Está en la página 1de 9

25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

Inicio
CV|Pelculas|Cortos|Articulos|FestivalFidocs|Seminarios|Guionesnorealizados|Libros
1)ElPRIMERAO2)LABATALLADECHILE3)ENNOMBREDEDIOS4)LACRUZDELSUR5)
PUEBLOENVILO6)MEMORIAOBSTINADA7)ROBINSONCRUSOE8)ELCASOPINOCHET9)
MADRID10)SALVADORALLENDE11)MIJULIOVERNE12)NOSTALGIADELALUZ13)ELBOTN
DENCAR
1)CHILEUNAGALAXIADEPROBLEMAS2)ASTRNOMOSDEMIBARRIO3)MARIATERESAY
LAENANAMARRON4)OSCARSAA,ELTCNICODELASESTRELLAS5)JOSEMAZA,EL
VIAJERODELCIELO6)JUANGUZMAN7)MIGUELLAWNER8)ALFREDOPRIETO9)ALEJANDRO
BUSTOS
1)LASPELICULASQUEMEMARCARONPARASIEMPRE2)LOQUEDEBOACHRISMARKER3)
LAIMPORTANCIADELCINEDOCUMENTAL4)ELDOCUMENTALCHILENO5)ELOLVIDOCOMO
TEMACENTRAL6)CUANDOMECONVERTIENEXHIBIDOR7)LASIMAGENESPERDIDAS8)
MANCHASENNEGATIVO9)DOCIENTOSANOSDECHILE10)PEDAZOSDEVIDA11)LAMUSICA
DECAMARA12)LOSAUTORESYLASUBJETIVIDAD13)PRIMERFESTIVALDOCUMENTAL14)
CARTAAUNAMIGO15)ARDENHOUSE16)LAMIRADADELAINFANCIA17)SOBRELOS
DERECHOSDEAUTOR18)LAODISEAFINANCIERA19)UNBREVERENACIMIENTO20)SOBREEL
FILM"ARCANA"21)RAFAELSANCHEZ22)DOCUMENTALESCHILENOSENPARIS23)CARTA
ABIERTAALMINISTRO24)ELSONIDOYOTRASCUESTIONES25)ENTREVISTA126)
ENTREVISTA227)ENTREVISTA328)ARCHIPIELAGOS29)ELGUIONENELCINEDOCUMENTAL
1)CARACTERSTICASGENERALES2)CONTENIDODELASCLASES3)ALGUNOSELEMENTOS
PRACTICOS4)EXPERIENCIADOCENTEDELAUTOR
ALBUMDEFAMILIAELDINOSAURIOVERDEELYATEGRANMALOSHEROESSILENCIOSOS
MEXICAS(GUERREROS)SAFARIDELAMEMORIAASIAAMERICAUTOPIADESARMADAVIAJE
HACIAELCORAZONDEUNAMANZANA
1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN2)PATRICIOGUZMN3)FILMARLOQUE
NOSEVE

1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMN
dececiliaricciarelli

https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 1/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

EXTRACTO

C.R.Hablandodecinesiemprehayquematizarladoblefacetadeestadisciplina:esarteperotambines
industria.Talvezeldocumentalesmenosindustria,peroseguramentenomenosarte.Quesparatiunartista?

PG.Unapersonaporlacualpasalarealidadyofrecealosdemsunainterpretacindeesarealidad.

C.R.Culeselpapeldelautor,delartistacomprometido,ennuestrasociedad?

P.G.Yopiensoquehayayudaramejorarlavidatalycomoes.Hayqueponerelnfasisenlascosasms
constructivas,msbellas.

C.R.Perot,comoautordedocumentales,consiguescontemplarlaposibilidaddelarteporelarte,un
encerramientoenlabelleza?

P.G.Nomegustalaideadelarteporelarte.

C.R.Apartelosdivertissementsthashechosiemprepelculasdegranalcanceanaltico,hassidosiempreun
realizadormuycomprometidofrentealarealidad.

P.G.Meinteresaelcompromisoporquemeinteresalasociedad,lagente,losproblemasquehay.Meinteresala
poltica,laciencia,lainvestigacin,porquepuedenayudaramejorarlavida.Nomeconsiderountestigoque
miraelmundocomounapersonaindiferente,sinoqueparticipa,queempujaalgo.Piensoqueesnecesario
hacerlo.Muchagentedice:Yonohagoartecomprometido,oqueafirma:Yosoyunmilitantedela
poesaPoralgunarazn,letienenmiedoalasetiquetas.Aminomepreocupaquemecalifiquencondesdn
cineastacomprometido.Lonicoquemepreocupaescuandounapelculamequedamal.Tengoque
confesarte,sinembargo,queapartedemispelculasnohagoningunaotracosaconcretaquetengaquevercon
lapoltica.Solamenteintervengo,sipuedodeciresto,sloconmispelculas.

C.R.Finalmenteesatravsdelosmovimientosdecmara,delosmovimientosevidentes,independientesdelos
personajes,quetrasmitestupuntodevistacomoautor.

P.G.Noreflexionomuchoenesascosas,nuncapiensoeneso.Elpuntodevistadelautoresalgotan
incorporadoatiquenosedisociadelmontaje,lacmaraoelsonido.Piensoqueunotienequesermuy
funcional,tienesqueadaptartealtemaynoimponersiempreunestilo.Cadapelculaproponeundiscurso
diferente.

C.R.Quisieravolverahablardelcinedirecto,desutemporada.Sepuedeanplantearestetipodecinehoy?

P.G.Creoqueelcinedirectosiguevivoentrenosotros.Noesunamoda,noesunafrmula,esunaparte
consustancialdeldocumental.Muchasvecesnoseencuentraenestadopuro,perosiguepresente,ennumerosas
secuenciasdepelculasactuales.Ydesdeluegoestenelreportaje.JeanLouisComollidecaen1969queel
cinedirectoensuestadobrutonoesnada:esapenasunasombra,unfragmentoborrosodenoticiero.Cuandoel
planoesteneseestado,decal,noesnadatodava,estensugradocero.Tenarazn.Perohoy,conmillones
deturistasfilmandoendirectoentodaspartes,tenemoslaimpresinquevivimosunaespeciedeanarquade
laimagen.Conlasminicmarasellenguajehaempeoradoperotambinhamejorado.Losrealizadoressehan
convertidoencamargrafosytambinregistranelsonidoquocurrirmsadelante?Entodocasocreo
queelcinedirectosiempreasomarporaquyporall,porqueeselregistromsvivodelarealidad,elms
autntico.Nohadesaparecidoporqueespartedelgnero,comodijeantes.Entonces,piensoqueeldirectose
instalparapermanecermuchotiempo.Porcuntotiempoms?HabraquepreguntrseloaFredWiseman.

C.R.Tquehastrabajadoelcinedirecto,cmoteposicionasahora?

https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 2/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

P.G.Esunapreguntacomplicadaporquetienequeverconlosdistintostemasqueunoaborda.Siestsfrentea
untemaquetienemuchaaccin,elcinedirectoaparecesolo.Peromiobrahaidoderivandohaciaunareflexin
sobrelamemoria,queexigetambinotrosagentesnarrativos.

Sonlassituacioneslasquecreanelgnero,noalrevs.SiyoestuviesefilmandoenBolivia,porejemplo,enun
escenariodeconfrontacin,elcinedirectoseralaformamsnaturalparatrabajar.

C.R.LaestticadelcinedirectoestdirectamenteimplicadaenLabatalladeChile

P.G.LaBatalladeChileesinconcebiblesinlautilizacindelcinedirecto.Imagnateculhubierasidoel
resultadosiyomehubieraencerradoenunestudiohacindolepreguntasaungrupodesocilogosypolitlogos
osimehubieraquedadosentadoenlasoficinasdelosdiputadosodelosministros,conpreguntascomoesta:
porfavorpodrahablarmedelavachilenahaciaelsocialismo?.Elresultadoseraundiscursointerminable
demediahoraporpersona,hubierasidolanegacindelasposibilidadesdeldocumental.Elhechodequelas
principalesaccionesestabanenlacalle,enlasfbricasoenlasdiscusionesdelparlamento,indicabaqueno
habaningnotromtodoposibleparafilmarqueelcinedirecto:muchamovilidad,unacmaraalhombroyuna
grabadorasincrnicacolgadaenlaespalda.Loquehevenidohaciendodespus,laevocacindelamemoria,es
otracosa.LabandaquetocaelVenceremos(enChile,lamemoriaobstinada),porejemplo,estfilmadacomo
cinedirecto,peroesunhechodeliberado,preparado,ascomolosescoltasquevienenconelauto.EnElcaso
Pinochethayunaseleccindeelementosreales,tambindeliberada,quemuestralomsbsicodeeseproceso:
undictadoratrapadoporlajusticiainternacional.YLacruzdelsuresunapelculaalegrica,esalmismotiempo
undocudrama,sobretodoenlaprimeraparte.

C.R.Entodosestosaoseldocumentalsehatransformado,ytambintumaneradefilmarhacambiado.Cmo
teplantearashoylaLabatalladeChile?

P.G.Nocambiaranada,laharaconelmismotipodecmaraygrabadora.Porquefrenteaunarealidaden
movimientoperpetuonohaymsremedioquesaliralacalleyfilmardirectamente.Aadiraalgunascosas
nuevas:esosaparatosligerosparasosteneryestabilizarlacmara.ElverdaderoproblemaesqueLabatallade
ChileySalvadorAllendesonirrepetibles.

C.R.Adems,hoyconeldigitalhabraspodidotenermsdeunacmara.

P.G.Si,msdetodo.

C.R.Habraspreferidotenermsdeunequipo?Porqueporloquenosdices,lestienesunpocodemanaalos
segundosequipos.

P.G.Habramantenidounequipoprincipalyunodeapoyo,sloparaalgunascosas.Nosiempre.

C.R.Asquenohabrasmultiplicadopordiezlasposibilidadesdefilmacin

P.G.Cuandounofilmademasiadoindicamsbienquelaseleccindeloslugaresnohasidorigurosa.Sinduda
hubierafilmadomuchomsperomanteniendoelcontrol.Tendraquehaberadiestradoaotroscamargrafos,
peroenChilehabaunsoloflacoMllerAdemscondemasiadascmarassedesnaturalizaelestilo,sevienen
abajomuchaspremisasdeldirecto.

C.R.Entonceselcinedirectoantieneespacioennuestrostiempos.

P.G.Haymuchosdirectoresquepracticanhoyendaelcinedirecto.Lamejorpruebaes:Aloestedelosrieles
deldirectorchinoWangBing.Unapelculade9horas!

C.R.Culessonlaspelculasemblemticasdelcinedirecto?

P.G.MuchasparaempezarcasitodaslasdeFrederickWiseman:TtiticutFolllies,Hospital,Missile,Welfare,
ViolenciaDomstica,ytantasotrasUnasdelasltimasesLadanza,elballetdelaperadeParsy
https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 3/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

GimnasiodeBox,estaltimaesextraordinaria.TodalaobradeWisemanesejemplar.Ascomoloestambin
lafilmografadeRaymondDepardon.DeesteltimomencionaraLesannesdeclic,1974Unepartiede
campagne,SalaN10,momentosdeaudienciayRetratoscampesinos,enparticularelltimoepisodio,Lavie
moderne.Meacuerdodeotras,comoHarlanCountydeBrbaraKoppleoCuandolasmontaastiemblan,de
PamelaYatesyThomasSigel.Entrelasmsaudaceshayquemencionar:Latierradelasalmaserrantes,de
RithyPanhLaVilleLouvredeNicolasPhilibert...ytantasms.Elcinedirectointentafilmarloshechoscuando
seproducen,enelmomentoenqueseproducen.Noestaneficazparanarrarunabiografaounhechodel
pasadoaqueslavozenoff,elarchivo,lasfotografasfijas,loselementosquerestauranunmomentoqueyase
haproducido,quesloexisteenlamente,queescasiinmaterial.EselcasodelaLalenguanomiente,deStan
Neuman,queconimgenesdearchivoyunasencillamquinadeescribirnosrevelaelvocabulariodelosnazis
deBloqueo,deSergeLoznitsa,dondeelcercodeSanPetersburgoesevocadoconimgenesmudasquelha
vueltoasonorizar.

C.R.HablemosdeldocumentalenChile.Alolargodelosaosdedictaduracreoquecasinoseprodujocine
documental.TuesfuerzodefilmarLabatalladeChilesequedcompletamentefrustrado,entupas,porlafalta
dedistribucin.Ascomolasambicionesdemuchosdocumentalistasquehabanempezadoatrabajarenlos
tiemposdeChileFilms.Eldocumentalnocabeenunadictadura,quetienelanecesidaddeborrartoda
concienciacrtica.Entoncescmosobrevivir?,cmoluchar?,cmohacerqueeldocumentalnomuera
aplastado?

P.G.Alprincipioparecequenohubonada.Peroenladcadadel80lascosasrecomenzaron.Nomeacuerdode
todoslosnombresperopuedohacerteunpanoramadememoria:recuerdoporejemploqueafinalesdelos70se
hicierondosdocumentalesdeexcepcin,degrancalidadartstica,sobreelnovelistaJosDonosoyelpoeta
NicanorParra,dirigidosporCarlosFloresyGuillermoCahn,respectivamente.Eranunaformaindirectade
hablardeChile.Enelao83IgnacioAgero,deformaclandestinayocultandosuidentidad,hizoelprimer
filmesobrelosdesaparecidos:eldescubrimientodelaprimerafosacomn,Noolvidar,unapelculaexcelentey
temerariaenesapocadeterror.OtrosautoreseligierontemasmenosarriesgadoscomoDavidBenaventeconEl
WillyylaMiriam,retratoincisivodeunaparejadepobladoresJuanCarlosBustamante,quehizounfilmsobre
unacomarcarural,RoMauleyFranciscoGedda,queempezunaseriemonumentalsobrenaturalezay
ecologa,tituladaAlsurdelmundo.EnesosaosPabloSalasyHernnCastroyempezaronahacersus
reportajes.

C.R.DedndesalieronalgunasdelasimgenesquetutilizasenEnnombredeDios?

P.G.PrecisamentedeSalasyCastro.En1983comenzaronlasprotestasqueconsistanenunajornadamensual
demanifestacionescontraelrgimen.Erancadavezmayores,mejororganizadas,queponanenmovimiento
barriosenteros,conactosculturales,barricadas,misasalairelibre,fogatas,rayadosmuralesyataquesala
policaconpiedrasycctelesmolotov.Eraunaintifadaformadaporcientosdemilesdepersonasoquiz
millonesdepersonas.LosequiposdeHernnCastroyenparticulardePabloSalasfilmarontodoloquesuceda
enSantiagoyalrededores.Ellosllegaronatenerunarchivoespectaculardeesapoca.Todoestabafilmadoen
Umatic,avecesconmalacalidadtcnicaperoconhabilidadnarrativa.Tambinhabaotrocineastaactivo,Ral
Cuevas,quefilmesearriesgadoperodorepresin.En2004PatricioHenrquezunodenuestrosmejores
documentalistas,exiliadoenMontralmontunfilmeapartirdelosreportajesquehizoRalCuevas,
Imgenesdeunadictadura.Enlos80habatambinotroscineastasdetalentoquegrabaronloqueestaba
pasando.JaimeReyes,GermnMalig,PabloBasultoyAugustoGngorafilmaronhastaelltimodadela
dictadura.Graciasaelloshaybuenasimgenesdeesteperodosiniestro.

C.R.Ynotuvieronqueesconderse,oesconderelmaterial?

PG.Todosvivanenalertapermanente.Enesapocacualquierapodadesaparecer.Lapolicasecretaestaba
entodaspartes,habadecenasdeagentesenlascallessetorturaba,sedegollaba,seexpulsabaalosdisidentes
delpas,setrasladabaalospresosalugaresremotosdeldesiertoodelsur,enlaTierradelFuego.ElEstadode
Sitiodur15aosApesardeellolosdocumentalistassiguierongrabandoenesascircunstancias.
Habaalgunasmanerasdeganarselavidaexponiendolavidayelequipo.Porejemplo,trabajarparalos
extranjeros.Sabescomooperanloscorresponsales?Lleganaunhoteldelujo,enseguidallamanportelfonoa
https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 4/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

uncolaboradorhabitual:Mepuedestraerdosotresminutosdetalmanifestacin?Entoncestvas,le
pasaslascintas,elcorresponsaldaunavueltaporSantiago,sehaceunpardeplanosdelantedelpalacio
presidencialysevaDeesopodanvivanalgunoscineastastemerariosellossequedabanconelmastery
vendanunacopia.

C.R.Qutipodecinerealizaronloscineastaschilenosdeladispora?

P.G.Elcinedeladisporaesunfenmenointeresantes.Yonoconozcootracosaparecida.EnNuevaYork,
LondresoPars,porejemplo,dondehayunapoblacinmuycosmopolita,esfrecuentetoparseconcineastas
judos,armenios,palestinos,iranes,indios,etc.,quesiguentrabajandolatemticadesupropiacultura,desu
propiopueblo,peroelconjuntodeloscineastaschilenossuperesamarca.Nuncaviungrupotanamplio
trabajandoporChiledesdeAustralia,SueciaoCanad.Desdelaguerracivilespaolanoserepetaalgoas.
EstoscineastaschilenosresidanenEuropa,Amrica,Asiayfrica.Hicierondecenaspelculascontrala
dictadura,lamayoradocumentales.Pertenecanavariasgeneraciones,edadesyestilos,viejosojvenes,
inclusoadolescentes,hijosdeexiliados,quehabanestudiadocineafuerayquesedestaparonconobrascontra
Pinochet.
Maanatevoyatraerunalistadeestoscineastas,quesoncomotreinta.UnapartedeellosregresaChile
durantelosaosdeplomoodespusdelacadadePinochetycasitodosadentrooafueradelpas,siguen
haciendodocumentalessobrelarealidadchilenahastahoy.

C.R.EstaspelculaspudieronverseenChile?

PG.NolosEnelfestivalFIDOCShemosproyectadounospocosycreoqueOrlandoLbbertorganizun
cicloespecialenelInstitutoGoethecongranasistenciadepblico.Peroengenerallagentenolosconoce,
nuncasehanmostrado.TampocossilaflamanteCinetecaNacionalloshareunido.Esunfenmenoqueda
paraunlibro,paramsdeunareflexin.

C.R.LabatalladeChilelogrexhibirseenladictadura?

P.G.LabatalladeChileconociunaformadedifusinclandestinaapartirdelos80,cuandoentraronlas
primerascopiasenUmaticquesemultiplicaroninmediatamente.Segnmehancontadohubomilesymilesde
espectadores.Sejuntabanaverlapelculaenpequeosrincones,encasas,enparroquias,enclubesdeportivos.
Sehicierontantascopiasquellegaronalainvisibilidadcasitotal,habacopiastanmalasqueyanosevea
nada.Innumerablespersonasmedijeron:YologrverLabatalladeChileencerradoenunapieza,enunstano,
enunsindicatoMirbamoslapelculaconelsonidobajito.Decenasdepersonasmehancontadoeso.

C.R.Quinhaballevadolaprimeracopia?

P.G.UnacopialallevCarmenCastillo.Noestoymuyseguro.PuedequeelprimerofueGastnAncelovivi.
Luegosemultiplicdemaneraimpresionante.

C.R.Esoesmuyinteresante,aunqueseapirateadotieneuninmensovalor.

P.G.Si,LabatalladeChilecumpliunpapelenlaclandestinidad.

C.R.Enlosltimosaostehasdedicadoconmuchapacienciayentregaalaenseanza.Quesloquete
motivaparaenfrentartealosestudiantes?

P.G.Laenseanzavinocomounresultadodirectodelasganasdedifundirelgnero.Cuandoveoatantagente
quenohavistonada,quenoconoceeldocumental,quenosabedndeinformarseoqueharecibidomalas
informaciones,medanganasdemostrarlescosasparaquereaccionen.Escomosialguiennoconocieranadade
msica!Mepareceindispensabledifundireldocumental,mostrarlo,explicarlo,hacerentenderaotrosloque
significa,lonecesarioquees.PoresofundelfestivaldocumentalenSantiago,parallevarpelculas
desconocidasaChile,unpasquehabaperdidocasitodoelcontactoconlaproduccininternacionaldesdeel
https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 5/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

golpedeestado.Laspedagogavinodespus,porquealmostraralgunosdocumentalesexplicabaencierta
maneracmosehabanhecho.Entoncespens:Estoesabsurdo,esmejorquedclasesdirectamente,esms
prctico.Entoncesempecaimpartirclasescuandonotenatrabajocomorealizador.Engeneralmis
seminariossonespordicos.Porotrapartelarepeticincansayademsnuncamehanofrecidoformarpartede
unaescueladecine.Enrealidadcasinohablodemispelculasenlasclases,muypoco.Avecesmuestroun
brevefragmento.Prefierohablardemiscolegas,delosotrosdocumentalistasaquienesadmiro.Mesientomejor
hablandodeellos.Megustaeltrabajodedivulgacin,daraconocersusmtodosyfrmulasde
trabajo.Seguramente,msadelante,cuandoestjubilado,harseminariosdemipropiaobra.Porelmomento
mideseoprincipalesrevelaralosdemsellenguajegeneral.Aversipocoapocoelfenmenodocumental
abandonaelestrechoplanetadondeest.

C.R.Enqudireccin?

P.G.Amijuicioeldocumentalsloexisteverdaderamenteenunminsculogrupodepases:Francia,Holanda,
Suiza,Blgica,AlemaniaeInglaterra.NoconozcobienelcasodeEstadosUnidosyCanad,quesondoscasos
importantes.Cuandodigoexisteverdaderamentequierosealarlugaresdondehayunpblicoestablequelo
buscaenlatelevisinoenlassalasdondehaycrticosespecializadosenelgnero,dondehaycanalesdecentes,
dondehayunalegislacindocumentalyfinalmentedondehayayudasdelestadoparalosproductores
independientes.HayunsegundogrupodepasesquerenenalgunasdeestascondicionescomoJapn,Nueva
Zelanda,lospasesblticos,lospasesnrdicos,Australia,etc.Fueradeestohayenclavesimportantes,como
Barcelona,MxicoDF,SanPetersburgo,Mosc,SaoPaulo,BuenosAires,Bombay,NuevaYorkHayfiguras
destacadasentodaspartesypuedesurgirunbuendocumentaldondemenosunopiensa.Peroestarinstaladoen
elcentrodeunpas,adentrodeltejidosocialyeconmico,enlaprogramacintelevisiva,enlassalas,enlos
museos,enlasescuelaspblicas,enlasfilmotecas,enlasfacultadesuniversitarias,enlasbibliotecaspblicas,
enlaspginasespecializadasdelacrtica,yqueeldocumentalistaseareconocidocomoAUTOR,yquesu
nombreaparezcajuntoalttulodesupelcula,estoocurresloenelprimergrupominsculodesociedades
quetehenombrado.Tampocohaygarantaalgunaqueestocontineenestospasesprivilegiados,puestoquela
culturasubvencionadaprovocaalergiaalosneoliberales.Todoestosintomarenconsideracinquecadadahay
msymasdocumentalistasqueeditanensupropiacasayfilmanconsucmarapropia.Esdecir,danlaespalda
eltingladoindustrialporqueyanocreenenlosfamososdifusoresyestnaburridosdeserrechazadospor
latelevisinmercantil.Inclusolosmsjvenesyanoseplanteannisiquieraentraralaindustriaporque
percibendeantemanoquesusobrasnoencajaranenningunaprogramacinclsica.Unsntomadramticodela
enormedebilidaddelmundodocumentalesquenoseconocelaobracasideningunodenosotrosenninguna
parte.Noestoyrefirindomeamispelculas,queyasquesonignoradas,nitampocohablodelasobras
chilenas,sinodelaproduccinmundial.PorejemploquinconocelosnombresdeDavyZylberfan,Ulrike
Koch,PeterFriedman,MikaelWistrm,RemiMauger?Todosellossongrandesdocumentalistasquemerecenla
atencindelasgrandescompaasdedifusin.Peroningunaempresainternacionaltomaenseriolaproduccin
documental.Nosomosobjetoniremotamentedelmismotratoqueellosdanaloscineastasdeficcinalahora
deencontrardistribuidoresensalas,enDVDoenotrosmedios.Sehablamuchodelboomdocumentala
causadelxitodeunadocenadeobrasenelmundo,perolacrudasituacindeldocumentales
abrumadoramentemalaenmateriadedistribucin.Yalhablardedistribucinestamossealando
forzosamentetodoeltingladoeconmicodeldocumentalqueesmuyvulnerable.Muchosdelosdocumentales
queseproducenendiferentespuntosdelplanetanollegan.MuchaspelculasnollegannisiquieraaEuropa:hay
unadesconexintotalentreParsyMadrid,porejemplo,imagnatelaquehabrentreParsyQuitooSantiago
deChile!Ladifusindeldocumentalesunescndaloynoveoningunasolucin.Cmoesposiblequeen
Espaa,porejemplo,noseconozcaafondolaobradeRaymondDepardon?UnovaaElCorteInglsyenla
libreranohayningndiccionariodecinedocumentalentre400obrasdedicadasalcinedeficcin,yenlas
estanterasdelosDVDnohaycasiningndocumentalista:noestFrederickWiseman,noestRichardDindo,
noestVanDerKeuken,nohaynadie!EstnsolamenteDzigaVertovyRobertFlaherty,queyaeselcolmo,
escomoofrecersolamenteobrasdelpaleolticoEncambio,enelrincndegrandesdocumentalesestnlas
clasesdegimnasiadeJaneFonda,loscaptulosdelainvasindeNormanda,lameditacinZenycosasporel
estiloYestonoessolamenteunproblemaespaolsinoqueserepiteenmuchoslugares.Cadavezqueestoy
fueramededicoarecorrersistemticamentelasestanterasdeldocumentalalldondevoy.InclusoenFrancia
pasalomismo.AqunadieconocelasobrasdelosgrandesespaolestalescomoGuerin,Iscar,porejemplo,o
JavierCorcuerayMercedeslvarez,quenollegaronalassalasnialDVD.Entoncescmoseinterpretaeste
https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 6/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

JavierCorcuerayMercedeslvarez,quenollegaronalassalasnialDVD.Entoncescmoseinterpretaeste
enormeagujeronegrodeladistribucinmundialsianuestroalrededor,sedicequeestamosviviendoelgran
boomdocumental?Elgrancapitalnoseinteresaporladifusinnisiquieraaescaladomstica.Tampocohay
empresariosoagentesculturalesindependientesqueabransalasespecializadasdecinedocumental.Lanica
ciudaddelmundodondehaydiezoveintedocumentalesencarteleraesPars,lanica!yellonotieneun
ningnmritoporquelacarteleradeParshasidosiempreunaespeciedefilmotecamundial.Encambio,en
Londres,BerlnoVienahayunoomximodosdocumentalesensalas.

C.R.Alomejorpasaesoporquelosdocumentalesnomueventantodinero.

P.G.Esodicen.

C.R.Ylastelevisiones,cmotrabajanenladifusindelgenero?

P.G.Eltemadelastelevisionesesbastantelargo.Paraempezarlastelevisioneshacenmuchopornosotros,sin
duda.Elgrandifusor,eldifusornaturaldeldocumentalhasidosiemprelatelevisinpblicayms
recientementelospequeoscanalestemticos.Duranteveinteotreintaaoshahabidocanalesemblemticos
comolaBBCaunquesiempreencerradaensmismaoelfamosoChannelFourqueprodujodurantelosaos
80y90lomejordelaproduccinmundialbajolaorientacindelbrillanteAlainFountain,sujefedocumental.
Siemprehanexistidocanalesamigosquenostratanbien:latelevisinbelga(RTFB),latelevisinsuiza(La
SuisseRomande)olascadenasalemanasWDRyZDF,estaltimabajolajefaturadeEckhardtStein,enla
mismapocadeAlainFountain,eraunverdaderofarodocumental.Estascadenasprodujeronungrannmero
deobrasdetemticalatinoamericana.PerosindudaelcanalquerevolucionmuchofueARTE,creadoen
FranciayAlemaniaen1992.YocomencaleerlocuandovivaenMadriddigoqueloleaporquereciba
porcorreolaprogramacinyaquenopodaverlo,notenaantenaparablicaenesetiempo.Leaelprograma
conunamezcladeincredulidad,envidiayadmiracin:EstnmostrandolascosasdeLouisMalle,los
documentalesdeHerzog!medeca.Nomelopodacreer.Tampocolospodaver.Entrporprimeraveza
susoficinascuandovinedesdeMontralparamostrarlealjefeThierryGarrelunaversindeChile,lamemoria
obstinada.YovenadesdeCanadconelmontajeterminadodeestapelcula,queeraunacoproduccinde
ARTEyelONF.ThierryGarrelcomenzaproducirdocumentalesprimeroenINAyluegoenARTEdondese
convirtienlafiguramsinfluyente.Durantequinceaosfueelprincipalprogramadordedocumentalesen
FranciaycomodifusorhaproducidoobrasimportantesEsunhombredecultura,enocasionesduro,quesabe
analizarunproyectoenconstruccin,yaseaenlafasedeescritura,rodajeomontaje.Seguramenteseha
equivocadomuchasveces,deestonomecabeduda.Perosuimportancianoradicaenqueseainfalible,sinoen
laprofundidaddeltrabajoquedespleg.Yonotuvemuchasuerteconl.Merechazcuatroproyectosseguidos
(SafaridelaMemoria,ElcasoPinochet,SalvadorAllendeyNostalgiadelaLuz).Nuncasupelasrazones
verdaderasdeestosrechazos.Sindudanuncapertenecasugrupodeelegidos.Elroldelosbuenosconsejeros
alahoradeconstruirundocumentalesimportanteyaqueelguindocumentalsiemprepermaneceabierto
ytodalaobrapuedeoscilarentreelxitooelfracaso,msdeunavez,antesdeserterminada.Mehatocado
trabajarconpersonasinteligentes,persuasivas,quevenmuchomslejosqueuno.Avecescomorealizadoruno
actacomounciego,ensimismado,encerradoensmismo.Enestemomentorecuerdodos:elfrancsJacques
BidouyelcubanoJulioGarcaEspinoza.Sinembargotambinhayconsejerosquesonundesastrequeno
dominaneltema,notienenlapreparacinsuficienteonosabensobrellevarlaresponsabilidadquetienenencima
queesenormeyaconsejanmalyarruinanunaobra.Hesufridoencarnepropiaalgunosjefesdeunidad
documentalcontradictoriosunosepreguntacmoesposiblequeestagentehayallegadoaocuparpuestostan
importantes?Sinembargo,apesardemisreservasacercadelosdifusoresyproductores,hayquereconocerque
sobreellosylosdirectoresselevantatodalapequeaindustriadocumental.Sobreellosseapoyatodoel
tinglado.Sinellosseradifcilconcebirunaproduccincontinuada.UnadelasgrandescarenciasdeAmrica
Latinaalmenoshoyesquefaltanestosdosprimerospersonajes,parabienyparamal.Porsupuestoque
existenbuenosprofesionalesqueproducendocumentalesimportantes.Perosonunaexcepcinounaminora
dentrodeunaindustriaaudiovisualquenoloscomprende.Trabajanaisladosporqueelconceptodetelevisin
pblicaesfrgilonoexisteenAmricaLatinasloesunpocomenoscomercialquelatelevisin
comercialylalegislacinesdifusa.EnEspaalasituacinesvariable.TelevisinEspaolaproduceunpoco
msyhancrecidoloscanalesregionales.EnBarcelonaesmejor.Unejemplo:elmasterdocumentaldela

https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 7/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

UniversidadPompeuFabraconJordiBallalfrenteinventunafrmuladistintadeproducirdocumentalesde
calidad,financiadaporlaGeneralitatylaTelevisindeCatalunya.Unafacultaduniversitariahizoelpapelde
difusortalvezmuchomejorqueesteylanzunmododeproduccinoriginalqueantesquenadielo
hubieraimaginado.

C.R.Noexisteotramaneradeproducirdocumentalessinlaayudadelatelevisin?

P.G.ElEstadootorgasubvencionesenciertospases,perosloalcanzanparaempezarynoparaterminarel
filme.Siempresenecesitaelaportedeloscanales.Ellosdefineneltipodeproductoquenecesitan.Sinembargo
hayunfenmenonuevo:ungrannmeroderealizadoressehaembarcadoenlaproduccinpropia,que
consisteentrabajardemodoindependiente:hacerlapelculaapulso,semanatrassemana,ayudadoporlos
amigos,sinsalario,singarantadepoderterminarlaobra,conunacmarapequeayunprogramademontaje
FinalCutensucasa.Porqusehageneradoestanuevatendencia?Porlaactitudcadavezmsconservadora
yexcluyentedelconjuntodelatelevisin,porsufaltadeimaginacinalprogramar,porsuterroralos
experimentos,suindecisinconlastemticaspococomerciales,porsumiedoalostemasdifciles,porno
querertomarriesgos.

Comotantosotros,yocreoqueestanuevaproduccinanunciauncambioradical,quizaselfinaldelaTVtal
comolaconcebimoshastahoy.Aparecerlatelevisinalacarta,dondecadaespectadorcrearsupropia
programacin.Elpblicopodrelegirqudocumentalesprefiere,sinlaintermediacindelosexpertos
iluminadosquedicenestarconvencidosdeloquelagentequiere.Nosrealmenteloquevaapasar.Peroyo
tambinsientoeltejidodefuncionarios,laterribleburocraciadelaproduccinclsica,nosestasfixiando.El
documentaldeautorestenpeligroacausadeellos,apesardequeloscreadoresseguimosinventando
buenosfilmes.
Porotrapartehaaparecidotambinlaproduccindelasescuelasdecine.EnvariospasescomoArgentina,
MxicoyChilehayunaexplosindedocumentalesrealizadosporjvenesenelinteriordelasescuelas,quehoy
endasehanconvertidoencentrosdeproduccin.Sehansaltadoalatoreralacadenaclsicayesunfenmeno
quecrece.Noscmolleganalpblico,siesquellegan.Estefenmenotambinsehadesarrolladoen
Barcelona,dondelaproduccinenalgunasescuelaselCECCylaESCACporejemplo,esenorme.
Hayquemencionarasuvezlamultiplicacindelosfestivalesdecinedocumental(olostradicionalesfestivales
deficcinqueahorainvitanalosdocumentalistas).Existeunainflacindecertmenesdondeelrealizador
productorpuedemostrarsuobra.Antesestonoexistaagranescala.

C.R.CuleslasituacindeARTEenestemomento?

P.G.Enestemomentoesmala.DurantelosprimerosaosGarrellogrimponerunaprogramacininteresante
dondeeldocumentaldeautorocuplosmejoresespaciosdelacadena.Apartirdel92ARTEconsiguiuna
buenaaudiencia:aproximadamentetresmillonesdepersonasenFranciaylamitadenAlemania...Perodespus
deunadcadaempezaimponerselaotrapartedelcanal,quepresionparahacermscomerciallacadena.
QuisierontransformarARTEenunaespeciedeCANALPLUS.Songentequequizoaumentarlaaudienciaa
cualquierprecio.Entonceslatortillasediovuelta:laspelculasdeficcinylosdocumentaleslivianosms
losdocudramasacartonadosexpulsaronaldocumentaldeautordelosmejoresespacios,desorientandoaun
pblicopacientementecreadodurante10aosysobretodosinconseguiraumentarlaaudiencia.ARTEtirpor
labordasurazndeser.Estoopinalaactualdirectoradelreadocumental:nuestrongulohacambiado.
ARTEenadelanteconstruyesuimagendemarcasobredocumentaleshistricosymenossobreobrasque
descansanenlamiradadeunautor.Talvezlascosasmejorenenelfuturo,nuncasesabe.ARTEsigue
haciendounatelevisindecalidad,esonosepuedenegar.

C.R.Enesteespacioderesistencia,deluchaporlavisibilidad,cmotesientesentantoquedirectordeun
festivaldedocumentalenChile?Cmoconsiderasestaexperiencia?

P.G.Hasidounaexperienciaprovechosa.Unageneracindenuevosrealizadoreshasalidoaflote.Losamigos,
lafamilia,losotroscineastas,llenanlasalaparaaplaudirelestrenodeunapelculanueva.Estanimportante
esto!Cuandounohatrabajadotantosmeses,avecesaos,enlafabricacindeunapelculadocumental,lo
menosqueunoesperaesquehayaunapantalla,uncine,unasala,unauditoriollenodegentedondeseexhibala
https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 8/9
25/4/2017 PatricioGuzmn|1)ELCINEDOCUMENTALSEGNPATRICIOGUZMAN

obraenlaquehasdejadounapartedetuvida.Estasimpleceremoniadepresentacinotorgaalcineastauna
cartadeciudadana,elreconocimientodesutrabajoporpartedelasociedad.Lesacadelamarginalidad,le
sealasucondicindecreador.Aunquesetratedeunasolaexhibicin,deunasolasesin,aunquenuncamssu
pelculasevuelvaareponer,estesimpleactodeexhibicinpblicalohacesalirdelasombra.

C.R.Entonceselpblicorespondeconinters?Estsmoviendoalgo?

P.G.Digamosquehemoscreadounpblicointeresado:hoyenda12.000espectadoresyenlosprimeros10
aosentretresycuatromilpersonasporfestival.Lomstilesqueahoralagenteconocelosnombresde
directoresdelosquenuncaanteshabaodohablar.Ademshemosrecibidovisitantesdeprimeramagnitud
comoClaudeLanzmann,NicolasPhilibert,RichardCopans,AlainJaubert,JacquesBidou,HubertSauper,
EstherOffenberg,JeanPierreRehm,CatalinaVillar,LusOspina,MarceloCspedes,CarmenGuarini,Stan
Neuman,VolkerKoepEnestesentidoestamosorgullosos.Piensoquelomsbeneficiosoesconservary
defenderunalneaeditorialclara.Nosotroshemosapostadoporeldocumentaldeautor,enprimerlugar,y
tambinporelreportajetelevisivo,yaquesteseproduceenChile.Porsupuestonosinteresaaumentarel
pblico,peronoqueremoscreceratodacosta.Sicrecersignificaabandonarnuestralneapreferimosseguir
comoestamos.EnChilehayunatendenciaahacergrandescosasquedespussedesvanecenmuyrpido.El
Festivalprovoctambinunmovimientodeconvergenciaentrelosdocumentalistas,yaquedurantemucho
tiempotrabajaronseparados,aislados,sinningunaclasededinmicadegrupo.Elcertamenacelerlala
formacindeADOCCHILE,unaasociacindedocumentalistasquedefiendelosderechosdesusasociados.A
lavezesunespacioparaladefensadelgnero,quehapermitidoasusafiliadosobtenermsrecursosparala
produccinyviajaraotroscertmenesdelmundo.EnlaactualidadFIDOCStieneunnuevodirector,Gonzalo
Maza,queendosaoshaconseguidotriplicarlaaudienciayaglutinarasualrededorunequipocompetente.
Tenemosunanuevaasociacinquetutelaelfestival(lacorporacinCULDOC)conVernicaRossellotalfrente.
MientrasyomeocupodelaparteinternacionaljuntoconRenateSachse.Soyelpresidente,queenningncaso
significaestarjubilado.

C.R.Enlasescuelasdecine,enChile,seestudiadocumental?

P.G.Estunpocodemoda,ahoraseproducenmsdocumentales.Nosotroshemosrecibidohasta50pelculas
paraelconcursonacional.Lacalidadhaidoaumentandogradualmente,quizporlainfluenciadelasescuelas.
Noestoysegurodeestopiensoquelamayoradelasescuelasvivenmspreocupadasdelaficcin.Creoms
bienquehayunaespeciedeentusiasmoqueempujaalagentehaciaeldocumental.Tambinhayqueconsiderar
lasayudasdelFONDART,unafundacinestatalquedadineroyconesedinerosepuedehacerundocumental
delargometraje.Lomaloesquelatelevisinpblica,despus,noloscompra.Esbueno,porotraparte,quela
CinematecaNacionalhayaabiertosuspuertas.Tienepocopresupuestoperotalvezlascosascambienenel
futuro.LaUniversidaddeChile,adems,estapuntodeinaugurarunacarreradedocumentalistadirigidapor
FranciscoGedda,CarlosFloresyotros.DentrodeestepequeomovimientoelFestivalcumpleunpapel
importante.

C.R.Finalmente,cmonaceundocumentalista?

P.G.Enmiscursosdecinesiemprepregunto:ququiereshacert?,ytedicen:Amimeapasionalanovela
histrica,quierofilmarunaadaptacin,meencantaelcinehistrico.Otrosvanporelcinedeterroroelcinede
accinengeneral.Perosiempre,desdeelfondodelasala,aparecealguienquetedice:Yoquierohacerla
pelculasobreelrbolquehayenelpatiodemicasa.Ahhayundocumentalista.Enuncursodetreinta
alumnoshayunapersonaodosquediceneso.

contctenos

https://www.patricioguzman.com/es/libros/elcinedocumentalsegunp.g. 9/9

También podría gustarte