt : à Leone
dilaniatis non {olùm remedium nullum eft,fed ne alleuamentum
quidem. Sed&tertia pars,& quarta,& mendax eft utraque,& al Contrad.
teratibi contradicit. Tarda profiteris animalia uenenoſa. Ateo
rum haud pauca uolitant. Angues uerò tanta funt celeritate,ut fa
gittæ fimiles effe dixerit optimus Poeta. Sanè dum uias tranfcur
funt, etiam tranfmifsiteli impetum traieétione illa fùperare uide
antur. Lacerri ipfi etiam fpeétantium uifui anteuertunt. At te fù
prà, narrantem atque prædicantem Serpentum, propter magni
tudines, nobilitatem, non puduit, tantula uerborum intercapedi Contrad.
ne,eofdcmimpraefèntia facere pufillos. Quanquam hoc quoquete
liJ
 1y c i vs cАвs А к s cА 1 1 с в А
cppugnat. Longé nanque pufillaeferae fiat nocentiore$. Nempc
igiiotę, atque ifiuifae fürtim fubeunt ad perniciem inferendam.
Acuf. Magni Serpentes latere nequeunt. Facile igitur ab iis cauerelicet.
EXERCITATIO CLXXXVII.
Quae de Indici Aranei magnitudinc.
R A N E A, inquis, in India Orientaliad Paſſeris magnitudi
A. crefcit: quòd naturahoc animal, ut dixi, fit frigidum.
Quod etiam èueneni auxilio docuimus. Sedibi, ut maior
eft,eo minus uenenofà. Alius animaduertet,ut fæpè,uitiofàm di
cendilicentiam. Quid enim eft ? Auxilium ueneni. At nos adpo
tiora. Miramuero propoſitionem. Araneus creſcitad Paſſerisma
gnitudinem, quiatotüm genus frigidum eft. Quid ipfe Paffer, qui
subtil. non fit frigidus,quomodo crefcatadPafferis magnitudinem?Tum
in India,& Africa Serpentes crefcunt,quia frigidi? An frigida plus
crefcunt in calidis:quafi fiat temperatio? Frigida igitur omniacre
fcent apud Indos. Saltem omne genus Araneorum ad illam pro
greffus faceret magnitudinem. Atilla fola fpecies eft. Non igitur
subtil ob illam generistemperationem. Quid?fiin calidis crefcunt frigi
da, in frigidis maiora fieri calidorum incrementa, par eft. AtSer
pentes infrigidis minoresfacis. Haec uidetur Empedoclisfèntétia.
Qui,ut recitat Ariftoteles, aiebat, pifcium naturam igneam, atque
iccircoaquisinditam,utei modusſtatueretur.Longènoſterexcel
subtil. lentius. Animantium naturae cum locis, aut regionibus conueni
re:uel propter fimilitudinem,ut pifcicum aquis.Quae cauffaeft,ut
malè habeaturAſinusà frigore, in Scythia: Equusà calore, in Ae
thiopia:ut alibi dicebamus.Vel propter températuram. Frigida e
nim quadam meliusfefehabentinaftibus:utBombyces,Araneę,
Muca. Tertia confideratio illorum et:qua obuictum locafibi ha
titantidonea,ut Delphin. Cui nanque fitfpiratio neceffaria: huic
ob uiétum folum,manfio in aquis cögruit.Adderestu,uirfùbtilis,
quartum. Quippe munimenti quoque, non folius efcae gratiafta
bulatur in aquis Hippopotamus:ut éft ad perfequendas pifcium lu
bricitates, celeritates, euafiones impensè ့ ့ ့ ့ ့ ့ ့ ့၊ atque ineptus.
Certè pedes ad ingreffum, non ad fiatatum habet. Exit igiturin.
terram, fegetéfque depafçitur. Eius hiftoriam ex nauigationum
Commentariis, quæ cum ueterum , ac recentiorum fide conferri
queat,huc adfcripfi.
2. Hippopotamus. Gomar.
* 1 P P o P o r A M o cambrae prouincia: magnitudo Vaccar,pe
des bifidi,
 рв s v в т і ь і т. А т в А р с л к р А м v м. 22 з
fru&usnearefcant:fèd calorem fènfim,actanquam pergradus ad
mittantſubeuntem. Iccircouinitores ſubuindemiam,uitibus adi
muntfolia. Quin in FicuIndicafruétuinocét frondes, ut diétüeft.
4. An plures eueniant plantis errores,quàm
animalibus.

1. o N c E v E R o abfùm ab illa tua opinione. ; Errores, in

quis,in plantis Natura commifit : utinanimalibus: eo frequentio
: res, qu6uiliores.Inde fit, ut in paruis animalibus, in iis,quiae mate
ria gignitur putrida,in pifcibus,in metallisabūdent,uelūtin plan
tis. Longè,inquam, mihi ab hac opinione aliena menseft. Nam
ut Lolium excipias,in quodTriticum degenerat,&alia pauca,rara
firuftratio uidetur. Quin uicifsim libratur in altera Naturæ parte
compenfatio,quotiesin Triticum rurfùs Lolium reducitur. Nun
quam noftratempeftate, tot, tantis ingeniis, curiofis,totmalignis,
átque etiam, utnoftræ funt, fuperftitiofisobfèruationibus dépre
henſa eſtarbor, alienis onerata pomis. Quòd ſi è Braſsica ſatione
Rapum oriatur, id fit propter communem in utrouisfèmine com
miftionem: unde interdum etiam,quæuidimus, Caulorapa, com subtil:
ponantur : ficut ex Afina& Equo, Hinnus. Quotidiana üerò uitia
in animalibus uidere eft: non fine iaétura, taedióque dominorum.
At quae commemorant in器 Plinius,& Theóphraftus:eorum
maxima pars, funt Caeli, foliqueuitio, morbi ftirpium generata
rum, non autem Naturae noxiae, culpaeue contraétæ à primordiis
generationis: ut Carbüculatio, Sideratio,Rubigo,alia. Hoc quoq;
aduerfusfententiamtuâ dixit autor librorum Deplantis, quósac
curatißimis excuf$imus Commentariis. Planifsimum , efficacifsi
múmque in hominibus (quod per te minimè licuit) exemplum.
Eftenim nobilifsimum, atque perfeétifsimum. Quamobrem quàm
maximè diftat ab illorum imperfeétorum conftitutione, tami ma
ximèabeffe decuit ab eorumàffèétibus,quosinipfisftatuebas.Mul
tinänque germanifratres ex iifdem parentibus, eodem fàtuorti,
adeò fünt facie dif$imili, ut à totidem patribus, matribúfquepro
gnati uideantur.Et fauet ratio.Operofiora nanquetumferius, tum
âifficilius perficiuntur. Quocirca uel extraétu temporum multae Subtili|f..
fölent incómmodorum interuenire caufae, uel ex ipfarym cauffa
rum conuentionibus errores multimora,differétiis, 蠶
tis quamplurimis.Ita ciborum,locorum,morü mutationes uariant
animalia,in eadem regione,fubeodem Caelo.Diftraétio quoque,&:
applicatio mentis,atqueanimi,aut auertitâ propofito opere geni
tòres,aut abducitadaliud,quod refederit in imaginatione. A qua
O iij.
 іv і i vs c Aв s А в scАt ісвк
rumfpecierum impreßione,agitationéue nullum plantisimminet
ericùlum.Videar affeétaffe uulgaris eruditionis opinionem,fiti
. inhominelabes, atque errores, quiadanimum, corpúfquepcr
tinent,recenfeam. Tanta eft tamentuorum in rem literariam ma
gnitudo meritorum,ut non nifi plurimis, euidentifsimífque ratio
iiibus,ex hominum peétore tua placita euelli poßint. Itaq;habcas
aduerfuste?vpv%μάa; illius crimina,Capitones,Frontones,Nafones,
Silones,Simones,Cilones,Flaccos,Brochos,Strabones,Petos, Cő
tuolos,Strumas,Craffos,Longos, Macrinos, Lifpas, Altheta, Al
keka,Mutios,Balbos, Bambaliones, Tartalias,Pfellos, Longima
nos,Sedigitos,Sca.uolas, Mancinos,Panfas,Plancos,Plotios,Var
rones, Hircios, Coxones, Compernes, Valgios, Varros, Varios,
Caluds, Brutos,Ruffos,Nigros,Fufcos,Baeftias,Byrrhias, Blepha
rones, Falcones,alios,qui non ore, fed fui oftentatione contráfen
tentiamtuam dicentteftimonium. Quod uerò deiis animalibus,
quae putredine generantur,fcribis: in illis errorum frequentiam
manifeftam effe, nemo dubitabit effe à ueritate alienum, qui uide
rit, Muri Murem, Muſca Muſcam, Ranae Ranam nullam eſſe diſ
fimilem. -

e "

5. Planta non conſtant certo numero foliorum.

D 1 1 r E Cardanefortunent: Dij,inquam,tui,Audacia, & Eru
ditio:quarum fiatibustam quaefitae famae uelificaris.Nam quis non
• admirétur diligentiamtuam ? Scribis,certo numero conftarein
- plantisfolia.Quae non conftát,errata effe Naturae. Ita facetus al
ੇ nos crédulos,atqueincautosadimmenfàm operam:quan
impofuiffe.In quafiprimò tuaiuf
tam Venus olim Pfychg dicitur
fa, mox foliorum numerusfefelliffet : cachinnum tólleres Demo
crito dignüm. Ineptiretamen aufusfum. Numeraui La&ucarum
facetiff. folia,quæ eodem temporeprodiiffent: inueniteillufiffe nobis.Frö
dium,quae in arborum haereretbrachiis,inita eftànobis ratio:mé
titus es. Nonfuit uerum in foliis Adianti, non Ari,non Iridis, non
Caryophyllorum. Quare pofthac fàpiam:ac confültius, feliciúfq;
horas meas collocabo. Namfanè hac in re,&tibi iudicium defuif
subtil. ſe, & Naturae conſilium ſuperfuiſſe, manifeſtum eſt. Etenim à fine
cieturagepsadagédum. Gui eam ob cauffam,&imponit formam
pro fine gênerationis,&accidentia ad officia rei geheratae. Acci
dentia uoco, calorem, atque eiufmodi, quantitatem utranque, fi
tum, ordinem, figuram. Membrorum igitur numerusin animali
bus praefcriptus füit : propterea 9 certasad fun&tiones ea Natura
delegaffet. Quum ergo folia, quemadmodum tu uis, adtegmen
Plantæ
 в в s v в т і с н т А т в А р с А в р л м v м: 2 зо
plantae deftituta effent:non fuit eorum numerus neceſſarius, uelu
ticrurum adingreßionem. Hanc audaciam perpendenti mihi,ui
fusestranfüerfus agià legibus Mathematicis, quibuste totum de
didiſti: quando tanquamillº ?tasulº, non tanquam 2xor,folio
rum numerum ftatuebas. Altera fententia pro imagineúerita
tis,habetexempla exinduétione. Aisenim:PünicaMäla,quaeque
profuogenere,& quæ ex eadem arbore nafcuntur, certum grario
£um numerum retinere. Quodquâm falfüm fit,inuenietis, qùiea
numerabir. Quanquam Mefpilorum, utidicebamus, exemplo po
terat id perfuaderi. In eis enim omnibus granorum numerus par.
Cæterùm hoc eorum efto. Nanquein Pyris, atque Malisnon con
ftare, fæpè deprehendimus. Poftremô fubtiliüs tecum difpicien
dum. Nam &pilorü numerus idem erit in gemellis hoedis. Quòd
fiaffeueres, cedam potius, quàm credam: credam citius, quàm
fciam.Nó enim animum inducam,ut infàniam.Sed&feriö ägen
dum eft. Dico tibi, Cardane, fi par in eiufdem Punicae acini§nu
merus, qui figillatim in eius pomisinueniuntur : àfpeciepraefcri
beturhoc: ſiguti Meſpilis. Eritigiturin omnibusindiuiduisarbo Subtil..
ribus Punicarum.At hoc eft mendacißimum omnium mendacio
rum. Sed ne proportionis quidem ratio certaeft. Quot in Amy
gdalinucibusgeminuseftinuentus nucleus: quum in aliiseiufdem
matriseſſetſingularis? Eſtetiam quibuſdam in Caſtaneistrigemi
nus: in quibustamen ob eorum paucitatem,uidebatur certior lex
obfèruaridebuiffe.Etillud,quod addispro ratione,quiduis potius,
uàm ratio eft.Vt certum, atqueconftitutum probaresnumerum
liorum:ais. Cuiuscauffam intellige. Quum motus plantis deef
fèt ad generationem: utrunquefexum coegiffe,neceffefuit.Vnde
pluresperfæpèin unum coeunt. . Nam quae haec eft ratio praefcri
pti numeri foliorum ? Neque id folùm plantis contigit. Eadem
nanque ratione mifcetur in ouo maris, ac fœminæuis, qua&in
lantae femine. Poftrema uerò uerba non intelliget Latinus, qui Subtil.
duastantùmfexusagnofcit partes. ídque ne megrammaticari pu
tes, ab Ariftotele quoque primo de Caelo declaratum eft. Nam de
duobus, duo, dicimus: depluribus, quàm de duobus,plures. Tu,
quum mas, & fœmina du6 fint: ita eos plures in unum coire di
cis : ut fi Latinus legat, etiam intelligat in ipfàcoitione tertium.
Id quod nouo nobis fpeétaculo in pulicibus animaduertimus. Lwdè.
Sed nunc uenit in mentem mihi Aufoniani Grammatici. Cuius
beneominatæ illae fuerunt in nuptiis pro Epithalamio acclama
tiónes. Liberosgignite, mafculini,&fœminini, atque etiam neu Повия,
tri generis. ... ്
-----
 tv c 1 vs c AE s A R S C A L 1 G E R

EXERCITATIO CLXXVIII.
Foliorum nerui.

T~N t A N r AE neruum mox reétè appellas, protenfàm, atque ex

tantem in foliis eam, quam alij coftam uocant in Plantaginis
Il ſpecie. Quippeutadmouendum in animali: ita ad quietem,
confiſtentiámque continuandam, funt illi à natura conftituti.
Quos infrà quüm defcriberes in Plantagine,loquutusesadmodum --

inconfideratè. Sic enim dicis: Nam praeter eos, qui bini, &bi
nià lateribus conftituuntur, mediusadiicitur. Iam primùm, qui
feptenos interdum fcires,tibi fic loquendum fuit: Qui bini, áut
terni: non autem paedagogicè,bini, & bini. Deinde præpoftera eft ,
oratio tua. Nam quo iudicio, medium, & qui effet maximus, & à
quo illi orirentur,adieétitiü uocas? Huic illi potius,tanquam prin
cipio, à quo produéti funt,& cui feipfos deberent, adiiciuntur. Vi
détur enim mediusille neruus, ut rami in furculos, itain minufcu
los fcindineruos.
* : * *
2. Henophyllihiftoria.
si i N c abdis te in ignota nobis penetralia de Henophyllo: de
quo nondum quicquam apud autorem ullum compertumi habui.
Ignofce Cardahe mihi, qui in hac literarum,literatórúmque uafti
táreuerfor. Hic enim praeter infelicißimosfàcculos litigahtium,&
fordidulos contraétus,nihil inuenias noftrorum ftudioíum. Sum
ma uirtus iú cenfu: Gloriain alienas opesinuafio, occupatio. Ve
hementer igitur gauifüs füm mihi,cùm tuos hofte libr6slegere có
`->
tigißer.Doces enim remadmirabilem.Verbaipfà uideamus.Cùm .
irîummo cacuminis loco folium effet neceffafium : gemina uerò
hinc inde,ut in nobis: cuilibet plantae unicam fpinamihabentine
ceffaria fuit ratio ordinis huius: ut in fingulis nodis duo folia, in
fummotria haberet.Iraque cùm arida fuerit planta,necfolia emit
tere poßit: iuxta nodos éfficitur Henophyllüm: cuius hæc eft for
ma. Folium unum breuiftipiti adnafcitur, abfque uenis, neruífque
ederaceo molliori, perfimili tarnen. Vbi folium ftipiti iungitür,
prodit fimuluaginacrifpa,tenuis,ac uiridis,folio procerior:in qua
fèmina parua cöntinentur. Viridisadmodum tota herba. Radix
unica.Forma capitis fèrpentis. Cuímq; Aprili menfè in pratis oria
turiuxta Papiani,Maioarefcit. Odore nullo,fàporéqué. Itaq; cùm
hic non fuppeditaret materia:è neruo nafci opórtuiffolium,atque
in cacumine. Nam aliter tota plantategi nofi poteft. Hac ratióne
pinguis, & pauca materia in Henophyllo, in Trifolio mediocris,
º> paticáque:fed pinguiorin Ellcboro.Non cnim,fitenuis fiಣ್ಣ tot
- olia
 в в sv в т и . т А т в Ар с А к олк vм. 24 :
->-
folia neceffarium fuiffetfacere. In Pentaphyllo uerò tenuifsima,
.. atque Heptaphyllo. Nam in pauciora 鸞 fuiffet pauca mate
ria, ſifuiſſet craſſa. Quanto enim plura ſuntfolia, ſi ſtipes craſſus
.. non fuerit : eo tenuiorem effe,neceffeeft. Vbi enim materiaficca,
„ pauca: pauci nerui, autnulli : ut in Henophyllo, Trifolio, Penta.
- phyllo. Quidaliud, quam admirer ? Niſi illuddixero: non eſſe
in Cretam nobis nauigandum, fi Labyrinthi uifèndi defiderio af
ficiamur. Hic enim effe unum plufquam Dædaleum. Iam tum pri
mùm deVnifolio hiftoriam accipio,&habeo tibi gratiam. Non
dum mihi uidere contigit. Illud mirari libet. Qui, Italus, in Italia,
ipfum cognoueris:è Græcorum nullo didiceris: Graeca uoce, non
ùt nos hic, fedmutila potius, quàm Latina uolueris appellare. At
Trifolium Latinè. Dehocfatis.Quae primo locofcripfèris, uidea
» mus. Ais: quae fingula utrinque habent folia, ea neceffariò in fum
• mo haberetria:ut conftet ordinis ratio: parum confùltus herbariæ
rei.Nam equidem nequein natura earum,nequein rationeiftatua
uideo neceßitatem.Sibina debentur,quare propter haec tria? Imò
potius nullum tertium,utfemper bina fint. Aut femper interillabi
naàtergo ramuli tertium quoque, utfemper trina effent. Plantae
uerò multæ funt, in quibusfolium fupremum nullum, fedgemma
tantùm. In Orobi quoque fpecie nullum folium : fed ipfè ramulus
in ligulamterminatur:ficin Léte, & aliis.Etin Oxyacanthafpina,
non folium. In Iunco folium eft infra cacumen. In ម្ដុំ
ſylueſtri,quafolia & ſarmenta gerit Glycyrrhizae, non eſttertium
ម៉្លេះ infaftigio, fèd Helicella. Poftremò non propterea erit in
fummo folium tertium : quia fubfint ordinebina 器 . Nam & in
quibus folia funt inordinata, acpropterea fingula per interualla,
necinter fe refpondentia: etiam illud fùpremum emergit. Quae
fèquuntur,ftatim habent interfè contradiétionem. Quum arida
fuerit,inquis,planta,necfolia emittere poßit.Reétéfàné.Quae ari
2 3.
daeft,nullum editfolium.Sequere. Itixta nodos, inquis,efficitur
º>
Henophyllum.Non etigiturarida, Cardane,fiemittítfolium: ed Contrad.
uiuitadhuc: aut fucciputridi plenaeft: ex quo ficut Apeseuitulo
•• Henophyllum exoriatur.Caeteranihilo accuratiora. Folium,in
• quis, unum breuiftipitiadnafcitur. Quid fi plantae ftipes non fit
->
breuis? An hicftipitempropeciolopofuifti? Addis. Abfqueue --

» nis, neruífque. Non igituraletur: nón crefcet, non uiuet denique.

Quod uerò ftipitem propediculo ufürparis,ex aliis patet. Ais enim:
Ederaceo effe mollidremi,quanquam perfimilem.Pofthaec itafcri
» bis: Radix unica, forma capitis fèrpentis. Quid ? è nodo exit
Henophyllum, & radicem håbet?Atquámam rationein nodo ra
dixeft, aut énodo nafcitur, fiin pratisfiafcitur ? Aut ºmodo ex
 . , ; 1vL1vs c AB s A R sc A L 1G E R
arida planta, fiAprili menfe: namtumin Lombardiaprata uirent
uel maximè. Haec de Henophyllo: quodab utraque herba diuer
fum eft,tumea, quam EinblattuocafBrunfelfius: tum illa, quam
nonnulli Colubrinam,uulgusignarum uocat Martegon.Ligulam
enim, quamexerit, unde nomen linguae Colubrinae, nuequat།། in
uaginam conformat adfemina continenda:fedfemper eodem mo
docrifpa manet, haud abfimilisBiftortae foliolo, quum exit. Nam
Martegon Thomas Afifianus, herbarius excellentifsimus,indica
bat nobis aliud. Eftenim Lilium pufillum,quodpallidamfert radi
cem, florem Iridis colore, dilutiorem. Quodeſtaliudà purpureo
Plinij Lilio.Hanc effe puto: quam inueni pofteaabHermolao,Li
liaginem,& Liliariam nominatam: aliam ab Hemerocallide.Va
fcónes aiunt: herba, quam Martagotcorrupté dicunt, tauros alli
gatosferociam deponere. Quam uim Caprifico Plinius attribuit
in uicefimotertio. Citius Lyfimachia fuerit iftorum Martegon.
Nam boum iugo interfè non conuenientiumimpofita,eorum cö
ponitanimosadconcordiam. De Henophyllo poftquam haec
dixifti, illicò fineulla hiftoriæ claufione: quodtamen &Galenus,
& M. Tullius,& Ariftoteles ubiquefacere confueuere,ad priorem
materiam refilis: adeò perturbata atque confufà legentis attentio•
ne:ut de Henophyllo te adhuc uerba facere arbitretur. Sic enim
Caffig. concludis: Itaque quum hic non fuppeditaret materia: è neruo
nafci oportuitfolium, atquein cacumine. Nam aliter totaplanta
• tegi non poteft. . Omittamus, quòd aëtiuum uerbum hic adfor
Caffig. mam Gręcorűuíawrufurpaſti Remipſam agamus.Quae materianô
fuppeditaturadfoliű:Animateria matrisplantę fuggerituraliis fo
liis:huic unià nouerca nö adminiftratur?An illa,fièneruo,utfcri
bcbas, oriuntur:& hocêneruo oritur: non erit utriquemateriac6
munis?An adfupremum pertingitfolium commeatusillealimen
ti:quae interea funtfolia,fucco defraudantur? A fine etiam quem
* afsignas locum,non finerifuintelleximus. In cacumine,inqüis,a-
• lioquitotaplantateginon poteft. Quis enim eam non rideatfen
tentiam,qua uniuerſam plantam unico tegitfolio? Hoc riſu exci
piendum: illud non fine indignatione caftigandum. Pinguisè
pauca materia,inಸಿ: Henophyllo. Magnamtuquidemjprae
ftarequeasrem,fieandem plantam,&pinguem,&ficcam often
• das fimul. Mox enim.> Vbi materiaficca,pauca: paucinerui,aut
cătrad. nulli:ut inHenophyllo. Rurfus nos enecas. Pinguis materia,
inquis,in Henophyllo: mediocrisin Pétaphyllo:pinguiorin Elle
boro.Non enim,6tenuisfuiffet,totfolianeçeffarium fuiffet face
re. Putotede nigro fentire, hactua purißima,eleganrißimáque
«licendi ratione.Nanque albumdigitatisfoliisnoneft. Malèigitur
exiftimas
 o в sv в т I с т А т в Ар с л в р Ам v м: 2;»
folùm uelocia,ut Lupus:Leporem enim &confèqui,& uorare,pro
certofcio: fed etiam immania ? Hyaena, Leo,Pàrdus,Panthéra.
Quas ob uelocitatem ad uenationes alit cicures Cambaiae rex.
Nönne praeda uiuit Delphin º Non Aquilarum generatot: Tor
Accipitfum ? Non,inquies,adhominis damnumi. Quid Miluus?
Non,inquies,in corpushominisgraffantur. At laedunt hominem,
cui pauperiemfaciunt. Ne desalas homini,ut hominibusidfaciat,
quo iudicium damni iniuria conftituatur: infidietur: uitam eri Pulcherr.
: piat: ultrò iam praefto eft:adit ipfè periculum, ut alijintendat: in
aedibuseft:in menfà eft: tibi offert cibum ultimum. Quidalatum
Serpentem quaeris? Quanquam fuprà fàtis diétum eft,Serpentibus
alas datas. Serpentibusalas dedit: Cælum non dabit,fub quo uiue
re queant ? Iccircò etiam alati illi de fuis non demigrafit regio
nibüs. Ita rerum ambitusfefehabet. Nihilpenèeft, qüod cuipiam
praedae non fit. Nihilferè,quod non alterius damno uiuat. Bufo
Ines,aiunt,à Serpentibus deuorari.Adduntfuperftitiofiores,ab illis
inde uenenum quaeri. Depifcibus quid dicam tibi ? Etiam in Itali
coprouerbio eft,Maioribus minores pro efca nafci.Defolius Mu
gilisinnocentiafcriptum eft. Sola Raiain mari Gothico,ubi Roc
ca dicitur, obferuata eft, infigni pietate, naufragorum cadauera à

ſ: graffatoribus pifcibustueri. Canicula nulli parcit. De Locufta,

Quid? Quastu à Natura ad humanigenerisperniciem faétas, fcri
bis. Nónne maria tranfuolant ? Non ut homini uenenata uulnera
infligantuni,aut alteri,fedintegris nationibusexfamemortem,ex
fœtida corruptioneletalem,atqueineuitabilem peftilentiam. Po Pulcherr,
ſtremò uincatratio.Nam ſi Natura uitam dat è uiuétibus,iiſdémqi
mobilibus:mobiliorailla fecerit,neceffe eft.Quòd fieò refugias,ut
deiistantùm te dicas animalibus intelligere, quae hominibus no
ceant:iam illa,non neceffehabuit,efficere uelocia.Homo enim pa Adur.
rum uelox eft. Quanquam quid opus eftceleritate ? cùm exinfidiis
longètutius,accertius noceant.Peragratione uerò prouinciarum
illis opusnon eft: quaehabent natalia certißima, nec deficientia.
Quare quibufdamfocis mortem afferunt Scorpiones:alibi fùntin
noxij, ut in auitisnoftris fèdibus, qua fubNoricarum Alpium tra
&uiacent. Totam eam regionem fine maleficio colunt.Quorum
multitudo fitibi notafit, non fine admiratione obftupefcas. Nul
lum enim penè mouebis fàxum, fub quo non offendàs plurimos.
Foecundif$imum enim animal eft: quemadmodumin hiftoriis re
citauimus.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο Ο ΧΟ.

: Animaliaèplantis, quae, cuiufmodi, quaex materia.

T iij
 v

I V L I V S C AB S A R S C A L I G E R -

ad decorem acfpe&taculum funt,non adpraefidium. Quae retineri.

poffunt, retinétur. Qujbus repugnat uel crafis,uel Coelü:pax.Fru
&usalia cauffa.Ad ufum enim animantium maxima parsâ Natura
cóparata eft.Quam ob cauffam ubi perfeétifunt,fruendo funt,non
fpectando. Sed&in Lauro Alexãqrina fructus etfuperfoliis.Non
igituràformafoliorum fluit illud, tanquamiJow. Ergo non efteo
rum finis, plantam, aut florem, aut fru&tum tegere.Effetenim in
omnibus. Quoniam quodeftin effentia generis, infpeciebus uni
subtil. uerfiseft. Finisautem, aut ipfâ forma,aut performam, aut propter
formam. Vltimum quoque argumentum neque concludif, ut
aiunt Diale&tici,in forma:&falfum eftin materia.Ais enim: Fru
&tus hyeme non nafcuntur, quia non funt folia. Imò quia non
efthumor.Lauro autem,aliifque perpetuifoliisfru&ushyémenon.
nafcitur:quibustamen fuperfuntfolia.

ΕΧΕR CΙΤ. Ο Ι. ΧΧΙΧ.

Quae defruétuum conferuatione, Melle, Oleo, Aceto, Cera.

v i D A M, inquis,arefcuntfruétus, feruantúrq;: ut Iuglan
des, Auellanæque.Alijfèruantur,necarefcunt:ut Punica.
Quidam non feruantur: ut Cerafà. At nemo dixerit, aut
putauerit aridas Auellanas,aut Iuglandes,quae fàte
oriuntur.Arborum,inquis,furculi in mellefepultifèruantur. Quia,
mellishumidum tenue eft,& dulce, actemperatum, non pingue,
non putredini obnoxium. Hocautem alendisteneris germinibus
commodifsimum. Quafi uelis dicere,pinguia putrefcere.Quaeta
men reshaudfrpécontingit. Rancidananquefiunt, haud putri
da. Oleum itaque, ac lacrymae,&gummi,non folùm non putre
fcunt, fed ctiam depoſita ſumma fideferuant: ut Cedria,Pix, Myr
rha,Aloe,&eiufmódi complura.Meluerò quânam audacia,èpin
guium genere eximebas.Accuratiusigitur horum conferuantium.
rationem ineamus. Quatuor imprimis effe uulgò nota,huiufce fa
cultatis. Mel, eiúfquepars,uel affinis, Cera. Oleum,& oleofà, quæ
analoga uocant philofophi. Et Acetum. In hisliquidis,omnia,fed
aliain aliisfèruafitur:früétus,cafei,hyficia. Acetò propterficcita
Subtil..
tem.Ampleétitur internum calorem naturalem,arcétque quo mi
nusexeat. Eadémque potentia prohibet externi uim, atqueinua
fionem. Olei denfitas obfiftit aëri : &fùpernatatambiens humidi
tatem feruati corporis interiorem : quâ non cedente humiditati
bus peregrinis, non fit corruptio: utin Problematis, de Aino fub,
- aqua,
 рЕ s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м у м2 26o

in Troglodyticae parte,quae dicitur Balgada, Melcandidum adeò,

ut ne fiiuibus quidem cedat: durum uerò, quafi lapis. Solidumì
etiam in Calicutita, ut infp9rtis contineatuf. Quare uidescum
Saccharo quantum illud Aethiopicum habeataffinitatis.
2. Apum generatio,Cicindelarum. Mu
fcarumfœtus.

A p i B v s, inquis, non funtoua:fedexmellenafcuntur. Ecce

quàm uerum eft, quodfuprà dicebamus: non ex Solani putrefa
ctioneuermes naſci. QuandoApes ex mellis parte optima,non ex
putrefaéta.Quod quemadmodum fieri queat,à 醬ingeniisca
pi,difficile eft. Non enim è melle, quatenus meIeft, fieri pöteftge Subtil.
neratio.Effetenim fèmen Apis.Hoc autemfalfüm eft. Neque,ficu
ti dicebamus, è melle ီ|ိ 岛 penon putrefit,fèdprohi
bet putrefaétionem. At quis intus obferuauit: Apéfhecoeant, an
coitus expertesfint ? Quödfi, utpudoris plenißimus Parthenias,
eis adimas Venerem, haud cötinuò tamen auferasappetitumpro
pagationis. Itaque ficut in Erythrinisfexus alterapär$fola eft,quae
in 器 oua concipiat fine mari: in ஆ nullus, ut Anguillis,
& purpuris, è quarum ſaliua, non coitu Purpurillaefuboriuntur: suā
itaApes genitale quiddam in cellisponere pareſt: è quo Apiculae
progignántur. Qüid mirum ? N6nne éroribus uermiculos creari
dicebamus in foliis ? Quanto commodius leétus rosille, atquefo
tus caloreparentisgenitali,tanquam ab architeéto in រ៉ែ
animabitur? Nónne & Ranispluere uidimus nos? Quas quièlacu
nisà nubibushauftas arbitrantur, non uidere, quod uidimus nos:
complutam terramfolaaquafine Ranis, Gyrinülis tamen poftfè
mihöram, fcateretotam. Eftin Santonibus óppidum Miràmbel
lum:cuiusuiae,&angiportus Ranarum (alij Bufonesfuiffedicunt)
luuiatam refertifuere, ut primùm horror perculferit oppidanos:
deindeftupor ceperit : tum faftidium ex illuuie: poftremiòlues ex
odore malo putrefaétorum. Quodfubdis: Apibus ouafimulha
berein uterò,fimulinoperecontinuo effe, non licere: propterea
uòd neque Bombycibüs, neque Locuftis, quandiu 蠶 OԱՁ
nullafint: nihil prorfuseft. ប៉ៃ autem effe,fòlis liquet exercita
tisin Natura rerum.Itaque duo tibi, etiam Sapientibusignora,de
clarabo. Primùmfcito:Cicindelamà me cumifuo mari deprehen
fàm in coitu. Masne contaétus quidem abftitit. In Pertufa Pyxi
de conditifueretotam no&tem. .oftridie adhuc haerebat mas. In subti'.
meridie folutus obiit. Ab eahora fub uefperam ufque oua multa
edidit fœmella: quae intra uiginti horas uiuificata abicrunt. Sic
 1 v t 1 vs c AE s A r s c A l 1 c E x
z. Aenigmatuum deputredine,&igne.Fomen
ta. Radix Farfarx.

r RAN sil I AM vs &hunchorborum. Neattingamus,cautio

eft. Qui enimin coeno haerent,dum pedem alterum, quofefè expe
diant,tollerenituntur,altiusfigunt alterum. Sic in hifce uerbis:
• Putredo uiaeftadignem,cùm manet.Talia uerò non ardent,quia
• iam putredoceffat. Laurifolia,quòd putridum quid contineant,&
• ficcùm,celerrimè ardent. Non dubito,quin examicis tuisfutu
rifint,quiirrideant: ex meis,quiftomachentur patientiam meam.
Sedia&aeftalea.Audiigitur uerbatua:aut potius reftim uide. Pu
tredo manet,&tunceftuiaadignem.Putridanon ardent:quia iam
putredo ceffat. Laurifolia, quòdputridum quiddam contineant,
iccircoardent. Si eft uiaad ignem : ergo igniseft putredinis finis.
Igitur perfeéta putredine ignis regnum ftabilietur. At negastum
ardere. Optimum, utfoles, philofophum: quifinem ei, cuius finis
eft,contrarium fecifti. Nequete pudet? Etiftis artibusfubtilitatum
inuentoris nomenfuftinere? Quinilla pefiitusflagro digna. Pu
trida,cùm putredo abiit,non ardent.Non funtarida,poftquam hu
morabfumptuseft? Non hoc Philofophus docebatin libro De af
fečtibus miftorum, Čn. euorėm7vs 3ivtšva žvarar: quemadmodū fupra
uoq; dicebamus? Ardentuerö adeò, ut ex វ្យែ fomenta,quæ
?ိ|ိ <avxgiuata uocat,fiant.Sicomnium praeftantifsimain
ueniasex Farfarae radice. Ea cùm maturuerit, purgaturâ partibus
ineptioribus. Tum lixiuio incoquitur,&reficcatur. Si Salpetræ
tantillumaddas, praſtantiſsimam imponesefficaciamadignesſu
fcipiendos. -

3. Laurifolia curigni crepitent.

1. A v R v M ueròin fequicquam putridicontinere: tam uanum
eft, quàm illud:fub una forma putridum cum a£tu uitæ coniungi.
contrad. Idquod &fupràrefutabamus nos, &tibiaduerfarioftendebamus.
Atignem Laurusfacilè concipit:quia multum cötinetaeris: quod
&lignifpongiofà conftitutio § Quocirca etiam crepitat.
Vulgareiam eft hoc: ut in caftanea quoque, ignitum aerem paruo
tumeceremomento:atq; circuntantem cognatúfuum refilitione
frangere,atq;impufione. Ne nunc credamustibi: Iuniperum pro
pteruehementé crepareficcitatem.Quae enim ficcißimafuntjnon
subtil. crepant. Quia nullaui opus eftadpartium difiunétionem, propter
fpatiorumlaxitatem. Humoris enim proprium eft,unire,atq; éohi
bere. Aridorum autem partes minus firmiter cohaerent. Nón fine
Contrad. maximainconftantia.Cùm Iunipero maximam aßignaresficcita
tem»
 рв s v в т і r і т. А т в А то с А к р А м v м. 2.6 і

aliæ, carentes aliis excludantur, quae reliquiasabfumantomnes.

Hafceiccirco Afellos diétas,quidam autoresfunt, obpigritiam,fi
cum alatis comparétur.Saliunttamé:idque adeò, ut âb Italis Ca
ballettæ,à GallisSaltatricesmeruerint appellari. Non defùnt, qui
eas Brucosputent effe Bibliorum. Scriptum eftinhiftoriis Xို႕ီ"
norum:ab hisfruticü etiam excinditruncos, ubi adalius inopiam
pabulideuentum fit.Tum alas 蠶 erfećtarum prę
fidio abeuntes ueftigent parentesfuos.R.cfunt illorum, atque e
tiam Mauritanorum fuperftitiofà uerba. Quodfcribis:eorum ad
uentum,omen effefuturi belli:ridiculú eft.Vt omittam minus La c్వ -
tinam loquutionem. A Mauris enim Siciliae 體 quotannis ob
nunciaretur.Inde enim eò deferütur.Ettu quibus ex partibus ad
. ueniant, inde bellum imminere fcribis. Neque id praetereundum,
quod inconfideratè admodütibiexcidit.Sicenim fcribis, de For
micis,Papilionibus, Locuftisioquens. Cùm hæc minora fint A
pibus.Vt nifitätus uir in aliiseffes:uiderere, aut Apem, aut Locu Cafίζ.
ſtam uidiſſenullam. - -

2. Aqua aduerfus Locuftas.

ch v E R cm scytharum Catainorű ciuitas eft:in quaſtagnum,
cuius praefèntia Locuftas arcet.Olim eam ob cauffam inde petitis
à Cypri rege aquis.Quarum uafeftanneo pleno turri appenfò , fà
&tum eft,uteo tempore non fità Locuftisinfula tentata.
3. Lemmer. --" "

L ocv s r A R v M fimillima peftisea, quae in Nortuegiam fre

quenter incumbit è nubibus putridis. Pluitabiis beſtiola quadru
pes,magnitudine Soricis, pilo uario. Lemmer,nomen habet. De
pafcitur Locuftarum more omnia uirentia. Confumpto pabulo ,
intereunt. Corruptis aer inficitur lue : unde uertigine, & Regio •
morbo incolae corripiuntur.
EXERCITATIO CXCIII.

Quae de animalibusèputrefaétione.

->
- Iraanimalia
L A impia,acnefaria uox. Necíolòm ea minuta,fed'& maio
è putredine : imò omnia,credendum eft, originem •
ducere. Addis pulcherrimum, ac ualidißimum argumentum.-
Nempeàminoriádmaius. Musè putredine poteft nafci: ergo &--
 іv і i vs c Ав s А в s c А т. і с в к.

4. Quercus,&Buximarinz.
•* v m ex viftula qua fefe exonerat in Oceanum,isfinus dici
tur, Pucicus. Litoris'illius traétus faxeus eft bituminofis 藍
Quibus adnafëuntur arbufculae pallidae,uix ad pedis altitudinem,
fïaximam eorum partemfpeétes: rarò explent quatuor. Quer
cus eis,& Buxifpeciés,fine radice: quemadmodum & Coralli.
5. Manga. Amba.
s's r 1 N. Malabar Manga arbor, Pyri facie:cuiusfrućtus Perſi
copar,aut maior.Corticis color uiridisimmaturo. Auguſtomen
Medum maturitate recipitluteum fimulacquirit [plendidum nito
nem.Caro,ut Pruno,melleifàporis.Os intus,ficut Amygdalo.Im
maturüm condunt,ut Oliuas.Amba nomen.
6. Guanabanus. Liquamen.

Caffig. qv A r E hincGuanabanum abftuleris,nefcio.Nihil enim aliud,

uàm incuria compulit,ut fuo loco defraudatum in duodecimum,
imul cum Mameifruétu, transferres librum. Cuius libri certum
propriúmque argumentum erat, de hominis temperamento. Eft
igitür Guanabanusarbor, Piniftipite, procera, folio magno, ob
lóngo. Fruótus Melonismagnitudine. Corticicolor uiridis,fplen
dor Cydonij,digitalis crafsirudo. Caro intus cãdida, dulcedinela
&is cóaéti,femina continet Fafeolacea. Quam tuin tua hiftoria o
c-ſg. miſiſti. Sed & pulpam, Liquamen,appellaſti, foedo errore. Liqua
men enim Garum eft.

7. Punica apyrena.
1 N A c R o Babyloniofunt Punica Mala, non magna, cortice
ualdetenui.Quo ablato manduntur,ut Pyra.Non enim ueluti no
ftra diftinguuntur carneis diffepimentis, nifi perquàm parum in
imo medio. Duorumfunt generum. Partim ligneum pyrena ha
bent adeò tenerum, ut manfum pro nihilo habeatur. Pártim nul
subtil. lum habent. Sunt igitur uera &z plwa, ficut &*•/., Manucodiata.
Prior autem fpecies &* guoc,ficut &*J\* Vefpertiliones,& Cypfel
li. Noua haec hiftoria, ex amicorum narrationibus. De Apyfcnis
Pliniusin tertiodecimo.
8. Mamei.

m A M E 1 quoquearborisformam ponere oblituses. Etfortaffe

nefciebas
 вв s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р м м v м. 262
--- EX E R C ITATIO CXCIIII.

Cicendula. Lucramba.

Ꭰiincicendulis aliquidfuprà diximus. Hicillud. Cicindelas

Italia uolare. Hic iniVafconiafine alis effe,Erucae ma
ioris quantitate, craſsiores, uentrioſas. Lucrambam uo
cant: noftri Luciolam. Marem uerò aladühic quoqueeffe,fednö

i:
W
lucere,compertum habemus. Cicindelæ exemplo cùm dicis, arte
poffeliquorem excogitari, atque parari, quireluceat intenebris:
. uiderispoffe, lucë è Caelo dedüétäin materia,tanquãintriremem
captiuum remigemimponere,atquein catenishabere.Ariftoteles
- - - - - v

quoquein primo Departibus agnouit Lampyrida gà 7fsfotún, gà

&7tey: non tamen fexu diftinxit: ut nos hic.
v -

2. Tauri Scarabaci.Cerui uolantes .

+ A v R o s uerò,cornutosScarabaeos è Nigidio quare non ap

pellaris,nefcio.Sanè ceruinis cornibus illafimiliora.Vnde Cerui
uolantesà Gallis appellantur. Sed Latinis recepta uoce utendum
eft.Tametfiapudfübtiliores,qualistu es, Chelaepotiusillae, quàm
cornua dici queant.Harum enim ufùs,ut Cancris, brachiorum.
~ º
3. Cocoium.

º
ºタ
c o c o 1 v M quareex India petifti:uteiusteftimonio liquorem
illum tuü,in tenebris lucentem occaecares? Nam fi, ut ex ੰ
cis narras commentariis,in eo infeéto oculorum uis lucidifsimo
rum fimul extinguitur cum uita:liquoremillum tuüpoft mortem
º
º

f
uiuere, neceffe eft. Teigitur lucere prius oportet:tum liquorem Lepid.
ipfum non facere,fedgenerare.non enim ex non uiuente uiuüfa
cit ars:fedgenerat Natura.Neq; rem nouam narras.Vulgo fcitur
hoc.Cùm fpirituuitali nimirum lux illa difcedità Cicindela.

:º
:
4. Pyraufta.Laus Ariftotelis,Czfaris,Virgilij.
p y R A v s r AE hiftoriâ autineptè cumVermibus niuium cö
iungebas.Rationanque par,& ſummifrigoris,& ſummi caloris ad
generationem.Rc&téputas,ex recrementisilla orta animalia. Cae
terùm cùm ignis, ut Ariftotelici uolunt, non putrefcat:uides ab
igni,tanquam à formain materia ; autem, ſicutaistu,è
Putredine generari.Omninöenim in fornacesillas * extraneú
у у
 jv L 1 v s c AE s A R scAL IGER

aduenire,uelhumidum,uel calorem,quoputrefcat,intelligerene
subtil,
queo.Neidquidem rectè.Alibi in
genitas Pyrauftas, ibi uitä ducere:
exceſſum haudtoleraturas,niſi excellu natæ effent. Ferula uerò
caſtigandiſunt, qui hoc ម្ល៉េះ temerè proditum ab Ariftotele ca
lumfiian tur, teme rari jipf i reprehenfores.Cùm ea,quae nuper in a
liis terr arum ,mar iúmq uetr aétibus inuentafunt, contemplamur:
omnia iam libet credere. Et fubeft ratio. In metallis nifi effet hu
mor,non fluerent.Quid*npediet Naturam,quo minus eiformam
det?Quæ cælos ipfosfolo torquet nutu. Bellum uerò, atquesinu
adeò
i
cincinnatulum argumentum.Galenus,quiCypriasfornace
fit, de iis aliquidfcripfiffet.Quin Galenus,fiadidanimumappulif-.
fet,auidifsimus carpendi longè femeliorem,ideitáquam menda
cium obieciffet.Sex feptem dieculas ibi cùm Galenus egiffet, non
gatâ rem,utitu, at
potuitillas uidere. Fortaffe uidit etiam:necuulhaud femperin niui
4ueegofacimus,uoluitchartisillinere.Sanè
bus Vermesilli oriuntur. Non illae femperin ignibus cócreantur.
Sed barbara ingenia leuißimis momentis impelluntur ad diuini
atque incomparabilis Herois obtreétationem. Duae nanque fùnt
Aquilaefolae in natura rerum:alterabellicae laudis,alteraliterariae:
illâ potentiae, haec fàpientiæ:Caefàr,& Ariftoteles.Vnicus poeticae
Sirenophaenix,Virgilius. Quibus,ut ait de Bacchyllide Pindarus,
obtrepunt,&obclanguntinepti Milui,Corui, Vultures, etiãNo
&tuæ,âtqueVefpertiliones.Illi uerò, ìio, 737rurru,tù Jè axiôáìvvvar.

5. Ephemerum.
E p H E M E R i ab Ariftotelefcriptam, à Ciceronerepetitam re
-- ို့ဖွံ့ဖြို့ဖွံ့ malisfaciem non apponis. Quibusigitur ſcri
ia
ebas haec ? Omn legimus,& relegimus:in memoriahabemus.
Occidet miferos Crambe 器 . Igitur da nobis aliquidnoui.
Quid tu ? inquies, Egon'? Nihilequidem. Nififi animal, quodde
fcribam,pedes habet quatuor, Ephemeron puto. Nanqué ad Sar
cam,& Benacum, frequentem uidimus uefperi,mane nullum. Ca
ptum noétem tantùm uixit.Sin fex habet pedes:nó enim memini:
F4Cet.
de noftro Ephemero a&tum eft. Neciam dié unum uiuet hicin li
turishifcenoftris,fedpoftunius modò lineæ tra&ü,obiit. Et parui
refert:parua enim iaétura eft.Tamen hoc pro alia hiftoriola cen
featur : Quatuor 9blongas gerit alas. Pedes quot, nefçio. Caput.
quale Muſca:Oculos grandiſsimos. Promuſcidem in ſeconuolu
tam.Vetriofum eft.Cauda eft longißima,feétiunculis coaggefta,
atque coaptata,in extremo bifida.Etiamin quibufdamtrifùrcata:
utin Gryllorum foemellis, quorum mares uno tantú fulco bicor
13 co
 рів s v в т і ь н т А т в А р с л к р А м v м; 263
nem habent.Coloraurifplendorefubluftrisin maioribus:minori
bus ſubfuſcus.Taurini Moniettam uocant, quaſi Monachellam.
Adriatici ad Maranum,& Tergefte,Curoculum.Puto ad Iuftino
polin Exarchatum multa nominaGraecaattuliffe. Plurima enim
fecenfere poffumus. Ab oculorum fpecie,tanquam Homericam
Iunonem,3o&aiy,fic hoc,x&pwr oculü.Luferim:fiita non fit. Maiora
enim molimur. In hisinterea prodeambulabimus otiofi,&haud
falsò %x%ovrss.Anoftratibus Situolla,ideftSagittella nominatur.
6. Culex.Promuſcis.

N E M o unquam melius prouerbiü expreßituetus. Quanquam

haudè Mufca,fèd è Culice fecifti Elephantü. Ais enim. Dumi Cu
licem Natura conderet,Elephantum meditatam. Vbi nefcio,uter
ineptior:túne,quem referre nõ pudeat: an ego, quem refellerenõ
igeat.In piftrinum tamen quando meum me fatum impulit:mo
盎 eft.Quinetiam argutemur.Natura cùm Elephantum me
ditaretur:eiusformulam,quod & piótores,& Architeéti folent,in
့ႏိုင္ရို့
Culice quafi Ichnographiam : utE&typüfaceret. Mu
rfce Promufcis propior Elephanti manuieft. Quare fuperea, non
º ſuper Culice,prifciprouerbium cõdidere. Quin Promufcis à Mu

fcà ad Elephantinafüm defignandum tranflata credipoteft. Quid

Elephanto cumbeftiolafenum crurum, quae fimul & Valgia fùnt,
&Vaccia. Quorum poftremalongifsima,contra quàm Elephan
ito. Praeterea Promufcide pro manu,& calice utiturElephas, non
pro ore,ficut Culex.Similior Elepháto Sus. Quam ob cauffam,ut
opinor,ftultifsimusfimul, atque nequif$imusimpoftorum omniü
Mahomet: in arca Noae Suem ortum ex Elephantiftercore blate
rat. Nihilalioquin Elephanto infeftius, quàm Sus.Eiusenim ftri
dorefolo,quodfaceretela nequeunt, in fugâ uertitur. Ma&te Cu Iocus.
lex Cardanice, cuiusidea Elephantus eft. Iam te affertorem uideo
Platonicorum exemplarium,Ariftotelicis iftis nugatoribus perni
ciem minitantem. Mufcae Promufcidem à73oaxiJ& uocat Philofo
phusin quarto De partibus.
7. Acaris.Garapates.Pedicellus.Scirus.Brigans.Ricinus.
Croton.Cica. Cynoraiſtes. Plata. Caeca.Cicy.
pe Acari(čribens Ariftotelico, rečtěeum cum Garapate com
parafti. At quare longè minorisanimalis oblituses ? Pedicellum
Piceni,ScirümTaurini,Brigantem Vafcones uocãt. Nempè ad
mirabilecft.Eiformanullaexpreffa, praeterquá go Vix oculis
iiJ
 Iv t i v s c AE s A R scA L 1GΕR

Lepid. capitur magnitudo.Tam pufillum eft,ut non atomis conftare,fèd

ipfum ee una ex Epicuri àtomis uideatur. Ita fub cute habitat,ut
aatis cuniculis urat.Extraétus acu,fuper ungue pofitus,ita demum
ſeſe mouet,ſi Solis calore adiuuetur.Altero ungue preſſushaud ſi
nefono crepat,aqueúmque uirus reddit. Homini Ricinusinnaci
turèfordibusin barba,alis,inguine.Eſt queid, 蠶 Canibus Cy
noraiftes.Crotonem Graeci communi cum Arabicae Keruae femi
nis nomine,Galli Platam uocant:cùmtamen turgidus,&globo
fus fit. Admiranda natura:à qua uos materiales (omnia enim cum
Alexandroueſtroducitis a qualitatibus elementorii)admoneria:-
uum eft.Vt uideamus,ad quémateriae uel defeétum, uel cófufio-.
Ioctl3 dCerr. rié confugiatis.Hoc animal cùm cibi habeat aditum, excrementi
exitum nón habeat:fcio,uobis quid fit comminifcédum. Defuiffe
Naturaefubulam, quailli eam partem terebraret. Iccirco Italia cú
id animal Caecam uocet: maiore fidefuiffe excogitandum illis fio
men arbitror:quo alterius,quàm oculorum, loci cæcitas declara
retur. Caeterùm Cicamprimùm diétam reor: quia Cicy, Croton
fit.Aiunt eagranula,quae in folliculo infuntBaphico, effe ánima
ta.Emigrarefponte,atque uacuos relinquere parietes. Ex illis au
tem contarepatillos ad tingendiufum.
8. Nigua.
N i c v AE uerò,quia narratio tuamutila eft, noninutiliter, fi
Philologiamfpeétes,addemus ea,quae abste omiffafunt. Pullicel
luseft roftro acutißimo. Pedes potifsimùm inuadit, raro partes a
lias,non ingredientium tantùm ,fed cubantium quoque. Ideò in
füblimi cubant Indi.Frequentifsimèparté eam, quæ fùbeftungui
bus,lancinant.Quarta die crefceretumorincipit:tumadeamtur
ent magnitudinem, ut Pifum fuperet. Tumorfoetuseft lendini
體 candidis:quibus extraétis calidos imponunt cineres. -

EXERCITATIO CXCV.

Animalium partes an renafcantur.

cajig. Ο MN v M propemodum Latinè, Græcéque loquentiü er
ror ille eft.Sic enim dicitis. Animalium é putrédine geni
t9rum praecifae partes renafcuntur. Non éfthaec loqüendi .
fubtilis cöfuetudo.Nam quädo, aut ubi locorum euenit unquam:
ut ulla praecifà pars renafceretur?Sanè in praecifae locum noüa fu
bit.Quare dicendi modus imprudens: res ipfa,pro comperta ac
uera, receptaeft.Tu ucrò cùm hociis propriücifefcriberes, quae
- - - - èpu
 рв s v В т 1 1 1т А т Е А о сА к о Ам у м а 247

do&ißimi,ex muliebris uuluae corruptione luem hanc cötra&am

putant.Iitamen cùm à Caelo deducâtomnia: omnia per Daemo
hasagi, regi,adminiftrari,fübftrui, difturbari, euertiföribant:fånè
{èipfösfèqūi decuit:talemque peftem, finon haberent ad morta
liumtam dirafüpplicia fàtisferos Daemonas,quibustanquamtor
toribusafignarent,at alios nou9s ex Platonicis hiatibus excogi
tarent.Equidem non uideo morbi originemà muliebriuulua,hifi
priusipfàuuluatalisfuerit, euenire potuiffe. QuodGraeco uerbo
ícitifsimis,trium fignatifsimarum prgpofitionum circumfcriptio
nibus dicitur, aeyiyvrifxey. Quare nihilominus integra reftat quae
ftio: undein illam uuluam fefè immiferit.Qui morbos negant ul
loshabuiffe,ueloriginem,uelfinem:futurúmque, ut quod priori
busfuit fæculis, reciprocet item in ipfa orbis renouatione,Peripa
teticis certant rationibus.Accidentia nanque fuis in caufsis te&ta
diulatent,fufcipiuìntque furtim incrementa adeò, ut fenfus fallät:
ficut &lapidis pertufio,quae à guttafit:& aediü ruina, quam ut re
pentinus cafus inuehere uidetur, ita non fine apparatuum ante
greßionefubit pedetentim, donec abfoluatur. Tum autem ratio
illa,quanquam do&tifsimorum, minustamen doéta eft. Aiunt:fi
ab Aftris ម្ល៉េះ , futurum fuiffe, ut breui tempore quàmpluri
-mosaffligeret.Primùm,neque ratio eò procedit,ut hoc fequatur.
Etnihilabſurdi infert.Etenim & quamplurimos,8&repentè, & ſine
manifeftacauffa affligit Indospopulariter. Neque alio modo eos
inuadit,quàm noshic Variolae. Quae fuit cauffâ, ut magnam Va
riolam Galli non infacetè nominarint. Non autem, quod infert,
fèqui, manifeftum eft.Multi nanquefunt morbi regionibus popu
lares, qui non multostamen,neque confertim occupant:ut Vena
Medeni,Gibbofitas,Lycanthropiain Vafconia,Gutturofitas.de
quaeftadaedilitium ediétum. Ita Indis illa miferia ab aftris deflu lquiclanů. *
zitpeculiaris, noftris partibus per contaétum communicata.
zo. Gor.Nigir fiuuius.

` A D fluuium, 體 Nigir dicitur, nullae arbores fruétiferae, prae

ter paucas admodum. Inter quasuna:cuius fructus Catanea fimi
lis,fedamarus.Goruocantincola. Hifunt Aethiopesfub Libyae
folitudinibus. Stagnatisfluuius, ut Nilus,& quo Nilus, tempore.
-Quare ex montibus,unde üterq; oritur,petéda cauffa, ut diximus:
nos ex Etefiorumflatibus,aut imbribusTroglodytarum.
21. Arancia Zeilam.
Q_iij
 1у т. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 о Е к

noae,uiatorilocum aliquem àferistutum captanti oculis, uifàm,

teftudinem.Quamtumulum ratus (mufco enim obfita erat) con
fcendit,atque in excubiis aliquandiu fuit. Somno deinde oppref>
fus:ubi noétis & quietis idem finisfuit:&ille fefe aliis in locis (pro
cefferat enim illa) effe intellexit: perceptabeftiaefacie,admiratio
nem cum fcientia nouae naturae commutauit.Ad Taprobaná Te
ftudines marinae tam funt grandes,ut una centum tria pondo pe
~
penderit.
3. Lacertibicaudati.Dubh.Guatil..Duba.
sv B lineacirciter Aequinoétiali quaedam infulainuenta eft:in
qua Mures grandißimi,Lacertibinis caudis. Dubh Africani La
certi fpecies eft. Binos excedit pedes longitudine.Quaternum di
gitorum crafsitudo.In Libyae defertis uiuitlocis. Potusei nullus.
Quin aqua, nex praefèntif$ima.Hunctu ex igni confeétum dice
Iacur. res. Iugulato uix tantulum fluit fànguinis. Et tamen fine ueneno
eft.Vt in eius finu deponas pertinaciam, quaficcitaté ueneni ma
tricem,atque parentem profitebare. Expetitur,quod magiste pre
mat,cibigratia.E cauis,in ဂျုံ ſtabulatur, nulla ui extrahi po
teft. Itaqueligonibus,aut aliis machinis aperiunt cautes. Saporei
carnium Raninarü. Curfu ueloci eft,ut Lacertus.An fit terreftris
v Crocodilus,etiam atque etiam confiderandum eft.Longè diuerfà
fera uoce penè eadem apud Chaldaeos fignificatur. Nempè Duba
diciturabillis Vrfus.Hüic fimiliseft Guaril.Sedin capite,&cauda.
uenenum gerit.Quibus abfcifsisincolae uefcuntur. Afpcétutrifti,
acfero eft.Aboali quoque huiufcefecit mentionem.
4. Chama-leo.

D E samogithio Lacerto fuprà diximus: item aliis lacertaceis. .

Nunc de Chamæleone quaedam minus tritareferamus. Ioannes
Landius in ultima Syriacùmeffet:ait, fè uidiffe unum è quinque, .
quos emerat,Chamaleonibuslinguae repentino, momentanéóq;
iaculatu mufcam,quae in eius effefpeétore,legifîè. Proptereaillius
àfe diffećtilinguam narrabatinuentam palmílőgitudine, cauam, -
inanem:In fumma tanquam acetabulum cum fiucco, quo prae
dam tolleret. id nouum fanèiis, qui folo uento uiueré fia&enus
exiftimarunt. Dorfum ci incuruurh,&tanquam fèrratum.Ter
gus uariaturmaculofisquafituberculis,ut in Rhombo. Vêter de
prefsigribus clauiculis àfperatur. Oculi pulcherrimi, quos fine :
colliflexu circumuertit.Coloreftalbuseis,uiridis,luteüs.Natura- .
lis, ·
 рв s v в т і ь н т А т в А о с А в р А м у м. 2ву
lis, uiridis, admodum dilutus in tergo : at fub uentre dilutior, al
bicätique propior.Variaturtamen totusrubris,& cæruleis,atque
albispünétis.In quoflibet mutari colores,uerum non eft.Superüi
ridiuiriditasuegėtatur: fuperlureo temperaturad luteum.Super
cæruleo,aut rubro, aut albo non uincitur uiriditas natiua:fèdpü
&ta caerulea,& rubra,&alba,uiuidioré,ualidiorémque fuifpeciem
dant. Super nigro fubnigrefcunt, manettamen tenorille uiredi
nis atro confufus. Etiam haud mutato fuppofito colore, mutat
ipfe fuum,uel metu, uel moleftia, aut oppreffus,aut folutus.Quòd
aer illi pro cibo fit aliquandiu, ex eo patet: quòd & annum inte
rum aiunt inediam ម៉្លេះ ubi excepit hiatuauram,&occlu
it malas, turgetei uenter. Etiam inueni, qui diceret: obuerfum
adSolem haurire radios, eófque cöuerfionehiantemfequi.Quod Iocu*
fi ita eft: inuenias, aduerfus tua dogmata , Chamæleonem co
: Cto, quàm crudo aerelibentiusueſci: qui dicebas, coctione cor
rumpi carnes : crudas effe ad nos alendos magis conducibiles.
Quinque digitos in pedibus habere , quibus ftet pafsis. Vbi te
retibus incumbit furculis, curuareeos,atque ramosampleéti,quo
Pfittaci modo folent , utrinque binis: non ut aues cæterae, fri
bus una ex parte, unico altrinſecus. Sic Pſittaci. At Chamaeleo,
quia habet impares,ternos,& binos, ម្ល៉េះ ac difpertit, fèd
drdine inuerfò. Nanque eos, qui in pedibus funt pofterioribus,
ita difponit, ut extrorfum ternos ftatuat, introrfum binos. An
teriorum contrariusfitus eft. Haec ex Landioaccepi:quae fèquun
tur, ex aliis. Venenatorum Serpétum effehoftem acerrimü Cha
mæleonem. Is exillis unü quempiamfpeculatusin umbra captä
º tem auras, aut in radiisapricantem,ineam fcandit arborem, quae
illi imminet: undeex ore filum demittit Araneorum more: incu
iusfili extremo guttula fit, margaritae fplendore. Ea taétum in.
uerticeSerpentem,mori. Illud etiam admirabilius. Si ad perpen
diculum nequeat filum demittere: quod minusadamußim refpó
deat ramus,in quo eft,inferioriloco, ubi cubat Serpens: ita filum
corrigere pedibus anterioribus, atque eiustraétum temperare: ut.
adlineam quaſi catheton deſcendat.
5. Crocodilus.Eiusauiculaaliaà Regulo..
p E crocodilis quoque noua quaedam, ac Prifcis incomperta cரி. ---
dicendafunt. Hicenim locus apüd te effe debuit huius hiftóriæ:
quam tuin fèquentemlibrum türbulentè detrufifti. Nam qui Cro
codiluminterimperfectarecenfebas animalia: hictibipingendus.
 ív L 1 v s c AE s A R scA L 1GE R
fuit.Crocodili Indi Orientales, quostu Occidentales falsò uocas,
pafsimhabent in fluuiis. Caimanibi dicitur. Maximus, quiillis in
iegionibus ab amicis meisuifus cft,non excedit uiginti pedes. At
inNilo etiam tricenos fuperant. Cùm legiffem apud Herodotum
in Euterpe,ab Aegyptiis olim Champfasappellatos: rogaui Tur
cum quéndam,ecquidei nunc effet nominis? Refpódit : Kimpfac.
Caudæ longitudoreliquum acquat corpus. Ea nautas, beftiäfque
de Nilo bibentes, implicaros, traétos, deturbatos, merfosuofar.
Hiatutanto eft, ut integram buculam pof$it excipere. Non eftfa
bula de auicula, quam Trochilum Graeci nominarunt.Eam quo
niam Plinius Regülumnoftrum exiftimauit, defcribenda eft:ütex
hac narratione ueritas deprehendatur. Candidam aiunt, Turdi
magnitudine , criftata pluma, acuta, plicatili: quam furrigit, ut
belluæ palatum figat,fi claudaturintus. Crocodili adipem ad Gá
graenas optimumtradunt. De corijfirmitate, fatisà ueteribus di
&tum eft. Recentiores etiam pilulis fclopettorum praedicant im
peruiam. Alijeò ufque duritiem deduxerunt, ut etiam Falconet
torumićtibusrefiftereferipferit. Venationem ita inftituunt. Fu
nem ualidum, longifsimum arbori adripam committunt. Alteri
capiti hamum ualidifsimum aptum, uerueci inferunt: quo praedae
auidus fefe induit Crocodilus. Sub Cairo,aiunt, effeinnoxios: fu
pra,infeftifsimos. -

6. Magia uctus aduerfus Crocodilos.

ac v E r etiam huiushiftoriae nouitasftudiofos. In Aegyptio
rum Arabum libris ita fcriptum eft. Humethaben Thaulon prae
fe&tum Aegypto ab Arabibus, fignüplumbeum Crocodili, quod
in cuiufdam templifundamentis inuentum effet, igni diífoluiiuf
fiffe. Quo extempore conqueruntur indigenae,Crocodilis infe
ftioresfaétas regiones.Aduérfüs quorum mialeficia fignum illud à
prifcisSapientibus,&conformatum,&infoflum fuiffet.
7. An femper crefcit Crocodilus.
N o N fuiffem huiufcemodi profequutus hiftorias,nifitu me ad
eas impuliffes. Id igitur mihi reliétum,ut cfficiam, uideo:cuius tu
Caffig. cauffa illas exarares,necperficeres, Nullam enim in iftis inuenf
imus aut nouitatem, aut fubtilitatem. Quaerendum igitur: an illa
fententia uera fir, quæ à Plinio recitatur. Quandiu uiuat, perpe
tuò crefcereCrocodilum. Cui rei cùm contradicere nequeamus,
arce{-
 рв s v в т і т. 1 т А т в А р с л к р л к v м. a4я
cruracum fuis pedibus,qui poßint prouenire,atque produci.
3o. Modeſtia.
h AB c, quòdnonignorarem haudingrataforetibi,caeterifque
Philologiae ftudiofis,enarraui: partimà nobilißimis , partim'ab
exercitatifsimisim rerum Natura uiris non folüleéta, fèdetiam au
dita:quibusingenij tuiamplifsima fpatia implere aliqua ex parte
Рoííes. EXERCITATIO CLXXXII.

Animalium partitio.
D. v 1 d 1 s animalium fummum genus in genera duo pro
piora.Alterum continet ea,quae praecifa parte, üitam in ea
: ម្ល៉ោះretinent:infečtümouedicitur.Atqueidadimperfe&ionem
plantisitem contingat.Alterüperfectacötinet. In
feétorü,aliauolant,utMufcae,Apes. Aliain terra degunt, ut Ver
mes,Lacertae.Alia ambigui generis,ut Formicae. Alia uiuunt in a
quis,utScolopendrae.Alia uolant,&in aquistamé uiuunt,ut Ara
nieifluuiales.Alia in aquis,& terra,ut Crocodilus. Decuitfubtilem
philofophum,imperfeétionis rationé declarare. Nam quod etiam Subtil.
in partefubieéti,ficutin toto fubieéto integrum manere poteft: il
醬maximèperfeétum uideri queat. Sibi enim füfficit: fiec multa
quærit,quibusinnitatur.Sanè minus à materiapendere,acpenè fi
biipfifübfiftere uidetur.Quare declamatione opus fuit. Refponfio
ad hoc argumentum eft.Non propter nobilitatem fieri, utin mu
tila materiaformaintegramanerepotisſit:quemadmodum nobi Subtiá.
lifsimisformisfine ullamateriafubfiftere licèt. Sed quia perpaucis
funétionibus deftinatae funt hae formae, atque iccirco ignobiles,
quafiagretes,quacunquetegicafula,fatis habent.Sic 醬 naui
giola paucorumfcalmorum agăturopera.Antiochinauis nume
rofißimisthalamisopes habet. Ita Lacerti anima, quafifub tege
te,in caudæ parte fpatia,utita dicarm, fua poteftfacere. Partisau
tem huius membrâ minusabstefunt accuratè digefta. Non enim.
membrarefpondent membris:nequeacutèfunt explicata. Ille mi
hi detur Atrienfis, qui fuo quanqüe loco fupelleétilem reponi iu
beat. Puerorum eft,& muliercularü,non fubtilium iudiciorum.
partiri res fortuitis diftinétionibus.Videamus. Multas multis de
caufsis habent animalia partitiones. A forma, unde funt gene Subtić
ra,& fpecies. A materia,utàpartibus. Abaccidentibus,ut à mo
ribus, à uictu, abuſu, qui adhomines pertinet. Conſequitur haec
•mnia cognitio locorum, quae cuique debentur.Non gme
 1v u і v s c Aв s А в s c А t. I а в к.

N orevquaeE Muiuunt.
fummis generibus uniuerfàm perfe&torum ani
malium naturam complexum te effefcribis, fic.In folo ae
In aere,& terra.Aliatgrreftria,fed auibus
- fimilia : ut Struthiocamelus. Alia aquae, terrae'que cömunia:ut Fi
ber.Alia aues natấtes:ut Olores. Alia purèterreſtria:ut Canes. A
lia fubterra habitant.ut Talpa.Aliain aquis folis degunt : ut Del
phin. Verúmulta minus accuratè.Et non pauca minus acutè, ac
iubtiliter.Primū.Talpäimperfeótiſsimianimalarbitror.Nanque
è putredine maxima ex parte nafcitur : & optim9 fenfu caret.Sic
Manucodiata quae in folo uiuit aere, pedes non habet. Praeterea
aquaticas animiantes,fiadmembrafpe&tes, fiue ad generationem,
Subtil. fàiìèinuenias Gryllo imperfeétiores.Quando eft oratio perfeétif
fimi animalis inftrumentum : eius materia uox eft in Crabroni
bus, fi, quemadmodum tu uis, fpirant. Quis non putet Lacer
tum eſſe, quàm Delphinem perfectius: ſi conſiderentur utriuſ
que partes? Quid Teftudo: cui &pulmo eft, ಶಿ Delphino
fhemibrum:& uefica,quam habet ille nullam ? Delphin uerò quid
aliud, quàmfœda moles quaedam ? An uerò eft AnguillaSerpen
tibus iis abfolutior,quos imperfeétos dicebas effe ? At tanto mi
nus: fi neque gignit , neque generatur. Noli refpicere ad Can
cros: fi hæres in hac diuifione. An tu perfeétum dices animal,
Ιοωβ. cuius caput idem cum (nolo dicere) unum eft ? Afpeéta Torpe
dinem : quam equidem Turpedinem appellare confueui. Vbi
caput ? Nihil confufius.Transfer oculórum aciem ad Polypos:
Qüid tetrius ? Etiam is, quem fœdo Graeci nomine appellant óp
247, te poterit admonere, quantum diftet à uera perfe&ione tota
Piſcium natura. Etaudesinter perfecta nominare ? Diuiſio uerò
quanquam fuprà faéta eft:tamen hic adhucacutius. Animalium
âliqua unic9 tantum in elemento habitant, atque ex eo uiuunt:
igni Pyraufta, aere Manucodiata, aqua Apua,terra Bufo. Dein
«de hanc ipfàm partitionem fuccingas illis portionibus, quas fù
prà memorabam. Etadderelicebithaec. Quaedam in duobus ma
nent, atque utrinque æquè cibum nancifcuntur: ut Vefpertilio
in aere Culices uenatur, in terra fuillas pernas populatur. In a
蠶 & terra, Vitulus marinus. Nam & pifcibus uefcitur,& ua
at uineas. In aqua,& aere, quae cibum capiant, nondum me
mini : nifi, uti dicebamus, Oftreas putemu$ cum aliis, rore ali
nihilo minus, quàm limo, aut aqua marina. Haec autem omnia
' rurfus compofies ambitu trium fummorum generum: Auium.
pifcium, terreftrium. Quaefubtiliter diduces ita. Auis in folo ae
re: Manucodiata. Auis in fola aqua: in OceanoBrafiliæ marini
anfe
 р в s v в т і т. і т Ат в А о с л к р А м v м . 267
anfères,coloreatro:qui nunquam euolât. Etin OceanoSur,Chi
nam uerfùs, aues apodes, quae nunquam exeunt è mari. His effe
negantimum exitum excrementorum. Foeminam concipere per
foramen, quodin fine dorfi habeat. Vnde etiam excludat 6ua
maris incubatu. Aues igitur hæ in folaaqua. Auesin fola terra:
Struthiocamelus. Auisinterra, & aqua: Ardea.Auis in aere,&
terra: Vefpertilio. Auisintribus uitam, fed non uiétum habens:
Cycnus. Hae auium differentiæ, pifcium illae. Pifcisin aqua, &
terra: Polypus, de quo fuprà fàtis. In aqua, & aere, non adui
&um, fed ufu uario. Quidam utuntur tanquam inftrumento,aut,
ut ita dicam, fèqueftro ad motum: Loligo, Hirundo, Miluago,
Pećken. Alij 醬 fpirandum: Delphin nonnulli ad cibum confè
quendum : Cancri. Aliqui ad teporem : Polypus , Exocaetus
Teftudo. Murgna uerò, utParergo quodam. Non enim exiret,fi
Serpensfübiret aquas. Intribus funt iidem, qui in duobus: quip
pein aereaqua, terra, qui interra ,& aqua. In terra enim effe ne
queunt extra aerem. Haec pifcium: illâterreftrium : quae πέλ ita
üocat Ariftoteles, ut Latina uoce nulla pof$it expleri fignificatio.
Nam, Pedata, malè Theodorus. Angüesenim7$yróyfùnt,pe
dati non ſunt. Terreſtria in terra, 8 aqua: &utrobique uiétum
capientes,ut Lutrae. Quaedam pifcium auidifsima, aquarum có
τaétum exhorrent : ut Feles. Circa pifcem in aquauifüm uidimus
infànientes. Adeò illius efcae flagrant defiderio : ut etiam per pa
los,atque longuriorum feries, quibusexcipulae fulciuntur,adnaf
fas adeant. Quod in Pado eueniffe, prouerbio iaétatur Ligurum
Taurinorum.Aquam uerò ne fummo quidem ungueaudent con
tingere. Addunt facetèfàbulam. Tefitare aquam ipfàmèpelui
bus epotare: ut inficco pifcis deftitutus praeda:fit. Interra,& ae
re, Canis laeuis, ut aiunt. Rore enim uiuere. fic, opinor , inge
nijtuiuim exercuiffes. Nunc uerò cum illis fimul incertus 醬 e

ris, abfque ulla philofophiæ lege. Nihilo prudentius in ipfà fpe

# cierum recenfione. Tranfis enim ab Erinaceo ad Ouemi. Qùas
equidemfubtilitates, ut tibiincompertas, mihi difficiles,ftudio
fis morofas:ita popularibus, atque otiofis auribus etiam odiofàs
fore, non ignoro.Sedoftendere uolui,quot capitibus, quot mo С4/tig.
«dis eam diuifionem,haud plebeiisiudiciis exercéreualeárhus.Núc
adhiftoriastranfèundum.

Ехв в сіт Ат по схсvпп.

Erinaceus. Eres.
Xiij
 1 vj L 1 v s c AE s A R ScAt I GE R

EXERCITA TIO C LXXXIII.

Τώy παραλίπoμώων. Caftigatio.

S;quaer prabstepoterantfummalégentium
* r v M hiftoriamultiplexeft. Quamobré multafunt,
admiratione recenferi.
Attu ex clitellisPlinianis uulgata detrahis, quae imponas tibi
pro nouis. ExNauigationibus unum modò,aut alterü exemplum
narras magnitudinis,aut difformitatis.Quibuspercurfisad Tará
tulam dilaberis,atqueibifruftrà nos eludisinhiantes.Aliqu9tigi
tur hic fubtexendafunrprimùm.Mox quidtufenferis, quofiselo
quutus modo,confiderandum.
2. Lacerti Samogithij.
1 N sarmatiaregio aut Rutenorum,aut Rutenisproxima eft,Sa
mogithia. In ea Lacerti fefquipede maiores,crafsi,nigri: quos in
colœ prolaribus coluntfamiliaribus.Siquidacciditfiniftri: minus
rite cultum numen fufpicantur,aut deterioribus,parcioribúsue
acceptum epulis. Itaque curant eum opera attentiore: quafèfè ad
res (ecundiores exiftimant exoraturos.

3. Serpentes Pyrenai,& Mauritanifamiliares.

a d Pyrenaeos Bigeronesinnoxij funt angues incolis permifti,
«quibufcum eodem leéto, ac penè eadem utuntur menfa. Cibüe
nimfamiliariter capiuntexiis, quae pro analećtis cecidere. Lon
gitudo quaternum pedum.Humani brachijcrafsitudo. Noétu di
uerfantur in aedibus cum fibilis:etiam interdiu.Similes habent la
bralaétucas. Aliud ibi genus, ferum,breuius, quadruplo craßius:
quorum è lateribusalarü more,ac facie panduntur chartilagines.
Ziz montesin Mauritania,& edunt, & alunrSerpentes incolis fa
*miliares.Iiagreftium cafas ingrefsi,micasfub méfis,catellorümo
re, liguriunt. - -

4. Pæderotes Serpentes.
F A r A t 1 s eorum fuit negligentia, qui, quae diuerfis orbis ter
rarum partibus inuenerunt ópera Naturae 蠶 patriis appellatio
tibusin literas retulere. Quarenouis nos operibus3vouašërë, coa
&ti fumus, quoad uera importentur. Oétohum pedum Serpcntes
funtin Malabar,afpeétu horribiles: innoxijtamen nifi irritentur.
Ii puerorum amore capiuntur.Quocirca Paederotaseos libuit ap
Pellare.Pueros cnim diuturno,contentóque afpe&u, fine malefi
«, - CΙΟ
 pB sv BTiLi rATE A D c A R D A N v M. 268
quae laéte uitulos educant, nihilo fecius heri familiam la&e fatu
fent. Pufillae funt,nigrae,ac deformes. Eadem agri felicitas, eadem
Vaccarù utilitas Britonibus. Inutraquetamen regione multano
xia animalia. Lanarumutrobiqueingenscopia.
2. Veruecum caudae. Suespingues.
v E R v E c v M caudaead Tunetum,&in Aegypto, à decem ad
o&oginta ufquepondo. Quo pondere immobiles redduntur,nifi
º,% ploftéllisimponántur illae. Plebeiae iftae tuae quadragenarum libel
larum. Ratio uerò ualde mancaeft. Ais: Animal hocinter qua
drupedia, humidifsimum,& frigidum. Cùmque caetera offa ex
tendi nequeant,ne pinguedine propria obruatur animal,totă hu
morem in caudam tranímittit:fit que carne,& pinguedine immé
: fa:extenfisetiam ofsibus,& neruis non parum:quae humida natu
ra,uelut &pifces,femperincremento apta funt. Ain'tandem Ver
uecem effefrigidum? Hociamfalfum eft. Dicis, humidifsimum.
Hoc etiam falfifsimum . Pinguefcit autem longè magis fus : a
deóque pinguefcit, ut penè totus immobilis reddatur. Neque e
nimfabulofum eft: in eorum clunibus excauare fibi Mures fo
ueas: non quidem ut nidificent , fed ut faginentur. Horum pin
gue cùm in caudam non demittatur, neque herumfuffocet,qui ad
ducentenas accedit libras : tibi adhuc füper caudæ Veruecinae
magnitudine reſtatintegra quaſtio. Nam ſuillo generi cauda per
puſilla. Sues Veruecibus humidiores. Iidem immani pinguedi
ne diftenti.Subeft etiam rimanti fùbtilitas. Aries Verre ficcior, Subtil.
& calidior . Accedat Mathematicum axioma. Si funt in rqua
lia, demptis arqualibus, inaequalia remanent... Vtrique igitur a
blatifuitetes, relinquent Verre Veruecem ficciorem. Adhac,
caetera offa quare nequeunt extendi ? An fi retineretur humiditas
ibi, non & 牆 ibi crafle(cere ualerent: ac tum deindetotum ani

: mal crefcere ?-Perbellè uerò : diftendi offa cum ipfisneruis: quia

horum natura membrorum humida fit. Non eft delirium, neque
infania hoc,fedfubtilitas,queabfterreat fimpliciores animos,qua
lis noftereft,ab animaduerfione, atqueiudicio. Veruecis ofîa di
cishumida,ficut &pifces. Perplacefcomparatio.Mirum,quárum
conueniat cum pifce Verucci. Quin pifcis Aries, qui in Tyrrhe
nouiſus eſt fronte hominé naufragum è ſcopulo deturbare,cum
terreftri Ariete nullam habet conuenientiam conftituttonis, atit
qualitatum.Nihilo fànè magis,quàm Balænæ adeps,cum fc-re,3ut Subtil.
adipeterreftrium. Tum autem fêmpiternum increngafii'm piièi
bus afsignafti,oblitus eorum, quæ fùprà diccbas: fviiiiisiraa, ac
 iv t 1 v s c AE s A R s c A t I G E R.

Ιntonβ. denfißima quaeque in immenfum augeri poffe. Nunc id pifcium

carnibus, obhumiditatem, laxitatémque,attribuis. Cauda uerò
crefcitiis: quemadmodum caput Gobio,& Cuculo, Afino, Vi
reoni:cauda,Paftinacae, & Aquila. marinae. Fellisfolliculus Meru
1ae marinae:cuius longitudo ad uncias duodeuiginti procedit ali
quando.Canum generi negauit Natura caudam non omni: non
omni dedit : 醬 tuas pifculentas humiditates. Quanto fatius
fuißet, hominibus quibufdam apponi caudam , in quam decede
ret onus aqualiculi, quàm eos aruina interire ? Hominis enim efîè
illam ftudiofioré decüit,quàm Veruecis. Ita Veruecibus nonnul
lis appendit minufculam,aliis maximam. Atque hoc quidem fpe
ciei. Nam morbus occupat indiuidua. Quem morbum à belluae
magnitudine uocant Arabes 蠶 . Linguâ homini cuidam
adeò grandem uidimus,ut mendacijfufpiciofilentiüindicat. Ma
num fœminæ duplo altera maiorem. Pedem ephippiario. Mam
-mas iuuenculae uirginis tam uaftas, utbrachiorum latera,uentris
fuperiorempartem occuparét.Vt ad propofitum redeamus: qua
re Simiis quibufdam caudanulla? Aliislonga fine ufu ? Nonnullis
certo officio,tanquam manus ?
3 Verueces Zeila,colore:&alij cauda uifendi.
1 N Aethiopiaeagro Zeila caudae Veruecum pondo uicenüqui
num.Ipfi collo,& capite nigro: caeteraalbi. Qüaero de uobis, qui
Iſoft/ſ 46erſ, abelemétis,&primisqualitatibusimponitis formæferuitutes. Än
folum caput illis cum fuo collo in Aethiopia fit: reliquum corpus.
alibi:ut illifèfèfubtraxerit uftioni:quae caput collúmque tingeret?
Aeftusibifunt intolerabiles:quamóbrem humiditatcm illam non
exufferunt? Tumapudnos:quare aeftate non funt maiorescaudae,
fi calorearum Clotho eft, ut quafifilum,autfuniculum producat:
aut hyeme, ficalorobftet ? In eadem regionegenus aliud : qui
bus cauda ternum pedum , non reéta , fèdfinüata , quales uites,
8: colleéta torulis.Iifdem palearia Boum more adterram ufque,
ficut &in Aegypto. Daeis humidum, quodincumbat eo:dábis
subtil.. & Bobus. At Tauris plus pendent : quitamen funt ficciores : &
quorum humidum magna ex parte i. in genituram, & ab eis
cum genitura.

4. Hirci Afiani.Zarzacan.Moiacar. Zambellot.

Camelot. Hac.Halc.

£i rc i in Anatolia,quae eft Phrygia,fiue Afia minor, quadri--

- cornes: .
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м у м. z; *
fiorefuntfubftantia.Sic& Elephantes.Sed fèrpentibus frigida ob
Pº
ftabat. Ob id nonnifi in calidifsimis regionibüs ad tantarii perue
பல nire poffunt magnitudinem. Non pauca funt hic examifianda.
Creſcédi cauſe dua,non una. Materia perpetuò ſuppeditata, eaq;
idonea,atque habilis adtranfmutationem:& calor, autor duarum
affeétionum.Quippè dilatans corpus,quodfufcepturum cft incre Subtil.
mentum,& tranfmutäs id, quo accedit.Quamobrem regionis ca
lor haud rarò nocet. Non folùm enim non addit uim ad crefcen
dum,fedetiam plerunque demit. Abfumit enim materiae non parü
per refolutionem.Iccirc9 Maurorum,Indorúmque maxima pars
.uel gracilis,uelbreuis,uel វ្នំ Materia igitur multa opuseft:
cuiusportione confumpta,quod reliquum fit,grandefcere'queat. subtil.
Alterâ propofitio & falfa eft,& exemplum minus conueniens, atq;
ad probationem ineptum habet. Serpentes, quia dura funt carne,
22
aptos eíle adimmenfum incrementum.Quippe dura funt ineptio
ra ad quantitatisterminos promouendos.Prgterea quæ durafunt,
fidilatentur,& rarefignt,multo egent commeatu ad fubftituendü, Subtil£.
quantum,8 quale requiritur:ex quanto conſtare oportetid, quod
accretionem adipifci debet.Quare in aeftuofis regionibus,non po
tefttantum humorisfupereffe. Non igitur carnis duritia, fedfup
plementi facultas cauffa eft. Iccirco nequaquam competit arború
' exemplum.Crefcunt enim,qui præfenti perpetuo fruuntur alimé
to,quod ipfisâ tellure parentefubminiftratur. id quod etiam pri
uatâ confirmatur illius arborishiftoria, quam è Ceibarum genere
fuprà commemorabas. Eft enim conftitutione rara admodü, atq;
laxa. Praeterea Elephantes, quorum exemplum ad tuae fubfidium
opinionis adducebas,à Cetibus, quorum laxiſsima caro eſt, ſupe
. rantur:& àSerpentibus arbores multae multis.Et Arundine minus
crefcit Thymus,ipfe denfior,illa rariore.Poftremò lapides fluuia
les(uiuunt ij quoqueapudte, tua benignitate, atque indulgentia)
magis crefcerent,quàm rupesin montibus minus défae. Eademfà
nè proportio.Habent illi multis in lociscalidifsimum Cælum:ne
que humore deficiuntur. Nimis es Cardane materialis:utà me,
' quodpetis,feras. Ipfa quoque fiinterfè collatafint genera, minus
tibi faüebunt.Buxùs nünqüam ingens arboreft. Mâlus minus dé
, fa, minus dura,maior. Láurus,cuiustufuprà fungofum eífeftipi
tem non ignorabas,Corni ſuperat,8 Spini proceritatem.
2. An ultimaficcitasfit uenenum.De Cantharidibus.
- - - - •
o
D E serpentibusloquens, qui,inquis, creſcere nequeunt calore
» auxiliante,ncceffariòficcifSifhafunt natura, atque obidpernicio
 tv t rv s c AE s A r scAtiGΕR
fißima. Tum deRegulo retexishiftoriam.Atquifupràin Malaba
risgrandiores Serpentes ui Bafilifcipra-ditos ex Hipanicis narra
tioñibus recitabam.Erras oppidò,fiputas,ficcitatem ultimam ue
nenum effe.Venenorum debellatorignis, ficcifsimus. Neque Pi
peruenenum eft,neque Euphorbium.Et fitiunt à Dipfade morfi, à
Sepe non item:quorum qualitates contraria, magnitudines non
រ៉ូមុំា ficcißimus eft,& in uaftä abit porre&tionem.
Vulgareiam eft,atque extra controuerfiam:non omnfa uenenaà.
qualitatibus elementorum,fèd à certa fpeciei facultate, quaedam.
Reguliuenenumfolouelaflatu,uel obtutu,aliunde quâmab ele
mentis proficifci,neceffe eft. Exéplo Naturæ manifefto redargui
tur ſentétiatua. Quando in eodem animali ſicciſsimo, 8 uenenum
sublilº. eft certis ex partibus,& ex aliisaduerfus id remediü. Quemadmo
dum in Cantharidibus obferuatum eft. Quaspropterea integras à.
fe exhibitas effe , Galenus autor eft. Cùm uerfaretur inter medi
cos uetus illa controuerfia:in alís ne,ac pedibus,an in caetero cor
pore exifteret uel uenenum, uel remediü. Ex antiquorum fènten
tia Plinius in alis agnofcitremedium.Atalae praeter cæteri corpo
ris modum ficcae funt.

3. Expers,quid fignificaret,non intellexifti.

1 t t A uerò uerbaftomachum fecerint uel mediocriter eruditis.
in lingua Latina. Inquis. Infici aeréin utroque fpirituneceffeeft.
Nam fimulacrüillud, quod lucisauxilio mittit, expers fit ueneni,
neceffeeft. Auditua uerba. Regulus afpeétu interficit: quia eius.
obtutu fpecies mittitur,queàluce defertur adhominem.Quapro
pter fpeciem illam ueneno carere,neceffeeft. Hoc enim pueri di
ſcebamus à magiſtris:expertem eſſe,qui extra partemeſſet.Apage
haſce Trichidas,& Membradas.
4. Acutrifolium.Trifolia.Oxys. Oxytriphyllum.
r E rrifolijfacultate fùprà melius nos,quàm tu hic. Nunc quid.
fèntias, uideamus. Obfèruatum, inquis,eft:in Trifolio Serpentes.
non habitare,lateréue. O Cardane,haud ſubtiliterrem non uul
garem traétare aggreffus es.Cùm enim & Lotus,& Medica,& Cy
Cófg. tifus,& Foenumgraecum,& Iuliola acida, quam Plinius Oxyn uo
cat,Trifoliafint omnia, tum priuatim fèorfüm tres numérentur
fpeciesTrifolij:de quotandemifèntiebas? An de Miniäthe ? quod;
Galenus Hyacinthinum uocat. An de Oxytriphyllo ? quod tibi
ignotum effecertofcio. An dehocminutiöre,quódhabétur 監
- im F.
 в в sv в т ч и 1 т лт в Ар ел к р Амvм. 27o
' Quafi uerò aqua non plus afferat uulneri, quàm aer, corruptionis.
Lucium uerò pifcé, caueappelles Lupum.Tam enim ab eò diftat,
ੇ Aſinusà Lupo. Eſtenim ex genere Aſellorum, fluuiis, aliiſq;
ulcibus aquis peculiaris:ficuti mari Callarias,&aliae fpecies. Nofi
autem Oxyrynchus, ut quidam exiftimarunt. Lupo ália caro, fa- .
. cies,color. Quanquam quodadrem ipfàm fpeétat, maioribus atq;
infignioribus meritis Lupi nomine dignandum cenfeo, quam La
bracemGraecorum,qui noftereft Lupus.Nam Labrax non predo- Facet.
nem fignificat, fed uoracem. At Lupus ipfenon latrocinatur, fed
potius latrinatur. Lucius autem etiam fui generis minufculos,&
perfequitur,& deuorat.Integrum enim Luciolum,in Lucijucntre
uidimus nos.Quamobrem aliquis fortaffe Grgculus,cùm Afellino
men eiusimmanitati neutiquam congruere uideret,Graeco filo no
mentexuitillius naturae conuenienter,contépta cöfuetudine. Au
foniusfui temporisfecutus plebem, ufitatis nominibus pulcherri
mum poema non eft ueritus inficere potius,quàm aut ip(è in ambi
guoia&tari, aut iaétare leétorem in obfcuro. Sic Alofàm pro Clu
pea, fiue Thriffa: Tinchấpro Merula fluuiatilipofuit. Vtadtuum
miraculum redeamus: lenius agunt Adriatici pifcatores. Cùm ef
fèmusad Cymaclum, dubitátibus nobis de Mugilum pinguedine,
per excrementorum foramen exprefsione faéta, eorum habitudi
nem oftendebant. Sed & apud Naturae confültos id, quo de ambi
gis,pro certo compertóquehabetur.Pliniusin nono Belone dehi
fcere uentrem fcribit propter fœtuum multitudinem : deinde coa
lefcere. Quod quia & ille caecisSerpentibus commune prodidit,&
uulgus affirmat Viperis euenire : exiftimaui aliquando interftu
- diorum noftrorum rudimentacatulos Belonam parere.Id quod ut
conftantius crederem, adducebat me eiufcepifcisfpina, quae mihi
ad chartilaginisnaturam propius accedere üidebatur: donec ex di
uino didici praeceptore,ouagrandia parere Belonem, in tertio De
. generatione animalium.Viperas uerò ab impatientibus morae fœ
tibus nümerofißimis,atque iccirco erumpentibus rumpi,atquein
terire,falfum effefcimus:qui in VincentijCamerini circulatorisli-.
gneatheca uidimus enatas Viperillas parente falua.

: EXERC I T. CCI I.

Quae de Lupo,& Canibusferis.

:
:
A 1s, è cicuribus Lupisqui ſunt deincepsgenerati, eospoſt
multasgenerationesin Canestranfire. Nequecõſtat hoc,
nequetibi compertum eft, neque fàpientibusfit uerifimile,
Y ij
 іwt іvs e лв з А в з сА t і б в в
nifiilli Canibus commiſtifint. Quòdfi ſemperèfuaſpecieproge
nerent, non futurum. Mitiores quidem fore: Lupinam formam
haud unquam depofituros. In Lupo enim eftformaliseffentia:(li
Adlfalº. l. cet mihi hoc uti uerbo, quando & Iureconfulti formale precium
Inlege. audét dicere,quod quifqueformat) in Lupo, inquam,&forma eft,
qua Lupuseftj&accidensferitas,quaferus. Formam tum demum
amittit, cùm effe definit: nullo alio euentuid pati poteft: àferitate
uacuuserit humanae focietatisaffuetudinc.Quemadmodum plan
subtil. tæ quoque mitefcunt nouo cultu. Eaedem femper alioquifuturae.
Hoc ម៉្លេះ quominusuanum eſſe uideatur, efficiunt Canesfe
ri:qui neutiquam Lupifunt.Inlatibulis montis Falconi multis iam
fecùlisagitaht Canes abfque ulla hominum focietate: cuitantum
abeft,utfefe accommodent, ut maxima ex parte carnibusuefcan
tur humanis.Lupi tamen neque habent faciem, neque uocem,ne
que uocis modum, ម្ដុំ mores. Non enim eos exigitinde fames
ad uaftádos greges.Differunt autem fuisideis Lupus,&Canis.Sub
genere fànè communi funt: quodäv&vvuov continet etiamTigrem,
Vulpem, Hyaenam. Fruftrà uerò conatusesoftendere, unam efTe
fpeciem:propterea quòd Canes quoq; ululant. Nonefthgcfubtili
tasfubtilis,ôCardane.Da nobislatrantem Lupum:&tibi uicißim
reponemus non ululantem Canem.Itaut Vulpes latrent,non gá
nit Canis.Caeterùm argumenta,etiam fihaec omnialatratu,ganni
tu, ululatu conueniant, nulla ſunt. Quippein homineipſo cunéta
subtil. ha:cinfünt: omnia enim uelioco, uel diuerfis aétusaffêêtibusimi
tatur. Adhaecin ipfo Caninae fpeciei ambitumultae diuerfifsimae
ideaecomprehenduntur. Tam diuerfae,inquam,ut plus diftetà ca
tello MelitæoBritannicus Canis, aut Leporarius, quàm à Cerafte
Vipera. Tantum abeftigitur,ut Lupus fit Canis, ut neCanis qui
dem Canisfit.Rerum affinitas plebeiosdecipit animos:Sapientum
iudicia erigitadformarum internoſcendasuarietates. Iccircò di
xit Ariftoteles,abinfantibus omneshomines patris nomine appel
lari. Confufàeft in illis conceptio fpecierum, ex accidentiumire
praefentatione: quibus non fpoliat phantafma eorum intelleétus
agens. Quosinter, nolimte uirum excellentiſsimiingenijconnu
merarı.
2. Lycifca. Diuerforum coitus animalium.
D E t Y g 1 s c A , quod refers,& uerum arbitror,& uocabulum
non improbo: Tantum illud eft animi potius, quàm eruditionis
cauffa animaduertendum.Falsò SeruiumiGramimiaticum fcriberes
à Plinio ficappellatos. Coire autem diuerſà animalia,uulgò com
Pertüeft. Praeterea,quae diximus,Canescum Hyaena,Lupo, Vul
Pe»
 т в s v в т і 1 т А т в А о с л к р А м v м. з у4
differunt: quia aquæ calor accidés eftcommune: uino autem pro
prium. Alterapoteftaseft, quafine externa refrigeratione, perfè
feducere poteftpartes a£tu calefaétas adaétufrigiditatem. Aboli
to peregrino accidente,liberare illiusoccupatione proprium. Ra
tio eft. Quia aétu calida duo器 cum ſuisignitis:8: uiué-.
tia.Caeterorum corporum nullum.Sedaétu omniafrigida:fiuefic
ca fint,fiue humida.Quorum aliqua tametfi naturamhabent reci
piendi externum calorem:utaétu calidafint: tamen in fè cohibent
à&tiuaminternamfacultatem,quaàfeipfisreceptum illum aduen
titium excutere,acpriftinam repeterefrigiditatem queant.Funda
mentum rationis.Quia gradushabent infefrigiditatis,fine quibus Sabtilß.
forma confiftere nequit. Qui quidem gradusipfiusinftrumefitafor.
mæ funt ad illam reparationem. Ex quibus fàtis manifeftum eft:
quòdidem iifdem in libris dicit,nö reétè dicere.Adcaloristempe
rationemhominihumorem datum. Sequitur enim in his fèntén
tiae prioris profefsionem.Non longeabeft ab his,quod aiunt recen Fernel.
tiores. Iis,quiin niuofis montibus moriuntur, calorem introrfum
depulfum confumere,atque urere humidum radicale, atqueipfum
fimulinterire. Hocfalfum effe,produnt eadem corpora, quæ èni
uibusexemptaretenduntur.Quod uidemus in Leporibus. Non eft
igitur abfumptumhumidum, fedgelatum, & ineptum faétum ad
caloris pabulum.
EXERCI T. C LXXXV .

Tarantula. stelio. Salamandra.

Ꮩ;quod
R B A tua funthaec: Nil mirabiliuseo Aranei genere,
uocant Tarátulam. Qui demorfos morte per Lethar
gum occupat. Phalangij fpeciem effe Italiae peculiarem,
tibi fcribendumfùerat.Quoduéritatefuaprgtexetfübtilitatem.Pli
niusenim Phalangium Italia ignotum dicit.Eainoretračtumeri
dionalispenètotóinuenitur,fèdinnoxia.In terra Apulia cùm fre
quens,tüm malefica. Quareâ Tarento urbe,Tarantula nominata
eſt.In ſulcorum ſquallorelatitans imprudêtes uel meſſores,uelue
' natores pügit. Eam ob cauffaminterfuit indigenarum,munimen
tapedum excogitare. Itaque ocreolis calceati metunt. Cæterùm
quem Lethargüm afferat eórum morfus,non intelligo. Nam qui
Lethargum pátiuntur,inertes,languidi,foluti,denique ro$pojfunt.
Eorum modus unus omnium. Afquilaefi fünt à Tarantula, n9n
unum effe eorum modum,ex Apulorum opinionepalàm eft.Arbi
tranturenim,quotinhebdomàdefunt diés, toteffe noxarumfpe
S ij
 7* : иу си vя слѣ s А к в сА с т св к
... ter uulgata, ac plebeia adharefcere maluiti. Aistamen, magnº
. Philoföphiae flagitio, à Natura Cancrn propter morgm fimilitudi
„ nemcopulatum. Quotusenim quifque utriufque fpecieignarus:
afîentiatur?Nullum penè animai Cane inciuilius.Duo nanque pa
cifico animo etiam ufàftisin aedibus uix habitare poffunt.Homo eft
conditor ciuitatum. Canem heriaffeclam, uiatorem, ingenio pa
uidum, Natura imbecillum, de uiäfcffum, Canis amici hofpes, fe
rox animo, roboreinuiétus, otio exultans, aggreffusinterficiet.
Hoc enim à nobis uifum eft. Qui fiiudicio,ut ais,polleret: cogno
(ceret utique,etiam amicorum dominorum Cancs,amicos eflc dc
cere: & (àtis eße opum domi: atque iccircò fàtisfuturam utrique
herilem opulentiam.Nihil profectò eſtinhoſpitalius Cane. Hoce
nim pené folus habet, aut cum paucis cömune, ut nullam cum fuis
popúlaribusineat focietatem. Propterea uerò diligitur ab homine
Canis, quia fedulò militat concupifcentiis noftris, Idadeò, ut cum.
eiufmodi fua fidelitate coniunëtam inuidiam habeat pertinacem,
ut ab inuidia fides orta uideatur.Sané Canis id ingeniú eft,ut nulli,
ra terquam fibifoli, quicquam eleuelit. Sed & famulos,& heriles
ಕ್ಲಿ etiam heros ipfosà domefticis Canibuslaceratos, me
moriae proäitum eft. Canem habuit cantqr quidam amicusmeus,
quae füös omncs fœtus deuorabat. Quod in Thynni fœmina piis
iierfibus deteftatur poeta maximus Oppianus. Neq; uerò haec ego,
ut declamem, neqüe quòdinfenfus huic generi fim,fcribo. Nemo
omnium hominum huiufce animalis amantior eft.Et noftrae fami
liae primus, is, qui Atilae impreßionem in Italiam ingruentisfufti
nuit,Alanus appellatusfuit.Quod nomen uulgò,à Scythicae gétis
Canibus,Canum eft. Et Maftinitres, Canestotidem in hac eadem
familia illuftrifsiminumerantur. Maftinus quoque unusfuit,Bar
naba principistui filius,nomineauum referens,éBeatrice cogno
mento Regina ortus, fuperioris Maftini filia. De Corficis Canibus
quod ais: ferocifsimos,robuftif$imos,maximos,obaerem:humido
cnim crefcere,quae Naturafunt ficca:non conuenit ueritati. Nâ
in India ಶ್ಗ eofdem flu&us,in eodem,quoCorfihu
mido,fub eodem Caelo, non folùm nongrandißimi, íèd etiam mi
nimiMelitai.Siueea Melitein Tyrrhenoeſt:ſiueillipriſci Melitai
catelluli ex Illyrica Melite,ut alijmalunt, celebrantür. Quin Cor
fi, quos alunt Vcnetiis ad feftas, atquepriuatasTaurorùm uena
tiones,quotidiefeipfis minores generant,atque deteriores. Humi
diortamen Lacuna illa eft,totüfq;finus Iítriéus. Nullusenim uni- .
uerfümterrarum orbem cötemplanti mihi traétus aperitur,in quo
plus aquarum,imõueròtantüdeminueniatur: quantum à Timaui
£aucibus adid Padi oftium, quod Rauennae proximumeft. Tima
- - 1Juma
 р В s V в т. I L I т. А т Е. А D с А R о А N v м. 255

Noterauteminerseft. Eumtamen deferibitlentiginoftım.

EXERCITATIO CLXXXV I.
Quae deuenenoforum animalium tarditate.
I Nuenen
Q v 1 s : Cur igiturtam paucis animalibus pedes habentibus,
um, atqueidperexiguum, Natura dedit ? Quoniamfi pe
dibusualerent,nimispernicioſa eſſent.Obidetiamtarda,8: pu
fillaeagenuit. Haec omniafalfâ funt.Solae nanque anguium fpe
cies pedibuscarent interris:in qua Lepus marinus,Araiieus,Pafti
naca.Nam demarino Scorpio fuo loco. At contrà, genera omnia
Draconum,Lacertorum,Cantharidum,Gryllorum (iis enim,quae
Cantharidibus, uis nota nobis experimento) Vefparum, Crabr o
num,Scorpiorum,Bufonum,Rubetarum,Araneórum:omnia pe
des, quaedam etiam alashabent. Araneorum genus Phalangiüm
omitto:de noftrati hoc loquor. Tanta eius uenieni uis (fpeciem in
memoria non habeo) ut calcatus, calceorum foleas trânfmifèrit
cuiufdam Vincentini. Hic uerò in Vafconia unius Araneoli folo
tranfcurfu, eóque leuißimo, crepuerit fpeculum. Altera propo
fitionispars. Si pedibus ualerent,inquis, perniciofà nimis eflènt.
At perniciofior Leo. pugnat enim, & uincit. Anguem folo baculo
fugauimus. Adde Canesfylueftres,Lupos, Pantheras,Pardos, Ti
res, Mantichoras, feras alias: aduerfus quarum futuros morfus
嚮 pugnandum eft, aut obiice quopiam cauendum. Domituae
tibi cómparat infidias Natura uel ab iis, quæ de manu tua cibum
capiunt.Canesagit in rabiem. Quitui corporis cuftodes effe debe
bant, animam adimunt. Etabftinentiam eiusà maleficiis in tuam
gratiam,praedicas atque iaétas.Quosfues cibo tuo curabas,ut tuus
effent cibus:iis liberorum tuorum, nificaues, infantium in cunis
corpora cibusfutura funt.Saltem ingratif$imabeftia, relinque ca Pulcher.
dauer nobisadfèpulturam:quando & Afpis relinquit,& Vipera,&
Baſiliſcus. Adhaec morſui facto Viperino remedium eſt : à Leone
dilaniatis non {olùm remedium nullum eft, fed ne alleuamentum
quidem. Sed&tertia pars,& quarta,& mendax eft utraque,&al Contrad.
teratibi contradicit. Tarda profiteris animalia uenenoſa. Ateo
rum haud pauca uolitant. Angues uerò tanta fünt celeritate,ut fa
gittæ fimiles effe dixerit optimus Poeta. Sanè dum uias tranfcur
funt, etiam tranfmifsiteli impetum traie&tione illa füperare uide
antur. Lacerri ipfi etiam fpeétantium uifui anteuertunt. Attefij
prà, narrantem atque praedicantem Serpentum, propter magni
tudines, nobilitatem, non puduit, tantula uerborum intercapedi Contrad.
ne,eofdcmimpraefèntia facere pufillos. Quanquam hoc quoquete
- - S iij
 i.v t i v s c AT s A R s c A L i G E R

ioppugnat. Longé nanque pufillae feræfünt nocentiores. Nempe

igîoîe, atque ifiuifae fürtim fubeunt ad pcrniciem inferendam.
Acut. MagniSerpentes latere nequeunt. Facile igitur ab iis cauerelicet.
EXERCITATIO CLXXXVII.
Quae de Indici Aranei magnitudine.
A RAN EA, inquis, in India Orientaliad Paſſeris magnitudi
nem crefcit: quòd natura hoc animal, ut dixi,fit frigidum.
Quod etiam è ueneni auxilio docuimus. Sedibi, ut maior
eft,eo minusuenenofà. Alius animaduertet,utfaepè,uitiofàm di
cendilicentiam. Quid enim eft ? Auxilium ueneni. At nos adpo
tiora. Miramuero propoſitionem. Araneus creſcitad Paſſerisma
gnitudinem, quiatotum genusfrigidum eft. Quid ipfe Paffer, qui
non fit frigidus,quomodo crefcat ad Pafferis magnitüdinem?Tum ,
in India,& AfricaSerpentes crefcunt,quiafrigidi? An frigida plus
crefcunt in calidis:quafifiattemperatio? Frigidaigitur omnia cre
fcent apud Indos. Saltem omne genus Araneorum ad illam pro
greffusfaceret magnitudinem. Atillafola fpecies eft. Non igitur
Subtil ob illam generistemperationem. Quid?fi in calidis crefcunt frigi
da, in frigidis maiora fieri calidorum incrementa, par eft. At Sér
pentes infrigidis minores facis. Haec uidetur Empedoclisfèntétia.
Qui,ut recitat Ariftoteles, aiebat, pifcium naturam igneam, atque
iccircoaquisinditam,utei modusſtatueretur.Longènoſterexcel
subtil. lentius. Animantium naturae cum locis, aut regionibus conueni
re:uel propter fimilitudinem,ut pifci cum aquis.Quae cauffa eft,ut
malèhabeatur Afinusàfrigore, in Scythia: Equus à calore, in Áe
thiopia:utalibi dicebamus.Vel propter temperaturam. Frigidae
nim quadam meliusfefehabentinaftibus:utBombyces,Araneę,
Mufcae.Tertia confidcratio illorum eft:quae ob uiétum locafibihá
5itantidonea,ut Delphin. Cui nanquefitfpiratio neceffaria: huic
ob uiétum folum,manfioin aquis cógruit. Adderestu,uirfùbtilis,
quartum. Quippe munimenti quoque, non folius efcae gratia fta
bulaturin aquis Hippopotamus:ut eft ad ಶ್ಗ pifcium lu
[bricitates, celeritates, euafiones impensè tardus, atque ineptus.
certè pedes ad ingreffum, non ad natatum habet. Exit igiturin:
terram, fegetéfque depafcitur. Eius hiftoriam ex nauigationum
Commentariis, quæ cum ueterum , ac recentiorum fide conferri
4ueat,huc adfcripfi. -

2. Hippopotamus. Gomar.
* 1 p P o P o r AM o cambrae prouinciae magnitudo Vaccae,pe
des bifidi,
 * рв s v в т і т. 1 т А т в л о с м в о л к v м. 2/3

inihil incöfideratius.Sabaudianis nihil ftolidius,inertius,ftupidius.

-Quare ex tua philofophiare&tif$imè horum montibus Mafmotas
attribuiffes. Ibienim frequentes. ម៉្យា Plinius nullam cùm fe
ceritmentionem : nosfuprà, nonnihilin Hyftrichishiftoria coa
&ti,hic ultrò earum naturam fcribere conftituimus. Melis funt ma
gnitudine,&pilo: cauda item nulla penè. Eundem quoque admo
dum crura breuia: aures breuißimæ auriculiscurtißimis, atque ad
afpeétum nullis.Vngues longi,acuti,firmi,unci,robufti,nigri. In
ter Mures quidam connumerarunt:cum quorum Natura nihilha
bent commune, praeterquàm quod,ficutiSciuri,fedentes,pedibus
anterioribus utufitur adofficiämanuum. At hoc etiam Léporum
genus utrüque facit: quorum capita non malè fuis capitibus Mar
motae quoqüe referunt. Cum Gliriumfpecie cöueniunt infomno.
Hybernos enimtotos menfestranfigunt fopore. Cum Leporum,
Muriúmque dentibus eorum dentes multam habent affinitatem.
Non nifiirritatae faeuiunt,poftquam cicuresfaét£funt.Vnamalui
musinTaurinismanfuetam : quae laneam, lineámque omnem fù
pelleétilem dentibusabfumebat. Hoc etiam domefticifolent Cu
niculi. Earum uoxà Leporina receditinSoricinam,autpotius in
Cercopithecinam. Vtad propofitum redeamus: in Epirocùm
Vaccæ,&aliapecoramitifsima luculentißimis gregibusmultipli
«centur:exinfignioribusautem feris paucae,ac rarae admodum:uel
lem equidem diceres,quodnam animalfit oblita Naturaillisappo
nere pro fodali: unde tam peruerfae gentisanimi certa prauitatis
„fuae monumenta confequerentur. Nam in ora Ligurum cùm ferè
nullum animalnafcatur:ideffeétum reor, quòd Natura etiam nüc
{ùfpenfà iudicium ampliat: cogitátque, quibusartibuseorumfce
lera,perfidiam,auaritiam, liuorem,uanitatem,impietateminali
<quo animali reprgfentare poßit.Quod quia nödum potuerit exco
gitare,nondum dareuoluerit.

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ Ο Ο ΙΙΙΙ.

Elephanti.
AE p E mihi monenduses:tefübtilitatum arcana profitentem
S poft
res uulgatasprodere. Neque enim fine pudorisia&turapotes,
Ariftotelem, Pliniumi, Aelianum,Philoftratum, deEle
phátis quicquam mádareliteris: quodaut non fitnouum, aut non
caftigethiftörias ueterum. Quae igitur abstefcriptafùnt,primùm:
• deinde quae noftra opera uicifsimferre potes,uideamus. T Magna,
• inquis,Elephanti próceritaseft:ut homio ereétusexpanfis manibus
- - Z
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с Е к -

eum aequet. Ergo bellatoris Equi Calabri aures non eret -

Cafhg Quanquam, ut uideas tuam loquendi legem, n9n expanfis ar

-

tinger, fedelatis manibus. Paffa enim brachia nihil aliud, quàm

paííum efficiunt. ideft pedes quinque, fiuepalmos oéto circiter.
quodfànè ridiculum eft. Vidiequidem unüm dentem melongè
proceriorem. Itaque Aloyfius Muftus o&onum pedum agnofcit
Iongitudinem. Eorum quoque molem è pondere deprehendas. In
Indicis hiftoriisfcriptum eft:duos Elephanri dentes pependiffe pö
do trecenta uiginti quinque. Attam paruum animal, quodfepte
nos uix impleretpedes, uerifimile non eft, in mandibula inferiore
tantum onerisgeftare poffe. Ex eiusitem ueftigio caeteri corporis
uaftitatem conieótari licet. Obferuatum enim eft: cuiuslinea di
metiens effetpalmorum trium,& pollicis.Quantalatitudo tergi in
maximo equorara eft,aut nulla.Igiturfenum denum pedum exce
dere proceritatem, legimus apud eofdemnauigatores. Notum eft
ex autorü fide:Indicos effe maiores Afris. Atiis,quiin infulaMai
degafcar oriuntur, cedunt Indi. Eorum ueretrum pro delicati(si
mo cibo regeshabere.Illorü maximus error,qui détesillos è ſupe
riore nafci mâdibula,atq; deorfumfpeótareprodiderüt. Ná præter
fenfus fidem,quae id falfum effe docet,eftfubtilitasin duabus ratio
nibus.Priorem fumimus ab ufu,alteram à conftitutione.Vfum eo
rum in gentilitiis aiunt præliis. Quamobrem obtreétationisimpa
tiensanimal in riualis perniciem illos acuere legimus. Tam uafti
dentis igitur ima cufpis quam in partem iétum infligeret ? Deinde
Acut. quifieri poffet, ut tam latum peétus tam paruae cederet diftantiae,
quantaà primore mandibula proficifcitur ? Nam& eorum flexus,
& solli breuitas effèciffent,ut áut peétoriinfigerétur,autinter cru
rafubtusipfum pectusregerentur.Omitto,qüöd neque Paufanias,
$eque Aelianus,neque Oppianus, neque aliüs quifpiám pro corni
bus recenfere aufus éffet:fi3efuperiore deorfurii fpe&arént. Infœ
minis effetales, eófque perbreues etiam legi. Quae naturaecognitio
Proportione refpondet ei,quae in Aprismäre ac fœmina uulgò pa
tet-Yartomanusait.maribüsignesēffeformidolofos:faciléqúe?os
?gifacibus in fugam. Fœminà§,fifecum uitulosfuoshabeaiit, ni
hiformidare: Mareshominibus non ſepèinfeſtoseſe: foeminas
perpetuas grafatrices • Eas quoque difficilius cicurari. Cicuratas
tºpenumerò inſanire. Noneſtuerum:ante mortem cadere dentes
5°PRaptis.T£tè minus, dextrumabeisfpeiiri. Neqûéfingûiç
modèParere. Quippe&ternos,& quaternos. Tot enim comitari
***nt. Inzeilamfunt Elephantiuenalesmiromodo MÄ=
ੰ ម្ល៉ោះ Palmosfingulos.Simúlque
*stetcitindicatura.Deeorumimagnitudine diuerfacêrr,
legerem,
 то в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 274
º: Iegerem,animaduerti mecumipfe,quemadmodum & aliis anima
* libus, à regionum uarietate prouenire poffe. Tum ad Vrticam
ig tuam adij(Plinium dico) ex quo hocidem didici.PraetereaPhilo
-- ftratus in fècundo fabularum Apollonianarum tria genera ftatuit.
Vnum, quodin paluftribus agitet. Vecordem hunc ait. Alterum
montanum: quod propter infignemingenijprauitatem, quam di
{ciplinam ægrèacceperit, facilè abiiciat. Tertium genus campe
ftre,optimum,inftitutionis& capacem,& memorem,necinuitum
in officio contineri.Huius ad hominem effe naturalem adiunétio
nem: & ultrò uelle effe fèfè fociumillius uel uoluptatum, uel etiam
laborum. Rotunda ac nitidafequitur hiftoria dentium. Eorum e
nim conftitutionem moribusaliquibusNaturae momentis refpon
｡ dere. Paluftribus effe liuidos, ac minusfolidos, atque obid, operi
::: businutiles. Detegienimforamina quippiam effingendo. Autin
* terdum duritiasetiam extare aliquas, quæ artifici incommodent. :
º Hasille xzx%a;, quafi congelatam partem :ficut ex aquagrandi
‫فرع‬ . Montanom ,sirodnaceireneg quantum
n :sitaf minorestamen
,
‫كلا‬ .sotpeCampetribus nisu,p euqo
ómditpa o &chabiles
en adfle
-
‫گئے‬ .xiones.?eyrouaîavuocat ille ,omyteirap,mufan atque ae;£oxiJw
‫كناعي‬ -Ariftoteles
communi uoce μνᾶeg,tum in hiftoriis,tum in fècun
‫الف‬ -doDe .subitrap An ,mùloforeu quiafiteanafiin omnibusanima
‫این‬ -libus
?oitalleppa An etiam,quòdindefonum edit,ut :yêuagxvu quo
‫العيع‬ circa . quoque noftrum uulgus nominat.Etiam inuenias,qui

;例 ab officio mafiumiuocent.Satis conftat:à Mufcarum ligula diétám

‫الأمم‬ -etiam
Promufcidemà .maJfubiuq Trecentos quinquagenosan
് nosfuperare, colligitidem Philoftratus ex hiftoriis. Tum uerò,
.4 quanto maior fit 醬 Elephasequo Nifxo: (funtautéij maxi
.. miinterra Perſia) täto eſſeLibycis Elephantis Indicos grádiores.
து Quæ uerò contra Iubam difputatibi: Denteseffe,non córnua: ali
‫ޣާގ؟‬ biſuntà .ataciduisibon In libris Luſitanarum nauigationum hoc
‫ای‬ quoque compertum eft.Sub regno Benamen infimg Aethiopiae ad
‫ތ‬ Torridam plagam maximos ,eſſesotähpelE omnéſque albos.Vbi
ºத் eftfubtilitas: álbedinem conftafe praeteraliorum lócorum natu- subtil.
; :- » ram, in aeſtuoſa regione. Nunciamaliatua dictauideamus. In
愛
‫ز‬x‫عن‬
•
••
cedunt,inquis,adeò molliter, ut non fecus ac mare iis, qui non af
,fuetiinfederint,naufèam .tnaeuommoc Aut ego nefcio,quidfit
gº •• molliter:autironicè loqueris. ក្ធ័
º • ut Sues. Neque,fi reété confideres,cum ülloalio animali cognatio
* • maior. Cùm eosftatueris,dociles,fàltatores,muficos,iuftos,pios,
;3. iurifiurandi, militarífqueetiamfàcraméti religiofos obferuatores,
: ‫این‬ acuicifsim ,sesufua:serotéaxe cumfuilla eorum nationem penè
V unamfacere?At formanon conuenit,quianon conueniuntaótio
% Zij
‫ایرانی‬
*
 1 у с і v s c Авs А к s c А с тс в я

nes.Quae haec eft membrorum, animorúmque fuillium condecen

Acut. tia,qùæ cum beftiarum heroebellatore,eodémqueiufto compara
ri qüeat? Quin auditoftridoreSuisfugit Elephas,uti dicebamus:at
Sus audita fuilla uoce, accurritillico Tum barritus agrúnitulon
gemaximè diuerfus. Nolo hic declamare: quemadmodum patro
íi Ciceronis in libris Officiorum.Sed recenfenti patebit:nihil,pre
ter oculos, cuiufmodi& Equis multis, &hominibus non paucis
fünt:ac dentes, quales etiam habet Hippopotamus:tum limofalu
ftra, quae etiam Élacent Bufalis: nihil,inquam,prgter haec effe,qug
cum âliis item communia, adbrutifsimam beftiam referrepofsint.
Quanquam nos quoquefuillo potius generi, quàm Culici fimilem
efîe dicebamus. T In hac hiftoriafubtilitasà te omiffa eft. Plinium.
subtil. lege. Is enim fcripfit:& fingulos,&fèmel parere. Quod non poffe
ex Ariftotele profiteri, palàmeftin libro quinto Hiftoriarum. Ad
uerbium enim illud, femel, ibi nullum legitur. Putabam temeré
additum à librariis. Adij oraculum, id eft Hermolaum. Nihil re
fpondit. Ergo Solinum confuluimus. Eadem fuo more aduerbum.
repofuerat fidelis plagiarius.Quid igiturtandem?Quandiu faétum.
effet : cùm nullus Elephantus exifteret in Natura ? Nam fibinis pa
rentibus una fuccedit foboles,neceffe eft ad nihilum tandem. Non
folùm uerò plusfemel parit, uerumetiam plures fingulis, uti dice
bamus.

2. De ratione longæuitatis Elephanti.

N E G A s ullum animal tandiu uiuere, oblitus tot hiftoriarum,
quarum frequentiate debuit admonere. Verfüsetiam aliquiVir
gilio attribuuntur: quilongèaliterſentiunt. Caterúmubiſenten
tiæ tuæ cauffasadne&tis,hoc etiam plus errafti.Ai§:Nequeenima
nimalia in aqua degentia, ob humidum liquidius, tandiu uiuere
: poffunt:nec âues,ob paruitatem. Nec quadrupedialijmeliortem
peratura conceffa eft. Quum duo genera excludebas, auium, &
pifcium: quibus rationibus ab ea temperatura hominem amouifti?
Quin de pifcibus mirum. Quum mortui fluitent, nulla eorum ca
dauera inueniri.Eteft ratio. Non enim in aqua,ficut in aere,muta
tionum imprefsiones funt.Tamen haud repugno.Efto.Ab aliis ca
dauera deuorentur. At de auibus non affehtiör. Etenim paruitas
non eft cauffa corruptionis. Inter lapillos diutius Adamas, quàm.
{axum durat. Etuiuit utrunquein tuâfchola. Adhæc BouesCani
bus maiores minus diu uiuunit. Coruisnemo uefcitur. Coruinul
lim.ufquam imuentum eft cadauer. Neque fauet ratio. Magna:
nanque moles pluribusindiget fupplementis.Sed ut eò Feden t
 .."

p a s v ß T i t, 1 t a T R a p e Á R b a n v m. 238
& unguesfùnt,&brachiorum,crurómqueoffa,atqueetiam,ut po
ſtremè aſtruis,pluma:neceſſeſančeſt, Angueseſſeſicciſsimos.éz
terùm hominem quoque adeundem modum oporteteffe. Etiám Subtil.
necarni noftrae cornua immifta gerimus ? Non enim Angui po
tius, quàm homini debentur partesillae omnes:cùm fit homionor
maquaedam caeterorum,atque compendium quafiquoddam.Hoc
in génere uniuerfo. In inferioribusproportió eadem. Erit enim
Anguillæ, atque Muftelae caro ficcior, quàm Delphini. Offa enim
quæ in Delphino à carnefeiunétafunt,acpraeterea Oftreorumla
pideaeteftae,in Nonnato eruntita cum carne confufà, utipfà pro
ptereafiatourior, quàm ſit Gobionilli caro. In ſpecie quoqueima
üideamusfalfitatem fimul,&rideamus. Ouisfœmellæ carnes,quis
ignorat,Arietinishumidiores? In eatamen potius Arietisfint cor
nua,quàm uel Arietis,uel CeruiinSerpentibus.Quid quod Serpen
tem,quae infrontecornu habet,autin cauda ungulam (ungulam
•nim pro ungue perperam ufurpafti) uenenofiorem dicis ? Igitur Subtil.
ficciofem quoque.Atcornuillud,illa ungula,commifta,confúíáq;
carni non eſt.

2. Excrementorum ratio. Sudor Virginum Aracam.

srE Rcvs, inquis, Serpentum benéolet. Atſuprå, uenena
eſſe odore tetro dicebas omnia.Venenatorum uerò nonniſiuene
nataexcrementafunt. Sed&falfum eft : propterficcitatem bono
odore effe. Quidficcius candido Gallinae ftercore ? Quidcanino?
«Quid Muris ? Quid Lacerto ? Nihilolent. VbituSerpentum Mu
fcerdas odoratuses : An perfuaferunt agreftes opera tua, aut pa
ftores,propterfepesambulantitibi,atqueodorem bonum naribus
haurienti, Angüesibiftabulari ? Hoc enim nobis quoque adole
fcentibus occinebant. Cùm tamen &indehalaret aura illa odora
tapropter firutices,&mufcofumfolum: quodin fyluisfrequenter
euenit, quotieshumi muccor àSolis radiisad uirgultorum pedes
elaboratüseft:&ècauis,ubiSerpentes uitam agitant,quod experti
fæpèfumus,aut odor nüllus, aütteterexeat. IIlud quoque falfum:
in India Lacertoseſſe Crocodilorum magnitudine. Crocodilie
nimfunt&hi. De quibusfuoloco. Haüdiniucundahiftoria de
odore excrementorum hunc adlocum accommodari poteft. Rex
Aracam fic experituruxorisfuturae temperamentum. Duodecim
蠶 leétas, annostotidé natas, quofillaefunt,lotas Goffypino
indui iubet panno. Tum ad meridiem ufque fubSole morari in
fümma aedium area incruftata. Vbi defudafunt : quod cùmfacilé,
tum uehementerfit,odor cuiufque indumenti ಅಣ್ಣ Qua
1)

*
*
v,

º
 1vL1vs c AE s A R scAt 1gEr
rum malè olet, ſuis eas nuptum dat: beneolentium ſibiretinet. Net
fallatur:patris ac matris nomen ueftibusinferibitur.

3. Serpentum feneéta non exuitur pro

pter ficcitatem.
*. - : -

. . . .

AE Qv E temerè à Serpentibus exuifeneétam propterficcitatem.

Non enim Stellio ficcuseft,& exuit. Siccum non effe, declaratui-.
rus,quod ab eius fluit carnibus: itémquetum natalis locus,tum ha
bitatio,tum materia, ex quageneratür. Vdisin locis uiuit. Imbri
bus gigniturepotis à tellure.Praterea longèficciores arbores,cor
ticem nullum mutant.Non Cantharides,qu£ interinfe&aficcifsi
mae. Non Cimices uolantes, quosego igneos expertusfum.
4. An cruracum uenenatisanimalibuseffe queant. .
1 l L A puerilia. Vt Serpentesueneno praeditießent:oportuit
eos carere cruribus,pilis, plumis: & parum bibere. Quarénon &
fquammis? Limacesiis carent omnibus,& Lumbrici: ubínam eo
rum eſtuenenum?Contrà, Marinus Lepusis, qui à Dioſcoride ex
Naturae typis expi&tus eft, mollifsimus,&idem letale pulmonibus
uenenum. Etfquammatus Araneuseftmarinus,& Draco. Quida
liudfquammaejquàm pifcium uel pili,uelplumae? Adhocin India,
atque Aethiopia non folùm innoxij Serpentes multi, fed etiam
efculenti. Draconibus autem crura effe,notum eft.Serpentum ue
rò genera omnia bibere, ubi fint aquae : patet ex Archemori,&
Fá(e!,
Cadmihiſtoria.Sicut è contrario,quod ſuprà dicebamus,animalia
multa in Numidiafitim pro ;
. Aquilae nunquam bi
bunt.Hydri,fiue Natrices,quandiuaquain lacuniseft,perrarbex
eunt: ubi defecit aeftu,inuiti Druinae fiunt. Quibus ego fuo loco,
Querculis nomen feci. Quáquam olim fruftrà dubitaui,aneffet Ia
culum.Dehocalibi.Igitur nequein fitifola uenenum eft,nequefi
tisin ueneno. Neque carent uelfquammis, uel pennis, uel pedibus
uenenata omnia: quae pilorum uice illisfunt. Nequeeauenenum
abdicat à fuafamilia,tanquamfubdititia.
5. An careant Serpentesalis. Panthera ci
-
-
cures. Scorpiones. • * ~ *
-- - -

c A R v E R v N r, inquis,Serpentesalis:ne uagaretur latèper

nicies.Nam praeterTigrem,nullum animal rapax penèpernixfuit.
Quorfum haectantamendacia? Quotfunt,quæ rapto uiuunt,non
- ..
º
-

-
folùm
-
 р в s v в т і т. 1 т А т в А о с А в р А м v мУ 276
uerum modò eft) Caprae uocabulum noftratead Alcem. Rennan
que Capram dicimus.Etautem Ellend Ceruiforma penètota:cor
nibus ramofis, fed quae fint Ceruinisexiliora, atqueintergüporre
&tiora,& ramisfrequentata minus, aclanugine quadam obdu&a.
Vehiculo, quod birotum eft,&Sannus dicitur à Sarmatis, iun
&um inoffenfo tenore fuper glacie, quatuor & uiginti horarum
fpatio trecenta Germanica miliaria tranfmittere curfu fcribunt.
Tantae uires,tantapernicitas,tantifpiritus, tantapertinacia. Hoc
nos neutiquam affirmamus. Virumienim nobilem careredecet &.
crimine mendacij,& criminis fufpicione. Illud compertum eft. In
Sueciae regno eorum armenta uulgò haberi,propterlac.Inter am
bulandum magno crurum crepitu mouentur. Id quod etiam Ca
priscommune eft. Hungari fuas rhedas Equabus iungunt. Ab op
pido, ubi id primùm,aut potifsimùminftitutum, Cotzi dicuntur.
Vnde Itali fuos Cocchios nominarunt. Sunt etiam commentifi
nerotistranfuerfatigilla,fuper quibus cymbarum figuraftatuunt
alueos:atquein iis ueétoresfedent.Traheas,fi perte Iicet,illas ma
.‫إليه‬
|
chinulasappellarim. fuper Alpium glacie uiatoresin procli
ui deuehuntur, partim fuper fafcibus flagellorum, partinâ fuper
haudabfimiliftruétura. Ea dicitur ab illis, Lezza. Ita Liuoniosui
deasfuperglacie, in illisalueistanta ferri celeritate, ut fluuiorum
curfùm æquarepoffe uideantur. Aurigaàtergo loratenens, tum

. iis,tum uocetrahentibeftiae moderatur.Ergo quodais: Alcepro

mufcidem carneam prominere: nequeuerum eft,& minus do&è
labrumfuperiuseo nomine defignas. SicMachliseft, quam puta
bat Caefàr Alcem. Alce uerò Elk, fiue Ellend. Illa quidem mihi;
utraque uerò ignotatibi.
3. Vrus.Bubalus. Zumbro.

F sr Er inhachiſtoriamagna difficultas. Seruius Grammati

<usVrosin Pyrenaeisnafci tradit: quafi Caefàris nunquam uiderit
Commétarios. At Pliniusindefideliterexcepit:caſtigauitquepræ
terea uulgus, g, Bubalos coepiffet eos appellare. Effe enim Africæ
peculiarem legerat Bubalin. Sedquideſſet, non declarauit EſtBo
ùis genus atri, quem Bufalum uocant Italinunc, maximi roboris:
deprefsiore,quàm Bos,magnitudine,fed corporecompaétiore,la
tiore,pleniore,firmiore.Cornua non tam teretia,quàm preffa:nec
furreéta,fèd deorfum uerfum retroflexa.Etiam domitis maximafe
rocia: quae corrigitur, uitulisannello ferreo pridem naribusinfer
to:cui នុ៎ះ indituspro habeniseft. Huncneque Bubalin effe,
neque Vrumfcio.Nam& Vricornuuidimus: & Bubalis quidfit,
- - -
-
 1y t i vя слвs л к в с л ь п а в к
zonieduraintelligo.AriítotelesintertioDepartibusait, Bubalos
pugnarecornibus:at noftriBufali nequaquam,fed calcibus.Inepta
Σnim funt adpugnâ cornua, quia retrgrtum auerſaac demiſſacu
pide. Vrusa uulgariTauro nihilo differt,nifimagnitudine,&u-
{ribus, quibus illum ſuperat.Cornua uaftif$ima: non folùm, ut re
fert ម៉ូមុំា adufurō paterarum,fedetiam nuncin Samogithia.
& Mazouia: quorum eft animal populare.Thuru9cät. Lituani,ut
fcriptūinueni, Zumbronem. AnThura Tauro ſituox corrupta,
ne(êio.Id nonme latet:Taurus,uocem Syram effe,atque unà cum
aliis à Cadmo in Graeciam importatam. Hodiequoq; Altaurabil
1is dicitur.Etiam nunc in templorum tholisfufpéfàhabentur apud
samogithiosVrorum cornua:qui populifunt Lituanisattributi.
4. Onager.
* a * s o quoque Vrum è Germanis quidafm Bifontem appella
runt. Falsò item Ellend,Onagrum. Eſtenim Onagerfolidis ungu
lis,fine cornibus. In monte, qui Narfingae regnum diuidità Mala
baris, multa:fera habitant. Alitidem Onagros, Equifacie, colore
cinereo, agiles adeò, ut capi haudfaciléqueant. Africanis quoque
ea eft celeritas, ut curfuilli, uni cedant ferae, quam mox 醬
mus.Lant uocant.Homine cöfpeéto in iifdemftantueftigiis. Mox
rudentes, immotisanterioribuspedibus, pofterioribus calcitrant.
Vbi tam propè uenator accefsit, ut manu queat contingere, fuga
fefefubtrahüt. Eorum caro co&a,dum calet,fœtet: refrigerata ne
que malè olet, nequebenefàpit. Onagrorum fpeciem habet Pfàra
infula una Aegæi maris.Neque,aliò tranſlati,uiuunt.
5. Lant.Elant. Dant. Bubalis. Boues Africa
ni.Equi Arabes.
» v 8 A t i N, cuius fànguis,&inftrumétum pugnae cornua tan
rú ab Arift. defcriptafunt,Plinius,uti dicebamus,ait effeVitulo fi
miliorem.Quidigitur eafit? An Gazela?Non fànè.Quare quod ex
Africanishiftoriispercipere potui, tibilibenter impertitum cura
bimus.Africanorum B6um paruitastanta eft,ut noftratium Vitu
lorum bimulorum uix equent magnitudiné.Multitamen roboris,
ac laboris patientißimi fünt. Dant auté,quod & Lant & Elantin
uenio appellatü,faciebubula eft:fed ut mifior,ita longéagilior,at
que expeditior.Eiufmodiferturefteceleritate,utcurfiiferäs omnes
inteuertat. Corium adeò firmum, ut cuiuistelorum ferreo generi
fitimpenetrabile. Sclopitamen globulo peruium. Piluseisalbet.
Acftate
 рв sv в т I L 1 т Ат в Ар с А к о л м v м: 2во
in Troglodyticae parte,quae dicitur Balgada, Melcandidum adeò
ut ne fiiuibus quidem cedat: durum üerò, quafi lapis. Sឍ
etiam in Calicutita, ut infp9rtis contineatuf. Quare uidescum
Saccharo quantum illud Aethiopicum habeataffinitatis.
2. Apum generatio,Cicindelarum. Mu
fcarum fœtus.

A p 1 » v s, inquis, non funt oua:fedexmellenafcuntur. Ecce

quàm uerum eft, quodfuprà dicebamus: non ex Solani putrefa
&ione uermes nafci. Quando Apesex mellis parte optima,non ex
putrefacta.Quodquemadmodum fieriqueat,à plebeiisingeniis ca
pi,difficile eft. Non enim è melle, quatenus j.eſt,fieripoteſt ge Subtil.
neratio.Effetenim femen A醬 autemfalfüm eft. Neque,fiçu
ti dicebamus, è melle putrefacto. ఫి non putrefit, ſed prohi
bet putrefaétionem. At quis intus obſeruauit : Apéſnecoeant,an
coifusexpertesfint ? Quödfi, ut pudoris pleniGimus Parthenias,
eis adimas Venerem, haud cötinuò tamen auferasappetitumpro
pagationis. Itaque ficut in Erythrinisfexus altera parsfola eft,quae
infefeoua concipiat fine mari: in quibufdam nullus, ut Anguillis,
&purpuris, è quarum fàliua, non è coitu Purpurillæ fuboriuntur: Subtil.
itaApes genitale quiddam in cellisponere pareſt: è quo Apiculae
progignántur. Qüid mirum ? N6nneéroribus uermiculos creari
dicébámus in foliis ? Quanto commodius leétus rosille, atque fo
tuscalore parentisgenitali,tanquamabarchiteéto in fch ੰ
animabitur? Nónne & Ranispluere uidimusnos? qui è lacu
nisà nubibushauftas arbitrantur, non uidere, quod uidimus nos:
complutam terramfolaaqua fine Ranis, Gyrinulis tamen poftfè
mihöram, fcateretotam. Eftin Santonibus oppidum Mirambel
1um:cuiusuiae,&angiportus Ranarum (alij Bufonesfuiffe dicunt)
pluuiatam refertifuere, ut primùm horror perculferit oppidanos:
áeindeftuporceperit : tum faftidium exilluuie: poftremô lues ex
odore malo putrefaćtorum. Quodfubdis: Арibusouafimulha
berein uter6,fimulinopere continuo effe, non licere: propterea
quòd neque Bombycibüs, neque Locuftis, quandiu uolant, oua
nullafinti: nihilprorfuseft. ម៉្លេះ autem effe,fòlis liquet exercita
tisinNatura rerum.Itaque duo tibi, etiam Sapientibusignota,de
clarabo. Primùm ſcito:Cicindelam à me cum ſuo mari deprehen
fàmin coitu. Masne contaétusquidem abftitit. In PertufaPyxi
de conditifueretotam noétem. ម៉្លេះ adhuc hærebat mas. In Subtil.
meridie folutus obiit. Ab eahora fub uefperam ufque oua multa
edidit fœmella: quae intra uiginti horas üiuificata abierunt. Sic
 jv t i v s c aes a r s cA t i& e R
nim cornua uaftiora.Frequenshaec Roeticis Alpibus. Quin etiam
subtil hic intelligas duas fubtilitates. Confideres: unde fit animal ul
lum, 驚 uni tantùm infulae fit peculiare. Haec prima eft. A1
tera. Plinius fuo tempore Mufimonij fpeciem defeciffe, fcribit.
Deficiuptergoſpecies.
9. Snak.

s i c snak Scythiae populare: ouis magnitudine,colore cine

reo, duobus corniculis, curfu ualens. Gregatim pafcitur. Altif
fimárum herbarum pafcua perfequitur, in quibus delitefcat: me
ticulofum enim eft,perindeacfentiat carnem fuam peti. fuaui£
fimam enimtradunt. -

1o. Animalia crumenata. żxºzwozienzos. Chiurca.

Ax&rvxorisnxor fcitè defcripfifti : Chiurcam nonnifi nomine,&

fcorto fubuentraneo pinxifti. EftViuerrae facie, ac magnitudine:
capite uulpino. Sub terra habitat. Foecundißimaeft. Duodenos
arit exiguos. Cauda tenuis, penè glabra. Ipfà pilo atro. Catu
鷺 inburiâ fubaluo obtenfa fccum fert.
11. Tato.

r A r o uocatur in Brafilia porccllus , roftro paulo contra

Čtiore, & latiore. Teſtis ſcutulatis loricatus aduentrem uſque.
Quae integmina retrahensfefe componit in orbem, ficut Erina
ceus. Cauda eft longifsima, ac ueluti lacertacea, teffellis item
incruftata.
EXERCITATIO CCVII.

Rupicaprae. Capreae. Ibices. Camucciae. Ifàrdi. Damae.

Capreoli. Platycerotes. ae . dipsos. dopgs. Tra
gelaphus. Hippelaphus. Strepficeros. ^
Muflo. Bockſtein. Stram
bec.Vuildgheit.
M:Profitcntur,
x V M A prifcorum negligentia. Dum rerum naturas
elenchis nóminum tantùm coarceruatis,
- nobis plus inquirendum , quàm finihil prodidiffent,re
liquerunt. Inter quos princeps Plihius, dum ßudet nihil ifita
6um relinquere,importuna fèftinationé præceps,pro epulis ap
po
 рв s v в т І т. І т А т в А то с А к р А м у м. 2.6 і

aliæ, carentesaliis excludantur, quae reliquias abfumant omnes.

Hafceiccirco Afellos diétas,quidam autoresfunt, ob pigritiam,fi
cum alatis comparétur.Saliunttamé:idque adeò, ut âb Italis Ca
ballettae,à GallisSaltatricesmeruerint appellari. Non defünt, qui
eas Brucosputenteffe Bibliorum. Scriptum eftinhiftoriis Xို႕ီ"
norum:ab hisfruticü etiam excinditrüncos, ubi ad alius inopiam
pabulideuentum fit.Tumalas 蠶 erfećtarum prę
fidio abeuntes ueftigent parentesfuos.H*c fùnt illorum, atqüe e
tiam Mauritanorum fuperftitiofà uerba. Quodfcribis:eorum ad
uentum,omen effefuturibelli:ridiculüeft.Vt omittam minus La Cரி; ,
tinam loquutionem. A Mauris enim Siciliae penè quotannis ob
nunciaretur.Inde enim eò deferütur.Ettu ੰ ex partibus ad
ueniant, inde bellum imminere fcribis. Neque id prætereundum,
quodinconfideratè admodütibiexcidit.Sic enim fcribis, de For
micis,Papilionibus, Locuftisdoquens. Cùm hæc minorafint A
pibus. Vtnifitätus uir in aliis effes:uiderere, aut Apem, aut Locu Cafίζ.
ſtam uidiſſenullam. - -

2. Aqua aduerfus Locuftas.

ch v E R ch scytharum Catainorű ciuitas eft:in quaſtagnum,
cuius praefèntia Lócuftas arcet.Olim eam ob cauffam inde petitis
à Cypri rege aquis.Quarum uafeftanneo pleno turri appenfò , fà
&tum eft,uteo tempore non fità Locuftisinfula tentata.
3. Lemmer. -
-
-

L ocv s r A R v M fimillima peftisea, quae in Nortuegiam fre

quenter incumbit è nubibus putridis. Pluit abiis beftiola quadru
pes,magnitudineSoricis, pilò uario. Lemmer,nomen habet. De
pafcitur Locuftarum more omnia uirentia. Confumpto pabulo :
intereunt. Corruptis aer inficitur lue : unde uertigine, & Regio •
morbo incolæ corripiuntur.
EXERCITATIO CXCIII.

Quae de animalibusèputrefaétione.

->
I.raanimalia
L A impia,acnefaria uox. Necíolòm ea minuta,fed'&maio
è putredine: imò omnia,credendum eft, originem *
ducere. Addispulcherrimum, ac ualidißimum argumentum.-
Nempeàminoriádmaius. Musé putredine poteft nafci: ergo &-
v -
 iv t i v s c AE s A R 8c A L iGE R

capi: aut interirefame. Ab hac parum diftat Dama: quippe fölo

cęnuum flexu.Antrorfum enim fpeétât huic. Quibusadminicu
1istanquâ unco apprehendere prominentes rupes;aeque aliterin–
acceſſas uerrucas mõtium ſuperare. Hec Latina:Gręcailla ºesèậ,
Jếezze,d:exerceśza Damam doéti putant omnes.Alij,acutioresfibi
uii, maluntede rxarvzácºrz. Quia Platycerosfit Ceruo fimilior:
&ifiinfula Proconefo frequens, quae uocata fit etiam Elaphone
{δs.Hunc Platycerota,fiue laticornem falsò Damam Franci pu
tät.Eftinter hunc,& Damam Capreolus,Maculis Cemada,ac cae
tero pilo,corpore Capream, cornibus Ceruum imitatur.In fum
mo enim ramiulos habet.Hunc arbitror effe Dorcadem. Dorcon
Lib.1. autem Capream.Diftinguit enim eos Diofcorides. Alioqui Grae
ci quo nomine Capream agn ofcant,non uideor memjniffe. Toto
genere diuerſi Strepſicerotesouilli generis, ſurrectiscornibus cla
ìiculatim torofis. Nec Tragelaphus fabula eft. Quippe Hircus
facie,& cornibus:Ceruus magnitudine,pilo, cauda, clunibus.Pe
&tus uillorum frequentiateétum:ut &hinc Hircus fit: quafi in eos
abierit Aurunchus.Si Philofophus Hippelaphifui cornua defçri
beret:intelligeremusan idemeffet cum Tragelapho, autTarädo.
EXE R C I T A T IO CCVIII.

Leo. Tigris.An adfortitudinemiracundianeceſſaria.

Ꭰ Etuam
Leone quoqueea fcribis,quae nullus non cerdo Florenti
nus longè quàm tu, melius nota habeat. Tibiillud acueret
fubtilitatem. Aliufmodi Leonis effe collú,quàmpro
ditum ſit abantiquis.Duoerät Neraciinter Clathros regis Nauar
rae. Horum unus cùm obiiffet, eius collum ab aliis uifum:à quibus
accepi non offe unico, feduertebrisconftare. Nunc nuper alterius
<ffoffo cadauere,idem nobis compertum eft. Tigrem 蠶 ani
mal ferum Indi hi, quos equidem iure ac merito Orientales uoco.
At eum ego Pardum puto:quandoquidem &curfuminusualet,&
ex infidiis uiétum quærit. Etenim faltuin arborem quampiam ij
cùmfe dederint,in ealaritant:unde in uiatores, aut in aliasinfiliâc
feras. Id quod de Pardo quoque prodiderunt. Efto igitur Pardus
Indus:nanque eius maculæ aliae fünt, quàm noftratiü Pardorum.
Pilus eApotius, quàm lana.Hoc differt à Lyncibus: Orbiculi ad
laterarotundi,ut illis. Ad dorfumlunulas habet fufcas: in quibus
oblongæ rotulae,fuluae.Caetera cádido propiora. Alateribus dor
fum uerfùs, quafi fupercilia oculis impofita.Pellem enim habe
musunam.Qui exillis locis,ac porro ex Hifpania uenerunt huc,
IIllta
 рв s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р л к v м. 2в».
EXE R C ITATIO CXCIIII.

Cicendula. Lucramba.

Ꭰ;in cicendulis aliquidfuprà diximus. Hicillud. Cicindelas

Italia uolare. Hic in Vafconiafine alis effe, Erucae ma
ioris quantitate, craſsiores, uentrioſas. Lucrambam uo
cant: noftri Luciolam. Maremueròaladühic quoqueeffe,fednó
lucere,compertum habemus. Cicindelae exemplo cùm dicis, arte
poffeliquorem excogitari, atque parari, quireluceat intenebris:
. uiderispoffe,lucé èCaelo deduétâ in materia,tanquãintriremem
captiuum remigemimponere,atquein catenishabere.Ariftoteles
quoquein primo Departibus agnouit Lampyrida @ zapotú), gà
&7sejy: non tamen fexu diftinxit: ut nos hic.
2. Tauri Scarabaei.Cerui uolantes.

T A v R o s uerò,cornutosScarabaeos è Nigidio quare non ap

pellaris,nefcio.Sanè ceruinis cornibus illafimiliora. Vnde Cerui
uolantesà Gallis appellantur. Sed Latinis recepta uoce utendum
eft.Tametfiapudfübtiliores,qualistu es, Chelae potius illae, quàm
cornua diciqueant.Harum enim ufus,ut Cancris, brachiorum.
3. Cocoium.
c o c o 1v M quare ex India petifti: ut eiusteftimonio liquorem
illumtuü,in tenebris lucentem occaecares? Nam fi, ut exHifpani
cis narras commentariis,in eo infeéto oculorum uis lucidifsimo
rum fimul extinguitur cum uita:liquorem illum tuü poft mortem
uiuere, neceffe eft. Teigitur lucere priusoportet:tum liquorem Lepid.
ipfum non facere,fedgenerare.non enim ex non uiuente uiuüfa
$it ars:fedgenerat Natura.Neq; rem nouam narras. Vulgofcitur
hoc.Cùmfpirituuitali nimirum lux illa difceditâ Cicindela.
4. Pyraufta.Laus Ariftotelis,Czfaris,Virgilij.
P y R A v s r AE hiftoriâ autineptècumVermibus niuium cö
iungebas.Ratio nanque par,& ſummifrigoris,& ſummi caloris ad
generationem.Rc&tèputas,ex recrementisilla orta animalia. Cæ
terùm cùm ignis, ut Ariftotelici uolunt, non putrefcat:uides ab
igni,tanquam à formain materia 蠶 autem, ficut aistu,è
putredine generari.Omninò enim in fornacesillas * extraneú
у џ
 Iv t. 1 v s c AE s A R s c A L 1 G Ε r.

inclunibusfedentem:anteriores pedes ad pateram ferre. Peluim,

fiue malluuium cruribus fuſtinere,體 à tonfore lauaretur: qua
1em piâum uidemus Afinum cucullatü.Humo fefefternere. Pro
ie&üm,atque etiam porreétumiacere. Ciliorum cöprefsione an
nuere. Caput adheri nutum attollere: in terga uertere. Supinus
oftendere, quo corporisfitumulier ineuntem admittat uirum.Po
ftremò nülfum canem unquam uidimus doétiorem, aut docilio
ré.Nifi unus excipiatur, quifuperanterioribus pedibus ere&tus,ac
bipes ambulans, elatis clünibüs, illuftrifsimae hominum coronae
miraculo fuit.Nunc quae de Camelo accepimus,dicendafunt.
2. Camelidocilitas,& alianatura,acípecies. Carouana.
cAM E L o shocce commento ſaltationesimitari docent. Ca
lido in loco,ſolo item calido iuuéculum Camelum ſtatuunt. Extra
fores,quandiuille intus eft, tympanum,aut Attabalaspulfant.Be
ftia, ob caloris taedium pedes fuítollit alternatim. Ita per menfes
aliquot affuefaciunt.Donectandem uerò etiamin aere libero, ac
folo non calefaéto,audito fono,uidetur exercere pedum motu fal
tationem.Camelorüfpecies tres. Prima dicitur ab Arabibus, Hu
giun. Procerifunt hi,acbenèfurreóti,benéquehabiti.Ante qua
drimatú inutiles.Tum mille pódo Italicagerit,qui probatifsimus.
Septingentorum iufta farcina eft.Alterafpecies uocatur, Bechet.
Hi funt,quos Ariftotelesait, geminoshabere 33«;. Baótrianos a
gnofcit ille. Nonnifi in Afia inueniri docent hiftoriae Africanae.
Tertia fpecies, Raguaihil.Parui funt,atq;adfàrcinasinepti.Quare
prgequis utuntur,tanta uelocitate,ac patientia, ut ម៉ៃ centũi
milliaria uno die conficere dicátur. Idque paucißimo çibo, nullo
potu contenti. Dromedarios uocant mercatores noftri. Vniuer
fum genus adeò fitis patiens eft,ut quindecim totos dies, coaétus,
ferat.Ex more,quinto quoque die,êùm minimü: cùm plurimum,
ponobibunt.Carouana Syrum nomen eft, à Gallis Tropa,ab Ita
lis Drapello, à Troglodytis Negada dicitur : comitatum fignifi
gat.Syrus Camelisfingulisfemelin die panes dat hordeaceos cru
dos,quinos.Oétauo quoque die potum. Qui in Libyae Bar, id eft
ut fùprà diximus, folitudinibusàgitant Cameli, qüandiu üirides
ម្ល៉េះ hcrbas, nihil bibunt. Ne Arabes ipfi quidem, quoad
a&te utuntur Camelino. Id quodin eorum libris medicis ad Ele
phantiafin,& Hydropem eftättentius aduertendum. Ibi quoque
pro equis eft 9pera Camelorum : quos neque infrenant, nequein
$apiftfant : fed pertufæ narium &hartilagini corigiam infèrunt,
habenarum uicé. Quòdannulisferreisad Bufalorüm re&tionem,
ſuprà
 рв s v в т і т. і т А т в л о с л к р А м v м: 28о
!. -
- - -

1.
『雷
fuprà dicebamus, Italos
tosexciperefàrcinas: facere.
fuarum Vulgatum
uirium eft:ubi
confcios, eosfàtis
ingenicula
impofi
tum efeuideatur,exurgere. Fruftrà admaiores,grauiores ue por
º: rò cogi.Iter facturum, pinguemesteoportet. Nam fi quinquage
ಘ್ನ num dierum iter fufceperit perficiundum, quo tempore frügi5us
nó ueſcatur, niſi bene ម៉្លេះ incorperit,tabeſcit. Agibbomacies
S occipiens,procedi aduentrem,tumadcoxas. Proftremòfit adeò
忒 imbecillis, ut uix adcentum librarum onus geftandum fit utilis.
Manfueta admodum beftia eft, nifi cùm accenditur inVenerem.
岐 Id quodinitio uerisfit.Tum quafi memor omnium uerberum, at
queiniuriarum,quas acceperitâ reétore,in eum faeuit. Mordicus
曲 arreptum in aerem füblimem uentilat: proieétum pedibus con
culcat. Quadraginta diesfuroretenentur hoc:quibus exaétispri
2% ftinae lenitati reftituuntur. Aiunt: feffos nullis cogi uerberibus,ut
* progrediantur:fed cantiunculis demulceri ad produétioris itine
º ris laborem tolerandum. Canentiumigitur, atque præcedentium
‫ﭩو‬ , -ueftigia
fequuntur .muroiralemaC Multa circunferüturin Com
mentariis de eorumfàltatione. -

* 3. Camelopardalis.
g qv AE camelopardalisà Graecisolim diéta fuit, ab Aethiopi
' bus Nabis,à Perfis Girnaffa:undenoftrum Giraffa,nihil habet Ca
நி meli praeter collum. Non unusomnibuscolor.Aliquibusfubpur
.‫ޅ‬ pureus,maculae quadratae,nigrae.Dorfi ,sumisfiuerbsulip uentris
º âdmodum propéndens,candidus. Aliis pili color ruffus, orbicu
º lis piétuscandidis,in quorum medio rotülae pufillae, ternae, ruffae,
º quafi figura trifolij. Caput ceruinum. Cornicula Capreoli. Lin
โ% gua purpurea penètripedalis, teres. Hacherbas,acfrondes lege
º
v
re,tanta celeritate, ut oculospenè fallat. Collum adeò prolixüm
ரி
eft,ut ad quindecim
raaliquádo pedum pértingat
proceriora,quàm altitudinem.Anteriora
quæ equi cru
maximi. pofteriora ualde
breuia: utei dorſum j. firadclunes: quasaftriétas habet, ut
岐 Afinus:cuius etiam caudamfuacaudarefert.Contrà,latif$imope
‫كان‬ .étoreeſt -

º ΕΧΕ R CΙΤΑΤΙ Ο Ο Ο Χ.
.‫كئ‬
º
#!
Animalianobiliaobpelles.Lynces.Thoes.Lupi Ceruarij.
& v N r & animalia, inquis, ob pelles nobiliora : ut Lyncei,
º & Muſtelarum genere plurimae, Martori, Varii, Lardiro
ni, Viuerrae, Gihettae.Has Hifpaniamittit,forma & moribus
 iv , 1 v s c ae s A R scAtiGEr
„ domefticis Muftelis, quos nos Foinosuocamus, fimiles. Si omnia.
Cafhg. 蠶 ur,quare Lyncei,non Lyncesàte dicá
tur.Subtilius declaraffes,quae,quot earumgenera,quasVarias,ue
teres appellarunt.An ea,quae Luberna dicitur , fœmina fit: Lynx
mas,Lupus ceruarius. Huic enim breues, orbiculares, diftinétae
maculae : illi produétae , & admodum continuae 盘 . Præ
terea quare Lupi dicantur:cü Lupinae formae nihil habeant. Qua
re Cerüarij cognominentur. Lupi, abauiditate. Vicina enim o
mniapopulantur.Quocirca in Scandania, ubi Lyncum frequen
tia,aliarumferaruminſignis raritas. Aduiétum maxima ex parte
agreftium Felium praedam faciunt. Ceruorum effehoftes acerri
miosex Oppiano difces:qui luculentifsimis uerfibus eiufmodi pin
git uenationem : qualem pugnam Delphinis , & Hamiarum : ac
Thoasuocat.
2. Mardur.Fuina.Viuerra. Ginetta.Iêtis.

1 N Muftelarum genus haec omniaconiicis,arte fànè mira.Cùm

enim domeftica Muftela perpufilla beftiolafit: quomodo Ginet
tarum fpeciem ei attribuereaufuses ? VniusGinettae corium,am
pliustricenas contineat Muftelinas pelliculas. Lutrâ enim maxi
mam aequat.Denique Muftelae nihil, praeterauriculas. Pilo uerò.
longè diuerfa.Sitam effet inuenturara,quàm admirabili pulchri
tudine eft:fine controuerfia pręter cæteras,fummo in precio futu
ra erat.Macularum crebritas,ordo, uegetus fplendornulli cedit.
Domeſticam uero Muſtelam ridiculè Fuinameſe arbitraris. Mar
dures, Fuina quefuſcedine diſtinguuntur,8 albo pilo,qui ſubgu
laeft. Mardufisfpecies tres.Excellentifsima Sebellina,dilutior,&
fplendidior,pilifque raris,utita dicam,argentata.Noftratis color
fuluior.Tertiam úocátCalabrã,colore longèminus faturo. Mar
tem diétam Latinis putant, quam Germani Mardur: teftimonio
Valerij Martialis, exEpigrämatum libro decimo ad Maternum.
Plinius deipfis nihil. Domitius mauult effe Vulpis genus:quòd fit
xì**** Ariftotelis. Perottus Muftelam putat. Audiüiâ Germanis.
noftratibus,qui in Rußia,fiue Ruteniafuerant: Mardures Sebelli
nastribus dotibus commendari:pilorum nigritia,denfitate,proli
xitate. Conueniunthaec poftrema duo cum Gallorum aeftimatio
ne.De nigritia non item.Hilariorem pilum eligunt, refperfum ea, .
uam dicebamus,candicantiüraritafe. Maior hic dubitatio. I&ti
觀 fylueftrem Muftelam uocat Ariftoteles.Eam Theodorus La
tinè Viuerram tranftulit:nullo,ut opinor, alio argumento,quàm
quod Pliniusaiebatgenitale effe offéum Muftelis, & Viuerrę. Id
CIAUYA:
 рв s v в т і т. і т. А т в А р с л к о л к v м. 28 і
*. enim de I&tide Philofophusinfecundo.Caeterùm de I&ide loqués
:ம் ipfèPlinius, Graeca uoce nominauit:neque Viuerrae naturam de
「二｡ ęripfit cum propenfione ad depopuläda mella, fèdadCuniculos
... : tantùm debellandos. Et Muftelas numero plurali cùm pofuiffet,
心 addidit: Viuerrae, in fingulari. Tum autem Viuerra nón folùm
gº mel non appetit,fedoblatum & refpuit, & faftidit. Vna etiam eo
ſº guftato contabuit: atque in eo fuit,ut penè moreretur.Haud er
go affentior.Praefèrtim cùm etiamfylueftres Muftelas, familiari
Riº bus fimiles, ficut & Mures uideamus. Quidam è recentioribus, Agrícola
°
I&tidem non Viuerram,fèd Fuinam effe uoluit: quoniam Ger
:٤٤ manicè dicatur, Iltis. Minor, inquit, Marte eft : maleque olet,
, cùm irafcitur. Circa os candida. Mox fui oblitus idem: Ichneu

2｡ rnon, inquit, fimiliseft Muftelæ domefticae, quam Graeci uocant

I&tida. Tam,inquam,oblitusfui, quàm ignarus ueritatis. Haece
nim eft Graecis jax), non iwfîc. Ichneumon quoque Muri, quàm
Muftelae fimilior: quanquam roftro acutiore, atque porreétiore.
Viuerram uocat Italia, Galliâque Furetum.Neutiquam afpernan
dum, quod prodidimusin hiftoriis. Subterra tantâ efïeferocia,ut
‫كتاب‬
?ိရှိို ac decuplo fè maiorem Cuniculum fuperet,atqueinter
ficiat.Extra latebrasillam deponit ferociam.
3. Lutra.Caftor. Enydris,Satherium,Satyrion,Latax.
A Qv A r i c A s etiam Mardures quafdam Galli uocant. Quod
enus unü exillis eft, quae ab Ariftotele connumerátur: ubi Eny
驚 ,Caftorem,Latacem,Satherion,Satyrion nominat,in oétaüo
hiftoriarum. Lutra eft Enydris,notaomnibus:à Fibro fiue Qaftore
* longè alia,ne decipiarisàVarrone, qui cöfundit. Tantaeft Lutræ
fagacitas,ut ex aqua per riuulum effluente, per aliquot procul mi
liaria pifcium odóres excipiatè uiuariis:quae fubiens uaftet. Simul.
facilius hauritauram fecündo fluuio delatam: fimul inanis fupe
rare curfum poteft: quo fàtura fine labore, atque negotio ünà ,
cum ipfo fluxu rurfum delabatur. Inter ea quinque Catus fœtens.
quoqüe eft: pilo obfcuriore, fèdtamtetro odore, ut Put in Ligu
ribusTaurinis, in Gallia Putois fit cognominatus. Picardis Catº
haret appellatur. Huius figura capitis ab illorum capitibus ab
fcedit ad domeftici Felis formam. Scandit arbores in fuga: qua
rum praefidio fàluti confulat. Plinio Enydris aliud:quippe Ser
Pentis ßpecies..
‫م‬4 Lardiroli Piroli.sciuri.Gires afireoisafinixafar
- Varius.Doſsi.Meneuers. Hermellini. -

- B Ᏼ>
 1у т. 1 у з с АЕ s А к з с А т. 1 о Е к

noae,uiatorilocum aliquemàferistutum captanti oculis, uifàm,

teftudinem.Quamtumulum ratus (mufco enim obfita erat) con
fcendit,atque in excubiis aliquandiufuit.Somno deinde oppref
fus:ubinoëtis & quietis idem finisfuit:&illefefè aliis in locis (pro
cefferat enim illa) effe intellexit: perceptabeftiae facie, admiratio
nem cum fcientia nouae naturae commutauit.Ad Taprobaná Te
ftudines marinae tam funt grandes,ut~
una centum tria pondo pe
penderit.
3. Lacertibicaudati. Dubh.Guatil..Duba.
sv b lineacirciter Aequino&tiali quaedam infulainuentaeft:in >
qua Muresgrandifsimi,Lacertibinis caudis. Dubh Africani La
certi fpecies eft. Binos excedit pedeslongitudine.Quaternum di
gitorum craßitudo.In Libyae defertis uiuit locis. Potusei nullus.
Quin aqua, nex praefèntifsima.Hunctu ex igni confeétum dice
IQCAE. re§. Iugulato uix tantulum fluit fànguinis. Et tamen fine ueneno
eft.Vt in eius finu deponas pertinaciam, quaficcitaté ueneni ma
tricem,atque parentem profitebare.Expetitur,quod magiste pre
mat,cibigratia.Ecauis,in 驚 ftabulatur, nulla ui extrahi po
teft. Itaqueligonibus,aut aliis machinis aperiunt cautes. Saporei
carnium Raninarü. Curfù ueloci eft,ut Lacertus.An fit terreftris.
Crocodilus,etiam atqueetiam confiderandum eft. Longè diuerfà ,
fera uoce penèeadem apudChaldaeos fignificatur. Nempè Duba .
dicitur ab illis Vrfus.Hüic fimiliseft Guaril.Sed in capite,& cauda.
uenenum gerit.Quibus abfcißisincolae uefcuntur. Afpeétutrifti,
acfero eft.Aboaliquoque huiufcefecit mentionem.
4. Chama•leo.
D E samogithio Lacerto fùprà diximus: item aliis lacertaceis.
Nunc de Chamæleone quaedam minus trita referamus. Ioannes
Landius in ultima Syriacùmeffet:ait, fè uidiffe unum è quinque, ,
quos emerat,Chamæleonibuslinguae repentino, momentaneóq;
iaculatu mufcam,quæ in eius effefpeétore,legiffe. Propterea illius
àfe diffe&tilinguam narrabat inuehtam palmilögitudine, cauam, .
inanem.In fumma tanquam acetabulum cum mucco, quo prae
dam tolleret. id nouum fànèiis, qui folo uento uiuere ha&tenus .
exiftimarunt. Dorfum ei incuruum,&tanquam fèrratum.Ter
gusuariatur maculoſisquaſituberculis,utin Rhombo. Véter de
prefsioribus clauiculis àfperatur. Oculi pulcherrimi , quos fine
colliflexu circumuertit.Coloreftalbuseis,uiridis,luteus.Natura- .
lis, ·
 р в sv в т . . . т А т в л о сл в р а м у м. zer
1is, uiridis, admodum dilutus in tergo : atfub uentre dilutior,al
bicätique propior.Variatur tamen totus rubris,& caeruleis,atque
albis pünótis.In quoflibet mutari colores,uerum non eft.Superùi
ridiuiriditas uegeratur: füper luteo temperaturad luteum.ÑSuper
cæruleo,aut rubro, aut albo non uincitür uiriditas natiua:fèd fù
&ta caerulea,& rubra,&alba,uiuidioré,ualidiorémque füifpeciem
dant. Super nigro fubnigrefcunt, manettamentefiorille uiredi
nis atro confufus. Etiam haud mutato fùppofito colore, mutat
ipfefuum, uel metu, uel moleftia, aut oppreífus,aut folutus.Quòd
aer illi pro cibo fit aliquandiu, ex eo pâtet: quòd& annumifite
rum aiunt inediamtolerare:& ubi excepithiatuauram,&occlu
it malas, turgeteiuenter. Etiam inueni, qui diceret: 6buerfùm
adSolem haurire radi9s, eófque cóuerfionéhiantemfèqui.Quod Iocu*
fi ita eft: inuenias, aduerfus tua dogmata, Chamælednem co
&to, quàm crudo aerelibentius uefci: qui dicebas, co&ione cor
rumpi carnes : crudas effe adnos alefidos magis conducibiles.
Quinque digitos in pedibus habere , quibus ftet pafsis. Vbi te
retibus incumbitfurculis, curuare eos,atque ramosampleéti,quo
Pfittaci modo folent , utrinque binis: non ut aues cæterae, tri
bus una ex parte, unico altrinſecus. Sic Pſittaci. At Chamaeleo,
quia habet impares,ternos,& binos, ផ្តុំ ac difpertit, fèd
6rdine inuerfo. Nanque eos, qui in pedibus funt pofterioribus,
ita difponit, ut extrorfum ternos ftatuat, introrfum binos. An
teriorum contrariusfituseft. Haec ex Landio accepi:quaefèquun
tur, ex aliis. Venenatorum Serpétum effehoftem acerrimüCha
mæleonem. Is exillis unü quempiamfpeculatusin umbra captä
tem auras, aut in radiisapricantem, in eam fcandit arborem, quae
illi imminet: undeex ore filum demittit Araneorum more: incu
ius fili extremo guttula fit, margaritæ fplendore. Ea taétum in.
uerticeSerpentem,mori. Illud etiam admirabilius. Si ad perpen
diculum nequeat filum demittere: quod minusadamußim refpó
deat ramus,in quo eft,inferioriloco, ubi cubat Serpens: ita filum
corrigere pedibus anterioribus,atque eiustraétum temperare: ut
adlineam quaſi catheton deſcendat.
5. Crocodilus.Eiusauiculaaliaà Regulo..
D E crocodilis quoque noua quaedam, ac Prifcis incomperta Cofig. ·
dicendafünt. Hic enim locus apùd te effe debuit huius hiftóriæ:
quam tuin fequentemlibrum türbulentè detrufifti. Nam qui Cro
codiluminterimperfećta recenſebas animalia: hictibi pingenduse
 ív L 1 v s c AE s A R scALIGER
fuit.Crocodilű Indi Orientales, quostu Occidentales falsò uocas,
pafsimhabent in fluuiis. Caimanibi dicitur. Maximus, quiillis in
iegionibus ab amicis meisuifuseft,non excedit uiginti pedes. At
inNilo etiam tricenosfuperant. Cùm legiffem apud Herodotum
in Euterpe,ab Aegyptiis olim Champfasappellatos: rogaui Tur
cum quéndam,ecquidei nunc effet nominis? Refpódit : Kimpfac.
Caudaelongitudoreliquum acquat corpus. Ea nautas, beftiáfque
de Nilobibentes, implicatos, tračtos, deturbatos, merfos uorat.
Hiatutanto eft, utintegram buculampofsit excipere. Non eftfa
bula de auicula, quamTrochilum Græci nominarunt.Eam quo
niam Plinius Regulum noftrum exiftimauit, defcribenda eft:üt ex
hac narratione ueritas deprehendatur. Candidam aiunt, Turdi
magnitudine , criftata pluma, acuta, plicatili : quam furrigit, ut
bellua palatumfigat,ſiclaudaturintus. Crocodiliadipem ad Gä
grænas optimumtradunt. De corij firmitate, fatisà ueteribus di
êtum eft. Recentiores etiam pilulis fclopettorum prædicant im
peruiam. Alijeò ufque duritiem deduxerunt, ut etiam Falconet
rorumićtibusrefiftereferipferit. Venationem ita inftituunt. Fu
nem ualidum, longifsimum arbori ad ripam committunt. Alteri
capiti hamum ualidifsimum aptum, uerueci inferunt: quo praedae
auidus fefe induit Crocodilus.Sub Cairo,aiunt,effeinnoxiös: fu
pra,infeftifsimos. ‫م‬-

6. Magia uetus aduerfus Crocodilos.

ac v E r etiam huiushiftoriae nouitasftudiofos. In Aegyptio
rum Arabum libris ita fcriptum eft. Humerhaben Thaulon præ
feétum Aegypto ab Arabibus, fignü plumbeum Crocodili, quod .
in cuiufdamtemplifundamentis inuentum effet, igni diffoluiiuf
ſiſſe. 器 ex tempore conqueruntur indigenae, Crocodilis infè
ftioresfaétas regiónes.Aduerfus quorum maleficia fignum illud à
prifcisSapientibus,&conformatum,&infoflum fuiffet.
7. An femper crefcit Crocodilus.
N o N fuiffem huiufcemodi profèquutus hiftorias,nifitu me ad
eas impuliffes. Idigiturmihi reliétum,ut cfficiam, uideo:cuius tu
Caffig. cauffa illas exarares,necperficeres, Nullam enim in iftis inuenf
mus aut nouitatem, aut fubtilitatem. Quærendum igitur: an illa
fententia uera fir, quæ à Plinio recitatur. Quandiu uiuat, perpe
tuò crefcere Crocodilum. Cui rei cùm contradicere nequeamus,
- arcef
 г в s v в т і т. 1 т А т в А в с А в о А м у м. 264
arceffenda ratio eft, Dicamusigitur: Omneens,finitüeße. Idque
actu,non folūpoteſtate.Reſpondebunt.Augmenti, uitæqueeủn
dem cffe finem:uiuentiautem augmenti non effe finem.Hæc per t

uicacia fubtiliori demonftratione debellanda eft.Vitaeftà calore, subtilß. e

& humido naturalibus : à quibus eft cremétum.Ergofimoritur,id

humidi fit defeétu.Nócreſcit igiturantè,quàmmöriatur. Siſem
per creſceret,nunquá morte naturali ſolueretur. Profecto cuiuſq:
fei mortalisfequitur augmétum: quodfubit æqualistenor,&po
hunc, aut etiam fine co,pergitadfolutionem per mométá decre
fcendi,adinteritum ufque.Decrementum hicnon tam quantita
tis diminutionemuocareuolo,quâmuigoris dece{sionem intelli
gere, Huiufce exercitationisefto iudex diuinus praeceptor, in fè
cundo Degeneratione animalium és a "ga Tő: Kóolszíez, fég
γέθους - -

8. Formicæ Senegæ,&Mangi.Nigredo.
1 N regno Senegæ Formicas aiunt effe candidas. Quamobrem
hicagnofcasfubtilitatem. Non enim penitus, aut femper à Sole
nigredo rebus imponitur: praefertim cüeos န္တြ
adma
ritimafeparat Nigirfluuius, ferant effe non unius utrobique colo
ris.Quitransillum habitât,pufillae ftaturae,colore nigerrimo. Qui 1οιο/α.
cis colunt,fulua effecuti,&,utait Terentius, muftellina : ftatura
uerò iufta.Nam quod in hiftoriis eft:horum agrum, uiridem, lae
រ៉ែ : multisin locis id inue
niatur. In prouincia Mangi rubræ funt Formicae : quibus ut nos
Gammaris, cum Pipere uefcuntur.
9. Cancri terreftres.
r E R R E s T R E s Cancros effeininfula fàn&ti Thomae, fimiles
marinis. Quare omnicolam Cancrum င္ရန္ ႏိုင္ရန္သူမ္ဟုဖ္ရင္ဆိုႏိုင္ရဖူ
. Quip
pe in mari,in aquis dulcibus,in terraftabulatur. In fàxis Lanarum
(traétuscft hic 蠶 Vafatenfis) adpagum , qui Cohors dicitur,
faxeos multos uidimus: proculà mari plurimum, à Garumna tri
ginta circiter millibuspaffuum. In Caelo etiam mendaces Graeci
pofuere.Nulla igituruäcat regio. quandoquidéaere quoquefruü Iocoſe.
tur terreftres: nosautemillisfruimur ab igni.
EXERCITATI O CX CV II.

Perfeétorum animalium diuifio. Xii

1]
 1v 1 1 v s c Аѣ s А к s cА с т с в к
N o v E M fummis generibus uniuerfàm perfeétorum ani
malium naturam complexum te effefcribis, fic.In folo ae
re quae uiuunt. In aere,& terra.Alia terreftria,fed auibus
--
fimilia: utStruthiocamelus. Alia aquae, terrae'que cömunia:ut Fi
„ ber.Alia aues natấtes:ut Olores. Alia purèterreſtria:ut Canes. A
.. liafubterrahabitant:utTalpae.Aliain aquisfolis degunt: ut Del
phin. Verümulta minus accuratè.Et non pauca minus acutè, ac
Íubtiliter.Primū.Talpäimperfeótiſsimianimalarbitror.Nanque
è putredine maxima ex parte nafcitur : & optimo fenfu caret.Sic
Manucodiata quae infolo uiuit aere, pedes non habet. Praeterea
aquaticas animantes,fiadmembra pectes, fue ad generationem,
Subtil. fanèinuenias Grylloimperfeótiores.Quando eft oratio perfeétif
fimi animalis inftrumentum : eius materia uox eft in Crabroni
bus, fi, quemadmodum tu uis, fpirant. Quis non putet Lacer
tum eſſe, quam Delphinem perfectius: ſi conſiderentur utriuſ
que partes? Quid Teftudo: cui&pulmo eft, quod& Delphino
memibrum:& uefica,quam habet ille nullam ? Delphin uerò quid
aliud, quàmfœda moles quaedam ? An uerò eft AnguillaSerpen
tibus iis abfolutior,quos imperfeétos dicebas effe ?At tanto mi
nus: fi neque gignit , neque generatur. Noli refpicere ad Can
cros: fi hæresin hac diuifione. An tu perfeétum dices animal,
Locofe. cuius caput idem cum (nolo dicere) unum eft ? Afpeéta Torpe
dinem : quam equidem Turpedinem appellare confueui. Vbi
caput ? ម៉្លេះ confufius.Transfer oculorum aciem ad Polypos:
Quid tetrius ? Etiam is, quem fœdo Graeci nomine appellant âp
;47, te poterit admonere, quantum diftetàuera perfe£tione tota
Piſcium natura. Etaudesinter perfecta nominare? Diuiſio uerò
quanquam fuprà faéta eft: tamen hic adhucacutius. Animalium
aliqua unico tantum in elemento habitant, atque ex eo uiuunt:
igni Pyraufta,aereManucodiata, aqua Apua,terraBufo. Dein
ehanc ipfàm partitionem fuccingas illis portionibus, quas fù
prà memorabam. Etaddere licebit haec • Quaedam in duobusma
inent,atque utrinque æquè cibum nancifcuntur: ut Vefpertilio
in aere Culices uenatur,in terra fuillas pernas populatur. In a
ua, & terra,Vitulus marinus. Nam & pifcibus uefcitur,& ua
器 uineas. In aqua,& aere, quae cibum capiant, nondum me
mini : nifi, uti dicebamus, Oftreas putemus cum aliis, rore ali
nihilominus, quàm limo,aut aqua marina. Haec autem omnia
' rurfüs compofies ambitu trium fummorum generum: Auium,
pifcium,terreftrium. Quae fubtiliter diduces ita. Auis infolo ae
te: Manucodiata. Auis in fola aqua: in OceanoBrafiliæ marini
anfe
 р в s v в т і т. і т Ат в А р с л к р А м v м . 267
anfères,coloreatro:qui nunquam euolât. Etin Oceano Sur, Chi
nam uerfùs, aues apodes, quae nunquam exeunt è mari. His effe
negant imum exitum excrementorum. Foeminam concipere per
foíámen, quod in fine dorfi habeat. Vnde etiam excludat óua
maris incubatu. Aues igitur hae in folaaqua. Auesin fola terra:
Struthiocamelus. Auis in terra, & aqua: Ardea.Auis in aere,&
terra: Vefpertilio. Auisin tribus uitam, fed non uiétum habens:
cycnus. Hae auium differentiæ, pifcium illae. Pifcisin aqua, &
tetra: Polypus, de quo fuprà fatis. In aqua, & aere, non adui
&um,fèdufu uario. Quidam utuntur tanquam inftrumento,aut,
ut ita dicam, fequeftro ad motum : Loligo, Hirundo, Miluago,
Pećken. Alij 蠶 fpirandum: Delphin nonnulli ad cibum cofifè
quendum : Cancri. Aliqui ad teporem : Polypus , Exocaetus
Teftudo. Murgna uerò, utParergo quodam. Non enim cxire##
Serpensfübiret aquas. Intribus funt iidem, qui in duobus: quip
pein aereaqua,terra, qui interra,&aqua. In terra enim effene
queunt extra aerem. Haec pifcium: illâterreftrium : quae ztó ita
üocat Ariftoteles, ut Latina uoce nulla poßit explerifignificatio.
Nam, Pedata, malè Theodorus. Anguesenim τάγπέδyfunt,pe
dati non ſunt. Terreſtria in terra, 8 aqua: &utrobique uiétum
capientes,ut Lutrae. Quaedam pifcium auidifsima, aquarum cö
raétum exhorrent : ut Feles. Circa pifcemin aquauifum uidimus
infànientes. Adeò illius efcae flagrant defiderio : ut etiam pcr pa
los,atque longuriorum feries, quibus excipulae fulciuntur,adnaf
fasadeant. Quod in Pado eueniffe, prouerbio iaétatur Ligurum
Taurinorum.Aquam uerò nefummo quidem ungue audent con
tingere. Addunt facetèfàbulam. Tentare aquam ipfàmèpelui
bus epotare: utinficco pifcis deftitutus praedae fit. Interra,& ae
re, Canis laeuis, ut aiunt. Rore enim uiuere.fic, opinor, inge
nijtuiuim exercuiffes. Nunc uerò cum illis fimul incertus 醬е- "

ris, abfque ulla philofophiae lege. Nihilo prudentius in ipfà fpe

cierum recenfione. Tranfis enim ab Erinaceo ad Ouem. Quas
equidemfubtilitates, uttibiincompertas, mihi difficiles, ftudio
fis morofas:itapopularibus, atque otiofis auribus etiam odiofas
fore, non ignoro. Sedoftendere uolui,quot capitibus, quot mo Caftig,
«diseam diuifionem,haudplebeiisiudiciis exercere ualeamus.Nüc
adhiftoriastranfèundum.

E XE R C I T A T I O CXCVIII.

Erinaceus. Eres.
Xiij
 ту с і v s c Авs А к s cлъ с в к
eſſeteisinnoáteuiétus. Diſtingueresadſubtilitatem. Depredatri
cibus uerum fit:deiis,quae abhumo uiétü quaerunt,ratio non pro
cedit.Noćtufrequentius in paſtüit ឆែ្ក Cuniculus. Tum
ut aliquae etiam interdiuuagentur:at nonnullastamen earum no
&urnås quoquefecit,quia praedatrices fecit: noέturni enim Lupi
subtil. ambulär. Pefdiem fanè procul uifuntur: in tenebris uel noétium,
uel nebularum commodius exercentlatrocinia. Bubonú ungues
in lucepoffuntlepufculi uitarefuga:caeco Caelo non poffunt.Atq;
hac cauſa eſt,cur è quadrupedibus aliquot nocturna opera ſibi ui
&um comparare,iufferit Natura.Mirüm uerò,tibi quidfueritim
pedimentó,quo minusformalé,materialémque cauffam,tuo mo
subtil fe, quampiam commentus fueris.Effetamen uidetur haec. Quòd.
uiſusacrior ſit generi uolantum, quàm terreſtribus. Per gradus
igitur defcédcre Natura potuit ab Aquilano&urnas adufque fpe
cies.Inter quas,memineris, unam effe, quae etiam diei utatur 體工
neficio ad uolandum. Afiones uocant. Cæterùm aliqua praeterea
fubtilitate huiushiftoriae fimplicitas adornanda eft. Profe&ò qui
subtil: è quadrupedum genere Talpam tibi obiecerit:eum arbitror etiäm
plüfquam noéturnam beftiam oftenfurum. Ei nanque non fòlùm
dies,ut Noëtuis:fed etiam nox,ut caeteris, pronoétéeft:& utrunq;
醫 die.Vtroque enim tempore in opere eft.Sed de hac fuo loco.
eno&urnis Vulpibus Syris mox, in calce harum hiftoriarum.
Supra Botniam fünt fylueftres homines, qui nufquam compa
rent.Noéturnis aggreſsionibus appulſasoppugnant naues,ſiin
fidiis excipere nequeunt. -

EXE R C I TAT I O CCXV.

Quae de pupillarum mutatione,& de partibusoculi.

Caſig. M1 vnonR 1 memini.Sedneanalogiam

L E G o s, Feles appellas. Hanc uocem apudPlinium.
quidem habét. Longè di
**uerfrresfünt,legere & rapere. Montaniuulginoftriuo
cabulú eft;aeque Felemfignificar,íèd Felis praedäSoricem,eúmq;
nonnifiparuum:&à reptione,qua muros រ៉ែ quafi pufil
1um Murem, tranfpofitis eleméntis. Muris pupillam érefcére ad
Ilunæ rationem: haud eft fine ratione. Nam fi pariter cum ipfius
Lunae incremétis turgefcit cerebrü,atq;augetuir:etiam uberiores.
exilirefpiritus,neceffe eft.At nemo eft Hominum, cuius oculo a!--
teri non eueniat, ſi claudatur alter:nempè affluentibus eo ſpiriti
busiis,qui claufò illi debebantur.De noininibus uerò partiüearü,.
99æ in oculis apparét,fiollemtefcripfiffe quicquã.Inahisenim, ac
IIla Il C2 ,
 в в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р А м v м. 28;
fmancailla oftétatio hgc.EPolluce Grammatici,ex Ariftotele Phi
lofophi, ex Medicis Medici longètum plura,tum exquifitiora. Et
non erat hic locus:fèdàfèquentis libri argumentorequirebantur:
:
º
ubi humanarum partium recéfionem profiteris. Hasenim effede
cuit normam aliorum.Quod&fecit Ariftoteles. •
в хв в с 1 т Ат i o ccxvi.
-

Quae de cibisanimalium.
o M M v N E eft,inquis,omni animanti, ut uefcaturiis,è qui
( busgeneratur. Nempe hoc eft, quodfemel atqueiterum fu
prà ex Ariftotele dicebamus: ídq;uulgatum perinde,acpro
tritumi:Iisalinos, ex quibus conftitutifumus. Caeterùm neque hic
eftlocus:&tam abfurda fententia eft, ut peneimpia uideatur. At N0иите
uaerendatibifuitacusin acere,utaliquam excuteres,non folùm è proκcrύ.
uulgifinu,fedetiam è doćtiorum penetralibus ſubtilitatem.Vt ad
deres orationi fonum : uoce hac,animanti, potius quàm illa, ani
mali, tuam diétionem efficere numerofàm uoluifti.Neq; animad
uertebastuarum intereffefubtilitatum,fiintelligeres: ufus tyran
nide corruptam eſſeuocabulirationem. Eſtenim,animans, actiuo
flexu. Quid igitur ? Animántne animalia, an potius animantur? Subtil
Haecfi quis paulo morofiora putet:meminerit,me&alibi hoc abu -

fu ufum cffè: & hic nolleabuti ufù hoc, propterea quòd ad uirum
fubtilitatum omnium Prometheum, Dædalum, Rhadamanthum
fcribimus. Deinde ut pinguioribusingeniis diétemus haec: quida
liud optandum nobis eft, quàm ut cordatifimus, atquefecundum
ipfàm rerum naturam fapiámus ? Nihilnobis commodius euenire
}:ཨཱུ་རྀ་རཱྀའུ་ལཱ་ཀི།།
ciuilem,fcitúmque caftigatorem. Nihilbeatius,quàm
fcire. Nihil diuinius, quàm docere.Nihilpropius uerae felicitati,
quàm difcere. Difcamüsigitur omnes 醬
conuiciis,atque ex sapient.
probrationibus mutuacaritate.Vt quemadmodum in reliquarum
opulentia fortunarum: quodquifque Dei beneficio, füo labore, ac
diligentia conſequutusfuerit, idin medium ponat: impartiat non
habenti. Inferioresuerò tam libenter accipiant, tam gratè acce
ptum ferant,quàm haudgrauatè contulerint feliciores.Sentétiam
uerò,& apudtefalfàm effetuam hanc,&apud omnes pios impiam
manifeftüm eft, Nam quomodo lapides uefcétur elementis ? At la Subtil.
pides in tuis ediétis omnes animantium appellatione uenire, con
ftat.Viuunt enim. Ergo animati. Hicfalfitas:ibiimpietas, Patrem
enim tuum deuoraffes:neque illefuos Dgmonas Auenroiftas poft
ea uidiffet. Aisenim,comfnuneefîe omnianimanti. Cæterùmne
- - СС
 Iv t I v s c AE s A R s C A L 1 G Ε R.

Ιnconβ. denfißima quæque in immenfum augeri poffe. Nunc id pifcium

carnibus, obhumiditatem, laxitatémque,attribuis. Cauda uerò
crefcitiis: quemadmodum caput Gobio,& Cuculo, Afino,Vi
reoni:cauda,Patinacae, & Aquila: marinae. Fellis folliculus Meru
læ marinae:cuius longitudo ad uncias duodeuiginti procedit ali
quando. Canum ཧྥགner། negauit Natura caudam non omni: non
dmni dedit : affer huctuas pifculentas humiditates. Quantofàtius
fuiffet, hominibus quibufdam apponi caudam , in quam decede
ret onus aqualiculi, quàm eos aruina interire ? Hominis enim effe
illam ftudiofioré decuit,quàm Veruecis. Ita Veruecibus nonnul
lisappendit minufculam,aliis maximam. Atque hoc quidem fpe
ciei. Nam morbus occupat indiuidua. Quem morbuim à belfuae ,
magnitudine uocant Arabes Elephantü. 蠶 homini cuidam
adeò grandem uidimus,ut mendacijfufpiciofilentiü indicat. Ma
num fœminæ duplo altera maiorem. Pedem ephippiario. Mam
-masiuuenculae uirginistam uaftas, ut brachiorumIatera, uentris
fuperiorem partem occuparét.Vt adpropofitum redeamus: qua
reSimiis quibufdam caudanulla? Aliislonga fine ufu ? Nonnúllis.
certo officio,tanquam manus ?
3 Verueces Zeila,colore:&alij cauda uifendi.

1 N Aethiopiaeagro Zeila caudæ Veruecum pondo uicenü qui

num.Ipfi collo,& capite nigro: caeteraalbi. Qüaero de uobis, qui
IOff!'ſ 466/7. abelemẽtis,&primisqualitatibusimponitis forma:fèruitutes. Ân
folum caput illis cum fuo collo in Aethiopia fit: reliquum corpus.
alibi:ut illifèfèfubtraxerituftioni:quae caput collúmque tingeret?
Aeftusibifuntintolerabiles:quamóbrem humiditatcm illam non
exufferunt? Tumapudnos:quare aeftate non funt maiorescaudæ,
ficalorearum Clotho eft,ut quafifilum,autfuniculum producat:
aut hyeme, ficalor obftet ? In eadem regionegenus aliud : qui
bus cauda ternum pedum , non re£ta , fedfinuata , quales uites,
& colleéta torulis.Iifdem palearia Boum more adterram ufque,
ficut &in Aegypto. Daeis humidum , quodincumbat eo:dábis
subtil.. & Bobus. At Tauris plus pendent : quitamen funt ficciores : &
quorum humidum magna ex parte i. in genituram, & ab eis
cum genitura.
4. Hirci Afiani.Zarzacan.Moiacar. Zambellot. - -

Camelot. Hac.Halc.

* i Rci in Anatolia,quae eftPhrygia,fiue Afia minor, quadri

CΟΓΩCS: .
 т в sv в т I L 1 т А т в лр с А к р Ам v м. 286
- to, Artach prouincia eftin Afia propeTumen Tartarorum prin
1.
M; cipatum. Eiusincolae utuntur
faciendum,quemadmodum ligneisSandaliis
& in Liuonia.Apudaditer fuperglacie
eofdem tamgran
*
º,
«des Canesfuht,ut clitellisimpofitis,pro ueterinis utantur.
º
!\!
-
3. Allocamelus.
º a N 1 M Al eft interra Gigantum,capite,auriculis,collo Mulae:
° <corpore Cameli:cauda Equi. Quamobrem ex Camelo,&aliis com ,
º
4.
វ៉ែ à»oguinovappellauimus.
- -

4. Bouesiubati. Equiboues.
A t ■ i , & nigriiubatiBoues,equina caudain prouincia Mangi.
QuocircaEquiboues,ut opinor,haudincptè nominare aufifumus,
邺 ficut Equicefuum.Exeorüm iubis flabellatexunt:Equis componüt
º: <ornamenta. Lancearum cufpidibus appendunt, ut in Germania
: Vulpis caudam.
\ſ
தி 5. Lepores diuerforum colorum. IndiCuniculi.

º -
A P v d nos habentur Cuniculi,albi,nigri,uarii
- - iculi,aibi,nigri,uarij ex utroque, ful
exutroque,
- ui, cinerei. Ita apudMofcouitarüm oppidum Möfaifcum, Lepo
rum multitudo multorum,diuerforuimque colorum.IndiCunicu
ii perpufilli,nullo caudae ueftigio.
6. Caprae uiridis promontorij.
ó v 1 r 1 D i s promontorij Caprae fylueftres quater in anno pa
# riuntternos, aut etiam quaternos.

7. Hyacna. Dabuh. Iefef. Belibus. Ganos. -

L v p I forma,edmaiorem:pedibus longioribus,humanis fimi

* 1ibus: craßis itemfuris,& hurhanis propioribus, Dabuh uocant
砂 Arabes,Afri Iefe£Haecfànè Hyaena Grgcorum eft.Feras huic alias
‫این‬ .noneſſe predam:ſederutisali .subireuadac In ſpecubusſtabulatur
º Venatores cantu , atque tympanorum pulfatione delinitam la
º queisinieétis capiunt. Spartianusin tertio Gordiano Belbum uo
º cat.Suo quoquetempore decem fuiffe Romaetradit. Antiquisfue
:ާ‫ޘ‬ -ratperfuâfumipromifcuum efïeutrunquein eodemfexum.Eosca
º
ftigat Ariftoteles. Negat enim in mafcülo eam rimam,quae fubex
‫اﻟﺳلا‬ СС ij
 1усіvs cлвs А к зсА с т с в к
crementorum exitu eft,peruiamintrorfum effe. De Melibushoc
item à nobis diétum eft.Sed in aquatico Mure, cuiufmodi multos
uidimusadftagna Ligurum Taurinorum, maxima eftadmiratio.
Foemella nanquetria fub cauda funtforamina, à uefica, abaluo, à
Subtil.
蠶 mulier,nobilior. Cuius foetus non edatur
perfætidas uias excrementorum. Hyænam ridiculè Catum Zibe
thicum quidam exiftimarunt. Ganosâ Phrygibus,& Bithynnis
olim Hyæna diétafuit.
8. Aries Adimain.

A s E t t i magnitudine, forma arietinaeft animal in Adimain

Libyę វ្នំ patienseft:tametfi non eum adufum,
fed propter lac habetur. Contrà, quàm noftratibus:foeminis cor
nua,maribusnulla.Vthocipfo uos philofophos magis, magífque
CXCrCCamUIS. -

9. Feles uolantes.
H A c r E N v s leuia. Nunc tibi narrabo naturam Felium admi
rabilem. Qu9 in genere animalium, fiufquam aliâs, exercuitpri
mus opifex fùbtilitatem. In Malabar prouincia Felesfunt agreftes
in arboribusagitantes. De eorum celeritatein curfu nihil memo
rabile proditum eft. Saltu ualere potius. Peculiaris uerò uolatus.
Idque,quod mirum magiseft, finealis. Membranamabanteriori
buspedibus ad pofteriores ufque produétam tendi. Quam,dum
quiefcunt, adaluum contrahunt. Vbi uolare inftituunt, pedum
crurúmque agitatione protenta, colleétáque membrana,tumfù
ftinentur, tum feruntur. Mirabilifqueeftéorum, tanquamper ae
rem currentiüfpecies.Hoctametfi uidebiturfüperftitiofisifigeniis
uanum:tamé fi quis confideret naturam Vefpertilionis,&habeac
hiftoriæ fidem:&ipfefibi rationem cöfingat ültrò. Contemplabi
turenim illumbipedem uolátem : quadrüpedem perreptátempo
tius,quàm រ៉ូមុំា übtiliuseft,cruribus uolantem,
alisambulantem. Quam ob cauffam quadrupedem Philofophus
agnoſcitei, in quarto De partibus:&in lib. Degreſſuanimalium.
1 o. Felium Mofcouitarumpelles. Pe£tz.
t` o M E S T 1 g oR v M Felium pellibus foeminae Mofċouitæ ue
ftes muniunt aduerfus hybernum gelu. Aiunt enim: nullius æquè
pili calorefoueri corpora. Peffetz animal hoc uocantilli, haud
Proculà noftratium Dalmatarum appellatione.
j
- z 1. Vulpes
 р в з w в т і т. 1 т А т в А о с л к р л к v м) 287
1 1. VulpesSyrae. -

v v L p E s in Arabia,&Syriae Palaeftina,pilofœdo,audaciain
figni. Veſpere mutuis ululatibus, quaſifigno dato adnoćturnam
condičtam prędamconuenire.Gregatim przdari.Omnia furripe
re,etiam calciamenta,atque in fualuftra comportare.Ergo incole,
incolarúmque monitu uiatores, auditis earum gannitibus, colli
gere uafà ex agris,aclocisapertis.Nihil enimtutum effe.Haec cùm
ex quodam Regulo accepiffem: unus,qui in eodem fuerat comita
tu, negabat effe Vulpes: fed Lupos effehaud magno corpore, neq;
foedo pilo,ſed colore luteo nitido.
12. Vulpes Aloe interit,&amaris Amygdalis.
º
ADD AM vs huiufcehiftorięfimplicitatibusNatura commen
tumnobisabditum.Vulpes,accepimus,amaris Amygdalisefitatis
interire.NosVulpeculam,Aloc cumcarnibus deuörata,uidimus
extinétam.
13. Cuniculi Macedonici.
: c v N 1 c vt i funt inThracia,ac Macedonia, qui iuxtaac no
ftri,fub terra agitant: Leporino pilo, breuioribus áuriculis, curto
corpore,craffo, compa&o: quimaximiGlirishaud excedunt ma
gnitudinem:caudalöga,&adSciurinam quamproximèacceden
te,contrà quàm Indiilli,quibus nulla eft.
14. VulpesSeptentrionales.
m 1 R v M : in terrafrigidißimaVulpesatraseffe.Tales uifüntur
in Mofcouia,& Lituania.Pellesnigerrimae nuperà mercatoribus
in Galliam allatae funt, ad ufum ueftium non uulgarem,fed alia re
admirabiles. 없 rariſsimis, & quaſi ordine diſpoſitispiliscan
didis, fingularibus uariae. Non igitur àcalore nigredo. Propter
Vuagamfluuium, qui in Duuinam influit, Vulpes quidem nigrae:
Afproculindein uicina prouincia Vrfi albi. -

EX E R C IT A TI O CCXVIII.

t Pifcium diuifio.
.

p p i s c 1 v M cùm tranfishiftoriam : non eadem, quahu

iusinitio libri ufuses, uterisfubtilitate. Etenim abfque ulla
uniuerſaliuniuerſigeneriscognitione, Præcepsfeſtinanter
- CC iij
 іv т іv s e лн з А в з сА і їс в в
nifiilli Canibus commiſtifint. Quòdfi ſemperèfuaſpecieproge
nerent, nonfuturum. Mitiores quidem fore: Lupinam formam
haud unquam depofituros. In Lupo enim eftformaliseffentia:(li
Adlfalº. l. cet mihi hoc uti uerbo, quando & Iureconfulti formale precium
Inlege. audét dicere,quod quifqueformat) in Lupo, inquam,&formaeft,
quaLupuseftj&accidensferitas,quaferus. Formam tum demum
amittit, cùm effe definit: nullo alioeuentuidpati poteft:àfèritate
uacuus erithumana focietatis afuetudine.Quemadmodum plan
subtil. tæ quoque mitefcunt nouo cultu. Eaedemfemper alioquifuturæ.
Hoc ម្ល៉េះ quominusuanum eſſe uideatur, efficiunt Canesfe
ri:quineutiquam Lupifunt.Inlatibulis montisFalconi multisiam
fecülisagitant Canes abfque ulla hominum focietate: cuitantum
abeft, utfèfè accommodent, ut maximaex parte carnibus uefcan
tur humanis.Lupi tamen neque habent faciem,neque uocem,ne
que uocis modum, neque mores. Non enimeos exigit inde fames
ad uaftádos greges.Differunt autemfuisideis Lupus,& Canis.Sub
genere fànè communifunt: quodàw&yvuov continet etiamTigrem,
Vulpem,Hyaenam. Fruftrà uerò conatusesoftendere,unam efTe
fpeciem:propterea quòd Canes quoq; ululant. Nonefthgcfübtili
tasfubtilis,ôCardane.Da nobislatrantem Lupum: & tibi uicißim
reponemus non ululantem Canem. Ita ut Vulpes latrent,non gá
nit Canis.Cæterùm argumenta,etiam fihaec omnialatratu,ganni
tu, ululatu conueniant, nullafunt. Quippeinhomineipfo cun&a
subtil. haec infunt: omnia enim uelioco, uel diuerfisaétusaffèêtibus imi
tatur. Adhaec in ipfo Caninae fpeciei ambitumultae diuerfifsimae
ideæ comprehenduntur. Tam diuerfae,inquam,ut plus diftet à ca
tello Melitæo Britannicus Canis, aut Leporarius, quàm à Cerafte
Vipera. Tantum abeftigitur,ut Lupus fit Canis, ut neCanis qui
dem Canisfit.Rerum affinitas plebeiosdecipit animos:Sapientum
iudicia erigitadformarum internoſcendasuarietates. Iccircò di
xit Ariftoteles,abinfantibus omneshomines patrisnomine appel
lari. Confufà eft in illis conceptio fpecierum, ex accidentiumire
praefentatione: quibus non fpoliat phantafima eorum intelleétus
agens, Quosinter, nolimte uirum excellentifsimiingenijconnu
Inctari.

- 2. Lycifca. Diuerforum coitus animalium.

DE t y c 1 s c A, quodrefers,&uerumarbitror,& uocabulum
non improbo. Tantum illud eft animii potius, quàm eruditionis
cauffaanimaduertendum.Falsò SeruiumiGrammiaticum fçribere:
à Plinio ficappellatos. Coire autem diuerfa animalia,uulgò com
pertüeft. Præterea,quae diximus,Canescum Hyaena,Lupo, Vul
Pe»
 оЕ s v вт 1 1 1 т А т в А о с А к о А м у м. 2.88

Furcam appellabät. Alijglobo orbiculato, ut Echini,Orchis: alij

plano,ut Rotae. Analogia in Cancris.Alijplani:alijlati,quosfalsô
fecentiores aiunt , ab antiquis Anthiarum nomine appellatos.
Certum enim genus hoc non nifi quatuor continet fpeciés. ut ali
bi diximus.Nam hic exercitädi gratia fummam rerum delibamus:
non omnes excutimus differentias. Nam &ille in caudis. Aſpera,
º
leuis,nigra,cöcolor,longa,breifis,teres,lata,flexilis, plicatili§, ex1
:*
plicata,&fubaluum aliquando ut Squillis, femper ut Cancris, nifi
in coitu,contraéta. Item à pedibus,&alis,&eiufmodi.
*• z. Pifces cum pedibus.
A P A R r i B v s fpecies fidedu&tæ fuiſſent, recenfere poffes pe
datos pifces. Quam hiftoriam perfeueram periculofo explicas ex- -
emplo ီ|ို့ . Apedibus quidem nomen eft Polypus confè
quutus.Ip င္ဆိုႏိုင္ၾ uix hac appellatione digni.Ita enim in folido fub
aquisingreditur, ut humorisbeneficio fufpenfus fluitet. In ficco
ö ambulatio cùm pulfu,&traétu fiat: ut alibidiétum eft, alterum fò
lumeftin Polypi motu,qui nequegrefsio,neque reprio eft, traétus Subtil.
fcilicet.Acetabulis enim iaótis procul, ut cuiqueapplicuit,idap
: prehenfumtenet. Tumbrachiorum contraétionécorpusadmö
üet. Itafubuehit fefè eam in partem , cui adhaeferit. Alijpraeftola
bantur tibi pifces uerispraediti pedibus,ut Cancri:quos inter uelo
cifsimorum genus Equitesappellarüt.Cete uerò illüduaftif$imum,
quod Elephantis deſcriptum magnitudine,ais, eſſeforſan de gene
rePolyporum, manifeſtèleuitatem prodiringenijtui. Cui ſuillum
capurafsignabas, Suem potiusfaceres. Nam Polypo,finefcis,non.
ut Suibus roftrum,fed utSepiae:cuidam generi,ut Pfittacobeccum.
eft. Vti libet opulentia Gallica ad differentiarum intclle&ionem.
Et in antiquis Romanorum monumentiseft.Tum fi non fuiffet,no
ftra operafuerit. Nam fipalliatis Graeculis licuit, Coruos,Serpen Fater.
tes,Vrfàs, cáfque, fi Diis corum placet, caudatasin Caelocolfoca
re: quare non liceat togato uiro, atque etiam fàgato, uoculam u
nam è nobilifsima omnium prouincia citare adcomitia literariæ
dićtaturæ? Ridiculus uerò, cùm Sepiaceogeneri coriaceospedes,
atque etiam caudam,etiámque longam defignabas. Sed &aüricu
las cüm appingis brachijlongitudine, aclatitudine: probète no
uiffe Polypum intelligo : quicum auriculatum congenerem pi
fcem fingas. Nam 9 fub uentre duo fint ei foramina, quid mirüm,
tandem? Focmina enim illafuerit. Totidem habet & Balaena.Itcrn
mas Delphin.alterum, adexcrementa:alterú,unde ueretrumeua -
ginet. Dealiis, ſuprà: &alibi deTorpedine. -

l
 iv , 1 vs c AE s A r s c A t i G E R.
3. Pifcium dentes.Sturio.Silurus.Achia.Glanis.Efos.
Hau{èn.Bollich.Beluga.Bielaribitza.

. . c A R E R E, inquis, dentibus, multis contingit pifcibus;fedci

» bum non capere,paucis. Hoc quoquein partitione uniuerfàli po
nendum fuit.Careredentibus:haberedentes.Vbieftfubtilitasma
xima. Quofdam pifces,tametfi nuhis dentibus還 funt,tamen
efTeuoracißimos:ut Anthias.Dentesà figura,ferrati,exerti,aequa
les:ut Scaro.Vnica acie,binis ordinibus,plurimis.A loco:in mian
dibulis, in lingua, in palato. Analogia: in quibufdam dentes nulli,
ſed oſsicula ad ಘೀ dentium. A figuræ circunftantia: reéti,
flexi. A numero:frequentes,infrequentes.Illud arcanum. In man
dibula inferiore plures. Ab alia quantitate: magni,parui. A fitu fù
prà in ordinibus: nunc à fitus uariatione: quidam perpetua firmi
tate:in aliquibus mobiles: quod&in Viperinisexertisillis compe
rimus. Mufculis enim mouentur,ac mutant fitus rationem. A{ùb
ftantia:nonnullis uirgacei, ut Mufticeto: aliis offei,aut cornei. De
lingua fùprà diximus,in hiftoria Crocodili.Sedaduerba tua.Cùm
dixifti quofdam nullum cibum capere, miferrimum exemplumat.
» tulifti.T Non tamen, inquis, uefciturSturio. Quæ haec eft ora
Caffig. tio ? Vbi confirmationem apparare debuifti: aduerfàtiua uteris ?
' Quid enim illud fuerit fic ? Quanquam non pauci pifcesnon ue
fcuntur, tamen Sturio non uefcitur. Maximam hic uereorlatere
Ludit
fubtilitatem : quippe quam nullo ingenio, nulla philofophiae ma
china eruere potisfum.Fortaffe nö eftidem Mediolanicibum non
capere,& non uefci.Tandem uerò feriò: quis pifcium omnium in
uniuerfo Natura ambitu uiuere fine alimento poteft ? At metalla,
ac lapides in tuis phyficis recefsibus, & uiuebant,&alebantur,&
incrementa capiebant. Magnes quoque ferri föobe uefcebatúr.
Oftrezipfæhaerentesfaxis,autin uâdisipfis,abeunte maritimo hu
more, quo aluntur,uefci creditæ funt rorulento aere:quem captu
riunt hiantes. Deinde Sturionem à quibufdam Silurüm dicifcri
bis.Tum leuißimè rem fàpidifsimam lingis.Os,inquis,nullum ha
bet,fed foramen rotundum,quoudum függit. Pudet meiftiusfub
tilitatis.Namſiplanta radix osplanta à philoſophis dicta eſt pro
pterea quòdea parte capiat alimentum : quod uöcabulum noüum
aliud hanc auferet à Sturione appellatiohem ? An foramen ? An
non eft,foramen, in oris definitióne genus ? Latum, oblongum,
rotundum, htfpopèr, ar&tum,&eiufîodialia, differéntiæ ? ôuit;
Js ipfüm , ab, O, literae figura ita fuit appellárum. Quare & of
Acutf& ficium cum aliis commune, æquè: & figurain Sturionë peculiaris,
^otande. magis merita eftoris noméclafuram. ïale etiá aliisaniiiialibus i$
Cani
 рв svвт іr ітАтв А о с л к р А м v м. 28»
Canilaeui,&tribusgeneribus Lampetrarum: nec minus Echino;
cui adeò ad eius figurae proportionem quinque item denticuli in
orbem difponuntür. Multis etiam pifcibusafiis, itemipfihomini,
cùm hifcimus,osadeiufmodiformam circinatur.Sed ad rem Lon
gèfubtiliustibifuerat perfpiciendü: quomodo SilurüSturioné ap
pellares:fi Ariftotelicus GlanisPlinio Siluruseft.Glanius enim ore
eftuafto,ac dentato: id adeò,ut etiam potantibus equisinfidietur.
Itaque Paulum Iouium reprehendunt quidam: qui reieétis multis
erroribusSilurum effe Sturionem primus profeflusfit. Caeterùm
Silurüalium à Glanio etiam nönulli ueterü prodidere.Nobis uerò
non licet hoc negare,propter illorum autoritatem. Plinijtamen
dignitas ಛಿ। homines compofiti animi, atque moderati.
昧
蠶 Silurus fànèefto, qui& Glanius: modò ne Glanium dicat
quifpiam Sturionem. QuidigiturSturio ueteribus ? Non dubium
eft,quin Circafsi, cæteríque Maeotidisaccolae ို႔ေျို့ UNO
cent : Gluten nanque, quod exeo fit, Colla 鷲 i dicitur ab il
lis. Caeterùm apud Athcnaeum fluuiatilis Mugilis cognomen eft.
Quum diuerfi ក្ fentirent: & nonnulli Acipenferem fufpicati
ſ effent : obiecerunt alij, non poffe: quibus nos quoque affentieba
mur ob ualidifsimam rationem: quo doétifsimo uiro,fummóque
:
Z.
amico noſtro Rondelletio Acipenſerem iudicanti occurrebamus.
Si Elops effet Acipenfer: qui poßit effeSturio Acipenfer : quando
Acipenferfquammis tegitur: Elops enim fquammofuseft: Sturio
uerò corio,& oßeischartilaginibus ? Tumille nihil refpondit mi
hi affirmanti, diftinguendum effe ab Elope Acipenferem: fi Aci
enfèrSturio futurusfit. Quodfilentium pofteaaccuratißima pé

:
.
fauitanimaduerfione. Non enim folùm eosfeparauit ita, ut duae
蠶 effent: uerumetiamfubtilifsimèaduerfus Nigidijhiftoriam
ifputauir.Haud effein rem naratilis nature,fquammarum fitus ad
caput obuerfarum: quales ex illius fententia?pud Plinium reci
º tantur. Itaque& ueterem fèntentiam probamus, quae Sturionem
putabat Acipenfèrem : & do&ifsimo,átque optimo uiro ut affen
tiamur,faciunt Athengi uerba in feptimo:qui fimilem quidem Ga
leo Rhodienfi dicit,fedroftro porreétiore.Cuiufmodi fanéSturio.
eft.Sturionis autem uocabulüm Gothicum eft,&ab ea gente in
º Europam inferiorem importatum. Sic enim etiamnunc uocant,
Stur.Non autem ab Aftuiia,ut illeiaétitabat. Glanius autem iseft,
! !
qui in Danubio, ac Tibifco dicitur à Sarmatis, Achia : à noftris
Bollich Autis,aut eiusfpecies(hoc enim etiã in Thynnis,quafi per.
gradus quofdamfcribit Plinius)adeò crefcit,ut propter tumgrem,
: !
atque miagnitudinem, Cafae nomen in Germahiis inferioribus fit
conſequutus: Hauſen. HiceſtPlinianusEſosille ழை in Reno

ſº
 1 v l i v s c AE s A R. s c А то и с в а

apud illum : qui haétenuslatuit, ut pleraque alia, eruditos. Multa

Sturionum iri Ponto genera,diximus alibi. Sarmatiæ fluuius Occa.
cft,qui in Vuolgam influit,pifcium nobilitate infignis. In eo Belu
ga pifcis eft miræ magnitudinis,fine fpinis,capite grandißimo,ore
ùafto.In eodé tria generatradüt Sturionú.Pro preciofifsimo illum*
celebranr,qui Bielaribitza nominatur. Fortafsèhic fit,Latus,anti
quorum.Cãdidifsima carne Latus:non minus cãdidaisipfe,quem.
modò nominabamus. Hoc enim Sclauis prima parsfignificat no
minis. Georgius Interanius Genuenfis, qui penetotam uitæ fabu
lam tranfègit apud Tartaros, in libello, quem de Zygisfcriptum.
reliquit,ait:quos Antaceos pifces dicebant prifci:hoc etiam nomi
ne, fuistemporibus ,ideft amnis ante hunccirciter quinquaginta,
uocari confüeuiffe. Nihilque aliud, quàmSturionum effefpecies.
Athenaeus quoque Glaniofimilemfaéit Latum,&grandißimum,
adducenas ufque libras. Quum igitur frequens in Ponto fit Silu
rus: neque eius meminerit Ariftoteles: fórtaffe fuit Glanidis co
gnomen, à quatienda, utaiunt, cauda. Deinde faétum, ut nomen.
cfTet:ficut euenit eidé alia de cauffa.Ab ufü enim,Ichthyocolla co
gnominatus, tanquamprimarium nomen retinuit apud multos.
Inter quos Diofcorides.
4. Morfs.

D E P1 sc E Morſs,perpaucatradis, qui non maltalegeris.Qua

re nqn ingratum tibi futurum arbitror:fi,quae ab affininoftro Leo
nardo Nogarola apud Maximilianum, ni6bis pueris, enarrata me
mini, fcribam. Is illius iuffu crebrasobiuit legätiones,uiromnibus
maximis uirtutibus admirabilis.Igitur è Mofëouia cú rediifîet,mu!
ta narrargfolebat Imperatori. Eft Morf pifcis ad litora populo
gum,qui Samoged (alibi Samogithios dicébamus) appelläntur:ad
9ceanum feptentrionalem, in quem fèfè exonerat Düuina fluuius.
iìluftris. Beftiae Bouis magfiitudo: crura breuia, qualia & Fibris.
Peétus cæteris membris&Iatius,&elatius. Dentés geminos, exer
tos» grandes habet, affines Eboricandore. E quibüs tum gladio
rum côpulos,tum alia operafaciunt. Addunt: öb pondus,ènfibus.
manubria quaeri. Maiores enim ex ea grauitatei&tus infigi. Pre
ciumaPP£n£ materiae, ut Ebori. Somiium capturus Morúin ter
ram exit. Excelfà loca eligit: neque unquam nifgregatim. Quum .
fee tenerifciat opore profundisimo, cutoden uigilem, more
grnug, ftatuit. Quifioppreffus fomno à uenatoribus capiatur: u
niuerfus grex predae eft.Qtiòdfìcuftos peruigil mugitu fignum de
derit; extemplo cun£tipofterioribus Pedibus addentesapplicatis,.
tanquanı:
 "р в sv в т . т I т А т в Ар с л к олы v м. 273
inihil incöfideratius.Sabaudianis nihil ftolidius,inertius,ftupidius.
Quare ex tua philofophia reétifsimè horum montibus Mafmotas
attribuiffes. Ibi enim frequentes. Quarum Plinius nullam cùm fé
ceritmentionem : nosfuprà, nonnihilin Hyftrichishiftoria coa
&i,hic ultrò earum naturam fcribereconftituimus. Melisfunt ma
gnitudine,&pilo: cauda item nulla penè. Eundem quoque ad mo
âum crura breuia: aures breuißimæ auriculis curtif§imis, atque ad
afpeétum nullis.Vngues longi,acuti,firmi,unci,robufti,nigri. In
ter Mures quidam connumerarunt:cum quorumNatura nihilha
bent commune, praeterquàm quod,ficutiSciuri,fèdentes, pedibus
anterioribus utuhtur ad officiämanuum. Athoc etiam Léporum
genus utrüquefacit: quorum capita non malè fuis capitibus Mar
Imotae quoque referunt. Cum Gliriumfpecie cöueniunt in fomno.
Hybernos enimtotos menfestranfigunt fopore. Cum Leporum,
Muriúmque dentibus eorum dentes multam habent affinitatem.
Non nifiirritataefaeuiunt,poftquam cicuresfaét£ funt.Vnamalui
musin Taurinis manfuetam : quae laneam, lineámque omnem fù
pelle&ilem dentibusabfumebat. Hoc etiam domefticifolent Cu
niculi. Earum uox à LeporinareceditinSoricinam, aut potius in
Cercopithecinam. Vtad propofitum redeamus: in Epiro cùm
Vaccæ,&aliapecoramitifsimaluculentißimis gregibusmultipli
centur:exinfignioribusautem feris paucae,ac rarae admodum:uel
lem equidem diceres,quodnam animal fit oblita Naturaillisappo
nere pro fodali: unde tam peruerfæ gentis animi certa prauitatis
„fuae monumenta confèquerentur. Namin ora Ligurum cùm ferè
nullum animal nafcatur:ideffeétum reor, quòd Natura etiam nüc
{ùfpenfà iudicium ampliat: cogitátque, quibusartibus eorumfce
lera,perfidiam,auaritiam, liuorem,uanitatem,impietateminali
<quo animali reprgfentare poßit.Quod quia nödum potuerit exco
gitare,nondum dare uoluerit.

EXERCITATIO CCIIII.

Elephanti.
S resuulgatasprodere.
AE p E mihi monenduses:tefubtilitatum arcana profitentem
Neque enim fine pudorisia&tura potes,
poft Ariftotelem, Pliniumi, Aelianum, Philoftratum, de Ele
phátis quicquam mádareliteris: quodaut non fitnouum, aut non
caftigethiftörias ueterum. Quae igitur abstefcriptafùnt,primùm:
• deinde quae noftra opera uicifsimferre potes,uideamus. IMagna,
• inquis,Elephanti proceritaseft:ut homio ereétusexpan% manibus
º
 ivtiv s c AE s A r scA t 1GEr -

eum aequet. Ergo bellatoris Equi Calabri aures non exuperet.

Quanquam, ut uideas tuam loquendi legem, non expanfis ar
tinget, fedelatis manibus. Paffaenim brachia nihil aliud, quàm
pafíum efficiunt. ideft pedes quinque, fiuepalmos o&o circiter.
Quodfànè ridiculum eft. Vidiequidem unum dentem melongè
proceriorem. Itaque Aloyfius Muftus o&onum pedum agnofcit
longitudinem. Eorum quoque molem épondere deprehendas. In
Indicishiftoriisfcriptum eft:duosElephanti dentes pependiffe pó
dotrecenta uiginti quinque. Attam paruum animal, quodfepte
nos uiximpleret pedes, uerifimile non eft, in mandibula inferiore
tantum onerisgeftare poffe. Ex eiusitem ueftigio caeteri corporis
uaftitatem conieétari licet. Obfèruatum enim eft: cuiuslinea di
metiens effet palmorum trium,& pollicis.Quantalatitudo tergiin
maximo equorara eft,aut nulla.Igitur fenum denum pedum exce
dere proceritatem, legimus apud eofdemnauigatores. Notum eft
ex autorü fide:Indicoseffe maiores Afris. Atiis,quiin infula Mai
degafcar oriuntur, cedunt Indi. Eorum ueretrum pro delicatifsi
mo cibo regeshabere.Illorü maximus error,qui détesillos è ſupe
riore nafci mâdibula,atq;deorfumfpeétareprodiderüt.Ná præter
fenfus fidem,quae idfalfüm effe docet,eftfubtilitasin duabus ratio
nibus.Priorem fumimus ab ufu,alteram à conftitutione.Vfum eo
rum in gentilitiis aiunt præliis. Quamobrem obtreétationis impa
tiens animalin riualisperniciem illos acuere legimus. Tam uafti
dentisigitur imacufpis quam in partem iétum infligeret ? Deinde
qui fieri poffet, ut tam latum peétus tam paruae cederet diftantiae,
quanta àprimore mandibula proficifcitur ? Nam& eorum flexus,
& collibreuitas effeciffent,utàut peétoriinfigerëtur,aut inter cru
rafubtusipfum peótustegerentur.Omitto,quòd neque Paufànias,
neque Aelianus,neque Oppianus, neque alius quifpiam pro corni
bus recenfère aufuseffet:fi defüperiore deorfurii fpeétarènt. Infœ
minis effetales,e6fque perbreuesetiam legi. Quæ naturae cognitio
proportione refpondetei,quae in Aprismare ac fœmina uulgò pa
tet. Vartomanusait,maribusignes effeformidolofos:faciléque eos
agi facibus in fugam. Foeminas,fifecum uitulosfuoshabeaht, ni
hilformidare. Mareshominibus non fæpè infeftoseffe: fœminas
perpetuasgraffatrices. Eas quoque difficilius cicurari. Cicuratas
ſapenumerò inſanire. Non eſtuerum:ante mortem cadere dentes
Elephantis. Tantò minus, dextrumab eisfèpeliri. Nequefingulos
modô parere. Quippe &ternos,& quaternos. Tot enim comitari
uifae funt. In Zeilam fünt Elephantiuenales miro modo. Metiun
r
turenim,uttelas,aulæa,pannos.Tantipalmosfingulos.Simúlque
cumbeftiacrefcitindicatura.Deeorumimagnitudine diuerfà cùm
- - - - - - - - - legerem,
 р в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 29 п
pteruacuum. Echeneidem uerò habere cumfùbie&is illis cotibus
àffinitatem: ut mutuo atomorum illarum,quas emittiaiunt, nexu
coniungantur. Quo equidem loco, quiduâcuifubfèqui pofsit, a
motaexiguabeftiola, nefcio. Tum ficum illis cotibüs eam habet
: coniunétionis neceßitudinem: quibus Naturæ nouislegibus,ue
teremillam, propriámqueerga copulosillos propenfionem, cum
hac aduentitia, nouitiâquenauis cohaefione commutauit ? Abil
:
**
lis enim fèfè abftulit fuis familiaribus,utinferret naui peregrinae.
Mihi igitur fic uidetur. Quemadmodum à Torpedine ftuporim
pingiturmanibus, etiamfinon tangatur, etiam per lineam fubi
ens (neque enim fabulae fünt) ita & motui nauisiIlabeftia. Neque
uerò finéfubtilitatefunthaec praetereunda. Propter officium fünt
immobilia quædamfemper, ut Poli. Quædam rationeloci, uelu
titerraepars, quae in centro eft. Nunquamenim mouebitur natu
raliter. Contrà,officio quaedam femper mobilia, ut Caelum. Quae subtil.
dam natura loci, ut flumina. Ita quibufdam effe mouendi póte
ftatem,ut Magneti. Aliis contrariam facultatem. Videlicet eiuf
modi fùnt, quæ motu priuant, ut Echeneis. Ratio autem in prin
cipiis. Quiaficuti quies,&motusfuntcontraria:ficfunthorum e£
ficientes quaedam cauffæcontrariae. Neque reddi poteft ratio, cur
calorifrigus aduerfètur. Sicnein illis quidem. Curea, quæ prin Subtil.
cipiain fé habent effeétiua motus, moueant: quae quietis, faciant
qüiefcere. Neminicompertafunt in igne calorisprincipia. Itain
Echeneide quae fint principia quietis. Nam ad manifeftas omnia
deducere qualitates, fumma impudentia eft. Id quod Alexandrei
multi&früftrâ conati funt,& temerè inftitueruht. At faltem in
uenenisexemplanoftra decuit conquiefcere. Eorum nanque mul
ta diuerfàs habent ab elementorüm qualitatibus proprietates:
quæ omninòlatentanimostemperatos, illuduntcuriofis. Iidém
ueifti, quifefèputant, cunétaadcertas cauífas reducere manife
as: tandem hucfe deuoluunt,ut dicant,in oculis hominis,& Ca
toblepae effe principia contraria. Et tamen irrident illi falutare
Afylum illud, occultae proprietatis. De nomine, ac ui Echenei
dis, etiam apud Aefchylumiidem uidere poffumus. InPerfisenim
μoceufuscfthac, guafiadicξtiua: μάτινα, αντιπνόν δαναδιςχξονίας έχε
νίδα, απλοία, τεύξη. - -

E X. E R C I T. CCXIX.

Motus animalium maritimorum. Patellae.

ºf

D D iij
.
g
 1 у с і у з с Ав s А к в с А с тс в а

nes.Quae haec eft membrorum, animorúmquefuillium condecen

Acut. tia,quæ cum beftiarum heroebellatore,eodémque iufto compara
ri qüeat? Quin auditoftridore Suisfugit Elephas,uti dicebamus:at
Su§audita füilla uoce,accurrit illicò Tumbarritusàgrünitulon
gè maximè diuerfus. Nolo hic declamare: quemadmodum patro
íi Ciceronisin libris Officiorum.Sedrecenientipatebit:nihil,prg
ter oculos, cuiufmodi& Equis multis, &hominibus non paucis.
fünt:ac dentes,qualesetiam habet Hippopotamus:tum limofalu
ftra, quae etiam placent Bufalis: nihil,inquam,pr£ter haec effe,qug
cum áliisitem communia, adbrutifsimam beftiam referrepofsint.
Quanquam nos quoquefuillo potius generi, quàm Culici fimilem.
e{{e didebamus. ~ In hachiftoriafubtilitasà téomiíTa eft. Plinium.
subtil. lege. Is enim fcripfit:&fingulos,&fèmel parere. Quod non poffe.
ex Ariftotele profiteri, palàm eftin libro quinto Hiftoriarum. Ad
uerbium enim illud, femel, ibi nullum legitur. Putabam temerè
additumà librariis. Adij oraculum, id eft Hermolaum. Nihil re
fpondit. ErgoSolinum confuluimus. Eadem fuo more aduerbum.
င္ဆိုႏိုင္ရန္ရွိႏိုင္ငံႏို
fidelis plagiarius.Quidigiturtandem?Quandiufaétum.
effet : cùm nullusElephantus exifteret in Natura ? Nam fibinis pa
rentibus una fuccedit foboles,neceffe eft ad nihilum tandem. Non.
folùm uerò plusfemel parit, uerumetiam pluresfingulis, utidice
bamus. -

2. De ratione longæuitatis Elephanti.

N E G A s ullum animal tandiu uiuere, oblitus tot hiftoriarum,
quarum frequentiate debuit admonere. Verfus etiam aliqui Vir
gilio attribuuntur: quilongèaliterſentiunt. Caterúm ubiſenten
tiæ tuæ cauffasadne&tis,hóc etiam plus errafti. Ai§:Neque enima
nimalia in aqua degentia, ob humidum liquidius, tandiu uiuere
: poffunt:nec âues,ob paruitatem. Nec quadrupedialijmeliortem
peratura conceffa eft. Quum duo genera excludebas, auium,&
pifcium: quibus rationibus ab eatemperatura hominemamouifti?
Quin de pifcibus mirum. Quum mortui fluitent, nulla eorum ca
dauerainueniri.Eteft ratio. Non enim in aqua,ficut in aere,muta
tionum impreßionesfunt.Tamen haud repugno.Efto.Abaliisca
dauera deuorentur. At de auibus non affentior. Etenim paruitas:
non eftcauffa corruptionis. Inter lapillos diutius Adamas, quàm
fàxum durat. Et uiuit utrunquein tuâfchola. Adhaec BouesCani
bus maioresminus diu uiuunt. Coruisnemo uefcitur. Coruinul
lium.ufquam imuentum eft cadauer. Neque fauet ratio. Magna:
manque moles pluribusindiget ſupplementis.Seduteò வாழ்: I
 рв s v в т і ь н т А т в А р с А к р л N у м. 292
tius. Motuspartium:ut Oftreis,& Vrticis,& Spongiis. Hactu eru
ditionefubtilis nomen in mari adeptusefles.
2. Vrticae. Cubalfaut. Corrigiamarina. . . . ..
- . .. , ,

|º v R r 1 c A M non fuit opus hicpingere, fèd tantùm admonere,

eius naturam effe, Patellarum more,fàxistam pertinaciteradhæ
rendi, ut non niß difsipatae abftrahantur. In earum medium fora
menſi digitusimmittatur, &admittere,&retinere,&fequi.. Hoc
eft illudcallofum efculentum, quod Burdegalæ uocant Cubalfaur.
Alia eft in Aremoricis fcopalis natura, füb eo genere, cuius &

: Spongiæ, & Vrticae, tum ignota multis uiris doétifsimis, tum ad

mirabilis. Latiufcula Corrigia eft, in duo exporreéta capitapaulu
lum faftigiata. Ad medium altera ex acie binis haeret appefidicu
lis: quarum praefidio caeterumcingulum{ecurum maritimae faeui
tiae utrinque fluitat.

i 3. Pi£ium motusadhucfübtilius,&aliorum animalium.

q v i N fubtilius pifcium motus hunc admodum digeri poßit.
Fit igitur,aut porrò,ut Delphinosautinlatus,ut Cancr6: aut quo- Subtili?..
quoüerfum,utErinaceo.Qui porrò fit,autfit direéto motu,ut Del
hino:aut flexu corporis,eóquetriplici: ficut triplex motuseft,bi
ariam diuifus : dextrorfum, finiftrorfum, ut Lampetræ : furfùm,
deorfum, ut Pafferi: prorfum, rurfum,ut Locuftae: quae natat cau
dae pulfione antrorfùm,tra&tioneretrorfum.Similis ratio & in ter
reftribus. Reétus Equo.Flexustripliciter.Dextrorfum,& finiftror
fum, Angui. Surfum, deorfum, Limaci: fluétuando nanque pro
s mouent.Impulfù,&traétu,uermiculo Ocymi. Sublato ehimi ca
pite captat locum, in quem demittat. Procul depofito poftremam.
partemforcipatamtollit, atque ad pedestrahit. Eam partem ubi.
:
:
apprehenderit, greffu utitur: donec prioris motus deintegro infti
filat fatIOIlCIIl,

вх в кс I т. ccxx.
Concharum ftriae..

pº"
^ r R i A R v M in Conchyliis ordinem, qutrn ཀཱ་ཧཱ་མཱ་ཡཱ་ཡཱ་ཀཱ་ན་ -

„tibique notam reducere cauffam , ita fcribis : Fit autem ua

• \-^ rietas,tumftriae certo ordinc, Quoniam res parua, uariata, ac
º
э.
 1 у с і vs cлвs А к s cА 1 1 с в к
Suffuluü unum : unü fubluteum,accedés maximè adbuxeü:unum
fùbpuniceum.Etiam habemusfruftum candidum. Negat Varto
mahus ferocem-effe: contrà quàm ab aliis uulgò acceperamus.
Tametfi caeteram quoq;hiftoriam animaduertasà multórum nar
rationibus difcrepantem. Sed Vartomano, uiro optimo, qui fèfè
duos uidiffefcribit, habenda fides eft. Quidam recentiorum,quia
lienis operisfuas interpolant merces, Orygem, atque Monocero
tem eidem eſſe arbitrati ſunt. Credo quòd legerét: ºpvya uovoxifora.
Cæterùm hoc eiusepitheton eft. At huic noftro, quo de agimus,
nomenproprium. An fit Afinus Indicus,in Ariftotelicis Commen
tariis eftànobis explicatum. Iidem maiore etiam flagitio cum Ga
zella Orygem confudere.

E X E R C IT. CCV I.

Elg. Suber. Bifon. Aurox.

1 N o s τ R o R v M fèculorum nominafequamur, hiftoriafa
S cilis eft. Sed ueteribus aptare, non facile eft. Quanquam inter
fe recentiores quoque difsident. Elgigitur, aiunt, fignificare
Aſinum នុ៎ះ tamen habet Afini. Suizerificappellant
animal,Ceruifacie,collo,cornibus,ungula.Cuiprætereafunt in ar
misiubæ:coxendiceshirtiſsimæ: uilli rariores ad palearia. Iccircò
hunceffeputo,quem PliniusBifontem uocat.A noftris Germanis,
Aurox,fi feétè memini. A Lituanis, aiunt, Suber, dici. Latiufcula
ei,quåm Ceruocornua,ſedbreuiora.
2. Elk. Ranger. Rangifer. Alce. Machlis.
H i N c tollendifunt errores aliquot. Primuseft coniüétuscum
Plinijignauia. Is enim Alces nomine pofito,nihil appofuit eius,uel
figuræ, uel naturae. Caefàrautem formam attribuit, magni
tudinempaulò ampliorem, fedfuffraginum carere flexu. Plinius
hoc adfcribit feræ huiusfimili, quæ fit Scandinauiae peculiaris:ap
pellätque Machlin. Ego Alcem Elk puto: quae fit aliâ ab Elg Suize
forum.Eosenim hocabufos reor nomine,quo Bifontemfignifica
bant. Nam fànè Alcenoftrahaec pilo afininio eft. ម្ដុំ à
Sueciis : à quibuſdam Gotthis, Rangifer. A Germanis Ellend.A
Mofcouitis,Lozzi. Inueniin quibufdam Commentariisin Norue
gia, Rehen appellari : non abfimili errore: ficum Germanico fi
驚 compares. Nam ficut HeluetijElg, quodfylueftrem re
èrt Afinum,adBifontemimmeritò tranftulere: ita រ៉ែ (fi
uerum
 рв s v в т і т. 1 т А т в А р с А в р А м v м) 276

uerum modò eft) Caprae uocabulum noftrate ad Alcem. Rennan

que Capram dicimus.Etautem Ellend Ceruiforma penètota:cor
riibus ramofis,fed quae fint Ceruinisexiliora, atquein tergüporre
&tiora,& ramisfrequentata minus, ac lanugine quadam obáuéta.
Vehiculo, quod birotum eft,&Sannus dicitur à Sarmatis, iun
étum inoffenſo tenore ſuperglacie, quatuor & uiginti horarum
fpatio trecenta Germanica miliaria tranfmittere curfu fcribunt.
Tantae uires,tanta pernicitas,tantifpiritus, tantapertinacia.Hoc
nos neutiquam affirmamus.Virumíenim hobilem careredecet& ,
criminemendacij,& criminisfufpicione. Illudcompertum eft. In
Sueciae regno eorumarmenta uulgò haberi,propterlac.Inter am
bulandum magno crurum crepitu mouentur. Id quod etiam Ca
pris commune eſt. Hungariſuas rhedas Equabusiungunt.Ab op
pido,ubi id primùm,aut potifsimùminftitutum, Cotzidicuntur.
Vnde Itali fùos Cocchios nominarunt. Sunt etiam commentifi
nerotistranfuerfatigilla, fuper quibus cymbarum figuraftatuunt
alueos:atqueiniis ueétoresfedent.Traheas,fi perte Iicet,illas ma
chinulasappellarim. Quifuper 醬 glacie uiatoresin procli
. ui deuehuntur,partim fuper fafcibus flagellorum, partim fuper
haudabfimiliftruétura. Ea dicitur ab illis, Lezza. Ita Liuoniosui
deasfuper glacie, in illisalueistanta ferri celeritate, ut fluuiorum
:
*
curfùm æquare poffe uideantur. Aurigaàtergo loratenens, tum
iis,tum uocetrahentibeftiae moderatur.Ergo quod ais: Alce pro
mufcidem carneam prominere: nequeuerum eft,& minus doété
Mr.
labrumfuperiuseo nomine defignas. SicMachliseft, quam puta
batCaefàr Alcem. Alce uerò Elk, fiue Ellend. Illa quidem mihi:
utraque uerò ignotatibi.
3. Vrus.Bubalus. Zumbro.

E s r E r inhachiftoria magna difficultas.Seruius Grammati

cusVrosin Pyrenæisnafci tradit : quafi Caefàris nunquam uiderit
Commétarios. At Pliniusinde fideliterexcepit:caſtigauitguepræ
terea uulgus, g, Bubalos coepiffet eos appellare. Effe enim Africae
peculiarem legerat Bubalin. Sedquideſſet, non declarauit.Eſt Bo
üisgenus atri, quem Bufalum uocant Itali nunc, maximi roboris:
deprefsiore,quàm Bos,magnitudine,fed corporecompaétiore,la
tiore,pleniore,firmiore.Cornua non tamteretia,quàm preffa:nec
furreéta, fèd deorfum uerfum retroflexa.Etiam domitis maximafe
rocia: quæ corrigitur, uitulis annelloferreo pridem naribusinfer
to:cui នុ៎ះ indituspro habeniseft. Huncneque Bubalin effe,
neque Vrumfcio. Nam & Vricornuuidimus:& Bubalis quidfit,
**** -
 1y t i vs cлв е л к зсА с т а в к
zonie&uraintelligo. Ariftotelesin tertio Departibusait, Bubalos
pugnare cornibus:at noftriBufali ့ပ္ရုံျမိဳ႕ calcibus.Inepta
*r*imfùnt adpugnâ cornua, quia retrorfum auerfaac demiffacu
fpide. VrusäuülgariTauro nihilo differt, nifi magnitudine, &u-
' tribus, quibusillum fuperat.Cornua uaftif$ima: non folùm,utre
fert ម្ល៉េះ ad ufum paterarum,fed etiam nunc in Samogithia,
& Mazouia: quorum eft animal populare.Thur uocät. Lituani,ut
fcriptűinueni, Zumbronem. An Thurà Taurofit uox corrupta,
ne(cio.Id non me latet:Taurus,uocem Syram effe,atque unà cum
aliisà Cadmoin Graeciam importatam. Hodie quoq; Altaurabil
lis dicitur.Etiam nunc in templorum tholisfufpëfàhabentur apud
SamogithiosVrorum cornua:qui populifunt Lituanisattribüti.
4. Onager.
f A t s o quoque Vrum è Germanis quidam Bifontem appella
runt. Falsò item Ellend,Onagrum. Etenim Onagerfolidis ungu
lis,fine cornibus. In monte, qui Narfingae regnum diuidità Mâla
baris, multae ferae habitant. Alitidem Onagros, Equifacie, colore
cinereo, agiles adeò, ut capi haudfaciléqueant. Africanis quoque
ea eft celeritas, ut curfuilli, unicedant ferae, quam mox defcribe
mus.Lant uocant.Homine cöfpeéto in iifdemiftantueftigiis. Mox
rudentes, immotis anterioribus pedibus, pofterioribus calcitrant.
Vbitam propè uenator accefsit, ut manu queat contingere, fuga
fèfèfùbtráhüt. Eorum caro co&a,dum calet,fœtet: refrigerata né
que malè olet, nequebene fapit. Onagrorum fpeciem håbet Pfàra
infula una Aegæi maris.Neque,aliò tranſlati,uiuunt.
5. Lant.Elant. Dant. Bubalis.Boues Africa
ni. Equi Arabes.
» v 8 A t 1 N , cuiusfànguis,&inftrumétum pugnae cornuatan
tüab Arift. defcriptafunt,Plinius,uti dicebamus,ait effe Vitulofí
miliorem.Quidigitur eafit? An Gazela?Non fànè.Quare quodex
Africanishiſtoriispercipere potui,tibilibenter impertitum cura
bimus.Africanorum Boum paruitastanta eft,ut noftratium Vitu
lorum bimulorum uix equent magnitudiné.Multitamen roboris,
ac laboris patientißimifunt. Dant auté,quod & Lant & Elantin
uenio appellatü,faciebubula eft:fed ut minor,italongé agilior,at
que expeditior.Eiufmodi fertureffe celeritate,ut curfùferas omnes
anteuertat. Corium adeò firmum, ut cuiuistelorum ferreogeneri
fit impenetrabile. Sclopitamen globulo peruium, Piluseisalbet.
Aeftate
 o в sv в т" с I т лт в л в сл к олкум. 277
Aeftate capiuntur:quòdarenaeferuore ungulæ moueantur,acua
cillent. Hoc qu9que loco fubtilitaseftin philofophia. Ariftoteles
bifulcistalum adrobur datüfcribit.Caeteris, quibus efTet celeritas subtil,
deftinata,non item, Arbitrorenim,huicfere ómnium celerrimæ,
quae fit adeò Bouifimilis,ne bubulum quidem deeffe talum.Equos
füosArabes, qui in Africafedes pofuere,ita demum ခါးျမိဳ႕နိိ CO
rum curfus cum huiufce beftiae uelocitate conferri poßit. Équos
hofceueladuenatum,uel adexcurfiones, non foenoâlunt illi,fèd
Camelinolaête bisin die Veretenellas herbasdepafcifnunt.Cae
terùm eorum 9peratunchaud utuntur. Equos füos empturi, aut
uendituri,nófolùm,uti dicebamus, Lantfere pernicitate próbát,
ſedetiamſiStruthiocamelum curſuaſequantur.DulcindePerſia:
prouincialitoralis eft, quaefuisequisficcatospifces in cibum dat.
FortafsèLant Bubalisfit.NamPliniusambiguê,Vitulo,Ceruóue
fimilemfacit.
6 Bocameli.

in agro CamanduanoTartarorum Boues aiunt effe maximos,

breuibustamen cornibus, & hebetibus. Nulla macula candorui
tiatur.Cameligibbuseis,&robur par. Vnde noseisnoméindidi
mus,Bocameli.Onera fufcepturi, Camelorum moreadagafonis
iuffum,genuafleétunt.
7. Vaccae Ceruiae,unicornes,tricornes.
- -

in eodem,quéfùprà memorauimus, agro Zeila oppidi, ဗူ့

eftin Aethiopiâ,Vaccæ funt coloreatro,cum Ceruinis cornibus:
quasiccirco Ceruias appellauimus. Aliis unicum è fronte media
prodit cornu,pedali maius, curuitate fupina. Eiusenim cufpis re
trorfum deuexa et. Ipfe pilo ruffo.Tu ca-ruleum fcribis:&tibicõ contrad.
tradicis:quifupra negabas pilumhuiufcemodicoloris.Quaretibi
contradicendo,tollimus cótradiétionemtuam.In prouincia qua
dam OrientaliumTartarorum,cuius mihi nominis nunc non ue
nitin mentem,etiamtricorneseffe,memoriae proditumeft. Et So
linusalibi.
8. Muflo. Mufimones.

s A R p 1 quoddam animal Muflouocant: negántquealiain re

gione reperiri.Cerui eft & pilo,& magnitudine fimili§. Curfiuitem*
úalens.Cornibus Arietini§retro curüisita,ut circü aures fubeant.
Caro efculéta. Afperacolit loca. Non eftidem cü Mufimone,aut:
cum Ibice.Tametfihorum uterque capite plufquam ့ဝ. Ibicie-.
 jv t i v s ca* s AR s c A . i& e R
nim cornua uaftiora.FrequenshaecRoeticisAlpibus.Quin etiam
subtil hic intelligas duas fubtilitates. Confideres: unde fit animal ul
lum, quod uni tantùm infulae fit peculiare. Haec prima eft. Al
tera. Plinius fuo tempore Mufimonij fpeciem defeciffe, fcribit.
Deficiuptergofpecies.
9. Snak.

s i c snak Scythiae populare: ouis magnitudine, colore cine

reo, duobus corniculis,curfu ualens. Gregatim pafcitur. Altif
fimarum herbarum pafcua perfequitur, in quibus delitefcat: me
ticulofum enim eft,perindeacfentiat carnem fuam peti. fuaui£
fimam enimtradunt. -

1o. Animalia crumenata. żaºzwozienxos. Chiurca.

Ax&rvxorisnxor fcitè defcripfifti : Chiurcam nonnifi nomine,&

fcorto fubuentraneo pinxifti. EftViuerrae facie,acmagnitudine:
capite uulpino. Sub terra habitat. Fœcundißimaeft. Duodenos
鷺aritin exiguos. Cauda tenuis, penè glabra. Ipfà pilo atro. Catu
burſa ſubaluo obtenſa ſecumfert,

1 1. Tato.

r A r o uocatur in Brafilia porccllus , roftro paulo contra

&iore,& latiore. Teftis fcutulatis loricatus ad uentrem ufque.
Quae integmina retrahens fefe componit in orbem,ficut Erina
ceus. Cauda eft longifsima, ac ueluti lacertacea , teffellis item
incruſtata.
EXERCITA TIO CCVII.

Rupicapræ. Capreae. Ibices. Camucciae. Ifardi. Damae.

Capreoli. Platycerotes. aeº. dipros: dºpºgs. Tra
gelaphus. Hippelaphus. Strepficeros.
Muflo. Bockſtein. Stram
bec.Vuildgheit.
M:profitcntur,
x 1 M a prifcorum negligentia. Dum rerum naturas
elenchis nóminum tantùm coarceruatis,
nobis plus inquirendum , quàm finihilprodidiffent,re
liquerunt. Inter quos princeps Plihius, dum ftudet nihil ifita
6tum relinquere,importuna fèftinationé præceps,pro epulis ap
po
 or sv ºr 1 + 1 + A r +
An c A R p a n v M. 278
ponittitulos conuiuis. Velde caprarum ို quæ perftringit,
hon tam rerum defiderium, quàm confufi iudicij faftidium rêí
quit. Idnos, ut potuimus,ita dige(simus. Caprafyluetris à Bar
baris Capricornus dicitur: apud Latinos genéris niomen eft, Ru
picapra. Species duæ : Ibex, qui eftGermanicus Bockſtein, à no
ſtratibus, qui ſeſe Cimbrorum reliquiasproficentur,corrupta uo
ce, Strambec. Alterafpecies, Caprea dicitur: uulgus Camùcciam
uocat, Pyrenaei Ifard. Effe Ibicem, quem Germani Belgae Vuild
gheit n9minant,fatis conftat ex Plinij uerbis: qui eis attribuittum
admirabiles faltus, tum cornuum uaftitatem. Varro uocat Ro
ţas. quod audaciores çorrupere auĉtis elementis : dum legi iu
bent, Platycerotas Eſt in Ibicum hiſtoria iucunda, multiplex
que fubtilitas. Nifi habitetloca frigida, occaecari. Altera. Vetu
lorum cornu pependiffe pondo duodeuiginti. In quibufdam nu
merati nodifunt quatuor & uiginti,totidem annorum cöie&ura.
Quod Ceruo non contingit. Etenim poft annum fèxtum nihilo
numeroſius ramificant. Quinſenibusijdeſunt rami,qui prima ſta
tim prodeuntaetate,quos &uuvijeg, Graeci,Latinè minusbenè ad
minicula,melius ီ|ိ dixeris, 器 & aliisfurreétis proftất:
& primorű facië 驚 quas Latini fubulas in anniculis appellãt:
unde &ipfos, Subulones.Tertia fubtilitas. Deprehenfàs 醬 a
perto, atque libero loco,capacique curfus, in uenatorem irruere,
eúmque deiicere de rupe. Quare operâ dant, ut obieétu fcopulorü
te&tideimprouifo appareant. Tumibi,cùm impetendi non fit lo
cus,animű deſpondent,acfacilè cedunt. Quarta. Cùm eæ incredi
bilicorporis ម្ល៉ោះ atq;iaculatione fuperét altifsimas rupes:
interualla uelfolo afpeétu formidabilia fecurotranfmittuntfältu.
Capreae longè minores,aeftate pilofuluo, hyemecinereo.Nöfünt
eae Cemades, ut putarunt quidam uocum umbratiles fèétatores.
Cemaseft in Ceruis, ficutin Bubus Iunix,& Iuuécus, fiue Bucula,
ſeu Vitulus.Fräci Faonesuocăt. Capreis quoq; ſaltusincredibiles.
Miraearum cöperta nobisprudentiâ. Vbi errabüdae quaerunt no
uasfèdes,autpäfcua:perfpééta proxima rupe, proie&to pede fæpe
ericlitantur eiusfidê:népè mobilisne fit,anfortaßèlubrica.Illüd
器 In aula patrui Bonifacij uidimus cicures af$ilire ad aulaea
pendétia,in quibusfimiles effentintext£ferg.Aiunt: cornuü mu
cronibus,id quod capras quoquefacere uidemus,tergum fcabere.
Ex ea fcalpuritione quae pernicies euenerit eis, operæprecium eft
cognofcere. Creditü eft,tanta eas illo in pruritu perfundi uolupta
te, ut extremum cornus fàftigium in còrium eoufque adigatur,
unde retrahi nequeat.Quocirca aut ex altifsimis ruere logis, atque
afflićtari:autàuenatoribus fortè deprehếfas, procúl º obſeruatas
- - " " " - AA ij
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к s cА1 1 GВ а
corum , Maronianis. materia non eft uulgaris eruditio.
Mullusenim litorum incola,non ob paftum: prouehit nanquefe
fè ad Orphi praedam : quem etiam interficit. Aurata ex eiufmo
diſtabulis exit ad Mænas. Litoralistamencſt.Quidprodeſt Thyn
no uelimpetus, uel robur, uel altum mare ? Callichthys eum,
& aggreditur,&uexat : & eius carne uefcitur. Comparato Ha
mia5 cum Delphinis. Iis uelocitas, animus, agilitas nulla par.
subtil. Vbilatent, 蠶 ubi nant , altum fecant. Hamiae fualuftra
colunt ad litorales plagas: quibus reliétis Delphinos oppugnant.
Etſunt in imis gurgitibus inſidiatores piſces:Aſelli, Boues, Tor
edines, Raiae, Ranae , Greges ஆ torinon fölüm propter
វ៉ែ , & arenas, ad quærendum uićtum ftabulantur in ua
dofis locis: uerùm etiam quiafunt aprica magis : tum uerò quia
praedones pifces proculà terra degunt. Habitant igitur in exi
guis aquis, quae molibus illis & inacceffae multis, & omnibus
funt incommoda . Adhac fubtilius difpiciendum. Litorum e
subtil. nim haud una ratio. Quaedam arenofà : quaedam limofà. Ali
quibus orae terreae funt , aliis faxeae. Nonnullorum fundusà fù
perficie longè diftat: aliis uadofus eft : quas蠶uulgus uocat
Italorum. Item folum, quodfubeft, alicubi herbofum , alibi nu
dum. Quamobrem Græci Philofophi, qui gnauiter, atque fub
tiliter in hac Natura uerfàti funt , aliud $ya dixerunt, aliud 25.&-
x4y. At oratio tua, & obfcura eft,& confufà. Gurgites enim qui
dam fecundum quaedam litora funt: fi uera eft Iureconfültorum
definitio in Topicis M. Tullij. Quanquam equidemâ foli tenui
tate Litus diétum maluimus, in Originum libris. Cùm igitur à
maioribus minores ferè conficiantur: atque in gurgitibus maio
res uitam agitent: uafti erunt gurgites popularibus. Ita putauit
Ariftoteles: Anthias non effefacros pifces, quia occulta qüapiam
subtil. proprietate maleficasfugent beftias:fed quia audacia, roboré,im
manitate illisfint & terribiles, & infefti.Sunt autem gurgiticolae.
Itaidem Philofophus uaftos, ait, traétus illos,in quibus Aquilae
nidosfaciunt. Longè enim, latéque omnia populantur. Quapro
蠶 Naturæ inftinétu quidam piíces altum màreincolunt, quos
'elagios ille uocat : alij propter litusagitant. Id quod etiam in
auibus, atque aliis animántibus oftendit quandami fimilitudinis
rationem.Quippe aucs quædamfummisnidificantin faftigiis ar
borum: ut Ardeolae. Alia ſuſpendunt è ramulis nidos:ut Pſitta
cus. Aliæ tignis: ut Hirüdo.Nonnullæ inuepribus: ut Acanthis.
Aliquae ad ripas: ut Hirundinum fpccies, qüae inde nomen tra
xit.Sunt & quæ humi, quae in cauerhis, quæ in opis, quae in fter
coribus. Vt Perdix, Vepertilio,
4
ငိိါြိုီဒီး’ Sed penè ad ՁԱcՏ
 р в s v в т і є і т. А т в л о с л к р л к v м. 296
º aues transfugi te ſequutus : Cæterùmantequam hæc aggrediar:
nonnulla hifcetuisäddendafunt, noftro inftituto. "
вх в к спт АтI o ccxxvi.
Των παραλειπομώων.Sus cornuta.

Ad infülam Cimbubon captus přiset, fuillo capite cum

eminis cornibus. Reliquum corpusunico offe cöpa&um
terráneo,it.aliusSuiscapite,fedabfque
Indorfofpecies erat pufillicornibus.
ephippij.Etiam
' in Medi r

2. Trutta.Selgi. Haran. Saraca.Halec. caiuba.

1 N MalacaIndiae regnotantaeft Truttarü copia,ut fàlitas fer

uentadcommeatus.Caiubauocant.Magnoperè delector lingua
rum uarierate.Nominaigitur barbara libenterå mereponuntur.
º
Ad infulammaris Balthei,Halecumingétem capiuim,quiab illis
Selgi,à Gallis Haran nominantur. Duo enim eiusgenera,pufil
º
lum:quam Anchioam Genuéfemuocant Picentes:& maius,Sar
dinae propius,quod hic dicimus.Salitus,&fumo caftigatus, à co
loreSoret uocaturin Gallia uocabulo Gothico : quietiã in equi
no pilo manfit apud Italos. Subruffum enim Sorüm uocant.Ita
conditospifcesab aeriscolorefplendido Calcidasappellarunt Ve
teres. Quo in genere ijfunt qui ex BoianaScodrenfi lacu fimiles
funt Agonis Lacus noftri. Sarracasilli nominant Scoranciaeindi
ſ
gemminores, atqueftrigofiores. acpenè fine pulpa,eodem arti
監feruatæ circunferuntur. Solouuc illa dicitur infula maris
2 C1 e - .

... " -

3. Bufoconger.

- AM A RA Aethiopiæ lacuseſt, de quo diximusalibi. Pifcisin eo

capitur Congriformia,fedcapite fœdo,quafiBufonis. Coriúnon
uniuscoloris. Serpentinofimiilius id, quo caput tegitur. Caeteri
corporiscutiseft,qualis Congro. Pinguifsimum effe, optimique
fäpöris, atque delicatifsimi.'Quoniam nullum nomen afcripfe
re,noftrumaccipiant. Bufogongrum appellauimus. , .
4. Ceteingentia. ... . .
-- tº . -

a b infùlam fànétæ Helenae Ceteduo uifàfunt, aedium magni

 1 у 1 1 чу в с АЕ s А я зсА L и с Е к

in clunibusfedentem:anteriores pedesad pateram ferre. Peluim,

fiuemailuulum cruribusfuftinere, quafià tonfore lauaretur: qua
1em piétum uidemus Afinum cucullatü.Humofefèfternere. Pro
ieâtüm,atque etiam porreátum iacere. Ciiiorum cöprefsione an
nuere. Caput adheri nutum attollere: in terga uertere. Supinus
gftendere,juo corporisfitu mulier ineuntem admittat uirum.Po
ftremò nulIum canem unquam uidimus doëtiorem, aut docilio
ré.Nifi unus excipiatur, quifuperanterioribuspedibus ereótus,ac
bipcs ambulans, elatis clunibus, illuftrifsimae hominum coronae
miraculo fuit.Nuncquae de Camelo accepimus,dicendafunt.
2. Camelidociliras,& alia natura,acípecies. Carouana.
c a M E L o shocce commento ſaltationesimitari docent. Ca
lido in loco, ſolo item calido iuuéculum Camelum ſtatuunt. Extra
fores,quandiu illeintus eft, tympanum,aut Artabalaspulfant.Be
ftia, ob caloris taedium pedes fuítollit alternarim. Itaper menfes
aliquot affuefaciunt.Donectandem uerò etiamin aere libero,ac
folo non calefaéto,audito fono,uidetur exercere pedum motufal
tationem.Camelorüfpecies tres. Prima dicitur ab Arabibus, Hu
iun. Proceri funt hi,ac benè furreéti,benéque habiti. Ante qua
::: inutiles.Tum mille pódo Italicagerit,qui probatifsimus.
Septingentorum iufta farcina eft.Altera fpecies uocatur, Bechet.
Hifunt,quos Ariftoteles ait,geminos habere 33«;. Baótrianosa
gnofcit ille. Nonnifi in Afia inueniri docent hiftoriae Africanae.
Tertia fpecies,Raguaihil.Parui funt,atq;adfarcinasinepti.Quare
pro equis utuntur,tanta uelocitate,ac patientia, utੰ centű
milliaria uno die conficere dicätur. Idquepaucif$imo cibo, nullo
potu contenti.Dromedarios uocant mercatores noftri.Vniuer
fum genus adeò fitis patiens eft,ut quindecim totos dies, coaétus,
ferat.Exmore,quinto quoque die,cùm minimü : cùm plurimum,
nonobibunt.Carouana Syrum nomen eft, à Gallis Tropa,ab Ita
lis Drapello, àဂျွို႔ Negada dicitur : comitatum fignifi
cat. Syrus Camelis (ingulisfemel in die panes dat hordeaceos cru
dos,quinos.Oétauo quoque die potum. Qui in Libyae Bar,id eft
ut fuprà diximus, folitudinibusagitant Cameli, qüandiu uirides
afcuntur hcrbas, nihil bibunt. Ne Arabes ipfi quidem, quoad
醬 utuntur Camelino. Id quodin eorum libris medicis ad Ele
phantiafin,& Hydropem eftättentius aduertendum. Ibi quoque
pro equis eft opera Camelorum : quos neque infrenant, nequein
capiftrant : fed pertufae narium chartilagini corigiam inferunt,
habenarum uice. Quòdannulisferreisad Bufalorüm reétionem,
- ſuprà
 г в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м v м: 28о
fuprà dicebamus, Italos facere. Vulgatum eft: eos ingenicula
tosexciperefarcinas: füarum uirium £onfcios, ubi fàtis impofi
tum efeuideatur,exurgere. Frutrà admaiores,grauiorésue por
rò cogi.Iter faćturum, pinguem effe oportet. Nam fi quinquage
num áierum iterfufceperit perficiundüm, quo tempore frügiöus
nö uefcatur,nifi bene habitusincœperit,tabefcit. Agibbomiácies
occipiens,procedi aduentrem,tum adcoxas. Proftremò fit adeò
imbecillis, ut uix adcentum librarum onus geftandum fit utilis.
Manfueta admodum beftia eft, nifi cùm accenditurin Venerem.
Id quodinitio uerisfit.Tum quafi memor omnium uerberum, at
queiniuriarum,quas acceperità re&tore,in eum faeuit. Mordicus
arreptum in aerem fublimem uentilat: proieétum pedibuscon
culcat. Quadraginta diesfuroretenentur hoc:quibüs exaétispri
ftinae lenitati reftituuntur. Aiunt:feffos nullis cogi uerberibus,ut
progrediantur:fed cantiunculis demulceriadproduétioris itine
rislaboremtolerandum. Canentium igitur,atque præcedentium
ueftigiafequuntur Camelariorum. Multa circunferüturin Com
mentariis dceorumfàltatione. -

3. Camelopardalis.
qv AE camelopardalisà Græcisolim diéta fuit, ab Aethiopi
bus Nabis,à Perfis Girnaffa:undenotrum Girafa,nihilhabet Ca
meli praeter collum. Non unusomnibuscolor.Aliquibusfubpur
pureus,maculae က္ဆိုႏိုင္ရန္ဟံမ္ဟုဖ္ရင္ဆိုႏိုင္တို႕ ႏို pilusbreuiſsimus, uentris
admodum propéndens, cândidus. Aliis pili color ruffus, orbicu
lis piátus cândidis,in quorum medio rotülae pufillae, ternae, ruffae,
quafi figura trifolij. Caput ceruinum.Cornicula Capreoli. Lin
guapurpurea penètripedalis,teres. Hacherbas,acfrondes lege
re,tänta celeritate, ut oculos penè fallat. Collum adeò prolixum
eft,ut ad quindecim pedum pértingat altitudinem.Anteriora cru
ra ီ|ိ procerióra,quàm quæ equi maximi.pofterigra ualde
breuia: utei dorſum ម្ល៉េះ fitadclunes: quasaftriétas habet, ut
Afinus:cuius etiam caudamfuacaudarefert.Contrà,latifsimope
ctoreeſt. t

EXERCITATIO C C X.

Animalianobilia ob pelles.Lynces.Thoes.Lupi Ceruarij.

S;&NMuſtelarum
r & animalia, inquis, ob pelles nobiliora : ut Lyncei,
genere plurima, Martori, Varii, Lardiro
ni, Viuerræ, Gifiettae.HasHifpäniamittit,forma&moribus
 iv t i v s c AE s A R s c A r I c E R.
acproximum finum comparent Scombri: atque illico capiuntur.
In Oceani laxitate fuga moram, mora part incrementum. Itaque
grandefcere,quia non capiantur.Adiungemusetiá aduerfüs prio
íem fententiäm, perfuafiunculam: Quid de Pabulofuperftitiosè
litigamus? Nam quantű pabuli Scõbris füperelt Adriaticis, quod
à nullis unquam piſcium gregibus abſumeturtAdnectenda eſt hi
ftoriafubtilitatibus. Non omnes in Oceano pifces Adriaticis grã
diores.Maiores enim ab Adriatico,atque Mediterraneo,quàm ab
Oceano Squatinae.Meditemur aliquid fubtilitatis. Non in omni
mari omnia.Aurata in Oceano Británico nulla. In Mediterraneo
Salmo nullus. Maiorin Oceano Clupea. In Mediterraneo Squa
Acutiß. tina : media utrunque natura, inter id, quod eft, effe,& non cffe:
ſcilicet, minus bene eſſe.

1o. Pagri.Oneri.Auratae.Clupez. Thriſſae.Chepiz. Aloſe.

Colac.Cattae.Trichides.Iarrafa.

P a G R 1 s congeneresfunt, fed longè maiores, quos Lufitani

Onerosuocant.Valdeuereor, ne ſituna ex Antiarum ſpeciebus.
Aiunt enim coloris effe,quä Pagros,obfcurioris. Adlitus Aethio
piae capiuntur.Haud procul Viridi promontorio Auratae pondo
duodecim.In paruo 器 ad Benfart Africę maritimam ciuitatem,
quam nos Bifertam dicimus, minores quidem:fednon adeò par
uae,quin fenaslibras pendeant. In eodem Clupearum maximã uis
capitur.Eas Africani Iarrafa uocant,Graeci Thriffas,Thufci Che
pias,Salli Alofas,Vafcones Colac.Minorifpecie,Gatthas: Graeci
Trichidas.
1 1. Ingentes Conchae margaritiferae.Vnioncs.
M A R G A R 1 r 1 F £ R A M concham Nacherä uulgus noftrum
pominat.Ex mari infulae Bornei captae unius caro pepéndit pondo
£Ptem & quadraginta. Vniones éxillis oui Gallihacei magnitu
dine.In Régis corona quofdamaequare anferinum ouum riiemo
riæ proditum eſt.
12. Pifceshumana figura.Nereides.Tritones.Cippae.
P5 AFT #8 ea,quae exPlinio, acrecentioribus circunferuntur,
hechabeo.Hieronymus Dominiusè Norico nobilifsimus,acfor
tifsimus uir,qui cum focio fuorum ftudiorü Ioanne Iucundo Ar
chitectorum Coryphgo,me primis literis Gr£cis imbuit:is Domi
£iuscüin naues impofitam manum militum,iuffu patris, duceret
fºPpetias Rhodienſibus per anchora funemſubeunteabſe uifum,
dicere
 D E S W B T I L I T A T E A D C A R D A N V M. 298

dicerefolebat,hominem marinum. Hoc ego illum Maximiliano

Cæfari prædicantem audiui.Parmæ apud forum in officinae the
fauris nobilioribuscuiufdam aurificis, Nereidem unam uidi, ma
gnitudineinfantisbimuli. Plinius in nono, mültorum narrat hi
ftoriam.Tachnis Scythiæ fluuius maximus eft,qui in OceanüAr
êticum erumpit. In eo funt pifces humana propemodum effigie,
fine uoce tamen.Cæterùm illos neutiquam tutosfecit fimilitudo,
: quominusab accolis eſitentur. Hoc cùm interepulas recitarem:
illos cöuiuæ aliquot perinde,atque Anthropophagos, abominati
fünt.Adalios relatú eft.Affenfi omnes.Ego uerò eorum fèntétiam
impiam effe oftendebam,qui putarent, in illis quicquam effe ho
minis.Animæ nanq;noftrae adhanc rationé gradus quoflam cö Subtil.
ftitutum iri. Quippe à uiro fàpiente Natura orfâ deduxiffet genus
humanum per Cáfiibales,Fimmarchios, Pezcorenfes, Pygmæos,
Aethiopas ftridulos,ac poftremò fimiarügencra ad hos ufque pi
fces.Alia hiftoria paulo hilarior ex India.Piéta enim conuiüio eft.
Vrbs & regnum Cochin celeberrimum eft nauigantibus. Vrbem
præterfluit Colchan fluuius. In eo, aiunt , agitare pifces humana
forma:qui pifces pifcibus uefcantur. Cippæ eis nomen effe. Inter
diu füb aqua latere.No&tuin ripas exire. Ignem filicum allifione

.
-
r
accendere.Adeum ſplendorem è fluuio piſces conuenire. Eosca
ptos à Cippis deuorari. Mirum ni ſub 蠶 piſces, quibuſcü ſèm
perfunt, facilius capiátur.Scd & manus habeät,necefleeft.At Ne
reidü, aut Tritonum nulli,fedalarum in modum pinnae.Vtinam Ludit.
haec Oneficritus,non Scaliger,edidiffet.Sedfubtilitates tuae afper
; gendæ fuerunt noftris pinguioribus Mineruis.
1 3. Verus Draco marinus.

*
D RA c o N 1 marino,eft nomenà maleficio, nó à forma inditú.
Oblongus enim eft,& compreffus. At uerus marinus Draco lon
隱 diuerfifsimus.Spe&aturin Gallia ficcatus hac figura.Sine pedi
:
ºº
us. Alashabet Vefpertilionis. Longitudo colliad fefquipedem.
Ceruice ſerrata.Criſtain capite roſtrato. Caudam contorquet bi
pedalem,fpinishorridam.Corium caeterum,ut Squatinae.
14. Oceani Caftanca.
1 N litoribus Aremoricorum figura uafiseft, cruftaceum quid
dam uillofum.quod&ftat.Intus pulpa, ut Da&ylis marinis. Pru
nisimpofito,quodfupcrnè eft, hiatós.Caftaneam uocant accolae.
15. Tà 7:erstà pifcium.Infećta.
FF ij
 i.v L 1 v s c AE S A R S c A L I G E R

R A R A, atqueparadoxa pifcium natura, atquein aliisanimäti

bus minimè cògiiita ponetur in medium pro fubtilitate. Infe&ta
fuprà definiebas, quæ in abfciffa portione uitam retinerent. Quafi
illudeflet etymofià priuatione:quafi, inquam,fruftràfècarentur.
Haud ita eft.Neque ea cft,uel res,uel nominis ratio.&tua uocat A
riftoteles, Infe&tâ Plinius,quae interiores partes,autfuperiores, aut
utrafque fègmentis haberent difcretas,atque dif$itas. Nam tua de
finitió cópetit etiam iis pifcibus,quiinfe&tinö fünt. MarinusPul
mo in fruftula diffeétus nihilominus uiuit. Inteftina Sturionum,
alibi diximus, & uiuere concifà, & moueri reptione. Polypus in
tomos fc&tus omnibus fuis partibus diu uitam retinet. Multorum
pifcium cor exemptum longo tempore palpitat.Non effe mirum,
fuadentuitae principia, quae in eo funt: At eo fimul cum cæteris
uifceribus, atque inteftinis priuatum Vranofcopum ualde mul
tum uiuere,profeétò magnam facit admirationem. Easetiam ob
cauffas pulcherrimis uerfibus cecinit Oppianus Orphum:atque
à-Jiusesy appellauit. Ariftoteles in libro De morte & uita, fcriptú
reliquit:Teftudines exempto corde diu uiuerc. Exaliorum capiti
bus, atque adipefit oleum : ex Vulpis marinæ iecore nihil minus.
In aliisbranchiae, fiftulae, foramina ad caput & os: in Patellama
iore cöcha quinque pertufà locis:quibusaquas & accipiat,& red
dat. Synagridi narium foramina peruia. In alio pifce non memi
ni.Rana marina dentes habet mobiles in mufculis: ficut & fuos il
los exertos Vipera. Polypo excrementi exituśprope os. Ven
trem habet Echinus membranis quinquepartituim, quafi uentres
蠶 · Infundo uentriculi alterum habet os Gánimarus cum
denticulis: ut ei non 器 ruminatione, ad iteratam cibi con
feétionem, Tiburo pifcis Indicus genitale membrum habet gemi
num.Muris aquatici fœminæ forâminatria fub cauda. Vnüm ad
inteftinorum,alterum ad matricis excreméta : tertium adfœtuum
exitum è matrice. Quod &alibi di£tum, hic inter aquatilium mi
racula fibi deintegro locum flagitabat. Contrà Ranæ unum tan
tùm foramen histribus meatibus cömune. Raia quoque totidem
foraminibus pertufà eft. Sed unum ad excrementà exigenda finis
-eftinteftinorum : Duo altera ad uuluam, atqueindead matricem
pertinent.Thrifa aduerfoferuntur amneexmari dulcis appeten
tes aquae.Anguillae contra ex fluuiis in maria deuoluuntur. No
ftri lacus Agono iecur finiftro uentriculi adiacet lateri: Lien ad
dextrare Partem.Siç & Fuça,& Mullo. In Bota idem fitus Epatis:
Subtil.
Eien adfpinam mediam. Thymulo fplen maior quàm Iecur. In
Yerula marinafellisfolliculustam lofigus, ut replicetur.Glaucus
& ucficam, & rcnes habet. Eft&alia fuötilitas noh fine quæftione.
Cùm
 ID E S V B T I L I T A T E A D C A R D A N "V M's 299

* Cùm dulces aquæ fint marinisficcae minus: Cancertamen fluuia

lis hifpidior eft,quàm marinus. Item pifces qui de mari deceden
tesfuperant flumina,quo plus fontibus fiunt propiores, eo pluri
busaritis obtipantur. Tutamen in plantas à ficcitate ípinas de
ducebas. Puto magna illa exercitatione multum Blennæ deponi:
fieriq, ſolidiores. Quodin Thriſsis experimur quotidie. Firmior subtil.
enim caro fit:&fapor commendabilior.
EXERCITA TIO C CXXV II.

』 Auium diuifio. Alarum in Falconibus,& aliis

perpulchra conſideratio.
A P auium quoque uel definitione, uel diuifionetibi fuit inci
: t

piédum.Âc définitio quidem difficillima eft. Quamobrem

fapienter abftinuifti. Nam neque pennati differentia prae
fcribet Auem : Vefpertilio nanque auis eft: neque uolatus. Quip
pè etiam pifces uolant:& anferes in mari Sur non uolant. Neqüe

. Culex auis eſt, quäquam uolucer eſt. His de cauſsis idalio eſt à no
bis peraétum loco.Non minus difficilis diuifio.Elicitamen poteft
èfuperiore animalium uniuerfali partitione.Ariftoteles in graues,
& non grauesaliquo modo digerit. Graues uocat, quae non funt
uolaces,ut Gallinae. Eft & diuifio à partibus: cruribuscarétes.Bre
uicrures,longicrures. Bonis, prauis cruribus: ut άνττJες, κακόπεδες,
árrJ\c. Bifidispedibus, ut Struthius Africanus. Multifidis, ut a
liae. Digitorum numerus non idem. Terni , ut Anatibus. Qua
terni duobus modis. Pfittaco , & Iyngi, biniantè,&retrò. Aliis
*º
terni antrorfum, ponè finguli. Digitifeiun&i , ut maximae parti:
cóiunéti mébranis, ut aquatilibus. In quibus etiam gradus funt.
彩 Nam curticruribus membrana ad ungues protenditur magis. Lö
;gicruribus non item: ut Mergis. Longifsimi pedes Alaudae : Bre
uißimi, Phoenicoptero. Vngues re&ti Galeritae,&aliis quæ in pla

.: nisagitant.Vnci rapacibus. Media formula nonnullis, ut Picæ.

Vncorum unguium ufus ad rapinam, Aquilis. Nulli ufui, Hirun
dini. Adreptandum,eiauiculæ,quæ murosfcádit, atque Araneo
lis uefcitur. Picum murarium Ligures Taurini dicunt. A roftri
fubftantia,cornea, utmaxima parti: oflea & carnea, utVefperti
!. lioni. Colore,& figura. Croceum,buxeum, rubrum,album,liui
dum, fuluum, nigrum. Reétum,aduncum. Longum,breue, craf
fum,tenue. Alingua.Longa, ut Iyngi,& Glottidi. Breui,tereti,la
ta.Cucurbitini feminis figuram Pfittacilingua repreſentat. Luſci
niae mucro quafiamputatus. Ab uropygio,& cauda pulucra
1յ
 I v L I v s c AE s A R s c A L I G E R.

rione,& afperfione, & lauacro. A bibendi modo: quippe hauftu

intercepto,&morfu.Quaedam etiam non bibunt. Item clamofae,
canoræ, querulae. Foecundæ multis modis.Vna incubatione Per
dix,Struthius, Melancoryphus. Pluribusincubatibusinordinatis,
Gallina.Pluribus ftatis,Columbae plumipedes. Itaque finges. Se
melparae,ut multae.Biparae,ut Hirundines.A téporibus,hybernae,
æftiủæ : noćturnæ, diurnæ. A nidis,in alga, in reſtibulis, in fter
coribus,inquifquiliis,in cauernis,in fäxis,in opis,in arboribus, in
fègetibus,in pellibus animalium. A uiétu. Carniuorae, pifciuorae,
frugiuoræ,herbiuoræ, uermiuoræ. Et in differếtiis genericisắvêıcı,
xgx31,1. Idque duobus mobis.Siue quæ fœdo uiétu fpiritum ducät,
ut quæ in ftcrcoribus incoéta legunt:Anates cortales etiam excre
menta uorant animalium.Siue quae magnolabore uiétum parant:
magnífq; expeétationibus: ut Miluus, Harpe,aliae. A locis,aereas
Onnes 體 iubet fummi generis differentia: uiétus tamen ratione

trifariam diftinguuntur,Terra,ut Gallina: aqua, ut Mergus:aere,

ut Hirundo.Hæcpaucula hicftriétim: in hiftoriis Ariftotelicisfu
fius accuratif$ima diligentia declarata funt. Et quoniá de partibus
auium uerba fecimus,de alarum conftitutione iucundifsima fubti
subtil.
litas excutienda eft. Quaero. In Falcone cur alarum ea requiritur
lögitudo:ut ipfarum extrema,interfeétione mutua, decuflata pe
nè promineant. In Afturibus auté damnetur hoc. In quibuseafà
nè probetur breuitas,utipſari cuſpides coeant modò. Ratio per
rara eft,& cognitugrata propter eleganté fubtilitatem.Quiaenim
Falconi pennæ rigidiſsimæ ſunt.Itaqueprolixitatemtolerant, ne
que in uolatu cedunt aeri , aut flectüntur: atqueiccirco maximo
ufufunt & adimpetum,&adceleritaté. Afturibus minus rigidae,
minúfque conftâtes. Quocirca ubi funt porreétiores, aeris repulfü
fluétuant.

EXERCITATI O CCXXVIII.

&mdas. Hirundinum (pecies.

A B o A L i in oótauo De natura animalium uitiataab Arifto
telis interprete fententia ufüs eft. Ait enim. Ariftotelesnu
merauit unam auem quae af$imilatur Hirundinibus,& non
habet pedes. De Cypfellis intelligit, quos inter &*•Jwc enumerant
Graeci,quanquam minus proba, üt វ៉ែ Ariftoteles dicit,uoce.
§;int enim,inquit,xgx6v%r,nö autem fine pedibus:ut dicebamus.
Idemtamen iniprimo duas narrat hiftoria$,diligentiæ plenas,atq;
animaduerfionis. Primùm dicit:auiculam ab ; uiam, Veperti
« - - " - "----------- - -- -- - lione
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к в л м v м. 283
x*£** : inuenies ea uoce Vitulum fignificari. Pro vitüloigitur,
nön pro Capreolo acciperetur. - . . -. - -
-
- -

- fſ .' : t - J: * - --

4. Colorum mutatioin animalibus.Vuozca. f. si --

d E pilorum mutatione friuola quaedamtt. Aliò tranflata ani

malia mutare pilum, multorümonumentisiam uulgatum eft. Id
quod de Ouibus, reétè Plinius:de CeltiberorüEquis fomniat Stra
bo. Fitidab aquis. Euenit ctiam pro annitempeftate. Hoc de Le
poribusalibidicebamus. Sedak formicasalbas,fuprä. Vuozca Sar
imatarum eft regio à Nouigrod Septentrionem uerfus,&Occidé
tem. In eam quaecüque animalia uefdemigrant aliunde,ueltranf
feruntur,albefcere:pro confeffo eft. Multâ, uariâmque hiftoriam
condiuit Ariftoteles auicularum mutationibus.

5. Appendix.
n E dixeris, quod dixifti : Nullü unguentum carere Mofcho,&
Zibetho. Cerebro calido neutrú admoueris. Odere multi Zibethi
odoris pingue illud,atq;,ut ita dicâ, faturü. Mofchus multos ho
ſtes habet.Magnanimis uiris,qui corde calent,è Roſis,& Sandalis,
modicella Ambra,perpauxillisaliisodoribus res commodius có
ficietur. - - -

6. Caſtor. Moſchiexploratio.
v riNAM, ម្ល៉េះ fuit ille, fidelius LatinosfecifTet libros
Vartomani.Is ubique Caftoreum pro Mofchopofuit.Quierrortc
ex illis Cómentariis præcipitem dedit:ut Fibri teftescum Mofcho
temerè confunderes.Quid Fiber fit,etiam Gallifciunt. Ad Matro
nam uenantureos Burgundiones,& ad mercatum Vefontiorum
teftes,ac pellesferunt. Frequens ad Danubium: ubi tranfùerfis e
lementisBifer appellatur.Eiusteftes, quodtufalsò prædicas, nulli
ad Balafcam afferuntur: fed Gazellae uomica: cuius excellentiam
probant Perſae,ſiodorantibus ſanguis è naribuseliciatur. Quod &
alibi dicebamus.Sedita 蠶ieiuni periculum faciant. Hoc
quare omifèris,miror. Habet enim raram fubtilitatem. Manfue
tum Caftorem nullum uidimus.Tibi,fiuidifti,acquiefcam. Semi
pifcis enim qui cicuretur?Qui à Gazela non diftinxeris: eum fœti
tidum non fenfêris:puto utrunqueignotumtibi.
вхвкcптАтпо сcх г.
quomodo animaliaferacicurentur. *. . . . . ."
BB iij
 mv t i v s c AE s A R •s c A L 1 G E r

Mediolanenfis, Galeacij Vicecomitisaffinisnoftri aucupio prae

feétus. Dardanellos,humififint, non poífefefeattollere,comper
tum habemus experientia. Rhapfodi uulgata conuafarunt. Nos
rariora,&uulgata minus. -

2. Apodes ab India. Manucodiata.

1 N p 1 c A R v M Apodum unam modò tibi notam uideo, Ma
nucodiatâ.Quam tamen iuuenculâ absteuifam fufpicor: qui cor
pus eius hirundinino æquale fcribis. Quodfiita, uti dico,uerum
èft :illud etiam errafti : cùm putares,nö morbo, fedfeneéta diffol
ui eas. Quippe Apodes Columborum inftar in Iaua maiori prodi
derunt feuidiffe nauigatores, pennarum uarietatepulchras: qui
busadcriftas utantur milites. Hanc ego effe arbitror. Quare tuae
illi uita morbo praecifà fuit: fi non peruenit adiuftum incremen
tum.Bernardus Oruefànus regiæ triremi praefeétus,ftudiorü meo
rum ftudiofifsimus,mifit ad me haec fcripturientem Manucodia
tam unam,maxima Pica non minorem. Illam metitusà roftro ad
uropygium femipedem excedereinueni. Caput nô rotúdum, fèd
prcffum eft,quale hirundinis,tam grande,quanta nux Iuglanseft.
Cauda longifsimabifurcata.Pluma in capitis partefuperiore adeò
minuta, utpilo propior penè uifumfallat. Eiuiriditas, quaein fe
ris Anatibus : fedita uegeta,ut Smaragdi fplendorem imiterur.
In parte inferiore ſub gula etiamnum & minutior, & breuior,
uerùm flaua , ac nitore Citrij. Ad ftomachum uergens, dilutior,
&lucidior: figura plumae uulgaris latiufcula. A cápite collumiri
ſupera parte deſiſsimategitur,fulgorefuliginoſo: qua ad caudam
fèfè demittens paululum grandefcit , ac decolorisillius intentio
ne pedetentim,quafi per gradus, femper aliquid remittit. Par füb .
aluo magnitudo.Color haud abfimilis.Alarüm protenfàrum pro
lixitasfefquipedalis.Pennarum color infernèbuxeus.Supernècá
dor leuifsima fuligine femitinétus. Illud imprimisadmiratione di
gnum.Ei cùm femperin aere fit agendum,pennarü pinnulas non
c9haerere:fed dißitas aerem tranfmittere. Rigortarhen tubi, qui
illis quaficarina eft,infignis. Earum quoque âliquae ad mediüuíq;
Pinnulis utrinque muniütur. Inde adcuffidem in pilos quofdami,
rarißimos, tehuif$imos, mollif$imos definunt. Primorés alarumì
pennae,quibus fcindunt aerem, firmißimæ fùnt,& quibufääfuluis
maculisperinterualla,confpicuae.Caetera,quae pofüifti,non repe
tam. Non enim teximus hiftoriam, fedexërcemusnosin fubtili
tatibus.
- 3. De Aquila obiter nonnihil.
 то в s v в т і r і т. А т в лів с л к в А м v м. зеї
Ex his manifeftum eft:te Aquilänobiliorisgeneris uidiße nul
1am: quifcribas,Aquilinas alasab alis Manucodiatae fermè æquari
longitudine. Multæfuntà nobis uifae,uolantes,humi,domi,uiuae,
nmortuae,ferae,cicures.Duasetiã aluimus.In AlpibusVefontiorum
ante oculos uenatorü,praeuenituna canesnoftros,Leporéq;fùftu
lit.Eum enim inter uepretamultúdióque fpeculatam,fumnia cum
uoluptare uidebamus, multisgyrisexpeétantem dum exiret. Fuit
illa Miluo cöparata,tripla,coIorefulua, fufHaua. Altera cum Ah
gue complicata deciditin Sallutianos colles: quos populosolim
Sutriosnqminabant. Nuncuteftfèculum inter immaturam eru
ditionemambitiofum, ac ஆ Salafiostemerequi-, .**** *.
\.. V .-

dam exiftimarunt. Atque 體 illifùnt,quinoftram nobiscunétatio

nem proignauia ੰ heusuos:Afötosfui nominis ap
pello:Aenum quendam non illepidum & mereferre,& uos audire, Lepidif
operæpreciuimeft. Imbriumfrequëtia coendfam,atque corruptam Aews.
uiam ibat Vulpecula.Cuius caiidam multo luto&fœdam,&gra
uem cauillata ឆែ importunam,inutilémq;
ſarcinam deponis. Cui ſapiésbeſtiola: malo ੰ CTDCTUlaíTA
｡ minore,fortuita, temporariategere fœditare, quàm edereridenti
populo ੰ lum,?Futibiapertashabepalämtur.
piculasnâtes. Sedadremi, SwnpàSallitianisSalaßiprocul, ad A1
pium curuaturam ultimam, Septentrionem ucrfus: quinqueparti
torum Ligurum ultimi,acfortaßênequifsimi. Habéntque urbem
praetoriam Eporediam. Salaffosautem fecerunt ex uicinia nomi

. inis:quianunc Sallutiae dicitureorum ciuitas,quae Salinafuit olim.

Vtad Aquilam redeam.Commilitonesincolumem Aquilamiuſſu
noftro amifère. Idem quoqueeuenitjnVafconiafextoabhincan
no. Quorum utrunque rufticicecidere.Anguem,tanquam com
munem hoftem: Aquilã, quaſiGallicinominisinimicam. Vnam,

º
º
º
:
fiauamadmodum, eandémquefevocißimam aliquandiualuimus,
in ualleSeguſiana.Sedcùm miteſcere nollet,à militeiracundiore
interemptaeft.Vnguesequitibus donati addentifcalpiâ. Harum
nullafiuitèmaiorum génere. Nulliustamenalas æquauit fuisMa
nucodiata noftra. Tantum abeft, ut pufilla tua tantas habuerit.
--
* *

Duarumuerò,quas dicam,neutra corpore minor Anfere. Alasu

triufuisbipedemôfingulasexceßiße, uérum e(t.Vna doêtafiuitue
nationem,adMaximilianum Caefàrem dono miffaàSenatu Colo
nienfi.Flauahaecfuit pótius,quàmfuluatota:farciaahaud fempcr
commodageftanti. Alteram in hac urbe nigram habuimus è Py
renaeis, extremacauda candida,tam mitem, ut neque roftroocu
los appereret, neque pedibus quippiam noxa moliretur, Iuuencu
landonodedimusamiço Hostro: cùm labella
* ... 1
ro్క ஐக
 1v L і v s c Aв s А к s c А т. і з в к
effeteisin noćiteuićtus. Diftingueresad ſubtilitatem.De prędatri
cibus uerum fit:deiis,quae ab humo uiétú quaerunt,ratio non pro
cedit.Noćtufrequentius in paſtüit ႏိုင္းႏိုင္ဆို Cuniculus. Tum
ut aliquae etiam interdiuuagentur:at ngnnullastamen earum no
&urnås quoquefecit,quia praedatricesfecit: noóturni enim Lupi
Subtil. ambulár: Pefdiem fanè procul uifuntur: in tenebris uel noétium,
uel nebularum commodius exercentlatrocinia. Bubonú ungues
in luce poſſuntlepuſculi uitare fuga:cacco Carlo non poſſunt. Atqi
haccauſa eſt,cur è quadrupedibus aliquot nocturna opera ſibi ui
&um comparare,iufferit Natura.Mirüm uerò,tibi quidfueritim
pedimentó,quo minusformalé,materialémque cauffam,tuo mo
subtil re, quampiam commentusfueris.Effetamen uidetur haec. Quòd
uiſusacrior ſit generi uolantum, quàm terreſtribus. Per gradus
igitur defcédcre Natura potuitab noćturnasadufgue 臀
cies.Inter quas,memineris, unam effe, quae etiam diei utatur be
neficioad üolandum.Afiones uocant.Caeterùm aliqua praeterea
fubtilitate huiushiftoriae fimplicitas adornanda eft. పిష్టీ qui
subtil: è quadrupedum genere Talpam tibi obiecerit:eum arbitror etiäm ,
plüfquam no&urnam beftiam oftenfurum. Ei nanque non fòlùm
dies,ut Noëtuis:fed etiam nox,ut caeteris, pronoéteeft:& utrunq;.
rodie.Vtroqueenim temporein opere eft.Sed de hac fuo loco.
႔ႏိုင္ရို့
e noćiturnis Syris mox, in calce harum hiftoriarum.
Supra Botniam funt fylueftres homines, qui nufquam compa
rentNodurnis aggreſsionibus appulſasoppugnant naues,ſiin
fidiis excipere nequeunt. -

Ε ΧΕ R. Ο Ι Τ Α Τ Ι Ο Ο Ο Χ V.

Quae de pupillarum mutatione,& de partibus oculi.

v R i t E c o s, Feles appellas. Hanc uocem apudPlinium.

MAuerfrresfünt,legere;&rapere.
non memini.Sedneanalogiam quidem habét. Longè di
Montaniuulginoftriuo
cabulú eft: aeque Felemfignificat,fèd Felis praedâ Soricem,eúmq;
nonnifiparuum:8cà reptione,qua muros រ៉ែ quafi pufil
lum Murem, tranſpoſitis elementis. Muris pupillam creſcere ad
Lunae rationem: haud eft fine ratione. Nam fi pariter cum ipfius
Lunae incremétisturgefcit cerebrü,atq;augetuir:etiam uberiores.
exilirefpiritus,neceffe eft.At nemo eft Hominum, cuius oculo a!--
teri non eueniat, ſi claudatur alter:nempè affluentibus eo ſpiriti
busiis,qui claufo illi debebantur.De noininibus uerò partiüearú,.
quæ in oculis apparét,fiollemtefcripfiffe quicquá.Inahisenim, ac
II'ld Il Cali
 в в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р А м v м. 28;
1mancailla oftétatio hgc.EPolluce Grammatici,ex AriftotelePhi
lofophi, ex Medicis Medici longètum plura, tum exquiſitiora. Et
non erat hic locus:fèdàfequentislibri argumentorequirebantur:
ubi humanarum partium recéfionem profiteris. Hasénim efîede.
cuit normam aliorum.Quod&fecit Ariftoteles. ,
E X E R C IT A TI O CCXVI.

Quae de cibisanimalium.
C.busgeneratur.
M M v N E eft,inquis,omni animanti, ut uefcaturiis,è qui
Nempe hoc eft, quodfemel atqueiterum fu
pràex Ariftotele dicebamus: ídq;uulgatum perinde,acpro
tritum:Iisalinos, ex quibus conftitutifumus. Cæterùm nequéhic
eftlocus:&tam abfurdafententiaeft, ut pené impiauideatür. At Noиит:
quaerendatibifuitacusin acere,utaliquam excutères,non folùm è proκcrύ.
uulgifinu,fedetiam è doćtiorum penetralibus ſubtilitatem. Vtad
deres orationifonum : uoce hac, animanti, potius quàm illa, ani
mali, tuam diétionem efficerenumerofàm uoluifti.Neq;animad
uertebastuarum intereffefubtilitatum, fiintelligeres: ufus tyran
; nide corruptam eſſeuocabulirationem. Eſtenim,animans, actiuo
flexu. Quidigitur ? Animântne animalia, an potiusanimantur? Subtil
Haecfi quis paulo morofiora putet:meminerit,me&alibi hoc abu
fu ufum effè: & hic nolleabuti ufu hoc, propterea quòd ad uirum
fubtilitatum omnium Prometheum, Dædalum, Rhadamanthum
fcribimus. Deinde ut pinguioribus ingeniis diétemus haec: quida
liudoptandum nobiseft, quàm ut cordatifimus, atque fecundum
ipfàm rerum naturam fàpiámus ? Nihilnobis commodius euenire
f:ཝཱ་རཱ་ཝཱ་ལཱཾ།།།།
ciuilem,fcitúmque caftigatorem.Nihilbeatius,quàm
fcire. Nihil diuinius, quàm docere.Nihilpropius ueræfèlicitati,
quàm difcere. Difcamüsigitur omnes 醬 conuiciis, atque ex Sapient.
probrationibus mutuacaritate.Vt quemadmodum in reliquarum
opulentiafortunarum: quod quifqüe Dei beneficio,fuo labore, ac
diligentia conſequutusfuerit,idin mediumponat: impartiat non
habenti. Inferiores uerò tam libenter accipiant,tam gratè acce
ptum ferant,quàm haudgrauatè contulerint feliciores.Sentétiam
uerò,& apudfefalfàm effétuam hanc,&apud omnes pios impiam
manifeftüm eft, Nam quomodo lapidesuefcétur elementis ? Atla Subtil.
pides in tuis ediétis omnesanimantium appellatione uenire, con
ftat.Viuunt enim. Ergo animati.Hicfalfitas:ibiimpietas, Patrem
enim tuum deuoraftes:neque illefuos Dgmonas Auenroiftas poft
ea uidiffet. Ais enim, communeefîe omnianimanti. Cæterùmne
- - СС
 1 y L I v s е АЕs А R s: C A t I G E R.

ea quidem omnia, quae excarne gignuntur, carne uefci, conftat.

Non enim Apes,uel carne,uel putredine è carne faéta.Nequc Mu
res efrugibus oriuntur, qui frugespro cibishabent,fed élimi pu
tredine, quo non uefcuntur. In agris enim orti fata populantur.
Quibus defeéti,deficiunt. Deceptum te,ut ſepè,uno aut altero cx
emplo effe, parett. Qui uermes uideresin nucibus, intritico Gur
gufiones,circa uinum Mufciliones:rem tibi pro uniuerfis illicò fà
3o. étam putafti. Vulgatafentétia eft exfécundo Degeneratione, nos.
iisali,quibusconftamus.Etin Primo Politicorum;*arij $££*£),
στοτε πλειτόμυόνξπ. Εtin (ecundo Departibus: τίω καρδίαν,εξώα, δέ
χεται στοφής, εκτινάυτης σιινεςανα.
2. Vríüs, & PicusFormicis uefcuntur.

H 1 s ro R i A M Hifpanicam,deVrfo, narras, tanquam nouam;

ac peregrinam. At apud nos uulgò praedicatur: Formicis Vrfos ue
fci.Id quodequidem ad medicinam eosfacere fufpicor. Nam quot
Formicarum modiis Vrfo Germanico,aut Numidico (fiin Numi
dia Vrfifunt) opus fueritadexplédam famem? Picos Martios hoc
idemfaétitare animaduertimus:exertalingua,quam quafi in uagi
nalongifsimam habent, atque fecundumarboristruficum exp6r
reéta,Formicas excipere.
E X ER C I T. CCXVII.

Tºyzeezxerregºor. Aſini Aegyptijtollutarij.

N AE gy Pro Afinorum tollutariorum eaeft, tum patientia,
tum uelocitas: ut quadraginta milliapaffuum diei ufiius operâ.
sexpediant, ſineullanoxa. -

2. Boues, Canéſque clitellarij.

;. sv, P r A de Bobusfàrcinariis nonnihil. Hic quae fùperfunt. Ex:
Malabarad Bifinigarfarcinas uehunt Afinis, & pufillis Equis: Bo
busetiam clitellariis. In Troglodytica imperat Neguz. Sicappel
lantilli Regem, Imperatorem uerò Acegue. Eum Mauri Soltan:
Abifsin.Abißinosehim populum illum döcant.Nos Regem hunc
ឆែ្ក legeratalicubi, Preftan. Böuesregio
Preteiani. Picus
habet illa adufum fàrcinarum Vteorumciitell-Bubulonicæåíici
. Potius mereantur, quàm equorum ornamenta, quibusinftruun
*^'** tur.Sicuti Iureconfùltusutiturin titulo,Deaurô,& argento lega
tOs.
 т в sv в т I L 1 т А т в лр с А к р Ам v м. 283
to. Artach prouincia eftin Afia propeTumen Tartarorum prin
cipatum. Eius incolae utuntur ligneisSandaliis aditer fuperglacie
faciendum,quemadmodum & in Liuonia.Apud eofdemtamigran
«des Canesfunt,ut clitellisimpofitis,pro ueterinis utantur.
3. Allocamelus.
a N i M A L eft interra Gigantum,capite,auriculis,collo Mulae:
វ៉ែ Camgli:caudaEqui, Quamobrem ex Camelo,&aliis com ,
pofitum à»ogunner appellauimus.
4. Bouesiubati. Equiboues.
Albi, & nigriiubati Boues,equina cauda in prouincia Mangi.
'Quocirca Equiboues,ut opinor,haudineptènominare aufifumüs,
1m
ficut Equiceruum.Ex eorum iubisflabellatexunt:Equis componüt
º <ornamenta. Lancearum cufpidibus appendunt, ut in Germania
Jº
Vulpis caudam.
5. Lepores diuerforum colorum. IndiCuniculi.
A P v D nos habentur Cuniculi,albi,nigri,uarij ex utroque, ful
ui, cinerei. ItaapudMofcouitarüm oppiäum Möfaifcum, Lepo
rum multitudo multorum,diuerforuimque colorum.Indi Cunicu
li perpufilli,nullo caudæ ueftigio.
6. Caprae uiridispromontorij.
v 1 R 1 D i s promontorij Capræ fylueftres quater in anno pa
. riuntternos, aut etiam quaternos.

7. Hyana. Dabuh. Iefef. Belibus. Ganos. -

L v p 1 forma,edmaioremipedibus longioribus,humanisfimi
｡; 1ibus: craßis item furis,& humanis propioribus, Dabuh uocant.
Arabes,AfriIefe£Haecfànè Hyaena Grgcorum eft.Fcras huic alias
non eſſe predam:ſederutisalicadaueribus. In ſpecubusſtabulatur.
Venatores cantu , atque tympanorum pulfatione delinitam la
queisiniećtis capiunt. Spartiañus intertio Gordiano Belbum uo
cat.Suo quoquétemporé decem fuifleRomae tradit. Antiquisfue
rat perſuaſum promiſcuum eſſeutrunquein eodem ſexum.Eosca
ftigat Ariftoteles. Negatenim in mafculo eam im್ಲಿ ſub ex
- CC ij
 1wτ1vs c AE s A r scaτ ΙGΕR
crementorum exitu eft,peruiamintrorfum effe. De Melibushoc
item à nobis diétum eft. Sedin aquatico Mure,cuiufmodi multos
uidimusadftagna Ligurum Taurinorum, maxima eftadmiratio.
Foemellae nanquetria fub cauda funtforamina, à uefica, abaluo, à
matrice.Hocfanè,quam mulier,nobilior. Cuiusfœtus non edatur
Subtil. per foetidas uias excrementorum. Hyænam ridiculè Catum Zibe
thicum quidam exiftimarunt. Ganosà Phrygibus,& Bithynnis
olim Hyaena diétafuit.
8. Aries Adimain.

A s E t t i magnitudine, forma arietinaeft animal in Adimain

libye folitudinibus.Sefforis patienseft:tametfi non eum adufum,
fed propter lac habetur. Contrà, quàm noftratibus:fœminiscor
nua,maribus nulla.Vthocipfo uo§philofophos magis, magífque
EXCICCAIIUS» º

9. Feles uolantes.

H Ac r E N v s leuia. Nunctibi narrabo naturam Felium admi

rabilem. Qu9 in genere animalium, fiufquam aliàs, exercuitpri
mus opifex fubtilitatem. In Malabar proüincia Felesfunt agréftes.
in arboribusagitantes. De eorum celeritatein curfunihil memo
rabile proditum eft. Saltu ualere potius. Peculiaris uerò uolatus.
Idque,quod mirum magiseft, finealis. Membranam ab anteriori
bus pedibus ad ႏိုင္ဆိုႏွစ္တို ufque produétam tendi. Quam, dum
ouiefeunt, adaluum contrahunt. Vbi uolare inftituunt, pedum
crurúmque agitatione protenta, colleétáque membrana,tumfù
ftinentur, tum feruntur. Mirabilifqueeftéorum, tanquamper ae
rem currentiüfpecies.Hoctametfi uidebiturfüperftitiofisifigeniis
uanum: tamé fi quis confideret naturam Vefpertilionis,&habeat
hiftoriæ fidem:&ipfè fibi rationem cöfingat ültrò. Contemplabi
tur enim illum ម្ល៉េះ uolãtem: quadrupedem perreptãtempo
tius,quàm ingredientem.Et,quodfübtiliuseft,cruribus uolantem,
alisambulantem. Quam ob cauffam quadrupedem Philofophus
agnoſcitei, in quarto De partibus:&in lib. Degreſſuanimalium.
1o. Felium Mofcouitarumpelles. Pe£tz.
D o M E s r i c o R v M Felium pellibus fæminæ Moſcouitæ ue
ftes muniunt aduerfus hybernumigelu. Aiunt enim: nullius æquè
pili calorefoueri corpora. Peffetz animal hoc uocantilli, haud
proculà noftratium Dalmatarum appellatione.
. . ) 1 1. Vulpes
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р л к v м; 287
1 1. VulpesSyrae.
v vt p E s in Arabia,&Syriae Palaeftina,pilofœdo,audaciain
figni. Veſpere mutuis ululatibus, quaſifigno datoadnoćturnam
condićtam prędamconuenire.Gregatimprardari Omnia furripe
re,etiam calciamenta,atquein fualuftra comportare.Ergoincóle,
incolarúmque monitu uiatores, auditis earum gannitibus, colli
gere uafà exagris,aclocis apertis.Nihil enimtutüm effe.Ha:c cùm
èx quodam Regulo accepiffem: unus,qui in eodemfuerat comita
tu, fiegabat effe Vulpes:fed Lupos effehaud magno corpore,neq;
foedo pilo,ſed colore luteo nitido. 2

1 2. Vulpes Aloeinterit,&amaris Amygdalis.

坳 ADD AM vs huiufcehiftorię fimplicitatibus Natura commen
tum nobisabditum.Vulpes,acccpimus,amaris Amygdalisefitatis
interire. NosVulpeculam, Aloe cum carnibus deuörata, uidimus
extinétam.
13. Cuniculi Macedonici.
: c v N i c v t i funt in Thracia, ac Macedonia, qui iuxta ac no
ftri,fubterra agitant: Leporinopilo,breuioribus áuriculis, curto
corpore,craffö, compaéto: qui maximiGliris haud excedunt ma
gnitudinem:caudalöga,&adSciurinam quamproximèacceden
te,contrà quàm Indiilli,quibus nulla eft. 4.

14. VulpesSeptentrionales.

: m 1 R v M : interrafrigidißimaVulpesatraseffe.Tales uifùntur
in Mofcouia,& Lituania. Pelles nigerrimae nuperàmercatoribus
in Galliam allatæ funt, ad ufum ueftiumnon uulgarem,fed alia re
admirabiles. 器 rariſsimis, & quaſi ordine diſpoſitispiliscan
didis,fingularibüs uariae. Non igitur àcalore nigredq. Propter

: Vuagam íuuium, quiin Duuinaminfluit,Yulpes quidem nigrae:

ಸಿನಿproculindein uicina prouincia Vrfi albi.
E X E R C IT A TI O CCXVIII.
Pifcium diuifio.
A p p i s c 1 v M cùm tranfishiftoriam: non eadem, quahu
: iusinitio libri ufus es, uterisfubtilitate. Etenim abfque ulla
uniuerſåliuniuerſ generiscognitione, Præcepsfeſtinanter
----- - ---. -- G iij -

ﾘ
 1v Ei vs e AE s A R s c A E 1 g s R
bant.subtusarénasadduos pedesaltè condunt : undeuiSolisex
cludanturpulli,acperſe prodeant.
-

- - -- . . . . .

6. Gallinae Arabicae. • . .
-* í

s o s r r a r i » v s minores, uocefimili Arabicae Gallis^*,&

Indae,candidae,fufcis maculis,ofteo capite,àplumisuacuoyu.cer
tifiguraprorfus,nifiinroftrum acueretur. tº jº
ºf . . .” -- - “. • *- : * !--
-

. , 7. columbiPerfici. , º

1 N P E R s 1 A columbi rariQg habent,oblögo collofunt,

8:anfėrino. Cateranaturanihilodiftertanoftrati -

- I - 1 ºffi" i , " ", , , : *- ::: , , ... -- fi :

: - 'ti - - - -

exercit. ccxxxII.
Cycnus. Anferinum genus.
TN v 1 r v scapita diſtingup. Sed guanquamgeneraſuntdiuer
Cefg. I;fpecierum,tanquam
,tamen ex communiura alarum occafigne diuerfifsimarum
cognatorum unam hiftoriam confecifti;
• idqüe propofitionéadmodümtemeraria. Ea uerò eft. . Vnde alas
- ingentesauibuseffe,neceffeeft. Alae quidem uolantibusneceffa
riæ: ingentem magnitudinem, quis dixerit neceffariam ? Profe&ò
Coruusbreuioribusaliset:breuioribus Picusuarius,quem ridicu
1èGracculum uocant quidam: utrunqac tamen uidimusnosaui
culas uenari. Ludouicum regem ad Perdicum uenationemaiunt
habuiffe Coruum familiarem. De Cycni uerò cantu fuauiſsimo,
quem cum mendaciorum parente Gracia iactareaufuses, adLu
ciani tribunal, apud quem aliquidnoui dicas,ftatuo te. Multitudo
ingens ad Carantonumfluuium. Quid dicamtibi? Anferesfunt. '
-- " -:

вх в кс і т. ccxxxпп.
Alcatraz.Mergus.Ardea.Phoenicopus.Phoenicopte….
･ n ･
rus.Phdenix.
"rór , 、､!
Harmatopus.
.: t;" ･下 ｡:
™ +34 °; ; …
"･"r.｡; °

C4ffig. A 1 o R operatibiponenda fueratin eiusauis hitoria,que

- M eft deauium pifcofûgenere:ficenim loqueris,& nominias.
Alcatraz. Hunctibi Mergum noftratém facere licebat,
iifdemlegibus, quibus Cerafüm faciebas arborem fànguinis Dra3
conis, Coloresenim apudte non diftinguunt fpecie§. Autinter
Ardeas
 р в sv в т гt lт А т в Ар с А к р Ам v м. 3of
:Ardeascollocares.Tametfi Alcatrazcinereategatur,& crocea plu
ma.Roftri tamen ratio te horfum poterat adigere.Et quia Mergüm
tibi ignotüfcio:de eo nonnihil,tum de aliis.Mergus êôåø diciturà
colore Graecis. Debcbatur id marino potius Corüo. Nigrior enim
eft.DeMergo nihilequidem prgclari,nifi quod CelfusSergius Co
- fentinus cöfubernalismeus,eques fortifsimus,narrabat mihi.Mer
- - - - - - w -

s um ssurem Venetiis uidiſſe. Qui ab hero è Cymba emiſſus,non

fine fpeétatorum & uoluptate,& admiratione,fub aquis fibi cibum
caperet. Saturadherum rediret. Ardearum duo faciűt genera ue
natores.Aeronum Italus utrunque uocat, quaſiaereum, à uolatu
arduo:unde nomen Latinum, Græca origine&íez Júerv. Album eft,
& nigrum. Sed nigrum quod uocant,fufcum potiuseft. Altiles ali
quot habuimus domi. Tanta funt uoracitate, ut ueruecinae coxae
9s integrum,coram nobis,unus deuorarit. Pafferem,qui ex alueo
lobiberet,fenfim accedens,incautum,atque ex manifefta diftantia
fecurum,repentina colli porre&ione na&us,transfixit roftro. Ne
que prius deuorauit, quàm lauiffet aqua.Tum integrum deglutiit.
Âliam fecum affert fubtilitatem.Cùrh faeuifsimashyemes,fine ullo
incommodo tolerare folitum fit: tam effe caloris appetentem ani
maduertimus, ut umbra reliéta in feruentißimo Sóle tandiu apri
cetur, quoad uiolentam radiorum imprefsionem afsiduo inffatae
gulæ p 溫 , palpitatúque teftetur. Tertium genus fuffuluum eft:
etiamnunc Pigrum uulgus Vafconiae uocat. Nefcio an fit Tauri
norum Vach. Videor enim meminiffe. Albo fimillima Phoenico
pus,maior, minórque. Taurini utranque Garzam: Aremorici mi
nores Egrettas nuncupant. Crurum tantùm rubore, unde & no
men,abArdea differt.Quo loco doétifsimorum uirorum lapfus no
tandus eſt:qui Cirrim Virgilianamputarunteſſe Galeritam:ſolius
apicis duéti fpecie: quae utrique quidem generi communis, haud
parum tamen differt. In Alaiidaplumarum feriesfeparatarum cri
ftam efficit,ubifuftolluntur.Cirfi pinnulae oblongae,pulcherrime:
quibus addebamus pileolis decus iüuenes, infàniuentosique inge F4ſet.
nijteftimonium: ficut Ederam cuppae,arqueoenopolio.Neque ue
'rò foluserroreft. Ei comesalterillé. Cùm HaliaetûFalconempin
git Albertus:cuius pesalter uncis unguibusarmeturadauium prę
dam:alter fit anferino fimilisad natandum.Idem,Falco,Nifus, Ha
liætus, è Virgilij pulcherrimo poemate. Nifus enimin Haliætum,
-eo canente, mutatuseft. FalcónofterPhoenicopoda praedaturad
ui&um. Nifus, apud Maronem,Cirrim. Tertia itaque multorum
culpa,qui NifumSparuerium exiftimarunt:quia Cirrim pro Alau
da capiebant. Saltem Smerilium dixiffcnt. Sparuerium aliquando
à Græco deduxiffem, re% ^ avvegíew aues: quam uocemin Ita
- - - HᎻ
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к в с А т. 1 с в к

liamſimulHexarchatuscum Græcula filt: bi༔

importaffent, nifi
Germanicèficeum appellaremus.Caeterùm qug de Cirri opinio ad
Alaudam tranflata eft,cùm tam altè infederit in animishominum,
uix ut ullo paéto auelli poffe uideatur(quippe etiam,dum haec fcri
beremus, ämicus meusfummus, idemque doétifsimus, pertinacia
fua huic fèntentiae imminebat) teftimonio do&tißimi Poetae labes
haec eluenda eft. Ille in eodem poematio fic:
Inde alias partes,minióque infeéta rubenti
Crura. Harum minorum copia magna eft in aeftuariis,
ftagnifque Medulorum. Neque alia eft Haematopus. Vnam domi
aluimus certißimam Mufcarum perniciem. Mirum & in hac,
quod de Ardea dicebamus. Quae aquaticis in locistotashyemes
perferre queat:fub te&tis noftris,ubi longémitiusagitatur,medio
cris frigoris adeò erat impatiens, ut in cineribus calidis cubaret:
ita uerò cubaret, ut igni tandem extinéta fit. Rarior Phoenico
pterus, fed cognitu facillimum efficiunt notae multx peculiares.
ÎRoftrum neque reétum planè,fed neque aduncum habet.Scythici
arcus partem potius imitatur. Cinereum colorem nobilitantala
rum puniceae pennæ : à quibus & nomen. Earum quoque nonnihil
ad caudam: quam huius generis longicruris legibusbreuifsimam
habet,ac ueluti prgcifam.Sub roftriinitium ad collicommiffuram
finusturgidus eft,qualis & in Ardeola. Crura, pedéfque alis habet
concolores: fèd adeò breues, ut cùm in homine Galenus agnoue
rit lögißimos,huic omnium,quae nota funt nobis,animalium bre
uifsimos attribuere potuerit. Magnitudo ei Ardeae.Flämanteino
men in Prouincia. Phœnicéhaud effe penitusfabulofùm,legimus
in Commentariis nauigationum. In Mediterraneis Indiæ reperiri.
Semenda uocaturabincolis. Cæterùm huiushiftoriae fidem leuat
additum mendacium.Aiunt enim ei roftrum trififtulare,unde mu
ficum edatfonum. Cuius adimitationem paftoresinftrumentum.
compofúerinthaudinfúaue. -

EX E R C I T. CCXXXIIII.

Picutum.

A v D i 9, ex tuis narrationibus,Picutum CoturnicepauIo

maiuſculum.Deinderoſtrum,ubicapitiiungitur,latum di
gitosternos. Item aduncum, quo terebrentarbores. Te,
quem menfùralatet nulla,fuper hacre confùltum uelim. In maxi
ma omnium Coturnicepeótus nunquam uidilatum digitosbinos.
Quantumigitur caput,cuiaffixumfitroftrumfèfquiaiterum ? Ad
- - - - - - baec,
 р в s v в т і r і т. А т в А в с л к р А N v м. 3os
hac,explicesillam fubtilitatem.Qualegefaôtum fit aduncum,fiil
ludad pertundendaligna prudenti,utfolet,opera,ac ftudio Natu
ra comparauit?Reétum enim,ut Pico noftro,adinferédumiétum,
eſſe oportuit.
2. Dacnades. Auiculafatidica.

p 1 v E R s A eftabhac, ea, quam meditamur hiftoria, uerùm

inter difsimiles, more quidem tuo,poteftinferi. Feftusin quarto,
narrat, olim ab Aegyptiisedoétas aues, quae conuiuarum coronis
alligatę,cãtus laſciuia,& morfiuncularum proteruitate, potu gra
ues à fomno excitarent. Haud difsimili,fedfubtiliori exemplo,núc
inftitutæ funt ad Cairum à circulatoribusauiculae. Circunferun
turin caueolaadcapfula formã faóta : in quafunt breuicular char
tulae,cum uerficulis diuinationum. Quae in circuloturbaeft,auida
fuae fortunae explorandae, quadrantem obiicit. Eumauicularoftro
lectum intrò defertincapſulam:atqi indeuiciſsim ſcripturam cum
oraculo,futurorum euentumpraedicante.
E X E R C I T. CCXXXV.

Regulus. Tణ Tyrannus. Non efîeàregioni

- usípecierum paruitatem.
N Q v 1 s : Sed ut magnitudine,itaparuitate difsident regiones.
I; nos enim minimusRegulus. Hoc ‘. craſsè admo
I dum profèquutuses. Non negamusà foli fœcunditate, Caeliui,
quae fintalicubiminora,effealibimagnitudine potiore.Sednega
mus,quod hic intendis.Paruitatem certarumfpecierumà regione
conſtitutam eſſein Natura.Exiguus enim Regulus eftàforma,non
à noſtratis Cæli fegmentis, aut inclinationibus. Profeétò in India
Paffereshaudalia íünt, quàmapudnos, magnitudine. Sedneque
minima eſtauis Fegulus.Alialongèminor,quam Tyrannumuo
cant. NitidifsimaPumalutea ca rero corpore, rubra uerö in uer
ticeadcrifte modum.Proxima Regulo exiguitásTroglodytae:cu
ius meminit Paulusinfèptimo: folus, 鷺equidem meminerim,
eius autorhiftoriae.Vfus,utille canit,adcalculum.
2. Cacouora auis.

a v 1 s eft apudIndos,quae nonnifialiarum auiumftercoreali

tur. Igitur alicuiusafsidua affecla, cuius uefcaturexcrementis.Ei
nomenfecimusCacouorae. Graecumenim cft,«gxxzv.
- - - - - -- - HH ij
 I v L i v s c AE ss A 8. S C A tº I G E 2

apud illum : qui haétenuslatuit,ut pleraquealia, eruditos. Multa.

Sturionum iri Ponto genera,diximus alibi. Sarmatiæ fluuius Occa.
cft,quiin Vuolgam influit,pifcium nobilitate infignis. In eo Belu
gapifcis eft miræ magnitudinis,finefpinis,capite grandißimo,ore
üaño.IneodérriageneratradütSturionú.Propreciofißimoillums
celebrant,qui Bielaribitza nominatur. Fortafsè hicfit,Latus,anti
quorum.Cãdidifsima carne Latus:non minus cãdidaisipfe,quem
rhodô nominabamus. Hoc enim Sclauisprimaparsfignificatno
minis. Georgius Interanius Genuenfis, qui penètotam uitæ fabu
lamtranfègitapud Tartaros, in libello, quem de Zygisfcriptum.
reliquit,ait:quos Antaceospifces dicebant prifci:hoc etiam nomi
ne, fuistemporibus, ideft amnis ante hunc circiter quinquaginta,
uocari confùeuiffe. Nihilque aliud, quàm Sturionum effefpecies.
Athenæus quoque Glanio fimilemfacit Latum,&grandifsimum,
adducenas ufque libras. Quumigitur frequensin Ponto fit Silu
rus: neque eius meminerit Ariftóteles: fórtaffe fuit Glanidis co
gnomen, à quatienda, ut aiunt, cauda. Deindefaétum, ut nomen.
cffet:ficut euienit eidéalia de cauffa.Ab ufu enim,Ichthyocolla co
gnominatus, tanquamprimarium nomen retinuit apud multos.
Inter quos Diofcorides.
4. Morfs.

r> E p 1 s c E Morf$,perpauca tradis,qui non mwlta legeris.Qua

re non ingratum tibi fùturum arbitror:fi,quae ab affininoftro Leo
nardo Nogarola apud Maximilianum, nobis pueris, enarrata me
mini, fcribam. Isilliusiuffu crebrasobiuit legationes,uir omnibus.
maximisuirtutibusadmirabilis.Igiturè Mofcouia cũ rediiflet,mul
ta narrarefolebat Imperatori. Eft Morf$ pifcis ad litora populo
rum,qui Samoged (alibi Samogithios dicebamus) appelläntur:ad
Oceanum fèptentrionalem, in quem fèfè exonerat Düuina fluuius.
illuftris. Beftiae Bouis magnitudo: crura breuia, qualia & Fibris.
Peétus cæteris membris&Iatius, & elatius. Dentesgeminos, exer
tos, grandes-habet, affines Eboricandore. E quibüs tum gladio
rum capulos, tum alia opera faciunt. Addunt: 6b pondus, enfibus.
manubria quaeri. Maiores enim ex ea grauitatei&usinfigi. Pre
cium appenfæ materiae, ut Ebori. Somnium capturus Mor{§in ter
ram exit. Excclfâ loca eligit: neque unquam nifgregatim. Quum.
fee tenerifciat opore profundisimo, cutodem uigilem, rñore
grnum, ftatuit. Quifioppreffus fomno à uenatoribus capiatur : u
niuerfusgrex predae eft.Quòdficuftosperuigil mugitu fignum de
derit; cxtemplo cunétipofterioribus pédibüs addéntes applicatis,.
tanquamis
 р в s v в т і ь і т. А т в А р с А в р А м v м. зо2
nati Molucarum una,& Brafilia rubri. BadaninfùlaeftadIauam:
in qua Pfittacorum fpecies tres.Duẹ Columbi magnitudine.Alte
ra rubraluteo roftro:altera uerficolor.Vtraq; dicitur ab ipfis,Nor,
== ideft Lucida. Tertia candida, Gallinae magnitudine, Cachi üoca
- tur, quod fignificat preciofum. Ferunt eos, non fòlùm difcere,{ed.
etiamiintelligere,&ad quaeftiones refpondere.
-

2. Saru. Pafferesuirides.

s'c R 1 B v N r, in Calicut auem effe,Saru nomine,Pfittaco mi- '

norem, fedlongè præftantiorem adloquendum. In infula fànâi.
Thoma Pafferesuiridesfunt,canori.
3. Aethiopica. Perdices. Vepertiliones.
i A P v D. · r r o g v-o o w r a s PerdicesGallinacei magnitu
dine. Quibufdam roftrum,& crura lutea,aliis rubra,aliisfufca. Sa
por,qui& noftratibus.In Allobrogibusfünt Perdices,quas ನಿ
minant Gallias,mediocri pullo non minores.Ad Catigan infülam,
marisSur, Vefpertiliones, quanta Aquila, efitanturabindigenis
Gallinae fàpore.In fpecubus Atlantis montis funt Vefpertiliónes,
quorum corporaColumbosaequantnoftros. Adflumen Gumbræ -

ternospalmosexplent.
E X E R C I T. CCXXXVII.

Coruus. Merula. Turdus. Sturnus. Pica. Picus.

-
-

a^ E c v N D v M Pfittaci docilitatem Coruum ftatuifti : indeMe

S-^ rulam,Turd um,Sturnum: Picum, Picámq; omififti. Haud ta
men omnes uno loquuntur modo. Quam te decuitexplicare.
fübtilitatem.Coruusgutture,& lingua utitur.Itaq; difficillimüele
mentum optimè exprimit. Illud,inquam,quod Demofthenes ferò.
protulit:mihi rarò fit,utficcéenücietur. Vnum alebant monachi.
uicininoftri, qui coquum Conradum nominatim infameimplo
rabat,adeò expreßè,ut abhomine uocatum arbitraremur.Ridicu
lum adfcribam. Inuentum librum muficum,quafi notas legeret,
paßim pertudit. At Merula,& Turdustanquamèmodulisfèrmo
cinatur. Sturnus in fibilopropiusaccedit adloquutionem. Etiam:
elementum illud caninum uibrat optimè. Picahorum omnium;
tum plurima, tum creberrima, tum explicatif$ima. Picusminus
aptè, & pauciora; &rarius.
- - - - - HH iij,
 1 v т. 1 v s cлвs А к scА с тсвв
8. Echeneis.

o M N 1 A r 1 p 1 ſecunda, Cardane, precamur. Quiduisefto:

nedum fubtilis,dummodò ne uerba hæc proferas. Vnde Remo
ramaliam effe à Torpedine,conftat. Quanuis Ariſtoteles deceptus
nominisfimilitudiné,& effe&us,unum exiftimarit. Hem,Carda
ne, meam temeritatem : qui putabam Ariftotelem effete omnibus
in fcientiis longéperitiorem.Nunc doleoillius uicem:meamigna
uiam moereo, qui ei in hiftoria naturali plufquam Apollini, fidem
habuerim. Sedáte difcendum eft. Quamtuáis, Cardane,nominis
fimilitudinem? Quotelemétafimiliain hifceuocibus? Várzº, x-mis.
De effeétionum fimilitudine tibi nihil obiiciam. Sanè aliqüaeft,
fedtalis: ut à Remora tollatur motus,àTorpedine non tollatur,
fed deprauetur. Non enim quiefcit pifcatoris, fèd tremit manus.
VndeTremulam uocantIftri. Quin'in litore Britonum, relabens
aeftus quum unam in ficco reliquifTet,&adolefcens, ut eam palpi
tationetentantemabitum fifteret, pedibusinuafiffet, ipfo inueíti
gio totustremuit. Ariftotelem uerö nontam accufabisadečfoedi
Ludit. Iapfus,quàm damnabisPlinium,quod non animaduertit. Hermo
laus quóque Barbarusia&turam fecit earum laudum, quasilli me
ritò နိူ attribuere uidebar.Non fòlùm omnia Plinijloca ma
ximé êxcuíta exploratáque,fed uniuerfos Ariftotelis libros, cun
&tam habere Naturam in numerato. At ille bardus hanc nos do
cere nefciùit fubtilitatem. Itaque tibi credo, maxime Philofopho
rum,non codicibus Gr£cis Ariftotelis,non barbare ueteritranfla
tioni, non nouae Theodori, non noftrae tam aßiduae, tam attente,
tam diuturnae le&tioni. In quibus omnibus aliter, jabste hæc pr6
dita ſunt,deprehendi. In ſecundo, de Echeneide: in nono dei or
pedine, fcriptum inueni. Sunt igitur, quite folum Naturae conful
tifsimum iudicent : qui, quae nufquam comparent, folus uideas.
Exeamus uerò tandem ex hac fcenain campum , ut in fèntentiis
Frac.in 8.doétif$imorum nosexerceamus. Recentiores itafentiunr: Non
de sympt. ab Echeneide nauim cohiberi, ſed Echeneidem eſſe ſignum ſco
puli , qui fubfit fub aquis: cuius fàxi uis nauem remorari ualeat.
Quafi üelit dicere: Scopulum illum effe ex Herculeo lapide, qui
clauos auellere nequeat: nauimtenere queat. Verùm aliter uide
tur. Maiorenanqueroboreopuseft, adnauim retinendam, quàm
subtil. adextrahendum clauum. Hoc fànèfaber unusfecerit: illud inulti
tentabuntfruftrà. Adhoc,cùm plurimae naueseadem fecerinriter:
unatantùm fuit immobilis: idqueplenis uelis: cùm aliae pufillo re
morum nixu tranfmitterent. Quocirca aliam ad cauffam tranf
eunt. Echeneidem ita naui adhærefcere, ut auelli nequeat, pro
pter
 р в s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 29 п
pteruacuum. Echeneidem uerò habere cumfubie&is illis cotibus
affinitatem: ut mutuo atomorum illarum,quas emittiaiunt, nexu
coniungantur. Quo equidem loco, quiduâcuifubfèqui pofsit, a
mota exiguabeftiola, nefcio. Tum ficum illis cotibüs eam habet
coniunâtionis neceßitudinem: quibus Naturæ nouis legibus,ue
terem illam, propriámque erga fcopulos illospropenfionem, cum
hac aduentitia, nouitiâquenauis cohaefione commutauit ? Abil
1is enim fèfè abftulit fuis familiaribus,utinferret naui peregrinae.
Mihi igitur fic uidetar. QuemadmodumàTorpedine ftuporim
pingitürmanibus, etiamfi non tangatur, etiami per lineain fübi
èns (neque enim fabulae funt) ita & motui nauisillabeftia. Neque
uerò finéfübtilitatefunthaec praetereunda. Propter officium fünt
immobilia quædamfèmper, ut Poli. Quædam rationeloci, uelu
titerraepars, quaein centro eft. Nunquamenim mouebiturnatu
raliter. Contrà,officio quaedam femper mobilia, ut Caelum. Quæ subtil.
damnatura loci, ut flumina. Ita quibufdam effe mouendi pote
ftatem,ut Magneti. Aliiscontrariam facultatem. Videlicefeiuf
modi fünt, quæ motu priuant, ut Echeneis. Ratio autem in prin
cipiis. Quiaficuti quies,&motusfuntcontraria:ficfunt horum ef
fidientesquaedam cauffæ contrariae. Neque reddipoteft ratio, cur
calorifrigus aduererur. Sicnein illis quidem. Curea, quæ prin- subtil.
cipiain fé habent effeétiua motus, moueant : quae quietis, faciant
qüiefcere. Nemini compertafunt in igne calorisprincipia. Itain
Écheneide quae fint principia quietis. Nam ad manifeftas omnia
deducereqüalitates, fumma impudentia eft. Id quod Alexandrei
multi&frúftrà conati funt,& temerè inftituerunt. At faltem in
uenenisexemplanoftra decuit conquiefcere. Eorum nanque mul
ta diuerfàs habent ab elementorum qualitatibus proprietates:
quæ omninò latent animostemperatos, illudunt curiofis. Iidém
ueifti,quifèfèputant,cunétaadcertas cauffas reducere manife
體 tandem hucfe deuoluunt,ut dicant,in oculis hominis,& Ca
toblepae effe principia contraria. Et tamen irrident illi falutare
Afylüm illud, occúltæ proprietatis. De nomine, ac ui Echenei
dis, etiam apud Aefchylumíidem uidere poffumus. In Perfisenim
uoceufus ethac, quafiadiectiua: ué tras armarós Juwaiis Xgorías xe
νκίδα, απλοία, τεύξη. -

E X E R C I T. CCXIX.

Motusanimalium maritimorum. Patellae.

D D iij
 . 1y t i v в с Авs А к s c А 1 1 с в к.

S.utsCóchylia,Oftreae.
r, 1 N Q v 1 s , in mari animalia, quae non moucntur:
Non efthgcfubtilishoministraétatio,
Cardane, fed hebetis, autaliud agcntis. Altera enim huiushi
ftoriae pars manca,altera falfà eft. Mouentur enim Oftreæ,licct
non ingrediantur. Aperta Oſtrea digitum indito i ſenties, opi
nor, an motu praeditafit. Nam & Musita captus, in fabella cir
cunfertur. Quid ? non legeras: pe&tinem faltu mutare locum ?
~rÉ âςτεία: tamen eft. Inferiore nanque tefta repellit,in quo iacet,
folum: quo nixu refilit. Etiam diligentioresaiunt:exerere eum fefe
ētećtoſüo, & cirrulis repere. Conchyliauerö càm immobiliaeſ
fe fcribas, quid aliud dicam tibi, quàm caueas à biliofifsimis iftis
Peripateticis: quostu ambitiofà fimul,atque perplexa loquacita
te nügatores uariis in locis appellabas ? At illi fciunt, marihas Co
chleas moueri nihilo ecius, acterretres. Quorum crutas con
chas efe, patct exTritonis buccino, quem poeta. Concham uo
cant. Buccinis autem,Turbinibus,Purpuris,Vmbilicis,Cochleis,
aliifque multis genus unum:deniqueiis omnibus,quæ in tergo ge
runtfuas aedes. Inter quae etiam uelificat,etiam remigat,etiam gra
ditur Nautilus: tantùm abeft, ut motus expersfit. In Conchyliis,
quis nefcit, Patellas connumerandasefle ? Haseuulfàs multaui ex
Iftricisfcopulisagnouimus haud alia figura ad reptandum aptas,
quàmipfàs Cochleas. Quin ut Cochleae ipfae, etiam caput explica
redixerunt pifcatores Tergeftini mihi: exiréque in pàftumac re
subtil. dire. Vbi eft naturæ non iniucunda fubtilitas. Oftreorum enim
quædam uerè uoy&>veg, quae altera ex parte deteéta fünt: ut ipfæ
Cochleae. Quaedam Jiávezuera, quæ utrinque binis foribus còn
cluduntur : ut Chammae : & in turbinaceis operculam agnouit
Ariftoteles. Inter haec ncutrius,&utriufque ideæ patellas collo
cabimus. Vnicum enimfuaptenatura alteratantùm ex parte ha
bent munimentum : 蠶 fibi tutifsimum ex altera parté compa
rant : fàxa fçilicet, quibusadhaerefcunt. Patellarum üerò corpöra
eundem admodum, quo etiam Cochleae, lateralia labra habent
moilia, plana,crifpa,ad motum fanèidonea, ut in illis. Earurn fpc
cies, quodequidemfciam,duae. Vtraque dorfo curuo,fedinoffèn
fo altera: altera uerò adeò acuminato, ut ingredientium fcindat
subtil. pedes. Quales funt in fcopulo Cordan, ad Garumnae fauces. Igi
tur hunc ad modum fubtilifsimè rationes, ac differentias in pੇ
businſtituiſſes. Motus totius: ingreſſu, Cancris: reptione, Con
chis: natatu, maxima parti . Idgue multismodis. Pinnis, Mugili:
pedibus,Polypo: curuatione,Gammaris: flexu,Serpentibus:etiam
uolatu, Miluo: quaſi uolatu, Loligini: ſaltu, Pectini. Hi motusto
tIus.
 рв sv вті ьнтА тв А о с А в р А N у м. і s».
tius. Motus partium:ut Oftreis,& Vrticis,&Spongiis. Hactu eru
ditione fubtilis nomen in mari adeptus efles. -

2. Vrticae. Cubalfaut. Corrigia marina. --

-
:* -

v R r 1 c A M non fuit opus hicpingere, fèd tantùm admonere,

eius naturam effe, Patellarum more,fàxis tam pertinaciter adhae
rendi, ut non ni(idifsipatae abftrahantur.In earum medium fora
menſidigitusimmittatur, &admittere,&retinere,&fèqui.. Hoc
eft illud callofüm efculentum, quod Burdegalæ uocant Cubalfàur.
Alia eft in Aremoricis fcopalis natura , 器 eo genere , cuius &
Spongiæ, & Vrticæ, tum ignota multis uiris do&ifsimis, tum ad
miirabilis. Latiufcula Corrigia eft, in duo exporreéta capita paulu
lum faftigiata. Ad medium altera exacie binis haeret appendicu
lis: quarum praefidio caeterum cingulum{ecurum maritimae faeui
tiae utrinque fluitat.
3. Pifëium motus adhucfubtilius,&aliorum animalium.
q v 1 N fùbtilius pifcium motus hunc admodum digeri poßit.
Fitigitur,aut porrò,ut Delphino:autinlatus,ut Cancro: aut quo Subtily?. -

quoüerfum,utErinaceo.Quiporrò fit,autfit direéto motu,ut Del

hino:aut flexu corporis,eóque triplici: ficut triplex motus eft,bi
រ៉ែ diuifus: dextrorfum, finiftrorfum, ut Lampetræ : furfum,
deorfum,ut Pafíeri: prorfum, rurfum,ut Locuftae: quae natatcau
dæ pulfioneantrorfüm,tračtione retrorfum.Similis ratio & in ter
reftribus. Rećius Equo.Flexustripliciter. Dextrorfum,& finitror
fum, Angui. Surfum, deorfum, Limaci: fluétuando nanque pro
mouent Impulfù,&traétu,uermiculo Ocymi. Sublato enim ca
pite captatl6cum, in quem demittat. Procul depofito poftremam.
partemiforcipatamtoflit, atque ad pedestrahit. Eam partem ubi
àpprehenderit, gre(|uutitur: donecprioris motus deintegro infti
tuat_ratuOncm.

Ex E R c I T. CCXX.
- . .

Concharum ftriae..

நச
^ r R i A R v M in Conchyliis ordinem, ಳ್ಗಿ certarm,
tibique notam reducere cauftam, ita fcribis: Fitautem ua
- - rietas,tumſtria certo ordine. Quoniam resparua, uariata, ae
 1v и vs cАвs л к s cА с т с в к
.. mifta,etiam obiter,dum aequaliter crefcuntfpatia, certoordinela
• borata uidetur. Siccine, Cardane, quare manus duas habeam,
cauffam reddis? Quia manus duas infans cùm haberem,fimul cum
Aaut. corpore creuerunt.Hocnon eft, f& *xeir, fed$ @ &#xev, often
derécauffam. Striashabent Buccini, quia eis ablatae non funt. Ego
uerò,fi me, cauffashafce quòd nefciam, irrideatis: noniratus 麗
cam,uos omnes philofophosfubtiliores infanire.Nanquepartium
cauffas quum ex utilitatibus eliciamus, quarum partium nullus
subtil. ufuspercipi queat, eae partesfui quoque cauffas nobisignotasha
bent. Eiufmódi eft, color, laeuitas, ftria,fplendor: oræ in plantis
crenatae, ferratae, dentatae, finuatae. Quippe in calidis, ac 醬
zquè fpeétantur. Natura uerò plus lufit in noftrarum mentium
Iocur. agitationibus, quàm inftriarum, macularúmuetum ordine,tum
uarietate.
- E X E R C I T. CCXXI.

Mare an monftrorum pater.

> M.haecR £,indigna
1 n Q v 1 s, monftrorum pater eft. Sanè uox
philofopho. Monftra nanque funt praetcr
opera Naturae. At aliud eft, τὸ πveâ qvai, aliud τέλ&rí.
Sic enim rara uocat Ariftot. quemadmodum quinta unitaseft ex
tra paren diuiſionem quaternarij. Quaſi qua generum partitioni
busfuperfint. Haecegö, ut opinor,haud inurbanèfunali equo ad
triumphalem currumi comparare confùeui. Igitur quae tibi üiden
tur mönftra, non funt. Suâs enim certas habent formas. Neuti
quam Elephantem, Crocodilum, Cancrum, Nautilum, Manu
dodiatam,Verfpertilionem, monftrum aPpellabis. At hæc ani
malia ab huiuſmodi noſtratibus quotidianisformis diſtant maxi
mé. Sapientius Ariftoteles in quafto Peggneratione animalium
loquens departibus difformibus: Bºº º éeza y aves cúay p.mes
φύσιν J' και πάσαν, αλλά τίμι ως επί το πολύ παραγαρτίου αει, και τίω εξανά/κης,
εJεν γίνεται παρά φύσιν Itaq μtituribi uerbo hoc, Tºr. In edem mon
ftra uocat, Naturae aafex&daeis, ut alibidiximus. -

2. Tartaruca.Teſtudo.

H o c o * I T E R inuitusdicam. Facis hîc fufpicionem, te a

liud Teftudinem, aliud effe Tartarucam exiftimäffe. Nam ſuprà,
Tartarucarum magnarum ex India fcribis hiftoriam. Nunç dé ,
Teftudine dicis eadem.
EXER
 on sv s r. c 1 r A r s A D c A R p A N v M. 193
вхвксит Атто ccxxп.
Quare dura Oftrea. . -

• A 1 s, Algam mollemaut mariseuitetimpreſsiones,cedénfque

uincat.Sic enim polienda funt iftatuã, & afpera,& mutila.
op : A Et addis:Conchyliainimo manēt:& craffa ab initio crean
tur.Dicigitur,quare craffa faétafunt.Etenim fi admittis inter tua
ifthgcilluftriora: fuccidanea noftra dicä. Quia cùm futura effent Subtil.
immota Oftrea, parandumcisfuerat munimentum. Molliaigitur
ipfaintus,opushabuereduritia exteriore. Ita offa, tum aliis, tum.
Sepiae conftitutafuerunt intus adconfiftendum. His extra,& ad
eundem finem,& ad molitiem tuendam. 3ས་རྨ་ proportio etiam in.
mutis fruétibuseft.Vt quibufdaminterna,aliisextimafuafit duri
tia. Itaaliisaliaadiunxitpraefidia: aliis denegauit: ut Pulmonibus
marinis,ob uilitatem. Echinis, ne ad duriora affliétarentur, cir Pulcherri.
rospro anchoris. Lcpori marinoadmirabilem fäcultatem. Ista
metfieftinformis, ac mollis caroitamen mullis temipeftatum agi
tationibus itafuperatur, ut in litus eiici poßit. 器 suerò non
ſ fabricauit munitiones, iis artem dedit,quaßbi iam fabricata com
ſ pararent: ut Carcinadi:uacuas enim indigenis Conchas & quaerit,
h
& inuenit,&fubit,& fubindemutat: fiitaeifaétafit acceßio cor
poris,utprioribusgdibus capinequeat. Catus &inquilinus,& oc
conomicus, magiſtra Natura. * . .
- º -

EXERCITATIO CCXXIII.

Manatipiſces. Phyſeter. Myfticetus.Priftis.

M; r1 piftis åteuafta deſcribitur magnitudo. Quae de:
eo praeterea accepimus,fcribenda fünt. Denum pedum.
h ' -\-longitudo: crafsities, quanta maximo facco pleno. Capi
te Sturionis,non Bouis,uttu. Osinimaparte mandibulae, fedden
tatum.Herbas enim depafciturfecundumlitora,toto exerto capi
te.Magnati uocatur ab Indis.Quod ais:mammas habere,atque in
de fuosalere uitulos:uerumeft. Quodaddis,raro exemplo: uerum:
non eſt.Cetepleraque mammiseducantfoeusſuos. Delphin,Or
ca,Balæna,Phyſeter;Myſticetus,Priſtis. Præterea quemadmodű.
ferunt:Veſpertilionem វ៉ែ uolitare:ita hic na *-

tat pifcis.Pinnis comprehenfòs catulosfuos fécü geftare,fcribüt*.

nec propterearcmigandi ം്im intermittere.
' '' ' '. . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .. . . ."
. .,: -, ., , , , 2-, Tiburoj- , : “ . ºf tº .
: " . - EEz
 - - í v r. 1 v s c AE s A R s c A r. 1 G R R
*. - *

+ 18 w R o n 1 mafċulogeminum genitalefċribis:unicáuuluami
fœminæ.Haec eftin hiftoriafubtilitas:at nullam uidemustuä. Cur
aliquam caufaefpeciem commentus non es ? Equidem, quòd ge
nitaliumfitum non uideris:ignofco.Siduofuntzqualiafeparata,
non uidentur poffein unum aditum intromitti: autfiadmittãtur,
una quidem uulua fit:duo uerò finusin matrice.Cauffafuit,femi
nismiultitudo,quae unico iaculatufine corruptioneexirenonpof
£t:aut denfitas.Nam resexfeipfâ miranö eft. Quippe duo uafafe
subtil. minaliatotidem quoque exitus requirere uidentur. Quare ad ge
mellorum certamícoficeptionem,certifiintconftituti receffus in
fœminatantùmaliisanimalibus:huicin utroquefexu.
3. Vitulus marinus. Vacca marina.
D E vitulomarino,tanquam dere magnaforibis. Innotuit, in
po uis,in Indico mari. Vocántq;infula:Hiípaniolaeincol¢,Lobum.
§ eum in Illyrio uidiffes,ut nos,uineaspopulantem:tam longati
binauigatione opusnöfuiffet.Nam quòdfcribis, Lobum uocari:
fcitonómenidnonabindigenisinfulae inuentum, fed ab aduenis
Hifpanisimportatü.Sicenim Lupumilli.Quam uerò affers admi
rationem,propterea quòd & mammas,& piloshabét? Nam & alia
ro exemplo fêfeoffèfcbát,& maiora. Fiberenim &horum utrúq;
abet:acprætereapenèſemifleſuipiſciseſt.Ratio ပ္ရု့ miracu
subtilß. lum longè minusfacit.Aio enim:minuseffemirádum,fiduae par
tes unius natura,cum aliis partibus alterius natura, quáfi una tan
tùm pars,non duae coniungantur. Fortius enim mifcebitur quod
maiore comitatuftipatum fuerit.Dico.Si mammaextranea natu
raeftpifcium naturaè,8; nihilofèciustaméin pifcereperitur: mul
tominus mirari deberenos,ficum pilo reperiatur in pifce, quàm
fine pilo.Quoniam pilocümammâ cognátio eft. At fine pilô effe
in Manati pifce,plus diftabità naturapifcis,quàm cum pilisin Vi
tulo marino. Marinum VitulumadAfñam នុ៎ះ сарі,
tradunt hiftoriæ Africanæ, magnitudineVituli noftratis, cui fèx
menfesexaétifint.In Oceano uerò feptentrionali Vaccâ cum ge
miniscornibusuifàm prodidere. Iuhrae inter cetacea connufmie
rant. Appellant enim, Vor uol. In huiushiftoriae fine magnifica
uerbafundis.Vtuideatur, inquis, Natura, non ſecusac Fortuna,
aliis omnianegaffe, aliiscöcefsiffe. Videspropofitionistemerita
tem,Solisenim iis,quae non fùnt, omnianegaífe Natura uidetur.
Eorum uerò,quae funt,nulli omnia cócefsiffe.Nam huic ipfi Vitu
lo,cuius docilitaste ad hoc dicendum impulit, quotdefint, uides.
quin neq; Homini concefsit omnia:neque Culici omnia negauit.
. .” - 4 Piſces
 ---

р в s v в т і L і т. А т в А в с л к р А м v м. 3 тт.
ὸculos,neque uifum,fèdoculorüagnouit effigiem. Ita curtis uer
5istexit Ariftotelis fententiam,non aperuit.Haectibi quaeftio, aut
diffoluenda,aut fàltemfueratindicanda. Cömodiores philofophi
cùm uiderent,ex quarto hiftoriarum, & primo de generationé a
nimaliumapud Auenrois, Galeni difquifitione compertas effe o
mnestunicasinoculo Talpae, practerunam:putarunt effeilli ocu
lorum formulam quandam : propterea quòd ei deberentur oculi,
tanquam perfe£toanimali. Quibuscùm uti non liceret, à Natura
fuiffete&ös. Membrüigitur nö deeffe,quiafit animal perfeétum:
: ufum non adeffe,quia nüllo effet ufui. Quare non curatum effeà
Natura,utoculi perficerentur.Id quod etiam in uicefimo fecundo
Deanimalibus Albertus fentit. Falsò enim illa,quae fuprà diceba
nnus,huic uiroafcribebant illi.Eius uerba haec funt: Loca oculorú
Habens,non oculos.Atqueideò pelléibi non habet pilofàm.Quafi
uelit: pellem illam effe,tanquam oculipartem. Nam fieffet oculi
tegumentum: pilofàmfuturam more cutis reliquae.Eftigitur caeca
Talpa,in genere quadrupedú:in fpecie,caecanon eft. Quia fpeciei subtil.
: oculusnon debetur.Sanè illaratio demonftratiua eft. Talpà fub
terraneabeftia perpetuò eft:atqueàterra,nonaliunde, cibüquae
rens.Nullus ufus uidendifubterraneis: nullus ergoTalpae. Quare
: nullum item inftrumentum.Neque uerò mirum.Nam & animalia
imperfeáta quaedam,nőuidendo,fedoffendiculatentando ingre
<diütur:utCóchleae. Eftoigitur perfeétorum extrema Talpa, qüod
genusconiungat cum imperfeétis inferioribus. Vtab Oftreis ad
Cochleas,indead Cicadas,per Cancros, acpifces adfuperiora cõ
fcendant inftrumentauifus,täquam pergradus quofdam : in qui
bus oculi Talpae fint. Similis proportio in aliis quoque ိါ်
Naturae. Papillae enim datæ & homini,&Cani ီစီ fexus,&
uti dicebamus,Hirco.Earum tantùm notæin maribus,in fœmellis
explentur ufu.Itain Talpaoculorum notae, in aliis perficiuntur.
quanquam,utuerüfatear,quidifti perfeétum animal intelligant,
nefcio.Namfiimperfeétamultaanimalia quinque fenfibus praedi
ſ *afunt;ut Apes,Mufcae, perfeéta quamobrem,fì in loco fuerint,in Subtil.
quo uifui ufus nullus,uifücarere,nefas? Quideftflagitij,ficareat&
«oculis,&uifuTalpa?Nempèfènfùs dati fùntpropter finem. Quid
illafubterra uideat? Nego ili ueluitum, ueloculos necefarios.

ſ oculorumtantùm formulasfuiffefàtis.Vt,quiaeftingenere Mu
rium,murinos haberet oculosiquiaeſſet ſubtellure manſura ſem
့ီ utiles non haberet. Haberet 醬 , quod partim ef
èt,partim non effet oculus.Hoceft,quod aiebat Philofòphus, r
*Pg*£wc. Verùm ut lenius rem ipfàmi componamus , mihi haud
abfurda priorū{ententiauideturubi Philofophi urbಸ್ಟ್ರೀder೦.
: 11]
 4«7 l 1 v s , c AE S A R S c A t I G E R.

au&os,putandum eft? Haud prius hinc difcedendum, quàm tua

uerba pònderemus.Hcbeti dicis effepifçesingenio: propterea nö
manfiiefieri.Ego cótrà:cato,&felici. Quananq;tefferafretiapud
omniumefculentorum tyrannum hominem diuertantur ? Cum
Canibaletúne ineas ſocietaté 3 Ah, Cardane, quoties miſellis ho
muncionibusuota concepta funt,ut fibi liceret,pifcesfieri:quo ab
hominum declinarcnt,acfugerentimmanitate.Videipfàs Hirun
dines,quætećtaprobant,tećtorum dominos dereſtantur. Quanta
ùerò pólleantaftutia pifces,ueladponendas, uel ad uitandas infi
dias,tibi namrabit aureisillis uerfibus Oppianus: fipiget adire Pli
aium,legere Aolianufa,confülere Ariftotelem.
EXER CITATI O CCXXIIII.
*-

Quae animalia cicurentur. ,

E drupedia,ut
A p E M,inquis, rationeaues omnes fermè cicurantur. Qua
ſunt medio ingeniointer aues, &piſces: ita ali
qua manfuefcunt,alia non.Hic quoque craßiufculèpaulò a
gis.Primum falfum eft.Minusdocibiles effe quadrupedes,quàma
ììcs.Hominiterreftriafunt affinia magis, quàm quã aeris liberio
rem ufùm fibi uindicant.Si recenfeasauiumgenera: pauca ita ci
«curantur, ut maneant, cüabireliceat. Hocánno exárdeolis una,
quæ etiam de menfà cibum capiebat, auolauit. Grus quoque nos
relinqueret:fèdamiffa uolandi poteftate,pondere detifietur. Ab
fcefsifetiam nobis Pica in Taurinisadpróximünemus. Quae cùm
redire nollet:aliæ quoque nonnihil nouin*urmuris ad illiusuoces
effinxere.Sic& Pfittacusfœminahinc ab arce Montisbramitrans
<Garumnam abiit.At Lupos compluresnunquam uidimus difcef
fiffe.NeVrfos quidem.Obediunfetiam magis,quae fùntin uincu
lis:ut Leones,quàm aquilarum,aut accipitrumgenera. Pardis,&
Pantheris ီါ ferociùs? Adherostamen reuertunturà uenatio
ne.Denique Naturaipfàfèntentiamtuam redarguit.Namtametfi
aliquot fpecies exauitio fecerit auaw$razívs$w : iion tamen ullum
hominiparere: non Gallinasipfàs.Adpaftum ueniunt: adhomi
nem uacuum non accedunt. Itaque cùm quadrupedum lógè ma
iore numero ufus eft homini:&illae illi obédientiâ commodiores.
Quaeuerò è feris cicurantur, minore negotio & manſueſcunt, &
parentimperio guadrupedes,quàmauestua.Inaui materni Pari
dis arce Lodronicùm effemuspueri, Leporem aluimus: qui adul
tus cum Cane leporario,etiam interdum à recenti cruento uena
tione,liberèac ក្ញុំ Alium Leporé domefticüin arce:
- Mon
 р в s v в т і L і т. А т в А о с л к р л к v м; 3 і2
ºf do:& Amphibiaterreftriilli aeri,&aeri noftrati puriori:ut Lacer
tis.Talpae igitur hunc ut effugerent aerem,eum modò ad ufum,e-
iuſcemodi oculi dati ſunt. -

2. Cæciliæ Serpentes.
cv 1 o ? nénneſimilisIdea & anguium generi cuidam ? Nulli e
nim,nifi hunc ad modum oculi.Quare Narbonenfes illos uocant,
Nadeis.Graecitvoxfya;, Theodorus aptifsimè Caecilias.Quae,fifpe
étes cætera,nihiloſint aliisanguibusimperfectiores.
---
-

3. DeTalpae cauda,& pedibus.Cuiaraffa. '

N o * placet, quod ais. Talpæ caudam effe nullam : propterea
quòd nulli futura effet üfüi. QuidEquo prgftat?Vt Mufcas abigat?
Itaque ubi Mufcae non funt, abfcindunt : aiunt enim clunes fieri
craísiores,atq; cöpaétiores,eò fcilicet inferente fèfè materia. Sanè
..:
aperta haecfubtilitas.Atteéta ibi. Quare Aruerni armétarij nolüt subtil.
码 equabus tunderi iubas?Quin aiunt fœtis eam attöfionem maximü
afferre detrimentum.At non debuitfœtibus: ad quorum alimenta
-referretur illa materia.An manentibus iubis nö ufq;adeò properat
Natura,ut fuppeditetur fuccus ? Vbi abfunt,curat reftitui ? Quare
eo pento defraudaripullum.Sedad caudam. Ceruo quidofficījfa
-circaudilla fua? Quid Vulpitantus apparatus ? Num ei clunes quâ
caterisanimantibus foediores,tectas eſſe oportuit? Certè agnoſco
Nature pudoré.An in Capreolis,Damis,aliis?Vulpi,opinor,dcdit .
Leonis famulae:ut anteambulonis officio adiungerer minifterium Iocus.
uerrédi uias.Sedextraiocum.Quem ad ufum Lacertae: quae tamen
fubterra later? De ea quidcenfès? Eft neeiin mora currénti: an ip- subtil.
fam quoque,ut Serpentes,annulorüexplicatione,atque fubitione,
totius tra&tus,ut in naeatu,flexione iuuat ? Fortafse enim uerü eft.
Sed quaretam longa Muri*quem tamen & latere,&fugere neceffe
:; eft. Sgpe etiam anfa fuit illa adheri prehenfionem, atque captiui
!ſ tatem. Adhaec,in eodé genere aliiseft,aliis deeft:ut in Simiis.Sunt
animalia quaedam Gammaris fimilia, ficfaris.Ea fubterra degunt.
Quid eis cauda, qualisin Gammaris?Nam Gammaris ad naratú.
Cuiaraffas Vafcones uocant. Vorant enim Cucurbitarum radi
ces,quas illi Cuias dicunt.Poftremò Talpam, forma,& magnitu
dine Murifimilem cúm foribas diligériam tuam defideraui, Lon--
gè magis diuerfipedes,quàm cauda,fùnt. Vrfinis enim fimiliores.
Totum corpus latius,deprefsius. Crura breuifsima.Caput depref
fum : ut Bufonino propiüsfit, quàm Murino. Os quoque ab ore
º: muris ualdealienum. -

º
 *v іvs c лв з А к з с А 1, 1 с в а

corum , Maronianis. materia non ႏိုင္ရန္သူ့ eruditio.

Mullus enim litorum incola, non ob paftum: prouehit nanquefe
fè ad Orphi praedam : quem etiam interficit. Aurata ex eiufmo
diſtabulis exit ad Mænas. Litoralistameneſt.QuidprodeſtThyn
no uelimpetus, uel robur, uel altum mare ? Callichthys eum,
& aggreditur,&uexat : & eius carne uefcitur. Comparato Ha
mias cum Delphinis. Iis uelocitas, animus, agilitas nulla par.
Subtil. Vbi larent, gürgites: ubi nant, altum fecant. Hamiae fualuftra
colunt ad litoralesplagas: quibus reliétis Delphinos oppugnant.
Etſunt in imis gurgitibus inſidiatores piſces:Aſelli, Boues, Tor
edines, Raiae, Ranae . Greges H།“ས་ itorei non folùm propter
រ៉ែ , & arenas, ad quærendum uićtum ftabulantur in ua
dofis locis: uerùm etiam quia funt aprica magis : tum uerò quia
praedones pifces proculà terra degunt. Habitant igitur in èxi
guis aquis, quae molibus illis & inacceffae multis, & omnibus
iünt incommoda . Adhacfubtilius difpiciendum. Litorum e
subtil. nim haud una ratio. Quaedam arenofa: quaedam limofà. Ali- .
quibus orae terreae funt, aliis faxeae. Nonnullorum fundusà fù
perficie longè diftat: aliis uadofus eft : quas plagas uulgus uocat
Italorum. Item folum, quodfubeft, alicubiherbofum , alibi nu
dum. Quamobrem Græci Philofophi, qui gnauiter, atque fub
tiliterin hac Naturauerfatifunt , aliud $ia dixerunt, aliud a})ua
x47. At oratio tua,&obfcura eft,&confufà. Gurgites enim qui
dam fecundum quaedam litora funt: fi uera eft Iureconfültorum
definitio in Topicis M. Tullij. Quanquam equidemà foli tenui
tate Litus diétum maluimus, in Originum libris. Cùm igitur à
maioribus minores ferè conficiantur: atque in gurgitibus maio
res uitam agitent: uafti erunt gurgites popularibus. Ita putauit
Ariftoteles: Anthiasnon effefacrospifces, quia occulta quapiam
subtil. proprietatemaleficas fugent beftias; fed quiaaudacia, roboré,im
imafiitate illisfint & terribiles, & infefti.Sunt autem gurgiticolae.
Itaidem Philofophus uaftos, ait,traétus illos,in quibu$ Aquilae
*. - nidosfaciunt.Longè enim, latéque omnia populantur. Quapro
ter Naturæ inftin&tu quidam pifces altum màreincolunt , quos
'elagios ille uocat : alij propter litusagitant. Id quod etiarh in
auibùs, atque aliis animantibus oftendit quandami fimilitudinis
rationem.Quippe aucs quaedamfummisniâificantin faftigiis ar
borum: ut Ardeola Alia ſuſpendunt è ramulis nidos:ut Pſitta
cus. Aliae tignis: ut Hirüdo.Nonnullae in uepribus: ut Acanthis.
Aliquae ad ripas: ut Hirundinum fpecies, qüae inde nomen tra
xit.Sunt & quæ humi, quæ in cauerhis, qüae in opis, quae in fter
coribus. Vt Perdix, Vepertilio, ငိိါြိုီါ Sed pené ad
- ՁԱcՏ
 то в s v в т і Е і т. А т в А Б с л к р л к v м. 29є
aues transfugi te ſequutus : Cæterùmantequam hæc aggrediar:
nonnulla hifèetuisaddendafunt, noftro inftituto. " -

Ex ER c Iт Ат но. ccхxvг.
Των παραλειπομβώων. suseomuta.

A d infulam Cimbubon captus přiset, fuillo capite cum

體 cornibus. Reliqüum corpusunico offe cöpa&um
terráneo,it.aliusSuis
Indorfofpecieserat pufillicornibus.
câpite,fèdabîque ephippij.Etiam ifi Medi
t

2. Trutta.Selgi ..Haran. Saraca Halec.caiuba.

1 N MalacaIndiae regnotantaeft Truttarü copia,ut fàlitas fér

uentadcommeatus.Caiubauocant.Magnoperè dele&or lingua
rum uarietate.Nominaigitur barbara libenterå me reponuntur.
Ad infulammaris Balthei,Halecum ingëtem capiuim,qui ab illis
Selgi,à Gallis Haran nominantur. Duo enim eiusgenera,pufil
lum:quam Anchioam Genuéfemuocant Picentes:&maius,Sar--
dinae propius,quodhic dicimus.Salitus,&fumo caftigatus, à co
loreSoret uocaturin Gallia uocabulo Gothico : quietiã in equi
no pilo manfit ម្ល៉េះ
Italos. Subruffum enim Sorüm uocant.Ita
conditospifcesab aeriscolorefplendido Calcidasappellarunt Ve
teres. Quoin genere ijfunt qüi ex BoianaScodrenfi lacu fimiles
funt Agonis Lacus noftri. Safracasilli nominantScoranciae indi
dem minores, atqueftrigofiores. acpenè fine pulpa, eodem arti
ficio {èruatæ circunferuntur. Soloüuc illa dicitur infula maris
Balthei. - “… . - -

3. Bufoconger.
- AM AR A Aethiopiæ lacuseſt, de quo diximusalibi Pifcisin eo
capitur Congriformia,fedcapite fœâo,quafiBufonis. Coriúnon
uniuscoloris. Serpentinofimilius id, quocaput ಶ್ಗ . Caeteri
corporiscutiseft,qualis Congro. Pinguifsimum effe, optimiqge
fäpöris, atque delicatifsimi.'Quoniam nullum nomen afcripfe
re, noftrumiaccipiant. Bufogongrum appellauimus. . .
4. Ceteingentia. . . . . .

ab infùlam fànétae Helenae ceteduouifafùnt, zdium magni.

:｡ . Іу m I у 8 б'АЕ 8 А R 8 С А Т. І б В R

tudine. Fuitfrons latapaffustres. Caput cùm ex aqua tollerent:

fimul fuftollebantfupercilia:quemadmodumfuperioragaleae Ca
taphraétus ubi nudat faciem.Contràin hoc fit, atque in Balaena.
Aiunt eam,fub aquafluitantibusfuperciliis, quae mirum in modú
體rolixa habeat, apertis uti oculis.Vbi caput exerit,illis relabenti
operiri. Nunquamà me uifà Balænaeft.An hoc uerum fit,ui
derint,qui narrarunt.
„ ., ;. Susmarinus.Hycca.Porcina.Porcelletta.
p E marino Suefatisfuprà.Porcinam dicunt mercatores Balae
næ falfamenta. Porcellettam appellant minuſculum Sturionē A
driatici.Hyccashabesapud # .Suem cornutá modò nar
rabamus adinfulam Cimbubon. Haud procul Mafsilia,ut diceba
mus,pifcis captuseftPorcello fimillimus, fi fine cauda, crura ha
buiffet.Nuncpræterhos omnes alium Suem dabimus.Eftis in O
ceano Aethiopiaeuegetis crafsitudine,teres,oblongus, capite,ro
ftro,oculisfuillis:longisauriculis: caudabipedali.Corio craffo,ut
Suibus.Carmeitem candida,& pinguiísima. -

- 2 6. ,. Piballa.

i, ŝ a N ro n 1 ca uoxeff,Piballa.Pifĉiculustenuis,uermiculifpe
cie,Anguillarum more natans,colore candido. Maritima naturae
confulti, aiunt,effeAnguillarum prima rudiméta. Quòdfiita eft,
eadem inhifceproportiofuerit,quae in Thynno defcribitur apud
Plinium.Multas enim ponitappellationes uniusalioquipifcis,pro
fuo cuiufque aetatis gradu. Quanquam aliter Ligures pifcatores.
céfènt.Nunquam enim aiunt, è Pelamyde Thynnumfieri.Sicuti.
neque ex 器 Scombrum,autè contrario. Etſanè corpulentia
diuerfà eft aliquantum fubtiliusinruenti. Produétior Pelamys. Et.
linearum filamentistæniatim uaria: quae in Thynno funt hulla.
Eadem igiturfüeritproportioih genere Anguillarum.Aetatisini
tia Piballa fumt.Adultiores Pimperneaus dicunturà Francigenis...
Perfeétæ cómuninomineagnofcuntur.Eadem diligentiaetiama
ptid Adriaticos,certis nominib* attributis.Parproportio in Cer
üorum hiftoria. Etenim wàc non eft, uti putaiit, Camuccia: fed*
Hinnulus ceruarum:erit Cemas,quod Pibălla: mge}ς, quod Pim
Pcrneaus: ἐλαφος, quod Anguilla. Arbitrantur enim Cemadaeffe •
Gallicum Faunculum, adhuc fùb matris ubere:ysge}r, Faonem,
器 iam ita matrem fequitur, ut pa(catur herbis: ίλαφον uerò, Bi
7, Hip
 рв s v вті і т. А т в А о с л к р А м v м. 3 14
aequat magnitudine:alicubi etiamfuperat:quemadmodumfcribit
Athenaeus.Vrfà haec eft Ariftotelis. Vbi enim porreétaiacet,Vrfi
corium extenfum repraefentat. Alteraab hac nionnifi magnitudi
ne differt,&lineaméntis quibufdam, quibusteffellatae lamiellæ pi
&ae funt.Haec eftxgáyym Ariftotelis. Ait enim Crangen,& Gibbam,
aeque utranque habere in cauda pinnas: hoc eas differre, quia in
Crange media pinnalata fit,in Gibba uerò, acuta. Secunda Squil
larum fpeciestres continet modos quafi formarum quofdam.Vix
enim alio,quàm magnitudine differunt. Omnesgibbaefunt. Iccir
' co à Philofopho dicuntur w?2. Omnes Locuftae fimiliores,fifrö
tisfpectes cuípidem, quâmfupradictis Squillis. Omnibus pinnata
cauda pinnislatis,dempta media:eft enim hgc,uti diétum eft,acu
ta. Maxima eft in noftro hoc Oceano. Minima etiam è Garumna
excipitur caniftris:Ciuadam Vafcones ob exiguitatem uocant, id
eftAuenam. pugillatim enim deuorât,ficutauenâ ueterinae.Haec
etiam in mari agitat,nec rubefcit co&ta. Ab Adriaticis generis no
mine dicitur.Mediae magnitudinis Gábarellus appellatus ab Iftris.
Diuerfum ab his loco genus Gammarusfluuialis. In mari autem
huic fimillimus Aftacus. Cuiusbrachium alterum uidimus inter
dum acquare puerilisbrachijcraſsitudine. Diſsimillima uerò Lo
cufta.Namneque forcipes, utilli,habet:totâque horrida eft.Prg
terhaec,eft Cancellus,pufillus quidem Gammarillus,fèd maiori1
lis,quiin fpongiis,atq; Chamis degunt. Et forma diuerfus,&fub
:ftantia,& natura. Quippe oblongus: illi rotundi. Huius pofterior
pars purpurarum, auteiufmodi teftis tegitur: illitoti intus habi
tant.Illicüoftreo uel fimulnati,uel uitae faltéfocijac ciues:hic ua
cuarumteftarum inquilinus. Cogitur autem in alienisaedibus ha
.bitare:quia caudacruftis caret.Addunt & Leones,& Elephantos:
qui mihi hîc pro ignotisfunto. In hiftoriis, quid fentiam , de
claratum eft. Quoniam uerò doétifsimusamicus nofter aduerfùs
alium quendamfcribens, à nobis uidetur diffentire : confilij no
ſtriratio reddendaeſt.Negat Ariſtotelis Vrſam eſſe Squillam ma
iorem : quiafeorfüm ab Aftacis,& Locuftis,& Squillis pofuerit.
Sanè. Sed Locuſtaceis annumerauit, cům ei & Locuſtis parien
ditempus idem afsignabat. A Squillis feparauit, quia fub Squillae
-nomine haudnorat.Ariftoteles enim fieam pro Vrfà nö accepif
fèt, omnino ei ignotafuiffe uideretur.Quandoquidem eam inter
Squillas nufquam cömemorat.Et celebristamen tota Graeciafuit.
Ad Smyrnam uerò etiam laudatißima. Idem negat : Maiam eam
effe longicrurem, horridam.Propterea quòd Maia fit Cancro
rum maxima.At,inquit, haec quam Prouincia Squinado uocat,
non eft maxima.Maximum cnimfert Oceanus Cancrum Squina
KK ij ~
 iv t 1 v s c AE s A R s c A r I G E R.
acproximum finum comparent Scombri: atqueillico capiuntur.
In Oceanilaxitate fuga moram,mora paritincrementum. Itaque
grandefcere,quia non capiantur.Adiungemusetiá aduerfus prio
rem fententiäm, perfuafiunculam: Quid de pabulo fuperftitiosè
litigamus? Nam qüantü pabuliScóbris füpereft Adriaticis, quod
à nullis unquam piſcium gregibus abſumetur?Adnectenda eſt hi
ftoriafubtilitatibus. Non omnes in Oceano pifces Adriaticisgrá
diores.Maiores enim ab Adriatico,atque Mediterraneo,quàm ab
Oceano Squatinae.Meditemur aliquid fubtilitatis. Non in omni
mari omnia.Aurata in Oceano Britânico nulla.In Mediterraneo
Salmo nullus. Maiorin Oceano Clupea. In Mediterraneo Squa
Acutiß. tina : media utrunque natura, inter id, quodeft, effe,& non effe:
ſcilicet, minus bene eſſe.
1o. Pagri.Oneri.Aurata.Clupez. Thriſſae.Chepiz. Aloſe.
Colac. Gattae.Trichides. Iarrafa. -

p a G R 1 s congeneresfunt, fed longè maiores, quos Lufitani

Onerosuocant.Valdeuereor, ne ſituna ex Antiarum ſpeciebus.
Aiunt enim coloris effe,quä Pagros,obfcurioris. Adlitus Aethio
piae capiuntur.Haud|ိ Viridi promontorio Auratae pondo
duodecim.In paruo finu ad BenfartAfrice maritimam ciuitatem,
quam nosBifertam dicimus, minores quidem:fednon adeò par
uae,quin fènas libras pendeant. In eodem Clupearum maxima uis
capitur.Eas Africani Iarrafa uocant,Graeci Thriffas,Thufci Che
pias,Galli Alofas,Vafcones Colac.Minorifpecie,Gatthas: Græci
Trichidas.
1 I. IngentesConchae margaritiferae.Vniones.
M A R G A R 1 r 1 F £ R A M concham Nacherâ uulgus noftrum
nominat.Ex mari infulae Bornei captae unius caro pependit pondo
feptem & quadraginta. Vniones exillis oui Gallinacei magnitu
dine.In Regis corona quofdamaequare anferinum ouum miemo
riæ proditum eſt.
12. Pifceshumana figura.Nereides.Tritones.Cippae.
P R AE T E R ea,quæ exPlinio, acrecentioribuscircunferuntur,
hechabeo.Hieronymus Dominiusè Norico nobiliſsimus,acfor
tifsimusuir,qui cumfocio fuorum ftudiorü Ioanne Iucundo Ar
chiteétorumCoryphgo,me primis literis Grgcisimbuit:is Domi
nius cüin nauesimpofitam manum militum, iuffu patris, duceret
füppetias Rhodienſibus:peranchoræfunemſubeuntéabſeuiſum,
dicere
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с А в р А м v м . 3іу
-

tranfuerfolatere procedere: id neutiquam mirüeft. Alia quoque

aliquot animalia eadem lege, aut proportione gradiuntur . Nem
pe Vrfus,ac Simia propter longitudinem pedum pofteriorú: quos
üt in uacuum ponant, neceffeeft, ingreßionis córrumpi quadra
turam. Tranfuerfà ergo fefeinferunt.Sed & ita moueri Scorpium,
* ex Plauto difcere licet ei, quieum cognitum non habeat. Hic e
nim nufquam comparet. Scorpij librarii circinatam motionem
fuprà fcripfimus : cuius ingrefsio haberet aliquam fubtilitatem,
quam mox explicabimus. Interea uideamus aliam fubtilitatem
recentiorum. Aiunt: uulgò non reétè uideri, Cancrorum pro
greffum effe in latus. Etenim cùm illis oculi ita mobiles fint, ut a
liquando condantur, aliàs exerantur: exerti modò prorfum,mo
dò in latera obliquentur : non erit eorum inceffus in latus,fiin la
tus oculi flexi finit. Quia procedunt reétà, qua obtuentur. Sanè
haud afpernanda ratio. Vana tamen. Non enim Scorpius oculos
habet emif$itios: & (fiuclis ludere) laterorfum promouet tamen.
Adhæc, nemo dicat:lineam, quae dimetitur quadratum , antror
º fum produci , fēd ad latus. N. dicentur Cancri antrorfum
ambulare, cùm oculi in latus feótuntur: fed oculos dicemus in
latus feéti: quia progrefsio in latus eft. Rationem explicemus. subtil.
Motum traétione, & pulfione fieri, diximus alibi. Fit ergo fècun
dum artuum flexiones. Atez Cancris introrfum ad peĉtus funt.
Ergo quafi cùm triremes circumaguntur , lateris unius remiges
impellunt, alij altrinfecus inhibent, aut retrò trahunt. Ita quam
in partem proceffufus eft Cancer, eius lateris utitur cruribus ad
carpendum folum : alterius lateris, ad afpellendum . At quare subtil.
caudati Gammari non ita penitus ad latera, fed potius prorfum
promouentur ? Quia cauda illishaud parua pars córporis eft.Quae
onga,ac direéta,fimilem fibi motum indicit, atquie imperat: ei
que praeeft. Id quod etiam ab ipfis praeftari uropygiis ab Ariftote
le declaratum eft. Sunt enim quafi in nauibus gubernacula. Tum,
quodte non obfèruaffe,certofcio: non enim inter Cylindrorum
funt praerogatiuas:alia eft in eius cauda commoditas. Ea nanque,
ubi natat,utitur.Cùm eft promouendum,colleétam leniter, ac fu
blatam parum,cito impulfu rurfum corrigit : cuius extremis pin
nulis aquam cgdit,atque impellit corpus. Ad quem modum infe
ftis cufpidibus, quas in fronte gerunt,tanquam equites, concur
runt. Vbi præ timore eft retrocedendum: quia ob corporis longi
rudinem circuma&tio difficilior eft: contraéta celeriter cauda,
fefe retrorfum coiligunt: atque ita imminenti, aut urgentifübtra
huntincommodo.
- KKiij
 i.v L i v s c AB S A R S c A L I G E R.

R A R A, atqueparadoxa pifcium natura, atquein aliis animäti

ibus minimè cognita ponetur in medium pro fubtilitate. Infèéta
fùprà definiebas, quæ in abfciffa portione uitam retinerent. Quafi
illudeſſet etymon à priuatione:quaſi, inquam,fruſtrà ſecarentur.
Haudita eft.Neque ea cft,uel res,uel nominis ratio.&rua uocat A
riftoteles, Infèéta Plinius,quae inferiores partes,autfuperiores,aut
utrafque fègmentis haberent difèretas,atque dif$itas. Nam tua de
finitió cópetit etiam iis pifcibus,qui infe&ti nöfünt. Marinus Pul
mo in fruftula diffeétus nihilominus uiuit. Inteftina Sturionum,
alibi diximus, & uiuere concifà, & moueri reptione. Polypus in
tomos feétus omnibus fuis partibus diu uitam retinet. Multorum
pifcium cor exemptum longo temporepalpitat.Non effe mirum,
fuadentuitæ principia, quae in eo funt: At eo fimul cum caeteris
uifceribus , atque inteftinis priuatum Vranofcopum ualde mul
tum uiuere,profe&ò magnamfacit admirationem. Eas etiam ob
cauffas pulcherrimis uerfibus cecinit Oppianus Orphum:atque
â–Jîuoesy appellauit. Ariftotelesin libro De morte & uita, fcriptú
reliquit:Teftudines exempto corde diu uiuerc. Ex aliorum capiti
bus , atque adipe fit oleum: ex Vulpismarinae iecore nihil minus.
In aliisbranchiae, fiftulæ, foraminaadcaput & os: in Patella ma
iore cöcha quinque pertufà locis:quibus aquas & accipiat,& red
dat. Synagridinarium foramina peruia. In aliopiſce non memi
ni.Rafiamiìrina denteshabet mobiles in mufculis: ficut & füos il- *
los exertos Vipera. Polypo excrementi exitusprope os. Ven
trem habet Echinus membranis quinqüepartitum, quafi uentres
quinque. In fundo uentriculi alterum [habet os Ganimarus cum
ម្ល៉េះ : utei non opusſit ruminatione, ad iteratam cibi con
feétionem. Tiburo pifcis Indicusgenitale membrum habet gemi
num.Muris aquatici fœminæ foraminatria fub cauda. Vnüm ad
inteftinorum,alterum ad matricis excreméta: tertium ad foetuum
exitum è matrice. Quod &alibi dictum, hicinteraquatilium mi
racula fibi deintegrolocum flagitabat. Contrà Ranae unum tan
tùm foramen histribus meatibus cömune. Raia quoque totidem
foraminibus pertufà eft. Sed unum ad cxcrementà exigenda finis
eft inteftinorum : Duo altera ad uuluam, atqueindead matricem
pertinent.Thrifíæ aduerfò feruntur amne ex mari dulcis appcten
tes aqua. Anguilla contra ex fluuiis in maria deuoluuntur. No
ftri lacus Agono iecur finiftro uentriculi adiacet lateri: Lien ad
dextrampartem.Siç & Fuca',& Mullo. In Bota idem fitus Epatis:
Lien adfpinam mediam. Thymulo fplen maior quàm Iecuir. In
Subtil. Μerula marina fellisfolliculustam loiigus, ut replicetur.Glaucus
& ucficam, & rcnes habet. Eft&alia fubtilitas non fine quæftionc.
- Cùm

-ட-
 г. в s v вт т. А т в Ар с Ако Ам. v м. 299
Cùm dulcesaquæ fint marinisficcæ minus: Cancertamen fluuia
lis hifpidior eft,quàm marinus. Item pifces qui de mari deceden
tesfuperantflumina,quo plus fontibus fiunt propiores, eo pluri
busaritis obtipantur. Tutamenin plantas à ficcitate ípinas de
ducebas. Puto magna illa exercitatione multum Blennâ deponi:
fieriq ſolidiores. Quodin Thriſsis experimur quotidie. Firmior subtil.
enim caro fit: &fapor commendabiliór. -

EXER CITA TIO C CXXV II.

Auium diuifio. Alarum in Falconibus,& aliis

perpulchra conſideratio.
t A P auium quoque uel definitione, uel diuifionetibi fuit inci
piédum.Âc définitio quidem difficillima eft. Quamobrem
fapienter abftinuifti. Nam neque pennati differentia prae
fcribet Auem : Vefpertilio nanque auis eft: neque uolatus. Quip
pèetiam pifces uolant:& anferes in mari Sur non uolant. Neqüe
Culex auis eſt, quäquam uolucer eſt. His de cauſsis idalio eſt à no
bis peraétum loco.Non minus difficilis diuifio.Elicitamen poteft
èfuperiore animalium uniuerfàli partitione,Ariftoteles in graues,
&non graues aliquo modo digerit. Graues uocat, quae non funt
uolaces,ut Gallinae. Eft & diuifio à partibus: cruribus carétes.Bre
uicrures, longicrures. Bonis, prauis cruribus: ut άνττύες, xgx%vJ\£,
άττλ«. Bifidis pedibus, ut Struthius Africanus. Multifidis, ut a
liae. Digitorum numerus non idem. Terni , ut Anatibus. Qua
terni duobus modis. Pfittaco , & Iyngi, biniantè,& retrò. Aliis
terni antrorfum, ponè finguli. Digitifeiunéti, ut maximae parti:
cöiunéti mébranis, ut aquatilibus. In quibus etiam gradus funt.
Nam curticruribus membrana ad ungues protenditur magis. Lö
£gicruribus non item: ut Mergis. Longifsimi pedes Alaudæ : Bre
uißimi, Phoenicoptero. Vngues re&ti Galeritae,&aliis quae in pla
nisagitant.Vncirapacibus. Media formula nonnullis, ut Picæ.
Vncorum unguium üfüs ad rapinam, Aquilis.Nulli ufui, Hirun
dini. Ad reptandum,eiauiculæ,quæ murosfcádit, atque Araneo
lis uefcitur. Picum murarium Ligures Taurini dicunt. A roftri
fubftantia,cornea, utmaxima parti: oflea & carnea, utVefperti
lioni. Colore,& figura. Croceum,buxeum, rubrum,album,liui
dum, fuluum, nigrum. Reétum,aduncum. Longum,breue, craf
fum,tenue. A lingua.Longa, ut Iyngi,&Glottidi. Breui,tereti ,la
ta.Cucurbitini féminis figúram Pfitfacilingua reprgfentat.Lufci
niae mucro quafiamputatus. Ab uropygio,& EAuಸ್ಟ್ರಿ! pulucra
1յ
 IV L I V S - C AB, S A R S C A L I G E R

rione,& afperfione,&lauacro. A bibendi modo: quippe hauftu

intercepto,&morfu.Quaedam etiam non bibunt. Item clamofae,
canoræ,querulae. Foecundæ multis modis.Vna incubatione Per
dix,Struthius, Melancoryphus. Pluribusincubatibusinordinatis,
Gallina.Pluribus ftatis,Columbae plumipedes. Itaque finges. Se
melparae,ut multæ.Biparae,ut Hirundines.A ੰ
æftiuæ : noćturnæ, diurnæ. A nidis,in alga, in reſtibulis, in ſter
coribus,inquifąuiliis,in cauernis,in fäxis,in opis,in arboribus, in
fegetibus,in pellibus animalium. A uiétu. Carniuorae, pifciuorae,
frugiuoræ,herbiuoræ, uermiuoræ. Et in differếtiis genericisắvÉtat,
xgx31,1. Idque duobus mobis.Siue quæ fœdo uiétu fpiritum ducät,
ut quæ in ftcrcoribus incoéta legunt: Anates cortales etiam excre
menta uorant animalium.Siue quae magnolabore uiótum parant:
magnífq; expeétationibus: ut Miluus, Harpe,aliae. A locis,aereas
onnes 藍 iubet fummi generis differentia: uiétus tamen ratione

trifariam diftinguuntur,Terra,ut Gallina: aqua, ut Mergus:aere,

ut Hirundo.Ha:cpaucula hicftriétim: in hiftoriis Ariftotelicisfu
fius accuratißima diligentia declarata funt. Et quoniã de partibus
auium uerbafecimus,dealarum conftitutioneiucundißimafubti
subtil.
litas excutienda eft. Quaero. In Falcone cur alarum ea requiritur
lógitudo: utiparum extrema,interfectione mutua, deculata pe
nè promineaht. In Afturibus auté damnetur hoc. In quibus eafà
nèprobetur breuitas,utipſarù cuſpides coeant modò. Ratio per
rara eft,& cognitugrata propter eleganté fubtilitatem.Quia enim
Falconi pennæ rigidiſsimæ ſunt, Itaqueprolixitatem tolerant, ne
que in uólatu cedunt aeri , aut flectuntur: atque iccirco maximo
ufui funt&adimpetum,&adceleritaté. Afturibus minus rigidae,
minúfque conftâtes. Quocirca ubi funtporreétiores, aeris repulfù
fluótuant.

EXERCITATIO CCXXVIII.

āmtjie. Hirundinum (pecies.

A P o A t i in oótauo De natura animalium uitiata ab Arifto
telis interprete fententia ufus eft. Ait enim . Ariftoteles nu
merauit unam auem quae af$imilatur Hirundinibus,& non
habet pedes. De Cypfellis intelligit, quos inter &reJwc enumerant
Graeci,quanquam minusproba, ut ipfèmet Ariftoteles dicit,uoce.
Sunt enim,inquit,«gx%v%r,nö autem fine pedibus:ut dicebamus.
Idem tamen in primo duas narrat hiftorias,diligentiae plenas,atq;
animaduerfionis. Primùm dicit:auiculam ab ; uiam, Veperti
v - - - - - -------- - -- - - - lione
 с в s v вт 1 1 1 т А т в л о с л к о л м v м. 317
brutis maximèuigent.Nequeolümabilis, que perfecta dicuntur,
fèdetiam abipfisimperfeétis fuperatur. HabemüsexemplaVultu
rum abodoratu. Odoratufolo explorat Simia cibos:illiusiudicatu
aut admittit, autrepudiat. Vulpibusafsignant auditum. Canibus
: &hunc,&illum. Guftutam egregié Gallinaeualent,ut finefucci
expreßione ulla,ftatim quaeroftro uelleuifsimétetigerint, digna
indignáuefentiât,utabipfisefitentur. De Aquila, nulla eftcótro
uerfia,ficum eius uidendi facultatehumanusoculuscomparetur.
Vndeigiturhomofàgacifsimus? Haec enim uenaticorum Canum
lauseft: quam infola pofuerunt ueteres odorandi poteftate. Quod
habeattåétum perfe&ifsimum, eam ob cauffam nö diceturSagax.
Quanquam fitåêtusconfideresin eorationem,quicum alia confe
rasanimalia: fortafseneid quoqueuerumfit. Namutcitiusfentit Subtiliß.
detectusneruus,quàm cuteobduớtus:itacitiuseafentiant animã
tes,quatenuiore,quam homo,cute cooperiuntur, neceffeeft. Ar
gumentiuis,acfundamentum eftin analogia medij. Itaqueputo
Limaces, Oftredfqueuegetioretačtus pollere fenfu. Quain rene
mo mihi prius obtürbetiudiciü hoc,quàm intellexerit,nos utrüq;
contrarium fimulprofiteri. Hominem,cæteráqueanimalia,alte
rumab utroque omnibusfenfibusfuperari. ီ|ိ Sophifticée Ni
hil minus. Sedexcellétia,uelceleritatis,uel receptionisabillisho
minem uinci: iudicio illaabhomineanteiri. Perfpicacior Aquila
delonginguiore loco uidet,accernit:athomopluraiudicat.Quid
ad Aquilam Hyacinthi,Smaragdfue,cum Lilio, aut Segetis diffe
rentiis?Citiusfentiat Oftrea punâionem(hocfanèuerum eftinon
enim &m^puJ. ua $wtov habet ullam)attaétilium differentiasho
minisiudicio relinquat. Noneftnobisquaerendusnarecibus: non
captandusafpeétu remotiore: quae Naturae momenta funtadbe
ftiarum uiétum inftituta: fàtiseft,fiadmotaiudicet, atquead eam
referatintelleétioné,quae Beatitudiniseftquafi cómeatùsquidam.
E X E R C I T. CCXLVIII.

Anhemo fàpientißimus,quiacerebrumhumidißimum,
atquefirigidifsimum.
E s t D E o gratia, quod ex humilibus,atque etiam fordidis
interdum narrationibus eueóti fumus in campum fubtilita
tum.Vt iam tuo duétu,atque uocatu,mihiphilofophusfutu
£usuidear, cùm plebeiis reliétisexcurfionibus,inmediis rerü cauf
fisuerſariliceat Adeamusigitur, 1 E sv beneiuuante, ad Naturæ
Penetralia:in quibusadipfumconditorem Cంgo్బు,రge
 1v L 1 v s c AE S A R •s c A L 1 G E r

Mediolanenfis, Galeacij Vicecomitisaffinisnoftri aucupio prae

fečtus. Dardanellos,humififint,non poffefefèattollere,comper
tum habemus experientia. Rhapfodi uulgata conuafàrunt. Nos.
rariora,&uulgata minus. -

2. Apodesab India. Manucodiata.

1 N D i c A R v M Apodum unam modò tibi notam uideo, Ma
nucodiatâ.Quam tamen iuuenculâ absteuifam fufpicor: qui cor
pus eiushirundinino æquale fcribis. Quodfiita, uti dico,uerum.
eft : illud etiam errafti : cùm putares,nö morbo, fedfeneéta diffol
ui eas. Quippe Apodes Columborum inftar in Iaua maiori prodi
deruntfe uidiffe nauigatores, pennarum uarietate pulchras: qui
busadcriftasutantur milites. Hancego effe arbitror. Quare tuae
illi uita morbo praecifà fuit : fi non peruenit adiuftum incremen
tum.Bernardus Oruefanus regiae triremi praefeétus,ftudiorü meo
rum ftudiofifsimus,mifit ad me haec fcripturientem Manucodia
tam unam,maximaPica non minorem. Illam metitusà roftro ad
uropygium femipedem excedereinueni. Caput nö rotüdum, fed
preffüm eft,quale hirundinis,tam grande,quanta nux Iuglanseft.
cauda longifsimabifurcata.Plumain capitispartefuperiore adeò
minuta, ufpilo propior penè uifumfallat. Eiüiriditas, quae in fé
ris Anatibus : feditauegeta,ut Smaragdi fplendorem imitetur.
In parte inferiore ſub gula etiamnum & minutior, & breuior,
uerùm flaua , ac nitore Citrij. Ad ftomachum uergens, dilutior,
& lucidior: figura plumae uulgaris latiufcula. A capite collumin :
fupera parte défifsimategitur,fulgorefuliginofo: quae ad caudam ;
fèfè demittens paululum grandefcit , ac decoloris illius intentio
º:
ne pedetentim,quafi per gradus, fèmper aliquid remittit. Par füb
aluo magnitudo.Color haud abfimilis.Alarum protenfàrum pro
lixitas fefquipedalis.Pennarum color infernèbuxeus.Supernècá
dor leuifsima fuligine femitinétus. Illud imprimis admiratione di
gnum.Ei cùm fèmperin aere fit agendum,pennarü pinnulas non
cohaerere:fed dif$itas aerem tranfmittere. Rigor tamen tubi, qui
illis quaficarina eft,infignis. Earum quoque aliquae ad mediüufq;
pinnulis utrinque muniûtur. Inde a ಗ್ಲಿ
in pilos quofdam,
rarif$imos, tenuifsimos, mollifsimos definunt. Primorés alarum .
pennae,quibus fcindunt aerem, firmifsimae fùnt,& quibufdä fuluis
maculisperinterualla,confpicuæ.Caetera,quae pofüifti,non repe
tam. Non enim teximus hiftoriam , fèd exercemusnos in fubtili
tatibus. -

- 3. De Aquila obiter nonnihil.

E-X.
 то в s v вт п р ѣ т А т в А о с л к о л кiv м. 318
Quemadmodum in ferrariorum officinis. N6eftipfè locusin me
diocritemperatione conftitutus: in quo tamen eft &fornax cum
igne,pro exemplo Cordistui,& alueus cum aqua,ad cerebrifimili
tüdinem:{èdex utroque extremo fa£tum opus,temperatum appel
1abitur. Sic cùm à corde per uniuerfum corpusfluant eius riui,fuo
fontifimiles:àcerebro non fluant: non enim mouentesfpiritus hu
midifsimi,&frigidifsimi:non fenfusautoresta&tusillius qualitatis:
neutiquam erit homo perfe temperatus: quia non totus: neque eo
modo, quem dicebas, perpartesiptas: fifpiritus à cerebro dimitsi
non funfhumidißimi ac frigidifsimi. Quififunt temperati, quia à
cordeaccepti redu&ifint ad mediocritaté:&feorfum uitalesfunt
in arteriis,&ordifimiles,ideft calidifsimi,&ficcifsimi:non erit me
diocrisin homine temperatura, nifificut infafce uirgulta. At tu
mox humidifsimum,&calidißimü conftituebasillum.Quod item
alia ratione fieri nequit.Namficalidifsimum eft humanum cor,të- Subtilß.
perabitur cerebri{ùprema frigiditate. Non erit igitur calidifsimus
omo. Sed netemperatus quidem erit: nifi cor uicif$im fuerit fic
cifsimum.Sic etiam fecüda propofitio caftigata eft.Nam tertia de
ftruitur à quarta. Ait enim quarta. Homini mollifsimum corpus
fuiffe neceffarium. Cùmhæcfcriberes: pifcium Idea uerfabatur in
mente tua. Improbas uerò effe has propofitiones, quis nefcit ? cui
modò non ignota fit hominis natura, 蠶 neque in toto, neque in
partibus ullum patitur exceffum. Sanè uerò nullum temperatifsi
mum molliſsimum eſt. Ariſtotelescum in ſpeciehumanamolliſsi
.mam laudabat conftitutionem,non excedebat ambitum ipfum hu
manitatis:fedin ea uel quaefiuit,uel agnouit,quod eſſet commodiſ
ſimum. Nequeratio bonaeſt. In molliſsima conſiſteretenuiſsimos
- 盟
i
: fapientifsimus enim omnium effet Limax: Elephas ftoli
f$imus, & Canis,&Equus. Quae animalia fecundum hominem
cordatifsima funt.Dentnomina ad decuriastuas Oftrea,& marini
Pulmones.Süt enimtuamollitudinefapiétifsimi. Quin Coripfùm
durum,& compaétum eft: \; fpirituum faciebas:
in quofolofedem animae conftituebas.Tenuifsimaeigitur fubftan
tiaefateor:mollifsime,nego.At quo modo tenuifsimg?Nónne aui- sabtiliß.
cularum carnes quarundam uidêntur tenuiores ? Fortafse non eft
tenuifsimus. Non enim: fiefttemperatißimus. At quomodo tem
peratißimus ? Non ex ea, quam bärbari uocant refùltationem.Vt
excalidiſsimo unoခါးါို , &alio membro frigidiſsimo fiatme
diocris comméfus qualitatum,atque ex iis una qüalitas. Hoc enim
$modo effentalia quoque animalia temperata.Quippein illis quoq;
humidifsima parscerëbrum eft:cor, cálidifsima. Quomodo igitur
bomoeftmediocritertemperatus? Quomodo ? Quia cùm omne
- LL ij
 ' 1 v t i v s c AE s A r ' s c A t 1 o E R.
cerebrum cuiufüisanimalisfrigidum,&humidum fit: omne coF
calidum,&aliquo modo ficcum: omneiecur calidum,&humidü:
haec omniain omnibus animalibus extra medium funt: homini
autem in medio. Quare cùmin eo nullusfit exceffus qualitatis, ei
nullumcópetit fuperlatiuum, nifi temperationis. Quae uerò natu
rafit apta ádfpiritus illos conficiendos, fufcipiendos, conferuan
dos,exercendos, qui ad prudentiam, intelleêtionem,fàpientiam
institutifunt à Natura,cùm alıbi,tumin fecundo Departibus,illu
friſsimisuerbis declaraturabalumno Veriratis; T&ờzágayőszixes
്ഥ ψυχεδν, και λεηδν,φερνιμώτερα των εναντίον άρισα" τα θερμόνέχοντα, છે
asfèr, gà gszeír.Et paulò infrà. Γλαφυράνέχειν διάνοιαν, και διατίωψυχςό
τητα, αλλά διατίμλετήότητα uawor,x27è gSaeºv. Eſſetautétuushomo
humidior, quàm calidior: quia cerebro humidifsimo,&frigidifsi
mo:cordecalidifsimo,atnon ficcifsimo.Retunderetur ergo calor,
non humor. Hominem uerò effe calidifsimum,&humidifsimum,
non abfolutacöftitutione, fèd quoad aliis comparetur: docet Phi
lofophusin quartafe£tione. Etprofeétô homini fieffet cerebrum
humidifsimum,&ipfecalidifsimus: maximum omnino caput ha
beret,atque brutifsimum.In multa nanque materiaidem illieueni
ret,quod obtigitpifcibus.Sunt enim maxima expartecapitegram
difsimo.At magnorum Idea capitum magna uirtus eft,magna effe
pecora. Quod & Philofophusdocetintricefimafeétione. Ex his,
tertiae quoque uanitatem uides. Namfipropter extremam molli
tiem cómpärarioportuitcalidifsimum cor: & mollities non efte
iufmodi:fine hoc deficiente,ceffabit&id,propterquodfuiffet illud
inftitutum.Velfolius,uti dicebamus,Leonis,autAquilae,aut Dra
conis exemplo moueri poteras : cuius cor cum hominis corde
comparares. Auderéfhe tu,ab eacogitatione, hancfententiam
afferereprotua? Auium quoque, acpifcium penèomnium perpe
tuam agitationem cum paucifsimorum hominum lenta opera,ma
ximae partisotio,ac defidiaconferendamputas?Quòdfiadintelle
&tus exercitationem referebashaec: perpaucisfpiritibus opuseffe,
non ignoras. Eos enimtenuißimoseffecùm oporteat: minimaex
materia multi prodire queunt.Itaque multa,multúmque cogitan
do,atque commentando, ferò defàtigamur. Cùmque coloni,ope
raque notra diurnos labores, cum nocturno Genio commuta
runt: operariosdies feftisotiis interceperunt: non ceffarenosin
pertinacilucubratione,&fubdiluculumufquefufficere,mirantur.
No&turmarum uerò auium efîecerebrum ficcißimum, ut aptiores
ſintoculi adtenebrasilluſtrandas: ſanèuerum uidetureſſe. Quaſi
ex ignimaior oculi,potiórquefubftantia cófe&a fit.Propter quam
rationem, quantumaueo quiefcere: tantumpropter Solis cogna
TOS
 р в s v в т і т. і т А т в А о с л к р л м v мУ з 19
tos Aquilinosoculos, audeo dubitare. Quocircain aliudtempus
hociudicium differri placet.Inftant enim qugftionestuae,tumäif
ficillimae,tum maximè cófufae,atque perplexae,plenißimæque ma
ximorum tædiorum.Illudtamen priusfpiculum º Si

i argumentum de oculis noéturnorum animalium, cùm illa con

iungatur 器 tua, quae homini cerebrum dat humidißi
mum: dabitetiam hominicæcitatem. In altero enim extremo eft,
quòdquàm longifsimè diftatàlucis conftitutione.
E X E R C I T. CCXLIX.

Annouæ ſpecies à Natura progigniqueant.

р platione(fic
R o p o s 1 r A quaeftione, an omnia foliushominis contem
enim barbaréloqueris)creatafint:initium difpu -
tationisfaciendum eßeßcribis ab ea difquifitione. Vtrü áni
maliaipfà,fòlogenere, Naturae cognitafint:an partesetiâ: an ipfà
etiam fingularia. Deinde, an animalia ipfà,& plantae, caeteráqüe,
ropter fé, an propterhominem. Pofthaecitafcribis. Neque uerò
驚 difputatione unquam olim pulchrior, aut difficilior inuenta
eft. Dübitatio enim maxima eft:cur non plura generaanimalium
funt, fiNatura, quicquidefficere poterat;implere conataeft:aut
cur hisplanè folisfuit contenta. Ecce quo infalo fluétues. Auo
lafti enim illico à propofita, ad hanc, quaeftione. Saltem ne dixif
fes: illud tibi futurum initium ម្ល៉េះ . Quo omiffo hoc ag Caffig.
ref{uses. Quid quod ab illa quafi deducishanc? Quippefic dicis.
ព៏ hanc: an င္တူ hominem omnia fàótafint: efTe
omhium pulcherrimam.Etfübinfers.Dubitatio enim maximaeft:
cur non pluragenera animaliumfunt.At quid cum illa huic?Num
finaturapropter hominemfecit, non quititem eapropter homi
nemfacere,fi quapoteftfacere?Itaquecùmalibifaepe,tüm hicma
ximèadeò obtundis: ut menon fòlùm pigeat exercitationis,fed
etiamle&ionispœnitear. Procedátamen, more meo,inuiétus la
boribus,infraétuspericulis.Hocigitur agamusiam. Anfuntin
Naturæpotentiafpeciesnouae,praeterhas,quae nuncextant?Hanc
difputationem,cum aliis duabusfimul,& miferètraétas, cùmfint
; & temerè aggreffuses, cùm fèquenti libro ficprofitearis.
Quamobrem, inquis,hocin libro, ab omnibus altifsimiis quaeftio
nibus,tum etiam incertis,abftinui. Hanc auté quaeftionemfoluis Inconf,
fic. Vel g formg uiuentiünumero quorüdam,&uiribusSiderü
: conftituantur: uel quòd perpetuò uarientur temporum fucceffu.
Indiciocftdiuerfitas illorum in regionibus aliis, atq;aliis, ut fuprà
-- - - - LL iij
 - iv v. 1 vs c A£ s A R s c A t i G£ R
demôftratum eft: necnon in temporibus. Quibus refponfionibus
nihil certi habetur. Prior enim ait, finitum effe numerumfpecie
rum.An uerò prgter eas,alia moliri Natura queat:nô dicit.At hoc
quaerimus.Neque enim fàtis illud eft:Quorundam Siderum uiribus
.conformari fpecies. Nam ut certus fit illorum Siderum numerus,
certus eft Naturae quoque numerus. Vna enim. Quemadmodum
ergo quaerimus,an Natura,qug una eft,plures,quàm quotfecit, fa
cere queat: fic & illud poffumus. Decem,uerbigratia, Sidera, de
cem fpecies quæ fecerunt:an duas praetereafacere ualeant.Quo lo
co Naturam, Siderum uim effe definis . Itaque infrà, fuum cuique
Contrad. fpeciei delegas opificem. Igitur tibi non opus erit Anima Mundi,
uam in primo libro cüétis operibus praeficiebas. Effet enim Mun
Anima unum quiddam ex illis omnibus coagmétatum, non au
tem unafubtantia perfe potens.Altera reponfio non demontrat
fubftantiae,fed accidentium uariationem.Si enim fubftantia, quae
vna erat, alia fieret, per locum: locus effet formarum dator. Ipfi
quoque homines alij,& fortaffe aliud effent ab homine,aliò trâfîa
ti.Idem quoque detempore tibi dicendum eft. Quod quàm fit non
folùm ridiculum,fed etiam nefarium,plusfatis patet.Hoc Sepio e£
fufo,abis. Rediigitur,Cardane, atque altius mécum contemplare.
, Perfeétum eft,cui nihiladdi poteft.Perpetuò igitur illuderit,cui ne
adimi quidem quicquam. Denique in quo nihil effentiae mutari
4ucat.Mundum effe perfectum, praeter Ariftotelis, atque Platonis
autoritates,opificis quoque perfeótio cogit credere. Quo fir,utrie
que ad eius augmentum accefsioni, nequead diminutionem de
cefsioni locus fit. Neque propterea Ceipoteftas infinita toHitur.
Sed cùm ipfe nolitip Mun$ rerum ordihem pofîenunc, quodin
fe poteft ip(e, quidfacias ? Non enim uult nifiöptimum, ipfe opti
mus. At iam uoluit, cùm fecit. Optimü enim eííe nequit,quod ex
£ra, aut praeter9ptimum eft. Species ergo nouas gigfii póííe, duo
busmodis intelligerelicet.Aut quòd ea,quæ iamíüìt,rhifceántur.
.* 驚 haud penitus, & άτλός nouae erunt : fiunt enim ex iis » quae
t,tanquam ex 點 : id quod euenire uidemusin infitióni
ſun
bus, 蠶 Ron extabant modo : Aut quae funt in agentis poteftare.
<QuodinRofatemerélitigant Sophiftae. Rofà enim fieri poteft,ut
aliquando non extet. Efttamen áliquidfemper, quiaeftin Roßrij
Poteftate.Neque uerò morenoftro,diuinipraeceptoris omittemu3
autoritatem.In Primo De partibus.Natura magnificentiam accu
xatifsima fententia contemplatur. ¿Pórxrwäxxa）, ¿ «xa. γε τούτο. Εt
cùm alibi plurimis locis,tum inlibro De greſſuanimalium: Natu
τamfacere,quod optimum eft.
! ‘. . . 2. De
 »в * v в т . . . т лт в л о сл к влмум зоз
intuliffet,ait,eius carnestam bonaseffe, quàm ἐμχxucrescº: qua
rumfàporisipfefenon nefcium profitetur.At longèeftáelicatißi
ma Tetraonis caro. Itaque Pyrenaei Pauonem agreftem,Taurini
Phafianumfylueftrem uocant.Galli Phafianum quidem,fèdaddi
ta cognominatione à uocisgrauitate, Bruant.Cuius carnes cum
Phaſianinis adnominisutriuſque communicationem comparen
turmeliusillecumGallina cótuliffet,fubgpusvöappellatione,quàm
cum Auicamelo. Quod mihi quinoncredit,Gaienum confùlatex
tertio Dealimentis. N蠶 uerò ſunt ha càpropoſito aliena. Ete
nimquam Elepháticarnibusfoliditatem,actenuitatem:tum pro
pterea ducentorum ann9rum uitam attribuebas: hacin aue quo
modo cum illis qualitatibuslongaeuitatem coniungere tibiliceat: subtil.
ipfè uideris. Nam cui carnes, quantum genera pariüntur, eaedem: -

uare non &uitaetra&usidem? Solidam enim eiuscorporaturam,

器 exipfis plumiscontemplator. Adeò nanque duri funt pen
narum tubi,penè ut oſsium equent firmitatem.Caloretiam, quàm
Elephanto,maior: quippe quo etiam ferrum concoquat. Tenuitas
uerò infignior,exipfoauium genere intelligitur. Ihauium enim
cenfùeft.Eâque omnium maxima.Vtabfiftasab ea conqueftione,
quainauibusparuitatem,acpropterea uitae breuitaté deplorabas.
* * * * * *** ſº "::: , . : tt , , 1,

Ex E R c 1 T. ccxxxi.
Auismaxima. ' ' '
J - -- - -

M N 1 v M,inquis, uolantium apud nos,& quam cunëtæ

Ο-
timent, Aquilaeft. ,,Nequeuera narras, nequefubtiliter.
Cycnus Aquila quauisgrandior. Aliud mendacium. Non
enimtimct Aquilam Pafer, non Hirundo, non Acanthis. Etiam
Regulus,autin uulgi prouerbio,aut certèin fabula eft. Et fübtilitas
ſubeſt.Quaretiment#Non ſatis eſt:Herculem Hyla eſſefortiorem.
At fieius euadat manus, illo metuillicò liberetur.Hafceminufcu
las quifquilias,finonaffequatur,quomodo uincet? Hirundinis an
fra£tuofàs euafiones quibúsartibusintercipietAquila ? Itanon ti
meri, contemniင္ဆိုႏို fruftratafpe. Sed&ab aliis pugnatricibus
uincitur aliquanäo. De Olore prodidit Ariftotelcs. De Cymindi
Aquila Cadmeam uictoriam reportat ProfečtòfiCycnialapulte
tuf: deillaaćtum eft. Nam fiç 鞑 Anfere deieétum Falconem uidi
musinter Sabaudiani Ducis aucupes. Explicemushoc imperijius
tidem.Tamtüblimisuolat Aguila,tamiiidefef apartinacia,utfib
fé omnesalias defpiciatiiolugfes.tum robore, Fonder£,ig;petu,
alaciparis．in．
པ་ལ་མཐལ། པ་བ་པ། བར་ iij - -

*
 1 у т. 1 у з с Авs А в з с А т. 1 о В к

poteftetiam aliterfâcere. Quialexeffet illa quoque re£ta,fiftatue

teturà Deo. Haecilli fubtiliter quidem. At enimuerò non tollunr
dubitationem. Quia manifeftum eft : fi Deus aliam fecerit legem,
reétam illam legem futuram. Verùm quaerimushoc. An Deüsfu
perhaceadem realiamrectam legem poſsitfacere,praterhancre
àtam legem. Dubitationis ratio uali iſsima eſt: ficutin fuperiori
exercitatione dicebamus. Quia in unaquaque aétione unum tan
tùm re&um eft:idque à Reétó,ideftàfummo Re&to, Deo ipfo có
ftitutum. Quare quodcunque praeterillud reétum eft, non eft Dei,
fednon Dei. Propterea quiòd minusbenefaccrc capeßit priuatio
nemfummiboni,&fummae poteftatis. Deusautemfummum bo
numfoluseft,&poteftasfumma.Itaquefententiahaecnihil detra
hit dediuina potentia,acbonitate:Quin potius& agnoſcit, & fate
turincomparabilem perfectionem.Perinde enim eſſet,acſi dicere
mus,non óptimè Deüm operatum effe.Item illud.Deumeffe pofTe
artificem feipfo deteriorem. At bonusnon poteft, nifibene: perfe
&us,nönifiperfe&è. Poteftigituraliterfacere: quiafummain po
teftate minor quoque comprehenditur poteftas. Eximmenfitate
igitur potentiae poteft.Atexfummabonitate,quz eftpotentiae re
Ardas gula, nequeåpotentiaeffentiadiuerfa (eftenim Deus;&Dei om
„Btil. nia unum,atque unusDeusfuiipfius& principium,&finis, fineta
men & principio,&fine ullo: non enim extrafe egredipoteft) non
uult minus poffe, quàm benepoffe. Quiaàfummo bono fimplici
ter,nópoteft,nifi fummum bonum, in unoquoque genere,aüt or
dineentium,proficifci.Homo náquefuo in generefùmmè bonum
eft:& Mufca, & Cimex:in fuis quicque circunfcriptionibus effen
tialibus. Non enim effent hoc, quodfunt:nifiinfummofuo (utita
1oquar) effendi effent. Cùmigiturinter hominem ,&proximam
intelligentiamnullâinterfitfpecies,nulla intererit perfèétio.Nihil
subtiliff. igitur homini addi poteft. An Deusibi noui quicquam poßit&
creare,&addere?Poßit. Sed nolitpoffe:quiafeipfumiargueretim
- perfe£tioris operae, quàmin priore operé pofuiffet. Adhuc fùbti
ius, atque ဂြို့ ម្ល៉េះ intellectionum limites tranfea
mus. Dico tibi: cùm rei perfeétæ, ex infinitæ fuæ potentiae perfe
£tione,quippiam perfeétionisadiunxeritDeus:ftandum illi ef{ea
liquand9,&ab operis illiusau&ione ceffandum. Non enimpo
“superhu-. teftipfe facere en§effentia infinitum. Faceretenim alium Deüm.
man/ùbtil. Quare dicédumeft:Peum quidem poffefacerefèmperaliquidme
lius: Rem autem ipfàm nofipoffefùfcipereillam infinitatém.Ne
quecnimeft,utin rebu§n9ftratibus. fruftrà nanqueefthicapud
nos potentia, quae non habet,in quod exerceatur. Nam poten
tiæ hic,&a&us,funt relatiua. At Dei potentiaad nihilréfertur:
ſed
R т в s v в т і т. 1 т А т в л в с А к р А м v м. 32 і
::: fedfüafoliuseft, &ipfàfibi, &hoc, quodeft,&hoc omne, quod
¤ò¤． £ünt omnia. -

fºr:
c.‫شۀ‬
Ex ER c i TATI o ccL.
prat
iயா
Anomnia propter Hominemfiáafint:
tolen
dolº
MTI propofueras,fècundotraétas.Quodfaciebasdifputationis
့ီ
o R E r v o turbidus, atque lutulentus, primo loco
ná﹑ initium,reieciftiin locum ultimum. Hoc nüc ergo uidea
x﹑ mus. Anវ៉ែ hominemfpecies omnes conditæ fint. Primùm.
ſtem:
quidnosfentiamus. Deindeintuisfubtilitatibusexercendi fumus.
iuhrilla * Verbapriusexplicandafünt.Prepofitio hgc(propter)finem figni
&ﾘ ' ficat.Omnisautem finiseftingenere bonorum.Quocirca non de
mā cuit M. Tullium uocem hanctam admala, quàm adbona retulife 2.Phy.
ﾘｰ • fe,infuorum librorüinfcriptione.Idigiturifa eft, ut fidiceremus:. 23.
An omnesfpeciesbonum afferanthomini.Bonum autem duplex.
;ﾘ Primum,utfit:alterum,poftquam eft, ut benefit. Generatio igitur
a,叫 bonum eft rei,quae generatur.Fit enim,ut fit. Nam,effe,eftbonum Subtilß.
玛 ipfiusaétionis,quae diciturgeneratio.Et generatio,eftbonum eius,
几 醬 quodfuturum eft,ut fit. Quiapropter illud fit. Vbi uerò generata
叫战 res eft,bonum eius eft, ut conferuetur. Eft enim conferuatio, ficut
‫تثميم‬ alibi dicebamus,exiftentiae continuatio. Eftautem conferuatio, fi
:‫از‬ nisipfius rei,vt fit porrò,quod effe cœpit.Cæterùm & aliquid præ
qಣಿ terea requiritur. Nempe ulterior finis. Omne enim quod eft,pro- '
ແl． pter aliud eft, jpropter fè : excepto uno folo Deo.Igitur omnia
0 propterillud unum funt, quod non eftpropteraliud. Ergo erunt subtil.
,raE‫قان‬ omnia propter Deum: quia Deus nö eftpropter aliquid aliud prae
terfe.Caeterùm quia dicimus:omnia,quæcunq;propter aliudfùnt,
cnt阿
illi,propter ੋ funt,effealiquodbofium:uiderentur omniahgc,
<quiafunt propter Deum, afferre Deo bonum aliquid. Hoc autem
nefas. Quare ambiguafignificationefumiturillapropofitio : cùm
நீர -

<dicimus. Omnia propter hominem: homo autem propter Deum.

缸』 'Quiahomo, ut effet,& ut bene effet, opus his habuit. Deus autem
叫
zpUWP)
non ita.Imò Deo opushabet homo,utfit,& ut benefit. Hac expli
‫فعل‬ catafubtilitate audëtiusprocedamus. Dico: rerü omnium omnes
fpeciespropter hominem conditas effe: etiam Caelos ipfos apud
‫ لم‬.‫النار‬ vos Aftrologos.Quid enim gubernarent,fitenon gubernant? Mu
叫 fcam ? Nequaquam. Praetereafa&to homine quieuit Deus. Tum
etiam fàbbátum faétum eft propter hominem, non autem homo Matth.12.
propterfàbbatum.Sed&própter hominem,homo Deusfa&tuseft. Luc.6.
cæterùm quiauobis philofophis noftra fimplicitas
- - -
Pu eſt,
M
 іv іvs c лн s А к scА ісв к
paulo craßius agamus. Cui rei faéta eft habitatio ? Animalibus.
3uis horum omifiium autor? Deus.Qgisfecundum Deum,& cum
Deo? Caeli. Quis Caelosfecit ? Deus. Quod animal ngbilifsimum?
Homo. Propter hominem ergo Caelorum aćtiones. Igitur & Pr9
8. Phyfi7. pter hominém Cgliipfi.Ipfe quoque philofophorum princeps Mi
crocofmon appellat hominem. Eum tanquam regulam ,acmen
füram proponit ad caeterarum qmnium animãtium cognitionera,
,4. in librishiitoriarum. InfecundoPhyficorum etiam diuina uerba
illa:ώτημών ένεκα παίτωνΨσαρχόντων.ισμένγαρπως και εμείς τέλος.Ωuocirca
longèaliter, atque aliqui fùperftitiosè nugatifunt,huiufcereitra
&tatio nobis នុ៎ះ eft.Quidenim nugacius,quàm Pulicé ho
minis cauffa creatum dicere, adeiusinutilemfuggendum fàngui
nem? EtiámneChirurgoshofce Muribus molitaeft Materilla pia,
vrba, archite&tatrix, atque difpenfatrix ? Quin eis quoquepraefecit ma
giftratum,à quoloris caederentur illi:fibeneacceptam,minus bene
exercerent difciplinam? Quis miferius,autinfeliciuseiusoperain
terpretabitur, quàm quiab ea Cimicemallegatum dicet: ut no£tu
eximportuno fömno excitet nos adpreces Cælitibus fundendas.
Sunt&laruata ingenia quaedam,fibi ignaua,aliis maligna:quaeiuf
ſu Dei,uenena Serpentibus comparata profiteantur: uteaſint cal
caria nobis,adfortitudinem,patientiam,temperantiam. Etenim fi
ita eft,neaggrediantur Viperae infantes, quibus nullaeftinanimis
tuitio, in corporibus munimentum. Non ipfàspecudes populen
tur Indici Dracones. Nullienim in bruto pecorehabitus mórales.
Quare non addiderunt,febres,lapfus,luxationes, Indicamluem?
ludit. Quae iftis omniaprecandafünt,ut boni fiant. Hafèeprofeótò utili
tatescumincommodis Ariftippi libenter equidem commutarim.
Sanè cùm uideant aliquot miferos, nec propterea malos: multos
inopia fieri deteriores: neque mifèriamadinteritum animi, neque
egetatem adbeatitudinem,uelinſtrumentum, ueluiam illafacere
audeant. Hifcereli&isnugis adnouam aliquam commétationem
animum applicemus. Homo propter Deum: propter hominem
Mundusfa&useft.Quando &habitatio,& cibi,&alia, quæcunque
fùprà dicebamus,propter animalia.Animalium uerò princeps Ho
subtiliff. mo. Non erat aufem futurus homo, princeps, nifitalis. Quippein
fmedi9. Non potuit effe medius, nifiihter extrema. Igiturextfema
factaſunt,ut eſſetmedius.Propter mediumigiturfactaſunt.Extre
mgrum autem,& eorum, quae medium inter,& extrema, funtfita,
fideeffet aliquid,dareturiniformis uacuum. Quodlongèmaiusef
fetin Naturâflagitium,quàm uacuum in quantitate,fifie corpore.
Qgidenim abfurdius,qüám mediumfine extremis? Quare&Na
pellus,&exaduerfoMüsillefaëtuseft: non neceßitate Deumco
gente:
 ь в s v в т і t і т. А т в А р с А в о А м v м. sof
:Ardeas collocares.Tametfi Alcatraz cinereategatur,& crocea plu
ma.Roftri tamen ratio te horfum poterat adigere.Et quia Mergüm
tibi ignotüfcio:de eo nonnihil,tum de aliis.Mergus à%a diciturà
colore Graecis. Debcbatur id marino potius Corüo. Nigrior enim
eft.De Mergo nihil equidem prgclari,nifi quod CelfusSergius Co
fentinus cótubernalismeus,eques fortifsimius,narrabat mihi.Mer
gum ssurem Venetiis uidiſſe. Qui ab hero è Cymba emiſſus,non
器 fpeétatorum & uoluptate,& admiratione,füb aquis fibi cibum
caperet. Saturadherum rediret. Ardearum duo faciütgenera ue
natores.Aeronum Italus utrunque uocat, quaſiaereum, à uolatu
arduo:unde nomen Latinum, Græca origine &íez Júery. Album eft,
& nigrum. Sed nigrum quod uocant,fufcum potius eft. Altiles ali
quot habuimus domi. Tantafunt uoracitate, ut ueruecinae coxae
os integrum,coram nobis,unus deuorarit. Pafferem,qui ex alueo
lobiberet,fenfim accedens,incautum,atque ex manifefta diftantia
fecurum,repentina colli porre&ione na&us,transfixit roftro. Ne
que prius deuorauit, quàm lauiffet aqua.Tum integrum deglutiit.
Àliam fecum affert fubtilitatem.Cùrh faeuifsimas hyemes,fine ullo
incommodotolerare folitum fit: tam effe caloris appetentem ani
maduertimus, ut umbra reliéta in feruentif$imo Sole tandiuapri
cetur, quoad uiolentam radiorum imprefsionem afsiduo infatae
gulae pulfu, palpitatúque teftetur. Tertium genus fuffuluum eft:
etiaminunc Pigrum uulgus Vafconiæ uocat. Nefcio an fit Tauri
norum Vach. Videor enim meminiffe. Albo fimillima Phoenico
pus,maior, minórque. Taurini utranque Garzam: Aremorici mi
hores Egrettas nuficupant. Crurumtantùm rubore, unde & no
Amen,abArdeadiffert.όuo loco doétifsimorum uirorum lapfus no
tandus eſt: qui Cirrim Virgilianamputarunteſſe Galeritam:ſolius
apicis duétifpecie: quæ utrique quidem generi communis,haud
arum tamen differt. In Alaiidaplumarum feriesfeparatarum cri
ítam efficit,ubifuftolluntur.Cirripinnulae oblongae,pulcherrime:
Fáce?,
quibus addebamus pileolis decusiüuenes, infàniuentosiqueinge
fiijteftimonium: ficut Ederam cuppae,arqueoenopolio.Neque ue
'rö foluserroreft. Ei comesalterillé. Cùm HaliaetûFalconempin
git Albertus:cuius pesalteruncis unguibusarmetur adauium Pre
dam:alter fit anferino fimilisad natandum.Idem,Falco,Nifus, Ha
liætus, è Virgilij pulcherrimo poemate. Nifus enimin Haliætum;
-eo canente, řmurâtuseft. Falcónofter Phoenicopoda praedaturad
ui&um. Nifus, apud Maronem,Cirrim. Tertia itaque multorum
<ulpa,qui NifumSparuerium exiftimarunt:quia Cirrim Pro Alag
da êapiébant. Saltém Smerilium dixifTent. Sparuerium aliquando
à Græco deduxiffem, zive} τί avve%eiv aues: quam ཥn in Ita
-
 1vt iv s c AE s A r s c A t 1 G E R.

liam fimul Hexarchatuscum Graeculafuperbia importaffent, niti

Germanicèficeum appellaremus.Caeterùm qu£ de Cirri opinioad
Alaudam tranflataeft,cùm tam altèinfederitinanimishominum,
uix utullo paéto auelli p9ffe uideatur(quippe etiam,dum haec fcri
beremus, amicus meus fummus,idémque doétifsimus, pertinacia
fua huic fèntentiae imminebat) teftimonio do&tißimiPoetae labes
haec eluenda eft. Ille in eodem poemario fic:
Inde alias partes,minióqueinfeéta rubenti
Crura. Harum minorum copia magna eftinaeftuariis,
ftagnifque Medulorum. Nequealia eft Haematöpus. Vnam domi
aluimus certißimam Mufcarum perniciem. Mirum & in hac,
quod de Ardea dicebamus. Quae aquaticisin locistotashyemes
perferre queat: fubte&tis noftris,ubi longémitiusagitatur,medio
cris frigoris adeò erat impatiens, ut in cineribus calidis cubaret:
ita uerò cubaret, ut igni tandem extinóta fit. Rarior Phoenico
pterus, fed cognitu 醬 mum efficiunt notae multz peculiares.
Roftrum nequereátum planè,fednequeaduncumhabet.Scythici
arcus partem potius imitatur. Cinereum colorem nobilitantala
rum puniceae pennæ : à quibus&nomen. Earum quoque nonnihil
ad caudam: quam huius generis longicruris legibus breuifsimam
habet,ac ueluti pr£cifam.Sub roftriinitium ad colli commiffuram
finusturgiduseft,qualis&in Ardeola.Crura,pedéígue alishabet
concolores: fed 醬 breues, utcùm in homine Galenus agnoue
rit lögißimos,huic omnium,quae nota funt nobis,animalium bre
uiſsimosattribuerepotuerit. Magnitudo ei Ardeae.Flämanteino
men in Prouincia. Phœnicé haud effe penitusfabulofùm, legimus
in Commentariisnauigationum. In Mediterraneis Indiæ reperiri.
Semendauocaturabincolis. Caeterùm huiushiftoriae fidemïleuat
additum mendacium.Aiunt enim eiroftrum trififtulare,undemu
ficum edatfonum. Cuiusadimitationem paftores inftrumentum
compofúerinthaudinfúaue. -

EX E R C IT. CCXXXIIII.

Picutum.

v D i 9, ex tuis narrationibus,Picutum CoturnicepauIo

" ---
Aញុំ roſtrum,ubicapitiiungitur,latum di
gitosternos. Item aduncum, quoterebrentarbores. Te,
quemmenſura latetnulla, ſuperhacre conſultumuelim. In maxi
fuaomnium Coturnicepe&üsnunquam uidilatumಔ binos.
Quantumigitur caput, cuiaffixumfitroftrumfefquialterum 藍C2
-
 р в s v в т і c 1 т А т в л о с л к р А м у м. з2 з
uideri: deteriora faéta effe meliorum cauffa. Infàni eft, fimul haec
componere: inſipientis fingula quaedam profiteri. Nam hominis
cauffa,quis neget,triticumfaétum?Tametfitritico alia quoque ue
£ütur:illetamenfibiprimùmferit:ip(èillis nobilior: Dëniq;ipfius
illorúmque cauffafaétum effetriticum fateamur, neceffeeft. Non
eftigitur propterfe. Quin falfum eft,propterfeelementaillafa&a
'effe.Nam quodais,non omnes Mufcas ab Hirundinibus deuorari.
fànèilla indiuiduafortuitò abfuntà fineſpeciei.Sicut &infipientes
à Beatitudine. Hoministamen finiseſt.Non eſt enim aptitudinis sabtiliſ$.
aétusin quolibetindiuiduo neceffarius. Statim natusrifit Zoroa
ftres. Nunquam ille, qui propterea diétusfuir Agelaftus. Demon
ftratio. Sine quo quicquam exiftere non poteftin Natura: ideftilli
neceffarium, atquepropter illud faétum. Sine Mufca non poteft
Hirundo uiuere. - . ..

- - - • . -- - - ..º.'
4. An fint animalia quaedam infélicia. º ºf
n E Q_v E uerò quodin difceptationem uocas: Sintne animalia.
infelicia quædam, ut Damæ, & Lepores, fubtilis hominis intereffe
uidetur. Nam cuique rei fub Luna conftitutae corruptio parataeft.
Nihilergo refert,quomodo corrumpatur. Neque infelicior Lepus sapient.
exiftimabitur, qui Canipraeda eft,quàm homo, qui in prælio aëer
bamorteinfàniae fuae memoriam pro perpetuo tefte relinquit po
ſteritati.Et felicior homo,qui abhomineuoratur, quàm qui à uer
mibus. Illud quoque ម្ល៉ោះ , quodalibi Ì apud
Poetam:Elifamfato non periiffe. Eius nanquefatum erat,commu
nifato non perire. Nec infeliciorafunt animalia, quae interficiun
tur,quàm homo, qui in neruo ſubTurca uitam agitin triremibus:
aut quiadEbufum humeris fàlemgerit. Defato uiraginisilliusali subtil
teralibi exPeripateticorumfcholis.
5. Nequeaduarietatem,neque ad ornatum Mundiquaf
dameſſe ſpecies... : “
-
**. A
-
-
- -

- --- º tº " ... . .. . . .

1 g 1 r v R qui putant,ob uarietatem,non ad certum finemfpe

ciesà Deo comparatas: nullum aliuminiisNaturae finem propo
nunt, quàm ineptire.Quafi cùm fimbrias milites adduntfàgülis.
Aut fi quando nosfeßide Philofophiæ fálebris,cum Poetis aliquid
conſtituimus.Vtilla Mufca, & Papilione feſtisluſerit diebust ſèria
opera impenfafitnobilioribusfpeciebus.Ineiufmodiuarietatepo
tentiamfuamhominioftentaret, ut illum adfuas uocarer laudes.
IftosDei Titillatores proculà diuinorum hominum auribus gar
rireiubeo.Non enimiuarietasfiniseft,in quemintendat Natüra:.
- - - - - --- - - - - - - - MM iij,
 I-V L I V S c at s » * S C A L I G E R

EX E R C IT A TI O CCXXXVI.
Pfittacus.
*

P:portuit.
t c H E R R 1 M v M ais Pfittacum.Speciem declaratamo.--
Auis enim forma non admodum pulchra. Nihil, in
çuam, pulchri, praeter oculos.Caput excreuit 醬 modum,
indecora magnitudine. Roftrum foedum. Crura foedifŝima. Lin
gua nihil turpius Quinetiam fucis,fue cineritiis color tritis,nitor
iiullus: meâ colore genus commendesuniuerfum. Docilem uerò
narras. Nos&gefticulatorium agnouimus:&,ut ait Ariftoteles de
Monedula, gauox&v. Saltantem enim Allobrogem cantorem, ui
dimus capitisgeftu,deprefsis,agitatífquealisimitari. Id quod Grus:
etiam facetifsiméfacit.Puerorum amatorem fcribit Abdali.Quod.
uerum effecöperimus. Miror,teillius peculiares quafdam partes,
quödadfubtilitatem attinebat,nőcommemoraffe. Pedum (pecies
rara ei, & cum Verticollia (Iyngaſic appello) tantùm communis
eft.Vti fuprà dicebamus, non tres antedigitoshabet,unum pone:
fed utrobique binos. Roftrum, quod nulli alijcontigit, qua collo
committitür, infernèfubfaucibüs apertum eft. Cibum digitisca
ptumnon introrfum conuertit ad ós, fedextrorfum. Soluscum:
Crocodilo roftrum mouet fuperius.Deeius moribus id quoquecö
pertum nobis eft. Fufcum mediocris magnitudinis obfèruauimus:
cům ei affeétata adblandiremurtraétatione, accendi libidineſoli
tum, mihíque ultrò offerre ofculum : adeóque obturbari, ut ex in
gluuie cibus in os redundaret. Doétrinae aptiores uirides,ac memo
ria tenaciore,quidam pertinaciusarbitrátur:fufcorum (ermonem:
expreßiorem. Illud uulgatum: uirides clamofiores, atquemorda
cióres:foeminasftolidiores. Species à magnitudine. Quidam haud.
multo maiores Hirundine.AIij Gallinisfiaud minores Quadrage
fimus nuncagitur annus, cùm apud mercatorem uidimus unùm.
tantæ magnitudinis, ut clatratae feneftrae fpatium penè impleret.
Nonnulli pulcherrimi, cauda longißima, haud multo miaiores
Turdo. Maiufculis, qui 黜 cauda minus longa
in imo rubet.Torqueim rubrum item illis minufculis:quo primùm;
apparetenegant,eos quicquam praeterea difcere. QuodfaIfum có
Perimus experimento. Vnusenim acceptas è uiauocespublicitus
aliquashatidita multo pòftreddidit. Ispuerosàpedibus, atq;eiuf
gern aetatis aliostanto perfèquebatur odio, utifi eorum capita de
fublimi!oco non aliter impétumfaceret, atque Falco in Afiatem:
quam ubi nequit indipifci, defcenfioneminhibet: ſublattiſqueſeſe
comparat ad alteram imprefsionem faciendam. A colore etiam,.
fcutiiam diximus,diftinguuntur, InTarnaßerialbifunt.Intere1 -

Ildtii
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м v м) 324
effe non poffe.Effentia uerò hocproprium in eaparit, atquecon
ftituit, ut alaturfüétu. Itafpecies ultimasfibipeculiarem quaerere,
&habere materiam,fcribitThemiftiusinprimo Deanima, idque
lurimis è locis Ariftotelis. Homo £ànè fùétile quiddam habet.
醬 igiturinfeftaefthomini, quarationis capaxhomo eft:fedut
eftfucci capax,quem fuccumfuêtucapeffatilla.Nobilitatemillam
intelleétustuitibi relinquit. Quantumlibet homoefto. Succum,
quiinteeft,appetit,necrelinquet, fi pertenonfteterit. Nontibi ut
* incommodet:fedfibiuruiuaf.Vt etiam hincintelligas: Hominis sabtiliß.
partem, propter Mufcae partem alicuius aliquam, faétam effe.To
tius contemplationisfumma haec: Species ómnespropter Mundi
complementum creataseffe. Quiquia unuseft connexione& or
dine ad unumprimum, illaseffe affines certafèrie neceffeeft. Quia
uerò uult Opifexillum conferuari: mutuorum officiorum&pro
penfionem,&effeétionem cuiufcunquegenerispartibusadiufixit.
Sic pro materiaefttriticum Muri, pro forma Solisuis.Sicmateriæ
forma dat, ut fit hoc aliquid: formae dat materia,utexiftat hic,&
nunc:ficuti fuprà quoquedicebamus. Accidentibus datforma, ut
fint:formae dahtaccidentia,utficagat: uelut caloranimae. Non e
nim uerum eft, quodaiunt recentiores: formam nullam egeremi
nifterio cuiufpiamaccidentis, adaétionem exequendam.Sicfpe
cierum &formæ ab utilitatibus, &àformis utilitates mutuò maxi
ma ex parte confèruantur. Ita ut homo quoque à magna parteiu
UictUIT ក្ multasiuuetipfe. Extremae partisconfufiopatet.
Namtàmetfi Mufcae quaedamfemper in nemoribusmanent:fuam
tamen obtinentfpeciém, atqueinfpecienaturam. Accedenteho
mine,utin eumihuolent. Non accedente, aliunde uiuant. Itapro
hominepiſcis factuseſt.Si caroadſit,abſit piſcis:caro,non piſcisei
feruiat.Eftinnaturahominis,ut hominemuoret: at non uöramus Iocus.
noshomines: tametfi rodimus nomina. Innemore quoque Mu
fcaefunt, non quatenus nemuseft:{ed in nemore funt, utin naui
equus,autin Ithaceinfülaequae Menelai. Alibitum melius,tumli
béntius. Sicaquapluuiacùm fit ad tellurisfœcunditatem inftitu- subtil
ta,non omnistamen demittiturinterram bonam:fed alicuietiam
interdum euenit, utcomputrefcat: acporrò aerem putridum iti
dem efficiat. Falsòenimaeremputrefierinegant recentiores. Ve
rùm in haec tefecit excurrere ignoratio primae Philofophiae : quae
resipfas, quatenushoc fùnt,quodfùnt, fola docet contemplari.
Quanti facienda fint, quae fubdis, ex iis quae diximus, fàtis patet.
„ Multo melius, inquis, eft Leporem perire, manente fpeciein aliis,
ºp ੇ fpeciem non fuiffefaétam. Quòd Lepushicâ Cane inter
ciatur:hochabetà fuafpecie. Speciei nanquefi non efTet hoc:
,-
:
 , , ,v vs с лвзлк * c А с гов к
subtil. non eßethochuius Leporis.Non igitur, quia manetfpecies, felix
eft:{ed quiaraliseft, nüllamhabens praetereafelicitatem ..Quote
ijfimodi, atqueetiam deterioresin homineinuenias conditiones?
quæ nuiiieüenirentindiuiduorum: nifi hgmogiferanimal aptum
„tum aduerbera, exilium, feruitutem, fufpenfionem,infamiam,
leonum immanitatem.
------- * ------
/.

* -
. . .
Ex E R c 1 TAT 1 o'ccli.º.
- -

* An haecinferiora cognofcanturàfuperioribus
- r h .
perſpeciestantùm.
«»r» « * -

v 1 1 n r E t t B c r v M humanumin omnibusunum arbi

tratifunt:eum,utita dicam,fpeciem indiuidualem,indiui
subtiliff. duisipſis communicabilem neceſſariò ſtatuere coguntur.
- Non enim totum effepoteratin fingulisaliomodo.
Indiuidualemdixi,quia unum eft,&fingulare quiddam.Sed dehoc
monftro fuo loco. Nullo enim modò differfà Platonicis Ideis.
Quarum fingulae,unum effent quiddam ,indiuiduis omnibus com
múnicabile.Huiusparensprtmus,quod quidem extet,fuit Themi
ftius(fed&Alexanderidem quoquefênfiffeuifuseft) Auenroisue
rò nutrix.Isigitur cùmitamentefuaconcepiffet: Jntelleétum húc
idem fiericum eo, quodintelligit: non potuit eundem facere, &
communicabilem,&fingularem. Quareneid quidem efficere po
tuit,utintelligeret fingularia.Euaderet enim fingularis.Ergo incó
municabilis.Aterat per hypothefim,ac definitionem, communi
cabilis. Eò igitur demenriae uentum eft, utaliam in nobisanimam
fabricarent, quae cognofceret fingularia. Cogitatiuam appellant.
Verùm dehisfuo loco. Hisigiturita conftitutis, adulterioresin
£ànias compulfifunt.Videlicet negarunt:haec inferiorafingularia,
uelà nobis, uelà mentibus illis immaterialibus intelleétione capi :
… poffe.Caererūm & fundamentum putridumeft:intelleétus dico ü
mitatem : & primam intelligentiam facere ignaram earum re
subtili]]. rum, quarumipfà autoreft: animi eft, aut impij, aut abfurdi. Ne
ue contingit, quod aiunt, ut ipfâ ex horum intelleétione uilis
႕ိုီ enim haec habet, tanquam obieéta,à quibus uelimmute
tur,uelperficiatur.Sedfeipfäm intelligendo,quîae omnia fit,omnia
intelligit.Etenim ſinon intelligeret hæcinferiora:non eſſetéorum
cauffa,neq$ ea conferuaret.AtSol,& homo gignit hominem apud *
Philofophum. Non gignitfpeciem,fedhunc.Quomodo gignit, fi ,
non nouit? An quifpiam locus eft:ufpiam loci angulus,à quò Deus
-
excludatur,
 рв s”у в т 1 1 1 т А т В А о с л к о А м у м. 32;

excludatur,&praefcribatur ? Cuius,à quo,erit ea praerogatiua:ut

. aliqua uel forma,uel corpore Deusterminetur?Qüid?cui?licet fic
ီ|ိ non efthic?Erit ergo Deusinfruftafe&us ? Igitur
fiubique eß,ubique adeft.Adeft:& non cognofcit?Amentes íünt,
: qui hæc dicunt:non ille amens.Etiä manü hanc dirigitadfcriptu
ram hanc,qug iftos arguat temeritatis:etiam intelle&um,quihaec
& concipiat,& diétet. Neque enim ultimae formae proxifimae'que
corporibus agunt, nififotæ,adiutae'que formisfuperioribus: illae
uerò porrò aliis,ad primam ufque.Omnesautemformas ad unam: º

referriformam,neceffe eft:quemadmodú eftin duodecimo diuine ult.

Philofophiae,&in quarto Paraphrafeosapud Auenrois. Quare o
mnium quoque formarumintelleétiones,atque aétiones, adillius
Py
primam intelle&tionem reduci oportet. His ita conftitutis ad tua
uerba defcendamus.Omnia,inquis,fingularia contraétisper mul
tageneraliaconditionibus,cognita effe.Nam hoc non eft,primò
! nouiffeeas,{èdalia ratione. Atuerò per fe,longéque melius nota.
effe regna,& populos,tumReges,acfapiëtes,quàmiprauos,ac pri
uatos,atque ignobiles:nunc docere aggredior.Totum humanium:
genus cognitüm eft:& totaterra,qug habitaripoteft.Vt'que illius:
prouinciæ quælibet pars quaedam certaeft,ut cétefima, ac millefi
maxita etiam mortales, qui in ea degunt,cogniti fùnt:uttotiushu
>
manigeneris certa quædam pars eft.At uerò Regesipfi;& Sapiétes:
2
cauffae horum funt:&utprouinciae,uelpereant, uel diuturnaflo
reant felicitate. Itaque & cauffashasnon fimpliciter quidem, fèd
: ut adprouincias,regna, ac ciuitates comparátur,notaseffe opor
tet.Quamobrem nóta haecfunt:&figna,ac prodigiain horum in
teritu,ac ortu fieri confueuerunt.Haec funt uerbatua, quae duabus
rationibus perpendendafunt.Primùm an uerafint. Deinde etiam.
fi ueraeffent:an abste pro iure tuo,pronüciaretibi licuerit. Igitur
quodtu,moretuo,perplexè,atqueinfcitè inuoluis, clarè, acplanè.
à nobis difponetur.Singularia non cognofci,fed uniuerfalia.Quae
uerò fingularia cognofcuntur,eademum cognofci,fiad uniuerfa
lia, in quibus continentur, referamus. Referri uerò;aut ut partes,
ueluti prouincias: aut ut cauffas , ueluti Reges . Quae ut iudicari.
ueant:prius quidfingularefit,intelligendumeft. Satisfit imprg
ម្ល៉ោះ haec.Singulare, eft uniuerfàle circunfcriptum ul subtil;.
timis propriis វ៉ែ Va{conia'prouincia fingularis
eft,6 cum Normania,Burgundiâ,Sabaudia in uniuerfitateGalliae,
quafiinfpecie cöparetur. Certisenimdimitibus, atq; praefcriptio
: iiibusita hercifcitur ab aliis:ut cum illisparsfitipfiüs Galliae. Va
fèoniaigitur erit, GalliaterminataGarumna,Oceano,Pyrenaeis.
Rexeft fingularis duobus
- 1:1
modsPrimgahicho్యund
 iv t i v s c AE s AR scAt1cEr -

quiaminorepoteftateeft,quàm uniuerfùm genushgminii. Itaque

ûistu, cognófci Vafconiam,non ut prouinciam bellicofàrum gé
- tium paréntem,atque altricem: fed ut fub Galliae uniueritate con
tinetùr.Sic Regemí: non ut Henricum,uirum optimum,ac fortif
ſimi:ſedut Gallia prafectù, rectorémqueinea humanae ſocieta
tis. Quaero igitur,an illum non pręfecerit Deus noſter:aut Deusu
nusquifpiá exillistuis:cuiushocfit proprium, Reges inaugurare:
ficutaliüs Aquilas aut Accipitres,utifuprà dicebas,fabricare.Prae
subtilß. -
fecit autem,öpinor,haud per procuratorem, neq; ex cómentario,
fèdàfè cognitum,hunc,talem,tantum,hic,nunc. Profectò fi tuis
illis métibüsfuperioribus notae fünt conditionesfingulariüin uni
uerfàli:an fubieétaillarum cognofcantur, quaerendum eft. Si haec
ignotaerunterunt&accidentiaipfa.Subftätienanq;prioresfünt
iri Naturae intelleétione,quàm ipfà accidentia.Attu Naturam,ifta
ipfà corpora, 蠶 motrices Intelligentias faciebas.Rex quoq5
fi6poteítabipfisintelligi,nififub ratione unitatis. Ergofub ratio
ne, acNatura fingularis.Qui quia fuaiuftitia,atq; magnanimitate
differt, diftátque à Tyrannis: neceffeeft, ut ab illis Intelligentiis,
Diifque bonorum procuratoribus cuftodiatur, &feruetur. Vt
DeusOpt. Max. benemerentibus Regibus denomine réquepu
blica Chriftiana gratiá reponat. Etenim fi Rex autor, & caufa eft
uel bonae, uel non bonae fortunæ populorum: utlegitur infâcris
libris:utin iifdélegitur libris, ex eius aétiscognofcetur. Aétiones
enimfunt fingularium,ut fingulariafunt.Verùm fèmel ut fimiam:
dic mihi ម្ល៉េះ : Lunae orbis éftnefingularis ? Eftfané. Et ma
terialis? Dubitant,inquies. At fàltem, hoc quantum,etiam du
subtilß. bitantibusinuitis.Namfi nolunt in Caeliseffemateriâ: quare Cae
lismentes alligare ueriti funt illi ? Eoshocego metu libéro : fi ibi
materia nulla eft. Sed noloid hic.Illud fàtis. Orbis Lunae unuseft.
Quaero: mouét ne Lunae intelligentia Caelum illud: neque agno
fcitipfum?Quifieri potefthoc?Tumfimotum cognofcünt fùum,
iam cum fuo motu, ex iftorum placitis,unum faétæ, mouerentur.
At hoc illisnefas.Praetereafiprodigiain Regum morte fiunt:ergo
subtilß. in omnium Regum mortefient prodigia. Fiunt enim, quatenus
-
Regesfunt. At omnes Reges, quâtenus Reges,Regesfünf. Sinon
in omnium interituid contingit:ergo 鬣 caeletibusillis fue
rit fingularis,atqueignotusilIis.Non ergoRex. At Rex erat. Po
ftremò qui fcribis:inaliis libris, quæ alijfentiant, te recitaße: in
hoc nonnifi tuas meras, acgenuinas fèntentias explicari : ita de
tuo iudicioftatuendumeft. Cùm hiceximasèfüperiorum cogni
tione resinferiores hafce fingulares: Aftrologiäm tuam non fò
lùm effe doétis Aftrologismültisin locis ridicìlam: fèdetiam hac
tula
 р в s v в т і т. і т Ат в А в с л к о л м v м. 326
tua fèntentia, non iam Mathefin,fed Matæan. An tu ex Aftris
cuicui mortaliú omnium fortunas, cafus,euenta cun&a, fatum
ipfum,tanquam èfüggeftu militaripolliceris:& negas, Aftrorum
វ្នំ temperatrices mentesillas aeternas, quidifta ipfà effi
ද්‍රි. ciant,atque comminifcanturaftra,ignorare ? Ita uidemus, etiam
:: fiuera efîet fententiahaec,haudtecumtamen eam cöuenirepofíe.
Mirum uerò: fiputatis uos ueterum Intelle&tuum euerfores,atque;
interpolatores: Materiam primam in, füauera effentia, ignotám.
effe opificibusillistuis: quiapudte,tuisin officinis, formám Ca
nisin eaminduerunt.Namfpecies, utfpecies, non eftin materia:
ſedutfit ſingularium ſingularis. 溫 dicendum eft: cùm mate
riam hanc intelligunt intelleétusilli:neutiquam eos fieri materia
les materiahac,fed materia intelligibili:quae fpecies eft in ipfis in
telligentiis, non fluensà materiahac, fedcum illa fubftantia im
materiali in cognitione coexiftens.Superiorum enimfcientianon
pendet ab obieëto horum inferiorum:fed in feipfà fit:&eft eius co
gnitio fui in fè reflexa.Illudhic in calce monéduses: quodin aditu
uaeftionisfuerat caftigandum : non effe locum hic hüic rei confi
醬
蠶 ,fed pofteaquam quid fit Intelleétus, explicaris. Tibi
uerò, tuóque ingenio nihil difficile, aut praepofterum. Omnia
ræfentia fünt, tanquam Deo ipfi: quae ubi, & quando libitum
器 & promis,& condis, iudiciorum noftrorum tam fecurus,
quàmiacturae dignitatis tuae.
ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ Ο Ο Ι, ΙΙ.

... Quae deHominis conftitutione.An elementafint magisin

homine refraéta,quàm in aliis.
y: E D E v N D v M nobis eft ad ea, quae de homine dicere inci
º-
R: Tumultuofis enim inuolucris,hucilluc refiliens, ex
currendo,uolitando permifces omnia.Verbatua fünt hæc. Caffig.
Homo ex ultimo refractiselementisgenitus eſt. Nam primò ele
op
mentis uefcüturplãtæ : plantis animalia: animalibus homo. Ela
boratiora in homine effè omnia nemo fànus negauerit. Vt qui
hominisformamab elementorum formis quàm maximè diftäre
intelliget: istam maximè etiam huius materiam ab illorum ma
teriis.Subtilitas tamen haud deeftin obieétione: quae animi gra
tiain mediü afférendaeft.Hominis offatrita,nihilâliudillico,quá subtil.
terra uidentur effe.Sanguiné haud multü ab aquae natura difcede
re,liquor perfuadet.Spiritus partim adaerem, partim adigné quá
proximèaccedere.Cóntrà,plantasminimè ម្ល៉ោះ eſſe: multá
que opera adinterpolationemillam மழைni igni
•:.. --
- - - - - - - ij
 * iav L i v s c A* s A R 8 c A t- I •& E R * * *

earum conftitutionem uincipoffe:utpartesàfe inuicem feparen

tur.Verùm hæc exercitationis cauffa potius.Illudattentiusobfèr
uandum.Falfà hypothefi hanc fententiam fimulari. Iam enim de
monftrauimus ប៉ៃរ៉ា formas neque intédi, neque remitti.
Deauri uerò conftantia quid dicemus? Nam fi eft, quauis arte in
corruptibile ita,ut ad elementa reduci,foluique nö poßit: uidetur
subtil. magisabelemétis ditare,quã hominis materia. Et ratio in pröptu
eft,ab affinitate miftorum imperfe&torü.Minimo nanque uel mo
mento,uel negotio coitinrorem aerisfùbftantia : aequè facilè, ac
citò in hanc ille effunditur.Quocircaimperfe&ti mifti fibitulit ap
pellationem.Sic de nube;pluuia,uapore,exhalatigne. Quorum 臀
Cilitas & admutationem,&adreuerſionem fideſignat proximam
elementis naturam,atque affinitatem:cötraria ratione, quae haud
facilè reducentur adilla,longinquius diftare putabuntur. Quoar
gumento conuinceristauri materiam eſſe hominis materia elabo
ratiorem.Quam difficultatem in Nobilibus excuffam exercitatio
nibus,hictibi relinquimusinexplicatam. Ab his noftristua nunc
confideremus.Vfusesinfolentiuerbo. Plantae, inquis, uefcuntur
elementis. Nam fi refraéta funt in plantis elementa, puris elemen
tis non aluntur plantae,{èdiis,quae ex illis conftant. Quippe ne no
bis quidem nonliceret iifdem üefci. Ex illis enim fumus.Sed arrifit
tibi Rhetorum facundißimo Climaxille:quo ab elementis ad ho
minem afcendebas, pergradum illum, Vefci.Haec rhetorica figu
ra:quae fui plena, tuisillisuiuentibusuacua fuit. Nam quae intere
lementa, plantáfque intercedunt : quibus Cardane uefcebantur?
1L*dit. “Gemmas dico,8 metalla, Sanèiis oportuit primàm è culina ele
menta comportari:deinde Gemmisepulas è metallisapparari.In
setið. de aliis alia fubueheres. Quid quòd hómo etiam planti§ uefcitur:
nec quiuis homo caeteris animalibus?Quietiam, ùti mox docebi
*mus,longèfùnt,quàm ij, qui uefcuntur carne, fàpientiores. Hoc
ergo uideamus.
2. Ancarniuoraſagaciora.
• v A s ponis cauffas: quare carniuora fint fàgaciora. Quas
«cauffas confufàs, atque feipfas impedientes, in fuám gratiam fic
-
explicabimus. Prima eft, quafi efficiens. Efficit enim inopia
fàgacitatem. Inopia ergo carnis eft: quia carne praedita mouén
tur, & abfunt. Quaerenda igitur. Secunda eft materia, quafi
pº
formalis. Quia , inquis, caro, quæ illis pro cibo eft, ex refråétis
conftat elementis. Iccirco fpiritus puriores. Qui tua Sibillina
cum hifce noftris comparare uoluerit : intelliget, quantum po
tueris,
 р в sv в т і т. 1 т А т в А р с А в р А-м у м. з 27
rgeris, fi prxftare uoluites. Principib quid fit sagacitas, de
clarandurh eft. Non enim te à'mòåëïtiâ viâ dif&ùííurum arbi
tror. Neque uereor: ne aliótíum accipias Latinas uoces pere
grinus, atque Romanorumípfofumifeftconfùetudo. Primæ no
minis huius literae multorum uerborumfuerunt elementa ad ca
pturam fignificandam. Σzy%rn enim naffaeft: & awjc reticulum,
àtque etiäm pera. Qui igitur animo fùo multa caperent,etiam
nunc à Thufcis, uetufta apud illos uoce, Saggi, nominantur.
Qua ratione mentis comprehenfionem xgtkx)Jy quoque legimus
apud M. Tullium.Ita ad animum tranflata fignificatió à uenatio
ne. Etenim quorum Canum odoratu uterentur adferas ueftigan --

das,eosSagaces,quafi captaces diceres, nominabant. Nufquam

memini,adalium fenfumi indicandum,pofitam uocem hanc. Fre
器 apud Ciceronem ad odoratum, Quibusprincipiis cognitis, Subtil.
álfàm effetuam fèntentiam,tute uides. Primùm igitur radicibus
uefcentia maiore conatu,laboréque terram fodere coa&a, maiore
praedita effefàgacitate, neceffe eft. Quia quod intercedit medium
adodorâdum,crafsius eft, quàm iis,quae in aquis,aut aere agitant,
animalia.Tales funtTalpæ,Lumbrici,Cuierae illae, quas fic fùprà
nominabamus, ficfèmper nominabimus, quoad nosdoceas uerü,
nomen.Non enim fùnt xwegaeíavi. Haec uerò nullis alùntur carni
bus: nifi fortafse Talpae rarò Lumbricis ipfis. Sic maxima fàgaci
tas Suibus eft:cùm Tubera,aut Graminis, aut quodalij pertinaci
ter affeuerant,Cyclamini radicem quaeritant. Nihil Apibusfàga
«cius: quas ego ad floresè longinquis maximè locis conuolare at
tentiusob(eruaui:cùm id apud Ariftotelem fcriptum inueniffem.
At nobis carniuoris nullu$is odor fefè offerebaf. N6igitur prima
.cauffa ueraeft. Secunda multo minus. Caro nanque craffa eft, &
crafsè alit. Herbae tametfi craßiores,tamen ex earumfùbtilifëimis
partibus confitalimentum.ItaqueSeptentrionalesbarbaros,Scy
thas,Sarmatas,Iflandos, Lituanos, multa uefcentes carne, crafo
obfitosingenio,ftupidos,bardosuidemus.Aegyptios, Syros, Af
fyrios,Chaldaeos, lòngè omnium fàpientißimos.Galehus aliquot
locis,Laertius perpetüoinftituto uirorum illuftrium uitas narrât.
Rarò carnesin eorum cibis cömemorant.Percurresetiam Brach
manum,& Gymnofophiftarúmores. or«y%ματι, πέμμaτa, flavá
euajopfigatu,lac,mel,ficus,paffas: quæ erant etiâ munera Prophe-*
tarum:panem,fàtishabuifiè pro opulentia.Illa omnium argumé-•
torum éfficacißima.£carniüorisäuibus, folä vulturem naribus:
ualere:cæterasuiſu.Canes üenaticos, qui ad retia condocefiunt,
ob Coturnicum, Perdicúmque capturam, à carnibus arceriiuſſu
noftro,quandiu perfèquimureas uenationes, n༠ཀཱ་ཧྥུ་ཥམ༠༠ Գuiռ
11]
 ***
14у т. 1 у з с АЕ8 А к всА 1 1 еЕ к

rumcumhomine diuerfàri?Quae tametfi uident,congeneres,con

fortéfquefuas, efcae gratia, quotidie capi, atque interfici:non au
fugiunttamé.Quin uocatæ ad pabulum,fuadet fames, ut accedáts
{édita,ut neutiquamfefe traétari manibuslibenter patiantur. Ita
nequeuerum eft,eas effemanfuetas:&falfüm eft,abfterrerimetu,
uóminus apudhominé uitam agitét. Cùm quotidie per uim au
rriuociferantes popularesfuasadinteritum confpiciát. Colum
bos uero, quiſeſeininſulisſiuerunt capi,tardos ingenio eſſe arbi
tror. Nam pullinoftrorum, qui in cubiculis aluntur,tametfiex
盟 pericúli, non finunt. Etqui finunt,fàtis fciunt affinesfuos
iffelaceratos.

ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ C CΧΙ, ΙΙΙΙ.

Talpa.
R: r s v s apparetinconftantia. Nam quamobrem auibus
relićtis,adterreſtria refilis ? An ſuprà cùm de Hiurca fcribe
res,deTalpa non poteras? Hiftoriam dere uulgari haud uul
garemtibilicuit explicare.Sunt enim quaedam cognitu non indi
na propter cótrouerias Philoophorum. Nam & alijinterfe diº
器 Ariftotelesfibiip(è uidetur aduerfàri. Quidam putarunt:
aliquo modo Talpasuri oculis. Idque & Ariftotelisautoritate,&
I 31. experimento. Ait ille in fecundo De anima: Non imperfeétisani
málibus effeinftrumenra omnia adfentiendü. Quare,inquiunt,fi
funt inftrumenta:funt etiam officia. Si oculus: etiami uifus. Qüia
nihil agit Naturafine fine.Experimentum uerò ex hiftoria. 露
pelocüm mutat:pafcitur Lumbricis:quos non fine uifusbeneficio
potcft affequi.Contrà,negant alij.Primùm ratione propofita: de
`inde hiftoriae illius interpretatione.Ratio eft. fub terra nullus aer.
Nullus igitur uifus.Aduerfariorum argumentumita tollunt.Olfa
&tum fupplere cæcitati:quo Lumbricos, aliáfq; deprehédat efcas. '
Haecilli.Quinetiam nulli peius confuluerunt nobis: qui fcribunt
Albertum cumillis confenfiffe, qui primo loco dixerünt fènten
tiam:Videre poffe Talpam,fiei membrana detraheretur.Effeigi
turintegrum animal: neque alio modo non uidere, nifi quo nos,
cum genis oculostegimus. Cuius opinionis fubfcriptoré Simpli
cium quoque uidemus.Ariftoteles itemin eo,quo dicebamus,lo
9. co,perfeéta animalia, cùm dicat, nullo carere'fenfü: in primo,&
8. quarto hiftoriarü,negatoculos effeTalpæ alios,quàm ππpog%vci
quosTheodorus,&ab eo Hermolaus,lacefsitos,neque reétè,ne
37. que exufulatinitatisfuntinterpretati. Plinius inundecimo, neque
oculos,
 г в s v в т і т. і т. А т в л о с м в о л к v м; 328
-1oris habet plurimum. Elementafirigida maximèà propria natu- subtil.
' ra recefferünt. Non ergo aer quoque recefsitâfua?Erit igiturho
mo,finon fit mutatus aer, aereus. Minimum in eo terrae eft, &
-maximè mutatum. Non erit ergo grauis: In aqua non defcendes
ad fundum Cardane. Nam fi calidifsimus es propter plurimum
caloris:neque ampliusfex terrae unciis in te eft:quare fümmerge
-ris? Haud decet hoc rerum Naturam.Sub aquasenim non င္ဆိုႏိုင္ငံ
-dit aqua. Tanto minus aer. Quid te deorfüm trahet ? Facfodes Iocus
periculum. In Ticinum te demitte. Non negote calidifsimum. feriu.
Aeftuofifsimum etiam aio. Non enim hæ in te efferúefcerent in
temperiae. Arbitrorleuifsimum quoque: nempetam uariisflu&i-
bus haud iaétarere.Sed ne 盟 quidem nego : tecumfex terra
unciisfundum petiturum. Accipiamus & illâ condimenta huius

:
๕
-„ extremg caliditatis. Téperatus,inquis,eftin hac,&cum hacfum
• „ ma caliditate: quia caeteris item elementis cum illa caliditate con
„ 'uenit . Nihil eriim plus, quàm decuit, excoétumeft. Ergo in qui
-bus excoétum eft aliquid plus fàtis: illa erunt homine calidióra.
Pütaftite ad circulorum difputationes captiofis offendiculis op
' pugnatorum argutias elufùrum.Sic enim euaduntifti publici cla
imätores.HaecilIorum uerbafunt.Egoficintelligo propofitionem Seuer.
--

meam.Argutiæ iftae lucentin adolefèétiumingeniis,quafiignicu

1i quidam,&forméta 醬 indolis. Maturis animis,oneri:iudiciis
confirmatis,dedecofifunt.Quis nefcit,inhomine calorem,& hu subtil
moremfrigore,acficcitate maiores,ualétiores,uiuidiores?At hoc
etiamin Afino eft.Nempehoceftanimalis uita. Eftigitur & ho
mo,&aliùdquoduis animal,fibi calidus. Atenimuerò non habet
º ille caliditatisfürimum gradum:fi,quemadmodú animalia cgtera
ihofnnium entium noftrorum 醬 , itaipfè in medio anima
: lium, fituseft. Vbi uerò terram, ais, effe purifsimam: quid aliud,
, quàm autterra,aut purum quidfit,ignoras?Quideftpurü? nónne
ម្ល៉េះ
alienihabet nihi}*Eft.Quidaliudeftterra,quàmterra pura?
Nam impuraterra,terranon eft:fed terrae aliquid cum eo , quod
terra non eft. Quae fiin Afino , fiin memifcetur : terra uidelicet Subtilß.
-mifta eft.An uerò quintum praeterea nouum paras elementum,
quo terra, non purafit terra? An fünt in elementis excremen
ta, quibusilla impura fint ? Quid eft, quod meae admiftum ter
ræ, me efficiat illistuis fex unciis grauiorem ? Aqua ? Atut di
cebamus , in aquis aqua non defcendet. Appende libellae ti
體 , & hominem ad င္ဆိုႏွစ္ႏိုင္ဆိုႏိုး in aquâ tignum fuitabit:
£iomo fummergetur. Sed & homini das hic ab aere calorem:
º
ui fuperioribüsin libris duo fimul aduerfum haec profitebaris. Contrad. •
'Primum,non ingredi in compofitaacrem . Alterum, aerem cffe
-
 1 у т. 1 у з с Авs А к s c А т. 1 с в к

Ille enim n6folùm tunicas agnofcit,fèd etiamhumores:neq;folâ

nigrum,uerùm etiam, quod uocant albugineü. Quareiudicium
hóchaud penitusexpertém receptionis luminisfufpicatur. Nöut
fubterra uiideat:nihilenim in eius oculis lucidi, quale Felibus,ad
Subtil. fubterraneastenebras diluêdas:fed potius ut lumen euitet:quiafù
praterram qui aereſt ei ſirinutilisob tenuitatem.Iccircolucis fu
gâ docuit Natura:arq; ut eam percipere poffet,inftituit. Quapro
prer hauftaluce,fubterräfefè abdit rurfüm. Hâcramen fententiâ,
fi nolint pro uera,pro arguta falté,fèd non abinuiris receptä uolo.
Actametſi ſupra degradibus oculord perſtrinximus aliquid:tanta
tamen prudétia,tanrafapientiain Naturae legibus elucefcir:ut etiã
defidesrapiat animos adfui contemplationem. Reperamus igitur
inftitutos oculorum ordines, uberiore atq;explicatiore oratione.
Nam fiquisprimi opificis, quaficenfus,acferies contempletur: is
per 醬 & diuerfitates,&affines cohaefionesträfueétüs, intcl
Iiger:à uifus priuatione,quae in Oftreis et, ad ocul9s Aquilae, me
dias cöftitutiones ita à feinuicé difcrepare : ut fènfim tamë ab eo,
uod non eft,adid,quodfummücft,perueniendüfibi uideat.Tum
ម៉្លេះ ad piféis oculum fine genis, non penitus durü:deprehé
det porrò in Cancris,& Locuftaceis duriorem. Ad quos antequam
accedat,perducetur ad hos, ab illa prima carentia,per cornicula
Cochlearum:quae ut oculi non funt,ira pro uicariis oculorú attri
buta.Quo in loco illud etiam eft altius cöfiderandum. Moueri Pe
ćtunculos pabuli defiderio:ídq;,ficuti dicebamus,faltu,actemerè,
& nullis cónfultis oculis. Coëhleas paulofelicius. Tum Cicadas.
Porrò melius Locuftas.Acutius Mufcas. Quin deteétos inter ocu
los uaria ratio.Immoti pifcibus.Elementi enim,in quo agitant;in
offenfà facilitas.At Loëuftis duri,atque iccirco minus obnoxijo£
fenfionibus.Cancri etiam habiles ad cödendum:cuiufmodi facetè
Plautus,emifsitios.Ab his dete&is ad noftros,qui teguntur,ubi te
transferas,occurret eorum Natura tibi,qui teguntur fèmper.Atq;
hos in Talpa cogno(ces. Cui datifunt, non ad appetendum, quæ
uideat,fedad fugiendum,quodilli uifui, atqueeius uitae noceat:ut
occurrentẽ fortèlucế, fibiperniciofảm,cũ patriis, natiuis,faluta
ribus latebris commutet illico. Neque deeftratio. Aere nanq;hoc
ſupernati celerrime extinguûtur.Vbi aliâ porrö cöſideremus ſub
subtilß. tiliratem. Duo extrema funto ad caloré naturalem, ipóque adeo
fpiritus refrigerandos:aertenuisob fpirationë nofträm:aqua craf
fior Propter analogiãípirationisin piſcibus. Media natura terre
ftris aeris pro Talpa. Extra quem diutius uitã producere nequeat:
ficut fine aqua pifces:fine aere terreßria. Qua in hiftoria etiã gra
du*inueniüntür,Nanque & Amphibiafunt aquis & aeris uTల
- - - - - ClΟ
 D E S W B T I I I T A T B: A D C A R D A N V M. 329

tatem, quam exercetin hómine. Creati uerò iam hominis,& exi

ftentis, ünus finis Deus. Ad quem ( quia ille ultimus eft) an ifti
tuifines defignati perducant Hominem : ut hoc modo fines fint:
accuratè eft difpiciendum. Quod ut melius intelligamus : ex iis,
quae diximus, illud quoquein memoria habendumeft. Finem effe subtil£.
eius, cuiusfiniseft,perfeétionem. Quae perfeétio fi in aétione cö
fiftat,in eo refidet,cuius a&tio eft. Si in pafsione , ab eo tranfit in
illud, cuius eft pafsio. Exempli gratia.Si finis itineris mei eft,uide
re familiam: uifionis aétio me perficiet. Si uerò eius peregrina
tionis finis eft,ut à me illa uideatur: uifio haec paßiua recipiturin
familiam,atque eam perficit. Isque erit finis uifionis in illa, non
in me : non ut eam uideam, atqueindefümmam capiam uolupta
tem : fed ut illa à me uifà magnificetur in ea gloria, quae eft: prin
cipem fuum recepiffe. Exemplum hoc nontefolum uret: tuata
rmen unius cauffa uenit in buccam. Tibi, inquam, fubtili Theo
Jogo ita loquendum erat. Creatus homo fuit, ut diuina cogno
fceret : non autem, ut diuina cognofcerentur. Neque enim e
gebant humanae contemplationis diuina ipfa : ut propterea fie
ret Homo, qui hunc illis uel honorem faceret,uel gratiam. Non
ergopropter diuina, diuina cognofcit homo,fedpropterfe.Quae
paucis explorata propter animorum mollitiem , atque ofcitan
tiam: paucioribus enodata propter rerum obfcuritatem , merita
funtinterfubtilitates, non ineruditosaufcultatores. Tertia quo
que ratio & falſa eſt, & craſsè admodum explicata, Vt, inquis,
mortalibus imperaret. Ambitiosè admodum. Quidtuhominem
appellabas ? Quid appellas mortales ? hominem qui dicit, dicit,
opinor,humanam 醬 Cùm mortalium appellationem, o
mnibus communem animantibus, Latinorum ufùs ad hominem
tantüfignificandüaftrinxerit:idem erit,atq;fidicas : faéta eft ho Subtili.
minis fpecies, ut fpeciei hominis imperaret. Audis abfurdasine
ptias. fi ad alia etiam, quae üitae corruptioni funt obno
xia,transferas: iam ibi alter error eft. Nempe & iis imperat, quae
neque uitalia, neque mortalia funt. Tibi non uiuit Tofus,&im
perathomo illi.Sed& Bafilifco hominem imperare, quis dixe
fit ? Quòd fi Bafilifcum homo interficit: & hominem Bafilifcus.
Par pari refert, quòd eum mordeat. Mutuum eiufdem generis,
atque modiimperium eft.Quanquam ibi effeimperium arbitrá
turSapientes,ubi feruitus, aut obedientia. At quis homo uel il
li, uel Apibus,uel Hirundini,uel Balenz, uel Mánucodiatz con
ftituit rempublicam ? Nenunctibi adducam alia infinita.Non e
nimdeclamamusinNeacademiis.Profećtöferas ‫عمومية‬noh
 iv t i v s c AE s A r s c A t 1 c E r.
capitur : cauda enim uenatur è Nilo bibentes Crocodilus, nexi
búfqueimplicitos adfe trahit. Item flagellis Polypus urinatores.
Bostotius'corporisinueétione, atque impreßione. Si interficit,
interficitur.Siuorat,uoratur.Neque,fi primum ac nobilifëimum:
continuò ei parent omnia. Satis eft: ut ingenio praeftet, ac fa
pientia. Qūarta ratio ridicula. Quatuorenirnfälfäftatuit - Pri
mum, cùm fùperos recenfes inter animalia. Haec enim diuifio.
Bellua, Homd, Superi: fub animali omnia. Secundum, cùm ais:
Belluas non effefallaces. In cylindro Cardane, & aliis, ut ille uo
cat,nugalibus non potuifti reperire, quid effet Fallacia.Quae, quot
animalia fallaciis,technifqueuterétur.Fallacia, Grarcü eft, adem
tofibilo.Quoties labefaétamus eiusfpem, quem laétauimus.Fal
Subtil. ere,eft,aliud dicere, uelinnuere, aliud in animo habere: omnino
aliud praefeferre,aliud,ut nouè,fed non ineptè dicam, intrafefer
re: aliud profiteri,aliud facere. Hypocritas uocant fàcrae pagi
na: Ariſtoteles eos, qui uerbis, acuultuteguntanimum, para
Aitque effe uitiü:cuiusfit contrarium fimplicitas,&candor. Quo
magis mirádum eft,&Socratis cauillationes, hac quafilaude,cir
cumferri: & aliquos etiam noftratempeftateiis ineptiis, quafiapi
cibus iurisinfegloriam quaerere,in aliislaudare. Ergo cùm haud
omnesbeftiae impetum oftentent: quae nö oftentabunt,&laedent,
fallaceserunt. Aranei, quidaliud, quàm Mufcas fallunt ? Nam fi
in cafsibus confidant : de earum uita a&tum eft. Infidiatur ex ar
bore Druina, & ea, quam Tigrim in India uocant Hifpanifals6.
Item èluto Ranapilcatrix:êfulco Tarantula: exorbitaalia petis
apud Nicandrum. Pifciculis Oftreas infidiari: oftreis Cancros,
quaefito atque apportato lapillo, Stellam fùa duritia, memoriæ
proditum eft. Etiam iacentem uulpem fuiipfius cadauer, aiunt,fi
mulare: ut auiculas rapiat ingruéntes. Melius igitur Ephorusin
duodeuicefimo hiftoriârum, àftutiam coni unxifcumfèritate.Sic
enim (Crip fit.Λ ακεδαιμόνιοι αντί Θίμβρωνος Δερκυ λλίδαν έπεμψανεις τίύ Α
σίαν, ακύοντες ότι πάντα πεάτιενειώθαστοι τριτάδ Ασίανβάρβαροιμφαπάτης,
και όλα, διότη Δερκυλλίδα έπεμψαν, ήκισα νομίζοντες ξαπαπδήσεδα ή
οδεδενεντό στόπω Λακωνικόν, J' απλοώ έχων, αλλά πολύτι παιδργον, και το
Sνειώδες. δδ ο σκύφον αυτόνοι Λακεδαιμόνιοι σεισηγύρευον. Τertius error.
Neceflarii ព៏ homo fallax effet. Non enim malum ullum
cuiufpiam rei effepoffe finem: iam declaratumeft. Non igitur e
ius finis erit fallacia, fed uirtus. Nihil autem neceffariüm, nifi
finis, aut quae propter finem. Finis autem unus: Deifruitio, quae
eftbeatitudo.Vna uiaad finem,Virtus. Fallacitas uirtu$ iion
eft. Quarta culpa, cùm diuifionis quartum membrum coit cum
fe
 D E S W B T I L I T A T B . A D C A R D A N V M. 33 o

fecundo. Sic enim triplex facis hominum genus. Dico enim,

eundem effe qui decipit, cum eo, qui decipitur. Homo enim u
terque eft. Imò uerò cùm tuteaias:hoc qüarto membro,quod eft
decipere, & decipi , maximam hominum partem detineri : ma
ximè conueniet homini . Sunt enim à Natura, quae aut necef Subtil.
fària, aut maxima ex parte. Neque uerò ab homine folo deci
‫ف‬ pitur homo : fed etiam ab Onagro. Ne putes Afininum etiam
!º
ingenium fallendi inftinétus expertem effe. Ille fuae confcius per
;歐
nicitatis ita uenatoribusilludit. Confpeétis illis, ut alibi diétum
: eft, confiftit : paritúrque fèfè penè manu contingi. Tum uerò
霹 quafi illius & ingenij, qui fe tam bardum putarit, & corporis,
% ui fecum certare curſu uelit, exprobrans tarditatem, abithian
te delufo captatore. Quidpifcium commemorem uafras tech
: nas,quibus hominis doli fruftra fint ? Quidam enim abfcindunt
fetam , ut Vulpes: alius uomit hamum, ut Scolopendra : funt
qui arrodant efcäm, ut Polypus. Nam quodais: miftum effege
nus hoc: cùm probare debes, quod eft controuerfum : temerè
fumis pro confeffo. Quartum igitur membrum erit hominis. Se Subtil.
cundüm uerò, quod decipit, nec decipitur, Dæmonis. Solaigi
tur fècunda ratio uera eft,& admittenda. Videlicet ut aliqüid
effet , quod intercefsione fuafummis ima coaptaret. Hoc autem
hunc admodum fit.Materia prima,fola potentia.Aétus purus, fo Subtil.
lus Deus. Prope Deum fubftantiae immateriales. Prope materiam
forma corporeitatis.Inter haec animae brutae duae,uegetans,&fen
tiens: &ſupra haſce potior Intellectus, minorIntelligentiis. Ete
nim in materia exitensimmaterialis,fedà materia feparabilis. Se
paratus per eſſentiam: non ſeparatus propter informationè. Iccir
codicitur ab Ouidio, fànétum animal,homo. Animal,quia mor
talis: fanétum,quia potior parsimmaterialis. -

EXERCITATIO CCL V.

Quare nudus Homofaétusfit.

v d v s , inquis, creatus eft : ut effetformofior,tenuior,

humidior. Rectè fortaſſe : ut eſſet formoſior . Fortaſ
fe inquam : propterea quòd aues piétae , quàm plumis Facet.
exutæ, extra quidem menfàm, pulchriores. Et fuprà tu Pfitta
cum haud aliâ ratione pulchrüm poteras exiftimare. Verùm
homines hirti pro fœdis habentur. Iccirco fœminæ glabrae:
- - - O O ij
 1чу o 1 у з с АЕ s А к всА 1 1с Е к

quarumfpecies, ac uenuftas uulgò quæritur.Hicerat hittoriapo

nenda, depiloſo puero.Sed ſuprà ſatis. Atuerò utrenuior, atque
humidior efîet homo, non æqua fuit cauffa. Imô equidem con
tra, cenfèo. Tenuem, atque humidum eius effe füccum:acpro
pterea pilis minus frequentari. Non eft ergo Naturae finis, gla
subtil. britia, $ed tenuitas.Sequitur enim glabritas humiditatem:fcilicet
propter fumidae materiæ carentiam . Eft igitur affeétus glabri
ties? non autem efficiens, aut finis, aut forma, aut materia, aut
quicquam antecedens humiditatem ; fed affeótus cόίεquens, non |
auteri perficiens: neque intentus à Natura. Caue uerò, tibi ni
mis arrideas in hac fùbtilitate. Nam & Anguillis, & fœdißimis
pifcium generibusiniifdemgradibus theatriNaturae federe licet:
&ſpectaretein ſubtilitatisſcena non ſubtiliteragentem.
EXE R C ITAT I O CC LVI.

Ratio.Ingenium.Iudicium.Sermo. Manus.
P:nelice
t c H E R R i M A hic confideratio : in qua multa oratio
ret uti Ciceronianis. Nobisin Lyceo breuioribusfpa
tiis ambulandum eft. Tribus,inquis, armauit hominem Na
tura praefidiis: Ingenio ad inuentionem neceffariorum : fermo
--
ne ad auxilium : manibus ad perfeétionem omnium eorum , quae
uelingenio excogitaßet,uelfèrmone ab aliis didiciffet. Sanè be
ne omnia, fed uulgata, nec ulla fubtilitate commendabilia, qua
lis abstefufpenfis animis, & auribus expeétabatur. Nanque üt fit
ingenium ad rerum inuentionem: at ipfae res aut praepofterae, aut
subtil. confufae,autfalfa fpeciefèfè offèrunt fntelle&ui :atqüe ad perni
ciem multa, atque adfàlutem inueniuntur. Quafi impofitum eft
iudicium , tanquam praetor quidam, ad inuentorum ႏိုင္တြို
nem. Quae eft , ut ita dicam, manforum ueluti quaedam rumi
natio adcoquenda confilia. Hanc uim , aétionemque animi no
ftri, qui Stoicis attribuerunt, propter definitiones : inuentionem
, Ariftoteli,propterlibrum Topicorum:parum confideratèloquu
ti funt. Non audeo M. Tulliü huius autorë fententiae nominare:
netumultuantes itos declamatores aduerfus ueritarem cócitem.
subtil. Eft inuentio tam ad definiendum neceffaria, quàm iudicium in
dialeéticis difceptationibus. In eligendo iudicium quaeritur: ad
definiendum,generis,fpeciei, differentiaruminuentione opuseft.
Nam quiliber fextus Topicorum totus adhibetur adeliciédasfor
mas, conftituendum ordiné partium definitionis: quidaliud hoc,
quàm iudicium, uideatur. Vbiuerò quippiam aggreſſus definire,
gene t2
 T E S W B T I IL 1 T A T E A D сл к р а м vм. 3.31

genera fumma diuidis, aut fpecies differentiis mediis circumfcri

ptas, fecas ad atomum ufque tuam, cuius uenaris definitionem:
aut contrà,refoluisinferiorain proximigeneris conditiones, quae
fubalterna uocant , quoad indagationem tuam fiftas ad fumma
ufquefaftigia:quidaliudfacere uideris, quàm inuenire ? Iudicium
1gitur animi optima pars, autuis eſt: ſine 醬 uides, me quoque *
interinfinitos ferè huius faeculi,temerè ac fruftra captareglorio
lam, exfcriptarum commentationum praecipitatione. Nihil enim
ferè aliud, quàm ex alienis piéturis eradimus colores , ad opera
noftra:noftra, inquam, ut primùm nobisipfis, mox aliis perfua
fum uolumus, aliqua uafricula inuerfiuncula, fecuri pofteritatis.
Igitur ele&tioin omni aétione , atque contemplatione parit opi
nionem Sapientiae : quafola à brutis, quae foloferuntur impetu,
differre uidetur homd. Sermonem uerô cùm ad auxilium Natu
ra comparatum puras: re&è fentis. Maxima enim ex parte ad
retinendam humanae focietatis coniunétionem, uidetur infti
tutus. Id quod accuratiore difquifitione in primo Poetices, à no
bis explicatum eft. Scilicet quæ deeffent nobis, ut ab aliis petere
' mus: quæ haberemus, ad ea communicanda declararetur animi
noftri fignificatio. Quoniam uerò finis, uti dicebamus, beatitu Subtil.
«do: adeam uia Sapientia, tum uerò huiusfèdes in animo eft , ad
animorum potius ornamentum, commoditates, utilitates, fer
nmonem à Natura comparatum puto: ut quieffent fàpientes, ede
rent: qui nefcirent, acciperentper animi notas, id eft orationem,
fàpientiam. Neque enim feliciuseft accipere, quàm dare. Igitur
neque difcere, quàm docere. Quamobrem non magis auxilij pe
tendi,quàm ferendi fermonem tributum arbitror. Et cùm utriúfq;
： fit: hoctamé apud acutiora iudicia potiores fibi par sapient.
tes uindicabit.Manusuerò additae:propterea quòdIntellectusdu
plex eft:adcognofcendum:&adfaciendum:undeSciétia,& Ars.
quas non principiis,{èdfine diftingui, multis in locis eft à nobis
demonftratum.Iccirco dicere folitus aliquandofueram: Rationé
eſſe manum intellectus:rationis orationem:orationismanü. Ma Subtil. -

--
nus enim iuffa facit: iuffa obediunt rationi : ratio uis Intelleétus
eft. Ariftotelesin tricefima feétione, De Intelleétu,fcientia, ma
nu,organis, multaappofitè,acutè, fapienter . Vbi etiam dicit, à
Deo data omnia:agnófcitque eum caüfam efficientem.Quae uer
ba, quiafunt quouis neétarefuauiora,quouisSoleilluftriora,libé
τeradίcripfi: ότι οδεδςεναυτοίς ημίν όργανα Jέδωκε Jύοέν ด้? χgησόμεθατοίς
εκτός οργάνοις, σώματιμώχείρα, ψυχή Jι νοώ.ές γό και οής των φύσει εν ημίν,
ώσσερ όργανονυπάρχων αι δε "്യമ επσήμαι, και τέχνα των υφ' ημών ποιητών
εισίν , ο δε ήττών φύσει. Ετpauloinfra.ύτεεινύετής των χειρών διωάμεως,
* - O O iij
 u v L i v s. c AE s A R s C A τ Ι G Ε R

ενώ, παραγίνεται ημών. όπ και τον όργανά και των της χειρός.έπ ό ή μάο όργα
νονόπτήμη, τέτω γαβείχεήπμος, καθάτη αυλή αυλκή.χειρών δε πολλά σών
•Jae, ärvy. Vt etiam fübtiliore contemplatione, fcientiam uidea
mus effe Intelleétus inftrumentum , manum autem corporis, ma
nuum uerò multa naturalia . Ariftoteles in tertio De anima. §
χειρ όργαμόν 6ξιν οργαίων ο Jενός είδος ειδών.

EXERCITATIO CCLVII.
Inuentorum ordo.

Caffig. H.nonv Dfuoparum hîc defciuifti à ſubtilitate: cùm inuesta

digefta ordine confudifti , aut praepofteré*ftatui
aut

fti. Confufifunt illa. Aedes, Veftes, Arma, Cibos. Nam

profeótò cibum primò quaerit omne genus animantü. Pofthunc,
fccundo loco teétum: quo fèfè ab iniüria Caeli, à potentiorumin
{olentiatueatur.Veftem fèrò quaefiuit homo: quãdoquidem ue
ftis ufus duplex : alter ob uerecundiam : quae natura ab oculis re
motiora penè abdidiffet: in iis nos illius imitatione, eiuscoeptum
ftudium iuuaremus, atque abfolueremus. Altereft, obarcendum
frigus: rarò enim propter calorem.Pudenda, quæ effent : ferò in
telIexiffe hominem, reor. Quando etiamnunc ambulant nudi:
cùm tamen teétorum perfequantur commoditates. Frigusautem
uixdum fenfit in agro natus Damafceno : ídque uere, uel tem
porario, uelibi perpetuo,iuf$ibus conditoris. Mundum enim ue
re ortum primo,&autumantSapientes,& crederepareft.Poftre
ma fuerunt arma: atque utinam poftrema: nec uenenorum artes
poftilla etiam effent arceßitae. Hæcigitur abste confusè: illa prae
pofterè. Pofthaec, inquis, terrarum, Caelique dimenfiones. Inde
fcientiam naturalem. Nam praeter fimplicem, eámque ad duo
ufque,triâue numerationem, quaeinter paftores exerceretur: uix
puto quicquam difciplinarum multisfaeculisextitiffe. Mathema
ticas üerò feges fortaffepoftremas omnium, iure quifpiam exifti
Subtil, mabit. At motum ipfum , qui totiusnaturalis comprehenfionis
fundamentum, & circunfcriptio eft: quam rationem formalem
uocant fubtiliores, primum omnium cognitarum rerum fuiffe,
manifeſtum eſt.

EXERCITATIO CCLVIII.

Quae defeétis.De Boue Indorum Deo Tambaran.

Depalaeſtra. Veſtalisignis.
oЕ
 рв s.v в т і т. і т. А т в л о с А в р А м v м; 3 Iſ

tranfüerfolatere procedere : id neutiquam mirüeft. Alia quoque

aliquot animalia eadem lege, aut proportione gradiuntur . Nem
pe Vrfus,acSimia propter longitudinem pedum pofteriorú: quos
ut in uacuum ponant, neceffe eft, ingreßionis córrumpi quadra
turam. Tranfuerfà ergo fefeinferunt.Sed & ita moueri Scorpium,
exPlauto difcere licet ei, qui eum cognitum non habeat. Hic e
nim nufquam comparet.Scorpij librarii circinatam motionem
fuprà fcripfimus : cuius ingrefsio haberet aliquam fubtilitatem,
quam mox explicabimus . Interea uideamus aliam fubtilitatem
recentiorum. Aiunt: uulgò non reétè uideri, Cancrorum pro
greffum effe in latus. Etenim cùm illis oculi ita mobiles fint, üt a
liquando condantur, aliàs exerantur: exerti modò prorfum,mo
«dò in latera obliquentur : non erit eorum inceffus in latus,fi in la
tus oculi flexi fint. Quia procedunt reétà, qua obtuentur. Sanè
haudafpernanda ratió. Vana tamen. Non énim Scorpius oculos
habet emif$itios: & (fiuclis ludere) laterorfum promouet tamen.
Adhæc, nemo dicat:lineam, quae dimetitur quadratum , antror
fum produci , fèd ad latus. Neque dicentur Cancri antrorfum
ambulare, cùm oculi in latus fleétuntur: fed oculos dicemus in
latus feéti : quia progrefsio in latus eft. Rationem explicemus. subtil.
NMotum tra&tione, & pulfione fieri, diximus alibi. Fit ergo fècun
dum artuum flexiones. Ateae Cancris introrfum ad peĉtus funt.
Ergo quafi cùm triremes circumaguntur , lateris unius remiges
impelfunt, alij altrinfècus inhibent, aut retrò trahunt. Ita quam
in partem proceffufus eft Cancer, eius lateris utitur cruribus ad
carpendum folum : alterius lateris, ad afpellendum . At quare subtil.
caudati Gammari non ita penitus ad latera, fed potius prorfum
promouentur ? Quia caudaillis haud parua pars corporiseft.Quae
longa,ac direéta, fimilem fibi motum indicit, atque imperat: eí
que praeeft. Id quod etiam abipfispraeftari uropygiis ab Ariftote
le declaratum eft. Sunt enim quafiin nauibusgubernacula. Tum,
quod te non obferuaffe,certofcio: non enim inter Cylindrorum
funt prærogatiuas:alia eft in eius cauda commoditas. Ea nanque,
ubi natat,utitur.Cùm eft promouendum,colleétam leniter, acfu
blatam parum,cito impulfu rurfum corrigit : cuius extremis pin
1mulis aquam cgdit,atque impellit corpus. Ad quem modum infe
ftis cufpidibus, quas in fronte gerunt,tanquam equites, concur
runt. Vbi præ timore eft retrocedendum: quia ob corporis longi
rudinem circuma&tio difficilior eft: contraéta celeriter cauda,
fefe retrorfum coiligunt: atqueitaimminenti, aut urgentifübtra
huntincommodo. -

- - KKiij
 Iv L 1 v s c AB s A R s c A L I G E R
EXERCITATIO- . CCXLVI.

De animalium partibusauulfis, uiuentibus.

- A 1 s : auulfàm Bouilinguam pertotum diem palpitare. Vi
dimus nosVerueciscor exemptum, horam ampliusunam
totâ fluétuaffe.Quippe calore nondum foluto.Boui natura
uegeto craſsior ſanguis, qui eſſet caloris fundamentum, diucon
clüfus fuit.Quo loco quae teleuitas impellebat adiuueniliter exul
tandum aduerfus Ariftotelé,& Galenü?Iam Galeniftae ipfi: utfunt
caftigatorü hoftes,oforéfq;afperrimi:obiiciéttibi,falfam effetuâ
illam animalium partitioné.Cuiusaltera pars ea continebat, quo
rüpartes abfciffae uiuerét:eáq;imperfeéta effe. Non igitur mirum,
fìTaurus Ariftotelicusexeétusimpleuit Vaccam. Potuit enim fè
men in uafis ultimis uiuificum contineri. Quanquam haud fcio:
cuinam omnium animantium, fi eipartesillae abfcindantur, aut
eximantur, tantoindolore po{$it excitari ueneris appetitus. Su
prà uerò, depifcium uiuacitatemulta.
2. DeGraffatorumfupplicioapud Aegyptios.
s p E R o in hac hiftoria, quæ non admodum huic locoperegri
naeft,incitaturum meftudiofòs ad cauffæ inquifitionem. Apud
Aegyptios hodie,graſſatores,& rebelles,proſupplicio, uiuos exui
coriò.Eosita demum diu magno cum cruciatu uiuere: ficarnifex
umbilicumferro non attingat. Eo taćto,illico expirare.
~ *

3. Quod animalia quaedam à quibufdamlocis,aut

hominibus abftineant. w

Qv E M A D M o D v M fpeciebusfua cuiqueeftnaturaproprieta
tis:in quaitem inueniasindiuidua ab aliis diuerfà,fiin moresinfpi
cias,indiuiduis:ita&loca certa certisfpeciebus. Nequefolùm illa
longè,latéq;醬 auibus, aquam pifcibus, terram aliis:
fèdetiam defignatis,praefcriptifque regionibus aliqua, quae in aliis
* non funt:ut Leones,Vri,Elephanti.Quasinterfpecies,&locailla,
priuatim nonnihil naturae peculiariseft, nö omhibus aliis fèmper
communicatum.Qua dere nonnullafunt exempla hic aptè abs te
' p9fita. Ad quae antequam tranfires, ufuses uerbis paulo atrocio
ribus. Aisenim: atquehaec de animalibus portentofioribus di&a
caffig. füfficiant.Quid Garìmari,Cancri ue portefidantin méfà, Carda
ne,fcio:quid intuis libris,nefcio.Tu i. Regulo,Pauone, Gallo cũ
IOCMA's
fcripfiftes, portentistuas chartasinfeftasfècifîè dicis.qüibusuer
- bis
 го в зу в т 1 1 1 т А т в А о с А в р А N у М., 333
º
dentes. Alingua exerta. Tum haec duplex: aut in labiis,&in pala
*§
to: à gutture, à pectore. In uniuerſum quatuor modis ſimplicibus
ſermonemeditlingua: acuta, reflexa, ſuperius, inferius, & libera.
Liberalingua eft Romana. Vidifti in uafe uitreo multa, nefcio
uæ, Χ coniećta,furfum deorfum confundi,bullientisaque
; Quidtibi aliud proponen
dum profpeculo eft,in quoteipfum contemplere ? Principiò dico
tibi, ſaltem ex tot Commétariisperegrinationum, uenire in men
tem debuiffe tibi cuiufpiamlinguae,qua augeresantiquæ opinionis
numerum. Puer hoc ego didici ab Hebræis: qui, quòd patris mei
gratia, qua apudMaximilianum Caefarem ualebat, ab Imperatore
certa diplomata impetraflent, clientes familia notra factifunt.
Abiis,inquam,accepi,tot effe linguarum differentias: in quas uox
unius antea modi, ad mirificam 體 turrim,facta eſſet, use47wy
2/3y&Twy. Ita illiintellexerunt: nullam additam fiue Arameae , fiue
Chaldaeae flexionem, aut crafsitudinem,aut tenuitatem, aut reéti
tudinem,aut tempus.Quippe omnia momenta,quae à Natura pof
fint in explicatiofie uocis éxpediri, in fua contineri lingua ia&ant
ipfi,nectemeré.Sed deletasfpecies priorum fignificationum,aliáf
ue nouas,acuarias,alias aliis mentibus,ac recordationibus intro
, atque impreffas. Sic enim aiunt: quò impij propofiti opus
illudinterciperetur,atque prohiberetur:fàétum à Deo Opt.Max.
ut lapidem petentialiuscalcem,aliusfàbulum,alius maltham,alius
bitumen, alius aquam ferret. Fortaffeetiam non defuiffearbitror,
quifibi diétam pütarent contumeliam, atque propterea manum
confèrerent. Vbi maximaincidit occafio fübtilitatis. Nam filapi
dem petenti,alius aliud,multimulta,diuerfà omnia afferebant: üi
deretur uniusfoni modus,in uariasfpecies deduétus, diuerfis men
tibusfèfèinfinuaffe.Vnaigiturillaprifcaadhucextaretlingua:ua Subtil.
rijuerò fignificatus. Tu üerò nonlinguarum genera, quasGraeci
xa fasuocant, hic diſtinguis:ſed cuiuſuislingue diuerſosuel arti
«culos,uelfonospronunciandi. At quisteferat,pro iis, quae uulgus
appellat Idiomata,fonitenores,flexüs,tempora,crafsitudines,exi
litateŝuenditantem ? Omnibuŝiis, quaehíĉproponis,toto ifto ap
paratu fi una utitur Hebraea:utitur autem uero:iam tuis legibus nö
una,ſedtotſit,quotperilla ſtatuisgenerum differentias. Resigitur
謚 ies,ideftoratio, tumultuofà,inconfulta, inánis. subtil.
tua talis. Eius
Membra enim A နိူင္ငံႏို funt. Et aliter exequeris, quàm partiris: &
cùm ftatueris quatuor, deducis quinque.Tum uerò acuta quidfit
1ingua, non equidem planèfcio.Extenfàm dicere fiuolebas: puto
Romae, atquc etiam Mediolani inuenire uerbum hoc potuiffe. At
quare ex នុ៎ះ |Lufciniae modulos cum fuis differeiitiis in tuas Ludit.
. PP
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к S с А L I G. В R.

IJeas non tranftulifti ? Inuenies multa effe naturalia momentalin

guae, quaeruisinflexionibus defiderentur; Praeterea ut cgnftetua
íita$ fhinutorum horumtomaclorum, dicipoteft. Nullo in finu,.
plagâue,aut angulo orbisterrarum humanæ uogisinueniri grola
tioiiem,quae n6n ore,ac lingua fiat:etiamfiàpectore;etiamfiàpa
lato, autgutture proficiſcatur. Etenim 黜 horumloco
rum prodeat, quaſi ဗျို့ in orependat, neceſſeeſt. Exertauerò,
lingüanemo fermonem facere poteft. Poſtremò liberam quamuo.
ce§iinguam,aequè parum mihi compertum eft. Libera enim efto
mnislingua què nonbalbutit,quae nonblaterat,qug non eftin ore
Bambalionis,qug non haefitat, quae non 7*avxi%et, quae non J*»i%et.
Eam uerò tu cur folis Romanis attribuebas ? Quare non & Grae
ciseam gratiam faciebas? Nam neque apud uirosdoétos differunt
duarum linguarum pronunciationes: & comparatio fifiat, uel ad:
commendationem,ueladeleétioné:facilé oftendamtibi:unius fè
miuocalis mugitum,unius mutaeinopiam, atqueinuenuftatemfo
ni fœdare fines multarum Latinarum uocum.

2. Quae de Verborum coniunétione.

c R AE c A M, Germanámque, ais, feliciter nomina coniungere:
Romanam,atque Hifpanam non ita. Huius rei ratio tibi reddenda:
fiuit. Ná Liuius cùm Androgyni uerbo uti fè dicit:propterea quòd.
minus commodè Latinopoffet: de ufù, atque confuetudine con
queritur,non depoteftate.Quis enim haudtam facilè iunéta dicat,
Masfœmina, ficut, Androgynus ? Aut aequèfeliciter, Arenacen
tumgargara, aclauaoxoao)aệ 2ez? Sednoluimusnos. Xpúa»?puu, quá
Graeci uocant,melius potuiffent,Auricilium, quàm Auratum: íéd
expreßionem fignificáti neglexere. Ratio uerò felicitatis ingenij
tui fubtilitatem exigit, ac requirit. Nullam enimpofuifti. Poífunt
igitureae genteshoc,quae breuibus utuntur uocibus.Quare & Ger
manis licuit, quibus maxima uocum pars monofyllaba, aut bifyl
laba eft. Sed&alia ratio duplex. Altera, cùm uoces parum uariän
turin fine.Quodiis euenit, quae unumtantùm infònum definunt,
aut non fàltem multos. Iccirco admittunt connexionem. Alte
ra eft,ubi uel nulli fùnt articuli, uel abiici pofTunt. Id quod fá
ciunt Germani,&Syri.Latinis non articuli,fèduerborum traétus,
&flexiones obftant.Abiiciütur autem&inGermanica,&in Ara
bica: fimul & notae flexionum, & numerorum,& cafuufn, quae an
tepqnuntur uerbis. Quarefacillimè, atque cómmodißimè,iisde
medio fublatis,ceeunt.Detua uerò Itala potius,quàm de Hifpana,
quarcnon pronunciafti ? Lodroni educato mihi, apud maternum
‫ور‬auum
 b в s v в т і т. і т м т в л о с м к р А м v м. 334
auum,in prima pueritia,acmoxadtyrocinij rudimenta apud Ma
ximilianum : cùm ferò res Italas,nec nifi armatus attigifïem : haud
ita multùm uerfàri licuit in penitiore linguae Italicae opulentia.
Spero tamen,te non melius Lombardicè,quàm meThufêé,& fcri
bere, & loqui. Quamobrem illud quoque profiteri audeo: me infi
:nitas Italicorum uerborum complexiones in memoria habere.
Non perfequar minutatim, fed philofophorum lcgibus in capita
redigam. Aio: non folùm nos reétis re&tos coniungere lenifsimo
traétu, facillima cohaefione, plenißimo fono:fedalia coniunétio
ne, quam nefcio, an ullus Graeculus imitari queat. Nanque & prae
ofitiones adiungimus nominibus:id quod & Hifpanus,& Francus
acit:ut ex utroque nomen unum confletur:& nomina cum uerbis
.ftatuit lingua noftra: aut etiam obliqua reétisita aftruit, ut oratio
*

nisuim explere uideatur.

3. Nouigrod. Cimmerij.
H AE c cùm attentius commentarer, animaduerti: paulo antè,
Mofcouitarum Regiâ abste diciNouigardiam.Eain Latinis com
mentariisetiam Nugardia uocatur. Peculiari lingua Nouigrod:
quod nouumcaftrum fonat. In Sclauorum lingua multas inuenias
eiufmoditerminationesadoppidafignificanda. Suas habent Galli
ueteres,& Germani. De illius diei maximi longitudine cùm certa
non ſcribas:licebatex altitudinepoliconiecturam facere.Eſtenim
in iis, quas habemus tabulis, uertex elatus illi ad partem deci
mam fexagefimi fecundi gradus. In libris aliis ad fèxagefimum
quartum.In quibufdam Commentariisaftronomicis etiam adfex
tum &fexagefimum. Sedhaec controuerfia tolletur illiushiftoriae
teftimonio, quae fcribit: Solemin primo Cancri aditu circumagi
illis perpetuo continuatae dieifpeétaculo. Mofcouitarum uerò effe
regiam,nufquãaudiui. Nequete audiffeputo. Falfum te eo fuiffear
bitror:quòd ibiSarmatarum maximusfueritprincipatus.Vrbem
鲇 ipfàm maximam. Opes maximas. Quae nunc quòdpareat Mofco
Auitarum Duci: confe&tusefttibi claudicans f hmus. Mofcua
ီ|ိုး
enim Mofcouitarum Regia eft. A cuius fuisin diplo
matibusinitium femper facit ille magnus Dux. Igitur Nouigrod
in eaterrarum parte, cùm florens 蠶 acpotentialongê,latéq;
imperitaret, à Ioanne Bafilio Mofcouitarum Duce occupata,atq;
cxutatum opibus,tum imperiofuit. Aiunt: eum depraeda, ac ma
ó aubiistrecentos carrospreciofifsimisonuftosthefaurisauexifte. Ii
4.:; ante,quam Chriftianofumfacrisinitiati effent, Idolo faciebant,
4uod Perun appellabatur. In ipfo prælij turbine # ಡ್ಗಿ೦nbu de
IJ

º
 1устуз с Авs А к зсА с пе в к
ponteprecipitem datumin flumen, quod nomine, Vuolchodu,
3*i\cùiimem ortus,urbem fecat,aiunt loquutum.Sed & nunc cius
aliquando uocem ex profundo exaudiri.At nequetu hoc mihi,ne
quëillud ego credamitibi, quod ex Haitono intuas fubtilitateste
merè tranferipfiti. In Geórgianorum Prouincia regionem efe,
quam Haufèmidicant, ambitus Paffuum centum millium, noćtis
iiiftar tenebrofàm. Quare mortálium neminem ingredi aufumha
&enus.Vt nihilotutiüs de Cimmeriis nugatus fit Homerus.Neque
multùm dißident regiones. Netantum operæ ponant in illorum
inueftigatione Gramimatici cum fuis Chiliadibus.
EX E R C I TA TI O CCLX.

Quae de urbium magnitudine. Memphis. Cairus.

N o E N 1 o s E admodum cauffas colligis: quibus urbesinfer
I. regionibusingentes effe, neceffe fit. Si tamen uniuerfam
Africam, à Sues 醫 promontorium Bonae fpei, atque inde ad
Atlantem perfretum Herculeum,atque oram maris interni,ufque
ad Sues redeas: unam tantùm urbem maximam inueneris: quam
Cairum rectè, Memphim non rectè nominas. Memphisenimalia
eft.Etenim Memphis uetus,Cairum non uetus. Ex Arabia cum ex
ercitu Africae parteminuafit Hucba Hibnu Nafich,atque imperio
obtinuit. Quöcirca urbem fibi condidit, atque Cairoam nomina
uit.Id Arabice fignificat,quod Latini dicunt Comitium, aut Con
uentum, aut Concilium. Anno falutis noftrae quadringentefimo
Elcain Calif, fummusfacerdos, hoc enim uoxipfàfonat,eiusurbis
regnum tenuit. Huius feruus Gehoarad Aegyptum debellandam
miffus,uoti compos,defunétusbello,potitus rerum Aegyptiarum
defciuit à domino. Quare ut tutius ageret, cauit fibi caftri muni
mento. Quod caftrum ad patriae fuae nomen repraefèntandum, El
caira uocari iußit:quod etiamnunc fic appellatur. Igitur fi tempo
rumineas rationem:noftrafamilia eft Cairo antiquior,aut utriúfq;
æqualis memoria prima. Simul enim cum Venetiarum primor
diis Alani,ac Theodorici Scaligerorum mentio fit. Quòd uerò no
ua fit haec urbs, quae tantispofteafaétis acceßionibusin imméfùm
creuit: iis manifeftum eft, qui aliud oppidum non ignorant, quod
ab Hamar Afifilio Arabum praetoreiiNili ripisconditum,inco
larum conſenſu, Meſie ម៉្លេះ ideft oppidum uetus dicitur: cùm
tamen fuum nomen habeat,Fuftat,à tentoriis:propterea quòdeam
regionem cùm inuafiffet ille, uaftam, uacuámque colonis, atque
ardificiisinueniſſet:atqueiccirco intentoriis ို coaćtus fuif
- - - - - i fet .
 рв s v вт съ т А т в А о с л к о л кiv м. 318
çuemadmodum in ferrariorum officinis. N6eftipfe locusin me
diocritemperatione conftitutus: in quo tamen eft & fornax cum
igne,pro exemplo Cordistui,& alueus cum aqua,ad cerebri fimili
tudinem:fedex utroque extremo faétum opus,temperatum appel
labitur. Sic cùm à corde per uniuerfum corpusfluant eius riui,fuo
fontifimiles:àcerebro nón fluant: non enim mouentes fpiritus hu
midifsimi,&frigidifsimi:non fenfusautorestaétusillius qualitatis:
neutiquam erit homo perfe temperatus: quia non totus: neque eo
modo, quem dicebas, perpartes pfas: fifeiritus à cerebro dimiísi
non funt humidißimi ac frigidifsimi. Quififunt temperati, quia à
«cordeaccepti reduétifint ad mediocritaté:&feorfum uitalesfunt
in arteriis,cordifimiles, id eft calidifsimi,&ficcifsimi:non erit me
diocrisin homine temperatura, nifificut infafce uirgulta. At tu
mox humidifsimum,&calidißimü conftituebasillum.Quod item
alia ratione fieri nequit.Nam ficalidifsimum eft humanum cor,té- subtiliß.
perabitur cerebri fùpremafrigiditate. Non erit igitur calidifsimus
omo. Sed netemperatus quidem erit : nifi cor uicißimfuerit fic
: cifsimum.Sic etiam fecüdapropofitio caftigata eft.Nam tertia de
2
ftruitur à quarta. Ait enim quarta. Homini mollifsimum corpus
.fuiffe neceffarium. Cùm hæc {criberes: pifcium Idea uerfabaturin
mente tua. Improbas uerò effe has propofitiones, quis nefcit ? cui
modò non ignota fithominis natura, quæ neque in toto, nequein
partibus ullum patitur exceffum. § uerò nullum temperatißi
mum mollifsimium eft. Ariftoteles cùm infpeciehumana mollifsi
.mamlaudabat conftitutionem,non excedebat ambitum ipfum hu
manitatis:fedin ea uel quaefiuit,uel agnouit,quod effet commodif
{imum. Nequeratiobohaeft. In mollifsimaconfifteretenuifsimos
fpiritus: fapientifsimus enim omnium effet Limax : Elephas ftoli
ឆែ , & Canis,&Equus. Quae animalia fecundum រ៉ែ
<ordatifsimafunt.Dentnomina ad decuriastuas Oftrea,& marini
Pulmones.Sűtenim tuamollitudinefapiếtiſsimi. Quin Coripfum
* durum,& compaétum eft: Quodtufornacemfpirituum faciebas:
in quo folo fedem animae conftituebas.Tenuifsimae igitur fùbftan
tiaefateor:mollifsime,nego.At quo modo tenuifsimg?Nónne aui- sabtiliß.
cularum carnes quarundam uidentur tenuiores ? Fortafse non eft
tenuifsimus. Non enim: fiefttemperatifsimus. At quomodo tem
peratifsimus ? Non ex ea, quam bärbari uocant refùltationem.Vt
excalidiſsimo uno membro, 8.alio membro frigidiſsimo fiat me
diocris comméfus qualitatum,atque exiis una qualitas. Hoc enim
$modo effentalia quoque animalia temperata.Quippein illis quoq;
Humidifsimaparscerëbrum eft:cor, cálidifsima.Quomodo igitur
fomoeftmediocritertemperatus? Quomodo ? 3མཱ་ཐ 1]cùm omne
 иустvs слвs А к з с А с тс в к
cerebrum cuiufüisanimalisfrigidum,&humidum fit: omine cor
calidum,&aliquo modo ficcum: omneiecur calidum,&humidü:
haec omniain omnibus animalibus extra medium funt: homini
autem in medio. Quarecùm in eo nullusfit exceffus qualitatis, ei
nullum cópetit fuperlatiuum, nifitemperationis. Quæ uerò natu
rafit apta ádfpiritus illos conficiendos,fufcipiendos, conferuan
dos,exercendos, qui adprudentiam, intelleêtionem,fàpientiam
inftitutifuntà Natura,cùmalibi,tumin fecundo De partibus,illu
friſsimis uerbis declaraturabalumno Veriratis. Tấyềraíaºyßezixes
αμα ψυχςόν, καλεήδηφεννιμώτερατώνειανήoν.άρισαβε τα θερμόνέχοντα, ύ
λεπίδν,και καθαείν.Εt paulò infrà. rλαουεανέχειν διάνοιαν, και διατίμο Nபx
τητα, αλλά διατίωλεήότητα μάλλον,και το καθαρόν. Είfetautέtuushomo
humidior, quàm calidior: quia cerebro humidifsimo,&frigidifsi
mo:cordecalidifsimo,atnon ficcifsimo.Retunderetur ergöcalor,
non humor. Hominem uerò effe calidifsimum,&humidifsimum,
non abfolutacöftitutione,fèd quoad aliis comparetur: docet Phi
lofophusin quartafe&tione. Etprofeétò homini fießet cerebrum
humidifsimum,&ipfè calidifsimus: maximum omnino caput ha
beret,atque brutifsimum.In multa nanque materiaidem illieueni
ret,quodobtigitpifcibus.Sunt enim maxima ex partecapitegran
dißimo.At magnorum Idea capitum magna uirtuseft,magnaeffe
3 e
pecora. Quod & Philofophusdocetintricefimafeétione.Exhis,
tertiae quoque uanitatem uides. Namfipropter extremam molli
tiem còmpårarioportuitcalidifiimum cor: & mollitiesnon efte
iufmodi:finehocdeficiente,ceffabit&id,propter quodfuiffetillud
inftitutum.Velfolius,uti dicebamus,Leonis,aut Aquilae,autDra
conis exemplo moueri poteras : cuius cor cum hominis corde
comparares. Auderéfhe tu,ab ea cogitatione, hancfententiam
afferere protua? Auium quoque, acpifcium penè omnium perpe
tuam agitationem cum paucifsimorum hominum lenta opera,ma
ximae partisotio,ac defidiaconferendam putas?Quòdfiadintelle
&usexercitationemreferebashaec: perpâucisfpiritibus opuseffe,
non ignoras. Eos enimtenuißimoseffecùm oporteat: minimaex
materia multi prodire queunt.Itaque multa,multúmque cogitan
do,atque commentando, ferò defätigamur.Cúmque coloni,ope
raque notra diurnos labores, cum nocturno Genio commuta
runt: operarios dies feftisotiis interceperunt: non ceffarenosin
pertinaci lucubratione,&fub diluculum ufquefufficere,mirantur.
No&turnarum uerò auium effecerebrum fidcißimum,utaptiores
ſintoculi adtenebrasilluſtrandas:ſånèuerum uidetureſſe. Quafi
ex ignimaior oculi,potiórquefubftantia cófe&afit.Propter quam
rationem, quantumaueo quiefcere: tantumpropterSoliscogna
TOS
 р в s v в т і r і т. А т в А о с м в р А м v мУ 336
Mr. fretuscontemnere leétorem. Qui nos Caprasexiftimares, aut pe
ται cudes: quibus perfuadere poßis, à materiæ partibus, atque inftru
-:i: mentis,eorúmque accidétibus, maiora comparari difcrimina fpe
'ா ciebus, quàm à differentiisformalibus, quaeipfiusfpeciei conditri
ம்ே cesfunt. An tu cùm ifta recenfères : hominis formiam, idem cum
‫لت‬ temperatura effeexiftimafti?Non enim refpödere poteftaliter hgc
হ্ণ par§pofterior comparationispriori illi. Forma enim differt à Lu
ü po Capra.Quare non potes effugere,quin àpiis uiris, atquefàpien
tibus deimpietate, auttemeritate lege publica Naturae poftuleris.
Gigantum uerò hiftoriam texere, nequaquam intereftfubtilitatis.
Et apud Philoftratum eft,quodlegas:& quod fubtilius contemple
ris,infácrisliteris.Illudin fuis Gymnafiisexcutiendum eft. Tu qui subtili
animarum noftrarum æternitatem,non alia ratione,quàm propa
gatu,cognofci poffe profiteris: quomodo potuitfemémeum alius
effe naturae ab eo corpore, unde apudte cum materia forma quoq;
º fimultransferatur? Quonam igitur nouo feminio ortiilli:fi eórum
.. & materia,&forma à primo hómine deriuata eft? An uerò tibi pri
を miillius hominishiftoria ridicula ? Non enim de animabus, atque
g intelleétu qug fèntis,ut fèntires,alia rationeadduci potuifti.Neque
*“ enim,quod in plantisfit,humanogeneri potuit euenire:ut Celi 6e
憑 nignitate, ſoli ubertate plus alimenti ſuppeditaretur. Contrarium,
றர் uidem contingere uidemus, ut ex proceris parentibus filijpumili
呜 醬 Quippe Naturae impedimenta, atque defeétiones praefto funt.
血郎 At adincrementa non nifi per multascauffas promouémus.Sed de
弼 hoc accuratius in libris Defemine genitali. An uerò tu Gigantum
‫لي‬ ?opifices,ficut&aliarumfùprà rerum omnium,Deunculosftatues
* Quideorum nuncceffatlutum? An laffantur opere quotidiano,a-
ﾘ pudte,fempiternæ formæ illae : ita ut etiam & noéte òpushabeant.
‫تالا‬ '?adlaborum &,menoisfimretni quiete?An decoxit eorüm ars nüc
呜 An fimul cum operibus,quod Aquila Cuculo faciebat, etiam ope
ார் rum autorem deleuitaduerfàrius? Quare ad Dei omnipotentiam,
叱 nobisignotam uoluntatem, omniatua confilia, omnis de Gigan
tibushiftoria, omnisfpecierum,generatio, conferuatio, finis refe
rendafunt. Gigantum ueröterram non effe, quodtu fcribis, infu
lam : fàtis patet ex eorum narratione, qui ad Ifthmum Darien ali
uandiu agitarunt. Neque enim Brafilia ab Hifpaniae nouaetraétus
ម្ល៉េះ illofreto: quemadmodumuiri quidam optimi, ac do
&tißimi prodiderunt:fèd Ifthmo continentiiungitur,quo Beraguas
4. cum Formofo promontorio continuatur. Igitur illa pars, in qua:
º primùm Gigantes uifìfunt, adiacet ei finui, qui fànéti Iuliani dici
§ tur ab Hifpanis. Quanquam hae hiftoriæ maximam illorum ma
郤 gnitudinem denis definiunt palmis. Ego uerò nouenorum tot ho
‫نا‬
 * t í v v 1 vs c Ae s A R s cALiGER
demöftratum eft:necnon in temporibus. Quibus refponfionibus
nihil certi habetur. Priorenim ait, finitum effe numerum fpecie
rum.An ueròprgter eas,alia moliriNatura queat:nö dicit.At hoc
quaerimus.Neque enim fàtis illud eft:Quorundam Siderum uiribus
.conformari fpecies. Nam ut certus fitillorum Siderum numerus,
.certus eft Naturae quoque numerus. Vna enim. Quemadmodum
ergo quaerimus,an Natura,qug una eft,plures,quàm quot fecit,fa
cere queat: fic & illud poffumus. Decem,uerbigratia, Sidera, de
.Ccm ဂ္ယီဒီး quæ fecerunt:an duas praeterea facere ualeant.Quo lo

co Naturam, Siderum uim effe definis ..Itaque infra , fuum cuique

«Contrad. fpeciei delegas opificem. Igitur tibi non opus erit Anima Mundi,
uam in primo libro cüétis operibus praeficiebas. Effet enim Mun
Anima unum quiddam exillis omnibus coagmétatum, non au
tem unafubtantia perfe potens.Altera reponfio non demontrat
... fubftantiae,fed accidentium uariationem.Si enim fübftantia, quae
* una erat, aliafierer, per locum:locus e{{et formarum dator. Ipfi
quoquehominesalij,& fortaffe aliudeffent ab homine,aliò trâfîa
ti.Idem quoque detempore tibi dicendum eft. Quod quàm fit non
folùm ridiculum,fedetiam nefarium.plusfatispatet.HocSepio ef.
fufo,abis. Rediigitur,Cardane, atque altius mecum contemplare.
subtil. Perfeétum eft,cüi nihiladdi poteft.Perpetuòigitur illuderit,cuine
adimi quidem quicquam. Denique in quo nihil effentiæ mutari
queat.Mundum effe perfeétum, praeter Ariftotelis, atque Platonis
autoritates,opificis quoque perfe&tio cogit credere. Quo fit,utrie
, quead eius augmentum acceſsioni, neque ad diminutionem de
defsioni locus fit. Neque propterea Ceipoteftas infinita toHitur.
Sed cùm ipfe nolit in Mundo rerum ordinem poffenunc, quodin
fepoteftip(e, quidfacias ? Non enim uult nifiöptimum,ipie opti
müs. At iam uoluit, cùm fecit. Optimü enim eííe nequit,quodex
tra, aut praeter9ptimum eft. Species ergo nouas gigni pofíe, duo
busmodisintelligerelicet.Aut quòdea,quæiamfuìt,rhifceántur:
, រ៉ែ
quæ fichaud penitus,& àvaê; nouæ erunt : fiunt enim exiis, quae
- ex 醬 : id quod euenire uidemusin infitioni

bus, 蠶 non extabant modo. Aut quæ funtin agentis poteftate.

«Quod in Rofa temeré litigant Sophiftae. Rofà enim fieri poteft,ut
aliquando non extet. Efttamen aliquidfemper, quiaeftin Rofàrij
poteftate.Neque uerò morenoftro,diuini praeceptoris omittemus
autoritatem.In primo De partibus,Naturae magnificentiam accu
ratifsima fententia contemplatur: ¿dúva toyàxxo?, é xex?eya rojro. Et
cùm alibi plurimis locis,tum in libro Degrefluanimaliüm: Natu
ramfacere,quod optimum eft.
* * ***, , , , ". . . 2. De
 в в з w в т і с 1 т А т в л о с л к р л м v м; з же,
2. DefertilitateTroglodyticæ regionis. … .
r „…"
fs t o c v s admonet pulcherrimae hiftoriae,quafcrupea hec
uiriditate quapiam exhilaremus. In agro Corcorae, quæ efëin Ah
got prouincia Troglodyticae Aethiopiae,toto annofèritur,ac me&
titur. Eodem tempore mádaturfèmen aruis,&aliudtriticum ado
lefcit,aliudfpicatur, aliud metitur, aliud leétümauehitur adtritu
ram,atqueinde adhorreum. Quæ hicfcripfimus, ut intelligamus,
frequétium effeétuum crebritate, aut raritate cauffarum efïèntiami,
non mutari: fpeciéfque ipfàs2. in fuis cauf$is
feruari.
haud uno .modo
* * vi}!
con
. . . .. .. .
- -- - - - - ++ …? … + …， … tizt
3. An Deusfacere poßitmelius quodfecit, quàm * {
quomodofecit. . . .
H v 1 c r A M praeclaræ quæftioni affinis aliaeft, nön minus
illuftris. Odiofà quidem nouo huic uulgo, qui in fùperficie, atque:
füpinitate, quamipfi uocant fimplicitatem, intelleëtionum cön
templationis noftrae finem pofuerunt.Itaque curiofos nos uocant,
&fcholafticos:cùm ipfi hoc,quod bene dicunt, amant nefcire fefè
quare,aut quomodo dicät. Afinis fimiles fùnt,quitriticurn admo- --A
làsferunt.Re&ti nanque officijfuiignorant finem.Quòdfihgcipfâ Euge bonæ
indagatio uel cauffàrum, uel modorum loquendi, atqueexplicán- feiix.
dieaquae reétè cum illis nos quoque fentimus, neutiquam nosuel' '
រ៉ែ à ſyncera ſimplicſque pietate : 器 illi nobisin
uident auétarium hoc fpiritus diuini: quòdille,cuilibuerit,imper
tit èfùis ? Ad propofitam quaeftionem fine ulla uefdubitatione, uél:
cunétationé fefpöndebit étiam tyro caeleftis philofòphiae fic: Pö
tuit, poteft,poterit: tantum abeft, ut à nobis aliud expeétetur. At
huicita refpondéri fi occurram hoc ipfò; quodin animo uerfàtur, ,
quibus ille uerbis excutiat* Quidillud វ៉ែ opti
rhèfecit:fecit autem optimè optimus:&addat huic,quod fecit,ali- •
quidbonitatis:non optimum illudiámfüerit,qubderat optimtim.
Quare hocutintelligamus,admittendametequationem,&a Sa
pientibusfoluendam cenfèo:non quodifti ruftici faciunt,fophifti
&ae damnatam perplexitatis repudiandam. Quod ut expediamus,
aequabili, atque compofita orationeficinftituemus., Refpondent Duns 44:.
Sapientes,abfolutam poteftatem ab ordinariâ diftinguendo,Agés, primi.'- •
inquiunt, ordinariè, qui fècundum legem reétam fäcit, auteftfüb `
lege, aut fùpra legem.Sicftfub lege : non poteftaliterreétèfacere.
Siipfefecit legem: poteft&aliam legem fäcere alia poteftate,ideft
ੰ Deindefècundum eam legem ordinariè agere. Sic Deus.
 . · 1 v Li v s A c AE s A r * s c A l f G fl 1a

' ' EX E R C IT. CCLXV I. * - -

Quae denomineimponendo,& defuonominefaceta. L.'

v a N r o ftudio Veteres conati fint, utinfignia nomina
liberisimponerentur: exemplo funt nationesintegra, ar
gumentoritus. Hebraeienim,&Graeci nunquam fine ali
quo Ggnificatu.Sic& ueteres Arabes. Romani uerò
non fine Deorüm confenfu nomina uidentur indidiffe. Quippe
nunquam nifi fa&tis fàcris. Oppidorum quoque nomina omifiis
causta,uelindita,uelmutata:ut Maſsilia,Beneuentum.Superſtitio
sè adrhodurn Itali: ex infelicißimis, impudicifsimis, immanifsimis.
hiftoriis,nonaduirosfolum,fedadfocminasquoquetranítulerür.
Ariadnam uólunt,& Polyxenam,&Caffandrami, Hippolytum,
… * Paridem,Heétorem,nomina plenifsima infortunatif$imæ mifèrie.
Etiam Antæos uidi,Deianiras,Fauftinas: etiam,fihorum Diis pla
cet,Veneres, Quin pro Petro Pierigs, pro Ioanneianos, mutato
priore noriiinè,fefè dici maluiffe. Erfanüm Mariüm, quemparefi
tes ex uoto, Ioannem Mariam uocari iufsiffent. Paülus à Mide
burgo,qui poftea Maximiliami Caefàrisbeneficiofuit Epifcopus Fo
ro(èmpronienfium, omnium fui temporis mathematicorum,ex.
natioriis praerogatiua,facilè princeps? is Paulus cùm mihi fàlutis
lauacrum. impertiretúriufsiť, hoc nomine, quo tibi nunc notus.
fum, nominari. Canem,imperarat pater. Vt maiorumfiiorüm,
quafiinauguratione quadam, fipotentia non poffet, memoriam.
renouaret. At Mideburgus, qui meum natalemidiem, atque Cæli.
faciem confideraffet, 蠶 ut ferebant, uultu: Canes,inquit,
• tui fuafortuna defunétifunt, Hunc diétatorem, älteriusfàti, fioui
fàné caput oportet effe. Quod mihi adultopoftea,& quidinnueret
**ignorafiti,fápeinculcauit,hifce nempe uérbis: Â tépriticipium.
Ergo, Cardarie,fime tum Canem appellafíet ille: qüidfäcèrem?
Cum Romanorum aliquo cömutarem ? Mene Caninium, aut Ca
nium illum bonum uirùm Martialisfacerem ? Non facerem. Bar
barum enim nomen hoc,Canis,quod à Turcis contumeliosè obii
cituruniuerſögeneri Chriſtiano,argumentum eſſerincorrupta fi
dei meae, perpétuæ conftantiae, animiimperterriti. Haudefiim te
latet, quemadmodum Plato cupiat, huiúfcebeftiae fimillimoseffe
fuae reipublicae conferuatores. Et fànè Cyrus nihilaliudfignificat.
Non,inquam, facerem: nifiprius, quidfit nomen pulchrüm, de te
diſcerem. Nanque apud maternosaffines noſtros, Anz, Conrad,
Lienhart,Vuolfgang,ſiimpexa,fbeda,abſönauidenturtibi:atRe
ticisnoftris,atqueVindelicis, atque Noricis deformiiüs cenfeatur,
Zuan,Togno,Pider,Zani.Sedextraiocum:fcito Germanica no
minas
 т в sv в т и . т А т в л о c А к р Амvм. 321
fedfuafoliuseft, &ipfàfibi, & hoc, quodeft,& hoc omne, quod
funt omnia.
-

E X E R C IT A TI O C.C.L.

Anomnia propter Hominem faétafint.

MM propofueras,fècundo
o R E r v o turbidus, atquelutulentus, quodprimo loco CAfg
traétas.Quodfaciebas difputationis
initium,reieciftiin locum ultimum. Hoc nüc ergo uidea
mus. Anវ៉ែ hominemfpecies omnes conditæ fint. Primùm
<quid nosfentiamus. Deindeih tuisfubtilitatibusexercendi fumus.
' Verbapriusexplicandafunt.Prepofitio hgc(propter)finem figni
' ficat.Omnis autem finiseftingenere bonorum.Quocirca non de
cuit M. Tullium uocem hanctam admala, quàm adbona retulife 2.phy.
• fe,infuorum librorüinfcriptione.Idigiturifa eft, ut fidiceremus: 23.
An omnes fpecies bonum afferanthomini.Bonum autem duplex.
Primum,utfit:alterum,poftquam eft, ut benefit. Generatio igitur
bonum eft rei,quæ generatur.Fit enim,utfit. Nam,effe,eftbonum subtiliß.
ipfiusaétionis,quae dicitur generatio.Et generatio,eft bonum eius,
quodfuturum eft,utfit. Quiapropter illudfit. Vbi uerò generata
res eft,bonumeiuseft, ut conferuetur. Eft enim conferuatio, ficut
alibi dicebamus,exiftentiae continuatio. Eft autem conferuatio, fi
nisipfius rei,vt fit porrò,quod effe coepit.Cæterùm & aliquid præ
terea requiritur.Nempe ulterior finis. Omne enim quodeft,pro- '
pteraliudeft, jpropter fè : excepto uno folo Deo.Igitur omnia
propter illud unum funt, quod non eftpropter aliud. Ergo erunt subtil.
omnia propter Deum: quia Deus nö eftpropter aliquid aliud prae
terfe.Caeterùm quia dicimus:omnia,quæcunq;propter aliudfunt,
illi,propterੋ fünt,effealiquod ឆែ្ក omnia hgc,
«quiafunt propter Deum,afferre Deo bonum aliquid. Hoc autem
nefas. Quare ambiguafignificationefumiturillapropofitio: cùm
<dicimus. Omnia propter hominem: homo autempropter Deum.
quiahomo, ut effet,& ut bene effet, opushishabuit. Deus autem
non ita.Imò Deo opushabet homo,utfit,& ut benefit. Hac expli
cata fubtilitate audétius procedamus. Dico: rerü omnium omnes
fpecies propter hominem conditas effe : etiam Caelos ipfos apud
uos Aftrologos.Quid enim gubernarent,fitenon gubernant? Mu
fcam ? Nequaquam. Praetereafa&o homine quieuit Deus. Tum
etiam fàbbatum faétum eft propter hominem, non autem homo Matth.12.
propterfàbbatum.Sed& próptér hominem,homo Deusfa&tuseft. Luc.6.
-Cæterùm quia uobis philofophis noftra fimplicitas Pu eſt,
 1vt1v s c AR s A r s c A t 1 g E r.

paulo craßius agamus. Cui rei faéta eft habitatio ? Animalibus.

quis horum omnium autor? Deus. Quisfècundum Deum,& cum
Deo? Caeli. Quis Caelosfecit ? Deus. Quodanimal nobilifsimum?
Homo. Propter hominem ergo Caelorum aétiones. Igitur & pro
8.Phyſiz. pter hominem Cgli ipfi.Ipfe quoque philofòphorum princeps Mi
crocofmon appellathominem. Eum tanquam regulam, ac men
furam proponit ad caeterarum omnium animãtium cognitionem,
24. in librishiftoriarum. InfecundoPhyficorum etiam diuinauerba
illa:ώτημών ένεκαπαίτωνΨσαρχόντων.ισμένγαόπως και ημείς τέλος, Quocirca
longè aliter, atque aliqui fuperftitiosè nugatifunt, huiufcereitra
&tatio nobisinftituenda eft.Quid enim nugacius,quàm Pulicého
minis cauffa creatum dicere,adeiusinutilem függendum fàngui
nem? EtiámneChirurgoshofce Muribus molitaeft Materillapia,
Vrhán. archite&tatrix, atque difpenfátrix ? Quin eis quoquepraefecitma
giftratum,àquoloris caederenturilli:ſi bene acceptam,minus bene
exercerent difciplinam? Quis miferius,autinfelicius eius operain
terpretabitur, quàm quiab ea Cimicemallegatum dicet: ut noétu
eximportuno{ömno excitet nos adpreces Cælitibus fundendas.
Sunt&laruataingenia quaedam,fibi ignaua,aliismaligna:quaeiuf
fù Dei,uenenaSerpentibus comparata profiteantur: ut ea fintcal
carianobis,adfortitudinem,patientiam,temperantiam. Etenimfi
ita eft, neaggrediantur Viperae infantes, quibus nullaeftinanimis
tuitio, in corporibus munimentum. Non ipfàspecudes populen
tur Indici Drâcones. Nullienim in bruto pecorehabitus morales.
Quare non addiderunt,febres,lapfus,luxationes, Indicam luem?
Quaeiftis omnia precandafünt,ut boni fiant. Haßceprofe&ò utili
tatescum incommodis Ariftippi libenter equidem commutarim.
Sanè cùm uideant aliquot miferos, nec propterea malos: multos
inopia fieri deteriores: neque mifèriamadinteritum animi, neque
egetatem adbeatitudinem, uelinſtrumentum, ueluiam illafacere
audeant. Hifcereli&is nugis adnouam aliquam commétationem
animum applicemus. Homo propter Deum: propter hominem
Mundusfa&useft.Quando &habitatio,& cibi,&alia, quæcunque
fùprà dicebamus,propteranimalia.Animaliumuerò princepsfio
subtilff. mo. Non erat autem futurus homo, princeps, nifitalis. Quippein
medio. Non potuiteffe medius, nifiinter extrema. Igiturextrema
factaſunt,ut eſſetmedius.Propter mediumigiturfactaſunt.Extre
morum autem,&eorum, quae medium inter,& extrema, funtfita,
fideeffet aliquid,dareturiniformis uacuum. Quod longèmaiusef
fetin Naturaflagitium,quàm uacuum in quantitate,fifiecorpore.
Quid enim abfurdius, qùàm mediumfine extremis ? Quare &Na- •
pellus,&exaduerfoMüsillefaétuseft: non neceßitate Deumco- .
gente:
 р в s v в т і т. 1 т Ат в л о с А в р м м v м. 3 39
Jºl.
ex Aftris, nequaquam. Quin circuli decuffati, atquein quadrantes:
---
i_
reda&ti numeros, cùm tam fcitè, catéque callearìus,qüàm is, qui ,
憎
eos conftituiffe dicitur.Petofiris,aut Necepfo :faétisinhumerisfie
w

ili.
riculis fæpenumero falfos uidi.Vnam ex histabellis Græcè depi- ':'.:
&am habuimus, tantae uetuftatis: utipfà ab Aegypto inter orien
tium ibiGraecarum rudimentaliterarum,allatafuiííe uideretur. Ea;
quoquefurto periit. Licet enimhic,impunè:ubifurum gratialegi
° bus, regiifque decretispotioreft.Itaq;res eò deduéta ef£ut parùm
abſir, វ្យែ Certê& exprobrant nobisirritasimploratio-;
nes,& modeftiam fuam: quand6 partemfuftulerunt, cùm poßent.
omnia. Diuinatio ergo hæc cùm fèfè aliter habeat: & nofifolùm
deficiat, fed etiam contradicat ratio: relinquendi funt ifti fibi. No
lui repetere, quae Pliniuspofuit. Qui uolet, petetex libro duode
triceſimo. - "* > . . . .. . .. . . . . . . . . r- . -
.....
º: , , - . -- ~! . . .x

3.
Ex E R c 1 T AT i o. ccLxvii. '. *

Quae de humani corporis dimenfionibus Hirqui, -

:
:ſ:º乳
I i £ R v M claudishumani corporis dimenfionibus:in quibus.
cùm fubtilitas nulla fit,libenter acquiefcimus.Triatamen hic
exercendi animi gratia,funt exaranda. Primum leuiufculum,
&Grammaticistantúm. Solum meminiSeruium, qui Hirquos o
culorum diceret angulos.Ei,nifi Träquillum faceret autorem, non
' crederem. Nam neque apudFeftum, nequeapudCelfum, aut Pli
浣 nium, aut Varronem uideor inueniffe. Oculi uerò cùm duos ha
beant angulos: quare eos potius, qui adtempora funt, fic appella
fti? Praefertim cùm fint minores,atqueignobiliores. Praetereà Ser
uius ait : Tranquillum in uitiis oculorum fic loquutum. Quare aut
uitium fic nominat, aut maiorem angulum, uerfus quemStrabo
rumfrequentius uergit oculus, aut utrunque. Alterum, quod mi- Ludit.
ror,eft:quare omiferisfupercilia. Malüfuitomen hoc tibi, quoniã
iudicijfèdes eft. Quareimum chartilaginis,quae tanquä feptü pen
detinterduasnares?Quare digitorülongitudinem,atq;craßitudi
nem?Quaretotius cruris,coxarum,tibiarum modű? De collipro
portione nihil: quafipifcem defcriberes. De diftãtia à malleolis ad Ludit.
imum calcem, nihil.At caetero emenfo corpore, haec duo poftre
ma componunt in unum fàpientes quidam, collum dico,& hoc,
quod ultimo dicebam loco:utnouiestantusfit.De unguibusnihil,
Át Galenusin iisplurimümlaborat-Atfuntarmacaufidicorű.De Ludit.
pollicenihil: cùmtanta fit inter noftrum, &Simiarum pollicem
differentia. Tertiumeſt non plebeia contemplatione dignum. Au
! QQ_iij
 1 у с і vs cлв ѣ л к s cА с т а я и

fusesoris ambitumftatuere partiü duodecim: propterea quòd, ut

opinor, quatuor partesin longitudine metiebaris : quaſi ſit dime
tientis huiusillecirculus.Qgod quàm fit abfurdum tanto Geome
subtil. traе,uideor demonitrarepofte. Primum,negotibi,ex qrisextremis
lineamentisfieri poffeuerum circulum. Alterum uerò longé gra
uius urget. Nanque integri, & immoti circuli,concedamus,trien
tem ferè efîe lineam reétam perpunétum medium tranfeuntem,
atque maximam,interutrunque ambitum, intercapedinem occu
paňtem.Arficirculum ex filo;autzreduęiliconftiruas:deindeita
complices: ut ex curua una duas penèrećtas, in totidem punctau
triquecommunia, conficias: multis partibus ueræ illius dimetien
cisfiae duae fimul, atqueharum utraque ſcorſum, ongitudinem fu
perabit. Quare dixerim, penè re&tas, non explico tibi doétißimo
.„„. Mathematicorum,fedrudioribus. Qgia, inquam, duae reétae ne
ueunt utrinque habere eundem punétum. Effetenim una,non
醬 .Alterutrum igitur ori euenire neceffe eft. Aut ut excirculo
compreffofint labia duo: aut quòdex duobuslabiisfiat circulus.
Quare neutro effe modo poteft oris longitudofui ambitus dime
tiens, utitu cöftituebas. Atquehaec eft fübtilitas cognofcerenon
fubtilitatem. Demóſtrationemappinxiſſem: ſeduolumusea care
re ambitione, quae nobis inter rudimenta literarum pro frequen
ti gloriafaepefuit. -

E X E R C ITA TI O CCLXVIII.

Quae de Generatione.
M.uendum
1 v s o P v s, utinquit Poeta, utriquenoftrum mo
eft. Nam qui düofèmina, mari§,&fœminæ pu
tas ad generationem neceffaria, mecum &fâpis,&feritis.
In eo tamen uerfaturfubtilitas, ut uideamus: quarefèmineum fè
men,non effe femen,dixeritAriftoteles. Multi enim illius recitant
opinionem: nullus, quod equidem fciam, rationem reddit. Gale
nusaduerfàtur,&litigat: cáuffas nequeponit, nequetollit, neque
nouit.Hactametípertraćtatafunt នុ៎ះ accuratiſsimè
ia libris Defemine genitali : tamen hîcfunt breuiter perfringen
da. Nota eſtinPhiloſophia propoſitio. Species non miſcentur.Et
probaturà primoPhiloſopho.Si miſcerentur,fieretsuteſſentiein
· · ` tenderentur,acremitterefitur.At effentia omiiis impartibilis.Item .
illud effatum ab omnibus receptum eft. Ex duobus'entibus perfe,
non poteft unum ens perfefieri.Ab eodem illoprobaturSapiente.
- º -

Quia -

v ~ … --
 р в з w в т і ч. 1 т А т в л о с л к р м м у м. 34о
«αξί Quiàin omnigeneratione fitcorruptio(utloquuntur) in termino
i:
ζώα
à quo.Ergo generatio,nonnifi duabus,aut plúribuscorruptis fub
:::::
ftátiis, poteftuna fieri: ficutè ម្ល៉េះ animal. Igiturex dua
busformis, tanquam ex partibus, non poteft una forma fieri. Sed
ឈោ្មះ illis abolitis, una poteftimeam, quaeillarum formarum fuerit, ma
tº: teriam introduci. Atfeminafunt reiprincipiaper fe. In feminee
nim eft & materia,&formafuturi Canis. Neque differt à Cane Ca
:*
nisfèmen,nifificut poteftasaba&u. Quiafèméfita&u Canis, per ،۹ ،‫غن‬
ficiendo, non autem per putrefa&ionem : uralibi demonftratum
eſt.Neque dicituralio modo corrumpi ſemen:niſi quia deſiniteſſe,
quo módo erat,fcilicetpotentia:&fit, quomodo non erat,ideft
aétu. Eft autem materia eadem cum eodem principio formali: cui Subtil.
nihil aliudadditur,quàm organorum exprefsio,quae confufà prius
erant.Igitur eftens quoderar,fednon quomodo erat. Quiaeffen
tiafeminisefthaec:effe quodeft,utaliudfit,ideftanimal.Ergo ficu
tiforma non potefteffe, nifiuma unius rei : ita principium conti
nensipfàm formam, non potefteffe,nifi unurì.Vnùm igitur fè- '
men. Forma enim cùmfitfimplex,&indiuifibilis, ex duobus com
poni non poteft. At componeretur, fié mari prodiret, acfœmina.
Hac ratione coa&tus eft Ariftoteles.fecludere fœmineum {èmen:
naétus&aliud argumentum à plantarum fimilitudine. In earum,
enim femine unum tantùm eft principium generationis : idque ex
nulla coitus participatione: quiaterra matrix eft. Haecfubtilitasim
fœminei fèminisabdicatione. Caeterùm nihilominorà contradi
&tione. Quomodo ex humano feminefietfœmina,fi nihilâfœmi- .
nafeminisproficifcitur ? Ac declamatoribus quidem iftistum de
mum liceataliorumfrangerefèntentiam, cùm fùam tulerint : imò
uerò ſuam foueant, còmalios deduxerint de contraria. Attu ho
rumfècurus, ex eo libro, qui nugacißimarum plenus argutiola
rum, Latinus fub Galeni nómine falsò circumfertur in ordineter
tius deSpermate,colleétam ponishicfubtilitatem. Cùm femen,
inquis,paternum materno dominatur: filij animo fimilesfunt pa
tri:ficontrà, matri. Si autem paternum femenfànguini menftruo
imperat:corpore fimiles patri efficiütur:fi uincatur,matri. Sum
ma eſt: à ſanguine corpus: à ſemine, animum, & corpus. Rotundê
fané,&fubtiliter. Sed tibi mox aduerfaris: cùm mutari docespue
rorum corpora. Et non paruumadispcriculum : ubi ponisinfàn
guine menftruo principia figurationis. Nam candorem, aut rubo
rem ex eo ut confequaturfœtus,caeterarúmque nonnullis qualita
tibus afficiatur, quæ conftituunt haud procul natura elemento
rum, facilèpatior: quemadmodumàterra quoqueftirpes eafdem
hauriunt. Qua decauffainTimaeo, matricem uocataruum Plato
 u 1 у с п уз с Авs А к: s cА т. 1 о в к

Verùm uteishirtafintfolia,laeuia,continua,incifà,& eiufmodi:id

uerò pernego.Sic habuerit fœtus molem;atque corporaturam:li
neamenta nullo modo àmenftruofànguine obtinebit. Nullame
nim formam,neque ille,nequealiusfanguis,neque aëtu,nequepo
tentia in fe habere poteft apud eos, qui muliebrefemen effe,autfo
refoetus partem prædicant. Hoc quidem fenfèrit Ariftoteles,men
ftruum fànguinem effeinco£tum,atq;imperfe&um femen: quodà
;}g. uiri femine co&to,atque perfeéto perficiatur.Tu uerò qui muliebre
femen altrinfecus cum forma tatuis proprincipio, nõ potesillum
nifi fànguiné dicere. At infànguine nulla eft Naturainformatrix.
Itaq;Gâlenus ei non nificarnes attribuit:quafi materia quaedäfola
: ' . fit.Öffa,& caeteratalia, quibus paratur, conftituitur, configuratur
ipfà corporatio,nullam àfànguine,illius quidem fententia,ducunt
driginem.Quanquam nontam méftruum fànguinem illum,quàm
maternum cenfeo appellãdum. Non enim cuiuis animaliméfurno
curfu fluit.Sed 蠶 matriadalendum foetum quotidiano com
s„AIil. meatucomparatur.Quocircatametfidehominetantùm agishic:
tamen ita loquendum tibifuit:ut ad omnem generationemfenten
tiatuaaccommodari poffet. Faciüt ad huiusloci confiderationem
Hippocratis uerba, in primo Qeuiétus ratione: tò %τις άπαῖατύ
<!-Xjù uîay*$wtí-Jyx%,&vfar &. Atque haec quidem controuerfia,
hunc admodum,alteram tãtùm partemfuftinet proiis, qui utrüq;
fèmen necefTariò cóuenire putant. 鷺 argumentum,quod
ſuprà ponebatur,nullamnepatiturlabefactationem: Negabante
subtili[ nim: ſi è uiro ſolo promanaret ſemen, foemellam poſſe concreari.
Hoc tamen nihil roborishabere fané robuftifsimis obieétionibus
demonftratur. Prima eft. Sexus non àfexufluit: fedforma eadem
in utroque: materiaipfàin matrice uariatur. Quod ex eo uidetur:
quiafœtus animo repraefentabitmatrem;& maserit tamen. Altera
eftplenior abinfinitisexempliscófirmatio, Cánabisfemen,&Spi
nachiae{àtum, partim mafculas,ideftfteriles, partim fementiferas
edetftirpes. Ab una tamen eft matre. In pifcibusiis, quibus nullus
eftfexus;quid dicendum? Inillorum enim generationenon fit di£
cußio feminisadhoc, uel ad illud, fèd promifcua. Quare ut neu
trum & utriufquefaliua Purpurae, ex utriufq; Anguillæ mucco:ita
utrüuis exaltero : quia materialeillud eft,neq; quicquã mutatfor
má. Planiusin Er 蠶 Quos omnino Arift.habere negat maré.
In iis enim,& ex his manifeftum eft,in altero fexu utrüq; cohiberi.
caffig. Sequuntur,quae tuum iftudfubuertant iudicium. Hem.Ea diceres,
cótrad. • quætátulo interuallo mox euerfurus effes ? Eadem,inquis,ratio-.
» nein tenera aetate matri:cùm adolefcunt,fimiles patribus efficiun
• tur. Etenim à caliditate mares, àfiigiditate fœmellæ procedunt.
Si pro
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р л м v м2 з 24
effe non poffe.Effentia uerò hocproprium in eaparit, atquecon
ftituit,utalaturfüétu. Itafpeciesultimasfibipeculiarem quaerere,
&habere materiam,fcribitThemiftiusinprimo Deanimia, idque
lurimis è locis Ariftotelis. Homo £ànè fù&ile quiddam habet.
醬 igiturinfeftaefthomini, qua rationiscapaxhomo eft:fed ut
etfuccicapax,quem fuccumfuctu capefatilla.Nobilitatemillam
intelleétustuitibi relinquit. Quantumlibet homoefto. Succum,
qui inteeft,appetit,nec relinquet, fi pertenonfteterit. Non tibi ut
incommodet:fedfibiuruiuaf.Vt etiam hincintelligas: Hominis sabtiliß.
partem, propter Mufcae partem alicuius aliquam, faétameffe.To
tius contemplationisfumma haec: Species ómnespropter Mundi
complementum creataseffe. Qui quia unuseft connexione& or
dineadunum primum, illaseffe # certafèrie neceffeeft. Quia
uerò uult Opifexillum conferuari: mutuorum officiorum&pro
penfionem,&effe£tionem cuiufcunquegenerispartibus adiufixit.
Sicpromateriaefttriticum Muri, proförmaSolisuis.Sicmateriæ : ' .
forma dat, ut fit hocaliquid: formae dat materia,utexiftat hic, & *
nunc:ficutifuprà quoque dicebamus. Accidentibusdatforma, ut
fint:formae dant accidentia,ut ficagat: uelut caloranimae. Non e
nimuerum eft, quod aiunt recentiores: formam nullam egere mi
nifterio cuiu(piamaccidentis, ada£tionem exequendam.Sicfpe
cierum &formæ ab utilitatibus, &àformis utilitates mutuò maxi
maexparteconfèruantur. Ita ut homo quoque à magna parteiu
ueturípecierum: multasiuuetipfe. Extremaepartis confufio patet.
Namtàmetfi Mufcae quaedamfemper in nemoribusmanent:fuam
tamen obtinentfpeciém, atqueinfpecienaturam. Accedenteho
mine,utin eumihuolent. Non accedente, aliunde uiuant. Itapro
hominepiſcis factuseſt.Si caroadſit,abſitpiſcis:caro,non piſcis ei
fèruiat.Eftinnaturahominis,ut hominemuoret: at non uòramus Ioas.
noshomines: tametfi rodimusnomina. In nemore quoque Mu
fcaefunt, non quatenus nemuseft:{ed in nemore funt, utin naui
equus,aütin Itfiaceinfülaequae Menelai. Alibitum melius,tumli
béntiüs. Sicaquapluuiacùm fit ad tellurisfœcunditatem inftitu- subtil.
ta,non omnistamendemittiturinterrambonam:fedalicuietiam
interdum euenit, ut computrefcat: acporrò aerem putridum iti
dem efficiat. Falsòenimaeremputrefieri negant recentiores. Ve
rùm in haectefecit excurrere ignoratio primae Philofophiae : quae
resipfàs, quatenus hoc fùnt, quodfunt,fola docet contemplari.
Quánti facienda fint, quae fubdis, exiis quae diximus, fàtis patet.
„ Mülto melius,inquis, eft Leporem perire, manentefpeciein aliis,
„ quàmfpeciem noh fuiffefaétam. Quòd Lepushicâ Cane inter
器 : hochabet à ſuaſpecie. Speciei nanque ſi non eſſet hoct
*
 . . у vs cлвs л к в с л с т а в к -
subtil. non effethochuius Leporis. Non igitur, quia manetfpecies, felix
eft:fèd quiataliseft, nüllam habenspraetereafelicitatem. Quote- ..
iufmodi, atqueetiam deterioresin homineinuenias conditiones?.
Quae nullieuienirentindiuiduorum: nifi homo effetanimal aptum
natum aduerbera, exilium,fèruitutem, fùfpenfionem,infamiam, •
leonum immanitatem.
---> t -- /* 1------

º, - * ***
Ex E R c 1 TAT 1 o'ccli.º.
- : t
.
# '' Anhæcinferiora cognoſcanturàfuperioribus
-- - perſpeciestantùm.
º; . , »r» « * -

v 1 1 N r E t t E c r v M humanumin omnibusunum arbi

tratifunt:eum,utita dicam,fpeciem indiuidualem,indiui
subtiliff. duisipſis communicabilem neceſſariò ſtatuere coguntur.
- — Non enimtotüm effepoterat in fingulisalio modo.
-

Indiuidualem dixi,quia unum eft,&fingulare quiddam.Sed dehoc

monftro fuo loco.'Nullo enim modó differf à Platonicis Ideis.
Quarum fingulae,unum effent quiddam,indiuiduis omnibuscom
múnicabile.Huiusparensprtmus,quod quidem extet,fuit Themi
ftius(fed&Alexanderidem quoquefênfiÍÍeuifuseft) Auenroisue
rò nutrix.Isigitur cùmitamentefuaconcepiffet: Jntelleétum húc
idem fiericum eo, quodintelligit: non potuit eundemfacere, &
«communicabilem,&fingularem.Quareneid quidem efficerepo
tuit,ut intelligererfingularia.Euadererenimfingularis. Ergoincó
municabilis.Aterat per hypothefim,ac definitionem, communi
cabilis. Eò igitur demienriæ uentum eft, ut aliam in nobis animam
fabricarent, quae cognofceretfingularia. Cogitatiuam appellant.
Verùm dehisfuo loco. Hisigitur ita conftitutis, adulterioresin
fànias compulfifunr.Videlicet negarunt:haec inferiora fingularia,
uelà nobis, uelà mentibus illis imimaterialibus intelleétióne capi
poffe.Caererūm &fundamentum putridumeft:intelleĉtus dicoû
mitatem : & primam intelligentiam facere ignaram earum re
subtiliff. rum, quarum ipfà autoreft: animi eft, aut impij, aut abfurdi. Ne
ue cóntingit, quod aiunt,
ut ipfâ ex horum intelleétione uilis
ိုီ enim haec habet,tanquam obieéta,à quibus uelimmute
tur,uefperficiatur.Sedfeipfàm intelligendo,quae omnia fit,omnia
intelligit.Etenim ſinon intelligeret hæcinferiorainon eſſetéorum
cauffa;neq; ea conferuaret.AtSol,& homo gignit hominem apud •
Philofophum. Non gignitfpeciem,fedhunc. Quomodo gignit, fi ,
nonnouit? An quifpiam locuseft:ufpiam loci angulus,à quô Deus
- excludatur,
 р В s у вт1 1 1тА тв - А о т с А к о А м у М. 342.

Philofophorum Imperator:aequum erat, te cauffam inueftigare:

non autem uno exemplo tantinuminis eleuare autoritatem.. Hu
iufmodi nanguefententia nequaquáfunt neceflariae. Maximaex
parte ueraseffe,fàtiseft.Qua lege admittuntur adaffenfionem no
ftrâ etiä plerique Hippocratis aphorifmi. Haudita diu eft: cùm ex
illiusfcriptis, àiebas: maresin dextro finu, fœmellasin finiftroge-_
nerari.Quae fi ad ueritatis exaëtâ libellam reuocata fint,inter fälfà
deputentür.Non rarò aliter euenire cognouimus.Quin &ab Ari
± ftotele caftigatü. Iccirco ubi eam proponit quaeftionem in deci
莺 mafe&tioné,addit,more fuo:&c &iìá rixę, Rari dentesaut materiae
2 paucitatem,aut imbecillitatem fignificát. Iisideo uita longa non
: deftinatur.Eft,quandº adeò dura fünt ofta mandibularum:ut&a-
出 periri facilè,&fùbeunti cedere materiae nolint.Iis uitalonga defti Subtil.
à hatur. In utrifque raritastamen . Sed quam ob cauffam rari fiunt
! fènioribus dentes , qui iidem fuerant coniunétiores antea ? Quia
º cúm ab imo exiliores, adfaftigium fintlatiores:continuáqueat
tritione decrefcant : neceffe eft, ut ad exilitatem illam imám re
s daétae longitudines, iccirco plusab fe inuicem diftent. Actametfi
nonnihil fuccrefcunt: tamen emittunturab illa parte, qua minus
latifunt. Quare uerò minus latifunt, fedin minorem craßitudi

: nem coercentur?Contrà enim plantis euenit, quorum naturae ta

men cumillis aliqua proportio eft. Quia phanta laxum,ac liberum
habet exitum, cedente humo. In mucronem uerò abit multis de
caufsis, quippe aliis à materia , aliisà fine. Minus furfum mate
Subtil.

riae ನಿಘೀ Accretio in lögum aufertfibi craßitudinem. Ma

teria difpartitur in ramos. Materiatenuior, quae fuperior. Hae ab
illa cauffae. A fine una ex figurarum ratione.Stabilior enim me
ta, quàm columna. Ratio. Quia omnes partes fuperiores intra
bafisambitum fuam catheton demittunt ita,ut nullâ illius circun
ferentiam contingat. Id quod euenit in columna. At aliain den Subtilß.
tibus conftitutionisprincipia, materia, finis. Principium diuer
fum : quia φάτyn ofsium,anguftior eft,quàm fumma dentium pars:
quae ubi exit, dilatatur duabus de cauf$is.Vnaeftà fine:ut mola
res molant, incidant acuti. Alteraab efficiéte.Occurfu enim mu
tuo retunduntur, & conglobantur. Ita materia feruit fuapte natu
ra,adfparfionem illam:ad quâ cùm effufà fuerat,durefcifadufum
poftea: teneraprius,per ætatem, accedens oppreßioni.Sic craffe
fcit, atquein latum diffunditur rhaphanus: fi ablatisfoliis füper
imponatur lapis. De eorum cafü in feneéta cùm fcriberes : haud
malè infrà,ficcitatem afSignabas. Eorum cafus eft ut capillorum,
ab humorispriuatione. Vitiantur tamen,& cadunt etiam ob ni
.
ſº
mium humorem : ficuti necantur quoque plantæ, ac putrefiunt. Subtil.
RR 1j
 iv t i v s c AE s A R. s c A t i & e r

quiaminorepoteftateeft,quàm uniuerfùm genushominii. Itaque

ûistu, cognófciVafconiam,non ut prouinciambellicofàrum gé
- tium paréntem,atque altricem: fèd ut fub Galliae uniuerfitate con
tinetùr.SicRegemí: non ut Henricum,uirum optimum,ac fortif
ſimü:ſedut Gallia prafectù, rectorémque inea humanae ſocieta
tis. Quaeroigitur,an illum non prgfecerit Deus nofter:aut Deusu
nusquifpiá exillistuis:cuiushocfitproprium, Reges inaugurare:
ficutaliüs Aquilas aut Accipitres,uti fùprà dicebas,fabricare.Prae
subtilß. - fecit autem,opinor,haud per procuratorem, neq;ex cömentario,
*
fèdàfè cognitum,hunc,talem,tantum,hic,nunc. Profe&tò fituis
illis métibusfuperioribus notae fünt conditionesfingulariüin uni
uerfàli:an fübieéta illarum cognofcantur, quaerendum eft. Si haec
ignotaerunt:erunt&accidentiaipfà.Subftãtiæ nanq; prioresfunt
in Naturae intelleétione,quàm ipfà accidentia.Attu Naturam,ifta
ipfà corpora,eorúmq; motrices Intelligentiasfaciebas.Rex quoq;
fiöpoteftabipfisintelligi,nififub ratione unitatis. Ergofub ratio
ne, ac Natura fingularis.Qui quia fuaiuftitia,atq; magnanimitate
differt, diftátque à Tyrannis: neceffeeft,utabillis Intelligentiis,
Diifque bonorum procuratoribus cuftodiatur, &feruetur. Vt
DeusOpt. Max.benemerentibus Regibus denomine réquepu
blica Chriftiana gratiá reponat. Etenim fi Rex autor, & cauffa eft
uel bonae, uel non bonae fortunæ populorum: utlegitur infácris
libris:utin iifdélegitur libris, ex eius aétis cognofcetur. Aétiones
enim funt fingularium,ut fingulariafùnt.Verùmfèmel ut finiam:
dicmihi Cardane: Lunae orbis éftnefingularis ? Eftfàné.Etma
terialis ? Dubitant,inquies. At faltem, hoc quantum,etiam du
subtilß. bitantibusinuitis.Namfi noluntin Cæliseffemateriâ: quare Cae
lismentesalligare ueriti funt illi ?Eoshocego metu libero : fi ibi
materia nulla eft. Sed noloid hîc.Illud fatis. Orbis Lunae unuseft.
Quaero: mouet ne Lunæ intelligentia Caelum illud: neque agno
fcitipfum?Quifieri potefthoc?Tum fi motum cognofcünt füum,
iam cumfuo motu,exiftorum placitis,unumfaétæ, mouerentur.
At hoc illisnefas.Praetereafi prodigiain Regum morte fiunt:ergo
subtilß. in omnium Regum mortefient prodigia. Fiunt enim, quatenus
Regesfunt. AtomnesReges, quatenus Reges,Regesfünf. Simon
in omnium interituid contingit:ergo 叢蠶 caeletibusillis fue
rit fingularis,atque ignotusillis.Non ergo Rex. At Rex erat. Po
ftremò quifcribis:inaliis libris, quæ alijfentiant, te recitaffe: in
hoc nonnifi tuas meras, acgenuinas fèntentias explicari : ita de
tuo iudicioftatuendumeft. Cùmhiceximasèfùperiorum cogni
tioneresinferiores hafce fingulares: Aftrologiäm tuam non fò
lùm effe doétisAftrologismultisin locis ridicülam: fèdetiam hac
- tula
 р в s v в т і т. і т А т в А в с л к р л м v м. з 26
tua fèntentia, non iam Mathefin,fed Matæan. An tu ex Aftris
cuicui mortaliú omnium fortunas, cafus,euenta cun&a, fatum
蠶 , tanguam efuggeftu militari Polliceris:& negas, Aftrorum
fuces,atquetemperatrices mentesillas aeternas, quidifta ipfà effi
ciant,atque comminifcanturaftra,ignorare ? Ita uidemus, etiam
figera effet fententiahaec,haudtecum tamen eam cöueniré poffe.
Mirum uerò: fiputatis uos ueterum Intelleétuum euerfores,atque;
interpolatores: Materiam primam in, füa uera effentia, ignotam
effeopificibus illistuis: quiapudte,tuisin officinis, formám Ca
nisin eaminduerunt.Nam fpecies, ut fpecies, non eftin materia: Subtilß.
ſedutfit ſingularium ſingularis. 溫 dicendum eft: cùm mate
riam hanc intelligunt intelleétusilli:neutiquam eos fieri materia
lesmateriahac,fed materiaintelligibili:quá fpecies eft in ipfis in
telligentiis, non fluensämateriahac, fedcum illa fubftantia im
materiali in cognitione coexiftens.Superiorum enim {cientia non
pendetab obiecto horum inferiorum:fed in feipfà fit:&efteius co
gnitiofüiinfèrefiexa.Illudhicin calcemonéduses: quodin aditu
uæftionisfuerat caftigandum: non effe locum hic hüicrei confi
蠶 fèd pofteaquam quid 盟 fit Intelleétus, explicaris. Tibi
uerò , tuóquè ingenio nihil difficile, aut praepofterum. Omnia
ræfentia fünt, tanquam Deo ipfi: quae ubi, & quando libitum
器 & promis,& condis, iudiciorum noftrorum tam fecurus,
quàmiaéturæ dignitatistuae.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο Ο C L ΙΙ.

.. Quae deHominis conftitutione.An elementafint magisin

homine refraéta,quàm in aliis.
R D E v N D v M nobis eft ad ea, quae de homine dicere inci
piebas.Tumultuofis enim inuolucris,hucilluc refiliens,ex
currendo,uolitando permifces omnia.Verbatua funt hæc. Caftig,
2D
Homo ex ultimo refractiselementisgenitus eſt. Nam primò ele
ºp
mentis uefcüturplãtæ : plantisanimalia: animalibus homo. Ela
boratiora in homine effè omnia nemo fànus negauerit. Vt qui
hominisformamab elementorum formis quàm maximè diftäre
intelliget: istam maximè etiam huius materiam ab illorum ma
teriis.Subtilitas tamen haud deeftin obieétione: quae animi gra
tíain mediũafférendaeft.Hominisofiatrita,nihilaliudillico,quấ subtil
terra uidentur effe.Sanguinéhaud multü ab aquae natura difcede
re,liquor perfuadet.Spiritus partim adaerem, 蠶 adigné quã
proximè accedere.Contrà, plantas minimè ſolutiles eſſe: multá
que opera adinterpolationemillam indigere Etenim|ni igni
•2. *
- - - - - - ij
 * улу с і у з с Аѣ 8 А к в с А г-1 а в к

earum conftitutionem uincipoffe:ut partesàfe inuicem feparen

tur.Verùm hæc exercitationiscauffapotius.Illudattentiusobfèr
uandum.Falfà hypothefi hancfententiamfimulari.Iam enim de
1monftrauimus elementorum formas nequeintëdi, nequeremitti.
Deauri uerò conftantia quid dicemus? Namfi eft, quauis arte in
corruptibile ita,utadelementa reduci,foluique nöpoßit: uidetur
magisabelemétis diftare,quâ hominis materia. Et ratio in pröptu
eft,abaffinitatemiftorum imperfe&orü.Minimo nanque üelmo
mento,uelnegotio coitinrorem aerisfubftantia : aequè facilè, ac
citò in hanc ille effunditur.Quocirca imperfeéti miftifìbitulit ap
peltationem.Sic dentibepluuia,uapore,exhalatione. Quorum 莒
cilitas & admutationem,&adreuerſionem fideſignat proximam
elementis naturam,atqueaffinitatem:cötraria ratione, quae haud
facilè reducentur adilla,longinquius diftareputabuntur. Quoar
gumento conuinceris:auri materiameſe hominis materia elabo
ratiorem.Quam difficultatem in Nobilibus excuffam exercitatio
nibus,hicti5i relinquimusinexplicatam. Ab his noftristua nunc
confideremus.Vfusesinfolentiuerbo. Plantae,inquis, uefcuntur
elementis. Nam fi refraéta funt in plantis elementa, puris elemen
tis non aluntur plantae,{èdiis,quae ex illis conftant. Quippe ne no
Bis quidem non liceret iifdem uefci. Exillis enim fumus.Sedarrifit
tibi Rhetorum facundifsimo Climaxille:quo ab elementis ad ho
minem afcendebas, pergradum illum, Vefci.Haec rhetorica figu
ra:quae fui plena,tuis illisuiuentibus uacua fuit. Nam quae intere
lementa, plantáfque intercedunt: quibus Cardane uefcebantur?
1Adit. Gemmas dico,3 metalla, Sanèiis oportuit primàm è culina ele
menta comportari:deinde Gemmisepulas è metallis apparari.In
setið. de aliis alia fubueheres. Quid quòd hómo etiam plantis uefčitur:
nec quiuis homo caeteris animalibus?Quietiam, üti mox docebi
mus,longèfunt,quàm ij, qui uefcuntur carne,fàpientiores. Hoc
ergo uideamus.
2. Ancarniuoraſagaciora.
o v A s ponis cauffas: quare carniuora fint fàgaciora. Quas
«cauffas confufàs, atque feipfas impedientes, in fuám gratiam fic
explicabimus. Prima eft, quafi efficiens. Efficit enim inopia
fàgacitatem. Inopia ergo carnis eft: quia carne praedita mouen
tur, & abfunt. Quaerenda igitur. Secunda eft materia, quafi
formalis. Quia , inquis, caro, quæ illis pro cibo eft, ex refråétis
conftat elementis. Iccirco fpiritus puriores. Qui tua Sibillina
cum hifce noftris comparare uoluerit : intelliget, quantum po
tuer1S,
 ов s v вт т. тАтв А о сл ко Ам ум. 344

eslaqueis philofophicarum narrationum. Crabrones uerò fi no

: fti : quare cum Culicibus fpirare non iufsifti ? An funt Culices ue
locigradi? An funt Böbyces ? Nihil minus. Antibi fegnius,quàm
Mufca,moueri uidetur Crabro:quietiam currentes equos affequi
tur uolatu?Scire uerò cupio: an tibi de propinquolicuerit, Cra
bronis afpirationem aucupari. Qui tamen ut finttardigradi, at
non funt tardifigi.Defpirandi uerò facultate,inftrumentis, necef
: fitate,cùm maxima fit inter autorum fententias difcrepâtia:nimis
ofcitanter abs teinter fubtilitatesfubtilitatum occafio praetermif
fâ. Spirandi necefsitas omnibus notaeft. De eius humeétatione, Subtil.
praeter uulgatam refrigerationem, à nobis alibidiétum eft.Quin
etiam illud additü. Fortaffe ex inueéto aere fpiritus generari, qua
fitranfcriptis colonis augeaturciuitas. Inftrumentum nö unum:
Pulmo, Branchiae, alia.Modus diuerfusad ipforum fpirituum re
parationem.Spiratio manifeftain iis, quae pulmone praedita funt:
proxima huicà branchiis : remotior illa 蠶 deprenditur palpi
tatione: de qua loquitur Philofophus in libro defomno, & uigi
lia. και τοις μή ενδεχομώοις πνεύμα, εν τω ανάλογον. το γό σύμφυτονπνεύμα
&yavvoigyoy , xg, i%joy φαύεττι. Itaquein hiftoriis, ubi negat ea fpi
rare, quæ Pulmone carent: intelligit deperfeéta fpiratione.Illius
uerò multis meminit locis. In eo, quem dicebamus , libro, e
tiam Apum, atque eiufmodi bombum exaudiri fcribit ab eiuf
dem fpiritus cauffa. Quod tamen minimè placet. Alarum enim
agitatione contingere deprehendet, qui ligneam regulam te
nuem funiculo alligatam circum caput celeri egerit rotatione.
Idem prorfusfit fonus, quem in illis& ipfè, & Theocritus appel
lat bombum. Quibusinftrumentis idem agere Locuftas, mani
feftum eftex eo,quodauditurex duorücultellorü attritione.Quae
uerò Locuftae carentalis,alarum tamen habét rudimenta quædã,
quibusin ipfoftridét fono.Alio modo & Gryllus,& Cicadauoca
1iseft.Quippealui parte cauafiftulata:qualisfibilusapud Portifcu
lum.Mufcarüautem captiuarü palpitatio, nö eft fpiratio,fedpro
2 pter euafionis conatümiotiuncüla. Multa enim haud egere huiuf
ºp modi uentilatione,fatis apparet exhiftoria Delphini: quifub aqua
iuel diebus Canicularibuslátere poteft : quo maximè tépore pluri
mauidetur opushabere refrigeratione. Aliusautem temperandi
«caloris naturalis moduseftabipfâ trâfpiratione,quam perilla uer
ba defcribebat Philofophus,&j&vvofis&jor,& xg.Si(£joy. Sicfpiritusre
frigerätis uel cómeationé,uelftationéin omnibusineffe rebus di
cit Hippocratesin fecúdo Derationeuiétus.&zsp & τίαζ»îam çj
Aaáyisi,#rw à ríai'ayiet~áot.Quarecômodiuspotuittamlaxáfènté
tiâ ad Piſciügenusaſtringere.Ait enimin Deflatib*, addito
 ". . . , і v x, і v s c Ав s А. к. scА і с в к.
etiam qubdcarnibus uiétitarint,poftmeffes,appetente prædæ té-,
pore, purgamus{ulfure. Illudadiiciă - Elephanto, acSimia nullü
eſſe animal,poſthominem,ſapientius,Quorum neutrüſuapte na
tura carniuorum eft. Culexuerò,&pwlexeffentfàgacißimii. Pu-,
rißimonanque alunturſanguine... -

”, | l ExERсітАтіo ccLIп. ºff [

. . .. .. . º ' ' . . э.o! і г.!. . . . . . . - ... " . ".

... н : I : : AnHomoſtcalidiſsimus. - * *

1 s : Homo, quicarnibus uefcitur,tum maximèuolatilium,

AA potuit eſſetenuiſsimæ,dēſiſsimæ,calidiſsimæ,temperatiſsi
ma*que naturae.Quatenusenimaeris,& caloris plurimum
habet:elementáque in eofrigida, terra,& ੰà propria
natura recefferint:ita calidifsimus eft. Vt uerò nihil excoétum eft
amplius, quãefe debuititerrenóq elemento paucifsimo,&purif>
fimo conftat, maximètemperatus . Obid,homo,cùm confumi
tur,terræ purae uix uncias quinque,autfex relinquit.Haectuafunt
placita dehominis cóftitutione.Primü:Homo eftdenfifsimae na
turae.Homoeftcalidifsimæ naturae.Homo efttéperatifsimae natu
rae.Homo eft tenuifsimg naturae.Homo non habetin feterrae plus
fex unciis.Hoministerra,ex qua componitur,& quæ eiuseftpars,
purifsima eft.Omniahaec tuus homo eft,modò carnibus uefcatur.
caro igitur hæc omnia eft.At caro nequeentiüefttenuißima: ne
quein animalium generetenuior eft,quàm pulpa pifcis.Nequete
niuior eft homo,qui carne uefcitur, quiàm qui la&te,&melle, cum
pane : ficutipanem quoque in ufù habet, qui carnibus uefcitur.Et
Átut.
Aquilatenuior fit,qüae föla carne uefcitur. Et homo fi eft propter
auium carnestenuifsimus: ipfà auis erit, aut tenuior, autaequète
nuis. Non ergo eft homo tenuißimus. Praefèrtim cùm & triti
co,& oleribus etiam uefcarur.Scd Chamaeleo diutifsimè, Canis
laeuis,& Manucodiatafolo aere,Haec 蠶 tenuiora. Rore alitur
Cicada: maiorem fibi tenuitatem uindicabit. Neque denfifsimus
erit:fiuerum eft,quodfuprà dicebas:Elephanticarhem efîe durif
fimam.Hoc enimi denfitatefit. Denfißimum ucrò corpus homi
m*s dicere,animieftinfani. Nam & fudat, & pilofuseft.Tum au
tem effecalidifsimum : quis alius, fenfu, ac ratione carens,
dicat? Neque eiuscor Leonis corde, neque iecur Aquilæ iecore,
neque uentriculus pentriculo Struthij, néque cérebrùm cerebro
Pafíeripo,nequeneruus neruo Pardi, neque offa ofsibus Panthe
rarum,neque totustota Gallina calidior eft. Quam uerò affers ra
tionem, pueriliseft,&flagro digna.Videamuseam. Aeris,&ca
* f: º - - - loris
 р в s v в т і т. і т А т в л о с м в о л к v м; з 28
-foris habet plurimum. Elementa frigida maximè à propria natu- subtil.
ra recefferünt. Non ergo aer quoque receſsità ſua?Eritigiturho
mo , fi non fit mutatus aer, aéreu$. Minimum in eo terræ eft,&
maximè mutatum. Non erirergo grauis: In aqua non defcendes
ad fundum Cardane. Nam fi calidifsimus es propter plurimum
caloris:nequeampliusfex terræ unciis inte eft:quáre fümmerge
ris? Haud decet hoc rerum Naturam. Sub aquasenim non defcé
ºdit aqua. Tanto minus aer. Quid te deorfüm trahet ? Facfodes Iocus
'periculum. In Ticinum te demitte. Non negote calidißimum. feriu.
Aeftuofifsimum etiam aio. Non enim hae in fe efferuefcerent in
temperiae. Arbitror leuifsimum quoque : nempetam uariisflu&i-
bus haud iaétarere.Sed ne 溫 Фuidem nego : tecumfex terra
unciisfundum petiturum. Accipiamus & illâ condimenta huius
>.. extremg caliditatis. Téperatus,inquis,eftin hac,&cumhacfum
• „ ma caliditate: quia caeteris item elementis cum illa caliditate con
.. 'uehit . Nihil enim plus, quàm decuit, exco&tumeft. Ergo in qui- *
-busexcoétum eft aliquid plus fàtis: illa erunt homine calidiöra.
Putaftite ad circulofum difputationes captiofis offendiculis op
pugnatorum argutias elufùrüm.Sic enim euaduntifti publici cla- *
mätores.Haec ilIorum uerbafunt.Ego ficintelligo propofitionem seuer.
meam.Argutiæ iftae lucentin adolefèétium ingeniis,quafiignicu- * .
, 1i quidam,&fomėtauegetę indolis. Maturis animis,oneri:iudiciis
confirmatis,dedecofiftint.Quis nefcit,in homine calorem, & hu- subtil.
moremfrigore,acficcitate maiores,ualétiores,uiuidiores?At hoc -

etiamin Afino cft.Nempehoceft animalis uita. Eftigitur & ho

mo,&aliüd quoduisanimal,fibi calidus. At enimuerò non habet
~ille caliditatisfürimum gradum:fi,quemadmodüanimalia cgtera
in ofnnium entium noftrorum ಚಿ , itaipfè in medio anima
: lium, fitùseft.Vbi uerò terram, ais, effe purifsimam: quid aliud,
quàm aut terra,aut purum quidfit,ignoras?Quideftpurü? nónne
quod alienihabet nihi}?Eft.Quidaliud eftterra,quàmterra pura?
-Nam impuraterra,terra non eft:fed terrae aliquid cum eo , quod
terra non eft. Quae fiin Afino , fi in me mifcetur : terra uidelicet subtiliß.
-mifta eft.An uerò quintum praeterea nouum paras elementum,
quo terra, non purafit terra? An fünt in elementis excremen
tâ, quibusilla impura fint ? Quid eft, quod meae admiftum ter
ræ, me efficiat illistuis fex unciis grauiorem ? Aqua ? Atut di
cebamus , in aquis aqua non defcendet. Appende libellae ti
-gnum, & hominem ad idem pondus: in aquâ tignum fuitabit:
អ៊ីវ៉ូ . Sed & 體 das hic ab aere calorem:
qui füperioribüs in libris duo fimul aduerfüm haec profitebaris. Contrad. ,
?rimum, non ingredi in compofitaaerem . Alterum, aerem cffe
 1v L 1 v s c AE s A r s c л ь і c в к.
frigidiſsimű.Poſtrema uerba & ſupràfutilia oftendimus: & Aftur:
comeusfalfà dicet. Quinquefolas uncias cùm me totumpendere
iubes.Olim poftillud prælium,quod fècundum Abduam ad Pan
dinum commiffum eft: uiétorialarti, atque captiuorum gloriafe
roces commilitones mei correptum me quafi in laſciuia triũphali
in Laudenfi Telonaeo ftaterg appenfum permagno numero libra
rum grauem retuleruntin cantiunculam.Siterra unciola tantu
læ in me funt:nullus æquè pifcium aquatilis eft.Ex aqua enim reli
quum ponderisad illasunciolasaccedere,ncceffeeft.Sic habcs ex.
*
' Marnis Gerrasi;- .7. r. -. ,..,

-- , EXERCIT A T I O CC LIIII.
• . . Quae de caußis Hominis.
- |ို -

1 s: quatuorde caufsishomo faétuseft .Prima, ut diuina.

cognofcerétur. Secunda, ut medius exiftens, illis mortalia có
neëteret,Tertia,ut mortalibus imperaret.Necefîe enim erat:ut.
in hocgenere,uelut &in Caelefti,aliquideffet optimü,ac nobilifsi
mum:quódque imperitaret caeteris : Quarta, ut omne gogitandi
munusimplereturefétque animalfallax. Nambelluar fallaces ele
» non poterant,ob ftultitiam :fuperi uerò ob prgbitatem s.Triplex;
• igitur hominum黜 nő decipit, nec decipituri,
Humanum,quod decipit,& non decipitur:Belluinum, quodnon
decipit,& dccipitur.Qgod uerò decipit,&decipitur: ီ|ိIna

« ximâm folùm occupat humani generis partemi, non fimplex mo

dus,{èd miftusefthic ex belluino, humaaóque genere. Haec non
• nifià do&tis uiris reprehendi poflunt.Suprà dicebamus:finem non.
eflenifibonum.Iccircoinprimo deanima, mors non eft víxor,fed
· #2a7vy, Etin ſecundo Phyſicorum, à mºy t2aTºyτέλος, κάτι βέλππι.
oneftigitur finis hominis malum ullum: Videamus ergo, an his
fint fines;& cuius.Non enim uno modo finis. Hoc etiam alibi di
£tum cft.Generatio nö eft finishominis,fedfinisoperæ,quæ à Na
tura præbetur ei façiundo. Quare fieft homofaćtus à Natura,non:
et hæc creatio propteripfum : nondum enim eft : fèdpropter id, ,
quodintendit illa (quippe Deus ipfe)communicare ಧ್ಧಿ bo
nitatem fuam , Omne igitur agens cùm à fine (quanquam,ut lo
quuntur, metaphoricè) moueatur: non potuit homo Deum mo
uere ad creationem fui:qui nondum effet quicquam.Quin ne exi
ftens quidem mouet homo Deum : effet énim Deo nobilior: fed
ſeipfummouet,non hoc noſtro modo,ſedalio incomperto nobis,
Deusin fè,Propterfè,&àfe,&adícrefleétcnseamineffäbilem.pie
tatem 2-,
 D E S W B T I L I T A T B A D C A R D A N V M. 329

tatem, quam exercetin hómine. Creati uerò iam hominis,& exi

ftentis, unus finis Deus. Ad quem ( quia ille ultimus eft) an ifti
tui fines defignati perducant Hominem: ut hoc modo fines fint:
accuratè eftdifpiciendum. Quod ut melius intelligamus : ex iis,
quae diximus, illud quoquein memoria habendum eft. Finem effe Subtilß.
eius, cuius finiseft,perfeétionem. Quae perfeétio fi in aétione cö
fiftat, in eo refidet,cüius aétio eft. Si in pafsione, ab eo tranfit in
illud, cuiuseft pafsio. Exempli gratia.Sifinisitineris mei eft,uide
re familiam: uifionis aétio me perficiet. Si uerò eius peregrina
tionis finis eft, ut à me illa uideatur: uifio haecpafsiua recipiturin
familiam,atque eam perficit. Isque erit finis uifionis in illa, non
in me : non ut eam uideam, atqueindefummam capiam uolupta
tem : fed ut illaà me uifà magnificetur in eagloria, quae eft: prin
cipem fuum recepiffe. Exemplum hoc non te folum uret : tua ta
men unius cauffa üenit in buccam . Tibi, inquam, fubtili Theo
logoita loquendum erat. Creatus homo fuit, ut diuina cogno
fceret : non autem, ut diuina cognofcerentur. Neque enim e
gebant humanae contemplationis diuina ipfa : ut propterea fie
ret Homo, qui hunc illis uel honorem faceret,uel gratiam. Non
ergo propter diuina, diuina cognofcit homo,fedpropter fé.Quae
paucis explorata propter animiorum mollitiem , atque ofcitan
iiam: paücioribus enodata propter rerum obfcuritatem , merita
funtinterfubtilitates, non ineruditosaufcultatores. Tertia quo
que ratio & falſa eſt, & craſsè admodum explicata, Vt, inquis,
mortalibus imperaret. Ambitiosè admodum. Quidtuhominem
appellabas ? Qüid appellas mortales ? hominem qui dicit, dicit,
opinor,humanam 器 mortalium ឆែ្ក
minibus communem animantibus, Latinorum ufùsad hominem
tantüfignificandüaftrinxerit:idem erit,atq;fidicas : faéta eft ho Subtili.
minisfpecies, ut fpeciei hominis imperaret. Audis abfurdas ine
ptias. Quòd fi ad alia etiam, quae üitæ corruptioni funt obno
xia,transferas: iam ibialter error eft. Nempe& iis imperat, quae
neque uitalia, neque mortaliafunt.TibinönuiuitTofus,&im
perat homo illi.Sed& Bafilifco hominem imperare, quis dixe
iit ? Quòd fi Bafilifcum homo interficit:&hominem Bafilifcus.
Par pari refert, quòd eum mordeat. Mutuum eiufdem generis,
atque modiimperium eft. Quanquam ibi effeimperium arbitrá
turSapientes, übi feruitus, aut obedientia. At quis homo uel il
li, uel'Apibus,uel Hirundini,uel Balenz,uel Manucodiarz con
ßituit reinpublicam ? Ne nunctibi adducamalia infinita.Non e
nimdeclamamusinNeacademiis.Profećtöferas ‫يةعهو‬n‫يع‬oh
 1vtiv s c AE s A * scAr i&er

inopiam,halitum appellamus nos,alijuiuificum calorem uocant:

qui honeftidem cum aere. Aiunt praeterea, aerem in aqua conti
heri. Hocfuprà uentilatum eft.At quam afferunt fimilitudinem,
nulla eft. In terra, inquiunt, effeaerem: patet ex Lumbricis. Spi
rant enim. Iam fàtis âpparet: femper eos, proliquido , accipere,
quodin quaeftione pröbandum eft. Negamus enim fpirare : fola
tranfpiratione refrigerari dicimus:id quod ab aere perpufillo eue
nire poteft:cuiufmódi in terrae difsitis partibus continetur: nihilo
fecius quàm aquae fubterraneae : unde etiamfpiratTalpa, At fub
aqua nùllae cauitateseiufmodi. Aiunt adhaec: Pifces, quibusbrá
cfiiae paruae funt,diutius fine aqua uiuere:quod contingit Anguil
lae,Murenae, Exocaeto. Ratio. Quia minustrahuntaeris,à quo lae
datur cor nimia refrigeratione.Hocautem patetin Channis.Quia
femper hient, nimioaeris appulfu extinguitur eorum calor natu
ralis. Haudita eft. Principiò aqua eft aerefrigidior. Non extin
guit cos aqua tamen.Aliud argumentum ualidifsimum. Diutius
Anguillaeüiuuntflante Borea, quàm Noto. At aerfub Boreafri
gidior.Etpifces omnesaere uerno,quàm aeftiuo. Sed& illa ratio
fubtilißimia. Non enim branchiis aeremtrahunt, fed ore: quem
reddunt branchiis. Quare non reétè inftituunt dicere, branchia
rum anguftiasaerem arcere.Non enim illis trahunt, fed ore tra
&tum reddunt. Retinebunt ergo pufillae branchiae potius aerem
subtilß. per osattraétum,diutiúfque coercebunt. Citius laedentur ergo. Et
Muraena, cui uaftushiatus oris, branchiae foramen utrinque uni
cum, multum accipiet oreaerem,perpufillum remittet branchiis:
diu ergo penèpotum illum retinebit.Diutameninficco uiuit.Poft
º hæc quod aiunt: propebranchias effe cor pifcibus.Quare cordi
aereminon elaboratum nocere: non obeffeiis,quae guttur habent,
quiain eo traétu domitus mitior accedat ad cor: eorúmque addüt
exemplum qui uulnus habent in peétore : iis enim ualde effe no
xium aerem? fatemur omnia. Sed illudadiungimus. Longè diffi
cilius, acfèrius accipere aquam à corde conditiones tranfmuta
tionis:quare debere uehementiuslgdere.Attraétüuerò aerem,eo
dem modo exigi per branchias, quo & aquam. Sednonoccidit
pitcem 蠶 : nimirum quia pifcisaqueuseft : aquei eius fpiritus:
Tốy zrộếyfpiritus aerei.Experientias duas exponamus.Prima eft.Si
pifces,inquiunt,in uasoris angufti aquæ femiplenum iniiciantur:
tanta illiseft fruendi aerisinnata cupido: ut certatimalius alium
fupernatare nitatur: quo proximi aëris ufuram capiat. Quin lon
gè aliter fèfè res habet. Vbi nanque fèfè uafis obfèptos parietibus
intellexere:fruftráque exitum mifèri tentauere: qüà uident aqua
uacare,fibi ratiforeaditum ad localiberiora, afcendunt ad uacui
fpeciem.
 DE S W BT I LI T ATE A D C A R D A N V M', 347

ſpeciem. Caterùm uel minimo aerismomento attacti refugiunt.

Quin plenifsimo uafe fubnatant per collum adfummas ufquefau
ces, uti uidimus: quâeosinuitat exitus.Vnusetiam exilire cona
tuseft: fperans, extra eum carcerem, fefe alias aquaslaxiores ná
cifci poííe. Quod & rete capti faciunt. Superfiliunt enim. Non
ut aerem captent:fed ut fugiant captiuitatem. Sic metuperterriti
mugiles noétuin lembos extra aquas fèfè dant. Iccirco plus mo
uenturinuafefemipleno, haudquaquam, ut aiunt, ludibundi, &
laeti propter aerem proximum. Quod & auiculæ faciüt in clathra
tis caueolis. Eft&alia fortaße ratio,qua pifciculi in fèmipleno ua
fe plus moueantur. Aqua enim mobilior eft. In pleno uafe,e6que Subtil.
oris angufti, minus fauet eorum agilitati aqua,ut propemodum
audeam dicere, compaéta. Hoc qui non admiferit pro uero: non
reiecerit pro inepto. Altera experientia. Si uas, inquiunt, aqua
plenum, uel manu,uel alio quouisoperculo obturetur: pifces qui
intus funt, illico morituros, fraudatos aere fcilicet. Aduerbium
illud fàtis atrox.Inclufimus enim,&totum diem fuperftesfuit Bar
bus è Garumna. Poftridie mortuus eft. Quid mirum ? Nam &
alij, eius fortaffe fratres in altero femipleno, neque obftruéto
eadem die eodem fato funéti funt. Sed & Hirudinesin uafis clau
fis annos integros fineaere uiuunt. Vt etiam Oftreorum argu
mentum ab ipfis prolatum diruatur: quae in aere intereunt finea
; qua. Quidtumpoftea ? Cùm penè nihil aliud fint, quàm con
cretushumor: quid mirum , fi abfque humore durare nequeunt?
Illud tamen fiitá eft: ut obturatis pifciculi intereant uafi§: id ic Sabtilß.
circo fit, quia feparata abaereaqua exuit naturam fuam neceffa
ri6. Conferuatur enim ab aerenon corrupto, quafià forma fù
periore: quemadmodum in quarto Phyficorum declaratum eft. Et 2. Cal
Tum conglaciatis amnibus per multa millia paffuum nullus fùb 74・○ク”4・
tuspifcis exanimatur. Reliquum eft: ut quibus conatibus Arifto eiufd. 23.
telis argumentisrefpondiffefèfèperfuafêre, difpiciamus. Ait Phi 35.
lofophus : fi aer effetin aqua, & à pifcibus traheretur, bullæ ap
parerent ad fuperficiem fübeuntes: quemadmodum ubi quis in
üitam fub aquateftudinem diutius continet. Refpondent. Bran
chiarum efferimam: ut peream exceptus ore aer,&aqua liberi e
grediantur.At nihil refpondent. Per rimam egreffum audio ae
rem : oftende eum nobis in bulla. Nam quare non petet locum
fuum: ueluti cùm è cauernis exit terræ ? Non enim refert:quâ, aut
unde exeat:rimáneilla branchiarum,an oreteftudinis.Aut exeat
in bullam à branchiis: aut ab oreteftudinis non ampulletur :fèd
in aquam, utille, dißipetur.Quifi difcederepotuit, atque fèfè ex Subti*.
aquæ complexibus in pifcis faucibusexpedire: q|ས་ཀཱུ་རྩུ , quod faci
ilj
 Iw L 1 v s c AE S A R s c A L I G E R.

quarumfpecies, ac uenuftas uulgò quæritur. Hic erat hiftoriapo

iienda, depilofo puero.Sed fuprà fàtis. At uerò ut tenuior, atque
humidior e({et homo, non æqua fuit cauffa. Imò equidem cón
trà, cenfèo. Tenuem, atque humidum eius effe fuccum:ac pro
pterea pilis minus frequentari. Non eft ergo Naturae finis, gla
subtil. britia,fed tenuitas.Sequitur enimglabritas humiditatem:fcilicet
proptér fumidae materiæ carentiam. Eft igitur affeétus glabri
ties? non autem efficiens, aut finis, aut forma, aut materia, aut
quicquam antecedens humiditatem :fed affeétus cófequens, non
auterì perficiens: neque intentus à Natura. Caue uerò, tibi ni
mis arrideas in hac fübtilitate. Nam & Anguillis, & fœdißimis
pifcium generibusiniifdemgradibus theatriNaturae federe licet:
żfpeĉtafetein fubtilitatis ſcena non ſubtiliteragentem.
EXE R C IT AT I O C C L V I.

Ratio.Ingenium.Iudicium.Sermo.Maņus.
v L c H E R R 1 M A hic confideratio: in qua multa oratio
neliceret uti Ciceronianis. Nobisin Lyceo breuioribusfpa
tiis ambulandum eft. Tribus,inquis, armauit hominem Na
tura praefidiis: Ingenio ad inuentionem neceffariorum: fèrmo
ne ad auxilium : manibusad perfeétionem omnium eorum , quae
uelingenio excogitaffet,uel fermoneab aliis didiciffet. §?!
ne omnia, fed uulgata, neculla fubtilitate commendabilia, qua
lis abstefüfpenfis animis , & auribus expe&tabatur. Nanque üt fit
ingenium ad rerum inuentionem: at ipfae resaut praepofterae, aut
subtil. confufae,autfalfa fpecie fèfè offèrunt Intelle&ui :atqüe ad perni
ciem multa, atque adfalutem inueniuntur. Quafi impofitüm eft
iudicium , tanquam praetor quidam, ad inuentorum perpenfio
nem. Quae eft , ut ita dicam, manforum ueluti 蠶 rumi
natio ad coquenda confilia. Hanc uim , aétionémque animi no
ftri, qui Stoicis attribuerunt, propter definitiones : inuentionem
Ariftoteli, propter librum Topicorum:parum confideratèloquu
ti funt. Non audeo M. Tulliü huius autoréfèntentiae nominare:
netumultuantes itos declamatores aduerfus ueritarem cõcitem.
subtil. Eft inuentio tam ad definiendum neceffaria, quàm iudicium in
dialeéticis difceptationibus. In eligendo iudicium quaeritur: ad
definiendum,géneris,fpeciei, differentiaruminuentione opuseft.
Nam quiliberfextusTopicorumtotus adhibeturadeliciédasfor
mas, contituendum ： partium definitionis: quidaliud hoc,
quàm iudicium, uideatur. Vbi uerò quippiam aggreffus definire,
genera
 р в s v в т і т. 1 т л т в л о с л к р А м v м. з 31
genera fumma diuidis, aut fpecies differentiis mediis circumfcri
ptas, fecasad atomum ufque tuam, cuius uenarisdefinitionem:
aut contrà,refoluis inferiorain proximigeneris conditiones, quae
fubalterna uocant , quoad indagationem tuam fiftas ad fumma
ufquefaftigia:quidaliudfacere uideris, quàm inuenire ? Iudicium
igitur animi optima pars, aut uis eft: fine qua uides, me quoque •
inter infinitos ferèhuius faeculi, temerè acfruftra captare glorio
lam, exfcriptarum commentationum praecipitatione. Nihil enim
ferè aliud, quàm ex alienis piéturis eradimus colores , ad opera
noftra:noftra, inquam, ut primùm nobisipfis, mox aliis perfua
fum uolumus, aliqua uafricula inuerfiuncula,fecuri pofteritatis.
Igitur ele&tioin omni a&ione, atque contemplatione parit opi
nionem Sapientiae : quafola à brutis, quae foloferuntur impetu,
differre uidetur homó. Sermonem uerò cùm ad auxilium Natu
ra comparatum putas: re&è fentis. Maxima enim ex parte ad
retinendam humanae focietatis coniunétionem , uidetur infti
tutus. Id quod accuratiore difquifitione in primo Poetices, à no
bis explicátum eft. Scilicet quæ deeffent nobis, ut ab aliis petere
º - mus: quæhaberemus, ad ea communicanda declararetur animi
noftri fignificatio. Quoniam uerò finis, uti dicebamus, beatitu Subtil.
«do: adeam uia Sapientia,tum uerò huiusfèdes in animo eft , ad
animorum potius ornamentum, commoditates, utilitates,fer
nonem à Natura comparatum puto: ut qui effentfapientes, ede
rent: qui nefcirent, acciperent per animi notas, id eft orationem,
fàpientiam. Neque enim felicius eft accipere, quàm dare. Igitur
neque difcere, quàm docere. Quamobrem non magis auxilij pe
tendi,quàm ferendifermonem tributum arbitror. Et cùm utriufq;
ក្ញុំ fit: hoctamé apud acutiora iudicia potiores fibipar sapient.
tes uindicabit.Manusuerò additae:propterea quòd Intellectusdu
plex eft:adcognofcendum:&adfaciendum:undeSciétia,& Ars.
Quas non principiis, fedfine diftingui, multisin locis eft à nobis
demonftratum.Iccirco dicere folitus aliquandofueram: Rationé
eſſe manum intellectus:rationis orationem:orationismanü. Ma Subtil. -

---
nus enim iuffa facit: iuffa obediunt rationi : ratio uis Intelleétus
eft. Ariftotelesin tricefima feétione, De Intelleétu,fcientia, ma
nu,organis, multaappofitè,acutè, fapienter . Vbietiam dicit,à
Deo data omnia:agnófcitque eum caüfam efficientem.Quae uer
ba, quiafunt quouisne&tare fuauiora,quouisSole illuftriora,libé
τeradfcripίi: όποδεδεενάυτως ημίν όργανα έδωκε Jύο ενός χgησόμεθατοίς
εκτός οργάνοις, σώματμόχειρα, ψυχή Jι νοώ.ές γό και οής των φύσει εν ημίν,
ώσσερ όργανον υπάρχων αι δε "νοα επσήμαι, και τέχνα των υφ' ημών ποιητών
εισίν. οδε ήίς των φύσει. Εt pauloinfra. ύςερgνδετής των χειρών διωάμεως,
* .. O O iij
 1 у т. 1 у з с АЕ s А К s c А 1 1 б Е 2

ούς παραγίνεται ημών, όπ και τον όργανά 37 τών της χειρός.έπ ό ή μάο όργα
νονόπτήμη.τέτω γαβείχεήπμος, καδάτη αυλοι αυλκή.χειρών σε πολλά σών
•Jaevàrrw. Vt etiam fubtiliore contemplatione, fcientiam uidea
museffe Intelleétusinftrumentum , manum autem corporis, ma
nuum uerò multa naturalia . Ariftoteles in tertio De anima. §
-
χειρόργαόν 6ίτνεργαίον. ο δεής εισοτάδων,

EXERCITATIO CCLVII.
Inuentorum ordo. :

Caffig.' H;nonv Dfuoparum hîc defciuifti à fubtilitate: cùm inuesta

digefta ordine confudifti , aut praepofterè*ftarui
aut

fti. Confufifunt illa. Aedes, Veftes, Arma, Cibos. Nam

profeétò cibum primò quaerit omne genus animantü. Pofthunc,
íecundo loco te&tum: quo fèfè ab iniüria Caeli, à potentiorumin
folentiatueatur.Veftem ferò quaefiuit homo: quãdoquidem ue
£tis ufus duplex : alter ob uerecundiam : quae natura ab oculis re
motiora penè abdidiffet: in iis nosillius imitatione, eius coeptum
ftudium iuuaremus, atqueabfolueremus. Altereft, obarcendum
frigus: rarò enim propter calorem.Pudenda, quae effent: ferò in
tellexiffe hominem, reor. Quando etiamnunc ambulant nudi:
cùm tamen teétorum perfequantur commoditates. Frigusautem
uixdum fenfit in agro natus Damafceno : idque uere, uel tem
porario, uelibiperpetuo, iußibus conditoris. Mundum enim ue
re ortum primo,&autumant Sapientes,& credere pareft.Poftre
mafueruntarma: atque utinam poftrema: nec uenenorum artes
poftilla etiam effent arceßitae. Hæcigitur abste confusè: illaprae
pofterè. Poft haec,inquis,terrarum, Caelique dimenfiones. Inde
fcientiam naturalem. Nam praeter fimplicem, eámque ad duo
ufque,triâue numerationem, quae inter paftores exercéretur: uix
puto quicquam difciplinarum multisfaeculisextitiffe. Mathema
ticas uerò leges fortaffepoftremas omnium, iure quifpiam exifti
subtil. mabit. At motum ipfum , qui totius naturalis comprehenfionis
fundamentum, & circunfcriptio eft: quam rationem formalem
uocant fübtiliores, primum omnium cognitarum rerum fuiffe,
manifeſtum eſt.

EXERCITATIO CCLVIII.

Quae defeétis.DeBoue Indorum Deo Tambaran.

Depalzſtra. Veſtalisignis,
* -- -------- - - oЕ
 D E S W B T I L I T A T E A D C A R D.A. N. W. M. e. 3.32.

** *
Efeétis,atque ut Arabüuulgus uocat,legibus quatuor quae Caffig.
& ºw
****
...?
D fcripfifti:utinam eorum oblitus, aliis in rebus famam quae
fifesfubtilitatis. Nãquidattinebat, aduerfus nos argumê
ºº: ta,quibus ineptiunt Mahumetani,profiteri? Noua etiam :::
* re detuo quaedam : ut fubtilis, atque ingeniofus effe uidereris ? Si
quis de te paulo minus bene fentiat hic, uelloquatur: non ca
lumniatoris nomen, fèd optimi uiri gloriam cofifequatur. Mi
hi, fi Alcoranum uidere nünquam cóntigiffet: uel fíleétum non
intelligam: uel ridicula multa cùm នុ៎ះ paulo magis
fèria nihiloputem meliora:tufeleĉtapfoponis argumènta rediûi
ua:quibus aliis philofophorü impulfibusfruftratentata mensfor
tafse labefaétetür:nifi DominiIefu fpiritushicadfit mecü: qui ne
bulas tuas iftas differat : féque ipfum uerum Solem & aperiat,&
reducat. Tibi uerò quis, cüiüfque modi, feéta'qucanimiusfit uel
pº
praes,uelmanceps,pérfacilè uerbisillis oftentafti.Igitur,inquis,his
arbitrio ui&toriae reliétis, ad prouinciarü difcrimina tranfèamus.
Cuius uiétorig?Quae ui,atque opprefsione bellica comparatur? At
eanon efficit meliores opifiiones. Quin fæpenumero cruentis ui
&toriisboni mores,leges,inftituta humana, diuinâque uiolantur,
atque etiam funditus delétur.Quodigitur arbitratusfuerit uiétor,
Phryx,Thrax,Cappadox,Scytha, eituperinde fauebis: ac ficum
ueritate,ueritatis óppreffor triúpharit?Quòdfi ad difputationum
robur uiétoriâ referebas: tum telatebat, aut dif$imulabasfcire te:
cui nam effet ceffura uiétoria? Sed uim orationis meae temperabo, Modqf.
& comprimam:bonifque Chriftianisfubfèlliahgc,atque iudicium
relinquam. Illud eruditionisgratia ftudiofisapponemus, quodad
religiones pertinet. QuemadmodüIfisolim ab Aegyptiis, ita nüc
ab Indis qui Cuchin regnüincolunt, Bospeculiaricultu pro Deo
.‫اليه‬ --
habetur,& nuncupatur Tambaran.Cui ueteri cultui nouus hic ut
-

:* refpondet:ita prifcum Graecorum inftiturum noui memoria re

pr£fentatur in Coloim,quaeabillis locishaud multùm diftat Orié
tem uerfus.Ibi nanque oleo perun&ti palgftrisexercentur. Scriptü
eft in hiftoriis Africanis:ignem in Libya pro Deo habitum: quem
Veftalium ritu perpetuum feruarent.
2. Mahumetani delirijfubtilis explicatio.

m A H v M E r A N AE uerò fe&ae cùm te tam exaétè confultum

leuiter oftentes,ut etiam ilhus controuerfiarum cognitorem pro
fitearis:Syrámque uocem de rubricis etiam Graeculis coquis pro
tritâ popülariter inculces: eam inanitatem opulentioribushifto
riis explerelicebattibi.Nos nihilut lateteorú,queadperditifsime
 1у т. 1 у в с АЕ s А к вс А 1 1О В к

quae numellis ineptafiunt adingrediendum. Hominesfunt. Inui

tos dices. At non inuitiarât,ferunt, metüt, triturant, toto uerten
te anno in prouincia Angot:de quibus fuprà dicebamus. Adi ad li
braria præla:& mirarelaboriofiſsimas uigilias. Cőfulefabros, nau
tas,carrucarios, muliones: Vltro decedes detua fententia. Quod
uerò dicebas: Hominem, delitiarum amatorem : uerum equidem
fateor. Caeterùm,Cardane,nullum animal eft:nulla, inquam, fpe
cies animalis: cuius unum modò indiuiduum àfuis delitiis, nifiui,
metu, uerberibus abducere queas. Situ ėluto Suem amoueas: tol
las ex oleto Vpupam:fegregatam habeas, non moerentem, à tori
cöſorte Turturem,Hirundinem, Columbam: iubebisidem à pun
&to medio terramte furfumfequi: & afcendet. At quot inuenias
homines, qui fibiipfis obuoluptatum contemptionem,bellum in
dixere? Philofophos, inquies. Non funt. Nihil illiscum fèriptura.
Acnihiladeb minus, quàm Philofophi. Aratoresfunt. Hortulani
funt. Nautae funt. Cepe, ac radiculam cum aceto &{àlehabentin
obfoniis. Stratum in prato,aut culmo,autapluftris. Et cùm omnis
Apolloin uniuerſå Naturaſuampulſet citharam:ideſt, omnege
nusanimantum fuishaereat uoluptatibus: eâque fibi habeat numi
na,difcurfüm,gulam,uenerem:earumperpaucaropusfaciant,idq;
non laboriofum: cótrà,inter homines paucif$imi perpetuo in otio
fint: præponderare uitae partem hanc laboriofàm, illi folutae planè
intelligas. Vide praeterea:quot animantibus uigilathomo,fèrit,ae-
dificat,fummo labore: atillæ cantillant,ftertunt, laxa atqueinerti
uita ignauae agitant. Reliquae duae calumniæ fimilibus exemplis
diluuntur. Nam figulofitas, ac uenerea libido, maximo à calore,
maximóque humido generantur: quifuprà defcripfèris Rofoma
cham:norisEquos,Canes,Pafferes,Gallos: iisattribuasexceffusil
los qualitatum:in quibusinexpletamingluuiem,pracipitesin coi
tu furores indicantur.Sedneque cauffa praefefert ueritátem. Gulae
libidinem, effeà maximo calore, maximâque humiditate fimul.
subtil Nam fi calorem humor aequat,calori refiftefhumor,quominustâ
tumfiat refolutionis,utadexceffum èmedio exeat appetitus. Non
igitur appetet. Appetitus enim, eft affe&ushabendi, & priuatimin
fame,reponendi.At quodhabetur,non appetitur. Et hümidißimi,
non eft appetere: fed nequecalidifsimi,apüd Galenum. Sequitur
calumnia,exfemiffefalfâ,exaltero fèmifïë odiofâ. Sapientes,in
quis,füntcalidißimi,&humidißimi. Si adgenera deferanturhg
qualitates cum fuiscaußis: Ariesfit omnium animalium fàpien
tißimus.Siadfexum: Mulier confilio,atqueingenio praeftiterit. Si
adhabitudines:ſanguinea temperatura excludet ceteras.Hoc non
eftcontrouerfum.Sanguineumtamen hominem haud rarò hebe
- - - -- -- - - * * * * - - -- - - --- - - - - - - - - - tem,
 в в s v в т і т. 1 т А т в л р с л к р л м v м. 3; о
tem,faepe uideas popinonem. De Ariete,alius dubitet,non tu.Hu
midißimum Veruecem dicebas effe: ubi eius defcriberes caudam.
Sinon eftexeétus,calidifsimuserit. Nam etiam exeétusadmodum
calidus. Sinonisfit:atefto Verres.De muliere ambigét.Seditain
telligo.Eundemuiri,mulieriſque calorem. In muliere non appare Subtil.
re, dilutumhumoremulto. In uirofentiri, quodacuatur ficcitate.
Calidifsimaigitur,& humidifsima erit mulier:aequè calidus uir,fed
ficcior. Hoctibi,Cardane, debent mulieres:ut eis Lyceum iam ae
difices,&fenaculum ftatuas. Hoc ergo falfum : illud odijplenifsi
mum. Sapientes effe pefsimos:nifiproficiant philofophia.Quos
tuhicSapientes uocas?PotéftneeffeSapiens malus?PotefteffeSa
piens,quinon profecerit in ftudio Sapiétig?Ergo erit Citharoedus,
cui nihil profuerit Cithara canendilex ? SiSapientes natura funt:
quideis Philofophia opuseft ? Qui diuitishaeres eft,aut Midae, aut
Crafsi,autPytheae:non eget alienarum opum accefsione.Etiámne
cumtuaSapientiaprauitas, aut nequitia cohaerere poteft ? An tu
cautos,& callidostam diuino nomine nuncupabas? Atillorü nul
lushumidißimus. Quintardi,blenni,plumbei,ftipites, caudices,
muccidi,fomniafunt omnespenèhumidi.In hiftoriis uerò nullum
Sapientem inueni, qui ပ္ရဲ႕ fecerit. Polemonem fortaffe obii
cies comeffatorem: ego tibi negabo Sapientem. Duo funtordines
Sapientum. Vnuseorum fuit,quiRefpublicasconftituerint: legi
t;
bus communiuerint.Altereorum eſt,quiproculà ciuiliturba,ſibi
ac Caelo uixerunt,defpe&taterra.Promieigitur Zaleucum,Draco
nem,Solonem, Lycurgum, Anacharfin, Democritum, Heracli
tum,Pythagoram,Timaeum,alios:quidhi,quidPlato, quid Arift.
uidSocrates, quid Anaxagoras,Prodicus, Simmias patriae quifq;
üae incómodauit? Quamobrem neq;ex hiftoriarü memoria,neq;
ex Sapientum iudicio,Sapienseritmalus: neq;Sapiéserit, quinon
profeceritPhilofophia: neq;Sapienserit calidißimus, arq;humi
difsimus:atneq;calidifsimus,atq;humidifsimuserit malus.Poftre
mauerò huiufcecaudafentétig 器 cauda eft.Aisenim: Adiuuat
ad hacperpetrádamelácholia,que reoluto humore 蠶 gigni
. tur ex fuperfluisftudiis,atq; uigiliis. Equidem melächolicos mul
tosfuiffearbitror. Non enim contradicamdiuinopraeceptori:qui
itafcriptum reliquitin quaeftionibus.Caeterùm qui,praeter Hercu
lem,flagitium perpetrarit,èSapientibusinueni neminem. Deinde
ad animiuitia,quæ fummo excalore,fummóque humido nafcun
tur, augenda nünquam addiderimhabitum contrarium,frigoris
fcilicet, ac ficcitatis. Nam finatura Sapientum eget adminiculis,
ſſ
aut potiusန္က ႏိုင္ဆိုႏိုင္တြ
Philofophiae, ne pracipitesaganturad mala
facinorafacienda:potiustempereturinipfisexceffusille caloris,&
: TT ij
 1у т. 1 у з с АЕ s А к з с А т. 1 с Е к

subtiliß. humoris exaccefsione melächolicifucci,qui frigidus,&ficcuseft;,

uàm prauitas augeatur. Autigiturita erit:aut fimulerunt calidif -
imi,&humidifsimiiidem,qui&frigidißimi,&ficcifsimi.
E X E R C I T. CCLXXV.

An uiuant animaliaminus,quàm plantae,& quare.

--
A N i M A t i A, inquis,minus uiuuntplantis: quia cùm effet
eis motus neceffarius, caloreitem opusfuit ad mouendum.
Quare ab eo refoluuntur. Principiò plantae quamplurime
breuiorisuite funt,quàmanimalia:nequetamen refoluunturà ca
lore. Haud equidem nego refolutionem fieriàcalore elementari
in ipfis animalibus:namGalenusidfieri negatà naturali. Athicti
bi contradicis in iis, quaefupràde igni dicebas, déque calore natu
oontrad. rali.Solùm enim ibifcribebas,ignem depafci:acpróptereanon eße
elementum. Non igitur ex eoconftabunt corpora. Omnesenim
fubftantiae,quibustanquam principiis,conftant corpora, elemen
ta fünt. Sicalor caeleftisnon depafcitur: quicalor animalia refol
uit,aliusà caelefti calore fir,neceffe eft. Quòdfi eftin corporibus,in
propriofubieéto fuit,cùm ingreffuseft.Accidens enim eft ignis,ut
tufomniabas,calorisfummi. Ergoduo erütinanimalibus calores:
unus ille uiuificus:alter hic refoluens.At unde hic? Ad mouédum?
Eftigitur principium motusipfius. At contrà,motusipfe erat ignis
tui principium : à motu enim creabatur. Quòdfi eft principium
motusignis: eritignis anima. At hoceftetiam plufquam elemen
tum.Quòdfi calorille qui mouet,caeleftiseft:&έgleftisdepafcitur: :
non di 蠶 à caleſti.Aetherigiturilletuuseritignis noſter:
quem&nosfatebamur,&tunegabas.Nuge.Nosuerò dicimusfor
mã, non calorem uiuificare. Calorẽ uerò inftrumentũ effeforma,
fiue animæ ad motionem : & alia munera obeunda. Sed porró..
Quot fruges,quot herbae,quot frutices,penèinnumeri (nobisfànè
innumeri)paucis méfibus,paucis etiam diebusabolentur quidam?
Ex arboribus non paucae. Pumilae Mali aliquae annuis mortibus
hortulos deformant. Nonadmodum uiuacesfunt aliae multae. Sa
licem qui feuit iuuenis, aliam deftinat animo, quamfubftituatilli.
Paucae cum fatore fuo confènefcunt.Perficiaetâsbreuißima.Qua
reha ceft conftantitsima,ueritsimiquefententia.Temperaturam,
tametfi comes eft,atque inftrumentum, quafi quoddam ad uiuen
dum:non cffetamen longe uitg cauffam,fedaftraipfà.Etenim ual
de morbofa ualetudine permultosfexagefimum fuperaíïeannum,
uidimus. Alios bene habitos, nihilofécius prima, atque florentis
2t2te
 b в s v в т і т. 1 т м т в л о с л к р А м v м. 334
|||} auum,in prima pueritia,acmoxadtyrocinijrudimentaapudMa
ximilianum : cùm ferò res Italas,nec nifi armatus attigiffem : haud
ita multùm uerfàri licuit in penitiore linguae Italicae opulentia.
* Sperotamen,te non melius Lombardicè,quàm meThufëé,&fcri
* bere, & loqui. Quamobrem illud quoque profiteri audeo: me infi
* <nitas Italicorum uerborum complexiones in memoria habere.
1:) Non perfequar minutatim, fed philofophorum lcgibus in capita
4:3 redigam. Aio: non folùm nos reétis reétos coniungere lenifsimo
1: traétu, facillima cohaefione, plenißimo fono:fedalia coniunétio
:
ne, quam nefcio, an ullus Graeculusimitari queat. Nanque & prae
獸 adiungimus nominibus:id quod &Hifpanus,& Francus
acit:ut ex utroque nomen unum confletur:& nomina cum uerbis
.ftatuit lingua noftra: aut etiam obliquareétisita aftruit, ut oratio
nisuim explere uideatur. *

3. Nouigrod. Cimmerij.
H AE c cùm attentius commentarer, animaduerti: paulo antè,
Mofcouitarum Regiâ abste diciNouigardiam.Eain Latinis com
mentariisetiam Nugardia uocatur. Peculiari lingua Nouigrod:
quod nouum caftrum fonat. In Sclauorum lingua multasinuenias
eiufmodi terminationes ad oppidafignificanda. Suashabent Galli
ueteres,& Germani. Deillius diei maximi longitudine cùm certa
non ſcribas:licebatex altitudine policoniecturam facere.Eſtenim
in iis, quas habemus tabulis, uertex elatus illi ad partem deci
mam fèxagefimi fecundi gradus. In libris aliis ad fexagefimum
quartum.In quibufdam Commentariisaftronomicis etiam adfex
tum &fexagefimum. Sedhaec controuerfia tolleturillius hiftoriae
teftimonio, quaefcribit: Solem in primo Cancri aditu circumagi
illis perpetuo continuatie dieiſpectaculo. Moſcouitarum ueroeſſe
regiam, nuſquã audiui. Nequete audiffeputo. Falfum te eo fuiſſear
bitror:quódibi Sarmataruño maximusfueritprincipatus.Vrbem
ipfàm maximam. Opes maximas. Quaenunc ့ ့ ျမိဳ႕
pareat Moſco
' uitarum Duci: confeétusefttibi claudicansfy logifmus. Mofcua
enim Mofcouitarum Regia eft. A cuiusappellatione füisin diplo
amatibusinitium femperfacit ille magnus Dux. Igitur Nouigrod
in eaterrarum parte, cùm florens acpotentialongê,latéq;
imperitaret, à Ioanne Bafilio Mofcouitarum Duce occupata,atq;
exutatum opibus,tum imperiofuit. Aiunt: eum depraeda, ac ma
aubiistreceñtos carrosprèciofifsimisonuftosthefaúrisauexifte. Ii
ante,quam Chriftianofumfacrisinitiati eftent, Idolo facigbant,
quod Perun appellabatur. In ipfo prælij Furbine ງູoribus de
P ij
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к всА с пе Е к

pontepraecipitem datum in flumen, quod nomine, Vuolchoqu,

èx lacü Ilmen ortus,urbem fecat,aiunt loquutum.Sed & nunc eius
aliquando uocem ex profundo exaudiri.At nequetuh9c mihi,ne
quëillud ego credamitibi, quod ex Haitono in tuasfubtilitateste
merè tranfcripfifti. In Geórgianorum prouincia regionem effe,
quam Haufem dicant, ambituspaffuum centum millium, noétis
ihftartenebrofàm. Quare mortalium neminem ingredi aufum ha
&tenus.Vt nihilotutius de Cimmeriis nugatus fit Homerus.Neque
multùm difsident regiones. Netantum operae ponant in illorum
inueftigatione Grammatici cum fuis Chiliadibus.
EXE R C I TA TI O CCLX.

Quae de urbium magnitudine. Memphis. Cairus.

N G E N 1 o s E admodum cauffas colligis: quibus urbesinfer
I. regionibus ဂြို့ effe, neceffe fit. Si tamen uniuerfàm
Africam, à Sues ad promontorium Bonae fpei, atqueinde ad
Atlantem perfretum Herculeum,atque oram maris interni,ufque
ad Sues redeas: unam tantùm urbem maximam inueneris: quàm
Cairum rectè, Memphim non rectè nominas. Memphisenimalia
eft.Etenim Memphisuetus,Cairum non uetus. Ex Arabia cum ex
ercitu Africae parteminuafit Hucba Hibnu Nafich,atque imperio
obtinuit. Quocirca urbem fibi condidit, atque Cairoam nomina
uit.Id Arabice fignificat,quod Latini dicunt Comitium, aut Con
uentum, aut Concilium. Anno fàlutis noftrae quadringentefimo
Elcain Calif, fummusfacerdos, hoc enim uox 醬 fonat, eius urbis
regnum tenuit. Huiusfèruus Gehoar ad Aegyptum debellandam
miffus,uoti compos,defunétus bello,potitus rerum Aegyptiarum
defciuità domino. Quare ut tutius ageret, cauit fibi caftri muni
mento. Quod caftrum ad patriae füae nomen repraefèntandum, El
caira uocari iußit:quod etiamnunc fic appellatur. Igitur fi tempo
rumineas rationem:noftrafamilia eft Cairo antiquior,aut utriúfq;
æqualis memoria prima. Simul enim cum Venetiarum primor
diis Alani,acTheodoriciScaligerorum mentio fit. Quòd uerò no
ua fit haec urbs, quae tantispofteafaétis acceßionibusifiimméfüm
creuit: iis manifeftum eft, quialiud oppidum non ignorant, quod
ab Hamar Afifilio Arabum praetoreiniNili ripiscohditum, ihco
1arum conſenſu, Meſie ម៉្លេះ ideft oppidum uetus dicitur: cùm
tamen fuum nomen habeat.Fuftat,àtefiforiis:propterea quòdeam
蠶 cùm inuafiffet ille, uaftam, uacuámque coloniis, atque
aedificiisinueniſſet:atqueiccirco intentoriis ီ|ိ coaćtus fuif:
- - - - - - - - - " fet .
 ь в s v в т і т. і т. А т в л о с А в р л к v м; з їх
pleraque alia. Alij quoq;modi apud Ariftotelem Gallos caftigãdi,
ut Capones fiant.Vafconici Verueces nihilhorumfünt,fèd àì£x£
430, : quodipfi Biftornare dicunt. DeScytharum Eunuchis, quæ
fcribit Hippocrates in libro Deaere,&aqua,non attuli: quia nihil
continentfubtilitatis.Illud modò quærendum: Cur &yJe/?ic ab illis
appellati ſint.
4. Eunuchorum in Syria priuilegium.
p 1 o N in Traianiuitafcribit.Ad Hierapolim Syriae,quam nö
nulli Alepum rentur,effetetri,acletalis . fpecum. Quicquid
eiufmodihalitum hauriatanimantium,interire.SolosEunuchos
illius maleficij,ac noxae experteseffe.
5. Temeraria diuagatio.
Not A N T v R in militia,trásfuga,infrequens, deſertor, emāſor,
erro.Tuaignominia cuius uitijgratia defignetur.Videamus tuam
uolaciſsimam peregrinationè. A generatione per liberori ſimili
tudinem,ad uitae fpatia longa,aut alia. Hinc adfpirationem. Rur
fus aduitę curfum.Tum adhominis uitia in animo.Tertiò ad uitæ
traétum.Poft hgc aduenerea.Quacumtraétatione oleumTartari
commifcuifti. Poftea de hominisalis. Hisaddis dentes amici tui.
Illislac Liguris è mammillis.Tádem reddis raționem: quare mul
tisex ofsibushumanum conftet caput. Deinde hominispercurrês
partesad lac reuerteris. Quem adlocum Ligurem illum dilatum
oportuit. Sedpraeripuitingeniituiflammea celeritas. Tanto pòft
interuallo refilis quartò ad cauffas longeuitatis.A quibusubitè ex
plicuifti, mifceshiftorias, Hominis, Elephantis, Adamantis,Auri.
Poſt que,in hominis hiſtoria deſcribis,ouiin pullum mutationem.
Docesetiá uillaticasibi paſtiones. Ab his quintò reuerteris ad ho
minis uitam. Dein fenum dentes examinas. Secundum quos ocu
lorum traétashebetudinem. Sequiturgingiuarum crementum ex
acido uomitu. Illico ad panificia. Fructus Indicos intermiſces.
Subit hiftoria delugentibus, atque etiam cautio, ne laedantur. His
abfolutis, adlinguárum iterumäifferentias. Tandem uerrucas,&
pilostollere doces. Poftquam Sapientiam de motu cordis agis:
cùm tamen fuprà dixiffes defpiratione. Hanc fluétuationem le
&or faftidiofus,qui paucis contentusabit,haud improbabit.Saruri
conuiuauariosintinctus quaerunt. Sapiens non probabit. Critici
damnabunt. Sapientesirridebunt. Illudisenim & Naturae,& arti.
Nihilo confultius abufusesordine in tuis antilogiis. dum uideri
uisnon effeimitatusconciliatorem,cerebrum tuum fequutus,non
rerumfèriem,atqucconnexionem,lutumarenae mifcuifti.
 и у с і уs cлЕ s А к s cА с т с в к
EX E R C I T. CCL XXVIII.

Quamobrem alae homini nullae.

-
--
Ο: c A l o R E M, inquis, &humorem graue futurum e
rat humanum corpus.Et ob id carere alis,neceffe fuit: cùm
uolare non potuiííet. Alius animaduertet barbaram lo
quutionem. Ad rem nos ueniamus. Siue calor fit ab igni, quem in
compofitis aliquando ponis, aliquando agnofcis nullum : calore
fubuehetur homo furfüm.Siuefità C£lo : tãto magis,uttu uis,fub
ibit. obcauffam uerò uolare non poffet homo, fi habereta
las:nefcio. Nam qui ambulat, quia pedes habet : fialas habeatad
uolandum,curnon uolet?An illum alae àtellure auferre,acfuftine
re nequeant : Aquilam auehant, ac fuftineant ? Sanè plus unciis
quinque pendet Aquila: quantum plurimum fuprà memorabasin
homine reperiri.Gallinam uerò non attolluntalae:quia xgtoix£c,ut
ait Nicander,auvxy$pazw{, utait Ariftoteles. Igitur non ei fuit opus
euagatione ad quaerendum uiétum. At nonindigebat alis materia
pul#em. libus adleuandum corpus in aere:quifibi alasfaceret in mari:fupra
aerem uerò, atqueetiàm Caelosipfos, efferret fefealis intelleétus.
Nam quare alasnon dedit Natura Muri, qui leuiseft: aequalis pon
deris Vefpertilioni cognato illius dedit ? Siccine,Cardane, Deum
(nam quid aliudNatura eft ?) inopem facis: ut è fuisinfinitisthe
ſauris,hominiquasdepromeret, alasnon habuerit:ſieiopuseſſe
iudicafTet? Quo loco illud etiä fpe&tandum eft. Ais enim: mortali
bus data præcipua dona duo profluere à tenuitare:mobilitatem, ac
diuturnitatem . Quorum alterü cùm fit in arboribus potius, quàm
in homine: diutius enim uiuunt:maior illistenuitas debebatur. At
in homine agnofcebas maximâ. Altera cùm fit in pifcibus, inaui
bus in quadrupedum maxima parte uegetior nempeagiliora ſunt,
atque nobiliora: ab homine ablata tenuitas illis afsigniäda erit. At
hominem,propter ipfam tenuitatem,pingebas nudü. Sic difpone.
Mobilitasà tenuitate.Ergo maxima mobilitasà maximatenuitate.
Pifcibus maxima mobilitas.Conclude.Videbistuam fubtilitatem.
--

E X E R C I T. CC LXXIX.

De pedum longitudine.
v 1 A , inquis, duobus pedibus hominiftandum erat:iccir
coei pedes datifunt à Naturalongif$imi: quantos nulli alij
animalium.Ethic cauendum eftà te Latinitati.Sedadrem.
Quod affers è Galeno, probamus. At nofti Phoeni
copterum?Quanti pedes eius uidentur tibi?Binistamen ei pedibus
ſtandum
 р в s v в т і ь н т А т в А о с м в р А м v мУ 336
fretuscontemnereleótorem. Qui nos Caprasexiftimares, aut pe
cudes: quibus perfuadere poßis, à materiæ partibus, atque inftru
mentis,eorúmque accidétibus, maiora comparari difcriminafpe
ciebus, quàm à differentiisformalibus, quae ipfiusfpeciei conditri
ces funt. An tu cùm ifta recenfères: hominis formiam, idem cum
temperatura effeexiftimafti?Non enim refpödere poteftaliter hgc
parspofterior comparationispriori illi. Forma enim differt à Lu
po ម្ល៉េះ non potes effugere,quin àpiis uiris, atque ဖြုံ့
tibus deimpietate, auttemeritate lege publica Naturae poftuleris.
Gigantum uerò hiftoriam texere, nequaquam intereftfubtilitatis.
Etapud Philoftratum eft,quod legas:& qüod fubtilius contemple
ris,infàcrisliteris.Illud in fuis Gymnafiis excutiendum eft. Tüíqui subtili
animarum noftrarum æternitatem,non alia ratione,quàm propa
gatu,cognofèi poffe profiteris: quomodo potuit femé meum alius
effe naturae ab eo corpore, unde àpudtecum materia forma quoq;
: fimultransferatur? Quonam igitur nouo feminio ortiilli:fi eórum
& materia,&formaà primo hómine deriuataeft? An uerò tibi pri
miillius hominishiftoria ridicula ? Non enim de animabus, atque
intelleétu qug fèntis,ut fèntires,alia rationeadduci potuifti.Neque
enim,quodin plantisfit,humano generi potuit euenire:ut Cgli 6e
nignitate, ſoli ubertate plus alimenti ſuppeditaretur. Contrarium
uidem contingere uidemus, ut ex proceris parentibus filijpumili
器 Quippe Naturae impedimenta, atque defeétionespraefto funt.
At adincrementa non nifi per multas cauffas promouemus.Sed de
hoc accuratius in libris Defeminegenitali. An uerò tu Gigantum
opifices,ficut & aliarumfuprà rerum omnium,Deunculosftatues?
Quideorum nuncceffatlutum? An laffantur opere quotidiano,a-
pudte,fempiternae formæ illæ : ita ut etiam & noéte opushabeant.
adlaborum intermißionem,& quiete?An decoxit eorum ars nüc?'
An fimul cum operibus,quod Aquila Cuculo faciebat, etiam ope
rum autorem deleuitaduerfàrius ? Quare ad Dei omnipotentiam,
nobisignotam uoluntatem, omniatua confilia, omnis de Gigan
tibushiftoria, omnisfpecierum,generatio, conferuatio, finis refe
rendafunt. Gigantum ueröterram non effe, quodtu fcribis, infù
lam : fàtis patet ex eorum narratione, qui ad Ifthmum Darien ali
uandiuagitarunt. Neque enimBrafilia ab Hifpaniae nouaetraétus
ឆែ្ក illofreto: quemadmodumuiri quidam optimi,ac do
&ißimi prodiderunt:fèd Ifthmo continentiiungitur;quo Beragua:
cum Formofo promontorio continuatur. Igitur illa pars, in qua:
primùm Gigantesuififunt, adiacet ei finui, qui fànéti Iuliani dici
: tur ab Hifpänis. Quanquam hae hiftoriæ máximam illorum ma
gnitudinèm denisdefiniuntpalmis. Egouerò nouenorumtotho--
 1у т. 1 у з с АЕ s А А s c А т. 1 6 Е А

mammae? Quidos? Quid alterum oßium huic aduerfum officioin

omnibus,fitu non in omnibus: ut in Polypo dicebamus?
2. Deſirupedis humani.

A r Q v A R E homini,ut bipedi,non produxit in longumretro

Natura calcem? Auibus enim adiunxit digitum pofteriorem:digi
subtil. to unguem. An non omnibus appofuit auibus? Non enim aquati
cis.An non hocfàtis?Sedratio reddenda eft.Quippe auibus æqua
liter utrinque libratur corpus: Multum enim eft 蠶uropygium uſ.
que : homini uerò nihil. Propendet fànéuenter. Haec prima ratio. .
Âltera. Genuumflexus contrarius, atquein auibus. Eòfànèincli
nat corpus.Poftremò brachiorum agitationes,omnéfquefunétio
nes antrorfumfpeétant. Quòdfiacütius oßium fcrutemur, atque
ម៉្លេះ quantitatem : inuenietur calcisoseffe ualde longum.
Ipfäque tibiarum commiffa offa,longè magis uerfus pedis anterio
subtil. rem partem,quàm palàm uideatur. Naturâ nanque propter defor
mitatem obduxit integumentis.

* . . EX ERCITATIO CC LXXX.

QuaeGaleni deuaporibus,&fpiritibus.
ee

pe А 1ferantur,intus
s : M 1 R v M, quonam pa&o Galenus dicere aufüs fit:
uaporibuseffeſpiritustenuiores. Cùm liberèuapores extrà
manentibusfpiritibus. At Galeni fe&tato
res uicißimtibi. Quomodo tam ineptusfis,ut putes: uapores, qui
ſpiritibus comparati, nihilaliud, quam ſcoriafunt, eſeſpiritibus.
tenuiores ? Quos tamen oportet effe corpora quafi quaedam Cae
leftia: adeóque idoneosad animae corporífque coniunétionem:
ut nihil aliud effe calorem naturalem , fcriptum reliquerint Sa
pientes. Adeò, inquam, tenues: ut folo qualitatis nomine dignos.
arbitratifint. Nonigitur exeunt fpiritus,quia non expelluntur,fed
retinentur in ipfo fànguine, cuiuspars fünt. Vapores autemfunt.
face*. Agar ëum Ifmaele. Antu nunquam uidifti: uenà fèéta pefsimum
exirefànguinem primò: bonum poftea, cùm eum non poffetam
Plius Natura cohibere ? An non excrementa, duraipſâ, & admo
uendum ineptiora, per deiećtiones exigi: laboratum fuccum, te-,
nuem, liquidum, lubricum retineri ? 器 uomitibushaufto iufeu
lo, multaeiici: iufculi ipfiusnihil? An reristu, Naturam feparare
poſſe:
 р в s v в т I т. I т А т в А р с А к р.А N v м. 3y4

poſſe: retinere non poſſe? Nam uteſt motusipſisuaporibus addi

fcretionem, qua feiungunturà fpiritibus, non ab ipfis uaporibus, Subtili/T:
fedà uifecretrice : ita non tam ipfifefe mouent, quàm ab illa mo
uentur. Quin omnis & fegregatio, & excretio cùm à facultate
naturali fiat: ea queid efficiat per inſtrumenta: inſtrumenta uerò
fpiritusipfi fint : expellent ipfi fpiritus uapores illos, tanquam mal
leus cunéum, aut uentus uelum. Ipfi uerò non exibunt. Familiares
蠶 funt, atque etiam cognati. Vapores peregrini, atque etiam
oftes.

2. An fpiritusfintpartesmembri:& an fint animati.

q v 1 A fpiritum rem diximus naturalem: nequeidfolùm,fed
'copulam quandam corporis,&animae : iccirco aut antè quaeri, aut
pòftconcludi poteft,de eiuscenfù, ႏွစ္ခုႏွစ္ခုဖ္ရင့္မူမ်ိုဳးႏို
quidam nega
runt effe partem membri. Si enim parseffetfpiritus membri, non
difcurreret. Contrà uerò non nifi membri pars uideri debet: fi eft
animaeinſtrumëtum admouendü. Quanquam & hocpatiatur du
bitationem: ut fit&inftrumentum,&pars. Sedargumentum de
clarandum eft.Sieftanimæ inftrumétum, &animaeftprincipium
motus,& corpus eft resmota: inter motam rem,&mouentem,in
ftrumentum intereffe,neceffe eft. 鬣 ſiſpiritusanimatinon fint: Sb.
erit inter animans, &animatum, informans, & informatum, ali
quid, quod neque informatum, nequeanimatum erit. Sed moue
tur corpus,quiaanimatum eft. Non enim moueturab externo,fèd
i ab interno principio. Spiritusipfos quoque&internos effe:&ipfis
internum principium motionis. Quarefèquetur: ut membri pars
i
fint. Dicuntur auteminftrumenta,perfimilitudinem. Propterea
quòdà motionisprincipio motusexiensadipfum corpus, fpiritus
habet tanquam medios. Quòdautem difcurrunt, quidtum poft
ea ? Mouetur etiam fuccusintus. Itaque membra diuiduntur, in
continens,& contentum. Continent partesfolidiores, quae neque
foluuntur, neque mouentur. Continenturfluxiores, quas moueri,
non eft abfurdum. Sicpars eft uiuentis brachij fànguis in uenis. Subtiliff.
Mutari tamen poteftináliudmembrum. Tunceiuseft,cùm in eo
eft. Difcurrunt autem fpiritusficut nubes:&funt eius partispars,
cui cohaerent: aliudabipfisfpecie: quantitate, unum: ficut os,&
chartilago, in quam dcfinitos. Quibus uerbisilla quoque eft folu
taquarftio. Anípiritusinfufi (naminnatosanima prarditoseffe,fa
tentur noftris uiëti rationibus) ipfi quoque fint animati. Quidni?
Haud enim differunt uelfpecie,uel officio:ideft nequeforma,neq;
- - VV ij
 1у т. 1 у з с АЕ s А к всА С по В я

fine. Quin neque materia, neque efficiente. An fintmembri pars?

Parseius,cui haerent:ubifunt adminiftripoteftatis animg adagen
dum : & mediaftini corporis adaétionem animae recipiendum.Et
huc afferenda uerba, quae fupràcitabamusex uicefimafeptima fe
&tione.^sipuèv&#úr,&arp (ἐor.Senfionem enim eiattribuit,quippe
&affeétus. -

E XE R C I T. CCLXXXI.

Atrabilisanfit, quàm pituitatenuior.An Lien

- carnecrafsior.

v o D ad tenuitatemattinet: humanarum partium ordi

nemficftatuis. Tenuifsima parstotiuseft,fpiritus:inde
bilis:pöſtadeps: indemedulla; poſtarteriarum ſanguis: in
delac: pòftuenarum fanguis:inde atrabilis pòftpi
tuita,melancholia,cerebrum,pulmo,caro,lien,iecur, uenæ,arte
riae,nerui,membranae,ligamenta, chartilagines. Offa uerò craßiß
fima. Multahicfaftidijuitädigratiarelinquoiudiciis caftigatio
ribus. Nanqueinhiftoriisexcuffafunt. Diemtibi dicit cor: omif
fùm enim eft: Teftes,glandia, cutisipfà. Quam tamen haudqua
uam gmifit Philofophusin libro Defpiritu, Delaéte, quare dixi
i:defeminenondixifti ? Nam laceftàccenfus,fiueminifterado
pusfeminis. Tum autem atram bilem falsò reris pituita tenuio
rem. Quippe bilisatraterrae habet proportionem: pituita aquæ.
Praetereaquamobrematrabilipoſtämelancholiam appoſiuiſtik Id
ludit. equidem,"utnobisbarbaris Arabiftisgratum faceres, quafiinter
pretationeaddita,exiftimarem: nifiduo eftentimpedimento. Al
terum, quòd Graeca Latinispotiusinterpretari confueuere: alte
rum, quòd non ftatimfubdidifti. Antantulo interualloexciderat
memoriofifsimo ? Non puto. An diuerfàexiftimafti ? Siccenfeo.
Vt ex Galeno aliudtibi fuerit, xyxà, uaxa %Auxòr, aliud melancho
lia. At haectunc noneftunus exquatuor humoribus. Quod enim
excrementinaturamfert, nullunì hic habet locum. Nihilo fané
melius,quàm fipoft pituitam Praxagorae phlegma fubdidiffes. Ad
haec,Lienem pefsimo iudicio carne crafsiorem arbitratuseft.Efte
nim zap#%a ualdelaxum, ualdeleue,ualdetenue. Laxum qui
sabtil demadatram bilem,quae craftaeft, recipiendam: tenue uerò, quia
illa alitur, n9n qualém recipit, fèd elaborata, atque attenuata.
Quemadmodum attenuatuf fànguis in mammillis, & teftibus.
Quòdautem fit partiumtenuiorum, immenfispatet. Valde '
.‫سم‬
 в в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к о А м v м з уя
fòlutilisin oreeft:nequemultùmàpulmonediffert. Omnino uerò
caro, quàm Lien, haud paulò craßioreft.
:
EX E R C I T. CC LXXXII.

De augmento repetita.
w A N Q v A M de Augmento, multùm multâque fuprà: Exerc.ioi.
tuo tamen uento nauigamus.Vbi reflas,recurrendum eft.
Tuisergo uerbispofitis, unum tantùm depromam, quod
警 fàtis. Cùm augmentum,inquis, fit extenfióau
&i,fecundum Alexandrum, augmentum non erit fecundum ma
teriam,fedfecundumformam. Nam quodaugetur, manere opor
:
:
tet. Formaigiturin corpore manet:&adie&a materia,ipfàforma
extenditur.Etficaugetur, nonfecundumformam,{èdfècundum
materiam, quae'illiadiicitur in cauitates corporis. Primùm di
co:tuisexuérbisnihil excipi, quodfitefficax. Aisenim: Quodau
getur,manere oportet. Dico fic:Manet,quodnonabit. Maneter
gotam materia, quàm forma. Atextuisinterpretationibus, quas
aliena manu tuo malleo cufifti, ut intuo libro De inteIleétuifife
reres: itémque aliisplurimisè locis, haudplenèfcitéquete Latina
cum Graecis coniunxiffe,palàm eft. μῖμyew igitur effe, manere: uel
Chryfoloræ cádidati non ignorant. Atvarâ;erid,quodtuhicuis,
fignificare, fimúlqueanteceßionem confignificare quandam,foli
fèiunt eruditi. Hoc pertinetigitur aër τὸ δυ%»3no34y6, &arápxeij: id
eft antè exiftere, quàm augeatur. Augmentum fi eft, ut aiunt,
motus: & quod mouetur, neceffeeft •ούπίρχgir,utfuos moueatfi
nes: quodüeròaddituralimentum haud praeextiterit: non eritin
materiaaugmétum.Hocfueratfubtilishominis: Declarare,quod
. fecimusnos:fubtilioris,refutare: utfuprà faciebamus:fùbtilifsimi, subtil:{{·
explicare porrò, quoda quiuocè dicitur, decremento in animali,
&deaugmento quantitatis, cuiquantitasapponitur, ut lutum lu
to.Pluresergo mutationeserunt, quàm quot circumferútur.Vna
in, Vbi, quae eſtmotus. Vnain, Quali, qua eſtalteratio. Vnain,
Quanto,qua eſtaugmentum. Quarta non eritſtatim generatio,ſi
cutomnesuosponitis:fedfic dicendum erit. Quarta mutatio per
tinetadfubtantiam:&et duplex. Aliaeft, quando fubtátia quan
taextenditur: quodcrementum appellatur:alia, cùm unaabolita,
alteraintroducitur: quae eftgeneratio. Differunt uerò,quiain cre
mento, quae crefcit,eft,& praeexiftitatuanteipfum crementum.
Illa, quae eftgenerationis, noneftaétu, fed Por ,antè quàm
у v up
 1у с і уз с АЕ s А к s c А т. 1 с в к

introducatur,&fit aétu. Item differunt. Quiaforma, quae crefcit,

eft eadem, quae erat: fed fit maior aequiuocè: & accipit denomina
tionem à ſimilitudine appoſita quantitatis. Quae uerò introduci
tur: neque erat antea, neque recipit denominationemabipfo affé
&tu,quieft fpecies denominationis.Non enim diciturgenerari,ne
que üniuocè,neque aequiuocè, neque ullo modo : ficut in cremen
to, forma aequiuocè crefcere dicebatur. In generatione uerò non
forma, fed compofitum generatur. Haec igitur erant fubtilifsimi.
subtil / An uerò acrior quaerenda fubtilitaseft?Eft.Nego tibi,& nomen,&
rem ipfam, motus, effe genusadmotum, alterationem, augmen
tum,generationem. Principiè penitus ab eo exgluditur genera
tio. Quod fuo loco, multisèPhilofophilocis difcuffum eft. De
inde non eft uerum, qualitatem moueri. Non enim qui calorfitin
lapide,exit ab igni.Siexiret,ignis fieret minuscalidus,autSol.Hoc
falfum. Sedgeneraturabigni calor, quo lapiscalefit. Fitigitur ad
ditio caloris extrinfecusaduenientisfubieéto lapidi,qui dicitural
terari.Vbieft maximafubtilitas. In omni enimialteratione,fitge
neratio accidentis.Etin omniaugmento fit generatio quantitatis:
unde crementum eft uniuocè appellatum:&generatiofübftantiae:
unde crementum ratione quantitatis diétum eft. Quare manifeftò
uidemus, nihilo magisfieri motum in accretione, quàm in altera
tione. In utroque enim fit accefsio: & praeexiftitin ütroque id, cui
acceditillud,quodaccedit. -

2. Anpoftannumtricefimum fiat accrementum.

Q v 1 A uulgatafententiaeft:crementum haud fieri poftannum
tricefimum, homini: ut hocfateamur, ita addamusfùbtilitatem.
Partes augeri quafdam cremento uero: ut carnes, à quibus aliquid
abfciffumeft.An folidiorum partes pofsint?Poffunt,fidenfàri pof
funt.Denfaripoffunt,fi recipere poffunt intra fe partesperegrinas,
s„£til quae pofteafiant propriae. Quemadmodum locis quibufdam, ubi
per harmoniamcoeunt offain aetateiuuenili: pofteaquam fenium
aduenit:ea,quae duo inter offaintereftchartilago,tandem fit os:ita
ut duo illa unum fiant. Quem augmentationis modum, inquirere,
agnofcere, defcribere, intererat hominisfubtilitatum profefforis.
Nõ exalienis laboribus curfim, acfrutillatim lectas ligarefcopas.
3. Tenue,quem adufum accipiendum figni
ficationis.

L o Q v E N D i modum, quo meatus uocas,tenuißimos,minus

- è natura
-.
 р в s v в т і ч. 1 т А т в л о с А в р А м v м. 3 56
è naturauocabuli reoreſſe.Tenue nang exile eſt,extenſum.Quic- Ceºr.
quidtamen intraterminoscapitur, folidum. Meatus autem nihil,
aliud,quàm cauitas eft.Anguftum hunc,qui caftè,integréque uer
fàntur in Latinalingua, uócant. Illudigitur ττίοτνάχι, ut lóquitur ,
Ariftoteles. Hocautem åße, oblaterum uiciniam.Hoc swây: illud subtil.
λεπόν,

EX E R C I T. CC LXXXIII.

Quaretenuia denfa. Ratio denſitatis.

v A R E tenuia denfà ? Quia, inquis, probé cohaerent, nec
rimasadmittunt. Profeétò parum fubtiliter. Nam neque
tenuia omnia denfà, neque denfà tenuia. Denfifsimum eft
uifcum, quod in partes nullasunquam diuidas fine ~

difficultate. Denfumferfum,idémq; craffum.Denfi nerui,fibraeue

Roboris,& crafsifsimi. Denfißimum Gaiacum,neque ullis artibus
folutile. Contrà, quottenuia rara ? Vide Pumicem. Et ratio eft.
Nam tenuiafunt, quorum minima naturaliafunt pufilla. Ataqué
probè, atque arétè, aliorum quoque,ideftcrafsiorum minima ha
turaliagrandiora cohaerere poterunt. Quisuetatterretria crasio
ra,denfàeffe?Glacies aere crafsior,& denfior.Grando æquè craffa,
atquepluuia, & denfior. Nixaequè craffa,&rarior. Vnaenim ho
rumtrium materia: affeétuscontrarij circa medium: hinc grandi
nis, inde niuis, aqua interutrunque. Igitur nequetenuitas, neque subtil.
craſsitia, cauffa denſitatis, ſed uniformitas: ficut fuprà dićtum eft.
Nam inter quae nihil aliud intercedit, eiuspartes inter fe aptas effe
neceffeeft.Non enim daturuacuum.In difformium ueròpartibus,
mutua cohaerentia fit per humidum: quodin quibufdam eftex
preßius,& notius, ut in lacrymis arborum: in aliis occultius, utin.
gummiconcretis:innönullis occultiſsimum,utin metallis. Ln his,
ómnibus denfitatis autor humiditaseft. Itaque in lapide ubi hu
morilleexuftus,aut exuétusfuerit, hiant partes,&fitrarum cor
pus, ut Pumex.
2. De Tartarorum Thur. * * *,

E Q_v 1 N v M lac acidum TartariSolisui cogunt in cafei duri

tiam,& Thuruocant. Cuius ufuaugeri uefcétium robur arbitran
tur. Quaero, an fit Thurcumfuola&te illo, quae eius materia eft,e-
iufdemTrenüitatis. Eftfàné. Denfitatefola differt. Non enim Solis
hauftu decedere tenuiores partes. Nam&folidum cft,& æqualis
 iv vs cлв ѣ л к зсА с т а я и

fuses oris ambitumftatuerepartiü duodecim : propterea quòd, ut

opinor, quatuor partesin longitudine metiebaris : quaſi ſit dime
tientis huius ille circulus. quàm fitaburdum tanto Geome
subtil, trx,uideor demonſtrare poſſe. Primùm,negotibi,ex oris extremis
lineamentisfieri poffeuerum circulum. Alterum uerò longé gra
uius urget. Nanque integri,&immoti circuli,concedamus,trien
tem fere efe lineam rectam perpunctum medium tranfeuntem,
atque maximam,interutrunque ambitum, intercapedinetm occu
pantem.Atficirculum ex filo;aut aereduétili conftituas:deindeita
complices: ut ex curua una duas penèrećtas, in totidem器 U
trique communia, conficias: multis partibus ueræ illiusdimetien
cisfiae duae fimul, atque harum utraque feorfum,longitudinem fù
perabit. Quare dixerim,penè reétas, non explico tibi doétifsimo
sabil. Mathematicorum,fed rudioribus. Quia, inquam, duae reétae ne
ueunt utrinque habere eundem punétum. Effet enim una, non
i. .Alterutrum igitur ori euenire neceffe eft. Aut ut excirculo
compreffofint labia duo: aut quòd ex duobuslabiis fiat circulus.
Quare neutro effe modo poteft oris longitudo fui ambitus dime
tiens, utitu cöftituebas. Atque haec eft fubtilitas cognofcere non
ſubtilitatem. Demóſtrationemappinxiſſem: ſeduolumusea care
re ambitione, quae nobis inter rudimenta literarum pro frequen
ti gloriafaepefuit. -

E X E R C IT A TI O CCLXVIII.

Quae deGeneratione.
M.uendum
1 v s o P v s, utinquit Poeta, utriquenoftrum
eft. Nam qui düofemina, mari$,&fœminæ pu
no

tas adgenerationem neceffaria, mecum &fapis,&fèníris.

In eo tamen uerfaturfübtilitas, ut uideamus: quarefêmineum fè
men,non effe femen,dixerit Ariftoteles. Multi enim illius recitant
opinionem: nullus, quod equidem fciam, rationem reddit.Gale
nusaduerfatur, 8zlitigat : cauffas . ponit, nequetollit, neque
nouit.Haectametfi pertra&tatafunt uberrimè,atqüe accurátißimè
ia libris Defemineĝenitali: tamenhícfunt breúiter perflringen
da. Nota eſtin Philoſophia propoſitio. Species non miſcentur.Et
probaturà primo Philoſopho.Si miſcerentur,fieret:uteſſentiein
' t£ndersptur,açremitterentur.Ateffentiaomñisimpartibilis.ïrem
illud effatum ab omnibus receptum eft. Ex duobus'entibus perfe,
non poteft unum ensperfefieri.Ab eodem illoprobaturSapiente.
* . . .” Qաia
 р в s v в т і ь н т А т в л о с А к р м м v м. 337
nam,ad Maranum,adPadufàm,ad ueftrum Cätaranam. Eiufmo
diaerem equidem nunquam purum t་སtaul ། Quem purúdicerem,
aut intelligerem,eiusintereffeiudicabã, nullo coloreinfici. Nami
ficandiduseft, uidetur : craffusigitur. Omnino parum fubtiliter.
Damnabam humidum.Materenim putredinis,grauedinis, hebe
tudinis humiditas. Quae fiadfenij blennam accefferit,amentesfa
cit,acuecordes, obliuioosegnes,urdos, edétulos muccidos,lip
pos,cacos: & utillefeſtiuiſsimus Plautinus,tuſsiculoſos, ſputato
res. Optimumfànè uiaticum ad (utde GraeculisPlinius loquitur)
nihil ualere. Non enim humiditas illa reficit humidum naturale:
fed auget uim non naturalis(Philofophorum enim uocehac faepe
nobis utendum eft)adincommoda ualetudinis. Itaquein tua pa
tria quotfintfenes podagra catenati,uides.In agroFerrariéficrura
putrida.In Perufino,Veronenfiuegeti,agiles,uiuidi,uirides: prae
terannos,nihil habentesfeneétutis.Talesfunt montani Ligüres:
quam terram uocant, Montemferratum. Locaficca: fènespluri
mi, robuftifsimi: qui nullo unquamin uita operimentotexerunt
; caput. Pleriquefilo tantùm,aut uimine, autgenifta caefàriem co
hibent:ea præfertim praeturae parte, quae Coconacappellatur.Cu
iufmodi uidimus nos familias peně integrasita canas,ita robore
florentes:utteéto,aut ludi Îಸಿ difsimulato capillo iuuenesiudi
: carem. Ita cum iuuenibus noftris commilironibus: ibi enim fta
tiua habebamus:cuiufcunquegeneris certamina ftrenuè decerta
bant. Ab Oriente uerò cùm tresuéti fpirent,quorum duo nö fitu,
fed qualitate maximèfint contrarij: aequum erat eleéturis Orien
tales uentos ſenibustua opera diſtinctoseſſe. Nam Vulturnus ca
lidusadmodum alios excedit humoreita, ut Auftrü etiam aequet
hic: in angulo Adriatico etiam fæpe fuperet. Reéta enim finíip
fumuerrit,acdetergit, atque exhalationesinaeftuaria impingiti1
la. Itaque ibi mifer6feni,tuo iudicio,fuo periculo reserit. Cóntrà
alteraex parte Aquilo frigiditate infignis, atqueficcitate. Vtrum
ergofoluis ex Aeolia ad cömoda feneétutis?.Quid ? Taurinos Li
gures , Salaffösnetuae affines prouinciae eodem uento fine noxa
utiiubes, quo& Allobrogas : qui altera ex parte , Alpium radi
cesincolunt?Non dubito,te&legiffe,&inmemoria habere, quae Subtil:
à principe Aboali, praeter caeteros, accuratiſsimè praeſcribuntur.
Quibus matutini utilesfint,iis uefpertinosincommodare. Solis e
nim diurno curfu mutari utilitates. Sed & marium, & montium
habenda ratio eft. Quanta apud GraecosPoetarum pompa fera
tur Zephyrus, non ignoras. Cuius nominisetiam fonum ipfum,
tu quoque interillos,magnoperècommendafti,Atin Yalam
 IV U I V S с АЕ s A. R. 8 СА L I G E R

Verùm uteishirtafintfolia,laeuia,continua,incifà,& eiufmodi:id

uerò pernego. Sic habuerit fœtusmolem;atque corporaturam:li
neamientafiullo modo à menftruofànguine obtinebit. Nullame
nim formam,neque ille,nequealiusfanguis,neque adtu,nequepo
tentiain (e habere poteftapud eos, quimuliebrefemen effe,autfo
refortus partem prædicant. Hoc quidemfenferit Ariftotelcs,men
ftruum fànguinem effeinco£tum,atq;imperfeétum femen: quodà
uiri femine co&to,atque perfeéto perficiatur.Tu uerò qui muliebre
femen altrinfecus cum forma tatuis pro principio, nõ potesillum
nifi{ànguiné dicere. At infànguine 溫 eſt Natura informatrix.
Itaq;Galenuseinonniſicarnesattribuit:quaſimateria quadáſola
… fit.Offa,& caeteratalia, quibus paratur, conftituitur, configuratur
ipfà corporatio,nullamàfànguine,illius quidem fententia,ducunt
driginem.Quanquam nontam méftruum fànguinem illum,quàm
maternum cenfeo appellãdum. Nonenimcuiuisanimaliméfurno
curfu fuit.Sed 蠶 matriadalendum foetum quotidiano com
subtil. meatu comparatur.Quocirca tametfide hominetantùm agishic:
tamen iraloquendum tibifuit:ut ad omnem generationem {enten
tiatuaaccommodari poffet.Faciüt ad huiusloci confiderationem
Hippocratis uerba, inprimo Qeuiétus ratione: tò % τις άπαῖατύ
-|,;jû uîwy*$wtí-Jwx%ztfa, &. Atquehaecquidem controuerfia,
hunc ad modum,alteram tãtùm partemfuftinet proiis, qui utrüq;
{èmenneceffariò cóuenireputant. 盟 argumentum,quod
fuprà ponebatur,nullámnepatitur labefa&tationem ? Negabante
subtili]]. nim: ſi è uiro ſolo promanaret ſemen, foemellam poſſe concreari.
Hoc tamen nihil roborishabere fané robuftifsimis obie&ionibus
demonftratur. Prima eft. Sexus non àfexufluir: fedforma eadem
in utroque: materiaipfàin matrice uariatur. Quodex co uidetur:
quiafœtus animo repraefentabitmatrem;& maserittamen. Altera
eftplenior ab infinitisexemplis cöfirmatio, Cánabisfemen,&Spi
nachiae {àtum, partim mafculas,ideftfteriles,partim fementiferas
edetftirpes. Ab una tameneft matre. In pifcibusiis, quibus nullus
eftfexus;quiddicendum? Inillorum enim generationenon fit di(-
cußio feminisadhoc, uel ad illud,fed promifcua. Quare ut neu
trum& utriufquefaliuaPurpurae, ex utriufq; Anguillæ mucco:ita
utrüuis exaltero : quia materialeilludeft, aeq; quicquã mutat for
mâ.Planiusin Erythinis. Quos omnino Arift.habere negat maré.
In iis enim,& ex his manifeftum eft,in altero fexu utrüq; cohiberi.
Caffig. Sequuntur,quae tuum iftudfubuertant iudicium. Hem. Ea diccres,
Cőtrad. » quætátulo interuallo moxeuerfurus effes ? Eadem,inquis,ratio..
pº
fiein teneraaetate matri:cùm adolefcunt,fimiles patribusefficiun
tur. Etenim à caliditate mares, àfiigiditate fœmellæ procedunt.
Si pro
 рв s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р л к v м. 318
intelligeremodislicet. Etenim aut fummam, celerémqueuimad
recipiendam reifenfibilisimprefsionem:aut facultatem in medio
conſtitutam adomnium ſenſilium differentias dignoſcendas. In
primaintelleétione bruta comprehendütur : quibusefficacißimâ
poteftatem Natura infinuauit ad ea fentiédum, quae fenfibus qua
tuor percipiuntur.Ita quàm acutifsimè quàm remotifsima cernit
Aquila: Sólifquepatitür radiosabfque detrimento. Vultur quàm
máximè diftantia capit odoratu. Auditum Talpæ ac Vulpiàttri
buuntexcellentifsimum.Guftum nos Gallinis,multífque aliisaui
bus. Taétushomini certißimus,atque exploratifsimus. Alterafi
gnificatio ad exquifitiiudicijperfe£tionem peneshominem eft. Is Subtil.
enim cùm ad beatitudiné creatusfit: ad eam uias illi muniuit Na
tura.Iccirco mediocriter omnia hæc.Taétü uerò dedit perfeétif
蛇 fimum:quia nudú atqueimparatum maximè& dignofcere opor
tuit,& càuere.Aquilæ,& aliis fenfuum fuprema perfeétio compa
nº
randafuerat, ob quaerendum uiétum.Homini manus, acmésfàtis
恤 praeftitere,&imperiüin multa animalia, quibus tanquam anima
Nº. tis uteretur.Atquehaec quidem ficintelligenda.Pueros autem ex
quifitè នុ៎ះ eſt. Nimio nanque humorehebetätur. Ne
w
que probumillud eritargumentum. Homo, quia mollis, optimè
岐 fentit,præter caeteras animantes:Ergo pueri,quia molliores,me
恤 lius fentiunt. Scilicet hominis mollitia receffus eft ab intemperie Subtil.
,1: brutorum ad mediocritatem.Puerorum humiditas,eſt exceſſusab
illa mediocritate:ad quam deindeperducitur per aetatem. -

3. Detačtu,&guftu.
ov AE hîcad propoſitum perſtringemus, fuſiustractata ſunt à
nobis apud Ariftotelem in Quaeftionibus. Veteres ita exiftima
runt. Damnatas in homine guftus , taétúfque uoluptates : pro
terea quòd cum brutis communes eſſent ſenſus ij. De guſtu aſ
èntimur.Vidétur enim beftiae,nihilaliud, quàm efcam, meditari.
Detaétufalfum. Solius enim manus tangendi iudicium uerum,
ac certum eft. At bruta non folùm manibus carent, uerùm e Subtil.
tiam nullas percipiunt illecebras in uenere aliqua parte corpo
ris, quae foli taétui deftinata fit. Alius enim eft fènfùs ille, di
uerfus à taćtu, ficut & guſtus. Quòd fi ueterum infolentiſsimas
! ineptias , qui unguenta bibebant, confiderabis:fi nunc odorum
崎 luxurias contempleris: nufquam alibi, atquein odoratu , nequi
tia maior effe uideatur. Quin quòd haec uoluptas brutorum non
屿 fit , hominis folius fit : homini erit maximum probrum , ex
l trema turpitudo. Nam quæ natura cum belluis communis eft, subtil.
XXij
 1у р 1 у з с АЕ s А к зсА 1 1 с в к

º A 1 s : duo homines eademtemperie praediti diuerfà fpatiaui

tæ attingant,eodem quanuis utantur regimine. Alter enim
in iuuentute,alter ualde fenex obibit.Nam longifsimae ui
.. tae erit,fi denfà, & fubtili fubftantia conftet:breuis,fi fubtili, & ra
» ra:mediocris,fi craffa,&rara.Nam denfà, ut dixi,& craffa cóftare
» non poteft.Tota haec fententiafalfà eft. Primùm quia fi calor, uti
fuprà dicebas, Caeleftiseft,& agit omnia ingeneratione: fanè cùm
eadem caloris,& aliarum qualitatümenfurafuerit: dabitur etiam
difpofitio,& fitus omnium partium.Idem nanq; architeétus.Non
enim calor uncialis,firaritatem facietfemuncialem:ubiille extite
subtilß. rit,non & haecinueniatur.Igitur his quoque interfè erunt fimiles
illi.Adde,quod Galenus in tertio artis,etiam cöpofitionem ipfam,
uelle uidetur,à téperatura proficiſci. Falſa eſtigitur hypotheſis ex
tuisfundamétis.Omnia enimfubiiciebas fuprà diuini calorisillius
poteftati.Quifiin utroque par,& æqualiseft:in utroquepariter,&
aequaliter aget.Nó enim aliunde opusipfum totü deducebas: cùm
leuem faceres denſitatem,raritatem grauem. Profećtò non impe
ditur: fi idem cömenfus temperationiseft admotus materiae, quae
recipit aétionem:neque aliam ille imprimit, cùmalius nö fit. Ma
teriâ quoque orationistuaefalfà eft aeque.Senes uideas corpore be
necöpaéto,alios ualde laxo:fufcos,candidos,liuidos, rubicüdos,
nitidos,rugofos,paruos,magnos,macros,pingues.Non ergo erüt
• haecauffae Iong£üitatis. Quin morbofos quofdâ tenuifsimae, laxif
fimae'que corporaturae,nuIla mufculorü exprefsione,nullis uiribus
uegetos,muccidos,extremüoćtogenaria uitarannutrahere uide
subtil. mus.Aliud enim eft diuturnâ,aliud beneualétem uitä uiuere.Illud
ex eadé officina:ex craffa, ac denfanon poffe conftare hominem.
Falfüm enim oftédit maffacorporum Bergomatum,& Tefinorú,
Carnorum,Dalecarlorum.Non erit illatibi laudata denfà,&fub
tilis,ut Auro.Non craffa, ac défà,ut Elephanto,aut Draconi tuo:
uospropterea imméfà uitaefpatia trâfmittere dicebas:fedfuafibi
醬 & crafsities, ut homihi : ut in homine, Scoto,& Epirotae.
Cæterùm longae uitae ratio, cauffâque non una eft:& in libris De
femine genitaliaccuratißimè digeftae.
ΕΧΕR CΙΤΑΤΙ Ο Ο Ο Ι.ΧΧΙ.

An dentium raritas uitæ fignificet breuitatem.

• rn Q v 1 s: funt qui ex dentium forma, uitae tempora conieétan
•• I tur.Sedtamé Auguftus, qui annos feptuagintafex uixit, dentes
habuit raros,paruos,&fcabros. Hoc cüdicat fummus omniú
-- w Philo
 рв s v в т і т. і т. А т в м р с А к р А м у м. 342.
iſ: Philofophorum Imperator:aequum erat, te cauffam inueftigare:
non autem uno exemplo tantinuminis eleuare autoritatem.. Hu
2.
iufmodi nanąuefententia nequaquáfunt neceflaria. Maximaex
parte ueraseffe,fàtis eft.Qualegeadmittuntur ad affenfionem no
fträ etiâ plerique Hippocratis aphorifmi. Haudita diu eft: cùm ex
illiusfcriptis, aiebas: mares in dextro finu, fœmellasin finiftroge
nerari.Quæ fiadueritatis exačtålibellam reuocatafint, inter falfa
deputentur.Non rarò aliter euenire cognouimus.Quin & ab Ari
ftotelc caftigatü. Iccirco ubi eam proponit quaeftionem in deci
mafeétione,addit,more fuo:&ς &ίΆ τίλῶ. Rafi dentes aut materiae
paucitatem,autimbecillitatem fignificát. Iisideo uita longa non
deftinatur.Eft,quandº adeò dura funt oíla mandibularum:ut & a
periri facilè,&ſubeunti cedere materia nolint.Iisuitalonga deſti Subtil.
natur. In utrifque raritastamen . Sed quam ob cauffam rari fiunt
fenioribus dentes, quiiidem fuerant coniunétiores antea ? Quia
cúm ab imo exiliores, adfaftigium fintlatiores: continuáqueat
tritione decrefcant : neceffe eft , ut ad exilitatem illam imám re
daétæ longitudines,iccirco plusab fè inuicem diftent. Actametfi
nonnihil fuccrefcunt: tamen emittuntur abilla parte, qua minus
latifunt. Quare uerò minus latifunt, fed in minorem craßitudi
nem coercentur?Contrà enim plantis euenit, quorum naturae ta Subtil.
men cumillis aliqua proportio eft. Quia planta laxum,ac liberum
habet exitum, cedente humo. In mucronem uerò abit multis de
caufsis, quippe aliis à materia, aliisà fine. Minus furfum mate
riae 醬 Accretio in lögum aufert fibi crafsitudinem. Ma
teria difpartitur in ramos. Materiatenuior, quae fuperior. Hae ab
illa cauffae. A fine una ex figurarum ratione. Stabilior enim me
ta, quàm columna. Ratio. Quia omnes partes fuperiores intra
bafisambitum fuam catheton demittunt ita,ut nullâ illius circun
ferentiam contingat. Id quod euenit in columna. At aliain den subtilß.
tibus conftitutionis principia, materia, finis. Principium diuer
fum : quia φάτyn ofsium,anguftior eft,quàm fumma dentium pars:
quae ubi exit, dilatatur duabus de cauf$is. Vna eftà fine:ut mola
res molant, incidant acuti. Altera ab efficiéte.Occurfu enim mu
tuo retunduntur, & conglobantur. Ita materia feruit fuapte natu
ra,ad fparfionem illam:ad quâ cùm effufà fuerat,durefcit ad ufum
poftea:tenera prius, per ætatem, accedensoppreßioni.Sic craffe
fcit, atquein latum diffunditur rhaphanus: fiablatisfoliisfuper
imponatur lapis. De eorum cafu in fèneéta cùm fcriberes : haud
malè infrà,ficcitatem afSignabas. Eorum cafus eft ut capillorum,
ab humorispriuatione. Vitiantur tamen,& cadunt etiam ob ni
mium humorem : ficuti necantur quoque plantæ, ac putrefiunt. subtil.
RR 1j
 1v t i v $ c AE s A r scAr icer

Item ab aquæ frigidæ potu:quod ufuuenire Troglodytis, alibide

claratumeft. Auertitur enim eorum alimentum frigore:fpiritus
intereunt:cadità natura ſua neruus, qui in eosimplâtatur. Nimio
quoque calore corrumpuntur: ac diffoluto humido facilè fit, ut
êorum compa&io foluatur. His, aliifque de caufsis etiam amittüt
& candorem,&fplendorem ab extraneis qualitatibus.Tu his in li
bris Maioragio dentescùm fcriberes excuffos,neque cauffam hu
ius afferres ullam fubtilitatis:in eius genitura,quam tuisaftrologi
cisappinxifti, Saturnum combuſtumin figno aqueo faciebas au
torem.Anfortafse dentibuspraeeftSaturnus:quialapidemà Rhea
lorif, pro Iouefuppofitum deuorauit? Quiutei dolo datus eft , ita de fè
Grammaticiscontrouerfiam reliquir. Alijèhim Bactylum nomi
nät:alij, quibus id minuseffet notum,mutarunt in Beryllum.C5
ftatin ueteribus myfteriis barbarorum, Abdir, nuncupatum. Sed
neque fignum illud, neque ea Caeli pars,quas domos appellatis,ul
Iumihabet in dentes imperium. NequeSaturnum de fignis humi
disinfortunare dentes ullo in ខៃវ្នំ è Pifcibus, partesfu
periores,collum,humeros,brachia:èScorpio,imas: quippe mal
leolos, & calcem: è Cancro, medias, inguinaſcilicet, acfoemina.
Vnum idſcio.Aliuſmodieſſe Saturnum protuislibris.Dentatiſsi
maenim chartatua. r

2. Quid in Tendaiainfula.
1 N rendaia infula iuuenes fecari fibi dentes iubent ad radices
vfque.Hoc enim,aiunt,modo firmiores, atque denfiores euadere.
Idem euenitetiâ plantis.Craffefcunt enim arbores decacuminate.
EXERCITA TIO CCLXXII.

Quae deauro potabili. Confeétio Alkermes.

º
Ο Paurum
r i M A, inquis, ratione uitae longitudini confulemus: fi
abfque erodente aliquo in aquam quandam uerte
relicuerit.Iam hæ fœdg nugae funt.Nanqüe humanü an
teponam ſanguiné.Nihilenim ſimilius.Isuerò,quiauro ueſcetur,
aurumfiet. Cuiusnatura cùm longifsimè diftefà natura noftra:
neutiquam noſtra perillamlicebitinſtaurari.ouödſi liquare uis
aurum,ut penetret: æquè benein corpufcula indiuidua, quae uo
cant Arabes Alcohol, redaétum poterit fefè infinuare. Ât fierit
subtilß. immutabile,immutabile quoquein fua aqua futurum eft.Eiufdem
nanque&formg,& materiae,&ponderis fatio.Aut nonaurumfu
- turuldla
 г в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р м м v м. зво
cuius,&terrae fubftantia. Vis enim procreandi hoc genus arbo
riseftin femine.Moles autem,qua arbor alitur, augetúrque ex fa
: cultate terrae et. Primüm, quām fit aburda comparatio uidea
mus. Non enim materia matris eiufinodi eft,ut in eam fefe induat
femen uiri,ficutin terram ftirpisfemen.Sed aut mifcetur,ut unum
fiat,quodGalenus dicit:aut,quod ait Ariftoteles, matrix agereft:
materiafoemine non à matrice,utà terra humor, ſedà uenis. De
inde non conueniunt cum ſuperioribus. Nanq, àfœmella mate
. ria non fiunt,apudipfum,nifipartes craffae : ergofolae item craffae
alerentur.Atàterra omnia fuppeditanturipfisprincipiisfèminio
rum:quae in eorum corporis partestamtenues, quâ craffas tranf
mutentur.Illud uerò deouis partibus non equidé intelligo. Quic
•quid,inquis, inane eft,agitatur,&ficcatur: träfitquein membra
nas,neruos,&arterias. At profeétòneque in ouogenitabili: fcili
cet quòd non fit varwíuov: quicquam uel inane cöperio, uel otio
fum:neque inane ullum quópaéto moueri, aut agitari queat: fànè
fcio.Tu,finofti, perquàm profectòfubtilis homo es. Quòdex al
buminefiat corpus,certo patetexemplo naturae. Quippe Anatum
Indicarum ouafiadSolem difpicias, deprehendes in fümmo fa
ftigio eandem nigredinem, quae eftin earum roftris. Hoc auium
genus,quaparteoculiambiuntur,cutem habét,&pennis nudam,
&rubicundam, eodem fànè modo,quo& Indicuspullus: ficut &
criftam carneam. Cæterùm neque tam reétam, neque tam acu
tam : & quam nunquam demittunt illius more. Illud mirum, at
que huicpeculiare fpeciei, quòd nullam emittit uocem, cùm ta
ሼ, men&pülmones hábeat,&arteriam. Hae potius fuerint Melea
grides,ficonfideretur locus. Oua tamen unicoloria funt , nullis
interpunétanotis,totafufcafuperficie: figurapenè rotunda.
EXE R C ITATIO CCLXXXIX.

Quae defomno,&requie.

V{litatem
1. D E uereor: neuenanti, captantíquefübtilitatem,futi
canes tui ceperint. Latet enim fub hoc fruticeto
plagis tuis circundata. Quiefcunt, inquis, per fé : & hoc
tempusfomnus dicitur.Cùm ueròquiefcunt:quiaabcftobieétum:
„ tunc uerè non quiefcunt,{ed reqüiem habent. In hoc fomno
Cardane,profeéïò dormitabas: cùm tamfubtiliterloquereris : ut
fomnum tempus diceres. Atin ea, quam affers, quiete non ute
fcebas: non énim permittebat fubtilitas: Quae tantaeft, ut ab il
 I V L I V S C AB S A R S C A L I G H R

chiis ? Fiftula,inquies.Quo,carentesfiftula?Foraminibus,inquies
Quid? fi haec defint.Valuulis dices:ut Cancri. Accipio.Quare non
aperuifti minutius hafce fubtilitates ? Didicifti ne in toto maris
ambitupiſcé ullum,qui his omnibus careat?Oſtraceo generi nihil
horum.Qui deprehendam?Oftreas, altera ablatatefta,neconclu
Subtil.
fè fallant oculos,in aquae plenam peluim mitte: uidebis aquam ne
que moueri motu ull6,nequeampullari.Et egentillatum anhela
fione,cùm nixibus irritis abfentem requirunt teftam. Quod uerò
ais:pifces,qui aere non utuntur,mutoseffe : eget hoc & confidera
tione principiorum naturalium , & priuata hiftoria Lyrae pifcis:
quem Acheloi amnis indigenam captum ftridere aiunt. Neque
subtil.
üerò ftatim hoc negandum,ut multi faciunt, quod φίμ φημῖςe:fed
uidendum,quidreifubeffe poßit. Sumatur principium naturale:
*Vbi fit Naturae proportio,effe quoque habituum,atque effe&uum
proportioné. Quare quae pulmone fpirant animalia,uocaliafunt.
Quae fuo more aliter, putabranchiisfpirant, fuo more fonum e
dent. Locuftae enim attritu alarum ftrident: branchiarum attri- .
tione ſtrideat Acheloi Lyra. Rideant uero te noſtrae mulierculae,
fidicentem audiant, quod hic fcribis: Manifeftò fpirare Mufcas,
Culices, Bombyces. Nam fpiratio, aut ex motu uidetur, aut ta
&tu percipitur propter pulfum,aut èfono capitur auditu. Quorum
modorünullus cùm in hifce inueniatur: nihil in his fententiae tuae
2.
uerum erit.Nam quafi hoc Lynceus alteruideas,fic fubdis.Tardi
grada uix uidens rcfpirare: ut Cancrum, Teftudinem,Limacem,
Crabrones, Chamæleonta, Salamandram, Aſcalabotem. Quafi
uerò in grefsionisrarditate fpiratiq fit,aut non fit. Ná caetera qüo
que ubi quiefcent, deponere uidebuntur fpitationem. Haud eo
inficias: augeri frequentiam motus incitatione: qua fpiritus in
flammatos exigere uentilationem, etiam pueri féiunt. At qui
businceffusnaturalétior eft,ea minoris indigere fpirationis, non
nifi parum confideratus dixerit. Sanè haud paucis calidif$ima in
tus fiatura. Scito enim: ubifoluti uel fame, uel metu otiatur Leo,
atque etiam Vrfus: nullum animal tardius ambulare. Quin Can
crórum, ubi opus eft , celeritas nota. Nam Crabrones non mi
nus ridiculè inferuifti. Non enim eorum motus in pedibus,fèd
in alis: fed uelocißimus: fed qui, $uis legibus, requirat fpiratio
nem. Tettudinisuerö nonfiliceurű uentris tegumentumtibi de
teget pulmonis palpitationem: (ed gulæ motüs manifeftus, fi ob
fèruaueris. Cancrum uerò,uideo tetraétaffe nunquam. Eum nan
ue,etiam ubi non mouetur, fpirare , fpumâfque agitare,uidebis:
; animaduertas. Cuius reciprocationis luculentam , ut fèmper
omnia, Philofophus explicat hiftoriam. At tunimis fæpecaptus
Cs
 р в з w в т і ь н т А т в л о с л к р ли w м. з«і
nöille infomno ceffantfacultates,fedaliæ operofiores,atq;pofte
riores: το αθητικών, το νοητικόν, το γεννητικών. Αtharum quidem prima
tum in fomno,tum in ftupore mentis, atque perculfione,de qua
fuo loco: aliae uerò etiam in uigilia. -

ExER c1TAT 1 o ccxc. - -

* -

Deformis antegredientibusgenerationem. ..
- ºf: ' ' ',

I nimperfectasformas
Qvi s: dum uerò complentur formae,dómque resgeneratur,
abſque numero ſubit. Incöſiderata loquu
tio. Nemo enim mente fànus dicat abiis abeffe numerum,in
quibuseft & principium,& finis. Illa quoque non eft fubtilis ho
minis oratio. Dum res generatur. Neque enim generatio eft in
tépore:figeneratio eftformae introduétio.Siforma eft res indiui
fibilis.Nâ fièfimogeneratur mus: partim fimus erit, partim mus. Subtily.
Hoc autë uulgieft.Verus enim phìlofophus huius uerbi praefens -

tempus omnino fegregat à fcholafua. Alibi docuimus generatio

nem non effe motum. Quod in recentiorum phyficis Cöpendiis, Melanch .
magnoiuuentutis detrimento,parum cautèfcriptumlegimus. At
tu egregiè nugaris: cùm infinitas fubiraformas dicis. Accidentia
enim funt illa,non fubftätiae.Itaque eaeftalteratio, nögeneratio:
fedapparatusadgenerationé.Ergofifunt formae infinitæ: aut non
cöplefitur,aut erunt portionesformæ illius ultimae.Sicutunus ca
l,
koris,utloquuntur,gradus,eftparsgraduüquatuorinignefuturo.
02.
US
Nequetumiresgeneratur,fedgenerabitur.Eftenimgeneratio finis Subtilß.
aliorú motuú,in oétauo Phyficorü.Etinfèxto,generatioeft alia 24 .
fpeciesà motu: quiafinis eftfubftantia,&tranfmütatio.Planiusin j9.
،‫الث‬1 2. I.
quinto.Generatio non eftmotus:quiaforma eft indiuifibilis. Po
侬 fuit aliter&fentire,&fcribere Alexander, quippefalfò illo princi
ರ' yio.Cùmputabatex elementorü miftioneintusconflari formam.
iſ, fಿಘೀ in quinto Diuinae ម្ល៉េះ Cap.de
nem in ſpeciem perfectameſſe generationem.Nec Phi ofophuse
‫أنه‬
‫بې‬ tiam nofifequutuseftufüm loquendi, ut acciperet uocabufumge
nerationisadfignificádum traëtumillum, qüi interprimùingref
fum praeparationis,quae fit abaccidentibus,atque momentaneam
formæ introdućtionem ឆែ្ក fæpè multa
fcripfit cx ufu loquendi: ut quae acrius,acpenitiusfèntiret ipfe,fa
cilius indueret in animos auditorum. Hoc ille fecit in fècundo
Primae philofophiae : ubi dicit, mediam effe generationem § 3
vau, x% %a\ £va'. Sicutfacetè in quinto Degeneratione animaliü:
Somnum uiderimediuminter cffe,&non effe. Dormiens enim.
- - - YY.
 : 1 w z 1 v s c Aesλ κ scAt 1 o ■r
nequeeft,nequenon eft: quiauitacenfètur maximè ger fènfùm;
Non enim pefidit haec ad exaétam libellam contradictionis : fèd
congruentiapotiuslepidifiimae urbanitati.SeruiunttarnenMedi
co,ßonenti neutrum corpus. Quippetertianarius, quihqdie non
feííit,herifebriit, crasfebre corripietur: eademregula Naturae,
nequefànus, neque aeger eft, Itaque etiam τῶ κα%apponit con
trouerfàminterrhorbum,&fanitatem. Illaigiturfeftiua,& utipfè
dicerefolet, averísreg. Atin undecimo Supremae philofophiae,o-
mnino tenet: generationem non effe motum. Accipit enim hanc
propofitionem adprobandum: quòd,nonens non poteft moueri.
Siefiimpoffet,inquit, generatigeffet motus : quiageneraturid,
quod nóndum eft ; 37veru $tìaùäy. Etmox probat corruptionem
rion effe motum. Motui motus contrarius,aut quies: corruptio
autégenerationi.Neque multòpòt. Três xiváceis, relev, rege, rs…ar
goiar ſ .Vbi eſt&aliauulgò non animaduerſa ſubtilitas. In oétauo
enim capite,probat motum effe.Quare non accipit,utaiunt,àna
turali:täntò minus,Deum effe.Quod diximusfüo loco.
2. Ardua difficultas. Quomodo animae fèfè
in foetuſubeant.

sh p reſtatimmenſãdifficultas.Aiunt:Foetum primöplanteui
tam uiuereinformem, fine fenfu. Deindefèntiendi, ac mouendi
formam induere. Poftremò, planè cóformatü, atque expreffum,
imbui,atqueinformari animaintelligente.Quaerentigitur: an hae
animae fint eiufmodi: ut prima non 蠶 fedà fecunda fubingre
dientecontineatur:tum àtertiaſecunda: quaſi lamellarumorbes,
quibuscepe conftant. An fùbeütisacceffuprior deleatur:tumàfè
cundaprima:tum abulrima မြှိုုင္ဆို႔ျ ſententiarum prior
fi admittatur:uno in compofito erunt formæ tres. Quare neauf*-
renda quidemeritforma Corporeitatisfubftantialisã materia pri
ma:nequeformas elementorüm aboleri, neceffe eft. Poterunte
nim æquè contineri,ficuti æneorum ponderum caueolae minores
in maióribus.Si eft hoc abfürdum, atque etiam ridiculum quibuf
subtil£. dá:maximaeftinfecunda dubitatio. Quia deleta primafoetusmg
rietur: rurfúfque nafceturinfècunda. Qua deftruiéta, rurfusmifer
interibit:tertiöque orieturin poftrema.Et quodmaximèarduum
aequè,ac miſerum eſt: in prima generationenò generabitur Caeſar
Diétator,fedBeta,aut Läétuca, quas,quot,quätas difficultates ui
des,nec fineratione. Profectò fiin femen informeftatim introdu
casintelle&tum:erit{êmen homo,fubforma perfe&ta, materiaim
perfecta.Quod & falſum,& abſurdü eſt.Nam de Canisanima,que
eftmaterialis,uerumcft:unam, eandémq;eftein femine,&in º: e
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р м м v м. 362
ne.Neque primumplanta uitam uiuere: nifiquia caretinftrumé subtily£.
tis.Atinhominelõgè aliaratio. Aduenitenim à Carlo noua crea
ta anima poft foetus articulationé: quaanima tunc maffa illa , ho * *
• *:* *
mo fit.Qùae cùm fècum afferat omfiesperfeétiones: nequenéceffe
eft,antegreffam manere:nequc propterea mori ಘೀ
pterea quòd nullum intercedittemporisinteruallum,inter uitam
rioremi,& pofterioré. Sedhgcfufiusinlibris De femine genitali.
器 hac animarum fuccefsioneloquutuseftPhilofophusinfècun
. do Degeneratione animalium.Sed quodait: #ảum) * Srenn,ề, xà á
ಥೀ dubitationem. Non enim uegetatrix fabricareplura
oteft,quàm quaecognofcit.At non cognofcit altrix ea,qug inter
.
º:
鹽 fenfuum.Itaque oportet has à fenfitiua fabricari.Iccirco pau
lò pòft:hypenemiafihabent animam, quare non exiis quicquam
generetur,quaerit:& refpondet:ea non habere,nifianimam üege
tantem. Et quia eorumpartesfunt aliæ partesà plantarum parti-,
: bus:oportet fenfitiuâ aduenire,quæà femine procedit maris. Erit:
igitur uirtus Canemgenerans,non ea, quae alit,{edea, quaefèntit.
Summa difficultatis,8. ဂ္ယီဒီး"ိုီ fubftantiae fubftantiâ nulla cö
traria eft : quomodo perfenfitiuae aduétum uegetatrix corrumpa
tur.Quare,ficuti dicebamus,aliquiputarunt,ex utraqueunam fie
ri,acpriorem in pofteriore contineri, ficuti trigonűin terragono:
Ex ER c1TATI o ccxcl.
De Gingiuarumincremento ab acido uomitu.
A sstexhumorisacidiuomitu diuturno cuidä gingiüas adeò
creuiffe:utdentestotosintegerent. Itaque ex collutioneex
aceto, 8 faece gingiuasincrementi accepturas, extuo ex
perimento,Vbiexpertusfueris,experimentüerit: nunc exemplü
tãtùm eft.Quod uerò ad rem ipfàrn attinet, nimium quantú diítát
hgcà fùbtilitate.Nâminuunturgingiuae,autpropter uim,&affu Subtil.
xionemerodentiü humorü:autpropter cruftas détibusaccrefcé
tes:autproptertumacriü,tum dürorüefum:aut鹽醬 carnium
laxitatem,quaeinipfisfluidaeft,& patitur nonfol m abacrimonia
fluxionum, fedetiamleuißima quaquedecauffa: aut propter fre-i
quentem,atque inconfideratamfcalptionem.Ergo in quacunque
cura carnis augendae,confirmandae que,ratio cómunisetad con
fiderationé:modusautem uariatur. Quiafit,autfpiffando,aut re
mouendo externasappulfiones.Condenfamuslaxas:prohibemus.
catarrhos:tollimìus èdentibus,queadhgrét:ueletiã dentesipfos,fi
exedantputrefaćtione.Fzxtamê,& acetú,tametfiaftringunt: ta
mégenerädgcarniuiseis nullaeft.Quin fæxarrodit,&acetúhaud
parű.Sed&hocex medicorű officinis, iandiu ಫ್ರೀ!
ſciebamus:
- - - - - - YYij
 - * 1 v 1 1 v s : c AR s A r scAr 1cEr

non nuncexte didicimus. Caeterùm illi acetum adhiberi iubent,

quodfcilliticum fit:&cumiismifceantur,quaeaugendæ carni uti
liafint.Non igitur,hoc,uelnouum, uel arcanum, uel fubtile, uel
Subtil. fubtilimethodo explicatum.llludattentiusinfpiciendum. Acidi- .
· tatenegingiuae creuerint,an humorum redundatione propter uo
mitum.Nam quos diuturnæ,autcrebrae uomitationesagitant : iis
& oculi hebetefcüt,&auditus minusuegetuseft,&facies extume
fcit,& dentes atrioresfiunt,& craffefcitlingua: aliáque contingüt
euenta repletionis.Acoreautem omnesdentes uitiantur. -

* - . ".1.- .... --. . . Dentesan fentiant.Anfint oſſa.

l i c e B 1 r ne mihi,quodtibi à Natura prolegeeft,femel agere
fàltuarim? De dentibusfuprà nonnihil tecum:hic quae praeterilla,
iam nunc primulùm ueniunt in mentem mihi,des óbfècro,utfine
ordinisiniuria,liberè exararepoßim.Iam multa fèfè offerent me
rito tuoloca,in quibusparueniae gratia reddatur tibi. Dentes in
tuis difputationibus,an fentiât,difputafti. Quorfum euaferit quae
ftio,haudfànè memini.Scio tantùm, de ofsibusibi abste fieri de
móftrationé,qua nullam unquã uidiadmirabilioré. Détesego nö
fentire,aio.Tam enim fentiunt,quàm ungues.Tamfentiüt,quàm
subtilſ. mébranauiuo corpori,acſentienti ſuperindita. Ná neq; ſecti un
guesfentiùt,neq; mébranaillafciffa.Si caloré aliquem ádmoueas:
aliter fiat.Ita neruus détibusinfertusſentit. Nam quòd Auenzoar
fatetur fe nefcire, an offafèntiät,quia eius animus tenerior nüquâ
operariafn medicinâ manibus exercere aufùs fit: non eft accufàn
dus. Eiustalefuitingenium. Quidfaceret ? At ſaltem rogaret eos,
quorum offafecarentur,autterebrarétur.Quidtibi, aut mihi,aut • .
illi uiro optimo arguméta, ubi fenfus iudex eft? oftaegomet mihi, .
abrupiex hiantibus uulneribus, abfque dolore ullo. Quarefi den- ;
• • tes oífa funt,nonfentiunt. Neque quodmepuero accidit medicis?
difputantibus,omittédum. Rudia nanque diufuerunt illa tépora.
Prgter Aboalicanones,&paucos Auenrois,autBurlei potius, quâ
Ariftotelis libros, nihil ီ|ိ aiunt, legebatur. Difputa
bătieffétne densos, an nő effet. Vnuseorű Aboali adducebat di
&ta:neque praeterea quicquam.Alter,quifibi acutior philofophus;
uideretur,àgebat ratione.Ofia,inquiebat,meduliam habent. Dé
tes non habent medullâ. Non legeratille Ariftotelis hiftoriam:in
quanö omnibus ineffe medullamîfcribit. Neque audierat Galeni
corum , atque aduerfàriorum controuerfiami , deofsibus digito
rum.An uerò dentes offafint ? Puto offain genere. Ofsium enim
haud unum modum intelligi:ficuti neque carnis. Dentes autéfuae*
ſpecieieſſe oſſa. Amoenum potius, quamualidum argumentü蠶
‘ v - O2
--
 D B S W B T I L I T A T R A D C A R D A N V M. 346

ufque. Aer aut eft aquæ cómiftusita, utunum ex utroque miftum

fit:quod & nos fatemur,& addimus & terram,& etiam ignem.Aut
eft admiftus aquæ,ficut aquain cauisfpongiae. Hoc fiita effet,ui
delicet per appofitionem, exiliret ad locum fuum. Quòdfi maris
aqua, & fluuiorüeft,utaiunt,elemétata: non poteftaer in pifcium
faucibus ab aqua feparari : atque, ut praeceptoris aliunde fum Subtil.
ptis uerbis utar , &£Aig;$w x% &7vpni(*&w , id eft exprimi, at
que extrudi. Nulla enim eft machina, quae percolet ipfum. Spi
ritus caeleftis , quem fcribit Ariftoteles in fecundo De genera 5.
tione animalium, effe in omnibus, non eft aer . Itaque in tertio
eiufdem πεὐua in aqua effe . In libro De Spiritu hoc áfferit : illud
negat : πεῦμz , inqüit, άν&άp. Deducamus hinc ea porrò, quae
ad rem noftram faciunt. Quemadmodum à cibo fit corporis in
ftauratio:ita abaerefit,fiue perfpirationem, fiueper tranfpiratio
nem,fpirituum noua generatio. Quamobrem ficut à cibo conue
nienti animans aliturita & animantis fpiritusà cóuenienti mate
ria.Ergo quibus aereifpiritus:iis aer materia eftad reparationem. Subtilß.
Quibus aquei:aqua. Quod etiam per certosgradus manifeftüeft.
Nanque aëre tenui quaedam:alia crafsiore, atque terreo fruuntur:
醬
Ult .Horum utrifque inftrumentum pulmo eft. At nonnul
lis folatranfpiratiofatiseft,utinfęćtis: eáqueငြှို uelut in illis.
aliis. Nam quaedam tenui utuntur : ficuti, uerbigratia, Mufcae.
Alia craffo , ut Lumbrici. Ita in aqua. Sunt quitenui, qualis eft
fluuialis : ſunt qui craſſa, cuiuſmodi marina : craſsiore uerò , qui
in coeno agitant. In quibus &illae differentiæ,quæ in infeétis. 醬
: nanque modo Oftreâ : alio Cancri: alio pifces branchiati. Sedin.
his item gradus. Pufillæ branchiae , quibus per os parum aquae
opusfuit : quibus multum, laxiores. Haec fünt effata noftra A
liorum nunc placita uideamus. Pifcis, inquiunt, animal eft. Ergo
ei fpiratio neceffaria. Quidni? Igitur , inquiunt, aere opus ha
bent. Ecce fallaciam. Petunt à nobis, quod pro controuerfo pro
bare debuerunt. Si fpirationem intelligunt refrigerationem : no
bifcum faciunt. Sin ad aerem aftringunt : & negamus nos , & il
liprobare nequeunt. Nöcnim ab aere folo frigus.Non ab aerefo
: lo tenuitas, ad fpirituum accedens naturam.Vtrunque hoc ab
aqua etiam. Nec ab igni minius: fi in igne funt animalia : ut qui
dä Dgmonas corporeosftatuere. Spiratio enim aeris pulmonetâ
tùm praeditis animalibus.Hoc deftruant, fi poffunt. Nam eorü aer
fub aqua,nec fenfu capitur,nec cóprehéditur ratione.At uidemus.
aquas admitti per os,reddi per brafichias. Aqueis enim aqueafub
ftântia debctur, ob conuenientiam : cuius per fauces ad cor intro
duétæ pars animatur ab illa ca:lefti ui, quam propter uerborum.
SS ij
 1v 1 1v s cАвs А к всл с т с в я

inopiam,halitum appellamus nos,alijuiuificum calorem uocant:

qui honeftidem cumaere.Aiunt praeterea, aerem in aqua conti
heri. Hocfuprà uentilatum eft.At quam afferunt fimilitudinem,
nullaeft. Interra,inquiunt, effeaerem: patet ex Lumbricis. Spi
rant enim. Iam fàtis ; : fempereos, proliquido, accipere,
quodin quaeftione pröbandum eft. Negamus enim fpirare : fola
tranfpiratione refrigerari dicimus:id quodabaere perpufillo eue
nire poteft:cuiufmódi in terrae difsitispartibus continetur: nihil9
£cius quàm aquae fubterraneae : unde etiam fpiratTalpa. At fub
aqua nùllae cauitateseiufmodi. Aiunt adhaec: Pifces, quibusbrá
cfiiae paruae funt,diutius fine aqua uiuere:quod contingit Anguil
1ae,Murenae,Exocaeto. Ratio. Quia minustrahunt aeris,à quo lae
datur cor nimia refrigeratione.Hocautem patet in Channis.Quia
{èmper hient, nimio aeris appulfu extinguitur eorum calor natu
ralis. Hauditaeft. Principiò aqua eft aerefrigidior. Non extin
guit cosaqua tamen.Aliud argumentum ualidifsimum. Diutius
Anguilla uiuunt flante Borea, quàm Noto. Ataer ſub Borea fri
gidior.Etpifces omnesaere uerno,quàm aeftiuo. Sed& illa ratio
fubtilißimia. Non enim branchiis aeremtrahunt,fed ore: quem
reddunt branchiis. Quare non reétè inftituunt dicere,branchia
rum anguftiasaerem arcere.Non enim illis trahunt, fed ore tra
&um reddunt. Retinebunt ergo pufillae branchiae potius aerem
subtilß. perosattraétum,diutiúfque coercebunt. Citiuslaedentur crgo. Et
Muraena, cui uaftus hiatus oris, branchiae foramen utrinque uni
cum, multum accipietoreaerem,perpufillum remittetbranchiis:
diuergo penèpotum illum retinebit.Diutamen in ficco uiuit.Poft
haec quodaiunt: propebranchias effe cor pifcibus. Quare cordi
aerem non elaboratum nocere: non obeffeiis,quae guttur habent,
quiain eo traćtu domitusmitior accedat ad cor: eorúmque addűt
exemplum qui uulnus habent in peétore : iis enim ualde effe no
xium aerem? fatemur omnia. Sed illudadiungimus. Longè diffi
cilius, acfèrius accipere aquam à corde conditiones tranfmuta
tionis:quare debere uehementiuslgdere.Attraétü uerò aerem,eo
dem modo exigi per branchias, quo & aquam . Sed non occidit
pitcem 驚 : fiimirum quia pifcisaqueuseft : aquei eius fpiritus:
Tărzăvípiritus aerei.Experientias duas exponamus.Prima et. Si
pifces,inquiunt,in uasoris angufti aquæ femiplenum iniiciantur:
tantailliseft fruendi aerisinnata cupido: ut certatimalius alium
fupernatare nitatur: quo proximiaeris ufuram capiat. Quin lon
gè aliter fefe res habet. Vbi nanque fèfèuafis obfèptos parietibus
intellexere:fruftráque exitum mifèri tentauere: qüà uident aqua
uacare,fibi ratiforeaditumadlocaliberiora, afcendunt ad uacui
fpeciem.
 рв s v в т і t. I т А т в А о с А в р А м v м. 354
trahunt. Canibalis neque panisufus, neque quod eiusfupplemen
tum fit.

EXERCITATIO CCXCIII.

Depronunciatione.

р rum. Cūm Itali uix peôtore uocem pofsintedere, Hebrari fa

R o N v N c i A r 1 o N i s uarietatem,ais, effe ex naturaloco

cillimé. QuidNaturam dicas hic,perlibéteraueo fcire.An ut

plantae cibum, fichominesàterra hauriunt pronunciandi facul
tatem?QuidCardane?Qui Hebraeiiam mille quadringentisannis
in Italia Italifaétifunt:non eodem nunc modoloquuntur, quo in
Syrialoquebantur olim?Namfi Caelum,folúmquefècum trànftu Iocus.
liffent: æquales uuas haberemus iis, quarumracemaum unum uiri
illi duo fortifsimi fpeculatores, nö 溫 uečtisbeneficiogetare po
tuerunt.Eligetibi duarum circulationü defignationes, ut uosüo
catis,meridiani,atqueparalleli : fifub eadem delineatione populi
: conftituti eodem modo pronunciant omnes: eadem erit Illyrij,
Itali,Afri, Aethiopis pronunciatio.Quodfihocfalfumett:tuafen
Sabtil.

tentia nihilieft. Dices:nonhocàte ficcapi. Quidigitur ? Vdisne

locisbalbi funt, ficcisexpeditiores, atque exprefsiores foni ? An
iterata, atque, ut audeamus,tertiata uerbaprocreantur ab incli
. nationeCæli, nonà uitio Naturae proficifcuntur?Literarum mu
tationes,deprauationes,ablationes, produćtiones, decurtationes
in Cael6 nefàtae, in terris complutae,in gentibus enatae funt ? fub
eadem inclinationis directione Scytham è Catainis, & Callaicum
fimul confer:tamdiuerfàseoruminuenerisprolationes, quàm eft
fententiatua alienaàueritate. Nihilo enimuerior, quàm illorum
amentiafana,quià Natura uocabulaexoriri, atque fefe in oraho
minum infinuareprodiderunt.
ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ C CΧΟ ΙΙ ΙΙ.

An uerumfit:quafdam fententias non poffein

aliamtransferrilinguam.
NEPetrarchicas
c A s,Virgilianas fèntentias Graecè, Homericas Latinè,
utrauis linguaexprimipoffe. Quae u9x ho
mine penèindigna eſt.Quíexcogitari nihilpoffearbitror,
quodaliquaſiguadenotarinequeat. Näſinomina deerút,illisin
ternofträreceftisutemurprofioftris. AncüitaGraecèfcriptüfit;
 I v L 1 v s • c AE s A R s C A L 1 G Ε R

liuseft,iam liber non fèfè efferat extra illum carceré adlocüfüum:

atq; ex peregrinofiat ciuis?Deinde non conftát fibi. Mox enim a
litéraiünt.Äere cüaqua haufto refrigerari per aerem corpifcium:
aquam autem per bránchias expelli,aut perfiftulá.Non exitigitur
aer,ut dicebät.At facilius aer exeat:tenuior enim eft.Per bráchias
igitur retenta intus aqua citius elabatur.Quanquâ omnino, quod
& fuprà dicebamus,illud quaerendum eft : quotãdem prelo expri
matür ab aqua aerille. Sed addunt falsò fimul, acfuperfluò. Siin
quiunt,homini rima effet:exiretaqua per rimâ homini, atq; cum
pifcibusipfefub aqua uiueret. At quare exilit in aerem Delphin?
quare homo,cuios,acnaresobftruätur,fuffocabitur ? Nulla enim
intus aqua eft. Nollem fanè hocàtam probo, támque doéto uiro
di&um.Aere enim homini opus eft, aqua pifci. Tam uterque fibi
conuenientiseleméti defectu,quàm non câuenientis oppreſsione
interibit.Et illud aduerfus hominis rimam illam facit : quòd Can
tabrica Balena,ſinefiſtula,ſinebranchiisſubaqua uiuit.Ateirima
nulla.Ariftotelis argumentum,quod ultimo loco ponunt,cùm di
luere non poſſent, oratorio colore obſcurare aggreſsi ſunt. Priſci,
pifcibus iccirco attribuebát fpirationé,quia negabát animantium
üitam fine ea conftare poffe.Obiicit Ariftoteles. Si omnes fpirant '
animantcs:fpirabuntetiaminfećta.Animantesnanquefunt.Atfi
fpirät: quonam modoin duaspartes diuifà uiuunt in utraque par
te ? Aduerfàrij fic eludunt . Non debet hoc ab Ariftotele quaeris
quando dixerit, infeéta, ob modicum calorem, fàtis habereper
tranfpirationem refrigerationis ab aere circüfufo.Imò debet qüg
rere. Quoniam affeueranter aiebant illi: neceffariam effe fpirä
tionem . Philofophus oftendit: non effe necefíariam: cuiuis ui
Sabulß. ces ſupplet tranſpiratio. Subtilius Philoſopho occurriſſent.Nul
lius effe momenti obieétionem hanc: quia eorum etiam quae fpi
rant , feétae uiuunt partes: utSerpentes. Hoc tamen ut eléuat år
uméti autoritatem: ita facit etiamnum magis pro fèntentia Phi
露 hi aduerfusprifcos. Ipfe enim negat : omniuitae neceffariam
effe fpirationem. Concludendum. Etiam fi cum aqua fit aer: non
tamen aerem ab aqua feparatum trahunt pifces, fèdaquam. Sic
nofter quoque aer,quem haurimus,non eft purus,fed, üt loquun
tur, elemenratus. Aquaigitur miftus. At aquam non trahit ho
mo, fedaerem. - -

EXE R C ITATIO CCLXXIIII.

Quae dehominis moribusatemperamento.

-

ном о.
 вв s v в т і т. 1 т А т в А р е А в р А м v м. 36;
cum periculo uniuerfàlis propofitio enücietur.Minima enim qua
que obieétione deftrui:uidesin Topicis. Igitur Epi&teto, qui uerfi
culo teſtabatur, ſeſe eſſe avua ver: extua ſententia non licuitap
onere hemiftichium, quodipfetam auda&ter, quàm cum plaufu
ម៉ឹ pofteritatis : και φίλο; άSw4to«. Ergo cùni adiunxit illis id,
non potüit nifitua contumelia fuae famae abs te fufcitatum incen
dium extinguere. Qui uir fuerit mutilus, idémque pius, appellatà
tuo tribunali ad Naturam. Ea iam aliud iudicium dedit fecundum
: tabulasSapientiae. In quibusfcriptum eft: corpus animæ famulari:
non illi hanc ancillari.Suprà quoque docebamus:Haud quaquam
à materia pendere formas naturalestanto minus nobiliores. Inter
quascùm fit anima nobilifsima:recipiet quidem fpecierum primas
impreßiones: quas rationis ui, quae materiae minimé obnoxia eft,
corriget:fiin deprauatis membris paffae fuerint diftortionem.Neq; Pulchr.
fànèanimo prehenderelicet : quid cum Coxone perpenfio reéti,
atque non reéti facere pofsit. Fufte dignus eft, qui gibberam ani
mam inſtrumoſo Nonio putateſſe. Quodſ Nonius nequam eſt:
pefsimusfuit Caius,qui tamen reétus erat.Speciesigituruit exercét
intelleétum,ita exercentur ab eo.Nam cùm integrosgignant má
ci: neutiquam erit defeéta Natura. Quin gibberi,claudique uiden
turingeniouiuidiore. Sanè curui maxima ex parte, ſunt ſurrectis
prudentiores,temperantiores,fortiores.Nequeuerò meipfumlau
dareputes. Quippeetiam in hifce extremisannis mecumfero cum.
proceritatere&ticorporisfpeciem,animuimque,ut uides, fua natu
ratardum: quando non potuiftituas maximiasfubtilitates perfua Fáce?.
dere mihi. Adiiciendaigitur iftituaefèntentiae uox aliqua,undete
meritatiillifrenuminiiciatur. Praefertim cùm fcias apud nosGe
nethliacos, non uno ſidere curari corporis conſtitutionem,8 ani
mi propenfiones.Quare 蠶 haecfententia uulgò uiget? Hictibi
fubtilitatis erant pandendauela, ut ueritatis curfümtenere poffes.
An cùm perpaucitalesfint: improbi uerò penè totum per ម្ល៉ោះ
num genus lógè plurimi:non eft mirum,aliquot horum improbo- subtil.
rum mancos,aut diftortos effe? Animaduertuntur autem tales, at
que notantur:quiafuarum mifèriarum notis funt nobiliores. Scio,
quodamcaeco nato nihilufquamfuiffehominum temperatum ma
驚 magispium.Non enimuerum eft,quod obtundis.Caecosef
è,quorum cerebrum Natura defecerit. Eo nanqueintegro, atque
inoffenfo,multis de caußis cæcitas,furditáfqueeuenire potuit. De
claudis uerò perridiculé. Quid enim cum animo clunibus? An ibi
uel cor,uel caput habentilli?An qui de uulnere haud fàtis ualemus
9culo finiftro, non potuimus uidere flagitia tua in philofophia? Iocus acerb.,
Scilicetinanimum infliétailla fuere uulnera.Ratio repetatur.To
- - ZZ
-
 туъ v я слвs л к зсл , авк
to orbeterrarum uixunum, aut alterum uirum bonum inueniri.
Claudos,gibberos, ftrabos, notari: propterea quòd ij, qui deillis
obloquuntur,reĉti funt:fuáfque manticasfraudum plenas nun
醬 foluunt, ad mercesfuaspropius contemplandas. Tumfibi
ictantibus crediuolunt:in oſſe curuoſcapularum eſſenequitieta
veriſ. bernaculum:in reéto probitatem.Oßibusprobi,Cardane,ofsibus;
mentefunt gibberispeiores multi.
E X E R C I T. CCXCVI.

Quae de motucordis.

D eatque
M o r v cordis, optimé. Subtilestamen hoc praedicanti,
laudanti mihi, negant,fèfècredere. Sed partim con
ueruntur, nimisfubtiliter: partim requirunt fubtilitatem.
Nimis ម្ល៉េះ : cùm hifce uerbisprobabas, non effe uiolentum.
Si eft, inquis, principiumfunétionum, nec dehifcens, non eftuio
lentus. Equidem, ut meam fatear&ingenij,&ftudiorum tardi
tatem, admiror potius huiufce participijfonum, quàm intelligo,
quid uelit. Relinquamus hoc. Illud eft operae maioris. Ariftotelici
à calore moueri: alijmaluntab anima. Eostu conciliaſti. Namca
lor non habet poteftatem id mouendi, quod contrariis motibusa
gitatur. Aiuntillitamen:unum tantùm fieri motum à calore,fcili
cet elationem:depreſsionem uerò à pondere.Dehocin Commen
tariis Defpiritu.Cöcludis igitur fic: Quare,inquis,anima eritpri
mum mouens,calor autem inftrumétum. Dicentilli craffam effe
, hancfubtilitatem : Cùm fit ubique calor animae inftrumentum:fi
adcordis quoque motum appofiatur. Alia quoquefubtilitas excu
tiendafuit. Qüi animam, dixerim, motorem effe: quaerent de me,
an arteriæ quoqueabeadem moueantur. Non puto.Vinétae enim
arteriae non mouetur inferior pars:quae tamen neutiquam mortua
subtil eſt.Quamobrem excordisconſtrićtione arteriarum dilatationem,
ob fpirituum impulfum fieri: ex dilatatione cordis illas fubfidere
manifeftum eft. Cordis autem motusnon eft,ut ais, compofitus.
subtil. Neque ullusmotus naturalis compofitus eft: fi fubtiliter lóquare.
Sedfunt duo motus, non unus. Non enim ex duobus contrariis
motibusunus quit motus confici. Videlicet non fit motusexmo
tibus,ut ex lineis figura:putatribus adtotidem punéta coniunétis.
Nequefolùmhoceft,quiiain corde funt illicótrarij:fed etiam quia
funt in diuerfistemporibus. Neque etiam propter hocfolùm:fed
quia cft contraria quies,ad quam coniunguntur: quae utriufq;pri
subtil. uatio cft.Elineisautem co 醬 figura poteft una:quia nequc 器
 ь в s v в т і т. 1 т А т н А в с А в р м м v м. 366
ßintinterfecontrariae, neque punéta quibusterminantur. Atque
haec eftfubtilis,acbeatae uerafobolesPhilofophiae.
EX E R C I T. CCXCVII.

. Senfuum fufficientia.

R:dicunt:ubi quaerunt:pluréfhefint fpecies,fiue

ဥ္ႏိုင္ဆိုႏိုင္ရ fefe explorare
r v M fufficientiam recentiores
partes,an pau
ciores. Tum uerò an effepoßint.Dehoc aliquidalibi dixi
mus:hic quomodo Latinèpoffem, ueftigabam. Nihiligituraliud,
quàm isipfe,quem pofui,uerborü ambitus arridebat. Vocem fim
licem, neumiam quidem hac noftra barbara feliciorem inuenie
am. Caterùm neà delicatisauribus malè audiamus: cosa, for
taffe Graecè, Latinè conftitutionem dicere licebit. At non explet.
Quare certum eft: barbaram illam donare ciuitate. Hac enim au
toritatepraeditum iudicium philofophorum: quos nominibus fin
gendis, atqueimponendis, iure communisSapientiae, aequum eft,
perpetuamigerere Diétaturam. Iftos Libones dimittamus: qui fibi
iniqui, aliisiniurijeffe uolunt. Senfuum ergo fufficientiam, ualde
ambigo,an reétè conftitueris. A fine enim folo cùm deducas, mu
12
峪
င္ရနုိင္ရန္
tiléagis:ſiſubtilis officium contemplere. Verùm hac
quoguetein parteminus diligéter decurrere demonftrabo. Ais:
Senfüs fünt fàlutis noftrae gratia. Quae autem nobis occurrüt, pro
ximafunt,aut remota.Quare proxima,aut exterius occurrunt:ho
rúmque gratia fenfustaétusconftitutuseft, uel intusaffumuntur.
Et ea, cùm nonnifiuolentibusnobisintusaffumantur,olfaétuex
lorare,fatiseft. Eauerò,quae non tanguntur,occurruntautem,ut
gere poffemus, cùm direétè obuiant,uifupraeuidentur: cùm au
temex obliquo, aerem mouere coguntur,atqueftrepitum facere:
cui audituspraeficitur. Manifeftumiigitur, quòd quinque fenfibus
opus nobis. Haec cùm ab aliis uulgô prodita, aciaétataaccepif
ſes:melius & conſiderata,3 digeſta oportuit:Atquare guſtum non
nominafti? Neque enimuerumeft:fàtis Naturae fieri,fiolfaétuci
bosexploremus. Multa enim iucundè olent,fàpore non iucundo
funt:utflores Lilij,Myrrha,aliamulta.Qugdami etiam nihilolent,
: queguftustolerare nequit:ut Flammula,Pyrethrum,Batrachium.
Neque poteseotetueri: guftumintaétu abste effecomprehéfum.
Quippeta&tum extrinfecus difponebas.Prgtereaper propinquum, subtil.
& remotum non partiemur fènfùs, tanquam per legitimas cauffas
differentiarum. Nam &auditus,& uifüs, tum procul, tum propè
fentiunt. Adhzc,tam olfaétus&auditus, quàm ய,Pion, Աt
1)
 —I
1у т. 1 у в с АЕ s А к в с А т. 1 о Е к

quae numellisinepta fiunt adingrediendum. Hominesfunt. Inui

fos dices. At non inuitiarât,ferunt, metüt, triturant, toto uerten
te anno in prouincia Angot:de quibusfuprà dicebamus. Adiadli
braria præla:&mirarelaboriofiſsimas uigilias. Cőfulefabros, nau
tas,carrucarios, muliones: Vltro decedes detuafententia. Quod
uerò dicebas: Hominem, delitiarum amatorem : uerum equidem
fateor. Crterùm,Cardane,nullum animal eft:nulla,inquam, fpe
cies animalis: cuius unum modò indiuiduumàfuis delitiis, nifiui,
metu, uerberibus abducere queas. Situ ėluto Suem amoueas: tol
las ex oleto Vpupam:fegregatam habeas, non moerentem, à tori
cöſorte Turturem,Hirundinem, Columbam: iubebisidem àpun
&o medio terram te furfumfequi: & afcendet. At quot inuenias
homines, qui fibiipfis obuoluptatum contemptionem,bellum in
dixere? Philofophos, inquies. Non funt. Nihil illiscum fèriptura.
Acnihiladeb minus, quàm Philofophi. Aratoresfunt. Hortulani
funt. Nautaefunt. Cepe, acradiculam cum aceto &fàlehabent in
obfoniis. Stratum in prato,aut culmo,autapluftris. Et cùm omnis
Apollo in uniuerfà Naturafuampulfet citharam : ideft,omnege
nusanimantum fuishaereat uoluptatibus: eáque fibi habeat numi
na,difcurfüm,gulam,uenerem:earumperpaúcaropusfaciant,îdq;
non laboriofum: cótrà,inter homines paucißimi perpetuoin otio
fint: praeponderare uitæ partem hanc laboriofàm, illi folutae planè
intelligas. Vide praetereá:quot animantibus uigilat homo,fèrit,ae-
dificat,fummo labore: at illae cantillant,ftertunt, laxa atqueinerti |
uitaignauae agitant. Reliquae duae calumniae fimilibusexemplis
diluuntur. Nam figulofitas, ac uenerea libido, maximo à calore,
maximóquehumido generantur: qui fuprà defcripfèris Rofoma
cham:norisEquos,Canes,Pafferes,Gallos: iisattribuasexceffusil
los qualitatum:in quibus inexpletam ingluuiem,praecipitesin coi
tu furores indicantur.Sed neque cauffa praefefertueritátem. Gulae
libidinem, effeà maximo maximâque humiditate fimul.
subtil Nam fi calorem humor aequat,calori refiftefhumor,quominustâ
tum fiat refolutionis,utadexceffum è medioexeat appetitus. Non
igitur appetet. Appetitus enim, eft affe&ushabendi,&priuatimin
fame,reponendi.At quodhabetur,non appetitur. Ethumidißimi, |
non eftappetere: fed nequecalidifsimi,apüd Galenum. Sequitur
• calumnia,ex femiffefalfâ,ex altero femiffé odiofâ. Sapientes,in
• quis,funtcalidißimi,&humidißimi. Si adgenera defèranturh;
qualitates cum fuis caußis: Ariesfit omnium animalium fàpien
tißimus.Siadfexum: Mulier confilio,atqueingenio praeftiterit. Si
adhabitudines:ſanguinea temperatura excludet ceteras.Hoc non
eft controuerfum.Sanguineumtamen hominem haud rarò hebe
-
 р в s v в т і т. і т А т в л о с л к р л м v м. з5о
tem,faepeuideas popinonem. De Ariete,aliusdubitet,non tu.Hu
midißimum Veruecem dicebas effe: ubi eius defcriberes caudam.
Si non eftexeétus,calidifsimus erit. Nam etiam exeétusadmodum
calidus.Sinonisfit:atefto Verres.De muliere ambigét.Seditain
telligo.Eundem uiri,mulieriſque calorem. In muliere non appare Subtil.
re, dilutum humore multo.Iniuiro fentiri, quodacuatur ficcitate.
Calidifsimaigitur,& humidifsima erit muliér:aequè calidus uir,fed
ficcior. Hoctibi,Cardane, debent mulieres:uteis Lyceum iam ae
difices, & ſenaculum ſtatuas. Hocergo falſum: illudodijpleniſsi
mum. Sapientes effe pefsimos:nifiproficiant philofophia.Quos
tu hicSapientes uocas? PotéftneeffeSapiensmálus?PotefteffeSa
piens,qui non profecerit in ftudio Sapiétig?Ergoerit Citharoedus,
cui nihil profuerit Cithara canendilex ? SiSapientes natura funt:
quideis Philofophia opuseft ? Qui diuitishaeres eft,aut Midae, aut
Crafsi,aut Pytheae:non eget alienarum opum accefsione.Etiámne
cum tuaSapientiaprauitas, aut nequitia cohaerere poteft ? An tu
cautos,&callidostam diuino nominenuncupabas? Atillorú nul
lus humidiſsimus. Quintardi, blenni, plumbei, ſtipites, caudices,
muccidi,fomniafunt omnes penèhumidi.In hiftoriis uerò nullum
--
Sapientem inueni, qui ပ္ရဲ႕ fecerit. Polemonem fortaffe obii
; cies comeffatorem: egotibi negabo Sapientem. Duofuntordines
!: Sapientum. Vnus eorum fuit, qui Refpublicas conftituerint: legi
bus communiuerint.Altereorum eſt,quiprocul à ciuiliturba, ſibi
ac Caelo uixerunt,defpeétaterra.Promeigitur Zaleucum,Draco
nem,Solonem, Lycurgum, Anacharfin, Democritum, Heracli
tum,Pythagoram,Timaeum,alios:quidhi,quidPlato, quid Arift.
uid Sócrates,quid Anaxagoras,Prodicus, Simmiaspatriae quifq;
üae incómodauit ? Quamobremneq; ex hiftoriarü memoria, neq;
ex Sapientum iudicio,Sapienseritmalus: 蠶 Sapiéserit, quinon
profecerit Philofophia: neq;Sapienserit calidißimus, atq;humi
difsimus:at neq;calidißimus,atq;humidifsimuseritmalus.Poftre
mauerò huiufcecaudafentétig 醬 cauda eft.Aisenim: Adiuuat
adhaec perpeträdamelächolia,qug refoluto humorepinguigigni
tur exfuperfluisftudiis,atq; uigiliis. Equidem melächolicos mul
tosfuiffearbitror. Non enim dontradicam diuino praeceptori:qui
itafcriptum reliquitin quaeftionibus.Caeterùm qui,praeterHercu
lem,flagitium perpetrafit,èSapientibusinueni neminem. Deinde
ad animi uitia,quæ fummoexcalore, fummóque humido nafcun
tur, augenda nünquam addiderim habitum contrarium,frigoris
fcilicet, ac ficcitatis. Nam finatura Sapientum eget adminiculis,
aut potiusrepagulisPhilofophiae,ne praecipites 蠶 ad mala
facinora facienda:potius tempereturinipfis exce
-
器caloris,&
I
 іw t і vs e ли з А в з є л іав в
3. Ab efficiente,&fubie&tamateria.
a s e g f 1 c 1 e n r E uerò, quemadmodum commodè fieri
diuifio poßit, intelligemus: fiprius, quid fit, quod fenfüm effi
ficit, nötum habea mus. Efto igitur fenfus animae uis. Erit ergo,
aut ßars: quare & fùbftantia: neque ab alio efficietur, ရွှံ့ ab
eo,quod ီ animx principium ſcilicet à Deoiaut eſt accidens.Er
go 醬 abipfàförma:fiquidem àformis efficiuntur accidentia:
aut à datoreរ៉ែ animae: quoniam dansformam, dat & ea, quae
formam comiitantur. Senfus igitur hunc ad modum erit ab effi
ciente.Senfio uerò fenfumipfum habet pro effeétore primo:inftru
menta autem pro fecundario. Reducitur enim τὸ δparer aër τὰ
ava,re sviimar,inarliarxlý. EftenimefficiésPrincipijnomi
nefolum dignum. Quareinftrumentum non erit principium:quia
non mouet,nifimoueatur. Fruftrà additum ad cauflarum nume
19
rum à Platone,& à Galeno.Quomodo autem in fecundo Phyfico
rum inftituatur cauffafinaliscum inftrumento: in Nobilibus exer
citationibusfcriptum eft. Inftrumentauerè fenfusad fèntiendum
funt duo:fpiritus,propiore natura,atque affinimagisipfi poteftati:
& membrâ, propiora,&fimilioraipfifenfibili.Sunt enimfpiritus
adeò tenues, ut penèpro immaterialibus habeantur. Ii recipiunt
impreñasípecies. Inftrumentaueröfuntípirituumuehicula.Sicu
ti materia exterior,eftfubiećtum qualitatű,à quibusſenfiles ſpecies
roducuntur.Quarefenfuühic perfpiritus,ac mébra partitio fiet.
É. cùm membra fint រ៉ែ ,&fpiritus materiæ tenuifsima
pars,& materiaipfà nihilaliud,quàm quatuoreleméta,quae unum
<ffe£tatotidem àdhuc retinent'qualitátes: haud fàné çommodè
duci poße uidentur hinc quinquéfèdesfenfuum: nifiunauelcom
p9fitafit,uelcum alia comimufiis. Actaé tum quidem interreapo
re t
tißimùm conftituinatura:confenfe omnes.Âttribuun auditum
aeri.Humorem guftusautorem faciunt,Calorem,qui abigni ema
net,eteuolunt odoris caudam.Deuifuhaud parua interprincipes
99ptrouerfiaeft. In aquafitum effe uoluit Ariftoteles. Nempere
ĉtiſsimé. Cùm manifeſtò uideret humorem in oculo medium , ni
hilaliud, quàm aquam effe.Galenus ignem maluit: Platoniseíro
remfequutus,& ópticorum: qui醬 emifsionem uifum fieri cenfè
£en£.5xire uerè non poteft, nifi radius. Non quit radius, nifiab
igni. Qæterùm in aquâ efle cónftitutum,fi membrum fpectes, pa
làm eft. Aquea nagque pars exiftit illa, in quam fpecies recipitur:
subtil quae fpecies imprefraâ Paretin pupilla intuenti. Non igiturrefle
#teretur: ſiigneum ſu ietum effer. Tantosuiros decepit fpiritus
*plendor, quiin oculis uidetur, etiam claufis. Qucm quiinéfene
86
 зь в s v в т і т. і т. А т в А р с А к о А м v м. 368
get,amensfir. Atenimuero, ut ne ampliusiftifintnefcij: omnesu
niuerficorporisfpiritustalesfünt:etiamij,quibusaudimus: etiam,
quod maiuseft,ij,quiguftuiferuiunt. Calórenim eft caeleftis qui
dam in fubftantia corporea tenuifsima. Non igitur eft oculorum
proprius illefplédor fpiritus,fed omnibus communis. An non pu
tamusapud A ို့ Sidus facit, id luce non efficere? Quida- Pulchr.
liud ipfe Deus, quàm lux eft? Sedtamen illa neque uifu,neque effà
tufacilis. Aquauerò in oculoeft: illuftristamen, nec fine aere:tam
folida,utconfiftere pofsitibi fpecies:tam rara, ut per eam penetra
re,actranfmitti porrò queat: Haud aliaeftà noftrahac Hippocra
tisfententia, quamrecitabamusalibi, ex libro De corde. Àit enim
animacalimentaeffe, καθαράν, και φωτοειδήπεειεσίαν γεγονύανεκτής δια
xpioio, $ 2uarog. Vifüsueròfacultatem in materia ponitaquea, in
libro Delocishominis: η δεόψις σό από το ε/κεφάλκυκό στίφέ). Vt &
hoc audiat Galenus,nec dif$imulet. Nam quod ait Philofóphusin
tricefima primafe&tiQne, hJè à Jagzve}¢,exáliorumfèntétia, ut ple
runquein librisillis,fcribit.Quid igitur?Quomodo erunt quinque
fenfüs:fi non funt,nifi quatuor fubieéta? Guftusipfè cùm fit ta&ius
quidam,autfub eo,aut cum eo eft. Sed quia penetratione opusha- suBi,
buit, acfluxione:fuit ei aqua debita, non fine aliisfortaffe qualita- -

tibus. Vt, quoniam fit afiimali maximè omnium neceffafius (o-

mnibus enim aliis carere fineuitaeia&ura poteft) ex aliis omnibus
omnium materiis compofitusfit. Aquaigitur, oculi materialein
ftrumentum:ignis uerò,formale,aut quafiformale,propterlucem.
Atquehaeceft hoftrafententia deefficientefenfuurh cauffa: déque
eorümfübie&o,quodefficientisnaturam præfefert. Quamobrém
fimulitem, atque coniunétim, deiifdem caußis, fcilicet efficiente,
ac materiadeinceps perfcrutandum:fedpraelataefficientimateria:
ficut efficiens materiae praeferebatur. -

4. Quomodo à materia,&efficiente.
a p e o c o g n a r ae funt, atque coniunétae cauffae, effi
ciens, inquam, & materia,tum quae fubiicitur, tum quae obiici
tur:ut fimul traétaripoftulenr. Videamus ergo quid materig fit re
liquum.Senfionismateriafüntobiećtzfpecies:{ednonuera mate
riâ:non enimfubieéta(ea nanque eft Ariftoteli uera,folâque mate
ria accidentium)fedobieéta. Itaque funt quafi exaltera parte, effi- subtiliff.
cientes. Faciunt enimipfè quoque fenfionem, fed non fáciuntfen
fùm : ideftfentiendi facultatem ipfàm. Haec resin librisNobilium
exercitationum fubtiliter difputata eft, luculentè declarata: huc
uerò addu&a,ut oftéderemus:fub materiae ratione haudquaquam
--
 1v t i vs c AE s A R s cA L 1 G Ε R

expediri poffe diuifionem, quaein füfficientia fenfuum quaeritur.

Cùm prae(èrtim non folùm omnium penè rerum fint uifiones: fed
etiam fpecies eadem è diuerfis fubie&tis emanare queat: ueluti ex
aqua,&aere. Ac de uifu quidem manifeftum eft. Sonus autem an
盎 aqua,fine aere, cieri pofsit, alio loco tentatum eft. Recentiores
hos non concefferint, qui aiunt,fonum effe qualitatem ortam ex
aerisfra&ione,qug fit collifis corporibus duris.Quod quàm uerum
fit, patet excorifliétu nubium. Non enim eae dura funt corpora.
57. Ariftoteles in undecimafeétione ait: in aqua uocé haud exaudiri,
autuix. Pifcestamen optimè audirefcit, qui Mugilum noéturnae
interfuit pifcationi. Exfenfilium numero ueftigari,aut potius con
iici poteft,fic. Omneaccidens,quodinhaeret corporibus naturali
bus,eftaut color, aut fonus, aut odor, aut fapor, autid, quod una
neque uoce, neque re multa poteft comprehendere, tே hu
រ៉ែ alia quaedam.Caeterùm hgc mutila,nequepla
cent, neqüe fàtisfaciunt. Nam cùm alia non pauca, eadémque di
uerfà generibus, à pluribusfenfibus percipiantur: hac illi ratione,
fenfü§unusefîent.Vbi uideshumanam hebetudinem in fèipfàfèfe
conuoluentem,atqueimplicantem.Et reftatintegra quaftio.Qua
renon plurafenfilia : quaretot neceffarió. Præfertim cùm fecun
das ac fertias qualitates à primis oriri, falfum fit. Nihfo enim ma
gisabillis oritur fapor, quàm rifus. Verùm dehismox. Praeterea
subtiliº. íubtilius.Senfilia non eííe cauftas,quare fenfustot fint.Sed contrà,
tot eflefenfüs: quia intelleétus non nifi quinque fenfibusintrodu
ci potuit ad fùbftantiarum cognitionem. Non igitur quia quinque
resfunt, quinqucfünt fènfùs : fèd quia hominis perfeétioeftbeáti
tudo: tot respropter eum ad illam molita eft Natura: actot dati
fenfus ad percipiendum. Ergo fi confideresinftrumentum : quin
que funttantùm:ab obieétisautem multi. Quia unus fenfus multi
plex eft,& multa comprehendit. Quae fuit cauffa, ut& axillarum
titillationem, & ueneream uoluptatem, eandem cumtaétu,fimúl
que ab eo diuerfas iudicarent.

E XE R C I T. CCXC V III.

Quae de uifu,&coloribus.
‫ا فء‬ ; t E R R i M ,EC,siuqni comprehendituifus.Solus
- enim il
-> lico. At quemadmodum fiat hoc, non oftédis.Sanè uerum
non eft, quodfcripfit Ptolemæus in libro Defpeculis: quod
&fùprà notabamus. Aperti oculiaciem extemplo in Caelum i. -

. - Hoc
 ов ву вт 1 1 1 т А т в А о с А к о А м у м2 3 j?

pleraque alia. Alij quoq; modi apud Ariftotelem Gallos caftigädi,

ut Capones fiant.Vafconici Veruecesnihilhorum fünt,fèd àì£x£
430 ;: quodipfi Biftornare dicunr. DeScytharum Eunuchis, quae
fcribit Hippocrates in libro De aere,&aqua,non attuli: quia nihil
continentfubtilitatis.Illud modò quærendum: Cur &yJe, àc ab illis
appellati ſint.
4. Eunuchorum in Syria priuilegium.
D 1 o N in Traianiuitafcribit.Ad Hierapolim Syriae,quam nö
nulli Alepum rentur, effetetri, acletalis odorisfpecum. Quicquid
eiufmodihalitum hauriatanimantium,interire. SolosEunuchos
illiusmaleficij,ac noxae experteseffe.
5. Temeraria diuagatio.
N or A N T v R in militia,trásfuga,infrequens, deſertor,emāſor,
erro.Tuaignominiacuius uitijgratia defignetur.Videamus tuam
uolaciſsimam peregrinationè. A generatione per liberori ſimili
tudinem,ad uitae fpatia longa,aut alia. Hincadfpirationem. Rur
füs ad uit£ curfum.Tum ad hominis uitia in animo.Tertiò ad uitae
traétum.Poft hgc aduenerea.Qua cum traétatione oleumTartari
commifcuifti. Poftea de hominisalis. Hisaddis dentes amici tui.
Illis lac Liguris è mammillis.Tädem reddis rationem: quare mul
tisex oßibushumanum conftet caput. Deinde hominispercurrës
partesadlac reuerteris. Quem adlocum Ligurem illum dilatum
oportuit. Sed præripuit ingenijtuiflammea celeritas. Tanto pòft
initeruallo refilis quartò ad cauffas longeuitatis.A quibus ubite ex
plicuifti, mifceshiftorias, Hominis, Elephantis, Adamantis,Auri.
Poftque,in hominishiftoria defcribis,ouiin pullum mutationem.
Docesetiâ uillaticasibi paſtiones. Ab his quintò reuerteris ad ho
minis uitam. Dein fenum dentes examinas. Secundum quos ocu
lorum traétashebetudinem. Sequiturgingiuarum crementum ex
acido uomitu. Illico ad panificia. Fructus Indicos intermiſces.
Subit hiftoria delugentibüs, atque etiam cautio, nelaedantur. His
abfolutis, adlinguárum iterum?ifferentias. Tandem uerrucas,&
pilostollere doces. Poftquam Sapientiam de motu cordis agis:
cùm tamen fuprà dixiffes defpiratione. Hanc fluétuationem le
&orfaftidiofus,qui pauciscontentusabit,haudimprobabit.Saturi
conuiuauariosintinctus quaerunt. Sapiens non probabit. Critici
damnabunt. Sapientesirridebunt. Illudisenim & Naturae,& arti.
Nihilo confultius abufus es ordine in tuis antilogiis. dum uideri
uisnon effeimitatusconciliatorem,cerebrum tuum fequutus,non
rerumfèriem,atque connexionem,lutumarenae mifcuifti.
 я у с і уs cлЕ s А к s cА с т с в к
EX E R C I T. CCL XXVIII.

Quamobrem alae homini nullae.

-

P
Ο:rat humanum corpus. Et obidcarerealis,neceffefuit: cùm
c A l o R £ M, inquis, &humorem graue futurum e
-
uolare non potuiííet. Alius animaduertet barbaram lo
quutionem. Ad rerú nos ueniamus. Siue calor fit ab igni, quem in
compofitis aliquando ponis, aliquando agnofcis nullum: calore
fubuehetur homo furfüm.Siuefità Cglo : tãto magis,uttu uis,fub
ibit. Quam ob cauffam uerò uolare non poffet homo, fihaberet a
醬 . Nam qui ambulat, quia pedeshabet:fialas habeat ad
uolandum,cur non uolet?An illüm alæ àtellure auferre,acfuftine
re nequeant: Aquilam auehant, ac fuftineant ? Sanè plus unciis
quinqüe pendet Äquila: quantum plurimum fuprà memorabasin
fiomine reperiri.Gallinamuerò non attolluntalae:quia xgtvixêc,ut
ait Nicander,awaySportû, ut aitAriftoteles. Igitur non eifuit opus
euagatione ad quaerendum uiétum. At non indigebat alismateria
Pulcherr. libusadleuandümcorpusinaere:quifibialasfaceretin mari:füpra
aerem uerò, atque etiàm Caelosipfos, efferret fefealis intelleétus.
Nam quare alasnon dedit Natura Muri, quileuiseft: æqualispon
derisVefpertilioni cognato illius dedit ? Siccine,Cardane, Deum
(nam quidaliudNatura eft ?) inopemfacis: ut è fuisinfinitisthe
ſauris,hominiquasdepromeret, alasnon habuerit: ſieiopuseſſe
iudicaffet? Quo loco illud etiá fpeétandum eft. Ais enim: mortali
bus data præcipua dona duo profluere à tenuitate:mobilitatem, ac
diuturnitatem. Quorum alterücùm fit in arboribus potius, quàm
in homine: diutius enim uiuunt:maior illistenuitas debebatur. At
in homine agnofcebas maximâ. Altera cùm fitin pifcibus, inaui
bus in quadrupedum maxima parte uegetior:nempeagiliora ſunt,
atque mobiliora: ab homine ablaratenuitas illisafsignãda erit. At
homincm,propteripfamtenuitatem,pingebas nudü.Sic difpone.
Mobilitasàtenuitate.Ergo maxima mobilitasà maximatenuitate.
Pifcibus maxima mobilitas.Conclude.Videbis tuam fubtilitatem.
-

E X E R C I T. CCLXXIX.

De pedum longitudine.
v 1 A, inquis, duobus pedibus hominiftandum erat:iccir
coeipedes datifunt à Naturalongif$imi: quantos nulli alij
animalium.Ethiccauendum eftäte Latinitati.Sedadrem.
Quodaffers è Galeno, probamus. At nofti Phoeni
coptcrum?Quanti pedes eiusuidentur tibi?Binistamen ei pedibus
ſtandum
 D E S W B T 1 L I T A T E A D C A R D A N V M, ‫סל‬3

Non,fi fàpiat. Adferuitutisiugum,&ingratorum Rhadamantho

rum proditiones fe entiat rediifle. Apage itas crucesin autores
fuos.Iam uulgatum illud te debuit mouere.Vt auditum à fono ter
ribili:ita uiſumànimia luce, 8 candore, 8 motu rapido malè affi
. ci. Quin fideambulans afpeétes porticus alicuius latera minutis pla
gulis cancellata:uifus maximè laborabit,atque debilitabitur.Iccir
co amotisà praecipiti torrente oculis, & à rota figuli: ubi difcef$i-
mus:tametfi rem immotam intueamur: tamen idem motus mané
tefpecie obturbabit.Et aurifices ab igni,& aurifulgoretranflatum
uitum aduiridaria,&fpecula,defectum reficiunt.
4. Vndeterrorintenebris.
A 1 s : c v M fumusin tenebris: non nigredo,non obfcuritasti
morem incutit:fedquòd oculi auxilio carentes,imbecilles,& omni
iniuriae expofiti uideamur. Placuit Homerica figura,quam etiam
Plutarchus notat : άμφω J' ἐῶμάτω. Sedadrem. Non enim exigenda Са/fig.
eftàte puritas Latinitatis. Meticulofos exterreri plusin tenebris,
quàm in luce:ueriſsimum eſt. Non idefficiunt tenebra.Nigrore e
nim interdiu non permouentur. Neque, quod aistu, quia iniuriae
uideamur expoſiti.Nempe in cubiculo autin arcehicabſentesho
ftesfuos noftrum nemo eft,qui pertimefcat.Lógè eft ab AdriaVa
fconia. Sedex fiéta malorum dæmonum repræfentatione ftolidi
terrificantur. Nam fapientes, fuae confcijfimplicitatis, atque pie
tatis, qui proptereafefècaros effe Deo, fciunt, nihilo magisin te
nebris, quàm in luce metuunt à ſolis, deſertiſque ſolitudinibus.
Mali uerò darmones nonnifi perfidis, ingratis, âmbitiofis, obtre
&tatoribus,auarisimminent.In noéte magisfit repraefentatio:quia
nihil aliud intuemur, quàm quod intuseftin imáginationiscám
po. At in die aliis nouisea delentur, aut inducuntürfpeétris. Quin
meridietonante Caclo, oculiipfiinipfo metu, metus cauffauiden Subtil.
turefTe. Tantum abeft, ut qüemadmodum dicis, nostueanturà
metufemper.
5. An uifusnobilitasà palpebrarum mu
nimento.

N E Qv E v E R A M inis oculorum regni rationem, ut quafi

rex palpebris muniantur: neinuiti cogantur laborare. Laborant
enim etiam in Sole claufisgenis. Sed muniméto,aut æquè,aut ma
gisfortaffetutò uallatuseftguftusipfe. Neobiiciam tibi fempera
Pettos oculospifcium.Nerecitem Leporisnaturam,quifinetegu
- - - - - Aa ij -
 Iv L i v s c AE s A R S C A L I G E R

mento dormit. Meminiftin'? tum uulgò ia&tari illud:tum ex Cal

limacho.«£ & μόοyra xaf&y. Hoc ita dico ad fubtilitatem.Non enim
palpebrztamdata funtad cohibendum uifum, quämadtuendum
aboffenfionibus. Itaque in aliquota-gris uidimus: detećtiseosоcu
lis fomnum capere. Non retrahuntur ergo fpiritus, quia teguntur
oculi : fèd tegüntur, quia fpiritus retrahuntur. Nullus enim tunc
ufus eft.Taétus uerò,cui maximae atque creberrimae folenteuenire
incommoditates,etiam inuitusfentit.Quocirca multorum fibige
nerum munitiones comparauit. Auditus autem cùm firfenfusdi
fciplinae, commodius obiicecaruit. Semper enim illiusopera do
&iores euadimus, aut fàpientiores,aut, quod minimum eft,iucun
di. Cùm laeta audimus: uoluptasſequitur,autex ſono, autex ſigni
ficato. Non quatenusfonustantùm eft, aut obieétum auditus: fèd
ua fignum rei,& obieétum intelleétus.Veluti fiquis ruftica,atque
abfona,ueletiamtonitrui uoce dicat mihi:Viuit pater.Hancequi
demuoluptatem cuiuisimperioanteponerem. Cötrà, ſitriſtiaob
Fátet. nuncientur.Quafifi quisme quatiat hoc nuncio. Cardanuseftira
tustibi,obtuas nugacifsimasexercitationes. Principiò moeroreca
piar. Mox meipfum colligens, fortiter feramtam bonum uirum,
tam doétumfuccenfentem. Neque enim turpeeft,ab Heroefupe
rari.Parta mihi eritigiturfortitudo haec.Autfàltem mente me cö
ponam fic. Nõetuerifimile, quiin ueritatis campoſtudiofos pro
ùocat,eum nolle inuenire certatorem, fèdfpeétatorem tantúm.
Equidem pugnando mallem, tanquam Daresalter ab Entellouin
ci', quàm auferreui&toriamfolaopinione. Non igitur uerofimile
mihifir:iratum illum ueleffe,uelfore,uelfuiffe.Ecce quantaexau
ditu commoda, etiamfi minus aliquando iucunda fùnt, quaeau
diuntur.
6. Vterfenfüspraítantior.
E x H 1 s manifeſtum eſt:uterſenſusſit natura praſtantior.Of
ficiis nanque ac finibus uterque fuam facilétuetur dignitatem. Vi
fusad uitæ commoda maximè neceffarius: acpraetereaaddifcipli
narum inuentionem certifsimus dux. Ab eopenè folo maximiam
rerum partem exploratam effe, manifeftum eft. Auditum uerò ad
excipiendam ab aliisartem, fcientiam, fàpientiam, accommoda
tiorem. Perquam paucis enim inuëtio data eft.Et qüibus data,data
eft & mutila,&inchoata.Perauditum uerò,iudiciortimq; cómuni
cationcm accedunt incrementa fcientiis,atq; artibus inüentis:tum
ingeniorumtăquam collifioneueritasexcutitur: unde cuiufico
gnitionis perfeétiofequatur.Eft&in auditu maior utilitas. Qiiippe
dormientibus etiam Praefidio eft:utfono experre&ifèfètueantür.
7. An
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с А к р А м v м. 37 і
7. An quibuspraeftantior odoratus,uifusfit deterior.
h 1 c D E fono, ac mox deta&tu quaedam fubfultiminterferis:
de quibus mox. Nunc haec. Quia, inquis, oculus infrigido, &
humido:odoratusfacultasin calido,&ficco funt conftituta, atque
>
in propinquis locis:quibene,acprocul uident, debilem habentol
factum. Et quibene olfaciunt,plerunq;haudproculuident. Mo
deftè fànè, acpraeter morem tuum : cùm dicis (plerunque.) Con
fueuifti enim abuti notisuniuerfàlibus. Vtinam uerò tam Latinè, .
quàm temperaté. Quae enim haec loquutio ? Oculusin frigido,&
humido: odoratusfacultasin calido. Oculifacultasalius dixiffet.
Nempeoculus non eftinfrigido, fèdin capite: oculi uerò uisin a
quea naturailla. Haec efttua breuitas: quate, dicis, obfcuritatem Са/fig.
non ingratam affequutum. Sententia uerò inconfideratior.Nanq;
tota corporishabitudofi fuerit humidior: iis officiis,quae requirüt
ficcitatem,deficietur: fiue illa fint humidis propinqua partibus,fi
ue non fint. Sed dices: aliterte intelligere. Si principia cerebrifint
humidiora: quae functionesin ficco fita funt, futuras deteriores.
Haud malé.Ego quoquetibi hicaffentior.Scd uitium eftin oratio
ိုမ်ိ
nc tua : propinquitatem pro cauffa afferebas. Praefèrtim
cùm ex fuis dogmatib* óffe dif$epiatur odoratus.In cauernis enim
illis anterioribus, apudtuas contradiétiones,tanquam alter Aeo
luscollocabas. Quapropterin aereponebasibi: non igiturin fic Contrad.
co. Quàm uerò feliciter euenerit tibi, ut praeter moremtuum, tuae
fèntentiæ moderareris: monet nosSimiarum genus: quarum ocu
lus uidendi poteftate nulli cedit quadrupedum:odoratu uerò adeò
praeftantipfae,ut, quemadmodum & Canes, quibus item & aciesa
cutiſsima, 8 olfactus praeſtantiſsimus, nihil guſtare aggrediantur,
quod non priusexplorauerint odore. Quae uiseistam praefto eft,
ut non adnaresapplicent, quodfentire uelint: fèd fùprànaresad
motum celerrimèapprehendant.
ſ 8. Defàpore pauca fùbtiliter.
º
! a N r E Qv A M tecum meexerceo incolorum,fàporúmque
comparatione, nónihilex diuini uiri fèntentia perpendamus. Ait: Fraſaff.14.
Sapor abominabilis quorundammedicamentorum. Quia,inquit, de Symp
nulla digeftio, nec miftio, quæ ad unum fit : fed plurium confüfio.
At quomodo putauit Affæ fœtidae,Sagapeni, aliorúmquefuccum
nulfisartibusâ Natura coqui potuiffe ? Sed& Caftoreum, cùm fit
animalis pars, non fine opificis iniuria, incoétum in animantead
modum perfeéta prædicare poteft. Nunquam ೯. aFibereritEi
Ilյ
 Iv L 1 vs c AE s A R s cA L i G E R

ber,(èd fietfemper: neque unquam fa&usfuerit. Eius enimteftese

runt ens in poténtia. Ifa, quodfaepius à nobis diétum eft,falluntur
iftimateriales: qui ducunt omnia à primis qualitatibus. De excre
mentorum fœtore, an à cruditate fiat, alibi difputatum eft. Nam
crudorum humorü fuperfluas reliquias, uelliquidas, uel alias non
malè olere,uerum eft:imò uerò uix olere. Quibus mortalibus im
penfiusfit conco&io,eorum faftidiofafunt excrementa.Et fruétus
Acerbi,nihil:maturi, bene: putridi, male. Non quia non funt coéti
hi:fed quia extin&a,autfuperata mediocri co&tione,ulteriore ope
ra calor intenſus addidit 蠶 quodfupra odorem illum erat.
9. Subſultatio.

M 1 r v M uerò,utfemper, mortalem.Qui in gemmiscolorum

eneratra&affes: hic in uifueorum fummam naturam partirisin
fpecies. Poft hanc partitionem abis ad finem libri: quem claudis,
វ៉ែស៏ captura,cautione,qua mulae
à mufcis tutae fint. Inde multis, ac uariis rerum traétibus interpofi
tis,tandem in decimo feptimo rurfum redis ad colores. Vt quo lo
co te confiftentem conuenirepofsimus,nemo omniumhominum
fciat.Quid tamen hicfentias,confideremus.
1o. Colores cum aporibus comparantur.
M A GN o te autoretueris,Philoſopho:ubicumſaporibus com
paras colores:tum de tuo iudicio utrofque Planetis attribuis. Illud
meque improbare audeo, propterpraeceptoris reuerentiam: neque
approbare poflum,propter deformitatemineptiarum,atque recla
mantium cauffarum rationem. Profe&tò quod ab Ariftotele mu
merofèptenario comprehenfos ob collegium Planetarum,fcribis:
ueheméntererras. Non enim tam infaniuitille:ut que Natura non
cohaererent, temerario imperu coniungi poffeexiftimaret. Sed ne
illi ipfi quidem interfe compofiti commodé uidentur.Albus enim,
& flauus cum dulci pesimè collatifunt.Vterque cilicetuifum dif
fipat: neque affertuoluptatem:nififitaurum,&argentum, obpre
subtil cium. Adhaec, albusin extremo colorum: flauus inter medios.Pro
uno igituraccipi nequeunt:quicum unum deceat comparari:qua
le eft dulce. Praeterea dulce eft habitus: album autem aiunt effe co
lorum priuationem. Sapori cum Venere conuenire: fortaffehaud
aegarim.Dulcem enim autumant. At cum albo,nequaquam. Al
bus nanqueauteftpriuatio, aut fimplex color. Venüs aütem nihil
Iocaf: aliud, quàm coniunétionem amat. Cum auftero non poteft com
- poni
 рв s v в т і т. 1 т А т н А р с А к р А N v м. 372.

poni croceus.Auſterumfrigidum:crocea à croco calida.Auſterus

--
lº ex aqua modica,terra multa:croceum,aiüt,ex multa luce,cui non
k零 體 rumignis,terræ parum adiunétum fit:aeris modus,aque nonni
**
il. Afïèntior, quod afferebas: Ioui calorem conueniré: fàporem
ಗ tuum adfcribi, non placet. Nam quem alium, quàm dulcerì para
: bisilli? Eftenimuitæ dator. Quidigitur Veneri?Nonconfiftitpu
: niceus cum acerbo. Aquæ multum continet acerbus: ignisprima
｡ modò ueftigia,haudtanta cum terra,quätain auftero. At puniceo
_
:‫פ‬ multum ignis. Cum Mercurio neuter quicquam habuerit com
mercij. Acida nanque parum penetrant. Ergo in ipfis cùm fit quafi
modus quidã priuationis ad mobilitatem : Mercurius auté ominiü
fiderum maximè uarius in motu fuo in cælis:in pićtura uolãs: mu
tabilis ad omnia, atqueiccirco non fuus: horum neuter conueniet
ei. Viridem , nulla ratione adduci poffum, ut acuto comparem.
Viridis enim denfae aquae habet multum:cùm aliquantaterra,mul
tum lucis. Acutus,quem uocas,ideftacer, qualisin cepis,non qua
lis in acuente uino apud Iureconfultos:is,inquam,acütus acer,pe
nètotusignis. Solisergofaporis,uttureris,efto:color minimé Cæ
曦 ruleum cum ſalſo coniungismalé. An è mari, tanquam Anadyo Iocus.
menen,utrüque obſeruabas, ម៉្លេះ educeres nobis ? At pingitur eo
coloreâ colore aeris aqua. Salfusterrae eft cum igni. Non peßimè
faporad Marté ੰ : at colorineptiſsimè attribuetur. Antu
ütabas: Martem igneo ruborecorufcātem caeruleouelleafpečtus
fui diluereferociam?Septima cöiugatio feftiua eft,nigri cumiama
ro,fub Saturno. Nam fenis,ut uocant, acpingunt,lux minushila
ris, Niger tamen non eft. Frigidus uerò cùm dicatur: &amarafint
calida:fieceßitudinum iftarum tuae fiétæ leges antiquantur.
1 1. Diuerfà ab hisiudiciain tuis Aftrologicis.
Et detua genitura.
r A M v E R o haec recipiendafunt, quàm illa, quae intuis a
ftrologicis fegmentis defignabas: ubi Ioui rubrum das: quem hic
nullum pofuifti. Puniceum malebas. At ruber fimpliciofeft. Ibi
dem Marticroceum.Solilucidum, acpurum. Veneriuiridem, ac
caeruleum. Mercurioferrugineum,accinereum.Vbi omnium co
lorum affè&um communem, profeparatafpecieftatuebas.Quiuis
enim coloreffe luciduspoteft. Quilibet effepurus. Naeifti tibi Pla
netae, uttute ex geniturae tuae iudicio fcitè pingis, ingenium turbi
dum exhibuere:à quofuos colorestuiscontaminatos mifcellis cö
quererentur. Haud enim temerénequeabit, neque nonabitàtua
Venere Mercurius, atqi antè ab Saturno: tam inuentis, quàmora
 1 у г. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 с в к

introducatur,&fit aótu. Item differunt. Quiaforma, quae crefcit,

eft eadem, quæ erat: fed fit maior aequiuocè: & accipit denomina
tionem à ſimilitudine appoſitae quantitatis. Quæ uerò introduci
tur: neque erat antea, neque recipit denominationemabipfo affé
&tu,quieft fpeciesdenominationis.Non enim diciturgenerari,ne
que üniuocè,neque aequiuocè, neque ullo modo:ficut in cremen
to, forma aequiuocè crefcere dicebatur. In generatione uerònon
forma, fed compofitum generatur. Haec igitur erantfubtilifsimi.
subtil / Anuerò acrior quaerendafubtilitaseft?Eft.Negotibi,&nomen,&
remipfam, motus, effe genusadmotum, alterationem, augmen
tum,generationem. Principiè penitus ab eo excluditur genera
tio. Quod fuo loco, multis è Philofophilocis difcuffum eft. De
inde non eft uerum, qualitatem moueri. Non enim quicalorfitin
lapide,exit abigni.Si exiret,ignisfieret minus calidus,autSol.Hoc
£alfum.Sed generatur abigni calor, quo lapiscalefit. Fitigiturad
ditio calorisextrinfècus aduenientis ម្ល៉េះ lapidi,qui dicitural
terari.Vbieftmaximafubtilitas. In omni enim alteratione,fitge
neratio accidentis.Etin omniaugmento fit generatio quantitatis:
unde crementum eft uniuocè appellatum:&generatiofübftantiae:
unde crementum ratione quantitatis diétum eft. Quare manifeftò
uidemus, nihilo magisfieri motum in accretione, quàmin altera
fione. In utroque enimfit accefsio: & praeexiftitin utroqueid, cui
acceditillud,quodaccedit. -

2. An poftannum tricefimum fiat accrementum.

q v 1 A uulgatafententiaeft:crementum haud fieri poftannum
tricefimum, homini: ut hocfateamur,itaaddamusfùbtilitatem.
Partes augeri quafìam cremento uero: ut carnes, à quibus aliquid
abfciffum eft.An folidiorum partes poßint?Poffunt,fidenfàri pof
fünt.Denfaripoffunt,fireciperepoffuntintrafépartesperegrinas,
subtil quae pofteafiantpropriae. Quemadmodum locis quibufdam, ubi
perharmoniam coeunt offain aetateiuuenili: pofteaquam fenium
aduenit:ea,quae duo inter offaintereftchartilago,tandem fitos:ita
ut duo illa unum fiant. Quem augmentationismodum,inquirere,
agnofcere, defcribere, intererat hominisfubtilitatum profefforis.
óexalienislaboribuscurfim sacfruftillatim leótasligarefcopas.
3. Tenue,quem adufum accipiendum figni
ficationis.

1 o Q v E N D i modum, quomeatus uocas,tenuißimos,minus

- è natura
4.
 вв s v в т і ь і т. А т в А в с л к р А м v м. 373

14. Deſpecie uiſili.Quiduideatur.

c v M tam prgclarè de uifufèntires,maximam omififti fübtilita
tem. Doce me prius fodes:quidetid, quoduideo? Dices puerilema
effe interrogationem:rem efiim effe, quae uideatur. At doce quae
fo nos pueros, per falebras hafce Naturae perreptantes. Si fènfio subtiliß
eſt receptio:nec recipitur res: demonſtrabitur certiſsima demon
ftratione fic. Ergo non fentitur res. Aiunt: Rem uideri per fpe
ciem. Intelligo : & concludo. Species ergofentitur. Remipfàm
haudpercipit fenfus. Speciesipfà non efteares, cuiuseftfpecies.
Ifti uerò aufifuntita dicere: non uideri fpeciem, fèd rem per fpe
ciem. Speciem uerò effe uidendi rationem. Audio uerba : rem
haud intelligo. Non enim eft ratio uidendi,ut Lux. Quidigitur?
Quid,inquiunt, perfpeciem uides rem. Non potes autem uidere
fpeciem:quia neceffe effet,ut perfpeciem uideres. Quae fèntentia.
cft omnium abfurdifsima. Dico efiimiam:rem non uideri,{èdfpe
ciem.Sic fpecies intelligibilis intelligitur abfque alia fpecie.Sed de
intelleétione mox.Senfus ergo recipitfpeciem: quam rei fimilem subtiliff:
iudicat Intelleétus:atque ficrem cognofcitper reflexionem, utdi
cemus.Sicelifio quæ fit in nube, non defertur adaurem, fed eius.
fpecies.In fummâ mihi uidentur Veteres adulati poteftati noftrae,
cü dixerſit:Nosrem uidere per ſpeciem: ualdeueriti, ne ſires non
uiderctur,lateret etiäintelléétionem. Caeterüuifiopafioeft. Paf. Subtilý..
fio ab agente in patiente.Atres non eſtin oculo. Nihiloſanè me
lius,quàm lapisin fpeculo.Sequeretur etiam abfurdú illud. Quòd
eadem res numero,effet plures res:àpluribusenim uideri dicitur.
Neque uideogemmaefcalpturam per figillt impreßionem,fèdim
နြီါ ipfàmtãtùm:quae fpeciesimpaéta eftàfcalptura,Alio
器 aut uifusratiocinaretur: aut resipfà non fòlùm transferretur,
ed & immota manens, &una, plura in loca traſuolaret. Decepti
ueròfunt,propterea quòd, ut fæpè uentilatum eft,uifionem fieri
arbitrabanturperegrefsionem radiorum.Atftolidus dicat:oculos
meos uidere Caefàrem per eiusftatuam. Quafiuifio àftatuaad Cae
fàremiam tot abhinc annis mortuum referatur. Animus quidem.
hoc colligere queat: ſenſui non licet.Sicabſentere,nò res, ſedſpe
cies etiamnum uidetur in phãtafia.Haec eftillaopinio perridicula:
Solem uideri per reflexionem ab Iride.Quantum,& qualeibiSolis.
eft,uidetur:radijfcilicet.Solis corpus animohauritur:eum fenfus.
haud affequitur.Habeo maiora,quae dicam,fednolo.Illud fàtisin
terea.Si recipitur fpecies: quomodo diftantia percipietur ? Nam.
fpecies eritin uno fubie&o fèmper,idcft oculo. Ergo diftãtia quo
modofeinfinuabit? Acutißimè. Valde uereor neme in angulum Acuit;
 іv і vs c Ав s А к з сА t і а в к.
cumpriorela&e ponderis. Cafeum uerò cùm aliquando unifor
mem, aliàsuerò, ut uocant quidam, oculatum,ideft,pumicofum
uideamus:profe&ò in eademipartiumtenuitate,& denfitas,&rari
tasalia,atque aliaeftita, ut tuâ quatefaciant difputationem. Iidem
Scythæ lac acidum Comizuocant.Sitenuiores partesinThurab
ੰ contédas: at Pumexfupplebit indicio. Idem enim
lapis défüsfuit,qui raruspoftea. Hippocratesin libro Deaere,&a-
qüis,væ*xlw 翌 illisequinum cafeum diétumfcribit.QuòdfiSo
lisuiThur,finoftrum cafeumuel coaguli potentia, uelCinarae fa
cultate cogi uidemus: quarationeidem Hippocratesin quartoDe
morbis Jà lóệt, coirelacin cafeum, ſcripferit?
E X E R C I TA TI O CCLXXXIIII.

Trescontradićtiones.

1s, PI N G v 1 s humidi multitudinem eſſe cauſſam longae

А: Simul ais:Indos,atque Aethiopaslongaeuoseffe. In
alterutro confifte: in utr6que non potes. Aut efficies: exu
&tos,&ftrigofospingui humido conftitui. Haeceftprima contra
diétio. Secunda. Ais: ex aeristemperie uitam produci. Anglosea
de cauffacentefimum annumfuperare. Sanétéperatus certame
diocritateaeribi.Quippe& aeftiüis menfibus nix demittitur:& hy
bernisgrando.Atfupràdicebas:in eaterraferpétesnon gignipro
pterfrigus Tertia.Infenectute,inquis,carnes retauraripofeiniu
üenta etiam folida. Cùmtamen hoc infantulitantùm, aut alioqui
tenellae,& abste,&à Galeno,&àcunétis philofophisfit attribu
tum. Similisetiam contradiétioni fèrmo ille. Làcmaximè nu
contrad. trit: uitæque diuturnitatimaximèconfert.Pòft,oleum,& mel.Nec
minusilliseſtutile: ſedpericuloſius, ne concreſcat. Ergo cùmpri
.#alendum: infecundo oleum,& mel: quo
moloco ftatueris lac

ventoftm modo ſubdis?Lac non minuseſeillisutile.Quamobremº Niſiquia

ngen. uideris,deditaoperainfaniam fimulare:autnosinfàniginfimuláre.
E X E R C I T. CC LXXXV.

An uenti Orientales optimi. Et deaere humido.

A E R, 1 n Q v 1 s , purus,candidus,perflatus,humidúfque:ac
quiuentisexOriente agitatur, fenibus optimus eft. Falfum
me haétenus percommodè mones. Equidem aerem candi
dum & damnabam,&oderam.TalisenimeftňebulofusadRauen
nam,
 р в s v в т і ч. 1 т А т в л о с А в ол м v м. 337
nam,ad Maranum,adPadufàm,ad ueftrum Cätaranam. Eiufmo
diaerem equidem nunquam purum t་སtaul། Quem purúdicerem,
aut intelligerem,eius intereffe iudicabâ, nullocoloreinfici. Nami
ficandiduseft, uidetur : craffusigitur. Omnino parum fübtiliter.
Damnabam humidum.Materenim putredinis,grauedinis, hebe
tudinis humiditas. Quae fiadfenij blennamaccefferit,amentesfa
cit,acuecordes, obliuiofos egnes,urdos, edétulos muccidos,lip
pos,carcos:& utillefeftiuifsimus Plautinus,tufiiculofos, fputatô
res. Optimum fànè uiaticum ad (ut de GraeculisPlinius loquitur)
nihil ualere. Non enim humiditas illa reficit humidum naturale:
fed auget uim non naturalis(Philofophorum enim uoce hac fæpe
nobis utendum eft)adincommoda ualetudinis. Itaquein tua pa
tria quot fintfenes podagra catenati,uides.In agro Ferrariéficrüra
putrida.In Perufino,Veronenfiuegeti,agiles,uiuidi,uirides: prae
terannos,nihil habentesfeneétutis. Talesfunt montani Ligüres:
quam terram uocant, Montemferratum. Locaficca: fènespluri
mi, robuftifsimi: qui nullo unquam in uita operimento texerunt
caput. Plerique filo tantùm,aut uimine, aut genifta caefariem co
;:
hibent:ea præfertim praeturae parte, quae Coconacappellatur.Cu
iufmodi uidimus nos familias penè integrasita canas,ita robore
florentes:utteéto,autludicauffa difsimulato capillo iuuenesiudi
carem. Ita cum iuuenibus noftris commilitonibus: ibi enim fta
tiua habebamus:cuiufcunque generis certaminaftrenuè decerta
bant. Ab Oriente uerò cùm tresuétifpirent,quorum duo nö fitu,
fed qualitate maximèfint contrarij: æquum erat eleéturis Orien
talesuentosfènibustua opera diftinétoseffe. Nam Vulturnus ca
lidus admodum alios excedit humoreita, ut Auftrü etiam aequet
hic: in angulo Adriatico etiam fæpe fuperet. Reéta enim finííip
fum uerrit,ac detergit, atque exhalationesin aeftuaria impingitil
la. Itaqueibimifer6feni,tuo iudicio,fuopericulo reserit. Cóntrà
alteraex parte Aquilo frigiditate infignis, atque ficcitate.Vtrum
ergofoluisex Aeólia ad cömoda feneétutis?.Quid ? Taurinos Li
güres, Salaffösnetuæ affines prouinciae eodem uento fine noxa
üti iubes, quo& Allobrogas : qui altera ex parte , Alpium radi
ces incolunt?Non dubito,te & legiffe,&in memoria habere, quae Subtil:
à principe Aboali, præter caeteros, accuratiſsimè praeſcribuntur.
quibus matutini utilesfint,iis uefpertinosincommodare. Solise
nim diurno curfu mutari utilitates. Sed & marium , & montium
habenda ratio eft. Quanta apud GraecosPoetarum pompa fera
tur Zephyrus, non ignoras.Cuiusnominis etiam fonum ipfum,
tu quoqueinter illos,magnoperècommendafti.Atin Yalam
 1 V L 1 у 8 САE S A R S C A L I G E R

oculis radiosadCaelum ufque euocatos momento temporis fub

uexere.Perpulchras uerò ràtiones,&quibus acri uiri iudicio affé
tiantur. Sipatiendo fieretuifio:aequè, inquiunt,uiderent omnes.
Neque fpeciei conuslatior aliis,aliis fieret anguftior. Neque cry
ftalÍoruñnuisprodefîetiuxtàpofita . Quoruminertia exeo depre
hendatur : qùòd aqua recipitaliter fpecies, aliter aer, alio modo
glacies,alio atque 蠶 fpeculum,cauum,curuum,planú:& tamen
nihil aliud,quàm patiendo recipiüt. Neque radiosemittunt:ut in
eis fpeciesiniprimiarur.Sienim effetinfpèculo uis animae : fpeculú
uideret,nulla ab eo faéta emifsione. Praeterea fi eorum argumen
tum ualidü eft: impingamus & nos illishoc. Ergo eadem ratione,
omnes aequaliter audirent.Fit enim auditio patiendo tantúm. Sed
uemadmodum politiores fpeculorum fuperficies,autminus niti
; quibusalia,atque alia materia, uel intus eft, uel tergo ap
pofita,exprefsiores,aut obfcuriores,procul, propé uereddunt ac
ceptas imagines:ita in oculis fit non omnibus eadem uifio.Defpe
cillorum uerò appofitione,obieétio ridicula.Eodem nanque mo
subtil. do cogitur, atque coit in ipfis fpecies apud nos: ណ្ណ
illis radius.Auenroisin Paraphrafi defènfu,& fènfili,dicit:in ocu
lo effe lumen proprium. Nempe Philofophusinfecundo De ani
Pulcherr. mafcribit : in aure effe proprium aercm.Vtrobique enim collo
catafunt: ut quafitefferâ h6fpitem,& affinem fuüm fèfè extrin
fecus infinuantem recipiant. Eft enim lumen oculi portitor quafi
quidam, qui fpeciem traiicit ab extimo lumine ad intimum ani
mae : cui aftat praeftò minifterfamiliaris.Id lumen,quodintus eft,
nemo negare poteft,in quibufdam animalibus exirè aliquatenus,
ubi opus eft:ideft no£tu. Atinterdiu neq; neceffeeft,neque quic
quam conduceret. Non tamen propteréauifiofitaliter,quàm pa
tiendo.Species igitur adcertum ufque terminum diffunditur:quo
extremo poteftfefe induere in oculüanimalis.Sic&infpeculüm.
Proculquae non excipiebantur,iispropius admotum pifigitur. In
toto illo interuallo gradus funt. Itaque fpeciesèlonginquo mino
res, è proximo maióres apparét.Quod uerò pertinet ad radiorum
effufiones , nonnihil exércuit nos in Lunæ lumine. Impraefèntia
quátum adpropofitam quaeftionemfacit, dicamusillud. Omnem
radium à corpòre,undepromanat,in faftigium,quo longius pro
cedit, eo magis exilefieri:quoadin mucronem définat:necpraete
Subtiliĝ. rea uel promoueat uel exiftat.Si enim diffunderet fèfè radiu§ita ut
extra corporisfuilimites dilataretur: non necef{efuiffetad terrae
quãtitatem efficereSolem tantuplum.Liceat mihitam aptam uo
cem infententia neceßariaexcogitafTe. Sicui minus placeat:is fibi
diétum neputet.Ergo quifingat ex oculo exire radium,quiperto
(IUIITA
 р в s v в т і ч. 1 т л т в л о с л к р л к v м. з18
intelligeremodis licet. Etenim aut fummam, celerémqueuimad
recipiendam reifenfibilisimprefsionem:aut facultatem in medio
conſtitutamadomnium ſenſilium differentias dignoſcendas. In
prima intelleétione bruta comprehendütur: quibüsefficacißimâ
poteftatem Natura infinuauit ad ea fentiédumi,quaefenfibusqua
tuor percipiuntur.Ita quàm acutifsimè quàm remotißima cernit
Aquila: Solifquepatitür radiosabfque detrimento. Vultur quàm
maximè diftantia capit odoratu. Aüditum Talpæ ac Vulpiàttri
buuntexcellentifsimum.Guftum nos Gallinis,multífquealiisaui
bus. Taétus homini certißimus,atque exploratifsimus. Altera fi
gnificatio ad exquifitiiudicijperfeétionem peneshominem eft. Is Subtil.
enim cùm adbeatitudiné creátusfit: adeamiuias illi muniuit Na
tura.Iccirco mediocriter omniahæc.Taétü uerò dedit perfe&if
fimum:quia nudüatqueimparatum maximè & dignofcere opor
tuit,& cauere.Aquilæ,& aliis fenfuumfuprema perfeétio compa
randafuerat, ob quaerendum uiétum.Homini manus, ac mésfàtis
praeftitere,&imperiüin multa animalia, quibus tanquam anima
tis uteretur.Atquehaec quidem ficintelligenda.Pueros autem ex
quifitè fèntire,falfum eft. Nimio nanque humore hebetätur. Ne
醬 probum illuderit argumentum. Homo, quia mollis, optimè
fentit,praeter caeteras animantes:Ergo pueri,quia molliores, me
lius fentiunt. Scilicet hominis mollitia receffus eft ab intemperie Subtil.
brutorum ad mediocritatem.Puerorum humiditas,eſt exceſſusab
illa mediocritate:ad quam deindeperducitur per aetatem. -

3. Detačtu,&guftu.
o v AE hîcad propoſitum perſtringemus,fuſiustractata ſunt à
nobis apud Ariftotelem in Quaeftionibus. Veteres ita exiftima
runt. Damnatas in homineguftus, ta&úfque uoluptates : pro
pterea quòd cum brutis communes eſſent ſenſus ij. De guſtu aſ
fentimur.Vidétur enim beftiae,nihil aliud, quàm efcam meditari.
Detaétufalfum. Solius enim manus tangendi iudicium uerum,
ac certum eft. At bruta non folùm manibus carent, uerùm e Subtil.
tiam nullas percipiunt illecebras in uenere aliqua parte corpo
ris, quae foli taétui deftinata fit . Alius enim eft fènfùs ille, di
uerfus à taćtu, ficut & guſtus. Quòd fi ueterum infolentiſsimas
ineptias , qui unguenta bibebant, confiderabis:fi nunc odorum
luxurias contempleris: nufquam alibi, atquein odoratu , nequi
tiamaior effe uideatur. Quin quòd haec uoluptas brutorum non
fit , hominis folius fit : homini erit maximum probrum , ex
trema turpitudo. Nam quae natura cum bclluis communis eft, subtil.
XXij
 - . 1 v L 1 v s. e AE s A R s c A t I G Ε R

löcis,nerüifenfionisautorem fpiritum deferentes, cum motoriis

neruisiidemfunt.At ubique fpiritus fentientes alijfunt à mouen
tibusfpiritibus.Non erit igitur inftrumentum idem, qui calorem,
quiquefèntietgrauitatem. Qua ratione durum ပ္ရုပ္အဖ္ရစ္ , ac molle
cognofcitur:refiftit enim, aut cedit aëtioni. Quam ob cauffam nô
rectè ſenſumtactú in quadruplice partiebare. Vr primo ſtatueres
eum loco,qui calidumfentit,ac frigidumsquartoillum,qui graue
percipit,& leue.Sed&in fècundo,ac tertio, quod unúerat,negli
genti repetitione in duo fecuifti. Etenim dolorem ponebas infe
cundo,& uoluptaté:tertio eamafcripfifti, quæ in coitu fèntiretur,
uoluptatem.Cùm tuae fententiae nullis parietibus difiungerentur:
non potuit oculustuus aciem itaàfècundo in tertium transferre:
ut inutroque reperiret uoluptatem?Nec confugias ad doloré.Sub
eodem nafique genere funt contraria.Et in nimio coitu quandoq;
nö mediocris percipitur dolor: ficut in aliis exceßibusfefifionumi.
.Quáquam non eft dißimulandünobis,quàm crafsè difcutias haec:
quäleuiter delingas hunc fàlem. Quis enim bonus Metaphyficus
feparauit effentiâ exceßus ab effentia mediocritatis? Hocphilofò
hi moralis intereft,non naturalis, non tranfhaturalis: praefertim
subtilß. 醬 in re:cuiusa&io eft ad aliquid.Nam cùm dolorfit exceffusna
turalium fènfionum : erit eadem fpecies cumfpecie, quae non fa
ciet dolorem:gradutātùm diſtabit. Quippe calor (italoquuntur)
ut duo,fifenfiónem faciet fine laefione:calor ut quatuor, qui dolo
rem faciet,non erit àpriore illo diuerfae fpeciei.

2. Deuoluptate,ac dolore.Doloremnonfentiri,
º, neq; uoluptatem.
N o N eft leuisia&turatuarum fubtilitatum: quandotam deful
toriè praetercurris. Quamobrem de វ្យែ à nobis pauca
Fracaſt. traëtandafunt.Principiò non plenè definiunt quidam uoluptaté:
affe&tibus animae rem conuenienté.Sunt enim üehres,uel hábitus,
uelaffeétus non pauci,non rarò animae conueniente§: qui tamen
nullã creant uoluptaté.Sicut alijà cõmodis, cốmenfűque animæ
adeò difcrepãtes,àdeò illiincóuenientes, ut etiam morté afferant:
a£que pr9pterea doloris ullius autoresfint:cuiufmodi febris, quae
subtiliff: à Græcis Hectica dicitur. Eius habitusnon fèntitur. Non fehtitur
iamfa&tum pusin abfceffu. Sic nullam affert uoluptatem habitus
Sapiéntiæ:nifi eo in a&u fit, quem philofophi fecündum uocant.
Quidfomno magis conueniehs?Qüisueròfèdormirefèntit?Quin
neillo quidem modo plena uoluptaseft: nififiat intelleétioniSfe
-- - - - T 7 TT TT TT T flexio

* -- tº
 то в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м v м. з у»
trà ego,illa omniafutilia cenfebo,quorum finis ab homine igno
ratur.Elephanti uerò docilitas cuitâdem rei? Adbellum ? At bel
lumbelluarum eft. Praeterea cuiufmodi moles,quae tantuliftrido
reSuis uertatur in fugam? Quorfum tátus illefuror,quitam pufil
lo mométo extinguitur,atque etiam in dominosauertitur ? Quid
mihi cumbarriente,fœdo,fœtidofaltatore?Quidcüauro mihife
mentemfacienti ? Etiám ne ex eofa&us uomererit melior ? Quid
Adamâtefaciet ædium ftruétor?Sed & Rofa tum preciofior,tum
elaboratior àNatura, quàm quiuis lapillus , aut gemma uidetur
mihi. Nam quod attinet addiüturnitaté,id nihileft.Sic enim plá
tae,&ipfà demum elementa maiorem, quàm homo efficerent ad
mirabilitatem. At philofophi confideratio circafpecierum uerfà
turimmortalitatem. Quidtibi dicam? philofophusan fim,equi
dem neſcio.Nihil horum me mouettamen: 醬Pulicis faltus po
tius,aut Crabronis audacia: eáque animalia , quae parere homini
indignumputant.Suas enim feorfum claffes digerere, fibi uiuere,
cum homine deprincipatu, faltem pro libertate certare uidentur Grauit.
mihi.Diuturnitas,inquam,nihil nosmouet.Neque enim trecen
ti anni magis quicquam funt, quàm trecenti dies:imò uerò, quàm
horae tres.Quoniã æquè interit,quod uixiffe uidetur diu. Species
aeternaseſſe,ſatis eſt.Video uerote Platonéſequiuoluiſſe. Isenim
ex auro excoéto Adamanté creat in Timaeo.Etfànè, fi uerum eft,
uodtradunt, Adamantes effe croceos quofdam: non erit abfur
penitus,quod euenit ceræ,de eo cogitare: ut colore depofito
fiat candidus.Tertio igitur locoftatuifti: quafifittertio in precio:
ac proptereum Natura laboraritaurum. ! -

EXERCITATIO ccLxxxvIII. º
Quibus ex ouipartibuspullipartes.
H II pp o c R A r Es è luteo pullum fieri:ab albumine pullo ci
bumeffeexittimauit.Contra,Ariftoteles: exalbonafei, lu
tteo nutriri.Atqueidita à nobis compertum eſt.Attunoué.
Ex albumine caeterum corpus:ex uitello alae , & crura nafcuntur.
Indicio eft:quòd pulli,qui ex ouo nafcuntur, cuius duo lutea funt
abfque fepiente membrana,quatuor pedes ac totidem alas habét.
Nihil effépoteftineptius,autinfolentius.Primùm, quitu fcis ibi
gemina uitella?quiue membranas abfuiffe ? Aut quibus tandem
artibus duo uitellafunt,finullo fepto hercifcütur ? Integerrimum
illum parietem defuiffe: quis aliustibi dixit,quàm pullusipfe? Igi Facet.
turillius quoqueiudiciohaec loquutuses.Puer Cಳ್ಲ! qui qua<
IIJ
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к в с А т. 1 о В к

eft.Quaero:an nomen hoc æqualiter utrique competat fecundum

eandem effentiâ.Id quod commodè,ac breuiter noftri philofophi
dicunt,uniuocationé. Primaratio dubitandieft:quia uirtus,&ui
tium non funt idem.Altera,quiaprioreftin praedicaméto pafsio
subtil. nis: pqfterioruerò in prxdicàmento qualitatis. Eftenim habitus,
aut äffeétus in anima.Propter quae illud etiam porrò quaeri poteft:
An probafitilla,quã tetigimus,definitio,exfententiarecếtiorum:
An,inquam, uoluptas fit res animae conueniens. Et non uidetur.
Non enim uoluptas,quae uitium eft,conuenire poteft animae. Ne
ue uoluptas orhnisaffeétus animae eft,fed compofiti.Quòdfi quis
ម្ល៉េះ efieanima uim , rà xoxxày, xà 7ồ ăAa2er:ac propte
reafuam utrique cöuenire uoluptatem:tuncuitium,& uirtus, hoc
modo una praſcribentur definitione.Sua nanque utrunque natu
rae conuenit.Quanquamfuo loco illa fentétia explofaeft. Animae
rationalis,idefthumang ullam partem,ullam uim carere ratione.
Dehocinfrá.Tertia uoluptatis definitio eftà fine. Is cùmfit ho
ministriplex:tot item modis uoluptasintelligetur. Primuseft,in
subtil. diuidui cöferuatio.Secüdus,perfeétio partispotioris,ideftanimi.
Tertius,confèruatiofpeciei. Propter primum, datæ funtà Natura
uoluptates fenfuum, atque imprimisguftus. Propter fecundum,
creataeftab eodem opificeintelleétio: cuius finis Beatitudo : ad
quamSapientia,uia eft.Propter tertiü,parata eftdele£tatio,quam.
ciet Venus. Quamobrem nulla ratione dehisomnibusuniuocè
praedicari uoluptatis nomëpoteft.Exiisetiam manifeftum eft : in
omnibusfènfibuseffe uoluptates. Quod qui negat : nunquam cö
fpexit uiridariorum amoenitates.Quare & dolores. Cótraria enim
funt.Sedpropter duas cauffas minusapparethoc.Tüquiararius,
tum quialenius eueniunt. Campanasautem propinqüaé fibi qui
audit philofophus, j feloquetur,iudicabítque:aniſtiquæfitores
reétèhegarint,fenfibus aliis àtaétu,dolorem cötingere.Quærám
etiam:dolorcùm fit ab exgeffu rei noxiae: quo modo fames à phi
lofophis,dolor quidam diétafit.Quandoquidem eft defeétus, non
subtil. excefus. Refpondeo Excetum nos intelligere quancunque egref>
fionem à mediocritate adextrema, fiueadfummú, fiuead imum.
to 2,4ean. Quod nos docuit diuinus Magifterinprimafeétione. Sed adhuc
117. quærofubtilius.Si uoluptas res conueniéseft, atqueiccirco bona:
Subtil. quomodopergradus acceßionü deprauari queat. Nihilenim ad
iungitur extranei:fedfeipfàm auget,quafifermentefcens. Nullum
autem bonum fuiipfius cremento efféntiapropria defraudari po
teft.Haudita eft.Suis enim cötentafinibus diuinareseft uoluptas.
Deprauatur autem nö ab acceßionibuspropriae naturae, fèdaequi
Subtilſ. uocis.Itaque non crcftit,{èd uitiatur,atque diuerfigenerisappófi
CIOIle
 рв s v в т і п. 1 т А т в А о с А к о А м v м. 377

tione contaminatur. Trium igituruoluptatum fua cuiufque prae

cepta poni,par eft. Ergofialiorfüm fpeétet potus, quàm àdlique
faétionem,attenuationem, lubricationem,delationiem cibi, füccí
ue fuapte natura craßioris: ex fuis exitfinibus, neque amplius eft
uoluptas. Si haec humana Sapientia ad cömuniaciuium incom
moda, aut ad priuatasnoxias ့ဖ္ရင့္ႏွစ္တ aliud fit non à fuis
partibus maior, fed ab alienis deformis, Alio nanque fine rapta,
priorem amittit formam.Detertia quid dicam ? Satis patet diffe
rentiainter eam Venerem, quæ liberos quaerit: & quæ nefcio
quid coeni obliguris animo. Ex his etiam manifeftumi eft, quàm
parum [ĉitèinuoluptatis cognitione, atq;iudicationefèipfos pri
fci modificarint. Quorum partim illam pro Deo habuerint: par
timperindeacmonftrum deteftati fint. Finis ergo cùm fit mülti
plex:egregium decuitartificem addere operae,uel fœdæ, uel labo
riofae uoluptatem:ne animal ab opere abhorreret.Iccirco uenereg Subtil.
fœditatiadiunxitincendium eiufmodi,utpenèà nobisalieni fera
mur eó.Quæ cauffa eft,utperaéto ludibrio fibi plerique difpliceät.
Nam quotus quifque non abiiceret potius uiuendiafiimum,quàm
ut fefe induerétinillos receffus cloacarü ? nifi falfae,fortéfqué fpe
cies mentemipfàm obruerét.Maxima ergo hic deleétatio? proxi
mainguftu,qui áduitâprorfus effetinftitutus. Verùm hic oritur
maxima ီ|ိ . Nam ueteres dicebant uoluptatem, & fieri,
& gigni.Videmusin Philebo& profèptimoDelegibus. Ariftote.
lesimi decimo Nicomachion,ncgat effe motum.Cuius argumentis
apponamus & hoc.Voluptas eftfenfio.Senfio non fitin tempore.
Qùae,inquitille,fiuntin temporeuoluptates, eæ nőfuntuolüpta
tes;feduóluptatum partes.Vult dicere:taétum fierifine tempore,
&recté.Sic& guſti. Continuationè uerò ſenſionisnon generare Subtiliß.
uoluptatem.Quemadmodum cötinuatio exiftentiae non eftnoua
eneratio.Iccirco in eiusdefinitione pofuit,&Sp6oy. Sic neque ipfà
盤 beatitudo.Nó enim eft motus,(edalterationis finis indiuifibilis;
ut difputatüeftacutißimèinfèptimoPhyficorü. Afferamus fùb
tilißimam obie&ioné. Sic enim necipfè motus fieri uideatur. Sed
minimünaturale motum pertranfireminimú fpatiünaturale, fub
minimo tem naturali.Ille erit motus.Sequésuerò motus, erit
motuspars.Neque deindiuifibilium cötinuatione refpófio fàtisfa
cere uidetur:quin eodem quoque modo uideatur poffe dici dec6
tinuatione ſenſus.Quid វ៉ែស៏ ſimilitudinem. Nam SubtiliÄ..
quod mouetur, quantum eft,& habet partes intelligibiles. Senfio
autem fit perfpeciem immaterialem indiuifibilem:ficut& genera
tio.Formâ nanq; Canistametfidiuifibiliseft, propter quãtitatem:
montamé eiuseffentia ឍ eft. Motus uerò perfeeft diuifibi
 1v t1v s c AE s A R scAl1GEr

8. lis: item qualitasfùo modo.Ariftotelesintricefimaquartafeétio

ne, aliquòd uoluptatisgenusà materia uidetur definiti9neexpe
dife. Infecădo Topicorum,aitProdicum diuifileuoluptatéin
22e2r,74g-lay,ëvenaart Sau. Ammoniusaddit duo, ºvsvaar,& aatazoer,
&confündit cüm genere fpecies. Quippe ab his certa differentia
difiungit i£it4.32 egw , id eft gaudium definit, recentem animae
elatioiiem,atque effufiónem.āpsa tu,ideftlaetitiam,affeétü pru
dentiatéperati.ſanè mutilé.7 pºlo,ideſtdelectatione, quaſiasi lav,
deductionem anima à retriſti,adbonam.èv3vuavbreuem22e ér.
Latinèêv3vuìaeft animitranquillitas,&fecuritas compofitis rebus
ex fententia.Videndüam fatisexplicetur per aequanimitatem: ui
detur enim haecplus fignificare. Efto iucunditas.Voluptatem ápe
¢îa/.Quomodo Latinè Placétiá dicemus?άτὸxavay ideftfruitioné,
habitum qualifcüque uelbonae uel malae perceptionis.Potius per
ceptio boñarei,ueluerè,uelexopinione.Neq;fêmperhabituseft.
Nünc adaliastuasperegrinationesorationem transferamus.
3. Afi friabile,&lentum ratione deprehendiqueat.
Qv i taćtugraue,&leue percipi dicet:item lene , &afperum : is
lentü quoque,&friabile eidem attribuetfènfùi. Attu hic ais:horü
utrunque percipi ratione. Nanque cötinuum,& difcretum taétu
cognofcimus.Friabile uerò nihilaliudeft, quàmcótinuum, quod
facilè difcretum fieri poteft.Lentum,quodtra&u,aut comprefsio
Subtil. ne difsiparifacilènequit,cefsioneuincens,nőrefiftentia. Breuius,
ubi uoles,definietur. Nunc resefto apud iudicium Tullianorum.
Eadem fanè proportionefunt hæc, quaafperum,&laeue.Etenim
afperum, cuius partes minoresfuperficiei, nöfunraequaliter con
tinuæ.Laeue,in quo tangendo fit motuscötinuüs,& æqualis. Ma
thematicèuerò perlineam reċtam , reċtitudinemue definies. In
laeui enim nö potefteffebrcuior fuperficies. Qui (28ve;m tenerum
malunt,quá quod à Plinioacceperunt, friabile: non meminerär,
teneri originem Gracã effezraeà Tò Tévely.nififit Típtu, tranípofitis
elementis.Primo nanquefignificato fuit,quod extendipoffet. At
longifsimèabeft abhac natura friabile. Eft enim tenerùm, quod
totum conftat cötinuatione,quanquam motispartibus. Friabile,
cuius partesabfiftunt facile. -

Ex ER CIT AT I o ccc.
Defymmetria,pulchritudine, deleétatione.
Quid cognitum.
-
HI AE C
 пв s v в т і т. І т А т в л о с л к р А и ч м. ger
‫ "معة‬.

nöille infomno ceffantfacultates,fedaliae operofiores,atq;pofte

riores: το αιθητικών, το νοητικών, το γεννητικών. Αtharum quidem prima
tum in fomno,tum in ftupore mentis, atque perculfione, de qua
fuo loco: aliae uerò etiam in uigilia. -

EXER CIT AT IO CCXC.

Deformis antegredientibusgenerationem. ….
- ºf: . . )

n Q v 1 s: dum uerò complentur formae,dúmque resgeneratur,

I imperfectas formas abfque numero fubit. Incófiderata loquu
tio. Nemo enim mente fanus dicat abiis abeffe numerum,in
quibuseft & principium,&finis. Illa quoque non eft fubtilis ho
minis oratio. Dum res generatur. Neque enim generatio eft in
tépore:figeneratio eftformae introduétio.Siforma eft res indiui
fibilis.Nâ fièfimogeneratur mus: partim fimus erit, partim mus. Subtily.
Hoc autë uulgi eft.Verus enim philofophus huius uerbi praefens
tempus omnino fegregat à fcholafua. Alibi docuimus generatio
neminon effe motum. Quod in recentiorum phyficis Cöpendiis, Melanch .
magno iuuentutis detrimento,parum cautèfcriptum legimus. At
tuegregiènugaris: cùminfinitasfubiraformas dicis. Accidentia
enim fünt illa,non fubftâtiae.Itaque eaeftalteratio, nögeneratio:
fèd apparatusadgenerationé.Ergo fifuntformae infinitæ: aut non
cöplèfitur,aut erunt portionesformæ illius ultimae.Sicut unusca
! koris,utloquuntur,gradus,eftparsgraduüquatuorinignefuturo.
Nequetumiresgeneratur,fedgenerabitur.Eftenim generatio finis Subtilß.
aliorü motuú,in o&auo Phyficorü.Etinfèxto,generatioeft alia 24 .

: fpeciesà motu: quiafinis eftfubftantia,&tranfmutatio.Planiusin j9.

quinto.Generatio non eft motus:quiaforma eft indiuifibilis. Po 2. I.
fuit aliter&fentire,&fcribere Alexander, quippe falfò illo princi
鷺 putabat ex elementorü miftioneintusconflari formam.
ccirco dicebat in quinto Diuinae philofophiae.Omnéprogrefsio Cap.de
nemin fpeciem perfe&amefîegenerationem.Nec Philofophuse
tiam non fequutus eftufüm loquendi, ut acciperet uocabulum ge
nerationisadfignificádum tra&tumillum, qüiinterprimú ingref
fum praeparationis,quae fit abaccidentibus,atque momentaneam
formae introduétionem intereft.Cæterùm ់ fæpè multa
£cripfit ex ufu loquendi: ut quae acrius,ac penitiusfèntiret ipfe,fa
cilius indueret in animos auditorum. Hoc ille fecit in {ècundo
Primae philofophiae : ubi dicit, mediam effe generationem $£-
wau, «$ $aìèrà. Sicutfacetè in quinto Degeneratione animaliü:
Somnum uiderimedium inter effe,&non effe. Dormiens enim.
- - YY.
 I v L 1 v §. c AE 8 A R S c A L 1 G E Δ.

rum.Abuterisin quarta nominehoc (fimplici) : cüfefquialteram

proportionéfimplicemuocas. Falfus àtuis Muficis, nõ falles nos
Subtil Èft énim cöpofitâ ex eo,quod repraefentat,&eo,quoillud fuperat.
Hocfätispatetex Arithmetica rudimétis:neadeamusad decimű
Euclide.Gmnis enim numerusalium cötinens numerü,atq;ipfüm
excedés,cópofitus eft.Imò uerò numerus nihilaliudeft,nificom
poſitum quiddam.Seſquitertia uerò uocabulum non န္တြင္ရို့
uodtu uiscum uulgoïîmul:nequepofte ita accommodari, ficuc
ម្ល៉េះ : fàtisTabundéque demonftratüeftin Originibus,&
libris Poetices.Praeterea non eftuerum:ullain proportione ineffe
arqualitatem.Proportio enim eft diuerfitas,uelfubftantiae,uelalio
rumpradicamentori,cum certo mutuo reſponſurerum.Eſtenim
subtilß. entis affè&usträfüolans per omnia praedicaméra. Non eft autem
proportio,ut uulgusexiftimat, cöparatio. Ceffante enim aétione
intelleétus,nulla effet in reb* proportio. Cöparatio nanq; intelle
&tus aëtio eft.At proportio eft cóparationisfundamétú:haudqui
dem folű,neq; primũ. Quippeidentitas,& diuerfitas: fimilitudo,&
difsimilitudo:xqualitas,&inaequalitas:abfolutü, & relatiuñ: funt
fundaméta cöparationis.Quarè cùm proportio fit affeétusentisin
fummo ambitu:æqualitasuerò in quãtitatefola : nö erit æqualitas
subtilß. in proportione,ſed proportio in æqualitate. Quin proportio fi eft
rerü ingqualitas quæ interfecömenfum mutuü,ac refponfum ha
bent:nõefe poteta-qualitas.An uerò inter duo,& duo fit propor
subtilß. tio?Nő eft.Sed æqualitas.Proportio uerð eftratiototius cuiuípiă:
quod fit alterius portio. Quòdfi rationeshæ paulò funt fpinofio
res:at exéplum expleat animü. Nemo enim duplüfübduplúmque
subtilff. dixerit æqualia.In quinta non imponesnobis.Nanq; ut omittåìd:
in non cognofcendo triftia,effetriftitiae priuationé: addam illud:
triftiü cognitionetriftitianos aliquando affici. Itaex non cogriito
triftitia caremus:ex cognito triftés efficimur.Vltimanimis auda
&terponit imperfeétafub infinito:auteft ambiguitasin uocabulo:
quo nihil effequitabfurdiusin oratione philofòphi.Tanquam di
cas:imperfeéta nondü adepta finé,infinita effe.Excutiatur fubtili
subtiliß tas tamen. Etenim fi nunqüä perficiétur,finita iam funt: eorum e
nimperfeétio eft,imperfeéta effe.Si aliquádo finiétur: eft perinde,
atquc fi nüc fint finita. Finita enim fuaptenaturafunt. Infinita ue
rò numero effe,falfum eft. At nulla infinitas fuccef$ione infinita
subtilff.
器 habet multos fines:& quouis momento téporis finiütur.
Quin h9c ipfum infinitü fub fua cognofcitur ratione:quia cogno
fcitur nó finiri.Siclineam,cuius finem nö uidet oculus;hacipfâ de
cauffâ cognqfcit hgc,quodcognofcerenópoteft:fcilicet infinita
tem.Sic& aliasinfinitorum fpecies cognofcimus.Quippe Cælum
Arifto
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р м м у м. 362
ne.Nequeprimăm planta uitam uiuere: nifiquiacaretinârumé subtil£.
tis.Atinhominelõgè alia ratio. Aduenitenim à Carlo noua crea
ta anima poft foetus articulationé: qua anima tunc maffa illa , ho
mo fit.Qùae cùm fècum afferat omfiesperfeétiones: nequenécefîe
eft,antegreffam manere:nequepropterea mori diciturfœtus.Pro
pterea quòd nullum intercedittemporisinteruallum,inter uitam
riorem,& pofterioré. Sedhgcfufiusin libris De femine genitali.
ehac animarum fuccefsioneloquutuseft Philofophusififècun
!
do Degeneratione animalium.Sed quodait: áâwn 5 Spezfland, xai á
χηδον,habet dubitationem. Non enim uegetatrix fabricare plura
teft,quàm quae cognofcit.At non cogno£it altrixea,qug inter subtilß.
untfenſuum.Itaque oportet has à fenfitiua fabricari.Iccirco pau
lò pòft:hypenemiafihabent animam, quare non exiis quicquam
generetur,quaerit:& refpondet:ea non habere,nifianimam üege
tantem. Et quia eorum partesfuntaliaepartesàplantarum parti-,
bus:oportet fenfitiuä aduenire,quæ à fèmine prócedit mari$. Erit.
igitur uirtus Canem generans,non ea, quae alit,{edea, quaefèntit.
Summa difficultatis,& 'ိ ſubſtantiae ſubſtantia nulla cd
trariaeft: quomodo perfenfitiuae aduétum uegetatrix corrumpa
tur.Quare,ficuti dicebamus,aliqui putarunt,ex utraqueunam fie
ri,acpriorem in pofteriore contineri, ficutitrigonüin terragono:
f ΕΧ Ε R. Ο Ι Τ Α Τ Ι Ο C ΟΧΟΙ.

De Gingiuarumincremento ab acido uomitu.

sstexhumorisacidiuomitu diuturno cuidã gingiüas adeò
creuiffe:utdentestotosintegerent. Itaque ex collutioneex
: aceto,8 facce gingiuasincrementi accepturas, ex tuo ex
perimento.Vbiexpertusfueris,experimentüerit: nunc exemplü ;
tãtùm eft.Quod uerò ad rem ipfàrn attinet, nimium quantü diftât ,
hgcà fùbtilitate.Näminuunfurgingiuæ,autpropter uim,&affu Subtil.
xionemerodentiühumorü: autpropter cruftas détibusaccrefcé
tes:autproptertum acriü,tum durorüefum:autproptercarnium
laxitatem,quæ in ipfisfluidaeft,& patiturnonfolùm abacrimonia
fluxionum, fedetiam leuißima quaque decauffa: aut propter fre
quentem,atque inconfideratamfcalptionem.Ergo in quacunque
cura carnis augendae,confirmandae que,ratio cómunisetad con
fiderationé:modus autem uariatur. Quia fit,autfpiffando, aut re
mouendo externas appulfiones.Condenfamuslaxas:prohibemus.
catarrhos:tollimìus èdentibus,que adhgrét:ueletiâ dentesipfos,fi
exedantputrefaćtione.Faxtamê,& acetú,tametfiaftringunt: ta
mégenerädg carniuiseis nullaeft.Quin fæxarrodit,&acetühaud
Parű.Sed&hocexmedicorű officinis, iandiu ಕ್ರೀ ſciebamus:
. I 11
 * * * 1 v 1 1 v s : c AR s A r •cA1 1cEr

: non nuncexte didicimus. Caeterùmilli acetum adhiberi iubent,

quodfcilliticum fit:&cumiis mifceantur,quae augendæ carni uti
liafint.Nofi igitur,hoc,uelnouum, uel arcanum, uel (ubtile, uel
Subtil. fubtilimethodo explicatum.illudattentiusinfpiciendum. Acidi- .
taté negingiuæ creuerint,an humorum redundatione propter uo
mitum.Nam quos diuturnæ,autcrebraeuomitationesagitánt : iis
& oculi hebetefcüt,&auditus minus uegetuseft,&facies extume
fcit,& dentes atrioresfiunt,& craffefcitlingua: aliâque contingüt
euenta repletionis.Acore autem omnes dentes uitiantur. -

- - - -- - - -

* . 1. ". .*. 2. Dentesanſentiant. Anfint oſſ.

l 1 c E b 1 r ne mihi,quodtibià Natura prolegeeft,femel agere
fàltuatim?De dentibusfuprà nonnihil tecum:hic quae praeterilla,
iam nunc primulùm ueniunt in mentem mihi,desobfècro,ut fine
ordinisiniuria,liberè exararepoßim.Iam multa fèfè offerent me
ritotuoloca,in quibusparueniaegratia reddaturtibi. Dentes in
tuis difputationibus,anfentiát,difputafti. Quorfum euaferit quae
ftio,haud fànè memini.Scio tantùm, de ofsibusibi abste fieri de
móftrationé,qua nullam unquã uidiadmirabilioré. Détesego nö
fentire,aio.Täm enim fèntiunt,quàm ungues.Tamfentiüt,quàm
subtilß. mébranauiuo corpori,acfentientifuperindita. Ná neq; feóti un
guesfentiüt,neq; mébrana illafciffa.Si caloréaliquemadmoueas:
aliter fiat.Ita neruus dētibus infertusſentit. Nam quòd Auenzoar
fatetur fe nefcire, an offafèntiät,quia eius animustenerior nüquâ
operariafn medicinâ manibus exercere aufùsfit: non eft .
dus.Eiustale fuit ingenium.Quidfaceret ? At fàltem rogaret eos,
quorum offa fecarentur,autterebrarétur.Quidtibi, aut mihi, aut
illi uiro optimo arguméta, ubi (enfus iudex eft? oßa egomet mihi
abrupi exhiantibus uulneribus, abfque dolore ullo. Quarefi den
: tes offa funt,non fentiunt. 蠶
quodmepuero accidit medicis
difputantibus,omittédum. Rudia nanque diufuerunt illa tépora.
Prgter Aboalicanones,&paucos Auenrois,autBurlei potius, quâ
Ariftotelislibros, nihilfere publice,utaiunt, legebatur. Difputa
bát:efét ne densos, an nő effet. Vnuseorű Aboali adducebat di
&a:neque praeterea quicquam.Alter,quifibi acutior philofophus
uideretur,agebat ratione.Ofta,inquiebat,medullam habent. Dé
tes non habent mcdullâ. Non legeratille Ariftotelis hiftoriam:in
quanö omnibusineffe medullam fcribit. Neque audierat Galeni
corum , atque aduerfàriorum controuerfiami, deofsibus digito
rum.An uerò dentes offafint ? Puto offain genere. Ofsium enim
haud unum modum intelligi:ficuti neque carnis. Dentesautéfuae.
ſpecieieffe offa. Amoenumpotius, quàm ualidum argumentű醬
- w - o,
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с м к р м м v м. 38о
EXERCITATIo ccci.
-

-
Deamore.

M fimo
A x 1 M v M campum longè, latéquefpinis obfitum leuif
fàltutranfüolas. Ante quàm Amoris afferas defini
tionem,eius effeétiones aut cauffas enarras. Amamus,in
quis, aut amabilia , ideft pulchra : aut in quibuspraeftantes nobis
uidemur.Videmurauté praeftantes inaffequendo ea, quae aliis ne
º!

zzº
: gatafunt:aut quia nobilia: aut quia rara: aut quia inta&ta: uel cu
ftodia munita: uel uirtute praedita: uel illicita. In omnibusiis,aut
horum parte animus dele&tatur,gaudétque:ac quaerit,etiam cüfa
mae,fortunarum, uitae'queiaétura.Hic eft Amor illefaeuus,de quo
fermonem infrà habiturusfum. Fluétuantë nauemtuam hifcefi
ftamus anchoris. Anchorarü omnium firmifsima definitio:quam
tu& hic,& ubique,aut omittis,aut diftorques.Sedantequam defi
nitionem aggrediamur, admonédiſumus. Latinoshic inopia uo
cülaborare.Quippeamare,diftinguitur in φιλάν,&in íeí.Acpro
pterea diftinguendum illa,pixiay,&ípatw. Non enim idem penitus
eft,Amor,&Amicitia.At Latini uerbi confufum eft fignificatum.
Sedad definitionem.Amoreftaffećtus unionis.Cuius cauffam di
co,fpeciem,fiuerepraefentationem, acformamillam, quae accidit
animo,ut in eo creet difpofitionem unionis. Non enim amor eft
appetitus,aut defiderium,ut ab omnibushaétenustraditü eft.Sed
appetitus accidit Amori. Impingitur enim ab illa fpecie folùm,
ஆ caremus amata re. Atenimuerò poftea quàm reilla potiti Subtilß.
fumus, non manet appetitus. An etiam non manet Amor? Ma
netprofeétò,atque aliquandoferuidiorpriore.Nempe cùm in pa
triafruemurfürfimobóno: longèerit excellentior Amor illeprae
fentis Dei, quàm nunc eft in hacappetentia aEftigitur affeétus,
quo cum reamata aut unimur,autperpetuamus unioné. Tu haec
omnia conturbafti. Quin etiã nullo difcrimineineodem theatro
ueritatis, atque philofophicæ fimplicitatisfalfos,fœdos, uaefànóß
que amores cum uero, puro, diuino Amore confuditi. Cum uir
tutis,acnobilitatis luce illicitorum fcelerum cryptas, cloacâfque
cómifcere aufùses.At quàm craßèillud. Amamus,inquis, ea, quae
aliis negatafunt. Nonamamusea,fedgloriolam, quam uidemur
ex Fortung,autPotentiae,autVirtutiscomparatione confèquutu
ri.Nihilofubtiliusillud. Quas,inquis,cuto ម៉្លេះ
ibi nanque nihilaliud, quàm uiâoriae fpes. Sidamauit Hydram
Hercules fua reparabili ia&urafeptam. Praeterea cùm dicis, ama
mus amabilia,ideftpulchra:turhfubdis multas illaspraeclaras dif
iunétiones : quæroduo. Primum, an feiunxeris nobilitate, aut
 1 v v. 1 v s c AE s A R scAt1GΕ R :

fuperat,Milium, ac Panicum. Maiz Indicumfrumentum eftanti

qüisigiiotum,&Graecis,& Romanis, lgngèàSurgo diuerfüm,fè
rhinej&fpicarum,uelloco,uelfitu,uelfacie,uelcolore,uel magni
tudine.Nam ut à colore incipiam, Maizgranum puniceum, aut
buxeum:figura ei,qualisSidiarumacinis:magnitudo,quanta ma
ximis. Defifitas interfè eadem, quae Punicis,itémque cohaerendi
modus. Medullafpicae intus,ut caro Granatorü:undeilla prodeüt
femina fine pediculo. Spicae ipfae nonin fummo,fèd ablatere,foliis
ueftiuntur.Vide nunc tuum nouum Maiz,ideft uetus noftrüSur
gum.Color huiusfeminifuliginofus:figura obrotundain mucro
nem ad peciolum, quod quafi filamentűeít.Comain uertice: gra
na ſparſiora &à ligneis filamétis,ſurrectis: è quibus excuſſograno
fcopas facimus. Medulla comae nulla:fedftipitisfaftigiumfcindi
tur, in illa capillamenta, in quibusfemina, quemadmodum&in
Milio.Seminis quantitas uix trientem explet : fi cum Maizconfe
ratur.Figura neque fimilis, neque difsimilishuic, quodCardamo
mum appellaturâuulgo Medicorum:culing granum Paradiſiuo
cant:nönulli abhuius fimilitudinein Italia,Meleghettam. Minus
eftangulofum tamen.Afianum uerò frumentü uulgò habetur hic,
haudualdeabſmile noſtro:Quemadmodum & Hiſpanicum.
2. Aliae frugesadpanem.
q v 1 tam diligentem curam adpanificium pofuifti: quare alia
rum frugum ufum,atque commoditatem praetermittis ? Non dicã
de Faba,Milio,aliis. In trimeftribus , acbimeftribusaliqualarita
batfubtilitas.Quam tibi excogitandam relinquimus.
3. Liquamen.
G v A N A B A n 1 arborisIndicae fruétum cùm defcriberes:intus,
inquis,liquamen pro medulla. Ambitiosè nimisadmodum liquo
Caftig, risuocem dif$imulafti,ut liquamë diceres. Atliquortibiomnium
rerum fcientifsimo τό ύχὸν fub communi fignificato declarabat.
Mihi modicæ eruditionisfitientifsimo ex Cónftantinilibris,pro
pria,acpeculiari uoce,Garumindicat, liquamen.Simili ratióne,
atque Rutilijliquamen.
4. Pane non omnesutuntur.

s E D &falfum eft:pane omnes uti nationes. Sunt enim Scythae

Oceaniaccola pifciuori : Iteminfulani multi folo pifcatu uitam
------------- -- - - - - - trahunt.
 D R S W B T I I IT A T B . A D : C A R D A N W. Me 381
EXE R C I T. CCCII.
º: - Qua de fono. -

º v A N o v A M ad muſicesopinionem,friuola quedamtuo
泷 more cöuerrensetiam quifquilias,adducebas: tamen ficri
:51 brarepigebat:poteras aliqua fubtilitate eorum attollerehu
.‫גג‬ * .me Sonospartirisita,utfint
tatilquidam im confo
-
iſ: { * ni,quidam diffoni,alij medij. Hoc receptum,prodituimq; uulgò,
º uaereres an rationi uideretur aduerfàri. Nanque inter altum,&
ö egreffum,nemo eft,qui medium nö agnofcat.Interfonum imum, subtiliff.
த &fupremum intercedere uel unum, uel plures neceffe eft. Haec
‫ك‬tri .tametfi
relatiuè dicuntur:tamen fibi quifquefonus reseftabfoluta
Atconfonantia, &difionantia funt relationes. Atrelatiua carere
த் medio difputaturâ primo philofopho.Itaque omnino qug uniuo
邺 ci uox non erit confona, neceffariò diffona erit. Quam diffonan
ſº tiam gradushabere quofiam, non etabfurdum : ſed tamé qui non
1 ita mutent fpeciem: ut abacuto fübtilitatum omnium profeßore
邺 protertiapóniáifferentia mereanturingeneris diuifioné, quo ge
‫لين‬ nerefonus cópleétitur fuasfpecies.Subtilius ergo fic ,seffige quàm
quo more etiâ pueri Picardigarriunt uulgò momenta uocularum.
:‫ف‬ - . . . - - -

º • 2. Quarefonis animi maximè excitentur. -

- R E c r i s s i M E cum Sapientibus iudicas de fonis: quorum

‫في‬ &,ui
animosexacui .tniredidorp Vulgata eftfabula deCitharoedo
Clytemneſtra ex Athenaei primo. De Alexandro &tubicine multi
retulere.Verùm in iis narratio nullam praefefert utilitatem. Cedo
‫الﺱﻟا‬ ,enadraC :maffuac ne expectationes eludas .sarton Quare fonus
醬 excitat hominem(de Vrfo,Equo,Cane,idem compertum ha
eo:de Ceruo quoque legimus) quàm cæterafenfilia ? Caeterùmin
! ipfa etiam quaeftionefubtilitas eft. Omne enim fènfilefènfùsfùfci- subtiliß.
| tatpotentiam adaétum congenerem. Inter quos potifsimùm gu
- ſtus.Vehementiusuerò Venusipſa. Hochic non intelligimus,ſed
፷ illud:Sonü non adfe magis excirefènfusproprijpoteftatem,quàm
fibi quifquequiuisaliorum : fed perturbareintushominem, atque
auferre ad alias aétiones, quae inauditus non fint pofitae poteftate:
mifericordiam, cædem, uenerem, ignauiam, furorem, tranquilli
tatem. Cybeles effœminata monftra ad proprium fànguinem ef
t fundédum animabatfonus: ut omittam Corybantas. Quid 器
Proptereaquòdfpiritus,quiin corde agitant,tremulum,acfubful- subtiliff.
,‫ﻧﯾﻝا‬ .tantem
recipiunt in :mereasutéep atque cum affinifuo unum fiüt
º
:
Itafequüturfpiritusreliquicxterisin corporispofiti ണ്ണാ.
呜தி -
 1 у т. 1 v s c Авs А к s c А т. 1 а Е к

uéntque mufculos, aut cohibent: prout numerorum lex, uel cre

brefcit incitationibus, ueltenore compofito quiefcit : aut lentitu
dine quietem imitatur. Ita quemadmodum in fidibustaéta chorda
uapiam, aequétenfà altera chorda contremifcit : qui in corde in
體 fpiritus,citantur adexteriorisfoni motü:tantò facilius, quàm
chorda,quantò maiorunio eft. Quocirca etiam depreffus,acmar
cidus animus attollitur,faéta extimiaeris fubeuntis acceßione:ela
tus uerò cohibetur,aut etiam detrahitur de fuggeftuillo,contraria
ratione. Quae eft cauffa:ut plerique aliud agentes canentibusocci
nât. Si quis fümmißéloquatur:cum illo & nos. Si quis clamet,cla
mandi fibido inceffat maiorem hominum partem, quae pudore,
aut rationis ui non continetur. Ideóque in concione ac praelio, fit
unus clamorem tollat:illico fecerit idem tota concio,autacies.

3. Primi impetus ratio in confli&tu.

: A G E uerò,Cardane,adbellorum iudicia cùm folicitas nos:for
taffe nö aequum facis.Permittefodes&aliisfuam Trebellianicam:.
neforte ſutor audax te de crepida moneat uiciſsim. Videamus,
quid hoc tantopere laudas: in quo fit iure Pompeiusà Cgfare re
prehenfus. Quàm tu hiftoriam neque falua fide Latinitatis enar
ras:& Pompeijconfilium non intelligebas.Sicenimfcribis: Ita
Pompeium reétè Caefàr redarguebat: qui uelut ituros ad luétami,
• ueldifceptaturos de Philofophorü nugis, milites in initio pugnæ
ab impetucohiberet. Principiò cùm id non fuerit ordinarium
Pompeijinftitutum : neque tum damnaret confilium Caefàr, cùm
illosille cohibebat: non tibilicuit, eo uerbitemporeuti, ſed præ
terito,fic: cohibuiſſet. Nam femel in Pharfalicoprælioideum cõ
mentum fuiffe, prodiderunt. Quod nifi Veterafiorum prudentia
Caefarisiuuiffet fortunam: non tam accufàre potuifîet hoftis ftra
tagema,quàm potuit laudare militis cordatá experientiam. Quip
鹽 fuisimmotis, ac recétibus, hoftium uires ex duplicato curfûex
autumiri confultifsimê{perauerat.Haudtemerè,inquam,exar
te, ac prudentia militari: fedfruftrà, ex caliditate hoftis militis. Sic
& Homerusfacitbarbarosululantes: filentio progredientes Achi
uos, ac &o* ryfofla;. Meliusille, quàm tu, mäiorüm fuorum gefta
memoriatenebat.Quippe apud Liuiumin fècundo fcriptum éft,de
A.Virginio Confule.Isita milites continuità procurfù : ut hoftes
Vofciduplicato curfüsfpatio, anhelantes, ac{efiabipfsintegris
* excipereiitur. At Fortufia, quæ Caefàrisuiítutifubfcripfit fèmper,
eius militibus mentem dedit,poftiuftum confe&um fíatium pro1
curfionis, confiftendi, fpiritúmque recipiendi: tum uerò deinde
- impetum ,
 рв s w в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 382.
impetum ex renouataimpreßione ម៉្លេះ .Nolo hic decla
märe de Laconicis inftitutis. Satis Plutarchus. Et è Gelliolicet.
-- * *
. . . . .
*
. * -

4. Delancea, quae lyram tangat.

> -t.
* -
' ' 2

t A N c E A, inquis,lyram tangat : alterum caput dentibus te

neatur: tunc tanquam auditusfit in dentibus: uoces,ac uerba pro
culaudiet,quæ fecus non audiret.^ Ratio non eftin dentibus, ne
que propter dentes. Sed quia os apertum exceptat motum aerem.
Apponaturlancea cuiuis partifaciei, contingetidem. Deferuntur
enim longinquae uoces perfpiras moti aeris: qui cauam naéti ly
ram,facilè feruntur introrfum: quo ex loco per circinatas explica
tiones, ita pelluntur : ut fecundum lanceae fubeant fùperficiem.
Quaerit enim unionem aer, qui difsipatus eft. Meliusueròtenorem
fèruat,ac fidelius:filanceaftfiata fit.Etenim quafi per canales dela
tus, feruaturà lateribusftrigum. Adeundem modum fert aquafò
num ualde longè, propter inoffenfàm fùperficiem, atqueiccirco
erfacilem aeris lapfum fuper ea. Quàm uerò craffa fit fubtilitas
æc: docebuntij, qui pro caftris excubant : applicatis enim humo
auribus, èlonginquo etiam leuifsimosftrepitus hauriunt noétur Subtil.
nos.Inhocigitureftofubtilitas:nullâ hîc agnouiffefubtilitatem.
5. Nulla uox Pr့ minutam quantitatem poteft '
enſumfallere.

s 1 v o c E s, inquis, minutiſsimê concidanturita, ut à ſenſu

non percipiantur:minimè deleétabunt. Hocarte nulla fieri quit,
utfenfum fallant, propter exiguitatem: fèd ob depreßionemtan
túm, At hoc eft ridiculum:& nihiladrem.In momentis quantita
tis,&in earum celeritatibus mouentispoteftasfinita eft,tum pro
tcrfe,tum propter aeris refiftentiam,quiextimus eft: aut fi qüisa Subtiliß.'
iusei fiat obuiam. Aut ergo វ្យែ fonum, aut concidet. Is
ipfemet concifor audiet, quæ fecabit. Audientur ergo. Ariftoteles
in decimo tranſnaturalis Philoſophiae Jiany ponit, pro elemento
minimo uocis.Vbi Alexanderait:minorem ſonum,quàm ſit gene,
non poſſe ſub noſtrum ſenſum cadere. Eſſeuerò motum in uoce,
quem primum fentiamus. Id quod haud fupinè accipiendum eft.
Multa enim eget difcufsione.Siin muficalóquitur, mukae fünt in subtiliff;
ufù J)iaerr. Si in Natura, nulla eft Jftate. Erit enim primus ille minu
tusfonusinteger:non autem dimidiürhfoni.Alioquifönüsprimus
in mufica,effèt compofitus. Hoc autem ridiculum eft.Sed&fubti
lius animaduertendum.Sifonus quantitaseft, aut cum quantitate' ‫م‬-
. . .. Dd ij
 iv v. 1 v s c AE s A î sc A t iGE *
to orbeterrarum uix unum, aut alterum uirum bonum inueniri.
Claudos,gibberos, ftrabos, notari: propterea quòdij, qui deillis
obloquuĥřur, reĉti funt:füáfque mânticasfrauqum plenas nun
uami foluunt, ad mercesfuaspropius contemplandas. Tumfibi
រ៉ូមុំា crediuolunt;in oſſe curuoſcapularum eſſenequitieta
veriſ bernaculum:in re&oprobitatem.Oßibusprobi,Cardane,ofsibus;
mentefuntgibberispeiores multi.
E X E R C I T. CCXCVI.

Quae de motu cordis.

Dequeruntur,
M o r v cordis, optimé.Subtilestamen hoc praedicanti,
atque laudantimihi, negant,fèfè credere. Sedpartim con
nimisfubtiliter: partim requiruntfubtilitatem.
Nimisfubtiliter: cùm hifce uerbisprobabas, non effe uiolentum.
Si eft,inquis, principiumfunétionüm, nec dehifcens,noneftuio
lentus. TEquidem, ut meam fatear&ingenij,&ftudiorum tardi
tatem, admirorpotiushuiufce participijfonum, quàm intelligo,
quid uelit. Relinquamushoc. Illud eft operae maioris. Ariftotelici
à calore moueri: alijmaluntab anima. Eostu conciliaſti. Nam ca
lor non habet poteftatem id mouendi, quod contrariis motibusa
gitatur. Aiunt illitamen:unum tantùm fieri motum àcalore,fcili
cet elationem:depreſsionem uerò à pondere.Dehocin Commen
tariis Defpiritu.Cöcludisigitur fic: Quare,inquis,anima eritpri
mum moüens,calor autem inftrumétum. Dicentilli craffam effe
. hancfubtilitatem : Cùm fit ubique calor animae inftrumentum:fi
adcordis quoque motumapponatur. Alia quoquefubtilitasexcu
tiendafuit. Qui animam, dixerim, motorem effe: quaerent de me,
an arteriae quoque ab eadem moueantur. Non puto.Vinétae enim
arteriae non mouetur inferior pars:quae tamen neutiquam mortua
subtil eft.Quamobrem ex cordis conftriétione arteriarum 蠶
ob fpirituum impulfum fieri: ex dilatatione cordis illas fubfidere
manifeftum eft. Cordis autem motusnon eft,ut ais, compofitus.
subtil. Neque ullus motus naturalis compofituseft: fi fubtiliter lóquare.
Sedfunt duo motus, non unus. Non enim ex duobus contrariis
motibus unus quit motus confici. Videlicet non fit motus ex mo
tibus,ut ex lineis figura:putatribus adtotidem punéta coniun&tis.
Nequefolùmhoceft,qüiain corde funt illicótrarij:fed etiam quia
funt in diuerfistemporibus. Neque etiam propter hocfolùm :fed
quia cftcontraria quies, ad quam coniunguntur: quae utriufq;pri
షి
subtil. uatio cft.Elineisautem conficri figura poteft una:quia
Ulf，
 рв s v в т і t і т. А т в , А о с А к р А м v м. 383
t doétifùfpicentur ignorare, quodhabes quotidie in oculis. Ineptè
‫شت‬ -etiam confundis.Quippeficagendumfuit.Aut oretantùm:aut di
‫עצב‬ .olli&8,siht ua:ſubtilitatem
Deinde mùtnaintſpecies
sitpartire
ig-
re. Nam praeterea,
tibi poffemquae
° abste hic recenfentur: decem atqüe etiam
T.№ undecim Hebræorum afcribere nominainftrümento
ｴ rum.Quorum 驚 datus eft ufüsadtotidemgenera cantico
ﾘ rum. Sedoftentationibus ineptire nolo. Illud apponendum animi
:‫نـت‬ :aitarg AethiopasTroglodytas etiamnunc ,mae quam uocamus
:a Harpam,nominare Mozanc Dauid. Quafi fuerit illudPfalterium,
ficuti uos mufici confueuiftis. Sedquamobrem Scindapfum tacui-,
fti? Rcm Gaieniftis gratam faéturus: qui cùm illam uocem legunt,
nihil omnino putant effe: atq; pro nihilo à Diétatore fuo pofitam
fuiffe.Tu illis Accurfianus Apollo id foluiffes.Poftremò ueròtuam
# iftam prudentiam admirati fumus: qui cùm de cornu mufico dice
a彈 res, illico tonitrui cauffam in Muficae fcenam, quafiin Plautinam
º Amphitruonem,aut cuiufpiamTragici Semelem,catè fànè,atque
:: prudenter intulifti.Sunt & apudSpartianum,quae in Carino legas.
｡ Porrò deinſtrumentisnoluimus quicquam oſtentare ex Atheneo.
º - EXE R C IT. CCCIII.

曾 Quae de odore.
A, 1 N Qv 1 s , de cauffa Thura Diis adolentur: quia diuina
rý
-
º

º E pars
Quiainprurittibi
nobis odoribusgaudeat.
caput, ego meumPerinde eft, atque
mihi fcabo. fidicas: Ludit.
Intelleétus,
quae diuinaeftin nobispars, nihil9 magis gaudet odoribus, quàm
叫 fenfilibus aliis. Quin uifüplusgaudere par eft.Plusenim eo perfici
骁 tur. Quippe Caeli,totiúfqueafpeétu Mundi. Ipfi uerò Dijtàm pla
: cantur odoribus, quàm nidore. Hoc olim ueteres abutebantur. II
‫تينا‬ ,losnouę cerimoniaeretinentexantiquis.Ferendifuntodoresboni
｡ uos Orpheus è Graecisprimus inſtituit.Nidore? At quisillud non
º ီ|ိ ? Si quod me abigit à culina, Deum ad fèfè alleétum de
‫این‬ Caelo ?taharted Etmorefuo nugantur Platonici,ex Aegyptiorum
a* * Chaldaeorúmq;fuperftitionibus. Suffitionibus aptum éfficiaerem
‫التي‬ .adexcipiendos Deos:quibufcumfunt nobis habenda commercia
ா Nihil enim Deo uacuumeft. Neque de Caelo defcendit, ut hic fit:
‫في‬ -fed&hic .ibi&,tfe Alioquin finitus .teffe Et cùm fefè huc demifif
‫م‬ -fet,haudampliusin Caelo .teffe In téplis autem odores boni difpo
‫كي‬ nunt fpiritushominum ad mentis ,menoitaticfufxe laudatißima
芮 confuetudine. Deunculos illos Platonicos, & quos etiam irridet
‫لكن‬ :s
ne nunctibi
udiuinißimum
tuuirumaadducam
lP Auguftinum
; .
‫از‬ Dd iij
 1v L I V s c AB S A R . SC A L IGB R

tuloqueris,è directo. Exaduerſo, uoluiſti dicere. Quippe è directo

unicüiquefènfui,fit impreßiofpeciei.Etenim planum fēnfibilisfþe
ciei tangit planum inftrumentifentiendi:quodfenforium nouato
res appëllarunt:renouatores reprehenderunt. Non enim uoluerüt
illi diéere fènfitiuum:quod erafin magiftra lingua 23nTxár.Subci
fiuumtamen dixere ueterestempus, quod operam fibifuccideret:
& operam, quae temporisfuccideret portionem. Sicftatiua caftra,
quaeftarent. Quae Grammatici adfuos ufusfimili deduxerint flexu,
fion adducam:nam & multa,&protritafunt.Senforiumuerò,qua
re non tolerarint pofteriores:nüllam afferre poffunt cauffam,in ea.
Perion. ciuitate,in qua&diceretur auditorium,&effet diribitorium. Má
lunt igitur ambitu uerborü effe Ciceroniani. Verbaipfafunt haec
(in qüo eftfenfus.) Cæterùm multisin membrisfenfusineft, quæ
subtiliß nonfèntiunt.Hoc durius uidebitur ignaris philofophiae. Si unâ eft .
in nobis anima : eadem intelligit, fentit, uegetat. Quisnegabit, in
oßibusineffeanimam? An putantifti,animæ facultatesinipfà ani
mae fubftantia alias, atque alias, fibi quanq; partem fèparatim pof
fidere ? Nónnetu dicebas, & rećtè, in Citharoedi digitisineffe uim
memoriae? Tota fànè anima,omnes animæ facultates ubiquetotae
funt in corporeamimato. Erit igitur in oßibusfènfus, fiquidem &
uita.Quare igitur non fentiunt?Rogabo uicißim ego:quamobrem
non uidet digitus ? Quia materia utrobiq; inepta eft. Praeterea fen
forium fignificat partem corporis, quæ eftinftrumentum fenfio
nis. At cárofèntif,&in eafenfuseft: hon tamen ipfà eft μάe;s &$»-
ngày, fedneruus. Itafunt feparati cincinnià cafảrie militari. Vtad
te redeam:illud etiam confiderandum eft.Taétum nihilo fèciusad
ea quæ intrò affumuntur, effe utilem. Nempe lapideas duritiasat
treétatione deprehenfàs afpernabimur.Quöd autem èdireéto fpe
cies recipiatur, etiam in auditu patet. Sicufpis extrema deuoluti
aeris defertur cochleatim, ingrediturreétà,facitq; angulos æqua
les. Alioqui praeterradendo nulla, aut ex obliqu6fenfio fieret ob
fcurior. Quin adlatera quoq; uifusaccommodatur. Niſinaſusob
iiceretur: unico obtutu deferrenturadoculos, quacunque abau
rium mearum linea proftant. Nequaquam tamen tibi ိုချွိႏိုင္တြ
dum eft.Rem enim Iongé difficillimafh es aggreßus. Vbi fàpiëtum.
fententias oppugnare,paratius fit unicuique,quàm fuam tutò alie
nis committere iudiciis. Neque me unquam fugit : & faepe me
ipfum moneo: uideam , animaduertam, memifierim , qùàm fit
imbecilla noftr£ mentis acies adueftiganda Nature penetrâlia.Sed*
felicia ingenia,inter quae tu obtinesprincipatum,in egregiis cona
tibus funt dilaudandâ. Exerceamus igitufetiam in fiocTpaulifperi
iudicia noftra. Atque utimminentium nobis placemus auresphi-'
- - - - lofophorums:
 * :

р в s v в т і ь і т. А т в А о с А в р А м v м. 367
ម៉្លេះ enim funt : à quatuor cauf$is eruendam
effe hanc fènfuum complexionem cenfeó. -- - -
- • *

2. Diſquiſitio à fine.
A f 1 N E ut ordiamur: tutiorem fèfè oftendit nobispartitio
per id,quodeft,intus,&foris.Amplioretamen hypothefipropofi
ta,quàm quætibifātisefleuidebatur.Nempeexcommunicońfèn
fu វ៉ែស៏ folifenfus,fèd omnia, quæcunquein nobis.
exiftunt, utilitatis noftra caufafapienterà Natuta funt compara
ta. Vtilitas duplex:alteraadfugiendum, altera ob percipiendum.
Hoc enim intendit Natura prius: illudautem pofterius. Accidit e
nim ut occurrant noxia:at non accidit, ut corporisappetamus re
[creationem.Cùm uerò & corpore,&anima conftituti fimus:adu
triufque utilitatem fenfus ordinati funt: ac nobiliori quidem fine
pro partepotiore.Quamobrem propter animæ commoditates,at Pulcherr.
que perfectionem potifsimûm attributifunt nobilifsimi duo·uifus,
&auiditus:primo quoque Naturae cöfilio,ftudio, fedulitate: tamet
fi fecundaria quoque opera corporis item commodis excubent.
Ergo datus uifus eft, nequefolùm, neque primùm : ut tela, ruinas,
foueas,uitemus,fugiamus,caueamus: fed etiam,idque praeftantio
refine:utaſpećtu Celiſpecie recepta: intellećtuaućto: homo opti
mi maximiopificisfuifiat fimilis. Diuidamus igitur fic pote abiis,
quae foris,aut intusfentiuntur:ficut inftitueramus.Subftantiae,qug
per qualitatesfentiuntur,aut corpusfubeunt,aut non.Quae inträr,
º guftü cognofcuntur. Quae fefe non induunt, qualitatibustantùm
mouét. Haec uerò aut non nifi proxima funt,afqueadtaétum mo Subtilff.
dò pertinent: aut etiam remota effepoffunt. Eáque aut ex aduerfò
tantùm recipiuntur,& efficiunt uifionem: aut ex obliquo etiam : à

. quibusfit auditio, & odoratio. Horum fines diuerfi. Odoratusad

iuuandum cerebrum, fpirituífque in eo reficiendos. Auditus addi
fciplinam,8 ភ្ជុំញ៉ែ Taétusadcorpus forinfe
cus. Guſtusob corpus intus. Viſus propteranimam primò, ad in
uentionem. Audituspropter animam primò, ad communicatio
nem. Olfaétus ad mediam naturam inter corpus&animam : quae
natura eft fpiritus.9mnes autem adinchoationem fpecierum,que
effent materia intelleétionis, ad felicitatem.Sicâ fine.Vifus autem.
fit ex aduerfo:quoniam perpiéturam,fine motu. Olfa&us,& audi
tusefiam ex obliquo,& exauerfo: quia motu aeris delatum fènfile
fluit eò, unde re£tàfèfè inferat. Vifio uerò etiam fit à latere, pro Subtit;.
pterea quòd oculifuperficies,atque ipfius pupillæcurua eft.Iccirco
etiam ex deuexiore circumferentia recipit. --

- - - - - - - - - -- - - --- ZZ iij,
 1 у с і vs c Ав ѣ л к з с А с т с в к
fubdititiaoftentantes,ijpraeftigiatores ab antiquis diétifünt: quòd
aciem perftringerét oculorum. Pilo uerò, fiue,ut melius dicamus,
equina feta,quïminus exigátur culices, quàm cordistremor Hya
cintho? Sed & illud dete queruntur ftudiofi: qui multis in locis ita
fcribas: nihil hifcein libris abste prodi, quod expertusipfe non fis.
Aiunt enim te multa ex commentario reponere, atque exararefe
ftinum admodum. Id quod & in horum librorum calceinnuis. At
quam tibi quaerisgloriám, fitibi incomperta prodis, atque etiam
commodato? Non ſum ignarus, quantum opera aduerſus culices
exigattranquillitasueſtrorücubiculorum.Regionienimuniuerſæ
tamífunt infefti:ut uni ex meis commilitonibus in excubiis dormi
tanti facies horrendotumore liuida,prodiderit negligentius offi
ludit. cium fuum prgftitiffe.Etiam uerò docendi fueramusartem ad retia
componédâ,quibus tot culices caperemus, quot opushabetis, qui
ex eis nidorem parare uelit.
6. Excurfusindignus philofopho.
A M p v B A 1 A R v M more dehinc exis ab odoribusad artem
acetifaciendi.Item adGari confečtionem.Quibusmodisficusfer
uaripofsint.Quae fimul cum eiufdemgeneris aliis uidere dcfcripfi£
fetibi ex Agyrtarum gerris: quaedam uerò ex Heliogabali, Bafsia
níueculina.Siue quisalius preciofasuuastriennio incorruptas ap
pofuitfuisadulat6ribus. Omnino licentia haec, atq; audacia index
eft animiambitiofi:& quifolicitusfit famae cuiufcunq;. Omnia có
uerris, conuafas, confundis,acfaceatim contruis: ದ್ಮಿ go
nes,coquos,feplafiarios,pigmentarios,dulciarios,agricolas, oeno
polas,rerum adulteria: & quodnefarium eft,etiam ueneficia. Age,
uidtandem cum tuis Cupis,Orcis,Arutaenis?Quid ad ciuilem uel
ម្ល៉ោះ fàpientiam: quomodo uafapicari debeant? Quod
uideor in ueteribusagriculturæ libris defpexiffe zy£gyar:quáobrem
in te rápepyov admirer? Nanque hac in renequefubtilitas, neq; uti
litas,neq; uoluptas eft.Eiufmodiuinum è Graeciaadue&umgufta
uimus ម្ល៉េះ uocant: nil tetrius. Quareapud nos nonfòlet
fieri.Quos igitur docebas? aut quid afferebas noüi? aut quarecaufi
fam,curidantiqui confueffent,non adiunxifti? Vna fuit.Sanè diu
tiusferuanturuina. Atego tibi fimplicißima, ac certifsima opera,
maximéq;compédiofa planum faciam, quo picatum uinum énon
picato bibes uafe.Etedauegetem faciédam curato.In eam muftum
indit9.Indetibipotato.Quifiodorem illum,faporémueprocom
mendato habes: neq;tam grandes apud uostedas nanciíci potes,
quibuscadosconftruas: panem èfurno piceistedisco&um èfitató
(hoc
 то в svвт іr ітА тв А о с А к р А м v м. 38;
(hoc enim in Aruernis faciunt,&in montanistum huic,tum uete
ri 闆 uicinis.) Qualecunque uinum fècundum eius panis eſum
biberis,eodemfàpore excipietur. Cæterùm hanc leuitatem emen
dat noua eruditio,quam in hachiftoria profiteris.Doces enim nos Caffig.
rudes, acſagatos à luaSêis mirificam ſubtilitatem. Pödo,& libram,
idem effe:quafi Liguri cuipiam remigi fèriberes, aut Gothalano.
*

7. Rofa curfpinofa.
H A v D paruam rem quaeris:cur Rofis fpinae fint.Deducisigitur
auditorisintellectuminabftrufa Natura penetralia:ſed pereaſen
ticeta, in quibus nullafpirat Rofa. Ais igitur: Quia debuit effe o
dorata. Quia odorisfirmioris. Tum minimèexcalfacientis: utiu
cundior effet. Odores enim frigidi magis animâ recreant : g, cere
brum caloreaßiduo ob motum infeftetur. At quomodo in fpinis
odorem conſtituebas?An in Viola Martia ſpinaspoſtulauit odorà
Natura ? Quotinuenias florestales,nec tales ? id eft odoratifsimos
abfq; fpinis? Sanè omnes bonos pené. Nam fiiucunditaté quaeras,
haudquaquam cedat Martia: &lenius longéhalat. Si firmitatem,
uincat Lutea.Si utrunq;,occupet Ieſelminum. Quid?Odoristu fir
mitatem ullam in Rofà reperifti ? Quae uix horam uiget: fed citòfit
3%m^or. Arridetenim efficacia uocis huius:& licet exercitanti.Ad
dis:odores calidos,rhinusiucundos:cerebrofrigidos utiliores:non
ſine flagitiouacillantis,atquetemerariae opinionis.Nanque à cali
diufcuIisaffinitate naturae fpiritusinftaurántur. Neq; motu natu Subtil.
ralicerebrum calefitita, ut egeat peregrina refrigeratione. Neque
alio motu agitatur, quàm arteriarum palpitatione: quorefrigera
ri, ficut & cór, ab Ariftotele difcimus èlibro Defpiritu. Quae enim
pulmonecarentanimantes,finon habentbranchias,aut analogü,
folafpiritus reciprocatione uentilantur.Satisigitur ei,quantum ab
aere accipit.Sedcalidis naturafua cerebrisadhibentu ម៉្លេះ
li,tempore calido,aetati,fexui,confuetudini,regioni: quemadmo
dum & cibi. QuareMomus, in aeftate,&fub Cane,dicet,nafci Ro
fàs debuiffe.Qtiocirca haec quoque necfubtiliter,&inconfùltò abs
tepraecipitata uides. Praefèrtim cùm ais: fpinas additas, ut minus
excalfaceret. At uerò quotfrigidafine fpinis: quot calidafpinofa?
SpiniscaretutrunqueSandalum,interarbores.Interherbas, Por
tulaca,Papauer. Spinofae calidæ,Iuniperusarbor, Corruda herba:
quorum folia ipfàfpinae funt. Caetera de Rofis oracula excipia
• • mus. Cùm flos,inqüis,effettenuisfubftantiae,fumofus erat.Terreo
•• igitur adiungi oportebat. Itaqueflos Rofae terream habet ſubſtan
• tiam,&calidam,actenuem:aliternon effet odorata. Atfitalisfu
Ee
 iv t 1 vs c AE s A R s cAL 1 G£ R

expediri poffe diuifionem, quaein füfficientia fenfüum quæritur.

Cùm praefèrtim non folùm omnium penè rerum fint uifiones: fèd
etiam fpecies eadem è diuerfis fubie&tisemanare queat: ueluti ex
aqua,& aere. Ac de uifu quidem manifeftum eft. Sonus autem am
盎 aqua,fine aere, cieri pofsit, alio locotentatum eft. Recentiores
hoc non concefferint, qui aiunt,fonum effe qualitatem ortam ex
aerisfra&ione,quefit collifis corporibus duris.Quodquàm uerum
fit, patet ex confli&tu nubium. Non enim eae dura funt corpora.
47. Ariftotelesin undecimafe&tione ait: in aqua uocé haud exaudiri,
autuix. Pifcestamen optimè audirefcit, qui Mugilum noéturnae
interfuit pifcationi. Exfenfilium numero ueftigari,aut potius con
iici poteft,fic. Omneaccidens,quodinhaeret corporibusnaturali
busjeftaut color, autfonus, aut odor, aut fàpor, aut id, quod una
neque uoce, neque re multa poteft comprehendere, Ñ hu
midum,afperum,& alia quaedam.Caeterùm hgc mutila,neque pla
cent, nequefàtisfaciunt. Nam cùm alia non pauca, eadémque di
uerfà generibus,à pluribusfenfibus percipiantur: hac illi ratione,
fenfusunuseffent.Vbi uideshumanam hebetudinem infèipfà fefe
conuoluentem,atqueimplicantem.Et reftatintegra quaftio.Qua
re non plurafènfiliâ : quaretot neceffari6. Praefertim cùm fècun
das acfertias qualitates à primis oriri, falfum fit. Nihfo enim ma
gisabillis oritur fapor, quàm rifus. Verùm dehismox. Praeterea
subtiliß. fubtilius.Senfilia non effe cauffas,quare fenfüstot fint.Sed contrà,
tot effefenfüs: quia intelleétus nofi nifi quinque fenfibusintrodu
ci potuit ad fùbftantiarum cognitionem. Non igitur quia quinque
resfunt, quinquc fùntfènfùs : fèd quia hominis perfeétio eft beáti
tudo: tot res propter eum ad illam molita eft Natura: ac tot dati
fenfus ad percipiendum. Ergo fi confideresinftrumentum: quin
que funt tantùm:ab obieétis autem multi. Quia unus fenfüs miulti
plex eft,& multa comprehendit. Quae fuit cauffa, ut& axillarum
titillationem, & ueneream uoluptatem, eandem cumtaétu,fimúl
que ab eo diuerfasiudicarent.

EXE R C I T. ccxcviii.
Quae de uifu,&coloribus.
‫; من بدء‬
t E R R 1 M ,EC
,siuqni comprehendituifus.Solus
- enim il
º lico. At quemadmodum fiat hoc, non oftédis. Sanè uerum
non eft, quodfcripfit Ptolemæus in libro Defpeculis: quod
&fuprà notabamus. Aperti oculiaciem extemplo in Caelumferri.
- - - Hoc
 рв s v в т і т. 1 т А т в л о с м в р м м v м. з86
minus odorata. Vt te hoc quoque urat. Denique cùm fint non
nulla fpinis obfita, eadémque humida, ut Bugloffum utrunque:
fuum enim fpinarum genus habent : nec propterea odorata: alia
terrea,ac calida,non fpinofà,ut pleraque aromata:totatua machi
na corruit. Meminerisradicum Iridis:Liliorum, ac matronalium
flores memoria repete:ea,atque alia complura poterant effetibi
fpeculum tuae cunétationis. Ab Ariftotele acceptam fèntentiam
e umbilici afperitate (ug Pliniusintexuit hiftoriae.Ait enim ille in

.
-:. :
duodecimafeótione : Odoratiores effe, quiafuae plus obtinent na
turae.Propria nanque Rofae naturaeft afperitas.
7.

8. Aquarofàcea.
s E o N E Q_v E uerum effe, quod ais: E domeftica Rofà fieri

i • aquam meliorem, ob floris pinguitudinem. Audi fententiam no

ftrarum fœminarum. Plusex illa quidem aquae, fedminusodoris
inc£e dixerunt mihi.Ego uobis litem relinquo.
9. Confuſio.
Ludit.

H AE c r A M E N , atqueea,quae fèquuntur,quantò confültius

trgétaffesin o&auo ? Neq;enim locushicullus plantarum infitio Са/fig.
nibus: quae ad odorem 儘 faciunt. Sed nec odoratorum huc hi
ftoria euocanda. Non enim funt relatiua, fèdabfoluta natura fua. subtil
Necfiinfitiofacit odorem aliquem in planta non odorata: infitio
nisars eiufce odoris ergo inter humanae naturae arduasfubtilitates,
opinor, traétandafuit. Et maxima fubtilitatisparsinlibris Sapien
tüm şeftoeconömia. Carterûmabaudaciatuanullum comperitu
tumlocum.

E X E R C I T. CCCIIII.

An Quercus tranfeat in Geniftam.

C vquamhic
M s v P R A deuifco dicebas: de hac quoque materia,
traétas,di&tum oportuit.Ais: ង្ក excitam
quãqoq;in Genitam tranfire. Etiámnein fungos VImum.
Nam hofceminimè omniumnoxiosperhibet 蠶
Vtrüq;tam
uerum eft: quàmin ApestranfireVitulum. Aliud enim eft : tranf
mutatio manente eadem materia,fineputrefaétione:aliud,mutari
materiamper putrefa&ionem, atque ex ea fieri aliud. Intelligofa
néin fuperiore propofitione nunc; materiam manere,ad ſenfum
- - Ee ij
 1 у 1 1 у з с АЕ s А А S. C. A. L. I. G. B. R.

reſpiciens. Nam ubitranfitin Sifymbrium Menta,autècontrario;

subtil própter formarum affinitatem: fifpecies aliudeft: materia quoque
àliud. Sed manifefta eft uifui fecundatranfmutatio. Nanque ex re
cifae arboris fucco, qui nö amplius fua in fpecie uiuificus eft,fecun
daria natura oritur fungus:ficut ex hominis ichore uermis,aut pe
diculus. Non igitur eo modo tranfitin Geniftam Quercus, quem
admodum Triticum in Auenam : fèd ficutifuprà de Vifco diceba
mus ex opinione noftra: fi uiuit adhucQuercus. Si non uiuit: ficut
ubi fponte prouenit, finefeminio: aut ficut aliud aliquidè putrefa
subtiliff. &tione.Illa igitur mutuas interfè accefsiones habent,atque uicifsi
tudines. Atinter Quercum, & Geniftam ea eft affinitas, quae inter
Canem,& Pulicem. Triuialis uerò loquutioilla. Sed quae degene
rant,uix redeunt:redeunt, quae mutantur. Tantùm potuit Atti
Caffig. cifmi comicus ille fonus: uttetibifuffuratusfit. An potius, ut rein
teipfumimpulerit ? Hic enim uerus, acgermanus Cardanusestu.
nam utrunq; cùm mutetur, tam quod degenerat, q quodtranfit:
quare eitantùm,quodrediret,mutationem aßignafti?An non mu
tantur,quae degenerant? An non exeuntègenere?Non igitur mu
tantur?

E X E R C I T. . CCCV. .

Cardui.

E Q_v E N D v s es, à fenfibus fubducens tein fyluas infirio

Sº Ad quas iturus, olera priusferis. Carduifruétus, in
quis,herbæaculeatae aeftiuus,etiam antiquis notißimus. Vbi
non inuéramin Natura explicas: ſedipſetanquam Mineruam fine
Iunone, id eft fine ullo exéplo, paris è cerebro tuo mirabilifubtili
subtil. tatem. Nam fifruétuseftglobusillefoliorum cum ftipitis medulla
in4udita. fumma:iam uidebimusinftirpium miraculis,fruétum floribus an
teuertere. At granaipfà equidem omnium Acanaceorumfruétus
ad hanc ufque diem exiftimaram, quæ floribusfuccederent. Nunc
tu nos haétenus errare primulùm hic oftendis. Apud ueteres ue
rò quos, fub Cardui nomine, pineatum caput illud Cinarae fui({e
demonftrabis ? Solus Diofcoridæ liber håbet quidam Carduum
pineam. At Cinarae nomine, item Scolymi apùd illostibi agno
£ere licuiffet. Quae nomina fi uelles , üti quidam, diftingúere:
hunc agreftem, illum mitem faceres. Quainobrem haud inter
turbares ordinem narrationis Cardis tuis Hifpanis. Quos , ais,
per totam hyemem efitari.Neque enim ab Hifpania petendi,quos
agreftes tota paßim fert Italia: qui in areas, äc puluillos trafifla
tl taOn.
 *

вв s v в т і ь н т А т в А р с А в р А м v м. 387
*-
ti non aliter mitefcunt, quàm ipfi quoque Afparagi. Verùm ea
planta fùb alio nomine à colonis indicata fefellit te, nequaquam
in re herbaria exercitatum. Prefùra enim, quafi coagulum'dici
`tur in Ethruria. Quoniam eius flore pro coagulo utuntur ad co
gendum lac. Ex his autem Cardi fiunt fub terra conditis : unde
candor accedit, ac teneri fiunt:quod & Intubis procuratur. Fiunt
autem ex agreftibus, non aliam'ob cauffam, nifi ut mitibus par
catur: quibus annui fruétus redeunt. Quanquam ubi ftelonés a
uelluntür: matrix ipfà etiam hortenfis infoditur ad eundem u
fum. Ii ut funt teneriores, atque corpulétiores,ita fàpore dilutio
re. Hoc tibi fcribo, tanquam huius ignaro artis. Videris enim.
arbitrari: natiuum illis hunc ineffe candorem : cùm eum quafi.
propriam afferas differentiam. Neque uerò, utais tu, aeftiua plan
ta Cinara eft. Quin hic poft idus Oétobres habuimus aliquándo:
& Lutetiae etiam toto penè anno uaenalem effe,iam tranffatitium
eft. Quintam uerò aculeatarum ftirpem, quare Scolymum con
ftitueris hic: ne tibi quidem exploratum eíïe, intelligo. An quòd
nº
‫ فق‬:
Rofàrum fuprà, fpecies duas commemorafti ? At alio toto peni
tusgenere, fpecie, accidentibus, fine, ideftufù, illa eft. Cafduus
tuusefculentus, inodorus, rigidus, perfeftans: deniqueherba eft.
Rofalenta, nutans, odora, non edendo: denique uel Cremium,
uelfrutex.Carduum uerò benediétum,quitanta effet apud uos au
toritate, fubherbae Turcae opinione, qüibus in locis rélinquebas?
Vbi Carlinam ? Quae effet hoc, quòd prifcis albus Chämæleo
--

º:
(quanquam hoc negant quidam, aitìntque in Peloponefo, &
讹
Gárganio effe Chamæleonem illum, qui & Maftichem ferat ibi)
uiri5us, utfabulantur, etiam à Cælite prædicatis? VbiPhonon?
Quam Theodorus tam fecurè, quàm fideliter, Caedem: recen
tiores {ànguinem humanum, aliâ ratione, quàm Androfæmon
ſuum Græci. ºr.

EX E R C I T, CCCVI.

Citrullus, Cedrolus, Ciriolus, Cerumolus, Anguria,

Batheca, Aubieca.
E. Ε R R A M v s hafce etiam quifquilias: quibusimpeditur
iter noftrum,quod nobisinftabat perfè fàtis&longum,&fà
lebrofumadintelleétus cognitionem. Pithaia, inquis, In
• dicaplantafiruétum fert, quae Citrullos, fiue Angurias magnitudi
- neſuperat. Error hic eorum, qui in prima quarti,interrudimen
Ee iij,
 1v t i vs c ab s A r s e A t 1 6 £ k
ta ftudiorumnoftrorum, aquafruétuum quid effet, ex Arabum fe
&aquaeritabant.Caeterùm Citrullusiseft, quem Lombarditui Ci
riolüm,& Cerumolum uocant, Cedrolum Thufci. Collo eft ob
longo,inflexo,exili,uétreturgido.Vtis fit Cucumis,quem in uen
trem crefcere, dixit Poeta: non autem Anguria,ut tu uis, & alij fù
fpicatifunt. Tortum enim dicit eum in quarto Georgicon. Angu
ria uerò qui torta eft? Eftenim haec Batheca,tam res,quàm nomen
peregrinum.Nihilinfeliciusiis ingeniis,qug mordicus tenent:ma
iores noftros nihil ignoraffe. Multa nanque prius ignota Italiae, fi
mul cum principum laureis aduečta funt. Perfica & nux , & po
mum, Myxa,Piftacia,Palmar, Serica,Iuiubac,Cerafa,alia.Nonnul
la etiam fatilegibus defitafunt:quaedam penitus interiere, ut Lafer
Cyrenaeum. Romani non Anguriam, fed Manra uoce etiamnunc
nöminant, Batheca. Vafcones paulò corruptius cum articuli ue
ftigio, accepto ex Hifpania, Aubieca, quafi Albatheca. AbAegy
ptiis Copusdicitur.Cretenfibus Chinomicha. In Vafatenfipraetu
ra uulgöhabetur,fed minor,& durior. Itaque friétam efitant,ficut
& Melongenas. Ferrarienfis huic comparata, feptupla eft,&tanto
etiam fuauior.Hic nos ex Italico femine uidimusfelicifsimamam
plitudinem.
ExERciT. cccvii. '
Expoftulatio,& cenfura.
A n 1 M 1 uiresac naturâ dicereaggreffuro tibi,ais: nouo di
cendigenere opus effe.Vtinam ufitatustibi intelligédimo
dusplacuiffet: loquendi legem, quacunque liberefoptimas
effàri fententias, aequo animo ferremus. Nunc, Cardane, cogor
cum aliis uiris optimis, quorum ego tantùm tenuisumbra fùm,
tuam iftam laternam aperire: atque in ea pro lumine, fœdißimas
tenebras oftendere pofteritati. Ea nanque de anima noftra & fcri
bis,8 fentis: utcircumferri,piaculumfit.Adebarrident noua pru
rientibus, utilleSapiens diuinus fcriptum reliquit, auribus: üt o
ptima quaeque cum ipfisfola expeétationisgratia commutemus.
Eos nanqueadmiramur, qui terram grandeanimalautumant: fo
lámque moueri, Caelis immotis. AlijSolem deducunt adinferio
ra:quafifathifcente orbe adilliuspondus. Nonnullieodem in Cae
lo Solem, Venerem, Mercurium collocant. Horum amborum il
lum,tanquam centrum, ut uocant,ftatuunt: circa quem illi ueluti
Syri, atque Parmenones fàtagant. Quidam haud contenti orbe
decimo,
º

рв s v в т і т. і т. А т в А р с А в р А м v м. 37 і
7. An quibus praeftantior odoratus,uifus fit deterior.
H 1 c D E fono, ac mox deta&tu quaedam fubfultiminterferis:
άe quibus mox. Nunc haec. Quia, inquis, oculus in frigido, &
humido:odoratusfacultasin calido,&ficco funt conftituta, atque
20
in propinquis locis:quibene,acprocul uident, debilem habent ol
faétum. Et qui bene ólfaciunt,plerunq;haud procul uident. Mo
deftèfànè, acpraeter morem tuum : cùm dicis (plerunque.) Con
fueuifti enim abuti notisuniuerfàlibus. Vtinam uerò tàm Latinè,
quàm temperaté. Quae enim haec loquutio ? Oculusin frigido,&
humido : odoratus facultas in calido. Oculi facultasalius dixiffet.
Nempe oculus non eftinfrigido, fèdin capite: oculi uerò uisina
quea natura illa. Haec efttua breuitas: quate, dicis, obfcuritatem Caffig.
non ingratam affequutum. Sententia uerò inconfideratior.Nanq;
tota corporis habitudofifuerit humidior: iis officiis,quae requirüt
ficcitatem,deficietur: fiue illa fint humidis propinqua partibus,fi
ue non fint. Sed dices: aliterte intelligere. Si principia cerebri fint
humidiora: quae funétiones in ficco fitae funt, futuras deteriores.
Haud malé.Ego quoquetibi hicaffentior.Sed uitium eftin oratio
netua : quando propinquitatem pro cauffa afferebas. Praefèrtim
cùm ex fuis dogmatib* offe dif$epiatur odoratus.In cauernis enim
illis anterioribus, apudtuas contradiétiones,tanquam alter Aeo
luscollocabas. Quapropterin aereponebasibi: non igiturin fic Contrad.
co. Quàm uerò feliciter euenerit tibi, ut praeter morem tuum, tuae
fèntentiæ moderareris: monet nos Simiarum genus: quarum ocu
lus uidendipoteftate nulli cedit quadrupedum:odoratu uerò adeò
praeftantipfae,ut, quemadmodum & Canes, quibus item&aciesa
cutifsima, & olfaétuspraeftantif$imus,nihilguftare aggrediantur,
quod non priusexplorauerint odore. Quae uiseistam praefto eft,
üt nonadnaresapplicent, quodfentire uelint: fed fupranaresad
motum celerriméapprehendant.

8. Defaporepaucafubtiliter.
a N r E Qv A M tecum meexerceo incolorum,fàporúmque
comparatione,nónihilex diuini uiri fèntentia perpendamus. Ait: Fratast. 14
Sapor abominabilis quorundammedicamentorum. Quia,inquit, de symp
nulla digeftio, nec miftio, quæ ad unum fit:fedplurium confüfio.
At quomodo putauit Affæ fœtidae, Sagapeni,aliorúmque fuccum
nulfisartibusâ Natura coqui potuiffe ? Sed& Caftoreum, cùm fit
animalis pars, non fine opificis iniuria, incoétum in animante ad
modumperfeéta prædicare poteft. Nunquam ೯. aFibereritEi
ilj.
 ,v L 1 vs c AE s A R s c A L 1 G Ε R

ber,ßdfietfemper: neque unquam fa&usfuerit. Eius enim teftese

runt ensin poténtia. Ifa, quodfaepius à nobis diétum eft, falluntur
iftimateriales: qui ducunfomnia à primis qualitatibus. De excre
mentorum fœtore, an à cruditate fiat, alibi difputatum eft. Nam
crudorum humorú fuperfluas reliquias, uelliquidas, uel alias non
malè olere,uerum eft:imò uerò uix olere. Quibus mortalibus im
penfius fit conco&io,eorum faftidiofafunt excrementa.Et fruétus
acerbi,nihil:maturi,bene: putridi, malé. Non quia non funt coéti
hi:fed quia extinéta,autfuperata mediocrico&tione,ulteriore ope
ra calor intenſus addidit 露 quodfupra odorem illum erat.

9. Subſultatio.

M 1 r v M uerò, utfemper, mortalem.Qui in gemmis colorum

eneratra&affes: hic in uifü eorum fummam naturam partiris in
ipecies. Poft hanc partitionem abis ad finem libri: quem claudis,
អ៊ីដ័ captura,cautione,qua mulae
à mufcis tutae fint. Inde multis, ac uariis rerum traétibus interpofi
tis,tandem in decimo feptimo rurfum redis ad colores. Vt quo lo
cote confiftentem conuenirepofsimus,nemo omnium hominum
fciat.Quidtamen hicfentias,confideremus.
1o. Colores cum aporibus comparantur.
M A GN o te autoretueris,Philoſopho:ubicumſaporibus com
paras colores:tum detuo iudicio utrofque Planetis attribuis. Illud
heque improbare audeo, propter praeceptoris reuerentiam: neque
approbare poffum,propter deformitatem ineptiarum,atque recla
mántium cauffarum rationem. Profe&ò quod ab Ariftotele nu
merofèptenario comprehenfos ob collegium Planetarum,fcribis:
uehementer erras. Non enim tam infàniuit ille:ut que Natura non
cohaererent, temerario impetu coniungi poffe exiftimaret. Sed ne
illi ipfi quidem interfe compofiti commodé uidentur.Albus enim,
& flauus cum dulci pesimè collatifunt.Vterque cilicetuifum dif
fipat: neque affertuoluptatem:nififit aurum,&argentum, ob pre
subtil. cium. Adhaec, albus in extremo colorum: flauus inter medios.Pro
uno igitur accipi nequeunt:quicum unum deceat comparari:qua
le eft dulce. Praeterea dulce eft habitus: album autem aiunt efféco
lorum priuationem. Sapori cum Venere conuenire: fortaffe haud
negarim.Dulcem enim autumant. At cum albo,nequaquam. Al
bus nanque aut eftpriuatio, aut fimplex color. Venüs aütem nihil
Iocat: aliud, quàm coniun&tionemamat. Cum auftero non poteft com
- poni
 р в s v в т і Ч. 1 т А т н А р с А в р л м v м. 372
:º ponicroceus.Auſterumfrigidum:crocea à croco calida.Auſterus
ex aqua modica,terra multa:croceum,aiüt,ex multaluce,cui non
體 rum ignis,terræ parum adiunétum fit:aeris modus,aqug nonni
il. Affentior, quod afferebas: Ioui calorem conueniré: fàporem
:- tuum adfcribi, non placet. Nam quem alium, quàm dulcem para
bisilli? Eftenimuitæ dator. Quidigitur Veneri?Nonconfiftitpu
niceus cum acerbo. Aquae multum continet acerbus: ignisprima
modò ueftigia,haudtanta cum terra,quätain auftero. At puniceo
multum ignis. Cum Mercurio neuter quicquam habuerit com
mercij. Acida nanque parum penetrant.Erg6in ipfis cùm fit quafi
modus quidă priuationisad mobilitatem: Mercurius auté omniú
fiderum maximè uarius in motufuo in cælis:in pićtura uolãs: mu
tabilis ad omnia,atqueiccirco non fuus: horum neuter conueniet
ei. Viridem, nulla ratione adduci poffum, ut acuto comparem.
Viridis enim denfae aquæ habet multum:cùm aliquantaterra,mul
tum lucis. Acutus,quem uocas,ideftacer, qualis in cepis,non qua
lis in acuente uinoapud Iureconfultos:is,inquam,acutus acer,pe
nètotusignis.Solisergo ſaporis,uttureris,eſto:color minime.Cae
ruleum cum ſalſo coniungismalé. An è mari, tanquam Anadyo Iосия.
menen,utrüque obſeruabas, 蠶 educeres nobis ? At pingitur eo
coloreâ colore aeris aqua. Salfusterrae eftcum igni. Non peßimè
fàpor ad Martépertinebit : at color ineptifsimè attribuetur. An tu
pūtabas: Martem igneo ruborecorufèâtem caeruleouelleafpeótus
fui diluereferociam?Septima cöiugatio feftiua eft,nigri cum ama- .
ro,fub Saturno. Nam fenis,ut uocant, acpingunt,lux minushila
ris, Nigertamen non eft. Frigidus uerò cùm dicatur: &amarafint
calida:fiecefsitudinum iftarum tuae fiétae leges antiquantur.
1 1. Diuerfà ab hisiudicia in tuis Aftrologicis.
Et detua genitura.
r A M v E R o haec recipiendafunt, quàm illa, quae in tuisa
ftrologicis fegmentis defignabas: ubi Ioui rubrum das: quem hic
nullum pofuifti. Puniceum malebas. At ruber fimplicioreft. Ibi
dem Marticroceum.Solilucidum, acpurum. Veneriuiridem, ac
caeruleum. Mercurioferrugineum,accinereum.Vbi omnium co
1orum affè&um communem, profeparatafpecieftatuebas. Quiuis
enim coloreffe luciduspoteft. Quilibet effe purus. Naeiftitibi Pla
netae, ut tute ex geniturae tuae iudicio fcitè pingis, ingenium turbi
dum exhibuere:à quofuos colorestuis contaminaros mifcellis cö
quererentur. Haud enim temeré nequeabit, neque non abitàtua
Venere Mercurius,atq;antèab Saturno: tam inuentis, quàmora
 ї у т. і v s c Ав s А. к. s c А т. 1 с в к.
tioniinaequalitatem, moraeimpatientem uolitationem, firmioris
iudicij contemptumferens.Ex quacunque occaſione,modo excel
lentiſsima, modò fordidiſsima, captarefacitauram Luna peregri
na, cum domino fuihofpitij, eóque peregrino, nihilhabens com
mércij.Tum Martishoftili impetu inflammatapropellitadinfta
bilem ingenijflu&uationem.Tum afcendentis heraVenusin do
mofua combufta,claramapudtuos famam perturbat,atq;obruit
extra patriam,fub radiis animi uiuidioris,corporis robuftioris,na
talium illuftriorum,iudicij maturioris.

1 1. Reditadexamen. Pinguenon eftßàpor.

si AE c farrago, quàm minimè fit fecundum rerum naturam,
fàtis ex eo patet: cùm coa£tuses, pingue ponere cum dulci, cum
flauo album, cumatro fufcum, afperum cum amaro. Nam neque,
pingue,fapor eft,fedaffeétus: ficut eius contrarium. Eftenim iii £a
poribusmacredo quaedam. Quemadmodum ne fuaue quidem.Eft
ènim æquè diuerfisin fàporibus,ficut & pingue: quod etiaminue
niasin contrariis.Scilicet uel ad calorem uergétibus,uel cum fum
mofrigore coniunétis: utin Adipibus,lacrymis Coniferarü,Papa
uerislaćte,& Laćtucz. Nec minusininfipidis:qualesfunt Axügia.
Itain dulci,uelutin ouillo laéte:atqueinacri,utEuphorbio:in me
diocri,utTragacantha.Adhaec,fufcus compofituseft,quod etiam
deflauo dicebamus. Afperum uerò,&amarum, in eadem claffere
cenfere:dementia eft. Nam afpereft,quem Graeci àvswer: qualeui
num quodille fuerat execratuscum elogio.Tam alta crucè meritò
pepédiffe.Multum habet hocinaequalitatis interrea natura.Amia
rum uerò calidum: aut in omnibus, aut maximaex parte. Nam de
Opiofupràfàtis,praeteruulgò iaétatam perfuafionem, diétumeft. -

1 3. An caerulcusfitinter uiridem,& nigrum.

n 1 h 1 l dum affirmo,fedmeexerceo.Accuratius enim uiden
dum eft:an uerum fit,quodais: caeruleum effeinter uiridem,& ni
grum. Videtur caeruleifùbftantiatenuior,quàmuiridis,atqueaeri
propinquior: uiridis uerò aquae propior. Etenim quod eruitur in
Germania caeruleum, eo fi óleo admifto pi&tores utantur, aiunt
tandem uirideeuadere. Abit ergo tenuior pars. Exalteraparteali
ter uidetur. Nigroris enim fpecies magis eft in cæruleó confpi
cua. Tum autem ex miftionelutei, ac cærulei uiridisfit: ex nigro
& uiridicaruleus. Philofophus in Iride: 7 axat?ea, unare, fă
σοκσίνα, -

14. De
 рв s y в т і т. і т. А т в А о с А в р А м у м. 39о

quas nugas egerint, mox uidebimus. Eft igitur intelleétus opus

triplex. Primùm, cognitio rerum fimplicium, ut Leonis. Haec
duplex: reéta, quae eft in primaftatim apprehenfione:& reflexa,
quoties ipfàm intelligimusintelleétionem , Secundum, ubi con
iunéta cognofcit:è quibus confiunt, quas noftri uocant Propofi
tiones, Ciceroniani Effata. Hunc aétum iccirco noftri barbari
Complexum appellant: ut, homo eft animal.Tertium eft, cùm
hisita coniunétisadiungimus alia: ut exeacompofitione aliquid
aliud educamus. Haec dicitur ratiocinatio. Vocabuli cauffain O
riginibus dicta eſt. av»oyeuèyGraeci à collectione uocant.Sed &
reflexa in his quoque eft. Illud animi gratia excutiendum, Mens
non à motu diéta eft, ficut neque mentum,ut eft triuialibus per
fuafum : fèd re* tìanrüa . Vnde & μνήμω poftea. Eft enim Mens
indicatrix rationum. Sic mento pueri demonftrant, & muti ,&
ui aliisrebus intenti funt, neque libenter edunt uocem. Quòd fi Facer. '
醬 ingenia facilis admittis: euocabuntur è Germania ſubſi
dia ad Grammaticorü munitiones. Dicimusenim mentum, Kin.
Quafi igiturà Græco fit zwe? Tò xuyêS«. Quoilli fuam foueant fen
tentlain. -- - * - -

2. De appetitu.
-

c o N F v s E etiam de appetitu fic. Appetitus partim cum

fenfü, partim finefenfù fedetin uoluntate. Tua fententia, quae
parsanimæ fenfus autor eft , corruptibilemfacit. Quo igitur mo
do fedem habet in parte incorruptibili ? Et cra{$è admodum ul
lum effe appetitum in uoluntate dixeris,Suntenim appetitus pro
penfiones ád commoda naturalia : eae'que connatæ nobis, ficut
& fenfus. Citatur igitur appetitus, aut àfenfu,autà cogitatione, ,
- - -
aut à memoria: à quo deinde mouetur uisilla, quamVolütaté ap- •
pellamus.Eftigitur appetitus quidam ante uoluntatem, id eft an
teaétumipfum, quo quid uolümus. Volitionem barbari noftri,
tam nouè, quàm neceffarió. Isappetitus non femper educitur
in aétum: fedfiftituraliquando. Quippe in anima funt appetitus
quidam fine ulla expreffafpecie: exempli gratia, uiuendi, uitan- '
i noxia , dormiendi. Quem qui non diftinguunt à uoluntate, *
quidipfafit uoluntas,nefciunt. Eft enim uoluntas intelleétus ex
fenfüs adhabendum, aut faciendum, quod cognofcit. In fomno subtil.
autem nihil tale. Et appetitus quiefcëdilaffo. At uelipfis Philofo
phis,quidipfà quiesfit,fàtisexploratum eft. Eftappetitus fecundo
modo dictus, qui eſt ſimul cumuoluntate: ſed ೧೦॥ಳ್ಗೆ Cuſſl C3

- - - Ffij

ſ
 I v L i v s c AE s A R s c A L I G E R

tamen.Nam cuique animantium datuseft appetitusfalutis,atque

conferuationisfuae. Isin poteftate eft animae, non in a&tu. Eft igi
tur aliudâ uoluntate : quia uoluntasin brutisnon eft. In homine
uerò uoluntaseftintelleétuspromotus. Vbiimminet ruina,fugit
homo. Ita tunc uult,quod appetebat,falutemfuamfcilicet. Quod
erat in poteftate, aétu faétum coniungitur uoluntati. Quiaëtus
non eft éadem res formalis cum aétu uoluntatis:ficuti neque uis
appetendi erat eadem formaliter cum ui uoluntatis. Quod enim
subtili][ füitin poteftate prius, ac poftea fit aétu: eft unum & idem fibiipfi
uel numero,uelfpecie,neque effentia mutatum.Tertio etiam mo
dcfaccipiappetitum,animaduertunt acutioresin ufu ueterum: ui
delicetpro ihtenfa uoluntate,quam nonnulli Concupifcentiae no
mine déclarant. Eftenimpropiusadnancifcendum uerbum,pe
to,quàm uerbum uolo. Itaque Impetum quoqueappellatum in
subtilff. uenimus,&apudGraecos,ippùv. Non fòlùm uerö excitaturàfenfù:
uerumetiam excitat animam adfenfum, ueluti ad uoluptates ca
piendas. Neque hominis acutianimum hic decuit conquiefcere:
ſed impenſius quaerere, an appetitui quicquam eſſet contrarium.
whiſ Cùm enim appetitusfit motus,autprincipiümotus : morui quies
erit contraria,& principio illi aliud principium,inratione pofitü.
Vtmotuiiracundo quiescontraria:Iracundia uerò manſuetudo.
Quod erit ergo principium cötrarium principio motusillius ? An
ratiofrenans? Non eft dubiú. Eftenim re&ta ratio uirtutisforma
litas. At uirtuseſt cõtraria uitio. Quodcunque præterrationem fir,
uitium eft,& omne uitium praeterrationem. An uerò fitaliud có
trarium?Venemurab exemplo.Cupiditas Tyrannidis, habét ne
contrarium? Habet,reétam rationem aequanimitatis. Anhabeat
aliud?uerbigratia: Contemptum fine ratione, autignauiam,aut
pufillanimitatem,autftuporem. Sané. Haec omniaüitia ex altero
subtilß. extremo refpondent.Quae tametfimulta,non uidenturuni debere
opponi:tamen opponuntur,tanquam multiplici.Vtin primo to
mo de Virtute,&Sapientia elucubratum eft.An praeter haec,con
trarius etiam erit animuspopularis ? Videtur enim.Tum fi oppo
nitur:éftne uirtusan uitiü ? Non enim eftparuafubtilitas:quia eft
in ambiguo. Quoniam popularitastam Regno eftcótraria,quàm
Tyrannidi:uerùm haudeadem ratione,fedaequiuocé. Cætérùm
penè ex priore materianosabduxit Appetitus confideratio. Ateae
fubtilitates, quanquam funt animis otiofis otiofæ atqueinutiles:
tamen uegetis ingeniis fummam cognofcendi affèrunt uolupta
tem:fitae fcilicet cùm in mediotmoralis philofophiae,tumin fùm
mofaftigio eiusSapientiae,quae rerum omnium principia cötem
platur. Sic deambulatio pigris, ac marcidis, quâ à prándio infti
tutur,
 рв s v в т і t. I т А т в А р с м к р А м v м. 391

tuitur,oneri eft,ficum eofaftidio cöparetur, quodoritur ex igna

-2.- : uafaturitate.Sic harum indagatio fubtilitatum, etfinon eft ütilis
ad machinasfarinarias conficiendas:exuit animum tamé infcitiae
rubigine,acuítque adalia. Eo deniquefplendoreafficit, ut prælu
: ceat ſibi ad nanciſcédum primi opificis ſimilitudinem. Qui uto
mniaplenè, ac perfeétèeft,ac praeter, & fupra omnia:ita eos, qui
:. ſcientiarum ſtudioſiſunt,ſuoseſſe uoluit:ipſorümque Intellectum
rerum dominum conftituit.

, 4., Deaffè&ibus.
pe affe&ibus aequè mifèrèfcribis.Quidenim eosfedere dicis in
uoluntate ? Hoc enim non folùm Ariftotelis fèntentiæ aduerfà
tur,fedetiá ueritati.Nam uoluntas eftès q: xayx2 in homine, Itaq;
bruta nődicüturuelle,fedinfigari : unde Inftinétus diciturà Na
tura:ficut à Diis Afflatio apud M.Tulliü.Et Alexander ex Arifto
tele.géxnois tº g«xtóotos.Voluntas etiam à te iungitur cum intelle
&tu. Ab Ariftotele uerò in tertio De anima, una res effeftatuitur,
diuerfà uerò fola ratione, ideft modo fuo.At intelleétus eft&n*
Aoy/x5. Appetitusautem,&affeétus& aëáx£y*. Itaque r£Soraffe&ü
Graeci:quafi rem brutam,&carentemreétione: appetitum uerò,
uti ex Cicerone dicebamus, ipμῦr: re* tìàp$en $uã, quafi&3pdor,ut
fit impetusfine eleétione. Neque inipfis uocibuslongè abeft im
petusabappetitu.Aut quomodo fedentin uoluntate, fiipfi exci
tant uoluntatem ? Potiusdiceres:uoluntatem in eisfedere. Eiuse
nimaétus ut fit:illifaciunt. Nam quiatuime miferet: uolo ciuili
bus commonefactionibus ſubuenire. Afteåusigituripſegignit a
&tionem. A&tioneshabitum creant.SedinterAffe&um,& Éffeétü
eftäfu),appetitusipfe.Affe&usenim eft motus animi nondüexiés
in a&tum.Veluti mifericordia,autira.Ex his educitur aétio, uel ad
fubleuanduminopem,ueladopprimendum autorem offenfionis:
itafanè,fi prius appetiuero fùbleuationem, aut opprefsionem. Is
igitus ordo. Sos, affectus,miſericordia. pegie, appetitus, cui non
efthic nomen pofitum.3pa) incitatio motusillius interniad aétio
né. oe%%ir,a&io,quae eftfubleuatio. Cuius multiplici repetitione,
quafifabricaturhábitus,quieiufdem nominisctimaffeétu eft:qu6
ritè dicar,&ero mifericors.A quo deinde habitu certae, atque im
raepeditae fluunt a&tiones:noniautemincertæ, quales ante ipfum
ebant:bonae quidem,{ednon bene. Quae fubtilitas debuit abs te
euocari ex diuini uirilibris, ad exercitus tui fupplementum.Quo subtili
modo fiab aétionibus fit habitus:ab ipfo habitu fiât a&tiones. Cir
cularis enim effet demonftratioin eodé general ఇd cùm
11]
 iw t I v s C AE s A R S C A t l G £ r.

oculis radiosadCaelum ufqueeuocatos momento temporis fub

uexere.Perpulchras uerò rationes,&quibus acri uiri iudicio affé
tiantur. Sipatiendofieret uifio:aequè, inquiunt,uiderent omnes.
Neque fpeciei conuslatior aliis,aliis fieret anguftior. Neque cry
ftallorum uisprodeffet iuxtàpofira. Quoruminertiaexeo depre
hendatur : quòd aqua recipitaliter fpecies, aliter aer, alio modo
glacies,alio atque 蠶 fpeculum,cauum,curuum,planú:&tamen
nihil aliud,quàm patiendo recipiüt. Neque radiosemittunt:ut in
subtil. eis fpecies imprimarur.Sienim effetinfpeculo uis animae : fpeculú
uideret,nulla ab eo faéta emifsione. Praeterea fi eorum argumen
tum ualidü eft: impingamus&nosillishoc. Ergo eadem ratione,
cmnes æqualiter audirent.Fit enim auditio patiendo tantúm. Sed
uemadmodum politiores peculorum fuperficies,autminusniti
ae,item quibus alia,atque alia materia, uelintus eft, uel tergo ap
pofita,exprefsiores,aut obfcuriores,procul, propé uereddunt ac
ceptas imagines:itain oculis fit non omnibus eadem uifio.De(pe
cillorum uerò appofitione,obie&tio ridicula.Eodem nanque mo
subtil. do cogitur,atque coitin ipfis fpecies apud nos: quemadmodum
illis radius.Auenroisin Paraphrafi defènfu,& ម្ល៉េះ OCU
lo effe lumen proprium. Nempe Philofophusinfecundo De ani
Pulcherr. mafcribit : in aureeffe proprium aercm.Vtrobique enim collo
catafunt: ut quafitefferâ h6fpitem,& affinem fuüm fèfè extrin
fecus infinuantem recipiant. Eft enim lumen oculi portitor quafi
quidam, qui fpeciem traiicit ab extimo lumine ad intimum ani
mae : cui aftat praeftò minifterfamiliaris.Id lumen,quodintus eft,
nemo negare蠶 quibufdam animalibus exire aliquatenus,
ubi opus eft:ideft no£tu. Atinterdiu neq; necefTeeft,neque quic
quam conduceret. Non tamen propteréauifio fit aliter,quàm pa
tiendo.Species igitur ad certumiufque terminum diffunditur:quo
extremo poteftfefe induere in oculüanimalis.Sic&infpeculum.
Procul quae non excipiebantur,iispropiusadmotum pifigitur. In
toto illo interuallo gradusfunt. Itàqué fpeciesèlonginqüo mino
res,è proximo maióresapparét.Quòd uerò pertinet ad radiorum
effufiones , nonnihil exércuit nos in Lunæ lumine. Impraefèntia
quâtum adpropofitam quaeftionemfacit, dicamusillud.Omnem
radium à corpore,unde promanat,infaftigium,quo longius pro
cedit, eo magis exilefieri:quoad in mucronem définat:necpraete
subtiliÄ.. rea uel promoueat uel exiftat.Si enim diffunderet fèferadiusita ut
extra corporisfuilimites dilataretur: non necef{efuiffetad terrae
quãtitatem efficereSolem tantuplum.Liceat mihitam aptam uo
cem infententia neceßariaexcogitaffe. Sicui minus placeat:is fibi
diétum neputet.Ergo quifingat ex oculo exire radium,quiperto
tuna
 рв sv вт і ьн т А тв л о с м к р А м v м. 392
timaabduéti penetralia,multa delata füb oculos nö uidét. Hi funt
illi motus,quos maiores noftrinegarüt, effein hominis poteftate.
Primo enim quoque impetu percellüt.Sané.Quia priuafus,neque
bellum moliar,neque caedes fieri,nequeincendia mifceri impera
bo. Gyučdfiueteris imperijamifia decora, ီ|ိုး àCleonibuspati
mur indignitates,perfpecies fefe offerant nobis:nihil non hórum
-facinorum mollifsmü iudicarim : praeut ea, quæ hoftes meos meis
aufpiciispati concupifcam. Hoc quoque docuit nos diuinus prae
- - - v, > -- a

ceptorịnfinefecundi Deanima: Ta dù đù Tì gầếxay# yoâồ Tà Sreta:

τα δε θα το επικαλύπίεθα τόννοώ πάθει,ήνόσοις, η ύπνω, όιονάνθρωπι. Ηα
fpecies animam quidem mouent rationalem, fed nondum uten
tem ratione. Produétis enim rebus, exinuabo cauffas, quibus eos
impetusfrangam, atque inanes efficiam. Nihilofeóius átque cùm
prauasopiniones,quaein eadem anima infedere,eradimus acie ra
tionis.Sic& una,eadémq; duo uentilat contradictoria.Sic faéta e
uentorü,fortunartimq; cöparatione,deligit,quodele&ione dignú
eft:abiicit,quodindignum.Exépli gratia,Cleón abutitur urna fua:
at non diuinusRex:quifi refcifcat,eü malè habeat. Non le&i pro
ceres hoc patiantur.Ille nequam nequiter.Rex iuftusiufté. Proce
resboni bene.Hoc decurfu deponam animi impetum paratum ad
maledicendum:&addam: Non eft Cleon dignusira Caefaris Sca
ligeri. Quocirca uteft eadem uis, quae fufcipit uerum, &falfum:
quae falfum delet fuperuétu ueritatis,itaerit eadé facultas animae,
quâ non bonafpecies moueat primü: mox uerò bona uellicet ad Diuin.
non bonam expellendâ.Occurret aliquishunc admodum.Eft qui
malefaciat, ſciens fui maleficij, atq; in eo gaudeat. Hîc ſubeſt fraus
orationis. Nempè qui eiufmodi eft : isputat maleficium illud effe subtiliff.
quouis benefaéto 醬 , acpraeftantius. Propterea quòd unam
tantùm exiftimat beatitudinem:fibiipfimorem gerere,atq; exple
reuoluntatem. Haecfolafpeciesfuistenebris obruit omnia. Pari
«cidaTarquiniusin alio fcelus cenfeat:in fe regni cauffa, non arbi
tretur. Rationalisigituranima, quiafuae intelleétionis primordia
confequuta eftafenfibus: qualia 體 offerentur, talibušpióta, fiet
interdüm aliaà feipfà,fèdàccidente,nonfubftantia.Interdum uel
diuina luce radiata, uel exculta difciplinis, uelufü exercitata, at
que infecollecta, perinde atque facto globo depellet hotes. De
niqueprimus aëtus intelle&us, quipuraeft apprehenfiofimplex,
antequam eiuscognitionisineatrationem, poteft carere ratione; * . º

nondú excitataratione. Quip haud minusfubtileillud. Quaepo Subtili|[..

*
teftates animae dicuntur à Platonicis,atq;Galeno naturales,crafsè
admodumcognitae funt.Quaeenim uirtus mouet cor, quae mutat
in fuccum cibos, quae diftribuit : quis dicatidagerefinieratione?
 - ' ■ v L 1 v s. e AE S A R ° s c A l I G E R.

16cis,nerüifenfionisautorem fpiritum deferentes, cum motoriis

neruisiidemfunt.Atubique fpiritus fentientes alijfunt à mouen
tibusfpiritibus.Non erit igitur inftrumentumidem, qui calorem,
quíquefentiet grauitatem. Qua ratione durum quoque, ac molle
cognofcitur:refiftit enim, aut cedit aëtioni. Quam ob cauffam nö
rectè ſenſumtactù in quadruplicè partiebare. Vr primo ſtatueres
eum loco,qui calidum fentit,ac frigidum:quarto illum,qui graue
percipit,& leue.Sed&in fècundo,ac tertio, quod unúerat,negli
genti repetitione in duo fecuifti. Etenim dolorem ponebas infè
cundo,& uoluptaté:tertio eamafcripfifti, quae in coitu fentiretur,
uoluptatem.Cùm tuae fententiæ nullis parietibus difiungerentur:
non potuit oculustuus aciem itaàfècundo in tertium transferre:
ut in utroquereperiret uoluptatem?Nec confugias ad doloré.Sub
eodem nafique genere funt contraria.Et in nimio coitu quandoq;
nömediocris percipitur dolor: ficut in aliis exceßibusfefifionumi.
.Quáquam non eft dißimulandünobis,quàm crafsè difcutias hxc:
quäleuiter delingas hunc falem. Quis enim bonus Metaphyficus
feparauit effentiâ excefîus abeffentia mediocritatis? Hocphilofò
phi moralisintereſt,non naturalis, non tranſnaturalis: praeſertim
Subtilß. ac in re:cuiusa&io eft ad aliquid.Nam cùm dolor fitexceffusna
turalium fènfionum : erit eadem fpecies cumfpecie, quae non fà
-ciet dolorem:gradutâtùm diftabit. Quippe calor (ita loquuntur)
ut duo,fi fenfiónem faciet fine laefione:calor ut quatuor, qui dolo
remfaciet,non erit àprioreillo diuerfae fpeciei.

2. ' Deuoluptate,ac dolore.Dolorem non fèntiri,

ºf . - neq; uoluptatem.

N o N eft leuisia&turatuarum fubtilitatum: quandotam deful

toriè praetercurris. Quamobrem de uoluptate hic à nobis pauca
Fracaſt. traétandafunt.Principiò non plenè definiunt quidam uoluptaté:
affeétibus animae rem conuenientë.Sunt enim üel res,uel häbitus,
uelaffeétus non pauci,non rarò animae conuenientes: qui tamen
nullã creant uoluptaté.Sicut alijà cõmodis, cõmenfúque animæ
adeò difcrepãtes,adeò illiincóuenientes, utetiam morféafferant:
neque propterea doloris ullius autores fint:cuiufmodifebris, quae
subtiliff: à Graecis Heética dicitur. Eius habitus non fèntitur. Non fentitur
-iam faëtum pusin abfceffu. Sic nullam affert uoluptatem habitus
Sapientiae:nifieoin a&u fit, quem philofophi fecündum uocant.
Quidfomno magis conueniens?Qüis ueròfè dormirefèntit?Quin
neillo quidem modo plena uoluptaseft: nififiat intelleótionis re
' ' ' ' T ' T T TT ' T " T T TT TT ^ ' flexio

------
 оВ 8 V В т1 1 1 Т А т В А о с А к о А N у М. 393

gredi approbatio.Eft enim affirmatio affirmationis, aut negatio Subtilfi.

nis. Cæterùm definitio haec eft operae,fiue aétionis. Atipfà pote
ftas definiendaeft. Eftigitur ifta ipfà ratio, atque eadem prórfus:
fedà feipfâ differt, reflexione tafitùm. Expofita enim qüae repe
rit, autaccepit, accuratius recenfet: ac quaedam admittit, notas
aliisinurit. Iudicium hic accipio uim intelleétus, uerò, ac meri
tò. Aequiuocè nanque inuenias apud Philofophospro qualibet
apprehenfione. Et Ariftotelesetiá fènfibus attribuit. Laxátamen
mihi uidetur lex huius fignificationis. Neq;enim uifus iudicatal subtilß.
bum nő effe nigrum: fedalia uisinterna,exeo,quòdfènfus album,
& nigrum cognofcit non eodem modo.Senfus enim apprehenfio,
quam &yfîam Jy,ficut & aliarum poteftatum,uocant,fimplex eft:ne
que quicquá iungit aut difiügit.Quo modo tò àxoyoy acceperit Phi
lofophus: non tam è libris Ethicorum, quàm ex tertio De anima
conίtat, το δε θρεπικόν έτε λόγoνέχον, έτ' άλογον,
&. Intelleétus.

N E Qv E uerò abfcedis ab oeconomia tua : fèd ea effundis, quæ

uidentur excreméta quafi quædã ingenij non fàni. Haec enim de
finitio tua eft,ac Χ intelleétus tui. Intelleétus, res eft ipfà,
uaeintelligitur.Veluti cùm equum intelligo:intelleétus meus eft
ಫಿನ್ಲೆ equi. Et mox. Aeterna igitur eft forma intelleétus. Quo
niam nofter intelleétus, dumhaec legis , & contemplaris, manet,
& eft. Eadémquefunt formefcilicet,acfpecies immateriales ufque
in æternü. Etinfèptimodecimo libro. Ná quid nüc haec fcriptüra ,
ab intelleétu meo differt?Intelleétus uerò meuseft,quicquid in me
boni eft. Sicigitur qui haec leget annospoftbifmille: intelleétum
meum uidebit , & affequetur. Atque haec eftintelleétus uniufcu
iufque perpetuitas, non autem aeternitas. Haec uenena utinam
bibiffesfolüs: neque incautis ætatibus, aut aura populari captis
animis propinares. Nam hic omnino fubftantiam nullam effe in
telleétum,palàm profiteris: fedaccidens quiddam. Non enimæ
ternum per tranfmißionem temporis fuperati: fed perpetuum,
propter fuccefsionemintelleétionum. Quia antequam intelligas,
inulIum habes intelleétum:fèd cùm intelligis, accedit extrinfècus
intelle&us.Et fit inte, quod antea,licette exiftente, non exiftebat.
Quare uerètuus erit,ufdicebas, feparabilis intelleétus: accedete
nim adte,&abfcedet.Id quodperfacilè mihi perfuadetur.Non e
nimhafceblatires nugas. Nam quae animi moderatio poteft me
ab oratoriis exclamationibus cohibere: ea permittit, ut tempe
rata fortitudine utamur, ad hanc iniuriam à Naturae dignitatc :
Cg
 1 у т. 1 у з с Аѣ s А к s c А т. 1 о В к

eft.Quaero:an nomen hoc æqualiter utrique competat fecundum

eandem effentiâ.Id quod commodè,ac breuiter noftri philofophi
dicunt,uniuocationé. Primaratio dubitandi eft:quia uirtus,&ui
tium non funt idem.Altera,quiaprioreftin praedicaméto pafsio
subtil. nis: pqfterioruerò in praedicámento qualitatis. Eftenim habitus,
aut äffeétusin anima.Propter quae illud etiam porrò quæri poteft:
An probafitilla,quã tetigimus,definitio,ex{ententiarecẽtiorum:
An,inquam, uoluptas fit res animae conueniens. Et non uidetur.
Non enim uoluptas,quae uitium eft,conuenire poteft animae. Ne
ue uoluptas orhnisaffeétus animæ eft,fed compofiti.Quòdfi quis
ម្ល៉េះ efieanima uim , rà xaygầy, xà năAayer:ac propte
reafuam utrique cöuenire uoluptatem:tunc uitium,& uirtus, hoc
modo una praeſcribentur definitione.Suae nanque utrunque natu
rae conuenit.Quanquamfuo loco illa fentétiaexplofaeft. Animae
rationalis,idefthumang ullam partem,ullam uim carere ratione.
Dehocinfrá.Tertia uoluptatis definitio eftà fine. Is cùmfit ho
ministriplex:tot item modis uoluptasintelligetur. Primuseft,in
subtil. diuidui cóferuatio.Secüdus,perfeétio partispotioris,ideftanimi.
Tertius,confèruatiofpeciei. Propter primum, datæfuntà Natura,
uoluptates fenfuum, atque imprimisguftus. Propter fecundum,
creataeftab eodem opifice intelleétio: cuius finis Beatitudo : ad
quamSapientia,uia eft.Proptertertiü,parataeftdeleétatio,quam.
diet Venus. Quamobrem nulla ratione dehisomnibus uniuocè
praedicari uoluptatis nomëpoteft.Exiisetiam manifeftum eft : in
omnibusfènfibuseffe uoluptates. Quod qui negat : nunquam c5
fpexit uiridariorum amoenitates.Quare& dolores. Cótraria enim
funt.Sed propter duas cauffas minusapparethoc. Túquia rarius,
tum quialenius eueniunt. Campanasautem propinquás fibi qui
audit philofophus, profèloquetür,iudicabitque:ánißi quaefitores
reétèhegarint,fenfibus aliis àtaétu,dolorem cötingere.
etiam:dolor cùm fit ab exgeffurei noxiae: quomodo fames à phi
lofophis,dolor quidam diétafit.Quandoqüidem eft defeétus, non
Subtil. excetus. Refpondeo Excetum nos intelligere quancunqueegref>
fionem à mediocritate adextrema, fiueadfummú, fiuead imum.
to 2,4ean. Quodnos docuit diuinus Magifterinprimafeétione. Sed adhuc
117. quærofubtilius.Si uoluptas res conueniéseft, atqueiccirco bona:
Subtil. quomodopergradusacceßionü deprauari queat. Nihilenim ad
iungitur extranei:fedfeipfàm auget,quafifermentefcens. Nullum
autem bonum fuiipfius cremento efféntiapropria defraudari po
teft.Haudita eft.Suis enim cötenta finibus diuinareseft uoluptas.
Deprauatur autem nö ab acceßionibuspropriae naturae, fèdaequi
Sabriliß. uocis,Itaque non crefcit,{èd uitiatur,atque diuerfigenerisappofi
CIOIle
 D H S W R T I L I T A T E A D C A R D A N V M. 377

tione contaminatur.Trium igituruoluptatum ſua cuiuſque prae

cepta poni,par eft. Ergofialiorfüm fpeétet potus, quàm àdlique
faétionem,attenuationem, lubricationem,delationem cibi, füccí
ue fuapte natura craßioris: ex fuis exit finibus, neque amplius eft
uoluptas. Si haec humana Sapientia ad cömuniaciuium incom
moda, aut ad priuatas noxias comparatur:iam aliud fit nonà fuis
partibus maior, fed ab alienis deformis. Alio nanque fine rapta,
priorem amittit formam.Detertia quid dicam ? Satis patet diffe
rentiainter eam Venerem, quæ liberos quaerit: & quæ nefcio
quid coeni obliguris animo. Ex his etiam manifeftumi eft, quàm
醬 fĉitèinuoluptatis cognitione, atq;iudicationefèipfoŝpri
ci modificarint. Quorum partimillam pro Deo habuerint : par
tim perinde acmonftrum deteftati fint. Finis ergo cùm fit mülti
plex:egregium decuitartificem addere operae,uel fœdæ, uellabo
rioſa uoluptatem:ne animal ab opere abhorreret.Iccircoueneree Subtil.
fœditatiadiunxitincendium eiufmodi,utpenè à nobisalieni fera
mureó.Quæ cauffa eft,utperaéto ludibrio fibi plerique difpliceät.
Nam quotus quifque non abiiceret potius uiuendiafiimum,quàm
ut fefeinduerétinillos receffus cloacarü ? nifi falfae,fortéfqué fpe
cies mentem ipfàm obruerét.Maximaergo hic deleétatio: proxi
mainguftu,quiáduitâ prorfuseffetinftitutus. Verùm hic oritur
ಘೀ . Nam ueteres dicebant uoluptatem, & fieri,
: maxima
& gigni.Videmusin Philebo& profeptimo Delegibus. Ariftote
lesinidecimoNicomachion,ncgat effe motum.Cuius argumentis
: apponamus&hoc.Voluptas eftfenfio.Senfio non fitin tempore.
Qùae,inquitille,fiuntin temporeuoluptates, eæ nőfuntuolüpta
tes;feduóluptatum partes.Vult dicere:taétum fierifine tempore,
&reété.Sic& guſti. Continuationè uerò ſenſionismon generare Subtiliß.
uoluptatem.Quemadmodum cötinuatio exiftentiae non eftnoua
eneratio.Iccirco in eiusdefinitione pofuit, àSp6oy. Sic neque ipfà
tbeatitudo.Nó enim eft motus,fed alterationis finis indiuifibilis:
ut difputatüeftacutißimèinfèptimoPhyficorü. Afferamus fùb
tilißimam obieétioné. Sic enim necipfè motusfieri uideatur. Sed
minimünaturale motum pertranfireminimúfpatiünaturale, fub
minimo tempore naturali.Ille erit motus.Sequésuerò motus, erit
motuspars.Neque deindiuifibilium cötinuatione refpófio fàtisfa
cere uidetur:quin eodem quoque modo uideatur poffe dici decó
tinuatione ſenſus. Quid រ៉ែ fimilitudinem, Nam SubtiûÁ.
quod mouetur, quantum eft,& habetpartesintelligibiles. Senfio
áutem fit perfpecicm immaterialemindiuifibilem:ficut&genera
tio.Formâ nahq; Canistametfi diuifibiliseft, propter quãtitatem:
montamé eius cientiadiuibilis eft. Motus uerò perfe: diuifibi
 I y t u v s c AE s A R S€ А L I G E R

£antiae fpecies penetretin intelle&tü,quae in fenfu nunquam fuit

An uerò fit unus intelleétus, à quo fiat fpecies, ac propterea dici
tur Agens : alter qui ab illo fàétam recipiat : mox dicemus in
36 repetitionibus. Alexander fuper duodecimo Metaphyfices, ait:
formas materiales eífe potentia 盟 : fieri uerò intelligi
biles ab intelle&uillas à materia abftrahente. Fieri ergo formas il
las, cùm intelliguntur,non folùm intelligibiles aétu,fedetiam in
tellećtum ipfum.Sic aćtufenfile fierifenfüm ipfum, cùm fentitur.
Intelle&us enim recipiens rei formam fit, inquit, a&tuintelleétus.
Quae uerba nugae funt,tuarum parentes nugarum. Aliud enim eft,
aétu intelligens,&aliud,aétu intelleétus. Eft enim intelleôtus ipfe
a&us perfectus in fua fubftantia. Quid ni ? Eft enim aétus cor
poris. Si non igitur eft aétu intellectus, nificùm eft intelligens:
?\on erit a&tus corporis. Quod enim in potentia aliquid eft, nö po
tefteffe aétus cuiufpiam. Quia effe in potentia,eft medium inter
effe , & non effe : ut ex Philofopho fuprà dicebamus. Sicequusnö
effet equus, nifi poftquam edo&tus efíet officium fuum. Sicintel
leétus non fit aétü intélleétus,fèdaétu talis, non a&tu hoc. Neque
ignis fit a&tu calidus,cùm calcfacit. Denique quodcunque recipit
intelleétus,eft illi accidens: accedit enim ac င္ဆိုႏိုင္ရို့" abfque eius
corruptione. Acrius, & fubtilius hoc, ubi de fpecie intelligibili
difputabimus.
{8. Voluntas.

s E D uoluntas, inquis,eft, cùm fertur extrâ. Ideóque& obie

&to pofterior.Nec eft idem obieéto tunc, fèd ei fimilis. Differunt
igitur in duobus maximé.Primùm,quòd intelleétus eft rcs ipfà in
telle£ta: uoluntas ueròtantummodo illi fimilis. Secundò,quiain
telleétus eodem modo conftat,quo intelleéta res: uoluntas autem
poſterioreſt. Vario curſuhicia&taris:nec conſtas,niſi in una inſa
niaubi intellectum,& uoluntatem, nihilaliud,quàm actiones, &
accidentia effe uis: cùm tamen fuprà ftatueres ánimae partes. At
anima prior eft, quàm fpecies,quae uelab intelleétu percipitur, uel
appetitur àuoluntate.Eiusigiturpartes quoque priores erunt. At
tu ſimulidémque faciscum ſpecie intellectum: uoluntatem uerò
t POfteriorem. Adeò ut uis animae nulla fit ante obie&um ipfum.
Praetereafiintelleétuseft,cùmintus manet : uoluntas, cùm fertur
foras:&intelle&tuseft idem,quodfpecies:idémque prius intuseft,
Subtiliß. quàm egrediatur: quomodo erit pofterior obieëto, quod iam ар
prehendit:aut poftèrior feipfa: fi étidem,quod intelie&us: & iì
tellectus idé,quodfpecies ? Aut quomodo erit fimilis,fi fuit idem?
Aut
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с А в р А м v м. 378
H I.quaecitafunttatuis Prima propoitio. Cognitú et genus adea,
in auditu,quae uocantur confonantia:& ea,quae in
op
uifu, quae uocantur pulchra.Altera.Senfus maximè gaudet
» cognitis. Tertia pulchritudo quideft? Eft uifuiperfe&ècógnita.
Quarta.Agnofcituifus, quae fimplici proportione conftanf, du
pla,tripla,fe{quialtera,fefquitertia:in quibüsaequalitatem,acíym
metriam intelligit.Quinta. Eft deleétatio in cognofcendo:triftitia
in non cognofcendo. Sexta. Obfcura, imperfeétáquefùnt infini
ta. Hæ tuæ funt fententiae , in quibus tânquam éffàtis Arufpi
cum,procurandafuntportenta philofophia. Principio abuteris
ex tuis librisbarbaris Romana uoce hac,cognitum. Quod nequa
quam uobislicereintelligas,fi quot externarum gentium inuafio
nibus patriatua barbara faéta fit, in memoria habeas. Si cognita
pro pulchris,& cófonantibustantùm accipiátur: quainfcitiâ, aut
negligentia M.Tulliusadtotaliafignificãda ufusfit? Sanètum ip
fe,tum philofophi omnestransferunt ad intelleétum. Memineris
qua exΑriftotele Τhemiίtiusτήίδιαφοράς τέγνωeίζειν,και το επίσαθαι.
Quam igitur ob remtu,&intelleétum,& caeteros defraudas fènfùs
cognitione ? Qui melius uifui cognita erit columnae fymmetria,
quàm guftui Apiciano Minturnenfes uel Gammari, uel Locuftae? :
Si hocadmittis:cur ad ea coar&tabas? Si cognita pro ueris tãtùm,
pro perfeétistantüftatuis: quo cöfilio M. Tullius Clodij animum
fibiêognitum dicit ? Nequàm fànèille erat animus. An uerò non
habet cognitam uifusafymmetriam ? Opinor.Quòdfi uelis argu
tari:non cognofcinifi uerum:falfum uerò nó: atque iccirco fym
metroneßeütens,afymmetron ut non ens:haud eadem eft rätio.
Namfalfum,noneft. Afymmetron tametfi non eft totüid, quod Subtil.

: effe debet:tamen hocipfum eft, quod eiuspartesfunt : & omnino

eft,quia វ្យែ eft. Ettuae huic famelicofae trepidationi ob
ſtrepitea àpientü diligentia,quae deprimo cognit9 difputat. Quâ
ueftigationëinepti quidam exercentin aditu Phyficorum: quae in
: ultimo receffülibrorum Deanimatra&tädaeft. Ita prima,&fècù
datua propofitio exuit modeftiam.Indicatenim etiam de abfonis
auditus.Eaigitur nö cognofcet? Pulchritudinis uerò definitio ui
detur àpuero pronunciata: ſi quiseiusconſideretnuditatem. Non
: enimfimplicitatis nomen attribuere audeo. Si uerò ad rem reuo
ces:etiam falfà eft.Inanitatem indicabit haec fimilitudo. Definia
tur equusfic. Equus, eft quo cataphra&tus utitur.Quia omnis de
finitió conuertitur : eadem , quatuilla, hoc concludemus nos. Subtil.
Ergo lancea eft equus . Falfitäs hinc apparebit . Vifus perfeétè
cognofcit fœda. Pulchritudo eft uifui perfeétè cognita. Com
pofie duo haec in figura : & efficies
-
Columtuirುಕ್ಲ fententia
С 1.1,
 I W L I V S c AE S A R S C A L I G E R

pliciintelleétione nulla eft. In compofito, quod complexum uo

cant, ueritas non intelligitur, niſiper reflexionem . Resenim in
telligitur. At in rebus non ineft ueritas , fed in fpeciebus iun
&is in intelleétu : &fecundo loco in oratione. Hoc alibi difpu
tatum eft. Intelligitur ergo res intelleétione reéta : ueritas, re
flexa. Neque enim qui uera dicit, fcit fe uera dicere , nifi cum re
comparet örationem. Iccirco non ignauis, fèd diligentibus fefe
2. I offert, atque dat. Quod etiam diciturà Philofopho in quarto di
uina Philofophia:: oι το ενδεχόμουν αληθες έωρακότες, άτοι 3'εισινοι μά
λιταζητούτες αυτο , και ζηλοωτες . Ρrztεrea zquê amor , atque o
dium mouent uoluntatem: quia nolle ferre aequo animo iniúriam
ab ingratis : eft uellenon ferre : ut mox dicetur fuo loco. Et eft
in utróque affeueratio. In uero,&falfo, longè alia ratio eft. Ne
ue enim eftide m ačtus. Falfum enim deprauat intelledtum: fal
រ៉ែ ប្រំា At non omne odium officit uoluntati. Imò
uerò eft odium,quod perficit:ut odium uitiorum.Sic& amor qui
dam obeft:quales omnesamores foedi.Quare neque odium falfita
ti,quae nihil eft:neque amor ueritati,quae femperidem eſt,compa
rari poteft. Poftremò uerum,& falfum contradiétoria funt: odiü,
& amor,contraria:uiſio, & non uiſio, oppoſita per priuationem.
Item,uolo uelle, 8 nolle:intelligo me intelligere,3 non intellige
re: & intelligo uerum,acfalfum : at non uideo me uidere. Hoc e
nim temerè à quibufdam.Neque uideo uifionem. -

1o. An intelleétus Cardani afficiaturuoluptate.

A Ff 1 c 1 r v R, inquis, intelleétus ueri intelligentia non parua
subtil·ff. pº uoluptate. Eftigitur aliud intelleétus ab intelleóta re. Quiafifor
maequituuseftintelleétus,&ea forma nulla afficitur uoluptate,
dum eft in materia propria : multo minus ubi effeéta erit tuusin
telleétus. Igitur non poterit. Idem enim effet uoluptas fui,
Caperetur enim peregrina fui uoluptate (fic enim mihi fiunc lo
quendum eft)quae domi non moueretur affectuillo.
1 1. Falfâ quomodo deleétant.
f A l s A, inquis, deleétant: quia admirabilia. Deleétant igitur
pueros,&ftolidos, non fenes,& fàpientes. Certè uerum eft.Sed
qugfo:cur Homerica phafmata(ficenim libet appellare)deleétant
Sapiétes? Non ignoras:quofdam in exilium aétos:aliosad famem
redaétos: qui effent aufi notareillius infànias, atque etiam ince
ftasimpietates, Sed&amcenifsima illa uireta Platónicorum Ely
~ ~ ~~ fiorum
 то в svвтіc1т Атв ло смкоА чvм. з 24
fiorum quem non amentem fecerunt ex iftisGraeculis: e6fque ad
mirabilia fomnia compulerunt? Sed & aliquando fciunt effe falfa
ipfiSapientes.Caeterùm quia poffunt effe : aut rem quampiam uti
lem f) cultum quafi configurant : aut propter ipfàm inuen
tionem, placent. Talibusfuere uetera theatraplenißima inaniis.
Aefopi fabellae in fecundo cenfu habeantur. Tertij ordinis funt
omnia Graecorum mendacia. At quare deleétant admirabilia?
Quia mouent.Cur mouent?Quoniam noua. Nouafanèfunt, quae
nunquam fuere, neque dum exiftunt. Illud, quod addis, uerum
non eft:Dele&tari pueros magis : quia plus ueritatisin illiseffe pu
tant. Quomodo plus? Non enim cum aliis comparât. Sed quem
admodum principes nanos,acnanashabent in delitiis. Illud hu
iufce rei caputeft. Mentem nofträ effe naturafuainfinitam. Quä
obrem & quodadpotentiam attinet,aliena appetere:& quodfpe
&tat adintelleétionem,etiam èfàlfis ac móftrorum pi&turis capere subtiliff
uoluptatem.Propterea quod exuperantuulgares limites ueritatis.
Afpernatur enimi certorum finium praefcriptionem. Idque adeò,
utinfanus quidam meditatus effe diu dicatur: quo reperire modo
offet:non effe Deum. Ergo 器 quoque laudat Sapiens per
នុ៎ះ : tametſifictá eſſe,haudignorat. Mauúltque pulchram
ஆ naturali fimilem defignatae. Naturam enim in
eo füperat ars. Quia multis euentis à primo homine fymmetria
illa deprauatafuit. At nihil impedit plaften, quominus attollat,
deprimat,addat,demat,torqueat,dirigat. Equidem itacéfeo:nul
lum unquam corpus humanum tam affabre fuiffe à Natura fa
&tum ( duo fcilicet excipio : unum primi hominis: alterum ueri
hominis, ueri Dei) quàm perfeétè finguntur hodie doétis ar
tificum manibus . At ufitata quare non deleétant ? Quia non
mouent. Non mouent: quia intelleétus eftin potentia propin
ua: nequealius eget,quàm recordationis. Acutißimahaec con
ੇ ភំ diuini fàpientia praecept9ris.Isin primo Rhetori
corum : 3m & t% Savu£%ew τέμὰ ζ. Itaque in primo Metaphy
ficesait: maiorum*noftrorum animos excitatos ad caufàrum con
templationem. Vbietiam dicit : philofophum effe vixâuv%yztwr.
Nonnihiltamen diuerfusabire uidetur in duodeuicefima fèétio 2.
ne. Ait enim: y»eruatíesus uàxxov aeyo*;3&. Quo in loco defide,
non de obleétatione accipiendum eft. Alioqui non effet uerum.
xp4u£» fi«,S<yztwr. Sic, de una re,inquit,hiftoriam libentius au
dimus.Mihi, contrà,uidetur uarietasfuiipfius fecum afferre com
mendationem.
-
 I W L I v S c AE s A R s c A L 1G Ε R
12. Repetitiones ac reſolutiones quorundam
quaſitorum.<rtºia.
,.,,,., , s\, A m è tuisSapiétum;te$$9''"'
hortos,atqueamoenitates euafimus fenticetis:adeagnus Paulifper
flofculis Animæ
noftre coronáuićtoria: texarhus.Ariftoteles cùm ueterü definitio
¿¿¿ä¿ïâïë£îðñete é republica ueritatis:fijam introduxit, quã
Rã¡â¡iimures epiftrino uexareadortifunt. Alios omittă nugaces:
iſtos miſeros,qui de inſcitiaſua côqueruntur,iuuandos, modò ue
lint, ceneo.Eorú exclamationes uideasin libellis. Impoftorem il
îìåíùm declarafTe ignotum per ignotius. Qui3enim firérixt
…,, £ nefcire. Quid fi Vfucapionem; dixiſſet, intelligeres ? Te ap
pello nunc nouum philofophiae cenforem, non Cardanum. Haud
ille hoc queritur. An eundem putafti , Murem farina alperfüm,
ídque uaga & inutili, ac dominum 點 , autalium quempiam
Ęliarém ? Cùm praeter illius definitionis ueſtigia, eáque mul
to agitata uento, inulto afperfà puluere, nihil haberes cQgni
euRATAriftotelicarum fëriptionum : extua ignoratione iubebas à
Jïçeris omnibus Entelechiæ fignificatum ignorari ? Audi igitur,
niinon uis: atſigrauatefers:Paters alios audiretui admiratores,
quos tuarum exéïamationum flatibus effecifti turgidos. Nullam
&ìim maiorem afferre folet ignaris infcitia uoluptatem , quàm
expedirum,fatidiofármºu- contemptum. Legiffent igitur fècun
dum Phyficgrum . Si ſciunt , quid fit èJ}ς, quid μο££, quid λάος,
quid è à º ºra : non ignorabünt, quid eft Entelechia. Ac quan
„An gyr*x*x*i« eft ττxei%m*: maior tamen eft τελειότητος ambitus,
subtil, quàm ut aftringi debeat ad fpeciei definitionem. Aequè enim ac
Ę: Homóeft fübftantia rationalis. Cæterùm haüdclam me
jïíåòs planèrequiratür.Tibi
„£iendam latere, quid fit definitio: quidadeius
dico, quiritator: integritatem
Anima eft forma
fübſtantialis perficiens corpus tale, quale deſcribit ibi. Nomina,
i, Allies,formam illam. Nominatu lapidis, qui quotidietuis ocu
íííûéfàtur,
JÉÉôrmam formam:&
nobis Phyllidafölus
notam plenè, & planè:habeto,Nego
noftrámque tibi ullam
fcientiam
júmbram in Sole. Formarum enim cogniti9 eft rudis confufa:
nec nifi per ἀςτίσεις.Nequeuerum eſt:formae ſubſtantialis ſpeciem
recipiiri intellg&tum. Non enim in fènfù unquam fuit. Sed de hoc
& ſuprà pauxillum,& mox fàtis.In cömuni igitur natura uagamur
ûíônum:eique addimus quantumfert captus nofter.Nam quid
tu leguleus adderes ad Ariſtotelis definitionem : quò perfećtius
animúe fubftâtiam cognofceremus? Quid inquam?Ignem,aquam,
numerumz
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с л к р А м v м. 38о
ExERCITATIo cccI.
Deamore.

M A x 1 M v M campum longè, latéquefpinis obfitum leuif

fimo fàltutranfüolas. Ante quàmi Amoris afferas defini
tionem,eius effeétionesaut cauffas enarras. Amamus,in
quis, aut amabilia , ideft pulchra : aut in quibus praeftantes nobis 3.
uidemur.Videmurautépraeftantes inaffequendd ea, quae aliisne
gatafunt:aut quia nobilia: aut quia rara: aut quia inta&ta : uel cu

: ftodia munita: uel uirtute praedita:uel illicita. In omnibusiis, aut

horum parte animus deleétatur,gaudétque:ac quaerit,etiam cüfà
1mae,fortunarum, uitae'queia&tura.Hiceft Amor illefaeuus,de quo
fermonem infrà habiturusfum. Flu&uanté nauem tuam hifcéfi
ftamus anchoris. Anchorarü omnium firmifsima definitio:quam
tu &hic,& ubique,aut omittis,aut diftorques.Sedantequam defi
nitionem aggrediamur,admonédiſumus: Latinoshic inopia uo
cülaborare.Quippeamare,diftinguitur in φιλάν,&in áeí. Acpro
pterea diftinguendum illa,pixiay,&áfgtw. Non enim idem penitus
èft,Amor,& Amicitia.At Latini uerbi confufum eftfignificatum.
Sedad definitionem.Amoreftaffećtus unionis.Cuius cauffam di
º
co,fpeciem,fiuerepraefèntationem, ac formamillam, quae accidit
animo,utin eo creet difpofitionem unionis. Non enim amor eft

. appetitus,aut defiderium,ut ab omnibus haétenustraditü eft.Sed

appetitus accidit Amori. Impingitur enim ab illa fpecie folùm,
üando caremus amatare. Atenimuerò poftea quàm reilla potiti Subtilß.
}. , non manet appetitus . An etiam non manet Amor? Ma
net profeétò,atque aliquandoferuidior priore.Nempe cùm in pa
triafruemurfurĥmoböno: longèerirexcellentior Amorilleprae
fentis Dei , quàm nunc eft in hacappetentia . Eftigitur affeétus,
: quo cum re amata aut unimur,autperpetuamus unioné. Tu haec
dmnia conturbafti. Quin etiä nullo difcriminein eodem theatro
'ueritatis, atque philofophicaefimplicitatisfalfos,fœdos, uaefànóf
que amores cumuero, puro, diuino Amore confuditi. Cumuir
tutis,acnobilitatis lucéillicitorum fcelerum cryptas, cloacâfque
cómifcere aufüses.At quàm crafsèillud. Amamus,inquis, ea, quae
aliis negatafunt. Nonamamusea,fedgloriolam, quam uidemur
ex Forfüng,aut Potentiae,autVirtütiscomparatione confequutu
ri.Nihilo fubtiliusillud. Qua,inquis,cuto ប្ដ
ibi nanque nihilaliud, quàm uiétoriae fpes. Sidamauit Hydram
Hercules fùa reparabili iaéturafeptam. Praeterea cùm dicis,ama
mus amabilia,ideftpulchra:tumfubdis multas illas praeclarasdif
iunétiones : quæroduo. Primum, an feiunxeris nobilitate, aut
 1у с і у з с АЕ s А к в с А г. п о в а

uendi,aliud ab eo,quod mouetur.Ergo illudprincipium mouerer,.

aut mouensfè,aut fion mouens. Sinon mouet fe:ergo &anima,&c
aliaeformaemouebunt materiamfüam:nequetamenfè mouebunt.
Sin mouet:ergo per aliud principium: &ficin infinitum. Tria funt
igitur. Mouensnon motum,anima. Motum non mouens,corpo
subtili/T. iis partes quaedam. Motum & mouens duplex. Alterum propius.
cofpori, fieruus: alterum propius animae,fpiritus. An uerò anima.
pofîet mouere corpusfinefpiritibus? Poffet,ficut & materiaterrae,
fine inftrumento materiam terrae, ut loquütur, immediatè mouet.
Sed eius nobilitascaeleftis,atque diuinahaud poterat cum rebruta,
ideft corpore coniungi, nifimediaintereffet natura quaedam: de
qua ex Ariftotele fàtis diximusfuprà: & dicemusiterum in traéta
fioneimmortalitatis. Nihilaliud uerò potuit mortales cogere ad
credendum : Animamhaud poffe mouere corpus, nififeipfâ prius
moueat, quàm tarditas ingenij. Hoc enim idem & de intelligentiis
diceretur,& deipfo Deo.Cæterùm motuscùm alijfintlocales,alij
in aliis praedicamentis:horum nullus in animaeft,quomodoimre
subtiliffT liquisentibus naturalibus. An uerò fit alius quidam ? Nam intelle
&io alteratio quaedam eft. Eftfané. Atq; utidem ueritatisalumnus
appellat,perfeétio.An uerò intelleétio motusfit? Idem autoreftin
primo: τίωνόηπνηρεμήσει τη μοιοτέραν, ήκινήσει, Quae fententiarum re
peritur, tum declaratur in libro Deinterpretatione. τα βήματα, ενέ.
ματάτε σημαίνει π.ίτησιγαρ ολέγωντίύ διάνοιαν, και ο ακέζα ηρέμπστν. Αcci.
endum igitur de fimpliciintelleétione,quando fiftitfpeciesintel
醬 .Cognito enim equo nihil quaeritequi. Atin intelleâione
vie

compofita,idcftin oratione, quisnegabita fubieéto moueriuim

intelleétusadpraedicatum peruerbum,quod copulam uocant? Ad
haec,quemadmodum qui mecurrentemififtit,aliquo motu mouet:
ita fpecies non ftatuit quietem intelleétioni, nifimoru illo altera
tionis. Veluti fiobiečto metu arceamteaprogrefsione.Vnoenim
motus generealiudtollam.An uerò ឆែ្ក motu afficiat
animam, in quam introducitur ? Ariftoteles negateffe motum al
15. 16. terationis, infeptimoPhyficorum: quia fit forma indiuifilis. Alte
ՈE rari quidem nos ab antecedentibus, quorum finis fit habitus: fi
cuti generatio praetergreffarum alterationum. Affenfionem omni
no intelle&tus àccipit quietem illam, in eodem libro paulò pòft:
z v - … \. \ * z z v z

τώ ήρεμίζεθα • બ્ર καθίσαθα τίμύ ψυχίuυ επισήμων γίνεται, και φeόνιμστ. Co

gnitionemuerò, &habitụm, ilhsuerbis:#ustrivé,arp góc* mì, và
επτάσει μάλλον, και κινήσει. Vbi uidetur explicare το έτυμον της επισήμανε,
cùm dicit, &m*iae.Hae fubtilitatesnonfunt epulæ triuialium inge
niorum: quinetiam haud uulgaria iudicia excedunt multa. Moüe
turigitur animafic.Scddicet Peripateticus;moueri animam à ter
- IIllulls.
*
 рв s v в т і т. і т. А т в А о с А в в Ам v м. 38 і
EXE R C I T. CCCII.
Qua de fono.
v A N o v A M ad muſices opinionem,friuola quedamtuo
more cöuerrens etiam quifquilias,adducebas: tamen ficri
brare pigebat:poteras aliquâ fubtilitate eorum attollerehu
militatem. Sonospartirisita,utfint quidam confo
ni,quidam diffoni,alijmedij. Hoc receptum,proditümq; uulgò,
uaereres an rationi uideretur aduerfàri. Nanque inter altum,&
reffum,nemo eft,qui medium nö agnofcat. Interfonum imum, Subtiliff
&fupremum intercedere uel unum, uel plures neceffe eft. Hæc
tametfi relatiuè dicuntur:tamen fibi quifque fonus res eftabfoluta.
Atconfonantia,&difionantia funt relationes. Atrelatiua carere
medio difputaturà primo philofòpho.Itaque omnino qug uniuo
ci uox non erit confona, neceffariò diffona erit. Quam diffonan
tiam gradus habere quofdam, non eft abfurdum : fedtamé qui non
ita mutent fpeciem: ut ab acuto fubtilitátum omnium profeßore
protertiapónidifferentia mereantur ingeneris diuifioné, quo ge
nerefonus cópleétitur fuasfpecies. Subtilius ergo fic egiffes, quàm
quo more etiâ pueri Picardigarriunt uulgò momenta uocularum.
-
-

-
*

2. Quarefonisanimi maximèexcitentur.
r E c r i s s i M E cum Sapientibus iudicas de fonis: quorum
ui animos exacui prodiderint. Vulgata eftfabula de Citharoedo,&
Clytemneſtra ex Athenaei primo. De Alexandro &tubicine multi
retulere.Verùmin iis narratio nullam praefefertutilitatem. Cedo
Cardane, cauffam: ne expectationes eludas notras. Quarefonus
體 excitat hominem(de Vrfo,Equo,Cane,idem compertumha
eo:de Ceruo quoque legimus) quàm cæterafenfilia ? Caeterùm in
ipfà etiam quaeftionefubtilitas eft. Omne enim fènfilefenfusfùfci Subtiliß.
tatpotentiam adaétum congenerem. Inter quos potifsimùm gu
ftus.Vehementius uerò Venusipfà. Hoc hic non intelligimus,fèd
illud:Sonü non adfe magis excirefènfusproprijpoteftatem,quàm
fibiquifque quiuis aliorum : fed perturbare intushominem, atque
auferre adalias aëtiones, quae inauditus non fint pofitae poteftate:
mifericordiam, caedem, uénerem,ignauiam, furorem,tranquilli
tatem. Cybeles effoeminata monftra adpropriumfanguinem ef
fundédum animabatfonus: ut omittam Corybantas. Quid 器
Propterea quòdfpiritus,qui in corde agitant,tremulum,acfubful subtiäß
tantem recipiuntin peétusaerem: atquecum affinifuo unumfiüt.
Itafequütur (piritusreliquicxterisin corporispofiti ണ്ണാ.
 1 у т. 1 у з с Ав s А к s c А с таЕ к

uéntque mufculos, aut cohibent: prout numerorum lex, uel cre

brefcit incitationibus, ueltenore compofito quiefcit: aut lentitu
dine quietem imitatur. Ita quemadmodum in fidibustaéta chorda
uapiam, aequèrenfà altera chorda contremifcit : quiit, corde in
體 fpiritus,citantur ad exteriorisfoni motü:tantò facilius, quàm
chorda,quantò maior unio eft. Quocirca etiam depreffus,acmar
cidus animus attollitur,faéta extimiaeris fubeuntis accefsione:ela
tus uerò cohibetur,autetiam detrahitur defuggeftuillo,contraria
ratione. Quae eft cauffa:ut plerique aliud agentes canentibusocci
nât. Si quisfummißèloquátur:cum illo&nos.Si quis clamet,cla
mandi libido inceffat maiorem hominum partem, quae pudore,
aut rationisui non continetur. Ideóque in concione ac praelio, fi
unus clamorem tollat:illico fecerit idem tota concio,autacies.

3. Primi impetus ratioin confli&tu.

: A G R uerò,Cardane,adbellorum iudicia cùm folicitasnos:for
taffe nö aequum facis.Permittefodes&aliisfuam Trebellianicam:
Caffig. neforte ſutor audax te de crepida moneat uiciſsim. Videamus,
quid hoc tantopere laudas: in quo fit iure Pompeiusà Cefàre re
prehenfus. Quàm tu hiftoriam neque falua fide Latinitatis enar
ras:& Pompeijconfilium non intelligebas.Sicenimfcribis: Itaq;
Pompeium reétè Caefàr redarguebat: qui uelut ituros ad luétam,
• ueldifceptaturos de Philofophorü nugis, militesininitio pugnae
ab impetu cohiberet. Principiò cùm id non fuerit ordinarium
Pompeijinftitutum: nequetum damnaret confilium Cæfår, cüm
illosille cohibebat: non tibilicuit, eo uerbitemporeuti, ſed præ
terito,fic: cohibuiſſet. Nam femelin Pharfalicoprælioideum cõ
mentum fuiffe, prodiderunt. Quod nifi Veterafiorum prudentia
Caefarisiuuiffet fortunam: non tam accufàre potuiffet hoftisftra
tagema,quàm potuitlaudare militiscordatâ experientiam. Quip
體 fuisimmotis, ac recétibus, hoftium uires ex duplicato curfii ex
autumiri confultifsimê{perauerat.Haudtemerè,inquam,exar
te, ac prudentia militari: fedfruftrà, ex caliditatehoftis militis. Sic
& Homerusfacitbarbarosululantes: filentio progredientes Achi
uos, ac éo* ryfofla;. Meliusille, quàm tu, máiorüm fuorum gefta
memoriatenebat.Quippe apud Liuium in fècundo fcriptum eft,de
A.Virginio Confule.Isita milites continuità procurfu: ut hoftes
Voſci duplicato curſus ſpatio, anhelantes, acfeſsi,abipſisintegris
' exciperefitur. At Fortufia, quæ Caefàris uirtuti fùbfcripfit femííer,
eius militibus mentem dedit,poftiuftum confe&um fíatium pro
curfionis, confiftendi, fpiritúmque recipiendi: tum uerò deinde
- - - - - - - - impetum ·
 рв s v в т і r і т. А т в А о с А в р А м v м. 382.
impetum ex renouataimpreßioneredintegrandi. Nolo hic decla
märe de Laconicis inftitütis.Satis Plutarchus. Et è Gelliolicet. '
4. De lancea, quae lyram tangat.
1. ).
* -
'' -

t A N c E A, inquis, lyram tangat : alterum caput dentibuste

neatur: tunc tanquam auditusfit in dentibus: uoces, ac uerba pro
culaudiet,quæ fecus non audiret.- Ratio non eft in dentibus, ne
que propter dentes. Sed quia os apertum exceptat motum aerem.
Apponaturlancea cuiuis partifaciei, contingetidem. Deferuntur
enim longinquae uoces perfpiras moti aeris: qui cauam naéti ly
ram,facilè feruntur introrfum: quo ex loco per circinatas explica
tiones, ita pelluntur: ut fecundum lanceae fubeant fuperficiem. -

Quaerit enim unionem aer, qui dißipatus eft. Melius uerò tenorem
fèruat,ac fidelius:filanceaftfiata fit.Etenim quafi per canales dela- “
tus, feruaturà lateribusftrigum.Adeundem modumfert aquafò
num ualde longè, propter inoffenfàm fùperficiem វ្នំ
erfacilem aeris lapfum fuper ea. Quàm uerò craffa fit fübtilitas
arc: docebuntij, qui pro caftris excubant: applicatis enim humo
auribus, èlonginquo etiam leuifsimosftrepitus hauriunt noétur- subtil
nos.Inhocigitur eftofubtilitas:nullâ hîc agnouiffefubtilitatem.
5. Nulla uox Pr့ 蠶 quantitatem poteft
CIl1UTil I21ICTC,

s 1 v o c E s, inquis, minutiſsimê concidanturita, ut à ſenſu

non percipiantur:minimè dele&tabunt. Hoc arte nullafieri quit,
º utfenfum fallant,propter exiguitatem : fed ob deprefsionem tan
túm. At hoc eft ridiculum:& nihiladrem.In momentis quantita
: tis,& in earum celeritatibus mouentis poteftasfinita eft, tum pro
:
Jſ
蠶 fe,tum propter aeris refiftentiam,qui extimuseft:autfiquiisa- subtilif.'
usei fiat obuiam. Aut ergo continuabit fonum, aut concider. Is
ipfèmet concifor audiet, quæ fecabit. Audientur ergo. Ariftoteles
in decimo tranſnaturalis Philoſophiae disi, ponit, pro elemento 4.
minimo uocis.Vbi Alexanderait:minorem ſonum, quàm ſitgiene,

. non poffe fub noftrum fenfum cadere. Effe uerò motum in uoce,
quem primum fentiamus. Id quod haud fupinè accipiendum eft.
Multa enim eget difcufione. Siin muficalóquitur, mukae fùnt in subtiliß
ufù J)iaer. Si in Natura, nulla eft Jiiatc. Eriteriim primus ille minu
tus fonus integer:non autem dimidiürhfoni.Alioquifònùs primus
in mufica,eß compofitus. Hoc autem ridiculumieft.Sed&fubti
lius animaduertendum.Sifonus quantitaseft, aut cum quantitate'

: 1. * * Dd ij -
*
 1 v иi v s слѣ s А к S C A L I G E R

aerisqualitas quaedâ: non erit Jiawfemißisfonigrima:fed&triens

- erit,& quadrafis,&aliaminora, Quin&illudadhucfubtilius.Die
finefTeintono: concifionem uerò in tempore. Quorum hoc fpe
&at ad longitudinem: illud adprofunditatem,&altitudinem. An
subtiliff. uerò etiam in uoce fit latitudo ? Quidni? Minustamé à muficis cö
fiderata.Quemadmodum hgc omnia cùm laterent Grammaticos:
in accentuüm cognitione, traétatione,ufu, confuderunt tempora
cum tenoribus. Sedin libris fùbtilißimis De caußislinguæ Latinae
funt à nobis caftigati. Nequeunt tamen eos concoquere Propter
uentriculifrigiditatem.
6. An auditus fit fubtilioruifü.

• ,,. N E c v E R o parua,quamproponis, quaeftio eft. Ais:audi

» tum uifùfùbtiliorem. Si uerum eft,quod profiteris,à quocunque
motu edi fonum: fèdnon exaudiri. Tum extimae horologijrotae
motus nullo modo deprehenditur uifu: idémquepoteft etiamnum
minutiores in partes concidi: utriufquefenfusæquèfruftratio erit.
An uerò aliis exemplisfoluenda quaeftio eft ? Ab officio,à materia,
à poteftate praeftantior uifuseft.Etplura,& meliora,& è longinquo
magis cognofcimus.Et tenuioresfunt eiusfpiritus.Et cum luce co
gnatio. Quare & acutior. A Siculo uidebãtur naues Africafoluen
tes:ſtrepitus non audiebatur. ~

7. Muficainftrumenta quædam. Syrinx. Phorminx.

M v s I c A inſtrumenta nimisambitiosè connumeras. Quin &
multa qmittis: haudamiffurus occafionem, fiilla cognitahabuif
fes,Miferè uerò nimis exiftimafti:fiftulä effe aliudàSyringe.Quam
uocem Græcam barbaro flexu in Latinam deformabas. φάγωβa.
quoqueàteftudine minimè fèparaffes : fi Anacreonticam illam & .
. Pindaricam hoc nomine ab Horatio celebratam fciffes. Eandem
etiam 器 Chely dicere inftituiffes: Mercurijfortuitum inuen
tum,addita Magadijarte.Syringa uerò abste uifàm, facilè patior.
* Atifico uifu quæ fubtilitas? 溫erat explicádum tibi: quafpiritus
celeritate,qris motu concinno,fèptenas itapoffespercúrrere can
nas,utederentur uarigfimul confonantiae.Autfiforaminain tabu
... ºr " i. 蠶 digitorum acceßionibus,atquereceßionibusfine
** flatufatis နိူင္ငံႏွစ္တို à nobisin Poeticis Commétariis,ignotauo
bis uirismagnis, iligenterexplicatafùnt.In Graecia,& Thracia,&
Afia,tumfeptem,tumpluribus compaéta cannisetiam hodie utü
| tur.Afcaulimentionemfeciftinullam. Magnoinpericulo es,nete
- - - - - - - - - - - -- - koćti
 р в s v в т і t і т. А т в. А о с А в р А м v м. 383

: doétifufpicentur ignorare, quod habes quotidie in oculis. Ineptè

h
etiam confundis.Quippe ficagendum fuit.Aut oretantùm:aut di
gitistantùm:authis,8&illo. Deinde ſubtilitatem in ſpecies partire
re. Nam praeterea, quæ abste hic recenfentur: decem atqüe etiam
undecim tibi poffem Hebræorum afcribere nominainftrümento
rum.Quorum 驚 datus eft ufusadtotidemgenera cantico
rum. Sedoftentationibus ineptire nolo. Illud apponendum animi
gratia: Aethiopas Troglodytas etiamnunc eam, quam uocamus
Harpam,nominare Mozanc Dauid. Quafi fuerit illudPfàlterium,
ficuti uos mufici confueuiftis. Sedquamobrem Scindapfum tacui-,
fti? Rcm Caieniitis gratam faéturus: qui cùm illam uocem legunt,
nihilomnino putant effe: atq; pro nihilo à Diétatore fuo pofitam
fuiffe.Tu illis Accurfianus Apollo idfoluiffes.Poftremò ueròtuam
iftam prudentiam admirati fumus: qui cùm de cornu mufico dice
res, illico tonitrui cauffam in Muficae fcenam, quafiin Plautinam
Amphitruonem,aut cuiufpiam Tragici Semelem,catèfànè,atque
prudenter intulifti.Sunt & apudSpartianum,quæ in Carino legas.
Porrò deinſtrumentisnoluimus quicquam oſtentare ex Atheneo.
EXE R C I T. CCC III.

2
Quae deodore.
E parsin
A, 1 N Q_v 1 s, de cauffa Thura Diis adolentur: quia diuina
nobis odoribusgaudeat. Perinde eft, atque fidicas: Ludit.
Quia prurittibi caput, ego meum mihi fcabo. Intelleótus,
quæ diuinaeftin nobispars, nihil9 magis gaudet odoribus, quàm
fenfilibusaliis. Quin uifuplusgaudere par eft.Plusenim eo perfici
tur. QuippeCaeli,totiúfqueafpeétu Mundi. Ipfi uerò Dijtàm pla
cantur odoribus, quàm nidore. Hoc olim ueteres abutebantur. II
losnouę cerimoniaeretinentexantiquis.Ferendifuntodoresboni,
uos Orpheus è Graecisprimus inſtituit.Nidore? At quisillud non
ီ|ိ ? Si quod me abigit à culina, Deum ad fèfè alleétum de
Caelo detrahat? Etmorefuo nugantur Platonici,ex Aegyptiorum
Chaldaeorúmq;fuperftitionibus. Suffitionibusaptum efficiaerem
ad excipiendos Deos:quibufcumfunt nobis habenda commercia.
Nihil ehim Deo uacuum eft. Neque de Caelo defcendit, uthic fit:
fèd & hic eft,&ibi. Alioquin finitus effet. Et cùm fefè huc demifif
fet,haud ampliusin Caelo effet. In téplisautem odores boni difpo
nunt fpiritus hominum ad mentis exfufcitationem, laudatif$ima
confuetudine. Deunculos illosPlatonicos, & quos etiam irridet
Plautus: ne nunctibi diuinifsimum uirum ತುಣ್ನ དྨuguttinuras -

li]
 - ív T i vs c AE s A R s c A L i G E R
familiarem faciebas Auenroiſtam, cótrateclamabit: Auenroicam
perte prodirem. Ais enim: fcriptaiftatua, tuum effeintelle&tum.
At iftätuafcripta non folùm fingulariafunt, fed etiam meramate
ria rifus: etiamfi materiam Italico accipias fignificato. Vt propter
naturam fingularem ab Auenrois, propter materiam excludarisà
4.56. diuo Thoma. Is enimftatuitinprima parteSummae, materialita
tem efe caufam, quominus res fingularis ab intellectu percipi
queat. Quanquam វ្នំ alienum eſt à ueritate.Nam Deusue
subtili]]. rèfingulariseít,& cognofcitur. Materia prima, fingularis,& co
gnofcitur.Praeterea non poffet hoc intellectus effari:Caefàr eft ho
mo.Dicet:non differreindiuiduumà ſpecie,niſi per modum. Audi
ergo. HicCaefàr, qui nunc haec commentatur,eft aliud quiddamà
natura hominis uniuerfàli. Nec potes dicere: hic Caefareftnatura
hominis uniuerfalis.Sicalius eft alio modo à Catone:alio modo ab
equo, & ab hoc equo. Ergo neceffe eft, Caefàré cognofci: ut differt
ab uniuerfali perparticularia: fingulareigitur cognofcetur. Alio
quihaec propofitio,Caefàrefthomo:ex priorefemiffeâ cogitatiua,
ex altero femiffe ab intelleétu conficeretur.Atintelleétus dicit:fin
gulare nő eft uniuerfale. Adharc,intellektusunusnónne dicit:Ma
teria prima eft una,indiuidua fpecie, diuidua partibus: quibus par
tiales quoqueformas excipiat?Cùm de principiis naturae indiuidu;
difputamus: an principia nobisnota, ipfà indiuidua,quorum prin
cipiaillafunt,ignota nobis erunt?Dicentfugitiui:uniuerfàle qui
dam eft hoc, eße principium diuiduationis. Haud nego. Sed aio:
subtiliff. naturam fingularitatis ម្ល៉េះ duosterminosabfolutos. Quo fit,&
quodfit fingulare. Si cognofcitintelleétus quo fit, quatenusfàcit,
cognofcet& ipfàm (ut ita dicam)faétionem,&fa&üm ipfüm. Ab
foluta enim haec,euadunt relatiua per facere,& fieri. Qtiae huncad
modum eloqui coaétifumus: cùm apud C. Aquilium non inueni
remus,quae facerent adtantas difficültates. Hae nanquefunt Lolli
ginesVeterum catenate,quarum tenebrisha&enuspreluxere no
subtili]]. bis. Adhaec, antequam uniuerfàlefabricetur ab intelleétu, nónne
eftfingulare ? Facitenim abftraétionetemporis, acloci, tum alia
rum differentiarum,quas circunftantiasGraeci uocant, Ariftoteles
aliquot locis,τέ αὐxx6. Siintelleétusagens,inquam,facit uniuerfa
lia, neceffariò cognofcit fingularia: aut àម្ល៉ោះ eximat naturam
illam,aut quorum detraétisinhaerentiis remaneat natura illa. Non
fit autem uniuerfalis intelleétus,cùm intelligit uniuerfàlia: quia eft
subtili]]. perfuam effentiam fingularis, Et illa fpeciestametfi eft uniuerfàlis,
tamen repraefentatur fub modo unitatis:quae transfertur in hoc,&
in illud fingulare. Sic ait Philofophus duo contradiétoria in intel
lectunoncfic ausęuiatw. Quia longé alia natura fpeciei receptae
eft ab
 р в s v в т і т. 1 т А т в А о с А в р А м v м. 4ої
eftabip(à re. Neque fit calidusà caloris cognitione, nequeprauus
.àprauitatisintelleétione.Prætereaintelleétus Auenroisnoñ pote
rit hanc fententiam,quam pronunciat,pronunciare. Ea eft. íntel
1eétus non cognofcit fingulare. Quiidfcis ? nififingulare notum
Habeas. Nequepoteftinterpellare nos interuentufüae cogitatiuae. Subtiliß.
Nó enim cognofcit ea intelleétü:fiquidéeft uniuerfalis. Item dicâ:
hic Cgfar nö eft prgdicabile.Quidfitprgdicabile,nefcit cogitatiua:
quidfit hic Caefar, ignoratintelleétus. Quae uisigitur animae Aué
roicae cöferruminabit hoc ? Poftremò g nöfiat id,quod intelligit,
ipfe intelleétus: etiá illa cóuincamus ratione. Sciendi habitus aliud subtiliff.
eſtabipſis propoſitionibus: cùm ſit in primaſpecie qualitatis, effe
ctus abipſaſpecie,tanquam à cauſſa efficiente. Non eritidem cum
ipfàfpecie delata, quæ eftfimilitudo in tertio capite qualitatis, ut
color. Tantò minuserit intelleétusidem cum ipfà fpecie. Tu uerò
deliras, cùm ais: fpecies hafcencque effe accidens, nequefubftan
tiam. Quid ergo affeuerabas: intelleétum tuum effe fpeciem intel-.
leétam:fimul aicbas,equiformam effetuum intelleótüm?Forma e
, , ,
nim fubftantia eft.Species neque accidens,nequefubftantia. Intel
leétustuus& hoc,&illud. Ergo neutrum. Vtiam mifèllum tuum
intelleétum ab omni praedicamento exterminaueris.Quod & mihi
fanèperfuafum eft. Quod nunc adiungam, conuenit huic parti,
quaeftatuit intelle£tum pro accidenteextrinfecusinue&o. Neque
‫كﺍن‬ minusrefpicit ad fuperiórem difputationem,in qua fubtilifsiméo
ſtendebamus:quid eſſet animae intellectus: pársne,an potentia, an
|:ද් aliud. Quidam magni uiri, intelleétum effe animae accidensin
º,
haerens ex Ariftotelisfundamentis, credidere. Perpulchra
- - - - - rerp fane ar- r.p.siimae.
- ի
- -

gumentifacies:fedcuiusfundamentum in aequiuoco fit.Ait igitur. q.77.ar.i.

Ex Ariftotele,potéria,& aétus pertinent adidem genus. Ergo cùm

: intelligere fit aétus:intelleétus ueròpotentia: intelleétuserit acci

dens:quia intelleétio accidens. Hicambiguum uerbum eft poten
tia.Nam quaedam potentia eft,quae praecedita&tum,&ab eo diftin- subtiliff.
guitur temporetantùm.Specie uerò unum funtt faepe etiam unum
numero. Nam quaedam eft Murinae fpecieipotentiain fimeto:quae
fiet aétus,exempli gratia, in Talpa. Hiceftcommunio fpeciei. Et
communio analogiae in ouo,ac ੇ pullo. Numero autemidem -

eft,Grãmaticus dormiens,qui& difputábit.Nullo enim modo,nifi

tempore,differtaétusprimùsàfècundo. Atque ita ordinantur: ut.
aĉtusfitperfeĉtio potentiz : potentiafirappáratusipfiusaĉtus. Ic
circo ficítatuerunt Sapienteŝ.Aĉtum fecundŭ,effe potentiam pri
mam,ideſt proximam:potentiam remotam effe potentiam fecun- Doćiff v
dam,ideftinchoatam,&a&tum primum: propterea g) forma quae .. . ;
dam eft. Haecfunt in nono Tranfhaturalisfcientiae dĵista alia -

I
 1усіуз с Авs А к scА о товк
uerò potentia eft, quae eft principium operarum,&effe£tionurì>.
Quam iccircofacultatem, alij uim, poteftatem, uirtutem appella
17 Ę:uttum alibifcribitur,tum in feptimo diuinae Philofophiae. Igi
tur anima potentia,que diciturintellectus,etprincipium functio
nis: fcilicet intelligéfidi.Sicfubftantia dicitur eííe potétia efficien
32. di accidentia:ut eííin eodem libro: perquam nullius interu£tu rei,
ftatim recipiunturinfubieétum. Alioqui nullo fine progrefsioter
minaretur.
17. Deprincipiisnaturae indiuiduae.
1 N o 1 v i d v AE naturae principia perfcrutari, tametfi primi
uidetur intereffe philofophi: tamen hanc quoq; partem ad animae
tra&ationem pertinere,mox manifeftum erit.Sic igitur ordiamur.
Indiuiduum,ôùm fit fubftantia,neceffe eft, ut fit hoc, quodeft, per
id,per quod eft. Eft autem peranimam (de homine loquimur):Er
go erit indiuiduü per animam. Anima igitur erit principiumeius,
quod eft:quam noftri Barbarifcitißima uoce indiuiduationem ap
subtiliſ pellarunt. Quòdfi 鹽 materiam, non per animam,diftingueretur
àb aliis: ipfâ anima huiuseadem effet cum illius anima. Dicunt:di
subtiliff. ftinguiafiimas numero. Craßißimüiudicium. Numerus enim eft
res quaedam confequens exiftentium, & uagás per collectioné uni
ratü.Non quia numeranturanimg,dicemus eas numero diftingui:
fed numerari, quiafunt diuerfae, hoc eft, fèparatae unitates. Non e.
nim anima Caefàris conftituiturab unitate: fèd eius unitas eft, quia
ſubſtantia quædam eſt. Sic & equiſpecies à leonis ſpecie diſtingui
tur numer6:quia huiusunitas non eft unitas illius.At quarehoc ira
fit,aliâ antecedere cauffam neceffeeft.Ergo fi Caefàris animaà Ca
tonis anima eftalia numero:aut eft,quia utraq;, pars animae cuìuf
dam uniuerfalis eft:ficuti materia prima,quae éft in hoc,alia efthac
fola ratione, quantumad eius naturam pertinet, ab illius materia.
subtiliff. Difpertitum enim efttotum ipfum materiae, quod unum in fè eft,
fub omnes formas figillatim. Hoc autë animae attribuere, tum fto
lidi eft, tumimpij. Vnus enim effent homo omnes homines: quia
forma una. Aut fihuius anima non diffèrt ab illius anima peculiari
quapiam praefcriptione : Caefàrerit Cato in alia tantùm materia,
subtiliff. eáqüe fortuita.Etficut uerum eft hoc: Caefàr hodieis eft,qui crase
rit:differet enim materiafola:ita uerum fuerithoë:Caefàreft Cato.
Non enim forma differt.Accidentia nanq;haud uariant effentiam
praedicafionis. Alia alijprincipiaftatuere, aequè omnesfub hac ea
bant 3.d. dem difficultate. Subtiliores internum principium attribuerunt:
24.6. , haud minori perplexitate. Vt hic quoqüe uideamus,quàm parum
noſtriconſtetaciesingenijad Naturæ arcana meditanda. Öccur
ritur
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с м к р м м v м. 4о2.
titur enim fic: Ergoindiuiduum poffet dcfiniri. At illi afferunt re
fponfionem, quae non foluit. Aiunt enim: haudpoffe definiri, nifi
º ម៉្លេះ fpeciei. Verùmintegra remanet obie&io. Nempein
ternum illud principium cft, aut effentiale, aut accidentale. Si
effentiale: erifdifferentia praeftituensformæ terminos. Itaque de
finietur. Si accidentale: aut erit proprium,aut commune. Sicom Subtilß.
:
Z.
mune, non faciet ab aliis differré. Siproprium: ergo habetintus,
unde emanat effentiale. Sicutaptumadridendum, creatur ab eo,
蠶uodeft,effe praeditum ratione.Par eorundem error ob hancean
difficultatem, cùm aiunt : Speciem ultimam effe atomam,
haud fimpliciter, fèd inter aliasfpecies. At fi non eftatomafim
pliciter: ergo diuidi poteft. Non diuidcturautem, nifificutipfà.
diuifitfpeciesfuperiores,fcilicet per differentias defignantes fuäm
醬 formam. Hae igitur praefcriptiones erunt in formisin
iuidüorum. Quam difputatiónem huc attuli, non ut eius afíer
t9reffem, aut iudex:fed utintelligeres, quantum abfintfcriptatua
abiisfubtilitatibus,quae uerfàntur circahaturam animorum.
18. Anfit neceffarium,ponereIntelleétum agentem.
ſº Q v 1 B v s rationibusIntelleétü agentéfüperinduxerit diuinus
‡႔ႏိုင္တူ ego neq;contemno,&admiror: utincóparabilisil
ius uiri omnia.Caeterùm fi quae fuprà delibauimus,hic paulò expli
catiusconfiderentur:unafibifatisanima eft,cuiuspotentiam dixi
museam, quaintelligeremus. Ille, quod fieret,in aliquo fieri,& ab
aliquo,fedòmnino alio,difputabat.Iccirco uniuerfaliafifierent in
intelleétu materiali : uim aliam excogitatam oportuit, quae illa fa
ceret, atq;in hoc ſtatueret.Sanérećteomnia. Atmulta funt diffi
cultates,âtq; obieétiones,quib* ifteagésintelleétus, uel fuperfluus,
uel folusfine alio materiali, uel etiam fortaffe ridiculusfif. Nam fi
unuseft cum materiali reipfâ:differtautem dcfinitione:fuperuaca
neuserit {ané. Quippe materialisipfe recepta phafmata perdifcur
füm nudarepoteft:ficut iftorum cógitatiuaexiifdem deducere fin Subtiliß
ularem conclufionem. Dicit enim:Czfar non eft Cato. Receptio
醬 Caefàris, efteiusapprehenfio,&pafsio. Patitur enim tunc,
non agit. At cùm dicit : Caefàr non eft Cato: quia Caefàr hic, Cato subtilif
ibi:tunc agit,non patitur. Sicnobilior animaeparsintelleétusipfè,
ubi accepit phafma:confiderat,ipfum effe hic,& nunc.Tü promo
uetfe,acintelligit:Caefàrë,qui nünchiceft, aliquando ನಿಸಿ! fu
turüalibi.Haec ergo ab eo tóllipoffe:quia & mutari. Aufert igitur.
Quaex ablatione pura remanet natura hominis: quae nullis prae
fcriptionibus ੰ coarétaripoteft. 399 agnoſcit ean
I IJ
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к s c А т. 1 а В к

mofus erat: oportebat totam plantam talem effe, accrafsiorum

partium: uttefiuiparte fèparata, fios conficeretur. Cùm uerò tota
lanta terrea effet,ac ficca:neceffe erat, ut uel terreum retineretur:
រ៉ែ exaruiffet. Sin autem : expelli conduxit. Velfoliis pote
rat admifceri: reddidiffétquefolia contumacia, ac quae ob nimiam
ficcitatem breui excidiffent. Relinquitur igitur: ut quod poftre
mum eft, faétúque melius: fcilicet materiam hanc ficcam, quae eft
uelut florisfax,aduſtamque expelliſeorſum.Ctimque non fuiſſet è
cortice dürioreproditura,nifiaculeata:ideo fpina prodiit. Quae ut
frequentior eft,& minor: eo Rofàm magis odoratam, tenuiorem,
atqüe calidiorem docet. Tot tam confufà uerba tribus elemen
tisexplicemus.Odorétenuiinterreo. Quareut odor fit Rofae:eius
planta tenue, acterreum quaerendum. Itaquetotaplantaterrea,
àcficca eft. Quocircaterreum illud pertotám diffüfum plantam
effeciffet:ut planta citò exarefceret.Expulfùm igitur oportuit.Non
fuit utile, ut infolia exciperetur : quia celerrimè excidiffent. Ergo
per corticem. Quem cùm haud fine mucronefcindere poffetfutu
rushumor, in fpinas formatus erupit. Hunc admodüm fcriben
dum fuit: non totambagibus laborandum, ut falfà diceres. Pri
mùm: odorem interreo cffe,non eftneceffarium: nequeutfit,neq;
ut duret odor. In uino enim eft longè fùauißimus. Meminiftin?
Egò uerò, penèabftemius, memini av3c7uív, Quin halat, quàm ro
fa, diutius:in quo propè nihil terræ eft.Nequein tam ficco effe,ne
ceffe eft. Non efteiufmodi Nymphaea, non Martia. Sunt praeterea
non pauca, quàm Rofà ficciora:quae neque arefcunt, neque 監
fà funt:ut Sandalum,Cupreffus.Adhaec,ficuti non decidünt fpinae:
fic neque folia cafürafuiffe par eft. Quemadmodum ne Iunipero
quidem,acmultis aliis. Quin humoris craßitudo aduerfushyemis
uiolétiam pertinax,acperuicaxfuiílet:ficut Cedro.Poftremò non
eft uerum:fpinis dirumpi corticem. Non enim durae funr, cùm ex
cunt:fedab eo producuntur.Sicuti nequegummi,cùm erumpunt,
fpinae gerunt faciem. Quin conducibiliüs fuiffet munimehtum
plantae uniuerfæ: fi accefsioneillius materiæ, quae in fpinasabit,au
cta corticis firmitudine loricata eſſet.Sed&ilſud praterhaec.Quis
unquam uidit ulla naturali ficcitate quicquam exàrefcere ? EtilIud
cedo. Sieplanta prodeant pina tanquam excrementa: planta pi
na pars non erit.Quod tam eft ឆែ្ក quibufdam plantispro
foliofpina fit. Quid? Rofà haec, quam uulgus Mofchatam uoçat,
& Serapio ſeiunxità uulgarium roſarum claſſe, ſub Narſin nomi.
ne, longèeft, quàm uulgaris,fuauior: eius odor conftantior, diu
turnior. Nullistamen fpinis horrida eft, Acrius urgeamus. Fre--
quentioribus alba Rofà fpinis horrct, atque adeò iìciuiliseft, &
Inlilus
 р в s v в т і т. 1 т А т в л р с л в р л к v м. з86
minus odorata. Vt te hoc quoque urat. Denique cùm fint non
nulla fpinis obfita, eadémqüe humida, ut Bugloffum utrunque:
füum enim fpinarum genus habent : nec propterea odorata:alia
terrea,ac calida,non fpinofà,ut pleraquearomata:totatua machi
na corruit. Meminerisradicum Iridis:Liliorum, ac matronalium
flores memoria repete:ea,atque alia complura poterant effetibi
fpeculum tuae cunótationis. Âb Ariftotele acceptam fèntentiam
deumbilici afperitate (ug Pliniusintexuit hiftoriae.Ait enim ille in
duodecima {eétione: Odoratiores effe, quiafuae plus obtinent na 7.
turae.Propria nanque Rofae natura eft afperitas.
8. Aqua rofàcea.

: • s E d N E Q_v E uerum effe, quod ais: E domeftica Rofà fieri

• aquam meliorem, ob floris pinguitudinem. Audi fententiam no
ftrarum fœminarum. Plusexilla quidem aquae, fed minusodoris Ludit.

: ineße dixerunt mihi.Ego uobis litem relinquo.

9. Confuſio.

H AE c r A M E N , atqueea,quae fequuntur,quantò confùltius

trgétaffesin oétauo ? Neq;enim locushicullus plantarum infitio Caffig.
nibus: quae ad odorem 監 faciunt. Sed nec odoratorum huc hi
ftoria eüocanda. Non enim funt relatiua, fèdabfoluta natura fua. Subtil.
Necfiinfitio facit odorem aliquem in planta non odorata: infitio
nisarseiufce odoris ergo inter humanae naturae arduasfubtilitates,
opinor,tra&andafuit.Et maxima fubtilitatisparsin librisSapien
tüm,eftoecondmia. Cæterùmabaudaciatuanullum comperitu
tumlocum.
º E X E R C I T.
-

CCCIIII.

An Quercus tranfeat in Geniftam.

. º

29
v M s v P R A. de uifco dicebas: de hac quoque materia,
Cျို့ hîctraćtas,dićtum oportuit.Ais: ង្ក
quãqoq;in Genitam tranfire. Etiámnein fungos VImum.
Nam hofceminimè omnium noxios perhibet 蠶
Vtrüq;tam
excitam

º uerum eft: quàmin ApestranfireVitulum. Aliud enim eft : tranf

mutatio manente eadem materia,fineputrefaétione:aliud,mutari :
materiam per putrefa&ionem, atque ex ea fieri aliud. Intelligo fa
néin fuperiore propofitione nunc; materiam manere,adfenfum
- - - Ee ij
 I v L i v s c AE s A R s. c A t I G E R.

reſpiciens.Nam ubitranfitin Sifymbrium Menta,autècontrario;

subtil pröpter formarum affinitatem: fifpecies aliudeft: materia quoque
àliud. Sed manifefta eft uifuifecundatranfmutatio. Nanque ex re
cifae arboris fucco, qui nö ampliusfuain fpecie uiuificus eft,fècun
daria natura រ៉ែ ex hominis ichore uermis,aut pe
diculus. Non igitur eo modo tranfitin Geniftam Quercus, quem
admodum Triticum in Auenam : fèdficuti fuprà de Vifco diceba
musex opinione noftra: fi uiuit adhuc Quercus. Si non uiuit: ficut
ubi fponte prouenit, finefeminio: aut ficut aliud aliquidè putrefà
subtili|f. &tiofie.Illa igitur mutuasinterfè accefsioneshabent,atque uicifsi
tudines. Atinter Quercum,&Geniftam ea eft affinitas, quae inter
Canem,& Pulicem.Triuialis uerò loquutioilla. Sed quae degene
rant,uix redeunt:redeunt, quae mutantur. Tantùm potuitAtti
Caffig. cifmi comicus illefonus: uttetibifuffuratusfit. An potius, ut te in
teipfum impulerit ? Hic enim uerus, ac germanus Cardanusestu.
Nam utrunq; cùm mutetur, tam quod degenerat, q quodtranfit:
quare eitantùm,quodrediret,mutationem aßignafti?An non mu
tantur,quae degenerant?An non exeunt ègenere?Non igitur mu
tantur?

E X E R C I T. . CCCV. .

- Cardui.

E Q_v E N D v s es, à fenfibus fubducens tein fyluas infitio

Sº Ad quas iturus, olera prius feris. Carduifruétus,in
quis,herbæaculeatae aeftiuus,etiam antiquis notißimus. Vbi
non inuéramin Natura explicas: ſedipſetanquam Mineruam ſine
Iunone, id eft fine ullo exéplo, paris è cerebro tuo mirabilifübtili
subtil. tatem. Nam fifruétuseftglobusillefoliorum cum ftipitis medulla
in4udita. fumma:iam uidebimusinftirpium miraculis,fruétum floribus an
teuertere. At granaipfà equidem omnium Acanaceorumfruétus
ad hanc ufque diem exiftimaram, quæfloribusfuccederent. Nunc
tu nos haétenus errare primulùm hic oftendis. Apud ueteres ue
rò quos, fub Cardui nomine, pineatum caput illud Cinarae fuiffe
demonftrabis ? Solus Diofcoridæ liber habet quidam Carduum
pineam. At Cinarae nomine,item Scolymi apud illostibi agno
fcere licuiffet. Quae nomina fi uelles , uti quidam, diftinguere:
hunc agreftem, illum mitem faceres. Quamobrem haud inter
turbares ordinem narrationis Cardis tuis Hifpanis. Quos, ais,
per totam hyemem efitari.Neque enim ab Hifpania petendi,quos
agreftes tota paßim fert Italia: qui in areas, äc pulüillos trafifla
t1 MnOn.
 р в s v в т і т. 1 т А т в А о с А к о А м v м. 4о4
zo. De Anima: immortalitate.

s w p E r E s r, ut de Animae immortalitate uerißimis demon- '

ftrationibusfententiam noftram confirmemus.Nam quifcripfêre: Viues.
non effe hoc conftitutum à maioribus noftris inter cardines,fuper
器uibus uerfànturpraecepta religionis Chriftianae,quos articulo$fi-
uocant: quia demonftrari queat: neque ipfi demonftrarunt,&
. falfàm afferunt rationem. Scriptum enim eft. Carnis refurreétio
nem.Quomodo refurgetcorpus fine anima?Quóue modo eritani
ma,finon erit?Et in fàcrofànéto Euangelio reprehenduntur Sadu
cei. Eft enim Deus uiuorum, non mortuorum. Demonftrationis
autem haecfunt principia,tam ab Ariftotelefumpta, quàm abipfà
conditaNatura.Nullum fimplex refoluiturin fuá principia: nullis subtiliff.
-

: enim componitur principiis. Nulla natura caeleftis corruptibilis

eft.Quinetiam præter haec,ex hoc principio: Ex nihilo nihil fit: o
ftendam effe animam immortalem. Simplicem effe animam,haud
latet eum,quifcit eam aétü effe,&entelechiam,&àpx!,) apud Ari
ftotelem.Nullus autem aétuseftpotentia. Non igitur cópofita eft, Subtiliß
Quia compofitum eft potétia: partes uerò aëtus: tametfi áliter uul
gusfentit.Praeterea nö eft principium,fieft compofita. Dico prin

i cipium effendi,& agendi. Sic enim mihi nunc loqui, neceffe éft. Si
enim effet compofita: eius partes effent principia. Nullum enim
principium effendi, habetfui principium, nifi Deum. Haec eftpri
ma demonftratio. Simplex ergo, non refolubilisin partes. Altera subtiliff.
eft.Animaeft natura celeftis.Nempe quintaeffentia,aliaà quatuor
elementorum natura: ficuti fuprà dicebamus. Sunt enim inuenu
ftifsimi,infcitißimi, infelicifsimi omnium ftudioforum: qui purât,
ex multiplici materia(hoc enim fùnt elementa)atq; eiusförniisc6
taminatis, poffe perfe fieri formâ unam, quae totiüs molis autorfit
Î? aduentu externae formae unius,qua totü illud in fide,
atque officio continuitatis,atque unitatis contineatur.Homo nãq;
nihil aliud,quàm miftum effef: unúmque fortuitum, quod per ac
cidens uocant Philofophi.Nifi enim quatuor illare&toréhabeant:
temerè, ac fine modo, metáque ulla,&ia&tabunt, & iaétabuntur.
º
Quidefiimilludeft,quodtantùm terrae,tantùm commifceat caete- subtiliff.
*
rorum? At oportet,in unoquoq; motu effe unum,& primum.Non
enim fefe illa mouere ullumi ad opus queüt: fèdin compofitisàfor
ma excellentiore: in mitis imperfectis ab externo principio cien
tur ad mutuam connexionem, informem illam quidem, fiinftru
mentorum in eis agnofcas priuationem. Qualis pruina, cometes,
grando. Habent enim extra fè effeétores fuos, Sólem pura,&gelu.
Itaq;hauddiuconftant,fed mutatis extimis accidétibus fathiſcũr.
 їv і v= с лн з А. к. s cл ь і cв к
taftudiorum noftrorum, aquafruétuum quid effet, ex Arabum fe
&a quaeritabant. Caeterùm Citrullusis eft, quem Lombarditui Ci
riolüm,&Cerumolum uocant, Cedrolum Thufci. Collo eft ob
longo,inflexo,exili,uétreturgido.Vtisfit Cucumis,quem in uen
trem crefcere, dixit Poeta: non autem Anguria,ut tu uis, & alij fù
fpicatifunt. Tortum enim dicit eum in quarto Georgicon. Angu
ria uerò qui torta eft? Eftenim haec Batheca,tam res,quàm nonien
peregrinum.Nihilinfeliciusiisingeniis, que mordicustenent:ma
iores noftros nihilignoraffe. Multa nanque priusignota Italiae, fi
mul cum principum laureis aduečta funt. Perfica &nux, & Po
mum,Myxa,Piftacia,Palmac, Serica,Iuiuba°,Cerafa,alia.Nonnul
laetiam fatilegibus defitafunt:quaedam penitus interiere, ut Lafer
Cyrenaeum. Romani non Anguriam, fed Manra uoce etiamnunc
nöminant,Batheca. Vafcones paulò corruptius cum articuli ue
ftigio, accepto ex Hifpania, Aubieca, quafi Albatheca. Ab Aegy
ptiis Copus dicitur.Cretenfibus Chinomicha. In Vafàtenfi prætu
ra uulgò habetur,fed minor,& durior. Itaquefriétam efitarit,ficut
& Melongenas. Ferrarienfis huic comparata, feptuplaeft,& tanto
etiam fuauior.Hic nos ex Italico femine uidimusfelicißimam am
plitudinem.
iExERciT. cccvii.
Expoftulatio,&cenfura.
A n 1 M 1 uiresacnaturâ dicere aggreffurotibi,ais: nouo di
cendigenere opuseffe.Vtinam ufitatustibi intelligédi mo
dusplacuiffet: loquendi legem, quacunque liberefoptimas
effari fententias, aequo animo ferremus. Nunc, Cardane, cogor
cum aliis uiris optimis, quorum ego tantùm tenuis umbra fùm,
tuam iftam laternam aperire: atquein ea pro lumine, fœdif$ima$
tenebras oſtendere poſteritati. Ea manque de anima noſtra & ſcri
bis,8 fentis: utcircumferri,piaculumfit.Adebarrident noua Pru
rientibus, ut ille Sapiens diuinus fcriptum reliquit, auribus: üt o
ptima quaeque cum ipfisfola expeótationisgrátia commutemus.
Eos nanqueadmiramur, qui terram grande animalautumant : fö
lámque moueri, Caelis immotis. AlijSolem deducunt ad inferio
ra:qüafi fathifcente orbe adilliuspondus. Nonnullieodem in Cae
loSolem, Venerem, Mercurium collocant. Horum amborum i1
lum,tanquam centrum, ut uocant,ftatuunt: circa quem illi ueluti
Syri, atque Parmenones fàtagant. Quidam haud contenti orbe
decimo,
 р в s v в т і т. і т. А т в А о с А к р А м v м. 388
decimo, alios infuper, atque alios perinde atque luforio follite
gmen multiplexindidere. Nec defuere, qui negarent:lucidum eo
rum ullum effe corpus,quae Sidera nominantur: fed in orbibusfo
ramina,per quae de fuperiore loco lumen demitteretur. Quas in
téperies cùm folus Deus Optimus Maximusad fànitatem reuoca
repoßit : illi non folùm hæc omnia uni emendanda relinquamus:
fèdetiam pro nobis horum deliramentorum affeétusdeprëcemur:
animófque dedamus noftros Caelefti modeftia temperatos, alio
quiferuos inutiles, malos, ingratos, rebelles, aliends: uti nos ille; -

: • fuosfaciat filios : fuo immenfò , atque ineffábili fpiritu mentem

meam complensignota mortalibus,admirabilíque opulentia:fce
leratam manum hanc,innumeraelotalabe,fuo regens nutu:ut no
bis,quantum loci,temporis,atque argumenti captusfert,grataipfi
dicereliceat. -

2. De Animo, Anima, Mente, Intelleétu, Ratione, Ra

tiocinatione, Dianoea. -

. A D v E R s v s animum humanum quemadmodum animatus

fis, cognofces:fiteipfumin hoc demonftrationisfpeculo contem
plere.Acprimùm quidem fermotuus inuenuftuseft.Sic enim fcri
• bis: Animi uires,praecipuè humani,de quo nüc fèrmo eft,aggre
• di uolenti. • Quafi uerò alius fit animus ab humano. Nam tametfi
Cicero animalab animo diétum fcribit: tamen hominis proprium
Animum,ideft,animæ uim, Sapientes omnes intellexere. Quòdfi
M.Tulliusidem fènfèrit: ut tueatur nobis uolentibus in ufù dicen
di autoritatem: at non ſeruabit conſtantiae opinionem inuitis do
&tis uiris. Eius enim uerba de Apronio funt: qui nö modò animum
integrum,{èd ne animam quidem puram cöferuare potuiffet. Vbi
apertè animæ facultaté innuit animi appellatione. Quod in Thu
föulana planè, atque clarè : Animus anima continetur.Poftquam
de uoce quid fèntirem,explicaui: aggrediamur diuinam prouin
ciam hanc,minimè deterriti Ludouici Viuisabfurda fèntentia.Ait Viues.
enim: intricatum, ac plenum obfcuritatis negotium, mentis natu
. ram perfcrutari. Quia non habemus fùpcriorem mentem,qua hác
contemplemur. Abfurda,inquam, multis de caufsis. Non enim o
portet effe uim potiorem eam,qug aliquid intelligit.Quin econtra
riòfüperiores intelligentias ab inferioribus intellećtione compre
hendi, non inferiores à fùperioribus dicunt omnes Peripatetici,& .
cum iis Plotinus. An quomodo mens noftra cognofcit Deum?
Quideft,3; apud Ariftotelicos? Nónne cognitio principiorum in
demóſtrabilium: & cognitioformarum immaterialium? Quorum
 iv τ i v s c AE s A R s cA L i GΕ R
alterum nö exceditur abintelleétu noftro: alterum eo füperiuseft?
Quomodo,inquiet,comprehendet maioraminor? Quia minor eft
iìtelle&usformisilliseflentiafua,propterea quòdin materia eft:
{édillorum comprehenfione magnusfit,acpenè£qualis illis: quâ
Mirab. doquidem cum illis unum fit quodammodo. Intelleétus enim na
ſubtil. turâ non eft praefcripta prima illa entelechiafua, nequetam 蠶
v

{tisterminis çohibetur:ut hoc femperfit,quodtantùm eft. Se 2

bet quòfefepromoueat: neq; mutata effentia ,fümmam illam adi
pifcátur perfeétionem:quam dixäov uocant 5art་་་་་་་་་་ de qua quae
$unt: quidfitprimumproprium ac peculiarchominis. Quodqui
dam, éííe ipfüm, alijanimalipfum,idefteiusprincipium, alijalia
dixerunt:niosex diuino praeceptore fübtilius partiamur.Duo enim
dixä«•&ra, unum excellentia: unum tempore. Excellentifsimum
eft,Beatitudo. Primum fummum bonum tempore duplex: cogni
Diuin. tum apertè, quod eft uia ad finem : confufum, quod eftfinisiIlius
tempóris. Apertècognitum eftcondecentia, conuenientiaeq;per
ceptio, quarň Voluptatědicimus. Hocappetitomnisatasilla pri
mâ.Confusè cognitum cft,effe,atque exiftere:propter uitam enim
appetentiæ illae ördinatæ funt.Hoc etiam cum brutishabemus có
nîùne: quodfànè haud eft fimpliciter dixéioy,fèd pro tempore. Alter
eft uerèfinis:ideftfruitio Dei,quam Beatitudinem appellamus:qua
fit maiorintelleétus nofter,nulla mutataeßëtia priore,fed maghi
ficata perfeétionibus multisad perfeétionem unam : quemadmo
Diuin. dum ijváô*7w materia prima:nectamen effe definit materia.Namfi
non nifi cognofceret intelleétusinferiora: eius perfeétio effet Afi
nus,& Cimex.Sifeipfum non cognofceret,quádo fieret: utfruere
tur Diisiratis,quifefibiinuidiffent?Vteifuerit conducibilius,non
effe quod eft.Tunc qui haud effet intelle&us,fieretintelle&us per
ႏိုင္ရန္ကို cognitionem.Nunc cùm eft intelleétus,non effepoteft
Diuin. intelleétus,quia fe non noffe poteft.At in reimmateriali nihil prae
(entius,quàm fuafibieffentia:nihilenim in medio uerfatur ueiple
ni,uel uacui. Quamobrem iniquißima eiufdem uerbafunt,&ine
ptifsima adexplendos animosSapientum. Has,inquitille,faculta
tes Deus potiusad ufum concefsit,quàm adnotitiam.Quem ufùm
poteftfibi cóparareex Afini cöditione cognita:fifuumipfeftatum
cognitum non habeat ? Quiseritliber, qui non intelligatfe non
feruire? Aut quis potens, qui ignorarit potentiamfuam? At neiu
bebit quidē. Intellećtus uerò fifcit fè intelligere, fcit feintellećtum
effe.Sifcitfe præditum effe multis poteftatibus, iifque contrariis,
ſcitſe ſubſtantiam eſſe non materialem. Anuerò perſolasa&tiones
feipfum intelligat? Non perfolas. Habetenim iñde principia co
gnitionis fuae, per quae deducatur in effentiae propriæ cómpre
henfio
 то Б В у в т1 1 1 т А т В А о с А к о А N V М. 406

turper fenfum?Nihil enim percipit fenfuspr£teraccidés.Illud ne

mounquä accepitauditione.Ludunt auté operá, qui aiunt:eiuſdé
notionis effecüipfà reifubftantia.Nam quibus machinisfe intulit
:
:
infenfum?Quibus artibusfubftantia exiit è feipfa,atq; eadémanés,
tranflata per diuerfà fùbieéta,penetratadintelleétum, in quo figat
{èdé.Qua ex perplexitate cü omniüacutifsimus uir Ioannes Duns
nefciretfefe expedire,fplendidifsimum uerbum ex latinis fabrica
tuseftlineamefitis. Cónfigurationem dixit effe quandam fpeciei
materialis.Verba quidé aüdio cömodifsima: fèd rem nondumex
plicatam intelligo.Configuratio enim accidés eft.Neq; poteft có Subtiliß
figurari cum alia reres, nifi fit utraq; figurata. Neq; uerò quatenus
fubftãtia,fed quatenus figurata.Quin etiã non quatenus quãta,aut
alba,aut diftans,aut eiufmodi. Non enim haec cöple&titur figura.
Neq;aliud corporis in Sole pofiti configurat umbra,quä figuram.
ម្ល៉ោះ auté non configurat, ſed cômetitur. Subſtantiaeuerò
nifiil quicquam penitus.Qüarein re tam perplexa, cùm difficultas
affèraffècüexcüfàtioné:excufatio perfuâfit nobis, ut hisin tene
brisauderemus conniuere.Subſtätiasnò ſua ſpecie cognoſcià no
bis,fed per earü accidentia.Quis enim me doceat, quidfit fubftan
tia,nifiillis miferis uerbis:resfubfiftens?Corpus, quodtägi poteft. subtil][
Dicatur nihi:quideft Caninitas, Afinitas,Leonitas. Tam equidé
notum eft nobishorum quiduis,quàm quod ignotü. Definiámus
lapidem iftum ipfum,qui prae pedibuseft.Nugae. Terrâ definimus
% à fòliditate, ac pondere. Ignisquideft ? fubftantia, quæ ad cauum
Lunae fertur.Höchabesàfenfu. Quidipfa ilJa fubftantia fit:planè
ignoras. Sed ficut Vulpes elufa à Ciconia lambimus uitreum uas: Pulchr.

ſ pultem haud attingimus. Quòdautem non fit eiufdem notionis

fpecies interior,& exterior:fatispatet. Quia cü 蠶 uſtio
nem,urereris.Quin Ariftotelesin (eptimotranfnaturalis Philofo 23
phiae negat:oppofitorum rationes effe oppofitas in intelleétu. At
funt oppofitae in Natura.Nöigitur funt eædem.Ex his patet: quid
deprimo,quod uocant, cognito intelligendum fit. Nam fpecies,
: qualiseſt, talisillico ស្រែ .Ea receptio, neque eft confufà, ut
aiunt quidá,quia quafifub notione generis apprehendatur. Aiunt Subtil;3.
enim hominem fub ratione corporis primü cognofci.Hocfalfum
eft. Imò corpus ipfum longius abeftà ့ႏို့ noſtra. Non eſt
ergo confufà fic.Neq; diftinéta,ut alij uoluere. Latent enim tunc
ម្ល៉ោះ in prima reprgfentatione: quaspoftea multisconatibus
ueftigamus: acfortaffeueras ultimas nunquam reperimus. Quid
ergo dixit Ariftotelesin primoPhyficorü? Vniuerfalia magis, ac
ri°effenota nobis.Sic enim patresâ pueris omneshomines appel
ri.Quia gquiuocationibus nominacömunicátur abignarisetiâ
- Kk ij
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к 8 сА 1 1 с Е А

rebus differentibus definitione. Sic enim chirothecâ meam, pue

Subtili/T: rulus quidä manü appellabat. An ei pro chirothecg fpecie,manus
(peciesfefereprafentabat?Nequaquá.Sediudiciúaberat, quod di
ftingueret differétias.An ueròfumma genera nobis notiora ? Nö.
Compofita enim notiora nobis. Genera uerò partesfuntfpecierü:
quasin partesipfè fpecies multa refoluuntur arte. Itaque eandem
óbrationemipſa generaſub notionecomprehenfionis, & prædi
cabilitatis,funt nótiora,quàm ipfae fpecies. Cognofcitur animal.
Animalium fpecies quot ignorâtur?Sunt enim fpecies partesprae
dicabiles.Sictotum integrum nobis notius, quàm partes è quibus
36. conftat.Omneigitur quodcunque fub totius notione fefè offert,
prius cognofcitur,quàm eius partes. Sic fpecies conftituta, prius,
quàm cóſtituentia:utequus,prius quàm animaldomabile ad tra
Hendú,& uehendum. Hoc enim pofteafcimus per refolutionem.
Sic genus praedicabile, prius ಕ್ಡ ſua ſpecies. Sictotumintegrí
prius quàm partes.Cótrariushuic ordo Natur£ eft.Cöponit enim
arboris molem certis atque cognitis partibus. Sic definitum , ex
artibus definitioni refp6ndentibus.Sic praedicabile ex fpeciebus.
惡 enim corpus fèorfum códidit:cuius partem reliquerit inani
mam:parti animam addiderit. Sed animal fecit,quia hominem,&
leonem fecit. An uerò hic quoque aliquid eft, quod noseximere
è uulgi opinione poßit?Eft ne,inquam, uerü, quod aiunt omnes:
subtiliß partes à Natura cognofci primó ? Non eft. Nam fiNaturâ intelli
gis Deum:æquéutrúque notum fimul.Si,ueNaturam mauis, uir
tutem res omnes,ordine quicque fuo,efficientem, atque ordinan
tem: dico,totum ipfe Naturæ primò notü . Eft enim id,in quod o
nmne interea intendit opus: & cui partes apparat. An uerö partes
'habet antè,quàm totum faciat?Non omnes Eleméta quiderìeuo
cat,& difponit,& coaptat ad aliquid conficiendum:atfemenhaud
fèmper habet paratum ad animal conftituendum : quod animal ut
efficiat,fèmen facit. Huc perduxit nos primi cogniti contempla
tio. Redeamus ad fpeciem intelligibilem : aliqüídque fubtilitatis
moliamur. Primùm :an fine fpeciepof$it intclleétüs intelligere.
subtiliff Poteft quidem duobus modis.Vnuseft, cùm fpeciem ipfàm intel
-

ligit.Alter eft,cùm feipfum intelligit,per rcflexionem, quoad ipfe

fibi praefens fit.Secundum:fpeciem nón omné immitti, áutinuehi
à ſenſilibus: ſed quaſdä connaſcicum animalibus.Vt mellificatio
subtilß.
nem Apibus:Milui င္ရို့
pulio:ſicutalibidičtüeſt.Afflationem
quoque pij philofophiagnouere.Vnde fiüt Vates,& Sibyllæ.Vni
ex intimisſociismeis,ſempereuenire conſueuerat, cotrà quàm di
ceret,aut fperaret: cùm tamen effet uir fortifsimus,atque modera
tif$imus. Tertium: ita uniri fpeciesintelleétui:ut unum fiant. Ac
til InC
 D В 8 у В т 1 1, 1, т. А т В А о с А я о А м у м. 390

quas nugas egerint, mox uidebimus. Eft igitur intellcétus opus

: §:
tº
triplex. Primùm, cognitio rerum fimplicium, ut Leonis. Haec
duplex: reéta, quae cft in primaftatim apprehenfione : & reflexa,
quoties ipfàm intelligimus intelleétionem , Secundum, ubi con
iunéta cognofcit:è quibus confiunt, quasnoftri uocant Propofi
tiones, Ciceroniani Effàta. Hunc aéîum iccirco noftri barbari
Complexum appellant : ut, homo eft animal. Tertium eft, cùm
hisita coniunétis adiungimus alia: ut ex ea compofitione aliquid
aliudeducamus. Haec dicitur ratiocinatio. Vocabuli cauffainiO
riginibus dicta eſt. av»oyeuèy Graeci à collectione uocant.Sed &
reflexa in his quoque eft. Illud animi gratia excutiendum, Mens
non à motu diéta eft, ficutneque mentum,ut eft triuialibus per
ſuaſum : ſed ave2 Teauvºo . Vnde & uyiau poſtea. Eſt enim Mens
indicatrix rationum. Sic mento pueri demonftrant, & muti,&
ui aliisrebus intenti funt, neque libenter edunt uocem . Quòd fi Facer. ''
aceta ingenia facilis admittis: euocabuntur è Germania ſubſi
dia ad Grammaticorü munitiones. Dicimusenim mentum, Kin.
Quafi igiturà Græco fit zwe? Tò xuyêS«. Quoilli fuam foueant fen
tentların. -- -- -

2. De appetitu.
º
-

c o N f v s E etiam de appetitu fic. Appetitus partim cum

fenfu, partim finefenfu fedet in uoluntate. Tua fententia, quae

:
º
pars animæ fenfus autor eft, corruptibilem facit. Quo igitur fho
do fedem habet in parte incorruptibili ? Et cra{$è admodum ul
lum effe appetitum in uoluntate dixeris,Sunt enim appetitus pro
penfiones ád commoda naturalia : eae'que connatæ nobis, ficut
& fenfus. Citatur igitur appetitus, aut à fenfu,autà cogitatione, ,
** **:
aut à memoria: à quo deinde mouetur uisilla, quam Volütaté ap
! pellamus.Eftigitur appetitus quidam ante uoluntatem, id eft an
11 : teaétumipfum , quo quid uolümus. Volitionem barbari noftri,
tam nouè, រ៉ូមុំា
neceſſario. Isappetitus non ſemper educitur
inuidam
aétum:fine
fedfiftitur aliquando. Quippe in anima funt appetitus
ulla expreffa ſpecie: exempli gratia, uiuendi, uitan

:
!t
i noxia , dormiendi. Quem qui non diftinguunt à uoluntate, *
uidipfà fit uoluntas,nefciunt. Eft enim uoluntas intelleétus ex
fenfus ad habendum, aut faciendum, quod cognofcit. In fomno subtil.
autem nihiltale. Et appetitusquiefcédilaffo. At uelipfis Philofo
º phis,quidipfà quiesfit,fàtis exploratum eft. Eft appetitus fecundo
modo dictus, qui eſt ſimul cumuoluntate: ſed ೧೦ಕ್ಡ Cuſſl C3

- - - - Ffij
 1 v t i v s C AE S A R. S C A L. 1 G E R

tamen.Nam cuique animantium datuseft appetitusfalutis,atque

conferuationisfuae. Isin poteftate eft animae, non in a&tu. Eftigi
tur aliudâ uoluntate : quia uoluntasin brutisnon eft. In homine
uerò uoluntaseftintelleétuspromotus.Vbiimminet ruina,fiugit
homo. Itatunc uult,quod appetebat,falutemfuamfcilicet. Quod
erat in poteftate, aétu faétum coniungitur uoluntati. Quiaëtus
non eft eadem res formalis cum aétu uoluntatis:ficuti neque uis
appetendi erat eadem formaliter cum ui uoluntatis. Quod enim
subtiliſſ füitin poteftate prius,acpoftea fit a&u: eft unum & idem fibiipfi
uel numero,uelfpecie,neque effentia mutatum.Tertio etiam mo
dơaccipi appetitum,animaduertunt acutioresin ufuueterum: ui
delicetpro ihtenfa uoluntate,quam nonnulli Concupifcentiae no
mine déclarant. Eftenimpropiusadnancifcendum uerbum,pe
to,quàm uerbum uolo. Itaque Impetum quoqueappellatum in
subtili: uenimus,&apudGraecos,ipfîw.Nonfolùm ueröexcitaturâ{ènfù:
uerumetiam excitat animam adfenfum, ueluti ad uoluptates ca
piendas. Nequehominisacutianimum hic decuit conquiefcere:
ſed impenſius quaerere, an appetitui quicquam eſſet contrarium.
- subtiliff. Cùm enim appetitusfit motus,autprincipiümotus: motui quies
erit contraria,& principio illialiud principium,inratione pofitü.
Vtmotuiiracundo quiescontraria:Iracundia uerò manſuetudo.
Quoderit ergo principium cötrarium principio motusillius ? An
ratio frenans? Non eft dubiü. Eftenim re&taratio uirtutisforma
litas.At uirtpseftcótraria uitio.Quodcunquepraeterrationem fit,
uitium eft,& omne uitium praeterrationem. An uerò fitaliud cö
trarium?Venemur ab exemplo.CupiditasTyrannidis, habét ne
contrarium? Habet,reétam rationem aequanimitatis. An habeat
aliud?uerbigratia: Contemptum fineratione, autignauiam,aut
pufillanimitatem,autftuporem. Sané. Haec omniaüitia ex altero
subtilß. extremo refpondent.Quae tametfimulta,non uidentur uni debere
opponi:tamen opponuntur,tanquam multiplici.Vtin primo to
mo de Virtute,&Sapientia elucubratum eft.An ੰ COn
trarius etiam eritanimuspopularis ? Videtur enim.Tum fi oppo
nitur:éftne uirtusan uitiü ? Non enim eftparuafubtilitas:quiä eft
in ambiguo. Quoniam popularitastam Regno eftcótraria,quàm
Tyrannidi:uerùm haudeadem ratione, fedaequiuocé. Cætérùm
penè ex priore materianosabduxit Appetitusconfideratio. At eae
fubtilitates, quanquam funt animis otiofis otiofæ atqueinutiles:
tamen usgetis ingeniis fümmam cognofcendi affèrunt uolupta
tem;fitae fcilicet cùm in mediotmoralis philofophiae,tuminfùm
mofaftigio eiusSapientiae,quae rerum omnium principia cötem
platur. Sic deambulatio pigris,acmarcidis, quâ à prándio infti
tutur,
 рв s v в т і т. і т. А т в л о с л к рАм vм. 4о8
fàle ab ipfà oftenditur Natura. Quippe haud alia ratione Pullus
Miluum metuit, nec metuit Ardeam : nifi quia connatam fècum
habet Milui fpeciem uniuerfàlem, qua fingülares Milui omnes re
feruntur. Qüoddifceptari poteftapud Auenroisin primo primae 49
Philofophiae, contra Ideasillas, quae feipfis implent intelléétum
noftrum. At qua in parte animae firae funt eae fpecies connatæ?
Nam phantafiam ftatuerunt , quafi penum eorum , quæ à fenfi
bus deferuntur.At eae ſpecies non à ſenſu depromptae,ſedinnatae
funt. Quaerenda ergo fedes illis. Quapropteraliqui praeterphan
tafiam , feparatam animae potentiam uoluere : quodetiam foue
re uidetur Aboali. In homine uocant Cogitatiuam,in brutisExi
ftimatiuam, minusaptis ad rem uocibus: ut fàtisapparet. Caete
rùm neque resficfe habet. Non enim uniuerfàlia . poffunt
alibi, quàm in intelleétu.Adhaec,ea poteftaslongè effet,qüàm in
telleétüs nobilior. Cognofcit enim fine fpeciei adiunétióne. Aft
intelleétunihil nobilius. In intelleétu igitur fpeciesillas firas effe,
par eft:in brutorum animae fumma poteftate. * -

23. Deuoluntate.
r £ t i Q v v M erat ex propofitis capitibus: ut quemadmodum
informaturab animacorpus,uideremus.Verü intelleétioni cùm
fit annexum uelle, ficut intelleétui uoluntasidem eft: de uolumra
te nunc quaedamfubtilia, nec uulgò notafcribendafunt. Volun
tas quid effet,quóque modofehaberet cum anima,& intelleétu,
ſatisſuprà ಘೀ eft. In tertio De anima, dicit Philofophus, 49
ಶ್ಗ intellectum à theoretico non differre, niſi ſecundum
nem. Appetitum effe principium praćtici: ideítmotogem 鷺
&ticae dianoeae. Mouetur autem intélleétus theoreticus ab obie
&to, in quo quiefcit. Appetitum uerò mouet ad fé obieétü ipfùm.
Et tunc phantafia non miouet fine appetitu. Iccirco abs te pefsi
º mèdiótum eft:intellectum រ៉ែ uerò non. Non o
mnis uerò uolütatis motusforasfertur:fèd in eo tantüaétu,quem
noftribarbari non malè uocarunt Elicitü. Intus autem remánet:
quotiesobieétum intuseft. Exempli gratia, cùm uult intelle&us
ratiocinari. Quamobrépromotióillâ, quâ dicebamus foras ferri,
'non ita exit,ut remfemper extrahominem quaerat.Sed cüexit ab
intelleétionefimplici,atq;extenditfefeadaliquidagendum etiam subtil.
intus.In primogenerefuht aétionesciuiles, quae prudentiæ ambi
tu cötinétur.Quâ partem declarauitibi Philófophushifce uerbis:
όγὰ ἐ{rv&tvxoy®* , Cuiusadminiftrae funt artes quaedam, quae
funt aut partcs,autaffeclae Politiae ; fcilicet quaecufiquefermónis
 i. v L i v s c AE s A R s c A L I G E R.

perfe fieri nequit in Natura:tum prohibetur eiufdem praeceptio

iiibus. Verùm haud ita eft. Ex aétionum crebritate, aut ex paucis
bene ualidishabitus creatur : ficut cauitas in lapide, uelà multis
guttis,uelà refolidapaucisićtibus.Aĉtioneșautem quç parto iam
íiunt habitu, non abipfo habitu tanquam ab efficiehte oriuntur:
Pulcherr. fèd ab eadem uoluntate. Habitusautem ille, quafi forma quaedam
eftillarum a&ionum:quae immutabilis,ęp$£%pov appellatür. Non
enim perinde eft,acfiqüisèfeftucisfafcem ubi confecerit,rurfusin
feſtucas diffoluat fafcem. -

5. An fit in humanaanima tìàxoyoy. Ratio.

- Ingenium.Iudicium.
º c AE r E R v M ardua,abftrufa, noua fubtilitas occurrit, neque
ábstetaéta, neque ab aliis indicata. Ait Ariftoteles, affeétus effe
&733A£ya Animæ : contemplationem uerò & τάλογικά. Idem Pla
to fèntit, prifcique alij,atqueetiam recentiores uniuerfi:quicüque
demoribus, aut de anima difputarunt.Nullatamen apudme uiget
ratio, quæ mihi perfuadeat: animam noftram,fubftantiam imma
terialem , Dei quafi particulam quandam, ullo modo effe com
pofitam,praefertim ex duobusaétu contrarijs.Non enim tam effe
aqua contrarium ignem arbitror, quàm àxeynèr**à»íye· Ani
ma, quae tota fit in quacunque parte corporis, quomQdo partes
habeatinfèfimulaétu contrarias duas ? Haec fèntentiaferéda non
eſt. ម្ល៉េះ non folùm Plato treisanimas totidem certis locis
difpofitas difpefcebat:fed etiam è noftrisquidam, non fine ualidif
fima rationeà ratione aberrantes. Effet enim homo unum, quaß
cumulus partibus coagmentatis, Acpropterea nullis artibus eius
„uera notio cöprehen poſſet.Non uerushomo, ſeduerus Geryö,
ueräque Chimæra,acfiquidaliudtrinâ, tripléxue ab Aufonio a
;nimaduerfum eft.Caelitus igitur aliqua demiffamachina expeten
ida eft,quae hanc tam tetraiii tollat belluam : eique rem fübftituat
Naturae conucnientem,Dico igitur:in anima noftra nullam par
tem,nullam uim,nihil deniqueprorfus ueleffe, uel cogitari póffe,
quodqareat ratione.Vnde igitur,tot errores,peccata,culpae? Te
Diuin. temus aliquid.lpfa perfè diuinafuaptenatura, fibiferuiés, fibiim
Peransfiàcorpore abfoluatur.Implicita corpori,per eius officia
les,atque adminiftraspartes,recipit impreßiones.Fit ergo tum ta
lis, qualesillgfunt.Itain tenebrispauitant melancholici,quia fpi
ritus atrifunt,non anima.Neq; mens aegrotat,ut falsò uolüit Hip
pocrates, cùm dolorë,quo gráciamur,non fèntimus.Sed quoniã
dolentem adlocum,fubfidij ergo,diftra£tifpiritus, non repraefèn
subtilß. tanturimaginationi. Iccirco Sapiếtesàfenſibusadintellectusin
- - - timate
 П Е 8 у А т1 1 1 1 А Т Е- А о С А К О А N V М. 4oz

24. An poßimus uelle,& appetere non entia,& ',

quae effe non poffunt.
s v e r 1 l 1 s s 1 M A eft omniü difficultas. Cùm intelleétus non
intelligat,nifi quãtùm poteft: atqueidipfum intelligat,fè non po£
fe amplius, aut latius , aut altius intelligere, quàm quantum illud
eft,quod intelligit: ម្ល៉េះ aliquid nullo
modo poffe fieri,po{$it fèfè promouere adappetendum illud. Exé
pligratia: fi quisfè uellet Deum effe. Principiò quædam funt de
claranda,antéquam refpondeamus. Non ens apud Peripateticos Subtiliß.
duobus accipitur modis:Vno modo eft non ensinterentia.Quip
pe ens in potentia, eft aliquo modo ens , aliquo modo non ens.
Hunc admodum feruitus eft in itinere, etiam quo rempore nemo
it.Alia confideratio eft non entis:quod nunquam erit, & hoc du
pliciter.Quaedam enim haud unquam erunt, quae tamen effe pof
funt:ut quòd ingrati mihi beneficiorum gratiâ reponant: ut quòd
ftruma més deponat ambitionem:& alia eiufmodi. Alia non erüt,
quia talis entitas repugnaret entitati . Hoc autem eftabfurdum.
Veluti duos effe Deos. Hoc primum fuit cognofcendum. Alte Subtilff.
rum: quid fit huius modi motusin animo. An uoluntas dici de
beat.Ariftoteles in primo magnorum Ethicorum,& in tertio Ni
comachion ait : tìy gkxwatv effe poffe τόν ἐσωάτων. Cütamen idem ,
alibi faepe tûvg%away effe£{xevor dicat : & Alexander fimul cum o
mnibus aliis in fecundo De anima, 3%xwair âps%c uete gwx£;:& in
primo, £%xsvoig àxàvsvgwx£avar.Quodfi ita eft:& uoluntas nihil po
teftuelle,nifi quod intelleétus intelligit : & intelleétus non potefk
intelligere duoseffe Deos: nequefinitum effe infinitum : nón po
teft id uoluntas uelle. Nemo igitur uelle poteft, fe effe Deüm.
At potuiffe , fcriptumeftin{àcrislibris. Quare haec ueritas illius
explicatione difficultatis aperiéda eft. g%Anaiyibi Philofophus po
pulariter accepit, non exqüifité. Non enim uoluntas haec eft,fèd
--
** : appetitus. Eftautem appetitus is non direétus ratione. Itaque in. 2.
Angelorum principe ex prima notione perfeuerans, meruit etiam
fupplicium.Videtur autem uoluntas,& profeétò eft: fedex falfâ subtiliff:
: intelleétione. Quod omnem foluit nodum dubitationis. Euenire
uerò folet multismodis:fed potißimùm tribus.Poteft enim appe
tcre,ဂျုံ၊ uidetur in genere:non autem in (è. Et obratiocinatur
ex duabusaffirmatiuisin fecüda figura. Aut fundat argumentum
\.

ſuperindučtione.Guemadmodum ſi Cicero appetat ſeperpetuum subtiliſ , :

diëtatorem:quia Caefàrfuit. Alius moduseft:cùm primùm ponit
effàtum impòfsibilitatis ( utar enim uerbi commóditate) ponit;
- Lk

º
 1v t i v s c AE s A r scAtiGer
deinde alia, quæ non conne£tuntur. ੰ Nullus ho
mo poteft effe Deus. Deinde fübdet : fortaffe poteft. Tertius
modus eft : cùm illud axioma pronunciat dubitanter . Itaque
dat locum ſubeunti appetitui. Sic moueturab obieto non con
fiderato. Quemadmodum uolucres quae ferunturalisfine uropy
gio: & nauisabfq; gubernaculo. Sedabinterno principio, de qüo
iam dicédum eft. Äcutiusetiam dici poteft: Optare,effeaffeétùm
uoluntatis : optari autem omnia poffe:etiam fifciamus perperam
idfieri:ficut årparås.

2. §. Vtrum uoluntashabeat internum principium,

à quo moueatur: an non.

p r o p r E R E A quòd ſuprà, ex Philoſophi decretis diceba

mus,à phantafia moueri uoluntatem: iccirco quidamà phantaf
mate irradiato luce agentis intellectus moueri uoluntatem arbi
tratifunt.Nos ut non negamus id:ita & aliudfentimus.Sed nega
mus, quodilli negant:effe internâ principium in ipfà uoluntate:
quo mota àphantaſmate poſsituelle, 8 nolle. Alioquina&tio uo
hüntatis non effet in eius poteftate : fi ab agente folo naturali mo
ueretur.Itaque &fruftra,& iniquæ.effent legestum humanae, tum
subtil/R diuinae.Quid enim praeciperet Deus unius Dei cultum: fi colendi
facultas non effet in noftra poteftare. Quin eodem modo æquè
ab obieéto uno omnes homines mouerentur. At confpeétoequo
bellatore,& nauigio: quare mouebitur ad illum generofusGal
lus, adhunc uanus Ligur ? Quia fua cuique dire&ioeft. Itaquefi
ne ullo extimo obieéto, per uoluntatem mouere poffum intelle
&tum ad intelligendum: & contrà auertere ab intelle&tione.Vt
penesillam totius hominis ftatus, uel praefèntis, uel futuri impe
rium fit. Neque fanè mouere phantafma poteft,nifi occurfu,& re
subtilß. praeſentatione:qua non mouet ad actionem, ſedad receptionem
imprefsionis, quam deinde mouet finis. Finis autem dicituràPhi
lofopho,non uerè mouere, fedper metaphoram,ideft fimilitudi
nem uerorum motuum. Quödfihuicinternoprincipio quifpiam
obiecerit: idem fore mouens,& motum: quodeftabfurdüm.Non
eft abfurdum in anima, poftquam mota eft,feipfàm mouere, fuo
modo hoc. Quin in motibus ueris corporis hoc idem uidetur:
subtiliß. quippe aere,&aqua: ut ex Philofophi fchola diétüm eft alibi. Eft
ènim intelleétus , & uoluntas , pcr fimilitudinem, ipfa fpecies.
Qua recepta excitaturillud principium,fine ullo medió.Tüm de
--> inde
 DВ 8 V В т1 1 1т А т В А о с л к о А № y м. 3.93

grediapprobatio.Eft enim affirmatio affirmationis, aut negatio Subtilf.

nis. Cæterùm definitio haec eft operae,fiue aétionis. Atipfà pote
ftas definienda eft. Eftigitur ifta ipfà ratio, atque eadem prórfus:
fedà feipfâ differt, reflexione tafitùm. Expofita enim qüae repe
rit, aut accepit, accuratius recenfet : ac quaedam admittit, notas.
aliis inurit. Iudicium hic accipio uim intelleétus, uerò, ac meri
tò. Aequiuocè nanque inuenias apud Philofophospro qualibet
apprehenſione. Et Ariſtotelesetia ီ|ိ attribuit. Laxatamen
mihi uidetur lex huius fignificationis. Neq;enim uifus iudicatal Subtilß.
bum nőeffenigrum: fedaliauisinterna,exeo,quödfenfusalbum,
' & nigrum cognofcit non eodem modo.Senfus énim apprehenfio,
quam àyfîam Jy,ficut & aliarum poteftatum,uocant,fimiplex eft:ne
que quicquáiungit aut difiügit.Quo modo tè àxoyoy acceperit Phi
lofophus: non tamè libris Ethicorum, quàm extertio De anima
conίtat, το Jι θρεπjικόν έτε λόγoνέχον, έτ' άλογον,
: &. Intelleétus..

N E Qv E uerò abfcedis ab oeconomia tua : fedea effundis, quae

º uidentur excreméta quafi quædã ingenij non fàni. Haec enim de
finitio tua eft,ac profeótò intelleétus tui. Intelleétus, res eft ipfà,
§. intelligitur.Veluti cùm equum intelligo:intelleétus meus eft
òrma equi. Et mox. Aeterna igitur eft forma intelleétus. Quo
niam nofter intelleétus, dum haeclegis , & contemplaris, manet,
& eft. Eadémquefunt forme fcilicet,acfpecies immateriales ufque
in æternü. Etinfèptimodecimo libro. Ná quid núc haec fcriptüra
ab intelleétu meo differt?Intelleétus uerò meuseft,quicquid in me
... boni eft. Sicigitur qui haec leget annospoftbifmille: intelleétum
meum uidebit , & affequetur. Atque haec eftintelleétus uniufcu
... iufque perpetuitas, non autem aeternitas. Haec uenena utinam
bibiffes folus: neque incautis ætatibus, aut aura populari captis
animis propinares. Nam hic omnino fubftantiam nullam effe in
telleétum,palàm profiteris: fedaccidens quiddam. Non enimae
ternum per tranfmifsionem temporis fuperati: fed perpetuum,
propter ੰ intelleétionum. Quia antequam intelligas,
inulIum habesintelleétum:fèd cùm intelligis, accedit extrinfècus
intelle&us.Et fit inte, quod antea,licette exiftente, non exiftebat.
Quare uerètuus erit,ufdicebas, feparabilis intelleétus: accedete
nim adte,&abfcedet.Id quod 器 mihi perfuadetur.Non e
nim hafceblatires nugas. Nam quae animi moderatio poteft me
|
ab oratoriis exclamationibus cohibere: ea permittit, ut tempe
rata fortitudine utamur, ad hanc iniuriam à Naturae dignitatc :
Cg
 I V L I V S C AE S A R S C A L I G. E. R.

subtili/T Eftigitur eadem, quae & prouidentia: fedeffeétiones eius funt mi

nus amplae . Eiufdem quidem poteftatis eft, Caelum condidiffe,
creaffe intelligentias,& culicem ex culice, quem creauerat, ge
neraffe. Fortuna uerò quideft ? Nihil eft. Non enim quid fit,uel
*Ariftoteles docet , uel inquirunt Peripatetici. Quippe non di
· cunt, quid ſit Fortuna : ſed quidſit à Fortuna.Namtheſauri in
uentio,quem na&useftfoffor, dum uineam paftinaret, non For
subtiß.
-- " -
tuna, fèd à Fortuna effe dicitur. Cauffa,inquiunt, per accidens,
fofsio eftinuentionis.Atfoßio non eft Fortuna:ergo Fortuna non
eft cauffa. Quare omnino quid Fortunafit,non dicunt.Non enim
eſt uis connectens cauſam per accidens cum effectu. Si Fortuna
nihil eft: ne cafus quidem erit aliquid. Iccirco neque eum effe
alterius rei cauffam,neque rem quampiam fibi pro cauffa habere,
nomen indicat : quippe quod perfe eft, non habet cauffâm: hoc
subtil/I. fignificat, άρτά: qüod temerè accidit, non eftalius cauffa:hoceft,
Alāmy. Ars autem eft habitus ad faciendum. Neque, ut aiunt, eft
habitus fingularium : fed uniuerfàlium ad faciendum. A&tio au
tem eft & fingularium, & circa fingularia. De libera poteftate
multiimperitipertinaciam protelo,faftidium pro muro habue
runt. Seruam enim profefsi funt. Quod cùm uiderent effe fcuri
' ca dignum : dimidiüm tantùm afferuere. Aiunt igitur ex femiffe
nos poffe, ideft malum : ex fèmiffe non poffe,ideft bonum. Ne
que nos bonum facere, fed Deum in nobis. Cuius item partem
' haud negamus. Deus enim docet, & irradiat , & afsiftit: quof
dam etiäm füo modo trahit: ut Saulem. Quòd autem nullum fit
principium poteftatisin nobis ad bene agendum, eorum intereft
Diuin. uociferari, qui non intelligunt: ſiita eſſet: non licere Dei iuſtitiae
nos poftulare,atque damnare omifforum officiorum. Quoin ca
pite habes à principe Philoſophorum, quideſt,7 tº itay & quid
subtiliß eft τά άχούσιον. Ac praeterea quid fit, zey2 yestc. Nam fihomo con
'fulit de rebus agendis: hócque habet à Natura: & Natura nihil
facit fruftra : Natura fua erit homo aptus natus ad difceptandum
de duobuscontradiétoriis: ut alterum eligat. Hinc etiam intelli
gemus:prouidentiam diuinam rebus omnibus imminere: at non
eodem modo. Permittit enim quaedam: aliainfinuat per fe,ideft
afĤatu: alia per miniftrosimmateriales: alia permateřiales, unde
oriuntur difciplinae, ex fcientiarum communicatione: alia per
rincipia naturalia connata nobis: quae ἐς ab Ariftotele appel
antur. Quaedam fola perfe facit : à nonnullisabeftpenitus, ùt à
malis: malum enim non ens:nöenti cum uero ente nulla coniun
&tio.Omnis autem necefsitas ab ea eft, & omne Fatum , & omnis
Natura:
-
 D R S V B T I L I T A T E A D C A R D A N V M . 41 1

Natura: ita ut fit quaedam necefsitas à Deo ftatim: ut cùm abfù

metur incendio mundus . Alia à Fato : ut calere aeftate. Aliqua
à Natura: ut hominem effe rifibilem. Quemadmodum igitur ali Subtili]}.
quo modo fit aliquid praeter prouidentiam diuinam, ut malum:
non enim affentitur: aliquo modo non fit præter illam id: quia
non inuita illa : effet enim necefsitas cogens ad contrarium:qüod
ridiculum eft: ita uidédum, an quicquam, & quid, & quomodo,
uideaturfa&um praeter Fatum,& Naturam. Illud enim uulgò di
citur: hoc uerò etiam à Sapientibus. Sed prius perfcrutandum,
utrum Fato gubernentur ominia,& neceffario euentu : ficuti falsò
' Chaldæi prófitebantur: an fit inane nomen quemadmodum ip
fum reiecit,tanquam impofturam, Anaxagoras. An omniafor
tuitò faétafint,&fiant: ufftultiEpicurei. An nihil omnino fit For
tuna: Fatum uerò aliquid,& aliquatenus. Si enim Fatum cogit o
mnia: nihil eft in uoluntate.Fortuna uerò aliud eft à Forte. Quia
Fortuna eft, ut aiebant, cauffa per accidens effeétuum,aut euen
tuum ex propofitis confiliis, aut alioqui fimplicibus animi moti
bus. At Fors ueteribus aliud fuit. Sanè ipfum àvríuatoy. Vnam e
nim rerum omnium, atque etiam ipfius mundi cauffam faciunt:
uia nulla rei cuiufpiam fit ordinaria cauffa. Ac Grgci quidem,uti
អ៊ីរ៉ាវ៉ៅ uoce temerarium motum intelligunt : Latini pe
ius: ut Fors, inquiunt, quicque tulit: magno deliramento : fiqui
dem Fors nihil eft,ne nomen quidem, tanquam rem quampiam,
eam decuit habere.Anaxagoras yoûftatuit principium illud:haud
infcité. Idem enim eft, quòd cejoia : fèd differunt tantùm ratio
* ne fignificandi. Quia y% dicit effentiam ipfàm,& poteftatem: vej
vola, tum id, tum perpetuam praefentiam füam fibi, qua caetera o
mnia praeuenit. Fatum uerò Peripatetici ex primo Meteoron, &
uinto Phyficorum,quafieafit Ariftotelisfententia,in rebus tan
tùm agnofcunt naturalibus, quae neceffariam habent confequu
tioném. Quafi naturaipfà fit póp«, quae diftribuerit omnia. Ver
bi gratia: ut homo ex រ៉ែ oriatur. Monftra autem effe, &
praeter fatum, & præter naturam. Itaque Ariftoteles, uti fü
prà dicebamus, duplicem ftatuit naturam . Vnam, fupremam
' omnia in entia poteftatem. Sic nihil eftpraeternaturam: ne mon subtilß.
ftra quidem. Sunt fiquidem in Natura .Altera natura eft eadem,
fèd non impedita cuiufquam externae occurfurei.Prgter hanc na
turam multa fiunt. Cæterùm naturae huiushicordo, atque con
nexio cauffarum cum fuis effeétionibus,neque artis quepiam pars,
eft,neque quicquam uolütatis.Non enim natura eft fiaüigij càuf
fà,quatenus nauigium eft,fed quatenuslignum.At nauigium non
- - - | |
- Ll iij
 1у т и у к с АЕ s А к s cА 1 1 СЕ к

\ Subtilß. eft nauigium, quatenus lignum, fed quatenus è ligno. In ligno

nanquéforma.Item natura in me eft calor adiram:at non eft na
tura2d frenum irae : fèd uoluntas. De Fato uerò quid ? Eft ne fa
tum aliquid uoluntatis ? Aiunt. Aiunt, inquam, fato me uelle,
aut nolfe militare. Itaque fato interficiferro militem: fequi enim
hocillud,ficuti crapulâ Lituanum.Sialiter contingat, praeter fa
tum euenire.Hocförtaffe fuit, quodaliquando minus placuit no
bisapud diuinum poetam,de Elifá:quod&fuprànqtabamus:Non
periiífefatofuo. Quia non eft fatum fœminae feipfàm interficere.
De regno uerò Sardanapali: cogentur dicere,praeterfarum.Quid
igitur caufae hic ? Nugae. Quatüor uerbis inter medium indican
düm eft. Omnia pendereà prouidentia Dei. Ab ea cauffasfecun
das conſtitutas in natura neceſſarias: in uoluntate inclinantes,
non cogentes. In euentibus rerum immutabiles. Eae fi mutari ui
subtili|}. dentur nobis, at immutabilem effe hanc mutabilitatem. Hoc Fa
tum effe aliud à Natura. Fortunam uerò effe nihil. Fortem uerò
etiam ridiculam.

26. Vtrum fit nobilius,intelleétus,an uoluntas.

Βeatitudo. τoeώτον οικείον.

d E intelleétu, ac uoluntate multa diximus, haud uulgaria: fed

quae propter eorum fubtilitatemab otiofis animis contemnantur.
Quorum faftidium perinde exquifitis epulis cumularelibet.Sedent
enim in menfà , aut in umbra de Deo difputantes ea, quae nullus
non cerdo nefcit. Caeteras omnes fcientias curiofâ ludibria uerita
tis uocant. Afpice ad eorum libidines, atque impuritates: plus
Dei inuenias in eorum uerbis, quàm in illis.Ergo quafitubae quae
dam funt inanes: à quibus ubi . exiit, intus 溫 manet.Nos
bonis uiris,& mufis. ម៉្លេះ hic: uter nobilior, intelleétus, an
uoluntas. Nam res quidem una: at intelleétusnaturâ prior. A fine
subtiliſ alia ratio. Homini utrunque datum adbeatitudiné. Horum utrü
ad eam deducet illum:iderit nobilius. Primùm dicemus, quid eft
beatitudo. Deinde cuiuseft. Tum quo paéto is, cuius eft, éfficere
poßit, ut eam confèquatur. Beatitudó eft fruitio fummi boni.
Sed quid eft fruitio ? Participatio. Quomodo participatur ei, qui
fruitür ? Non abfcedit ab illoilla pars,ut huic communicetur:fed
subtiğ?. hoc cum illo unum, quo poteft modo, fit. poteft modo?
Potéftnefinitum unum fiericum infinito?Non hoc,quo illudin
finitum eft:fed quo bonum : hoc finitum fit cum illo ufium per fi
militudinem. Hoc deeabeatitudine, quae in fübieéto eft:& qua :
º ſubie
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о слк оАм vм. 41 2
fubie&um fit beatü. Fit ergo quia una fitbeatitudo, cum illa bea
titudine, quae nequein fubieéto illo eft, nequeipfà fubie&tum ul
º 7. lum. Quae alio módo, quàm fub hac definitione declaranda eft.
Non enim haec fuipartem capit:fedtotü ipfum eft,quod eft. Qua Diuin.
refi hominis eft, aut mentis abftraétæ beatitudo: efticcirco, quia
illaeftin fè infinitafibi. Solus igitur Deus beatus eft. Videamus
tertium quæfitum.Alijomnes ordines intelleétuum adipifcuntur
eam , primùm per intelligentiam fibi primùm inchoatam: de subtiliß.
inde perficiunt per operationem. Operatio autem amor . Fit
enim unum amans cum amata re : quemadmodum alibi diceba
mus. Ratio eft.Quiafunt omnia creata,&finita,& ad finem. Fi subtilß.
nis autem & fibi totum fine inuidia : & aliis cömunicabilisfine de
trimento. Vbifunt aliae pulcherrimae fubtilitates. Aliqua enim o
peratio eft , quafi formâ finis.Idibi fit,ubi finishaud excedit uim
operantis. Sic non eft carpentum praeftantius, quàm habitus car
pentarij.Eft enim ars operae , &formae carpentiforma. Carpenta subtiliß
fius quidem eftefficiens,& ex Idea,quamifi animo habet,illi for
mä dedit.Sicut Ariftoteles dixit: generationem effe aliquo modo
cauffamgenerati. Et motio eft moti forma. Alia uerò eft opera
tio, quae non introducit finem, fed perficiturà fine. Veluti cùm
generatio perficit praeuias alterationes. Sic ciuile officium, aut subtilfß
militare perfeétionem accipit à legiflatore , aut ab Imperatore:
accepto င္ဆိုႏိုင္တူ praemio, quod propofitum erat benefacienti. O
pusigitur, aut opera eft inchoatio ciuilis beatitudinis: præmium
üerò, aut laus, áutgloria,perfeétio. Sic intelleétio, eft incfioatio
beatitudinis,uelinchoata beatitudo:uelle autéeam, eſtillius per
feétio. Veluti cùm Deum intelligo: iam datur acceffus ad uhio subtiliß
nem ex cognitione: quiafpecies cognitiefttalisformacognofcé
tis. Quare unü fit, aliquo modo.Vbi uerò ex hacintelle&ione ui
deo quiddâ alteriusbonü: uolo me fimiliorem Deo, quoad liceat
efficêre.Itaqueabeapromoueo me ad aliquid faciendum, quo u
nionem adipifcar. Atque illico nafcitur amor. ఫి in adtio subtili/F
ne fiftitur uoluntas. Neque enim plenè dicitur in libris Ethico
rum : folafuiintelleétione Deum beatum effe. Simul enim fe in
telligit : fimulfeamat,ac fruitur fuaimmenfâ bonitate. Quibus ex
uerbis, quid de propofita quaeftione fentiamus,manifeftum eft.
Quoniam uerò quaeritur à Sapientibus intraétatione beatitudi
dinis , quid fit a&tov oix£ov homini : omifsis aliorum opinioni
bus, quæà nobisin prima parte librorum De Sapientia , & bea
titudinefufius,acfubtilius ီ|ိ funr,dicamus: we£tvy hic non
uno accipi modo poſſe.Aliquideſt primi,ideſtexcellentiſsimum.
 I v t i v s c AE s A R S C A L I G E R

Afiquid primum eft,tempore. eft homini peculiare excef

lentia fuá,eft Beatitudo. Quod eft homini potifsimùm peculiare,
subti!!/. tempore, eft uoluptas. Vtrunque uerò comprehendit perfeétio.
Nam hominis,quatenushomo eft,perfeétio eft beatitudo. Homi
nis quatenus hómo inchoatuseft(non dico per effentiam, fedper
inteIleétionem) boni fpecies eft perfeétio. At infantinulla fefè of
fert fpecies prior, quàm uoluptas. Non enim ducitur intelleétio
ne regni aut uitae, quorum nihil cognofcit,fedfenfutantüm. Hoc
ei eft? xäoy we£tvy. Hoc fuprà taétum,hic neceffariò repetituຕູ.
27. De obieéto uoluntatis,& bono,ac multiplici Bonitate.
h o c quoq; exintimis receßibusexquifitae Philofophiae demus
auribus ftudioforum Sapientiae.Cùm duo fint principia, quae reci
pere apta funt:totidem altera ex parte oportet efle,qug item recipi
apta fimt:fub quorum ratione caetera omnia comprehendantur.
Quamobrem dicuntur ea àPhilofophis prima obieéta:quia tantü.
ex occurfu in fuo magno ambiturecipiuntur.Intelleétusergo ob
ieétum eft,uerum:uoluntatisautem, bonum.Vtrunque uerò non
uno modo dicitur:ficuti neque illarum poteftatum multiplex uis.
Nam,quemadmodü dicebamus,intelleétus alius fimplex eft, alius
compofitus.Sic, uerum,aut eft affeétus entisfimpliciter accepti,&
intelleéti : aut eft affeétus orationis, dependens exfignificatarum
rerum conuenientia. Hoc enim ueritas cft, uti fuprà dicebamus.
I5 Simplék autem, ut cft in oétauo Metaphyfices, eftunum perfe.
Ideo dicitur intelleétus fimplex:quia eftumius rei intelle&io. Eft
ergo fimplex perfe unum: quiaftatim eft id, quodeft. Compofitü
uerò eft ünum per alia.Atque ita tò xg% &vtì,hic opponitur τάς άx
subtilß. x«y. Sed tamen utrunque eft unum per fè : ut opponitur ττύχι avu
33nzág.Quod patet in fimplici:in compofito autem æquè uidetur.
De fübftantialiloquor.Quia pars eius eft, ut potentia: pars altera,
ut a&tus.Eft autem potétia receptiua:aétus autem receptibilis.Vbi
Subtilß. maxima latet fubtilitas. Quia potentia,puta materia,patitur:&ta
men per uoccm a&ionis denotatur:cùm dicimus,receptiua.Aátus.
autem,ut forma,agit:& nihilofècius per uocem paßiuam declara
tur:quippe dicitur receptibilis.Hoc ideo fit,propterea quòd intel
Subtilß. ligimus materiam praeexiftere, ac præparariadrecipiendum.For
ma uerò aduenit in ipfà generatione. Quae fialia ratione cöfideré
tur, uerborum ipforum flexus cum reipfà primaria conuenient.
Veluti fi refpiciam ad perfe&ionem,mutabò denominationes, ac.
dicä. Materia eftperfe&tibilis: forma uerò perfeétiua. Itaigitur ex
ITA2
 рв s v вт и т. 1 т А т в л о с л к о А м у м. 413

materia,&forma, unum fit: propterea quòdfunt cauffae internae,

mutua coordinatione inter fe ultrò citróque dantes, atque acci
pientes, fuo utraque modo aliquam perfeétioncm. Etenim forma subtiliff.
id agit, utmateriâ fit hoc aliquid. Materia uidetur agere, ut forma
exiftat.Non enim effet unum ex principiis:nifi aliquidfaceret.Sine
eafànéformanöpoteftexiftere.Etipfum exiftere,aliquid cft.Idigi
tur ipfum quod eft exiftere, praeftatur à materia. At ex fubftantia
&accidente non fit perfe unum: quia accidens non eft cauffaenti
tatisfimpliciter,fedtaliscntitatis.Quinetiam fubftätiaipfa,cùm fit Subtilf. .
fui accidétis cauffa,ut alibi diétum eft, nullam poterit habere cauf
fàm ab accidente,propter quam ipfafit.Quòd fiefttalis,abipfamet
faétum eft,ut taliseffet. Hoc enim àfe habet, quodabaccidéteha
bet: quiaàfeipfa habet, ut fibihabeatfuü ಘಿ s. Haec eft cauffa:
quare non eft accidens compofiti cauffa:quia ipfius accidentis na
turain ipfiusfubftantiae primordiis eft. Iccirco fubftantia acciden
tisaduentu, aut inhaerentia, non fit aliud,fedalio modofè habens:
ac remanet nihilominus eadem. Adhücitem modum intelle&us,
&cùm fimplex eft,& cùm compofitus eft,unuseft.Et eft ex conue
nientia cum re, uerus: cum difconuenientia, non uerus. Eadem
proportio in natura uoluntatis. Habet enim obieétumfuum, bo
num,uelfimplex,uel compofitum,fdque unum.Quia afectio entis
haec,unum,anteceditaffeótionem hanc, bonum. Itaque boni fim
plicitas,aut compofitio,àfimplicitate,aut compofitione unius pé
det.Quo in loco non iniucundafubtilitas eft.An omnis uoluntatis subtili£
aétio fit compofita:ideft, quod noftri Barbari optimè uocät,com- -

plexa : fic enim eft apudAriftotelem avurxefúw: quod uerbum mi

ror, quaretanquam barbarum, aut ineptum repudiarint recentio
res. Comple&titur enim oratio ficut corolla. Sedad uoluntatem.
Videtur enim aëtus eius omnis compofitus: nec negligenter difpi
ciendus. Quiabonum ultimum eft appetibile. Ad Deum enim o
mnia referuntur. Boni autem medijappetitus, an eft compofitus?
Nam tametfiobieétum eft unum cognitum,tamé exitus ille intel
leétionis uidetur quafi difcurfus. Volo equum. Hoc autem uerum subtiliß.
non eft. Quale enim obieétum, talis potentia adillum ordinata.
Quapropter ut tam bella contemplatio explicatius excipiatur, al
tiusordiendum eſt. Bonitas triplex. Prima eſtaffectusentis:Quod
&infâcris librisfcriptum eft. Deus, cùm feciffet omnia, cognouit
effe bona. Non enim àfummè bono poteft aliquid non bonum uel
fieri,uel conferuari.Sanéillefecit,&facit,& cófèruat. Hocbonum subtiliff. “g.
omnia appetunt entia: non primò,fed quia effe appetunt. Eftenim
bonum,quia ens: non autem ens, quiabonum. Sicut unum, quia
ens:nonccontrariò:quemadmodumin primo nobiliumExercita
Mm -
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к s c А т. 1 с в а

tionum aduerfùs Platonicos difputatum eft. Non enim poteft ens

subtiliff. ex uno oriri, & ficritanquam ex materia: ut Meliffusexiftimabar.
Ens enim effet accidens,non fubftantia.Accidens,inquä,propriuna
ipfius unitatis.Quemadmodum paßim dicunt:unum effeaccidens
entitatis.At unum non poteft effe,nififit.Effe auté,& effe ens,idem
eft:neq; diffèrt,nifiloquendi ratione. Sed nec alterum alterius ma
teria eft.Quin unumifa eft entis proprium,ut cum eo fit res eadem,
non differens nifi modo. Nam quomodo unum effe poffetentisac
subtiliff. cidens?Oporteret enim ut à différentiaflueret,quaipfum ens con
ftitueretur. Ergo enseffet genus:&haberet feenteprius ens. Ridi
culé. Verùm 鷺 fuprà fufiustraétata funt. Quæ uerò appetunt
effe:non appetunt quafiabfens,utpotiantur:fedtanquam praefens,
subtili|I ut conferuent. Quin dicimusaliquidfubtilius. Dicamus: Non effe
uerum ab entibusappetieffe,quod praefens eft.Hocenimhaud po
teft.Appetitio enim eftà priuatione.Subtilifsimè igiturintelligen
dum:non appetere effe:fedappetere confèruationem,ideft perpe
tuationem ipfiuseffe. Confèruatio uerò,atque perpetuatio nihila
liudeft,quàm cóniunétio multorum praefèntium,&affluxiofutu
rorum.Quia quod eftprefèns,abit:appetunt,quodabeft,ut fubeat,
&fit prgfens.Fit igitur per prgfens,quodfuitfuturum.Ergoaberat.
Quare appetebatur. Atquehaec quidembonitasfuprà,quafi relati
uaponebātur : quiaeffefappetibilis. Noneftramen , fedabfoluta.
Affeétus autéis,quod eft,effe appetibile,oritur ex ea:& dicitur po
（subtil/F tius,quàm eft, τάγαεῖς τι.Et quodabfurdum uulgò uideatur.Nö 蠶
bet hæc bonitas contrarium. Eft enim eadem reipfâ cum entitate,
differensab ea non alio modo,quàm quo fupràdicebamus. Neque
is affeétus, de ente poteft demonftrari: quiä nihil habet prius.Sed
eft pura in notione conftitutus:propterea quòdfine ullo mediocö
fequitur ipfum cns. Alterabonitas eft relatiua: quae eft cógruen
tia Naturæ quædam:ut aqua pifci:Pyrauftae ignis:qug homini non
conueniunt.Haec itaque per gradus quafi quofdam euehitur. Nam
quemadmodŭentia conueniuntin quapiam Natura fumma:itaeo
in ambitu uerfàbitur bonitas haec. Verbi cauffa,ali, omnibusani
mantibus.Diducitur deindein inferioribus peruarias difiűćtiones:
ut, humore fimpliciore plantae, pifces limò, aere Manucodiata,
carne Leo,& eiufmodi. Huic bonitati malum eft contrarium.Sic
dicimus:bonam mulam, bonam mulierem:quia malae etiam inue
niuntur. Poteſthaec bonitas definiri: atque deea, &ente, cui con
subtilf. uenit,fieri demonftrationes. Eius definitio eft:perfeétio cuiufq; en
tis,quatale eft, produéta ex iis, quæ requiruntür adfinem illiuisen
tis. Tertia bonitas eft moralis: quae eft perfeétio aétus cum re&a
ratione. Etappellatur habitus:de quofupràfàtis, Eft enim qualitas
animaº
 D E s v 8 r 11 1 r A T E A D c A R D A N v M. 397
numerum,harmoniam,nugas?Quodpoffumus ergohocagamus,
tanquam oeconomimoderati.Cùm igiturformam dixeris: intelli
gesimmaterialitatem, fimplicitatem, poteftatem,perfeétionem,
informationem.Hoc enim eft,&:quodinnuit maximìus Poetarum;
Totófqueinfufà perartus. Hoc eft, τέλος: quia eftultimaforma fub
caeleftibus:& princepsinferiorum,finis, ac perfeétio. Hoc eft,&eiy:
pofle. Vtipfafit autor omnium funétionum, omnium motuum,
etiam contrariorum in eodem corpore, cuiuspotenseft. Vndein
fcita pertinaciae deliramenta deftruas eorum, quife Alexandrifè
£tatores effe malunt, quàm principes ueritatis.Sienim,utillæ bel
luae carnifices animarümtemerè fitigant, conflaretur ex elemen
torum formis:ipße formae elementorum corrupta: plus poffent, Subtilß.
quàm integre.Quòdfiintegraeabiftis intusin វ្នំ ſeruátur,
neceffe eftaliqua potentiaab eis diuerfa, & mifcericertosadfines,
& certis finibus contineri. Non enim exillis aétu exiftétibus, fieri
poteft unum perfè, nifià poteftatefuperiore. Quare initio ftatim
primi,arxlo fºor appellauit.

1 3. Animaan feipfam moueat:& quomodo cor

pus moueat.

p t A r o ex Timæi luculentifsimo Commentario, Animam

feipfàm mouere dixit.Ariftotelestribuspotifsimùm rationibusad
uerfàtur. In Phyficisaufcultationibus demonftrauit: Omne quod
mouetur,in loco effe. Animam non effein loco,quae non fit quan
ta. Quantum enimin omnibus quanti partibusineffe totum non
poteft. At animaeftin quacunque parte corporis, quod eft quan
tum.Altera demonftratio ex o&au6&feptimoPhyficorum.Non
folùm non eftneceffe,omne, quod mouet, moueri: fèdetiam ne
ceffe eft, aliquodeffe mouens nullo modo motum. Quodin duo
decimo quoque primae Philofophiae,per unum,&primum demó
ftratur. Tertiaeftiniifdem libris Naturalibus. Nullúfimplex pof
fèintrinfècus moueri,&mouere.Quod& Hippocrates innuit,cùm
ait: Sihomo unum effet, non corrümperetur: intusfcilicet. Quòd
uerò mouerepofsitaliquid,nec moueatur neceffariò : patet in aliis
motibus.Nanique aliquiidalij dare poteftincrementa, neque ipfum
propterea crefcet.Ipfâmet anima nö fit maior:cuiusbeneficio cor
pusfit maius. Sic neque calida eft:&tamen ab ea calorin corpore
uitalis.Quis motum fiegat effecaloris cauffam? Quisproptereadi subtiliß
cet moti calidum?Ignis formaleuis non eſt:& datleuitatem.Neqi
materiáfuá mouet, quiafemouet. Haberetenim Prಳ್ಲಕ femo;
 1 y r I. vs с Авs А R sс А Е а в R.

28. Dememoria,recordatione,reminifcentia.
rt i s peraétis, antequam declaremus, quomodo corpusinfor
matur ab anima: nonnihil de ipfius animae diuina poteftate, quam
Memoriam perhibent, dicendum eft. Idque adeò, potius ut delea
mus ueftigia duarum opinionum, quàm ut quicquam maioris mo
menti adueterum fententias addipoffefperem.Ac primüm,an fit:
deinde, quid fit:tertiò,qualisfit:quartò,ubi fit,cognofcendum eft.
Haud mélatet,quä multis hoc mouere poßit admirationem: quä
do quaerereinftituerim,an memoria fit. Videtur enim cunétorum.
confènfu,fine ulla controuerfia receptum effe. At non mirabitur,
qui princeps Aboaliquid commentusfit, legerit:&fecum reputa
rit: quot difficultatibüs impellamur ad credédum: nullam effè me
moriam. Communis enim eft omnium fententiaSapientum : qui
bus cerebrum durius: iis difficiliorem apprehenfionem, retenfio
nem pertinaciorem. Quibus fit mollius: eosfacilè recipere,reten
tione uti minus fideli,ac diuturna. Hisigitur fpecies 醬uideturin.
materia. Cæterùm quae materia una, aut alterafpecieinduétafue
rit:addetertiam, atqueetiam millefimam: ea plenaerit,acfortaffe
confufà. At memoria noftra penè eft infinita. Quibusigitur fpatiis
continentur illa?Quibusfedibus ita difpofita, atque etiam ordina
ta: ut & unumquodquefeparatim,&cunčta confertim,& fingula
ordinatim,promere,ftatuere, digererepoßimus. Nam fifunt ina
nima ita, ut immaterialis potentia reduétafit adimmaterialema
&tum:haudquaquam deleripoffunt.At delentur.Sifuntfpeciesac
cidentales repoſitæ:quomodo ipſa infubſtantianon fua,peregrinæ
conferuantur. Aut quare abit una:aliamanet?Nam deifitelleétio
ne alia ratio eft.Phantafmataenim perfpiritus diuerfae temperatu
rae non uno modo referuntur.Qui haſce non ſunt ម្ល៉ោះdif
ficultates;iis non eft difficile,memoriam ponere,quo ponitur mo
do. Aboali omnium philofophorum acutißimus,âtqüe cordatißi
mus, cùm multa animaducrterettühic,tum alibi,in quibushaud
paucifunthallucinati: certa quaedam effata,វ្នំ opi
niones fcripta reliquit, non fineSapientum admiratione,faétiofò
Yrban.
rum obtrectatione. Acſanèeuenitei,quodiis, qui in limoutrunq;
crus impaétum habent. Quò nanq; fefe alterutro expedire enixius
conantur: eòfortius, ac profundiüs alterum defigunt. Itafaétum
eft,ut quae minus aliis placerét, poneret. Atifti fuperficiarijloquu
tores,dum diem dicendo eximânt,fàtis habent.Nequenorunt,fèfè
in eodem haerere limo:hoc eft,in Naturae tenebris uniuerfo huma
nogenericommunibus.Quareficut ij,qui fomniant,omniapaca
tahabent.Haec dico paulò acriufculè: quia principisopinio,quam
- - - --- addu
 рв sv вт і c 1т Ат в А о с л к р А м v м. 4і 5
adduéturusfum,ut abfurda multa defugit,ita non paucis obruitur.
Videamus.Haudfemel ille pofüit ultimam intelligentiam:quae ui
detur effe intelleétus agens Ariftotelis quibufdam Peripateticis.
Per eam ille nö folùm irradiari intelleétum noftrum:uerùm etiam
fùfcepiffe ab opifice primo rerum omnium noftratium difpenfà
tionem, exiftimauit.Adminiftrare itaque& formas, &formiarum
ordinem: earúmque concordem differentiamabillo coniun&am
confèruare. Igitur quod ad memoriam attinet: ့ဖို့
non remanere in intellectu:ſedeum, utpote qui pendeatab illain
telligentia,à qua irradiatur, refle&terefèfè ad illam. Quippe omnia ,
haec füb Luna (üo ambitu compleéti,& noftro intelle&ui reprae
fentare per influxioné ordinariam. Intelleétum igitur intelleétio
ne acquirere notitiam,& fcientiam rerum, tanquam fermentum
futuræ cognitionis. Hanc, ubi abierit ab intelleétu, exiftere in ipfà
intelligentia,quafiin fubfidiis:utfit tanquamfuccidanea,acpotius
fuccenturiata. Illa uerò non nifi praerogatiua quaedam. Sic enim
fèmper inferiorem àfuperiore perfici intelligentia. Quæ res haud
magno Naturæ interuallo diftat ab illis Platonicis Ideis: quarum
afpe&uimpleatur anima noftra.Eae uariisimpugnatae,atque etiam
expugnatae locisà diuino uiro: nec parum in primo tranfhaturalis 49.
Philofophiae. Sic enim cæcus, qui nunquam ufùs effet oculis, co
gno{ceret colores. Hac Principisfentefitia tollitur habitusfcien
tię in intellećtu.Non enimin eo manerēt ſpecies perpetuó.At ſciē
tia definitur immutabili conftantia, ac perpetuitate.Solam igitur
habilitatem quandam ftatuit in intelleétu: quafè ille conuertatad
ipfàm intelligentiam. Quod perinde eft, atque fiuiatorin orenon
habeat, ſedin pera cibum. Hoc ſanè commento ſperabatuiropti
: mus, fèfè aut effugere pofte difficultatesillas, aut ab eisimplicátos
animos noftros expedire. Nempe quaui,quibus Naturæ principiis
exaceruofpecierumalteram altera non impediret in ipfâ deprom
ptione, atque recenfione ? Aut primam fèquens quomodo non di
lueret ? Sed & multiseuocatis, atque palàm conftitutis, uideatur
quaſi paterfamilias, dati acceptique rationesſuasè Diariisputare.
Si ergo principis uera haec effetfententia: non neceffeeffet, quic
quam ex obieétis difcere. Satis enim faceret intelleétuseiufmodi
reflexio adintelligentiam.Prgterea nihil unquam obliuifceremur.
Praefto nanque omnia fierent inillo fpeculo.Sed& melius Natura
confuluiífet,fiabfque ullareflexione perpetua fieretilluftratio.Po
teftenim. Poftremiôneceffeeftin hac memoriae ablatione, memo- subtiliT
riam non auferri. Neque enim intelleétus fefe receperit,tanquam
• adfigna:fi non meminerit,hoc fibi effefaciendum.Etfaniè uidetur
intellećtusipfas depoſuiſſeſpecies apudintelligériam, ueluti com
M m iij -
 ї у т. і v г е лв з А к s c А т. і с в к
mißum repetiturus. Neq; omnes confusè, aut aliquas fortuitò exi
get:fedceitas.Earumigifur meminerit:aut intelligétiafuggeretfi
rie reflexione. Aut ille quafitefferam fpecierum apudfe retinuerit,
cuius collatione repofcàt depofitum. Haec ita breuiter concludan
tur.Si unifuggereret intelligétia,omnibus fuggereret.Subminiftra
bit abfque reflexione: quia neſcit intellećtus, quò reflećtarfefe: id
subtiliff. eft,ad quasfpecies. Auffifcit,fcirigitur ipfasfpecies. Non requiret
ergo. Älia obieétio. Caeterae quoque animantes memoria praeditae
funt. Nam & foboles internocunt: & nidum repetunt. Deducen
tur ad nidum ergo ab intelligentia,tanquam pueradludum,aut ad
palgftramà pædagogo. Hoc eft,quod primo quaerebatur loco. Se
quitur quaeftio fecunda. Quidfit Memoria. Visanimae communis
ad retinendum tam rerum imagines,ideftphantafmata,quàm no
tiones uniuerfàles: eáfque uelfimplices,uel complexas. Hic quare
uerba quaedam addiderim ufitatae definitioni, mox patebit. Tertiò
quaerebamus:qualisſit.Quale hoc,duplex:ſubſtantiale,8 acciden
tale.Aequè acfidicamus.In ea quærimus,tum differentiasfubftan
tiales, tum qualitates. Horum primum eft, uelutifirogem: corru
ptibilisne fit memoria,an incorruptibilis.Hocita quaero: propter
ea quòd abste diétum eft: memoriam corrumpi. Etiam in confti
tutione poteftatum animae pofuerasmemoriam interea,quae con
nexa nominabas. Quare&inter corruptibilia. Quod tam falfùm
eft,quàm mendax Auenrois promiffum. Qui in Commentariis De
Memoria, cùm declaraffetphantafmatum memoriam, pollicitus
eftfe diéturum,quomodo uniuerfalia quoq; effent in memoria. At
non praeftitit.Itatu fiuniuerfàlium memoriam communi omnium
confenfufateris: id quodiccirco ponebamus in definitione: cùm
subtili//. ftatuas uniuerfalia in intellečtu : intellečtus ponas perpetuitatem:
memoriae quoque perpetuitatem agnofcas,neceße eft. Acciden
talesautem qualitatesfunt,cuiufmodi fuprà dicebamus. In ficcóne
fit memoria.Neq; memoria ficca eft: neq;id,cuiusparseft: quippe
anima.Neq;id,in quo funtfpecies.In anima enim fünt. Sedaperia
tur haec fubtilitas,adeò crafsè, quàm pleraq; alia, haétenustra&a-
subtiliſſ ta.Sicco iuuatur memoria per priuationem.Propterea quòdin hu
mido cerebro multi fpiritus commeantes,fefe,tanquami circuliim
aqua, fecät. Quodfit etiam in ficciscerebris,fifuntbiliofa, propter
fpirituum mobilitatem. Igiturfpecies ipfas ubi requirit phäntäfia:
hoc enim eft memoria fingularium, fcilicet repetita quædam ope
raphâtafiae,ficut docuit nos philofophus: item quando intelleâus
recolit uniuerſalium recognitionem : interponûturin humidoce
rebro multa, uidelicet inter intelleétum & ípecies feruatas: quae fi
fint craffa, fit obliuio:fimobilia, fit dilatio recordationis: atqüeibi
remini
 р в з w в т і т. і т. А т в л о с л к р А м v м. 41є
reminifcentia:cùm remouenturintercedentiafmpedimenta.Non
dico haec interponerefefeinterfpecies,&intelleétum, quifpecie subtil£
rum fubiectumeftifedinter intellectusreflexionem fuper 醬 ſpe
cies, quas recenfet. Non igitur eft obliuio abolitio fpecierum,íèd
difiunëtio aétus intelleétus ab ipfis, per otiofos, aut nimium ne
gotiofos uapores, fubeuntes, atque infinuantesfefe. Otiofi funt:
cùm haud recordamur. Alieni, cùmalia fèfè obuiam dant. Itain
puero multa excrementa: infene etiam aliena. Ex his manifeftum
eft:quid memoria.Vis animae. Quid recordatio. Operaintelleétus
fpecies recolentis. Quid reminifcentia. Difquifitiò teétarumfpe
cierum: amotio importunarum: digetio obturbatarum. Ita dif
cufsis, facit, ut intelleétusfibipraefensfit. Quartò memoriae fedem
uaerebamus. Ariftoteleseodem in loco reponit, quo&phanta
溫 . Deinde procedente traétatione, tum ipfe, tüm Aüenrois,
tum Themiftius, deftituit nos expeétantes, atque fitientes fcire:
quomodo fit memoria uniuerfàlium. Phantafiâ nanquefingula
rium eft. Alij pofuerunt in occipitio, manifefto argumento: quòd
eoinloco percuffos omniumrerum cepit qbliuio. Hi fànèboham
oeconomiam inftituerunt:ut quafipenum haberent, praetercaete
rasaedium partes. Nec difplicebit hocinteriora cerebri intuenti
bus.Difficültatestamen prioreshabet,fiegetfedis.Erunt enimfpe
ciesin materia.

29. Quomodo animainformet corpus.

Q v A ratione ex materia,&forma fiat unum, fuprà declaraba
musex principiisPhilofophi. Quippealteram,potentiam effe, a
ptam perfici: alteram, aétum,perficere aptum. Ita uidemus angu
ftiasintelleétushumani : qui dicere aufuseft, fèfè comprehendere
fpeciesfubftantiarum. Quin latet nos exquifita illa cognitio. Scili
cet quomodo ex duobus unum fiat. Quomodoforma fit in toto,&
in quacunque partetota. Quaelibet enim ignisparsigniseft. Adeò
diuina resformaeft:ut cùm fit fubftantia, aliam totamfuiimpleat
fubftantiam ita,ut ex utraquefiat unum. Quare ulterior difquifitio
morofi, atquefàtagentis animi cft. Humanae enim Sapientiae pars
eft, quaedam aequo animo nefcire uelle. Igitur ad proximam quae
£tionem tranfeamus. Quidinformat anima? Totuìmne corpus: ut
maximae philofophorum parti perfuafum eft:an partem tantùm,
fcilicet córipfum?à quo eâ officia,quae in caeterum corpus profici
fcuntur, pefeffufàs praeftentur poteftates, non autem pefanimae
prgfentem fub(tantiam.Hoc etiam ex Ariftotele mutuatosfèfè effe
clament.Eſto.Adduntargumentum.Si arteria uinciatur,non mo
-
 1 у т. 1 у з с АЕ s А к в сА L 1 б В к

ueri,quodinfra nodum fit.Non ergo ibi effe animam. Verùm ar

guméntum hoc puerile eft. Non enimfequitur. Motuseft: ergo a
riima eft. Motus non eft : ergo anima non eft. Nam etiam fènfù
cenfeturanima:fedpotißimùm augmento. Tum motus ratio non
eftabanima praecisé,itaut conuertatur. Quádo uenae quoque ani
matæ funt,&iecur.Haud mouentur tamen.Sed arteriae motus eft à
motu cordis,& fpirituum: quorum affluxione pars illa fraudatur,
cùm deligata eft.Et perridicülum,fiputet, arteriam mortuam, ubi
uin&a eft: cum reuin&ta, uiuere. Quod enim morte femel deletum
eft, nequaquam denuò eiufdemfpeciei forma reducitur in uitam.
Tantò minus idem numero. Et opinionisfundamentum aequè ri
diculum. Aiunt nanque:nihil aliud mouere poffe, nifiipfùm quie
fcat prius. Hoc in nobilibusExercitationibusfatis uentilatum eft.
subtiliff. De corporibus hocintelligendum. At neq; uerò femper.Pila enim
in aerepellit aerem.Sedpropiusadrem. Primum corpusimpellés,
neceffe eft,aliquo modo niti.At intelligentiam,qug mouet orbem,
quis dicat ufqüam niti ? Dices: multùm intereffe inteream,& ani
mam noſtram.Permultúmſanè,ſed non in hoc.Imö uerö ualdeſi
miles.Neutra enim perfè mouetur,apudAriftotelem:fedfunt prin
cipia motionum.Quarenullo nixu egent.Rurfus obiicies:animam
inftrumentis uti,fpiritibus.Affentior.Ergo quemadmodum forma
subtiliff lapidisabfqueullouel medio,uel nixu mouet lapidis materiam: ita
afiimalisförma,quae anima eft,materiam mouet, quifunt fpiritus.
Quapropter illudftatimäv»$*c. Animam effe in parte cordisimmo
bili, utreliquum moueat. Ouaſiuerö in lapidisimmobili parteſir
eiusforma:unde caeteram propellat, auttrahat maffam,ue&te, aut
unco fcilicet:ac non potiustotos,ut ille ait,infufà per artus molem
agitet. Neq;te puduit,in libris De animorum immiiortalitatehafce
nugasfequi: ut lapiseffettotuslapis: homo non effet totushomo.
Sedcoreſſet homo:reliquum nihilpenè:ſedfic quaſi appendix,fi
neforma. Ab eo nanque Perfarum,aut Affyriorüm regé,quiin ar
cecordisita delitefcat, ut domo pedem nunquam ಕ್ಲಿ , exeant
Satrapae ad prouincias capitis, alui, pedum : quo regnum curent.
Scire uerò uelim: síntne partes hae illius effentiales,an accidétales.
Non enim mordebis nos,& abibis,illa fcilicet uoce,potentiae. Per
ambiguananqueuoxet.Sifubtátiales.totum corpus informatur.
Si accidentales: homo erit hiftrio perfonatus. Et idem erit,fimpli
citer,acfecundum quid.Erit enim uerum.Coreftanimal:ergo ho
mo eft animal:ergo cor eft homo: ergo pars eft totum. Tumi exta
bit Pythagorae fententia: Animam corpore uti pro inftrumento.
Aciam plures animae in hifce uacuis atriis habitare poterunt. Ne
quc amplius ridcbitur Leo manfuetus ille, qui Sefoftris animam
º ueheret,
 то в s v в т і т. 1 т А т в А р с А к р А м v м. 417

ueheret, in mendacißimi plufquam Graecisfabulis Apollonij. De

cordis uerò motu diximusalibi. Cæterùm quod aiunt recentiores Fraca£.i ;.
uiri do&if$imi:cordis motum Deo tãtùm,& Naturæ notum: cor- de Symp.
di ueroipfi nequaquam:confiderandum eft. Primum,quöd tama
cutus uirà Deo diftinxerit naturam.Idem enim creator,formator,
confèruator,unus.Deindeficor intellexit maffam:frigida fènten
tia eft.Si totum cum anima : fallitur, ubianimâ dixit ignaram fua
rum funétionum. Nihil enim mouet in corpore animato, nifiani
ma. Alioqui plures effent formæ, & plura prima. Nequecontinuò
uerum eft.Mouet fine imaginatione,ac defiderio:ergo motusis nö
eft animaefunétio. Naturâ enim animali, anima eft.Ipfa fibifabri- subtiliff.
cat calces,dentes,cornua ad uitam tuendam. Itaqueiis & utitur,&
fcit, quo fit utendum modo, fine obieéto, aut phantafia ulla. Qui
animam fecit, certis eam praeceptis onerauit, partim generalibus,
partim contraétioribus. Illa funt,quae pertinent ad unionem fuam
cum corpore confèruandam: cuius nullus autor extimus effe de
bet. Eius itaque ftudiofa mouet cor:coquit in uentriculo: recoquit
iniecore:perficit in uenis: digerit in membra:mutatin corpus:ſuf
ficit,unit,inftaurat,redintegrat.
3o. Barbara Cardanifèntentia deintellećtu.
H i s A B s o L v r 1 s, fententiarum quarundam uel nequitie,
uelimpietates delëdae funt. Ais in confufifsima rhapfodiatuorum
Commentariorum De animae immortalitate. Intelleétum unum

亚 effefub Luna: cúmque non effe humanum,nifi quatenus abhomi

: nismateria fufcipi poteft. Ingredi igitur in hominem: atq; eo fieri,
ut homo intelligat. Eundem intelleétum etiam belluis imminere,
eáfq;ambire. Atipfi non patereaditum,propter materiae ineptitu
dinem. Igitur hominem intusirradiare, circúbelluasextrinfècus

: collucere. Neque alia re hominis intelleétum ab intelleétu differre

belluarum. Iccircobelluasea omnia habere inchoata, quæin ho
mine perfeétafunt. Videre uerò peruelim intelleétus illiusadfo
res exiftimatiuae(fic enim brutorú uocantpotentiam,qua cogno
fcunt)excubias,atque prehenfationes.Sodesecquid ：jca
pit mercium noftrárum ? Vteregratis. Moerentem etiam uereor, Vrban.
quòd non admittatur in Afinum: utfuggerat, atque inculcetiftis
Apuleiisfuam circumforaneam illam unitatem. Omnino uerò, ut
omittam iocos, nulla materia poteftexcluderetam diuinam for
mam: fi imminet, atque circumfunditur. Dico: quòd reciperetur
aque abrutorum natura, atqueillainformaret, . informato
mneshomines:quorum aliquos quauisbelluarudiores,diccbasfü
º Nn

º
 Iv L 1 v s c AE s A R s C A t i G E R.

subtili/ţ pra,quieointelleétu non utuntur.Nam materiaindigiduinon eft

potefis penitus excludereformamfpeciei,Simateriahominis apta
èft recipere intelleétum : ergo & cuiufuishominis. At apud te rion
recipit quidam homo : fed belluina quauis materia ineptior eft.
Nofieftigitur aptitudo haec materiarum fpecialium, fed indiui
duorum I Quarè etiam loquentur bruta. Linguam habet Afinus:
quare non lóquitur ? At intelleétusille tuus aequè illi, ac mihi prae
fío eft. Loquitur tamen ille tuus brutus homo,qui quouisafino afi
nior eft. Qüare ? Quia interna funt principia intelleétionum, non
peregrina,quibus auobis hofpitia parentur.
3 1. An praéticus intelleétusfit exiis, quæ opi
nione conſtant.

s v p R A ex Philofopho dicebamus: Intelleétum fpeculati

uum, promotione quadam, per appetitum fieri praéticum. Tu ais
pe
inillis Commentariis: Praéticusintelleétuseftdeiis,quae opinio
ne conftant. Pefsima definitio.Imperfe&i eft hoc.Quin dico tibi:
Intelleétum fpeculatiuum,aétiuum, faétiuum,habere principiau
niuerfàlia communia. Id quod&in primum Technes fubtilifsimè
difputatum eft. Nanque ubi faétum eft, utintelligam: coniunétio
nem humanam effc uiam ad beatitudinem : &inueniiuftitiam eius
conferuatricem : ex fpeculatiuo aétiuus fio. Itaque 驚 quae perti
subtilff. nent adiuftitiam. Quocirca etiam artesinftituo: quibus do princi
pia ex fcientiis. Sic nauiculario. Omnis pinus,quercus,abies,flui
tat. Omnis clauus coercet duo diſsita, ſi firma ex materia ſir, ſi ritè
adigatur.Omnis fubfcus cohibet compaginem. Omnisftuppa ob
turat rimas. Omnis pix prohibet aquam fubire ligna, eáque putre
facere. Finetantùm differunt: quia fingularibüstermifiatür ars.
Cùm igitur opinio fit affenfus non neceffariò nece(farius: non eft
subtil uerum : praéticum intellcétum conftare opinione. Quia rationes
funt neceffariae, quibus probatur: Hominem effe natum ad iufti
Viues. tiam. Iccirco non rećtèrecentiores: Affenfum iudicij ad conclu
ſionem,eſſe opinionem.Nanquein ſcientiae adeptione eſtaſſenſus.
At fcientiatam eft opinio,quàm neceffarium eft contingens.Alter
errorex Cicerone:Fidem effe firmam opinionem. Effet ergofcien
subtil. tia.Sed fideseftopinio uoluntaria exinĉertis certa promittens.Ne
uerò tibi placeasin illis tuis Commentariis, quos confufos dixi
mus. Nihil enim aliud funt,quàm farrago præceptorum meorum,
Pomponatij, Sueffani, Dominici de 醬 : quae tua fecifti ridi
culis fabellis declamatoriis. Credo, ut uiderere Ciceronianus. At
cquidem in hac materia mallem me fcythicè demonftrationibus
difputare,
 в в s v в т I с 1 т А т в л ь с л к в Ам v м. 418
difputare, quàm nugisillisin medio Romano foro adharefcere.
Quin Graeca etiam admifcuifti: ut & alibi admiffaflagitia nouatui
opinione tegeres: & quàm parum poftea profeceris, detegeres.
Quod & ingratißimo fuco meo propediem eueniet.

31. An corante omniafenefcat membra.

1 N D 1 D E M illudeiufdem notae. Corante omnia membra fè

nefcere. Quod neque Naturae,neque tuis diétis, neque doétiorum
conuenit experimentis. Nam primiùm, fi eft natura nobilifsimum,
atque robuftifsimum,maxime eius in tutela erit. Et arx eft, quae ul
timò à morte expugnatur. Ergo etiam à morbis. Morbus enim eft
uia ad mortem. Eft nanque μοῖeg giov:Quaſi fatum uitae. Diéta uerò
f
tua ruunt. Nam caetera membra per miniſtrosgubernátur, in tua
&
humani corporis politia. Ipfa animae fubftantia in corde eft. Tu
tius igitur,& munitius. Medici uerò quidaliudaiüt,quàm corde il
laefo, fieri priores he&icae fpecies. Vltima oppreffum aggrefsione
fathifcere.Tum uerò uitae Iocum effe nullum.Sed& omnes aiunt:
cor poftremum omnium interire: oculos primos. At oculi pri
mi ក្ញុំ : ultimum ergo cor. Poftremum etiam aegrefcere.
Aegritudo nanque praeparatio eft ad mortem. Hoc quoque uulgò
notum eft. Multis fenibustam uegetum, tam acrem effe animum,
utin florenti aetate effe uideantur. Membra penè omnia effœta.
Senfus debiles: corpus exuétum: faluisfcilicetadhuc in corde uitae
:‫ال‬ principiis, abfque ullo malo temperamento, ullâque alia morbi
↑ differentia. រ៉ែ uerò alia membra,quia fibi retinent,quod
邮 opushabent. Rationisautem faciesfalfaeft.Quafificoreftprinci- subtiliff.
º 獸 , quæ ab eo pendent, non laborent, nifieo prius laborante.
ﾘ% ocfalfüm effe docent arbores. Quarum plerifque uitae incom
º moda extrinfecusincipiunt,atqueadradicesterminantur.
｡ 33. An mortis metusfoliusfenfitiuaepriuile
y gium fir.
あ
g
|| E x £ a D E M officina, quodfcribis.Timere mortem, effefo
• liusfenfitiuae priuilegium. Éftergo mors aut uiridis, aut, ut pin
gunt,nigra,aüt,ut canunt,frigida,aut afpera, aut acida, aut ftrepe-^
fa,aut fœtida, aut eiufmodi qüippiam, quo fenfus afficiuntur. Cae
:p!
தி
terùm ſemper auditione acceperam à Sapientibus.Mortem eſſe ui
ta: priuationem: difiunctionem anima à corpore. Priuatio uerò
nonniſi intellectione percipitur.Pratereaſenſus rཉྫི་ tantümpre
n ij
 и у т. I v s с АЕ s А к s c А с т с Е не

potentia eft, quae et principium operarum, & effeâtionum.

uerò
Quam iccircofacultatem, alij uim, poteftatem, uirtutem aP
17. Ę:uttum alibi (cribitur,tum infeptimo diuinae Philofophiae. Jgi
tur anima potentia,que diciturintellectus,etPrincipium functio
nis: fcilicet intelligéfidi.Sicfubftantia dicitur eííe potëtia efficien
32. di accidentia:uteftin eodem libro: per quam nullius inreruëtu rei,
ftatim recipiunturinfubieétum. Alioqui nullo fine progreſsioter
minaretur.
17. Deprincipiisnaturae indiuiduae.
i N o 1 v i d v AE naturae principia perfcrutari, tametfiprimi
uidetur intereffe philofophi: tamen hanc quoq; partem ad animae
tra&ationem pertinere,mox manifeſtumerit.Sic igitur ordiamur.
Indiuiduum,cùm fit fubftantia,neceffe eft, utfit hoc, quod eft, per
id,per quod eft. Eft autem per animam (de homineloquimur):Er
go erit indiuiduü per animam. Anima igitur erit principium eius,
quodeft:quam noftri Barbarifcitifsima uoce indiuiduationem ap
subtiliT. pellarunt.Quòdfi per materiam, non per animam,diftingueretur
ab aliis: ipfâ anima huiuseadem effet cüm iiliusanima. Dicunt:di
subtiliff. ftingui animasnumero. Craßifsimüiudicium. Numerus enim eft
res quaedam confequensexiftentium,& uagás percolle&ioné uni
tatú.Non quia numerantur anime,dicemus eas numero diftingui:
fed numerari, quiafunt diuerfae, hoc eft,feparatae unitates. Non e
nim anima Caefàris conftituitur ab unitate: fèd eius unitaseft, quia
ſubſtantia quædam eſt. Sic & equiſpecies à leonis ſpecie diſtingui
turnumer6:quia huiusunitas non éft unitasillius.At quare hoc ita
fit,aliâ antecedere cauffam neceffeeft.Ergofi Caefàris?nimaà Ca
t9nis anima eft alia numero:aut eft,quia útraq;, pars animae cuiuf
gam uniuerfaliseft:ficuti materia prima,quae éft in hoc,alia efthac
fola ratione, quantumadeiusnaturam pértinet, abillius materia.
subtiliff Difpertitum enim efttotum ipfum matériae, quòd unum in fe eft,
fub omnesformasfigillatim. Hoc auté animae'attribuere, tumfto
lidi eft, tum impij. Vnus enim effent homo omneshomines: quia
formauna. Agtfi huius anima non differt ab illius anima pecufiari
._ quapiam praefcriptione : Caefàrerit Cato in alia tantùm materia,
subtiliß èáqüe fortuita.Etficut uerum efthoc: Cæfarhodieis eſt,qui crase
rit:differet enim materiafola:ita uerum fuerit hoc:Caefäfet Cato.
Non enim forma differt.Accidentia nam q;haud uariant effentiam
raedi$aíionis. Alia alij principiaftaruere, aequè omnesfub hac ea
Dwns 3.d.-dem difficultate . Subtiliores internum principium attribuerunt:
* 4.6. haud minori perplexitate. vthic quoque uideamus,quàm parum
noſtriconſtetaciesingenijad Naturæ arcana meditánda. Öccur
ritur
 рв sv вт і ь 1тАтв А о с А в о А м v м. 419
unica de cauſa. Nanque recipitſpecies, eartimque patiturimpreſe
fionem, ficut materia prima. Quomodo funt ergo partes: fi mate
rialis, & patiensidem funt. Quod&ipfe dicis. Aisenim: patiens,
cùm fimulacra recipit. Ergo eftidem, qui &materialis:nequealius
àfèipfo,fèd altertantùm,ut loquuntur in fcholis.At pars nulla,ea
dem eft cum alia parte. Adhaec, quis unquam dixit: intelleétum il
lum potentialem lumen eſſeagentis intellectus ? Sane lumen actus
eft. At agensintelleétus, eft aétusilliuspotentialis,& lumen eius.
Lumini enim comparatipfum Philofophus. Praeterea intelle&us Contrad.
hic erit fubftantia, non autem fpecies receptae, ut fuprà obtun
debas.
36. Ancorpus edat, & bibat.
1 N Q_v i s : rriplex homini operatio. Intelleétus,&eft Sapien
tia.Corporis,edere,bibere.Hoministotius,iuftum effe. Nihil po
tuit uanum magis, autinfolens effutiri. Hominis ais effetres häfce
omnes operationes. Deindefoli intelleétui attribuis Sapientiam.
At quanta cum fubtilitate ? Sapientia enim erit operatió. Aciam.
nonierit hominis. Intelleétus in homine fàpienserit : homo, qui
per intelleétum homo eft, fàpiens non erit. Secundo loco ftatüis,
èffe proprium corporis, edere, bibere. Nónne efitatio, & potatio,
motusfunt? Simouetur corpus: non eft corporisfolius. Quod ais
tertio : totius hominis effe, iuftum effe : nihilo magis uerum eft,
quàm effe fàpiëtem.Nam habitusin anima, fine ullo aétu, facitiu
ftum: ficuthabitus diuinarum rerumfàpientem. Praetereaiubebit subri,
iuſtus, & fiet: ipſonibil agente per corpus. Eterit actio ſine corpo
re. Quòdfi eò confugias:fèrmonem effe corporis motum: item di
cam:Sapientis aequèintereffe,&fcire quae fciat,& docere, quae in
telligat. Si non partemfui faciat aliis: non effeiuftum. Noh enim
Sapiens nofter uoy&mc eft. Si non eritiuftus, non erit fàpiens. Po
ftremò apudAriftotelem, homo eft, qui intelligit, nonanima. In
telligit autemper animam.
37. Anmemoriafitin omnibus corporis partibus.
D v B 1 r A R E uideris, an ftatuere queas memoriam in omni
bus corporis partibus.His enim uerbis uteris.Videtur memoria o
mmibus corporis partibusineffe. Quippe in digitis, cùm citharam.
pulfamus. Quin dico tibi:intelleétum effeetiam in pedibus. Vna
enim in nobisanima,fuisomnibus undique ftipata poteftatibus,-
nempe effentialibus fibi. Vbi uerò inftrumenta int:ibi exercerea*
&tumifüumipfàm poteftatem. Si enim oculus effet in digito: uide
Nn iij
 J. v. t1 vs с АЕ s А к s c А с тс в к

dem eodem modo in Catone.Quare cognofcitipfàm effe commu

nem utrique, nec mutari poffe.Hunc admqdum fpecies illa, ficuti
fupràdicebamus,facitintellectionem fui,idet impre(sionem,arq,
subtiliſ រ៉ែប្រំា
i ubi in modulum cauum aesfufile im
mittitur:utrünqueſimuleſt,&lutum, & figillum æneum. Ablaro
luto,remanet figillum.Quòd fidicas exemplumfacere prointelle
&uagente, qui detrahat: dicamus nos. Si aes eam habeat faculta
tem,id ab eo faétumiri. At intelleétus materialishabetfacultatem
diuidendi,componendi,ſeparandi,colligendi.Nulloperducente à
fènfibus perphántafiamtrâfmifîumphantafma eft. Receptum eft.
Cognitum eft effe hic,& nunc.Effepoßefineiis. Effeetiam in alio.
subtiliß Facitigitur intelle&us,necfacit uniuerfàlia. Facit quidem:quiate
gumentatollit.Non facit: quia iam funtfubtegumentisillis, loci,
temporis,aliis. Non eftergo neceffariusintelleétusagés;ubieftin
telleétusmaterialis: autfòluserit fineintelleétu materiali. Nam fis
accipit,utaiunt,phantafma,intelligitipfum. Et cognofcite{{e fin
gulare,à quo detrahatſingularitatem. Quærotintelligátneilludu
niuerſale,an non. Si non intelligit: brutareseſt,ſicutipiſtrinimo
la,quae quidfitfarina;nefcit. Si intelligit:duofequütur,quae tamen
reciduntin unum. Alterum, g non eft neceffariusintelleétus ma
terialis: intelliget enim per illümfatis homo. Alterum, quòdfifa
ciat uniuerfàle,&inrelligit uniuerfàle: idemfacit,&recipit. Non
igitur eft opus intelleétu materiali, qui recipiat. Aut non fuitopus
intelleétu agente, qui faceret. Eodem enim modo poterit& mate
subtilff. rialis.Qgi enimpotuitfacere,potuit& recipere.Quòd ueròetiã ri
diculusſit, multa perſuadétrationes. Quippealij diffuſam,acqua
ſiſèipſam aſpergentem intelligentiam eſſe, dixere. Alijanimam
Mundi: quætanquamapparitorisofficiofungatur. Auéroisinpa
raphrafi Metaphyfices, effe ultimum motorüm caeleftium.Nóm
s#btuliff. nulli etiam Deumipfum effe,uoluere:temerèadmodum.Aequali
ter enim in omnibus reciperetur,& eluceret. Non enim debet, aut
poteftimpediri Deus à materia. Neque agit proportionaliter,fed
infinité,cauffa prima.Oportetigitur inteIleétumihunc efîealiquid
fecundarum cauffarum.Itaq; nón defuere,quifàniore iudicioüte
rentur: quippe unum effeagentem,& matérialem: fèd differreui.
Quafi uerò fiönidem fit, atquefidixeris: nulluseft. Sedintelleétus
unus,qui quatenus enudat fpecies,agéseft:quatenus earü eftfubie
&ü,materialiseft. At hic nihil noui. Noseriim idé dicimus.Quod
uerò excutiat rifum etiam moderatifsimofàpientiaeftudiofo,illud
eft, Intelleétus agens non recordatur eorunì poftmortem, quaein
uitaintellexerit.Dedifcit igitur.Deindeinalio addifcit. Quòdfidi
uinaeſtintelligentia:fecũinhominē ſpecies afferat: non in eo car
- CсIC
:1 рв s v в т і т. і т. А т в А р с А в р А м v м. 4о 3
:: Cere ប៊្រុ fiat. Hinc LudouiciViuiserror,cü dixit:Simplicia.
si , uerba à ſimplici proficiſci intellectione : compoſita à phantaſia:
ºn- orationem integram à ratione difcurrente. Nam & fimplicia,&
-: compofita æquè funt ab intellećtu,fiue fignificant uniuerſalia, fiue:
= uod pluseft,etiam fingularia,& materialia, & omnia quæcunque
-

z àfenfibus adipfum trafifmittiqueunt. Illiüerò,quiexiftimaruht: Melanth.

intelleétumagentem autorem effe omniuminuentionum: exem
pligratia, horologij, machinarum, nauigationis, & aliarum ar
tium: materialem uero intellectum eſſe, quaſiuſufructuarium, &
beneficiarium illius: fànè non inuenufté.'Cæterùm fiita effet : o- subtilif.
mnis difcurfus,& omnis ratiocinatio ab illo proficifci uideretur.
Aiunt enim effecaput, atq; parentem omnium confiliorum. Nihil.
igitureffet opus intelleétu materiali. An uerò tanquam Aegyptius: -

afello Ifidem: fic agens materiali fpecies imponit ad uehendum: Iocum..

additque etiam fuftem, fi opus fit. Apage. Sünt cum anima noftra
quaedam cognatæ notitiae, quae iccirco γάς dicunturà Philofopho.
Nemo enim taminfans eft,quem cognitio lateat pluris,& paücio
ris.Infanti duo poma apponito:uno recepto, alterum item pofcet. -

Ab his principiis aëtus mentis, à fenfilibus excitatus, cùm alia de

ducit: hoc 器 dicitur ingenium,de 蠶 fùprà. Is dicitur operis ef
fe&or. Quod opus per reflexionem ubi perpendit, atquerecogno
{cit: hoc appellaturiudicium. Eft enim quafi ruminatio quaedam,.
ficuti dicebamus. Sic igitur definiuimus. Reflexio mentis fuper- . . -

**
priorem notionem.An uerò uerum eft, quod abiifdem dicitur ibi- !
çiem? Mentem naturaliterintelligere, Deum effe. Non eft uerum.
Nam & eftà Diagora, & aliis infipientibus, hominibustamen mé
tepraeditis negatum: &à ProtagQra dubitatum, &ab Ariftotele
probatum: &à Metaphyſicisquaſitum. Non eſtigitur naturale:
íèdà prioribus pendens cognitionibus. *

1 9. De Intelleétu adepto,& Beatitudine.

■ x H i s p A r E r : quot, quanta friuola inuexere Sapien
tes, de Beatitudine, & Intelleétu adepto. Vbi uerborum equidem ;
audioftrepitum:rem ipfàm nondum intelligo. Materialem intel
lećtum, 蠶 ſe coniunkerit cum agente, intellectum adeptum dici:
eúmquetum fieri æternum, atque incorruptibilem. Adepturn pro
pterea uocât:quia nullius器德 commeatus egeatadbeatitudi--
hem.Quid? Antequamfèfèilliconiungat,non eft æternus? Si non.
eft antè, nepoftea quidemfuturuseft. Non enim corruptibile na
- turaliter,pefulliusfòcietatem,fit unquam incorruptibile. Neq;ex subtiliff.
aeterno,&corruptibili, fit quicquam
-
remumAಣ್ಣroduce 4-11);
 1у т. 1 у з с Авs А к в с А т. 1 с в к

nem, quaparit operationes.Atlongè obfcurior ethicagitatio,

Ârifíotelis perfeétio. Ná fi animaeftentelechia, quae ab iftis
器uam
endelechia,utfit agitatio:fübftantiaerit accidens.Verüm ende
lechia non eft agitatio, fed continuatio motus, παρά το εν, και δειν,και
subtili]]. *xạ, rồi éguay.Praterea non conítatiftcfibi Nam Primùm ait:Ari
ftótelefì ad nouum commentum confugiffe:quotenebris obtege
ret fùam perplexitatem. Mox negat, eum effe uocis inuentorem:
quandoquidem &tx£xeia & fit,&fuerit Graecis p9pularis uox. Per
iiotaigitur definiuit.Quanquam is non minusfalfa dicit,quàm fibi
aduerîâtur. Non enim Cyr.X£xeia Graecis erat ufitata uox,fed &J\x£
xela.Atram conuenitè, Joxéxeta Ariftotelica definitioni,quàm Pla
tonis definitio,multis rationibus impugnata, in primo De anima.
Ac quanquam &tx£xeia ignauae plebi noua erat uox: non tamea
ignötafuit Sapientibus,qüibusfcribebat ille,non Pædagogis, Alias
úéròformas cùm item uócet Philofophus entelechias:manifeftius
etiamnum apparebit huius temeritasagitationis.Nam formaterre
non eft agitatio.Quòdfi dicat effe,& effemotus principium:conti
nuò emerget eius infcitia in principiis Philofophiae. Eadem nanq;
natura eftin terra principiü& motus, & quietis. Quomodo igitur
erit agitatio quietis?Quis unquam fimile huic monftrü uidit?Quin
subtiliff. operâ potior ad quietem, quàm ad motum. Eft enim,quod toties
diétum eft,motuspropter quietem:& quies motus perfe&tio & finis
potius,quàm priuatio.Sicjtibeatitud6quieseft,&perfeétio a&tuü
ítudioforum.Nam quod affingit:&J\x£;£iav ànobis poni:quia pute
mus hic agi folùm de animarationali, quæ in corpore locúteneat
aliquem, tanquam clauum gubernator,uehementer errar. Nemo
enim non arbitratuseft:de omnianima dici, atq; intelligi. Quem
admodum de omni animantium materia di&tum eft, in libris De
artibus plantarum,& animalium. Sed& aliis uerbistum auget
獸 errorem,tum aperit aiium. Is,inquit,cùm uellet fignificare,
motum non effeabfolutum quiddam,fed agitationem, atq; acqui
fitionemformae:quæfiuit idoneum uocabulum,quo agitatioadfor
mam acquirendam fignificaretur. Iccirco appellationem fumpſità
'populo ufitatam, quæ propriè afsiduitatem illam,atquc continui
tatem fignificaret. Venena funt haec Philofophiae. Primùm, quia
anima effet motus. Deinde quia negat,effe motum abfolutum. Ef
{es igitur animapraeparario ad formä fufcipiédam, Ergo aliaforma
ab anima fuerit,quae motuifuccedat,ac praeparationi.Tum anime
introduétio nö erit generatio,quae fit,ut loquuntur,in inftanti:fed
motusantecedensgenerationé,quifit fucceßiué.Aequè infeliciter
fubdit: Laudo,inquit, Boetijuerfioné, que aótúdixit.i.agitationé.
At aétus,ôbone,nó cfthicagitatio apud illü,quifquisfuit,interpre
tСIII :
 он з v вт и . т Атв А о c А к оА м v м. 42. I

té:fèdèyépyeix:hoceftid, cuius effe nö eft in aliuspoteftate:fedaliud

in eiuspoteftate.Eft enim hic aétus,ut uifus,exépligratia:nöaétio,
ut uifio.Infcitè igitur interrogat; quid fibi uelit interior illa per
feétio.Qui magis,inquit,anima plantæ,aut bouis interiora,quàm
exteriora perficit?Etiam ambulacrorum noftrorum candidafis fa
cillima eft refponfio. Primùm, quia magis perficiuntur interiora,
quàm exteriora,fi opus fpeétes. Interna enim habent principij ra
tionem.Ab iis nanque exeunt operationes,atque etiam ipfâ opera. subtilff:
ut fruétus,frondes,pili,alia.Deinde dicamus: non hoc intellexiffè
Philofophum.Parum fuit in illius libris exercitatus calumniator.
Non enim tì & fignificat materiam interioré. Multis nanque mo
dis accipitur ex ufuloquendi, in quinto diuinae Philofophiae.Dici
muspartes effein toto.Eae neque intus,neque foris ſuntineque có
tinent,neque continétur:fèd fùnt cum illoidem.Formaeftin ma
teria,&eftin toto.Sic enim loquimur. Cùm tamen pars totius fit.
Quomodo eft in totq;fitotius pars eft formaipfa? Eft igitur, &; svi
zôov àyvwápxgyae}ς τω ττ^άωor.Sic igitur intus eft, ut etiam in am Subtilß.
bitufit,hac perficiens ratione: non autem extrà,ut lux, quæ perfi
citalio modo uifionem.Illud uerò,quod ait, perridiculum eft. Mo
tum,alium cffe accidens,alium fubftantiam: féque in fua èy%x*%4
defubftantia intelligere.Primùm,quia nullo modo motus effe po
teftfubftâtia.Deinde,quia nullus unquam fomniauit hoc.Tertiò,
quia definitio effet peraequiuoca.Poftremò,quia faciebat hác agi
tationem præparationem ម្ល៉េះ præparatio,ut eft aótio,eft
in prædicamento proprio:ſi {ို့ materiam,eft in prædicamé
to qualitatis.Quae nugæ cùm relatu funt indignae, tum etiam refu
tatü. Omnino uerò caufia digna, aut uomere definitio ánimae
rationalis,quamtalem affert, Spiritus intelligens, Videtur haec è
culina quapiam monachali fimul cum fumo, aut nidore erupiffe
in oculos noftrorum deambulatorum. Dolebas, te nefcire, quid.
effet Entelechia,etfi mox aiebas cffe uocabulum fumptum ex ufu.
‫ޘްޗިޒ‬ populari.Multò difficilior cognitu fpiritus eft. Ex M.Tullio, ani
து. mae uocabulo aerem defignari,etiam declamatores fciunt. Ité fpi
｡ ritum.Indefpirare: agitare aerem pulmonibus.Quare apud Lati
3. nos erit anima iftius definitionis,Ventusintelligens:autaer intel
多 ligés. Apud medicos pars fànguinis tenuißima, fpirituscft. Liber
º Ariftotelis Defpiritu deiecit nos amplius fèpties de fpe interpre
‫يﻭم‬ tationis, propter perplexißimas difficultates.Omninózy£ga nihil
ſº aliud,quàm flatú fignificat.Et Hippocratis ova* multis in locisidé,
;"ို tisjua noftrum eft.Quod tamen &aliudfignificat: unde malè
t aequiuocae definitioni. Putabatfè in popularibus uerfàri libris:
! utobtrudere poffefperaret fpiritum pro
i tº
bmf.blಣ್ಣ Ο
animã
;
 1v L 1 v s C AE s A R S c A tl 1 G Ε R

tium.Nugatoriam uerò fùbtexuitexplicationé. Voco,inquit, fpi

ritum fubftantiam fpiritualem. Perinde acfi quis dicat. Subftantia
eftensfübftantiale.Spiritus uerò Latinis,& Graecis omnibus, phi
lofophis,medicis,oratoribus,corpuseft:id eftmateria,&forma.
- ΕΧΕR CΙΤΑ ΤΙΟ CC CVΙΙΙ.

Anlečtis auditaiucundiora.

I B cris auditaeffe iucundiora fčribis. Vnámque communē

cauffam affers,&huiusrei,&aliarum hanc. Quia,inquis,ra
riora deleétabiliora. In libris autem rariora. Vides tuam fe
ftinationem.Nempe raritas,aut aequètum poteftlegi,tum recira
ri:autecontrario fiet:ut auditislečta fint iucundiora. Cauffas igi
tur fic libet inueftigare. Quia minus laboris audiendo capitur.
Quia uox magis 醬 Lectio uero muta eſt: &ad langorem dat
ertinacius còtinuata.Audita magisimprimuntur per ſenſum di
fciplinae:cuius miniftrae,uti dicebámus,áures. Afficituerò uox ob
eas rationes,quae fuprà narrataefunt,defpiritus cötentione. Vifus
enim fit haud multa impulfione.Ergo uocem tollet,autfummittet
Subtil. narrator:&quafiaget.Quia ego,&ille uerè duo fumus: iccirco ci
tius,atque altiusfubeuntanimumfèntentiae.In legendo tametfili
ber eft agens: tamen ego quoquein meipfum ago. Quae eft primae
ratio rationis:quare plus afferät laboris.ideomélius,&fidelius hae
rent ea memoriae, quaeauditione accepimus, quàm quae leétionis
cura quaefitafunt.Eft etiam focietas in narratióne: in le&ione fò
litudo. At homo animal eftfociale. Ibiius pudoris in attentione :
hic in remißione animi fecuritas caftigatiónis. Apudamicumlo
quentem libertas rogandi,difquirendi:unde confèquamur intelli
gendi commoditates. Non effigitur uerum,quodáis: huiufce rei
cauffam efferaritatem. Nempe 闊 librilongè funtrariores, quấ
boni recitatores. Neque probam adducis rationem. Quia,inqüis,
Ludit. rariorafünt,quae à pâucioribus fciuntur,& audiuntur.Ecce, hoc
tuo libro nihil rarius,nihil admirabilius. Hanc ex eo fentétiam le
gendo,non teaudiendo didicimus.Tum uerò quae legunturà me,
tametſialiisinnumerisnotaſunt:mihitamen hominiin literisno
uo,&bellorum trãsfugae,rara omnia,atqueignota. Ac nemo qui
demtam rerum naturae fciens fuit : utrìihi narrare potuerit au
£lienti,quae hîcintuolibro le&tafùnt mihi.Adde, quòdfi notaha
buerim,non legero.Eadem ratione quae audiùtur, & rara eſſe poſ
ſunt,8 non rara. Tandem uerò,ut aiunt, caeteris paribus, utrum
gratius? Leétio,an auditio?Non enim differt liberârecitatore. Eft
quidem
 р в s v в т і ц. і т. А т в А р с А к р А м v м. 4 of

Vnum eft primum:alia dependent igitur. Ergo fua natura omnia, Subtly%
praeter unüm, corruptibilia. Tametfi enim funt entia abfoluta à
fubiećto,&àtermino:tamen haud funt.abfòlutaà cauíîa.Sunt igi
tur per aliud,& abalio.At omne dependensab eo,à quo dependet,
fi eft uoluntarium principium, mutari poteft. Ergó ipfae quoqué subtiliff.
mentes immateriales, etfi ponütur àPeripateticis coæternae Deo:
tamen ut à primo pendent, à priminutu deponi poffunt ab ea ef
fentia, in qua funt ab illo conftitutae. Si enim non poflènt: habe
rent in (è aliud principium refiftendi illiusinfinitati.Non igiture£
fet illud principium.ÖQuare nihil intereft:fèmpérnefuerint,an eflè.
cœperint aliquando. Non corrumpuntur autem, quia non uult,
Hoc quoque innuit in Timæo Plató, fedfimplici piétura, fine ra
tioni sfulcro,ſed non ſine fuco,more ſuo.Imò uerò acerrimo iudſ
cio perpendenti multò abfurdius uidebitur,aliquid effe Deo coae
ternum;quàm aliquando effe coepiffe Mundum.Tum quod patet
in partibus, indicare debet naturâ totius. Nam ficuti fingulis mo Subtil;ß.
métis gaudet fummus opifex tot,tantífque mutationibus·ita Mú
dum uoluit aliquando non fuiffe,pofteafuiffe.Quia diximus:apud
Ariftotelem, animam effe quintam cffentiam : atque hoc à Cice
rone quoque pofitum uidetur: nec tutum fuit à quorüdam calum-,
nia:utriuſque paremus defenſioné.Aiunt:magnoflagitio M.Tulr
lium id ex Ariſtotclisſentétiaprofiteri: Quintam eſſentiam à Phi
lofopho,non animam,fèd Caelum ftatui.Sanè quintum corpusap
pellat ille Cælum. Quintam uerò effentiam dicat idem animam,
neceffe eft. Nam fi eft Entelechia corporis,& aétus materiae:& ma Subtilß.
teria nihilaliud,quàm elementa quatuor:neceffeet,Animam efe
naturam quintam.Quin iftis edico fimul: Omnem formam cuiuf
cunque perfeéti mifti,etiamfinon eft anima, utin Adamante,na
turam effe quintam, longè aliam à quatuor elementis. Quo ex lo
co deducitur herculeum argumentúm aduerfus Alexandrum, qui
animam quatuor ex elementis conftituebat. Eft in animæ potefta
tibus,quod nunquam fuit in poteftatibus elementi cuiufqüam. At
nihil 蠶 in quapiam re,quod nöfuerit a&tuin fuisprincipiis. Prin
cipia nanquefuntaétus eorum,quorü funt principia. Atin anima
eft facultasad mouédum antrorfüm,retrorfum,dextrorfum, fini
ftrorfum:quodin elemento nullo. Aliæ quoque longè illuftriores.
funt animae potentiae,quæ non funtin elementis.Sedhaec demotu.
manifeftiora propius tangunt,atque urunt iftos elemêtarios ani
mae carnifices. - -

2.I. Intellectio,&ſpecies intelligibilis. .

Primum cognitum.
- Kkz .
 f v *t 1 v s c AE s A R s c A L 1 G E R

C.iuuentutem.
N r E M p t A r 1 o , inquis,animum exhilarat,& producit
Arbitror,te pro tua moderatione,de ea fcribe
recontemplatione, quae cum modo fiat, atque etiam intra
modum.Namfipaulò acrius animum intenderis, aut crebriufcu
la ponatur opera:exhauriunturfpiritus tenuiores : quibus abſüm
tis, quod réliquum eft,quafi cinis fit . Tum quiduis potius, quàm
醬 flös aetatis confèquitur.Et admodü uereor, ut uerum
-fit:produciiuuentutem. Defraudari nanque haud parum puro de
-defhenfo uitae.Diftra&ti profeétò fpiritus mébra deftituunt inania:
atque illorum haec attritio fitinftrumentum quafi quoddam acce
1eratae abolitionis. Ita cùm ferò ad hancftudiorú felicitatem adi
tus patuißet nobis:ac metueremus, ne uitae, quantùm fùpereffet,
breüitas detraheret de fumma fpei: operas etiam aliquando tri
plicauimus:adeò ut expertinaciorib* uigiliisfurrepferit nobis in
uiétus morbus. Qui ut mihi priftini corporis uix dodrantem reli
uit:ita penè efferauit, ad fummam reiproculfàlté ex ima (emita
ម៉្យា dam. Tantò igitur acrius incumbo,quantò grauius pre
mör.Quo ex propofito,conatu, contentione haud minus corpo
reae uitae,quam uegetae habitudinisablatum fufpicor. An iuuen
rutituae qüicquam adiecerit,nefcio.Saltem hoctâtillum uiximus:
praefèrtim hic non folüinter mortuos, fedetiam ofores uerae uitae.
E X E R C IT A TI O CCCX.

Quae de affe&tibus. Optatio. Defiderium.

- Votum. Appetitus.

v i fubtilitatem profitereris: inconditè,fine cultu, fine or

dine,nullo uel capite,uel genere,uelcauffa commemora
ta,quaſi qui furtores furreptasin tumultuarias congerunt
fàrcinas, illiberali difcurris feftinatione. Saltem ad
: certos cenfus,aut claffes,qua uia,qua ratione reduci poffent affe
-&tas,innuiffes.Id quod nos,quoad licuit,in prima parte librorum
De fapientia,atque beatitudine perficere cónatifiimus. Eiusinfti
subtili]]. ' tuti umbram quandam inde mutuati adfèribemus huc. Res, aut
bonae,aut malae,aut nobis,aut aliis: aut præfentes, aut praeteritae,
aut futurae mouent nos. Igitur aut optamus, aut abhorremus, aut
deleétamur,auttriftamur, aut fperamus,aurtimemus.Ita optatio
affèctus eſt,hactenus praeteritus,à philofophis.Etenimaliud à uo
to:quòdadatas,autin periculis, contentiore uoce fundebant po
pulipreces Diisfuis: Tveg tìgo3y. Votum igitur, ut aliquid ex an
tiquorum ritibus acutè dicamus, eft prouocatio Deorum ad be
neficia.
 t То в 8 у в т 1 1 1 т А т в А о с А К о А № y м ъ 423
ineficia.Dabant enim,aut pollicebantur, ut acciperent. Pocillum subtil.
uini,aut mulfi Mezétius Ioui,fiuiciffet.Plenae funt hiftoriae, Opta
tio eft etiam aliud,quàn defiderium. Defiderium eft intenfus ap
petitus placitae rei. Appetitus eft inclinatio uoluntatis adhaben
dum,aut faciendum.Optatio eftidem,quod uotum, fed fine ftipu
latione fimplex.Cùm opem à Deo petimus:haec enim in ipfò üer- "
bo funt:ideft,cùm oramus animo (nam uox in Optatione accidés
eft,non neceffarium)ut ណ្ណ mittat Deus inopiæ noftræ.
Cuius contrariü perdifficilé eft uocabulo defcribere fignato. Nam
neque fugere, placet, neque abhorrere, neque abominari, neque
deteftari,neque repudiare. Horum enim quaedam nimis atrocia
funt: omnia üerò circa res praefentes uerfàntur. Non optamus nifi
quod deeft: quocunque id fiat tempore. Quanquam acutius in
tuenti etiam in illis uerbis omne tempus includi poteft. Itaque &
Dido,& Medea,& Ariadna,optant ne naues peregrinae tetigerint
: fua litora. Hic eft deteftatio, & abominatio. Igitur huic affeétui subtil.
叫 quia nomé pofitum non eft, negatione declarabitur. Contrarium
叱 uerò nunquam inueni. Vbi 蠶 quãtùm abfit ab eo affećtu,
2づ quifpes nominaturiquam fuprà faciebamus expectationis fpecié.
｡ Sediam ad tua ueniamus.
辻タ
‫ئیمېن‬ - .2 .aitiBafium
tæL.

X. N o N reddis cauſam:quarefpiritusin lætitia ferantur extrà:in

triftitia retrahantur.Vbi ergo putaristeftatuere fubtilitatem, ne
ரி. fcio.Cauffa eft:quiafimilia maximèappetuntunioné.Quod enim subtilT.
non eft unum, ne eft quidem. Ita quodeftàfuo fimili feparatü,ui
detur & illud defraudare & ipfum ab illo defraudari efféntiæ quaſi
:‫له‬ -cöpleméto.Neque enim duo ignes,duo funt:fèd unus diuifus.Tta
ºf que, ea, quae porrò fecantur,tandem corrumpuntur.Fiet náque,ut
،‫هي‬ -minutioribus
partitionibus lapidis natura .rutairuahxe Quae igi
‫ئېې‬ - ' tur duo funt,atque unüeffe queunt,appetüt effe unum.Hoc enim
.. eft eorum effe uerum.Iccirco fpiritus exeunt:quippe ad laetitiae au
※ `torem.Quod oftenditCn. Martius poeta in lepidifsimo Scazonte.
.‫أع‬ ,Iam
iam albicafsit &,subeohP recentatur
｡ - Commune lumen omnibus uoluptatis.
º: ' ' Hocidem aliis exemplis clarum eft. Amans enim cum ainata
* reunum eſſe,quoadlicet,appetit. Quocirca & harrent, & corpora
º conferunt:& fpiritus duos,ofculorum coniunétione,unus üt fit,
º faciunt.Id quod Amoris fundamentum cùm putarent effe uete
தி: resfapientes,bafium Graeca uoce nominarunt. . O Ο iij
- - - - -* -
-

- J

影
;
 1ут и у з с АЕ s А к s c А L 1 а Е А
EXERCITATIO CCCXI. -

Contracto calore an ſomnus prohibeatur.

Conco&tio uitietur.

C. Nr R A cro,inquis,calore ſomnus prohibetur: c&co&tio

uitiatur. Nimis laxam fententiam.Nam caloris contra&tio,
&fomni caufa eft,ut docuit Philofophus:& cauffa conco
&tionis,ut docuit Hippocrates. Ventres enim hyeme calidiores.
In moeftitia uerò alia quæréda cauffaeft,Auferturfomnus Propter
imaginatiuae agitationem.Concoétio deprauatur, quia fpiritusa
liö ifitendütur.Adutrunque uerò commodum fiunt inepti. Craf
sabtil. fefcunt enim,atque obfcurantur. Quapropter neque penetrât,fed
torpët circafpeciem,quae moeroris caüffa eft:nec uiuidi fùnr. Pri
uatim uerò fömno incommodatur, propterea quòd confumitur
humidum:cuiusfit refolutio contentiore motu animi: qui PerQe
tuò circa unam remoberrat,atque obuoluitur.
EXERCITA TIO CCCXII.

Triſtitia.Moeror.Metus.Timor.Verecundia.Pudor.Pauor.
Perculfio.Conſternatio.Exanimatio.Tremor. Hor
ror. Trepidatio.Agonia.Formido.Dubitatio.
Terror.Ephialtes. Stupor.Ectais. Extimo
recanicies. Admiratio.

M nominum differentias, quae ad fignificandum cohaeren

A x 1 M e intererat tuarü fubtilitatú,ftatuere multorum

tes affeétus excogitatafunt. At tu neque histe axiyJ\xáueis

implicuiſti:& an à moeroretriſtitiam ſcires feiungere, non often
difti. De Amore quoque nefcio quidpraeclaripollicitusfueras. At
nihilpraeftitifti.Cùmtamen effeffubtilitas in difcretione Amoris,
Dile&tionis,Beneuolentiae,Pietatis,Caritatis, Cultus. Quae omnia
fimul cum aliis praeclarisinuentis noftrisinprimo tomo librorum
deSapientia,& Beatitudinefcitißimèfunt explicata.EftigiturTri
ftitia contraćtio ſpiritųum à re non conueniente adfua principia.
Moeror eft diuturniatriftitia: quafifatalis. hoc enimeft āîeg.Me
tuseftdemifsio animi propter expeétationem futuri mali arae ^
μττίyau. Amittitur enim conftantia.Sic dicimus,abiicere confili
um.Timoreſt expectatio eori cenſura, qui in dignitate ſunt con
ftituti.παρά το πμάτιundeώπιπμάν. វ្នំ notio,qua permoue
murineo affe£tu, dicitur Obiurgatio.Verecundiaeft magna opi
1119
 рВ ву вт 1 1 1 т А тВ А о с л к о А N у м ъ 424

nio reprehenfionis.Cùm uae,id eft ualde remur, hoc eft putamus

ipfàm ré.Abieéta altera uocali,ex diphthögofa&tabreuiseftfylla
ba:ficut in feneſtra,zež το φαίνεν. Εtin Ρhlegethόte, παρά το φλέγων,
à ausew.amºyne negat effe genusç4Éow in quarto TopicorúPhilofo
phus. Quia illafit & τάλογsixô:mctus autem & τέSvuoeiJä.Pudor
metaphorica uox eft:ficut auertiturfenfusâ putidis.Idé quod Ve
recundia:fedlatiusfunditur.Quippe etiam cùm meremur ipforü
inferiorum reprehéfionem. Pauor eftidem, quodPerculfio:Grae
ca origine rjer, undepauire. Sic perccllere ဖ္ရစ္သို႔ျ percutere eft.
Graecâ item uox uetus, xixev: cùm animus quafi uerberatur im
minentis maliopinione.Huius ſummum faſtigium eſſet Conſter
natio:quoties ex perculfione concidimus,&fpe,& confiliis abie
ភ្នំភ្លៃ atrocioreffet Exanimatio. Hoc enim eft, quod è prifco
poeta recitat M. Tullius. Mihi omnem fapientiam ex animo ex
peétorat. ideft,uim animi adimit. Topicorum quarto,anárxw%c
eft perculfio?Sic enim fonat.At perculfio profternit animum aut
fàltem,ut ait Q.Tullius, uerberat. ಸಿ autem eft θαυμαστότης ζή
gáxvov.Tremor,& Horrorcorporis affeétusfunt,exaffeétibusani
mipendentes.Tremor eft motus ex motibus contrariis, ex Gale
noíGraecatota uox,& faétitia. Sic Horror eft afperitas corporis,
quâ defcripfit maximus poetarum,illo uerfu. Obftupui, fteterúnt
que comar.Idpropterea fit,quòd introrfum refugiunt fpiritus,cu
témque deftituunt.Ergo quae fubfidere poteftpars,ea fubfidet. Vbi subtil.
器 radices agunt,conftafpropter materiae denfitatem, actanquã
ulcrum.Iccirco fit inæqualitas. Ariftoteles in fexta feétioneiecit : f
nobisfundamenta opinionis noftrae.Vbi ve£lu definit, ἀμάxor
<ro* xgxg aeyo J\x%xy.Eftité pofitain motu corporis Trepidatio: cùm
tremorita nos occupat, ut etiam confifterenequeamus. Infecun
dafeétione,á &yvyi&rit* axaXeyvoi ττίς ποοί.Hocenim eftpedare, & re
pedare,apud antiquos.Itaque non reétè inuenias aliquos Agoniae
uocabulouſos eſſe. Formido uerò eſt,à formis, hoc eſt à ſpectris,
Pauor haud longè àftupore.Stuporautem hoc in genere non eft.
Nam extra hunc ambitum exiftit etiam in Admiratione. Quid
igitureſtAdmiratio， Dixere: ſuſpenſiointellectus.Hoc nö eſt ue
rüm.Nanque etiam dubitatio fufpenfio eft.Quin admiratioeftin Subtil.
terdum ighora cauffa: túncque eft coniunéta cum dubitatione.
Interdum eft,cognita cauffa.Quotiesadmiramur coniunétionem
caufae cum effeétu.Túncque eft iudicium fubtilis cuiufpiam in
telle&ionis, Sic ftupor dúplex: alius in metu, ut eft apud Poe
tam. Obftupui. Et, Frigidüs Arcadibus coit in praecordia fàn
guis.Efthic fpirituum congelatio. Idem affè&us cüm Trepidatio
ne,ſedcontrariisappendicibus. Nanque intrepidationefitimpul
 Iv L I v s c AE S A R s C A L I G E R

fio,&inordinatus pirituum motus. In tupore quies,fue marcor:

Acut, omnino,ut fignatius dicam,immobilitas. Nam quies naturalis res
eft.Impotentia mouendi,extra Naturæleges.Alius ſtuporeſt ſum
ma admiratio.Hic eft coertio tantùm fpirituum: qui non progre
diunturad ulteriorem intellectionem.Dubitatio uerò eſt probibi
tio quidem progrefsionis ad intelligendum,{èd cum motu difqui
Subtilß. fitionis.Quod eft in primo Metaph.& primo Rhet. & tô Sxvu,23et,
^ &m3vράγμα3άνά. Haeret igitur circa id,quod occurrit, nec träf
mittit.Sedita haeret, ut circü uerfètur: quærátque aliquando ue
subtilj； ritatem, aliquando cauffas intelleétionis.Sufpenfus eftibi animus
in reီ|ိ in quaeftione.Ariftoteles in fexto Eude
miorum definiüit âliquatenuis dubitationé, íveru,inquit, &rveéx:
JéJ-ru $ fi J)£yolae. Dubitatio igitur eft retentio ratiocinationis ex
obiice.Iccirco dicebat in tertio tranfhaturalis Philofophiae, in iif
dem hærens uerborum ueſtigiis: qui dubitat, uinét9 ſimiliseſt. In
fexto Topicorum,exaliorum fententia,ia£tuc ? & arffaywyawâi. Eft
autem fpeétrum, quod fefe offert,aut uerè, aut corrupta imagina
tione.Vt de Antipheronte Oritano putamus nos: tametfi uidetur
aliter apud diuinü praeceptoré.Formas appellat in fèxto lux Poe
tarum.Et forma tricorporis umbræ.Graeca origo,u2;*), tranfpofi
tis elementis. An uerò pauorab iis incutiatur:quòdfint formis cö
trariae noftris, ut aiunt? Non. Si neque fubftantiæ, neque figurz
Frat. I 9. quicquam cft contrarium. Sed fithoc propter difconuenientiam,
Antipatb. non propter contrarietatem.Eftenim figura,quae figuræ non con
• uenit.Tantò magis color,motus,quantitas,&eiufmodi. An uerò
Milui fpecies fit Pulli fpeciei contraria? Nequaquam: fed actioncs
funtcontrariae.Quorum aétiones funt contrariæ, anearum effen
tialia principia ſunt contraria? Hoc in prima Philoſophia decla
Subtilß. randum eft.Non enim eftncceffarium. Quippe idem principium
contrariorum motuú eſt, Anima.Terroruerò affectuseſtactiuus.
Verbum enim ipfum tranfmittit in alium aétionem. At fuperiorú
affeétuum uerbâ neutiquam talia funt : fèd neutropafsiua. Graeca
I origo,τέezz.Terrent enim monftra.Terrores uerò in fomnis un
Frác.. de? A fpeciebus in phantafia.Vnde Ephialtes? Aiunt: quiaponde
ris cuiufpiam fpecies occurrit phantafiae. Haudita eft. Laboratur
enim tunc dorfo,mufculis,tendonibus: ut pifcator ille uel Theo
criti,uel Oppiani.Non autem uidebor premi,aut fuffocari:nifica
ptispeétoris mufculis aliquo uel humore, uel uapore, atq; oppref
fis.Vnde & graujorum morborum antéambułones funt ifiċubi.
Stuporautemſiualidiusincumbat, & diuturnius inſideat, Ecſtaſis
dicitur à Græcis,à noftratibusexceßus. Eft autem priuatio officio
rum animaefèntientis,mouentis,&intelligentis. Immoti manent,
‫تنا‬a
C
 -

ь в з v в т і т. 1 т А т в л о с А к рАмv м. 42 5
:Tて -ac potius rigent: transfixi non fentiunt. Neque uerum eft, quod
I.º aiunt:fiâ prauis rebus moueatur:Horroré appellari. Motam men
tem potius dicam fimul cum Ciceronianis. Horror autem ad Ec
stafin haudunquam pertingerepoterit fua fignificatione. Abfiſtit
igitur Anima fuis à funétionibus perculfis fpiritibus, ac rece
- .º ptis in intimos cordis finus. Adeò ut apertis oculis nfl uideant,
nil audiant. Alio fignitisatt:
fed eadem origine utitur in Ethi
cis Philofophus, ubi loquitur de fortitudine. Et in fecündo De
partibus:crafsianimalia fẩnguinisSuaágy,ỳ ẻngang, đà Tía) ***uẩni
7a.Gallifcitèadmodum eos milites,qui pertinacius perftätin peri
culis,aiunt,fui Qbliuifci. Et alio fignificátu ufus eft in primo'Rhe
toricorum.ềaçáveis ibi funt affurrećtioneshonoris cauffa.Sic & di
uinus Poeta:Tmolius affurgit quibus. Theophraftus pro degene
ratione in plantis:quoties exeuntèfuafpecie.Alius affećtuseſt eo
rum,quos in primò Eudemiorum yjpooxj?ac.Cuius rei cauffam piè
admodum & conuenienter fàcrofan&is libris noftris ad Deum re
fert,ιιcrè diuinusilleuir.επιπνοία, inquit, πνι Δαιμονία ενθουσιάζεσιν. Ιc
*
;; circostox£?ec quoque uocat eos ម៉្លេះ Percellütur autern inter
nisimaginibus quidam melancholici : quas putant foris effe. Alij
º
º 4
formis externis:quae aut plus caeleftis uigoris habent, quàm quan
tum ferre queat humanus captus:aut aliquidterroris ex inufitatis,
uti dicebamus, circunftantiis: quas refugit mortalis imbecillitas. -

Extimore uerò caniciéfèqui,türatio docet, tum habemus exem- '* :

plo pené domettico. ម្ល៉ោះ nanque à pilis alimento caluefci

º
:
*
mustuitiato,canicies ſubit.Nemperefrigeratoſuccedit humor nô
naturalis.Hiftoria uerò noftraetempeftatis eftfub Francifco Gon
zaga Mantuae principe. Isaffinem fuum fufpeétum coniurationis
cùm in turriportae Cefàreae ad quaeftionem,aut fupplicium fèruari
iufsiífet,nunciatum eft mane totum repentè canumfa&um.Quod
quafi
& uitæprodigium flexit principis
fecit gratiam. --- animü. Qui ei propterea & ueniae,
--- T * -- - - -

ExERCITATIo cccxIII. , .
- • *: * * º * --
. .
---
**

Curiracalordiffunditur. - -

R: r 1 o N E M abstepræteritam,curira calor diffunditur, in

ueftigemus.Eadem eft,quae in Amore,fedfinis alius. Appeti
\tus enim ultioniseft,ut ueteres uoluere: ut nos,&lepulfiönis.
Nam in o&auo Topicorum,non eftmaaeta;%*%£.Itafit ei quoque
communis irg definitio,quæ ira comes uel audäciae,utnos:üeletiã
, fortitudinis,tit Ariftoteles: afpellatingruenteshoftes,nullo dum subtil.
Pp
 1v t iv s c AE s A r s c Α τ Ι G Ε r.
perpétrato maleficio.Sanèin periculis irafcuntur multi.Inultio
he üerò noneodem modo eftiniuriae depulfio: iam enim fa&ta eft:
fèd obliteratio ex compenfàtione damni uelæqualis, uel maioris.
Quod finonស្ណ : at conatifumus.Eam labem propterea
uòd non niſi inimicorum ſanguine putamus elui poſſe: iccirco
piritus exeunt,quafi fuppetiasinftrumentislaturi. Producunt e
nimfefe mufculiàdi&um inferendum,in fortibus, ut in Achille:
in imbellibus,& Ciceroni fimilibus, ad linguaearma. Ibi illorum.
laurea eft.Quia uerò difcuf$imus aliàs irae definitionem,hic prae
tereundafuit: nifi Viues obftreperet fua,tam abfurda,quàm no
ua. Sic epim ait: Concitatio animiacerba: quòd bona fua uidet
contemni,quae ipfe putat non effe contemnenda:in quo &femet
ipfum cenfèt contemni. Primùm haud probanda eft in defini
tione rhetorica uox illa(acerba.)Vehemens,potius. Acerba nan
que frigida funt, & aftringentia. At ira dilatat. Neque uerò hæc
calumnia eft,aut fuperftitiofà infeétatio. Philofophis enim fuo,
non alieno modo, ác legeloquendum eft. Deindè non ex quouis'
contemptu animi concitatio uehemens,aut ira. Item haud quae
uisira ex contemptu. Hoftis enim neque contemnit mea, quae &
appetit,& occupat: neque me, quem toties fugit ulturum,atque
etiam ultum.Sic non reétè dixit idem: indignationem, effe 蠶
&tum compofitum ex ira,& contemptu.Quippe indignatio eft có
subtil. motio animi ex indignitate.Indignitaseftfaétum,aut diétum có
tra rei,uel perfon£ meritum.Indignatio igitur haudfemperâ con
temptu proficiſcitur,ſedab odioſa pe. Non contemnebat Cicero
nemi Caefàr: neque fefe ab illo contemni putabat Cicero. Indigna
batur tamen ei tantùm licere, quantùm libuiffet. Hoc eft nemiefis
Ariftotelis,&aliorum Sapientüm: quae eft affeétus optimi cuiuf
que. Neque uerò propter nos indignamur fèmper: fèd non rarò
quotiesàpotentioribus iniuriam faétam cuipiam ftomachamur.
Non omnis autem iniuria per contemptum fit.Eftigitur indigna
tio,ira ex indignitate. Dedignatio ueřò à contcmptu. Poteñčhic
affè&us effefine ira.Irg uerò finalem cauffam omnifio falfàmidem
ftatuit.Tributum ait homini ad appctitum excellentium rerum.
Vt cùm uideat fe,ac doleat,ob uiles,abieótáfäue aótionesreiici,ac
contemni:detoperam,ut fe ab illis uindicet, transferátqueadprę
claras,qug contemniiure non poßint.At hoc fine ullaira fieri po
subtil. teſtà ့်ီမိဳ႕ႏိုင္တူ ira eſſet uirtus,ſipa
reret ex fe magni centiam,iuftitiam,liberalitatem,magnanimita
tem.Arcuitandem iraſcar? Non mihi. Non contemnentium iudi
cio.Illud enim ut fequar,iam meipfum comparo. Minus bene Me
lanchthon quoque.lra,inquit,efímotusmiftusextriftitia,& cupi
ditate
 П Е 8 у А т1 1 1 Т А Т Е - А о С А К О А N V М. 4oz
-r
24. An poßimus uelle,& appetere non entia,& ',
quae effe non poffunt. - --

s v e r i l i s s i M A eft omniú difficultas. Cùm intelleétus non

intelligat,nifi quãtùm poteft: atque idipfum intelligat,fe non pof
fe amplius,aut latius , aut altius intelligere, quàm quantum illud
eft,quod intelligit: ဂျွိုႏိုင္တို႔ျ intelleétusintelligens aliquid nullo
modo pofíefieri,po{$it fèfè promouere adappetendum illud. Exé
pligratia: fi quisfe uellet Deum effe. Principiò quædam funt de
claranda,antequam refpondeamus. Non ens apud Peripateticos Subtil;¡.
duobus accipitur modis:Vno modo eft non ens inter entia.Quip
º pe ens in potentia, eft aliquo modo ens , aliquo modo non ens.
Hunc admodum feruitus eft in itinere, etiam quo tempore nemo
it.Alia confideratio eft non entis:quod nunquam erit, & hoc du
:
-
pliciter.Quaedam enim haud unquam erunt, quae tamen effe pof
funt:ut quòdingrati mihi beneficiorum gratiâ reponant: ut quòd
ftruma més depónat ambitionem:& alia eiufmodi. Alia non erüt,
quia talis entitas repugnaret entitati . Hoc autem eftabfurdum.
Veluti duos effe Deös IHoc primum fuit cognofcendum. Alte Subtilff.
º rum: quid fit huius modi motusin animo. An uoluntas dici de
beat.Ariftotelesin primo magnorum Ethicorum, & in tertio Ni
comachion ait: tìy g%xwaty effepoffe τόν ἐσωάτων. Cütamen idem ,
º alibi faepe tìyg%xway effe£{xevoy dicat : & Alexander fimul cum o
mnibus aliis in fecundo De anima, 3&Awar ips%• uste gwx£v:& in
primo, g%xsvoig àxàvsvgwxevovar.Quod fi ita eft: & uoluntas nihil po
teftuelle,nifiquod intelleétus intelligit : & intelleétus non potefk
intelligere duoseffe Deos: neque finitum effe infinitum : non po
teft id uoluntas uelle. Nemo igitur uelle poteft, fe effe Deüm.
At potuiffe , fcriptum eftin{àcrislibris. Quare haec ueritas illius
explicatione difficultatis aperiéda eft. g%Anaiyibi Philofophus po
pulariter accepit,non exqüifité. Non enim uoluntas hæc eft,fèd
appetitus. Eftautemappetitus is non direétus ratione. Itaque in. ;:
Angelorum principe exprima notione perfèuerans, meruit etiam
fupplicium. Videtur autem uoluntas,& profeétò eft: fed ex falfâ subtiliff:
\.
intelleétione. Quod omnem foluit nodum dubitationis. Euenire
uerò folet multismodis:fed potißimùm tribus.Poteftenim appe
tere, quod uideturin genere:non autem in (è. Et obratiocinatur
ex duabusaffirmatiuisin fecúda figura. Aut fundat argumentum
figerinduétione.QuemadmodumfiCicero appetatfèperpetuum subii\:, , ,
diëtatorem:quia Cæfarfuit. Alius moduseft:cùm prifhùih ponit
effàtum impófsibilitatis (utar enim uerbi commóditate) ponit;
 iv t i v s c AE s A r 3cAtiGer
deinde alia, quae non conneétuntur.Exempligratia: Nullus ho
mo poteft effe Deus. Deinde fübdet : fortaffe poteft. Tertius
modus eft : cùm illud axioma pronunciat dubitanter. Itaque
dat locum fubeunti appetitui. Sic mouetur ab obieéto non cón
fiderato. Quemadmodum uolucres quae ferunturalisfine uropy
gio:& nauis abfq; gubernaculo. Sedabinterno principio, de qüo
iam dicédum eft. Äcutius etiam dici poteft: Optare,effeaffeétùm
uoluntatis : optari autem omniapoffe:etiam fifciamus perperam
idfierificut 4xpatês.

15. Vtrum uoluntashabeatinternum principium,

à quo moueatur: an non.

P R o p r E R E A quòd ſuprà, ex Philoſophi decretisdiceba

mus,à phantaſia moueriuoluntatem : iccirco quidam à phantaſ
mate irradiato luce agentis intellectus moueri uoluntatem arbi
trati ſunt.Nosut non negamus id:ita & aliud ſentimus. Sednega
mus, quodilli negant:effe internô principium in ipfa uoluntate:
quo mota à phantafmate poÍsituelle,&nolle. Alioquinaótio uo
luntatis non effet in eius poteftate : fi ab agente folo naturali mo
ueretur.Itaque &fruftra,& iniquae.effent legestum humanae, tum
subtilß diuinae.Quid enim praeciperet Deus unius Dei cultum: fi colendi
facultas non effet in noftra poteftare. Quin eodem modo æquè
ab obieéto uno omnes homines mouerentur. At confpeéto equo
bellatore,& nauigio: quare mouebitur ad illum generofusGal
lus, adhunc uanus Ligur ? Quia fua cuique dire&ioeft. Itaquefi
ne ullo extimo obie£to,per uoluntatem mouere poffum intelle
&tum ad intelligendum: & contrà auertere ab intelleétione.Vt
penes illam totius hominis ftatus, uel praefèntis, uel futuri impe
rium fit. Neque fanè mouere phantafma poteft,nifi occurfu,&re
subtilß. præfentatione:quae non mouet ad a&ionem,fedad receptionem
imprefsionis, quam deinde mouet finis. Finis autem diciturà Phi
lofopho,non uerè mouere,fedper metaphoram,ideft fimilitudi
nem uerorum motuum. Quòdfi huic interno principio quifpiam
obiecerit: idem fore mouens,& motum: quodeftabfurdüm.Non
eft abfurdum in anima, poftquam mota eft,feipfàm mouere,fuo
modo hoc. Quin in motibus ueris corporis hoc idem uidetur:
subtilį. quippe aere,&aqua: ut ex Philofophi fchola diétum eft alibi. Eft
enim intelleétus , & uoluntas , pcr fimilitudinem, ipfa fpecies.
Qua recepta excitaturillud principium,fine ullo medió.Tüm
*~~
盡
inde
 рв s v в т і т. і т. А т в А о сА к рАм v м. 427
non defcripfifti. Necfanèfacilis eft defcriptio. Videtur tamen fic
p6le. Reflexio intellectus ad improbandum malefactum. Affe
άίόnolendi feciffe. Si bonam fèntentiam barbaro conteétam a
miculo non afpernaris.Eft admodum fimilis negationi: & contra
ria affirmatiua perſeuerantiae. Sedillud ſubtilius. Si non fecerim:
& poeniteat non feciffe : non uidetur negatio tunc: fi uellem fecif
fe.Eft tamen. Tollis enim illam negationem alia deftruente. Nol Subtilß.
lem non feciſe.Quidſiminusueratan acutè dicta ſunt? Affirma
tio nanqueantecedit negationem.Sicuoluntas antegreditur(uti Facet.
1nam 醬 liceret dicere) noluntatem.Itaque poenitentia tametfi
uidetur eßenegationi fimilis,fic : nollem feciffe : tamen habet il
lam priorem:uellem non feciffe. Vbi etiam nonfaétum pro male
faćło 器 ipfà quoque ceffatio quodammodo aétio eft:
tametſiuidetureſſe priuatio actionis.Alioqui non eſſet uerum il subtii/F
hud axioma quod à Stoicis accepit Scneca. Omne peccatum eft ** -
* ,
aétio.Ago enim hoc:ut nolim facere.Eft aétio animipriuatio ope -
rae.Iccirco apudTheologos, ubi difputatur : an omifsio fit omfiiü
peccatorum maximumin lege:hüc ad modum ftatuendü eft. Vi
ües autem nimis audaéterpudorem diffudit. Non fòlùm,inquit,de .
dedecore,fed etiam de periculo. Ne committas, inquit,tale quid,
undeturpitudinis periculum adiiffe uidearis.Falsò fané.Non enim
me periculi pudet, fed audaciae : unde fequutum dedecus eft.Sed
metuseftpericuli,nonpudor. . . "

ΕΧΕ R CΙΤ Α Τ Ι Ο Ο Ο Ο ΧV Ι.

Odium.Triftitia.Contemptus.
Ο: quoquenaturam pefsimè declaras. Odium,inquis,ex
fpecompofitum eft,fėdextriftitia,nó ex metu. At qūi odit
ingratos, plagiarios, beneficiorü diſsimulatores, inuidos,
mendaces,auaros,quain fpeeftille? Odium eft appetitus amouen
direm aliquam. Amoris enim contrarium eft: quippeis, appetitus
unionis.Sed neque ex metu femper eft. Odi fiquidem, នុ៎ះ mihi
nulla eft cauffa metuendi.Sed neque ex triftitia. Quamfifùprà de
finiffes,nö nunc hæreresin hoc lüro. Eft nanque Triftitia depref
: fio,uti dicebamus, animi ex rehon conuenienti. Odium uerò ex
animielatione fèmper euenit. Sicut odium Bruti,quo Tarquinios
exegit: itaque Philofophus in fecundo Rhêtor. 3 uaiv & xvw&rw.
• Quöd fifuperiorem odit inferior: eain parte, qua offenditur, fèfè
fùperiorem putat. Ac propter indignitatem rei feipfum aduerfus
º illum fufċitär.Contemptüsuerò aliudeft. Quippejudicium dere,
Pp iij
 *
I W L I V S C AE S A R S C A L I G. E. R.

subtiliß • Eftigitur eadem, quae & prouidentia: fèdeffèétiones eius funt mi

' nus amplae. Eiufdem quidem poteftatis eft, Caelum condidifTe,
creaffe intelligentias,&culicem ex culice, quem creauerat, ge
neraffe. Fortuna uerò quideft ? Nihil eft. Non enim quid fit,uel
*Ariftoteles docet , uel inquirunt Peripatetici. Quippe non di
· cunt, quid ſit Fortuna : ſed quidſit à Fortuna.Namtheſauri in
uentio,quem naétuseftfoffor, dum uineam paftinaret, non For
subtiliß.
. . .” -->
tuna, fèd à Fortuna effe dicitur. Cauffa,inquiunt, peraccidens,
fofsio eftinuentionis.Atfoßio non eft Fortuna:ergo Fortuna non
eft cauffa. Quare omnino quid Fortunafit,non dicunt.Non enim
eft uis conneétens cauffami per accidens cum effeétu. Si Fortuna
nihil eft: ne cafus quidem erit aliquid. Iccirco neque eum effe
alterius rei cauffam,neque rem quampiam fibi pro cauffa habere,
nomen indicat : quippe quod perfe eft, non habet cauffâm: hoc
subtil）/I. fignificat, άστέ: qüod temerè accidit, non eftalius cauffa:hoceft,
μάmy. Ars autem efthabitus ad faciendum. Neque, ut aiunt, eft
habitus fingularium : fèd uniuerfàlium ad faciendum. A&tio au
tem eft & fingularium, & circa fingularia. De libera poteftate
multiimperitipertinaciam protelo,faftidium pro muro habue
runt. Seruam enim profeßi funt. Quod cùm uiderent effe fcuti
' ca dignum : dimidium tantùm afferuere. Aiunt igitur ex femiffe
nos poffe, ideft malum : ex fèmiffe non poffe,ideft bonum. Ne
que nos bonum facere,fed Deum in nobis. Cuius item partem
haud negamus. Deus enim docet, & irradiat , & aßiftit: quo£
dam etiäm füo modo trahit: ut Saulem. Quòd autem nullum fit
principium poteftatis in nobis ad bene agendum, corum intereft
Diuin. uociferari, qui non intelligunt: ſiita eſſet: non licere Dei iuſtitia
ီ|ိ
11 OS damnare omifforum officiorum. Quo in ca
pite habes à principe Philoſophorum, quideſt,7 tº #av; & quid
subtiliß èft τά άχούσιον. Ac praeterea quidfit, zeyópestc. Nam fihomo con
fülit de rebus agendis: hócque habet à Natura: & Natura nihil
facit fruftra : 器aturafua erit homo aptus natus ad difceptandum
de duobus contradiétoriis: ut alterum eligat. Hinc etiam intelli
gemus:prouidentiam diuinam rebus omnibusimminere: at non
eodem modo. Permittit enim quaedam: aliainfinuat per fe,ideft
afflatu: alia per miniftrosimmateriales: alia per materiales, unde
oriuntur difciplinae, ex fcientiarum communicatione: alia per
rincipia naturalia connata nobis: quae £c ab Ariftotele appel
antur. Quaedam fola perfe facit : à nofinullisabeftpenitus, üt à
malis: malum enim non ens:nöenti cum uero ente nulla coniun
&tio.Omnis autem necefsitasabea eft, & omneFarum , & omnis
-- Natura:
-
 D R S W B T I L I T A T E A D C A R D A N V M . 411

Natura: ita ut fit quaedam necefsitas à Deo ftatim: ut cùm abfü

metur incendio mundus. Alia à Fato : ut calere aeftate. Aliqua
à Natura: ut hominem effe rifibilem. Quemadmodum igitur ali Subtili]].
quo modo fit aliquid praeter prouidentiam diuinam, ut malum:
non enim affentitur: aliquo modo non fit præter illam id: quia
* non inuita illa: effet enim necefsitas cogens ad contrarium:quod
ridiculum eft: ita uidédum, an quicquam, & quid, & quomodo,
uideaturfa&um praeter Fatum,& Naturam. Illud enim uulgò di
citur: hoc uerò etiam à Sapientibus. Sed prius perfcrutandum,
utrum Fato gubernentur ominia,& neceffario euentu : ficuti falsò
Chaldæi prófitebantur: an fit inane nomen quemadmodum ip
fum reiecit,tanquam impofturam , Anaxagoras. An omnia for
tuitò faétafint,&fiant: ufftultiEpicurei.An nihil omnino fit For
tuna: Fatum uerò aliquid,& aliquatenus. Si enim Fatum cogit o
mnia: nihil eft in uoluntate.Fortuna uerò aliud eft à Forte. Quia
Fortuna eft, ut aiebant, cauffa per accidens effèétuum,aut euen
tuum ex propofitis confiliis, aut alioqui fimplicibus animi moti
bus. At For§ueteribus aliud fuit. Sanè ipfum átíuztvy. Vnam e
nim rerum omnium, atque etiam ipfius mundi cauffam faciunt:
uia nulla rei cuiufpiam fit ordinariacauffa. Ac Grgci quidem,uti
｡
｡
º-
អ៊ីរ៉ាគ់ uoce temerarium motum intelligunt: Latini pe
ius: ut Fors,inquiunt, quicque tulit: magno deliramento : fiqui
dem Fors nihil eft,ne nomen quidem, tanquam rem quampiam,
eam decuit habere.Anaxagoras yoûftatuit principium illud:haud
infcité. Idem enim eft, quòd ce?joia : fèd differunt tantùm ratio
ne fignificandi. Quia jídicit effentiam ipfàm,& poteftatem: vej
vola, tum id, tum perpetuam praefentiam füam fibi, qua caetera o
mnia praeuenit. Fatum uerò Peripatetici ex primo Meteoron, &
uinto Phyficorum,quafi eafit Ariftotelis fententia,in rebus tan
tùm agnofcunt naturalibus, quae neceffariam habent confequu
tioném. Quafi naturaipfà fit pópa, quae diftribuerit omnia. Ver
bi gratia: ut homo ex ម្ល៉ោះ oriatur. Monftra autem effe, &
præter fatum, & præter naturam. Itaque Ariftoteles, uti fù
prà dicebamus, duplicem ftatuit naturam . Vnam, fupremam
' omnia in entia poteftatem. Sic nihil eftpraeternaturam: ne mon subtilß.
ftra quidem. Sunt fiquidem in Natura .Altera natura eft eadem,
fèd non impedita cuiufquam externae occurfurei.Prgter hanc na
turam multa fiunt. Caeterùm naturae huiushic ordo, atque con
* nexio cauffarum cum fuis effeétionibus,neque artis qugpiam pars.
eft,neque quicquam uolütatis.Non enim natura eft nauigij cauf
fà,quatenus nauigium eft,fed quatenuslignum.At nauigiumnon
. . . - . * - L1 iij
-
 1 у т. 1 у s c АЕ s А к s c А т. 1 с Е к
-

Subtiliß. eft nauigium, quatenus lignum, fed quatenus è ligno. In ligno

nanqueforma.Item natura in me eft calor adiram:at non eft na
turaad frenum irae : fèd uoluntas. De Fato uerò quid ? Eft nefa
tum aliquid uoluntatis ? Aiunt. Aiunt, inquam, fato me uelle,
aut nolfe militare. Itaque fato interficiferró militem: fèquienim
hoc illud, ficuti crapulâ Lituanum.Sialiter contingat, praeter fa
tum euenire.Hocfortaffefuit, quod aliquando minus placuit no
bisapud diuinum poetam,de Elifa:quod & fuprànotabamus:Non
periiffefatofuo. Quia non eft fatum fœminae feipfàm interficere.
De regno uerò Sardanapali: cogentur dicere,praeter fatum.Quid
igitur cauffae hic ? Nugae. Quatuor uerbis inter medium indican
dum eft. Omnia pendereà prouidentia Dei. Ab ea cauffasfecun
das conſtitutas in natura neceſſarias: in uoluntate inclinantes,
non cogentes. In euentibus rerum immutabiles. Eae fi mutari ui
subtili|{ dentur nobis, at immutabilem effe hanc mutabilitatem. Hoc Fa
tum effe aliud à Natura. Fortunam uerò effe nihil. Fortem uerò
etiam ridiculam.

26. Vtrum fit nobilius,intelleétus,an uoIuntas.

Βeatitudo. ωeώτον οικείον.

d E intelleétu, ac uoluntate multa diximus, haud uulgaria: fèd

quae propter eorum fubtilitatem ab otiofis animis contemnantur.
Quorum faftidium perindeexquifitis epulis cumulare libet.Sedent
enim in menfà , aut in umbra de Deo difputantes ea, quae nullus
non cerdo nefcit. Caeteras omnes fcientias curiofâ ludibria uerita
tis uocant. Afpice ad eorum libidines, atque impuritates: plus
Dei inuenias in eorum uerbis, quàm in illis.Ergo quafitubae quae
gam funt inanes: à quibus ubi . exiit, intus nihil manet.Nos
bonis uiris,& mufis.Quaeramus hic: uter nobilior, intelleétus, an
uoluntas. Nam res quidem una: at intelleétus naturâ prior. A fine
subtilff alia ratio. Homini utrunque datum adbeatitudiné. Horum utrü
ad eam deducet illum:iderit nobilius. Primùm dicemus, quid eft
beatitudo. Deinde cuiuseft. Tum quo paéto is, cuius eft, éfficere
poßit, ut eam confèquatur. Beatitudó eft fruitio fummi boni.
Sed quideft fruitio ? Participatio. Quomodo participatur ei, qui
fruitür ? Non abfcedit ab illoilla pars,ut huic communicetur:fed
subtilß. hoc cum illo unum, quo poteft modo, fit. poteft modo?
Potéftnefinitum unum fiericum infinito?Nonfioç,quo illud in
finitum eft:fed quo bonum : hoc finitum fit cum illo ufium per fi
militudinem. Hoc deeabeatitudine, quae in fübieéto eft:& qua -
-
i ſubie
- - --
-
 р в s v в т і т. І т А т в л о сАврАмvм. 4і 2
fubie&um fit beatü. Fit ergo quia unafitbeatitudo, cum illa bea
titudine, quae nequein fubieéto illo eft, nequeipfâ fubie&tum ul
lum. Quae alio módo, quàm fub hac definitione declaranda eft.
Non enim haec fuipartém capit:fedtotü ipfum eft,quod eft. Qua Diuin.
:
:
refihominis eft, aut mentis abftraétæ beatitudo: efticcirco, quia
illaeftin fè infinitafibi. Solus igitur Deus beatus eft. Videamus
tertium quaefitum.Alijomnes ordines intelleétuum adipifcuntur
eam , primùm per intelligentiam fibi primùm inchoatam: de subtilß.
ſ:
inde perficiunt per operationem. Operatio autem amor . Fit
enim unüm amans cum amata re : quemadmodum alibi diceba
mus. Rario eft.Quiafunt omnia creata,&finita,& ad finem. Fi subtilß.
nis autem & fibi totum fine inuidia : & aliis cömunicabilis fine de
trimento. Vbi funt aliae pulcherrimae fubtilitates. Aliqua enim o
perario eft , quafi forma finis.Idibi fit, ubi finishaud excedit uim
operantis.Sicnon eft carpentum praeftantius, quàm habitus car
pentarij.Eſtenim ars operac,8: forma carpentiforma. Carpenta subtiliß
iius quidem eft efficiens,& ex Idea,quam in animo habet, illi for
má dédit.Sicut Ariftoteles dixit: generationem effe aliquo modo
cauffamgenerati. Et motio eft moti forma. Alia uerò eft opera
tio, quae non introducit finem,fed perficitur à fine. Veluti cùm
geriefatio perficit praeuias alteratiónes. Sic ciuile officium, aut subtilfß
Ímilitare perfeétionem accipit à legiflatore , aut ab Imperatore:
accepto |ိ praemio, quod propofitum erat benefacienti. O
pus igitur, aut opera eft inchoatio ciuilis beatitudinis: præmium
tìerò, aut laus, áut gloria,perfeétio. Sic intelleétio, eft inchoatio
beatitudinis,uelinchoata beatitudo:uelle autéeam, eſtillius per
fe&io. Veluti cùm Deum intelligo: iam daturacceffus ad unio Subtiliß
nem ex cognitione: quiafpecies cognitiefttalisforma cognofcé
ris. Quare unüfit, aliquo modo.Vbi uerò ex hac intelleétione ui
deo quiddã alteriusbonü: uolo me fimiliorem Deo, quoad liceat
efficere.Itaque ab ea promoueo me adaliquid faciendum, quo u
nionem adipifcar. Atque illico nafcitur amor . 露 in ačtio subtili/F
ne fiftitur uoluntas. Neque enim plenè dicitur in libris Ethico
rum: folafuiintelleétione Deum beatum effe. Simul enim fe in
telligit : fimulfeamat,ac fruitur fuaimmenfâ bonitate. Quibus ex
uerbis, quid de propofita quaeftione fentiamus,manifeftum eft.
Quoniam uerò quaeritur à Sapientibus intraétatione beatitudi
dinis, quid fit ve%tvv dizäor hómini : omifsis aliorum opinioni
bus, quæ à nobisin prima parte librorum De Sapientia , & bea
titudinefufius,acfubtilius declaratae funt,dicamus:we£tvyhic non
uno accipi modo poſſe.Aliquideſt primi,ideſt excellentiſsimum.
 1 v t i v s c AE s A R s c A L i G Ε R

Afiquid primum eft,tempore. eft homini peculiare excel

lentia fuà,eft Beatitudo. Quod eft homini potifsimùm peculiare,
subti!!![ tempore, eft uoluptas. Vtrunque uerò comprehendit perfeétio.
Nam hominis,quatenushomo eft,perfeétio eft beatitudo. Homi
nis quatenus homoinchoatuseſt(non dico pereſſentiam, ſed per
inteIleétionem) boni fpecies eft perfeétio. Atinfantinulla fefe o£
fert fpecies prior, quàm uoluptas. Non enim ducitur intelleétio
ne regni aut uitae, quorum nihilcognofcit,fed fenfutantúm. Hoc
ei eft? xäoy we£toy. Hoc fupràtaétum,hic neceffariò repetituຕູ.
27. De obieéto uoluntatis,& bono,ac multiplici Bonitate.
H oc quoq; ex intimis receßibusexquifitae Philofophiae demus
auribus ftudioforum Sapientiae.Cùm duo fint principia, quae reci
pere apta funt:totidem altera ex parte oportet efle,qugitem recipi
apta fimt:fub quorum ratione caetera omnia comprehendantur.
Quamobrem dicuntur eaàPhilofophis prima obie£ta:quia tantü
ex occurfu in fuo magno ambitu recipiuntur.Intelleétusergo ob
ie&tum eft,uerum:uoluntatisautem, bonum.Vtrunque uerò non
uno modo dicitur:ficuti neque illarum poteftatum multiplex uis.
Nam,quemadmodü dicebamus,intelleétus aliusfimplex eft, alius
compofitus.Sic, uerum,aut eft affeétusentisfimpliciter accepti,&
intelleéti : aut eft affeétus orationis, dependens ex fignificaràrum
rerum conuenientia. Hoc enim ueritas cft, uti fuprà dicebamus.
Ij Simplék autem, ut eft in oétauo Metaphyfices, eft unum perfe.
Ideo dicitur intelleétus fimplex:quia eftumius rei intelleétio. Eft
ergo fimplex perfe unum: quiaftatim eft id, quodeft. Compofitú
uerò eft unum per alia.Atque ita τὸ καθ' ävrì,hic opponitur τάJ} A
subtilß. xay. Sed tamen utrunqueeft unum per fè : ut opponitur 75 *' ava
ßsßnxác.Quod patet in fimplici:in compofito äütem aequè uidetur.
De ភំ loquor.Quia pars eiuseft, ut potentia: pars alrera,
ut aétus.Eft autem potétia receptiua:aétus autem receptibilis.Vbi
Subtilß. maxima latet fubtilitas. Quia potentia,puta materia,patitur:&ta
men per uoccm aétionis denotatur:cùm dicimus,receptiua.A&tus
autem,ut forma,agit:& nihilofècius per uocem paßiuam declara
tur:quippe dicitur receptibilis.Hoc ideo fit,propterea quòd intel
Subtilß. ligimus materiam praeexiftere, ac præparariadrecipiendum.For
ma uerò aduenit in ipfà generatione. Quae fialia ratione cöfideré
tur, uerborum ipforum flexus cum reipfà primaria conuenient.
Veluti fi refpiciam ad perfeétionem,mütabò denominationes, ac
dicä. Materia eftperfeétibilis: forma uerò perfeétiua. Itaigitur ex
Innas
 D E S v B T I I IT A T E A D C A R D A N V M. +I3

materia,&forma, unum fit: propterea quòd funt cauffae internae,

mutua coordinatione inter fe ultrò citróque dantes, atque acci
pientes, fuo utraque modo aliquam perfeétioncm. Etenim forma subtiliff.
id agit, ut materiâ fit hoc aliquid. Materia uidetur agere, ut forma
---
exiftat.Non enim effet unum ex principiis:nifi aliquidfaceret.Sine
eafànéformanöpoteft exiftere.Etipfum exiftere,aliquid cft.Idigi
tur ipfum quod eft exiftere, praeftatur à materia. At ex fubftantia
& accidente non fit perfe unum: quia accidens non eft cauffa enti
ºº
tatisfimpliciter,fedtaliscntitatis.Quinctiam fubftãtiaipfa,cùm fit subtiliff. -
fui accidétis cauffa,ut alibi diétum eft, nullam poterit habere cauf
fàm ab accidente,propter quam ipfa fit.Quòdfiefttalis,ab ipfamet
faétum eft,ut talis effet. Hoc enim àfe habet, quod ab accidéte ha
bet: quiaàfeipfà habet, ut fibi habeatfuü . Hæc eft cauffa: -:

quare non eft accidens compofiti cauffa:quia ipfius accidentis na

tura inipfiusfubftantiae primordiis eft. Iccirco fubftantia acciden
tisaduentu, aut inhaerentia, non fit aliud,fedalio modo fè habens:
ac remanet nihilominus eadem. Adhüc item modum intelleétus,
& cùmfimplex eft,& cùm compofitus eft,unuseft.Et eft ex conue
nientia cum re, uerus: cum difconuenientia, non uerus. Eadem
proportio in natura uoluntatis. Habet enim obieétumfùum, bo
humì,uelfimplex,uelcompofitum,idque unum.Quia affeétio entis
Haec,unum,antecedit affeótionem hanc, bonum. Itaque boni fim
plicitas,aut compofitio,à fimplicitate,aut compofitione unius pé
áet.Quo in loco non iniucundafubtilitas eft.An omnis uoluntatis subtili£
a&tio fit compofita:ideft, quod noftri Barbari optimè uocät,com- -

plexa: fic enim eftapud Ariftotelem avurxefg%w: quod uerbum mi

ror, quaretanquam barbarum, aut ineptum repudiarint recentio
res. Comple&titur enim oratio ficut corolla. Sed ad uoluntatem.
Videtur enim aétus eius omnis compofitus: nec negligenter difpi
ciendus. Quia bonum ultimum eft appetibile. AdDeum enim o
mnia referuntur. Boni autem medijappetitus, an eft compofitus?
Nam tametfi obie&um eft unum cognitum,tamé exitus ille intel
leétionis uidetur quafi difcurfus. Volo equum. Hoc autem uerum subtiliß.
non eft. Quale enim obieétum, talispotentia adillum ordinata.
Quapropter uttam bella contemplatio explicatius excipiatur, al
tiusordiendum eſt. Bonitas triplex. Prima eſtaffectusentis:Quod
& infâcris librisfcriptum eft. Deus, cùm feciffet omnia, cognouit
effe bona. Non enim à fummè bono poteft aliquid non bonüm uel
fieri,uel conferuari.Sanéillefecit,&facit,& côfèruat. Hoc bonum subtiliff. gº
omnia appetunt entia: non primò,fed quia effe appetunt. Eftenim
bonum,quiaens: non autem ens, quia bonum. Sicut unum, quia
ens:nonccontrariò:quemadmodum in primo nobilium Exercita
Mm -
 I v t. 1 v s c AE s A R s cA L 1GΕ R

tionum aduerfùs Platonicos difputatum eft. Non enim poteft ens

subtili/T. ex uno oriri, & ficritanquam ex materia: ut Meliffusexiftimabar.
Ens enim effet accidens,non fubftantia.Accidens,inquá,proprium
ipfius unitatis.Quemadmodum paßim dicunt:unum effeaccidens
èntitatis.At unum non potefteffe,nififit.Effeauté,& effe ens,idem
eft:neq; differt,nifiloquendi ratione. Sed nec alterum alterius ma
teria eft.Quin unumifa eft entis proprium,ut cum eo fit res eadem,
non differens nifi modo. Nam រ៉ែ unum effe pofferentisac
subtiliß cidens?Oporteret enim ut à differentia flueret,quaipfum ens con
ftitueretur. Ergo enseffet genus:&haberetfeenteprius ens. Ridi
culé. Verùm 鷺 fuprà fufiustraétata funt. Quae uerò appetunt
effe:non appetunt quafiabfens,ut potiantur:fedtanquam praefens,
subtili[ ut conferuent. Quin dicimusaliquidfubtilius. Dicamus: Non effe
uerum ab entibusappetieffe,quod praefenseft.Hoc enimhaud po
teft.Appetitio enim eftà priuatione.Subtilifsimèigiturintelligen
dum:non appetere effe:fedappetere confèruationem,ideft ប្រែៈ -

tuationem ipfiuseffe. Conferüatio uerò,atque perpetuatiofiihì\a-

liudeft,quàm cóniunétio multorum praefèntium,&affluxiofutu
rorum.Quia quod eftprefèns,abit:appetunt,quodabeft,ut fubeat,
&fitprgfens.Fitigitur perprgfens,quodfuit futurum.Ergo aberat.
Quare appetebatur. Atque haec quidem bonitasfuprà,quafi relati
uaponebātur : quiaeffețappetibilis. Nonefttamen, fèdabfoluta.
Affeétusautéis,quod eft,effe appetibile,oritur exea:& diciturpo
（subtil/F tius,quàm eft, τάγαε% m.Et quodabfurdum uulgò uideatur.Nöha
bet hæcbonitas contrarium. Eftenim eadem reipfâ cum entitate,
differensab ea non alio modo,quàm quo fupràdicebamus. Neque
is affeétus, de ente poteft demonftrari: quiänihilhabet prius. Sed
eft purain notione conftitutus:propterea quòdfine ullo medio cô
fequitur ipfum ens. Alterabonitas eft relatiua: quae eftcógruen
tia Naturae quaedam:ut aqua pifci:Pyrauftae ignis:qug homini non
conueniunt.Haec itaque per gradus quafi quofdam euehitur. Nam
quemadmodŭentia conueniuntin quapiám Natura fumma:itaeo
in ambitu uerfàbitur bonitas haec. Verbi cauffa,ali, omnibusani
mantibus.Diducitur deindein inferioribus peruarias difiűćtiones:
ut, humore fimpliciore plantae, pifces limò, aere Manucodiata,
carne Leo, & eiufmodi. Huic bonitati malum eft contrarium.Sic
dicimus:bonam mulam, bonam mulierem:quia malæ etiam inue
niuntur. Poteſthaec bonitas definiri: atque deea, &ente, cui con
uenit,fieridemonftrationes. Eiusdefinitio eft:perfeétio cuiufq;en
tis,quataleeft, produéta ex iis, quæ requiruntür adfinem illiusen
tis. T Tertiabonitaseft moralis: quae eftperfe&io a&tus cum reéta
ratione. Etappellatur habitus:de quofupràfàtis. Eft enim qualitas
adlſlå3:
 в в s v в т і т. 1 т А т н л о с м к р А м v м. 414
:- º
animae ad agendum fecundum reétam rationem. Pulchritudo ue
rò non cöprehenditur fub hac ratione bonitatis,fedin fecunda.Eft
enim qualitas conflata ex modo quantitatis,tcmperatura qualita
tum, & partium fitu conuenienti. Haec fanè eft cuiufque rei perfe
&io adfüum finem. Ita, quod in Elephanto pulchrum erit, in alio
- & non erit. Idem dices dc {anitate: & acutius etiâ de bonitate intelle subtilf.
&tus:qui tunc quoque bonuserit,cùm intelliget malum:propterea
quòd intelle&io eft perfeétio eius. Ex hactertia bonitatis defini
tione,qug moralis dicitur,fatis colligi poteft:a&tus bonitatem non
effetotam ex intentione finis, ut quidam uoluere: fedhabere prin subtil£
cipium internum à re&ta ratione:quorum ex utroque perficiatur.
Etenim omne ens noftrate, propter humilitatem naturae fuae, plu
reshabet cauffas,à quibus&fuam quicqueeffentiam,per quam eft,
cöfequitur: & diuerfitatem,per quàm non eftid,quodaliudeft:ne
que aliudefthoc, quodipfùm eft. Sic aétiones quoq; multashabét
cauffas.Velut,bellifinis, pax. Quod etiam dixitEpaminondas ob
treétatori.Efficiens cauffâ prima,eft uolütas:poft hãe,milites. Bel Subtilį•.
licainftruméta,& pecunia,& cómeatus,quafi materia quaedâ. For
ma,ipfae inftruétiones,metationes,uerfutiae imperatoriae,quae ftra
tagemata nuncupátur.Sica&tus bonus non folùm habet finé:uelut
exépli gratia,cömunicandi Sapiétig ftudium liberis meis:fed etiam
:
formam quafi quâdam, ipfam reétam rationem. Eft enim re&ta ra
tio, tanqüá différentia formalisaĉtionum. Sed& alia rationeinfti
e

tui poteft huius cognitio ueritatis:fcilicet abipfofine non pendere

º totam aétionis bofiitatem.Sunt enim aétiones quaedam haud prae
cisè bong.Cuiufmodi funt aétiones iuftae,qug ab homine non iufto
º
fiüt.Finis quidem iuftitia:forma uerò,& effentia deeft aétioni:quia
deefthabitus,atque ipfa reéta ratio. Adhaecfortuitifunta&tus qui
dam:quamobrem à fine cieri non poſſunt. Si igiturà puero fiat di subtil#:
ftributio moderata: itémq; ab Ariftide: non dicetur ifi puero iufti
tia:cùm tamen utrique fitidem finis: & aétus utrinquehabeant eá
dem materiae fpeciem,puta aurum. Atfecundum formam confta
bitratio diuerfitatis: qüae in a&ione Ariftidae eft,in pueri non eft.
Quamobrem manifeftò a&tionis bonitatem re&ta ratio formabit,
nón folusfinis. Tum uerò tametfi utrunque concurrat: tamen ad subtili£.
eius effentiamforma potioreft. Soliexpertestranfhaturalium fùb
tilitatum mirabűturà nobisformas aćtionibus attributas.Qui for
det, fordefcat adhuc: Dei prouerbium eft. Formaigitur fineprae
ftantior. Non enim finis ingreditur (utloquuntur) effendi ratio
nem:nifi quãdo cum formaidem eft.Hancfubtilitatem alia longé
maximafequitur. Quae quia uerfàturinmedia theologia, à nobis
alibi difcuffaeft. - -

- - M m ij
 І у т. і v s c АВ s А. к. s c А в І з Е кі

28. De memoria,recordatione,reminifcentia.
h 1 s peraétis, antequam declaremus, quomodo corpusinfor
matur ab anima: nonnihil de ipfius animae diuina poteftare, quam
Memoriam perhibent, dicendum eft. Idque adeò,potius ut delea
mus ueftigia duarum opinionum,quàm ut quicquam maioris mo
menti adueterum fententiasaddipoffefperem.Acprimüm,an fit:
deinde, quid fit:tertiò,qualisfit:quartò,ubi fit,cognofcendum eft.
Haud mélatet,quá multis hoc mouere poßit admirationem: quä
do quaerere inftituerim,an memoria fit. Videtur enim cunétorum
confenfu,fine ulla controuerfia receptum effe. Atnon mirabitur,
qui princeps Aboaliquid commentusfit, legerit:&fecum reputa
rit: quot difficultatibüs impellamuradcredédum: nullam effé me
moriam. Communis enim eftomnium fententiaSapientum: qui
bus cerebrum durius: iis difficiliorem apprehenfioriem,retenfio
nem pertinaciorem. Quibusfit mollius: eosfacilè recipere,reten
tione uti minus fideli,ac diuturna. Hisigitur fpecies 醬uideturin
sabtiliß materia. Cæterùm quae materia una, aut altera fpecie induéta fue
rit:addetertiam, atqueetiam millefimam: eaplena erit,acfortaffe
confufà. At memoria noftra penèeftinfinita. Quibusigitur fpatiis
continentur illa?Quibusfedibus ita difpofita, atque etiam ordina
ta: ut & unumquodquefeparatim,&cunčta confertim,&fingula
ordinatim,promere,ftatuere, digererepoßimus. Nam fi funt ina
nima ita, utimmaterialis potentia redüétafit adimmaterialema
&tum:haudquaquam deleripoffunt.At delentur.Sifuntfpeciesac
cidentalesrepofitae:quomodoipfà in fùbftantia non fua,peregrinr
confèruantur. Aut quareabit una:aliamanet?Nam deintelle&tio
ne alia ratio eft.Phantafmataenimper fpiritus diuerfae temperatu
ra non uno modo referuntur. Qui hace nonfuntcontemplatidif
ficultates:iisnon eft difficile,memoriam ponere, quo ponitur mo
do. Aboali omnium philofophorum acutifsimus,atque cordatißi
mus, cùm multaanimaduerterettühic,tum alibi,in quibus haud
paucifunt hallucinati: certa quaedam effata, praetercömunesopi
nionesfcriptareliquit, non fifieSapientum admiratione,fàëtiofò
Yrban. rum obtrectatione. Acſanèeuenitei,quodiis, qui in limoutrunq;
crus impaétum habent. Quò nanq;fefe alterutro expedire enixius
conantur: eò fortius, ac profundiüs alterumdefigunt. Itafaétum
eft,ut quae minusaliisplacerét, poneret. Atifti fuperficiarijloquu
tores,dum diem dicendo eximânt,fàtis habent.Nequenorunt,fefe
in eodem haerere limo:hoceft,in Naturae tenebris uniuerfo huma
nogenericommunibus.Quareficutij,qui fomniant,omnia paca
sahabent.Haec dico paulò acriufculè: quia principis opinio, quam.
addu
 рв s v в т і t і т. А т в л о с л к р А м v м. 4і 5
adduéturus fum,ut abfurda multa defugit,ita non paucis obruitur.
Videamus.Haudfemel ille pofüit ultimam intelligentiam:quae ui
detur effe intelleétus agens Ariftotelis quibufdam Peripateticis.
Per eam ille nö folùm irradiari intelleétum noftrum:uerùm etiam
fùfcepiffe ab opifice primo rerum omnium noftratium difpenfà
tionem, exiftimauit. Adminiftrare itaque& formas, &formiarum
ordinem: earúmque concordem differentiamabillo coniun&tam
confèruare. Igitur quod ad memoriam attinet: ម្ល៉េះ fpeciem
non remanere in intellectu:ſedeum, utpote qui pendeatab illain
telligentia,à qua irradiatur, refleétere fèfè adillam. Quippe omnia ,
hæc fub Luna fuo ambitu compleéti,& noftro intelleétui reprae
fèntare perinfluxioné ordinariam. Intelleétum igitur intelleétio
ne acquirere notitiam, & fcientiam rerum, tanquam fermentum
:
:
futuræ cognitionis. Hanc, ubi abierit abintelleétu, exifterein ipfâ
intelligentia,quafiin fubfidiis:utfit tanquamfuccidanea,acpotius
fuccenturiata. Illa uerò non nifi praerogatiua quaedam. Sic enim
fèmper inferiorem àfuperiore perfici intelligentia. Quæ res haud
magno Naturæ interuallo diftat ab illis Platonicis Ideis: quarum
afpe&u impleatur anima noftra.Eae uariis impugnatæ,atque etiam

.
2
expugnatae locisà diuino uiro: nec parum in primo tranfhaturalis 49.
Philófophiae. Sic enimcæcus, qui nunquam ufùs effet oculis,co
gnofceret colores. Hac Principisfententia tollitur habitusfcien
tię in intellećtu.Non enimin eo manerēt ſpecies perpetuó.At ſciē
tià definitur immutabili conftantia, ac perpetuitate.Solamigitur
habilitatem quandam ftatuit in intelleétu: quafeille conuertatad
ipfàmintelligentiam. Quodperinde eft, atque fiuiatorin ore non
habeat,fedifi peracibum. Hoc fànè commentofperabat uir opti
mus, fèfè aut effugere poffe difficultatesillas, aut àb eisimplicátos
animos noftros expedire. Nempe quaui,quibus Naturae principiis
ex aceruo {pecierum alteram altera non impediret in ipfâ deprom
ptione, atque recenfione ? Aut primam fequens quomodo nondi
lueret ? Sed & multiseuocatis, atque palàm conftitutis, uideatur
quaſi paterfamilias, dati acceptique rationesſuasè Diariisputare.
Si ergo principis uera haec effet fententia: non neceffeeffet, quic
quam ex obieëtis difcere. Satis enim faceret intelleétuseiufhodi
reflexio adintelligentiam. Preterea nihil unquam obliuiceremur
Praefto nanque omnia fierent in illo fpeculo. Sed& melius Natura
confuluiífet,fiabfque ullareflexione perpetua fieretilluftratio.Po
teftenim. Poftremô neceffe eftin hac memoriae ablatione, memo- subtiliT
riam non auferri. Neque enim intelleétus fefe receperit,tanquam
• ad figna:fi non meminerit,hoc fibi effefaciendum.Etfaniè uidetur
intellectusipas depouitepecies apudintelligétiam, ueluticom
M m iij -
 - 2 - іv і i vs c Ав з А в s cА 1авк
aunquam pro una,interdum pro duabusuocalibus.Ab hoc nomi
ne(uberta$)fublatam primam fyllabam in Crucisferie proculàto
ro uocis corpore collócauit.Item (beata) bifyllabum fecit. Huius
uocabuli (nâtioni) primam corripuit.Huius uerò generispermul
refuntfubtilitates,quarum aliqudt non ignobiles in libris Poetices
rècenfuimus. Nofter quoque üerfusheroicus circumfertur : cuius
uocibusträfpofitiseliciunturuerfuum facies Plusfexaginta. Sed&
aliospoftillüm excogitauimus longé fœcundiores.
E X E R C I T. CCCXIX.

De Euclidae propofitionibus reducendis.

v o D v E R o fàtagisin Euclide theorematibus reducen
dis adpauciores:etiam à nobis aliàs factum eſtin quibuſdä.
Vulgarisea opera eft,non fubtilisiudicij. Nempefumtgau
cae quaedam pro principiis:aliae pro conclufionibus.
plurima pro con equentibus, quae uocant corollaria: nonnullae
<onuerfæ, quasille fuo diduxit arbitratu ad exercendam iuuentu
tem. Ita cùm in figurarum proprietatibus nihil affers noui: haud
' mirabere: fi nullam inuenias contradiétionem. Eiufmodi nan
- U16
funt mathematica, qualia defignata funtà nobisin illo 當體
Nec maioreft difcipulo magifter. -

E X E R C I T. CCCXX.

Aequalitas quomodo quidam fit Geometriae fcopus.

HGeometriae
A v D inſcite abste dictum eſt: Aequalitatem eſſe ម្ល៉េះ
fcopum. Non enim abeft ab Auenroisfèntentia
56. intertioPhyficorum,Geometriam haberepro maximofum
damentohoc:Magnitudinem omnemin duo æqualia diuidipoffe.
38. Etin tertio De Caelo, penèidem alio ex principio: Omne còrpus
quocunque dato punéto fecari poffe.Quódfànè omnefegmenrùm
reducet ad principia æqualitatis. Quanquam hoc principium eft
illo prius. Quandoquidemfortuitum eftprius artificiali. Äcquali
subtil. tas äutem non nifiarte quaeri poteft. Igitur hocerit principium:il
lud quafi finis. Cuiustibi ratio reddendafuit. Eaeft. Materiam in
telligibilem (haec enim Geometræ eft, non autem fenfibilis: ficutè
35. ſeptimo diuina Philoſophia alibi declaratum eſt)terminarfigura.
Figura multiplex.Iccirco ad unitatem deduci,neceffecft. Nofì po
teftautem, nififubfit æqualitas. Eft enim aequalitasin mathemati
cis,
 р в з w в т і т. і т. А т в А р с л к р А м v м. 4і є
reminifcentia:cùm remouenturintercedentiafmpedimenta.Non
dico haec interponerefefeinterfpecies,&intelleétum, quifpecie- subtiliff.
rum fubiectum eft:fedinterintellećtus reflexionem ſuper 醬 ſpe
cies, quas recenfet. Non igitur eft obliuio abolitio fpecierum,fèd
difiunétio aétusintelleétus ab ipfis, per otiofos, aut nimium ne
gotiofos uapores, fubeuntes, atque infinuantes fefe. Otiofi funt:
cùm haud recordamur. Alieni, cùmalia fèfè obuiam dant. Itain
puero multa excrementa: infene etiam aliena. Ex his manifeftum
eft:quid memoria.Vis animae, Quidrecordatio. Operaintelleétus
fpecies recolentis. Quid reminifcentia. Difquifitio teétarum fpe
cierum: amotio importunarum: digetio obturbatarum. Ita dif
cußis, facit, ut intelleétusfibi praefensfit. Quartò memoriae fedem
uaerebamus. Ariftoteleseodem in loco reponit, quo&phanta
盟 . Deinde procedente traétatione, tum ipfe, tüm Aüenrois,
tum Themiftius, deftituit nos expeétantes, atque fitientes fcire:
quomodo fit mcmoria uniuerfàlium. Phantafia nanque fingula
rium eft. Alij pofuerunt in occipitio, manifefto argumento: quòd
eoin loco perçuffos omnium rerum cepit obliuio.Hifànèbofiam
oeconomiàminftituerunt:ut quafipenum haberent, praeter caete
rasaedium partes. Nec difplicebit hoc interiora cerebri intuenti
bus.Difficültatestamen prioreshabet,fiegetfedis.Erunt enimfpe
*｡ ciesin materia.

29. Quomodo animainformet corpus.

: q_v A ratione ex materia,&forma fiat unum, fùprà declaraba
musex principiis Philofophi. Quippealteram,potentiam effe, a
ptam perfici: alteram, aétum,perficere aptum. Ita uidemus angu
: ftiasifitelle&ushumani : qui dicere aufuseft, fèfè comprehendere
fpeciesfubftantiarum. Quin latet nos exquifita illa cognitio. Scili
! cet quomodo ex duobus unum fiat. Quomodoforma fit in toto,&
in quacunque parte tota. Quaelibet enim ignisparsigniseft. Adeò
diuina resformaeft:ut cùm fit fubftantia, aliam totamfuiimpleat

: fübftantiam ita,ut ex utraquefiat unum. Quare ulterior difquifitio

morofi, atquefàtagentis animi eft. Humanae enimSapientiae pars
eft, quaedam aequo animo nefcire uelle. Igiturad proximam quae
£tionem tranfeamus. Quid informat anima? Totuimne corpus: ut
maximae philofophorum parti perfuafum eft: an partem tantùm,
fcilicet córipfum?à quo eâ officia,quae in caeterum corpus profici
{cuntur, pefeffufàs praeftentur poteftates, non autem per animae
prefentem fùbftantiam.Hoc etiam ex Ariftotele mutuatosfefe effe
dlament.Eſto.Adduntargumentum.Si arteria uinciatur,non mo
-
 І у т. І v s c АЕ s А. к. s c А І. І б В R

ueri,quodinfra nodum fit.Non ergo ibi effe animam. Verùm ar

guméntum hocpuerile eft. Non enimfequitur. Motus eft: ergo a
ôima eft. Motus non eft : ergo anima non eft. Nam etiam fènfù
cenfèturanima:fedpotifsimùm augmento. Tum motus ratio non
eftabanima praecisé,ita ut conuertatur. Quádo uenae quoque ani
matae funt,& iecur.Haud mouenturtamen.Sedarteriae motus eftà
motu cordis,&fpirituum : quorum affluxione pars illa fraudatur,
cùm deligata eft.Et perridicülum,fiputet, arteriam mortuam, ubi
uin&a eft: cum reuifi&ta, uiuere. Quod enim mortefemel deletum
eft, nequaquam denuò eiufdem fpeciei forma reducitur in uitam.
Tantò minus idem numero. Et opinionisfundamentum aequè ri
diculum. Aiunt nanque:nihil aliud mouere poffe, nifiipfùm quie
fcat prius. Hoc in nobilibus Exercitationibusfatis uentilatum eft.
subtiliff. De corporibus hoc intelligendum. At neq; uerò femper.Pilaenim
in aerepellit aerem.Sedpropiusadrem. Primum corpusimpellés,
neceffeeft,aliquo modo niti.Atintelligentiam,qu£ mouet orbem,
quis dicat ufqüam niti ? Dices: multùm intereffe inter eam,& ani
mam noſtram.Permultùm fanè,ſed non in hoc.Imò uerò ualdefi
miles.Neutra enim perfè mouetur,apud Ariftotelem:fedfunt prin
cipia motionum.Quarenullo nixu egent.Rurfus obiicies:animam
inftrumentis uti,fpiritibus.Affentior.Ergo quemadmodumforma
subtiliſ lapidisabſque ullouel medio,uel nixu mouet lapidis materiam: ita
afiimalisförma,quae anima eft,materiam mouet, quifunt fpiritus.
Quapropterillud ſtatimºvnstr.Animam effein partecordisimmo
bili, ut reliquum moueat. Quafi uerò in lapidisimmobili partefit
eiusforma:unde caeteram propellat, aut trahat maffam, ue&te, aut
unco fcilicet:ac non potiustotos,ut ille ait,infufà per artus molem
agitet. Neq;te puduit,in libris De animorum immortalitate hafce
nugasfequi: ut lapis effettotuslapis: homo non effettotus homo.
Sedcoreífethomo:reliquum nihilpenè: fédficquafiappendix, fi
neforma. Ab eo nanque Perfarum,aut Affyriorüm rege,qui in ar
ce cordis ita delitefcat, ut domo pedem nunquam ಕ್ಲಿ , exeant
Satrapæ ad prouinciascapitis, alui, pedum : quo regnum curenr.
Scire uerò uelim: sintne partes hae illius effentiales,an accidétales.
Non enim mordebisnos,&abibis,illa fcilicet uoce,potentiae. Per
ambigua nanque uoxet.Sifubtátiales:totum corpus informatur.
Si accidentales: homo erit hiftrio perfonatus. Et ੇ erit,fimpli
citer,acfecundum quid.Erit enim uerum.Coreftanimal:ergo ho
mo eft animal:ergo cor eft homo: ergo pars efttotum. Tum exta
bit Pythagorae fententia: Animam corpore uti pro inftrumento.
Aciam plures animae in hifce uacuis atriis habitare poterunt. Ne
que amplius ridebitur Leo manfuetus ille, qui ဌိို animam
º ucheret,
 D. E. S. V P T I I IT A T E A D C A R D A N V Me 417

--
- ?
ueheret, in mendacißimi plufquam Graecisfabulis Apollonij. De
º:
cordis uerò motu diximusalibi. Cæterùm quodaiunt recentiores Fracast. 15.
uiri do&ifsimi:cordis motum Deo tãtùm,& Naturae notum: cor de symp.
rº
di ueroipfi nequaquam:confiderandum eft. Primum,quöd tama
cutus uirà Deó diftinxerit naturam.Idem enim creator,formator,
confèruator,unus.Deindeficor intellexit maffam:frigida fènten
tia eft.Si totum cum anima: fallitur, ubi animâ dixitignaram fua
rum funétionum. Nihil enim mouet in corpore animato, nifiani
ma. Alioqui plures effent formæ, & plura prima. Neque continuò
uerum eft.Mouet fine imaginatione,ac defiderio:ergo motusis nö
eftanimae funétio. Natura enim animali, anima eft. Ipfa fibi fabri Subtilff.
cat calces,dentes,cornua ad uitam tuendam. Itaque iis & utitur,&
fcit, quo fit utendum modo, fine obieéto, aut phantafia ulla. Qui
animam fecit, certis eam praeceptis onerauit, partim generalibus,
partim contraétioribus. Illa funt,quae pertinent ad unionem fuam
cum corpore confèruandam: cuius nullus autor extimus effe de
bet. Eius itaque ftudiofa mouet cor:coquit in uentriculo: recoquit
iniecore:perficit in uenis:digerit in membra:mutatin corpus:ſuf
ficit,unit,inftaurat,rcdintegrat.
3o. Barbara Cardanifèntentia deintellcótu.
vi 1 s A B s o L v r 1 s, fèntentiarum quarundam uel nequitig,
uelimpietates delëdae funt. Ais in confufifsima rhapfodiatuorum
Commentariorum De animae immortalitate. Intelleétum unum
effe fub Luna: cúmque non effe humanum,nifi quatenus ab homi
nis materiafufcipi poteft. Ingredi igiturin hominem:atq; eo fieri,
ut homo intelligat. Eundem intelleétum etiam belluis imminere,
eâfq;ambire. Atipfi non patereaditum,propter materiae ineptitu
dinem. Igitur hominem intus irradiare, circúbelluasextrinfècus
collucere.Neque alia re hominis intelleétum ab intelleétu differre
belluarum. Iccirco belluasea omniahabere inchoata, quaein ho
mine perfeétafunt. Videre uerò peruelim intelleétus illiusadfo
｡
res exiftimatiuae(fic enim brutorü uocant potentiam,qua cogno
ſ fcunt)excubias,atque prehenfationes.Sodes ecquid 醬 јca
#
pit mercium noftrarum ? Vteregratis. Moerentem etiam uereor, Vrban.
º quòd non admittatur in Afinum: ut fuggerat, atque inculcetiftis
*
Apuleiisfuam circumforaneam illam unitatem. Omnino uerò, ut
｡
omittam iocos, nulla materia poteftexcluderetam diuinam for
%
º
mam: fi imminet, atquecircumfunditur. Dico: ဇူ့
reciperetur
æquè à brutorum natura, atqueilla informaret, ficut informato
mneshomines:quorum aliquos quauisbelluarudiores,diccbasfù
Nn
 Iv L 1 v s c AE s A R s C A t i G E R.

subtili| pra,quieointelleétu non utuntur.Nam materiaindibiduinon eft

potefis penitus excludereformam fpeciei,Simateria hominis apta
èft recipere intelle&tum : ergo & cuiufuishominis. At apudte non
recipit quidam homo : fèd belluina quauis materia ineptior eft.
Nofieftigitur aptitudo haec materiarum fpecialium, fed indiui
duorum I Quarè etiam loquentur bruta. Linguam habet Afinus:
quare non lóquitur ? At intelleétusille tuus aequèilli, ac mihi prae
fío eft. Loquitur tamen ille tuus brutus homo,qui quouisafino afi
nior eft. Qüare ? Quia interna funt principia intelleétionum, non
peregrina, quibus àuobis hofpitia parentur.
3 1. An praëticusintelleétusfit exiis, quæ opi
nione conſtant.

s v p R A ex Philofopho dicebamus: Intelleétum fpeculati

uum, promotione quadam, per appetitum fieri praéticum.Tuais
inillis Commentariis: Praéticusintelleétuseftdeiis,quz opinio
ne conftant. Pefsima definitio.Imperfeéti efthoc.Quin dico tibi:
Intelleétum fpeculatiuum,aétiuum, faétiuum,habere principiau
niuerfàlia communia. Id quod&in primum Technes fubtili{$imè
difputatum eft. Nanque ubi faétum eft, ut intelligam: coniunétio
nem humanam effc uiam ad beatitudinem: &inueniiuftitiam eius
conferuatricem : ex fpeculatiuo aétiuus fio. Itaque 驚 quae perti
Subtilf}. nent adiuftitiam. Quocirca etiam artesinftituo: quibus do princi
pia ex fcientiis. Sic nauiculario. Omnispinus,quercus,abies,flui
tat. Omnis clauus coercet duo diſsita, ſi firma ex materia ſit, ſi ritè
adigatur.Omnisfùbfcus cohibet compaginem. Omnisftuppa ob
turat rimas. Omnis pix prohibet aquam fubire ligna, eáque putre
facere. Finetantùm differunt: quia fingularibüstermifiatür ars.
Cùm igitur opinio fit affenfus non neceffariò nece{Tarius: non eft
subtil uerum: praéticum intelleétum conftare opinione. Quia rationes
funt neceffariae, quibus probatur: Hominem effe natum ad iufti
Viues. tiam. Iccirco non reĉtèrecentiores: Affenfum iudicij ad conclu
ſionem,eſſe opinionem.Nanquein ſcientiae adeptione eſtaſſenſus.
Atfcientiatam eftopinio,quàm neceffarium eft contingens.Alter
error ex Cicerone:Fidem eſſe firmam opinionem. Eſſet ergoſcien
subtil. tia.Sed fides eft opinio uoluntaria ex incertis certa promittens.Ne
uerò tibi placeas in illis tuis Commentariis, quos confufos dixi
mus. Nihil enim aliud funt,quàm farrago praeceprorum meorum,
Pomponatij, Sueffani, Dominici de 醬 : quae tua fecifti ridi
culis fabellis declamatoriis. Credo, ut uiderere Ciceronianus. At
equidem in hac materia mallem me fcythicè demonftrationibus
difputare,
! в в s v в т I с 1 т А т в л ь с л к в Ам v м. 418
difputare, quàm nugisillisin medio Romano foro adharrefcere.
Quin Graeca etiam admifcuifti: ut & alibi admiffaflagitia nouatui
opinione tegeres: & quàm parum poftea profeceris, detegeres.
|Quod & ingratißimo fuco meo propediem eueniet.
º, .

31. An corante omniafenefcat membra.

: 1 N D 1 D E M illudeiufdem notae. Corante omnia membra fé

nefcere. Quod neque Naturae,neque tuis diétis, neque doétiorum
conuenit experimentis. Nam primùm, fi eft natura nobilifsimum,
atque robuftifsimum,maximé eius in tutela erit. Et arx eft, quae ul
timò à morte expugnatur. Ergo etiam à morbis. Morbus enim eft
uia ad mortem. Eft nanque μοjeg ßiov:quafifatum uitae. Diéta uerò
tua ruunt. Nam caetera membra per miniſtrosgubernátur, in tua
humani corporis politia. Ipfa animae fubftantia in corde eft. Tu
tius igitur,& munitius. Medici uerò quidaliudaiüt,quàm cordeil
laefo, fieri prioreshe&icae fpecies. Vltima oppreffum aggrefsione
fathifcere.Tum uerò uitae locum effe nullum. Sed & omnes aiunt:
cor poftremum omnium interire: oculos primos. At oculi pri
Im ក្ញុំ : ultimum ergo cor. Poftremum etiam aegrefcere.

Aegritudo nanque praeparatio eft ad mortem. Hoc quoque uulgò

notum eft. Mulfisfènibustam uegetum,tam acrem effe animum,
utin florenti aetate effe uideantur. Membra penè omnia effœta.
Senfus debiles: corpus exuétum:faluisfcilicet adhuc in corde uitae
principiis, abfque ullo malo temperamento, ullâque alia morbi
differentia. Deficiuntur uerò alia membra,quia fibi retinent,quod
opushabent. Rationisautem faciesfalfaeft.Quafificoreftprinci- subtiliff.
pium, quae ab eo pendent, non laborent, nifi eo prius labórante.
Hocfalfüm effe docent arbores. Quarum plerifque uitæ incom
moda extrinfecus incipiunt,atque ad radicesterminantur.
33. An mortis metusfolius{enfitiuaepriuile
gium fir.
E x £ A D E M officina, quodfcribis. Timere mortem, effefo
• liusfenfitiuæ priuilegium. Èftergo mors aut uiridis, aut, ut pin
gunt,nigra,aüt,ut canunt,frigida,aut afpera, aut acida, aut ftrepe-^
fa,aut fœtida, aut eiufmodi qüippiam, quo fenfus afficiuntur. Cae
terùm ſemper auditione acceperam à Sapientibus:Mortemeſſe ui
ta: priuationem: difiunctionem anima à corpore. Priuatio uerò
aonnifiintelle&ionepercipitur.Prztereafęnfus rབཱ། ཤཱ་སིa prę
Il 1
 1v L i v s c AB S A R. SC A L I G E R

féntium eft:timor auté, futuri maliexpeétatio.Eftautem expe&a-

tio (nondum enim à quopiam eius didicimus definitionem) futu
Subtili]]. ri repraefèntatio : quod eft commune bono,& malo: ideftfpei,&
metüi.Dices,fpeciem praefèntem effe. Noneftfenfui.Neficadauer
quidem cernat oculus praefens:fcit ipfe oculus,cadauer effe corpus
ùitafunétum. Intelleétus ergo praecipit id, quod uidetur in mor
te malum. Quaretimethomo.At quod malum ? Nempe diffolu
tionem. Omnia enim effeappetunt.Cæterùm effe alterum,effe,ab.
hoc,effe, adeò nefcimus: ut quotidianis uel fufpicionibus, uel per
fuafionibus resetiamnumfit controuerfa:folafide resagatur.
34. Quare morituri difceffumfuum magis
- præuident.
1 r A Q_v E ne illud quidem dicere dubitafti. Quaremorituri.
magis fuum difceffum præuident? Quia, inquis, tuncintelle£tus.
incipit à corporefeparari, atqueà refiduoanimae. Quidincipit?
Ergo priuatio motus eft. Eftne partibilisintelleétus, ut perfpecies.
accipiat menfuram? Igitur extuo problemate, animaeftmortalis.
Ergofentit anima intelleétum referentem paulatim pedem multos
antea dies, fortaffe fàluere ab eo iuffa. Hinc illae lacrymae.Profeétò
molefta nugamenta plenißima deliriorum. Omnes enim fuam.
raedicerent mortem: praefertim Sapientes, atqueij, quilongola
體 morbo. Verùm nihil mirümtehaecitafentire: qui men
tem noftrâ dicebas carere ratione. Rationis enim, inquis, eftuo
luntas, nõ intellećtus. At uoluntas, & intellećtus una efteffentia.
Et ratio nihil aliudeft, quàm intelleétusmotio ad conclufionem,
aut adeleétionem. Adeò ut x6yoc,& *$, fint apud ueteres,ficutfilius,
& pater in diuinis. Et apud Ariftotelem %; fignificet prima princi
pia notißima:x6yos autem effentiam,& definitionem,& τὸ βύ&ν.
Pulcherr. Ex quibus duobustertium fit, quafifpiritusproduétus,ideftfcien
tia ex conclufione.

35. An fint tresintelleétus,ut ait Cardanus.

M 1 R i F 1 c A uerbailla. .Intelleétus, inquis, triplex eft pars.
Agens, qui totam fubftantiam continet. Materialis, lumen eius.
• Patiens, cùm fimulacra rerum recipit. Quot uerba,tot penèfa
gitia. Si intelleétus eft unus,& tres eius partes, pars erit agens.
Haud ergo totam continet fubftantiam. Parsenimtotum conri
neret. Deinde Philofophi omnes intelleétum materialem, eun
dem&poßibilem,& paßibilem appellarunt:tot nominibus unum.
UlDIC3
 г) в s v в т і ь і т. А т в Ар с А к р А N v м. 419.

unica de cauſa. Nanque recipitſpecies, eartimque patiturimpreſe

fionem, ficut materia prima. Quomodo funt ergo partes: fi mate
rialis, & patiensidem funt. Quod&ipfe dicis. Aisenim : patiens,
cùm fimulacra recipit. Ergo eftidem, qui & materialis:neque alius
àfeipfo,fed altertantùm,ut loquuntur in fcholis.At pars nùlla,ea
dem eft cum alia parte. Adhaec, quis unquam dixit: intelleétum il
lum potentialem lumen eſſe agentis intellectus ? Sane lumen actus
eft. Atagensintelleétus, eftaétusillius potentialis, & lumen eius.
Lumini enim comparat ក្ញុំ us. Praeterea intelleétus Contrad.
hic erit fubftantia, non autem fpecies receptae, ut fuprà obtun
debas.
36. Ancorpus edat, & bibat.
1 N Q_v 1 s : rriplex homini operatio. Intelleétus,& eft Sapien
tia.Corporis,edere,bibere.Hoministotius,iuftum effe. Nihil po
tuit uanum magis, autinfolens effutiri. Hominisais effetres häfce
omnes operationes. Deinde foli intelleétui attribuis Sapientiam.
At quanta cum fubtilitate ? Sapientia enim erit operati6. Aciam.
non erit hominis. Intelleétus in homine fàpienserit : homo, qui
per intelle&um homo eft, fàpiens non erit. Secundo locoftatüis,
èfîe proprium corporis, edere, bibere. Nónne efitatio,& potatio,
motusfunt? Si mouetur corpus: non eft corporisfolius. Quod ais
tertio : totius hominis effe, iuftum effe : nihilo magis uerum eft,
quàm effefàpiëtem.Nam habitusin anima, fine ullo aétu, facitiu
:
*
f£um: ficuthabitus diuinarum rerumfàpientem. Praetereaiubebit subrii,
iuftus,& fiet: ipfo nihil agente per corpus. Et erit a&tio fine corpo
: re. Quòdfi eò confugias:fèrmonem effe corporis motum: item di
cam:Sapientis aequèintereffe, &fcire quae fciat, & docere, quae in
telligat. Si non partemfui faciataliis: non effeiuftum. Noh enim.
z Sapiens nofteruoy&me eft. Sinon eritiuftus, non erit fàpiens. Po
ftremò apudAriftotelem, homo eft, qui intelligit, nonanima. In
! telligit autem per animam.
37. - An memoriafitin omnibus corporis partibus.
D v B 1 r A R E uideris,an ftatuere queasmemoriam in omni
bus corporis partibus.His enim uerbis uteris.Videtur memoria o
->
mnibus corporis partibusineffe. Quippe in digitis, cùm citharam.
. pulfamus. çuin dico tibi:intelleétum effe etiam in pedibus. Vna
enim in nobis anima,fuisomnibus undique ftipata poteftatibus,.
nempe effentialibus fibi. Vbi uerò inftrumentafint:ibiexercerea•
' &tumfùumipfàm poteftatem, Si enim oculus effet in digito: uide
Nn iij
 - и у г. 1 у з слѣ вл к в с А с п о в в.

perficieterminari. Quamobrem exhis fic.Coloret@ualitas exele

mentorum qualitate,& luce cöflata, quatenus lux eft. Nâ etiam fà
subtiliff. por conficitur ex iifdem.Népe etiä ex luce:nö quatenus lux eft,fed
quatenus calefacit.Quin confultius abftineremus ab iis uerbis,quae
ponebamus.Qualitasex miftione elementorum.Siin elementó,ut
aiunt,puro color eft.Item fiuerüillud eft:Omne corpus effe pellu
cidum,aut coloratum. Ita enimterram coloratam effe,neceffe eft.
Superficiem uerò, aut extremitatem haud ponam in definitione.
Nanq; intra corpora,ubifupcrficies in potétia eft,nihilominus co
loraétu eft,& aétu quidé uifibilis:licet aétu non uideatur. Cùm ue
rò addunt, immutans uifum: reciprocis utuntur uerbis. Quippe in
uifus definitione colorem ponimus. Lux ergo cum elementi quali
- tatetotá explet definitionem. Idqi,ut loquütur,à priori:non,utſu
prà,àpofteriori.Ariftoteles in lib.Defenfu ait,Empedoclem utráq;
opinionem incontantertenuile.
6. Diuiſio colorum per ſumma genera Ex Platone
pulchra quaedam.
s i M v L dicentur, qui fintprimarij colores, quod fècundo loco
quaerebamus:fimul Platonis accurata fubtilitasdifcutiéda eſt. Quo
rum utrunq; pertinet ad colorüdiuifionéin fummo genere. In èò.
délib.ad tria capita omneuiſile reducit Plato. Viſiliū,inquir,quae
dam uifuiaequalia,quaedam maiora, quædã minora. Aequaliafünt
pellucida.Iccircotranfmittunt,necuidétur.Maiorafunt Jaxrmę,
ideft quae uifum dißipant.Minoraav%i7«£,quae uifum congregię
ut nigrú.Ab hisuifum non pati. Haecille fic.Quorü duopširën;
fi confideremus: g uifum dißipantiafintfortiora,noneftdubitan
subtil. dum.Ita nãq;agunt,ut laedant.At minora illa,erünt quidéPlatoni
minora:ſiuult uidendiuim actiuam eſſe, & in rem uiſam agere. At
ubi flammâ uult à corporibus in uifum emanare:neutiquäinerunt
minora,fedmaiora. Agunt enim ficut & illa: quanquam haud pari
efficacia. Erunt igitur mingra, jilla: at non erunt fpinora quifus.
Patitur enim ab eisuifus: alioqui non uiderétur. Aequaliauèrò illa
neq; noftra, neq;illiusfententia ueritati conuenire queunt.Etenim
subtiliff. qu6deftcuipiam æquale, aequèin illum agit,atq; ab eo patitur. Ex
refiftentia nanq;fita&tio reciproca,aequalisab æquali,inæqualisab
inæquali. Cùm igitur nequetranflucidum à uifu, neque hicabillo
patiátur: n9n folùm nonfunt æqualia, fed etiam funt nihil interfà.
subtiliff. Ipfe uerò Plato cùm uifüm exirefacit: lógèimbecilliora trāfiucida
neceffariè Prædicabit, per quae fcilicet ùifüm traducet. PariôÜ.
nanquc abipfo uifu. Verùm hae funt Platonispi&turæ: quae tamen
inueneruntamafiosfuos, ueluti pupae improuidasaetate§.
7. Alia
 рв зу вт и с н т А т и А о сл к оА м ум . 437

7. Alia diuifio à ſubiećto.

r h E o p H r A s T v s autem alia diuidit ratione:àfubie&o fcili
cet.Eoscùm aßignet elementis, nequefuum cuique, fedeundem
multis:atqueipfa elementa fint diucrfa : non poteftab elemento
- : rum deducereprincipiis.Nam quae funt diuerfà:eorü quoq; prin
cipia diuerfàeffe, neceffeeft.Quare & affectus diuerfos neceffarió.
Vnum igitur uni afSignatignipeculiarem,flauum.Terrae, aquae,
aeri,tribus unum, album. Ergo cùm pluresfint colores: aut plura
fubieéta erunt,aut neilla ੰ , Praetereaignis longèeft, quàm
aerpellucidior.Tenuior énim: neque lucetin orbefüo: ficuti fu
prà dicebamus. Hic autem apudnosflauuseft, propteradmiftio
::::
nem. Neque Solemflauum arbitrorâ luce : flaua enim effet Lu
subtil.
na: fedà radiorum denfitate.Ad haec, fi quatuor primorum cor
* porum duo tantùm funt colores: cùm ab iis duobusalij (plures
snim ſunt) confici nequeant:neceſteeſtin 醬 alio corpore il
-
--

los quoque & primò, & primos effe. Igitur fifünt eiufdem generis
ij cum illis:idquod etiam Plato dicit in Philebo : eorum propria
fubie&acumiflorüfubieétis primis eiufdem generis oportet éffe.
Quarefinigerfimplex coloreft:quintum dare cogeturelemétum, Subtilß.
quodilliusfubieétum fit:ficut flaui ignis,albitria illa.Autigitur fic
erit:aut nigererit compofitus. At non poteft,nifi exfimplicibus.
Simplicesueröduo.Igitur exalbo,&flauo compofitus 醬 蠶
Tum uerò niger,& albus non effent contrarij,neque priuatiuè,ut
loquuntur,nequepofitiué.Auenroisin Commentario Defenfu,&
fenfili, tum contrarios, tum fimplices, tum primosagnofcit eos.
uerò addit:effemediorum elementa : an uerum fit, mox ui
debimus.Nanquein decimo primae Philofophiae negat:albo,& ni 7.
gro componicaeteros colores.Sednigrum eſſe albi priuationem.
Quoditem an nobisplaceat,mox conftabit. -

8. Quatuorprimarij colores.
s i ea,quae fenfui proximafunt,fequamur:quatuor primarijco
lores uidebuntur in elementis,aut nullus.Albusin ficco: cuius erit
fubie&tum primum terra. Id quod ex cineribus,&faxis, & arenis
igni,aut Sole exuftispalá eft. Viridis in humido craffo: cuius ma
tricem uidemus aquâm. Craffefcens enim uiridefcit.Caeruleus in
humido tenui,quifit in aere : ut uidetur manifeft6.Flauus in cali
do. Ignem nanque cödenfàtum ftatim fèquitur flauedo. Denfitas
enimcolorem facit in aétu uideri, qui erat in poteftate principio
rumineptus,ut uideretur.Sic& cæruleo,& uiridi porrò ºhi
t
-
 Iv L i v s c AE S A R SC A L I GE R

nigrorfit.Manifeftum efthocin nube,&inaquarumftantium fù

perficie:quam aequè,atque in laéte, gnä appellareperiocum con
íüeui. Qüibus uariisgradibus ac nobis ignotis cum luce commi
ftis,alij deinde fiunt compofiti. Colores autem medios non effe
compofitos ex extremis,Ariftotelica fubtilitate diximus alibi.

9. Colorum diuifioin fpecies. Quomodoalbus,

& niger ſintcontrarij.
s a N e uerò cùm ex albo,&nigro folis, falfüm fit, ullum cöpo
nicolorem,praeterfufcum, autcinereum: operæprecium eft per
fcrutari: quia ratione duopofsint accipi colores hi pro extremis.
Quain cofitemplationeiucundißima fubtilitas eft.An igitur ex
tremidicuntur:quiaextra omnes colores funt ? Nullum enim re
cipit colorem niger:albus omnes.Quare pulcherrimaemergit du
subtili]]. bitatio.Valde enim ambigam:uter fit habitus:uter fitpriuatio.Ni
ger priuatio uidetur.Atqueita paßim ab omnibus proditum uide
mus.Habet enim proportionem tenebrarü. Exaduerfo eft. Quod
recipit,priuatum eft. Omnes coloresalbus recipit: nullum niger.
Niger ergo uideatur omnes colores continere. Albuseffe in póté
tiacolores omnes. Sunto igitur hi nobiliores.Albus,flauus, ruber,
purpureus,uiridis,caeruleus, niger. Ad quos omnes,tanquam ad
čapita cacteri ſunt reducendi.Craſsiuſculèdićtum eſtab Ariſtotele
mültisin locis:nigrum effe albi priuationem, ficut tenebras lucis.
Sic&in decimo primae philofophiae. Sed ibi utitur uerbo, **ru.
ಧಿ: μέλανος φαίνεται τάλλα γιγνόμυα. Quia neque uerum
eft:nequefequiturex praediétis. Nöenim ex habitu, & priuatione
subtil. quicquam cóponipoteft. Quoniam uerò nominum cognitio cö
fert plurimùm ad rerum intelleétionem:nominaipfa primùm ui
deamus. - -

1 o. Quae colorum nomina,& unde.

c o t o R v M nomina quorundam oftendunt effentiam,&qua
fi pro differentiafumi poffunt ad fpeciem defcribendam. Idquod
aliis quoque naturis aliquando cöuenit.Exépli gratia: Sanguineus
eſt,qui ſanguiné repraeſentat.Oualisin roſa: quanè Venerisſan
guine colorem traxiffe mendacißimi Graeci រ៉ែល់ . Non ſo
Iùm igitur utiliafunt addifquifitionem:uerùm etiam adcognitio
nem neceffaria.Partiemur autem fic.Quorundam origo incerta
eſt.Suaſus undefit:fatenturſe ignorare quidamingenuè:ambitio
fi difsimularunt.Nos ut potuimus,in Originibus, üeluti alia quoq;
subtili]]. penè innumera: quòd fine uafis,ideſt finetinćtorum cortinis, fua
- - natura
º
 D H S W B TI L I T A T B A D C A R D A N V M. 42. I

té:fèdèpyeix:hoceftid, cuiuseffc nö eft in aliuspoteftate:fedaliud

in eius poteftate.Eft enim hic aétus,ut uifus,exépligratia:nó actio,
ut uifio.Infcitè igitur interrogat; quid fibi uelit interior illa per

. feçtio.Qui magis,inquit,anima plantæ,autbouis interiora,quàm

exteriora perficit?Etiam ambulacrorum noftrorum candidafis fa
cillimaeftrefponfio. Primùm, quia magis perficiunturinteriora,
quàm exteriora,fi opus fpeétes. Interna enim habent principij ra
tionem.Ab iis nanque exeunt operationes,atque etiam ipfâ opera. subtil·ff.
ut fruétus,frondes,pili,alia.Deinde dicamus: non hoc intellexiffe
Philofophum.Parüm fuit in illiuslibris exercitatus calumniator.
Non enim tì & fignificat materiam interioré. Multis nanque mo
disaccipitur ex ufuloquendi, in quinto diuinæ Philofophiae.Dici
muspartes effein toto.Eae neque intus,neque foris ſuntineque có
tinent,neque continétur:fèdfùnt cum illo idem. Forma eft in ma
teria,& eft in toto.Sic enim loquimur. Cùm tamen pars totius fit.
Quomodo eft in toto:fitotius pars eft forma ipfà? Eft igitur, &; svi
zçy àyvwä;gyae}ς τύ ττ^άωσr.Sic igitur intu§ eft, ut etiam in am Subtilß.
bitu fit,hacperficiens ratione: non autem extrà,ut lux, quæ perfi
cit alio modo uifionem.Illud uerò,quod ait, perridiculum eft. Mo
tum,alium cffe accidens,alium fubftantiam: féque in fua èy£ελεχεῖα
de fubftantiaintelligere.Primùm, quia nullo modo motus effe po º

teftfubftâtia.Deinde,quia nullusunquam fomniauit hoc.Tertiò,

quia definitio effet peraequiuoca.Poftremò,quia faciebat hâc agi
tationem praeparationem quandam.At præparatio,ut eft aótio,eft
in praedicamento proprio:fi refpicias materiam,eft in prædicamé
to qualitatis.Quae nugæ cùm relatu funt indignæ, tum etiam refu
tatü. Omninouerò caufia digna , aut uomere definitio ánimae
rationalis,quam talem affert, Spiritus intelligens, Videtur haec è
culina quapiam monachali fimul cum fumo,aut nidore erupiffe
in oculos noftrorum deambulatorum. Dolebas, te nefcire, quid.
effet Entelechia,etfi mox aiebas effe uocabulum fumptum ex ufu.
populari.Multò difficilior cognitu fpiritus eft. Ex M.Tullio, ani
mae uocabulo aerem defignari,etiam declamatores fciunt. Itéfpi it
ritum.Indefpirare: agitare aerem pulmonibus.Quare apud Lati
nos erit anima iftius definitionis, Ventus intelligens:aut aer intel
ligés. Apud medicos parsfànguinis tenuißima, fpiritus eft. Liber
Ariftotelis De fpiritu deiecit nos amplius fèpties de fpe interpre
tationis, propter perplexißimas difficultates.Omninó 7* ua nihil
aliud,quàm flatú fignificat.Et Hippocratis φύax multis in locis idé,
uod zmijua noftrum eft.Quod tamen &aliudfignificat: unde malè
器 aequiuocae definitioni. Putabat fè in popularibus uerfàri libris:
ut obtrudere poffefperaret fpiritum pro forma fubftantiali animá
i -- Οο
 1V L I V s C AE S A R S C A Π, 1 G Ε R.

tium.Nugatoriam uerò fubtexuit explicationế. Voco,inquit, ſpi

ritum fubftantiam fpiritualem. Perinde acfi quis dicat. Subftantia
eftens fubftantiale.Spiritus uerò Latinis,& Graecis omnibus, phi
lofophis,medicis,oratoribus,corpuseft:id eftmateria,&formia.
º EXERCITATIO CCCVIII.

Anlečtis auditaiucundiora.

I B cris auditaeffe iucundiora fčribis, Vnámque communē

cauffam affers,&huiusrei,&aliarum hanc. Quia,inquis,ra
riora deleétabiliora. In libris autem rariora. Vides tuam fe
ftinationem.Nempe raritas,aut aequètum poteftlegi,tum recita
ri:aut econtrariò fiet:ut auditislećta fint iucundiora. Cauffas igi
tur fic libet inueftigare. Quia minus laboris audiendo capitur.
Quia uox magis 盟 Lectio uero muta eſt: &ad langorem dat
ertinacius cotinuata.Audita magisimprimunturperſenſum di
អ៊ីរ៉ាវ៉ៅ miniftrae,uti dicebámus,áures. Afficituerò uox ob
eas rationes,quae fuprà narratae funt,defpiritus cötentione. Vifus
enim fit haud multa impulfione.Ergo uocemtollet,autfummittet
Subtil. narrator:& quaſiaget.Quia ego,&illeuerè duo ſumus:iccirco ci
tius,atquealtiusfubeunt animumfèntentiae.In legendotametfili
bereft agens: tamen ego quoquein meipfum ag6. Quae eft primae
ratiorationis:quare plusafferãt laboris.ideomélius,&fideliushae
rentea memoriae, quae auditione accepimus, quàm quae leétionis
cura quaefitafunt.Eft etiam focietas in narratióne: inleétione fo
litudo. At homo animal eftfociale. Ibiius pudoris in attentione:
hic in remißione animi fecuritas caftigatiónis. Apud amicumlo
quentem libertas rogandi,difquirendi:unde confèquamur intelli
gendi commoditates. Non effigitur uerum,quodáis: huiufce rei
cauffam efferaritatem. Nempe 闊 libri longè funtrariores, quâ
boni recitatores. Neque probam adducis rationem.Quia,inqüis,
Lydit. rariora ſunt, quae à paucioribus ſciuntur, & audiuntur. 蠶
tuo libro nihil rarius,nihiladmirabilius. Hanc ex eo fentétiam le
gendo,non teaudiendo didicimus.Tum uerò quae legunturà me,
tametfi aliisinnumeris notafunt:mihi tamen hominiin literisno
uo,&bellorum trãsfugae,rara omnia,atqueignota. Ac nemo qui
dem tam rerum naturae fciens fuit : ut rfiihi narrare potuerit àu
gienti,quae hîcin tuo libro le&tafùnt mihi.Adde, quödfinotaha
buerim,non legero.Eadem ratione quae audiútur,&rara effepof
fùnt,& non rara.Tandem uerò,ut âiunt,caeteris paribus, utrum
gratius?Leétio,an auditio?Non enim differtliberârecitatore. Eft
quidem
 D R S W B T I L I Tº A T E A D C A R D A N V M. 422

quidé recitator,liber loqués: liber,recitator mutus. Ob hoc pro

: fe&tò grata colloquia, & iucundi dialogi:propterea g opulentio
ra,quàm perpetuiiibri.In his enim haud quaquâ,nifi bardis,atque
arrogantibus, arque Afiaticis, licet ab argumento, ne latü quidé
unguem,difcedere.In diuerbiorum amoenitatibusiuseft,arceffere
quædam nouarum interuentu perfonarum, audiétis dubitatione,
aliifque non uniufmodi cafibus.His de caufsis uendibiliores Aefo
pifabellae dramaticae,quàm feueritas Theognidis,aut Phocyllidg.
Condimenta nanque,ac pigmenta multa adhiberi queunt.Conti
º nuatae traétus uniformis orationis haud rarò ftrigofuseft: aut æ
quabilitate,fuccedentiúmque catenata fententiarüm fimilitudine
tedium parit fæpenumero. At,inquies, ea quae in libro leguntur,
aliis quoque uulgata funt, ac quafi proftituta tot exemplaribus.
Hocidem recitatis quoq; tum poteft,tumfolet euenire. Saepe ani
mum abſtuli è corona,còm corpus nen liceret: ne plebeia in au
dientia affli&tarer. Arcana uerò multò plura continientur in libris
Efdrae, atque potiora, quàm quiuis enarratione. Eos libros, quòd
hoceloquiaufus es,fupicorte non uidie: quorum រ៉ែ
diuinum compendium apudme eft, Syra confcriptum lingua. In
iis igitur longè,uti dicebam,praeftantiores fententiae continentur,
uàmin concionibusfordidifsimi calumniatoris, atque impurif
器 impoftorisEmanuelis. Qui etiam nunc Auinionenfibus quif
quiliis Hebreorum,miferrimis reliquiis Hifpanicorum exiliorum
perfuadet:primouere,cum ranunculisopinor, Mefsiamfefenoua
pluuia emiſſurum. Quodſiaddideris:cariora eſſe,quae ignorêt alij:
iam hoc liuoriseft, non hominis. Gaudeo enim, fi,quae fcire mihi
rſuadeo,cognita eſſe omnibus intelligam. Quin haſcenoctes in
： Caurogelidiſsimas huiufcerei cauffa uigilo: utingenio
rumfelicitates communicentur. Is eft Sapientum finis, qui libros
condunt. Vaefanorum gloria praemium eft. Claudenda üerò funt
haec aliqua fubtilitate.Ait Viues: tacitis meditationibus magis Viues,
proficere nos,quàm altercationibus. Quod uerum non eft. Etenim
ficuti lapidum collifione : ita ex difceptationibus elicitur ueritas.
Quin egomet mecum faepe,diu,multùm, nifi pugnem: infeliciter
cadet mihi.A magiftro igitur 獸 excitamur. At aduerfarius fua
uel pertinacia,ueIfàpientiamihi duplex magifter erit.
E XE R C I T A T I O CCC IX.

Contemplatioan producatiuuentutem.
O o ij
 I v *t 1 v s c AE s A R s c A L 1 G E R

- o N r E M p t A r i o, inquis,animum exhilarat, & producit

( iuuentutem. Arbitror,te protua moderatione,de ea fcribe
re contemplatione, quae cum modo fiat, atque etiam intra
modum.Namfipaulò acrius animum intenderis, aut crebriufcu
laponatur opera:exhauriuntur fpiritus tenuiores: quibus abfum
tis, quod réliquum eft,quafi cinisfit. Tum quiduis potius, quàm
ilaritas,aut flös aetatis confèquitur.Et admodü uereor, utuerum
'fit:produciiuuentutem. Defraudari nanquehaud parum puto de
-demenfo uitae.Diftra&ti profeótò fpiritus mébra deftituuntinania:
atque illorum haec attritio fit inftrumentum quafi ម្ល៉េះ acce
1eratae abolitionis. Ita cùm ferò ad hancftudiorú felicitatem adi
tus patuiffet nobis:ac metueremus, ne uitae, quantùm fupereffer,
breüitas detraheret de fumma fpei: operas etiam aliquando tri
plicauimus:adeò ut expertinaciorib* uigiliisfurrepferit nobis in
üiétus morbus. Qui ut mihi priftini corporis uix dodrantem reli
uit:ita penè efferauit, ad fummam reiproculfàlté exima (emita
រ៉ែ .Tantò igitur acrius incumbo,quantò grauius pre
mor.Quo expropofito,conatu, contentionehaud minus corpo
reae uitæ,quàm uegetae habitudinis ablatum fufpicor. An iuuen
tuti tuae quicquam adiecerit,nefcio.Saltem hoctâtillum uiximus:
praefertim hic non folüinter mortuos, fedetiam ofores uerae uitae.
E X E R C IT A TI O CCCX.

Quae de affe&tibus. Optatio. Defiderium.

- Votum. Appetitus.
v i fubtilitatem profitereris: inconditè,fine cultu, fine or
dine,nullo uel capite,uel genere,uelcauffa commemora
ta, quaſi qui furtoresſurreptas in tumultuarias congerunt
fàrcinas, illiberali difcurris feftinatione. Saltem ad
' certos cenfus,aut claffes,qua uia,qua ratione reduci poffent affè
rétas,innuiffes.Id quod ឆៃយុំា prima parte librorum
De fapientia,atque beatitudine perficere cönatifümus. Eiusinfti
subtili]]. tuti umbram quandam inde mütuati adfèribemus huc. Res, aut
bonae,aut malæ,autnobis,aut aliis: aut præfentes, aut praeteritae,
aut futurae mouent nos. Igitur aut optamus, aut abhorremus, aut
deleétamur,aut triftamur, aut fperamus,aut timemus.Itaoptatio
affèctus eſt,hactenus praeteritus,à philoſophis.Eſt enim aliudàuo
to:quòdadaras,autin periculis, contentiore uoce fundebant po
puli preces Diisfuis: περ τάgo3y. Votum igitur, ut aliquid ex an
tiquorum ritibus acutè dicamus, eftprouócatio Deorum ad be
neficia.
 D E S W B T I L I T A T E A D C A R D A N V M . 423

neficia.Dabant enim,autpollicebantur, ut acciperent. Pocillum subtil.

uini,aut mulfi Mezétius Ioui,fi uiciffet.Plenae funt hiftoriae. Opta
tio eft etiam aliud,quàn defiderium. Defiderium eft intenfùs ap
petitus placitae rei. Appetitus eft inclinatio uoluntatis adhaben
dum,aut faciendum.Optatio eftidem,quod uotum, fed fine ftipu
latione fimplex.Cùm opem à Deo petimus:haec enim in ipfo uer- '
bofünt:ideft,cùm oramus animo (nam uox in Optatione accidés
eft,non neceffarium)ut fupplementü mittat Deus inopiae noftrae.
Cüius contrariüperdifficilé eft uocabulo defcribere fignato. Nam
neque fugere, placet, neque abhorrere, neque abominari, neque
deteftari,neque repudiare. Horum enim quaedam nimis atrocia
funt: omnia uerò circares praefentes uerfàntur. Non optamus nifi
quod deeft: quocunque id fiat tempore. ម្ល៉េះ acutius in
tuenti etiam in illis uerbis omne tempus includi poteft. Itaque &
Dido,& Medea,& Ariadna,optant ne naues peregrinae tetigerint
fua litora. Hic eft deteftatio,& abominatio. Igitur huic 醬 Subtil.
quia nomé pofitum non eft, ម្ល៉េះ declarabitur. Contrarium
uerò nunquam inueni. Vbi uidemus, quãtùm abfit ab eo affeétu,
quipes nominaturiquam fuprà faciebamus expectationis pecié.
Sediam ad tua ueniamus.
2. Laetitia. Baſium.

N o N reddis cauſfam:quarefpiritusin lætitia ferantur extrà:in

triftitia retrahantur. Vbi ergo putaristeftatuere fubtilitatem, ne
fcio.Cauffa eft:quia fimilia maximèappetunt unioné. Quod enim subtili/F
non eft unum, ne eft quidem. Ita quodeftàfuo fimili feparatü,ui
detur & illud defraudare & ipfum ab illo defraudari efféntiæ quafi
cöpleméto.Neque enim duo ignes,duo funt:fèd unus diuifus.Tta
que, ea, quae porrò fecantur,tandem corrumpuntur.Fiet náque,ut
minutioribus partitionibus lapidis natura exhauriatur. Quiæ igi
tur duo funt,atque unüeffe queunt,appetüt effe unum.Hoc enim
efteorum effe uerum.Iccirco fpiritusexeunt:quippe ad laetitiæ au
' torem.Quod oftendit Cn. Martius poeta in lepidifsimo Scazonte.
Iam iam albicafsit Phoebus,& recentatur,
Commune lumen omnibus uoluptatis.
Hocidem aliisexemplis clarum eft. Amans enim cum ainata
reunum eſſe,quoadlicet,appetit. Quocirca &haerent, & corpora
conferunt:& fpiritus duos,ofculorum coniunétione,unus üt fit,
faciunt.Id quod Amoris fundamentum cùm putarent effe uete
resfapientes,bafium Graeca uoce nominarunt. . O
- - - - - - - - - - Oo iij '
 ■v t i v s c AE s A R s c A L i G E R.

1 g. Ruber,rubidus,rubicundus,rutilus,ruffus,fànguineus,
rofeus,giluus,fpadix,igneus,flammeas,Puniceus,
üinofus,balauftinus,xerampelinus.
rv » * r *re> rùjyhabet comites,aut füccef$ores,quos dice
mus.A corticibus Pünici mali nomen,ueletiam à granis, fi hoc
mauis.Itaque ab immaturis,etiam balauftinus.Rubidus remißior:
rubicundus intenſior.Cum ſplédore fiammeus: quoties exit è fla
uedine,de qua dicebamus.Igneusrubicundioreft:qui & rutilus di
citur,prioreorigine:Germani Rot.Ruffamgingiuam dixit Catul
lus.Etinpofteriörü quoq; Imperatorühiftoriisugx eft: ut mox di
cemus. Nunc à carnè Incarnátum uocãt: qui ualde eft dilutus.Ab
eo afcendendum ad coccum,quodScarlatum nominant. Inde ad
Xerampelinum,quem Veneti Rofam ficcã: Cuiufmodiin autum
nalibus uitis frondibus.Sanguineus admodum uegetuseft, & ple
nus.Sanguis,Latinorum,&Auruncorum Prifca uox: quibus ele
mentisalio flexu utebantur adea defignanda, quae ad réligionem
pertinerent.Sicfagmina,fanétum,{àcrum. Rofeus à principe flo
£ü.etiá Graeci jjjyov. Giluuseft,qualislateri femicoéto: v};$v Gr£
ci. Figlinum quidam uocant.Etiam heluum diétum aiunt.Sorum
in eqüis uocafit Itali.Graeciin eis meliorem colorem, baliü. Vnde
Valüsequus Belifarij.In quofifulgeat nitor fpadiceus, ab eo quafi
ardore,Baliardüuulgus nominat:ſicut à Gallica audacia Galliar
dus nuncupaturis,quifortiteradit pericula.Spadix uerò illeeftin
equis commendatus,penè fànguineus fulgor: à colore palmacei
fürculi, qui diétusita fuit ab antiquis, ಘೀ Siculam uocem di
cit:ſed maléinterpretatur Græcéasvxózvegy. Maléhocitem:quafi,
inquit, ex albo &fufco : nififit mendum: &fuluum, non füícum
fcripferit.Quamobrem ab eadem palma(%w%enim eft Graecis)pu
niceus à nobisfactus eſt. Quod & roſæ attribuerunt, & ſanguini,
& uiolae fpeciei matronalis & flammulae , de qua fàtis fuo loco.
uanquam non decft ratio,quamobrem aliqui?amxeâồ Taeà Tờ ạ:-
vJmallent. Nam & uirgultü, quod ut Andr6fæmó reddit fàngui
nem,quanquam aliomodo,póros à Theophrafto diéta eft. Quin &
à Punici mali corio,fi quis contendat,non contendam.Haudabfi
milis Colofsinus à Cyclaminiflore:uteftautor Plinius in uicefimo
primo: nö autem à Coloßi oppidi 9fficinis,utputarüt. Hyfginus
quoquepuniceusfuit: Gallica apudPliniütin&tura ex Vacciniis.
Sicefiimi Diofcorides Hyacinthü.Eft& mulleus rubeus fubniger:
unde& pifcisbarbatus Mullus. Et Romanorum magiftratuü cal
cei ab Albanis. Quem morem etiamnunc Venetosfèruare aiunt.
Vinofusautem illis omnibus nigrorem addit, haerétque ipfi mul
lco.
 D R S W B TI L I T A T B A D C A R D A N V M . 44 I.

Ieo.Nam in Amethyftoparcior.Vix enim, ut ludit facetè Plinius,

auder guſtare uinum,ideſt puſillum è colore delibat. Puniceus ue
rò affinis oftri eftadeò:ut cùm oſtrum fit purpura, & purpura fit in
Viola martia: cocci uerò color rubeat:tamen quia purpura quæ
dam in ruborem inclinaret:ob ea naturæ cófinia:fànguinem tum.
puniccülegimus,tum purpureú.Purpura igitur ctfi è fanguineco
gnominis conchæ fieret, ac propterea oftrum ab oftracodermo
enere diceretur:tamen maris colorem ait Plinius imitari. At nos
嚮 mfbrellum dicimus,à Moris:Veneti à Pauoue pauonaceum.
Quod in Albino Capitolini manifeftü eft. Ita nanque portendi ei
fcripfit imperiü.Cùm eiusfamiliæ infantes reliqui ruffulis fafciolis
illigari confueuiffent:Albinus purpuraligatus eft. Ruffa igitur ea,
credatur non fuiffe purpura,fed qualis in Martia uiola:quia ruffus
color à cocco eft,&aliis eiufmodi. Palliütamé coccinü fuiffe im
peratorü,in Commodi uita legitur. Plinius fuftulit omné dubita
tioné.Quippe ex Cornelio Nepote duplicé prodit purpurâ: alterâ
coccinâ,alteram uiolaceam. Vt ab oftraco oftrum : fic à concha
conchyliatum,& muriceum.Quanquam murex aliud à purpura.
Item coccinus à cocco baphico:id eft grano tinétorio. Quodle
güt prouinciales:atque ex eius aggeftis cumulis afperfis eliciunt,
uod tin&turae feruét.Chermes uocät Arabes: unde nos Cherme
រ៉ឺម៉េ្លះ & Vermilium ufurparunt quidam,à uermiculis exéptis
è radice Pimpinellae. Vt apud Gellianü illMm iaétatoré plura iam
defiderent Graeci,quâ Latini uocabula,quibus uarij rubedinisafsi
gnentur gradus. A Sandyce quoque,& Sandaracha,& Minio,&
Cinnabari, & Sanguine draconis,& Cäcamo deducere poßit ars,
fi patiatur ufus.Apud Ciceronem inueniemus,ceras miniatas. Ne
qüe minus è Sinopide.Quibus omnibus ordo ftatuendus ex colo
risui,inchoata,procedente,uegeta,perfecta,fatura.
Veteres philofophi colorem hüc à maioreigne fieri, quàm fa
uorum genera,& ficciore.Veluti cùm flammam flauam in humi
do:in ficco uerò carbones uiuos rutilos uidemus.Nigra nanq; igni.
addito popix£3w Theophraftus ait : ideft punicea euadere zvj»%y-
Ta: ut carbones.Sic& Cancrorum cruftærubefcunt coétæ : & So
lisa-tu Ruborum, Malorúmque frondes.Vinofum expuro nigro,
& luce aerea confieri,idem autor eft.Nunc tuasfubtilitates uidea
mus.Sic Ariftoteles quoque in primo Meteoron, exflamma& ni
gropunicelifieri. ႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆို
inquis,paulo clarior rubeo à pur
pura noftra. Non dubito, quin purpureum acceperis pro Scarla
to. At allatum abs te oportuit utrunq;purpuræ genus.Et meminif
ſe poteras uerborü diuini poetœ : qui in Amello flore purpuram,
qiiae íànè,ut uidemus,uiolácea eft,üocabat nigram. ºroups -
 Iv L i v s c AE s A R s cA L I G E R

fio,&inordinatusfpirituum motus. In ftupore quies,fiue marcor:

Acut, omnino,ut fignatiüs dicam,immobilitas. Nam quies naturalis res
eft.Impotentia mouendi,extra Naturæleges.Aliusſtuporeſtſum
maadimiratio.Hic eft coertio tantùm fpirituum: qui non progre
diunturad ulteriorem intellectionem.Dubitatio uerò eſt probibi
tio quidem progrefsionisad intelligendum,fèd cum motu difqui
Subtilß. ſitionis.Quodeſtin primo Metaph.& primo Rhet. è tº Savuz ea
^ &m3vuäJua3äw%. Haeret igitur circaid,quod occurrit, necträf
mittit.Sedita haeret, ut circüuerfetur: quærátque aliquando ue
subtilff ritatem, aliquando cauffas intelleétionis.Sufpenfus eftibi animus
in re រ៉ែ in quaeftione,Ariftoteles in fexto Eude
miorum definiüit âliquatenus dubitationé. χγετι,inquit, &Treiz:
JéJ. ru 5è à J)£y;ia. Dubitatio igitur eft retentio ratiocinationis ex
obiice.Iccirco dicebat in tertio tranfhaturalis Philofophiae, in iif
dem hærens uerborum ueſtigiis: qui dubitat, uinét9 ſimiliseſt. In
fexto Topicorum,exaliorum fententia,ia$tus ? & arffaywyau$i. Eft
autem fpeétrum, quod fefe offert,aut uerè, aut corrupta imagina
tione.Vt de Antipheronte Oritano putamus nos: tametfi uidetur
aliter apud diuinü praeceptoré.Formas appellatin fexto lux Poe
tarum,Et forma tricorporis umbrae.Graeca origo,uo***,tranfpofi
tis elementis.Anuerò pauorabiis incuriatur:quòdſint formiscò
trariae noftris, ut aiunt? Non.Si neque fubftantiæ, neque figurae
Prác.I 9. quicquam cft contrarium.Sedfit hoc propter difconuenientiam,
Antip4th. non propter contrarietatem.Eftenim figura,quae 蠶
mOn Con

uenit.Tantò magis color,motus,quantitas,&eiufmodi. An uerò

-, *

Milui fpecies fit Pullifpeciei contraria? Nequaquam:fed aétiones

funtcontrariae.Quorum aétiones funt contrariae, an earum ef{em
tialia principia ſunt contraria? Hoc in prima Philoſophia decla
subtilß. randum eft.Non enim eftncceffarium.Quippe idem principium
contrariorum motuúeſt, Anima.Terroruerò affectuseſtactiuus.
Verbum enimipfum tranfmittit inalium aétionem. At fuperiorú
affeétuum uerbâ neutiquam talia funt : fèd neutropafsiua. Graeca
origo,7iegr.Terrent enim monftra.Terrores uerò in fomnis un
Fráť. . de? A fpeciebus in phantafia.Vnde Ephialtes? Aiunt: quiaponde
-ris cuiufpiam fpecies occurrit phantafiae. Haudita eft. Laboratur
enim tunc dorfo,mufculis,tendonibus: ut pifcator ille uel Theo
criti,uel Oppiani.Non autem uidebor premi,aut fuffocari:nifica
ptispeétoris mufculis aliquo uel humore, uel uapore, atq; oppref
fis.Vnde & grauiorum morborum anteambulones (unt ińċubi.
Stupor autemfi ualidiusincumbat, & diuturnius infideat, Ecftafis
diciturà Græcis,à noftratibusexceßus. Eft autem priuatio officio
Illm anima•fèntientis,mouentis,&intelligentis. Immoti manent,.
‫نت‬aC
 в в s v в т і т. і т А т в л о сАк рАмvм. 42 5
-ac potius rigent: transfixi non fentiunt. Neque uerum eft, quod
'aiunt:fià prauis rebus moueatur:Horroré appellari.Motam rhefi
tem potius dicam fimul cum Ciceronianis. Horror autem ad Ec
ftafin haudunquam pertingerepoterit fua fignificatione. Abfitit
igitur Anima fuis à funétionibus perculfis fpiritibus , ac rece
ptis in intimos cordis finus. Adeò ut apertis oculis nil uideant,
: hil audiant. Alio fignificatu, fed eadeffi origine utitur in Ethi
cis Philofophus, ubi loquitur de fortitudine. Et in fecündo De
partibus:crafsianimalia fẩnguinisSuaág),#) &gang, đà Tía) ***uản:-
~ta.Galli fcitè admodurn eos milites, ui pertinacius perftätin eri
culis,aiunt,fui obliuifci. Et alio fignificätu ufus eft in primo'Rhe
toricorum.ềuçáveis ibifunt affurrećtioneshonoris cauffa.Sic & di
uinus Poeta:Tmolius affurgit quibus. Theophraftus器 degene
ratione in plantis:quoties exeuntèfuafpecie.Alius affećtuseſt eo
rum,quosin primò Eudemiorum yjpooxj7ac.Cuius rei cauffam piè
. admodum & conuenienterfàcrofàn&is librisnoftris ad Deum re
fert,uerè diuinusille uir.&7rvoia, inquit, tiyi Jauoyig £ySovgid¢woiv. Ic
circostox£?ac quoque uocat eos ibidem. Percellútur auterh inter
nisimaginibus quidam melancholici : quas putant foris effe. Alij
formis externis:quae aut plus caeleftis uigoris habent, quàm quan
tum ferre queat humanus captus:aut aliquid terroris ex inufitatis,
uti dicebamus, circunftantiis: quas refugit mortalis imbecillitas. ,
Extimore uerò caniciéfèqui,türatio docet, tum habemus exem- '•
plo pené domettico. ម្ល៉ោះ nanque à pilis alimento caluefci

:
-
º :-
mu§:uitiato,caniciesfübit.Nempe réfrigeratofuccedit humor nö
naturalis.Hiftoria uerò noftrae tempeftatis eftfub Francifco Gon
zaga Mantuae principe. Isaffinem fuum fufpeétum coniurationis
cùm in turriportae Cefàreae ad quaeftionem,autfupplicium fèruari

.
｡2
iufsiffet,nunciarum eft mane totum repentè canumfa&um.Quod
quafiprodigium flexit principis animü. Qui eipropterea & ueniae,
& uitæ fecit gratiam. - º: * - -- - - -

' ExERCITATIo cccxIII. , ,

º - * ..., curiracalorifunditur. ,“ . *
. . . . .”
: * ** ** *

R: r 1 o N E M abstepræteritam,curira calor diffunditur, in

- ueftigemus.Eadem eft,quae in Amore,fedfinis alius. Appeti- *
;
+ \tus enim ultioniseft,ut ueteres uoluere: ut nos, depulfiönis.
23º4.衣 Nam in o£tauo Topicorum,non eft τωeía;%$%£.Ita fit ei quoque
communis irg definitio,quæ ira comes uel audäciae,utnos:üeletiã
, fortitudinis,iit Ariftotclés: afpellatingruenteshoftes, nullo dum subtil.
Pp:
 іw t і v s c Aв з А в s c л ь і c в к.

perpetrato maleficio.Sanèin periculis ira£untur multiInultio

he üerò non eodem modo eftiniuriae depulfio:iam enim faâta eft:
fed obliteratio excompenfatione damni uelaequalis,uel maioris.
Quod finon przftitimius: at conatifumus.Eam labem propterea
uod non 蠶inimicorum fanguine putamus elui poffe: iccirco
ဒီ့ exeunt,quafi fuppetiasinftrumentislaturi. Producunr e
niim fefe mufculiàdiâum inferendum, in fortibus, ut in Achille:
in imbellibus,& Ciceroni fimilibus,ad linguae arma. Ibi illorum
laurea eft. Quia uerò difcuf$imus aliàs irae definitionem,hicprae
tereunda fuit: nifi Viues obftreperet fua,tam abfurda,quàm no
ua. Sic epim ait: Concitatio animiacerba: quòd bona füa uidet
contemni,quae ipfeputat non effe contemnenda:in quo &femet
ipfum cenfèt contemni. Primùm haud probanda eft in defini
tione rhetorica uoxilla(acerba.)Vehemens,potius. Acerbanan
que frigida funt, & aftringentia. At ira dilatar. Neque uerò haec
calumnia eft,aut fuperftitiofà infeétatio. Philofophis enim fuo,.
non alieno modo, ac lege loquendum eft Deindenon ex quouis
contemptu animi concitatio uehemens,aut ira. Item haud quae
uisira ex contemptu. Hoftis enim neque contemnit mea, quae &
appetit,& occupat: neque me, quem toties fugit ulturum,atque
etiam ultum.Sic non reétè dixit idem: indignationem,effe affé
&tum compofitum exira,& contemptu.Quippe indignatio cft cô
subtil. motio animi ex indignitate.Indignitaseftfaétum,autdiétum cô
tra rei,uel perfong meritum.Indignatioigitur haudfemperâcon
temptu proficifcitur,fedabodio faepe.Non contemnebat Cicero
nem Caefàr: neque fefe abillo contemni putabat Cicero. Indigna
batur tamen eifantùmlicere, quantùmlibuiffet. Hoc eft ncmiefis
Ariftotelis,&aliorum Sapientüm : quae eft affeétus optimi cuiuí
que. Neque uerò propter nos indignamur fèmper:fèd non rarò
quotiesàpotentioribus iniuriam fáétam cuipiam ftomachamur.
Non omnis autem iniuria per contemptum fit.Eftigitur indigna
tio,ira ex indignitate. Dedignatio uerò à contemptu. Poteft hic
affe&tus effefineira.Ire ueròfinalem caufam omnifio falfàmidem
ftatuit.Tributum ait homini ad appctitum excellentium rerum.
Vt cùm uideat fe,ac doleat,ob uiles,abieétáfque aétionesreiici,ac
contemni:det operam,ut fe ab illis uindicet,transferátqueadpr£
claras,qug contemniiure non pofsint.At hocfine ullaira fieri pò
subtil. teftà pœnitentia,pudore,caftigatione,aliis.Etira effet uirtus,fipa
reret exfe magnificentiam,iuftitiam,liberalitatem,magnanimita
tem.Atcui tandem iraſcar? Non mihi. Non contemnentium iudi
cio.Illudenim utfèquar,iam meipfum comparo. Minusbene Me
lanchthon quoque.lra,inquit,eft motus miftusex triftitia,& cupi
ditate
 рв s v в т і t. I т А т н А р сА к рАм v м. 443

quod Brunum uocant Thufci, Germanica diétione,brun. 3; prora

cutifsimè erit , ecc fé qaery$. Finis enim lucis tenebrae . Atriorem
uerò axárty,& azoteryáy. touès autem fufcus eft,autliuidus: etiam cine
rcus, fi addatur,ut fuprà,xtvx%y. Murinus à muribus:ficut & mufte
linus.Piceus nigerrimus, àpice : qúae pini,aut piceae lacryma ex
coéta eft.Graca ueftigia, ziara. 蠶 fieri: cùm aer ,& aqua
ab igni cöfumantur, autor eftTheophraftus. Sic muros, per qüos
manat aqua, cùm mufcofàm perinitia adeptifunt uiriditatem,ni
grefcunt:ubi exaruit humor ille. Ea pulliciesimpluuiatum efficit:
üti dicebamus. Caeterùm in hac Theophrafti fententia mutatio
nem agnofco : nigrifubieétum proprium, acprimarium non ui
deo . Nam fi humor ignitollitur, cuius abitu nigredo fubeat: ni
gredo fànèfuberat in potentia. Ergo in aétu prius aliquando. Sic subtiliff.
in carbonibus abfumpto ligni humido. Cæterùm haud toto. Pro
cedente nanque confumptione, quae nigra faéta erant, albefcunt
tandem: ut carbones, cùm foluuntur in cineres, & charta. Sic ro
fâ ex alba rubra fit: ex rubra rurfus exanguis, &exalbida. Viridia
quaedam cùm exarefcunt, rubida euadunt : ut de quarundam fo
liis arborü dicebamus. Alia non rubefcunt, fed pallefcüt: utrifque
detrahiturhumor. Iccirco in uiceſima prima ſectione, i gius- 4.
xavia; të üJ»p tior. Sic fàccharum candidifsimum aquâ folutum
fufcefcit. Et in duodequadragefima : iis ; usxavia: 7. v2gy amoy. r.
Iccirco oleum infolatum albefcere. ā;¢yiyoy conftituit Plato nigro
addito ad áxvp%c. Quare moreum Ficinus cùm transferret, ac-,
quiefcere debebat:neque addere,quodabhac abeffe natura uide
retur. Atidadiecit. Moreum , luteoluìm ue. Quibus artibus, ex
nigro & purpura luteus ? Extremum ille crepufculi intellexit.Pur
pureum enim, qui occafo Sole fplendet, nóétis nigrore tin&um
facit. Quare utrunque in eo agnofcit, non folasteriebras. Theo
phraftus à nigris quibufdam lapidibus lineas albas duci prodidit.
Sicuti contrà Plinius animaduertit , ab argento, quod eft candi
difsimum,defcribi nigras. Ratio eft:quia lâpides illi exuftas habét
partes tenuiores , quae abfcedunt in traétu. Contrà, argentum subtil.
partesaliquotaqueas folutiles, terræ admiftas. Quin lapides ni
gri quidam tingunt, quidam non. Hi ficci : illi habent lentitiam.
Quäre & alios effe par eft:qui non erunt uniformes. Sedè poris e
mittent album:èpororú parietibus ficcis nihil. Prannius uerò,
蠶 tu addis,non eft diüerfus color à nigro: fèd ater cum fplen
ore.Eftautem ab Indica gemma,de qua Plinius. Tu unde àcce
piffentij, à quibus defcriberes, nefciebas. Alicna fide dubiam po
nens operam. Excutiamus hoc. Nullus color alius fit à fpecie fua, subril.
addita perfpicuitate: idem color, aliud fubieétum. Pelluciditas
- - - Tt iij
*
 Iv L 1 v s c AE s A R S C A L 1 G Ε R

enim accidit colori. Eft quidemfubieéti affeétus, non coloris dif

ferentia.Pertinétauead 醬 partiü:ut putabant ueteres:quiträ£
mittebant radiosuifionis per poros maris:ut eft apud Ariftotelem.
Nobis aliter uidetur.Dico:quòd nulla partiürarefaétione,aut di£
iunétione unquâ futurum eft: ut terra fiat pellucida. Sed pellucidi
tatis cauffas,ut pleraque alia,puto effe ignotas nobis. Eámque ar
bitror effe in praedicamento qualitatis, non tanquam colorispri
uationem,fèd tanquam affeétüm medijad uidendum.Sic fulgor,
Subtilff. ac nitor,aliudeft,quàm color. Idem nanque color in fuperficie&
expolita,& non expolita. Quofdam Rutilius recenfet in equis.Cz
terùm autor ille barbarus aliquando eft.
18. Colorum affeétus.

E r quoniã defplendore,atq; pelluciditate, perindeatq; de affe- .

&tibus diétüeft: addédifunt & alij. Eftigiturubiinueniamus èvay
sìc, & xgtaxo;\c. Ille à Latinis floridus dicitur:ubi fine fplendorehi
laris eft.Hunc nos aliquádo plenum diximus. Graeca uox fàturum
indicat:quiin Dibaphiscernebatur. Sicin uerfu, quẽfupràaddu
ximus,Virgiliano. Cuius contrarium dilutum eſt.Quia & dilutum
uinum deponit colorisaliquid: & elotae ueftes aequé. Non implet '
uifum.Iccirco etiam remiffum uocabamus,etiam permetaphórâ,
leuiorem.In fàporibusproportiopar.Pinguem enim, & macrum
agnofcit uulgus aliquid præter faporé,& cum fàpore. Sicfuauem,
ac uehementem fatentur omnes.

19. Subtilisalia diuifio ab eo,quodfunt.

Er funt,&mutanturcolores,autre uera,aut per repreſentatio
nem.Sunt rcuera:ut nigredo fuperhac charta. Mutantur autem
reuera cùm abolenturtoti:utin argento uiuo , cùm excoquitur:
Subtil. aut eorum pars,ut in cera,cùm albefcit:aut infröde,cùm rubefcit:
& in cancris,cùm uruntur.Aut ubi mifcentur:ut in Tyriamethy
ftino . Aut cùm fuperinduétione teguntur : ueluti nunc albedo
chartae abatraméto.Ipfà enimfubtusetiamnunc alba eft: fed non
apparet candoratramentoteétus.Nigrorenim fuo in fubieéto eft:
quippe atramenti fubftantia.Non ergo per candoris abolitionem
nigrafaéta eft: quia candor nigrori cefferit, faéta mutatione. Per
repraefèntationem uerò funt infpeculo colores. Neque enim meus
ibi color,fed coloris imago.Si ehim cerae color effef in fpeculore
uera:per continuam coloris emifsionem cera dealbaretur: ut fit à
Sole.Mutantur hiad uerorum mutationë: nullaunquamtegütur
uper
 ов svвтіt1тАтн А о с л к рАм v м. 444
füperinduétione: quia obiice quopiam tolluntur interpofito. Alij
uerò per aétus mutationem, non per ullum fubieétü.Vtimmoto subtil.
pauonis collo, filumen aliorfum transferatur. De Iride fuo loco
ſatisdićtumeſt.

zo. Quæ refutantur, fumpta ex tuolibro feptimo,

de coloris effentia.

P R AE r E R ea,quae hîc à nobis perpenſaſunt : uideamus ex li

bro feptimo,quid fentias decoloris effentia.Colores,inquis,tribus
conftänt:ex fübieéta primùm materia,&luce,quae illi វ្យែ
& medio. Nam uiſa peruitrum uiride uiridiauidentur. Quaſi ue
rò uitrum,quodeftmedium,quicquam uiride faciat. Nam fi me
dium coloris pars eft:aererit pars coloris.Ergo erit uifilis aer. Vi subtilf
filisenim coloromnis eft.Non eftigitur uiriditasilla uitri,tui co
loris pars,cùm te uideo per uitrum. Sedcolorem tuum nö uideo:
—cuiusfpecies
р trans uitrü exiftens,per
3. uitrum nö traducitur.Neque
Գ
poteft unus fieri color,ex imagine uiriditatis,& coloretuo uer6.
Vinoſus,inquis,ex puro,necdilutonigro,aereo ſplendore im
miſto. Imò potiusigneo.Eſtenim quiddam puniceum in nigrore
illo.Quem quare nolis effe dilutum, ut diluas: nefcio. Nigrüm e
nim aere diluis. Inquis:reliqui colores aut non excipiunt multâ
lucem: utpullus, ferrugineus, ater:aut modo cum mülto lumine,
modo fine:ut niger,caeruleus. At quis nefcit:omnes colores hunc
admodum partiri:ut autfint cum multa luce,aut non cum multa.
Praeterea nefcit Latinè:quiatro lucem addi poffe dicit : nigro ne Caftig,
gat:&ècontrario.Eſtenim atrum infummo nigrum. Nigrum al
bo refpondere dicebamus: atrum candido. Ertemerè 蠶 à co
1oris fpecie lucem : cùm fùprà uniuerfo generi attribuebas ita, ut Contrad.
ex ea coloris effentiam conftitueres. Haecfunt, quae de colorum
natura, omniü in philofophia difficillima,àpaucis uixdum infor
mata,commentabar,lucubrationibus mihifanèoperofifsimis,do
&iorum uerò iudicio an iucundis,an ingratis? -

ΕΧΕR CΙΤΑΤΙΟ CC CΧΧVΙ.

An ars fit de rebusinutilibus.

C;quis,
M de artibus ageres,quae nondum inuentae effent:latet,in
ars dandiftridorem aeri: ab albo plumbo auferendi.
Hocfanèpofteriusnonnihileffet: quippe ad argétum pro
pius accederemus. Quanquam id quoque រ៉ែ eft. At cùm
 IW L I V S c AE S A R S C A L I G E R

ars nulla fine careat aliquo: & non habeas cauffam uel neceßita
tis, uelutilitatis adftridorem illum æri inferendum: uideris, quid
Ludit. fit ars, parum meminiffe. Placuit tibi fummo rhetori reflexus · ඊද්
refpőfusillorű uerborü:dandi,auferédi. At ab hifce argutiis decet
hominem grauem temperare. Illa uerò thefàurorü inuentrix ars
mirandum in modum arridet mihi . Vna enim fatis effet, ad tan
tam familiam, tam fumptuofam fuftentandam. Te uerò, qui no
tarum artem calleas: eámque etiam liberaliter adeò communices
hiſce Commentariis: nulläm neinpauimentis, parietibus,laquea
ribus,areis,penetralibus notam nobis, quaethefàurioli faceret in
Iwdit.
o
dicium, parare pofle? Sed & ars quam huic adiungis, uertendi ui
num in acetum,fubtilifsima eft:meruitque, utabste inter celebres
reponeretur. Noftri Vindelici,ac Norici malint alteram,huic ad
uerfàm. Trahis deinde aures eruditorum, täquam ab animo otio
fàs per fellularia deliramenta. quibus legendis Suiffericas obliuio
ne deleuimus fubtilitates. Quid enim non fordeat nobis, prae uo
landi arte? At quamobrem artem de motu perpetuo non comme
morafti? Sola nanque deerat, ad tam infignem cumulum, infania
haec. Volantistamen columbæ machinulam,cuiusautorem Ar
chitam tradunt, uel facillimè profiteri audeo. Nauiculam fpon
te mobilem, acfui remigijautorem faciam,nullo negotio. Eadem
ratio cum uolante auicula. Materia ex iunci medulla parabilis,
ueficulis amiéta , aut pelliculis, quibus auri braéteatores, atque
foliatores ( fic enim libet nunc) utuntur, neruulis obuoluta: übi
femicirculus rotam unam impulerit, motum praeftabit aliarum,
quibus alae agitabuntur. De Tyridatae uerò magia perfìcetus es.
Ludit. Dum, inquis, ea docet facere, quae fieri nequeunt | Sanè fubtile
hoc, atq; peracutè diétü.Talia uerò audiédi incredibilis melibido
incefsit.Sic de quadrigis,& caueolis, mira omnia. Caeterùm puli
cem in collo aureola catella, eáque prælonga uinétum , atque in
delitiis habitum haud minori debet effe miraculo. Cùm ille fàli
ret aliquando: nonnunquam herae fuggeret dclicatulum fàngui
nem:deinde in leétulo fatur fefe collocaret.

ΕΧΕ R Ο Ι Τ Α Τ Ι Ο C C CΧΧVΙΙ.

Quaedam defubtilioribus artibus,magia,notoria,

alchymia,ziferis.
- - r -

R t E s quatuor cùm tanquam omnium fùbtilißimas regé

fes,non pefsimè iudicafti.Nam magia,intcr eas, quae igfio
rantur,hocipfo obtinct principatum, Minus tamen prudé
- - - - rer
 рв s v в т і т. І т А т в А о с А в р А м v м. 445

ter ab eafuftulifti diuinitatem.Triplex eft enim. Vnahicinfima,&

noſtras:ſane & foeda,8 ſordida:cum cantiunculis,cadaueribus,fu
nibusfufpendioforum.Quaefi quis attreétare audeat,etiam merea- vrban.
tur. Media ex aftris deducituiresin fpecula, figilla,annulos, tabel
las. Tertia diuina eft. Nomen apud uulgus odiofùm fecit colluuies
impoftorum (At MagusapudPerfàs nihilaliud, quàm fàpientem
fonat) propterSmerdis proditionem, ac perfidiam infenfùm diu.
Hac dominum 1 E s v M fuifle promiffum regem cognouerunt illi,
quiadeum adorandum longinquisè regionibus fuerant. ့ီး
Eam tu cùm fèparas à diuinitate, non nifi ridiculam, ac nefariam
iftam ueftram Picatricis,&aliorum Lemurum nugas, atq;fomnia
uiderisagnouiffe. Atquihaec quidem artis nomine fefe appellatam
dolet, qüae merafapiéntia fit. E Syrorum librishaec defcripfimus.
Magiae,&tranfmutatoriae uires,uias, fines effe perquam fimiles.
Opüs,& finé Chymiftarum effe, corpusin corpus. Opus,acfifiem.
Magiae effe,fpiritumin corpore. Magifuas effeétiones, uiolentias;
appellant:propterea quòd uiresfuasfupra eas,quae Naturae ordine :
fieri uidentur,exercerit.Chymiftae fuum opus nominant fortitudi
nem. Hoc enimfignificat decantatum illud, Elixir. In cuius fide o
mnem oppignerant Naturam.Notarum uerò arsimpoftura,ac de
lirium eft:indigna, quae tetantum Herculem exerceat. Nam Zife
:
ſ
rarum aftutia(nulla nanque ratione dicipoteftars) haudfànè con
temnenda. Mirortamen, absterotulae conuerſionem eſſepraeter
miffam.Eftenim omnium excellentifsima:qugque à nullo circula
tore, aut conieétore deprehendi pofsit. Nugalia uerò Laconica è
! medio literatorum uulgo protuliffe. Namtametfi nulla mihi Scu
tale fit: tamen pufillotemporismomento unam dimetiar. Etenim
primaquaque notula deprehenfa,caeterae adiuffa ueniunt.
E X E R C I T. CCCXXVIII.

N bui,teignoraffe.
on Q v E o mihi perfuadere,quodèfufflatoriislibellisha
Omnia enimtibiNaturae arcana nö arca
- na ſunt cui nota diciseſſe arcana aternitatis. Aiuntilli: ex
Iuniperofaétoscarbonestätaeffeui: utper annü integrum ignem
feruentincorruptum.Nequeà Prometheo didicerunt hoc: ütper
manus traderent Veftalibüs. º

- ºf . . . . . . . tº -

… EX ER c IT. cccxxix.
aſ , .. . .... . . . . ." - - -

- -, -. .. . Cæſarispons.
Vu
 1 у т. 1 у s cАЕ s А А s c А т. 1 а в к

AE s A R 1 s pontem,miror,quibus uerbis luculentius,aut pu

Cင္ဆိုႏိုင္ရ ornatiuspingerete poſſe perſuadebas. Detuonan q:
nihilaffers,prætér figuram. Quæ quàm fit miferè & intelle
&ta, & expreſſa, uix dici queat. Satisenim ſeipſam prodit. Sedilla
additio praeclara. Verba Caefàris funt.Tigna bina fefquipedalia,
paulùm ab imo praeacuta dimenfà adaltitudinem fluminis, inter
üallo pedum duorum interfeiungebat. Cardani uerba hæc.Tigna
bina fefquipedalicrafSitudine, longitudinetanta, utinimoflumi
nis fixa äqüae fuperficiem attingant, duorum pedum interuallo u
trinque iúnge. Quam uerborum appendicem haud optimam af
ferre formam,& quantitatem materiae adpontem faciendum, pa
làm eft. Nam quanta erunt tigna, fi non fuperent fluminisfuperfi
ciem ? Aut fuper quo conftrues ? Quomodo fibulatae trabes,fùper
ftrata materia urgentem fluuijuimfüftinebunt:fi fublicarum capi
ta non extent ? Quomodo immiferis inter duo tignatrabes ? Attu
in tua figura pingebasita,uttignis ſuperimponerentur.Illatefefel
lerunt,cùm diceret:dimenſa ad altitudinem fluminis.Athocuole
bat ille:ut &infigerétur,& extarent.Nebreuiorem magnitudinem
ita operiret aqua, ut non poffent, quantùm opus exigeret,fuperef.
fe.Tu uerò fecabasad fuperficiem.Obſecro te faltem in pićturatua
fibulas oftende mihi. Ioannes Iucundus ciuis nofter,nobiligenere
prognatus,qui Maximilianiiuffu,cum Hieronymo DominioNo
irico,fortif$imo,acfànétifsimo uiro, inter tyrocinijrudimenta,me
utriufque literaturae primis fàcrisimbuit, uirfuit in Philofophia
Peripatetica non ignobilis, Scoticaefeétae fummusTheologüs, in
Ì. ematicisnulli fecúdus,in Optice,atq; Archite&turaomnium
facilèprinceps. Nequeistamen, neque AIdus tota cum Academia
fua,quidfibulaeffet haec,affequi potuere. Et reseft alioqui,ut mihi
quidem uidetur,non admodum magni momentiadintélligédum.
Eft enim fibula,corpus durum oblongum,quod ingrediturinfora
men aliquod,ad 體 piam cohibendum, ne laxetur, aut prolaba
tur: quaſi findatil 蠶 quodperforat. Talisacus aerea,uelaurea, ut
eft apud Poetam, quæ in anfiulo tranfùerfà tranfàdigit corrigiam
adcin£turas.Item ligneatalea,pro rei modoparua,niagnâue, quae
cùm aliisin partibusindita,tumin extätibus extraparietestigho
rum capitibus prorfùm infixa murosipfos arcet, he diduéti pro
ruant. Talis rotarum quoq; modiolos, ne dilabantur, cohibet,axis
extremitatibus impacta . Quisenim nefcit fibulae morfumàPoeta
dici? Quis à Græ$is7 eâûv „propterea quòdtransfigat? QuisàCa
tone parari confibulas ad comprimendas arborestorcularis? Atil
li magni uiriProfibulisinterpènfiuatrabibusfüppofuere. Tuuerò
quam nouam nobis affersfüötilitatem?Antandem putemus:abste
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с л к р л к v м. 429
amorcum triftitia. Haeret ille: imminet haec. Fortaffe&alijfünr,
4uosotiofisrelinquamus. Vt quid uerò infirmam eifpem adiügis?
Atqui rerum praefentium nullafpes. Non ergo rei praefèntis amor
effet. Adhaec,cùm primus, atque adeò princeps amorfui cuiufque
fit:quam in eofpemftatuas, non uideo.Et euentusfuturi in amóre
potefteffe firmitudo. Non enim de amoris (utloquuntur) effentia
mutabilitatem eſſe,aut perpetuationem:patet exueriſsima,ſimpli
cifsimáque definitione,qu£ eft:affeétus unionis.Hoc uerò fit etiam
in re င္တူ . Amantur.enim etiamnunc à me fedes noftrae: in
quibus neipfà quidem Fors Fortuna,etiamfi quaternasiurarit Sty
ges,collocarepoßit.Inconftanti uerò fpei,non placet,timorem ef
fecontrarium:fèdinconftantemtimorem: ficut fimpliciterfpeiti
mor contrariuseft. Quanquam haec acutius perpendenti, ne hoc
quidem uerum eft. Imò uerò inconftanti fpeiinconftans timor ad Subtilf
miftuseft.Nequeplané diiudices,utrum fit:fpes,an timor.Vtrunq;
enim quod eft,neutrum eft. Illudhuc diftuli,quod perinitia ftatim
absteoportuit conſtitutum.Amorcùm ſit multiplex:haud ſine di
ftinétionis tum uenia, tum arbitrio, quicquam dicendum fuiffe.
Nam dediuino amore ubiueltantillum apprehenderis: continuò
intelliges, quae abstefcripta funt, non nifi nugasfuiffe. Quòd ue
rò addit Viues: Laetitiam effe motum animi,ex iudicio inftätisiam
boni:non eft admittendum.Primùm,quiafineiudicio,finéque ra
tiocinatione haudrarò laetamur. Exempligratia,confpeétu amici
repentino,aut choreae,aut uireti.Deinde,quòdnon ex inftantistá
tùm boni perceptione, fedex praeteriti quoque memoria, autprae
fentis apprehenfione lgtari poífumus.Eodem loco minusplenè ex
plicauit,quideffet hilaritas. Laetitia,inquit,remiffa.Athilaritaseft
affe&usuultusàlætitiaprocedens. Sicgeftire pertinet admotum Subtilff.
<orporis.Alacritasautem menfura quaedam affe&uum eft. Non e
nim ſolidebetur latitiae: ſeduegetamuim additei,cui adiungitur.
2. Quae alij de Amore, Beneuolentia, Gaudio, Concupi
- fcentia, Libidine. Quid Exultatio.
- Q_v AE s v P E R H 1 s alijfenfèrint, operæpreciumerit reci
tare. Sunt enim uiriexcellentes, tum ingenio, tum doétrina. A- Frac.c.17.
mor, inquiunt,eftaffeétus, quiexgaudióproficifcitur. At non ex symp.
omni gaudio amor,neque ex omniamore gaudium. 器 alia
resgaüdium,alia uoluptas. Gaudium eft uoluptas,faciës effufisfpi
ritibusanimum fèfè efférétem.Graeca omninó origoeft:fiue xgvx%a
; uelit quis,fiue malityaverá». Itaexultatioeftgaudiumgeftuofum.
2<Ív$w,&&yaxu4%er. A prioreGaneum: non à fùbterraneis cryptis,
; > -
- - ԳԶ
 І у т. І у s c АВ s А R s c А т. 1 а в А

Sanè graue ad centrum fpeétat. Ab illo defcenfu arceri,contra eius

naturam eft.Arcetur autem,uel cùm tollitur:quia in aduerfum per
lineam reétam motus fit.Vel cùm trahitur:quippe in diuerfum per
subtiliff. ambitum:licet hoc minusfit.Quocirca plures rotae femperaddunt
oneri,& laborem tráhenti. Itaq;bellicis tormentis quafiquam im
manibus,fàtishabentur duae.Sed occurris.Per rotas pondus diftri
buitur. Id fané uerum eft, ad fuftentationem: at ad traétum maius
eft. Ergo fibiroti fàrcina in peroritum transferatur: eidem iumen
tograuior fiettantò,quantò grauior currus.Sedfallacia cauſa eſt,
quòd petoritabirotis plusfuftinét. Facilius autem maior rota, non
quia plus occupatfpatij,ut tu uis:fed quiafacilius mouetur.Pendet
enim quoquo modo in fuo motu. Minorad motum ignauior eft.
subtil. Quoniam rotae motus compofitus eft ex uiolento,& naturali. Eam
ob cauffam in aquaticis rotisfarinariis extimæ, fiparuaeeffent,non
mouerent interiores: non enim æquè mouerentur,acmouentur,fi
subtiliff funt grandiores. Quòdautem non fit,propter maiorisfpatijoccu
pationem, patet in quadrirotis. In iisenim codem in tempore mo
uetur ambitus & paruae anterioris,& magne pofterioris.Sedin ma
iore motus facilitas ex propenfione eft. Ex altiore nanque loco fu
perior cadit ambitusin maiore, quàm in minore. Itaquehuic ma
iori cùm in eodem tempore maiusfitfpatium conficiédum, quàm
minori,qug in anteriore plauftri parte eft:maiore nixu opushabet.
Hocin Mechanicis declaratum à Philoſopho eſt. Iccirco petoriti
pofteriores maioresfunt: quia propendét magis, acfemelincitatae
feipfàs primùm, deinde fimul urgent anteriores. Hanc eandem ob
subtil. caüfarì quadrirotis maior fàrciiiaimponitur ad partem anterio
rem:adiuuat enim adtrahendum:quiâ quafipendétinferioreloco.
Habemus ex iis, quae diéta funt: cür quadrupedum maximae parti
pofteriora crura longiora. Mouenturenim pulfùprimùm : déinde
traétu. At cömodius pellit, quodgrauiuseft. QuödfiGiraffae alius
fitus eft : uoluit oftenderefummusopifex, non effe omnipotétiam
fuam formulis alligatam.In biroto üeròfàrcinaitatendifadaequi
librium: ut neque tollatur de collo iugum praeponderepofterióre:
neque fic prematur, ut fimul&trahat,&geftet: potiu$ trahatur,
quàm geftetur. Quae ratio docet nos maiorü rotarum facilitatem.
subtil. Nempefàrcina altioreft,actrahiturtantúm. In paruis deprefsior,
ac nqnnihil leuâda.Sedais:in quadrirotis axem minus prémi:quiá
pondus difpertitum fit in axes 蠶 eft. Atiumëtum,qüod
trahit,non fuftinere: manifeftum eftin bellicis tormentis. Vnuse
nim equus 醬 füftinet,is qui primuseft. Alijloris trahüt.IIle al
tero axe non habet opus.Sic enim addédae forent rotæ alterae prio
ribus,non fine laborisacceßione. In udo autem paruæ rotae miinus
utiles
 р в s v в т і т. і т. А т в А р е л к р А м v м. 4зо
Quideibeneuelle poßim ? Amo Deum. Quidei ex uoluntatemea
quitaccedere?Etenim bene uelle pofterius eft,& amorem fequitur.

: Neq;eft(utloquütur)de amoris effentia.Subdunt.Si rem,cúibene

uolumus, in rem noftram uertamus: non eft amplius amor, fèd li
bido. Multahicmeuellicant. Bene uult quidamiuirgini, qüam eft
uxorem duéturus:quaenam hiclibido? An non uerus,mérüs amor
-

eft ? Amo ualetudinem meam, quam ad ftudiofasfun&iones mihi

«comparo. Amo Deum propter me,non propterillum. Dicent ni
mis altapetere me. Deducamus uela. Amo nauigium in meam u

i
°
tilitatem, equum,enfem. Nullus mentis composlibidinis accufà
bit. Sedlibido eſtappetitusſineiudicio, ſine modo, necbono fine:
nec amoris appellatione digna. Sineiudicio: ut fiamem malefi
cum Cebetem.Sine modo: utfi uxoremamem amore meretricio.
Non bono fine: ut fi amem quempiam ad perniciem hoftium
meorum.Sic dixitimpudica Arfinoeinceftofratri. Si libet, licet.
Μinus quoque exquifitèillud. Appetitus animam mouet.Vbiigi
: turappetitus? Ndnnein anima ? Eftenim appetitus motusanimæ.
XVoluit dicere:uoluntatem. Gratitudo uerò,barbarum eft,&non
neceffarium.Non enim reperituripfà resin animis mortalium.At
Iocus.

ingratitudo utaequébarbara: ita maximè neceffaria uox, adfigni

ficandumid,quodfrequentius,quàm Solipfe,reperitur.xesia; de
finitio. Propenfio adreponendumgratiam beneficioparem. Non
eftamor:£damoriscomes,&affecla. Cuiusnepi&turam quidem
unquam uidit Anglomedulus.

3. Deſiderium. Expetitio. Dilectio. Beneuolentia.

Caritas. Pietas. Cultus. Veneratio.
Honor.Dignitas.

v e l v. E M mihi aut illi,auttu definiffetis Defiderium.Eftau

tem defideriumidem,quod optatio:de quafùpràfàtis. Sicenim fo
natuox: tanquam deſideribus petamus. Definitio. Inclinatio uo
luntatisadhâbendabona, quibuscaremus: aut excutienda mala,
quibus premimur. Latinitfanftulerunt ufum uerbi huiusad rese
tiam qüae fieri non poffent. Defiderata funt in præliis commißis
triamilliaciuium. Expetitio uerò quideft? Appetereeftmoueri ad
potiundum. Expetereauteminanimo tantùm eft :&ficut optare.
Qui uerò gradus amorisàuobisomifsi fùnt,paulifper hic adum
brentur. Cicero minorem facit dileótionem, maiorem amorem.
crämatici cauffasignorarunt.Diligere,&eligere,idem penéfunt. subtil.
Efficacioruox,diligere.Quia includit&iudiciumక్షి ,&aćtio
- g 1)
 1v і vs c лв з л к s c А ісвк
v Ab r 1 s: curfècuris,impofitareifißili,nonfcindet:ada
&to i&ufcindet. Ais: quia non poteft aeriétum effugere:
tametfi acutafecuriseft. Praeuenitur enim i&tus celeritare.
Iccirco in porosingredi cogitur ligni,ac fungi uice
cunei. Hoc equidem commento nunquam quicquam memini
prodigioſius. Vtiam Ligurille, qui homicidij accuſatus, &inter
fogatus: quishominem interfeciffet? ferreafurca, refpondit : non
amplius infucinam,edinaerem caufam transferre debeat,te uno
iudice,fi reuiuifcat. Hoc rhetores ueftroslatuit in ftatutranflatio
ludit. nis: ut non iam habeant dicere: nox, uinum, uenus, amor, adole
fcentia:fedaer patrauitfcelus. Adeon'ignauus aer eft: ut acus mu
cronemićtu ភ្នំក្រំ effugere nequeat? Equidem didiceram: mo
tum,ficut pulfum,addere ponderi.Nam &abfquei&tu,folaimpref
fione plusâffertur momenti, quàm quantum eius pondusefficere
ualeat. Quippe rapum manuscum cultro impofita non fcindet: at
comprefsione fecabit.Hoc ex nixu fit. Ita etiam in i&u.Ariftoteles
in fextadecima propofitione mechanicorum, ait:impofitam fecu
rim non fecare: quia pondus folum habet. Motum uerò mouere.
At motus eft potius motus cauffa,quàm quies:ficut eft etiäin quae
ftione decima. At contrà in ಥ್ರೀ . Inſtrumento commodius
frangi nuces, quàm i&tu. Quia funt, ficut in forcipe, duo ueétes,&
<wvp/3x^ioy. Mémini praeceptorem meum Ioannem Iucundum,qui
nobilifsimum flumen Sequanam haud minus nobilibus pontibus
duobusiunxit:quifolus Bramantis archite&ti defunétireliquiasty
porum, atque confiliorum intellexit, apud Maximilianum §ž
rem multa praeclara profitentem.Idinter c£tera.Quot pondopro
portionem haberet pugnus hominis ferientis cum feipfonoii fe
riente comparatus.Sed&haec,&aliatuncille demonftrabat: quae
pofteaFortunae faeuitiainteriere.Tumille,ut audiui, profe&usve
nerias, 蠶 inde ad Leonem Pontificem maximüm an luculen
tiorefato fit ufus, nefcio. Certè Romæ fi meliore uixit conditione,
pro miraculo haberi poteft: qui unicum exemplarfuit&fàn&ita
tis,& omnigena eruditionis.
EX E R C I T. CCCXXXII.
Quae defeétione pertraétum.
v A £ B, inquis, attraéto enfefaciliusfcindimus ? Tresin
de affers ratiónes. Prima: quiafinon trahatur: quod diui
füm cft, impedit, ne diuidatur. Secunda: dum trahiturra.
: Ptim, quqd impedit, aufertur. Tertia: incalefcit,
quod diuiditur. Haec adeò fubtiliafunt,uix ut à meintelligantur:
Videtur
 го в з wвті і т. А т в л о с А в р А м v м. 448
Videturautem primaratio, quiduiseffepotius, quàm ratio.Ponis
enim pro ratione id,quod quaeritur.Nam quomodo impedit?Hoc
fànè quaerimus. Et negligentius rem traétafti. Nam fißilianonfo
lùm hiant ftatim, fedetiam plusfinduntur, quàm findanturab eo, .
quod findit. At hoc uolebas. Partesillasita difsitas à fècante : ut
ipfumtamen 驚 non eft cauffatraótio,ut culter
abillis abfoluatur. Ni ienim magis premas, nihiltraétio proderit. subtilff:
Partesillae fcilicet tametfi non eandem cultritenebunt partem: ta
menaliam cohibebunt. Omnino, ficut innuebamus, nonfcindet
traétio,fed compreßio. Deindein fecunda traétione quidauferat,
nefcio. Nam fi diuifum impedit, ut dicebas:&traétio aufert, quod
. impedit:auferet traétio diuifum.Quain figuraerit argumentum:fi
diuifum,&impediensidem eft ? Tertia fuga, de calore, frigidaeft.
Namfi,quod diuiditur,calefcit:etiam calefcitenfis.Atintraétione
magis:quod in limis,ferris, fecuribus, manifeftum eft. Minusfcin
detigitur. Hebetari uerò calore acié, n5 ſolùm didicimus è Theo
phrafto, fedetiam ex eo, quiueruecinam coxam concidit in men
fà. Hebesauté fit cultellus: quia calore mollefcit metallum omne. Subtil.
Vna illa intraétione ratio eft. Scilicet quia in traétione multæfè
ctiones ſucceduntad compreſsionem.Inićtu pauciores,ſed conti
nuatæ: non, utillae fuccedentes.Columella libro quarto, fuperio
remfe&ionem dicit caefim fieri,hanc autem duétim.
E X E R C I T. C C CXXXIII.

De planisexquifitisiunĉtis.
D.uerifsimum
P t A n i s exquifitis,quae femeliuri&tafeparari nequeant,
eft. Eramus olim apud Albertum Durer áliquot
tyrunculi. Quorum unus cùm, ut alibi folebat, fui róbo
risclarum fpecimen multisfaétis periculisdediffet : demulcensil
li caput Durer, Ecquidigitur, inquit, uidemuste perpufillam rem ,
moliri poffe ? Simül oftendit æreas tabellas duas, alteri alteram
fùperpofitam, quasille adfcalpturam quandam compararat. Tok
le,inquit, fùperiorem leuiterapprehenfàm: atque ab inferiore dif
iunge. Cùm illefruftratentaffèt: ac maioreui aggreffo nihilpro
cederet: cauffatus adolefcensdolum ex ferruminatione, depofuit.
Tum Durerinclinatisillisfacilè effecit: ut quia effent maximè lu
bricapolitura,altera ab altera quafi deflueret.Hancnarratiüculam
obiecituar dubitationi.Aisenim:Verifimiliuseft,non dari exquifi
tè plana. Quindari neceffeeft. Duo enim fpecula, fi mutuo attritu Subtit.
confricentur, adebplanafient, ut propemodum unum fint. Ratio
 І у т. І у s c Ав s А. к. s c А п. І б в к

quare non diuellantur,una eft.Quia unalinea nequit effe aétu due.

subtil Åreffent duæunaredta fifieret angulus. Effet enim & contačtus,&
non contaétus: propterea quòd non datur uacuum. Etin minore
tempore non fit maior ခ္ယုပ္သို႔ႏိုင္ရ addis&illafruftra. Velaeré,
inqüis,inter porosfemper cócludi: aut inter ipfasfuperficies fe cô
ludit. » tingentes.Vbifubtilitas maxima,ac maximè celebranda. Simule
nim &aerem ponisinteripfasfüperficies:fimulcontaćtumefedi
cisipfàrüfüperficierum. Latuit aétenus id nos. Duo corporafefe
mutuò contingere,tertio corporeinterfito. Idem ut fit difsitum,&
contiguum.
E X E R C IT A TI O CCCXXXIIII.

De mutili hominisagilitate.
M;mirabilem
r 1 l 1 hominis hiftoriam iucundam fimul, atquead
narras. Quibrachiis careret, dextro pedeha
ftam uibraffe.Veftem fuere folitum,fcribere,edere,bibere,
in acum filum immittere. Cuius rei teftem te habiturü fperarefcri
bis. Nae tu diuinus uires. Ecce, mefodes habeto. In Allobrogum
rouincia eüfpeétauimus. Arbitroramplius quinquaginta millia
醬 fupereffe : quibusille miraculo fuit. Plus quoque quod
de eo dicam,habeo. Clauum caligarium in afferem malleö penitus
adigebat cerdonum more:quem diéto celerius conuerfi malleiau
ricülis extrahebat.Antonius ei nomen fuit.Neapolife ortum prae
dicabat.

E XE R C IT. CCCXXXV.

Qualia quibuså membrisattrahantur.

M dismembris,fr
perſuaſum eſſe ais: calidamedicamentaàfrigi
igidaàcalidis attrahi. At in tertio Artis,fi
milia & appeti,& trahi, fcriptum eft.Sed&àiecore,&ab
omnibus omnia trahi indifferenti opera, manifeftum eft ex uene
nis.Non enim cognofcit attraétiua.Sicognofceret:noxia nonat
traheret. At attrahit. Iccirco additafecretrix haudignara cogni
tionis. Item expultrix, quae etiam feligat. Tantùm abeft, ut uerum
fit,quod è Galeno profitentur. Pondere, aut diftentioné,aut acri
mohia, autacore,autfalfedine inftigatâ excitariadexpulfionem.
Venena enim nihil horum quicquam habent quaedam. Dicent:
adueríäri fimplicinatura:.Efto. Haudergofitifritatione Gmಣ್ಣ
Se
 пв s v в т і т. І т А т в А р с А в р А м v м. 449

Sed & cibum nullum proptereiufmodi qualitates exigit,nifiputre

fcat.Iccirco furrepunt,atque praeueniütaegritudines. Secretricem
ftatuit Auenzoar. Auenrois non folùm probat, fed etiam admira
tur. At tu irrides in tuis Antilogiis, ab iis irridendus, qui obferua
runt.Qftédant,inquis,eam.Oftendetu expultricem.Faxo,inquies,
Ab effeétionibus, opinor. Fiet item à nobis idem. Ergo iufcülum
nunc primulùm à nobis datum uomitu non exigi,fedfuccum è ué
triculo noxium plus quinquagies uidimus.Quamobrem ab eodem
fucco eligere fibi,quod ex ufu eius fit,uentriculum:neque te mirari
decuit: hoc enim eftinfcitiae,utaiunt Sapiétes: neque irridere:hoc
enim animi infolentis eft. -

E X E R C I T. CCCXXXVI.

An denfiſsimagrauiſsima.
M:Sanè
l, 1 Nov 1 s, denſiſsimum,dulciſsimum, grauiſsimum.
in melle,quod fuapte natura dulce eft,quantò plures
erunt partes,tantò erit dulcius.Cæterùm neque,utloquú
tur,fimpliciter,neque priuatim in mellefemper uerum eft. Nam &
aetate,& igni denfefcit: atque utrobique, & utrinque amarum eua
dit.In uniucrfà uerò natura propofitionesillae ueræ nonfunt.Quia
in tenui, ac mediocri fàpor eft:in denfo non eft. Denfà nanquegu
ftum minus afficiunt:folutilia fubeunt.Huic uifionis eft natüra cö
traria. Solida enim emittunt fpeciem:perfpicua non emittunt. Er
go in genere leuium, quod leuifsimum eft, confèquetur alios effe
&tus:item in graui,quod grauißimum. Exempli gratia,fiin uino a
crimonia, in leuifsimo uino fummaerit. Quia ignearum partium
eft.Eam ob cauffam aqua ardens ex uino faéta,&leuifsima,& rarif
fima, & acerrima. An uerò denfifsimus ignis fit leuior rarifsimo?
Aequé leuis, fiidem partium numerus fitin diuerfis quantitatibus: Subtiliß.
tametfi non idem motusin utroque. Atideuenit à medij refiften
tia,propter latitudinem, fiuefiguram:ur eſtin quarto libro de Ca
lo. Verùm id accidit. Ergo cùm modum ftatuere debebas huic
propofitioni,non fecifti:ubi non oportuit, fecifti. Grauißimum
in liquoribus,inquis, in imo refidet femper. Curliquorum angu
ftiorè ambitu adeò latam fèntentiam compefcuifti ?Non in omni
corporum natura ႏိုင္ရန္
grauifsimum eft,fundum petit? Siquidem
nihil obftet.Ná ne liquoris quidé grauior pars,fi quid fùbfit obicis,
fundum petet.At marinae aquae fuperficies crafsioreft. Aiunt enim
fubtus effe dulcem.Terreiplusadmiftum,quare nö deprimit?Quia
pinguiufcula,& oleofaaqua marina eft. X Subtil
- x
 ... * * іv і i vs c Ав з А в s cАт іавк
aunquam pro una,interdum pro duabusuocalibus.Ab hoc nomi
ne(ubertas)fublatam primam fyllabam in Crucis ferie proculàto
ro uocis corpore collócauit.Item (beata) bifyllabum fecit. Huius
uocabuli (nätioni) primam corripuit.Huius uerò generispermul
refuntfubtilitates,quarum aliquot non ignobiles in libris Poetices
recenfùimus. Nofter quoque üerfusheróicus circumfertur : cuius
uocibusträfpofitiseliciuntur uerfuumfacies 蠶 fexaginta.Sed&
aliospoftillüm excogitauimus longé fæcun iores.
E X E R C I T. CCCXIX.

DeEuclidae propofitionibusreducendis.
w o p v E R o fàtagisin Euclide theorematibus reducen
dis adpauciores:etiam à nobis aliàsfactum eſtin quibuſdä.
Vulgariseaopera eft,nonfubtilisiudicij. Nempefumt gau
cae quaedam pro principiis:aliae pro conclufionibus.
plurimae pro confequentibus, quae uocant corollaria: nonnullae
conuerfæ, quasillefuo diduxit arbitratu ad exercendam iuuentu
tem. Itacùm in figurarum proprietatibus nihil affers noui: haud
' mirabere:fi nullam inuenias contradiétionem. Eiufmodi nanque
funt mathematica, qualia defignata funt à nobisin illo uerficulo:
Necmaioreft difcipulo magifter. -

E X E R C I T. CCCXX.

Aequalitas quomodo quidam fit Geometriae fcopus.

A v D infcitè abstediétum eft: Aequalitatem effe quendam
56.
Hញុ ំ fcopum. Non enim abeft ab Auenroisfèntentia
intertioPhyficorum,Geometriamhaberepro maximofum
damentohoc: Magnitudinem omnemin duo æqualia diuidipoffe.
38. Etin tertio De Caelo, penèidem alio ex principio: Omne corpus
quocunque datopunétofecaripoffe.Quódfànèomnefegmenrum
reducet âd principia æqualitatis. Quanquam hoc principium eft
illo prius. Quandoquidemfortuitumeftprius artificiali. Âcquali
subtil. tasautem non nifiarte quaeri poteft. Igitur hocerit principium:il
lud quafi finis. Cuiustibi ratio reddendafuit. Eaeft. Materiamin
telligibilem (haec enim Geometrae eft, non autem fenfibilis: ficutè
35. ſeptimo diuinae Philoſophiae alibi declaratum eſt)terminar figura.
Figuramultiplex.Iccirco ad unitatem deduci,neceffe cft. Non po
teftautem, nififubfit æqualitas. Eft enim æqualitasin mathemati
cis,
 р в s v в т і т. 1 т А т в А р с А в р А м v м. 43 о
in recèns natis animalibus. Admirationis cauffa eft:g, cùinfántes,
ac pecoramufculorum officia lateant: non uidétur apti ad exigen
dum ab illis operam. Ita fubtiliter abs te erat quæfiti ratio própo
nenda. ប៉ាគ់ 醬 penitus nihil eft, neque mâgnum Subtil.
quiddam. Quòd aliquid fit,demonftrant haec. Motus, uoluntarius
eft. Voluntasà cognitione.Cognofcendusigitur finis, quo moue
mur:& motionis inftrumétum, cuiuspeculiari opera utimur, à re
liquisfeparata.Nó enim ubi lacinfansfuggere uult,pedes propter
ea mouet,fedlabia.Ergo cùm infantibusnihilhorum etiánum co
gnitüfit:iure qugri uidetur:quid labia potius,quàm pedes moueat,
aut quomodo moueat.Solutionisfacilitaseftédet dubitationéeffe
animi parum inftudio Sapientiae exercitati. Voluntas quaedä cum subtilff
eleétione,utinhomine fàpiente: aliaabinftinétu,utinfanti recèns
nato adfuggendum lac.Nam cùm adoleuerit,idem efficiet,fiopus
habeat,cumiele&ione.Eftauté uis eadem,qug feruit animae ad cor
poris commoda : &habctconnatamfpeciem fuae conferuationis.
4nimaigitur & mouet mufculos,& propterea mouet.Nã quòd ais:
Motionis effe duplicem cauffam:alteram,animam,& mufculos: al
teram,confuetudinem:fruftra res multiplicas:fruftra nomen addu

:: cis pro re. Nam quid eft confuetudo? Si rogem: plus dies duos im
pendasaddeliberádum,quidfis dióturus. Et benecadet:fifaluatua
dignitatete expedias.Confuetudo nihilaliud,quàm habituseſt.At
habitus non eft cauffa motus: fed qualitas addita motui: puta cele
ritas,ordo, numerus. Quia iam in membrisita adhaerefcit : ut fine subtilf.
孙 C.Aquilio defuoiureftarim refpondear:fuasfineinquifitione,quẽ
admodum agendum fit, depromat aétiones. Neq; enim uel pueri,
uel ægroti,ut rufentis,ambulare difcüt:fedtentant quod nequeüt:
haud fècus,atq;Nireus,fi Melian Peliada uibrareconetur.Impoté
cia eft,non infcitia.Sic hoedus nunc natustametfi confiftere nequit
ob mollitudinem:tamé ingredi conatur.Atq; itahaud multò pòft,
&fubfultimtrepidat,& möx currit.Verüibitotus noduseft.Tau
ri,Canis, Equi anima, quæ fibi corpusconftituit, atq;inftrumentis
communiuit: illa cornua, dentes altera, calceshaec fibi ut appara
uit:itaiisutitur. Ante cornua edita uitulus impetit nudo fronte. Subtilß.
Nonigitur didicitiisuti, quae nondum habet.Sicneque magiftro
adcdifcendos motus,opushabct.
2. Anformæegeant inſtrumentis.
• v» r 11. 1 vs illudinueſtigandum. Anformæindigeantin
ſtrumentis. An ad mouendum corpus, anima ſpiritibusindigeat.

º Hicanimam cùm promotore poiüifies,adiunxifti fpiritus: uulgi face*-

Xx ij
 1v Liv s c AE s A R. 8 с А т. 1 с Е к

{ànè more:qui cùm dixerit,fi Deo placuerit:additcollegam diuinę

omnipotentiae unum quempiam ex Diuis ...At anima ſiopuseftin
itrumentoadmouendunsetiam opus erit inftrumento ad mouen
äùí,inftrumentum. Dicendum: haud effetam Plebeiae fortis ani
subtiliff. mam,ut opem petat, aut minifterig?, quafi à uiatore, aut lictore,
aut aíparítore.Sedfuoipfàm pr*fidio, ac robore mouere corpus,
Íïííinteruentu exterfiae rei. Mouet igitur fpiritusipfos abfq; ul
15medio motore. Neque eorum eget ad corporis motionem;tan
quaminſtrumentis:ſunt ម្ល៉ោះ ipfi quoq; corporis Pars:fed tan
quam media natura, quæ fit utriufjue âliqüomodo uel affinis, uel
particeps natura:Quemadmodum ſuo loco diétum eſt.Quiquam,
üt fubtilius dicamüs, quod&alibi diximus , cùm anima fit in qua
cunq; corporis parteförma, faciens efíe hoc, quod eft: non uideo,
uofiodo inter ipfam,& partem iilam informatam,queatinterce
醬 fpiritus.Erunt ergofpigitus partes,quia corpus unum eſt:3: in
Ęenta hoc fcilicet módo: qüia uim animae per uniuerfum cor
pusfafideferunt.Tantò manifeſtiusinſtruméra ſuntadſentiêdum.-

EXE R C I T. CCCXL. .

De adituadfapientiam per autoresfcientiarum.

v M fuprà,noua fànè, atque admirabili peplographia, excu
Cႏိုင္ftruim
ဆိုႏိုconder
cenfu,Sapientum claffespartireris: atqueitatuum lu
es: nuncfpeétas ordinem, qui non dignitatem,
fèd facilitatem prae fefert in aditu ftudiorum. Quare nöreétèfacis.
cùm haudfacis ordinis reciprocationem. Nam fi librofuperiore,
rincipem ftatuebas eum,qui effet fubtilifsimus:tum ut quifq;adil
蠶 acccderet faftigium: ita ei proximum locum defignábas: nunc
cùm facillimum quenqueprimo loco,tum cgteros pro rataeiufce
modi facilitatis edifcendos iubes:oportuitillum, qui tunc fummus
subflifT. erat, hic effe poftremum: ultimum uerò primun focum obtinere:
Reliquos inuerfo ordine recognofcere. Quod cùm abstefaétum:
non fit: neque tibiconftare, nequetamleuiiudicio à nobisexigere
caſtigationë merituses.Velcùm Dialećticesignarosillico ad Cal
culatorem deducis rudesadhuc animosinitiatorum.Quem uirum
tam acuté fcripfiffe uidemus:ut à paucis plenè,ac pro meritisintel
ligatur.Tam doótèfibi ille uifuseft:ut cùm fenex légeret,que iuue
nisin literas retuliffet:ubertim fleuiffe dicatur.Siue,quod équidem
puto,quia quafi recenter frueretur ueteri diligentia: fiue,quiodpau:
iò iniquius alijfunt interpretati, quia quae olim fcripfiflefin aetate.
florenti,
 рв з w в т і т. 1 т А т в л о с А в р А м v м; 45\ і

.
- -
fiorenti,in efforta minusaſſequi poſſet intelligendo. Dignus profe
&tò, quem neque fenium fenem faceret, neque naturae lex uita pri
uaret: nifi meliorem uitam apparaffet. Haec libentius fcribo: quia
illi uiro maximo multa debeo: plura debiturus, fi per ingenij mei.
imbecillitateinlicuiflet.Non enim leuiter in eius campo nosexer
CԱIIIlԱՏ

E XE R C IT. CCCXLI.

Ιudicium πλυγξαφίας.

v 1 D alijfèntiant,expeétarecertum eft. Interea fic nos ex

ercebimus. Tuam fcribédi rationé effe eiufmodi:ut à quin
que amplius autoribus profeéta uideatur. Praefèrtim cùm
$- hic nulla fit materia, quae te torqueat : ut in fcholis,
quafi praetore, aut Aefymneta Cicerone dicas. Ita es in tua phrafi
tui dif$imillimus.Interdum fplendet oratio : alibi tolerabilis: non
nunquam fordida: fæpene Latina quidem. Audiamus ergo, quif
ss- h2m 醬 tonet Cicero. Generaliter, inquis, non eft habendùsin
precio, in aliqua arte, qui non multùm fcripfèrit, praeter quàm in
Poefi,& Mathematicis. Reddisinderidiculastügloriæ,tum am
bitionis rationes.At equidé,Cardane,ut quod pertenuitatem,atq;
exiguitatem meam fentire poffum, fatear: temeritate atq; infcitiâ
cöpelli nos arbitror ad multa fcribendum.Pauca nota 蠶 ՈC
illa quidem fortaffe. Praeterea nihil aliud, quàm aliena recitamus.
Nam detuishiſce librisita ſentitituiri doétiſsimi. Praeter pauca ex
Hifpanicis fubleéta nauigationibus,quae nondum miffa erant in li
teras: cætera omnia in Mathematicis uulgata Commentariis, aut
ex Agricolæ diligentia,autex Alberti corrafionibus. Ne nunc tibi
dicam, quod addunt : Ex Agyrtarum impofturis permulta conua
fàta effe, praeftigias,incantationes, rerum adulterationes, aborfùs
raecepta, aut fterilitatis, matrimoniorum corruptelae, ucneficia.
Quasfubtilitates quis non commendet in multa illatantopere abs
teIaudata fcriptione?Quantùm iaéturæ fa&tura fuit Refpub.litera
ria,fi haec abstetacita fuiffent? In Poefi uerò cùm laudas fcripturi
tionem: uideris non admodumin eo ſapere negotio. Quantò feli
cius pauciora iis,quae fcripfit:quàm fitertantòfcripfiffet Homerus
!urà? Neque eum cum diuino Marone cöferas. Hoc iudicium ali
器 & conftitutum,& rcdditum eft.Neque cum Perfio Marfum com
pares.Meminiftin?Memoratur enim faepius uno in hbro ille,quàm
torain Amazonide leuiculus hic. Ncq; Ouidijlubricitaté (omitto*
diuinumingenium:nihilenim hocad mullerPI ciո) Cաո սոo,
X 11j,
 1у т. 1 у з с Ав зл к в с А 1 1 сѣ к

Catulli contulerislibello, quo Tethidis celebrat nuptias.Tametfi

uereor:furdo fabulam. Non enim ftomachi tui funt haec. Profe&tò
una Virgiliana Cirris uniuerfum obruit Silijreptilé conarum. Ve
rùm haec quoque telatet. Nectu Georgicorum dignitarem ab ulla
Graecorum mültiloquentiafuftineri póífe putes.Non fi quater tota
Gr£cia reuiuifcat.C£terùm hæc quoque,λόegc.Exedundum tamen
eft, quod tute intriftitibi. Pluris, ita me beneamet Heliconis aura,
pufillus Atys eft Catulli,quàm dena millia tumorú,quibus crepant
醬 Cordubenfes. Verùm hafce epulas aliis in libris apparaui
mus fanioribusiudiciis.Illud,quodferre poteris,feras impręfėntia.
Terentium,& Horatium paucifsima fcripfiffe.Sed illa iudicio fele
&ta, fi aliorum amiffurafuiffe.
regetitionibus acceßione auéta effent, fortaffeynonnihil gratiae ex

E XE R C I T. CCCXLII.

An Mathematica finem habeant. De abftra&tione.

@ A 1 s : 1 N Mathematicis ea fola ponuntur,quaehabent finem:

- & quæ ad demonftrandum finem funt neceffaria. Credo,
aliquam ut ederesfubtilitaré,itafcribereinftituiffe. Mathe
3. matica enim finem habent pro cauffa nullum.Vtfcriptum eft in g.
Metaph.ficutineque ullam materiam: fenfibilem dico. Sunt enim
2. abfträčta,& immutabilia, ex 6.Phyfic.. Quadratiã materiafepara
ti,quis effe queat finis? Formarãtùm eftia figura:& efficiensinte1
1eétus nofter. Neq; enim à Naturafa&tum eft, ut conftent Mathe
matica.Sed res naturalesfunt in materia,& motu,& loco.Tamet(i
IMathematica non funt abftraéta àrò fé rè: ut eftin 14. primae Phi
1ofophiae. Quem uerò finem habeant anguli, qui utrinquehaerent
lineae aliam diuidenti ? Vt quid enim? Sederräretefecifignoratio
«diuinae fcientiae:in quateneueftigium quidé pofuiffe,maxima fùb
eft in tuisfcriptisfufpicio.Nanq;aliud eft:fciétig fubie&um habere
subtilß finem:aliud,artificem ipfum.Nemo eftex omni(cientum,aut arti
ficumturba, qui agat qüicquam fine fine aliquo. Non tamë omnis
fciétia finem habet : ideft cauffam finalem, propter quä fubie&um
conftituaturàforma,quam finis moueat.Nülla enimicauffa mouet
quadratiformam,fiué figuram, ut fit in intelleétu mathematico.
Quin neformam quidem ueramihabent,fiacutius contemplemur.
Mathematicisnullum effefinem docet Philofophusin 3. Rhetori
εorum, οι μαθηματικοί λόγοι εκέχουσινήθη όπευε σε αίρεσιν. το γαό και ένεκα εκ
1. £xeva. In 13. tranfhaturalisPhilofophiae ficfcriptum eft3e Mathe
maticis.Tamctfinon nominant τέωδr:tamen oftendunt. Quippe
ordinem,
t
рв sv в т и . т лт в ло сл к р.Аы v м. 43;
erat inhaerentia. Praetereanullum effetgenusin accidentibus,neq;
prgdicatio.Neq; diceremus:Viridiseftcolor:Flauuseftcolor.Non
enim diuideretur colorin fpecies. Quando nihil haberet effentiale
commune quid, nihil effentiale peculiare quale, per quod illuddi
uideretur. His de cauſsisnobis itauidetur:accidentia omnia habe
reſuam eſſentiam conflatam ex potentia, 8 actu.Vtrunq;uerò ha
bere pro efficienti cauflà fubftantiam. Neutram uerò efîèacciden- Subtiliß.
tismateriam ueram.Non potentiam:haec enim fimilis eft materig.
Non fubftantiam:hæc enim eftfolidum,atq; integrum fübieétum.
ម្ល៉េះ colorem dicemus habere fùbieétam fubftantiam,cui
inhaeret: in fè uerò & potentiam,& aétum,ex quo unumfitin fub
ieéto,&àfubieéto. Ex quaeffentia producitur propriúillud,uifilc.
3. An lux fit forma colorum. An colores fint pro
prij elementorum. - . . .

qv AE R A M igitur: quae fitilla potentia: quæ forma. An poten

tia fit aliqua elementorum qualitas: forma uerò,fiue aétus, fit lux.
Vt lux non folùm firaétus colorisad uidendum, fèd etiam fit cum
ipfis elementisin compofitione. Sic enim uidentur philofòphi pe
niè omnibuscoloribus,praeter miftionem, adiungere etiam lucem.
Nobis haud reétè fierialiàs multa perfuadebant. Lucemenim ha
berefòlum corpus caelefte profubieéto. At nihiltale ingredi colo
rum effentiä.Deindeniger color eft,ficuttenebre:&tamen omniü
maximè uifilis eft. Abfurdum effe: filux aétus coloriseft: & omnis
coloris non fit.Autfore:ut niger non fit color. Ateftuiflis.Tantò
minus audiendi:qui lucéin pellucido interminato lucem effe aiüt: * • *

infùperficieterminatam,colorem.Sicenim unus effet tantùm co- Subtilß.

1or.Vna enim lux.Quòdfi unus non eft,fèd plures:aliud,aut eft,aut
habet,praeter lucem color.Nunc aliafentefitiaeft.Lux enim etiam.
in multis eft corporibus corruptibilibus: quod uidetur in igne,in
cicindela,infpiritibus, in 蠶 &faucibuspifcium quorundam.
Quibusexemplis primùm tollitur argumentum.Quod uerò deco
lorenigro obiiciebatur, delendum efthaud contemnenda fubtili
tate:Lücem neque effealbam,neq;albedinem:quippein aere quo- subtilT.
ue uideretur,atque uifum terminaret:at non uidetür, nifipropter
bieétum,ac miftionem.Quidigitur lux eft? A&us quidarh uifibi
litatis: quietiam in nigro effe queat. Non enim eftniger color, ut
tenebrar.Sedaćtu quiddá.Tenebraueröpriuatio:necuidetur. Ni
ger color,habitus, & perfeuifibilis: habësin felucem,idefta&um
-uifibilitatis. Quaefèntentia deluce, tametfi ob(cura eft, tamen ad
mittimeretur obfubtilitatem.Praefertim cùm aptè cohaereantfèn
sentiae huius partes.Nam quaeluxinmifto eft,quanquameftcolo
- Rr iij, -
 и у с і уз с Ав s А к s cА 1 1 с в к
EX E R C I T. CCCXLIII.

De attra&trice,retentrice,expultrice, conco&trice.
Ꭰ;tis,acF aloqueris.
c v t r A r i P v s, quas uocant naturales, ita fen
Attraétio fit à magno calore,& multo hu
mido. Rétentio eft fpecies attra&tionis: quia àminore calo
refit,neque indigethumido.Sicalorfit
det: expellitur. Cúm calor, & humidumpaucus,&humidum abun
maxima funt, concoqui
tur.Máximus ergo calor cum multo humido expellit. Abfquefiu
mido, retinet. T'rimùm uidenda diuerfitas: deinde contrárietas:
tum falfitas. Diuerfitashaec. In priore partitione paruum calorem
Contrad. attribuis expulfioni,in fecunda mediocrem. Contradiétiohaec. In
prima dicis:à magno calore fieri attraétionem, &multo humido:
in fecunda, cum mediocri humido maximum calorem attrahere.
Falfitas haec. Retentio eft fpecies attraétionis. Non eft fpecies,(ed
pars,&finis,& perfeétio. Neque minore calore ei opuseft. Quippe
opus idem, &actionis continuatio. Iccirco fubtiliísimè à quibúf>
subtiliß dam diétum eft: Deum femper generare, dum conferuat. Quan
quam à longinquo trahithaudaliatamen uirtus et. Et continua
tio multa eget ui.Item aliud falfum: Humido multo egere attra
ctionem.Vt quidº Sanèreclamant exemplain Natura. Quätò ſic
cioraer eſt, tantò Sol magistrahit.Tu ſuprà dicebas : humidum à
ficcotrahi membro.Quicquid in corporetrahitur,humorefł.Hu
midum nequetrahit,nequetraétionisinftrumentum eft. Non hic
fit confumptio, & cefsio, acpropterea attraétio. Nempeconfùmit
ignis proximum aerem: ac propterea ceditin eius locum aeralius.
Si រ៉ែ cum humido ignis effet, parum attraheret alieni. Deni
que ubi multùm humoriseft, multùm humorisappeti nequit. Et
igitur humidum non neceffarium : eftinutile,eftimpedieris. Non
eft omittendum, quod fuperattraétrice poterit confiderari. Quo
niam famesfequitur attrattionem. Sic ergo Melanchthon faìem
definiuit. Fameseft fenfusfućtionis uenarum. Minus fanè proprié.
subtil. Conuenitenim definitio haec etiam fiti. Neque conuertitur cum,
gefinito in aliis. Quandoquidem æquè appetifiecur,ubi uenacaî
fuxit ab eo: juetamen fames dicitur uel iccoris,uelaliorum mẽ
brorum:in quibustamen fenfus eftilliusfuctionis.
EX E R C I TA TI O CCCXLIII I.
Qua nefanda criperisin duodeuicefimo. De con
fpeétu Lupi.
S Bi Ro
 по в s w в т і т. і т. А т в А о с А к рА м v м. 4y 3
S. R o moneberis.Hoctamen efto monumentum amoris er
ga te mei. Nollem equidem friuola cöplura hifcc libriscom
prehenfa.At ctiam quaedam pro nefariis animaduerfà funt à
Sapientibus.Quæ cùm fcribis,abste prodita ad Agrippae confutá
*:::::
dam uanitaté: picisilliustraétatione atrum te, atque etiã fœdum,
aut iftos tuos libros euafiffe, neceffe eft. Ecce Cardane : fortaffea
pud me nullus illiusliber. Hic enim quiduis potius, quàm libros
curari,fàtis alibi conqueftifumus. Quae tamen in bonis autoribus
inuidit fortuna:in illius nequitiis fauiffe uidetur. Atiis eam caren
di gratiam,atque ignorandi cùm feciffet illa mihi: tua inconfultif
fima opera faétum eft,ut ea fcirem. Quid quod non omnes totum
tuumlibrum perlegunt ? Vnus quifpiam prauo illeétus animoad
maleficium tuisaufpiciis, accipiet, quodadlibuerit, atque abibit.
Qui fcis:an meus Genius omnium rerum fitientißimus,cupiditati
fuæ uaftae atque immenfae eiufcemodi experimentis finem fuerit
impofiturus? Id quodfi quo malo fato uel mihi euenerit, uel etiam
tº: : infeliciori : haec tibi tota gratia debeatur. Caeterùm his haud fine
deteftatione omifsis, amoenifsimfam traétemus materiam defym
pathia.Quam cùm frigidè,ac pueriliter attigeris: hac etiam par
º:. teiuuanduses. Nanque illa, cuiufmodi ? Cur uifislupis homines
º; obmutefcunt ? Quia in illius oculis uis.Quid fi eius ocülos non ui
u
3. di? Num eius oculi dorfum penetrant,& occiput adlinguam?Vti
‫عﻭا‬
4. ***
nam tot ferulis caftigarentur mendaciorum affertores ifti: quot à
lupis uififumusnos, fineiaétura uocis. Nam terin uenationibus
ſcio me à lupo conſpectum: ſemel ab uno interuirgulta latitante:
iterum ex montisfupercilio: tertiò cùm puellü rapuiffet. Ex ca
nabina fegeteiam admodü adulta caput identidem promouerat
adfpeculam.Tum quidam ex aequalibus puelli dixit : ò ingentem
canem.Ego ab illo cum fociis uifi fumus, ille à noftrum nemine.
Tätum abeft ut obmutuerimus,ut magnis clamoribus primò per
territum compulerimus ad fugam: nox infèquuti prædam, licet
fine uita,abtulerimus. Hicigitur de fympathia nonnihil dicen
dum eft. -

2. Defympathia &antipathia.
g R AE c 1 r*3oc affè&um omnem, finefènfùetiam, intellexère.
Hinc fympathiam dixere communem affeétionem duabus, aut
pluribus ម្ល៉េះ uel manifeftò diuerfis,ut paleae,&ele&tro:uel
qualitatibus haud latentibus,utferro,& Herculeo lapidi:fimiles e
niim funt aliquantùm:uel undecunque apparentibus,ut inter duas
fidiculasaeqüètenfàs. Latini penitiórem naturam expreffere. Vi
delicet ſenſusaddito uocabulo : ſatislicenter, aclaxé. Quoniam
Yy
 IW L T V S E AE S A R S C A L I G E R

tamen afficiuntur:Romanisin philofophia paulò craßiufculis de

turhoc.Ergofympathiam confenfum,antipathiam difenfumin
subtil terpretatifunt. Illüdfàris reétè: antipathiâ neque reétè,neque ple
né. Aliud enim eft,diffentire, aliud cötrafentire. Sciturapud Phi
lofophum,quid contrarium, quid diuerfüm. Plumbumfinontra
hitur à Magnete:diſſenſioſit.Hoc erit Graecis 2xxxzzSêiy: ſicut 2xx2
•esrår. At ſiqua Magnetis ſpeciesferrumabigit:ideſt antipathia.
Cicero fympathiam continuationem,cõuenientiámque Naturae,
miris,atque efficacibus uerbis.Namtametfi dif$ita funt Magnetis,
&ferricórpora:tamen in iisita, Natura continuatur:ut etiam cö
ueniantinunü.Conuenientia,ut conuentio apudcandidifsimum
Iureconfultorum.Eodem quoque modo dixit: Naturae cognatio
nem.Vno fub genere funt,Lupus,Canis, Vulpes, Hyaena, Tigris.
Concipiunt enim: ex aliena aequè, atque è fua quifque fpecie. At
cùm ibidem cöcentum uocat:dicere uoluit fymphóniá: quo uer
bo ad concordiae fignificatum etiam utitur Ariftoteles. Metapho
ratamen eft.Amicitiam rerum uocat Pliniusin proœmio uicefi
mi,fympathiam. In tricefimo fèptimo,hanc concordiam, illam
difcordiâ.Quae uocabula plus etiam defignant, quàm confenfus,
& diffenfus.Addunt enim,cor.Ettamen furdas resappellabat ille,
carentéfquefenfu.Quare in tricefimo fecundo, repugnätiam ma
luitantipathiam. Eft tamen fubtilitas in quaeftione. Quo nomine
defignabit eius contrarium:fiuelit huiuslineaméta fèqui. Eftalte
raacutior.Ex duobusid,quod pátitur,puta ferrüà Magnete, pro
subtili|I. béne dicetur avurzsáw ? Nóenim Magnespatitur. Qu6igitur mo
goferrum particepserit pafsionis? Ridiculi qui paßionis uocabu
lum Romana tribu amouerunt Cenſore M.Tullio Cicerone: per
Pefsionem eiusin locumfuccenturiauerunt. Nam leuispafsio, nő
poteft dici perpefsio.Et fànè multa patimur,quae non pérpetimur.
Quæ cùm à philofopho fint & animio concipienda,& üerbo decla
randa:non damnabità uerbo,patior,analogiam,quae ab eius con
trario,ago, ſine calumniae diſcrimine oſtétatur. Eodem modo co
ftituam de altero.Si abigitur à quodam Magneteferrum: tüc nul
subtฝั่ฝF lo modo ferrum àvTi*$£. Imò eodem modo avg*as; ad motum
auerfum:ficuti cüfefe applicat: ad motüaduerfüm. Quare omni
no Graece uoces minusfatisfaciunt.Vt acutius confideranti mihi
magis placeat, affenfum, dicere, jcófenfum.Magnes enim haud
patitur:folus affeétusin ferro eft. De concordiaaliter: nanque eft
proportio naturæ cômunis.Vt,quia uelitilletrahere(ficlicéatlo
subtil 器 hic uelittrahi.Praeterea Braf$ica ubi auertitfè à Vite,non tam
gatur, quáfugit.Efthic diffenfüs:&rm*;$tia non eft. Vóluerunt,
- \tº \ - - - - - - - - -

oPinor,7 årti,nötam contrariüſignificare, quàmuicißirudinem.

Et
 го в з w в т і t. I т А т в А о с А к рА м v м. 4 f4

Et Té Guð,non tamparticipationé affeétus in utroq;, quämnaturæ subtil.

- necefsitudiné.Nifi dicaturadhuc acutius:(iuuädienim, haud op- -

pugnádifunt,qui nobisiecerefundamétaSapientiae) rêári etiam

º ſignificare ម៉្លេះ aétionis:uidelicet in refiftentia.Quodcunquee
º mim cum alio habet materiam primam communé, agendo étiam
് patitur.Quae fuit cauffa,ut terminatione pafsiua Graeci ueteresfae
º penumero denotarent aétiones. Sed ne hic quidem quiefcamus.
º Ceffatio nanqueingenio ftudiofo醬eft. Itaque aliter patitur
ºf
賺lenna
matrice patiente,nulla
uétriculus,atque trâfmiffa
inde materia: aliter cùm oppletur
caput exhalationibus.Iccircò diuer
: fàrürerü notiones diuerfis quoque nominibusindicädae fumtphi
斐 lofopho animi uegeti,&iudicijacrioris.Ergo cùm in matricisfuf
* focatione pes nö audet fè mouere:non eftin pede J\vt.eoráseia, fed
º avu*istiae.Itaetiam in matrice nö eft aeytvr;3eix , fedávtvriSeix.
: In uétriculo uerò erit aeytvriSeix,in capite nö avu*;$ei&: Nó enim
º ex neceßitudine,& cohaerentia patitur:fed per materiam commu
: nicatam.Quare erit J\v7tegrí$eiæ: quia & natura, & tempore po
ﾘ ſterioreſt,&einon coharet.
-**

º 3. Vnde duciturfympathia,&antipathia.
‫ﻭي‬ .RE c E N r i o R E s philofòphi :tnagen per ,miu,allauretni fiue Frac
:് uirtutem conferuaripoffeita,utaccidens, quod exeat à Magnete,
g deferri queat incolumead ferrum.Praeterea non fieri uerifimile,
‫أن‬ .utaccidentisfacultate,atque operatrahi pof$it ferrea fubftantia
º Sed trahi:quiaferrum fiat unum cum Magnete. Fieri uerò unum,
* per coniunétionemformae utriufque. Coniungi autem: quia feip
* fasformæ propagent, atquepromoueantita,ut etiam egredientes
0. in media intercapedine occurfu mutuo uniantur. Cuius rei abfur
தி ditas clarius patebit in exemplis.Eft,utilli aiunt,in Galli oculis cö
•ź traria uis oculis Leoninis. Ergo fi egrediatur illaforma, egredi
த ផ្តុំ poterithominisforma. Quare erit generabilis, & corrupti
bilisfecundum partem.Igitur&fecundum totum. Nam ftultum subtil£.
多 fuerit:fidicatur,morefpóngiae dilatarefefe,atque cötrahere.Hoc
maximum argumentum eft.Illud non multò minus.Erit hoc mo
doforma hominisin aere.Aerigiturerit homo. Et duabusformis
informabituraeris materia:forma fcilicet aeris,& hominisforma.
Quin aererit formarum plenus egredientium,&informam forma
enetrans,actranfiens, quaquauerfus, atque undecunque huc,il
ក្ញុំ comméantibus. Autigitur informabitur aer o
mnibus fimulformis:neq; hac,&illa,haec,&illa eiuspars: fèdmul
tis eadem,aut formæ eædem erunt&infubieéto, & ံ့ဖြိုႏိုင္ရ
fübie
êto,abftraétæ fimul,& non abftraétae. Quantò commodiusfiat :fi
У y ij
 Iv L 1 V s C AE S A R S C A L I G E R.

contenti fumus accidentium egreßione : quod fine ullo philofò

phiae flagitio euenire poteft. Sicut odores exire fentimus manife
ftö.Nam quodaiunt:Accidentium uires imbecilliores effe, quàm
ut illam ម្ល៉េះ confèquantur : idfànèfàlfum eft. Videmus e
nim uerbis homines duci, atque etiam uel rapi,uel furto fubtrahi
àfeipfis. Neque aliam ob rem Leander natat,quàm accidentium
ſpecie duétus.Neque nauigio uitam committit auarus,nifi permo
tus auri luce. Quamobrem itaftatuédum eft. Genera quaedam effe
quibufdam communia fpeciebus:quae iccirco impellantur ad cö
ùenientiam.Cùm formicananqueformica degit aeuum, non cum
blatta.Sic efíe quafdam generum contrarias différétias, ex quibus
inimicae fpecie§oriantur. Quae tamëfpecies non habentur cótra
riae:quia nullaformaformam deftruit.Sunttamen indiuiduorum
principia quaedam ad contrarias aétiones perpetrandas. Quod in
òue, ac lupo : in miluo,& pullo, manifeftum eft.Ideo fpeciem ho
ftilemita connatâ fecum gerunt ficut unumquodque ánimal eius
item rei fimulacrum,quae res eicibus effe debeatadtuédam uitam.
Haecfunt primordiafympathiae,& antipathiae.
4. De animalium antipathia ex Ariftotele.
a R i s r o r E L E s, ut, praefertim in hiftoria,confueuit,anima
lium antipathiam typo quodam ducit à fine:obloca,ob pabulum,
ob paratam noxam, ob üenerem. Quæ ad certas, diftinétâfque ra
tionesà nobis reduétafunt ibi in commentariis. Quippe aüt inter
eafdem fpecies,aut diuerfas. Nama eiufdem eft fpecieileo cum leo
ne propter leaenam.Diuerfàfpecies cüpardo,propteridem. Pluf
quam fpecie: ueluti fpinula cüm afino. Ob pábulum duplexitem
ratio.Nanque aut utrunque animalidem appetit pabulú: ut mus,
& muftela: aut alterum alterius efca eft. Hiciniinicitiae maiores.
Quibufdá mutuus afectus hic·ut delphino,& hamiae . Eft& quar
taratio.Nam quaedam paſtuarcétalia:tametſieo non ueſcuntur:
ut canis lupum. Odijuerò cauffa noxaeft: uelut inter hominem,
& uiperam. Is quoque modus multiplex eft.Alia decauffa murem
perimit homo: quia rodit fupelleéîilem, populatur penum:alia
fèrpentem: indénanquemořsipfi : alia cŭliĉem:nihil hicnifit;-
dium,& moleftia, fine magna pernicie. Et alio fine laedit uipera.
Nempe eò tantùm,ut interimat. Non enim fibi fcit, ab hoinine
paratum interitum. Alio fine culex: fibi uidelicet cibum quae
rit: Vtrique tamen ab homine parata mors. Cùm igitur etiam
nulla beneficiorum, aut commoditatum corruptionë, multaein
tercedantinimicitiae inter animalia,à quibus cùin aliaincommo
- da,
 рв s v в т і т. і т. А т в Ар с л к р А м v м. 4; 5

da, tum interitus proficifcantur:fuberit occulta nimirum natura,

quae homini ignota, Sapienti haud quaquam ueftiganda erit.
Nunc adpriuatam hiftoriam,&cauffarumindagationem defcen
damus.

5. De matricisaffeétibus,& membrorumfympathia.
r E c τ Ε Galenum reprehendit Fracaftoreus: qui fènferit , in
matricisprauisaffeétibus torpere membra, concepto ab illa ftu
pore perfrigiditatem.Quin uigentfenfustum interni, tum exter
ni. Motus autem propter ligamenta torpet.Propterea quòd non
*-
audent fèfè agitarépartes: ne maius afferant ex diftentione, atque
2 conuulfione, matrici nocumentum. Ibi erigit ille pulcherrimam
dubitationem.Faéta uno in membro affeétione, propter quod alia
quoque membra patiuntur: utrum fpecies, à qua primümalè ha
:属
beturmembrum,producat aliam fpeciem in aliisillis membris:an
{olaillafpecies fàtisfit:quae etiam è longinquofeipfàm promotio
ne, atque continuatione repraefentet . Refpondet hunc ad mo
dum. Nihilprohibet, plureseffe fpecies : & nihil prohibet,unam
eſſeſpecië. Ita uir doctiſsimus àſeipſo in dicendaſententia ſummá
º｡
animi moderationé impetrauit : ut fimilem à pertinacibus extor
queret. Dicamus tamen exercitationis gratia. Cùm ipfe formas
educat extra materiam,&promoueat uelut Magnetis formam ad
考 terram ufque,non erit ei, uelnouum, uel difficile producere pri
mam illam fpeciem,&adufqueillud aliud membrum perpetuare.
In matricisàutem affeétione,& cruriscoaffeétione quaeftio foluta

:
※
｡2
non eft. Nanquein crureneque eadem fpecieseft,quaein matrice,
. alia. Sed anima una tota ubique eft,&femper. Quocirca in subtilß.
pede exiftens,fcit quidfa&to opusfit,propter matricem : ubi æquè
exiftit. Scit ergo non effe mouendum crus, etiam fine ulla fpeciei
delatione.Sed quaeramusporr6. Vtrum fpecies eadem terroris à
cerebro deferaturadcor:analiisaliar fuccedentesfpecies educan
tur. Putoeffe, ficut radium continuum promotum: quod etiam
per,8 ultra phialaeuitrum propagatur.

6. Iocofafympathia.

n A r R A b o nunc tibiiocofàm fympathiam Reguli Vafconis

equitis.Is dum uiueret,auditophormingis fono,urinäillicofaçere
cogebatur. Igiturèturma quidã,quem leuis,acciuilisioci ofen
fiuncula afperfiſſet:ridiculấilliparauit ultioné.Ponèdifcũbentem
Уy iij
 I v L i v.s c AE s A R s c A t I G E R

adduxit cacú quendá cum phorminge. Cuius,utfolebat,fono per

motus,ibifub fmenfàm inter clarifsimorum conuiuarü pedes quin
meieret cótinere fèfè non potuit.At nö eshinc cúrifu dimittédus,
fedprehéfàndus, ut aliquâ reddas cauffam. Cultellorü attrituaui
culæ in cancellatis caueolisad cantillandü excitantur,ob acutam,
foni contentionem.Idem attritus,atque etiam limae ftridor,&feri
carum ueftium fibilus quafi quidam,pluribus incutithorrorem.Ex
subtil. horrore,foris tolluntur pili : intus mufculi fuccutiuntur. Ea fuit
cauffa:ut ille redderet urinam.Sed quamobrem obftridorem per
funduntur horrore ? Quia calorimbecillus leui de cauffa quatitur.
Admiffus per aeremfonus mouet aerem,quiintus eft. Iisproxima
quaeque: illis aliafuisfedibus conuelluntur.
- 7. De Pfyllorum,& Marforum natura.
1 D E M negat: Pfyllorum, Marforúmque naturam effe naturae
Serpétum cóntrariäm.Ait enim,miftioném,odorémq;efficere:ut
contraria non fit.Caeterú neque diuerfus ab aliis odor eft homini
bus:neque illis, ficum ferpentibuseffetidem,fifteretur animus ibi,
tanquam adultimam cauffam.Deinde, quomodo natura non eft
contraria:cùm eos ſputo ſolo torperefaciant Marſi? Sed&in cir
culis,ad quaeftus,cuiusilla colluuiesfitientifsimaeft,illorum nebu
lonum àfèrpentibus demorfæturgét partesillico:è quibusexpre£
fà fanie,fputo locusreftituitur.
8. De Adamante,& hirci fanguine.
A D A MAN r E M hircifànguine rumpi,Pliniustum prodit,tum. `-

FYAt.. uellicat. Mallem fua proderet experimenta. Recétiores, qui dete

ftantur occultas proprietates:eáfqueinfcitiae afylum contumelio
fis uerbis uocant:&aliis locis,& inhachiftoria,quasdeftruunt,cö
ftruunt.Aiunt enim: hircinum fànguinem in adamantem pene
trare,Propter analogiam,quae eft in principio communi. Atuerò.
quid aliud eftprincipij communis analogia, quàm proprietas oc
culta? Nam quare fubit hircinus , & alius fànguis tenuior reftitat
exclufus ? Et fànè ab uno principio deducere adamantem, atque
illum fànguinem,eft:Hircümfacere Adamantem. Frägeretamien
in renibus,atque in uefica lapidem:tam uerum eft, quàm meridie.
lucere.Quamplurimos enim eius uicomminuimus.Sed& lepori
no fit hoc idem.Vnde igitur illa efficacia?Non tibi nüc diffoluam.
debitum:fedbona fideinterea pignori tibi relinquam,ingenui,cä
didique animi uerbumhoc:nefcio.
- - 2. De
 по Е s yВ т 11 1 т Атв А о сА к оАN ум ъ 456
9. De Rutae,acBrafsicae dif$idio.

p 1 s s i D 1 1 quoque nomine antipathia dici poteft: ab auguriis

: metaphorafumpta.Quo cùm Ruta,& Brafsica Iaborent: cauffam

iidem reddere conati funt. Vtraque, inquiunt, calida cùm fit,&
craffarum radicum:quafiauaritia,& cupiditate humidi copiofiat
trahendi,fimul inuidiam conflari,fimul odium. Etiámne uerò in
ter Rapum,& Cucumerem afininum?Autinter Bryoniam,& Cy
clamini proceri fpeciem? Iis enim radices uaftae : inimicitiae nullae
nmutuae.Neque aüertitfeabiis ipfis Brafsica, fèdà fola Vite. Caete
rùm dehis fàtis.Qui enim adelementorum manifeftas omnia re
«lucunt qualitates:ipfinihil aliud,quàm elementa funt. Quod ac
curatius atque acriusalibidemonftratum eft.
E X E R C I T A T I O. C C CXL V.

t!
An quiuis motusin aerefònum faciat.
愛
º o r v s aer femperfonum excitat,quamuis non audiatur.
º
M Haectuauerbaſünt. Principiöſi negauero: qui probare
queas? Senfu nanque opus 醬 ratio naturalis ad
uerfàtur.Sonusenim eftaerlaceratus.At quemadmodü non qui
º uistraétus chartamlacerat : ita non quouis motu laceratur aer.
Quâ ob cauffam infecüdo De anima,pro foni definitione pofuit,
percutiens,& percuffum. Praetereafonus eft fènfile. Ergo fentiri
aptum. At non erit fenfiletotum,& partesnon fenfiles. Si fenfilis
gradus,gradus&infenfu.Sentieturergo.
EXE R C IT AT I O CCCXLVI.

Forma per materiam non uariantur.

I diuerfae
n Q v 1 s: materiae uarietas in cauffa eft,ut formae animalium
generétur.Haud boniphilofophifèntentia haec.Adeò
uerò falfüm eft:ut contràexiftimemus: formâin poteftate agé
tis,fuam fibi materiam, haud fècusatque domicilium cöftruere.
Quodpaterinfèmine Canis. Nam matriciscalor neutiquam dat
formam.Sed calore fuo iuuat,acfouet: forma uerò fibi materiam
elaborat.At materiæ uim attribuere, atque effeétioné, qua forma
diuerfà fiat,ftultum cft. Formam uerò qui dicat generari: isfefe in
philofophia parum prodat exercitatum. Generatur nanquefolú
ಘೀ toties diétum, repetitum, inculcatum eft: ut
 1v L 1 v s c AE s A R s c A L 1 G E R.

fateri pigeat. Vide in feptimo diuinæ Philofophiae,&in o&auo,

53 multo fànètra&u difputátionis. Eft etiam in primo De anima fcri
ptum:Cerui membra à Leonis membris non differre: nifiquia for
imæ differunt.Atque huic illa fubtilis haerere potcft contemplatio.
Ioannes Duns ait: Anima Aquilae & anima Bouistametfi diffèrunt
1.diſł.2. fpecie:non tamen uifiua facultas in hoc,& in illa,quatenustalis,&
4.4k. talis perfeétio,fpecie differunt.Cuitamë haud affentimur. Eadem
nanque ratione diceretur: anima Aquilæ, & anima Bouis, quate
nusfalis,& talis,non differunt fpecie. Praeterea fipoteftatesanime
in illius uiri fchola, funt realiteridem cum ipfa anima, neque dif
Subtilff. ferunt ab illa effentialitcr:eadem ratio erit & animarum, & pote
ftatú.Neque huiusillitis uefacultasefttalis,nifiquiaàtali. At haec
talia difféfüt,ideft animae:ergo & hæ tales,ideftpoteftates. Sicin
relic&tusangeli , & intelleétushominis differunt fpecie:imò uerò,
ut nos dicimus,etiá plufquá fpecie. Etcùminfert: ergo& obieéta.
subtili|}. Non fequitur. Quiaidem obieétüeftidem numero etiam capræ.
Satiseftnö ab omnibus eodem recipi modo. Quia idem fàporali
ter excipitur à gallina, fècus abhomine. Ergo potétiae funt diuer
fæ.An üerò nafüs habeat formam peculiarem aliam ab oculo, fua
fpecie?Sane habet,ut parsâ parte peream differens.Sicutin Scale
ho anguli differunt fpecificâ differentia: fedfunt totius unius for
subtiliß. mæ partiales:fub ea,unum:interfe multa. Ratio eft:quia uniusa
nimæ multi fines medijad unum finem ultimum.Iccirco multæ a
&tionesfpecie differentes:ut currere,intelligere.Differentes igitur
etiam poteftates. Ergo & membra, fiueinftrumenta. SicPhilofo
phus in decimo Nicomachion.Voluptates,inquit,quae fèquuntur
íènfùs,fpecie differunt.Scilicet quiafénfiones differüntfpécie.Sed
magis differt oculus aquilgaboculo bouis, quàm homihisoculus
ab hominis aure:funt enim fub eademforma,tanquam partes,non
tanquã ſpecies.Ef InOX: ετέραή ήθενήίππου,όκμυός. Εtmoxapertius.
«å góð où #7śray èdè, Jazírsav čisti. Atiam pofuit uifionem ibi uo
luptatem.Vacca igitur fuum uitulum ubi uidebit,differentemfpe
cie capiet uoluptaté,à uoluptate aquilae, quae uidebit pullü ſuum.
Quòd fi dicat (ut dicit) quatenusilla poteftas taliseft: ita dicam:
hominisgreffum à greffübouis non differre, quatenus talis eft.
Deniquc ficut uifio in indiuiduis eiufdem fpecieidiffert fècundum
subtili]].
醬 accidentales: quiaipfà non différuht fpecie: ficin diuerfis
peciebus erit diuerfàfpecie. Et fpiratio bouisâliafpecie ab homi
nis ſpiratione:quia eſtaćtio animæ differentis fpecie.Quemadmo
dum & huius, ab illius phantafia. Haec contrà Scotumi. Quae la
tent ingenia plebeia: ſicut & illud:Membra cadauerisaliae φe
Ck6
 рв s v в т і т. і т. А т в А о сАврАм vм. 457
cieabiis,quae fuerant uiuentis.SoliSapientes haec hauriunt ex pe
nitioribusNaturae fontibus.
: -

-:
EXERCITATIO CCCXLVII.
-
--

Quare Creta non alit uenenata:

v A R E creta non alit uenenata?Quia,inquis, alimentum
deeft. Vel aeripfe ob mutationes impedit. Odores enim
boni prohibent illos.Omitto Grãmaticae corruptas leges. Caffig.
Hocalibi confutauimus,quod hic repetis. Venena
ta eſſe odore tetro:beneodorata uenenisaduerſari. At fungiuene
nati iucüdif$imofunt odore.Item Crocü,& alia.Deinde Arfenicü
quätö minusolet,tantö praeſentiusuenenüeſt Sublimatum enim,

:
:
quod appellant, aut propè nihil, aut penè nihil olet. Tum Cafto
reum fœtidi{$imum atque etiam Galbanum aduerfàtur uenenatis.
Huius enim uel odorefugantur folo.Et fuprà dicebas èfèrpentibus
cxireftercus odoratum.Id, quiuenenum nő putet,experiatur.Cy
renenfi agro nihilodoratius:nihil uerò eo feracius animalium ue
nenoforum.Vbi deglubunt Cinnamomum:ubi decutiunt Cario
phyllum:ubi Zinziber eruitur:tum frequentes,tum immanes funt
betiae reptiles.Caufa de terra Creta . eft,cú ea,quae de Lem
no afferetur. Terræ enim quaedam funt Alexipharmäca. Quide
nim mirum? cùmfponte producant eiufdem naturae plantas.Sunt
igitur in terra plantarum principia, & feminia cunéta , quemad
modum alibi diétum eft. Quaretalis terra eft , quale Diétamum,
quod ipfà creat.Cuius uim tantam effe aiunt: güftatum modò ut
infixa tela decutiat. Sic terrae quaedam fèrpentes generant : aliae
uenena uelin metallicis, uel in plantis pariunt. Quare igitur non
ரி & aliquae terrae fint,quae &ferpentes necare queant, & uenenatol
lere? Cûm uerö ais:mutationes aerisimpedire uenena, quominus Subtil.
in Creta fint: non uideris,aut nouifle Cretæ cælum : aut eam cum

: aliis comparaffe.De Italia loquor,&Graecia. Lege modò Hefio

dum,quid de Afcrafua ille fcripfèrit. Cretam uerò aer raro frigo
re,nunquam uerò ualido infeftat.Perpetuò penè calet : magnope
re etiam £ftuat.Quae res multüualet adalenda illamaleficia. Quae -

nam uerò cauffa reddita eft?Quomodo cohærent mutationes cum

: bonis odoribus.Mutationes aeris impediuntuenenata: quia boni

odores prohibentillos.Audis Grämaticæ tuæ leges? Phrafin iftam :
cum Ariftotelis,Theophraftique atticifmis libenter conferam. Il
lis enim fuis in hiftoriis numerorú,ac fexuümutatio fuit adeò pe- --

-:

.
culiaris:ut ultro affectatum uideatur.Sictuhîc,ſibene conſideres, Ludit. -
Zz
 І у т. і v s c АЕ s А к s c А т. І с в к.
£imileminuenias Afteifmü.Credo Hippocratis aemulatione: apud
uemtam efthocfrequens, ut afsiduitas legem facere potuiffè ui
蠶 Certèerrorem ueltollit,uelemollit faltem.
EX E RC ITATIO CCCXLV III.

An Ifchiam curet muſica.

sc H 1 AE, inquis, dolor စူႏွံႏိုင္မ mufica curatur. Quia transfe

subtil.
I Græcul
runtur aliòfpiritus ob deleétationem.Hoc,iamdiu eft, cü apud
um,undefumpfifti, ridebamus. Sifolis ſpiritibus dolor
coxendicis cöftituatur: eorum auerfione profeétò differatur do
1or.Sin materia craffa eft,frigida,uifcida:tantùm abeft ut curetur:
ut dedu&is aliò fpiritibus materia etiamnum magis incrudefcat.
Atà Philofophis, ac Medicis didiceramus: tribus modis dolorem
tolli.Vno,cùm dolor auferturipfe.Idiis fit medicamentis, quae &-
v&J/va,languida,ac laxa profeétò uoce nominantur. Altero, cùm
fubtrahitur cauffa: educentibus fcilicet,aut digerentibus. Tertio,
cùmftupefit membrum: repulfis nimirum fpiritibus,quemadmo
dúfupràdicebatur,exercitatione centefimatriccfimaprima.Qua
re neque ရြ႕ ais,neque omnino curatur.De anodynistuis mi
rificisfàtisfuprá.Theophraftusin libro ἀδ &$vvaiaau3, ita demum
euenire dicit,ficpvysì fiat harmonia. Quam iampridem defitam,
{cio absteignorari.
EX E R C I T A T I O CCCXLIX.

An uenefici crédulitas uim addat beneficio.

Et de cordeuićtimarum.

1 s : adueneficijefficaciam céferreuenefici conſtantiam.

subtilijf
А } affeétum agere in alium quàm in eum,
cuius affeétuseft. Neq; uerum eft:ab hominiehomini no
ceri poffe uerbis. Nam quisilla eü uerba docuit?Non homo alius.
Nani quisillü ? Non caeleftisintelligentia.Ná quis eam facere au
deat aütor& fafcini ? Ergo malus Dæmó. Noni ut hominé faceret
otentiorem:fed ut ipfum deciperet credulitate:atque fòciumha
et, tum impietatis,tum aeterni exilij. Ipfeigitur agit Daemon.
Stultusille,ac ugcors putat,fuisfèfè uerbisagere.Itaiócinorum fi
bras,& corda,inuerfa,fuppofita, mutilata, 'ဒို့ရှိို fuerunt olim ab
eodem:quiea ſacra,utifierent ſuis reſponſis,miſerosimbubinarat.
Diuer{aratioeftapudAriftotelem demenftruis.
EXER
 ои в v в т I и I т лт в л о ел к о л ы v м. 458
EXERCITATI O CC CL . -

Tuum fomniuma.

T;niaffete:futurum, uthanc eandem materiam tuo exemplo

v M narrasfomnium,nobis haudfànè iniucundum.Som

quifpiam traétaret uberius, atque luculentius. Quippe hoc

antea conceperas animo. Et diuinos facit cum Saturno Marsin
Geminis,acfomniatores:fià Mercurio benignè foueantur. Arbi
tror te non nifi deliterarum ftudiis fomniare:collatisin noéturne
quietislibertatem ab animo cogitationibus. Spestamen tuas ab
alio pendere,intelligo:cuius opera fomniumtuum expleatur feli
ciore, quàm mea. Quid enim egofum? Vmbra nimirum fomnij
tui. At tu fic extollebas. An forfan futurum eft:ut uir clariore in
genio noftra haecin uniuerfum augeat, atq;illuftret? Iuro tibi per
Deos noftros illos duos,Virtutem, atque Nobilitatem,nullis glo
riae illecebris poffe mihi perfuaderi: nóftrorum conatuum pröué
tum ullum futurum.Tantùmabeft: ut à metua obrutüirifperem.
ExERCITATIo cccLI.
De humani animi praefentia.
v AE R I s, quemadmodüinfomnistéporistraétus,quam
uis longus, minimo horae fpatiotranfmittatur. Tum ais:
fine corporisidofficio fieri. Reétifsimé. Sed quamobrem
fomni clauftristam latum animi regnum conclufi
fti?Nullam equidem huiufce cauffam feruitutis queo comminifci.
Quando etiam uigilantibusidem euenit.Ratio éft. Quia non exit Subtil.
anima:fedinfefpecies praefentes omnes contëplatur.Vt plus ne
gotij fuerit,fires effet materialis, ad ea difparãda, quae aceruatim.
cohaererent, quàm ad illa affequenda, inter quae nulla fit, uel in
tercapedo,ueldiftantia.Quæ confideratio(id quod omnes noftras
notiones efficere, aequum eft) ducit nos in pleniorem Dei opt.
max. cognitionem. Quaratione illi omnia praefentia intelliga
mus. Non enim exità feipfo, neque mouetur: quia infinitus eft,
ubique femper,omnia.
EXERCITA TIO CCCLII.

Antempusgeneret,& corrumpat.
Zz ij
 1.V., L I V S CAE S A R S C A L I Gº E-R

A r E M p o R e generari omnia,& occidifcribis: autorémque

mortis,ac uitæ uocas. Sententia haec quantò eft uulgo pro
pior,atq ufitatior: tantò abetlongius à fubtilitate.Arito
teles eam cùm fibiaffumpfiffet ad eum loquendi modum,qui eft:
4.phy.II7. eſſe in tépore:addidit,exuſu dici,non ex re.diarp ei&Sago x49 ev, si
χgêyoc rvjta xgtatúxe.Cü enim tépus fit quantitas,nihil agit.Subftá
tiae uerò generant fibi fimilia,aut funt principiagenerationis in ae
subtili|P. quiuocis.Vita noftra eft aétus animae:in quem nihil habet tempus
áut iuris,aut imperij. Sed Caelifaciunt impref$iones: eorú motus
uarijuarias:quibus corpus noftrum adintéperiem euehatur. Qua
ex prolapfioneineptum fitadanimae coniun£tionem. Itaque eius
feparatió,Mors,dicitur,à Fato Graeca uox, μέegr.gjez.
z. An tempus fit menfura motus.
s v B r I L 1 v s hic agamus.Antempus fit menfura motus.Hoc
quidem ab omnibusia&tatur: pauci introfpeétât. Noftrifànè mo
tus menfurafit: primi motus menfura non erit. Menfura nanque
prior natura eft,quàm res,cuiuseft, menfura.Attépus eft pofterius
motu primo.Eft nimirü affeétuseius,abillo pendês. Sicih duode
22
cimo primae Philofophiae. Tëpus,inquit,auteftiáé, quod motus,
aut affeétus eius.At nulla menfura generatur ab eo,cuius menfura
eft.Sedid,quod efficit,erit effeétæ menfùra rei.Itaprimum corpus
eft omniü méfura corporú:& primus motus omniü motuú.Ipfum
tamen fic definiuit Ariftoteles.Tépus effe menfuram motus,& lìi
cifsim motum menfuram temporis. Ibi igitur ἐρωτύμως accepit &
subtilß. żeßuòy,ờuízroy. Nanque motuseſtmenfuràtếporis, à Natura. Me
titur enim illa tempus motu:quia motu creat tempus. At è con
trario tempus metietur motum menfura noftra. Quia dicimus tot
partes aequinoétialistanto moueri tempore.Ex illius uerbis clarius
intelligimus hoc.Quiatempus tantum eft,quantuseft motus inter,
ubi,& ubi,in loco.Iccirco,ubi,quod pro tempore ufurpamus,trá
fumptum eft,haud iniuria, ab e6,ubi, quod eft uerè loci. Erit ergo
tempus (nunc) fluens. Etlocuserit (ubi) continuatum. Hoc per
2.8 cipi planè poteftex undecimafeétione. Multa,inquit, fiút in tem
pore,quorum progreßio,aut finis percipitur:ut arcae ftrepitus, la
pidis excauatio, feneétus. Partes fenfu non capiuntur. Eft autem
continuatio temporis,& άτάγό, fedintraétu illo, qui defignatur
ab ipfo, yù.Sic enim interpretor,& tj&eiau£Vo;;gy$<&è É yí.Quae
diuina uerba nonnifi ab emunétis ingeniis,atque iudiciis, quätum
ſatis eſt, intelliguntur.
EXER
 о в 8 у вт 1 1 1 т А т В А о с А к о А М у м „ 459

EXE RCITATIO CCCLIII.

/
Detua uiſione.

Ꮩ;reponifq;
-
s 1 o N E M, fiue phafmatibi puero, quod euenerit, narras:
eo in numero,in quo illud eft Ariftotelis feptima
' V feétionepropofitarum quæftionum.Quofdam,qui aliquem
fùfpendiuidiffent,ânimo defeciffe.Ego diuerfum puto. Nempe ut
in fomnis non omnibusfomnia:maioritamen parti: fic uigilanti
bus non omnibus phafmata: paucißimistamen.Ratio.Quia, ficu Subtil.
ti dicebamus,anima dormientislibera ſeipſam mouet, agitato, per
fpecies conferuatas:in paucis quiefcit. Vigilantibus paucis abfol
uitur,à cömunibus officiis,ut feipfâ fruatur. In multis diftrahitur.
Pueri uerò & melancholici Î motus patiuntur.Potius ad
alium retulerim Ariftotelis locum:de Antipheronte Oritano: ubi
defcribit Iridis naturam in Meteoris. Cuius nominatim explicat
affectum,appellatoue ecſtaſin in libro Dediuinatione per ſomnia:
quemadmodum alibi diximus.
ΕΧΕ R CΙΤ Α Τ Ι Ο Ο Ο Ο Ι, ΙΙΙΙ.

De Felium oculis.

A MB 1T 1 o se ſcripſiſti: Felem pro arbitrio pupillam con

trahere, ac diftendere. Eftet enim motus uoluntarius.Ergo
à mufculis. At ibi nullis: quemadmodum in illorum opti
corum diffeétione compertum nobiseft. Seduariatio temerè fit,
ac fine lege,aut uoluntate, ab affluentiafpirituum, commeatione,
retraétione, refolutione : quae neutiquam funt in animantis po
teftate. Quod & eo indicio manifeftum fiet:quandoaltero claufo

º oculo,alteriuspupilla dilatatur.
EXERCITAT I O C CCLV .
-

.
｡ Quae circa Daemonas.
D.ac nrifuA quidem
r v R A Dæmonum fabulas multas,etiam patris tui,

º dignas neétis. Quis enim non excipiat plau

-^ fu fcenám illam:in qua Daemonfeipfum facit Auenrois fe
ćtatorem? At Auenrois effenegat Dæmonas.Diſputationem hãc
non leuifsimis nugis, fed feuerißimis traétandam di(ceptationi
bus,acrelinquenda cenſeo primo ്പംും.ു quae edoéti
z 11J
 I.

1v L i v s c AE s A R scAt iGEr

Indicum malè quidam fubpurpura collocarunt.Nam quòd eo

dem Melinum comprehendere auſ ſunt:temeritate fecerunt ex
errore culpam. Plato,quemadmodú dicebamus, wayoùfacit ex
lucido cafidido,&bene nigro.Nobis haud placet: fedex rubro,&
viridilucidis.Etiam ex rubro fuccobrafilijexco&to,pulcherrimus
exit cæruleus.Vt uideatur ruberaliquidadderepartiü tenuiorü.
1 6. Viridis,feftucinus, aerugo,herbaceus,χλωρὸς,
av&Jns,prafinus,luridus.
v 1 R 1 D i s unde duceretur, fuprà. Eftautem qualis in maxima
herbarum parte:à quibus etiam priuatim quaedam oòtinet nomi
na.rr« fvc, quia ríæ.%xae}s,quia X* 3*.In fècundo De ratione ui&tus
apud Hippócratem Galenus %xwey interpretatur, &;€37. Idque ait
ifi ufu loquendi fuiffe apud Afianos. Vt uiridem propallido dice
rer. Tinca quoque lutea potius, quàm uiridis. At uiridem maluit
Aufonius. Leuior eft uiridi feftucinus, uox Venetis uulgaris, cu
iufmodi in palea nondum matura,& in Citrio maturefcente. Pra
finus à porrorú caudis:cùm multus eft. Porraceam bilem iccirco
uocant medici.Nitidior ab ærugine colorem trahit. -

Fit ex flauo,& nigro uiridis.Quare & gradus quidam in hoc: lu-,

ridus uocatur. Quem tu falsò non nifi ex fplendore creas. Qualis,
inquis,in ferpentibus. Accidit enim lurido fplendor: ficut & aliis
multis.At in lana,& panno fplendor nullus:in quibusillü(auribus
honor fit) Anferis ftercus uocãt.Eftauté pallidüs ingrato nigrore
miftus.Qui color coriis quibufdam:bazanum Gallis.Ea coria uete
reslora,&lura.Prafinum ex ruffo,& nigro conflat Plato.
17. Niger,ater,fufcus, *a)s,&;*/i/or,�pte}£,piceus,
prannius,murinus.

r E s τ Α τ omnium ualidifsimus color,qué nigrum dicebamus.

Isinfuo fummo faſtigio ater uocatur à Rômanis: qué à præftāti
glebaita nominarunt.Ater,quafiàterra.Quid fietiámnum magis
argutemur?Chaldgam effe uócé,ut plerafq; ilias.Fumüenim apud
eos fignificat.Sicut mare quoque ab illis.Marath enim amarum.Si
niger effet citra illud obfcuritàtisfaftigium,fufcum dixere,Graecis
principiis:ubi φάς ακιάτιιι. Quodfi minus acutum uideatur: efto
fimplicißimè zwgâ tù t^axem.Hoc enim eft uftulare apud Hippocra
tem.Galli,halé, Lombardi,ftrinat.Hunc aeris colorem inténebris
ζο**e*w nominarunt. έτος enim caligo. ä;pro autem non eft folùm,
uti dicebamus,crepufculum fuo cum rubore,fèd etiam id in aere,
quod
 го в s v в т і t. I т А т в А р сА к г Ам v м. 443

quod Brunum uocant Thufci, Germanica diétione,brun. 3;;nora

cutißimè erit , áe:c fi qaery$. Finis enim lucis tenebrae. Atriorem
uerò axárty,& azoteryêy. tauò, autem fufcus eft,autliuidus: etiam cine

ſ reus, fi addatur,ut fuprà,xevx6y. Murinusà muribus·ficut & mufte

linus.Piceus nigerrimus, àpice : qúae pini,aut piceae lacryma ex
coćta eft. Græca ueſtigia, zñas". 蠶 fieri: cùm aer,& aqua
ab igni cófumantur, autor eftTheophraftus. Sic muros, per qüos
manat aqua, cùm mufcofam perinitia adeptifunt uiriditatem,ni
grefcunt:ubi exaruit humorifle. Ea pulliciesimpluuiatum efficit:
üti dicebamus. Caeterùm in hac Theophrafti fententia mutatio
nem agnofco : nigrifubieétum proprium, acprimarium non ui
deo. Nam fi humor ignitollitur, cuius abitu nigredo fubeat : ni
: gredo fànèfuberat in potentia. Ergo in aétu prius aliquando. Sic Subtiliß
in carbonibus abfumpto ligni humido. Cæterùm haud toto. Pro
cedente nanque confumptione, quae nigra faéta erant, albefcunt
tandem: ut carbones, cùm foluuntur in cineres, & charta. Sic ro
fâ ex alba rubra fit: ex rubra rurfus exanguis, & exalbida. Viridia
quaedam cùm exarefcunt, rubida euadunt : ut de quarundam fo
多
liis arborü dicebamus. Alia non rubefcunt, fed pallefcüt: utrifque
detrahiturhumor. Iccirco in uiceſima prima ſectione, e gius
xavia, rò ÜJwp ditior. Sic fàccharum candidißimum aqua folutum
fufcefcit. Et in duodequadragefima : iis ž uexavia: 7. ü2:2y 2ämoy. I•

Iccirco oleum infolatum albefcere. â;vyiyoy conftituit Plato nigro

addito ad áxvp%«. Quare moreum Ficinus cùm transferret, ac-,
quiefcere debebat:neque addere,quodab hac abeffe natura uide
retur. Atid adiecit. Moreum , luteoluìm ue . Quibus artibus, ex
nigro & purpura luteus ? Extremum ille crepufculi intellexit.Pur
pureum enim, qui occafo Sole fplendet, noétis nigrore tinétum
facit. Quare utrunque in eo agnofcit, non folastenebras. Theo
phraftus à nigris quibufdam lapidibus lineas albas duci prodidit.
Sicuti contràPlinius animaduertit , ab argento , quod eft candi
difsimum,defcribi nigras. Ratio eft:quialâpides illi exuftas habét
g partes tenuiores , quae abfcedunt in traétu. Contrà, argentum Subtil.
partesaliquotaqueas folutiles, terræ admiftas. Quin lapides ni
gri quidam tingunt, quidam non. Hificci : illi habent lentitiam.
Quäre & alios effe par eft:qui non erunt uniformes. Sedè poris e
mittent album:è pororü parietibus ficcis nihil. Prannius uerò,
tu'addis,non eft diüerfus color à nigro: fed ater cum fplen
ore.Eftautem ab Indica gemma,de qua Plinius. Tu unde àcce- -
piffentij, à quibtis defcribères, nefciebas. Aliena fide dubiam po
nens operam. Excutiamus hoc. Nullus color alius fit à fpecie füa, Subtil.
addita perfpicuitate: idem color, aliud fübieétum. Pelluciditas
--- - Tt iij
W.
 iv t i v s c AE s A R sc A L 1GΕ R

coitu Pfellus effutit.Gigni,alique.Addiderit etiam fermoné. Sen

fus enim habent. Neqüe eorum mutua intelleétio effe poteft per
irradiationem.Obftat enim materia.Sediam Platonicorum nugis.
defeßi,uideamus quaedam ex tuis, quae & obfcurauidentur effe,&
obftrepere ueritati. Daemones,inquis,fiintelligentias agnofcunt,
->
mortaleserunt fimul,&immortales.Si nõ:quid prohibebit,nehu
manum genus deleant? Inuifibiles cùm fint, & nullius imperio ad
di&ti. Hic multa peccatafunt. Primum, quòd exiftimas illos ex
materia compoficos elemétari.Non enim mortalesaliter effe pof
fùnt.An ex aëre,aut igni, aut aqua fola conftare:ut quidam arbi
trati ſunt?Hoc ſanè eſſet ioculare quoddam proſcenium genera
tionis.Nempe ſoluto per mortem uno corpore,non eſſet Daemo
num generatio necefîària. Sibi nanque materiam illico inueniret
ssbtilff. aptamianima,quae ab altero deceßiffet.Alterum eft, quodab Aué
ròis,uti diétum eft,accepifti. Idem effe intelligens, &id, quod in
telligitur.Iccirco Dæmonas, qui fint mortales,immortaleseua(ù-
驚 intelligant intelligentias immortales. Carterünego ribi: De
monas eſſe,uel corporeos,uel mortales.Deinde hoc ipſum:intelli
gentiâ fieri,ut loquuntur,effentialiter idé,cum eo, quod intelligit.
Hoc & ſuprå exploſum eſt efficaciſsimis rationibus:&hac nücin
telligitureffe falfum.Caelúfuum nónneintelligitintelligétia?Tua
subtiliß. ergo lege ifta,fiet quanta,& mobilis, & corpus. Daemonas uerò fi
intelligantintelligérias,&ipfifint corporei, nónne intellectus fui
ui exercebunt illâ operám intelleótionis? Quidni? Quomodo igi
tur fient propter hoc immortales:& homo, qui item corporafus
eft, qui füifacultate intelleétus intelligit intelligentiam, non fier
immortalis.At quando propter hâc cauffam,uéltu,uelalius,feci
ftishominé immortalem?Tertium quaero.Doceasnos,quidhifce
tibi uerbis uelis.Daemones,fi nó intelligunt intelligentias,delebüt
humanügenus.Nam ſi ſunt animalia:ſicut nos: neq5 à nobis iniu
riam quampiâ acceperunt:& funt natura potiore: quid inuideant
homini? Num in uacuas funt fèdesinuafuri? At quotus quifque re
體 prohibere poteft,ne eorum reges regnent?Nugae. Sed illa dice
as: quia & illa : fi non intelligunt, non funtfub eorum imperio.
Quot homines funt,qui quid fit Martis intelligentia,nefciunt? At
illius aftrüin o&aua cum Aldebaram apud uos Chaldaeos fufpé
det illum. Hem cuiufmodi imperium. Apage & id, & tuum axio
ma. Tum fequitur ex tua dialeética (nàm te parum in exquifi
tiore uerſatum eſſe, multisèlocis tuorum monumentorum ſaepe
deprehenfüm eft) fequetur, inquam: Abiis,quae fub imperio füht
intelligentiarum,cognofci intelligentias: ut etiam à proprij Caeli
corpore,quod rotant,intelligátur. Vt ab Oftreis intelligätur.Vt à
- - - - , Bacelo, ,
 р в s v в т і т. і т. А т в л о с А в в А м v м. 461
Bacelo, aut Battalointelligantur. Quòd fictiam pateris, ut per ar
gumenta nobisliceat diuagari:illud quoque confequens fit: ut in- '
telligentia tertia, quia intelligit fecundam, fub eius nutu fit. Quod sw5til.
eft abfurdum.Vna enim quaequefuam curat oeconomiam.
Tum uerò,quid illud addis? Cùm fintinuifibiles. Qua(i uerò uifibi
lium manu, atqueinfidiishominum, non quotidiepereat homo.
Quin illos afpeétu folo nobis effeterribiles, perfuafum eft. Poftre- .. .
mò quosin tua fabulafèétatores Auenrois ម្ល៉េះ : qua de caufia
uel magiftrumillum fuum, uelfuosinterimant condifcipulos. In Iocur.
cucullatos ifti potiusimpetum faciant: quorum aliquiftultum,ali
qui impium Auenroisappellare foliti fünt. Omnino uerò excre
menta haecfùnt ingenijtümultuofi,acuolitátis. Illud non eftpræ
tereundum:Quofdam in libris Ariftotelicis,quáfi prolatisrebusfe
riari. Ac modò aliquidà malis nominibus ို့ီ : profitentur
multa,perinde atque fi penitus eximo fontehauferint. Talesfuere
Grammatici guidam:quirepétino afflatufaćti ſunt Theologi.Nec
minus aliquote forc 醬 , qui in fuperficie lingunt mel. Haec
propterea dico,quia ex rhapfodisiftis unus, cùm uellet Ariftotelis
fèntentia probare Daemonas effe, ex primo lib. De anima protulit
illauerba: Επζητήσει γαρ άνπς, και διατίνα αιτίαν, ή εντό αέει ψυχή της εν
τάς ζ%is gaxfiaj,x£à8iu«twtíeg. Atille quaeftatuit haec ex aliiseffà
tis:nequepro hypothefifumit adprobationem quampiam: acཤཱས༔
aſſentitur. Quiniis diſquiſitionibus exagitateos, qui unico ex ele
mento corpusconftituébant, cui animam imponerent. Quemad
nodum&interinitia eiufdem libri, quaerit de anima, iatwv,àu$p&-
avv,sag.Neq; aliud,quäm quaerit.Nequeufauam repetit,quodabie
cit.Ex aliorum fcilicetfententiisillade Deo pronunciauit.
EXE R C I T. CCCLV I.

Mortui,an uiuentesinfeliciores.
S Verba
v p p v D E B Ar hecapponere.Vicittamenítudium ueritatis.
tuafunt: Mórtui,an uiuentes funt infeliciores? Neu
tri alteris. Mortuos effè poße negasinfelices.Sed uiuos felices
effepoffe,ais.Morientium conditionemdeteriorem:quia morien
tesſibiſolismoriuntur. Solitudouerò,inquis,cum dolore coniun- ‫ו‬

&aacerbo eftintolerabilis. Inde apponis'optimum uerfum: puto Ludit.

ex Aeneide: - -- * * * -

Solatium eft miferisfocioshabere poenarum.

Deinde occurris obieétioniadmirabilianthypoph9ra:At quimo
ritur, induis, etiamficum millemoriatur, focium
-
့ူး nequit.
a 2.
 Iv L I v 5 c. AE S A R S C A L I G E R

ars nulla fine careataliquo: & non habeas cauffam uel neceßita
tis, uelutilitatis adftridorem illum aeri inferendum: uideris, quid
Ludit. fit ars, parum meminiffe. Placuit tibi fummo rhetori reflexus,&
refpófùs illorü uerborü:dandi,auferédi.At ab hifce argutiis decet
hominem grauemtemperare. Illa uerò thefàurorü inuentrix ars
mirandum in modum arridet mihi. Vna enim fatis effet, ad tan
tam familiam, tam fumptuofam fuftentandam. Te uerò, qui no
tarum artem calleas: eámque etiam liberaliter adeò communices
hiſce Commentariis: nullämne in ប៊្រុ
ribus,areis,penetralibus notam nobis, quae thefàurioli faceret in
dicium, parare poffe? Sed & ars quam huic adiungis, uertendi ui
num in acetum,fubtilißima eft:meruitque, ut abste inter celebres
reponeretur. Noftri Vindelici,ac Norici malint alteram,huic ad
uerfàm. Trahis deinde aures eruditorum, täquam ab animo otio
fàs per fellularia deliramenta. quibus legendis Suiffeticas obliuio
ne deleuimus fubtilitates. Quid enim non fordeat nobis, prae uo
landi arte?At quamobrem artem de motuperpetuo non comme
morafti?Sola nanque deerat, adtam infignem cumulum, infania
haec. Volantistamen columbae machinulam,cuius autorem Ar
chitam tradunt,uel facillimè profiteri audeo. Nauiculam fpon
te mobilem, acfui remigijautorem faciam,nullo negotio. Eadem
ratio cum uolante auicula. Materia ex iunci medulla parabilis,
ueficulis amiéta , aut pelliculis, quibus auri braéteatores, atque
foliatores ( fic enim libet nunc) utuntur, neruulis obuoluta: übi
femicirculus rotam unam impulerit, motum praeftabit aliarum,
quibus alae agitabuntur. De Tyridatae uerò magia perfacetus es.
Là: Dum, inquis, ea docet facere, quae fieri nequeunt . Sanè fubtile
hoc, atq; peracutè diétü.Talia uerò audiédi incredibilis melibido
incefsit.Sic de quadrigis,& caueolis, mira omnia. Caeterùm puli
cem in collo aureola catella, eâque prælonga uinétum , atque in
delitiis habitum haud minori ម្ល៉េះ effe miraculo. Cùm ille fali
ret aliquando: nonnunquam herae fuggeret dclicatulum fàngui
nem:deinde in leétulo fatur fefe collocaret. -

E XE R C I T A T I O CCCXXV II.

Quaedam defubtilioribus artibus,magia,notoria,

alchymia,ziferis.
{ R t E s quatuor cùm tanquam omnium fübtilißimas rq;5-
fes,non Pefsimè iudicafti.Nam maga,inter eas, quæ igno
rantur,hoc ipfo obtinet principatùrn, Minus tamen prudē
rer
 Б В е к а т 1 1 1 тА т К А то с А в р А N V Мо 462

Defeceritigitur una priusalia. Aut in aeternitateerit citius,&tar

dius:maius, & minus:ac propterea etiamin infinito. Quod ualde
eftadmirabilein iftis tuis fubtilitatibus.
... ."

E X E R C I T. C C C L V III.

An Intelleétus gaudeat quiete.

t… Ο MueròN 1 ſempiterno
s intellectus,inquis,gaudet ſempiterna |
inem
Imò
ཤྭttste
motu. Materialia poſt laſsitu -

gaudent.Quae mobilia fùnt,libenter quiefcunt in fuo loco.

Mouétur enim,ut quiefcant.Haec una eft ex perfeétionibus,de qui
busfuprà dicebamüs. Intelleétus autem perpetuo in opere eft, non Subtil.
ut quiefcat : fed ut in æterno tandem motu fit. Quid enim aliud eft
Dei Opt.Max.cognitio,atque amor ex ea,quàm inexplebilis appe
一﹑
titus adhaerendi illius infinitati? Haec agitatio tãtùm abeft,ut quies
ſit:nullum ut finem habitura eſſeuideatur.Nam quanto in tempo
reexpleuerit curfum illum, quifupra omne tempus eft ? At enim
uerodices: Hoc accepimusabantiquis: Beatitudinis quietem fo subtili[[:
ciam effe. Nimirum quiesibieft, atque etiam fecuritas de corru
ptione,extra,8 ſupra quam eſt:otiumab ulteriori diſquiſitione,ſu
pra,& ultra quam eft.Hocfanè quiefcit modo. Eo profeétò modo,
quo Caelum quiefcit in loco fuo totum: eius partesirrequietis mo
uentur rotationibus: ut fimilis fit infinitae figurae infinitasappara
tus motionis adfemper quæfitam metam. Tua uerò uerba 盟 ne
gotium faceffunt. Cùm diceres:fubtilifsima, aut femper mouétur,
ut Caeli:aut femper quiefcunt,ut intelleétus:ridiculèfubdidifti: In
telleétusautem efferitia fubftantia eft:ideo quiefcit.Quafi uerò Cg
lieffentia, non fit fubftantia. Propofitio intolerabilis, & quauis di
gna profcriptione. Adhaec, intelleétus ubi non quiefcet, non erit
eadem fubftantia:fi quiefcit fèmper,quiatalisfubftantia eft.
. . E X E R C I T. CCCLIX.

De Intelligentiis. Angeli. Mentes.

A n r E Qv AM detuis Intelligentiis cognofcamus,pauca,mo
re noftro, de multisin medium afferre conftitui. Quain ex
peditionehaud nefciusfum:meà quibufdam,quifefe Natu
rales uócant, irrifum iri. Malo metamen illos aliquandofuae petu
lantiae,quàm me nunciudicijmei pœnitere.Vnum nobiscuræ eft:
in animüm inducere,quibus rationibus,tum piè,A. neruosèhu
a a 1J
 1 у т. 1 у з с АЕ в А к s c А та 1 3 В к - -

manam hanc(àpientiam è diuina deducamus. Noftra enim haecin

literarſi ſtudiis peregrinatio,ſine ſuperna luce miſerabilis quaedam
erratio eft.A nóminibus igitur aufpicandum.Intelligentia diéta eft
à perfeétione illa,qua ducitur in amorem primae cauffae:cui praefto
fèmper eft. Græcè uocatur j$,Latinè mens:quia eft aétus quidam.
Earüm duo funt ordines primarij:cæleftis,& fupercæleftis. Cgleftis
officium eft,mouerefuum cuiufq; orbem.Supercaeleftisafsiftit pri
mae cauffae; ut eiusiuffu etiam reshafce procuret inferiores, earum
re&tioni praefeéta,atqueconferuationi. Quaefuit cauffa: ut à Grae
cis angeli uocarentur: quia mitteret eos Deus. An uerò quorun
dam modò fit hoc minifterium: an omnium ? De hoc fcriptum
non eft: fèd fides fit penespraefcripta religionis.
, . . z. De effentia Angelorum.
- - -> * ,." º

s E c v N D v M nomen ftatim resipfà quaerenda eft.Tertioloco

affeétus. Poftremo perfunétiones. Eftigitur intelligentiaa&us: id
eftens,cui nihilcauffae potefteuenire, quo fit hoc,quod eft. Neque
subtili]. . hoc fàtis. Id enim eft, effe aétu potius, quàm aétum. Sedeftaétus:
quia eft orbis fuiperfeétio, quanuis non in orbe. Haec caeleftis. Su
ercæleftis autem aétus eft, quia nullo medio inftrumento eget ad
ម្ល៉ោះ fuas perficiendas. An uerò fit purus aétus ? Non.Solus
Deus cauffa eft fine cauffa: & ens abfqueente. Mera nanqueeffen
tia.Intelligentia uerò tametfi non eft compofita ex materia,&for
subtiliß ma:tamen conftat ex aliquo tanquam potentia, & aliquotanquam
aétu.Potentiam illam dicimus,eius effe:aétum uerò eius effentiam.
Eft autemi cffentia, qua eft id, quod eft. Effe uerò eius eft, receptiui
tas eſſentie:quae non eſtin predicamento relationis,ſedſubſtantiç:
neque in ullo praedicamento materiali: fèd nequein praedicamen
to intelligibili qualitatis: fed in prædicamentofubftahtiaefuprana
turali. Tametfidenotata eft per uocem, cuiusflexus fimiliseftuo
cibus accidens fignificantibus. Enimuero mutuandae fùnt quoti
dianae uoces ad ufum abftrufarum intelleétionum. Quæ rudibus,
inchoatifque ingeniis acerbae funt: delicatis, atque Ciceronianis
etiam ridiculae. - - -

3. De Intelligentiarum finita natura.

E R c o cùm fint entia alia à primo ente: finita eße, necefîeeft.
Sunt aurem finita poteftate, quia pendent à prima. Sunt finita ef
subtilff. fentia: quia unum tantùm cftinfifiitum. Sufit finita numero: quia
funt extra unum infinitum.Sunt finitaquantitate:quianon póteft
exce
 р в s v в т і т. 1 т л т в л о с А к р А м у м. 463
excedere quantitas ſubſtantiam. 3:|
ais? inquies. Ergo quantae
funt intelligentiae?Quantae quidem,haud quantitate praedicamen Subtili£.
ti, {ed quantitare intelligibili: ut intelleétus intelligat in eis unam
partem, quæ non fit alia. Nihilenim infinito æquale poteft effe.
Aequalitas enim eft certa ratio menfurg. Atinfiniti menfura nulla.
Duo infinita nequeunt effe, neque in Natura, neque extra Natu
ram.Effent enim duo principia prima.
4. Defigura Intelligentiarum.
' s 1 intelligentia fines habet, quos ultra, acpraeter non poteft
defignari:neceffe eft,aliqua figura praedita fit. Eft enim figura, non Subtili]].
cxtremitas corporis, ut ueteres dixere, fèd difpofitio extremitatis.
Nempefiilla effet definitio, non effet, nifi una, figura. Extremitas
enim,quatenus extremitas,non nifi una eft:fit autem uaria,propter
uariaspartium difpofitiones:quibus figuræ conftituuntur.Ac quá
器uam ad unicam tantùm figuram non coercetur: tamen fèmper
aliqua figura eft: fiquidem non eft infinita. Omne enim termi
natum,aliqua figura terminatur. Quin ipfâliquida non alienis, ut subtilf.
iidem ſenſere, finibus terminantur: ſedpropriis neceſſariò: quan
doquidem fuapte natura finitafunt. Sed mutare figuram dicéntur
à terminis alienis. An uerò eius figurae mutatio fit accidens ? Eft.
Sicut & mutatio ipfius,ubi. Sic& in cæleftibus intelligentiis aétio
nes craftinae nouae erunt,& accidentales: fèilicet orbium uerfàtio Subtilß.
nes. Verùm eæ non funt alterationes, ut in nobis: fèd perfeétiones,
ad finem continuatæ.Obediunt enim primae cauffae.Qua obedien
tiafuam confèruant fimilitudinem:quafimiles illi funt.

5. De,Vbi, Intelligentiarum.

s i s v N r igitur entiafinita,neceffe eft,ut fint in aliquo,ubi.Sed

quia funt fine materia,non crüt in aliquo loco,ficuti córpora:quo
rum extrema complent uacuum corporis continentis. Neq;enim
corpus,in quo Angelus habet fùum,ubi,eft eius locus.Nempe neq;
dilatatur, neque denfàtur adillius ingreßionem. Sed neqüe prò
pterea fubieétüm illius eft: neque ullo mi(centur modo. Sicufi ra
äiorum Solis aduentu,non differtur aer, ut eis cedat: neque denfà
tur in circumfufis partibus. Neque illorum fubieétum eft. Neque
unum cum ipfis fit. Quare n9n per operationem, ut fcripferuht,
Angelusdicetur,ibi: fed per definitionem. Per definitioném hunc
admodum,inquam, Ibi eft:hic nó eft. In rebus à fenfu remotisbal
. - - - - - - - Aaa iij -
 1у р 1 у s c АЕ s А к в с А 1 1 о В к

butit humana lingua. Non enim operatio eft, affeétus comesen

tium necefTarius. At,ubi,eft circumftantianeceffaria omnibus en
subtiliff. tibus, praeter Deum. Si Angeluseffet infuo,ubi,per operationem:
non póffet in eodem,ubi,aliam exercere operationem.Sed uariata
operatione uariaretur,ubi. At hypothefis non uariat.Quia fine ul
lo motufui fecundum, ubi, multas poteft exercere operationes.
Neque poffet mutare, ubi, nifimutaret operationem. Profe&ò fi
cſtម៉្លេះ operationem:erit in hoc,ubi,propter hanc ope
rationem.Sicuti quae funt in loco, funtpropterterminorum prae
fcriptionem: quae funt in hocloco, funt propter hanc praefcriptio
nem. Eftigitur,ubietas, affečtusentiscuiufque necefarius, praeter
Deum. Dicuntur ergo effe in loco aequiuocè, atque etiam pluf
quam aequiuocè:quiafunt in fuo,ubi:non per circumfcriptionem,
quemadmodum mea manus in aere,fedper defignationem.
6. Quomodo funt indiuifibiles,& de eorum diffufione,
atque contraétione.
P o R R o, cùm fint fuo modo quantae, quaerendum: quomodo
fùnt indiuifibiles. An ut pun&tum? Nequaquam. Eft enim intelle
&tione afsignare partem extra partem. Ex quibusillud colligetur.
Quemadmodum poteft effein orbe fuo intelligentia, cum quo ta
men haud facit unum quiddam,quafi cum materia:fic,atquéetiam
tantò facilius,duo angeli effe poterunt in eodem, ubi. Neque otio
fà,aut curiofà fàtagentia haec:ut Epicurei noui noftri ို
Nanque filegimus(quod &uerum eft) miffosàfummopatre: cùm
per Caelos tranfeunt:neceffe eft,duos effe in eodem Caelo.Eft enim
Lunæ intelligentia per totum orbem diffufa. Ad eandem rationem
(ut pingui Minerua rem,quoad fieri poterit,oculisfubiiciamus)u-
subtiliß nius cereiradius,& aliorum complurium,& in eodem fünt aere,&
in eodem, ubi. Sed manifeftius: cùm lapidisfpecies, quae fub aqua
eft,fimul cum aquaefpecietraducitur ad oculum.Contrahi uerö,&
diffundi Angelosaſſerta ſibi magnitudine, ſed certa, finitaque, ue
rum eft.Certam dico.Non enim in infinitumfefepromouerit:neq;
ad punéti &J.y3tra fèfè contraxerit. Indiuifibiles autem dicuntuf:
quia non habent contrarium,à quo patiantur. Et fànètotaef{entia
in quacunque parte eſt,ſine materia.
7. De aeuo Intelligentiarum. Duratio quid. Quid aetas.
Ε s s E N r 1 AE affeétus peculiaris eftis, quem uocant Philo
fophi, durationem. Ideft, ut loquuntur, effénditraétus continua
tus:
 рв s v в т і т. 1 т А т в А о с А к р А м v м. 464
tus:qui in communi rerum Natura dicitur etas.Hgcnihil aliud eft,
uàm rei exiftentia fubtempore. Cæterùm quod fuo diceturloco,
器 tempus alia nobilior eft, quod æuum nominarunt. Eft autem
: fupratempus,quia fupra motum. Nam prima intelligentia moués,
tametfi eft cumtempore, tamen domina temporis eft. Quærimus
igitur: an æuum intelligétiarum fit aliud extra eorum exiftentiam:
ficut tépus eft aliud extra noftram. Quain re Theologi noftri mul
tùm uelitati funt.Mihi ita uidetur.Vt aetas nobis:ita illis fuum cui
que acuum.Vt 驚 nobis extra nos:ita illis continuationem fuam
extraillos: quae dicitur aeternitas. Ea uerò folusDeus eft,&ipfemet
folus Deus. Aetas enimin nobis eft: quia tempus in motu primo.
Aeuum in Angelis: quia æternitas in Deo: quæ Deusipfe eft. Et subtiliß
quiaipfe eft: illi funt.
8. Deoficio Intelligentiarum.
N v N c reftat, deintelligentiarum officiisaliquid dicere. Tria
funt ea,quæ ad unum, ideftadamorem primae cauffae rediguntur.
Primum eftprimarum, afSiftere. Alterum eft aliarú, mitti ad certa:
& myfteria,& minifteria. Tertium eft,mouere orbes.Dehoc nunc:
-
agendum eft.Quod legimusin 1 z.diuine Scientig,faepe eftà nobis,
exigentereita,repetitum: Primi orbis motricem intelligétiam,fo
lafui ipfius intelleétione id praeftare. Quod eft omnium maximum
principium plurimarum conclufionum. Intelligit enim fè à Deo :
creatam,utidagat.Quare ad eam intelleétionem non folùm acce
dit confequens amor,&confenfus,uerumetiam opera:ita ut moles
illaCaeligyro agitetur. Quae res omnium difficillimarum effet dif
ficillima: nifi haberemus illud compertifsimum : folo Dei iuffufa
&ta omnia.Ita quafiiuffu intelligentiae uertiginem cieri illam.Huic
tam profundæ contemplationi addimus nos. Non acquiefcerefè
cundam intelligentiam intelleétioni fuae:fedintelligere etiam mo
tricem primam: quod&fuprà dicebamus. Quare quemadmodum
prima fèfè intelligendo mouet itafuum, ut alios quoque torqueat
inferiores:fic inferior intelligendo primam,uult orbem fuum cum Subtilß.
primi orbis motu fimul uerfàri. Necproptereafequitur: effe com
pofitam : quod argumentum facit Auenrois contra Algazel, & diſh.3, dub.'
Aboali. Qüia ex his intelleétionibus non oritur alia, & alia res, fed 14.
confenfustantúm. Atilliponebant produétionem,& orbis,&ani
mae illius ab ipfà intelligentia: quae funt duæ res diuerfae. Tametfi
neillud quidém concluditargumentum.Vbiporrò uidendum eft.
An inferior intelligétiafuperiorem capere queat intelleétione fua.-
Proclustreisponiftriades Angelorum. Primam uocat, rofìcuìor: :
!
 1v і i vs c лв з л к s cА ісвк
v Ab R 1 s : curfècuris,impofitareifißili,nonfcindet:ada
&oi&ufcindet. Ais: quia non poteft aeriétum effugere:
tametfiacuta fecuriseft. Praeuenitur enim iétus celeritate.
Iccirco in porosingredi cogitur ligni,ac fungi uice
cunei. Hoc equidem commento nunquam quicquam memini
prodigiofius. Vt iam Ligurille, qui homicidij accufàtus,&inter
fogatus: quis hominem interfeciffet? ferreafurca, refpondit: non
amplius infucinam,edinaerem caufam transferre debeat,te uno
iudice, fi reuiuifcat. Hoc rhetores ueftroslatuitin ftatutranflatio
ludit. nis: ut non iam habeant dicere: nox, uinum, uenus, amor, adole
fcentia:fedaerpatrauit fcelus. Adeon'ignauus aer eft: ut acus mu
cronem i&u adaétum effugere nequeat? Equidem didiceram: mo
tum,ficut pulfum,addere ponderi.Nam &abfquei&tu,folaimpref
fione plusáffertur momenti, quàm quantum eius pondusefficere
ualeat. Quippe rapum manuscum cultro impofita non fcindet: at
comprefsionefecabit.Hoc ex nixu fit. Ita etiam iniétu.Ariftoteles
in fextadecima propofitione mechanicorum, ait:impofitam fecu
rim non fecare: quia pondus folum habet. Motum uerò mouere.
At motus eft potius motus cauffa,quàm quies:ficut eft etiäin quae
ftione decima. At contrà in ಥ್ರೀ . Inſtrumento commodius
frangi nuces, quàm i&tu. Quia funt, ficut in forcipe, duo ue&tes,&
<wvg%χλιον. Mémini praeceptorem meum Ioannem Iucundum,qui
nobilifsimum flumen Sequanam haud minus nobilibuspontibus
duobusiunxit:qui folus Bramantis archite&ti defunéti reliquiasty
porum, atque confiliorum intellexit, apud Maximilianum Caefà
rem multa praeclara profitentem.Idintercgtera.Quot pondopro
portionem haberet pugnus hominis ferientis cum feipfonoii fe
fiente comparatus.Sed& haec,&aliatunc ille demonftrabat: quae
pofteaFortunae faeuitiainteriere.Tumille,ut audiui,profe&usVe
netias, atqueinde ad Leonem Pontificem maximum an luculen
tiore fato 器 ufus, nefcio. Certè Romae fi meliore uixit conditione,
pro miraculo haberi poteft: qui unicum exemplarfuit&fàn&ita
tis,& omnigena eruditionis.
EX E R C I T. CCCXXXII.
Quae defeétione pertraétum.
v A R E, inquis, attraéto enfefaciliusfcindimus?Tresin
geaffers ratiónes.Prima: quiafinontrahatur: quoddiui
be
füm cft, impedit, ne diuidatur.Secunda: dum trahiturra
ptim, quod impedit, aufertur. Tertia: incalefcit,
quod diuiditur. Haec adeò fùbtiliafunt,uix ut à meintelligantur.
Videtur
 р в s v в т і т. і т. А т в А р с А в р м м v м. 46;
enim, ut fiat imperfeétior. Hoc primum argumentum. Euaderet
enim feipfà minor,atque anguftior. Deinde üt quid? Nam exempli
gratia,tertia intelligentia quoniam fecundam cognofcit,non eget
quartae cognitione. Vtriufque enim perfeétio infecunda eft: ficut
&illarum,& huius in prima.Mihi lógè aliter uidetur. Nam tamet
firatione quadam non folùm ordinis,fed etiam propinquitatis,qua
primae propior cft, nobiliorexiftit fecunda, quàm tertia,& primia,
quàm fecunda: tamen primum folùm bonum continer omnes o
mnium differentiasinfèriorum.Nulla uerò earum,quae finitae funt,
continet earum differentias,quæ infrafefunt.Sicut ignis non con
tinetaliorum elementorum perfećtiones.Tuncenim intelligentiae
non differrentinterfe,nifi (üt loquuntur Philofophi)per máius,&
:
-
minus. Omncs igitur effent una. Et inferiores nihil aliud effent,
quàm effentia primae diminuta: aut eius potentiae tantùm. Quem
admodum uegetans, & fèntiens, partes funt intelleétus. Ex quibus
fecundum foluitur argumentum. Primum uerò, quodait: fore,ut

i: fuperior imperficeretur,falfum eft. Non enim fit unio realis uera,

intelligentis,intellectae, &intellectionis. Hocenim modo una eſ
fent omnes,fi omnes,fibifuperiores intelligunt, ufqueadprimam.
Neq; fit unum formale.Quin fecüdae captus,fieft,utaiunt,& re ue
It: ម្ល៉ោះត្រ័ prima:non poterit primam intelleétione
capere fecunda. Semper enim erit aliquid in prima, extra, & fupra
fècundae intelleétionem.Necfit unio per cöpofitionem : hoc enim
effet ridiculum. Neque per applicatiónem. Quippe hoc eft unum -

metaphoricum. Sed cuiufmòdi fit in nobisperííéciem : talisfit in subtilif

illis perpraefentiam intelleétionis: quae non eget motu locali, aut
imprefsione fpeciei. Iccirco neque fèrmone, nequefigno, neque
nutu eis opuseft:fed irradiationemutua: quae eft nouo mortalibus
modointelligenda. Ergo quiaeftaliquid in tertia, quod non eft in
fecunda: fecündae intereftfertiam quoque cognofcere. Nam quis subtiliff.
dubitat:effeétiones,quae ex MercurijCælo proficifcuntur, diuerfàs
effe ab operibus Verieris ? Igitur Mercurijintelligentiam habere,
uodinVenerisintelligentia non infit. Quemadmodum in boue
器 quaedam,quae non funt in homine.
1 o. An cognofcant Angeliuniuerfàlia,& quomodo.
1 1 D E M, quinegarunt:àſuperiore cognoſci inferiorem:aiunt,
ab intelligehtiis cognofciuniuèrfalia. Quaefèntentiae maximèfunt . .
தி interfeaöuerfàrig.§ullum enim eftfubLuna uniuerfale,quod non subtiliß
fit minus nobile, quàm Lunæ intelligentia. Ergofi 醬 Mer
 Iv L 1 v s c AE s A R. scA L 1GΕ R

curijintelligentiae cognofcere Lunae intelligentiam:non licebitil

li Mercuriali cognofcere Canisfpeciem. Fieret enim Canis. Quo
circa huius fùperftitionis cura abiicienda eft. Non cognofcuntur
autem fpecies ab intelligentiis per abftraétionem.Sic enim cogno
fcentibüs dandus effet ex eorum fchola intelleétusagens,& intelle
&us pofsibilis.Quomodo igitur intelligüt?Hofce alloquor omnes,
qui præter opus intelleétus nihil effe aiunt, uniuerfale. Singularia.
ab intelligétiis non cognofci:uniuerfàlia cognofci. Nempe uiden
D.Thom. tur effefpecies concreatae cum intelligentiarum natura, ex eorun
3.diſt4. dem fententia. Quarefifunt fpecies: funt fpecies rerum realium,
4, I I. quæ funtpriores natura cunétis,& fingulis រ៉ែ
11. Ancognoſcanturabintelligentiisfingularia,
& quomodo.
p o s T H AE c cum iftis deambulatoribushocin campo aliquot
fpatiafacienda funt. Negant, uti dicebamus, ab intelligentiiSco
gnofci fingularia.Et ratio illa identificationis(cogor enim ficinter
nos balbos) eorum clypeuseft.Addit Auenrois:futurum,ut forde
fèant. Effent,inquiunt omnes, materiales, fi materiam cognofce
rét. Iam pudet hanc infàniam toties refutare. Faciétenim:ut Deus
subtili]]. ignoret materiam primam : quam ab eo faétam, quod pecus nega
bit?Non enim fuiipfàgeneratrix eft. Neque eft primum ens. Etiám
fifomniauerintin Mundo aeternitatem:quis negabit, omnium en
tium unum ens efficiensfuiffe? Sunt enirh entiănonàfè. Itaque in
primo De anima, contra Empedoclem fimilesirridet nugas Arift.
At enim ab illo fieri àpecwtcwryssày: quem facit ignorare fuum illud
subtiliß växor. At yäxos erat, & circa materiam, & circa corruptibilia. Nam
quideft Natura, nifi poteftas Dei? Natura uerò nonne circa fingu
lària uerfàtur femper? Neque primum ens cognofcere motum?At
nullus motus, apüdiftos, abfque materia. Neque motus primus fi-'
ne materiahac.Nam qui negänt in Celo materiam,uecordesfünt.
Nonnefünt ifti illi, quiorum in fcholis nihil mouetur, præter cor
pus. Corpus facere fine materia, eftfacere infomnium finefomno.
Acutiff. Ita uigilantij,ſimul profectò uigilant, & ſomniant. Quiablegantà
Cælo materiam:admittuntformam:quam neceſſariò quantam fa
ciunt. Sed dehoc fuo loco. Quin ipfe Auenrois in fua quarta para
phrafi Metaphyficesfic ait : Intelligentiae feparatae nofifolùmìfùnt
motor,uerumetiam agens quoquomodo corporum caeleftium.Vt
& motuum cauffas effe dicat,&effentiæ corporum caeleftium. Er
g9 quodeftminus,&inferiusfè cognofcent. Et non erit uerum,
quod
 р в s v в т і t. I т А т в А р с А в р А м v м. 465
quodalibi dicit idem. In intelligentiisfeparatis impoßibile eft, ut
cauffa comprehendat cauffatum fuum. Erunt igitür ficuti iumen
ta quaedam ad iugum molae trufatilis alligata. Quiain orbem cir Paret.
cumagi nolunt, obuoluto capite ad opus faciendum adiguntur.
Molas uerfànt, neque molas cognitas habent. Nugae.Si enim mo
tum fuum cognofcunt, erunt mobiles, imò uerò motus ipfè : quo
modo,fi materiam cognofcent, funt materiales. Aiunt ergo: ab il
lis cognofci materialia in ipfisfpeciebus. Non quidem perfpeciesà
rebus exeuntes:quia ab ipfis perficerentur.Hanc ob cauffam Diuus
Thomas cenfet : ab Angelis non cognofci haec fingularia per fpe
cieshashinc acceptas,& impreffas:fed perfpecies concreatas.Hoc
Ioannes Duns impugnatfalfa obieétione.Haberent,inquit,fpecies
infinitas: quia fingularia funt infinita. Hoc enimfalfum eft. Quip
pe non funt infinita fingularia Theologis noftris.Verum enim eft,
aliquando finem habitura:quemadmodum & cœperunt effe. Ego
puto: Angelum, neque ab his accipere, nequeà fe cognofcere: fed
à fpeculo illo fuperiore, in quo funt omnia. Neque alium habent*
illihabitum rerüm concreatum: fed habitum diuinae uifionis: quae
eis perpetua eft:in qua omnia funt praefentia ea illis, quae ab illisco
gnofci uult. Partitür enim haud aequaliter aliquid fui, cuicui libet.
Neque omnibus omnia, neque cuiuis eadem praefto effe iubet : fed SabiT
aperit, quod, quantum, quale, quando, cui placitum eſt. Hocali
quid nouum, dicet quifpiam, alterabit Angelum. Felicem altera
tionem. A Deo nanque nil,nifiperfeétio. Perficiuntur ergo noua
rum uifionum apprehenfione, aut iufsionum delegatione. Decet
enim, effentiam finitam perfici ab infinita. Neque ante illas nouas
uifiones Angelus propterea imperfeétuseft: nifi Deo comparetur.
Sic ultimum rerum naturalium diem indicabit illis, cùm libuerit.
An uerò cùm uerfàtur hic inter nos Angelus, cognofcit nos per
fpecies noftras? Dabo fimilitudinem. Habeoin memoria equi fpe Sāj
ciem, qui mihi ufui eft. Eum ego cras ubi uidero, fiet una fpecies
noua cum priore. Cùm hic diuerfàtur, frui reor eum nihilofècius
omnifciailla uifione.Neque egere afpe&tu rerum,ut res,aut euenta
fciat.Et longèpotioremódo cognofcere,quàm cognofcamus nos.
Non perfefifus,&phantafiam, quæ nihil penè funt, fi cumillorum
nuda perſpicacia conferantur. Afferreeos ſecum ſpecies horſum:
ម៉្លេះ eft. Sic Abraam,Mofem, Dauidille prius uidit, quàm
uideret. Sic exercitum, quem deleuit,aliusad unüm cognitum ha
buit. Sedmaxima reftat difficultas. Anilla noua perfectioadAn
geli eflentiam addat aliquid.Sanè adderet,fiperfolamfuam effen
tiam intelligeret: propferea quòdeffentiam ೧೦ ဗူ့ excedere
* リ
 iv v. 1 v s c AE s A w sc A L1GE *
intelleâio. Atexcederet: fi nuncintelligeret, quod non intellige
subtil:f]. bat. Si per eſſentiam ſuam intelligeret, eſſentiam acquaretintelle
&io: &ab ea aequaretur. Sedintelligit per primae uifionem. Nam
uod deintelleétu adepto Peripatetici iaétitarunt: poft omnium
នុ៎ះ adeptionem, unum fieri poßibilem cumagente: hocin
intelligentiis perpetuum eft. Quam fpeétionem Theologi noftri
uocant intuitiuam. Quare noua hac intelleétione haud crefcit ef
º fentia. Per eflentiam enim non funt,nifiid,quodfunt.Sed augetur
Pulcherr. in eisfimilitudo Dei.Impletúrque illa capacitas,quae anteafuitan
tùm plena erat: idefteflentiae fuae. Tum uerò completur diuinita
tisulterioreparticipatione. Eſtneid, ſubſtantia, an accidens? Re
fponfio facilis. Aberat prius. Sic alia quoque habent accidentia:
ut motum, ubi, dilatationem, conftriétionem, corporum affum
ptionem. At quomodo accidens eft, fi à Deo eft ? At quomodo ac
subtili]]. cidentis Idea in Deo eft? Itaque ne ipfi quidem, fecundum totam
perfeótionem, qualis& quanta in Deo eft, perficiuntur:fed quafi
colorantur ab illo primolumine: quod quidem in fè eftfubftafitia:
fedeiuseffečtio,ideftconfiguratioillaperilluftrationemin Ange
lo eft. Sunt autem illa intelleétionisaccidentiain Angelo melióris
notae, quàm noftra. Quia noftratia haec adfùnt,&abfünt. IIla uerò
noua cognitio etfiipfisabfuit:non aberit tamen.Quare? Quia hoc
finita modo res haec, ab infinita eft perfe&ibilis, non imperfeéti
bilis. Faétum eft igitur illud accidensproprium, poftquam adue
nit, propter naturam aptam ad retinendum. Iccirco in Ange
lo nulla dbliuio: quiaafsidua uifio eft. Omnisfànè finitaerei per
feétio eft,poffe à primo perfici: ficuti rei mobilis, poffe quiefcere.

1 2. Demotu Angelorum.
Q v AE s 1 r v M &illud eft:Angelus, cùm fit indiuifibilis,quo
modo moueri queat. Omne fiquidem mobile diuifionem pati, ne
ceffe eft. Non énim poteft punëto punétum continuari. At motus
continuuseft: ergo & id quod,&idin quo mouetur. Quare fruftra
puméti continuatam fluxionem conati funt demonftrare quidam
in hac materia, duabus de caufsis. Prima eft : propterea quöd falfo
utitur principio : i!lafcilicet pun&ti promotióne. Alterâ eft: quia
nihilfàcit ad rem: Non enimi Angeluseftindiuifibilis ea, qua pun
êtuna, ratione:fed aliis, quasfuprä dicebamus. Sienim infelligen
tiaeftPertotum qrbem diffufà $erit extenfà fine quantitateprzdi
camentali. Quidigitur huic&punéto communé eft ? At qüomo
do
 oв sv в т I и I т А т в Ао c А к р.А к v м. 467
do mouetur, fi corpus non eft? Non mouetur motu corporis, mu- subtiliß.
tandolocum, fed motu rei incorporeae extenfae, mutando, ubi.:
Sicuti fuprà demonftrabamus:animam quoque moueri: cùm ope
renouo informabat partem, qua fit accretio in corpore animato.'
At quomodo mouet feid, quodfimplex eft ? Non efiim habet par
tem motam, & partem mouentem. Efet fiquidem compofitum.
At Angelus fimplex cft. Vt ritèrefpondeamus, duo funt confide
randa. Primum, quodacuti quidam uiri, quafi Naturæ axioma
quoddam, ita pronunciarunt.Hoceffeimmaterialium rerum pri
uilegium, utfeipfàs mouere pofsint. Etfanè, ut ne iis penitusad
uerfemur, uidetur fubeffe nefcio quid humano captu maius. Nam.
quodhabet infè uim mouendi aliud: uidetur habere uim motio- subtiliff.
nisita:ut cùm fit in alio principium motus,infè quoque effepoßit:
fedalio modo à fenfibushumanisadmodum remoto. Quæ enim
pars animæ canisin pede caniseft: dum canis pedem mouet, ac
prorfum promouet:uidetur ipfafeipfàm mouere,ut illam moueat. j
Quamobrem connexio entium ita cognofcetur admirabilis. Vt :
unum fittantùm mouens primum, nullo modo motum. Non e
niminfinitum moueri poteft. Quia neque in loco eft, nequein ul
lo, ubi. Hic folus Deus. Vnum tantùm motum , & nullo modo.
mouens. Haec eft materia prima quanta. Caetera media utriufque*
participatione gradibusquafi quibufdam inter fè diftantia, atque subtiliff.
à primi motinatura, ad primi mouentis perfećtionem accedentia.
Iccirco unicum mouet motum forma elementaris. Plures anima,
etiam contrarios. Vtraque mouetur per accidens. Intelligentia
mouet Caeli corpus: ipfà neque per fè, neque per accidens moue
tur. Angelus mouet fealio motu, quàm quo mouet Caeli corpus
intelligentia. Hocerat, quod primo loco fufceperamus confide
randum ad refponfionem. Alterum eft, quod dicemus nunc. Si
Peripateticipertinaciusinftent : neque uelint haec admittere, pro
pter illam fimplicitatem : itaftatuendum eft. Omnia quaecüfique subtiliß.
fub Deo funt, effe compofita, etiam materiam primam. Solüm.
Deum purum aétum effè, ac uerèfimplicem. Si effet compofitus,
non effèt primú.Partes enim toto,natura prioresfunt. Materia ue
rò prima, tametfi eft potentiapura adformam, ut fiat elementum:.
tamen ipfà quoque utens quiddam eft ab aliis feparatum : compo
ſita eſt ex ſuo 醬 , & fua effentia. Eius effentia eft id, quod häbet.
proportionem diffèrentiae : dicitúrque diffèrentia in fpecierum
çonftitutione. Et eftin materia primaformalis eius fubftântia,quae
nomine caret: propterea quòd & ferò, & à paucis nonnifi acutifsi
misSapientibus cognita eft.Adumbraturautem notione quadam: subtiliff.
quae aptitudo dicitur ad receptionem formæ. [11atཤiཚ primæ
- 11)
 1 у с і у з с Авs А к s c А т. 1 а в к

effentia fit,perfeétio quidem eius,uteft aliquod ensfubftantiale,

ab aliisfeparatum:fedeftimperfeétio adulteriora entia: ut perfor
marum receptionem perfici pofsit.Haec pars eleétisadSapientiam
a Deo iudiciis non folùm plana,fed etiam tum claraeft,tum perfa
' cilisintelleétu. Difficilius comprehendi poteft: quid illud fit,quod
dicimus, eius effe. Nam hocin illa capi pro eo, quod eft, ficut in
definitione genus,in entibus naturalibus materia,fàtis percipimus.
At enimuero quid illud tandem cft?Venia tamen digna funt inge
subtiliff. nia humana,tüm hac in parte,tum in aliisplurimis.Nam difficul
tas cognitionis duabus potifsimùm de caufsis euenit. Aut enim
quia res,qua de agitur,excedit fua magnitudine:ficuti Caelum uni
co obtutü uideri non poteft uniuerfum. Aut quia fugit fua exigui
tate:uelutimotus quidam latentfenfus noftros, ob minutiora mo
menta. IccircoDeuspropter immenfitatem luce fua obruit aciem
humani intelleétus. Materia prima tota,fugit mentis noftrae ca
ptum fua obfcuritate, atque humilitate. Quantò magis eius pars:
atque ea quidem, quae in ipfà obtinet uicem, quam ipfà obtinet in
subtiliff. rebus materialibus. Quod enim eft in elemento materia prima,
hoc eſtin materia prima ipſiuſmet materia ſuum eſſe. Sed ſatisſit
aliquid concipere: quod quanquam haud implet intelleétum no
ftrum: non tamen eum uacuum relinquit. Eundem admodum de
Angelis quoque dicendum eft. Eos effe compofitos ex fùbftantiis
duabus:altera,fimili р
y potentiae:altera,fimiliaëtui.Aétum igitur
g ha-.
bere mouentis formæ rationem. Partem uerò motam habere pro
portionem potentiæ. Irridebuntur tamen hæcà contrariis dua
bus ſectis nebulonum. Vna eſteorum, qui ſeſe Naturales uocant.
Altera eorum, qui fànótitatem in ore habent: otio,fupinitate, aut
fagitiofa licentia marcentes, fcientias contemnunt titulo curio
(itatis.

1 3. Quod corpus affumat Angelus, ut appa

reat nobis. -

.1 t. t. v D quoque ad perfeétionem cognitionis perftringendum

eft. Tantò facilius Angeium poffefibi corpusaffumere mäteriale,
quàm à materia queat fuſcipi forma æquiuoca:quæfibi Murem fa
bricatinfimeto: quanto minus operoſum eſt corpus aſſumptum,
subtiliff, quàm corpus Muris. Corpus enim Muris pluribus materiis,at^
que mutationibus materiatum,atque, ut noüè quidem,fedfcitè di
camus, inftrumentum eft. In corpore affumptö multa, quae in illo
neceſſaria ſuntad functiones naturales, nulla ſunt. Itaqueadaffu
mendum corpusfibi,illo temporistraétu non eget. Siigitur Solis,
exempli
º

–
 oв s v в т гt I rА т в ло c А к о л м v м. 468
exépli gratia,intelligétia,non folú Muris corpus fabricat,fèd etiam.
dat animam in fimeto: quantò facilius, celerius, commodius con
fecerit Angelus fibi corpus: quod corpuseft minus negotiofum,
quàm Muris corpus: qui Angelus eft nobilior, quàm Solisintelli- -

gentia.Eſtenim è ſuperioribus Hierarchiis.Hoc contra pertinaces Io.Duns.

Naturales. Qui illudfatentur, hoc confiteri nolunt. Anuerò exu- 8 dift 2.
nico elemento conficere ſibi queat corpus? Negant Theologi qui- qunica.
dam.Quia,inquiunt,nullum elementum colore affeétum eft. Quae
obicétio duabus refellitur rationibus. Prima eft fine controuerfia.
Omne corpus non tranflucidum effe coloratum. Terra non tranf
lucet. Altera eft. Si aer & ignis poflunt condenfari: aiunt,colorem.
quoque adepturos. Et nos fuprà fatis. Facilè tamen quatuor ex ele
mentis conflari poffe corpus,patet ei: qui fciat,aquam hanc, hunc
ipfum, quem haurimus, aerem, non effe pura elementa. Ac dehis
hunc admodum.Nunc porrò fententiæ tuæ perpendcndae funt.
14. Caftigationes.

· · A i s: 1 N T E L l I G E N r i A s plusinterfèdiftare,quàm hu
» manum intelleétum ab ultima. Quæ uerba non inconftántiæ tuæ .
folùm faciunt fignificationem : fed etiam oftendunt, quàm parum
ſis uerſatusin diuina Philoſophia.Nam qui intellectum dicereseſ- Contrad.
fèfpecies intelleétus:quidaliud,quàm accidensfaciebaseum?Nu1- "
la uerò fùbftantia, ab alia fubftantia: ac ne corruptibilis quidem ab.
incorruptibili tam abeft in Natura, quàm accidensâ fubftantia.
Deindementes illae tametfi non funt fub genere: tamen commu
nione cuiufdam conceptionis, unius Naturae participes uidentur.
At intelleétus, fiue, ut tu fomniabas, accidens eft: fiuie, ut Themi
ftius,unafubftantia:&eftin materia:(hoc enim Ariftoteles)}yyfw£):
& pendet à materia certo modo ita, ut etiam materialem appella
rint.Siue,ut nos,indiuidui forma eft,in ipfa materia,& ipfemietin
diuiduum.Praetereafipoteftas effentiam confèquitur:cùm illarum subtiliß.
poteftates interfe affinesfint ad mutuas intelleëtiones: intelle&us
àutem noftri uis, ad illas comparata, fit cæcitas:uteftin primo Di- 22.-
uinae fcientiae,itémque in nono: uidetur opiniotua barbara, atque
informis. Itaque & pefsimè tibi excidit: ipfaseffepofitasin genéri
bus diuerfis. Ipfâ, ut foleo, autoris fidem fècutus, uerbafubfie&tam*
ex tertia difputatione Auenrois. Intelligentiarum feparatarum.
cauffa pluralitatis eft, diuerfitas earum naturarum, quas recipiunt .
in eo, quodintelligunt deprimo principio. Quarein difputatione.
quinta negat: illashaberefubftantiales denominationes.Tantùm.
àbeft, ut fintfub genere. Praetereafi fub diuerfisefTent generibus;.
 í v r. 1 v s e AE s A R s cA L1 aE R

effenttandemfub uno genere. Omnia nanque genera unius natu

ræ ad unum genus reducuntur. At nihil deillis praedicatur uniuo
cè,neq; aequiuocè,fedfub proportione prioris,&pofterioris,pro
pter ordinem à prima,&adprimam: ut idem fcribit,in quartapa
raphrafifuae primae Philofophiae. Et mox clarius.Intelligentiarum
prioritas non eſtgenerica.

EXE R C I T. CCCLX.

Comparatio equiueri,&equi pi&ti.

--> P;inquis,
R, E r AE Q v A L E iudicium, & æquèfànum. Maior,
eft diffèrentiainterftrenuifsimum equum,&ignauif
º fimium : quàm inter equum uerum , & equum piétum. Hae
funtfubtilitatés, quae etiam diuinum latentintelle&um. Hoctibi
& ferre, & afferre licuit, qui à materiaformam diuerſificari prxdi
cabas.Ergo equi ignauiaformam abiecerit.Ac longè minus,quàm
non equüs erit: fi eius naturalongè eft inferiorea, quae neutiquam
equus eft. Quarefi mihi effet imperium in eum, 器 ifta §
iocu. atque profitetur: equo piéto uehiiuberem per hybernospulueres
Mediolanenfes.

E X E R C I T. CCC LXI.

, Quae de Hierarchiis.
A v o conſultò faciebas, ubi diſtribueres per Carlos Hierar
chias. Triplicesfunt Platonicis abftraétaeformae. Subcæle
ftes: inter quas eft anima fublunaris. Secundae funt caeleftes
tot,quot orbes.Tertiae fupercaeleftes: quae noftrisàTheologisa
pellatæ funt Higrarchiae. Atque eae funtaquæ, quasabaquis diffe
pfit Deus.Etiam cùm peripfàs deducisPlanetarüm poteftates,ina
nibus pigmétis oneras aures noftras. Hic error ille maximus.Nam
quo tempore Gabrielangelusà Deo miffusfuit, aeternæ fálutis nú
cius: tu qui eum praefiderefacis orbi Lunæ : qua ratione motore fi
• mul,acmota deftituebasillum ? Alter error. Virtus,inquis,àSole
» omnis per Lunam demittitur. Quare non perVenerem, quae pro
pior fit?Nequefructumillator excommeatibus,nequeue:tigalex
tantisದ್ಮಿ ullum,dumtranfuehuntur,capiet? ប៉ុនុ៎ះ de fuo
admifcebit ? Omnia erunt Sol,& Luna. Quorfumtuilibri de Pla
netIS į
 рв з w в т і t. I т А т в А о с А к рА м v м. 469

netis aliis,deftellis fixis ? An uerò etiam per Lunam calefaciet?Sed

illæ præclarae uacillantis animi fulturae noftri. Mars,inquis,auda
ciam praebet: alioquin eflemusin perpetuo timore. 器 ais, o
mnium rerum fubtilifsime? Neque Sol,neque Iupiter afférét quic
quam,quod adanimorum faciat conftätiam ? Nifi praecipites nos
agat Mars:peribit nobis à Sole afcendente cum Regulo fortitudo?
Iis,qui funt meticulofi, Marsin Caelo nö fuit,quo tempore nafce
bantur ? Non eftigitur Mars, qui dat : fi & alijdant:fi nec ipfè ali
quando dat.Et,puto, lepus herbas depafci non audebit: nifi Mar
tis igni fuccendatur.
EXE RCITATIO CCCLXII.

Quae deintelligentiisfubtiliora.
р faétum
E R plebeias ducis nos affenfiones. Quantò confultius abs te
effet,fi nobifcum certa opera conftituiffes: quo modo
praefunt intelligentiae.Non enim multifciunt.Quomodo fè
fe intelligant. An praeter intelligentiam fit anima neceffaria ad
Caeli motum. Qua ratione cauffam & cauffatum ftatuat Auenrois
in ordine intelligentiarum: acrurſusidem repudiet Aboali, Alga
zelis, Alfarabij productiones. An corrumpi រ៉ូមុំា intelligétia
rum aétiones,cùm ab illis ceffant. Vtrum Dei uishorfùm per illas
demittatur:an agat ipfà fineillis. Non enim uidetur egere minifte
rio,qui rerum omnium immediata cauffa eft:& eft ubique. Si per
feillé: quidigitur operis per eas ? Acfuit quidem tépus:cùm inter
philofophiae tyrocinia difputare auderé : unam tantùm rerum o
mnium formam effe:quáquam resipfae funt diuerfae. Sicut una eft
corporis noftriforma: cuius alioqui partes admodum funt diffe
rentes.Quarundam uerò etiam principia contraria: ut pituitae, &
bilis flauae:carnis,& oßis:cordis,& cerebri.Eundem admodü for
mam illam unicam fibi eiufmodi, quae collibuiffet, materiâ fabri
care. Ambire omnia,& effe in omnibus.Quam uanitatem,iuueni
lem poftea comperi,in progreffu ftudiorum. Hoc quoque fi accu
ratè difcufferis:non es minimus philofophorum.Nonenim eò có
fugies:unius unam effe operationem.Hoc enim finitae naturae in
tereft.At infinita & fàtis éft ad omnia,& uerò etiam fupereft. Nam.
quemadmodum uarias fecit fpecies, diuerfàs creauit formasfine
ullo adiutore: quamobrem nón &abfque minifterio omnia item
queat agere?Cæterùm haec intempeftiua audaciatemperata eft ab
ea fàpientia, quæ hauritur cùm ex duodecimo tranfhaturalisPhi
lofophiae,tum ex Mundi creatione. Hanctamen, ག་ non ualde
CC
 tv и v s c Авs А к всл е повк

abſimilem opinioneminueni poſtea in libro Demundo, qui falsò

circumfertur fub nomine Ariftotelis.Ex eius quidem libris multa.
Phrafis alia ad xgxo%wxiay ufque. Sententiae infames. De Deo fic lo
quenté quisfaciat
non ignotus Âriftotelem, cui notus fit o£tauusPhyficorum:
ille, quem è Metaphyficis euocabamus ? autoy &m ne
ανωτάτωχώεατιάρύθί.τίο δε θιώαμιν διά το σύμπαντος κόσμο διήκουσα ηλιόν
σε κινέιν, ο σελήνuυ, ο τον παντα εεανόν πειάγειν.απον δε γίνεθα τοις επί
της γης σωτηρίας. "Δεν γό αυτόεπτεχνήσεως δε ο Ψσηρεσίας, της παρ' ετέρων,
&avsp ri, πρ' ἐμέ ά;;3va/. Qui tamen operam ludit:fifperat fe no
bis perfuadere poffe:Deum effe in aliquo, ubi: & effe finitum & &-
xpofíta xopv£%: üt agebat ille feplafiarius ueritatis. Deinde fi Dei
potentiam aliud efíe ab ipfo Deo fomniauit. Praeterea quaereres:
Quis omnium confenfusunus ad opustam uarium, tam miftum.
An fit contrarietas inter earum poteftates. An aliquid rerum no
ftratium fit contrarium illarum poteftatibus. An uerum fit : effe
fubcæleftem intelligentiam.Vtrum effëçtiones fint ab illis, an à
corpore caelefti : an ab utrifque. Ratio difficultatis:quia ex orbe,&
intelligentia non fit unum.Quo modo prima motrix,apud philo
fophum, erit aeuo infinita: cùm fit finita poteftate. Vt hinc co
gatur interitum Mundi confiteri. Si non habet ullum ens ante fe:
ac propterea eft infinita poteftate fimpliciter: quomodo refpeétu
subtil/F adorbem , quem mouet, finita eius poteftas eft. Neque enim po
teftin orbe finito effe refiftentia contra infinitum. An earum effe
&tiones,cùm fint illis accidentia, fint nobis fubftantiae. Quaeftio
nis origo eft. Quia caelefte agens aequiuocum non è fuae fubftan
tia portione Murem generat. Ei unde Solènihilo formam dabit?
Nam effe in potentia fimi ridiculum eft.Omnes enim formg effent
in materia prima. Cùm ergo generaturignis è ſilice per eliſio
nem (quippe fieri per extrufionem fiue explofionem omnes ne
' gant) unde erit forma ignis?Si non ex fubftantiae caeleftis portio
ne, fed ab illius opera opus hoc, imò potius res haec fit: quod illis
erit accidens, nobis erit fubftantia. Quomodo igiturgeneratio e
rit fubftantia:ac non potiusfubftantia ex generatione.Videtur e
nim Sol nihil agere nifi motum ad generationem. Item: an haec
subtiliß inferiora illarum finis fint. Mouere nanque uidentur,ut fiat gene
ratio. Non enim ita eft. Sed obedire Deo illarum finis eft. Haud
ergo generant, ut generent, fed ut pareant Conditori. At ille
haec,& cùm conderet, & dum condit, non funt Dei finis. Non
enim facit propter ipfà,fedpropterfè. Vt ipfefit fuus finis. Quod
subtiliff. ita loquimur, ob inopiam uerborum. Aliò nanque modo Deus
eft finis fibi, quàm quomodo aliquid eft nobis finiis. Poftremò fi
earum eft generare: quare non &confèruare: praefèrtim cùm ipfae
ſint
 -

рв s v в т і т. і т. А т в А р с л к рА м ум. 47е

fint æternæ?Quid ಶ್ಗ corrüpifinunt,ut deintegro aedificent:ac

perpetuò in opere fint ? Haec atque alia talia confultius explica
ires, aut fàlteminnueres, quàm ex magicis tabellis Iudaeorum de
fcribere Angelorum nomina, atquein eis ineptire. Quae huctra
duxi per capita, fuis locis à nobis luculentifsimè examinata : ut
& hoc rumpantur ifti Theologiculinarij: quorum fumma fcien
tia eft,nihil uellefcire. At nos quando nobis cunque libitum fue
rit,ceffabimus feriati.Interea ម្ល៉េះ illiprofummis, intimis,
arcanishabent, non ignari: horum,afiarúmquefcientiarum non
importuniexercitatores.
exercitATIo ccclxIII.
De tempore,& aeuo.
A R c v r 1 a tibi placuitin eatranflatione. Tempus,inquis,
eft quafi circulus:aeuum eft quafi centrum. Abfurda tamen
eft. Nanque æuum aut extratempuseft , aut ab aeuo com
prehenditur tempus. Vtroque modo æuum tempore maiuseft.
Quippe, ut ait Proclus , dùâus &iJ)oc. Iftiufmodi tua pigmenta
funtadmodum fallacia. Sicut & illud Trimegifti. Deus'eft, cuius I.Celzo.
medium in centro, circumferentia ubique. Pefsimè nanque me
dium afsignat infinito : & circumferentiàm qui dat, finitum facit. Subtili|
Tum fi erit ubique circumferentia, erit etiam in medio. Et idem
fiet centrum cum circumferentia. Somnia haec funt acutis philo
fophis, Longè confultius in Tima o mellitus philofophus: Tem
pus effe aeui imitationem,quae ad illius exemplum faéta fit. Tem
porispartes numerattres:fuiffe, effe,fore. Caeterùm extrema duo
non attribuita uo, ſedipſumeſſe tantim. Deauomox ſatisex di
uiuo præceptore:quiig quarto Phyficorum dixit. £ à $te & isi*
ενχεόνω υδε μεττεται το ειναι αυτών τώχξόνω.Νon ergotέpuscίtin acuo.
Aeterna enim funt in aeuo.

E X E R C IT A TI O ‘CCCLXIIII.

*- Futilia. Titillatio.

x E M P t v M futile,atq;à taberna, & cuppa, dealis Papifio

E. . Hoc enim prouerbium ex oenopoliis tranfiensin uia.
non femelaudiui. Qui pinxit alas Papilioni, eum omnia cu
raturum. Hochabueris àSocrate cum ſuis cerdomibus.Tun"per
haec mihi præfentem præftabis Deum ? At quid attinebat, de
Ccc ij
 1V L 1 V S C AB S A R S C A L I G E R

amore liberorum plebeia quaedam intertexere ? Neque te pu

duithic, de coitus üoluptate uerbafacere,cùm intra căcelloseffes
ſacrarijdiuinitatis? Vbi ridiculèaiebas: titillationem eſſe de gene
re£abiei. Tam fubtilises: ut morbum,ac doloremfeceris genus
uoluptatis.Scabies dolor eft:titillatio uoluptas.Quomodo ſcabiei
fpecies uoluptaseſt. Ridemusin titillatione:dolemusin fcabie. Ti
tillatio affeétus:fcabies morbus.Titillatio à motu:à fcabie motus.
့် pruritus,ad quế diluendum fricaturlocus: twee rò százy:
quafîuriguis marrafit.Ita neque pro morbo, neque pr9 fcabendi
a&ionefcabies, titillatio eft.Sed morbum fequitur{calptio, non
femper cum uoluptate: interdum enim cum dolore. Si uoluptas
feqüitur: eaeftaliüd&àfcabie,&àfcalptione: neque eiufdem gc
aeriscum eatitillatione,de quafuprà dicebamus.

. 2. Parerga pro Dei cognitione.

A d Dei cognitionem quidfacit declaratio cauffae,principij,oc
cafionis? Hoc quareteinftituiffe dicam?nifi uerètibi occafionem,
qualifcunque uifà fuerit, habere uelle pro inftrumento ad occu
ahdum cüiufc narrationem. At enimuero ne de
觀 quidem beneunquemateriae
fcribis. Nos hunc admodum. Principium eft a
gens,ut alibi di&um eft,in rebus naturalibus.Cauffa quae agentem
mouet,finiseft. Từ đ)ằ n. Elementum, cx quo conftituitur, duplex:
materia,& forma.Sic hifce uocibus utendum eft:ut alibi moneba
mus.In negotiis humanis,cauffæ nomen cömuneeft, & pro prin
cipio agente,& pro fine. Sic &ma bellorum tradit Herodotüs per
initiafuarum hiftoriarum.Vix tamen dixerit aliquis: Troianibel
li principium fuiffe Helenesadulterium: fèd cauffam potius. Prin
cipiüufitatiusproipfo belliinitio, quo cecidit Protefilaus. Occa
fio uerò,quæ à te defcribitur,neque cauffa, neque principium eft,
fedcommoditas.Eafèfè offertintempore,&loco,&aliis, quae his
subtil. adiunguntur.Sienim locus non refpondeat,tempus perfèâptum,
ineptum fiet: atque è contrario. Veluti fi Clodius in fenatü dor
miat,non occideturà Milone.Tempus intempeſtiuumfactum eſt
ex incommoditate loci. Econtrario:fiin folitudinibus Africae fit,
bene armatus,bene ſtipatus.Itaque occaſionem dicimustempeſti
uitaté,qug cauffam circunftat.Nam Milo habet cauffam,qua Clo
diüinterficiat. Eamnififulciant commoditates,fruftra erit. Sunt
enim multae *is*e*i*, quæ fefeingerunt ad perficiendam occafio
nem:de quibus in libri$ Poeticae fàtis diximius:perfona,opes,aetas,
alia.Nam fiBrutus abeft,tempus non adeft intérficiendi Cgfarem.
Fortunam uidesin opibus.Sine cxercitu non erit occafio, neque à
loco,
 рв s v в т і t і т. А т в А о с А к рА м v м. 4 54
Et ^Q),non tam participationé affeétus in utroq;, quàm naturae Subtil.
ឆែ្ក adhuc acutius:(iuuádienim, haud op
pugnädifunt,qui nobisiecerefundaméta Sapientiae) tìàrì etiam
:
tº
蠶
ſignificare aétionis:uidelicet in refiftentia.Quodcunquee
nim cum aliohabet materiam primam communé, agendo etiam
patitur.Quæ fuit cauffa,ut terminatione pafsiua Graeci ueteresfae
penumero denotarentaétiones. Sed ne hic quidem quiefcamus.
Ceffatio nanqueingenio ſtudiofo點 eft. Itaque aliter patitur
es matrice patiente,nulla trâfmifTa materia: aliter cùm oppletur
lenna uétriculus,atque inde caput exhalationibus.Iccirco diuer
fàrü rerü notiones diuerfis quoque nominibusindicädae fumtphi
lofopho animi uegeti,&iudicijacrioris.Ergo cùm in matricisfuf
focatione pes nó audet fè mouere:non eftin pede Jév7se•atíseiz, fèd
συμπάθεια. Ιtaetiam in matrice nό eft αεωτοπάθεια , fed αυτοπάθεια,
In uétriculo uerò erit aeytvriSeix,in capite nö avur?Seia : Nó enim
ex neceßitudine,& cohaerentia patitur:fedper materiam commu
nicatam.Quare erit J\v7tegrí$eiæ: quia & natura, & tempore po
fterior eft,& ei non cohaeret.
3. Vnde duciturfympathia,&antipathia.
R E c E N r 1 o R. Es philofophi negant: perinterualla,uim, fue Frác.
uirtutem confèruaripoffeita,ut accidens, quod exeat à Magnete,
deferri queat incolumead ferrum.Praeterea non fieri uerifimile,
ut accidentisfacultate,atque operatrahi pofsit ferrea fubftantia.
Sedtrahi:quiaferrum fiat unum cum Magnete. Fieri uerò unum,
per coniunétionem formae utriufque. Coniungi autem: quia feip
fasformae propagent, atque promoueantita,ut etiam egredientes
in media intercapedine occurfu mutuo uniantur. Cuius rei abfur
ditas clariuspatebitin exemplis.Eft,ut illiaiunt,in Galli oculis cö
traria uis oculis Leoninis. Ergo fi egrediatur illa forma, egredi
- ម្ល៉េះ poterithominisforma. Quare erit generabilis, & corrupti
bilisfècundum partem.Igitur &fecundum totum. Nam ftultum subtil;£.
fuerit:fidicatur,morefpóngiae dilatarefefe,atque cótrahere.Hoc
maximum argumentum eft.Illud non multò minus.Erit hoc mo
doforma hominisin aere.Aerigitur erit homo. Et duabusformis
informabituraeris materia:forma fcilicet aeris,& hominisforma.
Quin aererit formarum plenus egredientium,&informam forma
enetrans,actranfiens, quaquauerfus, atque undecunque huc,il
ឆែ្ក Autigiturinformabitur aero
mnibusfimulformis:neq; hac,&illa,haec,&illa eiuspars: fèd mul
tis eadem,autformæ eædem erunt & in fubieéto, & 驚 ſubie
éto,abſtracta ſimul,&non abſtracta. Quantò commodiusfiat: ſi
Y y ij
 Iv L 1 V s C AE S A R S C A T. I G E R.

contenti fumus accidentium egreßione : quod fine ullo philofo

phiae flagitio euenire poteft. Sicut odores exire fentimus manife
ftö.Nam quodaiunt:Accidentium uires imbecilliores effe, quàm
utillam efficaciam confèquantur: idfànèfàlfum eft. Videmuse
nim uerbis homines duci, atque etiam uel rapi,uel furto fubtrahi
àfeipfis. Neque aliam ob rem Leander natat,quàm accidentium
fpecie duétus.Neque nauigio uitam committit auarus,nifipermo
tusauri luce. Quamobrem itaftatuédum eft. Genera quaedam effe
quibufdam communia fpeciebus:quae iccirco impellantur ad cö
ùenientiam.Cùm formica nanqueformica degit aeuum, non cum
blatta.Sic efíe quafdam generum contrarias differétias, ex quibus
inimicae fpecie§oriantur. Quae tamë fpecies non habentur cótra
riae:quia nullaformaformam deftruit.Sunttamen indiuiduorum
principia quaedam ad contrarias aétiones perpetrandas. Quodin
oue, ac lupo: in miluo,& pullo, manifeftum eft.Ideo fpeciem ho
ftilemitaconnatâfècum gerunt ficut unumquodque animal eius
item rei fimulacrum,quae res ei cibus effe debeatadtuédam uitam.
Haecfunt primordiafympathiae,&antipathiæ.
4. De animalium antipathia ex Ariftotele.
a R i s r o r E L E s,ut, praefèrtim in hiftoria,confueuit,anima
lium antipathiam typo quodam ducità fine:obloca,ob pabulum,
ob paratam noxam, ob uenerem. Quaeadcertas, diftinétáfque ra
tionesà nobis reduétafuntibiin commentariis. Quippeautinter
eafdemfpecies,aut diuerfàs. Nama eiufdem eft fpecieileo cum leo
ne propter leaenam.Diuerfà fpecies cüpardo,propteridem. Pluf
quam fpecie: ueluti fpinula cüm afino. Ob pábulum duplexitem
ratio.Nanque aut utrunqueanimalidem appetit pabulú: ut mus,
& muftela: aut alterum alteriusefcaeft. Hicinimicitiæ maiores.
Quibufdá mutuus affectus hic·ut delphino,& hamia . Eft& quar
taratio.Nam quaedam paſtu arcétalia:tametſieo non ueſcuntur:
ut canis lupum. Odijuerò cauffa noxaeft: uelut interhominem,
& uiperam. Is quoque modus multiplex eft.Alia decauffa murem
perimit homo: quia rodit fupelleéîilem, populatur penum:alia
fërpentem: indenanquemořsipfi : alia cūliĉem:nihil hicnifitç
gium,& moleftia, fine magna pernicie. Et alio fine laedit uipera.
Nempe eò tantùm,ut interimât. Non enim fibi fcit, ab hoinine
paratum interitum. Alio fine culex: fibi uidelicet cibum quae
rit: Vtrique tamen ab homine parata mors. Cùm igitur etiam
nulla beneficiorum, aut commoditatum corruptionë, multae in
tercedantinimicitiae inter animalia,àquibuscùm aliaincommo
da,
 оЕ s v вт 1 1 1 т А т в А р с А в р Ам у м . 472

nembinarij cum caeterisfequentibus ad feptenarium ufque: ut ui

cenafeptena conficiantur. Secunda portio eft, per o&onarium -
cum duobusfequétibus. Quibus ita conftitutis,ritè,atque ordine,
entium effentiæ atque clafles difponentur. Nam primia pars en Sabtiliţ.
tium incorruptibilium tripliciter diftributorum. Scilicet intelli
gentiarum fupercaleftium,caeleftium,fubcaeleftium,qui funt Dae
mones.Ita Hierarchiae nouem recenfitae choris.Orbes nouem co
gniti. Daemonü ordines nouem: ficut accepimusex arcanis Chal
daorum:uicenaſeptena ſuperiora complent.Secunda pars corru
ptibilium eandem init diuifionis rationem. Primus ordo eftani
mantium.Secundus inanimatorum.Tertius eftprincipiorum,que
pauciora,quàm nouem effe nequeunt. Quemadmodü & animata
nouenisfèétionibus dignofcátur,& inanimata: in libris aliis decla
ratum eft.Nunc ipfà principia ordinemus.Primum eft,Quies.Hgc subtiliff.
enim eftperfeétio ulrima. Quietem intelligo finem cuiufque mu
tationis. Secundum eft, Motus. Eft nimirü perfeétio ad perfeétio
nem: id eft ad quietem. Hic motum accipio genus omne mutatio
nis. Tertiüeft,Harmonia: ea cötinens, quae conuenere. Quartum
eft, Accidens:confequens ipfàm perfeétioné. Eft fànè quiddä aliud
ab aliis, quo res eft aliquid,quod non effet fine ipfo. Quintum eft,
Priuatio.Quam ftulti quidam ac uaecordes,Mundi nouatores,pu
tidi Granmmatici, Aritotelis obtrectatores, ex principiorum nu
mero exemerunt.Quae tamen adeò principium eft fuo modo,ut e
tiam fueritante Mundi conftitutionem.Sextum eft,Finis : propter
uemfinis ille,quem primo ့့့့ loco,uidelicet Quies, fit.
Ille nanque finis eft motus ad rem: hic eft finis rei. Septimum eft,
Efficiens. Oétauum eft, Forma : quae impofita eft cauffa quietis.
Vltimum eft,Materia prima. Haec tametfi nonnihil habeänt, de
quo dubitari poßit : non tamen nifi ab ignaris, aut ignauis con
temni queunt.
2. De Deo.

r E t i Q v v M eft, ut de illa architeéta unitatealiquid loqua

. mur: quod deceat operae nobilitarem.Paucis ergo multa dicen

dafunt. Paucis, quia de unitate: multa, quia dc infinito. Pri
mum illud. Cùm per eius opera ipfum cognofcamus : non ta
men per ea melius inrelligimus, quàm per ea , per quae nega
mus hos intelligere. Dicimus: Suinmuth bonum, primum éfis, subtiliff.
totum, iuftus, pius,fœlix, beatus, quietus,fecurus, creator, con
feruator, moderator, omnifciens, omnipotens, pater, rex, do
aminus, retributor, ordinator,principiú,finis, medium,aeternus,
 I v L i v.s c AE s A R s c A L i G E R

adduxit cæcüquendâ cum phorminge.Cuius,utfolebat,fono per

motus,ibifub menfàm inter clarifsimorum conuiuarü pedes quin
meieret cötinere fèfè non potuit.At nö eshinc cürifu ម្ល៉ោះ
fed prehéfàndus, ut aliquâ reddas cauffam. Cultellorü attrituaui
culæ in cancellatis caueolisadcantillandü excitantur,ob acutam
foni contentionem.Idem attritus,atque etiam limae ftridor,&feri
carum ueftium fibilus quafi quidam,pluribusincutit horrorem.Ex
subtil. horrore,foris tolluntur pili : intus mufculi fuccutiuntur. Ea fuit
cauffa:ut ille redderet urinam.Sed quamobrem obftridorem per
funduntur horrore ? Quia calorimbecillusleui de cauffa quatitur.
Admiffus per aerem fonus mouet aerem,quiintus eft.Iisproxima
quaeque: illis aliafuisfedibus conuelluntur.
-

7. De Pfyllorum,& Marforum natura.

1 D E M negat: Pfyllorum, Marforúmque naturam effe naturae
Serpétum contrariàm.Ait enim,miftioném,odorémq; efficere:ut
contraria non fit.Caeterú neque diuerfus ab aliis odor eft homini
bus:neque illis, ficum ferpentibuseffetidem,fifteretur animus ibi,
tanquam adultimam cauffam.Deinde, quomodo natura non eft
contraria:cüm eosfputofolotorperefaciant Marfi? Sed&in cir
culis,ad quaeftus,cuiusilla colluuiesfitientifsimaeft,illorum nebu
lonum à ſerpentibus demorſaeturgét partesillico:èquibus expreſ
fà fanie,fputo locusreftituitur.
8. De Adamante,& hirci fanguine.
A DA MAN rEM hirci ſanguine rumpi,Pliniustumprodit,tumi ~

R/áľ.. uellicar.Mallem fua proderet experimenta. Recétiores, quidete

ftantur occultas proprietates:eáfqueinfcitiae afylum confumelio
fis uerbis uocant:&aliis locis,& in hac hiftoria,quas deftruunt,có
ſtruunt.Aiuntenim: hircinum ſanguinem in adamantem pene
trar£»Propter analogiam,quae eftin principio communi. At uerò.
quidaliudeſtprincipijcommunis analogia, quàm proprietas oc
culta? Nam quarefübit hircinus, & aliu§ fànguis fenuior reftitat
excluſus? Erſanè ab uno principio deducere adamantem, atque
illum fànguinem,eft:Hircùm faéere Adamantem. Frägeretamien
inrenibus,atquein uefica lapidem:tam uerum eft, quàm meridie
lucere.Quamplurimos enim eius uicomminuimu$.Sed& lepori
aofithocidem.Vnde igitur illa efficacia?Non tibi nüc diftoiuam. º
Wrbanè.
$itum:fedbonafideifiterea pignoritibi relinquam,ingenui,ca
didique animi uerbumhoc:nefcio. - -

2. De
 рв s v в т і т. і т. А т в А о сл к рАм vм . 4} є
.9. DeRutae,acBrafsicae difsidio.

pi s s i D 1 1 quoque nomine antipathia dici poteft: ab auguriis

metaphorafumpta.Quo cùm Ruta,& Braßica Iaborent: cauffam
iidem reddere conati funt. Vtraque, inquiunt, calida cùm fit,&
craffarum radicum:quafiauaritia,& cupiditate humidi copiofi at
trahendi,fimulinuidiam conflari,fimulodium. Etiámne üerò in
1. ter Rapum,& Cucumerem afininum?Autinter Bryoniam,& Cy
ſ clamini proceri fpeciem? Iis enim radices uaftae : inimicitiae nullae
mutuae.Neque auertitfeabiis ipfis Brafsica,fèdà fola Vite. Caete
: rùm dehis fàtis.Qui enim adelementorum manifeftas omnia re
ducunt qualitates:ipfi nihil aliud,quàm elementa funt. Quod ac
curatius atque acriusalibi demonftratum eft.
EXE R C IT A TI O C C C XL V.

An quiuis motusin aerefonum fáciat.

o r v s aer femper fonum excitat,quamuis non audiatur.
M Haectuauerbaſunt. Principiöſi negauero: qui probare
queas? Senfu nanque opus ಘೀ ratio naturalis ad
uerfàtur.Sonusenim eftaerlaceratus.At quemadmodü non qui
uistraétus chartam lacerat : ita non quouis motu laceratur aer.
Quâ ob cauffam infecüdo De anima,pro foni definitione pofuit,
.percutiens,& percuffum. Praetereafonus eft fènfile. Ergo fentiri
aptum. At non erit fenfiletotum,& partes non fenfiles. Si fenfilis
gradus,gradus&infenfu.Sentieturergo.
E XE R C I T A T I O CCCXLVI.

Forma per materiam non uariantur.

I diuerfae generétur.Haud boni philofophifèntentia haec. Adeò
n Q v 1 s : materiae uarietas in cauffa eft, ut formae animalium

uerò falfum eft:ut contràexiftimemus: formâin poteftate agé

tis, fuam fibi materiam, haud fècusatque domicilium cöftruere.
Quodpatetinfèmine Canis. Nam matriciscalor neutiquam dat
formam.Sed calore fuo iuuat,acfouet: forma uerò fibi materiam
elaborat.At materiæ uim attribuere, atque effe&ioné, qua forma
diuerfafiat,ftultum cft. Formam uerò qui dicat generari: isfèfè in
philofophia parum prodat exercitatum. Generatur nanquefolú
ಘೀ toties diétum, repetitum,inculcatum eft: ut
 iv L i v s c ab s A * scAt 1cEr
fignauit Deum. Minus exercitato in libris diuini uiri M. Tullio
(quod fine ulla ueniaaduerfumtâ remerariasia&anté uoces diétü
uólo) in reignotalicuit exultare. Quis enim putet uel ab Ariftote
le,uel ab alio mediocriteradres naturales accommodato ingenio
diétâ aliquädo ullâ Cæli replicationé. Quare ut fúr,aut nö intel
lexit,autnefciuit exprimere quideffet apud Philofophü:itanear
dorem quidem illum. Non enim uerifimile eft ab illo Deum ardo
rem appellatü, quodaccidens eft: aut ardorem in Caelopofitum,
à quo cunctas ſummouit corruptionis neceſsitates. Graecum uer
büuideamus. Quis dicat:s*\yxgìua &egw$ ? Sed ille,quod in primo
de Anima,quodin cómétario deSpiritu,quodin aditu primg Phi
lofophiae,qüod intraétationeVacui,acTéporisfacit: multas non
folùm ponit,fèd etiam inculcat opiniones: adeò ut a sáeg nöab u
rendo,aut ab ardore dici uoluerit: fed,qui uolebãt hoc,ueteresca
ftigarit,&à perpetuo curfu deduxerit,ficut&sv\c Plato. Tantùm
abeft,ut exfuafèntentiafecerit uftulatoré. At quae uoxillatemera
ria?Non intelligens,inquit,Caelum effe Mundi partem.Hocigno
Ladit. ratüfuiffe ab Ariftotele,uerum eft: Id'que per omneslibros deCae
1o deprehéditur. Nam quòdalium,quàm Deum, praeficiat Müdo:
£e&tèinftituit.Hocetiàm Plato facit: hoc omnesphilofophi, qui
fecundas cauflasordinarunt. Plato uerò non folùm mouendi, fed
etiam creádipoteftatem communicauit Diisfuisin Timaeo. Tum
quòd Caelum dixerit effe Deum:rem peruulgatâ fecit. Nullâ enim
cauffam mutationữaliunde, quàm à Cælo cùm animaduerterent
蠶 rimum effe putaruntautorem Caelum. Quem propterea
quòd uiderent corporatum, ei motricem animam attribuerefùnt
coaéti. Ex quibusfa&tum illud animal aeternum, quodàfempiter
nocurfu$â, appellarunt. Nam Plato Müdumipfüm Deumüocat
inTimaro : & à Deogenitum ſcribit.Sed & Trimegiſtusin Aſcle
io.Caelum fenfibilis Deus, adminiftratoreft omniüm corporum.
lutarchusait: Zoroaftrem nuncupaffefümmum Deum Lucem.
Sanè bene. Dominus enim nofter i£ s v s fefè appellat Lucem. Et
in linguis igneis defcendit Spiritus Dei. Et វ្នំ Deus ardoris
Praebuit fpeciem. Et cùm Pythagoras Deum J£xsQy,ideft anima
tionem nominarit: quid aliud, quàm autorem üitæ faciebat? Haec
Autem & in luce,&àcalore cofiftituitur ex fèntentia Sapientum.
Sic enim (uìa ;quae uox affiniseftferuori,&,ueteres cognomina
runt;Et nosabillo Diem. Atz. Quòdautém pro poteftätum mul
titudine, atque uarietate non unô modo fit cognitus ab antiquis:
fatisPatet extot agnominationibus,quot fuprà recenfebamus. Sic
etiamtum Parca,tum Fatum eße crediturifiextremo libri de Mü
do. Quemadmodüin prifca philofophiaaliaquoque illiusnumi
na,
 рв з w в т і т. і т А т в А о сА в рАм v м. 457
cieabiis,quae fuerant uiuentis.SoliSapientes haec hauriunt ex pe
nitioribusNaturae fontibus. -

ΕΧΕ R CΙΤ Α Τ Ι Ο . Ο C CΧΙ, VΙΙ.

Quare Creta non alit uenenata:

v A R E creta non alit uenenata?Quia,inquis, alimentum
deeft. Vel aeripfe ob mutationes impedit. Odores enim
boni prohibent illos.Omitto Crämaticae corruptas leges. caffig.
Hoc alibi confutauimus,quod hic repetis. Venena
ta eſſe odore tetro:beneodorata uenenisaduerſari. At fungiuene
nati iucüdif$imofunt odore.Item Crocü,& alia.Deinde Arfenicü
quãtò minus olet,tantò praefèntius uenenü eft.Sublimatum enim,
quod appellant, autpropè nihil, aut penè nihil olet. Tum Cafto
reumfœtidißimum atque etiam Galbanum aduerfàtur uenenatis.
Huius enim uel odorefugantur folo.Et fuprà dicebas èfèrpentibus
cxire ftercus odoratum.Id, qui uenenum nö putet,experiatur.Cy
renenfiagro nihilodoratius:nihil uerò eo feracius animalium ue
nenoforum.Vbi deglubunt Cinnamomum:ubi decutiunt Cario
醬 Zinziber eruitur:tum frequentes,tum immanes funt
eftiae reptiles.Cauffa deterra Creta eadem eft,cüea,quæ de Lem
no affèretur. Terrae enim quaedam funt Alexipharmåca. Quide
nim mirum? cùm fponte producant eiufdem naturae plantas.Sunt
igiturin terra plantarum principia, & feminia cunéta , quemad
modum alibi diétum eft. Quaretalis terra eft , quale Diótamum,
quod ipfà creat.Cuius uim tantam effe aiunt: guftatum modò ut
infixa tela decutiat. Sic terrae quaedam fèrpentes generant : aliae
uenena uelin metallicis, uel in plantis pariunt. Quare igitur non
&aliquae terrae fint,quae & ferpentes necare queant, & uenenatol
lere? Cûm uerö ais:mutationes aerisimpedire uenena, quominus Subtil.
in Creta fint: non uideris,aut nouiffe Cretæ cælum : aut eam cum
aliis comparaffe.De Italia loquor, & Græcia. Lege modò Hefio
dum,quid de Afcrafua ille fcripferit. Cretam uerò aer raro frigo
re,nunquam uerò ualido infeftat.Perpetuò penècalet : magnope
re etiam £ftuat.Quae res multüualet adalenda illa maleficia. Quae
nam uerò cauffa reddita eft?Quomodo cohærent mutationes cum
bonis odoribus.Mutationes aeris impediunt uenenata: quia boni
odores prohibent illos.Audis Grämaticæ tuæ leges? Phrafin iftam :
cum Ariftotelis,Theophraftique atticifmis libenter conferam. Il
lis enim fuis in hiftoriis numerorü, acfexuümutatio fuit adeò pe
culiarisiut ultroaffectatum uideatur.Sictuhîc,ſibene conſideres, Ludit -
 і v т. і v s c лк з А к s c А т. І с в к.

£mileminuenias Afteifmü.Credo Hippocratis aemulatione: apud

uem tam eft hocfrequens, ut afsiduitas legem facere potuiffè ui |
蠶 Certèerrorem ueltollit,uel emollit fàltem.
EX E R C ITAT I O CCCXLVIII.

An Ifchiam curet muſica.

s c H 1 AB, inquis, dolor င္ရင္ဆိုႏိုင္မ muficacuratur. Quiatransfe

subtil.
I凱 aliò fpiritus ob deleétationem.Hoc,iamdiu eft,cü apud
Graeculum,unde fumpfifti, ridebamus. Si folis fpiritibus dolor
coxendicis cöftituatur: eorum auerfione profeétô differatur do
1or.Sin materia craffa eft,frigida,uifcida:tantùm abeft ut curetur:
ut deduétis aliòfpiritibus materia etiamnum magis incrudefcat.
Atà Philofophis, ac Medicis didiceramus: tribus modis dolorem
tolli.Vno,cùm dolor auferturipfe.Idiisfit medicamentis, quae &-
w&Java,languida,aclaxaprofeótò uoce nominantur. Altero, cùm
fubtrahitur cauffa: educentibus fcilicet,aut digerentibus.Tertio,
cùm ftupefit membrum: repulfisnimirum fpiritibus,quemadmo
düfuprà dicebatur,exercitatione centefimatricefimaprima.Qua
re neque faepe,utais,neque omnino curatur.Deanodynistuis mi
rificisfàtisfuprá.Theophraftusin libro ἀδ &Svvaiaau§, ita demum
euenire dicit,ficpvy§ fiat harmonia. Quam iampridem defitam,
fĉio absteignorari. -

EXE R C ITAT I O CCCXLIX.

An uenefici crèdulitas uim addat beneficio.

Et de cordeuićtimarum.

1 s : adueneficijefficaciam céferreuenefici conſtantiam.

subtiliß
А } affeétum agere in alium quàm in eum,
cuius affeétuseft. Neq; uerumieft:ab hominiehomini no
ceri poffeuerbis. Nam quisillaeü uerba docuit?Non homo alius.
Nam quisillü? Non caeleftisintelligentia.Nä quis eam facere au
deat autoré fafcini ? Ergo malus Dæmó. Noni ut hominé faceret
otentiorem:fed ut ipfum deciperet credulitate:atquefociumha
$t, tum impietatis,tum aeterni exilij. Ipfeigitur agit Daemon.
Stultusille,acugcorsputat,fuisfèfè uerbisagere.Itaiöcinorum fi
bras,& corda,inuerfà,fuppofita, mutilata, ablatafuerunt olim ab
eodem:quiea ſacra,utifierent ſuis reſponſis,miſerosimbubinarat.
DiuerfaratioeftapudAriftotelem démenftruis.
EXER
 ои в v в т I и I т лт в л о ел к о Амум. 458
EXERCITATI O CC CL .

Tuum fomniuma.

T: v M narrasfomnium,nobishaudfànèiniucundum.Som
nia(fete:futurum, ut hanc eandem materiam tuo exemplo
quifpiam traétaret uberius, atque luculentius. Quippe hoc
antea conceperas animo. Et diuinos facit cum Saturno Marsin
& Geminis,acfomniatores:fià Mercurio benignè foueantur. Arbi
tror te non nifi deliterarum ftudiis fomniare:collatisin no&turne
quietislibertatem ab animo cogitationibus. Spestamen tuas ab
alio pendere,intelligo:cuius opera fomniumtuum expleaturfeli
: ciore, quàm mea. Quid enim ego fum? Vmbra nimirum fomnij
tui. At tu fic extollebas. An forfan futurum eft:ut uir clariore in
genio noftra haecin uniuerfum augeat, atq;illuftret? Iuro tibi per
Deos noftros illos duos,Virtutem, atque Nobilitatem,nullis glo
riae illecebris poffe mihi perfuaderi: nóftrorum conatuum próué
tum ullum futurum.Tantùmabeft: utà metua obrutüiri fperem.
ExERCITATIo cccLI.
De humani animipraefentia.
pº v AE R 1 s, quemadmodü infomnistéporis traétus,quam
uis longus, minimo horae fpatiotranfmittatur.Tum ais:
fine corporisid officio fieri. Reétifsimé. Sed quamobrem
fomni clauftristam latum animi regnum conclufi
fti?Nullam equidem huiufce cauffam fèruitutis queo comminifci.
Quando etiam uigilantibusidem euenit. Ratio eft. Quia non exit Subtil.
anima:fedinfefpecies praefentes omnes contëplatur.Vt plus ne
gotij fuerit,fires effet materialis, ad ea difparãda, quae aceruatim
cohaererent, quàm adilla affequenda, inter quae nulla fit, uel in
tercapedo,uel diftantia.Quæ confideratio(id quod omnes noftras
notiones efficere, aequum eft) ducit nos in pleniorem Dei opt.
. max. cognitionem. Qua ratione illi omnia praefentia intelliga
mus. Non enim exità feipfo, neque mouetur: quia infinitus cft,
ubique femper,omnia.
EXERCITA TIO C C CLII.

Antempus generet,& corrumpat.

Zz ij,
 Iv L I v s c AE S A R s c A L Ι G Ε R

s v p r A humanumingeniumilla quaeftio eft,quam, more no

ftro, interea, quae fieri nequeunt, erüebamusè congerie inquie
tifsimarum noftrarum cogitationum. Quis enim unquam ex
cogitauit: an Deusin id, quod non eft,agere pofsit ? In qua cùm
diu lu&tarer mecum, multospoftannosinuenitale quiddam in li
bro De Prouidentia apud Proclum. Tås «e»yáaç «gtè tàły, xêà tèä
* > r v - * ‫سہم‬ "A ‫۔ ہم‬ ‫دوسم‬ ‫مهم‬ * > * rº - -- -
ay asseguirne, 9 re ఉన్హో ఇల్లా τον. … ( γες § ορέγεται το xS? ‫معه و‬
τα όντα παντα, και όχι ή να το αγαθόν) ανάγκη και τίμ τενοντικών γνώση
Ψσέρτίδιοερανόνα, και όπωθητιώσεόνοιανπιάταγνώσκειντό ενισό εαυτό.
καθο και αγαθήνει παντα τα νοοώτα, και τα μυζώντα και τα μη όντα, πάση
&mg4»wa . Sanè fi prouidet cognitionis anticipatione ea, quae
non funt: fiiftaipfà fibi uindicat,non minus, quàm ea, quae funt:
nimirum in ea quoque agit. In ipfà quoque creatione, ficuti fù
sąbtili| pràfuo loco dicebamus, cùm terminusà quo,nullusfit:fubieétum
enim fubeft nullum : uidetur omnipotentia Dei agereinnonens,
quando facit ut fitens. Quæ res cùm fit tantae fubtilitatis, uthu
mani captus & ambitum, & faftigium excedere uideatur: le&is
tamen à Deo iudiciistum hoc, tum alia eiufdem modi data funt
ad contemplandum. Intereft enim & noftrae pietatis, & Dei im
menfitatis eafentire, quae fèntire non poffumus: fentire quidem
inipfo per ipfum, quæ per nosfentirenequeamus. Nunqüamfà
tis . homini felicis ingenij, cogitare omnia , in ੰ
gentia, immenfâ de ineffabili omnipotentia Dei. Nam quotus
quifque noftrum ignorat infcitiam fuam ? Quam tum demum
cum uera fàpientia commutabit : ubi non inuitus, ac uerò lubens,
fatebitur fe nihil fcire. Neque uerò latuit ter maximum Herme
tem học: sic enim fcriptura reliquit ξει εεανώς ενဖွါ»έναίει,άβυθό2
εν παντί τε κόσμε, εν παντί τ8 παντος , τω όντι, και τώ μή όντι. "δεν γας
και πνεν παντι εκείνω, ο ακέςιν αυτός, έπναυτός και τα όντα, και τα μη όντα, τα
μό ο όντα εφανέρωσε τα διμή όντα έχει ενεαυτό.

1o. De ſapientia creata.

* A c tam luculenta coronide, tam laboriofis exercitationi

buspoftrema imponetur manus.Platonici fuum re£ pofteriorem
*j£ áe%m* àpy&s ftatuunt. Quam nihilofècius métem creatricis ti
tulo circumferuat. Eft tamen creata ipfà Mens ifta , 6 pofterior
eft, neceffari6. Nam infinitum fi gigiiit, non potefîintempore
gignere: quia æterna intelleétioné fé intelligit. Mens igitur aut
eftpofterior tempore, aut natura. Non effe témpore, deëìaratum
 то в s v в т і r і т. А т в А р с л к о Ам v м . 47є
eſt: auterit creata. Non item natura eſſe poſteriorem, demon
ftratur. Erit enim alia : ergo finita: igitur creata : quare neuti
quam creatrix. Quiacreatrix uisinfinita : & nulli pofterior.Effent
enim duo prima. Nimirum non nifi primum creare poteft: idém
que infinitum. Agit enim ex nihilo : quod nempe eft extra o
mnes fines entitatis.Creatum uerò finitum:quia nö eft cum Crea
tore conſubſtantiale.Theologi uerò noſtri ſapientiam creatama
liam agnouere. Quae nihilaliud eft, quàm illuftris quaedam no
tio Dei, plena inquam, & exillo fibi, quantum fàtis eft,fufficiens.
Plena: quiapofeíforemimplet : ipfafe ngn deplet. Illuftris: quia
luci uerã illi eum fimilemfacit. Sibi fufficiens: quia ab eo, 'qui
eft omnia, fecum habet omnium rerum praefentem fupelleéti
lem. Haec neque fit per fpecies : neque fuggeritur per principia
connaturalia hobis : neque fefe infinuat per opera: neque fubit
per difciplinam : fedpra:fentia uifionisbcat ciuesillius Reipubli
cae : Cuiusipfè Sol fine occafu,& fine ortu: Perpetuitas fine mo
mentis: Praeſens ſine lapſu: Satietas ſine faſtidio: Deſiderium ſi
ne defe&u:Triumphus fine bello: Laetitia finegeftu: Scientia fine
difciplina. Finis,& Principium : utroque carens: neutriusegens:
utriufque parens, atque autor. Ibi participatiofine inuidia : Col
locutió finiefermone:Collatio fine decefsione : Receptio fine ac
ceſsione:Quies fine motu: Intellećtio fineratiocinatione. Vbio
mnia ſunt in omnibus,ab uno,non ab omnibus. Vbi omnes, ſin
guli fibi, alteri alteris,unum in uno. Quiadeffe uolunt aliis,quod
adeft: quiaipfis nihil deeft : ne id quidem, quod adeft illis. Quia
體 uult,uult eos uelle.Cuius uelle,ut nos uelle, quod uult, facit:
ic ipfum in extremo&libri margine, &aetatiscurriculo,exora
recum gratiarum aétione,liceat nobis. -

Age Mens: noua lux, noua uis, immenfauoluntas

- Qüam ciet,aëta Dei ardua fpiritufupremo:
- Audebis,inacceſsibilem,fine carentem,
… .
„- -
Et 器
Cui effe fibi
1
aſtringere fanćtis?
ို့ရိွႏိုင္ဆိုႏိုင္ရ cunćta. -

. - Nufquam ambituseft:medium nullibi,atque ubique.

> | Dices effebonum fine qualitate.Fufo
- Extenſio nulla eſt.Sine quantitate magnus.
· · · Cuius uelle potentia:cuiopus uoluntas.
Intra omnia:fednon tamen inclufusin ipfis.
Extra omnia:fèdnon tamen exclufusabillis.

l Sic, intimus haec,quae regit, extimuscreauit:

Illífquc fuum,atquefui induensfigillum,
Différrefacit,qua:facit, omnia à feipfo.
 Vfura placet,non tamen ullius auaro.
Nullius egens,gaudet,ubi fibi lucratur.
Vt fuftinet omnia,fert: nec fubtus habetur:
Excedit ita,&fupereft:nec libraturillis.
Regnat ubique,fine loco·finetempore,femper.
Immobilis, abfqueſtatu: pernix fine motu.
Extra omniáque omnis,fine partibúfquetotus.
Immutabilis,etiam cùm caetera mutat.
Sibi confimilis,difsimilis huic,&illi.
Abfque laboreregens,fine litibus patronus.
Sine merce opifex.Sine diſpendio creator.
Sinenoſte dies.Sol ſine limite occidentis.
Inuiétus fàpientia.Inaeftimabilisui.
In confiliis terribilis:pius, rogatus,
Mitis ſupplicibus.Patiens. Serò ſeuerus.
In quem penitus nulla poteft necefsitudo.
Sine principio principium:abfque fine finis.
Cui praeteritum non abit,haud fubitfuturum.
Ante omnia,poftomnia,totus,unus.Ipfe.
ExcvsATIo.
S tates,tot
1. qv o r habet animus nofterin cognofcendo uero difficul
haberet innocentiaefuae fautores:alacritate illa,quae
-* nos uel calüniae,uel obtreétationis metu deficit,maximapars
ærumnarü noftrarum leuaretur.At enimuero tum mihi,tum ple
rifque aliis contrà euenire manifeftum eft.Vnus enim quifque,fe
ipfo fretus,alieni nominis ruina,gradum fibi facit adgloriam fuá.
Quod te per Deum immortalem,Hieronyme Cardane,demene
fufpiceris,etiam atque etiam rogo.Nam quihoc palàm,perpetu6
que profitear:in hac humana caliginererum omnium ignaros effe
nos:quifperem,me caeteris anteire: cùm eiufdem imbecillitatis &
natura fim foboles , & alumnus inftitutione ? Si quid eft interea,
quod paulò urbaniufèulè lufum fit nobis:precor,obteftórq; te, per
candorem animitui, ne in deteriorem accipiaspartem. Quifime:
cognitum habeas:nonfolùm §ಧಿಘೀ notras, fed e
tiamindignum ducas,tam humanumanimunrmoumyram lene.
ingenium uel minimam füfpicionem deprecari oportere;
- ്. ;: ;は ○
& R A r ſ A's r i B 1: : - -
«- в ом 1 м в :
“ . . - 1.8 s. V& ~ . ; : * . . க: .. .
 I N D E X A C V T I O R V M
S E N TENTIA R v M.
Nili incrementi accurata confide

S tifice definiri nequit. Exer

citatione prima.
ratio -

Mundus non eft aeternus

47
6. I
Non eft unius artificis cognofcere Plato de Mundo quae dixit, multò
de ſubtilitate prima. 2 funtdiuiniora,{putabat 6.1.3
Dialeética non difputat de omni Deente,é uno,pulcherrima. 65.2
cnte prima. 3 Caelum non habet dextrum & fini
Non eftfalfà oratio eius, quifeue ſtrum 67
rum putat dicere 2. Non neceffeeft,Sidera per lumen
Deusetiâ apud Ariftotelem cauf agere
fâ efficiens Mundi 3 Intelligentiae quare non fatigen
Elemétum ſimplex non poteſtra TUIT: I1 OU13 TATIO 76.3
refieri,&denfäri 4. Iris non eft oculi figmentum. 8o.7
Vacuum datur, fèd non ut anti De pyramidum natura abfolutifsi
quis 5.2. ma conſideratio 82.
Quare neceffariò rumpitur, quod Subſphaera recta non ſunt a quali
rumpitur:acutifsime 5.6 frigore hyemes duae 99.2.
Formæ nullæ educuntur è poten Lebetis រ៉ែ cur non calet:noua
tia materiae primae : neq; omnes ratio I oI.8
è potentia materia ſecudae. 6.2 Ignis unit etiam heterogenea. 1 or.
º Motorprimi Caeli nö eft Deus.6.2. I 2.

Primus philofophus non accipit Miftiforma alia à forma dominan

à naturali, Deum eſſe 6.3 tis elementi Io I. I.4
Semen eft cauffa efficiens 6.7 De dimenſionibus ſubtiliſsima.
Oscadaueris non eftos, quodfuit 103.4 •
uiuens idem, neque numero, Ex duobus a&tu exiftentibus fit u
nequefpecie 6. I2. num tertium in natura 1 o6.6

. Vrfà ñon paritinformes 6. 1 5 Taétus nö eftiudex grauitatis. 1o9

Nullus caloralius alio maior. I 2.2. Quomodo frigida fint odorata. 15i
Motus quomodo caloris cauffa. Saccharum antiquorum eft Zuc
16. charanoſtra, cõrra plagiarium.
Calor naturalis ſubſtituitur, acre I64. -

paratur uniuocus 23.2 Vifcum efttanquam cornu arbo

Motus proieétorum uera ratio.18 ris 168
De circulari figura, pulcherrima. Minij, Cinnabaris, Sanguinis dra
3O. conis noua examinatio 172
De fluuiorum à mari curfu, noua Opium ad Venerem, contra com
atque mira demonftratio 46 munem opinionem 17;
Eee
 I N DEX PR Io R.

Flores nő obfručtus,quatenus flo fedfpecies faciens doloré. 299. z.

res funt 177.2 Pulchritudo non eft fymmetria.
Non eft humidum in aqua,quo ca 3oo. 2.
lor extinguitur 184.6 Amoris definitio per appetitum,
Cardanus nequifsimè dixit, omnia non bona 3 or
animalia è putrefaćtione oriri De intellectu peſsimèmeritus Car
poſſe I 93 danus 307.6.3 o'
Alarum in Falconibus, & aliis pul Intellcétus idem quod anima, &
chra confideratio 227 fubítantia fingularis 3oy. I4.
Non eft Cirris Alauda, neque Ni Intelleétusagens,nullus 3o7. 18
fus Smerilius 2. 33 Anima eftimmortalis:& poteftfci
De Cancrorum generibus aliter, riper demonſtrationem à priori.
quàm recentiores 2.45 3oz. 20.
An nouæ ſpecies à Natura progi Species intelligibilis, quid: & quo- .
gni 醬 249 modo in intellectu 3O7.2. I
An poßit Deus melius facere quod Vniuerfàlia funt resin rebus,extra
fecit, j quomodo fecit 249. 3 intelleétum 307.22
An omnia propter hominem fa Voluntas habet internum princi
étaſint 2 ýo pium ad agendum,& non agen
M.Tullius non reſtè dixit, De fini dum,bene, & malé 3oz. 25
bus bonorum & malorum. ibid. De bono, & multiplici bonitate
Quidfit in formis uacuum ibid. pulcherrima 3oz.27
Deusfecit fpecies, nö autem Deú De Ariftotelica animg definitione,
culi Cardani 25 O.2. & Entelechia, pulcherr. 3o7.39
Inferiora fingularia cognofcuntur Colorum traétatio abfòlutifsima
à fuperioribus: contra Card.251 per totam exercitationem , 3z ;
Hominem eſſe calidiſSimum, falso Ceſarispons Cardano,3 aliisigno
Cardanus 25.3 tuS 3.29.
Deſpiratione, 8 tranſpiratione o Mathematica nö habét finem. 342
mnium animalium, accuratif De fympathia, & antipathia ple
fimé 273 niſsima diſcuſsio. 344.2.&inde.
Spiritus neceſſario eſſe animatos. Tépus nö eft méfura motus. 352.2
28o. 2. -

Damonesfünt,& quales 35 y
Verum augmentum etiam in aeta Deintelligentiis accuratiſsimé,&
te prouećtis 2.82. 2. fubtilifsimè per totam, 359
De fenfü exquifito, fubtilifsimé. Entium noua partitio admirabilis.
2.86.2 365.
Nullus motus naturalis compofi De Deopia, & fubtilifsima. 365.2
tus eft 2.96
M.Tullinſcitécarpit Ariſt.365.4
Non uidetur res, fed fpecies rei, Deus etiápoteftin non ens. 383.5
298. 14.
Dolor non fèntitur,neq; uoluptas, . F. I.N. I.s..
 р в s v в т і т. 1 т А т в л о с А в в А м v м, 46 і
Bacelo,aut Battalointelligantur. Quòd fictiam pateris, ut per ar
gumenta nobis liceat diuagari:illud quoque confequens fit: ut in
telligentia tertia, quia intelligit fecundam, fub eius nutu fit. Quod Subtil.
驚 eft abfurdum.Vna enim quaeque fuam curat oeconomiam.
um uerò,quid illud addis? Cùm fintinuifibiles. Qua(i uerò uifibi
lium manu, atqueinfidiis hominum, non quotidie pereat homo.
1... ', , ,
Quin illos afpeétufolo nobis effeterribiles, perfuafum eft, Poftre
mô quos in tua fabulafeétatores Auenrois faciebas: qua de cauffa
uel magiftrum illum fuum, uelfuosinterimant condifcipulos. In locar.
cucullatos ifti potius impetum faciant: quorum aliquiftultum,ali
qui impium Auenroisappellare foliti fünt. Omnino uerò excre
menta haec fùnt ingenijtümultuofi,acuolitätis. Illud non eftpræ
tereundum:Quofdam in libris Ariftotelicis,quafi prolatis rebusfe
riari. Ac modò aliquidà malis nominibus detergant: profitentur
multa,perindeatque fi penituseximofonte 蠶 Tales fuere
Grammatici guidam:quirepétino afflatufaćti ſunt Theologi. Nec
minusaliquot è foro Legulei, qui in ſuperficie linguntmel. Haec
propterea dico,quia ex rhapfodisiftis unus, cùm uellet Ariftotelis
fèntentia probare Daemonaseffe, ex primo lib. De anima protulit
illauerba: Επιζητήσει γαρ άντις, και διατίνα αιτίαν, ή εντό αέει ψυχή της εν
τοις ζώοις βελτίων,και αθανατωτέρα. Αtille quaeftatuit haec ex aliis effà
tis:neque pro hypothefi fumit adprobationem quampiam: neque
aſſentitur. Quiniis diſquiſitionibus exagitateos, qui unico ex ele
mento corpus conftituebant, cui animam imponerent. Quemad
modum &interinitia eiufdem libri, quaerit de anima, iaxvv,àu$p&-
avv,Svä.Neq;aliud,quàm quaerit.Neqüe ufquam repetit,quod abie
cit.Ex aliorumfcilicet fententiis illade Deo pronunciauit.
EXE R C IT. CCCLV I.

Mortui,an uiuentesinfeliciores.

>>
S Verba
v PP v D E B Ar hecapponere.Vicittamenítudium ueritatis.
tuafunt: Mortui,an uiuentes funtinfeliciores? Neu
trialteris. Mortuos efîèpofTe negasinfelices.Sed uiuos felices
effe poffe,ais.Morientium cónditionem deteriorem:quia morien
tesſibi ſolismoriuntur. Solitudouerò,inquis,cum dolore coniun
&aacerbo eftintolerabilis. Inde apponis'optimum uerfüm: puto Ludit.
ex Aeneide: - - * 1: .

Solatium eft miferisfocioshabere poenarum.

Deinde occurrisobie&ioniadmirabilianthypophqra Atquimo
ritur,inquis, etiamficum millemoriatur, focium
- -
့ူး nequit.
a 2.
 tº . . .у с іv s слвs л к s cА с т о в к
••
Ergotum folitudomiferrima. Ita uiuentibusmaximaeftuoluptas.
in focietate.Viuere dicuntur,qui fecundum uirtutem uiuunt. Sé
tentiae fumma uidetur effe:Moriétes,quia folipatiátur id,ggréfer
re.Quinetiamficum multis moriantur,focium nullum habituros.
* Quoigitur modo folitudo,fifocium non habent?Nam quiuiuunt,
nequefunt infocietate, iisgrauis effepoteft folitudo. Qui mortui
Impiet. funt, fifocium nullum habent, nonfunt in folitudine. Nihil enim
funt. Haec efttuareligio, Cardane. Ita eft hoc optimum äußáupae,
quodadillastuas adiiciales epulas de intelleétu ftruétas apparafti.
Ne nulla non ex parte tui ſimilisſis. Tadebitergote emigrationis:
quia,tuafèntentia,inlocúitur nullum.Imò neitur quidem.Omit
tofatalemtuam inconftantiam, quæ totiesanimaduerfa eft. Nam
Contrad. poftquam dixifti : neutrosalterisinfeliciores: mifèrrimosillico fa
cis mortuos.Item.Mortuorum cum uiuis conferebas cöditionem.
Id quafialius dixerit:tu non de mortuis, fèdde morientibus, uerba
facis. Adhaec,quis non rideatteifthic moribundum ? Nam defoli
tudine,quidais? De qua denique?Etenim haud moriturinfolitudi
ne,nifi in defertis locis, quifpiam. Qui inter fuorü manusagitani
mam,éftnein folitudine? Tücigitur moleftia nulla: nedü ut poena
fit, quod ais. Si defutura ឆ័ cogitas, quid cogitas? &**$$u.
Sic enim Grgcè,ne annihilari,cogar dicere.Ât non eftea folitudo.
Effeisaliisidemeuenturum.Non eftergofolitudorfi &tu,& alijni.
hil eritis. Eterit tuncfolatium, utaptè, acnumerosècanis, habere
focium poenarum.Quem uerò adiungis doloré Philofophe? Antu
in tua machinafarinariaid inueniftinouü, ut proferasnobisAri
ftotelicofituobfitis? A priuationeformæ fieri dolorem? Quaeritur
in primo Nicomachion:an mortui percipiant exfüis,quihicfünt,
moerorem, acuoluptatem. Tantûm abestuabilliusmagninumi
nis pietate.

E X E R. C I T. ; CC CL V II.

An Intelleétusfittenuis. .

-
-- I.pergis
τ Ε L t E c T v s, inquis, quòtenuior, eò diuturnior. Etiam
de Intellectu,&non bene ſentire, 8 peruersèloqui? Nam
fitenuiseft,&tenuior: ergofpiffus,&fpißior. Sunt enim relati
va.Nihil eorum omnino,qug càrent quafititate,ueltenue,uelfpif
füm eft.Sunt enim affe&tuspeculiares fitui partiüm.Pretereafiquo
quaequefubftantia primae propior eft,eo eß,ut ais,tenüior: atq;ic
circo diuturnior: fubftantia ihtelligentiae örbis Lunae minus erit,
quàm Mercurijfùbftantia diuturnâ: atque huius, quàm Veneris.
- - -- Defecerit
 р в е у в т 1 1 1т А т в А р с А к о А м у м, 462

Defeceritigitur una priusalia. Aut in aeternitate erit citius,&tar

dius:maius, & minus:ac propterea etiam in infinito. Quod ualde
eftadmirabilein iftis tuis fubtilitatibus.

E X E R C I T. C C C L V III.

An Intelleétusgaudeat quiete.
29 Ο Mueròn 1 ſempiterno
s intelle&us,inquis,gaudet fempiterna quiete
motu. Materialia poſt laſsitudinem ಳ್ಗ
Imò
-

gaudent.Quae mobiliafunt,libenter quiefcunt in fuo loco.

Mouétur enim,ut quiefcant.Haec una eft ex perfeétionibus,de qui
busfùprà dicebamüs. Intelleétus autem perpetuoin opere eft, non Subtil.
ut quiefcat : fed ut in æterno tandem motu fit. Quid enim aliud eft
Dei Opt.Max.cognitio,atque amor ex ea,quàm inexplebilis appe
titus adhaerendi illiusinfinitati? Haec agitatio tãtùm abeft,ut quies
ſit:nullum ut finem habitura eſſeuideatur.Nam quanto in tempo
re expleuerit curfum illum, qui fupra omne tempus eft ? At enim
uero dices: Hoc accepimusabantiquis: Beatitudinis quietem fo Subtili[[:
ciam effe. Nimirum quies ibi eft, atque etiam fecuritas de corru
ptione,extra,8 ſupra quaneſt:otium ab ulteriori diſquiſitione,ſu
pra,& ultra quam eft.Hocfanè quiefcit modo. Eo profeétò modo,
quo Caelum quiefcit in loco fuo totum : eius partesirrequietis mo
ùentur rotationibus: ut fimilis fit infinitae figuræ infinitasappara
tus motionis adfemper quæfitam metam. Tua uerò uerbatibi ne
gotium faceffunt. Cùm diceres:fubtilißima, aut femper mouétur,
üt Caeli:aut femper quiefcunt,ut intelleétus:ridiculèfubdidifti: In
telleétus autem effentia fubftantia eft:ideo quiefcit.Quafi uerò Cg
lieffentia, non fit fubftantia. Propofitiointolerabilis, & quauis di
gnaprofcriptione. Adhaec, intelleétus ubi non quiefcet, non erit
eadem fubftantia:fi quiefcitfèmper,quiatalisfubftantia eft.
. E X E R C I T. CCC LIX.

De Intelligentiis. Angeli. Mentes.

A n T E Qv AM detuis Intelligentiis cognofcamus,pauca,mo
re noftro, de multisin medium afferre conftitui. Quain ex
peditionehaud nefciusfum:meà quibufdam,quifèfè Natu
rales uócant, irrifum iri. Malo metamen illos aliquandofuae petu
lantiae,quàm me nunciudicijmei poenitere.Vnum nobiscuræ eft:
in animüm inducere,quibusrationibus,tum piè, tum neruosèhu
- Aaa ij
 1ус і уз с АЕ вА к s c А т. 1 а Е к -

manam hanc(àpientiam è diuina deducamus. Noftra enim haecin

literarüftudiis peregrinatio,fine fupernaluce,mifèrabilis quaedam
erratio eft.A nóminibus igituraufpicandum.Intelligentia diéta eft
à perfeétioneilla,qua ducitur in amorem primae cauffae:cui praefto
fèmper eft. Græcè uocatur yäs,Latinè mens:quia eft a&us quidam.
Earüm duo funt ordines primarij:caeleftis,& fupercaeleftis. Cgleftis
officium eft,mouerefuum cuiufq; orbem.Supercaeleftisafsiftit pri
mae cauffae; ut eiusiuffu etiam reshafce procüret inferiores, earum
re&ioni praefeéta,atque conferuationi. Quaefuit cauffa: ut à Grae
cisangeli uocarentur: quia mitteret eos Deus. An uerò quorun
dam modò fit hoc minifterium: an omnium ? De hoc fcriptum
non eft: fèd fides fit penespraefcripta religionis.
- i . . . z. De efíentia Angelorum.
- -> -

s E c v N D v M nomen ftatim resipfà quaerendaeft.Tertioloco

affeétus. Poftremo perfunétiones. Eftigitur intelligentiaa&us: id
eftens,cui nihilcauffae potefteuenire, quo fit hoc,quodeft.Neque
subtili[]. hoc fàtis. Idenim eft, effe aétu potius, quàm aétum. Sedeftaétus:
quia eft orbis fuiperfeétio, quanuis non in orbe. Haeccaeleftis. Su
ႏိုင္ဆိုႏိုင္ဆို႔ aétuseft, quia nullo medio inftrumento eget ad
unétionesfuas perficiendas. An uerò fit purus aétus ? Non.Solus
Deus cauffa eftfine cauffa : & ens abfqueénte. Mera nanqueeffen
tia.Intelligentia uerò tametfi non eft compofita ex materia,&for
subtiliß ma:tamen conftat exaliquo tanquam potentia,& aliquotanquam
aétu.Potentiam illam dicimus,eius effe:aétum uerò eiuseffentiam.
Eft autemi cffentia, qua eft id, quod cft. Effeueròeius eft,receptiui
tas eſſentie:quae non eſtin predicamento relationis,ſedſubſtantiç:
neque in ullo praedicamento materiali : fèd nequeifi praedicamen
to intelligibili qualitatis: ſedin prædicamentoſubſtantiz ſuprana
turali. Tametfidenotata eft per uocem, cuiusflexusfimiliseftuo
cibus accidens fignificantibus. Enimuero mutuandae fùnt quoti
dianae uocesad ufum abftrufarum intelleétionum. Quæ rudibus,
inchoatifque ingeniis acerbae funt : delicatis, atque Ciceronianis
etiam ridiculae. - -

3. De Intelligentiarum finita natura.

E R c o cùm fint entia aliaà primo ente: finita effe, neceffeeft.
$unt autem finita poteftate, quia pendent à prima. Sunt finitaef
subtilff. £ntia: quia unum tantùm cftinfifiitum. Sufit finitanumero: quia
funt extra unum infinitum.Sunt finitaquantitate:quianon póteft
- - cХСс
 рв s v в т і т. 1 т А т в л о с л к о А м у м. 463
excedere quantitas ſubſtantiam. 3་མ་ ais ? inquies. Ergo quantae
funt intelligentiæ?Quantae quidem,haud quantitate praedicamen Subtili£.
ti, {ed quantitare intelligibili : ut intelleétus intelligat in eis unam
partem, quæ non fit alia. Nihil enim infinito æquale poteft effe.
Aequalitas enim eft certa ratio menfurg. Atinfiniti menfura nulla.
Duo infinita nequeunt effe, neque in Natura, neque extra Natu
ram.Eflent enim duo principia prima.

4. Defigura Intelligentiarum.
s i intelligentia fineshabet, quos ultra, ac praeter non poteft
defignari:neceffe eft,aliqua figura praedita fit. Eftenim figura, non subtili/ţ.
cxtremitascorporis, ut ueteres dixere, fèd difpofitio extremitatis.
Nempefiilla effet definitio, non effet, nifi una, figura. Extremitas
enim,quatenus extremitas,non nifi una eft:fit autem uaria,propter
uarias partium difpofitiones:quibus figuræ conftituuntur.Ac quá
uam ad unicam tantùm figuram non coercetur : tamen fèmiper
fub aliqua figura eft: fiquidem non eft infinita. Omne enim termi
natum,aliquafigura terminatur. Quin ipfâ liquida non alienis, ut Subtilf.
iidem ſenſere, finibusterminantur: ſedpropriis neceſſariò: quan
doquidem fuapte natura finitafunt. Sed mutare figuram dicentur
à terminis alienis. An uerò eius figurae mutatio fit accidens ? Eft.
Sicut & mutatio ipfius,ubi. Sic&in cæleftibusintelligentiisaétio
nes craftinae nouæ erunt,& accidentales: fcilicet orbium uerfàtio Subtilß.
nes. Verùm eæ non funt alterationes, ut in nobis: fèd perfeétiones,

: ad finem continuatæ.Obediunt enim primae cauffae.Qua obedien

tiafuam confèruant fimilitudinem:quafimiles illi funt.

5. De,Vbi, Intelligentiarum.

s i s v N r igitur entia finita,neceffe eft,ut fint in aliquo,ubi.Sed

quia funt finemateria,non crüt in aliquo loco,ficuti córpora:quo
rum extrema complent uacuum corporis continentis. Neq;enim
corpus,in quo Angelus habet fuum,ubi,eft eius locus.Nempe neq;
dilatatur, neque denfàtur adillius ingreßionem. Sed neqüe prò
pterea fubieétum illius eft: neque ullo mi(centur modo. Sicufi ra
diorum Solis aduentu,non differtur aer, ut eis cedat: neque denfà
tur in circumfufis partibus. Neque illorum fubieétum eft. Neque
unum cum ipfis fit. Quare non per operationem, ut fcripferuht,
Angelus dicetur,ibi: fed per definitionem. Per definitioném hunc
admodum,inquam, Ibieft:hicnó eft. In rebusà fenfuremotisbal
. - - - - - -- - - - -- - - Aaa iij --
 и у т. 1 у з с АЕ з А к в с А т. 1 с в к

butit humana lingua. Non enim operatio eft, affeétuscomesen

tium neceffarius. At,ubi,eft circumftantianeceffaria omnibusen
subtiliff. tibus,praeter Deum. Si Angeluseffet in fuo,ubi, per operationem:
non poffet in eodem,ubi,aliam exercere operationem.Sed uariata
operatione uariaretur,ubi. At hypothefis non uariat.Quia fine ul
lo motufui fecundum, ubi, multas poteft exercere operationes.
Neque poffet mutare, ubi, nifimutaret operationem. Profe&ò fi
cftin,ubi,propter operationem:erit in hoc,ubi,propter hanc ope
rationem.Sicuti quae funt in loco, funtpropter terminorum prae
fcriptionem: quæ funtin hoc loco, funt propterhanc praefcriptio
nem. Eftigitur,ubietas, affećtusentiscuiufque necefarius, praeter
Deum. Dicuntur ergo effe in loco aequiuocè,atque etiam pluf
quam aequiuocè:quiafunt in fuo,ubi:non per circumfcriptiofiem,
quemadmodum mea manus in aere,fedper defignationem.
6. Quomodo funtindiuifibiles,& de eorum diffufione,
atque contraétione.
P o R R o, cùm fint fuo modo quantae, quaerendum: quomodo
fùnt indiuifibiles. An ut pun&tum ? Nequaquam. Eft enim intelle
&tione afsignare partem extra partem. Ex quibusillud colligetur.
Quemadmodum potefteffein orbe fuo intelligentia, cum quo ta
men haudfacit unum quiddam,quafi cum materia:fic,atquéetiam
tantòfacilius,duo angeli effe poterunt in eodem, ubi. Neque otio
fà,aut curiofà fàtagentia haec:ut Epicurei noui noftri uociferantur.
Nanque fi legimus (quod & uerum eft) miffosàfummopatre: cùm
per Caelostranfeunt:neceffe eft,duos effein eodem Caelo.Eftenim
Lunae intelligentia pertotum orbem diffufà. Adeandemrationem
(ut pingui Mineruarem,quoad fieripoterit,oculisfubiiciamus)u-
subtiliff nius cereiradius,&aliorum complurium,& in eodem funt aere,&
in eodem, ubi. Sed manifeftius: cùm lapidisfpecies, quae fub aqua
eſt, ſimul cumaquae ſpecie traducitur ad oculum.Contrahiuerò,8:
diffundi Angelosaſſerta ſibi magnitudine, ſed certa, finita que, ue
rum eſt.Certamdico. Non enim in infinitum ſeſe promouerit:neqi
ad punéti &fyánrra fefe contraxerit. Indiuifibiles autem dicuntuf:
quia non habent contrarium,à quo patiantur. Et fànètota effentia
in quacunqueparte eft,finemateria.
7. De aeuo Intelligentiarum. Duratio quid. Quid aetas.
Ε s s E N r 1 AE affeétus peculiariseftis, quem uocant Philo
fophi, durationem. Ideft, ut loquuntur, effenditraétus continua
tus:
 рв s v в т і т. 1 т А т в , А о с А к о А м v м. 464
tus:qui in communi rerum Natura dicitur £tas.Hgcnihil aliud eft,
uàm reiexiftentia fubtempore. Cæterùm quod fuo dicetur loco,
器 tempus alia nobilior eft, quod aeuum nominarunt. Eftautem
fupratempus,quia füpra motum. Nam prima intelligentia moués,
tametfi eft cum tempore,tamen domina temporis eft. Quaerimus
igitur: an æuum intelligétiarum fit aliud extra eorum exiftentiam:
ficut tépus eft aliud extra noftram. Quain re Theologi noftri mul
tùm uelitati funt.Mihi ita uidetur.Vt aetas nobis:ita illis fuum cui
queaeuum.Vttépus nobis extra nos:ita illis continuationem fùam
extraillos: quae dicitur aeternitas. Ea uerò folus Deus eft,&ipfemet
folus Deus. Aetas enim in nobis eft: quia tempus in motu primo.
Aeuum in Angelis: quia æternitas in Deo : quæ Deusipfè eft. Et subtiliß
quiaipfeeft: illi funt.
8. Deoficio Intelligentiarum.
| N v N c reftat, deintelligentiarum officiisaliquid dicere. Tria
funt ea,quæ ad unum, ideftadamorem primae cauffae rediguntur.
Primum eftprimarum, afsiftere. Alterum eft aliarú, mitti ad certa:
& myfteria,& minifteria. Tertium eft,mouere orbes.Dehoc nunc
agendum eft.Quodlegimusin 1 z.diuin£ Scientig,faepeeftànobis,
exigente reita,repetitum: Primi orbis motricem intelligétiam,fo
lafui ipfius intelleétione id praeftare. Quod eft omniummaximum
principium plurimarum conclufionum. Intelligit enim fè à Deo ,
creatam,utidagat. Quare ad eam intelleétionem non folùm acce
dit confequensamor,&confenfus,uerumetiam opera:ita ut moles
illa Caeligyroagitetur. Quae res omnium difficillimarum effet dif
ficillima: nifihaberemusillud compertifsimum : folo Dei iufîufa
&ta omnia.Ita quafiiuffu intelligentiae uertiginem cieri illam.Huic
tam profundæ contemplationiaddimus nos. Non acquiefcere fè
cundam intelligentiamintelleétionifuae:fedintelligeréetiam mo
tricem primam: quod&fuprà dicebamus. Quare quemadmodum
ſ prima fefè intelligendo mouet itafuum, ut alios quoque torqueat
inferiores:ficinferior intelligendo primam,uult orbem fuum cum Subtilß.
primi orbis motu fimul uerfàri. Nec proptereafèquitur: effe com
pofitam : quod argumentum facit Auenrois contra Algazel, & diſh.3, dub.'
º3 Aboali. Qüia ex his intelleétionibus non orituralia,& aliäres, fed 14.
confenfustantúm. Atilliponebant produétionem,& orbis,&ani
mae illiusab ipfà intelligentia: quae funt duæ res diuerfae. Tametfi
neillud quidem concludit argumentum.Vbiporrò uidendum eft.
An inferiorintelligétiafuperiorem capere queatintelleétionefua.
Proclustreisponittriades Angelorum. Primamuocat, rofìcg%oy: :
!
 1у с і у з с Авs А к в с А т. 1 с в к"
fecundam,yo//>«, x£ rosecùs : tertiam, roteós uéror. Quae conftitutio
eget maioris explanationis. Aboali non folùm intelleétiones,fed
etiam effentias ipfas, & intelligentiarum , & Caelorum generat
4. in nono füae primae Philofophiae. Ergo fi tertiam fecunda intel
ligit:&iftiunionis affertorcs aiunt: intelligens,&intelleétum fore
uiium: fècunda,&tertia una erit. Quodimpium eft,& quidem fa
tuèimpium. Nos uerò pulcherrimam ineamus rationem eiufcc
modi intelle&tionis. Si prima motrix primumintelligit opificem:
utrum pereffentiam ipfius primientis: an perfpeciem eiufdem, an
per pr6priam efîentiam fuäm : quæ in intelligentiafit quafifimili- •
tudò, átqueimago quædam Dei. Hoc enim fic quidam tenuere.
Quae coghitio media interillas duas effet.Quarü una erat:fi Deum
cógnofèeret per effentiam Dei. Altera: fi Deum cognofceretper
fpéciem efferitiae Dei. Non enim euenire uidetur per fpeciem Dei
intelligibilem. Quid enim extraheretillam fpeciem, aut quae Dei
potefteffe fpecies ? Omnisfpecies ab eo cuiuseftfpecies,exitinin
telleétum intelligentem, fi eft fpeciesintelligibilis. Quomodo ex
subtili]]. Deo exibit?Eftne aliquod,ubi,in quo nö fit Deus:& Deifitfpecies?
Ateſſentia Dei eſtinterior,8 propiortum eſſentiae,tú intelle&tioni
ipfiusintelligentiae, quàm ulla fpecieseiufmodi. Non enim inter
eum,&intelligentiam Dei fpecies eft,aut fimulacrum, fedipfe
met Deus. Quare per propiora citius, ac plenius intelliget, quàm
per remotiora. Quo in loco dicimus:Deum nonpoffe diftinétè co
gnofci,nifi perfe unum,&àfè uno.Ipfè nanquefibi totum,&inua
riabile. Et quemadmodum occoeperamus dicere. Non poterit effe
cognitio abftrahens, fèd per praefèntiam, finemedio. Nihil enim
medium inter Creatorem,& rem creatam. Adhaec, eacognitio nö
piuinit. eftadaequata adæquatione ulla: quippe nequeentitatis, néquepro
portionis.Quianón adaequatfibiDeüm infelligentiaper cógnitio
nem,fedabeo adaequaturipfa,non aequalitate,fedaptatione,& cő
iunétione:quaid,quod Deuseft, recipitur, quantum poteft recipi
à recipiente: non autem quätum ipfüm eft. Âcrametfi cognofcit,
ipfum infinitum effe: nontamencognofcitipfàminfinitatem.Sed
subtiliff. potius, quia cognofcitfe: cognofcit,fè non poffe cognofcere,&
comprehendereincomprehenſibilem.
9. An,& quomodo cognofcantintelligentiae inferiora.
P o s r hanc cognitionem, quafuperiorem intelligitinferior:
uidendum eſt, aninferiores à ſuperioribus cognoſcantur. Et ſico
gnofcuntur: an omnes. Tum quomodo. VeteresPeripatetici ne
gantomnes: inferiorem intelligentiam cognoſci àſuperiori.Fore
enim,
 р в s v в т і r і т. А т н д р с А в р м м v м. 46;
enim, ut fiat imperfeétior. Hocprimum argumentum. Euaderet
enim feipfa minor,atque anguftior. Deinde ut quid? Nam exempli
gratia,tertia intelligentia quoniam fecundam cognofcit,non eget
quartae cognitione. Vtriufque enim perfeétio in fecunda eft: ficut
&illarum,& huius in prima.Mihi lógèaliter uidetur. Nam tamet
firatione quadam non folùm ordinis,fed etiam propinquitatis,qua
primae propior cft, nobilior exiftit fecunda, quàm tertia,& primia,
quàm fecunda: tamen primum folùm bonum continer omnes o
mnium differentiasinfèriorum.Nulla uerò earum,quae finitae funt,
continet earum differentias,quaeinfrafefunt.Sicut ignis non con
tinetaliorum elementorum perfećtiones.Tuncenim intelligentiae
non differrentinterfe,nifi (ut loquuntur Philofophi)per máius,&
minus. Omncs igitur effent una. Et inferiores nihil aliud effent,
quàm effentia primae diminuta: aut eiuspotentiae tantùm. Quem
admodum uegetans, & fèntiens, partes funt intelleétus. Ex quibus
fecundum foluitur argumentum. Primum uerò, quodait:fore,ut
fuperior imperficeretur, falfum eft. Non enim fit unio realis uera,
intelligentis,intellectae, &intellectionis. Hocenim modo una eſ
fent omnes,fi omnes,fibifuperiores intelligunt, ufqueadprimam.
Neq; fit unum formale.Quin fecüdae captus,fieft,ut aiunt,&reue
raeft,imperfeétior,quàm prima:non poterit primam intelleétione
capere fécunda. Semper enim erit aliquid in prima, extra,&fupra
fecundæ intelleétioném.Necfit unio per cöpofitionem: hoc enim
effet ridiculum. Neque per applicatiónem. Quippe hoc eft unum
metaphoricum. :cuiufmòdi fit in nobis perfpeciem : talisfit in subtif
illis per praefentiam intelleétionis: quae non eget motu locali, aut
imprefsione fpeciei. Iccirco neque fèrmone, neque figno, neque
nutu eis opuseft:fed irradiatione mutua: quae eft nouo mortalibus
modo intélligenda. Ergo quiaeftaliquid in tertia, quod non eftin
fecunda: fecündae intereft tertiam quoque cognofcere. Nam quis Subtilff:
dubitat:effeétiones,quae ex MercurijCælo proficifcuntur,diuerfàs
effe ab operibus Veneris ? Igitur Mercurijintelligentiam habere,
uodinVenerisintelligentia non infit. Quemadmodum in boue
器 quaedam,quae nonfunt in homine.
1 o. An cognofcant Angeli uniuerfalia,& quomodo.
1 1 D # M, quinegarunt àſuperiorecognofciinferiorem:aiunt,
ab intelligehtiis cognofci uniuèrfàlia.Quaefèntentiæ maximèfunt
interfèaduerfàrig.Nullum enim eftfub Luna uniuerfale,quod non Subtilf.
ſitminus nobile, quàm Luna intelligentia. Ergo ſi 醬 Hest Mer

:
 iv L 1 v s c AE s A r. scA L iG Ε R

curijintelligentiae cognofcere Lunae intelligentiam:non licebitil

li Mercuriâîi cognofèere Canisfpeciem. Fieret enim Canis: Quo
circa huius fupérftitionis cura abiicienda eft. Non cognofcuntur
autem fpecieSabintelligentiis per abftraétionem.Sic enim cogno
{centibüs dandus efîet ex eorum fchola intelleétusagens,& intelle
&us pofsibilis.Quomodo igitur intelligüt?Hofce all9qu9r omnes,
qui praeter opus intelleétus nihil effe aiunt, uniuerfale. Singularia
ábifitelligériis non cognofci:uniuerfàlia cognofci. Nempe uiden
р.тbот. tur efTe fpecies concreatae cum intelligentiarum natura, ex eorun
3.diſt4. dem fententia. Quarefifunt fpecies: 蠶fpecies rerum realium,
q, II. quæ funt priores natura cunétis,& fingulis fingularibus.
11. Ancognoſcanturabintelligentiisfingularia,
& quomodo.
p o s r H AE c cum iftisdeambulatoribus hocin campo aliquot
fpatiafaciendafunt. Negant, uti dicebamus, ab intelligentiisco
gnofci fingularia.Et ratio illa identificationis(cogor enim fic inter
mos balbos)eorum clypeuseft.Addit Auenrois:futurum,ut forde
fèant. Effent, inquiunt omnes, materiales, fi materiam cognofce
rét. Iam pudet hánc infàniam toties refutare. Faciétenim:ut Deus
subtili]]. ignoret materiam primam : quam ab eofaétam, quod pecus nega
bit?Non enim fuiipfà generatrix eft. Neque eftprimum ens. Etiam
fifomniauerint in Mundo aeternitatem:quis negabit, omnium en
tium unum ens efficiensfuiffe? Sunt enim entiâ nonàfe. Itaquein
primo De anima, contra Empedoclem fimilesirridet nugas Arift.
At enim ab illo fieri &peoyésztó$s}y: quem facitignorarefüum illud
subtiliß vôxor. At víìxos erat,& circa materiam, & circa corruptibilia. Nam
quid eft Natura, nifi poteftas Dei? Natura uerò nonfiecirca fingu
laria uerfàtur femper? Neque primum ens cognofceremotum?At
nullus motus, apud iftos, ábfque materia. Neque motusprimus fi
ne materia hac.Nam qui negänt in Celo materiam,uecordesfunt.
Nonnefunt ifti illi, quorum in fcholis nihil mouetur, præter cor
pus. Corpusfacereſine materia, eſtfacere inſomnium ſine ſomno.
Acuti]. Ita uigilantij,fimulprofeétò uigilant,&fomniant. Qui ablegantà
Cælo materiam:admittuntformam:quam neceſſariò quantam fa
ciunt:Scd dehocfuo loco. Quin ipfe Auenrois in fua quartapara
phrafi Metaphyficesfic ait : fntelligentiae feparatae nofi fòlùnìfùnt
motor,uerumetiam agens quoquomodo corporum caeleftium.Vt
& motuum caußas effe dicat,&eftentiae corporum caeleftium. Er
g9 quodeftminus,&inferiusfè cognofcent. Et non erit uerum,
quod.
 т в s v в т і т. І т А т в А р с А в р А м v м. 468
º quodalibi dicit idem. Jn intelligentiisfeparatis impoßibile eft, ut
cauffa comprehendat cauffatum fuum. Erunt igitür ficuti iumén
ta quaedam ad iugum molae trufatilis alligata. Quiain orbcm cir- facct.
cumagi nolunt, obuoluto capite ad opus faciendum adiguntur.
Molas uerfànt, neque molas cognitas habent. Nugae.Si enim mo
tumfuum cognofcunt, erunt mobiles, imò uerò motus ipfè : quo
modo,fi materiam cognofcent, funt materiales. Aiunt ergo: äb il
lis cognofci materialiain ipfisfpeciebus. Non quidem perfpecics à
rebus exeuntes:quia ab ipfis perficerentur.Hanc ob caüfam Diuus
Thomas cenfet : ab Angelis non cognofci hæc fingularia per fpe
cies hashincacceptas,& imprelas:ed per pecies concreatas.Hoc
Ioannes Duns impugnat falfa obieétione.Haberent,inquit,fpecies
infinitas: quia fingularia funt infinita. Hoc enim falfüm eft. Quip
pe non funt infinita fingularia Theologis noftris.Verum enim eft,
aliquando finem habitura:quemadmodum & cœperunt effe. Ego -
puto: Angelum, neque ab his accipere, nequeà fe cognofcere: fèd
à fpeculo illo fuperiore, in quo funt omnia. Neque âlium habent.
illi habitum rerüm concreatum:fedhabitum diuinae uifionis: quae
eisperpetua eft:in qua omniafuntpraefentia ea illis, quae ab illisco
gnofciuult. Partitür enim haud aequaliter aliquidfui, cuicui libet.
Neque omnibus omnia, neque cuiuis eadem praefto effe iubet : fèd subtiliff.
aperit, quod, quantum, quale, quando, cui placitum eſt. Hocali
quid nouum, dicet quifpiam, alterabit Angelum. Felicem altera
tionem. A Deo nanque nil,nifiperfe&tio. Perficiuntur ergo noua
rum uifionum apprehenfione, aut iufsionum delegatione. Decet
enim, effentiam finitam perfici ab infinita. 驚 ante illas nouas
uifiones Angelus propterea imperfeétus eft: nifi Deo comparetur.
Sic ultimum rerum naturalium diem indicabit illis, cùm libuerit.
An uerò cùm uerfàturhic inter nos Angelus, cognofcit nos per
fpecies noftras? Dabo fimilitudinem. Habeo in memoria equi 體 Subtilf.
ciem, qui mihi ufui eft. Eum ego cras ubi uidero, fiet unafpecies
noua cum priore. Cùm hic diuerfàtur, frui reor eum nihilofècius
omnifciailla uifione.Neque egere afpeétu rerum,ut res,aut euenta
fciat.Et longèpotiore módo cognofcere,quàm cognofcamus nos.
Non perfenfus,&phantafiam, quæ nihilpenèfunt,ficum illorum
nuda perſpicacia conferantur. Afferreeos ſecum ſpecies horſum:
manifeftum eft. Sic Abraam,Mofem, Dauidilleprius uidit, quàm
uideret. Sicexercitum, quem deleuit,aliusad unüm cognitum ha
buit. Sedmaxima reftat difficultas. Anilla noua perfectioadAn
geli eflentiam addat aliquid.Sanèadderet,fiperfolamfuam effen
tiam intelligeret: propterea quòdefīentiam non
A-
ဗူ့ excedere
B b b ij
 1v vs cлъ s л к s cА с т с в к
intel1eaio. At excederet: fi nuncintelligeret, quod non intellige
s.£tiff. bar. Si pereßentiam fuam intelligeret, effentiam aequaret intelle
aio: &ab ea aequaretur. Sedintelligit per primae uifionem. Nam
uod deintelleâtu adepto Peripatetici iaótitarunt: poft omnium
នុ៎ះ adeptionemi, unum fieri poßibilem cumagente: hoc in
intelligentiis perpetuum eft. Quam fpeêtionem Theologi noftri
uocant intuifiuam. Quare noua hac intelleótione haud crefcit e£
- {entia. Per efîentiam enim non funt,nifiid,quodfunt.Scdaugetur
pulcherr. in eisfimilitudo Dei.Impletuirqueilla capacitas,quae antea fuitan
tùm plena erat: ideft effentiae fuae. Tum uerò completur diuinita
tisulteriore participatione. Eſtneid, ſubſtantia, an accidens? Re
fponfio facilis. Aberat prius. Sicalia quoque habent accidentia:
út motum, ubi, dilatationem, conftriótionem, corporum affum
ptionem. At quomodo accidens eft, fi à Deo eft ? At quomodo ac
swbtiliT. cidentis Idea in Deo eft ? Itaque ne ipfi quidem, fecundum totam
perfeâtionem, qualis& quanta in Deo eft, perficiuntur:(ed quafi
colorantur ab illo primolumine: quod quidem infeeftfubftantia:
fedeiuseffečtio,ideftconfiguratioilla perilluftrationemin Ange
lo eft. Sunt autem illa intelleétionisaccidentiain Angelo melioris
notae, quàm noftra. Quia noftratia haec adfunt,&abfunt. Illa uerò
noua cognitio etfiipfisabfuit:non aberit tamen.Quare? Quiahoc
finita modo res haec, ab infinita eft perfe&ibilis, non imperfe&i-
bilis. Faétum eft igitur illud accidensproprium, poftquam adue
nit, propter naturam aptam ad retinendum. Iccirco in Ange
lo nulla obliuio: quiaafsidua uifio eft. Omnisfànè finitae rei per
fe&tio eft,pofteà primo perfici: ficuti rei mobilis, poffe quiefcere.

12. Demotu Angelorum.

Q_y AE s 1 T v M &illud eft:Angelus, cùm fit indiuifibilis,quo
modo moueri queat. Omne fiquidem mobilediuifionem pati, ne
ceffe eft. Non énim poteft punäo punótum continuari. At motus
continuuseft: ergo & id quod,&idin quo mouetur. Quare fruftra
Pugnéti continuatam fluxionem conati fùnt demonfìare quidam
in hac materia, duabus decaufSis. Primaeft: propterea quòd falfo
ut£ Principio : i!!afcilicet punéti promotióne. Alteräeß: quia
nihilfacit ad rem. Non enimi Angeluseftindiuifibilis ea, qua pun
étum, ratione:ſed aliis, quasfuprà dicebamus. Sienim intelligen
tiaeftPer totum orbem diffufà : erit extenfà fine quantitate praedi
camentali. Quidigitur huic&punéto commune eft ? At quomo
do
 р ѣ s v вт 1 1 1 т А т в А о с л к о А м v м. 467
do mouetur, fi corpus non eft? Non mouetur motu corporis, mu- subtiliß.
tando locum, fed motu rei incorporeae extenfae, mutando, ubi.;
Sicuti fuprà demonftrabamus:animam quoque moueri: cùm ope
re nouo informabatpartem, quafit accretio in corpore animato.
At quomodo mouet fe id, quod fimplex eft ? Non efiim habet par
tem motam, & partem mouentem. Effet fiquidem compofitum.
At Angelus fimplex cft. Vt ritèrefpondeamus, duo funt confide
randa. Primum, quod acuti quidam uiri, quafi Naturæ axioma
quoddam, ita pronunciarunt. Hoc effe immaterialium rerum pri
uilegium, ut feipfàs mouere pofsint. Et fànè, ut ne iis penitusad
uerfemur, uidetur fubeffe nefcio quid humano captu maius. Nam
quodhabet infè uim mouendi aliud: uidetur habere uim motio- subtiliff.
nisita:ut cùm fit in alio principium motus,infe quoque effepofsit:
fed alio modo à fenfibus humanisadmodum remoto. Quæ enim
pars animæ canisin pede caniseft: dum canis pedem mouet, ac
prorfum promouet:uideturipfafeipfàm moueré,ut illam moueat. j
Quamobrem connexio entium ita cognofcetur admirabilis. Vt :
unum fittantùm mouens primum, nullo modo motum. Non e-;
nim infinitum moueri poteft. Quia neque in loco eft, nequein ul
lo, ubi. Hic folus Deus. Vnum tantùm motum, & nullo modo.
mouens. Haec eft materia prima quanta. Caetera media utriufque
participatione gradibusquafi quibufdam inter fè diftantia, atque subtiliff.
à primi moti natura, ad primi mouentis perfectionem accedentia.
Iccirco unicum mouet motum forma elementaris. Plures anima,
etiam contrarios. Vtraque mouetur per accidens. Intelligentia
mouet Cæli corpus: ipfâ neque per fe, neque per accidens moue
tur. Angelus mouet fealio motu, quàm quo mouet Caeli corpus
intelligentia. Hoc erat, quod primo loco fufceperamus confide
randum ad refponfionem. Alterum eft, quod dicemus nunc. Si
Peripateticipertinaciusinftent: neque uelint haec admittere, pro
pter illam fimplicitatem : itaftatuendum eft. Omnia quaecüfique subtiliß.
fub Deo funt, effe compofita, etiam materiam primam. Solüm
Deum purum aétum effe, ac uerèfimplicem. Si effet compofitus,
non effet primú.Partes enim toto,natura prioresfunt. Materia ue
rò prima, tametfi eftpotentia pura adformam, ut fiat elementum:.
tamen ipfà quoque utens quiddam eft ab aliis feparatum : compo
fira eft ex fuo 蠶 & fua effentia. Eius effentia eft id, quod häbet.
proportionem diffèrentiae : dicitúrque differentia in fpecierum
conftitutione. Et eftin materia primaformalis eius fubftäntia,quae
nomine caret: propterea quòd & ferò, & à paucis nonnifi acutifsi
mis Sapientibus cognita eft. A dumbraturautem notione quadam: subtiliff.
quae aptitudo dicitur ad receptioncm formae. Vt
- - - i
materiæ primæ
B bb iij
 1 у с і у з с Авs А к s cА 1 1 с в к

effentia fit,perfeétio quidem eius,uteft aliquod ens fubftantiale,

ab aliisfeparatum:fedeftimperfeétio adulterioraentia: ut perfor
marum receptionem perfici pofsit.HaecparseleétisadSapientiam
à Deo iudiciis non folùm plana,fed etiam tum clara eft,tum perfa
cilisintelleétu. Difficilius comprehendi poteft: quid illud fit,quod
dicimus, eius effe. Nam hoc in illa capi pro eo, quod eft, ficutin
definitionegenus,in entibus naturalibus materia,fàtispercipimus.
At enimuero quid illudtandem cft?Veniatamen dignafuntinge
subtili|P nia humana,tüm hac in parte, tum in aliis plurimis.Nam difficul
tas cognitionis duabus potifsimùm de caufsis euenit. Aut enim
quia res,qua de agitur,excedit fua magnitudine:ficuti Caelum uni
co obtutü uidcri non poteft uniuerfum. Aut quiafugit fua exigui
tate:ueluti motus quidam latentfenfus noftros, ob minutiora mo
menta. Iccirco Deuspropterimmenfitatem lucefua obruitaciem
humani intelleétus. Materia primatota, fugit mentisnoftrae ca
ptum fua obfcuritate, atque humilitate. Quantò magiseiuspars:
atque ea quidem, quæ in ipfà obtinet uicem, quam ipfà obtinetim
subtili]]. rebus materialibus. Quod enim eft in elemento materia prima,
hoc eſtin materia prima ipſiuſmet materiae ſuum eſſe. Sed ſatisfit
aliquid concipere: quod quanquam haud impletintelleétum no
ftrum : non tamen eum uacuum relinquit. Eundem admodum de
Angelis quoque dicendum eft. Eoseffe compofitos ex fubftantiis
dua 醬 potentiae:altera,fimiliaétui.Ačtumigiturha
bere mouentis formæ rationem. Partem uerò motam habere pro
portionem potentiæ. Irridebuntur tamen haec à contrariis dua
bus ſectis nebulonum. Vna eſteorum, qui ſeſe Naturales uocanr.
Altera eorum, qui fànótitatem in orehabent: otio,fupinitate,aut
fagitiofa licentia marcentes, fcientias contemnunt titulo curio
fitatis. -

1 3. Quod corpus affumat Angelus, ut appa

reat nobis.

1 £ t v p quoque ad perfeétionem cognitionis perftringendum

eft. Tantò facilius Angelum poffefibi corpusaffumere mäteriale,
quàm à materia queat fuſcipi forma æquiuoca:quæfibi Murem fa
bricat in fimeto : quantò minus operoíum eft córpus afTumptum,
subtiliff, quàm corpus Muris. Corpus enim Muris pluribus materiis, at
que mutationibus materiatum,atque, ut noüè quidem,fedfcitè di
camus, inftrumentum eft. In corpore affumptómulta, quae in illo
neceſſaria ſuntad functiones naturales, nulla ſunr. Itaqueadaflu
mendum corpusfibi,illo temporistraétu non eget. Siigitur Solis,
- exempli
r
 oв sv втп с1тАтв ло c А к о л м v м. 468
exépli gratia,intelligétia,non folü Muris corpus fabricat,fèd etiam.
datanimam in fimeto: quantò facilius, celerius, commodius con

. fecerit Angelusfibi corpus: quod corpuseft minus negotiofum,

quàm Muris corpus: qui Angelus eft nobilior, quàm Solis intelli
gentia.Eſtenim è ſuperioribus Hierarchiis.Hoc contra pertinaces Io.Duns.
Naturales. Qui illudfatentur, hoc confiteri nolunt. An uerò ex u- 8.dift.z.
nico elemento conficere ſibi queat corpus? Negant Theologi qui- qunica.
dam.Quia,inquiunt,nullum elementum colore affeétum eft. Quae
obicétio duabus refellitur rationibus. Prima eft fine controuerfia.
Omne corpus non tranflucidum effe coloratum. Terra non tranf
lucet. Altera eft. Si aer& ignis poffunt condenfàri: aiunt,colorem.
quoque adepturos. Etnos fuprà fatis. Facilè tamen quatuor ex ele
mentis conflari poffe corpus,patet ei: qui fciat,aquam hanc, hunc
ipfum, quem haurimus, aerem, non effe pura elementa. Ac dehis
hunc admodum.Nunc porrò fèntentiæ tuæ perpendendæ funt.
14. Caftigationes.

• · A i s: 1 N T E L L I G E N T 1 A s plusinterfèdiftare,quàm hu
manum intelleétum ab ultima. Quæ uerba non inconftántiæ tuæ -

folùm faciunt fignificationem : fed etiam oftendunt, quàm parum

fis uerfàtus in diüina Philofophia. Nam qui intelleétufh dicëres eft Contrad;
fè ſpecies intellećtus: quidaliud,quàm accidens faciebas eum?Nul
la uerò fùbftantia, ab alia fubftantia: ac ne corruptibilis quidem ab
incorruptibili tam abeft in Natura, quàm accidensâ fubftantia.
Deinde mentes illae tametfi non funt fub genere: tamen commu
nione cuiufdam conceptionis, unius Naturae participes uidentur.
At intelleétus, fiue, ut tu fomniabas, accidenseft: fiuie, ut Themi
ftius,unafubftantia:& eft in materia:(hoc enim Ariftoteles)by ív):
& pendet à materia certo modo ita, ut etiam materialem appella
rint.Siue,ut nos,indiuidui forma eft,in ipfa materia,&ipfefiet in
diuiduum.Praetereafipoteftas effentiam confèquitur:cùm illarum subtiliß.
poteftates interfeaffines fint ad mutuas intelleëtiones: intelle&us
22- -
autem noftri uis, ad illas comparata, fit cæcitas:ut eft in primo Di
uinae fcientiae,itémque in nono: uidetur opinio tua barbara, atque
informis. Itaque & pefsimè tibi excidit: ipfàs effepofitasin genéri
º bus diuerfis. Ipfâ, ut foleo,autorisfidem fècutus, uerbafubfie&tam*
ex tertia difputatione Auenrois. Intelligentiarum feparatarum.
cauffa pluralitatis eft, diuerfitas earum naturarum, quas recipiunt .
in eo, quod intelligunt de primo principio. Quarein difputatione.
quinta negat: illashaberefubftantiales denominationes.Tantùm.
abeft, ut fintfub genere. Praetereafi fub diuerfiseffent generibus;.
 іv і ivs c Ав з А. к. s c А т. і а в к.

effenttandem füb uno genere. Omniananque genera uniusnatu

ræ ad unum genusreducuntur. At nihil deillispraedicaturuniuo
cè,neq; aequiuocè,fedfub proportione prioris,&pofterioris,pro
pter ordinem à prima,& ad primam: utidem fcribit,in quartapa
iraphrafifuae primae Philofophiae. Et mox clarius. Intelligentiarum
prioritas non eſtgenerica.

EXE R C I T. CCCLX.

Comparatio equiueri,&equi piéti.

99.

be
P:inquis,
R, E r AE Q v A L E iudicium, & æquèfànum. Maior,
eftdiffèrentiainterftrenuifsimum equum,&ignauif
º fimum : quàm inter equum uerum,&equum piétum. Hae
funtfubtilitatés, quae etiam diuinum latentintelle&um. Hoctibi
- &ferre,&afferre licuit, quià materiaformam diuerfificari praedi
- cabas.Ergo equi ignauiaformam abiecerit.Ac longè minus,quàm
* non equüs erit: fi eius naturalongè eft inferiorea, quae neutiquam
equuseft. Quarefi mihi effet imperium in eum, qui iftaprodidit,
- nocum. atque profitetur: equo piéto uehi iuberem per hybernospulueres
- Mediolanenfes.

E X E R C I T. CCCLXI.

, Quae de Hierarchiis.
A v o conſultò faciebas, ubi diſtribueres per Calos Hierar
chias. Triplicesfunt Platonicis abftraétæ formæ. Subcæle
ftes: inter quas eft animafublunaris. Secundae funt caeleftes
tot,quot orbes. Tertiaefupercaeleftes: quae noftrisàTheologisa
pellatæfunt Hiprarchiae. Atque eae funt aquæ, quas abaquis º
pfit Deus.Etiam cùm peripfàs deducisPlanetarum poteftates,ina
nibus pigmétis oneras aures noftras. Hic error ille maximus.Nam
quotempore Gabrielangelusà Deo miffusfuit, aeternae fàlutis nú
cius: tu qui eum praefiderefacis orbi Lunae : qua ratione motore fi
• mul,ac mota deftituebasillum ? Alter error. Virtus,inquis,à Sole
... omnis per Lunam demittitur. Quare non perVenerem, quae pro
pior (;ြို့ fruétum illatorex commeatibus,neque ue&tigal ex
tantis mercibus ullum,dumtranfuehuntur,capiet? Nihilne áefuo
admifcebit ? Omniaerunt Sol,& Luna. Quorfumtuilibri de Pla
netis 1
 рв з w в т і т. і т. А т в А р сА к рА м v м. 469

netis aliis,deftellis fixis ? An uerò etiam per Lunam calefaciet?Sed

illæ præclarae uacillantisanimi fulturae noftri. Mars,inquis,auda
• ciam praebet: alioquin eflemusin perpetuo timore. 器 ais, o
mnium rerum fubtilißime? NequeSol,neque Iupiter afférét quic
quam,quod ad animorum faciat conftätiam ? Nifi praecipites nos
ágat Márs:peribit nobis à Sole afcendente cum Regulo fórtitudo?
Iis,qui funt meticulofi, Marsin Caelo nô fuit,quo tempore nafce
bantur ? Non eftigitur Mars, qui dat : fi & alijdant:finec ipfè ali
quando dat.Et,puto, lepusherbas depafci non audebit: nifi Mar
tis ignifuccendatur.
EXE RCITATIO CCCLXII.

Quae deintelligentiisfubtiliora.
р faétum
E R plebeias ducisnos affenfiones. Quantò confultius abste
effet,fi nobifcum certa opera conftituiffes: quo modo
praefunt intelligentiae.Non enim multifciunt.Quomodo fè
fe intelligant. An praeter intelligentiam fit anima neceffaria ad
Caeli motum. Qua ratione cauffam & cauffatum ftatuat Auenrois
in ordine intelligentiarum: acrurſus idem repudiet Aboali,Alga
zelis, Alfarabijproductiones. An corrumpi រ៉ូមុំា intelligétia
rum aétiones,cùm ab illis ceffant. Vtrum Dei uishorfum per illas
demittatur:an agat ipfà fine illis. Non enim uidetur egere minifte
rio,qui rerum omniüm immediata cauffaeft:& eft ubique. Si per
feillé: quidigitur operis per eas ? Acfuit quidem tépus:cùm inter
philofophiae tyrocinia difputare auderé : unam tantùm rerum o
mnium formam effe:quáquam resipfae funt diuerfae. Sicut una eft
corporis noftriforma: cuius alioqui partes admodum funt diffe
rentes.Quarundam uerò etiam principia contraria: ut pituitae, &
bilisflauae:carnis,& oßis:cordis,& cerebri.Eundem admodü for
mam illam unicam fibi eiufmodi, quae collibuiffet, materiâ fabri
care. Ambire omnia,& effe in omnibus.Quam uanitatem,iuueni
lem poftea comperi,in progreffu ftudiorum. Hoc quoque fi accu
ratè difcufferis:non es minimus philofophorum.Non enim eò có
fugies:unius unam effe operationem.Hoc enim finitae naturæ in
tereft.At infinita & fàtis éft ad omnia,& uerò etiam fupereft. Nam.
quemadmodum uarias fecit fpecies , diuerfàs creauit formasfine
ullo adiutore: quamobrem non &abfque minifterio omnia item.
queat agere?Cæterùm haec intempeftiua audaciatemperata eft ab
ea fàpientia, quæ hauritur cùm ex duodecimo tranfhaturalisPhi
lofophiae,tum ex Mundi creatione. Hanctamen, aut non ualde:
Ccc
 璽* 工 『 * 雪 C A王$ A 重 g e A 已1 G E重

abſimilem opinioneminueni poſtea in libro Demundo, qui falsò

circumferturfub nomine Ariftotelis Exeius quidem libris mulra.
Phrańsa:ia adzgz-?~~i~ ufque.Senrentizinfames De Deo fic lo
quentë quisfaciat Ariftotelem, cui notus fit oótauusPhyficorum:
fon ignotus iiie, quem eMetaphyficis euocabamus ? 3-=*====
‫جستية ءیع ﻤیۃ تح_ﭩی =تۓ‬..‫ شت‬சீ.சிவகோச்க் மாமிச -கிச பன்
7. பன், உாம , -- அன் - எ.கா: ஃ -- ச்
-: ; - : ź க்ய-சீ , ****, ** => ##***,
&=: -i:-== 32, 2-+-r. Qui tamen operam ludit:fifpera: fè no
bis perfuadere poie: Deum eífe in aliquo, ubi : & eífe finitum -, =-
*===• •-:.:>: ut agebat ille feplafiarius ueritatis. Deinde fi Dei
potentiam aliudeiie ab ipfo Deo fomniauit. Praeterea quaereres:
Quis omnium confenfusunus ad opustam uarium, tam miftum.
An fit contrarietas inter earum poteftares. An aliquid rerum no
ftratium fit contrarium illarum poteftatibus. Aniuerum fi:: effe
fubcaeleftem intelligentiam.Vtrum effeótiones finr ab i.is, an à
corpore czlefti: an ab utrifque. Ratio difficultatis:guia exorbe, X
intelligentia non fit unum.Quo modo prima motrix,apud philo
fophum, erit aeuo infinita: cum fit finita poteftare. Vt hinc co
gatur interitum Mundi confiteri.Si non habet ullum ens ante fe:
ac propterea eft infinita poteftatefimpliciter: quomodo refpeâu
ad orbem , quem mouet, finita eius poteftaseft. Neque enim po
teft in orbe finito efferefiftentia contra infinitum. Ah earum effe
&tiones,cùm fint illisaccidentia, fint nobis fubftantiz . Quzftio
nis origo eft.Quia caelefte agens aequiuocum non è fuae fubftan
tia portione Murem generar. Ei unde Sole nihilo formam da5ire
Nam effe in potentia fimi ridiculum eft.Omnes enim forms effent
in materia prima. Cùm ergo generaturignis è ſilice per euño
nem (quippe fieri per extrüfionem fiue explofionem ómnes ne
gant) unde erit formaignis?Si non ex fùbftantiae caeleftis portio
ne,fedabilliusopera opushoc, imò potius res haec fit: quiod illis
erit accidens, nobis erit fubftantia. Quomodo igiturgeneratio e
ritfubftantia:acnon potiusfubftantia ex gencratione.Videtur e
Subtiliſ
nim Sol nihil agerenifimorum ad generátionem. Item: an haec
inferioraillarum finis fint. Mouerenanque uidentur,ut fiat gene
ratio.Non enim ita eft.Sed obedire Deò illarum fifiis eft.Haud
£rgo generant, ut generent, fed ut pareant Conditori. At ille
hæc, & cùm conderet, & dum condif, non funt Dei finis. Non
enim facit Propter ipfa,fedpropterfe. Vt ipfefit füus finis. Quod
ita loquimur, ob inopiam uerborum. Alio nanque modo Deus
Sக்iர.
eft finisfibi, quàm quomodo aliquid eft nobis finiis. Poftremò fì
earum eft generare: quare non &conferuare: præfertim cùm ipſæ
fint
| рв s v в т і т. і т. А т в А о с л к р м м у м. 47е
fint æternæ?Quid ಶ್ಗ corrúpi finunt,ut deintegro aedificent:ac
perpetuò in opere fint ? Haec atque alia talia confùltius explica
ires, aut fàltem innueres, quàm ex magicis tabellis Iudaeorum de
fcribere Angelorum nomina, atquein eis ineptire. Quae huctra
duxi per capita, fuis locis à nobis luculentifsimè examinata : ut
& hoc rumpanturiſti Theologiculinarij: quorum ſumma ſcien
tia eft,nihiluellefcire. At nos quando nobis 蠶 libitum fue
rit,ceffabimus feriati.Interea eorum,quae illi profummis, intimis,
arcanishabent, non ignari: horum, រ៉ែ ſcientiarum non
importuni exercitatores.
ExERciTATio ' ccclxiii.
De tempore,& aeuo. -

A R g vt ! a tibi placuitineatranflatione. Tempus,inquis,

eft quafi circulus:aeuum eft quafi centrum. Abfurda tamen
eft. Nanque æuum aut extra tempuseft , aut ab aeuo com
prehenditur tempus. Vtroque modo aeuum tempore maiuseft.
Quippe, ut ait Proclus , dùâus àifior. Iftiufmodi tua pigmenta
funt admodumfallacia. Sicut&illud Trimegifti. Deus eft, cuius I.Cel7o.
medium in centro, circumferentia ubique. Peßimè nanque me
diumafsignat infinito:& circumferentiàm qui dat, finitum facit. Subtiliß
Tum fi erit ubique circumferentia, erit etiam in medio.Et idem
fiet centrum cum circumferentia. Somnia haec funt acutis philo
fophis, Longèconfultius in Tima o mellitus philofophus: Tem
püs effe aeuiimitationem,quae ad illius exemplum faéta fit. Tem
porispartes numerat tres:fuiffe, effe,fore. Caeterùm extrema duo
non attribuita uo, ſedipſum eſſe,tantim. Deauo mox ſatisex di
uiuo praeceptore:qui in quarto Phyficorum dixit. T. âè àrta & ἐςτ»
ενχξόνω εδε μεπείται το ένα αυτών tô;gêyg.Non ergo tëpuseftin aeuo.
Aeterna enim funt in aeuo.

EXE R C IT A TI O C C C LXIIII.

*- Futilia. Titillatio.

x E M P t v M futile,atq;à taberna,& cuppa, dealis Papilio

E. . Hoc enim prouerbium ex oenopoliis tranfiensin uia.
non fèmelaudiui. Qui pinxit alas Papilioni, eum omnia cu
raturum. Hochabueris à Socrate cum ſuis cerdomibus.Tun"per
haec mihi praefèntem præftabis Deum ? At quid attinebat, de
Ccc ij
 IND Ex

eriophoriarbores I 58.8 cratis 1 om.; fauor, quid 317

eroſioni non aduerſatur te exiftentia e£ accidens ef fauorum cellæ quare exa
лиif46 95 [entiae 6.13 gona 118
erromef 277.5 εξίτηλος 3o3.7 Febrüpfter 218.தி
Efçhara ad ignem . 16 expers, quidſignet, non in- fecialiumfilex 119
eſdrelibrorum compédium. iellexifcarìnus. 184. 3. feles non contrahit pro af
308. లా 286. bitrio pupillam 3.54
с/б; 2.18.3 expetere quid 3173 feles uolantes 217.9
eſſe, or conſeruare, eiufdem expulſioperquefiat 342 felium Mofcouitarum pellet
autoris 3 I extremum non fit ex me calidiſſime ibid. Io
eſſentia antecedit priuatio dius 16.3 ferrarienfium crura 28;
ment 61.2 extrema non fantinmedio. ferrea pluuia 32.3
Eteſie quandoflant 47 ibidem. ferrugineus color 325.12
ethicorülibripopulares.355 exultatio, quid. 317:2 ferrum aere utilius 1o6.z
ettalch 181.19 F
ferrum ejeasincoëtum.fal
Ευανθές affettu, coloris. Fabaceu color 32.5.12 unt ibidem
3.25. 18. fabella delectant 3o7.11 ferrum facere intendit Na
ευκαμεία 364.2. fabellæ facetae. 96.& 116. ита ibidem
euclida propoſitiones ad O alibi. ferrum fit à ualentiſſima
pauca reducere 319 fabrilernationes 107 саија
euleiaqua 59.2. faciei latae nota . 167 ferrumforte,4 uid ros
ευνουχία 277 falco,quid .233 ferrum mouetur ad magne
eunuchicoeunt, 1 o4.8. e2 falco peregrinur 23 1.2 tem,nontrahitur. Io2.6
17.2.లా 277.;. falcones albi ibtdem ferrum non crefätn firubi
eunuchi quare non calue fallacia,quid 254 gine Io.4.17
/unt 277 faffum omne deprauat in ferrumutilißimum 99
eunuchorum naturae priui telleétum 307.9 ferriacies curhebetaturcar
legium in Syria ibid.4 falfa quomodo delectant. mium calore 332.
euphorbium 181.2 ibid.11. ferri attraétio quare mira
euripide natalis locus. fames quomodo quidã do I r
325. I2. lor 2.99.2.
ferrigenera duo 88
euriclei 258.3 famis non bona definitio. ferri mutua collifoneignis.
Exanimatio,quid 312. 343. -
-
I6.
exceſſus ad utranque par farfarae radix adfòmenta. ferueounde 325.12.
tem 2.99.2. 18o.2. feftucinus color ibid.is
exceſſu, & mediocritas à farina Augufto menfe mo Fibri teffes, o m fehus,
quo/eparentur 2.99 lita 87 idem Cardano 211.6
excv&fione haud omnia at fartas regnum I 49 fibula,quid 329
tenuanfºr 141.5
fatum 7.ó”36y.4 fiani error 32; 17
excremétorum ratio. 189.2. fati uoce mala utuntur. ficinttranflatio bona,/edin
exečtiteffes 277.3
2\o.4. /илии 2.94
34&suny faceta иохHippo fatigatio, quid 76.4 fides, quid 3o 7.31
figura -
 Го В 8 V вт 1 1 1 т А тВ А о с л к о А м у м . 471

loco,nequeàtempore, neque à perfonaImperatoris, expugnandi

hoftes.Actas autem eft perfonae zweiszais,quemadmodum & fexus,
& ftatus,& inftrumentum,potius quàm ipfius fa&ti, aut euétus. Vt
puer,fœmina, feruus, cum telo. Aut quafi perfonae : ut leo exar
matus:nifi fit pro inftrumento:quemadmodum & equus & canis:
quodita uocat Philofophus in Oeconomico primo,& primo Po
liticorü.Item lmpedimêta:ut Milo captus à quercu. Poterat acue
recraßitiem orationistuae magnus Hippocrates,cùm dicebat:«g-
e}ς &;g%w,X£3* & xgufâ. Autipfiusuocisètvuov. Idem enim eft oc
cafio,quod aúufaua: ut quae accidant caufsis,eae accefsioaes occa
fionis appellatione defignentur.Quare M.Tullius,nünctemporis
partem ait effe occafionem:nunctempus habés opportunitatem:
nunc opportunitatem ipfam.Neque fimplici cötentus uoce καιρόν
appellaüit,fèd maluitèvxgueíaw. Bohustamen philofophus utrunq; Subtil.
cenfueritidem. Nam fi non eft bona occafio, ne occafio quidem
eft.Eadem quoque ufus eft Hippocrates. Quialibi fé xgue;útánti fe
citarticulos: ut 3%a,& praecipité dixerit.Sed&in libro ἀì w#awar,
quemfalsò ἀi &mwkawe infcripfèrunt, hanc uocem, xgue}ς , pofuit
pro eo,quod eft,fàtis.Idemtum alibi,tum in libro delocis hominis
momentatemporis defignauit illis uerbis: in**}άλ/;%«gue% §7. Sed&
non femel tè xgìeua yoafiuat, iisftatuit contraria, quæ nullam reci
piunt curationem. Quia fànè admittunt occafiones opportunas.
Sicin primo Demorbis:οκόσανεσήματαμή ες θάνατον φέρει, να καίειάζετ,
Επxgìéìoypartem illam corporis dicunt medici, quae obnoxia eft ei
nocumento,quod euenire poteft,folétue ab ea cauffa, qua de agi
tur.Vt ex nixü,uenae apertio,autfcifsio: peritonei ruptio. Sictum
alibi,tum Deludo paruæ pilæ Galenus. -

EXERCITATIO CCC LXV.

Entium noua partitio,admirabilis, & arcana.

v AE de natura Dæmonum,dequeintelligentiis fentieba
mus,fàtisputo declaratafunt. Cæterùm quod ad præſen
tes attinet difquifitiones: quibus omnia nouis, atque exa
&tisiudiciis uolumus aeftimari:nouam, atque admi
randamentium partitionem,tanquam appendicem hifce exerci-s.
tationibus exeqüemur.Ac primùm quidem in rati9ne ipfa nume
rorum,longè ália, quàm quae à Pythagoreisproditafunt,aliquid
illuftriüs excogitandum.IIli enim cùm fèptenarium numerü miris
extollerent laùdibus:non animaduerterünt,praeteralias nobilita
tes,illud quoque àNatura obtinuiffe: ut limes eſſet, ac terminus .
Ccc iij
 Iv L 1 v s c AE s A R s c A L 1 GΕ R

numeroruminferiorum.Sicuti nouenariusomnium fummus, ac

perfe&ifsimus,caeteros omnes arcet,ac continet : neque ab ullo,
hifiab unitate augeri poteft, ut denarius fiat:qui eft omnium ulti
Subtiliß. mus. Vnitatis igitur ómnipotentiam quandam celebramus: tum
體 eftprincipium omniüm numerorü: tum quia eft finis. Clau
it nanque nouenarium,in quo funt omnesfpecies,acproportio
enes quantitatis, tam primariæ, quàm conſequentes, |ိ Ult U1O
cant, refultantes. Longitudo, latitudo,profunditas, perfectú, im
perfeétum,diuifibile,indiuifibile, trigonum, cubum, oblongum,
plurilaterum,arqualitas,inaequalitas,ab{olutum, ို့ , fim
plex,multiplex,ſimile,diuerſum.In ſpecie uerò duplicitas, ſeſqui
subtili]]. alterum,triplicitas,fefquitertium,quadruplicitas,fuperpartiés.Eft
autem unitäs principium & formale,& mäteriale,&efficiens,&fi-
nis.Quod denfionftfo. Materiam effe,nemo dubitat. Eftetiam effi
ciens,quippe principium creans numerum. Finis quoque eft.Quia
conueniunt omnes unitates,ut unus fit numerus. Et omnis nume
rus ficut inchoatur,ita & terminatur ab unitate.Quòd uerò unitas
etiam fit forma, inde manifeftum eft: quòd ipfa addita uariat fpe
3 ciem,& affectum ſpeciei,par,impar.Ariſtotelesin primo ſuprana
turalis Sciétiae,refert : tantùm effe tributum abantiquis unitati:ut
ex eius materia generarent ipfum ens.&no tôyovaio^*)* ***<&**-
μόνοι το ονόμως γεννώσιν εκ της ύλης ή ενός. Μeliflus quoque deunofen
Subtily?. fit, ut de materia. íolvay á festa fé ¿y}c x7 tw) ¿xlw. Nouenarius igitur
cùm ab alio numero non claudatur,& aliosipfecöpleétatur,Mun
di machinae fimilis eft : quae omnes in fè partes continet: ipfànon
nifi ab unitate finitur: qui eft Deus: idem illius æquè principium,
ac finis. Diuidamus ergo nouenarium in partes duas: quod non
folùm antehac faétum non eft,fèd ne fieri quidem poffe,ratio cla
sabilff. mat imparitatis.At enimuero Mundus cùm duas in partes diuida
tur,inferas,&fupernas:in ipfo quoque numero hoc, quem illius ef
fe imaginé dicebamus, aliqua diuifionis ratio excogitäda eft.Po
teft igitur fic. Ablegata ab hac partitioneipfà unitate, quae refert
illudunum uerè τὸ πῦ, uerum principium ; nullo comprehéfum,
uelinclufum: nouenarius qui citra eam eft,per fuas multiplicatio
nes cumulatus,in duo fe&tilis eft. Ita utin bina uicenafèptima diui
fus, prioris æqualitatis finem habeat fèptenarium : pofterioris de
narium, cuius ultima unitas nona eft à prima unitate binarij, qui
primus numerus eft in prima illa parte diuifionis. In harum utráq;
parte totti ipſum,id eſt nouenarius,inueniet ſeſe toties,quoties eius
mater unitas ingrediturin eiusradicem, ut eam cópleaf. Eft enim
nouenarij radix Trinitas.Quam nouies defignant uicenafeptena:
ficut ternouena defignantur. Prima ergo pörtio eft,per coaétio
Incrºa
 рв s v в т і т. 1 т А т в А р с л к р А м v м. 472
nembinarij cum caeterisfequentibus ad fèptenarium ufque: ut ui
cenafeptena conficiantur. Secunda portio eft, per oétonarium
cum duobusfequëtibus. Quibus ita conftitutis,ritè,atque ordine,
. entium eflentiæ atque clafles difponentur. Nam primia pars en sabtilig.
tium incorruptibilium tripliciter diftributorum. Scilicet intelli
gentiarum fupercaleftium,caeleftium,fubcaeleftium,qui funt Dae
mones.Ita Hierarchiae nouem recenfitae choris.Orbcs nouem co
gniti. Daemonü ordines nouem: ficut accepimusex arcanis Chal
' daeorum:uicenafeptena fuperiora complent.Secunda pars corru
ptibilium eandem init diuifionis rationem. Primus ordo cft ani
mantium.Secundus inanimatorum.Tertius eftprincipiorum,que
pauciora,quàm nouem effe nequeunt. Quemadmodü & animata
nouenis fèétionibus dignofcätur,& inanimata:in libris aliis decla
ratum et.Nuncipa principia ordinemus. Primum et, Quies. Hec subtiliß
enim eft perfeétio ultima. Quietem intelligo finem cuiufque mu
tationis. Secundum eft, Motus. Eft nimirü perfe&tio ad perfe&io
nem: id eft ad quietem. Hic motumaccipio genus omne mutatio
nis. Tertiú eft,Harmonia: ea cötinens, quae conuenere. Quartum
eft, Accidens:confequens ipfàm perfeétioné.Eft fànè quiddä aliud
ab aliis, quo res eft aliquid,quod non effet fine ipfo. Quintum eft,
Priuatio.Quam ftulti quidam ac uaecordes,Mundi nouatores,pu
tidi Granmmatici, Aritotelis obtreétatores, ex principiorum nu
mero exemerunt.Quae tamen adeò principium eft fuo modo,ut e
tiam fuerit ante Mundi conftitutionem.Sextum eft,Finis : propter
uemfinis ille,quem primo ponebamusloco,uidelicet Quies, fit.
Ille nanque finis eft motus រ៉ែ : hic eft finis rei. Septimum eft,
Efficiens. Oétauum eft, Forma : quae impofita eft cauffa quietis.
Vltimum eft,Materia prima. Haec tametfi nonnihil habeant, de
quo dubitari poßit : non tamen nifi ab ignaris, aut ignauis con
temni queunt.

2. De Deo.

r E t i Q v v M eft, ut de illa architeéta unitatealiquid loqua

mur: quod deceat operae nobilitatem. Paucis ergo multa dicen
da funt. Paucis, quia de unitate: multa, quia dc infinito. Pri
mum illud. Cùm per eius opera ipfum cognofcamus : non ta
men per ea melius inrelligimus, quàm per ea , per quae nega
mus nos intelligere. Dicimus: Summum bonum, primum ens, subtilf.
totum, iuftus,pius,fœlix, beatus, quietus,fecurus, creator, con
feruator, moderator, omnifciens, omnipotens, pater, rex, do
aminus, retributor, ordinator, principiü,finis, medium,aeternus,
 1v L 1 v s c AE $ A R 8 c A t I G E R.

fempiternus,c6ditor,uiuificator,largitor,profpe&tor,opifex, pro
uidëtia,beneficus,folus omnia omnibus: denique quot Latiniau
ures,pontifices,flamines,quot Graeci uel pgetae,ueltheologifüis
ymhis contulerunt: quoffunt uates alij, Sibylla*que ueneratae
appellationibus:quarúñulta pofitgfuntin libro Demundo: non
paucae colleétae fünt à nobisin commentariis Dcinfommiis Hip
pocratis:adde Lulli, Cabaliftarúmque nuncupationes : addeno
ítratium Theologorum diligentiam, quieumex Pindaro $uîsior,
& żegz7#xaagnouerunt:confiliorum directorem nominarunt,
auerrunçâtorem, àvT£%aiov, àvtiíyaSw: adde, quodnos admirabili
ambitu fignificatus excogitauimus, àrraptìs : nullistam plenè uo
cibusindicatum intelligemus,quàm iis,inquam,quaeignorationé
praetendunt noftram.Nimirum ubi eum dicimus , immenſum, in
comprehéſibilem: quid ម៉្លេះ & eſſecognoſcimus, &ſuper
effe?iccirco ne quaeramus quifit:cùm fit omnia,&fuper omnia,&
praeter omnia.Hocipfo cognofcimus:quòdà fè folo cogno(cipo
teft.Cæterùm quoniamid ftudemus unum, utiucundas, ac fru
&uofasfimul höras noftras faciamus: dandum effe aliquid animo
exiftimaui,ex elegantifsimis piéturis Platonicorum. Quarum ali
quas infigniores otiosè uideamus.
3. Platonicorum commenta. De Trinitate
ex Ariftotele.

c v M. de magnitudine Deifcriberêt,Proclus,Iamblichus, Por

phyrius,Plotinus, penè ubiquetriaßatuerunt. Quae abiiiisita di
gefta funt το αεώτονίν. ονός εν παύτα, ψυχή εν καπαίτα. Ωuia Deus fit
τὸ σε%tvy%y, neq; aliud,quàm ætía. Qui cücreat,creat perrj. Eft
ergoyšs creator:iccircofaciuntillum effeomnia.Animauerò gu
bernatrix eſt,minus ſimplex,& remotior à principio.Ideorºs,abſq5
coniunétione,&y xa/rw. Ànima cuma coniunétione,$y x£ xw/ra.Pro
pterea quòd re&tionis officium accipit à Creatore:& pofterioreft.
Sed errárunt'haudfemelProclus,&alij,cùm aiunt: § ae£ry- nor
antecefsiffe mentem.Quapropter alijquoque fèquutifunt errores.
Primus eft, cùm dicunt:Mentem effe £&yuov. & mox alibi: Métem
habere in fè aliquid xpíoy fé àwyiw. Quo modo eritidem fempiter
num,& pratantius fempiterno?Sempiternum efe nos afeueran
teragnofcimus Dei filium Dominum 1 E s v M. Quare nefandam
excogitare uocem inftituerunt, aeyou&yioy. Non enim aeuum Filij
æuo fuo anteceßit Pater. Quali infània illud quoque pronüciarüt:
Primü bonum e£eipfà Mente diuinius. Vterque enim unus Deus
eft.Tantò peius quidamexTheologisiftis: qui ueterü decempeda.
- noſtræ
 р в s v в т і т. і т. А т в А о с А к р А м v м. 473

noftrae Religionis immenfos agros metiripoffefibi perfuafère. Nâ

: illi cùm tertio ftatuerent loco φχνgubernatricem: ifti noftriSpi
ritum fàn&tum Dei cum eadem illa illorum Anima eundem effe,
nefando fànè, atqueimpio flagitio prodidere. Suâ enim illi Jvy%r
longèfaciunt utroque inferiorem. Quantò plenius & planius di
uinüs Ariftoteles ? Qui cùm Deum tanum, atque fimplicifsimúa
့့့့့့့့့ , ita dixit: Deum fefe intelligere. Idem igitur erit intel
igens, & is,qui intelligitur. Idem, inquam, & æqualis. Si tamen
hóc uerbum diffundi poteft per uniuérfum infinitum. Quando
quidem finitarum rerum æqualitas ratio eft. Sed uti cogimur subtię
uocibustenebrofisadlucem fignificandam. Generatigitur ex fe
ipfo, in feipfo, ஆ
intelle&tionem Deus, eodem modo ean
dem, & æqualem fibi. Quia non intelligit perfpeciem,fed perfui
ipfius praefentiam. Videmus igitur quemádmodum ex hac um
braPhilofophilux eafulget,cuiuslumien ab ipfàmetluce, cum ea.
exiftens unum, demiffum cælitus elucet nobis.Ergo cùm fe intel
lexit bonum,primum,imméfum : & intelleétionem eiufdem quo
que modi:fpirat erga ipfàm amorem utrique æqualem, aequèreci
procum, fine ullo recürfu tamen,abipfàintelleétione. Itaque pro
nobis reótè Mensilla diéta eft, Prouidentia,& Sapientia. Haec ille
uir diuinus cùm fupra humanum captum apprehendiffet : etiam.
humanam coniunxit Naturam cum Deitate. Vt eitandem in Di
uinis rebus anteferre Platonem definant ifta mancipia paucae le
&tionis. In primo etiam Politicorum eiufdem generis cum gene
re noftro Deum ipfum facit : aitque eum genuiffe nos:& effe pa
tremnoftrum. Excellentiore tantùm natura effe; Jò gxã, őaneer
w f a >* * N - ‫سم‬ - v r w e

τον Δία το egσηχόρευσεν,

z r w
ειπων,πατήρ άνσιρώντε, θεών τε , »τον
w v 3"
-
βασιλέα
\ -
-v
τύτωνº α
/ z

παίτων. φύσε
- \
γό τον βασιλέα διαφέρεινμάο Jεί, τώγένεια είναι τον αυτόν, ότών
* \ r \ Z

πεπονθετο πρεσβύτερον σεώς το νεώτερον, ο ο γεννήσας τρεις το τέκνον.

4. Quòd M. Tulliusinſcitè carpat Aristolelem. :

v 1 p 1 s r i'N E aliquando fluétum quempiam in fcopulum im
pingentem,quátò uiolentiusfefe inferat,tantò mifèrius difsiparir
Haec ille cùm tam diuinè de fummo Deo fentiret, ac diceret: ta
men à M.Tullio carpitur: quieuma, clamat, in tertio De philofò
phiafcribere:Deum effe ardorem Cæli.Deinde eiusaccufat incó
ftantiam. Modò,inquit,Mentitribuit omnem diuinitaternìmìodò
Mundum ipfum Deüm dicit effe: modò quendam alium præficit
Mundo: eique eas partes tribuit, ut replicatione Mundi quadam:
motum regat,atque meatum.Tum ardorem Caeli Deü dicit effe::
non intelligés, Cælum Mundieffepartem, quam alio loco ipfe dé 4
• --
 1v L 1 v s c AB s A R scAL1GER
fignauit Deum. Minus exercitato in librisdiuini uiri M. Tullio
(quod fine ulla ueniaaduerfumtâ temerariasiaétanté uoces diétü
uólo) in re ignotalicuit exultare. Quisenim putet uel ab Ariftote
le,uelab alio mediocriter adresnaturales accommodato ingenio
diétâ aliquädo ullâ Caeli replicationé. Quare ut *%r,aut nö intel
lexit,aut nefciuit exprimere quideffet apud Philofophü: ita near
dorem quidem illum. Non enim uerifimile eft ab illo Deum ardo
rem appellatü, quodaccidens eft : aut ardoremin Caelo pofitum,
à quo cunctas ſummouit corruptionis neceſsitates.Graecum uer
büuideamus. Quis dicat:s*\yxgìua $egy§? Sedille,quodin primo
de Anima,quodin cómétario deSpiritu,quodin aditu primg Phi
lofophiae,qüodin traétationeVacui,acTéporisfacit: multas non
folùm ponit,fèdetiam inculcat opiniones: adeò ut a s{egnöab u
rendo,aut ab ardore dici uoluerit:fed,qui uolebáthoc,ueteres ca
ftigarit,&à perpetuo curfù deduxerit,ficut&sùs Plato. Tantùm
abeft,ut exfuafèntentiafecerit uftulatoré. At quae uoxillatemera
ria?Non intelligens,inquit,Caelum effe Mundipartem.Hocigno
Ladit. ratűfuiſſe ab Ariſtotele, uerum eft: Id que per omneslibros de Cæ
lo deprehéditur. Nam quòdalium,quàm Deum, praeficiat Müdo:
re&tèinftituit. Hoc etiäm Platofacit: hoc omnesphilofophi, qui
fecundas cauflas ordinarunt. Plato uerò non folùm mouendi, fed
etiam creádipoteftatemcommunicauit Diisfuisin Timaeo. Tum
quòd Caelum dixerit effe Deum:rem peruulgatäfecit.Nullâ enim
cauſfam mutationữaliunde, quàm à Cælo cùm animaduerterent
蠶 effeputaruntautorem Caelum. Quem propterea
quòd uiderent corporatum, eimotricem animam attribuerefunt
coaéti. Ex quibusfa&tum illud animal aeternum, quodàfempiter
no curfu$â, appellarunt. Nam Plato Müdumipfüm Deumuocat
inTimaeo : & à Deogenitum fcribit. Sed& Trimegiftusin Afcle
io.Caelum fenfibilis Deus, adminiftratoreft omniüm corporum.
lutarchusait: Zoroaftrem nuncupaffefümmum Deum Lucem.
Sanè bene. Dominus enim nofter ij s v s fefè appellat Lucem. Et
in linguis igneis defcendit Spiritus Dei. Etin 蠶 Deus ardoris
praebuit fpeciem. Et cùm Pythagoras Deum J£xsQy,ideft anima
tionem nominarit: quidaliud, quàm autorem üitæ faciebat? Haec
autem &in luce,&àcalore cofiftituitur ex fèntentiaSapientum.
Sic enim (uìa ;quae uox affiniseftferuori,&,ueteres cognomina
runt: Et nosabillo Diem. Atz.Quòdautém pro poteftätum mul
$itudine, atque uarietate non unô modo fit cognitus ab antiquis:
fatisPatetextot agnominationibus,quot fuprà recenfebamus. Sic
etiamtum Parca,tum Fatum eße crediturifiextremo libri de Mü
do. Quemadmodüin prifca philofophiaaliaquoque illiusnumi
Ra,
 рв s v в т і т. і т. А т в л о слк рАмvм. 474
na,ideftpoteftates diuerfis defignationibus circumferuntur:uelut
&mpécies,&#xpévéxor. Quorum uocabulorum prius amādatipſum
fupra omnemfubftantiam:quando non eft,&offa, quomodo nóftra:
pofterius cùm dicat principem, autorémque generationis, non
abfcedit à nomine Parcae , quae nos in uitam introducit. x4%ois e
nim eft id,quod Deus4»rjpäåøy. Quòd uerò fit effeétor omnium
rerü apud Ariftotelem: uidemus in fecúdo De generatione. Quae
πλήρωσε το όλον οδεός ενδελεχώσοιήσας τίύ γένεσιν. Νonne efthic πληρω
zìp,x£ rvtntfic ? Quem locum fimul cum aliis euocauimus in aciem
fuprà adeos expugnandos, qui negabátin illius philofophi fcho
la,Deum effe Mundieffèétorem. Etfànè rerum inuolucris omnia
opertafuntàprifcis illis. Quae non folùm obduxit notarü obfcu
ritatePythagoras, fedetiam diuturno filentio curauit inuoluéda:
ne prophanistemeritatibus contaminarentur. Ergo Trimegiſtus
è Chaldaeorum librisignem quoque Deum innuit. Quando igni
attribuit aliorum elemêtorum creationem.Scribit ille fic: Aerem
ex aqua faétum per defæcationem,cuius autor ignisfir. Non enim
tam nefcius rerum Naturae fuit:ut elementi elementum faceret o
pificem. Quareignem ibi pro Deo Sapientesfunt interpretati. '
*

5. , Quòd M.Tullius non uiderit libros de -

Caelo. Et de Aeuo. !

. Age uerò M.Tulli, excutelibros de Cælo:tum de Ariftotele a

liter fentias:tum de Natura Deorum acutius loquare, quàm lo
l

quutuses. Deum enim, aliáfque à motricibus agnofcitfüpra Cae

lüm intelligentias. Eius uerba aureis, imò uerò caeleftibus, defcri
benda notis,fubtexere libuit,propter eorum duplex neétar,tume
loquentia,tum diuinitatis. Φανεεονάρα, ότι έτετόπος, έτεκενόν,έτεχgό 99
νος !ςϊν έξωθεν. διότη ότι εντόσω τακέ, πέφυκεν, έτε χξόνος αυτά πιό γηρά.
σκειν. υδ' εςϊν υδενός υδεμία μεταβολή των ύσιρ εξωτάτω φεειμώην φοράν. Ανη'
º f v * ‫سام‬ ۹ w v, v V - z -

డబia7, 27పా 烈 αφίτίμ, εχντα, ဗွီစ္မ္ဟr, και τίμι αυταρκετάτωθιατελά

τον άπαντα αιώνα. Και γό "το τομυομα θείως έφθεγκτα παρ" των αρχαίων,το γό
τέλος το τηριέχοντής εκάςου ζωήςχξόνον, και μηδέν έξω κ7'φύσιν, αιώνεχάςου κά
κλητα. Κατα ή αυτόν δε λό ν, και το το παντος εεαν τέλος, και το τον παίτα
άπειεςνχξόνον,οτίμυ απειείαντήιέχοντέλος,αιών επν:από το αμε ένα άλφώς
τίω επωνυμίαν αθάνατος, ο θείος όθεν ο τοις άγιειξήρτη),της μάρ ακριβέστερν,
της δ' αμαυεύτερον το άνα, τε, ύζόν.Καιγοκαθάτη εντός είκυκλίοις φιλοσο
φήμασι «ήί τα θείαπελλάκις πεζοαίνεται τοις λόγοις:όπ το θείον αμετάβλητον
αναβάιονόνασώτο σεξπντοαφότατον. ούτωςέχονμαρτυρά της ερημένος,
έτε ο άλλοκρέιπόν όπνό,πκινήσει εκείνο ο εν θειότερεν. έτ έχει φαύλον ε
δέν.έτ ενδεικτών αυτό καλών εδινός ύει, και άπαυσoνδή *:霹 ‫کمهر مغ‬۰4N
1]
 - 1 ду 1 1 у в с АЕ 8 А я 8 с А 1, 1 с Е к а

άπαντα και παύετακινόμυα,όταν έλθη εις τον οικείοντόπιν, το δε κύκλω σώμα

πς ο αυτός τόπος,όθενήρξατο, ο εις οντελευτά. Vbi uidemus in numero
pluralitèìå».Et Deüm ipfum nuncupat πύcum articulo, tè ag£
3vy. Ip(ènahque àvrìs Jí áváy: ut alibidicitidem.Non enim πύhic
fignificat numerariam diftributionem,fedeffentiam in infinitate.
Igitur τάκέ defignat & Deum,& intelligentias. Non auté, ut per
uicax Auérois, pro fola prima cauffaaccipietur.Sed neque ut ac
cipit AlexanderapudThemiftium,pro orbe ultimo.Illeenim non
eft έω: nequefupra extimum motum. Sic enim ait: ? &vip i%•τά
w •vetuíla, aegy. Quae uerbafi Ciceroni cognitafuiffent,nontam
frigidèin ardorem illum exarfiffet.
6. De attributis Deo:quo uocis flexu defignanda.
1 a M ergo quid Deus, aliquantùm uidimus, quafiper nubem
Solis lumen. Quoniam uerò ci multa attribuuntur:ut omnipotés,
omnifciés, mifericors,pius,iuftus,uindex,fànétus, fortis,immor
talis, bonus,primum ens:haud reétè extorfit ufus, ut fic loquere
mur.Si enim denominatiuède eo quippiam prædicaretur:abſtra
&tum effet,tum aliud ab ipfo,tum ipfoprius. Quodfànèimpiüeft.
CQuare neque ens eft,fed effentia:neque bonus,fedbonitas: neque
器 fàpientia:neque omnipotens, fèd omnipotentia. Quae
itain ipfo funt,ut fint ipfüm. Ita infùnt: ut nihil antecedat, nihil
fubfequatur. Caeterùm quia ex captu, atque intelleétione noftra,
quæ nimirum perquam umbratilis eft,aliis alia prius animo com
prehenduntur: quaedam paulöfubtiliusexcutiendafünt.
' 7. Quod attributorum fit in noftra cognitione
primum , & quæ fequantur.
r A M E r s i apud nos prius cognofcitur ens, quàm eius opus:ta
men ex eorum, quæ à fenfu remotafunt, effeétionibus euehimur
abinfcitiain ipforum cognitionem.Itaque cùm lumen fit omniü
accidentium naturalium, quae à ſupranaturalibus pendent,mani
feftif$imum: eiujfque ui,fecundo loco motus fit n6bis maximèfa
miliaris,ut perlucem motum: ita per motum cognouimus ipfùm
Deum.Ergo quia non potuimuseum pro motore agnofcere, nifi
fit:fecundariâ intelleétione Deum efîè percepimus.Tertio men
tisappulfù admouimus nos ad notitiam potèftatis. Mouet fiqui
dem,quia poteft.Tum fefe obtulit Sapientia.Inde Bonitas. Nifi e
nim bonus eſſet,non benefaceret. Iccirco ex ea deduximus com
municabilitatem. Serò tandem deprehéfum eft:quare effet unum,
& primum: propterea quòd multi motus apparebant. Poft haec a
lia funt confequuta:immenfus,aternus,immutabilis,fimplex.Ve
rùm
 р в з v в т і т. 1 т А т в л р с л к р А м v м. 47f
rùm omnia, non eft animus, compleéti. Tandem uerò de eius o
mnipotentiafubtilia quaedam explicandafunt.
8. De ordinaria poteftate,& abfoluta.
q_v o N 1 A M uerò Dei potentiainfinita eft: cuius tamen uide
mus finitaseffeétiones,&opera finita: Quando ipfum quoque Cae
lum finitumeft:& temporaftatisprzfċriptionibusconflitüta: (pe
cies & à feinuicem effentiis difiunctæ, & certorum officiorum mu
tuis nexibus coniunétæ:mortales ei duplicem potentiam attribue
. runt. Alteram,quam uocant ordinariam:alteram,quam nominât
abfolutam. Vnatamen inipfo eft. Nanque ordinaria eft abfolutae
pars.Et omnino quicquam in Deo ponere, quod nöfit abfolutum,
& quod non fit ipfe Deus, impium eft. Neq; ordine difponitur, aut
diftringitur eius potentia: fed ipfè ordinisautor eft : cuius ordinis
necefsitas omnis ab eo pendet.Ipfe rebus ordinem praefixit,perSa
pientiam,& Bonitatem. Neque enim bonumerat: Caelos alio mo
tuferri. Potuit quidem,poteft,poterit creare Müdosalios: fed non
fuit optimum. At fummum bonum femper, quod optimum eft,
uult: quod per Sapientiam cognofcit. Non igitur agit per finitam
poteftatem. Non enim fequitur:aétiofinita: ergo & poteftas. Pro subtilf£
pterea quòd aeterna effentiae,& potentiae continuatio fùpereftipfi
iam faétae opcrae. Partestamen habet intelligibiles: quae perintel
lectum adaequantur finitisactionibus.Sedalia ſucceduntin infini
tum. Hoc dico, quia nonnullifemiphilofophi uerfificatores noui
dixerunt: fuprà Cælum ultimum effe creatum infinitum: quafiâ
Deo finito non pof$it aétio procedere finita.In hisViuem qüoque
uidemus errare manifeftò,qui Dei prouidentiam fic defcribit.Vo
luntatem confilio uniuerfagubernátem.Nam & ante Mundi crea
tionem erat prouidentia fine gubernatione. Et confilio non eget
Deus,tanquam medio,autinftrumento, aut idea adgubernádum.
Actam eft impia uoxin diuinis,confilium,quàm pluralitas Deita
tis. Non difceptat, non ratiocinatur, non proponit, non colligit,
non cum alio cöfert,non ab ullo accipit.Haec poftrema duo etiam
puerifciüt.Illa priora nonnifiSapiétibus nota funt.Qui non igno
rant:omniaeſſe ម្ល៉េះ Deo.Quare utillud quoquefubtiliusex
cutiamus:ne uerbum quidem illud,pr£uidere,Dei conuenit omni
potentiae:niſi quoad noſtramutila intellectione metimur infini
tatem,nobis quidem,quibus eft futurü, præuifio illa eft. Deus,cui sabtilif.
nihilfuturum eft, non præuidet , fèd uidet fimplicißimè quod eft
praefens.At omnia praefentia. -

3. An Dei omnipotentia in non ens agere poßit.

Ddd iij
*
 1у т. 1 у з с АЕ s А к всА С 1 С В к

s v p r A humanumingeniumilla quaeftio eft,quam, more no

ftro, interea, quae fieri nequeunt, erüebamusè congerie inquie
tif$imarum noftrarum cogitationum. Quis enim unquam ex
cogitauit: an Deusin id, quod non eft,agere pofsit ? In qua cùm
diù luétarer mecum, multóspoftannosinuenitale quiddamin li
bro De Prouidentia apud Proclum. Tår •eyráaç «çà tšły, «№ºrèä
γαθόν αφοεισμένης, ο ή αγαθά σε ή ή όντος (ής § ορέγεται το αγαθό, και
τα όντα παύτα, και όχι ή να το αγαθόν) ανάγκη και τίω τενονπκιν γνώσιν
Ψσερτάδ νοεράν άνα, και όπωθήτίωσεόνοιανπιάταγνώσκειντώ ενιτώ' εαυτή.
καθό και αγαθήνει παύτατα νοοώτα, και τα μήζώντα, και τα μη όντα, πάπι
&mg4»vos. Sanè fi prouidet cognitionis anticipatione ea, quae
non funt: fiiftaipfafibi uindicat,non minus, quàm ea, quae fünt:
nimirum in ea qüoque agit. In ipfà quoque creatione, ficuti fù
sąbtili| pràfuo loco dicebamus, cùm terminüsâ quo,nullusfit:fubieâum
enim fubeft nullum : uidetur omnipotentia Dei agereinnonens,
quando facit ut fit ens. Quae res cùm fit tantae fubtilitatis, uthu
mani captus& ambitum, & faftigium excedere uideatur: le£tis
tamen à Deo iudiciistum hoc, tum alia eiufdem modi data funt
ad contemplandum. Intereft enim& noftrae pietatis, & Dei im
menfitatis éafèntire, quae fèntire non poffumus: {entire quidem
in ipfo per ipfum, quæ per nosfentirenequeamus. Nunquam fà
tis homini felicis 器 , cogitare omnia # , in
gentia, immenfâ de ineffábili omnipotentia Dei. Nam quotus
quifque noftrum ignorat infcitiam fuam ? Quam tum demum
cumuera fàpientia commutabit: ubi noninuitus,ac uerò lubens,
fatebitur fe nihilfcire. Neque uerò latuitter maximumHerme
tem hoc. Sic enim fcriptum reliquit: & &eg;, &55,&áíe,&£v$,
εν παντί το κόσμε, εν παντί ή παντός, τό όντι, και τό μυ όνπ. δεν γιξ
και πνεν παντί εκείνω,ο ακέςιν αυτός έπναυτος και τα όντα, και τα μη όντα, τα
μό ο όντα εφανέρωσε τα διμή όντα έχει ενιαυτώ.

1o. De ſapientia creata.

* A c tam luculenta coronide, tam laboriofis exercitationi

bus ဥပ္းႏွစ္တစ္ခုႏွစ္တmanus.Platonici fuum re£ pofteriorem
πῦς ἀe%mr äp;§* ftatuunt. Quam nihilofècius métem creatricis ti
tulo circumferunt. Eft tamen creata ipfà Mens ifta , 6 pofterior
eft, neceffari6. Nam infinitum fi gigiiit, non poteftin tempore
gignere: quia aeterna intelleétione fe intelligit. Mens igitur aut
eftpofterior tempore, aut natura. Non effe tempore, declaratum
- - eſt:
 то в svвт іr 1 тАтв Ар с лк рАмvм. 476
eſt: auterit creata. Non item natura eſſe poſteriorem, demon
ftratur. Erit enim alia : ergo finita: igitur creata : quare neuti
quam creatrix. Quiacreatrix uisinfinita: & nulli pofterior.Effent

ſ enim duo prima. Nimirum non ni(ì primum creare poteft: idém
que infinitum. Agit enim ex nihilo : quod nempe eft extra o
mnes fines entitatis.Creatum uerò finitum:quia nö eft cum Crea
tore conſubſtantiale.Theologi uerò noſtri ſapientiam creatama
liam agnouere. Quae nihil aliud eft, quàm illuftris quaedam no
tio Dei, plenainquam, & exillo fibi, quantum fàtiseft,fufficiens.
: Plena: quiapofeííoremimplet : ipfafe non deplet. Illuftris: quia
luci ueræ illi eum fimilemfacit. Sibi fufficiens: quia ab eo, qui
eft omnia, fecum habet omnium rerum praefentem fupelleéti
lem. Haec neque fit per fpecies : neque fuggeritur per principia
connaturalia nobis : neque fefè infinuat per opera : neque fubit
per difciplinam : fedpraefentia uifionisbeat ciuesillius Reipubli
cae : Cuiusipfè Sol fine occafu,&fine ortu: Perpetuitas fine mo
mentis: Praeſens ſine lapſu: Satietas ſine faſtidio: Deſiderium ſi
ne defe&u:Triumphus fine bello: Laetitia finegeftu: Scientia fine
difciplina. Finis,& Principium : utroquecarens: neutrius egens:
utriufque parens, atque autor. Ibi participatio fine inuidia : Col
locutió finie fermone:Collatiofine decefsione : Receptio fine ac
ceſsione:Quies fine motu: Intellećtio fineratiocinatione. Vbio
mnia ſunt in omnibus,ab uno,non ab omnibus. Vbi omnes, ſin
guli fibi, alteri alteris,unum in uno. Quiadeffe uolunt aliis,quod
adeft: quiaipfis nihil deeft : ne id quidem, ့စွဲ adeft illis. Quia
ui uult,uult eos uelle.Cuius uelle,ut nos uelle, quod uult, facit;
ic ipfum in extremo&libri margine, &aetatiscurriculo,exora
recum gratiarum aétione,liceatnobis. -

Age Mens: noua lux, nouauis, immenfauoluntas

- Quam ciet,aéta Dei ardua fpiritufupremo: . . º
- Audebis,inacceſsibilem,fine carentem,
- Et 器 aſtringerefanćtis?
Cui effefibi
1 fufficit,efficitque cunéta. -

. Nufquam ambitus ចំៈ nullibi,atque ubique.

Dices efebonum fine qualitate.Fufo
- Extenſio nulla eſt.Sine quantitate magnus.
· · · · Cuius uelle potentia:cui opus uoluntas. _ , ,
Intra omnia:fednon tamen inclufusin ipfis,
Extra omnia:fednon tamen exclufus ab illis.
Sic, intimus haec,quae regit, extimuscreauit:
Illífque fuum, atquefui induensfigillum,
tို facit,quæ facit, omniaà feipfo.
 Vfura placet,non tamen ulliusauaro.
Nullius egens,gaudet,ubi fibi lucratur.
Vt fuftinet omnia,fert: nec fubtus habetur:
Excedit ita,&fupereft:nec libraturillis.
Regnat ubique,fine loco:finetempore,femper.
Immobilis, abſqueſtatu 醬 fine motu.
Extra omniáque omnis,fine partibúfquetotus.
Immutabilis,etiam cùm caetera mutat.
Sibi confimilis,difsimilis huic,&illi.
Abfquelabore regens,fine litibuspatronus.
Sine merce opifex.Sine diſpendio creator.
Sinenoſte dies.Solſinelimite occidentis.
Inuiétus fàpientia.Inaeftimabilisui.
In confiliis terribilis:pius, rogatus,
Mitisſupplicibus.Patiens.Serò feuerus.
In quem penitus nulla poteft necefsitudo.
Sine principio principium:abfque finefinis.
Cui praeteritum non abit,haudfubitfuturum.
Ante omnia,poft omnia,totus,unus.Ipfe.
ΕΧΟ VS ΑΤΙ Ο.

S tates,t
1. Qv o r habet animus nofterin cognofcendo uero difficul
ot haberet innocentiae fuae fautores:alacritateilla,quae
-^ nos uel calüniae,uelobtreétationis metu deficit,maximapars
ærumnarünoftrarum leuaretur. At enimuerotum mihi, tum ple
rifque aliis contrà eueniremanifeftum eft.Vnusenim quifque,{è-
器 fretus,alieni nominis ruina,gradumonyme
fibi facit ad gloriam fuá.
mene
Quod te per Deum immortalem,Hier Cardane,de
fufpiceris,etiam atque etiam rogo.Nam quihocpalàm,perpetu6
que profitear:in hachumana caligine rerum omnium ignaros efe
nos:quifperem,me caeteris anteire: cùmeiufdem imbecillitatis &
natura fim foboles, & alumnus inftitutione ? Siquideft interea,
quod paulò urbaniufèulèlufum fit nobis:precor,obteftórq; te, per
candorem animitui, ne in deteriorem accipiaspartem. Qui ſi me
cognitum habeas:nonfòlùm nobis ក្ញុំ notras, fed e
tiam indignum ducas,tam humanumanimunrmeum, ram lene.
ingenium uel minimam füfpicionem deprecari oportere.
- ... " , "" " . ;: ;は "○

& R A r ſ A's r i B 1: . . "

- р о ми м в
“ . . - . 14b.s v.....' ... º.º.º.
-
•
 I N D E X A C V T I O R V M
S E N TENTIA R v M.
S’. ab uno ſolo ar Nili incrementi accurata confide
ratio 47
tifice definiri nequit. Exer -

citatione prima. Mundus non eft aeternus 6. I

Non eft unius artificis cognofcere Plato de Mundo quae dixit, multò
de ſubtilitate prima. 2 funtdiuiniora,{putabat 6.1.3
Dialeética non difputat de omni Deente,8 uno,pulcherrima. 65.2
Cín tc prima. 3 Caelum non habet dextrum & fini
Non eftfalfà oratio eius, quife ue ſtrum 67
rum putat dicere 2. Non neceffeeft,Sidera per lumen
Deus etiä apud Ariftotelem cauf agere
fâ efficiens Mundi 3 Intelligentiae quare non fatigen
Elemétum ſimplex non poteſtra TUIT:Il Oua TaTIO 76.3
refieri,&denfari Iris non eft oculi figmentum. 8o.7
Vacuum datur, fèd non ut anti De pyramidum natura abfolutifsi
quis 5.2. ma conſideratio 82.
Quare neceffariò rumpitur, quod Sub ſphaera recta non ſunt a quali
rumpitur:acutifsimé 5.6 frigore hyemes duae 99.2
Formæ nullæ educuntur è poten Lebetis រ៉ែ cur non calet:noua
tia materiae primae: neq; omnes ratio I o I.8
è potentia materia ſecida. 6.2 Ignisunitetiam heterogenea. 1 or.
I 2.
Motorprimi Caeli nö eft Deus.6.2.
Primus philofophus non accipit Miftiforma alia à forma dominan
à naturali,Deum eſſe 6.3 tis elementi Io I. I.4
Semen eft cauffa efficiens 6.7 De dimenſionibus ſubtiliſsima.
Os cadaueris non eftos, quodfuit 103.4 .
uiuens idem, neque numero, Ex duobus a&tu exiftentibus fit u
nequefpecie 6.12. num tertium in natura 1 o6. 6;
Vrfà ñon paritinformes 6.1 ; Taótusnő eftiudex grauitatis. 1o9
Nullus calor alius alio maior. I 2.2. Quomodo frigida fint odorata. 151
Motus quomodo caloris cauffa. Saccharum antiquorum eft Zuc
I 6. charanoſtra, cõrra plagiarium.
Calor naturalis fubftituitur, acre I64. -

paratur uniuocus 23.2 Vifcum efttanquam cornu arbo

Motus proieétorum uera ratio.2.8 ris 168
De circulari figura, pulcherrima. Minij, Cinnabaris, Sanguinis dra
3O. conis noua examinatio 172
De fluuiorum à mari curfu, noua Opium ad Venerem, contra com
atque mira demonftratio 46 munem opinionem 17;
- Eee
 IND EX PRIO R.

Flores nő obfručtus,quatenus flo fedfpecies faciens doloré. 299.z.

resfunt 177.2 Pulchritudo non eft fymmetria.
Non eft humidum in aqua,quo ca 3oo. 2.
lor extinguitur I 84.6 Amoris definitio per appetitum,
Cardanus nequifsimè dixit, omnia non bona 3 or
animalia è putrefaćtione oriri Deintelleétu peßimè meritus Car
poſſe I 93 danus 307.6.30
Alárum in Falconibus,& aliis pul Intellcétus idem quod anima, &
chra confideratio 227 fubftantia fingularis 307.14
Non eftCirris Alauda, neque Ni Intelleétusagens,nullus 3o7. 18
fus Smerilius 2. 33 Anima eftimmortalis:& poteftfci
De Cancrorum generibus aliter, riper demonſtrationem à priori.
quàm recentiores 2.45 3 o'. 20.
An nouæ ſpecies à Natura progi Species intelligibilis, quid: & quo
gni 醬 2.49 modo in intellectu 3o 7.2. I
An poßit Deus melius facere quod Vniuerfalia funt resim rebus,extra
fecit, j quomodo fecit 249. 3 intelleétum 3o).2:
An omniá propter hominem fa Voluntas habet internum princi
étaſint 25 o pium ad agendum,& non agen
M.Tullius non reſtè dixit, De fini dum,bene, & malé 3 o'.1;
' bus bonorum & malorum. ibid. De bono, & multiplici bonitate
Quidfit in formis uacuum ibid. pulcherrima 3oz.17
Deusfecitfpecies, nö autem Deü De Ariftotelica animg definitione,
culi Cardani 25 o. 2. & Entelechia, pulcherr. 3o7.39
Inferiora fingularia cognofcuntur Colorum traétatio abfòlutif$ima
à fuperioribus:contra Card. 2 #1 per totam exercitationem, 32 ;
Hominem eſſe calidiſSimum,falso Cgfåris pons Cardano,&aliisigno
Cardanus 25.3 tuS 32.9
Deſpiratione, 8 tranſpiratione o Mathematicanóhabét finem.342
mnium animalium, accuratif De fympathia, & antipathia ple
fimé 273 niſsima diſcuſsio. 344.2.&inde.
Spiritus neceſſario eſſe animatos. Tépus nö eft méfura motus. 3 ;».*
28o.2. -

Damonesfünt,& quales 35 ſ
Verum augmentum etiam in aeta Deintelligentiis accuratiſsimé,&
te prouećtis 2.8.2.2 fubtilifsimèpertotam, 3 9
De ſenſu exquiſito, ſubtiliſsimé. Entium noua partitio admirabilis.
2.86.2 365.
Nullus motus naturalis compofi De Deo pia, & fubtilifsima. 365.-
tus et 2.96
M.Tullinſcitécarpit Ariſt.365.4
Non uidetur res, fed fpecies rei, Deus etiá poteftin non ens.383.5
298. 14.
Dolor non fèntitur,neq; uoluptas, . F. I.N. I.s. .
 -

IND EX IN Lлвкум DE SVB TILITATE

IVLI I CAESARIS SCALI GERI.
A dcbiapjfčis 218.3 adeptus intelleétur.3o7 19
acierum IO6.
A: Baciſæ
bdir
317.4
271 ακόνη
aconitum
Io8
I62.
admiratio quid 312.
adriatico angulo nulla ora
Abingarmãº.1133 aquis uberior 2o2.5
Abifini 22.627 217.2 ሬÍር0Ý፱ያ Ι4ο adrina 262.
abfonum - 2.45 ακρέμονες I44, 3 adu/fanullius fàporis, Io4
abftrahere quid 342. actio à totaſubſtantia.33.2 4.
Ataris animal 194.7 actiofità ualenniore. 12.3 Aegeummare 37
acceſio non differtab attra actionis bonitas non eſtto agyptiis mos mirus in/ap
čňone. - II ta ex intentione finis,fed pliciis. 246
accidens cum accidente non etiam ab interno habitu. aeneus color 325. I2
quiteſſe unum perſe. 14 307.27. aenobarbi ubidem
accidens non additſubſtan a&hones fiunt ab habitu,&- ሬ፷ን፲፱4ኗ. II6'
tie entitatem. 3o7.27 ècötrario. 3o7.et ibid.4. «quale ab æquali quomodo
accidens nullü abſumitpro aćtionesſantſingulares.251 contineatur 5.3
priumfùbiectum. 12. aćtionum ſpecies 28 æqualitas geometræ/(op
accidens nulli accidit, quod aétus qutd 359.2 quidam 32O
non inſtinaliquo corpo aétus elicitus quid. 3o7.23 «qualitas quafi unita* quæ
re,aut ente per fe primó. aétu duobus exiftétibus an dam. ibidem
IO . fattertium IO6.6
æquanimitas probitatisfùm
accidens omne à certa fluit acus in acerequæréda. z 1 6 damentum 148.4
ftibfiantia IO acus impa£ta fine dolore. aeranfùbaquafita£tu.6i.
accidentis eſſentia eſtinha I31.3. లా 273.2.
rentia IO acus tritici excrementum. aer candidus nom eft pro
accidentium anfit materia. I33.○グ32%､I3・ bus. 285
298.I6.○ク325.2. acutaan beneoleant 21 aer efflatus quare conglo
accidentiſubtilis diuſſo.2. acutifolium 184.4 batur. 3o
accipitres albi 59 acutrifolium ibidem. aer,&* aqua mota quare
acdtue ‫و و‬.8 Adad I 53.4 porròmoueantur. 28
accretio quid по.ly adamascurab hirrifangui aer eft quafi aquæ entele
acegue 217.2 ne rumpatur 344.8 chia. 18.co” 27 3.2.
aceruus tritici non effumü. adamas ex auro 287
aer exufflatus quare cali
Ι ΟΙ, adamåte præſente magnes dus zo frigidus. 27.2
4tettºm 77.077 eit0&tf 132 non trahitferrum 112 aer humidusjfalubris.285
4Cefu?/7 ſeriºdſ 179 adamantum uenatio. t 133 aerindufus annoceat. 31
achates Tyrrht regis 117 adamantius catellus. 177. aerin mffione agit, &-pa
: titur. 27
achclous pro quauis aqua. 5.
3.25. II. adarce 130 4ér/770tt d!fé/Mally. IO
Eee ị
 IN DEX

aernoneß elemêtum Car affater duæ uariae fphæræ Ágai regnum 1 જન્મ
dano 27 reći.e. 99.2. αγαλλιάζειν 317.2
aernon eftfrigidus,nifi no afius ad indumflumen no agalodhum I42.6
bis comparatus. 27.2. uiluniis $2. agalugin ibidem.
aer non effufilis. 61.3 affu* mari, quid 5*.&*78 agar Samag 133
aernò extruditur è compo affus pleniluniis ad Calicut. a;aser,unde dietă. 3oo;.
fitis 25 $ 2. agens cauffa 364.2
aernon purgatcalorem no a£tus quales, & ubi. ibid. agerffwftratur Percarentiá
ſtrum 3I ætas quid 379.7 proportionis 23
aernontrahit aquam. 1t aeternari uerbum. 3o7.19 agriappellationeetiamon
aer non uniuerfùs circum ætern folia•arbores. 168 fff 98.по
agitur ΙΟ aeternitas à typis librariis. agiambini по7
aeromnium humidißimus. 99. agi I41.7
ibidem. æternitas quid
-

359.7 agis. 141.7.c~ 181.17

aer pingitur omnibus fpe æther cardani deſcendit è agitatio mentis 307.5
ciebus 80.2 fua ſphæra in diſtillatio agnacat 17;
aer quis quæ corrumpat:3t. አ¡ሮአነ¡ 23
agnefina Soleria pulchem.
aer quomodo per traéîum aiher&- aqua non fùntfó fæminarum 17
craffeſcit 66 la principta I9
agnus scythica planta. 1$.
aer ſupremus non estfrigi •; j Io. 27. I 9. 29.
dißimus 9.లా 18 «ther quid, et undedicitur. Aimant П.

«er uef}ertinus remwjor.99 365.4. alºrquid 5557

aeris & aquæ non e$t una aethertribus moueturmoti
air I40 & 13.1%
faperficie, 3 bus 77.3asa megus,unde 233.a
aeris puritas nöimpeditfii aetherianmotus fit circula 325 Io.
/en/ionem 29 ri، 77 జ3జ,లా color 315-11
aeris traéfatio ΙΟ
«thiopi« populi fine pro aiuga uena 140.2.
aerem affiuum quare mo priis nominibus 266 aixoam Cardaniridiculum.
tus refrigeret 27.2 atthiopicumpiper 148 I 39.
aerem dicit Hippoc.immor «tites lapis IO2.2
Akilan 142.6
talem,&r noffe omnta.io «uii quid. 359.7. &363. alabádicus lapis non e$
aerem Peripateticis effeca & 365.5. 130
lidiß falfùm ibtdem Affeétu, qui 307.4
-

ni scaligeriuirtur 13o
αερώθνς color 325. II affectus nonſunt in uolun alarumfalionum, o- ali4.
ፊČÝ0ንገሮያ 233 t4te ibidem.
rum confideratio. 227
4erix5fa gêm4.115.&7-325. affirmatio prior negatione. alatum,quid 188
1 O. 6I 2.
alauda apex 233
crugo 325 13.16. afflatio à Diis 307.4 alba quareuſamledit 7.
arugo in emplaſirisaris co affica quare Barbaria dici albatheca 305
lore Ιο8.4 flir 51 albertus Durer pićfor inſ:-
es album Ioë
afficani uulturi caluitium, gnus
eſchynomeneplata.181.28 pietas 231.4 albu fluuius 鄂
‫له‬b‫یس‬
 PO STER I O RN

albus colorinficco 325.8 άλφος 325.Io amorerga Deum undena

albicoloris cauſe. 325.11 alteratio habet proportionë /citur 307.23
albicoloris modi.325.1o.II generationis I or. 15 amor non re&#pergaudiń
alcatrax auis 233 alteratio non eſtmotus, ſed definitur 317.2
alceanimal 2 oë'.2 qualitatisgeneratio. 282 amor, quid 301
alchymie formaces noétue altinum I4 I.6 4/71077; accurata examing

adaисирiитатитeтarй. altitudo &-lígitudo in co tio. 317.1.లా 2

23. lumna idem IO3.4 dºurca поп.7
alchymiae opus 327 altitudo &-profúditas fùnt amygdale nouelle hyeme
alec 3O3.3 extrema longitudinis. folia retinent I4 I
«leppi opp.fhecus mira. Io?.4. Αναντες 98.9
277.4. altitudo quid ibidem anates Indica mute 288
alefànus color 32 5. 1 . alumen catini 1o4. 18 anaurus fluuius 48
a'ex 3O3.3 alumen roche ſaxum eſt,
alfarbiin I 81.2. поп/иссия IoA,6 androgynus 259.2
alga aliud à marina plan alumêßaiole quid. 1 o4.7 androſemon 3оў
fá 2.92. aluméxaccharină. Io418 4тетосатimi 85
alga pro tomento in cerui alkibib 181.16 anfiam 175
calibus I66. Amanipopuli 5 I angeli 359
algares uilißima. ibidem amara lacus 226.3 4ngliecalútěperatum.284
alica 292 amareahud, quàm charum angliuorare; 2O3
alimento fit corpus fimile. habere 3ol.
angot regnii.22.47* 249.2.
59. ambaffučtus 181.5 angues alati 1835
ambar 1o4. I o angues Senege 183.6
alkermes confe:tionis de
fećłio 272.
ambara ubidem. anguille extraſe gignüt. 15
ambar I 92.
anguria
allobroges aruum è ſtagno 306
faciunt 42.ambiens fúperfizies maiór anima Cæli apud Aboali.
allocamelus 217.3 neſit, an ambita 5.3 61.5.
αλλόκαυλοι plante 14ο ambiguita, errori affinis. anima Cardani mortalis.
άλλο quid 6.14 148.4. 307.29.
αλλοίωσις φuid ibid. ambitio parit magnificen animacum corporeunitce
almandinagemma. 1o8.2 tiam 3 I 7.4 leštecorpus по п.18
º alnus I6. I ambra I oA. Io anima & intelleótio apud
alnus quarenonputrefitab ambulon 181.24 Hippocratem eff im leuo
4qui* αμείβεθα 1 I 3-2. cordis uentriculo 76.
603
aloes uis, & curamara. amethy$tinus color 325 anima eſt natura animali.
I6'o.3 I 3. I4. 307,29.
aloe tecurl.editur, ibidem, amfiam 17; anima eft fui domicilij ar
άλογος γξαμμή 177.; amtcitia 317 chitečła 6.9
αλωπεκοπίθηκος, 2o6.το ammochofºs I 3o anima Hippocratis,&* Ga
alofa 226. I O amor cum triffitia pote$t leni I ol. 18
alpheus Ι ΟΟ. 2. eſſe 317 anima hominis quaß re
Eee ij
 I ND EX

gula omniumformarum. parecaretratione.229.2 animalia multa infelicia.

Ioz. j. ○ク･3o7.Y. 25C-4.
anima mouetur ad Beati anima feipfâmmouet. 289 animalia odorata 2 11
tudinem intimo principio. びク ;o7.I3. animalia odore deleếtan
Io2.6. anima/piritum fine infīru tur 3o 3.2
anima müdicardano.249 mento 7770tset 6.
animaliapenè omnia pr<-
anima mundi non eft me animanotum corpus infor defùnt alia aliis 189.;
ceſſaria 6. mat 307.29 animalia fai generis an
antma nequegrauis, neque animae carnifices Alexan quicquam uorent 24o
leuis IoI. 18 drei 307.12. animalia fao quacquemido
animanon accipit à matri animæ definitio uentilatur. reabiguntur 303.4
cecalorem, adfætuscon 307. animalium antipathia an
feruationem 6.8 animae immortalitas inter de . . 344-4
amima non caret mundus. Eccleſiae prima pracepta animalüdbi 2 16:e-182
6.2. continetwy 307.2 o animaliü parter auu% ut
anima non estautor omnii animæ in frtu quomodo tenfe; 2.46
actionum in Natura. Ior. faccedant 29O.2. animalium partes non re
18.ඟ-to2..Ⓖ. anima mistori non distin nafcuntur
- -- 19ſ
anima non effignara fùarü guiſturpergradus.ioi.18 animalium partitio 18:
funéhonum 3o7.29 animæ pabulum fpiritus animalium perfectorumd
anima non fatigatur, ſed Hippocrati 76. иifiо 197
cория 76 animam effe hominë quo animalium quorundaza
anima non pote{t refolui. modo Plato dicere potue greſſus 1453
3C7.14・ rit 3o 7.14 animalibus indgrmaefim
anima non poteft trahere animam non effe nifiim cor les 2 of
quod montangit Ioz. 5 de/fultum 76 animantis nomine etiam
anima non fequitur corpus. animal generat câm femen fiirps 2-16
265. proticit 6. IО
animus & anima quo dif
anima no$tra pereffentiam animalia à certis locis quæ ferunt 307.2
una fit pluresper intelle abétinent 246.3 animus folius hominis c£.
ćtionem 69
animalia cur minus guam ibidem.
anima nouit in$trumenta, plantae uiuunt 275 animialimentum fērmo.;.9
quiafabricauit 339 animaliaèlignú naufragto animoruum mobilitas non
anima quædam vnouet fua ruh77 facit perfidiam Isァ
imaginatione 307.29 animalia è putredine à sole anni bißextilis fatua cali
amima quomodo сори, то eo alius 2.6.ごク･193 wºrd: 265
{l('t 307. 13 animalia è putredine non
annihilari 355
anima quomodo informat omnia αιώduυα 193 årådavanon fant calidis
corpus 307,29 animalia gignunturè plan ma 1 95 -
ሪ【ንገIአአd quomodo fecundum º tis 『9.○ク 19o
anodynum, quide> gwałe.
locumfemouet 337.13 animalia maſcula cum bi 348.
anima rationalis nulla fui nis foraminibus 218.2 4njennii rojirů dětátů. 24t
4yers
 P O STER I O R.

«nβri, ε/κώμιον 2. 32. αφείς I33 bum rotundatur. 1 o5.z ·

anſertsſtercus,color. 325.16 appetés appetitad/aápcr aquamarina decoćfapota
anferes ex aqua non egredi ećtionem I o2.6 bilis. 2.2.
enter 197 appeterealiude/hquàm ex aqua mirabilis contralocu
anfèresmarina: nigre, qua. petere. 317.3 flas. 192.2.
nunquam uolant ibid. appetitus am poßit effe non aqua motu calefit. タ
antaceipfĉes 218.3 entium. 3.07.2 agua пonalit.
.
.º
anteperfica I 42.4 appetitus diuifio , 3o7.3 aqua nöappetitlumë.74.5
39

anthophyllum I46 appetitus effaffeéfus habé aqua nöeff uerum medium

anthracinus color 325.1o di 3o 7.4 aduidendum. 6 I. 34
anthracothetofalenitrù II appetitus effoboles priua aqua non habet calorem in
anthrax lapisigninonafi £4677tſ. 317.2 potentia. 74.6
C:I!47° 74.3 appetitus non mouetani aqua non habet fúbfeaeré.
anthropophagiae cauffa.26r mam,fedhominem.ibidě. 6 I.4.
anthyllis Io.4.18 appetitus quid 3 по aqua non omnis creatur ex
anticeipjfĉes 218.3 approbatio,quid. 3o7.5 aerefub terra 46
antidorum adTaràtulepü aptitudinis a£tus non e$tin aqua nulla in imo terrae. 45
ćtionem 185 omnibus induiduis.25o.3. aqua quid Io9.4
antipathes п; aptum natum, Tözxzvx6s. aqua rofacea odoratior ex
antipathia quid 344.2. I.62' 307.5 agreffi. 303.8
antipathie primordia. apyrenapunica 181.7 aquafeparans. 1 o1.60°
żbid 3. - apyrета иие 181. 16. Ioz Ş.
αντιπελαργέιν 2.3L.4 Aqua aliafub alia ico афиа/иb Artiо. 37.
ανπτηρίσασις quid 2.8 aqua anfitelementum 39 aquatantàmafcendit,quan
antipheron oritanus. 266. aqua an fitfont fùbieétum. tum deſcendit. 45.
C് ; (3. 6 I.4. aquatenuiorü partiü,quàm
antiquifenſus mancipia. 75 aqua calefaćfa citius gela quaeuus terra. 93
αήοιωνείν 231.4 fcit. 2.2. aqua uino infùndenda,non
anus aurea rupes IO2. aqua congelata nihil gene è contrario. Io I.4.
Aoſmia 5I Waf. 9 aquaunde diéta. 325. 1 1

Apercicuraduenationem. aquacurmota porròmoue aquæ anterre plus 38.

2.24. ит. 2.8 aquæ ardentis ignis 14
apes an fpiritu bombum e aguacurfünonfige/itf8. aquæ frigus aut calor, non
dant 273 aquafrigidaepota ajtuantě

:
Z
apes quomodo generarepof interficit.
fint 191 aqua frigida quare ampul
ab aeru comparatione.54
33.2. aquæfigu* mödiffoluithu
morem calidum. Ior.
apumigeneratio 191.z. letur. 5 aquæ gutta cadens cur ob
apodes aues. 227.co 228 aquagelaturà Caliui 18. longa. Ioj.2.
apodes aues, quæ nunquam aqua igné excipere non co aquæ motu, quare datus.
ex aqua exeunt 197 22afиу. 74.5" 4I.
apaninifonsad/alem miri aqua infân4. 58 aquæ plenus cyathus au
ficus Io...I.9 aquain ficco quare in glo reos excipit. 1 o 1.92
º
 IND EX:

aque/repitu, unde ş8. aranciifoliumgemină. 148 arecafruétur. 146.2. ex

«4их тетипа: Фиг, фио aranciatus color. 325.12 I;8.ў.
modo Ior. 19 aranei Indici magnitudo. arena non uniuſnodi 14e
aque uis magna in uićĥu 187 arenacentúgargara. 2 5 9.2
mutando 59 araneol tranfurf beculú arethuſa I OO. э.

aquam coêtam medicicrá crepuit 186 arethuſafimum olet pero

maticalesfultè damnant. 474f mons 5I lympia ΙΟ Ο. 2.
2.2. arboramicum 59.2 αρετή 3oo-3
aquæ difhllatae quare mi arbor finium regundorum. 4rga 1;8
mus putrefcunt 6o.3 1813. argenteus color 32; 11
aque immobiles curputre arborgenerat,cüfeměpro argentum èfodini, ubi igni
fiunt 4I ducir 6. IO excutitur Io 3.4
aqua non ducunturà sole. arbormira,cuius frödes re argentum quare paffulatü.
2. punt II2. ΙΟ 2.2.

-് non/№bełłomniŭ mi arbor quid 139 argentum uiuum eff aqua

ffio metallorum. 1 o 1.2. arbores a£tu calorem inna terre4 Іоў-2..ø- 2.о
aquæ quæ nunquam putre tum habent 55 argentum uiuum metallorú
fĉant 5 ſ arbores ad Boream non o tyrannu* 88
aquæ quæßafrigiditate dé mnes meliores IoA argentum иiиит quareccs
6:5 ("YC14 Îlf,71f 54 arbores decacuminatæ craf globatur Ioſ.:
aquæ fabfalſe è nubibus. Jefount 2.71.2 argento ducitur nigruâa
5 I. arboreslanfere 158.8 325, 18.
aquar/apercaleftes 361 arbores noſtra niſant cum ariete; afinimagnituda”.
aquarum uenae Ι ΟΟ Indicis eædem I44 217.8.
~

aquis calidis non omnibus arborum cornua 168 arjffodemur 3174

ignisfabett 37.2. arborum miræ magnitudi αειςοτέχη Deicognomen.
aquis ubi pontes fabricen አ¡ሮ፻ I66. 36.5.2.
ęur ΙΟΟ arborum mutationes. 1 69. ariftoteles de wifwalibus ra
«queu color. 32 5.1 o. 1 1 arborumproceritas mirabi diis 63
aquile albe 9 lior,quàm craßitudo.166 aritotelespaterhumaness
aquilæ duæ,belli &- i്. arborum[pecies in aquacur pientie 2 II
rung I94.4 inuerſe 7ў.to an£toteles unicus. 194.4
aquileimperium 231 arborum uita 167.2. ariftotelis aliinus scalger.
aquilelapis ΙΟ 2.2. arbous 148 23.
aquil.efpecies 228.3 arbuftum quid 141.6 ariftotelis calumniatores pe
aquilws color 32.5. Io arbutus quid 148 coraſant 307.Iz
Arabicegalline 231.6 αρχιγένεθλος Deus, 36, 4 ari$totelis diuina oratio 63
aracan rex quomodo uxo arcus baliffae fine /agitta antotelis exoterica. 65.1
rúfaciatpericulú.189.2. quare fanguntur.T 1 1 ariftoteliros nonnfiamen
arach potus 87 arcus è ſiipitefaniculi.166 tes infectantur 3;
arachidna 181.25 ardea 233
arithmeticaſaetiarum ſab
«rancia Zeilam 181.21 ardo:fa 129 tilßima 32:
arithmeise
 PO STER. I o R..

«rithmetitefäbieffummul. «ſainterfruges 292 atlantisiugum ultimum.51

titudo 32. I afíanumfrumentum. ibid. atomorum cöfideratio. 6.4
armeniaca mala 142.4 afinus à frigore male ha - άτοπον 245
4rmeniara terra 94 betur 187 atrabilis attenuatur in lie.
arnabo 144 afini Aegyptij tollutarij. አÇ 281
aromata in frigidis locu. 217. atri animi 325.II
I4o. afio etiam interdiu uolat. attrafhounde 342.
arotan fluuij piſces mirabi 2. I4. 2. attraétio, & repulfio quo
les 218.6 afiraa locu fae 192. modo contraria II

αρίμ, 3oo-3 afìam Nili oppidum.22.33 attra£tio mon omnis à calo

arfinoes oppidum 42. affalathæ nó eíf Sandalù. re 12. ў
ars & fcicntia fòlo fine di Io.4.13.67. I41.6.ct 150 . attraćtiuanödigno/ėit.33;
ſtinguuntur 3o 7.31 afferam quid 2.99.3 Aubieca 306
ar imitatur Natură.Iol. 12 afþhaltion 184.4 auĉtrix, etnutrix uii eadé.
ars non eft de rebus inutili apbaltum IO4. I2. по I.17.
bus 326 afphaltum ficcum. ibidem.3 audacia quid 317.4
- ars pendet ex aptitudine afphalto plebeia cadauera audita, gudmlečhafidelius
naturalium.1.0-3C7.31 conduntur ibid. 9 retimentur 308
ars quomodo oriaturex in afþreoli 2Io.4 auditus ad difçendum a- .
tellečtu/peculatuo. 3o7. aЈа I42.5 prior,quàm uifas. 298.5
31. afferal I54 auditus ad diſciplinæ eo fo.
ſ ars fùperat naturam parti aßimilatio eff communis o ſtet:1f15 communtone ºf .
cularem Io4.22.&* mnibus elementis 9 2.97.2.
307.II. affaborus 48 auditus in aerea natura.
arteiuuatur matura. Io I.12. affacus 245.2. 2.97.3.
artes igni utuntur pro in affapus fluuius. 48 auditus quare prae£fo fem
Jfrumento: natura etiam after Samius IO2.2. perfit ibid 4
pro materia IO.I లా 104.7. auditus quot modis pariat
artach prouinciæ canes. affragalus quid io4.21 uoluptatem ubidem.
2.17.2. astra curnon utdeantur di auenrois de Magnetis attra
arteriarum motu, à corde. midiata 64 ćhonekalbutit I oz.7
296. a$tra quare maiora in ori auenrois error de motu uio
4rtuationes 2.79.2 fºrtgº 63 lento 28
artus fluuius a$trorum frigus maius no augerijFerrerijlaus 16r
46
aruchet 181.24
firo 18 augmentum æquiuocè de
º arundinum mira magni 41ylluwathleta 269 anima &- corpore. 3o7.
tudo 166. απ'μμετεία I I3. -

Afabaalzahafara. 144 Atercolor.35.& 325.17 augmentii eſt affectus quä

afcalabotes 18; athleta qui à venere abſti titatis primó ІоІ.Іў;
afaulus 3oz.7 пиете 269 augmentumnonfitfinege

: afellus utilior Elephanto.

287.
atlantica radix mira 175 meratione

ailantici Dracones 183.9. augmcntum, quid, cuius,

Fff
ibidem.
 IND EX

quomodo поп.1; auripigmentum Io4.22. Cairum 250

augmentum uerum carnu aurora quarecrocea. 8o.i4 bacau mare 37

inadalto поп. п7 aurora quud 78 badan infala 2.35
augmentum uerum etiam aurora unde dićta. 48.67. b4dius color 325.15
partium folidiorum poft 32.5.12. bathycus color 32;.m
annos triginta 282.z. aſſrox: 206
bætylus lapissaturni. 271
augmentirepetita tračtatio. aurum an ab argento uiuo bahlabah 158.8
282. defiruatur 34 baius color 3.25-13
augmento utraprior adeft, aurum efçulentum 88 balænæ oleum cum feuêni
wnio , an manfmutatio. aurum faétitium nullum. coit IО I. I o
IOI.I6. 1Об. -
balenarum multitudo.
aurum indicum non eft o 1o4.1o.
augurumuetes,
dии соулига
315:14
231.5 ptimum 99 balcnù pernicies ab auibw.
auiculafaridica 234.2 aurum non eft metallorum 24I.
auicula in conchainchoata. finis 1Об. 2.
balafia mofcho infgnu.
59.2. 4итит pinguius argento. 2. l I.6.
auicule irritantur ad can ibid.6. balauftinus color. 32.5.1;
tillandum 344-6 aurum potabile 2.72. balgada 191
auis Indica maxima.231. 3 aurum quare non datur à baliarum 2.92.1
auis maxima 23 I medicis ibidem. baliardur 327.5
aues dentatae 241 baliftae ia£tus ab attraá.
auri probatio per pilam.
aues loquaces 237 128. - уте II

aues finelingua , 228.4 auri uenenum Gallinae car 5alius color 3a;iit,
αμε, σιμιδυάζ«π 13 Ι.4 Meg 88 balla 32 j.ii.
autum cicuratio 243 auxebin 18 1.16
balamum 17
auium dentes, o capita. Aétodº uerbum Theo balfára 57.1
241 phraffi 128 baltheummare 2.x.6.x.
auium diuifio 227 Αυανπ, εκ σατεότητος, balia infala 51
auium pedes 242. 18oz. baltium mare ibidem
auium uentriculus. 241.z. αυτάγαθος 365.2 bambagio 158.8
4kr4t4 259.2 αυταυτός ibidem. b4ndan t*fála I46
auratae miræ magnitudinis. αυτεξ άστος ibidem. baraaru 5I
226. IО.
. , Azamorciuitas 26o barbaria unde di£fa. ibiâ:
aureolus auis 325, 12 barbet puer
azamegi 264 II.4.2.
aurenius lapis
aureus color
13o
325.12.
axel по+. по j# នុ៎ះ
azımını 1 of barca ſt
aurichalcumfoſile 88. a{urrum uiride io4.24 bardachiniuirer -5-
627- 1 об. a{urrus color 345. I 5
auricilium 259.2 karquid $1.e2-209.:
bafa 87
aurifidine Itala. Io; Bá 181.19
babi I 2.3
bafilia infula јt
aurigarum colores, co-fa bafilicwm ro.4: Iz
ćtiones 327.10.1; babylon munimentum ad baſilſus Rome 24& +
եսյա/:
 P O ST.F R I O R..

baſiliſicoriš in Diana tem bermachia 59.2 bociumgulæ бо.2.

ploappenfüm 246.3 bernardi oruefàni munus bockſtein 2O7
bafili/cihifloria ibid.4 Manucodiata 228.2 boianalacus 226.2
baffum Io:3.4 beryllus lapis 271 bollich piſcis 218.3
bafat 158.8 beteli I46.2 bolus - 93
bata!
batheca 3oë
ç;
181.17 bet mötes,unde Nilus. 39. böbardica impulſio perra
lfio p rººf
లా 103.3.
bathecalæ mercatu*. 164 betol I.4.6.2. bombardisminas Iouis imi
batis 181.19 betomica- I4 I.4 famºur 99
batrachium I42.3 bettre 146.2 bombyx ex eruca quomo
baxera I53.6 bexahart 184.5. do 6.
Beata uita cuius 25o.5 Bialoiemfer lacus 51 bonitaı enti, aff¢¢tio pri
beatitudo quid,quo perfici bialoxor 231.2 ሸ፲ፊ 3.07.27
tigy - 307.19 bibuntnebulones ut bibât. bonitas eſtregula potentie.
beatitudinis quæ quies co I3 I. 249.3.
~~~} 358 bieis 23 I.2. bonitas perfetho aftur.
bechet 2O2.2. bielaribitza 218.3 3oz. 27.
bef 2O2.4 bigeronumfons adfalem. bonita, relatiua quid.ibidé.
belbus 217.7 Io.4. I2. . bonitatis modi ibidem
beledi J47 bigion I49 bonāappetunt,ntſint, ibid.
belehium I62. bigotius maximus philofo bonum entitatis non habet
belgica paßua letißima. phus 307. I 5 contrarium ibidem
-
199. bilioſicalidiſant 25.2 bonum effe,quàm faientem
belonepj<is 2OI biliofòrum uentriculi urunt præſtat 148.4.
beluga 218.3 cibos ibidem. bonum relatiuum ad appe
titum 3.07.27
belzoi 142.5 bilis.an pituita tenutor.
benäcus Aganippe Scalige 2.81. borametx 181.29
5o.�r ioo.z. birra 87 borax lapi-
. rorum
beneolentianö omnia mol bis 2. 31.2 borneiinfála
I-23
по4.8.
lia Ioo.5 bifertaoppidum zz6. 1 o bornipopulifinepropriu no
beneolentia non omnia te biſinigar II 3.3 minibus 26 6.
}дид074 141 bi/on. 2O6 boryfthenesflauius ' 37^
beneuentum 41 biftornare 277.3 boryfthenis aquæ leuißimæ.
8.
beneuolétianóponiturpeſ bitumen quid 56
tué 317.2 biuit 228. .ே Indis colitur. 258
beneuolentia fequitur amo Blanc 3.25.1 I bofa potu* 87
rem. 317.3 blanda 18; bofhuorce I40
benin 148 blatteus color 325.14 botarga 3o4.3
bemiouin I42.5 blauus color 3.25. I 5 botniaferpentes 2OO .

benfart oppidum. 226. 1 o βλάξ 325. II botta animal I23 ;

beraga 52
Bocameli 2o6.6 bouisferociamretundit ca--
beretinus color: 325.15. bochor I42.6 prificus" r78.2 ‫خان‬
Fff #4
 ΙΝΙΟ ΕΧ

bouis lingua auuffa palpi b uff0 I13 caelum etiamfrigusfacit.18.

£4f 2.46 bufones àferpentibus deuo లా 7.
boues Africani zo6.5 ሃóአ」፻፴Ý º 189.5 calum Hebræis aqua er
boues clitellarii ºo, ºr bufogonger 226.3 ignis 6 [.లా 286
2 I 7.2. bugalawan I46 caelum moueturantrorſum.
boues conciliantur Lyſima bugia 2.13 67.
chia 178.2 buijfon I4 I.3 caelum neque graue, neque
bouesgibberi 2.o6.6. bulgapiffis 226.8
leue по I.I8
boues iubati 2 I 7.4 bumfimfluuius 42. celum nöcalefit à sole.74.3
Bramini 228 burrhi 325 I2. celum non eſt uniforme si
brana 36 buſathaer 181.ιο cælumnon habet dextrum, .
brafil I63 buxeu color 3.25.I2. neque finiftrum s7
brafica àruta cur difiidet. buxi marine 181.4 celum non moueturpropter
344.9. - Byrrhie 325, 12. fui conferuationem 68
braſica folii, incredibilima byßinus color ibidem calum non patitur,ut nos.
gnitudine I6O.2. С 23.
βρέχεθα & υγιαίνεθα. Cabaia 158.2 celumperſeſenſile 65;
1 об.4. cabet 208 caelum Platonis ex terra,&
brecole 36 cabiri по7 igni 61.3
brenthafluuius , 2o2.5 cacao planta Ι 4ο caelum quaremouetur :;
brigans I 94.7 cachifruéïus 181.1 2. cælum quare fecunda*-
britannia quare careat ne cachipfittacus 236 tum quijçit 63
nemis 2.Ο Ο cachrys I49 cælum στιχέιον dicitur mi- *
brixiani pontes fùb aquis. cacula quid,unde 3co 3 nus bene &l.
Со.
cadauerffreuiuif¢at,anfên cæli &- ffellarum/α&άan
bronchotele 6 O.2. tiat uoluptatem 2 99.2 tia eadem 6I
brucus 36 cadaueru partes non funt celiforma ibid.;
bruges 139 uniuoce cùm uiuebant. caeli materi4 61.1.5
brughiera 36 6. I2. cali motusà cétro nonpen
bruma 78 cadelaphon I6O. 2. det 4)
brunu* color 32.5.17 cadı 228 caeli motus uolantarius. 68
brufum I39 cadmus in Gracciam lite cacli nofiratis uis calidor,
bruta non habent uolunta ra»,&- uerba 39 quàm indi 99
tem 307.4 ᎺᏇᏟ4 1 94.7
cali ſuperficies non aiderur.
βρύειν I 39 cxcilieſerpentes 244.2 61.3.
bryon I67 cadisnatis nõnecejardce caeli ta&filis qualitas gие.
βρύτον,βρύπιον Ρotio 87 rebrumprauum 29; ibidem.
Bubali 2O6.4 cædes planta 305
bubalis 2 o'G.;
calo colormullus. & 1.3. &
caleffium corporiuires non 66.
bubula cornua ingentia. mi/centurinterfe 6.2 celo quareperpetua prina
2 O6. 3. caelum continet omnia mo tio quietu 61.1
bufalus ibidem Jhameliorimodo 18 caelo refertur omnium pro
Ропие
 POST ER I OR.

figuranon effquantita',fcd floridus color 32 5.18 ref - 178. 3

º: in quantitate 298.14 flumina non gignuntur ex fòlia non fúnt humidißima.
figura,quid 61. & 359.4 dere 45 176.2.
filix etiam calidis mafcitur. fluctus in mari ſine uente. fòlia non fùnt ob tegendum
I 4o. 58. flores ) I 77.3
finu mouet metaphorité. fluuij, campi, montes æquè folia quare cadunt 14t
307.25. diuerfis locis 42. foltorum conuerſio 17o
finis quomodo mouet effi fluuijumlacus 48 foliorum differentie 16t
cientem 2.74 fluuiiquare currunt 4I foliorum nerui 178
finit, ubi ingreditur effentie fluuiorum curſus finis du - foliorum numerus 177.5
74t{0}}°/?? 307.17 plex ibid. foliorum perennatio 156
finium regundorum arbor. fluutorum curſus aarij. 37 follicole alchymite. 1o1.
18.1.3. fluuiorum ortus ex uariis I4.
finitum omne aliquid habet . terrarum dorfis 37 fomenta optima ex farfare
in aétu, aliquidm poten fuuiorum principium. 46 radice 18ο.2.
tia 6.2.
Farmina in quacunquena fòmes I6
fiftula 3oz.7 fºra ºndrew/1 appetit. I3 I.4. fons nullusibifit, ubierum

Flamma effaerignitu4. 23 firmina non effmas imper pit Ι Ο Ο. 2,

flamma fluens, color apud feétu, ibid. fons omnisfluuiu eff. ; 1.

! Platonem 325 ſ fæminæ, etmaſculipropen &T IOO.2.

flammanon alitur,/ed fac fio ad coitum ubidem fontes in mari jo
cedır firminatama/priin mari forma educitur de potentia
Aflamma unde 325.12. ti rogum fefe iniećture. agentis 6.5
flammantauis 233 I46.2. forma elementimonef for
flammeus color 325.13 frminis pecudibus cornua, mamı{łi 1OI

flamminucrudeles 261 maribus nulla 2. 17.8 forma facit ut materia fit

flammula 14 I firniculi ua{ĥtas 166 bocaliquid 3o7.27
flare 325. I 2 frtus quomodo animetur forma non conſpiciturno1.3
flatur in uentricule unde. /uccefäué 29O.2 formanongeneratur. 346

ſt 2.5.2. factusfeptimefíris, o oéti forma non omnis in poten

meftris ratio I 93 tia materiae 6.2.
flatus,quid 175.2
flauus color 325.8. 12 folium indicatur à pedicu forma mulla à materia de
floc I4I.4. lo,nonà diuifaru. 178.2 torquetur 19.&r 346
florea 325. I6 folium Indum I.4.6.2. forma nulla naturalis fati
ores hymnicines. 17o.z. folium non eft de effentia gatur à propria materia.
fiore: iidsm qui c*fruétur. plante I4o 76.
177.2. folium pro chartis. 1 58.6 forma una ſieſet, nonfieren
flores nonomnesobfrućius. folium pro tegulis mirabili motus,neque generatio. 6
ubidem. diuturnitate ibid.8 formæ eduéiio non eft ma

florum cauße 157.3 folia non omnia uirudia. tertepræparatio 6.5

florücolorescuruarj 176 176. formæ nobilitas 3o7.2-9
J

jiorüαόucήioadsolξι7ο.2 folianon omnibus ante flo formam dans, dato con

 IND Exº

campus undedicitur.98.Io canumhifroria 2o2.6 uitar 77.8

camuccia. 2.o7.67 226.6 canum multæfpecier. 2o2. cardanus fefquiariffeus.
tººd/?07 I 47 Ca!/!ß/77， №14ß4/4 24O I36.
anapotus èmilio 87 cannabini feminis uis con cardanusfomnio diuinauit.
cancamum. 172.et 32.5.1 t traria. 16.o. 3.69 268 3 jo.
c4ncnfluwiales mö fúmr Gá cannaefàccharinae. 1 64. cardani anima mortals.
mari 2.45.2. cannella I 44 307.29.
tancri/axei I 96.9 cantabri 87 cardani deliria in Cardais.
cancriterreßres. ibidem cantharides. 33.2.& 95. I бо.

cancrorumgreffus. 245. 3 ლ· I84.2.. cardanideliriaalia. 16o

cancrorum htftoria, 245.2. cantharidesfiaiffin/célorü. &r 3 o'7.35.&r millies.
candida faćño aurigarum. 189. 3. cardanigenitura. 298 II
32.5. Io. αφberton 58 cardani ingeniam turbidů.
candida in tenebris curlu capelli marini 226.6 ibidem.
ceant 174 capes 18 Ι. 2 , cardanuin/ätia. 143. &*
candidiìnó tollituim ignis. capipodagra 2772 alibi millies.
73. capillorum affeétus. 1 14 cardanitemeritas 344
cădidu colorunde.325.I I capitis magnitudo 248 cardani uentoſum ingentü.
camfora quid. Io4.8 capræ cur in crure cornu. 98.
canfora veneri non aduer I 99.5. carduus 30ſ
faturpropterficcitatem. capræ quadriparae. 2. 17.6 carduus benediéìus. £x
Ioa.8. caprea 207 cardui uermiculus. 532
canibales . 2.6 I capricornus ibidem carduorum delira hifisfu.
canicies II.4. caprificonexibonesconcor I бо.
canicies ex timore. 31 . desfiunt 178.2. carga fI
canicule piſces Caſpij. 51 captax 2 5 2.2. Cáritas . 3.17.3
canis anfit hominusfimils. сариr 13.3.67. го4.8 carlina 3o 5
2 oz.5. сариthuтапитаиreaffo carlus quidſignificat.266.
canis frigidae temperaturae. beplenum Ι Ο2. сатантиториг. і от
carabe IО4.12.
274 carniuora an ſagaciora.
canis leuis 2. I 4 carabi 245.2. 2 y 2.2.
canis nomen 2.66 caracini ibidem carniuora an fàpientiora.
canis penis pläta piperata. C4Ýáሆገ፶ፊነŻ¢ 1 o'7 ibidem.
14 I.7. carap II 8 caro non e$ttenuißima.z;;
canesaltiles ad ueſcendum. carbones è Iunipero mira carnis duritianom eftcauffa
2.92.3. biles 32.8 crementi 184
canes clitellarij 2 17.2 . carboniuori alchymife. carnium crudarum efûs ri
canes Corfi 292.5. 29 IoI. I.4. diculus 22
6. cardamomum 2.92. ርáÝ0፱ራìነłሪš 2O5.1
canes nonlatrantes. 202.3 cardanus abutiturdialeéh carpaftus uenenum. 184.5
canes scaligeri : zo2.5 : Cá I 53.9. carpeſion I 48.2
c«numfides :
3.
zoz.& ; cardanuſepe inſincerèlo carrorum rotarum ratio.3;c
'--
Cărtă ºr "
 POST ER I OR..

gal irla, unde 32ţ.r; gemmean confantcordi. pore 29е

gallici morbi curatio , 6t 94. generatio non omnis ab a
Iol. 18
gallina rapium 59 gemºne non habentralices. ኧ¡!ሆንገ4

galne carnes 4ari uene по8.4. generatio non prouent à

ነገ ‰ ካ፲ 88 genmarum figure 118 fòrmis feparatu 6.
4 alline gustus preſenta. gemmarum 7774f7/((°ÿ 115 generatio quomodo fiat. 6.;
አ፺ሮቓ/§ 2.86.2 gemmarum miracu'a rr} generatio quomodo prior
gallipot I 49 gemmarum tuirey I I 6.
motu,autposterior 6:
gallus cum perdice gignit. gemmas etiam frigidae ge generationk gradus multi.
2 O2. 2. nerant regiones I 2.2.
I j.
gallur quare canter, Erafmi generids aduenre elemen g-nerationis multi modi.
nuge - 239 ta,necmariere,riliculum. по 4.17.
gallur quare podigra አ□Óአì 27. ſtor ampla.
generationis
capitur generatio animalium plus 1 oi. 1 8.
277.2
gallus quarefalax 1 3 i 4 habet errorum, quàm p'ì- generationem forme non
gallus unus quonmodo mu!- IC 177.4 antecedunt 29О

tufafficit 277.2 generatio apud Philoſopha, genero uerbum non habet

galli fideles 167 quid 6. praefens tcmpus ibid.

gambarelli 247.2 generatio apud uulgus, quid generant non omnia fibtf
mile lo.4.17
gambari ibid. ibid. -

2 gammari 2.45 generatio e$ a'iquo modo generatur tertium ex duo

ganewm 3 I 7.2. cauſſa generati. 3 o7 26 bus attu I O6, 6°

ganges ffagnat, quo Nilus generat:o cft etiam priua geni#a I 53.5
tempore 47 tº OX11; geniti canis anima pars ami
generatio e$t finu motus mæ genitors 6.1 I
ganos 217.7
γάνυ θα 3t 7.1. induifibilis 23 Crittor 61.2.

garancia. 172.2.C7' 325. generatio,go caleficio non geometre ſubicétumpendct

I 2. f'mulfit ıbil ab arithmetica 32. I
generatic, പ്ര- corruptio rºorg geometria minus /ubulis,
garapates 194.7
habent medium alteratio quam arithmetica. ibid.
gardacpromontorium. 37
garum nem in eodem gene c. ib. geometria prior quam mu
2 9 ... 3.&z 3 b3.3
garumnæ æ$tus cauffa. 52. generatio fit per coiionen fia 3oo.6
garū 2. 33 corperam c.r'eífium 6 geometriae cognitio priora
gatta piſcis 226. IO generationon est circ laris. rithmeticu, 32. I
gaudu-n quid 299.2 びｰ 136. georgicon Virgili laus. 341
31 7.2. generatio n5 eff motus. 29o georgiant $1
gavela animal 21.மு. generatio non e£ femper georgianorum tenebra.
2o6 ў č7 2I 1.3. propter id quod genera 259. 3.
Gcel 32 ў. to tºr 14-o germanorum fidcs firma.

gemma colorata imaginem generario non fit è due ſi 167.

rcddit 1982 /Abffanttl? 6 1.3 gojire,quid 317.
gemma, quid Iod generatiº non fit in tem Ghºid animal 227
H hh
|

º
 INDEX

cialduraolor 32;.1o granceola 245.2. gutta aque cur obrotunda

gigantes 263 graſſatorumſupplicium mi cadens Іоў
giluus color 32.5.13 rabile 246.2. gutta quomodo cauatlapi
ginetta. 21o. 2.67 2. I 1.2 gratia deteriorfitperaffue dem
I6.j
gingeri 37 tudinem 99 gutturones 6.0.2.
'ಜ್ಞ' incrementum grauitas non ºf forma ter Gypfatum 325.11
ab acidis 29I zº ΙΟ Ι H
giorgora уІ grauitas quomodo priuatio Habh haziz | 181.1;
giraffa 209.3 leuitatis 18 habitu etiamadartes.274
gimaffa ibidem ſeus color 32.5.15 habitus non omnes à tem
Glaciantis aquae initiofi ಶ್ಗ in la£te, & aqua. eramento ibid.
gura multe I O2, ibid.8. habitus non pendet ab a
gladij leuitas minorem af grus animal gefficulato &fu 71
fertex uulnere dolorem. rium 236 habitumefficere, &- inten
I31.3. gryllus guo/tridet z73 dere,eiufdem potestatis.
glandes grandiſſime. 18r. gryllis uis eadem, quæ can 79.
26. tharidibus 186 hac I 99.4
glanis piſcis
glanius pifçis
218.3 gryphalcones
ibid. Guadum
23I.2.
I72.2
燃 ibidem
aff/14footºr 2.

glaflinus color 315.15 guaiana 181.9 j, 體

glaííum. 172.2 er 325. guanabanus 181.6.&- halec 226.2.
I ). 2.92.3. haliatur 233
glaucus color 325.1 5 guaril I96.3 αλός άχν» 133
glis 2. Io.4 guber 37 αλεργές,αλερροώ. 325.14
γλώτία 259 gulehernia бо.2. άλμη 3O3.3
Goасотах. 157 guletumor ibid. haneb 181.16
godali 22.8 gulielmus Bigotius maxi ba0f&er I64
gold Io9.3 musphilofophus. 3o7. 1 5 b47.472 22.6.2.
golt ibidem gulofinon Ĵuĥrpropterma. harar 181.19
gomar 187 ximum calorem & hu harathzilapii 125
gomode I46 moreºg 274
harpa 3oz.7
gor 181.2 o gummi Arabicum aliud, hanſen. 218.3.cr2;9.3
Oy 6. O. 2.
qиатииgare I 63.2. Hearegio 158
goKypium 158.2.8 gummi E9"aqua uniumtur. hebes I44.2.
Grad 2.32. IOI. I. O.
hebrainſtrumenta.302.7
gracculialbeſunt 59 gummi non ſantaqueana helenium I62.
gradus non mutat effen tита ibid. heliocamimi 8;
tiam I2.
4 gummi ſant reſine concre heluus color 325:13:14
grammatica e* pars logi tae hena
-- -
158 -

Cấ2 I.3 gurguliones 59.2 hengphyllıhiftoria. 178.».

καμμή άλογος 177.5 gu$tus in humido 297.3 hephaftianus Lemni mons.
granaparadifi . . 292. guftu obcorpusintus.ibid. Ι Ο 3 3 - -

έcrύα
 P O STER I O R..

herbaceuscolor.325.to.16 tatis 362 Málfhrá 287

herba,quid I 39 homoanimalfan{tum.234 hominis cauffaam omnia fà
herbaſtella I41.5 homo am imperet cæteris a ćtafünt 2}о
herba Tarca 3оў nimalibus ibid. hominis conftitutio 252.
herbæ unidiuerſafolia. 161 homo difer à brutis ele hominiscumplantainuef@
herbaearboreſcentes 171 ćtione 256 comparatio I4O.2.
herbis/alubrbus möomni homo faćtu propter duos hominis finis beatitudo.
bus uiridisfaccus. 142.2 fines 254 254･○ク”297・4･
hermellini 2 Ιο, 4 homo infipiens,homo æqui hominis intelleétio perficit
hermolai Barbari laudes. {0Ꮊè 9 hominem 2.47
I57. homo intelligit,non anima. hominis mens natura fùa
hernath fluuiu* 37 307.35. infinita 307.II
ετεεβιωσις 6.14 homo μικροκόσμος 2, ο
hoininis mores unde. 274
7πεςν ibid.
homo nihileſ: 148.4 hominisfagacitas 247
Hierapolis mira fhecur. homonon effcalidiff. 253 homini ale quare nulle.
277.4. homo non ef? crudelißimus. 2.78.
hierarchiae 361 2.74. homini pedes longißimi.
hierofalcones 23 I.2. homo non eß labori; 嘴 279.
hieronymus Dominiur præ tiems ibid
hominipedes quare antror
ceptor. 226.12.ca 322 homo non eft maximè mo fum ibid.2
higcana 185.8 bilis 278 hominiſenſumperfectio in
:ே 317 homo non eft molliff fìb dignotione 2.47
ήμερα plante I4o fantiae 248 hominemèputredinegignit
hinnu 2O2.4 homo non eſt ſapientiſſimus Cardanus I93
hippelaphus 207 âcerebro humidiſ, ibid. hominemfortuitónaſciim
hippocampus,quid. 226.6 homo omnium animalium pium 6.6
hippopotaminatura. 187. nulli parit 24ο homine nihil hoffitalius.
లా 274 homope®inwafera 189.; 2O2.Y.
hirci fanguis fangit lapi homo quare appetit aliena. homines no&furni zo4.z.
dem 344-8 3o7.II. homines nöfìmus,fedpar
hiri quadricornes 1994 homo quarenudus 255 tes hominis 148.4
honor 3 I7.3
hirqui 267 homoquodammodo omnia.
hirundo alba 59 25o. ορμή 3OZ.4
hirundinumfbecies 22,8 homo quo ualet fénfibus. horror 3I2.
247. hoſtilitas 345
hifpanicus morbus. 181.19
hifpanus color. 325.1o. 12 homo quouis angue peffi houbelon , 87
kinca 1 5 3.5.8 lentior 33 Hugium 2O 9.2.
Hoad I42.6 homo regula uiuentium. humana hebetudo. 297.4.
hobium I62. Ioz.5. లా 32.4. -

homo rerum omnium com humana lingua balbutit.

hollandiæ oppida aggera
fág 9 pendium 25o 359.5. -

komerus feplaſarius ueri homo uerum miraculum in humani, corpus minus ne

Hhh й
 *IN DEX

faperficiebut 5.3 стараиd 123 cryftallus quare cuffidata.

corpui calefte non eft ab- crapaudina lapis ibidem 1 19.1.
fúrdum habere duos mo- crafis 1o1.9.1 o cryftallo quare fex fùperfi.
tº 69 craßitudo quid Io3.4 cier II&
corpus naturale an in duo- craffum 181 Cubaſaat 2191
bus locis 5.6 creagra 131.2 cubebe 148.1
corpus non altur ſapidis, creagrus ibidem cubus Io4.11
quatenustalia 5o3 creata omniafinita..o7.26 cubi corporis fre* latiradi
corpus quoddã cælefteglu-\ creatio quid 6. I 3 пе: Io;.4
ten corporis, & animae. creatio quo differtâ genera- cucumi, quare fugit oleum.
Io I. 18. tione 6.14 IoI. Io.
corpus uniens animam cum cremium 139 cucumereseffiái ad mulia,
corpore ubidem
crep 245 figuras IO2

creperum
corpora à fùb$tantiis ridi- 78 cucumereruaffi 171
cülèfeparat Cardanus.22 crepw/^alum ibidem cucurbiteuaife ibidem
crefçens praeternaturam fa-
corpora caeleftia non calefà- cucurma 144
ciunt per motus celerita- cilèdecreßit 4o culex 194.6
{ሮአፃ¡ creta nihil alit maleficum.
23 culicis elogium II2

corporum comprefforum re- aoo. Quare 347 cultus quid 317.3

flexio 45 crexer 231.2 cunnaria herba 2.1.1
corrigia marina 21 9.2. criffo athleta 269 cunculi domesticiránt
corripereuerbi aim Carda- crithmum eje empetron, n- fapellecfilem 103
mus ignorauit 34 diculum 14o caniculi Indi perpaſli.
corruptibiliaquibus,et quo- croceus color 327. 12. 2 I 7.7.
modoferuantur 179 crocodiliauiculanon ef? Re- cuniculi Macedomirzaeâ, 21;
corruptio non uno modo in- gulus 196. 5 cuniculorum co/orer noui.
telligitur 6.2. crocodilihiftoria ibidem ibid ;.
corſicrudeles 26 1 crocodilo quælingua.i8z.z. curoculus I 94.5
cortex eft ens perfeéîum. crocoma * 144 cujores à pedibus canta
é I O4.2• croco Scotiaduerſuspedicu- bri 274
cortex quare abfiffit quibu£ los utuntur 246.5 curuihomines fant obsipu
dam 163 crocum quomodo uenenum. prudentiores 29ſ
' ceruus loquax 237 33.2. cuualmſomoria 37
coruialbi 59 croton п94.7 симавротив 87
corybantes io7 crumemata animalia. zo6. cyaneus color 3:;.; 5
coº по8 і о. cyclaminiflor tbud 13
Cof * 158.8 cryftallinum uitrum. io4. cycnicantufabulofu.s;á
cotinus Rhodienfis. 1 42.6
23. cymatilu color. 325.1 3.17
cori . . zo6.2 cryftallus an fuerit glacies. cymbapjfit 51
cozumellainfala 2o2.3 i 19. cynałopex 2013
Crama quid.ioi.& ioi. cry$tallus non eft fìccu. çynocephali 213
, о. 88.2. çynoratſtes 194.7
*

орети
 P O S T ER I O R.

** terogenea I O I. I 2. igncs arte admirabiles. 13.3 tudo 187

nis motu reffigeratur à Ilmen lacus 259.3
indici morbi origo non ex
Card.ridicule ΙΟiluainfula I3 I ualua 181.19
º ignis non poteff putrefcere. Imaginatio,quid 276 indicum folum uliginofùm.
бо.3. imaginatione abſente non 4.2.67 Io.4.
ignis no$ercur pyramida fitappetitio 76.2 indicuspauoiracundus,&-
Iu; Io 5.2 imago rei nihil agit, praeter meticulofas 2 o'S
ignis nulloalitur pabulo. 9 intellečtionem 75.2 indignatio 3I3
ignis pro Deo habitus ab imamia fe:ía Mahometa - indiuidua non a tu,ſedpo
Africanis 258 ን᎓0Y፱ፊክ፲ 258.2 testatefinita 6I

ígnus quae congregat, quæ immutabile II.3.2. indiuiduatio , 307.17

difipat 2. Ο
imum,quid indiuifibile quomodo tangi
276
ignis, qui fputo accenditur. imperfectumnihilnaturale. turabindiuifîblı 6 º'
13. 3. I O6.2. indiuifibilitas eft affeéfio,
ignis quomodo in «re igni impermutabile II.3.2. non eſſentia unitatus ibid.;
fo I 2.3 ìmpluuiatu color. 325. 1 . indumfìlium I 46.2
ignis quot modis facile ge improportionalitas I
infams fit uirper perfectio
preretter I6'
impulſio in Bombarda per ነ¡éü፹ 6.5
ignis rarefaétus neque lu rarefachonem II inferiora an cognoſſantura
cet,neque urit 9.27- 14 Inaliquo elje /aperioribu, 25 I
ignisfenon corrumpir 9 inanimata non ab aereſedà infinita plura uno non pof
ignisafcéfio deßgnat locum forma conferuantur 31 fanteſſe 3.59.3
eius ' ibid. incarnatus color 325.13 infinitatem unumquodque
ignis attraétio 1 o4.12. inc5municabilitas fir ab in ens appetit
ignis calor alius à uiuifico. diufibilitate 65.5 infinitum exhorret natura.
22. incon$tantia hominum non 13.2.
ignis calor miffet, non fola ab aere uentofo 167 infinitum habet partes fini
anima Io I. I 8 171СОЖивелientra. 23 faş ಳ್ಗ 365.7
igni forma est Natura 2o incorporatrixuirtus.Iol.17 infinitum hoc cognofcitur,
igni; fubftantia eft, non ac incrementum Io I non poffecognofci 3oo
Sºcidens ΙΟ
incrementum an perpetuum informatrix non aboletur.
ignis uis v zo in animalibus 196.7 Io I. I.7.
ignis ui è ſoliditate ſubie india ocadẽtala,qua. 1ỹ3.3 informarinon efidee/entia
ćti 9. ტე· I2. indi.* fegete; nccantur hu quantitatis 1ot.1g
ignem noéïu non uideri, ri mido I4o infrequensmiles 277.5
diculum.Card. 62.3 indifluuijmontes duo mira infùmatus color 325.12.
ignem non effe in lapide: biles 131.4 ingenium quid. 1. & 2 56.
ſtultaprobatio I6 indiperfili I6入 ひ3o7.y.I8.
ignem ſtultè tollit à miftis indorum Bos,ut ofiris. 2 58 ingenia quorundam peca
Cardanus 9 inducæ plantænon fant no dibus deteriora 32. I
igni aufpicantur matrimo Jiratibus congenercs. 144 ; 241.2
nia Lapones I6 indici aranei mira magni inharrentia, differentia con
Hh h tij
 I N DEx

ftituit accidens. 298.15. monftrum ibid.30 intelle£fu£ potefta, ef ße

intelleéfus deleéfatur in o modo diſta 3o7･タ
లా 32.2. intellečłux unita4
inimicitia,quid 344.4 mnicognitione 3oo.z 25r
inßitia duplex 148.4 intellectus.co.uoluntas,una intelleétum non apprehen
iîfçitiæ aßlum proprietas res cum anima 3o7. 1 5 derefingularia, ridiculum.
occulta 344.8 intellectus materialis non 307. I6.
infeéta quomodo fpirent. effpræparatio ibid.18 intelleċtu Cardani ridicwli
2.73.2. intellettus materialis, poſi tres ibid.35
inſolata odoratiora 8o.7 bilis,pafiuta ibid.3; intelligentia an cognofçat
inftigatio 307.4 intelleétus non e{? aliud ab fingularia 359.II
inſtinétusin brutis ibid. 4nima 307. I4 intelligentiaancognofçatu
inftrumentanon fant inge intelle6tus non e$t tenuis. niuerſali 359. Io
merecauſariprimo.297.3 357. intelligentia an idem cum
inſulas.Thomas $1.62. intellectus non fit à ſpecie. Jủo đao タ「タ･ア
I64. 307.7. intelligentiacum ſºa intel
infule afluuii, 48 intellettus nongaudet quie leéhone unum 3o7.6;
intelleéiio alteratio quæ te 358 intelligentia dilatatur &-
dam 307. I 3 intelleétus,pars, uis, pote contrabitur 3.59.6
intellectio eſt inchoata bea fas animae 307.15 intelligentia inferior anco
titudo ibid.26 intellettus prafficus àtheo gnofat fiperiorem , లా
intelleéfionon omnis paßio. reticoperfinédiffert. ibid. uiciſſim ibid.8.9
307.2 I. 23. intelligentia inferior an ſt
intelleéîio,quid ibid. intelleétuspra£ticus non eft quaſi in potentia ſuperio
intellećłio quietpotiu*, quả deiis, 7t; 69
que opinione con
Mortº 307. I 3 Jfant ibib.31 intelligentia non et in ſuo
intelleéîioni, modi pulcher intelleétu, quare immorta Oco 3 ſ.9.;
rimi 307.8 lu 6. I intelligentianonfiteſſentia
intelleétus adeptus, quid. intelleétus,quid 3o7.z. liter id, quod intelligit.
ibid. 19. 6.15. 357.2.
intelleétus agens ef lumen intelleétus quomodo eft o intelligentia pote$t corpus
materialis ibid.35 mnia - 3.07.6 aſſumere 359. I 3
intellectus agens non eſtau intelleéfus quomodo ex intelligentia, quid || 359
torinuentorum 3o7.18 trorſumfertur ibid.8 intelligentia quomodo indi
intelleétus agens noneftne intellectus/becaốtfaốt, cố uifibilis. 6.2.60359.s
ceffarius ibidem munia habent principia. intelligentia quomodo mo
intelletius an ſitnobilioruo ibid.31. -
get 359.8
luntate ibid.26 intelleétus cum oculo com intelligentia ultima difpen
intelletius an ſit uniueſa paratio 307.9 _fatrix 307.28
li; 307. 16. intelleéîu, homini, angu intelligentia eſſentia.359.2
intellectus Cardanian affi fiic ibid.29 intelligentlæfigura. ibid.4
ciaturuoluptate. 3o7.to intelleéîus opus triplex. intelligentiæ intelleéîio cirl
intelleftus Cardani turpe 397.2. cularis 76.3
- intel
 P O STERIO R.;

ſh htelligétiam in materiapo птитg 75.; iuniperuru/am Galaci/ap

mit Card. 76.2 Iracundia anfitnece/päria 燃 181. 19
intelligentia due in uno ubi. 4dfortitudine m 2o8 iuniperini carbones ignem
359.6. ira eft appetitus depulfio annuum feruant , 328
intelligentiehabent aliquid 77ts 3 IB iuuernæ fluuius mirabilis.
fimilemateriae 6.2. ira forti producit lacertos, 59.2.
intelligentie inferiores duas imbellilinguam ibid. Iynxauis 236
habentintellectiones. 68 iris in pariete quare non ab K

intelligentiae non fiunt ma omnibus uideatur. 8o.4 Καιρός 364.2.

teriales ab intelleéla ma iris Lunæ 8o. 1 I Κακκάν 235.2.
teria 251 iris manè pluuiam, ueſpere Καμψίκες 2. IО.4.

º intelligentiæ quare nonfati ſerenum ibid.12. Káezés:

Καρκίνος
2.45
ibid.2
gentur 76.3 iris non effigmentum. ibi.7
intelligentiae fùam queqие iridisarcus ' 8o.&- 1 4o Κατάληψις 252.i.
Κάπαντες 98.9
curat arconomiam 355 iridis colores à luce, non ab Καυλός
oculo 8o.4 I4o
intelligentiæ fant finite.
6.2.లా 39.3. iridu flos ad solem daudi Καιχόω 317.2
17o.2 Kemat 18ο
intelligentia ſunt quanta tuy
quantitate intelligibili. iridis geminatio 8о.4 Κεμάς 2ο7.σ 226.6.
359.3. iridis incubatu plante funt Kiczoth 231.2.
intelligentiarum mirus or odoratiores ibid.7 Kimpfac 196.5
do 359 iridis. oculi, solis centrum Κιρρος color 32.5.13
Κλάθος I44.2.
um
intelligentiar officium. non idem neceffàriô. 8o.
ibid.8. 2. I O. Κνάκων 325.II
intelligentiarumſ.btiliſima 1farafluuius 46 KezIzrvár 78
tračłatio 362. Krotten I23
ifard 207
interduftu pro induf0poni fatis 172.2.6 325.15 Κuuas potioL 87
turà Cardano 3 I jfchiam non curat mufica.
Λάας ro8
interpemfiua 329 348.
intinctus ex uaccino fille. iſtriaparum abeſtà natura labirynthus Cardani.178. 2
2.2. cherfóneß 37.2 lac,accenſus adopus ſemi
inuentorum ordo 257 Italicauti 2O3 nis 281
italorum ambitio circa no Tlac acidum Tartarorum.
inuidiaefpecies 316.1
Ioannes Iucundusprece Mind 266 283.2.
ptor Io4.23 italorumingenia 1o3 lacbarorum
fùblimatum potw Bar
87
ioannes Iucundus archite 317.4
ćtorum Deus 226.12 Iucundipreſtantia.Ioan lactis,&-lactariorumdiffe
mes Iucundus. rentie I6 o.3
ioannis Iucundilaus 329
ioannis iucundifolertia. 331 iudicium,quid 256.&r la£tis pinguedo non poteft
reſidere IOI.9
ioannesWalada 142.; 307.5.18. lacca 172
ioponce 23 I.2. iugri / 51
iouisfidus noneft calidißi 盤 y1.67.2312 laccomartabani ibid.
 IND Ex

І oz.; fauor, quid

eriophoriarbores 158.8 cratis 317
erofiont non aduerſatur te exiſtentia eſt accidens eſ fauorum celle quare exa
Mutfdſ 95 fentiæ 6.13 gone 118
сrroyте: 277.5 εξίτηλος Febrüpifer
3o 3.7 2r8.6്
Efçharaad ignem _ 16 expers, quidſignet, non in fecialiumfilex 119

eſdrelibrorum compédium. tellexit Cardanus. 184.3. feles non contrahìt proa

308. లా 286. bitriopupillam 374
efó: 218.3 expeterequid 317.3 feles uolantes 217.9
eſſe, or conſeruare, eiufdem expulſioperquefiat 342 felium Mofcouitarum peller.
autoris 31 extremum non fit ex me calidißtme ibid. Io
effentia antecedit priuatio- diu; - 16.3 ferrarienfumarura 28;
ment 61.2 extrema non fantinmedio. ferrea pluuia 32.3
Etefie quandoflant 47 ibidem. ferrugineus color 325.12
ethicorü libripopularer.355 exultatio, quid 3.17.2 ferrumare atiliae 1o6.z
ettalch 181.19 ferrumekesincoétam,fal
Ëva/$a affeétus coloris. Fabaceus color 325.12. fum ibidem
3.25. 18. fabella delećłant 307.11 ferrum facere intendit Na
ευκαιεία 364.z fabella•facetæ.96.o• 116. tuyá ibidem
euclidæ propofitiones ad ` &-alibi. ferrum fit à ualentſms
pauca reducere 319 fabrilernationes 107 саија த

euleiaqua 5 9.2 facieilatæ nota 167 femumforte,quid to*

ευνουχία 277 falco,quid ,233 ferrum mouetur admg*-
eunuchicoeunt, 1 o4.8. & falcoperegrinus 23 1.z. tem,montrahitur. lol é
17.2.లా 277.;. falcones albi ibtdem ferrum non crt/itmfir.bi
eunuchi quare non calue- falladia,quid 2.54 gine Iof.17
/unt 277 fajam omne deprauat in ferrumutijìmum 99
eunuchorum naturae priui telleétum 犯o7.9 ferriaciesturhebetaturcar
legium in Syria ibid.4 falfa quomodo delectant. mium calore 332.
euphorbium 181.2 ibid.11. ferri attraétio quare mira
euripide natalis locus. fames quomodo quidã do bilis I

325. I2. Oyº 2.99.2. ferrigeneraduo 88

euriclei 258.3 famis non bona definitio. ferri mutua collifione ignis.
-
Exanimatio,quid 312. 343. -
I6.

exceſſa ad utranque par farfaræ radix adfòmenta. ferueounde 3.25. Ii.

tem 2.99.2 18ο.2. feftudinus color ibid.ts
exceſſu» & mediocritas à farina Augufto menfe mo Fibri teffes, o mfchus,
quofeparentur 2.99 lita 87 idem Cardano 2 II.5.
excv&fione haud omniaar farta4 regnum I 49 fibula.quid 3.19
te/1/larnrí4** 141.5 fatum 7.ó”犯55.4 fanterror 3** 17
excremétorum ratio. 189.2. fati uoce mala utuntur. . ficinitranſlatio bonajedin
exečtiteffes 277.3 2WO.4. /илии 2.94
***5енуфасетамох нірро fatigatio, quid 76.4 fides, quid 3o 7.51
figura -
 PosтER Ток.
lepores albi 59 lineare£ta,quid ' 75. 1 o tiguitatem
lepores cicures 2.24 linea uſuale in pictura. 83 locus quomodo immobilir.
lepores diuerforum colorum. lingua libera, que 259 thid.3.
217.5. linguae mira uaftitas. locus quomodo pro mate
lepores ue ficolores ibid. I99.2. 7. IO
leshari 258.2. linguæ officia 182.2 locus unus duo capit corpo
leucophæus color 315.15 lingue plures, quam ſexa Yd ibidem.
leuitas non eft effentua ele ginta due 25.9 locinomineaburiturcarda
mentorum 1OI.19 liquamen 181. 6. లా intº ibidem
lex eſtidea Nature 265 2.92.3. loca naturis animalium có
Libanotu, I 49. liquefactio non ſeparat. 2o. uenientia 187
libereſt recitator 3o8 liquidum non e$t folius a locuftapiféis 245.2.
liberin arbore I43.2. quae Foé.4 lozuftarum historia, 192.3
librorum finis utilitas, non liquidorum congenerum u locuſtarumlues 189.5
loria 308 zºo IOI
lotufías aquafigans.192.2.
ido.quid 3.17.2 liquorlucenr I94. lodronicomiterani materni.
libycæ quadrupedes quæ liquor,quid. 89.&- io6.4 Io.4.23.
dam nihilbibunt 1 88 liquores metallici 88 lofarpfis 3O3.3
lichasfluuius 42. litereferue IoA.8 logica nequefeientia, neque
lichen I4o.ლ· I68 lithonthripton I 23 modusfiendi 3o7.23
lien,an carocraſſior 24 I lithonrrypon ibid. logicae partestres I.

ligneorum calceorum wfus lithoffermon.98.2.0. 137. λογικοντώ αλόϊω magucon

adcurrendum 217.2 లా 172.2. trarium,quàm igni aquæ.
lignum Aloesignotum Car litium cruces 298.3 307.5.
dano Io1.19 litorali, abyffits 42. λογισμός 307.2
litorum uarianatura 225
ligna quare non fluitant ad litra, λόγρς ibid,334
perpendiculum. I43 I 23 lombardiinconſtantes. 167
liguresfidefacerrima. 274 lituani uoraces. 2 of longitudo I off.4
ligures quinquepartiti. liuidus color. 325.15 longum dicitur ratione bre
228.3. lixas Поб.4 ни- ibid.
liguresfeleſtiſſimi Loban I 42.6 lora 325. I 6.
zo 3
ligurumimpiet43 ibid. lobo,quid 223.3 lora fità Natura perartem.
178.2 locus efí, vbi, continuatum.
IOI.1.2.
ilago
liliarca ibid. 352.2. loſa 129
limaduraregio 118 locus non conſeruat corpo loffelet Io.4.2 I
limoneszeilam 181.21 ra fed forma Luberna: 2. ΙΟ

linea curua eft multæ lineæ. locus none#de eſſentiacor lucifer 75.5.
88. poris ibid. lucimon: 71
lineanomeſtprinatioſaper locus non eft exterioris cor lucina. ibid.
firiei 65.4 pori; ambiens fuperficies. lucius luciolos uorat. 24o
Ilinea quomodo uideatur à 5. 3 - lacium non eft lupus, neque.
-

puntiogenerari 65.3 locus non requirituradcon glanu 1 ii.

2.O.I.
 IN DEX

lucipifis dentes . 241.2 lupus fali£tarius 87 lyſimachia boues éonciliar.

lucüpifcis uulnus fpontèco lupiceruarij 2. ΙΟ 178.2.
aleſcit 2.oI lupiin Anglia nöfunt. 2oo λύξ 71
lucramba I 94 lura 325. I & M
Judouicus Wartomanu4. 131 lurida auis 325.12. Macchian 146
luli 148 luridus color. Io4.22.&- macis non eft macer. 145
lumen estàcalore feparabi 325.16. madaixa ார8.9.
75.2 lufirani fontes quare calidi. matofu 3
lumen estlucis ſpecies, non $4.3. mahometanorum Jėčia.
lux propagata 71 luteus color 325. Io.12. 258.2.
lumen minus à maiore non lutra 2Io. 3. magia aduerfus Crocodi
patitur lutum Apulum 96. los I 96.6
72.
lumen non eff croceum ob lutum unde $4.2.
magia,quid 327
paruitatem 8о.14. lux an fit colorum forma. magica tabella ridicula.
lumen,quid. 7i.& 75. I. 8o.7.67' 32.5.3. 246.3.
lux interminato non esteo magiftrantiaherba. 142.5
lumina flellarum am fpecie lor 32.5.3.
magnanimi wnguenta, &-
differant 71 lux neque alba,meque albe odores odere z 1 I. 5
Iunaeftterra aetherea Plato do ibid. magnes à ferro trahitur. 131
micis 62. lux none£tin prædicamen magnes in ferri fcobe quare
luna in eclipfi an patiatur. to 75.6 Jeruetur Ioz.5
ibidem. luxnon mifçeturaeri 6.2. magnes non trahit ibid.&
luna non eſtperuia.8o. 13 lux mon uideturprimồ, c7 magnes non trahit perani
luna quare rubet in edipfi. perfe 298.15 mºdkºr ibid.;
62. luxprinceps munerum Dei. magnes quare plus trahit
lunæaſþeétur quarenöſem 62.3. cuffide I6
per adimitur à nubibus. lux,quid 7t.ლე· 7; magnes quomodo fenefçar.
6.3.3. lux quomodo in faporibus. Ioz.5.
lunæ Cælum am moueretur 32.5.5. magnetishiííoria 131
adиасиит 76 luxrepëtina quare lædit.73 magnetisinuentor ibid.
lunæ color diuerſus in defe lux folis am minuatur lon magnetis quaſi rubigo.
º 8о.I.; ginquitate 62.4 I O2.Y.
lunæ Iris ibid. It lucis abfentia /ólo perapi magneſia 13o
lunæmacule 62. turintelleétu 18 magnetia Я71onter 37
luna montes 37 lucus motus an fitintempo μαγγηπνλλιογ I 3 I.4.
Lupam ex aquila concipere. re 298.2
magorum uanitas 259. 3
183.11. Λύχαβας 71 magot 213
lupus leporem curſ, aſſe lyafra 2.Ο2. 2. አñራì!áÇ 245.2.
quitur 189.5 lydiuslapts 128 maidega/car 72.
lupus marinus . 22. 3.3 lynces 2.ΙΟ maiolica 92.
iupus nunquam fit canis. lyncurium IO4.12. maix. 18r.29.ごク･2タ2
2O2.
lyrapiféis 218 malacia 4 1.67- r 2
malaca
 POST ER I O R .

gal irla unde . 32 ‫ז‬.‫ז‬3 gemmean confantcordi. pore 29е

gallici morbi curatio , 6t 94. - generatio non omnis ab a
gallina rapium 59 gemºne non habentralices. nima Io I. 18
gallnae carnes auri uene Ιο8.4. generatio non prouenit à
1747? 88 genmarumfigure 118 förmis feparatis 6
galline gufus prefnta. gemmarum matrices 115 generatio quomodofiat.6.5
- r
zetſº 2.86 2. gemmarum miracu'a , 13 generatio quomodo prior
gallipot I 49 gemmaram uires I I 6.
motu,autposterior 6:
gallus cum perdice gignit. gemmas etiam frigidae ge generationk gradus multi.
2O2. 2. nerant regiones I 2.2. I j.
gallur quare cantet, Erafmi generidis aduenire elemen g-nerationis multi modi.
nuge - 239 ta,necmariere,radiculum. Ι Ο.4. Ι7.
gallur quare podigra አ¡0}ጌ 2). generationis uox ampla.
capitur generatio animalium plus 1 ot. 1 8.
277.2
gallus quarefalax 1 3 i 4 habet errorum, quàm plá generationem forme non
gallus unus quonodo mu!- tue 177.4 antecedunt 29О

tufafficit 277.2
gen eratio apud Philoſoph и, genero uerbum non habet
galli fideles 167 quid - 6. praefens tcmpus abtd.
gambarelli 247.2 generatio apud uulgus,quid generant non omnia fibtf
gambari ibid. ibid. mile - 1o 4.17
gammari 2.45 generatio e$ a'iquo modo generatur tertium ex duo
game:4m 3 I 7.2. cauffa generati. 3o7 16 bμ, αξίμ І О6, 67
ganges ffagnat, quo Nilus generat:o cft etiam priua geniffa I j}.}
ttonis 6. geniti canis anima pars ami
tempore 47
generatio e$t finu motus mæ genitorus 6.I I
ganos 217.7
γαγυ θα 3t 7.2 induifibilis 23 genitor 61.2.
garanciá. 172.2. Č7 325. generatio,o caleficio non geometre fubicétum pendct
I 2. fìmulfit ibi ! ab arithmetica 32. I

garapates 194.7 generatio, & corruptio non geometria minus /ubulis,

gardacpromontorium. 37 habent medtum alteratio quamarithmet.ca, ibid.
garum 2 9 2. 3.cz 353.3 nem in eodem genere. ib. geometria prior quam mu
garumnæ æ$tus cauffa. 52. generatio ի: pcr coiuonen fia 3oo.6
corperam c.r 'effum 6 geometriae cognitio priora
garū 2. 33
gatta piſcis 226. IO generationon esi circ larg. rithmeticu 32 I
gaudu-n quid. 299. 1 &- 136. georgicon Virgili laus. 341
31 7.2. generatio n5 eff motus. 29o georgiant ſI
gazela animal 2 tº generato non e£ femper georgianorum tenebra.
2o6 ў č7 2I 1.3. propter id quod genera 259. 3.
Gcel 32 ў. : о tºr 14 O germanorum fidcs firma.
gemma colorata imaginem generario non fit è due ſis 167.
rcddit 1982 fºlífantas 61.3 g: ré', quid 3.17.
gemma, quid IoS generatiº non fit in tem Ghºid animal 227
H hk
 Ι Ν Ω ΕΧ

materia prima nullam me maxouia 206.3 memecylon 148

memoria 307.2
ditaturmaleficiam 17. MechizinRiber. 144.cr
cr 6I. I47. memoriaan fit,iure dubitari
materia prima fùam habet medicus, artifex craßiw/w- poteft ibid.28
ſº 6I
eſentiam 17.o 251 mensoria etiam inpedibur.
materia una in omnibus. 9 medicorum errata 245.». ibid.37.
materia certa quantitas non mediolanen/es podagrici. fingularium estre
177e/770724

fêmperexigitur 17 28f. petita phantafia ubid.28

materie participes agentes eduterraneum mare 37 memorteſeder ibid.
patiuntur 6. I mediumeft fimplex, ut ex memphu 26. О

materieprime:Aráms. 17 fren?& 15.3 memphites lapis fupefà

diens i 31-3
materie prime potentiaefi medium eſtryrannus ſpecie
entita; abfoluta ibid. fºrº 8o.4 Menewerſ. 2 to-4
materie prime trattato. 5 medoacur 2O2.7 mengrelipopuli 49
materiae m/àbilium mifcé medulla in planti, non eft телу 3072 లా ;;9
fºur Ioſ.3 frigidiff. & humidißima. mens data a Deo ad fai u
materias commifere, tur 176.2. fum 3.07.2
pe * 76.2. meies Atlantis promont. 177e715 770f4 312.
materialitas non prohibet $1. mens natura fùa infinita.
intellectus cognitionem. mel aethiopicum 191 307. I [.
307. I 6. melconcretum ibid.
mens nunquam «grotat.
matha 181.19 mel, eo cera, alunde quàm ibid.;.
mathematica inter natura ab apibus I 91 mentu adies imbecilla. 297
lia co- metaph. 322. mel feruat 179 mentes celeffes 3霄9
mathcmaticamateriam,&- melancholicflatuoſ 27.2.- menftruo fangwini fruęław
locum habent intelligibi melancholia quare meticu romparar male Card. 14 o
lem 6.3.లా 342 loſi 307.5 menfùra eft eo prior. cuius
mathematicorum ſubletta. meleagrides 238 eff menfùra 35 2.1
32 I. melega 2.92. menfara nonpender à mu
matrimonia Laponum. 1 6 meleghetta ibid. fica 3oo.6
Matrix artºo comparatur. meles mas duo habet fora mentum unde 3 of 1
268. mina 2. 18.2 mercurius Mathematuco
matrix metallorum. Iod.4 melguah I 42.6 ፲፱ኤ? I O6
matrix plantarum non e/? melica 18 1.23
melleus color 32.5. I 2
mercuriſtella in sole uya.
frigidi/To- humtdf&ma. 72.
176.2. melonescorcopali. 181. 1 3 mergus 233
matrice maleaffetanò tor mesibraan habeantformas meridie ubique io;..
pentalia 344.5 peculiares 346 merula loquax 237
matutina lure quare plus membrafeminalia in pullo meſæ4tichioppidum. 25o
oblećłamur 99 Galeni 288
meſhilum corropali. 181.1;
mauritaniapeſhlens 32 membrorum attraéfio. 335 meffà urbs по4. го
ſº 171 membranata uolucna. 188 ºf 37.2
metalli
 Р о 5Т Е К По К.

herbaceus color.325.to.16 tatis 362 hdľiKd 287

herba,quid I 39 homoanimalfânčtum.254 hominis cauffaam omnia fà
herbaſtella I4I.5 homo am imperet caeterisa čtafünt 2}о
herba Tarca 3o; nimalibus ibid. homini, conftitutio 252
herbæ unidiuerſafolia. 161 homo difer à brutis ele hominiscumplantainue/@
herbœ arboreſcentes 171 ćtione 256 comparatio I4O.2.
herbis ſalubribus möomni homo faéfus propter duos hominis finis beatitudo.
buuindi factus. 14.2 fines 254 254･○ク"297.4.
hermellini 2 Io,4 homo infipiens,homo aeqüi hominis intelleétio perficit
hermolai Barbari laudes. 40ce 2 hominem 2.47
I57. homo intelligit,non anima. hominis mens natura fùa
hernath fluuius 37 30735. , infinita 3o7. II
επεξιωσις 6.14 omoμικροκοσμος 2.jo hoininis mores unde. 274
"πρgν ibid.homo nihilef? 148.4 hominisfagacitas 247
Hierapolis mira fhecur. homonon effcalidiff. 253 homini ale quare mulle.
277.4. homo non ef? crudelißimus. 2.78.
hierarchiae 361 2.74. homini pedes longißimi.
hierofalcones 23 I.2. homo non eß labori; 嘴 279.

ſ
hieronymus Dominius prae tiems ibid
hominipedes quare antror
ceptor. 226.12.67 322 homo non eft maximè mo fum ibid.2
higcana 185.8 bilis 278 hominiſenſumperfectio in
:ே 317 homo non eft molliff. füb dignotione 2.47
ήμερα Ρlanta I4o fantiae 248 hominemèputredinegignit
hinnulus 2O2.4 homo non eſt ſapientiſſimus Cardanus 193
hippelaphus 207 a cerebro humidiff. ibid. hominemfortuitónaſciim
hippocampus,quid. 226.6 homo omnium animalium iит 6.6

hippopotaminatura. 187. nulli parcit 24ο homine nihil hoffitalius.

లా 274 homope{inwafera 189.; 2O2.5.
hirci fanguis fangit lapi homo quare appetit aliena. homines no&furni zo4.2
dem 344-8 3o7.II. homines nôfùmus,fedpar
hiri quadricornet 199.4 homo quarenudus 255 tes hominis 148.4
hirqui 267 homo quodammodo omnia. honor 3 I7.3
hirundo alba 59 2. ΚΟ. ορμή 307.4
hirundinumfbecies 22,8 homo quo ualet fénfibus. horror 3I2.

hifpanicus morbus. 181.19 2.47. hoštilitas 345

hifpanus color. 325 Io. 12 homo quouis angue peffi houbelon , 87
hiuca I 53.5.8 lentior 33 Hugium 2O 9.2.
Hoad I42.6 homo regula uiuentium. humanahebetudo. 297.4.
hobium I62. Io2.ў. లా 32.4.
hollandiæ oppida aggera homo rerum omnium com humana lingua balbutit.
Hæ pendium 2}о 359.5. -

homo uerum miraculum in humani, corpus minus ne

bometus fplaſarius ueri:
FI h h j
 . I N DE x

nem 2.
mors unde diéta 352. motus non habet principii*
mortu metus non tágit fen à quiete ! * 2.8 mulus parentibus perfe
fitiuam 3 o'7.33 motus pifcium • • 219.
éíior 131
титia Io4.9
morßpfĉis 2. 18.4 motus priminö effaliis uio
mortüian infeliciores. 376 lentus 68.2 mundus anima non caret.
6.2.
mofa£um oppidum. 2.17.5 motus primi non tardaturâ
mofehum,qutd 2. II.3 Sሬ፲¡¢Yኧ10 t-69 mundus eſtaternus, º non
mofhihitorianobilis, 2 I motus proieétorum 28 detern tº

mofrua 259.3 motus quomodo cauffa ca mundus eft omnia, &-non

mofistabule mirabiles.81.2 loris - I6. omnia ibid.
motio cf? firma impreffain motus terræ adcentrum mi mundus eítfibiipfaequiuo
Moto 2.
rabilior,quàmferriadma cur 61.3."
motus addit ponderi, • 331 gnetem mundus eft unus, &- non
** - ºn 1

féqui 28 ития. "

motus antecedit, & motus uiolentus, quid.v, -

turgeneráflónem. 6.2 motus diuifio non bona. 68 mundus non e$t æternus.
motus an fitcommunefen motus inftrumentafùnt etiä 61.2. -

file 298. I4 quietis 318. mundus non eft 2,1apx%c.

motus caelieff quicti fimilis. motus perfeéîio media. 18. tbid. 3.
vº ---
76.3., . .மு 68.1.
- mundus nóeffgenitur. ibid.
- -

motus effe poteft cauffa ra motus quæque pars effuni mundus non fòluetur fati
ºritatis,&q-denfraris.74.7 uo&a cum toto 2.2. gatione · 77.4
motus eftperfeéfio perfecti motum fuiffe,utmoueatur, mundus nouus Cardani.18
ilu. - 18
fatis 28 mundus quomodo unus.
motus eff,vbi fluens, 359. motum non omnem fequi 6.2. -

12, ". * - - - tº . … tº
tür contrarietas 68.2. mundi æternitas per mari
* motus hic,quia in cælo.* 19 motu nonfatigaturullafor falfednem,ridiculé 53
mortº in aerenon omnisſo maſimplex à materia. 76 mundi animam non fecit
numfacit ''' -34.) motu fpatium qwätum per Deusprius, quàm molem.
motus in animalinonnifiab tranfiur I 6.5 61.3. -

`anima · · · · · 3o7.29. motu* duo unius corporis mundicaufa eficiens Deu

motus in cælis nonfùnt con uoluntarij . 69 etiam Arift. ibid.
trari , : * 25 тоцетя тот отте тоиefит. mundi cingulum, montes,
motus in igneeff cauffa ca 3oy. I 3. . 37.
lorus "ibid. moxijscythae “· º yr mundidependentia,& ori
motus in uacuo,&- refiften moRambic 37 go 77.5
* tia ~º . . * , , mozanc Dauid 3o 2.7 mundi exi{fentia fêmpera
motus naturalis nullus com ! Mufio animal 206.8 ćtu fuitin Deo. 307.20
pófiusº… " . 296 mulleus color 325.13 mundiideæ duæ 5.
motus non eff exefionis in mulieris, et uiricaloræqua munditrientertres 61
frumentum • • 3t lu; 274 mňdum cum primo uere or
motus nonfit ex motibus,ut mafutilitas . . 1 o 1.y tum *** * 257.
sex linci, figura “. .296 multa.fiuntunùm per ordi muresălbi j9
* , , fffffff
 POS T ER I O R.

terogenea to t. I 2 igncsarteadmirabiles. 13.3 tudo 187

# Ilmen lacus 259.3
ignis motu reffigeratur à indici morbi origo non ex
Card.ridicule ΙΟ iluainfola I3 I uulua 18 t. 19
ignis non poteff putrefcere. Imaginatio,quid 276 indicum folum uliginofum.
6o.3. imaginatione abſente non 4.2.67 Io.4.
ignis noßercur pyramida fitappetitio 76.2 indicuspauoiracundus,&-
tº Io 5.2 imago ret nihil agit, praeter meticulofia 2 o'8
J
ignis nullo alitur pabulo. 9 intellečtionem 7.5.2. indignatio 3I3
ignis pro Deo habitus ab imamia ßćta Mahometa - induidua non actu,ſedpo
Africanis 258 ን፲0Ÿ!ፊ}ነ¡ 258.2 teśtatefinita 6I

ígnus quæ congregat, quæ immutabile II.3.2. indiuiduatio 307.17

difipat 2. Ο
imum,quid 276 indiuifibile quomodo tangi
ignis, qui ffuto accenditur. imperfectumnihilnaturale. turabinduiftbli 65
13.3. Ι Ο6. 2.
indiuifibilitas eft affeéîio,
ignis quomodo in «re igni impermutabile II.3.2. non eſſentia unitatus ibid.5
to I 2.3 impluuiatus color. 325. 1 . indumfúlium I 46.2
ignis quot modis facile ge improportionalita4 I
infans fit uirper perfectio
72eretter I6' impulſio in Bombarda per ነ¡Óü¡ 6.5
ignis rarefaétus neque lu rarefachonem II
inferiora an cognoſcantura
cet,neque urit 9.27- 14 In aliquo elje - /uperioribu, 25 I
ignisſe non corrumpit 9 inanimata non ab aereſedà infinita plura uno non pof
ignis afcéfio deßgnat locum forma conferuantur 31 fanteſſe 3.59.3
eits ibid. incarnatus color 325.13 infinitatem unumquodque
ignis attraétio 1 o4.12. inc5municabilitas fir ab in ens appetit 9
ignis calor alius à uiuifico. diufibilitate 65.5 infinitum exhorret natura.
- 22. incon$tantia hominum non 13.2.
ignis calor miffer, non fola ab aere uentofo 167 infinitum habet partes fini
anima Io I. 18 inconuenientia 23 tas intelligibiles 365.7
ignisforma est Natura 2o incorporatrixuirtus.Iol.17 infinitum ಜ್ಞ! cognofcitur,
ignis fubftantia eft, non ac uncrementºng IO I non poffe cognofci 3oo
cidens ΙΟ
incrementum an perpetuum informatrix non aboletur.
ignis uis 2. Ο in animalibus 196.7 по г. п7.
ignis ui è ſoliditate ſubie india occidétalis,qua. 153.3 informarinon fidee/entia
čti 9. ლუ• I2. indir fegete nccantur hu quantitatis 1ot.1;
ignemnoétu non uideri, ri mido I 4o infrequens miles 277.5
diculum.Card. 6 2.3 indifluuijmontes duo mira infùmatus color 325.12.

. ignem non effe in lapide: biles

ſtultaprobatio
Cardanus
I6 indiperfili
131.4 ingenium quid. 1.& 2. 56.
I6 ア

9 inducæ plantænon fantno

ひ3o7.W.I8.
gnem ſtultè tollit à miftis indorum Bos,ut ofiris. 2 58 ingenia quorundam peca
dibus deteriora 32. I
igni aufpicantur matrimo Jiratibus rõngenercs. 144 ingluuies,quid 241-2
aia Lapones I6 indici aranei mtra magni ¦ differentiacon
F1h h ті
 I N DEX

fituit accidens. 298.15. monftrum ibid.3o intelleéfus poteftas eff ße

లా 325.2. intelleéfus deleéfatur in o modo diſta 3o 7.9
inimicitia,quid 344.4 mnicognitione 3oo.z. intelleċtur unita4 25 I
im/itia duplex 148.4 intellectus,o uoluntas,una intelleéîum non apprehen
iîfçitiae 45lum proprietas res cum anima 3o7. 1 5 derefingularia, ridiculum.
occulta 344.8 intellettus materialis non 307. I6.
infe£ta quomodo fpirent. ef?præparatio ibid.18 intelleéîus Cardami ridiculi
2.73.2. intellettus materialis, poſi tres ibid.35
inſolata odoratiora 8o.7 bilis,pafiuta ibid.35 intelligentia an cognoſcat
inftigatio 307.4 intelleétus non e? aliud ab fingularia 359.II
inſtinčius in brutis ibid. 4nima 307. I4 intelligentia ancognofçatu
inftrumentanon fantinge intelleétus non e$t tenuis. niuerſali 3f9.1o
merecauſari primo.297.3 357. intelligentia an idem cum
inſulas.Thoma 5i.e.” intellectus non fit à ſpecie. /ио кио タfタ･ク
I64. 307.7. intelligentiacum ſºa intel
infule afluuiie 48 intelleétus nongaudet quie leéhone unum 3o7.6
intelleéîio alteratio quæ te 358 intelligentia dilatatuſ ºr
dam 307. I 3 intelleétus,pars, uis, pote contrabitur 3.59.6
intellectio eſt inchoata bea ffaz animæ 307.15 intelligentia inferior anco
titudo ibid.26 intellećfuspràfficus àtheo gnoſcat faperiorem , er
intelleéfionon omnispaßio. retiroperfinédiffert, ibid. uiciſſim ibid 3.9
3O7.2 I. 23. intelligentia inferior aft
intelleéîio,quid ibid. intellectus practicus non eſt quafi in potentia/;eri
intellectio quietpotius, quá deiis, quae opinione con ris 69
Mortº 307. I 3 Jfant ibib.31 intelligentia non effin ſuo
intelleéîioni, modi pulcher intelleétu, quare immorta OCO 3 ſ.9.5
rimi 307.8 lu; 6. I intelligentianonfite|ºntia
intelleétus adeptus, quid. intelleétus,quid 3o7.z. liter id, quod intelligit.
ibid. 19. 6.15. 357.2.
intelleétus agens ef lumen intelleétus quomodo eft o — intelligentia pote$t corpus
materialis ibid.35 mnia 3.07.6 affumere 359. I 3
intelleétus agens non effau intelleéfus quomodo ex intelligentia,quid 379
torinuentorum 3o7.18 trofumfertur ibid.8 intelligentia quomodo indi
intelleétus agens non eftne intellectu: fbecaétfaét, cố uifibilis. 6.2.er 359.6
ceffarius ibidem
munia habent principia. intelligentia quomodo mo
intellečius an ſitnobilioruo ibid.31. -
$46t 359.8
luntate ibid.26 intelleétus cum oculo com
intelligentia ultima diſpen
intelletius an ſit uniueſa paratio 3oz.9 fatrix 307.28
li; 307. I6
intelleéiu homini, angu intelligentia eſſentia.359.2
intelletius Cardanian affi fiic ibid.29 intelligentiefigura ibid4
ciaturuoluptate. 3o7.ro intelleéîus opua tripία. intelligentic intellectio cir.
áutelle£tus Cardani turpe 397.2. - cularis 76.3
intel
 post ER I ok.
ocymum Troglodyticum. la arte сотропі роtcft. 'Oratio eft manua ratiawi;.
181.22. ibid. Io. 2 j6.
ocymſpecies ibid. oleum conferuat 179 oratio efl notionum nota. 2.
ocymi uermis I 9o oleum cum aqua bulliens orario non eſtfalſaniſimen
Odium,quid 3 I6 qaare non conſumutur. tiri uolentis ibid.
I O I, I O.
odium non omne officit uo oratoria eſtpars Politie. 1.3
luntati 307.9 oleum èpifce 51 orbicularis non eſtrobuſtiſſ
odordiuinares 104.4 oleum ex Henam I 8 qиia capacij. 3O
odorin calido 2.97.3 oleum ex P/atano I69 orbis noflrilaus 99
º:
odor malus non à fola cru oleum ex Zenzerlin 1 58 orbis perfeétio nö ef in au
ny ditate. 1 o4.4.69 298.8 oleum non eft cauffà uarie yo ibid.
odor à miſtione, non à Sele. tatù in radice oleae. 1 63.4 Orca, 223
I 4 I. oleum Senegæ 158 orchis inepteadoleum. 158
odor ab igni non ducitur. oleum uerfiones faciles cur ordoentiü fequitur ordinem
I O4.4. facit . IOI.6
intelligentiarum 2.
odor non fequitur tenuita olei laudes ibid.; ordo eft quafiin£humentum
teng I4 I oleofrixa carnes ibid. 224fttrae ibid.
odore anfôlus homo dele oliuaftercolor 32). I; ordinis fludiü intere{t Phi
ºčíetur 303.2 oltusfiuuius i7.o I oo loſophi 劣○3・タ
odore nögaudetanima,neq; Oman fiuuius 37 organum reducitur ad cauf
Dij 303 omnia effe, triume?, Dei, Jam efficienrem 297.3
odoratus ad iuuandum ce Caeli,materiæ primae. 6. . orichaltumfofile 88.co.
rebrum 297.2 omnia non in omnibus. 9 I I O6.
odoratus nihil ad animam. onager 2 of .4 oriens non eff calidior occi
3O3. oneri piſes 226. IO dente
omictum I6. I
odoratifºim4 qu.«d4m 4cu oriens non eftpinguior.ibid.
tijKim4 2I opacum,quid 8o oriens ubique 51.&- 99
officium e$t inchoatio ci Operatio animæ non e$ organi ui uinum purifica
uilis beatitudinis3o7.26 Иlfat Ioz.5 fur Io.4.23.
olea Palæstine ufum operatio quaedam et quaß όρνις 188.62. 230.
fert bacis rubris 168 formafinis. 307.26 orontesfluuiur 37.
okao Platani affinitas. operofitaı I.I 2. όρφνιος αοίον 325.το.Η 2.
I 6 9. ора 83 όρφνινος color. 325.12. τ7
olea£ter Rhodius 142. 6 opinio 3oz. 31 ٔ‫یوری و علامه‬ 307.4
oleoſa curnon omnibus pin oponce ory{a diifillata potus, 87
231.2.
guibus admifçentur 1 oi. oppofita non fant oppofita ofunde diétum 218.3
I Q. in intellectu 307.21 os cadaueris non e$t uniuo
oleofàrum arborum inftio ор; 8o сит сит иiиетtis 6. 12.
Mes ibid. It optatio aliud, quàm uotum. ofçulorum coniunéfio. 3 1 o .
oleum, aqua, uinum , qugd 3 o'. 24.62° 31 O. ofiris 258
tenuifimum optice non eft inter natura o£rea quare dura
I o I.7 2. z
oleum Balenæ cumfeuomul lem,o mathematica 322 ośtre.crorepaśte 197.
Kkk
 IND EX

eßrum 3.25. I 3 palmes I j9 partus monftrof 3o7

othomano affluit lacgal palmites Cardani ridiculi. paruitas non eft cauffa cor
linaceum I 44 , ibidem. ruptionis 2O4.2.
otiofùm quomodo aliquid palmularum fatus mirabi pafluorum bonitas 199
dicatur , 6.9 lis IО 6.6
pa/feralbus 59
Ουδενό θα 356 2.98.4 pa/Jerisfalacitas
palpebræ quare 269
...ouilloingenerefirminacor palts mare 51.67 226.2 paſſeres uirides canori.
пи4,тari топ 217.8 palu,quid 5I 2 36.2.
ouum Cardani mon$trum. πάν, φuid 365.5 affule 181
2.88. pandare,quid 173 .
I72.2
,ouum fit pullus per perfe pandiculari ibid. patauinapudicitia II5
ćtionem 6.2. panicum 181.23 patelle 2.19
ouipartes quomodo conue panis Scoticus. 14o.et zoo παθος 3ο7.4.67 344.2.
Midn't Іоў pane nom utütur omnes na patiens non omne tantùm
oua Aegypti in furnis ex tiones 2.92.4 patitur,quantùm agens a
cludunt 23 panthere cicures 189.5 git 16.2
Oxymyrſine I48.2 panthera deſcriptio. 325.15 paulus à MideburgoAſtro
oxytriphyllon 184.4 pantherae oculiglauci. ibid. logorum princeps 266
όζο 14ο ο Ι44.3 papaueratum 325. It pauo Indus 238
р παφλάζειν ibid. 12. pauo noštras ibid.
Padus undediífus. 37,3 papille mafçulorum ani pauoßluefiris 230
paderotesſerpentes. 1834 malium 244 pauones albi. 59.69 238
pacdicellua I94.7 pappach 24 I.2. paиопасеив 325.13
paediculi à colore corporis. paradiſipoma 171 pauor 31 l
59. παραφυάδες Ι.44.2.67' pax effinis belli 3o7.27
paediculi cadauera fùgiunt. 2.4 I-2- paxarlapis I 53.7
226.у. parca 365.4 Pecher oppidum Arabiæ.
paediculi croco arcentur. parcoatrus fluuius 37 I49. -

246.. pardalis oculicafij. 315.15 pedata uox nőimplet znộ4.

pagri 2.2.6.1o pardus 208 Iタフ。
paguri 2.45. 2. παρεκβάσεις Νatura. 131.4 pegu regnum 21.69 118
palacštraeufus 258 parella os Io4.2. I pelles nobiles 2. І о
palandure Io4.Io parentes fenes qui necant. pennata uolucria 188
palea undedičía 325.12 2.74. pennatum ibid.
palearis color ibid. parium marmor penula scytharum 231.2
I 24
pallidus color 325.12.13 parmenides dialogus quo πεφυκός I.ó"3o7y
palma firmina adnutatad modo dialecticus 1.3 peplographia Cardani;40
Marena II 2.
parnafùs Afiaticus mons. perculſio 312.
palma quarepandatur. 173 37. perdifoliae arbores. r4o.&-
palmæadſeribédum. 158.6 paros miuea I 24 I 68.
palma pumile 159 pars pro potentia effentiali. perdix cum gallo generat,
palmarum lana 158.8 3O7.Iỹ. 2.02.2.

terdi
/
 POSTER I O R ,

perdices Aethiopica. 236,3 petrus stenegicomes. 23o piceus color 325 17'
perdices alba 59 petri Daneſi magnitudo. picus 237
perdices Galliae 236.3 307.I.Y. picu formici: uefätur.
perfectio ſumma parerecö pexorafluuius 37 2I6.2.
ditori II. πἀv latinè dici nequit. picutum 234
èéfionis gradus 6.2. 197. pietas 317.3
- ಟ್ಲಿ . poteft.
249.
Phæos color. 325.15.17
phalangium 1talicum. 185
pilæ motus in plano an li
neamgeneret 65.3
perfettå fao quicque inge phafelfiraarbos 171 pilu eftutplanta I I4.3
Mere Ioč.2 phafianus agreffis z3o pilus nigriorinpullis. I I4.
πεει - II 3.2. phaſianus bruant ibid. piliquare nequeuirides, ne
περικάρπον 177.2 phafmata paucis , fomnia que purpurei ibid.3.
περμπόν 51.62° 221 multis 353
pilorum analogia ibid.
permißio an fit fignum re páryn dentium 271 pimiento delrabo 148
miffe uoluntatis. 3o7.2 3 phiala aquæ plena-quare pimpinellauermiculi. 325.
roſe grenzºá. 115 ម្ល៉ោះ refleétat. 73 13.
ர்ே.
perficanax
I 53.2
ibid.
philoßphi alia oratio à fo pinaplanta,
renβ I 181.12.
ito.4.er

perforumſpecies ibid. philofophiofficium,nomina pinambar Io4.Io

perfj laut 34 I imponere 29 7 pingue non est ſapori, ſpe
perſus color 325.1o.15 philostratifabule. 183.1o ties. 298. I 2.69 325.18
peru 37 φλάν 325.12. pinguianon propterea odo
perum idolum loquutum. φλαυέία tribu, ibid. 74t4 I o4. 1 r°
259.3. φλάζειν ibid. pinnuleinlocufia, 245.2
pes quadrupedum veffalio, phlox . I 4 I.4 πίνον potio 87
ridiculus 2.79 pbot.ºmá 223.5 piper 148.
pes, quid. 1 o4. 2 1. &* phæniceus color 325.13 piperindum 141.7
242.びク279. phænicopterus 23 I piperlongum 148
edum digitiin auibus. 236 phưnicopteripeder curtifi piroli 's 2Io.4°
º pedum longitudinis conf ጸን¡! 279 pißis columna şI
deratio 279 phænix 233 piſcis cumpedibis 218.2.
º peÍ[êtx: 217. по φωλέυειν. 262. pifres atri 9.లా 218
pešiemnon fentiunt Nigiri phonos 3oj pfes Capimirafigura. 51
º ↑Ꮿc 32. páyor herba 325.13 pifres èfrondibus , 59.2
pi/esfebrifici z 18.6 °
peſſilentianon Aprimi, so: phorminx 3O2.7
" lu qualitatibus ibid. φώς 71 pffeshumanafacie. 226.
. pefiilentianontolliturdefic φρυκτώειον 139. I2. -

º cattone φρύγανον
94. ibid. pif^cs oceani quare maiores. -
petrofèlini femen tulit sco phyſeter 223.67 224.2 ibid. 9.
rodotin phyſiognomiſallaces. 167 pjìum cadauera fiuitant.
14o
petrus Pomponatius præce Puballapjfĉu 226.6 2O4.2.3
cium colores
ptore II.2. Picº - 2.37 II.4.3
ಆಬ್ಜೆಕ್ಟ್
 IND EX

piféìumdentes _? 18.3 plantarum accurata diuifio. pænitentia,quid 3r;

pifäum diuifio, differentiae. 139. I 40.లా 117.2 ποικίλματα Platoni.32; ;
Iタ7.ひ2 I8. plantarum odia mutua un tviwtìs Deus Ariftoteli.
pifçium motus fùbtilißimè de 138 ‫ که‬I .3.‫کآ حریم‬3 .4‫م‬
tractatur 2.19.3plantarum falfago 165 pola 37.3
piféium qu«dam femelle plantarum fùbftantia. 1 4 1 polefene ibid.
tantúm I9I. І ў plantarum transformatio polialtitudo 37
J1tí I69 polorum quies 7o
pifçium uolatus 2.23.4
piffafphaltum ' io4.9 plantarum tranſlatio 159 polygraphtaeiudicium. 341
pithaia 306 plaſtica utrtus поп.17 polypi ingreffùs 218.*.
pituitagypfé4 по8.3 plata 194.7 po3porum brachia 195
pituita uitrea ihidem platanus I66 pomum,quid 167.2
pituitofflatuoſi 25.2. platanioleum I69 poma Paradifî 171
Plagiarijtemeritas. 164 plato alienas fententias fùo ponduiſabitutiquareſecol.
plana exquifita iuncía. 333 nećiare conduit 61.3 ligunt 3o -

planare in uolatu, quid. plato non fecit Deum cauf ponga 2.41.2.
22.9.2. fàm efficientem mundi. pontus 37
lani pites fardi 2.45 ibidem. ποώJνς color 325.16
醬 fit,brachiis plato pofùit tria principia porambar
materialia 65.2 porcellane
по41o
amputatis 51 92
plantadeuirginans 175 platonis mutuationes. 61.3 porcelletta 226.;
plante eſſentia non eſt, eſſe platonis fententia deuifione porcelli rostrumperaſatum
foliatum Ι 4ο perpaßionem 32.5.5 friget Iof.8
plante 165 platonica pigmenta.6 1.cr porcina 226.5
plante aduenerem 175 36.5.3. porcus pifcis ibid.
plantæin plantis 168 platonici flores cum Luna porcus fpinus 198
plantaeinfanae 154 colloquuntur 17o.2 . poreja 245.2.
plantæ#3n non habent. 138 plauftrorüratio imrotis. 33o πώe:ς εκπύα I 32.
plantæ mites àfers arte dif πλεονεξία 3I6.2 porracea bilis 325.16
ferunt I4o plinium Cardanus afinum porus I3;
plante non conſtant certo ИOCatf I4 I.7
potamarina 226.5
foltorum numero 177.5 axnpóà Deus Ariſt365.4 potentia ačium antecedens:
plante non habët dextrum, plumbeus color. 3» 5. 1o.15 62 principium operatio
nequefiniftrum 67 plumbumcrefcit io4.17 mis 307.16
plante odoratifime 141 plumbum in motu cur li potentiafluuius 51
planteoldenon omnesue ueſcat 9 potentia non tolliturperob
22e}1atae I 42.2. plumbü liquefàétum quare
iećhablationem 32;4
plante que preſtantiores. ramificatur ΙΟ 2.
potentiauſuabouts, cºa
I41 . plumbi laminæ in aquam quilæ quo differunt. 346
planta falſe 104.18 difçenfus II.2.
potus uarü pro uino 87
planta uenenatæ I42. Podagra ex coitu 277 ' Praéfcus intelleétus.3o7.
planta uenenofæ ibd. podagricidolores 132 3I.
precan

N. v
 POST ER I OR.

precantationumuis 112 Plat. 65.2 pronunciatio non eſt exlo.

precipium 2.41.2 principiorum aéîio ef?, non сотит таfити 293
prºcoquí.142.4.69. If 3.2 paβίω I 2.2. propagare fe omnia,ridiculè
præfentia e$t in praedicamé pri[cianus plebeius autor 51 Cardanus 3o4 ~,
to quantitatis 71 prfmatu reprefentationes, propolu quidfit, Cardanur
prefentiaeftin predicamë eo cauſjac 81.2 gnorautt 325, 12.
to relationis ibid. pri;łu. 2.23 proportio diſcurrit per o -
praeftigium quideft,Carda priuatio antecedit genera mntapraedicamenta. 3oo
muo ignorauit 303.5 tromen'ſ 6 I.2. proportio non eft compara
τρανές I42.4 priuatio apud Ariftot. quot tro ibid.
prannius color 3/;. 17 modis I 8 proportio non poteft effee
praßinus color. 325.1o.16 priuatio eft habitur quidä. qualitas ibid.
τραπικέegι 252.2 18. proportio,quid 3оо
prauidoxa plagiarij 164 priuariolaxeaccepta. 6ş.2 propofitiones 307.2
preaum II3.2 priuatio non efficit motum. proprium ab effentia ma
precop 303.3 18. 774t 32.5.2.
preían 217.2 priuatio non eſtin predica σενσέλιμες 8ο
prefira 3оў mento I.2. τωegoτοπάθεια 344-2.
pretelani 217.2 priuatio non fit ab habitu. prouidentia Dei 365.8
primum cognitum. 3o7.11 I9. prouidentia nature, quid.
primum mobile eft in loco.; priuationon poteft effe pro 77.5.
primum principium quid materia naturae 65 prouincia Narbonenſis pe
non poſit 3 priuario Jabhabitus Jaira ftilens 32.
primimobilis motornonett tioneintelligitur I.2. ജ് 207
Dettf 6.2.
priuationis uox à Gramma Pfalterium 302.7
primus philofophus cogno ticis,res ab ignaru exem pfarainfùla 2O3.4
ßit deomnibus principiis pta 365 pfittacus 236 (
fcientiarum 32. I τoe"αιώνιον ibid.3 pfittacialbi 59
primus philofophus nóac problematumlibri dialeéti ψύχνπ, Def* 365.4
: cipita naturali Deum eſſe. ci I.3 pſyll hoftes ſerpentum.
6.3. σεοβοσκίς 2O4 344-7. ,
primi orbis motor quidha produs in sophiflam Pla Ππρωτον 188
bearin potentia 6.2. tonis ludit 6.2. πήmνόν ibid.
principesridiculènecatcar prodromi 47
Pldá 181.19
danus 79.2 puambar
pro'fùnditas,&altitudo ÇQሩ~ Io.4. Io
principium quid 364.z. tremalongitudinis. 1o3.4 pucicus finus 181.4
principium rerum natura proiectio eo pulſic fant e pwdica arbor ibid.28
lium I9 iuſdemnature 28 pudor 3I2.
principia f elent compof τoesλάκιον 241.2. pudorfilentijpater 99
ta,eorú partes effentprin താ ibid. pudori, accuratior exami
cipia 3oz.20 promufit. 194.6.లో 204 matio 3I?

principia tria materialia Tegyoktaua 2.04 puerpilofas II.4.2.

Kkk ij
 I N DEX

pueri an uigeant fenfibus, purpureicoloris origo. 325. Գ- -

2.86. I4. Qsadrantalisfigura.104,

2 I.
pueri tentigine infestantur. purum,quid 8i.& z. 5 3
I75.2. puteuss. Nicolai 51.0° quadrupedes quare noár
puerorum capilli 14 I oo. 3. пхраисе 2I4.2
pugnaturi quare fefè colli puteiàmari $o qualitas omnis contrarium
gunt 3o puteolanus pului, 1 3o deftruït 9

pulchra auroculum dele putois 2Io. 3 qualitates fecundas àprimi;

étent 3oo. 3 putredo Cardani putrida. oriri,falfùm 297,4-
pulchritudo eft in fecundo 18o. 2. qualitates an ſint contrarie
modo bonitatis. 3o7.27 putredo non omnis cum fic pergradua tantúm. 12.4.
pulchrum proforti. 3oo. 3 citate 23.లా రం;
qualitatibus manifeſts o
pulchrum,quid ibid.4 putredo wia ad corruptio mnia attribuuni impra
pulchrü quod,bonii. 3oo.3 Meng - 2.3 dentes 218.8
pulex aureacatena uinéîus. putrefaéto quocunqueexa quantitas continua prior,
326. -
nimali non gignitur ani quam diſcreta 32. I
pulices terniin coitu. 177. 3 mal I9C).2
quantitas diffreta paruam
pulicibus color à cutis colo putrefieriomniapræterigné. habetentitatem .” 6;z:
re 59 бо. 3. -

quantitatiuus modus, quid

pullus color. 35.&• 325.12. putrafèrpens 184. f 5.7.62 IoI.15.
pullus quibus ex oui parti putrida am fint partes áni quantum ex non quanto,
bus 288 malis 26
Platonisſomnia 6;
palli Indihiftoria 238 Pyramis uideture/[ĉ pri quantum quomodo auge
pulmonaria 168 mum corporum 82.2 turin animali Iol.15
pulmones marini. 22.6.15 fyramidum conſideratio. Majec? potrz; 87
pulfùs,quid II 82.
puluis quare in aqua differ pyraułła
#
T34.4 guercurmarinae
37.2.
181.4.
gitur 93 Pyrau$ta mafçitur in flam quercuá Mauritanica.ib.26
punétum non eft lineæ pri አሻፊ 9
#atio . 65.4 quercus non tranfitin geni
pyrauííarum hifforia non ftam 3O4.
r്iml inpičíura. e$fabuloſa 23
querculeſcrpenter 189.4
3--
funicaapyrena
pyrenaiſerpentes
181,7 pyrimachiâ lapis
183.3 quiesetperfettio K్య
743 tif I
Punica minormagi, frucii pyriteslapis Io4.2.1 quiesfigu*affertaqua. 19.
ficatº I 67.2. Þyrius puluir I 3.2 quies nobilior motu 18
puniceus color 325.13 pyrrht 32). I2. 3uiermācognofiturperpri
Pupillarum mutatio.214.2 Pythagoreorum nuge deno uationem motus. 298,1;
purpurafaliuagenerant. 15 minibus. 266
quies non e$t ucra priuatio ·
purpureus color duplex. πυθωγίς 258.3 ???oftºf 18
32.5, I4. - ,
pyxidis noííra ufìs etiani quies perfeéfio ubima. 68;
Pwgureus non maximè di %ans Åequinoétialem.131 quies quomodo e$ motus
Aatahextremis. 3oo.7. πύξονε 32.5.12. priuatia. 18
git
 POSTER I O R.

*quiet quomodo fiat ab im ptermultitudinemetpau & 23

pulfone II. 2. citatem materiae regis angulus
4. ;I
guit prouincia 37 rarum dupliciter 74.8 rcgius color. 172.& 325.
R rarum, &- demfùmnonfitin I 2.

Ra fluuius 37.o“49 corporefimplici 4. regulus affus conuertiturim

-rabanicrux 3 18 rarum non habet wacui ra ueruculo 17o
rabaniridicula 317.4 tionет I9 regulus auis 235
radius 75 ratio Cardani non e$t intel regulus non eſtauicula Cro
radius triplex ibid.io lećtus 3C7.2 codili 196.5
radio non accidit finceritas. ratio e$t manus intelleétus. rehen 2O6.2.
81. 256. relatio e$t praeternotionem,
radi non ubique per ratio e$t motio intelle&fur eo aliud à fundamento.
pendiculares 84 adcondafonem. 3o7.2 6.2.

radjprimi, or fecundi. 62 ratioformalis,quid 257 relatiua carent medio. 3o2.

radij quare à cauo antror ratio,quid. 256.et 3o7.2.5 reminifçentia,quid. 3o7.z.
fam,àcuruoponé 73 ratio reieſtforma I 13.28.
radiorum robur 79 rationis manus e$t oratio. remiffecies in aqua. 75.1o
radix non eft fpecie diuerfa 256. ፖሮአኵ0Yሬ 218.7.8
aſaoſhpite I O4.2. rationis reflexio re?? 2O6.2.
3o7.5
radix non eft frigidißima. ratioCimatto ibid.2. renum lapides I 2.5
I 76.2. raued Ioa.8 renus fluuius 37
radixtotius pläte compen rauedidem cum Rha, fiul repræfentationes fant acci
dium I4 I tºw? 181.II dentia 2.

radices &- ori,&r uentricö rauednonunumagit. 1o2.5 repugnantia 344.2.

º parantur ibid. 3 rauedubioptimum. 181.II repulſionis cauſe

radices floribus odoratiores. Realgar ΙΟ4.2.2.
II

res generabilis e$t finis for

ነገገd© 254.
, I4 I. receptiuum non recipit per
: radices quareodoratae. ibid. modum imprimétu. 16.2.
-radicum confideratio àpro recipiens quomodo nudum
refegallum
IO I. lO.
IOA .22.
refina cum aqua non cout.
funditate 167 àrecipiendis 307.7
raguaihil 2O9.2. recitator eft liber loquens. reſina eft gummiliquidum.

. raiæ pietas erga hominem. 308.

189.5.
ſandyū??? Ortſ/4.
ranarum pluuia
ranger
ibid.
recordatio,quid. 3o7.2.28
323 reéfa ratio, quafi forma a
&fu* bomi 307.27
2O6.2. rečiumunum in quaqunque
ibidem.
reſolutio eſtfinisattenuatio
1715 IOI

reſolutio, o extinctio, di
uerfa I 52.
ranunculi I42.3 aćhone 249.3 retaurare Cardani, uerbum
rara,o arida,affinia 16 rediuiuilapides III chtcanorum I 95
raraetiamfigida 74.8 redućtio de potentia ada retentioà quo 342.
rarefactione impulſioinbö ctumnon eſtaugmentum. retentio eít finis attra£tio
barda iI I 36.2. nis 79.び”342
raritas,&-demfitas non pro refraéîio eft remißio de a Rharadix IoA.8
 IND EX

ιαχές I 34 rubidua color 32.5.13

falamandreuit 743
ραδινόν 75 rubiginoſa color, ibidiz ſalaſſi alq à Salutianis.228.
rhetorica alia ab oratoria. rubinifrigore probanturits 3 - -

I.3. rubrica 94 falgarum berba 16;

rhetorica eſtpars x0xxx.ib. rubus etiam in calidis. 14o ſalices pauce cum ſatore ci
inn linea 177.5 ruffus color 325.12. ſeneſunt 275
rhinoceros ignoratus à Car rumpitur, quod rumpitur, ſaltcornam по4.1.8
dano 2 of quare 5.6 faltunca 157
rhipae 37 rupicapra 207 falpetre quareinigne crepi
rhiphaei ibid. rupipariae 228 taf 24
rhombus 226.9 rufina II 4.4 ſalpetre nitro excellentius.
Ritchina căphora. Io4.8 ruſus color 325. I3 Io.4. I5.
* ricinus 194.7 ruſcus 148.2 ſalſedo àmariſeparatur.45
ripariz 22.8 rútilus color 32 y - I 3 fâlfola 1o4.18 e 7 16;
S
riſus cauſe 3.17.6 Jalutianialijàsal•j3is. 2.28.
r/us cuius partis affèáio. Sabei I49 3.
ibtdem. fabaudianiffolidi
ibid. fabulum
2o3 “” I3.3
7l/t/5 Grát(a 4032 Ι 4ο famoge 218.4
riſus in contemptu ibid. facer,unde. Io8.o 325.13 Jamogitbị. 2o6.3.o” 263
Roan color 32 y. I 2. facerdotum Mahumetano fandal Ι ,ο
rocca piſcis 189.5 rum impofturæ 228.5 ſandalú Luna obſeruata ce
rocha IO4.6 fàccharina beftiola 196 dunt ibid.
rodanus fluuiu* 37 ſaccharine canne 1o 1.5 fandalum non e$t Affala
romania 3O3.6 Jaccharum. Io4.8.69 164 thus го4. 13-су 15о
romani imperii,crc. 26o facchari utilitas admirabi Jàndaracha Io4.22.0'
rondones 223 lis I 64 325, I 3. .
rofà afferior non eftodora fadegi I 45.2 fandarachinus color. 325.13
tior 3o 3.7 fagacitas 2.52.2. fandycinus color ibid.
rofa moſchata ibid. fagena ibid. fandyx: roj.4, o 325.13
rofa rubra 3.25. Io fagax ibid. fanguineus color. 325.1o.13
rog latee I77.2 σαγίς ibid. ſanguineus homo non rarò
rofae quare fpinae 3o3.7 fagmina. Io8.69 325.13 hebes,ſºpepopino. 274
rofagallum lo.4.22. ſaguarbor 158 fànguis Draconis. 172.&r
rofetaurige 32}. По fahacar 35 Y.
rofeus color ibid.lo.13 falan olcücötineatro4.14 .ே ft 4mi
fađ/?{*t* tý cl4b072##### eff 4

rofomacha animal 2o 3 fal an opus habeat aqua ಸಿ. 鲨

rojpo 123 dulci ibid. 19fànguis humanus herba.
roſet color 32.5.12. falchali по4 18 3 O ş.
rot:e motu• non ungs. 77.2. fal in Aparnino haud fine ſanguis non dat fætui figu
rotarum ratio 33O fanguine ibid. 19 Y4Ýገì 268
Rubercolor 325. I3 Jalfineimbribu; 5 I fanguis probus quomodore
rubia 172.2
falamandra 185 tineturiphlebotomia.28o
fanguine
 POSTER I O R .

fangainefcriptæ leges. 1 1 1 farraca 22.6.2. fcientia certa in nobis nulla.

Janicula I 42.3 ſarracenumputidum. 1 4 r II 2.

fanitas, quid 3оо. 2. faru 236.2 fčičtia ©7-ar; principiis non

Janni currus 2 C6.2 fatherium 2. I o. 3 diftinguuntur 256
fapientes bibunt, ne bibant: faturcolor 325.18 ſtentie compoſite 322
potores,ut bibant. I 31.4 ſaturnus non praeft denti feientiae quomodo pendent
ſapientes natura, non ſunt bus 27 I ab alius 6.3
naturaflagitı fi 274 ſatyrium animal 2 Io. 3 ſtentieſecantur,utres r.3
/apiente non funt calid# faua fluuius 37 Jcındapfus 3o 2.7
mi,62. humieſ, ibid. ſaxefica I 42.2 Jantılarum ſpecies è putri
fapientes prifa parum car Jaxum Ι ο8 du lignis I 74
тiиori 252.2 Stabics,quid 3 I 7.5 fetrus I94.7
ſapientes,qui fata
2.74 Io.4.7 fiſm 2Io.4.
Japientes ſub oculos mutta falia fcturi
ibid. ibid.
delata non uident. 3o7.5 ſcaliger abhorret à Creſſo fcodrae lacus 22.6.2.
Japienti quaedam ignoran - 270 274 ſcolymas 3 of
da 344-4 /caliger praedixit Sabaudiae ſcombrus 226.9
fapientia, aliquando nolle captuitatem 3.22. fcorancia ibid, 2.
fapere 2.74 fçalgeri «quanimitas. i6o. foria 89
fàpiëtia creata quid. 325.1o 3. [corodotis I 42
faptentia uta ad beatutudi falgaädor 131.et 325.9 forpionesinnoxij 189.5
mem 256 fcatgeri tn ftudiu patientia. /Cυrpiu, 2.45.3
fapientiae pars, quaedam ne 2.74. forpius etiam quofdamfer
ſcire uelle 307. 29 ſcaligeri modestiſſ cenſura. pentes necat 33.2.
fapientus non eít,fiultas per I 48 4. ſcorpi*libroru. 196.et 245.3
tinactas infečłari 324 fcaligeri oratio De laudibus ſcorpi, uolantes 188
ſapientum cenſus remere à anferis 2. 32. /coticus panu optimus.14o.
Cardano 32.4 ffalıgerıflatura 263 67* 2 OO.
fapientum finis fapientiæ ſalger ſucceſus 1 ſ 7 Jotus limaueritatis 324
communicatio 308 ſealgentheſaurt 18ο ſtotiparapetaſmata 16.3
ſapphirinus color. 66. & féaligerum perdidit perti fythia 5L
325.17. ነ¡4Ç.4 3 og Jebellina mardur 21o.2
Japočpalina 158.7 ſeahgerorum Aganippe. 5o fecale 2.92.
fapor 2.98.8 ſcaligerorum prima notitia. ſecretrix ui cognoſit 335
fapor fuélib. immaturu ma 26 O. fections ratio trahendo. 332
lus,aduffis nullus. 1044 σκάλλω 317.5 fecwli no$tri temeritas.2:8.3
faporem malum non habet f(a/ptio,quid ibid. fecundae qualitates non fiunt
dити//? ibid. σκά"ω ibid. a primu 2.97.4
faraballa ibud 8. fcarabetTauri I 94.2 fecurs téfu fecat, impofita
farafluuius ;o & Ioo.2 fcarlatum 32 y - I 3 nonſecat 33ſ
faraophagaterra I32. feiendi ha'itus alius ab ha fel 2.92.
farnau 142.6 bitu propoſitionu 3o7, 16 σπλάχία,ιιοχante Αriji.218
Lll
 I N DEX

lacerte curcaada 244.3 dit * 202.4 ly$itudo eft affe?us agen

lacerti altero uere fine cau lant animal zo&.5 tls 76.1.4
da I I Ilapis fùngfer I 37.2. larax 2. I o. 3
lacerii samogithij 1832 lapis Lydius quare ßdet. later coéfus crudo granior.
lach 172 128. I 2 ſ.

λάχιπς 365.4 lapis Mnuxiris 137.3 latinapronunciatioà Grecs

lacryma non et pro modo lapidem quota gutta cauat. folo Q_differt.
matricis tn arboribus. 177 I 5.5. latitudo,tuid Io; 4
lacºyne S. ob 98.2 lpilerχύλοί 6 O lauandula 1 : 5
laéteus circulus denfior Cae lapides in arboribus 137 lauru, Alexandrina. I78.5
lo 72. lapides in iccore по83 lauri folia curigni crepant.
la{feu, color 325.1 o.1 I lapides in inteftinis , ibid. 18ο 3.
lačkuca arbor fat 139 lapides in uenis ibid. lazul 3.15.1;
lapides iunéfurarum. ubid. Leardurcolar
la£hucae crude cur melius 1ózd.
concoquantur, quàm car iaptdes iuuencarum ibtd. lebetu fruentis funds fri
nes crude 22.
lapides nigri lineas albas du get lot.8
lacus ater 59 Cºlt 525.18 lečhruſtos 277.3
lacus cenifümonris 46 lapides offet 135 lečts audita am iucundior4.
/acus non omnes à flumini lapides palpebrarum.io8.3 308.
bus 3:లా 1 lapides pulmonis ibid. legerealiudârapere Itr
la:us,quid 5I lapides rediuiui I I I lemmer 19: ;
lada 141.7 lapides renum , 12; lentifcianimalia fº:
ladanum 2 f I. 2.
lapides Taurorum ibid. lenrulus an primus dis
ladanum recens maleolet. lapides ueficæ Ιο83 pha 315 A*
t'id. . . .
lapides ueficæ lamellati, ibi. lentum cedélo aiva-2993
laetitia ad nullum finem. lapidum augmentum. 115 leo apolºny nagatorias.
317.4. . lapidum diuifio Ι ο8 367. 19
laetitia, quid. 31 ò.z.& 517 lapidumfiuuialiumgenera leo Catulli c*fius, quid.
latitia fine pe 3I 7.4 tio - 6о 3:).Iſ.
lcuis definitio 2.99.3 lapidum genera I 30 leons (eruix uertebrata.
lagopus auз 59 lapidum pluuia 32 3 2.o8.
lamina uitrea molef perpo lapidum rubigo 137 leones ubi nobilißimi. 1SI.
fita non rumpetur , 8 lapidum uires, &- anima 26.
lana ad nauigiorum latera lium comparantur It2 leonardus à Nogarola afi
humorem haurit dulcem. laponesmatrimoniaigniau nis,uirconfuſtiff 5I
yo. - r.
fhicantur J 6. leonatus color 3 2 5.11
lan.c ager vafrèfis cochleis' lapones,qui 213.2 leonicenus praeceptor 1417
lapideu inffgოi: 193.9 lardiroli 2Io.4 leporinus fanguis ad li
/*
lane bonitas non eſ ob des larga I 49 thiafia 344-8
fèéfum ucnenorum. I 99^ laricis carbones 156 lepus ariete calidior. 2 74
lanarum natura ibid. . lafer I42.5 lepus marinae cui ruene
lanccacum 'yra fonum red laýĉrcyrcnaŭinterit. 3c6 ፲¡፱አ፱§ 33-1
 posтвкток.
lepores albi 59 lineare£ta,quid ' 75. 1 o tiguitatem
leporesaicures 2.24 linea uiſaalu in piétura. 83 locus quomodo immobilù.
lepores diuerforumcolorum. lingua libera, que 259 thid.3.
217.5. linguæ mira uaftitas. locus quomodo pro mate
lepores ueficolores ibid. I99.2. Jlá ΙΟ
leshari 25.8.2. lingua officia 182.2 locus unus duo capit corpo
leucophæus color 315.15 lingue plures, quàm fexa 74. ibidem.
leuitas non eft effentua ele ginta 25.9 locinomineaburiturcarda
mentorum 1OI.19 Вдиaтет 181. 6. со * ibidem
lex eſtidea Nature 265 2.92.3. loca naturis animalium cö
Libanotus I 49. liquifadiononſparat zo uenientia 187
libereſtrecitator 3o8 liquidum non e$t folius a locuftapiféis 2.45.2
liberin arbore I43.2. quae Foč.4 lozuftarum historia, 192.3
librorum finis utilitas, non liquidorum congenerum u locufarumlues 189.5
loria 308 አ□!0 IOI
locufías aquafagans.192.2.
:ே 3.17.2 liquorlucens I54 lodronicomites auimaterni.
libycæ quadrupedes quæ liquor,quid. 89.& io6.4 1o 4.23.
dam mihilbibunt - 188 liquores metalluci 88 lofarpfis 3O3.3
lichasfluuius 42. litereferuar Ioa.8 logica nequefçientia, neque
lichen I4o.ტუ• I68 lithonthripton I-23 modusfiendi 3o7.23
lien,an caro craſſior 24 I lithontrypon ibid. logicae partes tres I.

ligneorum calceorum wfus lithoffermon.98.2.0137. λογικοντό αλόω magucon

adcurrendum 217.2 లా 172.2. trarium,quàmfignis aquæ.
lignum Aloesignotum Car litium cruces 298.3 307.5.
dano IOI.19 litorali, abyffits. 42. λογισμός 3O7.2
litorum uaria natura 225
lignaquare non fuitant ad litra, λόγρς. ibid.334
perpendiculum. I43 I 23 lombardiinconſtantes. 167
liguresfidefacerrima. 274 lituani uoraces. 2 of longitudo I of.4
ligures quinquepartiti. liuidus color. 325.15 longum dicitur ratione bre
228.3. lixa. I o6.4 tit4- ibid.
Loban I 42.6 lora 325. I &
liguresfeleffißimi. 203
ligurumimpietas ibid. lobo,quid 22.3.3 lora fità Natura perartem.
iilago 178.2 locus eft,vbi, continuatum. ΙΟΙ.Ι2.
liliarca ibid. 35 2.2. loſa 129
limaduraregio I 18 locus non conſeruat corpo loffelet Iod.21
limoneszeilam 181.21 ra,ſed forma 5 Luberna- 2. ΙΟ

linea curua eft multæ lineæ. locus none#de eſſentiacor lucifer 75.5
88. poris ibid. lucimon: 71
linea non estpriuatioſaper locus non eft exterioris cor lucina. ibid.
firiei 65.4 poris ambiens fuperficies . lucius luciclos uorat. 24o
linea quomodo uideatur à 5. 3 - - lucium non eft lupus, neque.
puntiogenerari 65.3 locus non requirituradcon gani- I ii.
2.O.I.
 IN DEx

Natura 289 turin aere craffo 63. . fpiritur inffrumentum ar

chite&te anima 6.8
f@mnum effèrequiem fliri fpecies uifilis, qutd. 298. 14
tuum,faffum 314.2.
fpecies ut e£ fpecies non eft ffiritus, quid 175.2
fomnum temporis appella in materia 251 fpiritus an fintmembripar
{e፻ 28o.2
tionemaledeſignauit Car ſpecies non deficiunt 188
danus 289 ſpecies nouasan poſitfacere fpiritus dicunturinffrumen
συμφόν 74.8 Natura 249 tum per fimilitudinem.
συμφόπις 24 ffeciesfant rerumnotae 2. ibidem.
fonus an ឍ aqua. 297. 4 fpecierum cauffæin fpeculo. fpiritus omnes no$tri lucidi
fonu ex ui 61.3 82.3. /unt 297
fonus in caelo nullus. ibid. fpecierü repraefentatio quare fpiritus fùntanimati.28o.2
fonus,quid 345 plus nocfu 298.4 ſpirituum extinctio aliud à
fono quare animus maximè ſpeculatiuam , 7 ačhuum reſolutione I 52.
62 (tatur 3oz.2 ſunraccidentales differen ſplendor 75.4
fophiffa Platonis illudit tie intellectus, Ø forma ſpledor non eſtiudicium ui
Proclus 6. les differentie habituum. rulentiae 141.7.et 142.3
ſorbus noſtra, non eſteadem 307.23. fþontè aduerbio abutitur
cum letjera malo Peru. fpeculü cauum magna, cur Cardanus. 55. 1.&-62.z.
I 53. uum parua.cur 8 ひ77.
spadix 32). I 3 fpeculumpulcherrimū.82.2 fpontè maßi arborem non
fþado 277.3 fpeculo addita pix, aut ce poffùmus fubtiliter dicere.
ασαβί οι 8o ruffa,qutd 73 I 4o.
fþartum I 3.5 fpeculo cóceptus ignis etiam ſþurj nequam 26;
fþaruerius undediétus. 233 alba comburit ibid. Squilla magna 245.2
fpauta lacus falfus ў І feculorum materia optima. fquinado ibid.
fpecies affeétus feipfàm ne 82.2. Stagna alacubus quo dif
propaget, an producata fpeculis cauis cur inuerf? ferunt 51
i4m 344.) ſpecies 81 ftampol 262.
ſpecies an miſſeantur. 268 ſþelta 2.92. JÍeinbock 207
fpecies intelleéta, quid fit, fpes non eft triftitiæ contra fella non eft quaß nodus.
pauci fiunt 307.2 ria 31.4 6. I
ſpecies intentionalis, quid. ffes,& tristitiafimul. ibid. felle anluceant defão. 64
71. pherafuperphera an con felle an priue priuas for
fpecies nequeaduarietatem, fi#erepofit Ioſ.3 mashabeant 77.6
neque adornatum. 25o.5 fbicum 155 felle interdiu quarenöap
fpeciifne uideatur, an res. fþinarumdifferentie.1 5o.3 parent 62.
298.14. ſpiratio an in omnibus ani felle non mouentur in ipß
ſpecies radios diſſipatemiſſa, malibus 273 corpore celesti 76
non emiſſos Ι ΙΟ
fpiritus cfficit in ueneretitil Jielle Tuarenosuidenturſe
fpecies fibi quæquepura e$t. lationem 286.3 фиі 86.
IO6.2.. fpiritus innatus in omnibus fellarumglobi quarerada
fpecies uifibilis quare dilata. naturalis 2.74 ti 63
fella
 POSTERIOR.

II
ßellarum lumen numquam re
fùcciniuis,&- hiftoria.io4.
extinguitar 62. fùblimare, quid 87 I2.

ſtellarumſcintillationes. 63 fùblimatum ' Io4.22. fador uirginum , 189.2

Jfellas inflammari ab aeris fùblumaris opifex,quis. 6. . ſudors odore craſs depre
ficcitate,ridiculum 79 fubftantia eífefficiens acci- . henditur ibid.
fellio 185.びクI89.3 dentis ΙΟ
fùes oppidum 42.& 5 .
sτρεόν 76. fúb$tantia non producitur, fufficientia, quid. io6.2.&-
τερνοματεις 25 8. 3 nifiàfìb$tantia ibid. 2.97.
fiibium 88.2. ſubstantia nulla ulli ſubsta ſuffrutex I 39
ftillatitiae aquæ efficacia. tiæ æqualis ibid. fuiffet laus 324. &* 34o
Iy 3.4. fùb$tantia omnis omni ac fulfur è nubibus 5I
Jipes uentri equiperatur. cidenteſuo prior ibid. fùlfir,quid 88.2
I4O.cク"I4I.3. fùbftantia quod habet ab fùmatraTaprobana. 142. 5
flata Gallica 51 accidente,deditei. 307. Júpertiliaiudicijfedes. 267
ftochfùa fluuius ibid. 27. /aperficies mathematicain
ftraborum oculi ad maiorem fìb$tantiae uocabuloabutü diuiſibilis 65
canthum 267 tur medici 6I ſuperficies naturalis diuſ
frambec 207 fubftantiae non agunt fine bilis 65
Jtratagemata funt uefatie qualitate II iſ fùperficies non eft corporis

imperatoriæ 3o7.27 ſubfianttæſiremanent aétu priuatio ibid.4

Jtraua I ‫و‬.85 in mıfío, uaqwum intere#. ſuperiora ſuntquaſi forme
firepficerotes 2O7 I 6.4. inferiorum. 6.5.0-251
spez#ò< uitis I7o.2 ſubstantiarummiftiones ad fūrmare 37
firiarum in conchis caufe. meliorumformam 13: ſurculu*. 140.Er 14 3 3
2.2.O. fùbftantiarum ſpecies non ſurgum 2.92.
firićłum Gibraltar 52 deferuntur per fenfum . Jurnag 175
spesºs gallina pricis. 23o 3OW.2.7. fărus I4o
ftruthio Arabucus 241 ſubſtantiu corruptis in mi. fus Aethiopiepiſĉis. 226.5
[fultutia infeitiae parens. fo, qualitates refringun fus cornutapifçis 22.6
Io4.8. tur I6.3 fus marinus ibid.;
ſultitia inſcáatoris ſºulto Jubtileeft quodreplet , 1 fùem ex elephanti fercore
rит, 23 fùbtilitas in ingenio ibid. gignit Mahomet. 194.6
ftupor,quid 3 I 2. fubtilitasinoratione. 1.&- faespingues I 99.2.
ffur 2. 18.3 6 I. ſuſþtcacitas 317
ffurio ibid. ſubtilitas non ſempertauſa fùfficio quid ibid.
ſturmus 237 caloris 74.7 sycomorus 181.12.
suafus color 325.12. fubtilitas,quid I avſoz an recfè à Grœcis.
fuaue ibid. 18 fùbtilitatis traéfatio nulliu
niconuenit artifici 76.
ſymmetria,quid 3оо
Jab fluuiur
Júber animal
181.26
2O6 fúbulomes 207
2.
; 驚 e$t pulchri
ſubitio non differtab attra facci metallici 88.2. rudo ibid.z
éfone.nif forma interio fìccìplantarum II.4 ſympathia 344- ն
Lll iſ
 IND EX:

it 372.
ſympathiaiocoſa 3446 tartari carnibus qua coëfis
ſymphonia ibid.” 4rte trelcaMitur 22. tendaicinfalziuuenes feca
firingis conſtrućtio. 301.7 tartarorum principatus. mfibi dentesiubet. 271.z.
cºgaºis aliud à ſubſtantia. 217.2. tendere in uolatu, quid.
6I.○ク”297・ tartaruca 22I.2. 2.29.2.
т tartarum uini поп.7 in Tenebris metus 298.4
Tachnis fluuius. 226.12 tartarus Platonis 47 teneriffeinfula 43
ta£tio corporus eft 6 1.3 tato animal 2 OG.II tenga 146, 2.67 158.2.3
taého,quot modis ibid. tattarſchia 5I tentigine infeftantur pueri.
taétus, &-guftus uolupta taurus uox Syra 2o6.3. 175.2.
tes damnata 2.86.3 tauri caprifico uinéti fero tentirttať 26. I
ta£tus homini praftantißi aam deponunt 178.. tenues non poffùnt meatus
mºtº ibid.2 tauri Scarabai 194.2 duct 2.82.3
taétus non eft iudex graui tauru, urbs 5 I tenuia an denfa 283
tattº I О9 taurifi ibid. tenuis fùbftantiæ, quid.
ta£tus finis 2.97.2 tauzarghent I 42.6 I41.5.
taétus uoluptas,quæ. 2983 Tcbba 148.3 terebinthicalices 79.2
tafguxa 181.23 tecolithos I 2.3 tt?Ye774tt 146
tal 158.6 teći upu 257 terentabin,quid I64
talifaphar I4.5 tefieder 99 terminabilitas j.7
talk Ioa.7 telchines 1 o'7 terra an poßit putrefcere.
talpa ėputredine 197 tembul I 46.2. 6 o. 3.
talpa plufiguam noćiurnum temeritás · 317.4 terra Armeniaca 94
animal 244 temefe 107 terra extra locumßum. 5
talpæ cauda quare nulla. temir ibid. terra laboratoris 37
tbtd. 3. temo Larimur 51 terra Lemnia quomodo ad
talpe figura ibid. temperamentum eft inftru иетfивиетета 33.2
talpa oculi 244 mentum conferuationis. terramatrixplante 268
talus in popliteouis, non in 2O4.2. ferraMeyardſ I 44
pede IOA.21 temperamentiºidem in duo terra non etcali firmamen
tamarindi adpotum 87 bus tdem uitae finis. 27o tajnºj 45
tambaran Déus 258 temperatura non eft cauffa terranöefpenitus infala.37
tambor 146.2. longa uitz 275 terra occupataeris & aquæ
tanais ortu* . 37.67 ſt tempfa I о7 partem 3
tanetus color s 325.12. tempus an fitmenfùra mo terrae ambitur ibid,
tanger 51 tus 352.2 terræcolor 35
tanquid - 325.12. tempus eft aeuiimitatio.363 terræexcurſus 37.2
taprobana . I42.5 tempus eft, nunc, fluens. terræmotus cauffæ 34
tarantula 18; 352.2. terrae uenæ non μt in ani
targa/olitudines I64 tempus, malè à Cardano. mali 46
tarnajeri 37.2 36 3. terre uedam fant alexi
fººtária;.. 5I
tempus nilgignit,milcorrü pharmaca 347
ftnä
--
 Ρ Ο S Τ Ε R Ι Ο R..

malaca 181. I I mare argiļa percolatüdul #7447"#Cát ; : 1 18.

malauentum 4I cºſcit ýo masfarmina . . … s2 59.2.
maleuolentia 3I 6.2 mare cur/aļām 51 mafhniscaligeri 2oz,y
mali pumile annue 275 7714×e mortating ibid. mastrucca 104.8
malleus ab incude cur de mare quomodo idem. ibid. таз,unde 3oo.3.
pellitur 1i mare rubrum nullum exci materia aliquidagit, 3 o7.
malorum odorem quidam pitfluuium 46
27. - -

fa£tiduunt 2.74 mareſcipſoſalſius 53 materia an refiífat in mo

malobathrum 146.2 mare ſineuentis intumeſcés. , tt, - -

malobathri ueterü/omnia. 58. materia cadauerirnoneftea

• I4o. marefubarćto effinuso uæ erat 6. I2.

maluafia I oA.19 ccani 37 materia duplex,fenfilis, co

maluaticum uinum 99 mare tribus mouetur moti . intelle{hlis 32о
malus odor è cruditate. bus 77.3 materia eadem fùb diuerfà
* Io.4.4. mareunde diéfum. 325. 17 quantitate 17.
malus odor ex aduftione. maris aqua cum oleo non materia eſt actu in compoſi
ibidem. mi(aetur I O I. I. Cy to - у

malus, turpis, & imbellis. maris conſideratio 37 materiaeft perſefinita.ibid.

. 3oo.3. maris motus quis 52 materia& locus apud Pla
mameifruétus . , 18i.8 marini leporu maleficium. tonem,idem ΙΟ

mammarum mira magni タ貿。 materia forma, non appetit.

tudo I99.2. marinorum animalium mo 6 I.

manardus 141.7 tuf 2I9 materiain caclo 6ry.లా

mạgattp;/ccy 223 μαρμαιρειν I 26 2 : I.
manga 181.5 marmorceruleum 124 materia Mathematicorum,
manganenfis I o4.2 3 marmorMemphites. 131.3 32O. -

mangi 1 96.8 marmorparium I24 materia non generatur, ne

mangitæ ueſcuntur formi marmorpi6fum 1 17 queforma ІоІ.Іў
cis - ibid. marmoris duritia I26 5
materia non mouetſe
manincong 37 marmoreus color.325.1o.it materianon rapitadſe for
ነŸ}4ን¡}ገd. I64 narrºof I o? mam . P2
mannamel aeris apud Ari marmotta. 198.2.69 2o3 materia nouaerit poft ulti
- ftotelem 8o.7 marochum. 158.or 18 1.2 mum diem 61.5
mannae ufùs ad fitim. 164 marsſºintillat 63 materia prima eſtuna indi
μαγόν 74.8 marfis quarenonnocentfér uidua effentia , 3o7.i6
manucodiata 228.2 , pentes 33.3 materiaprima fitaliud quo
1774/7 tº 256 marſorum natura. 344.7 I ox. 3. -

maragnonfluuiur. 37.లా marfain 223.5 materia prima non eft cor

• 46.
тarfüpa ibid.ruptibilis த
m4r4tb 3.15.17 martegon 178.2 materia prima non eft ne
mardur zio.2 }ንገፊፖኵሮኗ 2. І О.2. - ceffariò propter mutatio
6､I五
marduraquatica ibid3. martiacoéta. I-2 O ` ኰፅሸ1

I ii. ij.
 IND EX:

materia prima nullam me maxouia 2O6.3 memecylon 148

ditaturmaleficiam memoria 307.1
17. Mechizinxiber. 144.cr
cⓨᏅ 6I. I47. memoriaan fit,iure dubitari
materia prima fùam habet medicus, artifex craßiw/£w poteft ibidz8
eſentiam 17.o 251 lus 6I menoria etiam inpediw.
materia una in omnibus. 9 medicorum errata 145. * ibid.37.
materia certa quantitas non mediolanen/es podagrici. memoria fingulariumefnº.
fèmperexigitur 17 285. petita phantaſia ibid.28
materie participes agentes mediterraneum mare 37 memoria feder ibid.
patiuntur 6. I mediumeft fimplex, ut ex memphis 26o
materieprime:Arms. 17 trengg 15.3 memphites lapis fupefà
materie prima potentia eft medium eſtryrannus ſpecie diens 131.3
entitawab/oluta ibid. rººrºº 8o.4 руетеиеул. 2 to.4
materie prime trattato. 5 medoacur 2 oz.5 mengrelipopuli 45
materie mfabilum m/ce medulla in plantis non eft пивия 307 7 లా ;;9
fur Ioſ.3 frigidiff. & humidißima. mens dataà Deo ad fºi u
materias commifere, tur 176.2. fum 3O7.2
pe - 76.2. meies Atlantis promont. 177emy mora. 3.11
materialitas non prohibet 51. mens natura fàa infinita.
intellectus cognitionem. mel aethiopicum 191 307.11.
307. J 6. melconcretum ibid. 177ека; nunquam *grzte.
matha 18.1.19 mel, eo cera, aliunde quàm ibid.;.
mathematica internatura ab apibus 191 mentu acies imbeal: 137
lia ºr metaph. 321 mel feruat 179 mentes Celeffes 359
mathcmaticamatrriam,&- melancholiafatuoſ 22 men#vuo /ang wimj/º*
locum habent intelligibi melancholia quare meticu compararmae Card 14 o
lem 6･3･この 342 loſi 3 o'7.5 menfùra eft eo prior. cuius
mathematicorum ſubietta. meleagrides 238 ef? menfùra 357.1
32 I. melega 2.92. menſura nonpendet à mu
matrimonia Laponum. 16 meleghetta ibid. fica 3oo-6.
matrix aruo comparatur. meles mas duo habet fora mentum unde 3 о? 2.
268. min4 218.2 mercurius Mathematuco
matrix metallorum. Iod.4 melguah I 42.6 yºung I cé;
matrix plantarum non e/? melica 181.23 mercuriſtella in sole uya.
frigidi/To- humıdığıma. melleus color 32.5. I 2 72.
176.2. melonescorcopali. 181. 1 3 mengur 133
matrice maleaffetanò tor mesibraan habeantformas meridie ubique поз.2
pentalia 344.7 peculiares 346 merula loquax 257
marutina luce quare plus membra feminalia in pullo mefestichioppidam z so
oblećłamur 99 Gal.ni 288
melhalam corropali. 181.1;
mauritaniapefhlens 32 membrorum attraéfio. 335 meffà urbs Io4.to
лу04аг. 171 membranata uolucna. 188 pºet 3ア エ
metalli
 POST ER I O R

metallica fùnt metalla in miluipifîù os aurumtrahit. macicauſa 126;

dboat4 Io-1-4 Io 2.5.67 II 2. moloc I46
metallina 89 miluiuolatus 229.2 μολόχι I 34
metallum eft aqua terrea. miluialbi 59 molucarum mu/<æ mellifi
2.o.ტJ-88. mimciur $o ᏝᏯᏃ I9I

metalla ex totidemplanetis, MfM frá IO4.4 Moná 2I3

nugae IO6.
minianther trifolium. 1 ; 3. monachus ßopulus Ioz
metalla facilè ignem conci 1o.o" 184.4. monembaſia Io.4.19
риnt I 2.3 minima naturalia danda monietta I94.5
metala grandefauntperad песе/[and 16.5 monoceros quidſit, Carda
ditamenta ΙΟ 2. 2.
minium. 17*.&* 32. 5. 1 ; nus ignorautt zo;
metalla non habent uenas. mirabilia, que 2.87 monfirum,quid 2.2. I
ubidem. miraculum unum in natura. monftra quomodo pr«tcr
metalla non uiuunt ibid. homo ibid. KáľltraM I31.4
metalla puftulata ibid. irambellipluitranis. 191. montanae plantæ non omnes
metalla quare ramofa 1 oz *この323 pretantiores. 14ſ
metalla quaretinnuunt. 12.3 μισαρκτος I 3 t monter äfrigore nöſuntſer
mctalla quor I O6 mista non uiuunt. 1o 1. 18 ſtafl 43
metalla rarafunt 12.3 misto non àſola anima.ubi. montes an fint ad genera
metallorum matrix. 104.4 mito nonniſia Natura. 23 tionem efficacior s 98
metallorum partitio faffâ. miftio,quid IO I montes aquu non fuftinen
IO3.2.
miffio ut fiat, multa requi !፴Wፇ 43
metallu cortex nullus. r4x1/r 27 mõtes metallferinonomnes
Io.4.2. mium non eſt per formam feriles I of .3
metaphyſica apaucisattin ¢¢¡ን¡ሮካየ¡ 1o1. I. I 4 montes nonſuntfacher di
guntur 2.74 μηττοσίδνεις arbor. 181.2 7 Пишто 43,
metaphyfica non omne ens moabar $2. montium generationis cauf
conſiderat I. 3 mobile mouetur.ut qu'effar, fàm quærere, ffultum e$t.
mctaphyficus fólus confide praeter cælum 3I ubidem.
-74feng 1kid. mobile primum eft in loco. morbus Gallicus ubi nullus
ºnetax4 158.9 5.3. fừ - 181. 19
metur, quid 31 2. mobilu perfećko, quier. morbus Hifpanicus ubid.
mexiciorum monumëta pi 3 5 9. I I. , morbus uta ad mortem.
Čuruſeruantur 181.3 modus quantitatiuur. 5.7. 3O7. 32.
mexicum oppidum 88 ¢， Iol. I ў. morbi noftri nomina qua
Mignol, & eius planta. *№1ury0y 311 fu 07" 181. 19
158. moi I 34 mordicus quid fignificet.
μήλινος αρlor 325.το.12 moiacar I 99.4 Cardanus ignorauit. 214
millota 2.92. molapiſtrinaria utiliorada morellus color 32. 5.13
milium ndicum ibid. Mante 287 moreus color ibid.17
ſº
miluus humanæ carnis aui molle I 34. meronipfces 51
dus 189.5 mollitudo nő eftalexiphar mors £f priuatio 3o7.33
l ti tij
 - IN DEX

pteranimam Ior.I8 ĉius entis, idem cum eo. }፺¥}Ÿ} ibid.27

uiuere diutißimè non eíto 307.15.27. uoluptas aequiuocé. 299.2.
ptimum in natura. 2o4.2 unumcorpus,quid. ioi.i6 uoluptas duplex ibid.
иiиета 2. IC.2.
unum effentiæ particeps. uoluptaseſt து ibi.
ніх I3 65.2. uoluptas non a quaſiter do
vligo 39 unum non e/? effentialiter lor refpondct tbid.
ulm culcer 59.2 menjara multitud. ibid. uoluptas,quid ibid.
ulua 39 unum prius ente Platonicis. uoluptas quomodo fit. ibid.
vmbella florum, quid. ibidem. uoluptas reéta quomodo.
157.2. unius quiditas,que 65 z ibidem.
umbilicus Veneris I39 unum,quta ens:non contra. uoluptas uera,quid. 317.1
umbilici marint 92. 307.27. uomit putuitam ager, non
umbiliciui, aduitam. 246. vocabula non fantà Na iufçulum 335
2. furá 2.93 uomitus frequens quot no
umbre horarumfala. 99. aolgae o£fiaféptuagintaduo. ceat modu 29 I
2. 49. uor uol 2.23.3
vnedo 148 uolha fluuius 51.69 231 uoxnullapoteß ßnßımfal
ungari 23 I.2. uolitio 307.9.23 lere 3oz.5
ungri ibtdem uolucre,quid 188 uox quare afficit 308
$471/45 141.7. లా 17r uolucre ullum an uenemo uoces nonfùnt praedicabiles.
mnica linea quomodo in tri ſung ibul. 3OZ.22.
angulo uolucreséfondibus. 59.2 uocum maxima habéda cu
6 I
unifolium 178.2 uoluntas an egeat corporu; ſº 6. I

unio fit humidi beneficio. adminiculi, 76.2. vrban.e plante 14 o

Іоў. 2. - uoluntas anfatigetur. tbtd. urina curdara proculpropê
unio fit po$t tranfmutatio uoluntas an habeat contra 1107; 338
Merºz I OI. I.6 rium ibid. urorum cornua in tholus.
uniones admirandae magni uoluntas an intellectus no 2O6.3.
tudinis 22.6.1 I bilior 307.26
urſa näparitinformer.6. 15
unitas non eftpriuatuo diui uoluntas e$t intelleéfus ex urfi albi 59
fibilitatus 65.5 tenfus ibid. 3 utfi albi, ubi uulpes nigrae.
unitas numeri architeéta. ueluntas, habet internum 2 I 7. I4.
36 y. principium ibid.25 urſos formicis ueſi. 216.2
unitatis conferuatiofinis 14 uoluntas mouetintelleéhum. urfodia I3 I
{፱ፄYᢠibidem. turticæ [pecies, �* natatus.
unitatis magnitudo perfe uoluntas mouetur ab appe 2 IQ.2.
čtio 365 ttttA 3oz.3
urus animal,quod. zo6.3
uniuerfale, notio connata a uoluntas,quid ibid 2. vſnem 1o4 18
nimalibus 307. 22.uoluntas quot modis uult. и/итсајат 158.9
uniuerſaliafantrealia, 3o7. ibid.8. ufus àformapendet ' 9o
22.62: 379. го. woluntatis gradu*. ibid. 2 3 Vua cơ tnticum tn fun
unum, bonum, uerum, affe uoluntatus obicélum bo duribus mômaturºfcùi.4z
{!!¢
 P O STER I O RJ

mures quigenerant,nonge Afycenarum conditor. ነጌ4ነነ¡ 26.

miti 15 153.2. -
natura non laborat plus,aut
титey jº ugentur. 303.4 μυκίδρ Elephanti 2O4. тітня ; : I.

mnrfu i μυοξός naturаnботniapote]hфие

37 210.4
*77，47ʻla, 3O3.3 туriftica nих I45 arº Io.4.16
muria aliud à Garo ibid. туrocotопеит і у 3.2. natura nulla conſumit ſua
muriceus color 3 2 5.13 myrrhina ... 92 principta 12.3.
murilegi - 215 myfficetug 223 natura quare nihil fru$tra.
murinus color 325.15.17 N - 2.67' 6 I. -

mufa mala 171 Nabis 209.3 natura,quid 2o.et 188.co

mu/cain marem membrum nachera 2.26. II 249.లా 39, I I .
mittit 15 nadels 244-2. natura fai unius exemplar
muſefakte ſüntobhirun napellus I 62. eft I 57.4
Peº. 25o.3 nardus in 1ária herba e#. natura una est I

muste Napelli 18; 14 I.5. naturae leges non iudicant

mufeu domus quaedam in nardus radix anfit. 141.4 fapra naturam 77.2
acceја I46.3 mardus temuißima. ibid. ; nature peccara 3O3.4
mufçatellinum sandalum. marſin 3O3.7 natureſapientia 177
Io.4. I3. najja 252.2 naturaipſi opus ſuum non
mufeuli quomodo mouean nafas facer promontorium. effoperoſum 2. II. 2.

tt4r 339 IO2. naturam oratio philofóphi

mufica infirumenta quadā. na/%/\a forma e$t peculia ca aequare debet 76.
3o 2.7. 714. 346 maturae uicinae,fimiles 9
muficacuis adanimos.ibi.2 natiua ſedes uires addit,non naturale quidimperfectum
mufimones 206.8 adimit I31 IО 6.2. …

muffarda 148.3 natrices ſerpentes 189.4 naturalis calorim arboribus.

muftehgeme 5Inatura an poßit ffecies no
mustela 2.I.O. 2. uasfacere 249 naturalis forma nulla fati
muftele opera ad uenan naturaam fitmundi anima. gaturà materia 76.
dum ibid, nauisperſeipſamremigans.
muſtelinus color 325.12 natura caelos ßlo torquet 326.
mutatio cótradiétoria.quid. 274 tº I94.4 nauis pifcüfigura,o-nomi
6.13. natura e$t caeleftis genius. у7е 51
mutatio,quid 6.14. 323. nauisfàrcita an eadem ibid.
mutilianumprobi 295 natura efl Deus 278 naues thure picatæ 149
mutilihominis agilita3. 334 natura effúblunare numé. Neapolitani morbi nomi
mutilum,quid 131.4.&- 6.2. ma,curatic.161.&r 181.19
I4O. naturaiuuatur4rte.IoI. I 2. neceffarium,quid 254
mutinenſiscolor 325.1o12 natura naturalium perfe neceſſarium, & contingens
171ſtºr I44 ćfio II effentialiter di$tinguun
mutireacannella ibid. natura nihil nimisfacit. 23 a tu?" - 39
-

muxi 171 natura nihil praeter natw negada 209.2

 I N DE x

neguz 217.2 niuium uermicult j4.2. mnium uenenorum. ibid.

перетfииіив 237 Nobile, quid I j8.3 nugae obleétât imbecilla in
meretdes 226.12. notte, in Luſitania gelide. genia 62
neruus in plantis 178 $4.3. n*gardia 279.3
Nigeranimus 325, 11 no&hurnorum animalium o numerus eft compofitum
nigercolorunde. 32 o.17 culi 248 quiddam 300
niger, &- albus color quo nodorumin plăti differen numerus eft pofterior fab
modo contrari 325.9 tláe 140 Jlantia 65.2
nigir fluuius à Betmönbus. moluntas 315 numerorum nouaratio. 365
37.లా 181.20. nomadesſtimpelluntman numidia caret morbo Indi
nigiris fluui accola non uº M4 164 co 181.19
nius coloris 196.8 nomen ex affris nonpendet. numidiaefluuijinlacuf. 4o
nigirita pettem non ſen 266. numudica Gallima 138
truñr 32.nomen haudfitàfàto. ibid. питрией I 18
nigra non fémper in ferui 210/71erg quale imponendum: nutrici, natura cum la fe
dit 196.8 faceté ibid. fuggitur 2.I -
nigredonō colligit mitorem. nomen unde- 71 nutritio,quid. 1o 1.17.cr
128. nomine ducimur in rei co 136.2.
nigri, notae aliter, quàm ab gnitionem I. nuxmoſchata 14f
igni 325.7 потіпит fortes 266 O

nigritæ carent morbo indi nominibus externis uten ώα ταεχά 303.3

co 181.19 dum I oA.8 obliuionöeſt ſemperabai
194.8 nominalium monffra. 63.4 tiofpecierum ` 307.18
nulus non mittitauram. 48 nonnatus piſcis I 89 obfcurum quid. 7;.8.etìo
nilus nonfecondit ibid. уд07. 236 occafluuię 218.3
nuli aquadulcißima 31 nortuegieſerpentes 188 occafio 364.2.
miliaquafa cundiſima.ibid. አ¡0የራፋY፴}ገ¡ ጨÝÝ 327 occidens ubique. § 1.«o- 99
niliaqua uino comparata à noua non omnia neceffariò oceanus noneftutlacus.37.
Pefennio 48 corruptibilia 307.1o 2.
niliarementum 47 mouenarius omnia continet. ώχξοναοίor 32ſ. 12
nilofuminaexcipiuntur.48 365. ockanair admirabilis. 324
minus urbs 26. O
nouigardia
mirabri 153.6
I 59.3 oculus habet lumen pro
nouigrod ibid. prium 2.5S
nſeiequimaximi 204 ys Ariířoteli 3o7.2.34 oculus non iudicat 63.z
nifus 233 ygg Det Platonicis 365.3 oculum non neceſſe effà lu
maror 75.4 yºs, qui 359 ce illuſtrari 298. 16.
nutrumfofile Io4 I ; nouum mhil Deo. 3o7.zo oculigemmei I83. по
nitrum noneffalpetræ. ubi. nouum ualde immutat. 73 oculorumradünon ferwntwr
miues quare faecundent a Nubes nos fùnt plane. in caelum 8o.8
gros 54 2. 8ο.2.67'337. oculorum uarietas 244
miueus color 32 5.1 o. 1 1 nubia I53.11
ocymum fùccino trahitur.
niuibu beffixcandid«. 59 nubia granumpeśimumo IoA. I2.
осутипа
 Post ER I o R.
осутиттrogloдуticит. la arte componi potc#. Oratio ef? manu, ratiowis.
I 81.22. ibid. Io. 2 j6.
осутlpecier ibid.
oleum conferuat 179 oratio eft notionum nota. 2.
otymi wermu I 9ooleum cum aqua bulliens orario non eſtfalſaniſimen
Odium,quid 3 I6 4чare пon confumitur. tiri uolentis ibid.
odium non omne officit uo I O I. I. O. oratoria eſtpars Politie. 1.3
luntati 307.9 oleum èpifce 51 orbicularis non estrobustiſſ.
odor diuinares 104.4 oleum ex Henam 158 quia capaciff. 3O
odorin calido 2.97.3 oleum ex P/atano 16.9 orbis noffrilaus 99
odor malus non à fola cru oleum ex Zenzerlin 1 58 orbis perfeétio nö eff inau
ditate. 1 o4.4.69 298.8 oleum non eft cauffà uarie Y0 ibid.
odor à miſtione,non à Sele. ratis in radice oleae. 1 63.4 0YᏝᏜ 223
I 4 I. oleum Senegæ 158 orchis inepte adoleum. 158
odor ab igni non ducitur. oleum uerfiones faciles cur ordoentiü fequiturordinem
I O4.4. facit . IOI.6 intelligentiarum 2.
odor non fequitur tenuita oleilaudes ibid.; ordo eftquafiiníírumentum
feng I4 I oleofrixa carnes ibid. 224ftlyze ibid.
odore anfôlus homo dele oliuafter color 32). I; ordinis fludiü intere{t Phi
æčíetur ' 3O3. 2. oltusfluuius ;7.g i oo loſophi 芥O3・タ
odore nögaudetanima,neq; Oman fiuuius 37 organum reducitur ad cauf
Dij 303 omnia effe, trium e$, Dei, ſam efficienrem 297.3.
odoratus ad iuuandum ce Caeli,materiae primæ. 6.2 orichaltumfofile 88.co.
rebrum 297.2 omnia non in omnibus. 9 I I O6.
odoratus nihil ad animam. onager 2 of .4 oriens non eff calidior occi
3O3. oneri piſes 226. IO dente 99.
onicium I6'ſ
odoratifºim4 qu.«dam acu oriens non effpinguior.ibid.
tiſim« 2I opacum,quid 8o
oriensubique 51.&~ 99.
officium e$t inchoatio ci Operatio animae non e£f organi ui uinum purifica
uilis beatitudinis3o7.26 £44fd! Ioz.5 !፱ፊÝ Io.4.23.
olea Palæstine ufum operatio quaedam e$t quafi όρνις ‫له‬.‫وع‬8
- 23
81
fert baci rubris 168 formafinis. 3.07.26 oronterfluuiur 37.
oleæ ø Platani affinitas. operofita: I-I 2. όρφνιος αοίor 325.το.Η 2
I6 9. орта 83 όρφνινος color. 325. Ι 2. τ7
olea{fer Rhodius 142. 6 орто ‫مة‬3‫وعرقية و‬
3oz. 31 3O7.4
oleoſa curnon omnibus pin oponce 2. 31.2. ory{a diffillata potus, 87
guibus admifçentur Ioi. oppofita non fant oppofra o, unde dictum 218.3
I O. in intellectu 3.07.21 os cadaueris non e$t uniuo
oleofàrum arborum inftio ор, 8o сит сит иiиетtи 6. 12.
Mes ibid. It optatio aliud, quàm uotum. ofçulorum coniun<fio. 3 1 o .
oleum, aqua, uinum, qu9d 3 o'. 24.69°3 Io. ofiris 258
tenuifimum поп.7optice non eft inter natura o£rea quare dura 2.z
olcum Balenæ cumfeuomul lem,o mathematica 312 ošírez rorepašte 197.
Kkk
 IN DEX

e£rum 32.5.13 palmes 159 partus monftrof 3o7

othomano affluit largal palmites Cardani ridiculi. paruitas non eft cauffa cor
linaceum I 44 ruptionis
, ibidem. 2O4.2.
otioſum quomodo aliquid palmularum fatus mirabi pafluorum bonitas 199
dicatur 6.9 lis IО 6.6
pa/feralbus 59
Ουδενό θα 356 palpebræ quare 2.98.4 pa/Jerisfalacitas 269
...ouilloingenerefirminacor palts mare 51.67 226.2 paſſeres uirides canori.
пи4,тarinon 217.8 palu, quid 5I 236.2.
ouum Cardami mon$trum. πάν, φuid 365.5 aſſule 181
2.88. pandare,quid
,ouum fit pullus per perfe pandiculari
173 .
ibid. patauinapudititia
I72.2
II6
iomem 6.2.
panicum 181.23 patelle 219
ouipartes quomodo conue panis Scoticus. 14o.et 2oo గా: 3O7.4.○”344.2
Mláňf Іоў
pane nom utütur omnesna patiens non omne tantùm
oua Aegyptij in furnis ex tiones 2.92.4 patitur,quantùm agens a
..cludunt 23 panthere cicures 189.5 git 16.2
Oxymyrſine I48.2 panthere deſcriptio.325.15 paulusà MideburgoAſtro
oxytriphyllon 184.4 pantherae oculiglauci. ibid. logorum princeps 266
όζοι 14οιώ 144.3 papaueratum 32.5.II pano Indus 258
р παφλάζειν ibid. 12. pauonostras ibid
Padus undediéfus. 37,3 papille mafçulorum ani pauoßluefiris 230
pederotesferpentes. 1834 malium 244 pauones albi. 59. c7 133
padicellus 194.7 pappach 24 I.2. paиопасеиз 325.13
paediculi à colore corporis. paradiſipoma 171 pauor 31
59. παραφυάδες 144.2.67' pax effinisbelli 3o7.27
paediculi cadauera fùgiunt. 2.4 I-2- paxarlapi, 1 ſ 5.7
226.у. parca 365.4 Pecher oppidum Arabiæ.
paediculi croco arcentur. parcoatrus fluuius 37 I49.
246.5. pardalis oculicafj. 315.15 pedata uox nőimplet znĝ4.
pagri 226. IО
pardus 208 I97.
παρεκβάσεις Νatura. 131.4 peguregnum 21.&- 118
醬
palefireufus 2582.
2.45. parella os Io4.2. I pelles nobiles 2. І о
palandure Io4.по parentes fenes qui necant. pennata uolucria 188
paleaunde dičía 325.12 2.74. pennatum ibid.
palearis color ibid. parium marmor I 24 penulascytharum 231.2.
pallidus color 325.12.13 parmenides dialogus quo πεφυκός I.びク･3c7.;
palma firmina adnutatad modo dialetticus 1.3 peplographia Cardani 34o
marena I 1 2.
parnafùs Afiaticus mons. perculfio 3.12.
palma quarepandatur. 173 37. perdifoliae arbores. 148.c-
palmæadſeribédum.158.6 paros niuea I 24 I 68.
palmapumile 159 pars pro potentia effentiali. perdix cum gallo generat.
palmarum lana 158.8 3.07.15. 2.92.2.
terdi
-

/
 POSTER I O R ,

perdices Aethiopica. 136.3 petrus stenegicomes. 23o piceus color 325 17'
perdices alba: 59 petri Daneſi magnitudo. picus 237
perdices Galliae 236.3 307. I •
С0у4 Пий:И
} 3
picu formici
2I6.2.
uefätur.
perfectio ſumma parerecö
ditori Ii latinè dici •g picutum 234
erfeéfionis gradus 6.1 197. pietas 317.3
perfeéîo nihil addi poteft. Phæoscolor. 325.15.17 pilæ motus in plano an li
249. phalangium 1talicum. 185 neamgeneret 65.3
perfeéfåfao quicque inge hafèlifèraarbos 171 piluteftutplanta I I4.3.
mere

πιεί -
IO6.2. ಕ್ಲಿ; agreitis 23o pilus nigriorinpullis. I 14
II 3.2 phaſianusbruant ibid. piliquare nequeuirides, ne
περικάρπον 177.2 phafmata paucis, fomnia 4иеритриrei ibid.3.
πεειτόν $1.62° 221 multis 353 pilorum analogia ibid.
permißio an fit fignum re ọátyn dentium 271 pimiento delrabo 148
mi//a uoluntatis. 3o7.2 3 phiala aquæ plena-quare pimpinellæ uermiculi. 325.
roſe gºerºdº II ў onèradiosreflectat. 73 13.
ர்ே.
perficanax
I 53.2 philoßphi alia oratio à fo pinaplanta,
ibid. renβ I 181.12.
ito.4.er
perſcorumſpecies ibid. philofophiofficium,nomina pinambar Io4.Io
perfj laut 34. I tmponere 2. 9 7 pingue non eftfaporis ffe

perſus color 325.1o.15 philostratifabule. 183.1o ties. 298. 1269 325.18

peru φλάν 325.12. pinguiamon proptereaodo
perum idolum loquutum. φλαυεία tribu, ibid. 74t4 I o4. 1 r°
259.3. φλάζειν ibid. pinnuleinlocufia, 245.2
pes quadrupedum veffalio, phlox . I 4 I.4 πίνον potio 87
ridiculus 2.79 pboc.rmá 223.5 piper 148
pes, quid. 1 o4. 2 1. &* phæniceus color 325.13 piperindum 14 I.7
242・びク"279. phænicopterus 23 I piperlongum - 148
edum digitiin auibus. 236 phưmicopteripeder curtifi piroli * 2 Po.4°
pedum longitudinis conf fººt 279 pißis columna 5r
deratio 279 phænix 233 piſcis cumpedibus 218.2.
peÍ|ºtx: 217. I о φωλέυειν 262. pifres atri ;9.びク･218
pešiemnon fentiunt Nigiri phonos 3of piſces Caſpijmirafigura. 51
fº 32. ©óvos herba . 325.13 piſces èffondibus | 59.2
#lentianon Aprimi, so phorminx 302.7 pi/esfebrifici 2 18.6 »
lis qualitatibus ibid. φώς 71 pſes humanafacie. 226.
pefilentia non tolliturdefic φρυκτώειον
φρύγανον
139,
ibid.
I2.

ca?:0x7e 94 piſcs oceani quare maiores. -

petrofèlini femen tulit sco phyſeter 223.69 224.2 ibid. 9.
rodotin I4o phyſiognomiſallaces. 167 pj%ium cadauera fiuitant.
petrus Pomponatius præce Puballapifĉu 226.6 2O4.2.2
; ptor- II.2. pica - 2.37 pfaium colores 114.3
Kkk ü
 IND EX

piféumdentes _? 18. 3 plantarum accurata diuifio. pænitentia,quid 3r;

pifäum diuifio, differentiae. I39. I 40.లా 117.2. ποικίλματα Platoni.32;.,
I97.○ク2 I8. plantarum odia mutua un viwtìs Deus Ariftoteli.
pifçium motu fùbtilißimè de 138 ‫ که‬I .3.‫ ریم‬36 ‫ ژ‬.4-
tractatur 2.19.3 plantarum falfago 165 pola 37.3
piféium qu«dam femclle plantarum fùbftanria. 1 4 1 polefene ibid.
tantúm 191. I 5 plantarum transformatio polialtitudo 37
I69 polorum quies
piféium uolatus 2.23.4 %&f 7o
piffafphaltum IoA-9 plantarum tranflatio 159 polygraphtaeiudicium. 341
pithaia 306 plastica urtus Ior.17 polypi ingreffùs 218.2
pituitagypfé4 по8.3 plata 194.7 po3porum brachia 19;
pituita uitrea ihidem platanus I66 pomum,quid I67.1
pituitofflatuoſi 25.2. platani oleum I69 poma Paradif 171
Plagiarijtemeritas. 164 plato alienasfententias fuo ponduiſabitumi quar/ºcol.
plana exquifita iuncía. 333 neći are condiuit 6 i 3 ligunt - 3o
planare in uolatu, quid. plato non fecit Deum cauf ponga 2.41.1
fàm efficientem mundi. po htt/4" 37
iேri
áአ¡! þዟ|ርሮያ †ÖF 245 ibidem. ποώJκς color 325.16
醬 an eademſir,brachiis plato pofùit tria principia porambar
materialia 65.2 porcellane
по4.1o
amputatis 51 91
planta deuirginans , 175 platonis mutuationes. 61.3 porcelletta 226.ſ
plante eſſentia non eſt, eſſe platonis fententia deuifione porcelli ro£trum pera/atan
foliatum Ι 4ο perpa/sionem 32.5.5 friget 101.8
plante 165 platonica pigmenta.6 1.cr porcina 2265
plantaeaduenerem 175 36.5.3. porcus pifçis ibid.
planta· inplantis 168 platonici flores cum Luna porcusffinw 198
plantaeinfanae 154 colloquuntur 17o.2. poreja 2.45.7.
plantæ#3n non habent. 138 plauítrorüratioinrotis. 33o πώες, εκπύα I 32.
plantæ mites àfers arte dif πλεονεξία 3I 6.2. porraceabilu 325.16
ferunt 14ο plinium Cardamus afinum porus I35
plante non conſtant certo £400«£ I 41.7 potamarina 226.5
foltorum numero 177.5 zrxwpóp Deus Arift.365.4 potentia ačium antecedens:
plante non habët dextrum, plumbeus color. 3» 5. 1o.15 69 principium operatio
nequefiniftrum 67 plumbumcrefçit io4.17 mis 307.16.
planta odoratistime 141 plumbum in motu cur li potentiafluuius 51
planteoldenon omnesue queſcat 9 potentia non tolliturperoí
22eºtatºe I 42.2. plumbü liquefàétum quare iećhablationem 3.15.4
plante que preſtantiores. ramificatur ΙΟ 2.
potentiauiſuabouis, cºa
I41 - plumbi laminæ in aquam quilæ quo differunt. 34«
planta falſe 104.18 difçenfùs II.2.
potus uarü prouino 87
planta wenemate I42. Podagra ex coitu 277 ' Praéhcus intellectus.3o7.
planta uenenofæ ibid. podagricidolores 132 3I.
precan

\
 POST ER r OR.

precantationum uit 112 Plat. 65.2 pronunciatio non eſt exlo.

preaptum 2.4I.2. principiorum aéîio ef?, non ር0ነኄ」ነንገ ነጔ4፸፴ፃኚ4 293
precoquí.142.4.67. I; 3.2 paβίω I 2.2. propagare fe omnia,ridiculè
præfentia e$t in praedicamé pri[cianus plebeius autor 51 Cardanu* 3o4 ×
fo quantitatus 71
prfmatu repræfentationes, propolu quidfit, Cardanur
præſentiaeſtin prædicamé eo cauſjac 81.2 ignorauit 325.12.
to relationis ibid. pri;łu. 223 proportio diſcurrit per o -
praeftigium quideft,Carda priuatio antecedit genera mnuapreditamenta. 3oo
nus ignorauit 303.5 fºonent 6 I.2. proportio non eft compara
τρανές I42.4 priuatio apud Ariftot. quot tio ibid.
prannius color 31;. 17 modi; I 8 proportio non poteft effee
praßinus color. 325.1o.16 priuatio eft habitur quidã. qualitas ibid.
τραπικύροι 252.2 18. proportio,quid 3оо
prauidoxa plagiarij 164 priuariolaxeaccepta. 6ş.2 propofitiones 307.2
preaum II.3.2. priuatio non efficit motum. proprium ab effentia ma
precop 3O3.3 18. Mát 32.5.2.
pretan 217.2priuatio non estinpredica πε,σέλιμες 8ο
prefira 305 mento I.2. τoe»τοπάSeta 344.2.
prete Iani 217.2 priuatio non fit ab habitu. prouidentia Dei 365.8
primum cognitum. 3o7.11 I9. prouidentia naturæ, quid.
primum mobile eft in loco.; priuationon poteft effe pro 77.5.
primum principium quid materia naturae 65 prouincia Narbonenſis pe
non poſit priuario fab habitus ſuira ftilens 32.
primimobilis motornon eft tioneintelligitur I.2. ജ് 207
Dettf 6.2. primationis hox à Gramma Pfalterium 302.7
primus philofophus cogno ticis,res ab ignaru exem pſarainſala 2O6.4
ſit deomnlbus prinapiu pta 365 pfiitacus 236 (
fcientlarum 32. I τoe"αιώνιον ibid.3 pfittacialbi 59
primus philofophus nóac problematumlibri diale£ti ψύχωπε Def* 365.4
cipita naturali Deum eſſe. ci I.3 pſyll hoftes ſerpentum.
6.3 περζοσκίς 2O4 344-7. ,
' primi orbis motor quidha produs in sophiflam Pla Πτερωτον 188
beatin potentia 6.2. tonis ludit 6.2. πήmνόν ibid.
principes ridiculènecat Car prodromi 47
Puá 181.19
danus 79.2 profundital,o- altitudo ex риатва: Io.4. Io
principium quid 364.z. tremalongitudinis. 1o34 pucicus finus 181.4
principium †çÝWአሸ¡ ነገራì{፱Yጬ-• proiectio eo pulſic fant e pudicaarbor ibid.28
lium I9 iuſdemnature 28 pudor 3I2.
principia f. elent compof τoegλάκιον 241.2 pudorfilentijpater 99
ta,eorú partes effentprin താ ibid. pudori, accuratior exami
cipia 3oz.2d promufĉis. 194.6.&º2o4 matio 3 I ºf
principia tria materialia περνομαία 2.04 puerpilofas II.4.2.
Kkk ij
!
 I N DE X:

pueri an uigeant fenfibus, purpureicoloris origo. 325. Գ- -

2.86. I4. Qgadrantalisfigura.104.

pueri tentigine infestantur. purum,quid 81.& 153 2 I. -

I75.2. puteuss. Nicolai 51.6 quadrupedes quare noéïur

puerorumcapilli 14 I OO. 3. næpaucæ 2. I4.2
pugnaturi quare ßß colli puteiàmari $o qualitas omnis contrariam
deftruït 9
итt 3O puteolanus pului, 1 3o
pulchra auroculum dele putois 2. Io. 3 qualitates fecundas àprimi,
étent 3oo. 3 oriri,falfùm
putredo Cardani putrida. îy7.4.
18о.2. qualitates an ſint contrarie
pulchritudo eft in fecundo
modo bonitatis. 3o7.27 putredo non omnis cum fic pergradus tantúm. 12.4-
pulchrum proforti. 3oo. 3 citate 23.లా రం; qualitatibus manifeſtis o
pulchrum,quid . ibid.4 putredo wia ad corruptio mnia attribuuni impru
pulchrü quod,bonii. 3o9.3 Meng 2.3 dentes 218.8
pulex aureacatena uinctus. putrefaéto quocunque exa quantitas continua prior,
326. nimali non gigniturani quam diſcreta 32. I
pulices terniin coitu. 177. 3 mal I90.2 quantitas diſcreta paruam

pulicibus color à cutis colo putrefieri omniapreterignë. habetentitatem T 6;.z

re 59 бо. 3. -
quantitatiuus modus, quid
pullus color. 35.&• 325.12. putrefrpen; 184.5 ў.7.е.， IoI.Iў.
pullus quibus ex oui parti putrila am fint partes ani quantum ex non quanto,
bus. 288 malis 26 Platonisſomnia 6;
pnlli Indihiftoria 2.38 Pyramis uidetureß pri quantum quomodo awg*-
pulmonaria 168 mum corporum _ 82.z. turin animali Ioi.15
pulmones marini. 22.6.15 pyramidum confideratio. tuaJecX potw* 87.
pulfùs,quid II 82.
puluis quare in aqua differ pyraułła
¦¦
T34.4 quercus marina
37.2.
181.4.
itur 93
Pyrau$ta nafçitur in flam quercus Mauritanica.ib.2.6
punétum non eft lineæ pri Má 9 quercus non tranſitingeni
uatio 65.4 pyrauffarum hifforia non ffam 3o4.
punčiumuifùaleinpičtura. e$fabuloſa - 23 querculeſcrpenter 189.4
83. pyrenæiſerpentes 183.3 quiesetperfectio perficien
punicaapyrena 181.7 pyrimachia lapis 74.3 tis I8

punica minormagis fruéfi pyriteslapis Io.4-2. I quiesfiguraffertaqua. 19

ficat I 67.2. pyrius pului; I 3.2 quies nobilior motu 18
punicem color 32.5.13 pyrrht 325. I2. quiernâcognofiturperpri
pupillarum mutatio. 2. 14.2 Pythagoreorum nuge deno uationem motus. z 98.r;
purpurafaliuagenerant. Iỹ minibus 266
quies non e$t ucra priuati$
purpureus color duplex. πυθωνίς 258.3 Mottaf 18
32), I 4. - ,
pyxidis noíírae ufûs etiam guies perfečtio ultima. 68 :
Purpureus non maximè di trans Aequino£tialem.13r quies quomodo e$ mctue
Aatahextremis. 3oo.7. πύξονε 32.5.12. priuatia. 18

~
 POSTER I O R.

*quiet quomodo fiat ab im ptermultitudinemetpau & 23

pulfone II. 2. regis angulus
citatem materiae 4. 5I
quit prouincia 37 rarum dupliciter 74.8 rcgius color. 172.& 32 5.
R rarum, &- demfùm nonfitin I 2.

Ra fiuuius 37.co“49 corporefimplici 4. regulus affus conuertiturin

-rabani crux 3 18 rarum non habet uacui ra ueruculo 17o
rabaniridicula 317.4 tionет I9 regulus auis 235
radius 75 ratio Cardani non e$t intel regulus non eſtauicula Cro
radius triplex ibid.Io lećius 3C7.2. codili 196.5
radio non accidit finceritas. ratio e$t manus intelleétus. rehen 2O6.2.
81. 256. relatio e$tpraeternotionem,
radi non ubique per ratio e$t motio intelleétur eo aliud à fundamento.
pendiculares 84 adcondafonem. 3o7.2 6.2.

radijprimi, eo fecundi. 62 ratioformalis,quid 257 relatiua carent medio. 3 o2.

radij quare à cauo antror ratio,quid. 256.et 3o7.2.5 reminifçentia,quid. 3o7.z.
fam,àcuruoponé 73 ratio reieſtforma I 13.28.
radiorum robur 79 rationis manus eff oratio. remiffecies in aqua. 75.1o
radix non eft fpecie diuerfa 256. 7e/770ra 218.7.8
aſaoſipite I O4.2. rationis reflexio re?? 2O6.2.
3o7.5
radix non eít frigidißima. ratiodimatto ibid.2. renum lapides I 2.5
I 76.2. raиеd IoA.8 renus fluuius 37
radix totius plätae compen rauedidem cum Rha, fiul repræentationes fant acci
dium I4 I fººt 181.II dentia 2.

radices &- ori,&r uentricö rauednomunumagit. 1o2.5 repugnantia 344-2.

parantar ibid. 3 rauedubi optimum. 181.II repulſioniscauſe II

radices floribus odoratiores. Realgar ΙΟ4.2.2. res generabilis e$t finis for
I4 I. receptiuum non recipit per አነገáç 254.
radices quare odoratae. ibid. modum imprimétu. 16.2. refegallum Io.4.22.
-radicum confideratio àpro recipiens quomodo nudum refina cum aqua non cout.
IO I. lO.
funditate 167 àrecipiendis 307.7
raguaihil 2O9.2. recitator e$t liber loquens. refinaeft gummiliquidum.
raiae pietas erga hominem. 308. ibidem.
189.5. recordatio,quid. 3o7.2.28 reſolutio eſtfinisattenuatio
????471/777 07ttº 323 reéfa ratio, quafi forma a *22% IOI
ranarumpluuia ibid. &fus boni 307.27 reſolutio, & extinctio, di
ranger 2O6, 2. rečiumtinum in quaqunque uerfa 152.
ranunculi I42.3 actione 249.3 refíaurare Cardani, uerbum
rara,eo arida,affinia 16 rediuiuilapides III chicanorum I 95
raraetiamfigida 74.8 redućtio de potentia ada retentioà quo 342.
rarefactione impulſioin bö ctum non eſtaugmentum. retentio e$t finis attractio
barda II I 36.2. nis 79.びク"342
raritas,& demfitas non pro refraéîio eft remißio de a Rharadix IoA.8
 IND EX

ιαχές I 34 rubidua color 32.5.13 fàlamandreuir 74.3

ραδινόν 75 rubiginoſa color, ibid 12 ſalaftal à Salutianis. 228.
rhetorica alia ab oratoria. rubinifrigoreprobanturii.3 - 3.
I. 3. rubrica 94
fålgazum herba 13;
rhetoria eſtpars x0xxx.ib. rubus etiam in calidis. 14o, falices paucae cum fátore cö
ρητή linea 177.5 ruffus color 32.5.12. ſeneſunt 27;
rhinoceros ignoratus à Car rumpitur, quod rumpitur, ſaltcornam го4.18
dano 20) quare 5.6 faltunca 15 ;
rhipae 37 rupicapra 2o7 falpetre quareinigne crepi
rhiphaei ibid. rupipariae 228 tat 2

rhombus 226.9 rufina 114.4 ſalpetre nitro excellentius.

Ritchinacăphora. Io4.8 ruſus color 325. I 3 Io.4. Iş.
* ricinus 194.7 ruſtus 148.2 ſalſedo à mariſeparatur.45
riparte 228 rútilu4 color 32. 5.13 falfola 104.18 e 7- 16ş
riſus cauſe 3.17.6 S. falutianialiàSala#ts. 228.
rifus cuius partis affèótio. Sabei I 49 3.
ibidem.
rfus Greca uox
fabaudianifiolidi
ibid. fabulum
2o3 “” I3.3
14o famoge 2, 18.4
riſus in contemptu ibid. facer,unde. Io8.eo 325.13 famagithi. 2.o6.3.o 253
Roan color 32). I 2. facerdotum Mahumetano- ſand I fo
rocca pifcis 189.5 rum impoffuræ 228.5 ſandalú Luna obſeruata te.
rocha Io.4.6 fàccharina beftiola 196 dunt 1:4.
rodanus fluuiur 37 ſaccharine canne 1o1.5 fandalum non eft Affalu
romania 3O3.6 fàccharum. 1 o4.8.& 164 thus ro 4. r 3.criso
romani imperii,crc. 26o facchari utilitas admirabi fandaracha 104.22.gr
rondones 2.23 lis - I 64 325, 13.
rofà afferior non ef? odora- fadegi I 45.2 fandarachinus color. 315.13
tior 303.7 fagacitas 252.2. fandycinus color ibid.
rofa moſchata ibid, fagena ibid.
fandyx. 1of4.er325.13
rofa rubra 325.io fagax ibid.
fanguineus color. 315.1o.13
rofs latee 177.2 σαγίς ibid.
ſanguineus homo non rarò
rofæ quareſþin e 303.7 ſagmina. 108.er 32 5.13 hebes,ſºpepopino. 274
rofagallum 1 oA.22 ſaguarbor 158 fanguis Draconus. 172.g2
roſei aurige 31 5. Io fahacar 35) 325, 13.
roßus color ikidio.13 falan olkücötineat.Io4.14 fangus elaboratus ‫خﺍنه وه‬
roßmacha animal zo 3 fal an opus habeat aqua Martif 786 2.
ro/po 12 3 dulci ibid. 1 9 fanguis humanus herba.
roſet color 32.5.12 falchali Ioa. 18 3oy.
rotae motus non unus.77.2
rotarum ratio
fal in Apænino haud
33o fanguine
fine fanguis non dat frtwi fig
ibid. 19 268
Yáነገ¡

Rubercolor 325. 1 3 Jalfineimbribus 5 I fanguis probus quomodore

rubia 172.2 falamandra 185 tineturiphlebotomia 28o
fanguine
 P O S T ER I O R .

, fangainefçriptæ leges. 1 1 2. farraca 226.2 fcientia certa in nobis nulla.

fanicula I 42.3 ſarracenumputidum. 1 4 1 II 2.

fanitas, quid 3 OO. 2. faru 236.2 fčičtia ò-ar; principiis non

fannt currus 2 c6.2 fatherium 2 Ι Ο. 3 diftinguuntur 2.56
fapientes bibunt, ne bibant: faturcolor 3.25.18 ſtenti c compoſite 322
potores,ut bibant. I 31.4 ſaturnus non praest denti fçientie quomodo pendent
fapientes natura, non ſunt bus 27 I ab alius 6.3
natura flagitt fi 274 ſatyrium animal 2 Io. 3 ſtentieſecantur,utres r.3
/apiente non funt calid; faua fluuius 37 Jçındapfus 3o 2.7
mi,c7 humietf. ibid. ſaxefica I 42.2 Jantılarum ſpecies è putri
fapientes prifa parum car Jaxum 1 ο8 du lignis I 74.
22:44 ozº 252.2. Stabics,quid 3 I 7.5 ſcirus I94.7
ſaptentes,qui 2.74 fata Io.4.7 fafnt 2Io.4.
ſapientes ſub oculos mutta ſcalia ibid. fcturi ibid.
delata non uident. 3o7.5 ſcaliger abhorret à Creſſo fcodrae lactes 22.6.2.
Japienti quædam ignoran- . 220 274 ſcolymus 3 of
da 344.4 /caliger predixit Sabaudte ſcombrus 2.26.9
fapientia , aliquando nolle captiuitatem 322. fcorancia tbld.2.
fapere 2.74 fçalgeri «quanimitas. i6o. fioria ‫و‬8
fapiëtiacreata quid. 325. io 3. [corodoti; I 42
fapientia uia ad beatitudi ftalig cådor 131.et 325.9 forpiones innoxij 189. 5
ነ᎓čነንገ 256 fca genun fludiu patentia. /Cυηpiu, 2.45.3.
fapientiæ pars, quaedam ne 2.74. fçorpius etiam quofdamfer
ſcire uelle 3.07.29 fçalgeri mode#|| cenfura. pentes necat 33.2.
fapientu, non eft,fiultas per I 48 4. βοηpι"librorii.196.et245.3
tinacia3 infečłari 324 /aligeri oratio De laudibus /corpų uolantes 188
ſapientum cenſus remere à anferis 2. 32. /coticus panu optimus.14o.
Cardano 32.4 ffalıgerıflatura 263 67* 2. OO.
faptentum finu faptentiæ ſalger ſucceſus 1 ſ 7 fotus limaueritatis 324
communicatio 308 f¢algerithefaurt 18o ſcotiparapetaſmata 16.3
ſapphirinus color. 66. & ſealgerum perdidit perti fythia 5L
32 K.I.Y. 714C.4 3 og Jebellina mardur 21o.2
Japo epalina 158.7 fralige rorum Aganippe. 5o fecale 2.92.
Japor 2.98.8 ſcaligerorum prima notitia. ſecretrix ui cognoſit 335
fapor fuáib, immaturu ma 26 O. fectionus ratio trahendo. 332.
lus,aduſtis nullus. 104.4 ozź” o 317.5 feculinota temeritas.2:8.3
faporem malum non habet falptio,quid ಕ್ವಿ: fecundequalitates nonfiunt
4/4y!4//! ιίtd. σκά"ω ibid. a primu 2.97.4
faraballa ibud 8. fcarabetTauri I 94.2 Jecurs téfu fecat, impofita
Tarafluuius. 5o.& 1 oo.z. fcarlatum, 32 y. I 3 nonſecat 33r
farcophaga terra 13. fciendi ha'itus alius ab ha fel 2.92.
farnau 142.6 bitupropºſitonu 397.16 σπλάχία,ιιοχante Αriji.218
 I NTD Ex

felcnchit по4.по fenfionis materia, o efici fericum ibid,

felgi 22.6.2. ensobiečium 2 97.4 fermoeffmanus métis. 256
femelparae4uer 227 fenfilia communia an per fermo homini res mobiliß
ſemen anſitprincipiii quo coloris rationem fentian Wºz. I40
rundam membrorum tan ty 66. 2. ferpens cornuta 189
tüm 2.88 fenfiliacömuniaplura quàm ferpens cupparia 196.2
femen eftcanis imperfe£tus. диіпдиe 66 Jerpensſcutellaria ibid.
6.9. Poteftate. 268 (enfilia communia quomodo ferpentis mira historia.roo
femen effens quoderat, fed fentlantur 298.15 Jerpentes alati 189.5
non quomodo erat 268 fenforium 297 ferpentes bibunt ibid.4
femen eft principium per/e. fenfus agens nullus.298.16 Jerpentes Calicut 183.7
ibidem. ſenſus communisanſit.ib.15 ſerpentes domeſtici ibid.;
femene#fcutartifex. 6.7 ſenſus excipitſpeciem èdire Jerpentes eſculenti 189.4
femen infùu uafispoteffpu čło 297 Jerpentes mauritani. 183.3
trefieri 26.9 fenfùs exquifitu* quu.2.86. ferpentes non carent cruri
2*
apud bи,quia wenenoji. 1894
sapienter 6.8 ſenſus non ſentit priuatio ſerpentes Pyrenai 1833
ment 18
fìmen ob propagationem. ferpentum magnitudini;
Ι Ο Ι. Ι 9, ſenſus ob appetendum, ºr cauſe 184
femen unicum ponere cogi fugiendum 2.97.2 /erpentum numerus nona?
tur bonus philofophus -
fenfur qutdam propterani certar 33
268. ma' perfećhonem tbid. ſerpetum ſeneéfa non era
feminu mediocrita, non eft /€/us фитие, ет plures ab turpropterficatatē. 1893
aduoluptatéta:tus.286.3 obieviu ibid.4 ferra leona են
femtna alia recentia,alia ue fenfuum cauffa efficiens. ib.3 /erum diei 78
tu′fa melora 87 ſenſuum differentia in ho ſeſquialtera proportio non
femenda 233 mine, & brutis 2.86.2 eftfimplex 3oo
femimetalla 89 fenfüperfećho non in fam Jeguirokodea cardani, 97
femna potas 37 ነ}1ጪ ፴! 2.47
//quitertiae uocis abufus.
femperparaº aue; 2.27 fenfuumfufficicntia 2 97 3oo.
ſenchrt Io.4 io fenfui utilitas duplex. ib.z. Jexusſºnſ, poſterior. 131.4
fenege oleum 158 fenfibus omnibus carerepo /exuum djerentia mira in
fenes quare non arrigumt. teft animal,praeterta£ium. pulicibus 177.5
177.2. ibid.3. Sibaru euerfo >3-3
fenubus quare dentes rari. fºntentasinalam transfer ſicca albeſcunta calore i 4
2.71. rilinguam non poſſe, fal ficca tºpoſibile humećian,
fenilem ficcitatem non tem fum 2.94. alum 18
perataeru humidita4. 28; ſentiems anima non cadem
fenſioà/en/a, eo ab infiru 2714f77flttáz 1 oz.7
; quare cauum fit.
I 73.
nmentu; 297.3 Jepsferpens 184.5 ſcata nenerem non extin
fenfio e$t animae perfecho. feres ‫و‬.8;1 gии 1c4 8
2.98.16. Jericophoriarbores ibid. ſiccita ultima non eſiuese
hºrrº
 Posterror.
with ºf 184.2 fmilitudo decipit I49 J6lnoncalefadtmotu.74.2
fccum duobus modis 18 fimilitudo,quid ibid. Jol non calefacit per acci
. fícilex . το8 fimonianum trifolium. 1; 3. dens 74
ficilia ibid. Ι Ο.
Jolnonconſumpſitterras.43
fidereá I oA.2 3 fimplex' eft unum per fé. folnone#calidus 74
fiderites lapis II 6. 3O7.2.7. ſol non eft flauus à luce. .
fideriticìmontes I3I fimplex nullum refòluitur 32.5.7.
fideritu 172 in principia 3oz. 20 Jol non uidetur reflexis ra
fidero;apfa oppidum 99 fincerum,quid 8I diis periridem. 8o.8.
σιefneϊσκος I31.4 fingulare, quid 251 foluifüm quomodo lxdit.75
fidus e£c«lum denfùm. 61 finiftra manu utentes ne /6ίi απόγαμον 78
fidera clarfimanófuntca Фиат 265 folis calor augetur à Cani
lidißima 75.4 ſinopicus color 325.13 cula 18
fidera non/emperaguntper frenarum uenenum 175 folis calori eft aliquid con
lumen 75 firenophænix virgilius. trariит 75.3
fidera quare non fatigant I94.4. - folis defe£fus,fine Lunæ in
motorey 76 fitula circumaéta cur aqua terpofitu 79.3
fidera quare non fangun non effunditur II. 2. foli tanquam primo corpori
tur ibid. fituolla I94.5 calefaếtio 74.2.
fiderum effectiones an mi slota oppidum Io6.3 ſolem,qui inſuaſphaera mu
fčeantur 75.9 smaragdus abære. Io8.4 taffe locum canunt, иари
lent 99.2.
filherba 32.5.15 finaragdu ad Lydium la
Բllutum ibid. fole humida nigrefunt. 114
pidem aeris colorem dat.
flatus color ibid. ibidem. fole fecundo nauigant ad
filentijpaterpudor , 99 fmaragdus Democritifa£tiChinas Hiffani 87.
tia ibid. folidumacciditcorpori. 76
filex non diffoluitur igni.
I 36.3. fmaragdus ingens 1 36 folidum,quid ibid. .
[ilex,qutd IoS fmaragdi naturaaduenena. /olimani expeditio aduerfùs
filicum fluuialium genera 33.2. Ifmael ;I-
tio 6о fnerilius auis 2.33 ſoliniuerbatragica 82.
filigo ,291 finiris I35 Jolon offauox 76
B్యfecaleridiculèCar
4/1ſtf
ſmorchia
2.92. ſmoia
89 folouwcin/ula. 226.2 -
I 34 folftitium nunquam de bru
filiqua#rum 141.7 snak 2O6.9 }ነ¡ፊ 78
filurus 218.3 Soda I oA. 18 ſoluto continuo, quare do
filurorum fpecier ; I Jolancalefaciat Luná.74.3 lor 298.3
fimtarum color II 4.3 fol, & homo quomodo ge fomnia quomodo 37 3
ſimiarum genera 2.13 neranthominem. 6.5.&- fomnus anprohibeaturcon
º fimile non omne fbigignit, 2 * I. traéto calore 3II
Iỹ: ſoletiam candidacomburit. fomnus Cardani ridiculus.
fimiliamaximềappetuntu 73. 289.
ліотети 3 Io.2. - folnon agitper Lunam. 361 ſomnus quare inſtitutus à 4
Lll i .
 IN DEX

Natura 289 turin aere craffo 63. . fpiritus inffrumentum ar

fimnum effèrequiem fhiri fpecies uifilis, quid. 298. 14 chite&fe anima 6.8
tuum,faffum 3I4.2. ffedes ut eft fpecies non eft ffiritus,quid 175.2
fomnum temporis appella in materia 251 ſpiritus an fintmembripar
{ሮ፴ 28o.z
tionemalèdefignauit Car ſpecies non deficiunt 188
danus 289 ſpecies noua, anpoſitfacere fpiritus dicunturiníírumen
συμφόν 74.8 Naturd 249 tum per fimilitudinem.
συμφόπις ſpeciesſantrerum note 2. ibidem.
24
fonus anfùb aqua. 297.4 fpecierum cauffæin fpeculo. fpiritus omnes noftri lacidi
fonus ex ui 61.3 82.3. funt 297
fonus in caelo nullus. ubid. fțecierii repraefentatio quare fpiritus fùnt animati.28o.z
fonus,quid 345 plus noéfu 298.4 ſpirituum extincho aliud à
fono qiiare animus maximè eculatiuum, & aéhuum reſolutione I52.
excitºtur 3O2.2. ſunraccidentales differen ſplendor 75.4
fophiſte Platonis illudit tie intellectus, 67 forma ſpledor non eſtiudicium ui
Proclus 6. les differentie habituum. rulenta 14.7.et 142.3
ſorbus noſtra, non eſteadem 3O7.23. fþontè aduerbio abutitur
Cuyºt let föra malo Peru. ſpeculú cauum magna, cur Cardanus. 55. 1.&- 6z z.
uum parua.cur ●ケ77.
spadix 32). I 3 fpeculumpulcherrimit.82.2 fpontè mafci arborem non
fþado 277.3 fpeculo addita pix, aut ce poffùmus fubtiliter dicere.
απαβόι 8o ruffa,qutd 73 I 4o.
ſþartum I 3.5 fpeculo cóceptus ignis etiam ſþurj nequam 26;
fþaruerius undediétus. 233 alba comburit ibid. squilla magna 2.45.1
fpauta lacus falfus _ 5 I fpeculorum materia optima. fquinado ibid
fpecies affeétus feipfàm ne 82.2. stagna ålacub* quo dif
propaget, an producata fpeculis cauis cur inuerf? tunt Şt
liam 344.7 ſpecies 81 fampol 262.
ſpecies an miſſeantur. 268 ſþelta 2.92. ſein bock zo.7
fpecics intelleéta, quid fit, fpes non eft triftitiae contra fella non eft qaafi nodus.
pauci fiunt 307.2 ria 3I4. 6 I.
ſpecies intentionalis, quid. fpes,& tristitiafimul, ibid. Jielle anluceant deſao. 64
71. fpherafuperphaera an con felle an priue priuas for
ffecies nequeaduarietatem, fi#erepofit Іоў. 3 mashabeant 77.s
neque adornatum. 25o.5 fbicum 155 felle interdiu quaren5ap
fpeciéfae uideatur, an res. fþinarumdifferentiæ. 16o.3 parent 62.
298.14. ſhiratio an in omnibus ani felle non mouentur in ip/6
ſpecies radios diſſipatemiſſa, malibus 273 corpore caele£fi 76.
non emiſſos Ι ΙΟ
fpiritus cfficit in ueneretitil fellae quaremosuidenturf:-
ffecies fibi quæquepura e$t. lationem 2.86.3 qиі 86.
IC6.2..
fpiritus innatus in omnibus fellarum globi quarerada
fpecies uifibilis quaredilata. naturalis 2.74 t;
63
J'ela
 POSTERIOR.

II
fellarum lumen numquam re
fùcciniuis,&- hiftoria.io4.
extinguitar fùblimare, quid I2.

: fiellarumſcintillationes. 63
Jfellas inflammari ab aeri;
62.
fùblimatum
87
Io4.22. fador uirginum 189.2
fùblunari, opifex,quis. 6. . ſudors odore craſis depre
ficcitate,ridiculum 79 fubftantia eífefficiens acci- . henditur ibid.
ffellio 185.びク 189.3 dentis ΙΟ
fùes oppidum 4z.&- 5 z.
ςερεόν 76. fùbftantia non producitur, fufficientia, quid. io6.2.&-
σερνομαίτεις 258.3 niſiaſābāantia ibid. 2.97. -

• fiibium 88.2. ſubstantia nulla ulli ſubsta faffrutex I 39

ftillatitiae aquæ efficacia. tiææqualis ibid. fuiffet laus 324. &* 34o
I 73.4. fùb$tantia omnis omni ac fulfur è nubibus 5I
Jipes uentri equiperatur. cidenteſao prior ibid. fùlfùr,quid 88.2
I4O.cク”I4I.3. fùb$tantia quod habet ab fùmatraTaprobana. 142. 5
flata Gallica ŷI accidente,deditei. 307. fapercilaiudicii/edes. 267
ßochfùa fluuius ibid. 27. /aperficies mathematicain
ftraborum oculi ad maiorem fìb$tantiae uocabulo abutü diuiſibilis 65
canthum 267 turmedici 6. I ſuperficies naturalis diuſ
frambec 2O7 fubftantiae non agunt fine bilis 6.

Jtratagemata funt uefútie qualitate - III fùperficies non eft corporis

imperatoriæ 3o7.27 ſubfianttæſiremanent aétu priuatio ibid.4

in mıfío, uaquum intere#. ſuperiora ſunt quaſi forme
: firaua
firepficerotes
ςφεπήδς μiti,
I ‫و‬.85
2O7
I7o.2
I 6.4. inferiorum. 6.5.62 251
ſubstantiarummiftiones ad fúrmare 37
firiarum in conchis caufe. meliorumformam 13: ſurculu*. 140.er 14 3 3
2.2.O. fùbftantiarum ſpecies non ſurgum
: firićłum Gibraltar
spºsºs gallina pricis. 23o
52 deferuntur perJenjuт. Jurnag
3oz.2.7. farus
2.92.
175
I40
Jtruthio Arabicus 24. I ſubſtantiu corruptis in mi. fia Aethiopiepifit. 226.;
[fultutia infçitiae parens. ſto, qualitates refringun fus cornutapifçis 226
по4.8. tur I6.3 fus mannus ibid.;
ſultitia inſcóatoris ſºulto Jubtileeft quodreplet , 1 fùem ex elephanti fercore
Y፱ጸአ」 23 fùbtilitas in ingenio ibid. gignit Mahomet. 194.6
ftupor,quid 3 I 2. fubtilitasinoratione. 1.&- fues pingues I 99.2
fiur 2. 18.3 6 I. ſuſþtcacitas 317
ffurio ibid. ſubtilitas non ſempercauſa fùfficio quid ibid.
ſturnus 237 caloris 74.7 sycomorus 181.12.
Suafus color 325.12 fubtilitas,quid I avſzoz an rečfè à Grecis.
fuaue ibid. 18 fùbtilitatus traétatio nulliu
76.
mmetria,quid 3оо
Jab fluuiur niconuenit artifici
Júber animal
181.26
2O6. /úbulones
2.
2O7 ; 驚 eft pulchri
Jubitio non differtab attra facci metallici 88.2 rudo ibid.2
éfone.nif forma interio fìccìplantarum II 4 ſympathia 344-2.
Lll iſ
 IND Ex

ffympathiaiocofâ 3446 tartari carnibus qua coëfis pit 372.

fymphonia ibid.” arte uefcantur 22. tendaiae infùlae iuuener feca
firingis conftru£tio, 3o2:7 tartarorum principatus - n/ibidentesiubět.271.2
ººgaais aliud à ſubſtantia. 217.2. tendere in uolatu, quid.
6I.○ク"297. fºrtaruca 22.1.2. 2.29.2.
T tartarum uini IoI.7 in Tenebris metus 298.4
Tachnisfluuius. 226.12 tartarus Platonis 47 teneriffeinjala 43
ta£fio corporu eft 6 1.3 tato animal 2O6. II tenga 146. 2.69 158.2.3
taého,quot modis ibid. tattarſchia 51 tentigine infeftantur pueri.
taétus, &-guftus uolupta taurus uox Syra 2o6.3 I75.2.
tes damnate 2.86.3 tauri caprifico uinéti fero tentirttce 26. I
taétus homini pra£tantißi aam deponunt 178.. tenues non poffùnt meatus
mºtº ibid.2 tauri Scarabai I94.2 duci 2.82.3
taétus non e$t iudex graui tauru urbs 5I tenuiaan denß 283
fatis I og taurifi ibid. tenuis fùbftantiae, quid.
taéîus finis 2.97.2 tauKarghent I 42.6 I41.5.
taétus uoluptas,quae. 2983 Tebba 148.3 terebinthicalices 59.2
tafguxa 181.23 tecolithos I 23 ferenaft 146
tal 158.6 teći upu 257 terentabin,quid 164
talifaphar I45 tefeder 99 terminabilitas j.7
talk Iод.7 telchines 1 o'7 terra an poßit putrefcet.
燃 èputredine 197
tembul
temerit44
I 46.2
317.4
6o. 3.
talpaplufguam nočturnum terra Armeniac4 94
animal 244 temefe 107 terra extra locumfùum. 5
talpæ cauda quare nulla. temir ibid. terralaboratoris 37
tbid.3. temo Larimur 51 terra Lemniaquomodo ad
talpe figura ibid. temperamentum eft inftru иетfивиетета 33-?.
talpae oculi 244 mentum conferuationis. terramatrixplante 268
talus in popliteouis, non in 2O4.2. terráMºeritá I
pede IoA-2I temperamentúidem in duo terra non etcalfirmamen
tamarindi adpotum 87 bus tdem uitaefinis. 27o. fung 4.
tambaran Déus 258 temperaturanon eft cauffa terranöeffpenitus infala.37
tambor 146.2. longa uitæ 275 terra occupataeris & aquæ
fanais ortu* 37.62 j : tempfa I о7partem 3
tanetus color s 325.12. tempus an fitmenfùra mo terrae ambitur ibid.
tanger 5I ttº 352.2 terræcolor 35
tam, quid - 32.5.12. tempus effaeuiimitatio.363 terræexcurſus 37.2
taprobana . I42.5 tempus eft, nunc,fluens. terremotus cauſa 34
tarantula ‘ 18; 352.2. terræ uenæ non ut in ani
targe/olitudines I64 tempus, malè à Cardano. mali 46
tarmaferi 37.2 363. terre uedam fant alexi
đấft4rid. 5I tempus nilgignit,milcorrü pharmaca 347
land
 POST ER I e R.

terrarumdi£in£fio 9o thurféra 2 oë.3 da

terrarum dorfâ 37 thuris arbor I49 totum prædicabile e$t pars
terrarumfacies cælipartibus Tiara по4.8 eſſentialis 307. 22.
reſpondent I31 tibifçus fluuius 37 toxica I62.
f€7famede alies 242.
ttburopiſeus Tragelaphus
223.2 207
terrentula 18; tiburonimafºulo duplexge tragopogon I42.2
terreftria magis affinia ho nitale. 22.3.2.67. 226.15 transfuga, quus 277.5
mini,quàm uoluoria. 224
terror 31 2.
z
πήκε θαμ
tidorinfüla
I 23
I 46
#
типіх 71.2
quibus com
tefimi * 213.2 tigris,&- canis idemgenus. tranfmutatio fit per unio
tefera 2. О 2.
IO4.2 I Meng IOI. I. 6
tefficulifacerdotis 142.3 timauus fluuius ibid. 5 trafi 181.25
tefhum auulfo 277 timoraje:tus 31 2. trenſor 3 ſ 2.
teſtudo I23.○ク°22.I.2 timorinfala Ι, ο tremula piſcis 218.8
te£tudo inftrumentum mu tinca piféis, quis antiquis. trepidatio 312.
ficum 3 oz.7 2orcク･お25.16. ariérnyoy, an rećfè trifida.
teſtudinum uaſtitas. 196.2 tingus 5i I66.
tetrators 23 O
titi scaligeri fratris robur tricornes uacce 206.7
tetrax ibid አገ!ÝI4ሆን¡ 262. trientes mundi 6. I

tezichi 51 titillatio,quid 317. 5.&- σειετίζειν 168

Thal arbor,ex quapotus. 364. trifolium. 184.4.o“ 153.
7. titillat nemofe,cur 317.5 Ι Ο.
thalaßinus color. 315.1o.15 Tuííuata problematum, trifolj uis. Galeni locus.
సాశμγον I 39 tº are I. 3 I j}. Io.
θάρσος 317.4 Tofus Cardanifolia ex o trimegiffifatagentia. 3o7.
theatrifùpellex ueritas 1 mnibus ſaxus non uluit. 29.
rheodoricus scaliger. 26o IО 2.4. trinitas 365.3
Sºx, animal ſempiternum. tofus iuuencarum 13r trifficia 312.
36 7.4. tofuae nobis ignotus, ß eft
-
tri&futiae accuratior exami
δεών όχιμα 42. Tºez, Theophraſit ſ2 M4ſto 3 I&
θεμάςτος Deu, 36.5.2. tofu non ſolo calore concre triticum Indum 292
theriaca nouella non est fri fcit Ioz.4 triticumpreſtatauro. 287
gida 33.2 tofù* quid. 1o8.1.3.& 135 tritones 2.26.12.

theriaca quomodo media. tofum ridiculè Cardanus trochilus Crocodili non est
ubidem. caldum 57 no£ferregulus 196.5
thcriaca ridicula Cardani. tombut regnum I66 trodhttes lapis I3o
97. tonitrus un böbardis cauffa. trochleupluribus quaremo
Sx&്l 277.3 22. tusfacilior 33o.2.
thoes 2. І О
tontonteancfluuiu*. 37.&- troglodyte Aethiopes. 22
θράσος 3 I 7.4 49. troglodytarum aquæ frigi
thriſſa . 226. I O torpedo 2. 18.6 diffinae - б С.2.

thuraſcus 283.2 torrida non eft tota torri troglodytes auis 235
-
 I N DE X

troglodyfi, populis non no иасиитinformis 2 fo uenenum an imbecillius in

centfere 2ο3 uacuum quomodo prohibe grandioribus 187.3
tropa 209.2.
fur uenenum an fit quod uene
truncus,quid I4o uacut metu nullus fit motua. титриrgar 33.2
fruffaf 22.6.2. 8. uenenum non feruat cada
truttefalite ibid. uacui tra£tatio ab Ari$tot. £4672 - I41 2.
mista 5
trutte pecies rotro mira ueneno nutritus rex 17;
bili 2O2.4 ualdocca. 6o.2.69 213.2 uenena non omnia mali o
trypanum adignem 1 6 uallus anferis prodigiofis , dorus 347
Tuba pifcu 218 gutturibus 6. O. 2.
uenena non omnia ficca.
tubercuſhpite,etfolio. 180 ualus equus Belfarij. 325. 1845.
tuberum genera ibid. I 3. ". uenenorum breuis partitio.
tuſſorumſimplicitas 203 шаппия, иnde ibid. 33.
tulla duita; 36 uaporibus ſpiritus ſunt te uenenorumnoxe quotmo
$፱ቇአገcኤ 2 I 7.2 nuiorcy 28o 33-2.
tunid I4 [.4 uarie,animalia. 21o et 23o ueneratio,quid 317. 3
turbot 226.9 uartetas delectar 3o7. 11 uenereauoluptas ſextusſen
turchefie 32;, το uariola magna 181.19 fus 286.3
turcheſte probatio II; иа/er 2.3 I.2. uenerinere/[aria 17;
turchinus color. 325.10.15 Vbi, proprium eftmobilis ueneris fidus [plendid;ß-
furcomam; 5I ultima perfectio 31 አነገísłጎ? 77.5
turdu; 237 ubtetas, affeétus entium o uenerus ufùs 267
rигре диafinon ens. 3oo.3 mntum praeter Deum. uenctiarum natalia 26o
turfiones 22.3.5 359.5. uenetus puteos fódiendi ra
turtures albi 59 Vdu¿. I o6 4.67° 325.11 tlo. І оо. 3
Typhlineferpètes. 244.2 Vecchio marin 223.3 ueneta fa£fio aargarum.
Τυ πς 317 {{&ºlf 23 I.2.
325. Io.
tyramntt£ auis 2.35 uelleeftimperfectio. 76.2 испetus color 3 n.w.to.us
v -

uene non attrahunt per fi. uenti humidi an apu femi

Vacca marina 22 3.3 bras - 307 bus 28;
uaccae Belgicae mirabiles. uendemaoinfùla 158 uentimóildem omnibus ej
I99. uenefici credulitas uana. modi ibid.
uaccæcorniceruse 2o6.7 349. uenti ſtati in Indico mari.
*accae unicornes ibid. uenenata cur in deſertis. 37.
uacinium ignotum Carda 1882.
zºo Ijo.2.లా 32.1;
uenti ualidi non omnes fi
f4f776?latfort4772 e XCremenfd
gidi
uacuam daturaliud ab an {ፊሮነገሮኻ}á†ሬì 1892. uentriculi flatas, unde.
tiquorum uacuo 5.2. uenenoſa cur ſicca 189 27 2.
uacuum effprincipiümotus, uenenoforum animalium uerborum coniun£fio facilis
fcutpruatio generationu. tarditas 186 quibus 259.2
ibidem. uenenoforum Mººerº nox; uerecundiae accuratior exa
aacwüidem quod locus.ubi. efipr*fcriptus 33 minatio 312. c7-3 1 5
#ет:5
 PO STER I O RI.

ueritas adaequatio notio uinoſus color 325. I 3.2o foteles 63.69-80.7

rftдт1 г 2.లా;o7.9 uinulabeftiola 196
uifionem ctiam Plato per
ueritas non intelligitur, nifi uinum aqua ardenti acfit. receptionem 32).
perreflexionem - 3o7.9 IOI.9. wifiua facultas aquilc ffecie
ueritatis amatores: ibid. uinum lotum I O I"
à bubula differt 346
uermiculus pimpinelle.325. uinumlymphatum cardani uifus adinuentionem. 297.
I3. lymphati : ibid.4 2.లా 298.6.
uermilius color ibid.' vinum maluaticum ^ 99 > uiſia audituſabtilior. 3oz. .
uermis adeps ad urendos uinumpicatum 303.6 : 6.
177troy I3. uinum rafile I91 uifus fluéfuatpoífuifionem
weronenfibus uiridis fene uini diuerßeimitationes.87 fluétuantem 298.3
&fus 285: uiniformam uidet ridiculèr uifi， in humore comčíitui
uerticollia auis ; 236. Cardanus • I O I" ff4y 2.97.3
ueruex quadricornis.uinipo uiolaceus color 325.13 wjfùs non cognofçit grauita
torcarniuorus I 99.4 uiperanöperit pariens.2o1 tem, fed defenfonem.
ueruecis Aegyptij palearia. uiperaſuccino incluſa. Io4. IO 9. -
I2. -
I 99.3. . uifus non fertur in C«lum.
uerueces vacones. 277.3 uiperam Cardanus ignora 298. .
uerueces Zeila mirabiles. uit I2.2.లా 18.[; uifùs incommoda ibid.3
I 99.3." wirbonus, uix unus, aut al uifus nobilitas.297.z.vn
ueruecum caudæ mire.199. ter * 295; de - 298.5
2. -
uirgilius Homerum fùpera uiſ, ualètes an odoratumi
uerum effprimum obieéïum , uit 298 nus ualeant s z98.7
intelleétus 307.21 uirgilius sirenophœnix. . uitaeftquodammodo conti
uerum,&falfùm, contra I94.4.” nuata generatio" 3I
dićtoria ibid. 9 uirgilij diuinus pudor. uitaeffunioanime Io2.5
uefica uentoplena quaree-. I 9 I.2. -
uitanoneítaííio, fedaétus
mergit : I43.2 wiridi» color - 323. I o.I6 3 animae * ibid.
ueſpertilioni, natura. 188. uiridis coloris matrix aqua. uita non estin anima. Ioz.
లా 217.9. 325.8.” 5.
ueffertilionummiramagni uirtusfpecifica • 33.2% uita noftre hauſtus à Cœ
tudo º 236.3 uirtus uia ad beatitudinem. lo º 14o.2 .
weftaluignis 258 2.54. uitium nullo modo uirtutis
ueftis ufùs duplex : 257 uirtutuminſtrumentanatu саија 317.4
uefalimontis lacus 42 ralium , 343 uitreus color 325.II
ueterini laßi quare tentigi uifeum in quibus, quomo. uitrum, unde ibid.
o 168 uitulus marinu* uinea3 ua
nempatiuntur _ 276 :
vgri : 231.2 uifilium diuifio apud Plato Jfat ? 197.ഠ് 22:
vićhmarumcor - 349 s у2е/72 325.6 uiuente ex incorrupto nihil :
wideo me widere, faffùm wjfio4mfi4łperr4diof. 8o.
•'-
fit,tanquam è materia. -
307.9.”- -
7.cク・298.rs.cケ多25.y 98.2.
aingwm* I 81.25: uifionë diuersè traćtat Ari uiuentia non fúntleuiapro-*-
M mºm? a
º
 C IN DEX

pteranimam , 1or.18 étus entis, idem cum eo. M氹 ibid.27

uiuere diutißimè non e$t o 307.15.27. uoluptas aequiuocé. 299.2.
primum in natura. 2o4.2. unum corpus,quid. ioi.i6 uoluptas duplex ibid.
иiиета 2 IC.2.
unum effentiæ particeps. uoluptaseſtindiuiſibilis. ibi.
ніх I3 65.2. uoluptas non aquafiter do
vligo 39 unum non e/? effentialiter lor reſpondet ibid.
ulm culcer 59.2. menſaramultitud. ibid. uoluptas,quid ibid.
ulua 39 unum prius ente Platonicis. uoluptas quomodo fit. ibid.
vmbella florum, quid. ibidem. uoluptas reéta quomodo.
177.2. unius quiditas, que. 6 5 z ibidem.
vmbilicus veneris I 39 unum,quta ens: non contra. uoluptas uera, quid. 317.z.
umbilici marint 92. 307.27. uomit pututtam ager, non
umbilici uu aduitam. 246. vocabula non fantà Na iufçulum 335
2. fºrd. 2.93 uomitus frequens quot no
umbra horarumfala. 99. uolga oftia/eptuagintaduo. ceatmodu 29 I
2. 49. uoruol 22.3.3
Vnedo 148 uolha fluuius 51.69 231 uoxnullapoteß ßnßımfal
ungari 23 I.2. uolitio 307.9.23 lere 302.5
ungri ibtdem uolucre,quid 188 uox quare afficit 308
$37,145 I4I.7. ლუ· I7I uolucre ullum an ueneno uoces nonfùnt prædicabiles.
mnica linea quomodo in tri fum ibid. 3O7.22.
angulo uolucresèfondibus. 59.2 uocum maxima habéda cu
6I
unifolium 178.2 uoluntas an egeat corporu; ra 6. I

unio fit humidi beneficio. adminiculis 76.2 vrbande plante 14o

Іоў. 2. -
uoluntas anfatigetur. 1bid. urina curdaraproculpropê
tumio fit po$t tranfmutatio uoluntas an habeat contra 1707; 338
ment IOI.16 rium ibid. urorum cornu4 in tholus.
uniones admirandae magni uoluntas an intellectus no 2O6.3.
tudinis 22.6.1 I bilior 307.26 urſa nõparitinformes.6. 15
unitas non eftpriuatio diui uoluntas e$t intelleéfus ex urfi albi 59
fibilitatus 65.5 tenfus ibid.3 utfi albi, ubi uulpes nigrae.
amitas numeri architeéta. ueluntas , habet internum 2 I 7. I4.
36 7. -
principium ibid.25 urſos formicis ueſi. 216.2
unitatisconferuatiofini; ma uoluntas mouetintelleéhum. urfodia I3I
turae ibidem. turticæ [pecies, ®* matatus.
unitatis magnitudo perfe uoluntas mouetur ab appe 2 IQ.2.
čtio 365 tut", 3C7.3
urus animal.quod. zo6. 3
uniuerfale, notio connata a uoluntas,quid ibid 2.
vſnem lo.4 18
nimalibus 307. 22.
uoluntas quot modis uult. и/итсајат 158.9
uniuerſaliafantrealia, 3o7. ibid.8. ufus àformapendet ' so
22.62: 379. го. uoluntatis gradu*. ibid.23 Vua cơ tnticum tn fun
ипит,bопит,иетит, аfe uoluntatus obicélum bo duribus nő maturºſcài. 42.
*岛<
 POST ER I OR..
au efineligno 18ſ. 16. xylala I42.6 zephyricommendatio. 28;
uuas ſeruandi ars à Baſta xyloaloe I 59 zef I3.3
አ}0 3O3.6 Z xeromban I 44.
uuaregh mehers ўІ Zabach mare 37 zethum 87
uuasterhund Ir4. 2. zabur 181.23 Č%U§¨
zibeth 蟹
2. I77.5
uuild fraſſ 2O3 Ragathai 51
uuildgheit zo.7 Aatragia 35) zibib 181. 16.
uulpeíambarappetit. 1o4. zambellot I 99.4 Xinxiber I47
I.O. zanche 5I xiphere 327
uulpem aloe interficit. 217. Fangar 37.2 Ritum 87
I 2. zaphera IO4.23 іх тотя 183.
uulpem amygdala amara Karnabo . I44. babba 醬
interficiunt ibid. xarxacam I99.4 Zoophyta Ι 8 Ι.28
uulpesalbæ 52. zatto I 23 ζοφερός color 325.το.17
uulpes syre noéturne. zauna potus '87 zubuthinfila 24 I
214 2.67 217. II. Rauolha horda 181.29 κμα.ara ro4.8.cσ τσ4
2.92.
uultur Africanur 231.4 Zeá Ruccarini 271
uultur quadrupes 2o3 Redoar I 44 Ruccarumalhao/cer, eo al
uultures albi 59 Reilam 1 18.69 142.6 hoſor I 64.
uuluamarina I 18 Keilamitacannella 144 Kurumbet 144
μμοχία ". , ubi animalia zelandia à Reno aggerata. Zythummene Martiofa
omnia albefcunt. 2. 1 1.4 49. étum durat 87
X zelotypia 317 xythi o oxymelitis com
xerampelinus color. 325. velus ibidem paratio 157.5
Io.13. RenRerlin 158

F I N I S.

Mmm j

: .َ‫ حَي‬- -
 вхткА и с т о V : P R I V I L E GIE
. ID V . R O. Y.

р néA R&grace peciale pleine puiance &auctoritéRoyalle, a eté don

octroyé à Michel de Vaſcoſan Imprimeur & Libraire iuré en
l'Vniuerſité de Paris, priuilege pour letemps & terme de dix ans,
pour tous les liures que ledict de Vaſcoſan imprimera cy apres, leſquelz
n'auront eſtéauparauant imprimez en ce Royaume: & ſix ans pour ceulx
· leſquelzauronteſté par luy reſtituez & illuſtrez de notables corrections,
| emendations & additions, à commencer du iour & datte de la premiere
impreſsion de chacun deſdicts liures:que nul en ce Royaume,pais,terres
&ſèigneuries,puiſſe pendant & durant ledict temps, imprimer,faire im
primer, uendre & debiter les liures par luy ainſi corrigez, emendez&im
primez, iufques apresledićttemps finy & accomply: auec inhibitions &
defenſesàtous, de quelque condition oueſtat qu'ils ſoyét, d'aucune cho
ſeattenter contre le contenu dudict priuilege, ſur peine de confiſcation
· des liures qui auronteſté ainſiimprimez, contrefaictz, & mis en uente : &
de telle améde que les iuges uerronty deuoir eſchoir & appartenir, appli
cable, comme leſdictzliures confiſquez, moitié au Roy, & moitiéaudict
de Vaſcoſan, nonobſtant oppoſitions ou appellations quelconques. Et
oultre ce eſt octroyé audict de Vaſcoſan, que mettant par luy en briefau
commencement ou en la fin des liures qu'il imprimera, le cötenu des let
tres dudict priuilege, elles ſeront tenues pour ſuffiſammentſignifiees, &
uenues à la cognoiſſance de tous les Li raires & Imprimeurs, comme
plus à plein eſt contenu & declairépar leſdicteslettres de priuilege ſurce
donnees à Paris, l'unzieme iour de Feurier, l'an de grace mil cinq cens
cinquante trois:& du Regne dudict Seigneur,leſeptieme.

Parle Roy, le Seigneur deSeaux, Maiſtre RenéBaillet,

Maiſtredes requeſtes de l'hoſtel, preſent.
-Signé, Mahieu.
Et ſeelédugrandſeau en cireiaune à double queue.
Acheuéd'imprimeraumoisde Iuillet,
M. D. I, V I I .
 . . .w.‫هنة‬

LV T E T I AE

PAR I S I o R v M IMPRIME B AT
º
M ICHAEL V A S C O S A N V S,

A N. D. M. D. LVII.
MENS E IvLI o.
 −=−=−==
- - -- ---------
-
Österreichische Nationalbibliothek

iു +Z165234403