Wi

X^

y^

,^. <i>SAN FRANCISi^, CALIFORNIA.^

Access ons
i

Sh-elF

Mark

II

/o

t.

Digitized by the Internet Archive

in

2013

http://archive.org/details/elementarecentio02dazd

ELEMENTORUM RECENTIORIS

PHILOSOPHIAE
VOLUMEN ALTERUM
PHYSICEN cum GENER ALEM,
tum PARTICULAREM unacompkclens.

Ex

melioris notae Recentioribus

excerptum, congestum,
adornaaim.

AD USUM SCHOLARIS JUVENTUTIS

in Periiluftr. Collcg. Salesiano

apud PP.

fresbyt. Secul. Congrcg. Orat.

Mich

elopolitan. in

Philipp;

Nov. Hifp.

OPERA, ET STUDIO
JOHANN. BENEDICT. DIAZ DEGAMARRA

& Davales ejuid. Congreg.

Presb. SS.

Canon.

Dot. Sacrofanb. Fidei Tribunal. Cottimiilar.

ad

S. Francilci Salefii

Moderat.

& Philofoph.

Publ. Prof.

MEXICI: APUD
Juregui. Ann.

Lic. D.

Dhi

JOSEPH. DE

MDCCLXXIV.

**^r -<*=S4^^C5<^ JOipi^ HOlP^

v^^

Sunt autem nonnuUi qui percas perfuafiones^

quibus principio fant imbuti, de rcbus gravirsimis fententiam ferunt temerirate quadatn
fine jadicio^ repentino quafi vento incitat^
quae longe alia efset fi judicia confiderate
conlanterquc lata

Melch. Can.

Lib.

^:=^ -tafc * * c*ci4 s^^ HEcc^

<:- <^ -^^ -s
^j. y>
^;,. rs.

^^^^

fuifset.,

,-;>

VIIL u^

). .:_> -f:,

Loa

.;><><> j>

^ K> <>

cap. V^

Pag.

i.

ELEMENTORUM
RECENTIORIS THILOSOPHIAE.

PARS

IV.

ELEMENTA

PHYSICES.

prolegmena.
. T.

De

Phyfica ejuque fcpo.

ISCIPLINAE ILLIUS
tra(5lationeni

ordmur, cujus munus

turam ejufque ordinem

IrjM

UIIHF^^;

l^^jj^^^^^^

^^^^^'^'Si^^^^

quie

proinde

na-

nuncupacur, eaque

l^hyfica

definiri poteft; FacnUas,

natmale

tAmSdenta

eft

ac leges, vires
ireo 5 atque efedus naturales incjiirire,
inglorum orginem, caufas invetigre,

qukicnus

quae circa corpus

naturaie

efl ,

njerfaiiir,

rerum earum quae fen^

fibibilem mundimchinamconftituunt.Phyicus namquetotusin eoel,
niquu ChrUs,Grt//r/?iYj,(a^utexplrct tum ipfum, rerum omniurncofr.'0\^\iwx

naturac^ cognitolcilicc

plexum,tm quaralibet

peciaiin) rem,dirqui rendo

&exquibus pimcipis

eonlec, an,

Az
fa

In

Piosm. rhyices.

&qmbus

quantum faseft^an,
produda cauis, &ob
queni

ELEM. REC. PHILOSOFH. P. IV.

finem eiTeda, an,
Quibus viribus, proprictatibufcjue donata
ctcraquf hujmodi, quae u peripecia fucriRt, tura res> rerumquc natura perfptdac, cenientur.
2
Diximus in deninione, Phyficam Trerfari circa corpHs natura*
le prsut Tiaiuraie e, nimirtn pro: fenfibilium adfetionum fubjeCT, carumque omnium muucionum capax, quas in mundo fie
ri conpcimus:
per boc diftinguitur corfns nturale MaihewJc*
iico^ pfaqe P-hyfica Geometra ^ quae tderacirca corpus verfatur,
Objedta Phvficae funt Co>pus, Spaiium y
MotuSy quid vero
3
per hiec intelligieur paucis indicbo. Quamcumque rem oculis in
rueri, vel manu comprehiidere,
palpa e poflumus, quacque preu
iloni rtliftit, Corpus adpelmus.
Exteionem umverf, in quo corpera ponuntur,
liber movemur, ^patium, Transladonem corpo
lis ex una in alan fpatii partem, vocamus Motum,
4 Oinnes firus, motu*^ mutaciones,
ahones cor porum, quae
fenfbus obfervai.tur, five uno, five pluribus, adpehntur Ph.ienomena*
Or.nia corDorj ccur.dum ccitas leges, vei regulas movcri conftat. Lcx
aut
naturae, eft no'iia illa ecundum quam Deus voJuit cercos mor
tus fefrprr, id et in mnibus occaionibus pcrngi, hinc ex. gr. quae1 bec f\2iMx
fuum prodcit emen, unde iserum imibs, non diver
U lenacitur planta; hinc unnmquodque aoiraa ex fefe fui fimile
gignit. Corpus grave bi libere commiTum fpont cadit deorfum.
2.

&

quem

^um

&

&

&

&

&

upe harum legum

xTiftWigivrwiSC^ui naturaUter^ qu'd mirasuloje con

mcuralta funt pbacmrCDa, qiiae conftanrer eodcm mo
do obfervantur, pofrcis corporibus io fmilibus occafionibusj mira
cula autem unt, quum phaenmena legibus iftis contraia eveniunt.
Si vero aliquid venit fecundum naturae leges^fed praccer l5
litunj, feu contra id quod tali naturae debetur, vocacur yionnaturale^
cords
arteriarum
Ut febris, quae quidem ita palpicationera
gtat ut dicantur eflc in laru r^onnatura'i. Quod Tperat naturae
lineit.

Nam

&

Vires ac

U^t% fupemituralc

\6ch*.\v.

lea

quod Sol

&

ex.

gr,

dum

eft

upematuraie, quia nullis

naturae viribus id ffici poteft, ut videns eft. Qiiaedam vero res
funt, quaectiami fupra naturan? fint, thmen nonnifi ab homine be^

in

n-icridie

ad orientem retro velvatur,

eft

7ia Phiofifphid ex. ulto, benqiie exercicato judicari potcft> an naiu

rala fint, an praeter natiiram. Hinc de ichus infoniibus cante ^udlm^
(are (i che m US ^ ne en pro mn acula bakeamtiSy quae taita non funt, tif-

Cmum eft hoc mnitum ut occurramus inq>tae muitirudini indoctrum>

vero etiam eorum, q-i ctera doh, tameni quod ^4^
phhojophae expertes jiu, proni int, qui grrulae cuivis mulirctt-j

&

Lie

miraculuQ3 uKquod narraaii

Edem

habeanc.

ELEM. PHYSICES.

II.

Utilitas Phyficae.

T^
11

gnitas certe ac praeftamia Phyfcae ve! exeo imctiigi

iatis fuperque poteil, <juod difcipHnae hujus ftudiufn
tanturadeiii pateat, quancum ipfa natura. Ec an (juis
negt longc dignifsimum ele contemplan niobio caeloram amplitii*
iinem, corporum certa iniis lege decurrentium moIem> jatii iiv tel*
Juris abdita fe penetrare > fnetallorum, Jpidum orinenfi} planta*

rum, animalium varietatcm pen infinitam fcrutari, ipfam denique

in hac rerum univeritate relucentera Dci majeftatem confiderare?
Unde Sneca (b) hanc tanti fecit contemplationeiD> ut dcerc non dubitverit; nifiiH haec ( naturac fecreiiora) admiuerer^ non fnerat opere
fretnm na/ci.
fuavifsraa voluptas hoc naturae iluda
7 Jocundtas deinde
cnafcicur. i Quem enim non delctec fcemia, in qua nunquam decft
occafo nevos, eoque inirabileseffe^usj velut ttidem fummi rerum
Condicoris teftinoonia ucuienta
concemplandi? Qi%
inveniendi
aniroalium innumerorum, terrehium, aquatilium, volaeilium, infectorum genera qum divcrisima, rerum ceterarum miraH varieta*
lem, pulchritdniem, ad cerros uus habilitatcm fine ingenua animt
"voluptate coDtueri porsit.^Quid quod Phvfico jocundifsimum praebearit

&

&

&

fpcdaculum ea quoque,quac imperitos rormdine complcrc foIcmFIta

vuigus rude nani metu ecltpfeos conctitur, Philoiop)ii

dum

Hunc folem & fieSas;

& dtctdntia certis

Tmpora momemisyfttnt qni formidinc nuHa

Jmbutt ffe^ent. (c)

'

'

Qpingaident amonamtam ibi fcenam apcrir,&oGafioncai

qua naturam caeeftium corporum cxpendant. Pbyfici Come
tarum facies aliis horrficas, tranquillo animo incuerur. Omnium r^tutKy (inquit THllius{ ) natura cognitay levamm Juperiniene, liben^
ur morth meiu, non ctmturhamttr ignoraUone rerum ^ ^ua rpfa bur^
parari,

ribiics cxifiunt faepe formidine,

9 His accedifnt emohirocnta purima, quae c Phyfica per difci pli^

as reliquas omnemque vitae fum Tefe diiFundunt. fQoac cnih

emolumenta in faluberrimam medendi arccm rhyfiea pro^Hunt?

quantas accefsioncs feientia nutica acccpit ulu acus roagneticac,
aQrorum obfervatis motibus, rofac nautica invcmione? Praerere
OtUi*

(bj Quacft. Nai.Lib. i. Praefe

ic) Horat. Lib. i. Ep. .
(dj hibn 1. de fiuib. cap. j>r

ELEM. REC. PHILOS0PH. P. IV.

qu3s diverfi ^eiieris horo'ogia, tubi opcici

> mcrofcopia
aiiscua innmera, quas ?hyicae in acceptii refefend*
fuDC in vicaoi hu.Tiaoam praebenc.

utilitatssr

perip:ci'!a,

De
10

Peripateticorum Phyfica.

"rjUjuffnodi vero

{~1

III.

&

innumerae aliae

uiilitates,

quae ta-

Periodteticorum Schola requiras, (i adpelare poTumus Phyficam dilciplinam illani

in qua plraque pasm adverius nacurae obiervacionem
adverfus
perfpicua exp^imenca cradi confuevirunt. Sed audire juvac Mathemaricum Phyficumque egrcgluni Tbomam Vincentrum Tofca, Hilpaniae noftrae dectis, ac Valencini Congregationis Oratorii ornamentum praeclarirsimum. Hirpanum hminein audiant li, qui rputatlicis praejudiciis mbci falfo pucanc Recentiorum Phyiicani ab haem
relias tantum xcol, nefaique judicant ftudiofae juventuti propoai
Sc comraendari: genus honamuna nacum ad pemiciem, interitumquc
bonarum arcium.
11
( loquitur ClariiT. To/ca (e) Nefcio certe,
5, Nslcio cercc
,, quo faro, eoque fatis infelici jam ab aliquibus retro eculis, Pct} ripateticorum S:hola meraphyficis commencationibus ica eft ad,, diifla , ut phyiicas les omnir.6 neg;ligere videarur; ad naufeam
,, ufque prodeunc in dies libri, qui entis rationis ltimos pices
i, profsquunturi mirabi'ium vero naturas efsfluum, quotidie in ocu los o^currsnriun nacuram,
cauas omoin praetereunt. Nihil
3, olim amoenius
habebatur ( 3i\i Ludovkus Vives ({) contempla*
naturliuia reruai mquii9> cione horci hujus nacur-^e: nunc vero
3) to, ita meta^hyficis abtradionibus implicatur, ut fuper eifdem,
,f ceu debili fundamer.to, non nifi
vaftum aedificium aflertionum ,
ac dilsideniium ientcntiarum confurgat, feu potus crux erigatur,
>, qua potius ingenia torqueantur qum canta rerum naturalium
>, amoenitaie dcledentur.
" Dolendum cen mxime eft, quibus ambgibus de tota
11.

philo^o.'hia labyrintJi.n fecennt li, qui pliyicas res, non phyicc

'
u: par eft, fed mcca.i)hyricis praecKsionibus ab omni fenfuj
ex'
peii-ne.iro remotis j pertradant
dolendum iterum altas altoquin

mentes, dumciendi famem tiarc cupiunti toto faltim crieni,

cicus praetereo fruftra

iii

&

&

mam

canium

" ventu
-

is

e;

tium lationis cica cibari

diipeadio, dUuis niaiiruin

non

eofumdem

ine

mximo

iigens ad

ju-

me*

iiora ne per^aa:.

15
(Cj

In

Ph'/.

() Lib.

).

Praefac.

de Cji, corrupt.

are*

i,

Ad

ELEM. PHYSICKS.
?5

Ad meliora

dixi.

Qjis enim dubitec, rerum naturalinm

ipeculatior.em muito praeftrintiorera eTe metaphyficis illis quieftio" nibus, ne dicsm incis^ quibus perpcxua lite,
plerumque de vo'"
tibus folet in Sfhoiis atritr decertari. Certe, tiim Deus Jobo
**
incomparabilem fuae fapieiniae cminentiam patefacere veliet, ei**
dem quam plurima, eaque mirabiiia quaesica propoiuic ex natura'
lis phijofcphiae promptuariis deiumpta, uc coto capite ^S & jy
" eii manifcfium, ied deiis, quae inScholis tanti fiunr, nec verbum.
14 ' Poierat autem eidem quamplurima de ente ratioais inter*
rogare* an nempe, & quomodo exiftat^ qualis iit ejudso fabrica,
" quae prentiae , quive alus ad ejurdem ftrudluram concurrnnt:
" an infupcr Deo, an ab Angelis, an fenbus corporeis efiRci
**
pofsit? De praeciisionibus autem inquirere poterat, an cantuoi
'
formales inc , an etiam objetivae ? De carentiis praeceiea, an
*'
dentur? imo, an etiam carentiarum carcntiae? an item rerum e*
*'
fentiae ab earumdcm exiftentia realiter diUnguanar ? Verum de
" hs, aique milibus, akum irenciuni.
*'
Practerea Sapientiae cap. 7. Salomn fcientam bi divi15
*'
nitus coUatam non inde corimendat, quod ingentem Jan for" malitatum , dilindionum , ac rcflexionum turbam , ium Dcus
docueritj ffd potius inde, quod eidem patefcerit dirpoicionem
" ofbis cerrarum,
virtutes elemencorum, initium, & confumma*'
tionem , & medietatem tmpoiuro, vcirsitudinura permutationes,,
" 5<: commutat iones remporum , anni curfus , & fiellaruai difpo" tiones, naturas animaliuma & irasbeftiarum, vim ventorum&c.j
Hatenus T(j/<7. < Quid ad haec homines iHi rerurn phyicarum parm aut nihil udioi ^ c Annoa reprchenfionem IlViae (g) meren*

&

'*^

&

Opus Vomini non yffpjcitisy ncc opera mftJium cjus confiJeraiis?

Non deerunt erg. homines qui vos ipfo in aditu de;icere,
inftitucis cogitationibus avocare fint consturi, illud identidm
auribus, animifque veftris inculcando , genus hoc Phycae novum,.
obfcuram involcris mathemticis ndique obftptum effe, fed corrtempca obtredantium dicacicate in pulcherrimvm naturae ludiurH:
fedul incmbite,
nolce abdci fermnibus impericmm. Verum quidem cft jne Geometriae praeidio dignos in Phyica progreus ici non pce, s hoc vois praefidium atis in anteadlis
eftis experti , quim Geomtricas Inlituciones , quales oportebat
cvolviftis. Sufficiunt enirr^ ad pleniorem Phyficae nolrae intelligen
tiam Elementa illa Geometriae fuperis q[uani brevifsime cxpfica.
tur:

&

16
ab

&

(g) Cap.

5.

f-^ 1%,

ELEM. REC. PHILOSOPH.

tj

^^^

Ert

IV.

IV.

De

P.

Studio Geometriac

Gccmetria neceTaria cfl: Phyco, ut cnm aitl!Caramuel: Emment imer cteros in pb.lofofhkit

luftris.

Scholis

qui Geometriam caenti ferDunt

qui ignorante

eque cnim fuftra foribus Academtae aurcam infcripcionedi pofuic P/ar/?, qua ab illius ingreTu arcbac eos, qui
Geomerrae eflent prorfus ignari NLLUS GEOMhTRIAE EXl^ERS INTRATO. Ec re<5le quidem. Quandoquidem, am Naiura,
loquor cxpf^rf^s

Gulielminus^ (h) ubique maihcmatica fi , idem e/i

naiurum abfque mafhfi cxpifc>i veUe, ac fine cruribus ambulare^ ant
artficcm
inftntmenta omnia ad artefaum neccJfarU akjcre$
/( ir.quit cUriTs

&

hommus Junm

opus promttcre*

.V.
Aulores quos fequemur.
it

^D

^
^^

quod

vit.

in principio

uc fcdtam, in

tafs, qui

&

ieri

quam

nobis id

ab mnibus Pliyfcis confue*'

juralienc, indicarent,
fieri

erum

pofcanc, incjuirentcs

for

Nm

Cartefum^ 2t\ leiLmtTjum y num Nvvionum , an alium lequamur ?

Qiiibus his paucis refpondbimus. Procmur judicium no^rum
foie jeium, fe uc in nullius Philofophi letam inius juratri,

nuarn enim putamus fuiTe fetaoi , quac omne verum vidiTec,

null.m, quae non aliqujd ex vero. Itaqne veritatem Iparfam per
f nguios, perqu ledas difrtVfam in corpas coUigere, id vero arbi
(ramur proprie ad noltum inlicutum peicmre* Sed juvac ipio

jmioe regulds philoiophandi coniticuere.

De

VL

Reguls phllofopliandi*
<

T^^^

explicare, dumque naturae leges in

vettig.iie
conamur, oporcebic ad fequcnres regulas
'^^^ philofhandi a. Clarifs. Nev^vonc (i praefcriptas re)
ligiose alcndete. Prima cl hujufmudi.
20 Cau^

f^

(h)

11

DiTerc.

phaenomcna

de Salibus. Praefat.

(i) Lib.

j. Princip.

Math.Philou

ELEM. PHYSICES.

Caufae rerum naturalium, non plures admttn ^ehentfCjUdmqu.c

pbaenmenis explicandis fnjfitiafit. Si cnim caua polverae jinty

&

&

tantum fit> nimquam vera h^ben poreritj cjuimvis aliocjui

producendo ciediii npia fueiit, aiqus adcommodata. Eundein cfFt-c-

fibilis

el:, tx toe vero c^uopcra-ur, eacue ioh

'Phyficis invcht^anda, ouod ola lc vera ilius eT-^dlus caufj. Spcrpro
r.endi utique unc l'huophi lUi, qui ex fuis hypothefibus,
-iibiiu ficu caufis^ nuuriles cffedus derivare coiucndunt, parum de
cauiarum illarism cxi^entia lolicii. HypohJ(s ergo ex PhvTica fiint

tum ex pluribus
li-s,

cauiis oriri poiTc indubia res

non p!is qiim una revera

exiftit,

&

&

.pvc'lcijbendae,
s

coUiguur

nam

u.ontin'i ajt Mujjihembroe^:,

{)) qmdquid ex

inconans, ex illis iucitantur controveriae inuiidcfen"

phaeninena , ut hypothc'es roborentur,

el

&

finguntur
daatur.
Nii forte Clatifs. Viro PcrrauUio , (k) adfentiendum fie
21
qui non omnino abion de hypochefibus in hunc mxime modura
ticcernit. Ad veritaiis inquiirionem hypcihefcs ccrtis adlridtas legibus adcommodaLas clc contendit , ca racione duus, quod c
pracftiiutis hypothefibus ordinc quna aptisimo ad thfim connilciur, paiamquc ;c , complura , quae in prae.^cns ceica cenmus
ohm hypothefium e nmero fuiffe. Leges porro, quibus artari hyE rebus
poiheium rano debcac heae tuerint praecipuae , kilicet
natiualibus fluat hjfctbefis , atque phacnmenis identidem objcrvatis
eiafcatftr, mh/imc vero ex libdine confino atur pofiiio quacdam ad quam,
TiefitOy quibus ofudis natura ipfa pcrtrahainr; atlfiimpta non cira fun"
dameyuum propofitio non uni dimtaxat alterique phenmcnoy fed cmni'
bus co in genere examufsim repondeaf, ndhaec nulld altains generis^
exploraae ceritudinis phacnmenony I
qnod compcnim quidem ftt^

ies,

&

nullo tem evidente principio dijjcniiar,

demum

co-nfearia ejufcemodi iC'

quae fbria^ cunfentanca faniarum Philojaphorum p!acitis babean

tur, certa con/i cuiione ex ndfumpio dorinae fundamento prjicifcantur*.
Altera pluioophandi regula haec eft.
^^ Ejfeuum natumiium cJHfdem generis eaedcm fitnt caufae, HaeC
regula ex prima facil deribarur. Etcnim Cper primam rgulam j natura fimplex eft, eque iuperfluis caus redundac, efedtus ergo cjuCdem gencris, ive omnino imiles, divcrfis caufis tribu, naturae fimpUcitati omnino repu^nat. ica gravium dercenus in Europa,
America eideni caifae cribuci.dus eft. Pan ratione quum in mnibus ho.
mmibus eadcaa refpirationis inftruincnta dcmonltrent obfcrvationes

'itereti

&

anatmicae, camdem elle in fingulis refpirandi caufam, merir concidnnus. Sed cavendura et digcnter, nc ex charadribus mere
cxternis de perfeda efF Ctuum fimilitudinc audaler pronunciemus*
lia plantae quaedanj leihales, externara piantarum falbrium fpecieni

B
(

f E.)

Eicoi. Phyic. rom.

i.

cap. j,

PcrrauU.tfais de Ph) fique.

imi-

ELEM. REC. PHTLOSOPH.

.8

mitancur, fed principio

mxime

ter le

quodam

interno

&

P.

non

IV.
facil pcrfp'cuo n-

QLiod, ut alia praetereanj , in cicma aqui^

verifsimum eft. Summopere itaque curandum eR
uc nempe cerco compercas habeamus omnes cffeftuum partes, condicioneiquc fingulas, tune cnim hace aualogiac regula extra omnem
ubitacionem poilta eft. Tercia ita fe habet.
Se

tica.

difFerunc.

Pctrojcli'ia

^(diitatcs corporum, quae intendi , (^ remitti neqiieunt, ( hoc

quae mnibus in quihia esfmt'
mmui )
nuriLA Tiftiiucre licct, corponhiis cmpetiint y pro corporum unive fomm
qualUatibus haberi poJ]'un. Hoc efl:, quae eacdem emper
invaria-

13

cfta

&

eque augeri, eque

&

utcumque fie temporis &: loci variaca

onditio, quamcumque etiam mutacionem , alterationemvc corpora
l in corporibus perfevrant,

patiantur, cujufroodi funt folditas, figurablitas; nam aliae funtquaquae incendi,

remicti poflunc: hujus generis unc ^rvitaf,
tis adtraionis . Diminuta enim corporis diftaiitia centro, ad
quod vel gravitare^ vel adtraclione tcndit, gravitatis, & adtrationis

&

litates

&

vires augentur, caedemque minuuntur ex auda diftancia, uc in ferro ad magntem adtrato experiri licec Haec funt philoophandi re*
gulae> quibus ufun deiceps umus

VIL

Phyficcs dlvifiot
4

T> Ecepta
Y\ plina
-*"^

in praefens apud Vros hac in tradenda difciexercicatifsimos mthodo, confuevic duplici era-

datione

definri Piyica, Generalis fcilicec

nomine,

&

TarticHhris, Generalis corpus generatim fumptum, compofitorum naphaenmena pariter iftuc pertituralium principia coniderac ,
caufas eorumdem comprehendic . ParticH.atis ingula
nencia, uti
opera*
corporum genera cxpendit, eorumque vires, proprietates,

&

&

&

praeftbimus
mulci cae nec debemus, ncc vero prumus.
tiones demonftrat.

N05 ucrumquc

fimul

quoniam

PHY

ELEM. PHYSICES.
^SErVXS^ii

PHYSICES PARS
DE NATURA,
ATQUE

CORPORUM.

PRINCIPIIS

DISSERTATIO
Dc Corpore phyGco

I.

gcneratim fumpto.

CAPUT

I.

De Natura Corporis.Philofophorum
exponuntur,
1

-W"

&

opiniones

refutantur.

D PRIMUM IN HAC DISSERTATIONE QAEKEN-

< ucrum corpora exidant ? uc conaree

prisexiftcrc id, cujus naturam inqurcndam rufcipimus,
*" Vermcum confcientia nolra illorum exientiam nobis
fuadeatj hoc veluii puflulatum ab adverfariis concedendum proprimus, pro cerco habcntes, fupervacanca inquifitione rem certifsxobfcunorem lci. Corpora igitur exitunt. Verm circa corum effentiam, non una, eademque cft Philofophorum opinio.

dura occrrerec,

mam

Egregius Philofophus, atque in Mathemacicis difciplinis mi

verfatus Renatus Df 5*f<7r/f j corporcae iubftantiae naturam in f.vt^nftone collocavit: aic enim : (I; pcrapiemus naturam materiae fivt
Cdtporis in univerfum fpelati non conftflere in eo , quod fit res dura
'vet ponderefa, vel colordta > 'vel alio aliqao modo fevfui afficiens , fcd
tantiim in eo quod fit res exicnfk in lovgumy latum,& profundum: quod
iiam adfiimavit Arijioicles, nam Lib. 3. Phyf. text, 43: corpits i^, m
quic, quod omviqnaque habet dimenfionem. Sed latud quaeionis pro*
ponmus. Quaeftio ergo inquiit, i quaenam fit ratio formalis corporis phyfici> hoc et; quodnam ex iis omnibi's adtributis, quae
corpori inlunt,
ut impnetrabilitas, extenfio, divifibilitas, &c.)
fu ita primum in ipfo corpore, ut ex illo veluti ex radce, cctera
omnia proveniancMllud enim adtributum el racio formalis re, per2

rificc

''

BX
{i)

l'at. 1.

Pincip. n. 4

quod

iLM. REC. PHILOSOPH

K-

(]uod resipfa c id

qaod

cft,

P IV.
atque ceteris omnibas primo di-

Hinguitur. His poiicis.

Dico primo contra Cartefmm,
ArifijteUm: eTcniia corpors
3
in acTiuali txcenfione, vel triplici dimeniione neququam poica cft.
Probatiir. c Qis ncgabic Deum Opc. Max. deftrucre pois rocam
aeris molcm , quac cerris ad Lunam ufque intsrcipUur; ? icd iunc
eadem prors cxcenHo remanrer, ncque csmen fubftantia u\\? corprea rc]:nqer:ur; ergo. Sed negac id cn poiTe Caritjh^: ck\{'
ni5c cnim, quod ex. gr. aer hujus cubicr.Ii dcftruatur, pzricc-sip fec mucu concingenc, quum i'Ia fe conjn^ere dicar.tur , quae
nullo intctjc^io corpore disjunguntur, auc ii a^c hyprhei n>ani
fclliisimam repugnanciam contineri putac, quum rpatium illud vacuum quidem fcrcc, ut rupponicur,
iimul no:i vaciium.quia f-Riper habcrecur io ilJo trina dtnicnio, ad;oqu: corpu-s ipium.
4 Veriim iquis ncn vidcic Carteiuim hac in parte .nobis impnsrCj quum prooac idem per id^m
atque principii loco id adu*
mic, quod in concroveria pofitum uerat ? Non aUa quidein racinlie vacimm Deo t;ri non pole fontendic, qum CLiia temper
ilo fpa:io Corpus remanrcc, reiiianeotc nimirm cxteniiofle quae
juxta ip(um eft clTincia corpors, quod idem iilud c, dr quo iC
feritur. Dtindc: licec lie certiim quod do cepera fe cangunc, (^uun
nullurw a!iU[n corpas intrjacec, isd non eft nccefls ca 'c contin;^?Cnftcfrxs igi:ur corpus ph> ure, qaas nullo ccrpore disjiinguntur
cum cum mathemcico confundir. Verm iqu\s non videac aiiid
cfle oportre corpors phyici, aliud corpors mathemcici coRiicutivum, live aliam eiTc nacursm corpors, quod in bla ima^inaccne
noftra concinc:ur, aliam iHius, qucd in ipa queque re:um natura repcrcur? Sic Imeae Geometncse contitucivum eft, ut lonccudinero haheat ine litirudine, eque camen clcntia ine^c, quae reaphyfic in rerum natura rcpcri:ur in fola iongicudinc lne
liter,
latitudmc corlterc debet.
Repnere quiJem poTcnt Cartefiani , corpus raathemticum
5
plurimum a corpore phylco differri, ed non ratione exter.jonis ,
quae u:r:que cfiencialiter commun's cli. Sed iludcLiam animadvrtere dcbcnc, quod cune non pterit cxtenfio amphs habeii camquam elcntia perfecta corpors phyfici, uc ipG contcndunt; quemadcrianguio communis eft, non poceft
modum quia figure circulo
haec lola alterucruseientia haberi; eflcntiahter igitur corpus phycum aliquid aud habcre dcbet , per qucd impiici exccnonc j
corpore mathemcico dilinguitur.
6 pe'! US Oa^ndus vulc (zn) corpors eiTentiani plltam eT- in
tUnali impcneircblitaa contra quem. Dico fecundo: impenctrdbilitas
aualis non eft formalis ratio corpors phyJci. Prob..* in eo pofita
Lon eft formalu ratio corpors, quo corpus ipfuin privan poteft,

&

&
,

&

&

&

qu:n

(m; S^a. .^hy. Lib.

j.

^.

rr

ELEM. PHYSICES.

crpus adiiali imptflernjiucacit

tc deftitui, quin dinat efle corpus; ergo. Piob. min. Certum
duo corpora compenetrari divinitus poife, quin illorum eHencia

quin

detiat eTe corpiis;

poteft

red

mucccur: crgo &c.

Satis

/^PP-

Vy

r.

Objedionibus.

fit

pro opinione

Cartefti: intellei^a

trina dritnfione

mnibus praecisiSj quae corpori infunt, intelli-

gitur corpuSi non enim inielligitur //>i>//f , uc eil pcrfpicuuoi; ac nter Corpus & fpiriEum non dacur mdium: ergo formalis ratiocorporis eft trina dimenfio. Ar^uaiencum in adverfarios recorqueri
optimc poet, & contra ipfos probare formalcm corporis rationcra
cctcris

in impeneiriibilitate conf'ftcre

fecundum magis obviam

Refp.

dift.'

antee. InteHigitur corpus

eonc. iecundum iius

iilius proprictaccro,

&

eenciam nep,
confcq. San intelligitur corpus hoc ipfo quod
concipiacur ubancia in parres integrales diviibHs, eque tamen
diccnc caytejiani , divifbilitaem in "partes a peTtinere ad corpus,
ttt
formali iilius ladcne iinnim difcernatur.
8
Opp t. qnicumque ari ieam corporis adtndere volunta fat^ri coguntur, non arer fe concjpere corpus, qum ut fubftanciam
euoquovcrius exceniam : ergc fornalis corporis ratio trina dimcnione divera non el. Argumentum nimis probar: eccnim in idea
corporis non trina tantum extcnfio, fcd etim atualis in^penetrabiitas efe ofert. Refp, Rcg. confcq. etenim quum major idearuoi
pars enfu adquirarur [. 14, o^.'J ccrtque conftct minifterio enfuun ntima rcrum adtributa i mmedi at nobis tninimc innotfcere
[f. z?. f^vg']y relinquitur, rationem formalcm coiporis non cflc
illud ejnrdcm adtribut'um , qucd in idea ipfius corporis, quam infantiae tea?porehufimus, nobis oecurrit, fed tantum magis obviaip
corporis propiietatem dici adtribatum illud relirsim poTe.
Opp. 3. S. Augulinus t;or//w; dloquens inquit (t\):Abst
9
quacro: mrum corpas ullum ejje putesy giicd nm pro modo fuo habeat
iorrgirictmemi /ai(uiit?em,.&

quanium

mea.

frofundirattm?

Si boc

dems

corporib'us

opiniu efty eque Jentiri pojjunr^ eque corpora reSle exfii"

tnari: crgo.

^^fy. haec verba intelbgi deber decorporibus quoad cxi*

ccrt inc cxtenione aliqua nuHum corpus poHic
clc lenfbilc, non vero quoad eenciam, ficuti exftere quidem non
porcft corpus tne figura ,
tanien iilius eentia in figura pojran

^entiam

quum

&

ce

nemo

dixerit.

Non

prietatibus corporis
tribututii
'

10

lcr ,

infeianiur

unam

autcm, cxtenfionem

ed contndimus tam4m,

cTc

non

ex

{>ro

ele

ad

primum incorpore.

Opp

4.

nuum corpus fine trplici dinsenfionc exftercj vi; ergo exccnio eft ratio formalis corporis.
( on-

vel cncipi poteft

mmmmmmmmmmmtmimt^mmmmmmmmmmmmmKl^

(n) tib. de quanc. anioiiie. q. .

ELEM. REC. PHILOSOPH.

P. IV.
nec eciam corpus aliquod finitum ne
figura, nec homo llne capacirate cienciae cncipi poteft ,
ca
men haec ad illorum eflentiam pertinre minimc dcbenc Dh>s:
elentia corporis in trina dimenonc conhtuicur, clarisim profi
batur rpirituacas animae rationalis, ut oftenlum eft in Pfychologia:
crgo Refp. in noftra de elentia corporis fententia eamdem ha*
bere vim argumentum pro animi fpiritualitats j quemadmodum
enim ex co quod anima rationalis cxtenionem aduaiem habre
non pofsit , ret infere Crtcfms ee incorpoream , ita nos ex eo
quod anima rationalis extenfionem habre non xigat, optimc mfrimus, quod illa fie diverfae naturae ac corpus.
II
Opp. 5 quum ipfumnihil, quod ante mundi creationcmfuit,
mente concpere viumus, extenfionem quamdam fingiinus
ergo
cxtenio ipfa nonut proprieeas, fed ut ratio forma!:s corporis nobis
ex imaginacionis nohae phantmate
concipitur. Difling. antee.
ben coligicur eTcntia, ive ratio formalis corporis, neg,
prperam
collgitur, conc.
neg confeq. Argumentum probat ante mundi
creationem dari jaco matcriam cxiftentem; nam concipimus extenfionem: ergo juxta Cartefia-nos concipimus corpus; ergo corpus illud
crac cxiftens ab aeterno, quod ablurdum eft.
I i
Sed inftant CarefiJni: nihili nulla eft exteno, nulla pro-

11

Confeq. non intertur,

qiiia

&

&

&

&

prictasj

nulla qualitas;

quando conripimus ipfum

fed

nihil.

qaod

concipimus, ut cxtenum: ergo concipimus aliquid, non vcio ipfum nihil, ac proinde aliquod
Corpus concipimus. Sed in hoc argumento , ( ut optim notat lU
animadvrlulrifs. Petrus Daniel Hue (o) hallucinatur Carufius
tcrc enim debebat, proprietates, five qualitates duplicis eTe gneante

mundi creationem

illud

fuit,

ris, poitivas aliasj

alias negativas, nihili proprictates pofitivasnul-

las cTe, negativas multas.

cum> nihUum nihilo

nihilo

mundum

Dicimus enim, mhilum

imile

Deo

eTe

eTe incorrupnihilum cle contrarium cnti, ex

crcatum, &c. Sed hae proprictates unt

efl'e,

merae negationes, corruptionis nempe, difcrepantiae

nihilo,

&c.

Similitr, quum fingimus in nihilum Deo redigi vinum, quod

vafe aliquo concinetur, nullo alio admio corpore in vini locum,
dicendum ct, vacuum manre fpatium, quod vino occupabatur,
extcnionis, ac pris erac viejufdcmquc id fore amplitdinis,

&

num, treritoquc vacuo huic

fpatio extenfionem cribuemus,

ac

ne-

nam quum dicam

fpatium illud inane, quod incra vas eOy

effe pedis unius quadrati, perindc trie ac fi dcerem, in fpatioiiio
pediis hace cxtenio vacui, fivc ni
pcdli nuHum eTe corpusj
hilij eric negacio corporis in fpatio pedli.
Opp. 6 modus non potel cncipi ine re, cujus eft mo15
gr. ergo
dus, fed extci.io optim percipi potel ine lapide ex
cxtenio oon eft proprieeas, aue modus corporis, Jed ipius edn-

gativam;

&

cia.

(o)

Ceniuia Irhiloioph. Cane. cap.

$. n.

3.

EIEM. PHYSICES.

r?
^

min. exteniq lapidis potcft concipi iine iILi, neg, e^lapj*

tenia generatim fumpta Tubdift: poteft concipi praecif ne
Di*
de, conc. fine ullo corporc cujus fit excenfio, neg, & coaleq.
Dift.

ta.

ees pro opinioneG7//f7?/>: ftacim ac concipitur fubftantia aliqua adu

impcnecrabilis, concipitur corpus: crgo. Confeq. non infercur; etenim tatim ac concipitur ignis, concipitur fubftantia aliqua quac
calorem adualem habeat, & tramen nemo dixerit eflcntiam ignisin
adluali calore poUtam efe nam iguis ^abilnicus adpHcatus xti.

tic fine

combiiiionc.

CAPUT

II.

Sententa noftra exponitur,

14

&

probatur.

cum plurimis Recendoribus

TT"^ CO
corporis phyfici optimc conftituitur

ratio formaI$
in natural$

impe*
exigentU naurali occitpaidi locum iwpcnetrahiliier. Prob. concl; iri
eo ratio formalis corporis phyfici relc conftituitur, ex quo adtributa cctera tamquan ex radce ducuntur, ut omnes confentiunt; kd
adcributum f jufcmodi eft naturas impcnetrabitas, ive quod idetn
eft, impenetrabilitas radicalis: ergo. Prob. min: ex ea profluit ex-tenfto corporis enthativa^ illud namque dicitur entitativ cxcenfum
quod compllitur plures partes interfe untas, ita ut, unius ntita$
extra entitatem alccnus tota exiftati fed hac ratione conjungi inicrie plura non pount, nifi fint naturalitr impenetrabi lia; ergo.
ij
Squitur/';//r//7<J, vi cujus, aut cmprimi non poflunt cor.
pora> auc ad cerrum duntaxat gradum vinbus noftris coartan%
Mobilitas deindei quia corpora non reiftercnc corporibus, mo
tum yix cogitare poTmus, quem in rebus expeimur. Dcindc di^
neirabiljaif^f five

&

quod idcm

eft

in

quamvis figuram ex
Secundo: videtur perpicuHm>
iftafmodi exigentiam non pode a priori de corpore demonlirari ;
nihil eft enim in compore, ex quo tamquam ex principio, ive radce, naturas ijlius impenetrabilitas, queat dedci, nam noa
ideo Corpus eft mpenetrabiUj quia extenjumi fcd c contrario, ideo
(l entiiativc exen/um, quia impenetrabile.
'vifbilitas

menfurabiiitas

capacitas recipiendi

natiirali mpej7et)^ablitate con\'cc[u\xt\tUT,

Satisfit
i^

Opp.

i.

cnim ngelus

Objetionibus,

Impenetrabilitas conveni?
ica e^Te in loco uc

coi pus

ctiam

Angelis.

^uodcumqu ab

Potcft
ex*

illo

cludac;

REC PHILOSOPH.

ELEM.
14
cludat; ergo imp-netibihtas

P. IV.
nequic eTc foraialis ratio corporit,
Dift. antee. Si impenetrabilitas fumatur pro nacurali exigencia occupsndi locum curo exclufioiie alcerius, prout fumitur in quacftionc, negoj fi fcmatur pro potencia libera non penetrationis, conc
Corporis impenetralHitas iftulmodi eft, uc illius caufa, ucqueat
Corpus naiuie viribus, iaiul cum alio in eodem loco conlHcre ,
urque fcmpe" fuaptc eTentia rcquirat Iccurr^ in quo exilit, cuoi
cxduiione altcrius cujufque corporis occupare. At vet ngelus
cju eft nsturac ut locum non repleat, lameci corpus quodcumque loco > in quo eft ^ vi fu repeliere liber pofsic.
Opp. 1. coipus non eft impenetrabile ab Angelo; ergo per
17
ipcnetrabilitatem non diftinguitur corpus ab Ipiritu, ac propteca
ioii ben collocatur ratio formalis corporis in irapenetrabilitate naturali. Dift. antee, corpus non eft impenecrabie ab Angelo dcneg confeq. Corpus pefedu ui, neg; ratione Angel, conc.
locum icplet.
lit natura u id emne luo locc cxcldere, quod
Hinc, qum fubftantia fpiicualis non fit loc replctiva, hujiiTmodi quoque ipa non eft, u: cam fuo loco expeliere corpus posit.
Ceierum quum perfpicuum fit ex tradicis ruperiori loco, inf;peneirabilitatem> quae incft corpori non competer Angcs, dubium
eTe neqtiit, quu corpus fpiritn per impencrabitacem radica-

&

atis diccrnarur.

iem
1

Opp.

j.

num

Corpus potcft divina virtute

efle

mul

cum

eodem loco: ergo potcft corpus impcnetrabilitatc pnvaii ,

adeoque &c. Neg confeq. nam etfi corpus aliquod per mirsculum
alio in

fpoiictur, emper tamen illam exigichabrc, nec hujumodi cxigentia aufcrri ab illo unqum pocelt; eo
prorss modo> quo c:i calor adualis ab igne > mocus deorsm a
vel impedri pofsit a Deo, poteniia rarocn, mo
lapide aufsrri,
qua remoto bice proprium effelum
exigencia rcinquicur

iropenetrabilicate aduali

&

a^ualicer illa corpora prodcanc

1^ Opp. 4. extenlum non nifi ex extcnfis poteft confrgere: ergo
cxt^rfio eft adtributum corporis prius impenetrabilitate. Dift. aa
hace extcnfa unt apea ad componcnduai corpus ratione
tec.
Don ita funt , neg. nim ve*
jmpenetrabilitatis ipfaruin, conc
16 icut hoc non tollit quomins extenlum ex uo genere it aliquid compfitum , ita non impedir quomins aputudo partium ad
illud componendum > nempe naturalis carum impenetrabilitas fie
adtnbutum ipfus compofiti piis qum encitaciva ejuldem extenfio:
mpeneirabilitas enim naturalis nihil eft aliud , quam naturalis exigencia occupandi locum cum exciufione altcrius , partes vero corporis per hanc ipfarura irapenetrabitatem aptac redduntur ad cx-

&

&

tcnf im conftuuendum.
xo Dkcs principia,
:

tativc

extenum,

ex

quorum unione

non lunt corpus

cipia corporis.* ergo formalis ratio

:>

diviim

confurgit tocum cn*

fumaniur, fed prin-

fuuHanuac corporeac non

eft

di ver-


:
,

ELEM. PHYSICES.
tf
Neg ant. quu
diverfa ab extenfion?, ied eft ipiamet extenso.
partes conftituentes extenfum divifim fumpcac , funt fubllacia ma*
reriahs, five corprea j (iion enim funt ^ritus j : ergo formaJis ratio fubilantiae corporeae ab enntativa extenfione diverfa clt
racio fubrtantiae materialis, diverfa eft ab excenfione ratip
fi
qiioquc corpori$ ab eadfm erit planc diverfa.
Opp. 5. melius , quam per naturalem impeBctrabitatem cx
zi
plicacur eFentia corporis per colletionem omnium adtributorum
ita uc coipus dicacur Dbftantia natura fu impcnetrabilis, extenfa,
.divifibilis, mobiiis , atque apta ad figuram quamvis recipietidarp
hic eft ilacus quaeftionis , nego,
non eft
rgo. Dift. anc. ;
conc- Explico folucionem: quancumvis memoratae propriecates fnc
adfe<5iiones propriac corporum , acque hsi coHelae corpori dunca*
^at convenianc, hoc non mpedit > quominus adferatur: ex ipis is
relatis unum a|iquod efle adcribucum , quod piincipe ioco in corex quo reliquae proprietates ia ipis rcpertac
poribus occurrit ,
fluunt. Certe in controverfiam venire ncquit, proprietates generales
corpori ita inefle ut rei ab eo diftirtae hiudquaquam cmpctanr,
quumid, nc in dubium quidem vocari queat, haecqne ndtio, uci
obyia cuivis > ica pluribus piiilofopho non eft dicucienda*

ftgo

.*

&

&

&

DISSEB.TATIO

De

II.

Principiis corporis naturalis.

CAPUT

I.

Notiones generales principiorum.

"^[^Klncipia intrhfeca compoiti naturalis ca omnia dcun*
tar, ex quibm comoofitum ipfum Jentialiter conftumtur
Sic anima racinalis,& Corpus funt principia hominis
intrnfeca. Haec, vel primaria um^ y t\ fecundara, ^tw
maria funt illa ex quibus ipfum compofttum ita confiut
iur% ut ea pmul ex aliis, in quae refolvi po/sint; minime componantur,
fcu ut loquuntur Scholaftici; quae eque ex. fe invicem, eque ex aliis,
fed omnia ex ipfis /. Principia fecundara ea vocantur, quae conf^
tituunt quidem compofnum naturale, verum
ipfa ex aliis effentialiter
toalefcunt: Sic Corpus organicum eft principium hominis fecunda-

iz

&

um quum

ica

hominem

conlituat, uc

ipTum quoque> (imul c%

alus

ELEM. TIEC. PHYLOSOPH. P. IV.

cffcntUliter componaiur. Infuper principia rcruin intnnrcca,
Vel fnetaphyfica funt^ vcl artifici^'a , vel enfihUia,
MecaphyCca funt eaj onae metaphyficnrHm rerum i'/jflary fenfu
^l

I(C

aliis

ven adtiyigi fe(junrj fcd tantum mcUeclu comprehcvdj Artificioia funt,

quae miro quodam naturae artificio dipfita ,
onjuncla , cvrpas na*
uralc componunt cu rnlionc^ nt ormics iius fe?:fibiles idfe^ionesy opera^
io7j(fiuey (X parium magniudinCifiguraymoiHiCfc. provemarit, atqne ex
bis dcommodate explican que ant. Senfibiha dcmum, feu P?)'y/Ci vocantur ea quae a fe mutuo reapfe per i'cram corporum refclntionemipljnnt
Incomperto eft apud omnes
J'eparari i fev.fuumque adminiculo difcenii
Philofophos cam Fettres^ qum Reccniiorcs, quodvis conipo:cuni na
turale, quod viribus naturae produci,ac dcftrui poteft, duplici confiare principie eflentialij quorum alterum determivabi'e eft,
m.f
ter'jA dicitur , alccrum detrminans ^
forma compelUtur. Certum
quippe eft ficri mutationts naturales compoici uniusin ^Wuaquvai
fubftaniiam; quis enim neget cibum ex. gr. mutari in chlun,
tune in fngiiinem , nguinsra in alias corporis orgnici parces,
quorum profed unura in aliud ea iege convrtuur , ut nihil feoftbiie remneat, ex quo utrumque eflVntialiter coalecic
14 Jam vero certum eft, compofitum , quod naturae Yiribus
ir.utacur, eque creatione fieri, eque in nihilum rdiji. Certum
igirur eft dari quidpiam ex quo exiftente fiunc omnia, adequc cuncfeu rr.atcria rcvie in
ts commune> quod principium determinabilct
digitatur. Haud abiraili ratione, quoniaro, ut liqet compotanaturaiia intcr le differunc quoad fubUantiam; per eam vero partera,
quae mnibus ex aequo communis eft, haudquaquam difcriminen*
tur: manifcftum redditur, aliud quiddam efle in corporibus , quod
principium determinans^ id eft forma vocarur. Quarc fi materia Tu
laatur pro fubjedo, ex quo praevie exiftente naturaa compoita
producuntur; forma vero praecife pro eo, quo unumquodquc com
poitum, eft id ipfum, quod eft, atque cccris quoad eirenriana
diftinguitur, patet fase de cxiftentia horum pnncipiorum Penpa*
leticos inrcr,
Recentiores quacftionem movri haud pofte. Ve*
rm ficut eadem il!a ic accepta notionibus abftratis continentur,
Phyjcae ccniderationis neutiquam funtj ita ad rerum phyficaruna
naturam, adfeiones, operationcique expJicandas roinim faciunt.
ay
Tocum igicur quod bac in re negotiura faccl'sit, pofitum in
eo eft, ut palam fiar, quae ic. horum prr>cipiorum phyfca -natura^

&

&

&

&

&

nimirum quid phyficc it illud, ex quo praeexiftente laroquam er

ubje^o dererminabili compoita naturaa caufis creatis producuntur, quidque ilIud, per quod unumquodquc compofitum eft id

quod

&

eft,
quovis alio eTentialitcr diftinguitur? Peripaieiic
nihil "dedere hac fuper re, maten' am , atque formam r/ctapbyftc
coniderae contcnti. Recentiores vero fcholafticis fubtilicatibus re-

je(2s d eo fuit toti, ut phy^cam horum principioruiD naturam

D aperto ponant, unde adpret, quam falfo dicanc vulgares Peri

.<:

patc-

LEM. PHYSICES.
17
eque materiam, ntqeformam a Recencloribus admtti. Hii
naque conftitucis fylcma mecaphyficum Pcripatcticorum videamus.
pateticj

CAPUT

11.

Expontur fyftema Metaphyficum

Peripiaieticorum*

^^ Upponcndum

Corpus quodlibet naturale dupUccr

quatenus generacur, fivc ut Pe
ripacccci loquuntur in fierit 8c quatenus jamgenicum
eft, five, ut ipi dicunt in fno effi. Principia corpors naturalis, quatenus generatur, funt tria juxta Ariftoteiem fp)
privaio: generatto enim eft, tranfuus qudam d non
materia^ forman
ijje fubjiantiaU ad iHud- ejje fubfiarai&lcy in quo tranfitu tria neceTario concurrunt nempe tcrmvnus h ^uo, feu privatio illius eTe, iliud
ee i]uod adquiritur, quod eft forma,
lUud ex quo res conftituta
per ilIud efic fit, quol eft materia. Principia corporis naturasjam
id (51 i, feu jn falo ep, tancum funt do, nempe materia,
forma, ut fupra diluni eft. Adhaec, ajunt unionem eTe oripaai quan*
dam, feu mpdurw fubftantialem, partem ut quo, cujus eft facer, ut
ex materia, Sz forma totum quoddam completum fubftantiale conftituatur. Thomiftae fer negant, hanc unionem efle materia,
forma diftin^am, ceteri contra ftatuugt,
pro vera entitte mo<
dali ipfam agnofcunc. Imo vero func quibus uni alia ejus ipius
unionis, quam unitiumm vocant, adferenda videatur. Haec autem
cuti alia pliaque, tanci non funt, uc fuius oie exponi debeanc.
Docent praecerea Peripatetici materiam priraana efle ubftan17
tiam mplieem, incompletam, primuro rerum corporearum fundamentum, primumque fubjeflum naturalium tranfmucationum. Eam
ira definit Ariftoteles Cq) materia fecundum fe eque eji quid^nec
quantum, nec quale, neo aliqmd eorum quibus ens detcrminatur, eque

z$

eft,

confiderari poe,

&

&

&

&

&

&

ilque

Ipfum

negatoncs,

r.ihil

meori

definitione

explicare

non

Hlfpanus nofterD. Martinus Aiarti^

Tiex ( t),Non eft quid, id eft, fecundum fe non eft homo nec lapis,
nec iignum, &c. Non eft quantum, id eft nullam babee deccrmioatam magnitudmem, nec quale^ quia nec calida eft, nec frgida, ne*
que
Ci

poiec Ariftoteles, lepide inquit

Cp)

(q)

&

I.

Martyr,
(r

I
I

II

III

Phyf. cap. 57.

Haec eft celebris materiae deBnitio ab Ariftoteletraditalib. 1
Mecaphyf. cap. 5. qua in re Ariftoteiem derilc S. Juliaut

Lib.

&

S.

Bafilius.

} Filofoa Scepcica ea Dilogos.

ELEM. REC. PHILOSOPH. P. IV.

aquid eorum^ ^c. quia non eft uua forma, cujus eil ens den
terminare ad hanc, auc illam fpeciem phyficam. Denique non cft
x8

fjne

entium carertiae, qiiia eft eruiras pofitiva.

maceriam primamelTe fubjedum ad mtiU
quidem non modalem , fed abfotipiiccs formas indifterentem,
lucam , nam li accidens cficc, in alio lubjedo reciperetur, ac proinelle liaiplicem. id eft , non comde non eTet primum fubieduni
forma: nam tune non eflec primum princi
poiitam ex fubjelo
pium 5 hoc tamen non impedic, ele compoitam integralicer ex partibus cxtenfis. Inferunt etiam eTs incomplecam, hoc cl, ce ordinacam ad conftituendum cocum cura alia parte fubflantial: efife in
generabilem & incorrupribilcm, nam quum generacio fu produlio
rci ex praeuppoito fubjedo; corruptio vero defiri rci permanente, fubjedo, maceriaque 5 quae eft primum fubjedum, nec praefup*
pon fe posic, nec posic deftrudta manre, inde nec generan",
nec corrumpi poteft. Ee naturaliter inderudibilem , quia Deus
nullam deflruic ublanciam nifi ad ininaici forcioris exigenciamj 3
nihil eft in rebus inimicum maceriae.

negaiionesy five

zS

Ex

ditis inferunc:

&

&

Z9
Quod ad formam fp<5iat eam efl'e dicunt fuhflantiam incom*
pletam y quae tanquam a6lus primus matcriam complci, informat, m cor"
pus naturale in determinata fpecie crmfiuat, Dicitur iticomp/ea, quia cum
materia determinatur ad conftituendum compofitum , afius- dicitur,
quia determinat potenciam maceriae ad certum complementum. Se
ccrcam compoiti fpeciem : vocatur autem primus adus , ut ab accidentibus difcernatur, qui atus funt materiae, fed fecundarii. Ex
forma ita cxplicatis omnia compofica conftare adirmanc
materia
Peripatetici. Ex ditis inferunt i. quod differentia pecifica corpo*
rum non materia, ut quae in mnibus eadem eft fpscie, led a
forma deiumatur. x, quod forma fubftamialis in omni generatione, de novo producatur,
in corruptione (excepta anima racionaii ) deftruatur, remanente materia prima , quae eft incorrupci*
bilis. 3. quod omnes formae C^nima rationali exceptad educantur
ex potentia materiae, vel a caufa creata, fi adfit proportionata,
vel Tolo Deo, ut audorc naturae. Ha5lenu$ Peripateticoium lyftcma

&

&

CAPT
Quambrevifsim expon tur

III.

& refutatur

Syema

Leibnitzii.
50

y
f

Eibnitzius admittit in natura vim aliquann infenfibileo

enca abftrata : atque hac de caufa in claftc eo-

^ &

rum

c^f(itiimeaphyfica five

i'Afen[tbiLia

corporum

pria-

cipia

LEM. PHYSICS.
fub(2imhe jimplJceSi

five

iicSi

r^

oinnium rerum juxtSLipiam Aunt mTia

cipa atuerunt. Elsmcjija

inji'eneyabiieSy

&

incorruptibUts

Deo

Quaevis monas repraefentac totum univerlum , adeoque eft

ocuUs dilcernificuc remota non fatis
quodammodo omnia ,
mus, ita fie, ut non omnia, quae quavis in monade infunt , diftinl rcpraefcntentur. Ejusintegrum fyUniain AUis Eyuditorum Lip'
adfequatur , quod mm^s
ftc?>fibus (s) publicacum fiiit. Sed equis menee
quaevis, ens videlicet parcium expers rerum univerficatem rcpracentet? Nec animus el Leibnitzio objedire uTum in explicanda
fu opinione vocabulorum, quibus nulla fublu idea diftina, quod
Havtfoelier explevit (t): eque monadolagiam ab ideali/mi errore
haud alienam coramonftrare , quod ex inftitituto fatum i /<ic. Frder. Mnlleto. Haec pauca delibaTe atis fucrit.
creatae.

CAPUT

IV.

axiomata ad confutanda

Praemittuntur

vcl

ftabilienda fyftemata prorfs neceTaria,

A Ntequam

rcfutationem fylemats Pcripatecicorum adgrediamur ,

axiomaca quaedam univerfalia Phyicae
propria, atque ex gencralibus requiitis ad cujuvis
Sciemiae fyftema ftabilicndum neceffars deduta, premittcnda putamus , quae cm in dijuicandis alioruin fyftematibus, tni in noquibus tanquam funftro contituendo , facem vcluti pueferant,
dameficis cota Phyfica deinceps nicacur. a autern unc hujufmodi.
31

/\
^

&

}x Axioma I. In Phyficis iud fyftema^ aut apinio ceu [alfa rej'tci

ebety quae contra Iheologiam Sacram, vel fanam metaphyftcamt aut cer^

tam experientiam quidpiam docet 'uel adjumit. Axioma 11. I IInd fyftema
tx paucioribus prihcipiis
fraefenndum eft a/iisy quod fimplicis eft ,
corpori's nauralis propricatcs , c^'cfus
phaenmcna explicat, Entia
profes non func multiplicanda citra necefsicatem, noQ deber icem

&

per plura fieri, quod hcri poteft per pauciora , ut omnes Philofo
phi confentiunt. Qua prapter nec principia rerum, nec efifcluam
cauae multiplicandae funt, ni (i ratio haud dubia id pofcat, ut fupra didum ciV [ . lo.] Axioma III. lUud fyftema me lius cenfendum
eftt quod plura^ quae apud Phyftres in cnfiderationem duci debent, evoU
'vit. Phyfica cnim tota in co verfatur, ut rerum naturah'um adfecliones, effelus

&c. qum plurimi,

-

^
-

^^__

(s) Suppiem. tom. 7. Sedt

(cj Cgurs dePhyfiquc Lib.

&
-

explicentur.

Jln'
_____!

11. ann.
i.

quam optimc

cap

x.

1711
aa. j*

LEM. REC. PHILOSOPH. P. IV.

In adlata hujiis axiomacis racione fundacar Axioma IV. jr/^
;?IZ illfci praefcrcndu/'fi
eft ccteris, quod ?ion moo generdUbus natieni*
luis ut'tur cd eyplicanda rerum phaenmenaf fed fpeciatim etiam natu*

jj

ram crpamm,

adfect iones

&

califas

perfpicney ac dilucide proponit, Idcae

(ffeclunm

cjuoad

ejus ficri potffi

enim generales pariunc duntaxac

notiiiara obfcuram rcrum particularium , reque naturales optimc

non explicanr, quod munus el Phyficae. Hinc, fi quaercnci ex. gr.
cur calor rarefaciac corpora, frigus adftringat ? rcfpondearur: hanc
eli'e caloris, hanc frigoris vaturam , haud dignum Philofopho refponfum datur. Similicer, interrogantem de variisnaturae efedibiis,

generaii quaUtaiis termino expedir, parvi el, acque humilis lagenii, ut Clariff. Robanlt (u) loquitur. Hinc conequitur Axioma
V. lU:i doctrina reliqik praejiati quae nihtl adjerity vcl ponit^ qucd co
giatione ccmprehendi, aut expcari fatis nequcat. Phyfica enim quantum ficri poteft exhbele nobis debet naturam ad vires intcUigenciac
nofiraeadcomraodatam,& fublacis involcris naturam rcrum explicare.
Axioma VI. Syftema iilud jn Phyjica obtineat necc(jc (i , c[uoi
34
re>km iiiiiuraLium doci/inam adcommodai ad naturam ac rationem dffm
pcrfcquitur , Hc quoque ceu regulae quaedam aliae
tiles revocari poTunt fequentes. I. Non efi recuyrenduma
tufamprimam feu Deio?*, quar.do babcri poteft caiifajecunda, II. Dumno
cipiinac

hijis

perquam

bu

ignoiae funt caufac fenftbiles cffeduum, infenfibUis qiniednmy ^ per

igi'.ta haud quaquarn adftruatur III. /w bis
u.efiionibus, aut im*

irde

morandum non eft, aut ab iis

nunquam reperietur,

fdiutio vel

res reddit, IV.

tabiii

Vei

pcndent

qae proinde red

r.i'Mo.

vel

fi

dem dicendunt de ia

ccnftlio

ait

omnino abftincnium

traclandis

iUi fuli

forte

reperiatur

nibi'.o

controverfiu^ quae
cogniae funt

TertuUianus, aut a Deo

qu.irurn

nos doftio^

ab imperfcru

qui fecit tmnin

difcenda

effe ,

aut

,
a.

Hisconftitutis,

CAPUT

V.

Refutatur Syftema metaphyficum Peripateticorum^

j^

primo: principia corporis naturalis, prout

TT^^^^^
Ariftorelc exponuntur, nihil fere ad Philofophiam

naiuralem adipilcendam defcrviunt. Veritas hujus

adfercionis fatis patebit,

tuituralis principia

materiam

fcilicec,

&

fi

confidererous corporis
nonnif metaoby-

furmam

fice

lu)

Iq Phyl. praefac

ELEM. PHYSICIS.

&

it

&

cunfta , quae
determinar, folummodo eTe metaphificas qua
de eifdem adferic,
dam praecifsiones , quibus phyficae res nunquam lacis exponuntur,
itaque adcogniticnem particularium corporum, cfiverrorumque phaenomenorum" cxplicationem nihii conferunc, proindeque nihil Fer
ad Phyficam adipifcendam defeivjunt, nec in Phyiicae iyftcmate locum habere poflunt ex Axhm, VI*
S6 Quod ut claiius fuc hunc carunvfupponite. Quacrat aliquis
ex. gr. ex quibus, ceu intrinfccis principiis domus coalcfcat? Kcfforma domus: matepondearn autcm ego coalefccre cx materia
liam autem eii id ex quo domus fie, formam vero cTe aium,
quo materia determinaca eft, ut domura componat. Hac cert refponfione verum dixi, led interrogancem dodiiorem non feci, ideoque mrito ruium inquirec quid nemp it materia illa ex qua
i2t it domus , quidve militer it adus ille , qui forma domus
adpelacur. Non ergo cx Arilotelis Schola do^iores evadimus ia
lis, quae ad rerum natuialium primordia fpe<aant, proindeque melaphyficum Peripaieticorum fyftema nihil fere ad Philofophiam naturalcm adipilccndam defervit, non ex eo quod falum lie , fed
contrario quod nimis 'vemm, nihilque doieat praecer ea quac ignorar! noQ pcHunt. Quis enim unquam dubitare poteft cx materia,
forma omnia compoita e? : at poftquam haec didicimus nullius
phaenomeni caufam reddere poumus: mhil ergb defervit ad Phy
licam perdifcendam.
-.
Dico ecundo: Sylema Pcripateticum de principiis Corporis
57
naturalis negligendumomnino eftin Phyica. Prob : nam i in Philolophia naturali fylema illud reft negligitufa n quo res naturales, aut non explicantur, vel ignotum per aequ ignotum propoiitur, Peripateticum certe fyftema locu-n in Phyfica habere noa
poteft ex Axiom. iii,
IV. ac proinde negligendum omnmo eft.
Prima hiijus propoitionis pars, licet 4 nobis prbata jam uperius
it, plenius
ad evidentiam ufque probatur. Pone ercnim in ouaef^
tionem venire cur ignis ex. gr. certis, quas experimur qualtati
bus donetur, aqua ex adverfo alias adfediones fortiatur? Nen aliun
refponfum Peripattico ^xcipies, quam hoc: videlicct eo ex capite,
ifta cnfequi quod ignis aliam formam fubftantialem habeat, aqua
aliara; quod i quisinftet qutierendo quid formae illac int, qua legc
divetfos efFe<5lus producant; divcrla expofcant accidentia? Reponunc
hi philofophi continu: naiuram hanc efl'e formae ignis, ut tales
exigat adfeliones, aliam contra eTe natnram, formae ipius aqua>
quod quidem eft conira Axi^m, /F.
|8 Secunda pars propoitionis conat, nam dum Peripawt.
co quaeritur cur calor
frigus ex. gr. diverfam fenfationem
producant ? non aliam indigitant caum, quam ^ualUates has di
veras, omnin eTe diverfae naturae.
Quis vero ncgabit his loquendi nsodus rerum phaenomena ncutiquam cxp^icari,
igao-

/ic

in

abraao

fuiTe

ab Ariftotele adfignaea

&

&

&

&

&

&

&

Rocam

'

ELEM. REG. PHILSOt^H.

ti

P.

IV.

controverfiae matenam refponro perinde ignoto expedir ?

crgo in Peripattico fyftemate ignocum per acque ignorum proponitur, generabufque ucicur notionibus ad explicanda rerum
phaenomena contra Axiom. ir. ac proindc in Phyfica negUgendum

ram

omnino

eft.

Adhaec dum

Peripatetici in eo funt unicc ut formas fubfeantiales interre, atque generari propugnenc qua racione novam
formam ubftantialem ignis ex. gr. exoriri commonftrabunc, iid^m

39

mnibus Tnanencibus, quibus confticutis eadem forma deftrui foEadem eft candela^ (\Qxb\% Utor Clarifs. Cafati (x) tum codem
Jet.
firdente cflycknio flammam edens: infufflas^ flainma perit:, herum infuf*
interitus eadem eft
caufa , fciicef
flasy flamma revivifcit: ortus

famma priva
Pratereo quam plurima argumenta adverfus fyftema Peripatcticum, fpeeiacim ea, quibus He-nricus ^viber mzformam valide exagitat. (y) Syftema hoc hauiquaquam
teriam,
veluti ab Ariftowie cxcogitatum fpeamus, cd Peripatriicumfu gare
dicimus, quod forcaTe apriiis Arabjcum ab Arbibui Stagyrirae inter^jretibus nun:upari poTec Ariftoteiis quippe mcncera longc alian
fuile mulcis ofteodunt Gaffindus^ (z) Surmius, [a] StephaJtui Vadem

flatas y

&

fur,

aedem. difpofilinneTt idem fabjectum, quod

flammam

recipit

'

&

(b)

ie^

alliique.

CAPUT

VI.

Syftmata Artiicofa. Exponitur,

& refutatur

Atomiftarum ylema.
40

T^E/rx

GaJJhdus Vir clebris,

&

Philofoph'ae ftudiis

commendacus , & cum eo tota Atomiftarum

SchoUi cenfct unicum rerum priqcipium efe tomos.
Atomus autem juxta hos Philofophos eft corpucu
lum inflilc, ive indivifibilfc, figuratum tamen, trincque menfurabe, extenfum, folidum, & impenetrabile. Haeato-

mi

unt

mirificc

materia prima juxca ipfos. Figura in his, caque diverifaliquae habcant figuratn cubi,sphaerae, cylind, pirhm'f

fiina eft, ut

dist

(X)

De igne

"^

Difert. 9.

'
'

(y) Pn'ncip Philo. AntiPeripat.

(x) Phyf. Lib. 7. Sea. i. cap. 3.
(a; Phy. Elcl. tom. 1. lib. u
\\)

Uf

ifica

de Peripatetici al paragone deila

ven Fidca d'

Ariloc.

t
tLEM. PHYSICES*
mutaciones corporum niurapyj/mathy &c> Phaenmena,
iium per explicaras tomos exponunc. Hoc eft antiquilsimum Epi^
un yltema Chrifl. Gaffcndo rcnovatum
Sed piurima quae h
Deurnj Previ dentiaro, Regionemque Epiciirus impic congeTerac
cxpimxit, ceteraqiie uberrim exornavit. Etenim Epicrus poCuit

&

//,

tomos aeternas,

increatas,

infinitas.

&

cun eo Atomiftae Recentiores, Epicrum erraTe fatentur, dum tomos ipfas increatas , per le mobiles
admiiti atque lud etiam prditae infaniae in Epicro fuiTe de-

41

Verm

Gdfjendusy

mundum ex fortuito atomrum concuru gnitum

Divinae menris conilioj re Piovidentia reg credderit; nam uc eft a Cicerone obfervatum: nihil cam arcnum, ad*
mirabe, divinumque eft , quod non apud iftos atomrum turba
conficiat. (c) Et itaque negari non pofsic piurima in Atomiftaroonftrat

quod

fore, nulloque

rum

fentencia felicitr, atque utilirr eTe excogitara,

Atomiftarum

hypotheis univerf recipienda non videcur, quilm

incerturn prorss fitan ejuffnodi corpufcula dari pofsint, quae ex*
cenfa fint, ftmulque indivifibilia, proindeque eft contra Axiom. V*

tamen fyftma,

ive

CAPUT
Exponitur CarteGi

VIL
Syftma^ & ref utatur.

TT^Kifnb ponit Cartcftus (d) creatam Deo materiam fraf-^ picem, homogeneam, trine menfurabilem, & undque
extenlam. Hanc materiam diviit Deus in particuJas
-f
nter fe qumproxim aequales, cubicas, ita ut contac
tu immediato, ac omnem vacuum excudente fe onm
ex parte contingcrent. Prtibus fie diviis Cnditor Deus imprefsi
ehefnentifsimum motum dupliccm , unum quo fingulae pertiones
circa propium centrum, alterum quo plures fimul circa conomune
centrum moverentur. Portionibus materiae ita in grum alis. Car41

tejius

veyte??do

ex agitatione

nomen

illa,

vnicum adtribuit, atque hinc, fecundo doctt

raotuque dupHci mateiiae adtrtis particularum

ngulis, tria diverfi generis provenifle elementa^ quorum prtmum minutifsimas continct y^^rtcs, fe cundum glbulos, in quos quadratac
particulae ablatis ngulis funt conforcnatae: fm; fanc partes craffiores
variis ngulis irregulares.
Quod uc ad vivum exhibeaac Cartcfii Intrpretes in Tornt43

&

D
fc) Tufe. I. c. 2.
(d; Princip. pare. ;. n. 4

trit

ELEU. llC PIOMAUIU.

^^

"

P. IV.
cz cidw rtjpMiJBMBe

'

ttiuSD ipCiijiiiii*u ^Dil ifvejgi0tKa 9

uec ^ara aec

ri

cSmubw

a p
iple glDtbss
tr^rig* BafonsBS, lecHitiHii

amle aies

demeanm

glo^

ac

attaiflus ilhs

ipi cooiyMJMC

oia Inec ckmeaca aazcfuia dCr ex ^ui coriia<3Bi cooipooanr csjina ^deaiSoi, r Scdiie
9 cz ttmo coc^
ye ooqioia izcau Tcniuoi
faca, Bt lasKimi acr, riiq
J&ic*, idcftycnhorai. Se4
ai fhiriBiBKiiiiiiiii cxplicadooem
Tlpr^

44

ftxflic

^as

JKV cpo"^ CoftaognoM Oncfi (hoc

45

Onsi acoepan}

fivc

fyiB

voracnai

Pimbk cBcaifli is^cllJpodbei

eft

wtmoA cAnnano

loom

ka

ioPiyfecaliaioier ic paraai co-

ordine explicad
Aaiec. rntA-m la primis nMH]iir f ftcoia
a pciaK iUo efencBConM moai ^^"'^ tz't Si ealio vaTok Cancfios tcI DTmrus eil pofsbiJe, quum
A2a io panes ccfacas dlvi^x CMnair|ii e.^mMMn fineulx,
yaTef^ cgai ina oMMSKaamr, cncir: verc:^ rroTriozo ai.enij
:::!': qnaam padma aiiqaod TacDoa iour ejumodi p^tte
- :
mni igwH l ar, <d nnlla ClkgtHpjtKiK aMrem nmc
xt:
- - oa 4h liaec ex angalonmi adcncoe prodiiflec
: .
: :
erof oaiAiia DoeUai tetar, ut lapkfi&no,
~ : .
;:': ra c kiHCBa baec a Caneo excogiraca aam
, r
: . :
eifii.

&

fecala: ex. gr/gio:>u]i

c:::;-^;

C;
r.

in

hexemgatac tenh elcmtr.ii \n

e-L Ezgo vel aMapenfaiooem <^undani eri
umui
aa^naai Cquod ntnm
a
t: :as cxplcatany vcl OMiodi tna^hbacor-

&

.ieikbiit.Qiiidad2uec Carceiiu?

ADPEXDICULUS.
Syftema Ntvtonianum

II

T.-r-;

't:-:'^,^

:'

^*""^^

wu: (r

C::-C..

jic

c.

A C

-..:

31

(.

adtinghur.

levirer

'
:

:.:r-:

?rSfttr all
.:' :-r

c-as

e> S) cois Ncwtoai aai pracci-

ELEM. PHYSICES.

z^

carut ?R v;r ad:irjfr^:x: per hanc nelIJguat Trtutem , eu

px-incipium aclionis illius, quae f>er vires corporu.-n ord:aarias
prcisionsT nem^e, 6 psrcuisioaern explican ncqueatj a:o auena
ja propcerquTi corpora accedr-c, aitriczio lis dicirur. Hanc un-

fuum

eae, rourufr.^js tunn magr.orum corporum , rum auniniaru33 materias pai:iCL:'2^u.'n ?oK:r.:.
NoaQui P.Iofo^hi , Galii praer-rtim dicunr, quod quatn4S
vis Ne.'^'oai yitema vagis, incertafque hj-porheTes ex Philoiophia
vcrfalsD

[ 10]: Nc^^^oniacorurntimeD aliqui

vim adrrariccm rscipiecdo eque cn'oi

exturbatas velic
pracftar.c,

minus

niil

iciimc

vim

hujufmodi elJe^ caufaxi ececrum , nec ope iliius phaeootDeDoruoi

rationem reddere poiJuriC. Ec ad priiDUcn quod adciaet Clarils. ipf^i<-'': -i incuit, a::rjrr.yKem :::fiLj y ^n fxr.e fKwionus ( f
ie. ato Uiokjj moij n^is ignoto HM
tift ;*.*?- eff.ictur >k:: /d
vocm atiiLfiiris ::~ ti: i.;:;; rf.ia, u: i%. a^r.er-'im J^ummoda i,;
aliquaa figni^&re inicl:aisr , qnM. corfra ad fe mutit umeUMy ati
cmquf demum c^s/kr AttribMeMd ft m viu
A9 Ec Alibi ( g ) ita loqacar -vces dBiem atirStis iev^fus, z'tl froptwfionii cu'jcuhGue h ccnirum Mdifrrentn', (S ^ /^ .*

.*

::'.c

f'CPi^ti

cvnpdrrsnd^.

b2.s

'*.'^'-i^7^:

Vwde

muthem^ici umium
fh)i' ^ jed
Lfmr ve fer bmjmjwui tjres. cgiU^ me

r,ues non

tarreat

vd mdmm

aiomis ^ cmaftmtve ^ &mt rtinem fby^cZm a irbi

qiue fiaupuMOi Jtuubemaita, vires y,
ptrfi tribuere, f /rte at ctMrrs trahere , gu: 'Jns ctMtrmmm eft di*
xere t ea prepter dxeri SotM ( h): adcractioDn , abi S-?j^

fftfum^

&

defiMtrey 'vel cemtris ,

franibjs ad Seacares tranmiila eft, fimplicuacs fu tnagr.operc fuilTe expoliaren.

Ec ad'fecundum quod fpcdit, idelicec adtra;iioais o^e
50
phaenorr.enorum rationem reddi haud* potle plurimis oicicur oftii-

tga'i

Expcenc, incuit, adcraiooit ope ; eccur

dsre D. ?'^^:c{ '^i)
mo's 3ed:P.di cujfdam , cuae compirac ad pluaiam
aere ;:I-jiDuIam ad
adTraarice per.c infinita pollsc, voiitancem
Tefe non adduc: ? auc ; cur lapis por.c currim dcidsr.s pocius
teure adcrahatur, cuam a rurri^, qjae ficiaior ei: ? Licec eaini,
^{ ut inquiuru Ne.s'coz^iazu ) ad:raC:ozsrD qimvis aliam iaKneuium
'quantum excedac vis adrraans celluns, ; cuis taiiien al>Duai f
.virtuti hujus augmentum adjiciatur, pfam majori aifu aauran ?
.

inger.s

adrradrir mcmiii
globo terrqueo adnexae. ; Erquid caucjuod i'umma hec viriiim ad'wraheatiun: noi acccierec
fae fiisrit
mctucn lapidis juxta moacem dscidui, eomquc Don piooioveac ve-

Addatur

praerupti

er^o viribus

tanquam

adcr3henti:)us telluris vis

parts

Di

lo-

(f) Optic. p.j--'

J2

Priacip. Phil. Nat.

fh; Lecons
(i)

de

Ph;.

Mathem- Det.

c^e.

Hiitaire du C^sl.

Tom

Toa.

i.

-,.

S.

A^pfrJ.

Co;^ooa.

arr. r.

/. $.

ELEM. REC. PHILOSOPH.

a<

P. lY.

locius, quam ii eadem ex alcicudine in plano aliquo nullis mntibus arpero delabatur?
Nec refert virn adcradlricem moniis , com:>arat ad alteratn
51
telluris haud tfle feniibilem, ut enim demus infenfibjlem illam haberi, ii cum hac conferatur , an tamen talis c-nienda, fi relate ad
Corpus i n aere pndulum; cacmine, aique adeo parte globi cerraquei haud remotum , fi junlim cum tellure in eumdem motum
deorfum conDrans pedtur? Dsinde : fi rellus mpedit adcrationem aliam omnem , qui feri poreft ut in harum virium praefenna aeftuans mare a Luna adtraharur? qun tamen,
aquae lelluri
nt viciniores, quam etiam ceu pars cerraauei componunr , &: mojes globi hujas , lunarem exfperet? Sed d iota fufficianr, uc fydema adtra(ftioiiis Nevvtonianum fummis, ut ajunt , labris degutcc's.
eque enim mens fuic, ( quod impolsibiie elet ] paucis pagels
illud in univerlum expender: myferium ncmpc el impervium iis,
qui rublimiori mathi initiati haud func. Newronii fyft.Ta jure,
inerique defer.dunc plurimiClarifs. gravifsimique Philofophi, qucs
conllere debeciSj i bonae Philoophiae amatores eftis.

&

CAPUT

VIII.

Syftemata Phyfica elementrla, feu

& Chymicum

fenfibilia,

fyftema.

pLcmentarli, Veteres qudam fuere, qui unum duntaxat

elemcntuma dixerunt elle primum rerum naturalium
principium. Ex his Tbalcs Mileftus aquim^ five ib*
midum rerutn principium eTe cenfuic j). Xenphancs tcrram f k ) . Anaxmcnes , aercm ( \ ) * HeracUtus ^
jpem (m)* Alii do ftatuerunc elementa. nter Rccentiorcs E!l^
yus Academiae Berolinenis Sodlis, aquam pro principio pafsivo
Praeciex quo acr,
trra fianc, ignem pro ativo habet f n )
puum fyftema Elementariorum cndidit Empcdoclcs, Is pro materia
prima quatuor elementa vulgaria adumpitjrfrr^w, njmrum,fl^//tfjw.

^i

E
^

&

(jj Apud Plutarch. de

( K

(1
(

Sext.

)
;

(n;

Empyr.

placit.

Philorophor. Lib. ivc5.

i. Se^. 360.

adverf. Phyl. Lib.

Piucaich. Lib. r. c. 5.
Plutarchi loe cit.
Difcrt. de Elem.

ELEM. PHYSICFS.

&

>7

pro forma vero eorum cpmbinatonetn [o]. AUi

tam abjnrdum ex'
aliter opinabaniur; n hil enim^ ( \xi au Cicero)
coiii.ni pytefi, quod non it dMum ah ali^uo Phiiofophorum,
Chyma^ quae Recentioribus etiam Chemia vocatur, id cft
53
ars reolvendi co.pora, ab Htmete dicitur inventa , ac propcerea
Hermtica quoque dicitur. Eam non folum in ordine ad parandas
medicinas, ed etiam ad expcanda rerum naturaliiim principia
Thcophrajtus Paraceljus Pacer Chymicorum ditus plurimim inlutx-SuCi>ymici icaque Spargyikiy aut Empfici lunt , qui in corpooperacionibus in-rum anlyi occupuncur, nsc aliud arte fu,
quiunt, nif ut conjunlaj
coligata in corporibus niixtis prin*
cipia evolvant, evolta fenfibus jpis fubjiciant. Objelum artis hujus eft Corpus omne enibilc, dividiturque in tres ciajje, fcu reg
na, vd familia y ut ipfi loquuntur, nempc animaiei 'vegetahile y 8c
per mcrif"
mlverale. Quae autm ex his opc potifsimum ignis,
trnay feu diliqlventia eliciunt, ea illis corporum principia iunt juxla axioma iplorum: quod ex iis partibus quodlibet confijtuatir^ii qaas
aercm,

ig?iem,

&

&

&

reflvitur. Principia

Ytus

Sulpkiir

do pohema,

Sal,

eorum quinqu numerantur

Aqua,

&

Trras

Priora

tria,

videlicet

pafsva.

Mcrcurius, ive priius eft liqor fubtlis, penctrans,

ltifis, qui primus c corporibus adplicato igne cxre iolet,

54

Tc^c/-

a5lma dicuntur,

ctiam pro majorc, vel minore dofi incrcmentum corporum

&

& vo*
quo
& cor-

ruptjo pendec;
quo mixtorum omnium motus immediat proveniunr.^ nde pa^ec , mercurium Chymicorum long aliam eTc
fubftantiam, quam it a/^^entum vivurn^ quod alias eciam mercuusy
dicitur, Sulphur vocant fubftantiam quamdam pinguem, oleagin*
fam, per quam habenc mixca, quae ea abundante ut Hammam concipiant. Sal eft fubftantia pida [ quia eft faprum or^o], quae
per aquam dilu,
igne liqiiefieri poteft. Dividiturin fixnm,8c 'va-'
/tilem, cidum,Si lkali; prior igne non voiat, cct diolvatur, 8c
fundatur, alter calore voiat, &"difsipatur. Dicitur cidum, quod
linguae impofcum eamcerto quodam acrimoniae fenfu mnibus noto adicc, ac vcllicac. M^ali, quod rarioris cexcurae eft, aporifque
vluti urentis, multiquc meatibus interruptum, unde (i cum acido
mifceatur magnam ebuUitionem efficit. Ail^licum idcirco vocatur
iliud omne corpus, quod micri cum cido haud poteft, quin magnam eFervefcentiam xcitet.
Aqua^ quae etiam phlegma i Chymicis vocatur, eft fubftan55
^

&

mxime hmida, inodora inspida. Tena demum damna

quae,
caput m^nuum dicitur, non admodum curae eft Chv*
inicis, qui eam fere negligunt, cftque fubftantia rida, fixa, inspida, (]ida. ac pulvrea, quae poft extraalos liqiiores didos ,
alia fxa rmanec. Haec Tune quinqu Chycnicorum elementa} quae

tia fluida,

ta,

&

&

ab

fo) Laert^Lib.

8.

Sed. 7^,

ELEM. REC. PHILOSPH.

i8

P. IV.

ab ipiis tanquam principia corporam admictuncur. Hic birr anU

madverto, negligendas mnimc efie, neque vero floccifaciendas
Chymicorum operaciones. Fatendum namque eft, uc ait Hamelius
ex Chymicorum laboribus,
experimcncis magna
[ p ] Phycam
incrementa cepiTe. Hmc mulcac artes ad ufum vitae pertiles ma
narunt. Quid vero de Eiementariorum >
Chymicorum fy
mace ftacuendum it, polea vidcbimus.

&

&

CAPUT

IX.

Expnitur noftra de pnncipiis

corporum

internis dolrna.

"TP^^ ICO

primo. Phyica materiae natura in eofitav

detur, quod fit fubftantia impeneirabiliter extenfa, conftans parcibus primigenis exilifsimis, iiTdemque quoad fubftantiam homogeneis, quoad molem> fguran)} motum imileique adfedionesinaequalibus, ac diver^
s. Prob. per partes. In eo pofita eft phyfica natura materiae corporum naturalium, per quod haber , uc pofsic canquam primum
quod
fubjedum accedente forma compoitum naturaleconlicuer.e,
cognofcitur habercj tum racione, tum quoad liceac ienfuum experiencia-, fed hoc ipo quod materia fie fubftancia impenecrabilicef exhabere intelhgitur, quidquid requiritur, uc polMC
tenfa habet,
tanquam primum ubjelum accedente forma compoitum naturile
conftituere: ergo. Minor pacet: hoc ecenim confticuro capax eft moquiecis, variae difpofitionis, compoicionis, texirae& aliatus,
rum ejumodi adfelionum, ex quo refultac, uc deinceps patebic,
forma ubftancias cum qua compofitum nacurale conftituit.
Secunda pars propoficionis conftac: nam quoniam maceria in
57

&

&

&

compoficione corporum cfse intelh'gitur quiddam primum, uti eft

de racione principii primi, idcirco primigeniis conftare paitculis
reft adfrmacur. Has parciculas exilifsimas efse ftupenda corpo-

rum

divifibihcaspofthac perpendendaad evidenciamcommoftracmunc

vero in hujus re conrmacionem do cantummodo experimenca
adhibeamus.
Obfcrvat Clarifs. Boyle [q], unum granum
cupri in
58

[]

Phyf. Gen. DiflT. 5. c. f.

ubiihcac. cftiuvior. cap
Uncia contiaec. 4S0 grana.

(p) TraCt.

I.

[q] De mira

j.

ELEM. PHYSICES.
falis

fpiritu

xf

ammoniaci disolucum, tanram aquac copiam caeiieo

sr Qiiidcm conipicuo, curoque imbuiisc, uc parces z<68o<?.

granulo aequalescomprehenderet. Dodtifs. P. Francijcus rle ans

colore,
illi

>

teftatur[r] gumma lapca quae juglandis crtici implendo fufFlciat, eam aquae copism intenio colore tingi , quae iacis cft ad
tuille folia papyrcea ex utraque parte eodem colore imbuenda Cm
crg in quolibet folio rriUle miHiones puntorun colcratorum commod deignari posintjerunt in ilHs mnibus foliis i,coo, 000,000,000
punda vifibilia coloraca, ac inter fe ditinCa. Haec cerr probanc
exlifsimas efle partes materiae. Deinde parces has minimas rr.agnitudine ua inaequales, figura, motu, diverfas e(se ex eo manifcftum
ficquod inaequalitas haec ac divifitas exilisimarum paicium adtrui debeat, ut fenfibiles cujuvis nacuralis corporis qualitatcs,
operatiof>es rede,
commod explicentur.
Hae demum cxilifsimae corporum parres homogeneae uti5y
que efle poflTunc , nec quoad fubftantiam diverfse, qurn minim
requiratur, quod int fubflantialiter diverfae , ut ex illarum unione emerganc corpora , quorum fenfibiles qtiaiitaies diverlae fine nter fe,
opcraiioTies plae difsmiles. Pount auiem ex primigelilis
fiiis
partibus matt-riae fieri compofita , quorum fenfibiles
qualirates , arque operaciones plae diverfae fine inter fe, quamnain
vis ipfae partes qunad fubftantiam mxxm inter fe diferant
quam fint inaequalis magnitudinis,
diverfae figurac, pcfiunt di
verfa ratione arcificiof difponi inter fe, poflbnc denique earum

&

&

&

&

ahquae fecundum diverfas dircdiones moveri in toto , quod confituunt,

aliae in iilo quiefcere, quod plae fuBicit, ut ex illis
componi queant corpora, quae difsimilibus qualitatibus praedita
fint: ergo partes illae, homogeneae eTe utique poTunt.
o Dico ecundo: Forma elTentialis, feu fubftantialis corporutn
nacuralium vitae expertium,
phyfic fpedtetur nihil divcrfum cft

&

fi

&

proporcione illarum particulatum

corpora intrinfecs,
quoad effentiam componun*
tur. Prob; pofita certa difpofitione, proportione, &c. partium mate*
omnf alio ublato, quamoptimc intelligitur ens corporeum,
riae,
feu compofitum fubftantiale ab alus fpecifice diftindlum; fed per for-

diipofitione illa, conveniencia

ex quibus

&

ipfa

&

mara fubftantialem
hoc compofitum eft
ne cujus hos habet

nihil alind
2\\x tale

intelligitur,

fpeciales efelus

maj. txQvn^\o plantae

quam

ratia illa,

&

qua

&

ratio*

proprietates: ergo.

Prob.

ab alus fpecifice diverfum,

materiae particulis certa

difpofitione, organifatione , &c. optim habetur ratio, qua fuccui
alimentirius exugacur, diftribuatur, &c.
cur tale corpus rgetans
it planta, non vero lapis &c. quin opus unquam fit ad aliquid aliud
rcrrere, uc explicentur hace phaenmena 1 haec adcribuca plantae: ergo
:

praecifsc

pofit in

&

(r

Magift. Nac.

&

Are.

Tom.

i. cral. x.

cap. i^Obf* 3.

ELEM. REC. PHILOSOPH

JO
^r

P.

IV.

Eadem

racioobtinec in rcliquis corporibus. Si cniBj fup rec-"

t ait Hxme.iis ( s
formara
pecieni auri defignare velmus,
proprietatcs ejus adferemuSi quod ic omnium mxime t^y quod

&

in squa forci non diflolvarur, uc argentum, &c. Ac pericas faber

auianus qum eas qualitates in corpus aquod convenre vident,
non dubitable quin verum it aurum, nec foHicitus ec, anlicineo
forma qu.iedam auri abbluta. Nam e forma decral dum eae dotes permaneant, aurum purum futuruas ci: eademque elt ratio o^nnium corporum: ergo forma eencialis, feu liibftantialis corporum
vitae expercium rihil diveium elt certa congerie qiiilitarum eiiihilium, quac ex certa partium matenae lpolcione, motii, atqus

alus adfetionibus con'u.git. His accedic , pofle ex lubUntia extenfa, impenetrbili, mobili , divifibili , ubi ramen ubique finrllisi

& uniformi,
ge

vari configureturj determinetur, modificetur res loa-

mas enci.
6z
Prout enim ex vario \i\u lneolarum nonnifi itu, pofitura, figura difsimiiium omncs literae alphabeci prodeunc, quae vadifsi mili

ri coilocatae

innumerabilia verba conficiunt j acque ica feniaer

permucari poTunc, u: calcula
adfirmare non dubitec excilens
Gc6me:ra Tacquec (t) mille millioncs Scriptorum mie- annorum
miUionibus non pol:>e fcribere omnes 14 iiterarun alphibeci permutaciones, licec finguli quotidic ablvercnt 40. pginas: ica etiam
paftes maccriae homogencae, diverfo modo, figura, iu diipofitae,
arque diverfo ordme connexae , ac combinatac incomprehenibilem
rcrum varietacem, quara IrfinitusCrcator re ipfa exhibuit,
quam
tot homines acucifsimi, qui ab orbe cndito vixerun:, nec cogitaudo adlequi potuerunt, producunt.
6-^
His argumencs majus robar accedic ex analoga, qu^e inter
modum operandi nacuracj
artis interccdit; opera enim utriufque
quantumvs magno difcrimine fejungantur, ineo tamcn mir conIcntiunt, quod utrinque ratio vi cuju^ in cerca rerum CQrporearum
cl!]e compoica,
int,
fiant, ad cerras parcium macen ae rro*
dificationes, coordinaciones, mocus, texturas recidat, <>i in complexu ejufmodi qualiratum, adfeCtionumque coniac ]am vero ex
axiomtibus fupra confticuris fyftema noftrum de phyica materiae,
formae natura confirmari oportec
ex pau*
4 Syllma illud praeferendum eft, quod firaplicius cft,
cioribus priDcipiis proprietates corporis naturalis explicar ( Axiom,
II' ) Irem quod plura, quae ad Phyicam pertinente evolvit: phae-^
nomenrumquc raciones, non generalibus duntaxat notionibus cxprimic, vcrm fpeciatim naturam corporum, adfedionesque ad
captura proponit ( Axiom. iii.
y,). In quo demum nihil ad-

^o

&

&

&

&

&

&

&

lritur, vel admicur,

quod cogitatione comprehendi

>

vel

expiicari

(s)

Phy. Gen. tract.

r.

Dils.

i. c.

i.

(O Apu Ycrdries. Phyf. Gen. Tiaa.

Concl.
i.

. 5.

a.

EtEM. PHYSiCES.
cari

nunquam

tema noftrum,
cludic,

&

fatis posic

{Axiom. v.). Hujufmodi autem eftiyi-

iitpote c^uo'irt\\x\^\\iU^nyioi Jemijubianiurum gxnatura, materiam ftatuc: in quo

homoseneam, pedata

&

adfeiliones corporum,
decurfii Fhyfices patebic) nacura,
{in
caufac eireCtuum, adcommodace ad inteiligentiam noilram, diftinctifque notionibus redduncur, quod ad exaemum ablra, & nunquam expcanda r.yftena repudiar, uti ex dicufsionc yftinatun,
quiique incellige?; crgo fyfetca noftrun in Phyfica obtmeac nccefe ell.

Ex \^\$. InfrcsU In fententianolra formam non eTe enti6%

refpedlivum: etenim ilU
tacem abolutarn, fed quid modale,
parcium macen ae textura, proportio, combmatio, &c. in qua con-
fiftic forma, lunc meri tiioi, {nj eres JI: quod fi hoc nomca fuhftancompofito*
iia fumatur pro ?ue per fe cxiftente, forma eTencialis
rum naturalium vitse expertium dehis cnim tantm loquimur )

&

non

cft eititariv

fubftantia, ut per fe patet. /7?/rfi//,

quod prac*

forma propri loquendo ncc producitur, nec fit, nec generatur ut optim aic Angelicus Vocfor plunbus in locis, nam omne
quod fie aic S. TbGma- ( u ) femper c'jmp\rfium et, forma autem
non et compofunm. Nulltenus Joquimur de anima rationalij quae
folo Deo creatur.
ver fie propri et forma hofiThiis,
C6 Forma itaque rrarerialis, ive elienti^lis non producitur, nec
fit, nec gcheracur, fed compciium; quum enim praedila forma nihil aliud t, qum difpefirio illa, proportio, lextu a , &C3
hae
riiil aliud int, qum quid modale, forma fien non poteU, nif
improprie, quateous nemp fe denominitur produUone compoiti, qm enim partes materiac junguncur, van difponuntur, cct
quod eft compoiii leu generari compoitum neceflario eis infunt ,
pracentiae ilae, difpofitiones, &c quas adpelamus formam, non
erg alicer forj^ a fie, nii quatenus fie, auc generatu' compoftum,
quod oprime cxponi poreft in artefalo Inferes IV, formam conti"
v'fi in potent'ta
maicrtac nih aliud e'e, quam partes materiae va-
ric difponi,conformarique pofle. Analogiam habes in ftatuta quae
ancequam ex ligno fiat, in '\q ligxio potenia continetur, quatenus
nempe lignum m ftacuam form^sri poteft.
67 /?7/:vrjF. Materiam & formam realiter dilingui, non quidem
cntitati-ve, quum forma non fitentitJS, f^dquid modale,uc diximus,nec
dift.nlione reali M/ijri,iQd didione reali w/(?^i,feu mvdi .Qjam idea
iinius re fofiii'Ci
cowp're ideam alcerius re excludic, tune dicimus
cas diftmguidiftindione reali mnjon, itad!tinguunturcorpus& anima. Diftiniio realis minoy^ five ?hcuUI:s ef illa quae datur nter
rem,
modum ipfius rei, uc (^'iX-nio corporis figura, quod
in onifloU diium cft jam= Omne autsm quod per fe non ub
dila

&

&

&

&

&

(u)

Lib. 7

Mecaph, LqCX.

& aliis ia locis*

7.

fiftit,

&

8.

i.p. q.Ty

aitic 4. in corp

ELHM. REC. PHILOSOPH.

SI
iftiCj

proprjc non

id

eft eis,

nonminus

fubilaniiae,

ficcde/i,

duc emis modo.

P.

fcd erJis modus^

IV.

nam

auc rci, ive enii cmpetic,

CAPUT

per fe fuhftcye^

quam

iahaerre

X.

argumentls ex Tofca ( x ) cleumpcis excluduntur Philofopliiae albo formae ubftantiales, quae int entitates abfo^

Ieludabillbus

lutae,

prout Peripateticls communiter

propugnantur.
68

TT"^^ ^^O

primo: formae fubftantiales corporum vitae

txpetium, quae fine cnticatcj abolutac; entitaiiv^

aiateria diltintac, jubtanciaeque incoupj/tae

in fcnfu Peripattico nullcs ulus in Phyfica lunr,
nihilque prodefle poffunt ad rerum naturalium canias explicandas,
proindeque a Philolophia Jong exulare debent. Prob. Quod*
nam enim adfignabitur experimentum, quod ope illarum unquam
explanatum fit? Quid illae ad aeris iniprefsionesjquid ad teirac,

maris, aut ignis actiones agnofcendas contulre

phaenomenon, ope earumdem formaium

fuit

Quod

naturae

unouim expfuum?

Evolve, per ne licet, Auores, qui in abciicis naturae arcnis detcgcndis inludarunt, nullumque reperies , qui ad id excquendum
praediiarum foimarum auxiliucn advoravent: crgo.
6*?
Djco Tecundo; praedidtae formae fubftaniials cum Philofophiae naturalis principiis praecipu AritocelKJs, minia.c congruunt.
quae extra
Prob. I. Omnis entitas in rerum natura cxlens,
Pcum eft, produta eft, fed tales formae iubftantiales fi darentur,

&

extra Deum in rrrum natura exlfterent: eri^o efienc produCiaej led

non func produlae: ergo non cxiftunc. Min. Tubfumpta prob. r.
quia haec elt expreflk Anloteiis, ik An>;cl)ci Praeceptoris dodri
z7. atis extenc
na. Primus enim 7. Met^ph c:p. 8. texc. z6.
probar formam nulloir-odo fieri, e -tantun compohtum, cujus re

&

ita concludit: .^fWiVi/;*// (/uur ij, qtud ncc pnic Ji^

aut qhdcHmciue. vowrdtiicupoiiLi junmfn^ quod- polea cap. 11. ejuf
dcm libri text. 51. ad formas etiam accidentales cxtcndic. praetere3

probationem

(x)

riiilol.

c.

3.

Lib.

I.

Traa.

3.

Piop. 35.

ELEM. PHYSICES.

?3

Phyf. tcxt. 64. at: Aanifc/um eft ex dStis ^ quod omna

qiiod fitt femper compcfitum eU, Id ipum tuetur Angciicus locis cicatis [. 6^.\ Qiiidquod id iptum loculentifsim oftenditur ceilimonio etiam C:.vo?//, qai c)iiurn Graecae ad miraculiim fciret, Arif'
totelemque Piaconem, cceoque quos adtenteieger.ic, mult melms
quam vel onones vuli^ares Peripacetici in unum coadi intelligeret,
Acadmicos noaiinibus
non uno tancum loco aic, Peripacecicos
differentcs eTe, re congruentes, quuroque luce clatius lt Acadmicos nullomodp tales formas lubtancialcs admifile, dicere debemus,
Arilorelem in exponcndis rebus pbyficis nwnquam ad tales fbrnias con fu ge re.
Prob. t. quidquid extra Deum produlum eft, auc eft pro
7<3
rea

lib.

i.

&

duftum per creanonem, auc per generacionem fed formae lubftaneque produ^ae unt per creacionem , eque per generatioi formae
generafiem; ergo. Prob. min. quoad fccundam partem
hoc autem nihii aiiud
rentur, fierent ex aquo ipis inexiftence
,

tiales,

.*

cfte

poceft

quam materia; ergo

fierent ex

materia inexiente

ipfis

&

forma toallcerent. dem

argumentura eTormabo de forma formae
ic
infinitum; ergo un
hujulmodi mconveniens vuetur, dicendum necelario eft, fofmam
non generari, nec fieri ,
coiifequenter non ele entitatem aboluX2m, ut contendunc Pcrtpatetici.
Repondent; formam ver non fieri, quum compoitum, cu*
71
jus eft forma generatur, fed cdci ex potmtia materiae , ac propterea
non creari. Std contra: etenim edci ex potentia materiae non
convenir formae quae it entitacu'^ fuoftantia ; ergo vel illa forma
non eft entitativ fubHaniia, vel crejtur quum compoitum producilur. Prob^ ant. quod forma educatur de potentia materiae nihil eft:

morena

formis; ergo formae ipfae ex

&

&

aliudj

qum eam

necefsarium altem ordie naturali

producKUfj
confervetur; ergo
forma quae de potencia lubjeii educirur, necesario ab i lio dependet in fieri, eise,
conervari, quod perinde eft ac dicerc forn*am inhaerre fubjgao , fed inhaerre fubjelo taatummodo convenit accidcnci phyico, quia accidens phyicum inhaeret lubjeito,
ab eoque faltem narurae vinbusdependec in fieri, else,
conervari:
ergo iumpta lubftantia prout fumuur a Peripatetcis. nemp pro ente per e exiftente, forma quae hoc ka ic'fubftantia educi nequit
de potentia materiae- Etenim exiftere per fe,
inhaerre fubJeo
funt modi exiftendi penits oppotiti
ut perfpicuum eft.
7i Prob. 3 omnis entas fubftantialis realiter ab aliis diftinda
poceft prop-i fien, & generari, f^.d forma ex Ariftorele&S Tho*
ma non poteft propn her
generari, [ ^j, e^ ^y ] ergo non
eft encitas ubftantialis, ed taRtum modus modalirer
materia di ftindus, Prob 4. i darentur praediaae formae enritativae, anihilarencur in deftfudionc compori, fed non anihihntur: ergo. Prob.
maj. emitas, quae definit ese ccundum cotum luum csc^ anihila.
fie,

ita fieri,

rubjctuii exiftcre in

ut

quo

&

ilia

&

&

&

&

lurff

ELEM. REC. PHILOSOPH.

3+
fcd formae

tur,

praedidae

P.

IV.

deftrudtione conapofiti definunt efse

clse; ergo.
in

fecunduno rotura fuum

Refpondent: formas praedidas non anihilari licet deftruatur
73
compoitum , quia lemanet earum rubjelum. Anihilatio enim eft
dedcio rei nullo fubjelo remanente; contra vero deftrudio, in qua
lemper lubjelum remanec, uc ex definitionibus contat. Sed contra:
nam hae iofae definiciones arbitrariae funt,
notionibus coinmunibus minim confentaneae. Qs enim nifi Pcripaceticis praejudiciis niordics adhaerens, non capiac rem in nihiJum abire, qnando non ampliiis exifit in rerum natura? Quid vero adtinet, fubjectun
nemp rem prorus aliam) remanre, ut non auihuatumis
quidem , cd dclru&innn vocabulo utamur ? quafi vero xcipfa difcrimcn aliquod incerefset , ive fie feu alicer loquamur. Iraqu
mera verba dabimus , eque htum unguem per has ambages,
logomchias Philoophia promovebic.

&

(^

&

Perpateticorum argumenta folvuntur,

/'^PP-

I. implicac partes mareriac homogneas

quoad fijuratn , molcm
ejufdem naturac ,
&. ifcet fe diFerre: ergo vel non dicrunt inccr fe,
vcl non funt ejuldem natuiae. N. anc etenim l.ce:; partes mareriac
non differant quoad fubftantiam quum omnes fine homvigsneae, differunc tamen penes ariificiofas difpoitiones , eque in hoc ulla repugnantia repertur: omncs enim fatentur , polse per artem molculas, feu partes auri quam pluiimas ejufdem urique naturae dfferre in adfedionibus ejufcemodi, dum ali ponuncur cubicae, aliac

74

fil
^^^^

^'

conc.

&

else C}\c

phsricae &:c.

maceriae quoad molera, figuram, &c. inmateria non cft indifferens ad recipienciu;n
omnes formas: ergo non erit principium dcLnmlinabi'c. Ant. conUc:
Corpus quippe unum, acr ex. gr. eo ipfo quod difsimiJes proprie
tates habeat, diverfas queque quibus conticuacur partculas complecti debet quam ignis. Refp. quod eo ipfo quod exilifsimae parres ad diverifsimam combinacionem nter fe aptc nc nullamque
prae altera expofcant, facis intelligitur maceriam efc indifferentem.
vlgiati, quibus utimur literae, figuia,
magniudiQuatuor
nc diffcrunc, quis camen negec has ex fe indilerences ele, uc in
dcfinia cogantur vocabula, vel nullis iigcrncur, in vocs ad inctri
7

Opp.

I. Si parces

ter fe diferunc; ergo

&

&

leges ftringantur

vel

fluent'jm

liberii/s

oanonem

componanc?

de racione uiart-uae, uc quae in uno

ineft compofio, euoem ipia praecifse miicationc nuUa
accedente
Quodvis aliud conhtuat-6
Opp. $. maceriae conueiit, ut it fubjelum primum oranium mutacionucD nacuruhuai, ^^ corpoium incredibiii varietate
"Nullateiis

tontendimus

eTe

difcre-:

ELEM. PHYSICES.

31

dircrepantium} kd hoc non poteft praeftare materia, qiiae ejuTdem ubique el generis. non divtiTae naturae: ergo. N. min. Va
lictas n^mque ofnnis varia materiae di'poitione, combinatidne 9
&c. hoc C forma duc! debct. Sic ter.rae fuccis lola partiuni
per arboris fibrillas tranrtniflarum perrolationej conex, flores, fruccaro>
tus nafcuntur. Ex alimenris iia.;iliter chylus, iangujs, oai
quae inier ie magnopere dfcrepant per olam parrium cranpolitionem, novum ordinem &c. conformantur. Itaque varietss corporuna
quamaptirsim cohicrcc cum materia quoad iubftantiain hoinogenea.
Inft. fi partes maretiae ponuncur homoj^eneae ex earum ad77
dicione,
conjunciioiie non refultarec nova aliqua eilcntia, ied cocum quoddam iiueiirale homogoiieum, quod non efiet diverfae ralionis ab una ejurdem parte , quemadR^.odum cuni addimus aquam
camdcm eTentiam aquae,
aquae non aiiam eileniiam efficimus,
quae in quahbet gucta repeiur, extenfive angemus i fed hoc e(l
contra experientiam; ergo. Confirmatur, ii muficts duas voces incer
ie per omnia iimiles conjungerec, nuUaicnus faceret diapaia ,
ad
hcc enim opus eil, ut diverlae rationis fint, inferior fciiicct, fuperioris dupla: crgo idcm dicendum eft in noilro calu.
78 Ad. I. ncg. confeq. ad hoc enim uc producatur compofirum
i)^.ccificc sb aliis diverfum) fufricit partes materiae eTe diveiae ratjonis, non quidem fubftaritialis, Ced tancummodo modalis, hoc eft,
fufficic eas eTe diverimod figralas, diverimod extenss &c.quod
lone divcrum eft in additione aquae ad aquam , quae enim ad*
diturj ejufdefn onanin racionis eft cum aliai ejufdem nemp figurae, cjudcm ftatus, nempc fluiditatis: nullaque ex additione" fit
conequentcr nova aliqua fornova combinatio, nova textura,
eflencia, fed cantum cadera aqud fie excenfior.
ma,
79 Coafirmatio autem argumenti noftram iententi^m potiusconfirmaCj nam voces quae diapan com;3onunc, non difLTunt efentialiter, fed canium accideotaliterj penes Icilicec quaniitntcm,
motuiH, inferior enim major eft,
tardius movetur, uperior vero
brcvior,
concitatior, in hoc enim tantum ftat diapafn, f&u oc*
tava, quod nsmpe vox inferior duplo fegnius moveatur, quam uperior, ita uc haec duas perficiat vibraciones, iacerni dum
inferior unam duntaxac conficit. Quemadoioduin itaque fpecics hujus
confonantiae diapan ex vocum combinationc coalefcit, olo rnotu,
magnitudine diverfis, ita ex materiae particulis magnicdi'
nc, figura, Scc. diveris cundae rerum pecies exurgcre poTunt.
80 Opp. 4. Si dicjmus materiam cTe fubftantiam, quae partbus mole, figura, &c. diverfis conOat, non explicstur ncbis eCfentia macerise, fed Corpus ipum: ergo. Prt)b. anr. natura ?/32eriae
eft, ut non it completa, Iq particulae ex quibus inntcriaconfac func
cornclcrae: Crgo. Dift. min: unt completae in ratione materiae >
conc, i ratione ccmpofiti naturalis, feu corpoiis fnfibilis, neg.
A nobis duntaxac cxponitur eflcntia materias phyii corifiderata :

&

&

&

&

&

&

&

&

in

FLHM. REC. PHILOSOPH P.IV.

^fi

aliquid completum: in racione vero corpo*

nili per formam, quae ex
certo com^
plexu, ordine, proporcione partium confurgit.

in racione matfriae ell

non complecur

ris lenbilis

Argumenta contra fecundam ConcluGonem.

/^^PP'

Peripacecicorum argumencum. In
i* pra^cipuum
Sacranitinto Alcaris rmanenc accidencia pais,
vini, ed non manee forma lubftancias pais, 3c v-n;
erso forma lublancialis eft quiddam praecrr certam accidenciuai
con^enem. Dit. maj. riianenc accidencia, leil Peripaceu'co lump*
ta, po formis accidencilibus, fcu quallcacibus ab'olucis, Jiiubae
Sr

tl

&

rencibus fubjeto, neg maj,;

umpca pro

feilu

qjas modo

Theolegico,

Dogmtico,

de

&

plan miraculofo nos

faliunc, conc. maj. Ec rorund conce's
min. dit. coneq. forma
fubrtantialis ell quiddam piacter certam accidentium PenpJtecicorum conjerieTA, permicco confeq. praeter congtriem accidenruim,
qu3e tilia Notricis dicuncur, boc eft, praecer cexciiram, 6c combinJcioucni molcula um materiae corporfac: ubdil.
ubi revra
combinacio, negoj ubi non dacur revera
dacur calis textura,
fciifibus camen ica adparec quai ver darecur, conc.
Res e rcdit, uc inc^'igimus, accidencia pais
vini ia
Si
Sacrofanto Alcans Sacramento non veras qualicates corpreas efe,
revftas iie lubjtto (ibi con corpore pais & vini abftradas
naturalicer proprio; ed meras appariencias (uc ita loquarj, feu
vini, ub quibus vsrilsimum Corpus, 8^ veiilsimus
Sfecies pais
Sanguis Chrili Domini Jacenc. Nos iraque per fidem Ortudoxam
vini fubeie poli conlecradcil, negamus ibi ubl^ntiam pais
tionem, doti autm per Philoophiam negabimus vera accidencia efle
il3 quae adpareac.
E\ crgo Dogma Cacholicae Fidei, quod in Venerabi Eu
83
chariftiae Sacramento exiftunt z^'crc, rcaiitct <c juhflanid.ttci corpus,
nguis Cbrifti Domini. Ica exprelse definitum eft in Concilio
LateJanenfi (y) in Contantieni (z) in Florentino (a;
lu Tridentmo (b) contra Berengarium, Calvinum, aliolque impos Novatores, non mins fall, qum iniq dogmatizantes, rantum auc
in fiyio, vel figura, anc 'vtrtute Chriltum Dommum in Eucharia
concmeri. Et etiam Dogma Cachocum , quod vi Coniecracionis
toJus lubfrcalis convero tonus lubftanriae pais in corpus,
fie
"Unciae viin in languinem Chrili Dommi, quam converionem mirabilem prorsus ac ingulareai, Ecclcfu Cacholica trav.Jubfijvtiatio*
fp-ciebus^

incffabili,

&

&

&

&

&

&

&

&

(y)
(2,
(a)
\\))

Suo Innoc.
SclT

III. cap.

i.

8.

Decreto unionis.
^eU. ij. cap. . &: Can. i.

In

ELEM. PHYSICES.

3.7

ut optime aic
adpeht. Harc auiem tranfubftantiatto
Celeb. Theolog. Hcnoraius Tcurnelly (c) nulium habct in matura excm*
p!um , (liia fmgularis ncc ab humana ratrone compraibcndi potcjl, quia

nem

aptifsitnc

<i

mirabiliSi

hoc

cft

tota

ir,

m)Jicriis recndita.

84 Certifsimum etiam omnin6 eft Sacratifsimum Chrifti Domini Corpus, f quod eciam de ejufdcm (anguine dicendum eiU elfe in Euchariftia Sac^amcnialitcry

rcmp

tali

racione,

quam

ttfivcr

fapienttT raonet Conci!. Trident. ) expn'mere tx pojsmus^

pofiibitcmtamen efj'e Dro conjliintijiime crede/e debcmns. (d) Ii!e quidem
exiftendi modus nullum in rebus creacis exemplum habet, ik miratulis plenus eft, ac proinde mrito vocatur SacrmmiaSt leu naobis,

ut

ioli Sjcratnenco convcniat. Haec dia lufficiant, ut videant Peripacecici farda tedaque nobis fervari Sacratiisima nof
trae Religionis Dgmata.
Verm quia ipi nuHum non movent lapidem uc Recentio*
85
rum Philoophorum de non ubftantialibus formis opinionem tanqusm haereticam craducant , imperitique pcriuadeant, Dogma Ca*
iholici'm Tranubftantiationis everti, poita opinione Reccatorum,
opere pretium eft, aliqua fubjngere , uc videanc nuHo jure pole
ipfos exiftimare, nos eTe reos violatae fidei. In primis enim plurimi a me elenc numerar.di Philofophi Catholici, qui opinionem de
formis> ipis verbis, quibus nobis expoita,
probaca eft, conftancifsime cuentur, quin eorumdem Opera ab tccleia unqum profcripca , Tmc, iin lunma cum laude magnis Theologis adproba
ta. Suftciat aliquos nominare.
K^ans, Macl^Oy Kegnautt ^ Vaulian
Schcfjjcr) Lan'y Corftni Hamel ^ Vurchot formas rubftantiacs Peripatticas expJodunt omnin. Ex Minimorum familia Maignan y Sa^
guens
facqiery ex incJyta Minoram familia Cl. Vortmatus a Bri^
A-t?, qui
pro mille fufticit, ex Congreg. Orator S. Philippi Nerii
Vir Ci. Thomas yiruentius Tofca, alque plurimi ex Oratoria Gal*

dus qui

&

<t

&

licano,

&

86
dolrina per totam Europam ,
Romae
Quidquod haec
praccipu in niverhtatibus, Collegiifque, publi^e corm ipfo Rom.
Pontfice propugnatur? Audiamus nunc 111. Melch. Canum. F/o ,
(aic Vir Ci. ) Tbeologorum Schajiicorum etiam maltorum umonium^
pugnant Viri doi non plus valere ad faciendam ^dem ,
aja contra
quam raio ip/orum, videlicet ; in Scbolafica dijpiitaiione phtrium aucttiitatem britcre Tbcvlogum non deber; Jcd
pticos Viros modo gra
fi
njS feci^m babeat
, p>:J] fane adrjctfus plurimos Jl.ne
Ex Theo
{ e )
logs vei unc non pauci
qui expres docert Reienciorum opi.

nionem de forma non

rbftaiti:.li

Eccieia tenec de Venerab. Euthar.

.

Praelea. Theolog. de

(c)

|d) Sert-

(t

Oe

ij.

cap.

Loe. Lib.

S.

8.

cap. 4.

opcim ron^poni cum lis quae

5acram. ac proinde poe alv
He.

Eucharift. q.

j.

are

z.

EUM. REC PHILOSOPH.P.IV.

Fide Viro Cachoco propugnar. lea CI. Ro*

cx inclyta PP. Praedicatorum familia. Ic3 Emi.
nestifs S. R. E, Card. Penus de Ainacu, rgj. Ita octis Pracful. ;^J. Bf/Z/^/i. lojJ:tct(h) lu Cl, Lurlo-jicKS Av.ton. Mur^Uo. {\ )
lea P. Vanrro). f j ) Ita lumen daris. Augullinianac Reg. <7/*mi/;>j Bf/t/. (k) ha Cl, h'atUs ab Ac\:2u-f>o. {i).
87 Srd praeftac audire Theologum Dodifs. ex nciyca Praedicacorum Familia H;a'v?!him Scny [m] Alia quid rcferaai ,
quorunj, ^ flic rir Cl. ) Recentis Scholae fyrtmata inconideatis
dam TheoIogoruTi cenfuns impeci lita ? Efentiam corporis
plcrqus nunc philolophi po,> phyfic in extenione quancicatis
mini
,, nunc Cartefium fecuci, ipfamque fubflantiam quancitate
quod cerco novi ita illos philjfophari permic,, me dilingui,
,j tit Ecdcia. Quid tu ergo cenfuris lUos inris ? Ec quos com
publcanos
iriunis Mater fovcc, ut filos, tmquam echncos,
lleligione, tutque

bey tus hLi'chot

( t j

&

&

quoiribi forte Sacroandae Eucharifliae, fidcoi lab?Domo Dri l<udo

faenare videancur? Studium, Zelumaue pro
nicixim, atque commendo; ar ecundum fcientiam vel:m tfle.
Melior iong Theologus eris, li permium ab Ecciefia fyftcma

exfecraris,

,,

33

,,
,,

,,
,,

,,

,,

cum Eucharifiiae fidem conciliavcris.

Q^Jod forte non incommod fiet, i dxeris, fublanria
S8
,,
quidai pais coilverfjonsm in Euchariftiae Sacramento fitri
rlitarn> ab Eccieia fuifiJ defnitam, non ita tamen deinrum
(i
mutata
eTc mutationis modun; perindqus ftare Mylerium ,
imul cum quancicate fuDftantia, folae maneanc fenfationes exqucd Carteius ex[hmac)
ternae nofiris in fenibus fade,
ac fi !oIa mutata fubftantia, vera cum cteris accidencibus qujn*
ritas manear, quod Peripacerici arbitrantur. Eaque de cau'a Tri'

dentifios Pac- es, jpccicrum, lublara

fubftantia

remaner.tium vo-

accidencia nominare potuiHcnt: videlifenfaciones illas fimplicicr iinificaa, cec, uc ea voce fp.ci-rumy
perind Heri , i5z Carreisni ,
noftris
fenfibus
quas
in
renr,
,,
cum Tublanca mdiftinCta quaijtitas
,, Peripacetici profitencur, feu
pereac. Id ni dicas, fed Carteiaros ,
,5 pereac, feu diftmda non

cblo

fuil? u!os,

quum

&

dowec in eos fententiam Eccieia

j,

tlerit,

vioUcae

fidei |.rtuics
5

non

(U

Sup. IV. Sent.q. j..4

Sup IV. Sene q. 6. arr. 3.
Expolie, de la Doct. Cach. c. 1 j.
(
(i
De Moder. Ingen. cap 14.
{)) 1 heoiog Moral P. 4- cap. ^.q. r.
(k) Toir. VI.de Theclog. Dicip lib. ^?f
(1) Tom. VI.Hil. Ecdef. Difs. 7. in hit. Secul. X.
(

g
h

)
)

XII.

art.

6.

in Schol.

(m) Tom.

1.

pradet. Thsolosic. Difp.de Opific mund. Prac-

ELEM. ^HYSICBS.

^9

non pro Fsole^ fed pro

antecepcis opJrionibus pugn<is, non pro EcckCn ^ ed pro Arrftoiehca Schoia dcc:rtis ,\ Haars Eioquentirsimus Thcoloron Thi)Iogus

ii

es, fea au.1acr.sia us cenfar,

Quid ac haec I'erip^ttti.ci.

(irquit
,, eque cnjcn

\dcunc.
Utis eft ad. fenientiam de
> hrefi terendam, haiefim pam lupuionc accigine , Ted (oai prelunione quadam opus eft, ut fine etroie c erroribus judicc> irus^j (n;. ,, Dinant ergo PerijaciJci ["ja/.s' /r)#- C- ^Ww*
><^0 nuil'-'w non movcie pidtm qu R^centiorcs Autorcs
t> ncvarum op'nionunij iJcet nihil cum Sanda Religionc h:ibentiun
Suprcmis
iiifment, cotumque libros dlaceienc, piolcrbanr,
5, Eccieiae lribui.*iibus config^endos exhibsuCjs (o).
so PriCceriudMni porro non ct rjentio, can quoquc opRoneai Pcnpateticis plunbus ceulri /^^z;/ c.. 5^, quae ncgat quantitatem corprea ubftiiiia reUtcr diiingiti. Haec igitur cenU
R. . Card.
ra , auc veraeft, auc faifa? Si vera: ergo Eni. S
Petrus de Aliaco, Aureolus, OKamus, Biclus, Meitluor Canus, qui
realem illam quancuacis diftindionem inficiancur f p) h et'cticii
lunc, quod profei de tants Viris nemo coidacus dicct: ergo hat
reLici panter unt li omnes Scholaftiti , praecipue
ex Sci;fi(iu-rft
Schola, qui cprporum. quantitatcm non in enncativa lorum exlenfionc, ed in iporum impene^rabiluate ftacuendam ceriTcnt, ob
id potifsimm, quod extcnfio non ic accidcns abolutum a corprea lubtantia realiter dftinlum, ied fubftana ipfa fit ex e. omgus.

l5>

'.

Ipli

?*/)

&

ni fcilicct accidente recluo eniirative extenfa.

Ergo baereticus cft Poclor ipfc :>iwniis, qui (q) conftantr
SI
tuetur ( uc ait Cl. Fofinnat. a Bnxia) [t] quantitatcm coatinuaoi
permanentem in extenfione confiicre, hoc et in ordme partium
in toco ut ait P. Hiquact^s Scot Commtnrator. S autcm ilJa cenfura fie faifa, ( ut revera c / ; ergo ea quoque eodem jure penits faifa cencnda et, quam de enrentia negante accidemia abfohua lidem ipfi pionunciant. Nam quid fpnicrum nomine intcHexepiynca iiarum natura, nIUbt
rit Ecclefia, vcl quac demmn fit
ab ea trditum eft, quemadmodm nuilibi quoque ab ea eft deiiniram iub fpcacrum nomine etioi qu^xrattatem comprehendi.
S^ eque dicant Peripatetici ConciHum Conrantiene (s) con
tra Widcjjumy 8 ^h^nriem Hits
finivil/e formas auidenales ejje in
EHcharfia, Id namque falum cl: nam, ut aic CI. ^erney [t] ex
Hiftorids conac, wtchffnm nunquam dixife, non ejje acddtntia in
Euckanfiia: fed fii{/ acdcnubis cjjh Jubflantiam pais, nm vero hr'f'

tum^

Cn; Lib. 12.. de Locis Tbeolog. cap. 8.

,(0) De Moderamne inKen Lib. i. cap.
ip; Apud Ci.
(q) Dift. X. q

B.ix.
I.

I]i

num

(i) Cclebrac. ann.Chnl

(

'

ii.

'

'

Dise't^ de qualJt.corp.

XV.

(i) In

MCCCCXiV

citac.

Se.

fenfibilib.

Dif-ert^t.

Vll. & XV.

Synop. pffii tencam- pro Literac 6i Scitnt. inllaur.

ELEM. REC. PHILOSDPH P IV.

jum. Hunc ergo errorem dmi^avic Concium, non
in fenfu Peripfetico exiftentiam Dogma elle dixit.
t de ergo fandum et, jub fyedehus pais,
9$

40

accidentiait

vjvi, <uic
in Eucbanftia e offeriint, non pais,
vini naturam, 8c fubl^in-*
liam, ed verun Chrifti D. Corpus contineri. Sed quod praedidae
freeics, nccidentia aifoiuu int ^ uc contendun: I-eripscecici, nnf-

&

nec unquim ltiumodi qu-yeftio in Ec<^

im vero u ) nulquam lego, de ex\l\^m3i Jpeci&'
'ru?n in Euchariftia dubuatum fifie, quam nemo ni
caecus, aut
dcinfns negare potuilet- Arque hadeuus de Ven. Euchariltiae Sacjuao? defiuivt

mota

'celid

Ecclcia

eft,

^''

fi

cramento Alia Peripacericovum momeiita diluamus.

^4 Opp. z. fi compocum naturale vita expcrs componertur
eOf^nticliter ex particus maceriae penes mechanicas taniummodo
adfe6iones nter e diverfs, non efl'et unum per fe y fed unum ^tr
^acc:ciis, utpote rainim conftans ex per fe
au ,
ex per fe pj
tcmin; t hoc e falum, quemadmodum manifeft enam falfum
eil, nter r atura! -a^ Sz artifidaJia compofita nullum peni^ ddcri
men haberi; ergo. Dii. maj. non ect unum ^^tr fe,
hoc nomi ne intelligitur totum, qiiod fia? ex duplici femirubftancia, conc, i
intelljgatur rctum quo primo
per fe fie ab operanre natura in
tenrum, neg maj.
eod modo di t. min. ne>^o confeq In RcceniioruQD feritencia, quae etiam noftra efi, compofitum nacurale eft

&

&

&

&

unum

per fe,
ab artificiali fatis fuperque diUngnitur.
Eft enim untm^ quia indivifmu in fe,
divifum a quoH55
bet ao. Eft latum per fe\ quia particulae, quaeillud confticuunt imul uniuntur ex direrfa incejiiione operantis naturae; ar in comporto artifician ex dire<5la intentione artficis fimul copuJantur parles, quae artificale totum confrituiint. Conlbt quoque ex per fe
aclii, l<c ex per Je pnuyra. Etenim mccb.-::?i{ae cnfili.ms lun: i q materia ex direfta intentione iiaturae, Sz ex eadem inientioie maceriam ipfam ad unum in fpecie compoirum conflituendum et'mi
n^nt. Nec cnim aiiud nomine potemiae i aclns per y>, fine mani-

&

ftfta peiitior.e principiiy ut

dicam

infra,

irtelligi

poe puto.

natursle qudcumquc compcfitum eft unum totum fiibtantiale; ergo elentias illius forma dcbet ele entitativ fubftailia, nnm fecs a compofito accidentaii iiiiud quaqnara dilhngucretur. Dift. antee, e unum totum fubfantiale, hoc eft per e mentum natura, conc. alio fenu gratis Penpateticis coi;fiio, tran*
<r6

eat,

Inft.:

&

eco

rante natura,

Voco ir.^que coum fubftantiale, quod ab ope

quaJcumque demn fie componentium partium ef*

t'oneq.

& per Jc quum agit refpcitur-, totnm vero ncidcvt^ley

tanquam effe^lus fu caufa >
non refpcitur natura
fed tantm ab arte; vcl ab illa refpicicura iiun prima ^ kd f cunda"
entia, pn>/;

quod

{u)

vel

I:a upr.i]juJ

Veiicy.

acro Sa'omooi.

J{e

Mdapbyfica.

Romac Typis Ge"

ELEM. PHYSCES.

45;

gitiam akerius ab ipfa ^?V^^ t; /^

Sic domus ex. gr. quum non niliper artem iiac, cit torum acciden*
rale. Cecerum hae, aijaeque id gerius intasinae quae bchalaihcorum fcripta implenc, principiis innitirntur, quae neque ex ipiis lermilis, nota /unt, eque ex alus denrionirantur , led quae kcuadun voluntarias hypothees, pris excogitata fuere j mox pous
crdica quam fcicai tmn ab aliorura autoruaic in axiomatnm lyJo

duntstat, ac veluti

bum

in

telata.

^7

Qiiaefo enim quid

lbi

velint illa verba:

Vnum per

fe, totum per

poientia per /e, ive toquid illa: aus per Je

tum aiiquod componi ex per fe aciii, ^ ex per fe potcntia? Si nsmque
nomine unius per Je C^c. compoitum inielligatu qucd ex dupici
femifubftantia confurgit, id veluti certuti adiumitur, quod in quactione ett i ive dem per dem a ut ajur.c , oftenditur. Dicere enim:

fey totnm/uOftancia/e?

compofiium naturalc cji u-num p^r J'e, perinde el ac dicere, compofi"

tum naturale ex duplici Juhfiantia intrinfcctis oritury ive natura! is aijifvis

compojiri forma,

efi entit.'ivc

fuhfiantla

Si

auccm nomine

;/!S

&

per fe natura operante refpiciper fe id venic quod primo

tur, patet, nihil hmc inferri legitim poTe, quod Scholafticorurn
fornrtarum cxilentiae ftabliendae vel mininitn faveat.
Opp. 3 unum compouum naturale dilinguitur fiibjlantlnli-'
5)8
ter ab alio; ed dilingui ubftantiahier, ideitt eft, ac dilingui p;r
entitatem quae ic lubftantia; ergo eirentiaLsilIius forma et entitativ fubftantia. Dit. maj. dilinguitur fubiantialiter , hoc cft, eflentialiter, ive penes aliquod ad eorum elintiam intrinfecus fpeccontans, conc. hoc el per entitatem, quae fit fubftantia neg.
feq. Duplicitcr enim potel Tumi fub}4ntia: prim pro re eTen.'

&

fecundo pro emtate, quae fubjedo non indiget, ut exiht.

Sumpta primo modo, ea fubftandaluer dilinguuntur, quae per aiiquod ad lilorum er:;ntiam intrinfecus pertinens> nter fe difF
runc. Sumpta lecundo modo, ea diFerunt fubftantiater, quae per

lia,

quae it fublanna nter fe dvfcriminantur. Compofica

naturala eeiuialicer differre, uciquc verum eft ; illorum difcnmen
forma oriri, fatentur omnes, ea autem diftingui fubftantiaiitsr,
fcilicec per formam, quae it enticative fubftantia, hoc
probandum eft Peripafetics, non vero perinde arque certifsimum, fi-

entitatem,

ne hieicatione adfumenduni. lu hoc eium ica quaeftiocft, ut eft

pcrfpicuum.
99 lnft>:quae diFerunc per formam, quae entitativ (naccidens^
differunt Acctdentaliten ergo uc compofita naiuraha differant Jh^J^
antia/iter, differre debent per formam. quae it cntitativ fubftantia., Dil. amec. , quae diffeiunt per formam, 8cc.
diferunt acci'dentaliter, lUa non perttneat ad clVeutiani eorum, quae inter fe
comparanrur, conc, i perineac ad eprun deatiam ngo,
coneq. Nemo enim nefcit aWttm , ex. 'gr. non minus eftentialiter
diferre per aibedintm ab omiii eo, qaod iob cit aibunj
, qum

&

ELEM. REG. PHILOSOPH P. IV.

41
ho;no per rationaliiartm ab eo, <\ua lan eft honiD eTntialiter
diHigiiarur. Ec tUo eft , quia non minus sJb^^rJo ad eflentiatn
t!!?-^ ^unm rrtionaluai
ad hom-mi rffer.'i.m inrriniec' fpedl Difpoirioiifs taque aitifciofae Ii<^et i in le Ipete/itur , nt accid-ns;
arraaien quia naturaie compofirum cIViuialitcr conOituunr, cfBciinr, uc tomrofuum ip^iioi quocun^que alio effenculiier ive

fubihntaJffr, (id^nguarur.

loo Ug{*nt" fompoium nJ^urale eft eTcmialiter fubftantia:

rgo etTenjahs lius forma, ncqiiu effs accidens, her quippe haud
poceft, uc ibfantja tx accidente romponatur. Dift. antee, ; eft cfferuialiter ubnna racione matcriae, conc. rationae formae, fi
vita careat, utaoj
confeq. Cornpoiium itaque naturale expers
Vt, non e Jubftantia, fiiff eo modo, quo homo fubftantia corprea nuncufaturj nimiruCa ficut homo non eft fubftantia corprea, i'ify at'cne materia?, m'^nim vero ratione formae ita compoifurr narurale, quod vita caree, non ratione formae, [td tancum
ratjone materiae iubfta.ria eft,
ficut non repiignat> uc homo ex
corpore, &: fpiritu innnecus conitet, ita contradiCtionem non
Jin?licar, ur n^tuTJe romnofirum ex ubftantia,
accidente tanqu m ex part'bus. efieDtitliter componatur.
10
Opp. 4. Sublata forma, quae fit entitat^c fubftantia, nuN
la 3mpi?u$ datur generaeo fbftanciali^ materia enim non geratul".* ergro nectfiario adaiitienda eft forma, quae fie entitativefubftinti:
Dift. antee..- nuJla am'>hus darur gencratio fubftantialis, /i
hoc nomine intellisatur produC'ho compoiti, cujus forma fjt ubf-^
lantia, conc. i hoc nomine venial compo^tun, quod ab operante n iKuray pri/y^ y 6 fcr Je refpicitur, ncgo antee, c confeq, SicuTi n jmoue con^politum naturale poteft, priwo, 8^ per
fe rcipici
totum /ubnnna/ey
n?tur? operante, ndrcue efte unum per fe,
lcet eleci-hs ilus forma non ft enrirntjv fubftantia; ira hoc
ipim non imped t, quoninus iilius produdio, generatio fubflmU
lis red dicatur. Quod i id Scholaftcis non placeat, probenr
e*""teioncm fuyaaniiafom eo fenfu ia natura concingire, qu ipi ean
accipiunt; fecus enim^ id pro ceito habcnt , quod eft in quaef-

&

&

&

&

iionc;';

9,
a>

,j
*>
i,

^,

>

'".

oftendamtis inqu Vir CInrifs. (x j hic de re difhoc argumcntUTr eie m-ram princip petitionem deau.
dar.da tantum eft, quae in geneationis vocabula ltet aequivacatio. Sj enim per gcn'ratior.cm
inresgamus, naturalem novi
totius in natura produlionem, qa'is eft pulli ex ovo productio, jure mrito, hoc fenfii
diccndum eft, dari generationcm '*
fed \v\it inftrri non pofer, formas etiam ubftantjalcs dari, quia
partium a natura profeta dif:>oitio, poris eft, haec nova tota,
haec 'tpva etiEa ria'talia produceie kA fi per gcneraiionis
',, vo-

i^^t

,, -tTr

fercns,

'

&

'(x)

AuA.

Artis

cogiundi

? cap

lii.

ELEM. PHYSICES.
,,

^ocibuJum, ut pafsim oecj novae

u'jantiae

4?
,

cjuae nu^^uiin

fubll^ntinlis prodatiio i:irll!-j,:ar,

pponeiur de quo quaelio cft, qum luce tl^irius,
fit, nt'ginfem fbrmis rubtaCialcs, non poh cjnceJere nacurarn
talss pioducfre. Isiio taau.i absl, uc quis hoc ai^umemo adigicur ad furnias uba.itial-s ^idn'utendaSj ut c:ian ab ^dem
conclciioicin debaac eiicere oainino opporitam , hoc modj : i
darentur formae fublantales, poteric natura de novo fuDftanui prodcere, quae antea non erant; fed natura tales de novo
non pfoducit; caJis enim produClio, ciearionis quaedaoi iVecies
elTet; efgo non daniur formae fubilanciaies ,, Halenus Jiudat*
alias fueruf fbrii:ae kilicec

jp/isiTium

,,

5,

Auh
Opp, j. datur in quoUbet cornpoico nacurai , ne iis qui103
deni excpns, quae vita carene, prinapium aiviim diverTarum ope^
rationun, fed hoc ptincipium non poteft elTe, nif forma lubiantidlis, prout Scholaiicis ipfa fumitur : ergo in quolibec coaipo^
ito formam hijjufcemodi admircamus oportet. Refp. negando niin. ,
printipim enim ativum , i <juod in compoatis nacuralibus, quae
carcnt Nta, exiftir, non eft nii fubcilior portio illorum corpufcu
lorum, ex quibus ipfum compofitum eI'sntialter coalecit: ecenim
nuila d\ ojKirario pur corprea in natura, quae per mocuoi fubtilsimorum corpuculoruTi cota non periciatur.
104 Dcunr.- confiare ad evidentiam, lingulis compoitis naturalib.is inefse vim , qua congenitas quacatcs recuperant. Patee
enii 5 aquam caJefatarn> pnftinum frigus , veluti fponc> acqui
e^o aliquod fubftanciale pnncipium in illis admirtcndum eft
mateii^e pjan div^rfum. Refp. negan
do antee, manifetum quippe etj partes arboreae corticis, fi ad*
mota fcite aliquantuJum exuftae Fuerinc, Vim adtrad:ricem humons, non amplius recuperare, ovuui veheinenter agitatum , ficri incubationi cninio incpium: pomum aliqua ex parte contfum eain> putjlere. eque exemplum aquae calefiiae quidquam evincit. Ut enim fuo loco (cemus, recuperacio frigons ab extrinfeco
ofitur. Quod intcrdum contingat> ut alquod compofcun amiffas quaJuarcs recuperet , ex vivida fubftantia, quae in liJo habctur id unic derivandum e&e arbitramur.
105
Opp 6~ materia prima non el zCt\xs phyjcus, S fubhn
tialis, quta eft pura poencia , fed hic alus et forma; ergo materia pruna entitativ non el forma; ergo forma ublantiahs en
titativ diftinguitur materia. Concelb toto argumento; neg ultimym conieq 5 Viqq eaim materia prima ccuadum fe entitativ
i3on fe forni.i 5 hinc tamcn minim infertur, fprmam entitativ diftingui a niiteria, quum enim forma non ic eatuas, fed modus
olum modaliter diinguitur materia.
\o6 Opp. 7. Si forma nihil it entitativum ,Ted cantum modaTe
creaturac Dihi] producereac de novo> nullumque cdet agens crea.
rere:

ab

artificios dilpotionjbus

.^

lum

ELEM REC. PHILOSOPH.

4^

P IV.

dicenduna: eigo. Conleq. prob. ; nam agens

crcstum, roti producit de novo materian ," quum illam praeup
pnat, nec formam quae non generacur, nt-c nroducitur; ergo nilii! producir. Reponueo
agenni creara, nec maceriam > nec fornum producere, kd rantum compofTcum crearurae enim, uc oprin. air S. Bonaventura ( z ) ioluni faciunc, ut quod erac uno modo,
Ic aiio nicdo.
107
Opp. 8. Singula entia naturalia vitae expertia habent fuai
peculiares operaciones ex. gr. in igne reperitur parcicularis operacio cuiefkiendi ,
iic de aliisj
ied hujufmodi operaciones neqiieunc oriri materia , quae ex fe iners eft, nuliamque habet
vim opeiatncem , eademque eft ipecie in mnibus compoitis aatiiralibus: ergo proveniunc ab uniufcujufque fpeciali fornaa
ergo
haec cft aliquid enricariv materia dftindura. Dift. mi. praedictae operaciones nequeunt oriri materia fecundum Te fpetata, conc. maferia, ut modificara* neg,
coneq.
Opp. tndem: ncflra opinione pofta, nullum datur dif*
108
crimen incef aterationem ,
generationem; fed datur, nam in
alterarione, qualirates tantum producuntur , in genetatione forma
fubftantialis dcbct produci : ergo forma fubftantialis eft femilubftanria materia diftindta ut ex Arabum fententia contra dolrinam Anrtotelis propugnant Periparetici. Refp. neg. maj. in alrerationc enira, dem manet corpus fenibile, quod antea fuit, quun
pauca tantum ex eo pereant accidentia, pauca recens advenianc, uc
quam aqua ex clida fit frigida vel quum cera ex flava, fit can
dida, aut ex mo dura. Ac vei in generatione, aut omnia pereunt accidencia, aut fi nonnulla ruperfinc, ea non fufficiunt, ut corpus fenibile, dici pofsit dem: ex. gr. quum cera in fumum oluta el, Corpus dem adpelar i nequit, tametf i^uaedam fortalsc accidentia, quae prius erant in cera, ex. gr. odor in fumo remareat, quia pauca haec accidentia ad ceram conUtuendam non fuf14!

fcd

hoc non

&

&

&

ficiunt.

10^
guuntur

Inl.
nifi

Si

res ira fe habet, peneratio, &: alreratio

'ecundum

raagis, te

mmus;

ed magis

&

non difinm^nus non

rnutan: peciem> ut vulgari Scholarum fertur axiomate; diveriae auer^o forma fubftaiuials
teni formae , Uiverfas Ipecies coi^htiiunc
corpons vitae expertis non e^ artificiofa parcium difpoitio. DilU
min.- ma^is, x* minus non mutint fpeciem , ubi pauca duntaxat
pereunr accidencia, conc, ubi omnia, aut fcre omnia intereunt ,
nezo. Quum aiitc-in nova datur forma,' omnia fer quae priori fub'jtCo ineranc
accidentia dclruu.itnr, ^r nova uccedunt> uc quum
'ex ligno fit ienis, ex cera, fuirius dcc. r.de nova cune Ipecies refij!r;;t, n^im fumiis dtvcrfae Ipeciei eft a cera, &' ignis a i'gno, ea
cnim incer fe fpecie cenfcntur dirferre, in quibus aJparec tanta diver:

il)

In

t.

Dift. 18. are. 4, q.

i.

ELEM. PHYSICES.

4V

qnod de uno eflentialuer prabacum

non dcbsat. Haec dida uficiant.

tcrHtas, t

ven! re

CAPUT
De

cft

id altsri con-

XI.

Principiis fecundariis^ feu SenGbilibus.

iio

Ntequam

A'
phlcgm}[e, ac

fenreritiam noftram propon a rn u s , adfirtria vulgdrlbus elcmetiis lium ,

mare juvat
terram , nihil diverfum videri toa*
aquam i
;

&

deni Chymicorum principiis, m^/rcunu, lcilicet,

mortuo, Ec ad mcrcurium quod adtinet Wiiiis,

capite

-,

(a) Srnnertus (b) , Boerhaavius (cj),& Lemery ( ) complurcr*

que all afierunt mercuriutn Chymicorum lud ei? principiuiu,
quod ianis elementaris, feu fubftantia quaedam ubrilisima &c ab
atrc , ti flamma, igneque vulgari prorfus divera; aquam vsioi
a phieg-mate terram cnpie morfuo non difcriminari , iauda fupra
Audtores

cum

alus oftendunr. His pofitis

fie

concJufio.

corporum principia praeter vulgaria quatuor Elemeiua, Chymicorum quoque geminaj fal^
fiiplmr recte coniituuncur. Prob. ex eo, quod refolutionis ope lici queant memora^
ta principia finguhs corporibus, quod quidera de vegetabilibuSi

&

Senfibilia

&

nemo in controveriam vocav^erit, qui umitiphces^

divera partium per eas biutarum coi^r.
operacionesj
ditionem ipe<5laverit. Obvia cert experiencia in ligni vircntiscombutione, id pfum declarar, piritofae enim, maximque zgsts particulae vinculis velut exfolutae in flammam concicantur, ceteris avulfae volant penits; fulphureae, five oeofae fl<3mma(n aunc,
feniiique fubievantur in fliginis parcem concrefcentes ; alinae>
animalibus

Chymicorum

&

fumum abeunt, oculos acriter pungentes, part ?n in cineribus rident; aquoae, principio tatim gemrnarum inftar exiliiimarum erumpunt in vaporem dii^ipandae; cerra demum falibus
cduwtis fupeftes mane:.
112 Hc ipum de regno minerali, exemplo f^rri demonftrari
pocert. el. Boerhaave (e) loquens de ferro iii vino RhcMano oluto hoc ^ inquit, Jummum rcmedlum m'ibi hdknus cognimm in atpartun \n

te
a > De Fernitiu. cap. a.
|b ) Opp. cap. I r.
fe) Elem. Chem. Tom. i.
(

(d)
|>

Jn

Chem.
Chem Tojn.

Elena.

'

i.p."44J

4^
it

ELEM. REC. PHILOSOPH.

i^

r*fliu.ra

ccnver:erdi
ex dibiiiiaie

ad irfiawaioam

'vun

chyium iii fanguinem

n-mn laxtmm Joid-rum
)

P. IV.
ramato.ojeiJcam

cornori
,

humano

hi-rro

(^

ViS

ncmpc

qnoii:s h.iecj!

um mttus

Ifjl, aquo^

Addic m.?dKatam metal loruin po

leicem hoc pocifsimwm experimsnro dcmonftriii
mqne enlm uUd.
'v:gct,:b.':'s, a^rma is vc vaiu^e, nuiia lacius regula y id ^4ls tjficict

f^if*''?,i-^^i

inerif, m.io'e exoiiittr.

in cajk

r^

i!f?y

quo'l

Quae

profe(^6

h'C

mane

co}fc''ur^

indicant in ferro peculiares quafdari" dotes,

?diioiam ,!ubri!em una fubftantiam refiderc, cu'i (^: ras nclm^s nunciipaconem nibuunc Chvmici , quamque nos, confenraneae ad lupciia divida, eitmentare igfis tuidom ceceris prfnci.>:is , certa
racione, qnsntitare, plcxu erum couituentibus ili'garuna, putamus ; fatem metailo huic tale prmcipium inelc eadcm ioluiio manifetiC arque hinc aquam pariter, ut, quam falium ecnera oninia
evaporaut, Itrgicjma raciocinaticne comprehendi deducimus. SuU
phar ex odorc incalefcenns per runfionen ferri percipicur: trra
demum coaemenirar , 6j dunties ipla,
vitrioum in ferro coatentum , quod ipum c tenis molcculis conflaturn eft, oftendunt.
I

&

114 Aerum de-nm fenfioile prncipium corporum elsc Ucilc

foadebuur , l compertum habeatur , aeri ea competer , quae ad
rctionem elenienti coroorum mixtoruin expo^cunrur. ftenim in
omni pene compofitoruoi analyfi, ceteras incer aereae fcCc parccu
Jae produnt: zfix uUus eft humort aic Boerhaavius, cujas non im/nif'
>

ceat e ar p^^tibus, 'vix folidum,

tinde

A^iqua arte educi nequcaL, qui'

bus confticutis deducimus, enf^bilia rerum corporearum principia

xcdtc haberi, mcnurium quem ab igne , feu fubtiiilJimo fluido
tenam.
Bon fetrnimus > aerem dcind, falem^ fnlphury a^ua/ny

Solvuntur

argumenta,

/^PP*

' Elementa ChymJcorum non reperiunrur in mxea forma, qua ipi nobis expnunt: ergo non debent ffle principia enfibilia corporum. Antscedens
probatur, nam ignis afione fu eficit. ut corporis partes alia forma, ldtuque poft rcolutionem Tele exhibeaiit, ac fucrint in mixco;
ac proinde v;:Iuti novae ubhnciae ab igne productac ccnfri deben erj>o. Rcfp. negando antee, probationis: Nam ut fuo loco dexcemus toca caloris natura, in co^pulcuUs celen, percurbato,
pji;iiv moiu adtedis pofica eft; r.ihilque aljud,niii expanfio prin;:rT, luin pertufbca paiium agiucio in cotpore, quum calo em
extoficipit eftcitiir. Evidens ct aucm, ope mocus perturbati,
pan^vi cxi.hum corpu:cuIaru;n , quae n:.rurc]iis compoiti poros fubsu.il nul'am novidi {ubft3!ir!:im, L<iUdiiv pode produc, fed rex-

115

11

tis

&

&

tur,.ai

cmuai

pofj;

p^rtiuiae finul

laxjri,

^c

nexum
uuicae

Tolvi, quo componentes ipfiuscom.

detmcntur, ac proindc , nataraiis
com-

EIEM. PHYSICES.

4?

eficiafJIone p^y
non in produ<tione alicu}us novae fubftantiae, q,
tur conilic
tantum in folutione nexusj quo componentes partes coHisatac func

Comp&iici deftrudioj quae ignis

ilve ca'oris

inter

fe.

Dixi: ignem, ive calorem non aliud t^czit per fe quuin

naturale compofitum deftruit, niii partes componentes dilclvcrc. Non
inficJor enim haud raro contingerCi ut nova aliqua rublantia, quaq
in compoito non fuerat, caloris adtione producatur. Verum id om
nio p(r accidcns efit fit namque nova lublantia, fi calor c ycht''
mrntioy qum folutio partium requrac. Parriculac fiquidem ni*

ii^

calore ultra modum agitatac, rniTceiitur adco intcr e quae

funt generis, ut novae concretiones inde emerganc> ac projnde ut novae fublantiae hinc produci videantur, ^z hoc non officit quominus fubftantiae praedi^ae in rnixcis reperianiur, etenini
mercurius ejf
ex corporibus ejufdcm fpccici* fal , ulphur ,
dem itidcm rationis perpetu extrahuniurjquod profe^lo tanta con ftantia non fieret, i illae fubftantiae calore mtiative produceren'

mi

di veril

&

contingit fquidem raro, quod forruito efficitur.

117 Opp. 1. Si fal, fulphur, k mercurius funt principia fecundara compofiti, principia plae innmera erunc 9 toe nemp ,
quot func rerum earundem fpecics; fed hoc eft abfurdum : crgc,
Maj. prob. nam uc de fale olo mencionen! faciamus, prope totidm faics inrer fe diverfi erunt, quoc corpora compo?ta; etenim
fai ligno fraxineo extradus, caufticus eft,
hoc eft carnem, cui
adplicatur adureado corrdit, ex alus lignis extralus non um^
crgo. Dift. maj. plae innmera erunc principia ex quibus ejfentia
/f rerum iprariim difcrimen dcfamitur, conc. maj- . ex ({\x\h\x% f^ecU
dift. min. : abfurdum eft cot princ-
fie diftingunrur, neg maj.
pi:^ per quac res di&runt , conftjtuere, quocunc fpecics rerum ip
larum, negoi tot conflitutre genera omaiumprincipiorum quot funt
genera compoicorum, conc- min.
neg confeq.
tiS
Sed ex hoc argumento nihil colligitur quod non Scbolafticam princpiorum hTpotheim prorss eVertat Scholaftic enim,
loe ponunc eflentiahum tormarum, ive formaum princpiorum gc^
era, quot funt compoita quae fpeci inter fe difFerunc
H9 Opp. ^. ferrum quoque nter principia fecundara admttt
debet: ergo, Prob, antee, etenim in plunmarum pbntarum cxneribus repcriuncur granula, quae ad magntcm accedunt, fpeculi cauflici ope fundumur, non fecs ac ramenta ferrij quae dcmum in
mecnicas confuunt fphaeruhs> ut teftarur Clarifs. Genfroy ( f) : ergo. ArgumencuQi tantm probat putes componentes nexu eam arc4
to alligatas efte inviccm ut integram cn in partes licec cxiliffimas divii, naturam referant^, ac tueantur, fed non prob^t ferrum
nter TccundarU corporun pnmipia admitti deber; etenim ut teftur;

&

&

G
(f)

Hiftoir

dci'Academ. Royal.

tatur
iTO't' Pj;7

ELEM. REO. PHILOSOPH.

P.

IV.

Magnus

Boahaa'vius ferrum coalecit, ex ips priricipiis quae

nobifmet adftruuntur, ik adco metalltmi hoc non ip.ccr principia
eu elementa, fed mixta nter corpora locum hl>et.
E quid autcm vecac dicere, potius tub ipfo combulionis
rio
terreas, quae ele
au partes, inj;ues, l'ahnas, cidi vicriolui^
menta funt ferri in unum fufas, ac conjuntas in verun ferrum
arga, fit vecoaluifle? c proind cdudio ferri ex cineribus>
ra confetlio. Argumento, hancn rem fortaiTe fuerit quod Monumenta Acadcmiae Regiae Scientiarum Paris, (g) mernorant; ea
ta\ur

&

&

&

compoCcij quae minus prompi cremantur,

fumum coreddunt, ut herbae, ac duriori ligna, majori copia ferrum
luis in cineribus largiri, qusm quaefubjio conflagrant flammamque

ciJict

plofis

edunc

n'uidis lucentem

II

quae
cietati

eque aliunde repetenda fortaffe origo graaulorum ferri,

calculo humano per Clarifs. Lijlermn calcinato educa, So'^
Regiae Londni exhibita fuere. ( h ) Ut ea propter Ciariis.
oportun defcendit: 5/ l:m, in-

$oerb.iive n fianc quixjem' fententiam

quit, metalium wu.ibe,

fi

definulibile ul/umt cene hoc

erit.

(i

e-

que tamen idem de elementis pernos conrituris, de reolucione n

univerum omni adfirmare licebit. Praeper enim llngulanbus
prorss , quae ntercurrunc quandoquc circunftaatiis, generaUm
duci conrecutionem, nemo eft, qui ignoec.
,
III Opp. 4. Experientia conftac fulphur potifsimu.Ti , arque'
aquam refolvi, uc ceftantur Viri Clarifs."
raercunum in terram,
Du Cls: ergo fulphur ,
mercufius non fue
Du-Hamel, (])
cjus conditionis, cujus neccflirio debcnt eTe, ut pro rcrum,princi-[[
pus haberi jure ac mrito pofsint. Pretermil'o antee, neg con fe q.'^
Quudj enim illa fecundara naturalis compoiti princi'pia ftaruancr,
illorum ex alus compoficio non impedit, quomin pro ejunmod;
principas haberi Icgiti Tie pofsint. t uc igitur de fatis, futphu.-ls, at^.;
que mercurii compofitioEe res fie, noftra in turo erit air^rtio; hoC
ipfo dncaxat, quod naturalcquodcuraque'mixtum io terram, aquano,
falem, 5t'c. quum caloris atJone corrumpitur, per folara eorui:.
dem feparationem refolvatur.
113 Opp. ^ NftraopinionepofitajfequiturjUtquaelibetmixcipar-

&

&

"

&

mixta txf(i!eyfii!phur^y &c

ic in infinituui, fed hoc repgReip.quod fi dequavis omnin p2iticii!a quae in mixto el
fermo kabeatur, verum eft, quod illarum quaelibct non ex som-'
nibus conlat, ex quibus mixcum ipum efentialiter cenfurgit- Velle
autcm, nullam efl'e particuiam in mixto, quae non fit mixta, perihde eft, ac pctere principium. Quaerere cnini: an ex trras aqua,
ticula,

fie

nac: crgo.

'

//^,

(o;) Memoir. dr

Acad. 170^. p. 3^j.

fh ) Jouriiil des Scavans 171 -> p. 578.
(i) tiem. Chcm tom i.p. 447.
(j) Tom. 4. Philofoph. cap. lo, num,

*"'

!*

^.

ELEM. PHYSICES
/ilii

&c.

ita

componitur mixtum naturale,

...

4i>

ot illarum

fubftantia-

formaliter, -ecquid eft aliud > nifi quae*

ejs fie nacurae, ucahcjuae
fiiit
macae ?
in ipitt habejntur particulae, quae non
ii4 Praecerea ar^umentum ab Scholafticis refponderi etiani de;
bet. JEcenim h oul a mixco poccft eiic pars, quae non fie mixta j.
nulla quoque eflcDciaiis pars i compofico ee poceric, quae etlen*

rum

partculas in eo

rere:

an naturale

iint

quodcumque mixcum

&

forma ex aiiis princicomponantur necee eft, qiiae itidem cx aliis cfientialiter componi dsbent, acque ica deinccps, ut (cilicet verum
ee partcm cofnpofici, quae ncn fit compoficai fed hoc
iiCj nullaro
eft abfurdum: ergo abfurdum eft etiam, nullam pcnitus ee parceo
in mixto, quae non fit mixta. In fine adverce; non onania feoCibiJia principia m quohbec compofito reperiri, eque femper aequali copia, quoniam experientia nos doccc corpora alia fale ex. gr.
tialiter

non

fie

compofita: ergo materia,

piis ciTentialiter

abundare, mirius vero olei, mercuriique centinere, in aliis trra,

prindpem habet locum, ahorum pars potifsima eft fulphur,
Opp. ^. quatuor tantm vulgaria eJementa ftacui dcbent,
125
ut principia corporis naturalis: crgo fuperfluunc Chymica. Prob.
antee. ; tot cfl'c deber* elementa, qnot funtprimae, &: principes
l^ualitats^ ed cae funt quatuor, calor nemp, fngus, hftraiditas,
icccas; crgo. Difting. maj. prob. :
fi
cx iis taacum qualicacibus
phaenmena iir conipofitis occurrencia
adftdiones omnes, vires,
derivari pofiint, conc , fi non ita posint> ut re vera non pofunt,
nc^o, ^' coneq, Etenim ut optim argumentatur, Sennertus ( k )

&

qac k qualitacibus manifcftis fit alteratio, & lacfio, tam fubito

quod venena faciunt, hominem intermere non poteft. Praetrca iti
minima quantitare, venena, illaela in co'-pore latrc poflunt, tandemque longo poft tempore vires fuas cxferunt.
ti6

manre,

dcmque

Sic 'exigua fputi canis rbidi quantas illaefa in corpore

contra calqris noftri a^iopem fefc ctueri poteft. tanpoft menfes non folum (ex, led iong plures etiam, gra***

&

viCsimas corpori noftro mutationes inducit. Et quod de venenis di

ximus, de aliis rebus plurimis dici poteft, quarum vires unt Ionnobiores, qum ut ad qualitates primas referri
g majorcs,
pofsint Quis aliones magnctis ad qualitates primas coromodc
redcet? Ecquis deind colores Bsuitiplices, odores, fapores &c.
A ditis qutuor qualitatibus rpetet.** Sola ittqiie quaruorhaec de*
menta totidm qualitatibus praedita rem non expedmnt
eque valet dicere , ex plurium roixtione plerumque fie1*7
^
ri, ut vires emergant, quae in micibilibus ante mixtionem roinime habebantur , etcnim concedimus quidem, (inqut Sennertus
plus efl'; in compoljco , qum in quolibet fimplici
Jaudatus
feorfim fumpto. Interim non Ipquicur, quod plus fie in compofi-

&

'-

'

Ck

Apud

tOf

KlauSrCOQi. i.Phyf.pag. i^o.

->n

ELEM. REC. FHILOSOPH. P. IV.

imphcibus mnibus, cuae in compofitioncm ingrcdiiintiir.
Si piares colores mifcentur , fit quidem color rlius ab
mnibus feorfim fumptis limpcibus, fcd tamen folum color dem
lit y ruoquan v?j6 excoloribus quocumque modo mixs, fiet odor,
vel fapoi, vcl alia diverfa fpeciei quahcas. Ita tempcramentum
c quuuor qualitatibus primis aliud quidem el , qum fimpliccs
qualitates feoim fumpcae, non tamen alia aketius fpeciei quaiitas indc oiicur ,
quocumquc modo qualitates prmae mif
ccaaturj nunquaaa ex iis fiet color, vel alia fpecie direrens quahtas.
o

to

quam

in

&

DISSER.TAT10

De
i8

proprietatibus corporum.

^^"^Onftitutis corporum

lllUas^ ac

III.

principiis,

corumdemque na

cae jara adfe^liooes expendendac

veniunt , quae es natura corporis, proxim \xr
cuntur, atque funt magnitudvi figura^ Jhus, divlji*
praecipu moius ^ Tublantia quippc natura fu impenetura

expofita,

quendam cxtenfionis modum, five magnitudineo nancifciintcr

eftquc in partes divifibilis, figurara tem ahcjuam,
alias fubftantias extenfas pofituram obtinet, habiltate denique ad
motum ,
quietem praditam efle inteligitur. Praeterea debec
cfc n loco,
tcmporc de quibus eciam Phyfci agerc folenc.

trabilis

&

cur>

&

&

Uciora dabimus.

CAPUT

I.

DE CORPORIS MAGNITUDINE.
Pftcnditur in

quonam

formaiitcr magnitudo

corporis pofita r.
119

R
^P^

EM

r.trtam puto, corporis Biagaitudinvm in cd

formaiitcr conilrc ^ per quod unum corpus, i
alteri coaferatur, diiciir i\\\ ncqual^.-vl nacquclCt

qaimadxioiira comine

quditiiis, id venit,

ratio*

De

ELEM, PHYSICES.

ne cujus unutn teri pmUe^\e\ difsmilc nuncupatur. Hocconftituto.

jjo DCO piirao contra plures Scholafcicos; magnicudo corporisnon
conilic formaiiccr

in illius impenetiabi ltate.

duo quaeiibec corporal

ita

convcaire

Piob.

apene conftat

in impenctrabiiicate

>

uc

fi

penes iliam fpedencur , difcerni unum ab ahero nuilatenus pofsit:

ergo vel ma^ivitudo corporis in impcnetrabiiicatc poiita formalicer
non cft , ve duo quaelibcc corpora fu.^t imer fc aequalia} fed hoc
manifeft adverfatur vciicati: ergo niagnicudo corpons in iliius im-

neququam confifht.
i itate
Dico fecundo: magnirudo corporis

pena rabi
15

nihil

cfi:

diverfum ab entita-

coxporis magnitudo cftidforfp.aliier, penes quod unum Corpus fi compayetur akcri, dicitur illi
aequale, vel inaequalej fed per excenfjoneni entiiacivam unuru
Corpus dicitur alteri aequale, vcl inaequaie: cxgo corporis magniludo mhil eil ab encitativa ejufdem cxcenfionc diverum. Maj.
conllac : ide namquc duo corpora palmaris longitudiais ccnfencur
ucqnaiia^ quia cadem ucnurque extenfio eft , corpora vero quorum
akerum paUnaris , alterum bipalmaris fit longitudinis , inaequaiiii
cuncupantur, quia cadeai non eft utriufquc exteniio ied unum ab
altero penes illam uperatur. Confirm. concl. Conveoit penes om
condenfationem elc
nes, rarefaiiionem eTc niotum ad ma]orem ,
mocum ad minorcm quantiiatemy itd rarefadio cft raotus ad majoism cxtenfioncnn , ad minorem vero condeafacio : ergo.
tiva ipfjus corporis e.-iceniionc. Prob.

.*

&

Refpondent: Corporis magnitudinem confiftere quidcm

ijz
fed folida five impcnetrabili. Contra tamen quia
ia cxtenfionc
pracciTa impcnctrabilitate,
fola poiita extenfionc, habecur funinaequalitatis: ergo impcnetrabilitas, ad
damentum aequalitatisj
formalem magnirudinis rationem nullatenus pertincc 5 (icuti eaiidcm ranino ob caufam certum cft ad magnitudinei non fpcla
re corporis duriiism. Profes ideo durities non pcrtinet ad rorma'\
Icm rationera magnitudinis , quia duo corpora. pounc cTc inaequalia,
fmul aeque dura: crgo eque ad mgnitudinem aliquomod JKdlic impeccrabHcas, quia inaequalia polunt e0e duo corpora,
fimul ex aequo impenecrabilia.
.>

&

&

&

&

CAPT
De
133

II.

igura, &: Situ corporum.

Xtcno
T"^
EXtcr

cujufvis corporis terinis,

five fuperfice^

quac oateriam corporis propriam incluiunc,

'imicatur. Ordo ille,
poitio quam incer e habi
me (upcificies, vcUiraea corpoiis tcrminances,
gu-

biis,

&

Rd

ELEM.
PHILOSOPH. P. IV.
ijicuur, qua corpus dicitur eflb fphaericum, cbicum ^c,
Exteriar itjque corporis conformatio vocatur fe/7i, quae ncipe
ad- rei nacuram ntnnlecus non pertinet,
communis efle poteifc
.

figura

&

corporibus omnjno divers

figura, auccm iparum partiuai corpus cercuin fuo in genere confticuens, quac in cera ex. gr. haud
dubie alu tt debst quam in ferro, conhguracio vocatur. Situs eft
cerca quedam pofitura, ordo, combinacio, texcura, iivc artificioia iplarutn molecularuin dipotio in coto, quod ex illis incrinfccus contitucur.
;

Superficies corporum raodis omninb mulciplicibus variari

Prodigiofa autem haec figurarum varietas innuineris Phyiicorum experiraeniis comprobatur.. quorum uciliora ieligeaius. Super
fragmentum vicri aliquas gutcas accii optimi detinc per aliquod
horas, uc pro parte evaporen:, inde eas muere microcopio, in
nmeros ales obletvabis Fere omnes acuminatos. Si acecum in vafe
aliquo dtineas aeri expofirum poft aliquod hebdmadas,
aeH%o cempore cinus, innmeras veluti exiliisimas anguillas hc iliucdifcurrences microlcopio vdsbis.
Ex s vero patee aceti faporeo
acrem , non ab anguilhis, uc nonnulli putarunc, sd Tahbus di-

154

poteit.

&

originem dccre.
Super vitrurai pone aquae purae guttam ,
in ca pauxillum talis communis in pulverei redadti prcbe folvc, poquan
poni omnis aqua cvaporavit micrefcopio oberva gutranij Videbi
lalerw in cryftallos redatum figuiae cbicae. Si cadern' racione iaccharum dlvas, obfervabis cryftalia fgurae fer rorundaer. Richardus
Mead in mechanica expofitionc vcnenorum, niinimam'^'partem ucci venenofi, qui emitcicur dence viperae quura mordet luper vibrevi tenjporis fpatio muratus eft in cryhi'os
trum Cocavir,
tenufsiraas,
maxi acucas, que adeb eranc rigdac, uc per
dumenletn abfque ulla iBuracione pcrman^rinr. Ex figura itaque
ritie hujLis veneni repecenda eft indomabilis ejus natura, quae vix
remediis oporrun adhibitis quandque cedic. Si aliqua porcio pperis centri , in vafe aqua pleno, per aiiquoc cj'es fervetur , in
numera diveri generis , divcraeque figurac animalcula imcroco*
po ob;ervancur.
1^6 As tuodis.figaratainfefta deprehenddntur in aqua ftaganle
injedis feni coacifsi, palearum, planea. umque variarum FrulliSjdm
aniraiaicuia quaedam gibulis finiiiia,aiu longiora, leque ingyrurn
VCfis

&

135

&

&

&

agencia fpetantur, innonnuls pedes di^irgunrur , quaedam ver

mium inftar annulata ccrnui.cur, 6c jocundo IpeCtaculo iaepc obiervancur majora infequi ir.inora, uc ea dvorcnt
cotligis partes emulas ponce , auc beneficio i^^nis arce
2>i
137
edutas corporibs, animadtcrtes cjufdcjm efe naturae , 6 eofdeo ac corpora ipla producere efielus. lea vapor aquae coile^ius
cmphorutn
d.ic aquam, vapor ulphunsjdf cmrhorae, fulphur,
dsnuo icltiuunc. Hace vei non cvcnircnt, fi corporum partes non
ha*

&

LEM. PHYS1CF.S.

&

U^

alio-'
haberenr, nec folutae conervarenc e^ndem figuram. Aquae,
rm vaporum partes oblervan polunt, i corpora vai^orent in cu-^
biculo ndique claufo, in quo nonnii loiis raduis tranieat^ qui
vapores illuminec Hac rarioi e innotuit parces aquae cfle perfecta
locundas. Phira alia notatu dig,na reperiuntur in fcripris Lenvvear^
hoeK, Roberti Boyle, Martni Lyler, Erami Eanholini , Johan-^
nis Freir.d, qtios Auctorss ubi copia ene, 5 odum fuppeuc con*lj

flere poceftis.

Quum

quaelibet ergo materiae , feu corporis pars pcculiahabcac , necellario dum adu eparancur parres alicujus corporis, fupcffcies ejuidem augeii debec. Nan quum fcjunquaelibec propria contineatur fuperficie, quia figuntur partes,
guram habsc, fupericies illae internac corporis, quibus fe mutuo
tangebanc partes, redduncur confpicua?, & corporis in parres eli
fuperficiem intcgrarn componunc, una cum uperfic'e vcteri ub qua
tium Corpus continebatur.Quum itaque Corpus aliquoi in parces divU
ditur , ejus fupericies augetur mancnte eadcm m^ija ^ feu folidltate
fupericies corporis auQuare quum eadem remaneat materia,
geatur continua partiuai feparatione, luperficies majorera acquirec
ad materiam corporis rati^nem.
119 Ex hoc vero plura expnuntur phenrnefla quac fepifsim
obfervantur, quum iluidum aJiquoda. veluti ser, ignis, aqua agunc
in corpora. Fiuidorum adi fequitur racionem fuperficiei corporis;
quo enim major eft corporis luperficies, e major fluidi quanri
tas in Corpus agit. Hinc optim explicatur cur ventus qui aequc
adtollsre pedem cubicum mrmoris, plures evehat momento tem-,
poris ad infignem altitudinem padcs cbicos arenae , oempc, pondas cntuplo majus primo. Nam p'es cbicus arenae idm cft ac pcs
cbicus mrmoris in partes cotidem fe<5lus, quot func arenae gra-,,
iiaj ac ve^tui i!i- pulverem marmori m^jorem excrcre pote vim,'
qum in pedert cubicum eju fder,) , 'adtollet itaque pedem cubicuna
arenae, imo plures arenae pedes,
elevare non poicric integrum

ij8

rem

fi^uianri

&

&

&

mrmoris.
140 Exponicr eodem modo vis mxima medicata argentiviv,
feu mercurii ad morbos pertinaces depellendos. Gutta mercurii facil reolvitur ininnum^ros exilisimos glbulos, ut patcbic fi radios loUs Ipeculo cncavo, aut lente cryftallina coletos, contra
eatn projicias. Qiiare ejus fuperficies cit intra corpus mirura iri
modum au^ebitur, hac vero anda, facilis mcrcurius in vala irapelletur fluidis corpons, atque vi acquiita materiam morbofam
ab ipCs expclletj aut in minora vaa ditum ibi facil aperict, ac*
que ita hace faltem deplcbit, unde expeditior fiet circuicus fluido^
rum , ex quo convalefcec coipus morbis diururms. Non itaque
mercuriu , uc pJerquc pucanc proprio pondere 3 fed diviibilicce

operatur.
-J4

Ex finra^

&

[hh

corporum
^

iBulca poflTunt cxplicari phae*

"
lip^

ELEM. REC. PHYLOSOPH. ?. IV.

4
nmsna, eaqu? non minus ucilia quam fcitu jocunda, quorum aliqui c.intum exponenus, ut ex ii quae nunc nobis exponcnrur
plrimum lucs acccdac s quac ds Stacica, 8c Hydroflac'ica poftsi diccmus. Corpora cr^o omnia gravicatem quandam habsrevi*
denciir,

hinc

fir,

uc lapides ex. gr. candi defccndant,

donec alio

rum corporum occoru fulineantur. Suftineri aucem

quum iporuoi ctntrum gravn.itis dcfccndcrc prohibetur.

incipiunt,
E(l

autem

cenrum gravit^tts: punclum rn quolibet corpore grave pojiii,';j per quod

fttpcndatur corpus, omnrs iUiis partes quemcumque iis dcdsris fuitri^
hunc fcrvukuvt: adcoque futurae funt in acquilibrio. ex. gr- Si baculus, aut virga frrea media fui parce filo lufpeadaur, ac utraque illJus pars it in aequilibrio, pun(5lum illud u:id ruipendecur,
eric illus gravcatis ccntrum,
quoniam illius parces urrinjquc
aequalis crunt pndsris.
14*'
Sed i virga illa non t ubique homoiene.i^{t\i ejurdeninaturae, puta i alcera ui parre it frrea, altera lignca, crnrrum
illiS gravitatis non cric \x\ medio exicnionis, fcd ab eo recedec
verss eatn macenac partera, quae cft dcnior. Qua proptec ccii"
trum gra-jzAris , & centyvm magrtiudinis , feu exfeTfjL'iiis, non in
dem femper punlum confluunc, fed tanciim quum materia corporis gravis cft fc^mogenea: ex. gr. in globo frreo centrum. extenfeu punlum illius mdium, quod ingulis fupcrfciei puncex aequo diftat concipi eciam roccft cencrufti gravicatis, quum

ionis,
cis

materia in globo frreo, ubique fie homognea.

14 j Jam quum corpus grave deorTum tendit, nemp ad teme
centrum, quod ideo ccvtrum grai'ium adpelant, quoniam ad illud gravia omnia nituntur, ipfius motus, vel dcfcenus per quamdam luieam,
cui ctntrum gravitatis fenipcr iniftic dirigtur eaque iccirco Linea,
direStioviSi vocarur, ac defnitur, lincA rela, quae a gruvitaiis centroy
ad ccni^vm graviurft porrigi inicUigitHr. Jan vero Axiomara hiec
func. Primuo). ^iicfcit corpus grave alteri infijlcr.s^ fi pr:h:bi'a: corpus cui incumbt^ qiio minus illius centrum gravitatis deorfum m!)'-^"tur,
Qijum cnim teta corporis gravitas it veluti in uno pnico col'ccta, ieri nequit ut deorfun moveatur corpus> fi illius centrum graitaris drorfum moveri non pofsir.
144 Secubdum: libitur corpus grtve alteri ivfiflens^ fi i'd'us cct*
trum gravitatis ab coy cui corpus ipfu/n infifl't m'^nim^ fufliv.eatur, Etcnim {i centrum gravitatis non fuftinetur, nihil prohibet, quomirus prouc cxigit naturae \z\ y ccntiura ipfum dcorfum tendat, ac
proinde quo minus torum corpus dsorfum moveatur. Corpus ergo
grave nurnquam decid,^rc poc;ft nili ipius gravitatis centrum dcidac. No;; poteft autem illud centrum decidir quandiu corpus in
piano horizoniali, He collocarum cft, ut linea direclioRs intra
Cmtrum ^raviij.'
illius baim traDire concipiacur. Axioma tertium
:

is p;:ndey'>:l

c^rtf^ue cnrpnris

contra legem
tendar.

nacurae,

ut

-iiini

ri(i vio'C) te* pot'l .lircnd'rt, eft

enim

Corpus grave fu Vti fponte lurfum

'

i45

H>

ELKM. FHYSICE5.

ff

Hsrzontali p!no
T4?
( lig. 1.) inilu fecundum plansm
fupcriiciem n> n x Uuidum giavc A> cujas hoea direCHonis a b in
n x cad<i. Dico t lunc luillatenus poTc , uc
tra illius baiim
Corpus A dcorfum ijbatur
Escium perlpicuum eft rentin gravitatis d fuineri a plano
cui corj^us A infiint: cdere acem
nequic coi pus ejus centrum gravitacis dcortiioi inoveri non posic
[/. .43] : eigo Corpus A deoru!" ncn cadcE. Sed aliud t corpus
G. ( i'i. i* ) <^wjus hnts. dirchonis Cd cadc extra bafim F G,
id in pattem t iaciai Japu'um inceligiuri quin dum totum cor-

D,

pus mocu ciTiulari fcrtur circa F ipius ceatum gravit^tis C Tcm-:

per dccendu; cigo cadac necess eft [ . -44 ] P?aeterea centrum
qiiur linea diiedtionis
gravuatts C non lutinetur plano D H
Cd extra bafim F G excurrat crgo necce eft uc corpus H G deorum ru-ic [. 144' ]
1^6 HifiC ratio adparet > cur aliquas tuircs inclinatae non cadant , cujufmodi func Bononienis, &PiJana me obervatae duin
Italiam aano 17^7 peragrarem Bonoaienfis eft tunis quadraca ahtudinis 130 pedum (1), Piana el curris rotunda alcuudinis 13S
pedum- Bonon'enlls turris per" .nduulum diUc bafi incervallo ^
pedum, perpendiculum veo curris Pianae per fpacium 5 pedum
abiles perfevranc , quia
extra bafim ex:uiric- Firmae tamen ,
ideo neutra uiere
ucriuique lina direftionis inrra biim t\ ,
deorlum potet Hiuc etiam equitur, exilia corpora , uc acui ex.
gr. (tare luper cufpide ua minim poise, nimis enim aniufta ejs
bufis eft, unde quaevis vel minuna incnacio ,
quivis vel minimus aeiis iiiipuiius lfficit) uc iliius linea diretionis extra baim
:

&

&

excurrat.

147 Bine eriatn colligitur cur fitula A f^ig. III.) aqua plena,
bacuJo B C, menfa cui impon tur ufpenfa , non cadae, dummoprioris baculi extremuin
do alcer baculus G D infra anam ,
in iculae fundo ad perpendtcu^uin erig,uur. Nam quum ambo baculi
imul curn fuuia unum
dem corpus efficiant, c adere non potcft icula, quin adtoHacur pars extrenaa B baculi B C decribendo
nimi-

&

&

(1) Longicudo, 8c divino menfurae Hnearum, non eft eaJem ubique }>entium aliquas ceiebrium menfurarum vaneCvices expnec Tabula eqiieiis ia particus iiuUnodi
qualium Pes Re-"
:

gius Pariiaus

vero

eft

i4iO- Cncinec

is

nemp

rr pllices

poliex

10 particuias, leu punia, adcque pes n

teger PatifiauT concmebic parciculas 1410,

12.

lineas, linea

Pes Re gius Pariinus ...1440 r^-p

Hilpus.:
l^40,
Romous...
..152.0.
LoDdiaafis.,..,

i5M

\
%(
cb

Vnecus
Bononienis
Vitnnenfis...

HcUndicus..

15^40.

r^i.
..ij^?.
i......j3>i.

X
5

LFM. REC. PHILOSOFH.

P.

Eadem auccm

non

nimiium arcum B

L.

ccnrrum gravitatis

;,

quod

cl

in

(Axioma ^

rio bculo

IV.
poteft,

qun mut

arcum Mj quod
gravium nillum

fuula defcribac
alcendac contra

quin furfurri
144) ergo itula deciderc non pocerir, ed ncceffa

nequit

dcfcribere

adcoili

immota depender.

Ope mocus

centri gravitatis explicatur ctiam, qui ficri po^

Corpus aliquod afcendendo, adfidu defcendat , quod prima
fronte Paradoxum videiur. Tribus lignis triangulum
Fig.
IV.) conlruatur, cujus bais C B it aequalis axibus duorum cono-

148

uc

it,

rum
do

ABC

qui fimul
fuftentacula

junh

fint

per

D, B E radio

bafes
bafis

F. Subjiciantur

conoium

bai

F breviora.

C B
Si

co-

do p^nantur fuper extremiiatem A, videbuntur afcendere

B ubi mxima c elcvatio, cenirum tamen gravitatis defcendet.
t hoc planiis intelligatur ccniderate planum A Bb(Fig.
i4i?
V.) in quo ccntrum gravitatis a duorum conorum rcperitur. Ccnirum hoc elevarun eft Tupra Iiorizontem quantum linea a b, quae
aequalis cft p F. Si ccnus incderec fuper P D centrum gravitatis
ni

illi

mC

a delcnbercc lineam a p horizonti F

parallelam. Conus autem
b IV. fif',ura ita movecur per do plana B A, A
ut eius verte
X X it in B C, vei in C (Fig. V.) ergo in motu coni centrnm
gravitatis a dccrihit a C, nempc adfidu delcendit, ita uc quando pcrveniat in C> ccntrum gravitatis ejudcm defcenderit quantum
not3tur a p
ed motus corporum determinatur motu centri
,
gravitatis ipforgm: ergo fi centrum conorum defcendit j ut cl de*
wjonftratum, conus afcendere debet. Dplex icaqiie conus per do
plana IV. figurae afcendat neceflc ct.
ineae dire(5lions apta eft.
I JO
Cojinitio cenui gravitatis,
aliis pluribus explicandis: Homo ex. gr. qui ita fedeat , uc cum
fcmonbus crura angulum retum conftituanc fnora quoque cum
trunco inc ad angulum redum, frgere non poreric, nii prishufneros inclinet aut pedem retrferat, ut linca diredlionis mtra ba.
calcaaeis pariccem adtingens>
lin pedum dccidat. Si humeris,
ac pedum tantummodo cxtremitatibus trra innixus homo let, inHUere Te non poterit, nii pedem antefcrat , alias quum fe in*

&

&

fle^it, cadac

ncceic cft,

quia tune

linea diredionis

extra

bain

dcidic.

MI

VruTn hace Icviter

adtigiT:?

fatis cl:

nam

fi

omnia quae

&

icu partium ducuntur , referrc elet animus omnia fea figura

arcis phinoncni huc effenc congercnda; quali"*
naturaere,

&

/(4tcs CQifla

&

pene ooines iura

fuu p^rutioa griuntui.

:Aw

LM. PHYSGES.

CAPUT
De

III.

corporum;

divifibilitate

*^ TT-^^Ivifibilitateni eTe adfe(5lionem corporibus mnibus

propriamj uti indubium el , ita in quaertionem
hic venic minini debcc, id duataxat phyiici con*
fiderant

quorum

Quae quidcm comcemplatio fummi

diviibilicas

il.'a

Te

extcndac

momenci, atquc
a de caufa Recentiorcs Phyici experimenta plurima iriftituerunr,
criptirque cdicis argumentum hoc illulrarunc Niim vero matein intnicum queac>
ria, Corpus
fivc concinuum phyficum divid
vel an tndem fit in partibus infedibilibua- iendum ? Concrovcria eft, quac ut ait P
Regaault (m) jam ind ab exortu Phofoin Phyica eft

phiae clcbris elcgantifsima citra frutum

confiJio

rem adgrediemur

torfit

ingenia.

Nos eo

ut controveriae ftatu propoito,

quod

certun in illa videri posit itigenu exponaraus.

continunm crgo dicitur illud, quod rcultat ex partibus ita
155
conjun<5lis, ut illarum extrema fnt unum, hoc eft, quae ad canden*
prorus fubftantiam pertinent, ut Tunt partes ligni, quae candem, 8
unicam ligni fubftantiam componunt. Contiguum vero dicitur illud,
cujus partes extremae funt imui, ut quum manus, aut do corpora fefe tangunc. Partes ctiam alicujus compoiti dewceps pufuaf^
vel juxta pofitde dicuntur, quum nter illas alterius corporis paiculae ex. gr. acris inrrjacent ut funt grana in acervo tritci.,
Partes aliquotae dicntur, quae aliquotes repctitae adaequant praecilc totum. Sic pes eft pars aliquota Hexapedae , quia exics rcpctitus Hexapedam praciTe adaequac.
154 Paites aquantae dicuntur, quae nunquam aliquotes repetitae adaequant praeciTe totum, fed vel excedunt, vel ab co deiciunt; fie pars quatuor pedes extena, eft pars aliquanta hcxapedae,
quia fi bis fumatur cxcedic hexapedam , femel vero fumpta non
dum adacquat. Partes proportionaUs funt, quae in continua proporxioae decrefcunt, lie hexapeda divid pteft in duas medietates. Se
quaelibet ex his in alias duas ,
c deinceps.
Continui phyfici
partes in infinitum divifibiles eflTe arbitrantnr Peripatetici,
Cartefiani
plurimi. Qui Epicurum ,
Gaftendum equuntur contrariam tuentur fententiam.

&
&

155

&

Primac fententiae defcnfores ita arguunc. Omne extenfuai

in partesj fed oeane corpus quantumvis tenue few-

eft divifibile

(id) Entrec, Pbylqucs. Entrcc.

I.

per

FLEM. a^EC. PHILOSOPH. P. IV.

5 8
pervextenfuTi efi; er^o omn? corpus ^mper, 8z in infinitum eft divi
fibilc. Rc-'ondcnc Epicuri diiting. na). oQns cxcenuai ma:heaialicc fTuprum , concedunCi phyce lumprum, ncgant. Id //j^r/f-^j//i excenfum dicicur, quoi ratK-jne fuarunn diir.eafioMUfn duntaxac
coriCdratur^ non in'pcta iubjecti exceni conditicnc , ac ns^ura:
phv^ice
vc exenfum voc^cur, quod tanqu^ra fubftantia quafdaui
phyfica, certa natura se coriditions donata confidratur, quidquid
cxrenfam eft, machematic ac per mencein c'ividi poitl c non
emper re ipia ,
phyice ^ quinn ce t^ofsit Tubancia quacdam
lirn;]:x non ex partibus coaipofita , Iciiicer atmus , quas primum
eft rubjedum ex quo omnia corpora en].?i!ia conftant, &: uUimum.
in quod r:To!vuntur H:denus Epicrei,
GaVenddiae.
1^6 Hi surerw contra Peripacecicos fjc arguurc.- Si materia in iafinitum eTec divifibihs, corpus exiguum , ut granum tntici , infi.Diras alu parces lo fe continrst, nm corpus in ca tancuii quae
coTti-nec divifibil cogicaur} led hoc minifsfte repugnat: ergo maleri. ivc continuuu) non
el in infintium
diviibile. Reposdenc.
Peripudci diling. rnjj. fi materia cecdivifibi'is fccundum par
its slquotas, corpus exiguurn haberecj 3;c. conredunr, fi fie canlum diviibilis in parces proporcioials qujrum unaquaequc infini*
tas aJias in fe includic, ncganc Ha'oeCiS cjuaeftionis ftatuoi.
Sfd haec omnia ( uc o?tia-.c advertunc Purchot, &: Klaus)
157
( n , func hujumodi, uc fi rationes dunraxac, non refponiones pondercncur, demonftrationiim vim obtitc ex utrque parte videantur. Ut ictirc unum hoc liceat pronunciare; inccrcum eTe an cor-porca magnicudo divid fem^cr polsir, an vero
infecabibus
paKibus oonis canucD iliius divi/lo definiaiur , qu-jd quidem c6
adferimus oporcui^ius, qu cercius novimusj ad incrementa Phyficac perinde prorsus eTe five mdiviioiles ponantur continui partas, ive dviiibiles in infinirum, nam ad principia corrons naru*
ralis, &r ad phacnmena in unverlum explicanda commofliare fufficit: corpora quaevis
in panes adi minutas difpcici poe, ut vel.
ipa ratio obflupffcar, quod fcquenii propoitione nobis proban-^

&

&

dum

quaHcPisime eft.
Dico igitur: corpora n partes omnno exilirsimas ucendum
158
poiTunt. Prim6>
prorsus in moum alu divifa unc , dividiqce
quideo odoris ditFuio fubmin ^rac argiimcntum fumaiae fubtilitacis, ad quam fubftantia odorfera pervenire poceft. Ultra ca quaC'
dixinius
. 58.^ exem^^lo fe c!<ulus exhalitionun fumofaruta.
quem P.deLinis (o) exrquitur, 5j ab txisuo chuns grano cgredientiiim,
u-!ula cubiculi pu.'icla ocru'-antium. Laudjtus igitur
in alritu-.
Pdter puito cubculo zo pedes an;io. to:idem lato,
dinem ad ij pedes adcoJj clculo f^wlo adrmar, forc parcicula:

&

&

rum
(nj

Pprr. 2

(.0

MJSiii Nac.

Phvic Gener. num.

^ Are.

Iut.

I.

iS

Ub.

i.

cap. i, Obf.

-f.-

ELEM. FHYSICES.

cubculo reipfa concntarum 75,000,000,000,000^,

quje orrnes uno exiguo rhuris granulo concluae ancea, adhuc ta

queanc
adftcere
honiinis
olfacuiii
Ren t nrae iunt, ut
Aeolypilsi
(S9 Reple Phulam A (Fii^. VI. coi recurvi quae
dicitur, aqua rolariim, aut a!ia qualibec odra , uppone igncai>

rum

funi in

veJ

thecam B,

in

qua

fit

fpiricus

vini

cum eilychmo

&

acceniOibre-.

&

i
odor per inttgrum,
vc evapor^bic aqua per cxle collum,
rcmove
abr
minuta
tria
aut
Poit
duo>
dJrundecur.
cubiculum
htum
obtura, vix fcnfiDs erit aquae diniinutio, ita uc
ignc phialam,
mnima ejus quantitas per totum aerem cubicuti difperia fic. Jaoj
vero calculo fado ab erudito P. Johanne de Tuire (p ) Viro i>
rimandis naturae arcaiiis perfpicacilsimo compettum ell, quod ilU
roiniaaquacportio quae tempore triuai minutojum evapofavic, reiolvitur in partculas naribus caibiles 3,583,,i8oa8oOi quod aiic

&

omncni luperat captum.

160 Odores fragrantium camporur

infulae Ceyln ad decem

ttiam leucarum diftantiam vcrius navigia appropinquaritU dehruiitur. Exigua mochi particula odort? ita imbuic alia corpora majora,
veiles , chyrcthcas, libros, ut per longilsimum cempus odorem
icrvcnc, & camen continu nunquam non parces odorifc-ras cxi*
beant. Piura iimilia referuntur Boyleo, Keiiio, S'Graverfandio,
&r aliis Phyfitis. Quus-n veio tot perpetu diffluentibus particulis
odoratis, uulluoi feniibile fublanttae difpendiuni m plunbus obler-!
vari pofsir,; incredibiljter fubtilia, effluvia haec efie oportcbic.
161 Secund oUenditur ex tiniuris Laudatus Boyle fxpertuoi^
fpiritu vini permix^
fe refert, qucd fi granum cupri diTolutum,
tutn irifundacur Jampadi cujus ellychnium ex piumfo alumine efforoaatum non coniumitur , per eiruhoram incegrsm flamma caerulco colore- tinta producitur, adeque emper novae cupri par*
ticulae ibi fuccedunt, eundemque in flamma coloreo) cfficiunt: ita
ift mirari atis non pofsimus, qua ratione particula illa cupri tam micuci rn concdi pouerit, uc novum 'eraper coiorcm, hoc el novas
Icmper partculas luppditec
162.
Terti dem evincitur ex duttaie aur , nam ur celeberrimus Phycus Reaumurius (q) teftatur: uncia auri cubica n tenuirsima folia quadrata , plurquam quingenties centena niiilia a

&

braleaccribus contunduur, ed quod omnem prorlus iraaginatio*

vim fuperat l unutn ex his fols argnteo cylindr.o circum*
Yolvacur,,
tor^m lUius fuperficiem ambiat, dcind cylindrus ejuf^
modi per plura foramina enirn , ac fuccefsivc anguiiora trajicia^
tur, doee ad tenuisimi fili, \e\ capilli cracie?Ti redigatur, ubique camen hace longisimi li fuperficies inaurata adparebit, quod
certc
^****'
""
III
-r
II ,
pii

a<I
nJs

&

'

Cp)EJem

'

Phyic.

Tom.

i.n. 13,

{<l) MsmoiSi de i^V^cadem. 171 j

,1

^
certe

fieri

ELEM. REC. PHILOSCPH. P. IV.

non potelt, ut inito clculo demonitratur
ad duas circiter leucas extendacur.

nifi

unicutM gra^

r.um aiiri
Q.i]art6 cx obfervationibus microfcopicis abyfiTus exilicatif
16;
mat?riae dsmonitratur. Obrervatum a fe rcfrc P. de Lanis (r;,
enimaiculum aibisimum quod oculis licet perlpicacisinriis invifi*
bile fuerac, microlcopio viginti lepcem millionibus vicium augente objedum , grano triticeo videbatur aequale; vclociisimo motu
per duodecim miimca fecunda temporis, vix grani critjcei longitudinem confcic. C^uacnam ergo in cjufmodi animlculo pafluum,
quaenam pedum, quae oculorum , quac pupillae, quac fangumis,
dem diquae fpiriciium animalium mira fubcilitas cfle dsbet
ccndum de tenuiisinns illis animakulis, qui in cafeo, opc microfcopii cernuncur. Quantula auicm eft eorum animalculorum pupilla,
per quam tamcn ionge cenuiores luminis radii tranieunt? Quantube lunt cac partes quae fpiritus animales poirunt nominari? Haec
quod
fi confideremus , fateamur ncce eft , amplis quiddam, ac
noftu nobis iraaginandi faculcas iiftere queat, in minimis recondi.
Solertifsimus Nacurae indagacor LewenhoeK in aqua per
1^4
aliquoc dies adieivata, exquifiti microfcopii ope, mnima oblervavit animalcula, quorum millia, vulgaris arenae globuli magnitudinem non excedunt. Jam quum animalculum quodvis fe corpusorfubacs deganicum, petpendancus paulisperj quam delicatae,
ad vitaJem adionem
l>ent cfie partes ad ipfum conftituendum ,
,

.'

&

confervandam

neceTariae.

Haud

facile concipitur,

&

quo pado

in

tam

angufto fpatiolo coi:3prehendi poisinc cor, quod vitac fons cft

intefina
mfculi ad motuoi neceflarii, glandulae, ventriculus
aliaque membra innmera, ine quibus animal cTc non poteft. Practerca, quum ingula memorata membra fine ctiam corpora orgnica, alus carrc :aon poTunt partibus ad fuas ationes ncceflars.
Conftabunc crgo ex fibris , roembrnulis, tnicis, vcnis, arteriis,
his imiiibus canalicuJis, quorum xilitas imaginacionis
ncrvis,
proproodum minores elc
-viies longc fuperat. At his infinitae

&

&

dcbent parces

fluidi

&

quod

per canalculos decurric

nemp

fan-

fpiritus animales. /Quanta in vilifsimo animalguis, lympha,

culo prcenca, Divinaeque Omnipotcniae argumenta !
Nec tanum naturae opera admirabilem materiae fubtil165
tatem manifcft demonftrant, artis etiam opera celebraiifsima idem
cvincuncadmiraiioneque nos complre jure mrito debent. Cl. DerSigaud de la Fond ( ) rcferunt, quod
hsm , (s) P. Klaus, (t)
Ofwaldus Nerlinger conformavit e grano piperis ibyphum in quo
inerti eranc miJlc duceiiti caiiculi eburnei, quorum finguli fuftentaculo

&

&

Art. Praefac.
Lib. 8.c. 4 not. ir.
z. n- 117.
iL) Le^ons de Phyfique. Tom. i. pag* ^4*.

( r )

Magift. Nac.

(s) Thelogie Phy fique.

(t) Phyf Gener. Part.

ELEM. PHYSICES.

f^

& inaurato

margine ornati erant , tanto adhuc reJido rpatio , ut quatuor centum alii confimiles potuerint imponi.
166 Atque haec paiica muUis quae adjici pofTenc ad commonftrandam fummam concinui diviiibilitatem, cxilitateaique materiae a
nobirpropoin , iis verbis concludimus , quibus fuam dc infeiilis
tralacioncm ordtur Plinius ( x ) rerum , fcilict, natnram nufquam
MagiSy cjuam in minimis [itamefje. Agnofcimus ctiam>
cum Magno AuguUno (y ) proficemiir ; Denm ta ee magnum in operibus mAgnisy ut minoir non [U in minimU
laculo

inilru(fli,

&

CAPUT
^

t-^i^iaBg

IV.

De Corporum poroGtate.
^ER poros corporum intclligimus, hnervafi^,

1^7

WBM Mfgfvg *'^*'^"''^

Cavltatct

atque for amina , iv vijibilia , ivc invijibilia , quae

pafsim occurnint in mnibus cuyperibi^M , fi-ve ea int fluida , five jint moUia fi/e dura, Oriuntur autcn pori ex
coagmentatione minimoruna cerpufculorum corpora vilbiha confti^
tuentium. Ea enim ob fuas guras vis unquam ic jungi poilunt
ut omnino congruant inter fe, eque ullas cavitates, atque formina rclinquanc ab aliqua materia fubtili corpori extranca occu*

panda. Finge cr. gr. mnima corpufcula quac corpus aliquod componut , fphaerica eflc, jam fingulae tres fphaerae tangen: 'e in
tribus puntis, atquo relinqucnt in medio fpatium triangulare, qua
propter in cerpore crunt innumeri ijufnaodi pori triangulares a ma.

teria aliqua

iubtilifsima replcti.

erit fi corpufcula mnima componentia aliarum figurarum e(1e ftatuantur, nifi quod poros etiam long diverfarum fi*
gurarum ex erum corpufculorum coagmentatione fuboriri neccfle
cft. Pori autcm ut plunmum unt adeo minimi, ut fenfibus non per*
cipiantur. Scnfuum igitur jadicio ftandum non eft , ut dctcrmincmus, quantum materiae fclidae in quolibet corpore inveniaiur. Fie
I enim poten, ut do corpora mole aequalia, inb eorum fupcrfci eandem materiae qumcitatem continre videantur ,
tamei

lt

dem

&

in altrutro ex his vix aliquid materiae invcniatur. His pofitis,

l^ Dico: Corpora omnia ive magna. ivc parva, dura aeque,
ac liquida innumeris pons pertufa funt. Probatur: admittenda cft
fumma illorum corporum poritas, quara fata n unoquoquc cor

P9'

{x)

Hil.

f^y)

LiU

Nat*. Lib. ii

ii. cgnc,

cap. z.

|Auftcap. s^

ELEM. REC. PHTLOSOPH. P. IV.

f^
pore xprimenu demonftrant; lcd .experimenta plunV.a oflsndunt
corrora o(Pua innufreris poris efle pertu;\- eigo
Projatur nvnor:
Sc Lt corporibus diapianis incipiamus
de eo'-um lumna poocare cs upsrqwe contac ex co, qnod ipfa J:em tranlmitunc,
qujm cams.-i corpora lta innumeris poris non eilent pertH^a ,
trarictiai lucs radiis forcnc denegacura.
Qpapropter aer, aqua ,
vitrum, cryAallum , damas reliquique lapiats peUucidi innume
ns poris referti eie debenc, nam pdluciduas mtelhgj non po-ft,
m ad oppcca iuperhcitruai piinda radiis luciv patear f^ciis traa.ius. Hinc evid-Ds e, crvlailum ex. gr. nihii fic naateriac ora-
tun iohdze concinerc.
170 Jara vero quoniam partes mininsae omnium corporum adparece aliquomcdo t Jucidac uc microiccpio obervatur; inde fie, ce
corpora ecioi opaca luis poris dslituca non int , n^m i partes
misimae ex quibus ea coakcunt , Tune roroiae , porofa quoque
nt opcrtec , corpora ex ijlis partibus minimis compoira. Jam de
l:ngu]is corporibus dicamus.
Ligna quamcumvis ccmpsta, &: dura, poroa effe arguic
17
nutriticnis ratio, quae fieri non poTset, nifi fibrac Iiinae eTent perforatae 5 ut nerripe, tra.itum lucco radicibus adkendeti ptrmic
tere porsint. Tetae quamvis co(&ae ,
durae ad lunt porolas,
panculas facilc bib nt,
odorem ejus diutifi:-t liquoris imrnisi
imc tervect, Adunt etiam lapides crasi, compafrique, qui aquam
ex ilHs vm mortaria per quac aqua percolscur, uc
tranmitcunr,
lutulencis paubus purgetur Eftluvia magntica tranieunt per lignum,
metalla: nam fi juper lamina ahqua vitrea, hgnta, auc
vitrum,
.

&

&

&

&

ferrutrij aut chlyjis f-a^mema exigua, mgnc$

vero infra laminam quocjmque nioJo moveatur, vidcbitis ffiutn
agitan ad motum magneas.
Cunlsima ctiam marmora fluais oiurmis penctrancur,
i7i
a fpiritu ter-^ointhinac , uc in Mor.umsntis Acade piritu vini
(z). laris.
Dul^ay
rciae Rrgiae Parif-enis relatur Clrils.
Homberg (a) dctexic aiem cxprdTum mixturis calcis vivae, acepeneti ditii a;i faiis perrae, aiis marini, &: ulfuns communis
trare hirum non (cis, arque aqua papyrum permeat,
Clarils. tem Reaumurius tcodum oftendit ova recentiacon17J
fcrvandi, hocque ug^erit consijium, ut pon minim, &r innunecobducantur, quae ab aqua
ri in crcice ovi exiftentes crujta rali
diTovi nequeat, coniftentiamque hateat, ut ne a particuis, quac
evaporarent, (oivarur. Hu' u'uioporex ovo errorere niturtur,
"luna cric rngiiedo vrvecum, cera ad liqud^catem catefada, suc
b ; ex
Vcr.x coaimuis aliquocies iLpcnaducta. Cen Nollctus

metailica ftatuacur

&

(z)

-Veiro-res de

I*

Acndem 17x8.

a] Hiftoire de 1* Ac.dtm. i7i_j.

(bj iecons di Phvcue. Tcm.

1.

1751,

ELEM. PHYSICES.
ova hoc modo lex

^f

menfium fpatio coxiicf

3ta fuiTe, ne minimo quidem ingrato fapore vitiata. Servit hafc
ad adfporcandas
praxis longiori cempore tnare navigantibus ,
ctiam in noftra regna aves peregrinas, quae vivae non fine uoipertum

fe

ftcibit

etiatn

&

ma

molcftia per loc terrarum,

&

aequoris tratus tranfveherentur,

Defcribam cciam vobis, ut magis adpareat corporum po

roficas acramentum quod if/^paticum vulgo Chymicis nuncupatur. Hoc aucem modo parari folet. Lithargyri uncia una fumatur
per
quae cum aceci diftillaci uncis quinqu vel iex miiceaiur,
chartam de more percolecur. Hoc liquore, qui acetum faumi, fivc
impregnaiio fatufni fala cum aceto diftiUato Ghymicis adpcHa*
tur, utendunr. eft ad exarandos charaj^lres, quos non magis conf
piciccsj qum i aqua cripcritis, verm fi adhibeatur liquoralius
mox dicendo artificio compaiandus, jam charalres fiunt confpi^
ci.- Capiatur icaque aunpigmcnti unca una, quae cum calcisviVie uncis duabus mifceatur, mixturae
imrnitatur aqua, habebirur
liquor lcer , quo imbuenda eft charca aliqua charatribus antea
dekriptis exarata, centum etiam interpoitis chartarum foliis, ftatim
hujus iqoris par.i:u]ae multa permeant chartae folia, & charadlres,
qui antea oculos fugibant praeciare nigros legtis, aique mirabiminu
Magis autm mirabimnu ipfum quoque hydrargyrum per
175
poros ligni tranire; tcenim fi fiat vaculam cylindricum
(fig,
VII.; eique tubus vicreus imrnitatur triura circiccr pedum, cchlca
E in D mtrudus qui per aperturam in bafi vaculi cochlca lignca munitam hydrargyro repletur, aperto foraminulo in D cchlea
E remoca> uc aeris xcerr presio in hydrargyrum non intcrcipiatur, jocundo fpelacula mercu^ius per poros gni in G F. erum
piti quod fi pars G F unde hydrargyrum effmt microfcopio ob*
fcrvetur, non minori jucuiiditate lefe cxpedanda praebent forami*
174

&

CBA

nula- rotunda ordine difpofua uc refere Thumigg in Inftitucionibus

Philoophiae wolfiianae (c^
if Jfiuidorum ctiam poroitas ind facilcolligitur, quod flu*
da quaedam fe invicem imbibanc. Kepleacur vas ad tres pollices
altitudinis oleo victioli, cui addatur tantundem aquae nde clau*
datur, ne aiiquid in eorumdem eFerv^ceiuia vaporet, ferineDtjitione edat, non fex poliices alritudinis, ed minores numero hai incra vas quodhbec int do
poliices alticudinif
admifceatis dos poliices altitudinis. aquac,habepitis non quatuor, fed dos tantum poliices materiae. Longus cflem

bebtis. Praeterea

arcnae,

&

iis

fi
phaenomena omnia, quae prefcns argumencuro exornare poTeftc,
hic veltem delcribere
177 TantAin advertam, contingere interdm, ut aliqua corppra
tranitum Bonnullis euviis pracbeant, alus dnegent: id quod contingere pucandum eft, cum ex peculari quadat pororun configuraI
tione>
,

ic;

initit.

Pmlufopn. Exp. i. x^7*

&

eq

III

HLKM. REC. PHILOSOPH.

'i4

P.

IV.

tione, tum ex cffiuvioium magiiitudine, atquc figura. Sic oleum

de cera cxtratum, ulphuris quinta effcntia ambo anc odoratifmagnoperc
ir<i , anipulla vitrea diligcnter' adl'erventur, quanquana
-rculiam agiraveris, aut ad ignis pracrendam caietacias, camcn nul3um, vcl cenuirsimi odoris hahtum praebenc. Quod h odores vitrum non prevadunt, definamus mirari fi minus lubtilcs aquae partes vitri poros non ubeant, iic a rapientifsimis Academiac Floreri-

luculentifsimo experimento cemprobaium eft.

igitur multiplex ell necesitas,
ufus in natura,
humore plnprimo in generationibus plar.caruaij dum calore j
tube fcmea fubeur.ie illud evolvicur, militer in aninahum produfticnibus, nemp , gallina ovo incubans non alia ratone, quna
penetraste pullum excludit. Secalore poxos corticis fubeunce,
rondo, in nucriiionibus, iquidem per eos eonveniens alimentun:!, 8
ucci ii partes ftngulas amandantur. Tertio, ut ccttra omuLam,
fermentationesj nemp di veras rarefadtiones, motus magnticos
alioqiie cfflus ad quos prceftandos, explicandofque mnima bate interftitia mirum quantum conducunt, maximi ea uus func ad cxcer^
iuperfluos humores, quod perpiranendos in animalibus noxios,
tione efficitur de qua in cap. feq. ageraus. Atque h.-idtens dcporotatea quae eH propriecas corporibus mnibus oaimunii>
linae vins

&
&

Poroium

i7

&

&

Argumenta

folvuntur.

/"^^^^

omnia innumeris poris pertufa

corporum pondera non cognolcimus; ignota enim ct\ maienac quantiras, ac proinignoum pondus quod materiae quanticati propcrrinalc el;
dej
nuiium
aiqui id repugnare videtur.- crgo. Conc. maj. ncg. min.
J79

^'
^i corpora
funt, jara abfoluca

&

pcrfede folidum

ex d'dis fie
munifclum, quod quidem i invenire licret, jam innccecerec
quantitas materiae in ingulJs corporibus. ilJorumque proindc pondus abolutum, confcrendo cihcec duam aliquam materiae pr-

ctenini

tionem,

iSo

inveniri potril

corpus

uc

cum par volumine diverlorum corporum.

Qiiamobrem, quum tali corpore perfsctc folidum nuquam

jnvcniatur, fuperfluis conjeuris induigent otio

Philoophi, qui
hypothcibus materiae quantitaccm determinare conantur
im6 totiim hoc univerfuoj e maicrijie quaniicate valdc exigua conftare, probabilifsiirumet. Sed ducs: faitira aurum eritcorpus perfc^c
fodura: ergo falfun e!t quod hs^cus d-ximus. Neg antee, aururn enim aquara neduai rotrrcunuro, cujas partes procuIdLDjo fub*
tiliorcs lunt, per e tr.;nrmut:t, uc iitaiur Clarils. Murtioi {\
nam giolus anreus tcncavus aqua rcpictus, ac dcinccps magna vi
fidtitiis

'

com

(dj

Ir.^ii.

Phiioloph. Katt-toiu.

i.

n. 5^.

ELEM. PHYSICE$.

</

compteTus exuda vi t undiqu aqu..m, innumcrirque

esiguis,
tanquam rorulentus undiqu ftiavit;, carneti aurum iplurri interea
nuila fui pane rims geru. Practcrca aurum ccnuifsimis aquac
regiae particulis peneiracur facillioiej quod fieri nqn poTec nifi pa*?
flfuttniis

TOS habeac.
Opp. X. Si canta lc corparum porofi cas , in errorem nos
iZi
perpetuo nduccrent fenuum organa, falfique fcnrationibus nos
perpetuo dcciperec Deus O. M. ed hae^'. iluio Divnae veracitati repugnar: ergo. Neg maj. plurimse enim fenfuam fallaciae per
ratiocinationem phiJofophicam ad examen revocan, arqu? emendari pol'iinc , nec fenibus temer credendum ^\ , ut diximus in
Lgica. Nnn cft [iiduhm i-cifitath hifcnibus^ ait S. Augftinus. Itaouc Deus O. M. ad (enfuurn errorem no$ minim cogit , nam in-,
nnitae ejus Bonitati placuit cas tantu:n horninibus conceder cogniciones, quae ad juilas vitae hpjus utilitates, S^ ad fthem uiti-^
isium, vitam fcihcet, accernam perducerq poTunt.

CAPUT
De
1%%

V,

ranfpiratione corporum.

^^^\Or polis cffiHvm

dicuntur corpufcula quacdam fubiJifsima, quae ex corporis poris erumpupc,

quo
quoverjus veluti in orbem difpergunrur. Motus au
tem qo cor pus effluvia emictit, Tra'rifpu-atio nancu

&

patur. Tranfpirarc naojque dcicur corpus quod fubriiirsimam ub-

tanciam exhlat. Atmoifhira corporis cft fpatium ab iilius effluvii$
veluti in orbem circa ipum corpus diffuis occupatum ; ut i corpus X. ( Fig. yill.) efifluvia extra fe diffundat, quae repleanc p*
tiun A B C D, ipfumque proinde corpus circumambiant, fpatiun
xtima uperficie A B C D compreheuum , ene ipius corporiji
atmolphra (nemp halituun: aur vaporis Iphaeraj.Omnia ergo corpora quae efluvia emittunt acmo'phara pradua unt. His conftitutis.

JH3 pico igirur: nuHum prop vide^^ur eTe corpus mixrum in

natura, cjuod vel continuo non tranlpireti vcl ^quamquam non ideo
ejc quo proftuvia quaedam non voienc)ixi non dem eTs
)
iranpirarc,
profiuvia -emittcre: quoniam primum olum cotjvenic corporibs vita animali, aut vegccabi|i praditis, aitcrum eiv^tn

cft

&

&

vitae expertibus. Piobatur oblervationibus

cxperimcntis. Si^
cuti eniiH nulUeft corpus enfibile quod poris careat , quodque
aliquid rubtiJisiniae ublanciae noa compicctacur; ita uli(im quo,

4'-ivi

ijj:

.Ol.6.5'jque

lS\
que' vicietiir

ELEM. REG. PHILOSOPH.

IV.

P.

ex cujus poris aliqua illius fubftamiae porti o continu non erumpat fronte , vel ab ipfo auferacur mpetu alce^-ius
corporis incurrentis. Sd hoc iprum fpeciacim de diveris corporibus evi:.cnmus. Q^iod animalia pace: ex canum iagacitatc qui fe
ram lo.i^ms etiara abfencem ob efflavia per viam reli(5ta confe-'
Do
quuntur-j magis etiam patebic ex addacendis infra Sa-n^ioniy
drti obfervacionibus. De planas dem adfrmanc Phyfici cum P
Malpighi.
deLanis,
184 Profsdb non alia redditur ratio , cur plantae dum aer ve.
flaccecant, aere vero refngerac^
hementius caler 3 inclinentur ,
vigre, recrearique incipiant, qum quod occulta haec expiratio ^^
eTe

&

&

&

ingentem corpucuorum copiam plantis eripiat qu^

hxcniur fibrae, firmicacem fuam amictan
defccuque corpufculorum, ac fpin'cuum, q^ii tbulos fibrarum lu^'
tencanc, gravitatis tndem viribus%cdere cogantur, quod maxim *
in heliotropio clucelcit. Ut nihil de adore, quem corpora mxime.
vegetabiiia quaquavertm diftundunt vobis commcmorcm.
Quod adinet ad compiura mixta , ex. gr..xJnm, fpiH.^
18)
tUT) vini, aliaque ejufmodi, quae atuofa abundant fiibUncia, evi
dens eft, i per notabile tempus libero aeri exroita fuerinc, mu
tum caia mixta debilitari manifello indicio, nulcum aiuofjc fiibCtantiae per avolationem lubtilirsmi vapons deprditum fuifl. Pon
dus vero in ahquibus etiam fenfibiJiter minui, experi ments compluribus olendit laudatus P. de Lanis fe). De cmphora taloquitur vir eximias Robertus Boyle 'f). Quum in exada bilance
cmphoram Jibraflem, paucarum liorarum ipatJo vinb>Iem >|pnderis
fui jaturam paTa fuit corpufculorum avolatine; memoriit etiam
infignem cvaporationem , quam obfervavjt in pomis, nec. non in
Corporibus firmioi tegumento obdudis, ut funt ova , quae in dies
in alus corporibus quae di in
manifefo leviora reddebantur ,
bilancibus, oblervato pondciis eoruro decrcmento detinucrat.
Effluvia per exhalationem emanantia > ut plurimnm euni85
dem colorem , faprem, 8 odiem rtinent, quae corpora ipia i.
quibus volant habent. Sic ut cetera omirtam, fcetur P. de Lanis,
aeltu eft'ela,
fir,

ut exhaurantur,

&

&

falem ex abfynthio pararet, manuque Knguam rn^eret, liantea manus abfynthium nuomodo contrelanct , cuadem lamen prorfs faporem fe percepie, qui ipius plarttae ee blet, ex
falis videlicct halitibus manui adhaereentibus. Alius, qui finglos in dies pauxillum de fpiritu vitrioli poticni uae admixtum
fumi^ferat advertit, claves probc levi gatas ad bitremi qUs eciWl
geftabatj ut nunquam fpiritu hoc contarlas,' ,hgfedinem ,'ic rbi
bleinem traxie. PuelF inorbo llrico prefla mai Itrei ^olc'ert
vetibus , quibus induebatur , nuniisqe' argci^tels^'^ qos^'dttefeb^l
"
:^.'^
'itgjf
- d uum, induxic.
^
.1-1
n
(e) Magift. Nat.
Art. tom. r. Lib. z.c. i.exp.rz^^. o /.
V (rji'Dc atmophaera corpor. coafiU

qum

cec

'

'

&

'

1
.

>

187 Eic di:^if! jnfercur j, l^uUnm ftr- efe mpus mxtum i ^m^
fna atmofpbacra, nm cingatur, lHud enim omne corpus ,atmofphaer3|
.

praedicum eft, quod cffluvia emitcit. Infercur z. nuUum exiftere c^r^^

pus mixfum, cujhs iniernae fiibtiliores pariicnlae jugi moiu non fint adfec^
motus hujurfmodifit,exUfsmuSyJ^erffwii/<^u.e percipi haudypof"
QuutQ. enini. tpacjSirip. aeijicre^ jugi.in aiocu, ^ionOijtuta , ,.cprpu^j
etiam nia)<im comp^ufn^pcrmcei 5 patces^teniaes pv.llft. , &,, exhalatipneni quancjasi e^xcitet, perfpicuum videtur.jja^lfQ-.corponba^
iubtilium quarumdam paiciiim oteioam .ii:gita:non;ein, eque haec
in ioUs.iilis minimis parcicuii$i> quae primuni per corpus effluun^
cppquieicit, veriim
aliae , Jmpuirunv recipiunt ; maieria. quippe
iubtilis per poros ingrenjj& .^gitata, pankuJ^s. alias lt^ra^poro-^
r^m eSoimames ^on(inu6 u,rgeCi:iqne iipelliiti;$im> fit i ^t mpio
hanc, modo aliam^ parjciculaqi a.^rel^MP c^rppt^r^veyi^^^^, -yncujo^
qu abrupto ecuna vehat.: nr .v^7. ;
n^^navinv^i \}^. iiinsm
188 Infertur 3. Ciim Robertcr Bayle ( g>)L8^ d^>,fenw /h;;!;
quiefcanu
indlim ejj compofititm n atrale y c\J)\X% omnes pams .plae
Patet
ex didis,
ex co, quia quum nuHum: it corpus, quod
taeyiicet

fit*

&

&

&

nullum ccrt horum

la veluti rponte tndem non corruiiipaiur
cft, cujus internac fubt iores partes jugiter non moveantur. ,Se4.
de cranpiratione inenfibr ia corpore humano ex doiirsimo Sane-?
torio (i) pauca dicamus.
^ ..-^^
Sanlorius perfpirationem infenfibilens corporisi lumanipi?
189
tnai ad clculos revocavit, 30 annis ei obfervandae nfumptis,
ex cujus obfervatinibusj quaedam adnotare placuit. Perfpiratio in?
;

fenibiHs, magis aufert corpore Z4

horarum

fpatioi

qum omnes

Ten-

evacuaiiones imul per 15 dies. Hic eft aphpriimusr 4 Set^

I, AtdhinceStAticae Sandorij. Homiucs valentes, per hyemem in^
tra 14 horas, ^o uncas tranfpiranc , tem intra idem lempus, ex
aumpto 8 librarum cibo, perpiratio j libras aufert. Aphor. <?.
Quanticss perpirationis infenibilis aliquam varietatem ptirur, pro
varietate naturae, regionis, tcmporis> aetatis morbornm. Aphor. 7,
Quod.vis ffigus, minimum quidem , quod nolu dormiendo piiraur, impedii perfpirationem. Aph. 50. Una ex fiequentibus cauis,
quae tefnpore aeftivo impedit- petptraeoDem- H&A^-^iebta-iii. b^o
,>; ,r.,j,.;.. :. *.;,.,corporis agtatio. Aph,. 5^r;-.}/..^M?fi:'-;'*
1^0 lu aelate, i ccrpus faceat deteSh^m jptrobibetjw: perfpiran
rio, unde cap tis.gravitas,
corporis confraiio. Aph. ir:5# Soixins pltidus ade favet perpirationi , ut: 7 horj&,^5o uoci^e codi
perpirabilis in robuftis faep' exhalent. Se. ,4 Aph. i. Integrutn
Sanloij volrfiti excTiberet^i v fi oirtnes ucilifomas obfevationes
fplici^re Yelkai Erunr oriafie^ viri: plae hapitcs iaPhyfica, qui
ibiles

&

(rg

K}\

M3gil^ S3^

(i }

abfolut: quietefjn^.lQorporib. Sea.

-i

AWti.Toiiv i. Lib.

Aedicin^Stam^tit

uoJiD t.

(.

3.

&

fq.

cap.

.1.

Rf

^t
ELEM.
C. PHItOSOPH. r. IV.
confidenter adferant, parm , auc nihilutiJitatis in hi$ rebos eT?,
fed iterum vobis di co (?/;/? addtcci Jermonihus imperitorum* Eo au
rem unde di grclsi fuinius, rever tamur.
^
OI
C/arifs. Dodarc (j ) Academiae Regiac Parifsfnae Sociu$,4

&

Regs GaHiae medicus experit^encis ^j annorum fpatjo confec

tabilivt, majoretn longe ee cranpiracionem
juvenrare,
^um in alia quavis aecate (k ; Et ditis manite(lum efl in corpc
^ous noftris veloGilsimam mutationem cntingre, -^cque huic perpecuae vieiisitudir-i obnoxias l durilsimas corporis noftri partes;
6c quidcm nullum eft in corpore animali os tm durum, rain compadum, quod non ncnarur, ac proinde quod non mutetur, Sc
panera fui amittac , novamque recperec.
1^1 ; EcqiTs ergo non inirabitur Omnpofcnti-s Dei manum ,
Ijaae in'corporis nrtri ftrudufa, rot rnbcilirtima dilpo-uit inftrumcnta ad nqtnrioneni ,
evaporationem neceirarJa/ At fingulos
aetacis humanac giacfus diverioique corporis nollri ilacus paulo
adcentius conteiBplemur, magis enim haec Mtilitatis habrnr, quam
z adpectu nviceiiae, aliilque nugis vuigaris philorophiae acritcr rixari. In puerih aerare panes lunc tenellae, aqua abundaru, infinitifque cana'culis perforacae , quos quidem inoisibus, mcmbranis,
caicilaginibus tendmibus,
in cute ipfa dcmoriftrant injeciiones
anatom'cae. Hinc fir, uc vis, quae in corpore aniir.aii mocus principium ?i, molores parces f.icilis cxtcndat. Progreliu tempors roidcue candi fir , doee
l>i}t ores fi une parres, atqiie lolManrur ,
tndem extendendis foliis haud amplius Jts fint cordis vires.
Atcamen facile adhuc fcxibs vnd^n^t ceuH!n.>is tcxiuranwiU
1^3
tifqwe in iocis pnguedinsm, fanguinemque admictit, hinc pinguiores fiunt aduiti ad certun ufque cempus, nec lamen crelcutu. i^ro*
vedla arate exrura ccularis Ht crafior, rigercunc lenum ola, va
a excretoria comprimuntur, fecreiones minuunrur, laiigiiis exficin fingulis corporis partibus rerrerem vcluc
hunioreni
catur,
cis

&

&

&

Kmc

partes omncs duriores oblervaiuur, hinc rruftae oldeponit.

mxime in vrcebtis deprehendunrur.
eae ii osium upetlicie
c?i?'i;.

&

';:.).l::i;p::i . ft-.'

.'"t i^^i

.r

.r;-

...

M
(j) /pud Ozanam. Recrear. Machcmatiqiies.
i>

(k) De eodem

His

-^

ii.

Dodartoxti^xt

Ozanam

Tcm.

j.

citarus, factun hi:

iyv

>

non iocon-

grue aderendum: quod nempe inicio Quadra^ennae Dvd/irt i\6

uociam i. adpndetic, tum iacri >e)unii cempus cxiibras,

crrit leguminibus pocifsimn viCUUns. Sao^tho ni^ majoa3iiw xis Hebdo.nadae rurss pondiLS lui corporis exniinjn^ feperic
J"P ii\Uii /non Jtvcdere 107 hb- 6c i une , hy^c rt 4^ ditruoi
H'".>..jpjro umiillc le S iib. fum 5 une. nen^re 7^ p^riem luae i'ub*
rsnri aer "Rrebnrpro pofiea coni'ticto-viveftdi modo p*><t iea at
pondere 4 Ubrar. audus el, Uud paree, eum S, vtl 9. die*
)Ls pritnn fui lxsderis fiue^ricateni recepfurum tuile, ac
ijue ad;:6 leparan facil id quod jt. junio <t dilsipacura.
'

&

/^
ILEM. PHYSIGES^ vs: J *; .
,
Solvuur
His gradiUis ad feneClurem, morteinque ipm\i prgmus.
tandeaj fragilis haec corpons noftri machina icerum reparanda,
ad meiiorem cfaxic Deus ) acccrnanvquc vitam revocanda. Atqut
ha<5lcns de tranfpiratione.

&

'

1^4

Argumenta

/^PP.
f 1
^"'^

I.

Si

futran

folvuntur.

:;;;',^

omnia corpora mixta continuo tranrprant,

c,

ut pondere, ac raolc feniim decrercant,

hoc expeiimentis quampluiibus adycrracur: ergo. Secundo: per ipos queque corporis huniant poros, ncccTar
queque ad vitam fluida ermperenr, fed hoc non eft diccndum ,
ilam tune nunquam homo valctudincm haber.ec: er?o. Ad i. iie
go inaj. cum P. de Lanis, quia quum ^co^^^us effluvia cmittic,
amilsio haec per alia iafiia in aere difperfa compentatur, quae
ab alijs cofporibus decerpta in hujus corporis poro:^ iuvehumur ,
praefeitim quum homogencae particulae inviccm taclimc conjuagancur, quod Audor cuatus confirmac magncis phAei>omenis, de
qo conrtac, in virtute roboran non oblante continua cflluviorum
;i
cmnacione.
Ad^z. neg etiaro maj. : quod cn?ra per corporis huoDani
I9S
^
poros nccefsaria ad vivendum fluida non crumpanc id repcccaduii
cft ex diverfa uidorum, pororumque figura, cujus eam oportuic
cfie variccaccm, uc in fani corporis jacu neceilrns fluidis exitum
pohiberet. taque rurss fcmpcrque laudanda cft Divina Bonitas,
quac admirabiiem corporis noftri ftruluram ita compouit, ut vivere posimus, 3c quantum ipfe Deus vellet , vivercnau , ad immotalem vicam deinde tranicuri.
1^6 Opp. t. de fide cft omncs homines in propria carne rcfurleturos, ante Divini judiis Tribunal ilendos, ui boni dooentur
pracmiOj iraprobi a:em fupplicio mancipentur^ cd hoc componi
isd

^
'

nequic cum corporis humani tranpratione, nam quomodo cae

corporis paiticulae, quae per infenibilem tranpirationem sdfidu
cvanecunt in idem corpus iterm coalefcent? Ergo, Neg. min.*
quamvls- enim corporis nolri materia per inJenibiiem tranipiratio*
nem avolaverit} quamvis cciam in beliuae carhivorac, aut barbar!
hominis fublantiam tranfiverit, Deus eandem difccrnet , Se copori cujus erit refituct. Particulae omnes quae ab ortu ad raorle uque, corpus noftrum per diveras aetates confiitucrunr, nobicum non rcfurgent, tum cnim cnormis magniudinis monlra eXcicafcmur.
1^7 X>(ius eam nobs reftiiuet j quam ipfe decrcvK inagntudincm, de qua quidcm tr.agntucne nihil ides docer, niiil autcm
i ratione asnum c, imo ratio ipfa demontra: , Deum Omni

pontem dirpeias aitUeriac pariiculas, quae iMiiufcujuiq:U

hpmi-

^b

ELEM. RlS^HItOSOPH.

P. IV.
decurfum componcbant, co1Iig;crc,
B elgcrc pbffe, acquc in cam quam velic ma^nitudincm revocare,
te quoi alicui dcfueric, fuppkbit rife, qui etiam de nihilo potuit
.

fubRaritdra per

tiis

torum

A'tc

quod voluic opcrarij.uc aic S, Auguihnus (i )

Corporum refurledtio lolius divinae poceilans opus eft* cujus caulas,
rationcra
temer quis iDVcftigaiMC. Certa ergo fide tenendum omnino eft ,
qiiod ad adventum Chrifti' !> , mnshomines rergere habent cimi
corpot.ibus fuis^
reddituri lunc de fadlis propriis racionem ,

&

&

^uf bona

egnifit,

ignsm aeternum.

&

ibunt in Titam aeternaai

M.l.rv-; :.i .r,z
m)

qui vero 'mala,

in

v.

tD^ Rarefadione^Sc Condenfationc corporura,

^^,!"^''
**'*'"'
'

K^ftoirjri

'filb ^^'rti'ygrns'^'mihfOTiU
J^ \ Orpu^- rayum Hitf
ffateriac: dcrjnm
^>o/
"'^rrof

pmu^continet
j multum h^jliCt maleride Jnb pariis

vero,

tus

^^i-I--i

aqu-'rrtdnin' mplens

^l5liflliVr-.?'"^:dicirur, -oila'

pro tanca

dimeytjiftvihm

ylcuhjm,

q^fiabec

igni

admoca

time exsnione,

mater'iae aqueae; con?r cera antea clfada, potea frigefcQns, rff/j/ eft, quia ad ranus fpatiuoi contrahitur. nde
'rarefLlio eft monis, qua cnrpus cadem mivente m<itei-iac quav.titae ad

re ipfa

parum

eft

fhatiu)n'nundhur, Nam aliquid ejufdemmaceriae adjiciaaqaa, bullieti aqnae, non rarefafoy ed aumentatf cric.
Cgndcijato et motus quo corras, nd minui /J^aium rcd:giti:Y, quin rj>
^qunV (']iiS 7/afera ematntt'him i de cera t; gr. quidquarn au0Taj-is

tr, ex.' g.

ferarur;

i^^

diminutin erit.
Hon cu?tier>fatioy
Corpus rarum. Se tenfum in eo conveniunt, quod fub ma-

quod ub parva extcnione nVultutn

f^;;/f/J;>; in' eo conver.iont,
*hubent tateriae. C;>^;/r(/m-vcr6 majbrcm cxigu extcnfionera, non
^Vr <f;f/<%, ratione nemp 'nf M/. Coiiipreruni majorem exigit
xtenfinem: nam partieuhe illud componentes per C3ufam extrinahqua caufecani'ad minus Ipatinm lUnt redu<^ae, dcvum vero ab
non cigat,
exteniorcm
majcjrem
uc
conftituitur,
ificVnlks'ic^
fd
hiC autet caula potel ce coiligatio, nqvaque itppiexio, ac fix^
'no^0ai'cuian'^orp'4^"^^^ = componentium , tjua {-lua, erianj
ti

'

^^

TV

-4(-l4. lii |^n<:hirid;

^fiD) Ex S>mboi.

I...

M-

capi ao
tribuc. S.

>^n n
\

..

iiTT

i'l

tKa^-JL.'-

AihanaCo

1 ;

ELEM. PHYSICES*

rt

fiuHo repguo extrinfecs adhibuo priftmam etteniionem non r*

perunt. Hisicaconlitutis.
*oo Dico: rarefactio corporum in co fita eft, quod pori corpo-

eo, quod ejuidem pori cofilris ciilatentur; coiidenlatio aucem

tringantur, ad quam dil^tationem ingrellus particuUrum', &.corpufculorunri inrenfibilium, uti ad conftridionem expulfio earuaidern
conlequitur. Prob.: corpus turrt rarccre dicitur , fi non auCU
majus patium occupec, denlari
materia ejus volumen crefcat,
corpus Ipa
Vero, fi noii imminuta materia volumen decrefcat,
no minori coneruat [. i ?8 ] ; fed evidens eft augeri volumen cor*
poris, quin crefcat materia illius , hoc po quod pori dilatentur

&

&

ccrfcere autem volumen corporis , quin de materia quid'^

piam auferatur hoc ipfo quod pori coardentur; ergo Quod verr
in fenfu phyfico ele non pofsic rarefadio Ime ingrelu corpufculorum inenfibilium, i^neorum , aethereorum , aut alorum patet,
quia quum ex dicehdis nuUum detur vacuum enfibilc, adeoque
fenfibile quodvis fpatium plenum it materia aliqua lubtilifsima ,
rnfequens eft , ut quando dilatantur pori , mole fotius corporis
fenibilitcr aula, hace materia utpot ubtiiifsima eos ubeat re
pleatque. Eodem proportionahcer modo de condenfatione ratioci

eo

nandum
loi

eft.

Confirm Illa fententia in rebus phycis praeferenda eft

ceteris, quae captu eft facilis, nec myfteria humanum intelledum
in qua facillim redditur ratio pliaeno*
fer fuperantia invehit,
menorum in motu rarcFadionis j
condenfationis occurrentium
[ Axiom. II L ly. (j y* /jf. ji.
S3']'i ed talis eft noftra fen
teutia: ergo* Min. cum ex iiateniis diCiis , cum ex folutne objelionum elucfcet,
etiam indulione experimeitorum, eorumdemque explicatione probatur Expcatur enim cur aqua in glacieai
concreta majus fpatium occupet, qum in ftatu fuo naturali. Acdemici Florentini ut id exaJ examinarent, tubum vitreum e!egFunt, altera extremicate claufum^ quem aqua ad medietatem im
plevrunt, tum nivi minutim cootricae imnierferunt, doee aqua in
glaciem Terteretur, quo iiebac> ut aqua dilatata adirgerec in cubo
majus in illo fpatium , qum quum ftuida eflfet occuparec
X0
Praeterea exa^ifsima bi lance examinarunc aquae pondas
ante glaciationem i
ejufdem jam glaciacac,
repererunt,' plus
ponderae non glaciacam , qum poft glaciationem. Horum autem
racio eft, quia quum aquae particulae ex una parte nvcem congelatione adhaereanc> mutuoque ft'^itis comple^antur > innumeros, eoque fatis notabiles poros ex alia parte relinquunc, qui ma
teria praicpu crea funt repltt, quae quum per poros ftriliores
aquae quae gaciatur cxire nequeat, dilatatur j quo fit , ut glacies
3uae quoddim adijreeatura eft ex aqua coagulaca
ex aere fie
ilatato in iliis bllulis inclufo excenior e?adac> qum erac ipfa
aqua anee glaciacioaem.
:

&

&

&

&

&

2,

&

&

&

ELEM. REC. PHTIOSOPH. P. IV.

cnirn dilatatur ser, ncc erumpit, totam aquac molcfti
coniineturj augri neceiie eft,
conreq;nter ubmajori mo-

7z

Dum

105

&

inqua

l cor.licuta

candemque aquae materiam

cijtinens, ed plurimis
igneis parriculis deftitutam, levlor cvadit. Exiftirao ca*
FDeii , aquam f: a bllulis epaiata poflet exiftere u^ eodem Voluiripe , poft glaciacionem reddendam forc graviorcm
patet enin
griidincni, ia qua nullac adparenc bilulae, ele graviorcm aqua
pluviali ; in hac fiquidcm mrgicur, quum contrario glacies vulgaris,& bllulis conipicuis plena ei.'^em aquae fupemater) fi; enimex
ex aereplurimun dilatacoj quoddim
aqua tantlum cendenata,
adgregaium levjusaqua ante glaciacionem. Omitco plura alia, quae
ex his nu'lo admodm negotio exponuntur. Momenca iiiiac di
,

}-*-.icrcrcim

&

vcrfis

phaenmenis

petica paucis

dicuuamus.

Argumenta

folvuntur.

/^^^P'-^"

noftra fententia nonpoteft reddrcongruaratia

phaenomenoruin, quac obervantur in vaV, quodcx
cupro conflatur forman, piri, vei pomi lfcrens, pro
cudicul habens cubum exiguo tormine terr.inatum
quod vas
Ac pia Muncupatur. Haec piritu vini ad certam quanticatcm impletaJgDique upcrimpoita/ontem tx fpiritu vini falicntcm exhibtbir,
<ui i candlam, sdmoveas liquor proilicnsinflarnn-bitur (Fig. IX. ).
carboribus adinoveaSimiliter, ad diinidium aqua repleatur,
tur, vaprem per canaliculum magna vehcmeniia, c Icniu cjiciec
f Fig. X.;: imo vapor aquam in Aeolpila contentam ad alcuudinem 2.0 pedum propellec. His aucem condicucis ita argumencum

204

ti

&

efibrniatur.

habetur per dilatationem pororum, tune quanaqua) vel fpirius vini, cantundem etiam
qum
rarefiac necelc cft loum vafculum, quum propis ic igni
liquor in eo contenius; fed hoc adverlatur experientiae; ergo. eque aptis complura alia expiicantur, ut quod globus vicrcus
vel fpiritu vini plenus,
undi( Fig. XI. ) guita aquae,
que claufus, igni aproximatus cum fragrc disiliat 5 milicaftaneac non inciae prunis immifiae onitu rumpantur,
ter
pracfertim quum dici non pofsir, quod acr externus, qui rarefccre aquam dberet, vitrei globuii poros permeet. Sed haec argumenta citra difncuhatem explanari poiVunt. Equidm aeolpila
rareteri quoque dfero, at quum olicalore nonnihil diiatari,
dior it, magifque compacta materia conec , habec paucs mags
cohaeren;es, Jbique ii,v cm infixas. unde ut pori ejis tanoper,
ac Iiqucr contentus rarefierent, mnjor vis caloris requiritur, quara
Ct illa quae ad poros aquae, vel Ipiritus vini , corpo uu nempe
iiquidrui}, ide^que miiius ibi coh^ereoiium dilacandos iuffcc.
2 o Ncc

20 j

do

Si rarefalio

in aeoiipil rarelcic

&

&

ELEM. PHYSICHS.

%r

minii5 alis explicari queunt. Certe difraiflto g^o'oi vitre ab aquac rarefatione> leu vapore oricur, Cailanae in ignetxi
injsdae difrupiio milicer ab hiimidis particulis incra cortceo in-'
clufis cafore rarefalis, &: excuin quaerencibus cffi^itur. eque mi-

Npc

lo^

rcmini vim nobis tanian nibui vapori , quum coiUcc vaporeen

rarcfadluoi majori pollrc vi , quam pulvcreai pyrium qui fimili
glbulo vitreo> Se cjuldcrn pondens, cujus eft gutta aquae incluus globum qujdem difFringic , fed fragre jonge minorij quunw
vaporem convela^uc inluper ex NoUero n iniocuerit aquan
fara 14000 vicibus majus volumen formare.
zo/ O'^p *. o convlenfatone exclviditur materia fqbtils; ergq
tune non intromittitur aqua fubnhs materia. Neg confeq. quuin
enim materia ubciUs quae introduiitur, parce* corpoiis invicn
n caula el , ut pdri con rieganItritus conjurgac ac neiat,
tur; & conlequencer aa miC2ria fubtilisj quae in ipis continebatur, fora erump2t, quae aucm excluditur plus cft> quam quae
de novo adjiciEui, ideque coi pus denum minas fparium occupac, quam ante condenacionem occupab.ir. Alia argumenra quae
5cholaltici mover olrnt, diftinguendo duplicem gificatum ra-?
ricaris, & denitacis; alrcrum quo mctaphyftCi Se infenrbiUter, alterum quo phjfie, & fenibiHtr coiporura gemina haec mucatQ
(

'\\\

wlurpatur faciilim diluuntur.

^.

tndem: quum fcintiHa ignis in aeervum pulveris,

pyrij delapfa eum accendic , Sz rarefacic
motus ille aut rareface
tio, neo pororum dilaiatiofie^ nec materia fubtili proficifci pa
tcft. Quid el enim quod eam
inipcllac rnateriam, auc tanta vi
agiret> ut vel olo contadu tantam pulveri pyrio agicationem im-*
ao8

Opp.

periiatu?
Jis

nde

illius

vis ut arres ipfas dijiciar,

videmus? Refpondeo, eum effedum pororum

ut in cunicu-

dilatationi

Se yi

poiisimum cle referendum , etenim accenlus p!vis qui majorem locum polulat, omni ex parte parieti
bus inrixus, qua parte minus obiltitur, ea erumpic: dilatatio fue*
cesi va pulveris, vim percufsionis augct. Vis etiam pulveris qua
globum tormento bellico propellit, pircicus enam igneis, ad*
jiiida aeris,
nirri elafticitate tnbuenda eft > hi enim tot clatres in omnem parcem fumma vi nituntur , quumque roinor fe
elafticae accenfi pulveris

&

reiftentia globi,

quam

ex parte pofteiion tormcnti bellici, idcirco

etiam globum aliquot librarum ad notabilem dilantiam jicir.

Atque tantorum efeluum in pulvere
princeps caufa eft fal nitri
ob fuim elafticitatem , unde ut ait Kiicherus, fi tormentum pulvere ex olo fulphure,
casbonibus citra nitrum confedlo impleacur, pulvifque acceadacui, is non ejiciet globum ex tormento,
'

&

deficiente

nempe

elaterio

K
(

te^ons de Phyficjue. Tora.

DIS-

4*

ica. u.

ie^t. *. JBxp. 7,

ELEM. REC. PHItOSOPH.

74

P. IV.

DISSER.TATIO

IV.

Aliae corporum proprietates breviter exponuntur, &c principaliora

phaenomena quamclarisime
explicantur.

CAPUT
De
aop

N
^^

I.

Fermentatione corporum.

^lhil

aliud videtur eTe fermcntatioy quam mot in

tdlinus mixti , quo iubtiliores parces illius, magiique aiuoae texturam laxant, craisiores partculas adcenuanC)
exgicanc ita, uc in toto mixto

quacdam

&

&

duobus principiis rpi optim poteft fermentationis exphcatio: alibus nemalkalicis : quum enim acidi falis particulae ob fuam
pe acidis,
maTigiditatem non ni cnm violentia in poros falis alkalici)

efctvefcentia

ebullitio obfervecur.

&

terias alkalicas

&

fe

imrudant, magnam partem impeliente materia

&

aereas partculas in poris latentes cmpri, igneafque,

violentis his concusionibus,
accedente) tum ignisj tura
aeris elaterio, fie, ut meatus. in quos rapid irruerunt cffringanin om
tur, aeris rarefadi, ignifque adminiculo impellantur,
nem parcem dijiciantur particulae alkalicae, quam disjelionerR par-

aetherea

mane

>

&

&

tium diverfaium fequitur illa intumefcentia in fermencacionibus obfervaca , quae i bullas vaporum inar ebrmeC) ebuliitio ^ d cum
calore enibili conjungatur, effcrvefctntia dicitur.
zio In univerfum dici potell; motura illum inteflnum fermentationis, excitari fpirituofis particulis, quae intra crals'ores
conjprefsae, illis disjcdis ,
concifsis,
folidipres contentae ,
aperto vclut crcere eiumpunt , lele liberius explicant, fu^que raocu alias parces agitane, vari pernailcenC) ac pcrcurbanc. Sed ex P
v

&

&

&

Rcg-

ELEM. PHYSICES.

75

Rcjnault (o) adnotare placee fermentacionem pulveris fulmnantis.

Plvis fulminans cft mixtura compota ex tribus partibus
zii
una fulphuris , feparatim in pulvc
nicri , duabus f^lis trtari ,
commixtis. Haec in cochleari frreo candelae five
rem redadis,
ad certum gradum calcfala , repente cum horprunis admta,
interdum cochlear difrumpit. Ada
ribili detonatione, difsipatur.
nemp igneorum corpuiculorum fe ninuantium defcrt fpcula nitri
dilatatio aeris interni violentara illam agicain falera tartar,
tionem efficit > ex qua detonatio oritur. Difrupti cochleans caufam reddit P. Regnault, quod vis pulveris non modo in omneaa
partera feratur, fed illa inupr in cochleare impellatur ab aere
fuperiore refiftente, tanto potentius, quanto majori celeritate,
vehementia pulvisdisipatusaerem mpetic, c commovet. Ex quibus
phaenomena fermeniationis explicantur.
^I^ Prim: fi fpiritus nitri adfundatuT raeroirio ftannov, efcbuUitio ben calida fequetur ; acidae quippe fpi
fervecentia ,
ritus nitri particulae aeris interni elaterio adjutae, rapid irruunc
in partculas alkalicas mercurij, aut ftannij hinc agitationem communicant in omnem partera, unde effervecentia, ebullitio, calor
fenibils. Secundo: fi mifceaiur oleum trtari cum fpiritu nitri in
quo antea fint foluta ramenta ferri , fermentatio ignem conripiet
nara acidae particulae, alkalicis communlcant motum 8c agitatio-<
nem omnem in partera, qui motus roajor el eo, qui a fimplici
calore producitur, hic autem motus in omnem partera producitur

&

&

&

&

&

&

&

Tpiritu nitri, qui in lamenta ferri offendit plurima oblacula ,

quae ab eo vinci debent. Aliae explicationes phaenomenorum vr
deri poflunt in Lexic. Phyces, Gallic edito P. PauHan ( p)
Tertio: fermentatio calcis vivae dura aqua adfunditur hac de
115
caufa exritur.in calcis confedtione, calor fibras pettae rumpit, popori materia fubros ampliat, novofque fKcit, interlitia haec,
dum deind refrigerare ntilii igneisque corpufculis replentur,
per alium, arcipit > aer exterior in multos meatus pnetrat,
que alum fuccedentem condenfatur; itaque f aqua adfundatur, illa
calcem ficcifsimara violent pervadit , cujus agitatione igneae parfalmineralis in pors latens, ac poft calcinationem relic^
ticulae,
tus, folvuntur , crcereque liberantur , unde igniculis majori vi
agentibus, ctdis etara falium particulis, in alkali poros e inge
rentibus, partes caicis ceder coadae feparantur, disjiciuntur ;^
hinc efTervefcenria ,
calor fenfibilis. De hac materia intcr alios
videri polunt Willis (q)> Boerhaave (t)y Francifcus Bayle (s^^
P. de Lanis ( t J
114.

&

&

&

&

&

1.1
.

(o)

Entrct. Phvfq

(p, Diionnaire de
q

( s

De

Frrmentat

Infitut, Phyc.

(c) Magil.

r^ac.

&

I,

i.

Phyfique,
( r )

tom.

i.

Tom.

Chymiques.

verb. Fermentat.

Elem. Chem. tom.

p.

I.

Entret. ur les fermentations

45 j.

Art. com* j. p. o

z. p.

i^

7^

ELEM.RC. PHILOSOPH.P

IV.

ir4
t'S

Hi!ic flsTi djartoexpiicari po:et phin6menon;/<.'rr; rY/zi

q.ji cfiaoj dicifur /^.<^;x ?v/);;j.
Poni:ur la difco terreo pul-

is aluminis
vel facchiri,

cum

cerril

parce lui

&

ponderis

msilis

vel

fjrue/

poiuo Hiico uper carbones, diu moveantur hi palVeres , doee prob exHccentur,
fui fianc. Tune concundanrur in
morra-'Oj &: irerum ex6ccentur
hoc donec parces pulveris non
amoJ:us uniantur, !ed maneare lej'jnctae Tlhc ponatur hic pulvis
in parvo ro^tracio (u
longi coili, cuod ep-eliacur u:que ad colhini io arena , lenicer charca obcuraco marracio, exponacur vas ig
D per gradus auto , ucue dum inferior pars colh rubeac , ncc
excmcto igne ponscur pulvis in ph.aU
aTiplis proJeac fumus
pro chula ne r.e:i exrofica !'Cj &: ad uus lervet'ur.
Pro^rietas hiijus pulveris eft , ut vel mnima ejus porcio
if
aer: expolica ncer.d-Kur pone abique Itrepicu. Tractu ternpons
tamn hinc vim amiccic, &: quu:u non cic ir.cenaitur faer eam
incendicur. Ra-to horu.n reddKur. Quun igni
ore himrttando
,

&
&

cxp-oniur uc rorrhdt: cune intTc pervaditur ab igne, acqj:ricq'js

VJm deiinendi ignem , ut alkali. Statim ac acri 'esponitur , eius

liumidira:em trah:c, acque ira ignis lacens compreius acquiri: vini

fen^Dis reddicur, uc caix squa humecucaj h:BC
rracu temporis vira hanc amittic, quia avolsc ignis, i: fi nimiaoi
hum.dn in aere non fuerit, ore huir/e^ara mcenditur.
11^ Preaterrrviittre camn non poium hac de re dilkrens vege*
jc expi.ncendii Sz

tationes chyrnicas. Has mee: te!?trati'5imae lunc thor Mcr.-s^ de

th9r D:y:ci , -ve ?hi:>'/o[i-ics. Primau exponic Lcmery filiui in
Monumencis Academiae Re-aiae Parif-enis (x) . In vafe vicrso ( Fjg.
in Go c rco:>s ferri pone iurer hanc Ipiritum nitri , in^
XI!.
ebuihcio. Spirirus tir.getur colore meenger.s hw-t eirerveicentia ,
le rubro oo rerrum IoIuuti, Sj piires orientur tumi rubrj. :).:di:z
ensrveicentia, qua partes ferri adollur.cur ad fuperior?, p-f j:cc la
liquort'.n oieu;n carcari pr dclr'Hium^ orierur meiiocns ereivef)

&

hquor plurimum inflibitur, pauio ^oii ad ejus iarera,

arjuila
ci^ae aj'oue uila
mnjrneri oriencur rami ,
la^rum, accue ext;r
vifbi eKeiveeiiria urerabunc liquorem,
cencii, cua

&

&

3Dru.Ti

&

B dciaeoc,
ri:us nitrt

ouem

uc cxhibetur

adiiouic

erriitcic

in

figura.

In aia vtgecacione loco fpi-

Lcmery iV-intum proauum

biritus

nirri

aiio experimenco ad loivei^duqa terrum,

&

vapore

rubro,

hoc uius efi in

vegecaiio magis dilbnc-

in ersrvefcencia

ta

(u

Mirrac-JT r^ sm:^uiia vitrea longo, &: re^^o eolio i: ftruwi.

Ai:ud eit mamciuT id adfenuando -ettie iiae Jiquo l> Cooi
Fig. Xll. ) coli long, cur alia
ponicur ex phiala Vitrea A
piraa p^rva B lucata cura primi: l>quor adicendit in B, iceru.Ti reddi: ia A s'c. atqje per hur.c circuitum adienuacur, 6c
,'

fc. es d pori'C in f'.ndo

(xj

Mcai:>ie> Uc

1*

phul^e A.

AcadsH. Ko/d*. A. 1-706,

&

1707.

ELEM. PHYSICES.

77

ta orta eft, quia vapor ruber imbibitur fulphure ferri,

in pjrtcs mip.oics ferrum dividit.

quod

citius,

&

Ut haec phaenmcna exponintur, obrervandum eft 5 Tpiri*

dividere ftrrum in partes mnimas , & cum iis coniotum
quo magis fpiritus fuiphure
ciari , quae panes eo minores funt
ferri abandat. Sulphur auism metalla dividerc poe incomperc efts
accsdat mcdb oleu.Ts cartarij quod cft slkali tcrreum^ partes accidi
niirofi non adeo cohaeren: cum iis fcrri , ut non pofsint cum fuis
cuminibs ingredi caviraies alkaii , hinc oritiir cfcrvecentJa ,
117

nitri

}uam oftcndun: ampulhe aeris adiidue a iiquore erumpeices, quum

umcn partes acidae cum ferre unitae fint , id?6 non mxima
VI iiruere polunc in alkali , ideoque eFervecentia non cft lenfibilis, ut ea quae orirur , li in fimphci fpiritu nitri ponacur oleum
urcari pcr deLiqnium; in noftro vero experimento acidae nitri parliculac pro parte mgrediuntur lkali, pro parte cohaercnt cum fer-

partiLulis.

&

lkali magis diFerri vero'particulae prcfae ab cido,

magis volacile redditur,
viduntur,
lulphur ferri adtenuatur,
lurum adtoliat mximo mpetu verita ut hoc fecum deferat,
as fupeiticiein vafis particubs ferri nicas cum laJinis, quae quam
primm cxped.tae funt a liquoie, dcterminata ratione cohsrerita
ndae faCtae, figuram referunt arbuftorum.
xi9 Albor Dianac^cWt &: cxpeditc producitur n>erhodo tradica

^l%

&

&

&

&

ab Hombergio in Monumcnris Acaderaiae Regiae Pariirnis y ) .

Sume drachmas quaruor fcobis argenteae ( 2 ) ,
amalgama ( a fat
abque igne, cumdrachmis duobusraerciirii. Solve amalgama inquatuor unciis aquae fortis, & projice olutionem in vafe cum 1 8 uncs aquae comrauois, ind agita aquam, eamque in phiala ben obturata repone. Quotiesea uti voiueris adarborem producendam, lurneunciam
hujus aqase,
repone in alia phialajn hanc pone amalgama communeaurij aut argenti ad magnitudinem pifi, quod it remjfiu;dum,
feu in conirtenria btyri
pol do, aut tria minuta ex lubidents
ad fundun vais amalgoiate prodire incipient fila
quac ramos
emittcnt laterales,
formabuntur in parva
paulatim crefcent,
arbuta argntea, ut depingitur in Figura XIV,
hoc intra horas
quadrantcm, & amalgama, cui inhaerent indurelccr,
lbum fiet.
En brevi coneda arbor Diaaae , quam prius ionga perficiebacur
;

&

&

&

&

&

&

opcratione.
2.10

Ut haec vegatio exponatur, notanduna ct, aquam nulli ampoflTe idoneam, 8 pifum amaigmae non mipondere pon opcrationem. His poficis; certum cft argen-

plis vegetationi efle

nui

CQOI

(y) Memories del* Academ. A. i^j?i.

{!) Drachma eft o<ftava pan unciae.
(a) Amalganiatio fit quum aliquod metallum cum
naineraii iacim

ucuur.

alio, vcl

cum

FLEM. REC. PHllOSOPH.

7S

tum

curn

mercurio,

&

P. IV.

nitro in aqua folutum efle carufam vegetalionis.

oluco dilca fuerit a aquj partes nitri non amplias mxima vi confociatae lunc cum argentis, ideoque ponendoin
aqua novum amalgama ad hoc feunter,
relinquunt luper amalgama paites argenti ,
mercun, vei rehs crca ipum ramos
formant partes mtri cura mercurialious ,
argentis. Id comprobatur ex diverfuate arbuftorum: nam i argentum,
mercurius
pura fuerifit, arbores puilcherrimae oriuntur.
zt' Si lolucio fie nitois diluta Icntius producentur arbores, kd

Quum

&

&

&

&

rami mjgis erunt confpicui.

mmulque

perfe^ orientur

Si olutio

arbores. Si

fit

fortior> tune

deniores,

amalgama pofitum ad mag-

&

nitudinem pi, fuerit durum, relolvetur lolutione

aror orietur ue in Fig. XV. Etiam fit vegetarlo ope aquae piuviae, quae
in fenientia noftra optime explicari potet.
Tempore pluvio,
tonitruofo cllige determinacam quantitacem aquae defluen-

&

tedo. Hanc lerva : poft plures dies deponet mate-riaoi viridefceniem ad altitudinem duarum nearum, quae tempore calido, ve) expoita propc camnum , inflabuur, ampuJlas producet ,
inde filamenta,
ramos virides, quorum nonnuili ufque ad aquae
nperficiem adlcendent, cellante calore irerum dcponentur ad fundum, redeunte calore nerum germinabuntziz Singuli rami habebunt in extremitatibus ampuUas aris vcJuti cfiet frudlus. Vegetado haec niii forte veiis (quod per me licet) t verisima femina imul cum aqua in terram decdere ; facil
cxpontur ope efifervefcentiac} materia enim primo inflaiur,
ob
efervecentiam exciuditur aer, qui viibilis ci\ , 8c hic elevat, 8c
diftribuic, materiam in ramos, Se arbufta, quae ob venulum co
lorem viridem mir imittantur naturalem piantarum vegetaticnen.
Haec curfotsiora unt. Plura alia apud Ci^ Aulores me aepius
laudaros comperietis.
tis

&

&

CAPUT

II.

De Tempore.
%i^

hic nobis forcafs

^IP^ Ercurbatum
fulpicaEi quis ppTet, qud nter

rom motus,

nifi

fueric, iccirc

rerum ordneo
corporum pro-

prietates, temporis quoque ac loci naturam ciiumeremus, vcim quum concipi non polsit corpo

temporis etiam, locique natura adcurate cognita

plurima de Motu, qui unverfas corporum

quum

adfetio cenicri potct inferis diluri fimus re<u

incuco ollro

7^
tM. FHYSICES. ^
ajirequm motus natiiram,
adcomodam faduri videmur,

farfs

fi

&

pjoprietates omxies expJiceaius, lia de tempoie ac loco

(Scholarura lubtitacibus rejc<ais j brcvisjme coir.pkdcmur ex
^uibus pro ceceris oportunis explitandis ux quacdam adfulgeat.
214 Tempus taque, ut ab ilio ^xordiamur, fclim^ quidein
<oneiplur> ied nobis explican, vd definin vix pocel. >, Quid
Mapius ^ugufiinus } (b) Quid enini familianus >
{ ah
:,, eniii)
Icgcs,

i& ootis in loqucndo commenioanius, qiim cempusi i& intel-

ligirous quidcoi cm id loquimur, intelgirDusetiaai cn aiqn

, loquete id auditwus ? X^id dierao teinfi&? Si neaao exme^aae*
dico
j, rat icio fi querent expicare vclixna iefcio.- fidenter erwin
5,

cire

mc> <juod

pus;

&

nihil

nihil praecerimt,

eflec,

non

eTet

non

flet

praeiens

pr^tentm tem-

tempus.

Aiiilars*

les autfioa tempus defimr yoJcns, ait. lud eiTe nwmemm^motus jecundum friusy
poftertus { c ) . Qiiae qiiidem deiaitio Kcenloribus repTeheodi meriio ofec, etcriim veroimiiis dici poteft,
quod motus ipfe fie DuroeruSj 6c menlurateinporisj quum cert nos,

lempoTis durationcm aliquo motu, c iioroJogiij vd iblis numemenfurare confuevrimus.

iij Res ecjaai non iodo quun n^jventur , fed eriam dum
^uicrcunr. terapori fibiiciuntur, atque aliquo tcmpore continenEur,
ideoque tempus dici deberet aequaliter numerus, JSi ro^nfura mo'quistis a k queinadmodm tempus diciiu ^at> Arifotelc
tus,
mmetm cu^ufcumque motus^ ica quoque dici deberet numerus cujuf^mqte qtdetis. Quid quod aureerus , uve ittenfuia rerum noa eft
es ipfa numeata> aut roenuraca, quemadmodum digiti per quos
dies jiumeaatur non fum dies ipli, nec ulna qua menfuratur panSis eft ipfe pannpSj ux alia plura omittan, qua.c videri poflUnc
In Philofophia Sceprica Hipao idiomate confcripta Do(2orc
Martnez (d;. Vas mrito repreliendcur> Anlotelica terapors
deipicio tanquaos vitioa ^ vel obicura, vel pocius flTa.
zx6 Clarilla itaquc defcab potenc tempus: /uuefva reru-m ma
^ahilHm durado^ ex qua definicione irudiigicur io^gne dirctii-Hcn
nter aeteroi carera,
em.pu: nain in aecer^itate partes aiquae
4ifti|iui non polTunta oam onsaes tcmporum difcrcmias admirabiii modo compJetitm' unde iatis adcommod ab mnibus Theolog5 cum Boethio deiniri bice; nter minAbis 'vltae tota ftmuly ^
fcrfila pifefso. Nos quidem vitam hanc noftram mortalcm totam itnul haud pordmus: Kam quae praeteriit poTeTa quidem i
iiobisfuic
quae fitura jperl, pofsidebitur, folumque labile
.illud inftans, quod nobis pracfenseft, obis pofsidetur, &quem*
admodm fphara iper aliquod planum revoluta , emper iliud
rare, vel

&

&

&

(bj

<c

(j

Confcs. Lio. II. n. 17 al. cap. if,

Phy. 5 cap. 16 text,;.
Dialogo ^. pag. ii6.
iif.

&

id
^

ELEM. REC. PHILOSOPH.

'^io

in punfo conrngic /fie fer brevjs

1nft;ntia

P. IV^.
vita noftra , per piara

velat

rcmnovisj qu.bus cxilir,,cekrrinc. tran!gitur> nana ut ele-

ganccr- canil Oyidius / ej

........t./^f/f

..

impetlltur tnda-

finda

Urg^tUrTfie adem veniens^ argetque prirem^

Tewforific fttginnt farer, pariten^teft qnmtturi,

117 Dea autm immoftali tota ejufdem interminabilis vita, ica
praeens eft , ut ejudem. nihil praetericrit , nihilque u)qufii
praeicritura fit Aevum quod inter aeternitatem , ac tempus iplunv
concipitur, eeregi decribitur; duraiio enis creati peymammis , C^
a Veo el e penden ti s, Juapte natura, incorruptjbilfs, TSil^^ ^i^ dur^tio Aa-

geliv& animae

rationaJis,

Oftenditur quid

y^

it,2,%:
'

'

''^

/-S

tet'or

corporum locus..

''^^iftoteles 4, PhyT locus

" ^i^'^ii^ termiVHS.immob'lis

efl

(inquic)

pmus

crparis

id eft

am-

uperficies.

prima &: interior corporis aiud corpus concincn

Baec fuperficies interior, /vocatur cncava, et.
vero convexa. En cxemplm; Gobus terrqueas undique ab

/
'~
-^

'l'^^l
-*--'^'

tis.

'aere circanfcribitar

ubi

confideranda unt,

tria

&

aerip'e

&:

&

g;lobi terraquci Tuprficies convecjuldem cncava fuperficies,

la, quae Tuperficiei concavae aris contigua eft.* ait itaquc Ariftofcles: Telluris locunfi non efle arem illam ambienteni , eque-

convexam fuperficiem , fed cncavam iilara aeris fuperfi*

tellorem ambientem. Anfiotelis fententlam
Carcefus atnipfc docet ( f ) , externum locum
plexatus eft. Expres namque
corporis Tumi poe pro fuperficie, quaeproxime ambit locarum.
119 Ambientem haiic ruperficieni vocat iocum extcrnum , ut
iprum difcernat ab in:erno> fcilicet fpatio, quod ejus fcntentia,
non re, fed fola cogitacione a lo:aii corporis fubftantia diftmguitur. Ke vera enim ,,ait Cartcfius (g) extevfio in longum laiiim ,
frofundum^ quat ffutitm conftituity e^dcm plan-. eft ctim lUa^ quae conf
tui
rclluris

ciem

&

&

'

..

'

Ce) Metamorph. XV, t. i8r.

( f) Pare. 1. Princip. nua. 15.
'
Loe. cit. num. 10.
( g
j

&

Eocuro adlpulatus olini

Demcnto,
Auguftinus (h j toa/j ^r//^, aic 5an<5lus Doiot ? /?? y/'.'"^
latitudim> (S aUitudine cuyporis occup-Uur,
eft i ijmd lorigtuame i
Non fccs de loco entiunc GaTendos ( i ) 5 NeWtorrus ( J ) Keil^
(k J iique demuTi orones Recenciores , quibus nvhil magis cordi
eftj qwm in nuUius verba jurare- Nonnuilis itaxjqe pofits, quid de
Joci natura enriendum putem, brevuc dicani. Xsihil^nim hac ia.
re dcteTmmari eguim poteft, nii -primo jood .c^ccum ft, >ab Ifts
:i <.r4
certo dicernatur.
zjd Ccrrum in primis puto: nullumire ip'fa ]Je toffuhqm nii*^
corpu
qm in toco nun exiftat, An vero Divinitus polsic iieri ,
aliquod nilibi exilat, -vulgares Philoophj, qui pofsbiiium ,phi\Q^.
ophia mxime deledancur, ad trcinam rcvocent. Pro re coniperta itidera habeo, !ocum non ejfe in oco, atque ^th ^ locum nvn ejic,
ex -iUts unum, quae in loco exifimt. S namquc ita eec , eadem ra*
lione
iocus oci, atque ica deincp in iiiSnitum elIec in Joco, in
comperto etiam eft; nuUum eorum habcri pojje pro loco coiporum, ^md
localiter movcur. Id enim duntax^c moveri poteft Jocaliter, quod ib
4oco exiiit. Arbitror potQi^biin eo fiatuendum ejje lucum corporum
in quo i La fin ^ula ipfa corpora cxfiunti iit unam iHius partem repeant
eorum extenjioni otnnino aequalemy monjcanur m ipfo prorms imrmbty
ab eoque prtmo
per fe mutito fefe exdudant y ade nempe^nt in co
Tituh drpus. 'Coutva vero
fuit S.

&

'

&

&

tem fimul plura componi natur le-virihu^^nequaquctm pofsint. Omnesnam*

qc fatentur, corpora rcplre locum, quem ingula occupant, ipfum

aequare, atque ob id ele impcnetmbiliat quod eorum quodlibct ab

co loco, in quo eft, -aiiud cxcludac. Nomine fpatii non aliud intelligtcur:^ nifi ne^atrrjj^ penifque immobtlis fecundum trinam dimen^
Jioncm extrnfioi m qua exifcntia corpora modo poftta int, qudmqnc fi
nihiium redigerf-nturi ipfa reitiqueren. Negativa haec extenio dici
tur S. Auguftino (paiinfum w/'^z/, ab alus in[er'vilum,l:iisp{'nis.
Dico . admitcendutn re ipfa eft fpariuna, iHud effe pof131
fibile evmcatur. Probatur: nam quum patiun non ic a^ucd red'
le pofiti-vumy led puriim nihil, nequic cfie cerminis atior4js produclivae ; ergo , i non exftic^ eque profelo poceft ele pofsibile;
qun? quod non eft re ipfa
eft pofsibiJe, a I>eo faltem pofsit
fpoduci. Quacnohrem ve pofsibile non eft patium, vel i eft po'
*bile, illud re ipfa exift ere, neccTe eft ipi dicamus*
Dico
i.:
fpatium,
pofsbUe
in
quo
nullun
eft
251
plae Corpus exiftat. Prob. : potuit Deus antequam Mwndi njachioara confiere t , creare do tantum fphaerica corpora, eaque ica coUocare?

--

L
...

'

-.

...

1
...

utk
..

,.....,

.....

r,.

rr^
t

/ h ) Lib/83. Quaeft. quaeft. 20, Jlfel&H^v'^^^^ ^4n.j4.

( ij Set. I, Fbyl. Lrb. x. cap. ^-.Hj
^ib-.r,
mi
,/
4
) Princip. Schoi. ad Def. .
i\) Inuodut ad ver. Philofoph. Lea. z. te 6.

'

i,

PLEM. HEC. PHIlOSOP.

?.

IV.

nuuo tngerent. In hoe nulia adparet, ve! mnima fepignanna. Itaquc fint do hujufcemodi corpora A B ( Fig. XVI. >
quae fe tanganc n pumo C. Quoniam ergo res cft certilsinsa,
duiium fpherarum conialum in uno duntaxat punCto poffe fieri
apcftum manet, fore , ut do corpora A B, non uifi in punto C*
feic mutiio tangant, ac proinde, ut fe mutuo dient convexae eofuperficics, five ue pupmSIo a ad pundlum /? daci pofsic re^
%b,&ficde ahis. Imer convexas autem bujufceniodt fuperficies nulImm re ipla baberetur corpus , quura fcilicec pofitum uerit do
B fuie Dea cafa; ergo inter jilas fuperantuna corpora A
jficics puruB tune haberetur intervallum, uve pacium,
ideo poi*
^bile eft rpacium, in quo nollum plae corpus exilat.
Dco 5. admeiKum re ipfa eft fpacium> negativa fcili*
155
cet, extenfio corprea iubftantia omnina diverfa* Prob-: re ip
admittendum eft fpacium i illud effe pofsibile evmcatur [, r?i.l
fed conftat evidcnrer evidentia matheoiaca rpatiui cfle posibilct
[ 2.5^-] ergo re ipfa eft adnairtefldum. Praeterc^a cxilentia fpat
non obfcur ex eo ctiam coUigicur,. quod extenfio mundi non fie
ininica^ Nec enim fnica ee poceft^ nilf extra illius fines dctux
fpacium, quod ab alus corporibus occupari queat. iimicibus porro
minira carre B)undiR> corum oraDium fentcnti eft , qui babeni
groreconaperta, nuilum ens practer Deum eflV infinitum Bx dltis^
Rianifeftun> fc> quod omnia corpora in patio exxftunt^ unam iliius.
partem leplent fuigula, eoruoi cxccnfioni pUn aequalem. in coques
moveacur prorss imraobilk
2^4 Coniht etiana, quod quum do quaelibet corpora Tjimu'
tuo re ipla refiftanr,, videtur aliguid neceTari admitcl oportre>,
illoru exiftit, akerum eiTe naurae viribus.
in quo dam unum
niinin pofsic. id auc^n non eTe nifi f^athim y, videtur perfpi-^
cuuK;> quuift etiam non exift-nt^ iiuo repugnante quavis Gircun?
ur fefc

mm

&

&

ambiente fuperficie, do quae libet corpora fine nacuraliter impeneutpoic quae adhuc une corpora. Moni inficior fetunda"
qui^ impenetr^bai
ro, & par accidens Maud pol'e dua corpora,
una eademque cncava fuperficie concieri, fcd fpatium in quo
corpora exiftunt, illud unice eft a, quo iofa corpora primor Se ptr
je racione naruraiis fuae foliditatis, raucua fefercxcludunt.
Dico 4 contra Peripatticos: corpora nonudeo unc in lav135
co, quod . cncava aJtetius. corporis fupeificie circunfcribancwri
Prob. : i lU elet, nulibi corpus illud exifteret, quud nullai
circutnambiente fuperficie conDneatur: erg^o>quuni ulrimum Cae*
Jum nullo extern corpore comprehendatar , illud eft re ipf*
=^xcra rrihii fur quirraliquo in loco cxitat> ed faifum' eft exjf>
tere Corpus poTe. qujn fit alicubi [2.50-] e^ go corpora non ideo,
trabil:a>

unc in

loco

quod &c. itimBm poiro Caelum

nulIib eTe, Arif-

nemo. Scholafticorum poteft >

quiw ipimQi AriOocfli apercisinac refragctur. Haec cnim habcc

totelis admifla

fcntcntia,^

inficiari

ELEM, PHYSICEJ.

"

feTpSieticrum Princeps (1) Caelnm non efl .alicuh, nn n%nlnr,<>

efty fiqnidem nul-um ccrpns jpfttm contniet* (^aare, ut ait Ciarifs. GaC
fcndus (
) : mirum icu ^ft in f.ias redigantnr angaftias PcnpAts^
hd^ qni dum fupcriiciem defrere noiunt, coguniur lo^um dcv^gM^e cot',

pori 7ebilifsim9

cldemqui: amplifiimoy cui rali fu.zdct pri-ici/cm- Ucum^.

AfsignaH^

Confirmatur: podta Ariilotelis opiBane, dicendum eil tan*

ccrpus Jn eodesn loco exilere-> qtiandiu ab eadem circumambiente fupeirficie cominetr,, ifuod faiium eft; ex hoz enim fe*
quiiiiT idtm cerpus exiftere Timul pofie i eodem loco, &f locaJitcr moveri, t patet ds aqua vitreo vafi^ contenta. Movetur enita
Bi. cuR vafe, qium vas ipfum alio transfertur, eque tamen mutatur ai:'erficies5- qua circunfcnbiiur: ergo Corpus non ideo eft itv
etiam concava ambientis corporiSr fuperficies,.
loco qu^dj Scc^ i,

1^6

diu.

::

imulque,

rn loco exilit,

&

ipa

movetutquumcorpusaiio tranf-

ergo nequic in e3t ftatui corporum iocus quin dlcere cogamur, immobileo /ocahcr non ele ocumi. fimulque in Joco, 6c
fpim locum exiftere contra ea^quae diximus- [j. ijo, }
237 Dico 5. Iocus corporum cft rpaciunv ab pfs-corporibws oc*
cupaium, Prob : unumquodque corpus reipfa exiftit in fpatio>
enam iilius parrem replet ibi acqualem, in coque raoverur prorJus immobili [/.130,] fea nomine loci non a)iud intelligicur
nif id in quo unumquodque Corpus hoc modo eft [/. 2jo.]:er%o. Confirmatur: in eo ftatuendus ell Iocus corporum, in quo corpora ipa^ ita exiftuncr uc unumquodque ab eo in quo eft , aiiudi
fercur:

quodcumque ratione naturalis fuae foliditatis primo, & per fe ex#

dudar [/. z$o,]. Id autem non eft nii fpatium, quod fingulaoc-

&

1^34] ergo^ Secundo: cncava ambiencis cor

[ . 25}^
fuperfcies haberi nequic pro continentis corporis loco [ i^jjj;

eupant

pons

cd hac reje(5la,

unum manet

fpaiium, quod pro loco adurai pofsiu.

tJ%Q: Iocus cujuque^ corporis eft ipiun patiuia*

Argumenta
^PP.

folvuntur*.

contra tertiam cum Carteo rpatium dicrtur cj&profundum ; led hace noi'
in longum latum^
difiinguitur corpore: ergo; Difting. raaj: fpatium di
citur cxtenfio &c. , negativa , concedo, politiva,, neg,
diftnjgto min. Extenfio poltiva non diftinguitur &c , concedo, negativa ncgo, &; confeq. Corpus cft extenfio non qualicamque, fed
pofitivar 8: olicia, eaque ratione divifibiUs, ut iiiius partes divcli
osint fe mutuo, ac penits eparari. Spatium autm- dicitur

jS

il

t.

cenio

&

&

qui*
Phyi.tex 45.
Sed. i.Phyf.Lb. a,cap,df

.(1; Li^. 4

Im

).

H^

.LTM. REC.

quidsm

PHILOSOPH.

excenfio, fed nei^aciva^ pcQetraoilis

&

&

IV,
omnino indircerpnbl-

P.

Tpatium adtributa fibi vindicanc, non ijis: cor;u8 namque,

verfa olai, (ed ica contraria, ut imposibilc it illa, tanquam un,
eideoi irhiercncia lubjeto, concipere, mxima itaque corporis

&

quod onine corpus cria quidein

habec ipatiorum (hoc eft diainiionum ; genera, non camen qmd^ujd ina habec ipaciorum genera, el corpus.
a Ipatio d'fierentia in eo coailic,

z^9 Opp. z,: Spacium vel eft aliquid rejle,

Si fecunduoi; ergo perperam vocatur extenlum,

vel

purum

nihiJ.

menfurabile &c. ,
<]uia nihiii nullae funt pxoprietates Si primuni ; crgo aliquid praetCT Dcuai eft immenfum , interminatum
ied hoc eft abfurdm: er^
_go non datur fpatium. Refpondeo; patium non eTe aUquod lealc
pociTum, ed c aic S. Auguftinus patiofum nihil. Rea/e dici po
>JuIlo qaipp cogitantdlj, quacens ab intclledu non dependcc.
te intUe(iu, dftant fe mutuo pun(5la a b Fig. XVI. Excen'un
di.cicur fpacium, menurabile &c. , eodem plae fenfu, quo excenmenlurabilis vocatur umbra, quatens nemp extenum 6c
a,
jneii fu rabile corpus poteft in illo patio coilocari. ISiihiii autecn
Bcgacivs
nullae funt proprietates poitivas
jat diximus [ . iz]
ab Scholaicis :
multas. Quae quum ta int, frufra quaericiir
rm fpatuim iit lublantia , vel ac-cidcns ? Manifefitim eft enim,
jiihil mil reale poitivum eTe, quod -duntaxac in fubftantiam ,
5ccidens pocel jure dihibui. Nec eos juvat, fpatiun non efle ali.^uod 6t\xcn ab intellelu, etenim eque umbra aliquod hujufmodi
tamen Scholafticorum nemo, dicet eam cfl'e ubftantiam vci
cft,
accidcns. eque etiam oficit /patum, imnginarium nuncupari, qua
tenus ab ima^inatione dependeat, nam ide ita dicitur, quia iiiius
xiiinenones inflar corporearum dimenfioiium , guae in enfum ca%
dunt, imaginmur.
quntam; indubia res eft locura
140 Opp. ?. Contra quartam,
ed hujurcemodi non eft fpatium ; ergo.
deber eJe aliquod reale
Difling. maj. ; aliquod reale nemp, non fiwum ab intelitclu, conc.
hoc cft ens aliquod poicivum, quod produci per realem autionem
Veeadem folut. diftir.da rain., nej^o coneq
pofsit, neg,
lm enim, eft, locum eHe, non pofe aliquod prorss imaginarium,
at ex hoc non fequitur deber ele aliquod ens reale pofitivunL-fe<]ueretur enim , vel aliquod ens leale extare pofie, quin fie icubij.vel ipfum quoque locum in loco eriftere Ea igiiur realixas iucft' rpatio, quae loco convenlre legitim poteft.
;

&

&

&

&

&

^4.1

Opp.

4-.*

locus dicitur rcipere

rem

locabilera,

eam

&

con.

ab ea replcri, ed haec non conveniun patio, ed enti

poftivo: ergo. Dift. maj &: ab ca repkri, perind prorsus, atque
vas liquorem recipit, ipum concinet ,
ab illo repletur , neg,
quideni
jta nimiirn, uc it fenfus , quod res exiftat in loco,
ade. ut nihil ipfius rei extra locum habeacur, eque finat loqueadiit.
do de corporibus^ uc ab Itera re iiuul occupecur> conc

tnere,

&

&

&

EIEM. PHYSICES.

Sf

hiec muera non convenmnc pacio

conc, fi iumatur fecundo moda, neg,

tnin

fi

rtir,

manifcfta.

prirno moio fumiconlcq. Solurio et

Opp. emum: Corpus

refrtur ad ea quae circuin ipfuTTi funrv

tandiu eile in eodem loco, quamdiu
eandem circunlFantibus corporibus diftantiain- fervac: ergo haec
relano erit eorporis locus. Dift. antee: refrtur^ uc iilius fitus dc
finiaturj conc. ut certi limus ipfum corpus elle in loco, ncgo,
concqj Gojporis icus nihil cl aliud, nifi refpeflus quidan^ ex eo
rf fuicans , quod certam poficioneni corpus ipfum habsa: inier illa
quibus conFertur, quaeque veluti immobilia Ipetancur, determinatamque diftantiani ab illis obtineati at falfum cft referendum effc
Corpus ad corpora circunftanta, ut ceno nobis conftec, ipium in
loco exiftere. Sicuti enim ab illis non depender, ut fie extra nihii
fui, i ta i i dem opus non habct ut aliquo in loco exiftat. Propterelativiim, primum
rea Recenores divdunt locum n abjolutumy
vocant eam fparii partem , quam eorpus occupar. Secundum vero
cfuem modo ttum diximus eiiam z.'pcUnt adparentemydc^fenfibiUn^
2

4i

vidslicet judicams rorpus

&

&

'

x
.

ditis fequencia.

145,

Primum;

Coroliariadeducumur.

l.ocu^

cot-porum abfolutus y nihil

Spatium quipp. nihil hujifcemodi

omm

tare

ab/olutum-y. i^in mutet

eft.

eft

Secundum:

reale pofttlvum,
Votefl.

corpus mu,-

Homo

eni ni fedens in
in illa, uc patet fitum retinet, at fireiativurn.

navij quac moveatur, eundem

mui continuo mutat locum abfoltum, quum una cum

diverfam fpatii

cft,

partem

fingulis

cupet. Te^tium:

Vivifioloci in
taxat rclat'Vo intelligcnda efl.

navi in qua
momentis corpus ipfum oc-

naturalcM,

Quum

'vidlentum de loco dun'

enim fpatium

fit fibi perpetu

partem tcneat, Se
eft corpori naturals. Contra vero eft
in loco violento, fi inter alia corpora eum fitum non fcrvet, qem
iervare dcbet, ut ftet illa eorumdem difpofitio, qaam initiotem^

uniform, perinde, eft corpoti

ideo quilibet lcus abfolutus,

Deus

poris

aquam

conftituit.

exillexct,

quum

quamcumque

illius

Sic trra eflet in loco violento , fi fupra

conftitutia.n3undi.requirat> uc infrai illam

habeacur;

CAPUT
De
44

lfts

L
"^"

amittv

I\^.

Vacuo..

^^^._^

Oci natura expofita, reiquum eft, ut de^Y^icao'

non nulh dicamus. Hinc conftabit apertis, q,uod
iuperiori capite demonftrabimus, negativam fcilkt
cxtenfionem , fivc fpatium,
quo corpo qoequc

.0|)orterej,

ELEM. REC. PHYLOSOPH.

tS

P. IV.
dicitur : Spatitmfuperftm
tcbus comprebrvjumy c velui urminatum, in quo nnUum ptnttiis corpas^
five fluid nm, fivs foiidum, [tve conjpicuumi [tve nconjp-ciinm a quo repsd'
iur, exiftat Confulto dixi propri lumprum, etcnitn, vulgo vacuum
ttiam vocari lolet vas, <juod, nuliocorporc aobis canfpiaio occupatur, iict repleatur ab nconpicuo. Ex qua defnione cqucn-

Vacuum

14

five

inane ptopii

lumptum

CoroUaria dcdacuncur. Pritnum. t^uUum eft vacuum, finihiifpa'

ah aUqwj c^rfre non cccupetur^ intra univerfum xifiat* Sc-

tia

tii , fuoef

cundum. Vucuum
gue
in

corpara.

(patio,

(oque non fatis ex eo evincitur^ quddfefjjihiiU/f nie-

PoTunt enini omnia eTe

quac a nuilo corpore
,
ac vicisim
cito Corollariuo] cercium.
vacuum exiftere^ aut (Je pefsibii o^cadatur

in Jpatto exifiere

<^uin aliquara

cccupecur ixiccrcipuDc
f-vincitur dari fpatiiim

Hcmxjrifretur.

illius

pocionem

&

fioc cnim ipio dari cxtenionem nepacivam manifeftuai et.

dif
4$ Divid olet vacuum Phiirophi$ in atacervaium,
fcminAtunif Primum cft, notabile aiiquod fpa.tuim intra, unfverfi
itumt a nmlio pcnitus corpere ecaipatum. DiTeminatum vero dicuntUT fpatioia corpufclis squae, aeris ve inccrcepta, quae jam noa
a'e, alio ve corpore oppleta, fed penitus inania, corpore ve onini prorss vacua tune, five vacuola minioia infenfibilia inter materiae cexturam irtcerclufa, fef ficut inccr plurioia tritici grana in*
trjacenc mnima Ipaiia in quibus nihil tritici ineft. Tria circa vacuum coacervatum ad trutmam rcvocari olent Philoophis. Pri-

&

tnum: An fitpofsibile? Secundum, num re ipfa in mundo exiftat?

Tertium an illud pofsit olius nacuraeviribus obcincri ? Vacuum
coacervatum adco repugnare, uc ne Divina quidem virtute haberi
^ueac, apertiima fententia Cartei efl: ( n )
Concrarium vero i
omnes Receutiores enciunt, quibus lolcmne el, Corpus a fpacio
.

diting.

Cl,

247

'

Newtonus

minim contentus, coacervatum vn^

Tacuum illud , re ipla in mundo exif-

docuifle

iuum non repugnare, pucat

tcre, ut vidre eft apud ipfum (oj, His potis.
148 Dico I.: non ade repugnat vacuurt coacervatum, uc Divina virtute haberi minim posit. Eft contra Carteium. Prob.: po-t^ft Deus Corpus omne n vale aliquo contentura rdigere in ni-

hoc paio dane aiiud fuccedac,

ergo. Major conftat: nuUum quippe vas
illo
adeo indiget ubftanna repferi , ut nifi aliqua ublantia
lit, cxifttre
rerum natura minim polsic Praeterea ex duabus
rebus rcaliier encitativ diftinlis, poteft Deus anihilare unam,
aliam confcrvare, c poieft anihilare Pccrum, confcrvato Paulo.
5ed roajorcm negar Carrcius, propccrca, Dimirum quia tune iwccf-

fiIunFi>

retur

mulque impedir

vacuum coaccrvacum;

&

(ario

(n)
(o)

Part. i. Pfiocip. n. 16,

Lib. z. Pnncip. S^&.. 7. Schol. ad prop. 40. pag. jy,
tofldin.
pag. 171. Opc.

&

Edit.

ELEM. PHYSICES.

7^

plae
ario futrum le, ut latera ipfa non ditenc fe mutuo, led
pole fele concingant. Contra tamen: Certum eaioi puco non
quis
lius vais latera ke contingere, qinn ejurdeni figura pcreat
autem negabit poe Deum . M. cmnen bbftanciam in vale con-

tentam in nihilum redigere, quin ejudem vafis figura, vel minimc

mutecur, quum fubftantia, quae vas repet, nulio plaac njodo
experiencia tele, ipfms vais figura dependeat ?
Fafum etiam eft, ea corpora Cck mutuo tangere, quibus nul149
lum Corpus re ipfa incerjicicur. Ad phyicum enini duorum corpo.
ruin contatum non folum requiritur, uc nuUuLn corpus nter ila
habeatur, verm etiam, ut nuUum, ne rainimufli quidem incerjtci
lilis poTec , quin uo loco dimovaantur. Id aucem , uc contec
apertis confideratc Fig. XVI. Certum eft , pcnics repugnare uc
illa do fphaerica corpora A B ecundum convexas corum fuperficies cfe continganc: igitur ibi inviccm contigua non crunt puera a b, ed, mn, X y. j fed tune nihilreale poficivurn inccr illa haberetur: ergo falfum eft do corpora hoc i po tangere fe fe mutuo, quod nihil rcale pofuivurn, five nullum corpus, re ipa inler illa cxiftat.

2j Fallitur ergo Vir Cl. Antonius Le-Grand (p) quum ait:

Subftantiam pofsjbiUm non poff ejjc mdium aiuale dividens , ac fparans
corpora , quum fit perfpicuun , punta a b globorum A B non nit
per fubftanciam posibilem futurum ee in illa hypothefi , ut re
ipfa fe mutuo diftenr. eque ipfum juvat , quod opponic, nihil
fcilict, in mundo tune fore uncum, propterea nimirm quod //ztey partes corperts , qu/te unimtnr , pofsioile fit aliquod mdium , quo'i
ea Jeparet, Non juvac inquamj quia ut do feparata re ipfa fint
i'c mutuo non facis eft,
uc incer illa pofsibile fe aliquod mdium,
ed injupr requiritur, uc raedium quod incer ea fe posibile,
quin i re ipfa illis interjiciatur, icura fuum ea mutare cogantur.
Sic diftant re ipfa e mutuo punda a b globorum A B quia licec fuperion fata hypothei nihil reale interjicanr, i ntercipere lamen ilud poTunc, quin divcrfum ab eo; quem habent ficnm obtineant. eque etiam Cartcfianos juvat refpondere, in propoito cafu vas, adhuc remanere corpus manete ninsrm excenione quae
juxta ipfos et corporis eenria. Nsm uc jam diximus [/.4.] hsec
apertifsima eft petitio princpii,
validisime ex Tofca cq)im-

&

pugnari poteft hoc modo.

Nam fi uc vulc Carteus fpatiura ilIud , quod in praedi^a
151
hypofhefi intra vas nectario relinqueretur, eflet corpus reale, certc vel de novo producerccur quando deftruerecur ar , aut ahundc
Deo ibi adduceretur: auc jam ibi erat. Non primum, necfecundum , utrumque enim eft concra hypotheim fadam , fuppor.icur

(p / Inft> Pilof. P. 4. cap. 13. n. 9.

Cq) Philcfoph. Tom. 3. p. 154.

en

Ti

ELEM. ^EC. PHILOSOPH.

Deum

enim,
cric,

cm;x'r jidem extitiTej

non

P.

IV.

iibrogare: er2o

fatendarn

k confequenter penecratum erat

ciini

unius coiporis cum alio, etia:n juxta Careen-icuraiier impofsibihs; ergo

imporsibile erit fpaiun

fed onecratio

rere;
iuoi

intra vas, aiiud corpas

efi:

&

iiud relicturn eiTe corpus rea le; ergo eft inaie.

Dico 1. i re ipfa non datur in rrundo
ij?,

tum. Frob

exilcncia vacui coacervad in

vacuum coacervamundo eque experien-

eque raciop.e denaonftrari: ergo re ipfa non daProb antee; non experiencia; ea etenim experimenta, quae
ad id fuadendum adferri blent^ minim probar.c vacui exiftentiam>
tia evinci poteiK*

cur.

ut polea videbimus: nei^ue rarione illius exihii-ia oftenditur; nuliius enioi roboris funr. quae ceni'entut precipiiae, uc ex lolutiaue argumeniorunD pacebic: ergo.

^^^^ 3' viribs naturae haberi nequit in nnindo vacuun

153
coacervatum. Pfob : nam quum ex proximc di^tis cuilum fit re ipi mera amDitumr univeri norabe pitium nullo corpore occii-patum> neqrit patiuai aquod not^bile omni corpore privari, nil
vcl Corpus quod in illo erar, rdigatur in nihilum, vel i^t, ut iden
locus fimul dobus corporibus replearur; ed manifeftum eit na.turae viribus fien ncutrum pol'e: ergo naturac vinbus habexi ae.-

quu

in

mundo vacuum

coaecervatuna

Arumenta folvuntur.
^PP.

^4

tj
^"^^

r.

contra

primam: nec Divina

vrtute

potef

uc detur vacuum, quando adu datur cor pus i

cd in cafu vais adii datur corpiis; ergo. Prob- rain

fitrij

&

ipacun
rron el piritus, ipum et corpas; atqui
qiiod exiftir,
quod cxiftic.
in Y5ie exihc, i fpi ritas non th ergo. Dift maj
eque fpiriius et, ipium eft cor<>us, fi phyiic a^]ue reali cxiiten
,

neo,,
exilic, conc.Si acquivaleac duncaxat pnyuce ex.PrentJ ,
poaitur, tamet-f
K' coneq. Spatium vero l.i corpore omnt vacuum
phviCH exilcncia carporbus competeme non cxilac, eo tamcri]
fi
padto exiir, uc corpori re ipla exiibnci quadnni rauone acquivata

Jear,

ucpore ad quod

re'-ipitndun capacituce dcnacur.

Ov^p. 1. millo u(\j ^ vais k{'e\2 jun-^erentur:- ergo nec

Divina virtce daretur vacuum. Prob- antee: In ilio calu uulunt
imec
lea'e mrrfvallun iiCLTCcderer, 'ed i'h fe realiccr co.usngunc,

215

qu2e nuurn reale intcrvallum intrjzcec: ergo

Diii.

na)

nullum.

intfcfV'.Pum "^^^ inticederet,f] iioc norrjine Hiteigatur corpus reale*.

exiftens, lon-c , i infeilig:>tur capicas co.pons recipiendi,
Je

&

elide;* termuv.s dihnci*

neg.
iefs non cojiunganr,.
corpora
do
Ad
hoc
uc'
conleq.
n)ii]orh neg
immotiscof
atquf? ?d invice'T; d.lenr, (atis ell, ur ipis miiieni^ous
intejec
lea^le
imllum
pos
quOiiUittvis
luitrponi
,
pus aiitjuod

Corpus

qiod ituerp'ii qu:at,

eo namque ipfo, iia in remods, ac diftantibus ocisexut upra demoaftiatum nabi^ et.
oporcet,
tanc
Opp. 3 contra ecundam cum magno Newono : i ada
15:5
non dacur vacuum coacervsium , tune telorunti fyid atu ^btreat ce plena 5 ed noi poluot ele plena, nam fu conctarum.
planetarum motus letardarecur , irn j.im iade muudi principio,
inqtio moventur, Jangulcere motus deberer: ergo- N;:go nnn.
clufam: etenim ut 'aftra morum fuum jugiter proequantur^ haudquaquam expofcitur aliud 5 praecer quam quod materia replens
plauetanum non relac fenibiiter alris. A.dh:iec ; lumi*
cacltii
nis fubftancia in qua undequaque per taeli ambitum diflufsa, glo*

tnm

it,

&

&

&

comecarum moventur, juxca ipuii tximium

vconum non effii.ic , ut percurbentur iliorum decurus, eque o:
motus ipe pahtim languefcat: ergo p^ri ratiaae po:erunt pacia

bi

plnecarumi

Isie

i lia

caeloriim

corpore alio

fiuidilsimo,

rbtilisimoque

replsri

morus, vel roinimum, vel percurbetur, ve

letardeiur. Haec autsm quae de vacuo coacervao di^imus, non impediunt, quomixius vacuutn dieminatn) cun Ci. Gsfieado ad^uin pereoftis fiderum

niittamus.
Z57 Verofimilius namque eft rebus corporeis fpsia exilirsima
intrltri, quibus vacui dieminati nuncupationem impertmur, quum

peripicuum fit fubciUiima5i5 ipam matenam omnia pcrvadentem

inanibus ejufmodi Tpacs interrump. Ereim quum fiuidifsimu it,
eque perfet continua , coiiftare debet particulis ec fecundun
paucirsifca punla contmgenribus , ac reira dilTociatis
interftitia
vero ilia tiullo replentur corpore. Si cnir ubtilor qiiaedam aftruatur {ubftanda, alcrutrum conlequ.itur oportet, fciUcc, vel haec
de qua agiaiu?, (ubtiisima non e futura, vel quoniam hoc (btiliore fluido admilso dfficuk-jseadetn recurrit, adcRtcenda eri:doc;

&

trina tnateriae in infinkuai divirsae>

in fluditace decrefcentis.
Poftremo i nuila eFent vacuola corporbus inrerperfa > nullus in
rerum natura ieii pcTet motus loc3lis. Ad Iioc cnim ut corpus
aliquod niveatur, es gr. per aera, necele el corpus rnobe pro
rudere acretu anteriorem in alium ocu!; ^ illun non poict ia
alium iocum protfdere, fi nulh e'ent vacuola corporbus interperfa.-etgo. Major paret: eque enim ( ut argunien.arur Toca) ,
eque enim corpus inveri poten, quin in iocuru aeris aoteiioris
ubeat; nequtt aucem in eum fubire perlilence ibi anceiiore aere;
o

ahter enim daretur naturaliter penetratio: opoftec ergo corpus mobile anteriorem aerem protrdere, wt moveri pofsit. Min. aucem
prob- : nam nequit corpus niobiie anteriorem aerem in aliuiu lo
cum protidere, nii adfit iocus vel anirorum, vel icrrorfum, vel
furlun, vel deorfum, vel ad latera occupabiis ab ilo aere protrudendoj ed i nuUa dentur vacuola nullus et lociis occupabiiis, quuni omnia fint plena: crgo.
^^^j8 Opp. 4. contra terciam'cxperimencum iUud celebre quod
Trri*

Mi

EIEM. REC PHILOSOPH. P. IV.

Torricellianum adpellator eo quod E'van^e.ifla Torricellrus omniutn
primus adferatur hoc experimencum feciiTe Sit canaculus vitrsus
A C. (F;.'XVII.) una fui parte hermetic figil'atus, ejufque longitudo major fit duobus pedibus cm dimidio; i mpleatur mercurio,
fum dgito obtur^tur os illud per quod mercurio fuit impletus; in*
vi^rcatur canacuJus ic dgito claufus, ac in vas aliquod etiam
mercurio fatis refertum, ejus extremitas imul cum dgito obturanle immitatur, pof immcrfionem removeatur digitus, aperiaturque os
canaliculi,
ftatim mercurius ex canalculo in vas illud decen*
det, non tamcn tocus, fed permanebit in ipfo canalculo ad ufque
htudinem A E variam, pro variecate temporis,
loc: ergo fuperior tubi pars E C a mercurio relita omnioo vacua eft; ergo
dari poteft folius naturae viribus vacuum coacervatum.
Refpondeo falfum eTe fuperiorem tubi partem a mercurio
2f5
rehtam nulla pents fubftancia repleri. Enira vero quum vitrum
innumeris porulis, ut jam dixmus praeditura it> nullam tubi partem defrere poteft mercurius, quin fubtlifsima fubftantia aethcrea
poros vitri ingreTa tubi partem repleat. Cert fuperior illa par
calorem concipit, fi igni admoveatur, lumineque perfunditur, quod
m'nro contingeret fi nulla bi eflec fubftantia; vacuum enim^ quunv
Dihil fit praeter corporis carentian>, non eft capax caloris, eque
'*o

&

&

luminis, eque lumen poteft propagari, nifi vel fubftancia, per illud
fpatium diffundaeur, vel quae jam in illo eft; ecundum reda
lineam validirsime lucido corpore urgeatur, ut dcroonftrabimus
quum de lumine nobis eric fermo. Caeterum fi pars C E vacu
omnino eft, vellem fcire cur totus non depleatur tubus ? Noa
cnim adverfatur naturae ut totus vacuus fat, i contrarium. Icgie
kM'k nac^re noa eft uc pars C plani vacua exiftau

PHt^


ELEM. PHYSICES,

PHYSICES
PARS ALTERA.
DE MOTU.
DSSERTATO
Agitur de

Moru

locali

CAPUT

D
TT"^^

corporum,

I.

De Motus natura, & obitcr

1^0

I.

dc Quiete.

& Vacuo jam fatis: nunc mo*

tum localem adp^redimur, de quo paruai lolcit

E Tempore, Loco,

Scholaftica PhiJoiophia, iplum vel cursim dunta-xac ipedavic, vei penuus etiain omific, uc proiud"
nemini mirandum t , fi negleda per toe aet<ites mots lcienna,
nuiles pen Phyfica progrefus fecent. Ccrc i quid el
rerum
adcurarifnatura, quod Philofophis mnibus mxime inquir,
tnt psrtraftari dcbuerit , id cerr lapientum omnium judicio el
EJOtus, cum nccelarium it , ut Ariloteles (rj facetur : ignor^t
wotuy naturam ignorari. Qua propter mirandum omnino el, quum
praedidls Phiioophus canci fecilct mots notuiam, tam ncgligenter ab his, qui Ariftoceli nomcn dedre mveftigarij quaedam enim
Scholis praevriluic conJuetudo> ut non mfi lub aliquibus praeciffonibus metaphyficis de motus conftitutione,
natura pertractetur , admirandis ejus phaenonienis oblitis , quibus ignoracis omnem fer Phyficam in obfcuro verari necefle cl. Nos ergo in hic
Phyiccs Parte fufius cum Recentionbus Philofophis de motu agemus

&

&

Non

%6i

motus locas exiftentiam, non'o

verm etiam inficiarenrur apen, quales
fuere Farmnidesy
MeliJJ'us, Sextus Empiricus teftis eft. At ve^o
Riocum re ipfa in natura contingere quum certum adeo ic, tam
qns
'
<
lili
!
wi III m
mi
II
uin
dcfuiTe oim, qui

dubium

luna in

vrterent,

&

'

'

III

11

II

I^t

ELEM.

REC PHItOSOPH.

<jue e?idens uc ab eo tancuai verti queac

in

P,

IV*

dubium,

(^uT
foqui
haguaoi moveac, piaculum duco in demonlranda motus eiilera aliquid vel rniiioiun temporis^infnire, opsramque
Vel {evii^unan cllocare, ilium imicaius; qui quun d: motu inteiTogaretur, nihil quidsm repondic, itd lurgeas ambulavir, per
ipram evidencianj lophiftae FalUcianri irrdens. Exilentia
icaqiie
mocus lovls cicra oDoem dubitacionis aleam polica> illius Piacu-

f>utel, 'c]iu)

rarn

mquiremus.
Macus ab Ariftotele denitur;

brevicer

z6i

*u.m iocuruy pro ut

acus entis in potentia ad noad tUum, Clarior vero decrbi pocsft:

ptniia

corporis de loco in iocumy

tranfitiis

tur de loco

in

locur/t,

status corporis

ive.*

aut continua, icd

adqiiijitio.

tjuod afii fcr

Corpus enim

dici-

mdveri, quuin ica ab uno loco iti alium traafic > uc

ideo in uno eie definac, qua alceri praelens efficicur. NeceTe el
igicur ad mocuna .locaieo, ut tnobile ey eo deinat eTe praefens uni
ab'
locoj quia praeicns alceri effiritur. Dividicar raotus localis
ytativim. Ab^olurus eft, migratio corporis ab uno in
fo!H'\i?;jy
alium locum abfolutum,ive ab una fpacii parte in aiiam: relatiVus el migratio corporis ex vicinia eo'^un, quac circa ipfufB funt,
ac veluti immobilia fpectantur, in viciniam aliorum quae itideai
cur localicer

&

coniderantur ut penis quiefceniia,

Sc homo fedens
navi, movetur motu abfoluto, dnm na
2^3
vis ventis deferrur, rninim vero motu relativo, fi ad parces navis
teferatur. Movetur motu abfoluto, quum aliam atque aliam fpatii partem luccelsive ccupet, at non movetur motu relativo, quum
a partibus navis eandcm difl^ntiam fervet. Cartefius icuci non
aiiuin admittit iocum, mi rsiativum , ita non nii relativum motum agnocit. Ac vero praeter relativum, abolutum quoque motum eiTe admicteadum iifdem evincitur rationibus, quibus oftenfuii
el abrolucum Iocum , nemp patium > praeter relativum admitti

oportere.

iK4

^iies

el

permanentia corporis

C Corpus permanece emper

eodem

loco?

&

quidem

eodem

loco relativo, corpus quiecit relativ; fin vero permaneac femper in eodem loco ab'oiato,
Corpus quicfcit abfolutc. Qiiapropter poterit corpus relative quief'
moveri abolut, ut accidit homini,qui edet in nav dufU
cere,
ipil vehs impellirur. Vicifsim poterit corpus moveri relative,
quamvis quiefcac abfolute
veluti i quis ambulet in navi verfs
partem unam, cadem prorfus velocitate, qua navis fertur in oppoitam; nam ob duplicem hominis motum aequalem, alcerum coni

&

proprium, akerum communem, nemp alcerum quo homo

ambulat, qui et propris, alcerum quo transtertur, qui cll commiDi> ec Ci% in eodeai loco abfolucg emper coiiltat.
crarium

CA.

ELEM. PHYSICES.

CAPUT
Dc

93

I.

prcprietaiibus motus, de que

illius

divifionibus.
A5 {'jjg'^Res in mota omni propretates, quibiis cocnplti
res ejudcm difereiuiae derivantur dicriminare poffuus> fciiicec, detecminationem^ cderitaiem,'^ quaa
titaiem: Deccrmintio eft, diveia corporis quod mo^

unam patiuSt quhn aiam partem five ad certum te-mmum^

Ecenun quoniam cjuaquaverfus moveri potei corpus> ut moveatur
ueceire eli dingatur ad cercam plagam, Diretionem fuaoi duoi
perfcquitur corpus, fpatiuiu coiificic, quod fpatai duplki moda
t>etur^ in

ac tzathematlce: Priori accepcioae confidsfecundi:!! omnem diaierifionem luam,

res raob^ls uccesiv occupat. Sic(Fig. XVIII.) fphaera A per-

poteft; phyfici videlicet,

racuii eft totus lo. us^

queni

pendiculancer ad Jineam B

mota, patium

coicipicur inftar corporis cylindnci reli

r.if)yic

conficic,

quod

E. Pofleriori enfu ac-

cepcum illud fpalium^ eft linea djreCliunis m n, in qua i habeatur

fado longiiudinis, adeoque temporis, quo motus pcrgicur, per ipfam repraeicntabirur jp&iiim pfrr.urfum.
i6 Quemadmodm corpus dicitur moveri motu f.mpliciy quari
do una cantumaiodo eft poteiuia quae iliuii ad motutn dte.' m*
B3t; movri vero motu cooipoico Quum plunbus imul porentiis.
quidem ecundum diveras direcliones ad mosum dccerminatur
ita diredtio dplex eftj alia fimplex^ alia om(><jJia. Sioiplex ab una
tancum impreisione pendet, uc defcenus globi A (Fig. cicat ) comporta proficilcirur pluri bus imprcfsionibus Ita alobus E ( Fg*
XiX fimul aglobo A dircdlione A F, 8 ^lobo B diredione B Dimpellatur^ neutram ex. his globus cquctur, ed lineam E Q'
diagonaiem infllet.
26j escritas y five velocitas cft illa mobilis adfdio qua datofcmpore, datum pacium decurric, unde & fpaci, & temporis d^
menioni ipis repoiideCy adeoque eft re.itio> quam habet patiun;
ad temrub Si emm do corpora pertranleint dem (patium (emponbus diveiis:^ ijlud majori celerjtate procedic, quod minori tempoic mc-taiti ad/equiurj lilud vero quod temt>ore diucurnJori ad
candeni metam pervenit minori celertate incdit. Contra H do
lorpora codem prorls temnore emetnntur batia inaequalia, illud
^uod majus j>atium decripfit, velocis; quod veio rainus fpatiutn

&

|aravit^ fiiaui v^loticex iiic^Sifle eroiiuocmuij.

ELEM. REC. PHTLOSOPH. P. IV.

1^3
Ex qua taciie incelligiiur in concepcu 'vclocit.iAs , dupUcem alium concepcum concinen, alterura quidem fpatii , alterum
vero cemporis, in tancum> uc eodetn mancnte'rempore, i fpatium
decripcum augeatur, vel minuaturj etiam velocicas mocus proporcionalicer augeacur, vel minuatur, eodem vero manence fpacio percurfo, C\ tempus augeacur vel minuatur, yiciisicn velodcas augeatur Tcl minuatur in eadera racione. Quapropter quaerentibus,
^4

quid

l:c

veiocitasi'

Reipondendum

eft, clie relationcm

Jpaciu?n defcriptiifn ad tempus tntrea e/dp/im^adeoque

ejiis

qitam

babet

t/ienfuram baberi

ftfpaPum defcripium dividatur

per tempus in defcriptione fpatii confump

tum, fivc quod iem eft. ^otus fpatii quod certo tempore coy pus aequabili motu pereiyritf per ipfiim tempus divifty 'ilorem celeritatis^ qui
corpas ipfum eo tempore movetur^ cptim ejtgnat.
Itaque i moblc A defcript pedes 20 in tempore 4 mi16
nacorun,
mobile B decripfic pedes 40 in tempore 1 minurorum, velocitas mobis A cric graduum 5, clocitas mibis B erit
gradum 8. Hoc cft: fpatium defcriprum mobili A iri quavis
temporis parte, cft ad fpatium defcriptum mobili B in eadeni
parce tcmporifj uc 5, ad 8. Suponamus etiam corpus A percurrifse
20 leucas, z horarum fpato, c corpus B 100, 4 horarum Ipacio:
Dico: celeritacera corporis A eTe ad celeritatcm corporii B, ut eft
lo> (qui quotus eft zo divifi per z. ^ ad zj" ( qui qaotus eft 109
divii per 4) hoc eft: quantum 10 inferior eft
15, taatum celeri-

&

corporis A inferior eft celeritate corporis B.

170 Quad tancum intelligendum eft quum corpora moventur aeqaabiter, nam i motus fit inaequabis, quum corpus non moveacur eadem ccJeritace toco illo tempore, nequit variabilis illa
celentas, per co-nftuntcm quantitatem defignari. Corpus autem ae*
continuo movcatur ^
quabiliter movcri dicitur fi eadem
celeritate
nempe, i aequalibus temporibus, aequaics fpatii partes percurrat.
Dicitur vero moveri inacquabiL'tter , fi 'non eadem fimper fit fui mstns
fpacia
celeritaSi videlicet fi temporibus aequalibus, per inaequalia
abripiatur. Sic acquabiUs erit motus corporis A fi dum 1. minuto
pedes fjdemdc z. pedes lo^tum 3. pedes i^.atque ira deinceps
percurrat. Comri we^o inaequabilis cz iilius motus fi lo. minuto per
irpatium pedale, reliquis vero per fpatium non pedale, eque conftanri femper lege, fed variaca femper inaequabilitcr fpatii magnitudine abripiatur.
Z71
Acccleratiis eft, cjus celeritas continuo augetur, Retardtus,
cujus celeritas continu minuitur. Si temporibus aequalibus aequalia acccdant velocitatis incrementa, motus dicicur cquabiliter <fcccieratus , quemadmodum i ca proportionc decedant , aeq^ubiliter
retardaus nuncupjitT. Atque hace lunt praecipuae motus diviio
nes. Sequitur nunc tcrtia motus proprietas quae qtLintitas dicitur >
fed antequam illam explicemus de Vinbus ahquid diccfldum eit.
tas

i72.

K/

eft facultas

fve

potentia

quae vel motum

in corpus

in

ducit.

upf, ve remat cbf^aculo i/jduccret^ eamque pol (ioAifsItr^um Leibmurtuam. Vivam adpe-
nczium dividunc Philoophi in 'vivam
lanc illam, quae atin induca moium in comiSy \xt el gravicas in \3i^
pide iecendente> mortuam vei \\hm eb xcunt, quaz adu quid'.m
taret effe^iuy Jed quae remoto obfiatuln adigerct corpas ad ntoium y uc
cft eadcm gravicas in plobo, filo luftenrato, qui auiecit uque do-
ec ulinetur, ac remoto futeiitacuio ftatin dlceadere incipic
deorum Eadem quoquc, vis iniialis , cunaus feu nifus ad moiam
atlualem compeilatur.
Per quant'uatem motus (quametiatn /^^'^' adpellant Re
175

&

cenciores j inte!Iigiaius> vim fi-vc impaum, que m cor pora extra quctfs
Jiaum facer pofjunt contra objiacula objt^af adeque cid definiendam
ad velocustem cum qua
^uanricatem motus adtendendum cft,
ad maam five quancitatem matcnae ip(iijs corCorpus movetur,
poris. Sinc eaim do corpora A B habenda aequaes materiae
quancitates, eademque ferantur contra obftiicDum oppofjtun aequali vlocitate ;
utrumquc corpus eundcri impecum faciet adverus
obtaculum , eque enim quidquam tauiae eft , cur unun aiccro
mijorcm vim facer debeat, quum
maae, de vclocuatcrs aequa*
Jes ponmurj qud mpetus aequaes unc, aequaes pantcr erunt

&

&

&

meus, i!ve moiuum quanticaces.

a74 At manate^ maiariirn acquahtate fac corpus A velociis ferri, Corpus vero B ferri fegn'us: cune mpetus corporun A & B facti concia ooftaclum, minim aeqiaes erunt, kd mapr erit mpetus corpons A, quod veiocius movetur eoque major cric, qu
oiajor eft vclocitas cum qua ipum fertur in oblbculum. Ec quoniam imp;cus,
motus unum idemque lunt, iequitur, motus five
quaniiiaitm moiuum u^iurn corporumy A ^ B , quorum mafht (unt
aequalfSf ejje nter Je, ut fiint velGcitates eorumdrm co>porum, Quod 6
Dianence aequalicace vclocitatum ponancur mafl'ae corporum A & B
jnaequaics, eque etiam im^tus faii ab ipis contra oblaculunt
fTunc aequaies, fed major eric mpetus corporJs , quod majorem
continec materiae quauticatcm , eoque major erit , qu major ell
^uantitas materiae, unde tum mpetus , tum moms corponim aequc

&

^elotiumy Ciun in rafor/e fnajjhnim.

275

Ex quibus

jta Te habet;
nje/oatates, ti

1 heormatis confequitur modo tertium , quod

momenta [tve quantitatcs rnotuiim corporum, quorum tum
m majj'ae unt inaequales , rationem h&bent compofitam ex

Yationibi fimptcihus vilochatum

mafihnim C itaque propofico
,
dupiici quorumtumque corporum motu , intellrgi posic, quifnam
ex is moiibus major, aut mmor haberi debeat, pris adcuratc
deprehendi debec gravitas, cu m:tra utrmlque corporis . deinde
vero velocicas, feu cekritas , qua utrumque movetur, ive pacia,

quae ab utroque corpore peraguncur, tum multiplicara in ingulis

corporibus per ccleritacem corporis mala , produdum ex lis exJibebic motus quanticatcm, quae ngulis corporibus convenir; quod
"^\

ipluai

94
ipliiui mot-e

El EM. REC. PHILOSOPH P. IV.

Geomecrico ita tninciatur. uanthas mstnr,

Cive

mmerr^

lum Cj/fG>-!St yicle c.\f}:mitur pey jat:ii/ ex duvfu cclerhatisin mafjhm.

27 Quantitas er6 motus non cx lola mobilis ceieritate aeHmanda ei. Quuoi enitn motus
toti corporl ^
fingulis ejufdein pariibus comoeiar, aliter, uc jam diximus aeiiimari non pote
maflam corporis ia vciocitacm ducamus. Sit enim ei
he, qum
pr. malla corpons A, 4 velocicas (cu cekricas 6, h\ hoc cafuquaelib:-c pacs corporis A, hbebit 6 gradiss celericatis,
cone^uenter
6 irem j^radus mpetus fcu mctus.- mpetus ergo eu vis lotalistopporiSj aequaHs enc^ gradibus mpetus quater repeticis> feu quod
idera et> fi ducacur 4 in ^j quanci^as moLus in Gorporc A, erit i^
Simirer fie malla corporis B j,velocitas , dacantur 5 in 8^, erit
quaiuuris ir> corpore B :4. Ex quo faciJ intelhgi poterit quod ia
utroque mobiii, cadera quanticas motus reperitur. Spedan i-gitur
potet raoriienium daci coipciLs veluti retngulum , cujus bas reierac mafiam jpuis corporis, altitudo vero illius celeritacem. Oritur enim retanglum ex dtiCu baeos ia aliitudincoij ut diium di
,

&

&

fi

&

in G,Gmt;rr2,

corpore A t 4> velocicas 5, maa au*

gravitas
fit ?, velocias
R, qiiantias motus in corpore Ay
cric lo, i corpore B erit 4: unde quantitas locus major eiic 11
B, qum in A. inde vera facl deduri poteb, quod ipla quanticas
motus virtuci motrici relpondre debet, ideoque i certa quaedamVIS eqmnur, ut corpus i librae ad ico pedum diftanciam projiciatr, duplo major vucus requiretur, ut liiud eodem tempore ad
fpat;ani 100 pedum projici posu. Sicuti eadem raiionc maniftftif*
fime adparet, quod fi corpus lo librarum aiiqeo decerminato tem*
pore certa quadam vi ad 30 pedum ditantiara projiciiur , eadem
mpetus requiretur* ut corpus 2.0. brarum pcc
proris VIS,
ipacium r? pedum projiciatur.

177

tem

Qno

i\

in corpore

&

178 Ideoque univerfalKer tanto major fitiira el virtus motrixj,

quan-o m jar e(l quanticas motus in corpore, quod movecur; quancitds vero mofus tan:o mapr erit , quanro major el giavitas feu:
raala corpor'S, fimulque celeritas quj moveatur. Itaque in priort
ex :n)plo, quum eadem K quartitas motus iii utroquc corpore, ma
mr.'fte 'd^arets quod utrumqu^ ex iliis aequali vi , five potcntia:
movebiturj quod i ut liaittro calu contingit, najor it in alteru
tro corpore qu^ntitns rnotus> five ex gravitate, five potis excelerttate haec inaqualitas oriatur, m^jor quoque vis, five potencia moer: x requiretur. Quae omnia adcuratilsim obervanda func, quuin.

&

Mechanica dc*v
inde, vtluc ex ubemmo fonte tota er Srarica^
rivecur, ut in fequentibus data opera oftendcmus
17^ Ex diAisfit manifefum, o// ve impitunt five motumy^^t'
fnonrrtH'w (haec enim omnia ur^um, idemque funt ) ahcujus corporis, trpili 'tcr augeri poHe.

Leiui

cxcavium

u Ex auna

globis srcis, quos

iielndtate, <iijus fei

tonnenu

biiica vi

ha

puU-

LEM. PHYSCES.

^?

xplodunt co.itra moenia oppidorutti obfeToiun , qui

globi magno mpetu ipa moenia fenunt, ob magnam velouiatem, cum qua f?runtur. a: .: ancla. qua7Uitat^. materia- \ cujus t't
liaDemus exempluo in arictibus, atque as machinamemis beicis,
quae apud Veteres obdnebaur; ea enim quanquam isrdifsui/C ino
dcrent , tacnen iinrnenam niolera habebant, adeoque ad opugnanda
Dioenia, magnum ufum praeftabant. j.: Ex ania lumveiociaiy um
quaniitate maeru.? , quo quidetn cfu mpetus evadit irameniiis*
quuna incremenruna duplici ex caua adveniat monoento, ex veloex msTa.
citace fcilicec,
iSo Quoniam aucem non nulla quae in hoc capite dila func
difficulcacern adferre pounc Adolcfcentibus, iccirco qinedatn cxeo!*
fl aequjlitatis, 3 inaequacatis impetuun, oculis Uibjicere,^
xtcrum dcmonftrare juvat, n^c non regulas velodtatum , &i quadtatis mocuum claris propnere.
i8i
Ad priinum quod adinet fint duae linae reda^ A B,
D, (Fig. XX. j diviae in tct parces acquales, quoc vo<ueris, ex*
gr. in novem a prima linea fupponatur corpus pedae, ia fecunda
vero Corpus aud pedale priori perfete ho.nogencum : tum haec
corpora upponantur intra cernpus idem, cotidem linearum fuarun
partes pcrcurrerc. In hac hypothei dc, vires motrices, mobilibus lilis adpicatasj eTe nter te perfecte aequales. Efcdus enim
produ^i unt omnino imilesi
confequenter corum cauae produdlvae judicari deberit omnin miks.
i8i Sint rurss alia do corpora> per duas alias lineas aequa
Se* transata, 'm ut corpus crium pedum, qualc eshibetur per

g h movearur per lncam A B , cum tribus gradibus velocitatij

alrerutn vero peduic, traBsferacur cum novem gradibus vclociuns
per lineaji C
18 j
Dico, mpetus ccrporibus ills adplicatosjcflc pariter nter
fe aequales: quod de oftendo. Tune mpetus, leu vires, fcu quanveris pyri

&

&

mocuum funt nter fe aequales, quando eorum effetus func

aequales; acqui in hoc cxemplo ef^ctus func aequales. Nam cTec.
us primae virtutis, eft cranserre corpus trium pedum per tres partes aequales ineae A B, nimirum uque ad punlum 5. Effetus
autem ecundac virtutis motricis, eft per tempus dem traasfcrrc
Corpus pedale per novem partes aequales lincac
D> fcu uiquc
ad punitum 9: atqui effelus i funt aequales:
transferre corpus trium pedum per tres parces aequa1*4
les fneae A B,eft efKcere, ut unumquodque corpus pedale componeos Corpus trium pedum, peicurrat tres partes aequales 5 vei el
fficere ur tria corpora pedalia percurraac (ingula, tres partes aequales ilis ineae. Jam vero efficere, uc cna corpora pedaa percutrant inguSa, tres partes aequales fpatiu dem eft ac efncerc
uc unicuii corpus pedale percurrat novem partes aequales fpatii;
^uaadoquid ex urrquc parte, noYcm parces aequaiss fpatii p-rtitates

N m

ELFM REC. rHTlOSOPH

^

P.

V.

cununtur corpore pedaii ergo eifedus func fimiles: ergo Viri

corum produtiVae unr aequaits.
S nr denique duo aha corrora homognea, itq ut moles
7.85
nius fic textupKi roolis alcenus, & ambo pan velocicjte transfe:

r ntur. n

tuped^le,,

hdc hypoche, evidens

e(t., ad trnsf-rendum cornus xlcxtuplo intenorem, quaTi ad transf-

rcqgiri viitutera

&

rendum corpus

fxtupfo mole minus. Sed Legcs velo.itatuTj,

quan
titatwiTiQ^umlupra nebis propofiue, cUrius iterum pioponantur*

Regulae velocitatum.
x%^ I.

^^^ando

II

corporibu& homogencis decurfa, inasqualia,

teoipora mtra quae fuerunt tranllata, pariter lunc aequalia
cune veloci*
fpatia

ter fe

^Sfc^

&

iiint

ties inter ie lunc sequai.s. II.

funt, tempor;! vero fu

Qua nda

fpati a decurfa,

maequalia

aequjlia, tune velocitares incer fe iunti ut

fpatia de uxfa. III. Quando ipatia decurfa , aequalia iunt inter fe,
rempora vlto iunc inaequjilia; lunc velocitates func inter ie reciproce, ut terripora , hoc eit ^ tempHS brevius msjorem uidicac veIqcicjrefnj
m.^jus indicar minorem. IV. Qfjando ipatia decuria^
tmpora funt pariter ipaequalia; tune
inter le iurit inaequalia,
Tdo.qtates funt nter fe, ut quoti fpatiorum, per tmpora diviorura.
t

&

&

Regulae pro quantitate motunm..

S7

I.

^
^

moles homogeneae nter fe inc aequaej,

earum vciocitaces fint piriter atqualt'S, tune qu.mciraces impeiuum mobilibus ilis adplicicorurn
mrer
maTjie aut

func aequaes: quia hoc in cafu effcrCius fuit perfc(5t fimiles,

cut probatuin fuit. II Si moles, aut maae homogeneae; inter
fe

ife-

&

earum velocitates fint inaequais; cune qumtitates

motuum live impetuum lunt iiuer le, uc vclocicates. II. Si moles homogeneae, int<;r fe lint injequales, 8 earum veloeitates fine
aequaes, tune quaniitares. impecuum nter fe lunt, ut maTae, fea
moles. IV. Simles houiogeneaf, mttr fe lunt inaequales, &r earum
velo.itaces int pariter inaequalcsi func quanutates impetuum funt
inter fe , ut produ(f^a naca , ex multipcatione cujuque molis per.
fuam vclocicat m.
z88 Rjgulae dudum praefcriptae , tm circa veloeitates mob
lium , tu n circa quantitates impetuum , lpetari debent tanquan
fundamenta totius fcientiae machin.ilis, leu illius Philofophiae parts, quae niutuato a Geometra fubfidio, variarum mu hinarum adipt

aeqiaies,

paratum nobis fuppeditat. Qjmver

qumque mulcuia

incrvijic

utilis

it

haec

Phyfirae pars,'

d coniplura nacurae phaeuomena cognor-

EIEM. PMYSrCEST.

t^f

no^cenda, Zz expananda, tantm negare potert qu pbn hnfre^

Phyica fie, ut ea propter nt-celfar msn ormino txifin Geomerria,
iimarim uci liisimam ac joctindirsimam hanc Phyfices parterrt vobi
trdcre potlquam de Statica fcmonem iniituam. Nec vos haruTi

&

difcukates terreant > diffi^ulras enim ucilitate compenlaPraeierquam quod in id ervos omnes intendo, uc perexpeditam vobis commonlrem viam, nec fcopulum ofendetis, i adrenca,
lena medicacione ad vericaces cootcmpiandas animuoi adplicuricis

rerum
bitur.

&

CAPUT
Ds Naturae

tS^ 1^

Ieg:ibus

ll.

Newtonanis,

y^/'^rtf legam vocant Philofophi,

regulam umvnfaVtf
mnibus rcrum vaturalium 'VHiJsitiidini"
bus 5 atque commutaiionibus locum habis Et quoniam"
omnis naturae vicifsicudo proficifcitur moiu, ind
ir> ut naturae legum extrcitum praecipu in motionibus corporum fe nunifeftc De his naturae Icgibus quum fpu!ca Philofophi dirputaTcnt, tndem Ne\v(u?/us omnia, quae antea da
ifto argumento disi fuerant ad tria praecirua capica revocavir
quae quidem eges Naiurae I^cwiontanae hodie paisim a. Piigi-*
phis vucancur*.

fmamt quae

Lemma^
1^0

7t /f^^"^

yX,

quantum

r/f

ex fe dirl^iur per tineam' re^a^^t^ r.ec

atiqua canfa extririje'a nb en ctt'-'r

^^^ defrh,vifi ab
qucatur.

Racio

eT,

quia linea

rel:a

brtvils'ma

eft tic

quae apunlo ad punclun , (vq termino a quo ^d cer mnum ad quem duci pofunt, etiain im^litirsima el o enim quemadmoduna linca curva in varias rpetie d viduur : ergo motus per
lineam retam brevior ei , ac impliciorj ;ed ni'ura eiriper brevitatem, ac limphcitat.m in mnibus adfedtar, ihil fruha molrur^
his

&

lupeiflua rejicir,
quo mximo poteft compendio cunta ipera*
ergo motus per hneam redam potiiisquam jcr aliam dirigitur.
Hoc CGDticuco antrqum Newtonianas mocus Le^es p*oponamus,.
quaednm de vi incrtiae breviter nobis dicci da lunt- Hujus nomi-

tur:

ne inteigimus, 'vim eam in unoquoqu cnp^rC) qua cui.us unumqHudque quantum in fe efi , pcrfeverat tn fiatu fuo "jcl quietSy vel motus ,
ive 'vis qua?dam maieriae ir/fira y qua fi ut knumquddque Corpus pro'-

pmm juum Uum

tueriy ttqus (onfcrvurt nttiur^-

x9t

ELEM.REC. PHTLOSOPH. P. lY.

zpi
Nam fi Corpus quiefcit, quies iliam corpore Faret in aeterCUQ) dura:iifas ii nullus
ipfum mpetus fiar, Et fimiliter corpus
fcuel raocuai, perpcruo moveictur, nuUani retaiditionem reill:ntia mejii pcerctur.
Ecemm omnc corpus quoJ movecur,
nieJio illi reiiUciue movecur , unde corpus, rnoium continuare
nequit niii in quantum lunc vmcat reiiitentiam, can autcm vincece non poceft, i dividendo
teparando paites aiedii, nec poteir has partes feparare, nii impsndendo contra iiias aquam parccm mpetus, quem habebat ad fe movendum; quum feniim ergo
mpetus diminuaturin mobili, ejus ceiericas minui proportionaiuer
tndem ad nihilra reu:i.
deb^c ,
191 Sed ultra hinc refiftenriam medii, datur etam in corpore
alia Hififlentlciy quatenus nempe corpus ad coneivandum ibi tatun
fuu-n, relu(5latur vi impreiae. Dum enim corpus B quiefcens xcipit ictam a corpore moto A, non movetur corpus B, quin corpu
A aniitcat non nihil de vi ua, quare adel in B vis fran^ens im*
petum corporis A, quae voratur vis re[!fltniiae, His fuppoicis, prima lex Ncwconiana ita proponi folet. COf^pus omne prfevcrat j/ijia"
iu juo qucts, vcL moius unijnrrfiier ^ (^ in linea. re5i(iy nifi ah aliqux
vi imprtjja cogatur ftaium il'iim mutdre, Haec Icx fuidatur in vi incrfiae, ob quam fit , ut fin^ula corpora conentur conervare fibi
ftatu aiu fuat conftituta.
cun ftatum, quo
Corpus querceas nunquam dfinet quiefcere ex fe ipfo
195
fed ad hoc ut conftituatur in mocu, nsceTe eft, externara vim inccrviire. Contra corpus quod moTctur, nunquam deinet moveri, fi
omnium circunflancium corporum refillentiam vitam>
in nihilum redadtam iupponamus. eque hic audiendi unc vulgares Pe
ripatetici, qui docent) corpnra mota fuapt natura quietcm adfeciare^
ive eciam ex moru ad qu'ietem tenderey contra id quod docet eorum
Princeps Anftoteles (a), ea praecipue inducti ratione , quod videanc lapidum projetorum motum enim languccere, ac tandera
omnino deperire. Si eim lapides proje^i aliquand defiftunt a mo*
cu, id quidm duplici cauiae imputandum cK Pama quia i gra
vitare ipia deorlura propuii, tndem in terram impingunt. Secunda quia aer eoium motu ob<iht > nam fi in vacuo lapis projec*
piatttia j is omni gravitate deftitueretur, proculdutus eJet,
bio ejus mocus nunquam langueceret^ fed forec q aecernura du
ro*

&

&

&

&

raturus.

autm cum gravitatis, tm refiftentiae conideramodo moveri debent in aeternum, fed rc^a,dc
aequahiiiCir moveanrur oportct. Initio enim procudubio moventur
per Iincam redam [ . zt)o.] , quod fi initio, curus rclilincus eft,
ob vim inefiia", quae facit , ut cotpora confervcnt ibi Temper
cum ftatum m quo conftituta funt, projeda corpora perpetuo per*
^9^

Scpofita

tione, projcda non

iftenc

aX.ii) lY.Phyf. text. Vi>.

ELEM. PHVSICES.
f ftent

in co curfu,

loi

neque unquam de (emita refilinea e^diem.

cnim curvam dslcriberent jan mirarent ingulis iDoiiicntis diadionem 5 quod repugnat ineyiae maceriae ob quam non poct^ft fibi ullam determrnacionem tribuere. Quod autem ae^^uabiiucr niovcii debeanc , id ftc ex eadeo vi incriiae , nam uc mocus acceleraur vcl
lecardetur opus eft, novam vim advenire, quae mocui lili ve pro*
quam tamen nos remotam uppnimus.
f:t vel officisc ,
Adhaec: corpus quteniis ex fe indifcrsns el ad moturt,
1^5
8z quieem, ut

emel quiefcit,

aecernutn quiefcaCj

vero fe-

mcl porum fie in mom, ut moveatur perpetuo: ergo emel fie

sd motum deierminacum , per fe olum non redibit ad quietem,
au i quiefcit per fe folum ad niotum non concitabstur : cr^o feut ad
mel ad morum Dcicatum nova determinarione indigebit
,

&

conirario. Praeterea corpus quod Deo

quoi fephaericum (nditum eft, lemper phaencum perevrat,
mel quadratun, fetnper uam figuram tuetur, doee ab aiiqua cau
a haec gura mutetur: ergo fmiluer corpus quod eiBel quiecir
revocctur>

quietern

femper

&

quiefcer.

Ex didis colliges 1. 1 Corpus intellgi non pofie tranfiatum

quadracum, pent^onum, aut aliud quodvis poiygonumj quii
in fingulis angulis concipiancur cauae occafionales mutatae detefmma*
tionis ejufmodicwporis. Pofiquam enim corpus iliud delcripnE unufu
2*^

circa

latus, per
fi

foret

eandem hneam continuatan

inteiligerecur rranflatum, ni-

obex ipfum detorquens per fecndnm latus

&

fie

confe-!

quenter, ub finem cujufque latcris. Quoniam igitur circulus con

cipi debec> tanquam polygonum contans iateribus numero indew
terminatiS ideo fi corpus aliquod circularirer agitecur, cncipi d^-^
h^iti vel bices perpetui, vel idem continuacus, quibus deserminatio mobilis perpetuo mutetur.
2^7 Sed ut clarius isitelligatis, circuum cncipi deber veluti
poiygonuin conlancem lacenbus nfinitis , conidcraie circuli crcunferentiam (& quod de ca dituri fumus, idcni nulio negotia
S(d ehquas omnes curvas aptari
potel | . atque in ea intelltgite

primum defcnptum triangulam, tioi quadracum, pofiea pentgo*

oum, deinde exagonum denique decionuoi omnia tamen reeujariao.
Manifetum

3.$^

eft

omnium

jaca

defcriptarum ftguraruoi, trian*

gulum mxime defiedere cinuli amnijuj nan aliquant

plus aj
accedit quadracum, aliquanto magis pf-nt^onum, adhc a
qiantc magis exgonurn, atque muic quidcm rajgis detgonum.

cum

Quod

figuram regularem
circulo jarcriptam intelligatis ex
eft indeterminatis latentes contanrem
quorum ca,
rnea iguia fin: qrm mnima, jam declinadlo ejus circunfe^
rentia cucul erit nuilaj adeoque circuli, ajiarumque cu varuii pe
imoti haberi pounc tanquam figurac rcdineae laterum infinito'
fum, quoium htcra fingula fint iniate parva.
jiya
Eingkc nunc corpus
cicuii ciwuusrenua moveri,
fi

iofinit s,

hoc

&

ELEM. REC. PHILOSOPH.

lOA
jiin

ipfum

rum,

re vera

moveoicur

lo

?. IV.

H^iura rectilinea

uiaitorum hte-

iunc infinite parva. Itaqur fi prima cempons

partcula corpiis dwTcrioic uiium ex ilhs laccribus, de^nceps, omni
Vi excsrna l^oica, moven aequibilitcr deb^bit, ob vini inertiac,
in eodim ilJo lacere ulcerius producto, quod latus circuiurn contingit. Q.IO circ, li cernimos corpus aliquod revolv in circuii
qtsoruiTi iingula

circuni-erentia, diceiidum eft adeile \im

in Corpus, quae iplum rcrahic de cuiiu

aliquam perpetu agentem

reaihneo, acque gradatim

reJiqua polygoni Jatera fitciic.

ys haec corpons lued^ndi k centro vocatur centrifuga: illa
qua Corpus cenrrum pccc, ccmripcio: amae communi nomine ceTi"
in

30 j

ttaies ad;)eliantur. Hinc coliidies z. Corpus circuiariter motum, 8

polha fiDi rehctum Jeu remotis obicibus transferendum ele per
tangentem circuli , quae iic exiguum hcus continuatum i unde dcduciiur hace regua generalis, quiC eft totius lyftmatis mundani
fundimsniUTi: Corpus lircu-nrucr motum, fmgults momcnits, nititur a
,

; quicUm co vehemcntiks, qno 'Vihcme/itias

confirmatur experient^'a.
^o'
in fundi
Si eniin Japideoi ex. or. circulariter agitaveris
ubi primum unum fundae funfuium demilcris. elabetur modo urfum, modo deorium, ood honzomaiiter, modo per aliam quamJibet decermniariontm, pro uc incipic cangens ab ca circunerentiae
parce, in qua hpis (ib: Fuit rtiicus, 8c praeterea e longius exctni>o jHi

rnntHS iccedcn;

a^iuur. H^.ec

rtgula

orbem uic agitatus. Quod i

quo vehementius
corpus movea-ur in circulo infinito, ive etiam in linea reCta, in
quam utsque migrac circulus inhiitus, tune quia deflxus tangen-

curric hpis ille

tif ab

ejus circunfcrentia el

nulus

ut

pacer,

nulius pariter cric

conatus centrifugus, five ts reccndendi centro.

501 Sed duis: corpus in ahquo ftatu femel potum, de fe perfeverare debet in illo latu , atqui corpus circuUriter agitacum ,
poficum fuiC in aliquo ftatu determ-nato; ergo fioi lelium femper movtbitur circulanter. Neg min. Corpus enim, cujus decerminato jugitcr mutatur
dici non debet in aiiquo itatu detsrmmato polcum, fed pocius dici dcbec in perpetua mutacionc tstus po
icum. Porro
detcrminatio mobihs circuhriter agitati, perpetuo
mutatur, ficut cvideater adparec, ubi corpus cuca polygoiiuoi ali,

quod

agicacur.

joj

Intaois: tam detcrminatio mobilis per lineam circulareni,

dici debec unicus ejus tatus, qum ipfius deterrainatio per linean
redam. Neg propoicioncm: diicrimen eft, quia initium^ transla-

lioois eft

motus

eft

linea curva. Enimver initium

punciuir. Pono translatio illa
adeque per Imeam redara, ficuc

reta;

non autem

iranslatio a

pundo ad

linea

poce ablque defietiionc,

p:obatum.
504 Ex dictis fequirur, quod quamvis naruraie c, id eft legibus Deo confticucis coneitaneum, uc corpus aliquod crauslacum,

fien
tuit

'

&

^/ ELEM. PHYSICS;

fd^>

reMlfm rsaa

novCr, non mufui SmS n2!r3?5 ft* r

Corpus dem, linea reila prim translatum, fu deteiminatone
pofte dimoverij quoties occurrunt bices ne reala moveacur. Perinanens itaque ncerturbado, five inQtdio motus in corpoie, qut
per lineam circalarem movecur, eft contra exigentian naturalcm
ecundunn queni
jHtttis miiais (tcunum retam fineam imprefsi ,
Cdrps in unoqque inlanti fe mover incipic; st interuibacio,
liv ihflcio haec, non eft contra nturam, quia natura aitcujus
motus jam incepci non exigit, abfolutc non interturbari, ed can*
ttn non interturbari deficiente bice aiquo qu intercurbacioneti
fibi

fecundam jam naturas legem proponamus.

Secunda lex eft; mutatio moius eft femper prportlonas

cxgac. Sed

50 j

&

vi-

femper fccandum rettam lincaniy fccundum quam

njs illa imprirnitur. Qiioniam enim vi motrice gcneratur motus 11
crporibus, illud cercum ei: 1 motum in corpore gnitum profxoifionalem ee ipf vi mptrici, u'que adeo, ut fi vis aliqua certum
inotum generet i n corpore, dupla vis, duplum, tripla vis, tnpluta
generalitcr vis una, quae ic ad aam vim, ut numegenerabit,
rus oo ad i, generibit motum , qui.erit ad motum gnitum ab
aia vi, ut dem numerus loo ad i.,. fed ut id verum fit pofiulatur aequa.'icas temporum. Quod iautm motus fieri debeat per liaeam rctam fupi demonftratum. jam eft.
30^ Sequiur regula tcrtia : Alioni femper tontraria y
dcqualis
aequalis
efi reacio. Hoc eft, ationi deirudae femper contraria
eft reiftentia. t haec lex mceiJjgatur fupponamas equum vim ha-
bentem ut 100, trahere lapidem fu adligatum, Jiabentem refiftentiam ut 50. Dico : equum non trahere Japidem cum vi quam habet ut 100, ed cum vi ut ^.Sic intelle<5ta regulai, demonftraturr
dur" enim Corpus aliquod in aliud a^it, ejus vis e tendit, ut fuperet fcudi icftentiam.
Non itaquc vim omnem infmec corpus
agens, (ed eam tantum paitem, quae requiritur ad fuperandam reiftentiam fecundi corporis. Portio vis mocricis quam infmit vo
reriftencia, quam corpus alterum opponit, djcitur
catur A6lo ,
neaiio. A<ftro itaque readioneni habebit contrariam , 8c aequ^aem >
''
<5ue ex lex 5* motus.
307 Sunt nonnulli qui falfitatm hujus legs nd oftendi poTe
arbitrantur, quod ea recepta, nulius unquam ficret motus in natura. -Moveatuf enim corpus A verfs. corpus quiefcens B. Jam vero
feadio corporis B in A canta eft quanta eft adi ipfius A in B,
fi
BuUus cquetiir motus
B, atqui viderous ipfum movcri ; ergo
falfum eft adioni readionem aequaiem cfle &. contrariam. Vah putidum fophifma/ Enim vero in ejurmodi rariocinaiione niil et
quod imptobari :ion debeat. Ifthaec enim naturae lex non vulc
refiftentiartft vi mohici aequaiem eTe,
contrariam, fed realionem
aiiotji , quae do immnc quantim ,diftant.
inter fe. Vis eft omnis
ca eficacia quae in corpore daiur ad agendum abfolutc Icquendo.
motrici impreJjaCi

fit

&

&
&

&

'

...

&

AUd

1^4
ELEM. REC. >HIIOSOPH. P. IV. ,
Aclio vero eft folum ea porcio vis raocricis , quam infnc cprpus
diim agit. Non ergo iempsr corpora vim orvmcm quaai haLient in
cfi-ctu producendo iRlLiiriunt, sd eam tantnj , quae requiritur ad
cojcqu^ndam reiifteniiam corporis in contrarium lendentis; icaqu
motus fieri utique debet per vim tantam , quancus fuait excemis
zlionh fpra readlionem , auc refftemiam.
308 Funlis icaque eft obie<5lio. Uc efiim duo corpora in fe in*
vk^Ti agencia quiefcant , requiritur nc dum, wt aciones fmt aequa*
Jes, fed etiam -jjres ab ipiis adhibitae. Tune nemp quiefcent, quufn
vires aequales habent ,
vim omnem dhibent, quam pofsident^
jn hoc enim cafu, quun nihil ii$ fuperfic virium ,
hae ponantur aequsles; fe mutuo deftrucnt, 6c nullus onetur motus- Ita
equus rrahere velit pondus aequale vi incegrae, quam ipfe pofsidef,
hic prof^(5t6 conabitur integra ua vi pondus iransferrej quum tamen hoc t aequaie vi cqui, eam deftruet ,
nullus orietur motus. Si vero portdus minus fuerit equi vi , tune eam tantrri par
lem vis propriae adhibebit, quae uperandam ponderis refiftea*
tiam adiequet , atque ita quura adhc ipf fupcrCt portio vis, fecum def-rec pondus.
30^ Non incongruum erit hic anioiadvertere quoniam p!uri*
bus in locis elafl'uiatii nomen uurpabineus, quod moms eUflicino^
nine innuimus eum> quo corpora tena, conoprera, fexa fublata
porentja tendente, comprimente, fiedeme in priorem figuram
t
lum refiituuntur. Vim hanc fefc in nativum ftatum reducendi
BUficitatify lirtutis eUjikae y elaierii nuncupatione danamus, quae
t^ftitucio fi perficiatur cdem vi, qua corpus fuo ftatu dimotum

&

&

&

&

fuit, clafticicas dicitur

^rfea^ fecus, iinperfc^n vocatur.

CAPUT
De Mtuura legibus,
collifione

IV.

quae in corporum

Iccum habenr.

naturw phaenomena cxqurenda feri^

Phyici animunfi adverterunt , iiiico deprehenfum cl
eara cerro uinere cerulque fen^per ie^^ibus progne*

510 ^""^Oftauam ad

in
di,- praecipu autem naturae conantia adpaiuir
coHifone corporum, ucooi quae perpetuis quibudam lecibus per*
gitur. Harum Icgum nocitiam, quum ad naturae occultifsima arcana peiveftiganda adprim utiiem cenfuinet Renatus Cartcfius y noa
reedocre fudium in s perquircndis coilocaYic rAtque utinana ve*
ores Qobis iees ips ckdiw^' Stabih^ribuj ca'-m fuidaneatis lu-

ELEM. PHYSrCES.

fof

nutare , partim comiere,

non fine aliquo uominis fui detrimento Vidimus. Ejus exemplo admniti veriora addcere tudebimus.
Corpus unum ubi in altud incurrir, motum huic in colli31 r
fione impertit : id ipfum qiiibuidam Jegibus a natura perficitur,
queis Dyvkmkae principia continentur. Advertendum veio coUiio.
nctn duorudi corporum triplici tnodo fieri pofle. Prim: i unum in
i
in eandem partem
alterum prorss immotum incurrat. Secundo
fcrantur, fed inacquali velocirate fic , uc ilJud quod celerius mo^
vctur, mocu fuo alcerum adfcquatur, auc impellat. Tctiio: ex oppofitis parcibus fibi raucuo occurrant. Jam quum alia it mouum
ratio in corporibus non clticis, feu inercibus ( quo nomine, ik
perfel mollia coinprthenduntur ) , alia iii elafperfcdl dura,
ticis, legcs utriufque generis in collifione animadverfas proponemus. Ac de primis quidem pro triplici cafu tres tocidcm Propoicionibus NoUeto (b) xprcTas damus.

quod pattim

perextruxiTt aedificium,

&

Leges motus

in collifione

corporum

elaterii

cxpertium.

Pro primo

cafu.

PI Corpus qutefceHS impcUitur ab alio y cekritas impingentis dtf

pcfcitur nter utrumqae pro ratione majjarum*
315 Nemp quoniam corpus iinpellens quicfcenti motum imfjertic exeounicj ut impedimcntum fui motus amoliatur : hoc vero
t fiat , neceffum it duntaxac , pro ratione maTae utriulque vim
d^pertirij fi enim intclligamur corpora jundtim fumpta in partes
aequales, motus irem totus in aequales totidem partes divifus &:
aequa ibus utriufque corporis partibus aequales motus partes tribuantur, parcbic hoc pa:o icri, ut partes aequales duorum corporam aequali Yrium quancitate donatas, candera di re iionen, aequali ccleritate int fequuturae, quin aliae alis motus impcdmenturn
ibi
cfficianc. Proinde, i Corpus ncurrat in alterum quiecens,
aequale in maa, dimidium velocitacis mq edera communicabit;
fi ubdplum fueric, duas tenias j i
duplum, nana tertiam ceJeritatis partem largtur.

$lt

&

Pro fecundo
jvjji

"^

^i

cafu.

(Qrpora e&ndem in partem inaequali celeritate feraiitttri

f^aae ftnt aequales , feti inaequaUs , cnirtfione peraCla,

i^Q

l3 ^^

cannuant motum

fetundum diremem cndem

(b) Le^onside

Phyfique T.

Le^. iV* Sst. III.

celeritate

com -

lo^

ELEM. REC. PHILOSOPH.

con.'munj, qiie

tamen minor

Jim,

quiln cotporis

'515

tenim

impulft

eft,

atqie cc'.entas

ame impaioncm

P.

IV.

impcUcHiisi majr.aiijr-

fucrit.

aequai prorss

celentate ferrenrur , in, eandcnj

parc-em, atcjue ade eandem inter fe ditantiam haberenc , comprate ad invicem uo corpora, velut Quiefcentia fpetari deberecc. Quum
itique celericatibus inaequabus ferri ponanturjnon ecs haec cor-^,
pora feeiiabenr, ac i velocis motum vi celeritatis repedivae, qua
excedic aiccrum , n hoc proiss immoium tendere:. Quare idem
i

>

quod

priofi cafUi cnfsqui

necefe eft.

Pro

terrio cafu.

motu contraro (bi occurranty motuSy aut tn

uno^ ad rninimura extinguitur^ Si pofi col'
rfjotus fupetfies
iifionem pars qnaedam
fuerh, movebuur.
utri'.r/ique in eandem paricm^ fcoundum djreclioncm ilius , quod majori
vi pracdhum cy na ut fuantltas motus iliis communis, fit aeqnalis ^.v*

31^

/**/ do corpora

|\

e^Jjiti

ulio^e aut

ahctutrius

ariie

Nimirum

in

col'ifionem,

quanticates motus ante collionem aeqnentur,

quoniarT ex dimetro eae ibi adverfafitur, fiec, uc in iiu ee prim.in.% Eandem hanc regulam P. Regnaulc in roolbus duntaxat
corporibus, ac non in duris obcinre arbicratur, eo quod haec vi~
deanur rfedj deber pot idun perind, arque eiaiica,- quuai
nuiia partium comprefsio efficiatur. (cj Vefum in ucnulque generis corporibus id ieri cum ClariTs. Brixia pucamusi () quanivis
Clim, fi Corpus perfcdt durum in aliud imile prorss iiumotun*,
incurrir, illud pol impadtum rcfiliac, uc lupra diximu?^ rauicb ca^^
men ahud el, quod hic evenit planam etenim durum,
immo-,
bile olummodo impedir, ne incurrens mocum la di red ane per-.
fequacur, efficitque, uc incidentis corporis direio n iclu mute-.
tuij rainim v^r mpetus quidpiara per concrariam vim in coexr
tinguic; quemadmodum accidit, quum do corpora fibi ex adverfo.
occurrencia colliduntur. Si vires aatecolliioieii laaequaies fuerinr
earum parces aequales, qui:i opponuncur invicem, lee deftruunt iti
coUifioiie: idque circo corpus, quod validjiis ct
excelfu vinuf;
fuarura in airerum tanquam im-i^otum agec , ac proiade,(^/cr Legcmtpimi (afnsl aequa cektitate progtedicacur^

517

&
i

LE^
(c;

Entret. Pbvf.
IV. Heo^e
'(d) Phy. Gwn. P.

Tom. I.X.

Eotret

lY. Regle.

&

Xll. Eiurct.

.^...^^
i.

$.

43**

ELEM. PHYSCES.

107..

"

Leges motus in collifione corporum'

elafticorurn
iL

Pro primo cafu

^^Orpus elajlicum
quhfccns dum
f

in a'terum ejufdem naturae ijetfiiafe ,

incunit, pcraa coUifione-tmmutum perjiftit;
iUud vero qod quiefbt, fecundum eam ditcioner/i eaqnt ipsd cclerhate muvetur poft ttum qua. ante cundem incurrens /ribatur,
enim maffae corporum aequentur, fi incurremis ce.319
lcntas iic =: 63 hujus dimidium quiefcenti communicatur in itu,

jrg

Quum

remanente (per Legemprimi cajns ) : id quod

corpora deftituerentur elaterio. At quoniam elafticus mo^
lus comprelioni refpondet, haec percufsioni, percusio mocui directo, quem in coliisione corpus nancifci[ur; idcirco celeritasdimidia \ i<5lu acquita , duplicarur partium comprcTarum aequaJi
reftitutione: proind corpus impulum perada coliisione movebi*
tur ceerirace =: 6 nimirum velocitace i: ^ communicat in imr.
celeruate tr 3 ab elaterio proftt. Corpus contra inpadu>
currens celeritatis fuae diroidium quum recineat; iroul aurm p^r^
altera parre impellenti

fieretj

&

es conipreffae pot

idum

poitj fe fe refticuant:

tum

acquali cclcritate,

verm direlione

ideo oiotum in eo extingui,

quiecere illud necele

&

op?

poft impac?-,

eft-

A in afterum B fimUiter eleftim

cumt fed minoris dicmctri quod quiefca, nuurraty uirumque ad candem
partcm JcYCtuYy per&U coUifionei fed celeritas ipfn^s B major futura, eft
.

Lex

^lo

II. 5f Corpus

Cleritte

corporit

A^

ji

Incurrat

&

malam,

elaficum

celeritate rS

quiefcar.

Quoniam A

in

B, fioc Ct

ubdprum quoad
B cclcrcatem pro
quum dupium fit, c B r

imperticur

ipfi

ratione maiae ucriuque, atque adeo,

unam teitiato fuae celeritatis^ hoc eft; celeiitateni
2. (per Lc~>^
fi.em ptimi C!:[us corporum mojt elaficorum ) . Hi gradus, quia per elatcrii relituiionem duplicantur, idciro B poft ihim
celeiitate =?
Qiovcbitur. Corpus
4 'ecundum direiontm ipius
ex adver-

so celeritate

t=,

iianslatl

tnntundcm motus

elaftici direc-

tions contiaria amicilt: infeq^uicur proind alterum non nii celen'

late.-sr x.
III. Si corpus elafi'cum A in ahcnim B majoris dame*
natuiae,
.^jicj-cns jnmtyat-i cuncitahiur B ad dirtdin'
fecmidum qum antt iiutfi fer^batur
''vtmm 30C pefi mpaium-

^^^

Lex

fi y ejijdem

nem

Ay

r^gn-edicur*

-3^5
-;v,^.

Sil
..

fubduplura q.uoa maCTara pus B;

&

incurrat

cels-^

fitace

%LEM. REc. phlosoph: p. ir.

t^ ^ ( pet egem dictam): trnsferet duas tertias celetitatli
fuae, hoc cil; :r 4 fuperfunt itaque duo gradus cclsniatis in A.
icS'^

ritate

Jam quuai

elafticitas rcipondeat motui in colliiione communic3to>

hicque fic qu^ruor graduum, idcirco vi motus elilUci , celericate
quatuor graduum rcgrederctur. Ac quoniam duo ex his, per totidem gradus celeritatis, qui e tnotu direto fuperfuntj
jecunduni
oppoficain dirediionem ccduni, perimuniur , ea ds cauia corpus A
ceJciicace dunuxac = & poil ilum regredictuu

&

Pro fecundo
3^4

EX

T"
I

cafu.

I. Si cffrpus ela/licum, alind aequale fibt, ejufdemtfue

naturae ad eandem partem infequatur^ ferentur poft coUi
fionem eadem dircene, ceieritaiibus pcrmutatii,

&

9.ty
B eandem infequens direcMoveacur A celeiicate
4>
tionem, celcricate r: 11: qiioniam haec corpora perinde le habenc,
ac fi A quiefceret,
8 feu ilia
B moveretur in A ccleritaic

&

idciic in
qua celericatem praecedentis excedic
colliione corpus B dimidium hujus fuae ceieritatis, hoc cft; quariior gradus ipfi A impcrtet C per Lcgcm primi cajus corp. non elafi. )

celeritatis parte,

Celeritas haec r= 4 vi elafticitatis duplicatur fitque tz 8: eadem

addita celeritati ante colliionem quatuor graduum eft sr ix.
Corpus B contra, communicaiis in ictu quatuor celeritatis gradibus ex oto qui upererant, quatuor ruism vi motus elaftici in
contrariam partera tendentis deperdit: ut adeo fuperftes ei duntaxat maneat celeritas tr 4. Quare poft idtum feretur A celcritate
c: 4*f*4*f4 II. B. celeritate t= ii
4
4 t= 4 hoc cft;
ccleritatibus permutatis, motutn edem diredione perlequentur.
32^ Lex II. Si Corpus eUflkum A in alterum B ejy/dem^ naurae,
fcd minotis deameri, ac tardius motum incHrrat\ pcrala collfione , A

motum

B veroy eandem dcfcrihendo lineamy ccler'is

quo
maam duplum ipius B, J ferri celead
(
ritate =?; B autem celeritate =r 3. CJoniam hujulccmodi corpocorpus A celeritate dunra perind fe habeiu, ac i quie^cerent,
3Z7

tardius profcquciur^

Ponatur

&

taxat relativa =5 3 incurreret; dcirc A unam tertiam celeritatis hujus partcoi =: i in colliione largitur, quaa celeritas vi elaftici motus duplicatur fie, ut poft idum feraiur corpus B celeritate rs 3 *\*
I ^ I =: 5. Contra corpus A, communicato uno grada celeritatis
per collrfionem ,
refduis quinqu, rurfum per elatcni in oppoficum rcftitutionem, uno cxtiurto; movebUur poft idtum celcri

&

tate rr 6

=
i

4.

Lex III. si Li-pus elafiicum A in altcrtm pariter elaflicum B

piajoris di ame t
tardinfque n-otumy incurrat : pcd iflim. rcgredietitr*
31^ Movcaiur corpus A celeritate r: 19 corpus B celeri'ates 4>
adc-oque fiat relativa ceU ritas corporis A=:' 15. Sitquc A quo^ad
518

malaai

ELEM. PHYSICES.
mafTam fubduplum. lilud
lo, dua$

ncmpc tenias

^x>9

idu impertiet corporl B celeritatem :^_

hgem dicUm] : celeritJS hicc elacerii

\\\

\^\>tr

tantundem audta, efficiet, uc corpus B progrcJiaiur ce*

lo *{* 10=: 14; corpus vero A ret;n:os poft colliJeritatez:; 4
thiXki iti
fionem 4
5 celcntaiis gradus moius diredi, vi mouis
contrariara partem tendentis, fcjui quutn aequeiur percuisioni, hae^r.
deperdii>5c cekfs
que fit =: 10) eoldero 4
5 gradus raoius direti
reftitucione

luace:::

i^um

poil

rcgrcdicur.

Pro
EX

jjo ir
I

"^^

tertio cafu.

Corpora duo claftica ejufdem diamet^t

l.

tate ibi X oppofitis partibus occunewiia

celeritate refiliunt;

idem obtinec>

tequali celcrt^

poft lutn

cadent

duurum

corpo'^

Si majjue

occurrentlum fmt in mtione inver/a ceieritatnm,

diredum excinguicur; ac
Pacetj totaenim earum vis
331
Tcftitutione denuo rellicuitur. Refiliunt igitur ca, qua feiebantur,
coi pus B,
, cujus rnaSa it =: 5,
ccleritate. Si quoque corpus

rum

&

occurranc , uc celeriras prioris fie =: 4 ,

pokrioris 6 ; quoniam vis tota utriufque in reitiuione partiun
ceieritatc =3 4, corpus B celeruate =:; 6 rcgieredditur; corpus

cujus mafia =: i

ica

ibi

diecur.

Lex

331

Duo

II.

corpora

clafilca.

tibus fibi occurrentia^ ceUritate

ium

aequalis diamctr, ex oppofitis par-*

inaeqiali ,

permutas

tlcritatibus pojl

refliunt,

lucurrat Corpus

535

celeritaters 6

celeritate =: 4.

Qyonm

celcritates aequales quibus in oppoficas partes feruntu corpora, Te-

B in i^tu perimetur, eritqe ceA=;< 4^: 1. Jam hujus dimidium communicatur

qu movebatur
corpori B tanquam quieicemi fed in eam partem
fe clidunt: celeritas tota corporis

eritas

ipus

ipfum A, hoc eft verlas quam reflcdtendum el

in eandem paitem non nii visz; i upererit in
;

B.

Igitur polt ltun

Poir quia corn-

4+

cl, eadem vi part?uni reitutio exi^er.da eft} e eaI

prcfsioz:
Hien Icge, ut quum in A fuperles maneat verlis paitem oppofitar
celeritas= i, haec quintum celeritatis gradum, quo ad regredicn*'
dum pollret, primat. Corpus B vero $ quoniam quatuor ad lefi

liendiio)

celeritatis

gradus adeptum

eli

vi celeritatis,

qua primun

occurrit; unurn vers eandeni regrediendo lineam, celeritatis gra

dum ab exccllu majons celeritatis alterius corporis obtinuit,
ot>
compiesionem mplicis unius gradus alam, uno rurs cekntatis verlus eandem lineam gradu audum fit i ca de caufa corpus
rcHIiec celeritare=: 4> corpus B celeritate =: 6 adeoque permutatis.

&

3 j4
Humi
fliet

Lcx 111. S Corpus A major B m'inoris diamciri , utrumquc efafaequali ccleritae fibi dine occurrant : B femper pofl ilum re^
A njcrt inrdum perfequeJur Moium fuum , quandoque pofi coUi-^

fmem mmomm

tonfijlet ,

nonnunquam refic^unr^

ELEM.

RiTC. PHILOSOPH. P. IV.

partium leftuufirr vim amlTntn trf^
tam recuperac; duplo autem majore refpedu iilius, quam corpus A
i itu comfunicavit, poliet-.- A intcrdum per eandem tincam move"
biiu; iquidem evenir? poteft, ut vis, cju diret in alterum corpus- ncurnt, itiajor fie viribus daterii. ^t and oque f(cbijlet\ ficenim,
ut vis, qua le panes compreae rUtuunt, aequerur motui direc
to poli itum uperftiti, teque irvvicem PXiinguant pmnino. Non
Ttunquan r:fl:clt.ur
tum fcilicet, quum evenit, ut partiuth vi e-IO
ticicatis retitucio exuperec vim , quae poft itum c mota directo

ix^

B rrpiH,

3j^

quoniarrl in

reliqua

cft.

355 Plura de hiTce motus regulis dedre Johann. iValliftus '^e)

pro corporbus durs: pro elafticis Wr-cnius,
Rngcnins cdlifirmata fubind Mariotta ^ cujus Machinm aptavic quoque NuUetasi
Parer Regnaulc perpicu pariter ifta perfequicur. ( f j CI, a Bnx:a
deniqie difufs pertratat ( g) Legeaa ll. iecundicafus pro- elaf.ticis paul ampilus excendens.

&

CAPUT
De Motu Reflexo ,
^*^^ M

Q-

V.

ejufque legibus*

corpori imprefus non ftatm rtempore in mobili perfeve-'

ret, ut inffirius explicabiiur, fien necelTano dcbef,
mpetus illi
ut fi Corpus iptum ntequm motus,
caufa imprclius extDguatur, c pereat , in corpus aliquod olidum, ac immcble, ut in parietem, incidat, motum quidem non
amittat, fed quia ut ulteris juxta veterem motus dirclionem prgredi nequit, ad.oppofita* partes convertatur, haec autem motus ad.
fedio Reflcxio dicirur, five yegrtjjtis corporis mobiis refilirfitis ab alio

357

mots

ringuacur

eorporCi

alicui

ed aliquo

quod-Teque penetraxey

&

nctjc.e

protrudere pntefli

ut

pila

ex',

quae reflexionis quidem eft capax in parietem immitaturj quuni|

cum pervadere nequeat, eque propeIJerej ftatio) reflelitur. Hujfr*
autem reflt'xionis leges unt.
358 I bi Corpus auqid in alterius corporis foUd't mmobilis fuptrfi'
gr.

....

B f Fig. XXI.) perpendciem perpendiculariter inctdat per re6lam

B runum rrjiUrt^ quum non fiC
culariter eiiam^ per eandem titam
major ratio, ut poiJs per aliam relam di<5la deflcdentem. quant
pgr

ft)

_^

Tranlat- Fhilof. n. XLIII.

f f) Entret. Phyf. T. 1. Entret. XI.
(g) Phy. Gen. P. I. Dis. L Se^. Y. Art. X.

ELEM. PH7SICES.

iff

dlrigatur. l. St corpus illud in a^tenu,^ cfirpms fuaiieulurn A B D ( ead. Vig)

i pila ad
prfjcif'm oh'/qu icida,
B E, ita ex altera, parle piU
iiKidit a Iiiiearn, vel fiiperficiem
per lincam B C , effrfmetur an^ufu E B Cj qui dicirefiliet t

per

ipratJ

ilai-n

tur anguus nfaxionis , acqua'is ngulo T> ^ hi qui vocatur angulas incidcnae. nde celebre principiutn illud qiioi , angulas i7f,'
cideniiae f^mpcr lequalis cji ngulo reflcxiortis. Demontratur : rucuri
fempcr per lineas breviores operatur er^o corpas qaod movetur
refi^C"
reflexionls capjx ncdens in corpus refitens , incidit ,
B quae func lttr per lneas breviores, ed Jineae A B,
aiii^ulos farmanc aequales func
resxionis,
Deae incidentiae,
ceteris mnibus, quae nter
breviores dajbus as A F, F C,
cordem trminos duci pofant [/\'G'.'?^^2r/r.].-erco pila defcribft Iincjs
breviores, 6^ aequaiier inclicatas A B, C B, quatit longiorcs, i
inaequaiiter incs nacas A F, F C.
Perfeia angrilotum incideni.ie , &' rcfexionis aeqnaUras
j^s?
defend tantum porefr, i rtL-xio in fuperficle adir.odain po'ca fiic,
nec afpericas, auc (nns parrsuai huic aequacati obfi > nsque ccrporis uobilis motusin ontilu, eu p^rcusione ulsteius iinniinuainaequbilis fucru rupsificies, vel quacun
tur. Si enim fcabra,
que ratione fie diftorta, ab ca corpus Kobile po vario partium fuarum icUi aut afpericare var^c reiiendo" detorqebicur. At ubi de
reflexione lumnis in Tpeculis agitur, quura ca reflexJo in corpori;

&

&

&

&

'

&

bus

cerfis,

lum

&

polris

fiar,

incidstiaae aequalem

J quai
ele

principiutn admi poteft, angu-

ngulo

CAPUT
De Motu
TJAE de

tefiexonis.

Vi.

refrado ejuque legibus.

reflexione niots, ejufque legibus ha^le^s
cen lucem iis criara aila*

expouinus, pluriniam

tura unt, quae de altera mots proprie.ite; nimirriim z refr-avllone iCQnii remsnenc. Qjeu.*dro
um eiiim corpus aliquod mobi'e in aiud corpus iniijobilej ac
iupenftrabe Kdar, veterem mctus diredioncm arr.urt , ac no-

vam

prorss acquirit5 ua quoque quam mobiie ex uno corpore in

aMud Corpus inaequalis reitentiae vel denfuatis traneundo incurric,

&

quideo pfietrac , fed ita reitiftic ,

inclinarur, ut novan
difechoneai acquirac , xin optim definiri olet rtfradio:
mi'
hfici'fji vel curvruio mot^St qua corpus mobicy ub majoiC^Hy 'vc
ntfrem^ coiporis, qujd oblique Jublty reJijUnihm, a rcUa lincai quam defillud

itjocus

rrt
(yih:Liit dcl:fir,

FLFM. REC. PHTLOSOPH.

P. TV.

D.xiTs quod

ciua H perpendiCUU*

rit^r inciJe.fr,

L>b

nihil infiedererur
aureni cbriu-; intelligi

iqnc jubii
,

fcd rft tenderet.

&

adcuraiiiis id ex;>Iiciri pfUc

34?
concipiatur lu?ninis radius A B ( Fig. XXII. j qui in aere pro.
paearus mcidj: cblinuc in fuperficiem aquae C D, hic emm quufn
primmn aqiiim ingrcdiiur , ita infe(5i?tur. ut linea reda B ,
quam re^Tlo motu defcriberet, fi eandem femper denficatem inv3nirer, defleitat,
accedat ad reilam B
quae fuperficiei C
perpendicular s concipitur.
341 Quod fi radius ex punflo F in aqua pofito prodiifler, ubi
ad aeris luperficicm perveniTe:, non amplius relam lineam F
dsfcriberet, fed ita poiius per A B infle^erciur , ut non folm a
punxo Hp fed cti^m ab ipfa perpendiculari B I recderct. Hie ia
Viptirica Vj^Iut certifsinae r^fia(ioDum leges adfumuntur , ac oftenduntur; Quod fi vadins ex ctrpore^ i^el medio rariori in torpnSy ai
facd'.unt denfuti uanfcHy ita motus irifl-^ctur > Ht ad perpendicularevf
acccdaff f 'vo ex dcnjioyi in raritiSy ab ipfa perpcndiculayi rcceda,
Qaud i non lucis radius, fed quodlibct corpus aliud ni
543
ex gr. plmbea, vel ebrnea pila ex aere in aquamobiiquo inotu defcenderct, haec ita moturp infleAcret, ut perpendicular! recedcret, icut vicJsim, i .ex aqa:i in aeiu prodrct ad perpendi
cularem accederet. Itaque lucs, alterius v corporis motus adculatifsim dilingui debet, ne refradionem una caderoque Icge in lumine, alfque carporibus pra^i exitimetur. Qua vero de caufa
quaecumque corpora, fi lucem excperis, ita refringi dcbeant, ut
perpendiculari recedant, facil inceliigetur, fi obervetur , aquam
tpot Corpus denfius miois motui refifterequam aerero, qui levior
ti^ , idcoque motum pae imprcffum ahqua ex parte drn aquam
ubit , tanguidiorem Ceri*
544 OlJumque experirento facil deprehendatur aquam motuf
magis perpendiculari, quam horizontal! refifere, ex duobus nori*
bus, quibus obhquus componituF, pendicularis languidor fiet, ac ho*
rizontalfs sugebiiur, adeoquc pila perpendiculari recedet. At vero quum r^idius lucis facilius in aqua, cryftallo aliilque corporibus, quorum porj> partes ve folidae ftabihoes lunt, qum in aerf
moveatur, quippe quunfi partes acris, acque interftitia ab iis formata perenni fluxu ag(tenturj ra<fs ipc minorem in aqua, qum
lic

&

in aere fefi^entiam teperiet j aeoque lefriogetu

perpefldicalaren.

accedcado a

DIS-

LEM. PHYSIGES.

rrj

DSSERTATIO

II.

StATIGA>
five

De

quibufdam mo
corporum folidorunik

particularibus
tibus

CAPUT

I.

Praeviae notiones proponuntur*

motuum dvers gcneribus, peculiares qudam gravium folidorum mocus func explanandi.
Qua in cradatione quifque imelUgec, quani late
tnotus elementa, eorumque uus ad vicae huma*
cmmoda patear nenoinique iccirco mirum videri ut debeat

laae

34^

If

Xpcnfis

tnaximam hoc in argumento Viris praeftancifsimis operam FuiTc

collocacam. Quibudaoi proind Machematicorum innixi princps
corumdemquc cogiiicione praevia, Staticiim philofophico oculo perluftrabimus. caque (ic notionum ex ordine evolucio.
UAtka ctt ea Phyficae pars, quac de gravium acquilibrio
54(>
Haec fi circa folidorum corporum pondus verfetur Geoflativel Satca citr adjclioiem vocacur; fi de fluidis agat, Hydroftatica nuncupatur. De priore cum Giarifs. Michaele Klaus agemus
dierit.

ctf,

primuni, tura alterara perequemur, notionibus generalibus ante indicaus.

Potentta adpellatur quaevis caufa

547

motum

efficiens.

Pondui

quod potenria movetur, vel mpcui refiftit. Fis viva, ac -vis

mortua quo jignificatu veniant, indigitavimus fupra [ jT, 172. ] Uc
rsm ftudiofuis hic diftiguant nocnuili, vim motricem cum mocu
a^tuali conjundam, quaeciimque illa fit> 'vim viva?n dicunt; cam
autcm quae pondus duntaxat luftinet, impreflo folum aliquo ad
oaocum nilu , pro vi mortu/i habcnc. Momentum ndpellari folet vis
eft,

fnarsae gravitantis. Aequilibrium eftj

hcasj

&

nuuia compeuiatio

mocnemorum

nter

fe

aequa-

Voaraitvd ftmf* cdtpoi^

f^g"

ejCitm
?e unt

ncurdej

iir.t

CLcad

\)e'(yi'inii

ir.

qtorum cxrjr.cs* partes fenfies

ex adveic, quorum pjrrts diver-'

G)avia, fcu iijida, jve ohvia , hcmagcma

grvitaie$ voltiminibus piopcrticuaies antigt^

i-.:.;ur3m-

quorum

hbtriur,
i'!c

rniLOSOPH. p

iLV.ii REC.

j,4
'

volumimbus poportionaicsiioa

haongtrita vtiOj quae giavitaces

r-r

orriuniur*

..-

aliud r/i'>tuF. Primutn el centruii> couimune univerfi , tz coirparae ad corrora reneihi.' cei.crum tclinrs^ ad t^iioi illa feruntur.
AicTum cl pu[)lu!ii liiudiiuri, v^^l ex'ja cor.vos pcuunr > circa

tiist^

quod uncUqu

parras

tes confiOunt

ut

aequuLum

jirn ante

nonv-rntor

P. Schoicur*

<

&

i^>

lve aequi ponderanPappus Alvxund/mus

S'tvias j)fce expliaisiurt. lea in corroribus parces las

Ci)
o "*nes ;hus comprehendcntibus centru:n gravitAiis incra ipfa ilia.
pjcum rt; a: in anaulo emin-iU:o, {^pb.iQdy suclcrjiiphiera coacava, extin'ecvs corUruiur.ex. gr. i^i diamecrorum inrereilione,

ex t^o cunc^j, vei ola co'^itacione iuipenrum corpus aequilibiiuai

tucttir. Terriu-n quod etiain ccyitmm friura e nuncupatur, c tllud pune*
iiim, ifs rjignicudiiie, lu cxteoMie, per quod piano aljqiiD gratis coc'to tan'eiinte
corpus dividatur, n parces aeque inignis.
Prafurj fjve ejufdem irxz pondeiis, ive diveri. K;ic uoi centro'
,

g'.avirMs conji;ruic

lum vero
\o

eft

in

&

hecerogeneis.

dniium

f^oiin ^isx^-

ex poner ur.

i'fra

Unea

550

eft Imea re{3a centr gravita^

,
centrum Hraviumarqurd horizontem perpen

.iirc^lor.is ^rz\\\x\-rt

ipius corporis ::d

is

ccporibus homogeneis rguTaribus; diver-

in nreguianbiis,

duda- [. 143] Nurtcupation-cm Ivanc iv3Ueft,quia dirigic

pravium derenlum, fie, ut ab ea gravitatis centrum , iprumqu
grave nunquitm recedat. Dicitur ctrsm dij^Ai'tcr '^rnvitmis ^ ^j quod
per c en Lili cT gravicatis iraneuiidoj corpus in duas partes equipoa*
dicu.l:nccr

di f antes

unum

dilp'.'lcnt.

^uL'ufn

3I.

adpclhtur linea

refla,

risida. Si inffexilis, quaecrc

liberrir.c revolv poceft. Hu

puntiun lu puxrfiis imma:-.i>e

jin'modi

et

hjiea

B-

Flg.

XXJt

plin

riaida

&

ponderis;

cxpeis concipiaur ac circa immobile puncum 'i.bLic voiubilis.

lefiiKm rnotus eft jud iirifncbile punl-im, enea quod pon*
55:
linrie extreoiis pnnii> (brren ,
hberc mover
<fera et rigid?e
queiint. Ta!c el ( FiZ. cic. I pun.Hum f, i circum ilui prorss.
B moveri po^sinr. Pun(3urn hoc
inMVocum adpcita pondera A
ticf rti^m c^doler pM- fhff? ^ufi-fnji-nh, (6 quod ex ilJo- prors'> imKvobih ;idpe:i)ls corpora una cum ju^j^ibei dependear-t- dem illud'
fcntrum fulri nomine vcnitj Gra^cis Hypumochon onat , qua dicff.

&

rr:

")

Oi

M?,

P. 3. L. i, c.

ur.ivefdl.

(olk-a-.

(j) Sutic. L.

Marh
r,

p.

L.
I.

8.

Df. 4*

i.

Piop.

3.

ELEM. PHYSCES,^
>t^%: fii^^ 'ueifb

p^c^upi,

i^.^;

^^

quia v.t.m^h ^i iinea Vigldla^^quie et:a^

<vfr.

HaihimuticHS^ ye /</?:j w;// aclp{^|Irf> innitiur. Poniera fufr

jugi cxtifemis punttis adpfn , quum circ pundutn fufpn^
ioius e ea lege iuiir.eiu, uc ncuirum pofsc atterun Yincere, Jeoque cmoverej dicuacur in acrii-ih>io conHtui. Bine acqiii^.ide'
raru^a indJgitantur coi pora, <" se eidem jugo a-ivenfa in f.cc^uuibrla
coiifiluntj '/?(>2 <Liqmj'ondcia.fiiia yevb^ ate unum ptaev^la: ufdc ilud piacpandiaT.s npminatuir. RrvqufUXX hbtio|p|^^^]CuSi I^igi^
*
'.'
T,..
tcmaiodius. adtrtiuur. & his ucim'r*.,' ^,'
^

/ii

dem

'

'

Coroilarum
inirapl>ili pun<5io furpeiiftim non quiefcir, nj/
retinafuJn iineie ijii iet,]:ae^.cor-gtcnc, .,quae,^:

^jj /^-^Orpus ex

f^

quum

^***^

puiCto iupcnions

dada

"plario

honzontali ad

perpgn.^

diculum imniinec. Ketedat enim funepenu'ujuii perpenduuari A.

in B; quoniajr* reta A C cianiens per puii^luav
( fig. XXV. ;
comadus C, & tangenti b d peitiendiculaiis produda per cen(k; quumcjus ic omn^uoi redaiun quae eodern
ti uure tranicj

ex centro duci ad tan^enieo pfluut^ ninima ( 1 ) , nnor eric

qusro itda a e: proincjc eciam n^jncr qua^n e B. .Quo circa grave
in B coniiiiucuiri, lorigijs abrl:,c *a .cerbero ^ira vi um/quam in C.
NitiOr. autem gravia propis.; quoad poTunCjad c'eprruin graviuin; Igicur funependulum non ciiquielcct in B, eque alio in
hoc el , non quietet, nifi;
loco, eandem ob caulam, atqus in
.

finjn

A C

piaiie^con^rnau
E converfo aueni -grav corpoie qulefcenfe

perpendiculari

planum , <;\xi
;
s,5>4
ad ptr peiTdicuIumiiirJiiceri hori;zgnci paruileliiaiv Ex quo re cc'c
aint3cium,pendli ope cxplorandia a pianu(n. ii -bprizoilfi paralf
Corpora 2pva' feruidum plaiim
lelum, num contii inv:inatum
upericiem horiontali plano inientia, peiant immQta, ^nea
dirtdionis intra bafm tad-it; cornwinc vei, hnca tadtni extra baioi
incidac 2b;rrando- [ i4<] Rado d\ Hanirca: p;iOTt namque cafu
linea dirtdiuris a ubjfclo pinino tiOentatiu; non tem
alrero- Adhaec: fi in lio ca corps A B D C prolabentur ( Fig. XXV. J avu.
linea dirtdicris E I- li.cra baim C
coatmetur deberet lud
couverij ac cvovi cii exrremum bars vui:dum D, aique adeo
.^

fi

centrum eravitaiis E acend^re per arcum E G lupra honiontaiem

lintam H, id, quod cum aione caufae gr-uVitants pugr.at,
non fie, ntii virbus gr.vitaii sdverant'^us, At ubi C ig XXVI.)
hnea diiedionis K L ultra bafim D C excurrit, centrum gravita-:
K per atttHn^l^^Mhii*' hoizoitaleiB cdaui K N.4 adere pa

&

(k)

fcuclid

ll) dem

Lib- 3. Prop.

i^*
>i>4

Lib.

1.

Piop.

!<?,

ELEM. REC. PHILOSOPH. P.IV.

i^

Ct, qoin attquid obfTftac' Quoniam igitur defccafu non impcd?tur, per arcum undem grave decidac necel'e cft.
Ex coniasratione centn gravicacis deductur parter, tur
Sss
-ca firmis ercda confianc, ac fecurius, quae bafi latiere nnituntur: atque adco nolnaec ipfi dum pedi ucrique infiftimus, tucdperfCtmuSf concr vera labatnur Facil uoi duDCaxac innitii priori quippe caiu bas fat ampia eft, 8c fulera gemina corpus fuftentanti ac
in leciindo anguila, multo anguftior, ubi non nii calcneo pavimentum premimus, excra quam bafim proind diretionis linea facile currit. Hinc etiam rcgulac altandi , inceTus, mocuumque
crpons cxigendorum derivantur. Ipfa corporis animalis confor*

mano eandem

hanc aequilibricacis racionem commontrat; parces

feminae ex aequo dlriburae Jacera occupanc, c, uc medio fc-

jungantur intercapedine aequali , implices vero mcdiinn obtinent

locum. eque in hommibus folum, fed in brucis quoque hoc aequllibrium patefic. Namque avium alae pondus utrinquc ipfis aequale
addunt^' quae colium longius forciuncur pedibus eciam longioribus
intrulae funt, quos volando retrorfum exporriguntj dum uno pede
nix3c quiecem capunt, capuc fub ala, quae tranfverim oppoica eft
recondunt. Innmera hujus generis praeccrmittimus (m).
j5^ Perfpictur ex hac do(liina imiliter cur corpora horizontale planura, vel in punlo etiam contingencia, hoc loco tm denique perftent, quum direlionis linea per punifluin illud tranic.
phacra homognea B C ( Fig. XXVII.) fuper planum
horizonti parallelum pofica, immota confiftiti centrum quipp
magnitudinis a, congruic cum centro gravitatis, ac linea rela a E
duda ex centro ad pundum contadus , cangenci, 8c plano
cft perpcndicularis (n ) ; hinc dire^ionis linea per punium contactus, leu bafim, tranfit. At quoniam C Fig. XXVIII.; linea reda
X a, quae ex centro ad pundum contadus, a ducitur, plano inB
cUnato A B perpendicuhris eft, atque adeo plano horizontal!
ad perpendiculum infiftcre^ nequit: iccirco reda x e, quae horizon-

Hoc modo

MN

M N

ti

ad perpendiculum immnet.

tum contadus a feu

nuilo in pundo plani
,

&

linea

diredionis

non poteft

eft, per

punc-

fphaera proindc
inclinati conquiefcet. En vobis phaenomenoa
bafim

tranfirc

aus vulga:ci caufam aucem non

acis

.*

vulgo oocam.

Ck
{m)

BorcUum detnotu animal. Camus.

De viribui moYcntibus.
EucUd. Ubi j. Prop. 18.

Vid.
tes.

Pardies.

des Forces naQUvan-

ELEM. PHYSICS*

CAPUT
De

Principiis five

17

IL

Legibus fundamentaribus,

& Inftrumentis Staticae

3/7

1|

Xponenda veniunt

^j

'*

quidcm ufus, Statices

quibuscorpomm gravium adn

amplir$ifni

principia, five Legesj

pcnforum divcria imer

ie

ratio derivatur. Princcf^'

&

ad Geoflatkam juxta atque Hyln/ta'

ttcam pertinens fundamentum, idelkec: quanthatem moius datt cor'
peris ejj produBum ex pondeny five r/yajja in njelocitaiefn ctufla, jam alias
cxpei)dimus[ i7<]. Id unum fuperft, ut eocontitmo, cvolamus cetera, quae huic feu bafi innituntur,
paucis compledamur omnia:
eo duntaxat reFpiciemes, ut ad intelligentiam Tironirm adforma*
dat , ik pro Eemeniorum noftvorum ratiot>e ac brevicate dobinae
lumma pociisimum capica percratemus- Sint ergo per ordiocm
porto illud,

&

Princlpium Statices

5^8 /^Eleyhatcs duorum granjtum folidontm

9 ex ejufdem jup extre^

mis liben f^endemiumy funt direiie inter /i, ut eorum difian*

Jiac a cenlro motus^

*n comperto quippe eft corpas B (lig. XXIX) moveri per

non poTe, quin eodem ipfo lempore corpus A deprma-tm pef arcun) A C. Acqur celeritares duorum corporum motu coir
citatoruiiij iunt nter fe, uc fpatia eodem lemporcab iljis percurf*
l.Pcr Leges velocitatum'^: Cekrit^i iguf corporis A ft ad ceJernatcm corporis B, ut arcus A
arcum B D. Arcus aotm prior fe
^abec ad poleriorem, ut didantta
ad diflantiaos E, ^ve ut
adii circulorum, ut notum cft ex Geomeerra
ergo velocitas cor
poris A eft ad velocitatetn corporis B , ut
ad B j fcoc ci: ue

}<9

arcum B

Cad

orumdem

diftanciac

centra naotus

'

PrinGipum Statlces IL
^0 .^Qrpita

\^
tm

gra'vta , quorum pnder aequtmtur , ^ gd aet^uatem

difiantf-am coUccantnr ad penfa rr/pgiiv Ad tentrum motus^
in aequUibrio tnanent. Si pondtra fint inaequalkt^ (^ diftan-

tiquAlesy. non

wnmim

^t^mi^hii^ fid ^h%

pmtdm

majo

ELEM. REG.

ri%

f HILOSOPH. P IV.

dcnaiutn cfc^depiimetitr. Si oondera p.u aeqiialii, qs- diftantlae miequA^

Us^non C:i/iun aequilibrata ^ verlim qifijd a centro montt remoycJW
'

m.igis

5^r
tur,

**5

p^'acpori'ierat.

&

Pars prima patev .quqniam cqipora pondsre aequalia ponunsequalis crnt motus diftincia^ hnbcrur, atque adeo as-

qualis urriuique celeritas ( quum eoini' psr Princip. . celentnres

fi.nt, uc diihnciae, ii haec aequsntar, erufi! te-ericKcs
aequales fine
eft necedej iccucb scqualis
utfoquc eil niotus qu nticas, fiv
momen^a unc aequaa: immota proind in atquiJibrio confilUnc
{per Vef. acqai.jb.) Pars ai:cra olenJ'tur: qiium dtftancise corporura ponuncur aequales, aequales jtidem iuuc celeritates, Et-go mo->
m^iita eorum junt, yc, pondera (narn.. quum pondera corporuni fint,

OT>^eorum rn'^Tie, quanikicss aucem morus daoram CtrpotjlrD, aequali celericace sdtorum fine ut eorumdem malTaer ciuac*<]uoque
Lt pondera iporum). Qua p opter marrentum iilius, quod pondeaequihbno iublaio,
re majus eft, cxcedec momentum alceriusj
praeponderabit. Pars tertia quoque claret: quoniam d'Untia corporis unius major eft diftantia alierius*, celericis paricsr liliiis, majoreric.celerkate hujus; Sunc autcm corpora pondere aequaiia.Ma*
motiis
ac
)4JS ergo ct momeatum corporis remotioris centro
momenrum altcrius; acquiabrata proinds non periftent, verum iiludi
qud emovetur magis, magis quoque praeponderabic.

&

Principlum Statices
3^ ^Orpora
t

penja^

111.

nacquati fondchsj ex jnaequilws dijt'iittis jugo a achtinan acquilibrium, ft diftantiae a centro mots j'ue-

yinty ut ipfa pondera rcciprncc boc eft: fi quod minori pon*

ere donatim eft, tavo magis d:ftct d centro motiis^ quamo /yjagis pm
crofum (ft tcrum ( quo cum comparatur) minuj\ue liftat ah codcnt

ceir o.
Sit enim Corpus A (Fig. cit.) duplo majoris miiaequan
fj
Ct ad qitot^n),,^
B, r?ntque.hoc pado' adpenfa,/^^ dUntia
B, icQc '-oipus. B ad A, id e; corpu B dupla it mnus aT;s'ra
fed duplo reiriuiius piiDio fixo E abfiaat: manifeo liquec A^, 34
B la aequiiibfio confilleie, fi quantitas niotus in uno aequctur
quancitati motus in altero, hoc el: i raomenca fine aequ^Ua. At-

a centro morationq^Ponderum recproca ^quum eium celentates pn-

qui haec at^qusntur, eo ipfo quod eorum diftant2e

ls

lint

in

M? direaiei.rntcr

rTt eoSidfii dilantiac A E

B e, celerit-s corroris B duplo m-.jr ell celeritate corpons
ic iiaec z= c; malla corpcris A zz im corpo^. Dicitur ili
tn. Uc reciproca ndc hasc nccc!ari6 obcincac proportio
ris B
2c:c 2m;m, quoniam igitur momcnium corpoiis B aequarur

derum A

&

&:

fado, quod ex 4vpi^

cejer.iute.i{i. rimBicen.ai,^Tam

conur

tt9

ELEM. PHYSICES.
giti crit illud rr ic

m. Momenturn vero corporss A

eft

produ<^mn

cx multirlicaca duplo majore mafla per implicem celeritatem, hoc

aequilibno igitur corj?oeft; = tmc. quodevidenter idem eft. In
ra perftabunt. Ex his pnncipiis ratio inftrumentoium ponderato*
liorum, ieu Staticorum dciumpta cft ; hoium praecipua habcmur
libra

&

S alera.

De
^4

i^^^

"eu

bUanx,

Libra,

notirsimun

eft

Sraticae nirumentusn

quo ignotum daii corporis pondus, altero nocae grayiea plures diftinjtatis aUlumpio exploratur. Partes in
guuntur. Prima et ^ugum A C C Fig XXX.) rgida neir.pe virga,
in du3S parteas A B & C B tum quoad longitudmem, tura quoad

pondus, aequaie*^, quae brachia dicuntur, divi'a. Secunda eft anfa

per ^or^mina anlae
D B, cui ope a:xiculi per centriim motus B,
tranmirsi, fie aptatur jugum, ut hoc circa anfae foiaaiiu tanquam
cenrrum, iibeie moven polsic. Tenia eft iingu/a Xy quae immpbi*
fer ad ngulos retos medio jugi punfto adplicita ct; nuncupacur
quoque nutria, examen^ t(1 argumentum librae ^o^ quod jugi vel parallelinnim cum plano hon'zontali , vel inclijiationem cxhibear.
Quarta Uin: Janees E
F, quae extremis jugi partibus adpen'ae,

&

&

pondera excipvunt.
36^ Totum hoc organum Staticum, uc exaum

t pr'mo non
brathia o!um, fed fila etam, quibus hae rlpendunrur , pondere
aequeptur iieceTe eft. Secundo lances quoque aequalis int ponders>
fxpocitur. Tertio adcritus uper jugo, quoad fieri poteft , ic exiguus ^c prop nullus. Hinc ad minuendum adfrilurn, axis trutinae

&

foramen in trutina rotundum ic, ut contacinertus, cylindricusj

tus minor evadat. Im i axis ea parte, qua trutifam tangir, in
aciem d^finac, motus jugi pernicior erit. Ad bilancis praecerea per*
fetionem haec fere percinenc. Brachia int longtoraj ponderum quippe inaequaiitas, quae in brevioribus nonnumquam enu vix dixrirainacUr , in longioribus perfacil fe prodic/ Lngula paricer Iongior ob rationem haud ablrnilem fat. Lances melius fupenduntur
st catenulis m^rtallicis, ac iis, ytpote in quae aeris temperies Quaadoqus diverlW.ode agif.
166 Quod ad praeftantiorem adtinej fum ccteris praeferenda eft
libra, cujus cencrum motus fit fupra redam , ex cujas exuemis
Jibran^a corrora pendent: und ceteiis paribus pGlula'.t omnes ,
ut tcntrum grivitacis fugi decur paululum infra cencrum motus.
fus librae notisimus eft, de quo proind nihil adtmet meminiffe. Vitium in iibram refundit poiisiaam b'"achiorum maequalieas
poica enina erdm ina^^uaUtace, non ejuTclem , ed inaequalis ponderis crunt corpora, quae Jancibus impofica aequilibrantur, uti

ELEM. REC. PHILOSOPH. P. IVPrincip. III. j cIcl-c. Fraus haec ( quin ,

omnes ) n dolos bris dciteguntur, fada ponderum in lancibiis permucatione, docente P. Schotto; // enim ( inquit ) iilnd quod pus acqiilibre erat
in dcxtera lance dhuc ui frmfira lance pf^itm, fervet
acquilibr,um ;
fgnum e libram exaam e, ^ttod (i con tinga , ut ex hac laicium
lio

&

fcrmniatffie

Ha

radem

coy pora

yiu'U

aipircanti manif.^Jlum Ct

De
3^7

-C^Tatrdy

quidcm acqualuii nunc

ejj^ (^

ibram dolojam

inaiqua*

{^o)

Statera,

Siater V^r.minus^ Zz Sincnfis, el

deratorium

'vero

injujiaf/i,

inlrumentum pon^

inaequalibus comprehenium { ig.

XXXI. ) Quatuor in eo parces numerantiir , mroiim
'vhga rigiday live jugii/M A B> in hrachia inaequalii B D
A
divium, ex quibus illud, quod /ngius eft B D/in paites inrer fe
quae ingulae dihntiarn punti
fiequaJes a b, b d, d e, &c.
Dj punto A, leu longicudinem brachii mmoris adaequenc , dividiiur. partes hae rursii in alias minores incer fe aeqilts, prd
minutiis decermiiiandis dipelcuntur. Anfa. E D tiguUm cci\'!picxa,
cui ope SLs quemadniodum in libra apcatum ei jugn^. Lanx. vcl
ir'{!i extremo brachii
brevioris adpenditur , uc librandum corpus
i II i
imponi, vel ex lioc rufpendi posir. Acquipondium
el huc
iilc raobiip, propcerea :;/r/?r ftafrae dilus.
Qu inftrumcntam hoc exalun it expofcitur , ut brevius
3(?8
brachium una cun unco adaequet pondus brachii longioris abiato
aequ!poiidio.- aut i id non fiat, brachium longis in partes proporcionales dividatur, quac divifio tencando invenitur. Id commodi habene Stacerae prae libra, quod pondus magnorum eciam corporum nico eoque fatis exiguo pondere per eas exploran qneac;
his exiguas etiarn unquanquam in eo praelent bances, quod
commoriius,
in rej^iociae particulas cognofcere pofsmus,
nibus noiris pleiumque foleamus, ecus in ftatsis. Hac vero Icge
ponds dati corporis inftrumento hoc examinacur: adpcnfo torpore M, cujiJS pyriius explorr.tur; aequipondiaoi N eo in loco bra*
chi longioris coiiftituituta in qo cum iibrn.io corpore acquilibrium obtineati aequihbrio jam pofito, corpus auperifum, eam haber rationem ad equipondium, juni reciproc diiiantia aequpoiidi centro nioius, ad dilanria.T. corporis adpeafi ab eodert,
eu ad brachium brevius;' cilicet i aeqtnpondium N unius it JiA ut 4 ad i ene corIrae
diftjmia ejus D
ad dilanciam
pus M quatuor librarum.
i6j Kaiio hujus Ucuet adfatim (ex Princip. III. S:2c.j Quod
brachiis

&

&

&

&

&

(o) Magiiicm.

Univcrfal. P.

3,

Mag.
.

Star,

Syntagm.

3.

Prag.

}.

Aib

ELEM. PHYSICFS.

iit"

povro momenium in pun(5io m augeatur, ut ii ca vis conftirue

retur, quae pondus centeuarii exiuperaretj adtoHeretur ab eo pondus quLituor centenariorum ex unco F rufpenrtin); ii iriOmentum in
rcfmotiori parte collocaretur, facilius adhuc corpus adpenfum ex1

Arque hinc, quoniam potencia adbrachium ftaferae Jongius adplicata, eo vi rnajori pollec, quo Jongius iliud porrigitur,
patet, vires hoc pado inimmenrum augeri polTe; ut ea propter'
non cicra fnd^"
Syracufanus Mathematicus Archimedes, Hicrotii
mentum Staticae legibus conlabilitum, pollicicus fcit, fe teliurein
JocQ fuo emoturum, fi quis extra cam locus ad confiendutD eflet.
370 Cecerum plura in ftaterani vitia irrepere queunc; fi enim
brachium brev us cum unco vel lance accepcutn, aequihbrium non
tueatur cum altero brachio, fblaco aequipdndio: item ii partes, ia
qu3s longius brachium dirimitur, fint inaequales, auc debita careanc dimenfione, doiofa femper ftatera futura eft: quin aliis quoque excapitibus fillere utentes quum pofsic, nec adeo in prompta
C Faliaciam dcegere praeftarc aic Cl. Wolfius (p) ut e vicacotn.
telleretur.

muni

proictibatur.

DISSERTATIO

III.

MEGHANIGA,
five

De
57

y|

Macbinis dodrina.

M^chanica^ feu Machinalis

/\/B
V,

JL

fctentia tradit priricipia,

ac

movendo cor*
P.J'i ex fe!c impar, machi narum quarundam admi'*
niculo joner^ fjve ad uinendum
live ad movendum etiani iilski reddi pcfsic. Unde madnna me^^^T^i 'l^^^'^^r'otentia

fuftinendo, ac

chanica adpellatur, per qu ni potencia ill adpiicacJ ad fuftinenvel movndun corpus, quorum neiurum praehre illa poisir,

um

apta reddittir. Machina alia jimplex dicitar, alia campofitii. Pnr ex

pluribus, qujrum fin^ulae eorim ad edendum effedum fufficerent,

non

coalefcic; pofterior

tatis

ex

aiiis iniplicibtis cerca lege inviceiu

37a
oerale

Hoc jam
illud

loco unicum Machnalis fcientiae principium, ge-

ubjicierdum ve ni c, quo uno plora ab alis

quidem,

ifthic conftuuta,

iibuic

compiedi.

**-*C p;

ap-

conluTgic.

felem.

Mechan.

. 77S.

Prfn- -r-

_i-

-1
I

ELEM.REC. PHROSOPH.

ixu

P. IV.

Princlpium Mechanices.

&
&

pnndus ita machin^e adplicentur neceffe efl , ut

T^Otentiag
fimiiJ mevcri ncqucant^vifi potentia velocius movcaiur, qnam
hac quidcm Ifge, ut celeritas poicntiae ma)orem
pondusi
habeat rationem ad cderttatem pimderjs^ qnam reciproce pondus ipfiim
ad "jim pountiaei qiiae ratioy qub majar fuerit, eb faciLius fotentia exh
gua corpas insten:,- dimovehit,
pondus movendum r:
374 Ponacur enim vis porentiae r; p
celericas ponderis =: c. bi celeritas
P celeritas potentiae =: C,
pctenriae msjirem habeac rationem ad celencatem ponderis, qm
rcciproce poadus ad vim poteuriacj erit C; c
P; p faclum proind feu momeHtum potentiae p C, majus, quam mmencum pon-

375

&

&

>

c. Corpus igitur ponderdum

potencia moveporto produtum p C eo majus evadac, quo magis
ratio C c exccdic racionem P: p confcquitur, eo facilius ob exigua
etiara potencia, ope machinac, corpus ingens movcri poffe, quo rario cdericatis, qua potencia poller, ad celeritatem ponderis major
fueric racione 5 quae reciproce pondus incer,
vim pocentiae intercedic
Ex quo quidem elucec aducum, hoc per machinas pondera
levandi con^pendiutn cum aliquo temporis difpendio conjunlum
efle, quod taoien jure in lucris reponi debet. Hoc conftituco, machinas, proucad Phyiicae raonem neceTe eft, taiyirpr expendamus.

deris refjftentis P
bitur.

Quum

&

De Veae.
'37$

TTEis,

prima Mechanicae machina,

materia lolida conftans

lius

movenda tommod

cft palus oblongus,

qui ad ingentia pondera ciadhibetur. Tria in eo diftia

guuntur , fcilicet : poichtia movevs , iive momrntum : rcfijlrv.ia ^ five

punum dcnique fixum, lui
pondus fuftinendum, vel movendum
immobili vedis inniticur: hoc latin ful^rumi Graecis hyporriodmny
Vicruvio pip/sjo nuncupatur. Q^ioriam vero cria haec pundla triplici modo difponi in vete posunc, idcirc triplex gcnus difcrimi:

nari lolct.

^76 Primum el , quando fulcrum

mdium locum tenct, cujus mcdi eft

&

porcnciam ,
pondus,
A B, (Fia XXXII. J
ircermedium eft fu.'crum C.
inter

velis

& pondus A,
quando fulcrum C, ( Fig. XXXili. ) in parte
una txcrema repericur, in extremo altero po:entia A, & pondus B
medium obinec. Tertium habetur, in quo poter.tia A (Fig XXXlVj

ubi nter potenaiim B,

Secundum genus

eft,

&

orcupat. Pnmi generis

pondus
mdium nter fulcrum B,.,
vedtem hetcrcdromurn : Secundi homodrumum ad)ellanc tenii generis ad homodromum rvocant.
:

In

ELEM. PHYSICES.

115

577 In primo vedis genere quantum diftantia G B fuperat diftaii

tiam A C, tantini potentia B excedit reilenriam corporis A? atpotentiam, diftanria ic decuque ade (i inter pundum fixum,
plo major, quam diftantia ponderis ab eolem nuno, corpus A vero it centum libraium; modo potentia B decem hbris paulo plus
.aequivaleac, haec iUud adtoller, ea tamen racione, ut dum porentia
fpatium fer decem digitorum defcendendo cnficic , pondiis unius
duntaxac digiti intervallo extollatur. dem eft n vele scundi generis , quantum enim dilintia A C fuperac diftannam B C, rantb
cficacius poienna reiftentiam ponderis vincec. In teruo veis gequod potencia motrix pndus levius
nere id lolum commodi eft

&

mover

dum

pofsic celeritare

majou:

id

quod

fu

non caret

utilicate ,

tempoiris corapendium quaeritur.

De Axe

in pentroelio,

yfXlS h peritrochio, fecunda Mechanicae machina, eft inftrumentum ponderibus levandis apcum^ in quo cylindrus
h
utrihi( Fig. XXXV) quem axem vocanr, fuciis k
Hue fuftentatus, circumnoliium habet ty^prnum^ m e, quod pcriiro'
^78

y^

ihium compellanc; in hujus ambitu baculi tereces , a c, b d, qui

radii^ fcu fcytflae dicuntur , infxi unt , quibus adplicata potentia
pondus ope funis circumvoluii adperitrochium cum axe verfat,
tollic. Alias peritrochium dicitur ipfum illud oibrculatum planum,
cujus in locum fcytalae fufficiuntur. S axi cum hor2oncalem obtinenti jungantur Icytalae, ShchU nuncupatur; {\ vet ad ptrpendiculum eredus fuerit, tro^ata Hominatur. Sucularum uu maximus
eft in mccanifdinis. Ergaca id ccmmodi habet, quod nguliscytalis plures una homines adplicari posinc, quin fefe impedianc.
179 Machina haec ad ve^em prmi generis revocacur , imo re

&

ipa eft ve(5lis perpetuus. Hypomocliurn enim eft in medio axis, videlicet in pundto m, vel f, quin per axem totum puaa ejumodi rede concipiuntur : potencia mouix in a vel b conftituta diftan-

tam a m, vel b m, puno

fixo

habet:

reftencia

in fuperficiei

folaque emidiametro axis e f,

punto fixo f diftac Und quantum diftantia a
diftan, excedic
tiam ef, tanto facilius potentia in a vincit refiftentiam in e quo
proind major futura eft foycala, hoc mapis vires potentiae crefcunt. Atque ex eodem lioc principio deduciiur vis
effifientia ro.
tarum, quarum motns calcando exigitur, aut aquae adfluxu, alarurn
tem , quae vento circuraaguntur in ralctrinis , aliorumque id
axis

ipfius pun(5to

conftituitr

&

genus inftrumencorum.

Ce

EIEM. REC. PHILOOPH.

tii

De

P.

IV.

Trochlea.

tertia MechiTiices machina, eft inlrumentua

conftans uno, vei pluribus orbiculisj circa axes fuosalicubi fisos verfacilibus , quibus circumvoluco fune, quL
du^ayius diciiur> pondera adducuncur. Si unus duncaxac adhiboamonoipafion fi duobus,
tur orbculus SipQlhtur trchien fimplcx,
tribus quacuor) auc pluribus coalefcac; pro eorumderu numero ^;/^
piji'js^ tripaioSy tetraj^aflos iZ po/yfpafts vocatur.
Trochlea fimplex circa axem imniobilera volubilis pocen-^
j8i
tiae motricis vires non augec j quantni enim alendit pondus
f Fig. XXXVI. ; tar.tum decendic A, adebque motus tura ponderi$ y tuna potenciae a^quantur. Qua propcer emoluitentum onine
hujus in eo ltum cl^ quod diretio pocentae rauretur , dum fcilicec adminiculo trochleae ila deorfum movetur, quae alioquin Turfum movei deberet , ut pondus adcollereiur, Adhaec in defcenfu
pocenriae, vires es ipfo corporis moventis pondere cricunt. Dsmun funis crca orbern volutas minus idrricur.
.,,,/
vederR ce perpetuunri hetero
381 Patee vero trochleam B
droraum^ axis quipp fixu L, circa cuca rcvovicur orbiculus, eft
ioar fulcri, circum quod potencia ? 3 pondus, quae fe habenc
perind, ac i eiTenc excretis diametri
B adphcata , fimul moventur. Si trochlea implex { Fg. XXXVlI. ) inobilis fuerit, quorepondens puno icinaobi F,
niam A e^itrcmuin diarnctri A
eft fulcrum, cui funis o?e trochle^e aniciturj potentia in altero

l$o ^"J^Rschlea

extremo dic^r-etri D; pondus d^-mm in medio a, conftuuunturj ac*

vedis fecundi generis, ac
que adto accljlea c comparan quum
j'i:

dilLntia pocenciae fulcro- ad diftintiam pondcrisab et>dem,neni*

a z ut a ad ij Jiquec (ex uperiori Cao. ) aequilipe
xi ad

brJum fCurL'rn fi poccuia fueric ad pnndus , uc r: i. Movebitur

vero a porentia pcr.dus, l illa ad hoc fuerit in majore raioiiequam
fubdpla; poflco enim o/;od fit ut 4: ?, quia dihnsia D A dupla
el dihniae A a, deindo quia poc^nna duplo cclerius movetur,

qum

releritas iccircb potentiae

por.dus r per Princip I. Seat, y
noajorem habebi: rationeni ad celericatem ponderis, qum reciproc
pondus ipfum r.d vun porenriae, fcicct: 2: i> e: 4, acquc adea
poLidus adminiculo crochleae mobis tum mov^bitur (per PricipMecmi- ) Trochlea pnar m^ynofpscuos piimi gcna-ly, altera hasc j^undl gcn^ns m.rno/pn/ios nuncupacur.
In Di fh fh (Aijus unus orbicukjs immobis, alter mobilis
583
fueric C^ig XXXVI. ) daplo ceierius movetur porentia P quacn
:

inferior orbiculus ex a n D accndcre, nipotentia P per fpacium z;

a -f* b x,
hoc eft per duplum
fai pondere confe<fi deiceadac. Proiad dijpajii ope tnovcbc

pondus Mi nequt enim

li

po-

tl'EM. FHYSICES.

iif

potents ponias 5 fueric ad ipfutn in majore racione, quam

potentia,
ft ry. t tque adso dupa reddtur per cundeni
tancundmque juvatur, quantum per m(7i"faflim fciundi ^cneris
Quapropter, quum incrementum omne mocricis potencias ab orbiculis mobibus ducendura it, taniumque vis haec adciefcat quanlm velocitas fjudfm excedit velocitacem ponderis, ea de causa
in iripnflo rig, XXXX ) triplicair poteatia, i quidem crbicu*N, ex d lu b a-itoHi nquit, nifi potencia V defcendeRd
Jus
conficiac fpatium alcitudiais d b Ciplum, hoc cft: nifi tria funis
fegmenca akicudini d b aequaa adducanriir. lea in tafjpafta
quadrijplicaturj in poiyipafio mulcipUcatur plurjes potencia.
384 nd f'olyfpajli ope adcolleur inp;ens ponduS, adhibita exigua poccnt, (1 mo ipus pocentiac fuerit ad pondus msjor,
qum ratio unitatis ad numerum orbiculorum p'alyjfaflum conlituentium. Quarc dato valore poteniac, s= 10 ujjcro tem orbi(

culorum

r: . ( Fig.

XL.

tentia huic raachinae

fadum exprimct valoiem

uftinendi

adpcata

60

n:

ponderis

furrum

po

autem

efcretur hoc ponJus, fi paul major potentiae vis addatur. Spcciatim pars polypafti A B, trochea jupciuf^ pars vero C D crochiea
-:
iiifetiorj ucraque /(f/;^w/ nomnacur apud Vitruvium.

De Prancratlo.
l%$ (J^KancratUtm quarta Mechanicae machina , eft compexu^
plurium lotarum dentatarum cerco artificio, eeque lege
/
confociatarum, ut unius dences denticuis alt^rius rotae
circum axem fuum volubilis inferanturj quo fiac, uc una moca circa
ntn axiculum, ceterae omnes in nr.otum cieantur. Machina haec
eod?m tefte, feu inventa', lea
Glojjocomum Pappo nuncupatur,
q
explanata fuitabHerone Aexandrincquade causa Heronis iiU>comnm
cr>rifru<5lo: nobis JufFecevulgo dicitur. Varia eft illius forma,
lit unam adumbrale, quo patear, quancoper vires rourum ejuceiDodi compoficione augeantur. { r )
Pancratium quatuor axibus fum rotis
385 Sit ( tig. XLl.
dencacis coalefcens Hbeanc rotae ma|res, quoad di^^metrun, rationem ad minores, uc 10; i^ eden^que t ratio numeri dentiun?*
Manubrium A B feu radius, cui adp'icatur potencia ic decuplo
longior radio rotulae C, erit velocitas pcteniiie ad velocitacem rotae C, ut ro: i. In altero axe rota major D, deniibus decuplo
(

&
&

pluribus inlrua,

quam

C decies revolvitur.

'

'

rotula C, ferael convertitur, dum iisterea

Eideni asi commicaiur rotula E aequahsprio
ri
-

'_
I

j[q; Colle^i. Mathe/n. Lib. B. ad Prop. 30,

Ir) P. Schott. Mag.Univerf.P 3 Magia Thaumaturga. Cap.
verse conflru^a Paacrda exhibe;.

ii

I.

_
di-

REC

ELEM.
PHILOSOPH. P. ly.
ii<^
ri^C, quae ex tcmporc fuoi gyrum abfolvac, quo rota
circum
iota F iint pariter decuplo plures denticulis roagitu''. Denccs
tae E, JC uc haec decies revolv debeat, priufq.'m F femel cir*
ca axem feracur, fecumque rotam adnexam G aoripiat. Rota demtai H ipfa quoque dentes plures decuplo habens , verfabitur fcmel cum axe I H,
cylindro K, qui edem qu roca C, dimetro contineiur> acque funis ope pondus^ revolvendo circa axem' I

&

adcoUit.

Pofit igitur hac revolutionam ferie ac proportione, eric

celencas potentiae A ad celeritatem rotulae C, uc loooo: 1000;
iiujuf ad velocicatem rotulae E, ut looo: 100; iftiiis ad ccleritatem G, ut 100; 10; veloci tas tndem
ad celcritaceni cylindr,
ponderis L, ut 10: r. Quapropter obtinet proportio haec (ex
acqup ordinaio ) : velocitas potenttao A e\ ad velocitatem ponderis L> ut loooo; i, Atque hinc machinae hujus adminiculo vie
litxr-^m unam potens elevare, ad loooo libras adtoiiendas idnea
per GioTocoraum, potentia tantis inciemeniis auredditur.
geri poteft> ut inito clculo demonftrarit Clarifs. P. Schott, maviginti majoribus rotis coapmentata, leichina hac ex quatuor
Jiirem, camctfi ex auro conflata foret, in altum excolli fuo t loco
poflc potencia 1x5 libras ponderante, (s)

387

&

Qum

&

De
3S8

Plano inclinato.

ef fuperfcies plana
cum plano hoxU
zontali, cui infiftit, ngulos inaequales conftituens. Recenetur nter Mcchanicas njaciiius eo nomine , quod

Tr\ranu} tnclinatum

j^
^

ingcnta etiam pondera fuper i/io vei uliejitentur, vel adtollantur

facis, Qjapropcer ieges, quibus vires forporum movencium,
pian inchiuri adniniculo augentur ^ paululai expendendae veniunc; uno hoc anrea notato: quod pondus liud, quo corpas plano
uperftes el 3 pondiis
inclinato ruprpoitum dikendere nuicur,
repti'vu?i9\ integrum vero corporis nulli fulcro jnnixi pondus^^folutum adpelletur.
impoSi Corpus ^rave ( Fig. XLII ) plano inclinato
38i?
fitum , uftineatur a potentia,quac agit fecundu(!i diredionem
C

&

ABC

ad pondus ab olurum corporis, ut alad longitudinem A G. Dudis ei.im lineis, altera

titudo plan:
D E ex centro gravicatis ad pun^um contats plani , altera vero
D F, exprimente dire<^ionem gravitsds, feu pondens abloluti, DH;
tis rsfultanc
tercia dfmm E F perpendiculari ad lineam D F:
pufii?a velis ihjlexi , ive angulans D E F, cujus hyporiioclion cft E,
pondus F f pcrinde el qujpp, iive in K, feu in D
potencia P,
conf-

plano psrallelam,

erit potencia

AB

&

.($

Loco cu. Mach.

z.

ELEM. PHYSICES.

117

confttuta ee poesntia nteligatur : toium autri noncus cogicatur

F collei^um ecr) Quarec up in pun<5lo V lineac diredionis

ad pondus in 1 , ut F E ad D , atque ob JniiA B C, el D F=: A B: A C.

Jicudineni tiiangulorum D F,
At pocentia ecundum dire^ioncm Ri ( Fig XLIII; bai
parallelam agat. cuo ab ea pondus fuflineatur , recel'um eft, ut fie
potencia ad pondus, ut alcitiido phni inclinaci ad bfim ejudem,
jpo
Ercdt enim in direlionem R I , perpendiclairi Q^T, vccic uc in T pteniia I, inS
habebitur
tis rurfm av^ulatis T
pondus R COI fiiui mente posr i dem cili<t, quae iipr innuimus , poitis. Piomde potentia I erit ad ronds S, ut S Qjd T Q>
S Q^O, O l^ N
L
hoc di ob imilia triangula
N>
M N. linde potentia exigua pondus adtollee per
erit T ; 5 ;:: L
planum incnatum, fi racio illius ad abrolutum corporis pondtis
fuerit major ea , quae obtinet inter alfitudinem ac longitudinem
plani. Atque hinc generatim tanto magis vires potenciae ad fuftifiendum, vel adducendum corpus grave fuper planum inclinaiun
augelcunc quanc plani lonf^itudo ejudem altitudine major effici
tur: adcoqus fi altitudo fueric infinite parva, f\\'Q planum honzoa"
tale, poccntia (uhnens infinite parva cxporcit>ir. Explano incUfliCimcuf*
P denviintur CochUa ,
re potencia

in

el

&

M N

QS

.*

KQS,

&

De
3^1

Cochlea,

^Och'ca el planum incli-natum circumdujflum in fuperficff

dum nempe cyjijider in /pha-^ , quas heiues
y^ cyb'ndri
,

nuncupamus, aequaJes, ac

tem conjungicur,

in fuptrficie interiore
fcmina vQcatur;

JL

ebrmata

Dplex au

parajlelas ulcatur.

alia in exteriore fuperficie I

,

K (Fig. XtlVjalia

piipr cochea

mas

pofteripr

utraque hoc palo conociatur, ut cavae hujcs fprae, cidem incifie, prominentibus cyndri inferti pirisexale
coagruant, 8: mutuo hlices Tefe excipianc His porro legibuscjon
tnetr latio, qua vnes, cochieae adminiculo adjuvantur.
I9z C^uoniam cochJea I K eft planum incJinatum, cyindri fu
adpicatur,
potenciae , quae cochieae L
perfidem ambiens ,
diretio in planum inclinarum eft baf ipfius cochieae parallela ,
aequilibrabtur potentia cum ponder/e , {pcriiifl, de plano hcliyat )
illa fueiit ad hoc, uc diftantia inter duas hlices fibi pioximas,
fi
ad circijitum cochieae, feu periphenam circuli, quam potencia del*
cribit- QiJoTrc exiguae potentiae viribus cochieae adplicitis mo*
yebitur ingens corpus, f periphera circuli potencia percurfima-'
jorem rationem habeat ad dilantiam helicum proxi marum , qum
pon>"'us ad potenciam
tm qnipp celericas potentixe majorem ob^
Jtinebit rationem ad ceferitatem ponderis , qum fit pondus ipfum
id poceociam atque ade momentum polemice > ponderis. ac re*
eochiea

&

:^

ELEM. REG. PHILOSOPH. P, IV.

momentum excede:. Quo fic> uc validiores fin:

iz8
fiflentiae

guo propiores

iis

hlices inciduncur,

eodem

coch!ffae>
cylindri ambicJ poiico.

3^3 Cochlea, ii rocas dencacae conjungatur, fic, iit illius revolucione impellantur demiculi rotae, hsecque circumagatur, dicitur
(ochiea perpetua, ve iiifinita^ quia fine fine gyrari porel. (Fig XLV.)
5i potencia adplicecur in A, haec unam cochleae circuuionem perficiec j dum roca F E nonni unius dencis incervallo promovecur,
Toties igitiir revolv potentia in A adplicaca d-bec, quot dencibus
jota F E inftfuda eft, uc integra hujus rotac revolutio obtineatur:
adtoque uc axis E H imegram revolutinem perficiat, proind ut
pondas
ex eo dependens per fpatium asquale periphcriac axicuadcollacur. Quare fi cencum dencibus rota F E donata ponatur;
li
peripheria radio A B defcripca, decies contmeac peripheriam axis
E, eric vslocitas pocentiae ad ponderis celeritatemj utcencies periE femel,
pheria circuli radio B A defcripti ad peripheriam axis
hcc ej uc IODO ad i ndc roachinae hujus adniiniculo vis potens
unam libram ruftentarc, cum pondere miile librarum aequilibrium
coniuuet: adtullet vero, fi ad illud majorera fortiacur racionem^ac

I
ad xooo.
Cochlea demai pecuHaris hoc loco indigitari meretur,
3P4
quae Archimcdeae nuncupationem ab eodem illo audore accepic.
CFig. XLVI. ) Dcfinitur ea cylindro A B, cui circumvovitur fpiextrema
rarum inflar cubus, qui opporcunius plumbo co^/flatur
pars A manubrii ope verari circum axem poteft , altera B orificium tubi adjundum habens, ub aqua demergiturj cocufque cylinder ad horizoncem lub ngulo circiter femirelo nclmacur. His
conftitutis, ubi cochlea circurpagitur , aqua per tubi orificium fubiens, ac revolucione ipfius machinae prdetencim per fpiras, veluci
per totideai plana iaclinaca cxcoilecur, candemque ia A profundetuc

it

De Cuneo.
39^

y^Vneus

eft

XLVII.
Jitm, a

pyramis quadrangula in

Planum
vel a

A D FB
altitudo,

b^is,
a

aciem dinens.

A B

hti/udo, \c\

C E

lo-ng'nudo,

f Fg-

doy

acies cii-

ei nuncupantur. Potencia huic machinae adnlicari folita, vel cft

percuciens , vel premens, quae ope cunei findit, divellicque corpota etiaro durisima.
Vim cunei explano indinato ducunc plcrique (renuente in
univerfum Cl. Brixia (t) (de qua nos controverlia nilyl certi ftaluetnus) fpeiSando eum ceu compofitum ex duobus planis inchnatis A
B G: quumque pennde fic , five corpus fuper planum
,
nclmatrD moveatur, five fub corporc movendo planum protrudatufi

p6

Phy P,
.

*. .

1X40. Vid, P. Schou, Mas- Mechan. Syntagm.

j.

ELEM. PHYSICES.

i9

daturj adh^iec direflio pccendae, quaeope cuiiei corpora difpelcic,

fn ad ejus longirudinem parallela: inferunt propterea potentiam
five crafsities cuee ad vira cbftaculi, uti eft dimidia laticudo
nei ad ejus lougitudinem, hoc eft: i A B: a C. Uid quia In acutiore cuneo alticudo minorem habet racionem ad longi{udinm,ea-

dem

haec

fi

ponatur manere, iccirco acutior vaiidius diniuec par-

res obftaculi,

qum

obtufus.

3P7 Haec de machiriis vulgaribus dida inc fatis. Ex his componuntur inRUTiCrae aliae in ufus diverfos, quarum defideritm i
qucm tcneat deinceps, conulat nter cctcros praecipuc Leupoldum,
(u) Varignonium (x)
Machinarum ab Ac^dcni. Scient> Par
fina adprobacarum delcriptionem ( y ) fus exaratam. Kcftriim el,
non artfices, inachinnrumque fabncacores, vetutii Phyiccs docre
ea, quae ab ipis nec ignojrari citra curpicudineo poflunc, nec morari nimium properantes ad alia, debent. Paucula foium jiiveric a4
hprum cognitionem obervare.

&

mmadverfio

in

Dodrnam de

Machinis.

>^-^oniam

ubi tria comperiuntur punla in quorum uno

potencia jnotrix fir adpIicat2,aUeri pondus vincendum
^^s^ relpiandeac, tertium ir, circa quod raotus peifcitur,
veflem * ( /;/ incurviim in quo punla per ineam curvan dif'
ibi
ponurcur> five angular cm, vel JTiflexum, ubi n redis awgulum com-

1^8

fi

fjoneniibus puata confituiintur ; congruenter nobis mente filere

poumus, ibique cradua de eo dcftrina iocum habet; ifthaec au
tm in rebus inulto plurimis quum obtineant, iccirco diveri prorss generis motiones ex natura vetis evolvi perpiciie pount.
Borellus cen vedis cognitione omnes animalium moiu cxpli*
( z; Vires prcfel inlrumentorum complurium hinc
derivantur. frfices, aut forcipes veftem diiplicem primi generis
referunc, cujus folcrum eft axiculus, potencia extremis brachioriim
partibus admovetur, reiiftentiam corpus cindendunn dficic.
$99 Baculijs tem uper genu facile frangendus duplicem beter
rodrcmum vetem exhibet; ucrique enim cxireino majius imprimunt motumj fulera funt rae pedis partes, quibiis baculus inni
itur; refiftentia vincendu mediun haec nter punta contad us Iocum occupat. nd confequitur, eo facilius forficibus dicindi cor-

cari olenditx

R
(uj Theacr
(

(yj
{2)

2,

pora>

Machinar.
Nouvelle Mechanique.
Machines approuves par i* Academ. Koyale des Scienc. de
Pars VI. Tom. edit. Ex. GalUco ia Hipan. fcrmon. tranlat.
prodeunt nunc Matrit.
Op. de mocu aninaij

ELEM REC. PHILOSCPil. P. IV.

tm quo bracbia manubrii longiora fuerint, tum quo corpus

'jgo.
ra,

axiculo propis acccfric: rurfumque baculum hoc promptius franmagis protenfae. Ratio quog, quo partes, quibas adprehendicur,
qut ex nztntai yedis heterodromi redditur , cur mola vento, vel
aquae adfluxu concitata, eo volvatur celerius, quo alae vel ra
dii long^us porriguntur? Aeris quippe adlabentis, aut aquae im
padiiiJ potencias motrices agunc, axis, quem alae, roraev ambiunt,
hypomoclilii vicem fubit, lapis oneris rationem habet.
400 Neque abmili lege vedis homndromns perfpicuam reddic
robis vim rerr.orum; aquae enim ceu fulcro remus inniticur, navis
promovenda ponderis obtinet partes, manus porentiae; ea de causa
ft, ut facihs propellatur navigium; quo lemotior fcalmo eft remig-ns, &> qu calmus aqae propis admovetur, hoc eodem ex
principio dcrivantur guvernaculi vires: icem deducitur, cur navis
velocis procnrrac, qu altis anrenna tn malo adtollitur ? Venlus namque rcmplens vela, potenriae loco eft, navjs pro pondere
ima pars mal pro fulcro. Explicatur quoque , cur clavus tabulae
firmiter infixus, bifido malleo excipiente caput illius prominens,
refert ,
f.tcil revciiaLur? VedtefD namque ecundi generis raalleus
cujus manuDrium potentia movens impeilici tabula , cui excremum
clavus onens adcollendi partes
aherum adprimitur , fulcrum ell
obcinet. Eandem ob rationem culrer una parte menfae adfixus eo
fcindic validi?, quo propis ad pundtura adfixionis res dividenda
adplicatur. Similicer dfncibus molartbus duriores ctiam comminuimus cibos fortius, qum inciforibus ditisj illi etenim fulcro pro*
pis abfunt, quam hi.
l.
Ad axem in perirrochio referuntar elaficae horolo401
cochiea comea, cui annefiitur cagiorum portaiilium laminae,
lea; atque machinae hujus mechanicae prncips ingenio conCtrulio partium autom<tn animantium excogitara fuit. Hac in compage artificila elaterium lamellae chalibeae S( Fip. XLVIII.
in
gyrum convolutae, potentiae vices agir, dum illud ope cacenulae
rotam dencatam, quam n extremitace F, adjuniam habet cochiea
cujus rotae circuitione pendfc reliquarum in horologio
A B,
motuSj impeilic; refiftentia proind ab elaterio fuperanda eft rolae E, atque ad: ccterarum revolutio ; cencrum motus, feu ful;

&

&

crum

in a- e iplo

401

B, reperitur.

Jam, quia iamella

elaftica plen convoluca, urpot validius

tenia, quum lefe evolvere incipit, vi poller majore, haec vero continenter iplb evolutionis decurfu imminuatur; reiftentia ex adverfo autem eadem jugiter maneatj (dificultas quippc in movendis
horologii rotis non decrefcit ) ccirc axiculus cochlcatus quem
fed in conicam formam aptaelater iub fuae cvclutionis initium agit in

ambic cacenula, non in cylindrum,

tur

quo

fie,

uc

dum

axiculum, ariliorem hujus partcm K L carena compleclatur,

amporem axis ambiiuoa F ?el

gieTu cvolucioais, cacena in

at pro-

O pertin

ELEM- PHYSICES.

^3i
.

ad eandem femper vincendam reftentiam, idem

potencia retinet ; quum fcilicec atqua fit com*
peniatio, fic ut intcgns eiaterii viribus principio, ejus mnifntutii
lemperetur velociiatis imminutione, duoi nempe potentia p r ca
agens, inmo propius admoverur fulcro B; ubi
tenam adpHcata,
contra demceps , ampiitudo axiculi efiicit , uc, decieicente quidern
cx k(e porentij haec tamen fulcro remoVeacur lon^is, radio
ydclicc pirarum F, vel O, atque adeceleritas augeatur.
Axes in penirochio haud dubl fuiic etiam claveSj quibus
405
timur sd eJateres hoiologiorum intorquendSjaut pondera ecum
dem adiolienda, quae pro vano hjoioj^ii itu modo jucuUm^ modo
trgatam dabunt. Terebra queque geneiis hujus et infiumentum
quanquam hoc ob pr^s circum cupidtm concortaSj aiiquid de cochleaj ob acumen , in quod dennit, quidpiam de cuneo admixtum

Qua propter
jugner momentum
lingat.

&

habet.

404 II I. Trochlea , in qua vem quaerere ineptum fibi viderli

audader pronunciavit Carteus ( a j ftorfum ufurpata , vires por
augest j conimibus adjungitur, uti jam
ea lege , ut vel aliae a!iis immineant , quod
fchemata fupciiora exhibucrunc, vel iu ad invicem paiallelo juxta fe couftituantur obuuli magnicudine aequales ( Fig XLIX. )
quae conftrudtio percomrooda et, tune mxime quum anguftiae fpatentiae perparra

docuimus^

idqu.e

quum

fie

quo machina Iocand;i, coorduiationem aliam Ron recipiunr.

In ufu trochlearum obfervandun monenc , qui de his agunc uc
partes funis dutaiii onrines lemper fine ibi parallelae. t quonatn
funis in trochieis majonbus minus infl.di debec , qum in miicciic iliae his praeftant. Vernn quia numerus funiuna
nonbus
cx araplitudine trochlearum non augeturi adhaec quaedam in majonbus orbicKs ee ofFerunt inconimoda, quae ex pondere eorundem majoris ex adtntu valdiore in axibus &c. oriuntur: iccirco
iegem ilam in univerfum haud obtinerepaiefcit. Porread evitardam
fntionem feu trochleae^irca axiculum uum, leu axis in permochio
intra loculameniun?, leu nnra foramina, c\\zq chiUm-a dicuntui oporlnum fuerit, foramina orbicHlorum,aut loculamenta, non rotunda, fed
cx tribus, quatuorve arcubustircularibus convexisefbrmarei has eniii
fupetficies arcuatas axiculus ete conveitens, in paucioribus punts
continget (b). Trochleae cum axe in peritrochio juntae componunt machinam frequentifsimi uus , quae Grm vocatur,
cujus
fabrica commodirsima a MuTchenbioekio (c) defcribuur. Scula
cum polyfpafto ahud machinae genus reddit, quam capram nuucupant.
V.

tii, in

&

^
(

a}

(b )
{c)

Epiol. P. 2. Epiftol. 24.

Vid. Cl.de la Hire Mechanique. Prop. 6^,
Effai de Phyfique . h^. dicens eam inventam fuifle a D Padmofe, Briftolii in Angl.
Desaguhers. Volum. 1. p. 17;?.
Couts cxperimenc. decripcam.

&

ELEM. REC. PHIICSOPH. P. XV.

IV. Ro:a dencaca, fi dntes iecunduin direlion^m radi pro-'
minsant, i.f'.-/j; fi ad radium perpendiculares fuerinc,
dcorium
ref, puiinitjiy C autein verticales, coio7:&ia adpsllatur.
405 Axis, qui rotara dencacarri faspenumer circumagic, dentibus, tel incifis, vel infertis , Cve psxillis inruiturj
laiema,
vel curriculum rotae nominatur.
Id
hoc inftrumento advertendum, quum derces axeos iaepius FurdioDem iuam obire debcanr,
quim roca dencata, plurium praerertim dentium , magifqLJe propterea adterantur ; firmiores illi conituendi func , qusaj in rta
dentara. Curandum praetcrea , ne iidem dentes rorae^cum eodeni
fejnper paxillo, au: dente ipius axis coramittaRLur j fed diveri: divers dutn icltruntur, fiac^ ut divermcdc intcr fe adtriti ad aequaIitatcT. iKois 0 magis pertingant: id quod efiicitur, fi denies in
fe invicem agentes^ eo Hnt numero, quorum ur.us alicrura exc
iji
4cf

&

&

non

i rota ^o,
axis 7a vel^j denccscomprehedac. (dj
experimenta mcdoj k ratio etiara, antehc ftabilitis prircipiis nixa, evlncit, gravia per planum inclinataai deinif.
fa rrsocum accelerare un'ifi^mheri nam per planum inclinatum neque
gravitantis ciuzt vis, eque motus concinuus tnobis ipius filhlur, proind momentis ingulis rovus a fluido gr:>vifico impulius
accedit, quibus celeri:as ^t J-.-cT/t;^ conLinenccr augcaiur, g propo^tione, qu2e i:xtizt\x.ctJo'u.a.m nter
rtfptn-.-ism giiyit^Litan () J
Uad quwmadmodurn libere labentia in ne lapfus eam vira nariciTcuniur, q-ji ad tantsm adtolli posint sltitcdinem , c qua proruerunt; ica per planum incl'natum dekeadentia viribus iidem
polleanr, neceiie eft , eclusa medii, aliorumque corporum refien-

coiiciceatj u:i

407

V.

Noa

ti

his

enim

po'lcis

quum

celeritas in fine

lapsus acquita,

non

corpore, li corpori deciduo aliud Tefe non ofFerat >

<5U3T id auniaxat quod mutet ducct^onem , conredlarium eft, ut
Vis n progresu delcepss obtenta in acenum impendatur,
4c8 Qua ex doctrina pendulorun motus, iliiu'que ratio piyfica dcrivarur: arcusetenim, quera funependulum in defcenfu pcrcurrir, fi pcctetur ceu couplexum ex infinit parvis Jineis reis,
hoc eft: tcqum plana inclinata ibi mutuo contigua C A > A B,
quorum fiexus, five an'Fig. L.) infinit parvae longitudinis ,
guius A, direionem t'olumTiod mtet, corpus grave arcum emecienuo, eam adtpicetur ce'.eritatem , cujus vi ad altitudinem ei
perimatur

in

&

deai aequalera afcendere qaeat.

pen:oS:

ipTiuTrnet

equidem fili
non oraniEod

Friciio

retinacuii parces

in

pun'o fuf-

flexiles, aeris

raocus decerpunt u.'que: eam ob rern,

mfi okiihuor.uc caufa quaedara conervatr;x accedat, arcus con-.
tinue decrelcent-, eque pondus adpeum ad altitudincm defcenfui
VI.
pro:: US, lej, quod aa lenmo); aequalera adtoUetur.

rtniyjus, aiiquid rerim de vi

(d; Vid

I.

Praelea. Phyf. P. x. cap. z. . G?.

(f) Vid. liiucduci. facil. :n dodria. de motu i P. Erafiiio froePop. 4. eqq
Uch. cap. :
Krafftius.

'

ELEM PHYSCBS.
Cochlea; quae

133

mu

tifariam aptari folet, in uTus corn*

plures adhiberur. Permutm augentur vires earundeoi ope, eo qui*
dem incremento, uc P Schottus integras domos Iigneas cochlea*

VI.

40^

Id prae
luni adminiculo tranfiatas fuiile ex Mulero referac (g)
terea eniolumenci in iis deprehenditur, quod pondus, remota eciam
poienna, ulineanr p^r fefe, modo hlices utriufque mutuo eexad mvicem coinprimanturj posic pioin potencia cicr
cipiant,

&

recrean. Magnus camen pariium hac

in machina adtritus , ulum cjus minus commodum reddic: cui vitio occurritur pinguedinem fpirarum convolutionibus inttrfercndo.
ObTervandum adhaec monet idem Schottus, qu durabior it co

dipendium inte quetere, ac

chlea, matrix plures fpiras comprehendatj i

habeat , cune moles ponderis adco Hend, ut^
facil infert

410

h)

enim unicam duntaxac

illi

innixa

kbem

ei

Ad cuneum pertinent artefala varia; cultri , gladii,

terebrae, aiiaque fioiiaj quin eficacia molecular m cor*

Vil.

forfices,

pora naturalia componencium ex natura hujus machinae mechanicorroivorum , quacae derivatur: venenorum Icili et acrium,
lia func mercurius ublimatus , arfenicun, aqua forcis, ikc. quac

&

cuueorum

inftar

aguni.

Adnotao

yN

machinis mechanicis funes mulciplic racione ufurpar

ac debent; hi uti adminicula func ad movenda
machinarum ope moles co^porum^ ita impedimenti aepenumero non exiguam partem addunc. Pro dignitace auxit hanc Mechanicae Tratationem P. de Lanis; i ) eandem CI. Amcntons ( j )
primus exegit methodo concnna, oftendicque muicum interi:fle, rsr
fiftentiae hujus menfuram nade, commontrans, pierumque ex rgidicate funium unic augeri poTe una parte terti refilentiam , a
motrice potencia fuperandam; id quod expcriments dous com
HDonflravit per fequencia cheoremata. I. Reiltentiam funium rgore pendentem crefcere in ratione dire^a ponderum, aut virium, eos
tendentium. II. Eandem iliam augeri praecerea, ceceris mnibus paribus, ea proporcione, qua diamcter funium accrefcic. ll. Funes
c6 complicari diciliiis, qu cyimdri, vel trochlcac, quos ambiunt,.
funt minores; quancumvis reiftentia haec non augefcac ea ipsa proporcione, qua diametri mnuuncur. H's Autoris animadverioni*
bus cxperimenca,
lUulrationes adjecit Ciaris. Noiletus. (k.Uv.
/411

folenc

&

[g, Mag. Mechan. Syncag.

( h

Loe.

citat.

6, in

Proem.

cap. x.

(i) Magift. Nat.& Are. rom. a. L. II.

Memoir. de P Academ. des Sienc. i6$$,
)
( j
(k) Le^onsdePhyf.Exper.Lcc. ), Sci:. 5.

p,

ixy,

Hi

ELE,M. REC.

PHILOSOPH.

IV.

P.

DISSERTATIO

IV.

HYDROSTATIGA.
Principia Hydrolaticae.

B,^

de gravium fluidorutn viribus agit,

fcuu digiufsiPhyices parcem paucis compledemur. Ouplici autcrn

fy&.m modo eorundenj prefsio poceft:
alcero dura Huida curn uidis, alcero dum illa cum folidis immer*
iis conFeruniuri de ucroque adcingendum eft aliquid
primurn hoc
loco, poleris exind contemplab'mur. num ifthicj pnufquiai

Jl
"J

mam

rcm

pnnapio ordiamur,
cujulibec

fluidi

velut cettum conftituamus necefl'e d\

gravicare n paces inferiores

partes fuperiorcs

cjuibus ilae iiKUtnbunc, fufidumque vas premi contin^ncer atqu;

urgeri a fluido coaceocp. Scicum prosft, minixique concrover

fom habebitur , id, ad macenac gravifcae aclionem cantis

per mentem revocemus , acque C ut par ell ; cogitem^^ , corpus qiuad nacuram pedatmn, aequ comparacum elle ad hunc
illumve iocum occu^andum, eque vero locum ullum encis cor^ore rclpecliv prupriiirn dici polfe. Coepcuin
ex ordiae profe*
qustnur notionibus ant expoids.
Fluidoruin prefsioQem dm hic rpcdmus , gravUatem \n
415
quae
lis ipcctfic^'rn conliJeramus, quo nomine intelligimus illara ,
corpori rmptcit, quatenus in entium corporeorum certa chTe, re pecie reponitur, hoc e: Si maceriae duie, ratione ponderis,
tnttr fe conferan:ur, (ucramque eodem voluminc compr^-henam )j
pondus hoz com^9ii2iiMCi z^avitas jp'C Cica nuncupatur. Ita gravita
lem av^ue, Ipecicam videlicec, ad griviratem mercurii cTe dicimus, uc ad <4, quo immimus, alceruj hac fluidum aequali
uL) voluramej decies^ & quarcr pijs adpendere, quaoi illud. Vas
uniforme dicitur lUud cujus oaines fecliones fundo ipi parallelac
func figura fimiles, & amplitudme aequjJes: cujumo^li hjbentur
?

va'a

cyhndrica,

&

prifmacicaj licuci

tx.

adverfo cujus fe^lioncs in-

ad baitn
arqnaks erunt "jas difiyme yocacur. Hujus ^mptude,
minor fu?r:t qutn veris apicem, 'divcrg-cns diciturj concr ibde ab aiiori vcrcice continu adfundum ufquc amplicudo crefcat
(i

I/as

convfrgens

pdo

nomiiiatur.

func coonexi,

auurrac.

Tub'i

commu7iica.nts

uc fluidum immifni

cjc

vocitantur,

m^'-^

in aura

qui eo
libere

^*

EirM .PHYSICES.

155

Leges de prcsione fluidorum.

4*4

EX

"^^

Fluida vas comprehenfct ea

I.

premmt

in rntione

t^ proinde eorundcm

ipfa

Auialtitadmis, qud Juper planum horir^ntale emincnt ^

tiidinis bafeuSf >quae iHorum defcenfui opponitur: acflitnaTid
prefsi

fecmdum

raionem compofuam altitudim^y

bafeos,

?rimo quipp, fluidurtt vafe uniformi A BC D (Pie. LI.)

415
d pcrpendicalum ercdo contencum, urgetur fccundum direioneru
isorizonti, feu fundo vatis perpendicularem; eque partes duntaxac
fundo proiin^ac, cd fumma omniumj quae ex amplitudine bais
altitudins aB rcfulcat, vm fuam exferit fper . 411.),
B D,
Qiiarc prefsio in fundum tota mole , hoc cft, ab altuudmc in

&

du

aeftimeiur , neceTe eft,

Secundo: Quod d fiuidum vafe ad horizontem inclinato
fFig. cit. ) comptehendatur; tametfi major t maTaj quoE
Bam tamen fluidi partes velut incumbunc plano inclinato a
iccirc gravitatis parcem in latus ive longitudinem plani cxcrunt.

bafim
4i5

N O

N,

Ea

igitur vis duntaxat in fundum

ab, habita racione bais.

agit, quae aequalis el alId quod dilucid menti letur,

perpendiculutti a b paraelis, in colutn*

itudini

niolem , dudlis d
as difpefcendo.
4C7 Tertk: In vafe divergente ( Fig. LII. ) bais c d haud aliter premitur, quam i foret cylindro e c d f, fluidum contencum;
perfpicuum eft ctenim , columnas
m, 1 i, &c. vais ipius parietibus inniti ccu fulcris, bai veio eas folum incumberc, quae ad
perpendiculum eidem impendsnt. Atqui hae> alcitudine eczz f d>
se dimetro e fz; c d, definiuntur. Fundus itaque vafis divergen tis acquc premitur, atque i cylindro aequalis aUitudinis,
baleos
fiuidi

&

iuidim. coramiteretur.
4r8 fiarlo: In convergente

KH

fundum

pereft,

Fig.

LU.

demm
)

commonflrandum fu-

vafe

non minus urgeri ab ipfo fluido ,

amptudinem K Q^T H fervarec

i|um l vas aequabilem ubivis

ibet praecipuum hoc, Hydrolaticae caput, peeleganti ratiocinia
CI. Varignon (\) f^. 'bil re
Demittantur ex msrginibus rupenoriv
bus,
fecunum diam^itrum oppofitis (B
C) ad fundum perpendiculares B M,
CO-jtum portio bafeos K M'in partes aequa
les, auc minores dinidiae iineae M
dirimatur, ac cali in numero,
^ui femper aequcrui: fummae terminorum progrefsionis duplae, incipientis ab unitate ex. gr. in 5^ in 7, in 15. in 51, in 63 c. Nem
dividacur, fi lubec in K U, U 1, L M acceptique
pe K
N,
N aequalibus, cuique harum partium, agantur K Q^, L R,
:

&

&

&

&O

A N,T H

& aequales ipfi

paraiiele,

^- -*-c ..----.^

(l> McEaoifesde

-;

l'Acadeoa.

Un*

p.

B M,

vei

C O.

'

"

'

U.

cdic Hollando

--rr'-

ELEM. RFC. FBILOSOPH.

is
bir

p. IV.

4:9

fuper fulcro

E D

E N, Iibrameafiim exeree*
M adverfus ccluninam E M, quae baiis m.^rgine
exerccbit
inquarn ) perinde ac cercc pcndus Z

H'*! confi^iuii?,

coeicetiir:

columna

fluidi

luper bilnnce E Xj cujus hypomoclion foret in Y, S brachitex'

{remum E per msreinem rubi K E
retineretur. Jgstur quoniar
hoc p5lo crus fulcro Y fulentatum duplum forec ponderis Z;
brachia qu'Pj> vecis E
aequamur, suc 20 aequaiirate parum
ceerrant, fuOineret utique proind fulcitnentum, &: pondus^ Ss: alioquin Girui refi^n&iam imic aequalem,* iccircopuncum' M, aut portio t N iplufmet fund, duplo coluiiwiae B
prajmaiur, necefe
eU f?u pc^tind ureebiur pars L Nj acue i R N, ccliioiDa foret
iiuegra fiuidi , ac fui. do imniinerec

4AO Quapropter fi pe^etur A N L E D tanquam columna hujurcemodi comperietur firiiliccr, quod, dum fiuidum Tefe librat fuper ulcimeiuo L coDtra fiidi K E L porrionenj rctr>Tm obU
unte vais margine K , pars fundi K N premenda jc a uido
>J K D Bi haud fccui^ a:que columna aequaii Q^ N. Par modo fi idun A N. H, F C fundi parcem N H premec pcrind , ac:
Quo circa iuidi tora moles B
fi columna aequaii: N T iniiercc.
K H f C y totum fundum K H ea praecifs viriun quantitaie
premst > qua i$ gravaretur prriluidum Q^K H T, paiis altuudinis,
Sj laricudinis ubique aequalis bafi K H. Atque hoc prersit;nis fiuidorum fundamencum nter alia firmatur experimento, quo tubi plures aeque alti conflituiiniur , fsnguiorucTique fundus aequaJi apertura pcrtunditur , aequalibus obcurarncntis arcendij cventus namque
palana facier> vim eandem ad fuinenda ngulorum obturament*
adhiben oporcere^ quamcmoqufi figurara j^ aut icuin vafa haec au^

iiantur.-

Finida in omnem per te m prcmunt.

Fluida deoifum verss niti, quenjadmodum gravia ceter^
dubiun> eft nemini. In lacera vero connici , ex iplo prellu, qui fecundum gravicatis diredionem efficitur, partiuna habiJitace ad mo

Lex n.

41

carumdem figura, exilicate, ac diTociatione repet perfacil explicarique poteft^ Ijitelligatur eniT. mala fluidi in columnas, conecundum paucula plana fe con
flatas ex exirsimis. Iphaerulis,
Quoniam partes columnae ja. iratingentibus, diTJfa. ( Tig. LIV.
in morum faciilimc cien*
prciioni cuivis ceduoi promptif^irr,
tur y duin dire^ione peipendiculari prenumcur, locum hunc itum-^
que fuum neququam fervarent> nifi a molecuis coluranae xb, &4C, aique omni ex parte rctinerentur. Premunrur igitur Tpliaerulae
punga contaduum;. id qued de omrr
minifuae fecundum lacera,
turo>,

&

&

&

concludendunu
4>i DerriuiD ex preTu, quo urgentur vi gra^itatis, canfcquitur>
4id3 quoque ex imo premere inublime, dum fcilicct aliis premeittibus deorAim, adrollunrur, fec ut in bilmce gravius folidum fuo
'flux, klcefu aUcfum i^i^ax, ^ai^ilmAC Legeia haiK piurima q>
Bbus coluomis

cfi

de$ cccurfentia piaenomena. x vale ad horizonrem inclnate li*

non prtjerec, corporum firmorucn inrtar in fubje<5iurr3 diin*
taxac planum vim fuam exTererec* navis lacere hians aquam hos
ioro cKcipit, ac cant quidera celerius, quo ahius circumtuia na
vigio iupra fbfafnen aqtia eminet: dolium quacumque parce percuC[uor

fiini

liquori cxcicum praebeu

42-3

Uno

tencamine omnigenam fluidorum prefsionem explorare

vaii faramina, aliud mminens

liccbic. Si

natjque pliira inierancur

Jiorizonci

ad^pcrpendiculun

aliud verticale eidem

aliud laceri

^commitatur, aperturae obcuraasentum fubere aptetur, ca lege, uc

foramini exad quideaa congruat, leviori camen iraprefsione queac
dirBdveri; tuiic enira, immiflb liquore, obiervabitur , ab aqua ad
alticudiiietii aperturae pcrungente fuber protrudi; feu imo, ieu las
craii, five in vciticem prorredto foramiai, faerit lijfercum.
lex III. FhiicU bomogcnea fc cam^onunt ad tbellam, ftve ad ean^

dem

hrlxnntaletn lineam.

mutuo , n-on fecundum

fecundum obliquas in aequifcilicec ecundussi
Jbrio fulinent. Atque de primo indubium eft
>erpendiculares lineas^ fluida aequilibrare emetj una qupp co*
umniS in quas diviAjm cogicatur , nequic defccndere, cun vciconringentes afcendant; quemadmodm pondus in lance una
uae,
4deprimi non potet, quin alcerum in altera eodem i po cempore ad*
olatur. In hoaiogeiieis ccrc patcfcic, momcnta columnaram fui
di aequarij parium enim ad defcenfum nifus, ac velocitas eft cmium aequalis, mafla quoque ejudein iter eas generis.j vi^ igitur sdl
tnocum in fingulis .par habetur.
4t)Deind, quoniam (pcrtegem II.) prefso fluidorum in omiTi partera porngitur, columnae perpendiculares b obliquis l^
424

Kimiroi omnes

fluidi

pirres

perpendiculares lincas cantm, verni

fefe

&

&

Quo crca incer onjnes fluidi horeogenei parces aequilibratio obtinebitur; eque una cjus porio fupra horizontaleoa Jin^an
acius exfurgec, qum altera. Quod quidem experientiae haud adverfatur, qua notum, li<juoreci ad labia vafis paululum adurgere:
auc, rpaciuma quo fluidum comprehenditur protendatur amplius,
in convcxam abire fuperficiem eas partes, quae ab extremis verlus
mdium protenduntur, primum naraqire ab ipa liquoris, 6: larerim vais proporcione, atqua ade adiaeione profcicitur: alterum
ab acquilibrij legc pendct omnino i quidem celluris fuperficiei,
m flaida fec adaptant, BeceTum eft, ut quamvis in minore patio redam, quoad enfum, lincam cucantur, in majori tamen, iupcrficiem verfus centrum fuam aequabiliter extrorfum fletant.
^16 LeJt IV. Fluida homognea in tubts commtinicanttbus {^quem*

brarttur.

CM^qae hi fitum sbtineatit ^

qnJcumque ptrmeiro definiantur'} ad
eshdtM alitudincm fufpevfa equaibra-ntuf.
417 In priniis fi aequai perimccro donentur ubij.& ad perp^dicuium erigancur^ res in compcrco e(^. Deind ad horizon-

Si

ica

lem

aequilibrii rario non minns eljcct Cex tedcimu.n perimetri tbornm fine inaeqjales, ex Gsoflaci-'
C1S eruitur principiis, fijida in sequiiibrio futura, l obcineac ouiin altero velocitatis ratio tiA-,
dtm , u rccirroca molis in uno,
beatur. Aiqui haec ratio eft moiis , ac veiocicatis in fluido tuDis.
tjufmodi comspo, Statuatur enim tubus a b ( f ig. LV. 1 amplitu\i\e akcrum C d, ceties fupcrare.- fieri nequit , ut fluidum m.
iilo di?primarur verfus e, altitudine unius pollicis, qum motus iii
*"
anguHiore ftst ad altitudinem centum digitorum.
428,
E igirur cuti moles fiuidi ampliare tubo comprehenfi'
ad naolem in ariiore, ita reciproce velocicas in hoc ad veiocitatirtk"
in illo; momenta proind urrinque funt aequaliaj atque hinc acr
tjuilibrium fiid in utroque. Jam veio in homogcneis fluidis i(f*
luac fiCri, qaD eandem ipfa altitudinem obcinenc , patet
qufi
bafis ( ex Lege l )^
enim presio fit in ratione compofita altitudinis

^e

indr.a n^iiiaac'U',

&

'

'

&

tanquam bas communis, fpectetur & per eamT

horizontaiis linea mnagatur, eriganrurque perpendicula m a, n d,.,
cnt prtisio ver sus bafim, ceu fundum parre una r: e f m a, ex*
altera =; e f n d. Quoniam vcrommentaaeqiisntur fluidi (cx diais):^
gravitas (pecifica {ex hypdh,) eft eadem; ac proptcrea in mu-

fi

verticaiis icdio e

f,

&

Cae preiions ad invicm comparatione hujiis, ceu divera foret,.''

nulla it ratio habenda: confcquitur, preffim in crurc utroquever-'
sus e f, lecundum dire^iones oppoitas tendentem aequari, hoc ci'
a =3.'
c f oa * t: e f n d atque per e f dividendo fata , erit
a d, perpendin d, ive altitudincs aequales, ac proind ra n,
cua aequalia intercipiunt. Eft autem m n ( ex confiruci. ) horizon-

&

upcrficies geminaw fluidi in utroque

ijalis linea. Ergo a d,. iv
tubo ad libeliam conftituotur.
4r^ Lex V. Fluida heterognea in tub'is commimicantibHS ciijufvS"

fgurae atque perimctri,

aequilikrio perfijlunt,

rum

q^iium

gravitatcs pecificae
Sint enim in tubis fluida hoc

4JO

do

ad horin-^mtcm inuinah^
lLomm altitudines fnerint reclproce^ ut

fuomodolibet

E (Fig. LVI.

in.\
etf^
^

modo

comparata,

ut

aItitUf;i

ad altitudinem b F, ficuc eft recipyerc grA*-'"'

ad gravtatem fluid g: futurum adfcro^.
ut in aequilibrio conquicrcant , quum etcnim gravicatis diverra*
fthic habenda it ratio, coptr atque in homogeneis momenta utriufquc ac presio verss communem fedionem B D eo pado nter
lefe conferri debcnt, ut gravitis difcrimen in coniderationem aducatuf: quaravis ubi feorim pedantur, 5c cicra comparationOi|.,
prcfs ( per L(o[^em 1. ) fluidorum duntax.it ex altirudiac,
baft ^
aeftimcturj iccirco momentorum aequalitas btinebitur,
aequili^^^
bruw coBiet, quum eadem fierit centro motus diftantiaru^'',
fatio, quae eft rec'proce gravitatum ( per Princip. Sai. IIU)
Ac fe^io communis, feu bais, vclut centrum motus rcc'^.^451
K. laiclljgitiir^ akkiidmes vero anc ipfae ab eodca diiantiae;
a

v.itas

fpecifica

fluidi

it

&

&

ELBM. PHTSiCK.

ti9

ffgem dioia^ ) pxdsio, libramentumque* fluidorum ,

quuni ex Ib expelantur, ab his pendeac , ac repecatur , oporcet
AcquiHbrium igitur fluida hecerogenea component, Ti altiiudines fue-

fmdem

(pi/*

linc reciproce^ ut fpecificae ipforuni gravitates.

fiuenia, quum ex ampliare fpaio iji ere

motim in ipfo transfiuxu cclerarit,
-jV-I'T
4^? Poiacur furdum ex vafe profluere hac lege, ut anipiiti=-.
do fpatii ex. gr. cylindri, decuplo fie inajor, qum apertura, <qu3e
/um:n tubi VQcatur, ex qua fuidum erumpit: dico , fJuiduirj decuplo majori celeritate d apcrturam erupcurun, quam movebatur \n
fpacio aciore. Adigatur cnim kiidura cyndro comprchenfum vi
quadcmunKuiTKjue verss anguftiorcm partem , eo quidem psfto,;'
uc itervallo momenci nxiius pollicem fpatii emetiri debeat. Perpicuum eft fliiid malarn decuplara, relate ad diametrum orifici ,.
promoveri noa poe hac racione , quin codem fimul tempore pee
ariliofcm parcem> fluidi portio digici fpatium akicudinc aequans
decuplo major latitudine orifici. ind propellatur. Atqui fluidi quamitas pollicem unumalta,& latitudine aperturam dccies coti-J
tinens, nequit data cemporis intercapedine fpatium decuplo minus'
permeare, quin celeritas decuplo augefcac; neceffum igicureft , uc
cccem partes, quas lengitudo vcl altitudo digiti compleditur, cotdem partibus>
quas latitudo foraminis drimirur , per ordiHcni
refpondeanc, ive adplicemur momento tcmporis codem. Id , quo

43 X

Lex Vlt Fluida au

'

tius r4nfu?it,

&

incrementum celeritaiis ad decuplum fieri haud poceft: quur

ad motus cclerltatem perind fie omnino , five corpus =3 To patii
dato tempore percurrac pacium coporis decuplum, feu moles cor-.
porea decupla major, quam fe cxt^nfio patii> eodem tempore per

citra

Ipatiutn

434

7o part corpori?

Dsindc

res^

feratur.
.

"

eadem hoc etiam momentanititur, qu6d quun

fluidum ex latiore fpatio tranlic in ardius, partes laterales conf

tridos aperturae parietes oendant, atque ade impedimentum fuiinet effluxus habeant fluido autm urgente ideiui dem , &- Jibe
rius fee per pacium largius infundenie confttingantur arliori tramite;' hoc vero paflofit, uc flueitis liquidi partes per orificiun^
t^t iibercque fiuxurae, impctum faciant raajorcm, atque faciJctn
bi exitum naiae illico foras profiliant ; q^aam obren)
ncccfle c,
se maius. ckrics capiat incrementu

Be

140
^

ELEM. REC. PHILOSOPH.

D^ Fluidorum cum

'

P.

folidis

IV.

immeriis

aequilibrli rationc.
45)

"\>r^''"^ fluidoum

xVi

iatcr

prefsione confiderata , explifolidis immfrfis aequiJibrii

fc

fupersft eoruni

^'^'^i^^

cm

De hoc argumento poft Archimcdem ( m ) GaMerennus , Boyiius , Varignor.ius , Mariottus

Newionus, aiGue permulcis egerunc nos rem fummatim expendemus , paucis legibus doftrinam compkisndo , quas priurquni por
ordinem contexams, imuironis libracionifque folidoiinn in ni
da corporum veiut naturara concenplemur paululm cU necefl'e^
Kimirum grave folidum fluido gravi nequit immergi , m voluTTen fiuidi par ipfi folido^ quodpcr iinraeronem lecipicur Tua de
tationc dimoveatur^$6 Excipe tamen, nifi Corpus c fpongiofum ; tune eninfi fuidum magna parte ubibic poros iolid.- auc ni hoc immrrfuin difblvatur facile j eo quipp cau particulac folido avulae fluidi
poris fe infinuabunt. Qijapropter, ut immerio reape confequatur,
iblidum pondere fuo reiftentiam maTae fuid , uo loco exeludenracio.

Scevinus,

lilaeus,

<Je viiicaf oportet

parsj incra fluidum

quo

fec ,
uc tanta praeci corporis foVid
recipicnda, quantum eft volumen fcu moles,
qam ibliduiri fuomet pondere dimovere loco uo poceft: atquc uc
immerfio e periingat ufque, doee dera volumen immerfo corpofluidum
fi
ri pondere fie aequale. Liquido ifta intelligeniur ,
partes> leu columnas aequales mente difpcfcatur, unique earumcor:

fie

pos folidum repondre atque inci'jmbere cogitetur. Hoc inieIleio

lequumur pro

triplici

condjtione, totidem.

Leges de motu

libratorio

folidorum

fluldis

immerforum.
457

y
\

EX
^

1.

fi'iidoy

SI Corpus folidum
c imr/urgitur

qufdem ft grvUatis

fpecificae

cum

illud infra fuidifuperficiemeoloco^

imn:otum pcrjlfier.
ac fluidum fub acqualibus dimenfionibus
fadem pollenc ravicace , eo prorus modo fe habet folidum , quo
ipfius fluidi volumen, cujas lorcm illud occupat. Atqui Huidi volumen hoc ante immeflionem cum ceceris fluidi pirtibus loca
uo immotm aequilibrium fervaverat. Solidum ergo immerutii
ctiam cum kfdem in aequiibrio conquiefcic Id clar perfpicietur,
i fiuidum
in columnas acqualrs illi, cui folidum inniticur, divi^
fum concipiatur, ac ponatur volumen fiuidi loco fuo expuUum, a
reliquaejus mada arellij fffc^lo illc folido immerfo.
qto fncrit covliruTrm

43S

4m)

Quoniam folidum

Libri qaibus id pertr3<5lavic, nuncupantur;

De

jlfid9,xz^U:i Si commcncariisiiiulrati l^ederico

iji]de?uit;us

bu*

Cooimandiao

ELEM. PHYSCES,
lcx n.

4^5?

ineaiiur,

ii/itd

Si

Corpus foiidurn fpefik

[it

aliqua fo!um parte der^icrgetur,

t^t
levius fuldo^

tiim

t-

pecifi4:e gravuis [Qhdo.

440 Fluidum namque {ex hypcth.) eft
Igicur fluidiim , minoti fub volumine acceptum pondere adaequac
ipum olidtAm, fie ut volumen hoc ftuidi unam ckhntaxac folidi
ufque tanum perpartera exaequec. At immerfio corporis folidi eo
fu ponderis, quanti eil
tingic, donec fluidi volumen expuifum tanti
iinmerfum Corpus (per ^. 4.n. j ergo foUdum foecificc levius fluido, aiiqua iui parce loum ili immerpicur.
lcx III. Si cQ^pus folidum /pccifhe it ravlus fluUlOi huic iUud
441
totitm im^Jiergitury vajijqne fundum pctiu
44Z Soiidum ca ufque inimer^itur, donec voum^n fusdi loco
uo extruum, iiU pondere fie aeq.ualc, (per . 455-) Itaqiie i volumen, cxpulum mDus. ponderis connneac, qiaoi cospus oldum,
hoc cotum iramergetur. Ac vero fluidi volamcn illud rainoris eft pon.
deris, poiiiturquippecorpus roIidumfpeciHcgrjvis: luidum. proind
fub aequali volumine minus ponderis comprehendit. Solidum ergo
tocuin immergetur. Porro immerfun? hac lege ubi fueric, quum ia
quavis a funda diftantia obtineac, llam fiuidi CGlumnam> quac foJido eft ubjecta, majori pondere arque ad prcflum majore nifu poilere, qur.m ceterasj illa cum his ae^uibrium non conlituet; proinc iet, ut nufpiam immotum coniftat Corpus folidura, k in va*
js

iundum

praccipicet

Tefe*

Uinc

Corollarum

^UM

folidum tmmerfum fluidi volumen loco cxcldmi^

hoc autem ceteris ejuldem parcibus fuo in itu fue}
^'V rit fuftentacum; neceflum eft , ut ubi olidtim in ex*
ful voluminis locum fuccedit, ab lifdera fluidi partibus canrujiden
ponderis, quancuna in ipfo folido eft fuftemetur, nemp quantun
uo de icu dimota fluidi poni continet : ac proind, uc oduii
tanto lu ponderis veluti privetur, quanti eft volumen fluidi, quod
immerione fata. loco fuo exclufum fuit, Pondus hoc folidi dimir

445

nutum
foier;

rc/pefway cofnparativay aut adparens gravitas nuncupari ad^uunf akera^ quae corpori in fpacio penics vacuo corepecer

rct, xeray

&

ahjniuta rei adpclletur.

nd quia

gravitas haec fola diferentia, quae eft infer,

graviratem utriuquc, hoc eft, a denfitatis difcrimine
^roficifcitur, iccirco ejudem folidi immeri refpediva gravitas eaiem eft, fivc immerfum corpus fluidi fuperflciero coaequec, feu profindius agatur , pofita fluidi ubivis acquabili dfcnfirate. Pofrb idi
*i\iio abfolutae gravitan decedie, ive aiura ponderis, quam facit
iem folidum in divers fuidiseam rationem haber, qum gravita tes
pecificae fiuidorum. Jadurac ver6,quas divcrfa folida eodem in fiut
4a accipi&mi uri mu kx ut ipi volumina oiidoiMa^

444

fpecificsm

Hit

ELEM.REC. FHILOSOPH.

141

P. 17.

PHYSICES
PARS IIL
ELECTROLOGIA
feu

De
445

^j^

Tlhil

l^^j
I
^W

-^

Virtute Eletrica.

quod noftra hac aetate majus Nafcienciac ftudio dccus ,.atque incrementum
adtglcric, aiic acrius Philofophorum cxcitanc infortafse eft,

curali

genia, quarn 'vis eleclnca ^ uc proindc turpc vidcatur Nacurac arcana inquirentibus pulchcrrimam hanc Philofophiae partem aut neglexiflc pcnitus , quod fecerunt Vctercs, aui
vix leviter adtigiiiej quod
Rcccntiorcs plurimi, neTcio qua dc
caufa fccerc. Quaproptr > ne quidqiiam qiJod ad rcm haac perti
neat practermittam , Clarifsimis ex univcrfa- Europa Philofophis,
praecipuc veroCl. PanUano (n) facem praeferentibus, quaeftiopcin
hanc utilirsimam fane ac jocundifsimam, priaius omr^ium 3 America noftra, adcuratiori methodo> majoriquc qua pofsim claritacc
tradere dccrevi.^
44^ In hac ergo de caufis eledricae Trtutis pertra<5landi quaef
cioney de qua mxima cum animorum concentione ab annis Ferm
fcxaginca dirputacur apud Reccntiores Phyficos, methodum fclegiinus fequentem. I. Praemitcemus definiciones aliquot , quae jure
vocantur primae notioncs Ele^ricitaiis. II. Elcdrica refcremus cxpcrimenca , quae neceTari dd^ent exponi in qualibct hypothefi phycelcbrioruna Phylicorum fcntenrias circ. III. Varias tradcrnus
ca roaceriam cledlricam, ipfarumqiic naevos indicabimus. IV. Sententiam Cl, Pauliani, quae
noftra eft, apcriemus, in caque phacnotnena jam relata tencabimus cxponerc. V deaique. Proponemus<
lolvcre conabimur praecipua argumenta > quac contra noftam
rencenciam eri ab advcrais foleat,

&

&

&

CA(n^ Grand
paucis

Dilionnaire de Phyiqc, Vrb. Eledricii , ex quo,..;

vv
immucuis^ univeram haoc cxcerpimus DiTi^ruc.

Uj

ILEM. PHY5ICE5.

CAPUT
Vo

I.

notionibus ad quaeftionem virtutis Elec*

tricae praeimbulis.

I. Componittir EIe(5lnca machina primo, ^obov^^^^ cujus diameier potcft th n;ajor vel rninor /c<:unu, roca lignea, cujus ope motus rotationis lu-pra
tur vitreo globo, quem nianus cca dfricat : c/t-. ^ tubo frreo,
qui psr cenuifsimas oiichalci hmllas cum vitreo globo coriimuni-

447 TiTOtfo

\l

caconsm habet: quartdy funculis eTcis,<]ui

penfum tnent horizontahter;

quinta deniqu,

ferrtum tibom {ufIcabiio refniceo in

-modum placencae confeto> in quo polsic homo

fcil, commodquc conftitui. Exad admodum

uis ftans pedibus,

rcprafentatur

haec

machina per Fig LVII.

448 Nono II. Corpus alu eletricum, eft corpas verfus qtjoa
quo redeunt corpora quaeque levifsima, qualia unc cacune,
J3iaccuna tricum, orichaJci folia tenuisima, avium plmulae &C-.

&

naoiquc elelrica manifcftan folet per adtradiones, repuiioinflammaciones, moticationes 8cc. Sefe prodic eciam
wirtus elelica per flammam caeriileam, quae cum crepitu excicatur
x corpore elctrico. Lquimur hiede hac elecricitatis fpecie,
quam in pftcrum totatm ,
perfeam adpellabimus. Notio III*
alia per CQmmmkcitionem ee5lrica.
x corporibus aha funt per fe^
Cera obfignatoria (vulgo lacre) ^ fccinumj almen, adamas, cryftum, ac praecipu vitrutn fuut corpora per je elerica. Meta lia
corpora vivencia funt corpora per tommunicaonvm clelrica.
autni
44^ l^QQ IV. Corpora per fe clelrica vircutem fuam maafcftanc, quotiefcumque panno, vel papyro, vel raanu icca fncantur.
Corpora antera /e-f commumcaiionem cleirica vim clelricara pere^am concipiunc, quotiefcumque per filum ferreum , aut per fuliicuium cannbinum communicationcm habent cum corporibus per
adu eldricis. Noiio V. Corpora /xfr/ elctrica nuilanj, auc
fe^
quafi nullam vircutem ele^ricara per communicacionem ,
vicc
vera.* corpora p-^r communicationem eledrica nullan , aut quai nul
'lam vircutem ciedricara per frilionecn acquirunc. ^otio VI. Om*
ia omnino orbis hujus corpora funt verofimicer, aut /ff fe^ auc
^^r 6mnncati9nm eledrica.
'.Virxus

iies> fc:ntiltas,

&

&

&

&

&

CA

ElEM. REC. PHILOSOPH:

4t

P. IV.

S-

CAPUT

II.

De

Praecipuis experimentis elelrjcis.

"g"

"^Ifoncc canim

in hoc Cap rcferemus experimenta

rraecipua, quae fieri folent pe elelricac machinae, ipfque per modum obfcriatwnum fubjiciemus
experimenta, n inus praecipua.
quafi ecundaria.
ExPERMENTUM i. Motus ciicularis impriraatur ope roiae,
4^1.
globo vitreo, intcieadoi adfncatur manu Ceca. Sufpendatur hori
2onc3;cer fur.iculo'urn ericorum ope, tubus ex albo ferro (vulgo
o}a He aa ) con-:diis, qui cum vitreo globo per tenues aliquotorichaici lminas commuincatioriem habcat. Tancam vun clcdncan
cncipic-c F-^r-eus tubus, ut ftstm fiaramulam casruleam ex ipius inu rum crp tu piuhlieniem videas, fi ad ipfura admoveas digitum
cavsm, uno verbo , cor^us quodcumque ver cummunicationim eJec^tiicum.
4"2.
Observationes i. Tubus dem ferreusfuniculorum cannabi
norun ope luipenlus vim eledncam, vel nuam, vcl admodm exi^gu.irn ncpt, quantcumque motu rotationis donetur vitreusglolbns, II. Ex tubo frreo eltrica virtuce donato, nuUam omnino
" mmam ex^itabis, fi verss ipfum admovcas ceram obfignatoriam,
tbuum vitreum, vel quodcumqus ahud Corpus per fe eiedtricura.
Jll x cubo frreo nondum e!crica virtute donato pendeant do
fe invicem haec do fila
-fila cannbina fibi invirera oaraliela ,
recedent, atque ngulum efficient, tatim ur vim elelricam conci-piet fcrreus tubus. Inio quidem eo major cru ^ngulus duobus fiEcromeiri n^
lis cf tus, quo vividior eric eietricitas tubi.
;
men habenc haec do cannbina fila.
ExpERiMENTUM II. Super Corpus )rr /> eletricuai qualis
45 j
ope iii
el placenta reinacea, cciocetur animal quodcumque ,
ferrei communicationem habeat hoc animal cum tubo i quo loqu:bamur in experimento I: t^ntam vim electricam quafi fubira
concipiet, ut fi digi um admoveas, ex ipfo cum crepicu prorurrpac
fimma caerulea, quae tun iibi> lum i fi dolorem pariat ade lenbilem ut vos aciculam ieviter pupugiTe ftanm credidritis,
j
Observationes I Ad qu^mcumque diftantiam ex tubo fer
45 4
leo reperiaiur placenta refinacea t is qui fuit fuper iiiam toUoctus, virtutem cledricam ftatim icquire dummodo per
filurn fctreum, auc per funiculu.n cannbinum '.Bdidum cum cledrico .t^
bo coT) niinicationeTi habeat
Qji uper placentam re(ina!I
^ea^n collocaturj is ammaQ iu/.i cxuiat ex eUrico cubo quo

4 JO

&

Hmc

&

=*r r<

tt^u PHY5ICES.

M?

habet f6mmunicatiof<em 111 Si quis humi confflens mjnu

.tcacac vas alicjuod irecillicum in quo reperiatur fpiritus vini ca*
Ji\3us, iplumque offerat hoiirni fuper placencam rcfinaceam ccilocatOj iiquorem hunc homo jam eleClricusinflainmabit, quotiefcumquc
.ignem ex illo tencabic excitare. IV. dem proFsus phaeDomenum accidit I quum homo jam eleiricus vas mecallicum manu tenet , J^

^um

homo elctrica

virture deliitutus

fiammam

tentat excitare.

ExpERiMENiUM I1. Corpoia quaeque leviisima^, qualia func

45
rabacum crirum, aun vel argemi laminae tenuiores, avium plumu.
lae, frfur &c. nunc adtrahuntur verius corpus eletrica viriutc oo^
natum , nunc repelluntur ab hoc corpore, niinc adhaerent huiceidem
recorpori. Imo quidtm iefe n^aniViac cletnca virtus per icusa
ditus corporum hujulmodi Jevisinr.orum.
OBsERVATioNts. : eieclriiae mchinae tubo frreo fwper45^
imponatur ptera quaedam metaliica in qua leperiaiitur corpora le*
vilsima , tubum ferreum fugient haec omnia corpulcula ftatifn, uc
virtutem eledtricam tubus concipiet. II. Si tubo frreo fubjeta
fuiec haec eadem ptera, verss tubum aderadla fuiHcnt cotpora
levilsima ipfi impolua, ftatin ut virtuttm elelricam tubus con- epifTec.
ExpERiMENTM lY- Sit lagna vitrea aquis femiplna, & fo
45 7
lio metalico excetis cooperta. Si't in hac laj^na ilum ferreum perpendiculariter ere.dum , quod ad fundum uque protendatur. Filo
nuic frreo communicetur ielrica vircus experientia conftat, quod
quis lagiam hmc una manu per partera ipms inferiorem fufi
altera manu flammam cxcitet ex fupradidto filo, violen"^jreat,
ta commovebuntur do ipius :biti,
pelus r Fig. LVIIl.)
4j8 Oeservationes. I Lagna de qua loquimur, communicationcm hab?at cum tuDo fetieo eIe<5:rico.
quifpiam una manu partera inferiorem lagnae tencns, aut etiam tangens, altei manu flammam excitet ex tubo, is eandem oranino commotionem expenetur.

/;

&

&

&

&

JunliS manibus carenara efforment homines non pauci. Primus

partem infenorem lagnae manu uftineat; utirtius veto
eoflammam excitet ex eeA^ricae mchinae tubo, omnes imul,
dem inftanti percutientur edem commotione, tura in cbitis, cni
II.

e*x

lilis,

&

Jn pdore. Ejufmodi experimentum primum Lugduni Batavorum

falum fuit ide vulgo experimentum pnmum, dicitur La expen^
ca

de Lyden,

Experimentum V. Involvatur charra quadam denfiori pars

aliqua tubi ferei mchinae cletricae. Super pteram metailjcam
collocetiir lagna vitrea cum tubo frreo communicans.
Lagnae
fundum inter
pteram metalhcam reperiatur filum ferreumj ex- perientia conftat, quod i quis ex eadem hac manu qua filum ferreum tenet, flammam xciiec ex charra, cle^'hici tubi partera a'iquam invoivente, mximo cum fragte perforbitur charta haec
denfisima.
4^9

'

&

'

40

Observaxiones.

i. Si

chartac

loco ponatur

avis

ahqoa,
nsor-

FLEM. REC. PHIL0SO?>HMV.

U^

Certifsiaiam adferent aliquocfcincillaeex ipfs impkmt

capice excitaiae. II. X-oco lagnae aquis femipienae, de qua loquebsK
mur in experimento IV
V poTumus uti cjuadrato vicreoj cuju
pars inferior folio oiTodam trjccallica
opcriancur pars Tuperior,
ad excvemicates ufque vicri vix Cek excendente. Nocum eft hoc ex*
perimencum fub nomine tahellae magicae^ \ fpfcuh Frartl^lm':an;,

niorfem

ipfi

&

&

46"!
ExpERiMENTUM VI. fupcr teduRi
conthtuatur placenta renacea , aut vitrea.

a!i

cujufdafn

acdificii

Hanc luper placencam

perpendiculariter erigatur aliqua virga. frrea

experiencia conftat
nubes aii.qua, fulinen in ftnu (uo dferens , virgae huic
ii
ferreae fiiperimmiiieat, ex ea excitabuntur fcintilhie eodem prorsus
modo, ac fi virga communicationem habuiTet cuni vitreo globo ac*
(u fricato exirjuae cujudam ledricae machinae.
46 z ExpEHiMENTUM VII. Super placentam reiinaceam conftirua*.
tur globi vicrei Fricacor, is non modo vira eledtricam fenfibileai,
concipier, fed eciam flammam excicabit ex tubo machinae jam lelico ad qu<:m digitum fuum admovet. E* aienioria vellra: non xcidat uicirnuin hoc experimentum.
4^5 Oeekvatio. Fricator idem nudo pavimento i nftens extwi
placentm, non concipic vim eleciricam fenibilem. Haec funt experimenta praecipua Viris Ciarifs. Nolleto, franknoj Beccara^
Paul] ano, Sz as relata, quorupa conabimuf in equcnti capite expiicationem adferre.
;

qacd

CAPUT
De
4^4

iir.

Caufis Eletricae Virtutis..

/Eras

eleilricae ntutis adignare caufas, hoc opus, hrlabor emper fuit in Phyica quemadmodm adpare*
bit enumeracio.ne fequenti*

SententU Thlofoj)hor(4m jntiquiorum.^

4^^

"^"rUium omnino negotiu-m, rhilofophis antiquioriboJS.

r\J faccrebanc ciedrica phnenmena- In promp:u enimips

ericis

eiant,

eentialis,

&

vcl qualitas

intrineraj

quaedam

vel

occulca torporibus tl^c^

unnuis qudam honor vacg.
lentennaj plurimi enim apud

Pracvalebat in Schos haec ultima

rncantiguos adfirmabsnc aeia pereiluvium eledricum expelli,
ru vacui adduci corpo^a quaecu'.nqiie levirsima. Ku ^oiis qufl
k(ii$ laoaibus dst;>^c iiacc iemeotia (jonfucari.

&

ELEM. PHYSICES.

<4f

Sententia Cartejiu

^6
^

T^^cenim loquitur
Co)
IJ didum
"^^^

ex inftituto egit Carteiu*?

caus elelricae virtutis

eft

>,

facile

>,

xmodo quovitrum

generarl

coigitur praecer illa majufcula

omnes par*
muirs etiam rimulas oblongas incer ejus
quae quum fine anguftiores , quam uc \i\o%
9j glbulos recipiant, ioli maccnae primi elemenci trnficum prae5, benc, putandumque cft haric materiam primi elemenci omnium
,> meatuum quos ingreditur figuras induere aiTiietam^ per rimuias
oblongas
iiias tranfeundo, in quaidani quafi ffciolas eenues,
efbrfnarij quae quum miles rimu^las in aere circumjacente noa
niu,5 nveniant, intra vitrurn e contincm, vel cert ab ca non
9,

3,

intervalla per quae

globuli fecuiwii elementi versus

tes tranlre polTunt,

partculas reperiri,

&

& circa

ejus particulas convoltae, mocu quo

Quaoivis
ejus rmulis in alias fiuunc.
tamen con*
j, enim materia primi elementi fluidisma fit, quia
,, tac minutiis inaequalicer agitatis^ ratione confencaneum eft, ut
credamus ex mxime cencicacis ejus roinutiis, vitro n aercm
,3 afsidu migrare, altafque ab^ aere in vitrum earum loco rever
inc
aeque concitaae ,
,, ti; fed cm eae q^uae revercumur, non
,, illas quae mnimum habent agitatronis, verss rimulas, quibus
nulii meatus in aere CGrrefpondent, expelli, atque ibi unasalijs
,, adhaercntesj ffcioas iftas componere, quae faciolae iccirco
>, fucceTu temporum figuras acquirun determinatas, quas non fa3, cile mutaie pofunr
4^7 nd fie, ut vitrurn fatis valid fricetur, ta at no
), nihil incalefcat , ipfe hoc rootu foras exculfae, per aerem qui5, deni vicinum fe difpergant, aliorumque etiam corporum vicx*
,, Borum meatus ingrediantur , fed quia non tam fciles ibi vas
minutiora corporal
,3 inveniunt, ftatim ad vitrurn revolvantur,
,3 quorum meatibus funr implicitae, fctum addcant:::.v Quod au-
tem hic de vitro notavimus, de plerifque aiis corporibus eciata
>, credi debet \ nempc quod interftitia quaedam nter eorum par
3> ticulas reperiantur , quae quunr nimis angufta fine ad glbulos
9> fecundi elementi admiitendos, oiam materiam primi recipiunt,..
x ditis fequitur Carttfium admifiie tanqum principia coiidem.
ea quae fequuncur.
468 I. in vitro quoHbet xtant pori majores,
pori minores.
Ifti materiae primi elementi ili vero gJbulis fecundi
elemenci
trnitum praebenc. II. Materia primi elementi dificilius movetur
in ser, qum iii poris minoribus vitri. III Propter hanc refiften>,

rum evagantur,

3,

dam

circulari ex

uais

&

&

dementi ck

tiam

acris, materia primi

(oj

Par, 4J^riflcip, ari, iSj,

revertitur in vitrum tyLo\}i>

fb-

^'^

LEM. %W,'PH1IS"PH.

P.

IV.

fuefic prapter friaionsin cgresa. IV. Materia primi elemenc, Zc

m-^ceria clelrca n.'omodo ditinguuntur inter le. V. Juxca Carlefjoi

pcndeoc fucceva quadam efHuencia

x pors minorbus vicri,
adfluentia ejfporos minores ejulasm vicri , ficca manti

eeCfica,phaefiO[Tj;;na

&

|T;a:eriie pri.mi c;I?mca[i

.dem

nuce: a

versas

icatu
\
.4^^ ADNorATioNEs.,'1. Giats, & abfque fundamento tanqnn
.

/cipia

pouuncur ca qaae fuerunt enunciata numeroi.

&

JI. EHusncia,

acTiaentia

matcriae cleclricae videtur

qa.-a uccesiva > uc adnotabitur inferis.

prin*

4^8.
potius
H. Pecu-

i. 3. 4.

ele

imiikanea,
jiaris hace fsiicsiitia Carteii circa ma:eriam eledricam pendeteviVencer ab ipius fylemace generai quod falfum cTe , a nobis de.monlfatuiu yc .. 4, 8 ^s. IV. Eas omnes ob caufas nobis lfc
.rejicinda videcur Carcefii eateacia circ

maceriam cle^tricam.

Sentena Honorati Fahn.

{v470 'VT^^'^^ profefl fententiam probabiliorem propofuit HonoraLUs, f abri qui eodem quo Carteius aevo floruit.
. V-ic enim loquitur (p). ^, Sccinun
ccr^ Hifpani^s;
pingui Tueco, quod vel^ ex filamini7n ca multo igne couftaptj

r^

&

&

ccini liquecentis conftat: neoip in longuoi ducuntur illa

tenacic^s in dubium revocari non
lcnina quorum lentor,
.3, poTunt ::;::: Partes ignis quae fccino nfunt confinuo agunt in
quod deind caloris vi
3, humidum iliud vifcum , 8 lentum ,
vifcous eft
-3, rarefcic, volacque inhlitum, qui etiam Isritas
,, hioc in fiiaraina ducitut quaacucnvis infenfiilia:;;; Porro emitti*
^, tur praedidus hlicus ad indar jaculi:::::
9) Quia prop:r lencrem mareriae, filum cmiflum poroad471
. haeretj ind fit prae mpetus violentia, ut filum quod plusaequo
valdc adtenuatur, vel tndem rumpatur
3> in Jongun ducicur,
a, circ mdium, vel non rumpatur quidm, fed poft validam tcn3, Gonem ex prima illa emisione derivatam ftatim redeat etiam

^, bus

&

&

&

cum mpetu

Anaiogiam habes

in chorda tena, quae i dimitnimia tenione, fegmenta reducuntur verhinc fi fegmentum illud
,^ 8S akeram extremitatem, cui affixa cft
non fine aiiqua vi verss po,, cujus extremicas poro adhaeret,
fuccinum reducitur, incidat in mmutifsima corpufcub,
j ruin>
ipfi futcino adfi.
a, quae facil moveri polsinr, en fecum rapit
>> gic j, Et alibi y^ Corpus fcabrum maleo ddlile vi elctrica cayyy rec ,, .Sic ceDtum4& triginta ab hmc annis de eledricuats Tea.y->ciebac Honoratas tabri.
:. 471
AoNOTATioNEs. In hac fcntcntia hoa cxplicantur phaenome*----
na
....
j,

.,^p

:;;:

tatur. vsl frangacur prse

&

&

&

--

(p) Tom.4.

Phyfc.

'

f 4?
ELEM. FHYSTCES.
^
na .corporum per tommmicaonem eledricorum: yolebat enim P.'a*
bri, nuilum omnino corpus nequidem metalla fieti pofle per 'coj^
muncaiionem eJelrica, uc ex poftremis ipfius verbis jam ciiatis m
nifeftum fic 11. Non exphcatur in hac fententia undenam oriatur
in vitro tanta vis eledrica. Adfirmat enim aulor hujus hypotfeos
ceram obiignatoriam , & fccinum efle corpora omnium mxime
eleirica, de vitri autm eletricitate ne verbum quidem ullum f
cerat hoc locK III denique. Non explicantur in hac fenfnna phae.nomena, quorum hc tempeftate tanta eft copia, ut ftupendum elctrica machina fpedaculum praebet: ergo rejicienda eft entencia Honoraci Fabri canquminufHciensad exponenda elelnca phaaomeal
,

Sententta

D. DuFay.
t\Z.

TxRimus fuic in Gallia D. DuFay qiii viftutis eleifncJe

V^ quaeiionem ordiRC quodam, & msthdo perpendiic. E^-

473

perinnenta

ipfius

confignantur in

praecipua

Monumentis

adfirmatduplicem tile eletrid

recihaceam. Si dplex
tatem /pecijjce diverjam, vtream nemp,
ct e.'edricitas fpecfic divra,' (inquic ille'j dplex erit materia
eledrica fpecific diveriaj flautera dplex eft mat^eria elelric fp
cific diverra*facil admodm ^xpanefitur defe^ht^i phaenomena per
ccnflidum Icicec duplicis hujus materiae. Vult etiam D. DuFay
materiam eie(5tricam oran^pi vonicose gy rare circa^trpjjs eiec

Academae rcienciarumParif. (q)

Is

&

;>

'*
'.
tanquam circ centrum propriura.
''^'^T,.r
Adnotationes.
Vis
virri
1.
ejetrica
videtui^/tatia inten474
flor ec vi eedrica rcsnae: crgo rpecice non ci,isferunt elelnci.

irjcu,

.tas vitrea,

S^.refinacea ele<3ricit^as: alioq.ih dic(ndm

cific diferrc fervidisirpum igneiti

ium

el

f^

ab igne miVus.eryidp'rW

experimntum dignabile quo probabiliter

etirrt

NuN

nuattir

aliquem vorxicofum exlftere in eledrica tnateria: ergo taa^

quni falla rejideaca eft entencia D* DuFay tir materra'tn fet-;
iotuu

MUanu

'^47f
..^

\.....

:
,

ft TErss

-K^Y

finetn ielionis fuae

XIV. fententlam

poluit D. de Molieres; baec quinqu

comprehenditur.

^",

Fuai

quai

:i?i-

captib^us

Nondifcrt-eierica materi^avoreleif<;um cojiteqtis.II. Per

adfirdum marus ficcae ccgurtuf ex elelric-q c^rpo?f injarem gredi oleoi vx)rticuli , quorum piiique f^e per mp\^^ ,.atmqphe
rae diponuBC cia corpus elericum* II Scfe in aere t^cndunc

sticblis olei inira

"

;;

'''_-

'

'

(S)

I.

quodcumque corpus

Ann. i73i 714.^ 1737^

-^,....

,ai^r

UAko-ft

....,.^.-.

'

i-

"

'

RSC PHIL050r.

ELEM.
P. rr; ^
jtSo
leo Tcrtcul acqus propter plenum perfectum ab inicio faidi perfeverans lu iiaraiaj vorricu firniles verss corpus elefricum adfiuunc. IV.

Plures

(ur.c oleoii

vorticuli in mecallis,

&

in

aliis cor-

poribus per coini-nunicationem eledricis, quam in vitro Sc in cor

poribus elcctricis pcr adfnclum, V dcnique. x corporibus non eJectncis i^rediiur iDlenfibilis maceria, quae cum armofphaera corposum eleiricorum fermencilcic, atque ex illa fermentationc oritur
fcintiila, qun ex coiporibus 2<flu cle^ricis folcmus excurere.
47^ Admotationbs. I. Dcmonilrabiinus infeiis igneam eTe
matsriam eledtiicami ergo diftinguicur haec materia ab oleo. I.
Nihil probac oleum corpus tenax ac lencum in vorcicuios adeo
rpidos gyrari,
agi pofle. III. Probabile non el plus elb electncae macerias in corporibus per communicationem eledricis, qurn
in corporibus estricts per fe. Im quidem indicare videntur exIperfDenca, exiguam admodm ele eletricae maceriae quancicaccm
n corporibus quae fola communicacio poteft eledrica rddere ;
ficciori manu fricara niilium unhaec enim corpora caleaSa,
quam fgnum praebenc eledricitaiis. IV, Fermentacio de qualoquitar
1>. de Molieres videtur efle merura commencum : crgo rej-ciendi
cft ipus entencia canquam hvpoches ex orani fermc pane pec-

&

&

Stntentia

D.

Jallabert.

477 i--rAEfc fibi conced poftulavic D, Jallabert n OpufJ--I culo uo de Eledricitate. ( r ) I. Exiftic fluidum ali"*";"*
quod elafticum, & tenue, nonmod rcplens orbem hunc
*tin'iverAimj /ed&' peros corpcrum eciam denifsimorum. I Partes hu;

jU$ fiiiid;> icuc partes fliidorum omnium tendunt ad aequiiibrium

ac proindc cendunt ad implenda fpatia n quibus derelinquuntur
aiiquct vacuola. III. Fluidum hoc b igne clcmcntari prorsus n.
diftindum, atque ^per adfriilum ex inu corporum yer fe elerico*
Yi'.m excirum, fefe plerumque per m-^dum atmsphaerae difponit
crc corpora, quae funt in ftatu a(5luali elei5lricitacis. IV. Flui-

dum hoc

non- eft

homogneas

denitatis;

deauus enim

eft

in

corpo

ribus raris, qum indenis; deniiis enim eft ex. gr. in aere, quam
in aqua. V. Corpus adu ele<^iicum toe accipit ab aere circum-

dante partculas igneas,quot ipi fuppcditac- VI denique Ignisele

mentaris per ic prum invifibilis ecum abripit partculas corporutiH
ex quibus gredi cogitur, fleque le manifetum reddic
478 Adnotationes. Plura unt in hac hypothefi veritati cnfo
materiam clectl2i qutn veritate ahena. Hoc,unum fallum eft,
c^xcam dsDiorem eTe in corporibus raris, quam la denis} denfior

(r)

Expcficnrcs for I' Elelricitc

la caue d? c$ %'%\A%

afCC quelques conjctaures lur

ELEM. PHYSICES.

H^

hace materia ia ccino, vro, adamante, (^aan* inaere,.

aqua, 8cc. Nif forte velic Cl. A\ \xo Unjunte incelligi m;iio-=^
rem macerije elstr cae copiaii, qiiod non a4e6 aburdun yid^W
tur. Cerera omnia lu it ip h:ic hypochefi aqt vera, auc lahioi prb->.
babiliaj fcd haec icnrentia f;iiio innintur fundamento i pro certc
ftatuic materiam eiedricam denriorem ele in corporibuS ratiS| c^qaav
~'^^
in dcnis; crgo ex hoc capite reiicienda eft.

enim

cft

Sententia

yN

D,

Frankli,

Frankrni r s ) haec funt capita notatu dignaf^

Materia eletrica non folm ab i gne elementan jfecf
itiam materia >quacumque commun TpecifiL diftiogui'
tur. II.Exiftit VIS repulfiva mter. partculas ele<5lricae matenae,
particular ma*
vis adcrat^va intsr particulas materiae eledrcae,

47p

fententia

&

III. Corpus eleiflrieum angulum facile ad

per ngulos fuos maceriam eiericam amittic. IV. Corpus
acuminatum non elelncum facil admodiim ele<ftrico corpori lo,
aut I poUicibus dilansj maceriam eletricam ripit*. >,, 480^ ^Adnotationes. 1 Nbil probar ignem eletricem ab igne
II
Datur evidenter caufa phyica
elementan Ipecific dilingui
qimediata phaenomcnorum eleiricorum , quam inferis deter
minabmus* ergo non licet recurrere ad qualicatesadtrativas
re?
puliivas> de quibus in Opiculo ^uo Frankiinus loquicur*

non elelricac.

teriae

modm

'

&

&

Smtentia Ty. Nolkfn

4S1

TTTlC

^"^

eft

proprius fententiae NoIIetianae charaler,

tanca t iciWctt effluentia i

dam fubtili{simae. Sic

&

adfliieniia

fiftuU

mtense cujuf*

rem hanc cotam expofuit Vir

Clars arque de Eleiricitace, cotaque Phyicn optime meritus (t)
I- Mateiia ejelrica niKii eft aUud, qm ignis ciernen-:
taris, qui plus, mmve abundanter reperitur in mnibus omnndi
corponbus. U Omne Corpus ele^lricum iv per fnUonem^ v^ pei
commmicaihriim virtutem hanc conceperit, donaturatmofphaer quadam gnea, quae ad majoreii minoiemv denfitatem fee extendc,
prout inteofior, vel remiior eft corpons cletricitas, III. Ex finii
corporis elelnc continu effluunt gnea torpufcula, quibus com-^
ponitur hujulmodi atmolphaera. IV Non iolum ex- aere, fed etiant
ex omni circumftanc cprpore continu adfluit verss Corpus eicc*
ille

V
(s)

In

O per

j,.

cu

&

cirul
Expcr^ences
Obfervatioos fur 1* Elec^.
a ihilade phe, traduites par Mf. d' AUbird^
Elcncit,
aiibj in variis Qpufculiii
i

trieic, f^^kes

{x)

El'ai

lur

1'

tricum,'

&

ELEM. TIEC. PHILOSOPH. P. IV.

iricum cx. gr. verss globuro vitrcun icca manu fricatnm, ignea
materia, ^uac jadluras abunde reparar, quas ob fritinem vitreus
globus paticur. V. Confldus cxifiic inicr mjtcriam eleiiricafn
miccriam cJeftricam adBuentera, acque ex coconfliClu
cffljer.ccm,
l^o lerus diducic phaenomenn clediicorLim cxplicationem, ui videfc
operibiJS,quae fbcrunt ab ipfo hanc obrem in luceaidica.
cit
4Si Adnotationes. I Propcer reikntiam, 8 elaterium eris,
pars ahqua, nsqje fan exigua, elcflricae niaceriae quae per ad*
Qio'-uro rocationis, fu^rac ex finu vitrei globi e-^.:uriy in
lritun3
ipiummer giobum redir, feu fic adfiiieiis: vix enim alirer exponi potcft, cur tempore frgido 8 ficco vividior exiftac elctrica virtus,

15*

&

&

quam tcmporc
Videcur cxpom

calido

&

hmido

homo

II.

non

In fentcnria NoUciiana

placentam rcfinaicam more

oto conftitutu, non posic flammuiam excitare ex tuoo frreo
clcwtnco ad quem di^icum dcnovet; tune enim confltus maxiius
txiftit nter materiam exeuiuem ex clclrico dgito, & roacnam effiueotem ex tubo pariier elctrico: ergo non expo^iuatur in fementia Nalleciaoa orunia orDamo elctrica phaenmena.
poiTe cur

fuper

Sentcntia Clarifs. Paulian, quae et

nosira

efi.

y^Uobus

veluti prncipioram gencribus innicitur noftra

haec Eectricitacis Theoria, quorum alia recipiuntur
ab mnibus omoin Phylicis, alia veto nobis funt prorsis peculiaria. I. Datur materia quaedam clc<irica. Ec vero dantur elctrica corpora: ergo da:ur materia quardam hanc ipiis virtucem concilians. II. Materia elctrica cft materia quaedam fubfuidiisima: pnerrat enim incra corpora denil^ima >
cililsima ,
qualia (une mecaila, lapides, &c- III. Materia cledlrica eft inatelia gnea, Quonira, matcriae hujus ope, infiammatur fpiritus tini accendicur candela, &c. IV. Matena elctrica non cft homogeneae denicansj dancur enim corpora quae func alia aliis magis elctrica. V. Omne corpus eledtdcum, llvc ptr frlciionemi fiv
per communicationem virtutcm hanc conc.^erit, emicic ex inu
fuo ignea corpucula, quorum plurima in modum acmolphaerac
fee ditponunc. Ec vero eo prorss modo formatur atmofphacra
corporuiu elcctrjcorun, quo form.tur armofphcrra coiporum odoricrorum, ed atmophacra corporu.i] odorifcrorum per veiam emif*
fionem cformacur, ut omnes coaenci une; ergo per veram etriilsioem psfiter crbrmatur acmolphaera corporun-. cietlricorum.
Vi. Toe gnea corpufcula adtuunc ve^sus corpus ckiflricum
4i)4
quoc efluxeant ex ipius inu Suam enim elcc'tricftatcm non amic'i^8j

II

&

cic

glous v;treu$> pott ftihor.cs innunaeras,

& alturas

iirroenia*,

quas

Mr

EtEM. MYbtCES.

ergo jaduras fuas evidenter rparat. Non poLelt

autcm corpus ele<ariciim reiarcire jaduras, quin tot ignea corpivtergd
cula versus ipfum adfluant, quot effluxerant ex ipiis iinu
&c. Jam vero quod Ipcdac ad principia quap iiobi^ lunc hac iii
re peculiaria, illa iunt numero quinqu.
corpufculorum ejf vitreo
I. Pars aiiqua tantum igneorum
4Sf
globo ficca manu fricato exeuntium, mgreditur fcrpeum tubumelcc*
tncae maclnae-, pars alia vero eorundem corpufculorum iefe com*
municac vel aeri, vei corporjbus hmc indecircumftantibus. Confta?
cnim experiencia non olum Elericae machinae tubum, fed&iplum vitrei globi Fricatoreni vim elekicam (enibilieer conciperc
dummod urer pl^centam refinaceaiR conlituacur.
II. I2rca corpufcula, quae excunt ex finu vierei glob ,
48<
quae tubun) f^rreum ektricae maciimae non ingrediuntur, reddui
ir.niainer ekdr^ca ea omnia corpora , quae niacbinam hinc nd
circumdant, eatri fuper reinam , sue virrum, aut imilc quid^
piam non conUtuar.cur, dummodb fint haec corpora per commu*
nicacionem clerica. Et vero :i:ator (uper placentam refinacean,
aut vicream eonrtitutus, JeKihitii-, leu pcrfccl eleciricus redditur
quae
per gnea corpucula, quae cxeunt ex inu vitrei gJobi,
tubum ferreum eieiftricse machinseriQn ingrediunrur; crgo per haec
cadera corpucula ir^/'pafefe , feu iniiidiur eledricus redd dcbec
fricator ideirj in pavimento poiius: rccinec enim in hoc itu veram
expedtam potentiatn eledncitacem recipiendi per vian coinmunicatioris. Quod autem de Vncacore poito in pavimento dicidicarur proportionaiicer de corporibus hinc inde ma^
tur, hoc
chinam circunidantibus, quae lunc per communicacioncip ecftrica,
quae Tper refinatn, aut vitrum non coocantur,
487 III. Circamdantur armophacr densa corpora pe/feSici fea
atmofpaer rara, corpora iniperfe6fe ^ feu riiotaiuer eledhica,
tialitct- elctrica: dcnncas er.im aimopberae eledlriae eft in raiione dsrewla eledncitatis corporum IV. Muica ignca corpufcula e?
inu vitrei globi exciintia in ipfum globum continu receunt prop
elateriun ambientis aeris. Cam ob cauTain vter reilentiam
vidior eft vis elelrica tcmpore frgido,
icco, qum calido, Se
hmido tempore: eandem eciain 00 cauam vividior el eledtricitaf
in pleno, qum in vacuo Hinc Tequicur igneorum corpufculorum
ex finu vitrei globi cfiuentiae refpondre fimultaneam quamdit
versus cundem globum adiirnam ^ partim eorundem, partiaj imJium corpuculorum quae fuppeddirantur ab aere,
circumtantibus corporibus. V. Vcrirsimaci, quinqujm miiim cnfibilis muleglucntia corpul ulorum igneorum, Non datuc
tanea ajjlufntia,
enim ctiam in acmorphacra terretii lenum prfedum ( . i^?.^
quod evidenter requ'eretur ut phyitt? lenfibiliter patefierec fynchro*
fia iila atinencia r
eHuencia mateiiac elricae. His praemirsis

quJJ paTus

eft

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

^t coiidu/io.

V(

48< I

El-Ei^ ^15C. PHILOSOPH. P. IV.

j4
488 In fententia noft ret ex^onuntur orania elcdricitatis
phacnomena. Probatur enumerationc iequenti, revocando cilittad
cauas fuas phyficasiexpeiimema praccipua quae fuerunt in cap. II.

fclata.

alia

ExpLicATio ExpiRiMNTi

I. Ex globo vitrco cc manu frimotu circulan doit'^ exeunt ignea corpufcula quorum
ingrediuntur fer reum tubum, funiculorum fericorum ope iuf-

48^
caio>

&

&

p^oitim hojizonpaliter, eiia yero fefe comniunicanc aeri,

corporibus hinc indc circumantibus Per hanc emifsionsra , toiaincr
inma'
cU%x\qkxs redditur ferreus tubus honzontalitcr furpenfus,
(rtcr tantum eledrica reddunrur acr,
corpora hinc ind circumftantia. Quo fuppofi.o iic ratianor Quum versus tubum ferrcum
totalher elcd^ricum admoveo dieitum iniialheruntdixii cledricum,
tune juxta lcges aequilibrii , debec stmofphacra eledirica denfa tubura ferreum circuhidans deferri verss jcnoaphaeram cle^nc.^m ralam digicum meum ambinteme non fecus atquc aer cxcerior fertur
in cubiculum, cujus fuit aifr interior igne accenfo rarefadus. In
ca mixtione, conflidus vehemens cxiftit inccr materiam eledtricana
materiam eledricam ambienten!
tubum ferreum circumdantem,
digitum , atque per hunc conidum excitacur ammuia caerulca

&

&

&

cumcrepitu profiliens
490 ExpLicATio ExpERiMENTi
filum ferreum quod manu cenetur,

II.

&

Tubus machinac clcricae ,

homo

uper placcntam rcfi-

naceam collocatus funt tria corpora per communi catin em eielrica %

quorum ultimum bparatur ope reinae reliquo pavimento per cont'
municationem tantum elctrico
iicca

manu

fricato

motus

ergo

aliquis

quum imprimitur globo

rotationis

debent tubus

vitreo
,

filum

&

homo fuper pijcentam reinaceam collocatus vim eccerreum,

tricam concipcre maximam.- dcbet 8 dolorem fcnfibilem procreare
flamma caerulea ex copore viventi excitat quis enim non vipropn did^um lanem?
det fiaromam hanc caerulcim g(c vtrum >
nosmecipfi iExPLiCAT.'o ExpERiMENTi III. Admittimus
4^1
mulcanearo qusndam effluentiam particularum igncarum ex finu coradjluentiam particularum igncarum veiss
porum eledricorum ,
eadem eledrica corpora. Per partculas gneas ad^urntes adtrahunper
|ur corpora quaccumque levifsima vcrs elclrica corpora,
partculas gneas ejflumics repclluntur corpora quaecumque levifsima ab lidera corporibus clclricis: ergo in noftra fententia rctc
reditus Icvifsimorum corporum.
exponuntur itus,
ExpLicALio ExPERiMBNii IV. V olsuta commoto de qua fie
4^1
IDentio in Experma. IV ritur a conflidiu vehementi duorum prouviorura ign/sorum , quo um unum inoreditur per manuna, quac
parccrn ioferiorem lagyac vitrcae uftinet, alteium v?r per maIjum q,u3e famijjTri exicitat ex filo frreo.
ExP-i^ATip, BxpB^iiMENTi V. Coflitus v.-hcmcns duorum
49j(
proBuviofum gncorum> quorum unum viam habec per lum fer;

&

&

&

&

&

ELEM. FHYSICSS.

.'^5

alterum vero pe tu um elttricum cauFa efl, cur maxiiTO

cum fragre perforetu ihrta dcniisima de qua fie mcncio in Ex*
pcrim. V.
r
r
c
A
luo ae4^4 ExpLicATio ExrERiMENTi VI. Nubcs fu 'trien in inu
'mitfertns eft corpas 3tn elcdricum, quemadmodm exponctur
ergo Icintillae dibtnc' excicari ex virga frrea de qua agituc

reiitn,

ris:

in Expeim. Vi.

ExPLicATio ExpEKiMiNTi Vl. Pars aqua rofpuculorum

4^;
igneorum ex vicreo globo ficca nianu frcate exeuntUim lelecomvioi
irjunicac corpoubus machinam eleiricam circiimtantibus: ergo
fit tuper
dumniod
Fiicstor
concipere
deber,
enfibilem
eletncam
piatentam reinaceam (O.ftnutus. Debet & Fricator idem flammam
excitare ex lubo frreo ad quem digitum dmovt: in ilio enini Vis

muh

cledrica

debilior eft,

quam

in tubo frreo.

Solvuntur argumenta, cm Cl. Nolleto, tm

ab aliis oppota contra fententiam noiram.
4^

y^^PP.

I.

Explicatio Experim,

non

eft

in

hac nova fen-

I 1 tentia conformis jegibus fanae Phyicae; ergo Prob.

^"^^ antee;
tubus feneus per funculos ricos iufpenlus
fi

vim cledricam concipic pronter caufas

adignatas, pariter

&

vira

clcdricam tncipere debet tubus dem ferreus per funculos cannbinos Jufpenlus

falium confeqens: ergo

&

antee,

prob. fpquela:

tm communicat cum glebo vitreo tubus

nbinos ufpcnius,
ergo fi &c.

qum quum

ferreus per funiculos canulpendiiur per funiculos fereos;

&

eodem modo communicat, neg; tatn

Dift. antee: tam
longc divero modo communicat lubs ferreus> &c. conc. antee,
neg. coneq. Tubus ferreus per funiculos fereos fu 1 peo fus , ita
concipit vrm ele<5lricam.ut illm oronin, aut quafi omnin rctmeati
fufpendifur enim opc funiculorum per Je eJedricorum- contra vero
tubas ferreusper funiculos cannibinos fufpenfus, ita concipit vini
eletncam > utillam magna ex parte amittat; fupcnditur enim per
45?7

&

&

funculos,

"qui

Inft. I,

4i?8

funt per communkationem clctrici.

Si versus tubum clehica vlrtute

donatum

admo-

veatur oblignatona cera, nuUa omnin excitatur fcimilla. Quo

fuppoito fie ratiocmor
ex hac fcntentia nova equitur, i^K> in
co caiu fiarnmula cum crpitu debeat excitar! ex tubo feneo^ fed
hoc eft falfum: ergo. Piob. maj. : obignatoria cera non long dif*
tans ab clednca machina fieri dcbct inittaltef clctrica: er^c;. P ob.
Ferrum quodcumque non long diftans ab cledlrita maantee.
china fie initialite- eledricum: ergo pariter obfignatoria cera non
long diftans ab eletnca machn<i) ficii debcc iniciiiiiccr clet^rica,
:

Nco

M^

ELEM. REC. PHILOSOPH.

P.

IV.

Kego

paiitatem: Fcrrum non longc diftans ab eledlrica mackirta acquili\ ic acmofphacram c/ctricam raramj eft cnim ferrum per coramunicacioneT eJclricum; contra vero ob:gnacoria cera per adfrictum duncaxac, elc^rica nulkm adquirit atrnolphacraai clei^ncana,
quamvis non dillec ab eJedrica machina.
45^ InO. :. Ex hac fcntcntia nova CiUm fcquitur quod famn^i-!a debsac excitan ex tubo frreo elehico versas qucm udiriO<
vecur ob^utoria cera jiccion manu fricara, kd hoceft faium; crgo.
Prob. maj. ; obignatoria cera ficciori manu fricara, atmophaeraij
cleiricain acquiivir; ergo. Dift. antee: atmolrKieram eleircaoi
acquifivir, quae acque denfa ell , ac acmolphaera tubi ferrei electrici, conc.-j quae rarior cft, quam atmofphaera tubi ferrei electrici, neg antee. ,
confequent. Flaromula non cxcjtatur nii per
Hiixtionein,
coniequentein ccnflidlu-n atr.ofrhaerie dene curu
atmofphaera rara: ergo fljmmuJa ncn dcbet cxcitari, quutn admovctur cera lotier clcctfica vcrus tubuoj ferreum tocacer clec-

&

&

tricutn.

503
frreo

Inl.j. Salcm n hac nova fententia ron explicatnrcur ex tubo

cledricocum crepitu quodiii fiammula oleat excicari; ergotan

quamin fufficiens rejicisndaeft. Prob. anicc; rraxciomaicriae eietricae cubum ferreum circumdariCis,
matcnae elci^ncae digi:i:m aiibienc!Si deberet fieii ac repitu; ergo &:c. Frcb. antee; duae
flimmae contiguae fefe imaiifceiic fine crepitu: ergo panccr dtiae
atn":olphaerae elcclricae fele Ucbercnc inc crepita immicere. Neg
conUq. Do atmophaerae electricae de quibus loquiniur j e^peliunc
acrcm interroedium, vel nullcnidoi vel nieaiocrur duncaxac dilacatum, ac proind expellunt acrcm eljfticun, crepitum cdendi capacem: contra vero duae fiar-na? contiguae lele imniifcenres ex
peiiuic screm nimis rarefatum, qum uc crcpitum cdcrc qucat,
/ot Opp. 1. Experioienti l expcatio non virciir e!b con
formis l^hylcae iegibus: ergo. Prcb. ancec; haec expicatio fuapon-c hominem fuper placentam refinaceam cor.litutum eodem prasci:se inftanti concipere vircuteai elcincan, fve placen::! refinacea
mulrm ive parm di^ec ab ele(^rica machi.u; aiqm hoc noa
videtur conforme Phyicje Iegibus: ergo. Prob. min.: juxta Phy
cae leges, non debec elti^rica materia ex globo vitreo ex'ens, eodem tempore fpatia diverfa percurrere ergo. Dift. anc.c; eodem
tempore reali, ge vero, concedo, cocltm tempoie lenlibili
adpa
rente, lubdill. fuppor.endo quod fpaua diferanc a'.iquot millibus leucarum, conc. fupponcndo quod diferant aliquot pedibus , neg,
conleq. Incrcdibili quadm velocitate doiaigr elctrica leu igr.e^
materia/ droet igirur harc materia eodem fenibil ter rcmpoc ad

&

&

&

peJem cenremum,

&: ad pedem vigesimum p-rvenie.

ex hac fen;entia lequiturj quod h^mo u;er placen
can reliiieam
more lohto collocatus deberec namrai.n excitare
ex tubo fcrreo eledrico, quo cum co.ijoimucauoocia habct; ied hov

$oi

Ini.

cft

ELIM PHYSICBS.
I5r
falfum: er0. Prob. major. : homo pavimento innixus, flarn
iBulam excitac ex tubo frreo quocum non communicat; ergotortiori homa iuper placentam coilocatus deberct &c. Nego conleq;
Hoio fuper placentam col^ocatus aeque eleCirKus eft, ac tubus ferreus, ac proinde circumdatur atmofphaera eiedrica aeque denfa, ac

cft

atmofphaera ferrei rubi. Contrvero homo pavimemo innixiis int

confequcnter circmdacur armofttalita- tantum eft eledlricus^
phaer elctrica rara, inrcre dir. ferreus tubus ciiigitur atmopier elelnca denla: ergo juxca principia fuperis expoita dcbec hic
ex tubo frreo aliquam, i'le vero nullaoi fanimuiain ercitate, Ac
rn^uics: quonam inechanirtno inflammacur Ipiriius vni, de quo fie
mentio m Oblervatione III experimenti li? Rcfpondco : eodem
prorss modo inflammatur fpiritus vini, quo ex tubo fcrreo ftam

&

mua quaedim exciraur.

Opp. 3.: non datur in hac nova fcnrenia caufa phyci ad503
'finentiac particularum igncarum verss corpora alu ele<5lr;ca: ergo
admutenda non eft expiicatio Experimenti. III. Prob. antee* antequm imprimeretur globo vitreo motus aliquis rotationis, materia
elctrica, quae rcpe.iebatur in aere, non adfluebac verss globun
vitrcum, aut verss tubum ferreum: ergo eque adfluere deber, poflqum vitreo globo fuic motus aliquis rotationis imprcas. Neg
primun antee: Datur in atenofphaera inferiori plenum enfibile,
acr ct elafticus. Quibus praciuppoitis ic ratiocinor; Globus vitreas
fisri non roteft elclricus, quin ignea multa corpufcula ex finu fuo
quin novum motum acquirat materia eledtrica , quas
emitcat

&

&

machinam elelricam hinc inde

cucumrtantibus. Haec autem omnia non poflunt accdrre, quin,proppropter plenum fenfibile, cffluentiac partiter aerem ciafticum,
cularum ignearum ex fmu vitrei globi, correfpondeat atijluerttia ca*
rumdem, aut finlium particularum ignearum verss cundem globum vitreum. Quod de globo vitreo di<aum eft, hoc de tubo frreo dicatuT proportionaliter; ergo in hac ententia datur caula phyica adfluentiae particularum ignearum verfus elctrica corpora.
504 JNego uiiimam coneq: In primo cafu jaduram nullam patiebatur vitreus globus,
novum motum non acceperac elelrica
materia, quae reperitur in aere,
in corporibus machinam elcctricam hinc ind circumftmtibus. In 2. autcm cafu immenfam fer
jadturam particularum igneaiura ptitur vitreus globus
novurn
in
motum acquifivit elcdnca materia , quae reperitur in are>
corporibus machinam eledhicam hinc ind cirtuTOftantibus. htinquhsi
Quaenam eft cau'a phyfica effinaitiae particularum ignearum ex
in vitrei globi icca manu fricati? Rcfpondeo: f/^wc/^ haec debe
lx jn^ioh juntae motui rotationis. Dices iterqm: c Quanam iglur de caula ex g'obo mttallico ficca manu fricato ,
vchcmcntiffimo motu rotationis donato non effluunc i^neae particulae? Refpondeo: exiftere phaenomeni hujus cauam gemiaam: nam I. multd
pau-

reperitur in acre> 8 in corporibus

&

&

&

&

&

&

ELEM. REC. PHILOSOPH. p. IV.

155
pauciora funt ignea corpufcula in merallis
in corporibus per
Cmmuniccionem ei:ncs, qoim in vicro>
in corporibus elec..
tncis per ieir, II, Hjbenc metalla parte* ridiuculis, quibus fric-tio morum hunc non imprimic, ex quo enaiticur corpuculprum ig
.

neorum

&
&

effluentia.

Opp.
leum, de quo
505

4.

jc

noilra fcntentia fequicur

quod

fi

filum

fi:r-

Experimento IV inciudeietur in lacena

mstallica, cormniocio Foiec multo vehementior, qum quum t uru
ferreum includtur in iagna vureaj fed hoc eft*taLuin,- ergo Pro'o,
filum ferreum mcluderetur in lagna mctall'.ca, prciu
maj.
vium igneum ingrediens per manum, quae patcm inftriorcm-Ligcnae metailicae fftinec , multo mijus foret , qum quiim expct
nentia fit ope hgnae vitreaci eigo ex noftra ententia fequitur c,
Prob. antee: ele(ftrica materia multo facilius prmear la^nam metailicam, qum lageaam viiream: ergo
&c. Neg fecundum aa
lee. tanqu'n falum upponens, iilum ferreum incluum in lagcja
metallica, non rierec reiiibiiiter eletricumi per poros enim mecall
cvuporaretur materia elednca filo frreo communicata, Kinc concedo ulcimum ant-c. , & neg confeq.
Opp. 5. non datur in fencentia noftra caufa phyica frag5 o
ris de quo z minti m Experimento V. ergo. Pro'j. antee.
con-,
idus vehemsns duorum profluviorum eleCtrirorum non deberer fra?
grcdi cantum txcicaie,: ergo non datuf &c. Dit, antee. : conflictus veheoiens duorum produviorum elcdricorun in loco aere vacuo noa drberet fragrem tantum excitare, concedo, confl^tflus ve
hmeos duorum projviorum eedricoru(n , quae rarsfa;iunc, 3c
cxpeliunt aerem intermedium fragrem canrum non deberec excita-.
iic

mencio

in

&

le, ne^o
coneq.
cct diikultas.

Quum

de ono agemus omnis penits evanef-

507 Opp. 6^: nubes fulmen in nu fuo dferens, non el Corpus

elecricum; ergo non valec explicatio Expeiimenti VI. Prob. anteenubes fulmen in finu fuo deferens ct corpus aqucum; ergo non el
Corpus ele^ruum. Di\. antee. el corpus aqujum totalier, nesoj
nwgo confeq. Nubes fulmen dfeparcialiier tantum, concedo,
rens, ell corpus conftans particulis aqu:is, fulphurcis, bituminois,
:

&

nitrols

&c. Exponemus

in attiruJo fulninis,

^uonam mechanilmo

nubes hace viai electneam acquirat,

Opp. 7. Ex noftra fententia fequitur, quod Frcator de

mentio in experimento Vil non deberet flummam excitare ex tubo frreo ad quem digitum lum dmovvtj U hoeeft falum: ergo. Prob. maj.; homo uper plaeencam reinaceam lohto
more coocatus, Hammam non excitat ex cubo quo eum communi-p
cat per filum ferreun. ergo pariccr Fucator fuper rlacentam coilo,^
catus non debet fla.nmam excitare ex tubo ftrreo quo cum per
glo;>um vitreum communita^i.onem habcc. Neg conleq. Homo up^ plaeencam coliocatus um elt ele<ftacMS, qum tubus fcrrai*
S 2

quo

fie

quo

it>
ELEM. PHYSICES.
^.
^
flum ferreum comiLunica'; contra verb Fricaror mult\:\kus qum cubus ftr'.eus> Jictc ronftituaiur iu^

cto curn

per

t minus eft
per piaccntrm leinactaoi: eigo dt bet hiC ex tubo ferico
ille ve nullaiii flammulani excuiue.

CAPUT
Dutla

aliqua

ahquanb

IV.

circa elecJncitatem quambre-

ylsim explicantur.
f^\V^eTs^

50^

I.

Quanim

de cauFa

vis

elctrica

dcbis

&

vis c-^dcnn ei:-c.

hmido, aut calido ttmpoc,
trica vividior el tcmpoie icco, aut fngido ? Kefpondco; hmido, auc calido temppre, aciem muLio

Q]

eft

tninus efle eUlicum, quarn tCiT.pore lleco, au: frgido, ergotefiipore (cco aut fifiicjo, debcnt ignea corputula ex (mu corporis
elearici piimm eniifa, mjlius in idern corpus leprcuti , quiu
<]uum tcnj'U'' eft humidiim, aut calidum : CJgo vis elc(lrica debfct vividior file tempcie iicco> auc frigido, t^uin tcmpore humi-

oy aut calido.
510 Quaeres II. Quanam de csufa Homo hiM'tr ele(5lricus
fcintillam vividam exciut ex tubo fefieo d^ quem d^gtum uun
dem Homo lamnian d-biitorem txcitat ex globo vi
daiovet,
treo ad quem digitum cunii admovet? lleipoadro; quod phaenomenon iioc nobis iniicare videtur maeaam eledricam tnulio
puriorem exire ex globo vitreo, qum ex tubo frreo.
Qia?Tcs IH. Utrum materia cktrica pofsic eTe contra
5ii
paralyfim remedum praefens? Narratur emm ncn OTodo Parayticum unum Genvae D. ^dllah-^rt (uj, fedetiam Paralyticos mu'
tos Mo^iptlii fiile D. de S.invGg's tcuratos cpe elctricas macbinae. Refpondco adfirmztive. Et \cr juxca Mdicos Piya)s: eft

&

'

TOoris

animalif,

&

tadis in parte

quadam

corpojjs

imminutio vcheucns, cun ejufdm quandoqu

sbolicio,

\el

atropJ^ia, puh'ii

de-

b li, aliifque ympromatis, proveiuens pjrtium nervofarum jclixatione ptopter deficientecn fpincuum animaliuai praclentiam, 2uc
aftivitatern ab obotca oblruiione nervorum. Materia cltlrica eft
materia quaed^m ignea ubtihisiina , quae moiu velocilsimo donatur. Dcbet hic gnis efe ininuare per poros maierrae, tubulos

11
II

(u)

Hxperiences furJ' clc^icitc par Uy*,falUb(tx*

T-


ELEM. REC. PHI.OSOPH. P. IV.
i.^o
rjervorum obftruentis, palatimquc oblrudtionem omnem dirspare.
conkqu-inter pracfens cife rcmedium contra paralyn,
$iz Quaercs IV. Ad quam difantiam vapor cle(irrcus propagetur ? Repondeo: incredibil videri pofe maximam diftantiam ad
quara veluti momento temporis hujufmoi vapor propagatur. NafTfc
Fayus ad pedts ii5<, Mafiejus adiitoj Witlon ad 8qoo, ad loi^oo,
ad iiz7^, pedes in filis ferris virtutem eIeVricam canta celericac^ propagatam fuiTe teft.antux^ ux eojdem fer. inftanti in akcra ca
tenae extremicatc fuccuio perciperetur. At non iccirc putamus inftantanec^.m effe hujufmodi propagationcm > quum Boceara (x j id^
^co.
curacfsiDis, experimentis depr^henderit, vapore.m elcdricum
j?ediDus Parienf. percur rends, ^cnibi^c aliquod temporis* interval*
um infmere.
$11 Quaeres V. Quid in^ Vhofphorl? Refpondeo: Pliofphoros;
omnes jure fpeilari Recentioribus Phyficis tanqura corpora per
adftluin eTelfica. Hinc r. Phorpbrus artificiales ex fulphur^is,,
faljnis urinae parc^bus confians non modo corufcare debet in t-partiuin adfri<}u accendi ac obvia corpora combursnebris
ed
re. Hinc i. m^are agitatum, faccharum celcri motu concfsum, ligna purrid , fquaminae pifcium , quum pucrefcere incipinr &c
Hinc 5. certa barometra lucenc quuoi'
fci Otilias emittere debent.
aqicantuf in rnebris. Hinc 4. fcinuHas hubebitis.i dorfa.fclium pi

&

Jis

&

adveris fticuritis

^m^^

'I

'

" i-i

I.

(y)iw

....

II

4xJ Deb' Eletciicifmo Naturale,

(y) hV naturales funt pbofpbori^

lili

II

&

III

lili

a,

Artificiaie..

alii ai'iificides reperiuiitur.

nter

naturales haberi eciam, folent lampyrides. ( vulgo alumbrado*

res) oculi cacorum, lingua Viperae irritacae &c. Artificiadles arte parantur, funtquc vel icci, vel liquidi.^Siccus eft in*
primis lapis Bononicnfis, qui ex mente paterno proo Bono-niam pctitur, hiic ubi poft calcinationem acri exponitur lucent
ita hauritjUt in obfcuriorenvlocun pofte tranlatus aliquandiui
inflar carbonis accenfi luccat. Ci. Honiber., Se Lemeri pararenorunt phophoos luidos, coniftentes. ( Mcmoircs de i*Ac-id,.
1711.0" 1715.) Veriiii nobis ocium non ppetit, aut methodurn^
conficiendi phofphoros, aiu ph2cnomenapliira,corumquc magis.
diftintam explicationere dandis pluribushcc perfeq-uuntur RegOzanam ( Recrfat. Mab^
nault {n?i:rcl. Phvf. tom. 2. E-nt. 17.
Vhyf. tom. 4.. Lib. i. i. ) Id u\ universiin pro racione horum.
)

&

&

phaeomfnoruman'madverrendum; mo:um,ag;tationemquerub
tium partium arcide'C in obfervationibus phofphricis: ita pbof--^.

phorus Bononicnfis radiis luminis agitatur, aut potius partes la

exaltatae,nitrois,acris, cuiexpidisXulphuceae igneevolutje,

&

ppiiuatur particulis p^r potentiores illius meacus inicfjis fie

ai^ipaniur, uc clucptcrc in teocbris pofsiau.

ELEM. PHYS!CES.

CAPUT
De
574

Tonitru prout

i^-

V.

elelricitati

connexo.

^ |"^RIA diftinguimus in tonlcru ful^ur nerape, ^fraga*

B
>r/w, & fuimcn. Repentina corucat'o ubiro peiftriHgens oculos, nomcn habet julpi,is. Sanus qui9
*danf horridus in armoiphaera boans, & reboans

|iiiii

dicitur
ingcnti

fragfyr.

cum

Denique acccnfa

lige

ad

terram

<^uaedatii

exhalatio , <5use Jaepc

vocatur fulmen,

uqu detiditur,

Quacnain

iint cauiac phyficae fulgoris, id facile decerminabimus

pottquani fcdulo perpendrmus, undcnam oriamr fulmen
$ij
Dico igicur 1; materia eledrica eii caufa phyiica ftilminis.
Dcmonftratur expcricntia fequcnci quani in Cap. II retuhms,
<juam hic iw probationem adferre necefiie eft. Super tcctum alti cujudam acdificii conftituatur placenta relnaceaj auc vitrea. Super
Jianc crigacur perpendiculariter aliquis ferreus tubus^ conttat eypericDti , qiiod i\ aiiqua nubes dferens in iu iio fuimcn fupe
Immineac nuic frreo cubo, ex i lo excitabunuir fcindliae, codein
prorss, modo ac i tubus iiic ferreus, horizontalitcr fupenrus fuiculorum rericdrum opc, commuuicationcm habuiTec cum vicrco
globo cximiae cujudam elcdficae aiuchinae: ergo materia elctrica cfl caula phyfica fulmins.
%\6 Dico ^\ particuiae bituminofae, f]phurae> nitrofac, &c.
unt alimenta fuiminis* Demonftratur r. Ibi fulmen cft frequeis ,
ubi reperiuntur fodmae fulphuris, bituminis, nitri, &c,* ergo particuiae bituminorjcf ulphurcae, nitrofae funt aumenta fulmiiiis*
2. Si quis verfetur in loco, qui cafu quodara nji(ero fuerit fulnaifie ta^us, is bituminis, fulphurs,
nitiiietrtim fpirabic odrem,*
ergo paiticulac bitutninofae, fulpliurcac, nitroae unt alicnenca ful-

&

&

sninis*

Solvuntur argumenta.
517

' Si materia elelrica forec caufa phyfca fulmins,

f^^^'
fequeretur quod nubes fulraen in inu fuo deferens

\J

ef*

ec 2.O.U

Q\t(kcZy fed hoc eft faIum:ergo* Prob. raajt

nihil cft quod nube hujufmodi reddac cledricam: ergo falum eft
qvo alu eledrica fie Bubes fulmen in inu fuo deferens. Neg
coBeq. Particuiae biruminoae fulphureae,
nitrofae per ahonem folis in aimophaeiam elevatae, reddunt eledricam nubetn ,
quaia videmus fuimcn i n inu fuo deferenum.

&

Xi

ji8 Inl,

ELEM. REC PHILOSOPfi. P. ly.

Parficuiae fu'phureae, birum]nor-<e,
nirrofae ifsqii!*
bus liic a^:;iir, non funt in ftacu aiuali t!e5trici:.i.:is ; ergo non
poTunt eltctncam redJere nubem , qua? fdlinsn defert in nu fiio.
Prjo. antee: p=rdcuiie bituinir.orae &c, qu^e vrant in armof*
phj?r3, fridi:ncra nullam pjtiunt'jr; ergo non unt in latu sciuali
r<\
53

&

Lfc.

elegir. cuatis.

D.h

a;iec.:

nul'am

friicwicm

quod aequivaiejc

patiur.:ar>

nequc pa-

pariuntar aUquid, corcdo,

neg confcq. Saepe ccid't, uc pajciculac bUu-riiiaae &c
r:naitibs ventis comranis skveniuj in atmorphaeram.. Hae parcicuJae jjiu caiidae, raaxiinam tune poiiuncur aj;ica
licncm. Friciorii vadisimae aequivalec haec azitacio, icque faCilc pcfvenuur ad Ucum atualis elrlricisti5. Non pozcll autrra
njirum a<lu ek^ricum n inii
nubss aliqua bitumenj ulphur,
fu> cnLurc> quin pars ipius squea f.ac per commi^icaonem
inii uo dstert > quae
elri-tica.
ta gtur ioia nubes fulmen
el aclu ckctricaj J ea foh nubes el i6ta eicdlnca, quae contin?: parciclds biu-nirofds, 'ulrhu:s;s, &: n.'troas regnaiitibus yc-^
tis contariis in acn^ufrhieram rerreftreni elevacas.
Op.\ 1. Mui'd urt phze-^oTeni r'm:n ipeflnrt quie
5r5>
no.T rcuic exponi in eacer^da rofrra: ergo rcjicienda cl. Frob.
ante :
ojv porelt exroni in hac frrenti quienam fit cau^a phyica fw.Ij;uris: fro. Frob sr.tec.
non datur in regione nbium, confics armofph^crai? eltdricae d^vA'is, cum acmorphaera ejedrica
rara: er^o. Ne^o lecundiim antee. ,
exrono phaenomenon propoi'-.-n; quurn nubes minus cle<ftnc3 f.rtu in nubcm raagis c*ec*
tric3m> tUfVi talgur habctiir eodeo prorsas mrchar.i.mo,. quo exctatur clcctrica ciniila, de qua loqueoamur iiv Lxperimenro Y.
Cap. 11. iNea ecia.n teTciurn antee. nubes fiihn^n in In.u iuodeCf.Iequenter corpus atferc-ns eft corpus cotAJiter eiediiaim,
ino phjera ciect'ics denuisirna circmd^cum, quod redic ;'/V-.: -/fr
er*
eicctricas nub:s vicinas. ou^e fuhnen i:) finu fuo non habeoc
go li) renten:!a. ncira daiur in regione nubium, confl^Ctus atmof*phrae elCtricae deiifae, cun? icmophera elctrica rir.>.
510 li\i\. I. ex. dicl's iVquitar q'.d nuum A'^w^ cfe deberfft,
qui;ni nubes /.- -r.-r tkdlrica hjbct in v.cinia fiia nube totaiiter
crgo. DQ. major. : lequi
eleificas, Trd I10C repugnare vi J tur
elefrKtiit Scc. fi. nubes omnes tur.dcm hajar.t f^radum. la is
aiiqi^id,

tiu .tur

fnlioii, nt-go. Se

&

&

&

&

i.

ar<dum habcaat diverium iou'is cles^lxicicatis ,,

Fncacor Tuptr p'rcnnra refnac^am conft-iiuius fie :U-::er qUchcs: s tanien fcirtiliarr excitar ex tubo.
f^r:eo o'^'ifCf ctiam elcclrijo, quia fcilicct vis elediica- iT/uidebiJior e in Fricatore, quim in tubo.- crgo psiiter ex duabus nubibus rn a i.cr e{el;ids "icinrilJa diet excitaii y duirmodo una fe.
ta:is, co/iced-i,

reg mij.

Digis vel

%\i

At

&

f)

co."!eq

minus

eeiiica, qu;T a'rera-

ir.quirs

Quacn.'m

el

bgaiis;

in nofira fentcntia
><c

rrb^utis

caufa phyf--

F.e'[^ond:o

."

Ful--

le^
LEM. PHtSICKS.
,
nusur diltat aerem conenrum iiuer nubem magis eleflricam,
rer ubiHic
occurnint.
mutuo
fibi
quae
clcdrjcam,
minus
bera
clacffco dMatatus ccmprimic aerem vicinum , aer vicinus eximio
rio donatus, fele rcilituit in primam fuam figurain, arques iefercftituendo fragorem hrridur cxcitat quetn audnius iii utinorphacra
rcboantem. Ex hac phyca explicacione haec neceilaboamcm
lio fequuntur i. ^onDurlquam dari debenc fulgura:, quin fragoraudiaiurj cjuura fcilicer, vel nimim diftamus ioca i> quo vcrfatr
nubes ehuica. vei quiim aer contentus intsr nubem masis elctricas, e< nubem rainus eUirican rufliC'entem non acquiJivic dilawtiarieni. I. Nonnunouaai audiri debec fragor, qum ful^ur hanubetn el^^ncam ife
beaiur, quod accid;t ^ qaua-> cerrain intcfj
perivur nubes ahqua crafsior; nubes enim huifniodii. radios luminis ab'orbtt ex quibus fulgura conlanr.
^% Ul. Non raro judicire debemus, fonum intra nubiuai vifcera qusi dicuriere-, lonus eoim lacr rceclitur, vel diveris.
cautibus, Sc. IV. FraBubium parnbus, vel diveris moniibusj
gor non auduur ex: m?ena diamia, loniis enim non ecs, ac mo
tus y hoc el per incurfum in alia corpora tm dcbior i, tiuii etum
quandoque pent. V. Facil cognofci pocel>, quantum diiec nobi&
nubes, qu-e fulraen in jnu fuo contiott. Ec vera lumen fu'guris.
ad ros ufque intra fpaciu<n infcniDilc cemporis, tranimitciturj fo
RUS aut^m imra unum niinucuai ecundum temporis 173 hexapefradas parifinas tantuniiDoda percurrit: igimr fulj^ur mter,
gortrn nuaicrentur quscuor minuta fecunda te.mpons, inde nf recur
evidenter nubem eledricam 691 hexapedis Panfiais nobis eil^diftantenu VI. Si fragos audfatur eodem inlantl prarcif. quo auca: fuigur, tm inteiendum eri.c propiorcm fls nubetn ekdricai.
quanaoi de causa faa
Quaeres uerunn Quaridonan,
5 ti
gitur nubes,, fulncn in fmu fuo deferens? Kefpondeo: tn Gaiigi
nubem fulmen la inu fuo coutinentem, quum vaidior el vctuus,.
qui fcrc iHibeni rainus ele^^tricam concra rmbem nu^is eleChicsm,.
vel quum vividior t eledtricicas^ quae viget inrra nubis ele^ri*
cas viicerj. Neq.ue profeca ulius erit, qui Viui,
efficaciam hu~
jus ul iniae cauue jcvocetin. dubiuai
nema enim nefcit pror^irer
niraiam eleClcitirem, hiberno praecipu ct'm>(>re, confratos fuiflevitreos glcbos ergo fortiori. nimuio propccr (lcdridcacem fas
pius frang deber-c elericae nubes^
524. Ex didis h?.tc evidenter fequuntnr. I. Exhaationes bru*minoras., ulphure?.s, Se nicroas quae reperiuncur intra vifcerana
quae unc aumenta fulmin's accendi deber
bium ekdritaitB,
per ignem e'ctricunn l. Ex his exhalationibus alias cfe craTas
abas teruioies: exhaiiitiones crafae agunc
corpora,. quorum ampli'jres func pori. Se intafla renquunt corpora quorum pori arctiores fuDt. Eam ob cauiam fulmina quaedam nonnumquam vao^
^

&

&

&

&

&

&

&

&

aanij

intado cnfe^ coaumgiie. Teijues

nativa, cxhalacigiiss agunc:

EtEM.RlfC. PHLOSOPH. P.IV.

I4

in fola CDfpora compadla, ExhaJationibus hujus fpeciei CODlabaflf

fulmina, quae hquaverunc enfeia intata vagina.
Quaeres denique Undenam oriacur vis ftupenda exhala$1^
tionis accenije? Kerpondeo: orin priaium ab ipfa velocitateigns
^uam incredibilcai efle, norunc omnes; deinds ab ipoclaccro acnilis, qai repericur incra parciculas fuiphureas, bituminofas,
trofas ex quibus exhalacio conftac. Hic autem eil diligcrncer adno*
candum non omne fu Imen, ieu non omnem exhalacionem acceniaoi
in cerram dcidcre. Ea cancutn exhalario cadit, cui nubes iuperiores re^enciam majorem opponunc^ quam nubes inferiores.
SiS Opp. denique: in fententia noftra exponi non potei, uadenam oriatur lapis fuJmineus ergo Tune phaenomena fulmcn fpeccantia quae in hac fencencia non poTunc exponi* Prob. antee: iapis neque eft materia eque alimentum fulaiinis: ergo. Nego to*
cum argumencucn, canquam fallum fupponens. Quaecumquc nar.
rantur dc Japide fulmneo, haec habentur Phylicis Recentioribus, Yiris nempe fanae ments, canquam ailes
fabulae. Lapis
fulroineus nihiJ eft aliud quam Japis exiftens in loco ad quem fulmen pervenic,
ab accenfa exhalationc feniibiiiter immutatui.
Haec circa conitru tradenda habuimus. ]am vero poiuiac naturalis
ordo} uc pauca dicamus de cerraemocibus^ quibus cum conicru ma
nam analogiam eile^ jure videcur

&

&

CAPUT
Dc

VI.

Terraemotibus prout ab Eledricitatc

pendentibus.

52-7

^^

quis

unquam

in

dubium revocaverit

diverfos tcrrae

aiiquando mocibus fuccuti , is intenogare poteiic miferos Oiyfiponcnies, quorum urbs praeciara fuic violencem propter terrae concuisionem, dic
quali ab(orpta.
i Novembtis anai 175 j, non foluro fubverfa, fed
(2) Ut autem funefti hujus phaenomeni caufas phylicas certius,
facilius inveniamus , haec mihi videntur cfle neceari praeiPicienda. Primo: practer ignem qucm in centro tetrae admitcunc
non pauei Phyfici^ 8c quem ideo cmtraUm adpeiianc, dancur infucratus validis

&

&

per

II

'

inforrunium pafla eft GnathimaU praeclara Urbs hujus

noftrae Aracricae violentam propter cerrae concufsioncm fubvcrfa, ii^ ij> Julii Aniii prxima dapfi 1775-,

(z) dem

r^l
ELM. PHYSICE5.
p^r n ejurdem tcrrae fmu ignes tnulci fubterranei. Hnc oriunrur
Sicilia, mons Vefubius in
ammae, quas vomunc mons Aetna
iradu Neapolicano, &c. II. Sine pbulo non fervantur ignes 'ii\i
fubterraDei. Pbulum autm ignium iftorum commune uoc fulphur,
bitumefr, nitrum, cceraque corpora fofsiia, quoriira pluriraa imt
per ium cJeairka. Hinc non mirum cft quod frequentes int
biruminis fodinaein s iciraraEn^ tra^ibus fub q^ui*
fulphurjs,

&

bus ubterranc't ignes

lacreante

ipfo tsrrae ^nu particulae fuphureae

III. Accendtintur
nitrofac ianv ealldae per motum impreltim elec^
bitiminoae,
tiicae materiae quam cotinent. Exckatur autem hic novus moius

5i8

&

poiis aequivalens haec fridio, nnc vcnti* contrars in intima lerrae viicera per ingentes rpus meacus quos aVophfUd^ vo^
cant penetranribu, nnc ab eledrica fcimilia intus excitara. Hinc
corpora per
fequittir ^ti corporaLper fe elctrica infiammabilia
fe elerica nontnflamnaabiliav Prinsi generis funt materiae omnes
fulpbiireae, fecundi generis materiae vitreae. IV. Dantur in inu tertac pecus fbterraneae, quibus ut plurimnn- ingences monrium mobles jncumbu^nt-V. In fpccubus lubtri-ancis reperiuncur, ignis, aqua,.
ser, ira tamen uc ignis> feu pocias materia combuftibils, nempe
iijlphurea, bituminofa accenfa bcum inferiorem occupec, aqua ve
r Jocum mdium, aer autera locum uperiorem His praemifsis, de
quai cotidm princrps pofri^
$t9 Dico; Principiorurn mox tradicorum ope facil atfmodntt
cxponuntur terreaemocus. Prob. conclufio explicatione fequemi. Sic:

&

ingens fpecus fubterranea^ cui regio, vcl ufbs alJqua rupcrincum^

bar. In infcriori part hujus fpecus accenhntiir per gncm elclri-:
cun, maceriae fulphureae, bitumitofac, nitrofae, &c. Parcem meparem fupcriorem aer. Qui-^
diam fpecus ejudsm occupct aqua,
bus ruppoiis^ ic ratiocinor. Res in hoc ftatu eTe non poTunt, quin.
aer: incalcfcerc non poTunc:
ab igne ubterraneo incaltrcanc aqua,
aer, quin miruna in modun rarefiar.t; rarefreri non poJiHir,.
aqua,
qum major^m Jocunn occupare conentur. Qiio facihs igicurab s
anguftiis liberentur atqua (fe- exped ant, proprium carcercm aiitol
lent, ipunv difrumpem, atque vehementi cum fragre nd erumpciKi qtiid mirum igicur quod trra va lidis tune fuccuciarur motibus.?*'
530 3 fuit probabilicer caufa pfayica non folum viokntac hujus concufsionis qua iubverfafuit rbsOlyfipoienis,& GuathimaJenfisj redetiamomnium omnin terraemotuum de quibus ampia fir
apud Hiftoricos raentio. FuneH hujus ph2e;:omeni ienibilem vobispraebent imagines cunicuii nluares. Et vero i pulvcrc pyrio fcledto
cuniculum inUuas,
prob raajore* omnes raeatus obruasi pulvis
pyrs accenlus certum terrae tralum non movebit modo, fed penits fubvertec: (*) crgo principiorurn tradicorum ope red,8 facilc
admodum exponitur, quidquid ad tcrracmotus adtinet.

&

&

&

&

"

'

**i

.11

Vid Mcwor, da

1.1

i*

Academ. Roya!, ad ana,

7^0^

i<K.

LEM. REC. PHILOSOPH.

tr66

P.

IV,

Solvuntur argumenta.
53

/^PP

\^^
fpecuum

r.

Tota hace expHratio cerraemotunm falfum ftipjpla faifa cft. prob. anccc: Suppo-

pomc: crgo

nu
(t

ignes

&

accciilos

exiilerc ui fuixio

iubrerranearuiii

falium : crgtj. l^rob. niinor.

fi
ciiilerent
ignes sccen, cxicret,
er in eodem fundo, atqui ibl ncn^xiftit:ergo, Prob, rniaor; aer occtipat pariem rupcriorem ip.:cus; ergo
noQ exiftit ta ejus fui.o. Dih iiicimum ancec; onKiis acr ubcrraneus occupac &c, neg, maxitna paf i llius, concedo
ncgo coa^
Q^i-^nfiJificdLlm
extipulo nuchinae pneumaticae ex nuo fui;
^^.S*
aer exnuuftus, ex.ftere non poteft acccnius ignis, ica fimccr noa
cxiftercnt igiies acccnfi in fuado fubterranearuai fpccuum , fi funduiir hoc cflet prorsus aere vacuup. Quacnvis igii;ur maximi pars
aeas lubceuansi reptnatur n parte fuperion ipccus , non dubiuni
jpft, quin multus ar cxiitat in ejus fundo.
^^??* i* Si terraemotus pendrent caus fuperiiis aignatl$> equeretur quod loca mantifna non debereat efi"<r tcrraemotibu^"
Kigis obnoxia, quim loca non martima, it hor ct fjlfuin; ergo.
Prob. maj.; ia nofua entcntia, maris proximitas non fuit adfjgnata tanjuam una ex caulis phyicis terraemotuum: crgo ioca maricinia non
deberent ele magis obnoxia cerracmocibus, qum ioca njcditeiranca,
Dift. antee; non fuit adiignata direttc, concedo antee: indiree,
coneq. Marc uppsduat ignibus ubtcrraneis materiam
lCgo ,
combuUbikn?: ergo loca martima dcbent ele magis obnoxia cerlaemucibus, quam ioca non martima.
At i/iquie, quoQodo fieri poteft, ut quum trra tremif,
553
tm aep mare intumecat? Relpondeo: Quum trra tremit, faepc
maris funduin elevatur. Non mirum eft gitur, quod mare tune inlumefctiinoJ^ mirum eft etiam quod ipius aquae hc c in utramque partcm non fine quod am cerrarum diluvio excurrant. Hmc expicabis 1. Cur in tertaeniotu tratus maris abforpcis undis, ic*
<cus aliquando remanfiri tune enim apertis quae fub nuri crant fubteuaneis 'petubus, tanta vorgine aquae exhauftac funt, ut traus
inundatio
fjccus remanierit. Expiicatur II. Cur intumeiccntia,
Summum acp fueiit tenaemotuum ereius. Et vero quoties habemus magnum aliquem terraemojum, locics fundum maris adtoliiplius aquae iatumelcuiitj quoties fundun maris adtollirur,
lur,
toies fiuniinum aquae non polunt maris alveum ingredt , quod
;

hf>c

cft

&

&

Hf

&

&

&

utuniquum accidit, tum aquae fluvitil' s neccllan hc illuc

.que parcem non fine tcrrarum diluvio excurrunt.
Expicabis ll: cur in quibudam terraemotibus adfurreifc5 54
-

..

.rir.t

infulae iiovae.

Tune enim

ta lertam iub aquis

acr per igncs fubterraneos diUcacus,

adtollic, uc haec eadwn t^rra

deluefcence;Ti

ILEM. PHYSCES.

rvt

r^

nlla detur imprtTsio fada ab objcdlis curx abfnribiw; fed hoc eft
concra experientiam.' erg. DiK maj. : nuliam elT& fenationem ab
occaiojie externa (de qua proccdic quaefti), concedo; mere inconfeq.
ternam, neg,
5^0 Opp. 5. Si ad'ercio noftra vera eft, anima fentit eo ipfo
temporis pua<5lo, quo in rgano fenlorio mutatio aliqua producitur3 fed hoc eCe non poteft, i motus nervis lenforas imprefliis ad
crebrtti ufquc propagan debeat uc anima percipiat; crgo, &c.^Major conftat,
(i
arbori oculos clauos obvercas, dum eofdem
lilic vides, nec mniaperis, iHico lumen oculos injreditur,
animae perceptioma quidem mrula iiuer mucationem oculi,
nem iwercedic, Mioor vero patee, quia quum mouis in tempere
atj aliquod temporis ioterval'um neceiirum el , ut mptus re*
tinae fibrlis imprelus ad cerebrun ulque propagetur: crgo &c*
Refp. diXUng^ maj. anima fcncit eo ipQ cempoiis pnnflo quo tni"tatio fit in rgano fenforio, hoc cl, nter motiim nervis lenloriis
mprelum,
animae perceptionem nuila imercedit mora obferva^'
ilis, conc. Nulla abfalu, neg maj. i
fie
ditfind. min. neg

&

Nam

&

&

&

&

coneq. Si motus per exiguum fpatium magna c^Iericate propagctur, tempas, quo per illui patiuiti propagatur, nobis non percipicur eu non dilinguitur. Sic qaumvis certm r, (uc poftea
vidcbimus ) fonum fuccefv propagari, non vero in infiantiy nuliam tamn poffumus obfervare moram imer momen^un, quo quis
oobis proximus loquicur,
momencum, quo vox ipius ad aures
oftrasprveaic. Idcmquoqupacet mprbp^gaticne lucs; latim ac
accenditur candela in tenebroo loco, iliic objcda otnnia ctiam
remoca, lumine videncur perfuia. quamvis lux in inlanti propaga*
ri non pofsic. Igicur experimencum, quod nobis objicicur id unum
probar, moum n?rvis fcwloiiis ad cerebrum ufquc magna celen-

&

taie tranlmitci.
Jnft. I. Motus ad cerebrum non propagacur per ervos .
S6i
qui ad cerebrum non percingunr^ ed lenfoni ncrvi complures, nimirum ^r, qui ex medulla Ipinali prodeunt ad cerebrum non protendunur; ergo &c. Refpondeo, conc. maj. neg. min. Nam medulla pinalis elt cerebri ipius, feu medullae oblongatae productio,
nervis conlt ad cerebrum uque prctenfis, und it, uc n
vertebrarum Caj dorfi iuxationibus, membra corporisi infra luxatio*
nem pofica,
enfibilicatem, quae nervis infra luxamotuni>
tionem confticucis pcndent, amitt^nt. Sunt icaque oervi, veluti cerebrum in omnes corporis partes difuTum
"
,.."
Z
fz Ir.

&

&

&

'

'

(a) Vrrebrae dicuntur

I
'

&

ofl'j intus excavara, fuperius,

infcrius plana, crxrerus variis procefsibus donara, quorum in eolio fep
tem, dorfo, duodecim, lurnbis, quinqu, numeranr AnacomcJ.
Dicuntur vertcbrae, qaia^p^r eas Corpus vane inflsititur, vertiturque/

ELEM. REC. PHIL050PH. P. TV.

i^.eperti funt homine^ qui fine cerebro vrebmt, 3C
fenticbanc; ergo ad animae fcnfatioaem nccee or e{l , c motus
rcrvis fenforiis imprefifus ad cerebrunj ufque propagetur. Refpond,

Yv

^6x

dift.

Tiifl

antee: Vivebanc,

conc, prorsus

fine

&

fentiebant fine mxima cerebri parre,

parte, neg ancec,
confcq. In illis
in ipfius principio pocuic effe fpecialis

&

ulla ipfius

&

medulla ,
quaedaiu trudura^ qua pars itia apta fiebac, ut cerebri muere aliquatenus fungerctur. Ceterum vcrifimile eft , homines illos ftupidos admodum atquc hebeces fuiTe. Si autm in aliquibus ctia<Ti
abfueric pinalis meduUa, oeceariae hujas parts vices gercre debuit pars aUa> quaecumque fuerir. Tndem parces has fuppletorias
obfervatione anatmica iQadmTe ex ipa cadaverum fetione>
notutc; eri autem potuit, ut parces illae fi ipfius morbi corrup*
crat

r;>inahs

&

&

obliteratae perierint.
Ssrpentes, lacerti, aliaque animalia, quae circuecenfencur, fiRguta^
laribus inciuris diflinguuntur , tranfverfifn
illorum partes ad acus puniuram, auc aliam cuamcumqu? irritacioagitantur ; ac proinde adhuc fencenj Virus meds torqucntiH-,
tiunt ^ne cerebro; ergo per analogiam, quae ct inter corpora ho*
brutij idcra dicenduoi el de nomine. Refpondeo, nega
minis,

tac,

li. 3: Si

53

&

&
& parit. Alia cnin?i et corporis humani ftrudura, alia er& JacertorutB, in q^^uibs mcdullac pinaKs partea confde-

confeq.
pentu,

rari polTunt tanqunti

tocidem minora cerebr.

Mine

fit

ut partes

corporis humaDi rce^acj poit bievirsimuin cempus omni

mocu dc&

ticuaotur.

/54 Inft. 4.* Incertum ontnno el, an motus ex org;an<> fcnfo

ra ad cerebrum propsgecur brillarum nervearum ofciliatione, an
fluid* fiervei, aut fpiritaum animalium ope; aa alio quocum que ma^
neg confeq. Hic aoa
do: ergo &c. Refpckd. permirt antee.
inve^igamus modura quo illa motus propagatio abfolvicur, atis
el tationcy atqe experienti confiare in orgara> fenforio oaotum
quemdao) excicari, qai ad cerebrum ufque. ner>^rum auxilio pro*
pagatu?, dura anima kntit* Eodem modo repondendnm cft, quis
objiciac, nobis fntelligi nort pone, qu ratione fien qtieat, uc
propcer motum ecrvis impre!um anima, quae et fubftajitia im-

&

plc, Se rpiricuatis percipiat objelum enfTbife: t:itum hic fiatuf*^

mus; rationem fadi oon quaeirnsu. Porro adveifus aU indubita
ta, obeurae objetiooes non va lene.
fcntiunt ramer.
iTift. f. Qi rgano fjnforio detmintur,
;6 5

&

contra fenfatione carent aliqui, in quorum nervis fenforiis xnotus eciam validus produciiur. Ergo ut anima- fentiar, neccfl nooel, njotum nervis fenforiis imprimid Prob. antee, iu quibus abf*
ahquando in iifdci membris fentire.
cifl f^Jot membra^ doiorern
fibi videniurv ut contigit puellae, de qua Cartcfius meminit, i i)

Fu-

tLEM. PHYSICES.

&

^77
.

videri videntur, quae

nuUam , in corum organis
producunc. S. Augulliiuis fe) hoc fa^um narrat:
nomine KeftitutuSy qui quando' ei placebat ita fe

delirantes feomnes obje5ta

praeleiitia non funt, qaaeque proir.d
Furio,

fibi

eDforiis mutationem
Preshyter qudam fuk
aiifercbat a fenftbiiSy *0 jucebat jmiUmus mortuo^ ut non folum velli-'
cantes i atque pungentes minimc fentirct, fed etiam aUquando igne ure*
ntur admoto [me ullo doloris fenfu. Refpondeo; his obetyationibus

concluionecn adprm confirmari. Nam in omni enfacione quafuor uc dixmus in Log. funt adcurat djHnguenda} do quae per*
tinent ad noftrutn corpu"s, fcilicec, mocus orgaoo enlorio ab ob*

&

motus inde ad cerebmm propagacus;

jeto rcnibili iraprelTus,
ac tcftium, quod animae eft nemp, his ajotibu*; repondens objeti fen<ibilis perceptio. Si motus rgano enbrio imprelius ad
cerebrum ulquc non propagetur, anima non fenii:, ut accidt r
nobis dormientibus,
contingebac in Presbytero Rsftituto> qui
inortuo fimillimus jacebac.
^66 Si vero fine adtionc objeli fenfibiJis extern, fibrae cerebri
i caufis iriterns eodem prorfus modo agitentur; quo moveniiir ,
ubi objc^um fenfibile fu in organum cxtrinfecum adtione eodem
motos producit, tum anima ealdcm habcc perceptiones, quas habcperceprjoret objedlo fenibili in organum extrinfccum agente,
rcs fuas vi imaginationis produdlas, fenfationibus tion diftngue-

&

&

&

uti accidit furiofs,

delirantibus hominibus, in quorum cehoc pacrebro irregulares, ac vehmentiores motus excitantur;
to, quae fibi imaginantur confundunt cum his quae vident. Simiiimodo cxpiicatur, cur ii, quibus tnembrum aliquod abrciTum eft,
dolorem io eodem membro aliquandiu entire fibi videanturj nimirm in nervis ilJis, qui ad partera corporis amputatam pertinge*
bant iidero aliquando caufis extrinfecis motus oriuncur, quos ob*
jeia externa ^xcicarcnt> nulla pars fui0ec rere(^3.

rcr,

CAPUT

&

iiiii

III

II.

Stabilitur ptiyfica hatura qualirats fenfibilis.

5^7

H
T

"y IS

fuppofitis quae nobis di^a funt in Lgica:

adfero: Quaitates fenibiles corporis naturas? ex

mechanicis

ade^ionibus

riae, ex quibus illud

paiticularum
mace el unic pro*

compofitum

vcnirc. Pfob In co pofita eft fcnfbis corporis quaiitas, per

(O

Lib. Xiy,<c Civ. Dci, cap. 14^

quod
for-

,f

'^

^.

ELEM. REC. PHILOSOPH

furmater habet corpus iplura, uc 6c

IV.
550 ]>fcJ anw^
matenae, quibus cosnpofiium
P..

Ibrifibe

[".

chanicis adfclionibus particularm

habet corpus uz fp^cific, ( quemadmodum ab iU^xum fo/iHitaie^
ic
fenibile: ergo. Prob. min.: Narurale quodcumqac
t gerf^tic )
vAfpus per id formaliter eft renlbile, per quod habet fornulicer, ut
gxccrnis fenforiis adplicatum nrveas illorun fiaras mover certa
ratione vaIeac-[^ ^Q. ] e4 hoc praeftare^ poteft quodcumque eofpus, ho: ipfo. quod ex foUdis corpufculis certa magnicudine ,, 3c
Egur praedicis cerco artificio fimul intext-s intrinfecus cotnponatur,
B: CQTiq hoc ipfui adArmare debent Perpatetici, nii di
$6^
cere velinc eod^ni eos adfici modo eandem prorss qualicateai ientolefn hal?eri in lapide ex altitudin? peds unius,
ex pice turlis praeikae in caput delapfo, ubi lapis idsm el, mechan'ca olutn.
adFctio, motufy nemp, diverfus eft. In fine sdverce, quod aaG/^dtas lumc-fi g'ori.ze aique id genus aliae fpirituaies animas- qualitaus
lint accideniia
abfouta in enlu Peripattico, viderint TheoJogi.
Moneo tancm^eti qualitates lae ppo hujumodi accidifitibus ha*
beantur , id ipium non propterea de quahtatibus fenfibilibus f de
quib'-is tota quaeftio eft
dici oportere^ Suot enim gen^e di ver
ae. Falli iccirco eos puto, qui ur cvincanc qua'tates /'>'//<>//>j corcit,

&

ro^um

eTe entiates abfoiutaSi

fu2;iurit,

eafque hujus

eTe

ad fpirituaks a.iimae qujjhtares con-w

natujrae dempnftrai? icuicurt ut opiir

tn advertic Clarifsia). Brixia*

DISSER.TATIO

De

Qualitatibus tadilibus.

CAP'UT.
De
S;^9

iro

I.^

Calore^

rorporis dicuntur
^ ^ Artes
gu
mavcritur

11

perturlAtl

moveri, t^uum

itm

acy ui vul'a fu loli dijfer^ntia, fecun'dUm

Abnipiantitr. Dcunrur ver^ movc^i motn

fi

quam non

xpanjivo, qnum tcndunt mntH Cno nb ip^curperis cen*

ad iUfus d*cunjfircn':am^adio nimirum itt iUius- tendentiae causa ^

Cfrpcns ertfhji:) fccioii^u^

i^cAiur.

omncm

dJn?cvjionem^

nifi

impedimentuf adjiti
propofitio

Hinc velui Pnncpium fundamntale iequens

ub.ea debec.

Diiauuo

cxpoiis, motuique penurjatus,

qmmpar*
ubus

tEM. PHYSICES.

if^

ti6us nius nterns, quum calorcra concipit, eicreatur Kint caions eTedus principes, ejufque veloti charadlre. E^pirvus qtrippi
ill, perturbatuque mocus partium corpors incalcrtcentis, ira ca-lorc, quo adficitur Corpus dependec, caque ratione ipfum cotifcquilurt^
non fecs depcndeat eFelus fu effcieiite caula
que confequatur. Poito enim calore in corpore, in eodem ponthic augetur, ftiMaro vera a aot
cur, & iple mtus, i lio audo,

tur, ut

&

itnniinuto, rootus

quoqu

tblitiir

pcaiis Vel

fenfim dccrecit, ar*

^ue iniminuitur.
570 Calor aque in ea entitate pofitus forraxlicer ef, cujus vi
dilacantur corpora quaeque eorunque incernac partes perturbar
agitantur. Deinceps taque, ut loquar cum Dotisimo Boerhaavio
[ f) calorem, five igtiem adpeilabo illara rem, quae ftam in fe
fientia pe^
propretatem habet. ut corpra omnia corififtcntia,
iksEret arque eo ipso eadem dilatet in fj">at!a roajora. Non placeterg nobis ea ca! oris denitio quae Pcripateticis traditur> caloren

&

kilicet; efle, id,

quo congregantur humogenca

heterognea dtfgre^

gamuf* c enim egregie oblervac Mallebranchius fg) calor paVtei

a'quae non congregar, illas potius in vapores disipat. Non congre
gar partes Vini, iru nec partes argenii viv Contri omnia cor
fluida homognea,
heterognea refolvif>
pora folida,
drf-

&

&

&

gregat. Ac fi quaeikm fint quorum partes, igni$ non pofsic difpare, id non fie quod nt ejudem niturae fed quia funt crafsJores,
de olidiores, qum uc pofsint bript motu partium. Adhaec: mafaere conflatam nuMus calor ita cgregar;
fam ex auro, argento,
argento repoterit ut metalU etim imperfecta leorfim ab auro
aeris portiones in vale
maneant, i i diverlae auri, argenti,
CQhtineantur, ignique ubjiciantur, poft aliquod tcmpus y| caforijt

&

&

&

unam congregantur maflam. His poitis.

7
motu cleri, peVturbato, figDico I. Calor non confiftic
571
cxpanfivo partium corpors incalecentis. Eft contra Cartefium. Pro
barur: la eo non confiftit calor, qod caloris effelus ej ed moexpanfivus partium corpors, quum calo^
tus celer, perturbatus,
rem concpit eft caloris effetus [ . $69 ] ergo. Confirraatur: cer<
lm omuin el , calorem ele omnin aud ab ea enorii paf*
fione, quam ipus caloris fenfatio in aninM) conlequitur, fed pafsi^
fenlorii, non eft nifi di lautio quaedam fibrarum nervearum quibus
perturbata motio fpirituum animaiium quibus illae.
illud conftat,
i^urger.t: ergo calor eft aliud ab illo celeri> perturbato,expanfivoque
iS3otu, qui in particulis c^rporis quum calorem concipit excitatur.
571 Dico i: Calor in adlu primo, five prout eft in corponbus^,
aptsixTi conftitutur in corpufculis mole exiiifsimis, celrrimo ^
expanfivp pertuibatoque mota adctis n. fibras corpors aiimalit^
'

&

&

irrueal

E em. Chem. tom.

i%l Kedieiche

4e

1.

p. 6p

Yciu Cap.

t-

fLEM. REC. PHILO^OPH

lio

fiojilique illas cnoru lacicaniibus.

irrojtibiis,

IV.
Prob.

P.

pr

p.rtfs:

r.

Ccrcucn dt, calorsm ee corpus, &: ejus conditionis, u: pcrvadere

qaeat corpora omaia; cd necuit calor, fi corpus cft, pcrvadere omfii2 corpoca, cifi quacens i>ec illoium poros; nsque poten poros
per c;>Laai iplorum corporuo) mo'coi fec diftjuder, niiibirc,

&

quaceaiis calor Dihii t divsnum a corpuculis , uc eft perfpixuun; ergo. Secund: Dulkm penitus in rerum namra cxifti: corpus
adeo coropaiftum , uc ilus poros caior lubirc minira pofsit, uc
i

ergo adeo exilia func caloris corh ;

tcQiiur magnus Buerhaave
pufcula, ue jure dixeric idecD ille Au(^or^ modo laudacus, li'orum
Dii/uaceo ad iniagiationecn noram refcraxur, efleir.fiDKaii.
J75 Terre: Necee eft u: calons parciculae moveancur celerrjm
expanfivo. Ccrtum e cnim , fieri nullarens
motu pertrbalo ,
poJe i vi calons omnia corpora dilatentur, ebuliiap.t fiuida, dura
iiqueaar, omniumquc dcmurn mioimae partes expanfivum, pcrturbacuruque motm quum incalefcuEK concipiant, mfi particulac exilifmae in qujbus calor con(iiir, urgeant parictes pororum corporis, quos t'ubeunt, vincar.t mocneatm, quo illius moleculae adhaelent i mutuo, eaque ccirc divellant, propcllantque multiplici
cirec:ione> firxmlque impsdiant, quandiu cum illis perinixtac funt,
nc ad priiDum contadum partes ipiac corporis revertancur; 'ed
hoc Don poGunt pracrtarc caloris particulae, ni expaciyo, perturbatoqus Bit praedUae fnt> ac per fe pater: ergo.
Ad hite: motum ee cecrrimum conftat, quum enim dic5 74
tas particulae fine mole exilusimae, nec aganc nifi per motu m, ccr,tuoique il: ex didijs, vim qu moventur feu quaiuitatem moruf
carura, lequare facium tt duclu maac ngularum ia celericatera
carumjem: apertam manct vim iiiarum parcicularum non roTe eflc
waximam f qualis neceilaria eft quum valeanc etiara corpora dufJsicaa dilarare) , nifi mxima Ce celcritas, qua raotuum faum perCciur.c. Cofirccatur adfenio: Hac caloris natura polita, omEcsiius
cFels ac phaenomeaa apr cxpiicantur. Explicatur enim prim,
Cur calor non acqu fcic corpora dura pervdat ac fluidaj quum
enim particular 5uidi corporis folutac fine, arque ad motum magis expricaej exigua refilencia calons corpufculis fuperanda el,
per totara illius molea
DC in fljidum corpus fefc icinuenc ,
dif^rgariCf
oppofum eft de durii fenticndum.
57S^ S:i*nJ: Rarcfadlio corporumcur per calorem fiac radored
ditur, quia quum caloris particular motu expanfTo praeditac fine;
cae corporum poros ubirc ncqueunc, quin contra ilioram pariere
vim facianr, parces urgeant, caique cogant ad recedmdura fe mutuo, arque adeo ad majus fpatium occupandum. Tr/iflcxponicur in(uratio,
exiccario iuci, contra vero cmollitio cerae eodem calore enefia; ibi enim partei aqueae, ac fiuidroresj quaetradtabilem
(

&

&

&

li-

ELSM. PHYSICES.

^lr

'

^lirnum reddiderant , avolantes, faciunt ut aliae terretres, tejaciV

implicentur: in cera vero pargraviores propius coeant,
es,
ticulae vircofae, minuque evaporationi obnoxiae vehemenii ma-

&

&

ru

ac vario deducunrur, hinc minus inter fe conipa<5i:ae> minus re

manui prementi. Ex his autm complura aiia cogaofccicpo-

fiiiunt
ui:is>

&

facilic

explanare.

Solvuntur argumenta.
57^

^r^pp. I. Calor confftit in mota celrrimo

1 cxpanivo corporis incalefccritis , ergo
^^"^

pertrbalo, Se
Prob anrec:

&

audo in corpore> in eodcm poniillp mocu pofito ,

vicisni, eo motu fublato vel imminut
augetur calor ,
queque calor toUitur penitus, vel knm decrefcit: ergo. Dift.
expanivum
hoc ^antm probar morum perturbatum,
aniec. ;
corpons incalefcentis efle caloris effe(Sum principem, ac illias veprobac aliquid concra adfertionein
iuti chararcm, concedo j
noflram. neg. Proferto vero: motioquoque inmilis in fibrillis en
nobis fit, excitata> hac ips pro
forii afiuSy quum rahris fcnfus
portione calori refpondet, eque tamen in illa motine facucndus
calor i nii velimus de nomine, uc ajunc Scholaiici dilpucare.
577 Opp. i: Ignis frve calor faep donatur motu reo: ergo non
donatur motu percurbato, auc vorcicofo. Prob. antee. : Ignis faep l
cet, ergo donatur motu relo. Din. antee: motu reto incopjungibi^
li cummotu pertrbate, aut vorticofo) neg; conjungibili cum motil
perturbato coac. Vorticulus idem gneas eodem tempore motu relo
motuque perturbato donari poierit. Dum enim vel centrum vorticul,
vel etiam totalis vorcicuks ferecur per ineacst rec!am, pertrbate, ne*
celario gyrabunt moleculae quae conhcuuntur in iprus circumFeren*
(ia. Noone globus idem fuper planum quodcumque volutus, (fona^
motu per lineam retam,
lureodem tempore,
motu rotationis
circa ccntrum fuum ? Ergo motas relus non c inconjungibilis cun|
mdtu perturbato. Caloris motum varium eBe poffc penes pabufi aut
ubjeti in quod vim fuan eiicrft varietacem aut jfuxra bices, 3ff
impedimenta , quae ilius motum inMbenr faeentur omncs- Siq
^ert poteft, ut motus caloris fie vortkofusy aut rotationis, fed hoc

tur,
ipe

&

&

&

&

&

&

&

Dum enim fuphuiea

partklac Yeitigine abreptac circa e^gyrantv
aac alfas iio-
pellunt, fie quidam motus perturbatUH
oranes confentmnr.^
57 Opp. 5: Fluida quaeque corpor, eujus gencris funt aqua,;
aer, mercurius &c, partes habenr motu^ vario, 8t indeterm4iato
agitatas nec tamen fue atu cabida: ergo. Refpondeo i, Nullun)
fiuidum effe omnis caloris expers^ licet forte cam corpore noftro
comparatum frigidum vidcatur; ^uum fcilicct partes fanguinis,^ auc
^rimuift ceUu agicancUT
corpori &ii4i pamculae. Rercon impedu quominus perturbatus dicatur

&

^m

8W>

ELEM. REC. PHILOSOPH.

J|t

P, IV.
ad caloren eiibilam , ut motas partiufn
corporis t varius,
peiciirbaras
fsd pracccrea nsceise eit, uc iic
celerrirmis. Hinc fic uc parces aquas leai motu agicatas frigus po
lis qum calorem in corporibus noftris procresnc; nam ingiium
n*bis calorein, auc mocum magis mmuunr, quaoi augenclft: Multa funt sd motuji proclivia , quae in calidorum
175^
nicrofi,
ccnfu non habencur,
acidi liquores qul copilo abuadant rpiritu,
fcrmcntationeai multutn prmovenc: er:^o. Refp.
ron folum mocum, fed
varium ,
celerrimuin
percarbatum ,
ad caloris nacuram pertinere. Hinc Iiquorcs acidi licec fermentitionera pronioveanc, tamen foli, calorem vix procreant, quod moni illo pertrbate eorum parciculae non agicentur, nifi quum falibus alkalicis pcrmiTcencur; uc quum piriciis nitri ali fixo alkalico adfundicur, Sic af tenui ore vibracus frigidior eft, ieJ paculo
ore erumpens eft calidior: quum enitn orc concrao e>:pellitur, cleri quidem mot, fed direto,
noa perturbato emitcicur.
583 Opp. 4: dantur fermentaciones in quibus conpicua cft perturbaca parcium. mocio fine uHo calore, imo cum ingenti frigore,
ut teftantur Viri CiarilT. Mufchembroekius , Slare , Araonconiius,
Guliclminus, GeofTroy, alii(jue plurimi Phyfici: ergo expaniivus,
'percurbacufque riiocus partum corporis non eftade propnus caloiis effe(iius, ut calor ipe ftacui in eo legitim porsit, cujus vi , Sc
energa ille molius in corporibus excicacur. Nego confeq. ; ebuUitio
frigidis fermencanamque, five perturbata cciam partium motio

ponJco

i: noii

facis

eTs

&

&

&

&

&

&

&

tionibus, non fin calore eft, Jicet propcer raagnam falnac fubftanciae copiam, que in illis exfolvicur, calor ipfae non fit cpnfpicuus. Ojicrvatura hoc cft in fermentatione quadam ex qua tcfte
Clarr. Mufchembroek fumi adt cadi erumpebanc , uc liquor
thermomecri ad fumos adplicaci per plurer gradus afccnderec; intercadTi chermometri akerius Jiquor in ipfum liquidum fermenrans

iromerfum, depnmcrecur.
Obfervandutn eft igitur, do cTe fermentationum genera,
581
alterum fcilicct earum in quibus praeyalec fubftantia ulphurea, earum vero alcerum in quibus falina praedominatur, Fermencacioncs
primi generis dicucur cahdae, quia ob fulphuris praedominium
ca in llis praevalenc corpufcula in quibus calor confiftic. Fermenfrigidae nuncupantur, quacens ob prae*
taciones fecundi generis
dominium falinarum particuhrum quae in illis cxfolvuncur principem in ipfis locura cenenc corpufcula in quibus, uc diceraus, frigus rcidec. Fermencationes frigidas efl omninb falirus, vel maximam partem falis comple^li, experinacnta ipfa fngidarum fermentationum luculentifsime deraonftrant obCervante Cl. GuJclmino.

Opp. f. manifeftum eft, experiencia, excicari pole calorera

uo motu partium percurbato, & cxpanfivo, ut teftacur auaor

581
fine

laudatus: crgo: Dii. antee: fine mocu, &c. parcium irifcnicalor in

bilium, Qsso, Seofibilium^cgac. fc^ncgo cooeq. Poccft haber i
cor*

fupra

LEM PHYSICES,

i^

rublimior cvsdat quarum fuperficie, Ea fuit pobabiliter origo cerin Qc^ang AtancQ
tarum infulirum quae in Afthipe|3go>
adurrexrunc
Inlt/i.Si terraemotus penderent foHs caus fuperivis me-^
53^
moratis, feauerctur quod loca miituola frcquentiorcs leifiemocu^
pati non deocenr, qum loca non mont'-oa; ied hoc ^ft faifum;
crgo Prob, major, : in fenteima noira montes non adrmmerantur

&

non adnumcrantur
incer caufas teiraemocuum: ergo
Pift, ancec,
coneq. Ideo loca montuofa
diredc, concedo, indiret, neg?
frequenciors mpcus paciuntar , quia uc pLunmupi fub mon^ibus
fpccus reperiuruur uc uperiqs dixnus. Hinc cxplicatur facilc cqr
nunc minor cerrae tratus. Id enim pende?
trcmat, nunc major
la**
ceteiis paribiis majore, vel minora cavernae profunditace,
latior el uberranea caT^rnaj cq
titudine, qud profundior enim,
iiajus evidenter debet efie Ipatiutn terrae quod adtollicur,
Inft. 1. Ex di<fti5 feqnitur quod idenfi terraemotus non poffj
concterec omnia Joci incerme-?
fec duas urbes conctere, quin
da Ied hoc eft falfum , nam uUimus terraemotus, quera o'yfsipo^
nenfcm vocare polumus , plurimas Europac urbes,, aut conculsic,
auc fubvertif, nec tamen omnia loca intermedia detrimenturn aliquocj
paTa fuerunc: ergo. Pift. majorem; quin & concterec omnia loca
intermedia, fupponcndo quod hic terraeniotus pendeat ab unicp ig?
pe n nica fpecu fubterrnea accenfo , concedoi upponendo quoci
confcq. Ulcimus terpendeat a pluribus ignibus atcenfis, neg,
raemotus pendebac evidenter pluiibus ignibus accenis in dlvcri
Ipecubus Iwbterraneis, quae per venas fulphurcas inter e commut

&

&

&

&

Dcabanf.

f37 Opp. }, multa funt phaenomcna ad terraemotus pertinencia

quae non poTunc exponi in entcntia noftra? ergo nfuiciens eft.
Prob. antee, enumeratjonc fequenti. n noftra fencentia non xitm
tur exponi pude phaenomenum fequens; vifi funt taeitemotus, per
quos novae fcaturigines apertae iunc>
antiquae fcacurigines eca*
expono phaenomenon protae fuerunt: ergo c. Neg antee ,
pofitum. Terraemotus per quos rupti fuerunt aggeres , qui prius
aquas quafi iac lufas detinebant, novas fcaturi.gines aperire debucrunt.
Contra vero terraemotus per quos nov aggeres ftcntibus
aquis oppoici fuerunt, anciqias debucrunt ficcare fcaturigines ip*
lafquc a priftin va, apertis a!iis meatibus avrtere; ergo in nofrra fententia ret expomtur p'hieumenum propoitum.
At inquies; quomodo fieri potuic, ut in quiDufdam terrac538
motibiis aquae prius frigdae, evafernt calidae, iii aliis ve^o quae
prius calidae frigefaaae uerac? Kefpondeo; motus omnes, qui
juxta ltices aliqaoc novum gncp te ejidunt, debcnt aquas calefcere quae prius erant fagidae, uemo auter dubitat, quin per motur^ accendi pofsuu ni.reriae combulibiles. Quotiefcumque vero
jjcr aJiquem terracniotuu cxtinguuntur ignes anciqui, five per eva-

&
&

porgs

tfi
porationem,

ELEM.KEC. PHIL050PH.

P. IV.

aliam quamcuinque caufaoi exiingusntur, to*

ties frigeicerc debent atjuaj qiias prius ca.'efaciebant ignes recens
cxcindh. i):cc5 uerjm. Quomodo ex ccrtis terraeir.otibus peftilcntia proceder potuit.'' Pveipondeo. In quuu ddQi terraemocibus exc*
unc ei ipio terrae finu exhaljciones bituminofae, lulphureae, ni
crolae &c, , quac inficiunc arem: Cgo ex certis tcrraemocibus dcbuic proceder pclilencia.
five per

CAPUT
De

Fluiditate

VII.

corporum prout

cledricitati

connexa.
53^

\A

funt cor pora fluida

lium diviioni non

ibilcs unc

in

quac parrium fuaruro

reiftunt,

&:

mocu coutinuo,

quorum

&

fenibi-

partes inicn

pertrbate.

Ex hac

defcripcione haec videncur neceflario equi. Prim.

Ccrpora fluida conftare particulis exiguis. Si enim parces ipforura
crafsiores, non pofl'ent hc illc facil movecflcnt niajufculae,
figura particularum ex quibus
ri. Secund: Plerumque rotunda eft
Ec vero parcicuiae hujufmodi facil eparantur
fluida conftant.
aliae ab aliis; ergo aut parum, aut nihil nter fe cohaerenc: ergo
illas plerumque rotundas eTc adfirmari poteft. Dixi piaumqut\nQTi
enim negayerim nonnullas, ex his parcibus oblongas efle, cnicas
nonnullas, ncnnullas cylindncas , aut alcerius cujufcumque figurae. Terti: Fluida communia penetranrur fluido fubtiIiori,quod
ab igne elctrico indiftinsflum ee credimus. His praemisis.
540 Dico: I. Partes infenfibilcs corporum fluidorum unt fem
perturmatu pertrbate. Prob; fublato motu continuo ,
per

&

&

baco in paitibus inknfibilibus corporum fluidorum, cxplicari non

pofl^unt plcraque naturae nhaenomenaj adniiTa autem hoc motu, fapartes in*
c le admodm expli(Mnur hace e^dcm phaenomena: ergo
corporum fluidorum furt emper in motu perrurbato,
fenibiles
Prob. antee: Tublato mocu continu, 8 perturbato in partibus in*
enfibihbus corporum fluidorum , expicari non poteft ex. gr- cur
falcs exfoltantur in aqua frgida: cur mttalJa diTolvantur in aquis
ftygiis ^ci adm-lTo autm hoc mocu, ne8;otiuni nulliim facefsir horm efe<^uum explicar o, qucmadi^odm \ ievitcr conidcranti
pa^ebit: ergo.

541
aui

&

Dico

2:

Ignis Jntra

psrcurbati,

fliiida

ltitans efl

quu agitaatur parces

caufa morus

coiiti<<

inrenibii^s corporunn

flui-

dorum*

<^
ELEM. PHYSICES.
orum. Pfob. motus concinuus & psrcurbatu quo agtantur partes
nfenfibiles corporum fluidorum repctcndus cft ab lo corporccujus partes funt femper m motu perturbato, ut fatcnrur omnes Phyci:crgo repecendus eft ab ignc incra hujulmodi corpora lacitancc
perturbay4z Dico 3; Ignis produccns motum concinuum,

&

in partibus inlenfibilibus corporum fluidorum non vidscur c.

diftin(lus ab igne clelrico. Probatur; Ignis augens fluiditacem corporum, non vidccur eie diftin(lus sb ignc hanc eandcm fluidita-

tum

lem producentcj fed ignis eiei5tricus cft ignis

corporu!!: crgo ignis e'Ielricus eft ignis hanc

augens fluiditatem

candm fluidicatem

&

B
produccns. Prob. min.: inc do vaa pcrfedc aequalia A,
fFig. LIX. ) quae adimpleaniur edcm aqu. Elctrica fiac aqua in
vate A contenta, remancacque non eletrica quain vafe B comprehenfa. Duobus iis vafis ruccefiv adplicctur idem ftpho cApiUaris qx^
perientia conUc > quod aqua eJedrica multo velocius fluet, qucn
aqua non ele(^rica, eu quod idem eft , experienti conftac, quod
aqua eletrica fluidior cric, qum aqua non clearica: crgo ignis
clctticus, eft ignis augens fluidicatem

corporum.

Solvuntur argumenta.
/^^PP-

! 5i corpora fluida femper eTent n motu perfurbato icqucretur quod omnia fluida, forenc fenfibiter ca*
lida, ed hoc eft falum: ergo. Prob. maj. ; natura caloris
fcnlbilis confiftic in motu perturbato partium corporis calidi; cr^
i &c.
Antee, rotund negari debct nobis, qui ut Diflertationc
equenti vidcbimus oppofitam fentcntiam contra Cartefium defend*
mus. Sed claritatis gratia dift. antee: in motu perturbato partium
cnibilium, ut poftea, explicabimus, concedo; partium duntaxac inconleq, Soiutfo melius explienfibilium corporis calidi, neg,
cabitur quiim de calore agemus. Sed dices: hoc poito nunquaoi
dici poteft fluida cfle in quiete. Dift. cffe in quiete partium ea
rundem infenfibium, concedo; fenfibilium, neg. Ea fluida quie^

J45

J
^""^

&

cere dicuntur,

hot

eft

quorum

partes lenibilesexiftunc in quiete refpctiv,

quoad ienum ooftrum.

Opp, 2. Ignis non eft

in moru continuo; ergo non eft caufa

corporum. Prob. antee: motus perpetuusnon exiftitin rcruna
natura: ergo. Dift. antee- non exiftit in rerum natura, hoceftjnoncxif-
ftit, motus femel impreifus, qui conftancer idem,
in codem praecic
gradu percverct, conccdoj hoc eft, noii exiftunc in rerum natura corpora quae femper fmt in aiiquo motu nunc majore, ncc minore, neg. dC
conleq. 5ic aucem exphcamus,
sd Mechanicae leges redcimus
morun ignis quem libcrum fupponimus. Prinr^o Dantur in rerum
natura moleculae infinite parvae, aut quafi infinit parvae primf
fecundi, rertii ordinis &c. A Geometris reprclcncari foknc hujufmodi oolecaJac per ho$ chara^^res L * -i.

544

futdiratis

&

&

ELEM REC. PHILOSCPH. P. IV>

Srcundb; Molcula infinite parva primi ordlnis el infinit
major, quin molcula, infinice parva fccundi ordinis; icera molcula infinite parva lecundi ojdinis eft infinit, aut quafi infinite major, qum molcula infinite parva tertii ordmis &c: molcula
fi
doneex. gr. vorcicofe gyrabit verss moleculam B { Fig- LX.
perleveranter moru perpcndicularij feu cen
tut eodem temport,
irpeoy juxta lineara A B, &c motu horizontali leu projectionis,
juxta lineam A C. Non alio mechanifmo Luna gyrat circa ccrplanetae circa Solem periodic moventur.
ram;
Centrpeta vis juxta eximium Newtonum ( a ) eft qu car5 4^
pera verss pundum aliquod tanqum ad centrum undique tra*
huntur, impeliuntur , vei uicuroque tendunc. Demontravic itsque
Cl. NeAionus quod molcula A. infinit parva fecundi ordinis lenfibiliter tendee, eu motum centrpetum habebic in moleculam B
infinit parvam primi ordinis, dummodo iftae duae moleculaenon
multum dilent a le invicm. Sic igirur expono morum contmuum
vorticoCum elsmcntaris ignis. Ignis eleraencaris feu igneus quicumque vorticulus componiur ex molcula infinit parva ordinis
fuperioris, circ quam vordcos gyrant moleculac infinit p^irvac
pereveranter donacae vi proje<ft!onis,
inferioris ordinis, fimul
vi centrpeta. Si molcula centralis fit quantitas infinit parva
primi ordini's, molcculae gyrantes erunt quanticates infinitr parvac
Jecundi ordinis. Si molcula centralis fie quantitas infinit parva
fecundi ordinis, moleculae gyranccs erunt <iuantitaccs infinit par170
5

45

&

&

&

&

&

tertii ordinis &c.

Opp. denique: Si per elelricicatem ftuidior fieret aqua jam
547
fluida, pariter per elekricitatem augcrctur mercurii fiuiditasj cd
hoc eft falum.* ergo. Prob. minor. : Si per electricitatem augeretur
roercurii fiuidicas, equ^recur quod mercurius altior cTe deorretm
thermometro ( de quo cum de frigore agemus ) cui communica-

rae

fimiii
thermometro, quod
ta fuit vividior eletricitas, qum
nuUam acqulfivit eleftricitatem , !ed hoc eft falfum ut erpcncntia
conftat: ergo. Prob. major.: per eleilricititem augctur mercurii

equitur quod major ipfi communicatur ignis quantitas;

fed fi mercurio thermomctri communicatur major ignis quantitas>
profet altior debet cTe in thermomitro mercurius: ergo fi &c.
548 Dift majorcm, fi per tlei^tricitatem augetur mercurii flu*
jor ipfi communicatur quantitas ignis elccditas, fequitur quod
quali ufuas,
quafi elementariS: concedo, ign.s roixii ,
irici

fuiditas,

&

&

mercurio thermomctri communicatur major quantitas iiinis mixti, 3c quafi uIujIis. profedb altior cile debet in theimometro mercurius, concedo minorem; major quantitas
liego, 8 dift.

minorem:

&

quaft eleinentiiis, akioj eTe dcbt &:c. , neg,

Ignis ciemencarib cor.ftituitur vorticulis; uiuaiis vero

ignis clcdtrici,

6 conleq.

fi

efiof

(a)

i^rincip. Lib. 1. Dtf,

;.

ELEM. PHYSICES.

171

efformatur ab iifdem vorticulis, qi ecum abripnerunt partculas

bituminofas, fulphurcas, oleof^s, nitrofas &c. A majorl vel mino
Haec auri dilacatione pcndec ahitudo mercuni in thermometro.
quaii ufualis, non vero
tem diJacatio, efFsftus eil ignis noixti;
quai elemenraris: ergo mcrcurius altior cfTe non
ignis clelrici,
debct in thermometro, cui communicata fuit vividior cletricicas,

&

&

qum

in imili thermometro, quod nuliam acquiivic ciedricicatem

Atquc hilnus de Eledncitace.

PHYSICES
PARS

IV.

DE aUALITATIBSCGRPORUM.

DISSERTATIO
De

I.

Phyfica natura qualiratis

enfi bilis.

CAPUT

I.

Notiones neceTariae praemttuntur.

If^U AS

Corpus quodcumque habere qualitaies^ quibus forut Scholae verbo utar, fenfibile redditur, nefr
cius ncmo et; ac quae fit phyfica illarum natura, nter Phiofophos acriter difputatur. Scholaflici nairque>
uve Peripatetici, quos vocant rigidlorcs ratum fixutnque habcnc, cas
ce, ciKuaics talis naturae, quae corprea fubftantia cui infunt,
qujnque nobis fenfibilem redciunt, feparari divinitus poisint,
fine iila exilere, ili"s iccirc accidentia abfoluta adpelhnt, conc. vequalitatern ce
ro Recentioribus perfuafum eft, nullara fenfibile
accrdens abjul^-um proui illud fumunt Scholafiici,cd ex magnitudeifigura, motu, quiete, atque textura corpufculorum , quibus fei}libilia
quaeque corpora componuntur cas omnes immediate provenirc. c

54P

rnaiiter,

&

^er ordme quo

poisit

magis adcuratiori procedamus, definitiones

aliquoc praemictendae unc

^^0

Sm^

17
5^0
nora
vel

ELEM. REC. PHILOSOPH.

P. IV.
dicicur, qnod qua tale formaliter ^ ita poten fenforut
adficerti Ht fen/um in nabis excitet, Sic lignum quia dururn eil,
color atum, dicitur fcnfibilc, quia fi fenfonis noftns adplicecur,
SeTffilile

adhcic, quatenus tale, ut hinc animus cnciat. Ex quo mtereft fenfibilc, per quod Formaliter ejufmodi cft, ut adplicatum cxternis fenforiis, ita ipia adHciac,
ut hinc animus ad ientiendum decerminetur. Nomine fenfibilis eu;f
Itatis ca corporis adfe(5tio intelligicur, per quam furmaHter corpus e(i
fenfihi e, fic coior, iapor &c. dicuntur qualitates renlbiles corpo
Tum, quatenus per illas formaliter habec corpiis, ut excernorum len*
fuum miniftcrio nobis percipiacur. Ex quo infenur, quod qu;)Jicas
feniibilis in eo phyic poita eft, per quod formarer haber corpas,
ut cam in rgano fenfono, cui adplcarur immutationcm aciat, a
c^uam in anima enatio (^uaedann dccerminaca> confequicur, quas
in cogitacione conlfit.
Exiftencia enibilium quilitarum in corporibus certifsima
5^1
ita ea

quod Corpus per id formaliter

tur,

eft. Qui neganc accidencia abroluca in fenfu Scholaftico, qualitatum

fenibilium exiftciiciam- non iccirco inficiancur : 3c ip nanique fatencur, id ver cfie
corporibus per quod habeat fr.T.alicsr, ut
cxcrrnorum fenfuuin orgasa pro rcnfationis negocio im.ncenc, certoque modo adScianc. Na vi func; aibicantcj cuidufn -jclui fu-ucu i^
qni ex intima crebri fuOfiantiay iiim ctiam ex m^mhrants cerebrur/i ci/-'
cum-jo'.vcntibf, t^vq'Knn ex radies prodcuntesy per cium animns mi"
chinim flnpsndo prorsUs arupao dif]'' minan: iir. Frlamenta ex juibusnerfi coDponuncur non omnmo folida func fed (ut dc.noaftra: C!.
Heiltcrj incus cava, uc proind tanquim vera vacula hiberi pofsiQr.
Spiricuum anirfialinm nomine inceliigirur/^/f/a jummcfiui^
551
m;ixnn mobilis in cerebro sia'jnrata. Ex his quae in Lgica,
dar
Mejaphyica di(5la func pcrfuafum nobis eft: ex irniiutac'one,
quac ex re fenibis adpulsu in rgano fenlorio efficicur, nullam
in nobis fenationeai concingere, nifi immutatio ipa cerebro rom.
municetur. Ceitum icidni eft, organum cxtern cujufquf lenfus po-

&
&m

)CUfn efte in

rublifsimis quibu!dam nervorum

fiaris,

disimili

ar-

pro fpcciftco fenfuun difcnmine fmul intxtis, eique noftri

corporis parc rf[pedivc infertisj quae dum ab re fenbiii adficitur,
fenfacioin animo concingit. Poitum eft icaque ex. gr. organum vifus in ea oculi membrana, quae opcicorum nervorum cxp^nio eft,
be vulgo retiv nuncupatur. His poitis, veluti principium fundamntificio

tale fequens adfertio haberi

55 5
niens,

Immuratio externi

quam

debet.
fenforii

ex fenfibiis rei adpulfu prove*

anima ccnrequicur, non eft phyquaedam motio in iis nervorum hbris ,

renfario ipius rei

in

ic ioquendo, nili cerra

quae cxternum fcnforium conftituunt, ex re ipius adpuliu cxcicaca.
Agcis namue corporeum non agir, nii per mocum locaiem, videlicci nonnii quatens locaiiter raovct id, in quod agir. Nu'.la certe corprea aUio eft, quae :parcium mocuj ( ut patebit connderanti )
non

ELCM. PHYSICES.

\7^

non abfolvatr. Ergo nullum queque corpus ptitur aquid ab agente corpreo, nii quatens ab illo movetur. Partiuntur autem fen
foria rebus enfibibus, dum illa ab hiice pro fenlationis neg
to excicantur; ergo in fola motione fibrarum nervearum, ex quibus
ipfa lenloria compofua lunc, illorum pasio conitic.

Objeliones diluuntur.

^PP-

Ex

noftra adfertione fequitur : orgsnum illud ,

omries imprcrsiones dicernere , nemi cre*
brum, praedicum cTc tadlu exquifuifsirao * ed lantuna
abej ut ccrcbrum gaudeat exquiito taiu, qum potius fit pen Itupidum: ergo imprcsiones enibiliun non func mere locales motiones. Argumemum ab ipfis Peripateticis refpondsri ctiam dcbet:
nam juxca ipfos: enlus communis in cerebro rjdec, Dift. roajor,
talu exquiitisimo, fi hoc vult dicere quod meduHaris illius ubftantia ejus fie naiurae, ut valeat excernorum ocnaium fenuum wo
tiones recipere, conccdoj fi vult dicere quod tota ejus ubhiia
capax fit fenss , fi vel levifsira re externa tangatur, neg,
\. minor. ; crebrum caret calu, hoc cft, intima" illius ubtantia nequic omnium fenfuum imprcsiones recipere, neg, hpc cft
nullus fit fenus tantum pars illius xtima ,
hoc eft crcbri
cortex in. quo nuHi funt nervi, tangatur, concedo minor. j &: neg concq.
Praeterea argumentum peccat fallacia diicnis. Eft nempc
$5 5

^54

^^^

'

cujus

eft

&

error in voce tSlus, quac duplicitcr Tumi pote i pro fenu qui
ex contadu nervi fenfotii re enbili nobis cxcitatur. i pro
fenfu quo calida ^ frii'ida^ hmida ^c. a nobis percipiuntur. i. modo
umpta voxilla t2(f>us ad quemlibet fenationis fpeciem referri poleft, quia onanis Tenfus conta(5u perficitur, ut exprels docet mag^
us Boerhaavius Cb): fecundo modo umpta: taius peculans cnfus eft, id tantum commune habens cum enlbus reliquis, ut quem^
admodm illi , ita ctiam ipfe in nobis non excitctur , nifi nervi,
qui ci peragendo inferviunt a proprto objeto contingantur. Qu

dilindione pofita, non

nbus quod omnes

eft cur Pcrtpatctici vitio vertant Receniio*

enfus externos ad unum taiun icvocent, qua-

ncmp,

ipil tune fumant tatum> pro eo fpeciali fenfu quo calor

&c. peicpiuntur , quod falTum omnino eft.
555 Opp. z. Si immutatio externorum organorum, id eft, fenfuum ex contadu oritur, fruftranea eft fpccifica organorum divcr*
fitas, fed Dcus Opt. M. nihil egit fruftr
ergo. Argumentum contra ipfum Ariftotelem urgcri poteft. Pluribus enim locis
tradit
aperifsimc , guftum cTe fpeciem taus, Lib. 1. de anima ait j Sa^
fi

&

frigus

por

(b) Pracka. in

fuas loft.

Med* ad

p. ^6$,

174
ELEM. REC. PHILOSOPH. P. IV.
for uiium ftid efl eorum , qnae tad.it perciyuvniHi\ Dircde ad argu*
mentum rtTpondeo, quod quum mxime nter fe diFerant felibi*
Jia ea corpora , quibus externa renforia immutancur
phne
,
dilsimilis fit modus, quo lenforia ipfa ab ilhs adficiuruur, adtum
non zi\ fruftrj , ed ummo Divini Opificis conio, maximque
neccfsitate naturae, ut notabilicer quoque divcrfa fit exccrnorutn ipioruin lenfouo'un ftruura, ex quo Icquitur ad omnes rerun enibilium impresiones fufcipiendas,
cerebro commumcandas, unqra
tadts organuD, fumpco calu po fpeciali enfu neququam uf*

&

&

fictre.

Opp. j. inftando: quaecumque divcrCcas contingit inimprcf

rerum fenibilium, coromunicatur cerebro per ervos, ^^
bras nrveas,
Ipiritus animales', ed in omni corporis parte hae
res omnes reperiuntur & quidem ejuidem rationis; crgo m oinni
corporis pane excant organi quac pcflunc rccipere lenfibilium rerum imprcsionem, leu mutanonem: ergo notra opmione poica iq
ioJo tadlu enficiva vis coniftir,
hbc uno lenfu lucem, faoorem,
&c. pire pemus; ergo fuperflua erunt reliqua organa Inimani corporis. Neg rain, argu^iienti; etenim humani corporis partes, quae
$^7

ionibus

&

&

fenacionibus inltrunientalicer peragendis inferviuot mxime diFerunc incer fe, quamvis ex nervorum filamentis ingulae componant\i:> non
poteit ergo dici, eas efle ejuldenn racionis, hoc eO, rulJum plae eTentiale difcnmcn nter eas incercl]e. Neg itaque fi
bras in mnibus corporis partibus eodem artifirio fimu efle intex*
tas; hoc cnim aitificium, psa texte experiencia pUa^ diiinilc eft

pro pecifico iplarum partium dcrimine.

5' Kinc enim fit, ut corpulcula lolum, ex quibus fpecies co
Jorum conlant penetrare polsint per vilum, iplumque enbrium com
fcovre, non icem vero corpucula, quae fola, ac oiummod ubire poTunt, ac mover audirum, atque ita de ccteris
Icaque et
omnia externa organa ex nervorum H'jris componantur, verumtair.n qjia iJlorum ftrulura plan di verla eh ht ut non nii re
bus disimibus imroutari pro fenfacione i^i^ pofsint,. videlict, uc
a lucs radis cae tantum nervorum fiorae valeant commoveri, quae
lecicularem oculi membranam conltituunt. Immerit ergo interrogat P. de Benrdilis, quamobrem quum in pede, ut m membris
reliquis fint nerv,
ibrae, ron pioprcrea fenibiiaquaeque, unius
peds rainiderio nobis dikernantur ? Supervacnea namque eft
ifthaec interrogarlo, cui hac altera interrogatione refpor.deri op.

&

tiir. pote: i manu

facimus, ut cnbere,
cft di/j'tis, mufculis,
queunc heri pede in

ex gr. tancas, tamque mirabiles operaciones

pingere, clpere, &c. quia manus in:u(5la
fibris, eccur eafd^m operaciones nenervis.
fibracrequo etiam digiti, muiculi, nerv,

&

&

pcriucui.?

55^

Opp,

4. Si

tur nuilam cflc

nulla fenfatio poteft

memoriam

fine

motu

prcipi,

auc enacionem ia dormiencibus>

.

'

fequi-

quum
nuIU

ii
ELEM. PHYSICES,
.
quin aHquis enibilis motus in illo adparea, quia poteft
contingercj uc in ipfo corpore ea non exfolvatur copia corpucuJTum calQrji^ quae ad fenfibiles iUius parces pertrbate agicandas
fufficiat. Verrn in corrore ncquic tfle calor fine ullo prorss partium infenfibiiiurn motu, quij calor jn ilioelenon potcft, quineacor
fiuCculain iplo3nc,& moveanturin quibuscaiorconiftit,&anqiiian
iquor thcrmomctri in illis fernientationes de quibusaudlor loquitur
imrnirsi, per piures gradus afceiidat, apertum tnanst, in ipfis ccnuiffima corpufcula cxierc, quae ala in morum vitri poros fubeanc,
contencumque liquorcm expanfivo, pe turbr toque tr.otu exagitrnc,
nifi velifBus liquoreai ipum dilatar!, quin aliquid exifat cuilla
trsrp^cre,

dilatatio accepta

referacur.

&

tamen fi^i<ii$
585 Opp. <r. breas vchem?ni motu fertur
8
el: ergo. Secundo: aquae in fluminum gurgitibus perturbito
ccleri motu praccipitantur
fcd nullum in lis calorem obfervamus:
crgo. Ad primum refpondeo , quod licet breas vehementi nou
feratur, quia tamcn reio ag tur frigidus eft, praelertim quum
partibus eptentrionabus particulas, quae partium inrcnibiurn
motum concitatum fiftere qucunt advehat. Ad ecundum dico: ideo
parces aquac
Jion obfcrtari caiorcm in aquac gurgitibus , quia
fenfibilcs hoc me^u abripiuntur , ad caloris autem naturam , non
folum motus vehemens, ac perturbatus quarumcunque partium, it
agitatio requiritur tenuifmarum,
inenfibilium; quae par ti culis potifsimum igneis abreptae, alia corpora, ibraque penetrare
fimilique motu incitare queant.
584 Opp. 7: Metalia diaque dura corpora quandoque calcnt,
<quin corpucula tuinultuario motu adiedla in illis exiftant : ergo.
,

&

N^go antee*; c enim omittam nuHum Corpus, quamrumvis durum ca'.crc'it poe concipere quin illius extenio augeatur; manifeftum eft, metalla, fi quum umtr. calcnt , frigi<iae aquac immergantur inignem in illa cbullitionem cum hepicu excitare:
,

crgo

poris tenuifsima corpufcula exilunt, quae particulis aquae tumutuarium ilium mo:um comnunicant> unde non
dirsimili motu ipfa pollre, videtur perfpicuum.
in illorum

Opp. denique ovi albumen la confillentein raaTim, calo*

^8?
a<aione
concrecit: crgo calor non conitit
in corpufculis motu celrrimo, perturbado, 8c expanivo a^lfcdis! concic>i enina
nullatcnus
potel ,
quomodo ab co , quod celerrim movetur, eoaliftentia,atque adeo partium quies oriri poisit Dift, antee:
concrcfcit ita ut illa confiflentia it caloris ef^-tus per fe. negoiita
ut jt caloris eflclus per atcidens, cono,
neg con^eq. Confif.
tentiam acquiric albioen ovi, non quia caloris natura per fe valeac coniftentiatu corporibus cribuerc , Cs quia corporum quorun
dam partes ejus funt magnitudinis,
figurac , coque artificio in
textac, ut moveri nequeant caloris corpufculis, quin implicen*
tur nter fe, Se in durara maTam concrccant. Proferid ipum ovi.
ris

&

&

Aa

arsu

\fH
aibi:rn"en,

calor ipfe

ELEVI. RE, PHILOSOPH. ?. IV,

quod prim caloris action? diireicic, nian diTolvitar, f
augeacur
m:iximo fane argumento, ilus cor.illentiam,
,

non dire,

&

per CefQ, fed per accidciis calore

CAPUT
De
f^

IL

FrJgore^

'W-'^Roprium frigoris el
mMia junlyliqurres
taie y

provenire.

drnfare corpora, dura, reddcre ^uat:

.LrimoSi
cor/fijQtniem ma(jar,imit-

motiimque perti.rbaunjy

&

(XpUifvum imcr.ifiayum
retar are ^ aicuc ctiam pUn
frigofip.erc. NeceTe el enim ut conrarii inc efcClus caloris,
eo formaUter confifris* Hinc necesario lequitur, quod frigirs
pai-tiiim

corrv/is

cuhjq-.ie

&

t.itj

cujus caufa

piunmi

conftringuniur corpora> rigelcunt raollsa,

duram ab^unt

motuque perurbacus

liquores

&

expanfnus paruun inrernarum co-poiis retardaur, & ur. Jn to-enm

frac'jsnduin eft frisus, quo cfedlts qui vulgo frgori tribuuntur,
proveiiiunt. Hmc fngus non o:>:ime dt^finuur a Pcnpateticis, qua*
in

mafi'-rn,

y
( hctacg^ ?.ea. Csvium en'in
conftantcm frigoris ef dum> uc hcterogene congre*
gec. Si ep.im vehemeoriori Frigori fubjicianrur vir.um, acetum, pirirus V'ini, fepaianiur arque folvuntnr liquores illi, pars vini aquea
in ulacism concreicit, pintus uam Huid tatem retinec ,
larta
run praecipitiicur. His poJLs.
5b7
Dico i: fngus in parcium quiete haud re coilbcarur...
Et concra Ccrrlium. Prot>.: non rt(ft explicatur calo-, per rrctun
paitium. corpcns incalcfctr.ris [jf. 571-] ergo eque fngus per
partiuiv quieten) red exponitur. SccuJiro: In co quod frigoris cffeus. ftj fttu frigus redte non poted: led quies pariium et fri-

lilas

eft,

quae avrcgat y iWhl hamogara

non

^Te

&

rperam poteft fngus in

goris effe^us [ /. 58. ] e'-go non nii
pjftiuna quiete conHtui. Confimatur; Ratum m-hi eftj fngus abea
pr.fsione organi tJtus reape diftingui, quam fngons enlatio in
anima ccnicquifur; led palsio organi tlus non eft nifi pnvatiomos in s nervorum fibns, qu^e organum iilum conftituunc: croo. Tcrro: Si fngus uihil cfl t a partium quiere diverum, nuliura
ih^heri pr^t coxySrjCf.jif ne: fr'^'d-^.r,} n'fi il:ius pres quoad en
fum quieiccrcnt ^ed hoc ^1K prorss flum. uc ex fermtntaiionibus 'iFidis coKlac; ergo. Adhaec; iilud forpus erit fngidi.simum ,
cujus rarces ulii penus racione moventur: ergo cor^ora quneque
dv.'iis'ma e^ant fiigidilsimn, ^laciefque tpl'a ex qua frigidus hahtus

miiiUO c:ump;:t_; iiiU^iioc[ue proirJ

pamum. motu.

djiiara elt,^

DQJL

iS?
.
frgdum. Licet er^o corpus cujus partes
quiefcunt, non he caiidurn, noa propterea frigidum cenrendui^ hoc
ipo eK

JELEM. PHtSICES.

non

ert

Corpus

mxime

frigus in fola
Dice fecundo cum magno Boerhaavio (i j
haud quaquarrs confilit. Eft contra Recepi'ores
junplur irnos mrsr quos numerarur Cl. S GravtTande. Prob. Quuru
aqua in congelauone dilateiur^ [. lor.
Pq] ^\ ^}^ csloris
duntaxat receTum in glacicm abirec, ob biunfi uideai ilus receffum aqua dlataretur, arque hinc vicilsim denaietur cabr, qusmadmodum pofita adverariorum hypotheli , djcamus oportec , ab eo
uc ic
duataxic, tanqum ab eficiente caula, aquam ipan habere

588

calors privatione

&

contra nacuram caloris, ut aqua. quinn b ilo .?i!icicur, ad minus, qum ex fe poftulet, rpsrium redigatur [. f>9. ]
crgo aqua non ob eam tantum caufa:* miitatiir in glaciem , quod
calore priverurj (s in glariem converticur quum nime frigelci:
crgo non fngekit ob lolum calons receJum, ac promd higus
fion in loJa caioris privatione conitit. Hinc hoc ipfo qiiod corpus ca
idum non eft, frigidum tenferi non potet, nifi taniiim negaciv.
Dico 5: Frigus ut in caufa , eft ahquod reale poicivum.
58^
Prob. Si enim frigus eque nnotus eque caloris piivatio eft , ut
jam demonftravimus, relinquicur proferid, ut neque?t caiori adver
ipum quemadmodm calor in poitiva entitate con*
fari, quin
filtat. ^ecunrio: Probatur ex ob^ervatione Cl. S Gravefande C^)> Detur nix cundale marino ad aeqiaies pnrtes permixta, vafe conten
quae ciiciimdet vitrum aqu repiecum. Si mixtura haec igta,
ili imponatur ,
eo momento quo ipfa funditur, id cft, quo hujus
calor augetur, non ut alia corpora calorem aquae communicat, fed
aqua in glaciem couvertitur Non alia hujus phaenomeni apta ra
rio reddi poteft, nii quia caloris coroucula quae vas lilud penc*rant,
nivem dillolvunt, poicivum ahquod pellant ex nive in
a-uam, quod efficit, ut aqua in glaciem mutetur: ergo frigus inpo^
fluidji ied

eft

&

&

&

litivo coniiit.

590 Dico 4: Frigus in a(^u primo, confiftit in corpufculis mole

cx'lifsimis, haecque exilia corpulcula unr fubtilifsimae particlae
primitivae falium, fed praecipu nitri. Prima pars ex his quae de
calore dixirous fatis apt probari poreft
Secunda pars prob tur :
conlat enim experienti. fubrilisima fa'is cujufque partculas a dc
conferre ad frigus in corporibus producendum, ut pro majori, minorive llarum copia frigus augeatur , vel decrefcat, ut tcl;ntur
Acca^emici Florentini, nam omnia alia circumpota circa vas
aquam continens, ejus congelationem adjuv:!nt. Videntur igirui partes iubcilifsimac ahs ctiami paucae int , per poros tamen vaiorim penetrare,

ignem fugare,

atjuae

Aa
(

!em. Chenj.

{k/ Eiem.

Tom.

Pbyl. . 1^05,

p. 73

&

fcq.

partes figere

acque hinc ca
ipfa

ELEM. RSC. PHILDSqPH.

iti

P. IV.

ipla cff corpufcula in quibus diximus tVigus coniftere. 'Qgc aa

m nicroae paiciculae principcn locuin reneant argumento ett fn-

ope producuur. Thermamccio

nivem untrnVo, clwii nuri fpirirus
adfafLiS fuera:, deprehtndit totieslaudacus Muchen.broekj tubi mcrcuriun infra cerrair.um, qui glaciei fngus indicar, ddcendile. In*
vc;ut quaque ortisinaum aceti fpiricum in candsm nivem imnicffun abi io glaciem. Q^od aiicem aqua non Kabcat in glaciem>.
cciam . aitrun:^ ilU adrnifceaturA caua el, qaia ut hoc atcidercc*
gus illud ntenirsimum quod
quidem ex meicuno contento

nicri

in

ijiccum deberec in fu prinaiiiva corpufcula relo'vi > ita aueni at>

acj* lolvi nequic, ux omnes fafentur. Ex hoc crio non fequicur nltrum non efle congsUtioniscauaro, eque in illius pocisimuro par
ticulis frigus reidere; auipd non ia quibuciimq^uei ed ia priroi*^
tivis fa'ium corpnfcalls frgus, coilocavimus*
Meque filentio praeterire polTum. celebre experimentum ab>
5?i
Accademicis florentini& peralum; quemadmodn nen>pe calor igris, au.c foiis infpfculo coikdus,, 3c ad proxnuum. thermomecrum
leHexus, ejildem thit riuometrL liquorem rrefacic , 8c altius illun
cogic alcendere-, i.ta fi loco os, giacies fubllituatur, thermomeiri Uquor dtcendic, & condcnfacur j led in prinuo csfu. ciiam juxca adver^'ios corpuTcula quaedam esrediuntur abigne, quac fpiritum vithcT'.nomecro incluum rarcfaciunc: crgo^ corpucula quicdam ex
fii
glacis prodire debent, quae- a Ipeculo colk(fta in thcnnomecrum reflelancur> ejuque Irquorem condenfenr> ac propcerea frigus non ia
caloiis abentia tanusxiniodo codOoi debec, uc inter aiios oftcndcre conau.r D* de Ratee (1 ) non aniDrtdveiens, contra ipfum pro,^
bare experimenta, quae adferc ut nohajn. cnrentiiim infimcr..
594 Quid quod in fententia noftra optimc exponuntur trtgorsi
phaencmena. cferunc Scriptores in. Ukrania Poloniae Provincia cTc

longque intenfiui, qum in Noimanna Galiiaein globo tcrrelri dem ic rcpedtivus ioco
Fluvius, qui Reg.iam Sirjarum ITrbem l*ekia alJuu, circa

accrr.imuii. frigus,

Pruvnciai

quum tamen

rum fitus.
menfcm Novembiis

tanta

vi frigoris. incra

dicm unum

concrecir,.

&

&

ingentia pondeinduratur, uc quatuor mcnfium fpatio. currus,

ra TuOinear, ilhe tamen Smenis fluvius eandem habet repedivanii
in globo terieri poicionera, qum obcinetRoeac Tyberis, in qut*
non viget haec frigoris vis.
Kinc dicendum eft, ventos quofdam aiis f/igidiores cfle
55?;

&

ipis rcfcrt, ac pcrqui faunos nitroes halicus ecum dsferanr,

mixti corporum poros pervdiint, praediutofque efreCus producant.n no^ra fententia intelliguur etiam, cur iivuli (|uidam hiberno tcjnpore librrrini flant , tempere autem aeiivo in durifsimam glacicni concrcicant; Cbfervatum cnim eft, rivulorum iHotum litora.
pljAnrais nitri, falifque partkuis abundare, quc quidem prticulae
acHi-I.
m I>*<
,
m
n
Ka
I.

i.;

i,'

Encydopcdie.

Yej:b4

Fiid*.

^1

ELEM. PHYSICES.
187
n rivuii aquas dcfluunta ijfqu? per niifaejva calore folvuntur,
ctncr. Ultra ea quae diximus [%. loi J de glacic, dicendum nunc
etum cit aquam dum in glaciem abicdilacari, quia paikivae aquae
partes ejiis (une texcurae, ut corpufcula itidem primiciva icri, aliorumque ialium aquibus congelado peragitar, neq^ueanccum i iiis in*
tiaie mifceri, quemadmodum ad indurandani aquam requiricar, quin
fragoa efiervefcentla contingau Olaciei er^a expanfiim viriufy ait to*

&

(m)>

orintr a corpnfcuHs fitbiilifsimis:

ties laiidatus MuTschembroek
in atmo/phaera 'volUantibus^ aquai admixtls y, cum ta, crfervefcentius ^
in firmam folamrcjie maf/am^
Adverfus fenccnriam nolratn pluiiiHa opponi olenc argu
meiHa, quae faciie folvuncur. Unurn taruuiwnoda vobis propanarn
Experieniia cor.ftat, fij^ldam fentiri aquam, fi ab eo catore quo feti
foiium noiirum adfiituni eft, ipfius aquae caior deficiac. crgo fii
us nonconfiftu incorpulculis fiigorificis, fed incaloris taminrnodo
dimimuione. Nego confei^. : ingida enim nobis ea aqua adparer
^uas minui qura tafius oiganiini calida et, quia quum raotus in
aquae panibus caleris corpufculis, qiiae in illa unc> prodiiCtus,
i reifigr quo tune pollent aervcae taius fibracj aqueae iplae
fie

t&mauf^ Jf^cntibus

554

parucLlae

iliis

fibris adpiicacae>

earum motum

limulque cas denant, atquc coxiftringunt

nem

ur.o

recardans,

& Junc

verbo > ean pafsio^

qum frigorjs enfato in anima coraitatur.

Ceterum baec obj^dio, velnuUa eft,vcl cerc probac etiai

in ills excrtar.c,

^9?

calorem in foa frigoris diminutione confiftere. Enim vero: quemadmodunifrigidun nobis adparet corpusj quodminus quoi fenrorium
Doftrum caiidam eb; ica cxperienn cexte, corpas iliud nobis^ calidum
fe pr odie, quod dcbiliore, qum ipfum fenforiunr, c /rigor e adfcc-4
tum. Tcpidum^. iicinmsy ( inquit CK Boerhaavius} (n) quod eidco
cum coKpo/e humano calore gaudcti Cdtlidiim quando calorem corporis nnf-m^
tri fiiperaty frigUum^ quod mmus calidnm ej,
9S N-on uperfluuiii erit hic data oceafione n verara utilita^J
tem animadverccre pern'uiofifsimum atque filub^rrimiir efl poflc fri4
gidl potus ufum pro dver corporis nolri conditione. S vellemeti"tiori ex^ercitaticne,. &: qualibet alia corporis agirationc aliquis aePi

cuavenc, id umraoper vitare debet,

quod

refrigerationem intcn'us.

vel exterius adferre pofsit. Ex imprudenti in his caibus banegrumi

frigi(k)rum ufufubitaneanT nK>rtem non raroriginem, habuil'e, Doctirsimus Medicus Lancifsi (o) teftatur. Etenim frigoris imprcsio
fodas corporis animalis partes^ conftringic, uidas aucm condenfat,

atque tahs

eTe poteft

drum autcm nocus nimis

ta corporis

efledus, ut partium olidarum aftio, flui-^

luinuatur. Hinc mxime turbari pocct to*

machina. Hinc nafcuntur in canalibus obftrudiones, g^

c^

m ) Comment. iii Experim. Acad. del Cimento. P. i. p,

(n ) Pracki. Acad. in uas Inftit. fup. cnf. wt, . 483,
i ; Ub% i* de moiti {ubicaaeisv

j/,.

i^

ELEM. REC. PHILOSOPH. P. IV.

humorum fecrsciombus impedimenta,

frequentifsiraa in

&

ex immi-

nuta, auc penicus ublaca cranpiratioiie inuumera morborum genera, tuim pfa mors eveniac,
Ex potionis frigdioris abufu intelli^itur quoque illius ufus.
S97
Si nempe nim:a it in fibris exteao, relaxacio, nervorumque atmi.r,
in his cafibus utililsioi adhibenrur pociones frigidae. Quas quurn
ita

fit,

mitum

elTe

non debet, quod Vir Clants. Hoffnannus daoedi-

qucrum unum inctibitur. De frgido poiu viuiet *

fanita bominum inimicifsimoi akerum vero de aquae frigidae pota
deric oplcuia

fall tari.

CAPUT

III.

DE CALORIS ET FRIGORIS CRITERIO.

Et obiter de criterio humiditatis, & ficcitatis,
nec non de Barmetro gravitatis
5^S

U
"J*

aeris crirerio.

"]pT

tals vitio in explorando corporum calore,

frigore occurrerenc Recentiores Ph'lofoph inf-

trumentum

illud invenere,

quod suXgoThermome
quo urimur ve-

aur thermofcopium adpellacur,

Juti criterio ad dicernendufti in corporibus gradum
goris. Hujus plures funt formae, ac veluti (peces.
ventio tnbuitur Cornelio Drebbel, Eravo, eum ad
tru.Tii

caloris ac fii*

Prima cjus inmeliorem con-

ditionem reduxit polea Sandorius, majorem perfcrtonem addidarunt Academici Florentini, quibus thermometra Florentina nuncuoantur. Hi cmnes conftruii lunt cum Ipintu vini redificatisnio.
Tliermoiuctium meicuriale inventum ell Dmele Fahrcnheyt, dictura proptersa Thermcmct.um Fabrenheytianum. Clans. Rcaumurius
invenic methodum conficicndi thermometra ex vini fpiricu, quae ea
conftanci kge fibi mutuo refpondeanc, uc in eodem loco pofica eundem caloris gradum dwignent. In explicanda conftructione thermomecri nollumus immorari. Eam quam clarifsim explicavc in fuis
oliis Periodicis
p ) American, nofter D. Jofeph Ignatus Bartolache, Medicinae Do<5l., atque in Regs Pont. Mex. Acad. Primariao
Wedicinae Cathedrac ad quadrienium Modcrat. &c. Vir de Maihematica tocaquc Medicina optim meritus, Scientiarum , Bonarumqtj- Artium Cultor egregius. fig. LXI. cxad^ repraelcntac ther.'

niomentrum

i'<z/7i'fib7r.

'99

Mercurio Volance obrc auntos de f ica y .Medicina

n. j^

Ne

iSp

ELEM. PHYSICES.

&

vobis aliquid utiluatis deeiir, aliqua de fJv.^yoicopio

f^
-^aiomctro fubjungam. Hygrofcopium quod &l Hygromnrum dici foler
quo aeris humiditas, atque ficcitas exploran
elt inftiumentum,

Ne

lur,

carumque

increir-enta,

&

decrementa paiam

Hoc autem

fiunc.

contrui folet. Cannabinus funis, auc nrvea chorda A B.

(Fi*'. LXll.j , cujusalteruD extretTiUmA ic muroinfixum, extendacur
luper rorulam E ex ahcro chordae extremo, poiidus D pendeat cuin^
-conexa ndice E,. Eidea parieti adfixa fit hmina a b rn parres acqua-

modo

les diviia cui index ille refpondeat: quum tee experienti minuanerveae chardeae dum humorertt
lur longJLuda funis cannbinij
contrahunc. contra vero duoi exiccanrur^ longiores fianc, akius af-

cendec index

Hoc waque
B^idiratis^

auda

afceniu

&

&

aeris humiditate, ea vero iminuta, dcfcendec*

dekenlUc incremencym,

&

decremenrum hu-

ficcitads^ quibus aer adficitur,^hdbis innotecerT-

Aerem ponderofirn elle, nemo prcrsus Recentiorum eil qul

mnimum, dubitet. Nimis enim v?decuT apertum furpeniionem
mcrcuni ifl Torruellanis tubis ab externo piemence aere provenire*
Accedii: certisim coi.lare globum vicreum ex. gr. aere pienum,
fe iplo aere vacuo efle graviorem. eque ab hacopinione Aiiftoeles ipJe abfcorruit. Dixerat enim b, 4. de Celo ext, 19, Omnia,
OO

vel

giav tacm babere prncter ignem^ ^ ib5d- textu 30, cima ia fu regioncy ctiam artm i'fum gravitare, Erit fortall qui pufec pondero-

&

exhalationes quibus aer ipfe

eTe a.renni propcer vapores,
abundac. Verm animadve-tat is velim, i vapores, exhalationefque
graves Tunt, deber etiam aercm ele ponderolum, uc nemp vapo*res ipfi arque exh^Tlariones in eo fupendi, illique innacare liberrim:
posint. Non entn porel fiuidu;B> quod omni caret pondere, folida graviaque corpora fuftice.
Ex aeris icaque pondere originem fuam fumpt Br.rmetrum^,
601
inftrunieniun fcilicet, quo ad mutanones gravitatis aeris explorandas veluc criterio uti folcTius. Conftat aurem Barmetrum cubo in*
exo A C D ( l-i^.. LXIII. I mercurio pleno pianaeque tabulas
itnmoDiliccr adtixo. Ad tubi lacus habetur fcala, cujns una portio ct E F in polces dtvila, fumpco inicio divifionis (uperficieD, Hinc:
ab mercurii i^enantis in aperto tubi orificio inferiori
cnim altitudo Ua compatatur, ad quacn vi prelsionis, quam.in Itagnanc? mercut li luperciern b externus aet exercec, mercurius \o(q:
fuftinetur. Singuh porro calae pl*
per cubum ad tradum A
hces in uas lineas ubdividi folent^ ut exiguae etiam mutaciones ,;
quas mercurii alcitudo patitur,. cxadlius dilcernantur.
6QZ B.^r^weiri ufus in eo totus eft , ut quanca fit incumbenlis aimofphaprae gravitas quotidi dignofcatur. Quo
taque altius,
in Bunmeiro haeerit mercurius, eo gravior atrhophaera cenenda eft, c aucem levior, quo depresior in ilo mercurius fufrir.
Eritque hodierna aimofphaerae gravitas sd exrernyra eju^dem gramuum>. qucoiadmodin ad ht:leioam mexcuni in Barmetro a2-

fum

'

tL^M. REC. PHILOSOPH.

199

P. .IVT,

iicudincm, hodierna fc hibueric, uc fi ex. gr. her furpnfus msnEid, Fig.) ad alcituiiferu mercunus in Bjirometri cubo A C
nem a c, hodic vero ad aicitudinem a B in illo furpentus exiilit,
gravitas hodierna atmofphaer^e eric ad excernam, quemidTJodLiia
fe habec aldcudo a e> ad aincgdinetn a B. Sed de h's-hadeiis.
(

DISSERTATO

III.

De Qualitatibus olfadilibus,

guta-

bihbus, &: audibilibus.

CAPUT
<

In

TB

quonam
'WIS

I.

odor corporum?

confiftat

quae ds odoribus dida funr [ $. lyS.

Dico: odor in alu primo, eu p^o uc eft
corporibus, in ubftantiah rubcilirsimo odori
-- corporis efluvio confticj
hoc efluvium i'ur.t part*
culae volatihsfublanciae fulphureo-mercurialis corporis odori, quie
cerco mudo configuiacac, ac determmatac atque a coiporibusodracis avuae, cura aere tanquam vehculo narium cavicices du m
inlpiFamus fubeunc, fibriilalque nrveas per organiim oladtus diftributas varic inapellunt, ac cmmovent. Prob, per partes. Prima
conlac ex co, quod coaaipi nequeat, quoniodo or^anutn corporeum,
cs

g
-^

fupoficis,

B &
S in

feq

&

&

commoveri; fed fibrae

fine reali partium contau polsit adfici,
vellicantur ab odoribus: erJicrvorum irricancur , premuntur ,
go. re?m lae etennj fue ait Boerhaavius { (\) adjJum odorem mofchi , ambrae , continuo animo lifiqnioiur Eadcm odorata in epiUptJcis
xacrr'vaiines facitint. ClariT. Boyle ( r. ) refere fe noyifle hominera
irmae valctudinis, fcd pcrqum fanguincac temperi, qui vilenlos ex odorc mofchi pcrcipiebat capicis dolores, alium qui haud

&

disimils inconanio

dum

patiebatur,

ob fuavem damafccnarum rolaruen

) Praele<i. Academ. de olfad.

(r) Dei2. c^^^^^ (3uYor cap

( q

ELEM PHYSICFS.
rum fragrantium (J haec autem, & aiia plurma

15 f

explicari

ne

queunt nifi per fiibftanuale o:lori corpori effluvium.

6oi Secunda pars probatur: nam ex experimcntis chyrriicis coof.
cac ea tantucn corpora e(le odora quaevulrili fuIphureo-mercnriaU
fubilantia praedita lunt, eaque olere incenius, quae hujulcemodi
fubftancia niagis abnndain; ergo. Tertja pars, nempe has partkula5
cqnfigurataj efle, coiittat aperciisime. Certum euiqi omnino eft? corpufcula odori cfluvii pcr id Fornuliter eife qdqra, per quod nrveas
conftat aucem nrveas has fibi4s
olfadus fibras titillare poilunt
;

non moveri corpufculis odoriferi el^uvii nii quatens ipa cor*

pucula magnitudine certa donata unt, ccrtquc figura adiedla, racione demonlrante, e'edum pur mechanicum, cujumodi eft ilU
ibrarum motio , nonnifi mechanicae cauae polp acceptum rp,

fcri ;

crgo.

Poftrema pars probatur: nullus cntn odor percipirur, nii

a^r naribu$ adtrahatur. Spirims fatis ammnniady qiii *validifsim nh-m
fes voftras acificiti (inquic laudatus Boerhaaviqs (t) adpofitus na/o
nihil omninh fackty quandiui vel exfpiramus, veL cene non infp'ttamus^
Nifi cnirr aer naribus adtrahatur nequeunt odoriferi efluvii corpuf*
cuhj quae per aerern d>Ipera unc, ciquc innitant, in nrveas nairium fibras incurrere eafque prout ad cxcitandun fenfum olfatu?
requiritur ,
Praeterea
in
noftra
titillare.
fententi
clarif fime exph'cantur odorum phaenomena. Primo: calor odorem in cotpo^
r'bits exc'iat , fr'igus prohibet. Calore enim feparatur crafsioribus
particulis ///^'ff-^f'C/ i?//; fubtantia, qua Corpus conftat>
plu^rimum adtenuatur. Dilatantur itidem pori corporis unde quae ia
i lio eft yolarilis fubftantiae portio facil^ erumpit,
quoquoversq'
'diiTunditur. Contra vero frigus poros corporis conftringit, motumqu?
inteftinum parrium retardat,
prohibet.
606 Secund; Co7fcatione atquc adtrii\i ea dura cprpora fiunt odora^
quae inodora vUevtur^ quae vero odora funt pinten ftorem odorem fpar^tinTf
Confricatione enim laxatur corporis textura, ejufqu^ pori dilatantur^
juaeque in ils eft fulphureo-mercuriatps ubftantta ad magum fane motum concitacur. Tertio: ^amp'ura quae divifim fumpta mtntm olent^
<fo5

'

&

&

&

ammoniacus. 3c fal alkali*

commiftione odorem validfsimumrpi*
rant. Exmitionecnim fequiur fermencatio, atque hinc IpbtrliumiU
larum particularum diflolucio.& evaporatio in quibus odor confiftit,.
Sic etiam auripigmentum,&r calx viva ucrumq inodrum corpus in aqii4
permixta,
coa letmm atque advcrlym odorem pirant. Ptautera
Bb
pau*valdum,

mifce^intur

fl

odorem

nusinodrus uterque, in

diffiindiini,$d\

ipfa

&

s) Piura

&

alja

tradit ClanT.

P.

de ianis in

Magift.rh Naturae^

(ex quo veluc thefauro uam fiud pauci Phyfico*

rum abftererunt inopiam qum fciles ad ufurpanda alicni,
Artis

tm

{t; Loco

officiofi

cicau

winamadeddcudumau^oiimeritun hpnprcoiV

ELEM. REC. PHILOSOPH. P, IV.

I5X
paca dcamus de Ipecifco odorum difcriiMne, do tantuM genera
moleftum.
diftingui polunt, fuavc nempc,
6c7 Suavis cft odor, odori effluvij, corpufcuU ita rcfpondcanc
olfadus rgano, uc hujusfibraeordmaie, piacidquc ab illis moveantur. Contra vero odor cft molefiuSi i nervac olfaClus fibras pertrbate ab odori efiuvii corpufculis vexericur,
dilcrquecncur. Hinc

&

&

non

ex diverfa dirpoitione organi oif^idius repetcnda videtur

ratio, cur idcm odor uni gratus fit, alteri ingratus, icuti etiam cur
idsm odor nobis nec plcese femper, eque emper difpliceat. Dubiun non eft enim, quin mutac temperie vel textura nervearuai fibrarum olhdtus, fieri neceTari debeac, ut ex eoruiiidem corpuiculorum adpulfu fibrae ipfae non eodem femper modo movcantur.
^08 Sed dices contra noftram concluionem : odor confiflit in
profiavio fiibftantiali , &Cj pondus corporis on*a odoris emilsionc
continuo minueturj fed hoc experientiae adverfacur: ergo. Nsgo
inin. : quia ipfa tefte experienti pondus odori corporis camphorae
nii

fenibijirer etiam decrefcic uc

obfervavimus cum Cbril^.
Boyis [. B5.]. eque decrefcere poteft pondus odori corporis
odorae'evaporationis causa, nii corporis materia hanc ob caulam
minuatur , ac proind nii odor corporis in fubnantiali iius effluvio confiftat. Ceterm pofle odorem, quem corpus fpargic in cfflu\io confiftere , quin ipius pondus lenibiliter decrefcat, inficias ibit
nemo, cui psrfpcla fuerit fubtilicas illorum corpufculorusn ex quibus renfibilia quacque corpora prim confurgunc. Plurima hac de

ex. gr.

re nobis diia funt . 15?,

&

feqq.

CAPUT

&

. 185.

II.

cln quonan confiftat fapor corporum.^

i

^^

^^^fervatio

prima. Ea corpora Tapida funt, quae falcabundanc,

qo majorcm falis copiam continent, e unc
lapidiora. Contra vei piarse infipida unc illa quae
nihil plae, aut fcrm rihil fanae fubftantiae com-

&

pleduntur. Comprobare id vel ex co liccr, quod fapi

ex quo eitrahere fal non detnr, quod extradlo fale
non reddatur infipidum , nihil itidm infipidum j quod commixto fale fpidum non fiac. Ohcyvaio fecunda: nullius folidi cor'poris fapor pcrcipitur, nifi corpus ipum dentibus coiueraiiir,
alivae beneficio dillolvaiur. Hinc infipida plae funt, quae dentibus
faliva diflolvi, uc metalla, lapides, &c. oh/er'cntcri nequeunc,

dum

nihil

fir,

&

&

Vflt9

ELEM. PHVSICES.

/s>f

vatio irtU: folidorum corporur etfi fapida ea nt, nullus plane fa.por percipiciir, fi lingua vel nimis anda ucrit, vel nimio feumore trgida, ohfeyvtio qiia}'a:{':pidicor\)ovi calore fiint fapidiora ,

contra vero infipida plae evadunt , nimi frigefcant. Quae fri

gidilsima funt, inquit Dolils. Bocrhaavius, ea non guftantur, eque gufius uUus upeie, quando lingua exquifite friget. Hii politis,

Dico: Sapores in adiu primo, &: prout in corpore cxiflunt

primario in falinis apidi corpoiis particulis certa roagnirudine ac fgur adfcdis, quae aliva difsoivi, cuticulam guH
tatus orpanum veliicntem pcrvdere, re veas papillas fub ea pro-

6IO

coiiTilunt

tuberantes agitare vana ratione, velicare, ftrineere, compngere ,

aut demulcre pro vana modificationc poisint. Prob.^ per partes
prima, ex oifewatone jrima: naro i corporum apor falinis par*'"
licuiis non oriretur, eque inT.pida ea efient corpora quae !a!e de^
litura funt, nenuc illa eenc apida quae fale abundante Dixi pri-'
marid cor.ifere lapores in alinis particulis. Dubiiim enim non eft,
quin ctiam ulphurca ubftantia sd fapores plurimum conferat. cxpericnti demonljance alinarum particularum vim non parum
lulphure minui; proind ab lilo cffici, ut guhis organum non eo-dcm cmpcr modo faimis corpufculis iKimutcur
^11
QLiod uicm ccrtam magnitudincm, ac figuram haber^ d^figurae quibeanc. Prob. Eieninncnnifi raiione magnitudinis,
bus donata funt, Inguac prulos ubire poTunt illa corpufcula> caique nervorura fibras vcilicat, quae guftatus organum immediatd

&

conftituunt. Mechinici iquidcm efels non nifi mechancam eTe

caufam, mnifculTi eft j coaftat autcm alina corpulcula ab eo habere formaliter, ut Tnt apida> quo habcnt forma Jiter,ut nr-

veas guftatus bras titulare pofsint: ergo. Quod autm (inc hujuf^
oodt ut. jaliv.dils.olvi polsinc conrtac ex chjeyvatione feckfla, Sporm vatietatcs gemino hoc carmine ccniprehenduniur.

Sunt Salfus, PingHSi DuUif^uei j4cdpif^tie X^i^otqi.

Jn[pidas , jiiiftms, j^cerbas^j^marns

uicer^ 3c

Aliqui voluit, InipiduiD propii naa cfc faporcm, fed faporii ae

gVtionem.
6ii Confirmattconclufio; in nolra fententia rato redditur corum quae de faporibus in limine obfervavimu*. Primo: Sapor con*
iftentis corpons jipn per<;ipitur, nii corpus ipum contcraiur denti'
bu$3

&

faliva diToivatur. Salinae iquidem duri corpons partculas

pofiunt guius organum, nifi ab ii$, quibus in ipfo
corpore permixtae unt t'junftac fuerint, atque ita i^liv diTolutae,

jmmutare non

uc lnguae poros fu bi re queant. Secundo: uuHius folidi corporis fcn>

titur apof, i itngui niniis rida fucric, vel nimio humore turgjda.
Hoiore fiquidem deficiente dscl menftrum, quoJinacorporisTubfr

Bb

Mitia

ELEM.

15)4

B.EC.

PHILOSOPH.

&

P.

IV.

ad guilus o-^ganum deducatur. Nimius verb ha

tantiadiiToIvaiur,
mor rainuic raLionem corpons loluti ad vehiculum foJvens, ideoque
parva, aut prope nulla fit oigani feniorii immutatio. Praeterca
nervcae Jinguae papillae nimio humore tiirgekanc ineptae funt, uc
ex lalinarum paiticularum adpulfu mocum concipiant, atquehinc, uc
guftus fenfatio in nobis excitetur.
Redditur etiam ratio ohfervntloms quartae. Calor cniro efii^13

non folum diflblvantur partiVuIae ialtnae, verumctiam ut fortiusirruant in guluslenforium, idque validius moveant. Contra vero
frigus non folum probibet diToIutioncm falinarum pariiculsrum, velum etiam motum earum, <juae folucaefunt, retardar,
ctiam iiftir,
confit<aique linguac porulis, impedit infupr, ne illae porulosipfos
cit uc

&

&

iubcanr, nervealque guftatus fibras premant,

vellicent. Advettenin fine, quod fapor agit pro rationc yariac difpofitionis organi. Proinde quia non oninium eadem eft temperies hominum, nec

dumcft

cadem in mnibus nervearum fibrillarum textura, idem fapor neque

mnibus gratus eft, neque mnibus moltftus. Similiter ob mutatatn
organi difpoiitioncm fit, ut Tapor, qui gracus nobis antea fuerat, non
amplius placcac. Undc obtinuic hiipanica proemia: fobre

guftos ub

bai difpHtas,

CAPUT
Pe^ Sono,
'f4

&

ejus.

III.

praecipuis adfedionlbus.

^^^UI clar
in

Ql

foni naturam explicare cupiant, fonumaiium

corpore fonoro, alium in 'medro per quod tranf-

mittitur coniderant. Priorem [onnm piimuiv.-.my fc'cundum ff/"/r//^M adpellant, Centrufn foni dicitur
illud punium, ei quo fonus .diffunditur, atque ad aures prve-nit,
ille qui corpore fonoro rel fertur ad audiiuau
voca^u^ ilIC: qai abobftaculo, in quod incurrieregritur , atque ex ilJo ad aurcs prvenit. Certum eft ea ranti
crorpora fonora cfl, quae tremorem concipiunt, fipercutianiur. Morus hitce irciliului extra omne dubium eft in chordis, ex quibus
in
agitarione trmula, fonus elicuur. In catnpanis ir.ajoribus ,
iVtultisaliis corporibus motus hicce tremulus admodum fenbilis eft.
Sublato aere nuMum percipi fonuna, tanoetfi corpus fonorum vali*
dit percufionibus urgeatur, diftum jam a nobis eft in Lgica (^. 19^7)
ti
Hi* conhtuts. '
prtmt"
^!5
Dico: Sonus prout rpe<5larur in corpore fonro, fire
ttvks, confiftit 9 aaotu ir^mulo minimarum corporis fonori par^^*
.:aiii
tiun

Sonus

direcliis

eft

S^tius rfjlexit-fi

&

ELEM. PHYSicES.
ips
^
tium; ut autem cft in medio, per quod tranfmitttur , adcoque fonus derivaiivus^ potirsimum in trmulo aris motu , qui tremad auditus ufque orfremicu corporum (cnantium oiitur,
re
ganum propagatur, poiitus eih Pars prima dcmonftrarur. Ea tantm corpora onora funr, quae percuffa, aut vibrara tremorem concipiuntj acque adeo quae partibus clafticis atque aptis ad celrrimas vibrationes peracendas conftant; ied eo ipio ionus primi
tivus coniiftic inmotu trmulo minimarum corpons fonori partium:
ergo. Major conftat, fi quidcm experimenris compertum habemus,
ca corpora quae funt roagis elaftica , adtoque ad morum tremulum aptiora, ctiam efic magis fonra. Sic quia ftannum praeplurachalybs prae ferro, ic
bo riget , argcntum magis quam aurum
nimiiam flexilibus parcirco alterum altero magis eft fonorura;
libus conftantia corpora , fono deftituta efle, vulgo notum cft. Adhaec: novimus campanas folo contadtu manus, dum fonant admotae,
fonum rcddere diminucum , quia motus trmulus aliquo ex parce
impeditur.
6i6 Prob altera pars: fcilicct corpora non efle fonora per tre-

&

&

&

morem,

fcu vibrationes totales, fed particulares, id eft,

tremulum exiguarum partium, id quod detcxerunt

&

de La Hire ( y ) ,
Carr ( x )
( u )
bratione totales onora ee purarentur.
ti8

comprobata

eft.

Do

per

motum

Viri Cl. Periault

quum

antea corpora per viRes vulgaribus experimentantm adhibeam. Si fides truica pledlro

febo un<to vehementis percutiatur , lameti vibrationes totales fu*

furae int, fonum non cdit; plctrum vero pice vel refina aperum
fonus clar percipitur; fed hujus reddi alia
fi per eamdem ducarur ,
ratio nequit, qum quod plelrum refina obdutum exaperetur, 8
denticulos velut obtinear, quibus mnimas partes chordae cnfrigitet, quas perftringere non poteft pledirum febo lbricet,
cum: ergo. Secundo: Forcipis focariae flexilis, elafticac fi extrema
digitis comprelTa repente dimittantur, aut nullus auditur fonus, auc
mod'cus, etfi elafticitate ua in motum vibratonum concitentur
forcipis brachia, darum tamen fonant, fi corpore duro percutiantur; ergo exiguarum partium motus treraulus onum ficit primi-

&

livum.
617

Prob. 5. pars: per motum derivarivum intelligimus idquod

ad percellendum organum auditus
ed tas eft motus
rremulus medii, poiifsimm autem aerearum particularum; ergo,
Major conftat: quum enim oni fenfatio in nobis noi fiat , nifi
auditus organum corpore fonante immutetur, immutari auini
immediatc ab eo nequcat, quum ab illo imroediat non tangatur,'
iccirco immutari debet per interjedum mdium. Mdium" vero'

aptum

eft

hoc

fu

ETai

de Phyfique.

(x) Memoir de P Academ. IJ09,

(y) Memoir de 1* Academ. 17U.

ELEM. REC. PHILOSOPH.

i'^f

hoc

P. IV.

ejus, qu quoniam
nigni eft elalicicace praeditus aptitudine gaudec, ut cjus parriculae
cTe

in priiuisacrem, patee

prim ex na:ura

corpori ronero pioximae vibratis hujus partibus cxiguis repellan.

hae alias, 5 alias rcmoiiores urgeam, dum tndem impreisio
fijc in iprum organum ac onus percipiaturi deinde liquet id iplum ex eoj quod nullus onus lubaco aere percipiatur; ergo Tonus
d?rvativus , 3c.
tMr,

6i8 Di XI mus fonum derivacivum in motu trmulo aerearunn

potifsimum particularum poicum efle: aerem enim non elc unicum
mdium per quod fcnus transferatur expcnmenca pIurimaD. Noilee ( z ) , aliifquc capta, pJanc evincunc. Sic aqua aprum fatis vidctur
Corpus ad moumtreraulumconcipientum, experienti feftanrepicts

campanae oniculaepelaepiusin pifcinis ad efcam pararam convocari.

6\9 Natura foni perfpeU, adfediones principes, quoad Jicet
cxpendamus, Cclcrhas foni, HifnfsioiWm^ dcterminato teropore per
cercum fpatium

nter adfeLiones praecipuas mrito recruntur.

,
Eiuditi diveri ftudiosc obfervare conaii funt, ut viderc eft
apud Mufchembroekium (a) Tndem juxta celebriores obVrvationes, iSo perticarum Gallicarum, intervallo unius minuti fecundi

Hanc

conHcuta

quia tanien de hoc ipo produlo adhuc conrroAcadsiia Regia Scicntiaruns Parifina , re
hujus exadior inquifitio commij fui: an. 173?. Viris ClariT. De.
Tuiryi Muraldiy
de la Catlle, Ki itaque lineara pro fuis operationi'jus delegeruut 14556 perticas, fivc hexapedis longam, cxptriique ilmt prim.
610 Sonum patio i minut. zdi, cam interdijquam no>,pIuvio aeque, ac fcreno tempore conficere 173 perticasfive Hexapedas, uc aiibi
dixifius. i: quod ventus ecundum eadem lineam, quam fonus percurric , fpirans ,
vel
eum pro r-ario-.
vel retardet ,
acceleret
re fuae celerictis , hoc e l j ventus advcrfus retardar, iecundus
prcinovet, onum. 5 : celeritatem foni ea Icmper lege comparatim
cI;, ut s aequaiibus tcmporibus, aequalia fpstia percurrar.4; quod
intenio Toni, five ejas vis nihil de celeritatc tr.uretj uc enim vchementior fonus longius diflPundatur, qum dcbliorj ifte lamen per
I rainut. idum perind, atquc alter 173 penuas prciirnt. (b)
<ii
Cujus ratio haec eile videtur, quod quum impreisio ex. gr.
fuit:

veria erat, iccirc ab

&

tormento bellico validior t, proximacaereaepartiCuUe ob majorem

vim ad vicinas magis accedendo, majus quidem conftciur.t fpitiuna,,
adramen ut fe fuis iocis iterum rclituanc, necec jc , canui-dm
fpatii habeantrurfum; at aeris partuulae fciopp pugillari minus
impuKae, cut minus fpatium ob vim minorem progreJiendo adunt, ita regrediendo minus percurrunc. Ex his jam fequitur.
6iz Ce-

(2j Lccons d Fliyfiqu?Tom. ^. Lee.

(a Coa:ment. Acad. del Cimento P.
I

(b)

Menioir. d2

1'

Acadixj. 173S

1.

3.

E\'p. 4.
p.

15.

ELEM. PHYSrCES.

15J7

611 Celeritatis aequabilis, jua ibaus fertur , perutilcm cognitionem efle ad diitar.aas iocorura definiendas , ubi operaciones Geometricae adhiberi nequeunc , videhcec; ad ra^niuranda
ircca naarium,

oftia

flnminutn

diilar.tiam

objdionariae

fbilae

propugnculo &c. Ncmp fi int.er tormenii, vel Jclopi cxoncracionem, tk ionum auditum nunierencur minuta ecunda> quum ingula
repondeanc dilanciae 175 percicarum, atque hae per numeiun minutoium ecundoruna iiiuicipucentur, habtDitur diftantia loci { iiiteliigcndo diftantiam in linea reda, fecundum quam foDus diffuaditur) in quo tormentum cxoneratum efti ita i 10 rainuc. z, elabantur
nter vi'um ignem, &r onum perccptum: dihntiaerit 1730 percaiuin.
Ad hace, d mstiri etiam licebit venti celeritacem; quum enim ventus
ecunduspromovcac onum, i ccleritate per ventum adauda 17J perlicas, fingulis minutis fecundis rcfpondcmes Tubtraxeris, refiduum celeritatera venti

6x^

exhibebit.

Keflcxo et

ingularis foni adfedio.

Nemp

fonus

non

fc-

cs, ac mous alius, direlionem fuam, ubi in obftacuJum impia*

git. muE5!:,
juxta inotus legcm generaiem ic relslitur uc angulus reflexionis aequalis it ngulo incidentiae. Nihil autcm admirabihus in foni reflexione e qum refonaniia^ quae c/j- dicitur, tumque habetur, quum aer vari -gitaius corpore onante ,
n oppoicum Corpus incidens edem prorsus modificatione legcri*
lur. uc auiibus eundsm fer onum cxhibeat haec repercufsio, qum
direli radii onori eiiciunt. Verm non omnis onus reflcxus,

&

&

ab bice in auiem remiVus id praear, uc Echo

fiftatur:

ccrtac fci'

lictc, condiciones adfint neceTe eft.

6zJt
Ac primo quidem cxpofcitur, ut ea itdiftantia audicntis ab
oblaculo, ex quo lonus redc, ut antcccdenter ab fono diredo au"
ditas organum perfcd immutecur, pnufqum fonus reflcxus ad
illud perveniac; cujus quidem ratio cl 1 quia fi non t difcrecun
tempus, quod inier adpulum foni dirci,
oni reflexi interce-

&

&

di una tantum motio^

immucatio organi excitabitur ab ucroquc
fono, vel cen conequens, priorcm tanta fcftinatione excipiet, uc
difcriminari minimc pofsint, adeque etiam unus tantum nobis
percipietur fonus, facic tamen haec coincidentia foni direti ,

&

ioni refexi, uc melius corpus fonans cxaudiacur.

&

zs
Requiritur fecundo: non folum reflexio vocis.
fonantis
corporis ex debita dilanta, fed etiam uc fit reflexio ejufmodi, vi
cujus vox reiliat, ex quibufdam quai concameratis meatibus, anfradtibus,

&

cavernofs antris, ita, ut vibraciones fonorae per

cjuf

'modi obiacula coUedae, perveniant ad aurem, poftqum priores,

quae aerem primo commoverant, jara ceflTarint cujus iterm ratio
cl, quia i qualifcumque
omnis omnin rtflexio fuKccret ad
hanc reonantiam, :/;> femper exifterct} ar experienti conlat, tune
folum fieri repercuionem, quum vox direda fertur in bices vaxs meatibus^ dudibus,
anfradibus horados. Memor^bilis e|l
:

&

ELEM. REC. PHILOSOPH. P. IV.

1^8
Echo Vilhc Simonetrae prope Mediolanum, ubi vox feneftra in
oppofitum parailcle murufti, pafsibus jj. diftantcm emifla, quater,
vigenes, iino eciam tiigefies repeticur. Haec adnotare placuit ex
P. Klaus. Celeona per orbem terrarum de (?o exeinpia rcferuiu P.

&

Kiikcr (c;,Sturroiu$ (d), aliique,

Solvuntur argumenta.
i6
iii-

/'^PP'

fl

tur}

Tubae fonus ex plufquam cencum pafsibus andiaeri mocus cuba commoti vix ex

quum tamen

duobus pafsibus percipiatur; ergo fonus eo ufque d'f

quo ulque motus aeris pcrvenirc non poteft. Rcipondeo
negando coneq. &: dico; infonance tuba,aris tremorenn ad eandcm
fundicur,

diftantiam pervenire ad

quam ejudem

onus extenditur: h'c aucefn

motus quum tremulus tantunti fic , & ex minutifsimis vibra

tionibus componaiur, lenlui talus eft omnin imperceDiibilis, ne*
que enini ad eum immucandunii ob ejus tenuiiatem fufticir , pcrci
piiur tamen ab auditus fenlorio, ob exquiTitam ad idque proportio
natam texruram, quam habet, racione cujus cam ccnuibus percu
aeris

ionibus

adficitur,

Quod aurm aeris tremor ad eandem diftantiam excurrar,

ad quam prvenic onus, cxpeiieuti patetj quum enira tormentum
617

belljcum exploditur, feneftrae praefertim vitreae, etiam miHc, aut

bis miUe pailus dilantes, cremunt, nec ante tremunt, qum expo*
ionis lonus audiatur; quumque calis tremor, nont ab aere impel*
lente polsic provenire, perfpicuum fit, aijfis tremorem elle fono
jnfeparabiem
ad eandem diUntiam cum ipfo pervenire,
6iB Opp. z; Si i.itra ampuJIam vitream hermecic igiHatam rin*
tinnabuliim aliquo artificio puifetur, fonus percipitur; !ed hoc ne
quaquan ita eveniret, fi fonus in acris motu vibratorio coniileret;
nam aer intra ampullam inclufus, vitrum pertranfire nequic uc aerem externumad aurem ufque impellat.-ergo. Relpondeo; quod quo

&

ties

fonus aliquis cxcitatur,

non modo aerem

verum

&

cerera

corpora mocu quodam trmulo cieri: frequenter enim expernuir fonantibus crasionbus chordis inrumenti rnufici, ac canrniibus nulolum ipjoribus orgni pneumatici fiftulisj abacos, fedilia, im
fum> cui dida infirumenta inftunt, tremer. Quid ergo mirum fi in
caiu obje<^tionis, vibrance aere in ampulla inclufo vitrum iplum i
mili tremore conciteiur, quod expcrienria teftatur; nam i ampulla
tnngaiur , quafi furdus,
valde obtufus fonu auditur coki'
licet, quod vitn vibraciones ab adplicata roanu ex parre prohibeancur,
6iy Opp. 5; Si vera eflet noltra opinio> non pofmus iimul, 8^

&

&

mmu

eodem
(c

(d)

In 1-^honurgia.
Ph/i; Elet. tom.

1,

p.

6^^, Qc fcqq.

.ecdem temoore .divcifos, os*cs perLipere , ut vccum r campan jruni

l^c
fed hoc^c coiiira experennm,- crgo. P:ob. tni^j.: N.in aer
ftequic eodem ccmpore iau diveris motibus conccan, idenrjue dicendum dc auriculari tympano. Rcipondeo ngad P^o ri'Oiem:
Nam mocus .acris treraulus lus eciani conftac," riirulis, unde akernaiic^bs. pefcufionibus diverforua corpor^an eidem orp.ano communicatis, poteil ipiuoi diveriis mocibus eodem enfbi tempore
'

quod dem dfcendum

cicri;

poflant diverfi

eft

de tyrnpano auris, dc vonleqsnter

eodem tempore

ioni

eiifibili

percipi-

habetis in ftagnante aqax, cui Ti lapiHos in di-vsrfis ejus parcibus fimul injiciatiSj profevt vicisbicistotam in protuberantes undulas in circuli morem crspan , qul conciiiio le.'c di*
Jatantes, inviccm interfecantur ablqusll.^ prorss percurbirsone; *
miur crgo in nolro cafu vibranoaes divc;rlls corpobus p,T

Exemplum

6^0

TonuLTi concitatae
rurit,

eamque

abfque ulla periurbafone ad aurem ufquc excur-

diveiiiiod adficiunc

quo

fii:

ut inul

divsri oni

percipiantur.

fonus in praefacis vibradonibus confilerec non

corpons fonantis diUntian cmeriti ergo,
,
Rffpondeo: qiiod vibrationes in aere in nsodum <;ircu'i efrroantur,
acr uiidui.itim crifpatur quaquaverus , in tujns drtu centro
Corpus fonans exi(ii; hinc, quo plus huiufnidi vibradones cenconequerKer mitro recedunt , eo majores periphsrias efficianc>
nor illarutn portio, fea miiior arcus aercm remotiorem adficicqutn
propioren)} hin: parriculae aris ferientes pauciorcs funr, fcoulque
minas unitae, iinoiem ergo adfclioneta Jmprimunt renui.. remoti US a orpore fonance exilend,
ope hujus majris, auc miao

6;i Opp.
poemus per

4.

Si

auduum

&

&

&

lis adfclsonis, objeh

loUrtHcis diftaiuia

perciptur.

6^1 Opp. tndem

jiixta probabliorem fententiam fbnus gravs
in tardionbusv acutus yero in velocioribus vibracioiibus conllir
fed vibratioaes tympani auris debent eTe Hochronae
eu ejudem
durat oniS uc lunc vibrationes ejUdem chordae a^qu tenfae: ergo

feniver adiretur dem fonus in racione gravis, vel acut, quod experientiae
repugnar,
praefcrc
quum.Jdem corpus edan
fervica tenime non posit modo in tardioies, modo n vciociores vibrationes concitari. Refp. negando luppoficum nempc, quod

auns tympanum eimdem lemper lervet cenionem. Auncuiare iiamaue cypanum id ferme muneris pracftac auditui , quod lens cryiailina viui.

633

Quemadmodum enim

cryftallina lens ita luminis radios exVI fuae convexicatis eos in bafim rettteae debita diiincpro)iciat, quod uc eflidac, convexicacem uam in majorem,,

<^ipit, uc

lione
aut minorcm

mucat, pro diverfo radiorum lilapu, diverfaque incidencia; ita

cympanum auris ica conhtucun-i eft, ut pro diverfo
aeris vibrancis iUapru, modo cenionem augeac
modo minuatj ita
,
ut quemadmodum cryftaiiina lens convexicaten augec,
auc tninuic e-

&

Cc

le

ELEM. REC. PHILOSOPH.

?. IV.
contrahendo, opera delicatisini mufcu, ta
tympanum ?uricuUrc luam tenfioncm auuet, aut miniiic opera geirJni mul, qua typaRura vcl adducitur, vel laxaur: analogiam

^o-.

&

C explicando, aur

ha.)ecs

11)

tympanoj cajus raerobrana fumcuiorum opcriraa*

raiiicau

gis cndirur, aut

laxatur,

Ptaetero cjuemadmodm cryftllna Tens ad majoremj aut

^4ir.inO'Cm contra^!onem dctcfminatur prima rsHiorn> proiei^ione qtt.bs ftcipicr.dis, ac mtus projiciendis confeftkn aptaturjira
auL'is tympanum ad cenionea augeridam,. sut mnuendam primU
arnv impulfionibus dec^rnjinatur, quo fie ut facilra eelerioribu?^
atLiiUcurnioribu* elc adcommodcr, fonoruiiiq.ue diS^crcncas Ln ratJipnp etiarn gravis,
acuu pcrcipiau

&

DSSERTATIO

De

IV.

Qualitatibus vifibilibus

de Luco^

five

6c ejus proprietatbus.

CAPUT
Lucio

primitivac

I.

quam

dervativae

na

tura inquiritur..
4^S

^^OrpHS

eft,

lucidum dicrtur illud, qtiod rps fu natur t7\f

lumen cmitrar. lilud vero /uminium vocatur*.

uc

quod lumen, quo

fulgcc boo haber ex. fe, fcd- iiiud :totuB ab ertrincco recipit. Sic ftamma cr. gr. , earbo-praccipuc Sol funt coj^pora lucida. ///
nes accenfi
minata TCre ea omnia, quae praercntc folc aut flatnm^ nobis conf-picua uncj inconlpicua, Juminofo aut fublato aut cxtiaAo. Lux pti'

&

iitva

Lux

eft iJIa

adf^tio,

per

quam

derl'vativn eft adfelio illa

fbrmalitcr Corpus

eft

luaiinoum*
corpore

quae per mdium lucido

atque ad o<ulos ufque propagata , cfficit ut ciicuniftamiat

ahoqun inconfpicua, vsdcantur. His cxplicacis.
Diro rimo; Lux prout rpe(5tatur incorpore lucido, ^tn pri^
6-3,6
miti'va in conciMtifsimo quodam rooru fubtilium partium cjudew
'MM eouftituuuT, Troh*: JLux pruniuva recite coQiuuicur n eo>
diffura

corpora

^uo

HIHM. PHYSieS.
^Ucd cum
ic

Ipra luce

dcpcnd^c, uc

tur,

caque lucida

liio

fempcr incorpore coojundum

po.co in corporibus,

cficianrur,

tft

Se

quolus

ipta iliic in iis habealux ftatmi per-

quo contra ubUto,

tum

Juce emper conjur^tvs cft ubcilium corporis paiciiiiu

motus , ic ut nlliim fie corpus lucidum, in quo
qmprimum lubcilioreacpitnotus ejuftnodi non dcprchendatur,
pon parces in mocum concicaium aguncur lux ab eis emucicijr
cst; (c4

concitatisiiTiUS

&

ca vero cxcinguitur finiul ac parces agicatac ad quicccm rcdiguntur: crgo Lux primitiva in conckatisimo quodan motu fubtiiiuai
corporis partiutn confiftit.

Minor per

partes apertiisimc

deir.on-

tratur.

6j7 St ad primam quod adtinet Tcilice, corpora omnja luccida tah morudonari, cenisimum omnino eft. In flmma cniin,
carbonibus acccnfis vehcmens partujtn motio conpiaucU, corpor
tem putrefccncia, piccs pucridi > ligna putredine corrupta, iucca
mittentia intcftino parcium motu agitari ex alibi dictis rnanifeftuai
putrefadio fine parcium rootu
agitacft, qut;m fcrmencacio,
tionc cxplicari nequcat. Pars quoque aicera liqucc, videlicct: cor*
fjora lucem emi:tcrc, qumprimun ubuiiorcs particulac ad mo-

&

&

tum
a,

,,

coocirancur.

^jS 3, An or corpora omnia {inqnt C/af. KexxroTins (e)

quae partibus abundant terreftiibus, & praeccim fulphurols
lumen emictuiuj quoticrcumque parces iftae atis ?nc agitacae, i*

ve id calore fat, five adtricu, ive percuu, five putrecendo, ife motu aJiquo vit3li, ive alta quavis de caas? Ut aqua mafina, fcs dorfum manu obhquc in loco tenebricofo alri^iim,
, linaj carnes, 3e pi ces dum putrecunc, vapores ex aquis pucridis,
animaljuai
3, qui ignes fatui vulgo appellantur , ciciodelae,
,y quorundam oculi, fBotu quodair vica, phofphorus Bononicnfis
cctti iiquorcs nter Te pcrmixti
X, radiis luminis agittus. Se
quorum parcicuiae cum mpetu concurrunt, ut oleum vitrioli ,
dcin dupla portione mixcuei
3, nitro par pondera deftiliatum,
cum oleo garyophliorm, five aflii?
6^9 S^d irtuitz fu nt, quae veritatem hanc manifeftara reddunt,
phaenomenoruoi eledncorum conideratio ad cvidentiam de
Ripnftrat. Poftrema pirs fac le admodm olenditur : motu ncmpe partium ceante, luccm corporibiis ncn fpirgi , nt-mo quipp ignoraCj fiammam extingu dum inflammatum corpus compiiinitur, Uicem in accenis corporibus carbonibus cr. gr. igni toque
ferro dipcrirc, dum aquac immergunturj qu partium agjtatio
,;

&

&

ftitur.

^40

Dico fecundo: lux derivativa ive lumen eft fubftantia fub*

motu celrrimo fecundum relam li neam adfela. Prob
per partes. Ec
pnmis lumen efle corporcam fublantiam, ex co
tilifsima^

Ce

red-

4do^
flem.Rec.philos6ph..p.iv.
^
rrdditar perfpici-um , quod adfediojics corporis paiticiper: nir
-prirno dum ex uno in aliura mdium tranir, refringitur. Secundo: in u.ern. jem opacaai incid^ns in adv.-rrjni pairsni refkhrur..
Tertjo- lux propag.irj coJlip;i in unum punfum ac quaj con-den
lri poteft, coTcavo peculo, vsl convexa Jence exceprum futrnc
in puiT^o quod fccum vocat ,
in tj^^uo
inrenfum ade
cjIo
Ten producir, uc combuhbiJia qiiaeque corpo^a eo in loro po
fiu pol pauca miniua inccndac, metalia, onimaque Jiquabiliafuri"
dac, diilvsrj quae liqueFati6ni mininae obnoxia lunc, quaequc
fale abunda.nt in vitrum mutet, ut vidre eft
Atis Efuditoru.-n
L'pfiae ( f ) j ubi plurima refernn;ur de cvcavo jpecuiu quod ab
iius inv-ntore D. Tlchirnhau'ejTihirnhsufi^num vocatur. ( e )
Quarro organun viius, perftnngit lumen, il-udaue copia fu
64 f
auc vthemeaia (non ecus ac nimias fragor aurem ofcndu) diturbc,
im laedit magnoperc, (d haec omnia miunfeft arguunt lubftanrism.
corroream'j fivc impeneitabilfm; ergo. Et fan ut optime argumentatur
el. Gal'ndus f h) icuti im:>afla in panerem pila, ab ea reilir, quia
Corpus quum ?tj tranlre per locum corpore occupatim non potet
ita lucs t:3d!us i n Corpus impa^^us ab ipo repercutiturj quia iUud
u corpultnti locum occupat^ nam ettuum nJ-curlium ejuideo
gencris eadrrm ee caup.s regula conftans elj ut diximus [. ai.].
Delude lubdintiam eTe fubtilisimam ex e rarefcit, quod vitri.
poros fubsat facilUm. Quid qud firudra exilifsimorum aimalcubrum luminis exilitatem demonfiet? Si enim animalcula ipfa
164. Jtantae lint exihtatis, i tam exi;4uae m**
lC diximus jam
[ .
eorum pupillae, qum long minor debe: efle luJs func ocuiij
minis materia, uc in oculos ac pupiilam illabatur, fcilqae haed.

&

Qigana pcrmeet?

Quod

^41

Ad af)n. 1687. Menf. jan. pag. 55.

t")
(g) Quoniam vero radiorum coHetio, atque ade

vires fpeculoruf

eorundem cncava, iccir^.

niatena quatvis fpeculo caultico oportuna el, modo plinexSi6ic queat. Hinc Wolfio tefie celcber Dreldae artifex Gnemet*
ier magna Ipecula uioria ex gno contruxit
qu^e efliciendt
habiliate Tchirnhaulianis uppana dicebantur. Quin z.ihmtts

ubidio audlue, pendenc

figura

l^Aj^ud

^/olf.

Eicm, Cuoptr.

iijj.] refere

confetum

fu lie
i

l^ciimanno fpeculum, q^uo metalla fluda reddebantur ex charca,

lramine ei adciutinato. Adcamen compiexs mace*
duriore,

&

qua paranrur fpecula cornaaracus ea le^.e fit oportcc, ut

luminis radios regcrat non ve:6 ab'orbeac, utfic^in corpor^bus
nigris. Ea de caufa Cl. j'^", ope fpeculi, quod infornxm caufriae ex

cici

'^

ex rn'gro

marmore

confecic, lignuin in foco adttitutum,

etiam d.ucis in peculum lUapl comburere non potuit,

.-fcrt Mu<"srhenbrooek. \_fn\ de VbyfKute J, 975'\

(Wl

:>Q..

i. Piyf.

Lib. . cap.

i..

uc

cflc-

r^-.

loj
ELEM. Pli'YSICES.
cel?rrimus fir monis ilbrum corpnfculoruni
l'm excciiiaia lumsnis diriuisione. Secund: desnouiiratiir ex ilupcnda vi illa fpecuh cauitici uc diximus
[. ^40.];
|uuin en'm vs hujumcdi fie ea pa, qu illa corpufcuh movcnhaec onarur ex diita mafae in celeritatem [. 27f.]v exitur,
lisuna nequit cie, ur re ver el mala iiguldium illurum ropL'f*
cu'orum, nii ut eorun vis fe tanca, quantam eGTe vidinfus, arque
lade celcritJte maxiin moveanciir necele eft. Denique mocum hunc
reCtilm-u-n eie experimento compertum habemus, radius enim luminoUs perexiguum fortnea iii cmeram obcuram invnifus ju^i*
in puntum foraminulo juxta redam
ter linea ret propagatur,
lineam oppofitum, incidic: ergo lumen cft hibftantia fubcilisiina ,
mota celrrima ccundum ream Iineam adeda.
Dico 3: Lucs propagatio feu lux derivaciva , five lumen
^43
non red explicatur per igneum profuvium ex corporibus lucidis
NeNX^tanum. Prob.: Si ira
dimanans, Ett contra Cl. Gafendutn,
ciret, mdium Temel illutracum etiam blaro lucida corpore, illuminarum manret Non enim luminis corpu'cula lucid corpons
prselencta indigent, ut in ipfo medio canfervenrurj ecfi lucidumcorpus quo emita fuere non amplius iih praelcns exilUt; (ed fallun
et lUuniinatum manere mdium lublaco lucido corpore qao liJhatur: ergo. Deindc , lunriea parfum candela in cubculo vel
ole per aerem e intenis fieri deberet, qu longore cempore Corpus illic praefens clj quum enim corpus lucidum nova luroinis corpucula ngu.'is momentis emiccat, necei'e el, ue
ea
dem parte raedii per qiiod lumen diunicur, corpucula empec
fiant copiooraj ac proindc lumen intenfms, quod caraen utrum,que cum experientia ptignar
644 traque haec ra6o firraatur mittudine,qua utitiir CI, C:^(k4^
dus ad explicandam fuam de luminc opintonem: ait enim, lumen
prodci non fecs atque odores, emifsione videlicet exUium corpuicu^orum; fed cercum eft odorem confervari fublato etiam cor
pore, odoras molculas fpargentej. ceJtum icem e^, odorem. incenorem vividioremque reddi continuo in eadem medi parte,, qua
diuturnior eft praefencia eorum corporsjm quibus odoraca corpufcuia emansnr ; ergo in rubftamiali lucidt corpons efluvio Jumea

Qood

fii

vcib

&

&

&

Bon ret collocatur^

Dicunt NeNJt'toniani: i lluminatutn: nop manere mdium, quod
645
femei iliuftratum eft, lucido corpore fublato
quia licec luminis
ccrpufcula non mdgeant praeenti corpors lucidi , ut in medio,
per quod" diFufa funt conerventur}- ca tamen indigenc, ut in llo
moveri non celientj ac proindc, ut ipfum mdium nobis illuftratun
xinBant.
6^6 Contra tamen,arguic ClariT. Fort, Brixia: etenii nulliim Corpus projeium indiget praeentia pioiicientis, ut in moru
:

4|,ueni

ab io recepit

pefcvcrctj

ed psrg^ic

movgri,

&

projiciens.

ELEM. REC. PHILOSOFH.

t94

P. IV.

crgo ncque lumin'

corpulcula ojus habcnc praeienc-a corporis lucii, os> quecniil
rccepcrunc, raocus
iplis pereat. Protedj nequcta tf/i, r.equc >i#ris corpufcuia ica dependenc 2 caiido
auc odro corpore , ei quo
erumpunc uc nonniii ad lilius praeienciarn moveri queanc, luique
fcnium in nobis excitare : ergo neque i:orpuicuia iuaiinis ica dcpcndenc a corpore lucido uc 'uo prvveucur mocu> acque ad iami'
Jtjs ienium la nobis excicandun plae
inepta evadanc > Ila:im ac
iuciduTi Corpus non amplius ojs praeens eiilic.
647 Quod li qms dicat, c:t/ris corpucula moveri pofle ctiara
abfeuce calido corpore, quo eoiila fuere, quia illorum motus per'*
turbdtAS clt
ex advers autem, non nili praefentc lucido, quo
fuerun: vibraca, moveri pofle corpulcula //^//;//j, quia iporum mocus ert reciii-neus. Contra elt; quia icuti perturbatus corpucuiorum
mocus non indiget, uc coniervetur, pracentia corporis pertrbate
movenrisj ica neque motus corpucuiorum reiilincus opus habers
debec, ne pcreac , pracfeBtia corpoiis vibrantis fecundum rcdtam
linean}, rnufque quidem mots eadcm omnino rano eft, independencia fcilicec corporis raot movente> uc cum , quem Icmel
cicns poft iroprefium

ilU

mocuai delhuicur

qualicumquc fie, motum renneac. Ioq cantm abcft, du*

,
lationem mocus lectUtfje, qui icmei corpori impreflus el, a movenUS durationc depender, uc nter nacurae legcs ca lie una, omne
or_pus Jemei in m-.-u pojnum tandiu movtri JecHHd'im reciam incam^
^Handiii riHlU ocnrrat exurna canjuy a qu dirc6l;onem fuam illud mu*

rcccfit

tare cogatur, [ /.

291. ]
haec: Nemo eorum, qut pro cerco habent s fublantiale
iilud iucidi corporis cjjitt-vium
quo lumen conlicuunc, notabi alicuo cempons incervalio indigre, uc tole, ceterique aliris ad nos
perveniat, inician potel , fore , uc Inmen maneac in medio , per
quod dii^uiium el, etiam lucido iublato corpore, quo producitur.
Evid:'ns eft cnin in hac hypochei. Lumen independenccr
corpore lucido in medio con(crvari toco ilio fpatio cempons, quod
labitur, incereadm lucido ipTo corpore ad nos pervcnit. Nimi*
rm fi ponatur, unan horam requiri, \xt Lumen Sol S incerram
( Fig. LXIV.; propagccur, cviaens eft, lumen ab diffuffum maDcre, per pacium a b> in eoque lubfilere coco illo unius horae
incervalio, liccc Sol in loco S, ex quo lumen ipfum emiic noa

^48

Ad

amplius exiliar.
6A9 Q^uin igitur Vir Cl. Ne-vconus (ij, S Gravefandas f k ),
Mulschcnorooekius ( 1 ) , aliique praeterea mulci ponunc, lumen pato Icpccm, vel oio minutornin primomm i ole ad cerram vcnirc:
ad.Pnncip. Philofoph. Mathem. Lib, x. Schol. ad prop. ^, nccnon Optic. Lib. 5. Prop. 11.
(k) tiem Piy. . kjj.
( i ) CoQiffienc. ia zp, Acad, dsl CimcncoParc, i. p, 184.
(

LKM. PHYSICES.
adeoque indigers fpauo aiiquot hfrarum^ ut

ii

folc

ad

te^
Sacurnum

Saturno ad nos pervcniat, fpstio vero aliquot me-fium, uc a

ad tcrram ul^ue ptopagetur arbitror, hofce o.Tine$ fa
cile conccuross in iubfiannali corporis effluvio minim poTe lumea
conftitui, quin fimul ab Ulis deiur, quod cxperientiae apeite con-

tum

ftellis filis

trarium

eft,

foie icihcet,

uc

lumen ipfum

notabiii

tempons

fpatio

confervctur ia medio, per quod femel diFulum cft , etiam lucido

abTente corpore qao fuit produtum.
6^0 Dico quarto; Luminis propagatio expficanda vidciur peraethereae fubilantiae, moru vibratorio donaiac preisioaem reiili*
visus organum impelv.^zm corporis lucidi mocu profedam,
Jcntem. Prob.: Materia naoique aetherea corporeae ubitansiae ad
frangi> rcfltdi, mover organum poceft,
Q(X\oTt% fibi vendicat,
fubtilifsima quum it, motum recipcre lucidi corpons parttculis poieft , quamque ubivis diffuffa habeatur, motus propa^atia
psr eam quaai opcime cxplicatur Praecerea conf^at a folo trmulo
motu aeris, aurium cavicacem iubeuntis nz adnci organum auditus
lout in nobis fiat loni feoatio ed ju:i:ta omnes tncer lumen,
vibratoito setbe
luim mxima analoga habetur: ergo a Tolo
reae luidisimae ubRancae, quae oculi pupillam peoecrec > poceft
VI sus orgaiiunn ica immucan\ ut ienatio luaiiuis iu nobis exciccsur.

&

&

&

&

mom

Solvuntur argumenta
i^t

^^PP
f #

^^

T.

contra primamr raciones quibtis concturo noftrsi

innicitur, mtiil aliud evincunc nili

lucem pricsicivant

a fiMKU partiuna corporis lucidr , tanquam neceflait

fondifionc dependerci ergo lux primitiva tantm velut> conditiolie >
non tan^quam a formali fui ratione dependcc permclbima
mota fubtilium partiuR corporis lucidi* Ncgo toiutu argunemur;
quoniam nihil prorss praeter tremoreo communKatur coipou o*

&

fonum cdic , xgo ncmioe Philolphoium

nana dum pereutitur ,
fepu^gnanie, tremor, bujurmodl, noa conditio ad ooum piarrequtfita, Led ipfc fonus efl: ergo eadem ratione i dura corpus eSiitur
lucidum, nihil aliud> ]>raeccr motum in lubtioribus e)us partibus
cxcitacur^ mocus '\^t non mera el: conditio ad pumuivac iuci
produiionem neceflrio requifita, fcd ipia lux.
6<^%
Opp* X. coTKra 1; non bene probatur ex refexione fumfiiS) ipfaro eflc Corpus.- ergo. Prob. antee: Nam reflexio luntenis nort
cft icuc pilae reflexio, na reflexio dicjiur d luce metaphonc,
impropri: ergo. Neg antee, probationis n^ara uc evincaturj eo
modo non rcfilre i-umen, qucmadmodum rcquiritur, ut corpus iccirco dicatur, lats non cft oflenderc ipum, non icati prla ex Ipe*
culd lefieti Etenim eque fonus icilit uc p<ia dum fit Ecbo^ &

&

j^mea

corporeac uot accae illas paiticulae a quacum

cremore

ea

ELEM. REC. PHILOSOPH.

xos

P. IV.

eciaai jujfta faniores Peripritencos //li^i conjlit, certumque el, *.

nuii reHecli quia illac paitjcuiae iunc .corprea?; cig etiam iupropri icfledhcur, quamvis non
mn non metaphnric, ed vef

&

uc

pila ex

prtete reliliat.

Opp. 5 inflando: particulae lucis funt tenuisinia^: ergo

6y^
non iJbentt alera duntiem, aut loliditarem, uc reflt^ti ac reina.
gi valeant , non enim lana vei fupa quamvis ingenti impeu m
faxa impini^atur rtflflere, aut retroceder pote]; ergo reflexiodicitur tanum mechaphon'cc de luce. Neg con(eq. Qiiiniacumque
qaidern
enim fie tenuitas particularum lucis, ea tamen ne
impedir, quomipus tanra iilae polJeant eUJliiate ,
confluencia,
quanca eft o^us, ut ex polua corporis fupeificie in quam lucido
impeiluniur refilianr. Quutn enm iliae particulae five corpufcula
Don fat pnela peni tus inextenfa, (ed ex alus minoribus content,
nenio non videt eam in illis ele potfe texturam in qua corporurn
durities pofca e,
ex qua eorumdem elalicuas neceTario depender.
<<y4
Opp. 4- Corpora quae refrnguntur ex raro in denfummigrntia, reccdunc perpendicular!, quoniam eorum motus ex duobus componitur, nimirum ex perpendLulari, qui gravitate on*
tur i de ex horizcncali extrinfecs impreTo; fed lux non ira rctin
gitur, nam ad perpendicularem acccdit; ergo non efi: corpus. Neg coneq. qu^e non nfermr : icuti namque globus plumbeus ex.
g'.-. idt
reFrngitur in crantu ex aere in aquam , quia corpus
eft, ira non iccirc negare licct lumen ee corpus, qiia non rc-

mimmm

&

&

eodem modo quo plumbeus globus,

ffiigatur

ide

in

fed dicendum t ,
lumen refringi> quia iridem t ille gloCorpus, ide vero reing non cum receu, fed cum acperpendicularem, vel ob racionem allatam jam nobis

ejumodi

bulus, et
celu ad

tranfitu

^^^ <^"i* fortius ab aqua quam ab aere adtrahatur , uc

vidtur Clarifl NeWiono. c ergo evincant Peripatetici non ben
Reeentioribus probari luminis corpulenciam ex ipius rcfratione,

[. 344. ]>

dcmonftrare debenc, eam folam refrajcnem ex corpulencia oriri ,

quae in tranuu ex medio rariore in denius cura receu perpen*
diculaii perdtitur.
eque valec dicere, lumen non refring ex fe, (ed racione fub65 f
jedi , nemr , aeris in quo producicur. Pumo etenim explicare Peripatecici tune debenc, quamobrero acr lUuminacus, cet it corpus non tamen ut corpora reliqua, nemp cum receu perpendicular!, dum aquam fcbire cogir.ur, refringaiur. t*. Danda ab eis
qoque caula et, cur, aer lumine perfufus lubirc vicrum posic;
lumine carcns, non polsit? nterin ergo ratum Reeentioribus, ft

&

xumque cric, corpulentiam luminis ex illius reflexione,

refraclione invid contra Peripatticos demontrari
<^5^
Opp- 5. Lux penetratur cum tuto corpore tfiaphano 1. ed
corpora nequeunt aaturaiitcr penctrari; ergo lux non eit lubftantia
cor-

ELSM. PHYSCES.

u^j

maj. : p^nctratur ade ut folidas ipusfrpors partculas, illa ver ubeac, atque trajiciai, neg roaj. j quacenus uneg
per eas libere excurric , conc. m;).
bic lius peros,
coneq. i quum pori qaibus Corpus diaphanum abundat in direc-

corprea.

T>''^.

&

&

tum

pofrt int,

& nter

le

communuenc,

lux ita per illos

^q^q dif-

&

liber ultra illud excurrat. Vicorpus iplum trajiciac,

detur aucm totum corpus iuce occupari , hoc eft, nuUam prors in illo eTe partem, quae lumine non perfundarur , quia por
ipfius corporis non oini nunutisimi unt, verm etiam fibi mutuo ade vicini, uc nuiliim penirus intervallum inier iHos difceriiere ipi pofsimus. Ec i^uemadmodum nuUa aquae pars cui VinuH
admixtum eft adparet, quae viniio continere non videatur, quui
inde liceat inferre, vinum cnm aqua compsneirari 5 ita dicendum
eft de aere, aut vicro illuminaio.
657 Inft. Partes illae vitri quae exrnnt nter peres, vel unt
opacae, vel funt diaphanae. Non pnmuai> quia ic totum vitran
-ciet opacum, iquidem pori non funt vitnri, k virri vacuitates,
^uae nihil funt. Si vero partes illae unt diaphanae, jam func lucptivae lucis: ergo lux non olum recipirur in poiis vitri, verm
eciam in ipfo corpore vitri. Refpondeo; parces illas ee opacas, Se
neg propterea futurum uc torum vittum ic opacm. Quainvis
enim pori non fine nii vitri vacucitates, adcamen i ira fe habeant
inter fe communicent, corin vitro, uc in diretum poJti fine,
pus diaphanum conftiruuntj quatens nempe non obfiftunc lumini ^

fundir, uc

&

quod in ipum cadir, fed beram ladiorum trajedionem faciunc.

Dari corpora porofa ipi Peripatecici uno ore fatentur- Poroum
icaque eft, reique diccur corpits, quamvis pori non int corpus,
ied corporis vacuitates, quae nihiI unt. ergo ex aequo corpus diaphanum ret nuncupaiur, licec pon ex quorum reda difpofiionc
laphaneitas derivatur, non nc corpus.
Praaerea tamcti parciculae, quae corporis poros inferci^58
piunt, iint plan olidae
pori non int corpus, non iccirc inferunt Peripatetici corpus ele omnin folidum : ergo eodem jure
poceft Corpus efle diaphanum, quamvis diaphanae non int primi-

&

livae ilhus parcicruiae, fed opacae. Adhaec , necele eft uc Tolidae

fint particulae, ex quarum parvicate,
tenui adhaefione fiuditas
oriri dicitur, ne cihcet inea explicand, principium petatur. Poleft ergo corpas ver ee,
dici fluidum, iicet olidae fine partculas, quae illud cont tuunr: ergo diaphanum quoque efle,
dici
Corpus pottft, quamvis illae particulae opacae int ex quibus coaficuti ex hoc uno, quod componences corporis parcicuiac
lefcit,
foiidae fine, inferre non iiccs rotum corpus tile folidum; ita ex hoc
uno, <\\xo opacae int parciculae ex quibus corpus confurgit, juie
deduc nequit illud efc opacum.
6^9 Dices: nihii pondcis has rationcs habere, quum certum ic

&

&

&

&

ulium Corpus

ele

locum pororum,

nullura

poi'e

toium

fluidtnn

oS
ELEM.HEC. PRTLOSOPf. P. rr.
nuncupari, qiiemadmodai ex adverfo totum luique diapharrum iirad
abique funt\i pcimeque vocatur. Sed contra eft> nam gratis,
datnenco ad^ritur totum viirum efle diaphsnum. QK^um cnim , uc
experientia cuique obvia manifcfc demonirat, purisinia non fi Ii>x>
quac ulra vicrum excrric, ed jnnumerv^ exilisimis veluti umbellis peroM'xta, arque fbcdaca adrareac, albo bice ( excipiatr, manifcii fequiur luccm non ita to:u^:^ vitrum pervaderc, utnihii prors4s in illoftt, quod Kici cranficum denegec^
e^o Dices iteiam; vkrum totum denominan lucidum, fcuti to
dicitur cnebroiim recedente luce, quod minim adfirmatur de
cnbro ubuli'isimis foraminibus perturo, cujus parres diaphanae non.
tinr, fed folum per forantina Iiicem uicipiun?. Sed repondeo UCiUimc; Totum vitrun dicitur iucidum, quia tm ejus pori per
qiios lux iran:c, tuoi ipius partuuiae, quas lUcs iRcercipmr-t,
Jucera rceaisncj exiguas ade unc ttsaanuudinis, ui fenius plae
^iant At
cribra contra res e habec Quandoquidem ut ut mj-Ie
parva (nt furaoiinuJa, quae ola in illo, luc rrarjficm praebcnr,
fealus Cmen ea plae diftingm'c, qu?madmodii cus eciam partes
in iliO ipo diTcsmic, ex quibus ir-cid;;nce5 lucs ladii io nos re-

&

^m

&

ge: untur.

66
Or-p, - Si vera eTent dia, lux utpo fiibantia rubrilfsima
pervidere rol'ec p"ros papyi, / fi videlicc multipJicia lint fouacbarlae ) p^- nuGS cr^siores rubftanae avolare folcnc ,
cyanelcere;
fed hoc ett f^lfum: ergo Ix non cl fuuftantia rubiililsiniJ. seatn"
<q: iHex^:hcabile videtur, quomodo tanum per poros tranlmitrarurlux ab aquae fuperficie ad ftindum, etiamfi aqaa em->er fit in motu vario
divero. Ad prinaum faciis ell re'ponio: Fx hoc cnini
Uio, quod luficn feciindum redaoi ineam conftintirsim propagetur, cquitur mit^m en poile , vst p^pyri poros ilJud trajJac.
Caufa nemp elt, quia in papyro, ccttrrJlcu;; oracis torponbus, non
unc pon, quernadmodm in Vitro. alniqus id ^enus, re^t dilpo*
JCi, fibique* roucuo ia eadem reCl linea communicantes, led obliqu ta II curn, arque infupr, quin ex uno inalmni iiber adius jiaccat;
Et hsc relpoiilio cA ipnu'nivC Ariftotelis ( m ; qucm Vidstur
nui-quam colu'^rs ejiis Ad e lae, &c Sectatorcs..
6f^ Ad fecundum d'co, caum hujus eTe , quia motus aqu2cvarius,
diveiius, non inipedit, quonimus ejus pori tametfi continu locun muttnc in e.deir recia linea leinper jnter ic commudiverfoagiRcenc. Et lioc quuin aqua, ctiam duin motu v^no,

&

&

&

&

tatur

manear

diyb.^' Cy

dicere

ipi

Peripacetici

cur.i

fuo

Ptincipe-

cam reciam partium difpofiiionen in qua di iphaiicitas coniftit, illius

mo;us cauta neququam perire, Nihil eio impedc
q'jominus Iii-ii-a in uDtiiUsima motuque leuliluieo adfeCU lubfdDcnt,

tanci tlacu^cur.

CA-

EIEM. PHYSICES.

7.09

miijr2 wmf^sifUi:^^

CAPUT
De Luminis
64^

reflexione^

II.

&

refraione.

TTSEjlexio ?uminis, eft Ulitis resreus ex opaci corporis fu

peiicie i quam cadif. bic lumen dicicur rcfljdi, dun ex
peculi fupcrficie in adver am partem regrcditur. /<2luminis dkcfius eft ceda ecui;dum quana umfn prop2-gtur la

^^

iits

incidemi; rA^/z/ vero reflexus, til reda lecuudtim quam propagatur rn reflexione,
fi
lumen inndat in Uiper^ciem A B (i'-g*
reiliat fecundum redain b d, recLXV. ) ecunduca redam a b,
ta a b, erii radius lumnis dftus, k recia b d ene radius refiexus. Jn tne^.oium revocacc quae diximus quum ds rtfiexione
itjocs erJTJonecn h- buimus,
6 6^
Kadis liminis Ui poicjtn opaci coiporis fuperfici-eni ca
dens e coni'taiui lege refisdiur , ec tcfcsior.is angulas, ic at;gu>
Jo inadenciae aequaiis. Evidentifsime eriirr. conftac. Jumen per cruirsinium obt' nebraci cubicuJ foramen trsjitum, i polta fpeculi lupericie excipiacur, na tx
iilo perperu rilirCj uc reflexionis
angulus, angum mcidentiae adaequet>
adeb certa eft haec propo(icio> uc tjnquam axioma in CiUofiricx cotEiMuni cakuJo abomCibus adiuniatur. Lumir.e in pol'uam opaci corpotis Jupafcm obLiqu

&

&

vicicienie^ avgnli inclinationis radit dire'h

pundo

&

reflexi

/unt aequnies^

Uc

Jumen in puntumb,
& refihac in d, ereu peipendicuiari x b, anguh a b x , d b x
crunt acquales. Quum enim aequales fat anguh x b A, x b Bi uci

ex radianre

a (Eadetii Fig.) incidat

&

poc rcdti, aequales nequeunc ee anj^uli reflexionis,

incidenb A, d b B, quin etiam anguii inclinatioriis a b x, d b x,

tiae a
fine

aequa'es.
Edr-m ipfa cdcritaH

6^

fuundam orantm mionern^ movetur

qua cunt rmidernt mo'VbatHr, Si ecs cnim fat,,
refiexionis angulus, ngulo incidentiae non erit aequaiis. Huic non offici calor, qui ab incidente lumme communicatur coporibus ,
ex
<}uibus rttditur. Nam quum ea corpora minus calefiant , quac
majorem iutrinis copiam relc^unt, certaque propterea res it, eum
calorem otiri, non ex ea Juminis parce, quae reeditur , fed ex
aJrer qujc refriij^itur, fac le quoque intelligiturj ncc tuflc, calorem augere vim qua Iximen r<.flexum propagatur eque ab eodena caJorc proh^beri nc lummc peiftde reilicnte aequalc nter fe fine an*
guli incidentiae,
reflexioJs.
Kcjrach aitera iuraiis adfetio^ cl luminofi radii per diInmen

pofi rfiexioncm

&

Do

2,

verla

ELEM. REC. PHILOSOPH.

^r^

P. IV.

msd'A cranfeiirins, direlione quaii haautfrjc abrcefsia detf)rfio|ue.

Haec dcviatio locum non h bec uoi ra jius ad perpendiculuiTi iilabiturj ve^Ti requiritur obliqu'tis incidjentiae. ^Rsc
Jerc juvac , quae de retradtione mots nobis diH !unt.
Princi*
piuna univcrfale refra<tionis radiorum luminis hujunodi eft
Lu*
verla

mc/i oi'iqu

aquam,

'oit

ranjlens

vitrum

c\ medio rariore
rcfri7:giiir

lx aere nc/.-if in
psrpcudicularem : ui (x

in de;}J:is

acadendo ad

ex litro nimirhtn , aiit aqua in aerem com*

linca recedendo,
, rcfringitur a perpcndiaari
667 Prob. prima pars. Efto vas vitreum plani fundi
F H E
( Fj. LXVI ) opaca iamin tenuirsim in B perforara coopermo?.
riic uc lummis radius A B per foramen B vas ipuiaiubear. Gompeitum expcricntu cft> dm vas loio replecur aere, radium A B.
ret prgred-. in b, contra vero perder in a i eodem penitus manCiice vhs fitu , vas ipium aqua repleacur. Igitur ad perpendicula-^
re.-n B e accedic radis A B dura ab a,fe in aquam ojlique fant.
Qjod d lecuivdiin parcem fpedar , vulj^anfsjma res eft, nummiim-

medio
mcans

de?}fiorc in ratius

fundo valis C A B viden ex loco a

( F-g. LXVll. ) pocum
vas aqua repleacur, confpici vero eodem. ex loco non polle i !olo
aere Vis ip;"um pienum fuerir. Radius ergo A B erampens e vafe
apu p'eno, dwdinac reto trarnice ac prond refnngicur recedcndo a perpedKulari B E. dum ab aqua in aerem tranic : ergo

lymea &c.
66Z

Sed animadverione dgnum

vicirsim

dum

efr,

quod

licec

verisimum

ir,

&

dum

ex aere in aquam aut vurum,

ex aqua, au: vitro in aerem oblique cranfic; non propterea

Jum^n hac racione

refring,

verum

ei, quod vulgo dici loiec, nempe univerlalicer refring lumen,

accedendo, ad perpendicularem, vcl abea recedendo, dum ex uno medio in aiiud diver.ae deuitans oDliqvc progredirurrieque el uiiverlaliter veriim, refiing luraen accedendo ad ptrpendicularem, dum trarJic.
obiiqu ex quocumque mediOj^Hz/c in quodcumque .i'''///- contra ve-ro fran^i recedendo a perpendicular!, dum ex quocumque m^io dc?ior
ip qucdi-umque /af.us itidm opqu tranic: contrarium enira ob-lervav c cercoque deprehendir folertiisimus S Gravelbadus. (n )
66) Obicrvavit namqire iumcn Dullam prorss refrationem pa-

&

ex.
fed tranlire tramite reo, ex o'eo uii'v.iium in bo ace//i ,
torace iTi^fUnm olivaran licti hujuimodi corpora denlJtate dierant.
Denfitas fiquidem ole olivarum. el ad denicarem bracis , uc 6
ti,

/ad i. Lumen refrinj^i perpcndicularem vers in tranru ex

mine in -vitnoium Qi^ddnyj'j quanivis eadsm piine ic horum corpfiFum denlhas. Lumen refringi accedendo iiidcm ad perpendicu-Lrem in. cranfiu ex aqu:i in virtium Ti/crd^mhinaei Bdeque ex mC"
dio d:7!ji^*r in ranus. tl enim denicas aquac ad denitacem fpiritus
Therebii;thinae ut 8 ad 7
m

'

CA

ELEM. PHYSCES.

CAPUT

iir

III.

Nonnulla ad Opticam, Catoptricam,

tricam fpeilantia

&

Diop*

quam brevifsime exponuntur.

^^^"^OmpIura

hunc in Jocum referenda forent inftrumenquae vcl utilitate iua, vel jucunditaie fpetactili, quod praebent, fefe commendanc: adtamenj quia,
per anguftias temporis, difFufioribus exinde nobis
cTe haud. licet, iccirco admonitione hac, (jci crum ilhaec perfequendi defiderium exprimimus, ita, quod jure debemus, tempus caufamur. Qxiaedam igitur delibabimus duntaxac.
671 optic^tcd lcientia vifionis dire(ftae, rivefcJencia Phyco-Mathemarica qua docenaur, quo mechanifmo objela quae ex mnibus
pundis rados lucs ad oculum mitunc, nubis videantur. Ca:op^'
tica eft cientia viionis reflexae. Principium univerale reflexionis
radiorum ex ruperciebus politis, minime diverfum el lege illa,
^'^

ta,

quain cerera corpora in reflexione fervanc , fcilicc uc angulus reexionis lit ngulo incidentiae aequa'is. Porro uperficies ejumod,
regulan's ifthaec lumin>s reflex^o deprehenditur , speina.
,jn quibiis
adpeliantur. Dividuntur autm Ipecula potilsimiD in plana, con
planum vocatur quod plana , convexum > quod
'vcxa y (^ coiuava
convexa; concavum, quod cncava luperficie terminarur.
^7% Ut aequa litas angulrum incidentiae , ac reflexionis in Cps
culis feu concavis, five convexis innotecat, ducenda eft per punccum in quod radius luminous incidit, rela linea tangens luperLXiX.) linea ?
ficiem curvani. Hnjufmod et (Eig. LXVIII.,
dtiCta per pundum D, in quod radius direCtus I D, perpendiculariter iliapfus, in fe ipfum reddit: radius vero
obliqu in
dem pi5n(lum incidens fie refletitur in E, ut anj^ulus incidcnuae
E.. dem de cetens. radis mA aequetur ngulo reflexionis F
telligendum ell.
673 uioptrica eft fcicntia vifionis refralae,< q!5ae radiorum luw
minoiorum fixionem in vitris praecipu coniderat. Dipefci vero
:.

&

AD

aitoient viera in

Vitrum planum

clafsrs

varias,

diversa eorufndem figura dilcrecas,

uperficiebus. planis

nter

e parallelis

termmarur.

vitum formae lenticularis; haec alia el cnvexo-cu/ivexa^.

qu cerp convexa, fphaerica fiiperficie duphri comprehendirur,.
alia piar.O'Coiivcx<ii quae una iupeificie pbn^ aicera convexa deHniuir. Vitrum concavw concavum el, cujus utraqug uperficies cavita-.
L^ns

q{\.

ELZM. REC. PHLOSOPH.

P. IV.
lUrio^coniavumi cujus un3 iuperficiis plani
cft, aiu^ia f:hje:c civicacem rcfeic. Vicrura dcnique concavum parte plrer, altci convexum. Mer.f:us nuncupatur.
^74 Dioptnces munus eft haec omr.ia diftinclius contemplan*,
ac propriecaccs diverlorum medirusn examinare, atque ex vicris
conlpicilla, isvc tonvexain, livc concatclefcopia, micrucopia,
vam formam na^a efformare, quiDus mnibus vilus vel ad objec
ta iemotioru videnda, vel ad minuciora natufic arcana deregcnda,
Vcl ad obvia quaeque corpora facihtis ac nicidis dicerncnda noa
parum adjvatur* Nos paucula adniigeasus.
Vitra Hve cor.rpiciUa coi.caia utihisiraa funt myofibus^ five
675
illis , qui vicina objcda chrj remota confi-c videnc, hi enim,
quum ub convexam nimin ocui conformationem , ?.d ditin^lan
vifiiem divcrg,e,t)biis radiis indigeant, icciic utiiiter adhibciic
viera, quae radios ceteroqui paralleios divergentes rcddant; contra
diftintis, vicina confufrstynsi ive iis, qui rerr.ota chris,
intuentur, vitra convexa magno funt adjumento; radii quipp ab
objeftis vicinioribus non fatis ir.flsuniur in eorum complanato
cculo, eaque causa oportun iituntur ejulmcdi vitris, quae radios
toll'gant , vel cerc conjnd;ioneQi eorum promcveanr. Cl. Redi
(o oficndit, ufurn peirpiciorum A.\ar:dro Sprnae dsberi , atquc
cepiTe ann. laSo.
6y6 Perro ex vitri utriufque confociatione Tclefcopium prodtt
suflore ( u aliquibus videtur) Zachaiia Janfen, ub finem lecul
XVI. H3C vero lege cor.ftruftLim fuit ut vitrum convexum ad objcla conrprcienda, concavum ad fpedatoris oculum verterctur: Un
ie ilH nomcn ohjeaivi , huic oculutis tribuerunc. Telecopium hoc
Ci!i:a.ciim'.7n queque dicitur,
propterea, quod ad obfervanda caeli

Ipriaeiicairi cxhibeci

terji

&

&

phaenomena eo porisimm

Caliineus, Inftrumentum hocce

originem exindc duxit Te efco^
pium Apronomiciim , ex duobus utrimque convexis vitris cralecens,
fed quoniam nonnuls incommodum videbatur ejumodi celefcopicruri adminiculo confpici objcta itu inverfo, do alia adjecc*
runt dnncps vitra , quae id, quod everterant priora , erigerent;
cam obrem ad objeta terreftria Ipedtanda telecopium quacuor vi-

perficers

tris

pnmus

infticuit

ulus

it

Kjplerus:

convexis inftrudum ufurpatur.

Denique ut ut viira, quae inconvcxam turgent fuperficiem,

pro micro.copiis haberi polsint; quucn imagines minutorum objectorum adaugeanc, micrcfcopia, ive engylcopia per vitrorum aptam
fonjundtionem protulerunc folertcs Dioptrici. Priiuura eorum qui
ufi funt hoc rftrumento dicendum cfle , ait Muschenbrooek {v)
>ranci!cum SteHuti, qui ann. 1625. vulgavic defcripnonem partiura
ki ap:bus, quas hoc adjumenco detexir. Secuii dein Power, Hooke,
677

Grev

(o)
Cp)

Epi, ad Falconcrum.
isai de Tfi/.^ue . 124^.

ELEM PHYSICES.
ii,
Grevv, Malpighi, Lee^venhoek, Boniian, Hartfoeker, Joblot, Resumur, atqus alii penr.ulti, qui iiovum veiuc mundurn rerufn minutarum coinmonilrarunt. Hict-nfcofntm una taiudm \z'iq conlans dieitar fimplcXi ex p'uribus, compGitum adpel^atur Hujus invencor tra*diur Come). Drcbbsl ann* i6xzy ut refert Hiigemus in Dioptrica*
67*^
Jacobus Grgoiy ann, 166^ invenitac decripfit Tcifcopiam
catad- pirhiim^%\\Qniib\xSy & fpecuHs compoitum. Pol paucosdein
anos Cian. NeWtonus (q) Telefcopium catadiopcricufu , cu|us:
alia paul ftrulua el, vulgivic, ad obfervationes cacicles per^
qum opportununix di<luni ab auloris nomine Ne-w.ionianum^ qusniadnodura illud Grcgpanum nuncup-atum eft. Utrumque tamennonufurpari coepij poquai
Eifi poft aliquoc annorum intervailum
cilicet Johannes Hdley ad perfetionem ea deduxiu
679 Ex combinarione lencis ac fpecuii confeclum paritcr PjVm(/:op:Hm fuic; inftriMnentum videlict,. cujus ope 'ps^ntor , quafi
ali reDiciens fpeculari objeda polsit. Pars ejs princeps et plcrumque fpeculuna inclinatum, ex quo regeriur objeli i maga ver,
fus culum adpedantis, quod reda linea intueri ipfe nequit. Hoc
pato explorare citr periculum licebc confienti ntra moeiiia y.
quidnam in foTsis propugnactilmn anvbienMbus , holHs. mohatur :
nefzonis dilemus,
ab hominum requenti femcc abducens. obfervabic, quis prae foribus aditum expacat, &c

&

^80

Revocacur ilhc quoque

do repraeremac

camcr.a okfcu.a qtiae

obje<5la nativis fuis coloribus expreTa,

in plani fun-^
ita ut coni

modc deiineari pofsinr. lucerna itein Mgica imtt h^cc inlrunri'nta;

recenetar, in qua fpecuii concav adminiculo minutae res ad llii-i
porem augencur
6'i_ Dsnique iman ad Opticam. referendum inrumenfutn me*
morac Clariir, Nollec ( r j anno 174^ Londino allarum, haud multo ante D. Lieberkuyn Acadmico Bti oh nen ex4;ojj,itarum, cu
liuncupatio microf'copit folayii indita fuit quidem^ adtaaitn quod reape a luccma mgica in eo tanciim dicrtpat, quod lampadis uc-

&

cenfae loco, umine foari colluftretur,

pictis in vitro ima,jinibus, fubluuatur vitri fruftulum, cui gutula liquons inciloaliqii
auc alio corpufculo pellucido foeta apergitur. Sed. innuie it
cum P. Klaus fuFecerit; proiixc nter alos jam indi^itatos, de ls.
cecerifque Opticae delicus tratarunt GlariflT. Ozanam (sj ,
D.
ara qui
novisimc thylicam fan perfpicuan Gallice evulgavit.
hoc titulo 'ihiorie des ires fenjiblcs , ou Cours cotnpat de *h)'Jiuc,. A
Pars i7zzi ex^ua pluruna excerplimuS.

&

DTSj-

(q
(r

;
)

TranlaL rhilof. N. So.

Lccon de Phyique Tcm. S^Leq, 17 5el4 Are.
Rccrcat. Maihcmac. Xohj-j.

x.

ELHM. K^C. PHILOSOPH. P.IV,

114

D1SSERTATO
De

Qualitacibus nfenfibilibus.

CAPUT
De

V.

I.

Sympathia, Antipatliiaj Idiofyncrafia,

&

Antiperlafi.

^i ^"^^aiitares infenfibilesy ve occuhae xocwnir illae, quae

non agunc ipfac immediat in fenus nofros^ led
ex effelibus,
rationc cognofciintur, quibus tamcn
__ iaimerit occultatum nonien tribu exihmant Re*

&

centiores Pn.o'bphi, qui relam philofophandi rationem infequuncur, nec abtraftis prperam vocibus, quibus fummoper Peripatetici delcdanrur, Jacutaiis nernpc, aut qualitatist auc formae aliique
imilibus contcnii iint, verm caufas inquirunt rerum , quas non
culis quidcm, fed animo compleli Jicer. nter hujumodi quali
tatcs recenentur 5) mpaihia, Antipathia,
aliac omnes upra mciioracae, de quibus hoc loco adturi umus.
683 Sim^aihia autem dicitur illa rerum confenfo, qu fr^ uc una
adfet, lentiente, mota, paciente, adficiatur, fentiat, moveatur, patiatur etiam altera. Quo paricer refertur amicitia quaedam aut potius conveniencia inier homines,
amor qudam naturalis. Anti'
fahiam ex adverb vocant repugnantiam,
quandam velut inimicitiam int?r res, ita, ut una altcram rcfpuat ,
avertetur Idif/yn-^
Cdiam dicunt quando vel res innoxias, im falutarcs averfaniur,
&: ferr non polumus, vel res noxias, 8c adveras ceterqui adpetimiis, faciique toleramus. Antipenfiafis dcffinitur in Schos reftfm
te'iitia inius corporis advcrjus corpus contrariiiu a quo circumquaque ob'
Jfdeinr, invalcfcenis,'^ intcnfio quaiitatis propter qualitatem coniraamm
84
Qualitatiim harum explanatio PhyicisRecentioribus tam recndita haud videtur, ut fi ad omnes quae circumftant, conditioncs
anin.um matuie ac cucunpedo judicio advertamus, cae ex genuinis; Claris, veriquc principis cxponi non polsint, advertendo ta
men d^ndam eflc operara, ut de re ipfa ccrtiores fati, illudinpri*
niis adcurart inquiramus, num quidquid narratur, ita re vera, fub

&

&

&

fidei

&

conditionibus fe habcat. Plurimae cnim fubobcrvationes ,

fabulac hic fe ingerunc , plurimaquc
nar-

iis circiMihnciis

ieiae

&

&

ELEM. PHYSICF.S.

it^

&

adcuratrsmi omnia
experinciam confulamus,
pcrvcftigcmus, vel prorsus non ita ic habere, pro cerco comperiemus, vel co quo perhibencur modo> ounc^uam concingere. Hoc antmadvcrfo.
sS^ Dico primo: Sympathia, Anripathia, Idiofyncrafia,
Anmotui, quieci, figurae, iitipcriftafis, profluviis fubftantialibus ,
cui parcium, aliiique mechanicis adfedionibus , icem coniuecudini
moribuss temperamento, aut imaginationi red tribuuacur. Prob.
per partes. Prim efiedus fympathicos ex ditis principiis qurnclarifsini exponendo. Sc ex. gr. pulvis ex vitriolo calcinato, qui
fympathicus dicitur, injelulque in languinem recens emifsum c
vulneri, mederi depfchenditur; non
vulnere, fluxum hujus fifterc,
aliter hunc eFetum praeftare concipietur, qum per vitiioli cortiarrantur

quae

&

&

&

pucula j quae calentibus adhiic fan^^uinis particulis admixta , de

cum lidem in fermentationem concitara , ad vulnus unde exprcfus eft anguis, feruntur ( non fecs, ac tranfpiratio contingit ) &r
quidem canquam cunt apreos tneacus , quibus anguis proHuit
peni tus obftruunc*
6%6
Efeduum id genus aliorum tem in hominibus, 6 anitnalibus ratio reddicur ex concluione nolra. Sic quod ocitante
uno, ofcicec alter, cae uno latrante lacree <S alter, canentibus
aviculis afiis. incitcncur aliae ad modu!andu(n> ex eo el quodhomines,
animalia quae idoncam habenc corporis difpofitionem ad
ca facil excitentur, quae ab alus geruntur, excitatis quipp certis ideis, conlpiranc corporis membta , facilque mtibus fecundum cercam ideam determinatis incicantur. Multum quoque ad e^
fedus fympathicos confert vis confuetudinis, quando per eam pecuiiaris dipoicio Se habilitas corponbus inducitur. Denique propenio unius homints erga alium enafcitur ex morum in primis con*
vcniencia, tempcamenti corgruemiai ex eiegantiis item in fermone, corpore, vita, moribulque. Irta quippc amorem prvocant,
conciliant, taitifquc velut vinculis adftringunt. Ecas a7j tipa! hici
oppoitam fuo modo caulam habent. Sic averfionis nter homi-r
nes caufae facilc funt detegcndae: etenim invultu, moribus, vita,
fermonc , aut adionibus, reperitur femper aliqujd, quo unus alteri non poteft cfle non advcrfus.
Eedlus quoque hujurmodi
in animaiibus congruc ex ftabihtis jam principiis ducuntur. Sic
agni fugam, praeente Jupo ; hujus impetum in agnumj gallinarum
clangrcm praecervolante milvo, quibudam imprefsionibus duci,
quis negaveric ?

&

&

&

Zy Ex ftrudura
difpocione pariium mira phaenomena herkae mimo/a e i vel pudicac {'vuigo la vergonzola ) manu adpropinquantc expallefccncis, folia contrahentis,
velut fe fubftraheacis
conta^ui, manumque averfantis, eleganccr dcduxit CU Camerarifs t )
Ee
Pra-

&

^
(c)

'

lo Difs. peculiar, de herba mimofi.

ELEM. REC. PHILOSOPH. P. V.

ii^
PrsTt ktiicst pcHcs a;iitoa}ia hujemadi piar:Ae ? animidvef fboruas X
varii seneris fibris, v:ricu!is, vafculis. S< vhcalis acre curEidis rctichlari romiJoicionf, vafculorun acciferorum,
fe trachc^ruT. aecuihbrio cxpcnfc, rcm illLira:; nemp-, roanu adpropiccu^ictc d 2iiisis calidis hacibus aer in vei'sichs conccatu> rarefif, Sq^ expandiiar hinc vaituj fiiccife'a aliqo 3i>da
coaiDri.TiiJp.cur , His cospreisis uberiof iSjxus luce , a quo folia
vicjorem, fi cxrenHoner-i obnebaac, Kprirauur, unc baa esoalleicunc > Siccida rdduatur, &r cor.rahiincur. Manu deiudc retrae
ia> aoa miram ett, hcrbae vigorem reftiiui , quar.do celsance espanfioais, causa acris rareractio Tueco per vaicua iaSueatc fur
peratur
683 idofpcTaUrum ratio po:irs!i>a ia eo t, <|aod ob ngufa
resi organiiin dirpo-?:ionem, co.".iiurionem > Hmilitcdinem, ci
prnn-s vc:o n:i:L:i;m nivearura , vel teneriortm reoorem , la.
Xicrea, vei liiidiorerr &c. ccr.fiturionfm, certae i.-spreision es animara adcLicr,
proii iibe mtrc, vel 2ra:ae lunc, \t\ adverhe
ea va.'is mujis 2iSci-ur, v^l picid, vel ir-eraie aui icipiuosct
urde comcz-LEis ienlcni 8e crrvorijrn, qul ir,de ad pa/tes ,
ptr
cas pro:e.'i> ac datriDUci fur.t, dcerin:ri:i moras leqiifur. Er
picicur proinds cur cuid-n houims cin^eanc feies, canes, cturrs,
alijqui aninjaii hoTe^nr,. abon3ir.ert.ir arque id aomea eiian il
loiu.ii ex3Si!e'c:!nr;
coKfemiicant.
f^S^
Si en:m i.-fjn:cs rebus eju^modi a vetiii irn^eritis terrea
cf^rr.fi furinc,
: fsepus con:ingu or. fine magno falucis detrae oto, ieio erian vic-e pencuio) , Quun orae ccrcDfi
ic inf^ata aJhuc tcnelUe- vehtnsiGi innr-rciiiorie tuerinc nimis cx-agitatae, & libcfj:;-cae, i:ci:co per relici;an> d^ioceps ritam re
duCta , 2C denuo exorra {\n\\ii idea rnAier-a-, five im\^\nii\o?iC ^
i

&

&

&

&

ioi^rrisio,

&

a^irsi'o ia fk>:is labcfijns cu. jwi

mente ve^o id:rx

que e diciis ;rc

vchcme

&

.tiori i:

adve.a cxiihc. AcFiind-josenss rtdd tur ratio Idioiyr.craarum hackr-aiciTiiruin, advenciiiarum , tu cuae doI ruciviiatcm v^iu rao-coaiiisidi.^e scciuciuo,
do cor-crjhun:ur ,
^D SioiLirer (\ adverticur ai iver.os moJos, Qurojs ab objeciis vsrus organa noftra , c per ncivos. d sufi ipirjtjs an.7iilcs
bruds, qoa
adficiU.^iur, holcue Ipiricus o:^ imagiidioriis lam
hofniibu cei'rnne per tocum Corpus nrioven ooiic di^cilc non
cric ilios efccus ex.oners. qui per fratrrs ocrvos od vivam ima-^
gin-^c.'one.'B in leaeilm j
a:quc. adi facilc rautiDiie iec corpuf*
ciikin prop;ear5ur
^91
ErVjs i-i , qai ATtiffti'r/taf rarvqiiSn qusrtati occulcae
KbiiiRtJr Penpcerkis, fine roerapfcoiica lila quah'taxuai pugaa
per me haaicus adrectiones explican noa (ccus poilnc, ut qi-oi.
Joca 't?b:rr2r.ea aclrivo trmpo'e fagtdiora fi'^.c , qaa:!! h;rmaii,
^c.prQ-tQ C2peritr^a, qu4 ad ^ik,ui hujjs ot^h^n prooa.v;?/r;f';j; j

ia|:raisicfta,

&

ELbM. PHYSICES.

117

fionfm adr-runtur, vel ex renfuum

fUlaci-i oriuntur,

vel n'uffi'ien

ia unc ad eam qualicaceni adilruesJafii. Siquidem dem locustem

peratus pro diverfa iVniorii conilicucione, rr^ado calidus, modofrigidus fenfu jadice videtur , uc in Ljica explanacum nobis fu'c.
6'^z
nds quiind.) his;n-2 ex serc frigidlure feijorio jam frigoris vi occupito, in miaus frigidum, qua'is eft in locis lbcerraneis ( in quibus cauiis frigoriHcis mius hber acceTus pateca
tranirnus, calidus hic judicaturj contra vei ubi ex calidiore per
aeftatem, rgano calore ja/n occupsto i-i ininus calidiim, qualis eft
caverna ( quae folaribas radiis non iu^racur ) fficoris fenlus nobis^rpere videtur. Senluum quippc judiciura fallas e5,' circ
frigus, quis non ncvi?
calorcm

&

Diufius hujus capitis aigumenta exfequunur Venihm'us

(u), Kircherus. (x;P. de Lanis fV^j Schott {zj aiiique Reccnciores, quos confulere poceftis. De Viribus mediCamentorum

691

pauca di;:amus.

CAPUT
De

medicamentorum

Viribus

&
^^4

T^

l.
,

vencnorum ;

Alexipharmacorum.

yy Edicamenta

in multplices clafles difpefcunt

Mc-

nos aliquas innuemus, hoc pocifsimum conilio, ut quoad Phy fieos decec corum agendi
rationem pcrveft'genjus. Evacuantia geneatim alia
fnt cAtbartCA lenitiva, aJia emtica^ quae per vomiium purganc ,
alia rliaphoretica^ quae per fudorem difcutiunc malignitacem , alia
f//*^r'<7, quae per urinam,
enhinai quae per nares, //i-v.wr/V, q^uae
per falivam Corpus peipurgant. l^eftena alia diitinguuntur mieraia,
ar/cnicim, "jUnim in fragmenta reda(5ium &c.: alia quae conftringendo, nimis incraTando, obftruendojcorporis animalis conftitutionem percurbant Alexiphhrmaca. demm dicuntur, quibus venena ar*
expelluntur. De his jaro isiiliter inquiriturj an carum
centur,
qualitatum agndi ratio nter ocUtas refcrri jure poCsit ? Cui quefd^ci,

&

fioH uc

iat acis.
'

ix)

S^z^

In Kift. Nat.
litArt Maguer,

Nat. & Are. Tom. 5.

Magia Univcrf. & in Mag. Syuspaih.

(y) ^^
( i ) In

Dico

FLEM. REC. PHILOSOPH.

arS
^P^

P.

lY.

&

Dico fecundo: MsdicamentorutD, vcn?norum

Alexiphirm^corum agendi ratio , ac modiiS) con^^ruc ex maccriae difpofitione , partium cextur, habiltate
& motu , horunique re,

&

habitudine ad corrus anim.l?, ex proBuvii* icem lubfiattone I

tantlili^us deducitur. Prob. per parces. Njrn prim pur^ancii fer
o.Tinia agunt, vel parcia:n acumine ac motu, ut ye/^/a , vel lubriflux ltate, uc minnay aut cafuj, Em tc^j parcirate, ^eu laevore,
culpidatis profndis penetranda, fibrafque
tibus acriorijus ,
vjlde lcnfiies Yentriculi pugendo, veliicando, nonnunquam ctiam
ingrato quodadi lenfu nauleann, ftqur vomitum creando opcranrur.
Diaphuretica partibus ag'hous.
volatilioribus , pentipntt*
6:^6

&
&

bus huiaerem adtenuant, fibrillas nrveas bland ftimulanc , motu nque vahdiorem inducunt, auc eciam languinem rarefaciendo,
fudoriferjs
ioiminuunc ,
in vafis
ficquc
fudorem
reiivntiao
p.ojiciunt & cum eo mal2;nitatem cxpellunc. Simili proportionihcer modo cecera exoonuniur. Cerr mutaca partium texrura , ordine, po6tu vires in medicamentis mutari vcl aniimomum
of^e.idic, quod crudu n vim habec diaphorecicaTi , igne verocr ctacuna , 8e in vitrum fufum emetiam lortitur. Aijcimonii quo*

que ngnlus,

2 )

qui

vim emcticam

obcinec, cuai tribus nitri par-

diaphorecicam acquirir.
6^7 Ob'ervandi>m etiam eft, faepe ab ima^inacione, vcl etiam
a profluTis fubftancialibus racdicamentorum effeiflas pender. Hinc
repcrti iunt, ^ui confpe<fto folum pculo medico ad vmitum movehantur, ficut ctiam, qui vcl foio medicaminum odore, veJ manuum contrei^atipne purgancur; quum fcilicec odor mcdicamentt
cervos iic ferit, ut folent ex adlum^co pharmaco adfici
adc ut
tibus,

Vtntriculi ftbrae fpirituum ope, linaili modo, ac fumpto pharmaco

contraharuur. nter medicamenta reccnferi etiaa mrito d^-bent tria
planta! um genera, quae ufus celebrrima rcddidit; Tabacum nem*

& Th.
quoi ad Tabacum quidcm pertinet, qua rationc, qui*
bufque modis haec herba, five in pulverem comminuta, naribus
pe, Caff,
69^ Et

cxripiatur, five in fruilula deccrpta ore mandetur, fire ejus accenfae umus adcratus ore excipiarur, notius eft cert, quam uc
hic uberius cxponi vobis deoeat Tabaci utilitas in hoc praeferfim
poita videtur, quod naribus cxceptum fueric, internara narium
m;mbranam vilicat, e>ulque fibras tmmovet , :ontrahit ut ex
iliis humor exprimatur, enfimque humores alios ex vicinis glaadus retocet, undc cerebrum pu ^re , capiilquc gravcdinem le,

vare exifttrnj'ur.

699 Qjoi ft aut tabaci fumu^arc excipiatur, auc illius fruftun

dentibus cua:eraiur, acres illius pa'ticuiae, maxiliaruoi palatique
glan-

fa

Pra?nartio

aic. pa

quaed^m Chymica de qua Letncry iaCui. Cy-

miiii

i^^.

ELEM. PHYSICXS.

zi9

&

&

humores alios, noxiis

ex illis falivam,
l^hndulas rnetranc,
fluxionibus eiformandis idneos cxprimunr, unde caiarrhus, tuisis,
aJiaeque pulfnonum adfetiones curari folent. Quin eciaoi uJceribus
ipfis mederi confpicitur, dum putridis carnibus lenfim corrofis, praVifque huTiioribus enm conumptis, cicatriccra hiducit. Ex quota
mea intelligi facile poteric , qum grave incommodum cx nitnio
iilius ufu timeri dcbeac. Si enim corruptas ctiam carnes depafcicauiic quadam vJ fcnfim coniumic, quidin tenenoribus,
tur,
pcaoris fibris cfficict? Acrius
delicacoribufque narium, palti ,
certe, ac vchcmcntis illas percellet, nervulosquc contrahens ftupiditaiem , ac fpafmum cciam inducet, ut expcnmentis connp urirais

&

&

demonftiat Cl. Chambers. ( b )

700 Caf igne toftus in pulvcrem comminutus , ac cbuHiente
aqua decoCtus, admixco plerumquc faccharo lorbetur, quumque plulimas lahs volatilis parces contineac, Ipiricus cxcitac atque impcllif,

unde

vigilia producitur>

tum fanguini

adroixcus cclcri

motu

lilni

quibus lubtilior cft fanguis, auc (\[xi'

bus minor elt in corpore hUnooris copia, noxius enc ejurmodi potusj quemadmodum etiam eos, qui dclicatiores fibras hibuennc,
acribus, ialinilque ipfius particuhs laedi copicitur in Europa ubi
frequentisimus cft cjuidem uus.
Longc punor (aic Cl. Corini ) cft illa porio quae cx foliis
701
Th decolis paratur. Quum enim duplici ubftanda componatur,
alcer nimirum crafsiori , vel fxa , alta vero quae cum tbcili copiofoque ale praedita fie, aquaecui permixta fuent impernturj hujus
parciculae animales fpiritus leniter excicabunc, ventrculo ive o^ laxiorcs fibras imbccilliori, five obingeftoscibosgraviori, robur adjicienr,
chlleos dolores lenire, reumticos cruciatusaverterc,aliaquc id genus
praeftare poteruntjfi modus camen, temporique oportuniias obfervctur.
70a Ex ditis ergo, generaliier conftitui debec, quod virtus quac
in niedicamenris reperitur, auc falibus> auc oIc6> auc ubtioribus alus parriculis oriri deber, ut ex varia nimirum parcium figu*
ra, motu , magnicudine, humores in corpore concenci, nervorum
adigit. Itaquc

que

hominibus

illis

fibrae varia racione excitentur, preaiancur, ac

di^,plutac, concratae, alioque

modo

percelljntur, ut
difpoftae vars adfedibus produ-

^cn^jsaptae reddantur,quin ad occuUasqualitacrsconfugere nccee fie.

Venenorum confimilis ferceft ratio, nec aliud paeric in s
'j^5'.j
\nis illas fficit, qum parcium conrcxrus. Profcd vitrum contufum non occiia qua'utaip^ fcd parcium figura. Se duritic membra*
as interiores vulnerar, & vim vcnenacam habet, ubi cnim in mi.
nutifsimum puiverem contentur, lum inocuum cft. Venena proindc
agunt, vel con odendo, fibraque nrveas infixa piculorum acie lan*
cinardoj
ad Ipamodicas contraiior<cs iiicitando, uti arje^num^
mercunus JhlflmatHS y aliaque vciicna mineralia , vci languinena nt-

&

rrif
_j

\b } Di2Zionario Umverfale

cradoctodal' Inglec. yco Tauteo*

ii
FLEM.REC.PHILOSOPH. P.IV.
mis rarefaciendo, auc mixturam iliias nacuralem diflbtvenda, mjligaain ferrnsncacioaem in eo cx.c'i:2^do, vel niinmii lillri ngrndo,
parces congeniando, vigorcm proinde corun 6c aclionjs nacuralcs
cohiben do.

704

Nappellus nimio calore faiguinem cui admifcecur e^fenuit,

tenuimqiie vifc^rum fubilanciam exiirjti cicura vero aquacica niuJio frigore fan^uinis partculas in lubiilioribus excremiique
venis paulatiin fiili:, ui ibi vcluti congehcus torpear, tu:n quiete ac
ffigore enfiai ad cor accedentibus, fanguineo in ipTo corde ftagpaa:e;ii reddit , unde mors confequitar. Omittimas ea quae dc Lu"
fii/c9 sjjnci fcilicec afpetuT. ilhus eile mortiferum, de ,mora itetn
pifcicuio, qui navis remoratur, quae quidem melioris nocae Cri.
cicis iiirer aniies iaoulas recenfen'ur. Motus vero qui ex morfu tarantulae (quae eft arancae fpccies in Calabria prope Tarentum Tatis
obvia ) in quibuldam hocn'^nibus cxcicantur poftca cxplicabinius.
Alexiphai'm^icorum agsndi ratio in his poiita cft , vel. quod
70
fpicula Feneni acri obtundaacj
infringanc, ut oleoia, vel quod
<Kdinacuai moium langumis refticuant, vel rclolvendo parces Ipif?ores, ipiritus dbiles excitando, uc ihenaca &c, vel ob poro;um
ac partiutn pvoporor.em mutuam vcnenata corpufcula iii le recipiendo. Sic valnus a Scorpione {'vu'i. alacrn) inflidum lanatur,
corpius ipfe coatritus vulneri ilacin imponacur, dum venenatae
ij
parciculae morlu in manu reli^lac particu'is homogeneis, quac
agicac

&

in contrito corpionis corporc reperiuntur, tanquam fpongia exfugun:ur vel demum antidota vim fuam contra fingulare aliquod vcnenum habent fitam inmotu,quv fit oppofitus niotui ipiiufmet veneni.
7c5 Sic remediuni adverius tarantulae morfum cfficacilsimum,
ianguinc cnim per
iunt motus ac vibrationcs inftrumenti mufici
venenura condenfato, vaicuUraue obftrutis, adfluxus fpirituum ani
tnalium impedicur, ncrvi proid hxantur; vibrationibus vero har;

fpiritus vigorem recipiunt, hi per

ervos dicurrunt , Drae , nervique ad unifonam cutn
chordis, vel inftruanentis Conoris co:iftitutionem perduli, vibraciones chordirun recipiunt; hinc motus membrorum, ac denique faltus; falcandi comencionc agitacio fanguinis augetur, fudorque cliagitatum, tranfpiratroTtf
citur, unde venenum ecijm adcenuitum,
fenfifBdifsipacuri pro menfura autem v^ncni disipati aeger nenus
habcc
8 haec fanictis rccupcracio ad concinuandum lalcum incicurtat, quo fe, uc venrnuin omnc espiret, anguis fljorem,

monicis muficae, agUitur fan^uis,

fibras,

&

&

&

fum priftinum recipiat.

707 eque mirandum

muicum, iic
cft, particularem concenturn
rotat P. Schocc. ad curandiiiu quemlibet fie adfedum expofci. Quum
cnim fpiritus anioaalcs, fibrae, nerv, particulae venenatae diveran
habtancconiftenciam, roagnicudinem indiveifis hominibus, diverU
ctiara harmnica conformitio requirvcur ad ccnimovendos Ipintus,
fibras, ac

ervos, ad veneimra

promdc disipandum per agitationcm.

./ ,,
JELEM. PHYSICES.
Qui pfura de hoc argumento deiderat confulat erudita
Rrceniorum Medicorum volumina, baec inter gloriam fibi vend11
es .t opera Cl. Hermanni Bocrhaave, & ejuidem Comaienutoris
luftnisimi O. VanKH^'ieren.
70S Ex iCih mnibus perfpicuijm redditnr , naturahum rernm
ccgnuiona ad ir.iros cedtus xplicandosconferre plurunum, mal*
t f*ltijm.

&

quod
qae vugus fiupct, panderej naturae arcana manifefare,
caput eft , "ad Au<5oiis Naiurae cogniioncm ducerc> qaetn tou
ta

meBtc veasirtbuadi adoramus,

Solvuntur argumenta,
cft partium fextara in vf
corpore quam in mortuo, ed pleraque rr-c di camina
^"-^ ait venena vim luam nuUomodo exetunt in caiavera:
ic cantharidcs ex. gr. invivo corpore vcicas excicant, norr inmorluo: crgo medicamentorum agendi ratio non cor>grue deducicur er
coneq. cancharidet,
parciui texiura &c. Rcip. negando antee.

705

T^^P 'Co^cra priraam: cadena

f 1 vo

&

aut cauic.ia caUre corporis viv acceuae, S bumoie diitae, ef*

vjvi corporis pellcm cripant.
fcrverceiitiam procreant
70 pp X Nullomodo potel: per partium texturam &c. es
plicari cuT cortex Peruvianus qui J^uina vulgo dicicur quartanan

&

pleruinque auc fanct , auc ad tempus fiat, cur cantharidcs vcicam

ipiati non alia iaedunt organa; ergo. Re(p. pluribus modis facilc
cxplicari pofle, quomodo cortex Peruvianus operetiir.
Nam I. pulvis Quinae humorem illuin qui quartanam ef
711
ficit quique viribs uis veneno ell fioilRius aut ft^ttr ant illius
fnocura mhibet, auc novaai in anguine fernuentationem prowovec, auc per occulcam five infcnfbiiem tranfpirationeio virus illui
aliis hufrioribu&
diflai. Sic cantharidum pulvis quandiu angaine-,
diiiiitur, njanet innoxms, fcd poftquam in tenibus a langumis mals icCfccus eft> tui VI tuacauftica aut renes ipos, aut vekam exulcerar.

&

7iX

Opp^ demum

cjufmodi phacnomena,

&

alia

quam

plur*-

ccniuodius explicaiuur per formas fubrtarKales Peripatticas ,

qi'm per textfcjram partium^
effluvra fubtantialia, quum iacrcolidis corporidibile fie efSuvia indcfincntcr manare a duns
bus; ergo iH. antee, comniodius 8c adcommodatis ad naturam
\erac Phyncae neg
non ita conc Incliifa anrecedcntis foluta
manee ii. piurJbus locis noftrae Phyficae, ubi de cfSuviis lermonem
habuimus. Adhaecr Rcmo hadicnis negavit pitraque gemraaes tum
ipos adamantes coi pora csrt durifsima vi eletMc pol^re, quae

ttia

&

&

&

cicra fublaRtiaica

cfSuxum

intelligi

Ex

minimc

poteft.

Quid plura?

reculo antiaonii paranrur valcula, quae vino auc cerevifiae infu^

ac vim emeticam tribuunr,
per muiros annos in hunc ufum adhibenuu citra ronderis frnibilem immiiUtionem. Sic etiasn mercuus paululm aquse ineo(5lus vim iUi tribuit, qua YCiines ene.
cei^ oc aia cooiplura omiuam..
?B:^

&

ELFM. REC. PHTIOSOPH.

xi.

f.

17.

PHYSICES
PARS

ET POSTREMA.

V,

DE MNDI COMPOSITIONE.
DE MUNDO ELEMENTARI,
ETCORPORIBUSTERRESTRIBUS,
DE METEORIS, ET PLANTIS.

DISSERTATIO
De Mundi compofitione.
I.

CAPUT
Summarla de

adfpetabilis Sphaerae

compge
713

f"Tf^RIPLEX

globum

I.

mundanac

dotrina propontur.

diftinguitur artifcialis pherai Cde'e/Iis un,

&

quae caclum
fidera terrrcjlris altera , quac moJem cerraqueam exhibec, tercia atmtllaris, fe dic^a,
quod fie complexum ex variis crculis 3c armillif

repraefentans.

^pnerae hujus, qua veluc obtucu confticucio univerG,&variecas oiocuuq , quosexigunc corpora foundi praecipua confpiciacur
partes principes lunr. I. Axis, fcu linca diametralis, fphaerae ccncrum cranfiens, fie, ut circa ipana volvatur; punta ejufdcm extrema, poli dicuntur. II. Sphaerula in axis medicullio confticuca, quae
tcrr.ifuei globi poficum adumbret. III. Circuli parcim mejores, parlim minores. Majores phaeram omnem uti %c reliquos circuios
ojajorcsj in parres geminas aequalcs fccanc, funtque fii: /*'nuar y
Mcridia-Hus^ HorT^ny Zoiiacus duo Co!ur. Minores circuli iphaerain
in partes inaequales ecanr. Hi quatuor habentur: duo Tiopici, toncm^iXQ ffoiarest Omncs in jo aequalc loccr c partes, Qj^raius

714

diii*

ti|
PLEM. FKYSICES.
dirimuntur, hi rurba in o alias, quae mi??uia mncuptrtm. Spec^
tari adhiec adlolenr ^in iphaerac iolus ambiru punda quaedam, ^
cardinalia dici

Quorum quidem omiiium

perfequiniur.
7j ?oli^^ indicac

fingillatici

pociones' di*

rin<5}

pundum mundan

<i.yj circaquod pror's im-^

circumagatyr. Gemina unc hujumodl
Aquilon-us
puncha ive poli , Arci-.cus unus , qui etiam rnrealjs
Tocacur ob ventura mde fpiraiuem. Alter Antaricus compellaturj 8c
Ctian MerididTiaitSi (ve Aiiflfalis dicicur, cerque incer pun^a car*
dinalia prncipe oco refertur.
Ac^Kitor ^ k aeamnucfifli^ 2iUt aeefuidialis c\rc\\\ui e, in
quo dum Sol coniiruicur, dies noi sequatur. Anni unius decurlti
bis in co Sol verf^ur, dum princjpium igni Ari:tis adtingic circa
zo Martii,
ub* Hgnum Ubf^^e ingrcdicu" circa ij Septemris. piftac aequator ab utroque polo mundi quadrantc , Iphaeram proind^
in partes geminas aequales Bureaicmi
Aufira/em dirpefcic u
ejus his paene defnirur I. Mundum omnetpdividit iq hemiphaena
do nunc dieta. II. Indicac gemina anni aequinoiav 'vcrnum fci
illius quipp^ 5^q
horas
^et, 2iic\[xe autumnaU^ 111. Metitur dies,
gradus (patio Z4 horarun praetcrlabuntuf, adebque ingu 15" graduS) unam horam conficiunt. IV. Terminus eft, quoSolts, Lunae, caeterorumque Alrorum decnationes fumuniurj dechnatio fi
quidem cujufvis deris, et ejus ab aequarore versus alcerutrur pocentrum
lum didaatia quam arcus circuli per polos mundi ,
Occidentis cardincs ii|
Aftri tranfiens menfurar. V. Qrientis
horizonte definit. VI, Diverlo ^ hori?ontem fuu efficit> ut relus,
obliquu) parailelus hoizon fe praebeac.
717 HoK/Vdecribi intellgitur ex pun<lo verticali, quod Arabic
Zenih,
altero ex advcrla parte confttuto>quod Nadir y dicitur futrumquf nter cardina:ia habentur), fpSaeramquein partes aequales fecat,
fupriorcm
infliiuremy fie uc pianum circu per rnundi ccntrun
tranfeat. nd quum pun^a haec ex dimetro oppita,. dum ab
alia loco in alium commeamus, quin relat ad quemvis homipem,
aha fine atque alia, p^tet hofzonem mutari identidm , eoque
totidm diverfos e?e, quot pundla in fphacrae uperficie cogitari
poTunt. Atque haec de horizonte ^yFr/^t/w.'to, vei roiio^/^/i, fie didlo,
quia ab Atrnomis Caeli rotus obfervantibus confideratur,
ratione duntaxat, non fenfu percipitur. Etcnim alius eft horizon/f^
fihiist vel phyftcfis, queri unufquifque n vafta aliqua planitie, auc
medio,
tranquillo mari cofifti tutus, vifu circprnado dcfinic.
Quapropier mathematicc Icqiiendo, hoizon fenfibiJis eque circulum reape mximum confrmate quia per mundi centrum neququam porrigitur, eque proinde in partes aequales Caeli fphacram
ecernic
horizonti camen rationaU fempcr eft parailelus.
718 us horiontis hi unc- I. Sphacram mundanam in partes
femiaas diftribuic^ &c racionalis quidem ia aequales > fef in he

mocutn machina univerfi

&

J6

&

&

&

&

&

&

&

&

&

ELEM.

ai4

REC

PHILOSOPH.

P.

IV.

&

mtfpbjierinm [upetum, quocj iupra hor zoncem rationalem eminet,

inferimi quod eidcm honzonti fubjicicur; ienlibilis autem partem

Caeli nobis conipicuam ab inconipicua

difcrimint. II. Decermioccalus fiderum. III. Stellasplagae cuivis patticulari

orientes, auc occidentes defignat. IV. Quantiiaiem diei

&

nac ortus

nunquam

&

nols dcfinit, illud quippe imcrvallum , quo -Sol

fupra horizoniem moiatur, arcificialis dies adpeHatur, uti nox har
betur Ipatiutn hoc, quo infra hofizotuem depnmitur. V. Eft terminus a quoAftromm altitudo repentur: tanta enim cil altitudo
iideris iiipra horizontem, quantus cfl circuli, <jui per polos hori-.
artificialis,

& ipium Ailri ccntrum ducitur, arciis, inter idem centrum

punitum horizontis comprehcnfus. dem eft de Aihorum pio-

zoncis,

&

quam

infra horizontem fortiunrur. V. Honzon pro difphaeram nunc reciim nunc parale-ax^ nuuc n(?/iijujf/i
conftituit. Circulus hrc in Tabulis Geographicis norari haudcoQimmobilis
fuevit. In Sphaera arrnillan vices illius obic capax
limbus in quo tna micribuntur, gradus nempc, quos in Zodiaco
novum Caiendarium, ac venti principes.
Sol percurric, antiquum,
yi9 Zodiacus circuluseft, fub cjuo Pianttae perpeiuo moveniur,
qui in oppoitis duobus aequinobabus punCiis ad ngulos
obliquos aequaiorcm interlecat, in aiiis veio ex diHnerrtf paritcr
folllitialibus trpicos adtir.git, aclivumquidm in Caoppofuis,
en principio, hibetnum in Capncofio; po os proindc a mundinis
ipius aequatoiis dwerfos habet patio 13 grad. ac 30 minuior.

funditate,

pofitu

verfo

&

&

&

&

&

circiter.

(c)

fecundum latitudinem, quae jwxra Vetcrcs ia>

^ xo graduscompledijur, in tres circuios
quorum msdiusideraque maximus -v/i So!s,va regia adpeilatur,eO
quod Solis centrum motu peridico hanc viam conftanter deicri*
batj eclptica icm Sos, Lunaeqwe eclipibus, quae nonnili m ea>
auc prop eandeni lineini contingunt; reliqui do circuii minores
leymiri
laiuudmis vocaniur. Secundum
medio aequidilhntes ,
logitudmem dividitur ordiiie ignoium in ii partes acqualesqua-

720

Dividittjr

juxta Rccenciores i^,quin

^rad. complc^ftur, 8 vicmo igno nomen acporro Zodiaci alia dicun^ur (ieilaia^ alia fi^nata: illa
funt afteiifmi, ac potiisimm animaliua ftgurae plurbus ftcllis
corapofitae, ut lynibohcc naturam anni permenfes fgnificent; haec
vero funt priorura chaiatrts. Sioa qu'bus clur3leres adcnbi
cnflent, duobus verfibus comprehenfa unt, quorum primo boreali >, altero auftratia expnmuntur, videlfc:
Sunc

rum

quaelibec 30

cipir.

c)

Signa

iii

dt(i;)ier.da

eclipncae decliajrmne, qua uu aequ^torc dimo-

vetur, haud conveiiic inter Erud-tos. P) th;^as ann. ant? Ch'ift.

nat. 3i4. declinatocmiatUiC 23 = . 52-** 41". ( hoc.elt ij grad,
51 minut. urini. 4 tnin. zdor, ; a; n. 'pcft Chiirt 1715. Clarlfl".
de Lcuville 30. r%\\^. (hoccfti3 h,Tzi. i miiiut, prin.

14 idor.

Vi<le Wolft". Elciii. Allron. . 165.

ELEM. PHYSICES.

r
Stint jiriesi

T^HrnSi

Cemim,

Cncer

'l

rrp

z.

Virg9%

Liha^Hfff Seorfiust jircitenens^ Caper^ j^mfhora, Pifce$^

Ufus Zodiaci his continetur I. Sicut aequgtor diurnum, ita
72 1
lolis pracZodiaci mdium five eclptica peii#dicum aftrorum ,
cipue motum nieticur, iiim enim motus periodicus abiolvi dicitnr,
quum revolutio integra ab Airis fub eclptica completur, II. Ecliples Solis
Lunae iub eodem circulo peraguntur, IIl. Dierum,
notium ineaquiliiatem efiicU; fiquidem piopterea necjue dics inter
fcle, neque hi cum noftibus eaquantur, qi:6d Sol in eclptica deferatur. IV. Tempeftatum qtiaruna una alteram per viccs annuo
quovis cuniculo excipir, confaos vicirstudo ab eclipritae pofitu
depender. V. Latitudinis Aftrorum tertr.inus eft eiliptica latitudo
nairqus fideris, eft arcus circuli (qui propterea lacitudinis circulus
vocatur,
maxinnus tft ) diiti per polos edipticae, ac per centra
iporum Aftrorum, interceptus nter boc centrum, ipfanique eclpti^
cam. VI Longitudines fiderum
ea numeranrur; arcus enim cclp
licae, a principio Arietis in confequenna , ive fecundum fienorum
fcriern progrcdiendo, ufque ad latiiudnis circuluro compreheprus,
longirudo eil fideris.
711 MerhiiTifs eft circulu defcriptus ex pun(5lis duobus <ortus
Bz Occafus veri, five ils, in quibus a^quno^ii lempore Solorirur
cccidic, quae ruism ccirc'ivalia vocantur , arque per polos tiim
mundi, tum horizontis, feu ^vr\t\^ Zcnth,
Nadir rranliens, ac
proptere hcrizontem sd ngulos tefos fevans, ad quem quum Sol
pervenit Tuo in afcenfu, meridiem tfficr. Hinc ea omnia Sphaerae
punda eundem habent meridianum, quae non djfiant intei fe iif
ecundum rt6am ab uno mundi polo ad alterum dutam ; divcr
fum contra ortiuntur loca illa, quae ab ortu in Occafum , vel
vicislm difsita unt
ut ade mutttur meiidianus, dum pro redi*
inur ab ortu occafum veisus aut vice verfa
mininr vera ubi a
epcentrione in auftium, veIco^ver^Q proficiicimur. Tot proin me-
ridiani leapfe nuprerantur , quot punta verticalia ab oitu ui oc<.
caium defign^ri queunt. Adcatr.en ab uno pnrooidium capin^us, qui
primus nominatur, ic ut ab eo reliqui in rumeium veniant, computatione ab Octidfnte in Oiiewem fala. Hit aUus ab alus conftituitur. GalH eum in ultima ex Inulis Canariis, quae nfula Fer*
dicitur, fixerant antequam Recentiores ejus Gems Aftionomiin
r'i
ipfo Aftfomico Pariienfi Obfeivatorio primum meridianuir conftitufrenc, uti hodienum adolent, Mctidiaru citculi uium lriin)

&

&

&

&

&

&

damus

ELHM. REC. PHILOSOPH.

ix^
715

Caeluai

1>.

IV.

&

Occi^entale \)ZT'
hsniiiphaeria duo, ;;>'i<'i.i f ,
titur. II. Mjximam Arorum fupra horizontem mstitiir ahirudincm,
fidus enim iupra horizontem candiu adcollitur, dum ad Meridianum
perveniac, ab hoc dc^in recedens , deprimitur: culminare diciiur, ubi
eundem adtini;?t. III. Toto anni tempore pundtum dccerrnjnat memcdiae nodis : eos namque circuios ornnes, quos diurno
ridiei
fuo motu Sol pecurrit, bilecat. Cecera mcridiani iiiur.ia Alino.ni
nota mittimus: non cnim ut Aftrnotni , ed Ph} ficorum ex murieI

ir.

&

re ifta

perequimur.

724 Clun func circuli do maximi, qui dum tranfeunt per polos mundi , in lUis it^Q ad smeulos redos dividunt , acquatorefn
autem unque cclipcicam quadrifaiiam aequa particione dividunu
Coiurus aequinodmrum per ca traducitur Zodiaci puncla, in quibus
quum Sol veifatur, ac^uinociia contingunt, nempc per Anciii & L'brat iniia. Coiurus Solftitiorum per punda Solfticiaha, ( ic dida
quo3 Sol ad ca pertingens confifterc five ftaii^nem /7'r',qu6dammod videjtur , id elt per dies aliquoc fuam ab aequatore ^eclinationem nullatens murare ; taen videliccc pnncipium, & C^,

pricorni

producitur.

Ucriuque coluri ufus in his reponitur. I. Determinant quatuor pundla cardina'ia Zodiaci, ea niitiirm, in quibus quum Sol
conftituitur converfioncrs tcmpeftatum exiguntur 5 in Ariete quidcm
'vema^ in Capricorno hicmais, in Cancro acjlivat in Libra auclum
Tialis, Kinc fingulis anni partibos terna relpondenc figna, ^/t-r; Aries,
Taurus, Gemini &c. II. Quemadmodm colurus aequmodliorum
defintc in Zodiaco gemina illa pun<^a, quae dum Sol occufKC, dies
nodli aequaturj ita colurus folftitiorum do in eoJem iHo punda
mnima nox,
ignat, 111 quibus exigente Sol tm mxima dies,
mnima dies agitur. III
Sicuc
tm onverso mxima nox,
colurus aequinotioruns figna Zodiaci i boreaia ex: Anes, T.iu*
rus, Gemini, Cncer, Leo, Virgo, totidemque auftraJia ; Libra,
Scorpius, Arcitenens, Caper, Am: hora, Pilces, difpefcit; fie alter
Cluris afrendemia, quae Capricorn inicio ad Cancri primum gra4una coniincntur, (iici-ndcntibau ftu reJiquis ecernit &c.
yx6 Tropici funt minores do in Sphara circuli, ad quos quum
Sol pertingit, lonsiis feu ad borcam, feu ad auftrum non excurric
fcd ad Aequatoremrevertitur SoiUitia'rs quoque nuncupari folcnt,
propterea, qud per folftitialia Zodiaci punU traducantur: hincal.
ler tropicus Cancy altcr ttapicus Cnpncot. vocatur. Diftant k\\ circuli ab aequarore 23 grad. &. fere 50 minut. prim. ab ihvicem 47
fer 30 minut. prim. Eorum ufus
grad polo viciniore 60 grad.
triplex diftinguitur I. Viam Sol s terminant II. M^xiniam, minim^mque di^rn in obliquo hoiizone definiunr. ill. Zoiiam torridam
ordiuntur temperafam.
claudunt,
7X7 PoUycs %Qm\\\\ s pariter minores circuli, polis, quibus admovencur, nomcu habeac, alier arClich antarlUi alcer, adtmcn tan72.S

&

&

&

&

ta

2t7

EL&M. PHYSCSS.

la ab his intercapedine lejun<^i, quatua cropid ab aequatore, nmiruti 15 grad. fere 50 ir.inut. pritn^ Circuh hi cum trapicis^
aequcuore iplo parilleli vulgo dieuncur, eo quod hi omnes te

&

in ngu'is ambitus
Uius polarium circtilorum

mutuo

clua, his 0U1US

fui

eft

pundtis eaquali
1.

Quod

Iphacra, vel obliqua

intervallo

abfiftinr.

arJcum convei parailela cft occidant,

fidera intra
,

ancardicum (omprhenfa, nunquam oriantur. II. Eorum inierjedu Zonac tempsrace frigidis dicreminantur. Hace omnia ex
inpeta phaera aqua armlari dilucidius intelligentur.

jntra

CAPUT
De
718

Tf N

triplici

triplici

&

tii

II.

Sphaerae pofitione.

fpetari fphaera poteft

nemr inre^OtcMi-

prout di ver la el fcilict acquatoris ad

horizontcm poficio Sphaera yea eft, dum aequator horizonci ad perpendiculum immiiiet, ipumquc ad ngulos fclos ecac e fie uc poli ejuldem in horizonte conituantur
Hanc nancifci dicuntur , qui ub acquatore habicant} ubi proind
tero anni tempere dies noiibus aequantur. Sphaera ohiiqua eft, ia
qua aequator obliqu five ad ngulos inaequales in horizontcm in
tlinatur, Hac ii jaudent, quorum laciudo, ive difantia ab aequa-'
core versus alterucrum polum in meridiano loci compucata, ad 9^
grad. non pertingic, hoc eft; ii omnes, qui equatoier inter, ac
polos habitante hiS' proptere dies no<libus inaequales aguntur.

quOi

parulltriy

Sphaea demm parallrta illa nuncupatur, in qua aequator

horizonte parallelimum fervat. Hac fphaerae pofitione potiuntur illi, quorum vertx cum altero polorum mundi coincidit, atque
ade quorum lacicudo 90 grad. exaequac, leu iis, qui ub polis degunt,- ub ea habitantibus una duntaxat dies annuo decurfu eft, una
&r nox, canto utraque tcmporis ntervallo definita, quantum in iex
Zodiaci figuris peragrandis Sol iDumic; quum enim horizon co
rum
aequator roagruant , Zodiaci figna fex upra honzontem
perpetu eminent, cotidm infra eundcm dehtefcunt, ea causa tanto tempore Sol ipfis adfulgeat fupra horizontcm neceTe eft, quantum expofcitur, ut gfia Zodiaci fex percurrat, tanta rurss rempons intercapedine lateat 11 fra horizontcm, quantum rcquiritur, uc
per tQtidem inferiora figna moveatur hoc eft 6 menfium fpatium.
730 Tametfi vero ex menfium fpatio circumfcribi debcret iif-,
dcm nox, non fetus, atque dies, haec tamcn fatis iis porrigitur
lonftis, nox contra imijinuitur, ob ipfara videlicct tcfr^^lionemV

719

cum

&

quan

^3

ELEM, RFC. PHTLOSOPH. P.IV.

qujm

(ubeunt radii folares mulco.maximam, dum adprim denfam

locofum illorum atmofphaeram permcantj quo fit, ucSol diebus ali*
quot iupra horizontem illorum emicare tideatur, quamvis infra
eunJem deprimarur. Btavi profeso qui ann. 1597 in nova Zembla h:cmarunt, So/coi difparuiire fcrunc 4 Novembris die, rurium
de Z4 Jannuarii confpicuum fuifle, ac promd ex circitcr dieram
incervalio calculi

Aftronomici rationibus ancevertifse.

illis
protrahuncur crepufcufa,
v.Ct uc duob'-:s circiter menlibus Solis ortus ab akero
veiu: occupetur, aJttrin \er6 tandiu perdurcc Sois occalu, iccuco nocturna illis caligo nonnifi duos circicer menles lener, Quin uc obfervat Wolffius (d) haec duorum menfium caligoremperatur, plufquam dimidio cempons illius tpatio, Lunae Iplendorc.

Adhiec

7ji

quoniam diuturna

CAPUT
Mundi
7ji

fyftemata ftridim exponuntun

if^Yilematis nomine intelgunt

111.

hic

Phiiofophi ordineP,

dipouionsm hu)u$ umverfi, praecipuarumque

lUius parcim, exphcandis motibus ac phasnoir.enis
caeleftibus adcommodatam. Tria havlenus in Schotm phyfKis celeorantur yltecndia, aique
lis, tm alronomicis,
etiaranum vigenc. Juvat proinde P.ngula ftridim pcricqui.
I. Pioitmaicum le didum Claudio l-'colemjco. Ejus ie75J
ma cerras in univerfi medio collocatae aerem primuai, tm ig*
ncm circumdare f>icic , eptem deindc Celos pro lingul^s PJanets
roundi circulo concntricos, hoc ordiHe, uc in
(olidos conlruiCj
I. hoc eft in lupremo omnium Sacurnus, in i. Jpiter, ii^-. Mars,
in 4. Sol, in % Venus, \\\ 6, Mercunus, in 7. Luna decurut. luper his demum Caclis, hrmamentum cum IbHis fixis locar, quod
pYifKum mob: e nuncupavit, quoniam ipfius iroru iitteriorum Plaetarum orbts bripi ab ortu in occaum pucavit fpacio 15 horarum,
55 minurorum, 4 fecundorum.
754 II. Syftema Tichonicum TichoneBrahe conftiU(5lum Hic relidi cerra pro univerli centro, una lum atmophaera immobili l'ucircunj ipfam primo loco ftjtuic Ldnam , deind Solem ,
pr
circa hunc vero tanquam reliquorum PUnecarum centium rcpoluic
Mercurium, Venercm, Martem, tum Jov^m cum quacuor S:eJiitibus
!;ve

&

&

Galilaeo detecs, ac candem Saturnum

cum bmis

iateronibus, de-

nique

id;

Eleai.

Geograph.

ijf.

219
ELEM. PHYSICES.
ique his mnibus firmainentum, terrae concentricumfuperiddidit.
III. Syftema Copi-rw/ftTw//^;? Nicolao Copernicoj poft 50 aii*
7j5
norum ftudium , quod iilftrandae huic hypochefi impendit , nomen
mundi centro immobilis conilituitur
iumprir. juxia eum Sol
circa quem proxime movgtur Mercurius, tutn Venus, deindc Tel"
lurem cum Luna fibi circumgyrante poftea Martem , lum Jovem

&

denique Sicurnum revoivi arbitracur: ultra omcs Plaeras vero,

quidsm ad imroenram paen diftantiam ponit Spheram Stellarui txaram omni penitus motii deftitutam. Planetis inglis, nico Solc
excepto, quem propcerea b Planctarum numeio cxpungii , nr.otum
periodicum tribuit, nempc fub Zodiaco fecunduin fignorum feriem.
736

T'elluti triplicem adfignat raotuip, videlicct;

pnroum

'vertigi^

proprium axem ab Occau in oftum, quo declarare volunc

Copeincani vicirsitudinemnotts& diei } iqiidcna pcfio hoc tro
Sol nobis ab ortu in Occafum gyrari videiur, ac tellus aliam emper faciem illumn'nandam Sol obje<5lat: moium hunc d'mrnum vocac, qiJd inccrvallo unus diei perficiatur. Alterum penodicum dicic

7^}s

circa

in orbe ma^no circ Solem fub eclptica, quo motu tellus per fgna
ita progreditur, ut Sol nobis in eo igno, quod tegit, ee videatur, adeoque dum trra el in ignis borea'ibus , iple nobis in aufcontra, verfari adpareac: motuna hunc anriHum adpellat,
iralibus,
qui anni unius fpacio abolvitsr.
737 Poftrcrium parallelifmi motum adftruit, quo axis pe tellurs in Tua circa Solem revolutione, tm axi ipius rowndi, tm fb>metipfi parallelus femper cxitit: hoc motu phaenomena vicilsitudinis in anni tempeftatibus cvolvunc Copernicani. Adtamen axis

&

ad planum eclipticae, ut cum o conanguium 66 <2,rsduum, 50 minutoium, in rei hujus explanationem quoque adfcircunc, j,Hac ipa aetate nolra {cit c/.rheolo^

terreftris inciinatonem taleni

ficiat

(e) Viri plerique piecate, ae rebgione

nonauUi etiam Purpura eminentes cum Gaililaco ,
aa cum Ccperoico fentire ber permmuntur , modo certum , in5, dubiatumquc Syfteira non ditant i fed commodum Aftronomiae
ufibus hypothefim faciant, ut ex Decreto S. Congreg. S. Officii
5, anr!0 i6io perpe^um eft. Halens ille. ( fig LXX. oculis lut>jicit Syftcma Copernieanmn )

gus Hyacinthi^s
j, praeftantes

Scr/y)

CA.
()PraeIet. Thcotg. Tonn i PraeleCt
pag. 130 cdic. Vcnec, Ann. i74i

i.

de Opificio mundi

IV

REC PHILOSOPH.

ELEM.

*MB

CAPUT
Cenfilra
73^

P.

IV.

'
I

IHI

^2jMJ

\i1msr?

IV.

fyftematum mundi.

Syftefia Copernicanum, ut mera hypothefis

TT^k CO:
ad explicandos Aftroru mccus ac phaenomena

mult adcomrnod'tius vidstur,quaiii Pcolemaicum 8

Tychonicum. CJni vers pimm id coiP.Tioltamus.
Etenim Copernici hypotheis nonadverlarur Phyicae & Ahonomae
qucmadmodum fyftema Fcolemaicum. Qu's eniai mceiligat in hoc,
quo patio primum mobile fphaeras omn-s inhriores ab ortu la
occafum abnpiat, una timen eo mocu hae gaudeant > uc contraria
racione ab occafu in ortum imul quocidi ecuadum lenem ignorum lub Zodiaco pro^rediancur / Nam u:)erficies, qu bus hae fphJCrae femec contingunt, co-ivexa nemp nfcno i$
k concava fupefi
laevigatae unt fiec, uc fuperior nihil mots; impertiatur
phaerae inferiori, atque ade illa revolv polsit, quin haoc fecum
raprec; fi vero aperae ftatuantur, in quibus parces prominentes fe
ie mutuo excipiant, patee liquid, unum cundc^mque cam iuperio-

rioris,

fum, quam mfeiiorum motuai perfelum

iri> ut

redt

arguit Gaf-

fendus. (f)

7i?

Cum

Aftronomicis obfervarionibus multo rainiai congrue*

re Pcolenaet lyftema

commoftranc luculentc phaenomsna. Coniper

nimque et, Mercurium, & Venerem nunc ad latera Sohs ,

nunc lupra eundem nobis ex tellure conpici. Acqui hac in hy

tu(n

&

pochei infra Soiem,

ipfo propiores jugicer adparere d:berc.K,
c nihil dicam de lsilarum fixarum inconcmno fuu duai omiies
in una adhxae fuperficie conftituuncur> quum in proptu'o fit apud

Aftronomos alias alus remociores diveris in pnis locan.

740 Secund: Copernican hypotheis eft ordinaca magis, 8c
concinna erie caeleftium corporum itum ac dirpolicionem ncticj
iquidem in ea nullus ex Planetis primars orbicam (q) akeiius
fccac, uc in Tychonis yltemacej deinde Planetarun omniun revoluciones cirra dem cencrum exiguntur, Soiem nemp, contra atque in Tychonico. Adhaec Copernici hypodieis mocuEa leluri tribuendo, dum interea Sol ftellaeque fixac fuis locis conitunt, mult Ti^npiicius, & paucionbus ex principiis phienomena Cacli er
plicat,

(fj Phyf. Sed. i.Lib.i. Cap. I.

(g) Otica Planscae dicicur ei curva linc
qudiu ia mocu fuo peTc>dico deicribic.

in

fe ipfaai

redicos*

ELEM. PHYSICES.

*?r

Yychonicum, m hocqnipp globi omnes caeleftibus fpatiis ^omprehenfi, dempro terrqueo, motu cientur, & quidem, quo
4 horarum intervailo iuutn quique ambitum corificianc uteaprop-

plicat, atque

paene incredibili (roveri debeant; ergo pracferenda cft

hypothcfis Copeinicana (Axiom. 11. JT. jz.)
741 a de caula mulco cit iaciliiis, mulroque apcius ad obf^rdemonftrationes condendas: ut proindc
vaciones Aftronoroicas,
Tychonlani Aftronotni quoque ad fuas cblervationes perfi^iendatf,
Wbularumque conlruiones expediendas Copernicana hypothcfi
h ) b Ecc!eia ipfa
utuntur. Qumim, uc obfervat GlariH. Serry
ter celeritatc

&

(^

d cmendacionem Clendar Romani quondam pofita fuii.

741 Diurvus quidem moius, quo terra ipfa ab occafu n orcumconvertitur, tfiicit, ut Sol, Planatae ipfi, ac Stellae fixae nobis ab
ortu in occafum videantur revolv ; proind dici noique vicif
itudo confequitur i nam , uc omneSj qui motus rationem norunr
faceri coguncur, quum omnia, quae moveri loco nobif adparent*
confpicantur hoc pato propierea, quod vel reapfe fuum ipfa locum mutenti vel quod fpedator in adverfam partcm progrediatur,
corporibus illis mmocis, juxta illud Virgilii (i).
743 Provehimur portu, tcrracque urbe/que rccuun, ccirc neccfum ct perid omnia raots diurni phaenomeiia nobis adpareanr
ive Afttis ipis revolut'o tribuatur diurna in Occidentem, five tciJuri atque oculo roftro irotus in partem oppoicam, videlicct Orien
tem verss, Sol atque (ielus iocu fuo haud dimocisj competer di-.
catur Sed haec innuiTe atis fuerit.
744 Princeps adverss Copernicanam hypothefim momemuna ex
Sacris Lens Tychonici conformant. Nempc contndunt dodrinam
Copernici verbis iliarum advcrari , utpote quae iiianifefc Solem
moveri, terran autem lare doccnt. Genefis fcilicet 19* Sol egrtjjus
eft fuper icrram Palm. jt. Ftrmavit Orbcm terrae qui nen commovcm
bituf\ Ecclefales cap. i. Terra autem in aeteinum ftati oritur Sol,
ad locum fuum rcverti'.ury
occidit,
Joue cap. 10. ( jubente Judaeorum DuceneSol contra Gabaon moveretur) fletit Sol in medi
non fefima'uit ccumhere patio unius diei. Ifai. cap. 38. Et
Caeliy
reverfus efi Sol dccem lineis per gtaduSy quos dffcenderat* Atque ex hs
plurimi deducunt, fyftema Copernicanum telluris motum,
quietem Sofis adftuens > Scripcuraium Sandtarutn auloritati oppoi*

&

tum

vderi.

At enim do(5irin perindi atque in vcrbum Dvinum reverenci pietatc^ infignes Copernicani opmionem fuam cum his teTcimonus neutiquam pugnare reponunc. Ajuoc namque> haec
id
genus alia verba, incelligi haud oportere in fnju Inerali y phyfico^
74

&

froprioy

&

ahj ululo,

verm

fenfu ropulari duntaxat, cpico, imprgprios

G
(h
(

Loco fupr

/ Aeaeid. Lib.

cit.

IIU

l^

71,

de

REC PHILOSOPH.

ELEM.

15*

&

P. IV.

quoad adpamniam, Refpondent Scnpcuram Divinam' adtemperare

cfe ad capcum vulgi. Kationem ifthaec adferendi reddunt quod
3, Deo, {nt CU Minatunus ait ( k )
per las Scripturas lo:;uenii
,, nun !8 fucric fcopus ut inaoem erga res fcitu non oeaflarias,
corpora , hominum cunocacem pafce erga mundi elementa,
,5 ret> fcd ut ver utilia ad aeternam beautudinem confequendan
craderet. eque enim in do(5tis humanae fapieaciae verbis ipfe
5> loquitur , fed fefe demitcit ad earum locutionum ufum, quae
ad humanae lapientiae trutinam
(juanquaoi mmus accuratae,
irapropriae dignofcuncur , rudi tamen populo veritacem quaanPoficentur
,j piara utiiem ac alucarem commodius exponunc ,?.
in requD, fe communibus loquendi modis noUe recedere , adcommodat ad id, quod fenfuum teftimonio adparec , fe dictuoi
in : Sol ortur i ad mcridiei puncium adtoiur\ ai Occafnm verguee,
74 CI. ctiaa Theologus Hyacinchus Serry poftquam fupra laudaca Sacrarum Literarum telimonia adducic in adv^riarium C*
pernicanae hypoihefeos ira inurgic ('I j ,, Ob ea paucula Scriptu*
,5 rae verba cenforiam virgam exerces ? < Quidni potis, fi Theo logus es a doee ingetiiofum Syftena damnec Ecdeia , laudata
Scnpcurae verba ad commodutn fenfum infle(5tis? Uc cuae pro
5> immobili terrae ftabilitate jacantur, ea de firmitatc duncaxat,
,, confitentia, perduratione , localeni motum neququam excluden-

&

&

a.
a,
9

a,

3,
a,
5,

3,

t, incelligancur; namque & Celos, feu Auhera ji^mie furfum

Divina Sapiencia dicicur Proverb, S. ctj tamen ab ea caelo-

run firmitate rootus juxta Pcolomaei Syftcma neququam abhorreac: Qiiae tero pro Solis mobilitatc ex Sacris Literis proferuntur, hace non ex rei veritate, ed ex vulgi opinione, conimuique more loquendi int dida-, ut ad rudis populi fenfum kz
accommod^renc Scripcores Sacri: quod alus tm muliis exemplis
atque in hoc ipfo , quod de Jofue praededimus manifeftum
fertim objicitur, certifsimum eft ; ex vulgi fcilictt opinione id
efie di6lum , fi tota rei gehe narratio diligentius adtendatur.
tamen cum tellus
SoU inquit Jo^ue, contra Gabaon ne movcaris:
:

&

&

>5

Gabaon in eodem ter

Sohs coaaparatione exigua moles fit ,
rae globo veluti minutfsimtim punumi quid quaefo SoU praecipicur, ne moveacur contra Gabaon ? Ita ne huic punlo rcC-

,,

pondere potuit iiigens Solis globus, ut contra illud aut move*

,,
,>

^, retur aut ftaret? Ad vulgare igitur oculorum judicium alluic Jofue: noftris enim oculis Sol apparet veluci dicus duobus ad

fummum

palms dimeriendus, ac fuper exiguuoa caeli fpatiun

decurrensj,
747 ,, Additur in hilorlca narratione: Stetit itajue Sol in me( d cxat loqui
,, dio caed: at c;ieieftcs orbes, utpot fphaerici
9, vclimus) ut extremis, ita quoque medio carentj nullumqu ia

3,

,,

feoii-

(k) De

moderara} nc Ingenior. cap. ii.

(1) Loco fupra

citac.

ELEM. PHYSICES.

1,^5

femita, aut linea circulari excogitari mdium poteft. Illiid ita.

illi medius
,, que ad vulgi fenrum interpretari neceTe eft quod
>, videatur caelorum locus, qui ab Oriente , $ Occidente aequalicnteay
93 ter dilat. Ciauduur tndem narratio his verhis.* non fuit
,, vec poflea tam loriga cites Ita nc vero nuHa unquam in toto ter9) rarura orbe longior dies illaxit? At regiones fub utroque Polo
icasperagrntibus exploratum eft, Solenrt iilic lucera diutiis, Ionevigiorefque contingeredies; irao hoc ipum demonftrativa,
dentilsima raiione ab Aftronomicae Sciennae peritis probari ,
certifsimum eft. Judaici itaque poruli. cui Solis effedus in po
laribus rcgionibus erant ignoci , accommodata narratio fuit.
748 ,s Id ni dicamus, Sacroique ScriptoTes ia his de Solis mo
,5 tu, Terraeque ftabilitate loquendi formulis non ex vulgi more
par licencia, parique Dij, locutos fateamur, pcricglum eft, ne
Galilae
^, vinarum Scripturarum abuu hoc ipfunn Copernici ,
de Terrae mobilitate yftema , quod fuis inconfiderat cenfuris
,, inrunt plenque Theologi Recentiores, demonftrare aggrediatur
i%

&

&

&

morous quidam Sacrorum Verborum exator. Cm enim tam

faep Sacris in Litens orbis terrae cardinibus dicatur impofitus,
9, Regum* I. cap, z^ Domim Junt cardtnss terraei Proverb. 8. Adhuc
cardines orbis terrae i crdines
flumindy
), terrar non feccraty
,j vei, i prefs loqui velimus, rem veriatilcm, mobilemque im3, poficam fonent, quae uper iis volvacur, vercaturque; quid ind,
rogo vos, conrequetur.. nifi mobiiem eTe tellurem , atque verr
tilem, quae fuis impofita cardinibus certa iege volvirur, agitur*
fnb. Cap. 9. f. 6. Deus terram
a, que? Eo vel mxime, qrbd
,5
a,

&

&

de loco fuo commovere dicaturi quod citra figuram 8f Kjitalexfin

motem loquendi vulgo adcommodatum ) diftum volee
J' ccrtum
morofs veiborum txsdor ,, Katens Cl. Serry.
Galitaei
749 Ss fine haec obiter dida , non ut Copernici ,
fj^ftema velut ratum fixumque habeamus, quum jam ind principio dixerinus, veluc meram hypochefin ad expicanda phaencrae"
na i Hu tantm nos adoptare.

&

ADPENDIX.
;

Quid de Aftrotum

influxu

kntiendum

itf

7O ^fT^ErvuIgaca

munionem

eft quaeftio: an fidera ad produlonem cfo

feuum in teure ob'ervatorum concurrant, five, uc
vulgo proponiur, in lublunaria influ^nt. Sol praecipu,
Luna effliviorum cum tellure noftra com-

&

videntur quiDdam: quod aigumentum duobus

his Aftns ad reiqua proferun s eque concenti fut dicere , ide*
dera per calorem,
iuc^m ageie in fublunaria, led 4ivcrbs ^lios
fortiri

&

154
influxus

ELEM. KEC. PHILOSOPH. P.

dum Aftris

in tellurem praeitari putaot,

IV.
diverfas

proprie-

Lunam adprime hurnidam, humores in tellure exciurei Saturnum frigidum; Martem ficcum, & calidum, &c*
uc promde quorumdam orcus pluviam concicec aliotum iccitatem

cates fpecificas tribunc;

inducat &c. Haex; & ^luia id genus prfequi porro non libet ;
compendio noftrum de inuxu Aorum enum proferemus. Quo
circa jequitur concloio.
7; I Praetcr adtionem lucs nullum alium influxum sftrmum in
agnofcimus: excipe tamen Soiem qui calore fuo fatis
tellurem
fenftbili tcrram noftram fove, tum eciam Lunam quae finminus calore, frigoreve, ac cert pondere uo in lubje^tam acmoiphaeram
pro vario ritu> vari noftrum globum prcmere poteft. Inprimisenim
cffluvia

quaedam

ubftantialia

hmida,

ficca

&c.

in terram ab ai-

tranlmicti nequeunt; ^"ae enim caufa proferri poteft,

ejuaiodi eftluvia ultra fui aftri atmofphaeram ad aliquod iolum
tris

qua

miU

porreSam per longifsima Ipatia propellarur? Cert de effluomnes convenir, ea minim ultra atmofphaeram in Lunae rcgionem excurrcre deindc tametfi effluvia exirudercntur, quid tamen fing poteft, quod ea ad noftram potius cellu
lem, qum ad aliud fpatium & corpus caelefte cieterrainet? Deniqu Luna in qua adverfarii vim maximam reponunt, effluvia fu
pTiaeric fprgercc, quum haec, quo ampljus rccedunt corpore
lunari, e magjs diverganc ab invicem , & in tanta diftantia *
quantacD Luna tellure haber, divarfcari pofsinc, ac debeant plurmum , roinim poTunc hoc tam avaro & exiguo eHuviorum rore

Jiaria

viis terreftribus nter

ii produci, qui lunae inuxui tribuuntur.

7$i Oftendicur fecund. Lummis atio caufa ei poteft omnium
efeuumi lumen enimconfiftit in prefione retilinea aethereae lubftantiae ad nos ufque propagara. Er^o ahas poteft excitari motus
parcicularum minimarum, vchemens emp, varius, ac perturbatus,
noc auiem motu pofito, alius feaui effeiftus , hoc ceTante , rurfus
alius, abque eo, uc ad nodium numiditatem explicandapi? ad Lunae, nefcio, quae profluvia recurra tur. Quapropter dum totam na*
turara foveri, ac propagari , plantas adolefcere, frumenium favcfcere, fru^us roaturefcere, verbo promoveri , generaiioncs, alteratiores, augmcnrationes cernirous, dm tempeftatcs anni ccrto reode^
ramine recurrcre, magis peculiares aeris mutatones faep mulrum
diverfas pro aliarum caufarum concurfu fieti experimur, Sos accioni crii)uamus hrec neceflfe cft, fed non alia racione agentis^^uam

cfte^us

luce fu, acqiie hinc cocfequenre calore.

755 (jnt licet fideribu ceteris vis infr, exigua nervorum opagitandi, atque adeo, quum
tcorun capillamenta concutiendi,
his capillamcntis tenuiores 6 ad motum aptiores in aere, aqua.
trra particulae coniineantur, vis agitandi movendiquehas partculas, ac promd eFetus aliquos ( quantum vero fub fenfum ca*
urgs, quiique arbiuabicur ex diftantia fcr immenfa fixarum, el

&

&

ijr

ELEM. PHYSICES.

edcndi, iis tamen nullus omn:n

adcnbends e\, nii pro luminis ratione cujus adi pro demonftrata habeii debe:. Ec qiionim idrum univcrforum Jumine for%
tius elt, Limen Siis unius, ide ei horum eFedtuum omnium, cania praccipue eft tribuenda. Quod forte obervatum fueru . non
eandem ee temperationem aris quotiefcumque Sol eodem modo
radios in tellurem vibrat; id non ia reliquo Aftra , k peculiarem

luniine lnguido Planetarum )

tum

acris auL cerrac

habuudinem refund^ndum

CoroUarium
754

eft.

Ex

his man&c*.

I.

AStrologwm fudariam tanquam impofturam vanifsimam ,

repudiandam elle, lm qwod
reprobecur, damnetur Concils BraToletano, rcprehendatur Patribus, Suraojorum Pon-

Philolopho indignara
j^ &Sacris
Littcris

caren,

&

&

Givilibiis inierdicaturj tm
tificum au<3ortate, legibus Canonicis,
qud lapicntibus mnibus riu explodatur. Cert diviio illa Cac-^
horofcopus, iVe figura conlitu
Ji in II domos, in qua fundatur

fionis caeleftis, quae in

ca et.

momento

nativitatis

exiftit

comnienci-

eadem faca eveniunc mnibus > qui eodem ipatet cxemplo geminofuro Eau , & Jacob, qui

Praeterea nec

dcre nati funt, ut

&

&

proprnonem,
fortuoam habuerunt diverifsimam: nec eodem
gaudenc horocopo, qui imia faca cxperiuntur, pro uc manifcftum et; quia muid limul pcreunt naufragio, incendio, peftc, pug*
n, quum camen diverifsimis cemporibus in lucem edici finu Uc
nihil dicam fuppoicum cotum arcis hujus, adfumptum numero
feptenario Planetarum,
ftu domorum caekftium, falfum effc.
Primum oftcnditur Satellitibus Jovis,
VeSacurui imb ,
neris uno; altc^rum, quia Conlellationet quae cribuerunc nomen
IX Signis Zodiaci, jux'ca quorum ordinem
domos fuas reperiri
in Celo ponunt, dudm priftino loco jam 30 gradibus rcccf-

&

&

&

erunc.

Sed nugii immorari non vacac.

CoroUarium

II.

&

AStroUglam A'rofcopicamy feu quae tcmpeftates,

acr?
niutationes ex Afris vaticinatur, Philofopho refpuendara eTe; eque enim ars haec vel ratione ulla , auc
cxperientia firmatur, etenim quafdam ponunt Planecis inefle pro*
prietates, hujulmodi vaticinatores: Saturnum frigidum ,
iccura,
Venerem PJanecam calidum>
humidum, &c. , quae fuppofiiones, non conjedurae unc philofophicae , fed fabulofaci cur enim
unus cal'dus Kt humdus alter, quando omnes funt maTii opaca,
cellure notra non multum abludences? Experieoc fuam arteqi
755

^/2

&

&

ftabi'

_
ELEM. REC. PHILOSOPH. P IV.
Requeunt; haec enim niticur repetita faepius obfervatio
ne, Aftiologi vero nec habenc, nec habere pofiTunt obfervationem,
wbi ex iimiii iteilarum poiiiu iimilis fuerit fecutus eventus
re
bus fublunaribus; qiiando per Aftronomos cercum cft; eorundem dcrum alpci^um in compluribus annorum miliionibus non redir;
eifi pofic'o ctiam ejufmodi rediiflt- ea quoad omnia
fidera ignota fuiHet impericis iHis, quum ii ante praecericum faeculum Planett^

'

taLlire

fecndanos ignoraverint.
75^ eque faciunc pro veritatis praefumptione quidpiam praediitiones quandoque verae; quis eft enim, inquit Cicero, qiii totum diem jaculans non aliquando coliimec praeterquaoi quod Ion*
ge plures falae ad derogandarn Aftrologis fideni plurimm raomenti iiabeant, innmera ejus rei, funt exempla. Sic anno 1514 ob
magnas Planetarum Coiijundiones in Aquario praedicebantur integra, ac certa diluvia, annus tamen crac ferenisimiis, anno 158^
tas

venti

&

procellae propter Conjuntioncs

Camen annus cotus pacat exjtus

veniuHt nter

ic.

in praediclionibus

fe fuis

omnium

Ipi
.*

Planetarunj, quum
cert Atrolog non con-

hinc Gallus

quidam

fibi

coemit tot Calendaria , uc fingulis diebus poruerit uniun Tegere

conforme Celo, quo fjdum, uc dicerec, fuun Calendan um tote anno
ele conforme Celo, ac licet vaticinia haec nonnumquam Caienfapientum conilio lla
dariis ioferantur, niinim camen evincitur
fieri.auc ab iis hdem his meptiis tribu, quando nullum facilquis
in coto Orbe doclum Alironomum reperiet, qui non limpicicatein
hanc indignanter refpuat indignam dodo , uc aic Amorc. ( m)
Fiunt nempc haec, uc conuecudini ferviatur non alicer, ac
'7^7
dura medici ipi tabulae phleDocomicae fe accommodanc, cujus fuidamentum non alud eU, qum o'do numericus dierum novilunio computacorum , qui nullam vim habet. Cert Ainorc i : tabula pro edtione venae, quae lolct efle in Calendariis eft caatum
lmplici plebe. Ob eandeni indHcacfm nupro pueris, rufticis,
merorum relacionem de diebus criticis, annis cUmatericu opinio-

&

nes fabuiis accencndae funr.

Corollarum
.758

yTfFFKCTVi

J^

Linae

falso,

III,

nimiaquc credultate adtribui. Ita

Luna lapides

vi quadan peculiar! corrodere,

crefcente Luna medullae plena, enef
cente autm medulla vacua, 8c fanguine fer repleta ele putantur.
^iaci, olcea , mulriqft alii pifces pleniorrs elle nova auc plena
Luna, qum di^^diata exillimantur. Veroi haec nter ccmcrc vul-

creditur

animahum

gata mcrico reponantur

olla

*,

veri

enim imillimum eR,

it Cl.

Rohaulniis

(mj thyL

Paitic.

P.

i.

q, lo.

ELEM. PHYSICS.

annoiuai fpacio hec,

&

257

faxa lorconficere pate, cjuae igne paucis hoiis conficiuntur, quod

rere,
'quum connugic, minim mirun vidi'ri debct, aerjs humor unt
laxa haec qum caiccm in puiverem redipr. Similicer, profequicur
iile, falso exifttmatur, animalium oa crefcente Luna msdullae plena cfle, vacua fenefcente , hanc enim rem cjuum amplius i$ annos
obCervavent ille, aia ofu medullac plena, alia vacua crefcente Lu-

lus'n)

folis

calorem plurium

&

na atque fenerccnte lemper comptruic.

Quainobriti aa adignanda caufa; illud verimillimum
7f>
quornndam anima hinn ola medulla vacua effe , vel quia alimento
omdefcccrint, vel quia labore defcTa fucrint : Falso quoque, &
lno adverlante expericntia ciedirum eft, aftacoSi olrea &c. fe pro
varia Lunae ace implere, aui extenuare. Quod i pifcium corpora
aliquand minu videantuij hoc evenit vel ob alimenti defe<^uni,
vel undis lempeftate commotis aut etiam propria contentione nimium ag,itati, id quod iis verofimillimum videbitu*, qui norint pifees in freto Caieienij ubi aqua mxime agitatur, captos , plerumque minus plenos ee, qum eos, qui prop Bononiam, ubi marc
paul magis tianquiHum conquiefcit, capiunrur. Ceteri dcmm effedus non hmido Lunae influxui, fed praefenti tune atmopherae
conftitutionij nemp, vel nimio humore vel noxiis alus efluviisretrtac, tribuendi funt.

mtmBaammmmamaaatamaammmKBmmamaBBasami

DISSERTATIO IL
De Terra elemenrari.

CAPUT
De Natura

Quare
y6t

Terrae.

^E

7^0

natura Elementorum tralaturi prim nobis occurric

Terra; ea eft enim, quae, ut ait Plinius , nos naf-

fie

centes excipie, nacos

conclufio.

Terra veroimiliter

aliC)

feoielque edicos ulinec.

Corpus compofitum ex craioribus, arpotifsimum figura

adfe^is. Prob. ex eo quia hoc optime congruere videtur inertia>
Sra*

que ad motum minus

(n;

irhyi* Paic. II. c.

eft

aptis particus, irregular!

17,

ELEM. REC. PHILOSOPH. P.

quum ignis

xj8
^

gravitati, foliditati terrae. Adhaec;

vacur cerra, nec parciculae ejus in

auram

IV.
vi difficillime

fol-

difflari pofsiRt, cralsiorcs

cae inr, eft necec: quumque imul unitae maiTaro conibncem fi*
xamcjuc cfiicianc, atque lumini tranfitum intercludanc irregulans
^gurae veroimiliter unc, quae vari nter le impliceantur,
anffaduofos mcacus forment. Quum dem.n cerra reliquorum mifcibilium yelut bais
fundamencum hai>eatur, necnon durities, fixi,

&

&

corporum magna ex paite, aterra ducatur,

covenic , ma^ique inVicm* implexas, fed minus eciam ad motum aptas.
tas,

oliditas, gravitas

non lancum crasiores

j%

Artefus
^^
t^ nemp

illius partculas ce

terram ex

elementi partibus , corpufculis

impicxis, invicem contorcis
componit [jf. 44]^ Gaflendus cum Epicureis ex anlu*
lis, &r
atomis hamans, bique mutuo adhaerencibus , ut reisqua
anda, conftare vulc. P. Regnault ramoas elle tercorpora firma
tcrtii

ftriats inter

fe

&

adferit, quae lucem non tranlmittant , mafiamque

conHlentem ef^cianc. Cl. Bnxia 9ic, cujus fgurae fint corpulcula terrae primitiva divinare cert non poiTumus. Probabile el,

rae partculas

fubdic deind, primitivas partculas ae(5las efle figura cubica; quod

haec ut ait Plato, firmilsimas, tutisimalque bal^s posideat , ac
propterea mxime propria illprum corpurculoruii! videatur, quae ad
aridum, iners, fixumque conituendum corpus, lunc naiura detinaca., Oe hoc vero nos nihil cerci confticumus.

CAPUT
De

figura^ fitu,

&

II.

magnitudine^

glob

terraque.

"*T^

7^5 f"*"!*^ Ellurem tanquam

corpus

mundanum, quod

orbis^

vel g.obiis terraqueui dic folet, hic concemplamur.

acjua
Tetlus igitur eft, corpus mundanum (x te/rj.

&

fpirfim

incrjcclo (l.iido

igneoy in

vafiam molcm com-

pacum, aere undique cinumy hominum ac briitotum cummune habitacu

lum. Terrae nomine impiimis hic venic congeries varii generis
corporum loliclorum crasiorum fabuli, argilUe, cerrarum pinguiuia
divet coloiuoij lapidura> aiium, &c.: quam coDgen;,in in teilu*
re,

narrstionum ne6 hidcrae,

hmida, quam
intelligKur lubtancia la fuida,
Deus . M. in prima creatioce folido, ac icco lepr'iravit, arque
occiipans congesic.
in mare, magnam iiperHciei terredr.'S prccm
Ignem per lnrel!o^^s terrae partes diSundi patet, tm ex
74
re rereriri ,
gaverit. Aqua

nemo, nih ignarus.

&

eo, quod in mixs corporibus comprehendacur , tiii ex thermis,

caloie fodinarum, exhaisuonibus vailis, mciicibus i^nivomis. Compadum ee in molem vaiam corpns cciiujis, nemo t>eicit iiam
autem compad-'onsni, <k firmitscem caa ^ravicans habet, qu
compciluntur. IJJud
nempc partes circumquaque coniprimuntf,
;

&

vero diflcilius refolvitur, in quara fig^uram moles i^aec compacia

Vel phacroidicam , atque
c; an videcet fphaericam concineat?
hanc, n ad polos deprcTam , & ad aequatorem elevatanj , huu
"Contra ad polos adiurgentem, ubndenftm in sequatore.
Teurem ee quoad enum, 5^' phyic Iphasrism ccmy(^^
monlrare niriinrur Phy r^ci. P//;^o ex ips Lunae ec1ipibi.s, hr-ec
enim ecliprim pacicur, quia teuris umbram irgreditur eamque fie
dividir, perind, acquc fi eflet plannin bafi ipsus unhrae paraliclum: quum nemp circa tellurem Luna revolvaiur. Atqui umbra
lerrae in mnibus ecljpibus lunarbus hucuque per toe iccuh cbfervacis, femper adparuir roriinda: ergo. Secundo quia omncs adparenfiae ram caelees, qum terrelres aptifsim, ac citra errorem
Sphaefub figura reuris Sphcric expicanrur, ut patee in plobis
ris artefadis. Tero quia iter facientes vident pris,
quidem
aequaliter versus omnem paitem, montium culmina,
turriuin
pices, quam bafes. Diximus Phyfico enu. non Mathcmatico rorundam fie teurenj. Figurae vero quoad ft>?fum phericae neqnaqu^na
cfficiunt praeali montes, n/nr refra ut aic Sneca, fe habet ad lentes, cuc ingens pila ad pilum. N:que oblat etiam camporum pls-

&

&

nities, dun trra nobis in planum excurrere vidcrur; id enim provenir partim ab ejns magnirudine , paitim ab horizonte Vio , qui
relate ad totum globum, el pars vald ei:iguaj eque cnfibiiem curvaturam haber

766 Hinc fclluris figurae quoad fenfm fphaericae non cHc?c

eque Nevvrtoni, Kugenii, S Graveandi, aliorumqus opinionem, txiT.
tiaiintium cerraqueam mclem non Iphserae n.l;u conformaram, fed
fphaeroidis fub aequaiore curgelcentis, ad poics ^urcm ubiderns
figuram referrc j eque Casini utriuque, Maraldi , Mairani , Lifenichmidii, ac plurium hyporheim, qua teJkiri oblonga verus
polos, deprefa ub aequacore figura tnbuicur.
Narn practercuni
quod argumenta upra exroita Figuram teuii rotundam et^u'phyico adlfruanc , cercuin , neutram harum opinionum phyhcae,
ac enfibi'i tcl'uris roriindira'i magnopere advcrnu.

Etemm exceus ule iriajoris dinietri upra minorem t:i7n el

7^7
exiguus,urr.ihil impedat; quominus hobeanturpio dimetris ph\ i^
aequahbus, adcoquc terrquea moles pro phj ficae iphacnca. Ke'.vtoni.s

Hh

quipp

LP:m. REC. PIl!L033r-L

43>

P.

quipptri-'jorecj celirisdiamecra.ii, ad

IV,

;ni:;or-eri) :T .^onit, Lit

i|o ai
uira ubaeqiuore alcior fore:, quan fub polis 17 m.
liaribs &ro parce. Hjjenias vero eand-ni fere dianie:rarjn ranonctn tatuit, cjas el numeri 57S ad f77-, qaae i deinJ ratio, uc
loleCi per regulas proportionum in tniHiaribus invjCtigrcur
pa:c
3t2,, adecjLis

bit, excsiluTfi. raajoris rniidiarrrtri

tellaris fupra

miiiorcni,

n^c x
quidem railliaria 3cquaie> quae tam exigua diercniia ceiluismiitiqnz qJoai feaum. ipiaerica.iv relinqui:*
7^8 Weque argumentm pro prima opinin^, i telTuris diurno
ffiou. dcrlun-ipcum 5 evmcjc quidpiam, ex qua revolutione conftqui
fucnc Pairoii hujus hypotheis, uc partes per vin ce/nrifugam fub
aeqoacore msjorem ,
qum versiis polos, lon^ius relius axe
recedan?, atque ade6 eisvaciores Hnc [ub aequarorj quio] fub po*
hs, mo!emqu2 rpharoidic.ap.i reiluris efformenr. Non,, inquam, evn-

ck

qu'idpiarrj; pcico. enim telJuris circa axem moru, non squituc

ev;denier, parces circa aequatorem curgefcere, versas poJos coi-pn.'iii; mala quipp< ctil-ijis v.on raoIJis, fsd frmrer compacla eft,,
Rcc cor;fornie experiencias vidccur, 5ph3erjn circa a^eai circum-v.oiuiam in iphaeroides ad cardines revoiudouis comprduiu aiu;ari, quanra^umque celerirace convercacr.
7^9 Siitirn teuris quod adcinet, corr.rrjunis opifio el , eaor ii
jpio univerfi cenfro roinimiim quoad re.jfum, collcatam eTe. Quanivis. enim per Copernicanam hypccheim Sol in unveri cencroconf-tituacur, tells aucein in. orbe mag.io circa Soleai convertacur; es
menee caruen Aro^oTiorum fernidiametcr orbis niagni , i ad femidiimecrum caeli lcli fen rcferatur, vejuci evanefcic, cflicitque,.
ur re)ius centro univerfi nijUo siuiii nrervallo dilcr.
T-jo
Hatio )es porro itu;n. hunc rei.'uris evincenrcs un:. Vmx
Qiiia in uiroqje accumodlio ccipas, quo ^a\ upra iionzoateiii ma\sit, .pbyfic adaequu: tempas, quo is fub aequatore nioracur. Se*cii-(iia
quia nobis in teiluns fupei/icie cxirtencibus quaincunque dcniurn. regioneiT incoiamus, S:eiias emper Tub cadeai maguicudm:
feu in ortu, fe in occalu, feu in medio Casii adparenr, duniino.do. abin: vapores, ncbuiae, at'.]Le exha /aciones , tifum impcdien-ces,
figram corporum mucances. Ttrt:a~, quia in quacunque ceLvailium impedmcniis irjper vide
lae parte fedufis monrunv
/ignis,. ^ fnpra horioa-^
iz, Zodiac
Dfus, Caeli d-midium : 1C2 ex
tcm peroctu confpiciunrur ,
cr SreJis diametralicer oppo:uis>.
juales ferc unc o:u!s Tauri,
corScorpii, quanio una ia ho*nzon:e orieiuali afcendic, aicera n occidencali defcendir.
Magnitudo tclliuis fi cu:r> Caeio neIif;rro comparctur, a^e^
77
eicigua cl, ut perind, ac pundum ad ilud fe habeat
Abfoluta
vero ejus magnitudo.inccrta e/l o-nnino ProfcC'i
derinienda mag*
nitudine. unius grajus m^xitriiS circulis orbis lerraquei , plurinter fe di'crepant Acles. Unde mirum non elh i in tel-

&

&

&
&

dum

li.'is.

:;]2a5ud;uS Ubiiiciicia. diTciua;;. cx.valo.is fiquideiu

unius.

gtadus collgitur vaor p-riphcriae circuh maxm, atoue hlnc quaaremidijmetn , tni convexae uierfiui, ac de-

tit^s dismecri,
iDU'Ti

&

blidicas, uc Ge.iiecrae norunt,

Puriura hic ntenuras ajfcr-

&

ateram ad communiorea) fer va!:u!uni exatim fubjicio. Teliuns diameter coninec miliaria germ?.nu:a fe
Superficies, milana quadrata fer >?2, 880,000. Soliduas,
172.0.
fcr zf^y<)y6So,ooo. Gradus iinus caeeiis contine 2.5 leucas coit
iBunes Gaiiae: ieuca autem communis coucincc s^oc) palus geo-

re non

licer;

unam

mtricos.

CAPUT
De

l.

nonnullls corporibus terretrlbus, ac prl-

mum

de petrificationlbus.

^^_ 'Y'ON

poTum mentionem non ficcre ds ce^to corpoterreirium genere, Icicc de conchis Qircis,
aiique teacds corporibus , quae inter quorundara moncium firata occurrunt. De horum ori[iine
triplex eft Phyfico;um opirsio. Wooduardus ex diluvio lniverfa'i hoc
fhaenomenon denvat ciicec: quando a<juis operiebantur oinncs
terrae; tm quidem petrae, raarmora, mtala> corpora omnia, in nu nucas parti^-uas,& molculas di videbjiicur, divila fonfufim in illaajuarum vi ferebaatur hc iD ,ubfincm autm corpora haecaquaeiimixta Jecundum gravitats tges praecipitabantur; hinc fadum. uc cor*
para ifta marina teftacca conciiilia, ufpct non nihii graviora, enm
aliis convenir,
incr
partem petercnc, quae petris, iapidibus,
^uae ea etiam hodie inveniuntur ipam hanc obcaulani. Atera hy*
pochefiSj quam nuper Leibnitzius propugnavit , adicnt in oruiibus
lilis locis olim mare fuiOe, in quibus conchae, oheae repenuntur,
ab lilis locis vero mare ipfum in pracens recelsie corporibus ibi*
<Jcm relitis.
77? Tercia latuit cum Lzaro Moro, ideo teftacea corpora nter montium lraca haberi , quod montes ipi una cum corporibus
lilis ejeli olim-c maris fundo adione ignis
fubterranei fueriiit.
Hypothees has excuterc,
expender non bec
praeens, ubeliorem dicepcuionem expofcentes. Hoc unum innuere juverir ;
ron unam eandemque in umveiiim caulam, Se-ori^incm olrcorum,
teiaceoiumque ejumodi corporum in montihus locifque prominentionbus repertorum efie. A veriimiluudine proferto abldere
haud videtur, exuvias lias marinas, quas ia upevficiebus montium
aut profunduate r.oa magna hinc inde repetiunc Ncurac crucatoHh i
rei

77Z

rum

&

&

REC

PHLOSOrH P 17.
diluvio riiariburque ajivi-jand.) liis in loc!^, quoi
G:o;^;raDhiae cognino docebit, dinihs repstencias elle,
Kloriae,
Ilhs vero, q;.i.i profundioribus iii cavcrnis no:i r.u de77-;
prehenduntur; exiilnno terraemoribus aep vehemsntibus ibideni
drponi: hac enim ;aione,ter;.i exagirata,mofU!biis diruptis,^' aborp
tis animahum cxuviae uiiaimul coneperi poterant, & trau diu:.:rno
tecnporis in perras convert, hoc ell pcriftcafi. Si au'eni ex c^cnere
mnrinsrum cxuviaru:n in-t, l'.as una cut raaris parre per fubcerianos meatus in motibus his terrae eff:;lo5,
cxcavacos e deU5JC unt ubi diucurnitate temporil aqj e>:rcc3t,
in fracis trras d.ifufa in vapores coalla, ejurinodi exvus depouir.
DenauTi c.uod ejufde.-n gentris in uno, alrerius in altera
^77^
repenanrur monct.', id non praecfo cnlu accipier.dum judico-, [le
cue ideo, quod unius psneris pocifsimam una
loco hucufque
lepercie fir.c exuviae, dicendum efe alterius generis non atre, aiic
teperiri p>ilc'. His in univerum brevier infpcctis, aliqua de m,i'^nee dicsmus oportcr. Lapis enim hic cb praeceiencem ruim virn precio hbetur^
tuii, utilitemaue,
in sdoTs racione etl:,
uc pron.-fe turpe videri pol'e:, naturae srcana inquirentibus nuiUiU
proras de eo raencionem facer. Sit iuque.
FLHM.

141

rs!?'

Poirsirnim

&

&

&

&

&

CAPUT

776

Quid de MrignetiS

<^

es

nomen

&

vi

IV.
femlendum

ortum fuum

a Maj^neia

flt I

Micedonas

habet: juxta quofdam autem a Magnece patore, qui prinius in Ida monte,
ex bacali fsrrea cuipide iapidi ejufmodi, gui mag

Provincia, ubi efF:idicur,

nes nunc dicitur, adhaererce illum decexilc fertur.

Upidi fubnigrum colorein praeferenti haud abimilis, gravis,
frrro prae^nansji qTdcni igni fubje^tus chalybem c:>':i!]aT,5t' prarcere
muicis adhuc
ferr fodmis eruitur. Vis ejus, qiiac mag^icc.j dicirur,
d:ft7cultatibus involuca eft, sd cria prarripu espita rerocatur: ad
virtuiis fuac
iUius direclionem y naagneds vcl ferri adirUiaTrm ^
ct'Mmu:7katir/iem: Vis dircclrix in eo fica c(l, qui maznes in acre
fupenus (dt ad meridianum Inri compon it, ac polurn fuum aufcraiera, ad borealem telluri*; convertar, un etiam in acu magntica
ccidic. Adtamen haec vcrss po'jn dife<ftio non el ubvis conllansj nunc quipp pluribus, nuric pauctoribus sndiljus pro rcgiarum divcricitc plus rainufvc nunc hi: uunc ilLKi^ho; eft nunc
Zi\

is

&

&

ouca~

245
ELEM. PHYSICES.
orienrem verfus, nunc verlus cccvisnrem) declinant acus nar,: cae
qun poft nocabiie tetr.pis in eodem quanuoque loco 6iredio:ic:ii
mutant, quae ndjejo dcclinario adpellacur
incihiailo
777 Hc quoque pertinei alia cjurdem adfeftio, quae
nuncupatur, varia q;:dem, k conftans, vi cujus r.iagHes> vel >icus
raagnetica iii aequihbrio lbese ufpenaa verfus Lini;rs partem pracpondfrat, ac inclinacur, ea lege uc incUnario ic magis vei ri^inus
liocabilis, qiio terrac faftus vel remorior vc! vicinior eil aequararu b hoc namque perfedum habctur cquibnuni. Vh adrclrix
el, qtia irugnes vcl akeriim magnetem, vcl feirum ad ie irahit ,
hoc tamea difcrimine, nt ferruin ex urraque liii parte ad ie magnes rapiar: mag^ecem vero ex una parte ad e ducat , ex ahera
lepellac. Vis demni ?/;;gnciica fui ct?mi:icair',y cil, qua chalybetii
vel enurr* eadem, qua ipfe pollcr, viuuic imbuir: dircftiicc* ntav
adtraciriee. His expoitis cafam horuro phaenomenorum inpe,
reomnin obctira, ccnRiteO/US iud, quod ve*
quiriaiuE: qua
nimilicudms {^tci^m habeat, didoqnc tfedus ad captuin aliqua
rafiic exponac. Id priufquain exigamus, pracvia conukur iiy*
;

&

pocheis.

778

quod

Haud incong^uum exiSimanius

tus

ipfc

<?JoL)iis

terraqueiis

ic

dicere vel

ingens

cum Gilberto,

qudam magnes

qui Autor propccrea magiieteni terrenum adpcilavjt: vel, ut cum

pluribus aiiis P. Zuchius fciuic, quod nucleus ipjus teiluris verus
it

magnes.
77^ Dcciaratur

&

adplii: quia ferramenta ex folo contaU ,

cacione ad terram, vim forciuntur magncticam; praeertim, erecta fupsr terram diutius conftiterint. nde forcipes, &: fimilia frrea inlrumenta, quae ad ipnem tratandum juxta focos crela recineri folentj vim comparanc ad adtrahendas aciculas chalybcas. Sc
ctiam vrgac ferreac, quae diucurno tempere pracrcrcim in njsae
rneridianse plani ccnlitutae haeferunt, vim converivaui ad poium
acquiriint. Secundo, quia acus magnetcae filo fufpenrae, inclinantur verus giobum cerrae pcrind, atque inclinan obfervantur ad

niagncccm.

780 t ca propter nifus tenlcus magneiis feu verticitatis non fie

verlus polos caelecs, ^t verfus terreftres: proind vis nugn-etica
tcrreftri globo int. Terdo in fodinis, rupibus, lapicidinis adparcnr nter media imoiania axa defcripae lineae, quai fibrae, Jongftiimc protcnac ab auftro in boream ,
difpoiitae parellelc ad
axem terretrem. Ex quo c^nficitur verofimiliter, magneticara vim
per cffiuvia iJlapfam ilis cradibus, determinare djlpolitioneai eam
a polo in polum. tx his jam ducitur

&

Coi

ElLSi. KEC.

144

PHILOSOPH.

P. IV.

CoroUarium.
X magnftifmo

globi terraquei concIi:d:cur, quod efrl.jvia

quiedam ab uno polo rrlluris etir-3a
vcrVs aherum
eius polum circa telturcm prohcilcantur, ibique rurfus
b eundcm i'-.g-eTa :>er aUcrum mundi poliim cgrediaarur , eque

perpstua cicstur ift tellure efEuviorurB hujuloiodi circulano non Isci, ac perperua aquae uocerfanas cum uprrficic terrctri polo
in polurr. circularlo pr;grdictur; quar.qum caula, qua hac , uc
fiid'jm trras viiccris erumpens feratur ab uno aium polura
verluS; irtd'Jtriam;
inceiigenciam Phricorura adhuc cVagiac ,
oporun iiiis mechanicis prinririis deducersda. porro ettivia
hsrc rommunicantur qudsm etiam corponbus alus in hoc globo
exifer.tibus, fsd pracciruc iis qusc mxime terrea ur.c, ur magnc
rVrroj in q j^'^ajs arca pirricuarum,
pororum dilpv'Ctio tuaa
11,
m rtcipienda, lm ad em.usnda illa fe pracbsc.
: cfmaiajodjoa in ipo zlobo terra^-i-jeo ef?..'via d:jfta ab
781
circum teliurei3 laca, ia alte*
UDO poo ror.ftar.cer egrediunrurj
rum rurii polum insrediuncur , ira eciam magnes, veiuc psrvas
orbis , la habec eBjvia, atmophrram nempc vorricofam, quas in
eadem quiuno jpfi poo iagredsuntur, egrediuntur ex ahero,
dccD i'em^er Irgej id qod fccbs frrri,cui iminerguur magr.ss, sdpnm dcciarac, qu2e verss polos ersla el in locis polo re*
motiorisus, inclinara; -iir.c ipiz parcicularum magnecis dpofcio
hoc ev:ncere poteh qu3c in unaai parrem msgis quam in akeram

&

&

&

&

&

ir.clinacac inc,

adebque

ica dKOicae, ut n.gre!sura

per

unsm

prae-

btt poiiirt, non vero vicifsim egrefsum, q-jam dilpo^consm partium 6tri pol pare: er eo, cuod djm in ipfa fodina migr.es formarerur, ruagnenca materia terram b uno polo ad alrerum ie
cundun lineas sxi paralielas trajicirns , S perpetuo circuitu re
means Ria^nens meanis apiarc potueri: , eo piwto, uc ijtcriores cora illoi iii?m in parieT ; ad q.:aai ferebacur, deprcurr-c.
Poiit CUT D. DjVay Ci. Hflvetius, mgnsrum poros intus
yl
Pos ira efe rrofrratos, & ir.flexos, ut eorum
cfic vsliis ornros,
ipacrones Yers.ar.c rerss polos boreaie magnetum. lili itaque villi
laotu.-D oiigneiicae tniienae a r?;> jh^rcjj^^, feu quem eBjvia ubcunr, zd pi^.um ecrff.'us , iv rer quera ermpunt non remorantur,
ctinfi csm in partem ^nt infleii: at ejaidrai marenae ptr eofdem

&

meatus rcgreTui
CBC, ^u oinrii.-
'f^.

loris

in partem oppohcm ditiiciiii; fcuidem

non incnanrur. His pcfiris, it concluio.

obf.tur.t

Ehco I. Vis msgnrtis djredtrii fuacililsiinis tfF.jviis c telper sicerura irrunapeiuibus rcperolo uno erucnr-rcr/js,

&

tenda vjdetur. N;mr"n *is directrir magr.etis ef, qua mi^nev r.

fe d liiruaiquc odoTO poiiiaj conveaic. Aqui hace co.;gruc repcur

titiir

a rroflaviis d'io

ELEM. PHTSICES.
modo expoitisi ca

i4>.
^

quppe per co^dfm ma?fodina fecerat, dcinceps moventur, mag-

quos ;bi in
netem proindc in iii motus notmac Iccunaum lineas axi terrae p.^Equideni
ralielas componunt, ut ex paul pnus ditis co]lip;itur.

netis meatus,

in propatulo qiiun fit, nuum corpus poflc perennirer vergtrs verss debitunri puntum, nifi contarla alterius corporis- acu vtss
dem punaum, uti re^ Helv:=u$, perpedirm cft, dari fiuiiia proxin- t.el'.urera circuirflra qua diredione ui motus aguntur ex auf-

ua

polo verss. boifalej?^

Cene id matufel eLian ex eo oflendirur, quoJ i in pyide nutica acus ferrea, tp.agnetica vi nondum imbuca, ulcro iinponatury haec in asquilibria hori^ond pafallcla videbJcur ; ubi vedireciritem yid obiintierir, in
ro aci:s masneti adfrida fuerit
Septentrionslibus qudem locis pas acus in Seprentnor.^m direCU
aliquancum infra horizoncem deprimetur , u: addendus it cupidi
auftr'li ipius acus globais ceieus, quo aequilibnum r?iituatur,
In Aequatore, feu acquaU a polo atroque ditantia nihil acus de
prirr.ic'jr. Aequatore tranmiffo verss aullrum eievatur boreascufpidis pars, tk Auiraljs deprimLur. Quae certe omnia efBuxum ,
atqiie iaiiuxum circulationeavque eRViorum circa ceiluns upei
cicrn non, vane coui^robantv
7'c>

&

Scholon

T%6 "|-^EclinacicDs magneccae phacnotnenon in Typothefi' nof

tracongru exponitur. Nemp certum eft, partes glo

11

bi terrefris el'e

venas occurrcre

i-nd Ferri

piurimum heterogneas, & varias ubin eodcm non foJum monees, fed

qum

eciam copuli, & parces aliae fub trra ve man laceares, magaetnunc copiofius praeditae funCj nuncj ive plaga quadaoi.
RioLi cei rae concuTsa, se partium fita mutato, fiv e&oionibus, alia
v racione,, parce venis ejucuodi unt inteilinClae. Quid? quod
in terrarura vilceribus magnetes alicubi profund fub trra deiicef"
caiK, alibi in moucium cacuminibus, vifceribus, radicibus> feae*
rent, quod vel terrasmocibus , vel al> ignibus fubterraneis, vei
ab aquarum fubcerranearum alluvionibus, vel fuflonbus, ferri venae praedidae frequenter alterencur , minuantur , decorqueancur,
quin aex pe,
difuTa in eo corpufcula aquanculum motu rec.
feo effluvia magntica
f^rtafs depellant.
7S7 Igitur ex his cauis varia ejufdem acus,
maonetis in eo*
dem eriam Joco concingepe poteft declinado, ica ucinJocis quoque
haud J<K.g difsitis, it valdc notabiJis ,
uno quidem verj^ar
ad Oneiitem, in a'tero ad Occidenrem. In quorum confirmacionem
facit experimencum a Kirchero, S Janfonao reiacum: quod nempe
Neapoii poft mignem nontis Vduvii. confl-igrationem continuo no
eis vens

&

&

&m

i3x\i^

ma^nccae dcdiiaonis.

muuo

fueric ai>]exvata*

2^

ELEM. REC. PHILCSOPH.

P.

IV.

IL

Scholion

7S8 ^Nclinationis phaencmcnon explicicur quoquc;

poirtis ffnim

magnsticis effiuviis trra prorumpeiicjbus , nii rairum,

quod acus inclinetur vcrss'globum terrcfirem fecundum
copioiiora dniiananteffam partem, fccundum quam validiora,
fiuvia nimirum in parcibus boreahbus fecundum unaoi fui pareo qiiidem iragis, ouo
tcm, in uftral!bus fcrundum alteraiti ,
regiones po!o boreali, sur auihali viciniores funr. Nihil eriam luiriim, quod atus iub Aeqiiatore, ubi vidclict neutra praeva.'eru ef
fiuvia, & polis aequa intercapedine locus abftic, perfc(iim. fer

I
-*'

&

&

vcc

aequilibnum omnis

ex'pers inclmationis.

Scholion

IIL

magnesfitum contrarium
queni in fod:na obtinuit, extra eam
upcricie ceiiuris hdbcatj etenim j proHuvia rai^nccica p^T
poluoi terrae auilrabrn ingredi concipiancur , ca auflraiem qiioque
magnetis polum eia'eni terrae part obverfum, dum adliuc in todina eA, lubirc debtnc: fed quiim effluvia ab auro in boream ptr

78^

TTT^^

principiis illuftratur, cur

irui,

lineas axi parallelis in terrae meditulo fluencia, in fupercie ejus

boreali ad aulraleRi reverrsnur, raagnes c trra edudus, contiari ficu ad ea proiuvia recipierida diponi debctj ac polus ejus
aulraiis ad bora!cm cclluris, und cfiuvia erumpere ponuncur, obverti.

Dico I. Vis magnetis adtralrx non ab aeiis retrofubeunimoulfu; verum motu acniophaerac magnecem ambientis, verofimiliter, eadem niechanic agend ratione, qua acceus corpo
rum homoJeiieorum, derivactir. Pars priin.1 patc. la vacuo,
790

ti$

citiiis

&

&

adhaeho illius concingit; qum

ad magnftem ,
recipiente exhauto. Igirur
f^rruTi magnete adripicur

adtradtio

Ferri

vis adtrjlri< ab aeris adlione repet nequit. Ad liaec fi efluuc

aerem inter ferrun ,
via magnec'c i i^ac poiient vi
magnetetn expellauc, ficque aequilibrium jllius columnac cuc
rcliqu's aeris co'umnis ircercurbeat , qui feri poe pu;e; ,
ininor it
reOftentia , comprate
fpacio io inrerrnrdio
ut in

&

ad nrem icrgo urgenrefn

atris iocum vaiidius Corpus,

ferrr.rn

(tffl'jvia

&

Siquidcn in

irrern

exciucJencia ^

magnetca-j

neiiipe

fccedjt.

791

Pars ferunda ron.monfiratur.

tictm nisgneris ntfccHe

ive uitraiii)

unus,

\i<

elt, uc

Ad cxrlicandam vim

ratio dctur,

alter, auc

cur

dao boreales

fe

poh

adcrac-

cognoinines

invicem

repcli.inc

no.i

^47
ELEM. PHYSICES.
non in magnete folum, led acu etiam magntica deinde cur poii
altcr borealis ad ieleacnon cognofnines aulrai unus nempe,
ccdanc; denique cur fetrum magnete ex utraque parte rapiatur.
Atqui hicc commod explicancur per vim atmophaerae magnetcae. Etenim i uc upra [/ 781, & Teqq.] polsuimus, magnecun
configurado interna, & pororum Uudura it ejulmodi, ut molecu
luis
lae minimae viJlorum intar protratae , & mfiexae, vergant
apicibus verfus unuai magnetici corporis polum ex. gr. borealcm,
fiet, hoc partium contextu poico, ut fuidum incurrens in polum
auftralem, hunc libere pervadere, acluper villorum uperficie fluencontra in polum borealera
ter fern pofsit, nuHa ipfis vi iliaca
.

&

illapfae

tenuions

fiuidi

partes, obtinencibus villorum tramites vel-

tientium apicibus vim inferent. Qua propter fi magnes ea lege ad

alterum conftituatur, ut polus borealis iilius auftraic^ hujus Ipectet, quoniam fluidum atmophaericum unius agitur fccundum eam
diredionem, quam villorum inflcxio fortitur in altero, lubtililsimae uidi partes per ipfam viUorum fuperfciem nulla^ auc mnima in ipos vi acque impretsione fada commeabunt.
79^ Ac vero, ubi magnetum poli iHi conjunguntur, quibus prorrunapit fubtilior atmofphaerae torrens, tura quidem uidi hujus
moleculae ex unius polo effluentes, poli conimilis in altero magnete ubire poros haud poterunt villorum porreis, atque ade
obiftentibus cufpidibus; proind, v* tramittibus his lUata , mgnelem, in quem, irruunt, repeliere connitentur. Quod i autem haud
long ab invicem locencur magnetum n poli,
quorum utrumque
circumfuTum fluidum irrumpit, praeterquamquod fludi roagnetici
direiones fibi adverfcntur, repulio conlequaur oportec , ex co ,
quod atmofphaerae geminae in unam non coalefcanc hoc pado, uc
Iluidum aliud interfulum omne removeatur , atque ade accefus
conlequaturj ac tametTi per unum,
alterum horum polorum pa
teat effluvis aditus, quia tamen uterque ponitur ejulmodi pororum
habitudine donan, ut per eos ingredi dunraxat fluidum magneticum pofsit, iccirco atmorphaerarun commixtio,'& in anum ^uodammodo vorticem coijundtio, (cxcluis aliis heterogeneis fluidis )
impedicur: proinde fiet, ut magnetes ad fee invicem non accedant,
ed oppofitis utrinque tffluviorum direlionibu$ repcllantur. dem
de acu magntica entiendum.
fcrrum denique nondum magntica, ut ajunt, virtute im79S
batum, ad magnetem rapi, cuivis polo adfitutum, eo nomine adferimus, quod metalU hujus ftrudura,
tramitum conformatio videatur adcommodaca, ad magntica effluvia iccipienda ea nanfmitenda, eo quidem pa<l:0, ut haec per inferiorem ejus uperficicm

&

&

Jiberius fe penetrare, ac fluei.ter dejftrri , ruUa vi ipis pororum

parietibus illata, posint: quo cffittetur , ut (patio magnetem incer
ferrum fluida cetera inrerFuia removeantur quibus dimotis,

&

quoniam ir(;umfulo corporibus

fluido

ubciliisioio

kcuadum eam
par-

ELEM. REC. PHILOSOPH. P. IV.

24S
pariem n'hil obniticur, cbnledarium elt, ut prcfu ejus ferrum ad
magneteni urgeacur
7P4 Firma:ur adfercio expofitionc phaenomeiiorum ac primo
qi:J:m reddicur racio, cur praeter ferruni aut chilybem, non alia
etiam corpora trahantur magnete; quia nempe ea pororum eft
dirpoficio in ferro, partiumquecoHfiguratio tamquani in corporc cum
maenete homogeneoj uc effluvia iliud facilius penetrenc, qudmcorreliqua: hinc dum copia majori toirens effluviorum trajicic
poros, renixus intermedio in ipatio minuiturj qao iublato viribus premijntis fluidi hiec corpora junguiuur.
Ex quo paiiter ratio eriiitur , cur magnes chalybe vel
7^5
ferro vfiatur. iv , uc ajunc, arr^nu^^ circumpoicis chalybeis prob laevigatis laminis, longe validius adcralnt , adrratumque lu
tineat; vidcntur namque efuvia per chalybem facilius fliiere, qum
per aerem, adeoque uberior illorum copia tune in ferum adcrahendum irrumpir, quae antea circum latera magnecis beriuseva
gabantur, minufque colleda fuerunt> fecundo: explicatur aptius ia
notra fenentia: cur minores non nunquam magnetes majora pondera fuftineanc, ubi majores faep func infirmiores, im cur portentofam aliqui vim habeant} faepe enira magneces partibus notabiliter conftant hecerogeneis, per quas effluvia tni copise non traj-iciancur, qui exigua proind atmofphaera poeanc , cujus pe ad*
pulic confequatur; contra evenire poteft , ut exiguus quamtumvis
magnes, purioribus compatus partibus, pro mole ua grandcm circumfufam hibeat acmolphaeram.
795 Tercio: noftr opinionc pota magis adcommodat ad Phy.
repulfio, qum in ceterorum fenicam xponitur motus /g^c,
lentia, qui huac ad vrtices oppoitos referunc , adcrationem vero aeri adtribuunt. Concipi profcl vix pocel, ac dici, quod aer
nter dos polos egreflus non cxtrudatur , quum do magneces in
vicinia confticuuniur j eque tamen hanc a'is repullionem adtractio confequitur , quam quidem fieri dicunc acre intermedio expul tergo ubeunre. atqueduo haec corpora magntica
fo ad latera,
ad invicem, ubi minor eft reirtenti3, impeliente.
Dico tertio: Vis magntica ferro, auc chalybi communica7>)7
ta , a profluviis migneticis ducenda etl. Tum quipp magntica vis
ferro, aut chalybi communicaiur, quando haec corpora vel magnetis polo vel ipius armaturae adfricantur, aut adplicantur, ouae
in co confiftit, quod terrum vel chalybs fe ad mundi polos diri
pat, aliudque ferrum trahac. At vis haec magnecicis profluviis
haud dubic pruficifcitur j nam dum aut acus nutica polo mjgnei
cis, vel ejus armaturae adfricatur, proHuvia illa in acum irrunr>
librillarque, feu vlos in unam nartem, pro ut ferri juxra magnew
tem dutus fit , inclin.^nt, ut dos bi polos, aherum xngrelus>
cgrellus alterum in ferro, vel acu, non (ecus, qum io magnetc
ipfo iiit, efformeni j id, quod ex eo veromilitudinem nanc^icicur
por.i

ferri

&

&

quod poa

hi

coiurano magnecis du6tu commuceacur; ergo.

7>S

ELEM. PHYSICES.

24^

^79^ ProFsdo fieri hoc effluviorum opc pofle, Congrue oHenditur, ex eo in primis, qood molliores fine ferri, qum magnetis fibriliae, maf^ique flexiles, id, quod diveritas texturae Tuadet. Dsin.
d analoga iieicurii |jbeuntis in virgam auream , id ipum explicaturj lni fac le quipp inceli^itur minerale cffluvUim magnetis
fubire in terrum , eique magnecilmufn conferre , qiim effluviura
mercurii in aurum, illudqe inaibare. Quid? quod feuc per igfeparatur imbibitus ab auro mercunus, ita ferro magaetico
per ignetn vis magntica toUi dicatur.

rem

^dnotatto.
effluviorum magneticorum circa telab uno ejns polo egreTus, in alium
ingreus; id enim , quod accommod ad explicanda

799 % ^Inini

JV/l
^

fif^ita eft

lureni circulatio

&

aaturae phaenomena dicitur, non iJIic fititium eft cenfendum, i

fundamentis veririmilitudinem praebentibus non deftituatur. Cerr
non alia de caufa pyxis naurica in locis polo proxinois nullius eR
fus, qum, quod profluvia magntica polo erurapencia fere ad
pcrpendiculum, non in unam potius , qurn in aam partera dirigane acum ipfam; quod Btavi in fuo itinerario fe expertos referunr

eque fiiitia eft milis gyratio circa ipfura magnetem ;

cetens mnibus corporibus atmophaeram adfcribimus, magneti profed hanc praep*fterc denegamus. Ceterm effluvia ad jugem Efiotum compelluntur fluido univerfaii fubtilisimoj vercn
quo mechanifmo id periciacur, docendum fupereft, ad hunc vero
circa magnetem circuitum ab ipfa pororum, partiumque in magnete dipoftione velut determinantur, qui aptiorcs funt ad ea rccipienda, qum quaevs alia corpora,
quidem una parte accommodati magis ad mmicenda, fecundum alterara ad emittenda. Utrunque analoga fuccorum in plantis per fibras fe infinanrium, nec
per eafdem regredientium, eorumque per canalicuios perennis circulatio uadet,
exponir. PJura de magnere tradunt Kyrcherus,
Gafpar Schotcusj de JLanis, WolfiusjMuchcnbroeckius^ aliiqucplures
800

nam

&

&

Ii

DlS

ELEM.REC. PHTLOSOPH.

%^o

P. IV.

DISSERTATIO III.
De Aquae Elemento.

CAPUT
De
Soi

^J^ *^

I.

Natura Aquae.

Aturam aquae

GaflTendus cum Epicureis in Darticulaevi^atis, ac rocundis , quae lubricae iinc ,

crebris vacuolis dikretae conlhtuunr. Ahi cubicas

&

iis

aquae tomos elTe praeccndunc, eoquod aqua vix

comprim poisit. Cartefius obiongas ele, & teretes exiftimat.
Aqua veroriinilius eft fubftantia parcibus oblongis
8oz Dico
terctibus, flexilibus, lubncis, volubilibus, libi minus implexis/ acque ovalibus, five ovata hgura donatis,conftans.
Etenim hac pofita natura aquae, phaenomena, omnefque pro805
:

prietates, aquae competentes expediri congru poTunt. Sic fluiditas

volubihtace; ex qua paritcr vis loU
deducuur ex lubricitate,
vendi ccrpora lax us cohaerentia derivitur. Vi^ humedandi ex fle

&

xilicace,

porum

&

figura

oblonga ac

treci fluit

fie

eim

&

porus cor-

fac infinuanc, 8c eminsntioribus in eorum fuperficie

Vis abluendi
partibus circuoivolvuncur, iifdemque adhaerefcunt.
fordes ex his quoque inteliigirur, quae ablutio Ht commodius, ubi
Jenta materia, uti fapone, corpus abluendum praeparatur, Tordcs
ctenim plerumque pingues, lentae materiae facilius adhacreicunt
viicolTam materiam expurgat.
tum aquae fordes una,
804 Vis lubricandi ac diffluendi ex glabniie, ceretique figura
pender, ob quam ex corponbus polins ac terfis, uti funt vitra,
aut ex pinguibus, prout cvenit in avium plumis, fac decurric#
velox minus implexis particulis ducitur. GraEvaporatiocita,
vitas ex denfitate &c. ex qua eciam habilitas in glaciem aLcundi
prac aliis liquonbus , qui teamoribus paiticuUs comDonuntur, orie

&

&

tur: hinc

quoque

e.^,

quod mr'im

in

moduna

rarefieri,

comprim

&

vero vk pofsir aq'ia, parres Icilict ifnmtdinte le contingerues ,

fuper i'e invicm povolJtae, cjnjungi propius nequeunt. D?munt

odoris juxta ac fap^'is Jefectus , ni a:)iia ex flexihtatc vo^ubilirateque prohcicirur; rtexil-rs enim ac volubiles Pjrtculae fcu molecuolfadus dccurrunt , nec
lae, leni motu uper organum guftus,
tDrill.>s f?riuK. Cecera^-um quoque propnetacuai
acie ua papilUs
cowtiDiuoue fucile deducetur.
lacio ex parcium illa fractura,

&

&

lU

ELEM. PHYSICES.

Scholion.
A

8oj

/\

conflituendam aquae naturam, pro ut ea fubftantia eft

primis requiritur, uti (ex didtis de fluidi-

fluida, in

"^

cate

conftat, uc partes nter fe

diviiae, ac

diflociatae

ovatam
molecularum aquearum figuram magis congruere eetibus omni^
bus, quos edunt, cenlet; nam iilae, aic ,, fefe non contingent niiecundum minimas fuperfieies ac proinde poterunc mnima vi
5,
in glaciem concrefcent, eo quod interl3, fluenter ferri; & tamen
citia ipfis interjeda minora fnt his, quae darentur, partes aquac
iint,

atque in paucis

iefe r)lanis

continganc.

Cl.

Helvecius

fi

fi

5,

phaeric gauderenc figura. Praeterea aquae partes hac figura donatae pocerunr iojutionem corporum facilius peragere, eo quod
earum extrema func tenuiora, media earum parte. Tndem ini-

5,

pidam,

j,

5> ejus

&

inodoram

eTe

deber aquam, eo quod hebetioca

panium extrema.,, Haec

CAPUT
De
8o^

inc

illc.

II.

Fontibus, fluminibus, ac ceterls aquis.

"TT^Ontiurn

hic fluminumque orignem praecipuc expen*

dsmus, de qua dplex eit fentencia. Recentiores alii,
man , al pluviis, nivibufque folutis orignem
rpetunc, Prim docenc maris aquas per fubcerranees
fneatus in montes,
eetera loca , in quibus footium fcaturigines
amarorem ,
repcnuntur, dfferri , fuamque in illis aHedinem,
depnere, fubind per occultos mearus & fiflUras profilire. Pofteriores contendunt aquarum partem, quae per pluvias delabitur, &
trra combibitur, per fiTuras, rimaque rupium ,
moncium penetrare, rccipi ,
hycollgi in quibufdam eorum cavitatibus,
d<o hvlaciis, ex quibus deinceps per anguila quaedam oft ola, feaim dflu:inr5
foncibus originem praebeant, quibus flumna derivantur. Quid hac in controverfi fentiendum fie, ftatuic noftra

&

&

&

&

&

&

concluio.

&

8a7 Fontes,
flumnanonex mari, occulto itinere terram pe
etranie,
ind, fada velut va, fcaturiente
fed ex plu\iis, nivibus iolutis,
vaporibus oriuntur. Prob. prima pas. Si fontes ori-

&

.*

&

&

jrentnr ex mari, aquae marinae deberent faledinem fuam

amazuudiiiem deponere
ad eam alcitudinem fupca monees^ in qui-

9Uf

a.-i
ELEM. REC. PHILOSCPH. P. IV.
^
bus fontes fcaturre oolervarrius, lua veltit ponc afcender?. Atqui
iecrm fulineri polle viditur: hoc namque modo squa maris ialftcinem,
amarulentiam amicteret , quarenus '.n iij's ir.tr3w"tibus,
qL'os tUtuunc adverfaiii, parciculas lalias, 8c amarulencas deponsrer, live rclinqusretj isd hoc fen haud poteft; naravel hoc leoutur, neceiss eit, uz tndem iapfu temporis viae illae,
meatu's b
aahaeiente lale obftruantur, vei hoc alterum, uc ab aqua Pjpervenieiue ajradancur, &: abiipiantur acque adso poteniirre la)?, live
majore ejus copia refertae e foncibus aquae prorrumpanc.
808
Alcerum conciliari necuic Cdm principii^ Hydroftaticis; ex
his enim cerrum habemus , aquam in rubis corr.municantious, cu.
juicumque dsmum figuracj
psnmetri, non tueri aequihbrium, ni1
eand-m in i:s alritiidineni oocinuerit, hoc ei\: iupernciem in utroqu? tubo lineae horizoncaii phyic parallehm confticueric. Acqui
pliirimorum fontium loca alciora funr^ qusm maris luperficies. Igitur maris aqua eam ad alcitudmem, ex qua fonces cauriuB:, afcendrre nsquit.
flumina poficis vaporibus,
Sop Secunda pars prob.: Fontes
pluviis, nivibus ioluiis, habentur, lis fublaris pcreunr, autftis vel
imminutis augsncur vel imminuuntur. Nempe conftand experiencia
probarur, eas l^giones fonabus abundare, in qu;bus jaep pluir,
n:"ngic; contra vero pauciismia in lis ilumina intef'jndi , in quibus rarus imber; nulla in lis, in quibus nuihe uacuam pJuvjae,
nix decidir. Dein experiencu compercun) et.. durantious diutius
csflantibus eciam pluviis fiumma
pluviis, foites intumefccre,
tamen adhuc manere altiora, ce.n^pore ficco fontes imrainu,
diu-

&

&

&

&

&

&

&

&

turna Ikcitare penirus difparere.

80

anno l'Si, qui rccifsirrus in Galplurimoruna Fonnura aquas qui fe didi-

Sic teftatur CI. Mariotre

lia fuerat, exiccatas fuilTe

vr ob'.ervacione
ui.Tiec fittrur, quod roft .'ongam
Iccicatem ingruentibus pluviis, prius putei m'.nus proruadi, tardius
profundores aquarn rccepcrint , Se adcreverint , irdicio evidente,

ciie experiencia,

cuod piuvia modetata

prirais

reftaurandis

luffiwiens

non

fufficiac

lecundis.

Accedic tcnimonium ejudea Mariorti, tum &: Hal!e;i,

mito cakulo deprehendic lon^c majorem eile aquas
copiam, in lois Squame ( * ) circumpoiuis^ raeio decidentis. qum
cuae ex ipfo fuvio eodem cempore irs mare iab^tur. Haliejus vero
circ quantitarem vaporim , qui Solis praeertim vi ex Mediterrneo man, (dem de aquisaliis) quotidi aicendunt, invenit, fa0.0 penculo, rancam illo'um clTe copiam, ut, quae ex lotw, Tiberi, Nilo, cetenquc fiuminibu^ in iliud quoctd.c aquae illabuntur, vix unam tertiam partem adaequenc iliius, quac fiigulis itidem
diebus in vapores ex ipfo raari adtollicur.
81

quorum

ille

Nar-

^"^/

ecuia Oulae uyius*

ELEM. PHYSICES.
ir^
Narrar praetcrea in Inlula S. Helenae faep fe no(5lc in
vrtice montis, maris fuperficiem 1400, pedibus fuperance tantani
candeiilationenn vaporum fuda ectam tempcftate expertum eTe, uc
inrra non mulca miniica eo pa(5>omadtfecerinc vitra ptica, uteTenc
abrtergcnda, obfervationibus alias Aftronomicis mmus idnea futura. Charca etiam in qua fcrib^bac, tani brevi cempore madefiebac
rore deciduo, ut strame'*tum rore dilueretur: unde intclligere eft,
quanca vaporurn copia in amplisimis moncium cacuminibus den*
8ii

fttiir.

nivibus foQija propter ii condenfatos vapores pluviis,

81^
conjanganBus, lacis aquarum eric ad fonccs omnes alendos.
Ad haec; exuetiencia faa foilores teftantur, receptacula ingencia
iiivialium infra terram diffundi; talium hyaquarum piuviaruai,
dfophyfacioruoi Kirchtrus quatuor prorfus memorabiUa enumerac;
unuiu Afiae praecipuurn in Regno Mo.oUs, alterum Europae fub
aipibus Rhecicis, tercium in frica fub montibus Lunae, quartum
Regnum Ckyli. Neque officit
ex Atnericanis incer Peruviam ,
iilud ccleiah Cap. r. omnia (lumina intrant in ?nare ,. unde exeunt
flami/ia rcveriuntur. Sufticit namque aquas marinas in vapores condenfari, in pluviam, eu nivem refolvi, uc ver adfirmecur flumi
na exire ex mare.
Aquarum diverfae funt fpecics, ac proprietates, juxta illud
84
Plinii: tales func aquae qualis eft tcrra, per quam tranfic , inteU
ligendo uon (olum cerram ftnd fie diam, fed Tuecos etiam,
mineralia, ac univerlum fubterranea omniaj ex quibus aqua incerfluens delibare aliquid poceft. Hmc fontium calidoruin , thermarum, aliarumque aquarum falucarium origo. Ex fimihbus caufis
aquae nonnulhe,
fontes metaJliferi funr. Fluviique plurimi locoribus arenac aurum fuppeditant, dum ii per vcnasi & canales auro
foetas praecerlapfi molculas mnimas devehunt.
lutis

&

&

&

&

*|*
!!

DIJ.

ELEM. REC. PHILOSOPH.

P. IV.

DISSEB.TATIO

IV.

De

Elementis Aris, &: Ignis, arque corporibus fublimibus

feu
meteoris, nec non de plantis.
,

CAPUT
De Natura

S5 f""J^^E)lu'-i circumfufum
diifiuoi eft,

quod

Aris.

eflTe

ut

1.

fluidum fubtilc

jam fupra
camen

uc invibile, ex variis

&

ad plunmas in natura
percipicur ,
mociones, ac mutaciones producendis, ad vitaru
animaiem prorrogandam neceTarium, iie/is nomine infignimus. Multa de eo per decurfura Phyicae innuimus, ex quibus ejus proprie-.
taces, vires, acis fuperque incelliguncur, hc ceu loco propro in
illius naturam brevicer inquirimus. Quare fie concluio.
8r6
Aer eft congeries pjrticularum fubcilium lax cohaerentium> cum quadam rigiditate fl^xilium, quae fiuidum , a congerie
vaporum, atque exhaacionum cerreftrium omnin diverlum, com
ponunr.
Sj Siibtils,
exiguas eTe acris molculas ex eo adparec ,
quod in poros corporum prompt fe ininuenr , id , quod potilsimum ii advertunc, qui ope ancliae pneumaticae experimenta centanc. Laxe eas cohaerere, adeque aerem
poroiuin efle docec fluiditas; deinde impuricas, duna le parciculis aliorura corporum lalurac quodammod, quas in poros recipic,
ob quas perlaep
inalignum e praebec animali corpori. h' exi iias cum ngditsce er
cjus elalticitate, qua conftanti ,
mxima pollec, pacet: hmc Carteius aerem elle corpus valde rarom inftar roollium plumularun
conjecit
Guliclmini congeriem fpirarum plueric concortarum,
aethere repletarum elc pucat, qui taatum per anguilas convolulucionum aperturas in earum cavicaccm penetrare polsic.
818
Fluidum areum dirjerum efe d 'vaounbu^ acqi.e e\h.'.t!0'
bus UncJinHs, acque adep rui> &: proprii geaern parcuuis eiem
coni*
efcdibus

&

&

&

&

tEM. PHYSICES.
onlarcj

ex eo elucetic

^is

quod conet vapores, &r exveio adcol non poenc m graviori

in primis,

hiiationes alcendere, Hi
coipore extrudancur; uc proind circa telluris globutn neceflaiio
cxha'atioaibus dlftnluni , qi:od aec
Corpus ahud vaporibuSj
Adhaec; in comperco cl arem mecaico vafit, admiti debeat.
fe incluluiTi, 8e validiisim etiam comprelum, irnmutacum perfiiere, id quod de vaporibus minim veriim eK Denique elaicuas
ejufdem denicac proporcionalis ett> occupatque fpatiaj quae pondaribus comprimenribus lunc reciproc propotonaia,. id quod vapo
exhalationibus non competic.
libus,
Aeris proprietates Ihnt fluiduas , gravitas y compyefhilitau
819.
ac demuai elaftichau Acque hanc, quod adcinet, csrcum e:l, quod
aer compreJ'us earn exerceat ecuidum quamcumque direucnem
in qiiocumque eni m loco vas aere comprelo pienum , pertundatur,
crumpec continu, erumpic aurem quateiiUS le ad omnem pavttrm
dilatare nicitur. Obervandum porro, quod elater compresi aeris
Vii adaequet, quae cofiipnmitur, eouique eiiim compnrnicur, do
fiec VIS qua prefsioni refiftit, fueric vi compriaieiit! .'lequajis; runc
quippe proptcr aequilbrium comprefsio iiiturj adcoque vis elaTacraophnera.
tica inferioris adaeqaac pondus Tuperioris aeris
exhalationibus rellur
Sto Aer cum terreftribus vaporibus ,
circutiifulus atmo/phaera terrae dicituu* cirta altitudincm hujas inccr
Philolophos non convenit. NoIIetus expenis mnibus^ quae barometri ope fata funt, tentamin, aic> terreftris atmofphaerae akitudineai minrem e!e non poll* 6 leucis Gailicis, eque i/ auc lo
Jeucas poTe lupsrare, adeque nter has menfuras atniofphaerae altitudinem roniftere.
8ii
Aerem omnem veteres Philofophi in tres fphaeras five regiones diviferunt: Primam, 8c japremam dceb^nz illarn, quaelunasi
orbitae prxima ft, nulis prorus, auc rubciiifsimis hatibus replctry infiy^a illa ponebacur, quae terraqueum globum proxiai n
gens crafsioribus, 8c gravioribus halitbus occupatur; unde reli
atque inuper modo caaa,
quis denfujr eft mag'.sque caligmoa
modo frigida, pro ut nunc le, nunc obliqu oe repicicur;
media eft quat; nter utramque fita concipitur. Hmc deducicur,

&

&

&

Corollarium.
8ti

"T"

TEntorum

\/

eTe

hic natura,
videancur aliud,

ejus in
fie
it,

ut nter vennim,

qum

nter

&

origo inquirenda,

quam

aer fluens

cum

ii

nih'I

mpetu, aut

vis

unam parrem

&

lacum,

currentis, aiu concitatior mocus,

aerem, quod Sneca ait, nihil ahud nter*
flumen. Origo eoruai el vaiia. Sol im-

&

prims agens in aerenii ventum excicst, quaienus nem,) eficit ca

iore fuo, ut aer lUl diietl lubjedus, adprim rarecat, ranor ef-

Kk

ktus

ELEM. REC. PHILOSppH.

P. TV.
levior, ac proind C2sris (,ravoribus S: dwt*
ionbus proirudicur, ficque aequilibrioaens turbaco ventus fxariacur^
i^f

fcdtus hoG ipfo

fian

Demde

Sol vapores calore fuo rarefaciendo, ventos exciejnfdem atione nives , quibus obdufta i\int
tDont'mm cacuraina liquefeunc, tum etnm particulte exalutae ?e
verss eam plas^an ipfum propeiiunc, quae oli iub*
lem urgenc>
jcfta eft, utpot quae rarior minus earun dilacationi reiitac, hinc
\erc adventante frequences vald fmt vcnti epteiurionalcs, anftrale& apropinquante autumno, eo quod accedente olc ad rropicum
Cancri Hquefcere incipiant nives montious boreabus. infidentes;
contra ve^a Sol ad tropicura Capricorn prapinquante nives montibus aulralibis incunibcntes dlTolvancur: qua refeaur alia etiank
caufa vsntorum> nempe admixtio haluuun qui lo atraopliaera co*
piofius Iparfi lunt,
exorca inde etbverceniia.
814 Dcnique venti in terrac vi icen bus fuam habere originen
poirunt, atque ex illis non ecus ac ex imo noaris erumpere, quofurn fubteFrjnsorum ventorum caufae probabihus funt ignes ubterranei j halius copioj &c- Ventorum celeritatem quod adtinec
ea varia ti\. Kiufschenbrceckius ex Derhami obfcrvationibus aic
colligi? ventos imperuohsimos tanta rapiditate proootos ee ut 66
pedes Brit^nnicos rainuco ido.
4f milUaria horae Iptio ai>'olvciint, quo eodem tefte tancarun viriuin illi fuerunt, ut lapideam
v craisatn difiegerinf^
ftatuamii pedes aitam 5 latan
8xf Diverfae unt eorum proprietates ac qualitatcs^ quae c dexhalationibus, quas. fecum venti dcvchunt, 8c
verfis vaporibus
iocurfu fuo reoeriunt , fecumque abrpiunc, oriuntur, ita , ut Sepfrgidas magnx
centrionalis frgidas; quia partculas nitrofas,
hunidi 1 quia ex Zona
ecum copia devehit: aurales tepid
corrida, aut partibus illi vcinioribus exhalaciones calidas
imul
ex Mediterrneo nwri hmidos vapores advehuncDiveritas ventorum eft raultipleJG praeter ventos etiam ,
8a6
qui vari dividuntur ob plagas varias, unde ipirant, datur inl'upcr
varietas aa relat ad cempus fpirationis; imihter alii unt \enti
provinciis doprovinciales didti, qui ia certis quibuldam locis,
celeritate, aut contra placido fpiraminiinaiitur; aJii ab. mpetu,
oe divertatem. habent,, ilIi prccelloii, hi placidi dicuntur^ ^uoi^
iim om^uk &. coiidicionca periequi nsw vtac^

8x3

cae,

imiliter

dum

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

CA^

ELEM. PHYSICES;

CAPUT
De Natura

I.

igns.

TT'^^^O'

g"* ci^ fluidum fubcilifsimis , acdurifsimis^

Jrame mobilibus particulis conlans. Commonftratur expoficione. Ignem corpus eTc fluidum patee ex
eo, quod aliis corporibus Hiiiditatem coimunicet,
ut mctaliis , n alus eciam confervct fliiiditatem , fe reducac ad
aequiiibrium, ut obervamus in cubicu!o , ubi calor tndem aecuabiiiter difunditur. Subtilisimas ac durifsimas eT'e ignis molculas
cxinde coiligimus, quod corpora omnia quantumcunque compatta,

8i7

quum camcn fluida cccea etian ummc volatilia \n vivel vais alus conervan poisinc, deind qud corpora fere omdifsolvat , iic
nia , veluc difsolvens univerlale, c dicerpac ,
fatum reponi queant , undc
nulla indulfi noltra in priftinum
mobiiicas raaxima igni ineflc evincitur: nccele eft eciam uc ad rapervadat,

tris

&

refadionis dibiutionis, combuftionis &c. raotus eficicndos, quaii*

mucus in igne fie mxima.

ticas

Scholfon.
Si -|-Gni$ non

&

fulphureis
nitrois niaCarceiani opinantur, ut enim
praeteream plura, patee hoc ex eo, quod in foco fpeculi
cauflici , ubi taiuus et ignis, ut metalla faltem iniperfe(5la brevi
in vitrum abeant nihil uiphuris aui nitri reperiatur, neo ad aerem
bis corpufcuhs impraegnatum refugerc icct; quunin exhaulio reci-

I
-*"

tcria

confilit in particulis

fubrili

agitatis

ut

piente dem eveniati nec effugium in nierailis quaeratur, quia per

chymicos ex auro> rilice> adamante, fulphur nullum extrahitur.

CoroUarium.
y-^Lamma

eft congeries buUuIarum five particularum fulphurearum, terrearum , falinarum, rigidarum ,

acumina"^ tatum fluido lubtililsimo igneo, motu vehemcnti , fs
confufo cxagicatarum , acque ab aere circumfulo, ne continud diffipeniur, condenfatarum. fhmma enim rcpedive ad alia corpora

%z9

&

jr^

gnita

parum

urit,

quod mmus ignis, & multum alicnae matenae

igniu compledlacur. Figura ejus cnica ex
Kx i
eo

relat ad ita corpora

ELEM. REC. PHILOSOPH.

%<^%

eor nsfcicur

quod

bilius rcfiftic,

&

in

uaico loco aeren fiadac:

flamma niagis

eil alivaj

P. IV.

ttfa^p uUi aer de:

iquid2;u parces iiibcilif-

ibi

iUc exuiiduntur.
Colores fammae materia ejus diverfa oriuntur, caeruleus
circa baim ex hu^nore ole.^gino nan dum b?ne execdto, & di^sipaco; flamma enim quo efl: purior
majari copia ienicu'os
concmet, e caadidior ?ftj in medio rubrum colorem pancuhe mutae terreae ign permixiae e9iciuiu, erain lamella mediam in flamnam ingeratur, multa fuligine incitur, non ita in bafi
pice.
Quod apex flammae albecat, ex depurara -lammae materia haberur: adhaec lanugo veluti circa fiam.rjam adparer
quae nihil ele
aliud videcur, nii humor adtenaati:s
non ben accenfus aroue
adeo aeri ex parte autem igni admixcus , non ecus > ac ex. gr^
gutta V m aquae iir^mixra, veluc in tilamina quaedam fee difpergit. NuUus haiens (qiiod videriin ) melius de igne tratavit ,
nunquam fatis huitas Boeihaave >
Elemeniis.
quaai ton es
imae

830

& m

&

&

&

Chemiae. Ipfuru conulite

piara

vultis.,

.-

CAPUT
De

I.

ll.

Meteoria in univerfum*

norat, ac in fublim adparens, un*

/tr^^'^^^^^^ ^^^^
de quae Graecis meteora eu pielsius mcta>ia
dicuntur, ea latine communicer uhlimia vocan
tur. Difpecuntur commod in tr^a genera ive
claTes. Pnmam aerea vel aquea obtiner, ia quibus nempe aer vel
aquaex.raperar. Secunda compleli tur gnita, in quibus pracvjjenc
hatus lubtiUrsim ac fpiricuoi. Tercia clasis nieteora lucida eu.
emphacica unt. in quibus ve^ unicc vel fakeo potiori paite lux,
&: Iplendor lub conideationetn cidunt. Univerim meteorum dicitur mixt'um imperfedum ex halitibus quiburdam adtenuatis eu uc:
in fuperiori aere onnaChymici loquuntur ubiimafis conftans
geaeralem hanc definicionefld
tum.. De finaulis paaca delibabimus,
ac naturam meceori ingiiUtioi cP.eademus.
S^fc
Nubes cft con{erie$ vaporuai in lublim furpenfa. Oritur ex

^i^ ^Tfk

&

&

qi in principio ita fuuc tenues, uf non int lenfibjles,

deinde vero acceTu alurum ad alias partculas mutua conjundione
hae aiiis adhaerentes nubtm vaC*
moJecu'as m^iores ccnfticuunt,
tisjnmn effotmanr, ut: adea nubes, congeries quaedm exiguarum
bullulajuai in quibus aquei vapores coniftunt, dicenda fie. A nube
ftebuia nQnm.dr*riads ^radu 6 loco di&ertj uiraque eaim ex humi^
doruiQ

vaporibiis,

&

ELEM. PBYSCES.

i9.
adglomerati*; ua(citur: in io camen dKcrepanc, quod buliuiae nubes conlituenres
longc latieres adeque repedu ad aem leviores int iis, quae nen

dotum halitum

bullulis fimui in

magna copia

bulam efficiunr, ut lili vtluti incumbant; fTiUtaiur tbula innubis

hcc ipo quod inferior aer eas rarefactas ac propcere leviores r^ir:,
ditas difsipdtdfque extrudac; hinc patee cur fole ad ineridiaoun ac
cedence, nebulae in nubes plerumque tranfeant.
Pluvia ex drlractis nubium bHulis oriiur, quae difflingiuS55
per
tur piunbs cauHs > nenp , vel ob nimium fohs calorcm
quem pianmum dilacaniur, vel i cntr-niorum vcnrorum mpetu!;
incer fe coldantUT > ve i contra moiuium latera urgeantur , vel
dernuTi i ab uiteno atris fngore niaiis confringantLr. Aura Str^
C'oa, el hiTior qudam inftar pluviae fubnliiniae, 6c i:iienf:bjiis,.
ingrusnte nocte ex alto deciJus , oriturque ex tenuifsimis aqueis^
abeuntque in 'j:^tuas;
buuiis, quae in alrum evetae difFnngunur
inenlibiics 5 quarprimum aer pot Solis occsfum frigore 2hcuo>
corripitur; hinc nula eft hieaiis ccmpcie^ ffd acftate tantum ac
poiilsiniun ver, Sz aatumnoa nulla quocue fiane vento Catioque
pluvio, hieme eciam craisiorcs illae guctuieae vennimbofo ,
lis disipaatufj auc in tam exiguas p^r rai^fa^iionein non diatantur,
8? 4 Ros rnacuins racione temporis difeic foltWT: iabitur enini
paulo ame ortutn, Soiis ea quod huipidior tune aer ic, proiiidc
hilitus lili coucrefcant, qui n aere fupeierant, quare minus ver*
et iliorum fententia , qui c enfent , quod ros nhi[ it aiud quani
piancarum fudor ex vafculorum orificio continuo expirans
fri^
goris vi cocretusj etfi eteairn hanc tranpirationena non negenas,
aliud tamen de rore adfirraandum eft ^ quum conlUt lineos la*
neofque pannos ceteraque corpora, visrun icem quae nihii hujuCr
modi ludorjs tranfmiuunc i tempore roris decidui aperto aeri
exponantur, enibiJiter madefieri, Pruina nihil el aliud , quam'
ros acnori fngore gtlatus, decoquit illa 8c exfugit teneriores frugfs,
folia, uti gemmas vitiuoi, imo non raro vites ipfas, nanii
aliinentitius fuccus qui c trra extrufus ac diFu^u la omnes piantae fibras el , fngore pruiae denfatur.* hmc trxtura fibriliaruiir.
conftringitur ac mutatur^
,

&

&

&

Grando el pluvia congeata a frigidifsima^ aeris regiones

8j5
unc , qiando tenues vaporum focci ab aere calida in mnima^;
Jiquaef-id:i guttas,
dcorfun jam nitentes alteri frgido occuri
runt , & ab eo conftiioi coagulati duranur , actedentibus fubind.^
novis quai tunicis ob vspoies, quos in lapfu contir.gunr.. Hinc pa*tet cur hi^me non grandmec , nm tune unt nubes telluri viciDiores , quan uc pluimae ex lls mininis guttulis, in quas prirnae ille a^eunt
coire
unam po"sinti priulquana frigorecsrripiantur, item cur qu altior fueric nubes, ex qua refoluta grfido foimatur, td grana grandinis int majora.
^^ JNix cficitur i duB; builulae humidi halicus in piuviam:
ft

&

lTo
ELEM. RHC. PHILOSOt^H. P. IV
abeuntcs frigorc glaciencur occi enim nivium nihil alud func,
qurn cenuifsimae aquae guttulae, quae fiigore correptae uniuntur.
Priraum incer e filorum irrftar, ttim diverla racione ibi in ckcenfu implicantur. Figura nivis quandoque regulars d\ , nonnunquam irregularis, faep ftellam hexagonam, interdam liiium nec
raro roam fi microfcopio inlpiciarur, exhiljet, quacrfigurae pender videncur ex diverfis exhalacionibus conglaciatis. x his tacil intcihgicur qxii mel, manna, capillitium Veneris leu fila virgiiea, quae veluc fila aranearum uper faepes,
graniina.adparcnc
,

&

&

unde originem ducanc.

837 Mcteoca gnita unt pm^ fulgur , fecundo tonitru, tn
fiiimen, de quibus facis didium in Ele^lrologia eft, guari Helena,
mt,

polluxj unc ignes, qui navigantibus adparenc in nfima aris regione,

ex pirituois fumis, qiios mare cempeftanbus agitacuoi
rranlpirat, pauiulum evet, coadunatis atque luccenfis formatur.
Si urius adparuic, Helena, dum do videbantur, Caor
Poliux
dicebantur. iiintox ellae cadentes^ 8 difcurrentes funt ignsi qui*
dam globuli in ublimi aere accenfi,
ita per lium moc, ut incerdum reda incedere, quandoque praecipite de celo labi nobi
adpareanx. ''e\oi grns lambens,
facuus, elt pingms ex hominuin
\t\. corpcrum carne,
pinguiori materia exud-ns halicus, q-Ji ex
ccmpresione vel adcricu accendiiur,
equis vei hominibus adhaeret cirra damnum.
8j8 Ignis fauuse halitus qudam uliginofusey putrefaflsplan-

&

&

&

&

&

&

cadaTeribus aliifque oleaginois difloucis corporibus diurno opraeparacus, qui accedente adcricione , vei ermen:atione accendicr , lucec ,
ac vcluc arder, facui dicuncur ignes,

tis,

lis ca!o?^e

&

qued non lolum huc illucque more facui hominis nuli certa legc
ex addiicuirant, \erumeciam quod lequaiicur,qui eos fugiunr,

&

verlo fgianr, qui lilos lequuntur, unde i icnplicibus metuuntur,

non inteiligentibas cilicec, ca caufa id fieri, quod qui igncm mequitur, tum motu fui corporis, tuta halitu uo aerem ante Te, iSz
cum hoc igneti) fjtuura impellat, qui vero ab igne fjgic erem
cum acre ignem fatuuoi adducar, dum iocum fuo coipoft fe,

&

implendum cedic.
eadem et ratio, quae f-r praeditorum mefcororum , phaer.omenorum , quae lela divera figura nter fe dilcrimienim uhginolus, au: bituminofus halitus u.i cum nitronantur;

pore rtLlum
8 59

ari

Sptimo:

&

in ublinn aere fermencationis, adcrtioIpiniibus collectus,

nis, auc comprelsionis ope repente acccnfus, gobi ignei rpeciem rcferat, babeacque penes e penlilcs quali Hceos, ac faltacorio mocu
horizonc parallela,
feracur, Capra falcans dicitur ; i ol.^Ionga ,
fui medio intumtfcat, Draco: fi fie rotunda, &: plana,
Trabs: fi
cylindrca ; columna: definat in mucronem,
Clypeus; teres,
Pyramis i late dilpcrJa in, 5c incerilas veluci paleas ollendic, Stipuauncupacur. O^at-o: Aurora Boreas uve lux epLcntrionalts et

ts

&

&

ful-

ELEM. PHYSCES.

i^i

fulgor illc, qui noduino tempore in Scpcentrionai caei plaga ica

nobis incerdun adparcc, ut calum iprun ea in parce ve|jr rd^re
videacur.

Hujus phaenomeni

Rccenciores

quum

poirigereu;

hiftoria

diffufa eft,

quic

apad

pasirr)

reperiatur, brevitaciscauf neceraria rolain adduco*

840 In pnnws in telluiis atniofphaera, uc cerera i^ita R^euora,,
fuam haber fedem, in eaque producicur; nam infra nubes interduna
via haec lux fuir, teftance Mayeio
deinde i ulcra acmofphaeram
::

ea foret aicirsima, adeque conrpicercmr

umtn

locis

eriam

contra expenentiaai ,. prstknin.

<^ut!fu toficingac laeptv ut in uno loco, videacur, ir. aiio p^ucis mil^
fribiis diisito non obervetur. Qpnpropter ex hatu,
vapore in;
alum e trra delacis five ex materia fulninum, ac fUlgurirm noadunnrbcn matura, ut ita dicam, de ad anineos fulguriique ef^
feCius nondun). praeparaca icem. hanc, uti. requa. metex^ra gnita,,
aequ.irari vicinii, qud;

ci

&

piover.ire

exiftiiuaaius.

Meceora lucida feu Emphacica funr. Pfir'o Iris quoc e! ar*

841
cus nrjidcolor 111 nube ronda ex oppofi folis refradione refiexioeque furmatuSa uiide vel devehit, vei naruraliter indicar pluviam,
kd fme magna aquarum eluvione nubes enim nimium gravidae ad
reledendos jcquc rcfringendos ohs radios non Tunt idoneae. toleres irais magis conpicui unt: ruber Tea paniceus^ flavus, viri
diu caeruieus, ac deniuin purpureus fe violaceus. Se hi quidem in
liide primaria ordinein memoratum obtinenc, 8> vivaciores funtj:
in fecundara vero converum, fie ut extima illius parte relucear
purpureus, deinde caeruleus &c. Qui cciam debiliores magirque dilti conl'piciunrur..

Dicitur aiitem Iris primaria, qua^ Poft duas radiorum reunam rtflexionem ad oculum pervenir, ac fere ub'
,
anpulo cJrcirer 4a gradum viderur. Secundaria vero quie poft
duas refradiones totidemque reflexiones ub ngulo circirer 52.
842.:

&

r aiiones

graduum

oculum incidir. IlJud advertendm Iridem non vide*-Soiem

nubcm roridam incermediet, ic quando ad Jucem per fenchas immiam ex ore aquam fpargis, & me--

ri,

nii

in

&

vius inter

&

di US nter SoIem,
guttas conjfti*, Irdcm confpicis, cuius alias
ctiam analf^ias in fonticuiis alientibus,
teis aranearum,
in;

cello colurobae, llbribus vel hcrbis fub Solis ortum rore confper
fiS ac dbuo (itu ocoque
afpeais habes.

Porro cur idem colores femper ec, S permanere videaneo et, quod continua aae atque aae nuDis roridae partes, leu novae identdem
guttulae eodem itu ac dipofuione prioribus ruccedanr, non ei'us ac
in ardeiite creo eadcm amma per-i
durare creditur, ob alias, & alias ignis partculas continu ucce*dentesv Sicundo Halo five corona,
vel rea eft circulus coloraxus, 8:
Commiinius fubalbicans, quandcque tamen colores liidis* ic obftunorcs referens, qui non nunquam circa SoJem, crebrjus circa
Lu^84i

tur, ex

ixam adparet;. fomatur in

nubs.roida imei alua),

&

oculum

(n,.

ELEM. REC. PHILOSOPH.

^(;x

P.

IV.

cum

plexu ad duphceir. rcFra-iioaera idneo vi ciijus radii cum ai:e feu liaea per cencruin dens,
oculum duAa aaguJum iere i} graduuoi effi:iunc.
844 Si Halo femper major, ac major addenfecur, pluviam prae
fagit, quia ienfim in imbrem nubes concre'.cunc: i a muicis,
vel
eciam ao una parte disipetur, vencos^ vel a pljribiis, vs! \x\\i ex
parte exortos indi.ac, i corus evaneicac, ferenitatem pracnunciat,
tum enim vi calons nubes difsipantur. Tertio: Paihelmmy 8 P^terjsta

&

mtieora lucida juxta Soleai,

rajirne kin

horumque

vel

Lunam

alrorun imagines exlubentia; quocies

conliicntia

t\vm Soino.iin-

&

eque e regione, ed ad lacera,

ex ob quo iaa auftruoj nubes adcurrit proxim
squasrelolvi apta,
veras lolem etiam diaphana, ex altera vero parce
inlar Ipeculi termaaca, locies luam ipii imaginem imprimic, quie
ind ad oculos noifos reflfxa nobis folem in nube reprel'entac, uc
fra verus tcrrara

ve ad boream

ive

&

ica

geiTjios iucere ScJes ignari arbicrentur.

Inuper

ficri

pocclt u:

mago Soiis .nili ratione in unan nubem imprefla aliam rurius

imagiuem in nub;."m akeram inducat, & haec rurfus in aliam >
dem de Luna curn proporcione fentiendum.
Quarco; Virgae formanrur in aere, quum vel relus nu84;
biuin tracius diveros exb'bet colores eam ob cauam, ob quam la
irfde vel corona furmantur. Qinco; ^ragj/,em, hiaium , vel fovam
adpelivmus, quando erena nodie exhalaciones urfum evetae ii\
medio quiden) deniores, reliqua parce rariores inrer alrorutn lucem
oculuiTj nohum lunt coHocatae, i enim raultae fuerinc, voraginern,
i paucio es,
longum prorenfae, foveaai, vel iacum exhiatum, i
hibenc; iquideai propter denitacem in medio minus illutrantur,
omae vero obfcurum hcec aequ viciniim,
in eadem upeifici<i
pofitum, cmper reniocius vid^iur, ac dprefsius, niciduai vtr pro*
pinqu US magifque elevatum. Haec de ubrrima materia compen-

&

&

dio. d;xilTe fufficiac.

CAPUT POSTREMUM.
Quid de
845

'^p^t antae

Plantis

dicendum

fit.

quo nomine lirpiumomne genus, quod ex

vano

ra erumpit>iitelligirui: tunccor^ora orgnica

cer-

par-

&

contium ofi^uncatum rapieinilsimroordinacarum,

juncturumadparatu contaocia, radici'c>us luis ccirae inhacTcncia, atque lucci convenientis iii orbeni euncu ac redeuntis influxu
aniiiiata. Adpararum mirabilem organicorum horum corporum perqui

five-

3ELEM. PHYSICES.

^^5

fivre,& explicuere Matpighms ltalus,& Gre^vins Anglus, Vita qucdamacciones in plantis ablolviitur fluidi vitalis per oigana lifnodo,
n orbem redeunre n'oru, quem ae
da iapientiJsin,^ dipofua jugi
therjs aeriique agiiacio, im^uifus, prelsio mediante iitrui vi elafiica efficiunr, ut ea propter rete dicantur machinac Hydraulico-Pneuma"
cicae, quae uc peniciu3 incelgantur breviculam carum Anacoroen lbdo.
Plantarum partes aliac fum fluidae , aliae folidac. Fluida
847
pars eft humor jlle vel fuccus, qui inflar fanguinis iii homine, per
verum ac ge^
olidas pJantae parces difunditur. Succum hunc,
nuinum plar.carum nucrimenturo , probabilisiai dicunt eTe partes faunas, terreas, cleofas , quae in ucco aqueo praeparacae, excum hoc fucco tanquam vehculo jn pJantcnuatae, fubadac,
tarum tocam ftru^uram ditributae circumferuncur 9 ic ut nguJac
augendse idoneum
parces, quod earum lubftantiae nutriendae,
Partes folidae organicum iparum corpus
recipere posmr.
cft ,
funt; truncus, radics, ram, folia, ores, frutus,
conlituunt
ftpcs , in lonbus
Truncus qui in arboribus caudex
herbi$
imilibus calmus, vel cul^
chyrusr in triticp,
caulis, capusj
mus, dicitur, eft vejuti corpus plantae quod ^ trra erumpens ei
fuperemmec , atque in ramos frondes &c, fe expcat. Radix eft
ca plantan pars, quae tota inra terram poita, ci adhaerecens uum
plantae aJimentum. crahit Rami quemadmodum ortus ex corpore
animalis, ita ex plantae corpore fiye trunco plerumque jnordinac^,
quandoque elegan,ci. ordine crumpunt,
quaquaverus e difun^
dunc 5 ejus proTsus naturae , cujus truncus, ex quo nacuntur, cof
tice uti ille rouniti, medullam continent in medio iifdemque vafculis, fibris nempe, ucricUlis atque tracheis componuntur* Folia dua$
pediculum nempe quo fpliun cft
praecipuc. partes coropIe(^uniur
plantae annexum,
iplum folii corpus.
848 Flores lunt vclut primas plantae partus , n s quatuor
partes dihnguntur, nempc , calix qui eft floris bais
fulcimeo'
cum: folila quae upra calicem adfurgunc a dilataco caule propagata, conftant txlignois fiftulis five ibns, cracheis queque^
f
aiul multiplici utriculorum ordine; ftamina ex im floris parte
crumpunt vana numero atque figura: conftant pednculo,
adpenfa capula, quae lignois fiftulis cracheis atque utriculis per jongum locatis integratur; flylus deraum cft ea floris pars, quae I''
lius cencrum occupans plantae femen cavitate fu recondic, c
fovet, Fruus eft ultimptn plancarum opus , cui producendo ,
perficiendo leliquae omnes partes funt deftinatae, conat autem in
Voicro atque femine, v\\\x pro fpccifico fruiuum difcriniine differt,
multiplex eft, ac diverfaeconfiftentiae, &firmita[is
fruc
tibus divetis femen ad ortum plantarum pcrtinet: de quo breviter,
84^ Seraen dicitur illud granulum feu nucleu$> ex quo v^luci
ex ovo planta progei mnate quacuoi- ia eo difltnguuncur involucra;.

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

&

JL.

ELEM.

1^4

REC PHTlOSOrH VVT.

oinriium excimui^ cczzvis dunus efi-, eo detrado d2e

occ;irrunc peiculae, Quaraai exterior caTi. ac ::rmc carcil?ginca eft, interior valde ubtis, ic ut in cxHccaco ibrrane vix ab extcrcri fejung po.rsL. Pol haec integujienra.. quae ecun-Mae vo*
car.^jr, uj ve eciam p!ure> iobi -in coiipjdarn vs?nu t cenui admodun piiucidaque raemai-anaj quac ordine quarm cft , compreher;!, coniple^uncur nurscn in qu-^dim
veiuc foula uC'inquein
bbis excavaca germen fa:Lirae p'.antae, quod nihii eft a'iuid qufn
pfa cou planta ex femins nalcnuia pambas oai;Hbs,triii.co netape, caule, radicibus ramis, dzc. abioluta ade, uHeminalis pJaaprLT.ii^

iive

l'a in gsifiine dslitcfcens, noa nifi penes partiun magauudinena

ab sdulca diferat.
;D Or.s porro ex fenine hac racione peragiturj femne ido
neo cerras commiro, ejus.
SoUs calore lenicer laxantur fibras
HicaiDranaruiTi earuT.qui meatus dilatantur, quo fie uc huior, qao

&

trra abanda, eos

paubcim

Uibeac in-illis vafi

percoi-twr

fef-

nutricius luccs i-n membra*

nis percolacs luborum fujlanciam ingreditur , ub cum fpecifico
i$
cco piaicuiae mifcecur, fcrmencelcic ac novas paces adlcikit
Kie.'uec,

apcuiquenuritioni

eficracur:

.*

dsbica racione
iojis praeparatus, radicu ae ipius germuus fubtiUrsiiFs po os fDitj
in ejus fibrillas fe infinuar, quae hoc tueco nutrica, k aada extra prorrumpiCj capiHitiuna !pargl^',*"^& ter-rae iliarun
fitamncorum ope inferitur, anla fufficienter radicc
vividior nutritii liquoris porcio in reliqua^'gern?Jnis" parcem tranunoeliens motum iplis commut^iKi ejqiu? partts irradians,
,cai: hmc evolvuncur, &. explicancur parces fucorae" planta? ,- qiiae
in germine nter ie convo.ucae complicacaequs delicelcunc tum
enitn eaedem rpae augsntur,
uo ordine in conpe(lLjm veniinc:
uc ade ex prima hac leminis evoluvions requa plantas adcrecig

&

&

&

facii

'

inteliigatur.

Corollanum.
ji

I^T^'ac adeo
I^ tur. Cert
&

planrae

fiint

quie ex femne

non generen^

pccuha'-is plaricarum diipoficio miro ordicc,

diftmdione pjrtiu.n col'ocacio, vnulae , utrici'Ii,

ad flores frufr^ ejufdem psciei producendos manifeftuin faciunc, non ex fortuiro elementorum concurf aut ex purrt
planeas eoaci. Id ipkim Malpi^h'i experimento oenditur,qui terram ex profundiore vora^ine .utan va i:a incluferat. ut fupcriorem parcem tes deUcatisimis ojd:icerec lice aeri p-uviaeque inaliis
minimis corpufculis per;
greiTus in vas paterec , non vero
tracheae

r.ercra delacisi
nitt'Ti

ca

arque ua Solis radi's cxpofuic. Reperitpoft longifsiauc planrae indiciun adparere; uc

ceinpus nuliam hrrbar.i

propcer incttkrit, quod

quum nullum

feraea vcl

anua

in

c^rA

pforufidiu'cfuta

phncac

liisiii

ftiefiti vei

geneJiii

tx

&

per arem in vas

incidere

pctuens

femine habeanr.
augrnentum plantanim quod

.,

ackinc:', C3
Numtionem
8<a
ejus
convenientis fucfi ndansisiie, eiabcrationcj de'fuiaiofte,
per orp,ana plantee jugi circulacione abolvitiij radjces tr.nu humorem adcrahunr> is rccepius per iignofas pi.mtae" ifiulas alccfidit
eo, qucd ab sitero diJacaticne,
co:huicne tracbesriim , quag
iigiiois iuljs inrcfcrpritp , uum indeindicer urgeatur , c qui
bus in cereras p^ites dilpenratiir* Circulsri- vtro ucci'm alimcnritium cccUi inipriniis, quia non mfi hac raione vidttur abol'
vi poOc pUncarpai nuiiionem; fi quidem haet fen ne^^uit , nii
lidie &: quod conv^r.kn.s pjamae _aiimerjium cft, h irutili-lecciatur,
hocque ad eas iLeim paites rcuudatur, uc idoneun nutritioni per novam depuratonefT>5&: flabojacipneiji rexldaiiindende pcet exptrientia
Maipigh US enim conice rn orbcm Tfo "avulfsque animlari portioc deprchendit, perioiis ccrticis
mbum otabilier intiimeccre
atque etiarn augeri, inferioris vei niiilum abriaule increip-^ncum,
fed gemmas duniaxat fiio tcHpore paeiuHie- Atque haec, quae
^x P. Klaus cxcerpta untdiU ufFCiar.t, ut Phj/ftcas crn Genera-

&

&

li

tum

Parciciari

Qiiod

ypremam manumimponaii^MS.

-^^

,p

jr'

cui brtas aqua, quae in \\\kQ .Kcccntiorh Vhir'

lefopbuie Etmcnts ikni bxQ\\oxdi qum porteret videnur , eum
cogitare vciinij me fi^Iis Adolecentibus crip0.
Proant in aiioluaj commotum eruditi miilorunij ]onp,qiie ampliora voloiina.
>ec taraen propterea muneri meo defuife putem, qui utilius judi

853

carcm quidqud ncgotium tironibiis facefere pofset, planum facer,

arque v.lcmeniis^ hifce Ameiicanps Juvenes ,ju-vare potius, qoj
wajoie.mole dipmacionumiipes enerare, rhiloopiia narnqe,
niedicatione & experimentis acquircnda eft^ i^.tc magni cemEodi
auicqyam in prolixiate lcuai habet.

&

o.

V3

S.

C.

S.M.ECA,

Lt'

R.

INDEX PHYSCAE.
ELEMENTORUM RECENTIORIS
PHILOSOPHIAE

PARS
ELEMENTA

IV.

PHYSICES.

Prolegomena.
'pxE

* 1-

^. III.

Phyfica, Cjufquc
Utilitas Phyficac

fcopo

Pag. x

De Peipatcticorucn Phyfica

4*
.

Ly

*. II.

^.

IV. De Studio Gcoinettiae

V. Audorcs quos fcquemur
VI. De Rcgulis philofophandi

5.

VIL

Pbyficcs

__

8.

divifio.

PHYSICES PARS

ATQUE

ibid>
ibid.-

I.

DE NATURA

PRINCIPIIS CORPORUM.
DissERTATio 1. De Corpore pbyfico genera*
tim fumpro.
Cap. L De Natura corporis. Philofophoran
opiniones cxponuntur , & refutantur

Cap.

II.

o.

^
objcftionibus
1
Scntentia noftra expontur,& probatur-i

Saiisfit

1.

j.

obicdionibus
ibid.
Dissertatio II. De Piincipiis corporis naturalis.
Cap. I. Notioncs genrales principiorum
15.
Cap. II. Exponitur fyftema metaphyficum Pcri.
pateticorom
17.
Cap. III. Qaambrcvifsime exponicor, & refutaSatisfit

tux fyftema Lcibnitzii

-

18.

C.

Cap, V. Praemtturntur axmata ad coifijtinda, vel ftabilienda fyftemata prorfus necefsaria - 19,
Cap. V. Reftatur fyftcma mctaphyficum Pcri*
paccticofum
ao#

Cap.

VL Syftemata

ftatur

Artificiofa.

Expanitur,

Atomiftarum yftema

Cap. VIL Exponitar Cartcfii fycma,

tur

*-^-^

Adpendiculus.

adcingitur

6c

&

re-

22.
refuta2

'

Syftema Nevvtonianum Icvtcr

-^

24..

Cap. VIII Syftemata ^Phyica Elementa ria,feu

&

cnibilia,

Chymicum

yftema

26^

Cap. IX, Exponitur noftra de principis corp^

lum

>

intcrnis doftrina

2S.

Cap. X. Ineludabilibus argumeotis ex Tofca dcfumpcis excluduQtur e Philobphue albo formac

abftatitiales, quac fint entirates abfoutae prout
.32.
Peripatcticis communiter propugnantur
Pcripatcticorum argumenta folvuntur
Argumenta contra fecundamconclufiooem

-46.

Cap. XI. De principiis fccundariis, eu

libus

'

Solvuntur argumenta

54.^

36.

fcnfibi-

45,

DissERTATio III. De proprietatibus corpocum.

Cap. I. De Corpotis magnitudine. Oftenditur
in quonam formalitcc magnitudo corpotis pofita fit
so.\
Cap. II. De Figura, & fitu corporum
51.J
Cap. lL De divifibilitate corporum
57.
^

De Corporum poroitate
.Argumenta folvuntur
Cap. V. De Transpirationc corporumArgumenta folvuntur
Cap. IV.

61*
64.

-^

6$.^

69,1

Cap. VI. DeRarefalionc, &condenfatione cor-

pOTum

'

70.
72.

Argumenta folvuntur
PssERTATio IV* Aliac corporum propricutcs

brevi


brvter cxDonuntar,

&

prncipalif phaendi
cxpIi:aotur.
feraiencarionc corporum
74.

mcaa quomclan- m

Cap. I. De
Cap. l. De Tcnipore
Cap. IIL Oftendirur qad
Ar:Z,uaicnta folvuntur
Cap. iv^ De Vacuo
Argumenta folvuntur

-S.
fie

corporum locus

MOTa

PKYSICES PARS ALTERA DE

DissERTATro
Cap.

Cap^

I.

Aitur de

I.

intil local

Sa,

33.
85.
88.

corporum.

De Motas natura cobiter de Quiete

91^
De Proprictatibus motus, deque illius
,

II.

divifionibs

..

"

p3,

Regulae Vrlocitatum
9S.
Rcgulac pro quanricae motuum
ibid.
Cap. II. De Naiurac Jegibus Nevvtonianis
99
Cap, IV^ De Motuan legibus, quaein corporum
-.

locum habcnt
104.
Lcgcs raorus in coilifione corporum elacc*
. ^^lojv
X' expcrtiom
Legcs motus in collifionc corporum elafticocollificne

Tum

107.

Cap. V. De Motu rcflexo, cjurque legibus

110.
Cap. VI. De Motu refracto, cjuquc Icgibas
11 1^'
DissERTATfo I. Statica, Ci\c c patticuUribus quibu-am motibus corporum folidorum. j'j
Cap. 1. Pracvic notioncs proponuntur
^ll|^
Cap. IL De Principis, five iegibus fundamcn>

tlibu5,

De
De

(Se

ialrumcntis Staticac

Ii7*)

ii9

Libr^i ^^

Statra

DisssRTATio

izoj^

III.

doclrina
De V"de

Mechanica,

fivc

dc Macbns
..

'-

De Axe psntrochio
Dc Trociiica,
.

2i,i

122
iz?

_r L^_"^ 1^4*^
'

De


"""-"^'^

De Paticrntio
De Plano incnato
De Cochlea
De Cuneo

'"

""

'

'

25*

126.
12712S.
129.

-^

in Dodrinaiii de Machinis
DissEiiTATio IV, HYDRosTATiCA^Pnacipia Hy^--- 1 3 4droftancac

prefsione
fluidonim
Leges de
13 5
De fluidorum cum folidia immcrfis acqmh-
14^
brii ratione
Leges de mota libratorio olidorura fluidis

Animadverio

-i;-

immcrforum

PHYSICES PARS
feu de

Cap.
-tis

1.

III.

ibid,

ELECTllOLOGIA,

- ^
14.5.'
Vututc Eicdrica
De NocioBbu3 ad quacftionem virtu-

I43.

ElcftEicae praeambiilis

Cap.
Cap.

De Praecipus expcrimcntis clcftricis- i*i-4

i4^
IlL De Caufis eleftricae virtutis

l.

ibid.
5ententia Philofophorom Antiquiorum
i47
Scntentia Cariefii
.
Sentencia Honoraii Fabri
14^.
149.
Sententia D. DuFay
Sententia D* de Molieres*
ibid.
Scntentia D. Jaabert-150.
Sententia D. Franklia
151.
Scntentia D. Nollet
ibid.
Scntentia CL Paulian, qoae & noftra sil:
152.
Soivuntur argumenta, cm Cl, Noilcroj
tm ab alus oppoita contra Scntentiam nof-

-^

'^'

tram
1 5 5I
Cap. IV. Dubia aliqua cicca Eledricitatem
quambrevifsime cxplicantur
1 59,
Cap. V. De Tonitr proat Elcdricitati conjicxo

-^

Solvuntur arg^iunenta

ll.

ibid

C^p^ YL De Tcuac^otibus prout $,b Elcdiciure

tate pendefttibiu

164.

SolvLintur argumenta
.166
Cap. VII. De Fluiditate corporum prout Elcc*
tficitati

connexa

lg.
109.

argumenta

Svilvantur

PHYSICESPARSIV, DE QUALITATIBUS
CORPORUM.
DissERTATio

I.

De

Phyfica natura qualitatis

fenfibilis.

I7i,
Cap. I. Notioncs neccfsartac pracmittuntur
Objedioncs diluuntur
X73,
Cap. II. Stabilitur Phyfica natura qualitatis fen>

fibilis'

177.

178.
DrssERTATio II. Dc qualitatibus Tal:ilibus
-
ibid.
Cap. I. De Calore
Solvuntur argumenta
181,
Cap. II. Dc Frigore
.-.-,x84..
Cap. III. Dc Caloris & Frigoris criterio, & obitcr de criterio humiditatis & ficcitatis, nccnon
xSS
dc Barmetro gravitatis acfis criterio
Dissertato IIi. Dc qaalitatibus olfadilibus ,

& audibilibus.

guftabiiibus,

Cap. I. j In quonam confiftat odor corporum^-tpo.

Cap. II. ^ In quonam coniftat faporcorporum>-i95.
Cap. III. De Son, & ejus praccipuis adfeliolijbus

Solvuntur argumenta
Dissertato IV. De Qualitatibus

194193,

vifibilibus,

Cve de Luce & ejus proprictatibus.

Cap. 1. Lucs tm prirairivac, qum detivati2oe;
vae natura inquiritur
^205,
Solvuntur argumenta
Cap. II. De Luminis rcficxione & refrationc~ 509,
Cap. III. Nonnulla ad Opticana, Catoptricam ,
Diotripcam pedantia quambrevisime cxponuntur
^^l*
'

'

&

'

DrssBRTAfio V. Dequalitatibus incnfibilibus.

Cap. I. De Sympatha^ Antipathia, Idioyncra-

214,
Antipcriftafi.-
Medicanicntorumj
VcncCap. L De Viribus
217.
noram, & Akxipharmacorum
221
Solvuntur argumenta

fia,

&

.*_

PHYSICES PARS V. ET POSTREMA

DE MUNDI COMOSITIONE, DE MUNDO
ELEMENJ ARI, ET COKPORIBS TERRESTRIBS, DE METEORIS, ET PLANTIS.

DissERTATio L De Mundi compofitionc.

Cap. .Summaria de adpeftabilis fphcrac mun
222,
danac compagc dodrina proponitur
Cap. II. De trJpliciSphcrac poitionc
^227.
Cap.in, Mndi fyfteii^ata ftridlim cxponuntur 32S.
- 230.
Cap IV. Ccnura fyftematum mundi
Adpendix. Quid de Aftrorum influxu fentieo-

dom
Cap.
Cap.

__-

fic^

Dis>,ERTATio
I.

II.

I.

De Natura Terrae
De figura, tu & magnitudinc

terraquci

De nonnuis corpotibus
primm de petnficationibus

Cap.
ac

III.

233,

De Terra elemcntari.

237
globi

238.

tcrrcftribus,
24.1.

Cap. IV. \ Qiid de magncts vi fenticndum fit ) 242.

DissERTATio 111. De Aquae elemento.
Cap. L De naturaaquac
250.
Cap. II. De Fontibus, Pluminibas, ac ccteris
aqais

251.

Dissertatio IV. De clements Acrs, & Ignis,

atque corporibus fublmibus>feu meteoris, ncc

non de pUntis.
Cap. L De natura aris
254.
Cap. l. De natura Ignis
257.
Cap. III. De metcoris in univerfum
258.
Cap. Poftremum. Quid de planis dicendum \ z6z.

c7. 11

c^

13

^IV
E

./

''^

21

QjiqSjo
T

'

p^^^^

mx
D

c
\"""E

c3^.5S'
Qji(7-^7

Elcm. Fh
fhvj
(X,

^^

i5

9^

^lv
iq
o/zi

._

c:^2o

c%.2^

k.

v'

-~^~^

l^

^'

S^^

[JahUl.

^'J^b

IV

^.RBAAC.T

%^

^i^y

e:^ VI
B

^r^

eS^^

/Q5

|37M'2&0

V.