HERBARIOKO ESPEZIEAK ETA EGITEKO AZALPENAK

1. Abies alba 50. Helichrysum stoechas

2. Acacia melanoxylon 51. Hepatica nobilis
3. Acer campestre 52. Humulus lupulus
4. Acer monspessulanum 53. Ilex aquifolium
5. Acer platanoides 54. Juncus efussus
6. Acer pseudoplatanus 55. Juniperus communis
7. Ailanthus altissima 56. Juniperus oxycedrus
8. Alnus glutinosa 57. Juniperus phoenicea
9. Amelanchier ovalis 58. Larix kaempferi
10. Arbutus unedo 59. Laurus nobilis
11. Arctostaphylos uva-ursi 60. Lavandula latifolia
12. Baccharis halimifolia 61. Ligustrum vulgare
13. Betula alba (B. pubescens) 62. Lithodora prostrata
14. Buddleja davidii 63. Lonicera etrusca
15. Buxus sempervirens 64. Lonicera implexa
16. Calluna vulgaris 65. Lonicera japonica
17. Castanea sativa 66. Lonicera periclymenum
18. Chamaecyparis lawsoniana 67. Lonicera xylosteum
19. Cistus albidus 68. Ononis fruticosa
20. Cistus salviifolius 69. Osyris alba
21. Clematis vitalba 70. Phillyrea angustifolia
22. Cornus sanguinea 71. Phillyrea latifolia
23. Cortaderia selloana 72. Pinus pinaster
24. Coryllus avellana 73. Pinus radiata
25. Crataegus laevigata 74. Pinus sylvestris
26. Crataegus monogyna 75. Pistacia lentiscus
27. Cytisus scoparius 76. Pistacia terebinthus
28. Daboecia cantabrica 77. Platanus hispanica
29. Daphne laureola 78. Populus alba
30. Dorycnium penthaphyllum 79. Populus nigra
31. Erica arborea 80. Populus tremula
32. Erica ciliaris 81. Prunus mahaleb
33. Erica cinerea 82. Prunus spinosa
34. Erica lusitanica 83. Pteridium aquilinum
35. Erica scoparia 84. Quercus coccifera
36. Erica tetralix 85. Quercus faginea
37. Erica vagans 86. Quercus ilex
38. Eucalyptus globulus 87. Quercus petraea
39. Euonymus europaeus 88. Quercus pyrenaica
40. Fagus sylvatica 89. Quercus robur
41. Fallopia japonica 90. Quercus rubra
42. Frangula alnus 91. Rhamnus alaternus
43. Fraxinus angustifolia 92. Rhamnus cathartica
44. Fraxinus excelsior 93. Robinia pseudoacacia
45. Genista anglica 94. Rosa canina
46. Genista occidentalis 95. Rosmarinus officinalis
47. Genista scorpius 96. Rubus ulmifolius
48. Halimione portulacoides 97. Ruscus aculeatus
49. Hedera hibernica 98. Salix alba

1
 99. Salix atrocinerea 109. Tilia platyphilos
100. Salix purpurea subsp. lambertiana 110. Ulex europaeus
101. Sambucus nigra 111. Ulex galli
102. Smilax aspera 112. Ulmus glabra
103. Sorbus aria 113. Ulmus minor
104. Sorbus aucuparia 114. Vaccinium myrtillus
105. Sorbus torminalis 115. Viburnum lantana
106. Spiraea hypericifolia 116. Viburnum opulus
107. Taxus baccata 117. Viburnum tinus
108. Thymus vulgaris 118. Vitis vinifera

2
NOLA EGIN HERBARIOA

Herbario bat egoki prentsatutako eta dokumentatutako (biltze lekua eta data, biltzailea, eta
beste datu batzuk) landare bilduma da, ikasketa morfologiko, taxonomiko, biogeografiko,
ekologiko, fitokimiko, etabarretan erabiltzeko aukerarekin. Herbarioak lurralde zehatz bateko
Floraren datuen oinarrizko artxibategia osatzen du. Bertako datuak, printzipioz, taxonomikoak
(taxonak zein ezaugarri morfologikok bereizten dituen), floristikoak (zeintzuk espezie dauden
lurradean), ekologikoak (ingurune zehatzetan zeintzuk espezie bizi diren) edo korologikoak
(espeziearen banaketa azalera zein den) dira, baina interesgarriak izan daitezkeen bestelako
alderdietara zabal daitezke, fenologia (loraketa eta fruktifikazio garaiak), toxikotasuna, erabilera
medizinalak, etab.; nahikoa da kasu hauetan espezie bakoitzari dagokion fitxan datu horiek
guztiak idaztea, eta modu horretan herbarioa hainbat helburu dituen datuen oinarrizko
artxibategia bihur daiteke.
1. Materiala biltzea
Herbarioan sartzeko landareak basatiak izan behar dute, bere eremu naturalean bildutakoak.
Hasieran, hobe da lorategiko eta landatutako landarerik ez hartzea, azken finean, landare horiek
hibridoak eta landaketarako barietateak izaten direnez, gako arrunten bidez identifikatzea
ezinezkoa izaten delako kasurik gehienetan. Edozein kasutan, landatutako landareek ugazaba
izaten dute, eta hori ere kontuan hartzekoa izaten da mota horretako materiala bildu nahi izanez
gero. Posible denetan baimena eskatu behar da, eta biltze lanetan kontu handia izan behar da
landaketan eta bildutako aleetan kalterik ez eragiteko.
Espezien identifikazioak beraien morfologiaren ezagumendu egokia eskatzen du. Landarearen
alde guztiak dira baliogarriak, baina bereziki garrantzitsuak dira loreak eta fruituak. Beraz,
bilketan landareak ahalik eta osoen egotea ahalengindu behar da, eta hori posible ez balitz eta
zati bat baino ezin bada hartu, zati hori ahal denik eta adierazgarriena izan dadila. Loreak
ezinbestekoak dira identifikazioa zuzena izan dadin (zenbait zuhaitzen kasuan salbu, hostoen
bidez identifika baitaitezke), eta zenbait kasutan fruitua ere, adibidez Brasikazeo, Fabazeo,
Asterazeo eta Apiazeoen familietan. Arau orokor bezala landareak loreekin bilduko dira eta ahal
denean fruituekin ere. Aipatutako familien kasuan, bilketa apur bat atzeratu egin beharko
genuke, zenbait ale fruitutan egon daitezen itxaroteko.
Bildutako aleak plastikozko poltsatan gorde daitezke garraiatzeko, eta poltsok itxita
mantenduko ditugu aleak prentsatu behar ditugun arte. Ez da komeni landare gehiegi poltsa
berean gordetzea, eta beraz, irteera bakoitzean poltsa ugari eramatea aholkatzen da. Egokiena
landare bakoitzeko poltsa bat erabiltzea da, baina poltsa bakoitzean lokalitate bereko landareak
ere gorde daitezke, beti ere bakoitzean lokalitatearen eta dataren datuak dituen etiketatxoa
sartzea ahaztu gabe. Beste garraio sistema bat, are praktikoagoa, uhalen bidez ixten den karpeta
edo prentsa txiki eta portatila da (40 x 30 cm ingurukoa). Kasu honetan landareak, bakoitza
dagokion etiketatxoarekin, periodiko orrien bidez beraien artean bananduta gordetzen dira, eta
modu honetan garraioan landareak hondatzea ekiditen da. Komeni da ere, koaderno txiki bat
eramatea, bertan lokalitateari buruzko datuak (data, altitudea, landare-komunitatea, etab.) eta
bakoitzean biltzen diren espezieak idatziko dira; modu horretan irteeren erregistroa izango dugu
eta aleak etiketatzerakoan akatsak egitea zailago izango da.

3
2. Nola prentsatu
Landareak ezin daitezke egon plastikozko poltsan edo prentsa eramangarrian denbora luze.
Hainbat arinen prentsatzea komeni da, bestela, umeldu eta usteldu edo behin airearekin
lehortuta zimurtu edo apurtu egiten direlako eta identifikaziorako ezinbestekoak diren zatiak
galtzeko arriskua daukagu. Prentsaketa, aleak denbora ia mugagabean mantentzeko modurik
egokiena da. Prentsatutako landareen ezaugarri morfologikoak oso ondo mantentzen dituzte
(eta baita anatomikoak ere, eta neurri baten fitokimikoak ere) eta arazo gabe identifika daitezke
lupa on baten laguntzarekin (praktiketan zehar), beti ere aleak nahikoa osatuta badaude.
Prentsatzeko ez dago kasu guztietan baliogarria den teknika bakarra. Arruntena, landareak zabal
zabalik (ezaugarriak ongi ikusteko moduan kokatuta) periodiko orrien (edo bestelako orriak
baina zurgatzaileak izan daitezela) tartean jartzea da, eta guztiekin pilo bat egitea (metro erdi
baino altuagoa ez!). Pilo horretan ale bat eta hurrengoaren artean nahikoa orri zurgatzaile
(periodiko orriak, kasu) jarri, bestela umeldu eta onddoak hazteko arriskua dago. Piloaren
gainean tamaina aproposeko ohol bat jartzen da eta bere gainean pisu nahikoa (gutxi gora
behera 10-15 kg prentsa normal batean) (1 irudia). Hasiran, papera bi egunetara aldatu beharra
dago, lehenengo egunetan landareak ur asko askatu eta papera gehiegi umeltzen delako.
Lehenengo aldaketaren ostean, aste betez eduki daitezke hurrengo aldaketa arte (landareak oso
heze hartu baditugu edo landareak berak alde mamitsuak baditu, lehenago egin beharko da
bigarren aldaketa). Landare gehienek ez dute aldaketa gehiagorik behar, eta hiru astetan ongi
lehortuta egon daitezke. Hala ere, landareak prentsatik ateratzerakoan heze daudela ikusten
badugu, berriz ere prentsara sartuko ditugu harik eta guztiz lehortuta egon arte. Herbarioan
sartzeko aleak guztiz lehor egon behar dute, bestela onddoek eta mikroorganismoek eraso
egiten diete eta usteldu egiten dira (aleren bat egoera txarrean aurkitzen badugu, onena ahal
bezain arin botatzea da).

1 Irudia. Prentsen adibideak

Organo mamitsuak eta bolumena dutenak (erraboila, tuberkulua, fruitu mamitsuak) moztu egin
behar dira prentsatu aurretik. Onena zeharretara edo luzetara moztea da, egitura orokorra
antzemateko moduan (Urginea maritima*, Colchicum atumnale* edo Narcissus
pseudonarcissus* espezieen pliegotan ikusten den bezala). Landareak mamitsuak badira (hosto
edo zurtoin metakorrak) prentsatu aurretik alkoholetan deshidratatzea lagungarri izan daiteke
(beste erara prentsaketa asko luza daiteke). Zurezko egiturak badituzte eta zatikatzea zaila bada
(pinaburuak, fruitu lehor handiak, etab.), beste alde batean lehortzen dira.
Landarearen zenbait zati (loreak, tamaina edo forma desberdinetako hostoak, infloreszentziaren
brakteak, etab.) disekzionatzea eta bere aldetik lehortzea ere interesgarria izan daiteke,
ondoren dagokion pliegoan ondo jartzea ahaztu gabe. Modu honetan, aleen ikasketa eta

4
identifikazioa gerora erraztu egiten da (Aconitun napellus*, Cytisus scoparius*, Digitalis
purpurea*).
Garrantzitsua da aleak prentsan sartzen ditugunean, bilketako datuekin etiketa bat jartzea ere,
datu horiek ezinbestekoak baitira ale bakoitzak Herbarioan izango duen behin betiko etiketa
egiteko. Etiketa horretan beherago aurkituko dituzuen datuak jarriko ditugu.

3. Nola aurkeztu
Landareak lehortu ahala, paperezko pliegotan gordetzen dira, bakoitza bere etiketarekin [DIN
A2 (420 × 594 mm) tamainako orriak erditik bi eginda]. Pliego guzti horiek ingurune lehorrean
gordetzea komeni da, eta ahal dela, intsektuetatik urrun (adibidez karpeta edo kutxa baten
barruan naftalina bolatxo batzurekin). Pliego bilduma honek Herbarioa osatzen du.
Denborarekin, pliegoak errebisatzea komeni da, lizunak edo intsektuak jota ez daudela
ziurtatzeko (kanpo hezetasunagatik edo ongi lehortu gabe dagoen landare batetik hedatua),
bestela triskantzak egin ditzakete. Aldizkako errebisio horiek, gainera, gure ezagumendu
floristikoei errepaso txiki bat egiteko ere balio dute.
Herbarioa aurkezteko, pliegoak txukun antolatuko dira, bakoitza bere etiketarekin (etiketa,
gehienetan, behealdean eta eskuinean jartzen da) eta helburuaren arabera antolatuko dira
(familiaka, habitatka), eta gure kasuan makroklimaka antolatuko ditugu. Herbarioaren hasieran
aurkibide bat aurkeztea komeni da antolaketa eta aurkezten diren espezieen zerrenda zein den
argitzeko. Herbarioa kutxa batean aurkeztuko da, behar bezala antolatuta.
Gure kasuan, gutxienez, 60 espezieko herbarioa egingo da. Espezieak 4 MULTZOTAN
antolatuko dira banaketa-eremuak kontuan hartuta: MAKROKLIMA EPELEKOAK, MAKROKLIMA
MEDITERRANEARREKOAK, SUBMEDITERRANEARRAK (edo trantsiozkoa) eta BANAKETA
ZABALEKOAK. Landatzen diren espezieak, eta baita exotiko inbaditzaileak ere, dagokien
banaketa-eremuan kokatuko dira.
EREMU BAKOITZEAN, ESPEZIEAK FAMILIAKA ETA ondoren ALFABETIKOKI ANTOLATUKO
DIRA.
Pliego bakoitzaren etiketa:
• ESPEZIEA: Landarearen izen zientifikoa eta autorearen laburdura
• FAMILIA:
• LEGIT: (Legitivamit) biltzailearen eta herborizatu duenaren izena
• DET: (Determinavit) taxona identifikatu duenaren izena
• LOKALITATEA: Probintziaren kodea (Bi, SS, Vi, Na, Lo), herria edo landarea hartu den
gertueneko lokalitatea. UTM koordenatuak ere jartzen dira
• ALTITUDEA: zuen kasuan hautazkoa
• DATA:
• HABITATA: Pliegoa hartu den eremuaren deskribapen labur eta zehatza
• IZEN HERRIKOIAK (hautazkoa)
• BESTELAKO DATU GEHIGARRIAK (erabilgarritasuna, kontserbazio egoera, etab.)
(hautazkoa)

5
 BIODIBERTSITATEA
Ingurumen Zientziak
2. maila

VISU azterketaren lehen proban ezagutu beharreko espezie zerrenda.

Azpimarratuta dauden espezieak argazkietatik ezagutu beharko dituzue eta
gainontzekoak ilustrazioetatik.
Lehen proba: Otsailaren 21ean, klase orduan.

Acer campestre Lonicera etrusca

Arbutus unedo Lonicera implexa
Arctostaphylos uva-ursi Lonicera peryclymenum
Betula pubescens Lonicera xylosteum
Calluna vulgaris Phillyrea angustifolia
Castanea sativa Phillyrea latifolia
Cistus salvifolius Prunus spinosa
Corylus avellana Quercus coccifera
Crataegus laevigata Quercus faginea
Crataegus monogyna Quercus ilex
Cytisus scoparius Quercus petraea
Daboecia cantabrica Quercus pyrenaica
Erica arborea Quercus robur
Erica ciliaris Quercus rubra
Erica cinerea Robinia pseudoacacia
Erica lusitanica Rosa canina
Erica scoparia Rosmarinus officinalis
Erica tetralix Rubus ulmifolius
Erica vagans Sambucus nigra
Fagus sylvatica Sorbus aria
Frangula alnus Sorbus aucuparia
Fraxinus excelsior Sorbus torminalis
Genista hispanica subsp. occidentalis Spiraea hypericifolia
Genista scorpius Thymus vulgaris
Juniperus communis Ulex europaeus/ Ulex gallii
Juniperus oxycedrus Vaccinium myrtillus
Lavandula latifolia Viburnum lantana
Ligustrum vulgare Viburnum tinus