Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
2º DECLINACIÓN
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
servus servi puer pueri magister magistri caelum caela
serve servi puer pueri magister magistri caelum caela
servum servos puerum pueros magistrum magistros caelum caela
servi servōrum pueri puerōrum magistri magistrōrum caeli caelōrum
servo servis puero pueris magistro magistris caelo caelis
servo servis puero pueris magistro magistris caelo caelis
Obsérvese que:
Fenómeno fonético: samprasarana
*pueros > puers > puerr > puer
*agros > agrs > agrr > agr > ager
Aparece la vocal e-‐‑ antes de la r final. La forma *agros con asterisco no está atestiguada pero se puede presuponer.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
TERCERA DECLINACIÓN
TEMAS EN –i (o vocálicos)
crinis, -‐‑is, m. nubes, -‐‑is, f. mare, -‐‑is, n.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N crinis crines nubes nubes animal_ animalia mare_ maria
V crinis crines nubes nubes animal animalia mare maria
Ac. crinem crines nubem nubes animal animalia mare maria
G crinis crinium nubis nubium animalis animalium maris marium
D crini crinibus nubi nubibus animali animalibus mari maribus
Ab. crine crinibus nube nubibus animali animalibus mari maribus
civis, -‐‑is, m./f. imber, -‐‑bris, m. turris, -‐‑is, f.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N civis cives imber imbres turris turres
V civis cives imber imbres turris turres
Ac. civem cives imbrem imbres turrim turres
G civis civium imbris imbrium turris turrium
D civi civibus imbri imbribus turri turribus
Ab. cive civibus imbre imbribus turri/-‐‑e turribus
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
TEMAS CONSONÁNTICOS
1. TEMAS EN LÍQUIDA (L / R): nominativo sin desinencia (grado cero). Los sustantivos pater, mater, frater sufren la caída de
la E en los casos con desinencia.
consul, -‐‑ulis, m. imperātor, -‐‑ōris, m. marmor, -‐‑oris, n.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N consul consules imperator imperatores marmor marmora
V consul consules imperator imperatores marmor marmora
Ac consulem consules imperatorem imperatores marmor marmora
G consulis consulum imperatoris imperatorum marmoris marmorum
D consuli consulibus imperatori imperatoribus marmori marmoribus
Abl consule consulibus imperatore imperatoribus marmore marmoribus
pater, -‐‑tris, m.
SINGULAR PLURAL
N pater patres
V pater patres
Ac patrem patres
G patris patrum
D patri patribus
Abl patre patribus
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
2. TEMAS EN GUTURAL (C / G): nominativo sigmático (g / c + S > X)
dux, ducis, m. lex, legis, f.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N dux duces lex leges
V dux duces lex leges
Ac ducem duces legem leges
G ducis ducum legis legum
D duci ducibus legi legibus
Abl duce ducibus lege legibus
3. TEMAS EN LABIAL (P / B): nominativo sigmático (p / b + S > PS / BS, con o sin apofonía vocálica)
princeps, -‐‑ipis, m
SINGULAR PLURAL
N princeps principes
V princeps principes
Ac principem principes
G principis principum
D principi principibus
Abl principe principibus
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
4. TEMAS EN DENTAL (T / D): femeninos y masculinos: nominativo sigmático (t / d + S > SS (asimilación) > S, con o sin
apofonía vocálica).
neutros: nominativo sin desinencia (grado cero), con o sin caída de la dental en el nom./ voc. / ac. SG.; con o sin
apofonía vocálica.
virtus, -‐‑ūtis, f. miles, -‐‑itis, m. pes, pedis, m. caput, -‐‑itis, n.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N virtus virtutes miles milites pes pedes caput capita
V virtus virtutes miles milites pes pedes caput capita
Ac virtutem virtutes militem milites pedem pedes caput capita
G virtutis virtutum militis militum pedis pedum capitis capitum
D virtuti virtutibus militi militibus pedi pedibus capiti capitibus
Abl virtute virtutibus milite militibus pede pedibus capite capitibus
5. TEMAS EN SIBILANTE (S) : nominativo sin desinencia (grado cero) -‐‑ con o sin apofonía vocálica -‐‑ Rotacismo (s > r)
cuando la S es intervocálica.
honos, -‐‑oris, m. cinis, -‐‑eris, m. scelus, -‐‑eris, n. genus, -‐‑eris, n.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N honos honores cinis cineres scelus scelera genus genera
V honos honores cinis cineres scelus scelera genus genera
Ac honorem honores cinerem cineres scelus scelera genus genera
G honoris honorum cineris cinerum sceleris scelerum generis generum
D honori honoribus cineri cineribus sceleri sceleribus generi generibus
Abl honore honoribus cinere cineribus scelere sceleribus genere generibus
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
6. TEMAS EN NASAL: nominativo sin desinencia (grado cero). En los sustantivos masculinos y femeninos, la nasal cae en
el nominativo y vocativo. Con o sin apofonía vocálica.
virgo, -‐‑inis, f. homo, -‐‑ inis, m. nomen, -‐‑inis, n.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
N virgo virgines homo homines nomen nomina
V virgo virgines homo homines nomen nomina
Ac virginem virgines hominem homines nomen nomina
G virginis virginum hominis hominum nominis nominum
D virgini virginibus homini hominibus nomini nominibus
Abl virgine virginibus homine hominibus nomine nominibus
TEMAS MIXTOS
Los sustantivos que pertenecen a tema mixto declinan el SG. como los temas consonánticos y el PL. como los temas en -‐‑I
Pertenecen a este grupo:
a) los sustantivos de nominativo monosilábico terminado en -‐‑ns, -‐‑rs, -‐‑bs, -‐‑ps, -‐‑lx, -‐‑rx (mons, montis; ars, artis; urbs, urbis; stirps,
stirpis; falx, falcis; arx, arcis);
b) los sustantivos de nominativo monosilábico con vocal larga o diptongo (dos, dotis; faux, faucis);
c) los sustantivos: fraus, fraudis; nox, noctis; mus, muris; nix, nivis; mas, maris siguen la misma regla.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
TEMAS AISLADOS
vis, viris, f. bos, bovis, m./f. Iuppiter, Iovis, m.
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL SINGULAR
N vIs vires bos boves Iuppiter
V vis vires bos boves Iuppiter
Ac vim vires / viris bovem boves Iovem
G -‐‑ virium bovis boum Iovis
D -‐‑ viribus bovi bobus / bubus Iovi
Abl vi viribus bove bobus / bubus Iove
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
QUINTA DECLINACIÓN
res, rei, f. dies, diei m./f.
SG PL SG PL
N res res dies dies
V res res dies dies
Ac rem res diem dies
G rei rērum diei dierum
D rei rebus diei diebus
Abl rē rebus diē diebus
La quinta declinación tiene vocal temática –e.
Los sustantivos que componen esta declinación son de género femenino, a excepción de dies, que posee los dos géneros en singular.
El sustantivo meridies, compuesto de dies, es de género masculino.
Nota: Salvo res, dies y spes, raramente se emplean en plural los nombres de esta declinación.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
Señalamos dos ejemplos de enunciado para ver cómo aparecen en el diccionario los adjetivos de primera clase:
Las tres terminaciones del adjetivo indican el caso nominativo en los tres géneros, masculino, femenino y neutro, en número
singular. Se declinan el masculino y el neutro por la segunda declinación de sustantivos, y el femenino por la primera declinación.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
2) Con dos terminaciones genéricas (masculino/femenino y neutro) en el nominativo singular
omnis, omne
SG. PL.
M / F N M / F N
N omnis omne omnes omnia
V omnis omne omnes omnia
Ac omnem omne omnes omnia
G omnis omnium
D omni omnibus
Abl omni omnibus
3) Con una terminación genérica en el nominativo singular
prudens, prudentis
SG. PL.
M / F N M / F N
N prudens prudentes prudentia
V prudens prudentes prudentia
Ac prudentem prudens prudentes prudentia
G prudentis prudentium
D prudenti prudentibus
Abl prudenti prudentibus
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
audax, audacis
SG. PL.
M/ F NEUTRO M/ F NEUTRO
N audax audaces audacia
V audax audaces audacia
Ac audacem audax audaces audacia
G audacis audacium
D audaci audacibus
Abl audaci audacibus
4) Grupo de adjetivos que se declinan como sustantivos de tema en consonante
Los adjetivos vetus, -‐‑eris; pauper, -‐‑eris; particeps, -‐‑ipis; sospes, -‐‑itis; dives, -‐‑itis; superstes, -‐‑itis siguen la declinación de temas en
consonante.
ablativo sing. en -‐‑e; genitivo plural en -‐‑um; nomin. / vocat. y acusat. neutro plural en -‐‑a.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
pauper, pauperis
SG. PL.
M / F N M / F N
N pauper pauperes paupera
V pauper pauperes paupera
Ac pauperem pauper pauperes paupera
G pauperis pauperum
D pauperi pauperibus
Abl paupere pauperibus
CASOS ESPECIALES
! Los adjetivos celer, -‐‑eris, -‐‑ere; inops, -‐‑opis; memor, -‐‑oris; supplex, -‐‑icis forman el genitivo plural en -‐‑um.
! Los participios presentes (como influens, influentis) se declinan como los adjetivos de una terminación genérica en el
nominativo singular. Cuando se emplean como sustantivos o tienen valor verbal, forman el ablativo singular en -‐‑e.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
GRADOS DEL ADJETIVO
A. COMPARATIVO
El grado comparativo de los adjetivos se forma agregando al tema del adjetivo (tomado del genitivo singular) los sufijos -‐‑
ior (masculino y femenino), -‐‑ius (para el neutro). Siguen la tercera declinación de tema consonante.
Ejemplo:
tutus, -‐‑a, -‐‑um: tuti > tut-‐‑ > tutior (m y f), tutius (n)
pulcher, -‐‑chra, -‐‑chrum: pulchri > pulchr-‐‑ >pulchrior (m y f) pulchrius (n)
acer, -‐‑cris, -‐‑cre: acris>acr-‐‑>acrior (m y f) acrius (n)
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
tutior, tutius
SINGULAR PLURAL
M / F N M / F N
NOMINATIVO tutior tutius tutiores tutiora
VOCATIVO tutior tutius tutiores tutiora
ACUSATIVO tutiorem tutius tutiores tutiora
GENITIVO tutioris tutiorum
DATIVO tutiori tutioribus
ABLATIVO tutiore tutioribus
B. SUPERLATIVO
El grado superlativo de los adjetivos se forma agregando al tema del adjetivo (tomado del genitivo singular) los sufijos -‐‑
issimus (masculino) issima (femenino), -‐‑issimum (neutro). Se declinan como un adjetivo de primera clase.
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
Ejemplo:
Tutus, -‐‑a, -‐‑um: tuti > tut-‐‑ > tutissimus, a, um
C. FORMAS ESPECIALES DE COMPARATIVO Y SUPERLATIVO
Los adjetivos que tienen nominativo singular en -‐‑lis, forman el superlativo agregando -‐‑limus, -‐‑lima, -‐‑limum al tema del adjetivo
(tomado del genitivo singular). Se declinan como un adjetivo de primera clase.
Ejemplo:
similis, -‐‑e > simillimus, -‐‑a, -‐‑um
facilis, -‐‑e > facillimus, -‐‑a, -‐‑um
Los adjetivos que tienen nominativo masculino singular en -‐‑er, forman el superlativo agregando -‐‑rimus, -‐‑rima, -‐‑rimum al
nominativo singular. Se declinan como un adjetivo de primera clase.
Ejemplo:
pulcher, chra, chrum > pulcherrimus, a, um
acer, -‐‑cris, -‐‑cre > acerrimus, -‐‑a, -‐‑um
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
Los adjetivos compuestos terminados en -‐‑dicus, -‐‑ficus, -‐‑volus, forman el comparativo agregando -‐‑entior, -‐‑ius al tema del adjetivo
(tomado del genitivo singular); y el superlativo, agregando -‐‑entissimus, -‐‑a, -‐‑um.
Ejemplo:
maledicus, -‐‑a, -‐‑um.
Maledici > maledic-‐‑>maledicentior, -‐‑ius> maledicentissimus, -‐‑a, -‐‑um
Los adjetivos cuyo nominativo masculino singular termina en -‐‑eus, -‐‑ius, -‐‑uus, forman el grado comparativo agregando el
adverbio magis, y el grado superlativo agregando el adverbio maxime
Ejemplo:
idoneus, -‐‑a, -‐‑um magis idoneus, maxime idoneus
arduus, a-‐‑, -‐‑um magis arduus, maxime arduus
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
D. COMPARATIVOS Y SUPERLATIVOS IRREGULARES
POSITIVO COMPARATIVO SUPERLATIVO
bonus, a-‐‑, -‐‑um melior, -‐‑ ius optimus, -‐‑a, -‐‑um
malus, -‐‑a, -‐‑um peior, -‐‑ius pessimus, -‐‑a, -‐‑um
magnus, -‐‑a, -‐‑um maior, -‐‑ius maximus, -‐‑a, -‐‑um
parvus, -‐‑a, -‐‑um minor, minus minimus, -‐‑a, -‐‑um
multi, -‐‑ae, -‐‑a plures, -‐‑es, -‐‑a plurimi, -‐‑ae, -‐‑a
propinquus,a,um propior, -‐‑ius proximus, -‐‑a, -‐‑um
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
DECLINACIÓN PRONOMINAL
PRONOMBRES PERSONALES
PRIMERA PERSONA
SINGULAR PLURAL
NOM. ego yo nos nosotros
AC. me me – a mí nos nos – a nosotros
GEN. mei de mí nostri de nosotros
DAT. mihi me – a mí – para mí nobis nos – a nosotros – para
nosotros
ABL. me (de acuerdo con el contexto) nobis (de acuerdo con el contexto)
SEGUNDA PERSONA
SINGULAR PLURAL
NOM. tu tú vos vosotros /ustedes
AC. te te – a ti vos os – a vosotros / ustedes
GEN. tui de ti vestri de vosotros – de ustedes
DAT. tibi te – a ti – para ti vobis os – a/para vosotros/ustedes
ABL. te (de acuerdo con el contexto) vobis (de acuerdo con el contexto)
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
TERCERA PERSONA (FORMA REFLEJA)
AC. se se -‐‑ a sí
SINGULAR Y PLURAL GEN. sui de sí
DAT. sibi se -‐‑ a sí – para sí
ABL. se (de acuerdo con el contexto)
PRONOMBRES POSESIVOS
PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA TERCERA PERSONA
sing.: meus, -‐‑a, -‐‑um sing.: tuus, -‐‑a, -‐‑um sing./pl.: suus, -‐‑a, -‐‑um
pl.: noster, nostra, pl.: vester, vestra,
nostrum vestrum
mi(s)/ mío, -‐‑a, -‐‑os, -‐‑as – tu(s)/ tuyo, -‐‑a, -‐‑os, -‐‑as – su(s)/ suyo, -‐‑a, -‐‑os, -‐‑as
nuestro, -‐‑a, -‐‑os, -‐‑as vuestro, -‐‑a, -‐‑os, -‐‑as, de
ustedes/suyo, -‐‑a, -‐‑os, -‐‑as
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
hic, haec, hoc
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
N hic haec hoc hi hae haec
V -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑
A hunc hanc hoc hos has haec
G huius horum harum horum
D huic his
AB. hoc hac hoc his
iste, ista, istud
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
N iste ista istud isti istae ista
V -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑
A istum istam istud istos istas ista
G istius istorum istarum istorum
D isti istis
AB. isto ista isto istis
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
ille, illa, illud
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
N ille illa illud illi illae illa
V -‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑
A illum illam illud illos illas illa
G illius illorum illarum illorum
D illi illis
AB. illo illa illo illis
is, ea, id (anafórico)
SINGULAR PLURAL
M F N M F N
N is ea id ei /ii/ i eae ea
V -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑
A eum eam id eos eas ea
G eius eorum earum eorum
D ei eis /iis/ is
AB. eo ea eo eis / iiis/ is
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
B) PRONOMBRES INTERROGATIVOS
quis, (qua), quid/qui(s), quae, quod
SG PL
M F N M F N
N quis/qui quis/quae/qua quid/quod qui quae quae
V -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑ -‐‑-‐‑-‐‑
AC quem quam quid/quod quos quas quae
G cuius quorum quarum quorum
D cui quibus
ABL quo qua quo quibus
Otros pronombres interrogativos:
Uter, utra, utrum: ¿cuál de los dos?
quisnam, quidnam /quinam, quaenam, quodnam: se agrega –nam enclítico a todas las formas de la declinación del cuadro anterior.
Adverbios interrogativos:
por qué?: cur?, quamobrem?, quare? quid? (fam.: neutro adverbializado de quis).
Cómo?: quomodo, quemadmodum (de qué manera?)
Adverbios interrogativos de lugar: ubi? unde? quo? qua?
Adverbios de tiempo: quando?
LENGUA Y CULTURA LATINA I 2019
CÁT. STEINBERG
MORFOLOGÍA NOMINAL
C) PRONOMBRES INDEFINIDOS
quis, (qua), quid (qui, qua, quod/quid): Siempre se usa enclítico, es decir aparece después de otras partículas (si, sive, nisi, cum, después
de pron, relativo, etc). “alguien/alguno”
Como quis quid se declinan aliquis (aliqua), aliquid,/ quidam, quaedam, (quiddam), (quoddam)/ quidam, quaedam, quiddam (quoddam)/
quispiam, quaepiam, quidpiam / quisquam, quaequam, quidquam (quicquam) y otros.
Otros indefinidos:
Unus, -‐‑a, um : se declina como bonus salvo G sg. unius; D. sg. uni
Ullus, ulla, ullum: G. ullius; D. ulli (en frases con sentido negativo).
Nullus, nulla, nullum: G. nullius; D. nulli.
Alius, alia, aliud ; alter, altera alterum (G. alterius, D. alteri); uter, utra, utrum (y con enclíticos como uterque, utraque, utrumque); solus,
sola, solum (G. solius; D. soli) y totus, tota, totum (G. totius; D. toti).