Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Inilathala na may karapatang-ari 2012 at ipinamahagi ng Rex Book Store, Inc. (RBSI) na may punong tanggapan sa 856 Nicanor
Reyes Sr. St., Sampaloc, Manila / Tel. Blg.: 735-1364, 736-0567
LUZON
•MORAYTA: 856 N. Reyes Sr. St., Sampaloc, Manila / Tel. Blg.: 736-0567, 735-1364; Telefax: 736-4191 •RECTO: 1977 C.M. Recto
Ave., Sampaloc, Manila / Tel. Blg.: 735-5527, 736-3063; Telefax: 735-5534 •MAKATI: Unit UG-2, Star Centrum Bldg., Sen. Gil
Puyat Ave., Makati City / Tel. Blg.: 818-5363; Telefax: 893-3744 •ROCKWELL: 1st Floor, Ateneo Professional School, Rockwell
Center, Bel-Air, Makati City / Tel. Blg.: 729-2015 •CUBAO: 36 Shopwise Arcade, Araneta Center, Cubao, Quezon City / Telefax:
911-1070 •SHAW: 548 Facilities Center Bldg., Shaw Blvd., Mandaluyong City / Tel. Blg.: 531-1306; Telefax: 531-1339 •CAVITE:
Block 4, Lot 20 Don Gregorio Heights 2, Zone 1-A Aguinaldo Hi-way, Dasmariñas, Cavite / Telefax: (046) 416-1824 •NAGA: Rodson
Bldg. I-II, J. Hernandez Ave., Naga City, Camarines Sur / Telefax: (054) 811-6878 •LEGAZPI: 3rd Floor Bichara Mall, Magallanes
cor. Alonzo St., Legazpi City, Albay / Telefax: (052) 480-2244 •CALAPAN: Brgy. Salong, National Hi-way, Calapan City, Oriental
Mindoro / Telefax: (043) 288-1650 •BATANES: L. Lopez St., Kaywalungan, Basco, Batanes •TUGUEGARAO: 10 Arellano St., Brgy.
Ugac Sur, Tuguegarao, Cagayan / Telefax: (078) 844-8072 •CABANATUAN: Fontelera Building, 1271 Del Pilar Ext., Sangitan East,
Cabanatuan City, Nueva Ecija / Tel. Blg.: (044) 464-2151; Telefax: (044) 600-5684 •URDANETA: Zone 6, Pinmaludpod, Urdaneta
City, Pangasinan / Telefax: (075) 568-3975 •ANGELES: 259 (Stall B) Sto. Rosario St., San Jose, Angeles City, Pampanga / Telefax:
(045) 887-5371
VISAYAS
•TACLOBAN: Brgy. 74 Marasbaras, Tacloban City, Leyte / Tel. Blg.: (053) 323-8976; Telefax: (053) 523-1784 •ILOILO: 75 Lopez
Jaena St., Brgy. San Isidro, Jaro, Iloilo City, Iloilo / Tel. Blg.: (033) 329-0332; Telefax: (033) 329-0336 •BACOLOD: 28 Brgy. 36, Purok
Immaculada, Quezon Ave., Bacolod City, Negros Occidental •CEBU: 11 Sanciangko St., Cebu City / Tel. Blg.: (032) 416-9684, 254-
6773; Telefax: (032) 254-6466
MINDANAO
•CAGAYAN DE ORO: J. Seriña St. cor. Vamenta Blvd., Carmen, Cagayan de Oro City, Misamis Oriental / Telefax: (088) 858-6775
•DAVAO: 156 C.M. Recto St., Davao City, Davao / Tel. Blg.: (082) 225-3167, 221-7840; Telefax: (082) 221-0272 •GENERAL SANTOS:
Aparante St., Dadiangas Heights, General Santos City, South Cotabato / Telefax: (083) 554-7102
www.rexpublishing.com.ph
RBSI’s Book Association Memberships: Philippine Booksellers Association, Inc. (PBAI); Book Development Association of the
Philippines (BDAP); Philippine Educational Publishers Association (PEPA); Book Exporters Association of the Philippines (BEAP);
Academic Booksellers Association of the Philippines (ABAP); Children’s Literature Association of the Philippines, Inc. (CLAPI);
Asian Publishers Resources Center (APRC)
PEPA’s International Book Association Memberships: International Publishers Association (IPA); Asia Pacific Publishers
Association (APPA); ASEAN Book Publishers Association (ABPA); Philippine Book Publishing Development Federation (Philbook)
ii
UNANG BAHAGI
NASA KAMAY NG TAO ANG TAGUMPAY NG KANYANG MITHIIN
Kabanata
1 Sa Kubyerta ................................................................................................................................................ 2
2 Sa Ilalim ng Kubyerta.............................................................................................................................. 9
3 Mga Alamat ................................................................................................................................................ 18
4 Kabesang Tales ......................................................................................................................................... 25
5 Ang Noche Buena ng Isang Kutsero .................................................................................................. 32
6 Si Basilio....................................................................................................................................................... 39
7 Si Simoun .................................................................................................................................................... 48
8 Maligayang Pasko .................................................................................................................................... 54
9 Mga Pilato ................................................................................................................................................... 60
10 Kayamanan at Karalitaan ...................................................................................................................... 66
IKALAWANG BAHAGI
HINDI KAILANMAN MANGINGIBABAW ANG KASAMAAN SA KABUTIHAN
IKATLONG BAHAGI
HINDI NAIKAKAILA SA POONG MAYKAPAL ANG MAGANDANG KALOOBAN
IKAAPAT NA BAHAGI
NAGBUBUNGA NG KASAWIAN ANG MASAMANG NASA
31 Ang Mataas na Kawani........................................................................................................................... 230
32 Ang mga Ibinunga ng mga Paskil...................................................................................................... 237
33 Ang Huling Matuwid .............................................................................................................................. 243
34 Ang Kasal Nina Paulita at Juanito ...................................................................................................... 250
35 Ang Pista ..................................................................................................................................................... 256
36 Ang mga Kagipitan ni Ben Zayb......................................................................................................... 264
37 Ang Hiwaga ............................................................................................................................................... 272
38 Ang Kasawian ............................................................................................................................................ 279
39 Ang Wakas .................................................................................................................................................. 286
Talasalitaan ........................................................................................................................................................................ 294
Talasanggunian .................................................................................................................................................................. 299
Indeks ........................................................................................................................................................................ 300
iv
Taos-puso naming inihahandog ang Ikaapat na Edisyon ng Obra Maestra IV: El Filibusterismo sa lahat
ng mga Pilipinong nagmamahal sa bayan, nagpapahalaga sa kanilang pamilya, nagmamalasakit sa kanilang
kapaligiran at kalikasan at nagkakawanggawa sa kanilang kapwa; at higit sa lahat, sa mga kabataang may
mataas na adhikain o pangarap sa buhay.
Sa mga kapwa naming guro na aming katuwang sa pagdadala sa tuwid na landas ng mga kabataang
nasa ating pangangasiwa, sa inyo rin inihahandog ang aklat na ito.
Higit sa lahat, sa ating Panginoon, na aking manggagamot at gumagabay upang makapaghasik ng
kaalaman sa mga kabataan. Marami pong salamat.
Felicidad Q. Cuaño
Naging mapaghamon sa aming kakayahan ang natapos na aklat ng Obra Maestra. Ang mga kaisipang
taglay ng bawat bahagi ng aklat na ito ay nagampanan dahil sa tulong at inspirasyon na naibigay ng aming
mga magulang at kapatid at iba pang mga kaanak. Higit sa lahat, ang pagpapasalamat namin sa Panginoon
na siyang nagbigay ng lahat ng mga biyaya at paggabay sa lahat ng pagkakataon.
Amelia V. Bucu
Inihahandog ko ang aklat na ito sa aking mga magulang, mga kapatid, at mga pamangkin na nagsil-
bing mga sandigan at inspirasyon ko; at higit sa lahat sa Panginoon na nagbigay at patuloy na nagbibigay
sa akin ng mga biyaya at patnubay.
“SA LAHAT NG BAGAY, ANG DIYOS AY PURIHIN.”
Marga B. Carreon
– may kulay ang mga salitang maaaring bago sa paningin at pandinig ng mga
mag-aaral at binigyang-kahulugan upang mapabilis ang pag-unawa sa kanilang binabasa.
vii
– ito ang susukat kung naunawaan ng mga mag-aaral ang aralin o kabanatang
tinalakay. Iba’t ibang estratehiya ng pagtatanong ang ginamit dito.
viii
Si Kapitan Tiago ay naghandog ng isang masaganang hapunan para sa pagdating ni Crisostomo Ibarra
mula sa Europa. Si Crisostomo Ibarra ay isang mayamang binata na kasintahan ng kanyang anak na si Maria
Clara at anak ng kanyang kaibigang si Don Rafael Ibarra.
Ilan sa mga dumalo sa hapunan ay si Padre Damaso na paring Pransiskano at kura ng San Diego, si
Padre Sibyla na isang paring Dominiko, si Tenyente Guevarra na opisyal ng mga guwardiya sibil, ang huwad
na manggagamot na si Don Tiburcio de Espadaña at ang kanyang asawang si Doña Victorina. Napag-
usapan nila ang pag-aaral ni Ibarra sa Europa habang kumakain. Ang lahat ay humanga sa katalinuhan
ng binata maliban kay Padre Damaso na dalawang beses ipinahiya ang binata ngunit ito ay kanyang
pinagpasensiyahan.
Nang matapos ang hapunan, si Ibarra ay nagpaalam na at sumabay sa kanya si Tenyente Guevarra.
Ang tenyente ang nagsalaysay kay Ibarra tungkol sa pagkamatay ng kanyang ama sa bilangguan. Ayon sa
tenyente, si Don Rafael Ibarra ay ibinilanggo dahil sa hindi sinasadyang pagkakapatay sa isang mangmang
na Kastilang tagasingil ng buwis.
Kinaumagahan, dinalaw ni Ibarra si Maria Clara. Ginunita nila ang mga araw ng kanilang pagmamahalan
simula pa ng kanilang pagkabata. Kinabukasan, araw ng mga patay, natuklasan ni Ibarra na nawawala
ang libingan ng kanyang ama. Sa pamamagitan ng sepulturero, napag-alaman niyang ipinahukay ni
Padre Damaso ang bangkay ng kanyang ama at pagkatapos ay ipinalipat sa libingan ng mga Intsik ngunit
dahil umuulan noon nang malakas at napakabigat ng bangkay, itinapon na lamang niya ito sa lawa.
Nakaramdam ng matinding galit si Ibarra. Nang lisanin niya ang libingan ay nakasalubong niya si Padre Salvi
at napagbuntunan niya ito ng kanyang galit. Ang tanging nasabi ng pari sa binata ay wala siyang kinalaman
sa mga pangyayari at hindi siya ang kura ng San Diego ng mga panahong iyon.
Sa kabila ng lahat, tinangka ni Ibarra na kalimutan ang mga nangyari at sa halip ay ipinagpatuloy na
lamang niya ang isang mabuting adhikain. Ito ay ang pagpapatayo ng isang paaralan.
Ngunit, sa araw ng paghuhugos sa paaralang ipinapatayo ni Ibarra, nangyari ang hindi inaasahan.
Ang taong namahala sa paghuhugos ay namatay dahil sa pagbagsak ng batong inihuhugos. Nang si Ibarra
ay umuwi upang magpalit ng kasuotan, naging panauhin niya si Elias na nagtapat sa kanya ng masamang
balak ng taong namahala ng paghuhugos. Sinabi ni Elias na ang Diyos na ang humatol sa nangyaring
pagkamatay ng taong namahala sa paghuhugos. Si Elias ay ang pilotong iniligtas ni Ibarra sa buwaya nang
siya at ni Maria Clara at ng kanilang mga kaibigan ay nagkaroon ng kasayahan.
Si Ibarra ay naghandog ng isang pananghalian pagkatapos ng paghuhugos. Sa hindi inaasahang
pangyayari, dumating si Padre Damaso at hinamak niya ang pagkatao ng ama ni Ibarra. Hindi na napigilan
ni Ibarra ang sarili kaya’t nilundag niya ang pari at tinangkang saksakin ngunit mabilis na pumagitna si
Maria Clara sa dalawa. Ito ang dahilan kung bakit si Ibarra ay hinatulan ng pagiging excomulgado. Ito rin ang
naging dahilan upang utusan ni Padre Damaso si Kapitan Tiago na sirain ang kasunduan na ipakasal si Maria
Clara sa binata.
Nagkasakit si Maria Clara. Dumating sa bahay ni Kapitan Tiago ang mag-asawang de Espadaña kasama
ang pinsan ni Don Tiburcio na si Don Alfonso Linares de Espadaña na mula sa Espanya. Ginamot ng huwad
na doktor na si Don Tiburcio si Maria Clara. Sa pagdating ni Padre Damaso, ipinakilala ni Doña Victorina si
Linares sa pari. Naisip ni Padre Damaso na si Linares ang ipakasal kay Maria Clara na lihim namang ikinabalisa
ni Padre Salvi.
ix
Ang Bapor Tabo ay maingat na naglalakbay patungong Laguna mula sa Maynila sa kabila ng kanyang
kahirapan sa pagsalunga sa agos at liko-likong daan ng Ilog Pasig. Sa kubyerta nito ay lulan ang mga
Reverendos na sina Padre Sibyla, Padre Salvi, Padre Camorra, at Padre Irene. Kausap nila si Quiroga na isang
negosyanteng Intsik, at si Doña Victorina. Ang donya ay patungo ng Laguna upang hanapin ang kanyang
asawang si Don Tiburcio. Sa ibaba ng kubyerta, sakay sina Padre Florentino, isang paring Pilipino, na kasama
ang kanyang pamangking si Isagani, isang makata. Sakay rin si Basilio na ngayon ay isa nang mag-aaral ng
pagkadoktor sa kalinga ni Kapitan Tiago. Kasama nila sa ibaba ng kubyerta ang karamihan sa mga Intsik at
mga Pilipino na ang ilan ay mga mag-aaral.
Ang pangunahing tauhan sa nobela ay si Simoun, isang nagbabalatkayong mag-aalahas na walang iba
kung hindi si Ibarra. Isa siya sa mga pasahero ng Bapor Tabo na nasa kubyerta. Sa mga huling pangyayari sa
Noli, si Ibarra ay tinugis ng mga guwardiya sibil ngunit sa tulong ni Elias, siya ay nakaligtas. Ang kayamanang
ibinaon ni Elias sa kagubatan ng mga Ibarra ay kanyang hinukay at siya ay nagtungo sa Cuba. Nakilala niya
roon ang mga matataas na Kastila. Sa tulong ng kanyang mga impluwensiya at ng kanyang kayamanan, siya
ay naging makapangyarihan. Pagkatapos ng labingtatlong taon, siya ay nagbalik ng Pilipinas sa katauhan
ni Simoun, isang mayamang mag-aalahas at tagapayo ng Kapitan Heneral. Ang kanyang tunay na hitsura
ay tinatakpan ng malaking salamin sa mata na kulay asul at siya ay laging nakasombrero ng bastipor. Ang
kanyang pangalan sa pagbabalik niya ng Pilipinas ay Simoun. Sa kanyang pagbabalik, dalawa lamang
ang kanyang layunin: ang ibagsak ang kapangyarihan ng Espanya sa Pilipinas at iligtas si Maria Clara sa
kumbento ng Sta. Clara.
Ang tunay na katauhan ni Simoun at ang kanyang mga layunin sa kanyang pagbabalik ay nalantad
kay Basilio nang sila ay magkita sa kagubatan na dating pag-aari ng mga Ibarra at ngayon ay pag-aari na ni
Kapitan Tiago. Noon, si Basilio ay dumadalaw sa libingan ng kanyang inang si Sisa samantalang hinuhukay
ni Simoun ang naiwang natitirang kayamanan na ibinaon ni Elias.
Ngunit, ang layunin ni Simoun na paghihimagsik laban sa mga Kastila ay hindi naisakatuparan dahil sa
pagkamatay ni Maria Clara na kanyang nalaman mula kay Basilio. Ito ang naging dahilan upang makalimot
siya sa hudyat ng pagsisimula ng himagsikan.
Si Isagani, ang pamangkin ni Padre Florentino ay naging kasintahan ni Paulita Gomez, ang magandang
dalaga na pamangkin ni Doña Victorina. Sa kasawiang-palad, si Paulita ay naipakasal kay Juanito Pelaez.
Siya ang isa sa mga mag-aaral na masigasig na nagtataguyod ng Akademya ng Wikang Kastila kasama niya
sina Macaraig, Tadeo, Pecson, Juanito, Sandoval na isang Kastila, at si Basilio. Ngunit ang huli, sa kabila
ng kanyang pagsang-ayon sa adhikain ng samahan ay hindi madalas nakakasama sa mga pagpupulong o
gawain ng akademya dahil sa kanyang pag-aalaga kay Kapitan Tiago at pag-aaral bukod pa sa alam niyang
pinaghahanap siya ng mga guwardiya sibil dahil sa bintang noon sa kanilang magkapatid ng pagnanakaw.
Ang Akademya ng Wikang Kastila ay hindi naisakatuparan ayon sa kagustuhan ng mga mag-aaral na
kasapi dahil ang naatasang magbigay ng panukala ukol dito ay si Don Custodio na tinatawag ding “Buena
Tinta” ni Ben Zayb na kanyang kaibigan at isang mamamahayag.
Maliban sa mga nabanggit pang mag-aaral ay si Placido Penitente. Isang matalinong mag-aaral ng
Unibersidad ng Sto. Tomas na mula sa Tanauan, Batangas. Ngunit dahil sa hindi magandang pamamalakad
ng karamihan ng mga propesor sa nasabing unibersidad, si Placido ay hindi na pumasok ng paaralan na
lingid sa kaalaman ng kanyang ina. Nakatagpo niya si Simoun sa perya habang siya ay naglilibot dahil ayaw
na niyang pumasok sa paaralan. Mula noon, naging kaanib na siya ni Simoun.
Pagkatapos magpagaling ni Simoun mula sa kanyang pagkakasakit, muli niyang inihanda ang lahat
ng kanyang kailangan sa kanyang balak na paghihimagsik. Sa pamamagitan niya ay naipakasal si Paulita
xi
xii
Ang nobelang El Filibusterismo ay sinimulang isulat ni Rizal noong 1887 sa Calamba nang magbalik
siya sa Pilipinas. Ipinagpatuloy niya ang pagsusulat nito sa Madrid, Paris, at Brussels. Noong Marso 29, 1891,
pagkatapos ng tatlong taon, natapos ni Rizal ang manuskrito nito sa Biarritz, isang lungsod sa Pransiya.
Noong Hulyo 5, 1891, si Rizal ay nagtungo ng Ghent, isang kilalang unibersidad sa Belgium, sa
dalawang dahilan: una, upang doon ipalimbag ang nobela sa kadahilanang higit na mababa ang halaga ng
pagpapalimbag sa Ghent at ikalawa, upang iwasan si Suzanne Jacoby. Sa tahanan nina Suzanne tumira si
Rizal nang siya ay nasa Brussels, Belgium dahil sa mataas na uri ng pamumuhay sa Paris. Dito niya nakilala
sina Jose Alejandro at Edilberto Evangelista, mga mag-aaral ng pagkainhenyero sa Unibersidad ng Ghent.
Si Alejandro ang nakasama ni Rizal sa isang maliit na silid na kanilang inupahan dahil sa mababang halaga
ng upa nito upang makapagtipid.
Noong Setyembre 18, 1891, ipinalimbag ni Rizal ang nobelang El Filibusterismo sa F. Meyer Van, Loo
Press dahil sa ito ang nag-alok sa kanya ng pinakamababang halaga sa pagpapalimbag ng kanyang nobela
bukod pa sa maaari niya itong bayaran nang hulugan. Ngunit sa kabila nito, nakaranas pa rin ng kakulangan
ng pondo si Rizal kung kaya’t ang pagpapalimbag ay natigil. Ang kinita niya sa pagsanla ng kanyang mga
alahas, ang dalawang daang pisong pinagbilhan niya ng mga kopya ng Sucesos de las Islas Filipinas ni Morga
bukod pa sa ipinadadalang pera ni Basa sa kanya ay hindi nakasapat sa pagpapalimbag.
Ang naging kalagayan ni Rizal sa pagpapalimbag ng El Filibusterismo ay nakarating kay Valentin
Ventura at siya ay kaagad na nagpadala ng pera. Dahil sa tulong pinansyal ni Valentin Ventura, natapos ang
pagpapalimbag ng nobela.
Si Rizal ay kaagad na nagpadala ng dalawang kopya kina Basa at Sixto Lopez sa Hong Kong pagkatapos
mailimbag ang nobela. Ang orihinal na manuskrito na may dedikasyon at sarili nitong lagda ay ipinadala
niya kay Valentin Ventura sa Paris bilang tanda ng kanyang pagtanaw ng utang na loob at pasasalamat.
Bukod kina Basa, Lopez, at Ventura, si Rizal ay nagpadala rin ng kopya sa kanyang mga kaibigang sina
Ferdinand Blumentritt, Mariano Ponce, Graciano Lopez Jaena, T. H. Pardo de Tavera, Antonio at Juan Luna at
marami pang iba na nagbigay ng kanilang papuri sa kagandahan ng nobela.
Dahil sa kagandahan ng nobela, ito ay hinangaan sa loob at labas ng Pilipinas. Ang pahayagang La
Publicidad ng mga Pilipino sa Barcelona ay naglathala pa ng papuri ukol sa nobela. Bukod pa rito, ito ay
inilathala nang kaba-kabanata sa El Nuevo Regimen, pahayagan ng Madrid, noong Oktubre 1891.
Ang nobelang El Filibusterismo ay inihandog ni Rizal sa tatlong paring martir na sina Padre Gomez,
Padre Burgos, at Padre Zamora. Sa kanila inihandog ni Rizal ang nobela sa kadahilanang hindi maalis sa
kanyang isipan ang kawalan ng katarungan ng kanilang kamatayan.
xiii
xiv
Basilio
Doña Victorina
Paulita Gomez
Kapitan Heneral
xv
Tulisan
xvi
Sa Kubyerta
(talata 1–28)
Gawain
Iba’t ibang uri ng tao ang ating nakakasalamuha sa araw-araw, may kani-kanilang pananaw,
paniniwala, interes, naisin, at misyon. Dahil sa iba-iba ang personalidad ng tao, iba-iba ang kanilang
paraan kung paano maging tao at magpakatao. May mga taong mataas ang pagkakilala sa kanilang
sarili. Mayroon ding hindi marunong tumingin at umunawa ng kanyang kapwa, may mga taong
mapagpanggap, mga taong ipinapalagay na sila lang ang marunong at naghahari-harian, at mayroon
din namang tunay na tao. Ang tunay na tao ay may puso para sa kanyang kapwa. Hindi makasarili. Ang
iniisip niya ay kabutihan para sa lahat. Kung ang tao lamang ay marunong magpakatao, ang mundo ay
magiging masaya.
Nagiging ganap ang pagkatao kung siya ay sumusunod sa batas na itinatadhana ng pamahalaan
at ng Manlilikha. Paano ba maaaring magpakatao?
1. Huwag mong inuuna ang iyong sarili.
2. Pagmalasakitan ang mga taong nangangailangan ng tulong.
3. Maging mapagpakumbaba sa lahat ng pagkakataon.
4. Kilalanin ang karapatan ng iyong kapwa.
5. Maging mapagtimpi o habaan ang pasensiya upang maiwasan ang gulo.
6. Iwasan ang pamimintas sa kapwa.
7. Iwasan ang manakit sa damdamin ng kapwa.
8. Mahalin ang iyong kapwa.
Kayo ba, bilang kabataan, ay marunong magpakatao? May pagkakataon ba sa inyong buhay na
hindi kayo itinuturing na tao?
1. Hatiin sa limang pangkat ang buong klase.
2. Pag-usapan ang mga paraan kung paano magpakatao bukod sa mga nabanggit na sa itaas.
3. Magbahaginan ang mga kasapi ng kanilang karanasan nang pakitaan sila ng hindi maganda ng
kapwa.
4. Pag-usapan kung ano ang inyong naramdaman sa kanilang ginawa.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Rubric sa Pag-uulat
Pangalan ____________________________________________ Taon/Seksiyon __________________
Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4 5
Kulang ang Hindi sapat Katamtaman Mahusay ang Napakagaling
nilalaman ng ang mga ang ibinahagi mga ibinahagi o ng mga
Nilalaman
mga ibinahagi. ibinahagi. o nilalaman. nilalaman. ibinahagi o
nilalaman.
1 2 3 4
Magulo ang mga May ilang Mahusay ang Napakaorganisado ng
Organisasyon ideya at walang ideya na hindi pagkakasunod- pagkakalahad ng mga
kaayusan. gaanong sunod ng mga ideya.
organisado. ideya.
Napakahina ng Hindi gaanong Katamtaman ang Buhay na buhay ang
boses kaya hindi malakas ang lakas ng boses kaya pag-uulat, malakas
Tinig
maunawaan ng tinig. naintindihan. ang tinig.
tagapakinig.
Hindi kinakitaan Hindi gaanong Mahusay-husay din Napakagaling ng pag-
ng tiwala sa sarili. kinakitaan ng mag-ulat ngunit uulat dahil sa tiwalang
Tiwala
tiwala sa sarili. may pagkakataon taglay.
sa Sarili
na kinakitaan ng
tiwala sa sarili.
Pumili ng isang tauhan sa binasang kabanata na hindi mo gusto ang ugali. Iguhit ang kanyang
larawan. Sumulat ng isang diyalogo na magpapalit ng kanyang ugali at mabuting pakikitungo sa
kapwa. Iguhit ito sa isang puting papel at kulayan.
Mga Katanungan
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Sa Kubyerta” na may gabay ng guro at sagutin ang
mga kaukulang katanungan.
Para sa iba pang impormasyon tungkol sa paksang ito, mag-log in sa www.rexinteractive.
com upang ma-access ang Useful Links para sa mga kaugnay na website.
A. Naiaayos ang mga gulo-gulong titik upang makabuo ng mga salita na makapagbibigay-
kahulugan sa mga piling salita na mahirap unawain sa teksto
B. Nakabubuo ng mga paraan ng paglalahad ng mga pangangatwiran
C. Nakagagawa ng komik istrip ukol sa paksang pangangatwiran nang di nakasusugat ng kapwa
Sa Ilalim ng Kubyerta
(talata 1–36)
12
i g p
___________ 1. Si Padre Florentino ay pinagpupugayan ng bawat bumabati
a b t a sa kanya.
y a b
___________ 2. Kinakailangang mag-ambag ang bawat eskuwela upang
u l o
maipagpatuloy nila ang panukalang Akademya ng Wikang
Kastila.
k m i a
___________ 3. Nag-alala si Padre Florentino na baka isipin ng tao sa itaas ng
a a m s kubyerta na ayaw niyang makihalubilo sa kanila.
a i m a
___________ 4. Kahit na may kasintahan na si Padre Florentino ay umiral pa
n a n y rin ang kagustuhan ng ina na maging pari siya.
a s n
___________ 5. Patuloy ang takbuhan ng mga bata at hindi alintana ang
p n i ingay ng makina ng barko.
Mga Katanungan
13
Sa mga paligsahan, bawat panig ay naghahangad na magwagi. Ang iba ay nag-iisip ng paraan
kung paano mauungusan ang katunggali. Ilan sa mga paraan ay ang paggamit ng dahas, pananakit
na maaaring lumatay sa katawan, o mga salitang hindi kayang kainin. Hindi ito lumalatay sa katawan
ngunit sa puso at damdamin ay nag-iiwan ito ng sugat na matagal maghilom. Sumisira din ito ng
dangal at pagkatao ng isang nilalang.
Ito ay nagaganap kahit saan. Pakinggan mo minsan ang pag-uusap ng ilan sa ating mambabatas
at nanunungkulan sa pamahalaan. Sa kanilang pagtatalumpati, maririnig ang hindi maiiwasang mga
maanghang na salita na kung minsan ay may character assasination nang nangyayari. Inaakusahan nila
ang isa’t isa na kadalasan ay hindi na umaakma sa kanilang posisyon sa pamahalaan at pagkatao.
Maging sa pangangampanya, ang mga parinigan at pag-aakusahan ay laging main event sa mga
political rally. Sa mga bangayang ito ng magkabilang panig ay tao o mamamayan ang naiipit. Ganito
na lang ba tayo lagi? Hindi ba maaaring makapangatwiran nang hindi nakasusugat ng damdamin ng
ating kapwa?
1. Hatiin ang klase sa apat.
2. Pumili ng isang lider na magpapadaloy ng usapan at kalihim na magtatala ng mga pag-uusapan.
3. Bawat kasapi ng pangkat ay magbabahaginan ng mga karanasan nang sila ay pinaringgan ng
masasakit na salita na sumugat sa damdamin.
4. Ano ang iyong ginawa upang ipaalam sa kanya na ikaw ay nasaktan?
5. Gumawa ng komik istrip na may anim (6) hanggang walong (8) kuwadro na ipinakikita kung
paano ang tamang pangangatwiran.
Pamantayan 1 2 3 4 5
Walang Marami sa May ilang Mahusay ang Angkop na
kaugnayan mga larawan mga pagkakagu- angkop sa
Kaangkupan
ang mga ang hindi larawang hit ng mga paksa ang
ng mga
larawang angkop sa iginuhit na larawan ngunit mga larawang
Larawang
iginuhit sa paksa. hindi angkop hindi gaanong iginuhit.
Ipinakita
paksa. sa paksa. umayon sa
paksa.
Malabo at May ilang Mahusay- Mahusay ang Napakahusay ng
nakalilito ang pangyayari husay ang pagkakasu- pagkakaayos ng
Pagkaka-
takbo ng mga na walang pagkakaha- nod-sunod mga pangyayari
sunod-sunod
pangyayari. kaugnayan nay ng mga ng mga na nagpakita ng
ng mga
sa ilang pangyayari. pangyayari. tuloy-tuloy na
Pangyayari
sitwasyon. daloy ng mga
kaganapan.
14
Piliin ang titik ng tamang sagot upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap. Isulat ang sagot
sa patlang bago ang bilang.
_______ 1. Ang tunay na dahilan kung bakit pinapunta ni Kapitan Tiago si Basilio sa San Diego ay
upang ________.
a. maningil sa mga paupahan
b. makahithit ng opyo
c. makapamasyal sa Maynila
d. mabisita si Maria Clara
_______ 2. Umamin si ____________ na may droga na noong kapanahunan nila subalit hindi nila
ito iniintindi.
a. Kapitan Tiago
b. Kapitan Basilio
c. Kapitan ng barko
d. Kapitan Tinong
_______ 3. Ayon kay Isagani ang tanging kapintasan ni Paulita ay ______________.
a. ang kanyang kadaldalan
b. ang pagiging mayaman
c. ang pagkakaroon ng tiyahin na laging kasama
d. ang pagiging pansinin
_______ 4. Ayon kay Isagani, ang maaaring sumira sa isang maunlad na bayan ay ang tubig ____.
a. dagat
b. apoy
c. lupa
d. hangin
15
Nakilala at nabatid mo na ang mga naging reaksiyon ng mga tauhan sa mga pangyayaring kung
paano sila nasaktan. Balikan mo sa iyong alaala ang pangyayari sa buhay mo na ikaw ay nakasakit ng
kapwa. Isipin mo kung sino siya at gumawa ng isang liham na humihingi ng paumanhin. Isulat ito sa
isang puting papel.
16
Mga Katanungan
1. Ano-anong alamat ang napag-usapan sa kabanata? Kanino ipinatutungkol ang mga alamat?
2. Bakit labis na hinangaan ni Ben Zayb ang alamat ng milagro ni San Nicolas?
3. Paano ipinakita ni Simoun ang kanyang pagtitimpi habang pinag-uusapan ang mga pangyayari
tungkol sa kanyang magulang?
17
Maipaunawa na mahalagang pigilin ang damdamin kapag sinasaling na ang mahalagang bahagi
ng ating pagkatao upang maiwasan ang mainit na pagtatalo
Mga Alamat
(talata 1–10)
18
19
Punan ng mga nawawalang titik ang mga kahon upang mabuo ang mga kahulugan ng mga
salitang may salungguhit sa pangungusap.
1. Ang pasukan ng kuwebang tinitirhan ni Doña Geronima ay napapalamutian ng mga baging.
A K N
2. Ang pagkilala at pananampalataya ng Intsik kay San Nicolas ay isa nang kalamangan ng
Katolisismo.
K L S
I B L
4. Nanggilalas ang lahat sa kaaya-ayang paligid at mga tanawin habang pumapasok sa lawa ang
Bapor Tabo.
K – D
5. Ang ipain si Doña Geronima sa panganib sa loob ng kuweba ay hindi masasabing isang mabuting
gawain ng isang matinong tao.
I M G
20
1. Ano ang layunin ni Simoun at dinala niya ang usapan ukol sa mga alamat?
2. Ano-ano ang katibayan na ang mga Pilipino ay namumulat na sa mga buwis na binabayaran at sa
mga bayarin sa simbahan?
3. Ano ang dahilan ng pagkagulat ni Padre Salvi nang siya ay tanungin ni Simoun ukol sa alamat ni
Doña Geronima?
4. Bukod sa Alamat ni San Nicolas, ano-anong pagpapahalagang pangkatauhan ang makukuha sa
dalawang alamat?
5. Bakit nakaramdam ng pagkahilo si Simoun nang mapag-usapan ang pangyayari sa lawa?
6. Kung ikaw ang nasa kalagayan ni Simoun, paano mo haharapin ang katanungang binitawan ni
Ben Zayb kay Padre Camorra?
7. Bakit kinakailangang pigilin ang damdamin kapag nasasaling na ang bahagi ng ating pagkatao?
Gawain
Sa pakikipag-usap ni Simoun kina Isagani at Basilio ay natuklasan natin ang kanyang pagiging
malupit at marahas sa kanyang pananalita. Hindi niya alintana kung nakasasakit siya. Ngunit sa
kabanatang ito, maaari pala siyang magtimpi na tunay na kapuri-puri. Kahit napag-usapan ang
pagkamatay at kung paano inilibing ang bangkay ng kanyang ama, nakita pa rin sa kanya ang pagiging
matimpiin.
Kung ang lahat ng tao ay matimpiin, magiging tahimik ang mundo.
1. Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
2. Pumili ng lider upang maging tagapagdaloy ng usapan at ng kalihim upang magtala ng mga
pag-uusapan.
3. Magbahaginan ng mga naging karanasan nang minsan ay may nanunudyo sa inyo pero naku-
hang mapigil ang inyong mga emosyon na gusto sanang sumabog.
4. Isulat sa tsart ang inyong sharings.
5. Pag-usapan kung bakit kailangang pigilin ang damdamin kapag nasasaling na ang mahalagang
bahagi ng inyong pagkatao.
6. Magmuni-muni sa lahat ng pinag-usapan at gumawa ng kongklusyon ukol sa tanong na nasa
bilang 5.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Kongklusyon
22
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nabigyang- Bahagyang Malinaw na Malinaw na
Kalinawan linaw ang gustong naging malinaw naihatid ang malinaw na
ng Nilalaman sabihin at walang ang mga hakbang gustong sabihin naihatid ang
at Hakbang nabanggit na at ang gustong at ang mga gustong sabihin at
hakbang. sabihin. hakbang. ang mga hakbang.
1 2 3
Katumpakan Ilan lamang sa mga Marami sa mga inilahad Tamang lahat ang inilahad
ng Katwiran katwiran ang tama. na katwiran ang tama. na mga katwiran.
Kongklusyong Ang nabuong Mainam-inam ang Napakabuti ng
Nabuo ay May kongklusyon ay walang kongklusyon at may kongklusyong nabuo at
Tinutungo tinutungo. tinutungo rin naman. may tinutungo.
Malamang na naibigan mo ang nilalaman ng kabanatang iyong binasa. Mayroon bang pangyayari
sa buhay mo na maaaring ituring na alamat? Ikaw naman ang sumulat ng alamat na nasasabing
naging dahilan o pinagmulan ng isang bagay na hindi mo malilimutan sa iyong buhay. Isulat ito sa
isang puting papel.
23
Mga Katanungan
1. Sino si Tata Selo at ano ang kaugnayan niya kay Kabesang Tales?
2. Ilahad ang mga naging suliranin ni Kabesang Tales. Paano niya tinanggap ang mga ito?
3. Kung sakaling may reporma sa agraryo noong panahon ng Kastila, ganito rin kaya ang magiging
problema ni Kabesang Tales? Ipaliwanag ang sagot.
24
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang karapatan ay dapat ipagtanggol ayon sa hinihingi ng batas
Kabesang Tales
(talata 1–12)
25
6 Nililibot pa rin ni Kabesang Tales ang kanyang lupain kahit na iba na ang
nakatira doon. Dala-dala ang kanyang baril bilang proteksiyon sa sarili
habang ang katiwala ay takot na takot sa tuwing makikita si Kabesang
Tales na may dalang armas. Hindi lingid sa kaalaman ng hukom
pamayapa ang pangyayaring ito. Sa katunayan ay alam nilang ayon
sa mga tuntunin, ang mga pari ay hindi maaaring magkaroon ng mga
lupain. Walang may gustong magbigay ng hatol sapagkat karamihan sa
kanila ay takot na matanggal sa kanilang katungkulan.
7 Ang anak naman ni Tales na si Tano ay
naging isang kawal. Marami sa kanilang
kababayan ang hindi makapaniwala
dahil isa itong mabait na anak. Naisip
ni Tales na ipaglaban ang anak sa
pamamagitan ng asunto at kapag siya
ay nanalo ay alam na niya ang gagawin
at kung siya ay matalo, hindi na niya
kakailanganin pa ng anak.
26
Bumuo ng panibagong salita mula sa mga salitang may salungguhit. Isulat ang tamang sagot sa
bawat arrow.
1. Kinalamay na nila ang kanilang loob sa pag-aakalang naglubag na ang galit ng diyos ng gubat.
kinalamay
2. Si Kabesang Tales ay binantaan ng tagapangasiwa na ipasasaka sa iba ang lupa kung hindi siya
magbabayad ng buwis.
binantaan
27
kasulatan
gawaran
pusakal
Mga Katanungan
Gawain
Ayon sa Regalian Doctrine ang isang tao ay magkakaroon lamang ng sariling pag-aari sa
pamamagitan ng Real Estate Acquisition and Disposition gamit ang Torrens System of Real State
Ownership. Ito ay may kalakip na kasunduan o kontrata ng magkabilang panig.
28
Tulad ni Kabesang Tales, hangad niya na mapataas ang antas ng kanyang kabuhayan ngunit may
mga taong humahadlang. Kung tutuusin, ano ang ilalaban ng isang karaniwang magsasaka sa mga
taong makapangyarihan? Hanggang sa kasalukuyan ay hindi pa rin natatapos ang mga usapin sa mga
lupang agraryo sa ating bansa. Ngunit ngayon, ang mga magsasaka ay marunong nang manindigan,
marunong nang lumaban. Marunong na silang ipagtanggol ang kanilang karapatan. Pero, paano kung
ang iyong karapatan ay niyuyurakan ng iyong kapwa?
1. Hatiin sa dalawang pangkat ang klase.
2. Magpulong at pag-usapan ang paksang “Mahinahong pakikipaglaban o aktibong pakikibaka
upang mapagtagumpayan ang karapatang niyuyurakan.”
3. Ang magkabilang panig ay magkakaroon ng tatlong tagapagsalita. Pumili ng tatlong kasapi na
mahusay magsalita.
4. Mag-uusap ang pangkat kung sino ang pinuno, una at ikalawang tagapagsalita. Pagkatapos ay
pag-uusapan ang panig na ipagtatanggol.
5. Isagawa ang pagtatalo sa paraang Oregon-Oxford. Sundin ang sumusunod na mga hakbang:
a. Para sa mga unang tagapagsalita ng bawat panig, ipaliliwanag nila ang proposisyon para
malinaw ang paksa na ipagtatanggol at sila ay maghaharap ng kanilang pagmamatuwid sa
pinakamabisang paraan.
b. Matapos na marinig ang pagmamatuwid ng mga unang tagapagsalita ng bawat panig,
ang pangalawang tagapagsalita naman ang magtatanong upang maipakilala ang
karapatan ng mga matuwid na panig ng katalo bago siya magpaliwanag ng kanyang
panig.
c. Bago pa lamang magsimula ang pagtatalo, pipiliin na sa pangkat ang pinakamagaling
bumuo ng mga tanong para sa kalabang pangkat.
d. Ang tagumpay ng mga kalahok sa debate ay nakasalalay nang malaki sa pagtatanong sa
kalabang panig (cross examination).
e. Matapos marinig ang katwiran ng magkabilang panig tungkulin ng lider na ihanay lahat ng
mga katwiran at pagpapatunay sa pamamagitan ng paglalagom.
f. Sa mga tagapakinig, ang bawat isa ay susulat ng kanilang reaksiyon sa bawat katwiran na
inilatag ng bawat panig.
Mula sa: Sining ng Pakikipagtalastasan I Manual, OLFU Press, 2009
29
Pamantayan 1 2 3 4 5
Hindi buo Hindi gaanong May ilang pag- May sustansiya Kompleto at
ang inilala- buo ang kakataon na subalit hindi may sustansiya
had at hindi inilahad at hindi gaanong gaanong mala- ang sinasabi.
Nilalaman
malaman ang hindi gaanong malaman. man.
sinasabi. malaman ang
sinasabi.
Walang Kakaunti ang Hindi gaanong Mahusay na na- Napakahusay
ebiden- naibigay na marami at kapagbigay ng na nakapag-
Mga Ebiden-
siya o mga katibayan. mahusay ang mga katibayan. bigay ng mga
siya o Iniha-
katibayang nailagay na katibayang
ing Kati-
sumusuporta katibayan. inihain.
bayan
sa kanyang
argumento.
1 2 3 4
Walang pagkilos May bahagyang Mahusay ang mga Napakahusay at
o galaw na nai- pagkilos o galaw na kilos at galaw akmang-akma ang
Kilos sagawa sa bu- isinagawa habang kasabay ng pagpa- mga kilos o galaw
o Galaw ong panahon ng nagpapaliwanag. paliwanag. habang ibinibigay
pagtatanggol ng ang panig sa pag-
kanilang panig. tatanggol.
Hindi nakuha ang Hindi gaanong na- Mahusay na naku- Napakagaling kaya
interes ng mga kuha ang interes ng ha ang interes ng nakuha ang interes
Panghikayat manonood sapag- mga manonood. mga manonood. ng mga manonood.
kat walang buhay
kung magsalita.
30
Alam mo ba ang iyong karapatan bilang isang mag-aaral? Mayroon bang pangyayari sa buhay
mo na tinapakan ang iyong karapatan? Ano ang iyong ginawa? Sumulat ng isang maikling sanaysay
kung paano mo ipagtatanggol ang iyong karapatan. Isulat ito sa isang puting papel.
Basahin: Kabanata 5 – Ang Noche Buena ng Isang Kutsero, mga pahina 32–34
Mga Katanungan
1. Ano ang kinatatakutan ng kutsero sa mga guwardiya sibil? Nangyayari pa ba ito sa kasalukuyan?
2. Ano ang kasaysayan ng alamat ni Bernardo Carpio? Paano siya pinahalagahan ng kutsero?
3. Bakit tanging bahay lamang ni Kapitan Basilio ang nakikitang masaya samantalang ito ay pana-
hon ng kapaskuhan?
31
Maipaunawa sa mga mag-aaral na kapag ang karapatang pantao ay nilalabag, maaaring humingi
ng tulong sa kinauukulan at kung ito ay hindi pinakikinggan, maaaring magkaroon ng malawakang
protesta subalit sa isang matahimik na pamamaraan
32
Isaayos ang mga ginulong titik upang mabuo ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit.
Isulat ang sagot sa patlang.
1. Kasunod ni Matusalem si Haring Melchor na nakasakay sa kabayo at tila nais sumagasa sa
kanyang mga kasamahan.
m o s b
u u l
2. Ayon sa alamat, ang bawat tanikala ng hari ng mga Indio ay nalalagot tuwing lumilipas ang isang
daang taon.
d a k
a n e
g a m i l
i d n a
4. Ang mga imaheng gawa ng mga Pilipino ay pawang malulungkot at parang kimi dahil sa
ginawang pag-aayos ng kura paroko sa mga ito.
h m n a
a i y i
34
d m d u
a y a p
a n a
6. Namangha siya nang makita si Kapitan Basilio na kausap ang alperes, kura, at ang mag-aalahas
na si Simoun.
a u a t
g n l
a o b g
l p a
8. Ayon sa kutsero, ang mga santo ay nabubuhay nang matagal dahil walang pangungulata na
naganap noong kapanahunan nila.
l p a p
a o g
Mga Katanungan
35
Gawain
Napakapalad ng isang bayan na ang mga mamamayan ay nabibigyan ng kalutasan ang kanilang
mga suliranin at mga karaingan. Malimit nating naririnig ang mga panawagan sa radyo, telebisyon, at
mga pahayagan na humihingi ng katarungan sapagkat marami sa mga karapatang pantao ang madalas
na nilalabag. Hindi nag-iisa ang kutsero sa ating kabanata. Tulad siya ng maraming mamamayan na
hindi nakaliligtas na makaranas ng kalupitan sa mga taong may sinasabi at mga may kapangyarihan
sa ating bayan.
Isa na rito ang pangyayaring naganap sa isang lalawigan dito sa Pilipinas na nagpapakita
ng paglabag sa karapatang pantao. Noong Nobyembre 2007, dinakip ang sampung magsasaka,
babae at lalaki, kasama ang siyam na buwang sanggol. Sila ay dinala at ikinulong sa Detention and
Rehabilitation Center sa salang pagnanakaw ng mga pananim na sila naman ang nagtanim. Ang
maramihang pag-arestong ito ay isinagawa ng isang maimpluwensiyang land grabber. Inangkin niya
ang tinitirhan at sinasaka ng mga biktima. Sa pagdakip ay pinagsanib ang lakas ng mga elemento ng
mga maykapangyarihan dala-dala ang kanilang matataas na kalibreng armas.
Ang ibinintang na pagnanakaw ay kaagad namang na-dismiss dahil sa kawalan ng sapat na
ebidensiya. Sinikap ng Samahan ng Karapatan at mga samahan ng mga nagkakaisang magsasaka sa
lalawigang ito na sila ay maipagtanggol ngunit hindi sila makapasok sa city jail dahil pinagbawalan
sila ng mga opisyal ng bilangguan. Iyan ay kautusan ng nakatataas sa bayang iyon. Hindi ito nakapigil
sa mga samahang tumutulong sa mga nakakulong. Ang Samahan ng Karapatan ay nagprotesta sa
paggamit ng puwersa ng pamahalaan laban sa mga land grabber para sa kanilang kapakanan tulad
ng Infantry Batallion at kapulisan ng isang bayan. Dahil dito, noong Disyembre 2007, ang lupang
inaangkin ng land grabber ay idineklarang bahagi ng kagubatan ng Cebu at hindi maaaring ariin at
matituluhan ng isang pribadong mamamayan sapagkat ito ay pag-aari ng pamahalaan ng Pilipinas.
Ang sampung biktima ng karahasan ay inalisan ng karapatang makapamuhay nang tahimik at
mapayapa ay nakalaya na at nakabalik sa kani-kanilang mga tahanan.
Ang pangyayaring ito ay isa lamang sa mga kaganapan sa bansa. Hindi dito natatapos ang
paglapastangan sa karapatang pantao ng isang nilalang. Nangyayari ito kahit saang lugar na hindi
inaasahan ay maaaring mangyari ang mga paglabag na ito. Kung mayroon kayong nalalaman na
paglabag sa inyong karapatan bilang mag-aaral, huwag kayong matakot na ipagbigay-alam sa
kinauukulan o sa inyong mga magulang.
1. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
2. Pumili ng isang pinuno upang mamuno sa talakayan at isang kalihim na magtatala ng pag-
uusapan.
3. Magbahaginan ng mga karanasan kung may ginawang paglabag ang paaralan sa inyong
karapatan bilang tao.
4. Pag-usapan kung anong pagkilos ang gagawin ninyo kung tinatapakan na ang inyong karapatang
pantao.
5. Isulat ang mga kasagutan sa pamamagitan ng pagpuno sa organizer.
36
Mga
Mga nilabag
nilabag na
na karapatan
karapatan Anong pagkilos ang dapat
namin
namin bilang mag-aaral
bilang mag-aaral gawin para ito ay maituwid
kung ang aming karapatan
bilang tao ay nilalabag?
Pamantayan 1 2 3
Hindi pinag-isipan ang Mangilan-ngilan lang ang Maraming suhestiyon
Buong Ingat na
katanungan. naibigay na suhestiyon at maaaring
Pinag-isipan ang mga
at hindi lahat ay isakatuparan ang mga
Suhestiyon
maisasakatuparan. ibinigay ng pangkat.
Hindi lahat ay Nakilahok ang marami sa Nakilahok ang lahat
nakikilahok sa pagbibigay ng suhestiyon. kaya nakapagbigay ng
Pakikilahok
pagbibigay ng maraming suhestiyon.
suhestiyon.
37
1. Hinarang ng mga guwardiya sibil ang kutserong naghahatid kay Basilio dahil nakalimutan niya
ang ________.
2. Ayon sa kutsero, nabuhay nang matagal si ____________ dahil walang guwardiya sibil na
nangulata noong araw.
3. Ang tinutukoy na hari ng mga Indio ay si ________________.
4. Tanging ang bahay ni ________________ ang masaya dahil maliwanag ang kanilang tahanan.
5. Ang bentahan ng alahas ni Simoun ay gaganapin sa bayan ng _____________.
6. Nagpabili ng ______________ ang alperes kay Kapitan Basilio dahil siya ay abala.
7. Ang _____________ naman ay nagpabili ng isang paris ng hikaw kay Kapitan Basilio.
8. Ayon kay Basilio ang lahat ay nakapagnenegosyo maliban sa mga ______________.
9. Si Basilio ay papunta sa dating tahanang pag-aari ni Kapitan Tiago na tinitirhan ng isang
______________.
10. Nawalan ng ganang kumain si Basilio dahil sa balitang pagkakadakip kay __________.
Napag-alaman natin ang naging kapalaran ng mga mamamayan, lalo na ng kutsero, sa kamay ng
mga maykapangyarihan. Maraming karapatang pantao ang nilalabag sa kasalukuyan.
Magsaliksik ng isang taong nilabag ang kanyang karapatang pantao. Isulat sa puting papel ang
pangyayari. Ilagay ang source kung saan ito kinuha.
Mga Katanungan
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Noche Buena ng Isang Kutsero” na may gabay
ng guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.”
Si Basilio
(talata 1–13)
Halagahang Pangkatauhan: Ang pangarap na pinaghirapan ay nararapat na pangalagaan.
39
40
41
Mga Katanungan
42
6. Ihambing kung anong uri ng mag-aaral si Basilio kompara sa mga kabataan sa kasalukuyan.
7. Bakit inilipat ni Kapitan Tiago si Basilio sa Ateneo? Ano ang natuklasan ni Basilio sa paaralang ito?
8. Bakit may mga guro na nanghihiya ng mga mag-aaral?
9. Sa kasalukuyan, ano ang ginagawa ng ating pamahalaan upang matulungan ang mga kabataang
walang kakayahan na sila ay makapag-aral?
10. Ihambing ang uri ng mga guro noong panahon ng Kastila sa kasalukuyan. Alamin kung paano
sila makitungo sa kanilang mga mag-aaral. Gawin ito sa T-shirt organizer.
Uri ng Guro
Noon Ngayon
43
Hindi mapigilan ng tao ang paghanga kapag nakaririnig siya ng mga kuwento ukol sa mga
taong nagsimula sa mababa ngunit ngayon ay tinitingala sa larangan ng kanyang ginagalawan. Isa
na rito si Bise Presidente Jejomar Binay. Ayon sa ating nababasa at naririnig ay nagmula sa mahirap na
pamilya ngunit isa na ngayon sa mga kilalang politiko na hinahangaan. Noong kabataan niya, siya ay
pinagtatawanan dahil kailangan niyang tumulong sa magulang sa pag-aalaga ng baboy.
Si Juan Ponce Enrile naman ay isinilang na si Juanito Furugganan sa Cagayan. Ang kanyang ina ay
si Petra Furugganan, isang labandera at anak ng isang mangingisda. Nang siya ay nasa hayskul na ay
kinuha siya ng kanyang ama na isa palang tanyag na abogado, upang pag-aralin. Dito nagsimula ang
pagbabago ng kanyang buhay.
Hindi naman matatawaran ang naging tagumpay ni Henry Sy na nagdanas muna ng kahirapan
bago nagtagumpay. Siya ang may-ari ng lahat ng SM sa buong Pilipinas. Ang kanyang orihinal na
pangalan ay Sy Chi Sieng na ang kahulugan ay “makakamit ang tagumpay.” Siya ay isinilang sa Tsina
noong Disyembre 25, 1923. Ang kanyang ama ay umalis ng kanilang bansa noong si Henry ay sanggol
pa lamang upang humanap ng magandang kapalaran. Sinundan ni Henry Sy ang kanyang ama sa
Pilipinas upang dito manirahan at mangalakal sa gulang na labindalawa. Napaiyak siya nang madatnan
niya ang kanyang ama na naghihirap sa isang maliit na sari-sari store sa may Echague o Carlos Palanca
St. na ngayon. Magmula noon, ipinangako niya sa kanyang sarili na siya ay magsisikap na mapaunlad
ang maliit na negosyo ng kanyang ama at makaaahon sa kahirapan. Sa pagtutulungan nilang mag-
ama, nagawa nilang mapaunlad ang kanilang negosyo hanggang sa maitatag ang SM Chain of Stores
sa buong Pilipinas. Iyan si Henry Sy, ginamit ang kanyang sipag, tiyaga, at katapatan sa pagpapaunlad
ng kanyang negosyo. Ang totoo, siya ang pinakamayamang tao na naninirahan dito sa Pilipinas.
Mula sa: www.jpenrile.com/aboutjpe/biography.asp
Kung tutuusin, hindi lamang sila ang mga taong dati ay mahirap ngunit nang magsikap at
magtiyaga ay tagumpay ang kasunod. Sa libo-libong mag-aaral na babasa ng aklat na ito, maging
inspirasyon ninyo ang mga taong tulad nila at piliting maabot ang tunguhin na matagal na ninyong
pangarap.
1. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
2. Pumili ng lider na magpapadaloy ng usapan at ng isang kalihim na magtatala ng mga pag-
uusapan sa pangkat.
3. Pag-usapan ang sumusunod na mga katanungan:
a. Sa anong paraan maaaring maisakatuparan ang mga pangarap sa buhay?
b. Paano mapananatili at mapangangalagaan ang tagumpay na nakamit?
44
Pagpaplano ng mga
Pangarap sa Buhay
45
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi masyadong Lubos na nakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain
gawain. nakiisa sa gawain. gawain.
Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na ginagam-
Ginagampanan ang
ang gawaing nakaa- gawaing nakaatang. panan ang gawaing
Gawaing Nakaatang
tang. nakaatang.
Isulat ang Oo kung may kaugnayan ang pangungusap sa kabanata at Hindi kung walang
kaugnayan sa aralin. Isulat ang sagot sa patlang.
______ 1. Pinagtawanan si Basilio ng mga guro at kamag-aral dahil sira-sira ang kanyang mga
isinusuot.
______ 2. Naisip ni Basilio na mamasukan bilang katulong upang makapag-aral.
______ 3. Lagi pa ring bumabalik sa isipan ni Basilio ang nangyari sa kanyang ina kahit labintat-
long taon na ang nakalilipas.
______ 4. Si Basilio ay huminto sa tapat ng simbahan at inalis ang kanyang sombrero at nagdasal.
______ 5. Nangagising ang mga tao dahil sa paghuhukay na ginawa ni Basilio.
______ 6. Kaagad na nakabili ng sapatos at sombrerong piyeltro si Basilio nang siya ay binayaran
nang malaki-laki sa pagtistis.
______ 7. Nagbago ang kapalaran ni Basilio nang magsimula siya sa ikatlong taon ng pag-aaral.
______ 8. Dahil sa kasipagan sa pag-aaral ni Basilio ay hinimok siya ng mga guro na lumipat sa
Ateneo.
______ 9. Sa simula pa lamang ay nais na ni Kapitan Tiago na pag-aralin si Basilio ng medisina
para makakuha ng lason para sa tari ng manok.
______ 10. Naatasan si Basilio na magtalumpati sa araw ng kanilang pagtatapos.
Nabatid mo na kung ano ang naging damdamin ni Basilio nang siya ay ipahiya ng kanyang
mga guro at mga taong nakapaligid sa kanya. Maaaring ikaw man ay nagkaroon ng ganoon ding
karanasan. Sumulat ka ng isang salaysay tungkol sa pangyayari na ikaw ay ipinahiya ng iyong guro
o pinagtawanan ng iyong mga kamag-aral. Huwag kalimutang ilagay ang iyong damdamin at kung
paano mo gustong ipakita na balang-araw ay magtatagumpay ka rin.
46
Mga Katanungan
47
Si Simoun
(talata 1–23)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong mapagmahal sa bayan, hindi hahayaang mapariwara ang
bayan.
48
49
50
Hanapin sa kahon ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa pangungusap. Isulat ang
sagot sa patlang.
___________ 1. Laging sumasagi sa isipan ni Basilio ang mga pangyayaring naganap labintatlong
taon na ang nakaraan.
___________ 2. Nagtatago sa kakahuyan si Basilio upang iwasan ang mga tulisang naglipana sa
loob ng kagubatan.
___________ 3. Si Simoun ay nagbalik upang ituloy ang paghihiganti na magbubulid sa tiyak na
kamatayan ng mga taong nagpahamak sa kanya.
___________ 4. Lalong pagniningasin ni Simoun ang galit ng mga mamamayan sa pamamagitan
ng pag-uudyok niya na magsimula ang himagsikan.
___________ 5. Karunungan ang adhikain ng lalong pinakamaunlad na bayan ayon kay Basilio.
___________ 6. Ang pagpapaumanhin ay hindi laging kabaitan at nagiging masama ito kung
nag-uudyok ng paniniil.
___________ 7. Tinuruan ni Simoun ng pangangamkam ang mga nasa pamahalaan upang
maghirap ang bayan.
___________ 8. Tinuligsa ni Simoun ang kahilingan ng mga mag-aaral na magkaroon ng
pagtuturo ng wikang Kastila.
___________ 9. Napaunat si Simoun sa kanyang pagkakaupo at tila isang tigreng napakislot at
handang sakmalin ang panauhing dumating.
___________ 10. Hindi sang-ayon ang mga kaparian sa lihis na hangarin.
51
1. Ano ang dahilan at nakaramdam ng takot at kaba si Basilio nang siya ay nasa loob ng kagubatan?
2. Bakit nakilala ni Basilio ang taong naghuhukay sa tabi ng puntod ng kanyang ina?
3. Ano ang ipinagtaka ni Basilio nang makilala niya si Simoun?
4. Ano ang lihim na natuklasan ni Basilio na maaaring ikasawi ni Simoun?
5. Ayon kay Simoun, bakit hindi siya mapagbibintangan kung sakaling mapatay niya si Basilio?
6. Ano ang sinabi niya ukol sa mga kabataan?
7. Bakit isang kamalian ang gamitin ang wikang Kastila para kay Simoun?
8. Ano-ano ang paraan upang maisakatuparan ni Simoun ang kanyang paghihiganti?
9. Paano maaaring alisin ang mga mapaniil sa bansa ayon kay Simoun?
10. Ipaliwanag ang sumusunod na kaisipan:
a. Ang karunungan ay walang katapusan at siyang kagalingan ng sangkatauhan.
b. Ang pagpapaumanhin ay hindi laging kabaitan, ito’y isang kasamaan kung nag-uudyok ng
paniniil.
Gawain
Bawat mamamayan ay may hangaring mapabuti ang kanyang bayan sa iba’t ibang paraang
nalalaman niya. Dalawa ang uri ng tao sa mundo:
1. Mga taong walang hinahangad kundi ang sariling kagalingan – Ito ang mga taong walang
pakialam sa nangyayari sa kanyang kapaligiran. Basta ang nalalaman niya ay hindi siya naaabala
at huwag na masasaktan.
2. Mga taong inuuna ang bayan bago ang sarili – Ito ang mga taong may marubdob na pagnanasa
na mapabuti ang kalagayan ng bansa at ang mga mamamayang nasasakupan nito. Sila ang mga
taong walang interes na magnakaw, manggulo, o maghatid ng lagim sa bansa. Ang nalalaman
nila ay magmahal, magmalasakit, at nakahandang mamatay para sa bayan.
Ang isang taong nakaranas ng karahasan at pang-aapi ay hindi nakaiisip ng paraan, sa mapaya-
pang paraan tulad ng pakikibaka laban sa mga namumuno. Ngunit may tao namang pagod na sa
kaguluhan at pakikibaka. Pinipili na lamang ang mabuhay nang tahimik at paunlarin ang sarili. Katulad
ni Basilio; sa halip na maghiganti ay pinilit niyang kalimutan ang lahat dahil hindi na maibabalik ang
buhay ng kanyang ina at kapatid. Siya ay nabibilang sa unang uri ng tao.
Bagama’t tama si Simoun sa kanyang mga tinuran na hindi na dapat magpabaya kung ang bayan
ay nilulupig na, dapat ay kumilos. Ngunit paano?
1. Hatiin ang buong klase sa apat na pangkat.
2. Pumili ng isang pinuno upang magpadaloy ng usapan at isang kalihim upang maitala ang mga
pag-uusapan at mapagkakasunduan.
3. Pag-usapan kung saang uri ng tao sila nabibilang. Pangatwiranan ang dahilan.
4. Magbahaginan kung paano nila maaaring ipaglaban ang isang bayang pilit na sinisira ng mga
taong walang malasakit.
52
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi gaanong nakiisa Lubos na nakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain
gawain. sa gawain. gawain.
Ginagampanan ang Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na ginagampanan
Gawaing Nakaatang ang gawaing nakaatang. gawaing nakaatang. ang gawaing nakaatang.
Sumulat ng isang sanaysay ukol sa paksang “Ang Karunungan ay Walang Katapusan.” Isulat ito sa
isang puting papel.
Maligayang Pasko
(talata 1–9)
Halagahang Pangkatauhan: Tanggapin ang mga pagsubok sa buhay at maging matapang sa
pagharap sa mga ito.
54
makinang na ba-
3 Nang mahawakan ni Huli ang laket na may brilyante ay hinalikan niya tong hiyas
ito ngunit kaagad na inilayo sapagkat naalala niyang mula ito sa isang
ketongin. Baka kapag nahawa siya ay baka hindi pa siya makapag- isang uri ng
asawa. sakit sa balat
4 Nakita ni Huli ang nuno na nakatanaw sa kanya. Nagbilin naman ang
dalaga na sabihin sa kanyang ama na siya ay pumasok na sa kolehiyo. isang uri ng lalag-
Halos maiyak ang matanda sa sinambit ng apo. Agad na kinuha ni Huli yan ng damit tulad
ang kanyang tampipi at dali-daling umalis. Nang lingunin niya ang ng maleta
kanilang tahanan ay madilim ang loob nito na tila walang nakatira
at nang marinig ni Huli ang alatiit ng kanilang pintong kawayan ay
nakaramdam siya ng matinding lungkot at saka napaiyak. langitngit
5 Nang makaalis na si Huli ay nakaupo si Tandang Selo at nakatanaw sa
mga taong dumaraan na magagara ang suot.
6 Ayon sa mga matatanda ay para sa mga bata raw ang araw ng Pasko
sa Pilipinas. Ngunit ang hindi nila alam ay kinatatakutan nila ang araw
na iyon. Sapagkat tuwing Pasko ay kinakailangan nilang gumising nang
maaga, magsuot ng mga mamahaling damit, at makinig sa Misa Mayor. huling misa
Kinakailangan din na hindi sila maglikot upang hindi marumihan ang
kanilang mga magagarang damit dahil kung hindi, makatatanggap sila sigaw
ng kurot o bulyaw.
7 Dinadala sila ng kanilang mga magulang sa kanilang mga kamag-
anak upang magmano, dumalaw, at mamasko. Kailangan din nilang paghalik sa kamay
magpakita ng kanilang kakayahan sa pag-awit, pagsayaw, at iba pa
sapagkat kapag sila ay sumuway, kurot at galit ang magiging kapalit
tumutol
nito. Ang aginaldo na kanilang matatanggap ay agad ding kinukuha
kaya hindi napapakinabangan ng mga bata. Ito ang kinagisnang ugali
ng mga batang Pilipino tuwing Pasko. regalo
55
Hanapin sa loob ng larawan ng tampipi ang mga kasingkahulugan ng mga salitang may
salungguhit sa loob ng pangungusap.
___________ 1. Naririnig ni Huli ang alatiit ng kawayan na para bang nagpapaalam sa kanya.
___________ 2. Isang malamig na dapyo ng hangin ang nagpagising sa kanyang diwa.
___________ 3. Natakot si Huli na ilapat ang kanyang labi sa laket na galing sa taong ketongin.
___________ 4. Nagagalit ang kanyang mga magulang kapag sumusuway siya sa nais nilang
mangyari.
___________ 5. Kapag bisperas ng Pasko ay nagsisimba sila sa Misa Mayor.
___________ 6. Inayos ni Huli ang kanyang tampipi bilang paghahanda sa kanyang pag-alis.
___________ 7. Isang malakas na bulyaw ang narinig ng kutsera mula sa guwardiya sibil.
___________ 8. Hinahalik-halikan ni Maricar ang singsing na punong-puno ng brilyante na bigay
ni Rosauro.
___________ 9. Bago umalis si Huli ay nagmano muna siya kay Tata Selo.
___________ 10. Ang mga bata ay sabik sa mga aginaldong natatanggap mula sa kanilang mga
ninong at ninang.
Mga Katanungan
56
Gawain
Hindi nawawala sa buhay ng tao ang siya ay dumaan sa pagsubok sa buhay. Kakambal na
niya ang mga suliraning iyan sa kanyang pagsilang. Iba-iba ang uri ng tao sa pagharap sa mga
dumarating na pagsubok sa kanila.
1. May taong hinaharap ito at pinag-iisipan kung paano lulutasin.
2. Ang iba naman ay nauupo na lang sa isang sulok, binibilang itong pabigat at pagkatapos ay
gumagawa ng bagay na ikasisira ng kanilang katawan.
3. Mayroon din namang hinaharap nang buong tapang ang suliranin at ibinibilang itong isang
hamon na magdadala sa kanya sa matuwid na landas.
4. May iba rin naman na dahil hindi makaya ang sunod-sunod na pagsubok, nandadamay pa
ng ibang makasasama at nag-iisip ng bagay na hahantong sa kamatayan.
Isa sa mga halimbawa nito ay ang napabalitang isang ina na nilason ang kanyang tatlong
anak dahil hindi nakayanan ang mga suliranin sa buhay. Ito ay naganap sa Magdalena, Laguna.
Ayon sa salaysay ng mga pulis, pilit na pinainom ng toilet bowl cleaner ang kanyang mga
anak at pagkatapos ay siya, si Janet Ponce, ang pinakahuling uminom ng toilet bowl cleaner. Ang
inang ito at ang kanyang tatlong anak ay kaagad na dinala sa ospital ngunit kaagad namang
binawian ng buhay. Sa pag-iimbestiga ng mga pulis, sila ay nakakita ng suicide note sa tahanan
ng mga biktima na nagsasaad na kaya niya nagawang patayin ang kanyang mga anak ay dahil na
rin sa paghihirap nila sa buhay. Ang mga pangyayari ay ipinagbigay-alam ng mga pulis sa asawa
ng biktima na isang construction worker sa Maynila.
57
Paano ako makatutulong sa mga nawawalan na ng pag-asa dulot ng mga pasanin sa buhay?
1.
2.
3.
4.
5.
Pamantayan 1 2 3 4 5
Walang kaala- Limitado ang Bahagyang Mahusay na Napakahusay
man sa paksa kaalaman sa nakapagpapa- naipaliwanag at malinaw
Pagbibigay ng
kaya hindi pagpapaliwa- liwanag ng ang mga kasa- na naipaliwa-
Paliwanag
kayang mag- nag ng paksa. paksa. gutan. nag ang mga
paliwanag. kasagutan.
1 2 3 4
Pagkakaroon Walang nalalaman Hindi gaanong Kinakitaan ng Mulat na mulat ang
ng Kamalayan sa mga nangyayari kalawak ang kamalayan ukol sa kamalayan sa mga
sa mga Ka- sa kanyang kapali- kamalayan ukol mga kaganapan sa pangyayaring naga-
ganapan sa giran. sa kaganapan sa kapaligiran. nap sa kapaligiran.
Kapaligiran kapaligiran.
1 2 3
Pagiging Totoo Hindi kapani-paniwala May ilang pahayag na hindi Kinakitaan ng pagiging
sa mga Sina- ang mga ipinahayag. totoo. totoo sa mga ipinahayag.
sabi
Paggamit Hindi naging maingat sa Bahagyang naging maingat Naging maingat sa pagpili
ng mga Salita pagpili ng mga salita. sa mga salitang ginamit. ng mga salitang ginamit.
58
Bumuo ng isang liham na magsisilbing inspirasyon sa taong alam mong may mabigat na
suliranin sa buhay. Isama sa liham kung may maitutulong sa kanya. Sikapin na ang liham na gagawin
ay magbibigay ng pag-asa sa kanya.
Mga Katanungan
1. Sino-sino ang tinutukoy na Pilato? Ipaliwanag kung bakit sila ay mga Pilato.
2. Paano sila naging Pilato sa buhay ni Tata Selo?
3. Paano mo iuugnay ang mga Pilato sa kabanata sa Pilato sa Bibliya?
59
Mga Pilato
(talata 1–6)
60
61
_______ 1. Ayon sa guwardiya sibil siya ay napag-utusan lamang kaya ipinasamsam niya ang mga
sandata.
a. ipinakuha b. ipunin c. bilhin
_______ 2. Natatakot si Padre Clemente sa tingin ni Kabesang Tales dahil tila humahanap ito ng
dakong patatamaan sa kanyang katawan.
a. kukunin b. hahaplusin c. aasintahin
_______ 3. Biglang nag-antanda si Hermana Penchang dahil sa takot dahil nalaman niyang
dinukot si Kabesang Tales.
a. nagmano b. nagkrus c. nagmadali
_______ 4. Nagkibit-balikat ang ilan sa mga kababayan ni Kabesang Tales nang mapabalita ang
pagkakadukot sa matanda.
a. Nagkainteres b. Nag-alaala c. Nagwalang-bahala
_______ 5. Umuwi ng Maynila si Basilio upang kunin ang kanyang naipon para matubos si Huli.
a. mabawi b. mabayaran c. makuha
Mga Katanungan
1. Ilahad ang iba’t ibang reaksiyon ng mga tao sa nangyari kay Tata Selo.
2. Ayon sa tenyente ng guwardiya sibil, bakit hindi siya dapat sisihin sa nangyari kay Kabesang
Tales?
3. Paano nagmalinis o naghugas ng kamay si Padre Clemente sa nangyari kay Kabesang Tales?
4. Paano inilipat ni Hermana Penchang ang kasalanan kay Huli?
5. Bakit lumuwas ng Maynila si Basilio?
6. Bakit ipinalalagay ng matandang manang na tuluyan nang mahuhulog sa pagkakasala si Huli?
7. Paano ipinakita ng mga prayle ang kanilang galit kay Kabesang Tales?
8. Ilarawan ang anyo at ikinilos ni Kabesang Tales nang tanggapin ang utos ng hukuman at sapitin
ang mga hirap na dinanas niya.
9. Sa iyong palagay, sino ang maaaring may kagagawan ng lahat ng nangyari kay Kabesang Tales?
Bakit?
Gawain
Isang pangyayari ang gumimbal hindi lamang sa Pilipinas kundi maging sa labas ng ating bansa
noong Agosto 23, 2010.
62
Rubric sa Role-playing
Pangalan ____________________________________________ Taon/Seksiyon __________________
Petsa _______________________________________________ Marka __________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Walang kaug- Kulang na kulang Halos nakukuha May kaugnayan
Nilalaman nayan ang nilala- ang kasagutan ang konsepto at wastong-
ng Diyalogo man ng diyalogo sa mahalagang ng nilalaman ng wasto ang nilala-
sa mahalagang katanungan. diyalogo. man ng diyalogo.
katanungan.
63
Piliin sa loob ng kahon ang salita upang mabuo ang diwa ng pangungusap sa bawat bilang. Isulat
ang sagot sa patlang.
64
Mga Katanungan
1. Ano ang layunin ni Simoun at sa tahanan ni Kabesang Tales siya nagtuloy upang magbenta ng
mga alahas?
2. Bakit pinamagatang “Kayamanan at Karalitaan” ang kabanata?
3. Paano ipinakita ni Kabesang Tales ang kanyang pagkamaginoo matapos niyang kunin ang baril
ni Simoun?
65
Maipaunawa na ang bawat nilalang ay may karapatang ingatan ang sariling dangal at ipagtanggol
ang sarili sa anumang uri ng pang-aabuso
Kayamanan at Karalitaan
(talata 1–16)
Halagahang Pangkatauhan: Igalang mo ang karapatan ng iyong kapwa.
66
68
Mga Katanungan
Gawain
May mga taong mapagsamantala sa kahinaan ng kanilang kapwa. Kung minsan, ginagamit ng
mga taong ito ang kamangmangan at kahirapan ng kanilang kapwa upang makuha ang kanilang
minimithi. Nababasa natin sa mga pahayagan ang pangangamkam ng lupa ng ilang asendero sa
lupang sinasaka ng ilang magsasaka. May mga nagtatagumpay dahil hindi maipaglaban ng ilang
magsasaka ang kanilang karapatan sa lupang sinasaka nila. Ang iba naman ay ipinagwawalang-bahala
na ang sariling dangal upang maipaglaban ang karapatan kahit lihis na ito sa tamang pangangatwiran.
Ang mga Dumagat ay nagsimulang linangin ang
mga kagubatan ng Norzagaray ng Bulacan noong 1960.
Nauna pang nanirahan ang kanilang mga ninuno kaya
noong 1964 ang mga lupang kanilang tinitirhan ay
ipinagkaloob na sa kanila sa pamamagitan ng original
certificate of title o OCT. Inisyu sa kanila ito ng Register
of Deeds ng Bulacan noong Abril 27, 1964.
Nagkakaroon ng pagbabago ang mapayapang
pamumuhay ng mga Dumagat nang magtayo ng rancho
ang isang Vicente Puyat sa lugar ng lupaing ninuno ng
70
71
Pamantayan 1 2 3 4 5
Walang Kulang na Halos mabuti Mahusay at Napakahusay
Nilalaman koneksiyon kulang sa ang nilalaman malaman ng mga ipina-
o Diyalogong sa paksa ang konsepto ang ng komik istrip. ang gustong sok sa nilala-
Nabuo nilalaman. nilalaman ng iparating. man.
paksa.
1 2 3 4
Gumamit ng mga Gumamit ng mga Angkop ang mga Angkop na angkop
salitang pabalbal hiram na salita sa salitang ginamit ang mga salitang
Wikang Ginamit
sa diyalogong ginawang diya- sa diyalogo. ginamit sa diyalogo.
nilikha. logo.
1 2 3
Mahusay at kinakitaan ng Hindi gaanong kinaki- Napakahusay at kitang-kita
Pagkama-
pagiging malikhain. taan ng pagiging ang pagiging malikhain.
likhain
malikhain.
1 2 3
Marumi ang pagkakaga- Hindi gaanong malinis Malinis ang ginawa.
Kainisan
wa ng komik istrip. ang nilikha.
Alin sa mga pahayag ang nagsasaad ng katotohanan? Bilugan ang titik ng tamang sagot.
1. a. Nakituloy si Simoun sa bahay ni Kabesang Tales dahil ito ang pinakamalaking bahay sa
nayon.
b. Nagtungo si Simoun sa bahay ni Kabesang Tales upang makita ang hitsura ng bahay nito.
c. Ibig makilala nang husto ni Simoun ang pagkatao ni Kabesang Tales kaya napili niyang
puntahan ang bahay nito.
d. Naawa si Simoun kay Kabesang Tales kaya nais niya itong bigyan ng salapi.
2. a. Ipinakita ni Simoun ang kahinaan niya sa pag-asinta ng mga bunga.
b. Ipinamalas ni Simoun kay Kabesang Tales ang kahusayan niya sa pagbaril.
c. Hinikayat ni Simoun si Kabesang Tales na mag-aral sa paggamit ng baril.
d. Tinuruan ni Simoun si Kabesang Tales na gumamit ng baril.
3. a. Ibig ni Hermana Penchang na bumili ng singsing para sa Birhen ng Antipolo.
b. Ibibili ni Hermana Penchang ng alahas si Huli.
c. Ayaw magpatalo ni Hermana Penchang kay Kapitan Basilio sa pagbili ng alahas.
d. Natuklasan ni Hermana Penchang na huwad ang mga alahas na ipinagbibili ni Simoun.
4. a. Hindi kaakit-akit ang mga alahas na ibinebenta ni Simoun.
b. Hangang-hangang ang mga mamimili ng alahas ni Simoun.
72
Ipinakita sa kabanata na nanaig ang poot at paghihiganti ni Kabesang Tales sa mga taong
kumuha ng kanyang lupain. Hindi na niya pinahalagahan ang dating iniingatang dangal sapagkat
inilagay niya sa kanyang kamay ang batas. Magsaliksik tungkol sa ilang mga tao na naging biktima
tulad ni Kabesang Tales. Isalaysay ang puno at dulo ng pangyayari at ang naging bunga ng paglalagay
ng batas sa kanilang mga kamay. Kunin ang website, aklat, o iba pang sangguniang pinaghanguan ng
mga impormasyon. Isulat ito sa isang puting papel.
73
Mga Katanungan
74
75
Sa Los Baños
(talata 1–26)
Halagahang Pangkatauhan: Ang isang mabuting pinuno ay gumagawa ng paraan kung paano
maibibigay ang mga pangangailangan ng bayan.
76
78
79
Bumuo ng iba pang mga salita mula sa salitang may salungguhit sa pangungusap. Ilagay sa
tapat ng bawat linya ang sagot.
Halimbawa:
Ayon kay Simoun ang mga tulisan ang pinakamatapat na mamamayan sa buong bayan.
tulis
lisan
1. Hinihintay ng lahat ang resulta ng usapin ukol sa Akademya ng Wikang Kastila.
usapin
2. Sinabi ni Simoun na siya ay bininbin ng mga tulisan at kinuha ang kanyang dalawang
rebolber.
bininbin
3. Nasabi ni Simoun na isang kabalintunaan ang pagkakilala ng mga prayle sa mga tulisan
dahil ang mga ito ang pinakamatapat na mamamayan sa buong bayan.
kabalintunaan
80
sinasalungat
5. Si Padre Irene ay natigatig sa naging pasya ng kanyang kamahalan na patalsikin ang guro sa
kanyang katungkulan.
natigatig
Mga Katanungan
1. Bakit hindi nakahuli ng usa ang Kapitan Heneral? Ano ang magiging epekto nito sa Kapitan
Heneral?
2. Ano ang maaaring mangyari sa Gobernadorcillo at Cabeza de Barangay kapag hindi nakahuli ng
usa ang Kapitan Heneral? Ano ang nais ipakita ng may-akda sa pangyayaring ito?
3. Ilahad ang motibo ng pagpapatalo sa sugal nina Padre Sibyla at Padre Irene. Sa iyong palagay,
naging mabisa ba ang estratehiyang ito upang makuha nila ang kanilang minimithi sa Kapitan
Heneral?
4. Isa-isahin ang mga suliranin na kailangang pagtuunan ng pansin at mabigyan ng kalutasan.
5. Naipakita ba sa kabanata na ginagampanan ng Kapitan Heneral ang kanyang tungkulin sa bayan?
Paano?
6. Ano ang kinahinatnan ng paghiling ng guro ng bagong paaralan?
7. Patunayan na kahit paano ay may pagmamalasakit ang Kapitan Heneral sa pagkakaroon ng
edukasyon ng mga bata.
8. Ilahad ang iba’t ibang reaksiyon ng mga prayle sa inihaing panukala ng mga kabataan tungkol sa
pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila.
9. Bakit nabanggit ang pangalan nina Isagani, Basilio, at Macaraig sa pulong sa Los Baños?
10. Paano natulungan ni Padre Camorra si Huli nang magtungo ito sa Los Baños?
Gawain
Ang pamahalaan ay nagbibigay ng iba’t ibang uri ng paglilingkod o serbisyo sa mga nasasaku-
pan nito gaya ng pagtataguyod sa kagalingan ng kapakanang pambansa tulad ng katarungang panli-
punan, katahimikan, pagpapanatili ng kaayusan ng kapaligiran, at pagbibigay ng proteksiyon sa mga
karapatang pantao na titiyak sa kasaganaan ng bansa at magpapalaya sa sambayanan sa kahirapan.
81
Suhestiyon kung
Kaganapan sa bansa
Mga nakikitang paano pa matutugunan
na hindi gaanong
ginagawa ng Epektibo ba o hindi? ng pamahalaan ang
natutugunan ng
pamahalaan lumalalang krisis sa
pamahalaan
bansa
1.
2.
3.
4.
5.
82
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi gaanong nakiisa Lubos na nakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain gawain. sa gawain. gawain.
Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na
Ginagampanan ang
ang gawaing gawaing nakaatang. ginagampanan ang
Gawaing Nakaatang
nakaatang. gawaing nakaatang.
Isulat sa patlang ang wastong parirala upang mabuo ang diwa ng pangungusap sa bawat
bilang.
1. Ang kasiglahan ng Kapitan Heneral ay naragdagan dahil natatalo niya sa sugal sina Padre Irene at
Padre Sibyla. Lihim silang nagpapatalo sapagkat ______________________________.
a. ayaw nilang uminit ang ulo ng Kapitan Heneral
b. pinagkakaisahan nila si Padre Camorra para matalo ito
c. nakasalalay sa sugal na iyon ang pagsang-ayon ng Kapitan Heneral sa Akademya ng Wikang
Kastila
d. gusto nilang malibang ang Kapitan Heneral sa araw na iyon
2. Sinabi ni Simoun na ang kasamaan ay wala sa pagkakaroon ng tulisan sa mga bundok kundi ang
kasamaan ay _______________________________________________________________.
a. nasa loob ng mga bilangguan na dapat maparusahan ng bitay
b. nasa mga tulisan sa loob ng bayan at sa mga lungsod
c. nasa mga pinuno na walang malasakit sa taong-bayan
d. nasa korporasyon ng mga prayle na naghahari sa Pilipinas
3. Iminungkahi ni Simoun na pahintulutan ang lahat ng armas de salon na walang anim na milimitro
kaya ________________________________________.
a. natuwa ang Kapitan Heneral dahil sa matalinong mungkahi
b. nainis si Padre Irene dahil naisahan sila ni Simoun
c. nalutas ang problema ng mataas na kawani
d. pinuri ng lahat si Simoun maliban sa mataas na kawani na hindi sang-ayon sa panukala nito
4. Sinabi ni Padre Sibyla na ang sinumang ibig magturo ay _____________________________.
a. maaaring magturo sa iba’t ibang bansa
b. maaaring magbigay ng panukala kung ano ang mabisang paraan ng pagtuturo
c. maaaring magturo saan man kahit walang bubong
d. maaaring pumili ng paaralang pagtuturuan
83
Mga Katanungan
1. Bakit masama ang loob ni Placido na binabaybay ang daang Escolta papunta ng Unibersidad ng
Sto. Tomas?
2. Paano makikilala kung ang mga mag-aaral ay taga-Ateneo, taga-San Juan de Letran, o taga-
Unibersidad ng Sto. Tomas?
3. Ano ang ibig ipahiwatig ni Pelaez sa kanyang mga sinabi tungkol kay Padre Camorra?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Sa Los Baños” na may gabay ng guro at sagutin
ang mga kaukulang katanungan.
85
Placido Penitente
(talata 1–13)
Halagahang Pangkatauhan: Mag-aral upang kinabukasan ay maging maganda.
86
87
88
Mga Katanungan
1. Bakit masama ang loob ni Placido habang binabaybay ang daang Escolta papunta ng Unibersidad
ng Sto. Tomas?
2. Paano nakikilala ang mga mag-aaral kung taga-Ateneo, taga-San Juan de Letran, o taga-
Unibersidad ng Sto. Tomas ang mga ito?
3. Ano ang ibig ipahiwatig ni Pelaez sa kanyang mga sinabi tungkol kay Padre Camorra?
4. Bakit hindi raw marunong pumili ng nobya si Basilio?
5. Ano ang tinatawag na dia-pichido?
6. Anong sakit ng lipunan ang tinutukoy sa kabanata ukol sa mga mag-aaral na nakapapasa dahil sa
pagreregalo? Nangyayari pa ba ito sa kasalukuyan? Ipaliwanag ang sagot.
7. Anong magandang aral ang itinuro ni Placido ukol sa hindi niya pagpirma sa isang dokumento
na hindi pa niya nababasa?
8. Paano natawag ni Placido ang pansin ng kanyang propesor?
Gawain
Sumulat ng isang personal na sanaysay na naglalahad ng iyong pangarap sa buhay at kung paano
mo maaaring mapaunlad ito. Talakayin sa sanaysay ang kahalagahan ng edukasyon sa tao. Huwag
kalimutan ang tatlong bahagi ng sanaysay:
a. Panimula
b. Katawan o Nilalaman
c. Wakas
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Napakahina. Masyadong May alam sa Mabuti at Napakagaling.
Hindi nagpakita limitado ang paksa. Halos magaling Malaman at
ng kaalaman sa kaalaman sa nakaugnay kaya lang ay mahusay na
Nilalaman
paksa. paksa. sa paksa kaya limitado ang nalinang ang
lang kulang paglinang sa paksang-diwa.
sa detalye. paksang-diwa.
90
91
92
Mga Katanungan
1. Bakit hindi nagagamit at tinititigan lamang ng mga mag-aaral ang kanilang mga kagamitang
pang-agham sa Unibersidad ng Sto. Tomas?
2. Ano ang kaibahan ng pagtuturo noon sa Ateneo at sa Unibersidad ng Sto. Tomas?
3. Paano napahamak sa klase si Placido Penitente?
93
Halagahang Pagkatauhan: Ang anumang talino ng tao kung walang kagandahang-asal ay alabok
na madaling mawala.
94
95
Punan ng nawawalang titik ang kahon upang mabuo ang kahulugan ng mga salitang may
salungguhit sa pangungusap.
1. Marami ang nakapansin na si Padre Millon ay namumuhi sa kanyang itinuturo.
n s
2. Dahil sa ginawang pagkaladkad ni Placido sa kanyang sapatos habang papasok sa loob ng klase,
tiningnan siya nang may pangungutya ni Padre Millon.
p g
3. Lubos na nasiyahan si Padre Millon sa ginawa niyang pagbabansag kay Placido na tagabulong.
p l
97
m p h k
5. Sinabi ni Placido sa kanyang propesor na walang sinuman ang may karapatan na alipustain siya.
h k
6. Ang bawat mag-aaral na lumabas sa klase ni Padre Millon ay nawalan na naman ng isang oras sa
kanilang buhay, kasama ang bahagi ng kanilang dignidad at tiwala sa sarili.
g l
Mga Katanungan
Gawain
98
1. Magpangkat sa tatlo ang klase at pag-usapan ang seksiyon 10, 11, at 12 ng Artikulo XIV – Agham at
Teknolohiya na ibinigay sa bahaging ito. Sundin ng bawat pangkat ang ibinigay na mungkahing
gawain.
Pangkat 1
Seksiyon 10
Napakahalaga ng siyensiya at teknolohiya sa pambansang pag-unlad at pagsulong.
Dapat mag-ukol ng priyoridad ang estado sa pananaliksik at pagbubuo, imbensiyon,
inobasyon, at sa paggamit ng mga ito; at sa edukasyon, pagsasanay at mga lingkurang
pang-agham at panteknolohiya. Dapat suportahan nito ang mga kakayahang siyentipiko at
teknolohikal na katutubo, at ang kanilang kabagayan sa mga sistemang pamproduksiyon at
kapamuhayang pambansa.
Suriin ng pangkat kung ano ang ginagawa ng pamahalaan upang maisulong ang nasabing
seksiyon. Magsaliksik sa silid-aklatan at kumalap ng mga impormasyon ukol dito. Maaaring
makipanayam sa mga taong may kinalaman sa pagsasakatuparan ng batas na nabanggit.
Pangkat 2
Seksiyon 11
Maaaring magtadhana ang kongreso para sa mga insentibo, kasama ang mga
kabawasan sa buwis upang maganyak ang paglahok ng pribadong sektor sa mga programa ng
batayan at gamiting pananaliksik siyentipiko. Dapat magkaloob ng mga iskolarship, kaloob na
tulong o iba pang mga anyo ng mga insentibo sa mga karapat-dapat na mag-aaral sa siyensiya,
mga mananaliksik, mga sayantist, mga imbentor, mga teknolodyist, at mga mamamayang
may natatanging likas na talino.
Magsaliksik sa silid-aklatan kung mayroon nang scholarship program o insentibo ang
naipagkaloob sa mga karapat-dapat na mag-aaral at kung ang mga ito ay naipatupad na ng
pamahalaan.
Pangkat 3
Seksiyon 12
Dapat pangalagaan at siguruhin ng estado ang mga eksklusibong karapatan ng mga
sayantist, mga imbentor, mga artist, at iba pang mga mamamayang may likas na talino at
mga likhang intelektuwal, lalo na kung kapaki-pakinabang sa sambayanan para sa panahong
maaaring itakda ng batas.
Magsaliksik tungkol sa ilang sayantist, imbentor, artist, at ibang mga mamamayan kung ano
ang mga eksklusibong karapatan na tinatanggap nila sa pamahalaan.
Sanggunian: 1987 Konstitusyon ng Republika ng Pilipinas
2. Malaking papel ang ginagampanan ng mga guro sa buhay ng mga mag-aaral. Bukod sa siya
ang nagdaragdag ng kaalaman, siya rin ang humuhubog sa pagkatao upang maging mabuting
anak ng kanilang mga magulang, ng pamayanang kanyang kinabibilangan, ng bayang kanyang
sinilangan at higit sa lahat ay anak ng Diyos. Sabi nga ng marami, kung ano ang kinahinatnan ng
mga batang ito, malaking bahagdan ay nanggaling sa guro. Madalas ang mga guro ay iniidolo ng
kanilang mga mag-aaral kaya kung ano ang nakikita sa kanila ay ginagaya. Kaya, ang mga guro
99
2.
3.
4.
5.
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi gaanong nakiisa Lubos na pakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain gawain. sa gawain. gawain.
100
May mga guro na nakapagbibigay ng inspirasyon sa mga mag-aaral kaya lalong nagsusumigasig
na matuto at makakuha ng mataas na marka. Magdikit ng larawan ng iyong paboritong guro sa isang
stationery. Gumawa ng isang tula na may apat na taludtod na nasusulat sa malayang taludturan na
isinasaad mo kung bakit siya ang iyong inspirasyon sa pag-aaral.
Mga Katanungan
101
A. Naibibigay ang kasingkahulugan ng mga ilang mga salitang may salungguhit sa pangungusap
B. Nakapagpapalitan ng mga opinyon kung paano maaaring palaganapin ang wikang Filipino
C. Napagtatalunan ang paksang “Wikang Filipino ang dapat gamitin at palaganapin upang umunlad
ang Pilipinas.”
102
103
Isulat sa mga patlang ang maaaring kasingkahulugan ng bawat salitang may salungguhit sa
pangungusap.
1. Nais ipamalas ni Salvador ang kahusayan niya sa pagbigkas ng talumpati.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
2. Umani ng maraming palakpak at paghanga ang talumpati ni Salvador.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
3. Nagsipagbigay ng sapantaha ang mga mag-aaral na baka manaig sa usapan tungkol sa
Akademya ng Wikang Kastila sina Padre Irene at Padre Sibyla.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
4. Naniniwala sina Isagani at Sandoval na matutupad ang kanilang hangarin sa pagtatatag ng
Akademya ng Wikang Kastila.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
5. Sinabi ni Pecson na ang Kapitan Heneral ay may sariling pagkukuro kaya hindi siya maaaring
maimpluwensiyahan ninuman.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
6. Sinabi ni Sandoval na hindi dapat ipagwalang-bahala ang mga bagay na lubhang maselan tulad
na lamang ng kanilang panukalang Akademya ng Wikang Kastila.
Kasingkahulugan: ______________________________________
______________________________________
104
Mga Katanungan
Gawain
105
Rubric sa Pagtatalo
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi buo ang Hindi gaanong May sustansiya Kompleto at may
inilalahad at hindi buo ang inilahad subalit hindi sustansiya ang
Nilalaman malaman ang at hindi gaanong gaanong sinasabi.
sinasabi. malaman ang malaman.
sinasabi.
Walang Kakaunti ang Hindi gaanong Napakahusay na
Mga Ebidensiya ebidensiya o naibigay na marami at nakapagbigay ng
o Inihaing mga katibayang katibayan. mahusay ang mga katibayang
Katibayan sumusuporta sa nailagay na inihain.
argumento. katibayan.
106
unang Pilipinong
pamahalaan unibersidad
napawi mangibabaw
1. Unti-unting ____________ ang ingay ng mga mag-aaral nang magsidatingan ang mga
inanyayahan ni Macaraig upang magbalita tungkol sa Akademya ng Wikang Kastila.
2. Sina Isagani at Sandoval ay palagay ang loob na matutupad ang kanilang hangarin at nag-
iisip na ng mga papuri at pagbati na ibibigay sa kanila ng _____________ sa pagiging
makabayan.
3. Naniniwala si Juanito Pelaez na siya ang may _______ bahagi sa tagumpay dahil sa kanyang
panukala para sa kilusan ng mga mag-aaral.
4. Ang _________ ay dapat magbigay sa pangangailangan ng mga mag-aaral.
5. Kung walang _____________ magkakaroon ng lakas ng loob na makipaglaban, si Sandoval
daw mismo ang lalaban sa ngalan ng Espanya.
107
Mga Katanungan
1. Ano ang ipinayo ni Ginoong Pasta kay Isagani sa halip na ipagpatuloy ang kanilang isinusulong?
2. Bakit hindi nagawang lituhin ni Ginoong Pasta si Isagani sa kanilang pag-uusap?
3. Sa paanong paraan ipinakita ni Ginoong Pasta ang kanyang pagiging makasarili sa kabanata?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Sa Bahay ng mga Mag-aaral” na may gabay ng
guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.
108
Si Ginoong Pasta
(talata 1–20)
Halagahang Pangkatauhan: Sariling buhay man ay iaalay para sa kanyang bayan.
110
Mga Katanungan
Gawain
May mga taong hindi mapasusubalian ang nagpamalas ng pag-ibig sa bayan. Lahat ng paraan
ay ginagawa upang maiayos ang kalagayan ng bayan sukdang maging kapalit nito ang sariling buhay.
Nariyan ang mga bayani nating sina Dr. Jose Rizal, Andres Bonifacio, Diego Silang, Gabriela Silang, at
iba pa na nagbuwis ng buhay sa pakikipaglaban upang makamit ang ating kalayaan.
Ang mga bayaning ito ay nakipaglaban sa iba’t ibang paraan sa pamamagitan ng panulat, itak ,at
baril. Si Dr. Jose Rizal ay lumaban sa mga kaaway sa pamamagitan ng panulat. Tinuligsa niya ang mga
dahas at karahasang ginawa ng mga Kastila sa kanyang dalawang nobela — ang Noli Me Tangere at El
Filibusterismo. Dahil sa nobelang ito namulat ang mga Pilipino na manindigan sa pagiging makabayan.
Karamihan sa mga bayani ay nakipaglaban sa pamamagitan ng itak at baril. Maraming dugo ang
dumanak, sariling buhay ay isinakripisyo upang makamit ang kalayaan ng Pilipinas.
Ang mga bayaning ito ay naglingkod sa bayan na hindi man lang iniisip ang kapakanan ng sarili
at ng pamilya. Ilan pa kaya sa ngayon ang mga katulad nila — ang handang maglingkod sa kapakanan
ng bansa?
Sa ngayon, marami pa rin ang nagtatanggol at nagmamahal sa bayan. Sila ay nasa labas at nag-
poprotesta at isinisigaw ang pagkukulang ng pamahalaan sa kanyang mga nasasakupan. Ipinaalam
nila ito upang marinig ang hinaing ng sambayanan dahil kung hindi ipaaalam, paano malalaman ng
pamahalaan ang pangangailangan ng bayan?
Ikaw, mag-aaral, paano ka makapaglilingkod sa iyong bayan?
112
Pamantayan 1 2 3
Hindi nakikiisa sa Hindi gaanong nakiisa Lubos na nakikiisa sa
Nakikiisa sa Gawain
gawain. sa gawain. gawain.
Hindi ginagampanan Nagagampanan ang Lubos na
Ginagampanan ang
ang gawaing gawaing nakaatang. ginagampanan ang
Gawaing Nakaatang
nakaatang. gawaing nakaatang.
113
114
Ipinakita ni Isagani ang pagmamalasakit niya sa bayan kahit alam niyang maaari siyang
mapahamak. Kahanga-hanga ang saloobing ito ni Isagani na hindi nawawalan ng pag-asa na
magtatagumpay sila sa kanilang proyekto. Ibig ni Isagani na makapaglingkod sa bayan sa abot ng
kanyang makakaya bilang isang kabataan.
Ikaw ba ay may naiisip kung paano makatutulong sa bayan? Alalahanin ang mga proyekto na
ginagawa sa inyong barangay na iyong nilahukan. Pagkatapos ay sumulat ng isang sanaysay kung
paanong ang kabataang tulad mo ay nakatutulong sa proyektong nilahukan na may kinalaman sa
paglilingkod sa inyong barangay. Isulat ito sa puting papel. Maaaring magdikit ng mga larawang kuha
sa ilang proyektong sinalihan.
Basahin: Kabanata 16 – Ang mga Kapighatian ng Isang Intsik, mga pahina 116–119
Mga Katanungan
115
Maipaunawa sa mga mag-aaral na isa sa mga paraan ng pagpapaunlad ng isang bansa ay ang
pagpapatatag ng kabuhayan sa tulong ng mga dayuhang mamumuhunan
116
118
119
nabunsod
pagtuligsa
3. Ayon kay Simoun ay walang dapat ikatakot si Quiroga dahil kapag nagkaroon ng pagsisiyasat
marami ang mahuhuli at mabibilanggo.
pagsisiyasat
4. Sinabi ni Quiroga kay Simoun na marami siyang sinusuhulan bago niya maibenta ang kanyang
mga kalakal.
sinusuhulan
5. Pakutyang sinabi ng isang nagmamalasakit sa hukbo na makatitipid daw ang pamahalaan kung
magkakaroon ng hukbong walang saplot sa katawan.
pakutya
120
Gawain
121
Isa ito sa mga paraan ng panghihikayat upang madagdagan ang mga mamumuhunan sa
Pilipinas. Ano-ano ang iba pang paraan upang makahikayat tayo ng mga dayuhang mamumuhunan
sa ating bansa?
1. Hatiin sa limang pangkat ang buong klase.
2. Pumili ng lider na magpapadaloy ng usapan at ng kalihim na magtatala ng pag-uusapan
3. Pag-usapan ang mga paraan upang makahikayat tayo ng mga dayuhan upang mamuhunan sa
ating bansa.
4. Itala isa-isa ang mga paraan na inyong napag-usapan sa isang manila paper at iulat ito sa harap
ng buong klase.
Pamantayan 1 2 3
122
Ipinamukha ni Dr. Jose Rizal ang isang sakit ng lipunang ukol sa dayuhang negosyante na gustong
makapasok sa ating bansa. Sa pamamagitan niya ay nailarawan ang kalakaran ng pagnenegosyo
kung gustong umasenso ng isang negosyante. Bukod dito, may mga taong may masidhing interes sa
pagkakaroon ng puwesto o posisyon sa pamahalaan dahil sa pansariling kapakanan.
Maghanap o mangalap sa pahayagan o babasahin ng mga pangyayaring nagpapatunay na para
makapasok sa negosyo, dayuhan man o hindi, ay may kakaibang sistemang nagaganap. Gupitin ang
mga pangyayaring ito at idikit ito sa puting papel. Pagkatapos ay isa-isahin ang sistemang ginamit.
Sumulat ng isang talata ukol sa iyong saloobin o damdamin ukol sa sistemang ginamit.
Mga Katanungan
1. Ihambing ang lugar ng Quiapo noon sa kasalukuyan. Ano ang kanilang pagkakaiba?
2. Sa isang paring tulad ni Padre Camorra, nararapat ba ang kanyang inugali sa kabanata? Palawakin
ang sagot.
3. Sa paanong paraan ipahihiya ni Ben Zayb ang Amerikanong si Mr. Leeds?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Kapighatian ng Isang Intsik” na may gabay ng
guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.
123
Maipaunawa sa mga mag-aaral na ang tao ay hindi dapat tumitingin sa kapintasan, manapa ay
maging obhetibo at optimistiko sa paraan ng pagtingin sa buhay
Halagahang Pangkatauhan:
124
4 Lumapit si Juanito kay Paulita para bumati, agad naman siyang tinawag
ng doña. Sa isip ni Doña Victorina, si Juanito ang napupusuan niya para
sa dalaga.
5 Nagpatuloy sa paglalakad sina Padre Camorra at Ben Zayb. Matapos
lamang ang ilang sandali ay narating nila ang isang tindahan na puno nagpaubaya
ng mga taong nanonood na agad namang nagbigay-puwang sa mga
bagong dating. Panay mga tao-tauhang kahoy ang laman ng tindahan.
Ayon sa kanilang palagay ay maaaring mahilig sa mga pari ang eskultor
dahil ang mga tao-tauhan ng prayle ay maganda ang pagkakaukit, taong nag-uukit
kabaligtaran ng imahe ng prayle sa Espanya na puro kasakiman at
kahalayan ang sinasagisag.
125
Piliin sa loob ng kahon ang kahulugan ng salitang may salungguhit. Isulat sa patlang ang titik ng
tamang sagot.
a. peryodista e. nagpaubaya
b. paghahalintulad f. pinangingibabawan
c. nakasalampak g. pinaiiral
d. paniniwala
_______ 1. Sa pananaw ni Isagani, ang bawat pagtingin kay Paulita ng kalalakihan ay isang
pagnanakaw.
_______ 2. Nakarating ang grupo nina Ben Zayb sa isang tindahang naliligid ng mga manonood
na madali namang nagbigay-puwang sa mga bagong dating.
126
Mga Katanungan
1. Ano ang layunin ng pagpunta nina Ben Zayb, Padre Camorra, Padre Irene, at Padre Salvi, at iba pa
sa pagtungo sa perya sa Quiapo?
2. Ilarawan ang tindahang nakikita sa perya.
3. Ilarawan ang uri ng pagkatao ni Padre Camorra na ipinakita sa kabanata.
4. Bakit nagagalit si Isagani sa bawat taong tumitingin kay Paulita?
5. Paano inihambing ang mga prayle sa Europa sa mga prayle sa Pilipinas?
6. Ano-ano ang reaksiyon ng grupo nina Ben Zayb sa likhang-sining ng mga katutubo na nakita nila
sa Quiapo?
7. Bakit maraming panauhin ang hindi nasiyahan sa mga pigurang nililok?
8. Kailan matatawag na sining ang isang likhang tulad ng eskultura?
9. Bakit nasabi ni Don Custodio na dapat na lamang pagtuunan ng pansin ang pag-ukit ng larawan
ng mga santo at santa?
10. Bakit pulos kapintasan ang ginawa nina Ben Zayb, Padre Camorra, at ng iba sa bawat bagay na
makita nila?
Gawain
May kasabihan sa wikang Ingles, “When you are right, no one remembers; when you go wrong, no
one forgets.” Totoo ito, hindi ba? Higit nating napapansin ang kamalian at kapintasan ng kapwa kaysa
sa kabutihang nagagawa. Bakit nga ba ganito?
Madalas nating mabasa sa pahayagan, marinig sa radyo at mapanood sa telebisyon ang mga
hindi kanais-nais na pangyayari sa ating bansa. Inis at galit ang namamahay sa puso natin. Sa kabila
nito, dapat pagtuunan at pahalagahan din ang ginagawang aksiyon upang malutas ang suliranin ng
bansa. Tayong lahat ay dapat maging bahagi sa pagbabago tungo sa pag-unlad at kapayapaan ng
bansa.
Sa iyong tahanan, alin ba ang iyong pinapansin at pinahahalagahan? Ang inggitan o pagkakagalit
ba ninyong magkakapatid dahil lamang sa maliit na bagay? Upang ito ay maiwasan at mapahalagahan
ang katahimikan ng pamilya, dapat lamang na unawain mo ang positibong nagagawa ng bawat isa.
Dapat ay nagkakasundo at nagmamahalan dahil ang lahat ay inspirasyon sa pagbuo ng mga pangarap.
127
Gawain II
1. Tunghayan sa Internet ang tungkol sa State of the Nation Address (SONA) ng sinumang Pangulo
ng Pilipinas.
2. Sagutin ang sumusunod na mga katanungan:
a. Ano-anong kapintasan ang naririnig ninyong ibinato ng maraming mamamayan sa kanila?
b. Suriin ang mga naalala ninyong kapintasang narinig. Sa inyong sariling pananaw, ano ang
dapat nilang gawin sa halip na mamintas?
c. Ikaw, bilang kabataan, paano mo maiiwasang tingnan ang kamalian ng iyong kapwa?
Sumulat ng isang sanaysay ukol dito.
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Napakahina. Masyadong May alam sa Mabuti at Napakagaling.
Hindi limitado ang paksa. Halos magaling Malaman at
nagpakita ng kaalaman sa nakaugnay kaya lang ay mahusay na
Nilalaman
kaalaman sa paksa. sa paksa kaya limitado ang nalinang ang
paksa. lang kulang sa paglinang sa paksang-diwa.
detalye. paksang-diwa.
Napakahina. Kulang na Hindi gaanong Magaling. Napakagaling ng
Hindi kayang kulang sa kinakitaan Hindi gaanong pagkakaorganisa.
makapagpa- lohikal na ng mabuti o organisado May lohikal na
Organi-
hayag. pagkakasunod- magaling na pero ang pagkakasunod-
sasyon
sunod ng mga pagbabahagi pinakapunong sunod ang mga
ideya. ng ideya. ideya ay pangungusap.
kitang-kita.
128
Lagyan ng tsek () ang loob ng kahon kung ang diwa ng pangungusap ay tinalakay sa binasang
kabanata at ekis () kung hindi tinalakay sa kabanata.
1. Humanga ang lahat sa labis na kagandahan ni Paulita Gomez kaya hindi nasiyahan si
Isagani.
2. Napakaseryoso ni Padre Camorra sa mga bagay-bagay na nakikita nito kaya nainis sa
kanya si Ben Zayb dahil siya ang napagbabalingan ng init ng ulo nito.
3. Ginamit na paksa ng mga eskultor ang iba’t ibang hitsura ng mga prayle sa Pilipinas na
ikinasiya ng grupo nina Ben Zayb.
4. Ang mga prayle raw sa Europa ay kabaligtaran ng larawan ng mga prayleng itinalaga
rito sa Pilipinas.
9. Ayon kay Ben Zayb, siguro daw ay nahuhulaan ni Simoun na mapapahiya si Mr. Leeds
na kababayan ni Simoun.
10. Ibig patunayan ni Ben Zayb sa lahat na may daya sa palabas na gagawin ni Mr. Leeds.
129
Mga Katanungan
130
Maipaunawa sa mga mag-aaral na may mga taong manloloko at ito ay maiiwasan sa pamamagitan
ng puspusang pag-iingat
A. Naisasaayos ang gulo-gulong mga titik upang mabuo ang kahulugan ng ilang mga salita na
ginamit sa teksto
B. Nakabubuo ng mga kaisipan kung paano makaiiwas sa mga mapanlinlang
C. Nakasusulat ng isang sanaysay ukol sa mga pangyayaring maaaring makapagpabago sa buhay
ng taong nagkaroon ng pagsubok sa buhay
Mga Kadayaan
(talata 1–21)
Halagahang Pangkatauhan:
Ang sinumang manlinlang sa kapwa ay tiyak
na makatatanggap ng kaparusahan.
131
3 Biglang tumigil ang mga marahang kuwento ng mga tao, para bang
pakiramdam nila ay pumasok sila sa bahay ng patay dahil sa amoy ng
usok ng insenso na lalong nagpatayo sa kanilang mga balahibo.
4 Upang maalis ang takot ng mga manonood at hiyain si Mr. Leeds ay
hiniling ni Ben Zayb na ipakita sa kanila ang kadayaan ng kanyang
palabas at alam nila na ito ay ginamitan lamang ng mga salamin at
liwanag.
5 Hindi naman tumutol ang Amerikano at nagpaalalang mag-ingat na
huwag mabasag ang mga salamin. Ngunit bigo siyang makita ang
salamin na kanyang hinahanap. Namutla si Ben Zayb nang hindi makita
ang hinahanap na salamin.
6 Pumasok si Mr. Leeds sa pintuan na dala-dala ang isang itim na kahong
kahoy na may nakalilok na iba’t ibang bagay tulad ng bulaklak at mga
hayop. Isinalaysay ng Amerikano ang kanyang naging karanasan nang
siya ay bumisita sa isang piramide sa Khufu. Natuwa siya nang akalain
niyang nakatagpo siya ng isang mummy ng anak ng hari. Laking sama
ng kanyang loob nang makitang kahon lamang na iyon ang nakita niya.
132
133
Isaayos ang mga titik sa loob ng bilog upang mabuo ang kahulugan ng salitang may salungguhit.
Isulat ang sagot sa patlang.
1. Malugod na pinaunlakan ni Mr. Leeds ang kahilingan ng kanyang mga panauhin.
n b i a
g n a y
p g i
134
a i
n w
g s
3. Natuklasan ni Imuthis ang kahindik-hindik na lihim kung pano nakuha ni Smerdis ang
kapangyarihan nang maparaan siya sa Babylonia.
k d a s
a k i n d
a s i k n
n a m
k s a
a a
5. Iginugumon ng mga prayle ang bayan sa maling pag-uugali sapagkat hinahayaan nilang maging
mangmang ang mga mamamayan ng kanilang bayan.
g i u
n u l b i
l b o
Mga Katanungan
135
Gawain
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Napakahina. Masyadong May alam sa Mabuti at Napakagaling.
Hindi nagpakita limitado ang paksa. Halos magaling Malaman at
ng kaalaman sa kaalaman sa nakaugnay kaya lang ay mahusay na
Nilalaman paksa. paksa. sa paksa limitado ang nalinang ang
kaya lang paglinang sa paksang-diwa.
kulang sa paksang-diwa.
detalye.
Napakahina. Kulang na Hindi Magaling. Napakagaling ng
Hindi kayang kulang sa gaanong Hindi gaanong pagkakaorganisa.
makapagpa- lohikal na kinakitaan organisado May lohikal na
Organi-
hayag. pagkaka- ng mabuti o pero ang pagkakasunod-
sasyon
sunod-sunod magaling na. pinakapunong sunod ang mga
ng mga ideya ay pangungusap.
ideya. kitang-kita.
136
137
6. Alin sa mga pahayag ang nagpapakita na naniniwala kay Mr. Leeds ang grupo nina Padre Salvi?
a. Pinayagan ni Padre Salvi na maituloy ang palabas.
b. Hindi nakita ni Ben Zayb ang salamin.
c. Nagsalita ang ulo ni Imuthis.
d. Hindi muna huminga upang hindi mabawasan ang abo at masira ang espinghe.
9. Ano raw ang nangyari kay Imuthis nang mapaniwala ang mga tao na siya ang may kagagawan ng
kaguluhan?
a. Itinakas at itinago sa kanya ang dalagang anak ng saserdote na kanyang iniibig.
b. Itinapon si Imuthis sa pulo ng Mindanao.
c. Ipinabitay si Imuthis sa harap ng publiko.
d. Isinakdal at ikinulong si Imuthis subalit nang makatakas sa loob ng bilangguan, siya ay
napatay sa lawa ng Moeris.
138
Mga Katanungan
1. Anong damdamin ang naghari kay Placido nang umalis siya ng klase sa Pisika?
2. Paano pinaglubag ni Kabesang Andang ang kalooban ni Placido? Anong uri ng ina si Kabesang
Andang?
3. Bakit nais ni Placido na magtungo sa Hong Kong?
139
Ang Mitsa
(talata 1–17)
142
Mga Katanungan
1. Anong damdamin ang naghari kay Placido nang umalis siya sa klase sa Pisika?
2. Ano-ano ang narinig at lalong nagpaalab sa puso ni Placido upang ituloy ang kanyang
paghihiganti?
3. Sino ang hindi niya inaasahang daratnan niya sa bahay?
4. Paano pinalubag ni Kabesang Andang ang kalooban ni Placido?
5. Ano ang ipinayo ni Kabesang Andang sa anak dahil ang mga prayle ay mayroon nang lahat?
6. Ano raw ang maaaring mangyari kung si Placido ay matututong magpakumbaba?
7. Bakit nais magtungo ni Placido sa Hong Kong? Sino ang taong nais niyang hingan ng tulong
tungkol sa kanyang plano? Bakit?
8. Paano natuklasan ni Placido ang isasagawang himagsikan sa Maynila?
9. Bakit hindi na maaaring ipagpaliban ang binabalak ni Simoun?
10. Bakit naging iba na ang pakiramdam ni Placido kinabukasan nang magkita sila ng kanyang ina?
Gawain
May mga dahilan at mga pangyayari sa buhay ng isang tao kung bakit siya naghihimagsik at
gumagawa ng isang marahas na hakbang. Ang ilan sa mga dahilan ay kakulangan ng suporta ng
pamahalaan, kakulangan ng serbisyo mula sa pamahalaan, mataas na bilihin, mababang pasuweldo,
at kaguluhan sa pamayanan at pangangamkam ng mga pag-aari ng ilang mamamayan.
Sa ating kasaysayan, nagsipag-alsa rin ang mga Pilipino noon sa mga Kastila dahil hindi na nila
kayang tiisin ang mga panunupil ng mga Kastila kasama ang mga prayle. Ito ang dahilan kung bakit
nakalaya tayo sa kamay ng mga dayuhan at napalitan ang mga pinuno ng kapwa nating Pilipino.
Sa kasalukuyan, marami na rin tayong mailalahad na mga paghihimagsik sa ating bansa. Narito
ang isang halimbawa—ang pagrerebelde ng ilang grupo ng mga sundalo noong 2003. Ayon sa press
conference na kanilang isinagawa, ang pagrerebelde ay naganap upang maipahayag ang kanilang
karaingan. Ilan dito ay ang korupsiyon, kakulangan ng suporta ng mga namumuno, kakulangan sa at
143
Ang ganitong uri ng pagrerebelde ay maaaring mabawasan kung hindi man ito lubusang matigil
kung sila ay pakikinggan ng mga kinauukulan. Ang kanila bang karaingan ay naipahatid o naipaalam
sa mga nakatataas? Hindi kasi maaaring maghasik sila ng lagim at magdulot ng takot at pangamba sa
mga mamamayan na nagnanais ng katahimikan. Kailan lamang ay may pinasabog na bus sa Makati.
Ito ay isang halimbawa ng paggamit ng dahas at pagpaparamdam sa pamahalaan ng panghihimagsik.
Ang ganitong mga gawain ay dapat itigil na upang sumulong naman ang bansa.
1. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
2. Pag-usapan kung himagsikan lamang ba ang tanging paraan upang maisulong ang sariling
interes.
3. Pag-usapan kung ano ang mga paraan kung paano maipararating sa pamahalaan ang hinaing na
matagal nang kinikimkim sa puso.
4. Lumikha ng isang dula na nagpapakita ang magandang layunin ng mga nais maghimagsik para
sa kapakanan ng bayan ngunit nagpasya itong gawin sa isang mapayapang pamamaraan.
Rubric sa Pagsasadula
Pamantayan 1 2 3 4
Walang Kulang na kulang Mahusay ang Napakahusay at
Nilalaman kaugnayan ang ang konsepto ng nilalaman ng wastong-wasto
ng Diyalogo nilalaman ng diyalogo ng mga diyalogo ng mga ang diyalogo ng
diyalogo. tauhan. tauhan. mga tauhan.
Hindi naging Kulang na kulang Mahusay Napakahusay
makatotohanan sa emosyon na at naging at kapani-
Pagganap ang dapat na naipakita makatotoha- paniwala ang
ng mga Tauhan pagkakaganap ng sa pagganap ng nan ang pagkakaganap
mga tauhan. mga tauhan. pagkakaganap ng ng mga tauhan.
mga tauhan.
1 2 3
Walang kasanayan Mahusay na nakuha ang Napakahusay na nakuha
sa pagganap ang interes ng manonood. ang interes ng mga
Panghikayat
mga tauhan upang manonood.
sa Madla
makapanghikayat sa
madla.
144
Totoong napakalaki ng nagagawa ng galit sa isang tao. Tulad nito ay mitsa na kapag nasindihan
ay sasabog at maraming tao ang mapipinsala. Mag-isip ng isang bagay na maaaring magsimbolo sa
mitsa na sa halip sumabog at makapanakit ay magdudulot ng kapayapaan ng puso. Iguhit ito, kulayan
at ilagay sa isang puting papel.
Mga Katanungan
1. Bakit ipinagkatiwala kay Don Custodio ang pagpapasya sa Akademya ng Wikang Kastila?
2. Paano nakilala sa lipunan si Don Custodio?
3. Kinikilala ba si Don Custodio sa Espanya? Bakit bumalik pa siya sa Pilipinas?
145
Ang Nagpapalagay
(talata 1–12)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong binigyan ng katungkulan ay dapat gumawa ng tama para
sa ikasusulong ng bansa.
sumama naglingkod
Mahal na Araw iginagalang
solusyon mungkahi
Mga Katanungan
1. Bakit ipinagkatiwala kay Don Custodio ang pagpapasya sa Akademya ng Wikang Kastila?
2. Sino si Don Custodio para kay Ben Zayb?
3. Paano ipinakilala sa lipunan si Don Custodio?
4. Ano-anong posisyon ang ibinigay sa kanya? Bakit ipinagkatiwala sa kanya ang gayong posisyon?
5. Bakit bumalik sa Espanya si Don Custodio?
6. Kinilala ba si Don Custodio sa Espanya? Bakit bumalik pa siya ng Pilipinas?
7. Bakit hindi niya binabasa ang mga pahayagang nanggagaling sa Espanya?
8. Ano ang ipinalalagay niya sa mga Indio?
9. Paano niya ipinagmamalaki ang kanyang pagiging Katoliko na taliwas sa kanyang ginagawa?
10. Batay sa mga kuwaderno na nasa kanyang estante, paano mo huhusgahan si Don Custodio?
11. Sa iyong palagay, ano ang pasya ni Don Custodio sa Akademya ng Wikang Kastila?
Gawain
Ayon kay William Cohen, “Leaders are not born, they are made.” Ang lider ay hindi sadyang
ipinapanganak. Ito ay hinuhubog upang mamuno. Sa kanya nakasalalay ang kinabukasan ng isang
organisasyon o samahan. Lider ang nagbibigay ng direksiyon sa pag-unlad ng isang samahan.
Tungkulin din ng isang pinuno ang hubugin ang mga miyembro upang maging isang magaling na
148
Pangkat Paliwanag
149
2. Line Graph
70
60
50
40
30
20
10
0
1 2 3
3. Bar Graph
70
60
50
40
30
20
10
0
1 2 3
150
Kongklusyon
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nabigyang- Bahagyang Malinaw na Malinaw na
linaw ang gustong naging malinaw naihatid ang malinaw na
Kalinawan
sabihin at walang ang mga hakbang gustong sabihin naihatid ang
ng Nilalaman
nabanggit na at ang ibig at ang mga gustong sabihin
at Hakbang
hakbang. sabihin. hakbang. at ang mga
hakbang.
1 2 3
Katumpakan Iilan lamang sa mga Marami sa mga inilahad Tama lahat ang inilahad
ng Katwiran katwiran ang tama. na katwiran ang tama. na mga katwiran.
Kongklusyong Ang nabuong Mainam-inam ang Napakabuti ng
Nabuo ay May kongklusyon ay walang kongklusyon at may kongklusyong nabuo at
Tinutungo tinutungo. tinutungo rin naman. may tinutungo.
Isulat ang salitang Tama kung wasto ang diwa ng pangungusap at ang Mali kung hindi ito wasto.
Isulat sa patlang ang sagot.
___________ 1. Si Don Custodio ay tinatawag na Buena Tinta o taong kumikilos na kailangan
munang malathala sa pahayagan ang kanyang ginagawa.
151
Mga Katanungan
152
153
A. Natutukoy ang nawawalang salita sa pangungusap pagkatapos ayusin ang gulo-gulong salita
B. Naiisa-isa ang mga dapat isagawa ng bawat Pilipino upang maging kapaki-pakinabang sa bayan
154
155
156
2. Lagi siyang pinapangaralan ng mga magulang na huwag gumawa ng mga bagay na _________
SHILI sa kagandahang-asal.
6. Hindi tapat sa kapwa maging sa sarili ang taong sanay sa __________. OAAAAAPGYKTBB
Mga Katanungan
157
Sa kasalukuyan, maraming kinakaharap na suliranin ang Pilipinas. Ang mga suliraning ito ay hindi
kayang lutasin ng Pangulo lamang o kaya ng iba pang mga nanunungkulan sa bansa. Bilang mga
Pilipino, lahat tayo ay may mga tungkuling dapat gampanan upang malampasan ang mga suliraning
ito. Tungkulin ng bawat Pilipino ang magkaroon ng malasakit sa kapwa at maging mulat sa mga
nangyayari sa paligid. Samakatwid, tungkulin ng bawat isa sa atin na makipagtulungan upang maging
kapaki-pakinabang na mamamayan ng ating bansa at maging daan ng paglutas ng mga suliraning
atin ngayong kinakaharap.
Gawain-Pangkatan (Kolaboratibo)
1. Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
2. Magtalaga ng lider at ng kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Ano-ano ang suliraning kinakaharap ng bansa sa kasalukuyan na maaaring narinig sa radyo,
napanood sa telebisyon, nabasa sa pahayagan, o nasaksihan mismo?
b. Tingnan ang larawan ng lalaki sa ibaba. Siya si Juan dela Cruz. Siya ang kumakatawan sa bawat
Pilipino. Ipagpalagay nating kayo si Juan dela Cruz, paano kayo maaaring pakinabangan ng
inyong bansa? Isulat ang sagot sa bawat kahon.
c. Kung maisasagawa ng mga Pilipino ang mga gawaing isinulat ninyo sa bawat kahon, ano
ang magiging bunga nito? Bakit?
4. Iulat sa klase ang mga napag-usapan.
158
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi malinaw Hindi gaanong Malinaw sa halos Malinaw na malinaw
Kalinawan sa mga kasapi malinaw sa mga lahat ng kasapi ang sa lahat ng kasapi ang
ng Layunin ang layunin ng kasapi ang layunin layunin ng gawain. layunin ng gawain.
gawain. ng gawain.
Hindi nagpakita Ilan lamang sa Halos lahat ng Isinaalang-alang ng
ng pagsasaa- mga kasapi ang kasapi ay nagpakita lahat ng kasapi ang
lang-alang sa nagpakita ng pag- ng pagsasaalang- damdamin ng bawat
Pagsasaalang-
damdamin ng sasaalang-alang alang sa damdamin isa kaya naging ma-
alang sa Dam-
mga kasama sa damdamin ng ng mga kasama ganda ang daloy ng
damin
ang lahat ng mga kasama kaya kaya nasagot ang usapan.
ng Bawat
kasapi kaya may mga kata- lahat ng mga kata-
Kasapi
marami sa mga nungang hindi nungan.
katanungan ang nasagot.
hindi nasagot.
Hindi nakiisa Ilang kasapi Halos lahat ng mga Nagbahagi ang lahat
ang bawat kasa- lamang ang nag- kasapi ay nagba- ng mga kasapi ng
Pakikiisa pi sa pagsagot bahagi ng sariling hagi sariling kuro sariling kuro upang
ng Bawat sa mga katanu- kuro sa pagsagot upang magkaroon magkaroon ng mali-
Kasapi ngan. sa mga katanu- ng malinaw na naw na kasagutan sa
ngan. kasagutan sa bawat bawat katanungan.
katanungan.
1 2 3
Pagsasagawa Hindi natapos ang Natapos ang gawain. Natapos ang gawain nang
ng Gawain gawain. buong kasiyahan.
Suriin ang pangungusap sa bawat bilang. Iguhit ang 4 sa patlang kung ang pangyayaring
inilahad sa pangungusap ay naganap sa kabanata at iguhit naman ang O kung ang pangyayaring
inilahad ay hindi naganap sa kabanata.
159
Kung tunay kang may malasakit sa kapwa at gustong maging kapaki-pakinabang na mamamayan
sa bayan, sumulat ng isang maikling balita sa inyong pahayagang pampaaralan na kailangang
malaman ng kapwa mag-aaral o ng maraming Pilipino ukol sa pagpapanatili ng kalinisan sa paligid.
Mga Katanungan
160
Ang Palabas
(talata 1–14)
Halagahang Pangkatauhan: Sa pagdating sa takdang oras, umaani ang tao ng paggalang at tiwala
mula sa kanyang kapwa.
161
Isulat sa patlang ang nawawalang salita. Piliin sa kahon ang sagot at isulat sa ikalawang patlang
ang kasingkahulugan ng salitang pinili.
Mga Katanungan
1. Ano ang sitwasyon ng mga manonood sa loob ng tanghalan habang sila ay naghihintay sa
pagsisimula ng palabas? Ilarawan ito.
2. Bakit naantala ang palabas?
3. Sino si Pepay? Bakit nakipagkita si Macaraig sa kanya sa loob ng dulaan?
4. Bakit nagiging magaan ang loob ng mga mag-aaral tuwing makikita nila si Pepay na ngumingiti
sa kanilang kinaroroonan?
5. Anong negatibong kaugalian ang masasalamin sa naging asal ng babaeng dumating nang huli
sa dulaan at inaway ang kanyang asawa nang makita ang bakanteng upuan sa harapan?
6. Ang pagdating ba nang huli sa tipanan ay ugaling Pilipino? Pangatwiranan.
7. Bakit hinagisan ni Pecson ng maruming medyas si Sandoval?
8. Sino raw ang nakitang kasama ni Simoun?
164
Gawain
Ang paggalang at tiwala ng kapwa ay hindi mabibili o maiuutos ninuman, anuman ang kalagayan
niya sa lipunan. Hindi rin ito makukuha sa pananakot. Ito ay kusang ibinibigay sa isang taong karapat-
dapat pag-ukulan nito.
Madaling matatamo ng isang tao ang paggalang at tiwala ng kapwa kung may pagpapahalaga
siya sa oras dahil masasalamin dito ang kanyang pagpapahalaga sa sarili at sa iba. Isa sa mga paraan
upang mapatunayan ng isang tao na pinahahalagahan niya ang oras ay ang pagdating sa takdang
oras. Sa ganitong paraan, hindi siya magiging pabigat sa iba, bagkus, magsisilbi siyang modelo na
dapat tularan.
Totoo na marami ang nagsasabi na ang pagdating nang huli ay Filipino time. Subalit ito ay
kasinungalingan. Ang Filipino time ay pagdating sa oras. Bakit? Tingnan ninyo ang ating mga
magsasaka at mga mangingisda, hindi na kailangang tumunog ang orasan ay naroroon na sa bukid
upang magsaka at sa dagat upang mangisda.
Ganito sana ang Kapitan Heneral sa nobela. Kung dumating siya sa takdang oras sa dulaan,
nagsilbi sana siyang mabuting modelo sa mga tao at tiyak na tunay na paggalang at tiwala ang ibibigay
sa kanya ng mga taong nasasakupan.
Gawain-Dyad
1. Pumili ng kapareha at magharap.
2. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Bukod sa pagdating sa takdang oras, paano pa ninyo maipakikita ang pagpapahalaga sa
oras? Magtala ng limang paraan sa ibaba kung paano maipakikita ng isang tao, lalo na ng
isang mag-aaral, ang pagpapahalaga sa oras.
(1) _______________________________________________________________
(2) _______________________________________________________________
(3) _______________________________________________________________
(4) _______________________________________________________________
(5) _______________________________________________________________
b. Ano-ano ang maaaring maging magandang bunga sa tao at sa kanyang kapwa ang
pagpapahalaga sa oras? Magtala ng tatlo.
(1) _______________________________________________________________
(2) _______________________________________________________________
(3) _______________________________________________________________
3. Iulat sa klase ang mga napag-usapan.
165
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi maayos ang Hindi gaanong Nakapagbibigay Alam na alam ang
pagtalakay. maayos ang pag- ng karagdagang iniuulat at nakapag-
Kaalaman
talakay. impormasyon. bibigay ng karagda-
sa Paksa
gang impormasyon.
Mahina ang tinig Hindi gaanong Malinaw at sapat Malinaw ang pag-
Paraan at maligoy sa sapat ang tinig at ang lakas ng tinig. sasalita at angkop
ng Pagsasalita/ pagsasalita. may mga sali- ang boses sa dami
Tinig tang hindi mau- ng mga nakikinig at
nawaan. lugar.
Walang tiwala sa Walang gaanong May tiwala sa May tiwala sa sarili
Kilos/Asal
sarili. tiwala sa sarili at sarili at obhetibo at masayang dis-
sa Harap
hindi gaanong sa pag-uulat. posisyon at naging
ng mga
obhetibo sa pag- obhetibo sa paksang
Tagapakinig
uulat. iniuulat.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong nakuha Kuhang-kuha ang atensi-
Rapport
interes ng mga ang atensiyon ng mga yon ng mga tagapakinig
sa mga
tagapakinig. tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
Tagapakinig
sa tagapag-ulat.
Kilalanin ang tauhang inilalarawan sa hanay A. Piliin ang titik ng tamang sagot sa hanay B. Isulat
ang sagot sa patlang.
A B
_____ 1. Inagawan ng upuan ng isang ginoo a. Ben Zayb
_____ 2. Ang pinakahihintay ng lahat b. Don Custodio
_____ 3. Bumili ng tiket para kay Pepay c. Don Primitivo
_____ 4. Pumunta ng dulaan upang makatagpo si d. Isagani
Don Custodio e. Juanito Pelaez
_____ 5. Nasa dulaan upang husgahan daw ang palabas f. Kapitan Heneral
_____ 6. Nagngingitngit ang kalooban dahil sa panibugho g. Macaraig
_____ 7. Nakakilala kay Padre Irene sa dulaan h. Pepay
_____ 8. Nagsilbing tagapagsalin ng mga mag-aaral sa wikang i. Sandoval
Pranses
j. Simoun
_____ 9. Walang ginawa kundi pintasan ang palabas
k. Tadeo
_____ 10. Nagkunwaring nakauunawa ng wikang Pranses
166
Mga Katanungan
167
Isang Bangkay
(talata 1–11)
Halagahang Pangkatauhan: Ang isang mabuting hangarin ay hindi dapat daanin sa isang
marahas na pamamaraan.
168
169
Mga Katanungan
1. Saan nagtungo si Simoun nang gabing iyon bago siya nagtungo sa bahay ni Kapitan Tiago?
2. Bakit abala si Basilio sa pagrerepaso ng kanyang mga aralin?
170
Gawain
Dakila ang taong may mabuting hangarin para sa kapwa at sa kanyang bayan. Ginagawan niya
ng solusyong nakabubuti ang anumang hadlang o sagabal na sisira sa kanyang adhikain at hangarin.
Hindi niya iniisip na maging marahas kahit sandali.
Isa si Pangulong Corazon Aquino sa mga taong matatawag na dakila at may mabuting hangarin
sa kapwa. Pinangunahan niya ang payapang pag-aalsa na hinangaan sa buong mundo. Nagpapatotoo
ito na hindi siya sang-ayon sa anumang marahas na paraan ng pagbabago at laging kapakanan ng
nakararami ang kanyang isinasaalang-alang bago ang kanyang sarili.
Totoong may mga taong nag-iisip ng masama para lamang makuha ang ambisyon, maisakatu-
paran ang isang masamang pagtatangka at maibagsak ang taong humahadlang o kumakalaban sa
kanya. Subalit dapat nating laging isaisip na hindi kailanman makakamit ng tao ang tagumpay sa
masamang pamamaraan. Ang tagumpay ay laging para sa taong may mabuting hangarin at mabuting
pamamaraan. Kung mayroon mang taong masasabing nagtagumpay sa kabila ng masamang hanga-
rin at pamamaraan, iyon ay pansamantala lamang at hindi matatawag na tunay na tagumpay. Ang
tunay na tagumpay ay nagbibigay ng kasiyahan sa tao habang-buhay at hindi sa maikling panahon
lamang.
Gawain-Pangkatan (Role-playing)
1. Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Bakit kinilala at hinangaan sa buong mundo ang dating Pangulong Corazon Aquino?
b. Bakit matatawag na dakila ang kanyang ipinakitang pagmamahal?
c. May iba pa bang tao na nagpakita ng kadakilaan at pagmamahal sa kanyang kapwa? Itala
ang kanilang mga pangalan.
d. Sa paanong paraan ninyo sila hinangaan?
e. Alin sa mga katangian nila ang gusto ninyong tularan? Bakit?
4. Mula sa inyong mga sagot sa titik d at e, gumawa ng iskrip batay sa inyong napag-usapan at
ipakita sa pamamagitan ng role-playing. Ang bawat pangkat ay bibigyan ng labinlimang (15)
minutong paghahanda at tatlo hanggang limang (3–5) minuto para sa pagtatanghal.
171
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi naging ma- Hindi gaanong Naging malikhain Malikhain sa
likhain sa pagta- naging malikhain sa pagtatanghal at pagtatanghal at
Papel tanghal at hindi sa pagtatanghal seryoso sa pagga- buong husay na
na Ginampanan seryoso sa pagga- at may ilang hindi nap ang lahat ng nagampanan ang
nap ang lahat ng seryoso sa papel na miyembro. kani-kanilang
miyembro. ginampanan. mga papel.
Hindi akma ang Hindi gaanong May mga kilos o Akmang-akma
Kilos o Galaw sa bawat kilos o akma ang mga kilos galaw na hindi ang bawat galaw
Ibabaw galaw sa sinasabi o galaw sa sinasabi akma sa sinasabi at sa sinasabi at
ng Tanghalan at sitwasyong at sitwasyong kina- sitwasyong kinasa- sitwasyong kina-
kinasangkutan. sangkutan. sangkutan. sasangkutan.
Walang damdamin Hindi gaanong Madamdamin ang Madamdamin
ang pagbigkas ng madamdamin pagbigkas ngunit ang pagbigkas at
mga salita at hindi ang pagbigkas may mga salitang maliwanag ang
Diyalogo
maunawaan ang at hindi gaanong hindi gaanong bawat salitang
na Binigkas
pagsasalita. maunawaan ang maunawaan dahil binitawan.
pagsasalita. hindi tama ang
pagbigkas.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong nakukuha Kuhang-kuha ang aten-
Rapport
interes ng mga ang atensiyon ng mga siyon ng mga tagapaki-
sa mga Tagapakinig
tagapakinig. tagapakinig. nig kaya ang kanilang
tuon ay sa tagapag-ulat.
Suriin ang nilalaman ng pangungusap sa bawat bilang. Isulat sa patlang ang Tama kung wasto
ang nilalaman ng pangungusap at isulat ang Mali kung hindi ito wasto.
Marami ang naging matagumpay dahil sa kanilang mabuting hangarin. Isa na rito si Efren
Peñaflorida na naging CNN Hero of the Year noong taong 2009. Ang mga katulad niya ay nagsisilbing
inspirasyon sa iba upang ipagpatuloy ang mabuting hangarin sa kapwa at sa bayan. Upang lalong
tumibay ang inspirasyon na dulot sa atin ng mga taong tulad ni Efren Peñaflorida, gumawa ng clippings
ng mga taong may mabuting hangarin sa bayan. Sa ilalim ng kanilang larawan, isulat ang kanilang
hangarin.
Mga Katanungan
173
174
175
Suriin ang mga salitang may salungguhit sa bawat pangungusap. Isulat sa kahon ang kahulugan
nito at isulat ang kasalungat na kahulugan sa biluhaba.
Kahulugan Kasalungat
176
Gawain
Dahil sa mga pangarap, nagaganap ang mga pagbabago. Nararating ng tao ang pag-unlad.
Tulad ni Isagani, sa panahon ng pananakop, walang pinangarap ang ating mga ninuno kundi ang
makamit ang kalayaan. Dahil sa kanilang pagsisikap, tinatamasa natin ngayon ang kanilang pinangarap
noon, ang maging malaya sa kamay ng mga dayuhang mananakop. Ngunit sa kabila ng kalayaan sa
kamay ng mga dayuhan, ang pakikibaka para sa tunay na kalayaan ay hindi matapos-tapos. May mga
Pilipino pa ring nagbubuwis ng kanilang buhay para sa pangarap sa bayan. Tingnan ang larawan sa
ibaba.
Kilala mo ba siya? Siya si dating Senador Benigno Aquino Jr. na
higit na kilala sa tawag na Ninoy. Ibinuwis niya ang kanyang buhay para
sa bayan. Pinangarap niyang makawala ang mga Pilipino sa kamay ng
diktador na pinuno at malasap ang tunay na kalayaan. Nang ipatapon
siya sa Amerika ng pamahalaang Marcos, pinilit niyang makauwi ng
Pilipinas upang tuparin ang kanyang pangarap para sa mga Pilipino.
Ito ang naging sanhi ng kanyang kamatayan. Binaril siya sa Tarmac
noong Agosto 21, 1983. Nagising ang damdamin ng mga Pilipino. Ang
pangyayaring ito ang nagtulak upang ipagpatuloy ng mga Pilipino ang
kanyang adhikain. Nagkaroon ng maraming protesta na pinangunahan
ng kanyang asawang si Corazon Aquino na naging daan upang siya ay
maluklok sa pagkapangulo at naging katapusan ng dalawampung taon
ng rehimeng Marcos.
Marahil, kung maraming Pilipino ang nangangarap tulad ni Ninoy para sa Pilipinas, ang ating
bansa ay hindi na kabilang sa mga bansang papaunlad pa lamang o Third World Countries kundi
kabilang na sa mga bansang mauunlad na.
177
178
Pamanta-
1 2 3 4 5
yan
Napakahina. Masyadong May alam sa Mabuti at Napakagaling.
Hindi nagpakita limitado ang paksa. Halos magaling, Malaman at
ng kaalaman sa kaalaman sa nakaugnay kaya lang ay mahusay na
Nilalaman
paksa. paksa. sa paksa kaya limitado ang nalinang ang
lang kulang sa paglinang sa paksang diwa.
detalye. paksang diwa.
Napakahina. Kulang na ku- Hindi gaanong Magaling. Napakagaling
Hindi kayang lang sa lohikal kinakitaan Hindi gaanong ng pagka-
makapagpa- na pagkakasu- ng mabuti o organisado kaorganisa.
Organisas- hayag. nod-sunod ng magaling na pero ang May lohikal
yon mga ideya. pagbabahagi pinakapu- na pagkaka-
ng ideya. nong ideya ay sunod-sunod
kitang-kita. ang mga
pangungusap.
1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa mga Magaling. Epekti- Napakagaling.
Walang masteri salitang ginamit at bo pero payak ang Walang mali.
Gamit
sa pagbubuo ng nakalilito. pagkakagamit. Epektibo ang
ng Wika
pangungusap. ayos ng mga
pangungusap.
1 2 3
Napakahina. Kakaunti ang Mainam ang pagkaka- Walang mali. Ang mga
Bokabularyo kaalaman sa mga salitang gamit ng mga salita. salitang ginamit ay
Filipino. epektibo.
Napakahina. Nangingiba- Bihirang kamalian sa Napakagaling.
baw ang mga kamalian pagbabaybay, pag- Kinakitaan ng masteri
sa pagbabaybay, pag- babantas, paggamit o kaalaman sa
babantas, paggamit ng ng malaking titik, at pagsasama-sama ng
Mekaniks malaking titik, at wastong wastong talataan. mga kaisipan. Kaunting
talataan. mali sa pagbabaybay,
pagbabantas, paggamit
ng malaking titik, at
wastong talataan.
179
Ang pangarap ay hindi lamang dapat isaisip, dapat itong isagawa upang mapakinabangan.
Ngunit dapat ding tandaan na ang pangarap ay naisasakatuparan ng mga taong may magandang
intensiyon lamang at may positibong pananaw sa buhay at higit sa lahat, ng mga taong marunong
lumingon sa kanilang pinanggalingan at marunong magpasalamat sa mga taong nakatulong sa
kanila. Samakatwid, ang pangarap ay hindi naisasakatuparan nang basta-basta na lamang. Kailangan
ang pagkilos at kabutihan ng adhikain. Ikaw, ano ang mga hakbang na iyong isinasagawa upang
maisakatuparan ang iyong mga pangarap?
Sumulat ng dyornal araw-araw ukol sa mga hakbang na isinasagawa sa pagsasakatuparan ng
mga pangarap.
Mga Katanungan
1. Saan nagkaroon ng pagdiriwang ang mga mag-aaral na kasapi sa Akademya ng Wikang Kastila?
2. Bakit nais ni Tadeo na imbitahin sa pagdiriwang nila si Basilio?
3. Bakit sinabi ni Macaraig na pinaglilingkuran ng alipin ng bise rektor ang panginoon ng Kapitan
Heneral?
Para sa iba pang impormasyon tungkol sa paksang ito, mag-log in sa www.rexinteractive.com
upang ma-access ang Useful Links para sa mga kaugnay na website.
180
Tawanan at Iyakan
(talata 1–8)
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong may masayang disposisyon ay hindi kaagad nagagapi
ng anumang kabiguan.
182
Basahin ang talata at tukuyin ang nawawalang salita sa bawat patlang. Hanapin ang sagot sa
kahon sa ibaba. Sa nakalaang kahon sa tabi ng bawat patlang, isulat ang kahulugan nito.
lungang mga kasapi ng samahan kaya’t ang bawat isa ay nagkakaisa upang ito ay higit
dito, hindi imposibleng makamit ng kanilang samahan ang kanilang layunin sa pagtatag
ng kanilang samahan.
183
Gawain
Gawain-Pangkatan
1. Bumuo ng pangkat na lima ang kasapi.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan at gawin ang sumusunod:
Sa kasalukuyan, ano ang kabiguang nararanasan ng bawat isa sa inyo? Ibahagi sa pangkat
ang kabiguang nararanasan. Ang bawat kasapi ay magkakaroon ng isa hanggang dalawang
minuto sa pagbabahagi. Itala ang mahahalagang detalye sa ibaba. Sa unang kahon, isulat ang
kabiguang naranasan o nararanasan. Sa ikalawang kahon, isulat kung paano hinarap o hinaharap
ang kabiguan. Sa ikatlong kahon, isulat ang aral na natutuhan. Pagkatapos magbahaginan ng
kani-kanilang karanasan, pag-usapan ng pangkat kung ito ay positibo o negatibo.
184
Paano hinarap Paano hinarap Paano hinarap Paano hinarap Paano hinarap
ang kabiguan ang kabiguan ang kabiguan ang kabiguan ang kabiguan
Aral na natutu- Aral na natutu- Aral na natutu- Aral na natutu- Aral na natutu-
han? han? han? han? han?
Kongklusyon:
Ang sinumang kasapi ay maaaring magbigay ng sariling kuro sa mga ibinahagi sa pangkat. Kayo
ay may lima hanggang walong minuto upang ito ay isagawa.
Ang lider ang magbabahagi sa klase ukol sa nabuong kongklusyon ng pangkat.
185
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi maayos ang Hindi gaanong Nakapagbibigay Alam na alam ang
Kaalaman
pagtalakay. maayos ang pag- ng karagdagang iniuulat at nakapag-
sa Paksa
talakay. impormasyon. bibigay ng karagda-
gang impormasyon.
Mahina ang tinig Hindi gaanong Malinaw at sapat Malinaw ang pagsa-
Paraan
at maligoy sa sapat ang tinig at ang lakas ng tinig. salita at angkop ang
ng Pagsasalita/
pagsasalita. may mga sali- boses sa dami ng
Tinig
tang hindi mau- mga nakikinig.
nawaan.
Walang tiwala sa Walang gaanong May tiwala sa May tiwala sa
Kilos/Asal
sarili. tiwala sa sarili at sarili at obhetibo sarili at masayang
sa Harap
hindi gaanong sa pag-uulat. disposisyon at
ng mga Tagapa-
obhetibo sa pag- naging obhetibo sa
kinig
uulat. paksang iniuulat.
1 2 3
Rapport Hindi nakuha ang Hindi gaanong naku- Kuhang-kuha ang atensi-
sa mga interes ng mga tagapa- kuha ang atensiyon ng yon ng mga tagapakinig
Tagapakinig kinig. mga tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
sa tagapag-ulat.
A. Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa nakalaang patlang.
___________ 1. Siya ang binanggit ng mga mag-aaral sa paskil na kanilang idinikit sa loob
ng pansiterya.
___________ 2. Siya ang napag-usapan ng mga mag-aaral na natagpuan sa lansangan at
may sugat.
___________ 3. Siya ang hinihintay dumating ni Tadeo sa halip na si Juanito.
___________ 4. Siya ang tinukoy ni Isagani na isa sa apat na makapangyarihan sa Pilipinas.
___________ 5. Siya ang tumuligsa sa mga prayle sa kanyang talumpati.
186
Ang taong may masayang disposisyon sa buhay ay may positibong pananaw sa kinabukasan. At
dahil sa kanyang positibong pananaw, marunong din siyang magpahalaga sa mga taong nakatulong
sa kanya sa pagharap sa mga kabiguang dumarating sa kanya. Positibo ba ang iyong pananaw sa
kinabukasan? Kung gayon, gumawa ng isang simpleng souvenir item tulad ng pinulot na makinis na
bato at nilagyan ng kulay at nakasulat ang salitang “salamat” o kaya ay card na ginawa mula sa mga
pinaggamitang papel na may iba’t ibang kulay at may nakasulat na maikling pahayag. Ibigay ito sa
taong nais pasalamatan dahil sa kanyang nagawang tulong nang ikaw ay nakakaranas ng kabiguan.
Mga Katanungan
1. Sino ang naalala ni Basilio nang marinig niya ang tungkol sa himagsikan?
2. Bakit sinabi ng katedratiko na walang kinalaman si Simoun sa mga pangyayari?
3. Ano ang sadya ni Basilio kay Macaraig?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Tawanan at Iyakan” na may gabay ng guro at
sagutin ang mga kaukulang katanungan.
187
Mga Paskil
(talata 1–15)
188
Isulat ang nawawalang titik sa kahon upang mabuo ang kahulugan ng salitang may salungguhit
sa pangungusap.
1. Napuna ng mga pulis ang hudyatan ng mga
lalaking nagtangka ng masama sa plasa kaya n a n
kaagad silang nakagawa ng paraan.
2. Tuwang-tuwa ang katedratiko sa kanyang
nakuhang karangalan para sa kanilang a i o e o
paaralan.
3. Ang pagkakaroon ng global warming ay
inihihimatong lahat sa pang-aabuso ng tao sa i u u
kalikasan.
4. Dahil sa kanyang nasagap na balita, hindi na siya a u a
tumuloy pa ng Maynila.
5. Pinagpuyusan siya ng damdamin nang mabalitaan
ang malagim na pangyayari sa Maguindanao. p a – a
190
Gawain
Kahanga-hanga ang taong may paninindigan lalong-lalo na kung ito ay para sa bayan. Siya ay
kahanga-hanga sapagkat hindi ang sariling kapakanan ang kanyang iniisip kundi ang kapakanan ng
nakararami. Handa niyang isakripisyo ang pansariling kaligayahan makamit lamang ang ipinaglalaban.
Tingnan ang larawan sa ibaba.
Siya si Jose Abad Santos. Siya ay naging pangalawang kalihim
ng katarungan (undersecretary of justice) noong 1922 at sa kalaunan
ay naging kalihim ng katarungan (justice secretary) mismo sa
gabinete ni Governor-General Leonard Wood.
Siya ang naging representante sa Pilipinas nang umalis si
Pangulong Manuel Quezon patungong Estados Unidos noong
Marso 17, 1942. Nahuli siya noong Mayo 1942 ng mga Hapones at
tumanggi siyang ialay ang kanyang katapatan sa kanila kaya siya
ay pinatay sa Malabang, Lanao. Bago siya binitay ng mga Hapones,
sinabi niya sa kanyang anak ang mga pangungusap na ito: “Huwag
kang umiyak, anak! Ipakita mong matapang ka. Bihira, hindi lahat
ay nagkakaroon ng pagkakataong mamatay para sa sariling bayan.”
Dahil dito, naging inspirasyon siya sa mga Pilipino.
Mula sa: http://www.elaput.org/jabadsn1.htm
Masasabing ilan na lamang ang mga taong naninindigan para sa bayan. Kung darami ang mga
katulad nila, magiging abot-kamay natin ang tagumpay. Isa ka ba sa kanila?
Gawain-Pangkatan
1. Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala ng usapan.
191
b. Ano-ano ang kanilang mga nagawa para sa bayan? Paano nila ipinakita ang kanilang
paninindigan? Nakuha ba nila ang inyong paghanga? Bakit?
c. Kung kayo ang nasa sitwasyon nila, gagawin din ba ninyo ang kanilang ginawa? Bakit?
d. Paano maipakikita ng isang tao ang pagmamalasakit sa bayan?
4. Kung ang bawat Pilipino ay matututong manindigan sa simulaing pinaniniwalaan ukol sa bayan,
ano ang magiging kapalaran ni Juan dela Cruz at ng Pilipinas? Sumulat ng isang salaysay tungkol
dito sa isang puting papel na binubuo ng tatlong talata. Gawing gabay ang sumusunod na
katanungan.
a. Unang talata
(1) Bakit lugmok sa kahirapan si Juan dela Cruz at ang Pilipinas sa kasalukuyan?
(2) Dahil sa kalagayan ni Juan dela Cruz at ng Pilipinas, paano dapat ipakita ng bawat
Pilipino ang simulaing ipinaglalaban para sa bansa?
b. Ikalawang talata
(1) Ano ang mangyayari sa Pilipinas kapag natuto ang bawat Pilipino na manindigan sa
simulaing ipinaglalaban ukol sa bayan?
(2) Ano ang magiging tingin ng mga dayuhan sa mga Pilipino kapag nanindigan ang mga
Pilipino para sa Pilipinas?
c. Ikatlong talata
Kapag natutong manindigan ang bawat Pilipino para sa sarili at sa bayan, ano ang
kanyang magiging kinabukasan?
192
Pamantayan 1 2 3 4 5
Magulo at Hindi gaanong Maayos ang Maayos ang Napakagaling ng
maligoy ang maayos ang pagkakasunod- pagkakasunod- pagkakasunod-
pagkakasu- pagkakasunod- sunod ng mga sunod ng mga sunod ng mga
Pagkaka- nod-sunod sunod ng mga pangyayari pangyayari at pangyayari
sunod-sunod ng mga pangyayari at ngunit masya- nagbibigay ito sapagkat bukod
ng mga pangyayari. may bahaging dong payak. ng kawilihan sa sa pagbibigay
Pangyayari naging ma- mambabasa. ng kawilihan sa
ligoy. mambabasa ay
nag-iiwan pa ito
ng kakintalan.
1 2 3 4
Napakahina. Hindi tiyak sa mga Magaling. Epektibo Napakagaling.
Walang masteri salitang ginamit at pero payak ang Walang mali. Epekti-
Gamit ng Wika
sa pagbubuo ng nakalilito. pagkakagamit. bo ang ayos ng mga
pangungusap. pangungusap.
1 2 3
Napakahina. Kakaunti Mainam ang pagka- Walang mali. Ang mga
Bokabularyo ang kaalaman sa mga kagamit ng mga salita. salitang ginamit ay
salitang Filipino. epektibo.
Napakahina. Nangi- Bihirang kamalian sa Napakagaling. Kinakitaan
ngibabaw ang mga pagbabaybay, pag- ng masteri o kaalaman
kamalian sa pagba- babantas, paggamit sa pagsasama-sama ng
baybay, pagbabantas, ng malaking titik, at kaisipan. Kaunting mali
Mekaniks
paggamit ng mala- wastong talataan. sa pagbabaybay, pag-
king titik, at wastong babantas, paggamit ng
talataan. malaking titik, at wastong
talataan.
Ilagay ang tsek () sa kahon kung tama ang nilalaman ng pangungusap at ekis () naman kung
mali ang nilalaman nito.
2. Tinanong si Basilio ng isang mag-aaral kung kasama siya sa piging ng mga kasapi sa
Akademya ng Wikang Kastila.
3. Sinabi ng katedratiko kay Basilio na sinugatan ng isang hindi kilalang tao si Simoun.
193
5. Sinabi ni Basilio na malapit nang mamatay si Kapitan Tiago dahil nilalapitan na siya ng
mga uwak at buwitre.
7. Bukod kay Sandoval, nakasalubong din ni Basilio sina Tadeo, Juanito Pelaez, at Isagani.
Mga Katanungan
194
195
3 “Hindi ninyo masisisi ang mga mag-aaral, padre, kung maging ganoon
sila sa inyo dahil iyan ang itinuro sa kanila. Tinuruan silang magbalatkayo magkunwari
at siniil ang karapatang mag-isip nang malaya at magsalita,” ang mariing
sagot ni Isagani kaya sinabi ni Padre Fernandez na hindi siya tulad ng ginipit
gurong sinasabi ng binata. Sinabi pa niyang itinatangi niya ang binata
ngunit itutuwid kung kinakailangan.
pinahahalagahan
4 Napangiti at naging malumanay sa pagsagot si Isagani at sinabing,
“Salamat, po. Ang totoo po nito, kayo rin naman ay aking itinatangi,
kaya nakikiusap po ako sa inyo na ibahin na ang paksa ng ating usapan.”
5 “Sige, upang tayo ay magkaunawaan, ituring ninyo akong isang prayle at
hindi ninyo guro at kayo naman ay ituturing kong mag-aaral na Pilipino.
Ngayon, gusto kong itanong muli sa inyo: ano ang nais ninyong mga
mag-aaral sa aming mga prayle?” ang tugon ng pari.
6 “Simple lamang padre, ang tumupad kayo sa inyong tungkulin,” ang
diretsong sagot ni Isagani na ikinagulat ng kausap kaya sinabi nitong
sila ay matagal nang tumutupad.
196
197
19 Ayon naman kay Isagani, “Iyan din po ang inaalala ko, padre. Baka ang
mga kaibigan ko ay hindi maniwalang may prayleng tulad ninyo.”
20 Nagpaalam na si Isagani. Pinagbuksan siya ng pinto ni Padre Fernandez.
Sa labas ay may nagtanong kay Isagani kung saan siya tutungo. “Sa
pamahalaang sibil upang makita ang mga paskil at dadamayan ko ang
mga mag-aaral na hinuli,” ang kanyang tugon.
21 Narinig siya ni Padre Fernandez at nagwikang, “Naaawa ako sa kanya
ngunit naiinggit sa mga Heswitang naghubog sa kanya.”
22 Ngunit mali si Padre Fernandez sa kanyang akala sapagkat ang totoo
ay galit ang mga Heswita kay Isagani. Ayon sa isa sa mga Heswita ay
nakasisira si Isagani sa kanila.
198
Mga Katanungan
199
Gawain
Ang lahat ay pantay-pantay sa mga karapatang pantao, bata man o matanda, lalaki man o babae.
Ito ang nagpapatunay na ang lahat ng tao ay pantay-pantay sa mata ng tao at sa mata ng Diyos.
Ang salitang karapatan ay kasingkahulugan din ng kalayaan. Ngunit ang bawat karapatan o
kalayaan ay may kakambal na pananagutan. Samakatwid, ang bawat karapatan ay may limitasyon
upang hindi abusuhin. Isa sa ating mga karapatan ay ang kalayaan sa pagsasalita. Sa pagpapahayag
ng ating damdamin, hindi dapat makasakit ng kapwa tulad ng pagsasabi ng mga kasinungalingan
sapagkat ang anumang pang-aabuso sa karapatan ay may katapat na kaparusahan. Maaaring ihabla
ng kasong slander ang taong nagsabi ng kasinungalingan sa kapwa. Samantalang libelo naman ang
maaaring isampa sa taong nagpalimbag ng kasinungalingan sa kapwa. Pasalita man o pasulat, kapag
ito ay paninirang-puri sa kapwa, ito ay nagdudulot ng kasiraan sa reputasyon o pagkatao ng isang tao.
Mula sa: http:www.knowledgerush.com/kr/encyclopedia/Defamation
Narito ang ilang halimbawa na naibalita sa pahayagan, telebisyon, radyo, at Internet dahil sa
paninirang-puri.
1. Radio anchor na nakulong sa kasong libelo sa Davao, laya na
2. Ex-SolGen Chavez, nagsampa ng kasong libelo vs. ‘The Firm’
3. Abusadong Tsino inaresto sa kasong libelo
Ang mga ito ay patunay na ang sinumang umabuso ng kalayaan sa pagsasalita ay may kaakibat na
kaparusahan at ito naman ay nagsisilbing proteksiyon sa lahat ng mamamayan upang hindi abusuhin
ng kapwa.
Gawain-Pangkatan
1. Bumuo ng limang pangkat.
2. Magtalaga ng lider at ng kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Bilang mag-aaral, ano ang kahulugan ng kalayaan sa pagsasalita?
b. Ano ang limitasyon ng karapatang ito sa tao? Dapat bang lapatan ng limitasyon ang
karapatang ito? Bakit?
c. Bilang mga mag-aaral, anong mga pagkakataon at kailan hindi ninyo nasasabi ang gusto
ninyong sabihin? Bakit?
d. Ano ang inyong mga pananagutan sa inyong karapatan sa pagsasalita?
e. Ano ang maimumungkahi ninyong kaparusahan sa sinumang umabuso ng karapatang ito?
Pangatwiranan.
4. Maghanda ng isang talakayang panel. Ang lider ang magsisilbing tagapag-ugnay ng usapan.
Pumili ng mga sampung mag-aaral na magagaling magsalita. Samantalang ang hindi makakasali
sa panel ay dapat magtanong ukol sa paksa at isulat ang tanong sa ikaapat na bahagi ng papel.
200
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi alam ang Hindi gaanong Alam ang paksa Alam na alam ang
paksa at hindi alam ang paksa at nakapagbibi- paksa at nakapag-
makapagbigay ng ngunit tinatang- gay ng ilang mga bibigay ng mga pan-
Kaalaman
mga kailangang kang makapag- pansuportang suportang detalye sa
sa Paksa
impormasyon. lahad ng mga detalye sa mga mga impormasyong
mahahalagang impormasyong ibinabahagi.
impormasyon. ibinabahagi.
Nagpakita ng Bahagyang nag- May tiwala sa May tiwala sa sarili at
pagkamahiyain at pakita ng tiwala sarili at malinaw malinaw ang paraan
hindi malinaw ang sa sarili at hindi ang paraan ng ng paglalahad
paraan ng paglala- gaanong malinaw paglalahad. at nagpapakita
Paraan
had. ang paraan ng ng magandang
ng Paglalahad
paglalahad. ugnayan sa mga
manonood at kapwa
miyembro ng panel.
1 2
Pagsagot Hindi maliwanag ang kasagutan sa Maliwanag ang bawat kasagutan
sa mga Katanungan ilang katanungan. sa bawat katanungan.
Suriin ang nilalaman ng pangungusap sa bawat bilang kung wasto o mali. Isulat sa patlang ang
Oo kung wasto ang nilalaman ng pangungusap at isulat ang Hindi kung mali ang nilalaman nito.
_______ 1. Si Padre Fernandez ay isang katedratikong Dominiko.
_______ 2. Binisita ni Isagani si Padre Fernandez sa kanyang tanggapan.
_______ 3. Ayon kay Padre Fernandez, labingwalong taon na siya sa pagtuturo at dalawang daang
libong mag-aaral na ang kanyang nakilala.
_______ 4. Sinabi ni Isagani na walang kalayaang magsalita ang mga mag-aaral.
_______ 5. Nais ng mga prayle na tumupad ang mga mag-aaral sa kanilang tungkulin.
_______ 6. Itinulad ni Padre Fernandez ang mga mag-aaral sa mga bilanggo ng pamahalaan.
_______ 7. Naniniwala si Padre Fernandez na ipinagkakaloob ang karunungan sa mga karapat-
dapat lamang.
_______ 8. Nakaranas ng pagkatalo si Padre Fernandez kay Isagani sa pangangatwiran.
_______ 9. Nagkaroon ng magandang kasunduan sina Padre Fernandez at Isagani sa pagtatapos
ng kanilang usapan.
_______ 10. Pagkatapos ng pag-uusap nila ni Padre Fernandez, tutungo si Isagani sa pamahalaang
sibil upang piyansahan ang mga kasamahang mag-aaral na hinuli.
201
Mga Katanungan
202
Maipaunawa na dapat maging mahinahon at kailangang alisin ang takot at pangamba sa puso
203
204
8 “Wala akong nakausap sa mga hinuli ngunit tatlumpu raw sila,” sagot ni
Placido.
9 “Kaya kailangan tayong maging handa,” ang sabi naman ng kastilyero
na sumulyap nang makahulugan kay Placido. “Ayon sa mga bali-balita
ay pupugutan ng ulo ang lahat ng mga masasangkot.”
10 “Huwag kayong maniwala,” ang salungat ng isa. “Si Simoun ay may sakit
kaya walang magpapayo ng gayon sa Kapitan Heneral.”
11 Muling nagkatinginan sina Placido at ang kastilyero at ipinayo ng platero
na magpahinga na sila at umuwi na sa kani-kanilang bahay. Si Placido at
ang kastilyero ay muling umalis.
12 Nang gabing iyon ay mga artilyerong Kastila ang nagbabantay sa loob
ng Maynila. Kinabukasan, isang halos hubad na bangkay ng isang
dalagitang kayumanggi ang natagpuan sa Luneta. Nakita iyon ni Ben
Zayb ngunit hindi binigyang halaga kaya hindi niya ibinalita. Sa halip,
ang bagyo sa Amerika ang kanyang binigyang-pansin.
205
Mga Katanungan
Gawain
Samu’t saring balita ang nasasagap natin araw-araw mula sa panonood ng telebisyon, pakikinig
ng radyo, at pagbabasa ng pahayagan. Karamihan sa mga balita ay tungkol sa mga krimeng nagaganap
araw-araw bukod pa sa mga nararanasang kalamidad ng ating bansa tulad ng bagyo, lindol, at iba
pa. Lahat ng mga ito ay nagbibigay ng katatakutan sa mga tao. Ngunit hindi dapat magpatalo sa
takot. Kailangang maging mahinahon. Sa pagiging mahinahon, napaghahandaan ang lahat. Walang
mangyayari kung matatakot ka na lamang at magkakaroon ka lamang ng maling akala. Maraming
naidudulot na masama ang maling akala sa tao kaya kailangang maghanap ng batayan upang
makapag-isip ng mga gagawing paghahanda.
206
Refrain:
Di mo na kailangang mag-alinlangan
Kung tama ang gagawin mo
Basta’t huwag kalimutang magdahan-dahan
Kung ‘di sigurado sa kalalabasan,
kalalabasan ng binabalak mo.
Chorus:
Maliit na butas lumalaki,
konting gusot dumarami
Hindi mo maibabaon sa limot at bahala
Kapag nabulag ka ng maling akala.
207
6. Bukod sa Maguindanao massacre, ano pang pangyayari sa bansa ang nagdulot ng takot at lagim
sa mga mamamayan? Isulat ang mga naging bunga nito.
2.
3.
4.
5.
208
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
209
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nakatuon Maliwanag ang Ang nilala- Ang nilalaman ng
sa paksa ang mga ideyang inilala- man ng bawat bawat saknong ay
saknong at hindi had ngunit may saknong ay nakatuon sa paksa,
Nilalaman maliwanag ang saknong na lumihis nakatuon sa maliwanag ang
ideyang inilalahad. sa paksa. paksa at maliwa- ideyang inilalahad
nag ang ideyang at pumupukaw
inilalahad. ng damdamin ng
mambabasa.
1 2 3
Lahat ng kaisipang May ilang kaisipang hi- Bago ang mga kaisipang
Orihinalidad ibinahagi ay halaw sa nalaw sa ibang tula o iba inilahad .
ibang tula at iba pang pang akdang pampani-
akdang pampanitikan. tikan.
Ang mga ginamit na May ilang mga salitang Gumamit ng mga
Pagpili ng Salita salita ay nakapagpagulo ginamit na nakapagpa- salitang angkop sa paksa
sa mensahe ng tula. gulo sa mensahe ng at nakapagpalinaw sa
tula. mensahe.
A. Tukuyin kung ano ang inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa patlang.
___________ 1. Ukol dito ang ibinalita ni Ben Zayb sa El Grito.
___________ 2. Ito ang nakita ni Quiroga na nakapatong sa mga papel sa mesa ni Ben Zayb.
___________ 3. Ito ang isinabog sa harapan ng simbahan kaya nagkagulo ang mga tao at
inakala ng marami na simula ng himagsikan.
___________ 4. Ito ang halos ginagawa ng bawat mamamayan sa kanilang bahay dahil sa
mga balitang nakatatakot.
___________ 5. Ito ang ibinalita ni Ben Zayb sa halip na ang bangkay ng isang dalagitang
natagpuang patay sa Luneta.
B. Tukuyin kung sino ang inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa patlang.
___________ 1. Ito ang kasa-kasama ng Kapitan Heneral kaya lalong natakot ang mga
mamamayan.
___________ 2. Siya ang nagmamay-ari ng bodega na pinagtaguan ng mga baril at bala ni
Simoun.
___________ 3. Siya ay namatay dahil sa matinding takot.
___________ 4. Siya ang itinuturo ng isang manggagawa na may kagagawan sa mga paskil.
___________ 5. Napagkamalan siyang mag-aaral ng isang kawani kaya binaril.
210
Basahin: Kabanata 29 – Ang mga Huling Salita Tungkol kay Kapitan Tiago, mga pahina 212–213
Mga Katanungan
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang mga Katatakutan” na may gabay ng guro at
sagutin ang mga kaukulang katanungan.
211
212
2 Kinabukasan, sa bahay ng namatay, dumating ang dati niyang mga madre na nanana-
kaibigan. Marami ang naging usapan tungkol sa namatay. Ayon sa tili sa kumbento
usapan ng isang pangkat, nakita raw ng mga mongha ang kanyang upang iukol ang
kaluluwa na nagliliwanag dahil daw siguro sa marami niyang pamisang buhay sa pagdala-
nagawa. Nabanggit din na nakasuot ng prak ang kapitan na may ngin sa Diyos
hawak na manok at humihitit ng apyan kaya maraming mananabong
na naroroon ang nagkaroon ng pagtatalo kung hahamunin o hindi ng
kapitan ng sabong si San Pedro. Samantala, sa isang pangkat naman
ay napag-usapan kung anong damit ang isusuot sa kanya. Ayon kay kasuotang pormal
Kapitan Tinong ay kailangang damit-Pransiskano na tinutulan naman ng
sastre. Prak daw ang dapat ipasuot dahil nang makita ng mga mongha
ang kaluluwa ni Kapitan Tiago ay prak ang suot nito. Hindi sumang-ayon
si Padre Irene na ang sabi ay “Hindi tumitingin sa kasuotan ang Diyos
kaya lumang damit na lamang ang isusuot ni Kapitan Tiago.”
3 Sa libing ng kapitan, dahil enggrande ay tatlong prayle ang
magkakatulong sa seremonya. Pinapurihan nang husto ang kapitan
at nagkaroon pa ng dula-dulaan tungkol sa pagkakaroon ng silbi ng ngongo na parang
isang tao. Maraming insenso ang sinunog at maraming ginamit na agua nakaipit ang ilong
bendita. Umawit pa si Padre Irene kahit parang sa humal ang boses.
4 Si Doña Patrocinio na kalaban sa kabanalan ni Kapitan Tiago ay nainggit. kabutihan
Dahil dito, nagnasa siyang mamatay na kinabukasan upang mahigitan
ang libing ni Kapitan Tiago.
213
enggrandeng humal
tangkilikin kabanalan
inasal prak
1. Nasusukat ang _______________ ng isang tao hindi lamang sa kanyang mga ginagawa kundi sa
nilalaman ng kanyang puso.
2. Ipinagmalaki siya ng kanyang mga magulang at maging ng kanyang mga guro dahil sa kanyang
magandang _______________ sa harapan ng mga panauhin.
3. Nakita ang kanyang kabutihang-loob nang _______________ niya ang mga batang lansangan.
4. Hindi naman siya ngongo pero bakit hindi maintindihan, parang _______________ kung
magsalita.
5. Naging masaya ang kanyang pagdating dahil sa _______________ pagsalubong ng kanyang
mga kaibigan.
Mga Katanungan
1. Bakit ipinagtanggol ni Padre Irene si Kapitan Tiago nang ipaalala ng kura paroko na hindi ito
nakapangumpisal bago mamatay?
2. Ayon kay Padre Irene, sino-sino ang naging tagapagmana ni Kapitan Tiago?
3. Ayon sa kuwento, paano nakita ng mga mongha ang kaluluwa ni Kapitan Tiago?
4. Bukod sa kuwento ng mga mongha, ano-ano pa ang napag-usapan sa burol ni Kapitan Tiago?
5. Bakit lumang damit ang ipinasuot ni Padre Irene sa bangkay ni Kapitan Tiago?
6. Ano ang ninais ni Doña Patrocinio na mangyari matapos masaksihan ang burol ni Kapitan Tiago?
Bakit?
7. Sa mga taong dumalo sa libing ni Kapitan Tiago, sino sa kanila ang tunay na nakikiramay? Bakit?
8. Anong magandang kaugalian ng mga Pilipino ang namalas sa mga pangyayari sa kabanata?
Gawain
214
Gawain-Dyad
1. Kumuha ng kapareha at magharapan.
2. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Ano ang tunay na kahulugan ng pakikipagkapwa?
b. May limitasyon ba ang pakikipagkapwa?
c. Ano-ano ang naidudulot na kabutihan ng pakikipagkapwa-tao?
d. Bakit ito kailangan?
e. Paano nasusukat ang tunay na pakikipagkapwa?
3. Sagutin ang mga ibinigay na tanong sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng editoryal na may
tatlong talata. Bawat talata ay may pangungusap na hindi kukulangin sa lima maliban sa unang
talata na maaari lang may tatlong pangungusap. Upang maisulat nang mahusay ang editoryal,
narito ang mahahalagang impormasyon tungkol dito:
a. Ang editoryal o pangulong tudling ay naglalaman ng kuro-kuro ng sumulat.
b. Ang layunin nito ay ang magbigay ng impormasyon, magbigay ng puna o ng papuri,
manlibang o kaya ay magpahalaga sa natatanging araw.
c. Ito ay may tatlong bahagi: (1) panimula, (2) katawan, at (3) wakas. Sa bahaging panimula
binabanggit ang isyu. Ito ay maikli ngunit kailangang nakatatawag ng pansin ng sinumang
babasa. Sa katawan, inilalahad ang mahahalagang tala at pagsusuri sa isyung binanggit
sa panimula. Samakatwid, dito inilalahad ang kuro-kuro ng sumulat. Sa bahaging wakas
naman, inilalahad ng sumulat ang lagom o kaya ay ang kongklusyon.
d. May pitong uri ng editoryal:
(1) Pagsasalaysay – Ipinaaalam ang pangyayari sa pamamagitan ng pagkukuwento upang
mabigyan ng linaw o diin ang kahalagahan nito.
(2) Paglalahad – Ipinaliliwanag ang kahalagahan ng isyung tinatalakay.
(3) Pangangatwiran – Ibinibigay ang mga sariling puna tungkol sa isyu upang makahikayat
ng iba at magresulta sa isang pagbabago.
(4) Paglalarawan – Binibigyang-halaga o parangal ang isang tao dahil sa kanyang mga
pambihirang nagawa.
215
EDITORYAL
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nakatawag Hindi gaanong Nakatatawag- Nakatatawag-pan-
ng pansin ang nakatatawag- pansin ang sin ang panimula
Epektibong panimula at pansin ang panimula dahil dahil sa maliwa-
Panimula malabo ang isyung panimula dahil sa maliwanag na nag at malikhaing
nais talakayin. pangkaraniwan pagpapakilala ng pagpapakilala ng
lamang. isyu. isyu.
216
A. Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa nakalaang patlang.
___________ 1. Ginawa siyang albacea o tagapamahala o tagapagpatupad ng kanyang
testamento ni Kapitan Tiago.
___________ 2. Binawian siya ng mana ni Kapitan Tiago ayon sa kanyang albacea.
___________ 3. Nakita raw nila ang kaluluwa ni Kapitan Tiago na nagliliwanag nang siya ay
naghihingalo.
___________ 4. Iminungkahi niyang damit-Pransiskano ang ipasuot sa bangkay ni Kapitan
Tiago.
___________ 5. Itinuturing siyang kalaban sa kabanalan ni Kapitan Tiago.
B. Tukuyin kung ano ang tinutukoy sa bawat bilang. Isulat ang sagot sa nakalaang patlang.
___________ 1. Hindi ito nagawa ni Kapitan Tiago bago siya namatay, ayon sa kura paroko.
___________ 2. Ipinamana ito ni Kapitan Tiago sa mga mahihirap na mag-aaral, ayon na rin
sa mungkahi ni Padre Irene.
___________ 3. Suot daw ito ni Kapitan Tiago nang makita ng mga mongha na may hawak
na manok at humihitit ng apyan.
___________ 4. Ito ang iminungkahi na ipasuot sa bangkay ni Kapitan Tiago.
___________ 5. Ito ang paksa ng dula-dulaan na ipinalabas sa burol ni Kapitan Tiago.
217
Mga Katanungan
1. Bakit hindi man lamang nalungkot si Hermana Penchang nang mapabalita sa Tiani na ipata-
tapon sa malayong lalawigan si Basilio at sa paglalakbay ay ipapapatay?
2. Bakit naniniwala ang kalalakihan na walang kasalanan si Basilio?
3. Bakit umiiwas si Huli kay Padre Camorra?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Mga Huling Salita Tungkol kay Kapitan Tiago” na
may gabay ng guro at sagutin ang mga kaukulang katanungan.
218
Maipaunawa na dapat ingatan ang karangalan ng isang babae at ang tamang desisyon ang
magliligtas sa tao sa tiyak na kapahamakan
Si Huli
(talata 1–12)
221
Kilalanin ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa pangungusap. Hanapin sa kahon ang
sagot at isulat sa patlang.
___________ 1. Noong nakaraang eleksiyon, marami ang bumoto sa kanya dahil marami siyang
mga ninong na nangampanya para sa kanya.
___________ 2. Dahil sa kanyang kagandahang-loob, ang kanyang pagsamo ay pinakinggan ng
Panginoon.
___________ 3. Ang pagkutya sa kapwa ay hindi nagbubunga ng maganda.
___________ 4. Ang kahirapan sa Pilipinas ang nag-udyok sa kanya upang mangibang-bayan.
___________ 5. Pilit niyang binuksan ang nakapinid na pinto nang marinig niya ang kanyang
paghingi ng saklolo.
A N A G T U L A K B
K E P P D E G I A G
O D P A D R I N O W
H A H G G S I M U A
O G A H O H D H L R
M E Y I L I A S E A
R I L L A N K M I S
L B S I R S L M A A
P O K N B N L B O K
A M Y G I T A R U A
Y A N P M A Y A R N
222
1. Ano ang mga balitang kumalat sa lalawigan ng San Diego? sa bayan ng Tiyani?
2. Bakit ipinamalita ni Hermana Penchang ang paggaling ng kanyang sakit sa tiyan dahil sa agua
bendita?
3. Ano ang tinutukoy na “pagpapakasakit” ni Padre Camorra kay Huli at nag-aatubiling humingi ng
tulong ang dalaga sa pari?
4. Ano ang nagtulak kay Huli upang sa bandang huli ay lumapit din kay Padre Camorra?
5. Ano-ano ang mahahalagang nangyari nang magtungo sa kumbento sina Huli at Hermana Bali?
6. Ano ang ibig sabihin ng lalaki nang sabihin niya sa kanyang asawa ang, “Sang-ayon ako, kung ang
Diyos na iyong tinatawagan ay hindi gawa-gawa lamang.’’
7. Saan nagtungo si Tata Selo? Bakit dala niya ang kanyang mga gamit sa pangangaso?
8. Kung ikaw si Huli, lalapitan mo pa rin ba si Padre Camorra upang hingan ng tulong gayong alam
mo kung ano ang hinihingi niyang kapalit? Pangatwiranan.
9. Sa nangyari kay Huli, paano mo huhusgahan ang kanyang pagpapakamatay?
Gawain
Araw-araw ay nakararanas tayo ng mga suliranin sa buhay. Sa paglutas ng mga ito, kailangan
nating gumawa ng mga kaukulang desisyon. Mahirap magdesisyon sapagkat hindi mo alam kung ito
ay makabubuti. Gayunpaman, kinakailangan ay maging maingat upang hindi magkamali.
Narito ang ilang mungkahi sa pagsasagawa ng desisyon na maaaring gawing gabay:
1. Alamin at tanggapin ang sitwasyong kinasasangkutan upang matukoy ang desisyon na dapat
isagawa. Maaaring ito ay hindi madaling isagawa sa simula ngunit kailangan mong tukuyin ang
tiyak na suliranin, malaki man o maliit, upang makapagsimula sa pagdedesisyon.
2. Tiyaking ikaw ay nasa mabuting kondisyon at hindi emosyonal. Kapag ikaw ay nasa masamang
kondisyon, malaki ang posibilidad na ikaw ay makagagawa ng maling desisyon. Kapag ikaw
ay nasa mabuting kondisyon, nagagawa mong isaalang-alang ang mga mahahalagang impor-
masyon na kailangan sa pagdedesisyon.
3. Suriin ang lahat ng mga nakalap na impormasyon na kailangan at makabuluhan at kung gaano
katotoo ang mga ito.
4. Isaalang-alang ang mga maaaring kahihinatnan ng iyong magiging desisyon. Isaalang-alang din
ang ibang alternatibo sa paglutas ng suliranin.
5. Sa paghingi ng opinyon ng iba, huwag isaalang-alang kung sino ang tama o mali kundi kung ano
ang tama at mali.
6. Huwag pabigla-bigla sa pagdedesisyon.
7. Kapag napag-isipan mo nang mabuti ang iyong desisyon, kailangan mo itong isagawa. Imonitor
ang ginawang desisyon at gumawa ng mga kailangang pagbabago kung kinakailangan.
223
BABAE AKO
Musika ni Ogie Alcasid
Sa panulat ni Joey De Leon
Sa pag-awit ni Regine Velasquez
224
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi angkop Hindi gaanong Angkop ang Angkop na
Kaangkupan sa Paksa
ang mga salita angkop ang mga mga salita sa angkop ang mga
ng mga Salitang Pinili
sa paksa. salita sa paksa. paksa. salita sa paksa.
Hindi angkop Hindi gaanong Angkop ang Angkop na
Kaangkupan ng mga ang mga salita angkop ang mga mga salita sa angkop ang
Salita sa Melodiya sa melodiya. salita sa melodiya. melodiya. mga salita sa
melodiya.
225
Suriin ang nilalaman ng pangungusap sa A at B sa bawat bilang. Isulat ang titik A – kung ang
unang pangungusap ay tama at mali ang ikalawa, B – kung ang unang pangungusap ay mali at ang
ikalawa ay tama, C – kung parehong tama ang una at ikalawang pangungusap, at D – kung parehong
mali ang una at ikalawang pangungusap. Isulat ang sagot sa kaukulang patlang.
_______ 1. A. Nabalita sa bayan ng San Diego ang pagkamatay ni Kapitan Tiago at ang
pagkabilanggo ni Basilio.
B. Higit na dinamdam ng mga taga-San Diego ang pagkamatay ni Kapitan Tiago
kaysa sa pagkabilanggo ni Basilio.
_______ 2. A. Napabalita rin sa bayan ng San Diego na ipatatapon sa malayong lalawigan si
Basilio.
B. Sa paglalakbay ni Basilio patungo sa lalawigan kung saan siya ipatatapon ay
ipapapatay raw siya.
_______ 3. A. Ibinalita ni Hermana Penchang na nawala ang sakit ng kanyang tiyan dahil sa agua
bendita.
B. Ibinalita ni Hermana Penchang na nawala ang sakit ng kanyang tiyan upang
patunayan na mali si Basilio sa kanyang paniniwala.
_______ 4. A. Naniniwala ang kababaihan na walang kasalanan si Basilio.
B. Ang nangyayari daw kay Basilio ay bunga ng paghihiganti ng pamahalaan.
_______ 5. A. Nabalitaan ni Huli kay Hermana Penchang ang nangyari kay Basilio.
B. Hindi makapaniwala si Hermana Penchang sa nabalitaan at nawalan siya ng malay-
tao.
_______ 6. A. Naisip ni Huli na lumapit at humingi ng tulong kay Padre Camorra.
B. Si Padre Camorra din ang tumulong sa kanya upang makalaya si Tandang Selo.
_______ 7. A. Ang mga kaanak ni Basilio ay nag-ambagan upang iligtas ang binata.
B. Ngunit dahil sa kahirapan, hindi nabuo ng mga kaanak ni Basilio ang kailangang
tatlumpung piso.
226
227
229
230
itinalaga inilagay
kalapastanganan kabuktutan
kumalat lumaganap
maunawaan maintindihan
ninong taong tumutulong
232
Mga Katanungan
1. Ano ang mga ibinalita sa mga pahayagan sa Maynila? Bakit hindi ibinalita ang katampalasanang
nangyari sa bayan ng Tiani?
2. Bakit nahabag si Ben Zayb kay Padre Camorra?
3. Sino sa mga mag-aaral na nabilanggo ang naiwan sa bilangguan? Bakit?
4. Sino ang nagtanggol kay Basilio sa Kapitan Heneral?
5. Paano ipinagtanggol ng mataas na kawani si Basilio sa Kapitan Heneral?
6. Ano ang naging pasya ng mataas na kawani pagkatapos nilang mag-usap ng Kapitan Heneral?
7. Kung ikaw ang nasa posisyon ng mataas na kawani, ipagtatanggol mo rin ba si Basilio?
Pangatwiranan.
8. Kung ikaw ay bibigyan ng karapatang pumili ng magiging pinuno, sino ang iyong pipiliin, ang
Kapitan Heneral o ang mataas na kawani? Bakit?
9. Sa mga namumuno sa ating bansa sa kasalukuyan, kanino mo ihahalintulad si Kapitan Heneral?
ang mataas na kawani? Bakit?
Gawain
233
Ang mga nabanggit na katangian ang dapat taglayin ng mga ihahalal na pinuno upang
maisakatuparan ang mga tungkuling dapat gampanan tulad ng pagpapanatili ng kapayapaan at nang
maging sagana at maunlad ang pamumuhay ng bawat mamamayan.
Gawain-Pangkatan
234
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi naging Hindi gaanong Naging malikhain Malikhain sa
malikhain sa naging malikhain sa pagtatanghal at pagtatanghal at
pagtatanghal at sa pagtatanghal seryoso sa pagga- buong husay na
Papel
hindi seryoso sa at may ilang hindi nap ang lahat ng nagampanan ang
na Ginampanan
pagganap ang seryoso sa papel na miyembro. kani-kanilang
lahat ng miyem- ginampanan. mga papel.
bro.
Hindi akma ang Hindi gaanong May mga kilos o Akmang-akma
Kilos o Galaw bawat kilos o akma ang mga kilos galaw na hindi ang bawat galaw
sa Ibabaw galaw sa sinasabi o galaw sa sinasabi akma sa sinasabi at sa sinasabi at
ng Tanghalan at sitwasyong at sitwasyong kina- sitwasyong kinasa- sitwasyong kina-
kinasangkutan. sangkutan. sangkutan. sasangkutan.
Walang damda- Hindi gaanong Madamdamin ang Madamdamin
min ang pagbig- madamdamin ang pagbigkas ngunit ang pagbigkas at
kas ng mga salita pagbigkas at hindi may mga salitang maliwanag ang
Diyalogo
at hindi mauna- gaanong mauna- hindi gaanong mau- bawat salitang
waan ang pagsa- waan ang pagsa- nawaan dahil hindi binitawan.
salita. salita. tama ang pagbig-
kas.
1 2 3
Hindi nakuha ang interes Hindi gaanong nakukuha Kuhang-kuha ang atensi-
Rapport
ng mga tagapakinig. ang atensiyon ng mga yon ng mga tagapakinig
sa mga
tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
Tagapakinig
sa tagapag-ulat.
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap. Isulat sa patlang ang Tama kung wasto ang
ipinahahayag ng pangungusap at Mali kung hindi wasto ang ipinahahayag.
Basahin: Kabanata 32 – Ang mga Ibinunga ng mga Paskil, mga pahina 237–239
Mga Katanungan
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Mataas na Kawani” na may gabay ng guro at
sagutin ang mga kaukulang katanungan.
236
237
238
Isulat ang nawawalang titik sa kahon upang mabuo ang kahulugan ng salitang may salungguhit
sa pangungusap.
1. Dahil sa kanyang pagbubulakbol, hindi siya nakatapos ng pag-aaral at nahihirapang makapasok
ng trabaho.
p g l a a
2. Nilalakad niya ang kanyang pasaporte upang makapagtrabaho sa ibang bansa at maiahon sa
kahirapan ang mga magulang.
a a o
3. Mapalad ang taong marunong magsumikap sa buhay dahil nakasisiguro siya ng magandang
kinabukasan.
m u e e
4. Pangangalakal ang ikinabubuhay ng kanyang pamilya kaya sagana sila sa maraming bagay.
p g e o o
5. Isinuong ng mga sundalo ang kanilang buhay upang mailigtas ang maraming tao sa kapaha-
makan.
u a a a i
239
1. Ano ang ginawa ni Tadeo nang hindi siya nakapasa sa pagsusulit na ibinigay ng serbisyo sibil?
Sang-ayon ka ba rito? Bakit?
2. Sino ang nagsilbing tagapagbalita ni Basilio sa bilangguan?
3. Ano ang ibinalita sa pahayagan ni Ben Zayb na inabangan ng marami?
4. Ano ang dahilan at nagpasya si Simoun na idaos ang pista sa lalong madaling panahon?
5. Bakit sinasabi ng mga kapwa negosyante ni Don Timoteo Pelaez na siya ay mapalad?
6. Magpapakasal si Paulita kay Juanito dahil naisip niyang isang Indio lamang si Isagani at walang
magandang bukas na maibibigay sa kanya samantalang si Juanito ay may dugong Kastila at anak
ng mayaman. Sang-ayon ka ba sa kanyang pasya? Pangatwiranan.
7. Bakit maraming gustong makipagkaibigan kina Don Timoteo Pelaez at Simoun?
8. Sa gagawin ni Paulitang pagpapakasal kay Juanito, paano mo uuriin ang pagkatao ng babae?
Gawain
Isa sa mga nagbibigay ng suliranin sa tao ay ang maling pagpapasya. Sa pagpapasya, dapat
lamang isaalang-alang at pagtimbang-timbangin ang lahat ng mga bagay na kailangan upang maging
maganda ang bunga nito.
Ang pasya ng isang tao ay masasabing tama kung ang ibinunga nito ay maganda. Kaya sa
pagpapasya, upang maging mabuti o maganda ang maging bunga nito, hindi kailangang magpadalos-
dalos. Tandaan lamang na ang bunga ng mabuting pasya ay maaaring mapapakinabangan habang-
buhay ngunit ang bunga ng isang padalos-dalos na pasya ay maaaring makasakit ng damdamin ng
kapwa at magbunga ng panibagong suliranin.
Isang halimbawa ng maling pasya ay ang pagpapakasal sa murang edad dahil nagpadala sa
bugso ng damdamin. Kalimitan, ang bunga nito ay paghihiwalay dahil sa kakulangan ng kahandaan
sa pagharap sa buhay may-asawa.
Gawain-Dyad
240
1. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
3. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
4. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
5. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Punan ng wastong sagot ang bawat patlang upang mabuo ang diwa ng bawat pangungusap.
1. Maraming _______________ ang nagpahinto sa kanilang mga anak sa pag-aaral dahil sa mga
pangyayaring kinasangkutan ng mga mag-aaral ukol sa mga paskil.
2. Dahil hindi nakapasa sa pagsusulit, si _______________ ay nagsabing papasok na lamang sa alin
mang hukuman bilang opisyal.
3. Ayaw ni _______________ na magbantay sa tindahan ng ama kaya hindi nasiyahan nang
bumagsak sa pagsusulit.
4. Kaagad na nagpunta si _______________ sa Europa pagkatapos bumagsak sa pagsusulit.
5. Sa pagsusulit, si Isagani ay pumasa lamang sa asignatura ni _______________ at bumagsak sa
iba.
241
Maipaunawa na ang himagsikan ay walang naidudulot na mabuti sa tao at sa bayan, sa halip, ang
kailangan ay pagbabago sa mapayapang paraan
A. Natutukoy ang salitang-ugat ng ilang piling salita sa teksto at ang kahulugan ng mga ito
B. Nakasusulat ng tula tungkol sa kagandahan ng mundo kung walang digmaan
Halagahang Pangkatauhan: Ang taong may mabuting hangarin para sa bayan ay kapayapaan at
hindi digmaan ang inaasam.
243
244
245
Mga Katanungan
Gawain
246
Gawain-Pangkatan (Kolaboratibo)
1. Hatiin ang klase sa pitong pangkat.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod at isulat sa tsart sa ibaba ang mga kasagutan:
a. Bukod sa pagiging sakim sa kapangyarihan at kayamanan, ano pa ang maaaring sanhi ng
himagsikan? Paano ito maiiwasan?
b. Bilang mga mag-aaral, ano-ano ang dapat ninyong isakatuparan upang maiwasan ang
away, alitan, o digmaan sa ating bansa?
4. Sumulat ng tula na binubuo ng dalawa o tatlong saknong na may tatlo o apat na taludtod
sa bawat saknong na ukol sa kagandahan ng mundo kung walang digmaan. Kailangang may
tugma ang mga taludtod sa bawat saknong. Lagyan din ito ng pamagat. Isulat ang tula sa ibaba
at maghanda sa pagbigkas nito sa harap ng klase.
247
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nakatuon Maliwanag ang Ang nilalaman ng Ang nilalaman ng
sa paksa ang ideyang inilalahad bawat saknong ay bawat saknong ay
mga saknong at ngunit may nakatuon sa paksa nakatuon sa paksa,
Nilalaman hindi maliwanag saknong na lumihis at maliwanag ang maliwanag ang
ang ideyang sa paksa. ideyang inilalahad. ideyang inilalahad
inilalahad. at pumupukaw
ng damdamin ng
mambabasa.
1 2 3
Lahat ng kaisipang May mga ilang Bago ang mga
Orihinalidad ibinahagi ay halaw sa kaisipang hinalaw sa kaisipang inilahad.
ibang tula at iba pang ibang tula o iba pang
akdang pampanitikan. akdang pampanitikan.
Ang mga ginamit na May ilang mga Gumamit ng mga
Pagpili ng Salita salita ay nakapagpagulo salitang ginamit na salitang angkop
sa mensahe ng tula. nakapagpagulo sa sa paksa at
mensahe ng tula. nakapagpalinaw sa
mensahe.
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap. Salungguhitan ang salitang nagpamali rito at isulat
sa patlang ang tamang salita.
___________ 1. Sa umaga ng araw ng pista, abalang-abala si Simoun sa pag-aayos ng kanyang
mga damit at alahas.
___________ 2. Sa hapon ng araw ng pista, ibinilin ni Simoun sa kanyang mga utusan ang pag-
alis ni Basilio.
___________ 3. Ayon kay Basilio, naging mabuti siyang anak at kapatid.
___________ 4. Tatlong buwan na ang nakaraan nang kausapin ni Simoun si Basilio tungkol sa
himagsikan.
___________ 5. Si Sinong ang tumulong kay Basilio upang makalabas ng bilangguan.
___________ 6. Ang lamparang ipinakita ni Simoun kay Basilio ay yari sa kahoy.
___________ 7. Ayon kay Simoun, ang lampara ay ilalagay sa gitna ng kusina na kainan ng mga
diyos-diyosan sa oras ng pista.
___________ 8. Pinaniwala ni Simoun ang mga tulisan na ang Kapitan Heneral ang nagpakana ng
isang himagsikan upang hindi matuloy ang kanyang pag-alis.
___________ 9. Tatlo at kalahating taong nabilanggo si Basilio kaya binulag siya ng pagnanasang
makapaghiganti.
___________ 10. Sa araw ng himagsikan, magkikita sina Simoun at Basilio sa San Diego sa ganap
na ikasampu ng gabi.
248
250
251
Mga Katanungan
1. Bakit pinuntahan ni Basilio si Isagani sa kanyang tirahan nang siya ay lumabas ng bilangguan?
2. Nang pag-usapan nina Basilio at Simoun ang tungkol sa himagsikan, ano ang nakalimutang
itanong ng binata sa huli?
3. Sino ang nakita ni Basilio na kutsero ni Simoun?
4. Bakit masayang-masaya si Don Timoteo Pelaez sa araw ng kasal ng kanyang anak na si Juanito?
5. Ilarawan ang ginawang pagbabago ni Don Timoteo Pelaez sa bahay ni Kapitan Tiago.
6. Ano ang ipinalit ni Don Timoteo Pelaez sa mga inukit at mga larawang santo ni Kapitan Tiago?
Bakit?
252
Gawain
Matagal na panahong sinakop ng iba’t ibang dayuhan ang Pilipinas. Dahil dito, matagal na inasam
ng mga Pilipino ang kalayaan. Ngayong natupad na ang kalayaang inasam ng ating mga ninuno, tunay
nga bang malaya na ang mga Pilipino? Marahil ay hindi sapagkat marami pa rin sa mga Pilipino ang
may kaisipang kolonyal.
Sa kasalukuyan, maraming Pilipino ang namamayagpag sa buong mundo dahil sa angking
talento. Ngunit nakatatawang isipin na ang mga dayuhan ang tumatangkilik sa kanila at hindi ang mga
kapwa Pilipino. Ano ang tinatangkilik ng mga Pilipino? Siyempre, ang mga gawa o talentong dayuhan.
Samakatwid, sa ating panahon ngayon, marami pa rin ang kagaya ni Don Timoteo Pelaez. Katunayan,
masabi lang na naka-in ang Pilipino, kahit imitation ay papatulan at nang huwag lamang masabihang
baduy. Nagpapatunay lamang na marami pa rin sa mga Pilipino na alipin pa rin ng dayuhan ang isipan.
Ikaw, isa ka ba sa kanila?
Gawain-Pangkatan
1. Hatiin ang klase sa limang pangkat.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Kilalanin ang mga nasa larawan.
b. Bakit sila kinilala sa buong mundo? Dapat ba silang ipagmalaki ng mga Pilipino?
c. Bukod sa kanila, sino-sino pa ang mga Pilipino na dapat nating tangkilikin at ipagmalaki sa
buong mundo? Itala ang mga ito.
d. Paano maipakikita ng bawat Pilipino ang pagtangkilik sa gawa at talento ng kapwa Pilipino?
Ano ang maaaring maging bunga sa bansa ng ganitong pagtangkilik?
e. Kung bibigyan ninyo ng payo ang mga katulad ni Don Timoteo Pelaez na tumatangkilik ng
talento at gawang dayuhan, ano ang payong maibibigay ninyo?
4. Maghanda ng isang talakayang panel na hindi kukulangin sa labinlimang minuto at hindi
lalampas sa dalawampung minuto. Ang lider ang magsisilbing tagapag-ugnay ng usapan. Ang
natitirang apat na kasapi ang magsisilbing bahagi ng panel. Ang mga tanong na sasagutin ay
ukol sa mga tanong na ibinigay sa itaas.
253
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi alam ang Hindi gaanong Alam ang paksa at Alam na alam ang
paksa at hindi alam ang paksa nakapagbibigay ng paksa at nakapag-
makapagbigay ngunit tinatang- ilang mga pansu- bibigay ng mga pan-
Kaalaman
ng mga kaila- kang makapag- portang detalye suportang detalye sa
sa Paksa
ngang impor- lahad ng mga sa mga imporma- mga impormasyong
masyon. mahahalagang syong ibinabahagi. ibinabahagi.
impormasyon.
Nagpakita ng Bahagyang nag- May tiwala sa May tiwala sa sarili at
pagkamahiyain pakita ng tiwala sarili at malinaw malinaw ang paraan
at hindi malinaw sa sarili ngunit ang paraan ng ng paglalahad
Paraan ang paraan ng hindi gaanong paglalahad. at nagpapakita
ng Paglalahad paglalahad. malinaw ang ng magandang
paraan ng pag- ugnayan sa mga
lalahad. manonood at kapwa
miyembro ng panel.
1 2
Pagsagot Hindi maliwanag ang kasa- Maliwanag ang kasagutan sa bawat
sa mga gutan sa ilang katanungan. katanungan.
Katanungan
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap kung tama o mali. Isulat sa patlang ang TM kung
wasto ang nilalaman ng pangungusap at ang ML kung hindi ito wasto.
___________ 1. Habang nasa daan si Basilio, iniisip niya kung saan siya pupunta sapagkat wala
siyang dala kundi ang baril na ibinigay ni Sinong.
___________ 2. Pinuntahan ni Basilio si Isagani upang makituloy ngunit wala ang binata.
___________ 3. Natukoy ni Basilio na sa bahay ni Kapitan Tiago magsisimula ang himagsikan
sapagkat dito gaganapin ang pista at pinalalayo siya ni Simoun sa daang
Anloague.
___________ 4. Ang himagsikan ay magsisimula sa ganap na ikapito ng gabi.
___________ 5. Nang makita ni Basilio na si Juanito ang pinakasalan ni Paulita, naawa ito sa
dalaga.
___________ 6. Mula sa labas ng bahay ni Kapitan Tiago, nakita ni Basilio si Simoun na may dalang
lampara at papalabas ng bahay.
___________ 7. Nakilala ni Basilio ang kutsero ni Simoun na si Sinong.
254
Mga Katanungan
255
Ang Pista
(talata 1–18)
256
257
12 Lumayo na lamang si Basilio nang hindi pa rin niya mapilit ang kaibigan.
Ngunit napansin pala ni Isagani ang mabilis na paglayo at pagkatakot
sa mukha nito kaya muli, tumingin si Isagani sa mga bukas na bintana
at nakitang wala nang tao sa sala. Ang lahat ay nasa kakainan na. Naisip
niyang maaaring totoo ang sinabi ni Basilio kaya nagbulay-bulay si nag-isip-isip
Isagani. Naisip niyang mamamatay si Paulita kung sasabog ang bahay
na iyon. Natakot si Isagani at nilimot niya ang nadaramang panibugho
at lahat ng kanyang sama ng loob. Nangibabaw pa rin ang pag-ibig
niya kay Paulita. Tinangka niyang pumasok sa bahay. Dahil sa kanyang
maayos na kasuotan, madali siyang nakapasok ng pintuan at hindi
pinigilan ng bantay.
13 Habang ito ang nangyayari sa labas ng bahay, sa loob ng bahay, sa may
kakainan sa asotea ay pinagpapasa-pasahan naman ng mga diyos-
diyosan ang isang kapirasong papel na ang nakasulat sa tintang pula ay:
Mane Thecel Phares
Juan Crisostomo Ibarra
14 “Juan Crisostomo Ibarra? Sino iyon?” ang tanong ng Kapitan Heneral.
15 “Ito ay masamang biro!” ang sabi naman ni Don Custodio. “Imposible
dahil patay na siya!”
16 Namumutla si Padre Salvi at naalala ang tungkol sa espinghe. Napansin
siya ni Padre Irene at tinanong kung iyon nga ang lagda ni Ibarra.
Tumango at mahinang sumagot ng oo si Padre Salvi kaya natakot silang
258
Piliin sa kahon ang angkop na salita sa bawat pangungusap. Isulat ang sagot sa patlang.
makahalubilo nakatutuya
nagbibigay-pugay nanaig
nagbulay-bulay pag-aalinlangan
1. Nakalulungkot ang kalagayan ng politika sa bansa dahil marami sa mga sinasabi ng mga politiko
sa kanilang pangangampanya ay _______________ sa isa’t isa.
2. Madalas niyang _______________ ang mga taong kilala sa lipunan dahil sa kanyang paghahanap
ng pondo at paghingi ng tulong para sa mga taong mahihirap.
3. Nang masaksihan niya sa telebisyon ang resulta ng naganap na lindol sa Haiti at Chile,
_______________ sa kanyang puso ang pagkaawa sa mga taong nabiktima at panghihinayang
sa mga ari-arian na nasira.
4. Dahil sa kanyang walang humpay na pagtulong sa mga nangangailangan, marami ang
_______________ sa kanya saan man siya makarating.
5. Nais niyang kapanayamin ang pangulo ng kompanya ngunit nakadama siya ng _______________
dahil sa dami ng mga taong nakapaligid.
Mga Katanungan
Gawain
Ang tao ay nabubuhay nang dahil sa pag-ibig. Ang pag-ibig ay makapangyarihan. Marami itong
nagagawa sa tao. Ito ang nagbibigay ng inspirasyon sa tao upang ang bawat panganib ay magsilbing
hamon. Ito ang nagtutulak sa tao upang magpatuloy sa kanyang pakikibaka at harapin ang anumang
pagsubok sa buhay. At higit sa lahat, ito ang dahilan upang pahalagahan, pagmalasakitan, at
paglingkuran ng tao ang kanyang kapwa nang buong puso kahit ito ay maging dahilan ng kanyang
pagsasakripisyo. Samakatwid, nasasalamin ang pagkakaroon ng likas na kabutihan ng tao dahil dito.
Nang dahil sa pag-ibig, naiwawaksi niya sa kanyang isipan ang paghihiganti o anumang gawaing
masama upang mangibabaw ang kabutihan.
Gawain-Dyad
1. Kumuha ng kapareha.
2. Tingnan ang mga larawan. Ipinakikita rito ang iba’t ibang uri ng pag-ibig. Tukuyin kung anong uri
ng pag-ibig ang nasa larawan.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
260
5. Sumulat ng awit sa pag-ibig at pagmamalasakit sa kapwa. Ang mga naging kasagutan sa mga
tanong sa itaas ay maaaring ipaloob sa awit. Lapatan ito ng melodiya. Ang melodiya ay maaaring
melodiya ng paboritong awit o sariling komposisyon.
261
Pamantayan 1 2 3 4
Kaangkupan sa Hindi angkop Hindi gaanong ang- Angkop ang mga Angkop na
Paksa ng mga ang mga salita kop ang mga salita salita sa paksa. angkop ang mga
Salitang Pinili sa paksa. sa paksa. salita sa paksa.
Hindi angkop Hindi gaanong ang- Angkop ang mga Angkop na
Kaangkupan ng
ang mga salita kop ang mga salita salita sa melodiya. angkop ang
mga Salita sa
sa melodiya. sa melodiya. mga salita sa
Melodiya
melodiya.
Kabisaan ng Hindi mabisa Hindi gaanong Mabisa ang mga Mabisang-mabisa
mga Ginamit ang mga gina- mabisa ang mga ginamit na pahi- ang mga ginamit
na Pahiwatig o mit na pahiwatig ginamit na pahi- watig o simbolismo. na pahiwatig o
Simbolismo o simbolismo. watig o simbolismo. simbolismo.
1 2 3
Ang mensahe ng awit Ang mensahe ng awit Ang mensahe ng awit ay
Kabisaan ng
ay walang kakinta- ay walang gaanong nagbibigay ng kakintalan
Kabuuang Mensahe
lang ibinibigay sa kakintalang ibinibigay sa sa isipan at damdamin ng
ng Awit
mambabasa. mambabasa. mambabasa.
Kilalanin kung sino ang tinutukoy sa hanay A at piliin ang wastong sagot sa hanay B. Titik lamang
ang isulat sa patlang.
A B
262
Tunay na dakila ang pag-ibig. Nang dahil sa pag-ibig, ang masama ay bumubuti, ang pangit ay
gumaganda, ang makitid na isipan ay lumalawak, at higit sa lahat ang tao ay natututong magpakasakit
at magpahalaga para sa kapwa.
Ngayong alam mo na ang kadakilaan ng pag-ibig, maglagay ng larawan sa kahon na ginupit sa
magasin na nagpapatunay nito.
Basahin: Kabanata 36 – Ang mga Kagipitan ni Ben Zayb, mga pahina 264–266
Mga Katanungan
1. Bakit kaagad umuwi si Ben Zayb pagkatapos ng mga nangyari sa pista ng kasal?
2. Anong malungkot na balita na tinanggap ni Ben Zayb kinabukasan pagkatapos ng pista?
3. Bakit nasa bahay-aliwan ng mga Dominiko sa Pasig si Padre Camorra?
263
264
Buuin ang mga salita sa hanay B sa pamamagitan ng pagsasaayos sa mga gulo-gulong titik upang
matukoy ang kahulugan ng mga salitang may salungguhit sa hanay A. Isulat ang nabuong salita sa
patlang na nasa ibaba ng mga gulo-gulong titik. Titik lamang ang isulat sa patlang bago ang bilang.
A B
266
Mga Katanungan
1. Ayon kay Ben Zayb, bakit sumuot sa ilalim ng mesa si Padre Irene sa pista ng kasal?
2. Sino ang paring hinimatay sa pista ng kasal ayon sa salaysay ni Ben Zayb?
3. Bakit nakakiling ang pagbabalita ni Ben Zayb sa Kapitan Heneral at sa mga prayle? Tama ba na
bigyan ng pagkiling ang mga matataas na tao sa lipunan sa pamamahayag? Bakit?
4. Bakit ipinagbawal ng Kapitan Heneral ang pagbabalita sa nangyari sa pista?
5. Sino si Matanglawin?
6. Bakit nilusob ng mga tulisan ang bahay-bakasyunan ng mga Dominiko?
7. Ano-ano ang nagpatotoo sa mga salaysay ng tulisan na si Simoun ang kanilang pinuno?
8. Naniniwala ba si Don Custodio sa isinalaysay ng tulisan? Patotohanan ang sagot.
9. Kung ikaw ang Kapitan Heneral, bilang pinakamataas na pinuno sa Pilipinas, pagbabawalan mo
rin ba ang mga mamamahayag na ibalita ang nangyari sa pista ng kasal nina Juanito at Paulita?
Bakit?
10. Batay sa ginawi ng Kapitan Heneral nang hindi niya pinayagan si Ben Zayb na isulat ang nangyari
sa pista, paano mo siya huhusgahan? Ayaw kaya niyang ipaalam na may nangyaring gulo sa
kanyang nasasakupan o ayaw lang niyang ipalathala ang hindi totoo?
Gawain
267
268
Rubric sa Newscasting
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi naging Hindi gaanong Naging malikhain Malikhain sa
malikhain sa naging malikhain sa pagtatanghal at pagtatanghal at
pagtatanghal at sa pagtatanghal at seryoso sa pagba- napakahusay sa
halos lahat ay may ilang kasapi balita ang lahat ng pagbabalita.
Presentasyon
hindi seryoso sa na hindi seryoso sa kasapi
pagbabalita. Nag- pagbabalita.
tatawanan ang
marami.
Naging mahiyain Hindi gaanong Kinakitaan ng tiwa- Buong-buo
Tiwala sa buong oras ng kinakitaan ng la sa sarili habang ang tiwala sa
sa Sarili pagbabalita. tiwala sa sarili sa nagbabalita. sarili habang
pagbabalita. nagbabalita.
Hindi mapakali sa Hindi gaanong Maganda ang Maganda ang tindig
pagbabalita. maganda ang tindig tindig sa halos sa buong oras ng
Tindig
habang nagbabalita. buong oras ng pagbabalita.
pagbabalita.
269
Tukuyin ang nawawalang salita sa bawat pangungusap at isulat ang wastong sagot sa patlang.
1. Ginawang _______________ ni Ben Zayb ang Kapitan Heneral sa kanyang panulat upang hindi
sumama ang loob nito sa kanya bago umalis ng Pilipinas.
2. Nahimatay si Padre Salvi sa _______________ ayon kay Ben Zayb dahil nawalan ng saysay ang
mga pangaral nito sa mga Indio.
3. Nalungkot si Ben Zayb nang _______________ ng Kapitan Heneral ang anumang pagbabalita
ukol sa nangyari sa pista ng kasal.
4. Naibalita ang paglusob ng tatlong tulisan sa bahay-bakasyunan ng mga Dominiko sa Pasig at
kinuha ang salaping mahigit _______________.
5. Nagulat si Ben Zayb nang malamang si Padre Camorra ang paring _______________ ng mga
tulisan.
6. Si Padre Camorra ay nasa bahay-bakasyunan ng mga Dominiko bilang ________________ sa
kanyang mga ginawa sa Tiani.
7. Sa paglusob ng tatlong tulisan sa bahay-bakasyunan ng mga Dominiko sa Pasig, _______________
lamang ang kanilang dalang sandata.
8. Ayon sa mga tulisang nadakip, kinatagpo sila ni Matanglawin sa _______________ upang
sumama sa pangkat.
9. Sa salaysay ng mga tulisan, ang hudyat ng kanilang paglusob ay isang putok ng kanyon ngunit
wala silang narinig kaya ang iba sa kanila ay umatras at bumalik sa _______________.
10. Napatotohanan ang salaysay ng mga tulisan nang hindi matagpuan si Simoun at makita sa
kanyang tirahan ang mga bayong ng _______________ at maraming bala.
Tunay na maselan ang gawain ng isang mamamahayag kaya nararapat lamang na bawat isa
sa kanila ay bigyan ng parangal. Ito ay isang paraan upang patuloy silang maging tapat sa kanilang
sinumpaang tungkulin na magsasabi na gawing mga katotohanan lamang upang ang bawat isa sa
atin ay maging mulat sa mga nangyayari sa paligid.
270
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
_____________________________________________
Mga Katanungan
271
Maipaunawa na sa paghuhusga, ang ginagamit ay ang isipan at hindi ang damdamin at ang
pagkiling ay iniiwasan
Ang Hiwaga
(talata 1–10)
272
Kilalanin ang kahulugan ng salitang may salungguhit sa pangungusap. Hanapin at bilugan ito sa
kahon at isulat sa patlang.
___________ 1. Nakagawian na ng mag-anak na magsimba tuwing Linggo bago mamasyal.
___________ 2. Dahil sa kanyang kasipagan bukod sa katalinuhan, siya ang naatasang mamuno
sa mga gawain sa kanilang paaralan.
___________ 3. Siya ang namahala sa mga gawaing pangkalusugan sa kanilang barangay kaya
siya tumanggap ng papuri sa iba’t ibang sektor.
___________ 4. Namangha ang lahat sa kanyang mga ipinagtapat dahil hindi nila akalain na
magagawa niya ang mga bagay na iyon.
___________ 5. Ang kanyang kabuktutan ay hindi nagtagumpay dahil sa pagkakaisa ng mga tao
sa kanyang bayan.
O S A K I S A G A N
K K U S A R V I N A
A A M O G H N A H Y
B L S I J K A B U A
A E U A A L G C S N
K I E S M R U D A A
D E R M I A L E Y S
L G T N E P A F M A
A H E O L Q T N O K
M A F R A N C I S A
O I N A U T U S A N
274
Gawain
275
Gawain-Pangkatan
1. Hatiin ang klase sa pitong pangkat.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
3. Pag-usapan ang sumusunod:
a. Naranasan mo na bang husgahan ng ibang tao? Ano ang iyong naramdaman ukol dito?
Ibahagi ang karanasan sa pangkat.
b. Nagawa mo na bang manghusga ng ibang tao? Tama ba ang iyong ginawang paghusga?
Bakit?
c. Anong aral ang natutuhan mo sa mga karanasang ito? Magpalitan ng kuro-kuro.
4. Tingnan ang mga larawan sa ibaba. Kilala mo ba sila? Pag-usapan ang mga tanong sa ibaba:
276
Pamantayan 1 2 3 4
Nabuong Hindi nakabuo Hindi gaanong Malinaw ang Malinaw na
Larawan/ ng malinaw na malinaw ang mensahe ng malinaw ang
Kalinawan ng mensahe ng mensahe ng larawan. mensahe ng
Mensahe larawan. larawan. larawan.
Hindi naging Hindi gaanong Halos lahat Malikhain ang pag-
Posisyon ng malikhain ang malikhain ang ng kasapi ay kakaposisyon ng
Bawat Kasapi sa mga kasapi sa pagkakaposisyon malikhain ang lahat ng kasapi.
Isang Kuwadro kanilang mga ng halos lahat ng pagkakapo-
posisyon. kasapi. sisyon
Hindi epektibo Hindi gaanong Halos lahat Ang lahat ng
Projection ang mga kasa- epektibo ang halos ng kasapi ay kasapi ay epektibo
ng Papel pi sa papel na lahat ng kasapi sa epektibo sa papel sa papel na
na Ginampanan ginampanan. papel na ginampa- na ginampanan. ginampanan.
nan
1 2 3
Hindi seryoso ang mga Hindi gaanong seryoso Ang bawat kasapi ay
kasapi sa papel na ang ilang kasapi sa papel seryoso sa kanilang
Kooperasyon kanilang ginampanan. na kanilang ginampanan. papel na ginampanan at
ng Bawat Kasapi nagsilbing inspirasyon
sa ibang kasapi sa
pangkat.
277
Mula sa mga natalakay sa itaas, maliwanag na ang paghuhusga na walang batayan ay walang
naidudulot na mabuti. Dahil dito, mahalaga ang papel na ginagampanan ng korte. Kahit masasabing
ang lahat ay may kalayaang magbigay ng sariling opinyon, ang korte ang naatasang legal na
makapagbibigay ng paghuhusga sa anumang usaping naidudulot dito.
Kung talagang nauunawaan mo ang mga tinalakay sa kabanatang ito, mag-isip ng simbolo ng
hustisya sa bansa bukod sa pangkaraniwang timbangan na alam ng lahat at iguhit ito sa isang puting
papel.
Mga Katanungan
278
A. Natutukoy ang salitang-ugat ng ilang piling salita at naibibigay ang kahulugan ng mga ito
B. Nakapaglalahad ng kuro-kuro hinggil sa maaaring dahilan ng pagkakaroon ng mga sundalong
salot sa lipunan
C. Napag-uusapan kung kailan at paano dapat gamitin ng tao ang kanyang kapangyarihan
D. Natutukoy ang problema sa binasang balita at nakapagmumungkahi ng solusyon
Ang Kasawian
(talata 1–8)
Halagahang Pangkatauhan: Minamahal at iginagalang ng mga taong nasasakupan ang taong
may tunay na malasakit sa kapwa sa kabila ng kanyang taglay na
kapangyarihan.
279
280
Tukuyin ang salitang-ugat ng salitang may salungguhit sa pangungusap. Hanapin ang sagot
sa mga salitang nakakahon at kulayan ang kahon ng napiling sagot. Isulat naman sa patlang ang
kahulugan ng salitang-ugat sa patlang.
Mga Katanungan
Gawain
Ipinakita sa mga larawan ang ilang pangyayari noong EDSA I na kung saan nakatulong ng mga
mamamayang Pilipino ang mga sundalo upang makamit ang kalayaan sa kamay ng isang diktador.
Tunay na mahalaga at mabigat ang tungkuling ginagampanan at nakaatang na responsibilidad
sa balikat ng mga sundalo. Ilan sa mga sinumpaan nilang tungkulin ay ang magbigay ng proteksi-
yon sa mga mamamayan at tagapagtanggol ng bayan sa lahat ng oras buhay man nila ang naka-
taya. Ngunit sa kasalukuyan,
nakalulungkot mang isipin,
may mga sundalong salot sa
bayan at nagsisilbing pabi-
gat sa mamamayan. Ano ang
maaaring kadahilanan?
1. Hindi kaya dahil sa liit
ng kinikita ay nakaiisip
sila na gumawa ng
bagay na ikasisira nila?
2. Hindi kaya dahil umakyat na sa ulo nila na sila ay makapangyarihan dahil na rin sa sandatang
ipinagkatiwala sa kanila?
3. Hindi kaya dahil wala silang takot dahil may nag-uutos at sasagot sa kanilang kamalian?
Talagang mahirap ang buhay ng mga sundalo. Bukod sa mabigat na responsibilidad na nakaatang
282
Gawain-Pangkatan
1. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
2. Magtalaga ng lider at kalihim na tagapagtala.
3. Pumili ng isa sa mga nakatala kung bakit nagiging abusado ang ilang mga sundalo at pag-usapan
ito. Kung wala sa talaan, maglagay ng sariling dahilan at palawakin ito. Ang ikaapat na pangkat
ay sasagutin ang tungkol sa balita sa ibaba na may kinalaman sa pagkakasangkot ng mga pulis.
Bilang panghuli, ang lahat ng pangkat ay kailangang sagutin ang sumusunod na mga tanong at
ibahagi ang sagot sa klase:
a. Kailan dapat gamitin ng tao ang kanyang kapangyarihan?
b. Paano nakabubuti ang paggamit ng kapangyarihan sa mga nasasakupan?
4. Basahin ang balita para sa ulat ng ikaapat na pangkat.
283
Rubric sa Pag-uulat
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi maayos ang Hindi gaanong Nakapagbibigay Alam na alam ang
Kaalaman pagtalakay. maayos ang pag- ng karagdagang iniuulat at nakapag-
sa Paksa talakay. impormasyon. bibigay ng karagda-
gang impormasyon.
Mahina ang tinig Hindi gaanong Malinaw at sapat Malinaw ang pag-
Paraan at maligoy sa sapat ang tinig at ang lakas ng tinig. sasalita at angkop
ng Pagsasalita/ pagsasalita. may mga sali- ang boses sa dami
Tinig tang hindi mau- ng mga nakikinig at
nawaan. lugar.
Walang tiwala sa Walang gaanong May tiwala sa May tiwala sa sarili
Kilos/Asal sa
sarili. tiwala sa sarili at sarili at obhetibo at masayang dis-
Harap ng mga
hindi gaanong sa pag-uulat. posisyon at naging
Tagapakinig
obhetibo sa pag- obhetibo sa paksang
uulat. iniuulat.
1 2 3
Hindi nakuha ang Hindi gaanong naku- Kuhang-kuha ang atensi-
Rapport interes ng mga tagapa- kuha ang atensiyon ng yon ng mga tagapakinig
sa mga Tagapakinig kinig. mga tagapakinig. kaya ang kanilang tuon ay
sa tagapag-ulat.
Suriin ang nilalaman ng bawat pangungusap. Iguhit sa patlang ang 4 kung tama ang nilalaman
ng pangungusap at iguhit ang Ä kung mali ang nilalaman nito.
284
Mga Katanungan
1. Bukod kay Don Tiburcio, sino ang nagtiwala sa kalinga ni Padre Florentino?
2. Ayon kay Simoun, paano niya naging kaibigan ang Kapitan Heneral?
3. Ayon kay Padre Florentino, paano nagiging karapat-dapat ang pagpapakasakit?
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Kasawian” na may gabay ng guro at sagutin
ang mga kaukulang katanungan.
285
Ang Wakas
(talata 1–12)
286
287
288
289
Gawain
Kilala mo ba kung sino ang nasa larawan? Siya si Pope John Paul
II. Siya ay kinilala bilang isa sa mga maimpluwensiyang pinuno ng ika-
20 siglo dahil sa kanyang mga ginawa para sa mundo. Siya ay tunay na
imahe ng Panginoon. Ginagawa niya kung ano ang kanyang sinasabi at
nagsisilbing mabuting huwaran sa mga tao anuman ang lahi, relihiyon,
o kinabibilangang propesyon. Bilang patunay, noong Mayo 13, 1981,
siya ay malubhang nasugatan nang barilin habang papasok sa St. Peter’s
Square ni Mehmet Ali Ağca, isang Turkong eksperto sa pamamaril at
miyembro ng militanteng grupong pasista na Grey Wolves. Ngunit ang
higit na ikinagulat ng marami ay nang bisitahin niya sa bilangguan ang
bumaril sa kanya dalawang araw bago mag-Pasko noong 1983. Nag-
usap sila sa loob ng dalawampung minuto. Nang siya ay tanungin kung
ano ang kanilang pinag-usapan, sinabi lamang niya na ang anumang
kanilang pinag-usapan ay mananatili na lamang sa kanilang dalawa at kinausap niya ito bilang kapatid
at kanya nang ibinigay ang kanyang kapatawaran at buong tiwala. Siya rin ang nagsabing “Ang
kinabukasan ay magsisimula ngayon at hindi bukas (The future starts today, not tomorrow).”
Tunay na kahanga-hanga ang taong katulad niya. Itinuro niya sa mga tao na kailangang maging
mapagpatawad tulad ng pagpapatawad ng Panginoon sa mga kasalanang ginawa ng tao nang siya
ay nagpapako sa krus. Isa siyang tunay na Kristiyano at imahe ng Panginoon. May kilala ka pa bang
katulad niya?
290
1.
2.
3.
291
Pamantayan 1 2 3 4
Hindi nagtulu- Hindi gaanong Nagtulungan sa Nagtulungan sa
ngan sa gawain nagtulungan sa gawain ngunit hindi gawain at ginamit
Pagsasagawa at hindi ginamit gawain; hindi gaa- ginamit ang lahat ang lahat ng oras
ng Gawain nang epektibo at nong ginamit ang ng oras nang epek- nang epektibo at
produktibo ang oras nang epekti- tibo at produktibo. produktibo.
oras. bo at produktibo.
Hindi maayos Hindi gaanong Maayos ngunit hindi Maayos at epek-
at epektibo ang maayos at epek- gaanong epektibo tibo ang paraan
paraan ng pagka- tibo ang paraan ang paraan ng pag- ng pagkakaguhit
Pagkamalikhain
kaguhit ng mga ng pagkakaguhit kakaguhit ng mga ng mga tauhan at
tauhan at eksena. ng mga tauhan at tauhan at eksena. eksena.
eksena.
Hindi akma Hindi gaanong Akma sa larawan Akma sa larawan
sa larawan at akma sa larawan ngunit hindi at maliwanag ang
Diyalogo maliwanag ang at hindi gaanong gaanong maliwa- mensahe.
mensahe. maliwanag ang nag ang mensahe.
mensahe.
Hindi akma ang Hindi gaanong Akma ang mga Akmang-akma
mga piniling kulay akma ang mga piniling kulay na ang mga pini-
at hindi malinis piniling kulay at nagbigay-buhay ling kulay na
Paggamit
ang pagkakaga- hindi gaanong sa bawat eksena nagbigay-buhay
ng Kulay
wa. malinis ang ngunit hindi sa bawat eksena
pagkakagawa. gaanong malinis at malinis ang
ang pagkakagawa. pagkakagawa.
Hindi maliwanag Hindi gaanong Maliwanag ang Maliwanag ang
ang pagkakasu- maliwanag ang pagkakasunod- pagkakasunod-
nod-sunod ng pagkakasunod- sunod ng mga sunod ng mag
Banghay mga pangyayari sunod ng mga pangyayari ngunit pangyayari at
at hindi mahalaga pangyayari at may may ilang eksenang bawat eksena ay
ang mga eksena. ilang eksenang hindi mahalaga. mahalaga.
hindi mahalaga.
292
Lubhang marami nang kasamaan ang nangyayari sa mundo kaya panahon na upang dumami
ang katulad ni Padre Florentino at Pope John Paul II na marunong magpatawad at hindi nagtatanim ng
sama ng loob sa kapwa. Kailangang ang bawat isa sa atin ay mag-isip ng mabuti para sa kapwa. Hindi
dapat maging makasarili dahil ang taong makasarili ay hindi nagtatagumpay sa kanyang mga plano.
Bumuo ng salawikain na magsisilbing gabay sa paggawa ng kabutihan sa kapwa. Isulat ito sa
isang papel at kulayan o lagyan ng disenyo, gupitin at ibigay sa kapareha. Tingnan ang halimbawa sa
ibaba.
Para sa karagdagang kaalaman, panoorin ang 2D Flash Animated Digital Storybook ng “Ang Wakas” na may gabay ng guro at sagutin ang
mga kaukulang katanungan.
293
296
Adanza, E. et al. 2002. Isang Aklat sa Pandalubhasang Kurso Jose P. Rizal: ang kanyang buhay, ginawa at naging
bahagi sa Himagsikang Pilipino. Manila: Rex Bookstore.
Aguilar, A., San Valentin, L. 2002. Jose Rizal: Pinakadakilang Bayaning Pilipino: Gabay sa Kursong Rizal. Makati
City: Grandwater Publications.
Alejandro, R., Medina, S. Jr. 1972. Buhay at Diwa ni Rizal. Manila: National Book Store.
Anacoreta, P. 2000. Rizal: Ang Pinakadakilang Pilipino. Manila: Rex Bookstore.
de Guzman, Maria. 1960. Ang El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal. Manila: National Book Store.
Ongoco, Tomas C. 1969. Mga Tulong sa Pag-aaral sa El Filibusterismo. Quezon City: Manlapaz Publishing Co.
Websites
www.jpenrile.com/aboutjpe/biography.asp
http://tubagbohol.mikeligalig.com/news-philippines/mother-poisons-3-children-then-kills-self-police/
http://pnoypinay.org/updates
http://www.ssc.edu.ph/centennial%20website/images/images/Jose%20Abad%20Santos.jpg.
http://www.elaput.org/jabadsn1.htm
http://www.letran.edu/images/new/manuel_quezon.jpg
http://www.etravelpilipinas.com/about_philippines/images/melchora_aquino.jpg
http://park.org/Philippines/centennial/heroes03.htm
http://mabuhaycity.com/photoplog/image-maguindanao-massacre-photos-images-1583/
http://news.bbc.co.uk/2/hi/8397736.stm
http://fiveprime.org/hivemind/Tags/bayanihan,pinoy
http://EzineArticles.com/?expert=David_McDermott
http://EzineArticles.com/?expert=Barbara_White
http://zamboangajournal.blogspot.com/2009/04/troops-continue-assault-on-milf-in.html.
http://starbozz.files.wordpress.com/2008/10/teresa.jpg
http://www.fotosearch.com/STK008/tlg1009/
http://www.photographytips.com/page.cfm/1170
http://74.125.153.132/search?q=cache:Pjq7aEoWskJ:www.philstar.com/Article.aspx/Article.
299
300
301
Amelia V. Bucu
Nakapagtapos siya ng Bachelor of Science in Education major sa Filipino,
sa National Teachers College. Tinapos niya ang mga akademikong pangangaila-
ngan sa Masteral sa Ortanez University. Nakapagturo siya sa high school sa mga
paaralang Philippine Women’s University, St. Joseph College, at Stella Maris
College na kung saan ay naging tagapag-ugnay din siya Filipino. Naging pangulo
siya ng CEAP-Filipino Cluster A noong 1998–2002 at 2004–2006. Nakapagsulat na
siya ng mga aklat sa Filipino sa high school at elementary tulad ng Obra Maestra
IV, Yakal sa Wika at Pagbasa, at isang serye ng komposisyon sa Filipino. Isa siya
sa mga tagapagsalita ng Rex Book Store Inc. sa mga seminar at workshop ukol sa
iba’t ibang paksa sa Filipino. Sa kasalukuyan, siya ay guro sa kolehiyo at tagapag-ugnay ng Filipino sa Our
Lady of Fatima University, Antipolo Campus.
Marga B. Carreon
Nakapagtapos siya ng MA Ed sa Filipino at PhD sa Filipino sa Pamantasang
Normal ng Pilipinas (Manila). Nakapagturo siya sa high school sa Angeles
University Foundation at Holy Family Academy (Angeles City). Siya ay naging
program chairperson ng Teacher Education, program coordinator ng Graduate
School of Education, department chairperson ng Filipino Department at unit
coordinator sa Filipino ng Department of Languages sa Pamantasan ng Holy
Angel (Angeles City), at tagapag-ugnay sa Filipino (high school) sa Holy Family
Academy. Nakapagsulat na rin siya ng mga aklat sa kolehiyo (Komunikasyon sa
Akademikong Filipino, Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik at Masining na Pagpapahayag). Isa rin siya
sa mga may-akda ng Obra Maestra III (Ikatlo at Ikaapat na Edisyon) at Obra Maestra IV (Ikatlong Edisyon).
Siya ay lifetime member ng Pambansang Samahan ng Lingguwistika at Literaturang Filipino (PSLLF) at
miyembro ng Regional Quality Assessment Team (RQAT) ng Commission on Higher Education Regional
Office III (CHEDRO III) sa Edukasyon. Sa kasalukuyan, siya ay nagtuturo sa kolehiyo at Paaralang Gradwado
ng Pamantasan ng Holy Angel.
303
Felicidad Q. Cuaño
Nagtapos ng Bachelor of Science in Education, major sa Filipino at minor sa
Physical Education sa University of the East. Tapos din ng Master of Arts in Educa-
tion, major sa School Leadership sa De La Salle University noong 1996.
Siya ay nakapagturo sa Siena College sa loob ng 39 taon. Narito ang mga
posisyong hinawakan niya sa nasabing paaralan: Overall Academic Coordinator,
Coordinator for Student Affairs, Prefect of Discipline, Assistant Principal for Academ-
ics, Coordinator in Filipino Department, at Moderator for Student Mentors Club.
Naging aktibong pangulo ng CEAP, kalihim ng NCR Cluster noong 2000–
2001 at auditor ng sumunod na taon. Kasapi siya ng Samahang A Teacher.
Marami na siyang nadalaw na lugar sa Pilipinas dahil sa pagbibigay niya ng mga seminar upang
makatulong sa mga gurong nagnanais na mapaunlad pa ang kakayahan sa pagtuturo.
Marami na rin siyang naisulat na mga aklat tulad ng Kawil IV
IV, Obra Maestra (Unang Edisyon), Values
Unfolding, Obra Maestra (Binagong Edisyon), Sambotani I–II, Obra Maestra (Ikatlong Edisyon), Pagyabong,
Ang Pagsasabuhay, at Angking Yaman (Siena Project).
Sa kasalukuyan ay ginagawa niya ang Ang Pagyabong (Ikalawang Edisyon). Katatapos lamang niyang
gawin ang Sambotani IV (Ikalawang Edisyon).
Outstanding administrator ng Siena College High School Department.
Naging nominado bilang outstanding administrator sa O.P. Luzon ng Siena College sa taong 2003–
2004.
304