Está en la página 1de 32

El verbo II

LENGUAJE
Lic. Miguel López Cruz
Accidentes del verbo
Según la RAE: “La flexión verbal expresa en español NÚMERO y
PERSONA, MODO, y también TIEMPO Y ASPECTO”
NÚMERO

Menciona cuántos sujetos realizan


la acción.

SINGULAR PLURAL

José fotografía muy bien. Ellos fotografían muy bien.


PERSONA

Menciona quién o quiénes realizan


la acción del verbo.

PRIMERA SEGUNDA TERCERA

YO – NOSOTROS TÚ-USTEDES ÉL-ELLOS

(Nosotros) Iremos de (Tú) Tienes mucho (Ellos) Comprarán una


paseo juntos. trabajo pendiente. nueva refrigeradora.
TIEMPO

Es la categoría gramatical que permite localizar los sucesos en relación con el


momento en que se habla

A El tren salió puntualmente El tren saldrá puntualmente

B El tren entra lentamente a la estación

A. No indica el momento preciso de la salida, pero sí de que esta tuvo lugar en un punto
temporal que es anterior o posterior, respectivamente, al momento en que el hablante
emite el enunciado.

B. Expresa la simultaneidad de la situación denotada con el momento en que el hablante


emite el enunciado.
TIEMPO

Indica el momento en el que se realiza la


acción verbal.

PRESENTE PASADO FUTURO

Habla con sus Habló con sus Hablará con sus


alumnos sobre alumnos sobre alumnos sobre
un tema importante. un tema importante. un tema importante.
TIEMPO

PRESENTE

Coincidencia de la situación designada con el momento del habla

Observo Duermo

Amo Canto

Lloro
Escucho

Estudio
Sonrío
Pregunto
Se hace referencia al
• Presente ACTUAL (también PUNTUAL y MOMENTÁNEO): momento en el que se
está hablando:

• Juan camina por la calle

• Yo canto alegremente

• Yo estoy cantando alegremente

• El delantero sale del terreno de juego

• Me haces daño

• Me estás haciendo daño


El Presente Habitual es aquel presente con el
que expresamos un proceso que suele
• Presente HABITUAL O CÍCLICO: realizarse con frecuencia y de modo habitual y
que posiblemen­te se seguirán realizando
después del momento del discurso.

• Normalmente madruga mucho • Si nieva suspenden las clases

• Los sábados voy a la discoteca


• Siempre Desayuno a las 8

• Cuando nieva suspenden las clases • Yo te sigo apoyando


El Presente Histórico (o Narrativo) consiste
• Presente HISTÓRICO: en utilizar el tiempo presente para referirse a
acontecimientos pasados.

• Mariano Melgar nace en Arequipa

• Napoleón muere desterrado en la Isla de Sta Elena.

• En el año 800, Carlomagno es coronado.

• El día 15 de abril de 1912 se hunde el Titanic.

• En 1492 Cristóbal Colón descubre América.


El Presente Gnómico o Intemporal es un uso
• Presente GNÓMICO: trasladado el cual enuncia afirmaciones válidas
en todo tiempo. Se usa en refranes,
definiciones, etc.

• Dos y dos son cuatro

• La tierra gira alrededor del sol

• A quien madruga Dios le ayuda

• El elefante tiene colmillos y trompa

• El azufre es una sustancia pura soluble en agua.

• Quien mal anda mal acaba


Se refiere al uso del presente en
• Presente PROFUTURO o de anticipación: reemplazo del empleo del futuro
para expresar situaciones o hechos
que aún no ocurren:

• Postulo el mes próximo a la UNC.

• Viajo la semana que viene.

• Ingreso el próximo examen de admisión.

• La próxima semana empiezo a trabajar.

• Un mes más y renuncio a mi trabajo


TIEMPO

PRETÉRITO

Expresa anterioridad de la situación denotada con respecto a hablante


quien se encuentra situado en el presente

Observé Dormía

Amaba Cantaba

Lloré
Escuché

Estudiaba
Sonreía
Pregunté
• Expresa una acción terminada
Leí toda la obra / Se usaron todos los
Pretérito perfecto simple ingredientes / Ayer me retiré / Trabajaron
incasablemente.

• Expresa una acción terminada


Pretérito perfecto compuesto He protestado/Ellos han cantado ese hermoso
huainito/Hemos estudiado arduamente

• Expresa una acción pasada, no terminada.


Pretérito imperfecto Juan entraba/ Juan salía/ seguía lloviendo/soñó
que cocinaba
• El pretérito pluscuamperfecto es el pasado
del pasado. Expresa un hecho anterior y
terminado respecto a otro momento pasado.
- Cuando llegamos ya había salido de su
pueblo.
Pretérito pluscuanperfecto - Cuando desperté ya te habías marchado
- Yo te vi allí. Te habías levantado
- Entré a la sala. Alguien había abierto las
ventanas para que se ventilara el lugar.

Se forma con el verbo auxiliar en pretérito imperfecto.

• Había amado P

• Había partido
A A2
S
A
• Había temido D A1
O
• El pretérito anterior expresa un hecho
anterior y terminado respecto a otro
momento pasado pero realizado
inmediatamente, sin interrupción
Pretérito anterior - Repasó la clase de Lenguaje en cuanto hubo
llegado a casa
- Pusieron manos a la obra, tan pronto
hubieron llegado al salón.
- Apenas hubo cesado la lluvia partimos a la
chacra.
- Cuando había terminado de hablar, se fue.

Se compone del pretérito indefinido de haber y el participio del verbo principal.


persona haber participio
yo hube P
A
tú hubiste
hablado S
A1
él/ella/usted hubo
aprendido
nosotros/-as hubimos A
vosotros/-as hubisteis
vivido
D A2
ellos/ellas/ustedes hubieron O
TIEMPO

FUTURO

El futuro es un tiempo absoluto: localiza una situación en un momento


posterior al momento de enunciación.

Observaré Dormiré

Amaré Cantaré

Lloraré
Escucharé

Estudiaré
Sonreiré
Preguntaré
• Expresa una acción venidera que no se da por
terminada.
Futuro simple o imperfecto Mañana compraré tu uniforme/ Comerás el
pan con el sudor de tu frente/Mi hermana
llega mañana

En los Verbos Regulares, el Futuro de simple o imperfecto (también llamado futuro


de indicativo) se forma añadiendo al infinitivo las siguientes terminaciones:

• -é: cantar-é, beber-é, vivir-é

• -ás: cantar-ás, beber-ás, vivir-ás

• -á: cantar-á, beber-ás, vivir-á

• -emos: cantar-emos, beber-emos, vivir-emos

• -éis: cantar-éis, beber-éis, vivir-éis

• -án: cantar-án, beber-án, vivir-án


• El Futuro Perfecto de Indicativo (o Futuro
Compuesto de Indicativo) es un tiempo
verbal que expresa una acción futura
Futuro perfecto terminada.
Se habrá caído de la bicicleta/Habrá
tenido una avería.

En los Verbos Regulares, el Futuro Perfecto se forma con el verbo auxiliar haber
en futuro más el verbo en participio:

• habré cantado, bebido, vivido

• habrás cantado, bebido, vivido

• habrá cantado, bebido, vivido

• habremos cantado, bebido, vivido

• habréis cantado, bebido, vivido

• habrán cantado, bebido, vivido


• Indica una acción futura e hipotética respecto
a otra acción pasada:
Condicional simple Si estudiara, ingresaría/ Si tuviera dinero me
lo compraría /Aprenderías Lenguaje si prestas
atención

En los Verbos Regulares, el Condicional de Indicativo se forma añadiendo al


infinitivo las siguientes terminaciones:

• -ía: cantaría, bebería, viviría

• -ías: cantarías, beberías, vivirías

• -ía: cantaría, bebería, viviría

• -íamos: cantaríamos, beberíamos, viviríamos

• -íais: cantaríais, beberíais, viviríais

• -ían: cantarían, beberían, vivirían


TIEMPOS VERBALES

POR SU FORMA POR EL ALCANCE DEL ACTO VERBAL

• Tiempo simple (una sola • Tiempo imperfecto


palabra): (presentan una acción
-Escribe, llora, ama, inconclusa):
escucha… - Juan escribía una carta
• Tiempo compuesto (dos - Ellos luchaban por la
palabras: haber + igualdad.
participio): • Tiempo perfecto (la acción
- Ha escrito, había viajado, aparece como concluida):
ha sido copiado, ha de - Juan escribió una carta
venir - Ellos lucharon por la
igualdad
MODO

Indica la actitud del hablante.

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO

Verdades que han


sucedido o no. Deseo Orden, pedido o ruego.

Va a su casa. Ojalá vaya a su casa. Ve a tu casa.


Aspecto

Modalidad que presenta el verbo de


acuerdo al contexto

a) Momentáneo: presenta los actos de manera momentánea


El joven se sacó la gorra Salpicó todo al dejar caer la jarra
Los asesora cada vez que puede
b) Reiterativo o compuestos: Presenta los actos que se repiten reiteradamente.
Los vecinos llamaban insistentementeGolpeó la puerta constantemente
Las palomas picotean los granos de maíz
c) Imperfectivos o durativos: cuando no interesa su iniciación o final sino la continuidad
de su transcurso.
Camina desde La Recoleta a los Baños del Inca Viven adecuadamente
d) Incoativos: resalta los límites temporales, se da mayor valor al inicio o comienzo de la
acción:
Comienzas tu preparación en la preparatoria San Fernando
Nacerá el niño que tanto esperamos
Inició el encuentro con un elegante pase.
e) Perfectivos: resalta los límites temporales, se da mayor valor al final de la acción:
Cuando pases a recogerla, ya ella habrá terminado su tarea.
Finiquitemos este acuerdo Murió entre sus discípulos
CONJUGACIÓN VERBAL

Todas las formas de un verbo que resultan de la combinación


de un lexema con todos los morfemas flexivos posibles.

PRIMERA SEGUNDA TERCERA


CONJUGACIÓN CONJUGACIÓN CONJUGACIÓN

Terminación -AR Terminación -ER Terminación -IR

AM-AR TEJ–ER VIV–IR


TOC-AR BEB–ER SAL–IR
DIBUJ-AR COM-ER DORM-IR
Teniendo en cuenta la conjugación, los verbos pueden ser:

VERBOS REGULARES VERBOS IRREGULARES

Al ser conjugados, no sufren Al ser conjugados sufren


variación en el lexema. variación en el lexema.

LAV-AR DORM–IR
LAV-O DUERM–O
LAV-AS DUERM–ES
LAV–AREMOS DORM–IREMOS
LAV–ARÁN DORM–IRÁN
Ordenemos según corresponde

REGULARES IRREGULARES

DEDICA DECIR
R
AMAR TEJER

VIVIR EMPEZA
R
HACER SER
CONTAR TEMER

PARTIR COCINA
R
¿Sabías que…?

Existen tres formas no personales del verbo a las que


se les denomina verboides.
Se les llama no personales, porque no es posible
señalar a la persona que ejecuta la acción.

Lo dicho por aquel individuo causó conmoción


entre los asistentes que lo habían escuchado.
VERBOIDES

INFINITIVO PARTICIPIO GERUNDIO

Terminan en Terminan en
Terminan en
-ADO, -IDO, -CHO -ANDO, -IENDO o
-AR, -ER O -IR
-TO Y -SO. -YENDO

VIVIR, AMAR, TENER, VIVIDO, AMADO, FRITO CANTANDO, MIRANDO


QUERER, CAZAR… IMPRESO, DICHO CENANDO, TRAYENDO
Infinitivo Participio Gerundio
amar amado amando
INDICATIVO SUBJUNTIVO
Presente Futuro simple o Futuro Presente
amo amaré ame
amas / amás amarás ames
ama amará ame
amamos amaremos amemos
amáis / aman amaréis / amarán améis / amen
aman amarán amen

Pretérito imperfecto o Copretérito Condicional simple o Pospretérito Pretérito imperfecto o Pretérito


amaba amaría amara o amase
amabas amarías amaras o amases
amaba amaría amara o amase
amábamos amaríamos amáramos o amásemos
amabais / amaban amaríais / amarían amarais o amaseis / amaran o
amaban amarían amasen
amaran o amasen

Pretérito perfecto simple o Futuro simple o Futuro


Pretérito amare
amé amares
amaste amare
amó amáremos
amamos amareis / amaren
amasteis / amaron amaren
amaron

IMPERATIVO
ama (tú) / amá (vos)
amad (vosotros) / amen (ustedes)
Infinitivo Participio Gerundio
temer temido temiendo
INDICATIVO SUBJUNTIVO
Presente Futuro simple o Futuro Presente
temo temeré tema
temes / temés temerás temas
teme temerá tema
tememos temeremos temamos
teméis / temen temeréis / temerán temáis / teman
temen temerán teman

Pretérito imperfecto o Condicional simple o Pretérito imperfecto o Pretérito


Copretérito Pospretérito temiera o temiese
temía temería temieras o temieses
temías temerías temiera o temiese
temía temería temiéramos o temiésemos
temíamos temeríamos temierais o temieseis /
temíais / temían temeríais / temerían temieran o temiesen
temían temerían temieran o temiesen

Pretérito perfecto simple o Futuro simple o Futuro


Pretérito temiere
temí temieres
temiste temiere
temió temiéremos
temimos temiereis / temieren
temisteis / temieron temieren
temieron

IMPERATIVO
teme (tú) / temé (vos)
temed (vosotros) / teman (ustedes)
Infinitivo Participio Gerundio
satisfacer satisfecho satisfaciendo
INDICATIVO SUBJUNTIVO
Presente Futuro simple o Futuro Presente
satisfago satisfaré satisfaga
satisfaces / satisfacés satisfarás satisfagas
satisface satisfará satisfaga
satisfacemos satisfaremos satisfagamos
satisfacéis / satisfacen satisfaréis / satisfarán satisfagáis / satisfagan
satisfacen satisfarán satisfagan

Pretérito imperfecto o Condicional simple o Pospretérito Pretérito imperfecto o Pretérito


Copretérito satisfaría satisficiera o satisficiese
satisfacía satisfarías satisficieras o satisficieses
satisfacías satisfaría satisficiera o satisficiese
satisfacía satisfaríamos satisficiéramos o satisficiésemos
satisfacíamos satisfaríais / satisfarían satisficierais o satisficieseis /
satisfacíais / satisfacían satisfarían satisficieran o satisficiesen
satisfacían satisficieran o satisficiesen

Pretérito perfecto simple o Futuro simple o Futuro


Pretérito satisficiere
satisfice satisficieres
satisficiste satisficiere
satisfizo satisficiéremos
satisficimos satisficiereis / satisficieren
satisficisteis / satisficieron satisficieren
satisficieron

IMPERATIVO
satisface o satisfaz (tú) / satisfacé (vos)
satisfaced (vosotros) / satisfagan (ustedes)
Infinitivo Participio Gerundio
caber cabido cabiendo
INDICATIVO SUBJUNTIVO
Presente Futuro simple o Futuro Presente
quepo cabré quepa
cabes / cabés cabrás quepas
cabe cabrá quepa
cabemos cabremos quepamos
cabéis / caben cabréis / cabrán quepáis / quepan
caben cabrán quepan

Pretérito imperfecto o Condicional simple o Pretérito imperfecto o Pretérito


Copretérito Pospretérito cupiera o cupiese
cabía cabría cupieras o cupieses
cabías cabrías cupiera o cupiese
cabía cabría cupiéramos o cupiésemos
cabíamos cabríamos cupierais o cupieseis / cupieran
cabíais / cabían cabríais / cabrían o cupiesen
cabían cabrían cupieran o cupiesen

Pretérito perfecto simple o Futuro simple o Futuro


Pretérito cupiere
cupe cupieres
cupiste cupiere
cupo cupiéremos
cupimos cupiereis / cupieren
cupisteis / cupieron cupieren
cupieron

IMPERATIVO
cabe (tú) / cabé (vos)
cabed (vosotros) / quepan (ustedes)

También podría gustarte