Está en la página 1de 16

MAYA I, UNIDAD III

OBJETIVO DE LA UNIDAD: Utiliza las expresiones en lengua maya para


organizarse y expresarse en su entorno social.
TEMAS A DESARROLLAR:
Pronombres personales.
Singular y plural.
Aumentativo y diminutivo
Adverbios.

1. PRONOMBRES PERSONALES
MAYA

Yo

Tu

El/ella

Nosotros

Ustedes

Ellos/ellas

ESPAOL

Singular

teech

Plural

Teen

leti

toon

Teex

letioob

PRONOMBRES PERSONALES
(Para hacer oraciones en presente simple
pronombre personal + k + adjetivo posesivo + verbo en infinitivo)
MAYA

Teen k in okot

Teech k a okot

leti k u okot

toon k in okotoon

Teex k a okoteex

letiob k u okotoob

ESPAOL

Tu bailas

Yo bailo

El/ella baila

Nosotros bailamos

Ustedes bailan

Ellos/ellas bailan

PRONOMBRES PERSONALES
(para hacer oraciones en presente progresivo
Tan + adjetivo posesivo + verbo en infinitivo)
MAYA

ESPAOL

Tan in wenel

Estoy durmiendo

Tan a wenel

Estas durmiendo

Tan u wenel

Esta durmiendo

Tan k wenel

Tan a weneleex

Estn durmiendo

Tan u weneloob

Estn durmiendo

Estamos comiendo

PRONOMBRES PERSONALES
(Presente indicativo )
MAYA

ESPAOL

Ten tan in po

Yo estoy lavando

Tech tan a po

Tu estn lavando

Letie tan u po

Toon tan k po

Teex tan a poex

Letiob tan u poob

Nosotros estamos lavando

El/ella esta lavando

Ustedes estn lavando

Ellos/ellas estn lavando

PRONOMBRES PERSONALES
Presente indicativo
MAYA

ESPAOL

1. Tene tan in kaxik in kan

2. Teche tan a kaxik a kan

5. Teexe tan a kaxikeex a kaneex


6. Letioobe tan u kaxikoob u kanoob.

Tu ests amarrando la hamaca

3. Letie tan u kaxik u kan


4. Toone tan k kaxik k kan

Yo estoy amarrando mi hamaca

El est amarrando la hamaca

nosotros estamos amarrando la hamaca

ustedes estan amarrando la hamaca

Ellos estn amarrando la hamaca

SINGULAR Y PLURAL
(SINGULAR)

MAYA

ESPAOL

Abeja

Abuelo

Yikel kaab

Nool

Tsuuts

Tankelem

Adulto

akach

Batalla

Nojoch mak

Maestro

Baateil

Bautizo

J kaansaj

Oka

Chaanpal

Beso

Adolescente

Tbano

Beb

SINGULAR Y PLURAL
(PLURAL)

MAYA

ESPAOL

Personas

Winikoob

Peekoob

Xiwoob

Tuupoob

Naob

Tsoob

Cheob

Paaloob

Muchachos

Xipalaloob

Muchachas

Chuupalaloob

Perros
Hiervas

Aretes

Madres

Pavos

rboles

Nios

AUMENTATIVO-DIMINUTIVO
(singular- diminutivo)
MAYA

ESPAOL

Chan mul

Cerrito

Chan ka

Manito

Chan winik

Personita

Chan baalche

Animalito

Chan nook

Chan xanab

Zapatito

Chan suuk

zacatito

Ropita

AUMENTATIVO Y DIMINUTIVO
(plural-diminutivo)
MAYA

ESPAOL

Perritos

Pollitos

Mejen peek

Mejen kax

Tejoncitos

Mejen chiik

Personitas

Mejen winik

Cochinitos

Mejen keken

Caballitos

Mejen stimin

Calabacitas

Mejen kum

Calacacitos

Mejen chuj

Mejen xanab

Zapatitos

AUMENTATIVO-DIMINUTIVO
(singular- aumentativo)
MAYA

Nuxib wakax

Nuxib kisin

Nuxib xiib

Nuxib sinik

Nuxib pek

Nuxib mul

ESPAOL

Ganadote

Diablote

hombrezote

Hormigota

Perrote

Cerrote

AUMENTATIVO-DIMINUTIVO
(plural- aumentativo)
MAYA

ESPAOL

Nukuch che

Nukuch kaaj

Nukuch pool

Nukuch miis

Nukuch xanab

Zapatotes

Nukuch chich

Pjarotes

rbolotes

Pueblote
Cabezota
Escobotas

AUMENTATIVO Y DIMINUTIVO
(oraciones)
MAYA

X Julia tu mana mejen peek tia lo tsente

Le chan palo tu janta u pel jaas.

Le chan chupala tu xootu ka

In ta tu koona u mejen keken

ESPAOL

Julia compr unos perritos para criar

El niito comi un pltano

La muchachita corto su mano

Mi ta vendi sus cochinitos

AUMENTATIVO Y DIMINUTIVO
(oraciones)
MAYA

Leti ku jokol janal yetel u nukuch amigos

X Ana tu jaatsa u hiija yetel u nuxib kab.

ten tin tsenta le nukuch pek obo tiaal u kalantik in naj

Le nuxib miis tu janta le otsil cho

ESPAOL

l Sale a comer con sus amigotes

Ana le peg a su hija con su manota.

Yo cri esos perrotes para cuidar la casa

Ese gatote comi al ratn

ADVERBIOS
(algunas oraciones)
MAYA

ESPAOL

Yo fui a estudiar todo el da

Ten binen xoox bulkiin

Karla de imprevisto fue a comprar.

Antiguamente tena mucho dinero.

Karla tek bin man

Kaach uchil yanten yaab taakin

Le chan paalo yach man xaan

Ese nio es muy lento

Xmara taats okol tu otoch

Mara directamente entre en su casa

MAYA

ESPAOL

Le peeko chich u ximba

U naj Xjulia nach ku pataj

El perro camina rpido

La casa de Julia queda lejos

Ten kin bin paachil ti JPedro

Yo voy detrs de Pedro

Mixbikin in tsokinbel

Nunca me voy a casar

Mixmak ku bin okot

Nadie va a ir a bailar

También podría gustarte