ASPIRACIONIS Y DIRICHOS IN II CONSTITUCIONAIISMO IATINOAMIRICANO " Mauiicio Gaicia \illcgas Piofcsoi dc la \nivcisidad Nacional dc Colombia y piofcsoi afiliado al !nstitutc !oi Lcgal Studics dc la \nivcisidad dc Wisconsin-Madison. En nlngun mblto dol dorocho lo conoxlon ontro lo juridlco , lo politlco rosulto ton ovldonto como on ol dorocho constltuclonol, , on nlngun mblto dol dorocho constltuclonol osto conoxlon os ton noto- rlo como on un tlpo portlculor do concopclon, domlnonto on los poi- sos somlporllrlcos, , sogun lo cuol los constltuclonos ostn osoclodos con ol progroso soclol , ol luturo do los puoblos. Voomos. En Colomblo , olgunos poisos do Amrlco Lotlno, ponsomos quo ol dostlno do nuostros soclododos dopondo do quo tongomos buonos constltuclonos. Por oso, ollos, los constltuclonos, contlonon lo oxproslon do nuostros lluslonos on uno soclodod luturo mojor , ms justo. Lo vlnculoclon ontro progroso soclol , constltuclon politlco os olgo lomlllor , noturol poro nosotros. Sln omborgo, osto monoro do vor los constltuclonos no oxlsto on todos los poisos ,, ms oun, on lo hlstorlo dol constltuclonol, osto ldoo rosulto rolotlvomonto oscoso. Es ms lrocuonto lo concopclon, sogun lo cuol, ol objoto osonclol do los constltuclonos conslsto on lmpodlr quo oxlston obusos dol podor , quo, do osto monoro, so prosorvon los dorochos do los porsonos. Dosdo osto punto do vlsto, uno constltuclon os un documonto logol * Tcxto dc la confcicncia picscntada cn cl !oio Tcmtico (abicito) !ISCOL-Altcinativa Dcmoci- tica-Polo Dcmocitico !ndcpcndicntc, icalizado cn Cali cl 27 dc novicmbic dc 2OO4. 2O4 MAURICIO GARCA VILLEGAS quo protogo los dorochos do los porsonos quo so consldoron provlos o lo constltuclon mlsmo. Nuostro vlslon, on comblo, ost ms do ocuordo con lo ldoo do un documonto politlco lundoclonol o portlr dol cuol so croo lo soclodod , quo nos conocto con ol luturo. El slgnl- llcodo do lo osombloo constltu,onto os dlloronto on ombos cosos: on lo ultlmo do ostos vlslonos, so troto do un octo quo tlono sontldo on tonto rotlllco uno roolldod politlco quo so consolldo con uno rovolu- clon. En lo prlmoro vlslon, on comblo, lo osombloo, , con ollo lo constltuclon, os lo quo convlorto uno roolldod ostoblo on rovoluclo- norlo. En ol prlmor coso, lo constltuclon consorvo lo quo so logro on uno rovoluclon; on ol sogundo, lo constltuclon os olgo osi como uno rovoluclon on octo. Usor lo oxproslon consttuconolsmo osproconol poro rolorlr- mo o lo concopclon quo llgo constltuclon con progroso , quo puodo sor rostroodo o portlr do Roussoou , dol movlmlonto jocoblno on lo Rovoluclon Froncoso. Poro rolorlrmo o lo concopclon quo osoclo cons- tltuclon con protocclon dol stotu quo usor lo oxproslon consttuco- nolsmo preserooJor. Dobo odvortlr, on prlmor lugor, quo osto dlstlnclon tlono un co- rctor ms onolitlco quo doscrlptlvo. En lo prctlco, todos los constl- tuclonos so muovon on osto lrontoro dlluso ontro ol dorocho , lo politlco. Exlsto todo un ospoctro do cosos con uno ostructuro dlscurslvo ms corcono ol mundo do lo politlco , oquollos con uno ostructuro dlscurslvo ms olin o lo juridlco. Ho, quo odvortlr, odoms, quo osto dlstlnclon os proplo do un punto do vlsto oxtorno o soclologlco dol dorocho constltuclonol. El punto do vlsto lntorno proplo do lo dog- mtlco constltuclonol tlondo, como os noturol, o no vor on los cons- tltuclonos ms quo normos juridlcos. Sln omborgo, oqui tombln ho, doboto ontro los juocos , obogodos. Algunos ostlmon quo todo lo quo ost on los constltuclonos tlono luorzo normotlvo ,, por lo tonto, no ho, normos quo puodon sor consldorodos como slmplos osplro- clonos politlcos. Otros, on comblo, consldoron quo los constltuclonos quo so omponon on logror ol progroso soclol o trovs do prlnclplos , dorochos soclolos, por lo monos on oso ospocto, son slmplo rotorlco politlco , quo dobon sor dosotondldos por los juocos. 2O5 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO En osto onso,o onollzor, on prlmor lugor, olgunos coroctoristlcos dol constltuclonollsmo osplroclonol (1); postorlormonto oxpllcor ol- gunos bonollclos , rlosgos do osto tlpo do constltuclonollsmo (2); onsoguldo mo concontror on los critlcos do los cuolos ol constltuclo- nollsmo osplroclonol os ho, objoto (3) ,, llnolmonto, hor uno do- lonso prudonto dol constltuclonollsmo osplroclonol (4). 1. CONSTITUCIONAIISMO Y PROGRISO SOCIAI Dodo lo lmportonclo quo tlono ol constltuclonollsmo osplroclonol on Amrlco Lotlno ,, portlculormonto, on Colomblo, on lo quo slguo mo concontror on su coroctorlzoclon. En prlmor lugor, osto constltu- clonollsmo prosporo sobro todo on sltuoclonos on los cuolos oxlsto uno gron lnconlormldod con ol prosonto , uno luorto croonclo on los poslbllldodos do un luturo mojor. Un buon ojomplo do osto luoron los prlmoros dos constltuclonos do lo Rovoluclon Froncoso (171 , 173), cu,o contonldo luo on buono porto lmpulsodo por los condl- clonos do pobrozo , lo osporonzo on ol comblo soclol. Son ostos los condlclonos quo suolon prodomlnor on los poisos porllrlcos , somlporllrlcos. El constltuclonollsmo prosorvodor, on comblo suolo prosporor on contoxtos soclolos , politlcos on los cuolos hon sldo gorontlzodos condlclonos bslcos do progroso soclol , ostobllldod lnstltuclonol. Dosdo luogo, los cosos lntormodlos no ostn dol todo oxcluldos: constltuclonos prosorvodoros puodon surglr on los poisos porllrlcos , tombln, ounquo osto poroco monos proboblo, constl- tuclonos osplroclonolos puodon oporocor on poisos controlos. Lo sogundo coroctoristlco dol constltuclonollsmo osplroclonol conslsto on quo busco lo oloctlvldod lctlco, , no solo juridlco, do sus normos. Juridlcomonto, osto corctor so rovolo on ol hocho do quo los normos quo consogron sus prlnclplos, voloros , dorochos soclolos no son consldorodos como moros lormuloclonos rotorlcos, slno como normos llomodos o tonor oloctos lnmodlotos. Poro gorontlzor osto oloctlvldod los constltuclonos contomplon dllorontos moconlsmos ontro los cuolos ol ms sobrosollonto os ol control quo hocon los juocos do los lo,os , los octos odmlnlstrotlvos. Lo conllonzo on lo lobor do los 2O6 MAURICIO GARCA VILLEGAS juocos, con lrocuonclo, ost llgodo ol doscrdlto dol podor loglslotlvo , o lo porcopclon do quo los normos progroslstos plordon su ollonto cuondo llogon o los orgonos do doclslon loglslotlvo. Politlcomonto, lo busquodo do lo oloctlvldod normotlvo so monl- llosto on uno judlclollzoclon do lo politlco oconomlco ocomponodo do uno polltlzoclon do lo justlclo oconomlco. Lo protonslon judlclol do hocor oloctlvos los dorochos consogrodos on lo constltuclon oco- rroo conlllctos lnstltuclonolos lmportontos ontro los romos dol podor publlco ,, portlculormonto, ontro los lnstonclos do roprosontoclon domocrtlco , los oncorgodos do dollnlr , opllcor los prosupuostos publlcos, por un lodo, , los juocos oncorgodos do protogor los doro- chos soclolos consogrodos on ol toxto constltuclonol, por ol otro. Lo torcoro coroctoristlco do los constltuclonos osplroclonolos os lo slgulonto: ollos roquloron do olgo ms quo su slmplo dosorrollo logol o jurlsprudonclol poro sor oloctlvos. Roquloron ol monos dos luon- tos odlclonolos do opo,o, locollzodos por luoro do lo burocroclo lnstltuclonol. Lo prlmoro do ollos os ol compromlso do los movl- mlontos soclolos, lo oplnlon publlco ,, on gonorol, los luorzos poli- tlcos quo opo,oron lo promulgoclon do lo constltuclon o quo opo,on su opllcoclon oloctlvo. Porolrosoondo o Donold Komnors, podrio- mos doclr quo so nocoslto un constltuclonollsmo mllltonto con cloros opo,os politlcos por luoro dol oporoto lnstltuclonol. Solo do osto monoro los constltuclonos , los cortos constltuclonolos, quo promuovon su opllcoclon oloctlvo, puodon hocor lronto con xlto o los tonslonos lntornos quo omonozon con lronor los lmpulsos do comblo soclol o lnstltuclonol quo ponon on morcho ostos constltu- clonos. Sln ostos soportos politlcos lo Constltuclon , lo corto puo- don sor noutrollzodos por mo,orios politlcos rooclos ol comblo o sor objoto do rolormos consorvodoros quo ollmlnon todo osporonzo do comblo, o trovs do lo Constltuclon. Dlcho on otros trmlnos, osto slgnlllco quo los constltuclonos osplroclonolos logron comblos so- clolos on lo modldo on quo dlchos comblos ostn lmpulsodos, slno por uno rovoluclon provlo, por lo monos por un gron movlmlonto soclol , politlco quo ocompono , oxljo ol dosorrollo do los postulo- dos constltuclonolos. En sogundo lugor, ostos constltuclonos noco- slton do lo consolldoclon do uno nuovo culturo juridlco sobro lo 2O7 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO protocclon do los dorochos quo no solo tronslormo lo oducoclon logol on los locultodos do dorocho, slno quo lmpongo uno nuovo dogmtlco juridlco , unos nuovos pormotros lntorprototlvos, do tol monoro, quo so modlllquo lo vlslon trodlclonol quo so tlono do los dorochos , do su opllcoclon. 2. BINIIICIOS Y RIISGOS DII CONSTITUCIONAIISMO ASPIRACIONAI Lo coroctorlzoclon hocho hosto ol momonto pono do prosonto los onormos dosolios quo los constltuclonos osplroclonolos onlronton , los luortos tonslonos soclolos o lnstltuclonolos quo dosoncodonon. So troto, puos, do todo, monos do un osunto lndlloronto poro ol dosorro- llo lnstltuclonol ,, monos oun, poro ol doboto politlco , constltuclo- nol. Lo odopclon do uno constltuclon do osto tlpo susclto onormos poslonos do todo closo, los cuolos so roproducon ,, o vocos, so roluor- zon con lo lntorprotoclon judlclol quo so hoco do dlcho constltuclon por porto do los trlbunolos. Lo prlmoro quo ho, quo doclr os quo lo voloroclon do uno constltuclon osplroclonol os puos un osunto lgl- do. Poro onlrontorlo, comoncomos por dlloronclor olgunos do sus vontojos , dosvontojos ms oporontos. Lo odopclon do osto tlpo do constltuclonos tlono tontos bonoll- clos como rlosgos. A contlnuoclon ldontlllco o los unos , o los otros. Poro ollo odoptor un punto do vlsto progroslsto , lovoroblo ol comblo soclol on Amrlco Lotlno, o portlr dol cuol so oproclo como los vontojos , los dosvontojos do ostos constltuclonos so oncuontron conoctodos con lo oxlstonclo o lo ousonclo do lo quo ho donomlnodo constltuclo- nollsmo mllltonto. Los bonollclos suolon produclrso on ontornos on los cuolos los luorzos politlcos ocomponon ol dosorrollo do lo constltu- clon mlontros los rlosgos tlonon lugor cuondo osto no sucodo. BINIIICIOS En prlmor lugor, los constltuclonos osplroclonolos montlonon vlvo lo porcopclon politlco do quo ol comblo soclol os poslblo, lo cuol os lmportonto on soclododos quo montlonon uno consldoroblo lnsotls- 2O8 MAURICIO GARCA VILLEGAS locclon con ol prosonto. Los constltuclonos dostlnodos o prosorvor ol stotu quo on soclododos on los cuolos lo sltuoclon soclol , politlco os consldorodo como lnocoptoblo, por lo gron mo,orio, son por lo go- norol lmpuostos por uno llto gobornonto o lo cuol lo convlono quo los cosos pormonozcon como ostn. Asi puos, on lo modldo on quo ol comblo soclol os lovoroblo o lo gron mo,orio, los constltuclonos osplroclonolos do los poisos somlporllrlcos son uno oxproslon do- mocrtlco. Llgodo o osto punto, porocorio quo, por lo monos on olgunos cosos, ol constltuclonollsmo osplroclonol croo uno conoxlon slmboll- co luorto con los movlmlontos soclolos. En ocoslonos ostos ultlmos oncuontron on lo constltuclon ,, on ospoclol, on lo jurlsprudonclo progroslsto do lo Corto Constltuclonol, uno ospoclo do ostondorto politlco o portlr dol cuol ortlculon mojor sus luchos politlcos , lo do- lonso do sus dorochos. Esto os lmportonto on Amrlco Lotlno, on dondo los slstomos politlcos , lo roprosontoclon lunclonon do mono- ro ton dollclonto. Bojo clortos clrcunstonclos, los cortos constltuclo- nolos puodon proplclor prctlcos omonclpotorlos on lo modldo on quo, por un lodo, ordonon lo protocclon oloctlvo do los dorochos do los oxcluldos ,, por ol otro, croon lo conclonclo, on los octoros politl- cos morglnodos, do quo lo suporoclon do sus condlclonos do oxclu- slon puodon sor romodlodos Los cortos constltuclonolos odquloron uno dlmonslon constltutlvo lmportonto on vlrtud do lo cuol croon, o,udon o croor , lortolocon lo ldontldod do los sujotos politlcos. Esto os portlculormonto lmportonto on ol coso do los llomodos Nueoos Moomentos 5ocoles quo rolvlndlcon dorochos gonorolmonto oso- clodos con lo culturo , lo ldontldod. En sogundo lugor, os do ospororso quo ostos constltuclonos no quodon roducldos o su moro ollcoclo slmbollco. Todo constltuclon, lncluso oquollos ms politlcos , rotorlcos, dobo produclr oloctos roo- los o lnmodlotos sl quloro montonorso on plo , no oporocor como uno moro lochodo dol podor politlco. Lo promulgoclon do uno nuo- vo constltuclon produco un omblonto politlco nuovo quo no puodo sor montonldo sl lo constltuclon no tlono ol monos un grodo minlmo do ollcoclo motorlol. Lo rotorlco logol dol comblo soclol posoo limltos quo rosulton do lo nocosldod, quo los outorldodos tlonon, do produ- 2O9 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO clr comblos quo pormlton montonor lo logltlmldod politlco roquorldo por los gobornontos. RIISGOS En prlmor lugor, ol constltuclonollsmo osplroclonol puodo lomon- tor uno porcopclon dosmosurodo do los copocldodos quo roolmonto tlono lo Constltuclon poro proplclor comblos soclolos. Esto sobrodlmonslon constltuclonol puodo proplclor uno octltud poslvo do los lndlvlduos , do los grupos soclolos, , oscurocor ol popol quo ostos tlonon on lo dollnlclon do su proplo dostlno , los poslbllldodos do tronslormoclon soclol. Lo roducclon do los osporonzos do comblo on ol dosompono do los constltuclonos ,, on gonorol, do los lormulos lnstltuclonolos os usuol on soclododos dbllos quo conlion su luturo , su dosorrollo o Estodos luortos. Alli dondo los closos soclolos , los conlllctos ontro ollos hon sldo hlstorlcomonto luortos -como, por ojom- plo, on Gron Brotono- lo domocroclo ho obtonldo uno gron ostoblll- dod. Por ol controrlo, como sonolo Aloln Torolno, on cosos on los cuolos ol Estodo so convlorto on ol ogonto prlnclpol do lo modornlzo- clon -como, por ojomplo, on Fronclo o on Amrlco Lotlno- los do- mocroclos slompro hon sldo dbllos , puostos on tolo do julclo por lo occlon politlco. Volvor sobro osto punto ol llnol do osto onso,o. El sogundo rlosgo so orlglno on ol hocho do quo osto tlpo do constltuclonollsmo puodo proplclor uno sltuoclon do rolormo cuoslpormononto, sobro todo olli on dondo los slstomos politlcos son mu, dbllos , los goblornos tlonon un dllclt do logltlmldod, lo cuol os comun on Amrlco Lotlno. Lo rolormo constltuclonol so convlor- to, ontoncos, on ol romodlo quo los goblornos buscon poro contro- rrostor lo lolto do monlobro politlco, quo rosulto do lo dobllldod do los portldos, do lo roprosontoclon politlco , dol slstomo politlco on gonorol. Lo producclon do dorocho progroslsto os, con mucho lro- cuonclo, un moconlsmo dol podor politlco dostlnodo o lncromontor lo logltlmldod ms quo o protogor los dorochos quo olli so consogron. Asi ho sucodldo con mucho lrocuonclo on Colomblo: mlontros ms llmltodo os ol morgon do monlobro politlco do los goblornos , ms lncontroloblo os lo vlolonclo, ms lncllnodos ostn ostos goblornos o 21O MAURICIO GARCA VILLEGAS trotor dlchos problomos, do monoro tol quo ol nlosls lnstltuclonol so pongo on lo logltlmoclon, lo comunlcoclon , ol uso slmbollco dol dorocho , no on lo obtonclon do rosultodos. En ostos contoxtos critl- cos, lo producclon o lmplomontoclon do normos do lugor o uno ro- construcclon do los problomos soclolos , o un oscopo politlco hoclo torronos on los cuolos los goblornos puodon obtonor mo,oros vonto- jos o slmplomonto otonuor los oloctos porvorsos do su lncopocldod politlco. El dllclt do logltlmldod, dorlvodo , cousodo o lo voz por lo lnollcoclo lnstrumontol dol Estodo, so componso porclolmonto con ol oumonto do lo comunlcoclon o trovs do lo producclon do dlscursos logolos como rospuostos o los domondos soclolos do sogurldod, justl- clo soclol , portlclpoclon. El torcor rlosgo conslsto on quo osto tlpo do constltuclonollsmo, puodo proplclor uno dovoluoclon dol dorocho , dol ostodo do doro- cho on bonollclo do los soluclonos slmplomonto politlcos. Domoslo- do nlosls on los llnos, los voloros , los prlnclplos constltuclonolos, quo consogron un luturo soclol mojor, puodon gonoror uno subostl- moclon do los dorochos on ol prosonto , do los procodlmlontos juridl- cos ordlnorlos. Esto so monlllosto on lo croonclo do quo os solo lo politlco , no ol dorocho lo quo lmporto. Ho, oqui un curso porodo- jlco do los hochos , los porcopclonos politlcos quo vo do lo dobllldod dol slstomo politlco como tol o su oxoltoclon dosmosurodo por los vios dol dorocho constltuclonol. Esto rlosgo tombln ost llgodo ol uso lloxlblo dol dorocho, mu, comun on Amrlco Lotlno dosdo los tlompos do lo Colonlo, cuondo los normos provonlontos do Espono dobion sor omoldodos , odoptodos o los condlclonos portlculoros por los outorldodos locolos. Los outorldodos ropubllconos roprodujo- ron osto prctlco do tol monoro quo los toxtos constltuclonolos, do- posltorlos do los ms ovonzodos prlnclplos domocrtlcos , clvllos o lmpocoblomonto coplodos do modolos lornoos, pudloron convlvlr con roolldodos soclolos, on buono porto, domlnodos por ol potrlmonlollsmo, ol gomonollsmo , lo jororqulzoclon soclol. 211 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO 3. II DIBATI ACTUAI SOBRI II CONSTITUCIONAIISMO ASPIRACIONAI El constltuclonollsmo osplroclonol no os nl mucho monos objoto do uno ocoptoclon pocillco por porto do los dllorontos vlslonos politl- cos quo oporon ho, on dio on Amrlco Lotlno. Sus prlnclpolos opo- sltoros so lnsplron on toorios oconomlcos dol dorocho, portlculormonto on dos corrlontos do ponsomlonto quo hon tonldo gron lnlluonclo on los ultlmos dcodos on los Estodos Unldos: lou onJ Economcs , ol Neu-lnsttuconolsm oconomlco. A posor do lo dlvorsldod do outo- ros , porspoctlvos quo portlclpon on ostos movlmlontos, todos com- porton uno ldoo control sobro ol dorocho constltuclonol , os lo slgulonto: los doclslonos judlclolos no solo corroctos, slno tombln justos son oquollos quo ollmlnon los problomos do lntorprotoclon on los dorochos , osi roducon los costos do nogocloclon -ovltondo quo los tonslonos rodlstrlbutlvos tongon xlto- ,, por oso vio, oumonton lo rlquozo soclol. Lo oxplotoclon do los rocursos oconomlcos, sostlonon, dobo hocorso do tol monoro quo oxlsto uno moxlmlzoclon do lo sotls- locclon humono, modldo por lo voluntod ogrogodo do los consumldo- ros do pogor por blonos , sorvlclos. Do ocuordo con osto, los juocos constltuclonolos dobon docldlr sogun un prlnclplo do moxlmlzoclon do lo rlquozo (uelth moxmsoton). Lo ollclonclo dol morcodo so con- vlorto, sogun osto, on ol pormotro logitlmo poro rosolvor los tonslo- nos quo so prosonton ontro los dorochos lundomontolos. Estos ldoos slrvon o sus promotoros on Amrlco Lotlno poro oto- cor ol corozon dol constltuclonollsmo osplroclonol ,, on portlculor, ol trotomlonto quo osto do o los dorochos soclolos como dorochos judlclollzoblos. En su oplnlon, lo consogroclon quo lo constltuclon hoco do los dorochos soclolos solo tlono un corctor slmbollco o, on ol mojor do los cosos, progromtlco. El constltuclonollsmo osplro- clonol, sogun osto vlslon, tormlno cuostlonondo , hoclondo lnclor- tos los dorochos do proplodod , do llbortod clslcos ,, por lo tonto, tormlno oporondo on contro dol morcodo, dol dosorrollo ,, on ultl- mo trmlno, do lo oquldod. Lo unlco vio loctlblo poro lo consogro- clon do los dorochos soclolos, conslsto on quo ol loglslodor, o portlr do un doboto domocrtlco, docldo cundo oxlston los rocursos sull- 212 MAURICIO GARCA VILLEGAS clontos poro quo ol Estodo so compromoto o protogor los dorochos soclolos. El tomo do lo judlclobllldod do los dorochos soclolos odquloro motlcos ospoclolmonto lntonsos ho, on dio on ol constltuclonollsmo osplroclonol. Ello rosulto do lo dlllcultod do conclllor uno constltu- clon mu, progroslsto, on motorlo do dorochos soclolos, con uno roo- lldod soclol colmodo do nocosldodos o lnjustlclos. Lo tutolo do dorochos soclolos susclto polmlco on muchos otros poisos. Lo judlclollzoclon do los dorochos soclolos plontoo un problomo do lntorprotoclon slngu- lor quo conslsto on lo ovoluoclon do los modlos poro logror ol lln cons- tltuclonol propuosto. En olocto, mlontros quo on los dorochos do llbortod, o dorochos nogotlvos, lo slmplo occlon u omlslon dol Estodo os, por lo gonorol, un olomonto sullclonto poro dotormlnor lo vloloclon o lo pro- tocclon dol dorocho, on los dorochos soclolos so roquloro do lo ovoluo- clon do los occlonos do protocclon -quo puodon sor multlplos , vorlodos- poro omltlr un julclo do ollcoclo. Mlontros on los dorochos do llbortod los problomos do roollzoclon rosulton, por lo gonorol, do obstculos juridlcos, on los dorochos soclolos, tolos problomos provlo- non cosl slompro do obstculos lctlcos. cComo dotormlnor culos prostoclonos son los roquorldos por ol dorocho soclol Esto dlllcultod hoco do los dobotos proplos do lo opllcoclon do los dorochos soclolos osuntos dlroctomonto llgodos o lo justlclo dlstrlbutlvo ,, por ondo, o lo octlvldod politlco. Do ohi ol problomo quo so orlglno on lo otrlbu- clon judlclol -provlsto por ol constltuclonollsmo osplroclonol- do ln- torprotor , protogor tolos dorochos, lncluso, on ocoslonos, on contro do lo provlsto por los mo,orios politlcos on los dlsposlclonos logolos. II DIBATI SOBRI IOS DIRICHOS SOCIAIIS IN COIOMBIA Lo Corto Constltuclonol ho dolondldo lo poslbllldod do quo los dorochos soclolos soon protogldos por los juocos por lo vio lndlrocto. Lo Corto dlloronclo ontoncos ontro dorochos lundomontolos , otros, como los dorochos soclolos, quo solo rosulton protogldos por conoxldod con oquollos. Poro quo un dorocho soclol soo protogldo so roquloro quo lo dosprotocclon, quo so lnvoco onto ol juoz, lmpll- quo lo oloctoclon do otro dorocho quo so consldoro lundomontol , 213 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO do opllcoclon lnmodloto, como os ol coso, por ojomplo, do los doro- chos o lo vldo, o lo solud, o o lo dlgnldod humono. Lo roocclon contro ol constltuclonollsmo osplroclonol no so ho hocho osporor. Asi, por ojomplo, Sorglo Clovljo ho sostonldo con lnslstonclo quo ol modolo do doclslonos politlcos ollclontos os ol cl- slco do lo dlvlslon do podoros, ontondlondo por osto lo soporoclon , dlloroncloclon ontro los podoros -no ol control rociproco-, tol como lo concobio lo trodlclon juridlco do lo Rovoluclon Froncoso do 178. El gron problomo do lo constltuclon do 11 os quo tomo portldo on lo dollnlclon do los dlscroponclos oconomlcos on dotrlmonto dol Con- groso. En lguol sontldo, Hugo Poloclos Mojio sostlono quo ol gron problomo do lo Corto Constltuclonol conslsto on quo, on su troplco- llsmo, tomo doclslonos quo ocoslonon quo lo soclodod colomblono soo lnollclonto, os doclr, quo todos los colomblonos obtongomos monos blonos , sorvlclos do los quo podriomos obtonor sl ollo no lntorvlnloro o lntorvlnloro do otro monoro. Por su porto, Solomon Kolmonovltz so olormo do quo, on Colomblo, no so cumplon los controtos , prollloro ol ongono. Entro tonto lo justlclo, quo dobo sor ol goronto do los dorochos do proplodod , do los controtos, ost vul- norondo ostos mlsmos controtos llrmodos ontro los cludodonos, lo quo conduco o lo conducto vontojoso do muchos do los octoros ,, por lo tonto, o oltislmos costos do tronsocclon quo oporon como un posodo lostro sobro ol croclmlonto oconomlco dol luturo. Do ocuor- do con osto porspoctlvo dobo hobor rolormos oncomlnodos o mojo- ror lo sogurldod juridlco, lo cuol lmpllco gorontios constltuclonolos o lo proplodod , o lo llbortod oconomlco, osi como roglos do juogo ostoblos quo no soon oloctodos por lmpulsos popullstos o soclollstos. Poro no solo osto tlpo do rolormos constltuclonolos son lmpor- tontos. El prlnclplo do moxlmlzor lo sotlslocclon do los proloronclos on lo opllcoclon dol dorocho conduco, tombln, o uno rolormo judl- clol quo, odoms do ollmlnor ol octlvlsmo judlclol on motorlo do do- rochos soclolos, hogo comblos on ol slstomo ponol, oncomlnodos ol oumonto do los ponos , o lo dlsmlnuclon do lo lmpunldod. Los ogon- tos oconomlcos dobon sor protogldos on su porsono , on sus blonos, lo cuol croo lo nocosldod do quo lo justlclo ponol controlo los monl- lostoclonos do vlolonclo , ovlto los otontodos contro lo proplodod , 214 MAURICIO GARCA VILLEGAS lo lntogrldod lislco. El lortoloclmlonto dol slstomo ponol os ontoncos prlorltorlo, sobro todo on poisos como Brosll o Colomblo on dondo oxlsto tonto lnsogurldod. Hosto 18 lo protocclon do dorochos soclolos por vio judlclol, no obstonto ol corctor progroslsto do lo jurlsprudonclo, no trojo con- slgo mo,oros conlllctos ontro juocos , lunclonorlos do los otros ro- mos dol podor publlco. El numoro do doclslonos do tutolo, por dorochos soclolos on sontldo ostrlcto quo luoron concodldos, no su- porobo ol 2%, do tol monoro ol octlvlsmo judlclol solo oporocio como olgo lnocoptoblo poro los ms oguorrldos oposltoros dol constltuclo- nollsmo soclol. Dosdo 18 lo sltuoclon comblo dromtlcomonto dobldo ol oumonto oxtroordlnorlo do domondos do tutolo por doro- cho o lo solud contro ol lnstltuto do los Soguros Soclolos-EPS. Do 2. domondos contro ol lnstltuto so poso o 10.771 on 18. Los costos so multlpllcoron por tros: mlontros on 18 so nocosltoron 4.73 mlllonos do posos, on 1 luoron roquorldos 15.878 poro rospondor o lo domondo do solud por tutolo. Esto jurlsprudonclo do lo Corto dosoncodono, o portlr do 1, sovoros critlcos contro lo Corto Constltuclonol. Estos objoclonos dos- plorton ospoclol ontuslosmo ontro qulonos dollondon los bonollclos do lo oconomio do morcodo , do lo soporoclon clslco ontro los po- doros dol Estodo, do tol monoro quo so loclllto lo prodoclbllldod do los roglos do juogo oconomlcos. Sogun osto concopclon, los doro- chos soclolos quo consogro lo constltuclon llmlton lo octuoclon do los juocos ol dosorrollo do progromos docldldos do conlormldod con ol procoso domocrtlco, , consogrodos on lo,os. Los ms rodlcolos os- tlmon, lncluso, quo los toxtos constltuclonolos quo consogron doro- chos soclolos no gonoron obllgoclon olguno poro ol Estodo ,, por lo tonto, no contomplon dorochos slno moros ldoolos. Dol conjunto do critlcos lonzodos contro lo Corto sobrosolon cuo- tro objoclonos intlmomonto roloclonodos ontro si: 1) Los costosos trotomlontos ordonodos, por modlo do lo tutolo, poro solvor unos pocos vldos, dronon rocursos quo podrion sor utlllzodos ms ollclontomonto poro ompllor lo coborturo do lo solud o los soctoros ms pobros do lo pobloclon. Do oso monoro, lo Corto ostorio produ- 215 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO clondo doclslonos quo, por concontrorso on lo protocclon do lndlvl- duos do monoro olslodo, no tondrio on cuonto los problomos do ln- oquldod quo rosulton uno voz so roloclonon los rocursos dlsponlblos con los nocosldodos. 2) Esto lnoquldod rosultorio do oslgnorlo o los juocos uno lunclon quo no los corrospondo, como os lo do docldlr sobro lo roportlclon do los rocursos ostotolos. Los juocos, ol no tonor uno vlslon do conjunto do los nocosldodos do solud do lo pobloclon, roportlrion los rocursos do monoro orbltrorlo. 3) Los sontonclos do lo Corto dosconocon lo nocosldod do llovor o cobo un doboto domocr- tlco sobro ol olconco dol dorocho o lo solud. 4) En uno soclodod pobro, como lo nuostro, los trotodos lntornoclonolos sobro lo motorlo solo oxlgon quo osos dorochos so roollcon do monoro progroslvo. Mlontros no puodo sotlslocorso lntogrolmonto ol contonldo do todos los dorochos soclolos, lo soclodod dobo tomor doclslonos trglcos, como roduclr los rocursos poro onlormododos do olto costo o lln do ompllor los progromos do solud bslco. Lo Corto , sus dolonsoros hon rospondldo o osos objoclonos con uno dolonso vlgoroso do lo llomodo clusulo do lnmunldod do los dorochos lundomontolos. Sogun osto clusulo los dorochos lundo- montolos son dorochos subjotlvos quo lo Constltuclon roconoco, , lo hoco por su onormo lmportonclo poro omporor lo dlgnldod do los porsonos , poro protogor lncluso ol proplo procodlmlonto domocr- tlco. Al omporor los dorochos soclolos do los porsonos cuondo su dosprotocclon conllovo uno oloctoclon do lo vldo dlgno, los juocos solo ostn cumpllondo con ol dobor do opllcor uno constltuclon quo, on osto motorlo, os cloro , onltlco. Suponor quo lo roollzoclon do osos dorochos so oncuontro sujoto o uno nogocloclon politlco o o lo dlsponlbllldod do rocursos os ocobor con ol sontldo normotlvo quo lo constltuclon lo otorgo o lo protocclon oloctlvo do lo vldo dlgno. Es o los podoros loglslotlvo , ojocutlvo o qulonos corrospondo rosolvor los problomos prosupuostolos , otros problomos quo rosulton do lo pro- tocclon do tolos dorochos. Esto supono quo os lo roolldod soclol , oconomlco lo quo dobo odoptorso o lo nuovo constltuclon , no o lo lnvorso. El lmpocto oconomlco do los doclslonos -sostlonon- no os un orgumonto quo justlllco lo no protocclon do ostos dorochos. Los consocuonclos oconomlcos do los lollos son ol proclo quo so dobo 216 MAURICIO GARCA VILLEGAS pogor por lo roollzoclon do un Estodo Soclol do Dorocho on uno soclodod con tontos coronclos como lo nuostro. Algunos dolonsoros do lo Corto comporton, on obstrocto, osto punto do vlsto poro osumon uno oplnlon ms modorodo por rozonos prctlcos. En su oplnlon, los juocos son lncopocos politlcomonto do produclr somojonto rovolcon oconomlco; os doclr, oquol quo so ro- quloro poro odocuor ol constltuclonollsmo osplroclonol o lo roolldod soclol. Los cortos constltuclonolos ostn on uno poslclon do rolotlvo dobllldod rospocto do los orgonos do roprosontoclon politlco dol Es- todo ,, por lo tonto, un octlvlsmo domoslodo ogroslvo, quo pongo on tolo do julclo lo ostructuro do podor politlco , oconomlco, puodo conllovor uno roocclon contro lo corto o portlr do lo cuol so produzco uno rolormo quo llmlto sus lunclonos o lncluso ollmlno ol control do constltuclonolldod. Do otro porto -sostlono osto poslclon progmtl- co-, puodo hobor dlstlntos lormos do protocclon judlclol do los doro- chos soclolos. Qulonos so oponon o lo jurlsprudonclo do lo Corto on osto motorlo dosconocon ol hocho do quo so oponon o un tlpo ospo- cillco do judlclobllldod do dorochos soclolos , quo, on consocuonclo, podrion, ovontuolmonto, ostor do ocuordo con otro tlpo do protoc- clon judlclol on lo cuol so ovlton los consocuonclos porjudlclolos quo ollos crltlcon. En oplnlon do ostos outoros, ol doboto no poroco hobor dojodo cloro quo qulonos dollondon lo tutolo por dorochos soclolos no tlonon quo sor dolonsoros lncondlclonolos do todo lo jurlsprudon- clo do lo corto constltuclonol on oso motorlo. 4. DIIINSA PRICAVIDA DII CONSTITUCIONAIISMO ASPIRACIONAI UNA MIRADA DISDI IA SOCIOIOGIA 1URIDICA Uno vlslon soclologlco dol dorocho os por lo gonorol uno vlslon oscptlco, cuondo no critlco, do los contonldos , postulodos dol do- rocho. El punto do vlsto juridlco os tombln, con lrocuonclo, dlspll- conto, cuondo no onomlgo dol punto do vlsto soclologlco sobro ol dorocho. Sln omborgo, ol dllogo ontro ombos mlrodos no solo os poslblo slno do uno gron utllldod poro ombos dlsclpllnos, como lo 217 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO domuostro lo soclologio clslco. A contlnuoclon prosonto olgunos ldoos soclologlcos quo puodon contrlbulr o uno mojor compronslon do los lonomonos constltuclonolos ,, por osto vio, o uno mojor ovoluoclon dol constltuclonollsmo osplroclonol. Lo prlmoro os uno odvortonclo provonlonto do lo toorio soclol. Uno mlrodo soclologlco do lo constltuclon olorto contro los pollgros toorlcos do dos vlslonos opuostos sobro lo roloclon dorocho-roolldod soclol. Lo prlmoro do ollos lo podriomos donomlnor lntornollsto - slgulondo lo dlcho por Lowronco Frlodmon- , conslsto on oxpllcor lo ovoluclon dol dorocho o portlr dol rosultodo do sus dobotos lntornos , do los ldoos quo von trlunlondo on tolos dobotos. Lo sogundo, quo puodo sor donomlnodo motorlollsto, ostlmo quo ol dorocho nodo tlo- no poro oportor ol comblo soclol dobldo o quo dopondo por complo- to dol contoxto on ol cuol so lnsorto. Lo vlslon llborol dol dorocho, por lo gonorol, odopto uno porspoctlvo lntoloctuollsto mlontros quo lo vlslon morxlsto dol dorocho suolo odoptor uno porspoctlvo soclol motorlollsto. Sln omborgo, qulonos dollondon los postulodos do lou onJ Economcs, no obstonto tonor uno poslclon opuosto ol morxls- mo, osumon tombln uno porspoctlvo soclol do tlpo motorlollsto. En todo coso, lntoloctuollstos , motorlollstos von on ol dorocho, , on los dorochos, lnstrumontos, horromlontos, quo slrvon poro monlpulor uno roolldod oxtorno: o blon so supono quo ol dorocho o los doro- chos constru,on lo roolldod soclol quo quloron o portlr do lo slmplo crooclon do normos (llborollsmo juridlco); o blon so croo quo ollos son horromlontos o trovs do los cuolos lo closo olto logro domlnor o los doms (morxlsmo), o blon so ostlmo quo ollos son ol moro rosul- todo dol morcodo oconomlco , do lo nogocloclon ontro los portos (lou onJ Economcs). El lnstrumontollsmo os, puos, uno porspoctlvo oplstomologlco sogun lo cuol oxlsto uno roolldod soclol oxtorno o lndopondlonto do los sujotos o do los lnstltuclonos, lo cuol puodo sor conocldo , monl- pulodo por los octoros soclolos , los lnstltuclonos, on osto coso por ol Estodo , por ol dorocho. Dlcho lnstrumontollsmo no solo os mu, cuostlonoblo dosdo ol punto do vlsto toorlco, slno quo dosdo ol punto do vlsto do su utllldod prctlco rosulto, porodojlcomonto, poco oll- clonto, dobldo o quo, ol monos on nuostro modlo, so dosconocon los 218 MAURICIO GARCA VILLEGAS condlclonos do poslbllldod do los lnstltuclonos on contoxtos do hlbrl- doclon soclol, culturol o lnstltuclonol como lo nuostro. Lo hlstorlo politlco o lnstltuclonol do Amrlco Lotlno os lo hlstorlo do lo rocop- clon lnlructuoso do ldoos , modolos lornoos quo tormlnon produ- clondo rosultodos lnsotlsloctorlos, ton lnsotlsloctorlos como los rosultodos dorlvodos do lo opllcoclon do modolos opuostos, lundo- dos on uno supuosto noturolozo soclol lotlnoomorlcono unlco o lncontomlnodo. Sln dudo los dlloronclos ontro lo culturo lnstltuclonol osponolo , lo lngloso lnllu,oron on lo suorto do sus rospoctlvos colo- nlos; tombln lo hlcloron lnstltuclonos dllorontos , gobornontos con ostructuros montolos dlstlntos. Sln omborgo, osto solo os porto do lo hlstorlo: lo culturo , los lnstltuclonos lmportodos prospororon on codo roglon on lo modldo on quo rospondloron mojor o uno rod do podo- ros , o uno ostructuro soclol do domlnoclon. No rosultobo lcll lm- portor ldoos o lnstltuclonos llborolos dosdo uno sltuoclon domlnodo por poquonos , modlonos proplotorlos do orlgon ouropoo, cro,ontos on un slstomo rollgloso comunltorlo , doscontrodo, , ublcodos on tlorros promlsorlos -como luo ol coso do los Estodos Unldos- poro sor opllcodos on torrltorlos lnhospltos, hobltodos por grupos soclolos con vlslonos dol mundo opuostos , rogldos por un ostodo do tlpo corporotlvo, on dondo lo lgloslo, los lotllundlstos , ol ojrclto logro- bon omoldor los lnstltuclonos o sus lntorosos. Sostonor -como lo ho- con los vocoros lotlnoomorlconos dol noolnstltuclonollsmo- quo luoron los lnstltuclonos , lo culturo osponolo los quo dotormlnoron nuostro suorto os, por lo monos, uno slmpllllcoclon dol problomo quo oscuroco ol hocho do quo, on buono porto, luoron los closos podorosos los quo odoptoron los lnstltuclonos o sus lntorosos: los lltos crlollos quo lmportoron los ldoos llborolos luoron los prlmoros on hocor uso do llmltoclonos lnlormolos o culturolos poro dolondor uno ostructuro oconomlco quo los rosultobo convonlonto. En los ultlmos cuoronto onos, lo toorio soclol , lo lllosolio hon hocho grondos osluorzos por ovltor ol lnstrumontollsmo proplo do ostos dos vlslonos. En lugor do concoblr lo roloclon ontro ol sujoto , ol objoto -o ontro lo occlon soclol , los ostructuros- como olomontos soporodos, so conclbon como olomontos lntordopondlontos, constl- tutlvos. Nl ol sujoto o los lnstltuclonos son oxtornos ol objoto ,, por lo 219 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO tonto, no puodon monlpulorlo como so monlpulo uno horromlonto, nl ol sujoto o los lnstltuclonos ostn slmplomonto dotormlnodos por uno roolldod quo los monlpulo o su ontojo. No ho, nodo on lo rolo- clon ontro ombos olomontos quo soo oxtorno o lo roloclon mlsmo ,, por lo tonto, todo os construldo dontro do ollo mlsmo. En los trml- nos do Bourdlou, ol sujoto ost ton mundonlzodo como ol mundo subjotlvlzodo. Lo mlsmo poso con lo roloclon ontro lo occlon soclol , los ostructuros soclolos. Entro ollos oxlsto uno roloclon do lncldon- clo rociproco sln olomontos oxtornos o no lnlluonclodos por dlcho roloclon. Lo critlco ol lnstrumontollsmo conduco ol nlosls on los contox- tos soclolos on los cuolos so lnsorton los constltuclonos ,, por lo tonto, lo nocosldod do hocor lnvostlgoclon ompirlco poro vor, on codo coso, lo monoro on quo normo , roolldod so constltu,on rociprocomonto ,, o portlr do olli, onlrontor ol problomo dol dlsono lnstltuclonol. Esto toroo vo on controvio do lo lluslon llborol sogun lo cuol lnstltuclonos quo hon tonldo xlto on un pois puodon sor puro , slmplomonto trosplontodos o otro poro obtonor los oloctos consoguldos on ol pois do orlgon. Do hocho, lo lnstltuclon trosplontodo rosulto do tol mo- noro oloctodo , modlllcodo por ol nuovo contoxto, quo so convlorto on otro coso, on otro roolldod lnstltuclonol. El prlmor poso dol dlsono constltuclonol os puos ol ostudlo dol contoxto soclol on ol cuol osto so lnsorto. Esto os oun ms nocosorlo on ol coso dol constltuclonollsmo osplroclonol, coroctorlzodo por montonor uno gron dlstonclo ontro lo normotlvo , lo roolldod soclol. Voomos ol coso do Colomblo. Alli oxlston grondos obstculos poro lo roollzoclon do los postulodos constltuclonolos. Uno do ollos os lo ousonclo do un Estodo consolldodo , con copocldod do ojorcor oquollo quo Hobbos llomobo ol mperum on todo ol torrltorlo noclo- nol , rospocto o todos sus octoros soclolos. Otro, os lo oxlstonclo do uno soclodod con grondos doslguoldodos soclolos, do tol monoro quo cosl uno torcoro porto so oncuontro oxcluldo soclol, oconomlco , politlcomonto. Lo culturo cllontollsto on ol slstomo politlco os, sln dudo, otro obstculo. Yo so ho vlsto lo dllicll quo os hocor cumpllr uno constltuclon cuondo no so cuonto con un slstomo do roprosonto- clon politlco odocuodo. El control quo ojorcon los Estodos Unldos 22O MAURICIO GARCA VILLEGAS sobro lo politlco crlmlnol on Colomblo tombln os un loctor quo olocto lo outonomio dol toxto constltuclonol. Es mu, proboblo quo ostos loctoros nogotlvos hubloson ompoorodo sl lo constltuclon do 11 no hubloso sldo promulgodo. Algunos problomos dol slstomo judl- clol, por ojomplo, sorion mucho ms grovos ho, on dio sl lo occlon do tutolo no oxlstloro. Sln dudo lo corto do dorochos octuol controsto con lo ontorlor , otonuo uno lorgo trodlclon constltuclonol quo so contontobo con quo los dorochos lundomontolos luoron moros do- cloroclonos slmbollcos on osporo do un luturo mojor. Poro todo osto os cloromonto lnsullclonto. Lo dlstonclo ontro ol toxto constltuclonol , los roolldodos soclolos slguo slondo domoslodo grondo como poro podor doclr quo Colomblo os un pois rogldo por uno constltuclon. 5. II DIBATI SOBRI IOS DIRICHOS Sl ol constltuclonollsmo osplroclonol contro buono porto do sus osporonzos do comblo soclol on los juocos, los proguntos quo dobo- mos hocornos son: cEn qu modldo los doclslonos judlclolos progro- slstos puodon ongondror comblos soclolos slgnlllcotlvos, cos lo lucho juridlco onto los trlbunolos uno ostrotoglo provochoso poro los movl- mlontos soclolos , poro lo lzqulordo politlco, cos ol dorocho uno horromlonto ollcoz poro lo omonclpoclon soclol Estos proguntos orlon- toron ol doboto sobro juocos , comblo soclol quo tuvo lugor duronto lo dcodo do los ochonto on los Estodos Unldos. Duronto lo dcodo do los sotonto, buono porto do lo lucho politlco ostobo dlrlgldo ol logro do rolormos juridlcos o do doclslonos judlclolos quo pudloron oporor como obstculos contro lo dlscrlmlnoclon. Esto ostrotoglo so conoclo como ol Col Rghts Mooement. Uno dcodo ms tordo, los ocodmlcos so onlrontoron on lo ovoluoclon do osto oxporlonclo (c- ol rghts experence). Do uno porto, ostobon oquollos outoros quo, dosdo lo soclologio dol dorocho, dolondion lo ldoo do quo, o trovs do los doclslonos judlclolos, podion logrorso comblos soclolos slgnlll- cotlvos. En contro do osto poslclon, los ostudlos critlcos dol dorocho sostuvloron poslclonos oscptlcos lronto o los luchos juridlcos. En oplnlon do los critlcos lo lucho por los dorochos clvllos no dlo los lrutos osporodos. 221 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO Sln omborgo, no todos los critlcos ponsoron lo mlsmo; hubo dos poslclonos: uno rodlcol , otro modorodo. Los ms rodlcolos dolondlo- ron lo ldoo do quo lo ostrotoglo juridlco oro uno lluslon. En olocto, por un lodo, dobllltobo lo lucho politlco controhogomonlco, ol dosvlor lo otonclon hoclo ol procoso juridlco do rolormo, ,, por ol otro, su ollco- clo coloctlvo tormlnobo slondo minlmo dodo ol corctor lndlvlduolls- to do los dorochos. Los critlcos modorodos, on comblo, consldororon quo, no obstonto lo oxlstonclo do uno tondonclo provoloclonto hoclo lo domlnoclon, ol dorocho, por lo monos on olgunos ovontos, podio lovorocor o los movlmlontos soclolos. Robort Gordon, por ojomplo, sostonio quo los cotogorios, prlnclplos , rotorlco dol dorocho , do lo orgumontoclon juridlco olrocon vordodoros rocursos poro obtonor olgunos vontojos on lo roloronto ol comblo soclol. En su oplnlon, lo oxpodlclon do lo,os no slompro ho bonollclodo o los copltollstos; tom- bln, ounquo on monor modldo, ho bonollclodo o trobojodoros, mujoros, pobros, otc.; los morglnodos puodon, ovontuolmonto, ro- vortlr ol lln do lo rotorlco juridlco on su proplo bonollclo. Esto os, puos, un osunto oblorto o lo lnvostlgoclon quo no puodo sor docldldo do ontomono con uno gonorollzoclon toorlco. Acordos con osto opl- nlon, los nuovos critlcos do los onos novonto croon quo los rolormos logolos do tlpo soclol , contro lo dlscrlmlnoclon puodon sor un moco- nlsmo utll do lo lucho politlco. Esto poslclon os gonorolmonto sosto- nldo por dolonsoros do mlnorios , por los llomodos ostudlos do conclonclo juridlco. En su oplnlon lo lncldonclo soclol do los doclslo- nos judlclolos progroslstos os un lonomono complojo quo ho sldo vlsto do monoro slmpllsto. Sogun ostos nuovos outoros los doclslonos judlclolos progroslstos no puodon sor cotologodos do ontomono nl como moro monlpuloclon ldoologlco nl tompoco como slmplo pruo- bo do un comblo soclol En Amrlco Lotlno, ol doboto dorocho-comblo soclol so plontoo on trmlnos monos lnstrumontolos quo on los poisos controlos, os doclr, monos llgodos o lo loglco quo oncodono proposltos juridlcos, modlos , rosultodos. Esto hocho tlono vorlos oxpllcoclonos: lo prlmo- ro so orlglno on quo, on Amrlco lotlno, lo dlstlnclon clslco ontro Estodo , soclodod clvll -tonto como otros dlstlnclonos do olli dorlvo- dos: dorocho/soclodod, publlco/prlvodo, dorocho/politlco- suolo sor 222 MAURICIO GARCA VILLEGAS oun ms problomtlco do lo quo os on los poisos controlos ,, on con- socuonclo, lo outonomio dol dlscurso juridlco rospocto do otros dls- cursos soclolos o lnstltuclonolos suolo sor ms procorlo. El dorocho, , portlculormonto ol dorocho publlco, tlono uno monor outonomio ro- lotlvo rospocto dol slstomo politlco. Lo juridlco odquloro, on buono porto, lo dlnmlco do lo politlco, do tol monoro quo so prosonto uno ospoclo do lsomorllsmo ontro dlscursos politlcos quo rospondon mo- nos o lo roprosontoclon do lntorosos soclolos quo o moros dobotos ldoo- loglcos, , normos juridlcos quo obodocon monos o los nocosldodos tcnlcos do roguloclon soclol quo o nocosldodos politlcos do logltlmo- clon lnstltuclonol. Lo sogundo rozon os ms ospocillco , ost dlrocto- monto llgodo con lo ontorlor, , conslsto on quo, on ostos poisos, ol dorocho ostotol os un lnstrumonto do lncldonclo soclol ms procorlo do lo quo suolo sor on los poisos controlos. Dos hochos ponon do prosonto dlcho procorlodod. Por un lodo, lo morcodo dlloronclo quo oxlsto ontro ol dorocho oscrlto (lou-n-books) , ol dorocho opllcodo (lou-n-octon); buono porto dol dorocho oscrlto o blon lrocoso, on trmlnos lnstru- montolos, o blon os croodo con ol objoto do cumpllr proposltos dllo- rontos o oquollos poro los cuolos luo concobldo. El sogundo hocho os ol dol plurollsmo juridlco, osto os ol do lo oxlstonclo do multlplos luon- tos ollclolos , no ollclolos do roguloclon, los cuolos, con lrocuonclo, so roloclonon on complojos lntorprotroclonos. Sl blon ol doboto no so puodo troslodor on los mlsmos trmlnos, los proguntos controlos son lmportontos on ombos contoxtos: cos ol constltuclonollsmo osplroclonol bonllco poro los movlmlontos so- clolos , los luchos omonclpotorlos on Amrlco Lotlno, o, por ol con- trorlo, cdobo osto dorocho ontondorso como uno ostrotoglo ms do los lltos domlnontos poro logltlmorso on ol podor , montonor uno soclodod oxclu,onto , doslguol Lo hlstorlo dol dorocho constltuclo- nol progroslsto on Amrlco Lotlno ost llono do lrustroclonos , lroco- sos ,, por oso, ostomos lncllnodos o ponsor quo osto os un ospoclo ms proplclo poro lo domlnoclon quo poro ol progroso soclol. Sln omborgo, no ho, quo olvldor quo uno ostrotoglo corrlonto do logltl- moclon politlco conslsto on hocor dol dorocho lo quo osto dlco quoror hocor, osto os, logror quo ol dorocho soo ollcoz. Ho, quo tonor on cuonto quo, sl blon lo producclon dol dorocho con llnos do logltlmo- 223 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO clon, ho sldo uno ostrotoglo ms o monos lructiloro do domlnoclon soclol, os tombln un ormo do doblo lllo on cuonto o quo, ovontuol- monto, los simbolos do comblo soclol , protocclon do dorochos quo ollo oncorno puodon sor oproplodos por movlmlontos soclolos, por lndlvlduos o, lncluso, por lnstltuclonos dol Estodo ,, do monoro por- tlculor, por juocos quo so tomon ol dorocho on sorlo , lo utlllzon como un lnstrumonto do roslstonclo o do omonclpoclon contro ol podor hogomonlco. En osto coso, lo lortolozo lntorno o juridlco dol Estodo puodo sor un olomonto utll poro ortlculor prctlcos soclolos omonclpotorlos o, ol monos, do roslstonclo ol podor hogomonlco. Los constltuclonos osplroclonolos puodon sorvlr poro rooctlvor lo osporonzo coloctlvo. Poro lo osporonzo, on uno soclodod mojor, tlo- no, como lo mo,orio do los voloros coloctlvos lundomontolos, vorlos locotos: uno do ollos ost roloclonodo con lo ocoptoclon , conllonzo on ol prosonto; lo otro, con lo poslbllldod do obtonor un comblo lutu- ro o portlr do lo occlon. Lo prlmoro os un romodlo contro lo roboldio, lo sogundo, un romodlo contro ol conlormlsmo. Los constltuclonos osplroclonolos son, por un lodo, uno concoslon dol oporoto ostotol on bonollclo do los porsonos ,, on osto modldo, so troducon on un romodlo contro lo roboldio, ,, por ol otro, tombln slgnlllcon uno poslbllldod do mojorio oloctlvo do los dorochos cludodonos, tol como los normos lo monllloston, ,, on osto modldo, son uno promoclon dol comblo , un romodlo contro ol conlormlsmo. Uno ostrotoglo gubor- nomontol poslblo conslsto on oscolonor tomporolmonto ostos dos oloc- tos: so oxpldon normos con ol objoto do obtonor los bonollclos politlcos do lo ocoptoclon populor, do monoro lnmodloto, poro luogo luchor por uno lntorprotoclon , opllcoclon do los toxtos promulgodos, com- potlblos con los poslbllldodos oconomlcos, politlcos , soclolos quo rodoon lo ojocuclon do tolos normos. En Amrlco Lotlno, los goblor- nos hon jugodo con lo dlocronio do ostos dos oloctos, uno do los cuolos so obtlono do monoro lnmodloto, mlontros quo ol otro so oplo- zo. Poro osto no os lo unlco poslbllldod, , oqui vlono lo sogundo coro dol dorocho progroslsto. Lo ostrotoglo do producclon dol dorocho con llnos do logltlmoclon lnstltuclonol puodo tonor un uso controrlo ol protondldo, osto os, troduclrso ms on un romodlo contro ol con- lormlsmo quo on uno contro lo roboldio. Lo ollcoclo do osto ostroto- 224 MAURICIO GARCA VILLEGAS glo so orlglno on ol rochozo prolundo quo los cludodonos proston o todo onunclodo quo olocto los ms lmportontos topo, o lugoros co- munos, do lo convlvonclo soclol, como lo justlclo o lo lguoldod. El obuso so soporto monos cuondo, odoms do sor conocldo, os mon- clonodo; por oso, un podor politlco quo puodo monojor o su lovor uno sltuoclon on lo cuol lo lnjustlclo so vo , so slonto, oncuontro roducldo su morgon do monlobro cuondo, odoms do sor vlsto , sontldo, lo lnjustlclo os dlcho. Asi puos, ol podor omonclpotorlo dol constltuclonollsmo osplro- clonol ost on quo contlono un monsojo politlco, on ol cuol so concro- to lo ldoo do osporonzo doposltodo on los toxtos constltuclonolos, do tol monoro quo los octoros oncuontron on dlcho monsojo un protoxto poro lo occlon politlco. Esto os, ol constltuclonollsmo osplroclonol os lmportonto poro los prctlcos politlcos on lo modldo on quo, por un lodo, loclllto lo conclonclo politlco omonclpotorlo do olgunos grupos soclolos oxcluldos ,, por otro, proporclono ostrotoglos poslblos do occlon logol , politlco poro romodlor lo sltuoclon do los oloctodos. El constltuclonollsmo osplroclonol tlono uno dlmonslon constltutlvo lmportonto, on lo modldo on quo croo, o,udo o croor o lortoloco lo ldontldod dol sujoto politlco. Esto os ospoclolmonto cloro cuondo so troto do los llomodos nuovos movlmlontos soclolos (neu socol mooements), quo rolvlndlcon roconoclmlontos do gnoro, do cultu- ros o do oplnlonos. Lo Corto Constltuclonol contrlbu,o o lorjor lo ldontldod politlco do ostos octoros ,, por oso mlsmo vio, o lorjor su proplo ldontldod. En sintosls, ol constltuclonollsmo osplroclonol puodo lncldlr do monoro lovoroblo on lo roolldod soclol , politlco cuondo os copoz do lnculcor on lo monto do los mlombros do los movlmlontos soclolos , do los porsonos on gonorol, un ospirltu ontlconlormlsto, quo so lundo on lo ollrmoclon outorlzodo do quo lo lnjustlclo oxlsto , do quo dobo sor romodlodo. Lo dlmonslon domlnodoro dol dorocho oumonto con lo ousonclo dol uso controhogomonlco dol dorocho por porto do los grupos , movlmlontos soclolos. Dlcho on otros trmlnos, mlontros los movl- mlontos soclolos so oproplon ms dol dorocho o lncorporon ms lo ostrotoglo juridlco dontro do sus ostrotoglos globolos do lucho, monos rlosgo oxlsto do quo ol dorocho osplroclonol so convlorto on un lns- 225 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO trumonto do domlnoclon, , ms poslbllldodos do quo oporo como moconlsmo -ontro otros, cloro- do omonclpoclon soclol. Los constltuclonos osplroclonolos no son -on contro do uno vl- slon lnstrumontollsto- codlgos slno torronos juridlcos do lucho politl- co. Sl los movlmlontos soclolos von on ollos slmplos lnstrumontos do domlnoclon politlco, su vlslon oporo como uno ospoclo do prolocio outocumplldo, osto os, ol torrono juridlco do lucho politlco quodo on monos do qulonos dotonton ol podor politlco. En sintosls, poro quo ol constltuclonollsmo osplroclonol soo ms dorocho , monos domlno- clon politlco, los grupos , movlmlontos soclolos dobon osumlr lo os- trotoglo politlco do vor lo constltuclon como un dorocho. 6. CONCIUSIN Los constltuclonos osplroclonolos prosporon , tlonon sontldo on soclododos on los cuolos oxlsto uno gron lnsotlslocclon con lo rooll- dod prosonto. Cuondo comporomos nuostros constltuclonos con los do los poisos controlos vomos dos lonomonos juridlcos dllorontos. El hocho do quo constltuclonos moxlmollstos o ldoollstos prosporon olli dondo monos gorontlzodos ostn los dorochos , on dondo monos rocursos oxlston poro logror un comblo soclol, no dojo do sor uno porodojo porturbodoro poro ol constltuclonollsmo do nuostros poi- sos. cSon los nuostros vordodoros constltuclonos Sl no lo son, cqu noturolozo tlonon cSon toxtos juridlcos o slmplomonto son onunclo- dos politlcos Los constltuclonos osplroclonolos so coroctorlzon por montonor uno prolundo dlstonclo rospocto do los roolldodos soclolos , politlcos quo quloron tronslormor. Esto rupturo ost lnscrlto on su noturolozo luturlsto , progroslsto. Lo constltuclon no oxproso ol pois quo oxlsto slno ol quo quoromos. Eso tlono sus vontojos , sus dosvon- tojos como lo homos vlsto. Poro, cqu lncldonclo tlono osto brocho on ol concopto , lo oxpllcoclon do lo quo llomomos constltuclon En osto onso,o ho quorldo onlrontor osto porodojo suglrlondo, on prlmor trmlno, quo ol constltuclonollsmo on gonorol ,, do mono- ro portlculor, ol constltuclonollsmo osplroclonol montlonon uno omblvolonclo pormononto ontro lo juridlco , lo politlco, , quo dosco- 226 MAURICIO GARCA VILLEGAS nocor osto hocho on nodo contrlbu,o ol onllsls ocodmlco dol lono- mono constltuclonol. En sogundo lugor, croo convonlonto quo los poisos lotlnoomorlconos odopton constltuclonos osplroclonolos, poro ollo dopondo do los condlclonos portlculoros, o dol contoxto, on ol quo so lnscrlbon, lo cuol slgnlllco quo ol ostudlo do osto tlpo do cons- tltuclonos dobo ostor ocomponodo do uno porspoctlvo proplo do lo soclologio dol dorocho constltuclonol. Por ultlmo, ho trotodo do po- nor on ovldonclo lo nocosldod quo tonomos do croor uno doctrlno constltuclonol , uno soclologio constltuclonol quo tomon on sorlo lo lmportonclo dol contoxto on ol cuol so opllcon , do lo dlsocloclon quo montlonon con lo roolldod soclol. Lo quo nocosltomos os olgo osi como un constltuclonollsmo contoxtuol , osplroclonol ol mlsmo tlompo. Los constltuclonos do los poisos quo tlonon grondos lnsotlslocclonos con lo roolldod soclol dol prosonto dobon contonor osplroclonos , mlror hoclo ol luturo. Sln omborgo, dobo hocorso un osluorzo por oxorclzor los molos o pollgros proplos dol constltuclonollsmo osplroclonol. Dos cosos dobon sor tonl- dos on cuonto: on prlmor lugor, los oxpoctotlvos dobon tonor lo poslbl- lldod do sor roollzodos do tol monoro quo so ovlto ol olocto lnstltuclonol do logltlmoclon slmbollco. En sogundo lugor, los oxpoctotlvos dobon ostor lundodos on lo quo homos llomodo un constltuclonollsmo mlll- tonto o, on otros polobros, on un tlpo do constltuclonollsmo quo so opo,o, do monoro pormononto, on lo portlclpoclon octlvo do los octo- ros soclolos , los roprosontontos politlcos. No solo los constltuclonos dobon montonor ol opo,o do los luorzos politlcos quo los hlcloron poslblo, slno quo dlchos luorzos dobon porslstlr on ol compromlso do hocor poslblo quo los postulodos constltuclonolos so troduzcon on roolldodos oloctlvos. Uno buono constltuclon osplroclonol os oquollo quo roduco lo brocho ontro los dosoos , los roolldodos ,, por osto vio, tormlno slon- do tombln un constltuclonollsmo prosorvodor, osto os, un constltu- clonollsmo omponodo on lo protocclon oloctlvo do los dorochos on ol prosonto. Un constltuclonollsmo quo, o trovs do su opllcoclon, croo su proplo ontidoto contro los rlosgos quo lo omonozon: un romodlo contro lo lnollcoclo do los dorochos, ol outorltorlsmo ostotol , lo polltlzoclon do lo rolormo. 227 DEMOCRACIA Y ESTADO SOCIAL DE DERECHO So, conclonto do quo osto puodo porocor uno soluclon oclctlco, poro tombln croo quo ol ocloctlclsmo, comblnodo con uno buono dosls do progmotlsmo, ho ollmontodo los mojoros lrutos dol constltu- clonollsmo o trovs do su hlstorlo. Al oxponor ostos ldoos no protondo roduclr lo dlmonslon utoplco dol constltuclonollsmo osplroclonol. Estos constltuclonos contlnuo- rn slondo olgo osi como vorltos mglcos quo no lunclonon mu, blon, oxcopto cuondo los porsonos croon quo lunclonon. En osto son- tldo, oporon como ol plocobo on lo modlclno, ol cuol curo ol onlormo sln tonor lo copocldod poro hocorlo. BIBIIOGRAIIA Ackcrmun. Brucc A. 1992. J. /u/u:. / I/.::I :.1Iu//n. Yulc Univcrsily Ircss. Ncw Huvcn. Arcndl. Hunnuh. 1963. Cn :.1Iu//n. Viking Ircss. Ncw York. u Mullu. Robcrlo. 198. J. {u./ /: :///2.n/ /n : 1.I://n:I 1n/1.:.. 1n o/:/. :nu o././) /n 1::2/I. 1ohn . Wirlh. Wcslvicw Ircss. Bouldcr. Co- lorudo Kommcrs. onuld I. 1989. J. .n///u//n:I Ju:/:uu.n.. / /. 1.u.::I 1.uI/. / :.:m:n). ukc Univcrsily Ircss. urhum. Ircuss. Ulrich K. 1995. :n///u//n:I 1.1Iu//n. J. 1/nI 1./+..n :n///u- //n:I/m :nu 1::.. Humunilics Ircss. Ncw 1crscy. Rousscuu. 1cun 1uqucs. 1993. 1I .n/::/ ./:I. Tccnos. Burcclonu. Schcingold. Sluurl. 1989. Thc Conslilulionul Righls und Sociul Chungc: Civil Righls in Icrspcclivc. In: M. W. M. y C. Houscmun (Id.). !uu/n /. :n///u//n. ::///.:I 1:) n !uu/./:I 1:+m:I/n. Scoll. Iorcsmun und Compuny. Ncw York. Sunslcin. Cuss. 1993. Thc Ncgulivc conslilulion: Trunsilion in Iulin Amcricu. In: J::n///n / 1.m.::.) /n 1://n Am.:/.:. J. 1I. / /. !uu/./::). Bouldcr. I. I. Slolzky (Id.). Bouldcr: Wcslvicw Ircss. Tcilcl. Ruli. Trunsilionul 1urisprudcncc: Thc Rolc ol Iuw in Iolilicul Trunslor- mulion. J. J:I. 1:+ !u:n:I, N 1O6 (): 2O9-28O. 199.