Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
CUADROS DE MORFOLOGÍA
NOMINAL Y VERBAL
*Los contenidos de este cuadernillo están destinados a las siguientes asignaturas:
JIMENA PALACIOS
2019
ISP-JVG 2
JIMENA PALACIOS
PROSODIA
Diferencias
1. Consonantes
c, k, q [k]
ch, ph, th (corresponden a las griegas ) oclusivas sordas aspiradas pulcher philtrum thema
préstamos recientes. [k] [f] [t]
z en algunas palabras de origen griego se mantiene la z que se pronuncia como una fricativa dental sonora.
zona zephyrus
3. Consonantes compuestas
[ks] - [gs]
4. La y
Pronunciación similar a la [ü] francesa, en palabras de origen griego.
yra typus
5. Vocales y semivocales
i (j) - u (j) son semivocales, es decir, las formas consonánticas de i, u: la articulación comienza teniendo
un amplio carácter vocálico que se va convirtiendo en una estrechez. La grafía j – v se debe a los eruditos
del renacimiento.
Las mayúsculas correspondientes son I y V.
iudex iam peior
ISP-JVG 3
JIMENA PALACIOS
verbum rivus virtus
a) aurum - causa
b) caelum - rosae
c) poena - moenia
LA ACENTUACIÓN LATINA
Reglas:
PRIMERA DECLINACIÓN
OBSERVACIONES
1. género: en su mayor parte son sustantivos femeninos, excepto cometa, planeta y los nombres y
oficios de varón: nauta, navita, incola, poeta, etc.
2. número: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum- tienen sólo formas plurales: divitiae, nuptiae,
tenebrae, Athenae, Kalendae, etc. En estos casos su enunciado va en plural.
3. locativo: algunos nombres de ciudad conservan el antiguo caso locativo con desinencia -AE (si se
enuncian en singular) o -IS (si se enuncian en plural): Romae, Athenis.
4. particularidades: los sustantivos dea, filia, liberta forman a veces el dativo y ablativo plural con
desinencia -BUS, para evitar confusiones con los respectivos sustantivos masculinos que pertenecen
a la segunda declinación: deabus, filiabus, libertabus.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
SEGUNDA DECLINACIÓN
ENUNCIADO: populus, -i
SINGULAR PLURAL
nominativo populus populi
vocativo popule populi
acusativo populum populos
genitivo populi populorum
dativo populo populis
ablativo populo populis
OBSERVACIONES
1. género: en su mayor parte son sustantivos masculinos, excepto los nombres de ciudades
(Corinthus), islas (Delus) y árboles (fagus), que son femeninos; y los sustantivos vulgus, virus, pelagus,
que son neutros .
2. número: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum- tienen sólo formas plurales: liberi, Fast, etc..
En estos casos su enunciado va en plural. Carecen de plural los sustantivos humus, virus, pelagus y
vulgus.
3. particularidades: el sustantivo filius y los nombres propios que tienen nominativo en -IUS
(Horatius, Vergilius, etc.) forman el vocativo singular en -I: fili, Horati, Vergili.
ISP-JVG 5
JIMENA PALACIOS
ENUNCIADO: templum, -i
SINGULAR PLURAL
nominativo templum templa
vocativo templum templa
acusativo templum templa
genitivo templi templorum
dativo templo templis
ablativo templo templis
OBSERVACIONES
número: algunos sustantivos - llamados pluraliatantum - tienen solo formas plurales: arma, castra, rostra,
spolia, etc. En estos casos su enunciado va en plural.
D.- Declinación del sustantivo deus, -i
ENUNCIADO: deus, -i
SINGULAR PLURAL
nominativo deus dei / dii / di
vocativo deus dei / dii / di
acusativo deum deos / divos
genitivo dei / divi deorum / deum
dativo deo / divo deis / diis / dis
ablativo deo /divo deis / diis / dis
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ISP-JVG 6
JIMENA PALACIOS
característica: declinan el género femenino por la primera declinación y los géneros masculi-
no y neutro, por la segunda.
TERCERA DECLINACIÓN
1. TEMAS CONSONÁNTICOS
1.1. TEMAS EN LÍQUIDA ( L / R) : nominativo sin desinencia (grado cero). Los sustantivos
pater, mater, frater sufren la caída de la E en los casos
con desinencia.
1.4. TEMAS EN SIBILANTE (S) : nominativo sin desinencia (grado cero) - con o sin apofonía
vocálica - Rotacismo (s > r) cuando la S es intervocálica.
1.4.TEMAS EN NASAL : nominativo sin desinencia (grado cero). En los sustantivos masculi-
nos y femeninos, la nasal cae en el nominativo y vocativo. Con o sin
apofonía vocálica.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2.- TEMAS EN -I
OBSERVACIONES:
Los sustantivos canis, iuvenis, vates, mensis forman el genitivo plural en -UM.
4. TEMAS MIXTOS
Los sustantivos que pertenecen a tema mixto declinan el singular como los temas consonánticos y
el plural como los temas en -I
(a) los sustantivos de nominativo monosilábico terminado en -NS, -RS, BS, PS, LX, RX.
Ejemplos: mons, montis; ars, artis; urbs, urbis; stirps, stirpis; falx, falcis; arx, arcis.
(B) los sustantivos de nominativo monosilábico con vocal larga o diptongo.
Ejemplo: dos, dotis; faux, faucis
(C) por analogía siguen la misma regla los siguientes sustantivos: fraus, fraudis; nox, noctis; mus,
muris, nix, nivis, mas, maris.
5. TEMAS AISLADOS
==============================================================
ISP-JVG 11
JIMENA PALACIOS
característica: declinan los tres géneros por la tercera declinación. Tienen siempre ablativo
singular en -I, genitivo plural en - IUM, nomin./vocat./acusat. neutro plural en
-IA.
A.- Con tres terminaciones genéricas (masculino, femenino, neutro) en el nominativo singular
ENUNCIADO:
acer, - cris, -cre
SINGULAR PLURAL
masculino femenino neutro masculino femenino neutro
nominativo acer acris acre acres acria
vocativo acer acris acre acres acria
acusativo acrem acre acres acria
genitivo acris acrium
dativo acri acribus
ablativo acri acribus
OBSERVACIONES:
1. Los adjetivos celer, -eris, -ere; inops, -opis; memor, -oris; supplex,-icis forman el genitivo plural en -UM.
2. Los participios presentes se declinan como los adjetivos de una terminación genérica en el
nominativo singular. Cuando se emplean como sustantivos o tienen valor verbal, forman el
ablativo singular en -E.
==============================================================
ISP-JVG 13
JIMENA PALACIOS
CUARTA DECLINACIÓN
OBSERVACIONES:
1. Los sustantivos arcus, artus, partus, tribus, quercus, acus y pecu forman el dativo yablativo plural con
la desinencia - UBUS.
2. Esta declinación no tiene adjetivos
3. El sustantivo domus tiene una declinación particular porque combina formas de la segunda y de la
cuarta. Tiene además un locativo domi.
ENUNCIADO: domus, - us / i
SINGULAR PLURAL
nominativo domus domus
vocativo domus domus
acusativo domum domus / domos
genitivo domus / domi domuum / domorum
dativo domui / domo domibus
ablativo domu / domo domibus
==============================================================
QUINTA DECLINACIÓN
OBSERVACIONES:
1. Con excepción de res, rei y dies, -ei, el resto de los sustantivos de esta declinaciónraramente se
emplean en plural.
2. Esta declinación no tiene adjetivos.
==============================================================
ISP-JVG 14
JIMENA PALACIOS
GRADOS DEL ADJETIVO
1.- COMPARATIVO
Formación: El grado comparativo de los adjetivos se forma agregando al tema del ad-etivo (tomado
del genitivo singular) los sufijos -IOR (masculino yfemenino), -IUS (para el neutro). Siguen la
tercera declinación de tema consonante.
Ejemplos:
altus, -a, -um - Genitivo sing.: alti Tema: alt- altior (m. y f.), altius(n)
niger, - gra, -grum. Genitivo sing.: nigri Tema: nigr- nigrior (m.yf.), nigrius (n)
acer, -cris, -cre. Genitivo sing. : acris Tema: acr- acrior (m.y f.), acrius (n)
levis, -e. Genitivo sing.: levis Tema: lev- levior (m. y f.), levius (n)
audax,- acis. Genitivo sing.: audacis Tema: audac- audacior (m.yf.), audacius (n)
ingens,-ntis. Genitivo sing.: ingentis Tema: ingent-ingentior (m.yf.),ingentius (n)
2.- SUPERLATIVO
Ejemplos:
altus, -a, -um - Genitivo sing.: alti Tema: alt- altissimus, -a, -um
levis, -e. Genitivo sing.: levis Tema: lev- levissimus, -a, -um
audax,- acis. Genitivo sing.: audacis Tema: audac- audacissimus, -a, -um
ingens,-ntis. Genitivo sing.: ingentis Tema: ingent- ingentissimus, a-, -um
ISP-JVG 15
JIMENA PALACIOS
los adjetivos que tienen nominativo singular en -LIS, forman el superlativo agregando - LIMUS,
-LIMA, -LIMUM al tema del adjetivo (tomado del genitivo singular. Se declinan como un
adjetivo de primera clase (modelo: bonus,-a,-um)
ejemplos:
similis, -e . Genitivo sing.: similis Tema: simil- simillimus, -a, -um
facilis, -e. Genitivo sing.: facilis Tema: facil- facillimus, -a, -um
los adjetivos que tienen nominativo masculino singular en -ER, forman el superlativo agregando -
RIMUS, -RIMA, -RIMUM al nominativo singular. Se declinan como un adjetivo de primer clase
(modelo: bonus, -a, -um)
ejemplos:
niger, -gra, -grum. Nom. masc sing.: niger nigerrimus, -a, -um
hacer, -cris, -cre. Nom. masc. sing.: acer acerrimus, -a, -um
ejemplos:
maledicus, -a, -um. Gen.sing.: maledici Tema: maledic- maledicentior,-ius
maledicentissimus, -a, -um
los adjetivos cuyo nominativo masculino singular termina en -EUS, - IUS, -UUS, forman el grado
comparativo agregando el adverbio MAGIS, y el grado superlativo agregando el adverbio
MAXIME
ejemplos:
idoneus, -a, -um MAGIS idoneus, -a, -um // MAXIME idoneus, a-, -um
arduus, a-, -um MAGIS arduus, -a, -um // MAXIME arduus, -a, -um
SINGULAR PLURAL
1era. 2da. 3era. 1era. 2da. 3era.
nominati ego tu ---- nos vos ---
vo
vocativo ---- tu ---- --- vos ---
acusativ me te se nos vos se
o
genitivo mei tui sui nostri/- vestri/- sui
trum trum
dativo mihi tibi sibi nobis vobis sibi
ablativo me te se nobis vobis se
Observaciones
1. Los pronombres pueden aparecer reforzados con sufijos como - MET (egomet, nosmet),
- PSE (sepse); - TE (tute). El pronombre de tercera persona puede duplicarse en acusativo o
ablativo: sese.
2. Cuando los ablativos forman circunstancial de compañía con la preposición CUM, se usan las
formas: mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum.
================================================================
PRONOMBRES POSESIVOS
Estos pronombres siguen la declinación de un adjetivo de primera clase (modelo: bonus, -a, -um)
SINGULAR PLURAL
primera persona meus, -a, -um noster, -tra, -trum
segunda persona tuus, -a, -um vester, -tra. -trum
tercera persona suus, -a, -um suus, -a, -um
==============================================================
PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
ENUNCIADO: ipse, ipsa, ipsum (él mismo, ella misma, ello mismo)
SINGULAR PLURAL
masculino femenin neutro masculino femenin neutro
o o
nominativo ipse ipsa ipsum ipsi ipsae ipsa
vocativo --- --- --- --- --- ---
acusativo ipsum ipsam ipsum ipsos ipsas ipsa
genitivo ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
dativo ipsi ipsis
ablativo ipso ipsa ipso ipsis
ISP-JVG 18
JIMENA PALACIOS
ENUNCIADO: idem, eade, idem (el mismo, la misma, lo mismo)
SINGULAR PLURAL
masculino femenin neutro masculino femenin neutro
o o
nominativo idem eadem idem eidem eaedem eadem
/iidem/
idem
vocativo --- --- --- --- --- ---
acusativo eundem eandem idem eosdem easdem eadem
genitivo eiusdem eorundem earunde eorunde
m m
dativo eidem eisdem /iisdem / isdem
ablativo eodem eadem eodem eisdem / iisdem / isdem
=============================================================
PRONOMBRE RELATIVO
Observaciones:
Para los ablativos que indican complemento de compañía (con la preposición CUM), se usan las
formas: quocum, quacum, quibuscum.
==============================================================
PRONOMBRES INDEFINIDOS-INTERROGATIVOS
MORFOLOGÍA VERBAL
Corresponden a este tema los siguientes tiempos, modos y formas no finitas del verbo
El tema se obtiene de los tres primeros elementos del enunciado del verbo.
ACTIVAS PASIVAS
singular plural singular plural
1era. persona -o / -m -mus -r -mur
2da. persona -s -tis -ris / -re -mini
3era. persona -t -nt -tur -ntur
==============================================================
==============================================================
==============================================================
ISP-JVG 22
JIMENA PALACIOS
Corresponden al tema del perfectum los siguientes tiempos, modos y formas no finitas del verbo:
Modo Indicativo - Voz Activa: Pret. Perfecto, Pret. Pluscuamperfecto, Futuro Perf.
En el sistema del Perfectum, no tiene incidencia las conjugaciones a las que pertenecen los verbos
Los distintos tiempos y modos se forman sobre la base del tema del perfecto (4to. elemento del
enunciado del verbo) + infijos + desinencias personales activas del infectum. El único tiempo que
tiene desinencias personales propias y es pecíficas es el Pretérito Perfecto Activo del Modo
Indicativo.
SINGULAR PLURAL
1 era. persona -i -imus
2da. persona -isti -istis
3era. persona -it -erunt / ere
FORMANTES EJEMPLOS
-V (semivocálica) narrav- (narro) / delev- (deleo)
audiv- (audio)
V (semivocálica) con pérdida del infijo crev- (cresco) / cognov- (cognosco)
-SC- del tema de presente pav- (pasco)
pérdida del infijo nasal del tema de fud- (fundo) / tetig- (tango) / tutud-
presente (con o sin duplicación) (tundo)
ISP-JVG 23
JIMENA PALACIOS
amavero
amaveris
FUTURO amaverit ----------------------------------
amaverimus
PERFECTO amaveritis
(yo habré amado) amaverint
La voz pasiva del perfectum es perifrástica. Se forma con el participio perfecto pasivo + los
tiempos y modos del verbo SUM que aquí se indican
.
1ª Imitor, imitaris, imitari, imitatus sum
2ª vereor, vereris, vereri, veritus sum
DEPONENTES 3ª loquor, loqueris, loqui, locutus sum
4ª mentior, mentiris, mentiri, mentitus sum
M. patior, pateris, pati, passus sum
audeo, audes, audere, ausus sum
(atreverse)
gaudeo, gaudes, gaudere, gavisus sum
SEMIDEPONENTES (alegrarse)
fido, fidis, fidere, fisus sum (confiar)
soleo, soles, solere, solitus sum (soler,
acostumbrar)
==============================================================
FORMAS NO FINITAS DEL VERBO
INFINITIVO
TIPOS
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE amare videre mittere audire capere
PERFECTO amavisse vidisse misisse audivisse cepisse
FUTURO amaturum, visurum, misurum, auditurum, capturum,
-am, -um -am, -um -am, -um -am, -um -am, -um
esse esse esse esse esse
VOZ PASIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE amari videri mitti audiri capi
PERFECTO amatum, visum, misum, auditum, captum,
-am, -um -am, -um -am, -um -am,-um -am,-um
esse esse esse esse esse
FUTURO amatum iri visum iri misum iri auditum iri captum iri
=============================================================
PARTICIPIOS
TIPOS
(*) En algunos casos se emplea como tal adjetivo verbal en -NDO (gerundivo)
VOZ ACTIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE amans,-ntis videns,-ntis mittens,-ntis audiens,- capiens,-ntis
ntis
PERFECTO --------- ------------- ------------ ------------ -------------
FUTURO amaturus, visurus, misurus, auditurus, capturus,
-a, -um -a, -um -a,-um -a,-um -a,-um
VOZ PASIVA
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
PRESENTE --------- ---------- ---------- ---------- ---------
PERFECTO amatus, visus, misus, auditus, captus,
-a,-um -a,-um -a,-um -a, -um -a, -um
FUTURO (adj.verbal) (adj.verbal) (adj.verbal) (adj.verbal) (adj.verbal)
ISP-JVG 26
JIMENA PALACIOS
GERUNDIO
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
ACUSATIVO amandum videndum mittendum audiendum capiendum
GENITIVO amandi videndi mittendi audiendi capiendi
DATIVO amando videndo mittendo audiendo capiendo
ABLATIVO amando videndo mittendo audiendo capiendo
GERUNDIVO
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
SUPINO
Es un sustantivo verbal de la cuarta declinación del que se conservan sólo dos casos: acusativo y
ablativo singular. Su forma en acusativo constituye el quinto elemento del enunciado del verbo.
1era. conj 2da. conj 3era. conj 4ta conj 4ta. conj.
( i larga) (i breve)
ACUSATIVO amatum visum misum auditum captum
ABLATIVO amatu visu misu auditu captu
==============================================================
ISP-JVG 27
JIMENA PALACIOS
El enunciado del verbo está constituido por cinco elementos que corresponden a los tres temas
sobre los que se organiza la conjugación:
EJEMPLOS
==============================================================
ISP-JVG 28
JIMENA PALACIOS
VERBOS IRREGULARES
SUM
COMPUESTOS DE SUM:
COMPUESTOS DE EO:
==============================================================
ISP-JVG 30
JIMENA PALACIOS
COMPUESTOS DE FERO:
Enunciados: volo, vis, velle, volui / nolo, non vis, nolle, nolui / malo, mavis, malle, malui
INDICATIVO SUBJUNTIVO
volo nolo malo volo nolo malo
volo nolo malo velim nolim malim
vis non vis mavis velis nolis malis
vult / non vult mavult velit nolit malit
PRESENTE volt nolumus malumus velimus nolimus malimus
volumus non vultis mavultis velitis nolitis malitis
vultis nolunt malunt velint nolint malint
volunt
volebam nolebam malebam vellem nollem mallem
volebas nolebas malebas velles nolles malles
PRETÉRITO volebat nolebat malebat vellet nollet mallet
IMPER- volebamu nolebamus malebamu vellemu nollemu mallemus
FECTO
s nolebatis s s s malletis
volebatis nolebant malebatis velletis nolletis mallent
volebant malebant vellent nollent
volam nolam malam
voles noles males
FUTURO
IMPER-
volet nolet malet
FECTO volemus nolemus malemus
voletis noletis maletis
volent nolent malent
ISP-JVG 32
JIMENA PALACIOS
APÉNDICE I
CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR
CIRCUNSTANCIALES DE TIEMPO
CONSTRUCCIÓ
CIRCUNSTANCIAL EJEMPLOS
N
Hieme.
QUANDO? Ablativo locativo
Adventu Caesaris.
¿cuándo? IN + Ablativo
In principio.
QUAMDIU? Acusativo Vixit annos triginta.
PER + Acusativo
¿durante cuánto tiempo? Per quindecim dies.
Acusativo + iam Tertium iam annum
QUAM DUDUM?
Ablativo de punto regnat.
¿cuánto hace que?
de partida Multis annis non venit.
A / EX QUO Ablativo locativo
Anno ancillam emi.
TEMPORE? ABHINC +
Abhinc triennium venit.
¿desde cuándo? Acusativo
QUANTO TEMPORE? Ablativo Troiam decem annis
¿en cuánto tiempo? instrumental ceperunt.
AD + Acusativo
QUOUSQUE? Ancillae ad vesperam la-
USQUE AD + Ac.
¿hasta cuándo? borant.
IN + Acusativo