Está en la página 1de 2

P r o g r a m a d e E s t u d i o L e n g u a y C u lt u r a d e l o s P u e b l o s O r i g i n a r i o s A n c e s t r a l e s • 4 º B á s i c o • P u e b l o R a pa N u i

HE 'A'AMU O TE 'UMU HATU / Relato de curanto 'umu tahu

'UMU TAHU MO TE VAKA O KORO HŌNUI CURANTO ROGATIVA PARA EL BOTE DEL
KORO HŌNUI
Ŋā ruti – Haoa
Ŋā ruti – Haoa
Ko e'a 'ā a Nua i te popohaŋa mo iri ki te
La nua salió de madrugada a la parcela, en
huka-huka to'o mai mai 'uta, 'e ki hoki mai he
busca de leña y de regreso su nieto Pētero ca-
keri i te pū mo te 'umu e tā'ana haŋupotu ko
varía un hoyo para el 'umu tahu de la construc-
Pētero. Ararua i pena-pena ai i te 'umu tahu
UNIDAD 2

ción del bote del koro. Desde tiempo ancestral


mo te aŋa vaka o koro hōnui. Mai mu'a 'ā, te
se debía realizar esta ceremonia para bendecir
haka tere iŋa o te aŋa nei he 'umu tahu mo
y pedir la bonanza de todo el proceso de cons-
ha'amaitai 'e mo nono'i ki te riva-riva o te aŋa;
trucción del bote, y de otros trabajos importan-
'e he 'umu hatu mo māuru-uru o te oti riva-
tes. Pētero, de 12 años, sabía muy bien sobre
riva o te aŋa. E ho'e 'ahuru mā piti matahiti
esta ceremonia, porque pertenecía a una familia
o Pētero, ko 'ite riva-riva i te aŋa nei o te ai
de pescadores, y de pequeño había visto a sus
he poki o te hua'ai tere vai kava, 'e e 'iti-'iti nō
abuelos, tíos, hacer el 'umu tahu para comenzar
'ā e take'a era i tō'ona pāpārū'au, pāpātio, e
la construcción de un bote, de una casa, y otros
aŋa era i te 'umu tahu mo ha'amata te aŋa o
tipos de trabajos. Mientras Pētero preparaba el
te vaka, o te hare 'e o te tahi huru o te aŋa. He
hoyo, colocaba la leña y piedras, la nua fue en
oho a nua ki te moa tea-tea e tahi to'o mai, ko
busca de un pollo blanco que había guardado
Pētero i noho mo pena-pena i te 'umu. He to'o
para la ocasión, lo tenía muerto y desplumado.
mai i tū moa hāpa'o era e ia, ko tiŋa'i 'ā 'e ko
Las plumas las había guardado para hacer una
unu 'ā i te huru-huru ko hāpa'o 'ā mo aŋa i te
corona que le pidió su nieta para el “Día de la
hei nono'i e tō'ona makupuna vahine mo te
Lengua Rapa Nui”. Cuando ella volvió, Pētero
“Mahana o te Re'o Rapa Nui”. I hoki mai era a
tenía el fuego del 'umu prendido y las piedras
Nua Hōnui ko hū 'ā te ahi o te 'umu i a Pētero,
ya habían tomado el color amarillo anaranja-
ko ura-ura 'ā te mā'ea. He ha'amata he rou-
do. Comenzó a sacarlas con una pala, dejando
rou mai i te mā'ea ura hai ope, he toe te tahi 'i
al final algunas y sobre estas piedras calientes
raro i te 'umu 'ā. 'I ruŋa i te ŋā mā'ea vera nei
colocó hojas de plátanos y la nua colocó el
i haka eke ai te rito maīka (tauveve), he haka
pollo blanco y algunos camotes como acom-
eke a nua i te moa tea-tea 'e i te me'e kūmara
pañamiento, sobre estos alimentos colocó nue-
mo 'īnaki o te moa. Ki oti, he puru tahi i tū kai
vamente hojas de plátanos y lo cubrió con un
era hai rito maīka, he pu'a hai pūtē, 'e he haka
sacó y encima tierra. Allí quedó el curanto por 3
mao te puru o te 'umu hai 'ō'one. He haka rē
hrs. Llegó la nua, abrió con ayuda de su nieto el
te 'umu e toru hora. He tu'u a nua he ma'oa i
'umu y sacó el pollo con los camotes, luego pi-
tū 'umu era, o te makupuna i hā'ū'ū, he to'o
dió a Dios su bendición para la construcción del
mai i te moa ararua ko te kūmara, he nono'i
bote del koro hōnui. Luego entregó al koro la
ki te 'Atūa mo ha'amaitai i te aŋa vaka o koro
comida, quién se sirvió un pequeño pedazo de
hōnui. He va'ai i te kai ki a koro hōnui, he to'o
pollo y camote, pasando en seguida el alimento
e tahi parehe 'iti-'iti o te moa 'e o te kūmara.
a su nieto para distribuir entre los asistentes de
Ki oti he va'ai ki te makupuna mo tuha'a ki te
la ocasión. Así se hizo el 'umu tahu del bote del
nu'u tu'u ki te 'umu nei. Pē ira i aŋa ai te 'umu
anciano. Terminada la construcción del bote,
tahu o te aŋa vaka o koro hōnui.
el koro hōnui, fue lanzado al mar en Haŋa

78
P r o g r a m a d e E s t u d i o L e n g u a y C u lt u r a d e l o s P u e b l o s O r i g i n a r i o s A n c e s t r a l e s • 4 º B á s i c o • P u e b l o R a pa N u i

I oti era te aŋa o te vaka, he hoa ki haho Piko y salieron a la pesca de atún para realizar
ki te tai, he e'a he haka tere i te kahi mo aŋa el 'umu hatu. Se haría nuevamente un 'umu
o te 'umu hatu. He aŋa haka 'ou i te 'umu mo para agradecer a Dios la construcción del bote,
māuru-uru ki te 'Atūa, ki te taŋata hā'ū'ū i te a quienes ayudaron la construcción del bote
aŋa vaka mo koro hōnui. Te 'umu hatu 'ata del anciano. Este 'umu hatu sería mucho más
nui-nui ki te 'umu tahu, he aŋa te pū 'ata nui- grande que el 'umu tahu. En el hoyo se coloca-
nui mo popo o te kahi, o te kiko, o te moa, ría atún, pescados, carnes, pollo, camotes, taro,

UNIDAD 2
kūmara, taro, maīka, 'e te 'umu nei e rahi te plátano verde. Así se llevó una mayor cantidad
huka-huka, te mā'ea, te rito maīka mo puru. de piedras, leñas, y hojas de árbol de plátano
Pē ira 'ā te hora mo haka rē mo 'ō'otu o te kai para tapar los alimentos. El tiempo de cocción
'ata rahi ki te hora era mo ta'o o te 'umu tahu. sería más largo que la del 'umu tahu. Esta vez,
Nu'u rahi te nu'u tu'u era ki te 'umu hatu o te Pētero no estuvo a cargo de la preparación del
ai ko 'ite 'ā e te taŋata kai rahi o te 'umu hatu. 'umu hatu, sino que ayudó en la preparación
'Ina e tahi kai mo to'o e koro hōnui mo ma'u con sus mayores. Así el seguía aprendiendo de
ki tō'ona hare, o te e'a ra'e nei o tō'ona vaka, la ceremonia de un bote que traería alimentos
he tapu o te aŋa nei he vaka hī ika, e mo'a rō para la familia y para otras personas. Llegó mu-
'ā e te taŋata tere vai kava o Rapa Nui. E hāpī cha gente a comer de este 'umu porque sabían
rō 'ā e ko a koro hōnui ki te rāua ŋā poki, mo que habría una gran cantidad en alimentos que
ta'e hape ki te tapu haka tu'u e te ŋā korohu'a se compartirían con toda la gente que llegara.
era o mu'a 'ā. La nua y su nieto estuvieron preocupados que
todo se cumpliera como debía. El koro hōnui
no podía llevarse ningún tipo de alimento a su
casa, así se repartió a todo a la gente que llegó.
La tradición debe cumplirse, seguir cada paso
con rigurosidad. Los pescadores enseñan así a
sus hijos a cumplir los tapu, es decir la prohibi-
ción de lanzar un bote al agua si no se ha cum-
plido con todos estos pasos del 'umu tahu y del
'umu hatu.
Fuente: Libro del Estudiante 3º Básico (2018: 57) Sector de Lengua Indígena Mineduc. Ana María Arredondo y M.Virginia Haoa.

79

También podría gustarte