Está en la página 1de 6

CUERPO HUMANO

Enca.
Qallo

Huma, uma
Cabeza.
Chujcha, chukcha
Cabello.
Kukupin
Coronilla.
Mat'i
Frente
Uya
Cara, rostro.
Riqchay
Expresin de la cara.
Qheipa
Cejas.
awi
Ojo.
Ruru
Pupila.
Pillurki, Khechifra, chipiqyay
Pestaas.
Rinri, ninri
Oreja.
Senq'a, senga
Nariz.
Simi
Boca.
Hita, qita, wirp'a
Labios.
Kiro
Diente.
Waqsa
Colmillo.
Marankiro
Molar.
Kiru llucha

Mano.
Pallqa

Lengua.
Waqo

Dedos.
Ruk'ana

Mejilla.
K'aki

Dedo.
Sillu

Mentn, quijada.
Sunkha
Barba (bigote).
Kunka
Cuello.
Much'u
Detrs del cuello.
Riqra

Ua.
Chanka, chanca
Pierna
Chanka moqo
Rodilla
Chaki
Pie.
Aycha kara
Piel (cutis).

Hombro.
Q'asq'o

Nosqhon
Pecho.

uu
Pezn.
Wiqsa, wiksa
Barriga, estomago.
Pupu
Ombligo
Wepaq
Cintura
Wasa
Espalda.
Teqni
Cadera
Marq'a
Brazo.
Kukuchi, ququchi, quchus
Codo.
Maki moqo
Mueca.
Maki

Cerebro
Tullu
Hueso.
Waqta

Wasa Ruru
Rin.
Suyk'upin
Pncreas.
Sonqo
Corazn.
Yawar
Sangre.
Jump'iy
Sudor.
Weqe
Lgrima.
Thoqay, t'oq'ai, thaqay
Saliva.
Rinri Wira
Cerumen.
Ch'oni
Legaa.
ausa
Ciego.
Ch'oqi
Ciego de un ojo.

Costilla
Qhasqo
Trax
Sork'an
Pulmn
Melqoy
Esfago.
Tonqor
Laringe
Amuqlli
Amgdala
Ch'unchul
Intestinos.
Kukupin
Hgado.

LOS ALIMENTOS
Mikuy, mihuy
Comer.
Mikuna, Mikhuna
Comida.
Mikuna wasi, mihuna wasi
Restaurante.
Upiay, Ujyay, ukyay, Soq'oi
Beber, tomar.
Yaku, uno
Agua.
Aswa, aqa
Chicha hecho de maz.

Kulli aqa, kulli awa


Chicha de maz morado.
Yanuq, wayq'oq
Cocinero.
Chayasqa
Cocido.
Chawa
Crudo.
Kachisapa, puchqu, p'osq'o
Salado.
Misk' i
Dulce.
K'ark'o, qaqte, jaqchu
amargo.
Poqusqa
Maduro.
Llullu
Verde, no maduro.
Llilli, lichi
Leche.
Aycha, aicha
Carne.
Runtu, ruru
Huevo.
Runtu phasi
Huevos duros.
T'anta
Pan.
Sara
Maz.
Papa
Papa.
Kumar
Camote.
Ch'uo
Chuo (papas secas)
Ulluku

Olluco, (un tubrculo


parecido a la papa).

Crema de harina de maz


para comer con "coles
yano".

Kinwa
Quinua.
Achita, kiwicha
kiwicha, familia de la
quinua.
Hawas
Habas.
Coles
Repollo, col.
Hawas phasi
Habas tostado y cocido.
Uchu
Aj.
Kachi
Sal.
Aku
Harina de maz, trigo o
cebada tostado.
Jamk'a
Maz tostado.
Aicha kanka
Carne asada.
Chalwa kanka
Pescado asado.
Aicha Thekte
Carne frita.
Papa yanuy, papa wayk'u
Papas sancochadas.
Chokllo wayk'u
Choclos cocidos.
Sara mut'e
Mote de maz.
Coles yano
Puchero.
Hallpa

Qora
Yerba.
Chuwa, P'uku
Plato.
Q'ero
Vaso.
Manka
Olla.
Wislla
Esptula.
Huch'uy wislla, uchuj, uchuk
Cuchara.
Misq'i churana
Azucarera.
T'anta churana
Panera.
Kachi churana
Salero.
Wislla
Cucharn.
P'uyu
Cntaro hecho de
cermica.
Nina
Candela, fuego para
cocinar.
Llant'a
Lea.
Mati
Tazon pequeo.
Anqara
Tazon grande.
K'allana

Tostadora de cermica
para tostar granos.
Haku mikumusunchis or jaku
mikumusun
Vmos a comer.
Yaykuy, jaikui
Entrar.
Mikuna wasiman jaikui
Entra al restaurante.
Mikunata q'oiwai
Dme algo que comer.
Soq'oita q'owai, Ujyayta q'owai
Dme algo que beber.
Munani aqata
Quiero chicha..
Unuta, yakuta apamui
Trae agua.
Maskay yanuqta, maskay
wayq'oqta
Busca al cocinero.
Lichita rantimuy, lillita rantimuy
Compra leche.
Aichata mikuy, aichata mijuy
Come carne.
Runtuta vendiykuway
Vndeme huevos.
T'antata munani
Quiero pan.
Sumaq sara
Buen maz.
Uchuta mana munanichu
No quiero aj.
isu kachisapa
Est muy salado.
Sara jank'ata mikuy
Cme cancha.
ANIMALS = ANIMALES

Alg'o, allgu
Perro.
Michi, Misi
Gato.
Uywa animal
Animal domstico.
Atoq
Zorro.
Paku
Alpaca.
Wanak'u
Guanaco.
Qowi
Cuye.
Lima qowi
Conejo.
K'uchi
Chancho, puerco.
Kaballu, Uywa
Caballo.
Asnu
Burro.
Waca
Vaca.
Turu
Toro.
Chita
Oveja.
Kawra
Cabra.
Wic'ua
Vicua.
Luichu
Venado.
Taruka
Ciervo.
Ukumari, ukuku
Oso.

Pisqo, Urpito
Pjaro
Wallpa
Gallina.
Kanka, utulu
Gallo.
Ullasku
Gallinazo.
Wachwa
Ganso.
Urpi
Paloma.
Pichinku
Gorrin.
Kullku
Trtola.
Akakllu
Pjaro carpintero
Sirwarqenti
Picaflor.
Weqru
Loro.
Anka, waman
Gaviln.
Kuntur
Cndor.
Chaqwa, yuktu, yut'u
Perdz.
Tuku
Buho.
Chuseq
Lechusa.
Pakpaka
Mochuelo (Pequea ave
rapaz nocturna)
Chiwaku, chiwillu
Tordo.
Pariwana

Pariguana.

Tullpa

Piki

Fogn.
Pulga.

Cancha

Piojo.

Punku

Usa

Patio.

Ch'uspi
Mosca.
Ch'ete- ch'uspi, qhete ch'uspi
Mosquito.
Allallanka
Lagartija.
Mach'ajwai
Culebra.
Charapa
Tortuga.
Llakato
Caracol.
Akatanga
Escarabajo.
Challwa
Pez.
PARTES DE UNA CASA
Wasi
Casa.
Wasiy
Mi casa.
Wasiyki
Su (o t) casa.
Wasiyoq
El dueo de la casa.
Rumi wasi
Casa de piedra.
T'uro wasi
Casa de barro.
Jaku wasita
Vmos a la casa.

Puerta.
Punkuta wisq'ay
Cierra la puerta.
Toqu
Ventana.
Perk'a
Pared.
Watu
Cordel.
Waska
Soga.
Paqpa
Maguey.
Perk'a t'uiykamun
Se cay la pared.
Rumi
Piedra.
Adobi
Adobe.
Hata
Techo.
Hatan sumaqcha
El techo se ve bien.
Puuna wasi
Dormitorio.
Isp'ana
El bao (para las
necesidades fisiolgicas)
Puuna wasiman jaykuy
Entra al dormitorio.
Samana wasi
Casa de descanso.
Wasita pichay

Barrer la casa.
Yunka wasi
Casa en la selva.
Llakta wasi
Casa de la ciudad.
Inka wasi
Casa del Inka.
Qorpachana wasi
Casa de alojamiento.
Hatun wasi
Casa grande.
Wasicha
Pequea casa.
Wasichakuq
El que construye su casa.
Wasichakuy
Construye tu casa.
Yurak, yula wasi
Casa blanca.
Willka wasi
Templo.
Puuna
Cama.
Kawito
Catre o una cama grande.
Tiana
Silla.
Tianape tiyay
Tome asiento.
Pichana
Escoba.
P'uro pichana
Plumero.
ASUNTOS ESCOLARES
Amaut'a
Maestro.

Yachay wasi
Escuela, colegio,
universidad.
Q'elq'ay
Escribir.
Q'elq'aq
El que escribe.
Yachachiy
Ensear.
Yachay
Aprender.
Yuyay
Recordar.
Q'elq'ay rimak
Leer.
Amautata napaikuni
Saludos al maestro.
Q'elq'ayta munani
Quiero escribir.
Sumaqta yachachiy
Ensea bien.
Apurayman yachay
Aprende rpido.
Yuyay allinta
Acurdate bien.
Idukasyun
Educacin.
Samay p'unchau
Da festivo, feriado.
NOMBRES GEOGRAFICOS
Kalki
Colina.
Uma tukuynin
Cumbre.
Orq'o
Cerro.

Kinrai
Ladera.

NOMBRES QUECHUAS DE
LUGARES

Wayq'o
Quebrada.
Qocha
Lago.
Mayu
Ro.
Chala
Costa.
K'eswa
Valle de la sierra.
Yunka
Valle de la costa.
Jalca
Puna.
Pampa, chakra
Terreno.
Kurp'a
Terrn.
Puna ichu
Paja de la puna.
Collqijirca
Puna de plata.
K'asa
Espacio abierto en una
montaa.
Kalkita rikuni
Veo la colina.
Orq'ota q'away
Mira la colina.
Kinrayta k'awani
Veo la colina.
Wayq'omanta lloqsimuy
Sal de la quebrada.
Chalamanta jamuni
Vengo de la costa.

Tawantinsuyo
Los cuatro suyos o
regiones.
Ayacucho
Rincn de los muertos.
Arequipa
Detrs del volcn.
Julcamarca
Regin de la puna.
Apurimac
El gran hablador.
Sacsaywaman
Gaviln satisfecho o
halcn saciado.
Urubamba
Llanura de serpientes.
Antabamba
Llanura de cobre.
Cajamarca
Regin de rocas.
Piscobamba
Llanura de aves.
Musujllajta
Nuevo pueblo.
Acomayo
Llanura de arena.
Pariamarca
Regin de flamencos.
Cochamarca
Regin de lagunas.
Yurajmayo
Ro Blanco.
Anjasmayo
Ro Azul.
Carhuamayo

Ro amarillo.
Andahuaylas
Regin de cobre.

Oriente, este (donde sale


el sol).
Intiq chinkanan
Oeste (donde se oculta el
sol).

ADVERBIOS DE LUGAR
ADVERBIOS DE TIEMPO

Kaylla
Cerca.
Karu

aupa
Lejos.

Antes.

Wakpi

aqa

All.
Kayllapi
Aqu.
Ichuq
Izquierda.
Alleq, alliq
Derecha.

Hace un momento.
Manaraq
Todava no.
Uskay
Pronto.
Kunan
Ahora.
Chaypacha
En ese entonces.
Wiawiaymanta
Desde la eternidad.

Qawanta
Sobre.
Ukunta
Por debajo.
Chaupipi
En medio.
Patapi
Encima (sufijo)
Wichay
Arriba.
Hawan
Hacia arriba.
Uray
Abajo.
Uran
Hacia abajo.
Intiq lloqsinan

ADVERBIOS DE CANTIDAD
Aslla, pisi
Poco.
Aschalla
Poquito.
Achja, achka
Mucho.
Ancha
Demasiado.
Nisiu
Mucho.
Llapan
Todos.
Sapallan
El slo.
Juklla , uklla
Uno slo.
Jukkaqnin
Uno de ellos.
Iskayninckic
Nosotros dos.
Mayqennimpas
Cualquiera de ellos.

Pagarin
Maana.

INTERJECCIONES

Mincha
Pasado maana.
Qaynap'unchau
Ayer.
Qaynimpa
Antes de ayer.
Kunan wata
Este ao.
Qayna wata
El ao pasado.

Atatau!
Qu asco!
Ayayau!
Qu dolor!
Ajajay! (Ajau!)
Qu risa!
Ananau!
Qu cansancio!
Alalau!
Qu fro!
Achalau!

Qu bonito!
Aau!, (Aaau!)
Qu rico! Qu
hermoso!
Kausachum!, (waqe!)
Qu viva!
Atakachau!
Qu alegra!
Kusa!
Bueno!
ADIVINANZAS CON
PROYECCIN
ANTROPOMRFICAS
SOBRE LOS ANIMALES:
1 Ahuacca ahuan, yurac
llachapahua, ahuacca ahuan
paipac yurac huasita. Uru
Teje la tejedora con telita blanca,
teje la tejedora su casita blanca.
La araa
2 Phuruyoq, chulluyoq kanman,
chakinpis patataq kanman. Pili
Tiene plumas y gorros y el
piecito para bailar siempre. El
pato
3 Mana zapatuyoq, puka corbata
y kori espuelas. Gallu
Sin zapatos, con corbata roja y
con espuelas de oro. El gallo
4 Shuj warmi mashica yuraq
franila
pachallishca
ashca
ajchata,
ascha
huallcata
aparishpa purin. Chaimi can
chita

Una mujer campesina cobijada


una franela blanca, tiene bastante
pelo, anda cargando bastantes
collares: es la chiva
5 Uj achachisitu wayqu
wichayta thanta qipiripasqa
llujshanman: kaliku
Un ancianito cargado de ropa
vieja est subiendo por una
quebrada. El carnero
6 Uj warmi, may sumaj
warmiman tukuspa thantalli,
aparapaman
tukuspa
puriykacharirinman:
gallina
Una seora como una gran dama,
pero vestida de harapos y que
camina como una pordiosera: la
gallina.
ADIVINANZAS SIN
PROYECCION
ANTROPOMORFICA SOBRE
LOS ANIMALES:
7
Pambacunapica
callpan,
allimanta purin, shinapish mana
millmata charinchu, tullutapish
mana chari. Chaimi can curu
Corre en el suelo, a veces camina
despacio, as tambien no tiene
lana ni huesos. Eso es el gusano

8 Haykun lluqsin chaqchuq.


Challua
Sale y entra a salpicar. El
pescado
9 Hahua ashcapi shuc yacu
aichahua
manchachihuarca
cunaca hushamalla puricmi cani.
Apancura
Cuando era nio me asust un
pez y ahora camino todito al
revs. El cangrejo
10 Altumpi turuhina, pampapi
cuchihina. Acatanqa
Por el aire como toro, en el suelo
como chancho. El escarabajo
pelotero
11 Apus Achachillas patapi
kawsakuni, yurax kunkayux allin
llixrayux. Kuntur mallku
En las altas montanas vivo, con
mi cuello blanco y mis lindas
alas
12 Uman michihina, chupantaj
kankahina. Juku
Tiene la cabeza de gato y la cola
de gallo. El buho
13 Sachacahina, huailla cani,
shinacashpallatac
mana
sachachu cani, runa shina
rimariani, shina cashpallatac
mana runachu cani. Uritu

Verde como el campo, campo no


soy, hablo como hombre, hombre
no soy. El loro
PERU LLAQTA
TAKI=HIMNO NACIONAL
DEL PER
Qespichisqan kanchis
wiaypaq, kananchis wiaypaq

Tajyachaqnin waskharta
aysarqan
Wiaychasqa usuy warma
kaymanmi
Unay pacha, unay pacha
Unay pachan phutikuq chinll

aupaqtaqa kanchanta,
pakachun, kanchanta inti

Willka qapariynin
akaymanta

Pisisun willkachasqa
munayman,

qespi qocha patapi uyarikun

Hanaqchan llaqtanchismi
wiayman
Pisisun willkachasqa
munayman

akay warma kayninta


chhafchirispan
Kumuchisqa, kumuchisqa
Kumuchisqa matinta hoqarin

Hanaqchan llaqtanchis
wiayman

Kumuchisqa matinta hoqarin

Pisisun willkachasqa
munayman

Matinta hoqarin

Hanaqchan llaqtanchis
wiayman.
(ESTROFA)
Llaqta runan unay wata
mat'isqa

KAUSACHUN PER SUYU!


KAUSACHUN!

También podría gustarte