1

Objetivos

Los seres vivos

Esquema de la unidad
UNIDAD 1. LOS SERES VIVOS

Programacin
Aprender que todos los seres vivos estn formados por clulas. Conocer las partes de la clula y distinguir entre clulas animales y clulas vegetales. Saber que los seres vivos pueden ser unicelulares o pluricelulares, y que los pluricelulares estn formados por clulas de muchos tipos diferentes. Aprender que las clulas se unen para formar tejidos, los tejidos se unen para formar rganos, los rganos se agrupan para formar sistemas y aparatos y, a su vez, los aparatos y sistemas forman un organismo. Conocer los cinco reinos de seres vivos, as como sus principales caractersticas. Elaborar la descripcin de un ser vivo. Extraer informacin de textos e imgenes.

La clula

Los seres pluricelulares: animales y plantas

Los otros reinos

Contenidos
La clula. Los seres pluricelulares: animales y plantas. Los otros reinos.

Aprende a hacer La descripcin de un ser vivo

El mundo que queremos La biodiversidad Eres capaz de

Repasa

Extraer informacin de textos e imgenes

Lectura comprensiva e interpretacin de imgenes y esquemas. Descripcin de un ser vivo. Elaboracin de esquemas conceptuales.

Recursos digitales
Contenidos
Pgina inicial

Recursos
01. Vdeo 02. Presentacin

Propsitos
Empezar el tema Empezar el tema Recordar conocimientos Presentar la unidad Repasar Ampliar contenidos Ampliar contenidos Explicar Repasar Ampliar contenidos Repasar Repasar Evaluar Explicar Evaluar

Criterios de evaluacin
Sabe que todos los seres vivos estn formados por clulas. Sabe cmo es una clula, conoce las partes que la forman y diferencia una clula animal de una vegetal. Sabe que la unin de muchas clulas similares forma un tejido, la unin de varios tejidos forma un rgano, varios rganos trabajando conjuntamente forman un aparato o un sistema y los aparatos y sistemas se unen para formar un organismo. Distingue entre seres unicelulares y seres pluricelulares. Reconoce a qu reino pertenece un ser vivo. Elabora esquemas conceptuales.

Curiosidad por entender cmo se forma un organismo. Inters por aprender cmo funciona un microscopio. Respeto por el valor de la biodiversidad.

Recuerda lo que sabes

03. Presentacin 04. Esquema

La clula

05. Actividad interactiva 06. Presentacin

Los seres pluricelulares: animales y plantas

07. Presentacin 08. Presentacin 09. Actividad interactiva

Los otros reinos

10. Presentacin 11. Presentacin 12. Actividad interactiva

Competencias bsicas
Adems de la competencia en el Conocimiento e interaccin con el mundo fsico, en esta unidad se contribuye al desarrollo de las competencias Tratamiento de la informacin, Aprender a aprender, Autonoma e iniciativa personal, Lingstica y Social y ciudadana. Actividades

13, 14, 15 y 16. Actividades interactivas 17. Presentacin

Repasa

18. Actividad interactiva

6 AA

6B

Para empezar

Izaki bizidunak

GOGORATU IKASITAKOA
R01

UNIDAD

Izaki bizidunak
Naturan izaki bizigabeak eta izaki bizidunak bizi dira. Bizigabeak dira, adibidez, harriak eta mineralak; eta bizidunak, animaliak eta landareak. Izaki bizidunek hiru bizi-funtzioak betetzen dituzte: nutrizioa, harremana eta ugalketa. Nutrizioaren bidez, izaki bizidunek elikagaiak hartzen dituzte gorputza eraikitzeko eta berritzeko, eta energia lortzen dute jarduerak egiteko. Harremanaren bidez, izaki bizidunek inguruan zer gertatzen den jakiten dute eta modu egokian erantzuten dute. Ugalketaren bidez, izaki bizidunek beste izaki bizidun batzuk sortzen dituzte, antzeko izakiak.

1. Adierazi nola betetzen duzun harreman-funtzioa kalea gurutzatzean. 2. Aztertu ilustrazioa eta esan zer bizi-funtzio ikusten diren irudian.

Para recordar conocimientos

R01 vdeo Los seres vivos Este vdeo habla sobre la diver sidad y la evolucin de los seres vivos. Puede utilizarlo para intro ducir el tema de la unidad. En la narracin hay palabras cuyo signi ficado pueden desconocer algunos alumnos. Pdales que copien las palabras que no conozcan, para explicar despus su significado.
q Mikroskopioarekin ur tanta bati

R03 presentacin Clasificacin de los animales Presentacin en la que se hace un repaso a la clasificacin de los ani males. Destaque que para clasifi car hay que tener claro en qu se parecen y en qu se diferencian los grupos clasificados. Para reforzar esta idea, haga preguntas como: En qu se parecen? Y, en qu se diferencian? Despus, pida a los alumnos que hagan un esque ma de la clasificacin de los anima les en sus cuadernos.

Animaliak

R03

Gure gorputza barrutik

Gure barruan hezurrak eta giharrak ditugu. Hezurrek eskeletoa osatzen dute, eta giharrek mugimenduan parte hartzen dute. Baditugu beste organo asko ere: garuna, bihotza, birikak eta urdaila, esaterako. Organo horiek guztiak beharrezkoak dira gure gorputzak funtziona dezan. 4. Zer izen dute hezurren arteko loturek? 5. Zer funtzio dauka bihotzak? Eta birikek?

Animaliak ornodunak edo ornogabeak izan daitezke. Ornodunen multzoan, ugaztunak, hegaztiak, narrastiak, anfibioak eta arrainak biltzen dira. Ornogabeen multzoan, besteak beste, marmokak, harrak, moluskuak eta artropodoak (armiarmak eta intsektuak, esaterako) biltzen dira. 3. Adierazi ondoko animaliak ornodunak ala ornogabeak diren eta zein taldetakoak diren.

Mundu mikroskopikoa

ateratako argazkia. Irudian, alga mikroskopiko batzuk ikusten dira.

R02 presentacin Las partes del microscopio En este recurso se presentan los nombres y las funciones de las partes del microscopio. Proyc telo despus de hacer la lectura sobre Van Leeuwenhoek, para ex plicar a los alumnos que gracias a la invencin del microscopio fue posible observar la forma y el fun cionamiento de las clulas. Hable del papel de los avances tecnol gicos en el desarrollo de la inves tigacin cientfica. Por ejemplo, de todo lo que no era posible antes de que existieran ordenadores
Nota: Antes de proyectar cual quier presentacin de esta gua, presione la tecla F11 para que ocupe toda la pantalla. Si desea ampliar el tamao de las imge nes o de los textos de una pre sentacin, haga clic con el botn derecho del ratn sobre la parte que desee ampliar y seleccione Aumentar (o Zoom in). Para volver al tamao normal, haga clic con el botn derecho del ratn y elija la opcin Mostrar todo.

1700. urtearen inguruan, Anton van Leeuwenhoek holandarrak ur tanta bat aztertu zuen bere mikroskopioan, eta beste mundu bat aurkitu zuen. Neurri mikroskopikoko izakiak bizi ziren mundu horretan. Hala deskribatu zuen eskutitz batean:

Une horretan oso argi ikusi nuen aingira edo zizare txikiak zirela, pilatuta eta sigi-saga eginez. Bazirudien ur guztia bizirik zegoela, animaliatxo ugari horiez beterik. Naturan deskubritu izan ditudan mirari guztien artean, horixe izan zen, niretzat, miresgarriena; eta esan behar dut ez dela nire begien aurrean milaka izaki bizidun horien ikuspegia baino ederragorik sekula izan: denak bizirik ur tanta imio batean, bata bestearen ondoan mugitzen.
ANTON VAN LEEUWENHOEK Londresko Royal Society elkarteari idatzitako eskutitza. Egokitzapena

R02

HAU IKASIKO DUZU

ganba

Zelulak zer diren eta nolakoak diren.

R04

Zergatik esaten da irakurketan Leeuwenhoek-ek beste mundu bat aurkitu zuela? Zer dira mikroskopioak? Zure ustez, egiaz ikusi zituen Leeuwenhoek-ek zizare eta aingirak?

sugegorria

Izaki bizidun zelulabakarrak eta zelulaniztunak zer diren. Zer antolakuntza-maila duten izaki bizidun zelulaniztunek. Izaki bizidunak zer bost erreinutan biltzen diren. Izaki bizidunen deskribapena nola egiten den.

Ample el recuadro titulado Los seres vivos. Pida a un alumno que lea el texto en voz alta. Luego, pida que digan ejemplos que ilus tren las funciones vitales.

amuarraina

6
132815 _ 0006-0017.indd 6 132815 _ 0006-0017.indd 7 21/5/09 11:00:59

7
21/5/09 11:01:01

Para presentar la unidad

R04

Ms informacin en la red
La web visual y sonora de los seres vivos http://www.educared.net/aprende/anavegar5/Podium/images/A/ 2564/los_seres_vivos.htm
Pgina elaborada por jvenes estudiantes en la que se ofre ce informacin sobre los rei nos animal, vegetal y de los hongos. Puede utilizarse en el comienzo de la unidad, para que los alumnos se hagan una idea general sobre la cla sificacin de los seres vivos.

Ideas TIC
Captura de vdeos de YouTube www.keepvid.com
Si necesita descargar vdeos de YouTube en su ordenador, puede hacerlo a travs de esta pgina. Para ello, copie la direccin URL de la pgi na del vdeo de libre distribu cin que quiere descargar y pulse el botn Descargar. La pgina est en ingls, pero es de fcil manejo.

esquema Contenidos de la unidad Este esquema reproduce los con tenidos de la unidad. Detngase en la segunda diapositiva en la que aparecen los tres temas prin cipales de la unidad, para trabajar las ideas previas de los alumnos. Pregunte: Qu seres estn com puestos de clulas? Todas las clulas son iguales? Qu reinos hay en la naturaleza? Luego, pro yecte las diapositivas siguientes.

Zelula
Para explicar

UNIDAD
R05
kloroplastoa

1. Zelularen aurkikuntza
Duela hirurehun urte zientzialarientzat garrantzi handiko tresna bat asmatu zen: mikroskopioa. Tresna hori leiar bat edo gehiagoz osaturik dago, eta aztergaiaren irudia asko handitzeko erabiltzen da. Zientzialariak mikroskopioaren bidez izaki bizidunak ikertzen hasi zirenean, ohartu ziren animalia eta landare guztiak zati txiki-txiki ugariz osaturik daudela. Zati horiei zelula izena eman zioten. q
animalia-zelula landare-zelula

Para explicar

Ample la ilustracin 1 y pida a los alumnos que se fijen en que la parte de atrs es una fotogra fa tomada con el microscopio, en tanto que la imagen de delante es un dibujo. Luego, ample la ilustra cin 2 y explique que hay clulas de distintos tamaos y formas, segn la funcin que desempe an, aunque todas tienen ncleo, citoplasma y membrana.

q Mikroskopioez gizakiaren zelulei ateratako

argazkia. Nolakoak diren erakusten du marrazkiak.

r Animalia-zelula baten eta landare-zelula baten

Ample la ilustracin 4 y pida a los alumnos que la observen y res pondan la pregunta que se formu la en el pie de la imagen. Ample la actividad 2 y resulva la con toda la clase. Destaque el contorno irregular de las clulas de la fotografa A y el contorno re gular, casi cuadrado, de las de la fotografa B. Explique a los alum nos que el color se debe a que, para ver las clulas con el micros copio, es necesario teirlas con colorantes especiales. Advirta les que en la realidad las clulas son tridimensionales, aunque en estas fotografas se ven planas.

2. Nolakoak dira zelulak?

Zelula bat, sinple esanda, zaku txiki bat da, likido lodi batez betetako zaku bat. Barruan zati txikiagoak bereiz daitezke. Zelula mota asko daude, oso forma desberdinekoak. Tamainan ere badira aldeak zelula batetik bestera, baina gehienak hain txikiak dira, ezin baitira begi hutsez ikusi. Milimetro bakar batean gure berrogeita hamar edo ehun zelula jar litezke errenkan. w Zelulak bizirik daude, hori dute ezaugarri nagusia. Hau da, hiru funtzioak egiten dituzte: nutrizioa, harremana eta ugalketa.
giharretako zelula globulu zuria hestezelula globulu gorria

4. Animalia- eta landare-zelulak

Animalien eta landareen zelulak desberdinak dira. r

eskema. Zer desberdintasun dago haien artean?

Animalien zelulek era askotako formak dituzte: esferikoak, kubikoak, izar-formak Batzuetan, oso irregularrak dira. Landareen zelulak normalean animalien zelulak baino handiagoak dira, eta haien forma erregularragoa da, prismatikoa. Horma gogor batez inguraturik daude. Horma horren eraginez, adarrak eta enborrak oso gogorrak dira batzuetan. Landare-zelulek, gainera, kloroplasto izeneko organuluak dituzte.

Galderak
1. Azaldu zer den mikroskopioa eta zergatik izan zen garrantzitsua asmakizun hori. 2. Begiratu argazkiei, eta erantzun zein den animalia-zelulena eta zein landare-zelulena. Ondoren, azaldu nola igarri duzun.
A

gibeleko zelula neurona

Para repasar

w Giza zelula mota batzuen marrazkia.

Zelula horietatik zein da handiena? Eta zein da txikiena?

R05 actividad interactiva Las partes de la clula En esta actividad se relacionan las tres partes de la clula con su definicin. Despus de realizarla, pida a los alumnos que definan cada parte con sus palabras.

3. Zelularen zatiak
Nahiz eta oso txikiak izan, zelulek hainbat atal dituzte: e

5. Zelulaniztunak eta zelulabakarrak

zitoplasma organuluak

Mintza. Zelula inguratu eta kanpotik banatzen duen estalkia da. Nukleoa. Zelularen funtzionamendua kontrolatzen duen atala da. Zitoplasma. Mintzaren eta nukleoaren artean geratzen den atala da. Urez eta disolbatutako hainbat substantziaz osaturik dago. Gainera, zitoplasman hainbat organulu daude. Zelularen zatiak dira organuluak, eta bakoitzak bere funtzioa du.

Animaliak eta landareak zelula askoz osaturik daude. Hori dela eta, izaki zelulaniztun esaten zaie. Beste izaki bizidun batzuk, aldiz, zelula bakar batez osaturik daude. Izaki zelulabakar esaten zaie. Izaki horiek nonahi daude: uretan, lurrean, airean, gure gorputzean..., baina ezin dira ikusi mikroskopioz ez bada. Izaki zelulabakarrei buruz gehiago ikasteko aukera izango duzu unitate honetan. Izaki bizidun guztiak zelulaz osaturik daude. Zelulak oso txikiak dira, eta hainbat atal dituzte: mintza, nukleoa eta zitoplasma, organuluduna.

nukleoa

mintza

e Zelula baten atalak.

3. Definitu hitz hauek: zelula, nukleoa, zelulabakarra, zelulaniztuna.

Para ampliar contenidos

R06

8
132815 _ 0006-0017.indd 8 132815 _ 0006-0017.indd 9 21/5/09 11:01:01

9
21/5/09 11:01:03

R06 presentacin Datos curiosos sobre las clulas En esta presentacin se exponen algunos datos adicionales y sor prendentes, sobre las clulas. Pida a un alumno que lea en voz alta el texto de cada diapositiva, mientras la proyecta. Si le parece convenien te, solicite a los alumnos que bus quen otros datos curiosos sobre las clulas y preparen una presen tacin similar, con PowerPoint u otro programa.

Ms informacin en la red
Informacin sobre las clulas en Kalipedia http://www.kalipedia.com/cienciasvida/tema/materiaviva/celulas
Puede ampliar los conteni dos de esta leccin consul tando la enciclopedia online Kalipedia. Aunque en algu nos casos la informacin que se ofrece excede los conteni dos de este nivel, puede ser til mostrar en clase los gr ficos e ilustraciones que se incluyen.

Ideas TIC
Las webs 2.0 www.go2web20.net
Las llamadas webs 2.0 son pginas que ofrecen muchos servicios tcnicos con los que poder retocar fotos, disear pginas web o hacer dibujos animados, sin tener conocimientos tcnicos sobre el tema. En esta pgi na encontrar un completo directorio de webs 2.0.

Izaki zelulaniztunak: animaliak eta landareak

Para explicar
Izaki bizidunak erreinutan biltzen dira. Aurrez aztertuak ditugu animalien eta landareen erreinuak, eta horiek ekarriko ditugu gogora. Gainera, jakingo duzu izaki bizidunen beste erreinu batzuk badirela: bost erreinu, guztira.
zelula-maila (hezur-zelula)

UNIDAD
R08

Para explicar

R08
sistema-maila (hezur-sistema)

Ample los epgrafes 1 y 2. Lalos detenidamente y pida a los alum nos que completen un esquema como el siguiente en la pizarra, en el que escriban en qu se pare cen y en qu se diferencian las plantas y los animales.

1. Animalia-erreinua
Animaliak izaki bizidun zelulaniztunak dira eta beste izaki bizidun batzuez elikatzen dira. Horretarako, harrapatu egin behar dituzte izaki horiek. Ia animalia guztiak leku batetik bestera mugitzeko gai dira. Mugitzeko, hainbat arrazoi dituzte: elikatzea, etsaiengandik ihes egitea, babesa bilatzea Horretarako, zentzumen-organoak eta nerbio-sistema dituzte. q
ehun-maila (hezur-ehuna) organo-maila (hezurra)

presentacin Niveles de organizacin de los seres vivos Esta presentacin muestra la mis ma informacin que aparece en la ilustracin 3, pero de forma gra dual y tomando como ejemplo el sistema muscular de un caballo. Puede utilizarla antes o despus de trabajar el tema con los alum nos. En este ltimo caso, pida a los alumnos que vayan anticipan do la informacin que aparecer en cada diapositiva.

organismo-maila (katua)

e Izaki zelulaniztun baten antolaketa-mailak:

Plantas

Animales
2. Landare-erreinua
Landareak izaki bizidun zelulaniztunak dira eta ez dute elikagaiak hartzeko beharrik. Izan ere, landareek sortzen dute beren elikagaia, eguzki-argiaren laguntzaz. Landareak lurrari itsatsita bizi dira. Lurzorutik hartzen dituzte ura eta elikagaiak sortzeko behar dituzten beste substantzia batzuk.

4. Ehunetatik organismoetara
q Animaliek zentzumen-organoei esker hautematen
dute inguruan duten mundua.

Ehunak ez dira nolanahi lotzen bata bestearekin. Hainbat ehun elkartzen direnean elkarrekin funtzio berean lan egiteko, organo bat sortzen da. Organoak, dira, adibidez, honako hauek: bihotza, birikak, hezur bat, gihar bat eta landare baten hostoa. Era berean, organoak elkartu egiten dira, eta hala sortzen dira sistemak eta aparatuak. Funtzio berean parte hartzen duten organo-multzoak dira. Adibidez, gihar-sistemak mugimenduan esku hartzen du, eta digestio-aparatua elikagaiak desegiteaz arduratzen da.

katuarenak. Zer antolaketa-maila agertzen dira goiko irudian?

Galderak

R09

1. Zertan dira antzekoak landareak eta animaliak? Eta zertan dira desberdinak? 2. Esan bi irudietatik zein den izaki zelulaniztun baten antzekoena, eta zergatik.
A B

3. Zelulak eta ehunak

Para ampliar contenidos

Izaki zelulaniztunak, bai animaliak bai landareak, mota askotako zelulaz osaturik daude. Zelula horiek ez dute pila bat osatzen, gaztelu baten hareak bezala, baizik eta modu jakin batean antolatzen eta lotzen dira elkarren artean: mekano bateko piezen antzera. Mota bereko zelulak ehunetan biltzen dira. Animalietan, adibidez, gihar-ehuna eta hezur-ehuna daude. Giharretako zelulek osatzen dute giharehuna; eta hezur-ehuna, berriz, hezurren osagaietako bat da. w Landareetan ere badira ehunak; adibidez, epidermisa, hostoak estaltzen dituen ehuna. w

animalia-ehuna: giharra

Azkenik, aparatu eta sistema guztien elkartzeak organismo bat sortzen du; hau da, izaki bizidun oso bat. Beraz, izaki bizidun zelulaniztun batean osagai hauek bereizten dira: zelulak, ehunak, organoak, aparatuak eta sistemak, eta izaki bizidun osoa. Izaki bizidunen antolaketa-mailak dira. e Animaliak eta landareak zelulaniztunak dira: zelula kopuru handiez osaturik daude. Zelulek ehunak osatzen dituzte, ehunek organoak, organoak aparatutan eta sistematan biltzen dira, eta azkenik, aparatu eta sistema guztiek organismoa osatzen dute.

R07 presentacin Tejidos vegetales y tejidos animales En este recurso se presentan dis tintos tejidos vegetales y anima les, y se describe la funcin de cada uno. Si lo ve conveniente, presente primero los tejidos ani males, que son ms familiares para los alumnos. Detngase en cada diapositiva para que los alumnos observen el dibujo del tejido y lean la informacin co rrespondiente.

landare-ehuna: epidermisa

w Animalia-ehun bat eta landare-ehun bat:

hurrenez hurren, gihar-ehuna eta epidermisa, hostoa estaltzen duena.

3. Azaldu, zure hitzak erabiliz, zer diren ehunak eta zer diren organoak.

Ample el epgrafe 4. Lalo en voz alta y responda a las preguntas que puedan plantear los alumnos. Luego, pdales que hagan en sus cuadernos un esquema con las palabras que aparecen destaca das en negrita.

R07

10
132815 _ 0006-0017.indd 10 132815 _ 0006-0017.indd 11 21/5/09 11:01:04

11
21/5/09 11:01:05

Para repasar

Ms informacin en la red
Los seres vivos http://es.youtube.com/view_play_list?p=B828483F8E78EE77
Las listas de reproduccin son selecciones de vdeos que realizan los usuarios de, por ejemplo, YouTube. En este caso, se muestra una lista titulada Los se res vivos que contiene ms de cien vdeos relacionados con este tema.

Ideas TIC
Zona Clic http://clic.xtec.cat/es/
Zona Clic est formado por un conjunto de aplicaciones de software libre que permi ten crear diversos tipos de actividades educativas multi media. El objetivo es el de ofrecer un espacio de coope racin abierto a la participa cin de todos los educadores.

R09 actividad interactiva Niveles de organizacin de los seres vivos En esta actividad se pide a los alumnos que ordenen los niveles de organizacin de los seres vivos y los relacionen con los dibujos correspondientes.

10

11

Beste erreinuak
Para ampliar contenidos
1. Onddo-erreinua
Onddoek, alde batetik, animalien antza dute, eta bestetik, landareena, baina desberdinak dira: ez dira ez animaliak, ez landareak. Hori dela eta, aparteko erreinu batean biltzen dira. Onddo gehienak zelulaniztunak dira. Onddoak ez dira mugitzen leku batetik bestera, eta asko lurrean bizi dira. Landareen antza dute horretan. Onddoek ez dute beren elikagaia sortzen. Beste izaki bizidun batzuez eta haien hondarrez elikatzen dira. Animalien antza dute horretan. Onddo askok, adibidez, usteltzen hasitako landareak eta animalien edo egoera txarrean dauden elikagaien hondarrak jaten dituzte. Onddo ezagunenak perretxikoak barrengorria, adibidez osatzen dituztenak dira. Mizelio izeneko hari-sare batez osaturik daude onddo horiek. Hariak lur azpian hazten dira eta onddoentzat elikagaia xurgatzeaz arduratzen dira. Sasoi egokia iristen denean, perretxikoa jaiotzen da harizpi horietatik; eta perretxikoek, berriz, onddoaren ugalketan hartzen dute parte. q
perretxikoa mizelioa

UNIDAD
R10
A B B C

Para repasar

R11
r Protozooak eta algak. q Onddo baten eskema. Guk perretxikoa ikusten
dugu, baina onddoaren zatirik handiena lurzoruaren azpian dago.

R10 presentacin Anatoma de un hongo Esta presentacin muestra las partes de un hongo con una breve descripcin de cada una. Desta que que el hongo dibujado es de los que forman setas. Sin embar go, hay muchos, como los mohos, que no poseen setas. Aprove che el ttulo de esta presentacin para explicar el significado de la palabra anatoma (ciencia que describe las estructuras de los seres vivos, es decir, su forma, su situacin y la relacin de los teji dos, rganos y sistemas que los componen).

3. Bosgarren erreinua
Izaki bizidunen azken erreinuan biltzen dira aurreko erreinuetakoak ez diren beste guztiak. Izaki bizidun horietako asko zelulabakarrak dira. Nolanahi ere, haien zelulek landareen eta animalien zelulen antz handiagoa dute, bakterioena baino. Mikrobio horietako batzuk izaki bizidunez elikatzen dira. Protozooak dira; amebak eta paramezioak, adibidez. r Erreinu horretakoak dira algak ere. Izaki bizidun horiek uretan bizi dira eta beren elikagaia sortzen dute. Landareen antza dute horretan. Asko zelulabakarrak dira. Beste batzuk, aldiz, zelulaniztunak. Azken horiek hondoan finkatzen dira eta oso handiak izan daitezke. r

A. Ameba, protozoo bat. B. Alga zelulabakarrak. C. Caulerpa, alga zelulaniztun bat.

presentacin Los cinco reinos Esta presentacin es una sntesis sobre los cinco reinos de los seres vivos. Utilcela para ayudarles a re lacionar los conocimientos, con el fin de que se formen una estruc tura mental del tema completa y coherente. A medida que leen las caractersticas de cada grupo, pida que expliquen por qu es re levante cada una. Por ejemplo, en la diapositiva sobre los animales dice: Son pluricelulares. Por qu es relevante? Porque hay seres vivos unicelulares, pero ningn animal es unicelular. Luego, dice: Deben tomar alimento proceden te de otros seres vivos. Por qu es relevante? Porque hay seres vivos que no necesitan de otros para alimentarse, porque fabrican su propio alimento

NAHI DUGUN MUNDUA

Biodibertsitatea
Munduan izaki bizidunen milioika espezie bizi dira. Izaki bizidunen aniztasun horrek guztiak osatzen du biodibertsitatea. Izaki bizidunen espezieren bat desagertzen denean, betiko desagertzen da eta biodibertsitatea murriztu egiten da. Biodibertsitatea babesteko, lehenik eta behin ezagutu egin behar da. Hori dela-eta, jende asko arduratzen da izaki bizidunak ikertzeaz, baita txikienak ere.

4. Birusak
Birusak hain dira txikiak eta soilak, zientzialariek ez baitakite izaki bizidunak diren ala ez. Horren ondorioz, ez dira inongo erreinutan sartzen. Mikroskopio arrunt batez ere ezin dira ikusi.

2. Bakterio-erreinua
Bakterioak dira izaki bizidun txikienak. Den-denak zelulabakarrak dira; hau da, zelula bakar batez osaturik daude. Gainera, zelula hori txikiagoa eta soilagoa da animalien edo landareen zelulak baino. Bakterioak dira izaki bizidun ugarienak. Gainera, nonahi daude: lurrean, airean, uretan... Beste izaki bizidunentzat ezinezkoak liratekeen lekuetan bizi dira batzuk; sumendietatik gertu irakindako ura ateratzen den iturrietan, adibidez. Bakterio batzuk oso erabilgarriak dira; adibidez, jogurta egiteko erabiltzen direnak. w Beste batzuk, aldiz, izaki bizidunen barruan bizi dira eta gaixotasunak sortzen dizkiete; kolera edo faringitisa, esaterako. e Mikroskopioz baino ikusi ezin diren izaki zelulabakarrei bakterioei, adibidez mikrobio esaten zaie.

w Jogurtaren bakterioak (laktobaziloak)

mikroskopioan ikusita. Bakterio horien bidez bihurtzen da esnea jogurt.

Birusak izaki bizidun baten barruan baino ezin dira ugaldu. Izaki horri gaixotasunak sortzen dizkiote; adibidez, elgorria, barizela, gripea eta hiesa. Onddoak izaki zelulaniztunak dira; elikagaiak har ditzakete eta ezin dira batetik bestera mugitu. Bakterioak zelulabakarrak dira, eta haien zelula oso soila da.

Landu biodibertsitatea babesteko horma-irudi bat eta jarri goiburu bat.

Para explicar

Galderak

R11

R12

1. Esanahi bera al dute onddo eta perretxiko hitzek? Azaldu erantzuna. 2. Azaldu ondorengo esaldia: Bakterio batzuk onuragarriak dira; beste batzuk, aldiz, kaltegarriak dira.

e Koleraren bakterioak. Bakterio horien ondorioz

jende asko hiltzen da herrialde pobreetan. Deskribatu koleraren bakterioen forma.

3. Azaldu zer diren algak. 4. Birusak ez dira biltzen izaki bizidunen erreinuetan. Zure ustez, zein da horren arrazoia?

Ample la ilustracin 3 y realice con la participacin de la clase la actividad propuesta en el pie de la ilustracin.

12
132815 _ 0006-0017.indd 12 132815 _ 0006-0017.indd 13 21/5/09 11:01:07

13
21/5/09 11:01:08

R12 actividad interactiva Los otros reinos En esta actividad se pide que se relacionen algunos grupos de se res vivos con sus caractersticas. Permita que los alumnos respon dan sin su intervencin. Luego, contine con la verificacin de la respuesta y, si hay errores, pdales que traten de explicar a qu se deben.

Ms informacin en la red
Los microbios en la red: enfermedades infecciosas y microbiologa mdica http://www.losmicrobios.com.ar
Esta pgina web contiene mucha informacin sobre los microbios. Resulta til como material de consulta, aunque el nivel de la infor macin es algo elevado para los alumnos de Primaria.

Ideas TIC
Misterios mdicos http://medmyst.rice.edu
MedMyst es un juego en el que el alumno encarna el papel de cientfico, historia dor o detective dependiendo de la misin a resolver. Cada misin cuenta con sus obje tivos de aprendizaje, pero tienen en comn conocer los diferentes tipos de enfer medades infecciosas.

12

13

Jarduerak
Para evaluar
Ulertu
zer izen duten haren atalek.

1
R13 R14 R15 R16

UNIDAD

Arrazoitu 9. Zure ustez, zuzena al da esaldi hau? Eman

erantzunaren azalpena: Zelulak izaki bizidunen adreiluak dira.

13. Aztertu hosto baten eskema hau eta esan

ehuna den ala organoa den. Azaldu erantzuna.

14. Esan dakizun guztia argazkietan ageri diren

izaki bizidunei buruz. Erabili unitate honetan ikasi duzuna eta aurreko ikasgaietatik gogoratzen duzuna.
A B

1. Kopiatu zelula zure koadernoan eta idatzi

Para explicar

R13 actividad interactiva

R17 presentacin

R14 actividad interactiva

2. Erantzun galdera hauei:

a. Zergatik esaten dugu zelulak bizirik daudela? b. Zelula-kopuru bera al dute izaki bizidun guztiek? c. Zergatik da gogorra egurra? d. Nolakoak dira pertsonak, zelulabakarrak ala zelulaniztunak?

Eman iritzia 10. Esan zer erreinutakoa den izaki bizidun

bakoitza eta azaldu erantzuna. a. Izaki zelulaniztuna da. Ez da leku batetik bestera mugitzen eta ez du elikagairik hartu beharrik. b. Zelulabakarra da. Oso zelula soila da, eta animalia batena baino txikiagoa. c. Zelulaniztuna da. Ez da batetik bestera mugitzen. Elikagaiak hartu behar ditu.

15. Zuretzat garrantzitsua al da biodibertsitatea

babestea? Azaldu zure erantzuna.

IKASI EGITEN

R17

R15 actividad interactiva

Izaki bizidun baten deskribapena

Izaki bizidun baten deskribapenak beste pertsona batzuei izaki hori nolakoa den azaltzeko balio du. Hainbat modutara egin daitezke deskribapenak, baina beti ordena berari jarraitzea da errazena.
1. Izaki bizidunaren izena. 3. Non bizi da? Zer herri, eskualde edo ingurutan bizi den zehaztu behar da. 4. Zer leku motatan bizi da? Basoan, larreetan, ibaiertzetan... Non bizi den zehaztu behar da. 5. Nola bizi da? Animalia bada, zertaz elikatzen den, etsaiak zein dituen, non babesten den eta abar azaldu behar da; eta landarea bada, zer behar duen...

3. Zerrendatu izaki bizidunen

antolaketa-mailak.

4. Zer dira organismoak? Eman hiru adibide.

11. Azaldu esaldi hau:

Birusak dira bizitzaren muga

La descripcin de un animal Esta presentacin sirve para ex plicar paso a paso cmo se ela bora la descripcin de un ser vivo propuesta en la seccin Aprende a hacer. Se ha tomado como ejemplo el tigre de Bengala, con el fin de que pueda tener los dos modelos: el de una planta, en el libro, y el de un animal, en esta presentacin.

R16 actividad interactiva Ponte a prueba Utilice estas actividades para lle var a cabo una evaluacin colecti va de la unidad.
El recurso 13 plantea preguntas de eleccin mltiple, con conte nidos de toda la unidad. En el recurso 14 los alumnos tie nen que identificar las partes de una clula animal y de una clula vegetal. Con el recurso 15 puede evaluar los rasgos caractersticos de al gunos reinos de los seres vivos. El recurso 16 es un crucigrama que contiene conceptos estudia dos en toda la unidad.

5. Lotu bi zutabeak.
Landareak

Mitxoleta
40 bat cm-ko altuerako belarra. Ile finez estalita dauka zurtoina, eta hostoak fin-fin banatuta daude. Loreak lau petalo gorri ditu, eta petaloek orban ilun bat dute oinarrian, baita lorezil ugari ere. Asiakoa, Afrikakoa eta Europakoa da jatorriz, baina mundu osoan zehar hedatu da. Hainbat lekutan hazten da: soro landuetan, bide-ertzetan, utzitako lursailetan Lur lehorra behar du, eta eguzki asko. Haziak izan ezik, toxiko samarra da belarra. Elikagaiak gozatzeko erabil daitezke haziak.

Zelulabakarrak dira. Zelulaniztunak dira. Elikagaia hartzen dute. Beren elikagaia sortzen dute. Mugitu egiten dira. Finko geratzen dira.

Aplikatu 12. Argazkian landare-ehun bat agertzen da.

Aztertu eta marraztu ehun hori osatzen duten zeluletako baten eskema.

Animaliak Onddoak

2. Itxuraren deskribapena. Animalia bada, tamaina, kolorea, zenbat gorputz-adar dituen eta nolakoak, gorputza nola estaltzen duen eta abar. zehaztu behar da. Landarea bada, adierazi behar da zuhaitza, zuhaixka ala belarra den, nolakoak diren hostoak, loreak, etab. 6. Ilustrazioa. Komeni izaten da ilustrazioren bat sartzea, dela marrazkia, dela argazkia. 7. Gizakiarekin duen harremana. Gizakiarentzat erabilgarria ala kaltegarria den adierazi behar da.

6. Zertan dute onddoek animalien antza?

Eta landareena?

7. Azaldu nolakoak diren bakterioak. 8. Erantzun galdera hauei:

a. Zer dira mikrobioak? b. Bakterio guztiak mikrobioak al dira? c. Mikrobio guztiak bakterioak al dira?

16. Desagertzeko zorian daude hiru animalia hauek: panda hartza,

katamotz iberiarra eta gorila. Aukeratu bat eta egin haren deskribapena.

17. Artea, pagoa eta erromeroa dituzu aukeran. Hautatu bat

eta egin haren deskribapena.

14
132815 _ 0006-0017.indd 14 21/5/09 11:01:09 132815 _ 0006-0017.indd 15

15
21/5/09 11:01:12

Ms informacin en la red
Experimentos caseros http://www.curiosikid.com
Curiosikid es la pgina web del Museo de los Nios de Caracas en la que los alum nos hacen de cientficos realizando experimentos ca seros. Adems, se incluyen sugerencias para que edu cadores y padres colaboren con los nios en sus inves tigaciones.

Ideas TIC
Moodle http://docs.moodle.org/es/
Moodle es un sistema de gestin de cursos, de distri bucin libre, que ayuda a los educadores a crear comuni dades de aprendizaje en lnea. Adems de ser gratis, es muy til para que los pro fesores tengan todos sus materiales y actividades en el portal.

14

15

Berrikusi
Para evaluar
1. Irakurri laburpena.
R18

1
GAI NAIZ Testuetatik eta irudietatik informazioa ateratzeko
Koralak itsasoko izaki bizidun harrigarri batzuk dira. Koralaren zati handiena gorputz gogor bat da; harri batekin nahas daiteke gorputz hori. Koral-mota asko dago, eta bakoitzak oso forma berezia du.
UNIDAD

Para explicar

Zelulak

R18 actividad interactiva Resumen de la unidad Este recurso presenta el resumen de la actividad 1 del libro del alum no, con algunas palabras para com pletar por parte de los alumnos. Pdales que definan cada una de las palabras que han selecciona do, antes de verificar si la solucin es correcta.
2.

Izaki bizidun guztiak zelulaz osaturik daude. Izaki bizidunak osatzen dituzten zatien artean txikienak dira zelulak, eta zelula horiek ere bizirik daude. Zelulak mikroskopioz baino ezin dira ikusi. Hainbat atal dituzte: mintza, nukleoa eta zitoplasma. Zitoplasman organuloak daude. Zelula bakarrez osaturik dauden izaki bizidunei zelulabakar esaten zaie. Zelula askoz osaturik daudenei zelulaniztun esaten zaie.

Bost erreinuak
Izaki bizidunak bost erreinutan sailkatzen dira: animaliena; landareena; onddoena; bakterioena; eta bosgarren erreinua, besteak beste, protozooak eta algak biltzen dituena. Animaliak eta landareak izaki zelulaniztunak dira. Hainbat antolaketa-maila dituzte: zelulak, ehunak, organoak, aparatuak eta sistemak, eta organismo osoa.

Gorgonia

Koralaren barruan polipoak daude. Hain zuzen, polipoek osatzen dute koralaren gorputzeko material gogor hori.

korala
Koral gorria

Ample las imgenes de los cora les. Explique que la imagen del arrecife se refiere a la formacin compuesta por una multitud de corales, en tanto que las otras tres se refieren a especies particu lares. Si le parece conveniente, d la siguiente informacin sobre es tas especies: Coral gorgonia: Las gorgonias abundan en el Mediterrneo. Son muy vistosas, con colores rojo, amarillo, naranja Coral rojo: En la actualidad es muy escaso, pues durante mu cho tiempo se utiliz para elabo rar joyas y objetos decorativos. Coral blando: Tambin se llama alcionario. Es abundante en al gunos mares tropicales.

IKASTEN IKASTEKO. Osatu eskema.

IZAKI BIZIDUNAK osaturik daude izan daitezke biltzen dira bost erreinutan animaliak ......

Polipoek garroak erabiltzen dituzte, animaliatxo txikiak eta izaki bizidunen hondarrak harrapatzeko. Haietaz elikatzen dira. Baina, arriskurik sumatuz gero, berehala ezkutatzen dira koralaren barruan! Itsaso epelenetan, koralek multzo erraldoiak osatzen dituzte. Multzo horiek azalera ateratzen dira batzuetan, eta uharteak osatzen dituzte. Koralezko uharriak dira. Arrain eta beste izaki asko babesten da uharri horietan.

Ample y complete el esquema de la actividad 2 con la participacin de toda la clase. Si le parece con veniente, pida que aadan al es quema los nombres de los nive les de organizacin (clula, tejido, rgano), las clases de anima les (vertebrados, invertebrados) y ejemplos de individuos de cada reino.

zelulaz hiru atal dituzte

zelulabakarrak

......... dituzte antolaketa-mailak

Koral biguna

.........

nukleoa

.........

3.

Koralezko uharria

IKASTEN IKASTEKO. Osatu taula, landareen eta onddoen ezaugarri garrantzitsuenak

adieraziz.
ANIMALIAK Zelulaniztunak dira. Batetik bestera mugi daitezke. Elikagaia hartzen dute. LANDAREAK ONDDOAK

1. Nolakoa da korala, zelulabakarra ala zelulaniztuna? Zergatik? 2. Izaki bizidunen zein erreinutakoa da korala? Nola jakin duzu?

3. Saltoki batzuetan koral zatiak saltzen dituzte oroigarri gisa. Zure ustez, ondo al dago izaki bizidunak edo haien hondarrak oroigarritzat erabiltzea?

4. 16

IKASTEN IKASTEKO. Eman zerrendatuta lehen jakin ez eta unitate honetan ikasi dituzun bost gauza.

17
21/5/09 11:01:12 132815 _ 0006-0017.indd 17 21/5/09 11:01:17

132815 _ 0006-0017.indd 16

Ms informacin en la red
La Tierra: un planeta habitado http://recursos.cnice.mec.es/biosfera/alumno/1ESO/ planeta_habitado/index.htm
Dentro del proyecto Biosfera del CNICE se incluye esta unidad didctica que se puede utilizar como ejercicio de ampliacin. Los alumnos pueden leer los textos expli cativos y realizar los ejerci cios online.

Ideas TIC
Actividades interactivas http://www.aula21.net/segunda/hotpotatoes.htm
Las patatas calientes son un conjunto de herramien tas que permiten elaborar actividades interactivas como: ejercicios de eleccin mltiple, crucigramas, ejer cicios de rellenar huecos, ejercicios de emparejamien to u ordenamiento, etc.

16

17