Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Lexicon o Vocabulario de La Lengua General Del Peru - 2016
Lexicon o Vocabulario de La Lengua General Del Peru - 2016
. '
INC
~ u
Z Z
nJNI~
LEXICON O VOCABULARIO
DE LA LENGUA GENERAL
,
. , I •
I
DELPERU
r
¡ .
De Fray Domingo de Santos Tomás
( 1560 )
Diccionario
,
/
Quechua -, Castellano
r Castellano - Quechua
<' \
Centro Nacional de Infonnación Cultural
Ldtcon O Vocabularío
de la general
del Perú
de fr'o/ Domí~o de Santo T01tIJÍS
(1560)
Diccionario
Quechua - Castellano
Castellano - Quechua
Por ello esta obra de fray Domingo es en realidad una reliquia del
Perú y un Monumento Nacional digno de ser reconocido como
tal , valorado y empleado por todos como un enlace entre el
pasado precolombino y el presente.
7
autor no indica expresamente si son verbos, adjetivos, adverbios,
primera o segunda persona y/o sinónimos.
De manera que para facilitar su interpretación y como se ha
trabajo en un formato electrónico, el texto se ha dividido en cinco
campos, vale decir, cinco columnas, ordenadas como sigue:
Palabras en castellano; Palabras en quechua (verbos, adjetivos,
adverbios y otros); Primera persona (quechua); Segunda persona
(quechua) y Sinónimos. En esta última colulIUla se incluye las que
se refieren a la primera y segunda persona, separadas por comas y
en caso de presentarse otros sinónimos de la misma palabra se ha
colocado línea aparte, aunque en algunos casos se ha antepuesto
la letra ó a otro sinónimo.
~
.~
z
g
e
Ü
8
.r1nqnlrníafc enlamuyínfigne villa tJc
ijaU¡delid C'1tl'índa Olr" tiempo lIam¡'
da.)f.a car" l'C 'fra ncirc o1,rnaB
d~ i'C Lo:dolld.1.'.lllllplC.iOl
pela. ro."t'. l.icabo(ca
Ole, lIias "el n1eiJ be
"cncro. Z:l ño oc
I S6 o•
.renta platica.
iO.H .11.6 .oode ,mOu.oyco ¡bisa ,mact.oyeo
~odUi.lo.oódc )"yU~aych,cnun ,OiSIl, (IV
{UUbY'Iúidlicmañ.
N e ingenium volitct,
9
• •
L'EXICON,O-
'Vocabulario ¿e la lengua general
del pu. v ,cópudlo por ti Madlro
'.Dollln!oJ( .S.Thoma. de IJ orden
. d••S.Oomlnso.
S .DominÍlus Pradicatorum dllx.
_ • J , •• ~_
.
,
....
•
10
. Tn hudrrn Aufloris C3rmtn.
Erpicc le(tor opus: c:clC'rlpcdc aUfcrc nall
R Slll~ &tóldá: : pl.acida pcrlC&( iattc llbruD.
Nl"Il1 grandllaqui InuC'cie, li,&lItent,. MlronÍJ.
Hienan Pd ¡&,nw Na(o po«;a un ir.
GrzCr.3 MZCll'1 i O nOn hi~ cdebranJr HomC'ro :
Ntc cum Mure. Venus, neo' pattb UIII'¡ louls.
lncul14U'1 1nJoro pnr.lflm ,mfro ctdJnC'~:ld .lrtcCl.
Mic: Aullor noner Icmpu, in omor tcfcrt.
0!1 i.lfa con(Unlrr js iludio iuucnilibcu .annit,
C"mpl(xu~ SophIólm ,d01.raaf.3 (aen Del.
ClauflrJ ducls ma!,nl Dol1unl,Tl-to'Q)JI"li (c~q ...
JI lo rtl m nomen kC'JU~¡orw h.abcr. . (rat~'
lndlca reg.na pcrtn' , Y.3 Itu m ~.u{¡ irquor ar.auir.!
Ahef vbl dI :Id. t prol,' ,ID..¡ a: Vrra minor. '
:Non.., r rhcr.3ut i In,cnteJ Ctunulnc:r :ateNGa ~
e...bo,. vt.d Chtllll cIo&m.u «gn •• de«•.
q.
S,le rudes ntorufG ahlnaocyUn!.u.3.... rC'ccpi,rt~'
v~ unquam patrio mlfl.a cordil aatcnr. ,."
Hallc-nus Ihcullum NCI"U tcUcroa} (crumqucll
N ce dbl fOI)IJ \'lJus,prlncipiumq ; 1\,1r, ':. •
So!w h ic lnucnltanon;u nonn.IIDq; loqacftdl
Anrrpod~, fl1'~r,~qu9rtu"mque Icnui.
Fcrllx (h~U) nlml"!,, fcr!l. H;rp.rilio ron'.
lnuC'nrore. quia h lc fic ,jl)( (eeJr frer.
lnuC'ulc. H!fp.lnC' ,,'.ara qua pe llora ,vocea,'
Indonltll nutlo "On~ Jo!IDurc Cluc';1'IJ. •~
iü :l,!!re,cun!U paruf propcrcmuJ,a ilmpll,
Ad t.1nrura mUnus Palbdiua.q; dC'c:u •• -
Seu. perat OIurifcnJ Gelen. mcrcOIlor fld Of.u~
V lr'p«" patrlOl é{ltIo, Ipr. b"J. .
O cul cu,olubóA dlulnum pander.~...
Oenribus , &" fo"," a.l1dU<1rc Deo. -_
Hoc du ce lontinqucs pOleri.s corfc!crc Id tndol..
Hoccfuce barbarrc. vlDor ..lb halle- YeIlJ.
Aur()ri4L1c poli ~emLnl ~r.. ren,ur: & ¡Uu.
Pro (a. coaaI:Duni munere fcmpcr ameof ..
-4-
1\
Prologo del Aufror al pío
lcétor, .
"
..- 5 ~~"
Prologo
te tin el tlCm'icio • y ti amldo (m rl
'Arte no fon de prouecho alguno, y jü
I tUI de muy gr3nde:porque el y no 3}'U
'da,1 olro,y U ~)'ud,do dd L~ gr:ul1-
' m,tiu, O arte de qu,lquíec l,n"u3 . /i
bitn fe entiende, (olomenle el mOru-
imeRto p:r3 entenderla, y f,brrl.:¡ bien
!h ¡ bl.:¡ r,rfcreu ir r prOlÍúC i, r.ord en.do
'1,1 pJrttS deb oucion, o plaric" mu
110 eS 1, m.uri. dt que {e compone la
I !JI oució,Y poco ,prouccha tena la
gnrnm.tic.\ d. ~lgul1a lengua, y (aber
el Arte della, aun qué' (ca muy acaba.
d, y (ntrumlt.,lino f. Mlidrccopi.J
y abund,1l\cia d. voc,bJol,~'$ la ma·
ter;, qucd Arte enCeñ.\ ordrn.r y di.
(ponrr por conclerto,y ordcn,confor-
me.:¡ fUHtg l~ s y prec<plos,p,raqur 1..
pl.tic., o rozonamiento (ca conR"0.
)' perf.Oo,v mcl no 'y" barbanfmot
ni Colicifmos . ni otra ,lguna ilTl(lro-
pdedad ,lino que tod, imperf.filon,
)' incongrurdad fe d.Oime,)' .che de
JI., )' quede rell, '! prrfrll,mente Ol'-
den ada por el Arte:que es i"Orunlcto
ord~n.dop;ra dlo,Y .(si dtfpuesque
(meCliante el (.uor diuillo) he orclroa
\3
Al r. tlor.
¿o r tompu rllo [~;r~mmJti". o Irte
cl d¡ I"l~~ ~.n cr. L de 101 re rno l. y
prouillcl. 1 Jd PON , lo mmos m.IO¡
t.. podido,dcr. mjlin.m. nu. m. p'
u tcCnno.:clr.¡rio po"".! voco[,u!o-
n o cl. lol nomb ru , H,bo., r dc mu
p,rtr¡ d. !. ourio,pu. queel ,rtc re"
pmdto.y t.,,!;~ m, tnü en CJII< fUI u
nonn r pru.plol re emplel, p ... .¡Ó.
,r,¡ el driTc,,(o d. f,b.t. b rm~u ,ron
{.cilid,d b pucd. ap. cndu . D. ool
(Or" qu ina ad utrtfr ptinc'p.lm cl1Ic _
''l''i • Jo. (,• .,.dotu . .¡ h.n d. frr [0 1
mUltflro, cid m'i¡;clio"ur, quim ri4
o!.,ezilb prindp,,f, r p••dCII lu nnn -
te r. hu. ,en luqlUln rcme puede
dua.diro,como ,p••fon . ii porl ..... ·
,. cXJ>"icnd.l:u 11•• !nn~.dO ,pu. <j
r.
por ,11,1 J./Iimen. lQm... pccho!
,t.pnnder¿hlcupu . La primcr.,q
{,f.dl ,r,lpuad .prcndrrh , como
P'" .1 pronund ..t., PD''1uc1.¡, rafu
que hum diffi<'llltor'l rn.l~ fon,
ü ftiIln.oc.:.rió de 101 lroni"., ,hilo,"
'!"t u .u Cotrmino Ii,nificlrmqm u
Coral,la pronllnclacion ,rpon de mi/.
éu Inril C«IrOllUlttl ;un!.u, ' Ó 'f'lC
j + ¡ii
1• -7-
1
!
"
Prologo
{Hfmot .opronunci~rfetn la punta
dela lengu.:..o en la gugant.1 . Todo IQ
concrario de lo quallic!le ell. lengua
~cncr~1 de los indio! dd Pcru.rorque
con frr muyabund.mte ycoplofa de
vo~.,hlos ,tiruc muy poc~s equiuoca-
ciones de terminos,Y ro 1'3 pronuncia
~ cion y lOmera de deriuir es mu)' con
,forme a la nucllrac.allell.1na, qfe pro-
firre,pronuncia,y eferiue como clla.y
~rsi fe aprell der~ mu r facilmentc. Lo
fcgul1do,~ Cabida fe hara conella entre
I~s Indio! de aquella tierra 'lIU r grá
frullo,)' feruicio,. nuellro feñor. Por
qUe puello <j ~r en ella otras muchas
len~as parti~larcs .que quar. en e., d"
prollincla ay la Cuya, pero ell.1 es la ge
neral y entcndida por toda la riem, r
' ma~ vCad. de los feiiores,)' génte prin '
;cipal, y de muy gran part,c de 105 dc-
mn Indios, Y nunca db légua eh los
licmpos 3Ilti~o5 fue un gcncrJhl'len
te vfad. quafi de todos .comocl dia de
"y • Porclue tO 1.1co:nmunicacion ,tu
llo. y l!rallzcri~, que JI prefcnte ticne.
vno s con oh'os. y concurro 011 Jos pnc
bl9s ~c los chrim~no~, r mercado s de
-8-
15
Aflel\of . •
1I0s,arsJ para fl!l rontnlhcionts, co-
mo par~ d re",icio de los eCpJñoles.
' p~r1 en\édnfé ehue Ii los de diuerCn
prouinrias,vr.n ddbgenml.A cu)' a
nuCa con enúl que la Cupiere,por r<r ,
cn geiteral,podr. aprouechu mucho.
PriñCip~lmen~e liendo los n.tur.l.s ,
gente un duQil.y ,'parejada,para ref-
ahlr nliellu fanlh fe c.lholic., que
cierto lo es , y en nada repugna. y.f,1
fe pueden namar infieles folo por iguo
r~cia, Y lino (on rnrilli.nos todol ha
n. agora,no rsporque no aya en e\lol
dirpoficion a ferio, que cierto la 1)', Y.
gr~nde , tino porque np Cdes ha pre- :
ditado l. re,hílhpocol años ha que fe
ha empef.ldo a hazer algun frullo,An
tu,la principal prcdicadOI1 que re les
h~:ti. tU, entender c~d. vno en fu
'Jlr()prio ill!mITe, con muy gun ·da,;!) ,
4Ié la conrtruadon I )' cohuerlion de
,los Indioi I y ¡nF.!mi~ d.l nqbre fJmo
Jifsimo de I.cu ehemo ~ucrlro fe;",e ,1
): dtl nombre thrinhno,Tanto ii mu-
<hos d. ,los yndios hana agora ti.lltII
(tc.~do.,q chrHllano quiere d.t~jr, Ro· .
'~~91I'!l~Udo!19'lId/&'c :1~~~.",' v i;
, '70', 0111 ..
-9-
16
Prologo.
do que los que tienen.ne nombre/on
.. cOr!tunmcntc un eNcles, t,¡n tnentiro
fOl,un c~m11tI,tlcobdicioros, y bre
uemeote tan viciar,,! eo todo gen<ro
'ele vicios con ungr;¡n Ji],erud, y fol-
tI1r3,y Uo defu<T~ni'!d~,y ofJd3lDé-
te,tienen concebido en fus entédimié
tol que Icrnehrino, dequien los chri
ffianos tQmi el !,olllbre,les maild3 ha
lEer aquellas cofas. Por<JUc romo eUos
tenian tanU ob~dietjcla a fus ydolos
(que tenii por dior~s )que Old" h¡zj¡
conIT3 rus m3ndamlentos .No re pue-
a~n pe.rCuadirnicreerq con tan~ o~a
,dia,y,hberbd h3gao elto 101 thnfiia-
nOI,(jn~icenda )'m3ndlmiento del fe:
ñorcuJ'ol criadosdiun fer, Delodo
Jo qllll,quan grmdr iÍlf;lml~ redunde:
en nuelIro bu.; lefu Chrin9,po;¡r~ CI\-
tender c1que fuere medlanamltechrf
mano,y Nulere algun %elo a fllhoU'.1. '
Yaúquc dloparcce que ya fiiet;i de1;
VOClbulario dela IClI~,r me he fall-
doal~ d,c1p,ropóGto<lel,pero rio dd
de lefu chrillo,cúya hOrrl yzclo dera
feruido rñ. ha hecho hucrlo vno, y
. mzcdc:¡;ir lo otro.Yparaq loucligio
........ 10 --
17
AlIenar.
rO!. y racerdot~!; zdo(os de IJ hanrr!
ele I~ "ra ~d feñor, en tiend.lIt que ru
f~or p,defce mu)' gr.,n d,trimHo in
fu hórf;t ,entrc dt.! gentes,)' tiene no-
. (Cf!jd.d .qu~ lo! 'lue fe pmi,n ele rus
cri~ilos búelu_n pqr ella, d,ndo. en- ,
. 1(04er ~ aquell,! gentes porp.l:ibr.tS,
1.1.,,&,.. (pues un f~cilrTt<ntt de aY,
mas dhndo en arte, v ~~,endo diclo-
n'trio dell, re puede :Íl'rendei)cjue lo!
'1u.<biuen r hlZC las oh •.li dich.!,roJ\
ehriOianos con (010 nombre ,Y ear.-
ibndole! ¡rutumente con obr,! y bll~
c"cm¡>lo (que <s I~ princip.,lpredic.-
cion)' 'lu.I~! quiere lefo Chrino que
le.n (us crbdo!, y lo! 'luchan d.e me-
recer clnombrede ehlm.nos.Y ~rsl
¡ulendo quien le! ele,' t¡ttClider cOa,
- y minilb:os.p.ra!J predlcadó del eu,i
gclio. re rdlaurua ru hOl.>ru, y ha..
m~.r gran eruCto en .n, y
g.nte, auer-
Jos a auicr¡do lengu' p.n·ello ,La qua.
aun(plaz:jmdo ~ nodieo .ceñor) r.dl-
mente ca elle arte v vocabulvio,Y pa
ra quclos nUCQo!,q ninJ:Üna noticio ni
eonoCdmiéco cienen dena Icngw ,den
de luego porii fin atto m¡dlro,r<pucd~
>1< y
~1l~
prologo
~proucch¡r ~n algo dtlle ha denoQr, .
~Lo primero, que elte vocabubrio '
vaporelmifmo orden qu' .1 de! An- '
tonio de N ebri!l:, por eI.,lphabeü"di "
uidido en do. pmes. En b primera
v. el ronllllC, primero ,y lucf!;.o lo que
~ C,gn ific. en 1J légua de lo. Indiol,por
'lu. el que f~bc la de Erpaña, y lano
de! los,fc 'prouoche del. Eh la fegiida :
.1 conm.rio, primero repone (¡legua
IIl~i.'nJ , )' luego la Efp,ñola, polrque
el \Í l. rabc,y no l. de .(pañ., aC.¡mif
mo fe pt,edJ aprollechar . •
~Lo fegulldo fe ha de noUr, 'lu. en
el verbo fe pOlleent.r. la primer. per
fOh;! del finguTar dclprefente del indt
catiuo, porque ella no fe foim ~ ,)' I,s
deml. fe forman delll, y de l. fegun
da fe palie la vltima fvllab.,J 1J m.n.
ra <lel del Antollio . Yaunque (como
elh notado e" el Art.)lo. v«bos que
Iignific""1,, obra. de naturaleza, Ca
mo fon;lIouer,¡¡:on,r,f«en ~ r.am.ne
cero&c. Y l\l' que lignifican I>sopera
cione. de cof.s que 110 h.blm, Como
(on,gemlr la lortola .e,l lll" el p,,,.ro,
Borce" el arbol, y los ftllle;WleS Cal
-u-
19
Allello!".'
re
elb leng1la,no ~coCNmbrá ftntr'prf
men ni frgunda p.,fona •lino fuI. Itr'
ccr~. Pero en rl.oc~¡'ulario lo! a u.\
les vubos, doyles primer: y fe¡:Ullda .
perfon., porguudu (n el. niforrni-,
dad en todos. Y ~.un t.mbien porque
f.bidas dbs per(on,s( como de J.\" na
(e funn.n,lJs demH) f.cilmente fe f.
ben.
~Es lo tercero que fe ha de notlr,que
Tllndo alguna .níon tim. muchQ\
verbos. o a1gun. co(., muchos nóbrd
que l. figllifícon , Ce ponen todos con :
olla disjunl\ioll,o,Y comtinmente fe-
gun b 'urdc loc;¡) q~elos terminol tie
ncn,!.l tienen C'1l la m~jorb,q\lc fitm-
pree! meiorJc pOl1e primero.
~ Afsi mifino (dll d. ll or",qu.qu~
Ii de c, d. verbo de los primitiuos pue
!los rn ti vO(~buhlío re!"led.n for-
I1]nr ,otros ",urhol,y.rs! mirnlo ddos
nombres (e (.".111 verbos, y de )os ver
bOl numbrrs,rofúrme .1os .. ~hl pue
/1.l' ro eI.r,. , en el c.,pitulo t."ro, y
pOi' rilo no r. ponen .quí, por rn;!f ya'
Jlli d.d., rt¡;l.s p.• r. rIJo.... ->\.
tJhem f~h;¡ de rtot~r, qll( lo! Indio.'
-13-
20
·,
Prolo,to
iTeaquell~, proulncns,no todos pro-
"uncian los mifmos tennino, de vna
mJnera (romo elb notado ell<l arte)
y de aqul <1 qtlecn el pronunciar ,mu
chas veus vnos pronuncian vn.sl ...
trJ! en los tenninol,y otros en los mif
m~, p,onUne i3D otr lS,·P,incipolmen
te (11 bs que ell a1~na m.nen fymbo
liZJlI, y Con feme¡ltes en b pronúd.-
ciñ,ColM pone, V ,por,o. M,por ,n,Y
pO',e, a.por,.. ,SoPOr. e, y otra I vezes
por,,,,ta,h, vn" vezes ¡, deJci,cOlÍlo
(Y cma) pdr hirnu, Omo por, homo,
Oma,por homa,Am¡Ob, porham¡o.
ta,&c,y .(slottol femejan~s . Ellcad
uettido ellel'lor.q encite vocabulario
(pues no puedo re~lr en el tCcriuir lo
d~ I lal diutrlidades dich,,) /ip> la
m.u comun.
~.Ttem 'yen ell. nudlto yoca!>ubrio
f,lt, d. muchos t.rmillos, de arboles,
de fcmillJS,de frulb.,de JlICS, de P'"
XCI ,de ,,,im,les,de ollielos,de inllru~
mentos dellol , d. generos d.~nnas.
diuer/iJ.d' d<vellidos, de m,nj .....
de laI c~r,sde n\tc!tra rana. fe, atho
lic.,de ohlWCl\tol de rglcfiu.dc o1tf
- 14-
21
.•.. .
, ,
Alltllor.
bias d. CJr~s.D. diutrr.d~d dn~/ii~J.
y (,rcuem<nte, c~rtcrn JOI Indios de
todos los voc~blos drl.s rO(JI qUt no
trniJn nlfevf.,u,n rn 'qu .lI~s titrr.s;
como .fsi mifmo nofOlros no Une-
mas ttrminos d. las que no J)" rn I~
nuc/lu Y'.Y en otr.s , Y ,(si romo r~
e/l. cafo ""rotron r"mos dr los ttrml
nos pr?prios dr ", otrJl n,cio~rs pa
.. lig1l1licar a<¡u.lbs ror." , ,(u ri las
vfan d. Jos nudlros ,rnlJ m,ncr. y
form.quct/lanot.do en ti Arte . '
~llen Crponrn muchas vr7CS tU "tr
bos(co'la primm prrCona) adutrbios
pan lignificar .Jgü~s .1lion",los mil'
mo. aducrbios fe ¡'¡ d. añ,dir 3 las de
ma. p.rron.1S rn ,",bos numrros 'R
J¡ conjugacion.
111 (UI) eomo 'ella lengu. (Júqll' ti ,. C.
da y gtn.ul por tod, b ticm )no tS
n.lllr.l.n wdl,como tll. dlcho,rll.n
mezclados con lo. tmnino. dril. , Y
rccebido~ 1 y vr.,dos ya grn<rolm<nlf
'1u.1i de todos ,m~éJ,os ¡<minos de
prouinciHpmicubrts, de los qual"
t¡~iép<igo yo ,1f.U"os en el voubul.
rio.porque afsi etV f.ln p eomúmétr.
- 15 -
22
Al Lell""
111 En wdo lo qu.al.t~ CIltCdido aura
mucho, defclios. y ¡.h". RIl.~o al
,hrini. no leltorq <oti.d. J:¡, difficul
tod es qur el r. r~ocio tie ne por t'nl>5
V i,u.rtntiédt que' mi íntcnóon 1 ($ rtr
.. ir. Dlo'l\udlro reñor có el prqueño
,.ud,! que ligo . J d.qnotiuo aotros
m:1'\ ricos,lc offfrtc.1n m~yor don,
reciba .Oe pequeño {.ruido,
V yo prrdon.dclos y tITOS .
•comctido •.,y m•• yude
con (os oruionC'l .
V.t ••
"!
~
•
- 16 - '"
'1
~
-l!
1
1e
u
'1
23
Errores del vocabulario,que fe
hen de cmendtr.
~1f.1 . ",.I.li.,lIi,~M, ~i, •.\'li.n¡.DI6. ·or,i .. i
(0.04 .pI •• ,Ui1' .tlah dc:,t,3~-m ..."y J bit •• hlynln.
foIt ~ .pa.l~[í.l J.D~l1dr ) fU lmor l bl¡l . ,.d!lctr¡
Ibl. ! , .pt.!.II.H cond<,.f¡ "~hd •• lom~r.
901. 1. ~Q.t.ti., ~ . bond ~ (UCml .DiS I. ~\lrnü.
i,.
foI.II.¡>ol .d ~ _.000 de,~'1'" !n,0(11' .~'l'" i."
fol.l l .M+lt¡, .DonO<' )(ItJy'Il1,~161l,~afl~t.
10'--, e.pt.:.J~!i.1. CiI .tlondc'l1uC'Dí" t>16' ~ pu,oy,
fol." '1"'.1,11. 'l. oOh.de •C1 "'i" .oIS·, "''1'"
lVLl l . p2~S.U.1.4-. bon4cl unc¡~ C', DíS • •aulIe:
fol., o. pol.! ¡lj.G.N>"de~r,h"(:I,~16 • •a(,ho(~h~.
fol .-11.pa ,l . I.¡.bonde ~t'poc:anl , DIS" ) dlot1utllt
fol.", .p... Ji .1.0011&. ¡<ÍpoI" ,~Ist ,'hoIaf,1.
101.4 "p,.I.li .• I. oond,/·yr"'y ;.fi,de, gu1O.
ftl.4l.p •• I.II" 9 .old. ,Vans' .Ig~ ,yrc'l'gu,""
fol •• ~.I>' ,r..n.1 t.1I liad., ,o )qllill~ ~~,jIQn2ymi ,gu¡,
fot .1n .PI.:. .1I .19 ',tlon de ~sU:lrl\~f .,\.leupuni )Díll!i,
gLlaytlJ I ucup\:ml. . • .
fol . U .pa.1. 1i ~ 7 .ru:md',u)~ I. " 1 6a J(b3\':l.n l
fol .1 , ~p:a.I.1i . 1 J. 0011 d t'~h~ ;ly~.Dlga .umyac
fol., 7.pt ~. II. 8. ~ond,' ,"Jlor-a,t iSol J m:rt..lrl.
,,,,ro' l .PII.. I.U I r .¡;Otl"(1~ 1 mJ"Zn i .DJ6I1 ,qn;mb,aj , .
fol.7 l .9~., .Ii. ro :~oru~t ~(~l}r~r'.j ~l fJ.a ._ cMn;,
tol. 1~ . F_.1. It.; , .DCllldc.¡Ur.l .b l (Jil , 11:ln1l,
fiJL 71 .pe.¡ .U.,¡ l.ttOr. dt . Onillnlo )oi 6t ; tuofrt.
fol .7 7 .f a ••Ji. T6 .DO:'! de ; c~~li ,015 a. unint.
fol.8, .pa.di.17 •DOUt!c J 1'1ClitrC: ,itadt .lcncr.
fo1. 9 6,"'.1 J!.11.11 Olldc ¡~1p.lCI OI15J ,"'filc,
- 17 -
24
ERRORES DEL VOCABULARIO, QUE SE
HAN DE EMENDAR
25
• \
L~ confeúion getlaal.
y •ctí.,IDan.,!
. . ,.,.m.. pC.cadO'I,mi
69 ",dbf illl pc".dOiJ .I ~io',f' (1In:
.r,nelOhn'"6•..tl'lOs
.¡¡~tfI'o ,T 01
- 18 -
26
Centro Nacional de Información Cultural
Ldícon O Vocabularío
de la lengua general
del Perú
de fray Dom~O de sRJlfu TomIÍS
(1560)
Diccionario
Quechua - Castellano
Castellano - Quechua
19 A. antc. B.
19 ahahar o retener el baho árnacarn.am ámacihnaneui
19 abalan~arse alguno anaoi auangUl
19 abarca , suela de cuero oxora llenaue
19 abarcado cal ado cDella oxolayóc IJaqlicoc
19 abarca, calcado de madera eullu oxota
19 aharcar casi ahrac¡:ar marcani marcangui
19 abarcar como tierra miclJani micllan~uj
19 aharra anado varon con soltera si as óc sipasyacóc
19 aharraganadll hembra con soltero uáynavOc uaynallicoc
19 abarruanada de casado uáchoc
J9 abarrar como ala pared chocan; cbocan~ui
19 abarrancarse el ganado tósconi lóscongui lóxconi, fóltcongl li
19 abarrancado el Ranado tóxcosca
19 abastar cámapayanc
19 abasto o ahaslanca cámapavasca
20 abatir, ahl!lstar, diziendo abasta chicatta
20 abeJ"gócar, o lener ver~ueca incacuni incacunstui
20 abelgo~ar a otro lncay nicuchini incay nicuehingui
20 abatir derríbando tónichini tónichin~ui unnachini, urmach~ui
20 ahaxo urapi
20 abaxar, por descender urayeuni uraycungui
20 abaxauuenlo descendimiento vravcóna uraycónaJ
20 ahaxar otra cosa del alto vraycuchini uraycuchinil vraycuchingui [uraycuchingui
20 abaxamiento en esta manera
20 abaxllr 10 !.obenllo
20 abaxamiento assi
20 abeia vrúncuy I unincuy1 uancúyro
20 abejera vrunCUV08 uruncuypa] guacin
20 abejon falsa abeja. acatanga
20 abe"arueo. aue haca aello
20 abertura delo cerrado uichasca
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS lNDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
pa ~. CASTELLANO QUECHUA 10 Persona r Penona SinónImo
21 abolladura ÚCIO
21 abolorio machacóna osquicóna
21 abominar chécnini cbecningui
21 abominar. maldttlf üacani nacangui
21 abominable cosa ch¿cnipac
21 abonar el tiempo ossianc ocianc
21 abonanca de riempo osslasca
21 abonar de enfermedad aHiyani alliyangui
21 ahondar yrnayóc caní IvrnavOc canQ.ui
21 abondoso Iyrnayóc các
21 ahondaso en manlares
21 abondosamente assi
21 ahorrecer chécnini chécnin~ul
21 aborrecible cosa checnipac
22 aborrecedor chécnicoc chécruc
22 abortar, mal parir, moue! xúlluni xúllungui \llhmi
ullungui
22 abortado cnesta manera xullusca u.llúsca
22 aborton
22 abortadura. mal parto ullusca
22 ahupc mácallani mácallangllí
22 abracado nombre macallisca
22 abnsar rúpachini rupachingul lliDa)';Irochin.i
ninavachioa\li
22 abrasarse rupachicuni nípacrucungui
22 ahreuar, dar a beuet upiachini upiachingul
22 abreuado, harto de beuer vpiachi.sca [uciachisca vpi ~s ca lllpi~$ ca
22 abreuadero de bestias VJlíachina upiachina 1
22 abreuiar tacssachani tacssachangui
22 abreuiadura tacssachasca
22 abrigo canilla cuniculla
22 abrigar coiücuni cof\icun~ui
22 abrir la puerta uichani uichangul uicharinj
uicharin UI
22 abrirte lo que se hiende chéctaru chéctang ui
22 abro 'o. yema eSDInosa cáxa
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1- Persona 2° Persona Sinónimo
24 acogerse
24 acometer auapunl auapunRUI auani
auangui
24 acometer salteando auam aungui
24 acampaiíar cátini cálingui caticachani
caticaehan~llj
24 acompañador cátac catieacaehacoc
24 aconseiar simicuru simicun):1;U1 cónaCUnl
cónacungui
24 acontecer sinacay
24 acocear matcani matcangui aroni
arongui
24 acoceador haytacoc aroe
24 acocear tirar cozes havtani haytan.l!:ui haytay cachani
hay1ay CilIchilngul
24 acordarse IVÚY3CUni YÚY¡¡CUn~UL Iytlyarini
lyuyarmgUl
2' acordar lyuivani yuiyaD.I!:UI
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1- Persona r Persona Slnónlmo
2. ..
2. ,con otto
2'
2. I",orro
2'
2.
2. " 01. cama IdOni
2.
2.
2.
-"-
25
25
25
25
elo
1"''''
Ihuñini
fE
w
w Centro Nacional de Información Cultunl
...
w Centro Nacional de Información Cultural
A. ante. D,
26 adarga de cuero o arma 1 ~lIcánRa
26 adargado cubierto della 19uallcángacoc uilUcimgacusca
26 adarRarse con ella ullcani ullcafiRui
26 adelante ñaupa
26 adelantarse ñauDani ñauDanRui
26 adelitar a otro en horura a chani lyupaychangui
26 adelgll2.aI llallochini ilaiIOCblDRui Jlañoyachini
lIai)oyacruD2ui
26 adentallar o morder cánini cáningui
26 adentelladas canusca canintin
26 adentro úcuman
26 adrecar allichacuru alliehacun¡.;:ui allicbani
allichangui
26 adre¡yar lo tuerto ebecachani chCcachangui cbecachini
cheeacrungui
26 adeudado mano
26 adeuinar hamúf'l)aoi hamú.rpan~ul mUClaOl
muciangui
26 administrar offieio t6criconi tócricon~ui
26 administrador de officio tócrieoc
26 adobar vestidos achanta aUíchani Ipáchanta allíchanRui
26 adobar manjares micuYta ruraoi micuyta rurangui
26 adobada cosa allichasca
26 adobe de barro o de tierra tica
27 adobes hazer tycaoi ItYcan¡:¡ui
27 adolescer enfermar uixiaoi uixiaogui huncuni
hunc:ungui
27 adolescerse, o entristecerse de otro Uaquipuni lIaquipungui
27 a donde, preguntando mávpi? mayme?
27 El donde quiera máypipas mOl ma as
mayninpipas
27 adoptar h¡·o churi yachini churi yachingui churi randintiach:ni
churi randintiach: nglli
27 adoptado churiyachisca churí randm tiachisca
27 adonr m6cbant móchangui
w
VI Centro Nacional de Infonnación CultUl1lI
~ Centro Nacional de Información Cultural
sacan!
sacangui
28 afilada cosa tuDasea slouisca
28 aftrmar areruni areflingui
28 aflüm llaouichini Uaquichingui conchochini
conchochingui
ftacanchini
iiac.arichin~ui
28 anoxar la cosa aprelada cacharini cacharingUl Icrichini
icrichingui
28 1!1oxada cosa ¡crichisca cachansea
28 alloxar emperezando uillacuni uillacungui
28 afrechos, saluados hanchi
28 afrontar incachini incachin~ui
28 afrontado incacbisca
28 aCaciar
A. ante. G,
28 altalla eDla RaIJ!;anla ,ha",
28 agUiJa piedra collota rumi
28 8ftuigeño lleno de a¡¡:ui"u rumicaDa
29 aguijar callpact callpanguÍ VICin! utcani]
vt.acan2ui utcan ,ui
29 aguijador r
vtcahic utcachic I
29 all,llr arse a si mismo vtcacuni ulcacuni vtacacungui [utcacungui]
29 aguisar a otro vtcachini [utcachini vtcachingui utcachin~ui
29 aaui"on de fierro
29 agui one.ar con el
29 8«uila aue conoscida 8naa
29 aguilocho pollo de a~U1la ""'"
I quilla~uarapisco
29 agora conan conalla
canan
29 !lgora poco ha conaIlaracmi i'lacalIa
w
'"' Centro Nacional de Infonnación Cultuul
~ Centro Nacional de Informaci6n Cultural
32 ayuda 'a'Dana
32 ayudar Iyanapani anapangUl
32 ayuno mmcnmc
32 ayuna. casI rruncnisca
32 ayunar, DO comer nUncnini mmcnmRui
32 ayunar por deuocion adni If,:<Icrngui
32 ayfitar tamtani tamtaneui suntuni
suntunS;\Il
taueani
tauu nsuj
cotoni
cotongui
32 ayuso ~n Juaar vcupi ucupil runD¡
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
CASTELLANO QUECHUA 1" Persona r Persona Sinónimo
A. anLe. L,
l2 al oor alTa cosa sucmi c:ucmi
l2 aJa co~ue buela el aue, la carne riera
32 ala, las DIurnas II:ruessas ""lbo.
32 ala todoiunto riera
32 alado, cosa con alas riera cana
32 ala de---;ente tendida amnasea runa
32 alabar vunavchan:i lvuoavchanaui
32 aladar de cabellos enlas sienes ullu
32 alambre, cobre .01.
32 alamo blanco, arbol rambra
12 alano, CSDCCle de canes atum aleo
12 alarde de;ente suvochacoc
32 alarde de hazer suvonacuni suvonacunrzul suvochaconi
suYOChacon2ui
12 aluur hemoo onachini on3chin.l!Ul
12 alaridos dar caDañni C3DaOn2ui
32 alarido canarisca
12 ¡¡laTido delo~lea aucaconao caoarisca
l2 albacea de testamento r;-;-añuena eoaaelle
12 albañar de casa loincha
32 albañar hazer inchani inchan UI
33 albañir de casas uacip camavoc
33 albarca vxota uxoU lIao-o-ul
33 a!barran, hombre no casado uavna
33 alberca o eslanoue cocha
II alqo~r el 81\,111 acari yurayac
II alnorear, o amllnecer achacadh acanni acarimmi :vuravacni
: yurayacn~ui
33 alborotada cosa muznac locoricchlSCll
33 alborotadora cosa muzoavcachac tocorichic
33 alborotar muznacBchaili muzoacachanlIui tocorichini
tocorichinl!:ui
33 albur~ce cátma
II alcaduce de uuaducho Inincha
33 a,ca;-de de rortaleza ¡-;;'-cara c.,unavoc
34 ,]'0 malla
34 odón hUlquo huthco
34 al~ua.ziJ uathay camavoc
34 algu irlanda ~nII varon chantasca ty~
J4 s lgu irJanda pua mU2et chant:l.sca vincha
34 nl.i!:uno IIpas milYCK
34 algunI vez maynunpl ucrruHa
34 alJl:UD lanto aeasma acacblca
34 al,gunos en numero uaquin
34 IllIRibc.o cisterna de ajOla lo",vu
34 alhombra • pallu
34 aliar en amistad publica Iguaauinacuni uaQuinacunli!:ui naPilycuni
fUl pó1y(ungui
34 aliado enesla manera uaQumacoc "'''''!<OC
34 alimplar Ichani ichangui
34 alimpiadura Ipichasca
34 alindar heredades sayusru sayuatl2u.i
34 aliñar, O atauiar allichani alJicball&ui
34 alisar hazer liso tupa.o.i tu~tli;ui lIux.cani
lluxC3~j
35 a.liuio
35 aliuiarse h.." Mm:a.sya(l ui han acum
bancLSYiIocuoA,ui
35 alla donde tu estas cha""j uascaYQumi
35 allanar ampanL tmpangUl cuzcachJ.ni
CUZc:ACMolI:ui
35 allanadura ""pa cuzcachasca
35 all~ar a vun~ndo tamtaru tamtangui coloni
cOlofi"gui
sunloni
sunlol\llUi
35 allegar taucani tllUC2lng\11 cotorani
coto~u i
35 a llegadiza cosa laucasca sútusca
cotara)'asca
cotosca
"01
~homl
Ja,y,vocal
39 anchura
39 anchoua pezecico
39 andada cosa Ipoñsca
39 andar :poñni oringui
39 andador anchaporic
39 andar delante de otro ñaupani ñaupangui ñaupamum
ñaupamW1gui
39 andar en rededor moyoru moyongui moyorini
moyoringui
39 andar al pericox, Que llaman hillquini hinquingui hancallini
hancallingui
39 andar por diuersas tierras ma yrnam E..orini mayrnam porin~ui
39 andar perdido de camino antaycachani antaycachangui
39 andar va~ando muzpaycaehani mllZEay cachangui
39 andar de dos en dos seaynineporini seaynincporingui
39 andar trotando ehanchani ehanehangui
39 andamio por donde andan Iporina
39 andas de muerto [pitca
40 andas para viuo rampa
40 andar en andas rampayani rampayangui
40 andas lleuar rampani rampangui
40 anden para andar [porina
40 anden de heredad Ipalta
40 ane ~arse la naue emeaD! cineangui
40 anegado enesta manera emeasea
40 anej;!:ar otra cosa eineaehini eineachingui
40 angarillas itea
40 anguillas, pescado [quincdichallua
40 an!i!:osto, cosa estrecha IQuisQumc
40 angostura, o estrechura [quisqumc
40 ansostar~ o estrechar uisQuichini uisQuichingui
40 angustia, encogimiento de animo llaquinin
40 angustiarse enesta manera UaQUlcuru llaQuicungui
40 angustiado en esta manera lIaquicusca
40 angustiar a otro Ilaquichini llaquichingui
40 angel bueno ,Ui,up.y
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
CASTELLANO QUECHUA 10 Persona ZO Persona Sinónimo
A. ante. C; .
44 aQuedar lo que anda barcaoi harcanl!,ui
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECIflJA 1° Persona r Persona Sinónimo
"
44
aquende, de otra parte
aquende el no
chayguacpi
!nl8ccbimba
44 Iaquí desta parte del rio caychimba
44 aquien deuen otros manayac
44 aquexarse ñacaricuni ñacaricungui
44 aquexar a otro ñacarichini ñacarichingui
44 aquí donde y o estoy caypi tiascaypi
45 ara para sacrificar omo osño
45 arado, lugar donde aran chaeara
'5 arador, el J1;añan q' ara apae apoc
'5 arado yapana taella
45 arador el dela mano
v.
w Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Infonnación CuHura!
Iqui¡;oni
uic:on2ui
46 arrebaliadura Ul~osca
~
VI Cenlro Nacional de Información Cultural
~ Centro Nacional de Información Cultural
~P~ác-.--------~C~A~ST
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
~E~L~LAN
~~O~~~O=~~~~~~Q~U~E~C~InJ~A7"~~~~~~~~1~·~P~e~,s~o~n~a~~~~~~=C2~·~P~e~,=.o~n~.~~~~~----~S~in-o~
==:J
·n~u·~
52
52
atrás aduerbio
atrauessar or el traues
uipa
Iquimrani uirnrangui
.....
vi)c:anlungui u- Jl~mulIg uj l
cbacatani
ch ~t;tnlit1ii
'"
\O Centro NacionaJ de Información Cultural
g; Cenlro NacionaJ de InFormación Cultural
co""'"
uácangUl
camlRRui carrucuni
camlcungul
55 baldres pelleja
55 balido de ou 'a ""uacasca
55 balsa de madera u;unbo
55 baluarte de fortaleza Ipucara
55 birole Iltuachima uachi
55 ballesta Ipicla
55 ballestero I RuachicamayQC
55 ballestear iguachini uachingui ¡elani
iclauxw
55 bamballear llauini lIauingui
55 bambanear otra cosa lIauichani llauichanRui lIauiebini
lIauichingui
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1g Persona 2" Persona Sinónimo
55 banco liana
55 bañar en baño arrnacuni armatun¡ui
55 hañar a ono en ballas ánnachini ármachingur
55 bailo de altua caliente honrloma
55 bañador de baño armacruc
55 bailo~ jug2r de bañarse armacuna armacun~a
hucchu
húcchuni hucchunlitui
hucchusca
56 barrer como Quiera cílychani caychangul ¡chani
ichangui
56 barrcrlwas lo Que: se: barre ¡chasca
56 barredor, o barradc:ra e1q' harre Ipichac
56 barrera de muro ucara
56 barrero de sacar barro saña
56 barreña de barro carasso an¡¡:1lfl
56 barril de vino caca caca
56 barrio de villa
56 bamga vic¡,;:a [uicu1
56 barro benneio Ipoca saño
56 barro de ollas ";;0
56 blrro n.egm, que nasee en1. cara, o en otro cabo ;n,
56 barro de otra manera como berruga nmpi cota
56 barroso el que los tiene anayoc ana'Vapa
r1rnt1icota calla
56 barruntar, sospechando ualucuru ualucungui uamcani
'"
W Centro Nacional de Información Cultural
~ Centro Nacional de Información CulturAl
uarucan ui
56 bama. donde nasee pelo caque
56 barua, el rnesrnopclo apTa ¡;un. .
56 baruado lo (J' tiene bamas á fa oc
56 batuado de barua roia áco t:úne:1
56 bamar, comen¡,:ar a baruar úngayani ÚflgayangUl
56 barbero rupruy camayoc
56 baruena
56 bamo pescado
56 bassa de columna tlcssi
56 basilisco scrniente
56 bastardo no legitimo I,," dpssi churic
56 basteeer fortaleza cocaócbani cocaóchan~ui
56 bastimento de viandas cócaui
57 basto, cosa no delj:!ada nko acra
57 bastan tallóna
57 batalla ucIla
57 batallar ucHani ucllangUl
batan donde muelen algo, la piedra de
57 tonani
arriba
batan donde muelen algo, la piedra de
57 "'"''''y
abaxo
57 batel de naue uambo
57 batiente puerta
57 batea uamboro
57 batir hoja tacani (acangui
57 batir las micsses Ivzcoru zcon~ui
57 batir, echar debaxo derrocando tonichini tonichinguí vrmachini wmachini
vrmachinlnli rurmachinRuij
57 batir hiriendo macani macangui
57 haua dela boca Ipuco COY
57 bauadero de los niños
57 bauear, echar hauas urr_oconi urrOconl!:UI
57 bauaza Ipucoy
57 baptiz,ar Jluliachim Jluliachín uí m.acllani
madlaJl2Ui
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pá~. CASTELLANO QUECHUA 1 Persona 2" Persona
D Sin6nimo
57 haxa cosa va un
57 baxilla para sernieia
57 baxo preposicion vd.pi urápi
57 baxo. aduerbio úcupi
B. ante. E.
57 be~o dela boca el alto VUpA
57 heyo el baxo ciri
57 be~o grande virpa c;apa
57 becudo de araodes besos viroa capa
57 beldad umayata
57 bella c;osa urna caDa capcru
57 bendezir
57 beneficiar, ha.zer bien allicbani allichangui
58 benigno llampo songoyoc
58 beodo machasca
58 ben;a lyuyo
58 benl piedra uispe
58 bermc ". cosa uca
58 ~nnegecerse pucayaru pucayangui
58 bermellon uca allpa
58 hernia vestidura ullu ha
58 beJUCO puerco vrco coche urco cocbe
58 berro yerua vilcó yuyo lu.ilcó yuyo
58 berruga QualQutera moro ticti
rún ícota
58 berruRsr
58 berrugoso moro yápa rim ¡cota
58 besar m6chani mochangui
58 bestia fiera wun cacea
58 bestial cosa
58 bestia de carga
58 betun para ):legar toc6ro
58 beuer vpiani Iupiani] vpiangui upianRuil
58 beuer mucho
58 beuer con QUO como los Alemanes ancossanacuni ancossanacumwi
58 b~uedOI IVlliaccapa upacc:apa1
'"
VI Centro Naclona] de Información Cultura.!
~ Centro Naciontd de Información Cultural
A. ante. L.
5. blanco como cuiera vuci,
.,
5. blanco v~ asila
5.5'
blanco a donde tinn onancha
blanrmear ser blanco IvUrácvani yurácyangui
5. blanauear hazer blanco lvuracvachini VUflIc'lillcbm2ui
5. blañrmear, dando lustre lo Jrusmo---¡:YUraevachinil lo mismo achin
5. blanaueadura de oared vurn.cvachisca " I
'"
-..J Centro Nacional de Información Cultural
~ Centro Nacional de Información Cultural
r:P~á--.--------C
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA ==::J
~A~S~T~E~L~L~AN~O~~~~~~~~~~Q~lTI[~C~InJ~A~~~~~~~~~1~o~p~e~rs~o~n~a~~~~~~~2=o~P~e~r~so~n~a~~~~~----~S7in-ó~n~il~
62 brilgils Iguara
62 braguero
62 bramar los bueves o vacas 19uácani guácangui
62 bramido en esta manera Iguacaynin
62 bramar como Quiera Iguacani guacangui
63 brasa de fuego raurásca
63 brasero de esta brasa 6.
63 braua cosa fiera Ipmac
63 braueza
- 63 brauear ser brauo mani iñangui iña tucuni
Ipiña tucungui
63 brauo hazer iñachini iñachingui
63 breña o mata tocri
63 breue cosa tacssalla
63 breuedad
63 brotar los arboles chichini chichinR:ui
63 brotar
63 broquel IR:uallcanR:a ~pullcana
63 broquelado Iguallcasca
63 brma. o brutal cacea
63 bruxa o bruxo lyzcálIo
B. ante. U.
63
63
bu c la~os
bufar
o bofes
""'. upam 'u pangui
63 bubo, aue conoscida toco pisco
64 bullir cúvuni cúyun~ul
64 bullir la frente
64 burdel amD8vrUna RuaClD
64 burlar de palabra saúcaW saúcangui
64 burlando saUcasDa
64 bmlooa cosa ",u<= sauca a ac
acipayacoc
64 an ucllani
64
burlar de manos
burlador acipayacóc "" ui maquiguan pucllangui
....
... Centro N.cional de Infonnlci6n Cultural
;j Centro Nadonal de Información Cultural
67 cayada taona
67 cal de piedras Iyzco
67 calabaca yema :apallo
67 calabaya, el fruto deHa ,apallo
67 calabaca siluestre urun capallo
67 calabaca para tener agua um
67 calilbayo para comer los indios mate
67 calar lo cerrado uichari uicharigui
67 calambre, enfermedad tornar cU!¡uncani cuyuncangui 1¡¡:IlCuncayani
ucuncayangui
67 calauema de cabeca ayapboma
67 calcañar chaquiptáyconi
67 calcar recalcar vinani vinaneui atini
afingui
67 calyar calcado vxotacuni [ uxolacuni] vxótacungui [uxótacuni] Iláquicwti
llaquicuneui
67 calcado vxóla [uxóta] llanque
67 calcada, camino empedrado rumitarpusca ñan
6' calcada, hazer de nuevo
6' calenlarse coñini coñingui coñicuni
coñicungUl
- conocuni
()"OC\II"Ut ~l i
68 calentarse al fuego massacum massacungu i conocuni
couacungui
68 calentar otra cosa coñochini coñochin~ui
6' calentador para clima
6' calentura por calor rupay
6' calentura, fiebre rupay huncuy
6' calentura con frio chucchu
6' calentura. quartana
6' calenturoso el que las tiene chucchusca
6' calero Iyzco camayoc
6' caliente cosa coñisca
6' calentada cosa coñichisca
6' calma de viento mana guayranchu
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
N g. CASTELLANO QUECFfl)A 1- Persona r Person~ SIDllnlmo
....
\A Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Infonnación Cultural
70 cancion taqui
10 cancionero ta,quma
10 candado, cerradura vixcana fUlxcana)
70 candela lumbre ru ...
70 candela de feuo virap gUarieolla
10 cangHoll VIilf>¡O de balTO sailo vicchi
70 t:an.e.re ·o pescado apancora
70 canoa, naue de un madero 19uambo
70 t:Bnsane ahl.uno savcuni saycunR.ui
10 t:ansar a otro saycuchini sayeut:hingui
70 cansado o cansancio sa cosca
70 cantaro Ipuyño
- 70 cantaro rande humi ua vroo u o
- tieo
70 cantaro muy 2tande como hnaia IIIPO rUiD01
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA )0 Persona r Persona Sin6nimo
....
-.J Centro Nacional de Información CulturAl
~ Centro Naaonal de lnfonnaci6n Cultural
00
- Centro Nacional de Informació n Cultural
~ Centro Nacional de Información Cultural
C. ante. L.
7' clam.ar, dar vou s capanni caparingui
7' clamo r, grande voz capari
7. clamoroso I ~que da voze.s c aparic
76 clara de hueuos rumproD Y\lTacnin
76 clan cosa con luz lIarisca
76 claridad assi lIan
76 clarifi c·ar ilSsi llarim lIarinKui
76 clarecerse estar sin hez chuyani ehuyangui
76 clara cosa sin hez chuvasca
76 claramente assi
76 claro lo Que se vee ricuri )tutilla
76 claro Jo Que trasluze 11ari ricun
76 elauar tacani tacangui
76 elauadura
76 dauazon de d auos
7. clauo de hierro
76 clauellina, nor Ilcca uacanli:ui
7. clemente coyapayae
7. cloquear la ~alli na llacan! Iguacanlnli
76 cloca gallina ocllan.ayac
7. doca,otra aue aualauiera ocllanavac
77 couarde manchac capa
77 cobertor de cama catacuna
77 cobertura catana
77 c ob ~ ar catacuni eatacungui catani
catangui
77 cobrar lo perdido tariru taringui
77 cobre metal anta
77 cobrir con ropa catani eatangui
77 cobrirse a si mismo con ropa catacuni eatacunli:Ul
77 cobrir c8 sombra a otra cosa llifochini Ilatochingui
77 cobrir c8 sombra a si mesmo lIantocuni llantocun~ui
77 cobro por recaudo
77 cobro luear donde alli:o se guarda ehuraeona
77 cace herida con el calcañar haytasea matcasea
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1- Persona r Persona Sinónimo
78
78
calera negra, o quemada
colerica cosa
.n.
iña~apa
uz'o
ipUUO(:;lp il
78 colsr:aio, algo que cuelga uvurayaSC3
78 colgar generalmente uarcuni Iguarcungm uarcurayachini
uarcur8yachinl!U i
78 (olRar al~una cosa uayuchini Iguayuchingui uayurachini
uayurachineui
uacurayani
uacurayanR,ut
78 eol~ ado estar Iguayura chisca
78 colg ado estar de otra cosa uarcusca
78 ,olmar la medida camani camangUl tactachani
tactachanRui
78 colmo de medida camasca
78 colmillo "'00
79 colodrillo macho
79 color qualquiera riccha
79 colorado de color ricchasca
79 colorado,berrne"o "C>
79 columpiarse en columpio uavlluncusconi uavlluncuscong:ui
79 columpio uayIluncusco
79 colunma de piedra :aytorumi sayuarumi
79 collar de vestido cwnbisca
79 collar, que se echa al cueHo uallca
79 comadre madre con otra
79 comadre"a chúcuri
79 comarca nwc.
79 comarcano marcayoc
79 rombatir aucanacuni auca.nacungUl
79 combatiendo lomar aucanacuspa atioi aucanacuspa atinRui
79 combate 3ucanacuy
79 combatible cosa atij pac
79 combidar corpachani corpachangui corpachacuni
cOl'tlaChaCilnrn.i
79 combidador corpachac
79 combidado coroachasca
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
P'~. CASTELLANO QUECHUA 1· Persona r Persona Sinónimo
79 combitc
79 comedir
79 comedido
79 comedor uilca vicp mICOC -rapa
79 comedor de hombres runap rnicoc
79 comedera cosa micu micungapac
79 comer " micuni micun~ui
79 comer en mortuorio corpachacuni corpachacungui
79 comer amenndo achica cutí nUCWll achica cuti micun.e.ui
79 comen~ callarini callaringUl
79 comendar, o encomendar villaouni ruillapuniJ villaOWllro1 rUll t30ungui]
80 cometer enel mal hochallicuni hocballicungui
80 cometer oeceando hochallicuni hochallicunll.ui
80 cometer como Quiera
80 eo 00 51CSl
80 comienco como Quiera callarina
80 comi o. aduerbio noca nan
80 comida micuy
80 como, eamOlrando ca silla
80 como conjunction sinatacmi
80 comoadecerse coyapayaoi coyapayangui
80 comparue con OtlO l\oclIguan yayane
80 compañero en trabajo orie macl
80 compañero en plneres cuchuc maci
80 compañero. cuc acompaña a otro lporic mad
80 compailero erua lZ;uerra Buca maci uaman maci
80 com arar tincochint tincochin u.
80 compas topana
80 compassar medir por compas toponi lopo_R ui
80 copassioll dela passion de otro coyapay
80 copeter, pertenecerle a alguno sucpac
80 competIdor con otro
80 complaur cusichini cusichingui
80 comolir camani camangui uchucani
uchacangui
80 eo nedo< rume
00
00
....,¡ C entro Nacional de Información Cultural
00
00
Cenlro Nacional de Información Cultural
82 contador ui ocamayoc
82 cantal de clIenlas uálka
82 contante oara con lar
82 conlu razones villacuni uLllacunil v illacun~i fuillacunll.uil
82 c(m!ar oor numero Iqmpponi uippongui yupani
yupangui
82 contender porfiando aripanacuni atipanacungui
82 contendedor assi atipanacoc
82 conlencloso con Dorssa ati ac
82 conlento cusiyoc cusicoc
83 contentarse cuslcum cusicunguI
83 contentar a otro cusichini cusichin¡;cui songomanchayachini
songomanchayacb ~gui
83 cootil/,o, aduerbio camguam
83 continuar catini catingui
83 continua cosa catisca
83 continuo en duradon viña villa
83 continuamente cayantin
83 contra, Dretlosicion
83 contra , aduerblO
83 conlradezir cuuparu cutlpangui
83 contradezidor cutipac
83 conlrahazer Iyachapani .yachapangui
83 confTahazer a otro lyachapacuDi achapacun2.u i
83 contrahazedor achapac achapacuc
83 contraponer
83 contraria cosa
83 contratar ninacuru nmacun¡;cui
83 contrato ninacusca
83 con trecho rata
83 contribuvr cacaru cacangui
83 eontribudon cacay
83 contribuvdor eacac
83 contum1ce, porfiado suc slmlyoc
83 cOnualescer de dolencia alhvani aUiy¡mgui
83 conualescltltieoto alliyacusca
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1- Persona r Persona Sinónimo
83 conucllcion huilÍnacu5ca
83 conucnir con otro buñinacuoi builinacungul
83 conuenir, ser cosa bonesla
83 conucnicnle cosa
83 conucrrir en bien allirucuni aIlitucunJtui
83 conuertit en mal mana allitucuni mana allltucun i
83 conuc~;n rUnanacuni nmanacUDRui
83 conuersacion rimanacusca
8. copa para beuer vpiana uplana
8. copa li!:nmde chumba
8. copero, el ministro dela copa vpiachic ruplachicl
8. copete de cabellos chuccha
8. copia, por abundancia yma ayca
8. copioso, POr cosa abundante vma avcacac
8. copo de lino, o de lana uxcangapac
8' corasen de animal 50n2.0
8. conu;on dela madera SODgO
8. coraje:
8. corral cancha
8. coral mono
8. coreaba como
84 corcobado como CORlO oc
84 cordel "",.., uacera
8. eordon uasca uacora
8. cordero vila ui\a
8. curnen, hiriendo con cuernos Iguaccani :guacrangul
8' corneador 19uacrac
8. cornuda, cosa con cuernos uacra ya a era oc
8' comudo en denuesto
8. corona como aUlera vineha
8. corona de flores o yeroa vineha
8' coronar assi vinchani vincbangui
8' coronista acanscap villac
8' corporal, cosa de cue o
84 corral como patio de casa cancha
84 cOlTea de cuero cu. uasca
choctasca
85 C05sano ladron auca
85 costa dela mar cochaD Dicta
85 costal cótama lon~o
85 cosCar Por preeiQ chánioc
86 coshlla useta
86
86
86
costoso. cosa de cosla
costrll, como corteza
constreñir
m.
anchachanioc
bunichini hunichingui
86 cmtumbrc acari.sea
86 costumbre de muget Iyaguamcu maoacoe
86 costumbre tener la muR,ce rn.áppacuDI máppacungui
86 costura clrasea
86 costurera cuay camayoc
86 coxo de pie a natura virnte.haqui [uicraeb~uj
86 coxa de: pie harnea ",la
86 coxedad desta manera ratay
86 coxear aui hamcani hamcan2ui
86 coxqutllas tener coHani collangui chicuni
chicuna.ui
chiquicJumi
chiQuichana.ui
86 ca);. uillas hazer chicuchini chicucbll1gui collachini
collach.ma.ui
86 CQzer anucuni anucungui 19uaycuni
IRUavcunRUi
86 cozedura anusca
86 cozida cosa Iyanusea
86 cozina, luAar concha ~uaci ~anucuna ¡uaci
86 l:ozina , caldo liquido hilli
86 cozinero anu camayoc
C. anfe. B.
86 crecer viñani uiñanil vrnangui uilanguil
86 crecer mucho ancha viñani ancha uii\aniJ ¡mcha vmaOllui [ancha
86 creciente de mar lpoc,hij
86 crecer otra vez ilalac vmatli rftatac umaw /latae viñan,iUI Uiatac uiñanrui
'"
VJ Centro Nacional de (nformación Cultural
':f Centro Nacional de InfOInlación Cultural
'"
VI Centro Nacional de Información Cultural
'" Centro Nacional de Irúormación Cultural
'"
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1" Persona 2° Persona Sinónimo
~P~á--.--------C
~A~ST
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
==E=L
~L~AN
~O~~~~~~~~~;Q~UE~C==InJ~A~~~~~~~~~l~·~P~.~r,~o~n~a~~~~~~~2~,~p~e~r~,o~n~a~~~~~----~S~in~ó~nccir'~
--¡
93 citar, mouer a otros curirichini cútirichin~ui
93 CIClan de calentura chucchu
93 cie~o de todo punto lI.auca
93 ciego que no vee, y tiene buenos ojos babea
93 cielo esto todo lo (J' parIXe hanancpacha
93 Cielo estrellado cl.lyllomioc licci camallipi
camalhpi
93 Cielo de cama uñonap t;:IIgua
93 cieno tóro mito
93 ciento, numero achác
9) cien vezes pachac cuti
93 cien mil vezes chun!?;a huno achac gua tanga cutí
9' cierta cosa xullull checcha
9' cIertamente xullulltacnU
9' cieruo, o cierua animal lIuychu taroca
9' cigllITll lian tian uixqui
9' ciR.Ueña aue
9' ciliar, dóde encierran pan collca
9' cimiento de aualQuiera cosa ticssin
9' cinco, numero Ixca
9' cmco mil en numero pixca guaranga
9' cinco vezes aduerbio Ipaca cuti
94 cinco mil vezes Ipixca guaranga cuti
9' cinco tanto Ipixca cavchica
94 c inco dias, adl1erbio Ipixca punchao
94 cinco meses ixca Quilla
9' cio<::o mesino. cosa deste tiempo ixca quillayoc
94 cinco Dalmos uca capa
94 cmco medIdas ixca topo
94 ciD uenta, nwnero ixca chun~a
94 cincha de silla, o aJuarda chumbi
94 cincho como cenirlura lo mismo chumbi
94 cinchar silla cbumbillichini chumbillichin ui
94 cinchada cosa rlesta manera chwnbi lIichisca
9' cinla, o cinto chumbi
9' cintura chacanchic
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUlCHUA
CASTELLANO _Qy-EC HUA 1° Persona r Persona Sinóni.mo
--
o
Cenlro Nacional de Información Cultural
- Centro Nacional de Información Cultural
S
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA -,
~P~ác-.--------~
C~A~S~T=E=L
~ L~A];~O~~~~~~~~~~\JE~~C=H~U~AC=~~~~C=~~~17'~P~e~rs~o~n~aC=~~=C~-==C2~'~P~e~r~so~n~a~~~~~----~S~in-ó~ncc
iI~
-'"
o
Centro Nacional de InfOfTtlaeión Cultural
- Centro Nacional de Información Cullural
~
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA ~
r;p~á:-
. --------C~A~S~T~E~lJC
~~AN~O~~~O=~~~~~~tn&
~C~EnJ~A7=~~C=~~~~~I~
·~P~er~s~o~n~a~~O=~~~~2~·~P~.~r~so~n~a~~~~~----~S~ln~ó~n"-b~
102 destrautsar
102 desbaratar batalla chicrichini chicricrun2ui atini
atingui
102 desbaratado de batalla alisea
102 desbaruado unga oae
-
o
v. Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de InfOflnlción Cullural
ceQueCD2ui
105 deslindada cosa cequesca sayuasca
105 deslindador sayuac cCQuec
105 deslizarse, caer por lo liso lluhscani lIuhscangui
105 deslizadero Ilubscay
105 deslizada cosa lIubscasca
105 desloar c¡mini camm UI
105 deslomado uata guacllisca
105 desluzir Iipiani ti ialllzui
105 desluzido lipiascl
105 desmayar uañu tucuni l.ruadu tucu_ogui
105 desmandarse dela manada raquicullI raqUlcungui
106 desmelenado lampa uexte
106 desmenuzar cótani cótangui
106 desmenuzar en polvo lo mismo rc61arul lo mismo cótangui
106 demlentlr
106 desmeollar, sacar meollo dela fruta son onta curcwlÍ SODlZonta curcungui
106 desmeollar, sacar los Sesos ñutconfa curcuni ñulconla curcungui
106 desmontar, ro¡yar monle urun yaponi urun yª,poDgui
106 desmontadunJ urun yaposca
106 desnarigado curu doga
106 desnaturar dela tierra carcuni carcunaui
106 desnalUrado dela tierra carcusca
106 desnei!:ar delo dicho ximiata cutirini ximiata culirinli:ui
106 desnudar a otro Ilalani liaran uí Ilustini
Ilustingui
106 desnudarse a si ffilsmo lIatacuni lIatacun2ui llusticuni
lIusticungui
106 desnudo lo que no se suele vestir lIatana cusca
106 desnudo achall3C
106 desobedecer manahunini manahuni!lgui
106 desobediente mana hui'lic
106 deshonrrar incachini incachingui
106 deshoruTldo p incachisca
106 desbossar, quitar los huessos tullunta ~urcunj tullunla ~wcullgui
106 despajar el tri~o limp iarlo ichani ichanRui
-
~ Centro Nacional de Información CullutaJ
-
o
Centro Nacional de fnfonnación Cultural
-
~
--
VI Centro Nacional de información Cultural
--'" Centro Nacional de Información Cultural
_.
D. ante. R.
114 drago serpien te amaro
114 dran o de Casi CUPO'
D. ante. U.
114 ducho, cosa ac.ostumbrada
114 dudar muciani muc:.... ngm manacheeca yach mi
RlBrulchecca yich lDS!.ui
114 dudosa cosa muciasca manaehecca yac.b Isea
114 duendl, cosa mansa oyuase:a
114 due!io, por señor
114 dulce cosa mizque i\uñu
114 dulcor o dulcura lo mi9m "
,1 lo mismo ñuñu
114 dulce hablador mixq\Ji :limiyoc
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO Q UECHUA 1" Persona r Persona S¡nóoimo
-
...... Centro Nacional de Infonnad6n Cultural
-
00
Centro Nacional de Infonnación Cultural
rat:o
11 6 elarse eaC;ani ca aogui ra~oni
rat:on~i
116 elada agua ebollungoy
116 elarse los Dalles eassani ca.ssan~i ca..~ni
e~u;angui
116 d eclo para dignidad acllasea
116 elegir para esto aelle.oi lelle.ogui
116 elegante, o galana eosa una eapchi
11 6 elemento, o principio tiessi
116 elegir como quiera acHaru a c llan~ui aecan;
a.ccangui
116 eloquente mlZQuerlrnac
E. ante. M.
11 6 embacarse muzpaoi ngui muzpayeachani
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
CASTELLANO Q UECHUA 1· Persona r Persona Sinónimo
muzpa 'c2lchan~u i
117 embayado muxpaycachasca
117 embacar. hazer baca Ivanavani anavangui
117 embayador, el que emba~a muzpachic
117 embara¡;:a.r cbiCluichini chlQuichingui locorichini
tocorichingui
117 embuas:ado chiCluicrusca
117 embarrar alguna cosa llurachini IlurachinJ!;ui
117 embarrar llutani llutani.ui
117 embarrarse lIunchicuni llunchicun~ui
117 embarradura lIunchisca
117 embarcar Iguamboman,yaucuDI uambomBn, yaucungui uaboyani
uabovan2uI
117 embarnizar lIunchini llunchingui
117 embarnizadura lIunchisca
117 embaucar UuHani ltuHangui
117 embaxador cachasca
117 embaxada lo mismo cacha§ca
117 embeuerse
117 embeuecerse umtini uintin2ui
117 embeodar a otro machachini machachingUl
117 embeodarse a si mismo machani machangui machacuni
machacunxui
117 embermejar alRuna cosa occayachini poccayachin2Ui tpuccavachini
uccayacrungui
117 embennegecerse uccayaru uccayan2ui
117 embiar como auiera cacbaDl cacflangui
117 embiar adelante ñaupachini ilauoachingui
117 embidia chi UiC8V
117 embidioso chiQUlCOC
117 embidia tenee chiquicuni c~~uicungui calchani
calcban2ui
117 emblaquecer otra cosa lyuracyachini yuracyachingui
118 emblaquecer assi lvuracvacuni vuracyacuDR,ui
118 embliquecerse al una cosa IYUIacyani yuracyangui
118 emboluer mavtonÍ maY10DRui intoni
--
\O Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Infonnaci6n Cullural
Ipintonll:ui
118 emboltono como de letras uille;! may tosca .
emboluer vna cosa con otra, como trigo
118 chacroni chacrongui
eó otra semilla
118 emboscarse
118 embotar a otra cosa tancoyani lancoyangui
118 embotldor lancochec tancoVl e
118 embotarse tancoyacuni taneoyacungui
118 embotada cosa tancosea
118 embeuecerse 1000a tucurn opa, ttacungui
118 emheuecido ODa lUcllsca
118 emhracar el paues ullcani ulJcangui ualldgacuni
Iguallcágacungui
118 emhraueeerse macuni rnacuDgui
118 emhrauecer Otra cosa iñachini maehingui
118 embudar vissmi uissini vissiDgui fussinRui hilpuchmi
hilpuchi1!g~i
118 embudo bllpuna vissina [uissinal
118 embutir Iyatini añogul
118 embutido absca
118 emendarse de oeceado uanani uanangui uanacuni
uanacuI'ISlui
118 emendador uanaebic
118 emendado uanasea
118 enmendar otra cosa uanachini u.anaerungui
118 enmocecer, par.tlst: t'r"Xo u.a.ynayaru 11[U.. yn,¡yan~ uayn:H UCU OOnl
uaynal uc\,pungui
uc:tlpunR,ui
118 enrnudecerse opalIayani opaJlayangui oparucuni
opatucungui
118 empadronado asea
118 empadIOnaT lvupani lyupangui
118 empalagar .acani a~angui
119 empachar laconchrni tacorichinRui
119 empachado tacorichist.a
119 emparejar cosa desygual aetachini actachin~i IlClani
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1- Persona r Persona Sinónimo
pacangu'
pac!achavam
actachayangui
cuxcachini
cuxcachin~ui
cuzcachayani
cuzcachayangui
119 emparejadura p3clachuca cuzca cbasca
119 cm""" callarini callarinR.ui callaripwli
callaripungui
119 empedernido rumi vasca
119 empedemecerse rumiyani rurniyangui rumirucuni
rumitucUDRui
119 empedrar rumicta, tarpuui rumiCla, tarpungui
119 empedrada cosa rumi larpusca
119 empegar mapachini mapactUngui cazcacbini
cazcachingui
119 empegado cazachlsca
119 cmPl=yne caDCha caracha
119 empeynoso lleno de ellos caracha ¡;apa
119 cn1l)l:1lejar caranchani carandl.lngui
119 empellejado caranchasca
119 lempellar, o empujar taocam tancaogui
119 empeñar mano, guacaychani mano, guacaychangui
119 empeño ffianovninc
119 empei1ada cosa mano
119 empeorar de mal en OtOr aochavcuru 8nchavcungui
119 e m~ora r en dolencia lo mismo anchavcunil lo mismo ranchaycunJ!;ui
119 e1!lperador n1,leuamente mUMOCC~c mussoc appo
119 emperador caOle '0000
119 emperatriz, muger destc coya
119 emllcrc¡;ar uellacuni ueJlacungui quellani
uellangui
119 enlPi c oUu. poneren p¡eo~ 1,larcochini uarcocmngui
119 empinar. enhestar assi mismo sayacuni sayacW1gui
120 empinar, o enhestar alguna cosa sayachini savachingui savachicuni
sayacbicun2ui
120 Ic=mpinada cosa sayachisea
120 c=m inaJs e a SI mismo sa ani n.YllDli!.ui savacu ni
. sayacungUl
120 emoina do assi sayasca
120 emp lastar hambini hambingui
120 c=mpl3$llo hambi '
120
120
emplear
etUp-IUmilf arpacllJli ~cun&u i ,..
ngui
120 emplumar a otra cosa " ..".)..rnini ~tpa)'achingui
120 lemp lumado atoacusca
120 .emprouetc=r a otro uo\C(:W!eruni uacchachin¡ui
120 iCm¡;ItoUecer el mismo uac.clacuni 19uacchacunaui uaccha, tucuni
19uaccha tucunllu.
120 lemoonzoñado hambisca
120 empoluonlr con sal cachenchani c.achenchan¡\li
120 ~mpo luorado assi ~chem::bilSQI
120 empoll arse el bueuo iC"hi u~n i ichiuyangui I piscoy~i
iscoyanR.ui
120 ¡émpollado el hueuo iclullya.ica iscoyasca
120 em~ taJ maii.ani mañan211i
120 ernpr~tada cosa mañasca
120 erJlDfci\aJ"5;e chichuvacuni chichuvacuDlOll
120 emprel\ar a hembra chichuyachini chichuyachingui
120 emorestar 10 que se huelue maiiani mai'iangu¡
120 emprestar lo q' no se buelue
120 c=mpre stada cosa mailasca
120 c=mpu:-:ar con la rodilla co~an i cOln!;angul
120 ell}pL1/Car a lexos tancani tancan~ui comcani
oomr;an(l;loIi
E. ante, N_
120 eJl~i!:e nar suemall.eun.i sucman cungu i
121 en alguo tiempo . m:l)'pa(;hilpl
121 en 31aM IUJ!: 3r maynimpi
121 en al Ur\a manera
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU. LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECB1JA )' Persona 2' Persona Sinónimo
-
lo.>
W Centro NacionaJ de lnronnación Cultural
Centro Nacional de Informaci6n Cultural
-..,
VI Cenlro Nacional de Infol'lnlción Cultural
Centro Nacional de Información Cultural
-
~ Centro Nacional de Infonnación Cultural
..
Ñ Centro Nacional de Información Cultural
lo mismorpaolan 'ui1
129 eroaeal lu~ar de yerua !guavlla uiJ[UI c_apa
E. ante. S.
129 escabullirse uispini UiSPlnRUi
129 escala o escalera chacana lIucaoa
129 escalera de barro o de piedra pala pata
129 escalan de escalera ata pata
129 escalentarse al sol massacuni massacunQ:ui
129 escaJenhuse conocuru conocungui
129 escalentar otra cosa coliochini coi\oclun2ui coñlcbini
coñicbingui
129 I'!scama de pescado challuap caracha w"
129 escamoso, Heno de escamas caracha capa
129 escamalpescado ichani ichanlZui
130 escamadura ichasca
130 esclodar vissini uissini] vissin2Ui ussinguiJ
130 escaño pequeño nana
130 escapar uispini uisP!!!B!,li matochini
matochm~ui
130 ueraue o trebejO tapUna
130 escaramm;:ar uctlani ucllanlnli
130 escaraua"o pelotero acatanga
130 escardar los panes coram coran~ui haUmani
haUman ui
130 escardador de panes COntC hallmac
130 escardiJIo para escardar corana
130 escarnecer acipayani acÍpayanguí
130 escarnecedor acipayac
130 escaruar [azpini [azpingui chapchani
cbaDChangui
130 escaruadura iazplsca
130 escaruador con que escaruan [azpina
130 escama dientes cadquina
130 escuo auariento micha
130 escaso, cosa en peso o medida pLSSím
130 escaruar arboles COIaru corangui lupini
--
w
Centro Nacional de Informaci6n Cultural
c:;
N
Centro Nacional de Información Cultural
lazpingui
130 esclarecerse lIarini lJann2ui
130 esclarecida cosa llarisca
130 esclarecer e l dia achavllarinc acha pacarioc
130 esclauo iñas
110 escoba para barrer ¡chana
110 escobilla limaduras colqui conpyzma
130 escORer el meior acllani acllanll.ui
130 escogimiento assi acllaynin
130 escogido entre muchos acllasca
130 escoger como quiera acllani acllangui acrani
acranlZui
131 esconderse acacuru acacungui
131 escondldamente acaspa
131 escondida cosa acaspa
131 escondidas de ahiluno acaspalJa uassalla
13 1 esconder alguna cosa acachini acachinlnli
131 escopir rucam tucangui
131 escopltina que se escupe tucaynin
IJI escoplo llacllana
131 escoplat lIacllani lIacllanKui
131 escriuano publico uilIca camavoc
131 escriuano de libros r
lo mismo quillca camayoc
1J 1 escriuanias uillcana
131 escreuÍ! como qUiera uillcani uillcanll.ui
131 escuchar de noche totapi oyarini totapi oyarinll.ui
131 escuchas del campe chapac
131 escudar ;guallcangacuni Iguallcangacungul
131 escudt~ar mascani p1ascanlZui
131 escudillo po,"
131 escudo uallcamta
131 esculpir callar en duro uillcani uillcangui
131 esculoida cosa uillcasca
131 escura cosa totayac
131 escuridad totavasca tota
131 escurecer totayani totayangui r8crayani
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU LLAMADA QUICHUA
Pá •. CASTELLANO QUECHUA 1° Persona 2' Persona Sin6nimo
racravane:ui
131 c·ccutar
!JI esscnto chcccloicac
!JI esfuer~o caUpa taquia
131 esfo~ar a otro taquiachini taoUl3chinQ'ui cinchivachini
cinchiyachin~ui
131 esforyarse taquiani taouianwi callDani
callpan i
131 esgremir el es midor rnavuini ma vuLOl!'Ui
132 esgrenudor mayuic
132 esmalte o slDZel
132 esmeralda piedra cauata C31lUata
vmii\.a rumi
132 espaciarse Iporini Iporingui
132 egpada de palma. Q' tenían los indios víno
132 espadero destas vmo camayoc
132 espadafta. verua tolora
132 espalda Iguaeta
132 es'Psnlar a otro manchachini manchachin2ui
132 espantajo manchaclllna manchachijpac
132 espantarse manchani manchamzui
132 esparzir raQuini raQUlnRUl
132 especie de cosas hamo
132 I....jo lrin>o
132 lespejuelos :mt9jos lauisDI
132 esperar slguo bien suyani !uyanaUI
132 esperezarse ay.,:aricuni lavcaricUOI.!:Ul chucaricuni
chucaricunRui
132 esperezo chucaricurun
132 esperimentado achachisca
132 espesar bazer espeso ancoyani [cancoyangui
132 espesa cosa ancovasca
132 espesar en vno ancoyachini [t;:ancoyachin i
132 espiar caommani caomiuaul!Ui uaflcamuni
uaticamuDlmi
chapatiani
-
w
W Centro Nacional de Informaci6n Cultural
...¡:;:; Centro Nacional de Informaci6n Cultural
chapatiangui
132 espia el mesmo chapae
132 espiga de pan, antes que grane uecque
132 eSpi}!;8 ¡uanada chocUo
132 espigar,coger espigas acllacuni acllacungui vxcacuni
vxcacun2Ul
132 espina ,"" uixW\
132 espinal caxa capa uixca capa
132 espinar UlxcaOl uixc:angui
l33 espinosa cosa UlXca caDa
133 espino arbol conocldo taco
l33 espinilla dc:la pierna chaQui
lJJ espirar echar el huelgo amaru amangui
llJ csprradero amanancblc
lJJ espíritu o soplo ,""y
lJJ espita] de pobres uachaconap 2.U8Cm
lJJ esportilla sixlla sanga
lJJ espulnr ocaoi locan...
lJJ espuerta de esparto sanga
J3J espuma qualquiera ucuco
lJJ espumosa llena della u~uco capa
lJJ espumar, quitar la espuma pu~uconta urcuni u ucontayurcungui
lJ J csq uise de naue vchulla ~uambo
lJJ esquismo tipisca
lJJ esquilmada cosa tipisca
llJ esquina de casa cuchu
llJ eSQuinada cosa cuchu tapa
J3J esquinencia ococa
llJ enfennar della ococ¡yanl ococayangui
J3J esse, essa, esso
lJ J esse mismo, essa mIsma '"cay quiquin
llJ establo de bestias. o de .ll:anado cancha
llJ estaca para plantar malQui!pac malquinapac
lJJ estaca tacarpu
J3J eslado el altura de cada vno sayaynin
lJJ estancar pararse savaDt sayangui
~P~á--.--------~C~A~S~T~E~L
~L~AN
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
~O~~~~~~~~~Q~tnE~C~lfU~A~~~~~~~~~1·~p~eT~s~o~n~a~~~~~~~2~·~P~e~T~so~n~a~~~~~----S~I~·n~ó'-
n~:
==:::J
133 estancarse el agua chaquini chaqumgui
133 estanque de agua cocha
l33 estandarte onancha
l33 estaño, metal tlti
l33 estar, ser eanl cangui
134 estar ccrca cispapicac
134 estar debaxo vcupicac
134 estar encima haguapicac
134 estar 10 que suele andar sayani sayangui suyani
suvao.e:ui
134 estar en pie sayani sayangui
134 estar delate del .l!;rande apocta sayapani apocta sayapangui
134 estar en el campo ampapi, sayani ampapi sayangui
134 estar enrededor moyocta, sayani moyocta, sayangui
134 estatuas hazer :ayñacta yachini :ayñacta yachingui
134 estatuario, que las haze ayñacta yacbachic
134 este, esta, sto coy
134 estender algo al sol massani massangui
134 estcnder el buco chutani chutan.'!.ui
134 eSlendimiento chutasca
134 estera salla casca
Iquisiana
uu,
134 estercolar el campo guanoyachini uanoyachingui
134 esteril, que no pare come comi
134 esteuado d~iemas vecrochaqui [uecrochaqui] Iquillvichaqui
134 estiercol mmu I",m,
134 estilo de dezir ñinga ynin
134 estimar, tassar, apreciar
134 estio, parte del año rupaypacha rupaymitJI
134 estirar aycani aycangui
134 estoque taeayeona toesina
134 estoque toesioa
134 estocadas dar tocssini tocssingui
134 estomago, la boca del vieca uicca
134 estoma.l!;arse pIDani mangui
-
W
\JI Centro Nacional de Infonnación Cultural
;:; Centro Nacional de Información Cultural
'"
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA ~
~P~á~.--------~C~A~ST
~E ~L~L~AJN
~~ O~~~~~~~~~~U~E
~C~FnJ
~A 7"~~~~~~~~17'~P~e~rs~o~n~a~~~~~~~2~'~P~e~r=so~n~a~~~~~----~S~in-ó~n-Cb '~
-
W
-..J Centro Nacional do Jnfonnaci6n CulLural
-
w
00
Centro Nacional de Informaci6n Cultural
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA UICHUA --::::J
~P~¡~.--------~C~A~S~1r.E~~L~L~AJN~~O~~~~~~~~~~U~E~C~ErU~A:=~~~~~~~~I~·~P~e~rs~o=D~.~~~~~~=C2~·~P~e~r=s~oD~.~~~~~----~S~in~ó~n~h~
-
W
\O Centro Nacional de Información CultunJ
Cenlro Nacional de Información Cultural
-...
W Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Información Cultural
..
145 hal das. poner en cinta suvrocta, aterini SUyroc;U atcrinllui
145 hamapola ci~.
145
145
hambre
hambriento
.""
arccuca
145 hambrear, auer hambre lf~caru arccansuJ
145 hamaca de indios 19uanta
145 har.illli!Jln uilta ueJlac
145 haraganear uellacuni !queUacungui
145 harina mahsca NoOO
145 harnero sUysolla
145 harona be51ia uella
145 harrear vlcachini [ufeachini vlcacrungui ulc:achingui]
145 harriero, Que los ~l1u i ". chacnaric:
145 hartar a otro yaq:llchini ac:c;achmgui
145 Iwto It-lICC.lsca
145 hartura I",o,oy
145 hartarse assi a~ni !clct-anl!;ui aCf;!KUru
::.~aeungul
...
!JI Centro Nacional de Información Cultural
VOCABULARIO Dt; LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU. LLAMADA QUICHUA
~P~¡c-_--------~C~A~S~T=E~L~L~AJ;
~~O~~~~~~~~~Q~\JE~~C~lfU~~A~~~~~~~~~1~'~P~e~rs~o~n~a~~~~~~~2~'~P~e~r=s~on~a~~~~~----~S~in-ó~n~i~
-¡
145 hnta quando ? a}'campi '! ay~c ame '!
145 bilSla ahí. do tu estas liucayquicamll casciI 'r'quicarNII
145 hasta alli do esta algullo I.-yll ascarncama paycascamcama
145 h3sla ¡tiJui do esto yo l i2I$ca YQ~ caSC.lr)lCllma
146 hasta alll. aduerblo chaycama
146 hasta el cuello cona a cama
146 haSlio miJlay
146 hás tioso. cosa Que ha hastio m illae
146 hastio auef millani milIan2ui amini
amingui
146 halo de g¡llu,do llama ~~p~
146 haoa le~umbrc IlUar
146 hauar lJarpa chacara
146 haz, por la cara del hombre riecha °Y'
146 haz de otra qua~ ier cosa riccha
146 na7..cr hasta el cabo ucnucanj uchucangui tucuchini
tucuchinXui
146 hazedor fUJaQuee achachic
146 hazedor del ojo minchini rninching ui minchimuni
minchununRui
146 hauf en vano cacimanla rurani CIIcimanta rurangui
146 hazer p lazer cusichini c.usichingu i
146 hazer~ar lIa uichini UaQukhiDltui
146 hazerte bien alhrunni alllIUJ'.Jf1gui allichapuni
allichapungui
146 hazerte mal ui~,¡chani u~ebAnguI
146 hazer fria chirivaní cbirivaogui
146 haza calor rupayani rupayangui
146 haur claro, o sereno vsiani USlam vsian~ui us¡angui
146 hazer niebla uc utani [pucutangui
146 hanT n¡eue ntini ritin~ui
146 hazer tl~nizo runmni runtungui
146 hazerlo el hombre a otro u aucani uaryan¡¡;UI
146 ha:z.c:r de barro saño manta, fUrani saño manta rurangui sañoy aehani
sañoV.ac:hal\R;1,Ij
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pá • . CASTELLANO OUECHUA 1· Persona 20 Persona Sin6nlmo
-...
\O Centro N.cional de Información Cultural
-~ Centro Nacional de Informaci6n Cultural
o
mMleayanPJ!i
IS1 IlUeuo, empollado ichiuY¡K:1I iKo)'asca
ISI bueuo de aues runlO ro.o
IS 1 huyr como uiHa ayquini aYQuingui mlticani
miLicaoRui
ISI buydO"UI cosa . yque<:
ISI buidizo, lo que. huye miticoc ·uita
IS 1 huy, hncI Ir. otro rrubcat;hini miócacblngw miticuchini
miticuchinli!JJi
IS 1 huy. de lultar ayquini BVQumgui oh< irlm
Icheqmringui
151 bu ... r atrás qui miticuni Icrumaman,mibcUR2ui
151 t\Uyf, pana saluarse cruncani chincangui
IS 1 hwno oozñi uonda
151 humosa, cosa Hena de humo IquoDda ( ao.
151 bwnear cozmru. cozñingui uandani
uondanR.ui
ISI humero com.p lIussina
151 hundir metal acovachini acoyachimr:ui bunovachim
hunoyachingui
151 hundirse. la ticm: IDeoini locningui
ISI hundit , echar alo hondo yaucuchinl aucuchingui
151 hl.lrf,3.l' tocssini locumlUJi
151 hurgonero locssina
151 huron., "ara ear;a, conc.' os siQui
151 hurtar, arrebatando guaye.ni uaycangui hillocuni
hillocun¡ui
151 hurtar general~1Ue .man! SUangw
151 huso pitora hilar puhscaoa
1SI husada, o miI~rc: a U1ucasCI
tanteoA.
151 i conjuncüo n 1. . .
'"'" VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA -¡
~P~¡-.-.--------~C~A~S~T=E=L07L~A~N~O~~~~~~~~~~Q~lJE~C~lfU~A~~~~~~~~~1;,~p~e~rs~o~n~.~~~~~~~2~,~p~e~r~so~n~a~~~~~----~S~¡n~ó~n~i~
mana atipilc;;
•
Lante,N,
154 inhabil, cosa no habil opa vhe
154 incoQltaate cosa manachecca s~go
154 incitar nipa. yachini nrpay..eh ingul
iñacUD¡ui
ISS sla dc:la mar !Va
I.ante,T.
!SS ítem, eonj uclion c:bayrnanta
15S iterida enfennedad chocñl
!SS iteridarse assi. choc:ft.iyani ehocAiyangul
155 Y\loque: de hierro lactan.
155 yzquierdo lIueque milq ul
155 zQuierda mano lIucque lIucaui
L.anle. A.
IS5 labio dela boca el alto virpa
IS5 labio de la boca el baxo eipn
IS5 labor de Da1l <>.O, -
155 labrar berTa cuxpani QI;(pangui I",po";
I)'achachini
lyachacluDR,ui
155 labrar oiedra cbeconi c:hec:on~
155 labrar madera lIacllani lIilC;UanRui
!SS labrar, broslar campani campallgui combani
comb;tnau i
15S labrar ilssi con colores qulilcani UillCin¡ui
IS6 ladera de cuesta uimnv
156 ladilla iDilllil)'
156 ladina cosa IY"lchasca
156 lado diestro, o siniestro ' guK lla ~ui
156 ladrar los perro s uaeaó.i uaeanll.ui
156 ladrido de DertOS u.acav
156 ladrillo rica
156 ladrillo hazce tia.ni (ic8Jlllui
156 ladrillar, donde se hazen ticarurana
156 ladrillado suelo t¡casca
156 ladrillar el suelo ticaY1chani tic:ayschangui
156 ladron escondido suae
156 ladroo. que burla cosas de comer hiUo
~
~
lA Centro Nacional de Información Cultun.1
- Centro Nacional de In(ormación Cultural
~
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
P'g. CASTELLANO QUECHUA 1el Persona r Penona Sinónimo
-
u.
-' Centro Nacional de Información Cúltural
-
U>
Centro Nacional de Informaci6n Cultural
~
-
V.
\O Centro Nadona1 de Información Cultural
Cenlro Nacional de Información Cultural
runa
160 lumbral dcla Duero un o chaca
160 lutado, traer luto el valOn uaccha yaeum uacchiyacungui lacoyaeuni
la90yacungui
L.ante.u'v Ll. ante.A. y E.
161 lutada, traer lufo la muger blcmayacuni hicmayacungui
161 Juxuriosa cosa chapi
161 luz lIari
161 luzero dela maí'lana aranvac guara
chasca
161 lum Harim llarin¡¡;ui
161 luzir. hazer luzlf lIarichini llaricbill
161 luzir con piedras preciosas llipiani IIipian¡¡;ui "' lIarini
lIaringui
161 Ll. anle. A
161 llaga con matena uerec uce
161 llagoso uerec caDa
161 llamar cayani cayangui uacyaní
uacV&nszul
161 llamado cayasca
161 llama de fue¡o m""
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
PAg. CASTELLANO QUECHUA 1- Persona 2- Persona Sinónimo
-'"
W Ceolto Nacional de Informaci6n Cultural
~ Centro Nacional de Información Cultural
165 marchilo
165 marchitarse
165 marido de mU;B!r casada '''<''
165 maridar, o casar la mu ~ er CO(:ilyacuni C~ aYIlCUl1Ru ¡ Icot;ayani
e an ui
165 mannero Ili!.1WDbo eamayoc
165 mariposa Ipilpinto
165 mmuol de piedra IqUlspi rumi
166 milrtillar facani tacangui
166 IlUIrtillo facaycona tacana
166 mas., nombre companuruo assua
166 mas. aduerbio .".
..
166 mas, para continuar ( haymao,;L~ c
-
"VI.- Centro Nacional de Infonnaci6n Cultural
Centro Nacional de Información Cultural
ltWUI mooangui
176 nO baber manayachani nunayachangui
176 no sabio manayacha~
176 notificar oyanchini oyarichingui
176 nouedentos nwnero iz.r;omD~
176 I}oucota DUlDero Iyzcon chunga
176 nosotros a~iiltlchic f!.ocayco
176 noucIero conlador de Deuclas xÍrnJapac
176 nouicio nueuo en cada arte callarle mussoc
176 M uio, recien casado liapcmac oc cari
176 noUiil rceien casada ¡ia[lonlcoc
N. ante.U.
176 nueue numero 1Y700n
176 Ducue mil numero oon aua""nga
176 Bueua cosa mussoc
176 nueuas traher xirninta aDamuru ximmta apamungui
176 nuera mua er de tu hijo Uunchuy cachonill
176 nuez del cuello tool!.oñ
176 nüca en n~u U(po manatnanJiIIWPIP as
176 nUlle nublado e
176 nuue de ojo liauiP ruro cuvroftaui
176 nuue buene enel ojo rorayanl tuIoyangui
176 nudo como quiera uiDPO
176 nudosa cosa quippo •• p.
176 nudo de caña moco
,
176 nudo hauf uipponi 'DitUl
176 nublado
O.ante. B.
•
176 Obara desear athac o
176 obedescedor huñic
176 obediencia buñij
177 oblisz:ar
177 obrar ruranj rurangui Ilancani
Uancana.ui
177 obrero vriac Uancac
O.ante.C.
-....
I..A Centro Naciona1 de información CultunJ
Centro Nacional de Información Cultural
L79 , de teL •
. • tel.
lore.. , po.e<.1 m'
1e
Le , " ". .1 '01 iOO'" I
le ,d,l. mar
lorill. d. ,umbi
Iorill. d. p,'o lo . 110 mismo
lorin. y'p·
179 'onn
179 10'"LITI".1 ,on
179 loro
179 loro . n poluo
79 yuyo
79 >d, yuyo '
79 losadi.
180 Iosadiaoon lo,ma vti, lutic]
, runa
mana,
-Wo
-l* l0". animal > d. ,
,rooo Ichor.
180 lotoro, , otear
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1u Persona r Person2 Sinónimo
-
~ Cenlro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Infonnación Cultural
:ili:
181
' arbol
,. m' del, m.no
p.lmo
18J , cosa de palmo
181 1" oueco
181 Ip, ) ¡rande
18J Ip. ''''"'"
eas,i
181 1 ; ,de p,Jo,
18J , .u. vrp.y ["'P.y]
181 J , macho d.". 'p"" "'" vrp'lmco urp.]
f-* J , polio
,
,[u",.y maleo]
.tamta
:lli Ipan II,ml.
:m
J82
, l.
deJ. va.
llamla
,'.mta
:m
182
) p'" lO."
Ip.ndo, con ""
P'" criar niño
18, Ip.ftizu, ,de meso
182 ID.nlOcr 11, del. p'ern.
1"'0
182 , .ue lorito Ichiqui
182 I,.po arriba
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
CASTELLANO QUECHUA 1- Persona r Persona Sinónimo
b.snlarc ..n~ui
182 ,apo, o papera corto conaa chopo cong~
182 IPilPO tener cotoyani cotovangui
182 papas, para niftos bapi
182 la pel uillca
182 papirotes dar tincani rincangui
182 ar, de dos COSlS y¡¡;uales anantin actapura
182 pararse lo ue anda sayani sayangUl
182 artepeQueaadec~e achura
182 :parte assí tomarla achuracwli achuracungui
182 lpardo color ocque
182 Ipardo leon animal oma
182 ardal o gorrión I ~ichiu
182 larpado del o 'o ñipi
182 :pared de ladrillo Ipircatica
182 ared de piedra racay
182 areja, cosa Yillal Ipacta euzca
,Ip.
182 arejrua esta y¡¡;ualdad lo mismo rDIlCta 1 lo mismo cuzca
lo mismo {papa]
183 arenteseo san.lU"e ,avIlo
183 pares de mu~~que_ pare uanneptamin
183 arida de hilo o hi"a Wlchasca
183 :parida de dos melizos Iyscaycbacoc
183 arida de tres melizos uimca chacoe
183 pargamiuo [pergamino e,n eacosea
183 arir la hembra uachani ~achanJ!:ui
183 arir dos de vn vientre scaychaconi yscaychacongui cbacpachaconi
chacpa,hacongu i
183 Iparlar, o hablar rimaru ñmangui villaDi [ulllani}
v illanll:ui uillan~:ui1
B.ini
ft.in~u¡
183 arlero simicapa ~pU I Slmi
183 arte,del todo ehectasea I""ou,""
183 ;p.artera, que ayuda a parir uachachicoc
--
00
Centro Nacional de Información Cultural
- Centro Necional de Información Culttlra!
~
-
oc
W Centro Nacional de lnformación Cultunli
- Centro Nacional de Información CulluraJ
~
~p7á-.--------~C~A~ST~E~L~L~AN
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA UICHUA
~~O~~~~~~~~~Q~UE~C~HU
~~A~~~~~~~~1~·~P~er~,~o~n=a~~~~~==~2~·P~.r=,~oD~.~~~~~--~S7jD~ó7n7b~
-¡
185 pella, cosa redonda moyosea
185 elleia de animal "m
185 ena! como qUIera ñacaricunl ñacarieungui
185 eoar, I:'star penado ñacaricuni iiacaneunllui
185 ende'o ciqui millua ciqui ~unga
185 Cl'ldoLa, o pcll.ola patpa Qu¡J!cana
185 eodon onaneha
185 Ipenitencia
185 eUSar yuyam yuyangui
185 eusamiento lvuvavntn
185 ensar muchas vezes achicamina yuyani acrucamina yuyangui
lvuyanaui
185 pensatiuo estar uticuni uticungui ulini
utmaui
185 ensatiuo l yuyac~apa uricoc
186 Dt:nsar bestias ""mm caramzui
186 eña, gran piedra caca
186 loefta enrriscada lo mismo cacaJ
186 peon, hombre a pie chaeQul pone
186 peon , jornalero aton runa
186 eor, menos bueno assmanallin
186 colno cachan
186 peral, Irbol conoscido Ipaltay
186 ¡pera, mm deslc acbol Ipalla
186 eedcrse " chingani chingan¡ui
186 cedida chinaavrun
186 crder alguna cosa chingacunJ chingaeungui
186 l perde~jugando missav, tucuni missav, tucungui
186 erdiz. aue cODoscida yulo
186 erdi20n uaguayuto
186 perdi~ueTD yutop hapic
186 ercza guillay
186 eeezob. cosa Iquella uilla
186 erezear uellacum uellacun2ui
186 perdonar ampachaol ampachangui
186 erdurable cosa vjiiaypac umaV1lacl
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pá g. CASTELLANO QUECHUA 10 Persona r Persona Sinónimo
186
lonusmo~
vin,
~
. dód. l.haUua .u.do
I.hallu, "'od"
I IlaDuoi
coo",
1"!>Cm;
-
00
\,A Centro Nacional de Infonnación Cultural
Centro N.. cionaJ de lruonnación Cultural
maku tnll:uJ
188 IpJolta metal coUqui uilla
188 lata marcada uillcasca (OUaul
188 lalt:ro q ue labra oro o plata tacae
188 lalear. labrar la plata. o oro eDil í collauinchanllui corinchani
eorin~am!U¡
188 late). p l~lo peQutAo macea
188 [al0 gn.nde caraXQ CilrllSSO
uliarnc
189 ¡poco mas asUasman aS5ua
189lpoco menos IlSPWin
189IDOOO a poc o aUi manta
180 odar vi.iias, o arboles cuchunl cuchunJ!ui chaprani
chaor:l.Ohi
180 lpodador desta manera cuc.buc
189 loodilder,a hoz P:ln esto cucbuna
189 ;pódenco s~ ie de can aJeo
180 00""", atinac
180 odrecer.s-e Iyzmuni Ivzmunguj
..,,,,
191 pOSponer uiparini uioarinJtui lqujpachwani
Iquipac.huran g~i
191 chapavani ch!Q!Y~gui
191 osseedot chapac 'ayane
191 onible: cosa Que puede ser smapltC
191 pog[e, para sostener pared uimi
191 [poste poner, para esto uimichini uimiehingui
191 poste de puentes de palos taona
191 ostilla de sarna ucree
191 postilloso lleno de pOBti llas uerec (:apa caracha capa
191 JPO strero o p<)stdmero uipa cae
191 [potente o todo pod~ tucuy1a atlJ)acoc.
191 [potra de vincas rompidas
191 lpotrosso
191 oruentura ? PrcltUDtilndo manachu?
191 p~ o de 8&\1/1 que mana
-
~ Centro Nacional de Información Cultuttl
Centro Nacional de Información Cultutllll
,...
191 reAez chichuv
191 hareasea
191 Dfescnle cosa llauqui xotic
192 I'e.senlar aoachiclUli ilPlehicungui
192 re star como qmtr:l mai\ani maí\anllUi oh uiD41cunl
chazquI¡wIClltlJl;ui
192 res-tsdor en esta manen m>lIacoc
192 presto aduerbio vtcalla utcalla
192 lesumDtuo5o ilpoUacbaC
In reut llir, aotidpane iYupac:uru ñaupacunRui
In ricIO. lo mlsm~uc. negrO 'aoay
192 den. vtca r utea)
192 IlesA dar vtcachini utcadUnil vtcllchingui utcachingui
192 pnmero de muchos lkaupaQueoc
192 rimero en nv: .orla callanan
192 rimen.;:a J'nu~c r en Dma uamac t u.!lchacoc
192 rimo. hi"o de hennano. o hermana Igu;¡uqum
In rima. hija de hermano. o hermana ,ni ¡m,
192 mineipal cosa collanan
192 pnneíPe, $010 eñlmudo CIIpac etPl capac
192 principio ticssirt
In prinltue de :5Orreyno vira uira
192 rision de plCS eh Wllana
192 ~i.s io nero harcasca
192 :Plluildlll. o secreta
192 rodlgo . gastador coc:orcayac
192 wrm:ler cossac, ilini cossac, ñinJ:ui
192 ro lixo hombr o muge:! colli runa
192 rOponer enta voluntad yuyaycuni yuyaycungui
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 10 Persona r Persona Sinónimo
anco
193 uo-;ar tocssim tocssingui
193 Wlcadura tocssisca
194 p",,<on hucchuna
194 punla de cosa "'iuda ñaui
194 untado cosa con punta i\auiyoc
194 puntillas alcarse en ellas runQuillmi hinquillini.ui
194 uilo dela mano cerrada chocmi
194 uñill, arme vsada tocssi.na tacaycona
194 uilalada heridll de puñal tocssisca
194 ura cosa
194 urga, para Uf ar hambi
194 ur~acion de mU2cr mapacuy
194 purgar assi mappacuni mappacUflgui
194 urear oecado roochoni mochon2ui
194 uta, ramera ampay runa mita guanne
194 uta del burdel 10 mismo rDamoav runa' lo misma mita lZuarme
194 uteria ampayruna guacin
194 puto Que padece uauca
194 1111.0 de vientre uecchaoi IQueccmngui
.ante. V
194 uando ? ay campi ?
194 que cosa 1 Ivrna ?
194 uc ') Aduerbio Iyrmmam ?
194 quebm, o Quebrantar aQuini paquin.&ui cotani
cotangui
194 quebradura loaClUlSca
194 uebranfador de confederaeion UlstlCOC
194 Quebrantar fe quiuicuni quiuicunaui
194 uebranta huesos aue condor
194 quebrarsc la p!crna paquicuni paquicune:ui
194 uebrada de monte o sierra I ~uayco
194 uebrar vna cosa a otra 'paquini paquingut
194 u ebrar ferrones maroni maroD¡¡:ui curpata paquini
eumata oa uin ui
194 uedo
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
CASTELLANO QUECHUA 1G Persona r PenoDa Sinónimo
l ••
19.
196
rasso campo IIllno
rastro de mimal
rata, o ra ton animal
""
yupi
..
vcucha fucuchal
lazpingui
-'"
VI Centro Nacional de Jnfonnación Cultural
- Centro Nacional de Información Cultural
~
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QillCHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA l"Persona ZOPersona Sinónimo
~P~á~,--------~C~A~S~T1[
~~ L7L~AN
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
~;O~~~~~~~~~~U~E;;C~EnJ=OA~~~~~~~~~l~o~p~.~rs~o~D~a~~~~~~~Z~·~P~.~r~,o~n~.~~~~~----~S~in-ó~n-Cu '~
===:J
200 remembrarse lyuyoro lyuyangui vuyarini
yuyañngui
200 remembrar a otro lvuyancbini IvuyarichUlgui
200 remendar vestidura, o ~a¡n (o raptayani raptayangUl ratapani
lalaDanlrui
200 remendon ratapac
200 remo, Dara remar cavuina
200 remojarse algo nonoDl nonongui hucuni
hUCWl~ui
200 remojar otra cosa nonochini nonochingui hucuchini
hucuchin.l!:ui
200 remolino de viento pequeño illonco
200 remolino grande andacunchuy Eariacúchu:::
200 remudar randini randingui
200 rempuxar tancani tancangui tacmani
tacmangui
200 rendirse el vencido atiscacani atiscacanS!.ui
200 rcnouar mussoc yachini mussoc yachingui alliyachini
alliyachin gui
200 renouar lo caydo lo mismo mussoc yachini lo mJsmo rmussoc yacbinJl:ui lo mismo alliYBdlini
lo IDJsmo alhyacllingUl ]
200 rcnllcuo de arbol chichirisca
200 rcozilloso
200 reñir rifando
iñac •• ,
iñacuni il\acungui anyani
anyangui
anyacuni
anyacul)gui
200 Irepartir raQuini raQulngui raQuicuni
raquicungui
200 Irepartimiento raQuisca
200 Ireposar =í amangui amacum
amacumrui
201 reposo amaynm
201 re~sado arnasca
201 repostero dela plata uco camayoc
201 representador achapayacoc acha a ac
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. CASTELLANO QUECHUA 1° Persona 20 Persona Sinónimo
-
~ Centro Nacional de Información Cultural
~ Cenlro Nacional de InlornlaoCión Cultural
o
202 , , , i mi,mo
~
,do mu, rto
H* 20 I
I
20
202 i
20
202 ñ'lae cuti,,,
20
202
202
20 ,,1 moyor
-"02 ' ,hazo<
202
~ lrox. pa;;'~;r
H* lrozia ~o;.:,,,
Ir« io. DO
dneh,
1101
i
110 mi, mo i
1" ",,;.
IV
8 Centro Nll cional de Wormaci6n Cultural
Centro Nacional de lnfonnaci6n Cultural
I
Pá ~.
-
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
CASTELLANO QUECHUA 1- Persona 2" Persona Sinónimo
"'"
CASTELLANO QUECHUA 10 Persona 2- Persona Sinónimo
¡ ",cun
tierr• • ~:~~ ,
..d. • u" . .." de bell"
. r vno • otro
Imobo I""'DI
I
Iti.ni
b.pini
_, buil.
, .... lluoan,
¡Y"P'
~ 1de golpe, o 1
1"0.1h.z« ; ,
I-Tot 1,,00, de',iemo,
en b"n, ° mal
I-Tot 1 I.moro
I-Tot ,l. eomid.
,octa cnune'
I",.ni
¡¡209
seto
"uo.
'
" co'" ...ue
.
,lleno de " uo
I ••ch. "
Iv;" [ul'~
Ivi.. ca.' furra cap,1
. • nte.
~
I-Tot
Isi .IRuno
"",,o
210 .. I,os 1..1e> lsaleo
Imo furcol
210 I",mo
~ :::::::"nel medio di.
OCóte
mo.v
Isiete en
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág_ CASTELLANO (UECHUA 10 Persona r Persona Sinónimo
_.
213 su](;O, para sacar el ll.~ua "Ka
21 3 sulear assi rarea clwú nrcayacban ui
213 sumir dcbaxo yaucuni aucungui
213 sllpita cosa H'"
-
N
w Centro Nacional de Infonnaci6n Cultuntl
...
~ Centro Nacional de InIonna.eión Cultural
lancha ••«.
Kif ltta,ar ,
Kif ::::' ;
Kif lln.. ar
: ,.p.
K*
, no dOmUr toda la oo,he
. cenl, lucha
r plita,
~20 r vino, o 'o," liquid,
~20
~20 , co,"
220
220
220 t",u",
K* ¡"auar pelea
K*
~ treno o n"",
I 220 ""par en • o arbol
-
N
-'"
-..o Centro Nacional de Información Cultural
Cenlro Nacional de (nformación Cultunll
::l
..... Centro Nacional de Información Cultural
,
N e iDgenium vdirl.'f•
-.
222
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS lNDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pa._ QUECHUA 10 Persona Quechua r Penana Quechua Sinónimo Quechua CASTELLANO
Comltnfj'a la uiunda parte del Vocabulario, dela Itocoa I:cnual deJos Indios delos rtyno:J del peru lI.mada Quichua
a,a, del que toma a otro en algun
22. a ath'c
maleficio
22. oc, Y"'" mierda
22. acacllo ita verde, aue
22. aca guara añales de rui\as
22. acana yzmana bacin. o semidor
22. aca ~Apa yzma t;:apa cosa cagada
22. acani acan¡tui i. yzman~ui ca""
22. achica assaz. o harto. aduerbio
229 achica nano< muchos en numero
229 achica cuti achica nutta amenudo, o muchas vezes
229 achica manta pjp.as ualquiera d' muchos
229 acchini acchlngui acchicuni, acchienn ni estornudar
229 acchicuvnin estornudo
229 acoy acu y cuerpo muerto
229 aCDtall~a escanua"o pelotero, [1 aue "'}n
229 a~ua vino, beuida de indios
229 aeua eoUi vino tinto
229 a¡;ua radie atrua camayoc tauernero
229 aeua ~uacin aea 2Uaem bodcEa
229 aeuylla vellaco
230 acehóccha acch6cssa cohombro
230 achupalla til,
230 aehuraeuni 8churaeun~i tomar pieca de carne
230 achura ic~a de carne
230 aelani acian~i heder alEuna cosa
230 aciasca acjac hedionda., cosa que hiede
230 mru acimrnt acicuDt. acicungui
230 acichini acichingui """'"
aur reyr a otro
230 aei" :aoa risueño
230 ad " m.
230 aci"il.aui ojos risueños
230 aeipayani acipayanRui reyrse de otro, huer burla del
230 aei a ae ad a .coc escarnecedor o burlador
230 acipayasca cosa escarnecida
~
~ Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Infonnaeión Cultural
ISCIlultura de muertos
23 1 layacta, pampmI a yicta, pamp:lnaui enterrar muertos
231 ayac [a, ~ni ayaccal _fuccuo!l-ui desenterrae muerto
231 iJ )' c:a cama? asta cuando ?
231 ayC21 ? ¡<Nanto?
231 ' '1<1' 7 lqulntos ? en numero
23 1 aJ(alrlme ? uando 7
231 layca:lT\Di ? \Jaudo?
231 a a euti? l}'ea mina? anlaS vezcs ?
231 lay.;ann hapina tenazas, o IUIrfl o, o garaua t(:
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
PAg, OUECHUA l' PersoDa Quechua 2° Persona Ouechua S106nimo Quechua CASTELLANO
231 aYS;liIli aYyiUlgui ayyacuni, a acun ui Ileuar por fuer a o arrastn r a120
231 Illycani .\ Ycangui laycacuni, aycacungui stinlr alguna cosa
231
232
• "'. laycaricuni ¡ycaricunJ/:ui cb.ucaricuni, chucancW\ll.ui
cosa licuada por fue
desperecarsc
o ,llTIlStrada
'"
'"
-...1 Centro Nacional de Información Cultural
tj Centro Nacional de Infonnación Cultural
00
~
-...l Centro Nacional de Información Cultural
t:! Centro Nacional de Jnformaóón Cullu~1
ca
249
249 carw)'t.1 in
ClrCUIll
""=, despedir al QlH: sirue
destierro
250 carcuni careunllui desle"ar como Qu.ien
250 carcusea desterrado como quiera
250 carcusca desnatun.do dela tierra
250 cilJOl,nta., ~uni caranta, ~u(cungul desho llejar
250 carca a5ll\l, dolencia
250 carca ~ IlSIDItiCO doliente bella
250 caccani carcantui c.are. yam carcayanRui asma , tener esta dolencia
250 ciíll~nU!l ui uilnte de cuero
250 Q filt.unca correa de cuero
250 caracha Ikpr;¡. o sama generalment'~
250 ClIilnehani caranchanaui lempelJelu
250 canyani carayaogui ncorar
250 c:aJilDtlCha. -amarra, o , amaneo
250 carapati oapa 'c oqulbOOll: ~PI lcasposo , lleno de ca5~
250 call1o:ui cOQumoma caspa dela eabeca
250 ¡;;arpll auditorio. lualf para o y¡-
250
250
250
..
a ma :Iluacin
.".
Ci\I1IQucnc
atafaCiDiI.
tienda de campQ
maestre ,s..¡ja. o el que sirue: la comida
250 carasso carassa Neia . o barrea. ¡riele
250 can Ihombre varon
250 candlri1)i carintin a cada varon
250 cant);lSso ~ vuon bjudo
250 caro lexos
250 caroman!a e lexos
250 caroman, vichuni caronlan vichunlui echar lexos
250
250
ca
cama
,"""" eul'la. PIlIll hender alLuna cosa
cosa mustia o amarilla
25\ carua
~ru caruavan2ui matcbitar5e .'sulla cosa
251 caruayani carua yangui ent:aJ1cc~r lu yeroa.s
251 caNa am caruavanllui laulllovani. QUiUovanllui tomarse amarillil alauna C¡ ISiI
251 aronl ClIonaui afOC.Ulli. t arocun ~uj i:sar. o hollar alJ!.Una cosa
251 ~aro5c. C05i111 p ~ada G holt~d3
251 casca ca.so, O aconl~dmieo lo
252 cauani cauanxu i c:al,lacuni clIUK\lJ)llui considerar o mirar con atcnc lOD
252 c auay cachani ca\lav cachanEul mirar assi al derredor
252 cauay cachac eiooc mlJa assi
252 cauac cauacQC hombre QUe mira atentamente
252 CiIIOmluani caomiua.ngui liuaticamuni. ]i!:lUlllicam.uogul es-¡uar o assechar
253 cauána caulcana miraduo IU2M Dara mirar
253 cauéUop xota herradura de cauallos
153 cauallócla mulacla caflOi, mulacta loelU,;iT. o dar de comer a bt"stias
yeguarizo. o cauallerizo que guarda, o
253 cauallap camayoc
cura cauallos
253 ca.ua llócta x.otachini, xotachin.tui berrer cauallo
253 cauallop collcochlc domador de cauallos
253 cauala Q1!.ulila 6 "mida rumí esmeralda piedra
253 clucani cauGanl!ui cauc<lcun i. caucacUDl!ui VIU If
253 caucac cosa 9,ue viue
253 cau~c animsl
253 caue.sea cosavma
253 c811lioynm vida
253 caUCillvnin edad vida del hombre
253 cau~IIÍDj cauc:arinJ.ui Te$uscilar
253 caw;arLSQ! resuscitado
253 c.aucacllini t.lu~l(:binaui hazc:r viuir. o dar vida a ob o
253 cauchi olla trande como hueso
253 caxa ll,ixC1 cosa est'Jinosa como Clatea
253 eua w.e. e$oÍDa
253 cua ~ apa uixa •• lo mismo
mellado de dientes
a
253 cnl QuerO
253 cazcachini ca.zt:acrungui u chini. nupachin----;-ui encolar con col., o en;;:;;dl.
253 cazcachisca lucachi.sc.. cosa emoeuda assi
253 eazcacuni cauaeun1!.ui cazcani. cazcilnKui roer a]G,o
253 leUDa 'ani Ic.azoilVlUlJlui encre8Nr los cabellos
254 cazDani eazDlnlnli cltZDllcuni. (:UI)ICuru~UI tostar al e.o al fUeao
254 cazpayasc:a encrespado
254 taUlrasca cosa tostada al tut:I!O
254
254
cazeo
caUQnae
coca
ooa.nac ""'' '
desoecbuudo sin o!:cllu""::
~
W Centro Nacional de Información Cultwal
t Centro Nacional de Informaci6n Cultural
~
VI Centro Nacional de información Cullural
t..J Centro Nacional de Información Cultural
~
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pá2. QUECHUA 111 Persona Quechua r Persona Quechua Sinónlmo Qu.echua CASTELLANO
263
263
."
ng. ,ap.
ImuU
~
I cosa •
~
l"owU
W e...
263
263 I.. ouni "Iguna co"
263 , a al""" lum
26. leo" Que'
26' Icioui IciQue 1,,10
26' ciqui mili" lciqui ,un" , de.
, 11 ..",
,0 sastre
"", Ih,nco vena, ° p,l,o
lanco vona, ° o,lso
26. I ,0 ,
26' Icu,ni leosco,
.
Centro NacionaJ de Infonnación Cultural
N Cenlro Nacional de Información Cultural
o'-"
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. QUECHUA 1- Persona Qutrhul 2- Persona Quecbua Sinónimo Quechua CASTELLANO
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA ==::::=J
Pá . UECllUA 1- Persona Quechua r Persona uechua Sinónimo Quechua CASTELLAN ~
i com:
268 Icomo
Icomi
Icomi
Ivi,co
, estedl, que no ".,.,
• o tuerta
268 Icomo •
268 ., oba",
,otra ,osa
l0""" lo • ,Y'''''', o planta
,,,,bm'¡,,
lbo'. , de
268 Icosa
269
269 , lo .
269 1 leo"
. , 'on lP;;;;;¡¡a
~ =';7u=-e- - - - l
269 Icon..
269 I cuello
269 I,on., lmacu ~de .
269
269 de rodiUas
269
269
269 conac
269
269 I,onoo
269
269
269 ,onan
269
~
N
~ Cenlro Nacional de Informaci6n Cultural
Centro Nacional de Información Cultural
'"v.
V\ Centro Nacional de Infonnación Cultural
Centro NacioRBI de Información Cultural
'"
V.
-...l Cenlro Nacional de Información Cultural
~ Centro NaciORBI de Inrormación Cultunl
00
ayquioi. aYQUIDR.UI
275 chussac e l que esla ausente
275 chuspa ualque bolsa o ~Utt(\
RW:yaca bob a, o ~ •.Ifi(\
275 chuspi mo x uito
275 ehusolcarcoc moxqueador
27 5 chussic tuco mochue lo. o lechuza Que conoscida
275 chussuvani chuSsuyanRui añubJarse los panes
27 5 chusslIyasca añublada cosa a si
275 chutani chutanRui estender el braco
275 chulasca estendida cosa
27 5 chuxcha ata hendida por dos ¡,a,tu
275 chuzeo tagua ualTO numero
275 chuzco,yncanca ynca uarro, a eada vno
275 chuzco clm.nsa mitta cuti lquareCII vezes
275 chuzco chuna. uueota
275 chuz.co chu na.a I!:UUilD28 chuzco huno uuentl. mil
275 chuzco huno ynC4IRCa uarenta mil, a cada vno
275 cuchona tome cuchillo
275 cuchona hoce. podadera
275 cuchuc esquina . o rincon de casa
275 ClIchuc ~apa lo mismo c:squina. o rincon de casa I
275 cuchuni cuchinKui dar cuchilladas
275 cuchini cuchingui cercenar. o corta~~n.efalmr;nte
275 cllchu Sllill cortando
275 cuchusca cortada. o cercenada cosa gl~e.nllmente
275 cuchucuni CUchlJCUD~ui 1I.levane o hohUlrse ienenlmenfe
27 5 cuchucoc aJegrt. o Rra-cioso
276 cuchucmaci comoat\ero. en Dl.azerei
276 cuchuQuero dienle. colmillo
276 cuchuni c:uchul'Igui dar higa
276 cllchuchini
. cuchuchini!.ui codear herir del codo
276 cllchuhx codo de l brar;o
276 cuchuhx, topo medida de vn codo
276 cuchuhx codill. cosa de codo
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
QUECHUA 1- Persona Quechua 2- Persona Quechua Sinónimo Ouechua CASTELLAI"'tO
songomanchayachini,
277 cussichini cussichiogui alegrar, o contentar a otro
songomancbayachingui
277 cussicusca ozoso en esta manera
277 cussicuc eoc.hococ alegre ensi mismo
277 cussicuspa ille~remcnlt assi
277 CUSSICUI dcle)'lj!:
277 cussillo mona animal conoscido
277 cusillo ato paul, Jl,e.ne.ro de mona
277 curini c.u lioC!ui eutirini.. c.utulnaui bolutr Rcneralmcnle
277 cutimuni ¡;;utimungui boluer de algLlIl lugar
278 cutipani cUlioanEui contrade:zU', o re:zongar
278 cutiP4lC contradezidor
278 cutiriehini eUlirkhinRui incitar I mouer a otros
mal\ascacta cutichimuni,
278 cutichlpuni cutichipungui boluer lo prestado
mañascacla cutichimungui
278 cu tj~ni cutipangui embotarse el color
278
278 cwc:pac
278 cuspayalmayoc
278 cuxpa$Ca
278 cU:(p.1ymn
cuxpam c~ao&u.i
''.."""'- .
'aporu. yapon¡ui
U;pl camayoc
labrar la ticrra
labrador assi
cauador, o labrador
heredad labrada
labor de heredad
278 cuxpam '. po... !ac;ada o ha.rado
278 u, 'u, otro vno de dos
278 U C$on~ oyoc discorde, o differente
278 Il~C nineman a vna, ~ a otra pBIte
278 l¡;ucmi 5ucha mo diuersa cosa
278 u~W\c;lni tJ~tJJK.UIgui I ~unc:ayani. ~n~ca~aogUl tener calambre
278 ucuncay calambre enfcnnedad
278 u~ uQCayasca adonnecido, acalambrado
278 I~cayani ~t;~nca ya ngui adormecerse a l8UD miembro
278 l¡;u('(a J),al¡n Iibianos o bO$t:s. de assadwa
278 ungay~i un. Ilog;ui barbar. COR\l!:~lr a barbar
278 Ufl llan barba del hombre
278 ODganse desbarbado
278 ,u mg ll ~OC: hombre con barbas
278 c;hml C\I~ioR.ui hcrmo:su.f ~na COsa
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
QUECHUA la Persona Quecbu2 rPerSODa Quechua Sinónimo Quechua CASTELLANO
"o de animal
280
280
Rii •,.,,,°•.,te
lou ..,
,1 d•• oh",
lo.m l,
'" otro
IHit I
,
;
, Itr", luto . 1vuoo
I.u" '''"' d, oarir
loo.er
.. ~r;'
, eI.u.
, .I.uoo
~
, hii<>, o b,,,
1, o (ra.eo eonTo;-;;nh,e,
fi lou." ·
lou,,¡
Im.ma , madre ou. oario
r deo."
. mo".~
'r . . I ~.o ,. ca"
Hit " no.... ·, 0
,. ;-rle , ;;;
lea.. DOI la
Hit ot. e", 1
~
, .~, , o d.'-;¡;;-
li..
f--lli '. Que
~
IDicta IVltol'. o ,,,... o ma
. "."
I ::~::: oU'<O
,dem.
reoSl
eH" vien"e
I 1e0Sl cozida
.0'0
Iv. a lI.ma•• 0"0
" o hurtn
" o co,tal
. " cO'IDJ. o ..1m
Ihurtn
.0
Ibadil de
louiu. CODa
'"
w Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Informadón Cultural
guaynatucupuni,
283 guaynayani guaynayangui remoyarse, tomarse moyO
guaynatu¡;;upungui
283 uaynaVlcuni uavnavacumzui amancebarse la mu~er
283 uaynayoc muger amancebada
283 u aynayoc lIai'~a Wcoc abB.ITaR.anacb., hembra ce so ltero
283 uaY'" ayrt:, ele~nlo
283 lIavra capa avroSl. cosa de avre:
283 uayra cachac cosa l¡jl:..fiI
283 u!}'Jilchina auentadero
283 uayrachina chlJ$Picarcuna nlOS(adero
283 uarrach.im bieldo Dar. auenta r
283 ltu.vncbini cbin2ui ,mentar pan
2 83 uaynmi Ig"'Y"'ogui auentu hazer viento
283 uayt¡ni tuvtanl[\li nadar
283 uayta flor , genera~nle
283 ua yco uebl1lda de monte o tierra
283 u ayroni uayroniu.i [jugar ·UCiO de fortuna
283 UiI 'roe capa uru:das deste iuell.o
283 uilytani uaytal\&ui armanj, armangui nadar geoer.¡¡]mcnte
284 uayura yasca uavurachi.sca cosa coluda
284 uayuchini uayuchingUl uayurll.t:hini., guayurachingui algar alguna cosa
IJnJKwava.ni, E.U8curayana:uí
284 llaUca C1U~taS. o rosano generaJmcllte
2 84 uaka looco
guallcan¡ACuru,
284 guallcangani guaUc:angangui ampararse có paues, rodela, o broquel
Wllkangacunltui
284 uallcanaa Ipullcana lpalles, rodela o broquel
284 uallcasca ant¡.'l;llrJ,do o a broquelado assi
28. u~lIunucoc Isu2IUca n ucusca lo fnismoramoarado, o llIbrot uelado usi
deshazer, o desbaratar algo
28. guacllini guacllingui
ene.rllmenle
28' uacllini uaclJingui uadhcun~ guaelli<:ungul borrar alguna cosa
284 ij,:¡cllic desbaratador, o borrador assi
284 u.l.cllisca cosa desbaralada. o borrada
28. uallpa l1li110
284 usUpa c l1ma ~()(: allinero
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pb. OUECHUA 1- Persona Q..uechua r Persona Quechua Sinónimo Ou echua CASTELLANO
~
VI Centro Nacional de Información Cultural
Centro NacioRal de Inrormación Cult\lral
lmatu ~ otro
I P'"
,o
loo .. mortd
, . muorte
,on
,o
,o
lmoco, o ""'" de
Ip"., d. , ""
Imil , c.d. vno
'mi.. lmil vezo,
lmil • "d. vno
Imil ,n
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. QUECHUA 1- Persona Quecbua 2° Persona Quechua Sinónimo Quec:hua CASTELLANO
289 .."'.
289 WlUQuu,e
289 guauquinc
uí~acluni, qui~ilcbmgu i
uta Que tuze. o oadesce
hermano gcncra\.rnente
Iprimo ~mlano . o~ari elo u rcano
289 u au( ulJlCOiyl10 cercano en iUln;l!;rc:
289 uauqulDchacuni uauqumcNcungui bazerse hermanos, o a.mig~
289 uauQumacoc aliados en amistad assi
28 9 gual'ffiI:: challua cama)'oc Ipucador
H . ante . A .
289 , habrani habf8Jlgui habrayillli habraYilngui cc:&ar deJos ojos
289 h3brañaui ceRajo5o de o ios
289 habra ciegQ que no vec , y tiene claros ojos
28 9 hachona Cilxquj]Jo de saeta
289 h.as.uDynin cari nielo
289 h3Ruaynm ~u.arme nie la
289 bagulrniln hazia fucH1
28 9 h;\~Uarnanla e fuera
289 hagUapi fuera en lugar
289 hae~Di. hichani h~ iwaDi, h¡c~sui €krTamar de fuera
289 ha guapjc~c estu fuera
289 ha ha, ha interi«bon dl:l Que se n o
289 hayachuco "ytlata caratula. o muñeca d e niftu
289 ha vachuco mthan
289 hayKhmi hayac:ltingul amalgilr. ba:u:r anu.rgo
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA -------'l
PO. UECHUA 1 Persona Qechua
g le. Persona Qaechua Sinónimo l.Iecbua CASTELLAr~
I • d,l ,;,10
I
lfuento o", "len
¡
'. con otro °
.0' "onotro
, en voto. ouo
IhuOini lotro
Ihuñini rl0 l
IhW\ini
Ihufu,
Ih";i
H* :::~ '0'"
Idi", mil
, gu.n Idi", y "y, mH en
, ,uan Idiez y ",to mil
, guau Idi,z y,
lfundi<
h"",i • ,orita
vrpo [u<pO] , gr,nd,
vlbco
I
296
~
296 I , trigo ",de ,n 1, ha",
I
~ I"e I,i,
y,na I 110, .
296 Iy,,,,, 'POCo h.,
yanga
angalla
colen ne ca. Quemada
cosa que nada vale. o cosa ¡in prouecho
debalde Sln oredo
299 angacuni aogacungui cacimantacuni dar alguna cosa de balde gn.ciruaméle
299 anucuni anuewului uai'cuni. ¡uavcunRui cozer aleuna cosa eeneralmente
299 anuycamayoc cozmero
299 anusea cozida cosa
299 [yanusca capa 10 mismo rcozida cosa
299 'apani a ao ui yapacuni, yapacuogui aftadir 11.)&9 a oua cosa elll:ralmente
299 'apamuni apamun¡ui afiadir sobre lo ailadido
299 'apasca al\adidura o añadida cosa
299 'apana. ayuda
299 a uni IIDWl2ui yapucuni. Ylloucun¡ui arar o cauar como uiera
299 "pococ ,po, arador elgai\an que 1;[';1 o (aua
'"
-.1
VI Centro Nacional de Infonnación Cultural
N Centro Nacional de Información Cultural
~
Fi I lI,dl. ,,,do. o
I,u"
H* 299 i
110 mismo
1,""" '" ,1,," lu." .."",1m,""
k""" .eo
H* , , • ""e~
~
~~
Iv.llic caDa lel DUO mede a 0"0
Ivallin .
~
Iv<
.. <80"0
~
300 " 0"0
300 , """0... "rr,
300 , Id,dum, o . ,otto
300 Iyll.ni le""
Ittonu
J- Iyll.p, 1.,.,.,""
~_3UO
Ivll.o' ~otirO
. ) Que la tir,
, della
300
~
1, II"ií I l .. ,i
1 1 lem,
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pi•. QUECHUA 1- Penona Ou echua r Persona Ou ecbua Slnónimo Quechua CASTELLANO
~
Idos
Idos vms i
e,. ,ienrre
I
dos
Id.s mil.
JySc', ,1 vezes.
Idos .'os
'""'0
~1 ySC"
I"d, dos .ños
, dos
o en dos p, nes
~ i s vezes
n de dos "do se can,n
~ Om'nt, P'P" . ,dedos
1,",1." de dos 'n dos
~
, oonni
i I,mbos,
~2 load. dos di"
,
I.mbos , dos
~
" dos
1,,,,, n'cI.., , , "d. vno
s mol VOZ"
IY","Y ~ load, dos m""
" hab"
, lota Idos noeh"
Id, dos en dos
IY... Iorin,
l03 1"pana lo,in.1
303 Imear
lOl 1,.. mm
303 e la orin.
N
~ Centro Nacional de lnformaci6n Cultural
N
~
Centro Nacional de Info rmación Cultural
C>
1
I-'~":"'-t_----- ~
1., ..,1
~:-f---
' --~ l.mero
'.0
30 '. o >« . ;Uo
30
Imm.
~ ::::~:
o pu.ble
hu... ,,~ ead, ~ O
~
111.." l.o ••.,da del pueblo
.11 .. " > del oDOblo
306
306
~ , nueuo
>de
306
,
306 1I,,1a ,,,d••ueblo
~ III"t, manta ~ "U
>de su
~ ~
306 , del o",blo
306 II,m., con 1, knou.
306 lIam. 1"',0 lo"';,.
lou... lou, '
lou,
loo,
lea... I,mo ,. o
HN-¡n"m: ,... Ih.to de • • • • do
30 Icame d. oo.ia
Hl ~,,"onc I de ou.;as
' o corral
307 ~
1-'3~
0' ----------l lIa=,ru
HN- lIamp,
307 ~
307
-
N
00
Centro Nacional de Infonnaci6n Cultural
Centro Nacional de Infonnaci6n Cultural
'"w
00
Centro Nacional de Infonnaci6Il Cultural
Centro Nacional de Informactón Cultural
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA ---¡
Pá . QUECHUA ¡o Persona uechua Z- Persona Quec:hua Sinónimo uechua CASTELLAN~
N
00
'"
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
póg. QUECHUA 1a Persona Qutchua r Persona Quechna Sinónimo Quechua CASTELLANO
vizui
nsuziarse o mancharse
cera que labran las aue -II.!
rtWIcba.., o manzJlla
317 mapa~p.a vizui.sca~PI manchado, o manzillado
318 miIIoilVilcha.ni roaDlvachanll.ui mapacb.i.oi. maoachinllUi encerar. con cera
318 mapatucuclUni tnapatucucbjn¡ui ma¡)lyachini. mapayachin.Q;ui ensuziar a olIo
l l8 mB.pavach¡& maol.vl.chinlLui vi2;u.icbii!!. vizu ichingui mancbar. o manzHlar
318 lIIlB.Pachini IJlIpilchingui tazachini. cazacbinlUI crooezar
318 mapata)'lia I ehumpi leonado, color
~
w Centro Nacional de Información Cultural
!f Centro Nacional de Infonnación Cultural
324 mutiae
rimoicota
muciacl;apa
"'nu uaJauJeJ1l
adeuinador o cooleturador
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pig. QUECHUA ¡o Persona Quechua r Persona Quechua Sinónimo Quechua CASTELLANO
..,
'".....-- Centro Nacional de Información CulturaJ
Centro Nacional de Informaci6n Cultural
Pág.
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Q UECHUA 1- Persona Quechua r Persona Quechua Slnónlmo Quechua CASTELLANO
a
325 ñacay 'uramento execratoño
325 ñacani ñacan Ul urar maldiziendo
325 ñacani ñacangui maldezlf a otro
325 ñacasca maldita cosa
326 ñacacuni ñacacungui urar, maldiziendose
326 ñacacuru ñacacunrui maldezirse
326 i'lacacoc maldiziente, que se maldizl!
326 ñacarlc fiacacoc el que esta penado. o amigido
326 ñacaricoc /lacarieNc el que fa~a., o atonncnta a otro
326 ftacaricusca t osa afl ig ida o atormentada
326 il.acarini ñacanmzul ilacaricuru, ñacaricuneui traba 'ar, o fatl2arse mucho
326 ñacarichim ñacarichingui laquexar a otro
326 ñacaricuni ñacancun2ui enar, estar penado
326 ñacarini ñacaringui adecer generalmente
326 ñaccha 0110, con Diurna
326 iiaccha 'eyne generalmente
326 ñaccbani ñacchanllui ñacchacuni fiacchacumrui lpevnar la cab~a
326 i\achasca lpernado,opeynada
326 ñam a aduerbio
326 ñ. lo nusrnor ya, adueroiol
326 ñ,n t am.irlo generalmente
326 ñaño del2ada cosa
326 ilañochic llanochic adelgazador
326 ñañochini ñañochin2ui llañovachini, llañoyachinJ;nli adehl,aur al.e:una cosa
326 ñañochisca llañochisca cosa adelgazada
326 ñanta ricuchic el Q ' ensei\a el camino
326 ñanla ricuchini ñants ricuchiogui enseñar el canuno
326 ñatin cucubi hi~ado, parte del asadura
326 flatat uccuti otra VC'Z, aduerbio
326 ñauya cie~o de todo pLlIlto
326 ñaw;:acuni ñaur;acungui cegar, ser ciego
326 ñaur.;achani ñau achaDgyi ce2aI a otro
326 bui oios con Que vemos
327 fillUlp ruro cuyroflaul nube del OJO
327 fiaul IPIlta., o filo de _qua~9...uier cosa ailuda
327 ilam yac )cosa aluda a!>Si
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
PI . QUECHUA 1" Persona Quechua r Persona Quecbua Sinónimo Que-chua CASTELLANO
..,
330 o oyuang.. criar niño o otra qualquier cosa
330 oyuac criador o criadora assi
330 o oyuangui yuacb.im, yuacbingui erial aues, o animales amansando los
;vachachuti. yachachin~i
virayachini {uirayacbini],
330 oyuachlni oyuachingui
vltavachinJitui ruiravacrunguil
euar para engordaJ
w
o
....... Centro Nacional de Infonnación Cultural
Centro NacionaJ de Infonnación Cultural
w
o
l.oJ Centro Nacional de Infonnaci6n Cultural
Cenlro Nacional de Información Cultural
ala pala
tiana
mira aduerhio
¡poyo para ISsentarse
escalera de barro o de pied-:-a o escalen
337
337
•atmani
a achini ,patpayachill
atman.'!:ui
1 !emplumar a otra cosa
cortar por medio
337 atInasea cosa cortada oc medio
337 ,. ¡po ala, las "lumas .Im1essas
33 7 latpacuni Ipatpacungui atpayani, patpayangui emplumar nacer plumas
337 ,atpacusca emplumado
337 lalpa qudlcana lpendola o pelloJa
337 atarani lP3.taranR.ul doblar ahl.un.a. cosa I!.eneralmenle
337 I larasca doblada cosa
337 luac auac capa cosa Que huela o salta
337 auani auangui arremeter o baler
337 auam auanR:ui auannl. pauarinRui bolar como Quiere
337 auachini auacrungui botar la peloTíI o arrojarla
33 7 Ipazpani IpazpanJ!.ui henderse rostro o manos df: frio
337 Ipazpasca cosa hendida de fria assi
337 ichana ncoba Dara barrer
338 j<;haypae lmlJiadero, por do se limpia
338 ¡chae barredor, o barrendera e l QIJC barre
338 ¡chani ichacuni barrer, o limpiar alguna eo:;a
338 ¡chasca cosa limpia
338 ichasca barredura. Jo que se barre
338 ichiuvani ichiuvani!ui iscovani. Plscovanj!;Ui empollarse el hueuo
338 ichiuyasca LScoyasca hueuo empollado
338 icrichini icriehinp;u i afloxar 10 aoretado
33 8 icriehiseíl cacharisca flox.a cosa
338 ichiu niM del oio
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA UlCHUA ==::J
Pá . QUECHUA 1 Persona Quer.bull
Q 2- Persona uechua Sinónimo Quechua CASTELLAl'~
~ I.ma,
Id.uda din.m
339 ,d.,
mano e de ceo,.
1m d.udo, • • Ui>
~ I.i...
39 I. i. cuyo, eo," d.qui.n
39
~
~IP"ca
140
140
~~------1
I.".d d.
140 ,o
louco
,.n 1" .u..
, ."" tom" .ues
I. i", .. ",pl< cdoaues
,Ipkop quinn Uaul. par.¡ .u.,
340 l.i"in "no! D<$O . °
340 If.Ua .... falta
340
340 Ifalt"
, cosa
I.ite.
Ipitvmi , ten..
Ipitvi
lo"c.
Ipimcapa leinco palmos
140 Icincov=o,
,-
342 uytoc rnachay guacin boueda
342 Ip'yu - vapor, q' sale de cosa hwncda
342 ,uyungui 'o'atxlr, salir assi
34 3 'ywU ,uyungui dañarse madera con carcoma
343 UIño cantara
343 Ipullcana adaraga
343 ullcani ullcan.':ui adafJ~arse o pauesarse
gllallcangacuni,
343 pulkani pllllcangui embra~ar el palies
uallcangacWlgui
343 ullaypac yachachicuru ullaypac yacbachicoo2ui annarse ca armas
343 ullu frisada cosa
343 Ipullu pacha roDa peluda
343 ullu aladar de cabellos en las si ~ n es
343 Ipullo pachOl bemia vestidura
343 ulIupacha colcha de ciJIla
343 Ipullurqui fre~ada
343 u!}Chao dia J!;enenlmente
343 punchaoyani unchaoyangui ser de dia
343 unchao carnangapac día de holgar
343 Ipunchao lIriam:a dia de traba 'o
343 " unguini unguingui hincharse
343 ipungm hinchazon
)43 ungUlchim unguichingui hinchar a tta cosa
343 Ipunguisca hinchado
puer1l1. o ponada pOr do ernamos en
343 pungo
--
w
Cenlro Nacional de lnfonnación Culturtl
Centro Nacional de Informaeión Cultural
-
w
- ..l
Centro NaCIonal de Informaci6n Cultural
-
w
00
Centro Nacional de Información CultUtllI
360 1 Itaoo.
Itallini lochu. lan<ar vn. oosa en ona
, . si mismo
~
" otro
1 • cosa
l 60
l60 , ru.. ",
l60 ca'
l60
l60
00'"
*l 61
361
l6 1
36 1 I"n"
horno
pan
, algo
hazecpan
pl,nta del p,e
36 1 • de 00'"
l61 ltao,," ."le de paJos
361 ago", po' . ues
J6 1
l6 1 ,
I",uo
, o Irebeio
, "bJ .. o
)6 1
)61 ,. "bias
w
!"j Centro Nacional de Información Cultural
~ Centro Nacional de Información Cuttural
00
w
'"
\O Centro Nacional de lrúonnaci6n Cultural
::::: Centro Nacional de Infonnación Cullural
<>
~
• y,lIie , 'odas
367 lo mismo
367 ltucuni lo mismo . algo J
367 ral.un ,
367 I
167
167
167 .0 I
167 aoo< miedo
367 ltupan, , ,Iuaai,
367 ltupan, luna P'" li"",
Ji", al,o
~
ltupani
ltupani
cosa lim,d, o ,
Icosa afil.d.
hazo< algo, porti,
De la letra. V.
168 vecca ,"oe
,de piernas
1- • el'
vkca • o vientre
1- vic" qllOlca
,vicca
1-
tuerto. no
368 , icch•
.....
-
.....
Contro Nacional de Infonnaci6n Cultural
~ Centro Nacional de Información Cultural
'"
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
Pág. QUECHUA 1a Persona Quechua 2- Persona Quechua Sinónimo Quechua CASTELLANO
58
~
" .
,"i,qu,
I'osa
I.om.
. lI,no d, goma
loch"
I,eh" loma " arbol
, de p¡"
, de m.no,
I.,.ñ,
Iborro """,.
Ih.bl". o d"," .100
, pn.ion
I"'g'
1""
.' n
Ivm.ni Inocer. o " OC"
Iyiñ,ni In.,co<
leosa
Ih.,." g<id, olgun. oosa
Ibilo moy",
•• , de flmo;
leofi. d, ,
VOCABULARIO DE LA LENGUA GENERAL DE LOS INDIOS DEL PERU, LLAMADA QUICHUA
QUECHUA 1- Persona Quechua r Persona Quechua Sinónimo Quechua CASTELLAl~O
w
W
l.I.I Centro Nacional de Información Cultural
Centro Nacional de Información Cultural
fin
c:
1tnP1iml .f~ ", la muy 11III6n • .r1b oc
Wtd'oIid ('f'jn' i. orro./pO 1I.... d.)'.
r. ofIlIn. OtfrMI,. fm.ad" Ot l ..d..
NiI}onp:.-trol I><Ia·n~B_ &,1.
<Obdt:. ~Its bi .. b'lI... O< I:oc
R...o.1lft ... mil Tqulttllo
""yfdCII'"
Ncingenium volitct.
- 374-
337