ROKSINKIL

Li kanjel ain xbaanumank re naq eb li jalan jalanq laj kutunel ut malaj eb li

tzolom tento texnaw naq naru texkuub naabal chi tasal hu yal rikineb li
xkauxleb, moko aajel ta chik ru naq texsik junaq li tasal hu li jalan
xebaanunk re, naru ban nakexbaanu rikineb xseebal li xchooleb; li tasal hu
ain jwal nim xyaalalil choq qe sa komonil xbaan naq chi sa ain natawmank
kiila naleb re naq t-oksimanq choq reheb li kokal sa li jalan jalanq chi
tzollebaal.
Rikin li tasal hu ain aran naru naqataw naabal xseebal li qachool wan naq
wan sut toj naajmank xloqbal naabalaq li tasal hu re naq teqajsi ru eb li
qatzolom aban inka wan sa quq chixjunil ain wi naajmank xbaanunkil. Li
qatenamit tento taawakliiq wi laao toookenq xkuubankil li jalan jalanq chi
naleb, jo kan ajwi aajel ru naq tqawaklesi li qachool ut li qakauxl rikin li
naleb ain li chan ru xwankatq chaq li kiila naleb li xexbaanu chaq eb li
qaxxe qatoon.

LI LOQLAJ CHOCH
At loqlaj choch, rikin laawankilal yoyooko laao li poyanam.
Xbaan naq li qayuam aajel ru choq reli loqaj choch,
Chawu laaat nakoowank chi hulaj hulaj laao li poyanam.
At loqlaj choch, laaat li qayuam, wi maakaat laaat,
Maakaaq ajwi li qayuam. Kajo rusilal nakabaanu re xyuameb li poyanam,
banyox at loqlaj tzuul taqa.

Li xbaanunk re haan:
Alberto Caal Pop.
Carn: 2168912.

LI LOQLAJ NABEJ.
At in loqlaj na,
Nawaj xkeebal xsahil aachool
Sa li loqlaj kutan ain,
Laaat jun nabej jwal tzaqal
Laatuulanil.
At in loqlaj na, nanbanyoxi chawu
Naq xakuy chaq li wilbal sa linkachinal
Toj chalen toj sa li honal ain.
At in loqlj na, maaka junaq chaabil
maatan tinke choq aawe sa li kutank
ain, kaajbanwi re xbanyoxinkil choq aawe
li usulal li xabaanu chaq we rikin linkiiresinkil,
banyox a na.

LAJ TZOLONEL
3

Xhulak li honal, wakliiqo, ut t-ajq taxaq qu

Xbaan naq xhulak xhonalil naq tooxik
Rikin laj tzolonel, xbaan naq ok re xkeebal
Li chaabil naleb choq qe sa li honal ain.
Aran naqil ru laj tzolonel rajlal li kutank
Yook chi oybenink rajlal xbaan naq naraj
Naq tootzoloq sa komonil, jo chan ru xbaanu aan.
Banyox at tzolonel rikin li qakaawresinkil li
Nakabaanu rajlal li kutank, laabaanuhom xkana sa
Li qachool li reetalil lakanjel ut maajunwa tatsachq sa
Li qachool.

LI KAQLA
Kajo chinausil li xbonol li kaqla,
Ut li xwuqub ru chi bonol haan li
Wuqub kutan kixkanab chi ru li
Xamaan.
Xbaan naq wuqub ru li wajb
Naxtoch laj wajbanel, jokan li
Kaqla naxkut li xbonol naq nachal
Lo loqlaj hab.
Naq nanume li kawil hab
Nalemtzunk ru li loqlaj saqe
Naq nakutunk chaq sa li tzuul taqa.

AT XSUM LI WAAM

At xsum li waam,
Kajo laatuulanil
Jo jun li mukuy naq narupik
Chi ru li loqlaj choxa, laachool
Chan chan tawi li tuuxil noq,
Ut li xnaq laawu nalemtzunk jo
Junaq li chinausil uutzuuj.
Li xnaq laawu chan chan
Tawi li xkjial li kab
Xbaan naq naxsahobresi li waam.
Ut li waam napiskok sa xnaaj
Naq nakatwil, xbaan naq maaani chik
Junaq jo laaat, jokan naq nakatinra
Ut nanke laaloqal.

SEERAQ (CUENTOS)
SEERAQ CHI RIXEB LI WIIB CHI SAAJ AL.
Sa jun li kutan, wiibeb li saaj winq yookeb len chi seeraqik chi re li be, ut chi
maakaeb len sa xchooleb naq kiel chaq jun li xul sa li pim, ut kiok len
xchajbal re sa xxikeb ut kajo len naq xexiwak xbaan, xbaan naq inka le
rilomeb ru li xul aan li xeril. Ut li xul aan kixye len reheb li wiib chi kok winq
chi jokain: moko us ta texaatinaq chi rix junaq li yib ruhil naleb, ut moko us ta
naq jwal txik leechool chi rix junaq li ixqaal, wi inka naru nakekul junaq li
chaajkilal chan reheb li al, jokan naq eb li al xesutqiik sa li rochocheb chi
inka chik jultikeb re xbaan li xxiweb, jokan naq toj chalen anajwan inka chik
taawileb li saaj al chi aatinak chi rix li yibaj nalebsa li naajej aan. Jokan naq
moko us ta li aatinak yibruhil naleb sa junaq li naajej li inka taanaw chan ru
wank aran.
Li xetziibank re:
Alberto Caal Pop.
Erwin Oswaldo Cucul Cal.
LI LOQLAJ TZUUL UT QAWACHIN

Sa jun len kutan, wank len jun qawachin yook chaq chi numek sa jun li
kiche, ak xok len qojyink, sa xmaak len xxiw kiok chaq len xhajbal re sa li
kiche aan, chajcho chaq re chi xibenk chan chan len karu yook rilbal yal re
naq kinume chaq sa li naajej aan, aban naq kihulak sa li xjunkabal li qawa
chin, kiok len chi war, aban sa li xwara kiok len chi matkek , kixkut len rib jun
li qawa chin chi ru saq saq len li raq, ut saq saq len li xmach, ut kiok len chi
cholobaak chi ru kawut naq chajchok chaq re naq kinumek chaq sa li tzuul
aan, kajo naq xinaaxibe chaq chan len re, wi yal yooqat chin xibenkil sa
junaq kutan moko tatinke ta chaq chik chi numek aran chuxk len re li qawa
chin. Kaajwi tinye aawe wi tatnumeq wi chaq chik aran inka chik tatkulunq,
naru nakatnumek chaq aban inka chik tat eekanq chaq, li qawa chin naq
kisaqew yook len xkauxl xbaan xhixjunil li karu kiyehek re xbaan li qawa chin
ut jokan naq chalen anajwank maajun chik naeekank naq naq nauxk chaq
numek sa li tzuul aan.
Xkuubank re: Alberto Caal Pop.

LI WAKAX UT JUN LI NIMLA PEK.

Sa jun len kutank, kiwank len jun aj loqol wakax, rajlal len naxik xsikbal li
xwakax re naq tixkamsi, sa jun len honal kixtaw chaq jun li xwakax kinumek
chaq nach chixkatq jun li nimla pek, yook len chaq chi numek naq kilub len
chaq li xwakax chi ru, inka len chik naru chaq chi wakliik, ut inka len naxtaw ru
kawut naq kamaan yook xkulbal li xwakax, ut chi jumpaat len kinaq sa xchool
naq ani nakexkul kamaan toj reetal len naq nakexke oxib jilok xtzuum li pek
aan toja len naq nake numek chaq li ketomj aran. Jokan ut naq toj chalen
anajwank naq nanumek chaq junaq poyanam aran rochbeen junaq xketomj toj
reetal len naq nakexke chaq xtzuum li pek aan re naq nakenumek chaq sa
xyaalal.
Xkuubank re: Alberto Caal Pop.

LI XTENAMIT LI YOS UT JUN LI QAWACHIN

Sa jun len kutan wan len jun li poyanam kiraj raj xik chi rulaaninkil chaq li
xtenamit li Yos (Esquipulas) nakexye re, aban li qasqiitzin aan inka naxpaab
naq ak xikaq aawe sa li loqlaj naajej aan tento naq taakajba rix re naq
maaka taakul chaq naq wanqat chaq aran, nakexye len re inka len naxpaab
chan ru naq tinkul kamaan yal inka tana jultikaq we chan len li poyanam aan,
aban kihulak len xqehil li xxikik, kixchap len li xbeelebaal chiich kiko len chi
inka kixkajba rix xbaan naq nareeka len rib naq nim xwankil, abn naq
kixyoob behek sa li beelebaal chiich jun paataq len chi yaal naq kichalk len
xlubik chi ru li be ut inka chik naxtaw ru karu tixbaanu ut inka len chik naru
chi aatinak ut jun paataq xkulbal aan naq kiel sa li xlemul li beelebaal li
chiich li yook wi chi behek, naq kiel yal kirupupik chalen naq kosachq sa
xyanqeb li kiila tzuul ut aranlen kikana chi junajwa, ut li wankeb len chixkatq
kesach len chooleb rilbal li karu xkulmank, ut timil timil xeexke reetal kawut
naq kamaan xkulmank ut xextaw ru naq xkulmank ain yal sa xkaba li
qawachin li kiraj xik aran sa li
xtenamit li Qaawa inka xkanab rib rubeetal li xyuam xkoo ban yal chi maajo
maajo, jokan ut naq chalen anajwank wi wankeb li poyanam nakeraj xik sa li
loqlaj naajej aan tento naq nakeroxloqi re naq maakaaq junaq li rahilal
textaw chaq chi ruheb li xbeenik.
Li xkuubank re: Alberto Caal Pop.

LI TZUUL TAQA UT EB LAJ YO.

Sa jun len li kalebaal wankeb len jun chuuteb li poyanam li nakexkuub rib
re xik chi yohobk sa kiche, eb aan nakexbaanu aj len wi chi chaabil jo
xkulub li loqlaj tzuul taqa, xbeen wa len nakeuutzuujik sa junaq li junkabal
ut chi rix ain naq ak xexpatz li numlebeb chi ru li Ajaw nakexik len sa li jun
junq chi tzuul taqa, aban toj xbeen wa nakexkajba ajwi rix chixjunil ain,
aban wan len jun li saaj winq sa xyanqeb inka len kiwank sa xyanqeb sa li
kanjel li nakexbaanu sa li junkabal kixik len chirixeb yal chi kamaan, aban
naq kexyoob len kubeek sa li xbeen li ochoch pek taawabi xehulak len
chixjunileb aban naq xehulak len sa xyi li tzuul kexke len reetal naq li al li
xkoo chi rixeb maaka len chik sa xyanqeb ut xexkoxla naq li al ain xkul yal
sa xkaba naq li al ain inka xwank sa xyanqeb sa li kanjel li xexbaanu re
xyoobaleb li xul, jokan utan toj chalen anajwan nakeemank reetal chixjunil li
karu li wank arin sa xbeen li loqlaj choch arin tento roxloqinkileb ut inka
xsachbal ruheb.
Li xkuubank re: Alberto Caal Pop.

QEHINK (ADIVINANZAS)
aain jun winq rax wix ut
Rax ajwi xsa linsa, ut jun li nimla
pek li nakehok re lin kawilal,
jwal sa nakineril eb li poyanam
xbaan naq nakineroksi choq xtibeleb
xwa.
Anihin laain:

Laain jun li winq nanyeheb

Xhonal li poyanam, wan naq
Nakinextuyub sa junaq li
Naajej, ut jwal sa nakeril inkambal
Chi ruheb li ruqb.
Anihin laain:

Laain jun li kiil qeen

Qan wix ut qan ajwi
Xsa linsa, jwal sa nakeril
intzekankil eb eb li
poyanam, ut naq nakin
cheekook nasaqok
nasaqok inmach.
Anihin laain:

Laain jun winq naq nakin

Kanjelak nanke jun yokob
Chi wu ut jun yokob nanke
Chi wix.
Anihin laain:

Laain jun josq aj winq,

10

kaq wix ut jwal nakinhulak

chi ruheb li poyanam, ut
nakinexke sa xyanqeb xtibeleb
xwa.
Anihin laain:

TILBA RUUJ AQ (TRABALENGUAS)

Linqol xloq linna xmaq li ixq yoo chi toqibk.

Qeq rix li quq xke li qoot, qux xke choq xsok.

Boq chaq li xBir boqok yook chaq sa balbo.

11

 Tzaj ru li tzak naxtzaka laj tzak, xbaan naq tzujtzeb

naxwos wi li tzak.

Xkux xkaq li tzi kochko chi rix naq yook chi kotak.

Hab ru li chiahab jwal li hab naxke chi ru li habal qe.

12

XRAQBAL
Li tasal hu ain, arin naraqe chixjunil li karu naxcholob rix, barwi xkeemank
reetal chan ru naru xbaanunkil re xkuubankil junaq li tasal qu qe qajunes,
maaani junaq aj eechal re, naqoybeni naq chixjunileb li poyanam li teajoq re
roksinkil texnawaq taxaq roksinkil choq re waklesink kaauxl re naq sa jun
kutan jalanaq ta chik li komon tbaanun re junq li naleb jochan chan ain li
xkuubamank anajwank, naqayoooni naq taailmanq chius li kanjel ain xbaan
naq haan ru xkanjeleb li nakexkaawresi rib sa li nimla tzollebaal
UNIVERSIDAD RAFAEL LANDIVAR.

13

SAHIL CHOLEJIL.
Xbeen, xbeen naqabanyoxi re li Qa Ajaw naq xke li
qakawilal ut li
qametzew re xkuubankil li tasal hu ain, xbaan naq naqanaw chius naq
kaajwi aan xkehok re li qanaleb re xbaanunkil.
Naqake sahil chooleb li qajunkabal xbaan naq xexkuy qilbal ut
qabeeresinkil rikin li loqlaj meer.
Naqake aj wi jun sahil cholejil choq li Qawa Tzolonel, xbaan naq kixyal
xqe chi qatijbal chi chaabil ut xkeebal li qanaleb jo xkulub li jun junq.
Naqake ajwi jun sahil cholejil choq re li najolomink re li Nimla
Tzolebaal ain xbaan naq xke li qa honal re xkaawresinkil qib chi tzaqal
reeru.
Sahil cholejil ajwi xchoq re li nabeeresink qe sa li xkawresinkil qib re
xtenqankileb chik li qakomon li tenqaak teraj chi qix laao.

14

XSUMENKIL LI QEHINK
1.

LI O

2.

NAWLEB HONAL

3.

LI MANK.

4.

LI TEXEERX.

5.

LI IK.

15