:

Georgij Handllbij

in

Matthioli effigiem.

$ Mensyut Corpus,depingi

fojfet,

lm&go

Vna Diofccridts.aS^klattbioh^foret.

PETRI ANDREAE
MATTHIOLI MEDICI
Senenfis Commcntarii,
IN
LIB.

PRIMVM PEDACII DIOSCORIDIS

Prsefatio Diofcoridis.

ANAZARBEI, DE MEDICA MATERIA.

V a n qjy a m, amicifsime Aree,cornplures non ueterum modo,fed recentiorum

quoque,de medicamcntorum compofitionc,uitibus,atquc probatione fcripfe runtmobis tamen nec uanum, nec a ratione abhorrentem impctum animiad
hocopusincefsifIe,tibioftenderetentabimus.proptercaqu6deorumnonnulliabrolutumnihiledJderunt,alijpIurima,vte-<narrarioneacceperant,fcnpris

Siquidem Bithynus IoIas,& FIeradidesTarentinus,omifIa pror herbarum traclatione,rem ipfam paucis perftrinxerunt.neque vero omnes iliide metallicis quicquamrebus, autodoramentismenioria? prodidcrtmt. Crateuas autem herbarius, & Andreas medicus,qui caeteris diligentius hac in parte uerfati uidentur radices multas apprime utiles,herbasque aliquas haudquaquam adnotatas reliquerunt. Veruntameti prifcorum fubfcribere oportet fententijs : quos,etfi pauca ipfis referantur accepta,m agnam tamen impendiflediligentiam conftat. Iunioribus minus affentiendum e quibus eft Iulius Baflus , & Nicerattis, Pettonius Niger,& Diodotus, Afclepiadae omnes, qui medicinalem materiam uernacuiam , cogni50 tamque uulgo, dignam cenfuerunt, qua* ab ipfis iiteris cxa&e mandaretur: & ut medicamentorum uires,probationesquecurfimcomplexi,ficnullo expcrimento eorum effeclus colligentes,inaoiuerd reddendarum caufarum ftudio uerba fundentes,alia interdum pro alijs fcriptitando,t rcm in aceruum, congeriemquecontrouerfiarumextulerunt.Siquidemquiintereosegregius habeturNiger,euphorbium nafcentis jn Italia chamelaxe fuccum effe contendit androfemonque eandem herbam cum hy peric o efle quinetiam aloen in Iudaea foflilem nafci & pleraque his firnilia fal so exponit , qua? prorlusueritatirefragantur.Quibusconiecliuracolligipoteft, ea non oculata i!dc,fednarrationepotius
tradidcrunt.
fus
:

&

ab alijs accepitTe. Inordinepmereaijdem ipfi aberrarunt,partimeorumdifcrepantes,nuIlaque cognatione coniun&as uires collidentes partim perelementa literarum fcripta in ordinem digercntes , quo facilius memoria? mandarentur, genera & eorum effe&us a fua cognatione difiungentes. Nos ue:

40 r6abineunre,utitadicam,iuuenta,iugidefiderio cognofcenda: materia? allecli, multis regionibus peragratis ( nec enim nefcis nos militarem uitam exegifle) tuo hortatu commentationem in fex libros contulimus. Quod opus tibi dicamus, Aree, animi gratitudine obfequentes , ob eum quo nos profequeris affe<5tum.

Etenimnaturacuminomneseruditioneexcukos,tumuer6ineos,quibus cum
in

tibi

nos etiam aliquanro pcculiarius.Enimuerononparuumprasbettusprobitatisargumentum , optimi uiri Licinij Bafsi fingularis erga te amicitia quam una nobifcum degentes nouimus,ciim mutuam inter uos beneuolcntiam atmu lationedignamintueremur.Admonitumautemteuelim,eosquequiinhofcecommentarios incidcnr, ne in uerbis facultatem noftram seftimetis, fed potius adhibitam rebus cum peritia curam.Erenim plurimauifuipfiexadiffimecognouimus quxdam ctiamexea,dequainter omnesconuentt.hiftoria, 50 percundationequererumapudfingulosuernacularum,diligenter accepimus. Dabimus igitur operam,utdifferentiab alijs ordine tradito , genera fingularum medicinarum, uiresquc defcribantur. Quod autem necefTaria fit medicamentorum doetrina, nemo eft ferme qui ignoret quod ea & toti ar: : :

eiufdemartis necefsitudo intercedit, pronus ad amicitiam efleibles,

.,

ticoniun6tafit,uniucrfisqueeius partibus efficax adminiftretauxilium.

Quareper medicamentorum

compofitiones, atque mifturas,& faftain morbispericula extendi ,& incrementum capeflere poteft, plurimum conferentefingulorum medicaminum cognitione. Quinetiam vernaculam , familiaremquc

materiam complectemur, ut perf edta fit, quas a nobis relinquetur , doctrina Veriim in primis curam impendere oportet, ut fuis temponbus fingula & demetantur , & recondantur. certe pro horum ratione, medicamenta aut ualent uirtbus, aut euanidonulloque munere funguntur. Serena igitur cadi conftitutione demetenda funt. magni fiquidem refert inter colligendum,fi uel fqualores , uel imbres infe.

60

fti fint:

quemadmodum fi loca, in qutbus prodeunt, cliuofa, & uentis expofira fint,& perflata

frigida-

que&aquiscarentia:inhisenimlocisuireseorum longe ualidiores intelliguntur. Contra, qua? in campeftribus, riguis,& opacis, CKterisque locis a uento filentibus enafcuntur , plerunque degcnerat,
.

&minus

And. Matthioli comm.

multoque magis, fi nonfuo tempore, nec opportune col!igantur,aut fi per im Neque ignorandum, haec frpe, pro peculiari loci natura,autanni clcmentia, maturius,aut ferius adolefcere. nonnulla propria ui hyeme florent, & folia pariunt: qucedam bis anno florifera. Quare cui in animo eft horum peritiam aflequi, neceffe eft eii pri ma germinatione folo emergentibusadultis,&fenefcetibus adeffe.Nam quipullulanti herbsduntaxat adftiterit,adultam cogno fcere non poteft: neque qui adultam tantum infpexerit, nuper erumpentem nofcet. Quo fit,ut propter mutatam foliorum faciem, cauliumproceritates, florum feminisque magnitudincm , & id genus alias peculiares notas,nonnul!i,qui olim has rerum uarietates non perfpcxeriit, magno in errore uerfentur. Quae caufaetiamnonnullis fcriptoribus impofuit, qui herbas quafdam, uerbi gratia,gramen, quinque folium, & tufsilaginem emittere florem, fru&um, & caulem negant. Ergo qui fepius ad uifcndas her- * bas,& earum natales fe contulerit, earum cognitionem maxime confequetur. Scire etiamnum conuenit, fola ex herbaceis medicaminibus ueratri genera, nigrum, inquam,& candidum,multis edurareannis: reliqua a trimatu inutilia. Quas uero fruticofa funtjhcut ftcechas, triffago, polium, abrotonum, feriphum, abfinthium, hyflopum, &alia id genus femine praegnantia demetantur. Flores quoque antea, quamfponte fua decidant. Fruclus autem, ut maturi decerpantur, necefle eft: & femina,ubi ficcari ccefierint, priufquam defluant. Herbarum fuccus, & foliorum elici debet,gcrminantibus tumprimum cau iculis. Lac, & lacryma? excipiantur, incifb per fummum adolefcentiae uigorem caulc. Radices,& jicma
:

& minus uiribus ualent

becillitatem intabuerint.

"imenta, corticesve ut recondantur, eximere conuenit,

cum herba? fuis folijs

exuuntur. ficcantuf etiam

,

"expurgatce inibi, locis afperginem

non redolentibus fed qux luto, aut puluere funt obfita? aquajrlui debenp.Flores, & omnia3 quse iucundum odorem efflant, arculistiliaceis, nullofitu obduclis, reponan 20
:

tur. Nonnunquam charta, aut folijs femina, ut perennent, apte inuoluuntur. Liqtridis mcdicaminibus dcnfior matcria, argentea, uitrca, aut cornea conuenit. Fidilis etiam, fi modo rara non fit,accommoda

"quae aceto , pice liquida , aut cedria

omnibus ijs tur &lignea, prcefertim e buxo: fed afnea uafa ocularijs medicamentis Jiquidisque , medullas ftagneis uafis recondi componuntur. Adipem autem,
:

&

&

conuenit.

COMMENTARIVS MATTHIOLI.
Kantvm
beus
in

oporteat Medicos omnes

qui legitimum in arte nomenfibi compararc Jludent

fimplicium quorumcunq; medicamcntorum, qu<e medicins ufui competunt, cognitioncm, acfa

cultatemfenfibus exatld confiqui,non

modb hac

pr<efatione declarat Dwjcorides

^Ana%ar-

hac materia

cceteris facilc

princeps ; fed id quoq; pofl Diofcoridem admirabili dottrinx

pluribus in locis memoru prodidit grauiffxmus auttor Calenus: qui hac in repr<e c&teris Dio -

fcoridemfecutus (ut cius luculentijfima monumenta pafiim attejlantur) inftmplicium medi-

camentorum

uiribus, ac faculiatib.indagandis, relicla(hoc etiam tpjefatetur) Diofcoridi hi,

fioriarumpalma, omnes , qui in hac materia fcripferunt

longe

admodum fuperauit. Quippe

dici

tanta animi propenfione obletlationeq; cognofcendorum fimplicium captus fuit(fciebat enim nonpoffe ritt fe
fine Galeni nauiga
tioues, ut legi-

medicum
medi

eorum

fcientia) ut nullo

magni laboris metu, nullis periculis deterritm,in Lemnum, Cyprum , Syriam nauigauerit,atq;

alias plurimas peragrauerit regiones, ea

demum caufa, ut qu<e legitima &fyncera, qu<eq; Jfuria

xii.de medic. comp.pergenera itafcriptum

& adidterata
reliquit.
,

effent

cam enta,

certb dignofcerepojjet. Quapropter lib.

Hinc enim puto

bis
,

40

reTliroplicia!"

bon<e indolis iuuenes incitatum iri, ut

medicamentorum materiam cognojcant, ipfimet

injpicientcs

non femel aut

fed

frequenter: quoniam ftnfibilium rerum cognitio fedula inffeclione perficitur. cuius rei euidentiffimum eji indicium, qubdge-

miniper omniafimiles

ejfe

nobis uideantur^ dijferentes autem

ijs,

qui ipfos mfficere confueuerunt. Itaq;

herbarum

fiuti-

cmi,& arbormn materiam,priufqudm e terra eximantur,conte?nplaripulcherrimum e(l, dumfruclus uidelicet futuri funt, dum eduntur, dum augefcunt, & dum uigent. Hac fiquidem continua eorumjpeculatto docebit te , quando potifiimum ipfos
commodi decerpas, ac inficci<s domunculis repofitos cuflodias. Vos ergo admoneo, amici
artis operapulchre' obire uolueritis.T^ouiflisenim,
,

ut in hoc quoq; mefequamini ,fl

quomodo ex omni natione praflantifsima quotannis mihi ajferantur me dicamenta, eo qubdperditi iUi omnigenarum rerum coemptores(Crxci pa)7f07nJXctc uocant)uari;s modis ea contaminant.
illa

Medicamenta
aiiu!

pr<e[Uteratforfan non hosfolum,fed multb magis etiam mcrcatores, qui

] )er

aduehunt, incufare, atq; his multb magis ipfos

cer3bantur

euam Galeiu
tempore.

y ar i os%
.

;> cwz

-'

(iquidan

ommumpnmi in eis dolum exercent. Qjtijquis igitur auxilwrumundiq;

nihilminus eos, qui radicum hquores, fuccos, fruclus, flores, ' ....',, ., r
. .
.

lermina ex montibus &*

in
;

urbes conferunt

.-

5o

copiam vabere uolet ,omnifjnateri<s

flirpium,animalium,

& mstallorum
<#

tum aliorum terreflrium corporum,

qit<eadmedicin<e

ufum ducimus

cxpertus

cjlo

notha cognofcat. T^fi enim hoc modo injiruclus ad pr<efentis operis prtsfidia ueniat , uerbotenus quidem medendi mcthodumfciet , opus ucro nullum ipja dignum perficiet. Etprimo de antidotis : Medicus autem ( inquit )

ut ex eis<& exacla

omnii:mflirpium,fifieripQtcfl,pcritiamhabeat,confido

:fin

minusplunumfaltem

quibus fiequentcr utimur.

Earnm

generaquijquistoto
locis

cttatis

tllarum decurjunouerit ,multisin partibus orbis

,

tenarum repenet ,ut egoin ltaliamultisin

inuenhqu<e ncc quando pullidant

.

nec quando crefcunt, noucrunt

tfli,

quificcas ftirpes tantummodo cognojcunt. H<ec

Calenus

Ex quibus fatis

medicis omnibus perjpicuum efl,nonpojJe quenqitamfine certa fimplicium mcdicamentorum co-

Sine firapliciu gnitione, nec

morbis ratione medcri, neque artem recia methodo exercere, ncc nififortuna quadam,ucl naturx ipfius roboeis

firmedendi
ratio.

n ^osfar.ar-e. 'i^cque enim ullopaclo

bi dejerri exifiirnant) qui compofitis

adjiipulandum cenfeo

ut medicorum pleriquefaciunt,

& ijfepe

qui primajfi-

60

tantum ojjicinarum medwamentis , ipfisq; admodum mdgaribus contentifunt. ISlam

in

cimfatis fibi fore perfuadeant , fcire Diacatholicum omnes

uniuerfum hnmores detjcere

Deietlorium cfucco rofarum

fiauam

In Lib.
%are ;ficuti ,qu Lucidanuncupant ,oculis

pnmum Diofcoridis
& Catapotia ex cruleo atram bilem
,
,

jlauam bilem , Diacnicumpituitam , Diafenam ,

Coccia caput

& cerebrum expur,

,& qti ex bermodatlylis dicuntur ,ac qu

qmbus conflmtur,

Fwtida uocantur, arthriticis ef-

fe peridonea, nibil ultra requirunt: quin potiusficire negligunt

ijs es. infint uires,

cquibus ea fimplicibus componantur medicamenta

legitima fint anfpuria ,fiynctra

& an

quxfuis nominibus pollicentur. anfimplicia,

an adul-

terata, recentia an exoleta,ficca an humore, uelfitucorrupta, anfuo tempore,

& opportime decerpta ,foleficcata an um-

7{eque unquarn animaduertunt qubd deietlorifs medicaOfficinarum , mentis,qutwfiroiio parantur adbilem deijciendam , fiepe Scammoniumlafle tithymalorum , acpityufia adulteratum, lp(us. r,ugnogxoxum detrimtMtQJmmificent. Iisuerb,qupituitamducunt,fiepelegitimiTurpeti loco, modb pityufie,modb
bra,anigne,utfpiusintemporisangu[iiaofficinisfierifiolet.

tbapfii,modd poniradicumcorticesmiponunt .quimpofiorummangonio ita

Turpetum

refierunt, ut

non feplafiario,

rurn modb,fied etiam medicorum quorumcunque qui rem plantariamprofitcntur oculosjpenumcro fiallant
fiu,

&

nififiraus

legitimi Turpetificrutinio,

& coUatione deprehendatur

fit,

gw

in Catapotijs deinde , qu cxhermodatlyiis uocant, ephe

merum

Colchicum legitimibermodatlyli uice, in Fcetidis uerb cicuufcmen pro agrefiis rut femincquorum utrunque morijs

tifiernmefimedicamentum^onmesinijaunt.^iddeprterhc, qubdfepenumero medicamenta cx

nunt, qu tate exolcta, nibil uiribus pmflant. quo

fimplicibus
etfi

compo-

utpenitus euanida, ac inualida reperiantur.

Qupd

quandoque

malitia , acpropria artificum impofiura fiat ; id tamen plerunque accidit , ex ipfiorum tum incuria, tum etiam imperitia. nampauci,ud potius nulli habentur pharmacopok (eosfiemperexcipio , qui fimplicium bifiorias ampkxantur ) quijuppofithijs

2G

,ipfisq;innumerisnonutantur [implicibus. 7{anque afiaro utuntur pro bacchare,urbana Loto pro fiertula Campana,coluteaprofima,acoro odoraticalamiuice,cypero pro galanga,hieracio pro fioncho, Jpondylio proacantbo, chondril- rantu. lapro cicho) io , agrefii latluca pro intubo , ophiofcorodopro ficordw > quibufidam arborum lacrymis pro fiuccino , tbapfia
,

Officinanim
IS ""

pro turpeto

picc pro piffajpbalto

refinalarigna proabicgna

& legitimaterebinthina
,

quibufidam radicibuspro meotpeucedano-,

&

cofio.

uJurpant.i{bodium oleafirum pro agallocho

, ojfia

& carnem bumanam pro mumia

)

Ud Imc laccam ex brafilio & cocco infetlorio confeclam

pbyllitide

pro ajpleno,

obficuris

pro cancamo

macim pro macere , chartampro pa-

pyro , creffinum (fic enim uulgb uocant aculeatam quandam plantam

pro oxyacantba , conuoluulum ,fiue Uitemfimila,

cm pro lignfiro, agrefiium prunorumfuccum pro acacia ,fiuccum ucrb baccarnm liguflri
c Zl Y0 gammaris , ranunculum pro coronopo ffaponariam uulgo ditlampro flruthio
liant
,

& periclymeni pro lycio, canofifi-

carduum , quem beneditlum nomi-

pariterq;

chamdeonem album pro leucacantha , partheniumpro artemifia , cotulam ficetidam appellatam pro parnominantur ) profiatyrio , polium pro cbampity. Cadmia prsttrea
,

thenio, canistcfikulos (fic enim radices qu^dam

cinisfiere

omnibus pompbolygem genuina mentitur

rugo risflorem , ris fijuama fiomomatis

quod chalybem diclum

,

putamus ) fiquamam ,fiandyx minium, terra qudam mangoni%ataJphragidem lemniam ,fialnurum nitrum

& apbroni,

trum. ^ilia denique plura, ac diuerfia fimplicia medicamentafimt

illiusuicenuUapenitusrationeindiJfierenterfiubijciuntur
,

qu ubique locorum apud uarias nationes

huius

uel

ubi tumprauum ^tum Jpurium Jibi iandiu uendicant ujum.qua

t

neuerbofiusrembancprofequiuideamur,filentioprtermittenda cenfitmus. Hcautempluribus inlocis non eucnircnt

fi medici omnesueram
,

berent. Quippe materi huius peritiam affecuti ,

& exquifitamfimplicium remm doclrinam confiequerentur & errorum cognitionem

nacli
,

quam maximi ,

&

iure confequi de-

nefeplafiarij in eiufimodi uerfiarctuur er,

roribus obfiarent

neque eis uUa unquam medicamenta conficipcrmitterent , nifi(ibipriusperfpeclis,cognitis

ac probatis

fimplicibus i qua in ipfis componendis expetuntur.

ie confiequantur.

Dent itaque iam operam imperiti , ut huiiifice materk cognitionem exacjr

;'-

quandoquidem artifici nihil quidem execrabilius, ac turpius efifepotefi , quamfiu artis fubicclum ,

flrumentaignorare. Quodfane unicuique medicoufiu euenire comperimus,quinonmodbalienis utitur mifturis , fiednec

fimpliciaquidem , nec eorumfacultates nouit . Troindeficite a Galeno ditlum e(l lib.vu.&

vm.de compofit.medic.ficun,

4 dum locos , qubd non poterit is

lijfimo ,

ex quo ordine eiufdem gcneris medicamentorum compofitum fit

,

cognoficere

num ex mollibro-

an uehementijfimo , aut medio

aut alio aliquo inter hunc

&

alios intermedio , qui fingulorum fimplicium pote-

flatem exacle antea non perceperit.

Veruntamennemomhacmateriafiepcritumcuadere confidat afiidua tanttim

Simplicium pe
ritia

rumJeBione ,
ceptore in
rtjs

etfi

eos quidem grauiffimi confcripfirint auclqres, nififzpmsaduifiendasftirpesfie contulerit

digiti

,&

qubd apr,

n
J"

berbanim agnitione diu exercitato ,

demonflrationepriusfuerit doBus, ac oculorumfenfiu ,guftatuq;

ua-

eyi

hbrorum le

anni temporibus omnia bc diligenter

omni exparte perpendant. id enim, cum maxime perpendiffiet Calenus ( utfixti

pofifiem

ftione.

libri

defimplicium med.facuLpmfatione l&gitur) inquit. Equidem non

non accufiare

&

iUos quoqn qui primi herba-

"
1

^kiipx'

rumformasfcriptisdocerefuntconati,cummeliusexifitimemabipfoprceptoreoculis
exlibrisprodeuntgubernatores.

dificere,

acnon

adfimilariijs

qui parumconfc

rumq;,fed

&

namfic& uerior, manifiefiior effiet dotlrina, non herbarum modb , &fiuticum , arboaliorum omnium medicaminum. Verim enimuerofi omnino libris e(i opus , quis adeb mifier efi , ut prteritk
T^igri3 Heraclidis 3 Crateu
,

&

^ "'
_
.

5o

ficriptis Diofcoridis,

cosfcribentis incantationes, transfiormattones

& decanbrum

& aliorum innumerorum, qui

,

in arte ipfia confenucrunt, lib ros grammati-

com men dec

'" p a

demoniorumq; berbas

fiacras perfierat ?

Et libro primo de Galenus.

.

alimentorumfiacultatibus ; Optima inquit ) iUa doblrina efi, qu uiua uoce traditur. neq\ enim quifiquam ex libro naucle( rus, aut alterius artis artifiex euadit. In hoc nanq; comparatifunt libri, ut nobisfint eorum , qu ante didicimus , monu -

^p"^

menta, non ut rudes& ignari per iUos doBrimmperfetlamafiJequamur. Qubdfi quifint

lintq;
ijs,

non llbns CQm " qmprceptoribus careant , ue- ex

ptoribus,
,

qti luculente", ac copiose' fiunt ficripta ( qui nobis ficribendi

mos efi )

diligenter incumbere

magnum iffiuUum cain

fient,prfertimfi eadem relegere identidem non grauentur. Et primo deantidotis: Qubdfi nullo (ait ) monftrante ex libri

alicuim lettionc , qualesfiunt commentarij Heraclidis, Crateu, Diofcoridis, aliorumq; quorundam

fimplicium rnedicami
,

mm cognitionemperuenire aliquisuelit,longd maiore

ac uitia difudicare fiiat.

ipfi

opus

efl

infpeclione

ut exaiti fingularum medicinarum uirtutes

mp oftores
c s

J^am quifimplices medicinas diuendunt , tam callidi iUarum quafidam concinnant adulterantq;, ut
Quare idem Galenuslib.ix. defimpl.
lycio Indico.

quandoque le
ccl "

60

etiam exercitatiffimosin eis decipiant.

fcriptumreliquit
ftbragide >
.

medic.fiacultatibusin dipbrygis mcntione ita

p^' B

^dijciamhuicqut deiUo habetur,fiermoni ,rcmnonmodb de diphryge ficituutilem fjed grdeLemnia

& pompbolyge, & opobalfiamo, &

T^am etiammm adoleficens didici bc

,

ita prparare , ut d ttc-

JL

risnatitiifiq',

4
fed

AtidL Matthioli
alijsfimilibus. Itaq; in

Comm.
curiofiffimus
,

ris tiatiuhqinibil differrt uiderentur.

Erat autem quime doccbatingentimercede, homo

,

nonin

his

tantthm

&

Lemmimfm Ciprurn

in

TuUflinam Syriam eo ftudio nauigaui , ut medicamentorum iftorum

id

euiusq;multamcopiam,qu<einomnemuitammcam,fathforet,reponerem. Sed&Lycium Indicumcum aloe Indtca

temporis

commodum accipere contigit, cum d VaUflina iter refletlercm :citm perfuajum haberem , eo qnbd d
:

cameiis curii

totafarcina aduetlim effet,proculdubio idejfe Indicum

pte> ea

qubdq; adulteratum baud nofci ab

ijs ,

qui portaffent ,po(jet, pro-

qubd materia , ex qua id praparatur,

illis

in

locishaud nafceretur. Torrbfatius uifitm

efl

mihi iUegitimorum compo-

ptiones
e(i

haudquaquam adfcribere ,utpote cum bomines fcelerati in lucro ponant talia

pojfe difcere.

J^ec enimncccjfarium
difcernenda confe-

cum uerorum ac germanorum notvs ac indicijs, adulterandorum nojje compofitiones, ciim nihii ad ea

vant:imb optem,fi queam,qii dmaioribusmeperperam conficiendorumatq;aduiterandorum medicaminum prodit<efunt

compofitiones,omnesprorfumdelereatque extirpare. batlenus Caienus. Excuius ucrbhmanifefli percipipotcfl,cx libris duntaxat non pojfe infimplicium agnitione peritum fieri quenqmm, etidm fi in ipfis flirpium imagines uirentibusperfimiles omni exquifito artificiofuerint adietl<e
vit
.

IO

Siquidemfut hac

m pr<tfatione fcribit Diofcorides , & iocis

iam

citatis ajfe-

Galenus) qui inflirpium bijloria periliffimus euadere cupit,illum quidem uiuaA omnium plantas non femel tantitm ,fed

diuerfis anni temporibua infpicere oportet.

Stirpes foba

Quandoquidem ptant<eipf<sfotia alids exbibentxchmprimagerminatione cmertamen pofl ternpus huic platanit

S unt > a
iUi

s Cliin

adolcfcunt,& caulem edimt,atids ubifiores ernmpunt,& alids ubificccfccntes maturum gcflantfcmen. Viqu<e

immutantes.

dcmus enim aperti populum nigram, ficuti ricinum, per initia folia explicare rotunda,
qu

uerb triangularificlione laciniata uifuntur . Sed contrd bedersc euenit . quippe huicprima flatim iuuenta triquetra folia
uetufliora

infitnt,

citm uerb adoleuit, in truc<e

iamfa tla quadantenus rotundantur . SifymbnJ aquaticifolium ciimprimum erumpit , rotundum efi, naflurtio foiia primo exortu circinata, ac circunquaque apij modum laciniatur Lcpidio ,
.

&

feremodo laciniataemergunt : at cum pubefcunt ,prdonga

olcaceis fimilia

euadunt.

Quo etiammodo

bortenfe noflrum

uulgb petrofelinum uocatum cumfuis luderc cernimus . Latbyris amygdalinh foliis caulem ueflit , qu<e in cacumine ita priorhform<e obiiuifcuntur,ut in ariJiolochU, aut beder<efoiia degtnerent.TsJoutllus acanthus folio latluc<e longiore uirefcit eru
t<e incifuris diuifo:

atfenior effetJus qiaedam circa totum cautemfotia promit

tam crcbra,acuta,implicita,

denfa, ac minuta,

ut nucamcnti fpcciem

quandam

referant. Sunt

&

alue nonnulU,qu<e hasfoliorum mutationes per

fieri

tempora oflendunt, quaru

tiariationes

Stirpmm imagi
nihil profimc

nom

na

{,-

fe uitati confukntes

nunc pnetereunda cenfcmus.^At

quidem nequit, ut buiufcemodi flirpium

.

ex li-

bris,inquibusfigur<eexprejfic,atque etiam coloribus cxornata habentur , omnes obferuari pofiint

quandoquidemptant

ad (lmplicia

di

i^f&appifl&ex totuarifsq;unamnobhduntaxatimagincmrcpnefentant .HucttiamiUudacctdit,qitbdta,qu<e pitluneartificiofiunt,etfi

gno

a'

ex optimi artificis penicilio emergant, nunquam tamen naturalium rerum lincamenta ad unguem rtferre^ac

exprimcre queunt,quanuis etiam naturam exatlijfmiimitentur .Eadcm ratione putauerim cx cuiuslibet grauiffimi autloris
commentarijs, quiflirpium hifloriam continent,
mcdicis requiritur . quippe qubd
riifi

mminem abfoiutam carum notionem unquam adepturum ejfe, qu<e maximi JO

biflorijs
,

ij fuis

fimplicium monumentis,ac foliorum, caulium,& rcliquarum partium

.

non

unam lineamentorum^acfimilitudinumenarrationem tradiderint Qu<e

exempium,utfepe acfiepiuspiantis compluribus uarijs

tametfi uerafint,nulium tamen pr&bent

muta-

tionis

totius anni curricuits

tum

infolijs ,
,

tum in caulibus , rcliquisq;

fltrpium notas expli-

particuiis euenirc comperimus .

citatione,

Qupftt,uth&cuariandifieriesnuiioaiiopatlo addifci poffit

C<etcriim ubi fcriptorcs in

qndmlonga ocuiorumexcf

dum <etate tota piant<e ipfiefoio educat<e uirefcunt.

fiuis hifiorijs

cant,iiliquidemferiftmperfmiiitudinibusutuntur,acorumexempiigratia,xyridem,gladiolumq; iridifimiiem reddentes:

Meon praterea anetbo,cyperum porro^afarum hcdcr<si,phufmyraio,& boc ilii,& iilud bttic fepiffime comparantes Vndc fie
.

cum dotliffimis ac exercitatijfimis pneceptoribus plantis quibusiibct, cum quibusaii<eimjfetumfimilitudinem,tumetiam cognationem narrant auffores ; &non habitaboc modo earumratione,
rinon potefl,quin aiiquis , nonpriusperjjetlisuna
pojfit

unqttam exfoiis

libris

cumflirpium imaginibus,uelftne

eis

editisAnfummum

& perfetlum herbarium euadere.Quam:

40

magno tum pitlorum,tum typograpborumfludio libris excuduntur , injpictentium ocuios biandi admodum detineant,atque illasprius a nobis cognitas in memoriam rcuocent ; magni tamen eas ejfe emolumcnti ijs quanquam fortafje prsceptoris auxiiio numerofiam earundem partem non acceperint prius ncncrtdiderim ,qui uifu
ebrem eifijiirpium
imagines,qu<c

&

fecus uuigus exiflimct .

^Adhibeant igitur curarn u

:

qmbtts in animo

tfi rei

berbariaperitiam adipifici , ut in primh w.ros

,

huius

rti

non imperitos Jibiprtcceptores afcifcant

,

deinde ut ajjuefcant per diuerfa temporisinterflitia,montes adire

,

uaUes,

fyiuas, ac c&tcra terr<e ioca

ticc

ubi ocuiis , reliquhqifenfibiisfimplkia medicamcnta injpicere

& cognofcere ualeani 7~Qwos

quxqm
,

ptgcatje conferreadfodmas, ubi mctailica

.

&

foffilia

medicamcnta tam diiigenter contempientitr , ut icgnirna

,

deinde ab adulterinis difccrnere ficiant

1<{equefoium in fodinis ipfis uerfari debent

,

fed etiam in fornacibus

,

ubi meta lia

funduntur . narn ibi& dipbrygem

,& pomphoiygem , & fpodium, & cadmiam

fcere poterunt: qu<e hac noftra <etatefatlitia,Jpuria,

& argenti Jpumam & & adulterata inmyropolijs feri ommbus habentur

alia
.

nonnuUa digno

Qu/ri:

&ad

ma-

Vanum &

fu-

gnaemporia,iuculentijfimasq;ciuitatesfieconferant,ubiperegrinaundique importata ueneunt.

quiintcr iegendum

jlt ccrti

ridiculi Junt

perftiriofum
lncantationi

tum berbas, tum etiam

radices,

uana dutli reiigione , quibujdam uerborum , carminum ,

& fuffimcnto-

rum fi p erjHtiom ljm uti pr<ccipiunt,quafi uires,&facultatcs medicamentorum uerba,& carminum

t

incantationes mfundere,

tx

effodiuntiir.

augere,

& diminuerc ualeant,ut Jtuiti,&

fitperjtitiofi faisb

credere,& affirmare non erubefcunt.Quos tamen lib.vi.de fim.

med.facul.fuperius citato accrrimi damnauit Galenus,fic inquiens.Et Vampbilns eum in

modum
,

tratlatum de berbis conu

pofuit,uerum is adfabuias uerfus aniles efUfimulq; pr<efligiaturas quafdam,iunclh nonnuUh incantationibus, quas-,cum bev
bas coiiigunt,admurmurant.Etfatii utitur ijs <z&%)c tfexa.-nfcL,id tfl,ad qmcfufpenduntiir

& ad

aiias mangar.&tas nonjbl

curiofas,& amedicina aiienas,fed etiamfaifas uniuerJas.Ex bac GaieniJhitentiaomnibuspaldmfit,qubdJimodbcommentarios aiiquos admittamus^omiffis omni expartefuperftitiofis,eos tantitm legere debeamus,atque in
ijs

nauare operd,

in qtti-

busuera,&excuitafmpliciumdotlrinanittt.Quospr<eftrtimpofttritatidonaruntij,quiexatlameorumpcritiamindefeJJis
laboribus funt conjccuti : inter quos
fr<efertur ,

$q

cum inquit .

omnium primus eft

isficilicet ,

Diojcorides.

Ideoque iure quidem eodem ioco aettrisa Caleno

,

Tampbitus,

qui Ubros de herhh compofuihplani ex ijs

qu<e ttel ipfc fcribit, praje

fert

InLib.primum

Diofcoridis.

fertgrammaticum,indicatq; fe uec confpexijfe herbas,quasexponit,necuires earum expertum,fedijs,quianteipfumfcripfe re,fidembabuiffecitrauUamexptorationem.HicfanelibrosexfcripfitJruftrd anncxoad ummquanque herbam nominum
aceruo: deinde etiam exponens,fi qua ex homine ferebatur transfomatio:
ta,

tum incantamenta,

qu& in

colligendis illis adhibebantur, adfcribens: necnon

ttbris

&

& Ubationes,atq; thymiama-

alias etufmodi pr&fligiaturas nugaces.

Zarbenfts quinq;

materiam omnem utilem abfoluit, non berbarum tantitm,fed

infuper

& liquorum: memorans

& metallica omnia, & partes animalium. Et mibi utiq; uidetur omntum perfeciifiimi tra-

& arborum, &fruticum,_rfuccorum,

&

Diojbortdes ^ina- Diofcotides i

Gaieno maxi-

mt

cotnmend *

10 jLc de omni quidem(inquitjmedica materiafufficienter d Diofcoride quinq; libris traditum efl , a quo
alias

Batumdemateriamedicamentorumconfeciffe. J^amlicetd maioribus multa de iUis bene fcripta extent, tamendneminc omnium &quede omnibus. C&terum qu&fcrtpta rdiquit Heraclides Tarentinus, Cratems , Mant&as , non in ordinem digefla, nec in unum omnia collebJa uifuntur, qucmadmodum illa, qu&fcripfit Diofcorides. Et primo de antidotis uolumine :

&

tibi difcere licet

cum

omnes notas, tumguflu, olfatluq;perceptas, quibus maxime probatiora medicamenta a deterioribus cognofcuntur <*r difcernuntur. Hinc ergo aucloritate Galemfatis perfficuum effe potefl omnibus medicis, itemq;feplafiarvjs ad quos , potiffi-

ntum JpeQat rei medics, cogniiio, in eafimpl.medicamentorumfacultate Diofcoridem c&teros excellere, &facileprimas

te-

nere. Quapropterabijspraclariffmiagerctur,fieiwsfcriptatantifperlegerent ac perlegerent ,perpetuoq; in finugefla- Diofcorides in rent,donec eumplanefibifamiliarem redderent. boc quidem eo pr&fertim tempore facerent,quo d peritiffmis pr&cepto- fim P lici "m me

&

ribusuera,aclcgitimafimpliciatumoculorum,tumguftus,tumolfaclusfenfibusofferuntur. Qupd ebcitius ducet illosad primTs^eaec. optatum finem , qub magis Diofcoridis pr&clara fcripta cafligatiffima , a mendis , qudmplurimis expurgata reperient.

&

Quinetiamnoftriscommentarifs , quipr&terea Galeno referunt acceptum feri quicquid ipfe fcripftt defmplicium medicamentorum materia, ita ditucidata <& iUuflrata,ut maximam ( nifallor )fecum adferant claritatem. Huic igitur folife de-

20

dant,huncfolumfequanturobiamditlasrationesomnesij, quinonmodb flirpium,fed

& reliquorum fmpticiummedicaLibri explodedl '

, ntfi

mentorum dotlrinam &facultatem confequi

libros ubifimplicium,

, tum ijs etiam , qui coaxantium ranarum inflar , efordtdo paiuflrium aquarum iimo caput exercre nequeunt, nugaces , acpenitus deteflabitcs quorundam

uoiunt. jlc contrd ttim uulgofemper ignaro

& compofttorum materia ab

nifi

ijs

traBatur, qui uix laclucam nouifjent

eorum camvs frequentiffiabflinendum

ma extitiffeUparitcrq; urticam ,

acerrbm tanzcntespupugiffet. Quprum mfcitiam animaduerfus Galenus , contra eos

locutusefjeuidetur lib.vi.de fimpi.med.facul.pr&f*tionebreuiter <& fciti,ficinquiens.

Verum

efl

amultis

mendacibus,mtdtoq;etiammagisfugienduseftTampbilus,quineperformiumquidemherbasuidit,quarumaggrediturfigurasperfcribere.namidgenushominum(quomodoafiimilauit eos HeractidesTarentinus) fimiUimumefl pr&conibus ,qui formam ac notasfugitiui mancipif, licet ipfi non uiderint nnquam, pr&conio tamenpublicant. notas enim ab alvjs, qui noriit,
accipiunt,

& ceu cantilenamtas proferunt, utfiforte is,quempr&conio

indicant, adftfleret , agnofcere

,

tamen non poffent.

30

Hucufq;Galeniuerba.Qu&iongifatisfufficerepoffuntad eorummonitionem

qui adfimpticittmmateriam iwfcendam per

reBumoftiumintroirecupiunt,<&fecurototiusitinerisgreffuprogredi. Veriiminprimis,ut opportuni finguta demctantur, noffe oportet tempora, quibus maximi plant& uiribus uateant. Quapropter a radicibus initiumfumentes ,dici?njaba- fti^^parces rum uires,ftcut etiam aliarum (iirpium ,partium , non eodem annjtempoye &qu e* in omnibus reperiri. nuandoquidern ati&_ ^geadx iunt.

hoc tempore, ali& uerb iUo humore pr&gnantes deprebenduntur. Tametfi non

defint, qui baud

quaquam

infirmis rationibus
alij ttcrb

innixi, radices e terra eruend& afferantfemper autumno, cumfcilicetfolia decidunt,

& caules contabefcunt.

ineun-

Radices quan do cffo(lie n d *-

teuere\priufqudmfoliaconcrefcant:fiquidembifcetemporibusradicibus maior uis inefl,qudmc&terispartibus. Sedtttin

genuiinhac refalear, quidfentiam, crediderjm ego omnino maioremfucciubertateminueniriinJiis,auxum_cffodiun_utu quippe qubdplant& nondum tauies , folia* nequefiores emiferint, a qttibus omnis radicumfuccus exhauritur. Sed <_r ratio
ni

40

licet

confonum mihi uidetur , autumnales radices omnes tumpaucioris , tum imbeciUioris effefucci, quam uernales , qubdfcipauco ante tempore <&tauies,&fo\ia, <_rfiuBus edidcrint. l^pn tamen inficiariudim ,quod au&uere lcguntur , co-

piofiore,quamparfit,himorerediindantes,iUoq;longi minus concoclocOjjjui tn autumnaltbus habetur, putredinigr corruptiom nonfint magisobnoxi&,pr&fertimg;fi longoafjeruentur tempore. Qua re abiofcoride animaduerfar, isfane
iuffitflirpiumradkes effodiendas
efje
,

cumflirpes ipf&folijs exuuntur.

Quod cum uarijsanni temporibus eueniat pro na,

turadiuerfarumplantarum,curam impendere oportet , utfuo tempore unaqu&q; radix integri,fifieri potefl

nibusfuis adnatis eueUatur>&imjJstocis,atquefub ca calicpnfiitutione
,

cumomRadicum optimarHra noc *,

mm maxime famiUqrem habent.Vorrb radices

differens libro

abundenutrit&fintoportet,acomnipiitredine,&tabe uacantcs

nonita tamen,utpr& nimio alimento expinguijoio

ubijutfcuntur,accepto,debitam& bumoris copiam ,

piainants ,
tidotis : In

& torputentia metam excedant, neque ut eiufdem attmenti inoprimo de art-

& rugof& reddantur

Quod ciim maximi perfpexifjet Galenus de iridis radicibus

uniuerfum ( inquit}) exomni medictnarum genere ill& ra dices inutitesbahen tur , qu& inanesfunt , & rugof&

< O *4tqut iU& quidem deterioresfunt mediocriter nutritis ,

& mediocrem magnitudinem

naftis, qu&crafjttudinis

modum exmundm

cedunt,<frplusbumorisinfecontinent,qudmiUisufuueniat. H&cGalenus. C&terumubi radices e terra fuerint exemR .. pt& , printum quidem tandut.aquaclar_iMuidt_bentj donecsmni mdique terra, uel limo penitus abflergantur : mox deradi mocfo

tum afibris, tum capiUamentis omnibust quibus uniuerfimfere omnes comantur: poflremb
hitacura
.

ftccari eas conuenit

omni adhi,

d!,ficcanda;,ac

Qtwdfifuerint qualesfaniculi, apij , afparagi , rufci, polipodij, rubi&, intubi,

.

& ccnftmilium,in umbra

in

ubio-

rientales uenti reffiirent,diligenter ficcentur

jlt omnhio cauendum

eft ,

nefoteferiantur: quippe quoniam potior earum

fi

farsabeUproculdnbio euancfceret,utpote raris

lutigentianx,belenij , mandragor&,bryoni&,

& tenutbus. Verkmtnimuero exeisfnerint, qu& natura irafjkjunt, ue & idgenus ali&,& aer nubilus & hycms, ne umbrafitu tabefcant ac
fit
,

proindemarcefcantdnfole acuento tutbjiccari poffunt.Quodcommodius fieripottfl

traijciantur,ut partes nonfe contangant,aut cratibus impofit& quotidief&pius

fifruflatim diffeB&ita tenuifuniculo

manibns reuoluantur. ^itqui curandumefl,

Radicesquib.I

antequdmfiacntur,utligneamatrix,qu&_omnibusfer&
peomninoinutiiiseft,nuUamq;uimobtinet.etfigeiiana,cyciammus,ariftoiochiarotun

ph&aali&q; comptures abfq; matricefuaspr&Jcferant radices. Stccatts radicibus,qubdplant} conftct eas fine tabe,

& teredine

f,

uc

p0 nend*.

jt

AnAMatthioli Comm.
v,s

redineper tcmpora adferuari poffe,

reponantur in locis.a dqu&fokrcs radiinonpenctxent ^neqifumo pateai aditus,,

Sit igitur lociis

&

qu& neq; uliginofa fint> neq; puluerulcnta.

cmintns, &ficcus x adfiptentrwnem ucrgens ,utl etiam admcricttra, ne eo

dionalcm plagarn, quando fcilicet radicesipf&nonprorfits exiccata rcconderentur: adbibita tamen

ftri

tempore au-

humidiffimi flatus admittantur. Ita deniq; recondi, ac feruari poffunt totannis,qttotabjnanitate, tercdine,& tabe uinetfi

Veratrum uttu dicari mleant: Klam

jue triginta

qu& tcnuesfunt, utafari,pbu, ajparagi,

rufci,

& idgenns alix

anno duntaxat perennent

uera-

e-

trum tamen utrunq; quamuis radicibus conftet

,

tcnuibits, ad trigefimum

durat ansis.

recondendi iocus, perdurandi terminus non

'

modb in radicibus

annum ufque perdurat. C&tjriirn^demetendijumin c&teris tum ftirpium , tum etiam obferuandus,Sed

&

animalium partibulfutin bircifanguine, lupi iocinore,

necla, alvjsq; confimilibus. jiffumantur igitur

inteftino, ac etiamftercore, uulpis pulmcne, apri

uefica,anguiumfel

b&comnia ep demumannijempore , quomagisfwsumbjisfunJpr&dit&, nul

N
certis

ft ab re tempori-

an ^ negle&a temporum ratione, quibus fingula deccrpipoftidant. 7{eq; enim damnandi fttnt , qui in quibufdam P^ ^ m0 p kntis colligendis qiaedam decreta tempora , nonnullosq; errantium fiderum ajpefius obferuant : quippc qubd apudgraues
'

busheibas col
l&t
'

^ w ^ or.^ /irr/p;'w /c?jerwJ,

nio nonprorfus

p^cow/iC racf/ce^

contr^ cow/rw/ex won /76"

eaeWcwc/^J-

, //7

decrefcente luna.

Qu&

quidem opi-

reprobanda uidetur, nec adineptias incantationum, aliartimq; uanitatum , quasftulte (ut Galenus inquit )

prodidit Tampbilus, comparanda. Ts(am

cum inferiora

terrcftria afuperioribus caleftibus gubernentur

efi

& regantur
,

,fieri

maxime poteft, ut luna , ut qu&

c&teris errantibus fideribus

,

nobis magisproxima

motuq; uelociffima

maximam cum
effe

plantis omnibuS) ac rebus quibufuis alifs habeat rationem

tumcitm augetur , tum etiam cum minuitur

Quamobrem non
uellendam
,

temere d Galeno proditum eft , alyffum berbam tantumfirio ardente ad canum rabioforum morfus

fingulis menfibus. e-

ficuti etiam fluuiatiles

cancrosad idem peridoneos.

Qup etia tempore captamusfcorpwnes,atqueanchufkradi-

ee conflat fangmneo fucco madente. Quemadmodum &ftirpes, qmbusfacultasexcalfaciens infit , perpetub inlocis calidis 2 acjkcis demetere conuemt. Quocirca Hippocrates ad Crateuamfcribcns: ^idnitere (jnquit) quantumpotcs> ut nobis monin altis colltbus nafcentes herbas d radiabus refeces : quandoquidem b&firmiorcs , atqueacrwresjunt ijs, tanas maxime,

&

qu& aqucfioribus najcuntur locis

tft.

idq;

qubd in montibus terrafit denfior,

& aer tenuior. nam quod attrabunt

Herb& jimiliter
,

frigid'us

Qumetiam

dabis operam, utflores ex bis herbis etiamnum decerpas-, qu& circaftagnantes aquas, paludes,f,uui"s,
debiles,

&fon
,

Herb* quo pa tesprodeunt, quasfane

fto legeda',fic-

& exolutas, ac dulcisfucci

effcfcio.

H&c Hippocrates.

atq; radices

le-

gend&Junt,ficcanda,ac a[fcruand,his tamen demptis, quA tum in medicin& ufu , tum

in cibis,

tum ttiam in objouiorum con

cada:qs fiot.

$mmtis quotidie uirentcs ufurpantur, ueluti lacluca ,intubus tamdomeftica, qudmagreftis (cicborium appellant )portulacafbugloffum, beta, atriplexMitum, braffica, uiola nigra, malua,

heh ine, lino^oftis, ocimum , aptum , hyojcyamus ,fe,

dum,plantago,aJparagus, acantbus,

&

alict

complures.

Mquc nonfclum reftigerantibus berbis

ue ilm etiam excalfacien

tibus recentibusutimur: plenmqenimex_calidapoteftatcpr&ditis,uirides ficcis prdpionimus ,pritfnt,m ubi minus calefacjrefit opus: fiquidem
clajfis

bumor in uirentibus exuberans earum calorificam facultatem haudparum demuUet. Cuius quidem 3

habentur amaracus, cruca, nafturtium, mentha, abfintbium, tbymus,fatureia, rma^ calaminiha, fifymbrmm , puleah&, qu& demetiri expttunt , cirmpnmumjloribus ornantur idgenus permulta. Sunt pr&terea vium , abrotonum , Platar qus col * r r n A polium, tbymus, poitiibnt ut centauriujnminus, uiok purpurea, onganum ,Jymphytum petr&um,pulegmm,Jerpyllum , amaracus , iigi fluribus orna- c ]^ amnY y_^bam&pitys^anthemis,cbryfantbemHm,ftachas,byffopum^fumaria^ali&^
,

&

>

..

&

IX'

qudm parfit, effe mdear^ ex mduftriapr&tereo. H&c igitur omniaferena cwli conftitutione, non nubibus , nou-imbribus-infeftisinprimiscolliganturoportet. Deindeterra expurgata
ficcentur.
ISlffi
,

atq;alijs aduentitijs excrementis amotis diligenter

in

inumbrd

ex eojenere babeantur,qu&caulis crafiitudine , itt

acantho

uelfoliorum lentore

craffitic

& humoris
40

exuberant'ia_ut in

criihamo , omnino infokri expetant. quandoquidem fi eiufmodi herb& in urnbra ficcanda portukca , reponantur,dubwproculfituobducentur,&putrefcent. C&tcrumcum refleficcat&fuerint^decuffo puluere^ infaccu-

&

Offi inarum

lis

ex corio,uelligneis capfulisjecondantur > acdiligenter claudantur ,w<? earum

,

uires euanejcant.

Qua
,

in re errantfe-

kpfusinherbisficcis repo-

pkfiariorum plerique
i

qui btrbas iamficcatas infafciculos digcrentes adofficinarum laquearia fujpendmt , ubi nonfoi

um j}r(:u

u irtbusde(iituuntur

aeris ambientis exuclione

ac uentorum perftatu^fed etiam puluere

nigrtcant
.

& araneantm

telis
tte"

obfiduntur. quin etiam

mufcarum ftercore , qu& illis die , nocluq; inftdent , kbefatlat&

Ts^eque uerb pk-

kudibusefferendifuntij,qui inlhittisfacculis,ipftsq; textura

,

admodum

raris eas trabibus appendere confueuerunt

quippe &ftiuus aer inipfospenetrans

quicquidboni

ineft

^abfumit , &abolet. quinetiaw puluere obfit& corrumpuntur

,

& contabefcunt.
quameascapfiihs
tterbis fcribens.

Idctrco

uttam herb&, quam

radices fuasintegras afferuent facultatcs

nihil

quidem pr&ftantius

tiliaceis, uelpiceis, uelficlilibus diligenter claufis

reponere

ut docet Hippocratesad Crateuambis

Omnia medicamenta, qu&fucci,

amtttant.

&

liquoris fluidi fitnf, Inuitreis uafts ferantur.

>

que uerb folia, aut

,

flores, aut radicesfuntinficlilibus nouis probe obturatis^ ut ne uentis perflata

medicamenti uigorem
,

uelut in animi dein ficcis fieri

,

liquium colkpfa
Flores quo tem

Qupd

fi

Hippocrates in recentibus obferuandum pr&cipit

id

maxime

ope-

50

r&pretium
j

erit

Flores infuper nonfecus,atque reliqux

,

pkntarum partes,
ji.t

eo tempore colligendi funt

quo^magisjuo

pore fmtdecer
pendi,ficcamh,

jg_qre eonfiftunt

nonautemcumtamflaccefcentes deciduieuanefcunt.
:

capparum

flores

muria afferuandi\antea

^^ expH

cent ^decerpuntur

rofarum uerb

cum non plane

explicati uifuntur : c&teri deinde

,

cum omnino expan-

lisfolijspatent.

Verum

citm maiori ex parte omnes ferefloresfintbcrbis fragiliores, molliores

,

&

tenuiores ; idcir:

cotantumabeft, ut
fblis feruore ,ic
itir

in fole ficcandi fint

ut ne quidem in umbra,
.

fi

calida

uel eminentia fuerint loca

,

quippe, ut

&_aeris calorenimio exoluuntur

,

Siccentur igitur in locis temperatis

quo tempore f&pius reiwluan-

,ne fitum contrabant

adhibita etiamcura

neficcinattuum colorem deperdant. quandoquidcm certum eftflorts,

,

qui inter ficcandum a proprio colore degenerant

nullijaeffe in medicinaujus.
.

Siccantur atttem probe ubi fubflratis

Unteaminibus fparguntur

& ijfdem lenibus operiuntur

Flores itaq; in uniuerfum ficci ad

annum duntaxat

edu-

rant,

etfi

anthermdis

centaurij, cbryfantbemi,millefolij,fpartij ,

& rofarumflores etiam longiori affcruentur tempo-

60

recondantur. ^[on minori etiam ftudio Jitnt colligenda fanina tamea , *e,fi Ugneis arculis optime inclufi diltgenter cari : uel uafadis, aut capitulis inclttfit^ ut _paquxfuis in ftirpibm nuda innafcuntur, ut Utbofpermi Jankulhanetbi,

&

paucris,

In-Lib.
pauerisi nimphM,melanthij_hyoficyami,

primum
&

Diofcoridis

7
& lupinkaut cor
,
\

mculis ricondihL, ut fieni gr<eci eruc<e i uarijs inuolucriscontma qndm ea , qwf. circa , medullam quorundam fruciuum inHis conduntur , quale ejl mali medicifimen, aurantij, limonis, pyrorum, cydoniorum ma lorum, peponum, melopeponum, cucurbiU, cucumeris. Veruntamen b<cc afiimeranpnrti%cumJrtiSus

& ocimoidis: autfiliquis tejh, ut ,fertuU Campan<e ,fmapis & aat

fab<e, ciceris,phafioli, dolkhi,

&

mtntet^amimf^^^^ttife^

r^^ uerb,ubi

ambus c-

herk-eiamficc<e, ncn amplius uircnt.

Et quamms midta repe-

nantur fiemina, qu<e adannum ultrdfuas aflement uires, ea tamen quotannis renouarejatiuslac tutius erit .-fiquidem paucafunt, qu inueterata rancorem non redoleant. quofit, ut calorem nancifcantur extraneum , &fibi non cowenitum.
i^iturficcafuerint fimina, arculis ligneis rcponantur in loctsjkcis .-facile enim contrahunt locorum humores.

fruclus

10

Vbi C&terum F quemadmodimprtma myrti bacc* ,firica ,cydonia mala , cerafa , qu* uulgb mxrafias uocant corna , , , ,forba,fl- dodecerK

alia idgenus qu<e in medicims. ufum reponuntur , opempretium cus , punica mala , efl,ut maturi ex arboribus dectr- & c uomo < , ConferBan 1 '' pantur : quanquamforba , utficcentur , immatura decerpere conueniat . animaduertendum efi y qubd ubi adflriUionc , rcpreffioncfit opus , fruBusAdftringentes ut pauluhmpotiusimmaturi qudmjecus demctanjur opwm Torrbiu,

&
,

&

'

glandcs , amygdaU

pifiacia

nuclei pinei

& aueUans. nonprius cxarboribus excutiantur

,
.

qudm

plane ultimum matu-

ritatisgradumfenfermt, Idautemreclt cognofcitur ,cum txtimainuolucra.fiontefuadehifcunt cumfrufiibus dccidunt , aiioquin infolatu contrahuntur , &fiderantur . Ex his igitur quificcati
gneispotius ,

,& arbore
afferuantur

concujfauni
,

capfidis li-

quam faccis recondantur , ne

extraneos humores concipiant

Oui uerb perannum reantes reponuntuV, aut

maiori exanniparteperdurant
malis cydonijs,
lio

fipeliantur ,
,

20

quique arboribus decerpuntur , ueluti thuri , lignoguaiaco ,fambuco , acfraxino : qui item herbarum radicibus detrahuntur,utcapparum, mandragor<t , thapfm , aiypis. , pityufie , ac aliarum non fecus , fimtficcandi , atqueradices^ quinetiam fimiliter reponendi. Succiquoque,utpote in medicina admodum necelfarii, omni pnrjfslllinicis
:

& cucurbitis

, infqcisficds mnixm _a\^exginmJi-Aoknubus_ appcndmm ^t affolet de uuis , pyris, &punkis: autfuper paleas c_xpandantur, utfit cum malis,forbis,ac mejpilis: aut hordeo,uel miquemadmodum medica aurantia mala , Cortices praterea iquifruclibus auferunlur ut
,

&

cytrifs,pu-

Cort

ee

mlZTccmii,

&
'
1

re P onendi -

Sacci

quomo-

expnmcdi,
nfertundiq;

Jtign__JLant

ExfrufFibus denique,'quidam,cum

ipfi
:

uiirmam matimtatem fenfirint

cuiufmodi

pmicorum , citriorum , limonum ,

bus, moris, pyxacantba
,

liguflri

& ex myrti baccis auidam uerb antequam ad pknum maturuennt ut ex iuglmdibaccis & acacia quidam ex immaturis adbuc uuis,ut omphacium. Horumom,
,
: ,

efje

debet

malorum

niumjwnnulli diu infolati , aut lento igneficcati reponuntur , ut aloes ,fyluefiris cuctmeris , abfintbij , eupatom

hypociejl

30

fiidisiglycyrrbi^i&huiufmodigeneris^aUquy^
conferuandi ratio
:

^ non

omnibus eadem

quippe^p^ulumpjjmwnjidignmjeyuefafti , moxque diligenter defiecati, utfierifolet de

fucco ro-

farum , intubi , buglojfi , oxalidis , lupulorum , apij , &fceniculi . Mij uerb ignem non expem tantiim fubfidere permittuntur , a c demde uafis tandiu , transferuntur , donec deftecati pelluceant . Quod fit de fucco malorum punicornm , citrio-

rum , limonum , cydoniorum, & mororum.Veruntamen didgenti_admo^mjmmaAmrfimi.Mpus.cJl{ut Galenus inqait lib. y ude medicamentorum compofitioneficundum locos)mfuccis liquidis conferuandis : quandoquidem facitt corrumpunmr>
nififcruefatlisprius)

& moxdfiecibus omnibus percolatis

.

olei parumfitperponatur ,

ut opttme norunt folertijfimfphar-

macopoU. Udb<zchabenturuarialiqimumgencra,c{utequam-plu*-im^
^ummiy^alijrefin^, alij lacrynuwcantur

Gummi hct
(a^Scidhx/

qnorum

alij

Iitgummigencrefunt opopanax, lafer,ammoniacum,fagapenum , euphorbium, galbammr bdeilium,myrrba,thus,opocalpafum,farcocolla,ftyrax,& idgenus aiia.lnr&nammuerbunfufunt terebintbi-

40

na y lentifcina , flrobilina , pinea, picea, larigna,

& abiegna

Injgcrymarum denique mmero funtlac, quod expapaue,

rum uafculis excipitur,proprie opium appellatumjcammonium, quodque ex tbapfiafluit , tithymalorum omnium lac,cancamum, tragacanth<e lacryma, quique defluit e uitibus liquor , ex pruno amygdalo , cerafo Quin illud , quod uul^us tA.rabicum uocat gummi.quanquam non defunt,qui tam bocqudm prunorum,ceraforum,& amygdalorum lacrym<e malint ingummipotius referre,qudm in kcrymas.Sed quoquo modo rcs babeat,eb tantumfumma barum rerum ffeclat, ut exatla

&

&

fcilicet

earum notitia babeatur . quippe non defunt mangones,& impoflores,qui eas adulterent, qucmadmodum

& medicaDi r<:01 it}e * *

'

menta metallica.Toflrembfiforfitan cuipiam nafuto uideretur Diofcondes nonparua

erroris culpafujpeclus effe,qubdin hac

pmfatione abfoluti pronunciauerit_ ex omni herbarumgenerefolum ueratrum multis edurare annis , reliqua ucrb d trimaJlumnia." tuinutiliaejfe,cumtameninpluribus locis eius fiententia reclamet Tbeophraflus antiquijfimus plantarumfcriptor; dici-

mus , ut bos ab huiufcemodi opinione diflrahamus , qubd cum Diofcorides extiteritin hacfacultate peritifiimus , confimma-

50

tiffimus,

& omniumfacili princeps,grauiffimo quoque Galeni teflimonio, non modb non credendum uidetur,fcd ne cogitanis

dumqufdem, qubd non calluerit

perjpicuumfit
.

omnes flirpiumproprietates , quodq; haudfludiose" legerit ea , quaante ipfum trecentis,

,

autpluribus annispofleritatis memori<e mandauerat Theophraflus

,

quantum in his rebus defcribendis fuerit

mendis
fcriptorum culpa
,

ipfe apprime' fidelis

,

& aliorumueterumplerique:pr<tfertim cumnobis & Verum ommbus perfuafium

_

diligens.

ef-

fe debet , qubdficuti in quibufdam locis buim uoluminis fcriptura deficit

in alijsjpurus additionibus
,

redundat ,

in aUjsq;

quandoque ficatet
minibus plus
,

atque etiam eorum

qui in fcribendis

uel excudendis autlorum uolu-

minufue cur<e impenderunt

qudmfua

intereffet ; ita
,

etiam in hac pmfatione eucniffe facik potuit

,

Quare pro

certo

credidmm

longe plura hic defiderari

,

qudm

ea

qu<e
,

hac

in re tradiderit

Theophraflus , qui ue- ,

,

%amm
.(jo

ait trigintaperdurare annis

ariflolochiam__quinque ytiel fex

chamdeonta nigrum quadraginta

centau-

riummaius decemjuelduodecim , pcucedanum quinque, autfix,uitemSyiuefifem unico duntaxat anno ,dat_erium centenisannis , ita ut repertum ejfc atteftetur cjateriumjujentorum annorum , quod optimum erat , pretiofum. Harum

&

itaque rerum hiflorias omnes tantum abfit, utcredamusnonle^ijfe,notaffe,acmonumenfis tradidijfe Diofcoridem, ut

ne imaginemitr quidem

} etft fcriptis futs

'

non extent : quinpotiuslocus

ijle

wbisfuffiettus& deprauatushabeatur. idy/

circo

8
circo

AndL Matthioli comm.

non Diofcoridi , fid fcriptorum
>

& librariorum incuri&

,

id uitij adfcrihcndum efi

quemadmodum additionum reduH

dantiaaccufantur'u\qm,HteammauBoreseffent,abrehocopusaugere,atq;i\\nflrareexiflimarunt, quales fimtjpuri&ad-

mlna uariat)io
fcoridi

ditioites

iU&

qu&plura
,

& Gr&corum & Hebrteorum & ^irabum & Cbald&orum, & ^egyptiorum & Magorum,
,
,
>

aduhe*
-

& Latmorim
diblum
cfl)ei

alidrumq; linguamrn nomina coacertiant , atque in ornni fere plantarum hfloria in pluribus uoluminibus

Im *-

Qu&facileex Tampbilo deprompta fuerunt : argumento qubd ( ut fuperius t rem banc uitio uertat Galenus , atqueftne ulla rationefmt in hoc Diofcoridis uolumen importata. Cuius rei no bis poflea pr&buit tefiimotiium,qubd in quibnfdam antiquis bibliothecis legitima Diofcoridis uolumitta reperta fint Gr&ci
Gr&cisflatimoccurruntjingulis capitibus

plunbus ccntetiis annis fcripta,in

qttibus nullumprorfus

ex bis fpurijs nominibus legebatur. Quorutn uetuflam anttoritatem

omnia iUa nomina adulterina ab opereab

fimulcum
nomina

dobliffimo RjjeUtofecutusjn meis uerfionibus Xtdicalingua confcriptis

dicaui,quemadmodumfabT.urnsfum inhoc Latino Diofcoride : etfiHermolaus,& MarceUusiiulgatisexemplaribits decepti,

illafuis

interpretattonibus reliquerint,
in

ianquam Diofcoridi legitima. Sed quoniam non minus utile , qttkm neccffaplantarumperitiam afjequi,fciant ad unguem,quo arbores afi-ttticibus
,

rium duximus, ut omnes ij, quibus

deant,frutices ipfi afiiffruticibtts,
Frutices.

animo

eft

dijft-

&

fuffrutices ab herbis

dixerim egoTbeofhrafiiaucloritate , omnesillas liirpes.azh.ores

,

appellari deberc,

qu&ab tadiceflaiimfitnplici caudice Jurculofo

diffblutuq; contumaciaffurgunt

qtto

per internalla tanFruticesjteroi

Sufliuuces.

quam brachia, exortt ratm latius dijfunduntur, utiolea,ficus,malus,pyrus,

quercus ,ilex^

& idgenusali&.
,

QU& abradice cdudicemultiplici, ranioJbmfefe attbUunt^ in qHbrtim claffefuntrubus^rofa,paliurus.Suffrutices, quiinter berbammgentra anmmerantur, ab radice caulem emittunt,Jignofisadnafcentibus ramnlisjjolijsq; minutis , qu& non
uejutaliarum herharumfolniqHotanmsareJcitnt )
ruta, hyj]bpum,faluia,

& deciduiitifedperpetuis

Fo liis toto

anm uirefcunt

utflachas ladanunt,
,

& eiufdem generis

alia.

Herbarum deniq; generi fubfcribunt reliqu&plant& , qu&

in ter i nitiafolia

tantirmfimcdulvfanduntrac dcindc in caukm cre8&,florts, &Jemina ferunt , Ut cerealium omniagenera , olerajju& in

Imtisa^cibosferuntur^&fylticflrhmtfereinnim
tthtrit:

20

pratis ,campis ,ac^ajijs compluribus locis proue;

tstmetfi

ex

eis

nonnulU habeantur, qu& neq; caulem,neq;flores, neq femina gignunt^ut phyllitis, ajflenum,cynoglof-

Plantarom degcneratio.

$*** tiWnwnitis, onofma. Hhilade\cmiittatts,fciendiim.pr&tcrvacft^berkasxLfiduoquoda

jjuam arborefcere , quod maxime malu& accidit
longitudine,craffitudine,
.

Hanc enim

plttries uidiflenis ,ftptenisue

&

duritie proficere, Ut haflx inftar grandejceret. Frutices

menfibus cultam > tanta caudtcis quoq;aut temporisdiu^urnitate,aut cul

torum mangonio iji arbores nonpumilas exeunt,utjtitex, bedera, myrica,j)aliurus. Contrd fimiliter fit ,ut arbnfcul&(ju&dam,fi d,ejit.alimmtiirri,autfi nullocuJtiiaJhilihAdimittnnturfylwJccre, dfuajiatura
rcnt.
ita

recedant,ut

infi-utices

degene-

Quandoquidem hi tum per adultam &tatem , tumper cultus rationem, uendicato ftbi robore , crajfos pr&durosq; funcattdices,

dunt
Stirpium

ac ramcs. lll& tterb tanqitam indomit&furculis,ftolonibus, ac germinibus, qui circa caudicem

&

radicesadna

fcuntttr, luxuriantesjfolidos ita

ramos

debilitant,

& infirmant,fubrepto
.

illis

humore^ ut

in frutices fenfim clanguefcant ,

ut

JO

miK

UU '

Wyr
fi*

t 0>

lentifco,

& corylo qttandoq;

euenijfe comperimtts

Tantttm eniminjplanttj natur& gertmnitasfstisfl.,MJi*i-Jilum

'

e pr&ditlosfr&ftet effetjus-,fed etiam ut alteram in

alteram flirpem facileuertat , ut caftia in c innamomumj ftfymbrium

mentham y triticum in loliutn > hcrdeum in auenam , <& ocimum inferpyllum. Torrb ex his omnibus herbarum generibus qu&damfatiu&funt, qu&damtrcftes* Hasuolunt nonnulli priores fuijfefatiuis,cum earum permultas domita cultuferitate
in

manfucfcere in hortis

liqitido conftet: etft

inpermultis quoq; &fylueflre

&fatiuumgenusinueniatur. quarum ali&fcecun-

d&funt, ali&fleriles: alt&florent, ali&floribns orbantur: ali&perpetuafrondeuirent,ali&folia amittimt.JluodjioiLaliunde.

prouenirefcribit Theopbraftus,
licalari. radicum uitif>.

quamaluco ipifc,ttknajcimjuj^ficuti ab aen easambiente: tametfiid accidat interdurn parMagni quippe refert, utfacund& >florid&> &perpetub uirentes plant& conferuentur ,fi clemcns caac etiam uitt-

rcfcunt

cafli

cie

rnentu , & loci amicitu.

U confiitutio,fitusq;_gefmanitas adfit. Quare nil mirum^fi circa Memphim > & in Elephantio agroficubus > ia nunquam dcridant^ qubdq; in infulis, alusq; regionibus nuper in Indijs occidentalibus a Lufitanis , w p
i

& Hijpanis re-

40

pcrtis, nullajpecletur arbor,

qu&fempiterna comanon uireat. I^eq; item admirandutn, qubd reperiantur arbores procerio

res,uirentiores,aJpet7u pulcbriores,& magisfiondibus,

&frutlibus exornat&

in

hoc loco,qudm in iUo: nanque ali& bocfitu

v\

fi-

l# ta (ltur > a h & iUoprofu&

'

qu&que natur& ratione . Troindeuidemusj^ubd qu& montes amant,ut cedrus,larix,abies, pinus,pi

tus aaturaies,

cea,tcrebinthus,buxus i iumperiis,fagus,carpinus,iJ}lprocer& admodum; formaqtte injigni profilimt ..

Quemadmodumin pla

ubi laiwe nalcu

iem m ^. eoMum nemoribus quercus,cerrus,Juberi ilcx,lotus,ulmus,acer,fraxiniis,corylus maxime'proficiunt .IiiXtajin? mina,& in aqitofisl&iicrM proueniunt^pJatanuj,alnus,popttlus utraque , myrica,falix^ barundo : etfi harum ptrmult& non

tequi l&t& in montibus,uaUtbus,planis,&fyluis exultent.Id quoque diftrtminis

m herbis,&fruticibus utfitur qu&dam enim

.

paludihus enafcuntur:ali&Jn lacubusj

Viidos^aquofos,uligmofosq;amant

&ftagna ntibus aquts

.

exiliitnt:

ali&Jitorju&fiuuiorum ripas defidtrant: qngdamjjj-

trac7tt:

qu&dam aquas odere,& ob idarida,&faxofa fequuntur . r{ecetiam defuntqux

Sunt deinde qu&
in

m humidis & jiccis locts uitam ancipitem agant

iuxta urbium
,

campeftribus degere cupiant,qu& uinetis l&tentur , qu&

.

pratis gaudeant :pr&terea qu& ualles,qu& colles,qu& denique editos qu&rantfitus

>Ali& quoque urbanionbus locisallecl&

& oppidorum mcetiia

in

macerijs,& ruderibus prodeunt.ItrpaljtJljq^us,& hunJ&ttibus locis,ac feciipaagna

,

rum fcrobiumaggtresfeliciter enafimturjjlantago,coronopus,poterium,fcordittm^ ranunculum

naca,tujfilago,hydropiper,onobrychis,cony%a
tertij generis^eupatorium

ekofi.linum,JJhondtltum,
,

Tyfimacbia,alifia,chelidoniiim minus.,epimedium,pentaphyUum,ermus,equifeiitm, timomum, heliotropiumparuum

uerbe-

commune. Et magis paluftribns gaudent cyperus, ty

lotus JLegy-

pha,Jparganium,iuncus. 4t tam lacunofis

ptia y colocafia ,folijs

qudm admodum palujtribus innatantnympb&a,potamogetum ,

in

&

in aquis conditis,

& extra eminentibus. Malabathrumfimititer

:

Indi& paludibus nafcitur , aiq;

,

nobis tn Italia oryza, bippolapathon, ac miUefoliumflratiotes. Tribulus &qut! in lacubus,paludibus

fiuminibus nafcitnr}

atq; in mari: quorum litoribus , ac ripis familiare Jfetlatur nerium. ^idiantbum, itemq; trkhomanes uliginofisjpccttbus
gaiidents pr&fertimfifecundum amnes extfiant

aut afterginofas fequuntur npas

qu&pr&ruptis locis inb&rent, Vitexjdsc.

,

60

inde jjlicjjryjoiij^biiboniiim

botrys^rhafiuminumjipasaccojMnt.

Crithamu m uerb

brajfica marina^indrofaces

wriuculatmipapaueridorycnmmijolammfomniferumiglaujjibippophaes
"

UtiSt

InLib.
etiam in maritimisexUrgtt,

primum

Diofcoridis.

y
emergunt. Tripolium

liuh^Usyaly^on^hfmhmmf^ifJMaim^Uims. tMmMoribus,tumJhQpulihtttmeti^
ubijciticet allidit unda, iterumq; recedit,

modb in mari, mTdTiTjJcToTe^ns/Jfonnifi aquisoro_

arida, &fnicuiofi locapetunt eryngium,fatureia, tytbofjermon, lycium,faluia,ftachys, onofma, lonchitis, cynoglof tuT 3 fum, echiurn, bugloffum, chamepitys, ueratrum nigrum. ^Aridiffimis,&faxofis exurgunt capparisjibanotis ,fymphytum petraum,faxifi-agum, belxme, bemionitis,fedi utrunq;genus, cotylcdon , cymbalion , polytncbon ,paronychia , afflenum , clynopodium , circ<ta, licben, ita ut barumpler<eq;Jkpius in <edificiorum ruinis ,ac faxofis admodum locis uirefcant. In opa.

cijmtmmfcunuircbyjficome afxfim,tmiapurpurea,aftragalm,
I

& cyclaminus
,

Inhumidis clematis prima

qtm
quod

& fecus aggeres inuenitur

.-

itempbyliitis Hemionitis

Mthea , Heleniumpaiudapium. CoUiumamamtatcTapiMnturfbqi-

tium,nepeta,fyhieftrecuminum,cbamedrys,etfinonoderitetiam afpera
etiampetrofo folo mfci uidemus
.-

quin

& hobflium.

& faxofa

item phalangium

thymum

Cuitadejnde uirentiagopods ,etatine ,-Owitbogalo ,coriandro , hya-

cintbo, hypecoo, cham<eciffo, <egilope,ofyride, aphaca , ~oro banche, melantbio,

buplnbalmo , anthemide , fyjueftri papauere,

,

xypbio,leontopetalo,phenice,byperico,cyano.
ftris

Inculta uerb uirent pfyUio,hieracio. Vratjs Utantur trifolium

lotusfytue-

& urbana anoms,daucus, carum,ttagopogon,oxyiapathum, centaurium minus,hemerocailis,colcbiciim,betoniTa:quan quam hac & coUes, & montes abundefcatcant. In uinettsaluntur tetepbium,portulacaJytueftj-is,peplt!s helxine hedera,

cea,

ampeloprafum, capnos.

Tam intra,quam extra oppida ,& ur bts inplateis,monHmentis,parietinisj_rudtrjbitsj}w

blattaria,tbla(pi, iberis,jnalua, chejjdonium maius,urtica,ebulusjfim.

murosjfr borlorumfepimentajtifimturuerbafc um,

bucus, cryfimum, artftolochia longa, marrubium, cbryfanthemum,galiopfis ,fenecio, terreflris tribulus ,fiderttis , ettpato-

2 O rium,hyofcyamus, cicuta,perfomta,xantbium,fylueftris cucumis

Campeflria cardui onmigencrc borre_nt_, atraftyji ,fe-

rulis,fylueftrifaniculo,gramine,tbalic7ro,bunio.^grorim,&pratommfepd

ms, liguflrum,
dicum,

rubia.

Epbemcro autem, hippogloffo,fitice, planitieriimfylu<eiiirefcunt. Montes adamant nardurrTtamln-

& Syriacum,qudm Ctiticum,& montanum,centaurium maius, rnandragoras.haftula regia,fatyrium,tfjt^usTcn

,

tiana,tigufticum , atyjjbn,fmyrnium,ueratrum album, rutafyltteftris,polemonia, polygcnatum, tithymalus characias ,po-

lium, ptarmica, tbymel<ea

chamcha,glycyrrbiza, afciepias,narciff-ts,thapfia,px,onia,<ethiopis, clymenum,onagra,cacalia ,

li-

aconitum, daphnoides, hyffopttm agrefte, peucedanum, cham<edaphne,Tormentiila, biftorta, chamdeo albtts , ^ingeiica
banotis. Infytuismqntanisemicat leucacantb^atgjinibijn pr&ruptisl ocjs petrofeiinum,& B_bodia radix.

Sttnt pi\tttrea,

qtmarborib us innafcjuetjnt,jn quibusrcfident, atq; ab ijfdem fufcipiuntalimentuni, ut agaricum, uifium,ffba^nos, polypo-

dium,dryopteris,tichen.

JLU& qujdem in arboribus confpiciuntur, aii& uerbprius d terra txort&^per arbores repunt, auemreperian

jO

adodumlabriiJca,ititis,nigra,brJolua~,hedera,clem
uulus ,periclymenum. TS[on defuntjuamherba, qu<e finemd,icijiu_uriajusberbisj)mfiljant,neq; alibi,qudm in
tur, nt cufcuta,epitbymum,
illis

epithymbrum ,<& epificebe. Veruntamen illudfcire conuenit, qubd etfi barum omnium quaque

fua naturafelicius proueniantinpmdifiis locis,fuofq; unaqmq;fequatur fitus;nihii tamen obftat, quin eizdem
tibus, modb inplanis,

modb in mon
nuUo
di

nuncin

collibus,fiepe in ualltbus,

nonnunquam in

agris,

&pratis, ac etiam

in alijs uarijs locis

fcrimine inueniripojfint.

Et b&cfatisfint quantum ad natalem plantarum fitum. C&terum ut, quantum per mcfieri poteft,
nofier /e
,folijs
,

barum rerum non minus utilis, qudm necejfaria doclrina excitetur, augeaturq;, iam adfingulas berbarum partes
conuertet fermo,

& de radicibus

caulibus ,floribus, acfeminibus difjeremus

primb a radicibus , ueluti d bafi alia-

nmpartiim,remipfamexordientes. Fmmjmaceajgiturqm
rjbjingjdcujjgbtnixadic^
lacluca, apium, beta, bugloffum, intubus, cichorium. Quinetiam radicefingularUfuftincnturfylueftris ruta

Legumina ue-

p! nf

radice coharent, ut radicibusu

, qitam harma lam uocant,peplos, crateogonum, cphemerum, &f&pius uerbenaca . Contrd numerofis radicibtts donantur afarumjphu

as

"

baccaris ,ueratri genus utrunq;, capparis, critbamum,hafiula regia,chelidonium minus, afclepias,circ<sa

alcea

athiopis,

gramen,filixfcemina, muris,
bemionitis, paoniafamina,

amicuk altera,plantago, chryfocome, afparagus, rufcus,

hippogloffum, panaces Heracteum,

radice

aUfma iLAt nardi Indici,

,

&

Celtici radix infpic<z

,fylueftris

modum capillatur. fmgrandi ,ifirmaq:

uitis

exurgunt helenium, bryonia

dix Bjjodia,

mandragoras , fcammonium

cucumis ,

nigra

rapum, nimph&a, cohcafia ,ra^

& China nuper ex

Indijs occidentatibus importata,dracunculus,aloe,

centaurium maius,ltbanotis,fphcndylium,

csnantbe ,fymphitum fecundum, papauer cornicttiatum, raphamts, carduus,periclymenum ,foianum fomniferu?n fjmitax

aJpera,thapfia,bippophaes,hippophisftum,tithymaiuscharacias,pityufa,B.babarbaram,I{haponttcum. Contrd exiguam,

ttnuemc^radicemgignunt bydropiper, catanances genus fecundum,ranunculum,panaces jlfciepium,

langium^irlfvUum,antiry1lislbechium,onobrycbis, boleftium, britanica, epimedittm , onagra
,

& Chironiuni ,pha'

tragiumfecundum , leontopo-^

dium,uerbenacaJupina,pbyteuma,pancratium,aconititertiumgenus, chamaCiffos, afarum, utrunq; ueratrum,plantagaminor,coronopus,fefamoides, origanumfytkefire,atypon,attral)dis,heliotropiummaius,onofma,rubia,cepaa,alij'ma,bttoni-

ca,chamefyce,gingtdium, centauritm minus. B_adices in lignum durefcunt xthiojpidi ,fmilacjafper<e, poterio , teucacanthce , aftragalo, tithymato characix,cypero,rbododendro. _At molli, lentaq; radice conftant ajthiza,acanthus, alcea, matua,Sym-

phytummaius.GemctdaUueii4tiarundinibus,funtir^
ro ^ilexandrinx, colocafi&,galang<x,,gingiberi, radici Cbin<e nuper inuentcc,

& IlJiodi&.J^adicem

digiti crafjitudine

fundunt

orobancbe, eryngium,potygonatum, p<soniamas,pyretbrum, daucus,paftinacajytueftris,fymphitum petrontm^ dorycnium,

tbulum, echium, crithamum, elaphobofcum. Bulbof<e autem infunt c<eparur^(hl^iiio,J)emerwalli,c<epis ,

regi,allio,porro,croco,nareij]o,xipbio^ tefticutorum

bttlbis,

baftule
,

omni generi,fatyrio, ornithogalo ,epbemero , ar\faro,\yyaciato

dra-

crnicuio,ampeioprafo,fcorodoprafb,moiy.Inglobtmextuberant_i-adicssm

uomjtorij,

kontopetali,ananthes,paoni&fa;min&,rap\,chryfogoni,periciymen^

mhGeranij unius; T?feudoapq,antom.lnfuper radices interfe diffidentt tum cotore,tum cdore, tumfapore: qu<e dtfmmim

fi
y

recle

o
cognofcantur ab

And Matthioli Comm.

bis_qtti brettihanc fkcultatem aflhqui defiderant,

retle"

non parim inde haurient utilitatis. Sicuti

& maxi-

m$ confertfcire, quxfint radices mtgna uel parucc,qu<e durceuel moUes, qu<e numerofe nel paucx, qua cccparum uel tubercuRadicutn
ribus
diflfe

rencix in colo-

lorum cffigie,qu<e deniquegeniculat<e, de quibus hucusq; abunde dijferuimns. Sed iam de coloribusagamus. TSjigricat foris chryfogoniradix, etft candicet intus: item papauerk cornuti,nardi montani,helenufecundi,cyclamini,chamdeonk, cardui,
1fzftulctregi<e,libanotidk,rhapontici,quanquambuiusinternarubefcant,peucedani,leontopetali,epimcdy^
gij,fympbitifecundi,Jmirnij,echij,ueratri nigri,aftragali,anemones,mandragor<e, aconiti tert\jgenerk_tbapfi<c, perfonau,

pon-

filickmark,uitknigr<e,ariftoloc}n<eutriufque,quarumtam^ninternabttxeocolorepaUmt,^
cut etiam thapfi<e,&mandragor<e deliberata exalbeat. Contrd icandidaprouenittnt radiceplantago,polygonatumjdmcun

culus,arum,arifarum,ranunculum,ueratrumalbum^onk,ligufticum,aflaragus,rufcm,hippogloflu^
notis,ffibondylium,rapum,radix,circcea,alcea.holeftium,tragu,trifoliu,mrciflus

IO

num,tripoliu,iris,panacesHcracleu,tragiu,fomniferufolanu,arftion,onagra,cbamM
pr.otfus^lb,Jedfubalbid radices tributce fitnt aro,polemoni<e,helenio primo
.

Bjtbent rubi<e,centaureo magno,rhapontico,

rbabarbaro,tametfi tria hctc exterius nonnihil nigricent: item pentaphyllo,heptaphyllo,bet<e tertifgeneris,blito,carot<e, ancbuf<e,licopfi,onofinati,chryfogono,quanquam exterius nigricant.TS[on planil rubra,fedfubrubra radicefunt acanthus,pbu

fatyrium erythronium,xyris,radix l\hodia,folanitmfomnifcru,alypum,coflus.Ex atro rubefcuntfilicifcemiricc, cypero,pyc-

nocomo,ephemero Colchico.Bjtbro cotore_purpurafcunt radi_ces.fymphytipetr<ei,c<eparu,fciU<e,panaatij.^uajntjis radice

funtariflolocbiarotunda,glycynhi%a_lapatbum,hippolapatbum,cyperusBabylom

na.At herbaceo colore infuntpolypodio,pbaUgia,fmymio,& imperatorice.Odorata

gelica,fefelt Maffilienfe,bippofelinu,fmyrniu,libanotk,afclepia4,circcca,alifa^

radicc fiagrant iris, acorm,meon,cy-

perus,galanga,^doaria,nardumtamGaUicu,qudmlndicu,afaritm,pbu,caryopbyUata,baccharis,ligufticum

& radix BJoodia odore expirat

AcfLAUtsmsaargemone

no iniucundu.Dulcedine gufttti prxbent glycyrrhiza,tragopogonis radix,cetaurif maioris,cham<eleonis albi, claphobofci ,ge

ranij,artij,polypodij.

jlmaritudinem uerbgentiance, ranttnculi,helenij,di6iami candidi,leucacanth<e, panacisHeraclei, bip

pophak,pancratij,fciU<e,cichorij_affaragi,rufci,centaurij minoris, chelidonif maioris, afphodeli, cyclamini.

dice

deprchmduntur gingibcr, acorus, galanga, yedoaria, imperatoria, crocodyltum, angelica , panaces chironium , fmyralifina, tripolium,

nium, pyrethrum,

raphanus tum fatiuus, tum fylueflris, utraque iberis , naflurtium

thlafpi,

bydropiper, arum, dracunculus, eryftmum, ophiofcorodon, ampeloprafum , fcorodoprafum, c<epa, allium, porrum,fcandix.

Quo .t, ut,fi exaUa notitia differentiarum habeatur,qu<e in radicibusforma, numero, colore,odore,ac fapore notantur,maximum inde percipiant emolumentum if,qnimagnaanimi deletlationein hac ftmpliciummedicamentorumfkcultate opcram impenderint. jlcpwtereaplwimum
inteUige , qu<efcriptis tradipoflunt )
iffdem contulcrit
,

fi
,

omnes ftirpium

dclineationes
,

fimilitudinesq;

( de

ifs

tum earum pariter

& odores & fapores aflequantur

.

eo inquam

modo

ac ratione , 3

enitar , ut qute plurimis ignotafunt

quo hic d nobis adnotata reperiuntur . In primis igitur d fimilitudine , quam interfc ineunt planta , exorfus , pro mribus , ijs , qu<e omnibus fane uulgares apparent , reffe comparentur . quapropter ab bedera primitm
,

Foliorum in
piancis

ut qu<e neminem lateat, rem ipfam aufpicabor

Hcderam igitur

folijs

<emulantur , etft^qucedam maiora

compi

tudcMmfc,!"

cedamuerbminoracexnantur,fcammonium,afarum,uierq; cyclaminus ,fmilax afpera, l<euis , hprtenfis, uitk qU ">**> marina braffica , jlethiopicum fefeli , periclymenon , ariftolocbia utraq; , afclepias , epimedium , gramen parnafi ,.

&

apocynum
circtea
,

uiola purpurea

channectflos

belxine cognomento ciflampelos , cynocramb<e

bortenfe folanum, balicacabum^

cucurnis

tam jylueftris , qudmfatiuus , utraq;clematis. Vitigineumfolium repr<efentant platanusjacer, lupinus

,

ricinus,bryonia

ueratrum nigrum ,baljamina ,colocynthis , cucumis , quern Veneti anguriamuocant._Albaft>ina, <&

,

acanthium fimili uirentfolio : ficutiabrotonumfamina

tex,

& abfinthiumferiphum uocatumfolijs fe inuicemimttantur.Vi,

& anagyris

zirfolijs

& ramis conueniunt. J.pufolia uferunt caucalts ,fecundum daucigenus

,

laferpittum
,

fmyr,

nium,bunium. jLmygdala frondc ueftiuntur,perficus ,rhododendrum

ebulus

fambucus

flaphylodendron
,

lathyris

qudm officin<e cataputiam nominant

jlnifum deinde ifopyro folifs adflipulatur , anagallis antyrrhino

illis

atriglex xanthio.

ypiufq;r4tbicefoliaimitat-utJipjirine, ac galjum: quanquam

maiora,huic uerb minorafpeclentnr. Torrj ,bulbiq;folia

,

prcefeferunt hyacinthus, narciffus,allium,colchicum, cyperus, baflula regia,ampeloprafon,fcorodoprafon

canini tcfficuli,

loncbitis.Buxus,& lycium confimili comantur fronde. gitis alba amomofolijs correffondet, pyrethrum jyluefiri dauco, be*
mionitis dracunculo,coris ericce.Fceniculifolia emtttunt altilis afparagm,panaces _Afclepium,fefeli,daucum Crcticum ,_an*

ihemis, libanotis,buphthalmos,anethiim^hapfia. Aneibifolijs aflurgit meon.Tlantagini non diffimiliafitnt folia candidi uet

ratri_gentian<e,alif?natis,& clymeni.Thani^foliumgeranium exprimit. Filicemfolio cemulantur ftderitis

fccundumgenus

polypodium,dryopteris.Fcrula cicutamfoliorum imagine refert, b<ec ucrb myrrhidem. Bugloflum,& cirfium confimili

modo
5o

foliantur.Graminisfolium proferunt moly, holoftium,gramen,arundinaceum, coronopus. Huius uerbfolia habentxatawn

c c, pfyUium. cfchortum,chondryU<e utrunq.genus ,

ciyljsfolio affmilatur,
liis

& quod quibufdam dens caninus

dicitur

confrmilifuntfolio . Cnicoa trqcft..

chamjleqni nigro crocodUium,cham<eleoni aibo filybum. Glaflo tripolium fimile

Coriandrifo-

comantur parthenium,adiantbum,fideritis tertia,omnia ranuncutigenera(quorum tamen quddampropius , qu<edam lon

:

gius eiusffeciemfequuntnr) uterq; daucus, tbalitlrum, capnos. Helxinesfolia produnt anagaUis, alfine, mtiris auricula

cannabis,autquinquefolijeupatorium,fedqu<equadripertitb diuidantur. Cotoneimalifrondem exbibent capparis ^fula-

numfomniferum . Smyrnijfolium pr<eftantphu, lauer. Cupreffi effigiem promit fabina iuniperi cedrus minor qu<e phani ladanus ficuti inflccie, ita in folifs cia ducitur Hypericum , androfiemum , afcyrum ,folio non difcrepant . Ctflus ,
:

&

&

conueniunt*

Cyclamini folium pandit aconitum^primum :

ciceris

ceucrium ,fecuridaca :cumini fylueflris ftratwtes

,

miUefolium
gis

cucurbm

perfonata
.

lolij

pbcenix

iuglandis eentaurium maitts

pxonia nuts ,gentiana ;etfihuicma<5o

cum

plantagine conueniat

Iridis foliareddttnt ,

acorum , medion ,fylueftris iris : item gladtolus ,nifi hicbreuiora,

,

anguftioraq; foUafibiuendicaflet

IniundfleciecoUocandumcfletutrunq; equifetum

fed tnanicaule aflurgit. Lentia t-^

U folium fimulant

aphaca , onobrycbis , cham<efyce , helenhm alterum 3 anonis, trichomanes , polygala , glaux. Laurea

ficnde

In Lib

primum
.

Diofcoridis

frondeuirent polygonatum,clematis pr vma,daph_noiies_ nerium, chamcedaphne . LilufoliaJfcargunthemerocaUis ,$ancra{mm,fatyrium,martagon(fic enim appeUant lilium quoddam agrefte)> phemerum , onagra. Lentifcum referunt glycyrthi-

Zajragus.

Ts[ec lepidium arabis diffmulat

LaSucte cffigiefoliaferunt dipfacus

Jylueftris latluca, lycopfis,anchufa,fyl-

neflrcgla]lum,-mandragorasfa;mina. Lingtice bnbulfimiliaftmtfymph_yM^ltrius folia. Myrtjfolia rufcm habet.tithy malusfcemina,& canirubus. MjMhamfatiuamfoiio expmmmt fifymbrium, hydropiper , pcntaphillon . Marrubu'

0-

gieaffurgit apiaflrum

bailote, horminum,fideritisprima.

Mercurialisfolio

eft

cinoc ramb e

Helfine &-*latihe fofacie reprcefentant ha-

liofimilicomantur.

1%aflurtij folijs iberisnon refragatur nec thlafti.

g[eam temnlafoliorum

limus,ptarmica,pbyUyrea,liguftrum,uitex,cony^,thelygonum,caninustefticulus,l^

Tlatanumfolio iKiitantur ricinus.nigrum ueratrum,Jj>bondilium,aconitum cynotlonum. Ferbafa folia fundunt heleniu &thiopis_afbTium,bugtoffum,& tithymali genus latijblium. Taftinaca, &gingidiumfolijs interfe non diffident. Tortulacct
folwafftmilantur tetephium,cepcea,crithamum,terreftris tribulus.tithymaim heliofcopius.Trifolio_ correfpondent lotusfyl
neflris,medica,cytifus,fertula

Campana.Thymum^o^dm^aturamfm^_ comatfoUum MutaffJmi&mefeiU pri.

mumgen usjimili uirentfotio.

fcrj>yJJ___dfiwpMim

lyec diffimilipukgio diQamnum

& calamintha

comantur. Myricce fdbina

.

& cupreffus V
,

fyiueftrejotjs iieflfiuntur

Vicecefolium feruntpolygj-

mim,&pityufa:qumusuerbchamdris,teucriii^fcordium, betomca fsdcritis prima. Is^cqued ruttefolijs diffident acacia alt erajjCentaurium minusJerpyllumfylueftrc,ambrofia,polygonumprimum, andrcfemum polemonia,peplus parony,

chia,hypericum,apios.

Mote,& fciUte fimilia

tributafuntfolia .

Sampfucifolium oflenduntmamm,

& panaces chironiu.

SoUrtij&ia^ermin^^
Foliorumjimilitiidine interjbmtant rufcusJjippQgioffumJaurus MexandrTna. .Ajfleni imaginem pnxhent muris auricuici

2 o attcra,& altera lonchitis:ficutifcmperuiui minoris

fimachia,fertu\cz Campanceligufticum
.

tertia aiug(feciej,arjfiolochia,clematnis

SaUcisfronde prouenit ly-

Silybus

chamdco__aibm,cardims, albafpinajefefolijs imitantur .

qv.tz

Ex

his igiturfa

cfk quifque herbarumgermanitate,cognationem,fimilitudinemq;perdifcerepoterit .

omnia

in

dignofcendis ftirpibus

non paruam adferunt utilitatem.Cceterumplanta rum omniumfolia non modicam

in coloribas diferentiam

babent, tametfi. Foliorum

"o

foliaipfacoloribusadebperJpicuis,utifioreshaudquaquam jplendeant. Tsjigrrfane colorin nullis reperitur herbis ,neq_ loribus men * arboribus,quanuisnonnulUrtro_quodamuirjore pauUdum_nigrjcen,ficutphdlyrea , biixul ftiguftrum _

difcri-

hortenfefolanum,nigra uiola,ofyris,hyofciamus,utraque clematis.Contra nec fotiahabentur,qute niueum candorem expri-

tnant.uerumpleraque,quincanafunj,fttb^h:arit,utcutham^
maro,periclimeno,corniculato papaueri,ftacby,menthaftro,altbtete,potio,uerbafco,utriquc lychnidi,

& mandragorcz mari

_& aiiismd-

qu&omnibus fuperne candicant,quemadmoduminfernlrofmarino coronario,bechio

okce,populo,*artemifioz

50

tis.^ubmp_unic_mal_o_a_mygdalo,kntifco,terebintho,rhoi,cyclamim^

amaranto,phyco ?iiarino,fefamcc,irioni,atriplici,alypo, Celtico nardo,&cuidam bete generi.FoUt__,quteknugine pubent,infuntdjtlanmo^uejbafco,lyclmidi,gnaphalio,acanthio,althcece,menthaftro. _AfJ>erafunt fymphito alteri,marrubio ,ftco , falui#,baUotce,&bonnino._4(MeisborrentfoUabuglo(fi,ech^
dtpfaci.-quinetiam cardui omne genus aquifoUJ.Lt dicis.Humi iacent pansdsjhlia., coronopi,anchufce,

mandragona , utriufque amgaUidi$_cynogloffi,glaucijcatanancczfecmdi gencris.J{eptant etiam humi lithofpermi,graminis, onofmatis , canis te-

fticuli-yalbique

tafolia,utquce olfaiunaresferiant,datafuntailio,ccepis, nafturtio utrique

chamdeonis. Inuniuerfumplanu omnes,quce caidegr fioribus orbanturjoliaper terramfpargunt . jicutam aquatico,qudm terreflri,finapi, eruae, lepi
,

dh,gingidjo,bydropiperi,eryfimo,clematidifecundte,tblafpi,ferpyllo

thymo,tbymhmjifymbrio , pulegio,calaminthce, di-

40

fed magis etiamguftu acrimoniampmbent . _At amaritudinempoffident chondrylla , cichorium , gentiana, ruta, abfinthium,aphaca, abrotonum,parthenium,fcandix,aloe_
.

iamno,dracunculo,aro,flammulce, origano

quce

omnia non modb olfaclu ,

fantomcum,feriphum,cbam<edris,marrubumJcordium,glaucium,chameltea,empetrun^^
facultatis herba dicitur.

dciellori*
,

Odoratafoliafunt afaro ,fio , fifymbrio , menthce , menthaftro

calaminthce, pulegio ,faluie, la-

dano , hyfJopo,fampfuco,origano,thymo ,ferpyllo ,faturek,fymphyto petrceo,roJmarino,liguJiico,ftachy,malabathro. J_rec

infuauem efflant odorem betonica_cham#drys,baccaris,artemifia minor,& herba illa,quam aliqui fclaream, nonnuUi herba
Jancli

Ioannis,&plerique matrifaluiam nuncupant.Jiec defunt ftirp_iumfolia,qu ahaMJsMm.plantis _J.mn- liquoribiis odo

rjm emendkaffe uidmha^utjcordium ab aUw,trifolium d ruta,& bitumine, cyttfus ab eruca,apiaftru d citreo malo, chama
pitisdpino,xanthiumd nafturtioJia denique hydropipef dpipere mutuatur odorem. Grauiter olent abfinthium_abroto-

num ,feriphum,baUote,polium,ebulus , botrys , ariftolochia, cannabis,anagiris,galiopfis,cicuta,mandragoras,apocynum,

50

glaucium. !<{onparumquoquedifcriminisinplantarumtumcaidibus,tumftolonibus reperitur.quandoquidemex eisqute

damfingularem,fimplicemquecaukmproferunt:alitenumerofoscauliculos edunt.quibufdam

craffi

cauks infunf.alijste- tudifferencur!

alij

nues ajfurgunt.-alijs inanes,& uacui eriguntur,fiftidarum,& arundinum inftar:alijspkni confpiciuntur: quibufdam item lo
gtts profilit caulis,quibufdam

uerb breuior,nonntiUis cauks geniculatifunt:alij enodes exeunt,alij lceuore,alij fcabritia ,

duritia,alij lentore notantur

T^ec defunt,qui lanugine ueftiantur,& quifpinis ,

&

aculeis rigeant.

Qwbufdam

plantis

teretesfunt

nonnuUis quadranguli ,

&

aliquibusftriati.

Mij denique furfiim eriguntur , alijper terramferpunt , ac re-

punt.DiJfidentpmterea interfeftirpium caules colore y reffitudine,& curuitate : tantafuit naturce inplantis formandis ua-

rietas,atquefolmia.T?Juresigiturcauks^buna^tantumraddce exiliuntgtaftoJylueftri,ptarmicte, plantagini ,muris auri

cidce,tekpbio,ariftolochiceutrique,rut&fylueftri,byperico,elam

chamtsciffo,glauci,ofyri,tithymaloparalio,heliofcopio,&thymelcete.]^mofo^

tureia,thymum maius,origanumj)yffopum,abfinthium,ahrotonum, ruta,flcechas,ocimum,amaracum ,fymphytum petneti:

60

& utfummatim rem compkblar,omnes denjque

plantte,qmfujfrutjc_es appellantur. Cjraffurncaitkm mittunt dracunculus,

cbamteko niger,cenanthe,heknium,fymphitum alterum^byofcyamusiperjbnatajedum maius.Contrd proditur_tenuis orni-

thogakitidafphpolemomXiranmculOiUmoniOianemonx.iignJfm

ba.

AndLMatthioli Comm.

b&,buphtbalmo,alifmati,betonic&,echio,eupatorio,plantagini,chelidonio maiori,murisauricuk,arijlolocbi<e ulrique,fm-

pbo,tragorigano,meth&,fifymbrio,lyfmachi&,rut&fylueftri,delphinio,melhhio,cig
teHcrio,trifolio,byperico,fideritific"J&,elatin^,petapbyUo,uencrisumbilico,chamedaplm

alipo.Inanesin uninerfumxacfifiidofos canles habent fmmet<ideg!imina >

&

olera. Varticulatim uerb caui_s_emicantjiilHculis

phu,ap'm montanu,fonchus,ueratrum album ,gentiana , equifetum,mrcijfus,ncinus,ckuta,latbyris,hkracium maius,fym-

pbiUmfecMum$inaalla,c&pe,porrum,hippofelinum,thapfia,ferul&omnegems,omnes^
panaces,!aferpitium,fefeli'Peloponnenfe,&

qu& guttatimftillant fagapenum,galbanum,& ammoniacum . Cenkulatum

cnl

mumgerunt cerealiaomnia:quin

& ebulus,fambucus,pbu,cyclaminusfecundus,gentiana,panaces jfclepiu?n,polycncmon,

*

crateogonum,polygonum,equifctum,ferub,ckuta,meon,odoratusiuncus,pityufa,arundinumomnegenus,bydropiper,ligu-

fikum,xyphium,& omnes deniq; plant&,qu&fcenkulaceo caule ajfurgunt , ut eiaphobofcum,anethum,fefeli Mafjilienfcpyrethrum , Jpbondilium,peHcedanum.L&uiconftant caule dracimculus,ba(iularegia,typha,nymphea, fideritis tertium genus,
chryfantbemum,aconitum lycoc~ionum,gentiana,acanthus , aloe , iberis, hyacinthus,miUefolium,chamdaphne. Dodranta-

lujudeexeunicbmdeonige^
bypericum,fideritisttrtiumgenus,centaurimnminus,anonis,fyiueftrecuminum,tuffilago,am
ocimoides,achiliea,elatine,pentaphillum
,

teflkulus,cpimedium,

tragus

ageratum , papauer Jpumeum,pfyllium, aconitum primim , colcbkum,se

peruiuum minus , umbilkus ueneris

,ftratiotes miUefolium, cbam&ciffos,glaux ,polygaia,iaurus

Mexavdrina , tithymalus

myrfmtes,paralius,heiiofcopius,& cypariffiasnte cbamdea,& uerbenaca.Duum uerb palmqrulogitudine caides extoUunt

fhalaris,thtaJpi,meianthium,p&onia,ueratrum album , cynocrambe.
tninori,ranuncuio,phu,rofmarino
,

Caulis cubiti dtkwline. adolefcit petajit&,plantagini

,

chelidonio maiori,bacchari,panaci Jlfclepio,fpbondyiio,fatyrio,aifin&,betonk&

faba
2<?

^egipti&,cirthamo,arabidi,afphodclo,iepidio,xyridi,eupatorio ,fyluefiri papaueri,aconito tertio,femperuiuo maiori ,feneeioni,uerbafcofcemin&,cytifo,xanthio

,

rufco,dapbnoidi,cham&dapbn&,iathyri ,primofiikis generi,cnico, gladiolo

ajcyro,

lyfimachi&. Interdumcubitihngitudinemcaideexceduntalifha,yj)erus,titbymaiuscbaracias, pityufa.

Mhcrminum
alba,acantbus,

Jemknbitali caule contentum

eft.

Einum cubitorum longitudinem caule tequant dracunculus,gentiana,fpina

QuaternAm cubitorum

tonyigmaior,ahhca,fymphytumfecundum,heYemnm,giaftum,giycirrhi^
tbiopkum,lycopfis,fideritisfecunda,manicnmfolanum,fytueftris lotus,cirfium.
tricubitalis uerb

cauiis exit

moly:

bypericum,cham&dris,teucrium,fympbitum petr&um, androfemum,afcyrumJatureia,thymum,origanum,millefolium,eupatorium,aftcrMticus,hyJfopum,fto!ch^

cauliculis

Medio. Duris lignofisq; nituntur

caules languefcunt irioni,poterio,maiu,fmiiacibus omnibus , cucurbitis,peponibus,

& meiopeponibus,cucumeribus,lupino,
3O

fericlymeno,bryoni&,uitinigr&,uki&, belxinot,
7iofomnifero,ofyri,rufco,daphnoidi.
Sfiinis

quam ciffampelon cognominant,fcammonio,imco,tiph&, aithe&, alce&,fola-

horridumgeruntcatdem dipfacum,poterium, agriacantha,fcolymos , paliurus,

herbcz

rubus,canirubus,hieraciummaius,ftaebe, rofa. Spinofaj>rorfuslani>,gine~obducnntururtic<t caules,echij, anchufic, lycopfis,

bugloffu

Hjrfutuscanikuifiturmembaftro,orobtf

quam piiofellam
,

uocant,fecimdo

fymphiti generi. Lanugineum^auTemnutriunt acanthium,gnaphaiium,uerbafcum,lychnis utraque

, ahh&a, ane mone,panaces Heraclium. Scabriuaj& afpe ritate caulium funt paftinaca,rubia utraquejupus talit~iarius,aparinc,baccaris,fylueftris cnkus,&thiopis , equifetum,ueratrum nigrum,papauer fylueftre , corniculatum . Humi cauliadisrepunt

tujfilago

&

polygonum,lithojfermum,anagaUis,clematisprima,holoftium,tribHlusierreftris,peplos. Caulesedunt quadrangulosfide

ritisprima,apiaftrum,marrubium,baUote,cypcrus,centaurium minus, mentha,calamintha

baccbaris,horminum, aparine,

rubia,cham&drys,Jiacbys,Jcordium,teucrium,betonka,fymphitumfecundum,clymenum,uerbenaca,urtka,ga^

pis,lotusMgyptia,buniim,xanthium,ebulus,pycnocormim.T^ngjdfr^funt cirfio,& quaudaque- tkm cypero . C& ter&m_caulesal bkantrn oly,utrique iberidi,nafturtio,cnko,cacaii&,cynocramb&. I\ubejcunt minori hieracio ,foncbo , artemifi,hyperico,ajcyro,pbu_uirg aure&,helxin& ,fenecioni
,

40

myriophyllo,orobanch&. Caule deftituuntur cham&lco albus

pbylUtis,filix,cy)iogloJftm,dryopteris,polypodium,onofma,trichomanes^fplcnum,hemionitis,lichen,paronicbia,adiunt:'; y
..
,

bippopbeftum,cham&fyce

jldh&cnonparum quoquein

ftirpibusdignofcendisutilitatispr&ftatflorumtumcoloris

,tum

tisuariecas.

form& cognitio.quippe cim nullafit earum pars,qu& prius noftrisjefe offerat oculis uere,& &ftate,qudm flores, uaria colorumpiclura,qu&incis refulget. Quapropter non ab re fuerit,horum differentias edocere, qu&in coloribus itafehabent.
Tlant& igitur,qu&flore candido decorantur,funt ut oxyacantha,liguftrum,orneogloJfum,fraxinus, rofe, quibus turn mber, tum etiam purpureus erumpit. Item oiea,myrtus,cerafus,malus,pyriis,mefpilus,prunus,arbuius,iberis,raphanus , fifer,cu
eurbita,caucaiis,eruca,ocimum,ornithogalum,cyclaminifccundafpecies, haftula regia,capparis,poterium
,

tbymus, moly,
,

aparine,phalangium,trifoiium,fedcuiflos quandoque rubefcat,polium,omanthe,alba uiola,nymph&t prima

altb&a,poly

50

gonatum,clematis ahera,ocimiftrum,crinus,achiUea, helxinc cijfampelos diffa, conuoluulus , dorycnium, ephemcrumfccun

dum,(iratiotesmillefolium l lotus.^egyptia,cham&ficefefa>noidesmagnum,narcijfus,fiamonia,tbymelea,fambucus,el;^
nngelica,filipendula,uiburnu,flamula,fragaria imperatoria,ldium conuallium diclum,& uincetoxictul\ubriflores t micant ro
(is,inquibus tamenuanant,namalij candidi,alupurpurei,alij lutei reperiuntur:itemaHspunicis,fab&

Mgypti&,rumici,oxy

lapatho,oxalidi,blito,aphac&,opbioJcorodo,anemon&primogeneri,argemon&,amgaUidimaJcul&,papauerifylueftri

fomnifero,onagr&,& cariophyllis uocatis,quemflorem recentiores quidam,neJcio qua auBoritate dutti, uetonicum appdiat,

quanquam

& hi purpurei emergant,& quandoque uaria colorum miftura

inficiantur.

Flores menth&,fifymbrij

>

& bydrojpi

piperis colorc fubrubro apparent.Inpurpuraalbicantesinfunt pbu,rcfis,perfico,amigdalo,eruo,baccbari,trtfolio, alce&,pe

riclymeno,rbododidro,p&oni&.Turpurei exeunt afaro,croco,uitici,uici&,ciclaminoprimo,larici,ccntaiirio minori, alb&

n&,origano,pulegiofalui&,calaminth,thymofaturei&fmili,thytffbr&JerpyUo,fedquiinadbHmquandoqueuarient,^
melantbio,cbam&dry,l\cbnidi,fcordio,uiol&purpure&,canis tefiiculo,onobrychi,betonic&,fymphyto utriqv.e
:

etfijicundum

modb candido , modo luteoflore l&tetur.Item medio ,gladiolo,anchuf&,lycopfi,echio,fidcriti tcrti&,uerbenac& , aftragalo,

byacinthOiCirfio^capnOibubonmfed cuias internctfiauefcantiantirrhinOiacantbio ,glauci>ueratrQ nigro
:

tamctfi quando-

que

In Lib
ejue

primum Diofcoridis

hnk pmticci , hcrbacci,candidi,& in purpuram albicantesflorcs reperiantur .Itemfefamoidimaiori, ricino , amaranto, galeg& , perfonat& , xantbio , bormino , martago (ficuocant recentiores lilium quoddam )fcrofulari& maiori ,geranio Utinpurpura nigricantesinfmt uiolis , leontopodio , delphinio , napello y puifatiU*.jLureisfloribus coronantur helenium,
cornus , rapum , napus , lampfana
raticus ,
,

braffica

crithamum ,foncbus , apbaca cichoru genus , tragopogon , cucumis tam erlycoclonon , chdidonium utrunq;
,

qudm fatiuus ,pepo , Utluca , ino , ranunculus , anemone fecunda , aconitum

,

fertula Campana
ris
,

ruta, hieracium
,

atratlylis

tuffilago

coni%a

hemerocallis

uiola aurea

nymph&a fecunda , anagy,fenecio

alifma

irypericum
,

afcyrum , androf&mum , cbam&pitis ,fpartium , lyfimacbia, eupatorium , pentaphyllon , chryfo.-

come , chryfogonon chryfanthcmum ageratum , papauer corniculatum , hyofciamus , galium

tus urbana , &fylueflris
,

uerbafcum
,

lo-

bunium ,

ofyris

colocinthis

cnicus

uirga aurca , baifamina,blattaria, caltha , colutea

,

tana-.
.

I o cetum,& quamfalsb oxyacantham recentiores mmcupant , abrotonum famina

dtC.C&ruleumftorem edunt linum intubus
glofflum
.

pilofella
,

potentilla ,fena ,finapt

<An-

themidiflores exoriuntur inmediolutci , circinato orbe candidi , flcuti& parthenio

,

buphthalmo,bellidi ,

& cotul&fatitrinitas

cichorium

chondrilla

anagaUisfamina , muris auricula,clematis prima , bu:

melanthium , eryngium-^fcabiofa ,

& qu& a uulgaribus morfus diaboli appeUatur

,

item cyanus ,

recentkribus dicitur . Hyacintbino coloreplacentflores centaurij maioris , cham&lecnis nigri , cinar&:quin

& qu& & uaria cardui

,

genera. Vario colore inflciuntur iridi

tripolio ,

malu& , eupbraflte.Spicati inftdent blito , plantagini , byffopo

uirg&aure& yflachadi
,

menth&

,.

mentbaflro ,ftfymbrio,bydropiperi ,falui& ,fampfucbo,flacby, betonica , amaranto

ladano ,

U-

uendul& utrique.Floriseffigielilium&mulantur hemerocallis , martagon , ornithogalum , nymph&a alba , helxine cogno-

mento ciffampelos , lotus Aegiptia

narcifftts

crocus
,

conuoluulus , epbemerum primum

Flores

qui rofle referant fmi-

litudinem , profiliunt maio cydoni&,meffilo,altb&&

rbododendro , pczoni& , ueratro nigro, colocafix , cornkulato papaue,

20

7t ,

Ecbinatiscapitulisfloresconduntuterque cham&leo , centaurium maius, crocodilium ^fpina alba

,

dipfacus ,fpina

Ara-

bica , poterium

acanthium , cinara, leucacantha , atraclylis , cnicus ,

,

reslaurus , labrufca,myrica

erica

liguflrum

olea , querctts

carduorum genera. Mufcofos geflantflogalium . Flores in umbelks radiantes , , caflanea , cornus ,

et rcliqua

uel mufcarijs emicantes infunt

rti ,

Meo ,flfaro , crithamo , caucalidi , origano , panaci > liguflico , paflinac& ,ffdi omni ,flfo,

anifo ,caro, anetho

cumino ,ammi , coriandro , apio

.

fmyrnio

elapbobofco

faniculo
,

dauco

pyretbro
,

libanoti,
,

di

fpondyiio ,ferularum omnigeneri , peucedano

,flratiot& millefolio
,

laferpitio

,fagapeno ,galbano ,panaci

,

ammoniaco

acbille&

chryfo-

com& , agerato , cicut&

myrrhidi thapfi& ,fambuco , ebulo

angelic& , filipenduLe, uiburno

impera-

torLe, eiq;pmpinell&generi ,

qu& nonnullis hircinumfaxifragum uocatur,quod hircum maxime" olcat. Cytini imagmcm recifli ,

pr&fentant flores afari ^hyofcyami ,

arbuti.Corymbis ftmiles racematim cob&rer.t botry,ambroft&

,

anagyn,urtic& ,

lunam minori , hippophai.Lanuginequadam obducuntur

atque

in

pappos euanefcunt flores omnium cardncrum ,jonchi,

,
,

30

tragopogoniicentaurij maioris,utriufque cbam&leonis^utriufque hieracij ,fenecionis

cirsij.SieUarum,fclisq; flore imagi-

nem refermt eryngium , after Attkus antbcmis partbenium , buphthalmus,

, ,

bellis

bypericum

pentapbylbm , intubus

utraque , cyanus.Trxterea exquifitam prorfus plantarum cognitionem quis affequi poterit,fifeminisfrabJiisq; , qnosplan Scminum & t&ferunt,delineationes babeat.quare non inutilc fuerit earum tumflguras, tum difcrimina , tum etiam ftmiUtudmes profe- fwiftufi in p!an
qui.Frutlus itaque racemofos proferunt terebinihus,lentifcus,populus utraque
,

oxyacantha,uitis nigra, uttis alba,cyclami,

tlJ

duciimiaa.

msfecunda.Cory)nbaceosuerdbtdera,peridimenuS)folanimbortenfe,&manicu,fmylaxafl)era,polycnemon,bippopbacs.

Semina aute racematim coh&rent artemifi&,ambroft&,botry,nrtic& noftrati,mercurialifamin&>bydropiperi,

ricino.^fcino.

fafunt afaro,taxoiUeftcari&,aft>arago,rufco,lauroUlcxandrin&.ScmcnfoUicularift>ecie ineftfraxino,rhamno,fcd quod uer. ticiUircferat imaginem,na(iurtio,thlafpi,androfac&.^it infquamofis foUiculis occluditur gentian&,cumino fylneflri , atripli.
ci,flhondylio,ananth&,ferul&,& tbapfi&.Vineam nucem imitantur,& uduti nucamentafuntfrucluspice&, laricis
, <jr

cu-

40

prejfi

Baccas gerunt olea , laurus,zi%ypbus,cornus,rofa,capparis . oblong&,

y

& qu& magnitudine cedant oliuis,uifuntw

.

myrto i tbymele&,polygonato.B ptund&funtliguflro,iunipero,beder&,periclymeno,lycio,cedro,oxyacanth&,ftbin& ritmfruclumfemenq;filiquis includunt acacia,anagyris,genifla,filiqu& arbor , cafta nigra, dorycnium , apocynum
agria , delphinium
,

C&teflaphis,

cicer
,

,faba, lens , phafiolus , lupinus ,pifum , eruum , fena ,fmilax hortenfts , medica , aphaca , uicia ,
,

f&onia , leontopetalon

xyris ,folanumfomniferum

& tertium aconitigenus.Infolliculis

aduncis
,

ttero abditur balicacabo

colu-

U& , colcbico,&fiapbylodendro:fuumq; in corniculis modb

tusfylueflris y rapa ,

,modb reclis feruant delphinium ,fanum gr&cum,io,

mpus y raphanus , lampfana , brafflca , eruca,finapi-,eryfimum y circ&a, leucoium , bedyfarum papaanemone , argemone , melanthium , ocimoides , papauer tam
fati, ,

uer corniculatum.Capitibus femina condunt colocafia

mm, quam erraticum,byofcyamus

cuminofylueflri ,fparganio
e
flocci
,

lotus jtegiptia

xyris
,

Ts{ymph&a.M capitulis paruis concipiuntur

ifopyro
,

lino

,
.

ptarmic&

pfyllio

uerbafco y fcrofulari&

ricino

titbymaloparalio

&

heliofcopio

Semina in

modum condufa afferunt porrum , ampeloprafum ,fcorodoprafum ,c&pa ,aUium ,cjrfi

priusfolliculo

quodamdau

tho ,cuminofatiuo,ammi

dantur . VmbeUis nuda refident femina omnibuspanactsgeneribus:itemq;fefdi,liguftico,apij omni generi,anifo y caro&ne, elapbobofco,dauco,fpbondytio,peucedano,elicbryfo,cicut&,mirrhidi,angdic& , imperatori& y tha
.

f>fi&,coriandro,fmyrnio,faniculo,pyretbro,ferulis omnibus,achiUe& y agerato,(lratiot& miUefolio,fambuco,ebulo

Semen Ue
phyl-

lutijpicisccntinetur origano tamfatiuo,quamfylueftrt:quin&fampfucho.Tapauerisimaginemfemine repr&fentant

.

lum , nymph&a alba,hyofciamus , lotus jLegyptia$epUs,peplos,cham&fice Tiperis fimilitudinem exbibcnt femina tum lyci],tum etiarn uiticis.Compreftb,atq; rotundo femine habentur malua,alth&a,dcea,fmilax l&uis.T^eque feminis ejfigie ab
tpuhymodijfidetalypon:d lolw pbanix:d uioU alba cbam&ciffos-.afaluia horminum.HirJutofemine^tcafpero,adeb ut idta.

clum

ueflibus adh&reat yfuntperfonata,eupatorium,aparine,belxine,xantbium,

& uulgare cynogloffum. Capiti uiperarum

fic uulgb

fimilefert echium

,& uituiinon difflmile antirrhinum

, ,

Mucronatumoflendunt tragos ,fpinachium

uocatum,
.

tribulus

tam aquaticus

qudm terreflris . jC fanigr&cifemine non defcifcit femen myagri, itetn

cwuta
,

&

loti Jylueftris

Semen

ftenictilimodoferiint Hgufticum ,Jrfon

cuminam, carurn

jlnifi uerbjemina i apij i

& ammiconflmilem natlafunt

B
formam.

14

And. Matthioli

Comm.
,

formam.Cnicifenienfuam impartitur imaginem minori ccn taurio,utriquecham&leoni,fpin& alb&,& J.rabic&

atrat~lyli y

cinar&,Medio,mgro ueratro,& omhibus fere" cardui generibus.Mdij feminc conflant circ&a , crateogonum,panicum ,fefamum,litbofpermttm, phakris, htits Jegyptia,fefamoides.Eruifemenpoffidentcatanance,tithymalusparalius,apbaca.Se-

minemarrubium &mukntur ballote,clinopodium,fideritis prima,pycnocomum.Confimili nafcuntur femine libanotis,& cn tbamum-M etiam femine conueniunt linumjatyrium erythronium,& quoddam urtic& genus.Semine caud& Jcorpionis effigie cernitur fcorpioides
:

& uerrucarum modo pendet minori heliotropio.

Semina, qu& frutlibus carnofis tam arborum,

quam berbarum delitefcunt,geflant aluo mala , cotonea , pyra , citria , limonia,aurantia, punica , mefpila , cucurbita , pepones , melopepones,cucurneres , colocynthis : item balfamin& uulgb uocata fruclus , mandragor& , ariflolochm , halicaca~

pfyilium

bi.quin&malatnfanaconfimilimodofuum recondunt femen . Minutum habent femen ruta,iberis,cuprejfus,circ&a. Differunt etidmnum colore interfe femi, mandragoras , aptos , cynocrambe , papauer , hyofcyamus , ocimum
.

na : fiquidem albicant dauco,rofmarino,circ&&, kcluc&,papaueri fatiuo,& fpumeo , cucurbit&,peponi , cucumeri ,fefam<e,

lithofpermo. Vtfrutlu rubent oxyacantha,terebinthus,cedrus,corntts, yixyphus
,

rofa

punica , arbutus , taxus , cerajus.

Ita fimiliter femine rubefcunt ajparagus,halicacabus , rufcus,hippoghffum

nia
ri,
,

rumex , dracunculus , arum , acanthittm,p&o

Quin
,

rubia

tragus

iuncus

coccum infetlorium , afpera fmilax , cbamedaphne,fefamoides. Succo fangttineo manant afcy

androf&mi ,

& hyperici grana.

,

7{jgrum ine(l

ligttflro , lycio

myrto

ole&.

& femina nigricant ocimo

,

hirci

barbul&,porro,aUio
li

c&pis

ampcloprafo,byacintho , lcorodoprafo,ophiofcorodo

falui&

rut& , bormino

liguflico ,fefe-

Mthiopico ,fifoni , hippofelino ,fmyrnio,melantbio , pbalangio , rubi& ,fideritiprim& , uerbafco , kureok,

cucumeri.ln longum uerb protenfumproferuntfemenflfli Maffdienfe
, :

narciJfo,fyl

ueflri

liguflicum

fifon

bippofclinum, cuminumt
,

narcijfus

,fceniadum . Quadratum fbetlatur fefeli Maffilienfi ,

& libanotidi
,

triquetrum uerbflaphtdiagria
;

& kthyri.
id

Geminatum femen fcrunt

tera

tordylium,alyffon ,&tbiopis ,mercttrialis altera.Diffident etiamfaporefemina

,

nanque acre

proferuntporrum,c&p&,aUium,ampeloprafum,fcorodoprafum ,finapis , naflurtium, eryflmum

,

(Iruthittm,

cyckminus al-

dracunculus

origanum,panax Herculeum

,Jefeli Maffilienfc

tordilium

anifum

hippofelinum ,fceniculum ,pyre

thrum , peucedanum , cardamomum , clematis fecttnda ,fnikx aJpera,thkJpi,bydropiper,ptarmica,arum , lepidium,ligtt~ filiquaJirum,quod Indicum appellantpiper.Odoratofeminepollent omnia cardamomi Jrabicigenera ,panaces fiicum ,

&

Herculeum , meon , carum , panaces jLfcltpium,ekphobofcum , liguflicum , hippofelinum ,fmyrnium ^faniculum , daucus paflinacafylueflris , melanthium , ifopyrum , bunium , origanum , ammi , libanotis. ^imarum femen inefl jlethiopico fefcli,omni abfmtbiorum generi,abrotono
,

cham&ciffo,gentian&,fefamoidi.ln
,

magnam denique duritiemfemen

coalefcit afpa

rago,peryclimeno

& rufco. Harum itaque rerum

quiexatlam cognitionemfuerit adcptus,is in bac pr&flantiffimafacul

S-

thia

&
Um

tJtcabfqueulloimpedimentopotcritperitiffimuseuadere. Verumenimueronequidintatlum relmquatur,quodinhacfacultate tumutile ytumnecejjariumexiflimari poffit,ob idfcire conuenit , qubd permulta creauit naturarerum
Y ens,qu&inter

ancipatkia rcriun quarunda

'

omniumpa.
totanatura.
,

30

fcuelmaxMconfentiunt,ueladmodum diJfcntiunt.Quofit,utnihilhacre admirabilius

ab
re quidemfuerit

fit in

C'

mTterTa^

^ibilq; fcitu exoptatius.Quapropter nec

b&c etiam c&teris adne5iere,paucisq; perflringere

& de

his

pr&fertimagere^qu&adfimpliciummedicamentorummateriamfpetlant.Tamigiturpertinaciodiofefeprofequunturquer

cus,&

olea,ut

nonfolum non uiuant,ncque germinentffi altera effoJfa,in

cius fcrobe alteraimplatctttrfed etiaaltera altera

fit,ui

interficiat ,fiforte

propi oriatur.7S{ec minor inter braffica,& uitem antipatbia cemitur-.quandoquidem obferuatum

te,ad cuius radices affitafuertt braffica,non paruo interuallojpontefua refugere.Ideo ntl mirum,fi tantum brafficam contra

temulentiapollere credant,qubdq; Gcrmani quotidianis menfis id olusfemper apponant,ut uini noxam eJfugiant.Ts(ec fecus

brajfuam oderunt origanum , ruta

ut in limine ianu&

& cyckminus

atque iUa uitcs

.

quippe perfpeclum efl,qubd fi feratur brafitca iuxta

qttamlibet explicatarum ,confcflimcadit,totaq; contabefcit

Scilla

adeb ueneficijs,& admurmurantium incantationibus

.

aduerfatur
tion

domus

integrafufpenfa ab

omni eorum noxa eos, qui inhabitant ,uindicet

efl ,

Quocirca

40

temere d dotTifiiraisrerum naturalium inuefligatoribus memori& proditum

omnes
;

in

uniuerfum

flirpes , qui,

bus fcilla adfita profiliat

,nonmodb ajferuari ab omni aeris

pabulo afinis gratifsima

intemperie

animaliumq; noxa

fed etiam Utiores

,

fera*
ueneni

cioresq; euadere.Feruk tn

efl,eosq-. mirifice"

alit:qu& tamenffi ab equis

uel bobus edatur

pr&fentanei modo eos interficit.-tametfi nullaprorfus noxa ea quoq; ab hominibus edatur prima folioru germinatione. I{ho->

dodendrifiores,&folia mulis,canibus, afinis

morfus pr&fidia.

Cicutaefitatahominesenecatdtem
ita diligunt
,

& quadrupcdum plurimis uenena funt & quadrupedes.nihilominus

in

hominibus uerb contra ferpentum,

ciusfemine uefcuntur.

flttrni innocut*

Cucumeres aquam

utfi uas

aqu&plenum , dum pkntis inh<srent,iUis fubifciatur ^admodum longiores effebli.

bamos recuruentur . quandoquidem
in

mtri in illam defcendunt. Contrd olewm fuppofitum fic refugiunt ; ut

uniuerfum

oleum omnibus , qu& firuntur pkntis , inimicum efl .

Quo fit,ut planta qu&libet , qu& fuerit eo peruntla

,facdi perare-

fcat,&moriatur. obidenimadmirandumnonefl,fiarbores,qu&oleumferunt,acrefinam mittunt ,c&terarum infitiones afpernantur : quemadmodum eas non refpuunt aliarum nonnuU& , qu& nec oleum nec refinamfundunt , fiquidem f&pe
confpecla
e(l

50

quercuspyra ferre , pktanus poma,myrtus punica mala , oxyacantha mefpik

,

Jt nunquam uifie funt ptnus,

,

krix,picca,abits

olea

infitionis

adminiculo

alios ferre frutlus

qttdmproprios . Grandinisimpetum

item &fulminis

itlum arcet peUisbyen&,crocodili,bippopotami,& uitulimartndntque fulmine iciuntur ficus,& laurus. Caprificorum grojappenfi,nonfolum eorum frutlus decidereprohibent,fed etiam fi domtflicisficis

caducosad maturitatem ufiq; remoranlur

reliquis

Jpium tantb celeriusadolefcit in hortis,quantb magis atteritur,& calcatur-.cum tamenfecus,et contrd eueniat de
l&fie

pkntts.Tenerefiunt gaUi,efuiq; aptiores reddnntur,qui iugukti prius in arborcfictpcpenderint. Carnes putredine diutius il
afferuantur,quibus &neus ckuusfuerit infixus.Corpora itla ftdmine,etfi

exiccenturmnquam tamen putrefcttnt.

Qm
q

reno tmmcritb poeta iUe damnatur,qut Thaethontem cecinit de c&lo taclttm quibufdamin ualltbus computruiJfe.Sed mawre miraculo nobis illudfefe offert , qubd .f.fulminis itlu e loculis aurum adimatur iUis ill&fts, ac ne confufb quidem cer&figno:

pariter^cxdoliouinumeuanefcat^doiiomUibifratlo.Quidenmhocmirabitius^ Martia princtps Rgmanarum grauida

itta

InLib.

primum

Diofcoridis

iBafulmincpartu exanimatojpfa citraullum aliudincommodum uixit.Mentha Ucliimpofita dcnfari ipfumin cafeum no finit.Muren& pifcesferula tatl& flatim moriuntur.Scorpiones item admota delphinio herba aut lychnidefyh'.cfiri,aut aconi 3 ti radice y quod pardaliancbes uocant^adeb torpefcunt,& flupidi redduntur,ut potius mortui qudm uiui exifiimentur : ue,

runtamen albi ueratri contatlu minfice excitantur , uircsq; deperditas recuperant . Succo cotuLe manus illit& apum , uejpa rumq; aculeo non infeflantur . Quod item malua pr&flat oleo contufa.corporisq; membris illita . Qui polcmoni& radicem geflaucrit,dfcorp:onibus non icitur : etfi iclusfitmUa nequc molefliajieque noxa afficitur . Torrb tanta efl arundinis, filicis difcordia , utarundine uomeri anntxa , filices in agro enaU penitus deperdantur.M contrd magnam interfe ineunt

&

nmicitiainarundines i &afbaragi:qmppeinarundinetisfatilongUtiores,quamalik

qu.A uimos,popubsq; fcandunt . Magna infuper conueniunt amicitia myrtus,& olea-.item h&c,&ficus. Orobanche fola pr& JentialeguminaflrAngulat.Cimicesleclulmjfiuiuideuorentur,nonfolumquartanisfcbribusreme
fts

ab afpideprofunt.Martyres,fcles>& muflel&gaUinas non attingunt , qu& rut&fuccofuerint pcrunl&:neque uulpes eas inuadunt , qu&pulmonem uulpinum comederint. Viperafagi ramulo obuiamfacla greffumfiflit ueluti attonita manet. , quod itemfacit arundine etiamleuiter percuffa.Eurens elephas ariete tantum conjpeclo manfuefcit : nec efl taurus tam ferox,quifico arbori adalligatus non mitefcat.Magnes lapis miriferrum adfe trahit.-atfi aUio confricetur,id neutiquam agit

&

mfifanguine hircino lotus uim ab

eas refpuit
.

allio obfeflam redimat. Succinumpaleas, &feflucas adfe trahit : nihilominus oleo iUitu, Equi,quos lupus momorderit, &pernicicurfu,&prolifica prohtatepollebunuat luporum uefligia calcaue-

fi

rint,cruribus obflupefcmt,ac conueiluntur.Carnes outU& d

luporum morfibus dilaniat&,c&teris tcneriores , &gufiatufua-

gaUum mirum in modum ueretur,ac magis^ terrore concutitur audito eius cantu.GaUinaceipulli elephantem,bouem,& equum minimi metmmt: 2o atquifi umbram tantum milui in aere uolantis conffexerint,ad matrem maxime perterriti confugiunt K[ecfecus aounto.

uiores exiflunt;at earum lana ueflibus contexta,pcdiculos creat.Leo animalferociffimum pr&fentcm

ues,& agrti lupo

conflfieclo

teftunt.item hyen& ipfius lingua d latratu

Idem lupusfciU bulbo contaclo qudm primumfideratur.Hyen& umbra contecli canes obmtt , ac morfu canum etiam mordaciffimorumferentem uindicat.Tolypodium herba.
)

cancro animaliadmota

efficit,ut isparuo temporis traBu tumintegentes cruftas,tum ungues e pedibusabijciat.Ciccni& pla tanifolm nidos implent,ut inde ueffertilionesabigant,quibus curn ingens odiumgerunt.Hirundines apium comportant ut , tineas,& blattas nidis inimicasaneanUitem shelidonium maius , qnd obc&catis puUis uifum reflituant . C&teriim lauri

&

adiantum , cornices fupinam uerbenacam , turdus myrtum,perdix arundinem,ardeola carum , aquila caUitrichum,galeritagramen , cygni uiiicem , ut d diuerfis animalium iniurijsfe uindicent,aut ab alio quocunque , quodnoxam adferre poffif.tam admirabilis in uolatilibus, quadrupedibus babetur ipfius natura inflinUus,circa rerum uires abfconditas.Ca tus quadam herba adeb gaudet , ut illi caiaritc nomen

folia niduUsimportantpalumbes,accipitrcsbieracium,coruiarum,upup<e

&

3P

recentiores indiderint

quin etiam phu minoris radicibus maxime delecJatur.T^ana iuncum, ranunculum

&flabe diligut.

Teftudines,& ciconm origanum adamant.Serpentesfa-niculi affricatu uifum recupcrant. Leo deuorata fimiafcbrem effica ciffirae difcutit.Ceru&,&fer& capr& non modb diclami pabulo illata uulnera in Creta infulafanant ,fed infixa tela ucna toribus reijciunt.Vrftformicas deuorant,ubi mandragoram deguflauerint,quibus mirifice fhnantur . Elephantes deuorato

&

cbamdeonte animali olcaflri frondes depafcuntur ,quibusincolumeseuadimt.JLnferes,anates , ac

cus ,aprihederam

reliqms, aquaticce

aues
fler-

fideritetantumherbafuisincommodis7nedentur:ficutigaUinhelxinemdeuorant,grues iuncos,panthcm
,

& cinaram cenm. Tr&terea rhabarbarofiaua

:

humanum
,

bilis

icorpore deifcitur,itemq; manna

&fcammonio:

pituita colocynthide,& turpeto:bilis uerb atra

beUeboro,& jLrmenio lapide :ficuti

& uenena theriacafuperantur. Qcuh

.

rm
40
p<s

egritudines curantfolo contatlu fapphiri

fifiitur.Topatio appenfo uenus infirma redditur

& anthraces-Ebrietas amethyflo lapide arcetur. Sanguinis defluxus iaffide item & leUo cubantibusflrata Vormic&alis ueffertilwnis, & upit
uitice
,

cordefugantur.Quin &ferpentes ueterum calciamentorumfuffitu abiguntur,ut biatt&,& papiliones hircino iocinore

incenfo.Torpedopifcisnonmodb manufed
fimis mufculis conflet.Catablepha

& longiorihafla contaUa tangentis brachium flupidumreddit

quamis ualidif-

quemcunque oculo confpexerit-,enecat,& ftper miUepaffus diflet.

TS[ec inter homines de-

funt,qui laudibus,& oculorum intuitu conffeclos effafcinent.C&terum fi c&terarumuolatilium penn& aquilinis permifcean

tur,breuicariecontabefcunt:quemadmodum tefludinum chord& contacl& difrumpuntur ,

fi una tantum ex lupi rataintereasrefonet.EodempantermodotympanaouinapeUe conflruBa franguntur ,fi tympanum lupina

intefiino pa.

membram

conteluminteraliapulJatur.Tantamuficis,tibijs,c&terisq;id genus inftrumentis facultas aduerfus tarantul&

ineft,iit

languentes etiam inuitos non

uencnum modb ad cboreas-faltationesq; alliciat,fed etiam perfanet. Qifinetiam tanta uipoUent

Marft , ac TfyUi contraferpentes,itt eosfolo contaclu enecent.Taurusperunclis rofaceo naribus flatim ucrtigine corripitur.Lapis Thracius aqua madens igni admotus pr&ter rerum naturamfiammam fiatim concipit,ncc reflingmtw,nift affufo 5 o oleo.Sed de his bac~ienus;quandoquidem hreuitatiftudentesplura adhuc filentio pr&tercunda duximus.

t Hic locu_s(ut mihiretulit excelentifi.medicus jLuguftinus Gadaldinusfin antiquo codice ita legebatur:eic
tpopasiwsrivcuuffiajaqii&VTic.. Id
eft:in

oymiv Sfy.
nonjb-

tumorum differentias unumquodque ipforum

referentes.

Qu&

leclio

lum ob id magis probaripojjet , qudm uulgata,qubd dogmattcafit , iUudq; dogma innuat,quodfacultatum medicamtntorum caufam in tumores , meatus referebat;fed qubd etiam eius dogmatis meminerit Galenus lib.primo defimpl. medica

&

mentorumfacultate cap. primo,hisuerbis

H&j 7fo^>v aici<piQ?vQiV'

-nv\c, pb\> > $ tb ia /Myi^rt,}^ Tnftnf&fe.,^ -mg S^oigr^oynav Hoc eft.-Quidam enim in magnitudincs,figuras,& fitus tumorum meatuum reftrunt .

&

IFJS

i6

Ajid Matthioli Comiti,

IRIS

DOMESTICA.

*w
Ri s

I S.

C A

P.

I.

a cceleftis arcus fimilitudine

nomen accepit.Folia fert gladioIi,fed maiora , latio

fe fpatijs di,

ra,&pinguiora.FIorestinfummitatecuiufque caulis,a?qualibus inter

ftant,incurui,uarij:fiquidem candidi,pallentes, lutei

purpurei t

& caerulei confpiciun

tunqua diuerfi coloris fpecie , qusdam cceleftis arcus imago reprafentari uidetur. Ra dices fubiacentgeniculatse,folidae,odorata?.-qux fruftatim diffecte , in umbra ficcantuWoxo/Sof.i.

datiffima , qua? t mutila fere,

j

&bmuuia.

& traiecta? lino reconduntur Melior eft Illyrica, & Macedonica: & inter has lau & denfa conftat radice frangenti cOntumax,fiibrufo colore t guftu amar0j oc ore p er U am grato, & fyncero, ita ut nullum prorfus fitum redoleat qux dum tunditur, fternuq
tur;
.

tamenta mouet Secundumlocum habett Africana, candicans, guftuque amara Teredines in ueru.
.

ftate

ln Lib
ftate fentiunt
;

primum Diofcoridis

17

Vis omnibus excalfacloria, extenuans , contra tuflim efficax; hurnorum, qui a?gre reijciuntur , craffitiem digerunt :bilem, craflamque pituitam ex hy dromelite drachmis feptem epota? purgant; fbmnum conciliant, lacrymas ciunt , torminibus medentur.

tunc tamen odoratiores reddi folent.

ribus J

Ea?dem potx exaceto auxiliantur ferpentium i&ibus, lienofis, conuulfis , perfri&ionibus , horro* & quibus genitura effluit menfes ex uino potse pellunt. Decodtum earum, fceminarum fotibus utiliter imponitur,ad emolliendos Iocos, laxandaque in eis uenarum fpiracula: ifchiadicis infunditur:
:

10 tur.Admota?cumaiboueratro,&duabus mellispartibus,lentigines&uitiacutisin facie a folecontra<ftaemaculat.Pefsis,malagmatis,&acopis inferuntur. Inuniuerfummagniadomniaufus

I

fiftulas,acfinuscarneexplet.RadicesexmelIe glandis modo fubdita: , partus extrahunt: quinetiam coda?& illita?, ftxumas , ueteresque duritias emolliunt. Siccce quoqueulcerareplent,&cum melle purgant.-nudata offa corpore operiunt.doloribus capitis cum aceto, rofaceo magna utilitate illinuti

&

SYLVESTRIS.
H

trii

i8"

And.
I

Mattliioli

Comm.

SYLV.ALTERA,

iridis

genera,
in

eiusq; confide
ratio.

uniuerfum fatiua

efl ,

&fylueflris

Satiua paffm in hortis habetur ,folio gladijflormam referente,flriato,acu

io

minatoq; ; caulem pr&fert Uuem,rotundum,geniculatum,a quo ramuli infummitate, exeunt, i quibusfloresprodeunt Ij^jj uiolaceicoloris , <zqualibus interfefpatijs diflantes , < uarijs in medio coloribus fe fe immifcentibus , Capitula edit oblonga,gladioli modo, craffiores tamen, in quibusfemen concluditur rotundum,flfama magnitudine . Quoflt ut
ij

manifefto du
cuius inflma
e(l

Improbjturopinio afleren-

cantur errore , qui Iridem nuUumferrefemen contendunt

fede, copiof&funduntur fl.br &, ut in

Bgdix inefl Iridi candicans,folida,geniculataq;,d

Iridem nullum ferre

tium

maioriphu , odoratte,guflu acres,

& fubamane perinde ac radix.Sylueflris duum

,
.

generum . Mtera, qu& plurimum faxofis nafciturlocis,fatiu<eper omnia fimilis, minoribjts tamen foltjs , &floribus; radicibus gracilioribus,ac

femen
Ir.disfylueilris

& caulibus.

,/ltera

foltjsgladiolilongioribus, radice tenui ,lignofa ,geniculata

fub-

genera.

rufa, inodoraq;

caule breui tflore cateris longH minori,odorej!rmeniaci mali

.

Conflat hecfolijs

nouem purpureis ^quo-

r.rm extima,fuperiore tantumparte, aureis pinguntur lineis

lica differre exiflimantes.

Sunt qui hanc legitimam Iilyricamputent, Illyricam ab Ita-

In quorum fententiam

etfi

iampridem deuenerim ; tamen longd aliter rtmfe babere poflmodum

compcn.

In Lib. primum Diofcondis

tomperi .
illius

ij
,

Qmnioqmiem prxferri illyricam noucrim,non qubigenere, uclffccie a nofirate

:

iifferat

fei qubicxli yfotlfi

in Colcbi:

conuenicntia^prsfiantioribuspotieatfacultatibus: ut abfinthium, quoiin Tonto

nafihunacomm, quod

de,&

Galatia

cypems,qui in Syria,& Cycladibus infuiisicofim,

qv.i in

^irabia ;crocus , quiin Coryco monte

myrrha,

qmapudTrogloditas,& Min&os legitur : &alia qudmpiurimapr&ferunturaiocis,quorum

dote fclecliffima,pr<eflantif-

fimaq ; proueniimt. Id enimaperteteflaturgraui(fmtisautlorGalcnuslib^rimo de antidctis,his uerbis . Omnesitaque herbarijunanimesfcripferuntlrim m lllyrio natam optimam effc;petrofeUmmuerb,quodinMacedoniaprouenh : hiumien
y

Iud<caadue&um,hem&opobalfimum.Idem&inreliquisfecerunt,quorum dotesk regionibus acceptas,cum priuatimdeuncquoqueloquemm;neomiucmus. H<ec Galcms . Docuit idetiam ante Galenum Theophraflus lib . ix.cap. va.de bidoria plantammfic inquiens . In Europa nihilpmter Irim inueneris,qu<e optima apud Illyrios exit , non tamen
e
1

parte marhmafei meiiterranea , magisq; adfeptentrionem fita. Verum loci a locis dijferunt , ita ut prodncere mcliore foffint. QuibuspaldmeflfUyricam trimnongenerc&faciefeiuiribus tantuma noflrate iifiungi . Satitia ( ut arbitror ) ex agrefti originem iiixh,quemaimodumpkntarum aliarumplerxque , cultu tdmen uegetior graniiorq; efecla. Seritur iam &altera , quamfiore &foiijs minorem effe iiximus,qu& etiam in hortis frcquens efi,tum ipfiusfioris amcenitate,tum odorisprxfiantiajum etiam qubd nouis fioribus icle&entur bomines . adeb ut iam tot fatiim , quot fylueflris habeantur genera. Sunttamen,quiputentnutiamIrimiomtfiicamreperiri,qubifcripfirit Theophrafius loco ante citato

nuUumlridicuhumaccommodari. Seiij ,meo quiiem iuiicio,iecipiuntur.quanioquiiemTbeopbraflus eo inlocononde bau. omriiinuniuerfumlriieiiferitfeiielUyrica tantum;qu& citmloci ac ccelidementiain lllyrico tratlu optimafiontepro
ueniat, non efi necefe,ut colatur.

O pmio
'

Kpr<*

paffim in ttaliai hortis l<eta,uirens, pulchraq; (fecleturfylueflris autem in plurimis montibus ffonte nafcatur, fiorihus &foltjsfitiu<e longi minoribus,radice tenuiore , breuiore,& ariiiore ; nulli quidem abfurdum uideri debetfi nos utranque depingi curauimus. Quinetkm compertum

Tmterea cumhodic

Iris domefrica

babeo, uete

resquoque Iridislyluefiris mentionemfecife,non folim Marcetii

fiicam cultamq; illisfutffiofieniitfei Gaieni quidem te(iimonio
,

rncdici autlorhate cap.x

x1

1 1

i.qui pneterea

Irim dome

k enim Iriiisfyluefiris meminit lib.x.ie comp.medic.fe-

cunium locos.ium nepbriticas compofitiones ab jlfikpiade confcnptas recenfet. Quin etiam Tiinius lib. 2 j.cap. 1 1 .Meiijfolialridisfatiuafoliiscomparat.SyluefirisutriufquegenerisplurimaomurinGorito^

fiim coliibus interfaxa,oiorenon ingrato.-quanuis ctiam ambas uiierim in campeftnbus non longi a Sontij ripis.Efi pr<eterea infatiuarumgenere , qrne fiores niuei candoris quaque aureos proferat. Hanc in Boemiapafiim colunt in hortis ll.

W^*-

lam piuribusin iocisin Hetruriauidimus;cuiusradix odorisfragrantia,&mriumroboreillyricamfere<equat.T^ccputes

uelimeam qu&fiore efi aureo pfendoacorum effe uulgaris ufus.Efi euim h<c Iridis propria $ecies,utfiorumfignra et , ipfie atteflanmr radices.Indis meminit Tliniuslib.x x i.cap.vn.fic inquiens.Iris radicetantum commendatur unguentis* , mcdicina mfcens.Lauiatiffima in Illyrico:& ibi quoque non in maritimisfed in fylueflribus Drilonis, T^aroi^ quod

^O

&

&

Islkandro tranfcripfijfe mdetur.Vroxima in Macedonia:iongiffimah<c,& candwans,& exilis.Tertium locum habet jlfri cana , amphffima. inter omnesygu(iuq;.amari(fima.lUyricaquoque duorum generum efi : raphanitisd fimtiuitdine qna &;
,

melior:rln7iptomosfubrufa.Etcap.xx.eiitfdemiibri,Irisrufa{inquit

Quibusin locisfibimanl

PT.nii concra<li

fefierepugnare uidetur Tiinius.-quodfuperius raphanitem,qux caniicat,rhi'zptomo,qu<& rufefiit,antepofuent,

trd.Diofcoridi pr&fiat,qu&fubrufo confiat colore,quaiisT>linio rhi%ptomos.C<terum(fiTbeophrafio
>

hkuerb co

a>-

&

Tiinio creda-

mus)non omnislUyricapr<efiat,fidqu tantum

infylueflribus nafcitur .fiquidem qu<e in maritimis

fodhur, humore

pm,

gnansimprobatur,qubifubiniefiaccefcenscontrahaturin mgas.Succushydropicispropinandus, quoniam recenti Illyrica defihuimur^ noflrate elicitur, ducitq; abunde aquas.Excalfacit Iris oriinefecunio completo, uel tertio inchoante

&

pariterficcat.

Mquepr<etermres,quasiliiadfcribit Diofiorides,

alijs

pluribuspoUet ,quanioquiiem compertum

efi,

40 manfam orishalhum corameniare.-ientium dolorcs muicercfiraiicis iecocio ijiemfoueantur.coquh hem,ab(ier^it , di<r e

rit,refoluit,lenit,referat,expurgat,& ieijth.-Hulnerarijs meiicamcntis immifiafarcotica
efi.

Iridfetiu-M P rxiet ccaditas

I[aiicis expreffus fuccus bi-

* Diok'
El ft
j

kmflauam,phuitam,&aquascutemfubeuntespelih:b<emorrboiiasfotuelich.FitquoqHe elecluarium ex fucci radicum Iridis drachmis tribus , Galangs , %edoari<e cuiufque irachmis iuabus , Cinnamomi , CariopbyUorum cuiufinte

fefqui-

drachma , marin<e braffic&fimuncia.

additis cinnamomi,

et rnellis

quantumfatfuerh ai excipienium. quo maxime iuuantur aaua intercute la,

,

borantes,ubi quotiiiefemunciam ieiuni dcuorauerint.Quin etiam Irtdis radicum farina

& anethi cuiufque drach. iuabus. et crocifcrupulo,iolores, & tumores tefiiculorum mirificetoUit,(i
meraco perfufo,h<ec omnia mpuluerem contrita excipiantiir;ctcaliia apponantur.Eiufdem radi
,

drachmarum quatuor pondere,

Irid. rad. uirej.

pannicoccinci,frufio,albo

ces uefiibus mterpofiU,eas d tinearum erofionibustuentur,& odorisfragrantiacommendant. I{adix ipfa contrita aceto bibita,omnibusaduerfatur uenenis.Succus naribusinfufus cerebrum dpituha mirifice purgat:uentriculo

& ex

tamen nocet

5o

cum perfi tantum bibitur. ideoq;dperhis medicis exhiberi nonfolet , nifi admifla mulfa,& Indica nardo . Totum radicis decctlum obfirutliones aperit,pr<efirti?n ubi craffafuerh impatla materia,& uentris tiiieaspeUh,urinas ciet, renu cal-

&

culos cijeit.Daturpotandum utilher itlericis

Quippe fuiores mouet, et auriginem exterh.Tulmones, &thoracem expur

gat, et Iocinoris inflammationibus auxiliatur.I{ecentes Iridis radicesfaccaro aut meUe condit<e , dantur utilher deuorand<e unci&pondere calcuio affetlis, et anheiandi difficultatelaborantibus,quin etiarn hydropicis;ac refolutis. Enedem in paffoiecotl<&,contufq;,additahordeaceafarina,etillhi,parotidasbeMdifcutiunt.lUyricpulm^

datur cxpaffo caiido, perqudm utiiher ad lliacos afieius.Oieum,quodfioribus, et radicumfuccoparatur refolm, emollity Tnnum o!eHra
concoquit,frigidos doiores mulcet,attenuat
"S
, et mirifici confert Iocinoris , et lienis ioleribus,Todagricos iunat, ienitq; articulorum iuritiem,ac cxterarum corporispartium. Tmfiat ct adfrigidos uteri dolores,ad conuulfos , et aurium. crucia-

prsfter.

"

tus.vfusapud ueteres efiraiicumtantii,quanuis nunc non iefimt recentiores,quifloresquoqueinmeiicum uertant ufum.

Co

^perioquodiamefelridisgenus,quAAflraialhiscognomineiichur. Iienim

ofiendit Galenus lib.i.ie compofitione

TricJ{s

cogno-

medicmentorumfecundumlocoscap.primoexSoranotranfcribens;itemMtiuslib.xiu.cap.iu.quiquibufi^

plafiris

And. Matthioli comm.

pkftris

tdm aflragalitidem imponunt.Vemntamen cum antiquorum.uel recentiorum repererim neminem, qui infimpliciu medicamentorum libris huiufce Iridis meminerit,qutd certi dehac reproferam ,fand tion habeo. C&terum Cornarius , qui
commentarios edidtt,Irim aflragatitem,& ajiragaiitm idem
ejfe

in pr&diclos Galeni libros

ejfe

exiflimat

hoc argumento duquti

tlus
tur.

M cum

quod Tlinius Iridem duphcem

tradiderit ; aiieram
,

qwe raphanitis afimilitudine;atteram ,

rhixotomos

dici

afiragalus radicem raphani modoferat

inde Indem ajiragalitem

^flragalum ejfe conijcit . quin

qubd ut aflragalus

& Tlinio
Iri-

per Iridem raphanitem ,aflragalum

intclligi cenfet.Sed

mea quidem fententia

retlius fortafje
,

rem hanc explicajfet , fi per

,

tam

Irtdem,qute d fimditudine raphanitis uocatttr,aflragalitem idco defignari dtxiffet

Iris raphanitis aflragalus

raphani modo

radicemgerat : fiquidemTlinio

noneft , fedaltera Iridis

Illyricic fpecies.

Quamobremita

dem afiragalitim a Galeno cognominatam ejfe putauerim,quod radice referat aftragalum: qucmadmodum
Jridismentio ex Gileno.
nio ditla efl,quod radice raphanum repr&fcntet .
:

raphanitis d Tli

Iridem memortA proditam fuijfe Galeno in libris fmplicium medicame

antidotis eius

tornmfanenufquam reperi tamctfi libroprimo de

poftmodum meminerit

his uerbis.
atijs

Mdromachus

rofis

Iridem Illyrica?n adiungit.qux uerba non fruflrd.negligenterq; excipicndafunt, uelutinec cum

medianis patrLe no-

mcnapponit,de qitibus pauio pofl iifjerentes , quid quoque in genere optimum fit,demonflrabimus. Totium ergo ,

& cha*

m&dris B^mam ajferuntur,natis

illis

in

Italiapaulometiora.inahquot fiquidem
,

Itaiitx,

locishaud multo deteriora proueniunt

annis,quibus uer

totumhumidum nonfuerit ,fedficutifepe contingit

in Italia nafcuntur,

mfliuo

tempori fimile. Qttod fi ueris conflitutio

ficcior obuenerit ,

multa , qu&

pluribus Creta aUatis paria erunt,aut non multo inferiora , ueluti cha-

m&dris,champitis,hypericum,gentiana,tblajpi,iteratrumnigrum,ejr id genus alia.

uero,

quod ad Irim pertmet

,fe-

cusfe res habef.fi enim Iris Lybica,qtttepturima ex jlfrica l{omam ajfertur,lllyricts comparetur,tantum ipfi cedet, quantu

cadaueruiuocorporimontamenalijsingentibus orta tam multum ab

lllyrica degenerare Irisuidetur.

efl,qttod proprium fui generis

Irim igitur ,uclut

&

rcliquas medicinas,odoratiorem eiigitomam

unumquodque optimum

odorem uehementif

fimum habct , qui quidem ex multorum infpetlione manifeflus unicuiquefit.M degtiflu quidem perceptis qualitatibus eodem modo cenfendum efl:td enim optimum medicamentum effe conflat,in quo id,quodfuo generi propriu efl, exuperaupeffi

mum uero qmdfuigeneris alijs & tenuius,& exilius eft. Meliora nanquefitnt
liafuerinvficut

omniinJpecie,qu<ecunque nec rugofa, nec exi

qu& conuenientemfibi magnitudinem exceffere,peiorafunt tjs , qua bent nutritam , adftribtam habent Jubflanttam. Quamobrem,ut dixi,multafkpius infpexiffeoper&pretium cft,&maxime optima ,<& qu<z longo iamtempo
refui experientiam ipfis nafcendi tnitijspr&buere,quteq; uno ore d peritis medtcA mateyiafunt commendata
herbarij unanimesfcripferunt Irim in lUyrio
.

&

Omnes igitur

Nomica.

natam optimam effc.b&c Galcnus.Tlanta,qu& Gr&cis f&.c,

:

Latinis item Iris

nominatur : Mabibus , Jlfmeni iuni ,fiue Merfa

Italis
:

Iride

Giglio ai^urro

aut Giglio

ccelefte :
,

Germams, Blauu gilFlambe: Boe-

gen,Btauufchuuertet,Veiel uurt^Himei fchuuertel

misKofatec.

Hifpanis , Lirio cardcno- GaUis

Glaieul aut

50
,

t Maluihocinloco Marcelli interpretationem fequi, quemadmodumalibi quandoquefadurusfum

qudmV^ueUi] , cui

nonfemper addiclus ero:qubd

care uidetur:quodq;

in aliquot Gr&cis codicibus legatur &ixcw?&,qu& uox in fummitate natma inplanta ipfaiUud manifefte" demonflret.

cuiufquc caulis ftgnifi

Jixo&v.

A C O R V M.

CA
,

P.

I I.

Jkd obliquuma<ftas,&rummocerpitefparras,geniculis interceptas albicantes guftu acres, Meum vt xp V ^ ore non ingratas Optimum eft t denfum, candidum, t plenum, carie non exefum, odoratum cu, s
.
:

Al

Corum folia iridis habet, anguftiora tamen: radices non di/nmilcs,complicatas,non in reclum,

.i.amanira.

D n

rSi''
TJxAhtuh.
i.

iuimodi t Colchidicum, Galaticum,quodafpletion dicunt Radici uis calfacloria. Decocliim 40 iocineris , atque thoracis item torminibus , uulfis, ruP otu urinam cit P r deft lateris doloribus , ptis . lienem abfumit urinse ftillicidio , ferpentum iclibus auxiliatur infidentibus ad muliebres af. :

&

&

&

in chaicide.

fecl;us, iridis modo , utiliter imponitur . oculorura

ufucommiicetur.

caligines fucco difcutit .

Antidods radix magno

Corum Itgitimum , quodfalso calamum aromaticum uocant,folijsprouenit Iridi anguflioribus ,

longioribusque,odo

jatis,acguftuferuidis:radicibuslriditmulis,frequentergeniculatis, firmis, fubcandidis , innumeris in inferiore

parie adnatisfibris, odoratis, guftuacri, acfubamaro, complicatis, haud in retlum defcendentibus ,fed m obliquum

ablis,

&fimma teUurefe fe diffundentibus

go piperi fimilia
.

Caule

efl

Uui ,t}quo ramuli prodeunt, in quorum cacuminibus

( ut

Galenus

Qua
5O

cdbentts Medicusfe uidiffe affirmabat ) nttcamenta

qu&dam exoriunlur mihi haftenus non ttifa nucis Tontica iulis, aut lon

TalesJanefucre legitimte jLcoriplantta. , cuius htc imaginem damus , qttas Conftantinopoli ad

me mifit
e

Clarifiimus C&faris Ferdinandi ad

.

Turcarum Imperatorem Orator jfugerius de Bnsbeck.1 und cum ipfo Quacelbeno

,

'i

rj
"

comedia d quodam uaftte magnitudinis lacu petitas, ubi copiofiffmum prouenit <Acorum

eft

enim l$ipmedia Bithym*

jacio?

"uitas,Galatis,acColchisuicina,ubinafcijlcorum omniumoptimum fcribit Diofcorides . Sed fecit diuturna rei herbarite ignorantta, ut hatlenus non tn Italiafolitm ,fed in quocttnque terrarum loco , ubi feplafiarij , medici habeantttr,

&

legitimiMori locum rufa qu&dam radix fuccefjerit , qua paffim in palnftribus.cr uligirwfts locis inutilis, inodora plit rima nafcitur . eofand argumento,quod folia,& radices tridisproferat;quanuis h& colore rufe,illa uero iridis longiorajpe
in

&

Qentur. H#citaq;radix apudomnes,qui plantarum bifloriasneglexerunt,in hoc ufque teuum

funtla eft:d qua quantum

legitimi

Mori

munere

tum qualitatibus , tum facuhatibus

recedat,

neccandicans,necguftufitacris,necuUoprorfuscommendeturodore.

ex Diofcoride patet . quandoquidem

quanuishac tempeftated

paluftris b<ec

peritis rei

herbaru
ipfi

60

medicisnonparumimprobmur ijiquinoninhac tanttimftirpe.fedctiam

inaltjs

qudm plurimis

defecere,cum tamen

prebatijftmos

InLib.primum Diofcoridis

21

proiatiffmos auBores nufquam kgcrint ,potius excujandifunt,qudm quidam fortajfe <etatis noflrafcriptores,tam Grzce,

quam Latim lmguczperiti(fmi;quibus resfole clariorespropofitafunt,qmq; infimplicuim medkamentorvm

cognitione

c<e

teris pmftantiores baberi uolunt,& ij longius mhilominus ut arbitror)aberrant^qudm { c&teri. quorum numero eft Brd. fauolusFerrarienfis,uirfane doclrina,& fama clarijfmus: qui dnm innumrafimplicia medicamenta declarare, explicare,
<& palamfacere
iis (

infuoftmplicium examine jiudium impendit,etfi id in plunmis affecutusfuerit;in boc tamen, alijsq; nonnul

utfuis tocis in bis noftris commentartjs oftendemus ) in tanto illuftrium auclorum lumine mihi magis accutire uidetur,
Brafauolie

qudmquianteipfumintenebriserrauermt.Isenimconftanter

ajferit , ^icorum d Diofcoride defcriptum aliud non effe, qudmeamaccrrimam,&odoratamradicem,qttamofficin Mauritanosfecuu Galangam uocant,ade6ut malucrit cum Leoniceno errare,tantumfuitpmccptori fuo additlus , qudm cum Manardo benefcntire. Sed quantum eius opinio d ueri tate,quantumq; ab Acori biftoria receJJerit,perqudmfacileprobaripotcft. Qujppe galangam foiia iridisprofeneapud Sy

rios nullo nobis teftimonio conftat.-ucrum quia

cum cypero adeo

conuenit, ut isjylueftm Galanga nonnullts dicatur : tdco

non ab re credendumfuerit,galangam potms cyperi,qudm iridisfolio prouenire .

iridis
>

vmerca qubd galanga radices habeat necmihiquidem uidetur,nec ullum id affirmare exiftimo . neque dlud etiam uidere poffum,qubd e&dem aiiqua expav
tt

zz

AndLMatthioli
P S E

Comm,

V D O A C O R V M.

tcfubalbicent,ut de Mori radicibus fcribit Diofcoridesiquin potius tam intus,qudm extra non obfcure ruftfi.unt.Qu.bd au tem guftu fmt acri,atq; mordaci,quineget,nullusefl. Sednontamenobid dicendum erit,galangam cjfe jLcorum , alus non concurrentibus notis : prafertim cum Diofcoridis teflimonio jLcorum ejfe debeat acre,non autem acerrimum,ntc galanga
Fuchfij error.

modo linguam adurens.Brafauolum fecutus e(i Fucbfius medicus clariffimus.is,cumfibi nimis pumiU uiderentur prioris ga. lang& radices,qudmutjLcoriradicesreferrent,atquepropterea Brafauoli fententiam non probandam duceret ,infuisde
flirpibus commentarys, alteram craffxorem galangam,qu& iampridem in Italia Jertur,jLccrum effe contendit
.

Vtrumfi ani
etiam

tnaditertatur

qubd ca nonftt

iridi jimilis ,

multoq; magis rufefcat ,

qudm qubd b&c diciio ^mXSjKov; defignet , qux albi

ipfe

cantes,& non rubentes denotat,faciU paldmfiet,qubd una cum Brajauolo

quoque aberrauet it.Sed prxter h&c

v\s

refragatur Galenns lib.vi.de fimp.med.facult.qubd ajfcrat jLcoriradicem guflui non

modb acrcm ejfe ,JedetiamJubama-

ram ; qua tamen modica amaritudo neque in bac,neque in illa repcritur galanga : eifi inualidis quibufdam argumentis fuo uiumo examinecontendat Brafauolus , qubdgalangz pr&ter acerrimamjacultatem etiamfit amara .jlduereor neis tiic bileperfufusfnamdegujlaHeritgalangam.yLmarum qtio [ueejfe jLcorum,facile quifpiam ex ktlione antiqui nojiri exem,

plaris

In Lib.

primum

Diofcoridis

adnotauimus.Qu^ quidem letlio mihi rnaxime probatur , tptodam Galeno Morum amarumfaciat.Comprobaturpncterea aliud ejfe Morum,& aliud ejfe galangam Serapionis tefiimonio qui,cum fciret non parum difcriminis inter has radices effe,de ijsfeorfum egit per propria capita,ut pote de rebus genere &faculu te diuerfis. Hoc idem probatur ex Mluartij etiam monumentis.fiquidem is in compofitione aurcn, Mexandrin*, rum ,&galangam imponit,nuemadmodum Tsijcolaus Myrepficus,tanquam inter fegenerc diuerfa. His itaque Vmi ra. tionibus,ttm aublorhatibusadduclus,d Brafauolo,& Fuchfio dtuerfus ejfe cogor.^ec equidem intcUexerim unquam quo, modofailumfit, qubdgaUnga maior,qu d minore non genere,& facultate,fed tantumjfecie differt, ciim primum huc i

plaris inteUiget quilegeritea qu&in margine ,

&

& Mo

Syria aduecla

efl,in

Morumfe commutauerit.fedqui bac inteUigunt;dijudiccnt.

Ferraricnfi,attjsq; nomiullis huius tatis

crediderm ego md cum Manardo

10

Cterum,ut dicam quid hac in refentio, A infimpliaum medkamentomm facultate dotlif mum*
Leonicenum , Brafiiuolumq;

...

g '"

fimtsutris,idomnmolegitimumeffeMorum,quodnonmodbfepUfi,f e domnesin uniuerjkm faisb Calamum odoratum uocant.quanquam non deftnt noui quidam herbarij, qui ncjiramfententiam deflruere nitantur
fcquuti.Sed ridiculumfatis,

meo quidem iuditio,eorum efl argumentum,quippe utprobent d

loco crajfwrem
nafci

ghimum ejfe Morum,illam in Syri<e montibus oriricontendutit.Tjam cumfcribat Serapio in Syria

qui dixeritunquam ibiprouenire Morum.nii aliudprobant ,

Galangam , leGalangam , nec efl Contr*

"=-

quhn Calangam effe Galangam. quam quidem U Tonto na-

0^'^

fciapud Colchos,aut

in GaUtia,BhbynUve,ubiMorum oririfcribunt autores,nemo efl quiajferat.j^ecminusinfirmaac le gitimum"^' uiseorundemratweft,ubiuoluntunotantuminjpeclo Galangfotio , Iridi (ut aiunt)xmulo i Komm ' syriaalUto , Galangam

banceffeMorum.Etenm,tametficoncedamegofaciieJoliumiUudfuitfeGaUng,quodfciamha
uegetioreq;,Iridinonomninoabfimili,concedamtamennunquamexiUius tantumfolij infpeilione,relli affitmare pofje quenquam Galangam crajfwrem ejje Morum,cteris latentibuspartibus ac notis.Folia enim Iridis

30

, Mori , Tfeudoacori> Xyphii,xyridis,Galang,Cyperi,fimilemferfaciemreferunt. Quofit,ut exfotofolio ,nihilcerti quis affimare queat. Fabulaturijdempmterea, imbpotius ueritatife opponunt,cum dicunt Calami aromiiici radices

Iridi nonejfe fvniles

cum

tamen gmcuUufolid* odoraUq; ubiqucfpeUentur.^am nonfecusfe habent Iridis radices , ft

de ijs dijfcrentt P7u

t c. i. l\adkes fubfunt genkulaU ,foiid& , odorati . Mqui non folumfabuiantur ,fedpotius delirant ,cumtandcmbifceprmiJfisconcludant,nilaiiudcffe uulgaris calami odoraU fadices,qudmgeneris cuiufdam Iridis. no item apertiffime infaniunt,cum dicunt recentes calami ipfius radices omniprorfus fapore^&odore dejlitui, paulo pofi affirmant eafdern recenter effoffas , effe amariffimas odore

vmm y>wmM, & P i<u/Ja><h

Diofcoridi credimus',

ittt

&

&

admodum ingrato?

Furorfani hicefl non uerbis , nequt rationibus ,fed antidotis coercendus.Credam ne hoc ego illis > Trofeclb minirne , qubd deguftauerimjum etiam,qubd Tartaros compertum habeam eas fapidifumi pro obfonio cumpa. ne deuorare.Suntenim tunc nii minus odoraU,& acutix, qudm, qu&ficcx ad nos deferuntur. C&tcras
recentiffimas hafie radices

horum

inep tias

pra

30

termitto ,nenimisfeuerus cenfor

tanU ofchantuuidear . C&teritmquipluraaudire cupit

,iegat MguiUarij Italicum

libellum,dejuisinplantariafacultateopinionibus. Toterhemmaquusletlorbinc fuum quoquedereliquisferre iudicium: quinetiamfaciliagnofcerecraffiorem Galangam arundinis potius quamlridis,uel Mori referre radiccm. Etfubindeme cum affirmare calamum wdgarisufusteghimumprocuidubiocfieMorum.SiquidemradkesiUi primim
iridi perfimilcs

fmt,geniculis diftincl,reflex , fubaibid&,acres , odore pmflantes,

folia

( ut inqutt Galenus ) etiam fubamam . infiper qttintegra ad nos und cttm radictbus ( ut h&cpiclura demonflrat ) i Conflantinopoli , allata funt , idapertius affirmant :funt enimferme iridis. b<cut Mniponti ( Germani Ijpruch dicunt ) retulit mihi cUriJfimus medicus loannes Meruk , quiplurtbus anms degit apud Lhuanos,quodpafJim calamum aromaticum uocant,freqmntiJfimum in Lituania

&

&

&

ctrca

Tartarorum fines>nafcitur:folijs iridi srmuiis\caule iridis tongioregracilioreq; , d quo tamen

nullus

exo rhur cata-

40

mus : uocaturq; ab incolisfuo idiomate Tattarfcbi ^elijM efl,herba Tartarica , qubdfortajfe d uicinis Tartaris in Lituamamprimumfueritallata.Ideoq; Tlinio memorm recle proditum efl lib.xxv. cap.xiu.optimum id effe Morum , quod ex Tonto adueJntur.Tcntus cnim bis Tartarisferi iunghur,quiultra Lhuaniam inhabhant, ubiapudprobatiffimos auclores rtufquam legitur, odoratum calamum oriri.Quamobrem nonpotui non maximi Brafauolum admirari, qubd fibi tamfaciUperfuaferit, uuigarem calamum ieghimum , &odoratumcalamumefe,aDiofcoride,Tbeopbrafto,Gateno,& Tlinio non
in radicum,fed in

dinea eftfijiula

non autem radix

arundinumgenere defcripttmi.nam(ut fuo loco de calamo odorato agentes Utius explicabimus )is arunSed de his haclenus. Morum ponticum d ieiunis deuoratum, optimifacit ad fatorem .
tuffim

anhelhus.TrsftatquoqtieMoriexaqua decotlt uapor per infundibulum hianti ore exceptus maximo iuuamcnto ad

eiufdemquoqueradicis,&cinnamomidrachmainuimabfintbhishauflufumpta.frigidum,infirmumq; uentricutumroborat.Fh quoque ex Moro oxymel,quod mirum in modum prxjlat,ad refiigeratos lienes, refiigerata locinora hoc modo.

&

Q ! "
.

ac

Teritur Moriradkum libra crajfiufculi,& dein tribtis diebus maceratur in aceto,poftea coqmtur ad medias linteoio , 5 o fercolatur,demum aceto adiungitur tncUquadfufficit. Et coquitur,quoufque acetum euanefcat.De quo datur quottdie mane uncia,cum eiufdem Moridecoclo.^iffertur Mori radixfaccharo uel meUeaJferuata recensa locis in quibusprouenh. Qmn etiam in Italia Germania paratur ificca radice,fed non utgenuina iUa utilis.Mori meminit Gatenus lib.v x.defim

&

&

pliciu medkamentorumfacul.fic inquiens.Mori utimur radkcqm guftu acris eft,& modke amara, odore non iniucunda.

Vnde conftat,qubdfacultatis calida eft,& cbfifientU tenuis.Huk cofentaneu eft,ut urina moueat,& tienes induratos iuuet,
tuceratoidiscraffitiedetergeahfimulq; extenuet.Sedad boc metior
efl tpfius fuccus.Qmnino

"
Gjkao".'"*

uerb ficcificum ejjc ciaru eJi.Et

fani ordtnis efto

rerit
,

tertij in utroq;, in

calfaciendo.f.& deficcando.Htec Gatenus.Sed qttado hic aliquid dicere de Galanga occur

cim a D'wfcoride,alijsq; antiquioribus Gr&cis nibit de ea memoru prodhumfit,d\fferam ego de hac, qu<& a Mauritanis,& alijsfum confecutus. Eft itaq; calanga dupiexmaior altera,altera minor.Minor tenuis eftradix, interius ex

&

terius in purpura rufefcens,genkuiatajnternodus quibufda reflexa,odorata,fapore admoduacr;,adeb ut

manfa piperis,

&

Galangae confi
dcratio -

60

gingiberis

modo lingua,etfauces cxurat,odore formaq; cyperofimilis.quapropter qmbufda cyperus Babylontcus dicitur.In

ex Syria tranfer.tur.Optima qu fuerhgrauisdenfitjaturati rufaMorata^&guftu acerrima.
1S(on

Italia naq; td ex Memphifq

And. Matthioli Cornm.

tamen impoflores,qui cypcri radices cotorquetes,aceto y &pipeYcmacerent,&pro Galagaueditent.uerumjraus

T\(o de\unt

facile deprehenditur-.quippe abrajo exteriori cortice,nulla in radicis fnbftantia acredinis nota-jnuUusq; galaga fapor percipi

tur.jLt maior,tametfi longt! crajfiorfit radixfignauior tamen ejt^& uiribus infirmior,colore etiam dilutior,minusa; odora-

ta.Gaiinga calfacit,&ficcat ordine tertio.Troindeuentriculum roborat,& eius dolorestollit; fitamen afrigore

proueniant.Klaribus admota frigefaffo cerebro
utilis efi:ore

uelflatu

retenta anhelitum commendat. Facit

& ad cordis palpitatio,

ncm,fi e plantaginis fueco bibatur.cceliacos fanat,& coli dolores mulcet,qui dflatu oriuntur.Trodeftflatuofis uteriaffett

bus;ueneremroborat:renesrefligcratoscalefacit.infummafiigidismorbisomnibusfuccurrit.Cterumomninoexplodend<i

Monachorum
opiaio falfa.
cft

Monachorumin Mefuefcpbentiumopinio^quicontraBrafauolum

& Fuchfium quafi

uelle uidcntur

Galangam potius

odoratnm iuncnm ejje , qudm .Acorum.quod tamen plani falfnm omnibus iam compertum effe non dubitamus . Quod Gr&te A'zo&v,Latine etiam jlcorum appeUatur:J.rabice,Vagejeu Vgi:ltalici,Jcoro: Vulgo medicorum feplafiariorum

&

IO

Nomina.

Calamusaromatkiis: Germanice:\\almus . Boemice pruftuuorec: pfeudoacorum uero appeUant Itali .Acorofalfo:Germam

Gtlb vuajfer Lilien : Boemi kofatac %luty: GaUi Flarnbe baftarde

Unov

E O N.

Meon

InLib.primum Diofcoridis
CAP.
III.

MEon,[quod]Athamanticum[uocant,]inMaccdonia,& [Hifpania] plurimum gignitur ,anetho

:

oribafiui non

folijs&caulefimile^edeocraffius:]binumtferme cubitorum altitudine attofiitur fparfis in l*R't <. obliquum,re&umqueradiabus,longis,tenuibus,odoratis,Iinguam excalfacientibus. Qtfaj feruefa&i }^? fermj' ex aqua,ueltritae citra co&ionem,pracluforum renum,ueficarque far&aeuitiapotu Jeniunt: urinse diffi *i kgitoSi
cultati medentunftomachi inflationes difcutiunt.Torrninibus,arfeda? uuluce , articulorum doloribus, fius mum atquefluxionibuspedoris.tritcecummellein eclegmate auxiliantur . Sanguinempermenftruapel-

' *

ut P luri "

lunt,defeffionibus feruefacteinfantibus autem illitae imo uentri,urinas mouent . 10 deceat,ex his bibatur,capuc doiore afficiunt.

Qupd

fi

plus

quam

CHedidimusfuperioribus annis, legitimum Meon non oriri in Italia,

nec eb aliunde aduebuprimum qubd Mei uice ute

Me
*">

confidf

renturfeplafiarijquibufdamalbicantibusradicibustfaporcpaftinac&fimili.-deindequbd etiam Tlinij temporera-

rum effetin

Italia. qttippe qui fcripfirit nonfiri in Italia

l>linij

Meon, nifi a

medicis, ijsq; admodum paucts.

Quod proculdubio in

dicareuidetur, ufquc ad

ctuumperegrinum

in Italiafuiffe

dam nuper repertafit planta cuius hic primo loco

nigricantibus, longis
,

Meon. Sed cum berbariorum quorundam diligentia , qu&imagirie damus , qu<eq;folijs covfiat anethi , caule bicubitalt , radicibus
effe

r in obliqimm, reclumq,Jparfis ,grauiter odoratis , acribwsq;, quam legitimum

Meum , om-

nesferi

20

, quin in eorumfinientiam deueniam : tametfi in contrarium aliquaftfe offirat ratio,qubdfcilicethuiufceplantx,radicesodorem non ufque adebgratum ffirent,fed quadantcnus grauiter oleant, nec tenues cernantur, ut Diofcorides tnquit, nec folia ane-

rci

herbarm periti unanimes affirmant , ne utdear mordicus

tenerc opinionem, facere equidem non pojfitm

thofimiliafed afyarago potiusferat.

Hanc Apuli Imperatricem uccant.Etdduenenoforumjerpentiummorfusprctferunt.

Tlinius Meofolia anifo fimilia reddidit, uocumfortaffe fimihtudine deceptustfiquidem Diofcortdesanethifolus

ri tradidit, Tiobilius

Meum ori-

quod Mhamanticum uocant, ita ditlum,qubd ab Mhamante Moltfilto inuentumfit,uel qubdpraftantijfimum in Mhamante Ththiotidisproueniat. Qupd ad nos affertur, nafcitur in Italia montibus aprtcis. I{adices tan-

tum tius in ufum medicum uenere. Etfifemen ubribus non careatfuis. Sunt quiplantam quamfecundo loco appinximus pro Meo ufurpent,qubd magis Miethum qudm altera referat,quorumfententia non mihi omnino improbanda uidetur fiqui,

demut diximus,prioripotiusa(faragiqudmanethifolia infunt. MeminitMciGalenus lib.vii.fimplicium medicamentorum, his uerbis.Mei radicesperutilesfitnt, cdid& tertio ordine,ficcfecundo: proinde urinam , menfesq; ciere uolentes hoc
tttunturpharmaco. Sedfi plufculumfumatur, capitidolorem mouet, utpoteciimplufculumfit calidum,

qudm ficcum.quip
ipfum
ajficiat la-

5 pequbd
data\.

eius caliditas

humiditatem crudwemetiamnum ,<& flatuofiorem adcaput deferat ,

atqtte ita

Mnov itaGrcisuocatum a LatinisMeumdicitur:Mabibus,Mu:Italis,Meo:Germanis,Baeruurtz^feuHert'Z

Adc
l'

Ci ~

sutrt^ Htffams, Tmtllo.

ni ui. T6f:M.afpc.:c-

^^

CA

P.

IIII.
folia fert porraceis

:& angutUob Odorati dc,

proxFma , Ced IxZphubl longiora,& exiIiora: a caulem b odoratiiunci,cubitalem,aut maiorem, angulofum in cuius ca- e Aiiqua exee unt cumine minuta folia cum femine exoriuntur : radices , quarum in medicina eft ufus cohaerentes inter pl
:

Cyperus,[quem aliquieryfifceptrum, ut afpalathum appellant

*~fj

|
!'

le, oleis

oblongis fimiles, autrotundae, nigro colore, fuaui odore, amaro guftu. In

<*

40

bus,

& cultis enafcitur.] Optima eft grauiffima,denfa, fracliu contumax, e plena, & cum quadam acrimoniaiucundi: qualis eft Cilicia, Syriaca, & qua? a Cycladibus infulis petitur.Huic calida uis ineft. Venarum fpiracula laxat: urinam ciet ad calculos , aquamque fubter cutem utiliffime bi:

lacunofis,paluftri cu!"ura Sed mehus qux- yu afpera,odoris

langufofam' aenic Ruel"f
IU
:

bitun aduerfus Icorpionum idlus remedio eft: perfridiionibus uuluae,

pellit

& prajclufionibus

fotu prodeft

menles. Contra ulcera oris, etiam fi depafcant, uorentq;, farina eius erficax eft. Malagmatis cal facientibus, unguentorum fpiflamentis bene adijci folet. Aliud Cyperi genus tradunt in India na-

&

d Meii eiem habet tancfi^ ~ (i v'

^fl

ici,

gingiberis effigie:

quod manducatum croci uim reddit, guftu amaro i entitur, & illitum praefentem l^lulducro

pfilothri

uim exhibet.

*>*

Inc'uut a que.
'

ufqueadOpti. , 1 *Ametfi unn tantum Cypcrigenus memori& prodiderit Diofcorides,cuius Yadices interfe coh&rentes oblongas refcrut ma , non lfS ic
r

JL oleas^aut omnino rotundafimt; uifitur tamen Cyperus inpluribus Italti locis,qui radicibus conftat longisgeniculatis c e fummo cefpite uagantibus, colore inpurpura nigricante. Ego hunc,illu effe crediderirn,que Tlinius Cyperida uocat. 7{afci ra, & coiifijera
,',
j

b a( us '

turhocCyperigenuslaitdatiffimupropeTmauifontescircufiantibuspalufiribuslocisinIapidi&finibus,galag^uocat(ut

"*

paulb ante diximus)perfimiie^non tantufacie,fed etia odore.Comendatur etianti odore is, qui

in

Hctruriaprouenit, radici-

busferefilipendulcE ts.muhs.fed non ob id illifuerit pmferedus,que Syria mittiUquandoquide. hic longe odoratior eft,&fuba-

marus.Cyperi meminit Tlin.lib.xxi.ca.xv 111. ubi de iuncis egit,fic inquiens. Quida etianu unu genusfaciunt iunci triagu
li,cyperon uocant.Et paulb inferius: Cypcros,ait,iucus efi,ut diximus, angulofus, iuxta terram candidus , cacumine niger f
pinguisq;:folia imaporraceis exiliora, in cacumine mimita, inter quaefifemenrradix olius, nigr<efimilis, qttam,

cum oblo

ga eft, cyperida mcant,magni in medicina ufus.

I{eperitur Cypcrus quandoqueettam quadrangulari caule. unde non miCelfits lib.

rum,fi quadratum iuncum ettm uocauerit Cornelius

m. cap.xxi. jit Diofcorides in hacfacultate pr&clari\fi,2\(o s

mus, utranque differentiam colligens, nec triangttlum, nec quadrangulum Cyperum dixit,fed angulofum.

autem Cy edit

perumplantam

effe

dicimus , qu& porraceisfermeprouenitfofys , longioribus tamen et exilionbus

Caulem

cw

biiakwh

l6

And. Matthioli Comm. CYPERVS.

KfliC-

hitalem ,etnon

nunquam maiorem-, angulofum,alba hitus meduUa

ut in iunco

in cuius

cacuminefolia fu nt minora,/lel-

larum modo radiantia , intcr qu&femenprodit ffiicatum berbacei coloris. \adices tUifuntfubnigr& 3 coh&rentcs , oblongis oleisftmiles,autrotund&-s aliquandoetiamlong&.) galang&modo. quofit utboc cyperi genus , d nonnuUis apptUetur
fylueliris

Galanga

T^afcitur in paluflribus

& humeclo

folo

quin etiam locis cultis utimur eius radicibus ubi Indtca

uclCeltical^ardusnonfitadmams tarumloco.Optimus defertur adnosex Syria,& Mexandria jLegypti, mcuius defe&u Italicumfuppomnt officin&.Tsfon defunuqui dijferetiamponant inter Cyperum^et Cypirum Vliniufecuti, qui libro,

& capite
3

citatis,Cypiriigladiolii ejfe affirmat^Cyperu uero

angulofum odoratu iuncu.Sunt tamen Diofcondis interpretesy

qui utroq; uocabulopro eode indijferenter utantur,eo cp(ut reUe Hermolaus adnotauit)pennltima Cyptri quandoq; diph
cypirus arbor ocyffime crcfcem,&pfeudocypirus thongo longa,quandoq; uocalibreue Gr&ci fcribanWEfl apud Tlinium **** frutex,utlib.x\u.cap.xiii.ipjefcripttireliquit.C&terumidCyperigenus,gingiberiseffigie,quodindiamittit,ea

&

^eenus.

ce peritiores medici putat,quam officin& Mauritanos fecut&

Curctmam uocant . T^empe pr&fefert b&c notasjane omnes,

auas Indico Cypero reddidit Diofcorides.quandoquidemgingiberifimilis efl,eius odoremferme redolehguflufubamarefat,

&manft

InLib.primum Diofcoridis
& manfa crocimodo
menfciendum eft,
inficit.

2/
"'
,

Quibus illitd etiam accedit,qubd depilatorijs medicamentis quibufdam immifcetur. Verunta- Leftio Serahanc non ejfe Curcumana Serapionis interpretc pro cbclidonio defcriptam: ipfe enim nil aliud pro curcu- P' onis depua

tna inteiligit, quam Diofcoridis cbcltdonium. quofit, ut non defitjufpicio erroris uel interpretis, uelfcriptoris

cum curcu-

ma neque Mauritanum, neqne Gr&cum fit uocabulum: Apbri enim cbelidonium Kaurocb appellant. unde pald m eft, Curcu ma pro Kauroch in Serapione deprauati legi. Qupfaclum eft , ut priores tum medici tum feplafiarij qui nunquam luc
,

perpenderunt,fuerint haUucinati. quippe cum eoslateret , cuiufnam plantx radicem Indica Cyperus , referret , cbelidonu
maioris radicem
effe

crediderunt ob croceifuccifimilitudinem. Itaq; Serapionis deprauatam teclionemfecuti, Indicum Cycapite de Cypero.

perum curcumam uocaucre. Indici cyperi meminit Serapio Diofcoridem fccutus,proprio

tt)

Ex

quo aper,

conftat,

curcumam Serapioni deprauateinfcriptam^feplafiarum curcumam, qu& proculdubio

Indicus

eft

Cyperus
illita

effe

nequaquam. Cyperi radicumfarina^addita baccharum lauri eadem menfura urina impubis pueri excepta , picos mirifice iuuat . Cyperum recenfuit Gal. lib.v 1 1 .fimplwium med.ubific inquit. Cyperi radices maximi
calfacientes paritcr

&

hydro,

Galeno.

Cyper! uires

ufui funt

ex-

& exiccantes abfquemordacitate. ltaq;ulceribus ,qu& prmnimia humiditate cicatricem

emm quiddam etiam adftrtngens:

difficulter

admhtunt, mirificiprofunt: babent

incidendi
ta,

quapropter ulcenbus item oris conueniunt. Quin

uim quampiam illis inefte teftificandum, qua

& calculo uexatis congruunt, & urinam, menfesq; prouocant. Tlan

Nom,B *-

quA Gr&ca uoce x.v7ni&c., latina Cyperus nuncupatur: Mabica, Saberade: Germanica , Vuilder galgan : Hiftanica luncia de olor,& Iuncia aueUanda:Gallica, Souchet. Boemica Galgamplany,

KafMr"*jW>

CARDAMOMVM.

CAP.

V.

O^AMOMrSPJKOES

MINMCS

MEDIVM

MMVS

CArdamomum optimumefl:,quodex Comagene,Armenia,Bofphoroque deuehitur. inlndia quoque, & Arabia prouenit. Eligidebet plenum frangenti contumax t occlufum, far&umque Cquod cnim huiufmodi non eft exoletum iudicatur ) & guftu acre fubamarum,& odore caput t ten,

^
en$.

tM<wj>rme
t*ftf*i*:

L/w" J."feri-

Excalfa&oriam uim habet potumque ex aqua facit ad comitiales, ifchiadicos, tufles , neruorum refolutionem item ad rupta , uulfa, tormina latas uentris tineas excutit. Ex uino autem potum, renibus,difficultatiurinx,afcorpioneidis,nequenonomnibus uenenum uibrantibus, auxilioeft. Cum cortice radicis lauri epota drachina , calculos comminuit: partus fuffitu enecat : fcabiem ex acetans.
:
:
:

o to illitum adimit. Etad unguentorum fpiflamenta additur.

Tria

28
lii

AndL
conclufa
.

Matthioli' Comm.
,

& minus, & omniafuis hi follicATBjafuM edrdamomigenera,qu& pajfim ad nos affcnmtur,nempe mxias,mcdium^ temci lentaque Uui
Maioris inuolucrum Fici faciem refert,materi& compatlum
ac

Indk&

nucis inuo

taMsmomu

lucr0)aut p a i

mt lat esynon abfimili,flaminibus nonnuUis ficundum longitudinem difcurrentibus

Hoc mtus femme ubiq;

contcfarttum eflyfubrubro colore,granis in&qualibus multis intercurfantibus membranis,albtcantibus,quibus ipfa femina guntur,qu& Melegctas appellauere quidam,quod Milium Indicum referantjtalis Melegam appeilatum,faporis acuti ,

&

Cardamomum
rnedium.

uocitentur. Mediumfolliculo contegitur oblongo,tri odoris iucundi,ac fuauis .Quo faElum efl,utgranaparadifi quibufdam membranis pariter obuolutum,oblogum, prejfum y quctro,flriatoquc,retufo infummitate cacuminejn quofemen reconditur

canaliculo

quodam altera parte

diuifum,pluribus tranfuerfim interfecantibus Uneis^colore ex albo rufefccntc.

,

Minus ca-

mCIMUm

Sut.

P itul conft at breuiyfacie parte caua tus intercurfante membranadn quo utrinquefemen^altera

triangulari,Fagineiferc nuclei effigie.crajfwribus tamenangulis

linea diuifum

colore fubcandicante

mediam*

Jubrotundum ,

& tatJu fubafferum.

.

Omnibusfemen ineftfratlufacile\acre,quadam acccdente odorisfaporisq;fuauitate,

& omnis amariiudinis expers

Maius

tamen acrius efl^ aromatis quid magis refipicns.Minus^ut medium acredinis uehementia fuperat,ita et odoris fiagrantia libuit.Concedcrem tamen ego facile mdius Carfcdan borum aliquod Gr&corumfit Cardamomum,ha}enus affirmare non damomumlegitimumiM(ieJjequoufifuntueteres,quodiuoe cardamomo fecundo de antidotis apud Galenum foUkulos abuaat Zeno.Quin etiam,qubd in Theriaca carmine defcripta libro primo antidotorum pofl Damocratis infcriptionem foUi
myropola tranfcribensCarda* culorum Cardamomimentiofiat.Ft j.decomp.mcd.fec.locoscap.^.GalenusexTamphilo momi delibrati memimrit;fed uetat ne concedam inprimisfaporjn quo nulla prorfus reperitur amaritudo,qu& Galeno adeb
conffkua
eft,ui

uermes inteftinorum necare

Cardamomum is affirmarit.Deinde Cardamomi uulgaris odorfuauis

Cardamomum legitimumfitquo ufifunt
antiqui
.

efl ,

et ca-

dentibus faallime fut minime tentat,nec frangente contumax efl,fed

cedit,adeo,ut malleo ferreo, nobis opus no fit.H&c ita

que

in caufafimt,ut

dubiusadhuc fim an uulgarc

Hoc dixerim ego nun~ tO

quam,qubd mordkus meam uelim tueri opimoncm,nec qubd alijs,qui aliter fentiunt eontradkerc uelim ,fedut meam tantmnfententiam palamfaciam.J.dh&c nec Ixrabum Cardamomum, hoc repr&fentare uidetur. quandoquidem aliud Gr&ci, Serapio , qui qudmplurimafimplicia medkamenta cx aliud uerbjlfripro Cardamomo intcUigunU ut apertiffime teftatur
Diofcoridc,

& Galeno

tranfcripfit. Is

lat.deinde aublore Ifach jLrabofui

enim (ut fua declarant monumenta) Dtofcoridis Cardamomum Cordumenum appelduum Cardamomipecultare caput inftituityidq; Saccolamfua lingua nominat : quin

&

efligenerum tradit, alterum maius, alterum uerb minus.quorum nulliim non modb Diofcoridis Cardamomo refpondet, fed ncc etiam ulli eorum, quibus officin&indiffcrenter utuntur. Trobatitr pmterea officinarum Cardamomum jLrabkum nul-

lum effc qubd Serapioni maius CardamomumfimenfitplanU, quodoblongis quibufdam concluditur capitibus
milibus,

ijs

fanifi,

qu& rofis prodcunt, granis obnigris,

rotundis, pipere longi maioribus^tn quibus minutafemina concluduntur

angulofa,fix.Ba,&odorata:minusucrb

nullo contegitur capitulo maioris

modo,quanquam

colore conueniant.

Quodpla $0

falsbfihiptrfuafiffe

ne indicat, omnc officinamm Cardamomum haud JLrahum cjfe, fedpotius ab eo maximH dtfferre. Quare putauerim , tllud Monachos, qui in Mefuemfcripfere , qubd JrabumCardamomum minus illudfemenfit, quodfeplafne

Melchcttas uocant, jLndre&

ferat uulgari

Bellunenfis, qui

yLuicennam mendis expurgauit, autloritate frcti. Sed cum BeUunenfis

id af-

tantum opinione duclus; cumq; notx. minime eorumfententia adftipulentur, crraffe Monachi facitt deprehen duntur. Scmina enim, qu& Meleghettas appeUant ( ut ommbus plane conflat ) capitulis exceptafuboriuntur , quod minori
Serapionis

Piperis Indici

omnino Mauritanorum

Fuchfius infua metbodo , id Cardamomo non cuenit. Crediderunt, BueUius infuis de naturaflirpium libris, n d i c v m, alij filiquaflrnm appeUant. uerum cum planta bxc effe Cardamomum, quod nos v ip e r i
inflar,

&

mentio.

ljj s

exeat hortenfifolanofimilibusyfloribus luteolisyfrufiu longo corniculorum

,

quiprimo exortuuirefcat,matums
,

uerb adcb rufefcat

ac kuore quodam itapeUuceat, ut coraUium referat

ori

&

in

quo concludatur pumilum femcn

lentium

modo compreffum, ufquc adeo acre, ut

in re lapfi deprehenduntur. ls[am etfi

tantum admotum maximi linguam,

& palatum exurat,exulceretq;

,

ambo hac 40

Indicumpipcr in hifce comiculis rofariimferi modofuum includat femen , rcliqua tanon lenticulis

concludit tnen Serapionis Cardamomo nullis notis correfpondent: hoc enimfuis in uafculis globulos quofdam

ftmilcs,fedrotundos,&piperecra(fioresyquiintrafeminutumquoddamfemencoMtinent.

Huc

etiam accedit, qubd

cum

hocpiper cornkulatum, tumfemine, tum cormculis ipfis tantafit acrimonia pr&ditum, ut non modb manfum ,fed ori tan-

tum admotum ftatim quafi tgnis exuratyabfurdumutique

magis adflricloriafacultatepoUere,
nori Cardatnomo, non

fuerit credere Serapionis Cardamomum effe, cum dixertt ipfe qudm acri. C&terumfcribit Jukerma maius Cardamomumgrana ckeribus atris, minus uerb lentibus minora proferre. Qupd ciim fortaffe l\ueUius haud recle percepiffet,ei errandi anfam pr&buit. quippe mi-

autem maiorijemina lentium modo

nafci ait Juicenna:

quanquam BjteUius , utfuam tueaturfenten-

Cardamomt
rno."*

^ mi [e

liamjtcusforte* legerit v4uicennam.Tliniuslib.Xii.cap.XLU. quadruplex effc Cardamomigenusfcribit ,fie inquiens. Siamomo Cardamomum nomine, &fruticejemine oblongo. Metitur eodem modo in jlrabia.Quatuor eius ge-

&

&

nera. uiridiftmum ac pingue, acutis angulis, contumax fricanti,quod maximd laudaiur: proximum e rufo candkans: tertium breuim, atque nigrius: peius tamen uarium , &facile tritu , odorisq;praui , quod uerius cofto uicinius effe debct.Hoc

& apud Medos

Grxcis,
Cardamorr.i ui cno. res ex

nafcitur.

ha&enus Tlinius. Sed nefcio quos autloresfitfecutus.quandoquidem tam Diofcoridbqudm c&teris

^^ ^

unum tantum extet Cardamomigenus. In cuius defeffu fupponit Galenus autmyrtum, aut cyperum. Quipr&tcre* Car ^amom meminit lib.vu. fimplicium medk.his uerbis. Cardamomum eft fand facultatis admodum calid& , non tamen
i

^ naflurtium ;fed quantb fuauius

efl

magisq,fragrans

eft naflurtto,

tantb

& imbeciUior

ei

calida facultas ine[i

nec enim ulccrare idoneum

Nomina.

Torrb adiuntlum habet quiddam etiam amaritudinis, qua lumbrkos interjicit^&cumacetoualenterpforasdetergit. Cardamomum^apchijueo/^yyquodnonfecusLatiniatque Gr&ceuocatur: Mabibm Caxdamenv.feu Cordumeni:Italic& Cardamomo-.Gcrmanis, Cardamomelin:Hi$anis Grana deparayfo
ucl ipfumpcrfe illitum.
.

Duo

In Lib

primum
NapMniat,

NARDVS INDICA

DV

VI. o Nardi genera : vnum Indicum alterum ? Syriaaim appellatur, non quod in Syria prouefcdqu6dmontis,in quo oritur>pars una ad Sy-

Diofcoridis NARDVM. CAP.

rios , pars altera ad Indos fleaitur . Ex hoc Syriaci generc , pracipuum eft recens , ieue, largam gerens comam , flauum colore,perquam odoratum , ac cyperum

&

redokns,lbreui fpica , amaro fapore , linguam ficcante, quod diu in fua odoris gratia permaneat Ex Indico autemNardoquoddamGangitis uocatur,a fluuio Gange,apudquem cnafcitur montem pmerfluente quod genus ob multam loci,in quo prodit uliginem , uiribus
.

fbreiu".

fxufiv.
.

i.pariu

inficmius eft^tque procerius adolefcit,plures ferens fpi

cas,ab unicaradicecomofas,unaq;conuolutas, acgrauiteroIentes.Montanumautemodoratius, fpica breui acmutiIa,odore cypero uicino, ca?teras habens Syriaci dotes.Eft genus quoddam, cui Sampharitico nomen

&

locusindiditfrutice breui, in magnas fe Ipargens fpi- Frutice breuf, non legit Oricas, candidiore interim medio caule,hircorum uirus fu- ba(?us neqaeul 3 pra modum redolente quod improbatur : madefa&um lura exemplar.
:

uendi folet.quod uitium ex eo deprehenditur,quod candida fit fpica , & fqualida , fuaq; careat lanugine. Adulteratur ftibio cum aqua,aut palmco uino , infpiffarionis ponderisque caufa infpirato . Intueri autem oportet,fi Iutum radicibus infidear , incerniculo puluerem excutere , eluendis manibus utilem. Vimhabent excalfa<3oriam,&exiccantem. Vnnammouent.aluumpotufiftunt:vulua?profluuia , faniemque appofita fupprimunt . Naufea? ex aqua frigida auxiliantur,& ftomachi rofionibus, in-

&

morbo,renum uitijs. Aqux autem incods fotu ad infeffum,uulua? inflammationibus medentur.ad glabras oculorum genas ualent:fiquidem eas ad denfiorem pilum reducunr. perfufis humore corporibus infparguntur.Mifcentur antidotis,& in fi&ili nouo non picato ad ocularia meflationi,iecinori,regio

dicamentareconduntur,trita in farinam,&

cum uino in paftillos coa&a

NJ.

dvm

officinot TsTardi jpicam

appeUant.Sed non defunt,qui credant Indicam nardum in Italiam non adttehi ob NardiTndJca:,

regionis diflantiam, Syriacam opinantes effe,qua noflro U0 feplafiarij utuntur:tametft{ut inquit DioJcondesXm Syria non oriatur,uerum ideo Syriacam dici,qubd ea montis parte proueniat,quafleclitur ad Syrios.jftciim mtcr Indos ,

& Syriaca:

con

fideratio.

&

Syrios amplijfim<e interponantur regiones,nempe deferta Mabia,Vcrfis,Carmania,Gedrofta, Darangia, aliaa; nonnulk , qux ultra quatuor millia miliiariorum continent,nefciuerimprofe&b,qucnam paclofieripo(flt,ut mons ille ad Gangempofitus,altera parte

Syriam tamfacile' refpiciat,ut Itfardus ea parte proneniens Syriaca dici mereatur. Quofit , ut quandoque

mecumdifquirerelicuerit,eampotiHsdSyrafieneregione,quadIndicumfluuiumefi, syrij nomen fibi afciuijfe,quam d Sy ria.quandoquidemfi Ttolemeus uera refert,mons in India uifitur,qui d Gangefiuuio ad Syraflenem extenditur.jtbfurdum

40

cnim ejfet credere,7{ardum ad nos non deferri ex India,cum m Syria nufquam proueniat ,cumq; multa Indicz aromata, nul la diflantice babita ratione,per carouanas(ut uocant)in Mexandriam jiegypti conferantur : cum quibus nec temeri cre

dendum efl , quin Tsjardum etiam conuebant mercatores ; pmfertim cum

ajferri :

certb fciam

Tslardum Venetias ex jtlexandria

qudm in India nafci , Diofcoridis teflimoniofa tis aperti monflretur; etfi Vlinius contra fcribat nafci in Syria Tsjardum , prAter cam quam India mittit Syriacam Diofcoridi appellatam. deterum Manardus Ferrarienfis
nec eam alibi ,
officinarum
ritt is

clarifflmus fuerit indagator.quippe

nardum nec lndicam,nec Syriacam effe cenfet.In cttius fententiam nonequidem pedibus eo , etfi mediae matequoniam Venetijs pluribus in locis Ts{ardi ingentem copiam uidi , leuis , comofie ,
in,

perqudm odoraU , cyperum redolentis,flau&,fubamar<2,<& manfic non modb linguam exiccantis,fed odorem ctiam non
iucundumper os afpergentis
nullisq; deficicntibus notis
,

quibus optima nardus ex Diofcoridis fententia explorari potefl.

defertur
,

Sedplerunqueaccidit ,dumper Indicum

tnarishumore(idnanquefacile"fit
,

,& jlrabicummarein Jilexandriam

& inde Venetias,ut afcito

,

ftbi

qubdTslardusfitficciffima ) uelfitum contrahat, uel fubputrefcat : unde po(ka amijfa

recliiperpendijjet ,

c o fuaueolentia s grauiter oleat. Qupfit , ut bac m re Manardum longe hallucinatumcredidcrim : qui fi

(jttAlslardiparsfitfpica,atque in empor\Js,ubinumerofa,pr&fiantiffimaq; uifttur,accuratius ipfam expendijfet

non equi-

dem uereor,quin alitcr de eafcripfiffet.Verum cnimuero ciim plane ignoraffet,qu& nardipars fpica efet,fekclaq;,& incor
ruptam Tsjardum minime nouiJfet,lib.vi.epi[l.iii.fcribit,Galenum de nardifpica , qum antidotis admifcctur, loquentemya
dicem quide,nonfpicam intelligere.Et utinamjnquit,qux nobis ajfcrturjegitima effet-.fed qubd ea ipfa nonfit, cognofcitur,
qubdnullaodorisfuauitatecommendetur. Etlib.viu.epifl.i.inquit.Galenuslib.i.dearitidotisin theriacA compofitione pro rtibilo ha Ifardi radicem tantiimmodo admifcet ,eo quod mribusipfaprifiantiorfii-.fpicam uerb paruipendit ,

&

Quodfane declarat , Manardumbanc Galeni fententiam perperam raffe . quandoquidem nardi radix nilaliud cfi , qudmfpica,ut ipfemet
bet.

accepifje
teflatur

atque etiam TsTardi hijioriam igno,

Galenus eodem de antidotis libro

fic

inquiens

Iubet jLndromacbus adijcere nardum Indicam

eaiterb efl

quamfpicam uocant ; non qubdfpicafit , radix etduminquit.

enim

efl,fed qubdfpic&formam

referat.Quibuspaldm efl,idem ejje nardifpicam,& nardi radicem, ut tliamnum declarat

,

idemGalenuslib.iK.de compofitione medicamcntorumfcctmdum locos inThilonis antidotumfcribens

Qii hl

And, Matthioli comm.

cenfet

Quin&nardiipfius drachmam unamconijciendam

nominatur. Quapropter idcm
lib.
,

,quamfalfinominisradicemdixit , quandoqiti dcm fpicanardi

,

VI i i.fimp. medic. dc Tjardo caputfillimts

,

iUitd infcripfit

Tfardi

ffiica ,

utpote qucc

parsfit in totaftirpeprceflantior
differre,

minime quidcm ignorans

fe radicem nardi defcribere. js[am fifcnfiffet ,fficam a radicc

cam plane filentio pneterijjfet tanquaminutilem,& capitinomcnindidiffetaut generalitcr abipfa J^ardo,auta.

,

radice tantitm

uti uiribus prceflantiore.

Manardofubfcribit,

& quidem mati, ncuus quidam reiplantaru cenfor

.

"Har-

duminquiens, quodad nos ajfertur, nec Indicum,nec Syriacum efi , fed Gangiticum
tefi,

Quo argumento quisfatile noffcpolibrisfttcrit uerfatus.

.

quam

diligenter bic peritus berbarius perlegerit

Diofcoridcm,quamq;

in

Geographorum

Sed ne-

fcio quis tamfuerit

amens, qui dixcritplantas,qu<ecircaTyberimnafcuntur,noneffeItalicas

teflatur Diofcorides fic inquicnswc,
.

Mqui

Gangiticum Isjar-

dum indicum effe apertiffimi

fipv n&fepppiovTvc.

Ji 'ivJime. nixdjTi^.xiy^fcu yuyymc. "&tvtivoc wiia-

7$ o&vc. ylyy>v t&tev/Afov

Idefl

ex Indico autem TSlardo quoddam Gangitis uocatur d Fluuio

lO

Gange, apud quem nafcitur montem pr<eterfiutnte. Sed an Gangitis noflrumfit , uel quod in monte nafcitur , difficita quihoc , ac longe maioriuerfatur errore Erafamlus. demob eas, quas diximus rationes^ quempiam affirmarepoffe cenfeo.

fiquidemfno defimplicium examine jy[ardijpicam non modb non effc radicem cenfet ,fed nullius ufus earn exiflimat, fic inipfi adulterent.Iubeo autem radicem,& caulem emere, quoquiens. Venetijs Jpicam, caulem,& radicem emes, quanuis

&

niarahctc apudantiquos autlores,ut Diofcoridem

,& Galenum

magis

in ufu

medicofunt ,qudmjpica: quippefoliaabijcit

Diofcoridcs; ad nos tamenjpica non defertur^ fed radix. H<ec

ille.

Sed mehercule quantum ex Diofcoridisfcriptis percipere qubdq; ciim de "Nardo fcribit , tantum de

potui,nunquam hacJemts fum confecutus,qubd

diderit ipfefpicam in jS[ardo ttiribus magis
fpica inteUtgat,aperti oflendit,ckm inquit.

ipfe

cx omnibus nardipartibus aliamprcefera^qudmfpica.Qubd atttem cre

cceterct eius

pmflare,qudm
nardi par tibus

partes

Ex nardo Syriaca difia melior efl

,

recens,& leuis , largam gerens

comam , &c.
initio

Quippe leuitasy ac com<e magnitudo,

cceteris notts,

nullis

pmter qitdm

fpica

competmt; pneftrtimq; cthn ipfa non uacet 2

inpro

qu<u illi tribuit Diofcorides. Mihcec nullifane incompertum exiflimo,Diofcoridem huiufce libri

bandis tantum radicibus, qu<e odore commendantur , operam impendere, nempe iridis, acori, mei, nardi,pbu> afari,& huiufmodifiirpiumgenerum,nonautem in efferendis caulibus,ftoribtts,folijs, acjpicis , quce cauliumfummitatibus innafcantur. Quofit,ut etiamfateri liceat, Brafattolumignoraffejpicamipfamejfe nardi radicem in plantce ipfius nardi cacumine,non in radice oriri spicam, qucc
ftantior.
:

qttin

potius pro certo credidiffe

tamen Galcno

tefle radix

efl,& c&teris nardi partibus

pr&

quandoquidemfi aliter resfe haberet, commoda longeplura radicibus ex more redderet Diofcorides, qudm spicte. Quodprceterea Galenusplus laudauerit Tsjardi caules qudm spicamQit afferit Brafauolus ) nufquam compertum habeo.

Cceteritm quantafententia incoftantia Ts[ardi hifloriam idem defcripferit, exfuo pofleriorifimplicium examine,in

quo ulti-

mammanum impofuiffe fatetur,facile conijcitur, dumfenemfecum colloquentem inflruit^his uerbis.

tibus ls[ardiim qu&ras,fed Venetijs spicam,

j\e igitur inhis monpofl

li

caulem,& radicem ernes.M fuiipftus ftatim oblitusuidetur non multis

,

jo

neis,cuminquit.

modb jSfctrdi hifloriam confudiffe, atque etiam, quodpeius ejl, corrupiffe;fcd ctiamfibi ipfi, uelpotiusfeniuerba dediffe. primum

Miud uerbfitnt spica &flos

,

quce

ad nos non ajferuntur.

Ex quofacile crediderim

ipfum non

nanqtte ait Venetijs spicam,

quoque grauitcr haUucinatum inucnio: quippe qui libro

caulem,& radicem reperiri: mox spicam ad nos aduehi negat. Sed ante hos hac in re Tlinium capitt xu.in l^ardi ipfius hifloria longi diffideat a Diofcoride

&

& Gakno, quin & a

cceteris

matcru medtcce autloribus, dumitafcribit. Ts[ardumfrutex eflgraui ,

&

craffa radice,fed

brem,ac nigra,fragiliq;, quanuis pingui ,fittm redolcntc, cyperi odore y asperofapore :folioparuo, denfoq;. Cacumina in Miflas fe spargunt: ideo gemina dotCHardi spicas^acfoliacelebrant. htecTlinius. Cuius doQrinamfecuti , nonmodb
Ferrarknfes iliijed Hermolaus,

&

Tt^ellius, ipfi

quoquc paritcr aberrarunt.fiquidem I{ueUius(utputo) nuUa alia de cauVlinio redditce

,

fa afferit

,fe in o-fficinis

T^ardum uidiffe, cui inerant dotes omnes illi a

effe

qudm ut Tiinianam tueretur letJioin

nem. Quod tamenfalfum

arbitramur. Ego enim tamctfi Tslardiqudmplurimum

mihi non
licuit.

Venetis

officinis diligenter

cxami-

muenm , acfelegerim ;aliudtamen>quam spicam uidere

Quapropter nullum

inueniri

Vardum exiflimo

contendit Brafauolus , conquod in caulutm cacumine spicas profcrat, quemadmodum tradidit Tlinius, afferit I{uellius, Diofcoridis fententiam. Qui TS[arditm defcribit plures ferre spicas, non quidem a caulibus,fed abuna tantitm tra Galcni,

&

&

radice frottenientes: non

spkce, neceffe
efl,

tamen qubd alia radixuiribusprcejiansspicisipfisfubfit,fed quoniam,cum plures

allio

in radicefint

ut bafi, uel firmamento aliquo confiflant,a quo originem trahant, utin

&

lilijradicibus conspicitur.

.,

Qj:wdproexploratoco7ifiteripofum,cumfapenumeroFcnetiJsXardispiccecespitesuiderim3 tumfigura,tumetiamspif

di obieaionis carum connexu allium referentes, ut unufquifque pro arbitrio expmripoterit.

Vtrum enimuero utprobe responfumfit om

,

nibusfere obkclionibits
ceis fibris

dicimus, qubdfiforte reperirentar,

ccepis,

qiti

afjererent lilas effeproprias Tfardiradices

quce capilla-

a spicarum bafi oriuntur, ut in aUio,

ac bulbaceis omnibus v.ifitur ,

& ea proptcr fpicas

,

ijs

adnexas non ef.

fe1s{ardi radicesjedper fepartes ab his admodum diffirentcs ,poteft

Siqttidtm
is

corum obietlio facili dilui Thcophrafti teflimonio

lilijs,ac alijs

lib.pnmo cap.x.de plantarum hifloria aperte declarat , in aUio,ccepisfbulbis

eiusgeneris

&per

confequens in fpica nonjolum dici radiccs ea capiUamenta,quce bulbaceis tllarum plantarum capitibus ,fubijciuntnr,fid etia totum id bulbaceum totum,qttod terra reconditur.Et ut res ipfa clarior omnibus fit,gtntrali regttla expreffum uoluit,qubd

idinquauisplanta,quodfitbterraobruitur,radixcommodijfimi dicatur .Troinde uidttur 1<[ardum ipfam inter radices

idem memoraffc Theophraflus lib.ix.cap

v ii.de plantarum

hifloria;his uerbis

Quibusad unguenta utuntur,hcecfcri

funt , cafia , cinnamomum , cardamomum , nardus,n<erum , balfamum , afpalathus , ftyrax , iris , narta , coftus ,panaccs ,

crocum , myrrha , cyperus , iuncus , calamus , fampfuchum , lotus , antthum . Horum alia radiccs , alia cortices , alia rami,alialigna,aliafemina,alialacrymce,aliaflores. Quibuspaldm cft , non poffeK[ardum r.ifiinter radices recenferi
,

ntlefciuiffct Calenus
ejfe declarav.it
.

cum ncc corticis , nec ligni , nec rami , necfioris , necftmtnis , nec tandem lacrymce Jpccicm prce feferat . Quod citm tum libro.l .de antidotis,tum.i x.de compofitione medicam.ftcundum locos , K[ardi Jpicam radictm g

Vcrim

longc ab omni ~Nardo diftat

nardvs itauca, jm noflris uulgb

uocatur Spigo
Cuius

InLib. primum Dioicoridis

NARDVS ITALICA.

1o

Cuiui etiamgeneris ea

efl planta,

quam aliqtii uulgb appellant Lauanda,alij uerb Lauendula.adeb ut

h<ec fcemina , iUa uerb

Nardi Iulic*

wasmeogenmaqudmplurimisHecitentur.Masfolioconflatlatiore,longiore,cra^
mina.Sedutraquepkntafruticofa,aclignofa,flachadisautrofmarinimodo,innumeris referta efl folijs longiufculis angudodrantalem longitudinem excedentes : inquorum fiiufculisq; i quorum medio iunci exeunt cauliculi,quadranguli,tenues, dilutiores,patentioresq;,'odore fragrantes , ueriim tifcacumine ftores exeuntfpicati, colore purpurco , qmnuis infomina

B sne

queadeo acutomt narcsferiat.Excalfaciunt,& exkcant ambo ordine fecundo agritudinibusafrigidoprouenientibus Epikpticis, apopktlidisomnibus no longi recedentibus.Coferunt omnibus cerebri
iecur cis,ucternofis,conuulfls,refolutisq; auxdiantur.ucntriculum roborant,et

completo,uel tertio inchoante,uiribus al^ar

ab infar8u liberanf.quin

& obflmfos

lienes
il-

diffoluunt Flotum wuanuuterum calefaciunt,& menfes,& ficundas educunt.Tlores ex uino feruefaVnurinampeWmt , &flatus pr&fertim fi cum Marrubfo, uices. efloribusparatum utiliter morbo regio aUeblis ab infarblu iocinoris ,

liti.Datur decocium

&

nardi

utihter in dolore dentes reuma cinnamomoy&fceniculh&afparagi radicibus incoqmntur.coUuunturitem eodem decotlo

tifmisprtfertim obnoxij,fliUatitiaflorum aqua potu

duorum cochleariorum menfura,deperditamreddit loquelam ,

& car-

J*

And. Matthioli Comm, LAVENDVLA.

diacamfinat.pr^ftat quoque adanimi deliquia nonfolum pota^ fed etiam naribus illita.Fit efloribus flilktitium oleum ui*
treis organistfuod proprie unguentaru'

uulgb uocant

olio

de Spigo,odoris adeb acerrimiyUt c&tera odoramentafuperet. quo

fit,ut extra off.cinasiUud afferuent,ne

mofchhambari^betti^aliorumq; unguentorum,

& aromatum fuauitate

intercipiat.

Nardi In

licae

niresex Gal.

T^ardi Indica uires fcripfit Galenus lib.vin.de fimplicium medicamentorumfacultate,fic inquiens. T^ardijpicaexcalfacit
excejfu primo,& deficcat fecundo
iai

iam completo.Compoftta cfl ex adflringente fufficienter fubjlantia,

& quadam

leuiter amara.Ex his conflans facultatibus radix

& acri calida nomul & ad iecur,& ad (lomachum rationabiliter conuenit tum

potajum extrinfecusimpoftta.Vrinamciet,morfusftomachifanat:inuentre,acinteflinisconfiflentes fluxiones deficcat^ad

h&c

& eas,qu

in

capite,& thorace.Valentiorefl uocata Indica,nigriorq;,qudm Syriaca uocata.TslapJbg&tttpJhv szt-

Nomiai

yjgfic Grxcis dicitur,ut Latinis Ts(ardum,etTyardusJeu TsJardi^ica:Mauritanis.,Stumbel,aut Seubel : Italisjpigo nardo y Cermanis Edelfrembd,Vuolriechent,Spiken nardi:HiJj>anis,^ubar,aut EjJ>igafil:Gallis,^iJpicdo ultremer.Boemis Var

dus IndyanJkJ.^it uulgaris nardus,ItalisJpigo.GermanisGemeinemjJ>ica nardo.Boemis Jpica nard:Gallis lamnde ma.ffe.La.

uenduh mro italis lauanda: Germanis lauendel.-Boemis lauendula: Gallis lauande femelle.

In Lib
N^VWuk*.

prfmum

Diofcoridis
CAP. VIL
Elti cvMNardum
:

53

NARDVM CELTICVM.
S~*i
trio

naicitur

\^j in Liguria? alpibus, aliungia pa

nomine appellatum prouenic que in Iftria a Exigue fruticat , &
.

a 9(t/uyi'a-Ksf (t

curadicibusin manuales fafciculos componitur. Folia habet b oblonga,

colore in c flauum languido i florem luteum. Caulium ,& radicum duntaxat ufus eft,

Kfof i.paruus
frutex.

b vttoiaWkii i. fublonga Jegic

uulgata edino,

& odoris fuauitas. un-

OnbalTus uer
<at/MiKti.

de pridie fafciculos aqua abluere ex pedit ,& exempta terra , pauito folo
atque humenti, fubie&a charta repo nere rpoftridie repurgare. fiquidcm
utile
, cum acerofo alienoque propterhumoris uim,non excutitur. Adulteratur impofita herba fimili

Omnia

exe.
i.

v-aa^a*St
fubrufa.

cjuae hirculus

uocatur,ab odoris gra-

uitate.

Sed facilis cognitio: nanquc

herba candidior eft , fine caule , minus oblongis folij s , radice neque amara,neque odorata, uti uerum Nar dumeft. Itaqueradices,atquecauliculi
,

abie&is

folijs

triti

lecernun-

tur,uino excipiuntur,digerunturq;
in paftillos,& ita
fictili

nouo diligen-

ter operto,afleruari

debent . Lauda-

tur maxime, recens,iucundi odoris, radice numerofa cohserens, plenum,

nec fragile .

Ad eadem qux Sy ria,

cum,pollet:fed uehementius

unnam

cit.&ftomachoutiliuseft. Inflammationibus iecinoris , felle fuffu-

&

Contra ftomachi inflationes , cum abfinthij decodto bibitur item aduerfus lienem , renum&uefica?uitia,&uenenatos iftus, ex uino. Addicurin malagmata , potiones , & calfacientiaunguenta.
fis

auxiliatur.

T
f
-c

^nta

fuit ueterum,quinosprcefferunt,negligentia,ne dicamignorantia,ut

non modbin ueram fimplicium me- Nard! Celticx

con
'

dicamentorum cognitionem,qu&peregrina exlonginquis terrarumpartibusaduehuntur,probatiffimorumautlorum

non elaborauerint;fed ne minimam quidem curam adbibuerint , communi
,

cmi0

'

opeiitenire

reipublicte beneflcio

ut de hisfdtem

qute in

qudm plurimis Itali& locis

.

ac alijs non longi difiantibus inueniuntur^quicqudm lucis affequerentur,ac pofleris relin

in

querent

quin potius infuis multb uidentur negligentiores,qudm inalienis.T^afcitur Celtica nardus

,

Liguria alpibus,naid

fcitur eJr in Ijlria

paritcrq; in montibus non longe d Filkco Carinthia

oppido,& Iudemburgio Stin&: attamen non ob

legitima in multisuifitur officinis : necfortafje in ijs uideretur^nifi bis nofiris lucubrationibus annis fuperioribus Italicofer-

wioneeditis,pharmacopoUpluresdiligentioresredditi,medicam materiamaccuratius expendere ccepffent

Sedidma-

gis deteflandum uidetur,quod ijs in regionibus,ubi Celtica nardus nafcitur, magis hallucinentur homines,qudm alibi,fiqui-

dem Genu&,qu& Ligurm e(t ciuitas

tefl
,

( nifi

iam admonitircfipifcant)alijsq;finitimis locis, ubiCeltica nardusfacilibaberi po~

ittius

tam medici , qudmfeplafiarij aliorum ignoruntiam fecuti ,

in hiftoria

loco

Lauandafc uocata

uel noflratelslardo pafpnt

Utuntur. Qu<e quantum

omnibus notis , non dicam uiribus , d

Celtica nardo difcrepent,quicunque primum

noflratisq; Tsjardi notis
,

rem

optime perpenderit, ac dtinde notas,& qualitates iili d Diofcoride redditas,cum Lauanda,

rauerit,manifeftum eorum lapfumfacile incufare poterit
,

compa
Ilkfo-

quippe Celtica nardus inbreuem

exiguamq; plantam confur.

gif.Lauanda uerb,&focia nardtts magno exoriuntur cefpite^ramufculis proceris, denfiffimisq; , comantibus foiifs
iidfcrtfiibrubca^&floresflauo colore b& autemfolijs confurgunt incanis,flonbus fpicatis,
:

& colore purpurafcentibus

noflratis facultas ad omeffe

Iilius

tis clare

caule,& radtcibus utimur,qubd hifce partibus maxime"polleat:barum uerb tantum flores commendantur . Qvodfii demonftrat^quamfaciUdecipiantur^qui tam leuibus falfts feruntur opinionibus. Verum qitanquam ( ut infu-

&

ftrioris 7s[ardi mentione diximus

) communi omniumftntentia compertum fitj.auand&^flpic&q;

Seplafiariomm

vialslardi genera propius accedcre;hoctameneos ab errore non uindicat, qui

Lauandam Celticam nardutn

conten-

quorundamer-

dunt. Trteterea non defuntpharmacopoU

rei
,

tor " berbarix penitus ignari,qui pro Celtica nardo plantam qtiandam incognitam
,

c{2o 'Wixnt humi repentem,caule longo reflexoq;

cuiusfoha

qu& colore jubflauo conflant,adeo devfa ac minuta funt,ut potius

caulis ipfius ramufculis ,eos

mufcofamarborumi&kpidummateriam^qudmaliudreprafentcnt. ^it quod inueftiendis

tam

34
'

And.Matthioli

Comm.
.

tam dense circuhdant,ut fere fpke effigiem pr&fe ferant,pro Cehka.nardo ab impoftoribus uenditm,:.fed h&c baud amarefcit,nec ulla odoris.pr&ftantia

commendatur.-Huittsimaginem dabimus inferius,ubi dearboreo mufco differemus

C&te-

Carintbia contermina, ubi Iudcmburgenfia ruriim ingens legitimx nardi Ceitic& prouentus babetur in Stiria jlufiri&, tnercatoribus rafuis tmontibus quotannis innumeros comportant fafckulos , quibus fnagnos admodum replent faccos,

&

&

uendunt,qui in

Mgyptijs Celtica nardus Syrtam,& jfegyptum mercimonia conuebunt. Siquidem ( utferunt ) Syrij*, maximiexpetitur,utbaineiseamimponant,quibusfrequenterutuntur. OelticamnardumUdmeprimummifit TetrusSa

&

licetus clanfiimus medicus ex Gra?io Stiri& oppido.-in cuiusplantis &Jpic& in radicibus,& folia, &flores in caule ( ut appiclafigura demonftrat ) nullo impedimento cernebantur,adeo ut d Dtofcoridis hiftoria nuUa exparte recederent : nec ulla

tamenfpicaineiuscacumineuidebatur,utiT\uellius&BrafauolusinIndka nafcifcripferunt. Qitamobrem nobisquoque

iftria prouenire ;fed etiam in Stiria,Carin iam liceat literis memori&q; mandare,Celtkam nardum non modb in Liguria, thia,ac etiam alifs fortaffe locis . quippefuperiore anno ego huius nardi nonnullas inueni plantas in quodam Vipaci monte,

&

'

quitantumuigintimiiiiapaffuumdGoritiadiftat. Verumfieodeftituantur medici

commodi Indicam fupponere pote-

nardusfu Saiiunca,aut non , de qua Virgilius,& Tlinius fcripfere,etfi h&c interfe nullam habere cognationcmpluribus comprobare poffem;cum tamen ca parum,uel mhilrei medic& conferanufilentio inuoluenda duximus .

runt.Jn uerb

Celtica

Leonieeni & Fuchfij opmio. laJJi,Tlinium accufat.qua in re ipfe potius deceptus fuijfe uidetur.-quemadmodum
riffimus.

.quanquameruditiffimusLeonkenusnonanimaduertens Diofcoridem Miungiam,non Saliuncam Celtkam nardum appelFuchfius,mr alioqui noftr tatis cla-

&

isquideminfuolibrodecomponendismedkamentis,quemultimoloco autlum
Saliuncanihildijferre exiftimat.

edidtt ,ubi

Diathamaron expen

dit

,Celtkamnardum d

Tliniustamenlocisfeparatisdeutraque, tanquamherbis inter

apud antiquos autlores ,fed etiam natali folo . Diofcoridi enim fe difjerentibus traclauit.7s(eque c notis tanturn diffuient Celtica nardus in Liguru-e alpibus , atque in iftria prouenit . Tlinio uerb Saliunca in Tannonia,& Kloricis nafcitur . Itaque Fuchfius ut
I{ueliii

30

fententiam fecutus,qui Celtkam nardum Diofcoridi Saliuncamappellari affirmat,ita mihi

.

&aueri

Nsrdi Celticx ta(e d efeciffe,&una uires ex Ga

.

cum illo erraffe creditur quandoquidem Celtica nardus

Diofcoridi dA/ouyyta. ,non ffnAniVKSt "c<t

^_ CcCterum saiiuncam Tlinio aliam ab ea efic plantam,de qua Vergilius meminit in Buccolicis,ut jLnguiUarius contendit
,

Anguillari opi
j

nio reprobata.

n(/ nfit,tum

non itafacile confentkm,tum qubd Scruij authoritas infimplicium cenfuraperinde ac in Grammatka mihi probanda quod nuUo autborum teftimonio probare nitatur JnguiUarius;nil aliud Vergilio effe Saiiuncam, qudm JnemoiUius authoritatefretus,qui nec laliucas retle fortajfe nouit.Scribit

ne,<zrammatki tantum
-go uocari

quidem Sermus Saliuncam uul-

Orcitunkam,cum tamen nec iUam (nifaUor )

nouerit unquam

Scd qua ratione aut authoritate,Orcitunkam,de

:

qua,nemo eft,qui meminerit,Jnemonemfecerit jlnguillarius,nec ipfe

dicit,nec ego conijcere poffum

Miror tamen hominc

hunc rei herbarkperitum,in re tamgraui,tam leuibus,tamq; uulgaribus niti argumentis. Sed isfortaffe conducibilius fibi :foreputat,noui aliquid in medium afferre,quam de bisgrauiori iudicio differere. Egofani etfi parum in hac facultaie fum ipfa Vermrfatus,haudquaquam tamcn dixerim J.nemonem$roceramfatis plantam,uocari Vergilio humilem : l^am laudaret>ei tantumcedere dicit , ^Amynta, gilij comparatiomoflns aftipulaturfententiiS.Quippequi^utMopfumplurimum

&

30

quantum

Saliunca humillima hcrba,puniceis cedit rofetis,fatla comparatione d pumila planta ad rofeta.T^c pratcrea pla.

-cet J.nguii\arij ipfius opinio de

Hirculo herba,quam a Samphoritko J^ardo,quod in India nafciturjiihil differre putat.Si-

quidem Hirculus herba

eft^Celtiae nardo fimilis,non

quidem nardi genus,ul Samphoritkum;ita a loco in quo prouenit , deno

minatum.& in magnasfe Jpicas dijfundens.SedfortaJfcqubd hircum redoleat,hirculum idefe cenfet J.nguillarius , cu quo Celticam jqardum adulterari fcribit Diofcorides.Sednon omnesherb/e,qu bircinofunt odore,hirculifuntappeUand. Jt
quifi quisplura de Saliunca uidere cupit
,

noftras legat epiftolas loarmi Cratoniinfcriptas.

Meminit Ccltk& nardi Calenus

lib^nii.defimp.med.facMsuerbis.T^ardusCeltkaiamdiftisnardisfimilisquadantenusingcnercfacultatiseft. C<ete-

yumad enmia
ta

imbeciUior,prterqudmadprouocandumurinam.fiquidemcalidiorilliseftJedminusadflringit.

Quxplan

40

Gruis

N/ Jbq KiPvum , Latinis

item

^ardm Celtka:feu Vardum Celticum appellaiurdtalis uerb ^ardo Celtico .

CA
Oribafms non
iegil ialrieis^du'S
ftfe

VIII.
& Syrianalcitur:
.

"

iimilibus,minoribus,minime tamen Tpinofis, afperisq; . Radicibus binis ,nititur,aut pluribus,nigris,odoratis,ceu haftulae regi,fedlongegracilioribus,t& longe minoribus .
folijs

XVJLcaule &

ab A /T Ontanum Nardum>quod eryngio

aliquibus thylacitis,& niris appe!Iatur,in Cilicia 3

tNequecaulem, nequefrutum,nequefloremprofert. Adeadem,adquxCelticum

eificax.

Vldetur in boc capite Diofcorides non parum dfe ipfo diffentire,qubd fcripferit primum montanam
na: confideralio.

Tslardum caule ,

&folijsejfeeryngiofimilibus:moxpropecapitiscalcemeamfcribatnequecauj&n,7iequefruclum,nequeflorempro
ferre.

Quapropter exiftimant tum I{uellius,tum ettam MarceUus idfacile accidijje fcrtptorum incuria , qui uocum ukini-

tate deceptizcwXxg pro

K?&Jbu; , uelnXava^fcripfermt . Verum cum h<e ditliones ramos,uelfurculos defignent , qu

nomina potius arboribus conueniunt,qudm berbis,fintq; idem rami in arboribus, quod caules in herbis ; idcirco non uidetur hic locus,ut iilifortaffe putant,d mendis uindicatus.C&terum non crediderim ego,Diofcoridem,qni eft bac in facultate faci-

U princeps,& quem antiqua,& fecuta &tas tantopere commendat,in tam paucisfui oblitum,adeoq;
quinimo nobis relinquiturfujpkio , qubd omnino
in altera capitis parte uitium aliquod accefferit
,

turpiter lapfumfuiffe .

non harum uocum uicini~

e(l,ut hatlenus inccrtus

tate,fedpotiusfcriptorumdormitantiumnegligentia,ueluigilantium temeritate.

Qup fatlum

dubiusq;fuerim,an hacplanta in ltaliaproueniat,uel aliunde eb aJferatur.Ts(ardi montan& imaginem,quam hic excudi curauimtis,mifit adme Clarifi.Medicus ,etreiplantari& indagator
folia.

maximus

Vliffes

Mdrouandus Bononienfis,qu&etfi
car

gQ

Eringij non habeat,cum

tamen c&tera correjpondeant } et in hoc captteplures habeantur mend&} baudqmquam abdu-

In Lib
tJapJoc.opMvn

primum Diofcoridis
NARDVM MONTANVM.

35

10

car quin credam

odoris fragrantia

montanam hanc

effe

J^ardum pr&fertimctmradicesperqudmbeMcorrefpondeant ,tum

diffentit.Brafauolus Ferrarienfis Indica nardi uice

qu& d cateris nardi generibus non

facie ,tum montana plurimum

ad nos afferri e Ciliciafcnbit , eamq; proprid montanam exiftimat,cuius paffim in officinis efi ufus. Sedqua ratione duttus nouam banc protulerit opinionem , ipfe certi nefcio:Vardus enim montana radices habet afpbodelofimiles , non utiquefticatas,leues,comofas,quemadmodumea,quautimurexIndiaadueia. Ts^fifortaffe Erafauolus uoluerit Indicam nardum
ideo

montanam appellare,qubd in montibtts

iri.

oriatur.Ita quidem eiusfententiam

ueram

effe

putarem,non tamen d

rei

herba

ridperitis acceptam

i^ardi montante uires fcnpftt Galenus lib.si i 1 .fimp.med.ftc inquiens .Jiardus Montana,qu<e

&

N
re$

,.

ex Gal.

tbylacitis,& pyritis nuncupatur,plurima in cilicia nafciturfedproedicJis debilior eft.

"Napefhg opavn Gracis ,J^ardus

montana , ftue Tsfardum montanum Latinis , )sLardo montano

Italis nominatur

Nomina.
. .

t In Oribafto,qui fimplicium dejcriptiones Diofcoridi acceptas refert,legitur xdjxa-npai, hocefl,candidiores JJardusmontana conftet radicibus afphodelo nonfolum minorib.& gracilioribus,fed etiam candidioribus.

qubd

t Vtilk quidem diffimulUa eft ratio } qua probatijjimi quiquefcriptoresueteres d mendis,qu<eeorumfcripta temporum
iniitria

^
feipfo difjideat,manifefinm efldn

AndL Matthioli comm.

.

iniuria,& multorum imperitia contraxcrunt,uindicari poffmt

Inhoc capite Diofcoridem deprauatum effe,

.

ita ut etiam

quoque eius rei incertos

qua autemparte uitium lateat 3 quodq; illudfit3 dubiaferuntur opiniones Veriim etfi nos iUudq; ex malo ueffeanteafcripfimus} nunc tamen inclinat animus 3 ut in hoc loco mendumfubeffe ,
effe

nius uocis Gr<zc& intelletlu ortum

V

arbitremur.Siquidem uerbum <pip&nonprofert,fedpro ov/Mpi petjdeft cofert,accipit

cuidoc. <plpet 3 ut uulgati codices

dumfuit.Itaque non tb J xav^v^-n Kctpimv&Ti

habent 3 er lcgmtnt interpretes ,fed

,

&m <A xeto/\$c.,v-n x*pnoc,,xTt atdvc. av^tpipnjooc eft,Ts[eque caulis,nequefruclus,nequeflos confert, prodeflve
dum effe iudicamus. Etenim radicis,utpote odoraU
3

legen-

ufus pracipud commendatur3 non aliarum partium,

qu& ut odore caret

,

ita etiam inutiles babend<efunt.Et certe facilis potuit effe error librarij Gr&ci imperiti, uelpotius tewerarij

cafus nominum

mutantis ad ineptam ac incongruam huic loco uerbi illiusfignificationem. Subfcribunt huic nofircz cafiigationi ciim alij rei doclrina celebris,tum etiam Ioannes Odoricus Mel~ herbariefiudiofhtum Gabriel FaUoppius Mutinenfis uir&ingemo

&

Io

chiorius Tridcntims,medicits non uulgaris emditionis.

T^ardum montanum appeUatum Grace 1S{*?ftt >> a

Italice

Tfar

do montano.

Km&>

A R V M.

Alarum

IiiLib.primum Diofcoridis
ASARVM.
emicantibus,
d radices numerofas, geniculatas, tenues, obliquas, gramini non diflimiles, longe tamen gracilio- M*fi uero hec rcs,odoiatas,excalfacientes,&qulinguamuehementermordent. e Excalfaiaoriam uim habct:uri <'f'< ?*>JW nam cit: hydropicis , uetufto coxendicum dolori f prodeft. SRadices fenis drachmis ex aqua mulfa STaSjCi pota?,menfes trahunt: & ueratri albi modo purgant. In un^uenta additur. Vmbrofis montibus proue- e*?^*6 nit: fed plurimum in Ponto,Phrygia,Illyrico,& Italiaduftinienfiagro.
lcs:

&

^toSus'

exemp.6i

excmp.habet xgiGi)(i.i.8L

tuffi.

Jiiadicunturcontinua oracione curn

aljs.

NVUamnoftris

temporibusofftcin&ponuntdifferentiaminter jlfarum

,&

baccbarem : quinimo uno ore fereomnes

ipfas confundant. jit

jlfarum Baccbaramappellant, adebut

& nomina hac corrumpant, & res

quantum notis,&
enim interfeadmo
,

uiribus interfe differant,his re&iiudicet, qui harimflirpiumhiftoriasaccuratiusperpenderit: dijferunt

dumjlfarum^

& baccharis, ut

diffufius libro tertio dijferemus.

jLfarum itaqueprocul dubio illa fuerit planta

qu<e uulgb
PI'"'i

Baccbarafalsb appellatur,
fit,

cum nullis ab hiftoria diffideat notis. C&terum Brafauolus immeritb in Vlinium fpicnlum contor-

tuteU d
Bcal * M *

cum dicat ipfum eo etiam in errore uerfari , ut jffarum baccharem effe exiftimauerit, Scd profeffb nefciuerim ego , qua

" us

rationeilludBrafauolusinTliniumfcripferit. qttippequilibroxxi. cap.vi. eos acerrimi arguat, qui baccbarem,& fylue-

2 flrem nardum idem effe contendunt, his uerbis. Sed eorum quoque error corrigendus efi qui bacchar rufiicum nardum ap ,
pellauere: eftenim alia herbafic cognominata,

quam Gr&ci jifzron uocant, cuius Jpeciem,figuramq; diximus in nardigene

defendiffe.

ribus.b&c Vlinius.

Quibuspaldm eft, Vliniumfeipfum a Brafauolo

Vorrbfi etiam Vlinij tetate non deerant , qui

jtfarum baccharem uocitarent, non mirumfuerit^fi in hunc ufque diemprotratla h&cfit appeUatio. In quafortaffe perfeuerantes ueterum nonnuUi Diofcoridis jlfaro easfcri omnes facultates reddidere pr&ter autioris mentem , quas ipje libro

baccharem nomine tantum differre. Ve ad credendum uulgus aliexit^ Afarum, rum cum recentiorumquorundam diligentia ac dotlrina id totum Diofcoridi additum deprehenfum fit,eo qubd diuerfis tum
tertio bacchari adfcripfit. quodfacilius
libris, tttm capitibus ipfe

&

de his differuerit; cilmq; Oribafium,

& Serapionem uiderint de jlfaro ex Diofcoridefcribentes

,

>

aduiterinam hanc le&ionem nonadmittere, id totum, quod eb acceffcratprater auftoris fententiam

abdicarunt. jifari uircs fcripfit Mefues inter deieioria medicamenta, ubific habet.

tanquam illegitimum
1

Excalfacit jifarum ordinefecundo

Mefue.

" 1" **

&ficcattertio.jtttenuat,referat y refoluit i &prouocat;adftriffione

ciet^fed

tamennon uacat. Bibitum non modb uomitiones

B^oboratur tamen admifto caprino fero
,

& per aluum

ducit,

&per urinam.

Vituitam,

& biiem

deijcit.

aut nar-

quam bilem educit.quofit, ut coxendicupi aeterarumj; compaginum doloreuexatisnonobfcureopituletur:pmfertimfiferomaceretur y ueldecoquatur. Facit mirum in modum adiocinoris lienis infartlus,fcirrhofosq; tumores. Quamobremfubeuntibus cutem aquis,feUisq;fuffufionibus datur maximo iuuamen
do, aut hydromelxte.At manifeftius pituitam,

&

to uino maceratum. Confert ttem diuturnisfebribus, ijsq;prafertim,

cerationis ipfius admifio ladano } dorfifpondylis

qu ex contumaci infartlu proueniunt. Oleum ma-

inuntlum fudorem commouet : leuiter tamen coqui debet > namfi diuferueatyUimferi omnemdeperdit. neque etiam diuturna indiget contritione: diutius enim contritumfaciliusuomitiones, qudm
.

aluum ciet.

H&c Mefues. a quo edoiifortajfey in Germania Rjtflici tertianam febre,& quartanam curant, epoto jlfari ,

ex uino, decofto, MeUe y Maci,cynnamomo y

& idgenus aromatibus additis.Bibunt enim huius

in

decotli calidicyathum
.

unumt

4
'

alij quotidie^alij alternis

diebus^ itaq; aluumfubducunt.Et quandoq; bile,aut pituita uomitionibus reddunt

jlccedente au

temparoxifmO) dorfalemJpinam y &plantaspeduminungunt oleo calido,

letto fe

quo jifarum diufuerit infolatum,

& deindein
^
derari

componunt calido

Sic enimhorror minuitur

,& fudor

copiofusfunditur. Eft&plantainmontibus,nafcensin
qttod jifaro congener uideatur

Boemia^cuiushicimaginemdamus^quam^SABJl^jiM uocare libuit ,

minoribus,

mifolio jifaro rotundiore^ac fcabriore leuiter circumferrato, caulicuiis piiofis^ftoribus melinis anthemidis

haud inodoris. Bgdices habet tenues , longasq;,fumma

tellure repentes,

acutoguftu

Repit h&e-bw modo fed longe quadam cum ieuiufcula

.

amaritudinejdquodcalidum,ficcumq;temperamentumindicat. Vimhabet abftergendi modicam,fed attenuandi,

dendi,apcriendique magis prxftaniem
.

inci-

A/arinx

uire.

Tota drachma pondere ex mulfafiue oxymelite aluum exoiuit, ducitq; craffam pi

tuitam&atros humores. Ideoq; hanc noui quidam berbarif pr<cfcrunt ad Morbi GaUici dolores , articularios morbos. Datur quoq; utiiiter hydropicis,& morbo regio laborantibus. Sunt qui ad comitiales 3 refolutos eam propinandam con-

&

&

fttlant,nempe attt berbamperfcfcaut eius decotlum.Cit urinam 3

& menfes.Et uermcs inteftinorum necat. Legitur jiutum

,
Uirei

no^&ficcatur

in

umbra,und cum radicibus.

jlfarimeminit Galenuslib.s i.fimp.med.fic inquiens . jifari radices utiles

funtfacultatefimiles radicibus acori,intenfiores tamen.Itaq; ex ijs^

qua de iUis proditafunt hicfacienda conieftura, HaSie

nus Gaienns.ji cttius fententia (fit tamen cum uenia diftum)maxim diffentio.fiquidem citm nuUa in acoro deieUoriafit fa

cultas,& jifarum,ut Diofcorides inquit Mefitesfatetur,& nobis experimento compertum eft , ueratri modo expurget , i
bilem,pituitamq;
raripoffit.

&
N
.

&fupern$,& infemi propeUat>non uideofani,cur acoro

in

omnibusfuis facultatibus tamfacile compa-

Tlanta

Grms acu&t ac etiam

vctfJbg

d^ia, uocata:Latinis jifarum,& T^arditfylueftre appellatur: jtra

Gr&cis noftris

rabibus,jtfaron:Italisjifaro,&Baccbara:Germanis,Hafeluurt^:Hilpdnis,Afarabaccara:GaUis>Cabam.
1

Hac uerba ut in RjteUio inuenimusfxta reliquimus.Sed admonendum effe ieUore duximus,ea non legi
eft

in

codicibus,neque 4 Serapione referri.quod argumento

iUa Diofcoridi accreuiffe.Sujpicionem augere^ uelpotius ita effe co-

6o

firmarepoteft Oribafitts,qui Diofcoridem tranfcripfit,& hacucrba non habet.Sunl tamen Grxcific fcripta:

t%r

xtwXitt

yimeiJ^icm^a^a,,ap\L. Id eft:Habens cauiiculos anguloJbs,fubaJeros3 raros.

Phu

?8

And.Matthioli
A
S

Comm.

A R

A.

a Meitm
dio

fitir

Koiha.i. in

me-

$ov.

V.

CAP.

X.
t
'

concauure

b Orib.nonle quod aliqui fy lueftrem nardum appellant, nafcitur in Ponto ; folio olufatri , aut elaphobogit,necullum a fci: caule cubitali, aut altiore, laeui, exemp. cauo,molli, in purpuram uergente,geniculis intercepto : floc Orib.non le ribus narciflb proximis, maioribus, b tenerioribus, ex albicante purpureis: radice fuperius ad digi

PHu,
ti

&

gituillofafed
vwoppifytt

&

iyu

.i.

fubagnatas

radiculas ha-

bet.

d omnia

exep.

tryfws catum habenc

odorati modum capillameninuicem contextis , flauefcentibus , odoratis,cum quadam odoris grauitate nardum mulantibus. Excalfacit : urinam mouet , fi ficca potui detur. Decodium eadem praeftare poteft, ad lateris etiam dolorem efficax : menfes cit. antidotis inferitur. Adulteratur radice rufci admifta.Sed malefkium
:

minoris craffitudinem, ex obliquo c uillofa in nigri ueratri, aut iunci

tis

deprehenditur: quoniam haec dura

eft,

& frangenti contumax

fine ulla odoris gratia.

Phu

InLib.primum Diofcoridis.
P

39

H V

A G N

V,M.

10

PHu
uifo

trium habetur genemm.Maius, minus,

,

& exiguum. Maiusfolio

e(i

Scabiofe, maioritamen,nec tot fetlionibus di-

pilu maius,

caule cubitali aut altiore, Uui,cauo, molli, in purpuram uergente, geniculis intercepto, in cuius
digiti craffitudine agnatis

fummitate flori

da extat umbclla,flofculis in purpuram albicmtibus. Bgdicembabetminimi

ex obliquo multis

frodeuntibus lridis,Acoriue modo^capillamentisq; inuicem contextis,flanefcentibus,odoratis ,qmdam cum odoris grauitate

l^ardum amulantibus. 7s[afcitur in montibus, uliginofo folo, ac etiam in campeflribus , unde hoc tempore in hortos

&

uiridaria transfertur.

Minus omnibus cognitumfolijs eft Fraxini ucl Sorbi, l<zuibus,nigricantibus, humi accubantibus.Cau
in omnibusfuispartibus.Radices

Phu minus.

lem

& umbellamgerit, ut maius,fed magis habetur exiguum

e[i

habet numerofas,albicates,

inuicem complicatas.Succife uocat& <smulas>odore cum quadam grauitate iucundo, T^ardi modo. J^afcitur humeclo folo.

Exiguum,folio
Colore,ut in

maioris <ffigie,fed admodumparuo,caule angulofo,dodrantali, in cuiusfummitate

umbeUa

exit sxigua.

p f, u ex awnu
;

Bgdix illi pa rua,albicans^i qua numerofa oriuntur capiUamenta iucundi odoris;2$a fcitur in montibus,aquofofolo,& in pratis paluflribus.Hanc non defuntqui putent l^ardum effe montanam ,fed decipiunalijs generibus

diclum

efl.

tur. Leguntur

inautumno omnium radices. Caterum non pofsumnonfateri,eos omnesbene fentirerfui maiorem P'aleria.
notis

namfic uocatam,kgitimum effe Thu afferunt.Quippe radices primumforma,odorc,colon,ac ctiteris in uniuerfum

Z>

ab
ijs

40
P

AncL Matthioli Comm.

H V
P

A R V V M.

*ffi

qu&flbi

Thu ipfum adfcifcit, baud quaquamrecedunt.

in

Indicant idem &folia, &caules:illa enim olufatro nonfuntdif-

fimiiia:bi uerb adolefcunt cttbitali menfura proceriores,ieues,manes-,mo\\es,geniculati,

&inpurpuram

uergentes

Flores
,

tamen obflare uidtntur^qui

raaiori Valeriana uifuntur:

Tbu ldij,uel narcijji effigiem pnefeferunt., non autemumbellte , uel

mufcarij Jpeciem

ut in

quanquam flofculiperfe omnes, qui umbellam conficiunt,forma narciffinos referant, inpurpu ramalbicantes.Quofit, ut cum Bjtellio exiflimandumputauerim,h<ec defloribus uerba ejfe d fcriptoribus in Diofcoride deprauata. T^anque uidetur noflras Faleriana, omnibus tum notis, tum qualitatibus adeb cum Thu conuenire,ttt re uera dicipojfit,

non aliud, qudm

ipflttm

Tbu ad unguem referre.

Etfi non defint(utaudio)quiprofiteanturThu alteruma Valccerto

rianafe inuenijje,
liafabttlentur
,

quodflwbus narciffi proueniat, ^it quia idpro

efl
,

compertum non habeo,

& quia non dvfunt,qui ta:

non

qttid

hac inre certi affirmare pofiim

Omniagenera, odore commendantur

proinde eas utfltbus

quidaminterponunt.TrsflatphuadutnenoJorumitlus,ex uino potum,& aduerfus peflitentiamnon modo hattflum, fed

etiam oifallum.Valet ad firangunam eiusdecoUum potum.Datur quoq ; uti\iter anhelofls i

& tuflientibus,pr<efertimfi coalbo uino decoquatur.Et deinde

quaturcttm dnlciradice, uuispajfis, &femine antfi Deuorataradix flatuspellit. Tota planta uirensund cumradicibus
contufa,

& capiti dolenti illita}dolom,& puncliones mulcet.Facit & ad oculorum

uitia; ubi

InLib.
P

primum

Diofcoridis*

4.1^

HV

MINIMVM.;

inde uinum in oculu

Gal.lib.v 1
1

inftilletur.

Additur in potionibus mlnerum intrinfecomm magno iuuamento. Tbu(utfcriptu

reliquit

.Ctmp.med.)odoratu quodamodo eft.Huius herba radix nardo uiribusfimilis,fed tame ad pieraq; infirmior.

G^e n

u " ircs ex

Vrinaplusmouet,quamautlndica,autSyriacaJ^rdusfmiUterauteutCeltica.SimileThuafferitipfe
cuius

teftimonio eiusuiresS&forma defcribhis enim lib.vu.fimp.med.ftchabet.

cum nullibi meminerit Diofcorides,ut reclefciripoffit quidnam fenioribus Gr&cisfuerit Carpefam,in primis Galeni Carpesivm fimile eft uocato Thu,nonguftu

tantitm,fed &fhcultate. Sed plus habet tenuitatis-.proinde magis eo etiam uifcerum obflrucJiones extergit,
uet,renesq; caladis degrauatosexpurgat/Non

& urinam mo
in

^^

conCl ~

numfit,ufurpare,ficutifiiciebat Quintus .Vraftantius

tamen eatenus tenuium eftpartium,ut liceat loco cinnamomi, fi non admct tamen uel}pfum cinnamomi uiri eft Carpefiumponticum laertio-.no
quibus

bus uicinum eft,imb nonparuo deterius optima caffia.TsQmcupatur utrunquea montibus quibufdam Tamphilw,
nafcitur.Ingensq; eiusprouentuseft in Syria.Et primo libro deantidotis inqmt
.

Quintus (utaiunt) quoties cinnamomum

deerat,Carpefiu,ut quod uiribus nihilab optima caffia dfferretjn theriaca copofitione imponebat.

Ego

idcirco eius pluri

murn mecum attuli ex ea peregrinatione,qua oriemisprouincias adij,diligenterq; repofttum nunc ufq; multum feruo;qmd odorem etwnnum &faporem,fi non qualem prius habebat , ctrti nondum exoietum retinet . JEft autem Carpifium ber-

bapbu

42
fcitur,emiturq;propterea
illic

And. Matthioli Comm.

uiliffimopretio.Qiwcircafi quis ucflrum
illuc accefferit,Carpesij

ba phu appdlato genere fimilis, ualentior tamen,atque odoratum quiddam ffirans . Thirimum hoc in Sida TampbilU na-

plurimum emaUcum

idfi-

bilongo tempore duraturum nouerit.Tenuia autem junt farmcnta,cinnamomi uirgultis fimilia. Eius duo reperiuntur gene

ra;unum quod laerimm;aherum,quodponticum cognominatur,d monte,in quo nafcuntur,utraque nomen adepta,fed poti

tum melius eft. Quod cum eius nonparum haberem,pcrmultis medicamentis admifcui, in quibus phu ttocata imponi debtte
rat. Efl

enim Carptftum phu fimile,ualentius tamen,&

in

quoiut dixt) nonnibil odorat& qualuatis guflu odoratuq;fcnti-

tur.bacltnus

Caknus.Vtrum quid hac tempeflatefit Carpefium,arduumfandfucritexplicare

& mihi,& cateris materia

Quorundain

medk&fcriptoribns.Tamttfi Hermolaus,I{ueUius,FHchfius,ac etiam Monacbi Mefuem exponentes pro certo exploratum

babeant^ jiuicenn<e,Strapionis,& jtcluarij attcloritatibus innixi,frucluspiperifimiles,qui uulgb Cubebte uocantur, legi-

timum ejfe carprfium. Siquidem SerapioquodGaleno carpefjumuocatur,fubcubeb<enomineipfius Cakni tefiimonio ftc 10

defcribit.Cubtbe
efl

medicinafacultatc&fapore Tbu non abfimilis.quanuis longe" tenuior.quare obflrucltones totius cor

poris aperit,urimm

quemadmodum
la

calculos renumpeUit. In hac fere fintentia uerfatur & jLuicenna cubebas carpeftum appeUas: & Acluarius,qui Mauritanorum nominafecutus,inquibu[dam medicamentis Carpefium imponit,quoda barbaris KoyCi^as uccari Quibus autloritatibus luce clariuspatet, qubd Galeni carpefium, & jLrabum cubcb/c nul-

ckti&

ait.

exparte differunt.Vtnmtamen iUud animadutrtendum efl,qubd eos in errore uerfari cxiflimem,qui credunt

( ut Hermo

reftncde quibusfcripfere Serapio,Aukcnna,& yltiua rius.quandoquidtm qui dixerit cubebas plantg,fruttum,uelflcmtn effe,eorum reperio neminem:nec minusprobaripoffe pulaus,I{uetiius,& Fuchfius) uulgares ftplafiariorum cubebas illas
tepiy td
(uifoi.

ufquam dixifie Galenum.qui carpefiimi defcribit his uerbis.

M$a

cTiVr/ ra. *.?$, xa.fA-ahnuU to7? dx.fiy.itrt

i kiva-

hoc eft. Sunt autem tenuiafarmenta,cinnamomi uirgultis fimilia. Ipfumq; Tbu

& odore,& fkcultatibus adfimilat.

effe

Q^aproptercumtantumThuradicesinufummedicumueniant,faciledicipoteft,carpefium Galenopotius radicum

20

farmenta,quam caulium : &pr<ecipue cum afferat diu afferuari poffe quandoquidemfolidiorcsfunt

quifacile tn

radices,

quam caules*
ellebori radi-

omni herbarum genertiflacccfcunt,& pereum .Tmterea citm Galenus alids cinnamomi uirgulta

cibus comparauerit,hic
lesfecerit
.

mirum

uideri

non debet^ qubd idtm contra farmentofas carpesij radices cinnamomi uirgultisfimi-

jl dde etiam,quod inplantis nonfolum cauksfarmtntofi,uerum etiam radices plurcsfarmentofe Diofcoridi ap

peUantur.Quo fit,ut crediderim Fuchfium infuis Taradoxis immeritb impugnaffe Leonicenum.jld hxc guftantibus nobis
uulgares cfficinarum cubebas,vullum prorfus Thufaporem deprebendimus.Quod manifefte indicat uulgares cubebas, nec

jirabum cubebas effe,nec Gakni carpefium.ob

id igitur, ubi
fit

apud Gr&cos carpefium medicamentis admiflum reperitur,

& cubebg, apud Mauritanos,pbu eorum uice,cum

ris
,

carpefio in omnibus perfimtle,uel caffia,potius

qudm cubebts, uulga^q

ufus^erunt fubijcknda.Iacobus Sylutus inter recentiores apprimd doclus,quanquam nouit cubebas nofltates carpefium
effe

non tffe;non tamenanimaduertit y nec etiam Serapionis,aliorumq; jLrabum

ettam Serapio.quippequicquidDiofcoridesde rufcofcriptum
cor

cubebas.J.berrauit in cubebarum bifloria

Cuius autem ftirpis fiu
.

reliquit,is cubebis perperamreddidit.

uulgarium
fideratio.

Husuuigares cvbebae fintiquidaffirmarepojstmnonhabeo^cumexorientaliplaganobispcregrinaafferantur

g as

Etfi

faxerim odoratas

effe

baccas, racematim coh<tretes,corymborum hedene

mcdcqui guflui prdterpdorisgratiam, acri

tertij ordinis initio
,

tnoniam

& amaroris tantiUum relinquunt. Quibus conflat,qubd excalfhcere ualeant

etiarn
,

&ficcent

in fine

eius.Quamobrem languentem expituita uentriculum,uel

ex ftaturoborant : peclusd

lentis craffuq;

humotibusex-

purgant.Lienem tuuant,flatus difcutiunt,& fiigidis uteri affcttibus auxiliantur.Din cum maftiche manf<&,pituitam d cafite trabunt

& cerebrum roborant

:

Quod <p*

Grt&cis omnibus,aliquibus etiam dypia. vdpfot dicitur

Latinis

Tbu

et

Nornina,

fylueflris

Klardus

A rabibus

Fu

ltalts,Faleriana-:

Germanis , Baldrian ; Hiffianis , herua bencdicla : GaUis , Valeria'

ne:BoemisRopytnijk.

awcdfw.
b

MALABATHRVM.
niris.

CAP.

XI.
:

40
per-

0n
.

rnc1ufa. egitmc P"

J^y J^ mu

A /T Alabathrum[arbstrantur emm nardum olent,quemadmodum phu,afarum,

i

aliqui cfTe Indici nardifolium/alfiquadarn odoris cognatione

ta

Secus autem res fe habet: nanq;

Malabathrum folium fui generis eft, quod Indicae gignunt paludes, lentis paluftris modo innatans aquis,fine radice.Id colle&um ftatim lino tranfuitur,& iiccatum reconditur.Tradunt ficcatis aeftiuo fer uore aquis, humum aridis fruticibus uri:quod ubi non euenerit,ne amplius quidem renafci ] Laudatur recens,ex candido nigricans,integrum,nec fragile' odorecaput feriens , quod diu in iiia vi odore pcrmancat,& nardum fapore imitetur, nullo falis guftu. Infirmum uero,& minutim contufum,pr;efer tim 11 cariofum uirus olet.uitiofum eft. Eafdem nardo fortitur uires.-fed efBcacius omnia praeftat. Vri.
5i

nam uehemetius ciet,ac ftomacho magis prodeft Malabathri uis. Lippitudinibus,inflammationibusque tritum,& in uino feruefadum commode illinitur Subditum lingua?, oris halitum, & fuauitatem
.

commendat Veftium quoque odorem interpofttum feruat, & ab crofione tuetur.

.

Malabarhri
confideratio.

~\ /t Mabathrum, quod plcriquefolium Indicum uocant,qui hac Atate uiderit , habeo neminem.

}<lafcitur(ut Diofco

\ \_rides
Quod cum

inquit ) in India paluflribus

tantum locis,aquis abfque radice innatans , lenticuU aquatiae modo . Sed nec
,

inde amplius ad nos aduehitur,qubd fortaffe indigenarum culpa perierit in India

quemadmodum

& balfamum

in Syria.

Etenim Diofcorides refert,Malabathrum non renafci,nifificcatis<x.fiiuoferuoreaquis,humusaridis

iandiuforte nonfit a naturafablum,uelpotiusfit ab indigcnis omiffum ob
nirc potuit,ut Malabatbri genus omnino deperditum fit.Tlinius Itb.x 1

fiuticibus peruratur.

eorum negligentia, facili

poftta eue

.cap.XXv 1 .duorum meminit generum,quorumal

terum arboris cuiufdam Syriacafoliumeffe ait,bis uerbis.Dat et Malabathrum Syria,arboremfoiio conuoluto, arido colore,ex

InLib
rim&fitum

primum Diofcoridis.
Mgyptus
, :

45
.

re,exquo exprimitur oleum ad unguenta . Fertilior efl eiufdem

lattdatius

tamen ex India uenit

In paludibus

ibigigni tradunt lentis modo,odoratius croco,nigricans,fcabrumq;

in uetuftatefcntit.Sapor eius r.ardo (imilis effe

quodamfalisgtiflu.Minusprobatur candtdum.Cehr~

debetfub lingua.Odor uerb in uinofubferuefacli anteceditalios.

baclenus Tlinius.Qui tamen pr&ter Diofcoridisjentetiampr&ftantius Maiabatru duxit,quod falfum efl,no quod infulfum.

Sed non defunt recentiores rei plantaria profeJJores,quifibi perfuadent alia quoque baberifolvjgenera pr&ter Indicum

Ma

labatrum^Galemprimum teflimonio freti,qubd is m uno,& eodem medicameto Malabathrini, &foliati unguentimemine ritcum in libris de comp.med.fecundum locos,tum deJdnitatetuenda.Deinde,quod apud Iurcconjultos triumfoliorumfiat
mentio,lib.Digeflorum trigefimonono,Titulo quarto depublicams,& uecligalibus.Ego uerb longe" aliter rem hancfe habe
re credtderim,quod(quantum uiderim legerimq;)mnfcripjermt,traelaucrintq; Diofcorides^& Galenus
nifi

de

mo tatum

10 folw,ncmpe de Malabathrino^necuUus inueniatur autor,qui depluribusfcripjeritinter Gr&cos. Id quodaffirmat unum ta tumfoliumfuijje apud antiqucs.TS{ec obftat quod Galenus Malabathrmi eode me foliati unguenti meminerit in uno,

&

&

dicamento,quemadmodum Ts{ardini,& Jpicati.Stquidem mihi qtiidemperpetirb perfuafi Malabatbrinum apud Galenu non dijferre dfoliato,qubd Folium,& Malabathrum diuerfafint mcdicamenta,fed quod diuerfafueritparandi eiujmodi ungue
torum ratio,alterumfoliatum,alterum Malabathrinum mcarit Mtiquitas,differenti& tantum caufa. Quemadmodum ea

dem de caufa alterum Sampfuchinum, alterum Mnaracimm appvllat Diofcorides.quum tamen nil aliudfit Sampfucbum qudm Jlmaracus.Mqui illis uenia danda eft,qubd primis in uiridarijs dettnti,ad intima,& fecreta Galeni loca no penetra
uerint.Idem quoquefentio deJpicato,& ls[ardino,apud Galcnum,cum nihil d Spica differat T^ardus. TJec aliter,mea qui-

demfententia,resfebaberepotefi.J^nquefiMalabathrum,&Folium^Spica,etlsl^
e(l,quin

Galenus ambarum meminiffetin

iibris defimp.med.fa.ctdtatibus.Id

qubd etia non pr&termififjet Diofcorides.

Qua

20 tum uerb ad Iureconfultorum autoritatem attinet,

labatrini Barbarici,& Tentafpheri
.

ntgaucrim ego nunquam trium foliorum ibi fieri mentionem,nempe

illi

Ma

Mqui non tamen ajfirmaucrim titulo

ntillus

Digefioru

ejfe

crededum, qubdpluribus ibi

fcateat mendis.l<{am Cajfamum(ita ibi legttur)Tbv.riava,Moma Indicum,Mchtlufia,SargogaUa,

Omtrabicum,Carpa
nv nulla,qu& ibi de

fum,opus Bufiicum,Ferrum lndicum,Foliumpentafph&rum de qv.o

antiquorum mcminit,&

alia

pramte icguntur,& legidebebant,Cancamum, Thymiama,Mnmoniacum, J.gaUochum,Sarcocolla, Gummi Mabicum*

Carpefium,opus Byfiinum,Ebenum Indicum,affirmant quidem nibilfolidi,ueriq; defolio Tentajphero
ibi haberf.qttin etia%

nec fortaffe dc barbarico,de quibusnihil apudTheophraflmn,Diofcoridem,Galennm,Tliniupofleritatis

mermru

traditii

efl.C&terum demus nos h&c tria reperirifolia apud Iureconfultos,& coccdamus h&c omnia olim comportafii ad nos merci

moniorum 7{egotiatores,probabunt ne ob

id,qui tria fhciut foliorum gsnera,tria

illa

aptid lureconfultos genere,aut Jjecte

interfc differre? Minime gentium,fed cognomine

tantum dicant oportet^a regionibus in qttibus prouenit folium,aut dfolio

0 rum latitudine,angu(iiaue/ibicomparato.Quemadmodum enim cognomine tantum a locis impofito differunt Fj)a Indicii
a Bjpabarbaro,Coflum Indicum ab Mabico,et Syriaco,Iris lllyrica a Macedomca,et^ifricana,Indica T-Jardus a Syriaca,

jLmomum Mmeniacum,a Medico,Crocum Coryceum a Lycio & Cyrenaico,Styrax Cabalitts aTtffidica,& Cilica.Tbus Mabicumab Indico,Chia maftiche a Cretica,Lacca Cambaitis a Sumatrina.Manna Orientalis a Calabrina,& aliaplura
medicamenta ab alijs.eadem profeclo ratione tenendum e(i Folium Barbaricum,z Malabathrino lndico,cognomine tantum
dijferre Cum enim fcribat Strabo lib.uigefimoquinto fu& Geographu ea omnia in aromatum & plantaru genere oriri in Mabia & Mthiopia,fub qua Barbariam Geographi ponunt,qu& in lndiaMtflraUproueniut,mhilfan uetat,quin in Bar
.

baria

Matabathrum quoque nafcatur. Sed iam ad pentafpbarum me confero, quod non Tentafph&rum lcgi dcbere

cenfeo ,

N6 Petafphg"?' fed

fedpotius HadroJph&rum,aut MefoJph&rum,aut microjph&rum. Siquidem.Tlinius de TJardifolijsfcribens lib.& cap.xij.

H *dro-

trium borum memintt,non qubdfpecieautgcnere differant,fed amplitudine tantum,& angufliafoliorum,qu& in una

& ea

Mefofphsnirrt

io

dcm planta,alia maiora,alia minora,alia minima babeatur.T^ec alia de caufa filegijfe ea negotiatores cifendum eft^qudm legedum in. ff.
qubdb&cpluris,iUamimrisuenderentur.IdquodmanifefioindicareuideturT\iniuseodemlocobisu

nonam ab amplitudine. Hadrojpbcerum uocatur maioribusfolijs pretio. x. xxx. Quod minore folio
ueieor ne hic Tlinins deceptus

efl

Mefojphcerum ap-

ptilatur.Emitur denarijs fcxaginta.LaudatiJfimum Microjphcerum^ minimts folium.pretium eius. x. Ixxv.

fit
,

Hac iUe. Sed

quemadmodum in uniuerfa ipfius

Malabathrum effe

Tsfardi biftoria

in

qua plurafabuloja deprehendun-

tur,jmo,& ne und cum

alijs

quibufda crediderit

Indici K[ardifelium,falfus odoris cognatione,ut recld

Ubroprimo de Malabathro fcnbens adnotauit Diofcorides;quod non deeffentfuo tempore,quifalfa hac opinione duceretur.
Tianque non reperio apud ipfum,nec apud Galenum,aliosq; antiquos Gr&cos, qui de K[ardifolijs ufquam meminerit , nec ea in medicum,aut alium ufum uerterit;imo eafilentio pr&terierunt omnes tanquamfuperuacua,& rmllius ufus.Qua infcn
tentia conflrmat me Mmnus,quippe quifcribat in Teriplo tresferifimiles Malabatbri dijferetiasfic inquicns: Tofl bac Q autem regionem, fitb ipfo Borea extrinfecus in quodam loco,ubi mare dcfinit , mediterranea quxdam maxima cittitas eft
qug.

Thina

dicitur

Ex bac lana,cum rudis, tum elaborata, tum in ferica lintea contexta, Bariga%amper Baffra, terreftri
.

Gangem fluuium deportantur . In Tbinam autem hanc non facile peruenitur Harb enim tUinc hommes,ijq; pauci exeunt. Locus atitem fub ipfit Vrfa minorefitus eft D icitur autem conterminus effe bis
itinereprimum^atque inde in lymiricamper
parttbus,qu$. dedul<e>auerfieque funt,a Tonto,
rat
.

& Cajpio mari, ubi palus M<teotica,qu proxima

,

efl

in

marefefe exone-

Quotannis autem

w confinia Thinagens qu&dam uentitat

Corpor?busbreues,fedborridi,

& latafaciealiqui, ( &

diximus fibi fubflernen
con-

ferentes
loco,
tes
.

ut paucis dicam^ hi Sefau nuncupari dicuntur quiaddublisfecum uxoribus,& libcris, uagantur adtempus,& confiuut, ) magna onera, cttlcitras, his qu<e ex crudit uitisfolijs fiertfolent , non difiimiles . H&rent autem uno aliquo in

& & ipforum regioni,& Tbim

.

incolts confint

pradas agunt ad aliquot

.

dies, culcitras,qu&

Tandem domum in

mteriores Jme regionisfedesfe recipiunt

Quiautem de eorum

difceffu certifiunt , in ea loca

fiuunt,& Jfragula coUigant,& eneruantes calamos,quos pctros uocant,duplicantesfolia,rotundantesq;, ea calamorum uil

Iis

conjuimt

Hinc tria genera

ejficiuntur

maiore enimfolio,quod Hadrofphttrum Malabatbrum dicitur: e minore Me-

fofpb&rumt

. ,

,:

44
lureconfultorum
digeflis,ita ut

AndMatthioli Comrru
deprauate lcgi in

fofphanm, ex mimmo uerb Microflh&rum :jLtquehincfunt triagenera Malabathriqute inlndiampoflea deportantur:

Hcad literam jlrrianus. Quibusfacili; adducor ad credendum Tentafpb&rum non efjeperfe genus, &
cenfeam unicum tantum ejfefolium, nempe Malabathrum
,

& Syriacum Tltnij Malabainttlliget

ibrtm potinsfabulofum effe, qudm uerurn . Caterum ex pnefcriptis jLrriani uerbisfkctle quisquam
?>*-t>dummccum,immo potius fecum,de Malabatbro contendit

qudmfiau-

dulenter , ne dicatnfideliter citauerit ex eodem jLrriano Malabatbri hifloriam nouus quidam rei plantana 4-iv JW/f-tuFuehfii ooinio
.

Quippe qui fcribat gloriari jLrrianum fe reperiJfeMa~

explofa,

labathri copiam ( quod falfij3imum efl, nec ufquam apud jLrrianum extat ) dum litvra , oras rubri maris legeret . jLt qui nejblo boc mendacio fuam ornaret in nos calumniam, corollarium addidit,nempe, qubdfcribat idem Thinam urbemfi-

&

tam effe in fine

Erytbr<ei maris,ad qua quotannis gens ex jLrabia proficifcatur. Taceo aliasfabulas,quas ex eode authore

fibifingit,ut tantuuictfje utdeatur.Torrb fortajjc cefebatjyn ophanta ille,qui mifeUu

hunc docuit, noaltbifortaffe reperiri

dolis tan

JlrriauTeriplu,qudm
tum,

infinibibliotbeca.fed quidplura dc hts, quimerctricum

?

modo fi-ontem perfi-icutre,quique

& impofturis aliortim labores inficlantur

Erant prterea recentioru nonnulli,in cenfendo Tebulfquida hoc quoque

Folvj gtnus faciunt) cpputdt

boc differre ab Indoru BeteL~Nfbil enim interfedifJerunt.Siquide,quodlndt Bettl uocat,jLra

bes,& Terjk Tembu!,& Tembcr appellant.Id illt continue* mandunt,tamin otio,qudm in negotio,qubd putet fecunda, ua.
letudini mult u conferre,corporibus uires addere,uenere augere

,cor& cerebru roborare Vbiaute copiofius edatur mete

.

mouet.lccirco muliercs Tarnajari in defuntli mariti rogufe ipjas inicclura,tantu illius uorant,ut amentes effctantur . Id

aqua aJpergunt,quafolutafit calx t concbis parata,ac tum demum uefcuntur eo.fedbxc perpera tranfcripftt nouus qutda
J

berbarU

rei

indagator, quippe quihMfolia calceuel cinerc circumuoluta,ab Indis deuorari fcribit,fed tafuaue obfonium Excalfhcit Malabathrum(ut atitbor
efl

Nomina
a

mibt non
t

ttedet.

jLuicenna) ficcatque ordine fecundo. pShhnfic Grn^Latine ait-

Meum

d?a-

emMalabathrum,& FoliumappeUattir:ltalici,Malabatbro,& Folio Indiano,

fefp "
'"

*-

C A

S S

A.
3

C A

P.

XII.

jrkjL''
c

Meum
Omnia

yi-

(~^ Aflia, cuius complura funt genera,iuxta odoriferam Arabiam gignitur,crafli corticis farmento: \^j folijs b pipcris. Eligenda eft fuluefcens,pu!chri coloris,corallij a:mula, c perquam angufta, lon?a
d cr.ifla,& fiftulofa,guftu mordens,& cum c aliquanto feruore adfiringensjaromatica^uinofo odo> re:cuiufmodi eft,qua? ab incolis achy appellatur,ab Alexadria? negotiatoribus daphnit is.Huic prafer U)r crafla,purpurca,& nigricas,zigir cognomine,qua? rofam odore imitatur,pra?cipui I medicina ufus.

puftamlacuem"
<i

exe.
t

-ra^Sm> j-olf
P^.Kcraflanl
fiftuiis

piena

&

& Secundu locum tenetantedi&a.Tertia,cui Mofylitico blafto,id eft,germini cognomeeft.Rcliquse uie s,ut qu afyphcmum dicitur,nigra,infuauis,cortice tenui,ac rimolb: & qujc darca,& citto uocitatur
]

LrJ

ffl^"ff
.

baibaro nomine.Similiorhuic

eft

pfeudocaflia,quam ut explicari

pcflit.

qua^guflu coarguitur,cu nec

wi-fsvsof

i.

fMeurnX'
^f.i.Mivofa

cu acris,nec odoratahtjhsrentemq; medulla: corticem habeat. Inucnitur ctiam lata quccdam fiftula,mol 6 f Iis,leuis, fijrculofa:qua?antedida?pra?fertur. Damnaturcandicans,fcabra,hircinumuirusredolens, -

jvit-iim

w
1

lenirer ad g qua? tenui fiftula.& fcabra cute fir. Vim obtinet calfaciendi,urinam ciendi, ficcandi, ftringendi . Conuenit ad medicamenta oculorum,qua? pra?ftanda? claritatis gratia concinnanrur,& ad

&

&

\i thu
ya.

^Zy

wa>-ftt*

t^twl%Mk
non
habetfiftg

malagmata-. Jentigines tollit cum melle illita: menfes trahit contra uiperarum idus pota auxiliatur aduerfus inteftinas inflammationes omnes , renum uitia.pota proficit focminis in folio dcfidentik us ' aut fuffimentis, prodeft ad dilatationem uulua? . Et duplo pondere medicamentis mifta,cinnamo
:

&

mi uicem

fupplct,

fi

ipfum

defit:

nam eofdem effedus pra?bet Ad plurima perquam utilis eft.

.

iacraflam, fed

fbra,n&tenuem.Sicitem

K/^> M

y.

CINNAMOMVM.
.

CAP.

Xlll.

^Meu^ V
1

"

Irami'"

C^ V_>

nnamom

'

genera plura,patrium fibi

caflia?,cui

mofyliti

nomen uendicantia Prasfertur tamen Mofy liticum,qu6d nomen eft,aliquam referat effigiem:fed in eo genere reces,nigrum,ex uinofo
a

bjvieum tyt in cinereum uergens,la?ue,tenuibusramulis,acfrequentibus

"un

7*ytmfl Optimi

fere indicium,iucundi odoris proprietate conftat: inuenitur enim

nodis cindum,perquamiucudeokns. cum optime,eoq; quod pe-

aiujd^ov , culiare eft,odor ruta?,aut cardamomo proximus . Infuper acre,mordens, cum calfadlione quadanb c iv t 8p*ui tenus f a lfum, quod non cito confricant afperum ; aut frianti lanuginofum, la?uibus tamen interno-

&

inq^ttruu n6 dijs appareat. Si certior fieri uoles. uellito ab cito friat jr f ragmenta mifcellanca qua?dam efle uidentur .
.

radice d furculu.facilis eft

huiufcemodi probatio: nanq;

erU CQ

tum fit"
c o'^ni.ramis

T MeumX> germen.
k<hi.

e Meiim.

tf

fum
f

Antiquus co
S?1
' .

pW w frhSfu p
;

Jiwfiim g Meum
Drag.Hsw

&^

ov

ksu -iku ji-

mtw-t$iui-

Qua? autem melius fpirant, fuo halitu , cum nares pnmumconfuluntui^olfadumcxplcntia^deteriorisdignotionemimpediunt.Eftetiammontanum.craffum, pumilum fulucfcens.admodum .Tertium a Mofylitico.perquam fuauitcr olet,nigt um, e frutico y ^um ' P auc s intcrcedentibus geniculis Quattum fungofum, candicans, afpedu tuberofum , uile, ac friabile, magnam habens radicem , qua cafliam plane repra?fentat Quintum genus odore nares feriens,fubrufum,& cortice fulua? caflia? fimile, tangenti firmum, minus f neruofum denfa radicefirmatum Ijs,qua? tburis, caflia?, myrti , aut amomi odorem fpirant , minus fuauitatis ineft . Deligito fcabrum, album, rugofum 8 at la?uc,& lignofum circa radicem,ut inutile, reijcito Eft etiamnum fimiVocatur ^ e sliud,cui pfeudocinnamomocognomen eft, uile,inualidi odoris , folurarumque uirium etiamzing]ber,cumtamenfitxylocinnamomum,pra?bensquandamcinnamomifaciem. Eftautem lio n ofiim cinnamomum,farmcnta h ionga robuftaque ferens , odore lon^e cinnamomo inferiore Sunt qui xylocinnamomum a cinnamomo genere difterre dtcant,quod a natura etus abhorreat. C.mnamomum omne excalfacit, emollit, & concoquit urinam ciet , tara menfes , quam partus potum aur ex myrrha impoiitum pellit:contra beftias 3 qua3 uirus eiaculantur, uenenaque conuenit:caliginem
' . . .
:

"

pupillis

In Lib

primum

Diofcoridis
,

4jfacie

pupillisoculorumobuerfantemdifcutit:crafiitiem extenuat.-lentigines

& uitia cutis in

exmelle

illitumdetergit:contratufIes 3 defluxiones,aquamfubtercutemfu(am,renumuitiaj&urin difficultatemefficaxeft.Vnguentispretiofisinferifolet. Etin fumma , magni ad omnia ufus. Tritum uino
excipitur,

gisrug fum,M ' lxue & u n n z

umbraque ficcatum,quo diutius eduret reconditur.

<&

S^nwjjjeaf' c '~
cito.

AdduntMeumexemp. & Drag.^JAs;^jow/m*/^^ <r<poJpa.>v&) Tm^j^t^Tt^V;,^ mXvfA^ TVt l^rfov l&Kivvctpcofwv , j&t oV^io
t

^tW 3*1/011*

JK f

Um

T^ "
1

gulta breuta.

Njftura omnium rerumparensinhoc terrarum orbe qu&damflirpiumgenera. adeb inexorabiliaprocreauit, utnequa

plurimis quidem
1
delicijs ,blanditijs,officijs,obftquijsque

eaapudnos quijpiam

retinere potuerit

CaJfisconGde MtI *

Siquidemfltrpes

ipfie

uiuere coatlce inbortis,uiridarijs,mitioribusq; Italice locis , ceu

vi homines delicias

Tempe,omni amwnitate refertis , quemadmodum alpiurbium,& maieflatem ajpernantcs,politicis moribus omnino negleclis,non alibi, quam infuis mapalus
in deferta ,folitudinesq; fuas.-a

bilariter,aciucundeuiiierepoffunt:ita&ipf<erclittacdichmentiajmtorumq;am

to,omniumq; urbanarum acfamiliariumfiirpium confortio

quibus primam duxerunt ori-

ginem,fe tandem recepere . tantum patri<c,natalisq; foli amor in rerum natura poteft.

In quarum genere Caffia connumcnullibi

randauenit qucetametfiinmaioreitta}\pman<egentisfortuna multis ac uarijs hortorum locis confitababebatur: :

tamen hac<etate(quod nouerimfm Italia,ne in tota dicam Europa inuenitur. Sed bcec de Caffia dixiffe uolumus fimplicium medicamentorum peritifiimos fecuti,qui(ut eorum teflantur uolumma nihil inuicem differre cenfent,Ca(fiam,qu<e inarboru
genere Diofcoridi ,

& Galeno recenfettir,& eam

qu<e antiquis inter coronarias

numerabatur berbas , qu<eq; olim paffim

Cjlr
ta?,&

circaapum aluearia ferebatur in Italia^qubd ea maximi apes deletlentur,

&

in

bortis,& uirtdarijs coronis maximi expe.

20

tita.

VerumenimuerolongialiterhcecresinteUigipoftulat,quodaliamrepmrimfuiffeCaffiam(utDiofcoridesinquit)i
,

felicijtrabia allatam ex arbore(auclore Tbeopbrafto)uiticis magnitudine , ab hac longi diuerfam,quam apibus

& coro-

corona-"

pofteritatismemori<emandauerit,Caffiam adeocopiofam
uulgaris fatla
,

nisfcrebat antiquitas,quandoquidcmfuerit h<ec berbajUa uerb arbor:pr<efertim cum nullus quodfciam)extet autlor,qui tix ( in l\pmanorum triumpbis ex Mabia conuebi folitam , utinde

difcriinea.

ubiquepaffim

& reperiretur
,
.

&fereretur ab omnibus . Quodfi forti

&facultateomniumdiligenti(iimus,

eueniffet ,
y

nunquam tamen mihi

perfuaferim
c<e

qubdCalenus hac in fcientia

&quiB om<e
}

diu uitam duxit,Itali-

Cafid hifloriam filentio inuoluiffet

,

Tlinius

lib.xxi.cap.ix. nonnullasmemorar.s
folio uencre

berbas, quorum folia odoris

(pireon, trigonon, cneo-

gratia in ufnm coronarum uenerant

inquit.

Ergoin coronamenta

malothron

ron ,quod cafiam Higinus uocat.Id quod ante ipfum palamfecerat Virgilius Cafiam inter coronarias berbas recolens in
Bucolicis ecloga ij.his uerfibus

Tum cafia,atque alijs intexensfuauibus herbis >

Mollia luteolapingit uacinia caltha
humiles apibus cafiasyorcmq; miniflrat
uirides,
.

^Vix
H<c Maro

Etin Ceorgicis lib

1 1

Item Georgicorum lib.mi.

J^ec circum cafice

&olentia lati

Serpytta,&grauiterfpirantis copia thymbr<e

Floreat,irriguumq; bibat uiolaria fontem
. .

Qnibuspalam efl^Cafiam coronariam,& qua tantopere deletlantur apesjierbam, non arborem fuiffe
cumfauit.

Qupi

etiam teflxtur Tlinius libro fuperius citato cap.xn.his uerbis.Verum bortis coronamentisq; maxime aluearia,
ueniunt,rcspr<ecipui quaftus , compendijq;
las
, ,

& apes con

Harum ergo

caufa oportet ferere

thymum, apiaflrum , rofam,uio-

Mum,cytifum,fabam,eruilium,cunilam,papauer,cony%am,cafiam,melilotum,meliJfopbyllum ( lego myriopkyttum)

HatlenusTlinius. Hisitaquerationibus,auclorumq;ucterumteftimonijsinnixusTheodoruscneoron Theo.

cerintken.

pbrafto cafiamappettat

Quamobrempotiusfueritcredendum,cneoron Gmcis uocatum antiquis coronariam

fuiffe

Ca-

fiam apibus gratiffimam , quam eam , qu<e in India &felici ^irabiaprouenit , cinnamomoperfimilis, odoramentis antidotis expetita>& qua per longas <etatcs cinnamomi uice ufifunt medici. TS(eque tamen propterea opinioni noflrts, refragariputamusColumcUamlib.m.cap.viti.dereruflica,ubiitafcriptumreliquit. ludceam
iUuftrem kaberhfed nec noftram ciuitatem pmdiclis egere flirpibus:quippe
conft>icimus,iam thurea?nplantam,fiorentesq; hortos

&

& jlrabiam

pretiofis odoribus

myrrba

& croco

cumplunbus locis urbis iam cafiam frondentem Ts(am quanms concedi poffit Columell<e,cafiam ex

xArabia

aUatam urbis illuflrand<e gratia I{pm<efuo tempore confp~icuamfuiffe in hortis procerum

& tmperatorum

hoc ta-

mennoprohibetjquincafia^quamprope apu aluearia paffimfeuit antiquitas,aliafueritplanta: pr&fertim cum b<ec inter ber
bascoronariasjttaucrbwterarboresodoratasrecenfeatur.
5o

Cneoron

autemdefcribitTheopbrafluslib.vi.ca.il.
r
'

deplantarum bifloriajjis uerbis. Cneori duo genera^aliud enim candidum,aliud nigrum.Candido folium cutaneum , oblongum,figura quafi oleagineum:nigro quale tamarifci(funt qui legant (A,vQarivn-i-Myrto)carnofum. Candidnm magisfebumi
jpargit,odoratumq;
efl:

"" C

pt "o.

nigrum odorccaret.Rgdix ambobus,qu<e alti defcendit,grandis:ramiq; permulti,

crajfi-.furculofiq;

abipfaprotinustellure,autpaulbfuperiusffarfi,lenti admodumconfiant.

Quamobrem

hifcead colligandum iuncimodo

utuntur.Germinant,florentq;poft <equinoclium

autumni,& multum demque temporis florent.H<ec Theopbraftus.Sed quceAnguilhrij fen

tetltia ^ 011 "" 1 "

namplant<eorianturinltalia,uelaliundeebafferantur^qu<eCneoron referant^ quid ueri referam faninon habco.

Hattucinatur profellb jlnguiUarius-^quippequi nutta dubitatione fibiperfuadet Lauendulam uulgo uocatam Cneorum
effe

albuw.T<ligrum uero F^pfmartnum Coronarium.Ts(ampr<eter id qubd F^ofmarinum

gnationis
qv.idem

& Lauendula tantum interfe babent co

omnino repugnant
.

quantum Laurus

& llex,quod apertiffimi eius errorem accufat-.funt &

teftis e(l)floret

ali<e not<e qu<e illi

.

Si-

Cncorum utrunque (ut Theopkraflus

tantumpoft <equinoclium jlutumni

Mqui

^pfinarinum bis
tantu . Tr<equifbia.

Co

in

anno fiorere fcimus;nempe pofl <equinoblium ucrnum i

& ante <equinoclium jtutumni.Lauendula uero

in

<eftate

terca Theopbraflo utrique Cneoro radix efl grandis

& alti defcendens.Id quod nec

Lauendula nec in B^finarino

uidit

46"

AndL Matthioli comm. XNEORVM MATTHIOLI.

uidit

unquam,cum haperfummaferd ceflntum mediocres

radices

fundant,& ob idfrigorisimpatietesplant<e.Mb*c Cneo

-

ri utriufque ramiflexiles lentiquebabentur.coUigandis

aliarumplantarumfajciculis apti.fed cum i\ofmarini rami tales nt>

id

fmt,necctiamLawnduU,caditperitq;^inguilkrij fententia. Tr&ter Siquidem ncn JJoff^ut legit Mguillarius,fed ao<xm cwn Gata

Cneoru nigru nullo

effe

odorefcribit Thcophraflus.

Tlinio legendum efl,quialbum tantum Cneorum ex Tbtopbrafa odoratum habef.id quod ipfaTheophrafli lellio manifeftt indkat.qtu fu habet.6 AjCkcs 'h Ji oo-fiaJhc. o JlfA&Xmt docrMpg.T^pn 6 Jt /JAhoA <oo-^$c , ut perperam legit MguiUarius.ea enim aducfatiuaefl oratio ,nec ulio fatlo uocem dSoo-MfS admitterepotefl.Tuerilis enirn effet oratio,non grauiffimi autoris Theophrafli, locus bic Miguii
fi

&

modo legeretur.Sed admodum quidem miror qubd h&c non nouerit JLnguiUarius, cum tamen isplus Gmc& ( utaudio)qudm Uthm lingu& profefforem fe dkat.Toftremo de Coronario \ofmarinofcribens Diofcorides, nihil ibiCneori melarvj

minit,quem tamen totum legiffeTheophraflum twn ambigo.jlbeyrant etiam qui contendunt Theophrafli Cneorum Cba~

^"pm^cofiderauo.
'

m&lmt o[ ^ n y mdam^ tin efl. Inuenimus nos hocannoin Bomifyliusplantm,cHiushkimaginemdamus,qu^omnibusfuispartibus Cneorum candidum refert,fiquidem cv.tanenm

^ udTh

^ ^

InLib. primum Diofcoridis.

47

taneum illifolium eft,& oblongum\ramiflexiks,ac knti,multifurculofique, ab ipfa protinus tellnre , aut paulb fuperius emergcntes,& bumifefe dijfundentes.Flores illifunt infurculorum cacuminibuspurpurei,odorati tefliculi odorem referen tes; radicenititur alti dcfcendente,non tenuhqua not&atbo Cneoro beUi correfpondent.Mquifloret b&c ( quantum uiderim ) uerno tempore, uerum non ob hac tantum repugnantem netam adducar,ut credam hanc pLintam Cneorum , aut eius fpeciem effe.&pr&fertim cum a rufticis intelligam,florere etiam ^lHtiimno.J.ppinximusbic eius imaginem eiushifto,

&

riam defcripfmus,non tam tuendz opinionis noflrx caufa, qudm ut c&teri rei plantari& periti de hac planta fuum quoque iudiciumferant.Vam ubi ij Theophrafli Cneorum ipfam effe negauerint,erit mihi fatis,fuperque flithfa?um,fi Matthioli
CueorumipJamappelLiucrint.Sed iam ad Cajfiam odoratam redeamus.ob cuius cognitionem poflmodum fa&um efl, utrecmtionbus medicis,in ea recuperanda,inutftigandaqne multum negocij accefferit. T^anque haclenus tum medici , tumfeI piafiarij(etfi plures iam rcfipifcant)odorat& cajfut loco qu&dam incogniu arboris fegmenta,nec odore, nec uiribus pr&diiafempercape(JerHnt.VerKntamenpoftqudmiwnmdlitatisnoftr&docliJflmiuiri,ftirpium hiftorias diligenter examinamnt,dcteclafi-aude,merc.itores exMexandria mercimonia Venetiascomportantes, citmfuam impofturam deprebenfam

M ed

jf

orum , &

"1

ro*.'*"

urnerent,a negocio defcifcentes in aliud nouum Caffl& genits fegmenta illa commutarnnt . Qu&faui prater odorem,pariterquefaporem,quibusferipenitus exoktafentitur,caffl& a Diofcoride defcript& admodum habetur confmilis . Quapropter nec eos errajfe crediderim,qut dicerent, banc Diofcoridis pfeudocafflam effcquippc

&

craffo cortice conflat,

&

in eius

cauitate lignofa etiam uifltur materies,pauhdumque efl odorata,minimeqtie acris. T^onnulli hac non contenti,qiudam

uo
legici-

caticinnamomifiagmina Ca)fl& wce ujnrpant:qu& ciim nullo odorefaporeque commendentur,potius quercum , uel fagum, qudm Cafsiam refermt. Cxterum,ut dicam quid egofentio,fi quis fi(lulam,quam Cinnamomum perperam appella?nus,& Caff>a
uulgb CanneUa,CaJsi&generibus rcclicomparauerihfacilinouerituulgarisujits

cinnamomum legitimam Cafsiam procul

ma

20

dubio referre.quinimo diligenter inquifituris,iudicuque trutina examinaturis huiufmodi cinnamomi ingentem copiam,qu& magnisfaccis Venetijs in mercatorum repofitorijsaJJeruatur,nimirum omnia illa Cafsi& gmera,qu d Diofconde defcribu
tur,facikfefe offerent.quaudoquidem mercatoresQn femper aJfoknt)ad expediendas detenores merces

bonarum knocirecenfuit,

nio,quas

illis

admifcent,pro

uiriii

utuntur.Gaknus itaque libro primo de antidotis multa Cafsi&genera

affcrit

ubifani

Diofcoridemfecutus,eamcterispr&ftarefatetur,qua^igicognomme dicitur , bancque

cinnamomum ufjue adeb

fi

amulari ,uteffent,quifuo &uo eam cinnamomi loco uenderent.Quofit,ut admirari nonliceat,

hodie qttoque tot annis

hec dedutla , protratfaque confuetudine , ubique

db optimam feligerent
:

cafsia pro

cinnamomo uenundetur.TS^ec quidem longi aberrarent,fi mo-

quandoquidem Galenus eodcm loco palam prodit , Cafsiam f&penumero in cinnamomum tranfeximm Cafsi& ramulos omniexparte cinnamomum referentes . Contrd pariterinfl>exiJfecinnamomifurculosCafsi&prorfusperfimiks:adebutaJferatproqualibet cinnamomi partein componendis mernutari, fateturque fe iamuidifje

dicamentis duasekil&cafsi&adhiberipojje .
dit

Defcribit item Galenus

quoddam

aliud deterioris Cafsi&

fit
,

genus,quod

tra-

iuniorem jlndromachim Cafsiamfiflulam nominajfe, citm fiftularum modo , inanis cauaque

in

&

crafsi corticis ;

cuiufmodi

uulgari cinnamomo ftequenttfsima conjpicitur

libello

Huiusfani ea uidetur effegeneris,quam infuo conftciendorum

,

pharmacorum
ftus
.

pr&fert Cordus , qubduelit cafsiam

pmter

Diofcoridis

& Gakni fententiam,

lubrici ejfe

gu-

TorrbCafsUodorat&fiuflulum cum cortice& lignojuo

interiore

nuper donomihi dedit Serenifsimus Trinceps

Ferdinandus Mchidux jf.uftri& dominus mihi ckmenttffimus, ab integro ramulo abfciffum , quem ille inter plttres alias res

non minuspretiofasqudm raras, reconditum habet. Huius cortcx colore quidem cinereo a noftro uulgari cinnamomo det, non tamen odore acguflu: quandoquidem manflts idipfum, quoduulgus Cannellam uocat,oriplane repr&fentat.

dijflli-

gnum, quod cortice contegitur,fragili confiat materie, neq;

colligi poteft, corticis

ulloprorfus odore,faporeq; commendatur.

Quare hincfaciU

ftafecari, recentiq; bouis corio

tantum eius ufumeffe: atq;etiam Theophraftum non ab re memori& prodidiffe , buius uirgas in frub&c confui, ut uermiculis, qui ex eo nafcuntur, lignum illud inutik erodatur. C&teritm odoliqttidi

rat& ca(fl& meminit etiam Virgilius pr&ter coronariam lib. X i .Georg. ubi cecinit hoc carmine. 7s(ec cafia
pitur ufus oliui.

corrum-

Quin&Tlinius Ca/fl&meminitlib. xn. cap.xix.bis

uerbis.

Frutex

&

Cajfla eft, iuxtaq;

cinnamomi

campos nafcitur,fcd in montibus, crajflorefarmento, tenui cute, uerius qudm cortice : quemcontrd atq; in cinnamomo leuari, exinaniri pretium efl. jlmplitudofiuticis trium cubitorum. Colos tripkx : citmprimum emicat, candiduspedali

&

menfnra: deinde rubefcit additofemipede: ultra nigricans.

H&c pars maximi laudatur, ac

deinde proxima

damnatur ue-

rb candida.Confecantfurculos longitudtne binftm cubitorum : moxpr&fttunt recentibus corijs quadrupedum ob id interem

ptarum,ut ijs putrefcentibus, uermiculi lignum erodant,

tur recens maximi,

& excattent corticcm tutum acrimonia, & amaritudine. Troba& qu&fit odoris molliJflmi,guftuue quam maxime feruens potius qudm lento tepore mordens colorepurpureo, qu&q;plurima minimum pondcrisfaciat, breui tunicarumfiftula & nonfragili. H&c Tlinius quorum
,

leuiter

5 o plura a Theophrafio tranfcribit. Qjii caffl& hiftoriam tradidit lib.ix. cap.v. de hifloriaplantarum , eamkfruticem effe amerin& magnitudinefcribit: qu&cim nullopatlo decorticari poffit a ligno, cortexq; tar.tum utilisflt,ob idhominum induftria

inuentum ejfe

ait,

ut corijs quadrupedumccnfuta, interius lignum ucrmiculis deuoretur. C&terum plani haUucinan,

tur ij-,
fisq;

qui Caffi&fiflul& loco^filiquam jlegyptiam,Jiue Cafflam folutiuam uulgb ditlam, atra meduila,femine duro

ligno-

membranis confarciam, medicamentis admifcent Mauritanos fecuti.fiquidem Serapio, ^iuicenna^pariterq; Mefues,

nigram CaJflamfiftulamuocauere:kgitimamuerb Caffiam y
pofflt
.

ftuefit ipforum,fiue tnterpretum lapfus^pari confenfu Cafflam

de qua hic dijferit Diofcorides, Cafiiam ligneam. Quamobrem certb crediderim, qubd citra omnem cenfuram dici

in

cmnibus ijs medicamentis a Mauritanis inuentis, qu& Cafflam fiftulam expetunt ,folutiuam iUam effe inferendam
in

Si uerb

Gr&corum monumentisfexcipio jlcluarium,& TslicolaumMyrepficum , qui a Mauritanis multa acceperunt )

in

Cafiiafi-

ftula inumtafuerit, uel in Mauritanorum compofitionibus a Gr&cis tranfcriptis, Cafiiam odoratam^a Diofcoride

& GakLeonice-

no defcriptam,fempsfadbibendam exiftimo. T^jfi medicifecus intelligentes in eum errorem labiuelint

quem

nus quofdam &tatis noftu raedicosfqu&profefto imperitia multorum efl) temeri incurriffe teflatur, qui ad commouendos
menfes

48
Cinnamomi
conliJeraiiOi

And.Matthioli Comm.
Cinna,

menfes, difficilespartus, remorantesq;fecundas 3 Caffu deietlorite corticibus,odorat loco ufquequaq; utcbantur.

momvm uero, quodlegitimumfit, quanquam diu muitumq; tum Venetijs, tum TJeapoli, & apud mcrcatores, quifere quo
tannis in jLlexandriam nauigant, diligenter conquifiuerim, nufquam id tamen mibi ttidere licuit
tui,

neq; etiam perciperepo-

nmn hoc temporc apud magnos negociatores, qui Lufitama Indiarn,& fdicem .Arabiam claffe paratiffima petttnt, uel apud quempiam principem, regem, uel imperatorem legitimum reperiri poffit. Qua de re minime demiror , citm Galeni

&

tempore huiusmagna
Cinnam.
hift.

in Italiafuerit penura,adeb

mirabili cujlodia inter alia prctiofa

antidotis , fic inquiens
.

Cinnamomum nullibi reperiretur , nift apud Imperatores , qni adiUud ajferuari curabant, Cuius rei hifioriam in medium affert Gaienus libro primo de
ut
.

ei Galcno.

De Cinnamomo contraria ifs,qua de opobalfamo narratdmus, compertum habeo.perfuafum nancimamomum uiderint Optimum uerb confequinemopotefi,uifirepofitumab imperatoribus intueatur ,fex generibus quodammodo diflributtm .fiquidem &inboc ipfo,uelut in caffia , optimi ad deterrimum tam magna differentia ejt,ut optima caffia d pefiimo cinnamomo parum di Jiet. TS(eque uerb Cinnamomi uirtus ad ufum apta longo tempore duraf-ad tngiutafiquidem annos , qudm d principio uim
que mihi efl , ipfum omnium cognitufacillimum effe illis , quifepe optimum

&

habuit , integram non conferuat.nugantur autem , qui

fentiant
.

Cimamomum ex hifce
.

medicinis

efje

dicunt ,

qiM fenechttem non

Atqui ego non centum,neque ducentum annorum interuentu , fedpauciorum ,fi quis ad tantnm numerum con ferat , iam aliquam mutationem uetufiiori cimamomofaclam obferuaui Quo tempore fiquidem^Antonino imperatori tbe
riacam paraui , uafa lignea ,
in

quibus einfdem generis

Cimamomum

inerat

muita conjpexi
:

alia Traiani

qutndam

tAdriani , nonnuila jlntorimi , qui poft jLdrianum imperator fuit,<xtate repofita

imbecillitate, uehementiaq;

omritaq;

b&c

fefe

&faporis ,

& odoris

tantum plani fuperabant, quantum

& tempore

differebant.

olim H barbarorum \terris arca

cubitos quatuor
eoq;

&medittm longa , I\omam perlata cumfuijfet, in qua Cinnamomi primigeneris integra arbor erat, ex Marco jLntonino imperatori antidotum quandam compofuiflhn, ipfam c&teris muitum pr&flare, deprehendi,adeo ut
uftts

imperator quoq; ea deguflata medicins concoUionem, ueiut in aiijsfierifoiet,expec~Iare noluerit,Jedflatim ea

fitnon

dumintegre duobus menftbuselapfis. jLntonino fubfecutus

habuit,fub quo nonfolim arboris
illius,

efl

Commodus, quinec
efi,
,

theriaccz,

nec cinnamomi curam ullam

quod fuperfuerat, omne dijfipatum

ucrum etiam quodctmq; pofi jLdriani tem-

poracomportatumfuerat.Quofaciumeft,utntmcimperator
iuffijjet,

nojier Setterus

cim mefibi antidotumeo modo

conficere

quo Antonino confcceram, ex Cinnamomo Traiani,

& Adriani tempore repofito fumere coatlus fim,imbeciUiollic nos optimi

Cinnamomi
opcimi notx,

raq; plane mihi uifafunt,

& tamen nondum anni triginta

latli

intercefferant.

Cinnamomi notas quafdam ne-

ceffariasfubijcereuolumus,ipfumfciiicct fummopere bene oiere, inexplicabiiemq; pra acteris bonum

ffirare,

qumdam odorem
dmiq;

ac caitdumguflantibusfe muitum exbibere, non

ita

tamen ut mordicando
acrulei,

triflitiam paiato inferat-roiorem

talem baberc, qualemfi quis

igitur

nigrum colorem admifceat, atque

quantum uolebam,

m mos mihifuit,
.

qucm uocant, aliquantulum addat . Ex hoc cum accepiffem, ramufculos pattcos apttd mc repofui in ea apotbeca, in qua res

measomnes

pretiofas feruabam

uerum ipfa combufia , qua tempefiate

& delubrumpacis incenfum

efi eiegi,

efl ,

&

b<ec,

&

aiice

quinq; Cinnamomifpecies, quas mihi conquifieram,periere. l$unc itaque citm imperatori noflro Seuero theriacam compo

nerem, ex Cinnamomo ^tdriani tempore repofito, quod optimum uifitm

dere,

de quo etiam utile

quiddam

lecluris fub-

cumpofsim, idfacere nongrauabor.Superfuntadhucibimuita uafa lignea, qus omnia habent plurium radicum, uel
uelit,

piurium ramorum, uei ut quifpiam dtcere

Cinnamomorum differentias: nuilum tamen ueluti truncus ,

emittitq;

in

ramos plu~

res diuifus attolhtur, fed ueratri utriufquefiguram pmfefert, atqtte etiam magis damafonij uocati , quod d Crcta ad nos

adfertur

Qwuis autem Cinnamomi Jpecies ab ma radice,ceufrutex quidam paruus confurgit

:

hxcfex ,
-,

illafe-

ptem uirgulta,uel paulb plura,pauciorave,non aquaii tamen omnia iongitudine funt ueritm quod maximum efl pedis I\pmani dimidium non excedit. Vniuerfa autem Cinnamominatura fimiiis efl quodammodo oplims. caffxm, . Ha&cnus de Cin

namomo Gaienus
Cinnsmomi
penuriaunde
fit.

Cuius uerba hic recenfere libuit , ut omnibtts palamfit

qubd cumfub

ijs

tam magnis Imperatoribus ,

quitot'.fereorbiimperabant,tantaeJfctCinnamomipenuria,admirarinondebeamus,fi fenobis penitus incognitum, rarifsimumq; reddiderit

.

Sed potius id mirumfuerit,qubd cum hac atatc caffix. plurimum afferatur , qu$ ut Theophraflus,
,

&

Tiinius inquiunt,nafcitur iuxta cinnamomi campos, fed in montibus

Cinnamomi tamen nihil importetur

Quare non

deeflfuJpicio,quinomnefert?CinnamomigenusdeperieritinArabia,quemadmodum

& baifamum

in

ludxa. Quando-

quidemfcripferitTiiniuslib.xii.cap.xix.combuflasiameffeplurimasCinnamQmifyluas ,his uerbis.

tiafuereqttondam in iibras denariorum milie
.

Cinnamomi pre-

Sedpoflea autlum idparte dimidia efijncenfis(ittferunt)fyiuis ira barba-

aftattbus fyluas accendant

rorum. Idaccideritneobimquitatempr&potentium , an forte ,non fatis conflat . ^Aufiros ibitam ardenter flare , ut , muemmus apud autlores . Qup fit , utfaciie credi pojsit d Tiinij <zuo id,quod Cinnamomi re-

liquum erat,pariter uei barbarorum bello,uei igneisflatibus depcrijjfe . J^am ft aiiter resfe haberet , qui cafsiam ad nos defcrunt , cum muitb pius iucri ex cinr,amomo,quam cx cafsiafe confecuturosjiiant , Cinnamomum etiam und cum cafsia
ut aiijs uiterius expiorandi iatiuspateat iter

habeam , cttm tantitm coietluris agam ,fed cum TheophraJio,Diofcoride, Galeno , Tiimoq; cinnamomumin^irabianafci fcribtt,fedetiaminlndia, ea fcilicet parte , qu&ad auflrum uergit . quippe cimb&c ^iraaiia , pebiez,& jLetbiopictfoie pcrfimiiis fit , ea omtiia ( ut ipfe ait ) gignit aromata , nempe cinnamomum , cafsiam ,
ueberent
.

Hctc autem

dixiffe uolui

non ut hac
.

in re certi aiiquid.exploratiq;

Cczterum Strabo non modb

&

rinde ac
referant

ill< .

Veruntamen cur nec inde ad nos afferantur , an quod etiam ibi perierit , an aiiam ob caufam, ij maniftfiius
Sed uidetur Galenusfatis perplexe de

qui hoc tcmpore liburnicis eb ad arcmata conquirenda quotidte nauigant.

e

Cinnamomofcriptitaffe.quippeprimumarcaml{omamdeiatamprodidit
tuor

barbarorum regione longitudine cubitorumqua

cum dimidiodn qua integracinnamomi arbor erat . quibus omnino denotat Cinnamomum effe arborem . Deinde uerb mamquanque Cinnamomiffeciemfcribit ,abunaradice ,ceufrutex quidamparuus confurgercadeb ut maiora eius itirguita dimidium B^pmanum pedtm non excedant . quibusprocuidubiofatetur , Cinnamomum ejfe in paruorum fruticumge nere. Vnde certi nefciuerim ego explicare,quid Jibi hac in hiftoria uoluerit Galcnus;pr<efertimq; cum tam tenui ipfumjarmento

In Lib
(tttipfeait)

primum
&

Diofcoridis
,

45)
qubd ex caffia,
utranque

mento effe tradiderit, ut ueratri,uel damafonij radfcibus comparauerit. Sed illud etiam mrum mihiuidetur

Cinnamomum

oriatHr,fi>ettenturquenonnunquamcaffi<e arbores integrx , in quibus aliquacinnamomiuir-

gulta i cajfix ramisprodeant,

cum tamen cinnamomum,

caffia diuerfie interfe ftntplantx. Ts^ift fortajfe inter

',

tantafitgeneriscognatio

ut aliquandoinuentaftnt

ca(ft<e

uirgulta tanta odoris faporisque fiagrantia

ut omni ex partc

ftam

cinnamomum referrent,etfi legitimafuerit caffia. Tr<etereanon defunt, quiputauerint bac Galeni autloritate frett , cafi cinnamomum ex una, eadem arbore prouenire, qu<e dumpumilafit, cinnamomum edat , dum uerb adolcuerit , caffiam. Sed cum dicat Galenus, caffiam mutari in cinnamomum, non autem cinnamomum in caffiam , cadit eorumfenten-

&

&

tia.

Quibus etiam

refiagaxtir Theopbrafius lib.ix.

deplantarum hifioria cap.v. ubicajfiam

& cinnamomum
:

ofiendit di-

uerfas ejfeplantis: licet de

1

earumforma, &proceritate nibil certiexploratijue ajfirmet. Quandoqnidem mstio capitis non

exfua,fed aliorum fententia fcribit , cinnamomum

& caffiamfiutkes

effe

magnitudine amerin&

deinde uerb alios etiam

fecum auclores, cinnamomumfruticofumfacit. C&terum cumfcribat Strabo Mabas cinnamomo, & cafiia utiadignem
parandum^c&terornm lignorum loco,uidentur h& planta non effe adeb pumiU,ut quidamfcribunt.Quod de cafikfacili
cipotefi.fiquidem Venetifs caffi&
carepoffit easi ramis,feu uirgultis nonfani breuibus fuijfe decerptas.
fcoride,
di-

CameU uocat&fiftuU uifuntur tanu crajfitudinis, longitudinisque,ut facili quifque iudi

(qubdfciuerim) pr&terquam
in libro

& Galeno:fed

is nullibi

Cimamomideniquefexgenera effe prodmtur d Dio de theriaca ad Tifonem , quern tamen librumjpuriii

putamus,eapergeneradefcripfit,fortaJfe(utfokt)Diofcoridiferemittens,quietiamtam

qudm illi reddidit.M Theophrafius citato nuper loco longi aliter cinnamomi dijferetias baberi ait, Cinnamomi Cinnamomum decerptum in quinas partes difcerni narrant , effe pr&cipu& bonitatis , qubd germinibus pro- difterenti* ex The P hr< ximumfuerit,idquepalmUongitudinemc&di,autpaulbmaius.Secundum,quodfequitur,quod
ttusue pr&ftanti& huic, his uerbis.

&

20 Tertium deinde,

& quartum notatur, Vltimum

cishahet, in quofummagratia efl, non in

etiam minusc&fura efi. qubd deterrimum, proximumque radict: hoc enim minimum cortiUgno.qua de caufa pr&feni cacumina folent , qubd corticis plunmum habeant.
uerb,

Quidamfic aiunt. Mij uerb Cinnamomum fiutkofum enarrant , eiusque genera duo , alterum nigrum, alterum candidum.

H&c Theophraftus. Veruntamen cum nec is hac in hifloria aliquid conjlanter,ajfirmanterquefcribat,lmperatorem,l{egem

uequempiamdefiderarem,quibumanam rempublicam miferatus, explorandi Cinnamomi gratia inMabiam , Indiam mitteret,magnanimosque illos imitaretur Imperatorcs,qui ipfius Galeni &uo ex ijfdem regionibus fibi Cinnamomum comparabant.ld enim C&far nofier Carolus quintus,fi illi Deus opt.max.Chriftianam remp.pacatam redderet, commodi confequipoffet.uel fortajfe

&

commodius i{ex Lufitanus , qui in orientalem Indiamf&pead aromata conquirenda fuas libumicas

mittit,quo in itinereuniuerfasfelicisjirabim oras explorarepoffet: quemadmodum

aufirumjpeclat,ubi inquit Strabo

& uniuerfam Indi&partem

qu& ad

Cinnamomum

pariternafci.

Sedb

cliriffimi

Lufitani&medki ,firesmedica uobis cordi

cfi,finoftramcupitisditarefacultatem,medkumque nomenextollere,ficharitasuostenet,fi naturalis humani gtneris

iuuandi amor uobis infitus eft, iamiamprouinciam bancJufcipite.Quippefiprinceps uefier hincfibi immortale nomcn,umnerfe uerb

reipublk&commodumperqudmmaximum compararepojfeduobisintellexerit,cii omnipietate ac magnanimita

te{ut audio)pr&ditus fit,nuUi dubiu efi,quin omneftudiu,auxiliumque impendat,ut non

turin lucem,fed

& aliafortajfepleraquemedkamenta^ quibus antiqua medicorum familia fuasillufirauit antidotos. Tor-

modb Cinnamomum ipfum

reuoce-

rb tametfi haBenus illud mihi abunde probatum effe uideatur f qubd cajfiam ueram habeamus , defideremus autem optimum t ?opm?* e eJr legitimum cinnamomum;funt tamen hac &tatefcriptores,qui non caffiinfolum,fed etiam cinmmomigenera inueniri tra P^obux. quos extat dunt.inter Fuchfius uir clarijfimus, quilibro iUo de compofitione medicamentorum, quem locupletatumpofire-

mb edidit,de cinnamomo differens,itafcribit.Sed haud dubie in capfis cannella refertis & ca(fi<e,& cinnamomi genera reperiuntur, quare deleclu opus erit, qui iUa diftmguere uelit: difiinguet autem notis utriufque diligenter expenfis

40 rum ucrbis Fuchfius cinnamomum nobis uerum

His nimi. non deeffe ajfeuerat. Sed quibus id rationibus, aut aucloritatibus comprobet, non uideo: nifihoc acceptum referat oimato Ltifitano , qui eb amenti& deuenijfe uidetur infms enarrationibus quas in ,
Diofcoridemfcripfit,ut apud nos cinnamomi genera inueniri^atque etiam ittud
ius incptias ac uanitatesplurimas alibi perfequimur,ubi nos

aroma notijfimum effe contendat . Verilm hu ab eius calumnijs defendimus , bic enim quod de materia medicafentimus,& ingenui profiteri pojfumus, libenterfcribimus. Quare eafit nofira de cinnamomo fententia , qua d nobis anteafufius probata efi,qudm modb oporteat pluribus Fuchftum refeUere
tani illius ineptijs
.

quem tamen doleo maioremfidem

,

& mendacijs^udm uirum peritum deceat. C&ter um iUud tantum addam

pnefiitijfe Lufi-

qubd nobis , qui cinnamomum

lignum non corticem ejfe oftendimus,mirari quidem fubit Fuchfium, qui librofuprd citato eodemloco paulb pbfi contrarm
fcripfit,uteiusuerba>qu<tfubijciam,aperttefiantur. Cinnamomum,inquit,quodnobis Zeilam infula mittit arboris quatttor fericubitorumalt<e, crajfitudinis brachialis,fex uelfeptem e truncomittentis ramulos,qui
,

cortex

cfi

fingulis

an,

,50

tiis

amputantur, atque iterumpuUulant: quorum cortex , qui cinnamomum

eft,fit tenuis,

odoratifiimus,gufiatu acris

&

ualde mordax,non tamen adeb ut molefie rodat,

manfum rutamoleat, &c. In hanc , meo quidem iudicio , uanam

.

opinio-

nem Fuchfius nonjecus atque in fuperiorem uenijfe deprehenditur fecutus Mnatum Lufitanum : qui eandem feri prius , quam ille pofl cinnamomo effigiem reddidit , quanquam eam d quodam accepiffe fatetur Cinnamomi uires fcribit Galenus lib.vii.fimplicium medicamentorum,fic inquiens. Cinnamomumfummi tenuium efipartium , nonfummi tamen calidumjed ex tertio ordine. T^jhilautem <equi deficcat eorum^ qu&parifuntexcalfaciendifacultatepropter tenuitatem fcilicet

^""^Gal

&
60

effcnti&.M Cinnamomisefi uelHtimbeaUum cinnamomum, nonnuUi ipfampfeudocinnamomttm nuncupant . Mtminit Caffix ukes ex eodem CajJU eodem libro citato,ubific habet.Caffia exiccat , excalfacit tertio quodammodo ordine,fed tenuium

&

&

admo-

dum eji partium,gufluuerbplurimum infe acris deprehenditur^leuiter quoque nonnibil

adfiringens .

Quamobrem ob h&c

cmnia incidit,fimulque digerit, quxin corporefunt recrementa,& adh<tc rohur etiam injirumentis addit. Idonctim uerb etiam fuppreffis menfibus, citm uidelket d copiafimul crajfitudine excrementorum , quodfitjficiat , euacuari nequit.ha-

&

Senus Galenus. C&terumexuuigari cinnampmofit aquafitUatitia,qu<e& odore &faporeidipfumpulchrireprafen-

'tat.eam

And.Matthioli

Comm.

CASSIA

SOIVTIVA,

tat .

eam autem extrahendi ratio h&c ejl

Sumito ditli cimamomi quantum

conijcito: dein
et

licet

optimi libram , idque leuiter contufum

Cinnamomr
uulgaris aqua
ftillacitia.

in uas uitreum uel <eneum,

quod matuUfomam referat,

aqu& rofarumftillatitk libras quatuor,

&

uini al-

bi odoratifefquilibram infundito.uas illud in

balneum aquct tepentis

nonferuentis imponito,atque mibi ore uafisprius ob

turato,uiginti quatuorhoris macerariftnito. pofl idtempusuitreo organo rofirato;quodabeffeclugalerum uocant,

uasan

teditfum cooperito,

& ignefornacifuccenfojper balneum aquct feruentis aquamjlillatitiam

elicito.

Veritm cannaflagnea ,

uel uitrea, qux duorum circiter cubitorum longitudinem expleat, organi uitrei rofiro

admouenda inferendaque efl.illipoflre

mb uas uitreumfubijcito,quod manantem aquam excipiat.infuperprouidendum efl,ut omnia uaforum orificia diligenter ob
flruanlur,ne quid expirarepofftt.Hsc aqua contra omnes agritudmes, quasfrigus excitauerit, efficax eft:utpote qute pitui-

tam humorumque lentitiam digerat,incidat,& abfumat,flatusque difcutiat.Triuatim uerb uentriculum,iecurjienem,cerebru , neruosq, iuuat& roborat:animi deliquio,cardiacisque affeclibusprafentanco remediofuccurrif.uenenis uenenoforum
ipue

animalium morfibus aduerfatur.-menfes pellit,& urinam ticuccdiacis auxiliatur:naufcafedat,etfaftidium abigit.uteri

morbisperquautilis efl-.prodefl fufp~iriofts,refolutis,CQUulfts,et comitialimorbo laboratibus-gufluigratiflimae^atque cns

halitum

In Lib. primum Diofcoridis

&

halitum commendat . In fumma ubi excalfacere, aperirc, incidere,digerere, roborarefit opus , huius aqus. ufus maxi" mampr&ftat utilitatem. Veruntamen quoniam nec Diofcorides,nec ueterum Gr&corum quifquam meminit c a s s o- Cilfix Muti i ae s "* COBfideMUO l v ti va e dicl&, qua hoc tempore ad citandam aluumfrequentiffrmi utmtur medici, quamque jLegyptiam
filiquam recentiorum quidam appeUant,neh&nofiralucubrationes

tam nobili, tampr&fianti, tamque bumanx

fabtti neceffirio

me-

. Mgyptis itaq;filiqu& arborinHuius materiesfolida , compaclaque uifttur , cortice tenus buxeo colore , medullitus uerb nigra, nonfecus ac ebenum,fiue guaiacum. -^ecens grauiter olet, ficca tamen minimL Folio confiat filiqus , fed magis in acutum tendente, cortice cineritw, radicibus magnis iuglandis modb. J. ramis filiqua pendent

dicamento dcflituantur, dijferam hk de eo, qukquidex Mauritanis compertum habco

ter ualde proceras annumerartpotefl.

fk,

& cum maturitatemfenferint, colorein rubrum nigricante. H& nigra, dulcique replentur meduUaJeni ac lento cremo&
, non admodum minime conflrepit. Tulpa excalfacit , hume-

pr&long&,tereies,den-

I o rifimili, non tamen ut in offibus continua,fid crebris lignofisque membranis

diflintla. Inh&ret unkuique membrana femen durum,filiquarumfemini adebfimile, ut alterum ab altcro dffcemi non\poffit. ex quo eum non erraffeputauerim , qui crediderit , hasplantas cjfe congeneres . Eligenda efl , qtu ex Memphi , Mexandria jlegypti conuehitur

craffa, peUucens, rccens, grauts,farcla,& qu& concuffa, indufisfcminibtis

Eadem lenit, refoluit ,fanguinem mundat, btlisque feruorem extingmt : aluum item commodiffmi citau eiusque uis uentriculum non pertranfit.qua propter fccuriffimi datur d medicis inchoantibus febribus , aiusque caliSlat ordine primo. dis morbisante ucnnfeclionem,
cillitate affeclis i

&

qubdtantum uentriculum repurget,

& aluum

emolliat. T^ocet

&

tamen intefiinorum imbeadmiflis myrobalanis ,

his, qui

admodum lubricifmt: alids omnino habetur innoxia.

Toilitur id

nox&

rhabarbaro,nardo,& mafiicbe.Confiipatis fi dctur, augenda efi eiusfiicultas vjs, qu& magis eadem uipollenf.proindcfunt, qui addant amygdalinum oleum, pfylltj ffiffamentum. Vrina difficultatibus mirifice auxilktur cum urmam cientibus

&

,fi

20

medicamentis hauriatur, uel deuoretur. jtegre' alutSexccrnit: eaque propter nonnulli roborant eius uircs , addito hyffopituitam excernit, nuUofane incommodo: peclus, &fauces mulcet, po, uel caprinofero. Bilem, eorum inflammatio calcults, &fabulo cxpedit; pr&fertimfi cum glycyrrhi^ decotlo, alijsiie medkamentis urinam cienti nesrefoluit: renes d

&

&

busbibatur.quinetiamfrequenterdeuoratacalculosrenafciprohibet:quinimofi4nt, qui affirment,

fi quis quotidie

ante

prandium ternaspulp& cajft& drachmas deuorauerit, is nunquam calculos in renibusgignet. Et d uentriodi doloribus , (tpofiematibusfeperpctub tuebitur. Mmodumpr&terb&ccalidisconfertfebribus. C&terumexteriusiUita eryfipclasex-

&

tinguit, c&terasque infiammationes,

qu& cutetenus cmergunt. Sunt i recentioribus medicis, qui eam mnquam fuis &grotan
,

tibus exhibeant, nifipicra puluerem admifceant. quodconfultbfaclum exifiimo: pr&fertim ubi uentrkuli

&' intefiinorum

imbeciUitasadfit.

Qji& Gr&cis *w, Latinis item Caffta nominatur: Mabibus , Selicha , Selche aut Selihacba : Italis , , Caffia , atque ctiam Italorum uulgo Cannella: Germanis,zimmet^eu ^mmet roerlim:Hifpuniss Canela : Gallis , CaneUe.
uerb Graci

30 Quod

mvl^^i,

Latmiquoque Cinnamomum dicunt ;

Mabes 9

Darfeni; Itali

Cinnamomo Germani Nomitu.

.

^mmertrind:Boemifkorice .

A"^of.

AMOMVM.

CAP.

XIIII.

racemi modum: flore , ceu candida? uiola?, paruo:foIijsbryoniaafimiIibus.]Laudaturquammaxime Armeniacum,coIoread aurum uer- Conclufinon gens ligno fubrufo,abunde odorato.Medicum,quoniam in campeftribus, & aquofis enafcitur, infir- regit 0rib*"
:

AMomumfpague fruticat, ex ligno (e conuoluens in

:

mius efle conftat

eft

autem magnum,fubuiride,tacT:u tenerutrufr utice uenofo,odore origani

feriens
.

'"*'

Pontia

cum uero fubrufum, a paruum,fragiIe,racemofum,frucf u turgens,& odore nares

tur,

Deltgito re-

40 cens,candidum,uel fubrubrum,quod nec adftriclum coha;reat,nec conuo!uatur, fed folutum diffunda

Meum >-

" 0=v '-noaioa

'

femine plenum,uuis paruis fimile, graue,ualde odoratumj modo cariem non contraxerit,acre, <ni- suw ftu mordens,fimplici colore non euariante. Vim habet calfaciendi,adftringendi,exiccandi.Somnu
inflammationes , meliceridas concoquit, difcutitque: iuuatquos fcorpius percuflit,exocimo illitum.-& podagricis confert: inflammationes oculorum, uifce rumquelenitex uua pafla: ad uuluarum uitia in peflis,autinfeflionibus utile efl. Decodum iocinori,re
nibus,podagra?,potu conuenit.Antidotis immifcetur,& pretiofiffimis unguentis
.

allicit:& illitum frontijdolorisfenfum aufert:

&

mum herba fimili,qu Amomis uocatur,fed fine odore,fine fru&u.Nafcitur in Armenia, flore origani.
Quare in huiufcemodi rerum probationibus fragmenta fugienda funt:cligenda autera, dice fiios integrosfurculos emittunt.
50

Adulteratur Amo-

qu ab una ra-

Tjintamediconm
fegnitiaque extitit

qui nos pmcefferunt ,in fimplicium medicamentorum hifloria

ut nifi Deus opt.

max

acerrimi^

& fere

& facultatibus ignorantia,

tetate nobis produxiffet in
,

Amomi
iewiiL.

confi-

diuini ingenij uiros ,

fane"

hac

lucem , qnipr&ter id ,quoduniuerfam medtcamfacultatem ab erroribus

luflrauerint, uera quidem fimplkia

innumeris expurgauerint

eandemque

il-

medicamenta inueftigarunt ; minimii profeclb uerendum fuerat ,quin paruo tem,

foris traclu ars medica penitus fubuerfa

extinclaque remanfiffet

Et certefi longiori tempore res

.

ita fe habuiffet

nuUi dubium

eft

quin huiufce facultatis cognitio in

auram

euolaffet
,

quandoquidem

h.tc peflis radices

tam

in

altum
,

fixerat,ac tam lati fe diffuderat, ut tamctfi nonnulli ingenio

&

doclrina prxflantes plurimiim infudauerint

,

om,

neque fludium ,

& operam quam

dtligentifftme"

impenderint

quo errores

qui ignauia

& negligentia emerferant

remedica excluderentur , eostamen ballenus radicitus eueUerenequiuerunt. Siquidem non defunt, quifquanuis haJo fie percipiant rationes ) malint fuos profequi abufus
tati.
,

omni ex parte deteftandos , qudm candidifiima inb&rere ueri-

Quofit ,ut und cumalijs inmmerisfimplicibusmedkamentisetiam legitimo

Amomo

careamus. Cuius uicequi-

dam

p
Amoinmu
rmm.
fpu
lanthtj.

And- Matthioli comm.

dam flirpium impoftoresex Gargano Jpulice monte profetti-, pumilnm quodlam femen,fiipponutit^colorc nigro, odore me Quod ciim tantillum aromatis refipiat, &guftu acri dcprehendatur, excogitarunt, utfacilius ipfum corraderent, in hominum anitnis inducere, idprocid dubio legitimum tjfe Jmomum. Qupd tamen (fiDiofcoridifidcs efl adhibenda )fe-

Serapionis. inrerprefis lapfus.

Jmomo approbaffe,fedpotius ligneamarbufcuU materiem, ut in cinnamomo & caffia uidere efl. quofit , ut legitimum Jmomum ligv.um potius, qudmfemen exiftimauerim. Scd & turpiter aberrant, qui Serapionis interprete decepti, herbam Tedem columbinum quibufdam uocatam, qucegeranijprcefefcrtfpeciem, Jmomum ejje contendunt , & m Jmomi locum fubflituunt, nulim de his hifloriam inquirentes. Cceterum Jmomum , quod iure probari poffit , nullibi (qubdfciuerim)in
in

men edit manm

racemis ftmik, non autem minuttm, quale illud uifitnr. Infuper mihi

jant}

non conftat, Diofcoridemfemen

Ltalia proutnit,nec eb aliunde

translatumhaclemts uiderepotui.T^eque propterea uulgare proeo fnpponendum efiecen-

feo, quippe de incognitis periculum facere nec decens efl,ntc

tutum. Sedpotius Galeno mos gerendus fuerit , qui acoro

&

Eprot quorun*

Jmomo uires confimiles tributt. Jcorumitaque locum Jmomi fupplere poterit,

Torrb

& hiomnino explodendi funt

dam.

quipro certo affcrere non uerentur, camflirpem ejfc Jmomum,quam Hiericuntam a Hierico Tabflincc oppido appellant.

Tlantamhancpkrunqueadnos Ilierico deferuntij,qui adfanclifiimum redemptoris noflrifepulchrum peregrepro ficifcuntur. Ea enim efl, quam nofirates mulieres rofatn diuce MaricZ uocant. Conflat hanc amomum non effe , qubd folta
albfi uitis

nm proferat^ncc ullo fpiret odore.

libello

Lcgitimum enim ualde odoratum

efl,adeb ut mresferiat

primoftatim occnrquippe incom-

fu,origanumaue refipiat.Cordus

deconficiendispbarmacisfatisinconftanterdejmomo

differuit,

pofnionc aurcce Jkxandrince pro ccrto afferit

ipfius oblitus

Jmomim iterum ejfe rofam Hiericuntis: in compofitione

ucrb theriacte ,fui

habere nos

Jmomum negat. Vtuntur Hiericmfa noftrates mulieres tempore

partus ad inueftigandam pa-

Fuehfij

horam. quandoquidem{iit ipfsfatentur) in aquam dsmiffa nonpriusfatifcit, qudmfostus nafci incipiat : tanta inter optoio chrifticolasirrepfitfupcrftitio. Facbfiusmedicusbacnoftracetatecflebris inlibrode componendis medtcamentis , quem
risndi

rcprpbsta,

3Q

nuper locupletatum edidit,

dum eafmpUcia examinat,

qiice

Thcriacam ingrediuntur,eb produtlus , ubi

Jmomi racemofi

carmine meminit Jndromachttsfenior,omnes Galeni interpretes infimulat his uerbis.Botryos, Grtece eft Qotiws . In hac uo ceinterpretanda omnes Galeni qui hanc compofitionem tradit , interpretes hallucinati funt. Siquidem Jndernacus libro
,

primo de antidotis, uuce conuertif. alij omnes,

dit, coniungentes, quafi
cTes

& cum

ijs

Cordus, racemoft,d7fvosuocem

cum Jmomi diblione ,

quce

pnece-

uero jlndromacus de Jmomo raccmofo locutusfit : quod certe" Diofcorides non &7fw,fed .8o7ev

appellat.Separandce igiturhce duce dictiones per interietlum

coma erunt, bocnimirummodo,d{j<i>y.ov>

fidTtvos ,ut

nos

boconuerttmus: ut inteliigamus Jndromachum de duabus interfe differenubus herbis effe locutum, uempe Jmomo , botryn quoqut herbam, de qtia Diofcoridcs agit libro tertry. hcec ille. Ex quibus utique abunde UquetFuchfiumfenfiJfe,
tio, in

&

theriacamaddendam

ejfe.

ytruntamen in hocnosaFuchfto, uiro alioquidociijfmo

plane dijfentimus

quandoqui-

eoniecluris, dem Jndromachum non botryn, fedamomum racemofum intcllexiffe putamus, idque nonjine rationibus , Bt ne longiprogrediamur, in prtmis Jndromachus ipjefmior Fuchfto aperti refragatur : illum enim non inuenio infitis carminibus, qute libro primo deantidotis in Galeno leguntur, aliter deamomo cecinijje, quam ksj $Myuiwo*ajws>V' 1 U&
l!

&

<'-

qtudem

duce dicTwncs

non itafeparari pojfunt, ut Fuchftus opinatur:

neqtte prior

illtid

ttnquam figntficabit, quod idem per-

peram accipit. jLd bcec non mintis, qudmfenior, noftnx. ftntenticc adflipulari dcprtbenditur iunior Jndromachus : utpote qui in tradcnda tberiacd compofitionc, quamfoluta oratione dcfcripfit, nufquam ( qtiod equidem legerim) botryn commeinoret,fledamomum tanium.
feruntur, cecinerit BoTfvo: 7'dy.dfj.ov; hx tamen ducz dicliones nonfunt temere,
faltb conhmxijfe nidetur. Quid prceterea de Galetw dicemus f etenim
diliventer expendit fimplicia
is

Qubd etfi Damocratesin eadtmantidoto defcribenda carminibus, qualoco citato d Gakno re meo iudicio,feparanda: nam eas auUor con
quanquam
libro ante diblo ftgiUatim
(

enumcrat , ac

medicamenta,

qutx.

m theriacam

adduntur ; tamen nufquam

quantum tnucncrim ) botryos

mcntiomm facit :nequectiameiusnieminitdetheriacaadVampbilianimfcribens.quid,fi eandcm plantam apud Gale- 4

numinjimplicium medicamtntorum cevfu deftdtrari omnibus notum
Grcecos Taulus
,

efl.

Jddam

illud

poflremb qubd inter recentiores

&
,

inter

Jrabas Juicema botryn herbam

theriacts non inferuntfuis.

Qgxfand omnia noflram auin

vent

& confirmant opinionem.

;

CutfiiUud obijciat Fuchfius qubd lyjcolaus Myrepficus

fua theriaca botryn Gal:

licam habcat
fius

rclvondebo ego

qubd Tsljcolai codex Grcecus deprauatus efl,

codice fepenumero poUiceatur

& innumeris fcatet mtndis

.

id

quod ipfe Fuch-

non negabtt

qubdtdtm de^Njcolai
,

lx

his itaque fatis manifeflum fieri arbieft , ita

tror ,

qubd ut Fuchsijfententia

quce theriacce

botryn adijcere contendit

refeUcnda

Galeni interprctes , qui jLmo-

cum jLndromacho Diofcoridem fecuti. is enim Jmomi Tontici notas perft ringens , ipjum racemofumfecit , utfuprd in eius mentione legitur . jLmomi meminit Galenus lib. v i .ftmpl. med.

mum raccmofum
Amorai uires es Galeno.
ftc iriqtikns
.

ueriunt , probandifunt , ut quifint

Jmomum acoro ftmilem facultatcm obtinet

HocGraco nomine aiJ.aiJ.tiv
dicitur
:

nifi

qubd acorum ficcius fit , maiore autem concoquendifa-

cultate jmomum.

Latinoitemjmomum : Jrabico , Hamemis , aut Hamama: Ita- 50

Nomina.

lico,J.momo.

K 3V.

C O

T V

S.

C A
.

P.

V.

PRxceilit Arabicus, candidus , leuis , eximia odoris fuauitate

a Oronia exe. "

a-feo"{ "Sv

(j.tAAsyjjKoy-

'

Tnuipienus ~,&iiiger,& eft,.

Secundum locum fibi uendicat Inuber, ut ftrula niger. TertiuseftSyriacus,grauis,colorcbuxeus,& odore feriens . Optimus eft recens , albus , abunde plenus, denfus, aridus , a tercdinibus non erofus, (ine graueolentia,guftu calidus ac mordens. Vis ei excalfa&oria urinam ciet: menies peliit:uinjs, quaj fuffitu auxiliatur: Contra uiperarum morfus uuluam mate habent, tam impofitu, quam fotu,
dicus
a ,leuisj
:

&

leuis is

fetuia.

fextantem bibereprodeft: itemaduerius pe&oris dolores , conuulfa,inflationesqueex uino& ab- g Q uenerem exmulfo ftimulat: latas uentris tineasex aquapellit: horroribusexolcoantefeg nt hi
.

brium

In Lib
*<*rw.

primum
C O
S

Diofcoridis
S.

j^
P.

T V

C A

V.

o brium acceffiones,
litus,

emendat. Additur in antidota,

& neruorum refolurionibus oblinitur uitia cutis in facie, cum aqua uel melle & malagmata. Sunt qui, admiftis helenij Comageni prxduris ra:

il-

Quod deprehenfu facile eft dum odorem uibrat, ut caput tentare poflit.
dicibus, adulterent.

iiquidem nequeguftu feruet helenium , neque uali-

Coflus
flo meffe

quoufefunt

offirin* per
,

longas atates , in amarim

,& dulcem

diuidifolet

tametfi

tum

Liofcorides ,

tum

etiam Vlinius nec dulcis

nec amari meminerint,fed nigri duntaxat, &albi. Gaknusqitidcmfcribit-kuiculam Coradol

Cofti

^"

-.
'
'

amaritudinem: fed qui inter Gracos fcripferit Coflum inuemriMcem , baclemis compertum non habeo : quanuis Mauritani,& eos fecuti,dulcis,& amari quandoque mentionemfcccrint.Ouim myropolijs paffm babetur, adultmnus efl.

qisippenecullaodorisfiwiitatecommendaturijucgufluadeoacndeprebeiidttumtadmomexulctm^ Troinde medicamentis^qua Cojium excipiunt,non critjneo iudicio,imponendus,cumpr<cterea nosplani lateat , auitsnam platxfit radix. Torro non defum bodieimpoftores,qni exGargano Apulut monte quotannis ad nos conuebunt Tjeudocofti

cuiufdam

_
)

And. Matthioli

Comm,
coflo

cuiufdam radices,amarifaporis,qufacie quadantenus T{hodiam radicem reprcefentant. Eas autem pro legitimo

uen

dunt noflratibus pharmacopceis,Tjs prdfcrtiniiquiin reiherbarice cognitionem negligentws mcnmbnnt. Tlantam nos babey e, atq; etiam depingi curauimus ut ex eius imagine,
Pfeudocofti a

qmm hic damus, difcant imperiti cuius plantcefint radices

iU<e qucz

pro legitimo coflo circumferuntur. ttidetur tamen Tfeudocofti'planta quandam pr<z feferre maieflatem,& ideo non uulgaCotto
difcri-

ris

iudicanda. Folijs cfl paflinacce dome[iicce maioribus, denfioribus,crijpis,

& ajperioribus

humi accubantibus ,

caule ro-

tundofcenictdacecgenictdatoq; bicubitali.
lcsjpecJantur rnelino colore,

geniculis ramuli oriuntur in uniuerfo catde; in quorumfummitatibus, umbel

,

mdo femincfubrotundoq;. Egdice nititur uegeta, craffo cortice

carnofoq;

uefiita colore ci-

Pfeudocoftum
quale melius, quibus pol-

nenojplendente. Trxferunt hanc Herbavij, quieam ex jlpulia ad nos comportant, ad omnes capitis, neruorumque affeclus

&

fri?jdos,qitinetiamadpeclorisuitia,aduenirictdicruciatus.Etuifcerumomniumobflrucliones,& ad renum uefica

,&
I

Jeat uiribus.

uteri morbos.ldeoque diutino capitis dolore affeclts, uertiginofis,comitialibusfiupidis,ueternofis, conuulfis, refolutis afthtnaticis, anhelatoribus, tuffientibus,

Iblmcis,bydropicis,plurimum conferre Tfeudocofli radicem affirmant , quin etiam

fiatus expellere, uermesnecare, urinas,.&cakulos eijcere, menfes,fecundas,&partus ducere,fiue bibaturipfa radix,fi-

m decoclum

eius, autfi

infomentis balneis,

clyflcreinjunaatur,et aducrfus articulorum morbos,

& defefiionibus addatur Trceferunt eandem ad cruciatus & coxendicum dolores. TS[am cum.amarafit non
.

coli

ubi decoclum

nihil

odorata

&

nonnullafltacredineprczdita, hac omnia Tfeudocoflumprceftarepoffe,facile conceSam. unt infuper,qui Cofli loco jLnge-

licam recentioribus uocatam fupponenddm exifliment.quorumfententiam magis probandam cenferem ,

pfeudocoflis utuntur. Cofium enim hccc radix non obfcure refert:

quam eorum , qui

quandoquidem eximia illa odoris fuauitatc tam iucundi

omnino expers. Quapropter eos

fbirat, ut angelicce nomenfibi merito uendicaffe uideatur. jLcrisprceterea efl, necamaroris

baudquaquam damnandos putauerim, quiAngelicam Cofligenus effc crediderint. Contra uerb eorum opinionem haud unquum probarim, qui Zedoariam legitimum effe coftum contendunt. Siquidem his nec Diofcorides aflipulatur , nec etiam Ga- 2
lenus. llle quidem,
locis afferat

Cofium ex

qubd Helenij radicibus, qute uegeta magnceq;funt, coflum adulterarifcribit. Hic uerb qubdpluribus in adfiringente conflare fkcultate:adeoque eximijfragrantisque effe odoris , ut non midifcujforia,

&

msad unguenta odorata paranda eius apud antiquos inualucrit ufus, quam malabathri, jLmomi,
Quibus tamen tum notis, tumfacultatibusprorfus zedoaria
dequbd Coflo Galenus leuiculam plani amaritudincm,
fe habent,
deflituitur,

Caffice ,

atque Myrrhce.

quumpotiusgrauiter , qudmfuauiter oleat. jLdhcec in

& ualidam tribuit acredinem ,fed

.

Zedoaria contrario

modo
,

cum in ea ualidior amaritudo ,

& acredo

remiffior deprehendatur
effe coflum yfed

lS[cc pneterea defunt calumniatores

qui

dicunt,ut nobis infidientuy.,%edoariam non Indicum

Syriacum.fed quis hos non ridebit,

quum nufquam audiGal.lib.vu.

tumfitinSyrianafci^edoariam} indicaenimradix%edoariaefl,qucepermare rubrum affertur jLkxandriam jLegypti.

Co&iuitesex Galeno^

uerum non ob

id

negauerimpro Coflofubflituipoffe %edoariam,ut alids diximus in Epifiolis.

Cofli uires fcribit

defim.med.facultatibusjficinquiens.

Coflusleuiculamplaniamaram,plurimamautemacrem,& calidamin fequalita-

30

tem fimul &facultatem continet,adeo ut etiam cxulceret.Vnde ipfo cum oleo perfricant corpus ante accefiionem in rigoribusper circuitus redeuntibus.Sic uerb etiam in refolutis,& ifchiadicis,atque infumma in quibus excalfacere paxtemquauis,aut ex alto infuperficiem extrahere aliquem

humorem

efl

opus,ad coflum confugitur.Eadem de caufa urinas, menfesq;

prouocat:&adrupta,conuulfa,aclaterum dolores conuenit.

enecat
.

Torrb ob amaritatem ,

quce

illi

inefl,

lumbricos latos

Nomina.

Ob eandem &ad contraffas uelut exfole maculas, >>( Gr&ci uocant , ctim aqua,aut melle ufurpant. Inefl item uenerem excitat cum uino mulfo. KoVo* ita Grceci nominatur , flatuofa qucedam illi temperiei humiditas , per quam

&

quemadmodum Latine" Coflus,Mahict Koflos,fiue Chafl,& italici Coflo.

~2,wns
J i>( ttftiJM7i)t

IVNCVS ODORATVS.
,
.

CAP. XVI.
40

MeuAiS/KM.

ODoratus Iuncus in a Africa & Arabia nafcitur

Laudatiflimus ex Nabathsa: proximus Arabi-

cus j quem aliqui Babylonium cognominant , alij teuchitin:peflimus ex Africa . Eligendus eft rutus,recens,floribusrefertus,tenuis,rubentibus fragmentis,qui manibus confricando rof^odorememittit,ignexmordacitatisadlinguam. Floris,culmorum,radicifqueeftufus. Vim urina?ciun-

6x habet men fes

:

fc'>o/*.t.gra-

ueolencibi itoxrnchss AntiC]'.H1S

pellit,difcutit inflationes , caput aggrauat , modice adftringit,comminuit,excoquit, acuenarumfpiraculalaxat. Floseius inpotu utilis fanguinem reijcientibus : doloribus ftomachi, pulmonis,iocinoris,&renum.mifceturantidotis. Radix adftringentior eft: ideo[faftidijs ftomachi , ] hydropicis,conuulhs,drachma una cum pari pondere piperis,per dies aliquot datur.Decoclum uuluseinflammatibnibus,addefidentiumfotus, utile eft.

codex.

5
Junci odorat
confideratio.

IVncus odoratus officinis

turjn

Squinanthum uocatur. Quce uox , quanuisdeprauati , ex plantct,& ftoris nomine componi.

unam utrifque iuntlis diblionibus

Tfanquefquinantbumfiad retlam etymologiam referatur,nonaliudinferet t

,

quamduasbafceGrcecasdicJionestr)l <iivov& &9o{

quce Latini florera iunci fignificant

^olm

enim iuncum, ttMos ue-

rbflorem Grctcis defignat . Veruntamenfios ad nos non importatur . quod tamen mirum non efl , cum etiam Galeni temporenonhaberetur. Txoindeinquitlibroprimo de antidotis . His pmterea luncum odoratum ex jtrabia aUatumimmittiprcecipit
,

qttemnefcio quomodo fchceni anthos ^ideftfiunci odorati ftorem multi uocent ,cumnobis floris copia non
.

adebfuppeditet

K[am etfi tota aduehatur herba ,funt tamen eius fuperiores

.

partes d camelis fcpe depafla

,

uefcuntur

enim ea,& deleclantur maxime . b<ec Galenus

ia uidentur
.

Qu&(filicet nobis dicere quodfentimus ) potius ridenda

locuflarum

qndm probanin uniuer-

Arduum quippefuerit credere , tam ingentem ejfe camelorum numerum , qui

.

modo

fumfchcenifloresdepafcantur ,utnuUapenitusfuperfitplanta ^cuiflosnon deuoretur.

grina,qute ex jLkxandria Mgypti ad nos conuehitur

Tlanta eflimcus Odoratus pere-

60

^afcitur in Mabia,Syriaq;

cum in campeflribus

& pafcuis

tum

etiam

In Lib primum Diofcoridis R A T V S. O D I VNC vs

.

jy

eft mi exeuntgenkulati, in quorumfummitatefloreshabentur odorati. Iuncum etiam in yfpulia.quin temporis deperditur.Bfferunt quidam nafci odoratum

uel ?e.& , robuftiora tamen ,furfum$ettantia,e quibus cuU etiam ubi lacus quodam lempore ficcantur.Folia babet Caricis iUi imaparte uiUofa odorataq;,fed odor traT{ad,x

Gu

&

in

Campania prouemt , ut Bra-

fauolus tnquit Tlinij aucloritate.

necpale* i neque etiam ii Sed ttereor , ne haUucinentur,qubd nec indeflores afferantur, utuntur , non affertur aliunde , quamex Mexandna. C&terhm Tliniusaffirmanterafferat. Is , quo Seplafiarij pafflm merces augendas , wn parua quidem diligentia > dum emitur , eft adhtbenda . quandoquidem non defunt impoftores, qui ad exoleuertt : facdd quibufdamfeftucis adulterent . TrMerea uidendum eft, ne uetuftate

fchamum palearum ,
enim
(

tarios

Scribunt Monachi tUhqui in Mefuem commen- Monachorum utin libro de antidotis docuit Galenus ) abhoc uis omnts euanefcit . mi ex a ? illegitimum effccum b*palca(ut eorum uer- P utuntur , fpurium ediderunt , odoratum Iuncum,quo paffim offrciw

& herbarum

&

bis utar ) Diofcoridis fcbmnum

dunt,fed capillorum

modo

Siquidem radices primum medicin* ufm congruas iUt non ineffe conten relinqueremUoq; rofarum odorefraacnmoniam nuUam guftantibus demdepaleas ipfas tenues:

minimi referant

grare

, fi

calamos genicuhs interceptos manibus confricentur : nec poftremb iuncum aliquem proferre ,fed

tritict ,

uelbor-

s-6 )
dei

hioliComm.
.

modo

Qua in re(pace eorum dixerim)

,

duplici errore notantur

effe

primnm qubd Diofcoridcm ofcitanter fegerint: it.

inde qubd illud affirment

quod cxprimento proculdubio falfum

deprebcnditur

Quod autem Diojcoridem

ofcitanter

lcerint

cum dicunt fchpsnum iuncum proferre , non calamum ^faciU patet . quandoquidem contrarium fcribit Diofcorides,ubifchmni ufum reddit his uerbis.^pno-is i roZdMov^w rSy Ka.Ad uw,;icu tii? jjiji < id cfl . Vfus efl fioris, cciamorum ,
,
.
t

eJ" radicis

Tr&terea qubd communis ufusfchcenos acrimoniam non habet,pariter falfum efl.quippe,ut txpcrimer.to quolongo tempore confcnueritdinguar.i manfii uellicat
.

tidie comprobari poteft,quinon

Quibus palam

efl,

Monachos uel nm-

quamfcbcenum degu\iajfe,uelfi deguftanmt,illum adeb uetuftate exoletumfuiffe , ut(quemadmodum Galcnus inquit ) omnem acrimonkm,odoremque amifent . Qupdautcm noflrifchamiradices tenuesfint, nihiladhifloriam refcrt: Jiue enim tenuesfint , ftue craffie
,

cas non defcripfit Diofcorides

Scbceniflores ex ji lexandria una

cum integra planta allatos ego

in

manibus habui,qui digitis attriti rofarum odorem emittebat.Quamobrem non temere contra Monacborum fententiam affirmandum putauerim^communis ufus fcbcenum legitimum , &probati{fimum eJfe.Sed tj quidem adhuc magis reprcbendendi uidentur (non tamen ut eonm dignitati aliquid derogetur)qifi)d in D iagatang<e compojitionefcripferint, gam uocatam legitimum ejfe fcbatium , ipfamq;gaiangam ad nos aferri quod prorfus d ueritate alienum
.

radicem galandeprcbenditur,

Tuch.lapCus.

C&terum

&

in

bocpariter

Fuchfmm errajfe crediderim . quippe qui fcripfcrit fua in methodo ,fchceni

.

anthi flipites nullam

iunci

odorati.

acrimoniammanfu reiinquere
fcbfinianthnw communis ufus
tur
,

Efl etiam jtngutlkrius qui Monachorumfortajfe fententiamfequutus pluribus contendit

.

uiresexGai,

cffc adulterinum

deindc qubd eius radices Jimiles noflro uocato

Trimum qubd caulcm non habeat Cyperi , ut Diofcorides in Cypero teflaThu haudquaquam conffiiciantur. Tr<eterea,quod aniiquis ufusfuerit

in noflratis ttim caule tum radice nullus florum caulis radicum nonfoliorum. quibus tantum nobis efl ufus . jld hsc quid prorfus odorpercipiatur,necfapor,fed tantum infolijs,quibus non utitur Diofcorides . H<ec itaque funt jinguilkrtj argumcnta ,'quanonparum fortaffe ualere putaret , qui alwrumfcntentiamnon audierit . Ego uerb hifce argumentis ne

minimo quidem unguedpriori mea opinione amoueri poffum

fcriptio,id efl:tiec foliorum
,

Siquidem ante Oribafium nulla Diofcoridi erat Cyperi de-

nec caulis

necfiminis

nec radicis.

Quo fit ut illa omnia m Diofcoride addita credidcrim ad-

de quod in omnibus exemplaribus Diofcoridis, qu<e ad manusfunt,non lcgitur Cyperum odorati iunci wodo calamum proferre ,Jed iuncifimpiiciter. Etfi odorati perperam addidtrit E^ellius id quod iffe uidetur apertifatis demonfirare Diofco*
rides,

cum dicit.xw" <W

afQovs,

w toy

xtt\a><ai/.

Siquidem Cyperi caulis nuilam prorfus Calamifkciem refert cum ro\

,

tundusnonfit,fedanguiofus,albafarcJusmeduUa,noninanisnec ulkinparte gentcuktus

utcalamus. Ideoque Scbce~4

nianthum, rotundum odoratum Iuncum uocat Galenus lib.6.dc compof. medicament .fccundum locos. jldhxc non reperio haberi Schcenkntbo fimilem . Sed qubd Tbnfuperior radix , qu<e digiti mifcripfijfe ufquam Diofcoridem , Thu radicem
leborinigri radicibus uifuntur.1S(aita habent Diofcoridis uerba: vi$u ii

Elnimi craffiwdinem aquat.ex obliquo adnatas babetfibras,fiuc exiguas radices ljs fere fimiles , qux in Scbwnianthi ^iv aJontpa moi JWti/* ^upi 70 wdyoi, ';
ytcufi imp?l$d. iyn
in
Ktt^td

&
,

30

mp o-ylvos >s'a

ih\i0opos: quibus lingua Gr.caeperitisfacile

palam

fiet fibras

tantum

qtite

ridem.

Thu radice habentur. lunci fimpliciter non odoratiiuncifibris, (ut hic quoque fomniauit I{uellius, ) comparaffe Diofcoradices ,fed tantumfolia , prter DiofcoridisftnQubd uerb ncflratis odorati Iunci non uenknt in ufurn caules

&
,

tentiam, qubd nulla odoris faporisque uis in hifce partibus reptriatur

larij

id euenire crediderim

non qubdfit uerum jlnguiltifus

.

argumentnm,(funt.n.omnes eius partes cdorata)fed qubd ita pofl Diofcoridis tcmpora inualuerit

Quandoqui-

dem Galen. unitterja utiturplanta lib.S.defimp.med.fac.Ego quidem mihi ttflis effepofjum , babere me nunc ad manus ali quot odorati Iiincipkntas,quarum cakmi ac radices, non minusfunt acres qudmfolia. Quo fit ut putem rotundum, odoratumluncum
,

qui non fuerit exoletus

nunquamdeguflaffe jtnguiUarium,ut nec Fuchfium. Toflremb

fi

natalcfo-

lumacuiresnoflriSchcenknibiretlequidemcxaminentur,id proculdubio ex jirabia

7iosfacile negotidtores certiores reddent.-et legitimi odorati lunciuiribus praditu effe
dis grisfefe totos dedere
.

Mexandrkm

jiegypti importari

omnes teflabuntur Medici,qui curan 40

Scb<cni uircs prodidit Galenus lib.v

u.fimp.mcd.ubific habet . Sch&ni anthos modice calfa-

chjnodiccqietiam adflringit , necpkne a teimitatis natura alienus eft.Quocirca hisde caufis v.rinam mouet , menfesq; cict

adhibitum ftue infomentationem ,fiueinpotionem.prodefl

adjlriniit

&

iecoris,

& (iomachi,ac uentris inflammationibus.

,

Magis eo

radix.Qmduerbfiortm uocant

calidius efl.Torrb in omnibusjiiipartibus

in alijs magis,alijs

minus,guftanti-

dfwim.Tix.oi

busapparet adjirittioiproinde medicinis,qu, btcmoptoicis,fiuefanguinem reijcientibus exbibcntur^commifcetur . z 7w odoratus, Latinis : JLdcher , jLrabibus-.Giimco odorato^cjr Squinantho^Italisxameif^heuu, , Gr<ecis : luncus
Germanis.-Taya de la Mequa,fius Taia de chamellios Hift>anis:Taifture
di

chameaulx,

Galiis

nominatur.

Nomini.

Ka^^wof dpa>iJ.a.7lK0i.

CALAMVS ODORATVS.
.

C A

P.

XVII.
5

gitur, plenaaraneorumriftula, albicans, lcntusin mandendo,& adftringens , cum aliquanra acrimonia. Vrinam potu cier quare cum graminis,aut apij femine codlus , in aqu* fubter cutem fupotu , appofitu pelruptilque commode bibitur menfes fa? morbo , renum uitijs , ftillicidio urince ]k tuffi fuffitu medetur pcr fe , aut ex relina terebinthina , haufio per arundinem fumo ad muliebtes
: :

CA
:

!amii5 odoratus in India nafcirur

Melior efl: f uluus , dcnsc geniculatus ,& qui ailulose fran-

&

&
:

infeffus decoquitur,

& clyfteribus imponitur. Malagmatis,& fuffitionibus odoris gratia commifcetur.

Cjllamus, & limcus odoratus(itt Theopbraftus e(i autlor lib.i%.cap.vu.de bifloriaplantarum)trans Lihanu mon
tcm, interipjum Libannm,
ti

&

aliu7ti

qucndam montem paruum

ualle

minima exeunt: non , ut quidam dixere

inter

hiltoru ex

jjhamm atq; jtntilibantm. Inter quos campus ampiijfimus-, & pulcberrimus efl, qucm jlulonem appelknt. Qua uerb ca- $
lamus,

& iuncus proueniiihkcus

in

ampliusjpatkturjuxtaq;

eurti

paluftribus ficcatis

ifli

affurgunl. Qccupant iecum pius

In Likprimum Diofcoridis

)7

CALAMVS ODORATVS,

Io

qwm trigintafladia

Viridesnequaquam effe uidenturjedficchforma uerb

nibil

ab

alijs

differunt.locum ingredientipro-

centum quintinus odor afpirat 3 non tamen longius fpirat,ut quidam referunt. Hic enim locus d mari plus eft^quamftadia quaginta . Sed in J. rabia afpirationem agri odoratiffimam effe inter omnes conftat.b&c de Calamo Theopbraftus.Cui etiam
atque fubfcribitTlimuslibro .xu.cap.xxu.ubifichabet.Calamusquoqueodoratusin jLrabia nafcens communisIndis 3 ignobilem , non Syrict eft:in qua uincit omnis d noftro mari centum quinquagintaftadijs . Inter Libanum montem aliumq;
(ut quidam exifHmauere)^.ntilibanum in conualle modica iuxta lacum , cuius palufiria aftate ficcantur
dijs
,

tricenis ab eofta

calamus

& iuncus odoratigignuntur

craffior
,

TyibU ergo d cmteris fui generis differunt afpetlu.Sed Calamus pr<eftantior odo
.

reftatim elonginquoinuitat ^moUiortatlu^meliorqiquimimsfragilis^&qui affuhsi frangitur

Ineft fiftute

araneumt

quoduocantflorem. Traftantiorefi^cuinumsrofius; reliquaprobatio

breuior ,

ut integer fit.

Damnatur

alibi.

Melwrquo

&

lentusq; infrangendo

batlenus Tlinius.Sed certifaxis palam effe arbitror ( ut in acori commenta}

^^.

rijsdiximus )

qudm magno ducatur errore Brafauolus Ferrarienfis^ubd tamfixciUfibiperfuaferit

legitimum odoratum

Calamum

>-

AndMatthioli Comm.
, qu& temere omnibns in pbarmacopolis illius uicem explet , quamq; uerum effe acorumfupecomprobauimus. \htandoquidemprimum ex ipfa Calami appellatione , deinde ex eo, quod dixerint
,

Cda.mu.rn illam effe radicem

riuspluribtts rationibus

Theopbrajius

& Tlinius non

,

differre

buncforma d

reliquis fuigenerh

id efi

ab omni arundinum genere , utique conflat

odoratum Calamnm genere

&forma arundinem prtefe ferre ,odor*tam tamen ,

.

niusDiofcoridemfortafJefecutus,dixit

non autem effi radicem . Quocirca TliFifiuU(hoceflcauttati)ine(iaraneum,quoduocant floremnion autemra-

dici,utfalsbcontcnditBrafauolus,araneumiUudinueniriinuulgaritUo officinarum.

<Ad h&c Tlminsltb.iiXiiu.cap.

XI. dumplura arundinum genera

tnonflrauimus
,

. ^irundmis genera . xxix. denon aliter euidentiore iUa natura, qudm continuis ijs uolumimbus tratJauimus.Et quoniamplura generafe-

&

uires recenfet

idem apertifiime

oflendit

his uerbis

cimus,iUa

qu in India Syriaq; nafatur, odorum unguentorumq; caufa , urinam mouet cum gramine , autapij femine deiocinori
,

coBa : cit
gisq;

& menflnta admotumedetur conuulfis duobus obolis pota,

. .

renibus

hydropi ,

tuffi

etiamfuffitu

?<*

cum refina hxcTlinuts Sedpr&terea uulgares calami radices , quasacori effe cenftmus , affulosd nequaquam frangi poffunt ,fcd tranfuerfim , quemadmodum tridis . Qitofit s ut eorum innotefcat lapfus, qni Calamum odoratum radicem effc contendunt , qui tamtn ( ut aperte oflendimus ) nil aliudefl,quam arundo.Cteterumfi qwffiam dixerit , has radi-

&

ces,quarumefiufus,effecalamiodoratiproprias,nonacori,iUitdfane argumentum deflruit , quod intuentibus euidenterapparet quandoquidem etfi complures iUiusacoriradices habeantur ,qmficca gerunt in cacumine folia > iridi omni
.

ex parttfimilia ; nuUa tamen ufquam inuenta

Furfi. opinio

cfl ,

proprium

rwn odoraticalami

efl,iridisfoliaferre.

quafecum arttndinis trunculum cacumini annexum deferat. nempe acori His itaque rationibus Fuchsij quoque fententia improbanda mihi uide-

jmprob.ua.

tur.quippe quiputauerit infua mttbodo,uulgarem officinarum

mi qutdem comptrtumhabeo ,Diofcoridem

u.rtsexGa-

calamum ueri odorati calami effe radicem . Torrb mininedum Caknum),qui ex odoribus , ac faporibus uires <zque,acqualitates

omniumfimpliciummedicamentorumaccuratifiimiinuefligauit,dixiJfealiquidodoratoCaUmoineJfeamaritudinis,quam
ti

20

tamenmacoro haberi Gaknus prodidit.Qui Calami

inquiens. Calamus odoratus leuiculam

odorati uires pluribus defcripfit lib.\ui.fimpl.medicamentorum,fic

poffidet magna ex parte effentia Quamobrem moderati urinam mouet,&
:

leno.

quandam adftriclionem,ac minimam acrimoniam

temperata.

eiusterrenaefl

,& aereajncaliditatisfrigiditatisq; coniugatione

facidtatibus,qutz iecori,& (iomacho imponuntur,mifceripotefl.tum infomenta quoque uteri, quee phlegmones gratia

aut

initandis

&

mmfibus affumuntur , utiliter admifcetur.Tonatur itaque , babeaturq,fecundi ordinis eorum, qua dtficcant : mlentms tamcn deficcent,qudm excalfaciant.Inefi quoque ei qu&dam partium tenuitas, uelut
,

excalfaciunt,
alijs

omnibus

odcratis.Ctterum iUorum compluribus tenuium partium plurimum

lenus

calamo utrb non multum adefi.bxc Calenus.Quibus

iUi inefl

facilipatet,Calamum officinis uocatum , Itgitimum effe nequaquam: maior enim

.

acrimonia

qudm

fuo referat Ca

Eaq; propttr legitimo cakmo odorato nos effe hoc

<euo defiitutos fateri non dubitauerirmid

quod etiam aliquibus

fatisperfuafumtjTcputo.l^amproptereafuntquilibtUiimfecuti defubfiitutis medicamentis falsb (ut ,mea quidem ftrt

^Q

opinio)Gaknoadfiriptum,fphagnum,id

efl

,mufcum arboreum ,
literis

calarni odoratt loco

fupponendum

effe

uelint.Quam

equidem fententiam ut hatlevus probaueram ,ita etiam

dum uidetur , qubdea medicamenta

effe

inter fe

commutari debeant
;

mandaueram. 7{unc auttm quoniam iUud mibt abfur, qux contrariam facultatem fortita funt , cuiufmodi
mutare fententiam , atque ab iUis defcifcere

deprebenduntur calamus odoratus

& fpbagnos
,

ideo non temeri cogor

alibi
:

Sedqiiidprocalamo odorato recli fubflitui poffe credamus ,

Nomina.

C um

efl

Kdh^s
.

dfo^ttiiMt

Latinum

Calamus odoratus

,Deo concedente ,explicabimus . Eius nomen GrxUrabicum , Hafabel , aut Cafab aldatira : Italunm

Calamo odorato

4 Meu,& Drag. non habenc.

BALSAMVM. TjAlfamumarbornlkruiote, ^^ ,perpetuo ximum ge

b*w.u u
9I

CAP.

XVIII.
4
Folium rut# pro-

_O

>

lon

candidius

uirens

his djffcTcns modis,fcabriria

proceritate, gracilirate

InIuda?afolum quadamualle, Aegypto nafcitur: . Qiiod igitur tenui,& capillacea coma e(t,the-

&

riftum uocant.quafi demeffile: fortailis quoniam ob gracilitatem facile demetatur . Aeftiuis fub ortu MesmoV*. canis ardoribus ,arbos unguibus ferreis inciditur, manatque e plaga b luccus,quem Opobalfamum j.r.quor. uocant.-fcdtamexiguoftiJlatu.utannisfingulisjne pluresquidem ,quam feni ieptenive congrj cogantur imbiquepondusduplorependiturargento. c Succiprobatioeft,utfitrecensjualidiodoris, c MeumTou" oW... u 4 uojy ncerus s non a<j aC orem uergens , dilui facilis , l^uis , adftringens , ac modice mordens guftu Sed
b
:

Ommaexc.

utfjnUf

iy t

mt^JHiTct
rotum my.
}iue
c
y
teu,

CyP " nUm

Omniaexc.

LwSwa
i.habens ramoscenues.

'-7iit'loV'i"

f^c.c,nequeno

fTi**rff.

balaniunguento:item fulino , metopio, Quod maleficium facile deprehendirur.-nanque merus in Janeam jo melle,aut d Cypria cera liquida ueftcm fufus e nequc maculam facit , neque /i eluatur,notam relinquit: uitiatus autem inharret , & Jac inftillatus coagular,quod adulteratus non efficit Quinetiam fyncerus in aqua, aut laclc ceJerrime Jiquatur , coloreque laclefcit uitiatus uero olei modo innatat.fc conuoluens,aut in ftelk' modum ditfundcns. Syncerus fenefcenscraftefcit,deteriorqueredditur. HalJucinantur , qui aqua concretum. peffum ire,& ad imafidere arbitrantur.-poftea dillipatum fupernatare. Elignigenere',quodXylobalamum uocant,probatur recens f farmento tcnuijfuluum^odorarumiquadantcnus opobaJiamum fpi^ rans. Neceftarius etiam feminis erumpit ufus quarc eligaturfiauum , plenum , grande, ponderofum, rnordensguftu ,feruens in orc ,modiceopobal(amum olens. Adulteratur femine hypcrico iimili, ^ a Petra PP ido defertur . Sed coarguitur magnitudine , inanitate , uirium ignauia, fapore pipe,
.

uaiieuitiaturmiftoabaliquibusterebinthi,cypri,lentifci

W
|j s

ris.

EfficacifTimauisineft iucco,
ffunci unt
.

quam maxime caliaciens.-abftergitquae tenebras oculorum pupilrnedctur perfriclionibus uulusecumrofaceo cerato appoficus.-menfes quoque, (ecun-

&

6o

das.

InLib. primum Diofcoridis.

&
: :

j^

partus extrahit horrores illitu difcutit ulcera fordida expurgat , das i cruda concoquit ; u rinara potuciet:ajgrefpirantibusprodeft:datur in la&e contra aconitum hauftum,aut ferpentium i&us

&

Mifcetur acopis, malagmatis,& antidotis . In fumma prcecipua authoritas fucco , fecunda femini, minima ligno . Semen commode potui datur doloribus lateris , pulmonum uitijs , tufli,ifchiadicis,comitialibus,uertiginofis,orthopnoicis,urince difficultati,torminibus,acferpenrium morfibus: ad muiiebres fiiffitus perquam utile eft uuluam aperitin defefllonibus balnearumdecoftum,&humorem
:

euocat.Lignum eafdem habet uires,aliquanto minores.Ex aqua potum cruditatibus,torminofis , uulCs , uenenatorum i&ibus opitulatunurinam citjad capitis uulnera cumficca Iri conuenit fquamas oC(ium extrahit.& ad unguentorum fpiflamentaadditur
:

10

A1$tiquitus Balfamum ( ut Tlinius libro.xu.cap.xxv.eft auclor ) in duobus tantum hortis

, utroque regio , altero Balfami afiingerumuigintinonamptius ,attcropauciorumuniterrarumiudce<tconceJfumerat. Sed pofiea propagata admo- <*erio. dumfuitjpecies,cumlud<eaipfajimulcum balfamo T^omanipotiti funt . Qui ueluti politicarum pretiofarumque rerum

propagatores,tamdignam,claramq;fiirpem rarameffe nou tulerunt. Itaque eam malleolis ferendo , atque iterando nonfecus ac uites in coUibus propagantur latitts accreuerunt. Quocirca luftinus quoqueh&cde Batfamo memon<epro*
didit
.

Opesgenti Ittdakce ex uetligalibus opobalfami creuere,quod

inflar
,

in his tantitm regionibus

gignitur

Eli nanque

ml-

Us,qu*continuismontibus>uelutmuroquodamcin8aad
gera,nomine Hierico dicitur
balfamo difiinguitur
.
.

cafirorum clauditur. Spatium loci ducenta miUiaitt-

infignis: ftquidem palmeto,& opo quanquam fpecies huius inftgnis,ac pretiofe arboris plurimum adaucla flt.h<ec Iuflinus. Scripfit Balefi

In ea ualle fylua

& ubertate & amanitate arborum

& Balfami uiridarium
teflatur,pr<etcr
in ora

famibifloriametiam Strabo lib.xvi.fucegeograpbicC,ubific babet.Hiericus eflcampus d montana quadam circundatus* quce in theatri fpeciem ad ipfum declinat . Hoc in loco efi palmetum palmis abundans fpatto fiadiorum ccntum , totunt

irriguum ,
tifo ,

& habitationibus plenum,ubi & regia

.

&

efi,

& terebintho perftmilis

in Iudcca nafci
,

Quce arbor odorata efl,& fruticofa,& cy.

Eius corticem uulnerantes ,fuccum in uafts fufcipiunt tenaci latliperfimilem

etiam Balfamum ,

Sed alibi
'

ttiam , qudtn
Sabceos thus ,
itie
.

Baljamum eodem libro idem

:

Ttinij,& Solini fententiam,cum inquit . Et apui

& tnyrrha & cinnamomum nafcitur

& quctdam

aiia planta ualde odorata.h<ec

Oriri etiam

Balfamum in ^irabia tejiis efi Vaufanias in

Eeoticis magnitudine fruticis myrti,folijs

amarachfub cu-

ius

umbra innumerce apricantur uiper<z,& fuauiffimo

eius tiquore aluntur.Sed

qubnam modofitfaclum ( ut in Syriampe-

regrinantes uno orefatentur)quod hoc tempore omnibusfane Balfami plantis ludmfitpenitus defiituta,cum olimfola Bal

famiferaxdcompluribuscrederetur,quidcertidicam,&quibus aulloritatibus idcomprobem,fani non habeo. Ve-

30 rum cim certo fciam probatifftmorum uirorum tefiimonio, qui ex Italiafoluentes pluries in Mgyptum nauigarunt,MemfhiBalfamiuiridarium extare ,illud fortaffe euemffeputandum
efi ,

qubd i Iudcea ab Mgyptircgibus

quibus uniuerf*

fubijdebatur Syria , omne in miuerfum Baifamum ebfucrit tranflatum,qub decoris indeplurimum regij: accedcret.Quan-

qmm Balfamum in Mgypto quoqufi prouenire antiquorum monumcntis mandatum efi,ut ex ipfo Diofcoridc conftat,atque
etiam ex Galeno libroprtmo de antidotis , cap.iui.ubi de melle agit componendis antidotis idoneo
.

Vcruntamen diu efly

ut auclor

qubd in Italiam , ne
tufi adulterijs
,

in totam dicam
uitiata

Europam , neque tacryma , nequefemen , neque lignum , neque cortex importantur ,

.

& impofluris

Cecteriim

non modbfuit id cctatis nofircc adulterium , fed

& antiquorum

eft

Theophrajlus , qui bcec dc Balfamo lib.ix.cap.yi.de hifioria plantarumpoftericatis memorict mandauit . Balfamum in

naUe Symprouenit . Eius hortos dttos tantum affirmant , alterum niginti iugerum , alterum multb minorem . jLrboris magnitudo , qua malo punicx magna : rami multi :folium rutce fimile , candtdum tamen , perpetub uirens : fruclusfimi-

40

tis

gi lacrymam in caudice, &partefuperna tradmt,facla incifura unguibusfcrrcisfub fydere,

.

tam magnitudine , &figura,qudm cotore.Is quoque admodum odoratus e/i,& magis qudm lacryma . CoUicum ctfius maximd angit. CoUeQum uerb czflate fieri tota Sed quod manat , multum non efjc , uix enim toto die conchampojfe implcri : odorem taterebintho
.

men inferri eximium,& copiofum , adeb ut ex paruojpatiumper longum odor ualeatpermeare

Verum Jyncerum ad nos

Galenus

mUum aduebi ,Jed quodmiflum coUigitur : plurimis enimmifiionibus uitiari , quodq;

tib.primo de antidotis narrabat ,
ti difcerniqtteat ,fe

Grcecict uenditur .ideoq;

cum non ignoraret , opobaifamum dtuerfts modis adulteranpoffe, ita ut difficuiter emen-

proprio oculorum intuitu cernere uoluifie

&quomodo

crefcerct

Balfamum,& quomodo lacrymam

per
utindeliquor effiuat
,

mitteret

uoiuitq; fyncera eius lacryrhce

partem habere ,
.

ueluti regulam ad dignofcendum alios Batfami liquores , qui incidendi corticis

,

orbemabimpofioribus

uitiati circunferebantur

Modusautem

apudautlo-

rssfani uarius efi . quandoquidem Theophrafius ,

j

& Diofcorides arborem dixerunt mguibus ferreisfcatpUut inde uulne,

rato corticefluat lacryma.Vlinius uerb contra , fiferro incidatur ,fiatimftccari , atque emorifcribit : ob idq; qui opobal-

famum cottigunt , inquit ,

uitro , lapide , offeisque culteUis ad corttcem uutnerandum utuntur

,

deinde

fuccum lana excir

,

fientesincorniculiscolligunt.Cceterumcummecumfcepiuscogitauerimd tot impofiuris

nonpoffe, non alienumfore duximus iUud in kominum

quce indies fittnt

nos cauere

memoriam reuocare , quodfi unquam opobalfamum

tumfacultatibus

uenale inueniaa

tur ( tametftinltaliaperlongascetatesnonampUusipfumuenturumputem)nonematur,nifipriusdeeoomne fiat pericu-

hm,quo clari cognofcatur omnibus tjsprctflare tum notis ,

dria comportatur.Siquidem

qua illi ab autloribus tribuuntur. ^id bctc

^ ']

Balfamifruius,fiuefemen,quodCarpobalfamumuocant ,abeo quidemlongi differt ,quodhis temporibus

exMexan-

optimum legitimumqueflauumfit oportet ,farclum,ponderofum ,guftu mordens ,

& feruens
.

inore:nonautemnigrum^leue,inane,nonacre,&nuUumfpiransodorem,quale, quod

circunfertur , deprehenditur

Quofit, ut non aliudfujpicandumfit , qudm qubd boc idemfitfemen hyperico fimile , quod etiam Diofcoridis ctuo d Tetra Talcefiince oppido deferebatur . Hoc idem tigno euenit , quod Xilobalfamum uocant officince Gnecos fecutcc . quippequod
fajfim in ijs habetur , potius myrtum ,

qudmBalfamtm refert .

Corticis non

memimt Diofcorides qttamis dixerit Viinius

libro

. .

6o
libro

And.MatthioliComm,
citatis ,

& cap.fuperius

ipfum quoque in ufu medcntium effe. Balfamum memoritz prodidit Galenus lib.vi

dcfim~

Balfami uires ex Galeno,

cxcalfacitfecundo exceJfu.Fji autem tenuiu flicium medicamentorumfacultatib.fic inquiens . Balfammn deficcat , partium , adeb ut odorattm fit , Sed liquor eius fubtiliorum etiam partmm efl,quam ipfa planta,non tamen adeb calidus >

&

utquidamexiflimanttenuitatepartiumfalfi. Torrbfrucluseiusperfimilis gcnere facultatis efl , cxtcvuin longc in fubtilitatepartium inferior

.

Tlacet eidem Galeno ( ut in libello defuppofititijs medkamentis

dli

adfcripto legitur ) ut Balfa

iniuiceflaclemyrrh&,autoleumirinum,incompofitismedicamentiscommode
coij

infcri pojfit:
.

xylobalfami uerb locoleu-

radix

Tonb quid carpobalfami uicefupponcndumfit, nullibi apitd eundem repperi

procarpobalfamobeder<c corymbus :
.

tametfi in
,

quodam incerti autlo:

ris libello

quemfeplafiarij.Quid pro quo nuncupant , pro opobalfamo oleum terebinthinum

uel laurinum,uel gummi he-

der<e ,fubijciatur ;
.

& pro xylobalfamo heder&ipfius lignum

tantam

ille

bederct

tribuit autloritatem

Sed aliaefl opinio noflramam ipfe libentius pro opobalfamo oleum myriflice nucis , uel ftyracinum

fuppofuerim , quam terebinthinum , uel laurinum ; pro xylobalfimo agallochum ; &pro carpobalfamo uulgares cubcbas. Quod autem Carpobalfami locum cubebx reffifupplcre pojfint , plcrique rei medic& flndiofi id mecum fentiunt . Sed ad-

dam praterea , qubdfi e& mandantur , dentibusve conficiantur , mordent guftum ,feruentes in ore percipmntur,& aromaFuchfij opinio

isnpro ata,

Hinc igiturfit ut in hoc fis nmmod i(Um ufipiunt quas nimirum quatitates Batfamifrutlui incffe Diofcorides teflatur. ^ f Uch{io,uiro alioqui docliffimo plane diffemiamus nanque is in libro , quem de compofltione mcdicamentorum nupcr
.

auffum

edidit

Carpobalfami loco

leucoij

radicemfupponendam

cenfet

eo quidem

argumento

( ut inquit)qubd itafcriptu

Verum cum ipfe nufquam(quod eqmdcm legerim) uel uiribus proximam facere in kgitimis Galeni libris inuenerim , hum autjorem ,fi defit Carpobalfamum , fubflituere
repenrit in eo Galeni Hbro , cui titulus efl defubflitutis medicamentis .
,

leucoij

radicem , cui nuUa prorfus inefl qualitas , nequefacultas,qu<c Carpobalfamo refpondeat ,non

eft,

cur in hoc Fucbsij

probemfententiam . C<cterum afertur iam(ut audio) ex occidentalibus Indijs liquor odoratijfimus liquido ftyraci admo- 3 q dum fimilis,quem qui deferunt, appellant Balfamum,qubd notas nonnullas Batjamipr<efe ferat.Veruntamen cum tefte Stra.

bone Balfami lacryma latleo colore fit,crediderim potius nouum liquorem hunc , ueram ejfe fta5lem,uetflyracis liquorem, quam Balfami ; ob idque non ejfe penitusab re ,fi quiffiam eo Balfami loco uteretur.Quidam recentiores ckmfe OpobalfaBalfami' faftitij

mo

dcflitutosconfpicerent,iUudartificio

quodamnonfane damnando componunt. Faciendi modum

fic

habeto

egoenim

conficiendi
'

mi0

h ac ratione pluries ipfum mihi confeci.Sumito refin<e terebinthinx , abiegn<c,cuiusque libram : tburis albi , ladani,cuiusque tmc.fex : nardi Indica drac.duas : radicumphu , iridis , acori , afari , cyperi , fingul.drachmam;maflichcs , galangtc , ca

ryophyUorum

cajfite

odorattz ,

^edoark , cuiufque drach . fex : nucwm myrifljcarum unc.quatuor : macis unc.unam: agal
,

lochiunc.duas ;gummielemi unc.fex;aloeshepatic<s

myrrha , cuiufque uncunam

& femis

caftorepdrach.decem

offiuiii

cariotarum , ftyracis calamitipinguis , laferis odorati,fing.unciam : iacrym& fanguinis draconisfexunciam:fio rum iauenduU uncquatuor : olei unguentaria glandis mcfcx.Qu< ex his atterenda funt , in puluerem conterito , liqimibusque ad- 3 o nefcis y Chymiftas confulito)diligentiJfime ui commenfurati ignis oleum elicito . Trimum enira tnifceto,& uitreo organo
(fi

flarijfimatenuijfimaquecmanataqua,tenuijfimarumutiquepartium,qu&

igni

admota modoquodam admirabiliflagrat:

craffam , quod oleum Balfah&c aqua Balfami dicitur. Dcinde defluit oleum colore aureo,& fubftantia inter tenuem , mi uocant. Toftremb uerb id manat, quod Balfamum uocant , rufo colore . jlqua, quapriusfluxit-, uentriculi imbecillitate affc&os haufia mirum in modum iuuat .-fiquidem tumpituitam , tumflatum ualenter confumit . fed qubd acerrima
fit
,

&

darifane perfe nequit

nifi

uino,aut iure aliquo admifta.Liquor deinde,quifecundoftillicidiofiuxit , qucm quidam c<z-

terispr&ferunt , mirifice neruorum uulneribus , compaginum cruciatibus , conuulfisfefolutis,comitialibusquefluccmrit

Vltimum uerb oleum \mc omniafimiliter pmftat , uerum debilius . ToUent hi liquores
..
.

& ad

alia

innumcra corporis incom-

moda,qu<e

brcuitati ccnfulentesfilentioinuoluendaduximus.
3

Bd^a(*ov

fic

Grace dicitur,ut Latini etiam Balfamum:

J.rabict , BaleJcm,Bolefma

aut Belfandtalice" > Balfamo

.awmj.
aMeu&Cat.
uA<Tiiff.i.H-

aspalathvs.
:

c a

P.

XIX.
Nafciturin
Iftro,

Spalathus,alijseryfirccptron,frutexeft a rufculofus, multis fpinis horrens.

b^Meum

uvpi /.i.unguenwri ' -

M
w.

,v

j^-^Ni(yro,Syna , & Rhodiorum inlula quo ad unguentorum fpiflamenta b pigmenrarij utuntur Optimus eft grauis , detra&o cortice rubelccns , aut in purpuram uergens , denfus ,odoratus, guftaru amarus Ett&alterumeiusgenuscandidum,lignofum, (ineodore quod deterius habetur. Vim Vndedecoclumcumuinoadtetra oris ulcera colluenda concalfaciendi cum adftri&ione obtinet uenit:adnomasgenitalium,& c ibrdida ulcera infunditur fubieclum in peflo , partum extrahit.
.
.

fordidana

Aluumfiftit eius decoclum.-.&fanguinisreiedlionem potucohibet: urinKdifficukatem

inflationef-

50

rmm ulcera.

q Ue cJifcUtit ,

ASpalathus quidem ex Cretaj(hodo,uel Syria ad nos ( quodego fciam ) non aduehitur

fantalum rubrum uocatum
talo agens
,

etfi

exiflimauerint nonnuUi

Quprum errorem Serapio manifefle prodidit: quandoquidem deflannullum ( utajfolet ) ajfert Diofcoridisteflimonium,fed tantumfu<egentis nititur aucloritatibns . Quod maejfe

^tjpalathum .

ximo argumento ejt ,fantalum rubrum nihil cum jlfpalatho habcre cognationis . Memlnit tamen Serapio jljpalathifub jlrabico nomine Darfifahan , ubi lcguntur omnia , qu<e de ipfo tradidtt Diojcorides . Huic alia ualidior accedit ratio . fiquidem Moifius Cadamuflus, Columbus,& Tin^onus infuis nauigationibus ad orientales Indias aliasquc ignotas ter
ras,continuasfantalorumrefiaproceritatefyluas unanimiter
uidijfe

narrant

Qupdlonge abeftab ^ifpalatho,quifru.

tex humilis eflfuauiter odoratus > amaruknto guflu; qu in rubrofantalo non deprchenduntur,rubrum enimfantalum odo-

$s

ratum non efi . Qupdfe quandoque odoratumfentitur,id ( ut optime norunt periti myropok ) non euenit > qubd exfe

tale

fihfld

InLib.primumDiofcondis.
ftt,fed qttbd,

61
,

dum und cum albo,

.

& flauo importatur

Bjtettius
,

qux,

odoratafmt, ex

illis

fibi odorem afciuerit

qui tamen tratlu

temporis faciU euanefcit

effe

( nifallor ) mediocri cenfura non uacat , qubd pro certo ajferat , id kgitimum Ruellms arro jjpalathum,quOdl\hodium oleafirum nonnuUi uocant : quoitem quondam agattochi uice utebantur myropolia. renotatur.

Torrb

Cuius materiem

cum &infeplasijs

&apudartifices

qui precatorias (ut itadicam) coronas ad Deiparx uirgintsfa,

lutationes torno conficiunt, diltgentiffimi

fim perfcrutatus
,

ea fand nigra partim

partim uerb ex nigro, flauoque

&fubrubram ( ut [\uellius inquit ) nkfquam me uidiffe ingcnuc fateri poffum. jldde etidmnum, qubdfit (quemadmodum Hbodijnarrant) hmcplantaex olearum genere Kbodio tratlu abundd
uenofa mihi fife obtulit
.

Rjibram autcm

proueniens, qux oliuas ctiam profcrat^fed nec multisflnnis horrens, nec detraflo cortice rubefcens.
fert opinio ) jLfpalathus non

Onamobrem

( ut

me*

ent l\oditim okxftrum quamqudmfententi* noftns nonfubfcribatjlnguillarius.ltte Conftant o tinum Myropolam teftem adducit . Ego i\hodios alios, d quibus de his omnibus diligenter fum percontatus, qui plania hanc

okaftnm,non jtfpalatbum uocari

dicunt. Itaque ciim nobis ,Afpalathus defit, quitamenfacile

ex Bjjodiorum infulaaferj

ripoffet,fuppkateiuslocumuiticisfemen:ficeniminGaknifuccidaneisfcriptumreperio.

Meminit jLflalathi Galenus

ex
diffimilibus con-

A(i" ,; tniui res

'

lib.vi.fimp.medfic inquiens. jifpalatbusgufluquidemacrisfimul&adflringensefUfacultateuerb

ftat,

nempepartibus fuis acribus excalfaciens,partibus uerb alijs

aufleris fcilicet

refrigerans. Itaque utriufque ratio-

rij

nedeftccat,&proindeadputredines, &fluxioneseflutilis.hafienusGalenus. C&terum qubetiamhi noflri commentaSantala redoleant, pofteaqudm antiquiores Gr&ci eorum non rneminerunt , de his hic differere non alienum duximus.

Sa ntalvm itaque in utraque Indiafyluis denfiffmis, ingentifflmisque nafcitur. Cuius tria numerantur genera : quorum Santalorum pr&ferturpattidum,fecundum locum habetalbum, poftremum rubrum, qubd nutto commendetur odorc. priora duo fuaui- con ^eratios, & """' ter ftirant.Quapropter Mauritanorumfententtam minimi probandam putauerim, qui Santalum tertio ordine fligefacere, 80
ficcare uerb fecundo memoris, prodiderunt. I\ubrum(ut ipfl affcrunt) priuatim defluxiones prohibet
:

incandefcentibus in
,

flammationibus, podagrisque exfucco folani, autjedi, uelportulaca

utiliter illinitur.

Candidum, acpallidum

ex rofarum
au-

aquafronti impofita, capitis dolores mulcent. jLduerfantur omnia

xiliantur. Fiunt

calidisfebribus-.epota afttwtti uentriculo mirifice

ittita

cx ijs,

& aqua rofarum epithemata

qua uentriculo

eius

feruorem in ardentifimis fbribus extin -

guunt. jLd h&c (ut aufior eft ^iuicenna libro de uiribus cordis) Santalum non modb cordi cfficacifflmi Utitiam affert , fed robur nonparuum addit. Quare his immifcetur medicamentis, quxcordi , cordis palpitationi maximam opemprx-

&

&

Nomina.

fiant.

Qupd daxdKa&os

Gnecis, Latinis item jLfpalathus uocatur: jLrabibus, Darfifahau: Italis, ^ifbalatbo

tyv.
jo

C V

S.

C A

P.

XX.

Conclufa non
Jegii

Onb.

"O Ryon,[id eft,Mufcus, a quibufdam fplachnon appellatur.

ratius prsftat: nigricans improbatur.

In cedro arbore, populo alba,

,

& querc
utile.

liJyTew.0*

X3cuinuenitur.]Optimumeftcedrinum,proxirnum populneum:inquogenere candidum

odo- "4"^.^

Adftringendiuimhabet. a Decocl:uminfidentium uuluis

/

ffym',^%-

Vnguento balanino, oleisque infpiflandi gratia inferitur: thymiamatum y acoporumque compofitionibusconueniens.

ws
f
c
,

'.'mediuin di '"te.&

ingidicate.

?]j

Cjtlenus lib.vi.de fimplicium med.facultate, &poft ipfum Taulus non modb Mufcum
ticognata oritur,tradiderunt. jL qua ipfe quidem in uallis

qui cedris innafcitur ,inta- MufciarborS

uRotli '

Uum non reliquere ;fedpmterqudm qubdpopulnci, & querni meminennt-, de eo etidrnnum, qui inpicca arbore abie
<J.O

Anania montibus fupra Tridentum mufcttm admodum uillofumproprijs manibus qudmpluries decerpfi, multbfane odoratiorem, pulchrioremquc, qudm qui in populo, quercuprouenit. 7{ec rninus piceo fuauiter olet abiegnus, quo in eorundem montium fyluis,abietes innumcras adeb ujllofas , incanasq;

&

mihiuiderefepittscontigit,utprimaftatimfacie crediderim uittos frondium loco ijsin arboribus genitos

effe.

Sortitur ar-

boreus Mufcus uaria, acdiuerfa nomina: quippe

& mufcus & bryon>&flbagnos, &fllacbnon, & hypnon appellatur.

,

Meminithuius Tlinius lib.xu.cap.xxiu.ficinquiens.Spbagnos

cant.

in

Cyrenaica prouincia

maximi probatur : alijbryon uo:

Secmdum locum obtinet Cyprius, tertium Thosnicius.

uittt,

Fertur

&

in

Aegypto

nafci

quin

&

in Gailia

non dubitaue-

rim. Sunt enim hoc nomine cani arborum

quales in quercu

maximi uidemus,fed odore praftantes . Laus prhnacandiimprobantur,omncsque,quibuspalmarum,

dijflmis,atque altijfimis: fecunda rutilis:nutta nigris.Et in infulis,petrisque nati

Iatque nonfuus
:j

odor inefthaUenus Tlinius.Cteru

in

eogenere,quodin Itulia prouenit,is

ertt
.

& nobilior,& odorathr apparct,

me non parum
eo quandoque

qui in larice nafcitur:quapropter

& uiribus fortaffe praftantior

in
uittofo

KSitnirum recordor

fttiffe

obleiatum,dum nofiurno tempore quibufdam

montibus fuperflmio recumberem , ex conquifitis plantis defatiga-

tus,ubi larices innumenz erant

omni ex parte

mufco incan&.Quandoquidem pafiores , ut nos uelnti re noua,

& uolu-

ptuofa reficerent,quodam paruo ignis lumine hos uittos incendcbant,qui tantoflagrabant impetu,& crepitu , ut nobis qui-

dem uiderentur tormentorumpulueremfacilefuperare.Quippeflammcc und cum ingenti fauillaritm copiadn obfcurx nofiis
ftlentio

adaflra tottiuidebantur,reliciofui odoris obktlamento

Vndeillud exiflimauerim

qubd Galenus

cim bryon in

quercubus,&piceisinueniri tradiderit,non folurn de picea intellexeriufed etiam de co?igencribusplantis, nempc abtete,la-

rice,&pinu. Isautemlib.\i.fimp.med.citato,itadeeo fcriptum

reliquit.

Eryon,quidamucrbfplanchnon. Inuenitur

autem in quercubus ,
reperitur.

&
,

piceis

,&populis albis Vim habet adftringentem,inualidam.'2^ec enim multum eftfrigidum , fed

.

uires ex

Gal.

propinquumferme medijs;quia uidelicet

& digerendi,& emolliendi facultatis

eft particeps,

maxime quod in

cedrinis lignis
in

& A "t>ibus.

Mufcum

officin&

jLrabas fecut Vfneamuocant . Inter quos Serapio epotum uinum retulit,

quo diebus
.

5o

aliquot ufnea maduerit

altumfomnum inducere , usntriculum roborare , uomitiones compefcere ,

& aluum

fijiere

jfd

b<cMufcus(utjuicenna inquit)uftlitcrinter cordismedicamentadnferitur,qubdodorisfragrantiaanimi defcfius iuuet

Efi

6i

And. Matthioli comm. MVSCVS ARBOREVS.

Muf iwrre.
itri*

tf

& planta,cuius fuperiusin celticanardo meminimus,quamreccntiorum qnidam

.

TERRESTREM.MvscvM<i/>pW/<rrtf.
'

X<J

confidera Bs.c iongas uiiiculas ubique obiongis numerofijfimisque foliolis circu?nuefiitas, funiculi infiar habet

qum fpe adjepttm t

uo

cBoq;ulnarumlongitudme protenduntnr

compluribus utrinque adnatisramulis ,paritcr foliolis circumfeptis,utpicea

.

arborisfummitates. Totaplanta taftuficca e(l,& fubaJpera,colore ex uiridi paUefcente

Serpitbumi ,

& interjsxa mnfco

in

fcatentia;mtiturque radiabus ylurimis capillaribus exipfis uiticulisprodeuntibusut in hedera^Emittit Iunio menfe,

ra-

mufculorum fummitaU iulos corylaceis fere fimiles fubflauo colore.l^aftitur infyluis fabulofis
res.Trajlat tota planta
tifsimo

&

inuijs locis,

&pmjtr-

tim inler mufafos lapides.Hanc plantampro cclttca nardo,adhuc aliqui ufurpant MyropoU: qui uulgares jequuntur c>;-o-

ad calculofosaffi husinamft uino incoquatur,eo epoto,renum calculifranguntur, pcUunturqut cer

ct caiidos dolores

expenmento.ldem contufus,& deinde ex aqua decoUusjnflammationes,

mulcet.ob idquc hoc au-

xilmm d

multis ufurpatur ad podagram dcalore prouenientcm, In uinum pendulus impofuus breui reflituit illud. Sed quo

tiiam arboreus

mujcus odorattfiimum Mofchon mihi in memortam redegit , qui ab oriantc,

& occidmte

quibufdam pihjis

xtmnlis ioncUifus defcrtunetji DioJlmdisGakniqwAumohunc fikntioprxtcrierit ; nostamen baud quaquam dijsimulanda

In Lib.primum Diofcoridis

:**

MVSCVS TERRESTRIS.

I o landa putauimus, qu& ad banc rcm pertinerc arbitramur. Siquidem bi noftri commentarij meritb de mc conqueri potuiffent, tanta odorisfuauitate deliitutos reliquiffem\pmfertim cum omnibuspaldmfit ubique terrarum Mofchum interprefi eos
tiofa odoratnenta primam fibi

comparaffefedem.Quippe non modb collo,auribusquejujfienfus,ueflment is interpofitus, cbi-

rothecis illitus,crumenis conclufus,ore retentus,& barb<e &fupercilijs inuntlus defertur Mofcbus, qub alarum, nariumquc

Hdia,fudoris graueolentia,

& infuaues corporis hahtus occulantur

Mofchum ipfum
in orbiculos

lafciuia

obletlamenta augeantur , molliorque politix

fiat;fedetiamutodorisfuauitateDeiparamuirginemccncilient,nedicam, ut hacfucata hypocrifi lafciuiam diffimulent

(eb enim uanitatisperuentumeft)

componunt, quibus funiculo

traieblis angelicas falutatio.

nes in

cdu erutlant.Omnia deniq;,quibus mifcetur Mofdms,fua odoris iucunditate commendat Qubdfi bcz lucubrationes

cum illisgratiam inijfjent,qui mira undiq; odoramentoru fragrantia redolent. Quamobrem ut&ijfibi unguenta omniu pmftantijfima, odoratijfimaq; comparare ualeant, Mofchiprimum , deinde tierb
eoforti caruiffent,uerendum quidern erat,nc

liquoriszibettiuocati,&^Ambarideniquehiftoriam,&facultatesdefcribam.
tranfcribihfi

Moschvs

itaque(ut RgeUius cx^ietio,

Mo
f!;

h ' 0<lora

tamen ea Jietij legitimafunt,cum potius Symeonis Sethi ejfe uideantur)plura habet genera . Trafertur qui in

municipia

6a
municipio

And. Matthioli Comm.

quodam nafcitur,quod magis,quam chorafa ciuitas ad oricntem mrgit:hoc barbaro nomine Tat dicitur
eft
,

colore

fubflauo.Secundamfibifedem arrogat,qui ab India defertur,priori bonitate cedens,colorefubnigro. Eo infirmior cer.fetur

qui d Sinarum agro mittitur.M Mofchus omnis in umbilico cuiufdam animalis gignitur,quod capre<e fimile

mico ar-

matum cornu,pr&grandi

corpore.Huic cum in uenerem agitur,fnroris uehementia umbilicus intumefcit ,ftque uomicapra

gnans cogefto inibi craffiore fanguine-.quo tempore &pabulo,& potuferum animal abjiinet,hnmique crcbrb uoluitur : qua
uerfatione umbilicum lutofo,f<tculentoquefanguine turgentem exprimit.Caterum emiffafaniespoftaliquod tempusfibi

ma

gnam odoris fuauitatem adfcifcit.De Mofcho tnter jtrabasfcripfit diligenter accurateque Serapio,his uerbis.jlnhnalia ca freis non abfimHia,qu<z mofchumgignunt,in Tumbafcorum,& Sinarum agropotifisimum babenturjoca inuiccm contermi
na.Tumbafcinus Sinico longd pr<eftantior eft,qubd caprex, mofchum gignentes& nardum
,

&

alias odoratifsimas
,

plantas
3

depafcantur.Quod Sinis non euenit.nam etfi h<e quoque odoratis ucfcantur herbis;e<e tamcn odoris
tia } nardum,& c&tcras

& facultatis pr&ftansinici

Tumbafciplantas non <equant.Quinetiam in caufa

eft

demctendi ratio. quippe Tumbafcini e uomica

usrb uomicjt

folliculofaniem

nunquam eruunt,qub adulteria permifceant,& non nifi fcreno c<elo fyncerum legunt .

alabaftris recon exprimum,& exclufafank impofturas quafdam admifcent,nubiloparumque arridente cdo, inter hac dunt.Is c/eterispr<eftat,qni maiore odorisfragrantia redolet,& qui e uomica maximi matura eruitur . Sunt

utriculm

&

&

animalia,qu ab alijs mofchumferenttbus nullo difcrimine differunt.prceterquam caninis uocatis dentibus. quippe h<zc uer-

rium modoexertospalmi longitudine dentes habent,& pariter mofchurnpmftantiffimum gignunt. Mofchns pr<ecox

tetro,

& infuaui odore dijplicct.uerum uenatoresimmaturifolliculos

eum libero aere fnfpendunt, dum abaio prorfusfwtore maturuerit.Is enim acris cotlionc pcrfetla,mxram fibi conciliat odoris fuauitatem . Vermtamen pracicxcutientes,tantijper

fuus habetur,qui fuapte natura in animalis utriculofibi maturitatem comparauerit.Hunc incoU perfaxa metunt ,&ar-

boxum truncos.nanque animal cum uomicam maturam effe pnefentit,faxis

te

&

truncisfefe

magno obleblamento ajfricat,do

necfatlo uomicce cmiffario totafamei uis effundatur.Hic ceterosfani antecellit,tanquamfolis cotlione ,

&

c<elibe?iignita-

maturitatem ultimam confecutus.Hunc itaque mofchum inde ucnatores colligentes eorum animalium

utriculis afferuat,

donantur,& utuntur. Mofchus excalfacit ordinefeMofchi oJora- ^"* alias ucnattone captauerant.lsque ille mofcbus eft,qno reges ti uires. cundo,ficcat ucrb tertio.Cor frigidum,ac tremulum roborat,& omnibus ipfius affetlibus opem pr<eftat potus , atque illitns.Detcrgit tenues oculorum albugines,& humidas defluxiones exiccaucerebrum roborat,

&

& diuturnum capitis dolorem

modo . Tragacan-

mulcet,fi tamenpitmtceredundantiaproueniat.Coles ex eo cicino oleo macerato perunSus ,promptius in uenerem excita-

Confe&io i Mofcho.

tur

Fit $ Mofcho confetlio fuauis in exiguas particulas digefta,quam Itali appellant Mofchardini, hoc
binis drachmis,ftiUatiiia

tha gummi uncia,und cumfanguinis draconis lacbryma

aqua rofarum , duobus diebus macera-

tur.deinde inmortarium conijciuntur.His adduntur facchari albifsimi drachm<efex,amyli

dracbrm quinque ,mofchi ex

aqua rofarum

dijfoluti fcrupulus.Mteruntur

deinde piftillo quoufquefimul mifceantur

poftremb digeruntw in particu-

50

A'>U

MAL ZIBETTI.

las hordeigranis

haud maiores,& ficcantur in umbra.Tr<eftat ad

.

oris graueolentiam ,fi

una,aut altera portio in ore conin labellum

tineatur.

Trobantnonmtllian Mofchus legitimus fit ,hoc modo

Tondus

libra

examinatum

humore per-

Zibetci hifto-

legitimumexiftifufum immhtnnt ,tumpaulb poftiterum<equa lance ponderant . Qubd fi fuperferatur , fyncerum adulteratum putant . Huicfirnile aliud quodpiam habemus , ftd prcctcrqudm qubd mimant : fin cedat ,jpurium , mmin-modum oleat, primo ftatim occurfu odoris uehementia nares admodum fcrit . Hcc uutgart firmon- uocamus

&

&

na,&

facul.

Be f

To,

unguentarijs

maximi expetitum ad ea odoramenta componenda ,

qu<e proprii mifiuras appellant.Cigni-

tur

In Lib

primum Diofcoridis
,

6j
non
abftmilis..

tur id in exteriori teflkulorum utriculo cuiufdam animalis,fcli, qui tteteribus fidiftciorum ruinis obsrrat

Catos h&c animalia uocant, quosfepius Venetijs ttidi ex Syria ddatos. Efi autem zibettum tanquamfudor inter buiufce ani
tnalis tefliculos concrefcens, caltd&,bumid&quefacultatis.ld

cauermla umbilici imppfittm ttidu& flrangttlitiontbits miriin coittt afferant folatittm:

ficiprodefl: proinde nec

mirum cfl ,fi eo uiri peni circumlito magnum mulieribtts

bubulo antiquo,aloe,aqua rofarum, cariophyllis,

^idtdteratur

Zibettum ab
hendititr.

impofloribitsfelle

& Mofcho,fcdfrattsgufiatufacil depreAmhiti

hiftoTorrb ex quo am b a r v aliud odoramenti genus gignatur, quod nos uuigb uocamus jtmbracancuaru uarii opi "* """^ nantur. jtlij nanque tradunt ipfum in maris alueo nonfecus, atqtte in terrafungos oriri , ac deindefeuientibus procellis , in litus expui. 7s(pnnulli uerb referunt pifcem ^t^elum nomme jtmbarum hoc auidifsim profequi, cuius frofundo elici,

&

efu necemftbi (latim confcifcere.

Quod citmfciant
c

pifcatores huius rei peritipifcem hunc mortuum

* coniedtis uncts &ftmibus extrabunt:

ftfyinam inttemtur,id maxime

& jtmbarumfciffo animalis uentre cruunt. Quod uerb(ut perhibent ) proxim doralio.Quidam pr&terea infontibus quibufdam ^mbarum natarefcribunt,
qtti

undisque ftuUuantem

pr<e ertur

bi-

tuminis modoiUttd erutiant. Hmus fententia recentioribus Gracis inuenio

uerbis. J.mpar, quod

Symeonem

Sethi

qui jtmbarum defcribit his

jtmbar appeUatur in diuerfis locisfcaturit. Sunt enim eius fontes ut bituminis , fulphuns, rerumfimiiium: Tria jtmbarifaciunt gencra.Tmfertur colore fuluitm Sdachito Indi<e petitum. Mmdfubalbidum,quod Ambari geneaeteris uiribus imbecillius. Excalfacit ^imbarum , &ftc- ta & uire *i Sinchriofelicis jlrabia oppido aduehitur.Tertium atrum,

&

&

&

caUtcrebrum,& cor olfatlu roborat. Senibus,& natura frigidis opem mirific prxftat. Quare ijfdempotius , quam iuuenibuschimtbec& jtmbaro imbutteconcedi deberent. Vino infufum temulentos efficit. dtterum ex anteditlis qu<z fit Amba
ri hifloria ut uerior accipienda,mn

equidem aufim decernercquod

nihil

adhuc

ccrti

atque explorati habeam . TJeque etiam

FucIlfi
'

libetfubfcriberefen tentis. Fuchsi^quanuis uiri eruditiffimhqui in libro de componendis medicamentis,quem ultimo loco au-

P mio-

ao

6tum tdidit,Jlmbarum
betfententiam.

noflri ufus faQitium effe cenfet

atquelegitimum jtmbaram,dt quo fcripferunt Mauritani,quod'q;

ipfefuccimgeneriadfcribit,deftderari.Siquidem nonuideo,quibus rationibus,udatttlorum teflimonijs banc

fuam compro-

Mufcus arboreus favovj m^yyyov Gr&cis appeUatur: Mufcus,Latinis: Axnccb , attt Vfnec , jtrabibus: Mofco,ltalis:MoofZjGermams:BoemisMech. Jlt Mofcbus odoratus poo-yof Gittcis recentioribus nominatur : Mnfcbus,
Latinis:Mifcb,feu Mefcb,Jtrabibus:Mufchio,Italis.

moi_-

Byfem,Tij-~mo, Boemis.J.mbarum autem uocanultali Umbra: Ger

mani^imbar:Boemi. Ambor:Hi[}ani tAmbar.

t

aVaa.*".

AGALLOCHVM.
ligruiff! eft,

CAP. XXI.

aiuieg.c^

&
quod ex India, atque Arabia deportatur,thuia? ligno (Tmile, maculatum, AGallochum odoratum,guftu adftringens cum quadam amaritudinc: 3 cute uerius quam corrice ueftitur , alihalicus gratia: b fudores

frrag. fed

1
fils **

quantulumuerficolore. Manditur,autdecoooscolluitur,commendandi {L^Ia.W arcettoto corpori infparfum: pro thuread fuffimenta fubftituitur. Radix epota drachmos unius ponde- *-<>* eV// r ? u Ti~ re,humidaftomachiuitia,& imbecillitatem,feruoremque mulcenlilateris^iocinerisue dolor>excruf'\ bibere prodeft. tormina infeftant, ex aqua dyferiteriaj>aut g, ? ciat,fi cotUot-

^
fi

pori.

AGaUochttm a Gr<tcis,<& Latinis recentioribus,ficuti ab J.phris,Lignum aloes appellatur.Optimum a Lufjtanis Cale

cut India emporio
rtttur.fequidem igni accenfumfuauifftmum, acperiucundumfptrat odorem. T^ec ob
fciytJiim, id cflpunffis

ad nos conuehitur. Etft ettam Venetias hac &tate ex Mexandria Jegypti prxflanti/Jimum affeidputandumhoc iUegitimttm effe quod
,

C a

JeMcle. '

maculatum non ftt: quoniam Oribaftus non

legit

eV/tysW,

fed eV/

jV ** eV Sa, id

efl.

Efl igitur odo

4 ratum &c. Quemadmodum nec id etiamlegttSerapio,qui nec puntlorum,nec macularum mtminif.ficuti nec Taulus. &eterum non dm efl, qubd legitimum importaricapif. nam licet antea, quibitfdam non deeffet Agailocbum uerum ; nihdominus,

qubd rariffimum effet, offtcin&feri omnes tius loco, ut (itperius diximus, oleaflrum B^hodium fuppeditabant: qttemfal-

sdexi(limauitl{uelliusafpakthumeffe. T^afcitur ^lgollochum (ut Lufitaniper meridiem in orientem nauigantes teflantur)ininfula Taprobana,alijsque confinibus locis^ cuius integros truncos in Lufttaniam
lere, qui non
tfl: nam
licuit.
,

& Hilpaniam ijdem fecum attuAgilloc.

l

modb incenfifed manuum tantum attritufuauiteriut aiuni)

redolent

Torrb ubiquepretiofum Jgaliocbum

&b-

&

in locis, ubi nafcitur,plurimipenditur.Verum

jLgallochum,quod tantopere prxftet , haclenus mibi uidere non

'*

Sunt, quifomniantes dixerint,Agallochi arborem uidiffe neminem, ciim terreflri tantumparadifo proueniat: illud-

queferrifabtdanturfluminibus,qtt(utfacrateflanturmonumcnta)exeomanant.MquiprocompertolubeturfHtpau-

? 1 "''

50 fum ducuntur aliorumfiuminum curju, qui in eum conftuunt. Quippe cum fluuif transluant loca ,
.

Gangem Indite amphfiimumfiuuium quamplurimafecum .Agallochifragmina uebere,qu<e tamen in ipubt Agadochum proueramenta rapiunt und cum aliis uarifgeneris lignis , nit, aquarum inundationibus turgentes, huius truncos,fragmina, ac
cis innuit Serapio)

&

in

Gangem transferunt: quemadmodum in noflris etiam ftuminibusfepe

acfinpius uifitur. Cuitts rei indicium affert iliud ,

ftetur. Quamobrem

qmdVenetVjSuenditttr ,utpote quodlongo aquarum difcurfu omni ex parte laceratum , exefum , commiimtumqtte fpemirum non efl ,fi dum manibus tratlatur , id odoris nonpr^fiet , quo illudfragrare pradicant ex natalifolo in Lufitaniam

adueclum. Eius plura mmcrantur genera,fi Serapionifides efi adhibenda, qui exjtbohanifa

Ara
hj _

neuig uocata, qm qui bo ita tranfcribit.Dicunt UgaUochum in jlrabia nunquam oriri;tametfi qwdam tbi crefcat planta quanuis bocgtnere differat(plura enim Indis jlgal iantemsjlgaUochum refert. Verumpraflantiffimum India mittit: AgaIloch;

&

60

lochifuntgenera)idtamenquoduiribuscterapr<eceUitperexceUentiamlndum peculiariter uocant ,quemadmodum ni- ttoru ,ex Sc~ p.& S/m. gra myrobalana , qubd cczteris pr<zflent , Inda pariter appellant . Indum in quadam Indti infula inuenitur , qu<e Fimua nigrum , quod uarium oftendat colorem ,fuccipltnum, ponderofum,duritie compatlum,crafnominatur. Seletlifiimum
efl

Cum , non albicdns ,

& quod accenfum tgerrimefiagret

Secundx bonitatisefl

MondunHm d Mondd

Indi<e

urbe denomi-

natum.

66
mitim
.

And. Matthioli
Seifico bonitate cedens
:

Comm.
tfl ,

TertinmeflSetficum,quodnonohfcur<e bonitatis pr&fumilur,qubdfna fneflanti tti > ac graucdineinaquaconie-

n,um,noninnatet,fidflatimftibfidat.porrbexhocgenereidmagispr<ej\at,quod crajfum

& plurimo humore pr*

,

gnans . Toflremam Jedem habet Mcumericum

itinere triduano
.

tametfi Mcumeri non longius d Seifi diflet

,

quam
,

Traflat in Mcumerici genere nigrum nulla albedinc uarium ,graue

ignium flammis diu

Fcrunt pr&terea

refiflens
,

ue-

rmtamen uiribus Seifico iafirmius efl. Item exaucloritate Cbealfetebeni idem

itafcribtt.

quod incoU

lAgallochumflatim ab arbore diffeclum integro anno fepeliunt , ut ita terra obrutum marcefcat cortex, lignumque tantiim

purum remaneat, adeb ut i ligno nihil erodatur

Ferunt infuper

illis

in

regionibus collabcntes

ex^gaUochi arboribus ra-

mos, raptos dfluminum inundationibus per circunflantes regiones deferri.bcec Serapio. Cuifubjcribit i reccntioribus Gr<z~ cis Symeon Sethi,caufim etiam reddens , cur annua fepultura diffetlum J.gallochum recondatur , citm inquit . Tslon alids
odoratiusfuturum exiflimant,nifi prius marcorem aliquem

& teredinemfenferiuproinde harum regionum

,

incolts.

diffiblum

I&

fub terra condunt ,fuoque tempore eximunt,& nvgotiatoribus uendunt.Vjcolaus Myrepficus fkpius

in fuis

componendis

medicamentis Mgallochi crudi meminit, ubi Fuchfius prima de antidotisfetlwne,fic adnotauit. S&pejLgaUochi crudi men-

t uchfij

fenten-

tioncmfacit Vicolaus , ideoque hocioco

qu<e noflra de illofitfententia

exponcmus . Ter cruditm itaque lignum

concidunt
,

intelligo,

" l.?

^ nonputruit :

nam ( utteflis efl Symeon Setbi)eius regwnis , in qua prouenit , incoU idipfum

&fub

terra

multopuluere obt uunt,& pofi aliquod temporis fpatium , quantumfcilicetfufficere uidetur , lignipartes educunt,& mercatcribus uendunt . crudum itaque erit , quod terra non obruttur,fedflatim ab arbore excifum ad ufum rapitur.b<c Fuchsijfintentia.
-

quo tamen nospacefua diffentimus . namfi in componendis medicamentis pneflantiora fimplicia femper
iliud prceflantius ,
,

expofcimus ,fitque J.gaUochum

r\tfi.pultum i

odoratiusque ( ut etiam Symeon

ipfa

ille

refcri)

quod terra,uelpuluerefue-

non uideo ,cur potius infepultum

& [iatim ab

arbore excifitm (id enim ob locorum diflantiam recens

:

haberc nequimus)crudum uocauerit Tsjicolaus , pr<eflantiusque exiflimauerit. Tuluere enim uel terra conditum coqui non
potefl,quod nuUus ibifit ignis , neque calor,fed potius recrementitia humtditate exui
>

qaxfortajfe odorem eius obtundit.

Verjim crediderimpotius ,per crudum AgaUochum

tajfis odoratiffima

Isjfcolao illud

defignan

quod nonfuertt antea elixum: qubdindefor-

Liuacra cx Jgallochi decotlofibi conficiant lndi,abaque odoramenta in regales pneparent ufus,ut etiam

cum rhabarbaro fieri narrant . Velforte per crudum iUud inteUigh 7{Jcolaus,quod impetu fluminum,longoque eorum duc~luperregionesnondefirtur.Inbisnanquecalorificisregionibusaqn<edJblibusnon vbjcuri calefatl<e non modoilludom*

nicxpartediluunt,fedetiamelixant. Illud pmterea addidenm,qubd citm non modb crudum,fed etiam bonum addideAgalleclii f*
rit Tsjjcolaus
,

nuUum aliud

expetere uidetur

qudm quod fipultum

.

pr<efiantiffimum euajirit
:

Cceteriim

JgaUochi om-

cukas.

negemts excalfacit ,

& exiccat ordinefecundo

,

Facit,ut jluicennafinbit , ad cordis afftfius

ob idque inter ea mtdica-

menta
ttbi

qu<e cordipr<efidio funl

centauriumfupplet pro jLgallocho. Lignum,quod Gr<sci ctyd^hoxov , Latinifimiliter

:

AgaUochum recenfuit . Huius non reperio meminifle Galenum alibi,qudm infuccidaneist AgaUochum dicunt .Veritm recen
Maimtanis,H.oad,Agabian,J.galugin ) aut*Agalugen:
Hijpanis,Lin aloe
Ita,-

^-%

Noraina.

tioribus Gr<ecis^K*h<m nominatur,ut officmis Liguurn aloes

lis i

JgaUocho i t& Legno aloe : Gcrmanis,Moes holt^fiu Kreu^holt^:

N*/><*pSoi'.

NARCAPHTHVM.
a

C A

XXII.

jMeum&
Cac. rrvKciiMVV
i.Mori.

NtArcaphthumexIndiadefeftur,corticofum,(i[nile

rycomori libro.-quod iucundi odorisgratia

compofitis.Conftri&ionibus uuluoefuffituprodeft. J fuffitur.Mifceturthymiamatis

Narcaphchi
confideiitio.

Tjlm

brcuiterjamqtteparce de 1<[arcaphthofcripfit Dio]corides,ut nimirum mihi perdifficile fit explicare

quidnam

hac <etate ad nos ex India afferatur , quod legitimum T^arcaphtbum referat. Eoque magis qubd mhil de hoc ( quod

40

equidemfiiam ) fheopbraflus,& Tliniusfuis monumentis pofieritatis memoria prodiderunt.Mtamen non defunt indicia t qu<epr<efiferant(fimodbadnosdeferatur)idomninoeffcTslarcapbthum,quoduulgbofficin<e uocant Tigname . nam tiTigname.

gname non aliud integrat,qudm thymiama apud Gr<ecos,quod apud Latinos fuffimentum fignificat . Troinde cum httius nouum ex ufufibi ttendicaucrit nomen , quod efl thymiama.Id quod cor<ili Jitffimentis frequentijjimus fit ufus,ntl mirum fi
rumpentes pofttn tignamepro tbymiamate dixere
etiam alijs fuffimentis inferitur
qttte
.
.

h<ec(ut Diofcorides tnquit)iucundi odoris gratia per fe fuffitur,

ac

Qupd in Tignamefacile probatur .quippe id tantum ufu ucnit in compofitis odoramentis,

adfuffiendttmp.trantur,ita ut pr<ettrqudm qubdperfeid muneris pr<eflet%

ram quoque

fiant fuffimentorum

compofi-

tiones, qu<e ipfum

nm rectpiant

Quare admirari finamus ,fi reliclo proprio fu<e arboris nomine,fibi afcititiam nomencia.

turam exfuffimentis ufurpauerit

tumat.
Nspxrtjfioi'

Serapio Ts{arcaphthum Lafahaten uocat:& iUud odorati calami uice fupponi pojfe ati-

Gmce,ficut%arcaphthum Latini appeUatur:Mabici,1<labacb,fiue Lajdhatemltalki ,^AgaUochoy

.

atque etiam Tignamc,uelutt feplfiarum uulgb

50

Kdyn.uiji.iit.

C A N C A M V
.

M.

C A
,

P.

XXIII.
quam ad fufH:

CAncamum Arabici ligni Iacryma eft,myrrhje quodammodo fimilis

uirofi guftus,

menta ufurpant Vefteseo,additis ftyrace s &myrrha,fufnuntur. Vim proditur obtinereextenuandiobelos,fi ternumobolorum pondereexaqua,autmulfo aceto plufculos dies ebibatur licnofis datur,comitialibus,& fufpirioiis:menfes cum aqua mulfa pellit.-oculorum cicatrices confeftim emedat uino madefa<5tum medetur eorundem hebetudinib us.aduerfus gingiuas humore pra?gnantes,do loresque dentium 3 non aliud etficacius
:

Cancamm

In Lib.primum Diofcoridis
fiim
acpelluccns
incognit

&j

CJncamum^quodnotisomnibusDiofcoridishifloriamreferat (utrcccntiorumferc omniummedicA materkfludio-i Cancami conforumfert opinio ) nec ex Mabia , nec alitmde ad nos aduehitur.Quidam tamen pro Cancamo gumrni quoddam ru- fidatio.
oflendunt , quodfurculos arboris undique circumtieftit , myrrhct quaddntenusfimile . Veruntaquod nuUa(ut Diofcorides inquitfm eo manfofaporis uirofitas deprehendatur , alij idpotius mentiri , qudrn ejfc legiti-.. mum Cancamumuolunt.Expetiturbocgummigenushoc tempore maxime infetloribus adinficiendafericaflamma,
,

nten

idque

uulgarifermone quidam

in Italia appellant

Lacca , quidam dimintite Lacchetta.Cuius duo habentur genera

:

qu& tantum

(ut opinor)bonitate dtfferunt. Tmflantius uulgdappellant Laccafumetri

mentisfortaffe d locis

qubduerb deterius efl,Lacca comberti , cogno-.

Arabum,d quibus deferuntur ,acceptis.Trimumfurculisperpetub obuolutum uifitur: alterumabfque furculis inglebas concretum myrrh<e modb , quodetiam uiliori pretio uendunt Hinc itaquefatlum efl,ut crediderint
.

quod arbo- ^ mK * risfitgummi, uei lacryma myrrham quaddntenus referens:qubdque etiam eius meminerit Serapio poflqudm de Diofcori, dis Tauli Cancamo egihhis uerbts . (ut inquit ifac amran)res qu&dam efl rubea , qu<z tenuibus lignorum
.

illi

Saapionis autioritatefretijmc legitimum efje Cancamum,nempe qubd is

Cancamum Laccam appellet ,

&

* ArabS

&

Iacca

furculis inh<eret ^faporcnoningrato .Coquitur h<ec,&inficiunturinde panni rubeocolore

appellant

Qupd ucrb pofl infeciuramfubfidet ,

& infctloribus remanet

.

quam

infetluram cbermes

menia defertur txiccans ,

iclericos iuuat ,

& excalfaciens ordine fecundo

.

pariter Laccam uocant. Oeterum Lacca ex jir-

Vcntriculum ,

& aquas

& iecur roborat

:

corumque infartlus expcdit,

pellit

Eluitur ad medicamenta hac ratione.T\amuli, qui hocfcatent

gummi , diligenter frangun-

iwr , acfubinde aqua pcrfunduntur , in qtta odoratus iimcus ariflolochiaque inferbuerint

deinde piflillo agitantur: citrn au-

demumftccetur in umbra

temabagitationerefederint, aqualcuitcrabucitur.quodfium tantum lotione nonpelluceat , fecundb item repurgetur, recondatur in uafe uitrco.h&c Serapio . Quibus paldm efl,gummi , quod infetloribus uul,

&
:

40

gb Lacca dicitur , Laccam ejje Jrabum,& d Gr<ecorum Cancamo

bic<e

differre

quod Diofcoridi Cancamum lacrymafit J.ra,

arboriS) uirofi guflus

Serapioni uerb res qtmdam rubea,ex jLrmtniajion ex Jrabia aUa ta

.

tenuibus lignorumfur-

culis inhxrens ,fapore

non ingrato

Item Dtojcoridi Cancamum obefos extenuat , lienofos iuuat

fujjjiriofis,

busprodefl , menfespeUit,oculorumcicatrices delet ,

tollit.

& hebetudinem curat,tumentes gingiuas cohibet,& dentium dolores Serapioniautemtantumobftrut~iionesaperit,uifcera imbecilk roborat ,iecoris dolores mulcet & regiummor,

&

comitiali-

bum,& hydropem fanat.qu<e omnia medicamentorum diuerfitatempra feferunt.

ritiores medici,nos

Quofit, ut non ab re exiftimauerint pe-

omnino Diofcoridis Cancamo ejfe deftitutos. Veruntamen non defunt rationes,necprobatifiimornm au- <*ratm;ra & a* q d dS tlorum teftimonia , quibus etiamprobari poffit,Gr<ecorum Cancamum,& jLrabum Laccam idcm ejfe.7s(am etfi b<ec qu<s g , "t
.'

aUatafunt,omniexparteuerauideanlur;fiquistamenDiofcoridiscodicemhoccapite fcateremendis animaduerterit ,

&
i

rem omnem accuratius,diligentiusque perpenderit,certiorfortaffe fiet,nos Cancamo non omnino deflituLEgo enim cum Tau

50

lum,qui in omnifimplicium cenfu omma ex Diofcoride tranfcripfit,accuratiusperlegeremJnueniJfcmque illi

Cancamum la-.
tfi fu(hiciot

crymam tffc J.rabica arboris,myrrhs, fimilcm,odore grato,& qubd nuUius utrofi guflus meminerit ,

illico

orta

qubd eaparticulaSiofcoridiiUcgitimldtceJferit.JuxitdcindefujhicionemhancSerapio.-quippe qukapite dt Lacca de Can

camo agens,dum(ut affolet)ex Diofcoride tranfcribit,nufquambuiusparticuU metionemfecerit. qubdfortaffe Diofcortdis

codex } d quo tranfcripfit,hac mendafacileuacarit.Sed illud adhuc magis reitafebabere mibiperfuafit,^ primlt legaturin
Qiofcoride ,

Cancamum uirofi ejfeguflus , quodfwtoris,nonfuaueolenti# indicium efl : mox cumflyrace,& myrrba ad fufejfe

ficndas uefles expeti ,ut grato commendentur odore.qus utinterfe maxime' repugnant,ita etiam deprauata letlionis pr&-

bentfujpictonem. His ttaqutratiombus,& auBoritattbus non ab readdutlus

uideor,ut quafi crediderim Diofcoridis

codicem hoc in loco uitialumfuiJfe.VndepoJleafaclumfit,ut eius Cancamum ab Jrabico diuerfumfefe oflenderit. "Neque fani huic opinioni illud obflare uidetur , qubdplurm in morbis curandis Cancamo afitgnauerit Diofcorides , qudm Serapio.

40

fiquidemnuUidubiumefl,quineamedicamenta,qu obefos extenuant ,

uentriculum

lienofos iuuant ,

& ietur roborare

eorumque infarBus expedire,& cutemfubeuntesaquas i

& menfes cient poffint pariter & fellefujfufosfanare H&c au, .

Laccx

fa<3iti*

temfilentioinuoluenda nonduximus ,nonutnoflra bac probetur,uel improbetur opinio ,fed ut

tUi pateat aditus.

alijs ueritatis inuefli^an-

eneM "

Sunt etiamfaiiti<e Lacc&plura genera

conficitur

qu&ex diuerfaruminfetlionum fedimento

.

pitloribus tantum

farantur.Mia nanqtte

expimpinelU bacca,quam uulgb uocant Cremefe,& Cremefino.-ex infetlorio cocco alia:

aliaexnatiuaScrapionislacca: alia denique exligno ,quod brafiliumuocant ,omnium deterrima

quarum nulkadme
,

dicamentaadmittitur. l<[ontamendefunt,quicredant,chcrmefinuminfetloribusuocatumcffearboris gummi.-imbtllud

<

idem , quod Serapio^autlore ifac, rem rubeam (utpaulb ante diximus)effeait, quxtenuibuslignorum furculis inh&reat, qubd eainficiantur panni rubeo colore,quem cbermes appellmt . quandoquidem huius fententia reperiofuiJfeFuch-

ni *

&

impro'ba w!

fium. Sed meo iudicio non exatlt rem exploraffe^ uidetur . quippe chermefinum,quo pumceo, &purpureo colorefirkafla-

v*o miwt inficiuntur ,

efl(ut Itali

optimi norunt ) pilula , uel bacca exigua pimpinella radicibus in orientalibus regionibus ad.

nafcens , non autem gurnmi , uel rofcidum,uelaliudperfe manans,ab co perqudm longd diuerfitm

Siquidem boc

nil altud
ijs

cfl,qudm natiua Scrapionis lacca , quampropni- Itali uocant uulgb lacca

ficiendisfericis,qu<euilioriueneuntpretio.
T>{ec obflat
,

& laccbetta, infetloribus tantitm expetita

,

in-

qubd dixerit Serapio

quem

hic fecutus

cfl

Fucbfius ,buiujce

iaccd infetiuram uocari chermes.-qutppe proprio capite de cbermes,nilfane aliud per cbermes intelligit,qudm coccum infefforium Diofcoridis.quofit, ut exiflimauerim in eo capite de lacca omnino fubeffe mendam,uel autloris, uei interpretis:& Pharmacopola *>
forte mclior Imc
ejfet letiio
.

Coquitur h<ec,&inficiuntur inde panni ruheo colore , adeb ut coccinei uideantur : uel adcb

M
di~

n,m

crtor"

ijs fimiles fmt,quoritminfctluris inijcitur

cbermes. ^berrant prtetcreapbarmacopolarum qudmplurimi Dialaccaman-

^.
Monachoruta
lapfus.

tidotum componentes
catas immifceant
.

qubd lcgitimx <Armeniac& lacc&loco,quam Mabesprodidere,faclitias ,&pitloribus tantum

,

Sed caueant

qu<efo, ne

bunc errorem

cjorrigentes in

alterum nonminus detejlandum incidantdd nan-

queijsfacilecontinget,fi Monacbis 3 quiin Mefuemfcripferunt

rere

,morem gerent.Hienim iamrei medic<e profcjfores affeon dubitamnt 3 immifcendam ejfcloco cancami,feulacc in magnam dialacca antidotum eam jLphrica arboris la-

crymanit

: , :

68
ij

And.Matthioli Comm.
,

crymam , quamfeplafis. fanguinem draconis appellant qu<eque Diofcoridis cinnabaris ab omnibus tffe cenfetur . Sed certe magis haUucinantur , qudm ut refelli debeant , qubdea lacryma in compluribus facultatibus cancamo aduerfetur Quippe jlrabicum Cancamum , quod potijjime antidotus illa expofcit , tanquam d Mauritanis inuentum ,pr&terquam
qubd uentriculum , <& iecur roborat ; adeb eorum infarclus ,
cute laborantes iuuet
rides ,
.

& obfirutliones expedit

uis

ut itlericos quidem
,

& aqua inter-

Contrd uerb draconis lacryma propria

ui efficaciter adflringit

ita

utfcriptum reliquerit Diofco-

eam lacrymam ijfdem poilere uiribus , quibus bematites lapis : cuius tamen
,

efl,ut menfium profluuiafiflat , non

autem ut eliciat , CancamimodOyprxfertim ubiuaforum infarcluremorentur . ob idque maxime expetitur adfanguinis

emanationes

ad uulnera cobibenda,& offiumfraBurasferruminandas.Sedmonachos mijfosfaciamus:

in

&

feplafiarios

ad-

moneamus , utfi nofiro confilio uti uelint , non aliud pro lacca

eam antidotum imponant

.

quam laccam ipfam

.

Serapto-

nis.qutenatiuaexjirmeniaadfericorimuelleruminfeclumcopiofijsimaadnosdefertur

fiquidem de hac intellexerunt

Mauritanuquosfecutus Tslkolaus Myrepficus infua Dialacca confeclione laccam infeclorum immifcuit

Gracislatini item

Qupd

Aa.ymn<i

Cancamum mcanuArabes,Sach,fme lach:ltali,Cancamo:uulgus officinarum,Lacca

C Y
:

I.

c a

p.

xxuir.

CYphiodoratifuffimenticompofitioeft,dicatadijs:qua abunde Aegyptij facerdotes utuntur. In antidota mifceri folet fufpiriofis datur in potu . Permulta? componendi rationes,quarum una hsc eft Sumito cyperi dimidium fextarium , cum pari baccarum iuniperi adultas modo:uuapafTa pin iunci odoratoguis , exemptis uinaceis , minas duodecim:refinse purgata? minas quinque calami , rum,& afpalathi , fingulorum minam myrrha: duodecim uini ueteris fextarios nouem , cum duabus 2o myrrha fubigito caetera tufa mellis minis . Vuam paflam,detrac3:is uinaceis , tufam cum uino , &cribrataadijcito:dieuno humoremcombiberefinito.deinmelcoquito , dum fibi glutinis adfci.
:

&

&

fcatcraffitudinem.-eliquatam refinam accurate permifceto cum reliquis diligentercontritis,

& infi-

dileuasrecondito.
QfpJii caput
aAfcititinm.

"X Tqh omnes fant} Diofcoridis codices , pr&fertimque uetufliores hoc Cyphi caput recipiunt . Quo fit,ut crediderim cum
-L

plerifque rei medics, peritis

id iUegitimd

huc acceffiffe . fiquidem non rationi confentaneum

ejfe

uidetur, Diofcoridem

hic dejimplicium materiafcribentem , compofita medicamenta

tam

inconfulte,ac pr&ter

rem fimplicibus inferuijfe: prtefer.

Nomina.

tim cum id nuUifuperiorum commode adneclipojfit >

cisyitaetiam Latinis,<& ltalis,Cypbi appeUatur.

quemadmodum eft de multis alijs

compofitionibus

Vt kv9<>i

Crte-

3o

KpOKOt

CR O C V
in

M.
,

C A
coloris
,

P.

XXV.

a Meum ts iMMS.L in
circuitu.

optimum medendi Coryceum, recens & boni M CRocum capreolo,oblongum, omnibus conftans non
ufu
a

fuis partibus

fragile,

paulum candidi gerens in plenum , a quo detra&um

eftnihil,quod
o'ao-

b Ruel.

jiMpof-Cat.dL'-

ris

pwnt
p.lhr%>

addir.

madefadtum manus inficit , nec fitum redolet,aut cariem fentit,fubacre:fin huius genenon eft , aut uetus,aut humore perfufum creditur Secundus locus datur Coryceo , e tra&u Lyciai contermino. Tertius Lycio , e monte Olympo.Dein ex Aegibus Aetolise. Cyrenaicum & Centuri.

fedmeum

ito-

c Notj habet

pinuminterSicilicaomniauiribusinfirmiuseft. Omniumnaturaoleracea. Italitamen obfuccicopiam,& coloris uenuftatem,tingendis mortarijsdicauerunt: quibusdecaufismagnouenditur. Vtilifiimum in medicina quod ante defcripfimus . Adulteratur immifto crocomagmate tufo, c atque etiam
fapse fublitu contrita,quo pondus adijciatur , fimul argenti fpuma,aut plumbagine . Sed maleficium declaratinfidenspuluis,pra?fertimfidefrutuminodorandofubolet. Theffalus ipfum tantumodoratum effe uoluit. Alij exitiofum,tribus drachmis ex aqua potis . Proculdubio uim coquendi,emollien di,atque fubftringendi habet urinam cit:elegantem colorem praeftat qui ex paffb biberint, crapulam
: :

40

Orib.

fNouoadiij
Orib.

non fenticnt oculorum fluxiones illitum cum humano laCte cohibet additur in potiones, qua interaneorum caufa temperantunad uuluaj etiam,fedisque cataplafmata , utiliter inditur uenerem ftimulat uergentes ad ignem facrum inflammationes mulcet auricularijs colle&ionibus utile . Quo faciliusconteratur,incalidofi&ilitfoleficcarioportet , celeriterque uerfari. Vrinam mouet radix ex
:

paflopota.
Kpox.o'yi&yim.

50

CROCOMAGMA.

CAP,

XXVI.

in formas digeftis. Optimum eft odo ratum,modice myrrham olens,graue, nigrum, ligniexpers , taue, fubamarum , quod madefadumcroci colorem reddit , guftatumque uehementer dentes ac linguam inficit , multis durans annis quale eft quod a Syria defertur . Habet fuas uires ad delenda,qua? caliginem oculis obuerfanr.-urinam cit,calfacit,concoquit,& emollit: Vires croci proportione quadantenus repreefentat quandoquidem plurimam croci partem fibi Crocomagma uendicat.
:

CRocomagma fitexpreflis unguenti crocini odoramentis,&

Crocum

InLib.primum Diofcoridis CROGVM FLORENS.

69

CRocum quidem ubique ierrarum cognofcitur.

io
rotundis , tragopogoni
pofl tequinoSium

Tlanta

efl

comofisfolijs longis,angnflis,capillaceis pUnis

,

tamen non Croci confideratio

modo , fed anguftioribus

& numsrofioribus
,

humi accubantibus ,

denfis,ac moUibus. Floret

iu -

jlutumni antsaquamfolia proueniant ,floribus Colchico Ephemero fimdibus , purpureis , ac afyeffu

,

cundis.

Emediombraprodeuntflaminaincraffiufculumcacumendefintntia,quibuscumex eadem fere origine

qui in colchicifiorehabentur.Floret
.

qui-

dam exeunt procejfus exigua lingusfiguraaurei coloris,ijs fimilibus

nuo feri menfe. jtfloribus prodeuntfubinde folia , qua tota hyeme
fus deperduntur uere,&
fisquefubflauefcentibus,Gladioli

Crocum conti-

uirefcunt,fp~retis algoribus

jlrefcunt h<ec, ac pror-

nunquamper teflatem apparent.Rgdicem habet Crocum bulbofam,pluribus conteBam tunicis, ip-

horreis &feruntur:deinde appetente autumno,in tenuifolo-,nam

modo . Eruuntur Bulbi quarto anno , uerno tantum tempore feruanturque <eflate tota %n flercora oderc,& folidam humum . Crocum in ltalia,&

&

prafertimin Hetruria,Mauntanorum modo uulgbuocatur Zaffarano:quanquamnon defuntrura in agro noflro Senenfi

qu& corrupto d Croco uocabulo ipfum appellant Gruogo.Ctzterum crocum Coryceum,& Lycium

in

olympo monte decermr.dicat

ptum ( quodfckmjad nos non

aduehitur.

Quapropter quod ab jiquila Fefiinorum urbe affextuv , frimitm fibi locum

And.Matthioli

Comm.

CROCVM NON FLORENS.

uendicat in jtalia.Conflat
poli

optimum effe,& jlquilano longe pr&flantius,quod in Germania oritur^ Vienna

difficulter tranfit

lA-uflri-:

tkefrb-

deuetlum.Sed huiufcemodijani perexiguum efl,idque

ad Italos,ob eiusfrequentiffimum in cikisufum

apud Tannonios,& Gtrmanos . Floret Crocum(ut Theophraflus auEtor efl)uergiliarum occafuj paucisq; dicbus : confe(iimuerd cumfoiio flore quoque expcllil.Gaudet calcari,& melius itaeuadit.Crocimemtnit Galenus libro v n.jimp.med*
.

Galeno.

fic inquiens.Crocus paululum etiam adflringens quid obtinet,quod terreum,frigidumq; oflendimus.Sedfuperat in eo calfa-

ciens

qualitas,& facultas,ut tota eius effentiafecundifit ordinis excalfacieutium,& primi exiccantium , proinde concoquendi quoq; uim quada habet adiuuate.f.in hoc &pauca adflriilione.Quippe quibus medicamentis,citm non admodum ex~

&

calfaciant,paucula adefl adflriSio,eaparemfacultatem habent effentijs emplafiicis uocatis,quas

ti

cum iunflas
locos :

effe calidita-

non uehementi contigerit , concoquentes effe oflendimus

Etlib.ii.de comp.med .fecundum

lentifci
,

Crocum , ait ,fuo

:

odore caputferit ,

& mentem tentat,peucedani ,-&frucluum

,

modo

Kp3Kos,Gr<ce: Crocus, Latitw nominatur

,

Nomina;

Zahafarathaut Zafaran,jlrabice:Zaffarano
Boemiceftfran.

Italici

Saffran

Germanici : jt%afran

Hifpanice

Saffran

Gallice

KfV^/x* idtm nomen retinet apud Gucos,Latinos ,

& itaios

Helcnium

InLib.
Txtm.

primum Diofcoridis.
CA
P.

-71
XXVII.

ELENIVM.

IwOt.Sed

McS &
AoV
Z*.

Drag.

SmpIieicerjKtt*

ium\. b deeftin meo

&

pro fubrufa habec nippa

.i.fnltiam.

c Ctt.fpiuii10

HElenium foliahabet uerbafcianguftioris folij ,afperiora, oblonga

:

caulcm a quibufdam m locis d deeft m omc non emittit radicem b fubalbidam , interdum fubrufam , odoratam fubacrem , uegetam, ma- nibus exempU ribus. gnanKexquaagnataepropagines d liliorum,aut c ari modo feruntur. Montanis,umbro(is,& hc- e ltaMeum,& radicisdecotfum Drag.SedCat. cislocisprouenit. Foditura?ftateradix,particulatimquedifle&aficcatur. Potum inha- jinufiwi.cinamenfes,& urinas ciet.Ipfaque in eclegmate ex meile prodeft tuffi,orthopncea?,ruptis , conuulhs ,
tMU.actem.
:

tionibus,& ferpentium morfibus.In

fumma excalfaciens eft.Folia eius ex uino cocla

utihter ilcniadi-

ri-:idq;

recbut
cuix.-

meo
f

iudicio.

paululum hccacis illinuntur.Helenij radix& ftomacho utilis eft in paftb condira.-fiquidem falgamanj Tntam cam , moxdeco<3am,& frigida aqua maderadam,in fapam couijciunt,& ad ulus rccondunt . Crareuas ta,potaqueadcruenras cxcrcationesemcaxeft.AIterum Helenij genus in Aegypto gigni ramos, ted tradit.Herbaeftcubitalibus ramulis,ferpylli modoper humu repetibus.folijs leticulae circa corrice logionbus ctebrisq;:radicepallidj,Sdigiti minoris craffitudinc pcr ima renui,fuperne craffiore, auxihatur niaro.Nafcitur inmaritimis,collibusq;.Radix uua in umo epotu,conrra ferpenuum i&us

Meum

//cif.i.ficcis.fed

Cat. ivix/ASK i. hum<.cus:idc];

reciius.

g Cat.add.iyu
fxitr.iA.i.Sik-a

**

,. -

/2
Helen.j confi-

AncLMatthioli
&

Comm.
&
&

TT
ciens,

deutio.

~\raquc,birfuta

fum,hirfutum,inquoftores

lafipra , longioElenium,quod Latihis ctiam Inula dicitur , p lanta efh untgaris notiti&.Foliabakt uerbafci ktifolij aliqnando maiorem , crafbicubitaiem, in acutum definentia,dorfo prominente.Caulem profert excuntaurei,Chryfanthemimodo,fedmaiores. Semenedit uerbafco fmile, taclu pruritum fa-

qua agnau propagines feruntur. loca amat uliginofa,quanquam

lia prouenit

fnbacri,ex interius uerb albicans ,faporc amaro Radice nititnr grandi , uegeta,tortuofaque.Exterius nigncans, in montibus quandoque nafcitur. Quod autem in Ita

&

Italicx maiore , qttam tradiderit Diofcorides . Quippe nonfolum uerbafco anguftifolio InuU , folio eft longi Qttod tametfi pro locorim maiorainfuntfolia,uerumetiameamagnitudine longifupcrant, qu& latifolio exoriuntur . Siqnidem tefta crediderim tamen hoc in loco Diofcoridis codtcempluribusfcatere mendis.

uarietate eucnirefactlcpoffit:

Diofcoridis uetuftiffimum , ac probatiffimum codicmi tur Marcellus Florentinus uir quidem apprimi doctus,fe habuiffe hoc capite b&c de caitGr&cis exemplaribus . Sed pr&fertim in quo ionge plura iegcbantur,quam in c&terisfere cunclis

hirfutum , cubitalem,& aliquando maiorem, ,ftoribus,& femine babebantur . Caulem exfc mittit Helenium craffum , tacluprurttumfaciens. Quare mirum non cft,fi etiam alia hic (tnydcfumque.-flores luteos:& in hisfemcn uerbafco fimile,
le

defidcra,ripoffint ;

cum nonfaciliadducar ,

ut credam,Diofcoridem Hetenif radicis

cuiustantum eft
.

in

medicamentis

ttfus,

tum arnaritudincm,tum formamfubticuifie.MeminitlnuU

cbo inimicijjima

Vlinius iib.xiXicap.v.ubific habet

Sifer his feritur menft-

hus,Februario,Martioljlpriii,Mgufto,Sepiembri,Oclobri.Breuiorbiseft
.

Eadem duictbusmiftisfaiuberrima .

lUuftrata

maximc

luli& jLugufta quotidiano cibo.

Superuacuum

Hekni} AegypccoDfid.

t eUit
git.

ieiunis commaneiusfemcn,quoniam oculis exradicecxcifis , ut arundo feritur. Itemlib.xx.cap.v.lnula quoque inquiha dccoU& fuccus tineas ducata dentes confirmat , fi ut eruta eft,terram non attingat.Condita tttffm emendat. ^adicis uerb cmml is> i ati &iis>& arterijs medetur. Venenatorum morfus abiarim tu
'

siccat *

autm in mbra f

Folia ex uino

' $' f lumborum doiori iUinuntur . batlenus Viinius. Vinum

&

&4

quod Helenij radicibuspafftm ubique

m Gerali-

pondcre , diebus mania paratur ,frequenter inpotu fumptummirifici uifum actnt . jLrridet radicis farina denarij auEtoritate memori& pro quot ex uino uetere haufta , fpteneticos muat . C&terum Mgyptium belenium , quod Crateux Italia prouenit . Hoc a noftrate non diftinxit Mticendidit Diofcorides , ad nos ( quod ego fciam ) non defertur , nec in hmus etiam Vlinius lib.xxi.cap.x.his uerbis.Helenium i lacrymis Helen& dici-

na ,fed utrunque fimul confudit.Meminit

, idco in Helena infula laudatiffimum.F(l aittem frutex humife fpargens , dodrantalibus tur nattm : dixirnus)natum ,fauere creditur forma :cuferpyllv.Item lib.eodem cap.xxuHelenium , inquit , ab Hclen& lacrymis(ut tem mdierum in facie,reliquoque corpore nutrire incorruptam . Vr&terea putant ufu eiusquandam gratiam ifs,uenerem-

&

ramulis foliofimili

pnedicatum que conciliari.Mtribuwt&hilaritatis effetlum eidcmpot in uino,citmque quem habuerit nepenthes illud orthopnoicis radix eius in aqua iettmis ab Homero , qubd..triftitia omnis aboleatur.Eft autemfucci pr&dulcis. Vrodcfl
pota.Eftautem canlidaintus,& dulcis.Bibitur

& & contraferpentiumiclusex uinoMuresquoque contrita dicitur necare

hxc Vlinius.Quibusfatis conftat,non modo in Mgypto boc Helenij genus prouenire,fed etiam inHelena Mg&i

injulapra

aqu<eftiilatiti<e Tuftilaginis tripltcato ponftantiffimum haberi. Helenij radicumfuccus,cumpari hyffopifucciportione,et

dere,facchariqucquantumfatfueritMmeUisfpiflitudinemdecoclus,miri^ maximt! utilis eft ,non primo fiatim Helenijuiresfcripfit Galenns libro.vi.fimpl.medic.ficinquiens.Helenij herb&radix
Heleni} uites x Gal,

exacle, ceu piper tum atrum, tum candidum , fed : acproinde non dicenda eft calida , &ftcca lentosquehurecrementitiobumorc. Quapropterecligmatis,quafaciuntadeducendoscxthorace,&pulmone craffos, cuiufmodt fitnt nonmores,idonee commifcetur . Bybrificant quoque ea partcs frigidts , ac diutumis uexatas affeclibus ,
occurfu excalfaciens

cum

labulofttiB,

ft

exigu& afftdu&que artkulorum quorundam pr& humiditate procidtntix, nulltecoxarumpaftiones,ifchiadas uocant , Galeno afcriptus ) qubd ac luxatioms. bxc iUe, CMerumfunt, qui dicitnt ( ut etiam teftatur liber de tberiaca ad Vifbnem, narrant , utferas omnino perdant. Helenijfucco tcla uenatoria inficiantur, uenenata efficiuntur, idquc in Dalmatia fieri

&

40

Quod tamen potius fabulofum , qudm hiftoricum crediderim

la7ius in noftrisfcripfimus epiftolis,nibil

T^am cumplurafint in eo libro , qu&

,

fabulofa habentt:r,ut
.

ad credendum , ex Helenio parari uenenum eft quod meadducat

tranfcripfiffe

Crcderem po.

tius illius operis authorem

ex aliqtto codice h&c

in

ubi ihimvaiii 7 th\tfc?* deprauate" legebatur

Idque eo

Nomina.
3

Hifpaniaex albo ueratroparariunguentumproillinendisfagittis,adconenenomedicamcnto fanaripoffe uulneratos , quam fwn, quod nbifanguinife commifcuerit,ante horam animal interficit; nec alio Vlanta , qu& Gr&co ncmi* deuoratis cydomis malis,uelfucco eorum ebibito . Hoc enim antidoto ifs mirificifuccurritur .

magisadducorutcredam, quodfciam

Meam wp.*1

ne iKimv.Latino Helenium

& Inula dicitur-.MabicoJaftmJiue B^fen:Italico,Lella,Euoa,at{t Enola: Germanico, Mant:

Vuoman

?5>./28..!.crudi

Hifpanico,l\ai7^dcaik;GaUico,iAulnee. Boemico

b Meum

hic

(aou -Iv/frj

i.

o-nv&tm^mtflwr.

OMPHACINVM,ETOMNE OLEVM.
"1
"

CAP. XXVIII-

50

in calidica-e&
frigidicare

cem

mumeft.omphacinumidappellatur. Prxftat recens , odoratum, quod non mordeat . Tale /_.....- .-.>-.-.ir.r.i 110 C _ C ." 1___ ?__, _!_.___ n n-__i i..l compofitionibus idoneumintelligitur. h Stomacho utile eit,quod aftringat.-gingiuas JjSjJfcfii unguentorum c i,fudores"fiftic contrahit , dentes firmat , fi contineatur in ore fudores cohibet quo autem uet uftius , ac pinguius, d emollit ut.reliqua in commune dicantur^omne olcum calfacit S". e6 ad medicamenta aptius eft. Et ( aluumex"'lciwit fed uentrem.aperfridtionibuscorpustuetur , ipfumquepromptiusadobeundamunerareddit. male mollit , ulcerantium medicamentorum uires permiftum hebetat contra uenena datur , aflidue potum, r aut aqua poMeuVi>rag. redditumque uomitionibus foluitjaluum hemina.menfura cumpari ptifance fucco ,
*

peracum. c Meum cum

OLeumrquod ex a immaturis oliuis cxprimitur,ad multos ufus redie

_

ualentibus accommodatiffi-,

0_l._-_

_-!__-_

J~L

-...,-. .J

__

mrS
-

patotxriitSv

tum:adtorminacalidumfimuldecocl:arutatribus
d'

__eSu.' ^'

uentris animalia pellit: 60 fextarijs in potu datur idemmaximeileiinteftinimorbolaborantibus infunditur. Vetus magis calfacit,& uehementius di:

fcutit:

In Lib

primum

Diofcoridis

7
&Jm%&
w* *$
ad mellis

icutirroculorumclaritatifublitumconferc. Siuetuftinonfitoccafio, in uafe decoquitur e ad mellis craflitudinem , ut uetuftatem reprafentet

EtwvTStdy f iu*Ut.

OLEVM SYLVESTRIS

OLIVAE.

CAP. XXIX.
fibi

ISS^JsS/wp.i.

OLeum,quod fylueftres oliua? fundunt, uehementeraftringit, & ad

Jocum

fanorum ufus fecundum

:

uendicat.In doloribus capitis utiliter pro rofaceo fubftituitur fudores arcet , deflucntes capillos inhibet: furfures,ulcera capitis manantia,fcabiem, leprasqueabftergir: tardius canitiem fentiunt , qui eo quondie perunguntur. Candidum oleum fit hoc modo.AIbum colore,

L^eXj n P" xm ]
'
'

""

J tuftius,innouumh\5tileoris patulifunditur,centum heminarum menfura,& fub folem media quaquedieconcharcfunditur,exaltoquedemittitur, ut aflidua deuolutione , itfuque agitatum refpumet: 0(5tauadiefcenumgrsecummundumquinquagintadenariorumpondere,calida aqua madefa-

nec anniculo ue

donec emollefcat , in fupradi&um oleum deijcitur , ita ne extillet aqua: poftea tedse pra?pinguis picea?,a(fulatimcxfea?quale pondus adijcitur,& tranfadis o<5to diebus, oleum concha mouetur. Vbi candorem contraxerit , in uas nouum uetere uino afFufum recondi debet , fubftratis fertula? Cam
<5tum,

panaecorollisdrachmasundecimpendentibusjcumpari iridispondere.

fin

minus ,

ruifus folimaa-

<kndum,& idem munusobeundum,ufque dum

^tMi&mikun.

inalbefcat.

SICYONIVM OLEVM.
:

20

CAP. XXX.

SIcyonijcomponendiratiohxceft.InlebetemonsIati,ftanno indu6tum,funditur noui oleialbi,

quod crudas oliusreddiderunt,congiusunus aqua? femicongius.Leui idigne coquiturdenirer mo uendo:atubibis efferbuit, & fubtra&oignerefrixit, innatans oleum concha decapulatur, & adiefta
nouaaqua conferuefcit,& reliquis,ut diximus,pera<5tis reponitur. In Sicyonia maxime fieri confueuit, Sicyonij inde accepto cognomine. Calf a&oriam ad quendam ufque modum uim habet.Febri,ac neruorum uitijs prodeft.fcemina; ad commendandum faciei nitorem eo utuntur.
PV*.

STRIGMENTVM.

CAP. XXXI.
.

30 OTrigmenta a balneis calfaciunt,molliunt,difcutiunt: ad fedis rimas , & condylomata illinuntur

la
: .

II-

uerd,quaj ex pataftris puluerem fibi adfciuerunt,in fordis fpeciemreda<5ta,articulorum nodos im pofita adiuuant ifchiadicis in fotus,aut malagmatis locum,calida commode fufficiutur Derafe gym
nafiorumparietibus,fimulacrisquefordes,calfaciunt:tubercula,qua2a?greadco<5tionemproducuntur,
diffipant:defquamatis 3

^iu*^"^, S
cput

cum

fu-

P etiori -

& ulceribus antiquis profunt.

OW
ratl *

/f Vlto quidem artificio ueteres utebantur ad componendum multifariam oleum,ut ex Diofcoride fatis fuperque conflat.

confi

Qfid tamen bac tempeftate d nobisfieri nonfolet: quanuis fortaffe apud Gr&cos eiufmodi parandi olei confuetudo mi

nimi exoleuerit , Quippe idtantumincommuni omnium ufu apudnos habetttr,quodi maturis

oliais

exprimiiur
oliuis
,

tametfi

quidam,quod etguftatu iucundius,& fanitati conducibilius fibi oleum comparare uelint,id ab immaturis

exprimant,
r
,

40

quaseotemporelegunt,cumipfciampleneflau<etantillttmfubrubefcerecceperint.
illud

Cteteritmnon mirumeft

fiueteres& OI

candidum reddere,&multisparare modis curabant

fiquidemnonmodbin ciborum condimentis

oleo frequenter

ueceres.

utebantur ;fed etiam ut agiliores , promptiores , ac expeditiores euaderent ad obeunda corporis munera frequentius ftbi

totum corpus oleo pcrungebant . Qua de caufa

corpora fepius perluerentur
,

& balneasfrequentabant & thermas

,
.

nanque olei contrablafordes ,

in balneis
,

ttt

maximi expetebat
:

obibant autem id muneris ferui

ftrigilibus

quinon modocor,

pus totum intrantibus abluebant

fed

& ipfum quibufdam

,

abradebant ad hoc opus aptiffimis

quas

alif

ex auro
re

nonnulli

ex argento : quidam exferro

,

aliqui

ex ebeno,ac etiam ex pmclaris lapidibus fibi comparabant;

.

denique pronobilitate , &facultateeorum

,

qui ad balneas confluebant

Quapropter dumfe

in ipfis balneis

abrade-

fudoremque emanantem detergere curabant s olei flrigmenta , quo fe prius perunxerant^ in balnei aquam decidebant:
Diofcorides
.

quorum hic meminit

Fuit praterea in magno^ac pr&cipuo ufu apud utteres oleum ad perungendos athletas

50
,..

qui in theatrispaUflr& nudi luclabantur, nonfolilm ut eorum corporaagiltora,expeditioraqueincertamine redderentur,

fed ut etiam ij

difficiliusfefe

manibus comprehenderent.Cum autem

,

ibi

puluis ob pedum frequentiorcm

;

tur , athleta ipfi oleo affdtim peruncli

illum in fefacili contrahebant

ac multb magis

motum concitarecum in terram alter alterum con-

flernebat .

Quare balneum ingrefii ,flrigilibusque abraft ccenofaflrigmenta relinquebant , quibus artuum affeclibus Diocumplurimi athleta oleo copiosi perunffi inter luiandumpalaflraparictibus,acftatuis lapide quo etiam Diofcondes dijferuit.oleumfi cumpari portione uini Cretici
.

fcorides mederitradidit.Sed
deis,fefe fiepius ajfricarent

,contaclalocaoleipinguedinemcontrahebant . quofacilifiebat ,ut aduenicnte puluere cceno:

fum quoddam unguemparietibus inh&refceret

calidumbibatur,autClyflereinfundatur,Colicos,Uiacos,&calculofosdoloresmirificimulcet
fecutusefl Galenus lib.vi.de fmpl.med.facult.ftc inquiens.oleum,quod
tie

Oleifacultatesfufiuspro-

OI'

&cu!t.nes

ex otiuis

conficitur

quodfani proprijfiimo nomiejfe,

oleu appeUamus,cuiufmodifit teperaturx,fuperioribus libris dtfinitu eft.quippe humellatoriu

efl

& moderati calidum

G
tis.

oftendimus. Eiufmodi eft,quod

dulciffmum,fitque potiffimum ex olmis

quas Graci fpuismZs uocant , uos drupas

C&terum quod omotribes>& omphacinum mmupant > id quantum infe habct adftriflionis , tantum ctiamilli ineftfrigidita

* .

74
tis
.

And. Matthioli
dulci imeterato efficitur
,

Comm.
Quod uerb ex
efficiunt

Torrb oleumuetus, quod quidem ex

& calidius e(l,& magis difcufforium.

permanetfaadtatis : ubi uerb

immaturo', id

dum reliquum quippiamferuauerit adftriclionis ,

miftcs

UUm

prorfnm abiece

vit, reliquofitfemile.

Quinetiam quicunque inprtpnrando germinainijciunt,ij &ipfi ompbacino fimile oleum

Cieterumrogandumnoneft,quopaclofitprparatum,fedguftandumeftpotius:acfiprferatadjtriclionisquippiam, eatenus etiamfrigidum

effe

exiftimandum , ceu illud

quod ab iberia portatur, quod Spanum ,

,

id eft

Hifpanicum nominant

Quodfi nequaquam guftantibus adftringere appareat ,fed adamuftim uideatur dulce id modici efje calidum putandum. translucidum uidetur ) ac modicum eius latiffiTorrbfi tcnue quoque cernatur(tale eft,quodpurum cft ,quodque intuenti me per cutem extenfumfibimaneat continuum,celcriterque d cute combibatur ,id utiquepro optimo ducendum, acolei
mrtute qudm maxirni pollere , quale cft Sabinum . Torrb qubd oleum lotum maxime" expersfit mordacitatis ,fupra pofiinfcribetur de medicaminum tumeft. Caterumquopotiftimwn?nodoidprobi(fimelaues,infequentitradamopere,quod
compofitionc,ubi

Oleurn fyluethc.

de Sicyonio,&fi quod eius generis pmterea oleum eft,agetur.nunc fimplicia profequor , adijciamque (pcciebusfermonem.Iam quod ex agrefti oliita oleum exprimitur, non fimplicem temperaturam obtinet;fed extcrgit,fimulque adftringit.Squalidiftimum id eft ex omni oleigenere,& poft l(incum quoque : deinceps illis eft Hifpanum.

&

& de

altjs olei

Twniijfimum eft Libycum,& Cilicium :fimul autem pingue,& tenue Sabinum . In medio comprebenforum omnium funt pingue ttftimatur , iudicatu? turnid,quod per Cyclades infulas nafcitur,tum quod per Gr&ciam, jlfiamque . Torrb oleum
quc
uifcofitate
:

tenue uerb (i perkceat ,fipurumfit

,fi

plurimum d minima eiusportione inungatur, ji facile d cute com,

bibatur.Ex

ditlis cognofcere
,

iam liceat&dealijsokigeneribus,(jUxquiuoceipfis dicuntur unguentis

,

puta rofaceo*
.

melino Uhaceo

& qu.uunque idgenusfloribus ,frutlibus

Quod Gr&ci

germinibus,folijs in oleo maceratis conficiuntur

Honim quod

natura oleum uariari contingit. que ubi und cum aromatibus pmparantur , unguentum efficitur.Tro cuiusque inieclorum Ex ijs er^o , qrnz in toto hoc opere de quoque imciendorumgcneratim difces,figillatim quoque confcclum ex ijfdem oleum

Nomina.

cognojccrc dabitur.
nis
,

IW?

Ldtini

Oleum dicunt

id

Mabibus Caitjeu Zait nominatur : Italis,blio: Germa

Qel:Hifpcmis,iA%eytc:Gallis,Huyle.

iKeui)J.iXl.

E L AE O

E L

I.

CAR

XXXII.

Palmyris Syria:,quod IN Bilem,cruditatesque detrahit dulci

.

eteomeli uocant , ex quodam cauclice manat,oleum melle craflius,fapore , fextario cum una aqu hemina dato.Sed qui fumpfere , torpefcunt,&uiribusdeficiuntur.quodminimeuereri oportet uerum cerebro excitare, ne ueterno preffi fomnos captent. Fit&oleume pinguitudine furculorum . Optimum uetus , craffum , pingue, nonturbidum . Calfacit priuatim caliginibus oculorum illinitur jlepras, neruorumque dolo:
:

res illitum

emendat

QVanquam quotidieplumuariaque mercimoniorum genera nobis ex Syria conuebuntur,EUomeli tamen(quodfciam).

Hermolai h-

non modb non conuehitur,fed ne ullim quidem unquam audiui ,qui ipfum uiderit, uel nouerit. CMerum Hermolaut uirqmdemprftantiffimusdubitat,utrumeUomdifitmaiina,eUomelitis,& aeromelitis , quod mel aeris fignificat , uirum hac in re dubitajfe , cum tum Diofcorides > uicinitatc deceptus . Quapropter non poffum non admirari,dof(ifiimum

tim etiam Tlmius , quibus cum longam contraxeratconfuetudinem, communi fententia fcnbant , eUomeli oleum ejje $ quodam arboris caudice manans in Syrm Talmyris , non mel aereum , neque rorem , qui ab <ethere cadat . Eoque ma~ gis,cum addiderit Diofcorides ,non modb ekomeli per fe ex arboremanare,fed& faclitium haberi tufis , cxpreffisqucarborisjurculis.

Kvwovi'?\cuov.

CICINVM OLEVM.

CAP. XXXIII.

CIcinumoleumhocmodotemperatur.Maturiricini, qua uoles quantitate , torrido fole flaccefcunt,& aliorum more cratibus inftrati tantifper infolantur,dum ueftiens cortex fraAus decidat. Caro coliigitur , & coniedta in pilam diligenter tunditur poftea in lebetem ftanno illitum, qui aquam
:

habeat , dcmittitur,fubiectoque igni feruefcunt:& ubi inficum prorfus humorem reddiderunt, fublato ab igni uafe, innatans oleum concha tollitur,& reconditur.Sed in Aegypto,ubi largior increbuit ufus, longe feciis fierifolet.Nam repurgatos ricinos moke mandant,& accurate mollitos per fportulam tor culoexprimunt.Tumquidemematurueruntricini,cumcontinentibusorbiculis exuuntur. Cicinum

50

oleum ad plbras

&

ulcera capitis manantia ualet:prodeft fedis inflammationibus

:

uuluis conuerlis,

atquepra:clulis:itemindecoriscicatricibus,&aurium doloribus tum:potu aquamaluo extrahitmentris animalia pellit.

Ricinioleicon
fideratio.

emplaftra erficaciora reddit addi-

Icinum , fiue Cicinum oleum , Chenm oleum

officinis dicitur;

quanuis rariorisfit ufus.T^anque femen planU ,

quam

_ Dioftorides ricinum appeW.at,Arabum effe cberuam nemo eft,qui ignoret-.quod etiam Serapio pentadacJylum uocat,
animalculum eftfadum,liuidum,& fanguine plenum,quod utdijfufiusfuo loco libro quarto explicabitur. C&terhm ricinus
Italis

zecca uocatur , fuibus , canibus ,

capellis

& idgenusanimalibus mfeftiffimum.Cui cum hocfemen forma, &

colore

Ricinui unde
didus.

fit qudmfimillimum;idcirco Bjcini nomenfibt

comparauit.Meminit huius olei etiam Mefues,qui pr&ter uiresei d Diofcoriilli-

deredditas,addidit,idualidecrajfascoercereinflationes. Troinde uentriculi , laterum ,colique doloribus prodeffe

tum,potum,& infufum

In Lib. primum Diofcoridis

A'

75P.

W/*W^.

AMYGDALINVM OLEVM.

CA

XXXIIII.

AMygdalinum oleum
premitur,& quod

, quod aliqui metopium uocant,hoc fit modo.Semodius ex amaris nucibus repurgatis,iiccatisque,inpiIaligneopiftiIlolenitertunditurinofFas,aqus,quxfcrbuerit,(extarius adiicitur,& ubi dimidia hora humorem hauferit,uehementius quam antea tunditur mox tabellis
:

concha excipitur.Preffis nucibus rurfum hemina aqua? infpergitur , poftquam ebiberint,idem opus profequendum. fingulas heminas reddunt finguli modij Contra uul uarum dolores, ftrangulatus, conuerfiones, &eorundem Iocorum inflammationes efficax eft uitijs re
digitis haefit,
.
:

&

num, calculofis,difficili urince, fufpiriofis.lienofisque proficit.-dolores capitis grauitatem auditus , fo, nos incertos,tinnitusque difcutit maculas , uitia cutis tollit e facie & eam erugat cum melle, radicelilij , Cypria cera,aut rofaceo cerato:& oculorum hebetudines emendat.olceracapitis manantia,& furfurescumuinoabftergit.
:

&

&

CV*u
20

amarumomninodulcifittemperandum,delinquerefanhxifiimarem,fioleum ex dulcibus amygdalis expreffum(etfi illud Diofcorides fiicntio inuoluerit)ex amaris confeclo non adijcerem , reftumque cmficiendi modum nort

txpticarem : pr&Jcrtim cumno(ir& <etatis medicis maximofit ujui,

conficiant.

& paucifint myropoU

,

qui ipfum refti probeque

Tarandiigiturratione ( ut Mefuestradidit) fichabeto. Tmflantiores

,

dulcioresque

amygdaU , qua

bet quantitate , ab utriufque corticibus repurgaU

optimi in lapideo mortario tunduntur ,

&

tu- Amygdaliai a P

in loco calido

repomntur,

"^* tacio

'

quinquehorarum Jpatio .deinparumiterurncontunduntur :moxprdotandiupremuntur ,quoufque omne , quodcontinent,efflualoleum. Elicitur etiamhocmodo . Collocantur delibrau , contuf&que amygdaU in uitreo , uel flanneo uafe , infunditurque uas in balneo calentis aqu<e . eximitur deinde tribus peratlis boris
, extrahunturque amygdaU , &flatim prdo catentesfubijciuntur : itaque oleum copiofius excipitur. Trita rurfum amygdal&,& repurgau.in facculis pan-

110

dupticato inuolutisfub arena , cinereve calido reconduntur

& pofiquam efferbuerint,prdo oleum

, ,

eiicltur

Sed no-

^"
plus.

'^

flratesfeplafiaruplurimum negligenti<e Jegnitiaque indulgentes non modo amygdalas non repurgant

fed

& amaras & rancidas commifcent & omnesfimul conterentes

,
,

neque delibrant ;

in

areum cacabum inijciunt, ignique admouent afftt

pr<eto fummittunt,&

foaquA tantillo, nepenitustorreantur : deinde infacculumconijciunt ,

&

quod inde

fluit

oleum ex-

cipiunt .quodpUrunqueexufiionisnidoremtantumobolet,ut haurientibus iUico euomendi pariat

naujeam. Quiautem

ficparant oleum amygdalinum , eius lenientem facultatem peruertunt,ac deftruunt .-fiquidem contufis amygdalis non deli

bratis , oleum inde confectum corticum uires afjeruat

etiamadauget ignis uiolentia , dum

ui , ac lento ieniter calefierent

in lebetibus

Troiude . conftipat,& exafperat , &fcabritiem inducit id quod amygdalx torrentur . Hoc itaque diligenter animaduertens optimus Me.

&

fuesjtmygdalinifaciundirationcmprodidit , ut uideticet,cumpurgat<e , contufieque effent amygdaU , calore quodamfua, ficut diximus , non autem carbonibus ardentibus,quemadmodum hodie ijfacmnt myropo U,qui etiam aliapleraqueconfundunt. Amygdatinum igitur,fi relU,probeque conficiatur,mirifici teuit.quare potum adii
l

Am vgdalini
mces
'

brtc

dimidium aluum leniter deiicir.ajpera arteri<e,pulmonis,acpecJorisfcabritias totlit: duritias omnes emollit:

ginum ,
cuttur.

& membrorum omnium

& compa-

ficcitates humeclat.quocirca heclicis plurimum conducit

Contra uutuarum dotores iUi-

tum &potumfacili pr&ftat :ficuti uefics, cruciatibus eft efficax ,fi argenteafifluia conieclum impulforio inflrumenco inij-

Quod autem ex amaris amygdalis exprimitur,dulci in omnibus efficacius habetur

Idcirco in prouocandis lapillis,

.

concitiandisque uifcerum cruciatibus k flatu crajfiore genitis^dulci longi pwjlantius reperitur

l^imirum

&

obfirucliones

aperit,& interaneorum tineas enecat .

WweW.

BALANINVM OLEVM.

CAP. XXXV.

SImilimodofitBaIaninumoleum.Quodrepurgatmaculas,lentigines,uaros,&cicatrices nigras: Ant/ cod {e_ aluum foluit,ftomacho aduerfatuncontra aurium dolorem,fonos ,& tinnitus auxilio eft , cum anfe para^tTinm rinoadipeinftillatum. Similisfefaminumcxfefamoconficiendiratio. Fit etiam e nuce iuglandeo- mhectria C3p,u kuirjjquod caryinum uocant.Eandem uim habet,quam balaninum.
'

f~\Leum mguentaria gtandis , quod Balaninum uocant,apbarmacopolis,& unguentarijs oleum de Ben appeUatur : quo- B a ar n 5 ^-^niam myrobalanum,quod Latini unguentariam nucem dicunt,ex qua hoc conficitur oleum, Mauritani Ben appellant deratia.
i

,;

coB

ttt

latiuslibro quarto differemus .Confimili modo id Mefuesfieri tradit.Et{ut idem etiam

efi

auctor

) abfiergit

mundat,&

Bal,inini facul-

cbftrutliones aperit.lUitumfirumas dijjoluit , durosque tumores.Frigidis

tum iocinoris,tum lienis

affetlibus

opem mirifici

ces.

prafiat:facit&adfrigidasneruorumconuutfiones,&compaginumcruciatus.SediUudfibipeculiariteradfciuit,quodetia
fi diu ueterafcat,haud

quaquam rancidum euadit.Ideoque unguentarijs expetitur adfuauiffima odoramenta excipienda ;

pr&fertim chm mofcbo,& ambro chirothecas iUinunt.quofit,ut nullo temporis traclu rancorem unquam refipiant, utfaciti
euenerit,fi alio

quovis oteo eo in opere uterentur.Qmmobrem mirari non ticet,fi ueteres frutlum,a quo elicitur hoc oteum,

glandemmguentariamnominauerint.Sefaminumuerb(utMefuesinquit)amygdaiinimodoexprimitur.QuippefeJamirefurgatumfemenprimbcontunditur,deindeeodemartificiocalefaclumprdofupponitur,tandiuque premitur
oleumreddat.ldfut idemteftatur)pingue miniftrat atimentum.femenadauget , afperitates quafcunque
,

quoufque

^"'
,

lenit,fed

pmcipue
c nucibusjuglandir

guU:uoceexpedit,& dura apofiemata mollit. J.dycitur Sefammum pterisque unguentorum compofitionibus,quoru in offi- Oleum
cinis eft ufus.V^um

quod i iuglandibus nucibus

eticitur

nullius in medicina ufits effe reperio,et

fi

tucernis,& iampadibus,

qui

y6
ratur.

And.Matthioli
Trafertur eiiam picloribus eo
illud ucrb
,

Comm.

quiparftmoni&fiudent,id tnaximopere expetant.quippe ignis funiculo non tam citb confumitur,qudm id,quod ex oliuis pa~

quod

e linifemine

exprimitur . fiquidem hoc ceruflk admijium trallu temporis co-

\orem immutat ,

incorruptum perpetuo ajferuat .

*mkmh*i*
ut in

HYOSCYAMINVM OLEVM,
:

C A

P.

XXXVI.

^eg.anuci.co

. , recens , ac ficcum tunditur , & calida afpergitur aqua amygdalino diximus dumque infolatur , ficcata?,qu fubmanu funt , partes cum reliquamaifa permifceantur.-hocautemfieri oportet,dumnigrefcat,& grauiter oleat mox preffum, atqueexcolatum reconditur. Adauriumdoloresefficax eft: peffis mifcetur, ad emolliendum utiVis ei aluum foluere potu . Fit & e grano gnidio purgato & tufo le Non fecus cnicinum oleum temperatur. cuifacultas eademeft , quajfa&o e gnidiograno ,uerum inualidior . Rhaphaninum erhaphaniferriinefieri folet , ca?terorum more. Phthiriafes mala ualetudine contractastollit: fcth britiascutisinfacieemendat. Ad obfonia utuntur Aegyptij. Melanthinum idem , quod rhapha$*<&* Avxt* ninumpoteft,eodemquemodoparatur. Tritumfinapisfemen,[& calida aqua] madefaCtum , adie(Cj-q .i. ac|ui ingida rt ca eo exprimitur . Id ad diuturnos dolores efficax eft transfert humores, qui in aliqua parp

HYofcyaminum fic fit Semen candidum

-<*

^ CO ncreuerunt

Hyofcyarn.inj
uires,

^T^ ^imetfi perpauci reperianturlnedici, qui Hyofciaminnm oleum nouerint

ne

dum in ufum receperint unqiiam;cgo

.

ta

menidipjumpluriesconfeci. Siquidemadtollendos omne genus dolores ,ubi c&teraprttfidianon iuuerint,

utriufque fexus

efjicaciffi

20

mum efl medicamentum , prafertimqueinflammationibus pudendorum

ribus medetur

Item

acutiffimis

aurium dolo.

cum cafioreo ,
,

uel croco inftillatum

Trobibet praterea gonorrhaam,renibus

exuberantiam cohibet
tu inflammatis utiliter
?ar

e^r

albicantia uteri profiuuia,tumpubi

,

& & lumbis permclum, tumpefiis infufum

.

teftibus illitum
.

Menfium

Mammisdparfiepius
efl.

illinitur

Dentiim dolores mirifici mulcet ,fi tepidum in ore contineatur

, Ji

Tilorum exortum ad~

^dfrldo

modum retardat , alpjs qttibufdam additis ita ut euulfi pili integro anno non renafcantur runS. Mtur ^t 'pfe m eofaciundo Diofcoridem minimi fecutus fum,fed aliam parandi
'

eodem depilata loca

rationem adinueni , qu<z h&c

Sumito nouum ,ficcumque hyofcyamifemen , tundito deinde,ponitoqne infianneo , uel uitreo uafe , ardenti aqua,qtt
nofit
,

e ui-

parumper prius affufum

,

Hisfaclis ponito uas in calmtis aqux. balneo die,ac nocie,

.

^nidinum,

imponito

&prdofubijcito ,ficque oleum habeto

,

demum adhuc ferucns facadis Qjwd autem egrano Gnidio , quod ruflici jLmnienfes montanumpi-

per appellant , paratur

fiicis

receffit

hoc auo d medicorum ufu,eo qubd indeijcienda aluo uiolentijfimura fu medicamentum,ru

y

30

tamen aptilfimum , cum fepius ne medicos conjhlaut , coccum Gnidium deuorent : quo etiam fspius morte occumbunt.Torrb Cnicinnm(ut Mefues inquit)potum aqua intercute laborantibus,nifcerum obftrucJwnibus, uentriculi , coli

&

Cnicinum.

cruciatibus afiatuofitate gcnitis,cfficax efi.Sufiiriofis mirificeprodefi,

& uocem clarificat.Epotumpituitam tum uomiiio

.

nibus eiicit,tumper inferna ducit

Metanthimjin.

B^phaninnmpntterea ,& MeLintbinum aboleuerunt,ficuti etiam Sinapinum: etfi ubi

Mifcetur quandoque

adfummum excalfacere opusfuerit , maximam opern pr<eftare ttaleant.Sinapinum uerb non nifi collacrymantibus oculis ex
primipotefl:tauta cnhn efl uaporis acnmonia,ut concepto uapore,illico prodeant lacryma

cum eo >
.

ginapiiniirn.

quod ipiflaceis nucibus elicitur : perungunturque eo genitaiia

infrigidis,ut felicius coeant,addito lafere,&

mofcbo

Mt^Wwe-w.

MYRTEVM OLEVM.
,
,

CAP. XXXVII.
40
foliorum molliffima quxque tufa
inferue-

X yf Yrtei faciundi ratio hxc eft.E> myrto nigra,fylueftri, aut fatiua

^ * -^premun;ur;fucCo pares omphacini olei portiones adijciuntur fubie&isque carbonibus

fcunt,donec concoquantur: innatans oleum deraditur. Sed longe facilior hxc compofitio. Tenera fo

liacontu!acoquunturinoleo&aqua,&quodinnatat,eximitur. Priuatimalij deieclain oleum folia infolemacerant: alij prius oleum infpiflant malicorio , cupreflo, cypero , & iunco odorato. Efficacius eft amarum guftu,&oleofum,uiride, translucens , & olens myrtum. Aftringit, &indurat: idcbmedicamentismifcetur, qua? cicatricem obducunt prodeft ulceribus incapite manantibus , ambuftis igni , & papularum eruptionibus Facit ad attrita, & furfures, fedis rimas , condylomata,articuloslaxatos:corporisfudorescompefcit:& ad omniaualet 3 qua; aftriclionem, inlpiflationemque defiderant
.

In myrteo offi-

W^fffl, myropoUfere omnes non quidem ex tenellis myrtifrondibus

tantim,nulla feruata parandi ratione
jn
.

Diofioridis

more

conficiunt ,fed efrutlibus

Qmndoquidemmyrtibaccascontundentes,oleo,nigroqueuinoimmifcenty

&

meum cacabum transfirunt,fubduntque(ut citius optts expediant)ignitos

mox ab ignetollunt,percolant
,

carbones , ibique tandiu inferuefccre finunt,

donec uimm totum abfumatur ;

& ajfcruant. T\[eque animaduertnnt conficiendi regulam

iubef.ex olto
dejiruitur tota rei

d Mefue explicatam .fiquidem in calentis aqum. balneo,non quidem uiolento carbonum igne Myrteum parari
tio mirifici digeritur,ac eius

que ompbacinofieri,non(ut ipfi parant)ex maturis oliuis exprejfo.l^anque , ut balneihumenti,ac leni calore oleicompofi-

omnes conjeruantur partes:fic contrd uwlento ignefubdito peruertitur ,&

compofitio.Sed quonia reipubliac beneficio(ut etiam ab ipfo exordio pollicitus fum) decreui non pr&termittere quicqua, quo

Oki mms jp
tatio,

errores,quiindies contingunt,imediotollantur,dico,oleumomnequod officina

ad medicamenta ufurpant ( illud exct-

pio,quod ab arborum refmis,fiirpiumque aliarum gummi,uitreis organisper fublimationem^ut cbymifta nocant , elicitur )
uafe

In Lib
.-

primum Diofcoridis
&

yj

uafeuitreo,uelfaltem ftanneoin lalneocalentisaquafieri debere: &inibi primum impofitis imponendis tribusdiebus macerari poft tertium uerb diem expreffis cuntfisprius impofitis , reccntibus infufis pari temporisft>atio>eodem m bal neo , eadem macerari . Itaque tandiu opus profequendum , donecfibi oleum ampliffimas exceptorum
rauertt uires

fummum ufque impleant

quam ,
gentes bac

, arcamque auro ad non patitur myropolas necejfarium tempus impendere ad medicamenta exa&e" paranda i eosftnqui continui magis crumenis intendunt , inhiant , qudm ut uiu agrotantium fttagant . Vrobi tamen,
.

mediamimtm compa Verkm ingens homimtm lucri auiditas , aurique mgluuies , ut admodum fuperlucrentur
,

&

mea uerba boni conftdant, his uerb mali errores emendentfuos

&

dili-

Idcirco

Myrtcum oleum, quod myrtipr<cftanlyrtei

Sumito frucluum myrti libram ,foliorum eius recentium uncias decem . , uini nigri adftringentis libras ditas,olei omphacini libras quinque-.deinde contufis baccis, ac folijs omnia oleo cxcipito , uafe uitreo , ueljlanneo reponito , tetloque uafis ore in balneo calentis aqua immergito , &poft tres dies extrabito,ac per-

tiam ad plenum referat , hoc modo tempcratur

&

J ""^'

P aran=

-colato.\urfusajfumptisrecenterbaccis,folijs,&uino,utanteaoleo exceptis , in eodem balneo omnia rccondito adter tium ufque diem. jLtpoftremo uafis ore deteclo , tandiu id apertum fimto , donec balnei feruore
ttimtm totum exiliat,

oleum tantum remancat

&

J^ec audiendifunt ij , qui Diofcoridis teftimonio

meo cacabofutfupradiclum eff)fubftratis car

Quippe D ioftoridis tempore ars medica non adeb exculta erat quin nec fepkfiaria,ut no, ftrahac&tateeffeuifitur; Quardobremputandum,quUfihuiusbalneiarhficiumDioftoridiinnotuiffet,ipfum haudquabonibusMyrtinumconjiciunt.
quamftlentiopr&terijffet
,

ueluti nec illud Mefites,nec alij

in

facultatem excoluerunt ,

&

complures pmeriemnt, qui fummo ftudio,

& diligentia medicam

ordinem redegerunt

i*'pwW
ao

LAVRINVM

OLEVM.
in

C A

P.

XXXVIII.

LAurinum
cortjce

fit

hoc modo . Lauri baccx cum matura funt

aqua coquuntur: fiquidem ex obdufto

.

quandam pinguitudinem reddunt , qux manibus fubadra, concha excipitur Alij ompha cinum prius oleum cypero , iunco odorato, & calamo infpiflant,deinde tenera lauri folia concoquunt. alij etiam baccas^donec oleum odorem contraxerit.alij nyracem,St myrtum addunt Optima laurus ad id latifolia , & montana Oleum laurinum utilius,quo recentius , quoque uiridius colore , amarifiimum,& acre . Visei excalfa&oria , emolliens uenarum fpiraculaaperit,laflitudines difcutit: omni.

bus neruorum uitij's,algoribus deftillationibus , aurium doloribus,malisrenum friore contra&is, illitum nonaliud iuuantius.-attamen potumnaufeam parit.
,

^urmiconficiendi rationem aliterd Mefue inftitutam legimus ,fed tkmen ab hacparum recedentem Ideoque quod , Laurini \_^idparum,uelnihilreferat,remipfamftlentiopmtereundamduximus: prafertimque qubd non me latet,Lauri- de "tio.
"I

confi-

mm,cuiuseftufusinoJficinis,dfcplafiarijsnequaquamfieri,fedabalijsconfccJumemi,qiii letla magna lauri baccarum quantitateipfum eliciendiartem exercent . Mefuespr&terfacultatesd Dioftoride traditas , id fummi laudmit &adiocineris dolores

,&ad hemicraneam , qu<e frigidis contrabitur fuccis

Qnm &ad uentriculi dolorcs , coli ,

uutu ,

&

mS,?"

lie-

nisefficaxeffetradidit.

zwiwZmu.

LENTISCINVM OLEVM.
ratio.

CAP. XXXIX.
:

Slmilis Lentifcini
rino diximus .

Name

maturo fru&u temperatur, fa&is prius fpifTamentis

,
:

ut in lau-

Hoc fcabiem iumentorum canumque fanat utiliifimum peffis acopis , & leprarum medicamentis fudores cohibet Nec fecus Terebinthinum fieri folet quod t refricerat,
,
:

&aftringit.

'

LEntifcinum pluribus m locis Hetrurite conficitur ,fed pr&fertim in agro nofiro Senenfi
lis ,

ilua ,

& Gilio Tyrrheni

infuI-eiitifcftii

non longe d continentinoftra diftantibus

Fit

autem ab

incolis

hoc modo.\acemofas lentifci baccas affumnnt,&

pa-

aputaminibus cunflis expurgant , permittuntque aliquot diebus fimul flaccefcere : deinde magnum in ahenum collocant, igni tandiuferuent , donec bacae dehifcant : demum eas extrahunt,&faccisincludunt,prdoquefubijciunt, affufa aqua :

ran<ii racio

&

&

cxprejfumque ajferuant oleum

cuiusuis otei adminiculo
:

Qupd

& quibufdam ^idriatici

is

infulis hacfimiliter ratione confici

.

audio

abfque alterius

fiquidemfruclus

perfe oleifatis emittit

incok ( ut exprimento comprobatum affirmant ) ad

.50 acuendamoculorumaciem,caliginesquedelendas,illudcibiscommifcent . ^Ltego eofspius ufusfum magno faneiuuamento in dyfentericis , non quidempotu exhibito ,fed clyfteribus tnfufo . Leutifcinum fummis laudibtts extulit Galenus lib.v.de comp.medic.ftcundum loco!,adgingiuarum,& lingim infiammationes ,fioseo colluatur . Qupd autemfit efruconuehitur : proindenon uenit tn ufum
tonicis,neruorumque duritijs,

Sibus tercbinthi, quos Mauntani grana uiridia nuncupant , nonfit in Italia , neque adnosf quod equidemftiam ) aliunde . Hoc tamen{ut Mefues inquit)uulnera confolidat.Medetur item conuulfis,opiftho-

Terebinthini
confidraci 0)

&

& creberrM cataplafmatis admtfcetur.

.

mres '
epift.prima.

t In his uerbis mendum fubeffe putamus,ut etiam docliffime adnotauit Manardus Ferrarienfis lib.yi 1 1
dicatur , oleo ex eifdemparato ineffe refrigerandi facultatem.
ttobis Gr<eri Diofcoridis codicesjn

M\asfiquidemfibiipfirepugnaffetDiofcorides,cumfcripferitin Terebinthi mentione eiusfruclus excalfacere ;hk uerb

Huic deprauam lectioni illud quoque refragatur , qubdftnt

quibus uerba illa de Terebinthini oleifacultatibus non ieguntur ,fed de eius tantitmton-

69

ftciendirationementiohabetur.

Mttri-xtvo

.; ,

y$
Itefet***"*

And.Matthioli Comm,

MASTICHINVM OLEVM.
,

CAP. XL.

MAftichinumetritafitmaftiche. Quodcantra omniauuluas

cit
,

malaefficaxeft.-mediocritercalfa-

aftringit

& emollit
:

corumque cruciatus utile

ponitur,

Aduerfus prominentes ftomachi duritias , cceliacorum , dy fenterifaciem emaculat , colorem nitidum facit, optimum in Chio infula com.

&

JapAis,

T\

/T^ifiichiniparandi rathnem, fan$ quampaucis Diofcoridesperflrinxit. quippe i trita tantum Mafliche fieri
didit nulla alia expticata conficiendi ratione.
,

tra->

X\ X

Scplafiarij autem nonnulliprorfus obliti , ficripfifje

Mefuem

in

balcar*-

peo calentis aqu Mafiichinum confici defrere

communi oleo ,

albo

uitio permifto:

maftichen admifcent,

& arco uafe

honum igni admouent, ibique tanto tempore effemefiere fimnt, quoad uinumprorfus exiliat,ac inde ufui afferuant. *4t ipfc uitreis

orgams t purijfimo tantum maflicbe illudfiepius conftci ,

J

Mu>^w
/lis

VNGVENTORVM COMPOSITIO,

CAP. XLI,

^E ratione unguentorum confequenter tra&andum exiftimauimus, quandoquidem ea in nonnulcorporum uitijs, aut medicamentis
mifta,aut corporis perfufa,aut naribus obiecl:a,pIurimum

quorum probationibus confulere nares oportet,an ea oleant,ex quibus temperantur.Opti mum huiulcemodi iudicium. quod tamen in quibufdam plane obferuari non poteft,propter ea,quae ad 20 'mifcentur, odore caeteris praeualentia: ut in amaracino, & crocino, telino, & plerifq; alijs , qus crebra
profunt. in
circa haec meditatione experiri conueniet.

pvjw,
frvfySi.Vtur
bras.Anc.q.co-

R O

A C E V

M.

CA
,

P.

XLII.
aqua
in uiginti

~D

Oiaceum
:

fic fit.Iunci

odorati quinque libras

& beffem tundito & fuba&as

: :

oki

_v Ubris & quincunce fubinde mouendo, coquito dumque perco!aueris,in olei

libras uiginti,

dexh^Ut.

&

quincuncem,adijcito rofas "f non madefadtas numeromille,& manibus melle perunctis identidem moueto , interdiu premens , finito nocte tota macerari,poftea exprimito ubi recrementum peffum ierit,mutatouafe,incrateremmelleillitum recondito. Csterum rOfas,quaeanteapreffie fuerunt, 30 affufis octo libris quadrante fpiffati olei , iterum premito , eritque fecunin labellum demittito ,

&

&

&

perfufiones infundens exprimere uoles , fecundaquartarium unguentum . Sedquotiesidfeceris,uafamelle oblini debenr rium fiet , tertiarium , o a *W.i.inieio- Si uero fecundam infufionem inftituere libet , in expreffum oleum,numero pari recentes rofas, nullo nem ^humore imbutas inijcito manibus mellepraemadefactis agirans prcmito: &iterum tertio,aut quarA w!ficcarum! tofimili modoexprimensfacito,totiesquerecentes rofas detradtis unguibus immittito fiet enim iraoleummultoualidius.namfeptiesoleum rofarum infufionemadmirtit , necamplius . Praelum melleperungatur,oleumafuccodiligenterfecernioportet,nam fi minimum quid relinquatur,unguentum corrumpet. Alij autem detrac-tis unguibus , rofas tantum oleo macerant in fble hoc modo. Ro&,quae felibram pondere aequant,in fextario olei diebus odto madefcunt, ufque ad tertiam perfu 40 fionem quadraginta diebusinfolanrur,&ficoleumreconditur. Alijcalamo,autafpalathopriusoIei falem, quo minus oleat. Vimaftringen fpiflamenta facitint. Alij coloris caufa anchufam admifcent, cataplafmatibus utile. Potum foluit aluum: ftomachi ardorem di, & refrigerandi obtinet: fomentis, reftinguit:ulcera caua replet,& mulcet,quae cacoethe uocantur: ulceribus in capitemanantibus, atq; feruidis eruptionibus illinitur: caput dolens eo perfunditur: dentes inter iniria doloris collui prodeft: ad genarum duritias illitum efficax eft. ad laceffita interanea, concitatas uuluas utiliffime fubijcitur.
,

dariumoleum.

Quod fi tertias ufque,quartasve

&

&

&

&

&

Vnguentorurn CQn " '

T T Ocfub
laiime
faceo agens,

olei

nomine comprehtndit Diofcorides oleum omne, quodperfe tantum, nulla alterius olei admiflione, aut ex
alia fimpluia
fit,

Xff^arhor{mfriiclibus,autherbarumdiuerforumgenerumfeminibus,autflirpiumrefiniselicitur. Sedunguentiappelinteliigit

oleum ornne genus, cui & odoramenta,& Huo & dcinde infequcntibus manifefte
oftendit.

medicamenta admifcentur , ut in prxfentia del\o

JQ

ut apud Diofcoridem oleum uocetur , quod fimpLiciter ex-

pnffumfit: unguentum uero oleum quodlibet, cuius componendi ratiopluribus conflet medicamentis. Quapropter Galenus
lib.vi . fimpl,

medicamentorum de oleo agens,fic inquit

Ex diffis

cognofcereiam liceat ,&de alijs

olei

qeneribus ,
,

qua

aquiuocc ipfis dicuntur unguentis, puta rofaceo, melino,

folijs in oleo
^

liliaceo,

& qucunquc idgenusfloribus ,frultibus

dijfidet
,

germinibus

maceratis conficiuntur.
fi
>

Horum quodque ubi una cum aromatibus pmparantur , unguentum

offtcinie

~ '^

de

atio!

m ^um ro aceum l^ hoc tempore

efficitur.

Cxte-

completum appellant, u Diofcoridis rofaceo longe

quod etiam eo

prxftantius exifiimandum efl,fummum ob artificium, quod in ipfa parandi ratione diligentiores adhibent myropolx.

Quod

eorum tamenperpauci
Rofacei omaernum, p

(ita uf ingenium e(i

multorum d labore procliue ad ignauiam ) illudfecundum Mefuem temperant

tametfiphires ab eo optimi

rofiacei conficiendi

modumfint confecuti. Fit etidmnum rofaceum rofis non affatim

in

dehifcenti-

^m ^^ Smt ^ ^ ^ ^^

hus in omphacinum dcmiffis, modo calentis balnei uiribus(ut

quibufdam alijsfitperius adnotauimus ) modo

,

infolatu per-

60

uiribuspr&ftet , ohiimprius ex aqua, rofacea lauent

deinde pluficulo temporis fpatio

ttr,aut

In Lib
ter, aut quater rofas infundant,

primum

Diofcoridis

79
R
facei

qu& haud pcnitus fatifcant: demum expre/fione peratla , immaturarum rofarum fuccum

om-

adijciunt,acindediuinfolant. Toftremdoleumdfuccofecernunt,&diligenter ajferuant.

roborat , adftringit ,fluxionesque cohibet , ne ad &gras defluantpartes .

Hoc mflammationes difcutit, Totum torminibus dyfentericis medetur. Capitis

phacini uire*.

uulneribus aptifiimum eft,quod roboret,ficcet, rejoluat,inflammationesque non

circa hac in re

modo prohibeat,fed etiam extinguat. Quo maxime probatur Galeno lib.u.de comp.med.fecundum locos,ubi de dolore capitis fcribit,qui uel ex uulne-

re,uel cafu excitatur. Cuiusetiammeminitlib.x.fmp.med.de fanguine agens.

EWi.
10

ELATTNVM.
:

C A

P.

XLIII.

T7Ra&a elate,tufa, & fcarificata, inlabellum deijcitur: omphacinum oleum triduo infunditur, JO mox per fportulam exprimitur uerum pares effe debent utriufque portiones. dein mundo uafe ad
ufus reconditur. Viribus rofacco proportione refpondet: aluum

tamen non mollit.

V.LJ.Tlt^VM,

quod ex DaUylorum inuolucris antiquitus parabatur,hac nofira tempeftate obfoleuit.

Mn\ lm

MELINVM.
:

CAP.

XLIIII.

palmarum fradte quadrans , & iunci odorati uncia quce die uno macerata coquuntur , mox ira 20 uas oris patuli oleum excolatur , & indita arundinacea crate , aut rara tegete , cotonea mala fuperponuntur, & ueftimentis operta tantifper inibi refident, dum malorum uires ad feoleum alliciat. Aliqui cotonea decem dierum fpatio operimentis inuoluunt, ut contineatur odoris fuauitas , nec euanefcat poftea biduo macerataoleo exprimuntur, oleumque reconditur Id uim refrigeratoriam , & aftringentem habet. Contra fcabiofa ulcera, & quce ferpunt, ac furfures, perniunculofque effedtum prabet:
.

MElinum hoc modo temperatur. Olei congius decem aquse fextarijs admifcetur. Adijcitur elatas

cxulceratis uuluis infunditur: citatam urinam fiffit infufum: fudores cohibet : contra cantharidas , bupreftim, pinorum erucas,bibitur. Laudatur maxime quod cotonea mala olet.

MElimm oleum ad hodiernum

fetta

officinarum

ufum hoc modo conficitur. Cotonea nondum plani matura in

eis

taleolis dif-

omphacino oleo macerantur,

& uino ex

^f

confilIe

exprejfofuperaddito infolantur. Deindc in calentis aqua balneo

|o

iterum, atque iterumperfunduntur,

& extrahuntur, ut

in alijs fnperius oftendimus.

MS.w.

OENANTHINVM.
in

C X P. XL V.
omphacinum oleum mouc-

OEnantheeIabrufca,optimeoIenspoftquamemarcuit,deiecl;a

tur,uoluiturque:&cumbiduomanferit,exprimitur,&reconditur. Aftringit, proximum rofaceoeffe&umprebens: fed aluumnonrefoluitautmollit. Probatiflimum eft, quod odorecenanthenrefert.
Enanthinum nulkm a nobis requirit explanationem : quoniam a Diofcoride tam apertiproditur eiusparandi ratm

40

vJ

ut nonfitopusy iUudpluribus explicare.

Um*.

telinvm.
librae

cap. XLVI.
oleilibris

dua?, nouem diebus ^Oenigra?cilibraquinque,calamilibrauna,cyperi Fc mouentur, poftea, premuntur, & reponuntur. Aliqui pro calamo cardaj_ macerantur, quotidie
feptenis
r

ter

momum fubftituunt, & cyperi loco xylobalfamum macerant. Alij oleo antea his odoribus fpiflato fce
Hoctelinumabfceffusemollit,&concoquit: omnibus uulua, ubi prae excretis humoribus loci ficcitatem contraxerunt: fedis inflammationes lenit, tenefmo fubditum prodeft ulcera capi-

num graecum macerantes exprimunt.

rum duritijs magnopere conuenit, fceminis difficile parientibus fijbijcitur

50
tis

pernionibus addita cera proficit uitia cutis in facie manantia, furfuresque expurgat: ambuftis, emendat: pigmentis ad conciliandum faciei nitorem inferitur. Eligi oportet recens , quod nOn uehementer fceni graeci odorem prce fe ferat , manus abftergar, fapore ex dulci in amarum inclinato ta:

&

&

le enim

optimum iudicatur.

f~\Fficinarum LuminariaexKgfisauttoritate aliam,quamisexoktam,Telini componendirationem tradunt,in

qm

^^calamo odorato, & cypero elaterij beffem adijciunt. $*i4Jxm.

SAMPSVCHINVM.

CAP. XLVII.

CErpylli,

^pro

finguk portiones , quadam caflla?, abrotoni, florumfifymbrij, frondium myrti, fampfuchi uiribusipforumconieclatione,unatunduntur } atqueis omphacini olei modusadijcitur,qui

madentium

'

&

And. Matthioli Comm.

&

jnadentlum uires non euincat: hxc poft quatriduum exprimunrur.denuo noua alia fimili rnenfura , aequalitemporemaceratapremuntur: itaenimuahdius reddi folet. Eligioportet fampfuchum coloreexatrouiridi,plurimumredolens,mediocriter acre. Vimhabet acrem,caIfaffr.oriam,cxtenuan tem: aduerfus uuluse praclufiones, conuerfionesque cfficax eft menfes, fecundas , partus extra hir, uulux ftrangulatus recreat: lumborum, inguinumque dolores lenit: fed cum melle uti eo prxftat; quandoquidem uehementi aftri&ione Iocos indurat.Laflltudines illitum difcutit in opifthotonicorum, uulforumque cataplafrnata utilifllme additur.
:

&

Sampfuchinj
s o W.

f~*\V a H mm ex Theophrafii, piofcoridis,& Tlinij fententia idem ejje confiat fampfuchum , &

amaracum: cim tamen

*

\ J Galehus, & Vaulus de his

derint;

diucrfis

capitibusfeorfumfcripfmnt,eorumquetemperamenta per gradus diftdere tradi

nonab re credidere nonnulli aliud effe fampfucbum, aliud uerb amaracum. Qwrum opinionem auxit etiam Diofcorides,qubd in his unguentorum compofitionibus Sampfucbinum,& jLmaracinum diuerfis capitibus digejferit. Qupdfaciti
flcrofquc ad credendum induxit, hasfiirpes tumfacie,
difixret,

tum

uiribus differre, hac ratione f,-eti,qubd alterum ab altero nori fi

omnino pr&terrationtm de bisuarijs in

locis fcripfiffet Diofcorides,alterum

ungucntum Mnaracinum, alterum ue

* , Solutio contro
ueriix.

appellans. Torrb ut huiufmodi controuerfia tollatur, fctendum efl, liirpem eam, an<s Galeuo , rb Sampfuchinum Taulo [ .,, , , _,. ,** n>, ^ f n V, amaracum appsllcitur, tdjanc amaracum non ejje, quod Theophrajius,Dt,ofc. <& Tlimus fampfuchum uocaucre , fedpotius

"

>

&

(ut ego extfiimo)Marum,id quod etiam fentiunt clariores noflri fecult fimplicium indagatores.T^anq; Mari nec Galenus, nec item Taulus quicquamprorfus infimplicium medicamentorum libris meminermt. Quarenon dcefifujpicio, qiiinlibraGaleno Mari titulus in amaracum abierit: quandoquidcm

riorum
Opin-o quo-,
riincUm.

ctilpa, in

in eius

tumgradibus,tumfacnitatibus affignan
2

dis Galenus a Diofcoridis

Maro non longe recefferit. sunt qui uelint apud Taulum, $> Galenum id amara ctm dici,quod boc quibufdam amaracum uocatur. Cuius rei indicium effe exiflimant , quod tam Diofcorides partbenium uocat: quippc Galenus, quam Taulus nullibi infimp. medic. libris aliquid dcpartbenio poflcritatis memorLeprodiderunt. quortim opinia

&

&

non omnino reprobanda

rit;

uidetur,

Caterum lipet Diofcorides Sampfucbini,

non obfiatpropterea, qub minus idem ejfe poffint farnpfuchum,

difiingucret
,

& ^Lmaracini perfe capitibus memive& ^Lmaracum. Siquidem duabus de caufis ut alterum
diuerfis
,

ab altero

Diofcorides facili impulfus fuit.

quarum altera eft , qubdfi diligenter animaduertantur utrorunque

eo
eius claritatem id particulari dejlriptione

compofitiones, utique ^Lmaracinumtummnltb odoratius,tum Sampfuchino pretiofius iudicabitur. Ideoque auttor

qubdnolebatunguentumhocapprimenobileintattumreiinqucre, qubdque ob

dignum

cenfebat, utpmfiantite difcrimenfaceretMque etiam

minusprobatum aprobatiffimo diguofceretur,homonymiam

ffnmutauit, ipfumque

nonquidem Sampfuchinum,fed jLmaracinum appellare uolutt: namfi id nonfecijfet, quodnam alte

non potuijfet.

ro pnefiantius

ejfet, difcerni

Huc accedit alia ratio,qua alterum Sampfuchinum,alterum uerb jimaracinum JO^

Diofcorides appellauerit: qupd (utlibro tertio proprio capite legitur) in Cy%ico fampfucum amaracumappellabatur, unde

hoc unguentum infigne petitur. Et quoniam u Cyzkeriuiclaris UUus compofitoribus cx eorum morejLmaracinum uocabatur, talem nomenclaturam Diofcorides haud quaquam permutandam cenfuit. Quare ipfum in eadem reliquit appellatione

quamfecum ex Cy^ico tnlerat.

si'*iiMw.

O C

N V
:

M.

GAP.

XLVIII.

. beffis p.ondo^ dic macerato, premito,coIato ciimque exhauferis quallum , rurfus paremoleimodumfandito,&exprimito.Vocaturautemid fecundarium riam tertis perfufionis non eft capax. Deinde recens ocimum aequali ponderc,ut in rofaceo diximus,rurfus maceratur, cum ta 40 to temporis fpatio maduerit, exprimitur, & oleum reconditur.quod R in animo fuerit ter , aut quater madefacere,femperocimum recens addes P.Oteft, exOmphacino confici fedillo modo mclius.Idem cjuod lampfuchinum poteft,fedinefftcacius.

(X noctuque

\Ciminum oleum fit ut cyprinum Ocimifolia decerptalibrarumundecim,&

uiginti olei libris
:

&

M,oT'm.

ABROTONINVM.
.

CAP.

XLIX.

/^Leicypriniodoribusimbutilibris nouem& quincUnce, foliorum abrotoni libras octo die no^^&iuque madefadtas , premito Qupd fi in longum tempus oleum uelis afleruari, eiectis prioribus folijs j noua appones, & maccrata exprimes. Calfacit:ad uulua: duritias,pra:clufionesque cfficax eft: menftruaj&fecundaspellit. 50

AW^,.
tM^weu.i, antiqui.ie S .Orib.

ANETHINVM.
^ rante ' ^ omm anethi [libras undecim
fi

CAP.

L.

Conciufaieg.
,i.tantund^m.

beflem , ] maceratas in oleo die iterum perfundere uelis, recenres anethi florcs conilitcr madefacito. Vuluarum duritiasemollit,uenarumfpiracula!axat,contra horrores febriuui fi lafsitudines difcutit: prodeft articulorum doloribus. circuitu rcdeuntes auxiliatur: calfacit enim,

f"Y" e * + ^'^ r

'

^ ^ ^

&

^una, manibus premito, & recondito. Quod

&

sw

SVSINVM.
.

CAP.

LI.

CVfinum,quodalijlilinumappellant,fictemperatur

Olei librs nouemcumquincunce,calamili

colato,

^o

^br quinque & quadrans , myrrhse unciae quinque , permifto odorifero uino decoquuntur , &

oleo

In Lib.primum Diofcoridis
to oleo, cardaraomi tufi &cceleftiaqua madera&ilibrajtres
libra?

&

fetriis

maccrantur , prcmunturque,tres

latum, non tamen profundum, labellum demittuntur: iniedtum oleum manibus melle perunctis agitatur: die nocluque conqniefcfit, in pyxidem matutinis exprimuntur. quod defluet oleum, protinus ab aqua qua? fimul expreffa fue, rat, colo incerni oportet: non enim, ut rofaccum moram tolerat ; nam concalfadtum feruet , & computrefcit; quare fepius decapulandum. Vafa melle illinenda, tenuis fal infpargendus, fi qua fordes uafis faucibus hrefit, eximenda. Odoramentis iam expreffis ex quafillo in labellum transfufis , rurfum prius olei odoribus imbuendi, quod primum pondus xquet, & cardamomi tufi drachma; decem conij
folijs, in

cum femiffe fpiflati olei affumuntur. mille lilia decerptis

&

&

ciuntur.H.Ecmanibusfciceprerla^interieCtabreui mora expriinuntur quod profluit, repurgatur. 10 Tertideademinrunduntur,adiediocardamomo,&faIe,&manibus mellemadefactis. Longeoptimum erit, quod prius exprimitur: fecundum, quod fequitur: tertium locum fibi uendicat, quod nouif{imum prodit. Denuo in mille lilia euulfis folijs expreffum primo oleum infunditur tum eadem rationeprofequendum,idcmquefaciendum,utprius: addito cardamomo , dein expreflb, fac eadem in fecundo,&tertio,utdiClumert:&qu6frequentiusrecentiaIiIiamaceraueris * eo ualidius unguentum eflicies. Deniquecum fadtum abunde uidebitur, fingulis compofirionibus mifcere conuenit' myr rha?quamoptimcxduas&feptuagintadrachmas,&crocidecem,cardamomi quinque & feptuaginta. Croci uero,& cinnamomi pares portiones tunduntur,& cribratce in Iutram cum aqua demittuntur, exprelfumque primounguentum infunditur,& paulo poft excipiuntur uafculis ficcis, myrrha, aut gumi antea perfufis,& croco,& melle,& aqua madefaclis.Eadem fiunt in altera , aut tertia expreflione 20 Aliquiiimplex ex balanino,aliove oleo,& liliis componunt. Optimum effe conftat in Phoenice, mox Aegypto fa&um.fed cum primis laudatur,quod lilia redoler. Excalfacit,emoilit:uulu2e pra*clufiones>
:
:

Antiq. cod. le-

manantia, feruidas eruptio- S^-x^^w nes,uaros,furfuresqueemendat:uibices,cicatricesque celerrimead colorem reducit,ira ut fepe Kftes &'' fallant. In fumma extenuat: potum bilem per aluum extrahit , urinam ciet fed ftomacho alienum eft, Ssmmationes
:

& colle&iones aperit: utiliffiraum ad muliebria mala.ulcera in capite

&naufeamparit.

TTOf, quod ex lilifs temperatur: iUud item,quod ex ocimo,abrotono,anethoqne confcitur olemn cum uniufcuiufque pa-

A xrandi ratio perfe clarafit,ideo nofiris explanationibus non indigent.C&terum

,

Sufmicompofitio mibiquidempluribui

in locis librariorumpotius

qudm aucloris incuria depranata uidetur.

3
n*t*lmv.

NARCISSINVM.

CAP.

LII.

NArcifTmi fpiflamenta ita fiunt.Sex libras afpalathi cum fextante tunduntur: olei elotilibra? feptua
tertia olei parte coquimyrrha? gleba contunditur , cribrataqueacuinoueteriodoratoimmifta,decoquitur:fimulacautemcumijsefferbuerit,eximitur.refrigeratumoleum excolatur, cuius portio in labellum mittitur,flores narciffi quam plurimi conijciuntur,qui bidui fpatio ( ut in fufino di&um eft) permoti exprirauntur. Oleum fubinde decapulandum fiquidem celerrime putredinem lentit. Valet hoc ad emolliendas uulua: duritias, praxlufionesque: fed capi

gintacum uncijsquinqueaffumuntur.Afpalathusaquamadefa&usin

tur :quo exempto,calamus quinque libris

& beffe adijcitur,cum

40

tisdoloresfacit.

Mciffinum, quod cgofciam, nonparatur no(lratibus myropolis.quodmirum non efi , cum id ctiamTlinij atatepa-.
rari desijjfet, ut ipfe libro

xm.cap.primo memoriaprodidit.

Wwm
componere CVm Crocinum &
deribus ,
:

CROCINVM.

CAP.

LIII.

uoles, prius olei, utin fufino diximus,fpiflamentafacies,eifdem

pon

menfuris cuius olei libras tres

& femiffem, croci unciam unam affumes

identidem

quotidie moueto, & fexta die, quam hoc afliduo peregeris,oleum a croco colis incernito , eidera cro50 co parem olei modum adijcito: moue triduo , dein contufa? myrrha?, atque cribrata.* drachmas quadraginta permifceto,& in pila agitatum recondito. Aliqui oleo aromatibus ad cyprinum imbuto in crocl ni compofitione utuntur.Oprimum eft, quod abunde crocum fpirat,in medendi ufu expetitum Pro.

quare perfepe phreneticis fubuenit perfufiim,aut naribus admotum, aut illitum:pus mouet,ulcera purgat.-contra uulua: duritias , atque praclufiones,& ulcera,qus cacoethe uocantur,prodeft cum croco,cera,medulla,duplicato olei pondere: cocoquitenim,emollit,humecl:at,&permulcet.ad oculorum glaucitates exaquaillinitur. huicautem proportione refpondent butyrinum,onychinum,& ftyracinum:qua? etfi nominibus diftant uiribusj& compoiitione cognata funt.
Calfacit,
allicit
:

ximum quod myrrham refert.

fomnum

k^vov. CAP. LIIII. 60 {^LeiomphacinieIotiparsuna,aqua?cceleftistantundem cum femiffe,cuius una parte oleumdilui

.

CYPRINVM.

^^turjaltera adijciendis odoramcntis admifcetur.Dein aflumptis afpalathi libris quinque

& femiffe,
calami

8z
&

And, Matthioli comm.

&

dodrante, olei libris nouem femiffe, mirrh^ libra una, cardamomi libris tribus calami libris fex aqua affufus decoquitur in oleo , doncc conferuefcat myrrha uncijs quinque, afpalathus tufus, autem uino uetere odorifero fuba&a, contufusque fimul calamus , digeruntur in offulas , qua? exemubi efferbuerint , fublato aheno oleum percolatur . Cardamomum tupto afpalatho immittuntur,

&

&

&

fum reliqua aqua afperfum infunditur,fpatha agitatur,nulla.dum ref rixeric,interpellatione Poft haec colato oleo in uiginti o&olibras olei.floris liguftri,quod cyprum uocant , fex & quadraginta libra cu
.

beffe inftillantur.quce fufficienter madefacl:^ per fportulam exprimuntur.

Quod fi copiofius defidere-

tur,idem recetium florum pondus iniectum fimili modo prematur:& iterum aut tertio,fi quis uelit, ma defacere poterit,& ita reddetur efficacius.Eligi oportet bonum , quod cum odoris fuauitate nares feriat.Aliqui

cinnamomum addunt.Calfacit,emollit:ora uenarum adaperit: uuliue , neruorumque uitijs IO

immiftum.malagmatis imponi folet , quae opifthoto-

conuenit,pleuriticis,fracl:isque,per fe,uel cerato

nicis,angina laborantibus,inflammationique inguinum opitulantur: item in acopa adijcitur.

ftmr,

IRINVM.

CAP. LV.

Iibris &quincuncc decem aqua? heminis incoquito,quoad odorem acceperit:poftea in capulam melle oblitam colato:ex eo aromatibus imbuto oleo,irinum primo temperatur, iride ex oleo infpiflato macerataiiit fcripfimus. Sed alia eft componendi ratio.In olei feptuaginta libris & quincunce , xylo

CPath2equamminuti(Timeconturxfexlibrascumbeffe,intribus& feptuaginta
=^olei,ereo uafe,additis

balfami(utdiclumeftjContufilibrasquinque&fextantemexcoquito:poftea detra&o xylobaliamo, 2 tufiodoraticalaminouemlibras&dextantem adijcito,&myrrhseglebamuetere uino odoratoperfu fam,& in olei ita odoribus imbuti quatuordecim libris,totidemtufaeiridis,binisdiebus ac nottibus madefacito,ftrenue;& uehementerdiftringito Quodfi uis ualidius fieri,par pondus iterum ac tertio fimiliter maceratum exprimito.Longe optimum eft,quod folam irin olet,quale illudeft,quod in Perga Pamphilia?,& Elide Achaix componitur.Vim habet calfa<5toriam,atque emollientem. cruftas adimit, ibrdida ulcera & putrida purgat.confert fceminis uulua? caufarijs:item inflammationibus eiufdem, atque prsedufionibus:partus eijcit,haemorrhoidas recludit.-contra aurium fbnitus ex aceto,ruta, & ama.

ris

amygdaIis,prodeft.diuturnis deftillationibus,naribus illitum,

& contra graueolentia earum ulcera,

quas ozsenas uocant,auxiliatur:aluum purgat cyathus epotus.-facit ad ilei cruciatus,urinam mouet:difficiles uomitiones adiuuat , perun&is eodigitis&immiffis,uelijs,quceaduomitum ciendumindun- 3 tur:aninx etiam illinitur,aut ex aqua mulfa gargarizatunitem contra arterice fcabritiam . datur ctiam
jj.s,qufcictitam,coriandrum,aut uenenafungorum hauferunt.

0 nfii3er*

/^\FanqumIriniprAparatio(eflenimperfeclarafatis)nonmagis,quamCrocini,&
lat: illud tamenfilentio
illi

Liguflrini explamri expoftu-

tw.

minimi pr&tereundumuidetur , qubd nonlridisflores,fed

radices,

uero male oleant, in hoc oleifpijfamento imponi debent.

Qupd etfi Diofcorides non

explicauerit

cum b& odore fiagrent, ; cum tamen unguenta

odorum iucunditate commendentur, de Iridis radice, non dcfloribus intellexijfe Diofcoridem exijiimandum. Quippe qu&
fuauiter oleant,

&
40

& ad unguentorumpjfamentafloribusprxftantiores babeantur.

tWwv.

GLEVCINVM.

CAP. LVI.

GLcucinumabfolute conftatomphacino oleo,iuncoodorato,calamo,CeIticanardo,fpatha,afpalatho,fertula

& oleum conceperat.Tricenis diebus,bis in die mouetur,poftea expreffum

pequodemolliat.
Sleueini

Campana,cofto,& muftoxircundatis interim uinaceis uafi, quod aromata, uinum, oleum reconditur . Cal-

facir,emollit,remittit:horroribus,&neruorum,uulu2equeuitijsauxiliatur.omniacopoiuuantius,quip

& a & Mlnimt quidem mirari licet, qubd cleucini parandi rationemfmplicem appellauerit Diofcorides. SiquidemaliA habentur mguentorum compofitiones , qu<e multa pluribus fimplicibus conftant odoramentis , ftcutt Columella
lib.

XIII.
efl,

capitet.apertdindicat.CttterumnonpoteflGleucinum^firefiiadmiflafimpliciaconfiderentur^non uehcmenter

50

excalfacere: tametfi

Tliniuslib.xxm .cap.i 11 1. id tum adflringere, tum refiigerarefcripferit. Quod

euidenti argumento

Coiumeil& diuerfum effe,aut Tlinium non exacle ilUus tem aut Tlinij gleucinum ,fiue mufteum , ab hoc Diofcoridis , peramentum perpendijfe. Verim cum is lib.xv.cap.vn.fcribat , gleucino muftum incoqui in uapore lento , non ut alia ad rnoto igne ,fed circmdatis umaccis perfe calentibus : uidetur non parum cum Diofcoride conuenire . Quamobrem crediPliBijJapfus,

&

derim potius Tlinium ,cum dixit gleucinum refrigerare , lapfumfuiffe , quamfecus . Ts(am

etfi
:

oleum omphacinum , cum

qm mufteum conficitur,tantum(ut Calenus inquit) frigiditatis,quantum adflriflionishabeat

cum tamenfit aliarum qux

Utatumfufceptiuum ,fieri quidem non poteH,quin admiftis calidis odoramentis,puta cypero,calamo odorato , Celtica narcofto,ualde calidum euadat.Quippe eadem ratione aqua , cum frigidtt do,dattylorum operimento,ajpalatbo , meliloto ,

&

.dmodumfit , temperamentum permutat(ut Galenus ajferuit, e*r experimento comprobatur)cum calida in ea macerantur

wedicamenta:quandoquidem

& tyfafacile alias

recipit qualitatss

60

In Lib
*WW
&

primum Diofcoridis
AMARACINVM.
CAP. LVII.
:

8^

folet exomphacino oleo,'& balanino fpiflamentis exylobalfamo,iuncoodorato,&calamofacl:is:conditisqueamaraci,cofti,amomi,nardi,caffix, carpobalfami, myrrha? odoribus. aliqui, quo pretiofius flat, cinnamomum addunt. Mel autem ,
.

AMaracinurn longe optimum in Cyzico fieri

&

uinumaffumuntur: hoc in uaforum illitionem,illudadcogendas tuforum aromatum offas Amaracinumcalfacit,foporem mouet,uenarum fpiracula aperit,emollit,feruorem excitat,urinam cit: putrilaginibus,acfiftulis perquam utiIe:necnonhumentibushernijs,poftquammedica manus operam fuam
impcnderit: cruftas ,& tetra ukera,quae thcriomata uocant,r umpit: difficili urina? illita fed'e,& eius inflammationibus auxiliatur : hsmorrhoidas illitu fbluit.-uuluae fubditum menftruos curfus euocat :duritias,ac uulua; tumores difcutit: uulneratis neruis,& mufculis confert, laneo centunculo modice madefacT:um,& impofitum.
SFperiusinfampfuchinicommentarioabundede^maracinoanobisdiclu7neft.Quoft,utbicdeeoplura fcriberenon fitopus.HuiusmeminitGalenuslibroprimo de antidotis , dum bedycroum explicat , quod tberiac& admifcetur ,ubi
dijfuftus de eo agensfcnbit,

Con

fifaui

qubdfui temporis unguentarij amaraci loco , ex quo in Cyzico antiquitus parabatur ,

,

Marum

imponebant, utmaiorem expiraret odorem. C&terumfe iuffijfe ait, ut legitimum experiretur amaracinum
V.-.

id fibi exfolo

amaracopr&parari, quod etfi odoris fragrantia uideretur inferius , non tamen uiribus imbeciUius fuijfe teftatur.

MtytK&or

MEGALINVM.

CAP. LVIII.

~Y? Actitabatur olim Megalinum,fed nunc compofitio exoIeuit,& prorfus obliterata eft. Cuius ad hiX? ftorias complementum meminiftenonfuitalienum.Mifturacumamaracino eademerat,fedrefina exuperabat,hac tantum ratione differens.Quare leuiter emolIit.Refina unguentis,neque tutela?,nc

que uoluptatis gratia adijcitur,fed coloris,craflamentique caufa. Ea tantifpercoquitur,dumdefinat

olere:cuius coquenda? ratio declarabitur,cum de refina difleremus.

H^Vw.
3
num,fed fiiauius fpirat.

HEDYCROVM.
fieri

CAP.

LIX.

QVc Vod Hedychroon uocant,in Co

folet:eifdem praditum uiribus,& mifturis , quibus amaraci-

HEdycbroicompofitionismeminit Galenuslibroprimo
jlndromachi theriaca recipiat. C&terum
etfi

quam boc modo defcripfit.

cum omnia,qu&cotinet,odoramenta uinofabatla unam tamen elegit , Hedychroi ro mo CI Ga Hedychroum habet mari drachmas duas: afari, amaraci, afyalatbi,fcbomi, calami odorati,phu P'
de antidotis,

hedychroiparandi rationes plures dicat reperiri ,

'

pontici totidem: xylobalfamiuerb,

& opobalfami-, cinnamomi,cojli,fingulorum drachmas

tres: myrrha

drachmasfex , to-

tidemfoliJmalabathrim,nardilndicte,croci,cafii&:duploautemplusamomi,aduecl&uerb ex Chio abundante plurimis

fontibus infula mafiiches drachmam unam: uinofalerno omnia excipe.

Cum igitur h&c mifcueris,fac trochifchosfimiles the

40

riacis, &fciilinis,

quos exiccabis eo modo, quo diximus. Troduttusfuit Galenus, ut hunc parandi modum defcriberet,tum

quod Andromacbus hedychroum ( ut inquit ) nuUibi literis mandauerit: tum etiam utrei medic& imperitos doceret , quidnam effet bedychroum in theriac&pr&paratione, ne in eorum errorem caderent , in quemfua &tate medicum qnendam l{o-

m& lapfumfuijfe commemoral: qui compofiturus antidotum, qu&rebat apudmyropolas Hedychroum

bam, ant radicem, aut quodpiam fimplex medicamentum.
perimus. jluicenna,
id quod etiam

exifiimans

effe

her-

hac noftra tempeftate quam plurimis euenijfe com

& c&teri jtrabic&famili&fcriptoresinfua theriac&compofitionehedychroum trocbifchos MindaTheriacs depwuatio.

;

racaron appellauere: tradentes uarias eorum compofitiones, infimplicibus medicamentis,pondere,& menfuris a Galeni do
ttrina

plurimum dijferentes. Quare mirari non licet^fi iandiu legitima Tberiaae compofitio infeliciter fuccejferit

cum

&

abjirabibus,

& a myropoiis, adulterinis medicamentisfuerit deprauata.

Me TW.

50

METOPIVM.

CAP.

LX.

Fltin Aegptounguentum, quod Metopion patrio nomineappellatur, proptergalbanimiftionem

nam lignum, in quo galbanum enafcitur, rnetopion uocant. Conftat amygdalis] amaris , omphacino oleo, cardamomo, odorato iunco,calamo,melle,uino,myrrha, balfami femine,galbano,& refina. myrrham,quam galbanum refipiat. CalProbatur pingue, graui odore, quod magis cardamomum, facit uehementer, adurit, atque extrahit: ora uenarum aperit: ulcera purgat, extrahitque ad prarcifos neruos, mufculos,ad nernias humore contra<ftas,cum erodentibus medicamentis efficax eft. ce ratis,& malagmatis inferitur: horroribus, conuulfisque,prcfertim quibus ceruix in fcapulas deie&a,

&

&

&

& retrorfum contra&a

60
xat. In

eft, utile

habetunfudores ciet, uulua; fpiracula recludit, & eiufdem duritias la-

fumma molliendi naturam habet.

, ,

4
Mtvffota.

And.Mattl lioli Coninv

MENDESIVM,
CAP.
LXI.

pondeMEndefium conftat balanino oleo,myrrha,caflia, & refina. Aliqui tamen poft fingulorum fuere, uim nulra,cinnamomi exiguum addunt, nullo compendio: nam qux limul excoftanon lam exhibent.Similem metopio uim obtinet, fed inferiorem multo,

**
leJorV
n "

stacte,

cap. lxii.

expreffe. Ea perquam QTacle uocatur pinguitudo recentis myrrhx cum exigua aqua tufe, & organo Maxime probatur ^odorata, ac preciofa eft, atque unguentum per fe facit , quod Stacle nominatur. Vim calfa&o olei miftionem admifit,cuius minima portio compos eft uirium plurimarum. nullam U q riam,myrrhae,& calidis unguentis refpondentem habet.

Sutfes conCr
derario,

dus,

: aquaconfi>erfa, ac deinde e.vprejfa,fieri race calamita , liquidumflyracem cxmyrrb&primum perMedicam.pere dem ad unguem imitatur. Cui quidemfententU illud adfiipulatur, qubd liquidusftyrax ( de legitimofani loquor ) flt gnna cur adul gufiui mn bfcuri amarus. Torrb animaduertcndum efi, qubdboc mofyncerum baudfacile inuenias, cdoratUh menw. ex jlhxandria Mgypti, uel Syria ad nos conuehuntur. Siquidemcum om medicamentis,

tradtdit

qua in reDiofcon-

&

20

J^y^ emmt cum fricYis

nia h<sc per

qw

Ituniur, Dijsfacrificium facerefibiperfuadent,

moMauritanorum, Turcarum, Iudteorumqne manus tranftant, qui nobis chriftkolis femper dolos,fraudcsque cum nos aliqua in refiillere poffunt. C&teriim,ut redeam, unde diuerteram,

in mynbtelocumfubfiituerc. Sedcer meaquidemfert opinio/fifynceramftaclen nancifcipoffemus, non alienumfore, ipfam in balfami commentatione tiperqudm difficile erit legitimam inueniri. nififorti ueraflaile fit liquor ille , de quo fuperius

diximus.

Km^tvov.

CINNAMOMINVM.
,

CAP. LXIII.
iunci odorati fpiffamentis
:

cinnamomi,& feminis balfamini fuauitate conditur, quadruplaque myrrha? ad cinnamomu pora Laudatur non acre , molli odore , plane myrrham redolens imffffi to | C ogenda omnia adijcitur. t j one me i ac Id non a refina, fed myrrha craflitudinem obtinuit refina amaro. perquam guftu wrid Ee* craflum,odoratum,
.
:

Clnnamominum confit ebalanino oleo: & xylobalfami, calami

atque 3

enimnequeamaritudinemprsbet,nequeullamodorisgratiamadijcit.Vimhabet admodum acrem, amaram, & calfacientem. Itaque ora uenarum aperit, calfacit , difcutit , diffundit: humores & fpiritus medulla efficax eft. Ita enim fere attrahit, caput aggrauat: contra uuluae uitia cum duplo oleo, cera, & multumacrimonieexolefcit.&qucEdamemolliendi uiscontrahitur:alioquiadurit,& pra* omnibus quae putredinis uitium fenfecraffis unguentis indurat. Facit mirum in modum ad fiftulas , & ulcera , cardamomo quin & ad febrium runt: item ad hernias humidiores, carbunculosgangraenasque cum horrores, & tremores:aduerfus ferpentium morfus illinitur:fcorpionum,& phalangiorum i<aibus,cum 4
:

tritis groffis

imponitur,

mr*m*

NARDINVM.

CAP. LXIIII.

folio,autfine eo fit:plerunqueautembaRAtio Nardini faciundi euariat. Nam aut malabathrino fpiflamenti gratiaadijcitur ncuti propter odoris

laninoolco, automphacino. Iuncus odoratus

fuauitatem, coftus,

amomum, nardum,myrrha, balfamum. Laudatur tenue, non acre, nardi aridae,aut amomi odorem referens. Vis ei extenuans,acris.- expurgat, calf acit,abfterget humores,rarefacit. Hoc
liquidumeft,nec habetftrigmenticraffitudinem,nifirefinamrecipiat.Fitetiamfimplex exomphaci5 no oleo, iunco,calamo, cofto, nardo.

&

M*A*s*fl P /wr.

MALABATRINVM.

CAP. LXV.

MAlabathrinum fpiflamenta nardini habet: infuper myrrha? plufculum additur.Qua de caufa calfacit.crocino, aut amaracinouiribus refpondens.

mvmr.

IASMINVM.

CAP.

LXVI.
in Itali-

I^kSIpiaribus nuilfi

Pud Perfas fit , quod Iafminum cognominatur, ex albis floribus uiote; quorum fextans
i
]

habec h 0C

j^_cum fextarium fefamini olei demittitur,uiolis,ut in lilino diximus,uiciflim permutatis. Apud Per

^ .^^ epu anc um u

60

f ur p a tur odoris caufa. Quinetiam toti corpori conuenitj prasfertim ciim in balncas

In Lib

primum

Diofcoridis

8 >~

GELSIMINVM.

,10 neas defcenfum eft.

Sed is opitulatur corporibus, quae caIfa<aionem,laxationemque defiderant. grauius tamen ipirat,quam utlibenter a plerifquejrecipiatur.
T.Afminum unguentumnoneo quidem filentio pratereundum duximus ,quo
*-in illis

aliqua inpnecedentibusanobisomiffafunt:

enim

nihil fitnd , in

boc uerb aliquid nobisfefe

offert

declarandum

Itaque

primum fctre conuenit > qubd Iafme

Diofcoid Viola-

'^ '"
deratl!

uocabulum apud Grtzcos , aliorum etiam teflimonio ,

rides,

nil aliudfignificat ,

qudm uiolaceum . Et certe cimfcribat

unguentum hocfieri i% tSv dvMv tv mvkuv tou

<?

1*,hoc
,

efi

uerbum uerbo reddendo , cxfloribusalbis uiola ,

ceum meritb appellari debet. Sunt tamen

recentioribus

quipro certofibi perfuadeant , uocabulorum fortajfe uicinitate

decepti, illud exflonbus ijsperquam odoratisfieri , quos in Italia

Gelfomim uulgb appeUamus . Quprurn opinioni nonpa-

rumfuffraganturtumHermolaus Barbarus,tumMarceUusFlorentinus. Quiprcipuc\utfuamcomprobetfententianh

ueteres afferit,prxfertimque Diofcoridem, inter leucoij genera noftratem gelfiminum comprcbtndiffe

, illudque Jpeciatim gel inTrcei U o g fiminuminteUexijfe,quodfloribuscfiruleisprouenirenonmtUiprocertoaffcrunt. Cuiusfententiamnon modb non proban- nioimproba"'

damcen-

, , .

86
qiti

And.MatthioliComm.
&
in
eft , nedum credcndum, qubd Diofcoridct , corum declarandisfeparandisque gencribtis, onmtum diligcntijfimus fuit , adeb imprudcn -

iarn cenfeo, fed omnino refettendm exifiimo.fiquidem nuUo paclo cogitandum

infimpiicium hifioria,

ter

mlio difcrimine exifimaaerit c<eruicum lemoium geifiminum ejje: cim idfoiijs,

uiticulofo caule,radicibus, ramis,fiorictft

bus,c<e>.

ensque notis abomm leucoio

diffideat,

Sed hoc tterum

cffe

MarceUo concedamm,

rninus

concedendum fit , quaeffeaffc-

nam

rationedicetunquam, Iafminumungucntumfieriexfloribusgcifmini, quodc<eruieumDiofcoridis leucoium

rit,fi Di"fcorides ipfe

paldmprodit ,lafminum ex albis

uiolis

temperari ? J.d.h<ec diferre gelfimimm d leucoio abunde

diuerfis capitibus di~

oftendit Scrapio,qui

non modofuit Diofcoridis imitator,fed etiam interprcs, cthn aitcrtm ab altero

fiinxcrit,& de utrifque tanquam de rebus diuerfis dijferuerit, Quinimo de gtlfimino agens capite centcfimo feptuagefimo
fex to
lefcmin undc

mmifloribus tum

nuUam Diofcoridis, nec Galeni aucloriiatem afert,fed tantum fu<e gentis monnmmtis inhxret , ajferitque gelfimiaibis, tum luteis, tum c<eruleis reperiri, quaie etiarn atate noftra uifitur, guod nobis maximo argumengcifiminum Diofcoridi asterisque ueteribus incognitum
fuijfe
.

t0 cjjepotefi, ut credamus,

C<eterum cur Arabes fiirpem

uiol<e

baticiiiszmxappeUauerint,caufafacil4atfigwripoteft;qubdcuwgelfiminiflores odoratos, aibicantesqae albs

rnodo confpicerent, C<"<ecos barbarici imitari uoientes
J e remini uircs
,

ipfi uiol<e

nomen indidere, quod eft Iefemin

tarnetfi
:

nemacula eo-

rum lingua Z4wbacb,fiue Sambach uocitetttr . Idautemficutodorefragrat,ita&uiribuspoliet

teftimonio, excalfacit ordinefecundo,
ts.

fiquidem Serapionis

ex Serap.

humores difcutit, pituit ientitiamfenihusfrigidis digerit , cruciatibusque expitui-

lentore proumtentibus minfice prodeft, Fiores

oieura

tam recentes, qudm ficci,

lentigines,

& impetigines

in facie abftergunt

zambachinum appellatum , quodfrigidisaffeclibus non obfcurum affcrt auxiiium . Hoc unguentarij cum amygdaiino oleo parant, hominum barbis odorisgratia perfundendum : quod tamen temperie calidis caput
Taratur ex ijs etiam
adeb excalfacit, ui quandoque & nxribusfanguinem eliciat. HaUucinantur, qxifalfi uocabuli fimilitudine Sambacinum ,
loannis

deV ^, sambucinum

idern ejfe exiflimant,

Inter quos errore implicatur loannes de Vigo chirurgicus noftri temporisnon

iibello.

obfcurus capite de Sambuco in fuo paruo defimplicium

Tipn diu

eft,

qubd lefeminum

,fiue ( ut nos)

Geifiminum

in

Italiam allatum efi: quarmis nunc ubique horti opere topiario

tur.
cjr

Tianta itaque eft

tum aibis, tum iufeis , tum etiam c<sruleis geifimtnis orrienGeifiminum toptarifs openbus maximi expetita , non modo quod adueftiendas 'attegias , pergulas
uiticuiofa efl planta,faciU fcandes
e pedicuio exeuntia,

umbracula contexendaplurinw ualeat,fed qubdfiorcs odoratiffimos proferat.Tota

^t radice uiticuU oriunturfiexiles,iong<e,uiridcs,ac le>u<e,e quibusfoiiaprodeunt oblonga,feptem uno

tttin lentifco in
liltj

mucronem

definentia,moliia,& faturate uirentia. Fioreshabet in cauliufummitate racematimprodeuntes,

.

parui

ejfigie,

odorts iucundi, uarijs , ut pr<ediximus, coioribusd quibus rarifftml fcmen oritur

In aiiquihus tamen
cfi
.

iocis

Gelfiminumftmenedit,lufinofimile,quodaDocltffmouiro lacobo <Antonio CortufoTatauino mihi miffum

amcenos

^imat

& caiidos traclus,pafJimquehabeturinbortis & Hiridarijs.Qicum quodex eius paratur floribus

,

liitno

facultati-

bus<equipararipotefi.Titettamijfdemexfloribusoleumaliudab unguentarjjs tantum ad odoramenta, reccritibns fiori-

?e

Olium c
mino.

if-

bus,delibratis fluicibus amygdalis commiflis

rint
.

piuribus repiicans uicibus

quoufque nuces humorem odoratumcombtbe-

Tunduntur deinde in iapideo

ntortario, <gr caiid&faccuiis conciuf<eprcmuntur.T\eddunt

enim oleum perquhn odora

tum,quod etiam in medicwm

ufitm uenit^qubd uiribus ifspolleat

omnibm, quibusfuum pollerefcribit Diofcorides. Gcifimi-

mrniltalicHappeiktur Gelfmino:^rabici lejemintejr zambacb,fiue Sambacb.

,xw*.

MYRRHA,
3

CAP.

LXVII,

MYrrha lacryma cft arboris,qu# in Arabia gignitur,Aegyptice fpina; non diflimilisie cuius uulnea -osi * 7

siMyci 7tipi7n
yvv/ftvov KO.K

re defluit lacryma in fubie&as tegetes. alia circu caudicem concrefcit.Dicitur ex his aliqua pe exprefla,fta#e emittitur. Alia gabirea pinguifiima,la?to pingui folo nafces: djafimbs praepinsuis,qua ^r ii f \. , n ' n ea copiofam fudat ftacten.Omnium pnma eftjqua* Troglodytica appellatur.accepto cognomine a loi
.

Tii,- ro

& ro

Ao
~y~*

KhfA. aiiaucri
:o
creicit
tt

roelior

b COj j n q uo prouenit,fplendens,fubuiridis ac mordens.Qiiinetiam legitur tenuis qua?dam, quae a Troglodycicafecundaeft,bdellij modomollis,uerumodore grauiufcula,apricis nafcens.Alia caucalis co-

leg. onb. gnorninatur prxter modum exoleta,nigra,& retorrida.Omniu deterrima quxergafima dicitur, pingui n le carens, c canofitu obducl;a,acris,ad gumi imagine uergens,& uiribus eius proxima.ImprobaturaminOnb c Meu 4*?*- nea cognomine.Ex ijs paftilli fiunt,fed e pinguibus pingues,& odorati:c ficcioribus haudquaqua pinfqujiiore P*.. g UeS) jnodorati.Minus odore pollet 5 quje oleu non admifir,cum in paftillos digcrebatur. Adulteratur maccrato gumi aqua 5 in qua myrrha maduerit.Eligenda eft recens,^ hagilis, leuis, undique concolor TX;?'* d 4ddvpis.<. qux confracla uenas unguium modo candidas lxues oftendat,minutis g!ebis,amara,acris,6dorata,
'

i.

&

'

&

fnabilis.

C alfacicns.fuperuacua,&inutiliseftponderofa,colorispicei.Calfacit,cohibet,foporemgigQit,gluti-

>Q

nat,ficcat,a(tringit,uulua emollit,& prxclufam.aperitunenfes

& partus celeriter extrahit cu abfinthio,

lupinorum cremore,uel fucco ruta? admota:tuberculo fabae deuoraturin uetere tuiri,orthopncea,in Jaterum pedlorisque doloribus, in aluiprofluuio,& dylenteria: horrores difcutit duabus horis antefebrium acceffiones fabae magnitudine pota cum pipere, aqua; fubdita linguas liquataque ^fcabritiem

&

obtufam uoce expedit,uetris tineas enecac,concra graue oris halitu mandituPs& aduer fus alaru tcedia cum liquido alumine illinitur:gingiuas,& dentes ftabilit colluto cum uino, & oleoore: uulnera capitis illitu glutinat; medetur fracl:is auribus,ac offibus nudatis,perunda cum cochlea; carni bus:item purulentis auribus,inflammatisque cum meconio,caftorio, & glaucio: ad uaros autem cum caflia,& melle illinitur: impecigines ex aceco purgat:defluentes capillos cu ladano , & uino myrteo ilarteriae expolit:

lita,firmat:diucurnasdeftiIlationeslenit,tillitispennanaribus:oculorumulceracomplet,albugines
toliit
,

60

caliginem

difcutit, fcabritiem la;uigat

Fit e

myrrha , perinde atque thure , f uligo :& ut poflea oftendemus

In Lib.primum Diofcoridis
oftendemus,adeademconueniens. Boeotica myrrha
nafcentis. Melior cft,qux
diflefta radix eft arboris

87
cuiufdamin Bosoria

myrrham odoris

fuauitate reprafentat. Vis ei calfa&oria ineft, emollit , di-

fcutitquc : fuffimentis

commodiilime inferitur.
quam
inter pr&fian-

MYrrha,qu& ex Mexandria Mgyptihac &tate ad nos affertur,admodnmfane' ab ea differt

tiffimas Myrrh& fpecies recenfuit Diofcorides. Qitippeuniuerfafere myrrba, qu& in officinarum ufu habctur, ijs om dio. nibus qualitatibus, acnotis deflituitm quibus optima commcndatur. ~\(anqite ea(utuidereeft)minimiuircfcit,pinguis non , eft, non odorata, non imdique concoior, necconfratla uenas ungutumfigura leues intus oftendit, necfaporc acri deprehenditur; tametfiguftui amaritudtnem relinquat. Vcrumfifortaffc cuipiam uideretur h&c inter Myrrhajpecies

Myrrh* conG-

lo da(quod tamcn nonfatis compertum habeo)aut cmcalimmt ergafimam,effe crediderim,

dia deferri ait, ea,

&

effe

rccipten

ciarumfit,&pe\lucens, confraclum tamen diuerficolo r apparet. Ecqnid magis? nec guftui infigniter amarum nec myrrh& odore , pr&ditumfentitur. Quo fit,ut credere liceat, eiufmodi Myrrham aut e deterioribus ejfe, aut gummi alicuius, aliarumque miftionum adulterio minimeuacare: hac enim impoftura(ut Diofcorides inquit) mjtrhaaduitcrarifoiet.Sed h&c ita de ilh conijcimus, qua paffim uulgaris habetur. C&teritm eleclam Myrrham iam ad nos aduebifcimus, qu& legitima , probatiffima ejfe cenVeritrn ea hatlenus tam rara fetur. eft, ut non nifi ad oftentationem ajferuetur , ad aliarum dignofcendarum regulam. Habebatur myrrha Gaieni tempore in opocalpafum, quod calpafi lethalis, ucnenofaque efl lacryma conuerfa , ut in

ex Incum h& c&tcris deteriores habeantur,certoquefciamus ex India in Mexandriam myrrham importari.T^am. qu&plurima adnos affertur, non modbficca, nigraque eft,fed etiam rctorrida, maaienta, &cano quodam fitu obduia:& quanquam inter huiufcemodiglobulos aliquod quandoque reperiaturfragmentum, quod
linius

aut potins qmttt V

&

&

&

&

20 cimamomum,

Chalbanum in Sagapcnum. idcirco libro primo de antidotis.OpocalpafitmQnquit) cxitiale nosforte quadam uidimus noflm &tatis decnrfu mori,qubdinfcu myrrham, cui opocaipafum admifium erat ,

&

caffia

cfi,

mnitosq;

afjitmpfiffent.

De induftria nanque nonnulli eorum,qui antidotos pr&parant,ut laudatifiimam imponebant,eo qubd uiderent coliyrijs indi tam optimum effc medicamentum.Quippe qu& pus citra mordicationem difcutiat, interdum incipientem oculorttm

&

fuf-

fufionem fubftantia tenuem.-fiue autem inemplaftrum,fiue

trinfecusimponitur, huiufmodi myrrham inijcias,

m cctatum,fiucin aiiquod digercns

mcdicamcntum , quod exeft

uim

ipfius

augebis:at intra corpus affumptum ietbale

medicamvntu.

lUc igiturfufius ditlafunt, tum qubd orationis fcries ita

nus Galenns. jidhibenda itaque
diiigentia eft, ne

expoftuiaret,

tum ctiam quia h&c fpecuiari non eft inutde.hacle-

& nos Myrrham quandoqtte opocalpajo aduiteratam emamus.

Myrrham
ojficinis

h&c

Br;lf;illoIi

P"
1

Brafauoio Fcrrarienfi animus inclinare uidetur,ut exiftimet

uulgarcm bdelltum

efje

Cui haitd quaquam

efjc tradidit

n ' ,mp^ob ~'

afftntiendum putauerim: fiquidem myrrha h&c pcUucens adeb non eft, ncc taimno giutino ftmiiis , ut bdeUium

30

Diofcorides.Et iicet qtt&dam noftratis

myrrha fruftra quandoqne tmnshtcida reperiantur;fitnt tamen potnis h&c ( ut ditlu-

eft)gummi aduitcria,qudm myrrha,uei bdeUium: nempeguftu maleficiumdetegitur. Vr&terea

bddhum inccnftm (Dvfa di/t

ridisteftimonio)odoremmguibitsodoratisfimiicmfpirat,quodinnoftratemynbanunquam,fa&opericuio,fumco}ijic:,^
tus.Huic etiam aiia accedit ratio,qu& magis ac magis Brafauoii animum immutarc potent: qubifcihcet bddlium
tis

di"i-

duclum,tra tlatumque facilc ientefcat,& confratlum pinguefpetletur: myrrha uerb

qu& officinis uenditur , digitorum

attritu conteritur,& fifrangatur perquam aridafeje offert.Caterum improbauit Diofcorides,omniumque Myrrbtc fpecie-

rum deterrimam iudicauit,qtt& aliquibus minx.a,aiijs aminnea uocatur,quam cum Gaienus probaucrit libro primo de antidotis,

omnibusque Troglodyticis prtulerit,fatJum eft,ut exiftimauerint quidam,in hoc ioco Diofcoridis codici mcndamfub

effe.Sed citm in Diofcoride

Gr&co iegatur aminnca,& in Gaieno mlnm^ego potius crediderim,eos non idem myrrhx. genus
,.
,

meUexiffe.Timiuslib.xii.cap.xv.myrrh&arborisfaciemdiligenterexpre(fit,hisuerbis.Myrrhamin ijfdem J) iais , ubi

,.

40

&thus,permiftamarborem

&

Quippe muitis in locis Arabti gtgnitur. ConuiLuur riaexPli! cxfyluis iaudata, petuntque eam etiam d Trogiodytis Sabxi tranfitu maris. Satiua quoque prouenit multumfyiueftri
nafci tradidere aiiqui: pluresfeparatim.

*
'

pmlata. Gaudetraftris,
caudice duro,

& abiaque ationibus: meiior radice refrigerata.Arboriaititudo ad quinque cubita,necfinefhina:. qudm & tntorto, & ab radice etiam qudm aiiquafuiparte: corticem Uttem fimilcmque
craffiore

thuris,

medonufcabrum alii fpinofumque dixere: foiium

que nafci mentirentur.btciduntur bis

oIiua,

uerkm crifpius,& aculeatum: iuba

oiufatri.

Miqni fimiicm

iuni-

perorfcabriorem tantitm, fpinnque horridam,folio rotundiore,fedfapore iuniperi. T^ecnon fuere

qiti e

thurisarbore,utrun-

&

ipfic

thurismodo, ijsdemque tempcribus,fed d radice ufqite ad ramos , qui ttaicnt..

,

Sudantantemjponte priufqudm incidantur,ftatlcn diclam,cui nulia pr&fertur. jlb hacfatiua

tcftiua.

ZT

infyiueftri quoq;

mehor
myr-

J^on dant cx myrthaportiones Deo, quoniam

& apudaiks nafcitur. Etfequenti capite

inquit. jLduiteratur

rha lentifciglebis,

&gummi: itcm cucumerisfucco amaritudinis caufa, ficut ponderis argenti (pttma.

ibi

\eliqua uitia deprefpina codigiitftts

so

henduntur fapore gummi dente lentefcentis. FaciUimi autem aduitcratur indica myrrha , qua

de

quadam

tur.Hocfoiim peius India ajfert, facili diflintlione, tantb deterior eft. h.u Tiinius.Quo ftt,

tttfaciie crediderim noftri

.

myrrham Indicam effe. nanque per mare rubrum,

& inde per carouanas(ut dicunt) Mexandriam importatur

& exeunt
thuris,

Myrrh<e
Myrrl1
ft

quoque hiftoriamnon iniucunde fcripfit Theophraftus iib.ix.cap.un.de piantarum hiftoria,ficinquiens.Gignitur tbus&

^,

hi ~

myrrha regione Mabum media circa Saba,&\Adramyttay & Citib&na,& MamaiU

res ali&fuper montem,alia in pede montis cuiturisproprijs:

myrrhsque arbo-

phrafto.

quamobrem aiitz coiuntur, aiia uitam agunt incuitcs. Montem

iftumpr&altumaffirmant,

&

ningifoiitum: amnes quoque de eo inpianafluere. Myrrh& arborem thure aititudine mino-

rem,fi-uticofioremque narrant: caudice duro,contortoque iuxta terram,crajJioriquefura hominis, cortice l&ui adracbna
fimili.

Mtj uerb, quife tiidiffeaffirmant, de magnitudinefcre confentiunt. Tsleutram earum arborum magnam
,
,

refcrunt ,

& mtnorem myrrh& humiiioremque. Sed thurisfoiium laurinum, i&ueque: myrrh&acuieatum

<y

non l&ue , ulmeo fimtie

egreffos

crifpum tamen

extrembfpina horridulum,
dixere, atque

iiignei

modo. Iidem ea nauigatione, qua exfinu heroum uehcmenter

fefeaqmmin monte qu&Jijfe

ha uidijfebas arborcs,& ietJionem notaffehocmodoambarum:& caudices,ct ramot H z

88
re,

AndL Matthioli comm.

& lachrymam aliam decide&

ramos incifos quidem, fed alios uclutifecuripercujfos uideri, aiios tenuiores incifuras babere >

aliam arbori inh&rere: nonnufquam etimi fubiecias tegetes ex palmis contextas, alibifoium tantummodo circtmpaui-

mentatum . Montem autem miuerfum Sab&is diuifum dixere: hos enim loci illius dominos ejje , iuftitiaque mutua de^ere % thus,myrrhamquefefe largi ad naues folitudine deportaffe narrarunt. quamobrem nuiiumfuas arbores cujlodire: unde
quoque fe audiuiffe dixere, myrrham,thusque colleclum undique adfolis deiubrum conuehi : quod Sab&orum cffefanfitffimum inter omnia regionis illius, cujiodesque Arabes armatos habere, quibus fmgulos fuum thtts aceruatum , myrIllud

rham eodem modo

relinquere, pofita fuper

aceruum tabella, literis fignificante numerum mmfurarum ,

& & pretium

quod

fro ftngulis menftms ponendumfit. mercatores uero,qui uenerint, tabeUas aduertere, eiusque quodplacuerit , acta menfw ra pretiumin eodem ponere loco, undemerces acceperint: facerdotem deinde uentre,parteque tertiapretij Deo accepta,reliquum ibidemrelinquere: idqueferuari tutiffime dominis, donec acceptum uenerint .
^ilij

myrrb& arborcm terebintho (i- IO

mdemreddidcrc,fedfcabriorem^JpinoCiore7nque:foliumpauibrotundius,gu(iatuproximumterebintho:earu7nquoqueiie
terespr&jiantiores baberi. T^afci uerb hanc,

ras admodum comperiri.

H&c ergo illis repugnant, uidelicet ningi^

la.bora.runt:
ipfi

Sed hi quidem altera quoque longc'

runt.

& thusin eodem loco terrafubargilia, &fabuiofa: & aquasfontefluentes ra & imbribus pcrlui, & amnibus locum illum exhilarari. maiore ignerantia thus enim, & myrrham nafcicx eadem arboreputauenarrarunt, quos ex heroum oppido profetlos naui retulimus.Myrrha aiiudftiUatitium t

Q^amobrem uerifimdius

aliudficlitium conflat. Trobatur melior gufiu,eiusquenorma cocolorem accipiunt. haclenus Tbeopbraftu:.Myrrh& drach

nta ex uino Cretico, calido pota,hora

tet,

unaantcparoxifmum datur utiliter quartanarijs, fedfudare eos in lecloftatim opor-

tnbus repUcatis pottonibus,

in ipfis acceffxonibus.

tapotijs

cum Theriaca

conformatis, magnitudine ciceris.

Hoc medicamento ego ipfe curatusfum. Vaiet quoque ad idem in Ca. Horumfi unum quotidic uoretur, b6ra una anteparoxifmli,quar-

tanarij benc

habebunt.Myrrba ponitur in ^dntidotis, qu& ad uenena, uenenoforum anhnaliumiclus ,

in

& aducrfus

pcftilen-

2o.

tiam parmtur. Fit quoque $ Myrrba oleum, quod ita paratur. Decoquuntur ouagaliinarum, quousque durafiant ; deinde
fecantur fecundum Longitudinem
in

duas partes &quales,

& exemptis

uitellis,

replentur,

Myrrha

puluere , condunturque

humido

loco,

donec Myrrha liquefcat in oleum. Huius uiresfunt ad tollendas uulnerum cicatrices ,

& faciem erugan-

dam, ubifrcquenter iilimtur. C&terumaiio quoque myrrb&fuco muiieres nonnuU&faciem absque

rugis pr&feruant. Jld-

refiinguunt

mouent igniferream nouampateUam , quoujque candefcat ; deinde uino albo cumimpetu ore proieclo , patellam ipfam , mox capite linteo amplo conteBo, uaporemfacie cxcipiunt ,fubinde in eandem patellam rurfus igne canden-

tem Myrram contritam proijciunt, eodemque linteolo contecl& fumnm rcapiunt. Demum ipfomet linteofaciem contegunt*

dormitum fe confcrunt . Fiteiufmodifuco,finguiisoclodiebusparato,ute&perpetuoerugat&, iuuentutem ettam iam rrhx uirc* fcnefcentes mentiantur . Myrrb& meminit Gaidib.vni.fimplicium medic.ubi itafcriptum reliquit. Myrrhafecundi ordiex Gal.
nis eft

&

tum excalfacientium, tum dejlccantium.ltaque capitum uulneribus iUita glutinare ea poteft.

eijcit : adefl

Ineft

fauca, per quamfoetum,& lumbricos tum cnecat,tum

fcetur facultatibus, utique

hinc ei

& abJiergendipotentia.Sic

& amaritas non

?o

igitur ocularibus

qu& ad uicera,& craffas cicatrices pr&parantur.Eadem de caufa inditur

&

mi medicamentis , qua

ad tuffim ueterem,& a\ibma,fiuc anhelationem exhibentur: non tamen arteriam cxafperat^ficut abfiergcntium nonnuUa.

Verum adcb moderatam obtinet abftcrfionem^ut nonnuili eam arteriacis qu& uocant medicamentis commifceant,tanquam
fujftcientcr excalfacicns,& deficcans medicamen-.fcilicet abjierfionem proficifcentem

ab amaritudine

nihil uerentes.

hac

Myrrhe

fucci-

cai.Torrb ubi mirrba defit,Gal.infuccidaneis(fi tamen iiber is Galeni e(i,nobis enimfpurius cenfetur)odoratum calamum
fupplet: Conflantinus ucrb

amaras arnygdalas eodempondere.Sed equide hic myropoias admonitos uelim,ut nuUo paclo eo
utatur bis uerbis.Vro myrrba fubftituendupiperis nigri dtmidiuMiqui perhibent
itb.

rumfequantur do6lrina,qui iubent,Mdcenn&aubloritate male inteUe5la,myrrh& iocopipernigrufupponere.l<[anq;jluicenna hancfententia omnino

refeliit,cu
:

fed hocfaifum eft.Tofiremb illud etianotandu efi,qubd(ut GaLinquit

Boeotica
th*.

myr- camentis eji myrrba,quid dicarn non babeo,qubd &tate nojirafit (ut arbitror)omnibus incognita.
tinis appcllatur:

n.de cop.medic.per gencra) myrrhafemper medi a cbmijcenda,cu ab igne toUuntur:quippe qu& coqui minimepatiatur,ueluti etia thus,& aloe.De Baotica autem
ZiJ.vpva.fic Gr&cis ditla , Myrrha LaLerMur.feu Mor, ^trabibus: Mirrha, Italis: Mirrhen,Germants: Mira, Hifpanis:Myrrhe,GaUis: Myr-

Noibim.

rhaBoemis.

t Exempiana Gr&catypisexprefahabent^iAyjio^n^ipa^uv^v^n^ideftfillitaal&narium.Qu^
fieri

uerba inmclionem adpartem nafi referrc uidentur,non autem ad inftrumcntum , quo debeat etiam Galeno ltb.Xl.de ufupartium,iiiipov feu iflipvytovpars qu&dam naft uocatur.

inunclio.Siquidem , tefte

*tv'p*Z.

STYRAX.

CAP. LXVIII.

Orib.w.
ya^ctAir!
'

^m

habe tanturn '^.Svff aa.friabiiis.

CTyrax lacryma eft arboris malo cotoneaifimilis.Prsefertur pinguis,flauus,rerjnofus, albicatibus gru 50 ^mis^quamplurimuminruaoclorisgratiapermanens^quidum mollitur,melleum liquorem redciit: qualis e a Catabalis,Piflidia,& b Cilicia deuehitur.Deterior niger,rurfurofus, c friabilis, canoque liru obdu&us.Cxteriim Iachryma inuenitur gummium hmilitudine,perlucida , & myrrhae aemula uerum co t>e5 cl uam uermicult erodentesexcuflerunr,melle,& iridis fediP ei'P aucamanar -^ c' u ^ a al:ur ^g m ^ mento,& quibufdam alijs. Alij ceram,aut adipem odoribus imbutum, flagrantiffimis (blibus cum ftyr ace fubigunt,& per laxa cribri foraminain frigida aqua ueluti uermiculos exprimunt , uarnundantq;. Styracem hunc,t quoniam in uermiculorum fpeciem contrahatur,fcoleciten cognominanr, quem tan quam fyncerum imperiti approbant,non animaduertentes ad pracipuam odoris fragrantiam: fiquide aceradmodum eft,qui adulterationis uitiocaret.Styraxcalfacit,emollit, & concoquit medetur tuffi,
:
'

deftillationibus,raucedini,grauedini,& interceptx uoci:uulux' pr^clufe,duritiavelaboranti conuenit:

cit nienfes

potu,appofituque:aluum leuiter mollit,fi exiguum eum refina terebinthiqa catapotij

modo

deuoretur.

Jn Lxb

primum Diofcoridis
S

89

Y R A X.

10 utfiatexeo,uelutiexthure,fuligo:adeademconueniens,adquthuris
grauatque,& foporem adferc

igni torretur, deuoretur.Mifcetur utiliter difcutientibUs malagmatis,acopisque. Adoletur autem , fuligo. ExeoetiaminSyria

&

ftyracinum oleum componitur,quod calefacit uehementer,& emollit.-uerum caput dolore afficit , ag-

STyracis
lo appenfas

plantaproceritate,acformamalo Cotone&eftfimilis.Foliatamenlongminoraprofert,auerfa parte albican-'

tia,folidaque,oblonga pauloj.atiore
.

tamen ambitu.Flos efi illi albus,aurantU malifimilis. Baccas profert longopedicufere Tonticx magnitudine
,

Et tenui quadam lanugine obduclas rotundas,& in acutum definentes , nucis

in

quoaliquotconcludunturofficulafemencontinentia. Habentur Styracisplanteinltalianonfolum inhortis nonnullis,ac

uiridarijS,fedetiamjponteproueniente'sinl{pmano,acTyburtinoagro.SedinItalia

gummi non

proferunt.

Hanc plantam
.

uidi ego primum Venetus,in uiridario clarijfimi medici Majfeid Maffeis,ubi alia plura,& rara,ditigenter coluntur
y

Gumprimo

mi f quode StyracisplantaemanatuocaturpaJfiminltalkis

officinis

Storax Calamtta,quod cognomen ex Galeno libro

Ji

, .

. .

5>

o
,

AncL Matthioli Comm.

optimum iudicauit ftyracem , qui in catamis Tamphyliaferebatur : nnde calamit cognomenfibifacilc ucndicacum non alius babeaturftyrax , quifit hoc gemre prceftantior , in ufu medcntium eft,ut dum pharmacopolis im,

frimo de antidotis acccptum crediderim.Klanque ipfe de fimplicibus medicamentis agens, qv. ad theriacx compofitionem
Styaeis eonG- faciunt

deucio.

nit.Itaque

perantfieri medicamenta

quteftyracem exciptunt
:

calamit cognomen adijciant

quo indiccnt , fe primum dotibus intclli-

no^probita.

gere.J^cc iiludquidcmab re
cateris
,

quandoquidem Galenus eodemloco memori prodiderit,hoc fiyracis genus tantumpr&ftare

illud bonitate excellit
,

quantum uinum fdermm

,

quoda. cauponibus uenditur.

H. C

Quo

argumento fretus Manardus

Ferrarienfts exiftimauit

ubi in Diofcoridis codice legiturrotouTas iavo

.

L7a,CAhi7s,hoc eji,tatis

gendum ejfe,talis eft

Fuchfij opinio

calamites

Kfeque probat lecTwnem mutandam

effe in

Gabaliten,

eft Catabaiites , potius kquemadmodum fecit Marccllus. Sed

frofeclb hac in reietfi

Manardus fucrit uirfumma docTrinaprditus)mihi magis Marcclli fententia probanda

uidetur

Quippe qtmTiinij
C em gignit circa

teftimonio cornprobatur tib.xii.cap.xxv.ubi ftcinquit.StyracemSyrialud

,

proxima fupra Thceni-

rcprobiu.

Gabala,& Marathunta

& Cafftum Scleucia montem.

Mque etiam ei

adftipulatur Oribasij codex ma-

mfcriptus ,in quolib.xii.lcgitiir y*.8>*.Kh\)<,& nonfo.70.Ca.Knvi.

libro
,

TorrbFuchfitts mcdicus noflr tetatis clariffimus, in

,

qticm de compofitione medicamentorumfecundd condidit,ftyracem catamiten liquidum fuiffe cenfet

uideo)rationefretus
,

non atia(quan-

tum equidem

qudm qubdin catamis adueheretur. Verum in hoc Fuchfius(pace eius dixerim)d ueri-

tate dcfcifcit. quandoquidcm Diofcoridi ftyrax lacryma eftartyris malo cotonca ftmilis:cuius itteprJiat cteris,quiflauus
eft
,

rcfinofus , grurnos babet aibicantes,

& dum mollitur

,

metteum hquorem reddit.Ex quibusfacili conftare arbitror,fly-

racem nonfuiffe liquidum,fed ingrnmos concrctum.K(eque certimibi rationi confonum uidetur,ex eo qubd Galeni tempotcftyrax in calamis uthebatur,inferre ipfumfmffe iiqutdiim.V[am(ut meafert opinia)non alia de caufa qui ftyracis lacry-

mam colligebant , eam fiatim in calamis includebant quam utfuauis eius odor conferuaretur.Id quod
quidemij dicTamnimanipuios
in ftrula
,

etiam

cum diUam-

nofaciebant ij (ut memoriaprodiditTbcopbrafhs lib.ix.cap.xvi.debiftoriaplantarum)quiipfumin Creta legebant.fiaut arundinc intercludebant,ne uiseius expiraret mentio
,
.

20

Tr&terea citm apud ucteres

Grxcos nulla(quod legerim)extet

-cogor eam prorfus refcllere
,

tiquidi ftyracis

haud quaquam pofjum huic Fucbsij fententits adhxrere : quinimo

quod retimsfentire uidear cum Arabibus ,

myrrbte
.

&

recentioribus

qui per liquidum ftyracem non

aliitd intelligunt, qudmft.acT.en

deterum Tlinio loco citato laudaturftyraxpoftfupraditTa ex Tifidia,Sidone,Cy ,

pro :

Crcta uerb minime . l\eddidit Tiinius caufam , quare eft,quod Styrax plerunque putuerulentus exiftat
ipfitm infcobe fordefcere.

dicens

qubd

ineumcircacanisonumaduoiantpennatiuermiculierodentes,ob idque

^idulteratur etiam

ftyrax ( utidtmfcribit)cedrilacryma,ueigummi,me\le ,aut amaris amygdalis . quocirca retinendti funt not,quibus

race.

Diufioridis aucToritateprsftantiffimus cognofcipotefi. Taratur e Styrace oleum odoratum hoc modo. Styrax biduo rofa-

rum aqua maceratur.Deindc umi cum aqua in

uitreo uafc,iuto circunlinito collocatur huicrofirato lambico fuper impofito

& infomace collocato

ex Galeno.

ignisfit

moderatus,quoufque aqua tota in recipiens uas dcftiliauerit. Citm utrb oleumfluere incpe-

rit,fortioreigneopuseft,donectotunieffluxcrit. Traftabit boc oleum

nonfolumadodoramenta , fcd etiam ad ea omnia

ad quJiyrax.E(i tamen longi ad omnia uaienttus.Huius meminit Gaicnus tib.vi ii.fimp.med.fic inquiens.Styrax excaifx
cit,emo\\it,concoquit:quamobremtuffibus,catarriris,pitHitdtftittationtbus,rauccdinibusq\c^

cant , prodeft.Tum menfis feupotum, feu

admotum proijcit.Combufti eiusfuligo,thuris fuligini quodammodo eft

fimilis

Nomina.

STi/pai; ut Grce,ita

etiam Latine Styrax nuncupatur:Mabice uerb Miba,Mthaha,feu ^4(laracb:Itdlici,Stirace:officinis,

Storax calamita:Hiftanice\Fftoraque

l\uellio interprcte adicclafitnt

f quoniam in uermicutorumfpecicm contrahatur . Hc tterba non leguntur in Grcis codicibus . Sed ea (ut arbitror ) i ob maiorcm rei declarationem. hanc ob caufam , iecTore tamen admonito , nobis quo-

Qm

que rclinquere flacuit

Mm.
& raeG hab
(i^yjv
'

bdellivm.
alij

cap.
lacryma
,

lxtx.
.

"O Delhum a [

ita etia

Dr
-fl'

JrVw.^uodfcciie moiiefcit,

c d

^MewM"Non
,
j

leg.

Probapingue b liquefcens facile > ligni ac R)idis cxpers , t fuffitu odoratum ,ungui fimile Eft etiamnum bdellij genus ibrdidum,nigrum, uberionbus gkbulis in offas conuolutum, c afpalathi odore,ex India aduecium. Defertur etiam a Ped liccum rcfinofum e liuefcens , fed facultate fecundum Adulteratur gummi , fed ita uit ra oppido rjatum non pcrinde guftui amaritudtnem repraefcntat,nec ufqueadeo fuffitionibusodoratum Calfacit,& emollir. duritias , & turgentia guttura, humidasque hernias difcutit cum ieiuna faliua dilutum
alij
:

bolchon appellant ,
,

madelcon
.

efl:

t Sarac enicce arboris

J3 tur giifTu amarum

tranflucidumjtaurini glutinis in

morem

intus

'? b

riibiliudunr''

We,

i]uiiu^ipiracu]aiaxatappofitu,&fufficu:&partus,humiditatesqueomnesextrahit:calculospotucom 50 minuit , urinam monet tnffientibus,& a ferpente percuffis utiliffime daturaialet ad rupta , uulfajlaterum dolores , difcurfantes fpiritus. Malagmatis inferitur ,qux contra duritias , neruorum nodos
:

&

&

profunt.Contufum

refoluitur affufo uino,aut

aqua calida

Cn

'

r3tio.'

~y^j\ftantiffmumBdeUiumDiofcoriditranflucidimeft,tauriniglutinisinmorem,amarum,tacTu tiquefcens facile\ <& quod incenfum odorem emittat ungui odorato fimilem.Quodfi modb noflro tempore inltaliam importatur ,adcb ra-

J_

Jcendi

rum efi,ut(qutmadmodum de myrrha diximus)ad oflentationem tantim ajferuetur,uelad adulterini, <& reprobati dignonormam . Crcdidere quidam,hoc uulgare Bdellium , cuius pafiim in officinis eft ufus,conftare partim ex nigro ,quod
India mittit
,

partim uerb ex eo jlrabici genere , quodficcum

refinofum , liuensquc ex Tctra defertur , utrifque d

mer-

catoribus fimut mtflis.Quod fi ita resfe haberet , non effet plane molefteftrendum,quodfaltem mediocre impertiretur,pofi-

$q

quam nobis optimo interdicTum eft.Verum etfi hocfieripofiit, cum tamen in eo parum,uei nihil amarons

ftntiatur, citmq;
cneteris

In Lib
e&terisferi omnibus

primum

Diofcoridis
tribuit ; efi potius

5) 1
opinandum faBitium id
nobisperfua-

tum notis,tum quditatibus fit expers,quas ei Diofcorides

.

& adulterinum effe,qndm legitimum

fcripfimus
.

Hmcfaclum eji , ut quidam recentiores fimplicium indagatores, cum

refeilcntes , inprtcedenticommentario Huius , quo paffim utimur,piura quidem habentur genera.Siquidem aliquod quandoque uidi nigrum , refinofum , odorefcetido taferi quaddntenus proxitno : aliud translucidum , utpote taurinumglutinum,fedficcum
j

dere euellent,Bdellium in officinis reperiri , licet non adueclum ex Saraca felicis Mabtm ciuitate ,unde aduehi confueuerat fomniauerint , communem myrrham legitimum effe bdellium , ut eorumfententiam

Bdellij uulg*.
ris

g=na.

amaroris ex~

io

pers , nulloque odore pmditum;quoddam uerb adeb uuigarimyrrh*perfimile,utab ea uix dignofcipoJfct.Qu* omniagenera tametfi illegitima cenftantur;officinis tamen tanquam legitima , pmflantiffima in medicamentis pajfim temeri ufur9 pantur.BddliumfcriptistradiditTtiniustib.xu.cap.ix.hisuerbis. Vicina eftBatlriana , in qua bdeUium nominatiffi-

&

fio

'^'

chran:alij maldacon

7num.Mbornigraeft,magmtudineolex,folioroboris,fruclucaprifici natura.Gummi alij brochon appellant , aiij malaT^igrum uerb,& in offasconuolutum badrobolon . Effe autem debet transiucidum . ,fimile cene, odo -

ralum,& cumfricatur pingue , gufiu amarum citra acorem.In facris uino perfufum odoratius

Indiaque,

& Media,ac Babytone.Miquiperaticum uocant ex Media aduetlum

&gummofum. Multeratur amygdala nuce
,

^afcitur

& inMabia,
Galenus lib.
Bdellij u r et

: facilius

hoc,& cruflofius,amariusque.

indicum humidiits ,

h<ec Tlinius.BdeUif facultates prodidit

vi.fimpiicium medicamentorum ,ficinquiens . Bdellium quod Scythicum nommant, quodfane*

magis , emo$entis admodum

quam emoUiat

Igitur recens

eft.M alterum, nempe Mabicum^quod & & humidum efi,& contufumfacili moUefiihad omnia ad
efficacis uirtutis
,

&

atriusefl ,

& nfinofum
.

ex Galeno -

diluctdius efl

,magis deficcat,

quoe

Scythicum , idoneum

quodantiquiusefl,&admodxtmgufluamarum,&acre,&ficcum, abeorum.qua indurata moUiunt mediocritate ex, cidit . Vtmturautem quidam iUis , potiffimum Mabico,& adgutturis ramices , hernias aquofas faliua

M
R

&

2 o ieiunajuefubigentes , ut emptafiri confiflentiam accipiat.Torrb Mabicum

apparet , tum urinas ciere
Gaienus.
,

& & calculos renum

,'

matutina,

in potu

& crudorumflatuum difcurfus

fumptum frdngere
.

pr<eterea laterum dolores

& rupturas perfanare

haclenus

Caterum inuenw Serapionem duobus capitibus BdeUiJ memimfe.-quorum alterum appellauit Iudaicum,

quod ni-

nS SSrfS

rnirum

ipfnm Diofcoridis bdellium : alterum uerb cuiufdam planupalm<efimilisfruclum effe tradidit.Hoc ^eapolifre- P ilmx senus. qumtiffimumuidimus,ijsqueinoffichiisaccepimus,ubifacchari arundinesisiciliapetitas uenundantur. l^amcum illic
efi

ejfem

Bernardo Clefio Cardinali,&TrincipeTridcntino,quiapud Cafarem Carolum.y .imitliffimum Imperatorem agebat , multarumuidendarum rerum, quA ad medicam materiamffettantjuitmibifacultas.Hoc igiturpalm<egenu:(ut
cttbitali , uel

cum

ab incolis accepijex Sicilia cumfoluspalmeis , ac radice defertur

pauib ampliori iongitudine

Vocantur h<z
,

planu T^eapoii uulgb

cefaglioni.

50

& & carduis,carduorumque

quarum quoddam duntaxat germtcuium comedunt , tenerrimum ,fapidum

.

ori gratifiimum. Includitur

hoc miUe quibufdam inuolucris,tanquam totius planu corculum

MeS"

""

Hocquidcm tuberibus,
.

echinatis capitibus ( car'wffi,& archichiochi itali uulgb uocant

) praferunt

quandoquidem td

fecundis mcnftspro beUarijs

cum pipere,&fatefolenniter affumunt , tum quodguftui is cibus admodum arrideat,tum etiam

efi :

cjubduenerem conciliet .Torrb iUa uulgaris Cefagtioniappellatio(quantum conijcerepofiumus d Mauritanis acccpta )

fiquidemSerapioficinquit.Cefilioeftcorifiiuspalm;&mturaeiuseft,ficutmturapalmerij.Gatenusinfuper^

fiicium med.de palma diffirens, eius meduUam encephaios appeliari tradidit.Ex quo adducor,ut fufficer, inde J.rabes Gr<s ca uoce corruptafuum Cefilionis uomen accepijfe. Quod ^kkiov Gr<eci,BdeUiumfimiliter Latini

Nomina.

uocant:Mauritani,Mo

locbil,Molocbal,Mocbol,autMochel:Itali,Bdellio:HiJpani,Bcdelio.

t Licet Saracenica arboris ietlio admitti pofsit ,qubd Saraca , unde Saraceni ditlifunt,urbs fitin jlrabia\non tamen improbanda uidetur leclio ^irabicA arboris.Quod nonfotum Tlinius fcribat bdeUium in jlrabia nafci,& Gaienus alterum

46

bdeUijgenus.Arabicumfactat;fedetiamquod Ortbafius lib.xi.iegatUnpuoy tWiMvtyov arboris^trabic.

d(<s.$,t

M .

hoc efi: lacrymaeft

iHoc loco in uulgatis Gmcis codicibus fic legitur:&5H i eV rv^io-o-ijot-is o'wyj.boc e(l,fi uerbu uerbo reddamiwodo ratum infitffitu ,fimileungui . Eadem uerba ex Diofcoride referunt inter Gr<ecos Mtius Oribafius . CMerum in ijs

&

uerbis itlud dubiamfentcntiamfacit , qubdnonfaciti colligipofsit, quid per Iwyi intelligat Diofcorides.nam

cum hac uox

fignificet,cui potifsimum rei conueniat,auclor non explicauit. ut hinc uel aliquid deeffe fufficandu fihuel hac uoce diuinandum denota illabdellij optimi magis fit,qudm aliquid certiflatuendum. jtuget difficultate;,t qubd ,

homonymafit,&ptura

intsrpretes

omnes y uiri doclifsimi,uerba

illa in

diuerfumfenfum trahant. Mij enimprobatum bdeltium uolunt bene odoratu

effefcmpcr,fed incenfum,fieri unguifimile,ut Manardus libro fuarum tpift.otlauo:aivj dum incenditur, odore matunt ungui

Hermotaus.quorum tamen utrunque conflat de odorato ungueintellexiffe.His adflipulari uidetur Serapio irt terMabas,qui bdellij defcriptionem Diofcoridi acceptamfcrens,uerba ilia interpretatur in huncfenfum : cum incenditur
afsimilari,ut
"j

lius.qui certi eafimpiici uerborum illorum uerfione non

bommjpirat odorem,odoriunguis odoratifimilem.Suntporrb qui bdcltiumfuffitu odoratumfaciunhunguifimile, ut Bjiel minus ambiguum reliqmt itiius noufenfum , qudm in Graco rcpeita uertit illa

riatnr.Marcellusautem diuerfam abantediclisfententiamprotulihnam

& humano ungui cotore fimile.Hcec utique Marcelti

taffe ratione

uerba: cum incenditur > odoratum>

intcrpretatio plura

habet^quam in Gnecis codicibus legantur , eafor-

ab eo addita,utnulla reliqua effetambiguitas^quanquam in hoc d Manardo redarguitur. Mihi quidem haile-

nusplacuitSerapionisiaterpretationifubfcribere,utpatetinprincipiohuiuscommmationis.lty
dumfit,fereincertusfum.videntur enim uerba iila Diofcoridis ita diflincla
ejfe^ut

duas bdellij optimi notasfaciant

quam

altera efl,ut odoratumfit^umJuffitur-.alteraM ftt unguifimile.Sed relinqmtur dubitatw,

an unguis odoratus , auihuma-

nusfit inteltigendus.Eb tamen inclinat animusjit putem

iiodiJferens,BailrianoungucsreddatcandidoS}Cuminquit.Ba&rianonidorficcus,rmdtiquecandidiuHgues.

humanum unguem intelligi,qubd Tlinius ltb.xu.cap.ix. de bdel Exhismmi.

rum uerbis liquehbdeltium ittud albis maculis ungm humano fimitibus refertum effe

Id quod etiam aidetur bdellio

afsi-

gnaffc Damocrates infuis carminibus,quibus cyphcos compofitionem cecinit,& qu<e d Galeno referuntur hb. ii.de antido-

tis

5?

2
.

And.Matthioli
S^o/ck (tf.w

Comm.
s.Htec

tis,du iiafcribit

wU* ^low^tKKis 0''m^A< < y'.d<nTd\nSov

duo carmina foluta oratione ad utrbum

fic Uertemus.lunci odorati duodecim,

& croci unam

>

Bdellu ungues drachmas trcs,afyalathi duas femis. Sane qubd

bdelliurn

Damo -

cratesbdellijunguesincypheoscompofitionemaddat,memagis mouet,ut credam

notam pecultarem habtre

qua unguium effigiem repmfentat aut qubd illud bddliumfit pr<eftantius , cui fint
;.

macuU

humanis unguibus fimiks.

Sed b&c fortaffe fufius , quam deceat , ut quid alij

ut maiim eruditior.um

& quid ego fentiam

S,

in

illis

D iofcoridis

uerbis , exponerew j ita

tamen

quoquemdidum effe ,

A./&W,

T H V

C A

P.

LXX.

Meum

vW

w$t*

1HusineagigniturArabia,quasthuriferacognominatur. Primatumtenetin eo genere mafcu- * ftagonias appellatum , fuapte natura rotundum: tale autem 1 indiuiduum eft,candidum,cum a colore liuet , fed rotunfrangitur , intus pingue,in fuffitu ftatim ardens . Indicum uero fuluefcit , dum induftria fa<5iitant:nam in quadrangulares fbrmas dilfedtum fi&ilibus uerfant , donec rotundita-

_ lum v>

&

b hw ito eun d um locum habet 1

temcontrabat:uerumhuiufmodithustemporeflaueicit,quodatomum,autfyagrum appellant. SeArabicum,& in k Smilo nafcens , quod aliqui copifcum uocanr, minus multo fuluius.Eft & genus aliud,cui amomite cognomen eft,alioqui candidu:quod du molliturjmaftiches more digitis cedit Adulteratur omne thus t in itinere pini refina,& gummi.quod facile deprehendi

&

poteft.-fiquidem fuffitum
:

gummi flammam noneiaculatur, & refina in fumum euanefcit,thus

uero

fta-

aftringendum pollet oculorum caligitimardet idem maleficiumodor prodit.Ad calfaciendum, nem difcutit , caua ulcera complet , ad cicatricem perducit: cruenta uulnera glutinat , infrenatque 2 cund;asfanguiniseruptiones,etiamficerebrimembranis effluat:ulcera,qua2cacoethe uocantur,& la<5te linamentum formicantes uerrucas infedis,& reliquarum partium permulcet tritum cum eo ter initia , impetiginesque ex aceto,& pice illitum tollit ambufta igni , pernionesque cum fuillo adipe,aut anferino,& ulcera in capite manantia cum nitro , fi infricetur , fanat:paronychijs cum melle,au
:

&

&

&

ribusfra<5tiscumpice,medetur:adreliquosauriumdolorescum dulciuino infunditur : inflammata: a partu mammae cum cimolia,& rofaceo magna utilitate perunguntur: additur ad arteris , uifcerumque rnedicamcnta:prodeft languinis excreationi potum.Sed in fecunda ualetudine hauftum infaniam moIargius cum uino potum interficit . In fitftili mundo thus crematur , flagrante glebula fuccenvet , fum a Iucerna>donec exuratur s poft perfectam uftionem operire oportet , ufquedum reftinguatur : fic enimincineresnonredigitur.Aliquiollulamameouafe cauocirca medium perforato cinguntadex-

&

cipiendam fuliginem,ut in eius mentione mox oftendemus. Alij crudo fi&ili luto oblito , & in fornacem indito,cremant.Fi<5tili etiam nouo uiuacibus prunis torretur, dum non amplius bulliet > aut pu> guitudinem,uaporemue emittat.-facile enim comminuitur,quod peruftum non eft.
^o/oVa/^u.

CQRTEXTHVRIS.

CAP.

LXXI.

@ajv*

yfirt-wi

tmSip^

PRseferturthuriscortexcraflus,pinguis, odoratus , recens, laeuis , minime fcaber , fine membranis . Adulteraturadmifto a pini ,autnucis eius cortice.fed horum indcx ignis eft: fiquidem re thuris uero cortex Jjqui cortices fuffiti nequaquam incenduntur, fedfine odore fbmum eructant ardet,&cumodorisfragrantia uaporem eiaculatur . Thurismodo uritur:& uis eadem , qua? thuri,fed ualidior,adftringentiorque. Quare potu cruentis excreationibus , uuluis fluxione laborantibus in peflo confert ad cicatrices oculorum , caua , fordesque efficax eft.toftus fcabris lippitudi:

40

&

nibusauxiliatur,

mw^'w

MANNATHVRIS.
,

CAP.

LXXII-

Not leg. Orib.

.1

qui a cribrata pini refina,ac polline,aut cortice thuris contufi adul terant. Sed ha?c igne deprehenduntunneque enim ceque fuffitu aerium uaporem, fed fuliginofum ,

probatur candore MAnna thus,fed inualidiufculam.Sunt

thuris

micarum frequentia,& puritate . Vim habet eandem , quam

& &
5

jmpurum expuit,& permiftum fuaueolentias halitus

uirus habet

aw^/W?.
FVliginem thuris fic facito
.

FVLIGO THVRIS.
:

CAP. LXXIII.
ficli-

Forcipicula lucernis accenfas fingulatim thuris glebas in nouam

lem ollam concauam imponito & a:reo uafe in medio perforato , deterfa diligenter forde, obtegito: alteram admoueto , ex altera eius parte", aut utraque fubiectis quaternum digitorum altitudine a Tapillis , quo facilius perfpici queat,fi urantur:& qua locus capax fuerit , glebulas alias fupponito , , fufficientem fuliginem uidearis reeras' Oril" anteaquamprorfus prior gleba reftinguatur,aliam imponito,donec sdaic coegifle.Continud tamen externa? xramenti partes fpongia,aqua frigida madefad a,abftergantur ita enim temperato sris f eruore , fuligo omnis inhaerebit , qua? alioqui per leuitatem decidua thuris cine- 60
.

&

ribus admifcetur. Dcrafa itaque fuligine,cinis cremati thuris feorfum fubftrahendus

eft.

Idem opus, quoad

In Lib
dit, ulcera purgat,

primum Diofcoridis
modo e myrrha
,

5>

quoad fatisfadum tibi uidcbitur, obeundum. Oculorum inflammationes mitigat.

caua explet, carcinomara fiftit. Simili lacrymis fuligoexcipitur, adeademconueniens.

fluxiones fufpen-

refina , ftyrace, reliquifque

CVm
10

tbus, Thttris cortex,manna, &fuiigo ab unct tantitm arbore proueniant, non alienum duxi de his omnibus unico commentario differere. Sedprimumdthureexordieus, ciim Diofcoridesin eius fcribenda hijloria non , lati fe diffundat, ut eos uoti compotesftciam, qui cam audire defiderant, hic referam,qtt<e ex Tbeopbrajio lib.ix.cap.

uii. qtuque ex Tlinio libro xi i. cap.xi iiudiiigenter excerpf,. Gignititr itaque thus{ut illi prodiderunt) pratcr Arabiam nuMs,ac ne

Th

^ P?* & Plin!

,

r is

hi

0-

Jf.rabi& quidem uniuerfe,fedpriuatim cuidam loco in medioferi regionis pofl jltramitas pago Sabteorum , qui caput regniefl. Tratlus isfpetlat

ad orientem undique rupibus inuius,

millia paffuum, latitudo

proferunt, longitudo

efi

centum

autcm dimidium eius : quas

& d dextra marisfcopulis Syluarum qum thus & Minaziattingunt alium paqum co
inacccffus.
,

lentes,per quos thus euebitur uno tramiteangufto^quibusetiam

re thuris repertores,eiusque

tbusMin&um olim

dicJumefl.

Siquidem hi primifue,

commercium primi fecerejnaximcque exercent.

C<eteris interdiclum efi

.

his exceptis

uidere

thuris arhores : ac ne Mimorum quidcm omnes ( utperhibent ) ipfas arbores uiderepoffunt

Ius enim in thus , ipfumque

legendi poteflas

tricentiim

id d propinquispopulisfacm uocantur,

tantummodo effe familiarum dicunt , qum per fucceffiones id ftbi uendicant , qu etidmnum ob qubd citm uuinerant arborem, qub liquor defluat,aut cum metunt,nec faminarum*

necfitnerum congrcffupoliuuntur: atque ita religio ne merces atigentur

.

. Quidam promifcuum ius Min&is omnibus effe tra dunt,&moquoqueanno interipfos diuidi C<eterumquanquam prifci^omani inUrabia bella geffert ; thuris tamenar-

boris facies d nttllo

( quod eqttidem legerim ) Latinorum

tradita

efl

neque Gntcis etidmnum autloribus (etfipiures de e<t

20

confcripferint ) de eius effigiefatis interfe conuenit , licet dixerit Theophrafitts,

qubd arbos thuris , qu<efuper Sardes apttd

,

deiubrumquoddamfumxit,frondelauriconflet.Tbus duntaxatmetifolebat
tiffimis &fl\bus
,

incifo arboris cortice

canis ortu,flagran-

qubd tunc effet humoribus maximi pragnans , quodpoflea legebatur fequenti autumno . Veriim duicedo qu&flus aiiam uiam attulit , qua etiamprimo ttere ipfttm legeretur , incifisper hyemem arboribtts . Excipitur qttod ex arboreprofilit , atque diflillatpaimea tegete , ubi ioci natura pofcit, aiiubi area circumpauita.

Turius,& periucidius illo mo

do,fedhoc ponderofius,minus peliucet,minusqueuiribuspoliet . Vindemia uerna thus ritfum emittit, nec comparandum priori : uires enim imbecittioresfibi fortitur. Creditur nottelU arboris candidius effe qudm ueteris . Quod ixefitin arbo, re,ferro depeclitur , ideoque corticofum . Tradidit Diofcorides prteter Arabicttm intteniri Indicum , id tamenflauefce-

Qupd cum Thtopbraflus , Tlinius fatis compertum haberent, quanuispriusfcripfiffent , thus pr<eter Arabiam nuliisgigni ; dixere tamenpoflea,qubd
.

re

quod indicat , thus

&

&

in aiijs regionibus

nafcipmer illud , quod ex Arabia

deuehitur

&

30

xreiatttacceperant,idetiamnafciinquibufdaminfitiis.
bus,

Datur utiiiter potandum dyfentericis , diarrhaa laboranti&ijfdem ciyfterequoqucinfunditur.Linitnr cunt iatle aduerfus foiis ardores.Cumaqua autem nympbex bibitur drach

&

m<epondere adgonorrhaam.jluget memoriam bibitum oboii pondere .fugat triflitiam,& Utiflcat cor , conuenit omnibus eiusaffetlibits,prxfertimubimifceatur cummedicamentis,qu<e cordi opempr<eflant. Fite thure medtcamentum quo
,

&

vthilpmflantiusicertiusque uidi ad ocuiorum lippitudinem,& ruborem

Etenimfiepe una tantum notle ajfctlos iuuit. J.c

cenditur Thuris grumus^acutoflilo affixus,cerea candeia,mox in aqu<e roface<e uncias quatuor re(linguitur,repetuntur in-

cum penna ucfperi illinidum cubitumajfeclifefe recipiitnt . Atquifi rubor, lachrymaque uehementi cum doiore fuerint , additur tantundem latlis muiiebris . Siftit Thus fanguinem naribtts manantem,fi cum teia aranea,& alocexcipiatur oui unitts albo cu
tur^
e"

cenfiones,extincJionesquetrigefies,& deinde percoiata aqua iinteoio mundo,ocuiorum angulis

&

licinio

introducaturin nares

Thurisfuffitufanatur quoque tenafmus,addita pr&fertim colophonia refina

Fiunt ex

Thu-

ris

dracbma,&agaricifcrupuiis quaternis cum byffopifucco catapotia decem admodum utiiia adfrigidam tuffim, fi unum

tantumquotidiefumat<egerttejperi,iturusdormitum. Taraturex Thure puluis quoque admodum utiiisad dyfenteriam

hocmodo i Sinito Thuris, Mafliches,cuiufque drachmas

ttiniufti,fingulorumdrach.femis.

duas, lutiArmenij drachmam,coraliiorum rubeorum,cornu cer-

Lapidish<ematitisu(lifcrup.duos.

Teritofimulomnia.

Daturex uino rubeofefquiillitus,hemicranios dotcs

drachma,horis duabus d ccsna .

lores mulcet
.

Thuris

& Myrrh&puluis out alboexceptus,frontitemporibusque

.

Thus(ut fcribit Galenus iib.vu.fimp.medicamentoritm)excalfacit ordinefecundo, deficcat uerb primo,pau lulumque adftringit . Sed candido minimum adflritlio manifefla . Cortex eius euidenter adflringit : proinde fitni (irenui
quoque deficcat, adeb ut exfecundofit ordine completo deftccantium

Thuris facultt ex

& minimi
50

particeps acrimoni<e

Efl autem crafiiorumpartium, qudm ipfum Thtts, ob has igitur tumfacuitates, tum quaiitates muitus efl eius ufus apud medicos in h<emo-

ptoicisjlomachicis, cceiiacis,& dyfentericis,non tantum ifs,qux extrinfecus applicantur,ipfum admifcentes;fed

intrb in corpus fumuntur
.

&

ijs ,

qu*

Rarnus eiusflego fuligo eius,& infia rationem reddam)tumficcioris,tum caiidioris efl facuita.

tis,quam ipfum thus,adeb ut ad tertium ufque exceffum perueniat.Habetuerb etiam abflerforium qutddamtitaque eo nomi

neexpurgare,&impiere,quinocuiisconfiftuntuicera,uidetur,ueiut&myrrhie,&flyracis.h<ccGalenus. Verum, ne
quifpiam fortajfe

G
j?'

cn IocMS
'

me perperam Galeni letJionem immutaffe exiflimet,iiludfciendum efl-, qubd in Galeni

loco citato non fo-

ftus Gaieni,

lum Gerardi Gaudani uerfio reprehendenda ( quod tamcn interpreti uitio minimi dandum efi )fed etiam in Gr&cis tum iptum TauiiAegineta codicibus comttnis letlio deprauata uidetur. qttippe ubi in thuris captte legitur apud Gai.
S JVJSaaxoV aJjovi-tipoTfyttfis-t^xttjSipiAOTtpciinKaTdttoTWTotMQM^

Gcrardus ,\amus eius

Ntumficcioris,tumcaiidioris eftfacultatis,qudm ipfum tbus,reclius iegendumputauerim, w JV iHh.rt omtou, hoc eft , Fuligo eius &c.Qjt<e quidem letlioprimb Diofcoridis teflimonio comprobatur:qui prxterqudm qubd ramorum non meminit , ipfi
-

id manifefti innuiffe uidetur Gaienus in pr<edit~fi capitis caice illa comparatione , citm inquit, ueiuti

ramisfum expurgandi,tum impiendi,qu<e in ocuiis confiflunt ulcera,facuitatem ineffe teflatur . Deinde ex myrrha,& ftyracc Tsjatti Ubro VI 1 ifmp,medw.de ftyrace agens:ftyracis combu[iifuiigo,mquit, tburis fniigini quodammodo ejifimiiis . Et
thuris fuligini,non
iibrt

&
.

5>

4
:

And. Matthioli
,

Comm,
,

libro.vii-defuliginefcribens;Trmumenim

ait

thuris ftdigine utuntur , in octtlarias medicinas mifla

easui-

delicet,qu<t adoculos etidmnuyn pbtegmonetentatos

accommodantur , atque etiam fluxione tentantur, &ulcera htquoque eam ad facidtates , quas uocant caliiblepbaras.
:

bent

nam

& ilk expurgat & carne

,

replet.

jld

bcec ufurpant

Trmterea terebinthincc
lentior efl..

myrrbctque ftdigomoleflia caret ,nonatitcr ,quamth'.>.ris

fedflyracis bis

quodammodo

utt-

His

igitur rationibus afferere

non dubitauerim

hoc

in

locouidgatosGrcecos codtces fortajfe librariorum

reddit ,

tncuria
'

uocum fimilitudine deceptorum deprauatos effe : qubdque loco buius uocis aiUM,qv.A Latine ftdiginem
legitimum

fucccJferitQaAte\,qu<eramuingermenuefignificat.

Quodetiamapertiffime confirmat Serapio i qui ciim bnnc Galenilo,

(um fuotcmpore

&incorruptum haberet

qu<e boc Galeni loco noflra Atate de tburis

ramo leguntur

eaipfe Caleno accepta referens,dethurisfumo,feufuliginelegit.Qwditemapud

Mtium

uiderelicet: quinetiam apud

jimcennamcap.de oltbano legitur.fitmus cius cft uehementioris exkcationis

&

(lipticitatis tametfi

Taulus hac menda

IO

non uacetyuelfui ipfius fortaffe,uel potius librariorum culpa.T^am alias non poffem non admirari,qubd in Galcno leclionem hanc deprauatam effe non animaduertiffet,quemadmodum hac in re noflr& atatis interpretes mibi quidem admiratione digni uidentur.
Auic-en.lapfus.

^ moua m
aiiterfe

temperatis corporibus 3
,

Ccsterum thus ( ut Galenus fcribit lib. im.de compofitione mcdicamentorum per genera ) concoquit , nam in humidis farcotictim eft.Trccterea cum dixerit Diofcorides , thus in fecunda ua
infaniam facere
,

letudine haufium

& largius cum umofumptum

interficere

binc

deprauatisfenfibus,&abolitczmemoricZthus opempmllaretradit.TorrbcrediderenonnuUithuris

Auicennam erraffe credidcrim , qm Mamam apudGrxcos

&

eJJe,quamnoflracztateecdocoUapfamfuperarborumfrondescoUigimus,quamque tanquam omni ex parte innocuummeutero gerentibus muiieribus,& pueris,& delicatis deijcienda aluigratia propinamus . Verum res quidem dicamentum
,

&

habet : nanqueTiiniits,& atij complures produnt , Mannam tburis ejje micaseius concuffu elifas,quod dum conuetbu bitur , cuenit.Ouodetiam teflatus efl Galenus iib.ini.de compofitionemedicamentorumfecundum locos.Sed quoniam rlsManna mibi redegit in mentem Mannam hanc purgatoriam cditus demiffam,utpienius legentibus fatis fiat , cum hu-

20

iusnufquammeminerit Diofcorides , de eatradam,qu<zex Mabummonumentis deprompfi, qticequeipfe etiam in Calaquidamro s,fiueliquorJkiuis,qui ex aere ueniens fublucanis Mannscsle- briauidi,ubilaudatiffimacoliigitur.Efiigitur ftis lnltoria , & temporibus , arborum ramis , &frondibus , berbis,lapidibus,& fblo interdum inuenitur hczrere : qui breui temporiscurge e quorum atterumab r lcu i coalefcens,grumofus in gummi morem efficitur . Huius duotantum genera ipfe in Italia uidi ,

manna

orientaliptaga
altera
,

alterum uerb d Calabris defertur

Eius,quod ex oriente petitur , duplex habetur fpecies

pr<zflantiffima

quam Maflicbinam appellant ,nominedgranorumma(iichesjimilitudinefumpto : infirma ucrb,& uilis altera, qute Bombycina nuncupatur quippe qua nil aliud efl , quamaut euanida,&fenioexbaufla Majlicbina,aut faccaro, alijf.

queimpoflurisadulterata.Calabrienfisplurimipenditur,quaflirpiumfrondibusinfidenscolligitur

na cognominata , minutis gramdis conflans,translucida , grauis , mafliches granulisfimilis , candida , guflu dtdcis atque fuauis.Secundaspartes fibi adfcifcit , qus ramis infidef.tertias uerb,qu& lapidibus , &folo inb.tret : nimirum h&granuUsconflantcraJfmibus,&colorelonge^inusfyncero.Exea,quanocleperaBae cceto ceciderat, Coffenti*, qu eflCax

50

labrice ciuitas,mibifacla fuit copiafuper fraxineis frondibus

inibi

qtu iulapij perfecld cocli guttas prorfus refercbat

Mcepi

ab incolis , qubd h#c mane

legitur

priufquamfol exortus admodnm excalfaciaf.twnque pofleafole liquefatla, abfordeciderit copia

taquc facileenanefcit

Quapropter plerique , ubiin magria

,fummonzane arborum rarnos pr<fcindunt,&

in opacis collocant , ubi

fuchfij opinio.

W*

concretam maiori commodo legunt. Hinc uerbfit, ut nefciucrim ego,qua ratione dutlus Fuchfius uerbis utar) erudittflimusfcripferit libro de componendis medicamentis , quemnuper cmclum edidit,Mannam( ut fuis

Bombycinam uocari: quin

ob id alio nomine Calabrinamgrano confiare grandiori ,floccorumlan<c& bombycis referente effigiem , candidiori , bancudioripretio uendi . Mqui ckm is d nobis plani! dtffentiat in Mannx , qu& ex Calabria aduebitur , bifloria,ratus gnarusque hanc , quam paulb ante reddidi , ueram cffe , nonptura adijciam.-fcd retinquam in hoc

&

&

yp

norunt , atque fore iudicium eorum{fiut uei medici, uei phamacoposi , uel mercatores)qui Mami ilhus naturam reclius eamfitisexploratamhabent. Duo Mann&gcneraetidmnum a Mauritanis diucrfis capitibus prqdita reperio : quomm

Manns Ara^"-

Tamen non aliam inter ea jpecierum dijferentiam effe conflat* alterum Mannam , atterum uerb Tereniabin appellant quam qubd alia tiquefcens , meUifimilis ,alia mgrumos concreta uideatur : quce profeclb illa eft , qticc adnos aduehitur ipfam effe Mannam manifefte oftenditur %anque jLbicisaur Ouamuerb ij Tereniabin uocant , Serapionis tejiimonio
.

&

Etoritate
.

Tereniabin
tufii opem

inquit ,fcbrium ardentium mflammationesmutcet ,fitim extinguit

aluum mediocriter

emollit ,

peclori,&
rice

...

J^' 3H0

'

a"

pmflat , nec aliud cfl,qudm Manna . Teflatur Brafauotus Ferrarienfis , Wicolaum quendam Ferrautarbitror ) pharmacopolam emijfe d quodam Mauritanouaspienum cuiufdam Manna meUifimitis, qu<e in medica.

mentis nonfatis laudari potuit

,

Hanc equtdem ex eo
uelit
,

generefuiffe exiflimauerim

quod Mauritani Tereniabin nominant:

etfi

Byafauolus

ipfe

contrammfenfcrit, cum

TereniabinMauritanorum eam effe Mannam,qua communiter utimur:

Quce tamenfententia Mabumfcriptis prorfus refragatur. quando;

5^

eorundem uerb

Mannam ejfe huiujce tiquidce jpeciem.

.

quidem ipfe inuenerim apud Serapionem , qubd Tereniabtn quidam ros cft
ter

cdo cadens melli grumofo fimitts ,&qubd ali-

mel rofcidum appellatur J.uicenna uerb de Manna agens,inquit , eamgummi modo concrefcere : d quo Mefuem mhil diffentirecomperio.CrediditMierroes,&pofleumalijqnamplurimi, Mannam ueteribus ,pr<efertim Galeno , incognitamfuiffe.Quibus iUud rectamat , quod ipfe Galenus fcriptis tradidit libro. 111.de alimentorum facuttatibus
,

Mannae

hifto-

capite de

Pli & Thco"!

mlle >fic dicens Memini ^liquando ckm sflatefuper arborum

fuiffet

ac fruticum, berbarumque foiia mel

qudm plurimtim

repertum , agricolas uelut tudentes cecinifje,lupiter melle pltiit . Trczcefferatautem nox,utper czflatem ,fatisfrtgiaeris temperies
.

da(namtumtempusannicefliuumerat)pridiequecalida,&ficcafuerat
pretibus , balitus e tena
tti ,
,

Mqui

peritis naturce intet-

& aqu\s prodeuntes

,folis catore

exafte attenuati ac coUi,d frigorefecutx noclis in

unum coa-

ac denfatifuiffe uidebantur :fed apud nos rarb id accidit : tn monte autem Libano quotannis perfepe.Itaque coria fu,

perterram extendentes,& arbores excutientes , quod ab eis definit , exapiunt

&

ollas , acficlilia melle implent,uocantij;

idrofcidnm

In Lib. primum Diofcoridis

idrofcidum mel^&aerium .

5>

Htec Galenus de
.

Manna memorti prodidit , Ex quibus eorum

eji,
.

error deprehenditur , qui

;

ptnantbanceifitiffe incognitam

Exiftimandum igitur

quod binc Mabes fuum deduxcrunt Tereniabin

pr<efertimq;

cumfcribat Serapio , boc ab eis mel aerium appellari

tterbis

maximi fiderum exortu , prmpueque ipfoftrio explendentefit,nec omnino pnus uer. giluwaexortufubhicanistemporibus. Itaquccumprimaaurora, foltaarborum meile rofcida inueniuntur . Mfiqui matutino fub diofuere , untlas liquore nefies , capiUumque concretumfentiunt . Siue ille eft cdifudor , fiue qu<edamfidemmfaliua ,fiue purgantisfe aeris fuccus , utinam effet purus , ac liquidits,& fux natur* , qnalis dcfluit primb . hatlenus Tlinius . Sed tam antiqua Matma res eft , utante Galenum , Tlinium , eius etiam meminerit Theophrajlus

Venitmelhoc exaere ,

&

Huius etiam meminit Tlinius libro undecimo,capite ditodecimojris

&

&

Heftodi

aucloritate , libro. i i.capite nono de plantarum hifioria,his uerbis.Sin autem aullore Hefiodo,mella, apesque quercusfeI O rahmagis quoque illud conftrmatur.trgo nafcitur uel hic meUeus humor i cdo cadens , in hac

maxime

infidens.

tttriufque confiftentU

i cdo demiffam uidimus

Mannam jn niu

cis,jlnno<l

chb.is.to
.

Comitatu Goritienfi, unmerfoque Foroiulienfi agro,ac circumuicinis lo nato m.d.xlvi. Maio,& Iitnio menfibus.-fuitque mihi ambarum coUigendarum amin

J'*
''

; n comi Gritien-

Foro Iu ~

plifflma facultas

dida

M qm

Siquidem ea,qu<e fici,fraxini ,

& omeogloffi fiondibus iniwferat

utriufque

gummi modo concreuerat,colore canin

fuper amygdahe,perfic<e,ac quercusfolia deciderat, mellismodo liquefcensab arborc defluebat, flauo colore.
quibus

Qupfatlum eft,utfacilicrediderim , qubd nonfui ipfius facultate gummi modo Manna concrefcat-.fedfoliorum,
4elapfa recumbit
.

Qua re ab Mabibus diiigentiffimi perftetla ,

Manm hifloriam diuerfis per fc capitibus fuis

fitper

Moruchoruw

mommentisprodidere. Sedprofetlb nonadmittenda ,quinpotius explodenda uidetur fententia Monachorum , qui Mefuem commentariosfcripfere,cum pro certo ajferant , firio ardente Mannam nonfolitm roris modo arborum
hcrbarumfolia repeririaeris ,

inio ex P 1<J in P

& cdi clementia :fed etiam ab arboribus,fraxino

,&
c<e-

^'

fcilicet ,

& orneogloffo abfqtte aliquo

30 lirore,gummiummodoincifoearumcorticeinlacrymas concrefcere.Quodtamenutdreinaturalitaetiamd ratione, a ueritate abhorrcreputauerim . Siquidem ea Manna , qu<e incifo harum arborum cortice in jlpulia , Calabrienfi a?ro

&

&

bac Atate canicularibus diebus coUacrymare cmpit, nullus quidem plante liquor eft ,fed ipfa eadem Mama,qu& diebusfuperwribus eafdem in arbores ab aere deciderat.Jia.rn citm iUis regionibus ufu ueniaUqubd pr<e aeteris pr<editl<e
arbores eo
medifl.no roreaffatim
,

titatem

intra fe abforbet^

abunddjue madefcanhfitquecortexfolisardorenimiofitiens, ac rimofus ,magnam hquoris quan.Quofit, utpoftmodum exurente canicula incifo eodem cortice idem liquor exiliat ingrumos ,

&

concrefcat:quitamencumkues,fungofique fint ob arboris fucci miftionem ,

uiribus corrcfpondent

infeliciter operantur

nec alterius Mann<z

Manna Tefto borum corti

ce manans '

. Qubdautem id tantumfraxino, omeogloffoque eueniat,ciim meUeus iUe ros in umttcrfum omnes oc cupetplantas,incaufaeftbarumarborum nobis occultapoteftas ,ut magnetis adferrum , &fuccini adpaleas .quippc omnibus clarttm eft,apud Calabros, jipulosfolamfraxinum eique congenerem orneogloffum.Mannam

&

30

retinere, denfare,ac coiribere

,folumque diffundi.Quareabhisduntaxatarboribttsincifocorticenonfanprimb,&fecundum naturam,fedex accidenti defluit Mama.Veruht optimi iUipatres contenti(tiifaUor)cortice,internas iUarum arborumpartes penetrarene^lexerunt. jttin

exaiijsuerb arboribuseandemftatim defluere,

&

infe contrahere ,

in fubictlasherbas ,petras

cjui thuris

coU , qui ex maiori huius liquorisprquentu , p lusauri referunt , rei naturam diligentius inuefttgarunt. C&teriim ex his , Mannam cdeflem hanc effe crediderunt,unum Crinitum Tlorentinum ftiiffe comperio.ln cuius cenfuram Maiiar
dus Ferrarienfis libro primofuarum epiftolarumpeculiarem epiftolam confcripfit .

PetH
etrol.

c""'"
.

Vermtamm uenia illi danda eft,cum Serapio , quiMauritanis omnibus infimplicium medicamcntorum hiftoriaprsftititjhuris Mannam cum Sera Pcdefti inepte confmdat . Meminit Mannm. inter alios Gr&cos etiam Atluarius lib ro de medicamentorum compofitione,ibique de eius uiribus
ac facuitatibus diffemit.Manna Umjiuicenns , qudm Mefuis teftimonio , <equalifere temperamento confiftitjicet ad calidumpauiuluminclinet:atJfuerroicalida,humidaque habetur.Muumdeuorata,aut haufta ciet,perfetamcnimbecilliter. Ideoquetumfceminisuterogerentibusytumpuerisipfistutb femper exhiberi poteft. Mijs medicamentis addita uires

&

Ia

P fuI -

menwmX
uir .

40

eorum auget&ilemfacitieducit :fitim extinguit : aperit , emoUit , Uuigatque guk peclorisque partes ,

Qua ex
lcns

Mexandria Mgypti adfertur Maftichma uocata , uno duntaxat anno in fuis uiribus perfijiifjed qua in

Italia prouenit,

prd'ertimqueCalabrienfiagro,pluribusannisincorruptaperdurat. EnimueroFuchfiusmedicusnoftra tetate ua , <& rerum cognitione clarus ,m libro de compofitione medicamentorum , quem fecundb auclum excudit
,

& doBriMannam d.
eafatien-

f K^

['

opinitf

*""

medicorum ufu explodere conatur bir uerbis. Manna leuem certi , autfere nullamfoluendi , aluumque fubducendi uim ha. bet . Quod ijs compertum eft , qui iuxta Libanumfuerunt. jqam referunt,indigenas eius montis , cum abunde
tur
li
i

nibil

tamen Udi,autaluum ftbi quoquo paUofubducifentire ,fed ea tanquam obfonio nuti-iri . Quapropter cum mel-

50

quodammodo fimilcm facultatem habere conftet ,faciti ea carere liceret , modb peregrinorum admiratione non ita duceremur ;neque (iulti ,contemptis noftratibus,longinquisrcgionibusaUatisutipotius ,qudmijs qu<z nofiris inhortii , proiienimt , mallemus . fedftultititx, noflr<e,temerefumptus immodicosfacientes , condignas damus pcenas h<ec . Fuchfius.
QuibusmmirumutrbisliqueteumueUeufumMannteprorfusadimi,atqueipfumad medicamenta deferri , qu&noftrisin regibnibusproueniunt . utinam <equi commodt tutb fieripoffet ifta commutatio, utfaltem , quod ipfe uebcmenter cupit,

&

immodicisfumptibusparcertmus .[Sedquoniam rationes , quas affert,nonfunte&

quibus id perfuaderi pofflmus, idcirco

cogorinhoceiusfemenmrefragari.T^amqubdMannaaluumfubducatj&eam quidem innocui, nonfolum comenit

interauiores,quihacienusdeillafcripferunt,fed idetiamquotidianaexpcrientia docet. fiquidem duarum&fcmismaarumpondere data aluum perbeUi deijcit, priuatim bilem educit . Qupdautem Libani montis indigen<e Manna non ut

&

tnedicamento qubdpurgetjfed ut obfonio,quodnutriat ,utantur,quis tamfacili utFuchfius, referentibus credeO.cum nos quotidie contrarium experiamur : autfi credat , non aliquam facli iUius rationem adimemet , qua tit decet,experimentum tueatur . certi nuUus,fi "- ." !.. nn medicamenta .vni j/u peregrina v^i 111 uun,jnint qua .i.iy(n abolefcant, mitifjimam foluendi V" rebliiudicio.Vtautem JVKffliUt HIIH uim II*hx, ^n

'

bent ,'wter qu<e iandudumMannaprincipemferiiocum obtinet

lis 3

utetnur nofiratibus

,& fortaffe lathyri ,pityitfa,titby,na-

bryonia

&

alijs

huiufmodi , qiaepafiim nafcuntur in hortis

& campeftribus,atque uim lethiferam ae pcrmciofm for-

9$
t\tafunt>.abftt x

And. Matthioli Comm.

meo quidem iudich . Malim ergo
in

hoc fequi exemplum Diofcoridis, Galeni,& aliorum tum Grxcorum,

tum^rabumprobatiffimorHmauttomm,quaMalteriusqwcmiquefit.illieHim non contcnti fimplicibm medicamentis qu<ifmsinlocisnafccbantur,peregrinisetiamutiuoluerunt.quos tamcn tantum abefl,ut (lultos dicamus,ut etiamfapientes iudicemus

fuum eftfine
equius
Nojnij

&

Quare non potuifatis mirari Fucbfium ita maU de Manna fenfiffe , quantomnibus , eo excepto , perfpiEquidem optarem ,utij, qni altcui med\ca.mento ttfum abrogarc fludent , uel id modeflius agertdt,auti noflratibus caproferrcnt,qucandem uim praflare pofjent . nequeenim egois fum t
.

moletlia uentrem purgare .

j\lCtuas y&K&oj/anis id Grms dinoflratibusprceferre uelim,modo hac cum iUis uiribus certare ualeant . 1 m peng r ' citur , quod Latinis Thus i Jirabibus , \\onder- , Conder , aut Katetbdtalis , Incenfo;Germanis , Vueiraucb:Hiff>anis,En-

(knfo:Gallicts

Encens:Boemiskadidh

1 ATtto f ,Hc dittio hic,

& paulb

pbfl legitur in uulgaribus

Gmcis codicibus: qua in primo

loco thus natura

,

rotundum

infignitur ,in ftcundouero arte talefatJum

juiffe

cognominatur . Scdquia abfurdum uidebatur Marccllo

Diofcoridem ttfum
.

bomonymia,ideo mutauit leilioncm, alterum fcilicet a.Vo/.w m ivroiAov,ad rem nornen accommodans

Quam tamen

PINVS DOMESTICA.

letlionis

In Lib

primum Diofcondis
nibil legitur
.

5>

\eUionis mutationm minime probat Manardus: qni prMerea dubitat quo rnodo atomos Latinisfit reddendus. H<z difficul-

tates mibi quidem uidetur ab Oribaftofublatm lib.xu.ubiprimb non iTo/j.osJed h&ttros legitur,
illxfum
Yidi
.
,

atque nonfcijfum tbus faciufecundb uerb

quxuoxfine controuerfta quod argumento eft,atomumfecundum accreuijfe Diofco,

Legitur autemvvAypofflu&uox ut

e(l illius fattitij

tburis

cognomentum ,Oribafio tefte , legitimum

i

ita

non mn-

tanda uidetur

-_^w

t Hic uulgaris leclio babet,i dp^ia.s,-^l eV <7_vu'a),oV hm Kvxiffw Ktthova-i,id eft:^rabks,&i^Smilo

qui copifcum uocant.Marccllus non
ctpa.$i&s,(ed ipi$t<tt legit.Cui leflioniadftipulatur

nafcens,qtiod ali
'

Oribaftuslibro.xu. ubi

ipi/Sios

tan-

tumyeliqua uerb itt

t

addititia

nun lcguntur

Exemplana Grca uulgata hoc inloco legunt(j.i<)oMopivos:quie uox,in itinere^.)\ueUio,&artificiosiconformatumt

10

uertitur dMarcello.Sed equidem eamaduentitiamputauerim,qubdnonlegaturab Oribafto.

C E

A.

iU'ti,

9*
n^Hj^n/ruf,

And.Matthioli
PINVS, ET PICEA,

Comm.
CAP. LXXIIII..
&

PInvs, Et Picea

generieidemafcribuntur,fedquandamflagitant fpecierum diftinclionem,

illitus intertrigini , nlceribus arbores uulgo cognitce.Quarum cortex adftringit: prodeft tritus , fummum corpusoccupantibus, ambuftifque cum fpuma argenti , manna : ulcera delicatulorum acrimoniam recufantium cerato myrtino exceptus ad cicatricem perducit : tritus cum futorio atra-

&

mentoferpentiacohibet:fuflitupartus,&fecundaseijcit: potus aluum fiftit,urinammouet. Folia eorum trita , illita inflammationes leniunt , uulnera ab inflammatione uindicant trita autem,& deco&a in aceto feruenti collutione dentium dolores mulcent hepaticis utilia funt drachma? pondere

&

T c

inaqua.autmulfapota. Pinesenuciscortex,&folia potuidem praftant. Teda earumparticulatim dccoclo dens colluatur, dolores leuat.Ex his etiam fit ipatha acoporum, fecta,(i in aceto coquatur ,

&

PINVS SYLVESTRIS MONTANA.

peflbrum

In Lib. primum Diofcoridis

c,

pefforumquecompofitionibus idonea. Quinetiam earum crematarum fuligo ad Iibrarij atramcnti confe&ionemexcipituneacircumlitionibus efficaciflime imponitur, quifc>us palpebras ornant,coloremquementiuntur,calliblepharaGraxiuocant:arrofis oculorum angulis , calloiis glabrisque , genis,&collacrymationibusopituIacur. Pityides a appellantur pinorum , piccarquc frui"cus,qui in conis inueniuntur. Vim aftricloriam habent , aliquantulum excalfaciencem:tulfi , & pecioris uitijsauxiliantur,perfe,aut ex melle fumpti. Nuces pinex cum repurgatae manduntur aut cum , pafio , aut cucumeris femine bibuntur , urinam cient acrimonias in renibus , & uefica hebetant fto-

a appellantut-

&

pinorum,piceiq; fru&us.
itJt

haben:om
qu uidi.
locus elt
fufpe-

niaexerr.plaria,

machi rofiones leninnt data? cum portulacae fucco , uirium infirmitatem roborant corruptorum quoquehumorum labem obtundunc Pineaj nuces integra? recenter arboribus decerpta?in paflb
. , .

<ed

mihi
ctus.

10 franguntur,&decocl:s,uetufta;tufli,actabitudini conferunt
thibibantur.

nam puto
irre

fiquotidie

ex eo liquore

terni cya- alicunde

pfiire in

Wu

)(gu

cont* ?$(

PINVS MARITIMA.

Tioflrn:

IOO
Pinihifteria,
(MlBcj;

And. Matthioli comm.

foret ,

Noftranimirumnegligentiteadfcribcndum

cum nos ajfiduebabeant pinorum, abietum

:

piccanm,

&

lari-

gCHCrt

cumfylu,nifibarumomniumampliffimam>ueramquekiftoriamtradtrtmus

eoquc rnagis ad hoc teneri uideor,

cum animaduertertm Tlinmm

dunt
,

rccentiorumque nommllos eumficutos , in buiufcemodiplantarum hiftoria,qui refinasfunin

longe ab eo dijfentire

quod

Tridentmis montibus nofiris oculis perfretlum , apud alios etiam teflatum rclinquere
,

poffumus . l\em itaque a Tinu exordiens

notaffe
,

inuenio Theopbraflum lib.m.cap.x.de plantamn hifloria,dtias Tiniflecies

ad-

domefticam alteram , alteram uerb fylueflrem :huiusquein

.

maritimam,& montanam
binum ftatuunt genus
,

diflinclioncmfeciffcMfce

uerbis

Tinorum aliam urbanam , aliamfylutflrem affignant

.

Sylueflris

quorum altcrum Idmm,

maritima:

mlterum maritimam uocant

Harum retlior , celfior,matcrieque craffior Idxa .-folio

.

imbecilliori , tenuiortque

&
Petri Belloai

corttce Uuiori

utilique

ad coria.quod alteri minus T^ux maritim<e rotunda , breuique dehifcens: Idxa oblongior , ui.

ridis,minusque hifcens , tanquamfylueftrior

hatlenus Thcophraflus

Verum non defttnt

qui contendant Theophraftum

dijferit

hac depiccafcripftjfc , non autem dt pinu :

opmio explo
fa.

ca

nimirum

rationefreti,

quod vivr.r\,dequa hic

Thcophraflus,Gr&cis pi
libro,

ccam ,non pinumjignificet. Quamobrem Tetrus

Bellonius

Ctnomanus communem Grxcorum fententiam fecutns

PINVS MARITIMA ALTERA.

KWI*

In Lib.primum Diofcoridis
PINVS SYLVESTRIS MVGO.

101

2>N

..-

qnW armihus conifcris dicauit

rfi/KtK

, id totum pkc<e arbori reddidit contra Theodori interpretationem , quod Tbeopbr . vs ? ZrAcefcriptum reliquit. Scd equidem bac in re Bellonium pace uiri boni dixerim) ballucimtum arbitror,iwn qnbd (
t

propPrea eumGmcifermonisimperitummdicem^fedqubdmihiuideaturnonditt Calcnileucrfatusin Tbcophrafli cHort,autdeplantis ijs fcripfiffe , quantm non certam habuit cognitionem . nam plura funt , ems opmioni refra?an tur Inprimis mihi quidem non dubium efl , quin ueteres Graci t(vkUj pro pintt , ^htwpro picea ufurpauerint . 7\ e .}*. r

&

qm

cerd uerifimile efl,Theodoram Theophrafli interpretem natione

igorajfe quidper illct

Gr&cum,& lingua tum

Gr<ec<s>>

tum Latiri<efer:tijfm;<m

tam ufttata

&

trita

uocabula intelligerent Gr&cifcriptores.Deinde Theophraflus ipfe ?5V *=Wk nu-

cmrto&Koruocat.cxquopalamfityCum nominc-xivw depinu,non autem de picea fcnpfiffc . Quandoquidem sfiSiW ,on aliud defignat qudm nucempineam, ut apertH declarat , Galenus lib. 1 1 Je alimentorum facultatibus his ncrb:^:,x
ftea boni ac
crafft cfl fucci
,

multumquenutrit , non tamenfacile coquitur

.

AppeWant autem nunc QtMti

craffi
,

ipfat-

---

wovMstftltMv.ldem librodecibisboni&malifttcci,itafcribit
ncieuspineus, qui kSvh uocatur
.

His ipjh plus

nonautem mali, JUccibtbtt

ipfum uerbetiam tpGth*vt neteresappcUant. Itemltb.vuJefimplkiummedicam.

I

facuitatibus,

10 2

AndMatthioli

Comm.

facuhatibus,fic inquit.Conifruclus, qitem quidem

& coccalon nominant, &flrobilon &c. Mbac commentam quarto

^KMwab Hippocrate
ditfus ,

io

de uittus ratione in morbis acutis apud eundcm b&cfcripta leguntur. T^empe

jtaiW

nonta

fed

magis ab antiquis Gracis appellatur,

ueluti

cdftipuhtur Symeon Setbi , utpote qui nucleos pineos

d recentioribus medicis propemodimi omnibus spihMs. Caleno mnique s^Mf* ctiam nominet. Ex quibus utique conftarpw mmit

to contra Bellonij opinionem, Tbeopbraflumfub wtiim uocabulo pinum

ceflrobilumprofert,

dcfcripfiffe,

nonpiceam.

Wam

fi

Tbeopbraflo^u-

modo ispicexfruttus efiepo/fit, cuiustmlei illud maxko nonfimt edendo, Bellonij etiam teflimonio. Qubd infuper hoc loco per ir&.lw pinum intelligat Tbeophraftus , femine adjpettaculum in bortisfata. Ch ejfe potcfl a rgumento, qubd nufquam picea uifa ftt urbana, nifi forti ifylueflrium
quem Galenusinter cibos connumcrat , non uideo
qito
,

ius
efl

tamen tontrarium depnhenditur in pinu, qu& domcflica atqut urbana frequentijfima ut BeUoniusJua duttus opinione , ex boc in alium quoque erroremincident. Quippe

confjiicitur

Hinc porro fattun

qubd ex teda
pi-

illudfaljittn efl,

admodum ce&fiat pix, ut Eclhnius afferit , perperam,meo iudicio,Tbeopbr.boc loco intcrpretatus.Siquidem rara
qu& tedam habcauatquepix omnis,cuius eft ufxs , expinea tantitm teda confichur in ltalia,quemadmodu

eft pice-t

&

in

Bobemi,

In

Librum primum Diofcoridis

qj

ubiingentifiim& acfreqttenti{fim<efunt piwrufylux. Sed iam ad legitima,ueramq; Vini bfioria uenio,qu<efic habet.Vinorti Piorura rpeduo gencra.Mteru domeflicu,alterufyltteflre.Domeflica Vinus numerofosfnndit ramos in proceri caudicis ftmmicate circu cies > & "nfide rat '' uagantes, comofis acfirmtsfolijs in cacumine aculcatis.et in longitudinemproter.fis. l^uces cdit magnas,compactas,folidas,

putaminibus conclufi,nigra quadamfuligine cbduBis.menor nucleus tenui tunica circumtegiturSatio colorcqux. digitortt attrita faciU expeUitur.Sapor illi dulcis ac iucundHs.Snbfl.atia pingttis,oleo faque. Habetur copiofa domefiica Vinus in agro \aumndte, no longe ab Adrialici maris littore. Habetur in alijs
hcis

in quibus nuclei conclttduntttr oblogis,ac dttris

& maritima partitttur.Mpinorum triagenera. Excelfius c&teris primu, quod cop\ofiffimuhabetur,in omnibtis Boemi<e SiUfu Tri & Volonti fyluis ac
uiridarijs. Syltteftrm uaria funt genera, qu<e inalpina,

& pr<efertimin ccenobioru

&

Itali<e

etia in

dentino agro, cum in jlnanienftbus, tum etiam m Flemenfibus montibus , t> quibtis fyluani hominespicem perpetub parant. I O vinus h<ec omnibusfuis notis domeftkcefimilis efl,fed minores edit nuces:funt enim cupreffmis pattlo maiorcs , longiores ta-

men,ac compaBiores ,fqnamarum congerie domeflicis nuabus per omniafimiles , rtfinofe , ac odoratx . Secundumgenui Mugum >Ananienfibus appellatum,quo F^uenamons infummitate abundat , caudicem nullum edit , fed bumotenus ra-

mos d

lem , uelpaulb ucgetiorem , ac

&

. FriiBum profirt pr<ediB<e fimimagis obduBum , odoris non ingrati < Huittfce ramis utuntur incok ad uafa uina ria cingenda . 7<{am pntter id qubd bngi(jimi babentur ,flexiles , ac tenaces admodum funt . Tertium qubd Tridentini jlnanimfes Cembro,& Cirmolo uulgb uocant, prouenit fiequens in Tridentino agro, tum in Cauia Vbabe<e ualbs , tum

radicefundit

qui bumi perpetub repunt , decem, quindecimve cubitorumfpatio

refina

in Flemenfibus,

Vulturenx ,

& Bjpetinorum montibus, &

in

Comitatu Tyrolenfi, non longiab Oeniponte

Id fpeciofa fa-

tisprouenit proceritate. ita,ut ad tabulasparandas materiem non

modo pulcherrimam pnebeat ,fed etiam odoratam,atta

30 Bus Viceo craffitudine <equifimilis efl

tnen non tamprocerumefl,ut alterttmgenus, neccaudicis cortex,ut in c<tttrispinorum generibus, flauefcit . Huius fru, breuior tamen , refinofus , colore fubpurpurafcente , omniumqtte fragilior . Con-

duduntur inter eius mcamenta nuces ,

niumfylueftrium efl proprium
cap. 1 o. meminit Vlinitts
cve
,

domeflicis minores

triquetra , breues ,fraBufaciles , ut qu<e dentibus faciU ce-

dant ;faporequadantcnus domeflicas referentes ; nifi qubd

.

gufitti

quandam

letticulam relinquunt afperitatem

quod om1

Qyofacile adducor , ut credam hanc Vlantam

Vinum effe Tarentinam , de qua libro

digitis

mcesfragiUsfunt , ut non

difficulter

( ut ille inquit ) fragili putamine , auiumque expofitum furto in arbore . Etenim ita ab auibus roftro frangantur . Manat etiam ex hocgenere refina, tum alba , tum
.

odorata , uelutiab alijsfuigenerisplantis

TabuU ex hisparaU

ad extruenda
,

tedificia

Germanis plurimifiunt,non mo-

db qubdpulchra materie

& uenarumferie placeant,fed quod etiam ut diximus

odoris fragrantia prcefient.ld enim ad eo-

rum hypocaufla paranda , quibus maxime" ob frigidiffimam regionis temperiem , indigent,& utuntur , plurimum affert crnamenti . Marinorum duplex obferuauigenus,nucum tantttm magnitudine , acparuitate dijferens ut ex appiclis bic ima

&

50

ginibus quifque facilc conijcere poterit.Omnia in uniuerfum gcnera refinam albam,

odoratam mittttnt,m tmdam tiertuntur^picmmgramfmdunt.CterAmhis:quadefylueftriumpinorumgeneribusfcribitTheophra(lus,innoliroclimaterefragatur,qu(efenfibusclariffimipatetexperientia.fiquidemagreftes, qux plurim<e in maritimis noflris Senenfibus

&

B . opia^pio,.

proHeniunt,fruc7umferttntfpitbamaoblongum,pyramidalem,firmum,acfolidum, nccper fefacile debifccntem. Qu<e uerb numerof<e uirefcunt in ^inanijs , reliquisque Tridentinis montibus, ac etiam in Boemia , Morauia, Volontaque frnclu conftantparuOibreuiyquiqudmprimum aruerit,afatim debifcit , ex arbore decidit.Sed id euenire exiflimamus , clima-

fl '

&

tum ,

qubd maritim&plurafintgencra. BeUonius,cuiuspaulb ante meminimus , Ubro de arboribus refiniferis hocpinigems(quantum ex eius uerbis colligerepotui)pinaflrum effe cenfet. Sed non recl,mea quidem
,

& regionum uarietate

.

uel etiam

fententia

nanquepinafter , Vlmio lib.Xvi.cap.x.auiore,nibilaliud eft , qudmpinus fylneftris,mira altitudine , gtgnitur-

que non modb in montibus,fedetiaminplanis,Bellonto uerb contra ,pinafterpino humilior eft:&plana,& montium fuper-

40

cilia

prorfus refpuit,nec alibi prouenit , praterqudm in excelfiffimis montium iugis

Huicprofetlb ut qttis adfttpularetur.

fortaffe

ex eo adduci poffet , qubd peregrinationi , quam ille in ^fiam, Grxciam , Syriam , Aegyptum, aliasque regionesfe feciffefatetur ,pluratribuereuellet , qudm probatiffimorum authorum fcriptis , quibusflepe BeUouius perperam refraga
tur
,

ita

utfuamputet auBoritatem iUispneferendatn cffe . Sed ego miror * quod mibi relatumfit uirum
hancpinaftri

httnc effe uttlgaris

peritk , neque tot loca peragraffe,quot eiusfcripta perhibent.Qupd autem ad rem noftram attinet , Bellonius nbi pinaflri
hifloriam exorditur
,

uoceMex uerfione Latinafrequenter legiffe ait apud Theopbraflum

,fed nonpropterea
effe

Tbeophraflum eam agnouiffe plantam , qubd non nafcatur in Gr*ci<e,aut jlfia montibus ; atque ideo nuUum
authoribus , qui depinaflro , aut pinufylueftri memintrit . Sed quantafit huius boni uiri arrogantia
,

ex Gr<ecis

&

in

Gr<ecorum au-

thorum leclione negligentia , antea explicauimus,ubi ex Theopbraftofcripfmus duo

effe

pini

genera,mum urbamm, altefignificet

,

rumfylueflre.Veruntamenfi is mordtcusfuam temerit opinionem,qubdfcilicet Theopbraflo <bk piceam

non

50 pinum,& qubdex confequentiidembk depiceafylueflri fitlocutusjemus illiita effe,quidrtffondebit ad

loca, in quibtts
ttItvs

iUa Theophrafli

*>/

legitur ? mebercule nihil ,

quantum reor.Subijciamns ergo que Tbeophraflus lib.m.cap.

Bellonij fententiam pofte r itatis
,

11u.de plantarumbiftoriaincenfuarborumqmeinmontibusnafcuntur,contra
prodidittijs uerbis
,

memoritt
ayfin.

Vfta. fi t -rotttft rov <!?&[,,

iv 7 "xifriatt *' pJtrcu

irtphe TsictKtfaviay , ia*'tm

.

wXV.n

nhuf

hoceft. Montibus autem propria fttnt iU% , qu<e inplanis non proueniunt

Macedoni<e,ab\es,picea,pinafter.jLddai*it

muspr<etereaqu<eeodemcapite,ubiplantarummcminit,qu<eperpetubuirent,idemfic habet.ddpuK^o.
mv
>

?v t<V *'ypiretuli-

a,

\gi

niffatpv

iM^niir&w ,ii'n\js

dypia.ideft

Ergo mter fylueflria perpetub uirent,qu<e primo uolumine

mus , a bies,picea,pinajler.Ex his itaque manifc[lumfieriarbitror,BeUonium multa in Theophraflo ofcitanter legiffe,plura etiam temere &falsbfcriptis tradidiffe ; ut binc ipfum inanisglori<e , uel alicuius dignitatis cupidumpotius , qudm ueritatisfludtofumfulffefaciU iudicem.T^ec minus baUucinatus in his cenfendis refiniferis arboribus uidetur J.nguiUarius , quip-

$0

pequitantumfuaipfiusdutlusopmione,nuUisadduclisrationibus,nec autorumteflimontjs Montanam fylneftrcmveVi-

A "S ulI
P
"*'

'

arl i

la

num , ac eam quam Mugum uocari Ananienfibus diximus,picearum generi afcribit , cum tamen bte apinis alijs
l

quibufcun-

que

o4
,

AncLMatthi-oli Comin.
& conorum exiguitate
differani
,

que r.ift magnitudine,

folia

c&terisnihil dijfentkntibus
,

Vam omnibus eademfacies

,

eadem

i]dcmfiores,eademgermina , eadem

ligni materies

idem cortex, eadem refina , idem odor

idemque fapor

Ud-

de etiamqubd h&c omnia pinorum genera in t&dam uertantur

& picecopiofifsimamfundant,quod omniura fcriptornm con-

fenfupinorumpropriumeft ,non picearum . n^ecminus decipitur in cenfenda Tarentma pinu , quam quibufdam uocari. Ccmbro diximus . Qmppe is hanc , fua tantum fententia duffits Montanam pinum effe cenfet ; fed cum inter c&tcra pino-

rumgenera,tamfyhieflrium,qtidmurbanarum,nuUababeatur pinus,qu&fragiliori fitfrutlu, qudm b&c, cadtt, peMontana pinus , nucem edit Maritim& compaiiior.itque Anguillarvj fententia . nanque Theophrafli Teliimoniofylueflris

rem , dimorcwque , ac minus dehifcentem

tanquam fylueflrwr
,

ac robufiior

C&tera qu& plurimum huiufce hominis

ftntenm refragantur ,ftquis audire deftderat

legat epiflolam priorem noflram ad Clariff.

dum. ibienimplura
PHnii
lapfus.

fane reperiet,qu& antea d nemine de pino

&picea ufquam
duritie

funt explicata.

Medicum Vlyffem MdrouanC&terum non po- *Q

nulli

tHl

non admkari dixifle Tlinium, fcandulas i pino ad contegendas domos , ex omnibus , qu& refinam fundunt , arbocffe
,

ribus aptiffmus
ie
ratio,

citm laricem non ignoraret materiei pr&flantia

id quotidie

& firmitate
efl
, ,

&quiparanda7ti
Cuittsuer,

ejje

Tr&terea fcribit Thecphraflus ( nos

.

uidemus) qubd

pini mteritus

ut teda fiat.
folitm cor

ba funt h&c loco fuprd citato

Morbum
:

pinis acadere talem Id&i incola narrant

cum non

fed etiam

tedam tranfmerit , tunc (Irangulari quodmmodo . qttod fponte accidit ubtrtate arborislarpropria ajfeffio efl . Quarc autem pigijjima , quo ad quis conieblarepofftt teda cnim totum etfcitur . Ergo h&c pini Tinus enim radicem agit nus teda fiat ,faibit idem Theophraftuslibro v r .cap.XV.de caufis plantarum ,ficinquiens .
pars cxterna caudicis
in

flt,

efl,qubdpars aiimenti, qu&ferbuerit , excotlaque ttda totam refcrtam,ut ante ditlum eft.T^atio eadem,qu& in animaiibus coUetla, denfataque pinguedinem reddit.I{eliquum uerbfurfum tranfmiffum,pavaffidet: quoniam purgatiffima
efl,

&

tes,qufupraterrameminent,nutrit:nonperiihmpinguedincmfubiens,fedptraliosquofdammeatus.

7{am qu&

in te-

2Q

djm omni cx parte mutat&ftnt,

obefttate moriuntur, ut diffitm

efl:

citm enim nuUum tranfttum babeant ,fj>iritus flrangu-

conficiendam, lantur,ficut animaiibus accidit, quce ukramodumpinguerint. h<ec iUe.C<eteriim qubd teda opusftt adpicem non defuitfani ratio, qua etiam arte fieripoffit, ita ut pinus nonfita utiqueJponte,fed artificio teda fiat. Id enim idemdoarboris cuit Tbcophrafius libro ix.cap.u.de bifloria plantarum, bis uerbis. Id<ei ubi

caudicem cortice difpoliarint

quod

teda uno citmplurimum anno partefoiari, binis, aut ternis d terra cubitis facere confueuere, confluxum iftucficri nonfine tertio pari modo . Toftbac ob eam teda iocum txpieri: afflrmant. I.dque cumfecuri detraxerint ,fecundo iterum anno

&

paulatinam inafitram arborem extcnuatam,putrefaclamquebumifaciledflatuproflerni, tumeiuscor extrahi(hocenim radicem effodi.h<ec etiam iUc.Quibits paldm cfl contabefcente pino , tam ffontc , qudm tedam maxime pr<efert) necnon

&

Plinii error,&

artefien oririqus tedam.

n er fi if as

Quamobrem putauerim hac in re nonparum c<ecutiffeTlinium: quippequiiib.xvi.cap.x.ubi re-

quorundam.

abmdantiorfitcco, qudm reiiqua: parcior, liquidiorque,

enumerat arbores, tedampropriam,& perfe effe arborem cenfet,citm inquit. Sextum genus efl teda proprie" ditla, qudm picea : flammis , ac iumini facrorum etiam grata. Et lib.

JO

eodem cap. x v 1 1 1. TS(unc,ait , ceieberrimis arborum diclis qu&dam in uniuerfum de tunclis indicanda funt.Montes amant cedrus,larix,teda,&c&ter&,iquibusrefinagignitur.h&cTiimus.Feriimfiquis Tiinij defenfor diccret pertedam ip-

fum hoc in loco non aliud tnteUigerc, qudm pinum,

itaque

eum tueri ueUet, hanc tuteiam iUud(ut puto) mnam effe oftcndit,

primum omniumgems pinum faciat , nuUo qubdcitm eocapite Tlinius refiniferas arbores omnes pergencra defcribat, MarccUi erpstlo pinumpro teda accepiffe uidetur,citmfexto refmarum generi tedam poftca adfcripferit. Hincfortajfe

&

&

Lconicerus uerfatur errore ror defluxit,quiin hoc Diofcoridis capitcpinumtedaminterpretatur. Inbocetiam pro teda pinxiffe uidetur. Huellmmfecutus in fuo de plantarum biftoria uoiumine, ubifitlam potius, qudm ueram arborcm

Mamus

Sed antmaduertendum efl, non e pinu tantumfieri tedam,fed exalifs etiam piantis refinam fttndentibus, ncmpe larice , Unanienftbus fyluis pinguijfimam excifimus. Sed in bis rara admodum, teda eft. Quaproptcr dicebat picta: quibits nos
d in Tbeophraftuslib.iui.cap.vi.dehifloriapiantarum,qubdinTontoexfyiueftribusdefmtpinalier,abies,atquep

&

40

omnino qu& tedam infefe gerunt. Quibus ciare patet, aiias pr&ter pinum arbores effe , qu&

in

tedam contabifamt
in

Std

qubd id morbt magispino eueniat, qudm

c&teris,propriapini afeffio

ejfe

creditur.Quo fit,ut

&

boc Tiinium erraffe cre-

*
Hfcno?

notas, tum qualitadiderim, qui non pinhfed laricisrnorbum effe ait, ut teda fiat: ac eidem omnes attribuit tum uires,tum uindicarc ueliet quas Theopbrafluspino reddidit. Quare tum \\ueUius eum fibifamxiiariflimum ab buiufcemodi iapfu
tcs
,

perpetuafiondeperinde acpinus, ftt larix, &ft' non mirwn, inqmt, qubd in hoc Tlinius &quiuocationefit ufus, quando quoquefuerit errore impHcitus : quemadtus idem in montibus, eademqucfacics, minimi animaduertens,qudmmagno ipfe laricum recentiorum aiij. Quandoquidempro certo atteflaripoflum, laricem me uidijje nunquamfetfi centenas modum

&

&

Jyiuas uidtrim) cuiper bycmem folia non deciderent

iitts

tradidit. Itaque ut uera eius

quoquepromulgetur bifloria, bic ea de larice dijferemus, qu&

& qu& tantam contraheret cumpino cognationcm,quantam & uidimus & experientia
,

P^tei-

Utich

hifto-

comprobauimus. Iarix igiturarborefleximi&proceritatis,corticeptrqudmcrajjo(nonauteml&uiori,qudmpicea,ut aBm Lonicerusfcribit) in rimas undique debijcente, intusque rubente: ramos gradatim circaftipitem totum tmittens,

adnatis compluribtts falicis

more ientis,

coiore iutco, odore non iiucundo:foiijs circum ramuiosprodeuntibus,denfis,oblon

gis, moUibus,comofts,pineis anguftioribus,minime acuieatis,

qu& aduentante hyemepallida effetla ad candicis

radices de-

omni aigoris immanitate, nuda per cidwuibiq; marcefcunt: ita utfoia larix inter c&teras refinafundentes arbores,fJreta hyemem uitam tranfigat.VoueUa cupreffum prorfum &mulatur,non autem piceamM Rjtellio placet.Eius covi(quanquam
credidit

Timius iaricem fteriiem ejfe) cupreljinis admodumfimilesfunt,nequc ingratum effllant odonm. Veruntamen fioarborem uniuerfam mirtim in modum conderes longt odoratiores fitnt, quiuere emergentts t ramufcuiorum cacuminibus amteclantur , quippe purpura ardenter rubefcant, comantibusque foliolis , miro quodam natur<e artificio
corant
,

citm in

nonparum uiatorum oculos remorantur . Lignimateriesdurifftma,prafertimquerubefccns,&

ta : eaquepropter in adificm omnibus extruendis , c&teras longi pr&ctUit
.

in caudicis medituUio fiefi

tfp

Vanum profcclb

credere

ut Tiinm s,

Vitruuius,

InLib.primiim Diofcoridis

I o Fitruuiuf,

& recentiorumpleriqueperhibent) qubd necflagret Larix

xum infornace

, nec in carbones uertatur , fed ueluti calcariumfaexuratur . Quin etiam ij proculdubio faUmtur, quihorum authoritatefreti , Laricem nofiram legitimam

^'V*^*

haud effe contendunt,qubd eam tamfaciU accendi, cernant.SiqUidem cum omnium tam antiquorum,quhn recentiorumfcri
copiofam reftna fundat, qu*. perindeac biptorum confenfu, prxfertimque ipfius Tlinij, ac Vitruwj Larix prapingnem, pinguifjimum lignum tumen igne admota quam celerrimi accenditur, ignarifani hominis ejl, credere Laricis refinofum, bituminc rcdun* ignem refpuere , quum lapides ipft , qui propna fui natura fiammts accendi nequeunt , ubi tamcn

&

&

dent perinde , ac ligna exuruntur ,

dri, Brabantij,

editis

continuo flammis , quoufque uertantur in anercs

,

Ouodfacile teflabuntnr Flan^

Si

&

alti ^Xquilonares gentes

qux oblignorumpenuriamhifcetantum

lapidibus fuos fouent igncs,

Medicunt neroplura contrahorumfententiamquijpiamaudirecupiat,legat fecundam epifiolam noflramad Clariflimum nulla dubitatione afflrmant noflratem yiyffem Mdrouandum . ibi enim plura reperiet auihorum teflimonia , qu MaU quidem cum fornacibus ageretur,in quibus fit ftrrum in Triden-

&antiquorumlaricemeandemeffeplantam.
\tinis

montibus

&

in ea

prtfertm mlle^nanijs contermina , quam

Solis

nuncupant,ac

alijs

multis Camonics,

&

ElioiropiA

. ; : -

\o6
'Nanqm.Cutvtfertint
in
.

And. Matthioli Comin.

,

EliotropixuaUisfomacibus,m Brixienfi agro

fi

larigntf

carhone' iareHnt
in

cuius inibi
,

maxima

conflagratur copia

hac arteperiti) nullo alio carbone

fornacem

indito

rudefern metallum tam celeriter colli-

quefcit^qudm lariceo

qtiin

& lignum

eius ficcum

ciim abundefit refinofum , impetuflagrat perqudm uebemtnti.Ouam,

Agancum
ci

lari
\j

rm iuTridenhms montibus laricinis tantum lignisfurnos incendunt, tam eos

nt
.

quibus panis coquitur ,

ipfe

qudm qutbus hyin

mnafcens.

p ocaHfta ca [efi U

C<eterumfclecliffimum jlgaricum in larice prouenit

nanque

quidem fiepius

^nanitnfibus

montibus pr<eftantiflimum agaricumparua quadamfecuri d laricibus compluribusideieci, emique fcpins ab his , qui rcfivascolligunt:. T^afcitur ctiamagaricum ( utproditTlinius ) inGaUia,non in larice duntaxat ,fed in alijs arboribus,
pr<efertini glandiferis .

Diofcorides ,ficutf& Galenus , nonjatis compertum habet

.

an JLgaricum fungusfit , aut radix,

licet ajferatincedro gigni

BrafauolusagaricumComachijinilicibusinueniJfefatettir,necnon per GaUiam cquitans, id

quercuum catidicibus inbttrere. Enimuero ipfe in tota Hetruria, in alijsque qudmplurimis ItalU locis , denique in muhisGermanU,CarnioU,DalmatUqueproninc^s,ubifyluquercubus,cerris,ilicibus, fubcribusque referU cot\fpiuidifleait

ciuntur

,nonfolumnunquamuidi ,fednc quidemaudiuiinhis agaricum prouenire: tametfi

,
:

iUis inlxerere

uiderimfungos

alios plurimos iignea matcric concretos

efilice
llU
lari-

duros , ac nigros quibus ubique paffim fomites fitmt ad fufcipiendum ignem, citm

calyH excutitur : quinetiam ijs ignitis ad macbinulas exonerandas uenatoresfrequentiflime" utuntur. J.d luc quam,

W in Tridcntinis montibus, pr<efertimque Jnanienfibtisprater abietes ,pinos , larices

quercus
;

& piceas
.

innumcrabiles adfint
illa rcfin.i

g mu

in nulla

tamen agaricum , pr&terqudm in larice , nafcitur , Torrb ex larice etiamnum pmflantiffima

,

manat ,

qu<efalsb officinisttrcbintbina uocatur

cum

tercbinthina ex terebintho proucniat

Verum cim mercatorespr.enomen

teritoiam^iwterebinthiriamadnosminimeajferrent,obidquelarignaeius loco uterentur tum medici,tum myropoh,

facileftclum efl
,

tit

larigna tx ufnfibi terebintbin<t

in officinis
,

nomen uendicauerit . Et qnbd larigna

eiufdem
,

terebinthins.

& kgum
.M-

antea paffm occupauerit , ut etiam hodie

fi

defit

uicem fuppleat, omnibus notiffimum arbitror

tamen Fuchfius uir alioqui doclifsimus ,

larignamufurpent,

in libro

qnemfecundb
.

edidit de compofitione

Medicamentorum , firibit pharmapro terebinthma

de compofit.
ipfe libro tertio

copaoslegttims. terebinthhw uiceabietinamfupponere

t

Qua in re aperte faUitur , qubd omnes(ut dixi )

AtquiGalenitemporeliquidapiceaterebtnthinxlocouendebatur, ut

medicam.per gtncramemorUprodidit ,fic mquiens . Exhartimgenereefl& larigna uocata,pr<tdiclis plard humidior: ignorantibus eas difcmiere . efl autem tafubflantia uerbfimilis liqi<id<e pice<e , quam loco terebinthime inftitorcs uendunt
lis

refina odoreguflu, grfacultate,

quam

tercbinthtna acrior.

Cum hac igitur

& terebinthina

lariglia

uocata perftmdem

potentiam obtinet,fed tenuiori fubflantia,maioreque difcutiendiuiriuteprsdita efl. Hanc Tridentini, ac etiam qui u's conterminifunt, uernaculofermone Largd appeUant, deflexa d lariee, d qua emanat , appeUationc . H<sc tamcnjpontefua non

mlongo terebro laricis caudicem ad meduUam ufqueper <eflatempcrforant , defluit: fed qui ipfam coUigmt, magno, de matiantem refinam uafculis quibufdam epiceo cortice paratis excipiunt. Splendidiorem mittunt iuuencuU arbores ,Jicupnefertim ad uulnerum, qudm plurima expetitur medicamenta , ti de thure dixtmusiturbidiorem uerb annofs. H<ec ad
.

&

&

&

tiet,

ulcerumqneauxiliaparanda. Deuorata uncitcpondere,purgatperinferna. i\enes expurgat , calculos expeUtt <jr urinam ad Gonorrhoeam,ubi abforbeafur , pluries &pr<efertim,fi cum Bcneditl;s,fimp.fcfiquidrachma deuoretur. pr<e(lat

&

cum aqua plantaynis lota,attt nympbe<t,additafeleclijjimifuccini drachma, uel ajpleni

eclegmate commoiiffime auxiliatur tabidis, empicis, ac diuturna
rio uafe,
tuffi

& caphura momento. Delintla in

<jr aqtia
,

laboranttbus. Fit ex ea oleum ,

diflillato

ad reccntia uulncra glutinandaplurtmumpr<eftans, quin etiam ad neruorum articulorumque dolores dfrigiditate pituifrognatos. Ctetcriim aqua qu<e tnprimis diflillat ,fifcrupuli tantum pondcre ex uino albo bibatur , ubi itentriculus
alphosque abflerta repletus lawuet , paulo pofl eam per uomitum expeUit, magno iuuamento. Eadem lentigines , uaros, cum infacie tum tn quacunque alia-corporis parte;addito oleo, quod ex uinif<eceparatur . Traflat quoque adfinuofit
ulcera infufa
,

git,

& ad uermiculofas aurcs, addito

fellis

bubuli momento. quin etiam adfurditatem , und

cum oieojuo infnfa. 40

Pannum

in la-

T\eperitur prxtcrea in avnofis laricum caudicibus prope

plitudine,corio,

meduUam ipfam pannum quoddam albicans quandoque, cubitiam-

ricc nafcens.

&Abie

ex quoxhirotbec<econficiuntur,adeb perfimile , ut uix alterum ab altero difcernipoflit. Vtuntur hoc incoUaduu!neraglutmanda,&adfanguinisfluorescompefcendos. Cxterumadmoduminterfefimilesex bis, qu<e rcfinam fundunt,arborcsfuntprcuA,&AKiES,itautfiepeetiamlignariosfabrosfaUant. Siquidem eadem utrique procentas
raambte ufdcmfuntfoltjs oblongis, duris, ac denfis: utriufque ramufculi produntur crucis tn morem^ d duorum duntaxat morum lateribus exemtes: quod &folijs euenit. Veruntamen hoc tantum difcrtminis interfe habent, qubd picex. folia colorcfint abiegnislongc nigriora, quin
ueflientia.

tis hift'or.

& paululum

latiora,

moUiora , Uuiora

minusque pungcntia ac ramos circumquaqut

&fifleclatur ,fa-

Trxterea picea cortex nigrefcit, tenax efl, lentus,

&

lori modoflexdis: abicti uerb albicat ,

.

cittperfringitur. Tice<c rami plerunquc ad tcrramflecluntur.-quodin abiegnis noniiifitur

ce<t multbjpcciofior:,

Ltgnis dcnique matertes piJpitam<e longi5

dc etiam utilior: habet enim uenas reiiores,minusqut nodofas.

Jlmba conos ferunt

tudine, nucamentis

quamplurimis inuiccm fubintrantibus compaffos, in quibusjemen eflfubalbum nulla intus medulla.Ti-

ceafert refma. tnter corttce,& lignugumimodo concreta,licet nonnnnqua cx ea defiuatltquida,larign<efimilis.Abiesuexb

Abietis laery***"
-

mr cor tice& corticepr<tfiatiffimuliquoreiUucocludit,queuulgbi.AGRnio,quafiabietisb^^

ejfe

res nihtl(quod equidefcia)pofieritatis memorict prodidere.Jijfi quifpia dixerihper abietis lacryma ifltellexijfe Galenti l:i'.

111.de comp.medtc.gev.era paulb anti citato,picea iUa liquidam reflna , quapro terebinthina inftitores uendebant.Cuius rei

iUud indiciu

uidetur,qubdjcribat ipfcbanc

&guftu,& odore terebinthina ejfe perfimde,quod in abtcgrta lacryma fnk-

ximinotatur:& quod infupcrfit qiiadantenus terebinthina acrior.nanque buiufmodi qualttatesin liquida picca refina miui
l

mi reperiuntur. Qu,ofit, utfujpicandii putauerimfm his Galeni uerbis libranorumfortaffe culpa mendum ahqnodfubejjc
Ucet conjietantiquosfcriptorcs in arborum refinasfercntium hifiorta in

qudm

plurimis tntcrje dijferre

& altcram

fsr, e

utfupra diximus)fubftituere.Auxit mihifujpicionem hanc Galcnus : qttippe quifcripfertt deinde codem libro abtegnam,hancque illa cdidiorem eft. in Euphorbij medkametojnter reftnas cttteris odoratiores haberi terebinthinam i

pro altera

&

FaUuittUr

In

Librum primum Diofcoridis

A
B
I

107

S.

faUuntur autem,quiputantabiegnamlacrymam, clariffimam e/felarignam.-quandoquidemillainter abietiscortices

uomk& modo coaceruatur , &feclo corio(ut in abfceffibusfanie uexatis fieri foict ) elicitur : bac uerb manat e laricis caudiceadmedullamufqueperforato,utegoexperientia doclusfacileattefiaripoffum.-Ham, utrem omnem bacinhiftoria
exattiusexploratambaberemi&dlarkelarignam^&ababieteabiegnampermemetelkerelibuit. Sunt quibuicillam admifceant,uthacimpofiuramagislucrentur ,eoqubdomnesabiegnamplurifaciunt,qudmlarignam. ?<(ec defunt qui fercolatam larignam , ad ultimam claritatem redaclampro abiegna uenditent,cum rariffimi reperiantur myropoU,qui

f
*
.

tot

1 uonm -

&

reclius alteram ab altera dignofcant.Sedfraus cognofci potefi,qubd abietis lacrymafubfiantia

minus

confifiat

odorepr* -

flantiffimofragret

&guftui larignafit amarior , ad annumque afferuata quaddntenusflauefiat.Ua uulneribus recentibus Abiegn* lacry maximum affert prxfidium , qubd non foliim glutinet , fed mundet , &farcotka habeatur . Tota renum cakulos eijcit, m * uuet
,

&

artbriticos dolores mulcet , coxendicumque cruciatus lenit

Capitis uulnera

minfid fanat , adeb ut hacfola nonnuili utan

.-

tur . Mditur& in antidotis balfami uice. jlffirmat l\ueUius abieti croceumfloum innafci uerumin Tridentinis montibus j ubi undiquc ea montesfyluefcunt , jibies omnis efi &fionbus , &fruclibus infcecunda. Sed ut adpiceam renofira

deat

IO 8
Bcllotiijopi-

And. Matdhioli

Comm,

deat oratio, nonfatis compertum habco, quam arborem pro Vicea inteliigat Tctrtts BeUonius:quanqHam ex irnagim,auaW
exbibuit , atqueetiam exnotis , quasfts pices, affigna'uit , aliqnodpinafiri gennsintcUigcrcuidetitr.Cj:t'jru.mar!)or, qtiarn

idemfua tantim aticloritatc,ne dicam temeritatc , duftus perpcram Sapinum uocat,ac abtetifimilcm facit,non efl(quan~ tum cgo contjcercpotui ) nifi legitima picea.Quippe htfc abieti adeofimilis efi,ut fiepe fyluanos homines,& lignariosfabros
faUat
,

ut fuprd diclumefi.IdcircoTlmuslib.xsi.cap.xxiiu.eademfolia reddidit picece

&

abicti

fic

inquicns. Infetla

pettinum modo ( tnteUigcfolia funt)picecc,abieti.Iis etiam idcm Taxumfimtlemfeciteodem Isb.cap.x . quemadmodum Biofcorideslib.\iu.TaxHmautem(ittobfcruaumus)maximifolijScemulaturpicea,quammagno&pudcndoerroreBello
nius Sapinuappellat.ria Sapinus,teficTlinio , pars
fcribit
.

&
O

tantum

efi in

abiete,ut

eitts

uerba declarant lib.xvi. cap.xxxix.ubi ita

ita

^/ibietisqtupars d terrafuit

enodis

cfi.H&cqua diximus,ratione fluuiatadtcorticatur , atquc

efl

Sapimtsuoca-

tur ,ftseriorpars nodofii dariorqae fubfierna.Qwbus utique Tlinij uerbispalam

Sapinum non

effe

perfe arborem ,fed

tantum

abietis partem.ficiui etiajnVitruuius tcfiatur

Veritm BcUonius,quod audiuerit tam piceam^qtidm abictemindif-

ferenter du Sapinfuis GaUis nominari , bancforti uulgarcm

ita

& confufam nomenclationcmfecutus, ut eam ueram putauit,

Bellonii errata perfecuti

etiamptceam Sapinum appellauit.Sedis mibi quidem non uidetur in Tlinio reile confideraffe refiniferarum plantarum hifioriam,nequein Theophrafio cognouiffequodsvjK-.i & wtTJsfignificarent ,neque etiam animaduertiffe,quod]m du& uocesftepeaGrcccisuna pro altera ufurpantur
.

Sedhicfufws , qudm deccat , aliquot

fmus

alius

entmlocus

qtddmihihumanims accidat,ubi alia plurainboc genere confultb traclabimus. Caterum bis expeditis, tam tempus admonct ut de nuclcis pincis,& eorum uiribus agamus,quinetiam de recentipini nuce.Siquidcm aqna,i uiridimammas admodttm extuberantes bus pinorum nttcibus,quas conos uocantjdifliUatorio uefcparata., rugas infacie delet
erit,nifi

&

cobibet , ubi linttolis inea madcficiis fccpius foueantur

eadcm uuluam anguftiorem reddit,& d

flttxionibtts tuetitrfed lon

gi ad boc efficacior eftfucciis.Tsluclei autem i domcfticis nucibus exempti bumano

aualitatibus temperamento proximi , paululum tamen ad calidum inclinantes
.

corpori magnofunt ufiti.Sunt enim infitis

,

20

Maturant,leniunt,agglutinant

refoluunt,

& impinguant &

,

leuiufcula

quadam acimonia mordicant : beUe nutriunt,ac quanuis craffiufculum potius quam tenueprs

beant alimentum , non tamen tmprobantur.emendant enim humiditates in inteftinis putrefcentes , agri tamen concoquuntur : ideoque natura frigidis dari debent cttm melle , caiidis autem cum Saccharo . Id enim corrigit eorum contumaciam .
Cceterum ubi tepcvti aqua maccrantur
deuorati, neruorum,ac dorfi dolorcs
.

acrimoniam exuunt ,

& oleofam quam

poffident qualitatem

Sanant , frequenter

Dantur ittiliter lfchiadicis,paralyticis,Jlupidis,& tremorc affeclis . Tulmoms mun-

dant ,

& eius ulcera

bttmores lentos,

&faniem inde expurgantes . Tropinantur

,

tufficntibus
.

Rgmorantcm cxcitant Veremtm

veretn>aqua tepida prius macerati ,

& deinde faccbaro

,

aut melle excepti ,

& deuorati

Tr<cftant qucque ad

&ue' 30

fic ulcera.Ideoque opitulantur urince cmnftilticidijs

erofiones,

tum etiam ardoribus. Tmpinguant macilentos ,

& fanant

uentriculi

cumfucco portulaca baufti. Cceteriim uiridis pinus aciculcc contritd,ex uino optimo potui data^ cordis dolorem
utiliter fuffiuntur

fedant.Sed d pingtdbus cegros abfiinere oportct.Vini Conoru cortices in aceto acerrimo decoCIi, perquam

Nomina-

dyfentericis.J.rbor,qu& plcrisf, Gr&cis

wnvs

-,Latinis Vinus

appeUatur:Jrabibus,Sonobar:Italis,Vino:Germanis,Hart2^
Trivx.n ,

baum,Ficbtembaum

& Kynhohx:Hifpanis,Tino:GaUis,Tin:Bcemis Borouuicl:Qu autem Grdci

Latini Ticea no-

mnatttr:Jrabici,J>^:Italici,Tc7^'Gcrmanici,Tbannebatm:Biffianici,Tino negro:GaUici,Vng abre du genrc du pin.

O ua deinde Gr&co noniine\.fn*, Latino item Larixdtalico Laricc,et Germanico Lcrchenbcum uocatur.Qu/S denique Grs,
cis

AaxH , LatinisAbics dicitw:Italis,J.bete:Gcrmanis,Thannen,fine Tbanncnbaum

"Syfiios.

LENTISC VS.

CAP.

LXXV.
40

Entifcus nota arbor efl.Cui toti uis ineftaftringendi.-femini enim , folio>ramo ,cortici, radicibusquecognatceinfuntuires. Liquamentumautemita fierifolet. Folia, cortex,& radix inaqua coquuntur , ubi abunde co.dla , refrigerataque funt , folia abijciuntunaqua denuo coquitur , donec mellishabeatcra(Titudincm.\Lentifcus fuaaftringendidote,ualet aducrfus fanguinis reie&iones,

&

aluiprofluuia,&dyfenteriasinpotu:itemcontraeruptionem fanguinis euulua,& eiufdem ,aut feuicemreprafentat. Idemfacitfuccus e tritis folijs dis procidentia. Intotumacacix,&hypociftidis Deco&um fotu caua explet , & fra&a olla ferruminat, uulus fluxiones fiftit , nomas arcet, urinam pel lit,motusdcntiumcollutioneftabilit. Virentes furculi calamulorum uice dentibus repurgandis affricantur. Fitefemineoleumaftricl:oriamuimhabens:quodprodeft,cum quid aftringi opuseft. Lentifcusrefinamgignit,qua:lentifcinacognominatur,&abaliquibusmafticne. Pota utilis eft fanpuinemreijcientibus,&tufliueteii: ftomacho auxiliatur , fed rudum mouet additur in dentifriillitioncs faciei , ad nitorem cuti conciliandum palpebras oculis incommodas replicat mancia , copioliflima in infula Chio producatahalitumoriscommendat,gingiuas contrahit. Optima,
.

50

&

a Grxccuno uerbo Aaf^u-

&

uenit . Prcxfertur
torrida , ]
ft iabilis
,

nitedula?

modo

refplendefcens,& candore Tyrrhenicx ccras iimilis,adulta, b [re-

Xj/J TTVfftt.

odorata , ftridorem edens . Viridis autem inferior eft . Adukeratur thuris, reiinac-

Et

fulua. leg.

Orib.
Lentifci confideratio.

que pincamucis miftura

LEntifcus in Italia fiequentiflima nafcitur

prafertimque
.

in

Hetruria maritimis nofiris Senenfibus

'.

Gignitur
in

in col-

, rudcribus lapfis R omanorttm adificijs ac

Quineiiam

in traffu

Tyrrheni ubiquc copiofa oritur

:

Campania ma-

ximi . C&teritm Lentijci nonnuM funt planta , qum in arborem medue proceritatis affurgitnt
nullo grandiore caudiced radicibus fublato
,

mnnitUct uero bumdes,qu

fyluejlrium

fed utrgultis,, ftolonibusque innumeris corylt

rum

nudo

difii-

liunt

.ueruntamen Ltntifcus tumramis tumfolijs denfior confiat , magisque uirgultorum cacummibusad terram defieclttur,

InLib.primum Diofcoridis LENTISCVS.

IOjJ

fleUitw.
:

Tolijs utrtnfi eji

Myrto my\is,oBo ex uno pediculo prodeuntibus ,pari utrunq; exortu graueolentibns , pingui-

bus,friabilibus,& in obfcuru uireniibus,in ambitu tamen rubent,ficuti

& quibufda uenulis.Vcrpetuafnjnde

uiret. Cortice

eftfubrufo,lento,tenaci,ftexibiliq;.Trofert terebinthi modo,prter racemofosfruclus,foUicidos corniculi

modo

intortos, in

quibus includitur liquor limpidus:qui tande ueterafces uertitur in beftiolas ijs perfimiles,qu<e ex ulmi, et tercbintbifoUiculis euolat.Tota plata grauiter okuquapropter nonnuUi,qubdolfa6tu caput aggrauet,ipsa deuitant. Sed Lenti(cu,qute roboris
tnagnitudineproueniat,folioforbi,acinisfylueftrispunic<s rubetibus,utI\utlliusfcribit,baLtenus no uidi, ncc id
giffe

unqna me le Ruel.

&

Hec-

meminiapudprobatosautlores.ldcircoi^ueUiu bacinrebaUucinatucrediderim.qucmadmodu

& Hermolau, qui ea ef

molai l *? (us '

/e lentifcifoiia exiftimat,quibuscoriarij VenetVjs pelles conficiunt, uulgb proprie appeliata foglia.Siquide planta,d qua
folia

h&c decerpuntur,maxme d lentifco dijfert; etfi cum terebmtbo aliqua habeat fimilitudine.Fert etia Lentifcus Italica maM ft fticben, ut ipfe atteftari poffum. Sed rara admodum,nec Chi<e comparanda. Itaque immeritb d nonnullis notatur ^tuicen- Gderio. m,qubd maftichen Italicammemori<e prodiderit Qmppc qubd ij , qui maiori in errore uerfantur , exiftimauerint non alibifortaffe , qudm in Cbio nafci, Indicam maftichen dfyinofa quadamplanta manare, non folum Tbeopbrajius
.

,ft4

etiamaliitradidere)

qumadmodu&Tlinius.quilib.y.u,cap.x\iimnmodbCbi&maftichu
S.

quA in

1 1

o
&

AncLMatthioli

Comm.
tan-

au in J.rabia, jtfvt, Gr&cia, Tontoque proueniunt.OuA ad nos comportatur,& in uniuerfamferiEuropam, in Chio

tum> <Ae?ei maris infula,prouenit,ex domeflicis folitm ientifci plantis, uuiaerato quotannis arboris trunco . Flttit enim inde id omne quod in tota Infula prouenit, Reipublic<e debetur , quo itl tcrra circumpatiita concrefcit . Maflichcs Maflkhe,
fit

ut aui :iindemi<e temporeproprifs in agris

Maflkhem colligunt, id totum abfque dolo in communeferant .Mulffantur fe-

reuerentla manu, qui Lentifcum Maflichemfundentem in proprio, ucl aiieno agro exciderit, tanta efl Mafltches cura , medicamentum actia apud Chios. Tslec ab re quidem, cum illis tantum Mundusferi uniuerfus tam necefftrium acfalubre

&

ceptum refcrat.J.udio etiam

in

Creta lentifcum Maflkhenfundere. Sedflauam,

amaram,& Chia longe deteriorcm. i\eftrin

,

git Maflkhe fanguinem enaribus manantem,fi und cum Thure,fanguine draconis

& leporinis

pilis

combuflis , excipiatur

ouiaibo,&fronuappikctur,fafciafuperpofita,qu<earcleconftringat.
rcs
,

Manditur utid cum cera odorata ad dcntium dolo-

& ad pituitam d capitc detrahendam. Toll:t,mulcetque maflicbe frigidos articulorum dolores,fi und cum cumino ,pu-

IO

legio, falma,iauri

Lcntifci uires

" Ga eno

baccis,&fabina,meUe excipiatur,& dolorifico loco applicetur. ualet ad uentrkuli dolcres , ubi affetlus iturus dormitum trcs mafiichesgrumos deuorauevit.lsSonfoium enimhoc medicamento tollitur dolor,fedfit quoque,ne pofl Lentifcmi rmminit Galenus lib.vi u.de fimp.medk.facitltatibus,fic inquiens. Lentifcus facuhate ex aquea niatm, \)

M fo

ejftnfja

[ eiiUer

ca iida,& terrena frigida non pauca compofitus efl,ob

quam

& moderati
&

adflringit

Deftccat igitur fecundo

ordine completo,aut tertioincipiente:incaliditatis,&frigiditatis differentia

quodammodo efl medius,&fymmetrus. Simi-

lemomnibusfuipartibusadftriBionemobtinetinradkibus,ramis,extremisturionibus,germinibus,acfolus,p

Maftiches uirtsexGal.

clu,& cortice: acfifnccum cxfolijs eius uiridibus exprimas,fmiiis hic ordinis efl,moderati adflringens. Itaque bibitur adfanguinisexpuitiones, fanguinisque ex perfe,& cum alijs medicamentis,qu dyfentenas,& altti affctlusfanant.quin Meminitidem uteroeruptioncs,tumfedis,uulu<iq\procidentiasidoneuseft,ntpoteadhypociflidanonnihilpropdaccedens.
&mafiiches Ub.vu.fimp.med.hisuerbis.Maftkhecandida quidem,& Chia confuetomore cognominata,quodammodo ex 20
ucntris,inte(iinorum , iccorisq; covtrarijs compoflta facuitatibus e(i,adftringente uidelicet,& emolliente.Troindeflomachi, competit,utputafecundo ordine excalfaciens,& deflccans. Vjgra uerb, qu<e Jegyptia cognominatur,tu

&

inflammationibus

fm^sdeficcat,tummimsadflric7orUfacultatiseftpartkeps:qHamobremaptiorefladea,qu<euatidioremd halitum expofcunt.hac igitur ratione &furunculis bonum efl remedium . Torrb oleum , unguentumque maflicbinum ex
ipfum maflkhafacuimis. H<ec de lentifco,& maChia conficitur, non admodumfaniex Mgyptia.c<eterimi fimiiis efl memoruprodidit. Sed cum maftkhe mihi Capbnram in memortam redegerit, qubd certbfciam,

&

fliche Galenuspoderitatis

eam mafliche, ardentiaqua,z$doariaqueab impoftoribus adttiterari,citmque Diofcorides,Galenus,& c<eteriiUiusfeculifcri

ptoresipfam nonfolum nonadnotauerint ,fed ne nouerint quidem,filentio minimi diffimulandumforeputaiiimus,qub maplagam, Indu ora hoc xuo nauigis Itgentibusfatisfiat) quantum tum d Serapione, tum etiam ab his, quimeridionaiem

&

Csphur* hi- at ion il us er l u r arunt,memori<eproditum eft. Caphvra igitur efl gummi arboris cuiufdamin India nafcentis tanta rm fl p ftom , & ge- g {h<ec arbor in montibus mariprotU( ne ^ gc p rocer j ta te,utfub citts umbra bominum centurU recondipofiint. TSIafcitur pinquis,materte lenUferulacea, qua prodit Caphura. Huius largioris prouentus augurium eft, cumfrequcntibns cdumfutgetris corrufcat, aut crebxo tonitru conflrepit, uel citm terra
teruenijs ligni, lamellarum

30

motu concutitur. Huius multa traduntur genera. Vna in in-

modo impadafigitur. Jliaforas emergit cortice abrupto,udutirefin<e,illisquegummimodo in-

h<eret,maculis inter initia rubentibus,poflmodum uel calorefolis extofla, uel ignium ui candefcit.bancfumpto d rege quoR iacb illius loci nomine, mdigen<e T\iachmam appellant: quandoquidem isprimm dealband<e Caphura rationem adin-

dam

uenit.Hac csterts

& bonitate, & tenuitatepr<eftat,longioriqueperdurat tempore.Mia

craffior, necpellucens , atro colo-

colore. Succedit buic impurior alia, re: protnde bonitate cedens. Tertia uilior reperitur, fufco

qu arboris fcobe, ramentis,

&
m

affulis

implicita,gumrni more agglutinatalentcfcit, tuberculo

amarn nucis, autfabx, aut ciceris.llanc pontificum,

&
40

duo tantiim faftigia redigmtur, faccrdotumfuffimentis,f!Cut tbus,& myrrbam,coftumq,,in teplis dicant.Sed h<e omues in rudan,& ciaboratam.fiquidem rudis eft Caphura omnis ignem non experta-.elaborata uerb,qu&folis, uel ignis ardore ex
improbau.
Fuchfiuslib.primode componendis medicamentis,putat Fuch. opinio CO cla,atquspnrgataalbuincontraxitcolorem,utpote&cera. largioris Capbur<eprouentus auguc bitumims Indicigenus,qubdfcripferit Serapio auttontate Aima^di, Ca pjmram eff rtum ejfccum cdum crebrisfulgetris corrufcahaut plurimisflrepittonitruis,uelcum regio,in quaprouenit,terramotu con
cutiuir:a rgumento,quodfimiliter
tit

ex terne concuflu magna tum fulpburis, tum bitumims copiaprofundifoleat . Sed dijfen-

ab eo opinio noflra:quandoquidtm nec Serapionis,nec aliorum quoruncunque hanc fuiffefententiam exiflimem-.cum tam ipfcqtmn cxteri,quide Capbura fcripfere,arboris cuiufdam ua(lifJim<tproceritatis gummi, uelrefmam Caphuram effefcnbant.

aqua eltct potefi id quod His accedit quod ex omni bituminumgenere per alembicum(ut Chimifl<e uocant)oleum ex capl.ura ,haud quaquamfuccedit.Siquidem ea hydrargyri modo ad uafts cacttmen afcendit, ubique tota purior fafta co.

&

'

""

hxrett

Tsnmirtim ofiitanter de hac fcripflffe uidetur Tlatearius Salernitanus : quippe qui Caphuram gummi arhoris effe

in-

5q

ror.

fiaatur,Diofcoridis,&compluriumteftimonio,exfuccocuiufdamberbafieritradens.Q^odprofefo
bi

Caphura mcmmerit Diofcorides.Eam autem effegummi nonfoiitm ^iuicenn<z,& Serapionis teftimonio probatur,fed Lufiianomm , qui noftro mopcr meridiemad Calicut orientaiis Indi<e emportumnauigant . CrtdidereSerapio,& J.ui~ Caphurx tem cenm ^caphuramtertio abfceffu&ficcare,&refrigerare : qu<etamencumuehementeretiaminaquam prokllaconfiaperamencum
,
^

&

p er quam

odorata

& adeb tenuiumpartium

utfkpeperfe

in

auram euanefcat ,

illis

reclamare mdetur .

L>uo

fit,ut

qitis fufhicari poffit,aut

icgitimam Caphuram ad nos iton,aduehi,aut hoc ioco Arabum monumenta (ut in alijs qudm
eft

piisrimis) cfjeuitiata.

Capitis dolores ( fitamenin hacparte credendum

Mauritanis ) ex caiore prouenimies Ca-

phura illita mulcet , incandeflentes infiammationesreftinguit,pr<efertimque iociaoris . Renes,& feminana uafa rcfrigcrat, adarcendas tam ttuinerum , quani uifan"it!)'OKiine ccit.Cvtcnmiitionibus imponitur ad cutis nitorem conciiiandum,

&

cerum 'mfiammationes.Fryfipeias extingmt,& aducrfus gonorrhatam , & albas uulu<e fiuxiones efficax efl cnmfnccino , $q c& aqtta nympb<e<ehaufla. idempr&fiaipubi ,jeuimouentri,tefiibus ,renibusijue iliita: quatamen antea pfyllijjemiuis
QiffamentQ

In Lib
&

primum Diofcondis
&

n
commode
Capbara

JpiJfamento,aut otnpbacio ,ajitfolanifuccoprobefitmacerdta. Sanguinemenaribus profluenim fiflitiant ctmurtiae femine immiffa , aut ex maiorisfedi , plantaginis fucco fronti eircumlita . Collyrijs ad calidas oculorum lippitudines
utiliter

imponitur. ^enibus, ac tefiibus illitauenerem extinguit. Corporadputredinepr.ifmi.it :proinde dotis admifcetur , qwe contra uenena , mnenofvrum animalium iclum , peflilentes
chryfocolla,

antiuna)

affctlus conficiuntnr.

cum

trita uncis,

rum libra,

& uitreo uafe exceptis omnibus, diebusque decem

efi.

qua utuntur aurifabri trita. Et cum melle illita,faciei cutim clariorem fplendidioremque reddit. Eadem pondere cumfdpburisxqualiportione additis myrrb<e, thurisque. cuiusque quaternis drachmis,& aqm rofainfolatis
,

remedium eflpr<zflantiffimum adfaciei ruborem pu

quasbreuitati confulentes pnetermit

flulisfcatpitem,fi

cum bacaquafeoe tauetur. In uniuerfum uiribus innumerispollet.

cfl

Io

fciffo , Caphura po- Caphur* proKio & coa " argumentum :fin contrdperarefcat ,fpurm ac fatliti* fignnm. C&terttm nifi \""^ diligenter afferuetur , ex opercuktis etiam capfulis nonnunquam euanefcit: itaquefepe deludunturfeplafiarij. 4fferuatur tamen ficuri uafe marmoreo , aut alabaftrino , lini pfytlii femine fepulta . ijec defiint , qui eam pipere felicius

timus. Legitinm probatio talis

m calido paneefurno recentiffimi fublato,bipartitoque manibus

natur. qubdji bumore madeat ,fyncera

'.

'

&

afferuari

putent.quod necplani comprobandum uidetur. Venetias Capburam omnem rudem important,ibique igne ,

TEREBINTHVS.

& arte

uitreis

crganis

, :

112
Norr.ina.
tifco, Italis:

And.
Mata, aut ^Arueira, Hijfanis:

iVlatthioIi
Huius

Comm.
:

organis elaboratur,fic utcandefcat, atquepclluceat.

%xwt Graris,Lentifcus Latinis appellatur: Daru, Arabibus

refrna

Lcn->

Lentifque, Gallis.

^i^
:

Gr&ci uocatur: Latini, Majlicbe, aut

JHefina lcntifcina: ^irabici, Ma[iebc,Maflechc, fiue Mafloche: Italici, Maflice

ci ,

Mmafliga.

Qupd Arabibus Kapbor,feu chafur,recentioribus Gmcis

Gallis,

x.<t'povpa. ,

Germanici ac Gallici , Ma(iic : Hijfaniut etiam Latinis Caphura nomina-

tur: Italis,

Camphora: Germanis, Campher:

Camphre.

fttantfe

TEREBINTHVS.

CAP.

LXXVI.
,

TErebinthus cognita arbor eft. Cuius folia, & femen, & cortex aftringunt
lentifcus, conueniunr, limili parata

& ad eadem
,

modo, fumptaque. Fruclus

;

efui aptus eft

fed

, ad qus ftomacho ad- ro

uerfatur: excalfacit
" a

M &
!t
'

contra phalangiorum morfus conuenienter in , urinam mouet , uenerem excitat uino bibitur. Reiina eius ex Arabia petra?a defertur. Prouenit etiam in Iuda?a,Syria, Cypro, Aphrica, a Cycladibus infulis. Sed prauialet candida, perlucida, uitreo colore, b in cseruleum uergente ,] [

&

b Hicnon Jw.Orib.

tcrebinthum olens. Terebinthina.relinas omnes antecedit: proxima lentifcina , & e pinu , & abicte pineis nucibus refina. Natura omnibus calfacere, mollire,difcutere,expurgahas fcquitur e picea, re. TtiiEj ac tabi conueniunt per fe, aut in eclegmate ex melle uitia pe&oris expurgant,urinam cient, cruda concoquunt, uentrememolliunt,pa!pebrascommodilTimereplicant:leprastollunt,cuma:ruginc,ac futorio attramento, nitroque.- aunbus faniem emanantibus cum melleck oleo , item in pruritu genitaliumutiles,malagmatis,acopisqueadmifcentur. Laterumdoloribusperfe,illitu appolitu

&

&

auxiliofunt.

Vmivoj^Mu.

RESINAE ALIAE.
&
A

20

CAP.

LXXVII.

Llquida
tur
;

CCKt

picea,a Gallia,& Hetruria conuehi iolet,atquc olim a Colophone peteba hinc Colophonia?fibi cognomentum uendicauit . Gallia quoque fubalpina.-quam uetnarelina e pinu,

OnbT

cu l nomine larica , hoc eft, larignam, appellant incolae . Ea a [ in Jincftu , per fe ] magnopcre prodeft tufti ueteri. Colore inter ie diftant iiquidem alia candida eft, alia oleofa , alia mellei liquoris iimi:

&

litudine, ut larigna
b

Cupreflus etiam liquidam fundit reiinam, qux ad eadem pollet Qua; uero aridarnm generi afcribuntur , quaedam ex pineis nucibus , alia? abiete, aliaepicea , & pinu exicrunr Eligi
. . .

debet longeomniumodoratiilima,translucens,nonretorrida,neque b diluta,quandamcerje faciem prsbens , & friabilis c E picea,&abiete refina; ca'teras antecedunt ; odorata? enim funt , atquethus c Meurrr& Drag.wTiwH. odoreimirantur. PrcEftantioresaPityufainfuladcferuntur,quxfecundum Hifpaniam iitaeft. Sed ^ne^abk- \ ux P* cea 5 nucibus pineis , & cuprefib manarunt.nihi! ad illasmec tantis uiribus potiuntur. ueruntamen eorundem gratia,quorum & illa?, fumi folent Lcntifcina terebinthinas refpondet. Vritur refina gna. omnisliquidainuafequadrupLx capacitatis ad humorem,qui infunditur. itaque refina? congiusin duobusaqua?pluuia:coquitur,fubie&isleuibus prunis, reiina aflidue mouetur, donecomnis odor
x*9u'}P*-''

lc,

30

J:riabilis,& retorridareddatur,acdigitis cedat. Caeterumubi refrixit,in fi&ile non picatum,quod aconitum uocant,id eft,non illitum,reconditur. Fiet etiam eximij candoris,ii reiina omnis eliquata prarcoletur, quo faeculenta fordes exccrnatur Vruntur quoqueftne aqua,primum lento igne,&ubicoirecceperunt,maiorcarbonumftiuesfupponitur,& triduo citra intermiflionem dilco-

aboleatur,&

quuntur,ufquedumantedicl;asnatura?fua:notasexuerintimox, ut diclumeft,reponuntur. Aridas fatis eft. Vftae odoratis malagmatibus, acopis, unguentorum coiora- 40 tionibus magnopere utiles funt . E reiina perinde atque thure,fuligo excipitur, ad circumlitiones ido nea:quibus palpebras fucant,& coloremmentiuntur. prodeftglabris genis, collacrymationibus,crounius diei fpatio decoxiife

&

&

fisquc oculorum angulis.

t Erebinthusfolio

Ex ea fit atramentum fcriptorium.

,

efl fiaxini

craffio re ,
.

pinguioreque

Ligni ma teries lentifco fimilis

quemadmodum

& cortex.

l{a-

I
Terebinchi hi
phfaito.

ualid&, alti dcfcen.it ntes diccs d

Flos ole& fimilis,fed rufifct ns,iquofruclus rubens racematim prodit, uuarum

mo-

do,lMiipcri

baccarum magmudine, refmofus, durusque,Cornicula edit rubcntia,caprinorumfimilitudine, inquibus culiccs

liquore quoda,ut in lentifco.B^fina i truuco manat,ut i reliqtas plantis ipfimfundentibus.

quidam concluduntur, und cum

fculaflerilis efl,ob idquefcxui

ferebintborum(utTheopbrafius mcmorix prodidit lib.in.capi.xv.de bifioriaplantarum)aliamafcula,aliafamina.Mamaris adoptatur.Faminarum alia fruclum protinus rufumpromit , magnitudinc
lcntis , qui

concoqui ncquit: alia uiridem editum, rufumpoflmodum tingit,

& cum uua maturefccntem

^o"

nigrurn nouiffmic facit , rna-

gnitudinefakt, refinofum,& fulpburofum

Circa Idam,

&

Macedoniam breuis,fruticoJa, contortaque nafcitur : at apnd

Damafcum Syri<e magna,copiofa, decoraque: montem enim iuibi terebintbis rcfertum, ut nil aliud habeat-, rcferunt.Matcries ei lcnta, radices ualidx

inprofundo,atquc in totum incorrupta b&c arbos babetur. Flos oled, uerkm colore rufo. Folia

unum pediculum,pleraquejpecie laurinorum, coniugatim,quemadmodumforbo , quodque parte poflrcma acuminct , impar exit : ueriim minus angulata,qudmforbo,ambituque laurtno fimiliora,& pinguia cum uniuerfofruclu . Fert rjr ad mucisfimilitudinem qu&dam concaua, ut uimus: quibus beflioit tanquam cu lices mnafcuntur . Fit in bis refinofum qv.ui
circa

k:itumque:fed refinx tamen non binc legitur,fcd a ligno

etfi

Frutlus refina copiam non mittit,fed manibus tantum adktret:

:

non lauctur,poflqudm collcclus

,

efl,

inter fe cobarejcit

ciim uero lauatur , candidus ,probeque non matur:is fupernabifloria

tat

nigerfubfidit .

Idem

refert deinde

lib.nu. capite v.

plantarum , Indicam etidmnum Terebintbumbahcn

diuerjus ,fmilis

gk

Jia,

& rami & reliqua omnia terebintbo fimilia

,

.-fruclus

autem

enim amigdalis . TSlam

& m Eallris

In Lib
tlris

primum

Diofcoridis

.-

113

terebinthum hanc effe,ferreque nuces amygdalarum magnitudine: quoniam non magnas,feduifufimiles , &fuauitate amygdalis pneflantiores: ideo loci iilius incolas hispotius uti. h<ec Theophraftus . Quibus facili adducorad creden-

&

dum

Lndicam Theophrafii Terebmthum, ml aliud defignare qudm nofiratem Tiftaceam. Efi enim h<ec totafacie Terebinnuces profert J.mygdalisfuauiores. Terebinthum uidi egoprimum in colle uulgb cognomme thofimilis, Cafiel Trento

&

non prccul d ciuitatc Tridenti prope Athefim, d Theophrafii hifioria haud quaquam diffmilem,fatla huius uidendi mihi co fia d clariffimo medico Iulio Mexandrino Tndentino: reperique ipfam deinde in alijs compluribus Hetrurk locis , uidelijLdriaticofinu non longi d Tergefio.jLb hacfepe,

cetincollapfisBjmanorum<edificijs,acruderibus:fedfrequentemadmbdumin Iapidite collibusprope Tucinum cafirum, dum iUac iter haberem, &frutlus, &foUiculos caprarum cornibus non

K* Cmi ccrebia
'

abftmiles,quibufdamintusbefiiolisculicisfigurampnefeferentibus,
1

& refinam decerpfl

""'

qux etfi omnium prxfiantiffima

.

fit ;

non tamen diu efl, qttbd Venetias defcrtur ex Cypro. Antea cotlam afferebant , uel qubdeffet aduetlu aptior , uel qubd impofioribus ad adulterationem aditushoc modofaciliorfieret. Verum liquida utperfe exarbore manat,iam frequens fatla efi. Cteterum quia terebinthina iandiu in Italiam non aduehebatur(ut ftipra in laricis mentione diximus) larigna non mo db terebinthin* locumftbi uendicauerat,fed etiam cognomentum. jLt cum eodem loco d nobis depinea, picea, larigna,abie gnaquc refma, earum d quibus coUiguntur arboribus, abundefcriptumfit, oper<epretium quidem non , ut hic iterum

&

efl

earepetamus. Scire tamen conuenit, ranffimas effe abietesin montibusTridentinis

Iacrymam, aridamfimdant rcfmam.-fedfi quadam inueniuntur, hacefi ut Tlinius inquit) arbons morbus. Cuius rei manifefium argu(
,

qu<e prteter fluentem

mentum cfl, qubd omnis abics, qu<e refinamfundihtabida fit, putris,

in

earum

hifioria d Diofcoride diffentire

jpecies duas, ficcam

tterb

expiim,&picea i

quanuis afferat arbores

& liquidas, &fucas refmas. Qmndoquidcm

& & liqmdam pmtcrficcam haberi fcriptum Qups tamen melius eratftc qubd Tlinius, ftcccas reftnas i pinu, & picea coUigi; nonpropterea obftat quominus ferant pariter huittfcemodi
reliquerit.
conciliaffe
,

&

cariofa. Brafauolus de refinis dijferens , Tlinium B r.opmio re autumat, qubdfcilicet Tlinius libro xxi 1 1 1. capite v i. tradiderit fummas refinte probaca. liquidam: ftccam in pinu, piceafieri: liquidam i terebintho, larice, lentifco,cupreffo. Diofcorides

&

in

Tndentino tra&u pluribus uarijsque locis, i pinu , piceaque antett

longo tempore cdfis,folisque ardorc xfiuantibus liqmdas refinas exudare comperimus larigme non abftmiles. Quod etiani fepe euenit in affertbus ex hifce arboribus paratis,& in tignis,uel trabibus,qute adifjcijs coaptantur. Veriim enimucro malim dicere Tlinittm crrajfe, qttbd liquidarum generi lentifcinam adfcribat, qu& nofira mafliche,

efi

cateris profcclb durior.

colore , pro rcfinarum ex quibus conficitur, uarietate. quippe (ut Diofcorides ait) alia candtda eft, alia olei, alia meUis colore qualis eft larigna. , Qute uerb d Colophone lonu urbeftbi cognomentum comparauit, eft (ut refert Tlinius lib.xm i. cap. xx.) pneter
c<ete-

htecfcire etiam conuenit, qubd qu<e in officinis Colophonia, Hifi>anica,Gr<ecaque dicitur, tUiusfpecies efi , re Diofcorides edocuit. Conftat htec coloribus diuerfts, utpote cryfiaUina,hyacinthina,faturatoque

quam coquehonir

f C n

fijj

30

rasfulua: neque alia de caufa uocatur

&

Hifi>anica,

& Gmca,

nifi

qubd ex ijfdem etiam regionibus aduehatur. jLttamen

animaduertendum efl altam ab hac;

qubdpinea, piceaque liquida
,

qutc nequefritla,

neque excotla eft, haberi Colophoniam.fiquidem fcribit Diofcorides

ac pinguis refina ex Colophone afferebatur: ob idque Colophonia per excellentiam uocaba tur. Quod item teflatur Galenus lib.vn.de compof.med.per genera,cum inquit. Quoniam uerb piceam reftnam &friclam,

& colophoniam appeUare confueuerunt, fciendum

liens aliquid habens,

uenit,

aliam quandam effe colophoniam Chti maftich<eperfimilem , mol.

quemadmodum iUa,

& thus. Et

libro 1 1

eiufdem. Eft, inquit, inter liquidas etiam colophonia thuris

redolens, qu<e nonnuUisfola uocatur colophonia, odoratufuauitatem

diocriprttdita.nafcitur admodum modica, atque ob idpretiofa
efi.

quandam

refereus, ut abietiua,

& caloreficut

illa

me

Torrofi quifpiam diceret , non cognouiffe Tlinium , ne-

que Diofcoridem, liquidam abiegnam, quam aliqui lacrymam, nonnuUi uerb abietis oleum nuncupant , eum ne tantillum quidem d ueritate defcifcere putauerim: fiquidem hi de liquida abiegna (quod legerim) nihil memori<s prodiderunt. Tere-

binthina refina auxiliatur laterum doloribus ,fanat cum labiorum

ulcera

tumfaciei rimas.Scabiem

& impetiginem
dolores

delet iUitat
,

expurgat,& uulnera recentta glutinat . Splenem attenuatfepe deuorata , ualet adarticulorum

Terebinthi

nempe ad
Tereb
cl

pdagram,chiragram,&ifchiadicosaffeclus,ubifiequenterfumaturundapondere,additochampitis,am
chadispuluere.
,

itafcriptum reliquit. Terebinthi

dine excalfaciunt. Itaque

& refimrum meminit Galenus lib.viil.de fimplicium medicamentorum facultate ubi tum cortex, tumfolix tumfrutlus adfiritlorium quiddam obtinent :fed & fecundo or, ,

j'w-

qubd ettam deficcent , manifefium efi : recentes quidem etidmnum, humidiquemodici ;ficci uerb rordinefecundo. C&terumfritBusariduspropinquusefl etiam tertio ordinideficcantium : efi enim adeb calidus, ut man
dentibus protinus eius caliditaspcrcipiatur. Itaque etiam urinam prouocat,
differens,fic inquit.

& lienibus prodefl.

,

Taulbfuperius de refinis

Bffinte

omnes

deficcant,

& excalfaciunt. Cxterum

interfe difcrepant

qubd plus , ac minus habeant

inguftu quidemacrimoni<e, infacultateuerb caliditatis:

50

tis,

pr<eterea qubd

tum qubdali<eplus,ali<e minus fortit&funt partium tenuitanonnulk adflritlionisfuntparticipes , ali<e nequaquam . Trimas meruit omnium non iniuria lentifci-

R e nam
fi

uires

ex Gal.

na:

eam uocant maftichen. T^am pmterqudm qubdpaucula ei adeft adftritlio , adeb utftomachi uentrisque

&

tecoris

im-

beciUitatibus

phkgmonis conucniat , infuper iUi inefl mordacitateuacans deficcatio : minimum enim acris efi , , maximi tenuium partium . Inter alias pnefertur terebinthina , manifefiam quidem > non tamen fimiliter atquemaftiche, ad
.

&

&

ftriclioncm pojfidens
digerit.

Cteterum adiunUam habet amaritudinem

qttatitatem ineft

quandam

>

per quam magis etiam

qudm

maftiche

Ob candem

&

abflerfio, tanta

quidem,

ut& pforas fanet.quinetiamqutein

profundore-

fident, cateris rcfinis magis attrahit

, mmirumcum tllis maiortm habeat partium tenuitatem. Mtamen picea , bacetiammagis firobilina acriores quidcm eafunt ,fed non magis tamen digerunt , neque attrdhunt. Medix inter basfuntpinea,&abietina, acriores quidem qudm terebinthina , minus tamen , qudmautpicea ,autftrobilina . Habet porrbetiamemoUiens quiddamterebinthina ftcundumlocumhabet in emoUiendo lentifcina , ficut cyparijfina
:

&

&

So

acrimoni&. Et lib.ui.de compofitione medicamentorum pcr genera inquit. Etenim cera adliquiditatemmulto pinguimdiget: at refin<e,qu&

quidem aridx prorfus funt,modico:liquidx

& ftccam quandamfubftantiam ad emplaflri craffitudinem

K.

ajfumere

4
1 1

AncLMatthioli Comm.
ln ceris ighur non magna humidttatis, ac ficcitatis differentia
efl : in refinis
,

affumere poflulant.

ficiit

etiam

in picis

genere contra,arid<e ah humidis permultum dtfferunt.

ommum ergo refinarumficciffima efl,quam

nonnuUi fiiclam, alij co-

lophoniam appelknt.Huic fuccedit, qu& exfitlilibus impura,nec frixafumitur, quamfipurges, infritlam mutabitur.His ambabus ficcior efl , qu<e dicitur pityinon phyfema, acfi dicaspineagerminatio. Hancfani, ceufqualidam inpntfentis emplaftri compofittoncm
(tiutius liquid<e

non

efie

idoneam ratus,

abiect; ufus autemfum fricia

ali<s citb

&

liquidis.

Iam uerb cx his quoque nonnulla

cuprefii rcfinam mifcere

permanent, quemadmodum terebinthina,

,

inarefcunt,ficutflrobilina: media utriufque e(l abietina.

,

Quinetiamfacultatecalidior efl quidemflrobilina

mox uerb abietina

deinde terebtnthina
diffentire

non

dufusfum

utqua nonnihil adflringeret

Tutabit forfan aliquis nobifcum

Diofcoridem Anaxarbeur.i infer-

mone de refinis h<ec uerba fcribentem ,primo demedicamateriacommentario . Ex omnibus refinis principatum terebinthina datur , poft eam lentifcin<e , tum ei , qu& de pinu raditur , &abicte , pofl quaspicea , flrobilinaque numcratur . In
hisenim Diofcoridestanquamdeinfimaftrobilina,optimauerbterebinthinafentire uidetur. Verim ego ex his tribus refinisftrobilina , abietina , terebinthina, principem certi flrobilinam calore,fecundam abietinam, poflremam terebinthi-

nam cfie dixi. hatlenus de refinis Galenus.Sed hac in re animaduertendum efl, qubd hoc in loco c&terisflrobilinam non alittrpir&fert Galenus , nifi

a Dtofcoride nequaquam
dicens.^ Inter refinas

diffentit

qubd omnes caliditate tantum antecellat :fiquidem in uniuerfum in medicamentis componendis paulb po[i declarauit, , uidelicet qubd inter omnes terebinthina primas occupetfedes , ut
inmultiplices ufus

optimam ,tanq!iammedicamentum
.

accommodatum , meritb terebinthinam af,

Nomitu.

firmaueris,non tamen caliditate primas obtincre

bici
,

JLrbor , qu<e Gr<ece ripiwBos

.

Latine Terebinthus appeliatw.jLra>

Baton , Boton

Botin ,fiue Mbotin : Italici , Terebintho

B.efina uerb ita Latinis uocata

Gr&cis

pWra nuncupa-

tnr

jLrabibus,Bgtim,fiue 7<{atig;ltalis,Bagia:Germanis,Hartz^

20

qtanp*

PIX LIQVIDA.

CAP. LXXVIII.
.

congregatur Optima , e pinguiffimis pini , picexquelignis Contra uencna , phthifim , purulentam excreationem , tufles , fuSpiria, & pe&oris humores,qui difficile exruffiuntur , efficax eft , eclegmate cyathi menfuracum melle dato: tonfillarum & uuce inflammationes , anginsque utiliter perunguntur purulentis auribus infun-

P
_:

Ix liquida ,

quam alij conum uocant

,

eft

fplendens

fyncera , lxuis

ditur

cum rofaceo, & illinitur cum trito fale ferpentium morfibus

adiecfa uero pari cera , fcabros un-

guesextricat,impetiginesqueemendat:uuluduritias, ac fcdis tubercula difcutit: cum farinaque hordeacea,&pueriimpubisurinadeco&a,ftrumasrumpit: cohibet ulcera,qua: ferpunt,cum pineo cerato profundos ulcerum 30 cortice,aut fulphure,aut furf uribus illita . Caeterum cum thuris manna, finusconglutinat:rimisfedis,&pedummagnoauxilio illinitur: ulcera replet,& cum melle purgat,

&

cum uua paffa,& melle carbunculos , & putrida ulcera emarginat, difrumpitque . Erodennbus quin medicamentis, quas feptas uocant , probe immifcetur

&

mx&mi.

PICINVM OLEVM.

CAP. LXXIX.

EPice

pici , ficut ferum [ lafit quod piflela?on appellant , feparato liquore aquofo , qui fupernatat &i.]Namexpanfa,quandiupixcoquitur,fupracortinam uellera pura madefcunt, acceptoque

halitu eius exprimuntur in uas,idque tandiu fiat,donec pix coquatur . tates : alopecias capillo replet cum farina hordeacea illitum : quibus

Quas pix liquida , prxbet utili:

& liquida pix medetur

iumento 40

rum ulcera , fcabie-mque emendat

Atyyv irttf vypas

T(w.

FVLIGO LIQVIDAE
.

PICIS.

CAP. LXXX.

hoc modo e liquida pice fuligo In luccrna noua Flt uafc in chbani fpeciem incendito, lucernamque
ficlili

qux ellychnium habeat , nonnihil picis conformato, fuperius in anguftum fornicato,inferiusperforato, utclibaniefle folent,operito,&adoIeri finito; confumptoque liquore
,

nouum

Vis ei aftnngens , acrisque. infundito , quoad fufficientem ufui fuliginem collegeris . ad circumlitiones . Item ubi glauenuftant , Vfuieft adpigmenta, quibus palpebras linunt , bris genis pilos reftitui oportet , ad imbecilles , lacrymofosque oculos , infuper ad eorundem ulcera

&

&

5d

non mutilis eft

ifert&v*

PIX ARIDA.

CAP. LXXXI.

Llquida pix deco6ra in fpiflam coit, [quam uocant aliqui palimpiflam,] quo in genere qua?dam uifci

modo lentefcit, [bofcas cognominata:] altera ficca eft. Probatur pura,pinguis, t odorata, fubLycia picis,refina?que fimul naturam habentes
.

rufa, refinofa . Talis Brutia,&

ber.duraemollitjpusmouetjtuberculapanosque

difcutitj ulcera replet,- uulnerarijs

Calfa&oriam uim hamedicaminibus

Co

commode permiieetur

ZOPISSA

InLib.primum Diofcoridis.
z.w.
diffipandi

IK
appellanr

ZOPISSA.
cum
cera ,
:

CAP. LXXXII.
quam alij apochyma Ea
fale

ZOpiffam aliqui aiunt derafam nauibus refinam

uacuram habet quoniam marino

macerata fit . Alij pineam refinam hoc nomi-

ne uocauerunt

TMnetfl depluribus Ticis generibus

1

de oleo , earumquefuiiginediuerfis , acproprijs capitibus differat Diofcorides;

cum tamen horum omnium bijloria notiorfu, qudm ut a nobis explicari debeat, opemprctium non efl , ut de bis piu
ribus agamus. Sed quoniamfortaffe nonnullos dekclabit audire,

qudnam modo pix ipfa conficiatur,ut illis

,

fatlum,hk rem paucis aperia m , omniaque de ea referam ,

& mibifitfatis.

qu<e Tridentino traclu in

Flcmarum montibus cordm clartperartifices conficiunt

fpexi.Sicergo picem , qux paffim nauaiis dicitur, to qubdpicandis nauigmfn aptiffima

nos, quxprorfus teda confttlz fint,in particulas fscuribus concidunt, ut
rifolet.

Veteres pi-

ex aliarnm arborum truncis ad carbonis opusfie-

Picis nSciedx mi '

Deinde uerb arca cx creta pauitur in medio paululum elata, extremitatibus dquaiiter dependentibus, ut liquor i te

darefudansincanakmtotamareamambientemfaciiiusdefluerepoffit. itaque concifam tedamin areaflrniscongerielocant, uelut in carbonis artificio: mox hacprimum abietum, picearumjuefrondofis ramis undique te3a circundatatue,

tum

demum terrafepta, lutoque obflmbla, ne qubuis modofumo ac flammis pateat exitus perforamen
,

in

ignemfnccendunt eadem quoque ratione, qua

& carbones coqmmtur. Quare cum &

dolia,

cacumine paratum

repo(fit,fentiatque ob id congefla moles maximum ignis ardorem,pix liquitur,

defit locus per quem fiamma erumpe, &perare<cpauimentum confluens in cana

lem circumpofttum

dcfluit,

qmper alios canales imbi artificiosiparatospicemfluentem corriuatinfcrobes

circundcttas,ne terra defluxam picem combibat: undepoflea

ft fyluicolis eam parantibus , qui quodammodo fecuti uidentur Theophraflum lib.ix.cap.rn.de hiflona plantarum , ubi eadem fere ratione Macedones picemtrereiatittstradidit. Tix liquida cakfatta und cum Tbure& Mafliche,derafo occipitio adhibita

rogus decumbat, fubfidatque,

& liquor defluere

& cadi,& utres implentur. Operisperfetlifignum

hgneis afferibus

definat. Sic

enim picemfieri uidimus a

prolapfam colu-

mcUam refiituit. Ticisfacuitatem memork prodidit Galenus iib.Vi 1

ca quidem deficcat,
cere .
:

& excalfacit fecundo d mediocribus,fiuefymmctris exceffu

.fimpiicium

medicamentomm ,fic inquienj. TixficP : acplus deficcare potefl , qudm excalfat

clleno"

Humida uerb contrd,plus uidelicet calfacit , qudm deficcat habetqne nonnuilampartium tenuitatem,qua

& aflhma
uimha.

ticos,&purulentosadiuuat.fatisefiautemcyathiiinxijfemenfurammeUimifl<t.
bent , atqite concoquendi , digerendique : ueluti

& inguftufubamarum quid obtinent & acre

,

Sed& abflergenti qmndam

.

Sic leprofos ungucs exi-

tnunt mift<e

cum cera . Uchenasque detergunt : concoquunt nem duros,& cmdos tumores omnes cataplafmatis inditm ^id
:

ea omnia humida uakntior efl

gruit
.

Ex

arida uerp pix tametft ad h*c quidcm dcterior efl glutinandis tamen\uulnenbus magis con , his itaque clarum efl,bumid<e pici calidam bumidititem ajfatim effe admiflam . Meminit item Galenus picisfu-

Fu,i ? inum

liginis lib.vu.eorundemfimp.ubiita de omnifuiigine

tfl effentia,

fcrioiMn reiiqmt . Fuligo omnis exiccatoria sfl,acpromde terre(iris

'* GaIe

">'-

"'

, habens qafdametiam ignis , qui materiam combnffit , reh.qmas :fed id pufiUum eft . Torrb tota cius natura t&renaefl,tenuiumpartium. Sedqu&fpeciatimineadifferentifimt,eproufla materia eueniunt:ex acriore cali, diore , talietiamprouenientefuligine : ex dulciore fimiii quoque hincfuligine proueniente .Trimum enim

&

&

thurisfuli-

gine utuntur , in ocularias medicinas mifia , eas uiddicet,qu& ad oculos etidtmum phiegmone tentatos accommodantur

atqueetidmnumftuxioneuexantur,&uiccrababent:nam&.iilaexpurgat,&carneimplet. jid h&c ufurpant qwque eamadfacuitates, quasuocant callibkpbaras .Traterea tcrebmthin&,myrrhquefuligo mokflia caret,non aliter qudm
4 thuris :fedflyracisbisquodammodouakntioreft:magisetiampicisliquid<e,quaetiam magis cedri. Torrbacrioribus, utunturad uitiapalpebrarum uocataptila , erofos oculorum anguios , humidosque citra phkgmonem. <At mollioribus,

&

mitioribusque
tur
:

tum ad h&c,tum ad ea,ad qu<s competere pauib fuperius diximus thuris fuiiginem. Tli<x& Cyfat Gmcis diciLatms , Tix iiquida : Urabibus , Eerf,Cefi,zeft,aut,Kir:ltalis,Tece liquida-.Germanispix omnis > Bech :ficut etiam
n/ora ?* J ^V*A;'//ar/ara Grace* uocatur,Latine,Tixficca:

'

Hijpanis,Texnegra.-GaUis,Toix fondue Jiquida tanttlm.

ltaiice,Tecefecca:Galiis,Toixfeche.

Qupd Gmci iriaihatM, Latini Ticinum okum dicunt:^irabes Kepfen , feu

,

Kapfe

Hifpani,A%ei depe%.

iHocloconond'afs,id
codice manufcripto
>

efl
.

odorata

ut communis kclio habet ,fed\t,dhs, boc efl,uifcofa kgitur in Oribasij

,

iibro

xii,fimplicium'. HarumkSiionumqu<cfetmeiiorinprobatione picisficcs

aliorumfit

iudicium

av

BITVMEN.
.

CAP.

LXXXIII.

Bltumen Iudaicum cseteris anteponitur

ponderofum , ac ualidum odorem
cili3e,fontibus innatans:quo utuntur

Cuius probatio eft,utpurpure modo fplendeat,fitque nigtum autem & fordidum , uitiofum eft . Adukeratur aNon pice.Gignitur in Pha;nice,Babylone,Zacyntho,& Sydone a [ Liquidum inuenitur in Agragantino Si oribl'
uibret
.

habet

ad iucernarum lumina,olei uice.Hallucinatur,qui id Sicilicum oleum nominant:nanque liquidi bituminis genus effe conftat. ]

rw^*A W

PISSASPHALTVM.

"

CAP. LXXXIIII.

NAfciturin Apolloniatarumagro
ftarabituminipicemredolet

circaEpidaururn,qua3 piflafphaltos appellatur . Ea Ceraunijs

montibus deuoluta impetu fluminis rapitur , eftuque in licus expuitur , illic coa&a in glebas mi-

Na>9.

And, Matthioli comm.

K
a Iftaomnia

NAPHTHA,

G A

P.

LXXXV.
.'

Wuntinmeo, 3 tw &Dtagomani,

-j

Aphtham uocant Babylonij bkuminis colamen,colore candidum: inuenitur etiam nigrum

[Viseiiniumrapax,itautexfpatioprotinusineamtranfiliant. Ad fuffufiones oculorum, albugines utilis?] Bitumen omne difcutit,glutinat,emollit,ab inflammatione tuetur ; uuluarum pro-

j^

&

cidentia,ftrangulationesqueolfaftu, fuffitu,impofitu,emendat:comitiales

morbos
;

fuffitum

deprehen

dicgagat* lapidis more:purgationes mulierum cum uino,& caftorio potum elicit tuffim ueterem , anhelitumadiuuat:ferpentiummorfibus,coxendicum,laterumquedoloribusauxiliatur;daturcceliapticis in catapotio deuorandum cum aceto potum difcutit fanguinem concretum.-dy fentcricis cum fana liquatum infunditur deftillationibus fuffitione medetunmitigat dentium dolores oblitum. Cacte rum pilos incommodos ficcum replicat , fpecillo impofitum:concalfa&um autem, cum farina hor
:
:

&

&

deacea,nitro,& cera illitum,podagris,articulorum doloribus,lethargicisque prodeft . Pifiafphaltos

cadem,qu3e pix,& bitumen,fi mifceantur,potcft.

Bkuminis con
fidetatio.

LEgitimum quidem Iudaicum Bitumen hoc <euo(quodfciam)in Italiam non aduehitur

tur , impoflura qutedam
ftori<e
efl , pice
.

id

nanque , quo

officin<e

utun-

petroleo

&

alijs

nonnuUis parata

Igitur mirari non licet ,fi id Diofcoridis hi-

mimmi refiondere uideatur

Optimum in ludm prouenit in quodam lacu , qud Iordanis amnis influit , qui ab urbe

Hierico quindecim tantum millia paffuum diflat ,fi Brocardo fides habenda efl , qui Takftin<e topographiam edidit . littore con uerb aliud bitumen e(l,qudm pingue quoddam lacus illius aquis fupernatans , quod undis uentoque agitatum in
crefcit , denfatur
,

70

coit , tenaciffimumque

camentorum)animal ,
na in eum confluant ,

redditur.T^uUum in hoc lacu ( ut Gaknus tefiatur lib.iui.cap.xz. fimpl. medinullaque (lirpis innafcitur, neque uifitur ob aqu<s ingentemfalfedinem.Imb ctim duo ingentiaflumiinnumeri , prafertim in eo , quod prope ierichontemfiuit , quod lordanem appellant,

in quibuspifces

nuUus omnino pifcium fluminum ofiia excedit . Ouinimo , eodem auBorcde his , qu<e in eum proijciuntur , nihil mergitur , patef-nam fed infiar nauis ,fupcr aquamfertur . Ouippe hoc effe uerum probari facile potefl experimento , quodfenfibus

falfa

unaqueque nauis leuius admodum marinis , qudm dulcibusfertur aqitis. Troinde loco citato bacfcitiprodidit Galenus.M aqua , qu<e ex lacu Syri<e TaUfiinx , quem alij quidem mare uocant mortuum , aliffiagnum bituminofum , guflantibus non amara efl.Sakm uero etiam habet exfefe natum ,perinde fubamarum,primoque flatm aft>et~lu una cnm modo,fed

&

miuerfomaritumcandidior,tumcraffiorapparet,falfuginimer<efimilis

inquamfi falem

inijcias ,

ne liquari quidem

undique etiampojfit '.plurimttm enim eiusinfe habef.acfi quis in camfe mergat , continubfale tenuiffimo uelut conjperfus,
emergere conjpicitur . Quapropter etiam aqua iUa ,

3$

qudm aetera marina grauior

efl ,

idque tanto pondere

.-

quanto fluuiali

marina.Itaquefi uolueris te ipfum deijcere in profundum,nefic quidem poteris deorfumferri

,

ita attollit

eleuatque aqrn:

nonfanequianaturakuisfet,quodqmdamueterumfopbiftarumprodidit,fed ut
inflar luti

cenfuit jlriftoteks ,propter grauitatem

Troindcfi hominem ligatis manibus , pedibusque inftagni tUiusaquam coniecerist , qu<e kuiorafmt ,gefians . deorfnm haudferetur . quin uerbficut naues in mari onera plura , qudm influuijs citra fubmerfionem portare uaknt , eundeminmoduminflagnomortuo multbplura,qudminmari.Tantb enimeft,qu<e inilloefiaqua, marina grauior , quantb

marina

lacufiri , autfluuiali

inefi

enim eifalisfubftantia,qu<e terrea,grauisque efl.Ipfique tibimarinam ,fi lubet, efficere

,

licet,fakinaquafiuuialicolliquato,cognofcerequequantbgrauior reddatur aqua eiufmodi

qudm fit

dulcis

Quin &

modum iaminuenerunt, moderatam adfaliendum conficiendifalfuginem ,fi ouum in ea uideatur natare.-nam

fidit
,

ubi etidmnum
efifalis

ac nondumfuperfalfuginis fuperficiem innatahaquofa magis eft,& dulcis : grauiter uerb falfa eft,ubi tanta
,

40

copia indita

aquam fi pendere non grauaberis, omnium aquarum comperies grauiffimam Itaque ego quandoque inanem effe diuitis cuiufdam ambitionem oftendi , qui tantam in Italia maris mortni aquam deuexit,qu ciftermm impkrepoffet.7{am ilipfum ego cxpedite* pr<eftiti,fak plurimo in aquam potabiut ampltus liquari
.

quipoftea adijcitur , nequeat.quam

lem conieUoimc Gaknus.Lacus ifie , quem aliqui mare mortuum uocant,iUe quidem efi , quemfacra teftantur monumentx
exortum ejfcubi Sodoma,Gomorrha,ali<equefinitimce ciuitates cdefti igne abfort,fubuerfiequefuere . Quod etiam Galeni auUoritate comprobatur , qui eodem loco citato lacum hunc Sodomeum appellarifcribit . EruBat continui is ( ut quidam Tatriarcha Hierofolymitanus fttisfiriptis perhibet ) nebulofos quofdam uapores fmtorem intokrabikm uibrantes, qui poperpetuatn flerilitatem relinquunt ftea uentonmflamine per conuaUes olimfertilijfimas exagitati,
jpatio nec herba,ncc arbos,nec uUum deniquegermen proueniat
,
,

ita ut longo

terrarum

neque uirefcat,nifi iuxta Hiericum,ubi ab Elifeifonte irri-

gantttr ho rti.Tradit Tlinius hunc lacum longitudine centum miUia paffuttm excedere , latitudine
Pirsafphaltj

maxima

uiginti quinque

fonfidetauo,

^
1
'

miUiapajfuumimpkre. idemTiJfajphaltiinterpicisgenerameminitlibro.xX.zui.capitevu.ficinquiens. Eft <& Tiffaa \ tos m ifl a bituminipice naturaliter ex ApoUoniatarum agro : quidam atttem ipfi mijccnt . ^iffertur cx eodem agro

etidmnum hoc <tuo (iquidem ex Jipollonia Epiri,quamuulgb Valonam nuncupant , Venctias piffafrbaltum pro
:

picandis.

nauigijs copiofum importatur .-quippe

qubdpines pici commiftum,ualenttjfime id mumrisprflet.7{uper ex Dalmatia afer

ric(pit,ubipropeLefmamnonlongeaJ<larentafoditur:cuiusamicusquidammihicopianifecit.Eoditur
nia ,ubt id incol<e foffitiam cerameffeexifiimant
.

&in Tanno-

|l"m iapOis^

Scribit Euchfius libroprimo de componendis medicamentis ,ptffafihal,

tum nunc etiam

tribusfere miUiaribus ab Ifi>ruch reperiri

uocarique Germanicofermone Trifchemblut , euius portionem

aliquam adbucfe haberefatetur ,fibi d Georgio CoUimitio tranfinifjam , qwzfuccenfa bitumen acpicem ueriffime redokt. Sed equulem uereor , ne ipfe quoque decipiatur, una cum Georgio iUo.Is enim laptdemgagatem,quifere tribus ab ea ciuitate Germanicis miiliaribus ( ut Eucbfius inquit)in litore cutufdam torrentisfrequentiffimus reperitur
,

pro piffafphalto ofien

de

debat . Sed tllius error ,

dum ego in Ifpmch ejfem , d clarifiimo loanne Tetro Merendio medico T\egio ,&dme pariter

prehenfus

In Lib

primum

Diofcoridis
&

117

prehenfus ejl.-quod lapis Germanica lingua Trifcbemhlut uocatus

, etfi lapidisgagau modo confia ?ret , bitumen rcdoleataccenfus;nunquamtamenutpix,&ajphahusigneliquefcit,fed ligni,uel tedx modo comburitur. Tmterea uhimumbttuminis genus, quodTs[aphthamuocant ,Tlinius libro.n. capite c v m.in Mtftagenis Tarthia inuemri Naphthzniea prodidit

tamqueeffehuicigniumcognationem,uttranfiliantprotinusinipfum undecunque uifum.Qupd ctfi in italiam aliunde (quod fciam)non inferatur ; inibi tamen pluribus in locis idgeneris erumpit , quod eofdem cum ignc pnctiat :
efectus
eJi,quod in agro Mutinenfi

tio.

quidem mirurn admodum

quibufdam in locis in Infubriafcaturit,petrokum ,fiuefaxeum appellatum; C&tcrwn id. de petroko omnibus uideri debet , quod mihi narrauit Tofonij VngarU Ilinflris comes Hercuks d
aiijs

&

quale

Contrarijs Ferraricnfis^co tempore , quo

Maximdianus ^omanorum >

in

& Boemia rex

Tannonix coronam fttfcepit , T^ardijiiilat

,

Petrolei cuiuf-

rabat itaque Comesfuo quodam inpr&diofe putcum habere,

I

quo und cum aquapetrokum

terr< meaiibus

jLt dain hiftoria.

qui cum

nm quadam inpuieifundo hiantes exortte effent ,<?quibuspetroleumJenfm

.

labebatur

ccmentarium fabrumfe

conduxiffe , dicebat > qui rimas diligenter obftrueret

laffe
,

jLt cum artifexfine lumine idpmftare nequiret , laternam cxpoftu-

ignium rapax accenfis putciparmibus ,

eamqueilliinputeum dcmijfam effeperqua ddigenter occlufam , uerum paulo poft,eueniffe ajfrmabat, ut petrokum impetuofo admodum excitato uapore , nonfolum cementarium artificem illum,

&

perinde acebombardaextinclumfurfumextraputeumeiaculajfe.-fedetiamputeiteclum totumin aera euexiffe accenfis lagenis nonnuUis petroko plenis extra putei hoftium exiftentibus.quarum igne aftantes quidam maximi i&fifunt.Hinc itaq, adducor omnino ad credendum,nii aiiud petrokum cffe, quam Tsjaphtham,bituminis colamen,de quo fcripjere Diofcorides,
, unde digreffifumus , bitumen Sodomeum non nifi ficlitium , uel impoftortm malitia aduhcratumaduehitur.Troinde Brafauolus infynceri defeclu Mumiam d Mauritanis uocatam fubftituit , qubd certb credidcrit, mu miameffe kgitimum TaUftinumaftihahum . Quandoquidem exijiimauit,ficca tum jlrabum, tumaliarumgentium corpo-

& Tlinius.Sed ut redcamus

,

20

ra

qti pro

mumia cx Syria,& ./Legypto Venetias deferuntur,cum ftnt ex infima illius

Brafa. opinio improbata.

regionisplebccttia,uice aloes

myr-

rha,croci,&baifamiexmoreIudaico,ditntaxataJphahoimpkri:qubdeorum pauperies aromatum fumptus non tokret. Uoc fundamentum hinc ieciffe uidetur,qubd Strabo literis mandauerit bitumen Sodomei lacus in ufu effe ad tutanda homi-

nimcadauera.SedquantumipJecxArabumfcriptisdcprompfhapudeos

a potius

eft

pifajphaitum

qudm
Mumia?
confi

M V M

A.

ieratio.

,0

ajphaltum.fiquidemfcribit JLuicenna,mumiam eadempraftare, qua ajphaltuspice commiftus.Ex quo facile conijcerc pof-

fumus cadauera illa pijfafphaito tantum impleri . Cui etiamfubfcribit Scrapio , qui de Mumia dijferens, ex Diofcoridis an
,

ctoritate

eadem,qu< Diofcorides de pijfalphaito tradidit , ipfe uerbbtenusad mumiam retuiit

fic inquiens

Mumia eft in

terrisjLpollonite:de[cenditnanqueexmontibus,quiducuntfluminacumaqua,& eijciteamaqua fluminis inripis,

&
,

eft

coagulata,&

fitficut cera

& habet odorem

picis miftts

cum afphalto cum aliquo fatore :

& uirtus eius

eft,ficut picis

&

ajphahi mifiorum.VndepotiusaJferendumputauerim , noftram

Mumiam effe pijfafphahum, quam

afphaltum. Et quamds

dicat Strabo bituminis ludaici ujumfuijfe ad conferuanda cadauera;non tamen negat,quin bitumini picem admifceant,Jiat
J

jitepijfaJpbaltumfaclitium.Verum Serapio,& jLuicenna has mifiuras optime nouerant , utpote quibus non modo Syrufed &fu<egentis Mauritani uterentur . Qjiofit,ut Brafauoltfententiam nonprobandam exiftimem , quodfciiicet uuigarisMu mia bituminis loco in componendis medicamentisfubftituatur.iqanque Mumiapreterquam quodeft(utputo)fynccnmpiffajphahum , uelajphaltumpicemiftum , concepit defluentem humorem,quicontinub ecadaueribus infepukris liquatur.Ex quo credendum ejl,eam nonparumfuam immutaffe naturam.Torrbfatius ducerem Galenum ,
fuccidaneis ,ft defit ajphahus ,picemiiquidamfubdunt.

& Tattlum confnkre, qui

Mumiam
admiftis

in

CMernmnotare

conuenit Serapionem

Diojcoridtspif-

fajphaho adiccifje,ut qu& aliquam interfc cogmtionem haberent , abinuicem non difiungerct : non cnim erat ncfcius,

hmu-

fcemodicadauera piffafphaito impkri , quemadmodummyrrha,croco,aloe,ac etiam baifamo

qu<x,

fimd

impkbantur

myrrha,aloe,alijsque rebus bis additis

te in Italiam

ueram tratlu temporis conficiebant mumiam-fuius meminit eiufdem capitis initiojris iterbis.Mumia Jepuicrorum fit e bumiditate,quam exudant humana corpora. Veruntamcn hac nojira tempejia,

&

haudquaquam aduehitur:qutppe quod hac miftione nulla earttm regionum cadauera pr&ter nobiiium , ac duuiftorum corpcra
Jiaripi

tum condiantur:& hi quidemfepulcrababpu(ibiconftituta , diligenterque occiufa.Idcirco non itafacik

Aud. Matthioli
ittuc proftffis ,
.

Comnx
& igno-

furripipofifuM a mercatorih::s

ut minori tum difificnltatctttmfitfipicione auferri pofpmt pauperum,

Mumia artfatlam ,nonautem eoruminfiartlum,uelutifiepkJiar'wrumqttamplurimi,qui cames& ofifiiufinodi cadaueramcarnem ajfumunt admifcent , qu<e mumiam expofcunt.l^eccffiim igitur effet legitimam nntmiam expettu fa contundunt^eaque medicamentis
bilium,aJhhalto pice miflo,uel ipfo piffiaffbalto confiartla

Ideoque apert!ffimfaUimtur,quipro legitima

tibus ut in hofbitalibus nojlris cadauera obeuntium

Belloni
j

aioe,myrrba,& croco

repleri curarent ,eamque deindefuo

tempore exi-

opi -

^. Hanc wwn nof} ram f entent i am pluribtis refeUcre contenditTetrus

dicandus
effe
,

Bellonius

Ccnomanus,

uir ex eo fiortafifie peritus iu-

qubdprofiteaturfie jlfiiam

Gr<cciam,Syriam,yegyptum,& jirabiamperagraffie.Quippcquiputet, nonaliam

,

Mumiam apud Gr<ccos,& jLrabas quam pififiafiphaitum.Sed quod eius argumenta non
nobis perfuadere poffint
,

fmt tanti momenti, ut

inflitui
,

oppofii,

tum

& qubdpotius idem hallHcineturjn

epiftolis ,

quas conficribere

adiituante

Deo

la-

tius oflcndam.Vbi

etiamplurima eius errata attexemus , qu<z in libellis , quos tum de medicamcntis cadauera feruantibus,
,

tum

de refinifcris arboribus
cft

tum etiam depifcibus coudidit , legendo adnotauimus . Quandoquidemnoftrum

,

in

primis
,

in

(Hiutum non
diccre ,fed

W his commentarijs noflras adttnguem tuerifententias,atque ab erroribus

quibus notati erimus

nos uin-

Uurnix

uires.

quantum poffumus materiam medicam a mendis expurgare,eamque illuflriorem reddere,& in priftinum candorem rcfitituere conamur.Torrb Mumia,de cuius uiribus iam nobis differmdum eft,(ut jLrabes traduni)quam plurimispolletfacultatibus : fiquidem fecundo ordine tumficcat,tum excalfacit
:

capitis dolores frigiditate obortos abfque

,

bumorum

pr&fentia rnulcet . Medetttr hemicranea, , paralyfi

oris difitratlio nibus

comitialibus

uertiginofiisque ,ft

ex amaraci aqua

naribus immittatur.Leucoij oleo,fiue hyojcyamino granipondere fubabla , adaurium dolores frigidos utiliter in earum con cauitatem infunditur . Trodeft quatuor granorum pondere cx thymbrm, decoclo refoluta, gut<e cruciatibus.Epota ex zfzj*

pharum ,hordei,&myxorumdecot~lo

tribus diebus continuis , tufifitentibusopemnonmodicampr<tftat

Granorumitem

2<> quatuorponderefumpta ex aqua menthte cordis affietlus remouct : cum decotlo uerb cumini , ammi,& cari , tum uentriculi,um inteftinorum flatus difcutit . Bibitur utiliter ab alto deuolutis exfiltqu<e J.egipti<& medulla,additis Lemnia Jftbra-

gide ,

&

rubice radice
.

Haufta trium , uel quatuor granorum pondere finguitum inhibehfi tamen ex cumini,
,

&

apij deco-

clo afiftmatur

Erinis impofiita

additis mofcbo,caftoreo

nos capitis doiores ;pr<efiertimquecum,adhibitis fus anginam

tidi tajerpitij
ti
:

commode inditur ad diutur* aiijs,contumaxmorbus nonfibiuitur.Gargarixatur cum oxymelite aduer

,

caphura,&

oleo baianino

naribus

& ad

iienis affetlus

ex

cari decofio utiliter

btbitur:& contra lethaiia uenena ex decoclo tribtdi marinU&fia-

gtmmi iuuamento non modicofiumitur.item ex mero contraficorpionum icitts bibitur, itlisque locis cum reccn
utiiiffime imponitttr.jldWringit
.

bubulo butyro

mumia iitita externafiwg:iinisprofluuia ypota uerb iriterna

ojfia

-.proinde pertt

ad cruentas excreationes nam <nirc continenttbus . "Non

tilis

Ex caprillo latlepota opitulatttr cxukeraU uejic<e,tnternis penis defiquamationibus-, & uri

defiunt qui

credant,humanorum cadanerum

in

putuerem redatla ,

&

in

potu exbibita
:fiiquidem ip-

uariis corporis languoribus prodefifie,os Juum untcttique

membro

tribucntes.Qjiodpcnitus refiellendum non

eft

36

fe pluries uidi in comitiali

Bicuminis hift

,&

ireS

CJ

no

morbo cranium bumanum in puiuerem redatlum maxime proficcififie,fiicuti etiam calculofis renibus ^. eor}m doloribus.Sedad Bitumen redeamus,a quo nospene difiunxerat mumia,ne anojiro inftituto recedamus. Huiusme marinapromimtGalenuslib.xi.fimpliciummedicammtommficinquiens.Bitumm
L

uemunt > &inatiaquapiam,qmnoneJlmarindiifimtlis,utin JpollonioEpiri,& per

fponte naficentibus
,

alia

idgenus loca ,multis aquis

molle quidem cft , dum innatat , poftea ueceufpuma qu<edam innatans hoc medicamen reperitur , uerb bitumen inmari , quod mortuum uocant ,prouenit . Eft autem rb reficcaium piccficca duritis efficitur . Optimum tum excalfacloria idftagnumfialfium in ccek , hoc eftcaua , Syria . CMtritm medicaminis ipfius uis eft tum reficcatoria ,

&

infecundo ordine
ri

Meritb itaque eo utuntur

.

& ad glutinationes
Jlfipbaito
,
:

uulnerum cruentorum ,

& ad
,

alia

omnia ,

qu<t exicca,

debent cum

rr.odica excatfiablione
,

Tipmcn eius Grxcum

,

cft etc-jwArof

Latimm , Bifumen : ^irabicum ,

j

Hafiral ieudi

Nomina.

fiue Chcfier aiiheud: Itaiicum

Bitume
:

&

Germanicum
,

Iudenleim .

Xlfjjdi<r<p<tK7os

uerb fic Grxcis,

;

40

dicuur

ut Latinis Tifjajpbattum
.

jlmbtbus

Mumic

Mumiay

J>

Humia

Italis

Tijfiajfbalto

H$anis

Ceradcminera

w
tifmis
,

pw.

CVPRESSVS.
. .

CAP. LXXXVI.

Cuius folia ex patfo , & exiguo myrrhse pota , uefica? rheumaPiluLe autem ex uino tufe in dyfenteria , alui flu xione tnfli,&orthopncea,autu"reijciatur funguis, conuenientiffime bibuntur earum deco&um eofdem nor. a Coclufa ^-^^ erkiitus a [ tufe cum fico duritias emolliunt , nariumque polypo medentunin aceto co&ae , & detrins fcabros ungues cijciunt.-hernias inreftinorum prolapfu erumpentes illitu reprirofmi icnpwm cum lupinis exempiar. kA mun t. Foliaeadem praftant.] Piluiae cum arboris coma (uffita? , culices abigere exiftimantur. conglutinant ,fanguinem fupprimunt tritaex aceto capiilumtinwa h^ onSa Folia trita , & impoiita uulnera cr Un t ilJinuntur per fe , aut cum polenta lgnibus facris,ulceribus quas ferpunt , carbunculis , & oculohabenc. rum inflammationibus:admota cum cerato ftomachum conoborant

CVprefllis refrigerat,& aitringir.

& urina; difficultati auxiliantur

Tjlmetfii Cuprefifius arbor notijfimajit in Italia : quin

tini
[io

etfii

uulgarisfint notitim ciusfirutlus , qttos

tam Grci,quam La-

conos appellant;attamen

cim nibil de eius hifloria memorits prodiderit Dioficorides , u t

lefioribus undequaquc fit

fatisfactum , hic nobis de ea dijfierendum efl.

Cvpressvs
.

itaque duttm eJigenerum.Quorum alterum

in

mas eft, alteConos

edit

rumfceminamappetlant.H.tcmetam infafttgtumacuminatam ducens,iUa uero ramos

eftplanta
,

iatum Jpargens
,

utraque procem
.

retla,ramos infiummitate tantum habens

crafifiores

Eoivjs eft Sabing, baccifiera uiridioribus

,

ac longtoribus

gQ

terinanno, lariceisfimiles ,

tamen , duriores

compaftiores ,(]>eciofiorcsque ,in qmbusfiemen. Fundit caudex

refmamt

In Lib.

primum Diofcoridis
CVPRESSVS.

r r

*vW

,t

10

refinam ,fed modicam , Terebinthin<e baud abfimilem facultattsferi eiufdem . Ligni materies folida , compaBa , odorata ,fantalorumferi modo.jliuena igitur quondamfuit Italite Cupreffus,& difficillimi nafcentium , natuque morofa,
ttt

&

&

quA in

edttcatione plurimum diligent't

:

expetat,&pr#fertim in locis , ubifuapte natura non prouenit . Tradiderunt ut-

teres cuprejfum Ditifacram

~Ex quo

eius ramos ante domos ponere folebant , ubi aliquis deftmtlus iaceret more creditur eitts ttrnbra infaufla , nec quidemgratiofa . Cupreffi patria,acproprium natalefoltm Crtta mfula eft.

& ideofunebriftgno

rianqueinibiquocunquelocoterrainoucatur,fubac7aquefit,

nifi ferantur alia , bxc fuajponte gigmtur , atque protinus emigrat.lnId&isetiammontibus,quiadTroademJpeBant,non appellato folo , Cuprefjits numerofa Jponte profilit.

Quodadmirationenonuacat,alibinonnijitempore,&perquamdiligenti culturapromniens
faflidiens.

&

cultorem magnopere

Odere cupreffiflumina ,lacus

omnesque aquofos traBus

quofit,utin eiufmodi

locis

fau

confeflim inarelocis.
"' 06

fcant

Quodfi retJi fciuijfet ^tdamus Lonicerus , non tam facili(utputo)fcripfiJfet , cupreffum bumidis gaudere

^ijpernantur &fimttm , quo etiam ,fi circumfojfura implcatur , non multopbft tempore pereunt . Mira eji Cupre(ftf<sctm ditat : etcnim trifera e(l.colliguntur ems coni menfibus lanuario, Maio , Septembri.Semen ijs mnafcitur,gr4nu zdeom-

&

^^"dJ"

j.k.

12
fdlis
,

6
ac minimis
, tit

And. Matthioli comm.

atomis comparari
poffit
:

ob-id

enim agri perfpicitur . TS[pn omittendim natiir& miraculum , ex tant

,

parttofeminegigni tam proccras arbores . Semen miriformids expetitur , ampliato ettam miraculo

tantuli animalis '-

bo abfuminatalcm tantarumarborum . quofit,utfruclifer Cuprejfi nunquamformicisftnt dcfiituU. CupreJJus perpetua, comauireuehtsque materies nec cariem , ncc uetujtatem fentit , ut ctiam cedri cbcni,loti , taxi , buxi,& ole&. Troinde ut-

teresmn aliam ob caufam ex cuprejfma matcrie fmulacrafculpebant , nift qubd ad Mernam diutumitatem permanfura ptt
tarent
,

tteluti

V^mx. illud Iouis in arce.Fsrt

& Cuprejfus liquidam refinam larigruefimilem,fapore uerb acerrimam.r\eliqua

,

femina tradunt,folijs cupreffi tufisfi mifceatitur , d ucrmiculis quibufcunque non tangi

neque erodi

Lignum autem( ut

aiunt)nidhtemporisdtuturnitatcfuaueolentiamexuit.Conorudecoclum ex aceto paratum dentium dolores mulcct,fi cofdpe os colluatur.ldem quoque praftat foliorum decotlum . Hoc quoque medicamento uitiligines curantur . Eor,undem

& mulorum unguium

ri

ciuis

oleo

Myrtino cxceptus ualet

illitus

ad capillorum defluuium . lidem(utMarceUus inquit)impa.

numcro minutiffimi triti,& ex uino uctere haufii,tujfim potentifftme lcniunt.I{ecentes,uiridesque coni herniofos magnopereinuant ,ft eorttm decocJum ex uino uetere paratum,quotidie affecli biberint trium unciarumpondere . Interim tamen
foikctipreffitritatcfticulisiUinendafimt.eftenimhoc auxilium multis experimentis ccmprobatum.

Idem praftant tenera

arboris germina commanfa

Cnprefsus puiiila.

ita

ut eorumfuccus deglutiatur. Sunt quipufiUam cuprcffum

nonnuUis etiam Opreffo uulgb

diclam^abrotonimfaminamuocent,afmihtudine,quam\mc cumarboreinmultishabet . Idcirco nec fortajfe aberraret ,ia certo crederet , Thnium libro xxi i n capite xw.de chanmcyparijfo hcrba dijferentem, de hac intcllexijfe: pr&fer.

tim eim tradat , ipfam ex uino potam contraferpentium omnium uenena ,fcorpiontmque icltts pollere : ftquidem <$ no, fira hac tate plenque abrotonum fwminam ad idem ufurpant . Quod item ad alui tintas necandas bellarijs immifcent

artcpuerosad comedendum
1

alliciant

Hetrufci hanc Santolina uulgb nominant , de qua

.

cim

libro tertio in abrotoni men-

U reS
'

fx

Gaf

tiorie

m^

is

latmf lt dijferendum , htc plttra dicerefuperuacaneum ejfet

Cupreffi meminit Galentts libro

1 1

.fmplicium

mcdkamentorum,ficinquiens.Cupreffifolia,germina,piluU recentes

,&moUes magna

uulnera conglutinant induris

corporibus : ex quo clarum efi,qubd reficcandi uim habeat abfque infigni acrimoma , aut caliditate , ficut certi

& gufius
m
tota

tefi\ficatur.J.pparetenminealeuisquidemacrimonia,fedplurimaamaritudomultoqueetiam plus acerbitatis

platvta.

Tanta ei ineft acrimonia caliditasque , quantafatisfit deducends. in altum acerbitati , ac nullam tamin mordicatio tiem , aut caliditatem in corporibus efficiat . Troinde in alto latentes inflaccidis,putrefcentibusqueaffeclibus humiditates innoxii ,tutoque depafcitur , aique abfumit c:\mqusexcalfaciunt ftmul,deficcantque , eas qttidem qttx, contenu funt,
abjumant
,

c&terum acrimonia

&

caliditate alias attrahant

Sic enterocelicos iuuat

,

fiquidem exiccat

roburque ad,

ditcorporis partibuspmhumidiiatelaxis,utpotccum adftritlioin altum fubeat

mifiaeft

dedttcente ipfa caliditate

quti

ad-

,enm feruante modum , ut deducere quidcm ualeat , non tamen mordicare queat . Quidam ea utunturad berpetes polenu mifcentes , tanquam abfumat citra excalfaclionem eos morbos facientem hurnidi- $0 carbunculos ,

&
,

tatem
Nomina.

Gr

^ mcatm
-

Sunt qui ad eryftpelata utantur

Latini, Cupreffus
:

admifia nimirum polenta cttm aqua

,
:

autoxycrato aqUoJo.

Kuirdpiccot

Mabice , Saro , aut

Scru

Italici

Ciprcjfo

Cermanici

Cyprejfen : Wfranici ,

Cipres: GaUici

Cypre^ .

i Antiquusco tkx luber.TTJf/

[A>ndlfi/f.

Kpy.JWov
A'?k<s

(jli-

tis

annquisco fcere >ali

--

nucem Fonticamaquarc
>
:

dicib. repeti!

b Meum

&

Drag.TKjSMj-

wlZi
Kotpfe TroYTty.ov TS (Ahyi6oj
.

adftringunt, 4C mar2e y q U3 arceuthides etiam id eft , baccx Iuniperi , nominantur. Modicc calfaciunt , ferpentium iftus efficapffitne ftomacha utiles contra pecloris uitia , tuifim , inftetiones.tormina , c [ Foliaacrimoniam bibuntunurinam cient,underuptis,conuulfis,&uuluaeftrangulatuifubueniunt habent ideo tam ipfam , quam eorum fuccum ex uino contra uiperarum morfus illini , aut bibipro-

&

&

deft.

Corticis cinis cumaquailli tus,lepraseximit.]

d.

iojl.0

eupiiTKtx.vdiASiKrot.itPtbfen frii&ura magnit c Concluladefunti TrovTX-aC.

r6

Kd.p\ln

caput^ ta interficitmt.qu.in ecinni addit alterum i KS ^'9" yvafHJ-Oi rolt xKHpoif,.;-,.

& Cupreflus fylueflns mnelidieos dicitur,R.omanis luniperus, plurimis cognita,hmilis ojJtLu tm 'Ofoain^eni.l^ ellluniperus magna,qux habet uires, cum pradifta. fo.Nafcitur plenmque aiperis & maritimis locis.Eafdem

wwep^FjSVi

&

elt

cuptcl-

REperiuntttr Graci Diofcoridis codices(ut etiam adnotatum reliquit Marcellus Jinquibtts

prauatum legitur , quibusdam additis , qitie
deratio.
-

Iuniperi capttt prorfus de

,7iec

Diofcoridis

doSrinam minimi faphmt

Siquidem nec Gakn;:m

tm p^ium jieginetam

minusque Serapionem , qui tamen tterbotentts Diofcoridis fcripta per capitaftngula referhiUud.
;

ufquampofteritatis memori&prodidiffe conftat ,qubd fcilicetramenta ligni Ittniperi cpota bomrnes pcrdant

prxjertim

im eitts baccx contra ferpentinm iblus efficaciffimi deuorentur : bibatnrque , aciUmatur foliorum

expnfjus fuccttsad ui-

perarum morfus.jidde etiam qubdfacJoperictdo id omninofalfum effe deprehendatur:Quare non modo non credendum,fed
necogitandumquidem,eiufmodiineptiasaDiofcoridefcriptas:quinpotiusiUiadfcriptaseffe exifiimandum . Siquiilem curtt
OribafmsquiTlantarumhifioriasperquamdiligenterexDiofcoridetranJfcribit,Iuniperihtfioriat^^
manifefie indicat h<c omnia
effe

Diofcoridi adulterina.1>{amfcripfijfe Dtojccridem, maioris luniperi fruccum haberi nucis

eft

iuglandis magnitudine , alterius uerb nucemponticam aquare,nihil

quod me adducatad credcndum ,

& prgfertim cttm

,

6b

de re bac tamuarufintlecliones.Hisergorationibus adduclus,non temeripartem iUam,utpoteaddititiam

ex hoc capi-

terefecandatn

InLib.primum
I

Diofcoridis.
I

121

P E R V

S.

te refecandam duxi.Sed non defunt recentiorum

quidam, qui ut nouialiquid in medium afferreuiieantur, Diofcoriiis Iimi-

to fcrumcantendunt,nilaliudeffequamTheophra(licedrum.&erroris

in hoc Diofcoridem accufant . Sedijpotius mdcntur fomnia defcribere,quam uera , ulfacMcuipiampalamfiet,qui dihgenter Theophraftum perlegerit . Habet enim isduo ce~ drigenera , alterum lycium , aherum Vhxnicium , de quibus in lunipero nihil meminit Diofcorides.Sed maiorem mino'

rem juniperum iefcribit .non lycium

mperijpecics inpluribus
lta.hu, locis

& Vhmicium ex Theophrafto, ut noui

hi cenfores

fomniauire

Maior,
,

& & minor Iu-

reperitur.Tufcia urbanasalit,qm in proceram arborem affurgunt

uifunturque h&freeft

-quentes in agro noftro Senenfi:quarumfruclusfylueftribus& craffior >

& dulcior habetur. Folo utraque

&

aculeato,coro

rutrw B^ofmarini effiycangufiiore tame.Ligni materies ad cetenarios annos incorrupta pcrduravproindeiuffit

Hannibal(ut

Vlinius traiidit libro xvi.cap.xL.)tcmplum Dians Ephefi* Iuniperinis trabibus extrui , qubiper multas mtates effet du-

raturum.Igiturmirarinonlicet,fichymifUaffeuerant,carboncmIuniptrinumaccenfum,&fuo cinere obrutum ignem r 1 . Vrofcrt exfe Iumperus gummi nuftich& fimile , quoi Sandaracham,& Vernicemappellant . Hoc peti? frimum cum metitur , caniiio jflendefcit colore ; fenefcens uerb in rufum abit.Vone haui ignoranium eft,hanc Arabum
.

integro annofoucre

^'

faniaracham

12 2

AncLMatthioli Comm.
Mabicum nomen(fic Quamobnm illud adnotandum cjfe uidetur, qubd ubi
Iuniperi immifcendum intclligunt
, efl
:

ad arfenichfiueaurifandaracham d Diofcoridisfandarachaperquam longe diffidere.T^anque Cracisifandaracba eftfoffiiis ut amplins in quinto libro,Dco duce,dicemtts. Vzriim hac pigimnti ^enera referenda , erodens,& exitiale mcdicamentum ,
fandarach&nomcnclatioingummilunipcriirmetlafuitdmedicis,quiMauritanos fecuti fandarax
enim jLrabes luniperi gummi uocant)infandaracham conuerterunt
.

^drabesjandaracbammedicamentisinfcrendam
Crxcis defandaracha fit mentio
,foffilts illa

effe
,

pracipiunt,

gummi

ubi uerbd
uelint

rufa

& auripigmentoftmilis

inteUigenda

T^on defunt tamen qui

MauritanorumSandarachamnonejfegummiIumperi,fedOxycedri.Quorum equidem iudicio aufim facili fubfcribere. maiorem : adeb ut plerique uulgarium illam ab bac etenim pauci admodumfunt , qui non putent oxycedrum ejfe luniperum

Gummi
peri uius.

Iuni-

nefciantdiftingucre.TraditTlinwslibroxui.cap.xi.pluragummigenera,ubigummiIuniperinumad Cuiustamenfrequensufusinmedicamentis contrarium indicat .Quippc hocfyncero, &oleo ex linifcmine prefjo, .

bit

IO

d p

uern ; x Uquidus

cuius eft ufus ad iUuftrandas pitluras

,&ad nitoremferri conciiiandum

utilis

etidmnttm ad dmbufta

& pr&cipuus ad
:

ftiilationesfujfendit

tumores h&morrhoidum .Siccus uernix , hoc eftgummi Iunipcri ( ut autbor eft Serapio ) de, intefiimenfinm profluuiaftflit ,finus exiccat immiftus , hauftus uerb pituitam , qu& uentriculo , opic&tera uentris animalia necat . Jieruorum refolutionibus , quas humorts frigidi contraxerint , nis baferfr tiueas fupprimit , h&morrboidas fluentes tnlatur Capitis diftillationes fuffitu difcutit Idem exceptus fanguinis excreationes
dolores
,

&

&

&

&

iUitus.Mdno tum
currit
.

rofaceo

tum myrtino fedis rimas coercet ,

& luantibus frigore manuum

pedumquc fciffuris illitufuc-

Infumma calfacit , &ficcat primo receffu.Sandarac& igni admot&fumus dentium

dolores mulcet , ubi per infun*

naridibnlum a d affetlum dcntem peruenerit.Eiufdem puluis oui albo fubaBus,& fronti temporibusque UUtus,fanguinem Sandaracha bus fluentcm fiftit.Eft&- Sandarachaceragimfimellisgau<sapudTlinium,quideealtbroXi.cap.\u.itafcribit.Trater alia Plinij. c&rinthum mcant.Hic erit apum,dum operantur,cibus,quif&pe inue- 2 })XC conuehitur Eritbace,quam alij fandarachaw,alij infauorum inamtatibusfepvfitus,& ipfe amarifaporis igignitur rore uerno.batlems Tlinius.C&terum oleum, quod

vitur

ex luniptri matcric(ut cbymift<s dicunt)per defcenforiim duobus aduerfisfifiilibus , tum pariter uitreis inftrumentis

elici-

baccis hoclongi tur,calidum ore contcntum der.tium dolores mirifice mulccufi tamenfrigida defiuxione afficiantur . Fitex baccarum luniperi decofttmpotum ualentiffimi pcllit menfes . Decoquunpr&ftantws,odore perqudm ivxundo fcliorum

&

dentiu tur quoque iuniperin& bacc& exuino alboprius confrat~t&,und cum rofis,cuprcffipilulis,& myrtifolijs,utiliffimead lixiuiii dolores.Siquidem hoc dccofto calido in orc contmto facilc iuuantur affetli,& pr&fertim addito aqius uiu momcnto
ita ut ex uino albo,& iuniperino cinere paralum,unciarum quatucr aut qumque por.derepotum,ualentiffimdp(llit urinam mnnnUosuiderimhydropicoshoctantumauxiliofamtos.Idemfcabimfanatubitoaffertiffeperfundant.Taraturexiu-

niperino ligno balneum admirabilis facultatis adpodagricos,hoc

modo : Sumito ligni iunipcrini, concifi

lib. xij.

coquito in

aqua

magna,quoufque tertia tantumparsfuperfit. Deinde decoBu und cum ligno in labrurn proijcito. In hoc ubi hunc pr&purgatum ejje oportet- Hoc enim baldefcendtrit &ger,fedeat umbilicotenus,& membra languidafoueat. Mqui
in cortina

30

reualuerunt, ut expeneo nonnullos podagricos in Boemia uidimus m letlulo iactntes, perpetuoque dolore uexatos,qui adc ditioresfat3i,adnegotiaredierint,quoquolibetambulantcs,Iunipert&lauri cuiufiue fcpten& hacc& addita cafi&lignece

Turtur deindc affauulgarisfemidracbma,& cinnamomi drachma.fi in Turturis uentremintegra omnia conijciantur , pr&bcatur ,pr&gnafis fattts,& gallinaceo adipeperfujus,mulieripropediemparitur&,uej}erialternisdiebus>detiorandus
luniperi uircs

&

ordinet ip eri meminit GaUib.yi.fimp.med.ftc inquiens.Iuniperus,calida, &ficca utrinque tertij . p uerp era fi et Iun Jlrbor Gr&cauocc J.tfrut7usfimiliterquiderncaliduseft,fed nonfimiliter ficcus,utrumin hocprimifucrtt ordinis.

^.^

Nomina.

JfxMtt
holter

dicla,

Latina Iuniperus appellatur.Mauritana

,

jlrconas , autMcbenasi Italica , Cinepro Germanica ,

:

VueK-

,& Krametbaum:Hift>anica,Enebro
,

CaUica, Gcneure.Boemica talouuec.Eius autcm gummi Gr&ci uocant >/</

:

JpU8tfc;:Latini

Gummi iuniperi : Mauritani , Sandarax.-Itali, Gcmma diginepro Qermani , Vmxs : Hiftani

Verni%:

^q

GaUhVernix
g
?:ns

oXie g:
1 1ttSi

B^r.
,

sabina.
eft.Vna
folijs

c a

p.

lxxxviii.

b Meum/V^y

bVribbuik.

SedCatecu^

C Abina duorum generum ^^

:

i3fcruehs. b arboreftcoai5ta?breuiratis,qu2erefemagisin]atitudinefundit.huius
utuntur .Alteratamaricifolio fimilrs eft.Vtriufque folia

cupreuo fimilis,fpinis horridior , a [grauiter olensjacris, Sc rolijs nonnuili pro

nomas

fiftunt

colleftiones

lllitu

miti-

3Sj?Xidft
aucem arbor
U

c in gieucim compoticione

cum melle illita nigritias , fordesque repurgant,& carbunculos rumpunt: cum uino pota gant quin fcmg U n emper urinameliciunt partus appofita extrahunt,& fuffituidem pra:ftant. Vnguentis calfac cientibus immifcentur,& priuatim gleucino. 50

&

apud Djofcon

Q^ym

v i anta efl denfain latitudinempotius, qudm in longitudinemfefe dijfundens

B,amos editflexiles, &fiaciu con

quidem (rugiferum,altcrum fterile . Sterilis, binsmenrio. * ^tumaces,folijs,fquamisve circunquaque ueftitos.Duum eft generum,alterum cacumme,grauiter olentibus, acribus,fcruulgaris e(i notitti: Tolijs exit luc cupreffo fertfmilibusfed acutcpungentique s abinae confi- tient ihusqufi . Fru&ifera etfi non adeo uulgaris in Italia mfitur,in Gtrmania tamen frequens rtperitur ,fponte prouenies,
dcratio.

^. q tamar yci

x crafji ore ta meu,minime aculeato,nec adeo,utalterius~grauiter olente, acrique. Differt bxc quoque bacca-

rumcolore,qu<einalterarubentes,inaltcra c&rule&flpetT,antur,fedodorc,faporequefimiles. Ctterum non defunt impe.

tamaricis,liritUquipro Sabina quandam herbam dodrantalemfumunt,qti quibufdam in montibusplurima nafcitur,folio lib.xxuu.cap. xi. ccmmmoracet nec odore,nec faporefabinam refcrat.Hancfiepius exi(iimaui effe Selaginem d Tlinio
$e!
plinj j_

tam.K(anquc mibifelaginem effe affimauit,fabin<x,fimilem.Qlimfelaginem contra omnempermciem habendam prodidcr e ^ Druid<eGaUorum,&contraomnia oculorumuitiajuffitamprodejfe.M tantaextitit tunc temporis fupeifiitionum magorumque

InLib. primum Diofcorictis.

12

SABINA BACCIFERA.

I0 nmque uanitas,ucluti & hoc xuo ipudplerafque gentiumturhasuifitur ,

rent, nijiprius Dijs facra feciffent .

utij

mnquam
,

adfelaginem legendam accede,

Quin

& eam inualidam omnino cenfebant

nifi

dextra manu
,

& nudis pedibus lege>

retur.

Cceter^m non defunt qui bacciferam fabinam,haudfabinamcffeconlendant, hoc

ni fallor

argumento

qubd.

bac baccas proferat,quarum injua Diofcorides non meminit. Vndefatlum efi,ut qitidam putauerint, eam maiorem iunipe'

rum effe, aluuerb thuiam,quam Tbeopbraftus memori&prodidit libro

iudicio
3

& cap.v.de
fiore
,

hijloria

plantarum.Veritm utrique,meo

in errore uerjantur

illiquidem,

qubd b<ec planta nccfolio , nec

,

neque Jritclu,non materie, non odore , neque

quoril n Jam t~

fapore-flon c&teris deniquc notis iuniperum referat: hi uerb

qubd thuia,ut

monis delubrum,atque

in cyrenenft agro,forma cuprejfo fmilis

ejl auclor Theophrajius , nafcatur apud jLmcum ramis,tumfolijs,caudice,frucluque, uelpotius ceti cu -

probatx.

preJfusfylueJtris.pr<etereaqiwd,utidemfcribu,thuimateriesomninoincorruptaperduret,nihileius radice crijpiusjit,

atque fimulacra ex ea antiqui fculpereJintfoliti,que?nadmodum ex cuprejfodoto,

& buxo. Hc autcm arbor conosfeu gal

eji
:

bulosnon fert cupreffi modo,fedbaccasiiaudice non attollitur longo, fed eo breui contenta
ruptafolidaque,fed caduca

materienon conJiatincor~

& fungbfainon ut thuiapeculiaribus hcisgaudet,fedubiquefer locorum nafchur.ut hinc maL

Z
iusatque

124
uolis

And. Matthioli Comm.

qudm ut illarum error , qui eas unam
efl
,

tes atque euidentius difcrimen in ijs pkntis appareat,

faciunt thuiam , pluribus J,fedfri~

plodi mereatur. Ldeoque nofiris antigoni(lis mihi aflipulandum non

qubd noftris non refpondeant argumentis

admodum nitantur conietJuris, ubi bacciferamfabinam Thuiamfacere nituntur. Sed dicant^fifapiunt, quomodo,

&

quo pafto Thuia ex Mauntania , euolauerit in Germaniam, ubi in Tyrolenfi comitatuplurima baccifera fabina prouenit Hac profetlbfomnta funt,fapientium indignatio, rifus pofteritatis. Sed certi relinquitur, ut miremur eos, quiflirpem hac,
quamdepic7amexbibemus,ueramSabinameffcinficiantur, cumnuUis careat notis ex ijs , quas
illi

Diofcorides reddidit.
>

^ttquiilludnobis obijciunt ,qubdDiofcorides in defcribenda Sabina nullam baccarummentionemfccerit. idmehercule

quod legatur, non fecit. Sed quid dicent ij,fi in qudm plurimis plantis ex ijs etiam, qutt, ab omnibus legitima habentur,plu' e& quidem pracipu, nonnunquam dcfiderentur} quas nimirum Diofcoridem omifijfe credendum eft , ucl qubd res nou,

&

planU e<e effent alioqui uulgo cogntu, uel qubd omnes earum partes nonfatis exploratas haberet, uel alias ob caufts , quas 1 profequi non cft hic locus. quarum omnium aliquafactU potuit effe, cur Sabtn<e baccas non adnotatas reliquerit.jLddam idfortaffe ex eo eueniffe, qubd Sabinafrequentiorflerilis occurrat, quam fruclifera. Mquifruttum proferre Sabmam te-

&

SABINA

B.ACCIS.

fiatur

In Lib

primum Diofcoridis
& ad menfes ducendos. Ex
ijs
,

izj
igitur rneritb colligen-

fiatur apertijflmi JLuicenm, illum adauriumfurditatem pr&ferens,

dum ejfearbitror, hancnoflram Sabinam ejfe legitimam

utquce nonfolum notis Diofcoridis delineationi pulcbri nfpon- Bcllonij opideat, fedetiam facuhatibus. Torrb Tetrus BeUonitts de arboribus coniferis dijferens, ijs inepte faiis ,meo quidem iudicio, nio aWiirda.

Sabinam admifcet: atque in ea defcribenda, quamfecundo loco ponit Diofcortdes , mibi non parum baUucinatus deprehend'tur, qubdconftanteraffrmaueritfeuidiffefrequentiffimum boc Sabin<egenus

totafacie utniperum

inAmano Olympo Thrygicc montibtts , maiorem referens,magnitudine amygdaU arboris maioris,folijs cuprejfo per omniafimiitbus , baccis

&

per maturitatem

in

aeruieo nigricantibus,

& caudice

refirtamferentc.

Etcuim Diofcorides non

tradit qus. fit huiuspiantct

facies,& qitcz magnitudo,fed eam infoitjs tantum d priori uariare fcriptum reiiquit.
fecijfe reor,

Quod non alia de caufa antlorem hunc

10

ittniperitm

maiorem

quam qubdfdret nullum utriufque ejfe in reliquis notis difcrimen. Quare qubd ilterum Sabinzgemu totaftcie rcftrat, magnitndinc amygdalum arborem ctquct, cttpreffumfoiijsprorftts <emulctur,& ex caudice re-

fmamfuudat, ut Bdloniusfnm
lontus, uel

depingit, mthi qttidemplane abfurdum uidetur. Sed qubd rem banc ttirpiter confuderit Bel ex eo m.inififxum effeputo, qubd quam piantam nunc Diofcoridis aiteram Sabinamafferit,eandempattib poftar

borem illam conftituit, quam Tiinius lib.xii. cap.xvi 1 .Brutamappellat > quafi Tiinius non meminerit utriuftue fabin<e lib.xxim.cap.x I Tantum quidamfutsperagrationibus tnbuendum effe putant , ut eos non pudeat fepe abfurda , &faqus, cumfummis &probatijfimis autboribus pugnent , narrare acfcriptis tradere ut nouus alius qttidam impobulofa ,
.

&

ftorfacerefolet.

J^equecerti idproptereadico, qubdperegrinationes damnem

ij,

qtias femper,Galeni

exempio
,

,utiiifjimas

duxiad iegitimafimplicia medicamentacognofcenda. Sed optarem,ut

mediumproferrent, qu<e
efftnt rationi

qui multas regiones peragrarunt

illa

tantitm in

& ueritati confona, & ueterumfcriptorum aucloritate comprobata. Qvodfi d Seinimirum eas laudes iurefibi comparaffet,qu<e

lonio, qui totterrasfeperagraffeprofitetur,fac~lum cffet,

medicce mquifi-

ao

toribus maxime dcbentur

fpicetur,

Mque kec obiter diclafint. Qubd autem idem Rellonius primum Sabin&genus eam arboremft-

quam Theophraftus thttiam nominat, non miror: nam

efl

&

alij

idemfentiunt .

Verum quandoquidem banc opimo

effet.

nemfuperius abunde(ni failor) improbauimus, ideo hic non

utpiura addamus, atque idem repeterefuperitacuum

;

pneftatfabina puluis cumadipe ttaccini laclis mtftus magno iuuamento. ad manantia infantium capitis uicera

quin etiam
binis

incenfefumus Gallinarumpituitam excutit,&grauedinem. Idem drachmcepondere ex butyri unctjs tribus,

lis

&

melSal

fumptis mirifice aflhmaticos iuuat. Dantur quoque magno auxiiio bince fuccifabin<e drachmcc , additis ternis fcrupulis
'l

igitur

uerum dari non debet,nift in maxtmis difjicultatibus. ^eliquum Sabimfuas uires reddamus,de quibus Galenus lib.v 1 fimpiiciummedicamentorurn differuit us uerbis. Sabinaexnumero efifortitcr exiccantium,idque fecundum tres qualitates,quas in guftu prcefi fert,fimiiiter citprcfjo^nif qubd
Chryfocoilcefof]itia,&uinialbi uncia,<egre parturientibus.
efi,

n * uires

ut

ta

& acrior

e[\,

& utfic dixerim,magis aromatica,feu odoratior.

nam utriufque iUi tantum ineft, ut etiam
tendat,
ejr

Igitur huius ,

quam modo

di.xi

^O

nempe acrimonu confiftentis in tcmperamento calido, pr&terea amaritudinis,

fo.

&

quaiitatis efi particeps ,

adftriclionis obfcurions, qudrn in cupref-

Siquidem quantb mxgis acrimoniafuperat, tantb etiampotentius digerit. Itaque ghttinare nequit obficcitatis
robur.

,&caperfe-

liditatis

inflammationem afferat.
h<e citra

At putredimbus fimiliter cuTorrb

efjentia
,

preffo accommodaripotefl, maxime ubirebeliioresfuerint,

& diuturniores. narn

excaifacientium

noxam uim medicamenti

runt.

Quin& qu<c atrafuntreddita, & admodnmfordida, ea cummelle expurgat: carbuncuios item foiv.it.
ordinis ,

tenuitate menfesquoqueprouocat, utfl quidaliud,

&fanguinemperurinas mouet . Fatum etiam uiuentem

interficit

&
Nomiaa.

mortuum eijcit . Efio autera hoc medicamen tertij

uei maximt! tenuiumfunt partium .
inifcitur.

tum

Et hoc utiquenomine unguentis inditur,

&

tum deficcantium ex numero eorum,qu<e maximi gieucino , &in multas antidotos

,

Quidam uerb

etiam cinnamomi uiceduplum eiusfubifciunt. Eft enim extenuandi

& digerendifacidtatis,ft epo-

tumfuerit.BpaQvf Graci, Sabina Latinduocatur.-^irabici, J.bei,jLbhei,feu

Mharar: Italici, Sabina:Germanici,Setien~

Chuuogka.

40

baum: Hijpanici,Sabina; GaUice, Sauiniera, aut Sauinier. Bocmici

Kiasfterst\a

K*>

f.

CEDRVS.

CAP. LXXXIX.

*e*e**.
Kifftt JYr-

arbor magna eft, ex qua picem colligunt, quse cedria uocatur . Iuniperi modo baccas parit 3 baccarum myrti magnitudine> rotundas. Cedria optima eft crafla, perlucida], grauis odoris qua? dum effunditur, guttatim non diffipata coit. Cui ea uis ineft, ut defun&a corpora conferuet,& uiuentia corrumpat: qua ex caufa mortuorum uitam aliqui eam appellauere. Veftimenta quoque, pel les eximia calfaciendi, liccandi dote, corrumpit. magni ad ocuiaria medicamenta ufus quippe iiii:

CEdrus

t'*? mi>.{Kt

^*^~_ w/J^vTi,

&

&

&*?
t

vfa-

taoculisclaritatemaffert.albuginescicatricesquedetergir.inftiilataautem

cumaceto, uermes au- ^u^ncuH

uim adi-

\tap]V-

50 rium
:

cum hyflbpi deco&o infuia fonitus dolores leuaf: idem facit cum exaceto colluitur
necat:

fibilosque fedat : cauis dentium indita eos frangit,

:

perunclio ante coitum genitali, concipiendi

& flA t&m

w
H(

}*

<-

mit angincc ea pcrunguntur , tonfillarum inflammationibus auxilio eft;l endes,pediculosque illitu cat: cerafta? morfibus cum faleimpofitafubuenit:contra haufta leporis mariniuenena,inpaflofum-

ene "^" *>^s f-

^X^uV^
J^^
,

pta,auxiliatur:inelephantiaautlincl:u,autperundioneproficit:pulmonumulcera purgat,& ficya- p<w >de't oleum j, thus eius abforbeatur, perfanat: uermes, tineas fubter mdita nccat, partus cxtrahit. Fit a cedria feparatum dum coquitur, uelleribus fupra halitum eius expanfis , ut in pice . Eiufdem ad om- eft ex qua eeniaufus: priuatim uehementer perunclum,fcabiem quadrupedum,canum,boumque perfanat ijs-

&

&

&

&ulcera,qu3eextonfuraacceperunt, ad cicatrices perducit. Ce- c it uelut cudridescedrifrudusuocantur. Calfacloriam uim habent: ftomacho aduerfantur auxilio funt tufli pjeflp^ "conuulfis,ruptis,ftrangurijE:menfesciuntexpolline piperis poti ; contra hauftum leporem mari- nmalV^nf num inuinofumuntunferpentesfueanturjperundoexadipeccruinojautmedulla^corpore . Inan- & a!iW tidota P"*^ L 3

que inb^rentes

J!^'^'

ricinos enecat,

u6

And. Matthioli

Comm.

CEDRVS MAIOR MONTIS. LIBANI.

inftarTmipei, tidota

adduntur
r

t Fuliginem,quomodoexpice,congerioportet:qua;eandemjquam piceafu- Ia

niagmtudme_
myiciiotundu.

"fcj

v -'}

FEcitdcprauataDiofcoridisleftio,&fcriptorumiiegligentia,utnonfolumisautbor multis
Cedri arboris
confid.

in locis
,

recentioribut

erroris reprehendatur, fed ut rei berbaria indagatoribus

ipfius Diofcoridis plantis. Id-,

multum accefferit

negotij in agnofcendis

dcmonftrandisij;

quod

in

Cedro accidijfe uidemus, cum non

defint recentiores, qui in defcribenda maiori

Cedro
bac-

toto ccelo aberraffe Diofcoridem dicunt : quippe quifcripferitmagnamcedrumbaccas edere iuniperi modo rotundas

carum myrti magnitudine. Moc idem nobis quoque magnumfacefjebat negotium donec clariffimus uir jlugcrius de Busbecke Fiamier,quifeptem annis, dcfaris Fcrdinandi, apud Turcarum Imperatorem, oratorem egit,ad nos redijt. Siquidem u
antiquum Dwfcoridis exemplar babuit ab jintonio Catacu%eno Conftantinopolitano uiro optimo acceptum, cuius teftimonio tnihi iam

compertum

eft

ne minimum quidem mguem in defcribenda Cedri biftoria d fcopo aberrajfe Diofcoridem. id

quoi

In

Ub. primum Diofcorldis

CEDRVS PHOENICIA.

iy

10

qHOddobTiffimojfugeriouniuerfapofleritasreferret acceptu .Ixemplar enim illudfic habetKtfpitfMpovfapfa**'!;'?

' Mj-o j*eV JtecPp/*

wvttytTcu.ndfiTov e

> atarep KV7rttpinsov

[/.ctKpojtpov

^ev

wttptL

wN> Ae> tim

<f i

x&t

ttKM Kttyo t (AiKptt <^khj> 3'

^0W*>*<^f^poi^*;c*p>^
producit uelut Cupreffus, maiorem tamen
ttt

cedria colligitur ,

fruclum

plurimum.l\eperitur

&

alibi

Cedrusparua , aculeata

inflar luniperi,ftrms

fruclum magnitudine myrti, rotundum. Quibus manifeflb palam efl, utriusque cedri hifloriam

reclifcripftffe Diofcoridem,,

quemadmodum Theophraflus,& Tlinius, qui maioris cedri duogenerafacit lib.xn I .cap.v.ubi itafcribit. Et maioris cc~. dnduo genera.qunefioret,fruclum nonferr.fruclifera nonfloret, <$ in ea antecedentemfruclum occupat nouus.fcmen ems
cupreffbfimile
.

Quidamcedrelatenuocant.Exhacrefina Iaudatiffima.mxteri* uerb ipfi&ternitas

itaque

& fimulacra.
qu*

deorumexcafaffitauerunt.Etlibroxxiui.cap.v.ideminquit.Cedrusrnagna,quamcedrelatenuocant,datpicemrfu<ecedria uocatur.haclenus Tlinius . Quifortaffe non ineptd magnam cedrum cedreiaten appellauit,quoniam cedri arbores,

inwonte Liha.no proueniHnt(ut mibi retulerunt amici,qui uniuerfamfereSyriamperagrarunt)totafacie abietem referunt.

jLbies

128

AncLMattliioli

Comm.

CEDRVS LYCIA.

jlbiesautemGrdcis i^drn dicitur.unde ccdrelate poterit cedrabies Latine reddi ^rbor hxc(utijdemmibi narrarunt) proara efl,ut nufquam arborem fe uidtjjc affirment , qua cedrelaten magnitudine excellat . Cortice ucfiitur aieb magna

10

&

Uui&glabro,eaparteexcepta,qu<s,d.terraadprimosufqueramos
cfl

attollitur

:h&c enimajpera cernitur.cortictscolur

ceu

loti

arboris

J\ami ab imo ujque ad cacumenfere* in rots.

modumptr interualla cauduem cingunt ,

.

& Jpatiantur.-qui
imayac

taritb

minores uifuntur , quantb fuperius crumpunt . binc c(l;quod cminus conjpecla arbor pyramidis faciem repnefentat

Foliaillicapillataajftgnant, utlutilarici ,uelpino ,breuiora

tamen ,&minime aculeata

idquod etiam teflaturVlthias

,

tib.xvr.cap.xxi

1 r

Conos profat pictis xmulos,uerum breuiores , crafJiorts,duriores

.

& uegetiores
,
.

ut ex eius

qutfptam uiderepotejhpediculo perunaciter inbtSrentes

in

quibus femen inciuditur cuprejjo Jimtle

ut Ttinius tradu.Cau-

dcx reftnamfundit albam ,

& liquidam

fed traclu

tempods ,folisftruore in grumos concrtfcit

Sunt qui ajjerant , banc

tedrum dupltccm rcfaiam fcrre :atque akerant

intra corticcm mmtcix.

modo coaceruari , ut abiegnam lacrymam

abk-

tc oriri

In Lib
tt oririfuperius diximus
:

primum

Diofcoridis

125)

alteram uerb extra corticem emanare . utranque ab arbore cedriam nominant . Hxcfunt qua , de magna ccdro dperegrinis accepi. Vorrb Cedrus corhabet duriffmum , ac odoratum , colore perinde rubcns ataue lari-

gnum.Totacedrimateriesduriffima.quamobcaufamcredideremaiores,eam nequecariem, neque uetujiatem fentire , fed <eternam ejfe Qua etidmnum ratione duclus Salomon Hebreorum rcx Dei optimi maximi templum Hierofolymis cx ce
.

. Ex ea quoque prifcifimuiacrafac7itarunt,exiflimantes tantam itlis inejfe diutumitatem, quantam marmoreis , aut metallicis . Cedri materies optima nautgijs non modb extruendis ,fcd palatwrum , arcium

dri materie extruendum curauit

fabricisconueniens : quippe quoniam incorrupta quaft inperpetuum perdurat

. Cedrusfaxofis frigidis locis gaudet , montes amatpr* c&teris traclibus . Terpetua coma uiret , quafi cajiretur , decacuminata demoritur, nec unquam inde regerminat , utpote cuprejfus , pinus,larix,& aliarumplures.In Jlegypto ac Syria(ut Thcophraflus Tlinius narrani)

& &

&

&

&

lo

&

regesinopiaabietiscedro adclaJfesfcrunturufi.MaximacainCyprotradituradmdeciremem Demctrvj fuccifa, centum triginta pedum longitudinis, craffitudinis ucrb ad trium hommum complexum.Cedri hmufce maioris ramum und

cumfru 8u, e Libano Monte aUatum,cuius hic imaginem damus,mifit ad me Verona Francifcus Calxplarius pharmxcopeus,ab jtu
rea Campana,uirquidcm rcipiantari&flud\ofiffimus,d cuius iconeedoQi,quimedicammateriam colunt,facitt inteUigent, quam magno ducantur errore, qui nojlratem laricem, Cedrum hanc magnam effe contendunt. C<eterum minoris cedri bin<e itemjpeciesfunt (utpradicli autlorts tejlantur)

Cedri minoris
gencra.

Lycia,& Thcenicia , iuniperifimilitudine

dijferunt folio

nam Thccni-

eiafolium habet iuniperi, durum, fpinofum , acutum

,&obid oxycedros appeUatur.

Lycia uerb folio conflat minore,fre-

tit lentos,

quentiorclenge' minus aculeato, utita iuniperum paruam quaddntenus referat: cortice obduciturfubrubro,& ramos emit uitilium injiar. Vtraque omni tempore fruQum gerit: uerum in oxycedro maior pulchrior JbcQatur. Thceni-

&

cia cedrusfrequenti(Jima nafcitur in Ijiria,

atque etiam in nonnullis Iapidite locis , iunipcro

lo Qu

diferens , maiore

rubente, ac dulci : quo tamen

eam incoU d

iunipero nefciuntfccernere

admodum fimilis , nec nififru. jt cum ipfe oxycedri ra-

attulerat , rubcntibus baccis nndique refertum

teres aiios legeram
,

mufculoeffem donatusaGcorgio B^fjmgcroprimario prouinci<e CarnioU medico , quiiilumex Tefino iflria oppidofecnm , eaque in memoria habersm , qu<e apud Theophraflum , Galenum , ac uemihi quidemfrutlum intuentiflatim imlinauit animus , hancplantam minorem ejfe cedrum
.

Etenim

(r memorantjlirpiumfcriptores

tum ucteres,tum recentiores )

,

dijfcile

admodum effet

dignofcere

oxycedrum d iunipero ,
ifiria

nifihuic aerukus, pumilusque ;iili nerbflauus rubensue

acgrandiorfiutlusinefjet.

Eam

igiturplantam quam in ,
effe

nafcidiximus,&cuiushiceJfigiemdamus,nonmaioriscedri genus ullum, fed minoris fpecicm

Thceniciam, qua

cenfemus, nimirum

& oxyccdros uocatur

.

De Lycia autem cedro

.

quidfenttrem, uel

ferrem, baQenus nonhabui,ut qu<emihiplaniincompertaeffet

mihi ojiendit jtdamus Leonorus [peQat<e doQrina ,

quamplantam pro ea in mediumproSedhocanno,dum Trag<e Bohemorum ago, plantam

jo

gari herbario pro Sabina allatam

magn&fpei iuuenis, ex quibufdam Moraui<e montibus d quodam uul pro ea mihi demonflrauit ; ita Vt autem ille hanc ueram cedrum Lyciam adinuenit , mihieiuscognitionemiUiacceptamreferreiucundumefl.-atque ideo ipfam piQura,quamhic damus ,exprimcre curaui.

&

&

Huiusplant<efoliafidigitisatterantur,fuauifimumjj>irantodorem,
percipitur
.

illi

quaddntenus fimilem

qui in pinorum firobilis

Ea baccas profert , longi tarnen minores qudm altera

qu<e in

ramufculorum tantum cacuminibus prodeunt.

H<e nonfecusac iUsprimo exortu uirent ,mox flauefcunt , denique rubent ubiplenematuruerint . Saporemhabent fubamarum , atque non obfcure odorat<efentiuntur . Manat ab arbore magni cedrifutfuprd diclum eji) etiam refina, qux profriiCedriadicitur,utilisadmultosinmedicinaufus.

Sedhancadnosnon adfermt Cyprij, neque mercatores, qui ex

.

Syriamercimoniaconuehunt.-tametfiregionesilU piurimis (ut aiunt) cedris maioribus fcateant

Tetrus Beilonius B e"<"" j opi-

Ub.111.de medicato funere

10
affignauit ,

item libro de coniferis arboribus putat non

modb cedrum Cedriamfundere , fed

&

ni

piccam,

tedam,laricem, cnprejfum,iunipenm&betulam. Quinetiamidemjuis

maU

excogitatis cedrijs eas

omnes facultates

quas Diofcorides , Galenus ,

&

alij qttam plurimiauclores cedris, duntaxat reddiderunt : adeb ut magno ac ri-

dendo errore dixeritfuas hafce cedrias defuncla corpora conferuare , quemadmodum ea conferuat legitima ccdria . quafi idem quoque uelit ,qubd picea , pintts , larix , cuprejfus , iuniperus , betula nullis prorfus inter fe facultatibus differant.

&

Tsfequecertt alia uideturmihi autloritate uel ratione dufius

nius lib.xv i .cap.x l .picem in Syrid cedrium uocari .

ut in hanc iueritfententiam ,

qudm hac , quod

fcripferit Tli.

Sed qubd Bellonius maxime hallucinetur, utpote qui Tlinium non rea

Re intcllexerit > ex uerbis Tiinij , qu& modb fubijciam ,fatis , utputo , manifeflum fiet . Tix ,
toferuet. Trimusfudor aquamodo flurtincanali .

inquit , liquida in Europa teda coquitur naualibus munierrdis , multosque ad alios ufus . Lignum eius concifumfurnis undique igni extra circunda-

Hoc

in Syria cedrium uocatur . cui tanta uis inefi,utin jiegypto

intelligi poteji,

corpora hominum defunclomm eaperfufa feruentur .

Ex ijs Tlinij uerbis non aliud ( meo quidem iudicio )

qudmqubd Syri UquoremiUum cedrium uocauerint,quoniam olim ij ex cedro tantumpicemfuamconficiebant , ut ea

\

in

Eu-

ropa

t?

tedafit

Qupdautem pix cxcedro paretur , authores effepoffunt Diofcorides , Galenus,

aiijs

& Tlinius: non tamen con

,

tra qubd cedria ab

refinifms plantis defluat

jlddc qubd d ueteribus , nempe Theophraflo

Diofcoride

>

mfquamfquod equidemfciam)memori< proditum efl, refin<e aut picis genus uUum defuntla corpora conferuare ,
tia

& Gaieno, & uiuen-

corrumpere,pmter cedriam,de qua omnes iUi idfcriptis tradiderunt.Exquo abunde conflare arbitror, Tlinium quidem

loca citato de pice

tantum cedrifcripfiffe , Bellonium uerb

in bocfimiiiterballucinatumfuijfe,

atque in alijs pluribus rebus*

ietlio.

t aliquando, Deo iuuante, latius oflendemus. C&terum uariat in Diofcoridis codicibus de cedria
fittpHa,

Quippe uulgata
tefiatur Vir-

tm oV,i? habet, id eflgrauis odore, ciim tamen antiquiffimus codex manufcriptus habeat Jfrovos thoV^? , id efl ucbc*

mens odore.quod indicat cedriam ejfe uehementer odoratammn autemgrauiter olere. Qupd etiam maxime
$ilius libro

vi I . jfeneidos his uerfibus de Circe canens. Troxima Circe<e raduntur iittora terra
Diues inacceffos ubifolisfiiia lucos
^ifiiduo refonat cantu
,

fe

tefiisque fuperbis

rrit

150
opimo

AndL Matthioli comm,

,

Vrit odoratam noBttrna in lumina cedrurn

Mguto tenues percurrens petline telas Cummi cedri meminit Fuchfius uir eruditijjimus tibro illo de componedis medicamentis,quempoflremb tocupktatu.n excndit
,

in compofitione antidoti Mithridatis -.proque eo

inejfe
,

quandojtonpojfit inueniri , lacrymam abietis fubftituendam pr&ci-.

fiUratusutiqueeandemutriqae facultatem

jLt ego.quidem Gaienum fecutus malim ladanum fuhftitui , donec

Efletiam ( ut Tiiniusinquitiib. t^.cap.l %.)
cuprcjfo fce?nin&,
.

aj>utiisaptioraproferantur,qitorum?nelioriiudiciofubfcribendumftt.
.

Cedrus alia PU X

aliud cedrigenus , qttod in Mtante Mauritanix

monte , quadam inpeculiarifyiua prouenit. jLrbor ejl

etiamnumfiluelirijimitis,fotio,odoreycaudice. Huiusexiftimatiofummamenfarum caufa eburneis pedibus Jubitclis

Ex hniufce arboris materie menfe du& (ut idem inquit Tlinius) altera M. Ciceronis, altera
tmdecies uenundat&funt
16
.

Calli ^finij y qu& feflertium

Traditur
,

minus

Sunt qui dicant

quarum alttripretiumfeflertium quindecies,aheri pau& Iubas I{ex duas de qua meminit Thcopbr*& recle quidem Cedrttm hanc d Thuiafiuc Thya
uendidijfe,
,

nihit dijferre

Tlinium redarguunt , qubdfimuiac de Cedro Mtantica diffcruit , illico caput, fius lib.& cap^ ^.dcptant.hifl.Quamobrem propriumdeThniafiripferit, tanquam de arbore diuerfa . VerumlongUlUcrfebabetfintentianofira. ?{am diiigenter Tlintj letlionem enucleantibus
,

palam apcrtiffime fit , Thuiam Ttinio

nit aiud defignare

qudm Mlanticam Cedrum

memoria efl, ex quo

(um ibific habeat.De menfts tamen tacuit Theophraflus 1

nouitix apparent
ric
.

&

alias nullius ante Ciceronianam ttetuflior

Etenim h&c uerba nonfolum Theopbrajium cxcufant, quod eius &uo

nulla cedrinarum

menfarum extite-,

eandem ejfeplantam,cum mcmoriafcdmanifcfiofunt argumento , haudquaquam ignorajfe Ttimum Thuiam,& cedrum qubd in antiquis Tlinianis codipaulbfuperius Ciceronianam menfam ex.Atiantica cedro alferuerit,fuijfe paratam-.jLddc

cibusThui&caputdMaurilanaCedrofeparatumnonfit, quod manifcftearguitTtinium adbuc

fequi de Thuia agentem,

Cedriillius hiftoriam

pro
2

quemadmodtm

& ipfa uerba

ciarijfime indicant.Qu& in antiquis codicibus ita habe?it.1{ota etiam

Homerofuit : Trogete uocatur,ab alifs Thya.ldefl eadem Cedrus nota etiamfuit Homero,qttam appcUant.Ideoqueperperamegerunt,quiinFrobenianaeditioneThui&fiueThy&caput ab Miantica Cedro diuiferunt,. crediderant . C&tcrum Miguil-, haud recie Tlinium intelligentes.Mpr&ttr id ieCiionem eius corruperunt ubife emendaffe tantim fimitituditie , Thuiam nulla dubitatione eflarius de Sabina agens , eam qu& Cuprejfwam exprimitfaciemfoltorum
aHjTrogetem,alij
fe cenfet
.

Thyam,

Mqui cum deinde Thuiam nihii ab Miantica cedro dijferre exiftimet ,

fequitur

ut uelit nihil a Cedro hac , dif-

ferreSabinam.SedcredamneegoMiguillarioSabinam bancejfe Cedrtmi

Mknticam ,uciThuiam> Minime omnium, quodh&cnufquamgentiumproueniantniftin Cyrenaica rtgione apttd Ammonis delubrum & inea Miantis parte,ubiodore, qum ctiam fruclu nuUamhaMchorarius monshabetur,Ttinij adusque tempora exhauflus. quodque caudice ,
:

&

Itali& uiridaria exornantur, tam in Tyrbeat Sabina cum Cupreffo cognationem.De Citris autem, quibus aurea totiusferi adiuttante Deo,plu rhenhqudm Benaci titoribus in fequentibus, capite dc malis , ubiipforum mcntioncmfacit Diofcorides ,
r.a

jq

Galenus libro v u.ftmplidabuntur .ftquidem arbor iUa ab hac , de qua nunc agitur , pturimum diffcrt . Cedri meminit altera arbor non exigua cium medicamentorum his tterbis . Cedrusjpecie duplex efl,altera fruticoja iunipcris adfimilis ,

Cwfre*
ISS "

ui -

C&terum Cedrta ( uecatur ita ytraque efl calidx ,ftcc&que temperatur& tertijquodammodoordinis.fecundum utrunque . ttnuium partium . Molles itaque carnet attingere . abunde calida fimul , cedri oleum)quartum etiam ordinem uidetur ordinis , adiunclam ciiaw h.iprompte citraque dotorera putrefacit ,ftcut alia omma , qu& cum eiufdemfint in calfaciendo omnia medicamenta fcptica hentfubfianti&tenuitatem. Mmdurisplufcuiotempore,& uixoperatur. Torrb taiia

&

uocanmr,&fepta:fedinterfefemaioris,minorisquerationcdilfident. Eftauteminbocgeneremedicamentorum exfrt-

mo

moriuorum corpor.tm_ Talia itaquc infirrnilfimo ordine cedrea pieraquecnim eorum admodumfunt efficacia . corpora demortua , utpote humiditates eorum f-. corruptione tuetur d fimutquc cedreaexiceat :at , corrumpunt carncs in uiuentibus cator ipfe , qui in corporibus eft , cedre& uibaudattmgens . pcrftuas depafcens , c&terumfoiida corpora
,-

&

&

M
.

4^

tesadaugens , caufa
lcndes , pcdiculos,

efficitur

ut tener& ab ea carncs deurantur

in auribus natos uermcs

I^c mirum uideri debct , fi^ citm tanta

polleat potcr.tia
interi-.

& tineas &

,

interficere ualeat ,

tumfatum appojita umentem quidcm

circumtita .proindc conccptum impediens t(i memat ,mortuum autem eijciat ,ficutfant etiam in coitufemen , pudendo Itaquc argumentum eft , ijfim. , nullifccundum : aliaquc mutta eittfmodi pa/ticuiatim efficit. ,

dicamentum ,fificutarts mitigat,fid& ipfos confi;ingitA mlenter cxcaifaccrcficutubidentium forammibus inftiliatur:fiquidemdoloreseorum Torrb quodtiustji jLxtenuatqttoqueocuiorumcicatrices ,& uifushebetudiniabhumorumcrajfitudineorumcdetur.
pinguijfimum
,

tenmus quidem

dum coquitur lanis excipiw.r ac ccUigitnr , tota ccdrta. , quodjufietifisfupra eam quanquam non minus excalfaCiens . Eandemquippe rationem habet ad i.i qnod rdi-, maio-. quum tfi cedrc& , craffius illud uideticct , qudm oleum ad amurcam . Troinde itlud utpotc craffws , mordax eft , Torrbohofailla ctdrta adebde- 50 reaperiendifacuitatepr&ditum. ltaqucutcerairritat,phlegmonemqueHlisexcitat.
, ,

& ad unguem oieofim

efi

,fed minus acre

&

cutetiampicehumida. Vtuntur autemea&adouiumficabiem,& ricinos, Gr&ct xpoWaj uocant. Torrb cedrides. Mtamen fi liberalius. ttt comedi quoque poffint . j(nam itafruilum cedri nuucupant ) moderatiores uires obtinent , adeo
ijs

ntibusefliiiribus,utetiampiebeuexpcrientiadotliuidneraou^^

utare

capiti

dolorem inferent , ardoremque , ac morfum in uentre percipies

.

34

arbor G r&cis

-d^

Latimt.

item Ccdrus nominatur : Mabibus , Serbin : Italis , Cedro

dicitur
:

Eius autem iiquor ut Gr&ce r.^ia.,ua ttiatn Latme Cedru.

Mabict , Kitrati ,ftue Ml^tran: Italici,

Cedria
legi in

Nomir.

t Hic ietlorem admonitum miumus,illa defuligine Cedri uerba non quipiura exemptam Gr&ca habuijfe fatetWi 0, nibus codicibus,quos legmus . Qmre cum nequed MarceUo uertantur ,
.

Gr&cis tttm uulgatis,tum etiam antiquis ont.

fotitts addititia

qudm legitima cenfenda uidentur

<

ljtV?Ji

In Lib
Adpvn-

primum Diofcoridis
LAVRVS.
CAP.
XC.

t}i

LAurus qua?dam tenui folio conftat, alteralatiore.Vtraqueexcalfa&oriam naturam habet,& emol

lientem.Vnde deco&um earum in muliebresinfeilusadditum,uulusej&uelica2 uitijs conuenit. a folia fenfim fubftringunt illita quoque , ac trita uefparum apumque idibus opitulantur ea. a t m Catac. demcupolenta,&paneilIitainflammationeomne mitigant:fedpota ftomachu effundunt,&uomi & D "g- Ac tioues mouent. Lauri baccaj magis, quam folia calfaciunt. ergo in eclegmate trita? cum melle, uel pafomnibus thoracis rheumatifmis contra fcorpionum iclus ex uino bi- ;**?* f fo profunt tabi,orthopnoea?, ll,rent,a buntur: uitiligines emaculant. Succus baccarum utiliflime aurium dolori, [& grauitati] inftillatur cum JJJ^ I o uino uetere, rofaceo. In medicamenta autem adijciuntur, quse neruorum laflitudines reficiunt, aco- ^rfWt fbpa uocant: ad unguenta, quse calfaciunt,& difcutiunt.Cortex radicis calculos rumpit,partus necat, ^"^- ar>Virentia
:

&

w ^lf

& &

tiq.cod.

hepaticis prodeft, tribus obolis in uino odorato potus.

A V R V

S.

hmat

'3
Lauri hiflo-

And.Matthioli
jlurus tam tenuifdia
tis
,

Comm.
maritimis , ac etiam in montibus,

qudm latifolia,arbor cfi odoratiffima,neminique in Italk non cognita, qubd non folAm in bor
,

uiridarijsque ac uineisfata ubique uirefcat,fedperfe infyluis

,

locis pnefertim

&
tia

collibus apricis
,

qui lacus ,

& maria

refpicitmt ,fponte nafcatur.Fotia habet oblonga,

& lata origine

Bjtfci baccis.

in aciitum dcftncn

craffa

,folida,& odorata , in uno quidem genere latiora . in altero angufliora : quafoliorum differentia altzram
,

ma-

rem,alteramfceminam cenfemus.Flores mittit paruos mufcofos

dcunt oleisfimiles
ri
,

ole&ferifimiles , ex luteo albicantes, c quibus bacc& pro-

coloreprimiim uiridi,& per maturitate nigro,craffo intus nucleo , ut in

ipfo

Decerpuntur Latt

bacca infine Autumni , ttelftatim in

byemis principio.ut etiam oltu&.Et oleum ex ijs elicitur, quod Laurinum uoca:

mus.Lauruspianiaefi^ApoUinilucidiffimofacra

quinetiamd louecolitur.VnaquoquelaurusI{om antiquittts impsufqtte

ratorumponttficumqnt domos cxornarefotebat . Quodfimiiiter, atquealij complures gentilium mores, in hunc

diem

apud nos perdurat K[anque ubi

.

dics feflus aduenerit

cfl

laurus non

modb templorum

ualttas decorat,fcd
,

adfuerint , ingentium palatiorum

ianitrix
:

Quofit , ut magnis aduentantibusprincipibus

& ubi lauri frondibus &

dies geniales

coiumns,

& arcus inpacisfignttm extruantur

pbffimus Tridentinus, tumpacis
rtwra
,
,

ftquidem pacifcra laurus efl,non ftcus ac olea.Ideo antiquitus etiam,ft eitisranupnz

tendcbautur inter armatos bojies,firmum

qitietis er$t indicium. Qua obferuatione duclus Bernardus Clefius Cardir.alis amtum quietis feclator maximus,lauri,&palmflorid ramum adneclebat, utnitida raar-

pmclaramctalla

jpeciofie

piclur,aurea,&argenteauaja,acreliqua admiranda demonfirant

quibusmagna

eiiispa!atiafulgeitt.T{pmanis laurus ferebatur Utitix, uicJoriarumque figno .Idcirco lanrum in templis in louisgremio

rcponebant , quoties B^m ltitiam uicloria noua attuterat.Quinetiamgrata ^ipollini dom unoquoque anno mitterefole:

bant

in

Tarnafo monte , quod ibi iaurus fpeclatiffima

crefceret

C&teriim qubd laurus

Bom d Ioue clo miffa fuerit,ut ca

abiecit
.

imperatQres coronarentur :facilcperhiberipotefl : nanqtte Liui Drufilie , qu poflea ^iuguflamatrimonif nomen accepit,

cumpatia cffet illa Cfari,gallinam

dcqtse miranti acccffit

confpicui candoris fedenti in bortis

roflro

aqwla exalto

ingremium iU&fam-s intrcpi-

miraculum

qubd teneret

laureum ramumfuts baccis onuflum

Quod audientes

conferuari ali

tem,&fobolemiitfferearufpiccs,ramumquecumferi,acritecttfiodiri. Quodfaclum efiinuilla Cfarum fluuio Tyberi

impoftta ,iuxta

nonum lapidem flaimim

uia,

qu^obid uocatur ad gallims

Torrb tamcremt ramus laureus ,tamque

fe propagautt ( tametfi radicibus deflitutus) ut breui tempore ibi mirifylua prouenerit. Ex qua triumphans poflca C&far Uurum in manu tenuit , coronamque in capite geffit.jic demde imperatores defares cuncii triumphantes lauro coronaban-

tur

tenebantque in manu eiufdem ramos.Quospofl triumphos traditus eftmosferendi in eminentioribus locis in celebratis
coilibus
.

I{om
in

Quofaclum e%utpiures iaurorumfyiu& l\om uirefcerent , qu obidlattreta uocabdntur-.qualis erat, qu<e

Laurinatura*

monte ^iuentino multo ante alios tcmpore uiguit . Klimirum indicat laurttm dijs gratiffimam effe arborem , qu fui habetur ab impetu fulminum ratio tfiquidem nulla habita , cum cdo ruunt,nec diuinitatis , necprincipum amplitudinis ratemplorum turres iciunt ,fuperbamundi palatia dilacerant ,acfiepius homines immaniter interimunt.
,

tione ,plerunque

30

hc tamenfola arborfulmine nonpercutitur , nifiinfutur calamitatisprodigium: acne quidem domus

eius

in

quibus adfint

rami , de cdo tangantur, pro certo creditur . Troinde Tyberius C&farfulm'mbusperterritus,tonante cdo lauro coro.

nabatur

Laurus ex

fefe

uim habet ignem producendi : quippe fi exiccat ramus ramo frequentius confricetur,fuper afper -

fofulphuris puluere , ignis fiatim cxiliet.

bigo,

Eadem perpetuafionde uirct, tantaqtte poilet ui, ut eius ramis in aruo

defixis, rtt

maximafegetum pefiis, abigatur, tranfeatque in earumfolia ex aruis.ToeU perfeclionis figno lauro coronantur,iditirus

que primum efl ^ipollineorum mufas colentium . Coruus occifo chamdeontcfronde lauri deuorata infiflum
guit
tes
.

extin-

Qua etiam paiumbes,graculi ,meruU,& aliperplures aues annuum faflidiumpurgant.Lauri

,fi decocli calentis

tenerrim fummita-

und cum nardo in uinoferuefaci,auriumgrauitatem,&fonos curant

uaporem , per infundibulum

in aures intromittant ajfeii.I{eftituunt Lattri

baccpr olapfam columeUam,fi cum quali pondere ctmini , hyjfopi, origani

triticeofurfure luniperi baccis
,

& Euphorbi-j meUe excipiantur

Laurus
dea.
lapi-

&fummo capiti caiid applicentur.E^dem citm

&

allio

40

contnt,& uino fubinde fitpcr calcnti tcgula ajperfie , ptibiqtte admot , urinamfuppreffamprouocant.Septem lauribacc, d pi-gnantibuspropediemparituris, cum fe dormitum recipiunt, deuoratfacilem,feliccmq;partumprflant. Tenerrinue
lauri cim,una

cum calamintha,& fale contrit,ex tcpida aqua fumpt,aluum concitant,pituitamq;

ad qttcm defcendunt J.egyptij
laurtts efl

& lumbrcos

celeriter

eijciunt.C'tcrum lapideas lauros oriri in mari rubrofcribit Theoph.lib.u u.ca.v ui.de plant.hi(ioria,fic inquiens.Infinu

autem Heroo cognominato

ptdisfpecie parte

& olea & thymum

, .

ueriim non uiridia

fed

k-

a mari eminente,ftmUia tamen uiridibus tamfolijs , qudmgerminibus

Coiosqttoquefloris in thymo,tan-

Luuri uires ex Galeno.

quam nondnm perfecle fioruerit , liqttidb deprehenditur . Longitttdo arbufcularum ciibitomm ternorum efl . h&c ille . Laurum fcriptis commcndauit Calcnus tib.v i.fimplicium medicamentorum ,ficinquiens . Lauriarboris folia ,
fiuclus deficcant
efl
,

,&

calfaciunt uehementer , plusque etiam frucJus

qudmfolia
.

& calidus
.

&

&
50

radicis cortex

minus quidem acris

plus tamen amarus , habctquc etiam adftricTtonis nonnthil

.

Quamobrem

& calculos confringit r& icco,

Nomina.

ri

prodeft

Bibitur ex uino fragrante trium obolorum pondere

,

Mbor

J\*>w fic Grcis uocata

Latinis Lanrus dici-

tur: Mauritanis, Gaur

lis )

feu

Gar:

Laurier

Boemis BobeK.

Lauro: Germanis, Lorbeerbaum : Hijpanis , Laurel, fiue Lourciro : GalHuius fruclus Gr&e fa.frifa uocantur : Latine , Lauri bacae : Balict} , Baccbe di lauItalis,

ro:

Germanice ,Lorbeer

X\Kartct.ns.

PLATANVS.
illita,

CAP.

XCI.

TEnet rima Platani folia in uino deco&a, mox

&

oculorum fluxiones fiftunt: tumores,& inflam

mationes leuant. Deco&us cortex in aceto, dentes in dolore colluit. Virides piluke in uino potse, ferpentium morfibus auxiliantur: excepts autem adipe,igni ambufta fanant. Infidens foliorum,pilula- ^ Q rumque lanugo, oculos, aures oifendit.
Tiatanus

In Lib.primumDiofcoriclis
P L

n 33

A T A N V

S.

to

eft;quanquam ( Pifluuij.Verumenimuerofiperegrinaque nonnull<e uirefcunt Tlataniptanu,utquas ipfe7{eapoli, & Tatauij uidi,funt quidem ex
ibi

Latanus ItalU aducna ,

regionem diluunt

ut Theophraftus ejl aub~lor)muhi , magnique Pl aunus

oe

confi

t10

longinquis regionihus aUat&jit etiam antiquitus a {{omanis per mare Ionium inuetl&fuere,eorum duntaxat
tia

umbr& gra-

T{omx expetiu , ubiplatanis tantum honoris increbuit,ut diu nutriufint mero radicibus infufo.1s{anque h<&c arbor plu rimum uini irrigatione gaudet.-tametft maiorem in modumfontes, &fluuios amet.Tlatanus ad ampliffimam ramorum am
plitudinem adfurgit
,

adeb ut Licinius Mutianus ciuis l\pmanus,Tlinio

tejle

hocprodendum etiam
itineri

pofteris putarit
>

qui

prouincueLicilegatusaffirmat,ineafuiffeplatanumfociamgelidi fantis amomitate

appofttam

otloginta atque

uniuspedumfpecu&umerofo

uertice,fe uaftis protegentem ramis

arborum inflar,& agrosHongis obtinentem umbris : ac r.e

quid defitfpeluncte imagini , faxea intus crepidinis coronaynufcofos complexa pumicesmtra

quam fe epulatum cum duodi-.

Utiorem. uigefnno comite,larg<? ipfa torosprxbentefronde,ab omniafflatufecurum,optantem imbriumper folia erepitus , qitam

And. Matthioli Conim.

ftetiffeferlur

qudmmarmorumnitore, pitlur&narietatclaquearium auro , cubuijfein eadem.In Creta infula ad Cortyniam pktanus apudfontem qucndam,qu&folia byeme non amitteret,fub qua loui compreffam Europam indigen& fabukntur.

In jLfia longt maiorcs habentur.%am earumfolia,qu& una cumfrutlu ad me mifit Conftantinopoli Guliebnus Quaccelbenus,emditifftmus Mediciis,uinifer&uitismaiorafunt.Tilul& uerb iuglandis magniturfinem&quant.Et hirfutiores fpetlant
titr,quam qit& in Ita!iaproueniunt.Qu&

m Italiam inuetl&fuerunt,climatis inclementta in magnam proceritatem non ado.

lefcitnf.attamcn funt cortice craffo.Sttbalbicantcfronde uitiginea, auerfa parte canduia ,fcd multb minore lata,longo rubro

qwediculoflofculo paruo ac pallido,baccis rotundis , fcabris,& knuginofis:ex quibus oleumfieri prodidit Tlinius libro xv.capite v i.Tktaniumbra ufque eb deletlatum Xerxem in terra Lydiafcribit ^ielianus , ut diem integrum fub ea cum
PLnani
uires

maximo exercito confumpferit , floccipendens tam brcui uoluptate tot copias remorari.Tlatani aduerfantur uefpertilioniI0 it0 me n s ^, iUit&,lentigines , ueteresquc nigritias emendant.Deplatano dijferttit Galcnus lib.vi II . ^ Earum pnu i a ? fimplicitm medtcamentornm ,flc inquiens.Tktanus humidioris ,frigidwrisque ejfenti& ejhnon ita multo qudm fymmetra.

Troinde folia

piluU magis deftccanuiridia trita,& illita,non obfcure phlegmonas nafcentes adiuuant.Cortex autem , temmmobtinent,utiUequidcminacetocotJiisaddentium adhibeatur dolores:pilui& uerb cum adipeadulcera ambufla.
Stmt autem qui cortice combuflo medicamen deflccatorium,& abflerforium
efficiunt,ut

&

cum aqtta
:

leprasfanet, perfefc au-

ttm

tliitum

ob hmnorem nimium,uetera,& fordida.Vitandus eji puluisfolijs arboris infidens

,

alioqui fi Jpiritu attraha,

tur,arteriam offendit ,ualenter deflccans

& exafpcrans, uocemqueUdit

Gr&cis
,

ficutfane" etiam uifum

:

& auditum,fl

Nomina.

in octi ks ttalis
,

>

aut

alires inciderit

XlAdicu/ot ut

ita pariter Latinis

Tlatanus appelktur

jirabibus ,Dulb

Tlatano

WMk.

FRAXINVS.

CAP.

XCII.

=c

FRaxinus arbor nota eft. Cuius foliorum fuccus, & ipfa ex uino pota, & illita uiperarum itftibus au
xiliantur. Corticis cinis

ex aqua illitus lepras eximit. Ligni ramenta , icobemque potu perniciem

afrerretradunt.
Faxini
hifto.
r.

"ITjnaxinusarbor

eflnotiffima. Eius

(utTbeopbraflttsmemori& prodiditlib.ui.cap.xi.) duo reperiuntur genera: quo-

cx i <eop

q' J-1 ruma i [erumexce ifum) p r0Cwum Heefl i iig n

^b a y enscan difa
&flauius. Folia laurinis , lattri kttfoli&fimilia , in actttius tamen
diflintlis

fbius:

alterum htmniius, minus autlile,fcabrius,

duritts,

coatla,

& ambitu

leuiter ferrata.

Rgmulus totits, quemfolitm unitm putaueris, qubdfimul cimtlafoliaferat,fingukri pe-

vv

"1

diculo,&finguUsfolijsconiugatim,uelutipergcnicuk,pcndentibusconflat:amplointeruallo coniugatiombus
perinde atque in forbo. Eertfruflum in filiquis minutum, nucofum, qttalem
niusfraxinifolia ittmentis mortifera, aetcris ruminantium innoctta.

amygdaU , guflufubamarum .

Tradidit Tliprodidit t

Qua de taxo, non defraxino Theopbraflus

ixihia.
,

inquiens. Si iumenta (utferunt) taxifolia comederint ,emoriuntur ;fl rnminantia, nibil incommodi patiuntur.

Sed nomi-

mm uicinitate Tlinium deceptum

de

effe

crediderim: nam Gr&cisfraxinus

taxus

tterb a-/j.iAa.^,& /mkos

appelktur.

Vn-

unum pro alterofumens Tiinius,factle (ttt diximus) in errorem incidit. Reifides fuerit in hoc Tlinium lapfumfuiffe, claQuinimbh&c falutarepr&flant
quidem occidentesue umbras
ttenenis:

ra in Italia experientia: fiquidem taxifolijs, nonfraxiniiumcnta non ruminantia necantur.

remedium letbalibus ferpentium

ferpens, in ignem potitts,

quibus adebinimica eflfraxinus

ut ne mattttinas
,

qttamlibetfpatiojasferpensarborishuiusattingat.Quapropterexpertumproditur

fifronde eagyro claudatur ignis

&
4C

qudm infraximmfugereferpentem. Mira natur& benignitas,priusquam

dimittere.HumilioremFraxinumOrnum
officin&.
,

b&prodeant,florerefra-

ximim,nec ante

cov.ditasfolia

& Orneogloffum uocauere quidam ab ipfiusfruDe quo differens

,

Ziusfigura,au&lmgu&imaginemrefert,quamobrem auislingttam illumuocant

Tlinins libro
:

xxim.ca-p.wri t.mederi
obefnm ieuare onerc,
Traxini uires.

& kteris doloribus uino tradtdit aquam qu& fubdit ctttem & ipfumfenfim ad maciem reducere. Id quoque recentiorum medicorum ufu
id iocineris, in
:

extrabere

corpus

in

efl

adflimukndam ue

ncrem. Fraxini ftttmam, qu& a

uiridi ligno igni expofito

manat, additisfucci cyckmini

fcill& ,

rut&que &qualibus parti'

bus, ormiibiisfimulparimpcrferutfi-ic~iis,plurimum ualere adfurditatemfcimus ,fliaauremfanamhic liquor calidusinfttndatur,

cumfe cubitum

receperit

&ger : ^Atqui eum fuper affetla aure iacere oportet : ubi uerb utranque auremfurditas
iaceat.

occuvaucrit, in eamfundatur,

per dejcenfum aqua

fimul,

Fitiuiridi fraxini ligno tefferatim concifo & fuper altera & oleum, ut ex ligno luniperi. Qu&quidemaqua,cumquarta parte aqu& uiokrumpurpu-

qu& minusaffetlafuerit,

rtarumfacieiillua,ruborem,&puflukscu7neoerumpentesfanat.

Fgmorum

cortexin aquadecotlus fblenem abfumit^

ubipluribus diebus eiufdem decotltrm bibantfplenetici.Semen,qubd auis linguam uocant Myropok , datttr utiliter potan- Jc mtcibus pineis dum in kteris dolon,& ad ciendam urinam . Venerem idem excitat , pr&fertim,fl una cum piflacijs ,

&

&

deuoretur,addito faccbaro

Idem Semen in l^puembris initio decerptum,et tnfurnoficcatum ,

datitr

perquam

utiitter

po-

tandum
tyn.

calculofis

vx uetere uino.Foliafraxineis fimiliafcrt ftirps illa apprimi cclcbris,quam uulgb

.

dictamvm

bi

au v m

nuncupant,ob tdque a recentiorum nonnullis pumikfraxinus cognominatur

H&c nullis tam Gr&corum,qukm

confideratio.

jlrabum aucionbus ( quod equidem legerim)ufquam defcripta efl.Quare nonpojfum non admirari,quomm patloftbi ditjaminomen uendicauerit.Ea eft uifu pulcherrima , ffeciofaque-.floribus formofis , impensi redolentibus, in purpura albicantibus,citrei arboris modo.T^adix ei candida,odore hirci , amaro fapore:proinde mirum non eft,fi uentris tineasperimat.
Tradunt etiamfuapte uipollere aduerfus
lethalia uenena,ac

omnium uenenoforum animalittm morfum, itlumque , nec mi-

nus aduerfuspeflilentiam.Trodeflflomachicis,&fufpiriofis.Elicitur efloribus aqua,qu& naribus infufa capitis morbosfrigiditate obortos mirifice propellit.C&tcrum non defunt antigonifl& , qtti ttelint Ditlamum hunc effe Diofcoridis Tragium .

gc

Sed cum tatum m Creta

D iofcoridis,Galeni,Oribafii Tauli, Tlinijque teflimonio proueniat Tragium,cadit pentque horum

fciolorum

In Lib

primum Dio fcoridis

FRAXINVS.

jj

a^m^a-',

POPVLVS ALBA,ET NIGRA.

CAP. XCIII.
.

POtusalbaBpopuIicortexunci3Buniuspondere,ifchiadicis,acurin3B ftillicidio prodeft ftcriliraquoque cum uino poft purgauotetn inducere rradunt , (i cutn mulino rene bibatur. Folia mftillatur. Pinespotaidem prxftare produntur. Tepens foiiorum fuccus utiliter aurium dolon

<;

And. Matthioli Comm.

POPVLVS ALBA.

Iula? > qua? primo foliorum partu exiliunt,trita? & cum melle illitae , oculorum hebetudini medentur. Memoriaj prodiderunt , corticem alba? populi , & nigrae particulatim ca:fum,& fulcis ftercoratis mandatum, omnitempore anni edules fungos proferre Populi nigra folia cum aceto illita , magna utilitate podagricis doloribus illinuntur . Refinam populus fundit , quae in malagmata additur. Semenpotumexaceto comitialibusutileeft. Lacrymam populorum commemorant, quxia Padumamnemdefluat,durari,accoireinfuccinum,quodelecl:rum uocant,alij chrifophorum Id attrituiucundumodoremipirat,&aurumcoloreimitatur:tritum,potumque ftomachi, uentrisque
.
.

fluxionesfiftit.

Populom con
fidemio.

POptdus tres habetjpecies Mba

:

nigra

& Lybicafiue montana,qu& Gr&cis

.

Kipx.h

dicitur.Mba arbor

cfl

procera

Qraffo ca*}ice , albicante cottice&c Uui

Folia iUifunt uitiginea 3 auerfa parte maxime albicantia lanuginofaq; Becbij

herbx

InLib.

primum Diofcondis
N
I

j7

POPVLVS

G R

A.

o tofa modo.quod a ftmilitudine chameleucen uocauere Gr&ci, unde

-

W nomen, tJm>
,

lS[.igra,procerior,recliorq; habetur,

folio hederaceom tamen ut in alba

diffeQo ,fcd integro

pdukluferrato

longo tenuique appenfo pedtculo, aptce

ajferes

m acu-

tum defmente. Cortice eft cineritio

lybica in Boemia ,

idonea ,pr4ertmque ad , non tenui.Materie alba ad &diumfahricas

parandos.

&

in uniuerfa

fere , temiquepediculo appenfo , materie imbccdhore . alba tamen,ac Caudice eft cMeris breuiore , nigrioreque cortice ueftito, in quo reprafentantem , baccis orobi magmtudine, tenaci . Mbafterilis . nig uerb fruium fert racematim uu& Jpeciem utraque najci tn ftuminmn euolat . JLmat pappos in baccx , maturuerint qim , ubi lanugo albicans , plurima concluditur

tuferrato ,punblis quibufdam albis confperfo , longo

in aerefbiritusfentiatur
.

leuuer inambiGermania frequentiftima uifitur . Folio rotundiore , tenuiore , angulofo, fe mouente ,etiamft msUus continub

&

ripis,in

fcrcbium aggeribus,

& uUginofis traclibus

Semen legitur anteaquam rumpatur,& ficcatur m

umora

Harim

cmniumnwmmitTheophrafluslib.iu.cap.xuu.dehiftoriaplantarum,ubifichabet.Topulusd^

habenmr:ambxMtHraerefa>fedexcelfior>kmotquemgra:ftgu^^

uijrtui

i*8

And. Matthioli comm;

POPVLVS LYBICA.

uifttur

utranque neflorem quidem habere exiflimant.

Ki?-m(

( quam quidam Mpinam,quidam Lybicam uertunt ) po-

pulo alb& non ab(hmlis,cum magnitudine,tum uerb qubd ramis albicantibus fpargitur.-folio hederx,fedparte altcrafme an
gulo,altera uerb oblongo,inque angulum exeunte acutum.-colore parte refupina,pronaquc ferme fimilUpediculo proli.ro, tc

nuiqueannexo.quamobremnonereio,fedinfiexo

Corticeafperiori,quampopulusalba,fcabriorique ut pyrus fylueftris.

.

h&cTheophraflus . H<ecommbus pajjimnotafunt

Plinij ulures

Lybica Tlinio lib.xv i.capite xx\ii.minima folio

efl,ac nigerrima,

fmgUq; enafcctibuslaudati(fima.Mbafolio bicolor,fuperni cadicas,infcriore parte uiridLSed hic Tlinius aperte

trrore no

Japius,

tatunqubd h&c contra fuperne uireat,infemi uero albicet,candida tfflorefcete lanugincqux tame in nigra no uifltur,nt Tli
niusexiJlimaUcHindijferetcrinquit.TopuloritfolifsgrandiJfwia lanugo.Sed&tertio ide errajfe deprebeditnr: quippcqtti

fcr\pfr\tecdelibrocapiteXXVi.populunecfruBXt,necfmieferre,cutainenfruU^
tus alba lanugine refertum.atque etiamfcribat Diofcorides , femen exacetopotumcomitialtbHsprodeJfe.Sed quid opus
eji

pluribus,

In Lib. primum Diofcoridis

pluribus,fi Tlinius feipfum accufat ? fiquidem libro

jy
Rue,!ii ><

xx ni i.cap.vn i.populum

&

ttttas,

&femenferrefatetur , iUas uti-

queunguent!s,hocuerbcomitialibuspr&fcrens.Sedcaueantmyropol&, neobid communis ufus unguenum populntum uocatum, expopuli uuis conficiant,ut Bjtcllius credidit d Tlinio deceptus > qttbd ijs ad unguenta odorata uteretur anti

&

&

quitas.Quandoqmdem Tslicolaus Myrepficus non uuas,fedgermina, uereprimo prodettntia admifcet : odorata enim funt, ceraginofa, cum tamen nulltts prorfus uuisfit odor. Verum enimuero an antiqttitaspopuli wias odoratis uuguentis ai-

vn. cap.ultimo,ubideunguentorummateria egit,nil ahud efl populi um,qudmbryon, Latinismufcusuocatus.Quem ettampr&ter cedrinum , quernumpr&tukread unguenta Diofcorimifcueritidubitandumfantefl.isiamTliniolibro

&

des,& Galenus,& interalia odorata recenfuerunt. Qnpfit, utfaciU credi pofftt , Tlmittm errore dutlum exiftimajfe,mufcum in populo nafcentem nibil ab eiufdem uuis differre, cum inquit. Eodem bryon pertinet uua populi alb&. Optima cir
I o ca Cnidum,

& Cariam,

&

in fttientibtts , aut ficcis,afperisque locis.Secunda in Lycia cedro. h&c ille.Sed

cum

cedrustiullasfe-

ratuuas,fedmufcumperqudmodoratum,hincTlinijerrormanifeftedeprehenditur. Topuhts utraque frequentijftma nafcitur in agro Mantmno, ac Ferrarienfi, nonmodb in Tadi amplijfimi fluminis litoribus,fcd per agros,&prata in fof1 farumaggeribus.Ldeoquefabulanturpoet&,iii Tbaetontisfulmine fororesfletumutatasinpopulos arboresiuxtaEri- bula?" danum amnem, qnem Tadum uocant, ex corticis meatibus inftar aurata lacryma, eleirum,fiue fuccinumfundere , ut ad-

&

hucuiuentes lacrymas ejfundebant: qu&noftro tempore in orbiculos,quibus Deipara uirgini fcemin& falutationes enumeuulgaribtts rant, effingttntur, infimis muliercults monilium uice> collo geflantur decoris gra tia. Quare Diofcorides quipoetarumfabeUis adhiberefidem haud quaquam cenfebat, noluit pro compertofabulofamfuccini hiftoriam ajjerere, fed

&

&

ri,

dubiam, &fujpenfam tenere. ideoque inquit. Lacrymam populorumcommemorant, qu& in Tadum amnem dtflmt , duraac coire infuccinum, quod ele&rum uo cant, alif chryfophorum. Ex quofaciUpercipipoteft , qubd cum Diofcoridesali-

20

quid defuccinofuismomtmentis mandare decreuiffet, nullam eius certam tenens hifloriam, ipfum populi generi utrique ad
iunxit: ea

tamen ratione id difudicans, qubd non alio in huiufce operisloco aptius fuccinumaccommodari poffet. Quctndoquidem infabulis natlus ejfet poetas cecinijfe carminibus,fucc inumpopulosfundere: tametfi non ignoraret,fuccinum populorumgummieJfenequaquam.fiquidemhuicfabd&datuseftlocusobfucciniinntmerosglobulos,qui olim filo traieQi ab Eridaniaccolis collofujpendebantur . Quippe cum plerique ipforum , pr&Jertim uerb fcemina , ob nimis humidum re-

gionisaerem in gul& morbos , ac (Irumas incttrrerent > his exiftimabant fuccinum aduerfari.Quod fortajfe non erat ab omni
ratione aliennm: nanque cumfacultatem habeatfuccinumfiftendifluxiones,coUo etiamgeflatum,faciUinhiberepoterat. ne )
capitis deftillationes in guttur defluerent
.

Qupfit,ut non demirer ,fi etidmnum Germani in oculorum defluxiombus rnagno

.

s ucc ini uar j

hiftoria.

fuccejfufuccineosglobulos occipitio adnetlant

Reperio in enarranda Succini hifioria > autiores complures ,fed re uera ad-

modum uarios:qui etfigrauius(uthifloricos decetjhac de re loquantur > tamen cum ipfifuccini originem nufquam uiderint,

30

& quicquid de

tofcripferunt ,alijsacceptum referant ,his nulla,aut fani pauca adhibetur fides.Thilemon fuccinum foffi-

le ejfe <dixit,& in

Scythia erui duobus in locis > uno candidum , altero uero croceum.Sudines,& Metrodorus fuccinum pro-

diderunt in Liguria arboribus ejfluercquod Sotacus credidit in Britannia euenire . Tythias tradidit ejfe locum in Britannia

propeGutones,ubiafluftibusmarisnonprocutabsibaloinfulafuccinumaduebitur:quo incoU adignem pro ligno utuntur > ipfumque Teutonis uendunt.TsTicias hifloritus fuccinum folis radiorumfuccum ejfe uoluit : hic enim crcdit radios uebe

mentius aclos in terrampinguemfudorem in ea parte relinquerejeinde teflateficcari,& dftutlibus maris

litora eijci .

in

Germanorum

Idem

& JLegypto
.

nafci ftmili modo dixit

Item in India,gratiusque thure effe Indts. Tsjon defuerunt etidm-

num,quifuccmum nafci tradtderint iuxta marejLtlanticum in lacu Cephifide ditlo, quifole excalfatlus e limofundat ele-

8rum Ifon defunt pneter hosplures > qui defuccino differentes in diuerfas iuerintfententias quas minc^utpote ncnproban
.

das,filentio inuoluam

Vndeiuredicipoteft ,fuccinumapudeos uelcereum , uelfigulino luto

.

firnile

habcri

cum ipfum

in

40

tot uariasformas , ac imagines tranfmutauerint

in infulis feptentrionalis oceani
.

Sed ut tandem referam , quod pro comperto habetur , gignitur fuccmum

Id olim d Germanis Glefum appellabatur : unde d nonnuUis,qui erant cum Germanico Ccopiam ,GlefariafuitappeUata,qu*prius Auflrauia d barbaris dh

fare,ibiclafftbus remgerente,unainfularum obfuccini

cebatur.Hicnimirum(utTliniusinquit)nafciturfuccinumarboribuspineigeeri defluensin terram,ubi poflca denfatur.

Citm uerb intumefcens &ftusfertur inproximas fyluas,ex ijs infe rapiuntfliitlus maris,&
in

Germanorum litora expuunt.

,

Itaque Comelius Tacitus re&ifcriptum reliquit , Germanos huius tnaris accolasfolos omniumfuccinum habere

& legere.
illuc

Qupdfuccinumfit arboris ex pmorum genere lacryma,olim Bpmanis teftimoniumperhibuit quidam corum eques
fus ad id

mif.

comparandum d luliano curante gladiatorium munus T^eronis principis,qui ea litora peragrauit,ipfum uidit , ue* ram eius originem didicit , fecum ingentem copiam Bpmam inuexit.Tratereafuccinum ejfe pinea, arborisgummi indicio

&

eflpineus in attritu odor,& qubd accenfum tedee

& refinarttm modo deflagret

Liqttorem effe copiosdftiUantem,tenacem,ac

lentum , argumentofunt quxdam intus implicita , ut formic&,culices , ac etiam lacertx ,fefluc&,acpale&, qua tranjparentiainJpiciuntur.CumcnimhAcanimalk,&aliaftramentahumorislentorefaciUimplicentur,durefcentedeiudema
luticarcereincluduntur.H<zcpartimexTlinio,partimuerbexaliorttm fcriptis dccerpfimus. jLtqui ego potius crcdam

cum Georgto jLgricola,fuccinum noaliud effe,qudm bituminis genus,quod d quibufdam fcopulorum crepidinibus erum fens in mare defluit, ubi aquarumfalfedine durefcit.ita enim affirmant Borufft medic& materi<e haud igmiri, ad quortim tau tum littora marhfluclibus duciturfuccinum.Ts(am,quod nigerrimum efl,ex quo etidmnumglobuli ad angelicas numerandasfilutationesconficiuntur,aliquidcognationisctmpiJfajphaltohabere uidetur.Succinumincotlum adipe UBentis fuis
expolitur
,

ma

& redditur transluctdum

quemadmodum tradit Arcbelaus ,

adamas ,
uel fi aUio affiicetur

qui

rubeum

corticibus arboris

ex qua defluit,

inh&rens,fe uidiJJeaffirmat.C&terum,quantum uideo,plitres defuccino ueteres narrauerunt

fabulas.Mqui, compertum eft,

qubdficuti magnesferrum rejj>uit,fi adfit

; ita

necfuccinum adfe paleas alhcit , qu& fint 0-

perfuf&.Verum eorum opinio uana eft , quifucanum tradiderunt peculiari dote ocimum refpueremam ipfef&pe acf&pius huius reipericulumfcci , femper fuccinum adfe ocimum traherecomperi . Officin& communi nomme fuccinum imant
leo

&

Karabe

140
Brafauo!! opi^
,

And.Matthioli Comm.
examine deceptus exiflimauerh
,
,

nio reprobata.

Kambe Mauritanos fecut* Licet Brafauolus Ferrarienfis in fuo de fimplicium y um Karabe fuccinum ejfenequaquamfeducrum populi alb<e gummi , Serapionis
rteuter ,ficut nec Diofcorides
,

Ura*
eorum

&

jluicenns, teftimonio: etfi

in

quem Mfequuntur
,

id

quidem pro comperto affeuerauerit.Ts[anquc Serapio( ut

ibi,&

omnibus

adfolet ) quwquid de Karabe adnotauit

uerbotenus ex Diofcoride deprompfit , fic inquiens . Et dicitur,qubdgummi

diftilkt influmine illo,coagulatur
efi

Haur

romi,quod nafcitur iuxtafiuuium,qui dicitur Eridanus , quando

citur jllipton

iUud

quod di->

elicitur exj.ui, id eft ele&rum , &funt,quinominantipfumjirfopodon ,&eft Karabe . Eademfententia cenna : quippe qui capite de Haur , itemque capite de Karabe,non affcrat eam ejfe populorumgummi,fed qubd ita perhibetur . J^ec alia ratwne duobus capitibus de Karabe differuit , nifi ut oflenderet , Karabeperfe a populorumgummi diffcrre,

"P-merea comprobat id effe Karabe apud Mauntanos , quod elctlrum apud Grctcos , nominis figwficatum : quandoquidem Karabe lingua Terfica jluicenna auclore, non aliud defignat quam rapiens paleas . Qupdftnfu comprebenditur propriitm effefuccini,aut elettri , non autempopulorumgummi . infuper aftringcntes paftillos , quos Galenus lib.y 1 1 ,de com, ,

A L N V

S.

poftione

In Lib.primum Diofcoridis
pofitiotte

141

medicdmentomnfecundum locos,Taulus fut uoluminis etiam feptimo,& jiBuarius infuo de compofitione medicamentorum , eletlri trochifcos uocant,^rabes de Karabe appeUant, eofdem d Galeno,& Taulo affumentcs.Onofit,ut hac
effe putauerim ,

inremanifefie aberraffe Brafauolus deprehendatur . Itaque dicendum

eletlrum idem effeapud Gracos,

quodfuccinumapudLatinos,&KarabeapudMabes. T^equeetiam iUud

Brafauolus affeuerat , qubd Taulus quoque dixerit
deftillat ,
:

&

injpifjitttdinem coit , aureo colore

,

effe crediderim, ut Eletlrum populi albx lacrymam dicunt , qua iuxta Eridanum amnem 7{am his uerbis nonprobat eleclrum effe albx populi gummi , fed id tan-

ideo

populorum gummi

tum refert ex altorum opinione quemadmodum

arbitror ,falfum
effe ,

fecit Diofcorides

quem fecutus efi Taulus . Ex

:

his igitur fatis patere

qubd idemfint eleClrum ,gummipopuli ,

.

& Karabe

quin potius clarum

fuccinum

& gummi

populneum effe intcrfe diuerfa

I o copoU ,

ex lyncis urina ( quemadmodum credidere pbarmauulgus medkorum ex eadem fieri lapillos , quos lyncis appeUant ) fuccinum ajferens , quod flauefcit , fieri ex urinamaris, albumuerb ex urina formintz . Quibus refragatur Tlinius: quandoquidem ipfe manifefti dicat, hoc ejfe
Credidit Demofiratusfierifuccinum

&

falfum. Qtibd

cum &Diocles,

& Theophrafius

credidiffent )

non autem Diofcorides, ut

.

ei

falsb Brafauolus impoBrafauolilaP fs-

nitde lapidibus lyncis agens) eos eiufdem criminisTlinius accufat

Qubdautem Diocles,&nonDiofcorides(utBra,

fauolus putat ) huius erroris accufetur , ofiendit ipfe Diofcorides librofecundo capite de urina

ubi in

eandem Tlinijfenten

quam lyncurium appeUant,fimul ac excernitur,glaciari, coireue in calculi duritiam , uulgo creditum eft quare quod de eaproditum efi , uanum effe conuincitur . Eft enim quod d nonnullis uocatur fuccinumpterygophoron , ideo ditlum, qubdpennas adfe aUiciat. ^4t cum Brafauolus minus fortaffe accurati
tiam ueniens,h<zc uerba protulit : Lyncis urinam ,
.

Diofcoridis uerba legendo percurriffet

cisurinaconcrefcit].

dixit de

Karabe agens

,fenfiffe

Diofcoridem eleUrum effe lapillum

, in.

quem lyndefint
uires,pr<e-

Quodtamenfalfumeffe

facili confiat

ex pmditlts Diofcoridis uerbis.

,

C&terum cum non

,

20

etiam poeta

qui Thaethontiadas non in populos ,fed in alnos mutatas fabulentur

.

Mni quoque hiftoriam

eft

&

'"<,

cedentibus adnetlere non ab refore exiflimauimus

Eft itaque

.iiNvs
reclo
:

x11 1
tot<e

.deplantarum hifiorid^erilis

& unigena,natura caudice

( ut

Theophraftus

autlor lib.lll. capite

ligno, medullaque molli,adeb ut gractliores uirgte

,

concauentur tfolio pyri ,fed ampliore,neruofioreque:cortMfcabro

rufoque intus , qua de caufa coria tingit : radice

fumma,nec maiore,quam lattrus . nafcitur in aquofis, alio nuUopatlo. haclenus Theophraftus . Qui tamen eodem lib.cap. yy.non utiquepyrifolio alnttm uirefcere tradidit,fed pontiae nucis. Ts(t-c eandem prodidit effefterilem lib. eodem cap.vi.

cum inquit .
ipfi

Terebinthus circa

tritici

meffem , autpauloferiusfemen reddit : fiaxinus ,atque acer

.

glans ,pyrorumquc fylueftrittm genus quoddam auiumno

etflate : alnus , nux iuQuofit,ut alterum omnino fujpicandumuideatur', autfibi

.

Theophralium repugnare , aut

,

eius

codicem his locis mendis \catere

jllnus in Italia nafcens , folio

.

tft coryli'

craf-

fiore

ncrttofioreque
.

materie moUi , rubente , in aquofisferi femper proueniens

,

Hetrufci uulgb appeUant onio:alij ue-

30

rbin Italia auno

Italica fiutlumfert uiridem

oblongum,moris forma fimilem , fquamis qudm plurimis infe compatlis.

.

Maturefcit autumno , minuto intusfemine , colorein nigrumfuluo

fluminibus , lacubus , paludibusquefiunt,qttod in aqtta

Tr<efertur lignum ad adificiorum fundamenta.quA in

.

nunquam putrefcat Ob id enim expetitur maxime Venetis ad iacienda palatiorum,&diumque fundamenta , qitbd crebrb fixa non modo ad Aternitatem permaneat immortalis,fed qubd inadmodumferat moles ^ecentiafoUa tumores impofita diffoluunt,& infiammationes reftinguunt.Eadem nudispedumplantisfuppofita uiatoribus itinere defatigatis leuamentumprxftant.Quin

gentes

& rore matutino madentia

.

cttbiculis

ad ne-

candos pulicesper aftatem utiliterfrarguntur . Trteflat cortex tingendis corijs atro colore.Sunt etiam,qui ijs &frut7u uiridiutantur ,gaUarumuice,ad fcriptorium atramentum conficiendum,additis gumi,& chalcantho. Sednec

betvu
anguftiori
Gallica

Betulx conGderatio.

omittenda uidetur:qu<e cum cortice albofit alb& populo adfimilts , nunc nobisfefe offert defcribenda
lio eft

Hac Theophrafiofomi-

caryxfic

Gmcis uocau ( quid autemfit carya compertum hatlenus non habeo)pmterquam qubd paulb
ad baculos utili . Tlinio lib.xvi.cap.xvi u.Betula arbor eft
flexilis
:

40

cortice autem uerficolore,& rnaterie Uui,non nifi

rabili

candore , atque tenuitate.-terribilis magiftratuum uirgis:eadem circulis

item corbium fportis . Bitumen ex

ta GaUi&excoqumt . haBenus Tlinius . Betula in Tridentino agrofreqtientiffima prottenit , materie adeb tenaci, lentaque, ut ad uafa uinaria cingenda circuliex eaparati omnium pnefiantiffimi habeantur . ^inanij efuis Betulis non modo optimos
conficiunt carbones
,

ad coqttenda liquandaque metaUa,fed e delibrato,contortoque cortice ,faces ad notlttrna luminapa.

rant , qtis, qttbd bitttminofa pinguitudine redundent , teda modo conflagrant , <& refinofum quoddampicis colore reddunt

'Necfortajfe alia de catifa Betula dicittir,nifi qubd bituminefeateat.Hanc Tridentint corrupta ttoce uulgb appeUant Bedol
lo. Gaudetfrigido tratlu

ac niuofo

&

ideo in Boemiafrequentijfma.-folio efi nigra popttlhfed parteprona afperiori,uiridiori

Betulasuires.

que,perambitumfmato.Sterilisb#c,necfrutJumferensqMnquamiulos,tttCorylusedit.Huiuscaudexterebroperforatus

ingentem aqute copiam reddit, cui uim maximam ineffe quidam afferunt ad comminuendos tam renum,quam uefias. calculos

50

fi

diutius bibatur.Eadcm maculas in cute delet,nitoremque conciltat , oris ukerafanat coUutione ex eafatla.Foliorumfnc-

cus coagulo admiftus , cafeosd carie,& uermibus uindicat .Sediam adTopulos,& ad Succinumnoftra reuertatur oratio, in quibus medicin nobis reddenda ratioeft,utin omnibusferefacmconfueuimus.jqigr&populiprima erumpentia germi-

na,odoratafunt& glutinofa.Expetuntur adcapiUorum nitoremconciliandum a mulieribus.Contundunt enim ea cum recen ti butyro,& deinde aliquot diebus infolata , d butyro percolant . quopofiea capilios inungunt,abluto prius capite . Lybica
autempopulifolia ad ea omnia prsflant ad qu<z nigrxpopuli ualere diximus .fed longi inefficaciora creduntur.Trimum igi
tur de uiribus Topuli nigrce diferuit Galenus libro.v i .fimplicium medicamentorum , ttbific inquit
lidifacultate quidemfunt inprimo receffu
.

Topttli nigrtsflores ca-

d temperatis : fed in differentia , qux habetur inficcando

:

& humetlando
.
.

pau- Populorum

ui

lumdtemperatis

& medijs adficcius deflexerunt

uerum &fubtiliorumpotius , qudm

crafftorumfitnt partium

Etfolia

5o

floribusfimilemfacultatem obtinet,atqtte etiam calidiorem.

refina eius quodammodo floribus fimiliafitnt , nifi qubd ad omnia imbecilliora , minusque effxcacia Sed Torrbfemen tum refina,tumfloribus &fubtiliorum eft part'mm,& exiccantiusmn tamen efi admodum calidum . Deindelibro v i i.eorundemfimplicium idem Galems Topuli alba

quidem

ipfius

&

uires

142

AncLMatthioli

Comm.

B E T V L A.

uires defcripfit his uerbis

ta effentia
Succini uires.
.

Topulusalba arbor mifl& quodammodo temperaturtc

eft particeps .

efl,ex aquea

tepida,& terrena extenua- I O

quamobrem

& abjlergentisfacultatis & aqua calida,

in

haffemts Galenus de utriujqite Topulifacultatibus.

rei

M-

quipr&ter ea qu& k Galeno de populi facultattbus fcriptafttnt ,Jciant hoc uelim

tenus fetlam ad radicem ufque

medicafludiofhpopulum albamhumo-

quafermentumfuerit diJfolutum,perfufam,infra quatriduumfungos co-

piofos edere,efui quoque gratiffimos. Cteterum non inuenio

Galenum Succini mcminijfe in fimplicium medicamentorum cen

Ju.qtutamenlib.vii.cap.iui.de compofitionemedicamcntorumfecundumlocospa(lillumexfuccinoco?ifi.ftumab^ifcle-

fiade tranfcripfit :

qttern

quidem is hamoptoicis , longo tempore

,

tufficntibus

& recenter

phthificis ,purulenta

e?

petlore
,

dijjiculter eijcientibits ,fuppuratis

cccliacis

>

dyfentericis

&

inflatis conferre tradidit.

Mqui nferunt
,

Trtttheni

in

quo

rum litorafiitclusmarisfucciniplurimum cxpuunt , eiusgenus quoddam reperirhquodplane cryflallum rtprafcntat.Hnic

uim mirabdem meffe teflantur , qubfcilicetfamina deprehendatur an uirgofn

& incorrupta

necne. "^amfi ex uino ieiu-

na exhi-

In Lib
fitccinum

primum Diofcoridis

14 ^

nexhibeatiir,efficereaiunt,utcorrupta&uitiataprotinusurinamredderecogatur.idquoduirginieuenirenegant.Datur

magno auxdio tritum duormn cocleariorum menfura

tepenti aqua

, Coli dolorc affeffis , dkbus tribus continuis ante cibum ex potandum. Idem,& pr&cipue aibum,ex aquafrigida potumffitim illico fedat,& fudore ualentiffime prouocat.
:

jLrbor a<'x!! Gracis dibla , Latinis Topulus alba uocatur : jLrabibus , Haur:Italis,Topolo bianco

Germanis,BeUen,Top Nomia*'

felbaum,& $arbaum;Hianis,jllamo

blanco:Gallis,Teuplier.

Qute uerb A"iynpos Gr&co nomine,Latinc Topulus nigra.

uocatur:Mauritano,Haur romi:Italico,Topolo nero:Gcrmanico,jLflpen,aut Toppel uuciden: Hifpanico , jLiamo nigrilho Ga\\ico,Tremble,& Teupher . Boemici Topcl.Quod Gratci wAejwjw yj/1 yjvo-otfopov, Latini Eicctrumfeu Succinum dwitur:
Jlrabici Karabefiue Kal{abre:Itaiici,Succino,& jLmbra giaUa:Germanice,jLgflein,aut Eoernflein:Hiffanici,Efclarimen
te,aut jlmbar:Ga\\ici,jLmbra:.Ainus ucrb Grtccis dicitur oxynoas Italis jlino-.GaUis jLuine:Germanis

Erienbaum : Bae-

I o mis uuolfe. Betula autem Gr&c'u X*\y.v$a. dicitur Itaiis Betuia:TridentinisBedollo:Germanis Bircken
tis

Boemis Bn^a: Gal'

Bouleare

m*' p

MAC

R.

C A

P.

XCIIII.
aftringens.

M
rat ,
uit ,

AcerexBarbariaaduehitur,cortexflaiefcens,craflus,guftu
cruentas excreationes , dy fenterias,& alui fluxiones bibitur

perquam

Quicontra

NVnquid offcinarum Macis

Macerem non
effe

quo myriftiae nuces pr&textus inflar conteguntur , Diofcoridis fit Macer,non modb du-

bitandum efl,fed etiam credendum ( ut ego arbitror ) magnam inter utrunque effe differentiam . Ciim enim Diofcori- Macis 2 O des dicat , Macer,qui ex Barbaria aduchitur , e[i cortcx crafjus , flauefcens , &guflu perqudm aftringens : manifejii decla niea offlcinarum

difcrL

macim,qubd hoc tenuefit , gufluferuens , acre ,perqudm odoratum,amariufcidumque.

jldde qubd dixerit Tliuius lib.xu.ca.vlll .Macis ex tndia aduehitur y cortex rubens,radicis magna,nomine arhorisfu<s:
qualesfit ea
ritate Ifach
reliquerit
, ,

incompertum habeo.Hanc etidmnum differentiam non ignorauit Serapio nam poflquam tradidiffet ex auclo Macim effe nucis odoratA operimentum , dixitfecus effe,de quo loqnebatur Diofcorides-.quippe qubdfcriptum
:

Macerem effe ligni corticem,fiue corium.Quod cum compertumhaberet jL.uicenna,de utroque fcorfltm tratlaradicis
titulo

corticem capite 6^/^.fub & Macim odoraU nucis inuolucrum adcaput^ 6.relegauit:Macerem uerb Thalisfar ,qubd Diofcorides argumento qubd Macis & Macer utique interfe Traterea maximo Galenus & Taulusde odoratis nucibus quorum Macis memoria tegumentum Quippefi
defcripfit
.

efl
:

differant

>

efl

nihiifcriptis

reliquerint

Macer,quieisconuehebatur,Macisnobisuulgareextitiffet,credendumfaniefl,qubd cumiUo quoque aduecl&effent myri-

30

fiiae nuces

quarum \Uihifloriam,& facuitatem,cum fent

& inuiribus,&
&
ipfe

in

odore admirabiies,nequaquam dcjcribere pr<e

.

termififfent.De macere Galenus lib.v l 1 .fimplicium medicamentorum,h<ec fcnpfit tradidit.Macer cortcx efl

qui ex India

waceris facul-

conuehitur , guflu

multum acerbo,cum leuicula quadam acrimonia odorata , iucundum

fani rcdolens,ut pleraque

aroma- w:es ex Ga1,

ta yfiue odorata,qu<s ex India conuchuntur . Videtur itaque

cx mifla conflare effentia ,pleraque terrena frigida,pau

cula uerb calida,& tenuiumpartium.Quamobrem ualenter de[iccat,aflringitque:proinde cceliacis,

&

dyfentericis mifce.

tur facultatibus

in tertio exiccantium confiflens ordine,in caiorisffrigorisque differentia

neutrum

infigniter efficiens

h&c
effe

Galenus.ExquibusbaudobfcuricoWgipotefl,qubdMacerlonge\differatd Maci . nanque ipfe gaflu non reperio hoc

adeb acerbm , nec tam leuiufcuU zcrimonia.-quinpotiusfi degufletur , linguam , &fauces

admodum ueUicat: odorem iu-

cundumperfundit ,
calidi
,

& leuiufculum amzroremquadam cumficcitate relinquit

qui dixerint

Quodfacile oftendit, qubd Macis tantum

quantum ficci conceperit , uelfortaffcplus calidi:& qubd pleraque ipfius effentiafit tenuium partium.Idcirco erra,

40

re non crediderim

Macim odoratum

excalfacere,&pariter ficcare infine fecundi,ucl in principio tertij.Qua-

obrem id Macer
lida

non potefl , cum dicat Galenus conflare macerem effentia pleraquefrigida terreflri, paucula uerb caGaleno defcriptus hoc <euo ad nos non aduehatur : fequi. Quibusfacile concludipotefl,qubd macer d Diofcoride ,
effe

&

demnuWusinofficinisreperitur cortex ,quipoffitmacerishiftoriam explere . Et quanuis Monachi iUi,quiinMefuemcom

mentarios fcripfere , nullam intermacim,&maceremponendam

effe

differentiam pro certo affirment

eft

nuUa tamen auclo- opinio fa if4i

ritate(quod equidemfciam)aut ratione nituntur.CMerum haud ignorandum

dia aduehi macerem,Diofcondem repugnare,cum ex

nec Galeno,nec Tiinio, quod dixerint exln

Barbana

ipfe afferri dixerit:

,

quoniam ( ut Ttolomaus eft auclor)quaafferretur

dam in Indojltmio infula,uel urbsfeta eft,qu Barbaria dicttur ex quafacile comportabatur mac'er . Vel quod
ex jLrabia
eo marisfinu,qui

a Barbaria infuia Barbaricus appeUatur.Quandoquidem( ut inquit Strabo)omnia, qu& in In,

dia proueniunuea fcilicet parte,quct ad auftrum uergitffimiliter in jLrabia nafcmtur

Maxep ut Gracisjta Lattnis Ma- Nomina.

Bisbefe
,

50

cer,atqueetiamMachirappeilatur:jLrabibus,Thalisfar:Italis,

Macero.Quod jLrabibus

recentioribus

Grxcis

M&Ais quemadmodum

& Latinis,&

Italis

Macis nominatur: Germanis , Mufchaten blumen-.Hifpanis , Macias,& Macas.

iw*.

V L

MV

S.

C A

P.

XCV.
a

VLmi&folia.&corteXj&^ramiuimbabent
.

fpiflandi.Foliatritaexacetoadlepras efficaciter illi:

^i^m.
%

nunturmulnera glutinant,fed multo b magis corticis tilia,fi fafcice loco intorqueatur nam in lori JjJJJJJjJj* morem fle&i poteft Craflior cortexin uino,aut aqua frigida unciatim potus,pituiras trahit.fra&a ofla habec iimp.
celerius folidefcunt,fi decodo foliorum,corticis,aut radicis foueantur
.

Humor in

folliculis

enafcens

&
t

fca

Cauc.
er

prima germinis eruptione,cuti illitus nitorem inducit,faciemque fplendidiorem pradlat:qui dum ficca ,fl;/u ld ^" 60 tur,inanimaliaabit 3 quxculicum formam gerunt . Foliacumtenerefcuntcocl:a,olenimmoreadob Rudiks.
fonia ufurpantur.
Tametft

144

AndL Matthioli comm.

V L

S.

Vlmi

hiftoria.

*~T^ jLmctfi Vlmus notifflma omnibitsfcrefit arbor; non tamen ob boc eins bifloriamfilentio inuoluendam putauimus, Vl

J_ mi iraque duofunt genera

crifbos

jtltctamontana,altera campeflris.Fruticofiorhxcillauerd auclior. Folinmhabet indiui

ditum,leuitercinumferratumobloiigumque,crifl>um,fcabrumquc.Folliculos profert multos,non paruos,fubrotundos, ac

humanifcroti

effigie in

quibus liquor concluditur lentus,ac clarus una cum culicibus compluribus ut

:

in

Tcn-bi.nbi
,

eJr lentifci

corniculis.Ligni materies neruofa,tenax,robu(iaque:deformis tamen

Montana lulos profert,& deindcftmen

quodfamaram uocant . Cortex illifuperius afper,cruflofusque,& inix.quaUs.Sed interior,qui lignum ambit; contrano moda
fe habet.Siquidcm lentus,

&

lori modoflexilis

habctur . Ideoque Vlmus,dicebat Thcophrajlus lib.ui.cap.xuii.de

t.

tarum bifioria)dttobus diflinguitur gcneribus.-cuius altera m~otana,quam Gr&ci SfHwJiMaj' uocanf.altera campeflris.uhmtst
proprie uocata : fruticoftor h<ec,iUa uero auclior.-folium indiuiduumjeuiter circunferratum,oblongius qitam pyro,fcabrnm,

non Uue . Traflat h&carbor

& amplitudine,& celfjtndine

non crebra circa Idam,fcd rara,irriguis amica

matericsfla-.

Miro-

In Lib
rilis

primum Diofcoridis
,

4j

m,robufla , neruofa , deformis, ut qu tota cor fiuVtuntur ea adforeslautiores : niridis facile cxditur ,/icca difficile. Ste
dcnique putatur :fedgummi
:

in petiolis gignit

eJr

animalia

qu&dam culicea : cacbryespeculiares gerit , autumno mul

tas

minutas , nigras cteris uerb temporibus quidferat , minus animaduerfum efl.hatlcnus Theophrafius . Tlinins uero

quatuor ulrm gcnera ftatuit lib.xvi.cap.Xv u.his uerbis.lnter has , atque frugiferas , materie uitiumque amicitia accipvtur ulmus . Gr&ci duo eiusgenera nouere , montofam,qu&ftt amplior : campcflrem , qu&fruticofa.ltalia attineas uocat,ex

ex ijsficcanas illis prafert , qu<z nonfunt rigu<e.alterum genus Gallicas . tertium noftrates , denfiore folio,<&> celfiffimas : abeodempedkulonumeroftore.quartumfylueflre.Mtine&nonferuntfamaram,ita uocatur ulmifcmen , omnesquei
radicumplantisproueniunt,retiqu&uerdfeminc.b#c Tlmius.Quitamenund cum Theophraflo erraffe deprehcnditur
,

&

Theoph.

&

quod hic ulmum cuiufuisgenerisflerilem effe fcripferit

ille

autem quodattineamftc Italisappellatam,Jemen nuliumferre

PJinii ertor'

1 prodiderit.Quandoquidem Theophrafto pmer id,quod experientia nobis compcrtum eft,repugnat Tlinij authoritas : quip~

C A R

NV

S.

?^

pequl

146
tiniam

AndMatthioli Comm.
efl
t

pe qui ulmos omncsprMer attineamfemine prouenirefcribit.Tlinio deindcqui attineamfemenferre negat, refragatur Colume\lalib.s.c.vl.ckrn^nquit.Vlworuduoeffegeneraconuenit,GaUicu,&uernaculum:iUudattinia,hocnoft

ulmum Tremellius Scrofa nonferrefamaram(quo eflfemen eius arborisjfalsb

opinatus

7<$am rariorem fine

dubio creat,& idcirco plerisque &fterilis mdetur,feminibus interfrondem , quam prima germinatione cdit,latentibus. Ita

que nemo iamferit exfamara,fedexfobolibus.Eft autem ulmus longd Utior,& procerior,qudm noflras , frondemq;
Carpini eoadior e

ittcun-

m bubusprcebet.Vlmofolijsfereadfimilisplantaeft,quamItalipaffim carpinvm
,

uocant,omnibus notifflma.

crefcit h<ec infyluis inter

qucrcus,& c&teras fylueflres arbores ,folijs(ut diximus)Vlmo proximis,fed tenuioribus. Caudice

modicifcabro
petiolt
.

ajfurgit procero,cortice fubalbicante

foliofos

^amos fundit copiofos , robuflos,in lat itudmem fefe dijftmdentes,

umbratilesque.Ex bisper mftatem

quidam pendent,in quibus triquetra qu<edam folia,fubpaUida ,

apex
cceteros longitudinefuperat.

&

craffa,
*

foUiculari Jbeae , circumquaque racematim dependent,quorum medius

&
,

inter

bospar

ua qugdam
teries

capitula exeunt,ckerismagnitudine, in quibttsfemen conclttditur .\adtcibus nititur firmis, crafftsquc.Ligni

,
<r

ma-

aiba,fohda,tenaxque
,

qua iuga boum

uilliciin

Italiaparant.

C&terumanb<zc Carpinusfit legitima

:

de qua Theo

fbraflus

& Tlmiitsfcripscre non parum mibi dubitandum

) dcfcrtpferit,

relinqititur

Siquidem utrique &yi&,

quam

Tlinius Carpinum
,

tnterpretatur >jtceris genus cfl,d qua(nifaUor)no(ira Carpinus omnibttsferd difftdet notis :fi tamcn arbor

quam paffim

jlcerem appeUant, legitimafuerit J.cer,dc qtta ijdemfcripfermt autbores. cum enim iUorum neuter J.cere(quod ttidcrim
legerimque

pbrafto Carpino materia

efl flaua,crifpaque

quemadmodumnec Carpini,nonhabeofani qttid de eorumMereaffirmarcqueam.Tmterea Theo , cortex tterb paitlbfcabrior,qudm Tilite, c,-affus,& fpiffior quam Tice<e, &fle
,

xui contumacior

Mqui noflra Carpinus alba conftat rnaterie

infieflatur. Corticis
ejl,

minime

criJpa,cortice

Tilu battd fcabriore

Tice<e tenuiore,

<& qui detraclusfacile

busqtte

tamen colore non differunt,cum in utraque cinereus babeatur,autfubalbican$.

jtdbiRc Theopbraflo Carpinus rara inuentu

&

riguis tratlibus gatidet

T^oflra uerb contrafyluisfere omnibus,monti-

communis,& numerofa habeiur,& raro humetiis reperitur locis . Verum in boc tantum conuenire uidentur , qubd enoftrate quoque iuga parcntur.Mque ita tot alijs repugnantibus notis , affirmauerim ego nunquam ,noflratem,& Theophrajii Carpimtm,candem effc arborcm , nifi compareat aliquts , quihcec mibi dubiadiffoluat . Dixifententiam meam. Eflo
quoqtte aliorumiudicmm
.

SedhaienusdcCarpino,ulmiautemfacultateshafunt. Folia,& cortcx, <& ramiuimba-

Vtmi facutta- bent fpiffandi , uulnera contrahcndi . Corticisutiqueinteriortilia,leprasfcdat,& folia ex actto iUita. CorticisdetcsexPlm. collemrijp on dus p tuminbeminaaqu<efrigid<ealuumpurgat:pituitasqHe,&aqHas priuatim trahit. Imponitttr

&

&

tlionibus lacryma

& uulneribus

ambuflisque dccotio fouere prodeft

.

Humor infoUiculis arboris huius nafcens

.

cuti ui-

toreminducit ,faciemque gratiorem pmflat

fiflulas
.

Cauliculi foliorum primi uino dccotli tumores fanant , extrahuntquc per

Idemprdftantetiliacortices.

Multi corticem commanducatum uulneribus utilifftmum putant

effluens

Folia trita
,

aquaajperfa,pedumtumori. Humor quoquetmediiUa caflraU arboris

tesque continet .

capiUum reddit

capiti iUitus

deflucn-

3o

H<ec Tlinif uerba de ulmifacultatibus lib.xxi i i .cap.v 1 i.Cceterum bumor in foUiculis ulmi contentus

(ut ego experientia

compcrtum habeo)medeturpuerorum enterocelis , fijplenia ftue linteola

,

in eo

madefatla

fiepc inguini

partis ruptctfuper imponantttr

atqueinibifubfemorali , qubd Italis uulgo bracbiere appellatur , fubligentur,

,

& conftnncum

gantur

Idem liquor uitreo

uafe exccptusfepelitur in terra

autfimo

uigintiquinque diebus , ore diligenter, obturato,&

collocato uafisfundo Juperfalis

tet
.

communis flrato .

Fit enim hoc tempore utfex fnbfidat ,

,

& liquor

clariffimus fuper na-

Is

ad uulnera recentia conglutinanda adeo

;aut conjrablis linteolis applicetur
.

efficax eft

ut ditlu mirumfit ,

qudm

beUC- celeriterque id pr&ftet , fi

fplenijs

Quin

&

corticis

radicum decotlum arliculorum duritias emoliit,& neruo-

rumconuulfionesrefoluit ,fiinfotus ,uelbalneimodum adhibcatur: item tumores difcutit , quos iugi attritus in collo

boum excitauit . InterioresVlmiradicesfidiudecoquantur,&

fiepe
,

iuri

fupernatans pinguedo colligatur, iUinaturque ea

,

locus glaber

d quo pili defluxcrunt , breui repullulabunt

,

Eiufdem cortex contufus

.

& muria ufque adeo fubareccns uulnus

qo

tlus , ut mal%matifimilis fit

illitus,

podagricos dolores mulcet

Folia

Vlmi qu<e ad orientcm fpetlant , impari numero

ieiunis

decerpta,&cumpiperisgranistotidemcontrita,&exuinoCrctico potad
Marcellus
c(i

purulentas tuffes mirifice iuuant , ut

author
,

Vlrni meminit Galenus lib.v

ill .fimp.medicam.fic inquiens.Vlmifolijs quandoque

ineffe iUis facultatem
.

Vlmi

uires

ex gi

M mlumus
i

confidentes adflringentempariter

& abflergentem
.

Cortex amplius etiam fubamarus

uinculi uice cir,

eft ,

&

adftriclorius: itaque

cum accto
.

& lepramfanat

Torrb uiridis etidmnum ac recens,fi uulneribus

cumligetur, eaglutinare poteft

Rgdices eandcm uim obtinentmam

& dccoclo earum quidam perfunduntfratlurws

:

qux

Nomina.

topho ,fiue calio induclo optts habent . Huius arborisnomenGr&cumeft MiKia.:Latinum Vlmus : jLrabicum , Btdar, Virdar ,feu Lu%ach : Italicum , Olmo : Germanicum , Tlmen, T{uflholt^, Lindbafl , Tffenbolt%j Hiffanicum , vlmo:Gallicum
,

Qrmc : Boemicwm Cilm .

Carpinus Gmcus

'cyyia.

uocatur

Italis

Carpino

s^mffoh

LIGNORVM MARCOR.
.

CAP. XCVl.

EXcaudicibuSjlignisque ueteribus caries congeritur quaefarinaemodoillita

cicatricera perducit: ferpentia cohibet,ii

cu pari anifo

ulcera purgat, & ad & uino fuba&ajinteisq; impofita illinatur.

Cariei ligno-

"^
J^

rum confid.

'\onfaneprorfusnegligendaeftlignorumueterum,&contabefatlorumcaries,cumtantafacultatepolleat, utulcera
expurget,folidetque,& eademferpentiafiflat.Qmd eb pr<eftat efficacius,fi ex lignis arborum colligatur,qu<e

tum ad

ftringendi,tti etia abftergend:

uim poffident.Quofit,ut ligni Guaiacicaries c&teris hac in re facile pmftet:quippe qu<t non mo

db ulcera,qu<e contumacia nonJ"unt,fanat;fed

.

&

qu<e cacoethe dicuntur^qu<equc GaUicapcfle contratlafunt.

Quarepuden

..

dorum exedcntibus
ufum ucnihfcd

ulceribus injperfa mbifice medetur .

Caterum non modb lignorum marcor ,fiue caries in medicum

enoru'mufut.

&

vermes

tn cariofis lignorum cauiicibus nafcentes,fi Tlinio credimus,qu: libro

XXX

cap.xi

,de

hisfic

In Lib.primum Diofcoridis
hisftcfcriptum reliquit.Cofft,quiin
ligtto

^7
anifi
,

nafcmtur,fanant ulcera omnia.-nomas uero combufii,cumpariponderc

lib.xv
i

&

ex oleo illiti.Dclicatiores fuijfe hos olim,& in cibis idem pofleritatis memori* tradidit

i.cap. x x 1

1 1

i.cum inquit

Vermiculantur magisjmnusue qmdam,omnes tamenfere,idque aues caui corticisfono experiuntur . lam quidem in boc luxuria effe capit , pr&grandesque roborum delicatiore funt in cibo,coffos uocant:atque etiam farina fagmatijri quoque altiUsfiunt.gtiaproptermirumnonfuerit,fietkmantiquitascicadas,qu#nondumalasdeprompferint,incibisdeuGraucrit,
Ariftotelis teftimonio,qui etiam addidit gufiantibus effefuauiffimas.Sedcur illud admirandum fuerit,fi nofiris etiam

&

tcmpo

ribus uermes,quicariofts caftis innafcuntur,magna admodum

ipfe

cum uoluptate d compluribus deuoreutur

1 1

Galenus cum
.

&

adarborem,ex qua caries decidit, particularemfcopum babuijfet,lib.v

1 .fimp.med.fic de ilkfcripftt

Cariesligno-

Gaieno.
-

Carfei

uires

rum,& maximi,quparttceps eft adftriUionis fimul,& abfterfioms,uelut ulmus,expurgat , impletque

*

z&nrf* &tor
tura del legno
:

ita

ulcera bumida Gr&ce dicitur , quod Latini} Lignorum marcor, fiue carics : MabiccVucharer ueafab: Italicc, Tarla- Nom,na
>

Germanici , Vmrmmeel : Hifpanici , Carcoma

ARVNDO DOMESTICA.

ARVNDO.

AncL Matthipli Comm.

KctM[i>{,

A R V N D

O,

C A

P.

XCVII.
Alia

Arundinumgenerequxdamnaftos^ideftfar&ioruocaturjexqua IN fcemina,quatibiarumligulas
a Cat. t>W**^of.i.aHciuan-

fagitta; faftitari folent.

eiticiunt.Alia,qu6dfiuuliScidi.li(5tafit,fyringias:cui
.

multum
>

ineft car-

Alia crafla concaua , apud niSjCrebris cinCta geniculis,ad librorum confcriptionem accommodata amnes nafccns.-qua a quibufdam cypria,ab alijs donax appcilatur.Alia phragmites,feu uallatoria, a gra

tuium tenms.

c iji S3Carujj can s,uulg6 cognita-.cuius

trita

radix per fe,aut cum bulbis fuis illita,fpicula aculeosque cor

io

pore extrahit:Iuxata,lumborumque dolores cum aceto mulcet.Virentia folia tufa,& impofita 'ignibus facns medentur,& cateris inflammationibus.Corticis cinere.perunCtecum aceto alopecia? fanantur. Panicute lanugo,fi aures intrauerit,exurdat.Eundem effeclum implet arundo,qu cypria dicitur.

ARVNDO

PALVSTRIS.

utrmtinum

InLib. primum Diofcoridis

ARundinum quinque genera tantum,uelutinotiora hoc in loco a
^

14^
Tlinius lib
.

XV r cap. XXXVI.& lib.2$.cap.xi.uigintinouem arundinum (pecies defcripfcrit: intcr quas(ut fuperius diximus)odoratam
: licet
,

Diofcoride produntur

Arunc,;ill"a

C a lderauo '

recenfuit,qu<e Gr<ecis Mha/x.o< dfa^AjiKos appeUatur,in Indta,Syriaque nafcens,odoris iucunditate unguentis accornmodata . Quod aperte indicat calamum odoratum effe inter arundinum genera reponendum,non autem inter radices

ut uutgus

medicorum,& Brafuolus Ferrarienfis contmdunt,acoriradicesproiegitima odorata arundineaffumentes. Qtteinltalia frequentiffima in uinearti Mundinetis i radicugeniculisferituraduitiumpalos,ad decem cubitorum altitudinem adolefcit,
militaris hafl<e crajfitudme,robufla,ac firma materie,inanis

tame intus ,compatlis per interuaUa geniculis.Cortice uvfiitur

milij
,

fquammofo,&quifacileauferatur,ajperoacfubalbicante. FoliaiUifuntlongaj
longiora
1
,

afpera ubique fuperficie

& acuta circunferentia

.

Indici amttta ,fed latiora,ac.

radix iUi ejl alba

dura , tuberofa , contortaque , ac genicuillico

lata , ut in Iride ,fcd longi maior , ac robuflior

Secantur Arundines quotamis bumotenus ; fcclaque

.

regerminant,

crefcuntque anno toto adpriorem altitudinem

gracilis

craffitudinemque

iUa , qu<e nafios dicitur , folida

fartlaquc , quanuis

, in communemfagittarum ufum d Syrisaccepta , non oritur , quodfchm , in Italia, nifi nafcatur ( ut tra) in pfjeno Bononienft amne . iUa etiam , qu<e thelp , boc efl ,fcemina appeUatur , cuius tantiim efl ufus ad tibiarum Uguias , hatlenus mibi incognita efl . l^anque noflra tempeftate fiunt eiufmodi liguU ex communibus arundini-

<&

leuis

didit Tlinius

bus , ex eafcilicctjpecie , quam Diofcorides uallatoriam nuncupat , qua nofiri in

utuntur , acpalos uitibus aptiffimos
efficiunt
.

uiridarijs ,

ac hortis in topiarvjs extruendis

aliquando dubitanfit crajfior.

Qubd autem uallatoriafit h<ec noflra communis , mihi

dipnebnit anfam Diofcorides: quippe qui dicat,eam effegracilem ,

& candidam

cum tamen communis noflra

Verum cumpofleainuenerim.Theopbraflum fcribentem Ub.uiucap.xu.de plantarumhifloria,craffiorcm , firmioremque

iUam arundinem effe,
qu<e uaUatoria

nominatur , facile fum ad credendum indutlus , hunc Diofcoridis locum

effe

depraua-

20

tum:eoquemagis,qubdfeptis,palis,&topiarijsoperibuscraJfefiinttenuibusaptiores. iUauerb, qu<e adfcribendum ufurpatur , cut authoritatem penna derogarunt , plurimis reperitur in locis , eflque omnibus notiffima : ueluti ea qu&
Cypria uocatur , in paludibus nafcens ,

& apud amnes

&

Amndin"
filicis

&

Traditurdpluribus

rei

agraria autloribus

tum etiam d Tli-

odium.

mo,interarundincm,&filicemherbamintefiinumeffeodium:proindearundinem uomeri alligatam filicem in a<*ro deftruere,acenecareprodiderunt. jlt eb maior arundini cum afparagis intercedit amicitia : nam ferantur in arundinefi
tis
,

inibi mirificeproueniunt ,

Quidam pneterea prodiderunt , arundines in India ad tantam affurgere molem , utfingula

,

internodia nauigiorum uicem prfftentperfluuios

& lacus

ternos homines capiente alueo

generibus quis audire cupiat, Theopbraflum legat ,quilongiorifermone

. ft plura de arundmum earum bifloriamUterismemori<equemandauit.

Tota armdinisradix urinam ,<&menfes

ciet.

Eademrecens

tufx fcorpionum itlibus utiliter imponitur.

.

7v(o defunt
uf-

impoflores Jqui jlrundinum radices combuftas projpodio ufurpent

Jd pta reliquit . Calami phragmitis radicem cum bulbis aculeos , di quadam uis ei ineffet . Tsfos tamen eius reipericulum non fecimus : uerhm quantum guftu liceatxontjcere , ahflergentemfacuttatempoffidet nonpaucam , minimeque acrem Cxterumfolia ipfa abflergentisfuntfacukatis Corttx uerb eius combuftus admodum tenuium pat^ium, digerentisfacultatis efficitur , adiun&um habens abfterjorium quiddam,ut exic.
.

&

Dearundine Galeuus Hb.vi i.fimpl. medic. hxcfcri- Arundinis flipites ex alto extrahere quidam Jcripftre , ceu traben- res ex GiL

&

cet ,

& excalfaciat
:

anthelen uocant

tertio quodamrnodo ordine , plus tamen deficcet , quam excalfaciat . Vitandum autem e[i eius id, quod namft in aures incidat , adeb tenaciter adb&rens affigitur, ut aueUi nonpoffit , auditumque uhiat-.quam.

obremfepiffime exurdat

jLrundoftc Latina uoce uocatur, ut

:

Gmca KdKa^Qi

Nomina.
%

^lrabica , Cafab ; Italica

Canna : Ger-

manica , Kor : Hiffcanfca , Cannas

GaUica

Vng rofeau;Boemica,Treft.

iLfctw.

PAPYRVS.
:

CAP. XCVIII.

|0

PApyrus ,-qua chartsfiunt, nullis non cognita, pracipua; inmedicina utilitatis ad

las
:

Iaxandas fiftumadefafta lino inuoluitur , ufque dum inaruerit conftri&a enim , atque immijTa in hiatum humore compIetur,& intumelcendo fiftulas aperit . Habet nefcio quid alimenti radix itaque Aegy:

ptijeammandunt, iuccum tantiim deuorantes , &manlamexpuunt. Ipfisradicibusprolignoutuntur.Cramate papyri cinis depafcentia ulcera ciim omnium partium,tum oris maxime,cohibet : uerum meliusid combulla charta praeftat.

QValis Tapyrus fit,Italia nefcit.fiquidem ( ut Theophraflus

nius lib.xi I i.cap.x I
j

efl

auBor lib.n x.cap.i x.deplantarum hiftoria,

& Tliobliqu<e
,

Tapyri confi-derati.

.)Tapyrus in Italia non nafcitur,fed inUegypto quibufdam in locis tantumprope K(ilumftu-

o uium , quiefcentibus Tyjli

radicis craffitudine
,

aquis,ubi h<e

euagau flagnant,duo cubita non excedente altitudine gurgitum: brachiali

decem non amplius cubitorum longitudine
,

triangulis lateribus,

in gracilitatem faftigiatum

thyrfi

modo cacumen iticludens :femine nuUo* aut ufu eius alio qudmftoris ad deos coronandos. J\adicibus incol<e pro ligno utuntur,necignis tantumgratia,fedadaliaquoqueutenfiliauaforum . Exipfoquidempapyronauigia texunt:

&

e libroue-

la,tegetesque,necnon&ueflem,etiam(lragulam,acfunem.Mandunt quoque crudum, decotlumque ,fuccum tantiim deuorantes . 7S{afcitur <& in Syria , circa quem odoratus ille calamus lacum . 7s[uper in Eupbrate nafcens circa Babylottem

Tapyrum intelleclum efl eundem ufum habere , quem chart<s

diuifie

& & tamen adhuc malunt Tarthi

.

literas uefitbus intexe-

re . Traparantnr ex eo cbarta

acu

in

pnetenues ,fed qudm lattjfimaspbiluras

,

h<ec Tlinius

Qui deinde

fequenti ca Papyri cbnfiCIeqdl racio -

pitefufius docuit Tapyri conficiendi rationem

his uerbis

Toft hanc papyrum efl,extremumque eius fcirpo fimile,ac nefu.

nibusquidem nifi in bumore utile . Texunturque omnestabuUmadentes jsitliaqua

i-Q

Turbidus liquoruim glutini pr<ebet,

ciim primbfupina tabulafcheda adtinitur longitudine papyri , qu<e potuit effe, refegminibus utrinque amputatis. Tranfuerfa pofieacratcsperagitur : premitur deinde prdis , &ficcanturfoleplaguU > atque interfc itmguntur . proximarum fem-

t er

iyo
XIX
$ iuncea

AndLMatthioli
.

Comm.
latitudine

per bonitatis dintinutione ad deterrimas

TyunqHam

plures

fcapo,qudmuicen^,magnain

earum diferentia
uo--

l.digitorum optimis . Hatlenus depapyro Tlinius.Videntur

qnadam planta prodeuntia,qu ab infulis diui

ni^ris rubrisque jLrabicis characleribus
,

& Tapyriquoddam ejjhgenus, tenuia,Uuiaquc W.afolia Tbom,Brafilij & Medcr<e,ad nos conudmntur facchareis ut
, ,

cantpanibus inde delatis circunuoluta. Qttandoquidem fragmentum rciinemus d clariffimo medico Luca Chino Tifis ad nos;
miffum
,

manufcriptum.Quod clariffimumprsbet indicium,earum infularum inVeruntamen hoc non

effe

colas tenuiffimis bisfolijs

pro papyro pajfim uti

( ut

papyrum , quo

antiquitas fuas confccit char-

tas,certbfcimus
.

qubd hoc arte

Tlmins efi auclor)fieret,iUud uerb

tale d natnra producatur,

& proprium

fu<z ftirpis

auemadmodum nos ipfam ex contritis linteis conficimus: unde haclmus antiquum retinens nomen , ettamnum Tapyrus apud plcrofque dicitur . Crediderenonnulli , ueram cfje Tapyrum
fit

folium . ^Antiqui itaque ex Tapyro tbartamfaclitabant,

arundinesiUas,quasIndicasuocant,quibusimbeciUesprincipes,atquebierarcb<e,prelati uulgb diiwd

agram feneclutem

M Y

A.

fulciendam

InLib.primum Diofcoridis
fulciendatoprofcipioneutuntur,materiemauro,udargentofuccingentes.

i)-i

Quod tamen afferere non aufim,necutiquere certam cognitiomm adhuc ajfequinonpotuerim. Tapyri meminit Galenus lib.v .fimpl.med. p a nyrl uires ftc inquiens.Tapyrus ipfit quidem per fein ufum medicinalem non uenit,at macerata , aut ufla utilis efficitur . Wtur oxycra Galcno.
probarccum huiufce
to
rci

nx

uinoue macerata,recentia ulcera glutimt,maximi in circulum circumpofita.ferum hic quidem

efl ,

ceu maieria

qu<z

tnedicaminafamntia accipiat: at ubi n(iafuerit,medicamen efl exiccatorium,uelut

ms inflrmior efl,qudm papyri

h<ec

cbartx combuflx cinis , nifi quate* Galenus.C&terum animaduertendum e(i,quod noflri ufus charta,qu<e ex ucteribus confi

&

eitur linteis,ijfdem non poUetfacultatibus^juibusca

commendatur,quam ueteres expapyro arboreparabat. Quofit,ut

dit

bium mihifit,qubnam modo pararipoffit illud Galeni medicamentum,quod de charta combufla dicitur,ulceribusfordidis,& ndxapos Grnecis^Latinis pariter Tapyrus apfinuofis utiliffimuw.-itemque paflillus Fauflini a Taulo lib.v 1 .traditus.
1

Nom ia3

'

peliatur:^irabibus,Burdi,feu Berdi'-ltdis,Tapiro

Mf/4

MY
)

A.

CAP.

XCIX.
ftagnantes aquas enafcatur, 0rib

MYrica,fcutamarix [arboruIgocognita]eft,cumapudpigras ,&

fructum quafi florem fcrens , compage mufcofum . Aegyptus,Syriaque alteram gignunt mitio- b. rcm,fylucftrica>tera fimilem.Fructum paritgallseproximum,inazqualiter aftringentem guftu.-quo con

^-

uenienterutimuruicegalladnmedicaminibusoculorum,orisque.Datur cruentae excreationi inpotu,& coeliacis,& contra profluuia fceminarum regium morbum & phalangiorum morfus i illi.tus tumoresinhibet.CortexineoIcIem ufus adhibetur. Decoclum foliorum cum uinopotum ; lienem 2 abfumit ac! dblorem dentium in collutionibus falutare , mulieribus fluxione uuluae opportunis in defefllonibus phthiriafi ,lendibusquecircunfufumprodeft. Abundantiamfceminarum fiftit impofitus arboris cinis.Potorios calices e caudicc lienofis moliuntur,quo datusin his potus proficiat.
;
j :

&

VT(bana Myrica,qubdfciam,non nafcitur in Italia

periturinhoms,

qttanquam in Aegypto,& Syriagignitur

&in quibufdam uiridarijs mitior reddita , non alia efl,qudmfylueflris,in locos mitiores tmnsUta.
,

Qu<& uerb alitubi re- Myrkx cong" eraci -

Cuius reicertofunt indicio fruSius , &fiores,quos omnino fylueflribus fimiles profert

qitodam hofiitalis Santli jpiritus . qu<e
domeflica habcretur ab omnibus;fiorem
.

non autemgalk rnodo , ut domefli-

4a.Pmbraarborlsinfigniproceritatefpeperaflatem%ommeobleffatumfuiJferccordor ad Tyberis ripas,in hortulo

etfi

iem. H<ec influminum

ripis frequentiffima nafcitur in Italia

tamen,& frutlum ferebat iylueflrifimi Quarc nonpotui non admirari Diofcoridem:quippe qui dicat
Italia

tantum nafci Myricam apud paludes , ac reftdes aquas , cum oppofitum fani eueniat in

.Quod mefepms addnxit,ut

rediderim , aut Diofcoridis codicem hoc loco deprauatum effe,aut in Gr&ciafecus, qudm in Italia myricam proximi flagna

ac paludes oriri.E' myriae trunco alueiexcauantur(utColumeUafcribit)aquaquereplentur,utfitbindepoflca bibantfues:

cl

nam hoc potufplenis incremento fanantur,quo morbo <eflate maximi torquentur,dum,qu<e eorum eflpabuli
ditas,arborumfrut~tus confetlantur,quiplurimi eo tempore propter ariditatem in terram decidunt
.

'

hfatiabilisaui

Torrb myriem cinerem

ommaulceraignisexuflionecontra&a,efficaciterexiccareauthoreftSerapio.Foliafimulcumtotaplantafotiifrigidascol-

leUiones inhibent,ac reprimunt.I[ami concifi,cx aceto

iUiti

Liencm attenuant.Datur ramorum cortex ad diuturnas aluiflu

xioncs.Fruclus.potui datus confert uipereismorfibus.Ekphantiafim ex lienis uitio obortam myric<z radicum

decoBum , $

cumpaffis uuisepotumfanare tradidit jLlcan^ius Jtrabs:id quodfe

uidiffe ait in

duabus mulieribus?

qiae hac labe labora-

runt

Ex quo mihiperfuafum efl,id non incongruumin GaUica peflcfore medicamentum , Guaiaco forfitan

ligno non abfi-

40

mile. Myric&radices pro odoratacafiauenditabantimpoflores.Sedpoflqudmfrausdperitis medicx materits uirisdeprc-

henfa efl,eius in officinis ufuspenitus exoleuit . Meminit myricee Galenus lib.v 1 1 .fimplicium medicamentorum
quit
.

ubific in- Myrfcse uiree

ex Giieno. Myrica abflergentis efl , ac incidentisfacultatis,abfque perjpicua deficcationc-babet uerb etiam adflricticncm non-

nuUam.Has oh

qualitates,facultatesque

admodumprodefl lienimdurato decocla cum aceto,aut uino,fiue radice

teperatura
.

,fiuefolijss

ftue extremis ramitlis :fanat porrb dentium dt>loreSiCtteriimfrucIus,& cortexnon paucafortitafunt adftriffiorie,adeb ut

galU omphacitidiproximafint,nifi qitbd acerbitas euides efl in gaUaJcd myric&fruftui

efl,

inefl

imqualisdmmifla

enim natur<e eius multa partium tenuitas,atqite uis abftergendi.-qHodfantgalU non accidit

Mtamen ubigaUafortead

manum non erit,eo uti liceat ad omnia,ad qu& iUa utimur,in eifdem & cortice.Torrb myriatt'combuflx cinis admodum de~
ficcatori&facultatis eft,plurimam babens abflergendifacultatem,pauxiUam adjtringendi
.

Mvpimt arbor ita Graciuoca

,

ta,Latini Myrica,<&

Tamarix nuncupatur:^rabici,Tarfa,feu

Carfa:ltalici,Tamarigio: Germanici , Tamarifiken

aut

50

TQrft:HiJj>anici J Tamargueira3

& Tamari%:GaUici,Tamarifu
E R
I

>**.

A.

C A

P.

C.

ERicafruticofaarbor,myrica?fimilis,longeminor.cuiusfloreapesreprobum mel eflkiunt. Tara flos,quam coma ferpentium iclibus illitu medetur.
ET{icaflirpsfruticofaUfitZ,GrM'uqHefmtkibusafcribitur.Hxc{utp qmfit,utprima , &ultima habeatur,qu<e interfylueflresjiirpesfloreat. Tlinius lib.xxi 1
Eric* coaGJe
1 1 .cap. l
efr

x.Ericam defcri

rio.

bens inquit . Ericen Gr<eci uocant fruticem non multum d myrice differentem , colorc roris marini ,

penifolio . Hanc ad'

uobis legitimam Eri-

ncrfariferpentibus tradunt.h&c Tlinij uerba .

Verum non ob idfacilifuerii affirmarcqupiamplanta

campr&feferattcum tampaucis notis defcribatur ab omnibus : tametfi h<ec,cuius hic Jiguramappinximus^nU aliud,qudm Ericamde~ 2^ 4

1)2

And. Mattliioli

Comm.

ERICA PRIMA.

jEricamdefigvareuideatur.Siquidem ftuticofaeflplanta,femicubitalis,coloreroris marini

piofeorides dfflmilat :
-

, folijs

feri myrktz

cui

eam IO

uerepnmo

& autumnoflorcfcens
ijs

quod huius fruticis proprium

efl,fl rei

berbarite fcriptoribus efl

adbibendafides

jldde, quQdbuiufce flores autumno

,

maximi depafcanturapes,eafortaffedecaufa,qubd non modb Eric*

,

primafit,

Mel ericeum,

& a d byemem ufque.Vnde mel,quod ex

viclincuit

& ultima fyluefinum

qu&floreat ;fed qubd etiam diutiusfloribus qudmplurimis ornetur,nempe autumno toto,

apesfaciunt

ericeumfut Tlinius e[i autbor)aniiquis appeUatur, quod conuebi

.

tradiditpofl fYimos autumni imbresicum ericafolaftoretinfyluis

Traterea cum lib. 1

1 1 .fcribat

Diofcorides,corim,hy-

pericumaliquibusuocatum ,fruticem effefolio ericte , minore tamen ,fitque h&c corifolio

admodum fimilis ,magis adbuc

legiuma erica buius effigiem exprejfam darc

animus ad credendum,banc ejfe Diofcoridis ericam . His ergo rationibus addutlus non temerefaSum putaui,pra . Orttttr hxcfrequentifftma in Goritienft agro eo prafertim tratlu , qud d Di-

uo andreaQta appclkcur uicusjad Vipacumflmium itur . incoU uernaculofermone eam nominant Grione.Sed in Hetruria longi

In Lib. primumDiofcoridis

)3

ERICA SECVNDA.

10

ria longi magis adolefcit , fiuntqtte

ex edfcops aptiffimn ad mundanias <cdes ,

& ob

id uulgo

bac planta proprie uocatur

Scopa.MarceUus,nefcio qua ratione duius,ericam magno erroregenifl^Jpeciemputat.Ericam aliamxuius etiam bicima-

pnemexhibemus,utqu<zfortajfenonminus,qudm antediia,tieram referat

medicusfingularis ingenij

mifuadme

Cabricl

FMopphts Mntinenfis

Silefia , tetur.Efl&planta in ducithumiprocumbens,&latasoccupansareas,foliopen$ uulgaris Er:c,quxbaccas

& eruditionis,dum Tatauij bonorifici bumani corporis diJfeBionem & materiam medicam profi montibus nafcens,qui Boemiam d diflerminant & a quorumfonttbus Mbtsflmiusoriginem
edit

purpureas ,Iuniperims baud

minores,fed moUiore pulpa,lenta,& colorefubuirefcente utin pruno.T\amis efi lignofis, ex atro ruftfcentibus,fiexibiltbus, objequiofisquefioresuiderenonlicuit,fed ipfimtantum bacciferam menfe jiugufio.Hanc Ericam bacciferam appeUan-

dam duximus.Quam und cum altera d Fallopio mibi mijfam libenter depingi curauimus,atque in mediumproferre Ubu'n,ut mherbamperitosinbisrfuemadfnodum&in cxteris plantis,iudices conflituamus : quorum fane iudicio fubfcribent jiuditfh

IJ4

And. Matthioli comm.

ERICA BACCIFERA.

diofi qiiibus

nos quidem , quantum labore atque induflria confequi poffumus,nongrauamurprodeffe . Ericam paucisper-

EricE faculcatesexGal.

n rinxit Calenus libro v i .{implicium medicamentorum,fic inqutens . Erica dtgerendi per balitumfacultatem obtinet.Flore eius potiffimum,acfolijs utendum.hac Galenus.deterum aqua,in qua uulgaris Erica,decoHafit,fumpta tepida tam majie

qudm uetperi triginta dies quinque unciarum pondere tribus boris ante cibum,ualet ad ueftca

calculos

commumendos &

expellendos .Veritm pofl id tempus mali affetli in balneum decoclionis eiufdemplantx. ingredi , atque inibi

dum marantur,

fuper Ericam decoclamfcdere debent : idquepluries repetendum eft.Equidem nouialiquos,quiferuata retla uiclus ratione, nentris hoc tantumpotu ucftca calculumin minimas partes comminutumeiecerunt.Florum decoftum potum lumborum

&

Nomina.

doLoribusfuccurriufoliorumfuccus oculorum imbeciliitatem fanat,fi guttatim

inftilletur

Tlattta Imc ,

quA

Grcecis iptfafy

Latinisitem Erica nominatunpariter

& Italis:Heyden,Germanis- Queiro Hifpanis:Brityere,Callis,rures.

,

ACACJ.LIS

In Lib
A\a.x.ttkif.

primum Diofcoridis
A C A C A L
I S.
a

ij jCI.
*,

C A R

ACaealis
ueniunt.

Aliseftmyricae
y.ap7rco.
i.

fru&us eft nafcentis in Aegypto Fruticis , feminis myrica? quadantenus fimilis. Cuius aqua , in qua maduerit, adcollyria additur , qux ad excitandam oculorum acicmcon-

S%
o

M f um ex
P]Zfc

qua-

dantenus ius fimifimi-

Cacalim ^egyptia arbufcuU femen ad nos hac Atate comehi non equidem arbitror . quippe qubd interfemina, qu& frw&ui.

peregrina nobis importantur ,nuUum adhuc rcpererm , quod jLcacalim legitimt! referat .

RHAMNVS PRIMVS.

gjjamnxt

S6
PY/UPW.

And. Matthioli

Comm.
C A
P.

RHAMNVS.
& &
:

I.

Etuieo Sj i,on
legu Qrib.

T}

aculeos ] in acut^ fpins modum f olijs fepibus , ramos ferens re&os , [ oblongis ,fubpinguibus , teneris . Alterum ei genus candidius . Tertium nigrioribus quadantenus rubentibus cuius rami quinum fere cubitorum longitulatioribusque folij s conftat , dinem implent , fpinofiores quidem , fed infirmioribus , minusque rigentibus aculeis . Fru<5tum edic

Hamnus fruticat in
arl,i s

J^ p

latum , candidum , tenuem , folliculari fpecie , uerticillo fimilem

tibus ulceribus, efncaciter illinuntur.

Omnium folia igni

facro ,

& ferpen,

Famaeftramos huius

ualuis, feneftrisve impofitos

uenefi-

IO

ciadepellere.

RHAMNVS SECVNDVS-

tymta

In Lib

primum
&

Dio/coridis

5-7

Vrimim,& tertium ubiquein Hetruria Rhamnorum Illudpriuatim infepibus nafiitur , quo nofirates mulieres utuntur ad infolandas ficm .-fiquidem eas ad- coafiJeucio. buc recentes tongis huiufce fiuticis aculekperforant , adfolem appendunt . Fert aculeos in
HamnitriagenerafacitDiofcorides,acetiameumfequutusOribafius.
.

jruticant

oblonga , mollia ,fubpinguia

cortkem habet album,Uuemque ,

& rubentes inter

,

acuufpin& modum -.folia.

.

folia

baccas

Hoc quod
,

nigrius eji

(HtetiamDiofcoridesinquit)quiniimfermecubitorimaltitudine attollitur
curuis ,folifsUtioribus,folidionbm

infirmioribus aculeis

alijs reftis,altjs in-

, neruofionbmque :floribm mufcofis ,fubcroceis . fiutlu tenui, follicukri fpecie , rotundo ,uerticillononabfhnili .incuim medionuclem efldurmac rotundm . Ciceris fert magnitudine ,in quo femen concluditur , Untis infiar compreffum , rubro cortice , <& alba intm medulla . Secundim ue-ro gtntts quod c&teris can,

didms efi ,adnos mifn clanfftmm medicm Lucas Gbinm , cuim etiam hic effigiem damm . Verum non defunt recentiores quidam reiplantarnt fludwfi , qni cenfent tertium nbamnigenus , Dwfcoridi effe adutterinum , qubd ( ut ipfi aiuni)

R H A

MN

TERTIVS.

jnfrutlttl

T8

And.Matthioli
defit contradiciio
.

Comm.
Afphodeh fimitem
ntc
.

infrutlm defcriptione non

'bjanqitf ipfi ita legunt

,

^irit JV wMsrii kA/ws wSk $t *im*icai'J\is iavwt

atrpoMxa. Id eflfruSium edit latum , candidum

tennem

ueluti foUicuium

Qua comparatw adeo abuiridis

,

furdauidetur(utillicontendunt)utnihitprorfusDiofcoridtsleiionemrefipiat.

Uutppe qubd Afphodeti frutlm ,nul,

lampcnitmhabeatfoUiculiffeciem , nec latm aliqua cxparte uideatur , nec tcnuis

inflar

candidm ,fd

& gtobuli
,

rotundm

fortaffe

argumenta pofient facili nonnullos

in

eorum trahere fententiam , quam nos minime probategit

mm

Siquidem Oribafim quiplantarum hiftcras perqudmfideliter ex Dwfcoride trarfcribit , non

iomas .VboJYaai,
quip-

Sed iotMi crm^vKia, ut etiam legit antiquus Diofcoridis codex , cuiufmodi exemplarhabuiffe Hiidiium haud ambigo

pe qui uenerit.Frutlum
lieres
.

edit

tatum candidum , tenucmfiUicuiari fpccie uerliciUofimilem, quofcilicct utuntur infufis muiQjamni frutlumanifeftb deprehcnduntur . Fideliores codices habuere quoquc Marcet-

Qu.& qwdemnota

inttrtu'

lm Virgiiius , & Cornarius-.quippe qui una cum Bjiellio uerterunt uerticiUo fimitem: atquc eorum
tiem
,

impugnauerunt opiniodefcribit

qui deprauata letlionc decepti,antea longe d Scopo aberrauerant.l^ptte enim,quibus

l\hamnifmftum

Dio-

SPINA INFECTORIA.

fcorida

In Lib.primum Diofcoridis
dedit
. ,

y 5)

fcoridesadfuforumuerticiUosmanifeftepertincnt,quorumfigura,autbore Theopbraflo , natura pluribus plantisfemina

Hos itaque , qui tertium Bjpamnum biofcoridiadimunt , nuUam aliam ob caufzm id moliri credidenm qudm ut hoc Bhamni tertium genus Diofcoridi legitmum , Taliurum confingerent Sed haUucinari eos , uel potim eorum faUxaam ct
.

r.obis

deprebenfxrn

is facile
.

conifciet
idefi

qui apud Tbeopbraflum libro tertio

cap.

j.de hifloria pUintarum lcgeritpaliu,

rum iv toguproferrefemen
nbus \o&; longm,

infiliquapralongafabce inflar , non autem infrutlu rotundo

ac uertialUto
.

quinon ue-

refolliadusfit ,fcdfollicularem quandam referat fpeciem,

& utproprie Diofcorides inquit Sumuu^m

i

Grscis enimfcripto-

ud oblongam fdiquam in plantis defignat Suida , & Tbauorino teftibus,ut fabxfoUicult funt,& Tcreautem rotundumfrutJum uerticilli faciem referentem . Quod ucrb Taliurifruclum ftue folliculum ob
teflatur

bintbi Cornicula , non

longum fit,id quidem mamfcfib

I

idemTbcopbraflus lib.j.cap.i

.deTlant.bifl.de jLcerefcribens.lbi enim<Aceeffe poffit,

remfrutlumferre ait oblongum , Taliurofimilem .

fitm

Obflat praterea ne tertium boc I{bamnigenus Taliurum

ip-

quoquefimen , quod non t\ Ko0a,fed induro,ac rotundo , conciuditur oj]iculo,in ipfius

,

ueriiciUi centro latefcente,fun-

gofa quadam pulpa exterius obdutlo,tripiici intus cauitate diutfo

ubifemen ipfumfe continet , ac latitat,lentis inflar com~

preffum,rufa ac Uui cuticula conteBum,aiba dukiqueintusmeduUa ,nonautemfuliginofum,& pingue,ut de Taliurifeminefcribit Diofcorides.Qu<e omnia
fcoridi aduiterinum effe,&

maximofunt argumento,falli proculdubio,qui putant boc tertium Bjoamnigenus Dioeffe

piantam,quamnos tertium l\hamnum effe non dubitamus Taliurum

effe

contendunt

Ccttes p

riim l\ue\\ium deceptum effe crediderim,qnippe qui Rhamnigenus ea

flirpem arbitretur,qua nos uulgarifermone

i-

Ru -ii-

No

m,erlo,Logo bardi Venetique Spin ceruino,Foroiulienfes ucrb Spin guer^ appeliant.Hcec enimfolijs efl latis,pyri qua-

dantenus

mobrem bancplantam

modo :frutlu liguflri effigie , baccarum inflar , cuiusfucco utuntur piblores,ubi colore uiridi inficerefit opus.Qua nobis s p i n A. m i n f e c t o r i a m appellare libuit . Fit baccarum huiufce arboris fucco
^itquianteaquamfuecum prelo extrahas,baccasfemicontufas quaternis diebus
infitlili ui-

Spinae infefto".*

20 liquoraluum exoluens.qui diu afferuaripotefl,hoc modo.-Sumito fuccibaccarum probH maturarum ( id nanquefit circa calendas Oclobris)libras duas
(

cus ,

&

treatomacerari perfefeincaiidolocopermittito)quibusadditofaccbarioptimifesquilibram,uei mellis

fpumati tantundcm.Dcinde lento igne decoquito ad lulapif uei firupi fpiffitudinem
.

elecit

probe de,

demum

iinteolo rariore colato

addito

que pulueris Cinnamomifektli(fimi,Gingiberis , cuiusque drach.quatuor,CaryophiUorum drach.duas,& mundo uafe afferuato

.

Datur potandum uncm quantitate ,

& ufqucad dracb.decem. Educit enimfacile pituitam & craffos,ac lentoshu, .

mores.Ideopodagricis beUe confert.^Aberraffe prcetereaBjieUius deprebenditur,qubd Theopbrafli teflimonio ea deBjpamni

frutlu tradiderit
,

quceflatim Theopbraflus abfoluta rhamni hifloria depaliuro differuit

Sed in errore iongt maiore uer,

fantur Monacbi , qui in

Mefuem commentarios edidere,ciim Bjiamnum exiflimauerint rubum qucndam qui bumi repens, er ror, incultisque proueniens , mora c&ruleo potius , quam nigro colore profert.Bjpamni meminit Galenus lib v u i .fimplicium Rhara t"
.

ires

30

medicamentorum,ficinquiens.Bfoamnus deficcat ,

& digcrit exceffufecundo,refrigerat

.

in

primo compleio,autJeamdo
efi fhltjs
,
.

inci

piente.prbinde herpetesfanat,& eryfipelata non magnopere calida

C&teriim ad h<ec teneris utendum

flanU nomen Gmcum pd^vos

bcer
:

Latinum , Bjjamnus : Mauritanum, T<[aufig,fme TS[aufegi : Italicum , Bhamno

Spina autem Infecioria Italis dicitur (pino merlo , (pin %erbino
:

& Mar-

Huic Nommju

ruca:Hifpanicum,Scambrones.
Boemis Bodlaki

Germams Creut^

av*

HALIMVS.

CAP.
,

CIII.
.

HAIimus frutex eft fepimentis idoneus,fimilis rhamno,fine fpinis,folijs olea? fed Iatioribus Na fcitur in fepibus. t & maritimis.Folia decoquuntur ciborum gratia.Radix conuul(a,rupta, torminaque mitigat,drachmaj pondere in aqua mulfa pota:eadem la&is ubertatem facit

xPHAtM7f j dd ": Onb.i.

eminendbm.

& ESt Kxn.)balimumfruticem

profetlb
loco defcribitur
,.

Halimus planta,cuius uarkfunt inter auttores fententi&.Mij cnim

ejfe

( ut Tlinius aufior eft lib.

& cap.

Ha |; mi
deracio.

confi _

dicunt

Diofcoridem fecuti.Mif maritimum olus, falfo fapore . Tertium quoque genus

addidit Crateuasfub bedera tantum nafci , longioribus folifs , hirfutionbusque odore cuprejfi . Qu<z autem a Diofcoride hoc
etfi

alicubifortaffisproueniat in Italia

tamen qui iUam mibi oftenderet,adhuc reperi neminem . Verum,fi

Y^ueUio crcdimus,frequens in

GaUia nafcitur infepibus

Solinus plurimam in Creta nafci tradit , mirabdUfi credamus,effe

effet

ttu,quod eatantum admorfafames arceatur. undefi nomen adinueniffet , eaproculdubiofine affiratione fcribenda

Halimus Mauritanis molocbia ,

& atnplex marinus appeUatur

Cuius hiftoriam referens Serapio

narrat , qubd

eam ue-

nalem circumferentes in manualesfiifciculos componunt ,

fte

&per Babyloniam clamitant , molocbia,molochia. Quod manife

uulgb appeUant ) qu<e frequcntiffima in
.

indicat,Halimum apud Mauritanos herbam potius effe,qudm fruticem , uel arborem^eamque fortaffe,quam Tlinius ma.

50 ritimam , acfalfamprodidit.Quofitmfalfam quandam herbam ( incoU Bidone

litoribus Vcnetis prouenit,hanc effe putaucrim: quippe

qubd ea inftar

oleris in
,

ciborum ufum recipiatur

H&c nimirumfut

eius pit~iura,quam hic damus,apert demonflrat)foliafert oliu& fimilia

craffiora iamen,acperindeferipinguia,utportu-

lac,fubalbida,Uuia,faporefalfo.Caules emittitalbicantes,tenues,& lentos,in quorumfummitatefcmenprofert minutum,

racematim cob<srens.Ts(afciturfrequens prope Tergefii marnia circa falinas,ubi etiam feparatim, nec minus copiofa uifitur atriplex marina r qucz fylueflrem maximt! <emulatur. quaquam apud Mauriianos atriplex marina, idem effe uidetur cum
halimo
.

'fimpUcium medicamentorum,fic inquiens.Halimum,b<ec plantafrutex eflplurimo

minaeius recentia efitant ,
ftusfalfi
,

Sed qubdinterfe dijferant , mamfeftumfiet librofecundo in atriplicis commentatione.Halimi meminit Gal.lib.vi. Hal/mi in Cilicia prxcipue prouentu,ubi &ger- es Gal.

uirei

& reponunt qmque inpoflerumfutura ufui.Semcn pariter,& lac planta

ipfa

generat ,eflq; gucali-

&fubadflringentis.Ex quibus omnibuspaldm eft,ipfam effe diffimilarem.Maior autem pars eius,fubftantm

60 da efl temperate\cum humiditate inconfecta,& lcuiter fiatuofa.

citur:Arabice,Molochia:Ita.hce\Halimo

Qu<e planta Gr&d a.Ki^s,Latine" fimiliter Halimus di- Nomin*.

TALIV\\VS.

1-6

AndL Matthioli comm:

HALIMVS VVLGARIS.

Tlit^hpos.

P A L

V R V
.

S.

C A

P.

CIIII.

frutex cognofcitur , aculcatus , durus cuius femen D pingue , fuliginofum inueQuodpotumtuffiopituiatur,ueficaecalcuIoscomminuit,ferpendumi(5libus aduerfamr Folia&radixaftri&oriamuim babent quorum decoclum potu aluum iiftit , urinam trahit , contra uenena , ferpentium morfus auxiliatur . Radix recentia tubercula , tumoresque omnes difcutit, tri-

PAliurus
nitur.

&

&

ta,&impoiita.
PaliuricoaGde
titio.

ADeorerum
qui

interfe in quibufdam plantarum hiflorijs difcrepantfcriptores

ut per\&pe eorum mentes

maximi

perturbent,
a,

ueritatem indagarefiudent . Id autem difcrimims nimirum euenit de Taliuro . "tyam qu& buiufceflirpis
5 j

Diofcoride

InLib.primumDiofcoridis.
primum exordiar)cflfrutexJpinofus,durus,omnibusnotus
flrinxit Diofcorides
,
.

\6i

biofcoride tradittir bifloria.-omnino differt ab ea,quam diuerfis generibus protulit Theophraflus. H<sc autem non conuenit cum ea,cuius Tlutarchus efl autlor:& b<ec a pr&ditlis omnibus prorfus diffentire uidetur. Taliurus Diofcoridis (utabeo

cuifemenpingue,& fuliginofum.Taucis

eius hifloriam per-

nulia habita defolijs mentione

.

planta apudfuas regiones notiffima

fcere ualeamus
.

qubdnobis efl

quodfupcruacaneim exiflimauerit pluribus agere de Taliuro , utpott impedimento,qub minus ueram Taliurum,de qua ipfe inttUexit , cogno,

Theophraflo deinde lib.ui.cap.xv u.de plantarum hifloriaplura fiint Taliurigenera,qu<e omnia infiliquisfemina terna , aut quaterna proferunt, lentorempr<efeferentia,ut linifemen . jfmat nafcilocis aridis,quemadmodum

& rubus,nec minus quoque dilutis.C&terum ab hac nonparum

differre uidetur

&

illa,cuius

idem meminit inferius

lib.

10

&

capite quarto: fiquidem hanc plurimam nafci teflatur in

jlphrka folijs ei,qu<e in Cmcia nafatur,non abfimilem.Qu<e quan

uisfolio Grtscam <emuletur;fruc~tu tamen diuerfo prouenit,ut qui non latus, ncquefoUicularifpecietfed rotundus Truberque

AQ^VIFOLIVM.

ftt}cedri

\6z

And. Matthioli Comm.

hteft

fit,cedrifruUibus magnitudinefmilis:cui& nucleus

acinorumpunici modo,qui non manditur. Fru&us uerb perfe iu.

cundus babetur,atquefi qitis uinum infundat,tum ipfumfuauiorem,tum utnumfuautus reddi aiunt

ferfuafi, eumnonlonge^ abcrrare ,qui dixerit ,hanciUam
Agrifoliaas.
effe

Ex quo aliquando

mihi
i-

flirpem
,

quamvlinms jtquifoiiumuocat :
,

& nos

agr.

folivm
iucundo
,

dicimus.qubdfolijsfit undique aculeatis loto maioribus, fruSeu cedri, rotundo,rubro } nucleum intus habente,

tgrguliui

non ingrato

non tamen , qubdpro certo hoc

afferere uelim

qubd h&c propriafit jlphric&planta ;fei

effe , attt

qiibdaliquandobisnotisperfuafusputauerim, Taliurum hanc aut jLgrifolium

omnino arborem

fibi fimilem

non autem ^rypbum , ut ille impitdentiffimus fomniauit Guilandinus :fiquidem Zixjpbi bacat rotund& nonfunt , ut cedrides,fed oblong& oliuarum modo,neque os intus habent puniae malo fimilcfed ut in Oliua longum , durumque . Tlinius ex
Theophraftohanc ipfam
literis

mandauit lib.xi 1 1 .cap.xx v 1 1 .Sed chn de uiribus eius dijfereret lib.-x.xi 1 1 i.eam

recenfuit,

quam
Aquifolium.

& Diofcorides

1{tillam ego

arborem haclenus reperi,qu& Taliuro jLphrican&fimilitudine refpondeat,pr&terjLgri

folium , ut dixi.Verum&t ad noflrum inftitutum redeamus,jLgatoclesTaliurum omnino,ab illis differentem tradit, quippe
acnleatis,folio ui quoniam ajfurgat in Mexandria(ut ipfe inquit)ad Tinus,Vlmique proceritatem,ramisftequentibus , riiirotundo tenui . H&c bifera eft;namtamVere qudmjLutumnofruclumprofertoliu& phaulit uocaU ,magTnitudine.

&

Crudtis manditur vs,ac uirens,ubi uerb exaruitdnfarinam molitur,atque ea ita efiur nullo liquore fubacla . jLliud Taliuri

genus

in

monte Coccygio

nafci prodit

Tlutarchus ex Ctefiphontis authoritate libro arboribus dicato , cuifiauis , autaliud

anirml ualucre fiiat,uelut inuefcatum cohteret, pr&ter cuculum,cui foli parcit ,fi tamen hisfides eft adinbenda.Quare cum
de Taliuro , totac diuerfeferantur fententia ,

& habeantur hiftori&

.

facile crediderim, Taliurum effe nomenad

na tionttm
hi-

placita uarifs ,ac diuerfis aculeatis fttrpibus impofitum

ftoria

etfi

Iofcphus Salandius medicus apprime doclrn,

& infiirpium

non imperitus dum Veneta claffe

,

in

Gr&ciam traieciffet , DiofcoridisTaliurumfe uidtjfe mihi pro certo ajfirmauerit,

adhuc nomen retinere
.

Reeentiorum
epinio. reprobata.

fcminefuiiginofo

ac pingui : atque

inibi proprium

Sttnt tamen t recentioribus , qui

putent Taliu-

rum Diofcoridis eam effe arborem, quamnosfequenti capite oxyacantham effepluribus comprobabimus . Sedprofeclb non placet eorum opinio , qubdplanta , quam oxyacantham cenfemus , arborfit,non frutex : quodque fruftum profcrat myrti in racemi modum cob&rentem . Taliurus uerb non magnititdine,confertum,fragilem,rubrum,o(Jiculos intus habentem ,

&

fruc7um,fedfemenferatfuliginofum,pingue,& (utTheoph.inquit lib.m.cap.xvu.dehiftoriaplantarum)in filiquis con

chfitm , lentum , pingueque linifeminis injiar . Veriim ijfortajfe Theodorum Theophrafti interpretem fequentes , hac in re deciptuntur . Siquidem is libroprimo cap.xvi.fic uertit : Qu&damfolia ciim extremo j tum etiam lateribus finuata concidunt
,

ut ilicis, roboris ,fmilacis (glandifer&fcilicet,&ilicifimilis ) rubi,paliuri,& aliorum. Vbi animaduertendum

eft,

eum perperam uertiffe jAfA^oj/^i^ia.finuata , cum ea diclio Greeca nilaliudLatinifignificet, quamfpinis horridula.Error
prsterea ex eo manifefte" deprehenditur,quod omnibusfenfu pateat,ilicem ,fmilacem,rubum folia nonproferre aliqua partefinuata
,

uti eaejfe

cemuntur , qu&plantA illi exeunt , quaim nos acutamjpinam arbitramur:fed longa ,

,

& per ambitum

,

ubique tenuijfimis ,ac crebris aculeis circumfepta

Simili

in

ciufdcm capitis progrejfuidem oftendit Theophraftus

cum

inqv.it

modo nonnulla ex his caulem primo mitem,pbft horridulum Jpinis gerunt , ut lac7uca,& cuncla
ejjc

folia Jpinofa

reddim-

tur,atquettiam magisinfruticumgenere,utrubus,paliurus.Qtiibuspaldmfit,plantam,quamnosuulgbuocamusBagaia,
alij

uerb jimperlo,non

Talturum,fedpotius acutamjpinam ijs tum rationibus3 tum auctoritatibus, qu&fequenti capitt

Aquifoliiconfi
dcracio.

nobisaiiucentur.CMerumqnoniamTaliurus
ht in

ag

foli vm

fiue

aq,vifolivm

( utTliniusappeUat)mi.

mentem reuocauit,non ab refaclum

,

effe

putauifi de eius hifloria

& uiribus hic uerba facerem

Efl itaque Jtquifototo ambitu per

lium Tlanta arborefcens

Aquifoliiui-

adacuu Spinx magnitudinem ,foiijs perpetnb uirentibus , Lauri mulis,fed in

.

interuaUa acuteaiis , carnofis,folidisque.Virgas adit uirenti libro ueflitas,lentas&c fiexiles : baccas rotundas , \ufci &mulas
,

& nucleo etiamfimili albo craffoque

.

B^adicum decoclofouentur utiliter articuli , quiprius luxati duritiem contraxe

,

runt

nam emoUit

& rtfoluit,tumores

difcutit

& offafracJaferruminat. Folia fujfenduntur circafunes,i quibusfalfie: car

ofis

40

nesfub teclopendcnt .prohibent enimfuis aculeis,ne mures accedant.Sunt,qui etiam fcopas ad uerrendas domosefoi
uirgis parant ,I{amis,qnbd perpetub uirefcat h&c arbor,hyeme ornantur templorumfores,& Ar&,quos deindeinfuas

Mes

deportant ruftia ,putantes hifceramisfulgura inhibere . Et fafcino aduerfarigentilitatisfuperftitionemfeclantes;dTlinio edocli: quippe quifcribit
.

jlquifolium arborem

in

domo aut in uiUafatam ueneficia arcere . Eiufdemarboris fiore ( ev--

demautkoreexTithagora,)aquamglaciarilegimus.Itembaculumexeafixc7um,inquoduis animalemijfum,etiamficitra
ceciderit defetlu mittetis, ipfumperfefe
lib.

recubitupropiusadUbijampmcipuamnaturam inejfe arbori.Cenfet idem Tlinins

2 j.cap.8.CraUogonon,fiue

CraUogona Tbeophrafto eam arborem defignare,quam Latini jlquifoUamappeUant.Sed

an isrecie fenferit, ex Tbeopbrafti leclione iudicarepoterunty reiplantaruftudiofi : fiquidem isita habet lib.j.cap.I $.de
hiftoriaplantarum.Crateogon.folio mefpiU ,promiffofcilicete[\, uerummaiori,latiori oblongiorcque ,necferrato,quem-

aimoimn illa fit . U&c non aimoium magna

Patiuri uire*

neque crajfa

Materies

ei

uerficolor

ualida ,fulua , cortex Uuis , mefpilo

,

50

fimilis,radix fingularis,aUa in profundum.Magna ex partefruclus rotundus qui maturefcensficcatur,nigrefcitquc

guftu

&fucco mcfpilaceus.quapropter ueluti fylueftris

liuri

mejpilus apparutrit,eftjpeciefimplex,

&fine uUo difcrimine. Galenus Ta

ex Galeao.

d Diojcoride defcriptimeminit lib.siu.fimp.med. bisuerbis.Talturifolia,&radix adebnon obfcuram habent ad,

ftringendifacultatem

ut

dum pblegmonodefunt ,
Nomiiu.

& uentremfiuentem cohibeant adeb digerunt ,ut& pbymata curant & calida Fruttusporrb tantam obtinet inadendi uim ut &
:
.

qu& quidem non admo-

calculos ueficx comminuat :

&

petloris , pulmonisque excretionibus auxilietur

UttKkfof Gr&cis,Talium Latinis , Taliuro Italispariter appeUatur.

vtquifolium autem uocant Italijlgrifoglio.Germam vnald difteln

ACVTA

In Lib
0'fawi*.

primum Diofcoridis
SPINA'.
,

6j
3.

ACVTA

C A

P.

CV.
Orib. hatc

py rL ualde,& rninonbaccas profert myrti,plenas,rubras

[

Cuta

fpina,quam

rinam,aut pityanthem aliqui uocant , ]

fimilis , fpinofa non haber. t fragiles,& intus c nucleum:radicem multifi- h #Up*ft.

arbor eft b pyraftro

dam,altedefcendentem. Huiusbacca:potu,autcibo,alui profluuium , & abundantiam fceminarum fiftunt . Radix illita aculeos , & fpicula extrahit.-abortum fieri tradunt,fi ter radice uenter aut fenfim feriatur,aut perungatur

t Non legif Catacuz.

c xuplwttf.i.

nucleos leg. * Orib.

,

10

Hjibet pro comperto tota recentiorum medicorumfamilia, quod arbor Diofcoridi ouAKdi>8ct,id eji,acutajhina
ta ,

uoca

ftam MauriUni Berberim dixere, ea fit nimirum arbufculajpinis borrens , quam rura Tridentina , ubiinfepi fepi-

Acuc* fpina
coafideratio,

ACVTA SPINA,

hHS,fylmt

6*4

And.Matthioli Comm.
& conuaUibusfrequentiJfima nafcitur
,

bus ,fyluis,
besfecuta

Crefpino uulgb nominant

:
.

medicorum uerb uulgus , ac

oJficin<e

jtra-

Berberm appellant , ita effe certb credentes , ut opinione ducuntur Veruntamen fi recli
,

delineationes notteque

perpendantur , quas oxyacanthte reddidit Diofcorides ,crejpini notis prorfus acuta fpina reclamare conflabit . Ch^apotiffi-

mhm ratione adducius,quo magis ueritas eluceat , errorisque nebula toUatur

inter recentioresmedicos de flirpibus
.

non dubitaui eorum opiniones refellere

qui

commentaria confcribentes , Crijpinum uocatum legitimam oxyacantbam

cffeajfeue-

rant TS{eque mefugit , nonparumfufcepiffe negotij , ut eos a concepta iandiu opinione infententiam noflram, quam ueram putamus , uenire compcllam , cum magm admodumfit tum medkorum , tumfeplafiariorum turba,qu& hac m hifloria longo ufu aberrat Verim citm compertum habeam,quod ueritasfit niue candidior,foieqite Jplendidior , eorum turn uera,
.

&

tumfida comes , qui uirtutibus , acprobitatepmflant , duxi meas rationes multorum autloritate comprobatas, nullam ho-

A
non
Beibens,
p

f ina
eft offic.

rum docliffimorumuirorum auribusmolefliamaUaturas,quinolcntesaberrarunt:quinimoijs,utpoteueri defenforibus,fo- I0 re iucundijfimas , atque gratiffimas : T^am qui,ut fibiplaceant , malunt errare qudm ueritati , eequo cedentes , errores cog nof cere ' eo s ue eorrigere , nonfunt in philofophorum ,ac rationabilium hominum numero recipiendi . Sed ne apologej

&

ticis

uerbis tempus conteratur,rem infiitutam aggredior.Diofcoriies acutamfpinam arborem

effe

pyrajlro fimilemfcribit,

fiue

minorem tamen,magisque acukatam,fruclumque gerere myrtifimilitudine,pknum,fragilem,rubentem,& intus nucleum,

cui radices fubfint mukifidte
,

alteque defcendentes
,

proceritatis

crajfitudinisque , flipitis

ramorum,radknm,acfmtluum,omijfafoliorum ,florum,&
Siquidcmfylueftrispyrus,qucmadmodum

Ex quo palam efl,ipjum non alias acuttcjpinte notas expreffijfe quam corticis hifloria Qua
, .

omnia ipfe accurate perpendens,in primis Crefpinum omnibus notispyraflro reclamantem comperio, cui tamen prorfus adflipulari acutamjpinam Diofcoridcs efi auclor
.

& oxyacantba,fimplex i folo

20

profdit , atque unico duntaxat caudice attollitur,ac inde

tam in longum latumque crefcit , ut ad communem arborumpro

ceritatemaJfurgat.CreJpinus uerb ,cuiusfaniinnumemmihipmoculis quotidiefefeo}feruntplant<e,nuUumabradicibus

mittit caudicem,Jedpluribus,ac diuerfis aculeatisflolonibus frutkat,qui uirgarum
arborcJ'cunt,nift

modo in altumfe attoUunt, nec unijuam

craffitudinem rarijfiqu<e hominis longitudinem
.

rarb,& longo temporis tratlu : quippe qui omnium maiores habentur , poilicarem
longa tncrementumfufceperint.quin

mi excedunt

nifi <etate

& rara inueniuntur

eius uirgulta

aquent . yd hacpyraffer cortice conftat ajpero ,fquamofo , intequali,craJfo,colore in nigro rufefcente

ticc ucftitur albo,lteui,&

Crejpinus uerb cor

gatur ,

& crocea

admodum tenui: quo fit ut non adeb kuiterferro , uel lapide tangipoffit , quin ftatim cortexfran lignimateries detegatur Trteterea pyrafler prunorum modo aculeata conjpkitur,acukis ftngulis ex eo
.

dem loco crumpenttbns

licet

rami frequentijfimishorreant Jpinis,ijsque nigris >

ualidis , candidi rhamni

modo-mucronatis.

jit crefpinus temisper interuaUa armatur aculeis ,fimul ex uno,eodemque puntlo prodeuntibus , adeb ut trifurcato ordi-

neprodeant , duobus fcilicet utrinquefepandentibus

tertio

uerb

medium occupante , albis,planis,non quidem rotunSs,fra

gilibus,& admodumpungentibus . iUudinfuper difcriminis addam, acutam Jpinam fruSium ajferre myrti magnitudine.

JQ

Crejpinum tterb racematim in

ttit

modum,cuius oblongi acini

tritico

paulb maiores , uiuidi,ac rubentes, eleganterque race,

mis adnexi , puniceos acinos quadantenus repnefentant : quanquam minores , oblongiores,acidiores

uiuaciores babeantur
.

& colore etiam multb

,

Crejpinideindefolia minimi pyrafirum referunt,fed potius

Jpinis tenuiffimis , frequentijfimisque

punicam malum , quanuis latiora,nec

horrida
.

adeb

in

mucronem deftnentia , pcr ambitum

B^adices etiam

qua profeUa

4queflau<efunt,acfi croco ejjent infecla , ctfipliires fint,atque exites ; nihilomims alte non defcendmt , ueluti acut& fpime^

fedinlatus fummo cefpite uagantur .Flosdeniquepyrafiroadmodum refragatur: nanque melinus ex racemo uutefimili

erumpit , fuifruticis intcmo colore^, quo

tiffimicolligipoteft

dum expltcatur , atque dehifcit,perqmmfuauemjpirat odorem . Quibus euiden,

,& oxyacanthamGrcecis
.

& berberim^rabibus non

ejfe

crefpinum , cuius communis

efl

ufus apud

medicos,&feplafiarios
inteUexiJfet
,

Sedpr&ter h&c iUudetiam certb credendum eft,qubdfi Diofcorides per acutamjpinam crefpinum

nunquamftlentio dtjfimulajfct folia mirabili opere perambitum aculeata : nequefruclum,quem ramispendu-

40

lum gerit , actnis interfe racematim cohterentibus , myrti baccis afiimilaffet : necfcriptum reliquijjet,radices in profundum TSlon pratermifijfet etiam agi.-nec denique flauum earum colorem unquam reticuijfet , quo infigniter natura infetltefunt
.

fpinarum hiftoriam , utpote qua tem&fuis uirgis innajcantur , a pede ad uerticem : non corticis candorem

non tenuitatem:
reddidijfet,

non item,qubd Jkpius Jine caudice,uarus uelutiftolonibusfruticet : non denique ipfam pyraflro prorfus fimilem

Legiuma o'

^ q Ua p rofiecjQ rw n minus diffidet, equidem acukatam arborem

referentem
,

qndm quercusab olea

Cxterumfi modo dicendum eft,Oxyacantbam nafci in ltalia,eam

effe

crediderim,fiipite , cortice,ramis ,fioribus,proceritate,ac ligni materie plani pyraflrum

quamin Hetruria ruranoflra Sencnfia Bagaia uulgb nominant.^inanienfes,& c&ttri Tridentinarum uallium

incolquidamUmperlo,quidamuerbTand'orfouernaculisnominibusuocant,
fermortc appcllani , quippequx omntbus notis,ac lineis acutam (pinam referat
.

& Goritienfes bara^jp

bianco uulgari
ejfepof

Trimum enim htec manifcflo indicio

defcendentes , ejrfrutlus ,

Junt,arborisfcilicetftipes,ramiinqualibetparteacutiJfmis,firMsqueaculeisarmati,Ugnimateries,fubfcaberfquamoJusque cortexiueluti pyrafiro

crajfitudine
.

50

Tum ita ejfe comprobant radices inprofttndum

quem fert myrti

, riibefcens,plenus,fratlufacilis,orifubauflerus, in quo modb unus,modb plures concludunquemalbum edit,pyrafiro admodum adfiipulatur : quippe qubdfit illi haud quaquam abftmtlis. Torrbfolia duntaxat d pyraflro difiidere uidentur : nam difjecla junt apij modo , paululumque longiora Verum mihi qitidem iUud non uidetur ob multas rationes aliqua ex parte noflrte repugnarefententite : conuenientias enimpluribus exparti-

uiju mcu.ndus
,

tur nuclei Flos etiam

buspeticertum eft,non autem expaucioribus . Quali ergo acutajpina uireat fronde, hic non explicauit Diofcorides;fed tan-

tum dixit , eam cjfe arborem pyrafirofimilemquemadmodumjlrbuiumCotonetx, malo <& ilicem

adfolia,qute nihilominus lacmiata confiant apij modo
;

& fagnm Qmrcui

.

idetn

comparauit Diojcorides.qubd magis adfiipitis , ramorum,cortkis,florum delineationcm,& ligni materiem rejpiceret,qudm

tametfi hoc in loco id adnotarepr&ttrmiftrit Diofcorides

Hoc au-

tcmprobatur manifeflo ipfius Diofcoridis,ac etiam Theophrafti teflimonio.ljam Diofcorides,cum de mcfpilo ageret, duo me
fpilorum genera conftimit,<& relicla in capitis calce uulgata
>

qute frequens

t& communis wfiturinltalia,iUamin

primis

In Lib.
fnmis
defcripfit
,

primum Diofcoridis
& uetmbusaroniadtciaefl,ftcinqukns,
.

qux^eapohnoflra

tempeflatc uulgh ^zarolo uocatur t

Wu.ii eft,uerbum cxuerbo . Me$ilusarbor,qux d wnnuUisaronia uocatur,fpinofa

ferens exiguo

cfl,fimilis folijs oxyacantha fruElum malo fimilemfuaucm.Quibus autemfolusconfletiUamefpUus ^arola uocata,Theophrafiustib 1 1 1 . cap. M*Jemonflrauitbisit&bis.HuiusfoUadiJffiafunt#xtrw
llts

aroniafotio oxyacantb* prouenit,coquefcifo(ut Theophrafius prodidit ) apij

go dtclam , effeproculdubio acutamfpnam.quandoqnidtm eiusfolia in modum apv\ dijfccla funt>mc$iti aroni*

phraflus tib.v i .cap.ultimo de hifioria plantarumfcribiuoxyacantUfruttum fuiffe antiquis in

mftarjjanc frinofata arborem Baraia

md

modo.Theo

non paruo

10

coronarwn ufu. nod etiam efl argumento , iUam legitimam effe oxyacantham.quam in medium attulimus. Quandoqnidem futlus eius, uiau U<>toto,&admediambyememufqueperdurat,adeb Uuore quodam pellucet , rufonque H decoratur,utglobn-.

CRESPINVS.

ksipr**

i6 6
Aneieonilhrii

And. Matthioli
mdximi

Comm.
.

loscprjeftantioricoralUoparatosreferatudquodin coronis

pr<e[iafe crediderim

Hanc noftram

de oxyacantha

fcntentiam,duobusargumentisimpugnantAnttgomft<e.Trimumfane efl,quod
+, e

nofttccfolia decidant,Tbcopbrafto uerb per,

argumcnta
futaw '

s.6

tub j. C uta(ptnauirefcat,Secundum qubdipfius etiamThcopbrafli teftimonio J.cutcefpims.acukiifs frmikshabeantur

qui in Medica malo proueniunt.Quce tamen,non

magno quidem labore diffolui,ac

conuinci poffunt.

Siquidem ut reperitur

fabulofum apud Theopbraftum lib.primo cap.xv.de hift.plantarum,Tilia

tio

& Myricdperpetuafrondeuirefcere,& libro ter

cap.\6.Suber folio cffehaudpcrpetuo,feddeciduo,itapariter deOxyacantba dixerim: fed uerendumeft potitts ne in hoc capite , quemadmodtm in altjsplerisquc locis , plura deprauata legantur , qudm qubd in bis aberrauerit Tbcophrafius

Quod autem itafit , maximo

bens
lib. 1

efi

mibi argumento Tlinius

qui plantas perpettta fronde uirentes ex Tbeophrafto tranfcri.

6.cap. 2

1 .ibi

nec Tib.,ncc oxyacanthce meminit

Id,quod manifefte arguit in Theopbrafti codice bcec haud qua-

quamadinueniffe Vlinium. Sed non defunt etiam TheOphrafti exemplaria qu<e vutdKtuAosjion o^dKnndos legunt.Tr<etereafi Galcni tcflimonio Oxyacanthafuerit pyraflro per omnia fimilis , ut aduerfarij contendimt , nufquam hanc Diofcoridis ,

&

fti

pcrpetuouirefceredicam ,fedund citm Tyraftrofoliabyemeamittcre.Quantumuerbadaculeosattinct,fiquis Tbeophrauerba diligentius,qudm illifecerint , expenderit , ea nihil prorfuspro iisdem affirmare compcriet. Inquit enim Tbcophra
fius de

mali Mcdicx acideis agens aKM(!a,s

domefiica

otcif
,

*<>( o&ctKdtQot

Ideft fpinas quales

Tyri

aut Oxyacantbce.
agreftis

jLt-

qtu

cum

Tyrus

nullis rigeat aculeis

defylueftri inteUexiffe

iUumncceffeeft.Vcrumquantum

Tyn acu

lei,dmatiMcdiciacukisdiffierant,qtiifpiamperfefeuidcrepottrit.Quofitut Theopbraftiuerbanilaliud exprimcrepu-

tarim

qudm qubt Medicamalus

aculeata (it,ut Tyrafter

& Oxyacantba

non autem quod harum arborum aculeifint

ommnofimiles. ut pcrperam dle interpretatur . Toftremb qubd bacc<e,quas noftra profert acutaffina ,fint dulccs,ut ultinw lcco contendit iliorum unns nec adftringant,fedpotius adftriiios multebres locos ducanhtj id omnino iudtcabunt , quifa
pidioriguftuacfaniorianaturafuerintprocreati.quique aliquandobuiufceplantcefrucluspericulum fecerint
tgitur ejl,ut dicamus,Crefpinumalitid effeab
.

^eliquum

20

Oxyacantba,plantamque ldeofuiffe ueteribus incognitam,qubd torum nuUus,

c maVwiet.
.

_ '"

potius,qitdm arbor
ris

quide piantartmbifloriafcripferunt buiusaculeatceftirpis(quodegofciam)meminerit . Torrb crespinvs frutex ejl,e terra utrgultis plunmis affurgens,ueluti corylus.-i quibus non defunt,qa qttandoque longo tempo
trattu , <egri tamen
,

arborefcant. H<ec ab imo

tibus ,fratluque

minime contumacibus,qii<e(utfuprd

adfummumfpinis quibufdam acutiffimisborret longis,compreffis, albican diclttm eft)per interiialla tern<e ex eodem prodeunt punclo.Cortex to
.

tipianu

candidtts,!ceuis,ac tenuis: cuifubeft ligni materies flaua ,fragilts,atque fungofa

T>{umerofis tota uirgultorum con

,

geries nititur radicibus impensiflauis,

quxperfttmma terrce diuagantttr

:folijsferipttnic<e

tenuioribus tamen

latiortbus,

minusquein mucronem exhnfis , perextremum ambitum minutiffimis fpinis ctrcumfeptis . Flores emittit inettnte Mato luteos , racematimcoimrcntes in uu<e feri modum , odore non ingrato . Quibuspofiea fucceditfruclus acinis oblongis , race-

mo pendulis

qui maturitate maximi rubent,punic<e mati acinis haud

'

quaquam abfimiles , qttanquam figura

longiorcs,gu-

inttts nucleis.E frublupoft uindemias iucolce uinum exprimunt , quodfalsb de Ber ftn acido,&fitbauftero,paruis reconditis beri uocdnt offtcin<e : ciu aufieritatis aciditatisque longi plus ineft , quammali puntc&fucto. Quodfi in actttis , perniciofis-

quefebribits

uti caufus>& qu<e peftilens eftjulapio uiolaceo

commiftum,ac aqua <egrotantibtts exbibeatur , non modbfitim

.

refttnguit ,fed biliofas,peftilentcsque exhalationes fttpprimit

Datur utititer caliacis , cibttm reijcienttbus ,& dyfentencis,

ls(pnfecus

& ubi
ftas

btlis

d iocinorc

m uentriculum regurgitans cholericos excitauerttaffeclus.

tamfumptum,qudm indttum

menfium profluuta cohibet .Ttneas ttentrisenecat,pr<cfertim fi bibatur-ex aqua graminis ,uelportulac<e ,uelabrotoni,additofacchari tanttllo

quinetiam gingi. Trodeft cruentts excreationibus :firmat conmmos dentes, fi eofepius foueantur : roborat,&gavgari%atufaitcium iuuqiie inflammationes difcutit,atque dcftiUationes eo conflttentes reprimit.Vulnera re

centia in carwsfuperficicgiutinat,& ulcera uetera deficcat. l^hilominus nocet bis,qttiexflatu,acfrigiditate laborant ucn

tricuUdoloribus,atqucetiam&grifpirantibus.Daturetiamutiiiteradlocinom

oculorum

deftilla-

40

tiombus,lachrymasqiiecobibet,ubiguttatiminoculorumangulos

diftilletur

ctm pompholyge,& aqua rofarum .

C<ete-

Vu*
tw.

fpin* me

rum poftquam actiUfftn<e biftoria eb me dcduxii,ut

v v a

de nonnuUis
,

alijs aculeatisftirpibus differuerim,non ertt ab re,ut plan,

taru-mfacultas augeatur ,fi illamaddiderim plantam

qu<efolio etiam apif conftat

.

& undiquefpinis
,

riget

ab aliquibus
incognita
,

spina,
cft

d honnullis Vua

marim,& dplm ibus Vua crefpina uocata Tlanta b<ec antiquis{ut puto )
:

arbnfcula

partta ,fruttcdfa ,folio apij,aut oxyacantb<e

.

ramulis,ac uirgis albicantibus

ubique aculeatis

Duorum eft

generum.Sattua altera,aherafylue[iris

Flosutriquealbus,&quandoqueexuiridipurpurafcens. Vuasprofertnourace-

tnatim coh<ercntes,fed baccaru morc d/fpofitas. Eixdemfacicfunt rotunda,pilofx,pr<efertimq;fylueftres.fucco abundantplu-

rimo , uinofo ,fapore acido adftringente . adeo

utprorfus omphacium referant .Color

.

illis

antematuritatem

uiridis
.

quimaturefccntcs colorem und cumfaporepermutant

nticlcos ,fragiles

Siquidemflaucfcunt , &fttccum fubdulcem reddunt

Habent

M&
jo

tamen
,

& imbeciUes

adeout und ciimfruclu mandantur . Leguntur ante maiuritatem,Maw menfe , ac

ltmio.Fngid<efiiiit
utilitatc
a.

&ficc<e adfiringentes
.

&

in cibis

omphacvj locogratte

Qu<e

& febrientibus

iufculis incoclce

nonfine

exhtbentur

Fnfmnma mulienbus utero gcrentibus magnopere expetuntur .

Hitic accedtt

& altera planta ueteeffecontendunt.Eafru

,

ribus,quantumreor,incognita,&filentwinuoluta,quamaliquifalsbMauritauorum
'

ribem

confid.

fttnt ei lenti ticcfa tft,ufiaria,folio paruo, uitigineo,perindeacalbpopulo ,fed longe uiridiori.Bgmuli

acflexibdes: i qui

biisfritlJitsparuarnmuuaritmmodo,utincre[pino,racematimdependent

rotundis, fimuique cohcerentibus acinisma-

gnitudinepiperis^quimaturitatemadepti,maximirubent,faporefubacido,admiftoetiamdidci
in liiteo candicantibus J

&

in ftellcz

moditm radiantibus. Vulgaris eftplanta , in hortisque frequttis :

.

qttippe

quoniam ad feeffe

Error quorun-

picndosbortorumpidttinos eleganter feratur

Verum eosbaUucinari abunde

conftat

qui putant,hanc arbufcularn

dam

'

jLrabum Bjbem.Siqmdefn,ut pofteritatis memori<e prodidit Serapio , R^bes eft arbor proferens
befcentt,& folta lata
los
,
,
.

capreolos colore uiridi ru-

maqpa,& rotunda Quasfani notas hutc non refponderefatis notum eft-.nequc enimfert b<ec capreo $ Q

neque etufmodtfolus uiret . tametfi fruclu Rjbem admodum referat , quod isguftuifit acidus fimul

&

dulcis

qttalem

In Lib. primum Diofcoridis

V V A

\6 ?

SPINA.

e Jfe Kdbis

baccam auclor eft Serapio.Quamobrem is ad ea,qu& ille iurepoterit ufurpari , utpote qubdfebribus aattis opita

ietur

sftuawtem uentriculum refrigeret ,fitim reftinguat , naufeam

<& biliofis

& uomitiones
.

fiftat , cibi appetenttam incitct , ccelia

cos

# lientericos iuuet ,

defluxionibus uexatos :fanguinisferuorem dcmulceat, bilis acrimoniam retundat,im-

petumque domet . Quarenon damnandi quin potius laudandi uidentur feplafiarij,qui ex huiufce arbufcula fmclu uinum , exprimunt,& per annum ajferuant , ut illud I{ibis loco medicamcntis immifceant i{on defunt,qui id ejfe hanc plantam ar
bitrentur quod Galenus lib.v i ude compofitione medicamentorum fecundum locos , Frfi uuam appellat . Ouorum error fatis ab ipfomet Galeno refellitur codem loco :quandoquidem afferit bmufce uu<e plantam memcecylifolio uirefare. Meme*

cylumemm Galeno,etfi^irbutifruclum defignat lib.y.defimplicium medicamentorumfacaliquando tamen ipfam quoque jlrbutiplmtam defignare uidetnr tit locofuperius citato,ubi Gal.conlinens pro contento acctpiens,Arbutum Mem&cy.

lum appellauit. Inquit enim qu<z urfi uua appcllatur in Tonto nafcitur.Vlanta eft humilis ,

& fruticofa

,folio

Memecyli.

C&terum

i68

And.Matthioli Comm.

RIBES VVLGARIS,

t&terum cum magna

d nda
Bellonij opieft

differentia habeatur inter Bjbis folia,qu& uitiginea funt,cjr jLrbuti,qu& laurina temulanti(r,exploeffe

omnino DodoneiJententia;quippequinulla dubitatione cenfeat uulgarem Rjbem Vrftuuam

Galenhfua tantum
inueniffefcri

pinionefalfus.BeUonio uerb in libro de arboribus coniferis Ribes Serapionisplanta

qn&dam cenfetur, quamfe

nio

improba-

^ mmmu
rhiam
effe
.

adfupremum cacumen ,folijs oxylapathhgrandioribus retufioribusque : qjtorum medio racematim Mcerteego non audeo , nec poffum Bellonijinexcunt bacdt rubentes, ut inhippoglofjb, rufco,&lauro Mexandrina
jA i ano
.

dicio fubfcnhere

qubdplanta illa non rejpondeat notis,quas Rjbi tribuit Serapio.Ea cnimfolia nonfert rolmda,fed
e
,

oxyU

pathi , non habet capreolos ,

Oxy acanths
uires

ex Gal.

%%%ns

& baccas medijsfolijs exerit.VndefaciUadducor utputem eius Rjbemfalfam & adulte^ potius qudm ueram & legitimam Oxyacantlm meminit Galenus lib.vu .fimplicium medicamentorum,fic in non ftmilem habetj}eciem,ita & & ipftfru&us,pyriquioxyacanthus,arbor ut pyro
, . i

fylueflri

uires

dijfimiles.-quin

demfylucflris abfolutiacerbus

ejl,

c&ttrum oxyacanth#,& tenuium eflparlium, &paulum quiddam incifiuum obtinet

Torrb

In Lib
&

primum Diofcoridis

69
&m
GmNomina.
.:
.

Graciuacant,cohibet.Hcplania cisi*u*Kwd*mmmatur:Utinis,Mutafbina:jLrabib.^mirberis,feujtmyrbarm^^
Utero,&Tiiiriteros:GermanisHagdorn\BoemisHl9c.Crefpinusuer6offm

Porrb arboris buiusfruQuspyrifylueftrisfruauifimilis noneft,ucritm myrtis fcilicetrubens&rarus. 9 cleos.Torrb non efus tantum, fed bibitus affeEtus omnesfluxionum,quos pWJW

Habet uerb

Crefrmo.-Germanis faurach,

Sauriorn,&pafelbeer:BoemisDrac,fiueDriflal:GaUiceEJpineuinettedicitur^itFua crifta Italici uocatur vuafpina, fiue uua ffineUa . Germanice Klofier beer.Boemice Cbiupateyahody.CaUis Groifelier. CMerus uulgaris Bfbes Italis uocaiurvuetta rojfa , et Bjbes : Germanis S.Iohanstreuble.BoemisuuijnoS.lana.GaUis GroifeUesoutre mer
.

WrAtm.
*o

RVBVS CANIS.
.

C A P. C V I.

FRutex eft arboris inftar,rubo longe maior

Fplia fert multd Iatiora myrto,robuftis circa ramos fpi

nis,florecand!do:fruduoblongo,nudeooliuxfimili,quipermaturitate[n fuluefcit ,& flocculosintuscontinet.Frufausexemptisinterioribusfloccisarefaausjaluumfiftit ; feruefacli enimij in inojmoxpodjarteriaminfeftant.

NOn
20

equidempulauerim effeBjbamcariis iUudrofarumfylueftrium genus , qu& rofas edunt ifs qmiantenusfimiles quas Mofchette uulgb uocamus ,quaquerubentesbaccas rofarumfrutlibus nonabfimiles,iicetminores,proferunt:

Rubi
confidJ

canis

necetMmquodmsaliudfylueftrerofarumgenus,quemadmodtimnonnuUiexiftimant.l^amfi itaresfe haberet , faterat Diofcorididicere , qubdcanis Bubusrof&fimiliseffet ,nonautem quod arboris inftaraffurgeret, rubolonge maior, quodq;

foiiafemt myrto latiora,d quibusfylueflrisrofaprofeblbplurimtmdijfidereuideturfruttu^ nmmodo oliuarum nucleisfed oliuis ipfis multo craffwrem . In eam autemfententiam non modo me pluries deduxtt ,fed etiam confirmauit Tlin.quadoquidem ipfe li. v 1 1 i.cni.i .peculiari nominerofamfytueftrem cynorrbodon appeUat.i.caninam rofam^non cy nosbaton.i.camnurubum,cuiusradice adcanisrabidimorfummirislaudibusextulii.QiioditeruaJferuitli.xxv.c.ii.ubi iUud etia addidit,quod apud ueteresniialtudcynorrhodon erat,quajpogiola iUa,qux medijsfylueftriu rofarum ramis obori-

tur.CMerhmcicm decynosbato,hoce.fi3 canir.ubo idemdifferereheumd rofafylueftri longe diuerfumfecit , ut uiiere

eft

libro

1 11.ubia.it, cinosbatonfolioeffe ueftigioimminis fimilem . Hucilludetiam accedit, quod pofterisfcriptum teliquitrbc-ophraftusiib.iu.cap.Xv II I.deplantarumhiftoria,ubificinquit.. CanimbusfrucJumfubrubrum parit ma-

xxiULcapjci

hpunicofimilem r efi interarborem &fruticem medius,

rum interfe haberedifcriminis canirubum , &fylueftrem rofam ,

& punicjeproximus,folio uiticis.Ex quibus paldm

de quapoflea Ubro

& cap.vi.particularem

eft

,'non

pa-

tradidit hifto

JO

mm.FbichmprimUmfaiiuasrofashngaprofecutusfuiffetoratione, defylueftriitapaucisdtjferuit . Sylueftres rofisdomefticisajperhres tum uirgisJumfolijsconftant,&florem minus odoratum, minksque coloratum , nec tanta magnitudine
ferunt
. Qmrepro compertobabetuwlmdgenusejfe rofam fylueftrem d canirubo , quorum alterum W#oJ^ , alterum tuwi^ATt a Gmcis appeUatur. Quqcirca manifeRo in errorefuiffe deprehenditurMarcellus Diofcoridis interp res, &com

Mareenms
hQ[iiaL

mntatorTquippequiidemeJfecredidnitcynosbaton,&cynorrhodon,nonammaduertem,qudmilL
rit Tliniitsfibifamiliariffimus

Huncforfitanfecuti Monachi in Mefuemfcribentes , ipfi quoque in eundem lapfum inciderunt , credentesfylueftrem rofam legitimum ejfe canirubum . Quibuspmereaanimo exciderat , Diofcoridem fcripfijfc ru.

\l^ ? *
*

bi canisfruclum oliuarum nucleis ejfefimilem : quandoquidemipft

bitjios nullam canis rubi cognitionem habuijfe
.

iUum

pyris compararunt .

Ex quo

aliquisfacile iudica-

jLd h<sc non reperio,quod dixerit Diofcorides,canis fubi frutlumfemen ali <piodincludere,quo tamen rofarumfylueftriumfruttusrefertus inuenitur:fed lanofum quoddam continere dixit.Mcedit
hisSerapionisauthoritas,qui4ecanmorubointeraliarubigeneraegit,nonauteminter rofas: qiiod omnino compertum haberet,huncarofisquamplurimhmdifferre.IUudinfuperadMer'm nonleuiterex
albopurpurcfcanticynosbatouerbfiosperpetubftt candidusmneft legitimtafferendumfylueftrem rofam ejfe cymsbaton.

40

Ex

'ijs

igitur omnibusfatis(utarbitrortiquet,canirubum dfylueftri rofa longH abeffctantoque magis,qubd

memoria prodi

deritTbeophdib.&cap.ix.deplantarumbiftoria,canin&fentisfruc~ium auerfo flatu colligendumeJfe,alioqui perimlum cculis imminere . Qwod apertedemonftrat ,fuper eo uel tenuem quandam ianuginem, uel quid puluerulenti infidere quod ,

d uento expeUatur in coUigentium oculosfacile ifs udtatem inducat , quod tamen infylueftrium rofarum fru&ibus nunquam uifitur.Sednefcio quo iudicio quaite authoritate Cynosbatiplantam nafci apud Telignos Ethrufcosfcribat aduerfit
fi

&

rius quidam,

eamque arbores fcandere,quum manifeftbfcribatDiofcoridesfruticem ejfe arboris inftar , poflentatis memoruprodiderit Tbeophrafius Canirubummediumeffeinterarborem,&fruticem,malopunicAproximum. Meminit

&

Ru bj
res

50

B^ubicanis GalenusUb.vu.fimpli.cium mcdicamentorumficinquiens.Huiusfruticisfruc~ius,wnfegniter adftringit,folia

can ; $u j. ex Gal.

uerb mediocriter. Itaque particularis eius ufus haud ignotus

ciem habet , ceu arteri* infefium .

F mtex

is

e(i . Cauendum ab eo , quod in fruftu eius lana fpeGraci uwVflw* uocatur : Latme', Bjibus caninus : ^rabice , SenUIta- Norain *'

licttHouocanino.

Ki/w.

LIGVSTRVM.
,

CAP.
nigro
.

CVII.
?

Llguftrum arbor eftolea folijs circum ramos fimilibus , latioribus,molIioribus

ribus :florccandido 9 [mufcofb,]odorato;femine iambuci

& colore uiridio-

60

nafciturinCa- cemofoieg. nope,&A(calone. Foliaaftricl:oriamuimhabent:quarecommanducata ulGeribus oris rnedentur: rib iUitaferuidisinflammationibus,carbunculisqueprofunt:decocl:o eorundernigniarnbufta fouentur:
apillumrufanttritafolia^quseinradiculaefuccomaduerint. Fiosexaceto frontiillitus, capitisdo*'

Optimum

ra.

lorem

'

lyo
Jorem fedat
.

And. Matthioli Comm.

Cyprinum oleum , quod ex eo fit,odoratum , excalfacit , emollitque neruos
; fi

quae fer

uenti natura przuita fint,aflumat

Ueoftn enGderauo.

T
X
'

Iguftrum

in

Hetruria Guijlrico corrupta uoee uulgus noflrum appellart confucuit

: .

Quod inibi etiam aliqui

oliuetta,

nonm ^< Ohuella quidam Chambrojjine uulgo uocdnt

Mauritanis uerb jllcanna nominatur. J^afcitur frequens infe

fibusfccusuiaspaffiminItalia.Floretaheunteuere,&ineunte&(laie,floremufcofo, uel ( quandoquidem Oribafius legit goTfumfn ) racemofo , candido , odorcfuaui ,fed qui dccerptus flatim flacccfcat.Oriuntur ex eo bacca in cacumme racema"

tim cohwentes pyramidis modo,heder#bacci$minores,Uuiores,ac nigriores , fapore amaro ac iniucundo purpureo intus
fucco
.

H&fua

in arbore
,

hyemeferi tota perdurant incorrupts,,quibus aues uefcuntur , prsferttwque merula ac Turdi. Fo

tamen ac uiridiora , adflringentis gu\\us.Virgas habet lcntas,fiexilesque,folida tatnen materie , *

lia edit

oleagu \ina

latiora

LIGVSTRVM.

iqmbn,

In Lib.primum Diofeoridis

17 1
w

i quihus caue&fiunt ad canorasferuandas auicidas , ac uivga ad inftruendos eqttos . Suntqui baccas aVirgi!io,uacinia uo vacitm ;* cariputent . Sed meo quidem iudicio non retliplani fentiunt.Quemadmodum nec Fucbfius,qui rubimora, quoniam Gr&- opinioa;s.
cis term, uacinia effe putaUfiquidem uaciniumflorcm,nonfru6ium effepluribus conftat.C&terum in notbis Diofcoridis ftrr

fium nofnenclaturis LegU ur , hyacintbum uacinium Bgmanis fuijfe uocatum . Ex quofacile credido-im , uacinium Virgilio nil

aliud defignarc , qrnrn hyacinthum . T^eque miritm eft,quod Virgiiius hyacinthum uacinij nomine nigrum appellauerit:nambyacinthusfaci\icumttioiiscolorepurpureocertat,purpureus autem colora compiuribus niger inteiiiguur.

HancnofiramftntcntiamccmprobatVirgiiiustqwppequife

fruSlibus.QuH manifcfie deciarauit

in Bncoiicis

ubi de uaciniofic cecinit,primb Eclog.i i

Mba liguftra cadunt,nacinia-nigra ieguntur.

Deinde in eadem

Mollia luteola pingit uacinia cahha.

jtcm in uitima .

Etnigrx uioi&fiint,& uacinia nigra

^ecpiacetpr&terea Marcclli opinio , qui pkribus comprobare nititur , uacininm effe Irim. Siquidempr&terqudm qttbd nf"""^ ^" vunquam legerim Irimin coronis ueniffe , color non <squi prompte correjpondet , quod uarius adeofit,nt non aliundefibi no qudm dc&lejiis arcus colorum uanetate . jidde ettam,quodcum Iridisflos omniumfragiliffimus cadttmen comparauerit , ciffimusquefit , poeta nullo patlo hunc liguftro pr&tuiiffet . Quidam Liguftrum eam conuoiuulifpeciera autumant,qu&
effc

^ ^

fepibus ,fruticibus,& arbuftisfe circumuoluit,ac etiamfcpius uitiumpalis in uinetis,flore candido,UHj,feu calathi effigie, quam ego Uuem effefmiUctra nwujuam dubitaui . E" quorum numerofuit Seruius Grammaticus Virgilij commentator Ec-

Seruii Gratn.
la lus> P

logafeamda Bucoiieorum * Ts^empcfaifus

ut arbitrorjqubd negiexeritin hachiftoria Tiinium confitiere , Diofcoridem,& aliosdeflirpiumnaturadiffcrentes.^iondefueruntetiamqui exifiimauerint liguftrum effe Mamitanorum caprifoiium
(

20 quod (ani niialiud eft,qudrnDiofcoridis pyxacantha ,feu lycium y non autem periclymenon,ut 1\ueUio placet Sed ifti quoque a ueritate defcifcimt."\[echi'minorifane errore uerfatur quidam nouus Herbarins ; quippe qui cenfeat Cyprum,& Ligu
.

Herbarii cuiuf

f^ error.

ftrum diuerfas effeftirpesndque tamfriuoiis argumentis ex Timio defumptis,ut eapotius contra i\\um,qudm pro iUofaciat. HaUucinatur profeclb,q;ii nonuidet Dguftrum omnibttsfuis notis referre Cyprnm . Trouenit enim Liguftrum foiijs circum

ramosoiea fnnilibus , Utioribus tamen,mo\iioribus ac uiridioribus , gufiu adftringenti : quinetiam,& flores edit,candidost mufcofos,racemofosque,&frutlum nigrum,Sambuci baccis &muium . Tr&tereafi Liguftri facultates expendamus , nullumreperiripoffemedicumtarn inexpertum crediderim, qui non nouerit iiguftrum
pollere
ijs

omnibus pr&fiare uiribus , quibus

eft,

Cyprumfcriptum reliquerunt Diofcorides ,

& Galenus

Mqui Herbario
.

illi

uenia danda
is

qitod

is

nofcendis tan-

tumplantis ,nonautem earnmfacuhatibus examinandis operam nauarit

tueaturjententiam ,

fuam cum ipfe iib.xxiiij.cap.x.affirmanter fcribat,Liguftrum eandem effe arborem , qux in Oriente Cypros
Tlinij uerbis
, ijs

Verkm uideat

quo pablo

S
ol'e

30

eius um"& '

appellatur.Taratur e Liguftri floribus oleum

let

in olco infolatis,quodplurimumprxftatad
in

uulncrum inflammationes.Vautilis,

uires.

tdem

nem ,

dolorem a proueniente.Fit etiam ifloribus aqua,non & ad odora ad eafane qu& refrigeratio& adftriclionem poftulant. Eadem pota auxdiatur Cceliacis,dyfentericis,& aluifluxionibus ajfeclis.Vterinas
capitis
biie

L, uflrin ^*-

c&teris

^ M ~
r"s.'

quoquefluxioriescobibettambibita,qtiamfuppofua.Datureademiitiliterpotandafanguinem reijcientibus ficut oculorum

firifolia

fiuxiones,perfe,autcumpompholygeadbibiia.LiguftrimeminitGalenuslib.vu.fimp. med.fic inquiens Cyprifett ligu,fumma'quegermina in ufum ueni:mt,& facultatis,& temperamenti maximimiftuhaberit enim quiddam digerens
:

" Ualeno

Liguftri uires
-

cum aqueafiibftantia modice calida,babcntque etiam adftriclonum quiddam ex

ilecofio

terrena fubftantia frigida

Itaque eontm

quidam ambuftafouent.Vturditr uerb etiam aduerfus igneas phiegmonas,& carbunculos. T^am abfque moleftia
Y.vsf>os

&
Nomina.

rtwrfu deficcarit.QuinetiamfijOriteprouenientihusinore ulceribus aphthodefi,& ipfis puerorumaphthis

commanfa accom
:

inodafunt.

arborita Gr&cis,Latinis uerb Liguftrum appellatur:Mauritanis;Keme, Henne,feu Hanne

officiriis

4.0 Mcanna:ItaUs,Guiftrico,Oliuella,Oliuetta,&chambroffiwe:Gcmanis)I{bem^

nis,Mfena-fiueMhena:GaUis,Du troefne:Boemis Ttacij %ob.

*-m^.

PHILLYREA.

CA

P.

CVIII.

iHillyrea arbor eft liguftri magnitudine,rolijs olea? nigrioribus,& latioribusifru&u lentifci , nigro,

fubdulci, racematim coh^rente . afperis nafcitur.

oleafter ,

Huius folia aftringunt:ad eadem

utilia

ad cjuse

cum aftri<5tione eft opus: maxime ad oris

ulcera commanducata,aut fi decofto colluantunpo

ta urinam,ac rnenfes cient

50 *jT)
I

,utHcrmolaus,^ueUius,& Marcellus Florentinus , Thillyreamhic defcriptam eam cffe arborem certb credidere , qu& Tiliadicitur,nimirumfalfi nominis fimilitudine . Qu^aMoquidcm tilia Gr&cis ipihvfa., non autem fiMyia,dicatur . Qjtod cum nullus horumanimaduertiffet , alter aiterum fecuti cencorEcentioresDhfcoridisinterpretes
,

p. ii!!v ;er

&

jLV * Diofcoride

Tilije coalid.

desphillyream tiliam appeUarunt , ita

Gr&cum nomen maii , meo quidem iudicio , in Latihum uertentes . Ouofatlum

effet

cft

titmultisfitperfuafum,uelqubdDiofcoridestiiiamnunqttammderit,uel qubdillid uulgari fiiiaaiia

tttpote

ionge diuerfa

qu& omnibus notis tili& refragatur . Sed quod Diofcorides

tiliam fcorfum d philiyrea cognouerit , uei faltetn inijs

Interpretum Dlolc - a P us -

piantis difcrimenpofuerit,fatisperfpicuumfieri arbitror in huius iibri pr&fatione circa finem,ubi

h&c uerba leguntur . Fio-

res,&omnia,qu&iHcundumodorcmefflant,reponanturt\KiguTiois?t\Kvf>hot(-Qjt&faneuocesGrsc& non foiv.mquoire-'

ie uertantur

ab interpretibus,inaratlis

tiiiaceis ,

fed quodpoftrema quidem non d fihM^a^fed d e/Mt/fx*

qu& Latinis tipoteft

liaefi,deducipoffit,abundedeclarant,haspiantasdw.crfaseffe inhocipfo autlore.

Torrbhmc faciie comprehendi

0 qu d iUinonfolum nomina ,

fed etiam

rem confuderinf.namfi tiiiam cogncuiffent,nulli dubium eft,qutn pbillyream Diofcohiftoriahisuer-

ridisproprionommfeparaffientdphiiyra,hocefttiiiaTheop\nafthqtiiemUbro.\i\^

bis

*7*

And Matthioli Comm.

PHILLYREA.

Tili* hiflori*.

htsmmori&prodidit .
tna
,

Tilia

qu*dammaseft,qu<edamfamina.DiJlant interfe tummaterie,tum totius corporisfor- 10

uerofterilis.TSlam materies
inflexibilis

& quod alterafitfruclifera:altera

.&

mari dura ,flaua,ncdofior,fpifjlu;\inc :faminte candi,

dior.& cortex mari cra(fior,detrablusque

faciunt;itemfaminaodoratior
intetlus pr&ter folij pediculum ,
leuiter flauus:floret

propter duritiam eft.-faminx candidior , fiexibiliorque

ex quo

cifias

masfterilis, nulloqueflore eft.-famina

& florem

&fruc7um gignk
in calycula eft,

.Fioscalyada.

amentumque futurum,pediculo altero annexus,niridis,dum

deteBus autem

cum urbanis . Frutlus oblongus,orbiculatus , magnitudine faba ,ftmilis hederx acino , quinis augulis
,

ueluti neruis eminentibus

inque acutum;cumfefe contrahentibus partitus,qui fcilicet maiufculus

eft,

minutwfvdus autem
>

tonfufwr conflat : cum iile maiufculus fcabitur , paruula qudam,ac pr&tenuh fcmina , quanta atnpluis cmittit . Folium
:

& cortexdulch,fuauiaquc:foliumform*bederaceum,mfiquodinangulumacutiorem rotundatur & quanquam iuxta

pediculumcuruatius
,

tamen de medio in acutius coaclumpmenditjfequeprolixius protrahit , criftum

m orbcm leuiter ,
atque

In Lib

primum Diofcoridis
M A H A
L

17 j

B.

*0 atqueferratum.MeduUam exiguam materies continet , nec multb reliquo moUiorem corpore : nam reliquum ligni molle efl . Hac de tilia Theophraflus . Qmbus fani notis ad amuffim refpondent noflm tilm, quarum hic imagines damus . Sed

&

eas,mea quidemfententia , non inuenias inphiUyrea Diofcoridis .-fiquidem hxcfolio conflat

ole<e,illa uerb hedem : huicfruRus lentifcofimilis , racematim coh<erens , rubens , granis,quct uocantparadifi , non abfimilis-iUiuero oblongus, orbkula-

tus , adfabx magnitudinem , quinis angulis , ueluti neruisjifiun&us , cui intusfemen atriplkis inflar . Quad aperte ofiendit earum difcrimen . Id etiam declarat tili*proceritas,amplitudoque,ac ramorum denfitasvnam phillyrea Diofcoridi arbor eflpumda,ligufln magnitudtne . Et quanquam tradat Tlinius,tiliamarborem effe proceritate perqmm modica; tamm

cumfenfibus,& experimento contrarium conflet,credendum certe putauerim, Tlinium quoquedeceptumpropinquitateuo cabuli& Theophraftiphilyram,& Diofcoridis phiUyream fmul coufudijfe : d quibasfacile ea,qm de tiliafcnpfit , accepit.
In quamfententiam h&c quoque ratio

Plinij lapfus

me deducihquod Tlmius mi tantum ftcciei ,fcilket noflm

uulgari

tilicz ,

uires attri-

_j

buit,

i?4

Aiid Mattbioli comm:

T;I

LIH

O..E

MIN

A.

buit , quibus pollerepbillyream Diofcorides eflauttor,pr&tcr aliasplures,qu&

ipfi tiH<ejunt

propri<e ,

qucmadmodum fecit

Io

e^ FjielliusiUumfecutus. E[i itaqueThillyrta arbor d Tilia utraqUe ualdc dinerfa, cuius imago , quam bic appinximus,defcriptioni baud pamm afiipulari uidetur .Sednonob id affirmare aufim,hanc legittmam ejfe Thillyream , quod eius bacc&
fubdulces non babeantur .

Mahaleb
Phillyreadifcrimen.

Quamobrem,minim$ eorumfententiafubfcribam , qui liguflrum de quofuperiori capite dijjeruimus , Tbillyream eJJecontcndunt.Serapio ex Diofcoride tranfcribens,TbiUyream mahaleb appeUat.Verum planta,quam nonnulli Mahalebuocant ,cuiusqucbaccarumnucleisFnguentarijnoflriutuntur ,adfmegmata odorata paranda , Dio.

fcoridisTbillyre* haudquaquam rejpondere uidetur

Siquidem Thillyrea Diofcoridifolia habet ole,fed

latiora,

& baccas

racematimcobisrentes . qu&quidemnotain Mabaleb,cuius imaginem bic exprejfimus longe aliter fe babent. Verumetft

haleb) de quo

negauerim hanc effe Tbillyrcam , non defunt tamen argumenta,qu& me inducunt adcredendum eandemlegitimumejfe MaMabes fcripfermt , quod uideam apud*irabas,quos in eodem capite citat Serapiot eorum Mahaleb d Thil-

lynx

In Lib. primum Diofcoridis

TI L
I

*7T.

A M A

S.

ro

tyrea plurimumfacultate differre. TbiUyrea enim Diofcoride adjlringit olea agrejlis modo

&Mu

tejlimonio excalfacit ,

& emoUit.ld quod uulgaris Mabaleb nuclei, quorum tantum

Serapioni uero
ejl

jtben mefuai

ufus , manifeflb praflant.

^am cntis ajperitatem , duritiemquefacili tum emoUiunt , tum Uuiga7itilliti,confritlik . Quapropter eos haud aberrare crediderim,quiplantam,cuiusbicimaginemdamus,MahalebMabum legitimam effc cenfent. jttqui non parumhocin
locoaberraffe Serapionem animaduerto,quodputarit Diofcoridis ThiUyrea Jluicenn*, abjicrgit ,attentiat, refoluit,& doloresfedat.ldeoque utiliter

ab jLrabico Mahaleb

nibil

diferre.Mahaleb

Sew P- IaP f<"-

illinitur

ilionm,& dorfi doloribus: Ex meUicra

to pota,animideliquijsfubuenit . Datur quoque aduerfus coli cruciatus,& renum calculos. Cateris uerb jtrabicis,quo-v.m authoritate nititurSerapio,iientristineaspcUit,&urinamcit: qtiomnia
ttmbigimus. Huius plantam
Jludiofus i

huh3hh ""
ex Am.

& dcinde

Mabaleb communisufus pmftare pojjf non mifitadmeprimum lacobus Untonius Cortufus VatritiusVatauinus , reiplantarU admod?.-,i eandem quoque mifit Francifcus Cal^olarius Myropola Veronenfts ad aureamCampanam ; uir

quidm

i-6
ceri etfor.

And.Matthioli Comm.
is

Admi Loni- quidemmediaematerkbaudignarits.^idamus lonkerus infuo deftirpium hiftoria libro conftanter afferit , nullatamen }mc a \\ata ratione , nec autboritate,liguftrum,& pbillyream unam& eandem ejfe plantam.-contendittjue caput hoc omni-

no Diofcoridis Jfturitm eJfe.Ferum

jct/cpoj

ideo baUucinatus uidetur

quodprimumpbillyreiS delmeatio u liguftro

quod Gr&cis

dicitur,non parum diffentiaf.fecundo quodnonfolum codices Diofcoridis Craci,&ij quidem probatijfmi , babeant
ipfe

phiUyream: fed etiam Oribasij codexmanufcriptus ,in quem

Tilix uires.

ex Diofcoride fimpUciatranftulit

quemadmodum eam
,

etiam habent Taulus

illitus

& Serapio

qui jLrabico fermone pbillyream Mabaleb appeUauit . Tilia cortex commanfus

x

ac inde

uulneribus agglutinandis efficax eft.Folia uerb trita,& aqua confperfapedum timores difcutitmt.Humor e
illitus

meduUa

caftraUz arboris defluens capiti

Nornina.

capiUos reddit,defluentesque continet

jlrbor , qu& Gr&cis tpihxvpia., Latinis item

"PbiUyrea uocatur:J.rabibus,Mahaleb:ltalis,ThiUirea.Qu& uerb Gmce' yiKvptt,Latine Tilia,paritcr

&

Italici nominatur:

Gmnanic,Lwdcn:Boemice Lijpa:GaUis TiUeufemeUe.Mas uero

GallisTiUcumasle.

Tilialtalis uocatur Carpino nero:Germanis Stein linden;

*c

JCISTVS MAS.

CISTVS

InLib. primum Diofcoridis

Kittt.

177
CIX.
'

C
:

S T

S.

C A

P.

Clrtus quem allqui citharon

,

faxofis Iocis nafcens

folijs

a , aut ciftaron uocant , ramofus frutex eft,(ed improcerus foliofus: rotundis b acerbis, hirfutis . flos t mafculo c ut mali punica? , foemi-

"Meum tv\
folio

K'JS~v{.i.

16

Vis aftringens : undc flores in uino auftero bis in die poti , profunt dy (entericis , nomas per fe illiti cohibent uetuftati ulcerum , igni ambuftis cum cerato medentur . fj. Hyp oci ^is rhobe- b Meura^/thron,autcytinusanonnulliscognominata,iuxtaciftiradices nafcitur ,floris punici fimilirudine. Xtafu.i. nigrj, Qiuedam rufa , t altera herbacea , tertiacandida. Liquatur acacia? modo. Aliqui tamen cxiccant,fra- led Cat. cum <ftamquemacerant,&incoquunt,reliquaqueutin lycio profequuntur . Viresacaciaehabet, uerum Ruellio rpwp^.i.acerba. aliquanto magis ficcat, aftringit . Prodeft dyfentericis , cceliacis,fanguinem excreantibus ; fceminae.Ubet
. :

&

&

fa.Cac.uero^ K4htuii ligu-j

&

narum profluuio & pota,& indita

fsW.i.ULrofa^

CISTVS

OE M

A.

^afcitKT

i
Cifti

78
<!
.

AndLMatthioli
ejl
. .

Comm.
,

& hypo
confi-

ciftidis

cuius radicibus Hypociflis profilit, in pluribus ajperis Hetrurk locis,&pr&fertim in Upen IV J^f" tuy utey m CiflusJ generum;Mterum mas-.aiterumfwmina ^Lrbufcula Ciftus eftpirmtla ramofa tarnen &fo_[ % nino monie Duum
\ l0

deraiio.

a f axof ls ac ar jdis locis nafcens f

y

Masfolijs

efl
.

rotundis-,criJpis,acerbis,hirfutis albkantibus. Flos mari ut malipnnici ,

fcemina uerb albus,&foiia oblonga Salm& &mula

Hanc l{uftici Tatauini Syluefirem Saluxam uocant .

Quareprobi quidem,ac

Hypociftis uctb iu-

xta utriusque

Cifti

radtces,quinetiam Ladani nafciturfloris punici fignra , uel potius Orobancbes. Elicitur ex eo fuccus ad

medicamenta:&fubinde infolatur . Siccat enim

& potentcr adflrmgtt

diligentes fylaftarij

omni
:

(ludio,atqueopeniti dcberent,ut fibiutrunque genus cumbypociftidt uelex Jlpennino ipfo,uel aliunde comportaretur

quandoquidem ftne legitima hypociflide legitima non paffit fieri tberiaca , necpmterea alia qu&dam,qu& in medicina ufum ueniunt ,antidota , ac medicamenta.j^anquehypocijiin , qua paffim utuntur officin<e,ex hirci barba radicibus impoflores
conficiunt,fuccum indc exprimentes > at utconcrefcat,infolantes
.

Errandi tamen,acfimd impofluramfackndi canfam de

Y P O C

S.

dcrmt

In Lib
.

primum

Diofcoridis.

\y^
error.

ierunt Mabes , quodciftum hircibarbulam appeUent . Quofaclum efl,ut U omnino aberrauerint, quiofficinis hypociftidem parant,fibi perfuadentcs hirci barbam,quam Gr&ci ^a.yairdy>va. uocantMam effeftirpem , de qua Mabes intelligunt. Qtto
errore ducli non modbfeipfos decipiunt , fed etiam alios , quipaffm adulterina hypociftide utuntur.Mqui Fuchfms in iibro Fu chfij de componendis medicamentis,quemfccundoedidit,ubipafliUosexfuccinoperpcndit , nonfme magno errore ( pace uiri eruditi dixerim)putat hypociftimfungum effe . Quandoquidem bypociftis nonfungus uelMi
cibuspt4llid.it,effigiefe-n} punicorum cytinos

germen,quod i cifti radi eft,fed repmfentans , ut optime fciunt ij, apud quos ciftiplanu copiofc proueniunt. Hypociftidis locum fupplere acaciam tradidit Diofcorides,ut etiam habetur in Galcnicis fuccidaneis;qua illius uice utipof-

fent officin&,ft modo

30

ea adulterio.Toteft ctiamnu,fl deftt hypociftis,aJfumieius locoftoris agreflis ptsniae fuccus, quippe quieadepr&ftetrfux hypociftis,auclore Diofcoride.Tiinius deceptus uocabuioru germanitate ineptefatis , meo iudicio,commifcctcifti,&ciffibiflorid:quamobrenonimmeritbeudamnauitdocliffimusLeon!cemts^

&

fucridanei'

careret

plinii kpfus.

f, rpo " fmp.med.fic inquiens.Ciflus,aut Ciflarus frutex eftguftu adfiringens,omnibusque particulatim operibus.Mtamefoiia , ;f ? paruagerminatritaadeb deficcant,adftringuntq;,ut uuineraglutinareualeant.Mfloresmagisfuntefficaces,adebutcum IxGdcn*.*

&

uino poti dyfenterias , uentris imbeciUitates ,fluxusque , ac humiditatesfanent : cataplafmatis ritu illita ulcerum putredinofa iuuant.Eft enim eorumfacultas non inftrenue deftccans,ferequefecundi exceffus d temperatisabfoluti.Meb uerbfrutexhicfrigidus efl,ut tepidicalorisfttparticeps.Torrb Hypoaftis,quam uocant,multo eft magis adftricloria , quamfolia,

admpdum efficax remedium ad omnesfluxionumaffetlus , putafanguinis reiecliones,profluuia muliebria , caiiacos,dyfente

ricosq;affeclus.Quinftquampartemroborareconfdiufit,quuideiicetpiufcidohumoreexolutafueri^
UinonimbeciUiteraddit. Sicfane" flomachicis epithematis ,hepaticisque commifcetur
iinditur ,

>&

ex uiperis confeclo antidoto

,

nimimm qtto corpora confirmet , ac roboret

Frutex%Wos , ydbttfov

aut vda^ov Gnzcis diclus

.

Latinis quo-

Nomiua,

SO

que CiftusappeUatur.Mabibus,Kaniet,Mtbeis,feu Lhaie aithis:Itaiis,Cifto:Hifpanis, Cerguacos

tina

Hypociflis nerbftc

uoccqttemadmodum j*nxtnt Gr&cedicitur:Mabice\Taratith:ltaiici,Hipocifto:Hi(fanici,Tuitegras eam huc ad ciariorem(ut puto)fenfum ex Tlinio tranftulit BjteUius quod uerbum iUud d Diofcoridejiudio fortajfe breuitatis omijfum ,fatius addendum ejfe duxerit , qudm fubintelligendum.
t H&c ditlio non legitur in Gr&cis codicibus . Sed

quod etiarn Hermolaus fecit t JJil mirum ejfe debet , quod Tlinioduo tantum hypociftidisgenera prodantur,
ti codiceshabent,non legitur

coloribus rufo

& candido

diftintla:

quandoquidem ijs duntaxat Oribaftus quoquecwtentusfuijfeyideturlib.xu.ubigenus&iiipoyjjoc eft,herbaceum,utuuiga-

aWv.

LEDVM.
&
nigrioribus
>

Arfjw

LADANVM.

CAP. CX.

ESt&altcrumciftigenus,Ledona
busfolijs,

nonnullis appellatum, frutexfimiii modonafcens,longtori

quiddam contrahuntpingue. Folinrum uis aitringens,aceofdem,quosciftus,efFe&us prabens. FitexeoquodLadanura dicirur (iquidemciira cifti frondes pafcuntur caprae ,hircique ,pinguitudinem confpicue barba carpunt , &,fuo lentore uillo 3 Meu&Cat. fis cruribus adharefccntem reportant : quam depe&entes incola?, colantesque cogunt in offas , ira ZT**t7<i'*recondunt . Alii uero attra&is funiculis , infidentem fruticibus lentorem abftergunt , conglomerant- *<* Ifwqueinladanum. Maxime probaturodoratum,fubuiride, a facilemoIlefcens,quod arenasnoncolSegit^ nec fqualoreobfitumeft,refinolum,] qualeinCypro gignitur . Arabicum nero , Libicumquc i* moiiefcens,
.

qua: uerno tempore

&

ittwlA
^"f^'^%"

uilius. Naturaeiipiflandi,calfaciendi,molliendi:orauenarumpatefacit: capillum fluentem conri-

4 net , addito uino , myrrha , & myrteo oleo aurium doloribus , cum hydromelite , aut
uuluaj duritiem fanar .
ter inferitur :

medetur immiftum In medicamenta , quae aurium dolorem , tuffimque finiunt,& malagmata utili:

cicatricibus

dccorem reddit , cum uino

:

illitum
:

bife"fed rsfino

rolaceo infufum

fuffiru

fecundas

eiicit

peffis

fum -

aluum fiftit cum uino uetere potum,& urinam ciet

C C
,

L
rijs ,

Mlanum , quod uulgo alif appeUant Laudano,alij uerb Odano

tametft plerunque impoftorum malitia adebfabulo

^riaL

&alijsaduiurijsfituitiatum,utmhilmlorisprxflet;egotamenpmftantilfimumfsipiusVenetijsemi abunguenta-

qui odoramentacmjkiunt.

Verum apud pharmacopolas , qui medicamenta nobisparant , Ladanttm ,

deteftabiie crimen
.

quodjynccrum,

purumquefit , rariflimi reperitur :<cume<n-um plurimipotius curmt , ut rem minoris emant , qudm utfcligant legitima ab
adulterinis
.

qubd tamen iniquum efl,inhumamm , ac

cifti genera

Mbufcula,e qua Ladanum

colligitur,Ledum
Pliaii lapfus,

appeUatur,

& inter

recenfetur

C&terumTlinius uocabuiorumukinitatedeceptus{ut etiamin juperiori com

rnentatione diclum efl)ex ciffo,id eft,hedera,non autem ex cifto

ladanum coUigi dixit . Ex quo item muitis faisb perfuafum

Ciftofcemin<e feri ftmiiis ,fed longioribus folus

eft,quod non d ciflo,fcd ab hedera

Ladanum legeretur.Eft ladanipianta

&

nigrioribus.Ladanum

additur
eft

m empiaftris,qm ad roborandum uentricuium parantur.Mqui non modo id pr<eftare iadx

dracbmapondere deuoratum , duabus horis d cana: ftquidem hoc modo Turgatur . Confoiidat antiqua ulcera , emplaftri modo impoftium .

mm extrinfecuspalam

,fed etiamin catapotijs

concotlionem adiuuat . Mditur in odoratisfuffitibus

LadanumcaloreremoUitum,&uino albo,&aquarofaceadeindepluries eiotum.Expetituritapurgatum adglubosqui

paranturaduerfus peftUentemauram,Mnbaro,Mofcbo,Caryopbyliis,Santaio,& jLgaUoco additis.Taratur ex optimo pin oleumex LaguiqueladanoabVnguentarijs Oieum odoratum hoc modo.-Sumunt ladani prteftantiffmi libram . Secant in tenuiffimas danoqfiopa-

portiones,&in<ereo cacabo coUocant,fuperadduntque deinde aquxrofarum fenas uncias ,& amygdalint

olei

dulcisun-

retur"

6o

cias quatuor,pofthac

ignihaudmagno admoutt,feruefcereque ftmit fefquihora.Tofthac toUut,&

toties percolant,quoufq;
.

,,

tkrumftat.DeLadanopiuramemoriteprodidit Galenui itb.yu.ftmpiicium medicamentorHm,ficinquiens

Ciftus,

autLa- cGaleno.
danttm.

i8

AncLMatthioIi Comm.
L A D A

NV

M.

danu m . In calidioribus regionibus hic Ciflus proueniens , tametfi haud aliusfitgenere , qudm qui apud nos nafcitur : exU I
tnium tamen d regione , ac peculiarem , digerentemque caliditatem naUus efl : atque utroque d noflrate dijfert , tum qnia frigiditatem depofuit,tum quia calorem ajfumpfit . Itaque c&tera quidem huius cifli, illis qu& in nojirate uifuntur ,fmilia
x

funt.Verum,Ladanum,quod uocant,ex eoprouenit , medicamentum primo excejfu iam quodammodo compltte

ttidelicet

calidutn

ut

& fecundumattingat
.

habens etiam adflriiiionis paululum. jld h&c fubflantia tenui,ac proinde emolliens,fm nia
.

lat7icum,pariterquemoderatdigertns,acuidelicetetiam(rv[i7rttfuiv. hocefl concoquens

feculiariterad uteri uitia conueniat
capillos retinet
:

Itaque mirandum nonefl,ft

.

quandoquidem ad

ditta paulum

quiddam adflriclwnis obtinet

:

Quocirca

diffiuentes

Ts{am qmcquidadradiceseorumprauihumorisfederit, idomne abfumit

tum meatus,quibus infxjfunt,

Janare non pqtefl. , utpote n;a-

cotftrabit,& conflringit adfiriiione.Caterum alopecias ,

gis difcufforiafuires,qudmqu<z

& ophthalmias

fiue lippitudines

Ladano infuntpofcentes.quippeproueniuntb*ex prauisfucas, ImiSiCraffisq^quosfecanr i

tia,

In Lib
tia , ac digerentia
tlis inibifuccispneter

primum Diofcoridis
&
deftccatori<e,ut nimio plits itficcent
,

medicamentapotiffimum euocant, atque euacuant. C<eterum tenuium partium fintfaculutis oportet,

&

mnimi aftringentis : non tamen ufqueadeb tenuiumpartium ,

tumalopecialtberabunt

unaque cum

colle-

naturam , naturalem quoquehnmiditatem incrementa pilis fuppeditantem abfumant.namfic non tan

,fed& ealuiciemafferent

Sedb<ec ad pirandi rationem pertinent.

.

jLrbufcula , qu<e Graci Nomina.

m JV, Latini fimiliter Ledum nominatur,Arabici Cbafus

ritani,Ieden,fiue

Quoi uerb hdfmv Gr<eci,Latini item Ladanum uocanuM.au-

Laden : Itali,Laudano,& Odano:HiJpani,Xara

*%m.

EBENVS.

CAP.

CXI.

*Mim*.
J\>p*f.i. pefti-

nes.

T^Benusoptimahabetur Ethiopica,&nigra, nullos habens a uenarum difcurfus, faclitii cornus b^Meum^tv lauore cum frangitur , denfa apparet , mordens guftu, atque b aftringens. Suffitur iucundoo- $ ^f*' dorefupracarbones,finefumi taedio. Recens autemad ignem prolata , ob pinguitudinem accen- c Meumjw

c d modiinternatis fegmentis candicantibus , ditur , trita ad cotem rufefcit . Altera eft Indica ce fuluis,item frequentibus maculis.caeterum prior bonitate antecedit e Apud quofdam fefamina , aut fpinea ligna confimiliapro ebeno ua?neunt . Quod difccrnitur ex eo , quod fungofa funt,& in pur-

&

&

**'* *^**
'l

MeT& c!

w'pps.i.fiiiuai?

pureasaflulasrefoIuuntur,nihiImordacitatisinguftu,necredolenti3e in

fuffitu

prsferentia. Caligi:

nemoculorum abfterget,-ad ueteres deftillationes , puftulasque mirum in modum pollet fi quifpiamfaclia exeo coticula collyrijs utatur, melius proficiet . Ad oculorum medicamenta efficax Nonnulli praeft, fi (cobes , ramentaue uino Chio die,nouque macerata , in collyria digerantur i0 * teriraipfaexcolant.reliquaqueeundemin modumperagunt. Alij pro uinoaqua utuntur. Vritur
.

jy^vJZ!
v*. n

Wfl.wt

fj^^w
v 7*>]'<n.
\.

quidj Sefami,

in ficiili

nouo,donec in carbones redigatur.Lauatur plumbi ufti modo,& ita ficcis,fcabrisque

lippitu-

^i^ll

iiii

dinibusconducit.

fimiiiafunt.jp

Ebano uedue.

Cf^edtdit Theopbrajlus
bet
.

in India

tantum

nafci

Ebenum

libro i i

n. cap.v.de hiftoria plantarum

:

ubiftc ha~
,

,.

Ebenus quoque eiu: regionis uernacula eft. Huius duo genera conftant
praftantius: reliquum

alterum matcrie laudatum

pul-.

H tio.

cbrumque : alterum uile,&mtiatum . V^arum ,quod

itacanens .

permultum habetur.Colorem commenda tum y

1 1

non recondita,fedftat)mfua natura capefcit,h<ec Theophraftus.QuodetiamfenfiJfe uidetur Virgilius in Georgwis libro

Sola Indianigrum

Fcrtebenum,folise{lthureauirgaSabsiSt
Tlinius etiam libro xu.cap. 1
1

tffliuerfammittere,fedexiguafitipartegigni,pr<eterquoddamfruticoftgenus cytifi modo,in tota India dijperfum

l.Ebenum nufquam alibi , quam in India nafcifcriptum reliquit : nec eam tamen Indiam . Heambabus his
regionibus

rodotusuerb (eodemauclore)Ebenum^(etbiopiamfolamferreinteUexijfeitidctur: quippe qui de Indica nullam fecerit

mentionem Vcruntamen ex hoc Diofcoridis capite palam eft,najci Ebenum

.

in

Indi quidem non

nifi

ex ebeno Deorumfimulacra.fingunt, regesque ex eo tantum feeptrum {umunt .

Item pocula , craterasque ex ebeno

,

fatlitant , qubdfani crcdant contra maleficia efficacijfimum ejfe,& quicquid ueneficii fuerit

tratlu eius auerti

Itaque ni-

hilmirum,fiquodperegrinuminltaliamimportatur,fummofit inpretio , cum etiam ab ipfis ,quibus prouenit, maximo

honorehabeatur .Ebcnumexlndial^omczprimummagnus Tompeius Mithridatico triumpho oftendit
denfiffima
,

cuius materies,
.

omnium conftat.Quofit,ut quanuis multisannis exarefcat,nonfluitet in aquis,fed tos truncos maximi hac tetate nouitltalia nanque innumeri uifuntur in eorum officinis , qui
.'

tota mergatur

Ebenificca-

petlines conficiunt

ad expli-

candos , aptandosque capillos:itemque apud iUos,quiglobulosfuniculo traikiendos ad mulierum preces numerandas torno
in orbiculos expoliunt.Taufanias in libroprimojGr&ciam defcribit.jludiui autem,inquit,Cyprium

hominem oppido quam

in

peritum in herbarumgeneribus,ad medendi ufum notandis,qui diceret Ebenum nullafoliamUumque omnino frublumferre,quin

& flirpem nuUam

ejfefoli

expofitam : radicestantum terra occultari , quas eruant Uetbiopes,atque

iUi

ij

primis ,

qui quo maximi loco reperiatur, norunt.ll&c iUe.qu<e etfifabulofafortajfe uideantur , faciiius tamen

crediderim,quam

jtnguiUario,qui minorem jinagyrim

tus ,fecundum ebenigenus , ( ridendafani opinione ) Theophrafto ejfe cenfet

quam jlnanienfes Eghenum , uel Egbelum uocant , uocis tantum fimilitudine fre. Cum Eghenusfcetidijfima fit planta , &fcri~
effe dijperfum. Cmterum an Ebenum, nonparum uidetur dubitandum, quodfuffitum nuUo commen

bantTbeopbraftus,&Tliniusidebanigenus tnlndiatantumnafcU&inlndiatota

quod ad nos

affertur legitimum ftt(fi Diofcoridi credimus)

50

detur odore:

Verum quum ctHter<s,eiusnot<z legitimifintEbeni,nonomninoeorum opinio uidetur reijcienda,qut nibilde Ebenodubitant,&pr#fertimcumTbeopbraftus,&TliniusnuUibi(quodlegerim,fciuerimque)odoratiEbeni meminerint. Ebeni uiresex

EbeniuiresfcripfitTliniuslib.xxiiu.cap.xi.bisuerbis.7Slon omittampropter miraculum ebenum. Scobem eius oculis

unici mederi dicunt : lignoque ad cotem trito

cum pajfo

caliginem difcutit

exaqua uerb

& radice albugines oculorum

ofufcant,exGu3iac j confi .
deratio.

inter erodentia aJfumunt.Ebeni meminit Item tuffimpari modo cum meUe , ac dracmculiadieUa radice.Ebenum medici Galenus lib.v l.fimplicium medicamentorum ftc inquiens . Ebenus ex ijs lignis e(t,qu trita cum aqua infuccumfoluuntur,

&

ut lapidum nonnuUi

Vis ei ineftexcalfaciendi , extergendi ,

,

& tenuium partium

Quamobrem qu& pupiUas

,

tergere creditur : mifcetur alijs remedtjs ocularibus

qu<e

ad utcera uetera , fluxiones ,

& buUas,fiue puflulas accommoda

nonnuUt Guaiacanum,pleriq;
ejfe crediderint
.

funt.hatlenusGalenus.Suntquilignumexlndijspetitum,quodquidam

gvaiacvm
,

uerb L ignumfanclum appeUant^cmus aducrfus GaUicam luem pracipuus eft ufus

cbenigenus

Qupd qui-

50 dem nec affercre ,nec negare aufim ; quandoquidemnufquaminuenerim

fcriptorum, quasfrondes
,

apitd quenquam

tum ueterum,tum recentiorum

eft,

quosflores,quosquefrucJusprofcratebenus:lUudtamen omnibus perjf>icuum

Gmiacum
nibiU

Q^

182
nikil,nifi fitmma nigritia
,

AndL Matthioli comhfc

ab ebeno
diffidere
,

qu& in bocfummo (plcndore

nigricat ,in

illo

albefcit

cdteris tterb qualitati\

bus id tnaximt) cum ebeno certat . Tria ad nos Guaiaci genera ajferuntur,nt inftiis Epijiolis do&ijftmi annotauit Manardus
Ferraticnfis-.quod

& nobis iandiu plani compertum efl,cum h&c omnia f&pius nobis pr& mambus fuerint
.

Trimum itaquc

genus craffiori,uegetiorique mole conflahquo refeclomateries apparetinterioreparte nigra , exteriore uerb fubpaUida >
uelutiperplexis hneis quibufdam adfufcum tendentibus per longum interfelia

&

cAlterum caudice minori,nec adeo uegetio-

vibabetur,cuius extim&partes maiore ambituje dijfundunl

intim& uerb

qu& pariter nigricant,minore fatis orbeconclueftque hoc longe c&teris

duntur

Tertium , qubdpropriifantlum appeliant , caudice c&teris

eiufmodi ligna,etfi colore

exiliore uifitur, intrinfecusque

,

cuius materies liems admodum exilibus in longum aclisperplcxe diftinguitur

tius
.

& extrinfccus albicanr. & acrius,& odora,

C&terum credendum non

eft

magmtudine , ac pondcre inter fe difcrepent

idcirco diuerfa-

rum ejfc plantarum , diuerforumque generum , ut qttidatnfortajfe exiftimant .T^am quod hoctam intus , qudm extracan- Ia dicet,illud uerb interiorefui partc nigricet , non aliundc prouenit, quam quodhoc magis , illud uerb minus adoleuerit, uel
confenuerit
.

QJppe eofane nigrius cernitur lignum Guaiacum , quo ad maturiorem &tatemperuenerit arbor,a qua
,

deci-

fum fuerit :
CuafaciKB x gnutn
lius.
li1 ''

& per confequens tantb magis album apparet

. ,

qttantb minus adoleuerit iUa

quemadmodum

conjpicitnr

inno

ftrisnonnuUisItalixarboribus,& pr&fertim inmoro, nuce,& anagyri . Feruntamen illud cuique perfuafumfu ,&tatetn
uni plus,quam alteri uirium addcre&c demere
bicat , odoratius , acrius

Qua de re uerbafacluri
eius

dicamus,cum iUud,quod plani omni exparteal

,

& amarius habeatur,cumque & tumores

decoclum

craffius

& c&terorum decoUo pinguiusfit, & acri

.

monia,& amarore admodum refertum , ut ipfa me docuit experientia, nil mirum ejfe crediderim,fi in eo , utpote iuniore, uis
infit

uegetandi pr&ftantior , acpropterea plus infe fucci contineat-.quin

& c&teris uiribus pr&ftet

Eaque propter putaue:

rimego,bociUisinufuperpetuofore,quibusobGallicamluemulcera emerferint depafcentia , contumaciaque

cariofafmt ,ac putrilagine confumpta ,
in

offa

uerb

ojfeampene duritiem occaluerint:& quibus denique perpetuus arti-

20

culorum cruciatus , diuturnusque capitis dolor inb&ferit, eoque magis , quo patiens iunior extiterit,fortior ,
buflior
.

& natura ro-

Huic iUudfuccedere extjlimamus, quod medium obtinct locum.-fiquidem hoc

,

nigrius,ac craffius inuenitur.-neque illudquidem ab re

quandoquidem id minus e(l &tate confeclum

,

pia redundat

Quocirca commodijfimd hoc utipoterunt,qui natura delicatiores funt

& odoratius eft,& acrius eo ,quod & maiore humorisco& temperamento

,

imbecilliores,at-

que etiam ij,in quorum artus huiujce luisfuror nondum graffari caperit . Voftremb iUud minus c&teris pr&ftat , uiribusque
infirmius habetur,quodnigrius
,

etiam cunclis ammalibus euenit

crajfius,& annofius rcperitur. Tsfanque qu&ltbet conjenefcens planta ( quemadmodutn continuo exartfcit , humidoque priuatur . Cuius rei certiffimum ejl argumentum , quod in
in alus uel iunioribus , uel

annofarum arborum
habet

truncis

maior appareat nigredo,qudm

&tate tenellis
,

nigredo enimficcitatis

indiciumeft,qumetiamdeperditicalorisinnati,&humidinaturalis:idquodtaminplantis
.

qttdm in animalibus locum

,

7S{jbilo

tamenfecius iUud diligenter animaduertendum eft,quod Guaiacum albicanti prorfus colore pr&ditum
,

re~

.J?

cens-mcorruptumqtte fit : quippe citmc&tcris exiliusfit

cariemjentit
,

citius acfacilius

exarefcit,& obhumoris redundantiam uelocius

atquefraafcit .

Quam obcaufam

fatius

quandoque foret uetufliorerecenter c&fouti ,quamiuniore , quod

multo ante temporefuerit ab arbore decifum . Sunt quoque recentiorum nonnulli, de quorum numero unus eft Mphonfia
Ferreus,qui de ligniguaiaci decoclo elegans

admodum opufculum edidit,qtti tantiim Guaiacum illud pr&ferunt,quodc plan

.

tarum ramis &tatis medi& defumptumfuerit Quprum opinio nonplane refeUenda uidetur : nam quicunque rem naturalibus expenderit ratiombus , ramos antiquiorisdcaudice mediocris &tatisparum differre cognofcet : item ramosbuiusd caudice ittntoris
.

quippeplus humoris adfe trahit ramorum autlrix facultas,quam caudicis . Idcirco non alia de caufa plantx
,

reiuuenefcuni
fe continent
,

cum earum rami implantantur ,feruntur ,

,

& eodem uigent temperamento

& propagantur

,nifi

qubd iUud idem humidum inttatum intra

quo qui adolefcunt : etenimfurculi , atque rami funt caudici , perinde atque

filij,& propterea animaltbus &tate teneUis non abfimiles.ld

quod maxime confirmat Theophraflus libro primo,cap.xi i.de 4^

caufisplantarum , ubi fic habet . Etenim quodque germen quafiplanta

qu&dam in arbore , perindcac in

terra confijlit.

jltqui mibi longe magis iunioris caudtcis placeret ufus:fiquidem in httnc immediate <l terra humor,

& alimentum defertur, &

acpr&terea quontam tsfortaffe nuUttm adhucfruftumprotuleriuquandoquidemfcetus a plantis , ut etiam ab animalibus,

multum uirium aufcrt . Tr&ftantiffimum itaque lignum Guaiacum iUud erit, quod ex iuniori caudice recenter c&fumfuerit, acre, &fu tam exterius , qudm interius albicans,rimis carens,denfum,ponderofitm,minime cartofum , odoratum,guftui
Gmiaei
is e e

eortt10.

bamamm . c&terim quoniam noftra &tate &que cortices , atqtte lignurn in ufitm ueniunt , eandem in ijs rationemferuancenfeo , ut quinam meliores , pr&ftantioresquefint , dignofci pojfint , qudm nos in eligendo optimo ligno m medium at*

^^

tulimus ,ut fcdtcet

ilii

eligantur

& probatiffimi habeantur &

, qtti

d pr&flantiori caudice detralii fuerint

Importatur

Hijpani efuis regionibus nouiter repertis, Lufitani Guatacum tam ex occidentalibus , qudm ortentalibus Indijs : nam Mauritani,jlegyptij,jLrabes,ac Terfie d mari rubro per camelorttm caroualaua injulis , ex Calicut , Taprobana , rtasiut aiunt)Guaiactm adnos conuehunt : quin&ex ^iethivpia ,ut quidam narrant . jlt citmommbus compertumjit,

&

&

&

5.

eainmedicamentorumgenerelongimagisc&terapr&cellercqu&exorientaliplaga comportar.tur ,ob

id

omnino cevfin.

Gu aiaci

olat*.

dtmfuerit , Hifpanicum uiribus effe imbeciUius , qudm quod ex Lufitauia , uel ^ilexandria in Italiam importatur
ciplanta ( ut
ij

Gv.aia

refcrunt

qui

eam infyluisfe uidiffe

.

teftantur )

ad fraxini proceritatem
,

,&ad
.

hominis mediocris habitvs

Flores eius produntur luteu
.

craffitudinem plerunque ajfurgit

Foliafcrt quadantenus plantaginis &mula , dura

ac breuia
,

Guaiaci facul- fruUusuerbiuglandismagnitudine,quiefualuumfubducit: cortex annofis niger

tates.

iuuenibus uerb fubrutilus

Torrofi

Guaiaci uires , ac qualitates retli perpendantur ,proculdubio liquidb conjlabit , eapr&ftare pojfe , qu& in arcenda Gallica
lue requiruntur : nam cum id ex partibus admodum calidis , ac tenuibus confiflat
,

itemqueficcis, habeatquefibi refm& pln

qtta

rimumadmtftum , nimirum etiampoteft fuis uiribus ea efficaciter exiccare ,attenuare,liquefacere , atque expurgarc ,

humores infecerint :quinetiamfudorem ciere. Hucaccedit etiam,qubd parte refinoja,quampojfidet,contagioni,atque

putredmi mirifice" refiftit : qu& qttidem incommodjthancpefietn comitarifolent . C&terum eo tempore , quoprimum tn Ita
liam Guaia

In Lib
liant

primum

Diofcoridis.
,

8y

Guaiacum inferrl cceph , necnon etiam multispoftannis, nonfinefurmno timore dabatttrpotandum . Etenimfereba-

tur iUimanifeftumnecis periculum imminere,qui reclam exquiftti tdclus rationem perpanis

mnfertiaffet
,

& uux

paffie

modicum
aeris qui-

quiqitenonperftitiffet

incnrationeadquadragefimumdiemufquein tenebris inciufus,ita utne

dcmclaritateminft)keret,nedumpcdcmcubiculoefferret:ijs infuper carnium

fecus atquc ueneno
.

efu,& uittipotu interdiBum erat ,non Verim enimuero cumfepius eueniffet , ut ante conjlitutum tempus quidam ob tenuiffimam uiblus radeftituti confpicerentur , utpene" fpiritus

tionem ita imbcciUes , ac uiribus

difcrimine uerfarentur , a confxnguineis ,

,

&

ajjidentibus pcrfuaft
ttt

uita deficerent , ij ne in tam manifcfto uittt , caporum , gallinarumque iura , ac contufas carnes in ci-

&

bumftmere tantnm inde percipiebant iuuamcntum ,

mento edoCii , uanam illornm dotlrinam
1 runt
,
.

uitam qnafi deperditam recuperarent . Quo poftca medici experiuti iujfe-

ridentcs , qui

tamgrauemagrislegem imponebant , paulb pleniori uiSiu

.

ncmpe iuucnum gaUinactorum carnibus, ac maiore panis portione

J.t nullus tamen adbuc aufus erat uinum exhi-

bere

Qua re d mefzpius animaduerfa, ego primus

( nifallor

inter Italos medicos rationibus non obfcuris adduclus ten-

. Qupi cum mihi infrigidis morbis felicius ceffiffet , qudm ex aqua tantum lignum decoquere , id potijfrmum me adduxit, ut banc ui ni potandi rationem ad commune ommum commodum literis , pofteritatisque memoritt mandarem id quod feci pluribut iam annis elapfis : quofcilicet tempore Dialogus nofler de morbo GaUico Bononm cxcufusprodijt in lucem , ubi eodem an-

tare uolui , pojjet ne uinum dari ex Gttaiaci maceratione ifs maiori cttm iuuamento , qui GalUca lue correpti ejfent

noCarolusv.inuicliJJimusImperatordclementevu.Vontificemaximoimperialidiademate feliciter

eft

coronatus.

Ex

quo poftcafatlum

effe

audiui , ut plerique medici ex illis noftris lucubrationibus , breui temporis traclu plurimum laudis

ecglori&ftbi comparauerint , tttpotequi uinum Guaiaci

adfuampraxim

uertiffent

profpero

admodum

fucceffu

Licet

fuerint,quialijsperfuadereconatifint,fuumilludeffeinuentum: qui ut remfacilius pratexerent , omnibus buhtfmodiui-,

10 nipmparationem difjimulabant , & occultabant : uel idfacerent

fequipoffent .

ut rem ita plurimifacientes, inde maiorem qwftiim con

Sed cauendum profeffo

eft

d quibufdam impojloribus , qui cumftnt earum rerum igmrhqus, ad medicxfacortices

cultatiscontemplationemfpefiant,

dum lignum , uel eius

ex uino decoqumt , cyclaminum , bryoniam,pityufamt

,

colocynthidem,&turpetumadmifcent,atquealiosmiUecacodmones
temperamenti,tegritudints
,

qui eos de medio tollant

Quippe nuUahabita.

temporum anni,fexus,nec

atatis ratione ,ftngulis diebushuiufce decocli tepidi cyathum,

omnibtts indifferenterprabentpotandum . Qupfit,utftfortc

quadamunum quandoque perfanant, decempoftca iugulent,,

ui-

tanquamimprobicarnifices.

Verkmutquifque horum manus cuitare , atqueeffugerepoffitoperapretitmuifumeft,

ni Guaiaci conficiendi rationem fubiungere , acfubinde bauriendi

ftantiffimi

modum

addere.

Sumito igitur

ligni

Cmiacipra:

ViniGuaiari
co

lima in fcobem tenuiftimam attriti

aut tornatili inftrumento minutim concift libras quatucr

afpieni,ftorim utriufque bugloffi
. ,

corticum
libram
:,

f^f
t;
.

",

dl

eiufdem libras duas : cardui benedicli libram

unam grfemis : adianti ,

citiufqiie

JO

caJfiAodoratisdrachmasfex:feminisaniftfefcunciam: faccharilibras quinque

rio

Deindsconijciantur omniain

cadouim,

mundo aptm

capacitatis
,

defuper affufis uini albi qudm optimi cjrferuentis , libris centum ,

.

& quinquaginta

mox diliin

venter

ttas operculetur

omniaque fic maccrari triduo dimittantur

Toft triduum uerb linteo pcrcolentur , afferuentur-

hue buiufce macerationis uinum in alio uafe ad agrotantiumpotum . Siquidem bibitur hoc tam in prandio , qudm
fecundi Guaiaci decocli loco
:

cana

nen mane , nequc uefperiferapijuice,quemadmodum temeremultifacere confueuerunt. Hoc maiore quantitate uindemiarum tempore conficipoteft , admifiis ligno , cortice , cteidem uinum longi etiam melius ,

&

risqucalijs,recentibusuiiisalbisinmuftumcomprelJis:ibiquetandiu dimiffts

quoufque muftum effruefoeredefinat,&

fcUucidum , clarumque reddatur : ueruntamen multiplicandafunt omnia, qua conueniunt medicamenta, pro uttarum quan uefperi tribus , aut quatuor horis,antea titate. TrMerhuiusuinipotumcibisaffociandunhbisindiemane fcilket, quam fumatur cibtts,grotantibus exhibeo decocli ligni ex aquafecundum communem medicorum ufumfenas uncias, admi

&

40

ftis ttncijs

duabus

liquoris

hoc modo parandi

Sumitoprimumadianthi,lupifaliBarij,fumark,afpleni,fenie,fingulorum

manipulos tresrradicum centaurij magni, glycyrrbi%&,filicuU, utrittfque buglofuftngularum uncias quatuor.feminis anift,
erratici buglofii > omniumfantalorum , cafiia , quam cimamomum uocant,ftngulorum drach, Hsc ex aquce libris uigintiquatuor decoquanturad tertias , demum colentur . Sumito deinde pmftantifsimcfenlibrasduas,conijcitoqueinuasfittileorisangulii, demum percolatum decoclum feruens fuperimponito , acinde

melanthij ,ftormnfatiui
.

&

tnas quinque

vbturatofiftilis orepuiuinarianferinisplumisfarcJo

igniqueprius calcfaclofiBHe inttoluito ,

& loco

calido collocato,ita:

queper dicm , ac noclem reponito

Voftridie uerb manibusfena premitur , mox dilutum percolatur

citi

adiiciuntur di,

lutirofarumefficaciteraluumfubducentis libr&fex,facchari libm oc7o:efferuefcunt deindeftmnlfubieclo igne

quoufqut

tertiaparseuanefcat.qwfac~loadditurelcclifsimi Bjpabarbari minutim conciftuncia,acita itertm feruent omniadonec agrotantes multa pituita reuafe uitreo reconditur . iulapii modo conftflat liquor.Toftremo percoiatur Imteolo ,

&

Mft

5 O dundent,decoc7bpr<efcripto optimi turpeti uncia utiliter addtpoteft.Supereft uillus ratw,qua xgro talis prsfcribcnda efi coclus: ite fciiicet ut tam in prandio , qudm in cana edatpanis ternas tantum uncias,fttqtic isftmikceus,ac probe in clibano
totidemcamispuUorumgaUinaceorum,pcrdicum,attagemrum,turdorum,acauicularuminfyluis^

forefieri

uu& pajfie modicum . Bibatautem oportet pr&fcripti uini aquam cum cibo menfit ram . Qupdftqmspurum id biberenon'p6ffet,diluaturaqua>qu<sinpbialis ttitreis addita Guaiaciunceoh breui teporisfpa quodft hoc temtio efferbuerit.Tempus aute buic curationi aptifftmum profeclb uer e(i martio^aprili,& Maio menftbus. non modo diuturnd nonpofsit,fiat menfe feptembri in autumno:namftcuti<eftiuis ardortbus,& exurcnteiamfirio
tantiitm,affat<epotius,quam lixx.-qttin

&

hyemes.Interea agrisftne piurmaca,fed ne quide breuia tolerant homines,ita nec brumali tepore,dum ingentifrigorefeuit metu noxx indulgerelicet,modo cxliferenitasadfthut quandoque inproximis hortis,ac uiridariisfolatii caufa ientogradu
etid curandi ratione quofdeambulent.-quippe quoniam eiufmodi bortorum amanitate animus plurimum leuarifoltt.ln bac dam magis,alios mmus perfeuerare oportet,pro morbi necefitate,& falutis menfura.Hac ergo ratione uinum Guaiati ex-

neruoru,uen hibitum no modo medetur cuique actrrimo GaUicte peftis incommodofcd etiam diuturnisarticulorum,capitis,

Q^

triculh

&

184
modo
Ch'n
radicis

And.Matthioli
,

Comm.
Siquidem
biliofis

triculi,iocinoris,licmsquemorbispHuita genitis mirifici fnccurrit.

t^ec minus etiam podagra laborantibusopemferty

diuturna

admodum nonfucrit agritudo . Torrb in boc iUud etiam obferuandum cft, qubd cgo Gnaiaci uinum ijs.tanquibus pituitaredundet : ucl faltem nonexuperctbilis.

titmpotandumexhibieo
ligni ex aqua

fccundum ac tcrtium

eonfidcratio.

decotlum

uini

locofemper cum cibis prabendum cenfui, ut communiter ab alijsfierifolet . 7{on defmitprs-

terca hoc tempore qui radicem illam , quam alij cinam, alij Chinam nocant , Guaiaco pmfcrant , etfi Vefalius ad' , mirabdis humani corporisfabricx profejfor oppofitum fenferit . Huius radicis iandudum apud Hijpanos inualuit ufus con-

trapodagras,maximeque apud inuiUiffimum Imperatorem Carolum v. cui meritb pr&daram laudemacccptam refcrrepottfi . jiduebitur hxc ( ut audio ) tam a Lufitanis , qudm ab Hijpanis ex regionibus xquinocliaU proximis , legiturque in
litonbus maris terra ettulfa
.

nam in paludibus cxorta , ac

inde maris fiuflibtis rapta

in litus reucitur .

I{adix
,

efi

fun,

gofa,perindeacarundinacea,leuis,colore rufefcente, Ejpodia radicis

I0 admodumamula . Trafertur recens firma Damnat eam acriter Vefalius , ut dixi . Sed quiqux, magis mbefcat qu< neque tevedinem , neque cariem fenferit , bus ualidis rationibus idfaciat , compcrtumfatis non habeo , pr&fertim cum illud certbfciam Cccfarem inuitlijfimum nun-

&

&

Znnx parrillx
coniidewuo.

Guaiaco prxftat quam ea t oties ufumfuiffe , uifi ex ea plurimum adiument percepiffet . C&terum non minus China , uocant , quinimo hoc ego affercre poffum , nonnullos d me effecuea ra ^x , um uifpani zarzam ^ ratosmo .y oGa iii coa fj-ectoSy q U GHa iacidecotlopluriesepoto,anteacurarinon potuerunt. jlffertur h&c ab Hijpanis
i

pamlum

&

ex occidentalilndia ,fedplantam cum folijs hatlenus uidere non licuit . Sunt tamen reiplantarix ftudiofi , qui uelint ^ar%am TarriUam Smilacis ajpers effe radicem , in quorum opinionem ego facili concedo . TJam inter cteteros , qm ita effe, rei plantaria peritifiimus qui fe uidijfe padffirmant , primus foctaffe in Italiafuit Lucas Chinus medicus clarijjimus , ,

&

lam affirmabat apud Iliuftriffimum Florentti Ducem tarz*. parrilk integramplantam ex Hijpania allatam , qus, omnibus 20 fuispartibus ac notis , nihilab afpera Smilace dijferebat ; tmb nil aliud hancplantam effe cenfebat , qudm genuinam Smi,

lacem afpcram

Id quodpaulbpoft cxperimento deprehendit

Siquidem , erutis afperx Smilacisradicibus , earum deco-

Boplurescurauitmorbo Gallico ajfettos. Hoc idemquoque ab alijsmedicis effefatlum intelligo, reiplantarU fub Taulo tertio Tontifice Maximo,d Giberto Horfcbio Fiandro medico non uulgari,

&

& ^pmx, pr&firtim

fiudiofiffimo ,ut lib.

tcrtio

noflrarum Epiftolarum, hiftoriamhanc pofieritatis memorti commendauitloannesHeffusmcdicusT^orimbergenfis.

Caterum non defunt alij,qui hanc opinionem impugntnt , quod uidcant %ar^ Tarrilk,& afperafmilacis radicesfacicnon

parum dijfem,cum h& nodofie, ilU uerb rugofie habeantur. Ego autemqmd de re hac ueri affirmarepoffim,fan non habeo,
quodnufquam integram uiderim Zar%Tarrih\eplsntam.Vertmtamen cogor interim fequi Lncx. chini opinioncm , quod is ( ut cgofincer attefiari poffum ) pr&ter id , quod in cenfendis plantis, dum uixit nemini fecundus habcbatur ,Jed quod candidus admodum , fidelis>& ucraxperpetuofuerit . 7v(ec admodum obflat radicum dijferentia , quandoquidcmQit Thsophrafius efi autor ) loci d locis differunt
, &fiepe climatum , aelufolique uarietate differunt cumforma, tumfapore &odo replantarum radices . His jiccedit nomenclaturafignificatio nanque Zar^a parrilla apud Hifpanos nil aliud defignat, ^ar^a B^bus.Hetrufci quoque\Ajperam HS .T> arra enim Hifpanis uitis dicitur , Tarrilla uiticula , wt icu i f
.-

^q

Zarz parnlla:

^ ^y^
.

&

pudHifpanos. fmilacem,quodaculeosI\ubi&muloshabeat ,Ceruinumrubumappellant

fcandit

.Ea arbores etiam proceras adfummum ufque, quofit, utHedera aculeata pluribus dicatur. Quamobrem autafperamfmilacem Zarqam TarriUam cfjedixerim,

Zvrvt parrillas
mses '

qutx. ualenter fudorem prouocat .Teautplantam illi uiribus , &facie congenerem . Vis illi excalfaciens,& attemans, cu i\ ar iter autem pr<efiat nonfolum ad Gallicum morbum curandum ,fedad quofcmque articulorum dolores : quinctiavi ad

&

quafcunque cutis infecliones , ulcera contumacia

proprias haherefacultates adfrigidos capitis
, ,

& Licbenas.jLuxiliatur praterea us,qui cedemate laborant uideturque & terebri affcclus Decoquuntur huiufce radicis uncim quatuor Ubris ubi decoclum ualentius aqua prius macerat&fumnt & nocle una, ad medias,ac etiam quindccim aqiu mundo colantur, & afferuatur decoBum^ad potandum Dantnr huiujce dccoderetur Vbi autem deferbuerint
,
,
.

in

in

die

diuthss,

defi

linteolo

^t

Ui quotidte tegristammane,quamueJperi,horisquatuor antecibumunei<eocJo,prius calefacli,& deindc fiidant in leclo quandoque ( ubi morbus contumax fit)in quadragefimum diem ufque. fira^ulis contetli horis duabus , in trigefimum ,

&

Eft ))<ec radix

lias
tijs

magis tenuium partium ,.qudm China,& Guaiacum , ob idque copiofioremprouocatfudorem ,.& longe me morbos , qiufunt in ambitu corpons , curat.Eft tamen operapretium dtximo quoque die bibentes purgare, aut catapo qu& Guaiaci decotlumfumentibus inftituifo, aut potionibus ad morbumfacientibus . Viclus ratio eademinftituitur ,

mispaffis , quanquam quandoque imbecillioribus gallinaceipulli,& auicuU concedantur. wLnempe txpane bifcocio, Daturqut potandum cnm cibis idm duoclum , pro ajftclorum uoluntatc. Quibus quoque , ubi ferena , quietaque futrit
dies
,

&
.

conceditur, ut pauliffer egrediutitur

C&teritm oportet , ut qui hoc medtcamento uti uolunt

, ij

prius p-nepurgati

ad har.c curationem accedant Sed de Iar%aparriU.a haUenus.

tnns
.

Sed iam ad Ebenum redcamus , atque dc nominibus aga

:

Eius nomen

Gr&cum efi iStyas

ueluti

& Latinum ebtnus

^irabicum , ^ibanus , feu ^ibenus : Itilicum^ Ebeno.

^t

omn3"

Quod m rb Latini Lignum Guaiacum,Lignumfantlum ,aut Lignum Indum uccant , Italis,Legno fanto,Guataco,& Cuaiacane appeUatur : Germanis,Frant%ofem holt%:Hif[>anis,Legnofauto>&Legno deUasantilhas:GaUis , Linfaint

rai*.
a Otib.no
le-

ROSA.
&

CAP.

CXII.

b^Addit

b Succus recentibus folijs exprimitur, aftringit , ] fed ficca magis aftringit [ unguibus (iicappellantur candidx foJiorum partes)reliquum in pila premi , ip? 4 v. & ter i debct in umbra , donec cogatur,& ita ad oculorum circumlitiones recondi Siccantur etiamnum refrigerac ^j.^ ro farum , conrj nu 6 uerfata, ne muceant,neue fitus in ijs infideat Aridis rofis, & in uino decoctis expreffus liquor , facit ad dolores capitis,aurium , ocuIorum,gingiuarum,fedis rec"H inteftini,ac uulux pcnna illitus , aut infufus . Eadem fine expreffione tufa , prxcoidiorum (infiammationibus , humidis ftomachi

q^ rc f

r jc, erat: ,

Cac

jtv defectis forfice

fa

In Lib.primum Diofcoridis
.

18 )

Mifceri Cohnt uulnerarijs ftomachi uitijs.igni facro illini prodefhficcis, ac tritis femina afperguntur antidotis,atquecompofitionibus,quasanthcrasuocant.FoIia uruntur in calliblephara. Flos,qui in medijs rofis inuenkur,(iccatus , gingiuarumrluxionibus efficaciter inipergitur, Capitapota citara

aluum,& cruentas rcie&iones fiftunt

VoMu.

ROSEI PASTILLI.
.

C A

P,

CXIII.

Rofarum uiridiumj qua? nullo antca hudrachmas quadraginta , Indicae nardi drachmx decem , myrrhce Ia drachmfex,tritdigerunturin paftillos,quitriumobolorum pondus aequent liccatique inumbra
PAftilli , quos rhodides uocant , hac ratione conficiuntur

more madefa&a extabucrint

R O

A.

Q^

infi&ili

'

; ,

104

AncL Mattliioli

Gomm.

mfiiHnonpicato,atque obturato reconduntur, Ahiadiiciuntcofti drachmasduas,irid's tlliffcae totidem, & uinum Chium cum melle mifcenr.Mulieribus monilium uice collo circundato ufui,funt, ad retundendum graue fudoris uirus.Tritis etiam utuntur ad illitiones ,& diapafmata, quse fiunr ad fudores coercendos,ita ut a balneis inarefcant corpora , dein frigida aqua abluantur
Rofarumconfi

"O

deado.

Ofaadeouulgariseflplanta,u\fuperfluumomninoiudicauerimemshlfloriama
ji<n(

rrie

defcribi debere
,

Multa tamen
,

}{ofarum genera

qu& inufummedicumueniunuM uulgattffima inltaliafunt

albicantes punice<e

&qu<t

ex albo rufefamt , quas uitlgb appellant incarnate . Tr<eflantiffim<e,qu<e4>uniceo colore rubent :proxima laus ijs, qu<ein ru fum candicant : uiliffinice albicantes , in quarum tamengenere e<e odoratiffm<e excipwntur , qua Hetrufcis Damafcenx,
itlijs

&

Mofchette utdgb dicuntur

...

Siquidemnon modo c&teras excellunt

quod odon admodum fuauifmgrent ,fed quod

diuerfis partibus confiant
.

Ic>

etiam magis aluum fubducant ,

id

quod indicat earum iucundtffimus odor.B^fct

quofit,ut pro di-

mrfts tam internis , qudm extemis particults , diuerfum qucquetemperamentumfibi afcifcant . Trimum itaque terreflriaqucis partibus , qu<e tamen in ipfis uediocriterfe habent,fubflantiam,& adflritloriam facultatem acceptas refebus ,

&

ritnt

J.b aertis uerb &fttbdukem ,

& odoratumfaporem affummt

Ex his dcmum , qu<e ignisnaturamfequuntur,amaro

rem concipiunt , acetiam colorisrubedincm , quecfcilicet rubicundxfpeclantur.qlwfit ,utplus inftt caloris punicets,quXm fuhubmubus . In recentibus adflritlioni pr<eflat amaritudo , inficcis uero minimi : eaque proptcr compertum efl,earum
dtiiacnd<aluifactdtatem,quamprioresGr<ccinonanimaduerterunt,tantumexamaritudincprouenire,cu recentes almm
fi:bduca>it,ficc<s uerb

Rofarum
""

^'
'

rutilis

ucrum huic inf.rmior faadtas .

nequaquam Succus medicamentis componendis expetitus,pr<eflantior e puniceis elicitur,item exfub Diiutum Grcecis .W/Jpe}-//*, i quo rhodopharmacum aluum innoxie detjciens confi
.

ciunt,plerunqtte ex fubrubefcentium maceratis aquafolijsparatur: etft hac in reijs DamaficcriA Hetrufcisuocatm, longtpra
ftent

quippe exearum uicenis deuoratisfolijsfaciliquidem,& citranoxamfubducituraluus . Bofiarum fuccus referat,dibilera trahit, &fanguinem biltofum expurgat: IdemfcUe fuffnfis : uentricttlh fcutit,abflergit,&dcijcit:quapropter
:

&
.

&

iocintrisque obflruclionibns

optm mirifice pr<eftat . Cor item corroborat,ei<tsque

Facit

palpitationi filutare

efl

remedium nam
:

Hlos deiictt humores

qui cordi officiunt

& ad
,

biliofas febres

cuiufmodifunt cuiufuis generis tertians. . jLd h<ec roappellant,in eorumi

farurn diltttum

ex quoconficitur rhodopharmacum

quodpharmacopoU Sirnpum rofiitum folutiuum

tnedicamentorum genere recentwres medici recenfent , qu<e quoniamabfquealiqua noxa aluumfubducant, fuo more Benettt fta nuncupant . Mbicantes deinde rofie ( Damafctnas tamen exceptas uelim ) non alium in medicinafibi uendicant ufum

qudm ut exfe aquamfldlent :fiquidem iis dciecHoria uis,qua pollent punicete , ac fiubrutil<e,multb' infirmiorinefl
brem uidetuv.Manardus Ferrarienfts , uir alioqui doEiijfimus , immcritb
vas,appellamus ,
etfi

Quamo-

maiore deijciendiuic<eteris

Mefui ttitio uertifje . l<[am alb<e , qttas Damafce prafltnt credendum tamen tfl,dehisnon intellexijfe Mefuem,quod eas
id
:

JO

illifaciU inco?nitas fuiffe exiflimem; ueritm de

ijs

albis

tantim , quibtts paflim rofetaflorent Cuiusrei illud maximo argn

.

mento

effe potefl,

fe ( quodfciam ) memori<t prodident nemo ficand<tfunt ,fummoque inpretio habend<e

quod Daniafcen<e Hetrufcis uocaU nuper in Italiaflorere caperint , quodque eas ueteribus cognitas fuif: nifortafje eas credamus cffe , qu<t TlinioJpineoU appeUantur. Sant} rof<e magni
,

non modo quod uiridarijs

,

, <jr

hortisftnt

ornamento , ac afpecluperquam
.

iu-

cttndo :ftd etiam quodin pr<eclariffimis medicamentis conueniant

quibus humana
,

uit<e fuccurritur

Sylueftres maiore

ad

ftringendifacultate funt pr<editx

facultaits retinent
.

qudmfatiu<e ,fed minorifragrantia redolent

atque deijciendx alui ne tantiUum quidem

:

Idcirco Theophraftus lib.& cap.vt.de hiftoria4plantarum

illis

Sylueflres,inquit,rofie domeflicis afperio-

res tum uirgis,tumfolijs conflant :florem pr<eterca ferunt,quo ab

odore , colore , atque magnitudine fuperantur . h<tc

Theophrajlus

C&terum qtmdam etiam

rofe nafcuntur in Italia

qu<e

aureo colorefulgent ,fed odorefunt

admodum ingrx

ra*x P hn.

to,atqw infuaui . l\ofarum dijfertntias longa hifloria profequitur Tlinius lib.xxi.cap.quarto,ubific inquit.Contrarofie ge nera mflrifccere celebtrrima , Trmeflinam ,& Campanam . jLddidcre altf Milefiam , cuiusftt ardentiffmus colos,non ex
cedentis duodenafoiia
.

40

Troximam ei Trachiniam, minus rubentem Mox jLlabandicam uiliorem , albicantibusfolijs.Vti

. .

liffimam uerb plurimis , fed minutiffimis jpineolam

Dijferunt enimmultitudine foliorum , afperitate,l<euore,colore , fdore.

in

Tauii(fimaqumafolia,acdeindenunierofiora.Cumfitgenuseius,quam centifoliam uocant,qu<eefl

Gr<eci<e

Campania

Italix,

uerb circa Thilippos , fed ibi non

fu<e

term proucntu Tang<eus nanque mons in uicino fert,numerofis folifs, acpar.

uis:indeaccol<e transferentesconferunt,ipfaqueplantationeproficiunt,nonautemtalisodorati(fimaefl,neccui latiffimum

tnaxtmumque folium : brcuiterque indicium efl odoris fcabritia corticis , Cyrcnis odoratiffima eft:ideoque ibi unguentum, cditcmperies : quibufdam emm annis minus odorata pukherrirnum . Carthagine Hijpani<ebyme totapracox . Rgfsrt

&
.

froutntt.Tr<eterca locisficcts

quam humidis,omnis.eft odoratior

.

Seri nec pinguibus uult,nec argiUofts locis

nec riguis

contentararis ,propriequerndcratumagrumamat

Tr<ecoxCampana,feraMilefia, nouiffimc tamcn

,

definit Trancfti-

50

na.P^ofa txfpnia nafcitur.Gcrminatprimo iriclufa granofo cortice

quo mox intumefcente,

&in uirides
.

alabaftrosfaftigia-

to

paulalim rtibtfctns dchifat ,ac Jeftpandit ,

in

caliasmedio fuiftantis complexa luteosapices

haclenus Tlinius.

fcitu dign<e,& inmedicinautiles ,etftpaucihabeanturfeplaftaTartes mV\ofafx antiqui adnotarunt , qu<e omnes funt fa,earumqueui rij ,qU[feparatim eus reponant . Trimum quidem du<t partes inueniuntur infolijs:quarumalteraell,ubi calyci foliainjlics. runtur,unguium modo albicans,ob idque rojarum ungues h<e extremitatesappellantur: altera ucrb foliorum reliquum.Hp
.

&

ali<e

du<efuccedunt,in ijiflofculis,

qtti ueluti

minutafemina tenuiffimis capillis annexi lHauefcttnt

reliqu<e funt,in ipfo

in

rofarum umbilico.-horuni

enimpartcmfactuntgranula,partcm ucrb capiUi . Toflremo qu<e

in

i\ofarum alabaflrQfontinentur.-una.f,
:

cacumine , altera in fundo. Folia cor , uentriculum, iecur ,

& retentricem infuperfacultatem corrbborant

dolores ex

caliditateprouenientes

kniunt,& inflammationes auferunt . Vngues etfi propriamafcriptoribus non recepcrmt dotem

mferunmr tamcn utilitcr lotiombus omnibus,& clyfttribus ad inhibendasftuxiones.Flofculi medif cumfuis capillis gingiuarum defiuxiones cohibent , quinetiam^uUore Tlmw^ilbafceminarumprvfluuia minfice inhibent . Calyx deniqtte , qttem
caput

5^

In Lib
tibus rofts conftflut,tres

primum Diofcoridis
i

18

eaput ctix aliquidieunttH reliqua parte bafis,aluifluores,& cruentas excreationesfiftit.Cterumprterhas

qu& in floren

etiamnum infmclu coperiuntur partes,ubi rubefcit is,& maturitatefenfit,uidelictt

inefl adflringendi uis. Idcirco

,fubflatia car-

ms,femen&lanugoconclufa:quibusnon obfcura
res

fceminarumabundantiamqualemcunque:itemcontragonorrhceam,in quapnecipui poilent . Etpr&fertimfylue, firium. T{anqueharumfruclusunacumfeminibuspriusficcati&inpuluerem triti, utiliter feminis prcfluuio affctlis dantur drachm<e pondere ex uino aujiero.Sunt,quiflofculos capiUis appenfos,qui uerb alabaflros,antheram

&

&ipfe remedio funt

contra aluifluo-

Sed re uera hac in

re plani haUucinatur.etenim anthera Celfo, Gal.

& Taulo nufquafimplex

effe exiliiment.

quormidtn

e(i

medicamentu,fed qu&da ex

h ?^A qu tohnxa
r * n " 0r' ***
,j

pluribus rebus copofitio,cuius frequens eratufusapudantiquos I o differens

ad oris ulcera:iteadpedum rimas,digitorumq;pterygia.Cu

ea c&ieris pr&Jtantior , ac odore fia-

ius etiam parandi rationem adnotatam reliquit Galenus lib.vi.decomp.medicamentorumfecundum locos,de oris ulccribus
.

Ex rofts ui ignisfit aquapluribus , ac diuerfis inflrumentis : ueruntamen

,

grantior habetur

qu& per balneum calentis aqu& uitreis organis elicitur , cuiufmodi

confici folent
.

uerfum medicin& ufum

Quandoquidem inter has,

differentia
,

& iUas

ah&funt, qtt eodem modo ad uniqu& plumbeis inflrumentis lignorum , uel carbo-

&

num igne cxtrahuntur , tanta deprehenditur

quanta inter

plumbum ,

& aurum deprehendi pottfl

Quippe

qu&fiunt in balneo calentis aqu& uitreis roflratis organis , ab herbis , &floribus , a quibus manant , nec fapore nec odo, re diffentiunt , adeb ut nonfolumpropriasplantarum qualitates fecum referant ,fedne etiam tantillum quidem tumfumi,

tum reiadufla refipiant . Quod quidem in tjs non inuenias^ qu&uulgo plumbeis ,

& &reis inflrumentis

eliciuntur:has

enim

nunquamtwlrariffimt guftaueris , quintibifumidum uirus ,nidoremque reddant . Qu& resnon modb &g>is imentem moleftiamaffcrunt,&naufeamplcrunqucmouent,fed& plurimum nox peftori, uentriculo, iocinori ,uifcerfbusque
omnibusinferunt : qubd d metaUicis organis , d quibus difliUant ,

malam eorum qualitatemftbi

uendicent

ut libro tertio

3O

in abfinthvj

commentatione , amuente Deo

ktim

explicabimus_.

mediciueteresfecuti } decoUis, acdilutis

tantum uti ccepj runt .

Quarehac tztatcpcrfyctta, doBiffimi ,'dc peritifjrmt Qu& tametfi uiribus aquas qualefcunque fublimatas ( ita

calentis aqu feruore {ut fuprd diximus)fiunt, cum proprios tum odores,tu mfaporesherba rmn , acflorum,dquibus extr ahuntur ,fecum trahant , iure quidem decoclis non modTlpJas aquipoUere , fedjtiam rfiarc crediderim : non tamen , qubduinbu.sjprceUere dixerim ,fedqttbd guftuifuauiores uip , fuiii<cmdioreshabeant!o-:quodno)iparumjblatijgrotantibusafert. '^osquidem alus aquis non utimur,qudmbis,

enim fliUatitias uocant ) pr&ceUant; e& tamen qu& ,

&

adquaseliciendas nobis organum affaUrTpararifecimus

reconficimus.

cuius ope hafceftiUatitias,acprftantiffimas aquas fuo tempo-

Quarum alufapore conftant amaro , aliuerb acri , ali&

,

auftero,ali acido

ali& deniquc infipidb

pro

uarifs jlmplicium medicamentoriim qualitatibus

d quibus eliciuntur

Quapropter
iarn

feplaftarif,

deccthumanamcharitatem colere qudm aurum ,

& argentum,dent operam,ut

,

'&

mcdici ,quos macis

JO

& baln ea, de^uibus diximus

&
.

plumbea,& rea organa

aboleantur,

mentifufcipiant )

eorum locum fuccedant . quippe in hoc etiam ( quanuis plus laboris , minus ucrbemoluDeo , &hominibus fimul remgratamfacere poterant . C&terum Fuchfhis medicus nr,ftr &tatis
,

in

^"chfii opini

clariffimus in libro de

compofitionemedicamentorum , quem nuper edidit

unice cauendumpr&cipitinfiiccisfiillatitijs eli-

" n P robac**

\ fedfolo uaporraTea QuainrefecutuspotiusuideturfuiffeManardumuirum dearte medica pr&clare" meritum , qlu ita fcriptum rehquit infnis epiflolis , qudm rei experimentum . Veriim ipfe non poffum omnino eorum fententi fubfcribere,

ciendis, nc eius uafculi fundum , inquo flirpes continentu r^aguam in cacabo bullicntem attingat
tleuato incalefcat

m qui tudicem non effefemper ea exquifita ratione procedendum in herbis difliUandis, qubd certbfciam nihil referre, quancedunt . quod mihi compertum
difcritnen effe dicet
,

doetiamuafculumherbasrecipiensinaquaminmaioreuafe buUientem immergatur. Ts[am etfi aqu&, quas illiublunt exherbis uapore tantumab aqua buUiente eleuato extrahhc&^s^pj-M^anuorejJjabmnan^Lmen qtt ex her^isxMkimtur

uafcuj^mpofius^oda^bHJUeiUxi^mlmX yparum certe\autferi nihil Mts bonitate

40

eft in ifs

aquis, quasfpilfimi libuit utroque modo elicere

& experiri
,

Mtamen aliquis iUud

illius

quod iUo

tnodo aqu& ex herbis extrahantur , qu& tenuiorespartss retinent,qubd uaporis

ftt totam herb^fubflantiam conficerethoc autem
,

caliditas imbeciUior fit,qudm ut pof-

modo aqu& eliciantur,qu bmnes herbarum partesfecum referunt.H&cfa

tantimomenti,utiUa regulaperpetubfit obferuanda,hc uerb

nidifferentia,qufacile concedipotefl,noneft,meoiudicio

euitanda:qumpotiusfacit,uthcmihiuideaturprobanda,iUauerbreijcienda tanquam cautio nimis religiofa.

uires coUegit Gatenus Ub.vJi.fimpliciummedicamentorum,ficinquiens
.

\ofarum Rofarum uis,atque facultas fuperioribus libris Ro fa

alifs

pluribus uerbis expofita

eft

nempe qubd ex aqueafubftantia calida mifta duabus

qualitatibus , adfiringenti uidelicet,

culus

& amar&
<o

G*l.
-

compofita fit . Quinetiam cuius fit natur& utraque ; amarafcilicet,& adflringens, in horum commenta riorum
rofis adftringihacproindefand

quarto declarauimus.Flos earum magis etiam ipfis

ita Latini uocant,Gr&cis foS^ov

etiam exiccatorius

eft .

J\ofa

, ,

quam
'

dicitur : Mabibus^ardil^aron^feu Vard:ltalis,B,fa:Germanis, I{ofen:Hifl>anis

l\ofas:

Norai

GaUis3 B,ofe:Bopnis %uo%e.

AvW
J_

l y C

V M.

CAP
eft fpinofa
,
.

CXIIII.
,,

Ycium, a [quodaliquipyxacanthamuocant,]arbor non

y Iongioribus:foliis buxi , denfis b fru&u piperis , nigro,

ramis trium cubitorum,aut nonlegi^" lseui , amaro , denfoque cortice pallido , b ^dd meu,
:

diffimililycio madefacl;o:radicibus c [ multis,obliquis ,] lignofis

Nafciturplurimum

in

Cappa-

docia,Lycia,&plerisquealijslocis.afperalocaamat. Succiextrahendiratioha;ceft. d Rami cum medamrmcau & fri " radiculis tufi,& ante per multos dies macerati coquuntur,tum abie<5tis lignis, itidem liquor coquitur,

^fl^^X

donec mellis craflitudo fiat Adulteraturidlycium,adied:a deco&ioni amurca,autabfinthii fucco, c-JSZ&u.i, $q aut fellebubulo. Innatans(pumaintercoquendumexempta,oculorummedicamentisadditur:reli- ' legu Ori. <juo ad alia utuntur . Simili modo fit lycium femine expreflo,& infolato Optimum, quod uri potcft, $s?
. .

f^

^wT

Q\,

refiinclumque

i-88
$vK\w
toii
<ruv

And.Matthioli Comm.
c

Saavmf

Ehcitur fuccus
foliis

ru(Ts, reftin&umqueTubentem [ fpumam ] oftendit , glebis intrinfecus nigris , intus , cum fregeris odore minime uirofb , cum amaritudine aftringens,crocino colore:cuiufmodi Indicum eft,caereris pra* Lycimn adftringit , caliginem oculorum difcutit.-genarum fcabiem,pruritus,tieteftans,&efficacius
.

resque fluxiones fanat : facit ad purulentas aures , exulceratas gingiuas,tonfillas , labiorum fiffuras,fe\ Fu dis rimas , attrit usque illitum cceliacis,dyfcntericis, potum , inditumque conuenit datur fanguincm, e aet7rvov mu leg. Orib. excreantibus , tuffi ex aqua contra rabiofi canismorfusincatapotiodeuoratur ,autin aqua bibif Meu Kipfovrur flauos facit pilos reduuiis , ulceribus , quse ferpunt , aut putrent, medetur fceminarum proflu-; i.fuluum. uiaappofitum fiftit.-rabioforum ictibus ex melle potum, aut uice catapotii deuoratum , auxiliatur. Tradunt Indicum fieri Lycium,exfrutice lonchitideappellato* Ea fpinarum gencri afciibitur, ramosrectoshabens,ternum cubitorumlongitudine,maioresve,rubocrarfiores,aradicenumcrofos: fra&us 10.
fncicetufis.
.i.
:

itnacum

&

L Y C

V M.

cortex

In Lib

primum Diofcoridis

185)

cortex rubefcit : folia oleae Gmilia . Herba in aceto deco&a proditur lienis inflammationibus ,
:

& re-

giomorbomederi,&foeminarumpurgationeselicere. Aueuerantetiam crudam in potu, eofdem effe&us praftare feraen cyatho dimidio potum,pituitam expurgare,uenenis quoque auxilio efle

LYciummedicamentum ,quobodie officimpaffimutuntur ,nimirumnotisiUiplurimum

didit Diofcoridis .

reclamat, quod nobishicred Siquidem illud officinarum igni admotum non accenditur,nec intus rufefcit , nec itllam gufiantibus, affert amaritudinem.qu& omnia certofmt indicio , id ornnino impofiuris,& aMterus non uacare . Tradidere^quidam hoc ab impofioribusfieri 4 ligufirifruclu,alij id tribuuntperidymeni baccis , alij fanguinea uirg&corymbis,
altjporrd ex his
res illa

L y c " conMerat ' *

nibusfimulcontufis

elici produnt,ac

inde infolarLM legitimum,

& quodfyncerumfihquoquomodofe
Lycij plantam cuius bic

om

habeat,com
,

ptrtumefijjocmo exLycia,undeillinomen,adnos nonimfortari .

imaginem damus

appiclam

LYCIVM ITALICVM.

tnibi

5)

o
.

And. Matthioli Comm.

&
rei plantarixftudiofus ;fed

Lyefum

inlta

m/W mifit Baptifta Baliftus Dalmata, Myropola ,

uifa tft

reueraplantd

ipfa uiua

a me nufquam

lu nafccns.

C&terum quanquam cenfet uitilitigator quidambancficlitiampotius qudm ueram effe Lycij Tlantam, nos tamen

curnLycijhiftoriamcmnibusfercnotisiUamreprefenta^euideamus,eam ex Commentarijs noftris eruncandam non duxiH

mus , quoufque alim compareat , qui ex Lycia tiel Cappadocia , ubt nafci Lyciumfcribit Diofcorides ueriorem Lycij Tlantamadnosajferat. Habetur quoque alia qu&dam planta , qu&non parum Lycio xmulatm . Hanc primum Verona ai
memifitFrancifcusCal^olarimreipiantarixadmodum (ludiofm , cuimhic imaginem
fit

damm,ut

de ea quoque aliorum

hidicium

Qm namp mterea aculeatus

ille fit

frutex Lonchitis dppellatm,i quo Indicum parari Lycium fcribit Dio-

fcorides>hat~lenm mihi non conftat . Lycij uices Diofcoridi explet amurca in cupreo uafe dccolla&ut etiam
Lyefiuires ex

rbm decotfm,
medicamen1

GaJeno.

qkoufque eim liquamentum mellis crafiitudinem acquirat

fic inquiens
.

Lycij meminit

Galenm lib. v i i.fimplicium medicamentorum

conficitur
:

Lycton, fiue pyxacanthon , arborjpinofa

exqua lyctum , quod uocant ,

id uidelicet

&

V X V

S.

tum

In Lib

primum Diofcoridis
.

19

tmn liquidum,quo a-ifugiUata utuntur , &fedis , orisqtte phUgmonas > ulcerationesque , tum herpetas , putredincs , ukera contumacia, cjraures purefluentes , <& intertrigmes , ac paronychias Efl autemfatultatis exiccatorite, compofitum ex diuerfi generis fubflantiis, quas iitfaytvH; Gr&ciuocant : altera quidem tenuium partium dtgerente , atque calida : altera temflri , &fngida , exqua ad{lric~Honem obtinet s Torrb h&c qttalitas pufilla medicamento inefi, digerit v.er6,&deficcatnonparum,nempeinfecundoreceffit,incalore autem medijs ,
diuerfos affeclm hoc utuntur
caeliacis
,

&

& fymmetris proximumcll.

,

Troinde ad

medtcamine , ut abfiergente quidem ad ea , quz puptllas obtenebraut : ut contrabente uerb,

dyfentericis

ac muhebri proflmdo adhibentes . Lycium hoc in Lycia

,

& Cappadocia plurimum prouenit

adultermum lycium a legitimo

al-

terumuerblndicumadomniaualentiusefl. Etprimodeantidotis
idem memoris, prodidk . hzc Calenus .

non

facitt

dignofci

C&tcritm quoniam Tyxacantha , quo nomine lycium ab ahquibm appeliatur,mi-

10

hi
JB

,inmemoriamredegit,nonomittcndumduximus,quin de ea etiam aliquiddicamus. Buri coaSdev x v S itaquenobisnotiftimaeftpknta,quodplurimain Italia proueniat , folio myrti minore,denfiore,crafiiore, "
7,v'Zi

Buxum,quAGr&cis

dicitur

E V O

MV

S.

midior*',

52
nonferendo
:

AncL Matthioli
:

Gomm.
I

uiridiore;acfubrotnndiore:uiretperpetuacoma,eaquepropter topiario operi accommodatifiima:fiore herbaceo,fru&U

quadriplici,apice in cacumine diuifo,ciceris magnitudine,femine rufefcentcomnibus animantibusinutfo.Crafiifiima in Corfica,flore
ti ,

quct caufa amaritudinis mellis

Frigidis

gaudet,&

apricis

Materies buxo honorata, rarb criflan'

.

nec nifi radice

cctterb lenis quies

materix ,filentio

quodam,& duritie,ac pallore commendabilis Eadem fpifsifiima,

,

&
i

Quorundam
opimo repro -

denfifiima , atque ponderofifiima,adeo ut in aquis nonfluitet

jn medicina

nec cariemfentiat.

Hczc

etfi (

ut quidam putant ) nulliusfic

ufus,& ob

id

d Diofcoride ejfe pr&termiffam,nos tamen compertum habemus

capillos rufosfieri, ubifrcquenter

lauentur lixiuio in quo decotla fuerint folia

defunt etiam recentioribus
,

& rami

Sunt etiam qui dicant lignifcobe haufta , fanari alui profluuia. 2\(o
Italis

qui uelint non aliud

effe

buxum , qudm Indislignum,quod Guaiacum appellant-'ea tan

lue affe;

tum

ratione dutli

quod pluries experimento compertumfit,eius decocJoetiamfelicius eosfanatos effe,qui Callica

clierant.

Qupd etfi experienticz concedipoffit ,illudbuxi lignum prccftare : attamen quodbuxusin Italia nafcens,& Gua- I
,

iacum ab Indis petnum una

profeclo crediderim
.

& eademfmt planta ( ut infecunda centuria JLmatus Lufitanus

.
,

affercre uidetur )

nunquam

Siquidem Guaiacum pingue, refinofumque uifitur: materie intus nigra ebeniferi modo ; quin

&
iu-

faporhuic amarior ,& acris

quibus omnibus notis ficcambuximatcriemcarere conflat. Quinetiam Guaiaco (utnarcrafiiora

,

rant ipqiii ab Indis ad nos redeunt)folia infunt plantaginis , breuiora

durioraque

luteifiores

& fruClus
.

glandis magmtudine.Buxus uerofoliafert myrti,breuiora:fiores herbaceos,&frutlum myrto nufquam grandiorem

fit
,

Quo

ut

fenfiffe

ommno exiflimem eos hallucinari quiputant buxum quce iu Italia nafcitur , idem cffe cum Indico guaiaco , ut nuper Scd quam ab eo ieiune, ne dicam imprudenter atlumfit defimp.med.cognitione uidetur Lufitanus loco anteditlo
:

eorumfacile iudicium futurum jftero

legere non grauabuntur apologiam
,

qui non mediocriter in re herbaria uerfati fuerint,& huiusfcripta legent:atque etfam

quamnos aduerfus illum fcripfimus , cui plurima errata attexuimus , quce in eiufdem in Qupniam autem buxo cum matcrie, tum quoque baccarum facie quadantmus 2 Diofcoridem enarrationes adnotauimus. ea arborfimilis ffctletur , quam nos in Tufcia uulgari idiomate uocamus Silio alijuerb Fufaro quod ex ea optimifufiflant
:

quibus mulieres e linoflamina ducunt , nos uerb euonimum eam effe putamus , prxtermittendumfane' non duximus,quin de
eahicfcriberemus.
fidcracio.

Evonimvs

itaqueTheoph.lib.tertio,ca.ult.dcplantartmihifloria,arborefimalipunicmagni-

tudine,atquefolio eiufdcm,maiori quam

colore albte

chamadapbne ,moIli,utpunica.Germinaremcnfefeptcmbriincipit:floretuerc.flos
cruoreminferens.Fruclus

uiolce fimilis,odore infeflus,uelut

.

cum putamine filiqucefl \smc proximus , pr&terqua

potifsimum capras., nifi quod in uerfus diuiditur quaternos Hicpecus enecat guftatus , quinetiam folium idemfacit; Turgantur autem jtnocho.Hac ille. qu<e quidemfiquis cum Silio noflro conferai eam Euonimum efpurgentur, interimit
.

&

fefacile coniicient.Id enim ut credam,

lio

nonfolum huiufce plantce

notce

me adducunt,fed quod fciam , arbufculam

.

nobis Si-

uocatampecoribus effe aduerfilfimam,quinetiamquodgrauiter oleat.Lixiuium inquo bacax, decotlce fuerint (utrtoreferunt mulieres ) capillum (\>lendidumfacit,furfures extergit,& pediculos necat

flr<&

Materie efi Buxi modo pallida,ue

jo

vt

rumnonadeograuis,acJblida.Errattotoca!loTragus,quibancplantamTbeopbra(liv'ytcu/ contendit. Lycium Latini

ftmiliter atque

Gr&ci ai/*/k nominant,J.rabes,Hadhadh,Hadad,Kilulem,fiue Fel^akarag:Itali,Licio

:

Quce uerb planta

appellant

Gr<ciswi;os , Latinis Buxus appellatur

Italt

Italis,Boffo.Germanis Buxbaum:Boemis,Tofjpan

Euonimum denique

Silio.GermaniJpindelbaum

AWce.
a Mefi

A C A C
,

A
,

C A
fruticofa ,

P.

CXV.
.

& C-t.

A Cacia in Aegy pto nafcitur,fpina inftar a arboris

.

non fe

in

reftum artollens

Florem
i

fMpapi

c b jf\ habet candidum & femen lupino fimile in folliculis:ex quo, fuccus expreflus ficcatiu?

um40

odoratus,ut in hac arbore b Meum"lj?- bra,niger ex maturo femine , fubruf us ex uiridi Eligatur modice rufus , wv.i. fructum. Manat gummi ex ca fpina . Vis ei ad femine fuccum e f ppteft Aliqui exprimunt ex foliis , fpiflandum , refrigcrandumque efficax Succus oculorum mcdicamentis utilis: ualet ad ignem facrum,
.

&

&

&

Jo2v
liwai.i. in fole.

Hse non

leg.

oris ulcera procidentes oculos reprimit menflum abun u C era qua; ferpunt perniones , pterygia , dantiamfiftit,prociduam uuluam cohibet citam aluum fupprimit,autpotus,aut fubter inditus :capillos denigrat . Lauatur oculorum medicamentis , trito in aqua , mox effufo , quod concreuerat doita cogitur in paftillos Vritur etiam in cruda fidelia , doncc fi&ile fornacibus nec pura extet aqua percoquatur:torreturqueincarbonumhalituperflata. Spina?decoctumfolutos artus fotu committit. Pr^fertureiusfpinaegummi,quodinuermiculorumfpeciem contrahatur,& uitri modo perluceat , ligni expers proximum eft candidum fbrdidum uero: ac refinofum inutile . Cutis meatus obftruit,& medicamentorum , quibus admifcetur , acrimoniam hebetat ambuftis ex ouo illitum ,'puftu- 50 Alterum Acacia? genus in Cappadocia,Pontoque prouenit, Aegyptia fpilas non patitur erumpere na, {] m i]j tu dine , [ longe minus , tenerius , humile aculeorum uallo munitur,folia habens rutas femen lenticula minus fert autumno.in loculis connexis , ternum , quaternumuc capacibus Succus eius adocularibus medicamentis inutilis. ftringit , ] uiribus infer ior ,
l , :
: :

&

&

&

AI{bor
floria

quczhiofcoridijlcacia uocatur,Theophraflo Spinafimpliciter diciturlib.x

ubi de eaitafcriptum reliquit.

1 1 1

cap. 1

i.deplantarum

L.

Spina ex eo nomen accepit

quod tota arbos aculeis horret , exccpto caudi

ce:nam&fupergermina,foliaqueaculeosgcrit. Magnitudine excellit ,materies quippe duodenorum cubttork utef

idonea c&ditur
.

Eius duogenerafunt : quctdam enim candida

quddam nigra
,

& altera imbeciUis ,facileque pSm

compagmes ea utuntur
uice gallce
.

nigra autemrobuflior,dtque incorrupta , ob id innauiumfabrica adcofias

uentrisque

non ualde affurgit

Fruclumfert infiiiqua , leguminum modo ,quo incolx coria pefflciunt

Fios

&

nld

afcS,

In Lib.primum Diofcoridis
Mjpeftu
,

l
.

93
exea.
Copit

tit

coronas ex eoficercnt

.-

&

medicamentis perutilis , qua de caufa

colligi

d meJicisfolet

Fit

&gumma
.

manat h&c tumarboreperctiffa , tum jpontefine ullaplaga : cum autem cJafuerit , anno
buius arboris largehxbetur
,

tertio protinus rcfurgit

& fyluaingens circaagrumTbebanum

rfi

,ubi

& robur& perfsa,& olea quoque eoloco

.,

emigrat

dtftat enim pltts , quam trecentis ftadvjs ) fedfuisfontibus , qui circa eum tratlum permul Matewtarborisdura,&Cfacoloremccltisutiquereprfentat. hatlenus Theophraftus jL quo Vlinius tion dijfenticns , ipfe quoque eius hiftoriam memoria prodidic lib.xxuu .cap.xi i .cuiusfic uerba fonant . Eft acaciafpi,

non aqmsfiuuii riguo (

tiexiliunt.

&

ExPinie.

rta

Fit in

Aegypto alba,nigraque arbore , item utridi

.

,fed longt melior tprioribus

Fit
.

&

in

Galatia tenerrima ,Jpino-

fiore arbore

Semen omnium lenticuUfmile , minore eft

.

umen&grano

&folliculo
,

CoWgitur autumno , quoniam antttfis :

te colkSum nimio ualidtus

'

Spifatur fuccus exfoUiculis aqua cdefliperfufis

mox in
Fit

pilx

exprimitur organis
efficax

,
.

tum

dcnfatur mfole mortarijs inpaftiUos acacia dicla , arborisuidelicetfua

nomme .
I.

& cxfolijsperfe mimts

Ai

A C A C

J^

twh

w
Aracia
offici-

And.Matthioli Comm.
.

coria perficiendafeminepro galla utmtur

Foliorumfuccus,& Galatiaae acacix nigerrimus improbatur

item qtiiuat-

de rufus efl.btec Tlinius

.

Succus d recenti femine expreffus, acpoftea longa infolatione concretus Grcecis nominefua arboris

jurum,

jlcacia nuncupatur incuius defetlufupponunt tum officina,tum medkorum uulgusfuccum e Jylutftribus prunis expreffum in tenues quafdamplacentulas infole denfatum '.fiquidem legitima acacia ad nos r.on affertur Vbi acacia defecerit, li.

cet (fi Diofcoridi credimus ) eius uice

tum rhois arbufculafolia,tum lentifcifoliorumfuccum , tum etiam bypocijiidem me,

dicamentis immifcere

Quamobrem

bispotiusfeplafiarij uti debercnt

qudmfuppofititiofyluefirium prunorum fncco

^Acacix imaginem , quambic appingi curauimus , detulit ad der

tur
,

me

Conftantinopoli Clarifiimus jLugerius

deBusbekpFlan-

Cafareus orator ad Turcarum lmperatorem,qu<e omibus fuis partibus,notisque ueram legitimamque acaciam imita-

ls(am planta integm imago

cuius unum

tantum ramum appinximus

caudicem babet non in rccJitm ,fedin obliIC

quumfe attolltntcnigro omnino libro , ramos ,jurcidosque ubique

fpinis rigentes. Folijs eft rotundis,pinimagnitudine,ue-

ACACIA ALTERA,

vofis,

In Lib
jLcacia Theophrafto,& Tlinio

primum Diofcoridis

1 5>

*ofis,partepronafuliginofts,fupinauerbexuiridifubalbicantibus,minin^

bo purpurafcentibus,&filiquis,&femine Lupino fimilibus . Diofcorides tamen jicacis albos reddidit flores . Mqui cum tum nigra,tumalba ,generisdiuerfitatebabeatur,facili crediderim albam , albumproferre

fiorem:nigram uerb Qit nofira h<ec eji ) purpureum,&pr<efertim cum TheophraflusfcribatMaciaflorem afpetlu effepul chrum,&coronasexcofatJitari. IJam purpureus tohr tonge pukhnorfpeciofiorque eft,qmm albus . Scireetiam-

GummiAnbi
CUm
"

num conuenit , gummi,quod ab arbore acaci<e manat

quidemab
illodifert
,

ideo Serapioni jLrabicum nuncupari

quod ab Arabia regione jlc-

gypto conterminafuotemporeimportaretur. Sedanimaduertere oportet , qnod jLrabicum uulgaris ufus gummi longi
quodabacaciacoUigitur:nanqueiUudnoncontratfisuermiculisfithile,fedin grumis uerficolorit

bus confpicitur,quoru alij fttccinum,alij topatium,alu'thryfopatiu,aUjberyUum colore,& nitore referunt. Quod autem nobis
*

gummi

jLcaci<e defit,iUudargtmento effe poteft,quod ipfa quoque legitima acacia bacJenus,quodfciam,non defertur.

T^am
-

fiboc,quoutimur,fymerum,legitimumqueacaci<eeffetgummi,proculdubio ipfaquoque acacia adnos conueheretur , citm longi magis in paranda theriaca , alijsque compoiwndis medicamentis cxpetatur , quamgummi . Hinc itaquefacili quif-

<queconijcerepoteft,gummicxMgyptiajpinadefluensabeofaniplurimumdiJferre,quod jlrabicigummi nomine officinarumuulgusbabet. Hoc igitnr uulgare gummi iUudequidem effe exiftimauerim , quod Gnecisgummiftmpliciteruoca
tur . In quamfententiam me adduxit Galenus : ftquidcm lib.vi i .fimplicium medicamentorum,fic inquit .

Gummi lacrymt
,

cftcongelata,concretaqueintruncisarborumipfamfundcntium,uelutrefinaquoqueinmultisuifitifr plantis

qu<e reft-

namfunderepojfunt ,C<eterumquodexiccatorm , empiafticsquefitfacultatis,conftat.hxc Galenus. Ex cuius uerbis palam

eft , gummific in

uniuerfum Grscis appeUatum , notlrum gummi effe uulgb jLrabicum ditlum .

Quod quidem ( quantum

fenfuum iudlciotonfequi pojfumns ) ex pluribus arborumgummi mifceUaneum eft.Cuius rei manifefio indiciofunt cumgru*o
rurn grmmi comprehendit , qu& reftnam non proferunt .

moramforme diuerfitas , tum colorum uarietas.Httc etiam accedit, qubd Galenus unica nomenclatione omnia earum arboQuamobrem omnino explodenda uidetur eorum fementia , qui ubi Grxci gnmmi abfolutifcriptum reliquerunt , illudgummi inteUigendum effe contendunt , quod ifpina Aegyptia manat.
^ndefuntpr*terea % quigummiJpin<e>Aegypti<eiUudeffeopinentur, quodgummi Dragaganthi
ojficinis
,

Quatm&m
laplus.

hoceft, tragacanthe
.

appeUatur,propterea , qubd

effigie

contratlos uermiculos referat,quo nihil certi melius iUi competere poffet

Sei

tamen hoc etiam iUud non eft,utfito loco dicemus. Galenus lib.vii. de compofitione medicamentorum per genera ,

Macia

gummi

My.\j.i$m (Ztutfi

fcefpimfyluam ejfe

in eigro

mcat : hocfortaffe argumento , quodfcripferit Theophraftus(ut fupra diclum eft)ingentem huiuThebano . Sed cum ad nos nonperferatur acacia ( ut paulb ante fcripfinms)nec ctiam eiusgum
cetatis noftra ingenio

miimportaricredcndumeft.Gummijcaci<smeminitIacobusSyluiusuirfan

& dotlrina

celebris

30

fuo de naturafimplicium medicamentorum libeUo,his uerbis . Gummi acaci/e non meminit Galenus in Ucacia librofexto Iacobi s y Iui tepr ~ fimplicium , uti necacacue mentionemfacitpaulb po(l in Acantha jtegyptia ,feu Arabica , quo nominefolo Dicfcoridi uo- u!

tatur . Vnde coUigas Ucet , acaciam ,

httcille.

acantham ^tegyptiam , feu ^rabicam , diuerfas ejfe in jlegypto Jpinas arbores. Sedmea quidemfententia, SylwHsmanifeftiaberraJfe deprehenditur : quandoquidem Galeno atantha jfegyDiofcoridi libro tertio , r.<v!h a<sU>7, hoc e[i, ptia arbor utique non eft ,fed herba icarduorumgenere,quemadmodum

&

&

fpinct albte fimilis

,qmm Mauritanifuthaa appeUant ,

,

Quocirca eo capiteacad<e meminiffe Galenum omninofuiffet abfurAcaciae alter

ium.Cmerumalteram jLckcxkul
ferbelle repnefentare uifa eft
,

quamin Cappadocia,T?ontoque prouenire tradit Diofcoridesfolijsritt<e,quamq;bic

cnu ** iepitlam damus , accepimus hoc anno d quodam ex ijs , qui rei herbari<e dant operam . Et quoniam ea Diofcondis hifioriam 8

non potuit animus non inclinari ad credendum hancfecundam effe jlcaciam . Eft enirn aculcis
,

borrida,foliorut<e,feminslenticulaminore,infiliquis ternum quaternumue capacibus,quod autumno profert

guflu

ttiam adftringente : color filiquis aureo quodamfulgore rejperfus , adeb ut infole auri modopeUuceat .

Ab hacfani opi-

40

nionenon recedam
iicio

anteaqudmeamuider'mpUntam,quamjLnguiUariusfecundamjLcaciam
reliquit

effecenfet. Tslameiusiu-

mimmijubfcribam, nift priusplantam conlpexerim . ^Lcacia uires adnotatas

Galenus lib.vi.fimplicium me

&planta ipfa acerba eft,&fruius,&fuccus , quilotus quidem nus mordax redditur,utpote acrimoniam quandam per lotionem deponens . Torrbfipartt alicui fame
iicamentorum,ubificinquit . jtcacU

& imbeciUior,& mi
iUinatur ,protinus
ejfe

n J

uir

"

eam

& ficciorem>& contraUamefficiet,nuUum quidem caloris fenfuminuchens ,fed necfrigoris admodum ualentem.Vn,

ie conflat medicamen id effefrigidum

& terrofum

immifta

quadam etiam effentia aquea . Etfani cometlura eft, non

ftmilare,uerumquafdaminfefedifperfashaberepartes tenues,

& calidas,qux

inipfa ablutione fegregentur

Eftoque

&-hoctertij ordinisexiccantium ,&fecundirefrigerantium,ubiqmdem elotum fuerit ,iUotum uerb primi.

quoddx.<tx.(&

ijomen, Nomiiu,
jLcha-

habetapudGrcos,idem,quodeft Ucacia,retinet apud Latinos

&

Italos.

Ea autem Mabici

tbie appeUafur

a>,.

T E

X.

C A

P.

cxvr.

VItex,fiue lygos.frutex eft in arborem aflurgens

. Nalcitur in flutninum ripis a afperisque locis, * CatW/W " ac torrentiumalueis : ramos gerit longos , fraftu peruicaces : folia oliua?,fed mollxora . Duo ge p * b b Omnia c. femen,ut pi, purpureum cum : altera tantum purpureo floremmittit una harumalbum eius : nera adftridtorias . Semen eius potum uenenatis i&ibus , aquoe quae cu per . Excalfa&orias uires habet ,

&

&
:

tem fubiit , lienofisqueauxiliatur lac euocat menfes ciet , drachms pondere in uino potum genitu ram exoluit caput tentat , & foporem affert Deco&um herba: , & feminis in defeflione, mulieribus Purgationes mouet fcmen cum piUegip uuluae malo opportunis opitulatur item infiammationibus
: :

g^jjj:
pur eo.

<So

potum,etiamfuffitu,uelappofitu:capitisdoloremdiiToluitillitum:inftillaturcumaceto,& oleocapiti Iethargo,& phrenitide . Folia fumtu , aut fubftratu f ugant uenenata : illita quoque ferpent n

r\,

inoriibus

\c)6

And.Matthioli
&

Comm.

foliis -uitium emolliunt.Rimas fedis femen cum morfibus auxiliantur , teftium duritias,cum butyro , aqua illitum mitigat,& cum foliis medetur luxatis , uuInerihusque.Virgara qui manu teneat , dum iter facit,negaturintertriginemfentire.Agnum,quafi dicas caftum,uocant Gra?ci , quoniam matronae in Thefmophoriis Athenienfium caftitatem cuftodientes, fpliishuius cubitusfibi fternunt.&Iygonj

quafi uimen,propter
Viticis
ratio.

inui&am feie ramorum flexilitatem.

conCde

Vltex
nuginofis .

recenfet Vlmius ltb.xx.uil .cap.iX.Maior in

quam uulgus herbariorum Ugnum caflum appellat,arb<ufcula efl in Italia utdgaris notiti<s . Duo eiusgeitem arborem falicis modo affurgiuminor ramofa ,folijs candidioribt!s,l.itaniida uocatur:nigra,qm tantkm purpureum. Klajamtur Trima albumflorem mittit cum purpureo , qu&

&

inpaluflribus campis

K[on multum d-falice uitilium ufu dijlat uitex.foliorum quoque

aft>e8u,nifi

odoregratior ejjct.Gra-

X.

fi

lygon

In Lib
ti tygon

primum

Diofcoridis.

19 7
folijs cubitus fibi

uocant
.

alij

agnon,quoniam matrona in Thefmopborijs Mhenenflum caflitatem cujlodientes ijs

jlernunt
olea

& agno nomenclatione dedutla

:

Meminit pr&terea Tbeopbraftm lib.si .cap.xi.de plant. bifloria. Cuiufdam planu i'?Md.ym appeUaU ( ex , quod utrique fimilis babeatur ) fic inquiens . E'\cuuyvoS natura fruticofa , nec c&~
,

terisUmerinisabfimilisfolio ,figuraqmdemproximoc&teris
frutlu nullo
nafcitur plurima fuper infulas fluitantes
.

fled

molli, lanuginofoque ,flore populi alb,fedminore,

Vmbria ,
in

&

Verum an ea uerafit tAcua.y V o s ,quam nouus qtvdam btrbarius m apud Velignos oriri fcribit , non aufim ego afjirmare , qubd illam non uiderim ufquam Vafatur tamni ,
.

&

Boemia plantte , qu omnibus notis ELsagno aftipulari uidetur . Eft enim fiutk ofa ,folio uiticis flmile , molli ac lanuginofo. Flore albo gradatim ex uirgispropi foliorumexortumprodeunte ;odore non infuaui ,e quonullus prouenit fi-utJus
.

Huicaliaper omnia

,ftmilis

habetur Vienns. jtuftritz , in Viridario Sereniffimi

Ceefaris Ferdinandi, quta

baccaspro-

* fertolesfigura,fedlonge minoresapiceinfummitateaculeofimili. Hanc ego Elaagnumappelkrem quod folio acuir,

OLIVA BOEMICA SIVE ELAEAGNOS.

gis^gnnm,

>

i^8
gis
Viticis nires

And.

Mattliioli

Comm.
efje
.

yLgnum ,frucJu uerb oleam referre uideatur . Et fifciam Tbeopbrafli El&agnum non
caliditatis,
:

quod h&c (lerilis fit

qudmplurimis

fiucJumferens-/tiifi fortaffe deceptus fit Tbeophra(lus ,ueleius codex deprauatus , ut in alijs

locis.

ex Galeno.

Vitex,utfcriptumrcliquitGalenuslib.vi.fimpliciummedicamentorum
ta
efl ,

uerum
:

ea

efl

multum

tenuisfubflantix, tumguflu acrisfimul

& adflringens
, ,

&

ficcitatis claffem tertiam forti-

ipfas

tamen uitices ad medicinam ba~

ita

T^am & utentibus appa& guflantibus acrefimul & fubadflnngens percipitur tumfolium tumflos tum femen Edcndo tamen etiam feeditur cum belut capitihoc nomine dolorem pariat. Mfiftigatur nam & men ueritm tam perjficuo & cim non fricJum & midtb magis cum friclwm fuerit CoTorrbflatus uentris larus ) minus caput tentat
bet inutiles
ret ,

c&teriimfolia ^femenque calida ,ficcaquefacultate funt, fubflantia uerb tenui .

efl

calfacit

fic

difcutit

hibet pr&tereafcmen impetus in uenerem tumfriciionis expers ,

ticis

tum etiam ipfam expertum.Folia item :floresquc ipfmsfru,

idipfum pr&flare poffunt

Itaque non tantum efa ,potaque ad caflitatem conferre creduntur

uerum etiam fubflra:

ta

Hinc eft , qnbd jlthenis

in

Thefmophorijs , hoc efl ,facris Cereris , mulieres totumfibifruticemfubflernunt

eft
,

hinc

illi

quoque nomen inditim agni , boc

cafti

Ex quibus omnibus
.

pcnoribus commentarijsfunt ditJa , agnum calfacere

quidem memoria teneamus , qu& fu,fimulque exiccare , tum omnium maximd flatus difcutere . Torro

mamfeflum

efl

fi

qubd exacJe tcnuiumfit partium ,facultas

,

eius indicio efl

IJamqubdcaput tentat,non magis d multitudine uaporum

ab eo prognatorum qudmdcaiidttate eius , ac fubtilitate partiumfieri rationabilc efl . TStam fi flatuofum ffiritumprouenerem jimiularet , permde ut eruca Veritm ciim non tantum non excitare, uentrem inflaret , creare poj]it.,fiiri

&

&

imb ettam reprimere queat ,fuerit profctlb fecundum rut& maximH facultatem tum in excalfaciendo , tum in rcficcando: non tamen illipar efl,nam utroque paalb eft infcrior : fiquidemrutatum rnagiseft excalfacJoria, tum magis deficcatoria.
Diffcrt etiam qualitatisfimul
,

acfacultatis miflione.Vam agniftmen

:

acgermina modicamferunt adflricJionem : at ruta

illi

ubi aritcrit,exacJi

amara

efl

& acris

ubi uerb humida,fubamara.l>{on tamen auflentas,aut acerbitas

e(i in

inefl:

aut ft cui

20

uidedtur ineffc,ea utique omnino obfcura,fcio,uidehitur,nec par ci,qu&

agno.Quocirca

&ad kcur
,

& liencm indura-

ta,&

obflrucJa agnifemenpotius,qudm rut& competit. Sed h&c ad curandi iam methodum pertinent

quam ut omnimrnon

attingam de medicamentorum pronunciansfacultatibusficri nonpotefl-.ueriim ccleritcrad rem propofitam reflecJere , uiri ctiam idipfum in fcquentibus medicamentis efflcere conabor,hoc eft , ubi ex quibufdam pauefl utique temperati.Magisque
cis euidetibus generalefacuitatem collegero,particuiares poflea aiJiones omittam.^am

inpr&fins idfolim nouiffefufflciU

tenuiu partium. Hcec qui no

quod agnus calidus cfl

& ficcus facultate,idque non mediocriter,fed

tcrtio exceffu,

tum admodu

rihacpoflea methodum curandi didicerit,ipfemet inueniet,quo paclo menfes binc cieat , quopaclo partes induratas digerat, Huius quo paclo lajfitudinemfolucns,feu acopum,& excalfaclorium ex eo unguentum praparctur . hacJenus Galenus.

Nomina.

planta nomen Gracum efl ayvos

w h.vyot:Latinum,jLgnus,Vitex,& Salix amerina: Mabicum, Famanchefl

Samanchefl,
Gattil-

feu Bepgiecbefl:ltalicum,yiticc,& uulgare,J.gno cafio:Germanicum,Scbajfs

lo

mullem,& Kcufchlamp:Hifl>amcum,

50

ca(io:Bocmicum Drmek:Galiicumjtgnus caflus.

IWitt

S
.

A L

X.

c a

p.

cxvir.
.

0n>

iv

mZ~-

<pa>pois$ip-

^MexfoIif^tS
pore flons
cortice
in

Alix uulgo nota eft Cuius femen, folia cortex , & fuccus {pifTandi uim habent Trita folia cum jj)exiguopipere,&uino pota,ileofis fubueniunt: fumpta per /e , & cum aqua praftant mulieribus , ne concipiant Salignum femen in potu fanguinem expuentibus prodeft Cortex eofdem prae-

rf

pumci
ftus.

Mcumr*

callos tollit. a Ex foliis , cortibet effedus corticis cinis admifto accto maceratus , illitu clauos , rofaceo in calyce punici calfaClus , aurium doloribus auxiliatur . Decoclo eorum poce foccos dagras foueri utiliffimumrfurfures purgat in corpore . Excipitur fuccus , quimanat ex ea, cum floret , 40 b quae obftant oculis e xcifo cortice in plaga enim concretus humor inuenitur,qui ad purganda
.

&

&

am

7 7 f Kp*>s.i.
quae obtene-

fuam uim pra>et

brant pupilias.

s^*j-am

a e Salice,ut una tantum agat Diofcorides;eius tameplura traduntur genera

,

tum d Theopbraflo lib. ni.cap.

v'
ratio.

fi

tum etiam d Vlinio lib.xv 1 .cap.xxv 1 i.Ts(am quxdam in tantam proceritatem ajfitrpali maximi ufus ad uttium pedamenta . jLlict non tamprocer<s crefcunt,colore gunt,ut ex eisin Liguriaflant &pertic<e rt<fifimtes,fequacis lcntiti<qu ligandis c#doritm uinariorum circulis commodi finduntur. Hanc Salicem Gr<scamuocat

/ xn

.de plantarum bifloria

&

M.Catofuo de

re ruflica libro

Bjtrfus alitcflrmiores corbibus,& ruflicancefiippellecJiliadmodum expetitcs

, ciflcllis ,

jlh& denique

fmt.rninufcuU , ac jfecJabili tenuitate , texendis canijlris

fuperne uireniia
,

ac calatbis aptijfim& omnibus folia

effe prodiditVlinius

oleagina oblonga.

& inferne

candicantia.Salicis lacrymam trium generum

libro

xxu ii.cap.ix.tamet <q

unius tantilmgeneris meminerit Diofcorides . Vnam arbor ipfajpome exudat , altera manat in plaga , citmfloret, excifi magniludme : tertia cfl detruncationc ramorum autumni temporc dfalcc diftillans. Cceterum qui fo cortice trium digiiorum
Salicis

albicantemjpumam adnotatam

reliquerit

inuenio

neminem

qit delapfisflatimfloribus c ramufculis uucs

modo dc-

pmdet,donec uentisarrepta huc , &illucplumct modo impelluur . Salix citbfenefcit,ac breui uit<e ffatio perdurat. Salilotionibus qu<e adfomnum conaliandum parantur . Epotum falicis decocis recentia folia utiliter a Medicis adduntur in ,
ium,aut lixiuium
efalicis cinere paratum
,

inb&rentes gtttturi hirudwcsnecat foluitque.uiridia folia fparguntur utilitcr

circafebricitantiimleiJulos.Lignimateries,cadis,acfcutisconficiendis,aptiffiwa,qucdfi
.
,.

leuitate polleat.Salicis uires

memori&prodidit Galenus lib.vi.fimplicium medicamentorum hisuerbis

Salicis foltjs

ad

exGaleiio.

cruenti uidneris vlutinationem quis uti poffet .

Verum floribus eius maxime prope omnes utuntur medici ad

exiccanits ern-

plaflripr&parationem

efl

enim uis eorum ita deficcatoria , ut morfu abflincat : habct uerb etiam quandam adflricJioncm.

Sunt uerb etiam , qmfuccum ex ea expreffum , mcdicamen feruent mordacitatis expers,& exiccatorium,ad multas res uti

k.Haud

In Lib, primum Diofcondis

S "A

19 $

X.

10

le.Haud enim inutnias quid adplures res utilius medicamento citra mordacitatem exiccantcquodpaulum etiam adjlringat
cortex fimilemfacttltatem obtinet ficut in opere de medicamentorum compofitione exaclius demonftrabitur.Torrb arboris quod temperaturfitficcioris,uelut omnes cortices . Sed hunc quidam comburunt , ciusque cine

tumfioribus,tum folijs,nifi

myrmeciasque toUunt3 re utuntur ad omnia,qu ualenter deficcare oportet.Tslam clauos quos uocant,callos Grxcis ruhovt , colUgunt,utunaceto acri ipfum macerantes . 7{onnuUi autem dumfloretfalix,corticem eius incidunt^&fuccttm quendam turque ad ea,qu pupiUas ojfufcant,extergente uideliceufimulque tenuium partium medicamine . Vti ucrb illo ad mtdta
alia quispoffet ,fiquidem talisfuerit
.

Salix ita Latinis ditta

>

Gnecis

T^Mabib)^ Bulef, Bhulles

:

Saffaf, aut
:

Cha- Nomina.

lifnominatur

Italis

Salice,

& Salcio: Germanis

Vusiden,

& Felbinger

Hijjmis >Salce ,aut Salgueiro

GaUis

SaulQBoemis Vurha.

SYLVESTRIS.

200
fCyfitKtua..

AncLMattliioli Comni.

SYLVESTRIS OLEA.

CAP.

CXVIII.

SYlueftris oles, qtiam aliqui cotinorwd eft,oleaftrum appeIlant,aliiAethiopicam oliuam j folia aftringunt trita autem & impofita ignem facrum,ulcera qu ferpunt , epiny&idasjcarbunculos, re duuias,nomasquecohibent:cruftasemarginantcum melle illita: quinetiam fordida ulcera repurgant:inflammationes,panosquecummelleimpofita difcutiunt,cutemacapite uulfam conglutinant: or|sulceribus,&priuatim infantium commanducata medentur . Succus,&decod:um eofdemhabent effe&us ianguinis eruptiones > ac muliebre profluuium, admotus fuccus inhibet:uua: oculorum>
5
.

puftulisque prodefti ulcera,& ueteres defluxiones

fiftir:

quapropter in collyria additur, adpalpebra- I0

OLEA SYLVESTRIS.

rum

In Lib. primum Diofcoridis

2 01.

rumofionesp^uarautihs.ExprimiwfuccustufisfoIiis 3 affiiro uino,autaoua, ficcatusque folc in paftillos d.gentur :kd longeualidior ad recondendum fuccus habetur,qui ciira uino , quam cum aqua expreffus eft.aunbus fubuenit , fiue ulcerentur,fiue pus effluat Folia
.

fcrina hordeacea illinuntur. Vruntur

cum floribus folia , ut fpodii uicem cinis

:

putandum eft . Foliorum fatiux oleae eadem uis intelhgitur, fed aliquanto inferior undeocularibus medicamentis ob fuam mitioremunnconuenientioreft. Sudorligniuirentiaccenfomanans,illitufanatlichenas, f urfures,& fca.biem . Qleagmum femen lllitum medetur furfuribus,& ulceribus,qus depafcunt, uorantque quod
:
v

obl.to ore luto , ufque dum fighnum percoquatur reftindtaque uino , rurfus fubacla , eodem modo uruntur poftremo cerufa: modo elota coguntur in paftillos . Huiufcemodi cincrem in medicamentis oculorum conftat fpodio non cedere,fed eifdem uiribus praeditum effe

conuenienter coeliacis curn prsftet , in cruda olla

&

wi fra.

M ,mxA-

O L E A

A T

V A.

autem

202
b

AncL Matthioli comm.

. :

MeumJWu "

autcrn intra nucleum eft,ex adipe,& farina fcabros ungues excutit Colymbades tritar,& ambuftis illitae,puftulas gigni prohibent:fordida ulcera purgant.Murisefuccus collutas gingiuas contrahit,& mo b matura tus dentiumfirmat.01iua flaua,&recensftomachoutilioreft,uentri difficilis nigra autem ,

&

wp*'>

corrU p t i on opportunaeft,ftomacho aduerfatur,oculis non conuenit, capitis dolorem mouct:arefa<5ta gingiuis putri uligine illitu depafcentia ulcera fiftit,& carbunculos cmarginat.Oleum fylueftris oliua? laborantibuscolluitur,dentiummobilitates ftabiIit:calfa<5Hfotus gingiuis fluxione laborantibus utii

lis

eft:lanam enim Jpecillo circumligatam oleo madefacere oportet,& gingiuis admouere, donec alba?

ipe&entur.

aw^tW.
Qos
C

LACRYMA AETHIOPICAE OLEAE.

P.

C A

CX

X.

condufa |S

ioa S non kg. Orib.

a

Meum

,//-

^Ti*
ue -

Acryma,quam Aethiopica olea ftillat , fcammonio fimilis quadantenus eft , fulua , ftillis , exili3 bus conftans , mordax . Quk autcm [ ammoniaci , aut gummi fimilitudinem refert , ] colore nigncans,[ncc]guftu mordens,fuperuacua eft.Noftrates[olex,]oleaftri[que]fimilem lacrymam fudant, commodead oculorum hebetudincs illinitur:cicatrices,albuginesque illitu emendat.-urinam , rnenfes ciet:cauis dentium imprefla ad dolores efficax eft.Inter uenena fcribitur,partus pellit:lepras,& impetigines fanat. Appellatur autem Aethiopica,& agreftis olea

&

A^j.'.

AMVRCA.

C A

P.

CXX.

20

,.
'*

"e^Onb.

A Murca a [exprefl1e]oIiu3erecrementumeft. Deco&a in cupreo uafe ad craflitudinem mellis x\adftringit,c2terospr3ebenslyciieffe<ftus. Infuperdentium dolori,& uulneribus cum aceto, meatus indu&u fuo obftiucnuino,aut mulfo commode illinitur;additur in medicamenta ocularia ,

&

tia.

Vetuftatemelioremfiericonftat. Vtiliterinfunditurfcdis,genitalium,ac uulua? exulccrationi. extrahit.-iumentorum fca Si uero cum omphacino recoquatur ad mellis craflitudinem,cariofos dentes

biemcumdecodolupini,&chamseleonteillitu fanat. Cruda,& reccnti amurca podagras , articulariosquedoloresfoueri,utiliflimum:perun(aainuillola pelle

,

& hydropicis impofita

:

tumoris

mo-

lemreprimit.

6"

^ ym olm&,okum,ok& J.ethiopic& lacryma,& amurca ex una tantttm arboreproueniant

"f

non ab re duximus de bis

Ins

con^

\^j omnibus ftmul pertratlare

& itafingulis partibus unica commentationcquantum opus

.

erit, fatisfacerc ,

& quic-

quid ad casfpeBat , fimulperflringere

uirentia , inferni albican tia ,fapore

0k& itaquefolia babent longa , inacutum defmentia, craffa, pinguiaque,fuperru}

amaro

& acriufculo

Florent omnes lulio menfe floribus albis, racematim prodeunti-

appropinquante maturitate pallefcunt . tandempurpure&prius fabus, i quibus baccaprodeunt primum uirides , deinde D ecembri ; nanque antea non maturcfcunt . Sternuntur deinB&faturatenigrefcunt. decerpuntur menfe T^ouembri ,

&

torcularipr&muntur , ajfufaferuenti aqua . Ita enim mol&fubponuntur , de in pauimentis , donec rugofefiant , deinde J^afcimtur fylueflrct oleum reddutit. Ligni matcrtes pulchra,folida uenofa , crifpa ; ardetque uiridis , perinde ac ficca .
oletz
tici

&

in qudmplurimis jldriain Dalmatk trafiu, copiofe in agro noflro Senenfi , alijsque HetrurU locis: nafcuntur infulis.uerum domeflicis longe minores ,folijs breuioribus , acukatisque ramis . Earum bacae etft numerofa fcecundiorifapidiores exiftunt.Cuius rei certofunt teftimonio turdi , merucedunuquin tatc uincant , magnitudine tamenfatiuis qttdmfatiuas . IncoU, qui aucuptjs deietlantur , agrejies ac flurnhquippe quontamfykeflres oliuas libentius deuorant ,

&

&

&

4c

okasftmmofiudto,acinduflriaabauibustuentur:nempe qubd confe&a fatiuarum uindemia,auicul& adhas aduolant,

ubi menfe

Oliuarum ge-

ftri

^^

baccas le^ant

Decembri,& lanuario uifco innumerm capiuntur,pr&fertimque turdi.Vauci admodum fltnt in Hetruria,qui oleacopia efl,qm facit,ut mibi omninoparuipen : ut okum inde exprimant: nam ea demum magna fatiuarum
Oliuarimgenera

fyltteftres*
',

deam

in
,

antiquorum notitiam peruenijje repeno,paufias uidelicet,algianas,licinianas,

,

fergias

neitias ,culminias,orcbites , regias

circites

murteai:etfi Virgilins triumgenerum

.

tantum meminerit,quemadmo

dum etiam plura non nouit hac noflra Atate

Hetruria , prafertimque noftcr Sencnfis ager

Trimutn harum genus eas no-

ftrifacmnt,qu<licetaminoribusolearumplantisproferantur , funt tamen fpcttata forma ,

&

magnitudine Bononienftbus
ftint
,

non quidem iuferiores.His tantum muria ajferuatis utuntur

plus amurca

in cibis

quandoquidem oleo minusapu

,

quod multb

50

qudm oleijundant. Vroxima tum colore , tum magnitudine praftantes

quatmis pradiSiis longi minoresftnt,

funttamenommumaptijftmaadoleiconficiendiufum.quippequodoleumex eis exprejfum , fitnon modoflauum, dulce procerijjimis oltis,pwgrandibus,iuglandium nucum pellucidum, ac ctem p ncflans ;fed etiam copiofum . Cignuntur h& a
inftar,

genertseadeniqueftmt , quxpaffim
Bononicnfibus,
..

ramos in altum , latumque arnplijflmefundentibus.eas rura noftra oltuaflre uulgo uocant . Tertij ucrb, acpoflremi omnium uulgarifflm habcntur . Laudatijfitruc ole* in miuerfa Italia nafcuntur ,

&

& noftrattbus

crajfiorts

muria aJferuaU B^mam,Venetias,& ad alias complurcs Italti clarijjums urbcs ,

Hijjtania importantur.Condiuntur muria aHu breui temporcfermta natiubi magntficdt. , opipamque parantur menfe,ex

Oliua condie

mu ^ mejJQcmo io.SummlurcakisuiudicribraUlibm

aqu& tantum,quodfujficiataddijfolucndum. laUquidafiat .Huic adduntur cineris querni cribrati librtx. duodecim , Deinde tn hacpulticula macerentur oliuarum uiridium ckclarum libre uigintiquinque , horis oclo continuis , aut adfum-

&

ga

mum decem.fhoc teporisjfiacio omnem atmritudinem exuentjfed interim ligma rude kuiter commifceantur,ne Udantur,
contundan-

In Lib
contundaturue.Eximuntur deinde ,
f<epius aqua
.

primum Diofcoridis
in
,

203
&
cus oditua.

& lauantur aqua Extrahuntur deinde, & condiuntur muria

,

in qttapoflhac

macerantur quinis-.fenisk diebus, mutata,ajfufaq;

in quaferbuerintpriusfaniculaceicauks inparticuias dijfetli:

afferuanturfitlili

quod commodumfuerit . ItaenimparaU natiuam uiriditatem feruant,& efui dektlabiiiores euadunt.

diffident ( fi rei agrari&

C&terum olea ,

& qucrcus tam pertinaci odio interfe

fcriptonbus fides

efi

adhibenda ) ut altera oie* ,& que.

prope alteram dcpaclabreui tempore pereat . Ok&itemfiprimogerminatu d capra depafcantur,adeoflertkfcunt , ut nullo

remedio ih poflerum prolific&fiant . ^itfiatia de caufa raras admodum , uel nuUas proferant baccas,nudatas earum ra,

dices d circumftantc terra hybernis aigoribus opponere

certiffimum
.

efl

remedium . jlmant ok& apricos trablus,

& coUes,
Aethiopics o
11

calidasque regiones , narn infrlgidis locis non proueniunt

leat uiribus: eius

Sylueflris , feu jLetbiopic&

ok& lacryma , licet multis pol-

tamen

in ItaiicisofficinisnuUuseflufus:
effe

nequequod eaad nos afferatur, adhuc compertum habea. lex 'y "'

IO

Sunt, qui hancputent Hlud

gummi, quod medicirecentiores,& officin&gummiekmiappeUant . Veritm iUud certo argumento efl,ok& Mthiopk& lacrymam gummi elemi non effe , quod gujiatu mordax nonfit, neque linguam iteUicet: tum etiam , quod omnibus perfpkuumfit,eam lacrymam ( etfi impropriegummiappclktur ) non m gummiquidem-,Jed uerius in refinarum genere cife recipiendam : cum igni expofitaflatim colliquefca t,& dijfundatur , quemadmodum refina,

&

qu& pinu,pkea,& alijs refinamfundentibus plantis coUiguntur : licetnobis prorfus ignota fit planta,d qua in oriente defiuit.

SiqmdemnuUumgummigenus ( quodegofciam)ignecoUiquefcit,nifiadditoaceto,uetuino:quinpotiusflatimcom- _

buritur . Efl

&

alia ole& maris rubri lacryma,ex

qua(ut Theophraflus inquit lib.iui. cap.v i 1 1 .)mcdkififlendofanguini

;

medkamentum componunt . C&terum quanuis &tatc noflra objcuraadmodumfitgummi Elemi origo

rijftm& apud chirurgkos
,

eius

tamen uires cla

& uulmrarios medicos reperiunturmam

in caiuari&frxtluris

ac uutneribus mirtfice unguentis,

&

emplaflris additur,adeb utpr&flantiffxmumfit in hisfanandis medicamentum.

De Amurca olei poftremo nil aliud dicen- Amurca olei.

uelferi-

20 dum efl,nift quodftt admodum utilis ( ut memori&prodidit Cato)apotecharum,& officindrumfabricis,ubi lanei,

cei panni reconduntur
.

Tslamfi calci admifceatur,& ex ca indeparietes incruflentur,obttnanturque,item laquearia,

& pa

uimenta non modb parktes contratlos , uel aduentitios humores nunquam coUacrymant,&fitum minimt contrabunt ;fei
nec btatu,necaranei,neccuiujuisgeneris uermiculi ibidemgignipoffunt.Sylue(iris oliu& oleum c&teris adftringmtius eft.

ln doloribus capitis utiliter pro rofaceoffbfiituitur,fudores iUituarcet,& defluentes capiUos cohibet, capitisfurfures,ulce
ra manantu,fcabiemqueabflergtt.Tardius etiam canitiemfentiunt,qui eo quotidie perunguntur. Oliiu uires prodidit Ga Oliue uires et
tenus lib.vi.ftmplicium medicamentorum,fic inquiens
ticipesfunt
.
.

Otiu& rami quantum hahentadflrttlionis,tanU

&

frigiditatts par

Fruclus uerb,ft quidem ad unguem maturuit,moderati caiidus eft: fm immaturus eft , magis tum adftringit
.

tttm refrigerat

Oleafatiua,fic Latine,ut tKoin. fytpos

Gr&ce uocatur

^irabice*

Zaiton , feu Caiton-.ltaiid , Oliuo do-

NomiB;u

meflico:Gcrmanicd,Oelbaum:Hijpanice,Oliuo,& ^i%eytuno:GaUici,oliuier. Sylueflris autem Gr&cis \'yt*hidaM *aimt

50

appellatur:Latinist Okafler,& Okafylueftris:lta,Us,Oliuofaiuatico:Germanis,Vuilder oeibaum\U.ifpanis,A%ebuche: Gal

liSiOiiuierfauuage.

A?t.

QVERCVS.
vpho
I

L E

Bdurw X.

GLANS, C A

>&,

FAGVS.
CXXI.

P.

UVercus omnis adftri&oriam uim habet,pr2eiertim liber,qui cortici,& ligno intercedit:quinetiam

tunica putamini glandis fubie&a . Decoftum ex iis datur dyfentericis,cceliacis, fanguinem examibus.Trita in perlo fceminis fluxione uulucelaborantibus lubiicitur.Glandes eoftlem efredlus ex flatus in cibum fumpta? pariunt : refiftunt efitatse uenenatohibent urinarn ciunt : capitis dolorem ,
:

CY
tur

&

40 rum idibus. Decottum earum,&corticis cnm ladeuaccino potum,prodeftcontra toxica.lntritae cru da? inflammationes illitu leniunt:ad duritias,quas cacoetheuocant,& malefica ulcera cum falfa axungia conueniunt . Ilignea? glandes uiribus quernas antecellunt
,
.

Fagus,& Ilex quercus generi affignan

cum aqua coclus,dum mollitus intabefcat , & tota node illitus,denigrat capillos,prius cimolia terra purgatos.Folia omnium tufa 3 & trita tumoribus profunt>& imbecillas membrorum partes corroborant

& confimile munus obeunt

Ilignese radicis cortex

& Fagumnnter quas numerantur CerrUs ,Suber arbores ,pr&ter Quercum, & SVnt ^iefculus,TbeUodrys&aiitenonnuU&,qu&fuomoreruranoflra appeUant ,quarumomnium exatle rationem
alia giandiferigeneris
llicetn
,

Glandiferam , reddere arborum conh

Falifcorum agro^tc etiamB^omano tratlu in maritimis noflris Senenfibus , poteft un iuerfa Hetruria . Quippe qubd k o omnia hac glandiferarum genera adeo numerofa in uafliffimis fyluis proueniant , utgiandibus innumerabiks porcornm greges incoU ibi quotannis faginent Verum ne aliquis exiflimet , harum non meminijfe Diofcoridem,quodfortaJfe eas non co..

&

&

gnouerit ,fciendum efl,eum,meo quidem iudicio,fpu'et nomine comprehendiffe in uniuerfum omnes glandiferas arbores

non

folum quodfciret , una uoce omnia illa genera contineri poffe,fed etiam ut breuitati confuleret^pvs enim apud Gntcos non modo qutrcum particulatimfigmficat:fed uniuerfim quancunqueglandiferam arborem. Quo fit,ut dixerit ipfe: Apu t nZo-* wflmd/jj iytt ^uua.nivM efl,Quercus omnis adflritloriam uim habet,acfi dixififet,arbor omnis glandifera adflringit. Tarb mirumefi{ut Theopbraftus efl autlor lib.iu.cap.vui.& ix.rfe piantarum biftoria ) quod aiia plurima pr&ter frutlum
ferat quercus
.

Qyercus qua
profcwt.

Wam gallam gignit paruuiam

atque aiteram refinofam ,

& nigram

qtm

&

aiindjjiecie ueiuti

morum,fed

durum,&fratluadmodumdifficiie:idtamenrartm. J.db&caiiudeffigicm

colis repr&fentans.

Cum

tterb perficitur,

60

fpeciem intus oflendit

durumquidparteemicante,&perforatum } &tauricaput quodammodo&mulansprofert, quod pr&rupttim nucki ok& quod quidam pilum appeUant Idpiiul& efl comamgerens lanaceam,moUem, nucko durior, . Fert

&

qua

in

iucernarum luminibus utuntur . Fiagrat etenimprobe , utgaflamgra , Fert

& aiteram

comigeram piiuiam, c&te-

204

And. Matthioli Comm.

QJV R C V
S.

aperta,nigra

& putricans cernitur.LapiUum quoqutpuniceum magna expartegignit

,

qmnquam

>aro

Ittt aliam c6

rariorempilulamdfolijs conuolutam,iomprejfam

atqueoblongam . Supcrfuliis uero tergo adh&rentcm pdnkmfertean

,

i,idam,aquofam ,dumtenerae\i:binc etiaminterdummnfcasintus contimt

.

ueniensquead incremenium tuliumin mo-

dum UuisparuuUgalU mdurefcit Fimgos omitto , qui H radicibus,& iuxta radices erumpunt: comtwnei aum eos cum Quinetiamuilcum taceo , quippe cum in alijs qnoque proueniat. Sed nibilomuius(ut acJum eji c&tensbabetarboribus
.

ferax htc arbor habetur plurtmarum . baftems Tbcopbraftus. Cxterum non dubitandum cft,quin omnes u partusfuos babeant njks ,fuisaue polleant uirtbus . StiiUtitia aqua , qua tn balnei calentts aqu& uitreo organo d teneilis qui rcu> fvlijs prh
tno ipfarum

InLib
cohibet
.

primum
,

Dioicoricfis.
renum calculos comminuit
reijcientibns
.

o j-

nto ipfxrim exortu decerptis elicitur , iocineris defiuxiones fiftit ,

D atnr qunque potanda utditer dyfentericis

& fanguinem

& mulierum alba profluuia

eius
confidera

Sunt qui m peflileutUiibiisfebnbus eam

propinent , quod aduerfusuenenanonpammualeat.Bgcentiafolia uentriculi ardorem tollunt,fi Jkper Ungua teneantur

.

C&terum aqua qua in marcefcentium quercuum reperitur cauitatibus,fcabiem omnem ulceroftm fanat . ^id Imc

ecbinat&pilul&ficc<z,ac\ritauimapprime^dflricloriampo$&ent;eaqHep
alui fluxwnes.

contruomnes Fagi
tl

lnfummapr,fiant,ubifupprimerefitopus.FKGS% quoque glandtferis arboribus adnumeratur,tametfifm

Bhs efflgies glandibus prorfus reclamet.Efi autem Fagusfolio carpini non abfimiii,grandiore tamen,l<zuiore ; nec adeo crif}>o.

qui,ut adfruclum redtamus,efi quidem is extima parte, calyculo includitur rotundo, quaddntenus ecbinato , hifpi:

do,acfcabro

interius uero trianguiariforma nucleifunt

.

1 te obteguntur

i&ui cute , caflancarum modo , in atrum rubejcen, quitenui , Horumfapor dulcis , &fubadftringens . Giires hocpabulo maximd deletfantur, ac pinguefcmt.Quamob-

&

A G V

S.

rem cffl

206
rem cum
eius aduenit maturitas
> >

AndL Matthioli
&

Comm.
& Carintbufyluis
gratiffimus
:

immneri capiuntur glires in CarnioU > Stirite ,

quippe

ijs in

locis in*

colas mane injpexeris

quifaccosgliribus plenosferant una tantum notle captis.Deleclanturfagifrutltt etiam mures: fiqni

eft

dem d longinquis regionibus natttra ducli gregatimfyluas ingrediuntur . \ltem &fciuris

dis
>

cibus

>

ac etiam

tttr~

merulis,alijsque compluribus uolatilibus.Quin

eft

obfejfosbofiibus homines in oppido Cbio ea tantiim glandc uitlitajfe ,

uitijs mirificc
.

Cornelius Alexander
Hicis anfide-

auclor,donec fe obfidione UberaJfent.Fagifolia efitata labiorum, gingiuarumqite

opi-

tulantur:tufa,illitaque torpentia

membra corroborant . Glandis faginea cinis renum calculis tttiliter

illinititr

llex infuper
,

Mtio.

arbor eft in Italia notijjima, fyeclateque proceritatis > cortice in rufum nigricante . Materies eius denfa admodum eft,ac robufta,in

atrum

rubefccns.Folijs laurinis , acperpetuis uiret :fed qu<e externi candicent ,fcabrsquefint ; internx. uerb ttire-

fcant , Uuesque cernantur:quin

&

in toto

ambituferratafunt .

Duum Ilex eftgenerum

alterum folio Jpinofo ,fine aculeis

.

alhrum.Hoc ubiqueferefcatet Hetruria.Ulo uerb Hijfania.Meminit

I

utriufque Columclla lib

xi.cap.tcrtio de re Bgflica.

l(

X.

fieinqukns:

In Lib. primum Diofcoridis

fte inquiens:Tojfunt &ficulneafolia
rteris ,

207
qui Vlinij

bubusprobi dxti,ftfit eorum copia . ilignea tamen uel melior efi quernea,fcd eiusge-

quajpinas non babet

T^am id qtioque uti Iuniperus,refpuitur a pecore . Quare non retle ftntiunt,

modo quod ignem diufoueat

tantum

dr Theophrafli teftimonio freti , ilicem haudfpinofam , legitimam effe negant.Glandes profert quernts minores , qu&
reliquis minuspneftant
.

& in
?-?'''1clt

lligneus carbo Hetrufcis in pretio eft.non

fcd etiam qubd

ut aiunt)

uapore caput minimi tentet. H<ec pr<cter glandes , pilulas quafdam rubentes gigntt , qu& trit& cum accto uulncribus recentibus ,

& cruentis

oculis utiliterimponuntur .In llicisgenere

) eft

( ut memoriaprodiditTheopbraftus libroui .cap.xwi.de

eft

coa "

pkntarum hifhoria
riquc
I

arbor iUa,quam jlrcades Smilacem uocatit , ilici fimilis ( ea autem non

taxus,qu& etiamfinilax

dicitur,quoniamde taxocapitex.eiufdemlibri differuitTheophra(ius)foliotamen.nonaculeato,fed molltori, profundio'

,

diffcrentijsque pluribus diftinguendumrnec materie,ut tUa ,folida,JpiJfaquefedfoluta,mollique in opere.Sunt qui cen

feant llicem non jftinofamfmilacem ejfe.Sed

cum Smilaci materiesfitfoluta moUisque in opere, (ut

Theophraftusfcribit )

V B E R P R

S.

cureortm

208
Cornarij hpfus.

And. Matthioli comm:

cur eorumfententiam comprobem , non babeo.Meminit huius Gal.lib.v i.cap.iu.de compofitione medicamentorum fecun dum locos in columelU remedijs ,fic inquiens . Hisfortiora junt myrti , ac baccarum eius decoclum>& ex acerbis cotoncis

malis,& uir^ultorum tenerorum ilicis , arbuti,fmilacis , acfagLSuper quo loco dubitat Cornarius , quomodoferi poteft , qttodfmilax(taxum,ueleiusjpeciem intelligit ) qu<z ab omnibus uenenofa defcribitur, ponatur a Galeno inter gurgulionis
rcmedia
.

In dubij uerb folutione

nil aliud

determinat,

nifi

quod,cum non ubique(fic ipfe putat)taxus fit uenenofa,cx eo ge-

nerefumi debtat,qu& letbali careat noxa.Sedfi Cornarius Theopbraftumfibi alioquinfamiliarem confuluiffet,quifmilacem paucioribus rem quradam(utpaidbantioftendimus)inarboremilicifimilem refert , reclius,meo quidem iudicio ,

&

Suberiseonfider.uio.

hanc explicaffet .

vber

denique arbor

eft

fruUu

&

folio ilicis,perpetua fimiliter

coma

uirens,

quanquam tdnegat
19

Theopbraflus ,fed craffilfimo cortice ueftitur , atque ilici magnitudine ccdit,ut ij quidem atteftari poffunt, qui Baccano flo mamprofeclifunt t eo enim in itinere innumer& Suberumplanu uifuntur . Mqui duo eius uifuntur genera : alterumfolio

SVBER SECVNDVS.

prolixiorc

In Lib

primum Diofcoridis
sffet ,materiem

205

fmlixiore acuminatioreque : alterum itero breuiore,rotundioreque,& per ambitum ferrato, acuminatis quibufdam in /ocis incifuris. Hoc in I\omano,'Uud in Tifano agro proumiens.H&c corticc exuta mimme anfcit,quemadmodum reliqu& arbores:quandoquidem natura haud ignara , quod Jkpifimi cortice expolianda
plures,ac uarios corticis fuberei ufus
,

duplici cortice muniuit. Inter

qui in rebus domeflicis celcbrantur,ille pr&cipuus

.

efi 1

& uulgaris,quod futoribus ma

,

ximefit expetita ad creptdas conficiendas

Quin

& globis ex eafaclis utuntur pifcatores,quodea nunquam aquis merga:

tur ,Jedfupernatetfuflincndisretibus plumbeisglandibus in altum duclis . Ideoque Tlinim hb.xvi.cap.viii.fcriptumfic

reliquit
.

Suberi minima arbor , glans peffma

.

raraque

cortex tantum prtncrajfus , ac renafcens

atque etiam in denos

pedes undique exphnatus

V\us eius ancboralibus maxime" nauium , pifcantiumque tragulis ,

.

& cadorum obturamentis:

.

Sunt qui pr&terea in hiherno fammarum calceatu quamobrem non infaceti Gr&a mulieres cortices arborum appellant 1 Suberemfasminam ilicem uocent , atque ubi non nafcitw ilex pro eafubere utuntur , in carpentarijspr&cipue fabricis, t
,

PHELLODRYS.

tirca

2IO
circa Elin
.

AncLMatthioli
&
Laced&monem . Tfec in Italia tota

Comm.
.

nafcitur , necin Gallia omnino

Et eodem Ubro,cap.xL.inqH!t

PJus;

materiestardi(fi?r---

qubdfoliafen
Cerrifuberem
a

iodkis

dicitur.copiofa

hac in agro Senenfi in omnibus jlrcbidoffi ,

& comitatus S. Fione.Sed

.

illuc ufqu.e

nonperrxnit

JLnguiXLarius,cum de hac arbore nihil mcminerit inter glandiferas , qux in Italia proueniunt
calida potusfangumemflucntem exutralibetpartefiflit
.

Suberis cortex tritus ex aqutt

Eiufdemcinis ex uino calido fanguinem excreantibtts mapnopere

laudalur
dlui,
7'ies
<
I

& utcrifiuxionibns.confert carum decotlum potum contra uenena

.

Omnttm Glandes infarinam trita , &potuidau,dracbm^pondere , exfucco plantaginis, auxiliantur ommbus

. Crud<& ac recentes intritte , illiuque inflammatioCalix quo Clandes in arbore fuflinentur , eafdcm poffi

kniunt . Illinuntur e&dem cumfalfi axungia malefias ulceribus

* n<5

fuf

detfactdtates,fed magis

ei GileHo.

rum msdicinte commtmorantur libro

qnalitatis participesfitnt.Sed plus

tum adflringit , tnm contrabit.Gakno tam quercus , quam quarundam aliarttm gladifcrarum arbo v .fimplicium medicamentorum , his tterbis . Quercas partes omnes adflrin^entis
tamen babct,qu& in trunci cortice membrana fubeflattm quafubglandis ipfius calyculo, . Quamobrem ad profluuium muliebre,& fanguinis expuitiones,tum dyfenterias
effe

ea uidelicet , quafruclns carntm conueflit

& diuturnos uentris fluxus commodam

gus,& ikx/eU
inflrenue" deficcare

credunt

quis easfpecies effe roboris uelit,feu totogtnere diuerfts.

Maximi! uero ea utuntur decotta Valcntius tamen adflriwunt ,faQuin &folia harum plantarum tenella illita non
.

ualent,minus autem quctfunt alterius roboris,nimirum quanto minus fortitafitnt adflritlionis.Siquidem

tgo quandbquc glutinaffe

folia
:

triuica in

me itulnus meminifalce \nflicinm,cwm nullum adeffet admanum medicamenpmtcr ipfiits quercus Uui pctra,& uttlnus , omnemque uianum locum contexi Eandem uimfolijs habet &fruclus roboris,eo.

qtie medtci

nonnuUi ad incipientes,& crefcentes uttmtur phlegmonas.nam qtm iam uchemcntes funt, adflringentia refbuunt. Sed talia ad curandi potius rationcm,qudm pr&fentcm tra&atum attinent . dcterum in pnefcntia nouiffe,qubd eatenus-ad,

flringentem

quatenus diclitm efi,faadtatcm quercus obtineat,fujficit

acpromde dcficcandi, atque adflringendixxcalfa-

ciendiautem paulb infra media,in genere fcilicet eorum,qtm(ut fic dicam)tcpidafnnt.

Mbor,qux tySf Grscis,Quercus

y

NomiM.

Latinisappel\atur:CbnUot,Hu]det,autBe[iitb,M-abibiis:Quercia,Ita\is:E^
lis
.

Qud.

tterb

p>yi{ Grce\Fagus Latine dicitur

.

jLrabice

Cbinaos,attt Chiachas: Italicc,Faggio:Germanice

<Qfiycs,Latina ilex nominatur
.

Buocb -

baum:Hifpanicc,Haia:Gc'.liict,Fagus

Qit denique Grsca uoce

Mabica , Barbes , flue

Carmas:Italica,Elice:Hifpanica,^inzina,& jtwzj.nheira.Germanica Stecheychen

to.Germa3iispantoffeiholt\ .

suber autcm Gmcis $iXhos.Italisfuga -

K^w*.

C A

T A

E AE.

C A

P.

CXXII.

3<

SArdiance glandes , quas aliqui Caftancas , aut lopima,autg!andcs Iouis appellant , adftringunt ipfe,fimilesqueeifedus pnrbent.-prafertim tunica,qua: carnem,& corticem mcdiaintercurlat.Caro his,qui ephemerum biberunt,conueniens eft
Caflanearura
coitfderatio.

&

/~*t J]\anc&

nucesfttnt in tota Italia uulgb notiffima

item

& earum arbores haud quaquam incogniu

jtntiqtii ca-

Sed duo tantum in Hctruria habentur gcncra ,fatiuumfcilicet z &fyluefirc.M:tioresfacilepurgantur , barumqtte ille principem locum tenent , quas uulgus Marroni appdlauquippe qubdc&terisflnt maiores,faptdiores,ffecwfioresque . In montanis,ubi quotannisaliarumfrugiimanmnadeficit,incolAcafianeispcrbyememuicT.itant.%aiique easin cratibus fumo
pritts

\^jfianearum

complurafecerunt genera

nominibus plerunque inditis a locis , unde importabantur .

exiccatas

ac

ab utroque corttce rcpurgant , moluntquc infarinam , ac detnde cogunt in panem . Materies arboris adificus , atque aliis domefiicis uter.ftlibus admodum apta efi.fiquidem non modb ex eafiunt trabes,tigna , afferes , pedarnenta ;fed cado-

rum cofi& ,

Creauit qttoque natttra

: uerumigniarijs inepta . Montibus,& opaasgaudet magis,qudm campefiribus, apricis . almd Cafianearmn genus , in orientalibtts rcgionibus , de quo tam apud antiqnos , qudm recentiores (quantum utderim , legerimqttejnemo efl,qui meminerit . jtrbor cfi Cafianea h&c fpeclaM proceritatisffolio pentaphylli,

& eorum cincius

&

&

&

fedlongebumanamanu,quin etiam

l{icimfolio ,grandiore

Jongoac tenuipedictdo appenfo

Echinos fert mcacumine

magnitudtne nofiratihus Aquaies , rufo colore,uerum duriore ac craffiore putaminc , aculeis raris, fed robufiis ac firmis ,
colorrflauefcentibus
.

&
e

Singuli,f:ngulam includunt caflaneam nofiratibusfcre fimtlcm. craffiorem tamen rotundioremque , corticefubnigricante ,prxtcrquam anteriori parte , qua interno echini putamini coniungitur, ea enim albicat , mactda corttidemus prfefcrente,quemadmodum in repentis disf.guram ucficarttefemine.Totus idem robufltts efi, fimplex tamen,nul-

lam intrafe aliam tumculambabensilli (imilem,qua nofirates cafiane<s conteguntur.Saporpulpx uulgaribusfercftmdis ha

betur , fcddulcior patilb,nec adeo mandentibus grato ,fitamen exflcco frnliu idquidcm ntle percipi potefl. o v iN a s bafce cafiar.eas appellant Confiantinopolitani , qubd anbelofis, ac ttiffientibus equis plmfmum auxilij afferant deuoratce
.

Tlanta

nmim,und cumfnzgnantibus ecbinis mifit ad me Confiantinopoii Gididims Qvaccelbenus Flander,mecnm quam plttrimis alijs ,
,

Caftanearum
ttirc.

dictts inftgnis,wta

de quibus in epifiotis latius diximus.CaflaneaMchementerfifiunt

ttentricuiifiuxiones

idquc maximcficae

quin

rabidorim canum morfibus

uiiiiter imponuntttr:
.

tnm alui,tttm &fanguinem excreantibtts projimt. Trtt.-e am fale , mellequc fubatlxque cum hordeacea polcnta,& accto HliU marnmarum durtiias difcutiunt.

&

Vcnerem excitdfft ,
agre

co qubdflatum gignant

Largius in

cibis fumptse capiti dolorem inferunt

inflant,aluttm adflri7iunt,ac

ccr.coqunntiir.

jlttamen qua cineribus obrtitA torrentur,mdncratoprius

in latcre cortice,crudis,& elixis

innocen-

tioresreddmtur,prfenimficumpipere,&fale,uelfaccharoedantur.

Interior cafianearum

membrana mbens,qua $
res,&

albicanspiil^acircimuefiitur^XHinoaufieropotajduarimdracbfmrumpondere^pflituahiterimmodicosom
'.

:-

In Lib. primum Diolcoridis

211

10

res

alb<eVymphe<ehaufia.

&fanguinis reietlioncs , quinetiam cumparipondere ratnentorum Eboris, albafceminarumprofluuia cohibet,ex aqu* Dc caftaneis difjbrehs Galenus librofecundo de alimentorumfacultatibus ,fic inquit. Caftanea

omniumglandiumfunt pr<eftanti(ftm& Sunt qui hosfrutlus Kowi^ovs appeUent: hi nanque &foli interfrutlus agreftes alitnentum memorabile corporipmbent.batlenus Galenus Illud porrb in hisuerbis dnimaduertendum, qubd Caftanea,quan
.

Caftanearum mres ex G

uis eas

Galenusplurimum nutrire prodiderit ; nontamen in

cibis

commendantur , fi comedantur frequenter .

TsSanque , ut

idem au&or efl libro de tenui uitlus ratione ,fint ilte in aqua
/3*'**^,

cot7<e, fint

toft,fmtetiamfnx<e,[emper efitantibus noxamin

ferunt,tmdtoque mdgis,ft crud<e cdantur.Qupd etiam libro de cibis

Latinis uocat<e,Gr<ecis
K.sj/tL,<r<t?Pt<n/cu

/w/3aW<

bonh& malifucci memorite mandauit . Cafiane<e ita >.<w> dicuntur:^rabibusi Sadianalachi Cafial,& Stebu

Nomin.

loUtalis^Caftagne^Cemams^KefiencHi^anis^MaronesiGaWs^Caftaignes.-Boemis^Kasftany.

CASTANEAE

212

And.Matthioli Comm,
C A
S

T A

NE

A.E

E QJ/

N AE.

KiuhV

G A L L

A.

C A

P.

CXXIII.

GAllafru&useftquercus. Aliqua omphacitis appellatur,parua quidem,(edtarticulorumma- 10

fj&lx\ii$,

nusmodorugofa,fblida>nulloforamineperuia. Altera a plana,leuis,perforata. Eligidebet omphacitis, quse efficacior cft, Vtriufque uis uehcmenter adftringere tritcc cxcrcfcentia in carne,flu
.

xionesgingiuarum&uux,atqueorisulcerationem cohibent Nucleus dentium cauernis inditus, dolorem fedat Crematx carbonibus , donecigneflagrent,&uino,aut aceto, aut acida muriaexDecoclum quibus iniidere expedit, efficax eft,& contra uuluas protin&a? , fanguinem fupprimunt cidentes > fluxionesque. Capillos denigrant , aceto , aut aqua maceraue dyfentericis, cceliacisque
.
.

cum

In Lib.primum Diofcoridis
G A L L
A.

Ctim uino , aut aqua tritae conuenienter illinuntur , aut bibuntur : obfoniis addi debent , aut integrae in

10 aquapraecoqui,inquanonnihilexcoquendumeft,quodhisarTedibusconferat. In fumma

his uten-

dum ad adftringenda , aut fiftenda,aut ficcanda,qus opus funt

GAlU
le

uulgb notiffim&funt
:

easqueferunt arbores omnes( ut Tlinius auftor

efl

) qus.

& glandem
.

Wafcunturfo- Gl larum eon

'

degeminis exeunte

&
.

fi <zflu

nimio excipiuntur , arefcuntprotinus , nec amplius adolefcunt

.

Quercm in Italia
expetiU , qua
effe
>

crano -

pmer glandes duo Gallarum generaferunt

Craiis ompbacitides dicuntur
iudico,qubd fuis in

Minores qu& rugofa cute fpeclantur ,fuUonibus>

&

coriariis

Maiores uerb,qu<z Uuiores babentur.Ctterum neque in hoc Cornario adflipulandum

libro de

Cornari

opi _

Galenum commentariis tam primo,quamfexto

comp.med .fecundum

locos , acriter contcndat

.

nu

>

reprobata.

mlaliud omphaatidemgaUam ejfe Diofcoridi,

& Galeno;quam calycem illum,quoglandes

in arboribus continentur

Hcc

tantum

214
i

And. Matthioli Comm.

clyfleri

tantum argumento dublus , quod Taulus capitede.dyfenteria in quodam

fcribaUow*xlfit KUadtttmfot <W 1 wt*

illud,exquo gldnsquer
,

M i$iMr4p\>H.tvnttyvMUw<>f*t?'lGw"f?& s*-te^
cina cnafcitur , quo coriarij utuntur
.

vbi ipfe non ompbacidos , fed ompbacitidos putat kgendum

ejfe

uulgatam kciior.em
tUud
,

immutans

Ex qua paflea non aliud omphacitidem gallam ( ut diximus )

exiflimat

quam cauum

in

quoglandes

mferuntur, quod recentiores cupulam uocant . flatuitque nunquam afua opinionc recedere,nift quisplani corruptum apud Taulum locum docuerit , aut c^eudUab eofubflantiui pro eo,quod calycem Tlinius dixit,& uulgb cupula glandis uocat

ur , dittum oflendat. Sed equidem nonpoffum non admirari

ingenijyfanijfimique iudicij

qubd is.quem alioquin fuorum fcriptorum tefttmonio , acu-

t iffimi

uirumfemper exiflimaui

in re

tam , meo iudicio , clara, tamfacili aberrauerit. Ifam ft

,

T aulus non putaffehqubd ippextt Gmcum uocabulum obfui raritatem permultisfuijfet obfcurum
na rio fuiffe uidetur , ei certi nonfmjfet opus per Hh cauum tUud, exquoglansquerna enafcitur , quo
circumlocutionem illud declarare , utfecit ,
coriarij

quemadmodum
Efl

& Cor
<>>?*-

cum inquit .

autem

utuntur

Quodpmterea Tauluspro omphacitide gallaglan-

dium calycem non acceperit , iUud manifeflo argumento ejfe potefl,quod ipfe libro feptimo de gaUis , non autem deglandibus dijferat , duoque gaUarum genera ccnflituat , quamm alteram ompbacitidem appellat : alteram uerb magnam ,flauo
colore,mrtbusque inferiorcm ejfefcribit .

Quod etiarn antea

Diofcorides,& Galenusfeccre. qui omphacitidem gallam glan-

dium calycem effenufquam,qmdfc'tam,trad'tdere:qubdmrAgnorauerint(utCornariusignoraffe uidetur) &genere,& JpecieagaUis differre glandes . jLdde,qubd Galenus , Dwfcomles,& Taulus nufquam,quod eqmdem kgerim ,uft funt hoc
uocabulo o'w*MTit pro galla,

dum effe,oy<ptt.ui-ot,
propni appellari
.

Quare concludendo putauerim,inTaulo legen nifi adiecliue,& cumfuofubflantiuo xww . non o^a.-Ahtiot, ut contendit Cornarius: quinetiam crediderim Gnecis glandium calycem o^ak^a Tametfi Cornarius,& Andemacus, qui in Tatdo uocem iUam acerbam nuam mterpretatur, Gnectz lin2

d[tatio

Fit ex omphaciti Galla, Chalcantbo, gumAtramenti fcti guccperitiff^ii t hcecnoncognouiJfe,neque animadiienijfe dcprehendantur. C fiCien uino atramentum fcriptorium optimum , hocmodo . Sumito gallarum crajftufculi confraclarum unciasquinmi >

&

que,cakanthi Ttomani uncias tres , gummi jLrabici uncias duas ,falis drach.unam.Tonantur hctc omnia in ftclik uitro cirocclufo uafis oricumlitum deindefuperinfundito uini albi potentis , feruentisque libras quinque,& uncias quatuor,
,

&

&

ficio,quindecim diebus infolato

uelpcft uaporarij fornacem

hyeme reponito, mifcetoque

quotidte rudicula.
,

lUudpeculia-

Gallarum
fagium.

pra:

refibi maiores gallce utndicauere,ut quotannis aut avnonctfcrtilitatem , aut flerilitatem

cient-.namfi

aut peftikntem atiram prxnun*

.

rumpantur integne ,

& quceperforatce nonfunt ,aut mufcam,aut arancum,aut ucrmiculum exponent

,

Si

mu-

fca uolat ,futuri belli;fi repit

uermiculus

anncntepenurice; fi currit araneus,peflikntium morborumpnxjagium

efl.^que

cuiquam mirum uideatur , qubd ex omnibusgallis tfta exoriantur animalcula : ctenim ego huiusreiftcpius pertctdumfeci > nuUamqueunquamfum confecutus, prius nonperforatam , qucc, ex tribus animaltbus unum intrafe non contineret : namfofrutlum , animal ramineconffeclofaciliindicium fumi potefi , iam animalexijffe. Dkamus igitur licet , quercum

&

&

JO

gigitere
*""

haud ignariueteres illi patres , nonjine caufa quercum dixerunt Iouifummo ejfe dicatam . Galkrum uircs memoriA prodidit Gaknus lib. v i r .fimpl.medic.ftc inquiens. Galla , qua omphacitis nuncupatur , admodum acer.

Cuius

rei

s i Gal.

bum eft medicamen , pleraquefuiparte ejfentia

ftringit
,

terreme , &frigid<t: perquam deftccat,& repercntitfluxiones:ad hac con:

contrahitque partes laxas,ac languidas

.

omnibusquc fluxionum ajfctlibusftrcnud refiflit . Efto uerb

tertij in

de-

ficcando,fecundi autem in refrigerando ordinis

fed tantb minus,quantb minus acerbcc qualttatis

Mtera autemgaUa,flaua i\la,& magna,laxaque,& ipfa

eft

deficcat

quidem,
efl

particeps

Cotla itaque ipfaperfe , ac deinde trita, cataplafma

non

inflrenuumfedisphlegmonarum , ac procidentiarum . Torro coqucnda eft,fi modica opusfitadflriclione, inaqua:ftn uehementiore,in uino . jlcft augere infuper adflritlionem fn opus , uino utare aufteriore . Hanc ruftici noftrates imtttinl^a. ,
quafl uinigallam dicas, nominant
.

Denique gaUce combufutfanguinis repnmendi factdtatem acquirunt, ac nimirum etiam

calorem ,

& acrimoniam ex

uftione affumunt. funtque ijs,qu<&

iore deftccandi potcflate.

Csuemm citm adfanguinisfupprejftonempmparareeas uoles,carbonibus

.

quaque candeant,aceto,aut uino extmguere oportebit

Hotuiiu.

igntm expertct nonfuerint,turnfubtiliorumpartium,tum ma- 40 impofttas , dum undeQuercusfruflus Mix.it Grctce" dichur : GaUa, Latind , pariter

ltulicc:Hafi,aut Hafus,^rabice:Galloepffd,& EychoepJfel,Germanice:Galha >

& Bugalbatftjpanicklioix degaUe,Galomphacitidis

&

lice.Bcemici Galles aneb bublinkj

figuram t Hoc loco Gr&ci codices habent Marcellus mattifefli eam etiam ad magnitudine deft?na(Je,cum prittswagnitudwcm exprcffifftt.Mtamenexinttrpretibus
Koihihdh-.t
.

Qua uoce conflat,iudicio meo , Diofcoridem gallce

ipfe

retulit.V^eUiusauum,cum eam tuberofam interpretetur,

qucque magnitudinem

innuijje uidetur.Quocirca nobisjatius

uifum efl,omphacitim rugofcc parti articulorum in digitis,cum extenduntur,fimtltm reddere:qubd nonjblum idinnuatGrtcum uocabulum-.fed muitb etiam magis omphacitidesipfa apertijf.mi demonftrent

5c
rodt.

R H V

S.

C A

P.

CXXIIII.

RHus,quseobfoniis afpergitur,[ab
[iic

aliquibus crythros appellata,] iemen eftcoriarii fruticis,

infpiiTandas pelles .] Arbufculateft \n
,

uocati

quoniam coriorum infedores eo utunturad

iiMupivj-pM- petris nafcens uahabec On.

^ moc

bmum fere cubitorum aItitudine:foliis oblongis,fubrubcnnbus

in

ambitu

ferrarist ili-

0:ac

no uua rum gracilium,denfo,magnitudine terebinthi, quadantenus

lato:cuius corticoia

tunicaperquamutiliseft. Foliauimhabentadftringendi,&acaci<xeffecl:uspraebent. Deco&umcapillosdenigrat:dyfentericisinfunditur,&inpotus eorum, infeiliisqueadiicitur: inftillatur aunbus purulentis.gangra;nas,& pterygia cohibent folia ex aceto,aut melle illita . Liquamentum rit ex aridis

ad cralfitudinem [mellis] Orib nonleg. fbliis,

coucUsfa!

inaquadeco&is^adeadem, utlycium,conueniens. Semeneofdem

iilitum

t$o

effe&us cxhibet:cceliacorum,dyfentericorurnque obfoniis infpergitur: fratta , defquamata, liuidaquc

In Lib. primum Diofcoridis

R H V
S.

21

I0
'

niitumexaqua,abinflammationeuindicat:linguaeafperitatescummelIe abftergit: candida foemina-

rum profluuia fiftir.haemorrhoidas fanat,cum querno carbone intrito admotum Aqua,in qua femen maduit,decodacogitur,coitque,efficacior quodammodo ipib femine Gummi defert, quod dentium
. .

cauis imprimitur,ad dolores finiendos

RHusGracorum,cui(utfcribitTliniuslib.Kxiliucap.xi.)Latinisnoneftinditum nomen, Sumach

uocatur,uocabulonimirumaMauritanisaccepto,uthialijs

officinis

uulgo

Rho;s confy e
ratio.

qudm

plurimis ab

illis

fieri folet

Hac

in

condimentis

frofale utebantur antiquuidcirco Diofcoridiin ipftus capitisfronte , T{hus dicitur , qu& obfonijs afaergitur . Cuius ufHS,nt

audio,& apud Syros,& apud ^legyptios in hunc ufque diem perdurat , ubi rhus prouenitpr<s(iantior. T^afcitur

&

in lta

liajlpemino monte pluribus in locis,ijs omnibusplani notis,qu* lUi d Diofcoride tribuuntur . Huins tridisfolijs hircorum, caprarumque

AncLMatthioli

Comm.
.

caprarumque pclles ittajpiffantur , criffantur, concinnanturqucquas uulgb Somachi nunmpant

tur prtereundum,quod etfi Gaienus

C&teritm

illud

non uide

tum alibi,tum prscipuc lib.v l .de cornpofitione medkamcniorumfecundum iocos,pltt Tontkum , tnodb obfbniorum, ra l{bois nomina , &genera explkaffe uideatur , ut qui id modb Syriacum appelkt , modb modb coriarium,mvdb rubrum ; non tamcn propterea cenfendum efttfhois arbores interfegenerc,uetjpecie diffine. Quan-

doqmdan nobis conftat,umm tantitmgenus Diofcoridi boc loco

flkium medkamentorum .

defcriptum effe,quemadmodum

& G.deno

libro
,

v injfm-

Mqui bac in refcire conuenit , qubd Rjnts obfomorum nil aliud eft, qmmfcmen

coriariorum

.....iejfe

comperitur,quam
I

Monachorura
e

" ou
.

Syriacapr&wea , atque Tontica rbus,ctfi in alijs nafcatur regionibits,} quibus nomen inuenit, . Idcoquc Monachos iln ibii tarnen encre diftat ab ltalka,atque iberica , nifi illa magis , hxc tterb mintts ttiribns pr&fiet . commentarios edidcrclongi hallucinari crediderim.-nempe quiftbi perfuaferint , pjpcem Tontkatn altelos,qui in
ni quaddntenus nigricant

Mefitem

M- P d^L.

riiis\ffegenerisabea,cuiusextititufiisapudantiquosinobfonijs.
coria\-io"partkidaritcrfcripferit,ipfumqmdiuiferitabeo

Qua

inre

& Tlinius

deceptus

efje

uidctur

citm de

'

ni0

Fuchftusue-

rb mcdicus fingdam cruditionis

ia iibrc
,

de componendis medkamentis

non contentus duobits l{hoisgencribus TiiniJ imitatione , tertium adinuenit . Etenim it loco edidit, pjjoem Syriacum nonfolum dijferre fcribit ab eo,qui tum , quemfecundo

atlkh tum coriarijs expetitur ;fedpeculiarem quidem Syriacm arbufcuU fuccum effe cenfet , qubd Galenus libro wi.de rhois Syriaci in quoddam medkamentum addat . Sed errat Fuchcmupofitione medkamentorumfecundum locosfuccum colfms in hoc , mea quidem fcntentia quandoquidem non uideo, qucmodoex mentionefuccirhoisSyriacidGalenofatla,
liVpoflit ,

rhoem Syriacum
cceii

cjfe gcnusfepa

ratum . nam ego potius adducar ut credam ,

ita

eum cognomtnatumfuiffc aCa- 20

leno,qubdapnd Syros
Bjous ditptex

&foit ittius tcmperie proueniat cxtcrisprxjlantior . Et quanuis Theophrafto lib.ui.cap.xv reddatur,masfcilket, &famina qubd alia fterilis,aiia frutliferafit,non tamen ob hoc pofteritatis memo,
,

m.

riaprodidit , qubd altera cibis

rnufculos
petri Criniti
lapfus "
'

altera corijs nafccrctur,fedambas ad coria infiaenda deftinauit

qubd coriaru folia,

& ra-

deprauati legitur , Mannam, qua tantum accipiant , non autem femen.B^oem,qit in Cornelio Celfo rosSyriacus feplimo libri ultimi de bonefla dijciplina,falfus uoex S y r ja no yis a duehitur,effe putauit Tctrus Crinitus Florentinus capite aeris rorem (ignificare crediderit : etenim manna cumfimilitudine qubd ros , qu ditlio rhos Gr.ui legenda eft m Celfo ,
,

ros quidam

eft

Verunlamen cius fententiam acriter explofit Manardus Ferrarienfis libro epiftolarum fitarum primo .

nomen Graci etymum fecutusfibi Latinifinxit: Thecdorus in Tbeophrafto,J\bois uocabulum ftuidam inttrpreialur , quod mihi errandiprabuitanfam,cumiandudumpro cer quippe(ut Tlinius eft autlor ) rhus Latinum nomen non babet. Id quod fttndamTheophrafto cam arbufculam effe,qu& uulgo Lantana uocatur ,icuius radkibus uifcum qutdam
to exiftimauerim
,

JO

conficiunt .

Verum ciim accuratius Gn-ecum

Theophrafti codicem perkgiffcm,Theodorique

nouum mcabulumnon ftne bi

Viburaans.

deprehendi . (QuofaUum cft,ut iamfateri libeahfluidam Theodori nilaliud Theo le examinaffem , erroris mei caufamfaciie Qut tamen uulgaribus uocatam,ut prius credideram , non effe . phrafto defi^narcqudm i(hoem,& ob id Lantanamfic imitatur,qubd maximi lenta,obfcquiofa,flexuque inuklafit.Tale enim effe uibur <ut mea fert opinio)potius v i b v r n v m
V

num Virgilius in Bucolicis cecmit hoc carmtne

Qmntum lentafolent inter ttibuma cuprcffi

fts

Exithzc ramulis digitali craffitudine , bkubitalibus ,folijs ulmeis ,incanis,&pilofioribus , qu& paribus intcrnodijs adueralbum , umbelU modo cohxrcntemtd quo pcdkidis coniugatim adiurent , per ambitum tenuiffimijerrata . Florem edit

fumma cefpitum

aciniprodeuntlentium modopreffi , qui primo ftatim exortu uirides , deinde rubri,demum uerb nigri Jpetlantur.-radke per uagante : uirgA adeoflexiles, lentteque habentur ut ad colligandum fafckulos ijs commodt utantur ruftici.

40

j.laf:iturinSepibus,&frutetis,&incultofolo. FoliaaJperafunt,&guflu adflringentia . Sententia noftr&aftipulatur l\ucttius,nonfolnmqubd,hcplantaflexilisadmodumaclenta omnibusfuis partibus habeatur ,fed etiam qubd hatlenut
in

Gdlia proprium rctineat nomen.

Vam detrita una tantum literaibidem ttiurna uocatur

Tlura de hac Tlanta dtximut

adnerjus Gudandini calumnias

in Epiftotis noftris.

l^on defunt autem , quigemftam quandam Vtburnum faciant , eo tan-

tum argumento , qubd Calabri Genijlim illam , Vauorna nuncupent . habetnomen Virgiiium Genftam uocaffc Vijntmnm , cum h&cproprium
tis

M
.

qui nihil eji

qubd me adducat ad crcdendum

Viburni itaquefoiia adfiringentis funtfaculta-

foiijsdicoquantnrwaqua
nentiam ,
fiunt
.

gingiuarum reumatifmos ,fi und cum oiiux ut pradiximus , idcoque prtcftant ad itacilhntes dentcs confirmandos , ex hoc decotlo fiepe foueantur dentes. Gargariffatnr idem ad columett& promiaceto ,

&

&

&

& adfauciumfluxiones
.

uuarum acini arcfacli anteaquam maturefcant,

tcrra

Taratur eradicum cortkibusfub

maceratis,& fubinde dccoiiis

.
'

& inpuluerem poti,alui fluxionesji& diu uifcum adaucupia Folia ubi

tufis
,
.

5o

wUxmiodecoquanturjapittudemgraU&cofdemfluentesfiJint.B^
Rhois
uires

ex

1 ^ 1 1 '.ftmp.med.fic mquiens lib.\

Rhus frutkofa plantaadliringit

deficcat

i{am

& corianj ad deficcandum

.

&adftrin

Galeno.

rendttmpeUcsplanta utuntur : ac proinde

^t^H-i,M,hoc eft, excoriaria appelUta e(i

Torrb midicis

in

ufufuntinpri-

jna omma.

& misfrvMus eius,&fuccus multum auftem qualitatis.ConfentatieitseJt ufuspartkularis ipfi gujius fenfui . Fuerit itaque P'*V ut Gr<scis,ita cftamLatinis Rhus nohocmedkamen ex tertio ordine exkcantium,ex fccundo ucrb refngerantium .
rn i natur :

sumacb , Murion,

i^osbar fadiftkos,feu Byofaidkos,Mabibus

Italts

Rhu ,

& Somacho

Italis

Sutnach ,

& Suma-

grc,Hi(panis:Germanis,Gerberbaum.Vibnrnum autem
j

Vtburno . Infubris Lantana.Cermanis,Schiingbaum

[n mdgatis Grxcis codkibus hic tegitur vfnonfiit, hoc eft,ilkis

modo.HM diclio qua rationc ab

interpretibus Rjtel-

omittenda,qubd non modb eam quoque Ortbafms teiio,& Marccilo omiffafuerit,ccrti nefcio.Sed miht quidem uifa eft non
gat,fcdqubdetiam]\hitsfol!ispidcbre liicem amtdetur

6q

VIBVRNVM

In Lib

primum Diofcondis
V
I

217

B V R

N V

M.

4"w.

P A L
.

A.

C A
,

P.

CXXV.
:

to

PAlma in Aegypto gignitur

Ea medio maturitatis uigore , autumno decerpi folet, Arabici myro-

bdanifimilis, pomatis cognomine, coloreuiridi

& odore mali cotonei

quodfiad maturitatem

peruenirefinatur^phoenicobaianusfiet. Palmaacerbaeft,&adftringens:conrraalui,foeminarumque profluuia , in uino auftero bibitur: hcemorrhoidas fiftit:uu!nera glutinat illitu . Phcenicobalani recentes plus ficcis adftringunt capitis dolorem afferunt copiofiores in cibo inebriant . Sicciores fangui: :

nem excreantibus,ftomachicis, & dyfentericis utflesin cibo: illinuntur cum cotoneo,& cerato cenanthinoueficaeuitiis. Caryotae,praslertim efu
,

faucium
per. fe

afperitati

potuseftuationemfedatiuires recrcat
cis

cum hydromelite

ueteri

medcntur. Thebaicarum decoftum fmriptum cibo idem faciunt Fircx

:

uinum ad eadem conueniens .

Deco&um

potu , &. gargarizatione magnopere

adftringit

& cohibet.

2l8

AncLMatthioli Comm.
P

A L M

A.

& cohibct

Nuclei palmarum , ca?terorum more , cremati in crudo fi&ili , . uino rcftincli , cinere x Q loto , fpodii uicem efficiunt , mifcenturque in calliblephara . quod fi non iuftam uftionem acceperint, fpiracula cutis obdu&u fuo claudunt : contra ocudenuo cremandi . Vim adftringendi habent,

&

&

lorumuuam,&puftulas,palpebrarumdefluuia,cum nardo
tias

eflfedtum prabent: corporis excrefcen-

cum uinoreprimunt: ulceraadcicatricemperducunt. Sedinter busAegyptk.

*iV/|
i

priraas utiles

ex palmis humili-

A*'7U

PALMA ELATE.

C A

P.

CXXVI.

) Alma,quam aliqui elaten,aut fpathan appellant , fru&us palmarura adhuc florentium inuolucrum cft , catyxque : quo in ipiflamenta unguentarii utuntur . Optima habetur odorata , aditrin-e s
.

ponderofa,

In Lib
iocineri afte&o

primum Diofcoridis
.

215?

pondcrofa,precIu(a,mtuspinguis. Viseiadftn\fk>ria:fiftitulcera , quae depafcunt : Iaxatos artus committitrtritamirceturcataplafmatis.&malagmatis: prodeft prsecordiis , imbecilli ftomacho,&
,

mifta conferentibus cataplafmatis

gratcdatur

bibendum congrue renum,ueficae , & uifcerum

,

biem cum refina

& cera t fanat

ftc
.

fi

Eius decoclum fubinde deterium,capiIlos deniuitiis uulua?, ac uentris fluxiones fiftit fcauiginti diebus recens apponatur . Inuolutusque in ea elate fhi:
:

rthfeS?/ii
tiquuscod.Pai

&us,quemfuoamplexu

fouet, elate etiam uocari folet,& ab aliquibus boraflus.

Adftringit,&

fpatha? efTecrus pra-ftar,non

unguentis expetitus . Alba medulla caudicis rccens in cibo , aut deco- mx ******

cia,eademfacit,quxboraflus

1 ~Y^Mma,arboreftprocera,caudiccadmodumfquamofo;ramosincacuminetantumfiindit,inorbemafios,cacuminibus
"

,dupiicibus ,giadij figura J_ foiumfpcfiantibus :foiijs iongiflimis

lis

Flores profert numerofos,tenuibus quibufdamuil- deucio.""

appenfos

in

magni racemi modum,facie crocinis fimilesifed multb minores,albo colore . Ii anteaqudm emergant , maDecerpuntur eodem tempore,&

gno qriodam concluduntur inuoiucro , quod palmam elaten uocant, quo tandem debifcente,cmergunt,acpanduntur.Hine
fubinde dafiyii prodcunt,qui per jlutmmummd cumficubus maturefcunt,rufo colore
infolantur ad ufus
;
.

nucleo intus dtmffimo,obiongo,camiiculatoque

Tsfafcitur Elate

ex tpfo caudice intcrprimosferi ra-

tnos , duarum fpithamarum longitttdine,ea,qu& hic appifid efl,imagine.Hanc,cuius hic imaginem damus , mifit ad me integram,und cum dafiylorum racemo;Gabriel Fallopius Medicus ciariffimustquinetiam codem temporc , eiufdem Elates icoties

grapbicH delineatas nobis mifit lacobus jlntonius Cortufus patritius Tatauinus,uir quidem utprofapia,& uirtute
.

pr&ciarus,itaomni humanitate,& iiberaiitate pr&ditus

Vifuntur palmarum arbores in compluribus Italix ciuitatibus,

1 nempi in hortis
noflri temperies

uiridarifs,

& monachorum

claufiris difiis,infigni mignitttiine,ac fpeciofa proceritate;cum

tamen climatis

canmmturis inclementior fit,frufium nobis nonproferunt,fed fieriies

,

confenefcunt
.

In Hifpania tamett

maritimis quibufdam iocisfrufium edttnt , uerum immitem

& qui nunqtiam matttrefcat

dacJylt
.

Qu# in

Creta proneniunt, fru-

clumfani percoquunt,fcd magis admodum Cypri. Trincipem locum tenent,& palmulas omnium pr&flantiljimas ferunta qminIudmproueniunt,&interhasmaxime\ut inqttit Galenus)qu&in Hiericunte nafcuntur. Venetias palmarum
fruftus,quinonnuUispalmuU,aiiquibuscariot,quibnfdamuerb
aduehuntur , ac etiamexTsJeapoli iUucpriusex
dicuntur,exSyria
,

& yLlexandria jLegypti

,

Tsftimidia importati

Ex

recentibus ab arbore flatim decerptis

qtti*

bus Italia caret , uinitmfieriaufior efl Tiin.lib.xu u.cap .Xsi.quo Tarthi ,

plagamincolunt
rantur
:
.

& Indi utuntur

ac c&teri

qui orientalem

Et ut idem refertlib.xur.cap.il ii.Talm&fcemin&frufiumnonproferunt ,nifiprope marem confe,

quo excifo

aut exiccato,uidu& poflea fierilefcunt

1S(ec

tamen ob idputandum , qubd maresfrttclum nonferant.

S Quandoquidemfcribit Theophrafttis lib.ii.cap.vui.de hifloria plantarum,qubd exfrub~iiferis(plures enimfunt , qimfruQuorum pluresflunt diferentia , qnoniam ahj (ine offe alij ftum nonferunt ) tam mares , qudmfcemin&frufius edunt
. ,

dttro offcalij

moUi proueniunt

Colore quoque interfe difcrepanUaiif cnim candidi,alij nigri,alij flaur.ad fttmmum non pau
.

ciores

qudm ficorum

colores , neque abfoluUpattciora generaflatuunt

:

jLd h&c differre magnitudincfiguraque uolunt:

quofdam enim rotundos effe in modum malorum

nutoscicerum magnitudine
.

magnitudineque tantos , ut quatuor tantumin fpicam teneantur,alios mi

dtfferre inquiunt , fed

Saporibusitempltirimum

optimum tam intcr nigros , qitdm intercan-

didos,genus,quod rcgium uocant,cum magnitudine,tum uirtute,fed rarum id

effe.

Qu&dam nonfrittfu modb,uerum

& ar-

bore ipfi , longitudine,formaquc rehqua difiant

protinusfrutJificantes .

non cnim magn<, excelfeque,fed breues facundiores, quim

cceter,trima.

Tales etiam in Cypro , in Syria quoque, jLegyptoque palm& proueniunt ; qus, quadrimx ,autut
.

40

plurimum qumquennes fruclificant , hominis altitudine affurgentes Genus aliud efi in Cypro , quod &folmm amplius habet,&fruhum multb ampliorem , difcriminequepeculiari difcretum , magnitudine mali punici, figura oblongtm : non tamenfapidum , tanquam cmm-.fed radicibus fimilem,ut non deuoretur ,fedfucco tantum expreffo expuatur. h&c depalmit
hifloria

ex Theophraflo

Sunt pr&terea , qui palmarum generi adfcribant plantam

in

jtegypto

Cyproque nafcentem t
)

quam Veneti inde redeuntes

mvsam

appeUant ,

& Mufas

fimiliter fruclus

jdolefcith&c(ut referunt

ad quiniim,

Mufx phntx
hiftori,

fenumue cubitorumproceritatem eftolonibus altcrius fata-.folio efl arundineo , quod tamenperquam longo , latoque ambitufe diffundit ,adebutm longum trium cubitorum menfuramqttandoque excedat ; in latttm uerb fefquicubitum fpatietur,
lata,craffaqueper

& ui-

medium excurrente cofta . Torrefcunt folia teftatefui natura , uel etiam

fortaffe folis ardore

adeb ut

menfeftptembri eorum coflx prorfus nud& cernantur, decidente foiiorum materia, qubd admodum fit tenuis . Cauiis fquamofofoliorumcorticeueflitur,palm<e,uelarundinismodo. 1{amos habet nuUos, fed caudicc tantum confiflit. E^uerticc

germen emergit materie moUi

iongitttdine fere cubitali,

d quo

alia

ab origine adfummumprodeuntgermina ternitm,qua,

*o

termmuedigitortmimicemdiflantia:qttibuscircumeminentfruttus,paruicucumeris magnitudine
temquaddntenusflauefcunt,corticefici,quieodem modo digitis detrahitur . Subflantia pulp
doftullo intus offc,neque femine
.

qui permaturita-

confiflit

meiopeponum mo-

Trimumgujlantibusfruftus infipiditatsm quandam pr&feferre uidentur,adeb utprimo

deieffantur : quippe qui

ftatimguflu nonplaceant

uerum qui efui af]uefcunt,ijs indies magis

quadam occuitafaporisfuaui-

tateaUefli,qu

nifi

traftu temporis cumpalato initgratiam, nunquamfaturi uideantur.Ita

.

Mufam mibi defcripfere qui ex

.

Uegypto,& Cypro ad nos reuertuntur Sed qkmam antiqttis Mufafuerit planta , quid referam non habeo Inciinat tamen animus eam efife,qu& Theophraflo m palmarum genere recenfetur : quam idem in Cypro nafci tradidit,folto cateris ampiiorc&frufiu longe maiore , magnitudine mali punich&figura obiongo
tionemfeciffe inter fimpiicia
,
.

Mufie ex jlrabibus Serapioncm inuenio men-

ubi de eius uiribus in huncfenfttm differuit

Mufa excalfacit in medio primi abfcefus, hume.

ilatautemineiusfine.paucumpr&betalimentum.Triuatimprodcfl thoracis,pulmonis,acitefic&ardoribus.aluumemolquis,cumfrigidifit temperamenti , ea. lit . Veriim iiberalior eius ufusflomacho aduerfatur,ac iecur obfiruit.Quamobrem ft
copiofius uefcatur,fubinde aquam

mulfam , oxymel , aut gingiber conditumfumat neceffe eft. Fatum

in utcro aiit,reni-

but

22
Cameriphi* fcw opitulatur , urinam ciet
eonfidewtio.
j
,

And. Matthioli Comm.

& uenerem fltmulat .ba&enus Serapio
:
.

Efl

& atiud palm<e genus bumile pumitumque,quod

sicilia

copiofiffimum prouenit
,

qutnetiam in maritimis noflris Senenfibm

Ftores edit ex obliquo d capillacea

terisfimih

fed tninore

brmwreque .

, cubiti altitudinem parum excedens,folio c<equadam coma emergentes;e quibus bacce race-

tnatimprcicuat, ut ex appitla bic imagine qwfpiam certior fieri poterit . Tarsradicipropinquior ingtobitm extuberans,

germen quoddam,qmd cercbrum uocant,innumerisferd inuotucris circumfeptumhabet,tenerrimum,fitpidum,& origratiffimum . Eftur idfecundis mcnfis , cum pipere &\aiis momento Cardui aut Ecbinate cinarx modor^Arridet enirn maximegtt
(iui
.

Rami quadragefmali tempore deferuntur uenales per totamfere Italiam ad exomandos oliuarum ra mos, quifacra.
,
.

pdmafwa die ab omnibus in tempiis geftantur

Tr<eftant ijdem adfportula >, tegetcs,& fcopas parandas

.

Sunt enim ad

uerrendas domos nonfotum peridone<e,fed etiam utiles , qubd non confringantur,nifi tempore longo
Tbeophraftox*y.cufa<pi:appellaturlib.2.cap.Sdebiftoria plantarum ubificbabet.
atiud

Hoc Taims. genus > Talm<t autemuocaU %tJ.cufo pHf *

l

qnoddam genus cft , tanquam eittfdem nominis . ls{am exccpto certbro uiuunt,& ab
,

radicibus fuccife reputuiant

Fruclu qaoatte
quin

&

&

folijs difiant
,

Suntenim lato, mollique folio: ob idfportulas,tegctes,& capitis umbracula eo contexunt:

Sicilia tales

in

Creta mfuh muttcc

ac ctiam muito plures in

proueniunt ubi Cefaglioni uulgb uocantur. Taimcege-

mslndiaprofert ( ut Iofcphi Indt nauigationes perbibent ) e cuius truncis, excifis confitltb ramis menfe auguflo,difliliat liquor , quemincoU uafis excipiunt ,ebibuntque fuauiter umiuice : ueruntamen ntfi excoquatur , poft triduum in acetum

acerrimum
quo
Tamarindoru

dcfcifcit

F.aque propter tllum decoquunt

,

ut nos defrutum ,fitque boc modo,ueiut mclfuauiffimum, quodpofl

modum ex aqua refoiuunt

artificio

& diebus

uigtnti artificio

quodam percolant , donec opttmefit defacatum , atque pellucidum

.

iucundiffimus redditw potus , dinqueperennat

Torrb Talmul<e,quas Diofcorides Tbebaicas uocat,quantum

expluribusaufforibuscomperi,adebtratiutemporisinfolat<e ficcefcunt, utmolita coganturin

[y ls

pancm.Efl&

aliud

ab

appellant, Graciuero d faporis acrtmonia p a [ mu [ arum genus, quodofficiv.ee Mav:ni.rnosfecut<e oxypbwmca-.fiquidemMauritaniperTamar daCiyios fignificant : quare Tamariudorum uocabuto idem intelligunt , quoi
tioflri

tamarindOs

20

paimuias Indicas . Indici igitur da&yti producuntur ( ut inquit Serapio ) d quibufdam plantis ,
pr<efertim cum non confiet e ueteribus, qui de Tamarindis
,

qu<efotijs longis,

acu-

minatisque , falignis ftmdibusuirenf-ticet d nonnullis exiftimentur

Tamarindifruflus agrtflium palmarum.

.

Sedequidem

matim adftipulari Seraptoni , qudm tiiis

diderit
.

quicquam memoria. pro

>

Ex

ifs

qui ad nos importantur

nulli , uel

pauci admodum integri reperiuntur

TS^am plerunque contriti

&'m

maffamquandamcompacltdeftruntur,quamfi
fioribus prunis ,fed deprebenditur fraus

dificceris ,flauosnucieos inuenies , uarias

formas referentes
.

Traftant

qut in obfcuro rubefcunt,molles , recentesque,& qui neruofis qttibufdam uiUisfar&i inueniuntur

jLduiterantur ab impo-

tum colore,tumetiamgufttt : quippenec admodumfunt acidi,nec tamfaturatoco( utfcribit Mejues ) ordine fecundo , tametfi jluerroi
tertio defcribantur.
,

Tamarindoru
ire.

n tiigricant

l\efrigerant , ac deficcant

MJ
li-

uum cient quapropterpoti bilemfacitefotuunt : item &praaffatos humores leniunt ,

Dantur
obftruclis
,

& infaniam
,
.

&furorem mulcent .

aqua intercute affeBis , arquatis ,

admiflis maci

&
,
,

licnofis utiliter

Faciunt

& adfcabiem

lepras , uitiligincs ,

&

cbenas:quin

& contra omnes cutaneas exuicerationes

tolltttir
,

qu<z dfanguine prxaffato emerfere

Officiunt

tamen frigidum uen-

tricuium babentibus .-fednoxa

mafiiche

caffia

aut Indica nardo . ^iegri

roborantur ,fi admifto caprtno ftro,autfumari<e , aut lupifatiffarijfucco bibantur .

CtiriopherE

munus obeuntfuum.fed Infumma palmarum uaria,ac diuerfa

appella-

funtgenera . Quare curiofitm rcmittemus ad Theopbraftum loco fuperius citato,& ad Ttinium lib.mu. cap.iui.ubi de

t^
[

a tiffimi fcripftt .

Mqui non ob idfcriberepr<etermittam,qubd efl etiamnum Theophraflo ptanta x.mo?opoi>

.

k uttuVconfid.

Verum d Talma differt, qubd h<ec indiuiduafimptexque affurgat , itla tterb quum atiquatenus increuerit,fcindatur,& bifidafiatfiterumque borum utrunquepari modo diuidatur &fubmde uirgas breues,& multas proferat ,corticc ficutipalm<eadutenfilium nexus utili. Eruclumpeculiafigura,& fucco fingularem. Quippemagnitudinefere\qua manum impleat , rotundum , coiore aq rem pariu magnitudine
ta libro. ^.cap. 2 .deplantarum hifloria palmam caudice &folijs repr&fentans

&

flauicantem ,fucco dulcem,& origratiffimum, nonracematim congeftum, ut Tatma , fedper fingula difcretum,nucteo tna-

gno , uehementer duro; ex quo annulos detornant quibus in

uerficotoribusftragularijs uinculis utuntur. Materies d

palma

uiridis :atterafpiffa,grauis , carmfaque > cafa crifpa admotlurimum diftat .Mtera enim rara corpore,&neruofa , dttrn , atque dura . Terfie quidem maiorem in modum eampr<eferunt ad UBorum pcdes conficiendos . H<ec ex Tbeophra-

&

&

fto tranjcripfimus

quod b<ec planta palmarum generi afcribatur

Quaccelbenus Fiander Medicus infignis
.

Huiufcc arborispoma ( utputo ) mifit adme Conflan> cuiv.s

ttnopoti Guiiclmus

Sed re ucra tunc tempuris

arboris effent fruftus conie-

Verum cum pofthac illuftrandis augendisque cotnmentarijs bifce nofiris operam nauarem, legeremque apttd Thecphraflum , de Cuciopherifruftu , ac de admirabili nuclei ipfius durttia,tUico inctinauit ammus , h<ec poma qua
ftare non poteram
. ,

nuces appellabat Quacceibenus

legitimos Cuciopherieffefrufius.Cumomnibusfuisnotis defcriptioni correfpondeant.

coloreflac<j

Smt enim ea magmtudine, qtta manitm implcrc poffint ,orique gratiffima , &fuauiquadam dulccdine pradita,
uicantiaptrinde ,ac Cydonia mala
.

d quibus etiatnparum facie diftant : glabra tamenfunt

>

& carnefibrofa. Osmternum

in

babent iuglandis magnitudine

exterius
ri
>
,

quadrdateri ftre figura , ima tamenpartelato

,

&fuprema

aculum

definente, color ilti

qualis in iugtandium

aueUanarumue ,aut Tinea nucis putaminibus uifitur. putamine attero obduBum grav.<.l:o>

haudfra^ili ,fid duro,uiUis quibufdamuatido compaclufefeftringentibus

,

colore exrufo nigricante

Offis Jubjlantia

interior

Palma

elate

matmor imitatur, ita etiam duritie excedtt , m cuius centro caititas eft,m quafyluefins auetlana itnd cum Cmterum quidmpaima iUud fit, qucd aliuacua . * u tamine recondifacile poffet : uerum nuUo intus nucleoifed inanis qui elaten , aliqitifbathan ttocant , manifefle declarat Diofcorides , citm inquit . Talma , quam atiqui eiaten , atiqui fpaut cjolore

&

thar.

apptUanhfruclttspaimarumadbucflorentiitm inuolucrumefi. Cui adftipuiatur Tbeopbraftusloco iam citato,ubi ita

firivit.

FruBiferuruM ali<emafcuU,al:<efce-imnx . Inter-fl autem,qubdmas primumfuperjpatbanfloret:faminafruflum obiongum iltico pr&ftat . Sad elate , fiuefpatb<e Gateno duo uidentur efje genera lib.vui .fimplicium medicamentorum , alte $q rHmquudtencriimjiipatm<egcrmen,atterum'iuodeiusftt tegumentnm* Trimum uerb gems fortajfe iUuderit,quodin
intcriore

InLib. primum Diofcoridis.

.:

2 21

PACTYLI CVM PALMA ELATE.

appellaturl interioreparteinuolucrigigniturantequdmfldresprodeant. ld,Diofcoridis teflimonicab aliquibus Boraffus

oflendit , quod tpfe lib x 1 1 .cap. tque etiam Elate dkifolet . Verkm hac in re maximiaecutijfe Tlinium illud apertiffime alii elaten uocant , quod inquiens . Efl pr&terea arbor ad eadem unguenta pertinens , quam reliquit

'*\

se

$
l

ai

ultimofcriptum ,fic inuolucrum citmabiete nosabietem,aliipalmam,alntpatben. Quibuspaldmefi, pliniumpalmsadbucflorentisfrutJus Latinis abietemftgnificat . Qutnettam eunarborc confulffe , uocabulorum propinquitate deceptum : Gr&cis enim t drn inuolucrum.-^ec minus inter , cum tamen uel germen palms. tantiim,uelflorumfit

dem putajfe elaten pxlmam arborem effe -. in palma nil aliud ejfe cenfet , qudmfolta , Pa]marum m rccentiores baOucinari deprebendicur jidamus Lonicerus Germanus,quijpatbam ftmphcmm medtcamentorum itafcrt- iGL qubdenftformhauideantur. DeValmarumuiribuspertraBansGalenuslib.vin .

ptum reliquit

vbcenix arbor aiftriclomfacultatis omnibusfui partibus efl particeps .

eft

Igitur

ramorumfuccus auflerus
,

tepida,& terreafrigida conflans , Similis natur* efaex aaucafubftantia 1

encepbalos, quem uocant

hoc

efl

cerebrum>
fiut

222

And. Matthioli comm. i

CHAMERIPHES SIVE PALMA HVMILIS.

fiuemeduUa,efuiaptus. jttfrutiuseius,&maxim&dultis,nonpaucam obtinet caliditatem

multo
fed

cft

ufni

nontamenforisimpofitus\,ubiquid roborare,& deficcare

alijs

. C&teritm ciim edendo fiu contrabere, ftipare denfareque confiliumefl;

It>

& tanquam cibusfumptus &fimul cum

ditla
illo

men, eandem cum cerebro eiusfacultatem pofjidet .

,&perfe . Vorrb quod elaten uocant , nempe tenerum Qupd uerb uelut tegumentum eius eft , adftringentem

illud

palm&gerqualita--

& ipfum
.

tem babet : uerim plus qudm

eft

omnia exiccat,utpote qubd

& ejfentm

confiftentia illisficcius eft

& minime" particeps

Sed

bumiditatis . Itaqueiureutuntur

ad ulcerum putrefcentia,mifcentque medicamentis articulos plusiuftolaxatos con-

ftomacbicis ,feu intrb fumantur , feuforis admoueantur Piilmularu fe- trahentibus : adhxc facultatibushepaticis , cultas ex eo- plant<edeficcatoricitramorfumfacultatiseft,adiunclumhabens &ipfi adftrittionis quippiam. Etde

&

& radix
.

Valmarum fritaVut

dem.

iudiJJerenslibrofecundodealimentorumfacultatibus,ficinquit. Eft autemnon parua in Valmulis dijferentia

nanqueficc&funt ,

& adftringentes

>

ut ^egyptmaVax, moUes,&

lmmid#,& dulces,ut qu caryoit appeUantur . H<e ait-,

tem

In Lib.primum Diofcoridis
mvsasine-frvCtv*

22 }

I o tempr&flantijfim& in Syria VaUftina nafcmtur in Hiericbunte.-reliqute omnes palmuk inter ditla duo genera

tur.

Verum concoUudifficiles funt,capitique dolonminferunt quarum ali& quidem magis ,alU

:

minits

medU cenfen fmt humidte ac

.

dulcestficccx atque adftringentes

Sed conftitutis extremis iam omne quod in medio eft facillime deprebendes

Ts(ulla er-

go ex ipfts eft ,qu& non dulcedmem quandam,

baicis obfcura
ftftere

& adftritlionem babeat

Siquidem caryotte leuiufcule adftrmgunt,& Tbe-

oftendimus

qu&dam inefi dulcedo. jltfuccum quidem dulcem nutrire, aufterum autem graturn effe ftomacbo,& aluum Omnes autempalmuU ,fi largiusfumantur,concoiufunt difficiles,& capiti doloremadferunt.Qujt.
.

dam etiam morfus cuiufdam fenfum ori uentriculi , quod mediciftomachum uocant , inducunt

Succus autem ex ijs in cor.

pm difiributus

craffus quidem

omnino eft,cum quodam etiam lentore , ubi pingues fuerint palmuU, ut caryou

Citm au-

temhuicfucco dulcedo etiam miftafuerit , celerrimt quidem bepar abeo obftruitur: Uditur autem maximiab ipforum efu

quQd&inflammetw , &fcirrh obfideatttr . Toft bepar autem

&

lien obftruitur ,

ac Uditnr.M multbfani maximt

m-

rides

2 24.

And.Matthioli ComiTL
MV5A CVM PRVCTV*

rides palmuU

ad omniafunt noxi<t-,fi paulb largius fumantur . Terfp~icuumporrbe(l,dnlcesquidem/;aiidiore;adftringentes

Ifl

uerbfirigidiorefuccoprditaseffe.Viridespr&tereapatmukinflationespariunt,ueluti

& ficus:eadem
ofje

nanque pahmbx'

rum uiridhm ad alias eft proportio,quficuumadcaricas . CAterum it, regionibus non admodum caiidis,paimui& nonperr
fecli maturefcunt,adeb ut reponi queant
.

Qup fit

ut homines ipfis uiridibus ucfci coaclhcrudisfuccis impieantur, rigori"

.

busque,qui grecalefiant,&bepatis obflruttionibusprebendantur

Daclyli recsntes duo

exenterati,&infeftorij

cocciputuererepteti , deuoratique f&pe apr&gnaniibus , abortumprobibent. Tr&ftant quoque daclyiorum offa in pulue,

rem

irita fcmunci&pondere addita fanguinis draconis iacbryms,

dracbma

& portuiac aqua pota,ad albas uteri fluxior

Notnina.

Jtr~ nes:eadem combufia drachmx pondere , cum crudiferici combuftifemidrachma,fanguinvm mmgentibus. medentur . bor,qux pa/itag Grcis,Latinis Tatma uocatur : Arabibus Macbla , aut Tslachal : Itaiis , Talma : Germanis , Dattclbaum:
Hijpanis
>

Talmera

Gailis

ijlrbn de dattcs.

Hutusautem arboris frucjus } qui ^dnTuhoi nsfJtiivutsG.rms ,Latinis

TatmuU

In Lib

primum Diofcorjdis
CVCIOPHERA.

225-

T>almuh

&

dattyli dieuntur

:^rabibut,TM*rdtau%Dattoli:Germaiis,Dattilen:Hig>ams, Tamaras,& Dattiles:GaU

Vs,Dattes:Boemis Dakfyle .

PW.

MALVM PVNICVM.
utiliora
,

CA

P.

CXXVIL

alimentum . Duleo calorem gignunt, infiationes pariunt unde tn febri abdicantur . Acida adftringunt , seftuanti ftomacho auxiliantur , & multo magis contrahunt ,acurinamcient: a ora,gingiuasque ltfdunt. Vinoia uero mediam ibrtiuntur naturam. Nu- * Meum tW clei acinorum acidi punici in fole liccati , & obfoniis iniparfi,concoc1:iue, fluentem aiuum,ftomachum- ^J^V que fiftunt ccelefti aqua madefcunt } bibunturque commode fanguinem excreantibus: ad defcflus dy- m Jho' titilc
fucci eft , ftomacho utile , percxiguum (ufficiens
cia

punicum omnc boni MAlum ftomacho habentur

fed aliquantulum in

fenterico-

22

AndMatthioli
MA
L A

Comm,

PVNICA,

eft.i<lftrirm?ns

fed

C- c. =Voru

t*.o< J's tffi

77?:x,h- i.

ongaadlinn
w?8t'v

niifii

&

coquitur

{entencorumjfoeminarurriqiiefluxioneuuliJCElaboranriumutiles funt. ExprelTus nucleorum fuccus 10 cum mellc,ad oris,uirilitatis,& fedis ulcera, noinas b reduuias,& ea,qu.r in corpore ext ube-

geus.

Mcum
Tt*

pi/-y/<*

/aTt;Aof<;.i.

narium uitia ; prafertim acidorum . Huius flores cy tini uocantur: qui adftrinrant,aurium dolores , gunt , ficcant , cohibent fanguinolenta glutinant quas punicum , prseflant utilitates . humidagingiuarum uitia,mobilesque dentesdeco&ocolluuntur: herniam prolapfu inteftini erumpcntem,cata: :

&

adreduuias
Ji^os.

m
an

c pwwv
tiq.coj.

leg.

ai9?pu/)KV.i.

plafmate repellunt Memoriae tradunt , qui tres quam minimos cytinos deuorauerit , nullam co anno lippitudinem paiTurum . Eliquaturhypociftidisexemplo. Malicorium afperum eft mali punici puquos cytini , prebet ufus . Decotamen,quodaliquilidionappellant. Id (piffandi uim habet , Balauftium fylueftrispunica <ftum c [radicis,] potulatas uentris tineas pellit,& cafdem euocat.
.

&

purpureurnjle-

ga Qtib.

flos eft

>

cytino hrnilis

Cuius complura genera repenuntur

candidum, d [fuluum,] colorerofaceo.

In Lib
fcceo
.

primum

Diofcoridis.

227

Succus exco exprimitur,hypociftidis modo.xui adftridloria uis ineftjeadem faciens.quse hypo

ciftis,& cytinus.

PVnica MaUuarbor
tcrcurjantibtis

efl minimiprocera ,folijs Oleaginis , Myrti &mulis , faturati uirmibus , craffwfculis , rubris inp un j cj maU uemdis ,rubroque pediculo appenfis . T{ami iUifuntflexiles,Jpinisbomdi. Florespuniceicaiatbimo- =nW.

dop.ttuli,orefteUatimcircumfetto,iquofoliaprodemttcnuia,colorecoccineo,agreftipapaueri&mula,grand

dam medijs capillamentis appenfis ,utin F{ofa.Fruc~ius coriaceo tegitur cortice , exterius rufefcente ,
.

& interiusflauefcen-

te, innumeris refertus granis angulofis, rubentibus , uinofofucco refertis , officulo intus latente , uis temdbusque membranis,miro quodam naturx. ordine diflinguuniur.Ligni

qu& intercurfantibusfla-

1 que Mala

materksfiaua,cincreo libro mflita .Tumca ita

in pluribus ItalU locis uulgb,ficut etiam Latini Granata dicuntur&multis intus conctufisgranis.-quanquamnon defunt,quiitaappeUariuetintd GranataHifi>ani& regno,quddinibinumerofaproueniant. Sed quomodocunqueferesbabeatmfquam non cognitaftnt in Italia zfiquidem inibi in bortis,& in uinetis,& in uiridarifs,eorumfrequentiffm& ui-

&

funtur arbores
alia uinofa
.

Triplici

(ut etiamfcribit Diofcorides ) diftinguimtur

ffecie .-quippe

qubd

Vinolenta eafunt,qu& uulgb Vaiani uocat Hetruria , qu&que aiiubi Scbiaui ,

1 1

fermone appeUantur . jLt Tlinio lib.x 1

rimifla

aiibi dimcxo fapore Italico .cap.xv r 1 .quinqueenumerantur Jpecies , dulciafcilicet,acria,mifta,acida,&

&

alia dulcia fint,aliaacida y

uinofa.Vcrum h&c omnia Diofcorides in tria redegitfafligia : utpote qui uni dulcia ; alteriacria,& acida;tertio uerb gene,

&

uinofa adfcripferit

H&c omnia Italia babet,& celebratfedt&fruBus,

jlcida mitefcere,& dulcia
fieri

ris copia

bumano flercore foueantur arborisradices,&uetereurinafepiusirrigentur. C&terum nefrutlus in arbore debifcant,remediofunt lapides tres t cumferitur arbor,ad radices coUocati, quin etfi iam confitafit , &frutlumferat , eadem ratione emendatur . Sed hoc
tradunt , fi fuiUo,aut

exceUunt dulcia,

& uinolenta.

& acinorum magnitudine,tum liquo&

itempr&ftabitur,fifciUafecundum radices conferatur

Siftorem arbor non continet,urinam ueterem cumpari aqu& men-

fura temperare,& terperannum radicibus infundere , efficacifftmum eft remedium

risfiorentis

. Eundempraflabis effetlum ,fiarbotruncum plumbeo concluferis , circulo , uel anguis corio inublueris . Seruantur punica mala incorrupta anno toto,fi cumftri maturafuerint , petioli , quibuspendent,intorqueantur in arbore , uelfipoflqudm decerptafucrint, argil-

la ex aqua refoluta undique obtinantur , ac deindepluribus diebus infolentur . Sunt qui, ut diu integra perennent,ea in feruentem aquam immergant ,ftatim cximanh&foleficcanda exponant , 0B0 dierumfpatio . Vini ex omnibus conficiendi ratio b&c efl. jLcini maturi diligenter d corijs,& membranispurgatipr&lo committuntur&c exprimuntur : moxuimm

&

faccisadid accommodatispercolatur,& in uafculis reponitur , quoufque fiex refidat : def&caturque deinde ,

ponitur,ajfufodefuperoleo,necorrumpatur,uelacefcat. Sunt

^o

& clarum re& quifine oleo iUudincadis afferuent,fedid per&flatem

Diofcorides florem fatiua punic& cytinumap,

facili acefcit

Deflofculinomineinterfedifcrepantautlovumfententm.
1 1

feUat, balauflium uerbfylueflris.Tlinio lib.XXi

.cap.v i .primustamfatiu&
.

CyKnur,jfc qudmfylueftris partus florere incipientis b * I *ftHn.

cytinus uocatur; balauflium uerbflosutriufquein ipfo erumpens cytino

Laudatijfirnifatiuarumflorescoloreperqudm ru-

bro ex Creta,& Cypro hoc&uo Venetias importantur,afJ>eblu quidem fleciofo,& uiribusc&terispr&ftantiores. Sed man goniofiunt in Itaiiaperegrinisnon d'tffimiles,non tamen ufqueadeb pr&ftantes . Immaturuspunicicortexideo Malicorium
antiquis dicebatur ,

&

* ,cor ""n*

qubdeo,utF$u adperficienda coriauterentur . Dulcia punica, qu& apyrena

; etfi retlius forti id

aiio

nomine uocantur,

uentriculo inutilia baberiydentesgingiuasque l&dere,autlor efl Tiinius

uis malipunici in olla
officuli utiliter

Diofcorides acidis atnbuat.Tul

Syiueftris uerb

noua operculo indito infurno tofli,potus fluentem aluum

efficaciterfiftit .

acinorum

bibuntur triti adaquam,qux cutemfubierit ,ficcandam . Cortice punici ex uino decotlo ,

& impofito per-

nionesfxnantur. Tunica,&myrtus,(fi reiagrari&aut~ioribuscredimus)mutuaconfuetudinemirumin

modum obietlan-

tur,ita ut ctiam reddanturfertiliores,fiakera in alteram inferatur

Taratur ex Tuniaefloribus,boc eft ex internis Cy-

tinorumpuniceis,ac tenuibusfolijs Saccharum ,pcrinde ac expuniceis rofis.admirabilisfacultatisM utrasque uterifluxionestfifanuncieepondcrefumatur ex uino rubro aufteriufculo ,aut expunicorum acidorumfucco,aut ex aqua in

quafemm

quod

Gr&ci^fx.ayLa. uocaut,extinUumfuerit.quinetiam ex

carnium iure,ubi aiia nonfint ad manus . Tr&ftat quoque magno

fane pr<efidio,ad Gonorrbcam,ad Caliacos&dyfentericos : quo medicamento plurima adiuufunt mulieres,qu<t diuturna
uteri fluxione iaborarunt.ldquod Francifco Cal%olarioTharmacop<0 Veronenft acceptum refero,qui

mibitantum hocfit luberrimum auxiiium reuelauit. C<eterum efl etiam Maiicoriopr&cipua uis aduerfus pudendorum ulcera.Siquidem id exicuiccra in uiris ,

catum,& cumficca pariter marinajpongia,

& uulu&

& aioe tritum

&quali omniumportiane , addito aiuminis ufti momento , penis

in mulieribus > breui adfanitatemdeducit . Tunic&folia diligenter contrita,aut eorumfuccus ro

faceo permiftus,potenter inueteratos capitisdaloresmulcet,frontifrequcnteri\lita.

Tunicum

maiumfitliii uafe inclufum,

50

cooperculo argiUa circumlito,& infurno combuflum dyfentericos,& torminofos,pr&fentaneo remedio iuuat , ubi lpfiusfe-

fquidrachmaminpulueremcontrithexuinopotandumpropinabis. Ofjiculipunicorummalorumacidorum uncia una cum

thuris drachma

m temijfmmmpuluerem contrita,auxiiianturfammis aibis

.

uteri profluuijs laborantibus,fi quotidie

ex ro~
uit^*^.

farum

Malorumpunkorumuiresprodidit Galemslib.vuu fimphciummedicamentorumficinquiens. Malumgranatumomneadftringentem qualitatemobtinehnon tamen in omnihus ea exuperat . Sunt enim inter ea qu&dam atida,qu&damplus dulcia,qudm attftera:&fani qu& ab unoquoque eorum
flillatitiaaquahuiufcepniuerisbinashauferint drachmas

^"j"

procedit utiiitas ,fecundum umcentem eueniat quatitatem neceffe eft.Difium autem in quarto

borum commentariorum efl

jLdfimiicm
iUis

fuper dulcifapore , auflero,& acido . Itaque ex iUis de malorum punicorum differentia liceat coUigere . Torrb acini ma~

gis,quam fuccus ttim adftringunt , tum exiccant , his etiam magis putamina: uocantur autemfidia

uim

habent cytini . Maium,quod Gr&cis fW LatinisMalum punicum appeUatur.jLrabibus , Kuman,%uman,feit I{oman:Ita- Nomim.

lis,Melagrano,& Tomogranato:Germanis,GranatoepJfel:Hi(panis , Granadas,& J{pmanas:GaUis,Tomme degranads,&

Mygrenes:Boemis Grana Iouui yablka

;

MYRTVS.

.28
Mkjwk,

AncLMatthioli

Gomm.
c A
p.

MYRTVS.
.

cxxvni.

MYrtusfatiuanigrautilioreftmedicin,quamcandida,&in hoc genere multd magis monrana femen tamen imbecillius parit Vis& myrti,& feminis adftringit. 3 Semen uiride.aut
:

i.fruSus

aridumincibodaturfanguinemexcreantibus,&

uelica? erofionibus . Succus uirentibus baccis expreiTus,eofdemeffe<5msexhibet:ftomacho utilis,urinam cit:prodeft contra phalangii morfum , Iusdeco&iinuino ulcera inextremis f corpionis iclus in mero . Seminisdeco&umcapillumtingit. membris nara lanat oculorum inflammationes illitum cum polline polentae lenit contra argilopas illinitur.-crapulam arcet praefumptum uinum,quod feruefa&o aliquantum eius femine exprimatur.alias
:

lc

MYRTVS ROM.

cnim

In Lib.primum Diofcoriclis
enimacoremcontraheret.
Praeftat

22C)
in defeffionj-

idem feminis eftVftusVutile procidentia? uuluamra

bus,fedisuitijs,&fceminisfluxioneuuluaelaborantibus: purgat furfures, ulcera capitis manantia, atqueeruptionespapularum.-fluentescapilJoscontinet. Additurquoque in medicamenta,quasliparas uocant , uti

oleum , quod ex folijs eius fa<3um eft . Decodtum foliorum ad defeffiones balnearumconuenit,&contralaxatosartus,& male folidefcentes eo fracla ferruminationi repugnantia
:

utilillimefouentur:uiciliginememendat,purulentisauribus infunditur, ex aqua illita humidis ulceribus , cus eorum eadem cfficit . Trita folia ,

&

& capillos denigrat. Suc & partibus omnibus fluxiocum uino, ad ul-

ne laborantibus.cceliacisque profunt:& admifto omphacino oleo,aut exiguo rofaceo cera ferpentia , ignem facrum , teftium inflammationes , epiny&idas,& condylomata
o liorum farina utiliter infpargitur paronichijs,pterygijs,& contra

. Arentium oalarum,feminumque perruiiones: car

MYRTVS TARENTINA.

diacorurn

t}0
**

AndL Matthioli comm.

:

diacorum fudores cohibet . Folia cruda , feu cfemata cum cerato,ambuftis,paronychiis,pterygifsque rnedentur.Exprimiturfoliis fuccus , adfufb uetere uino , aut aqua cadefti , cuiusrecentis ufus eft nam
, eura

exiccatus plane cariem fentit,& uhres amittit.Myrtidanum dicitur,adnatum inaxjuabiie^uerrucofum, jntumefcensque,& concolor quod perindequafi manus,myrti caudicemample&itur . Magis quam
:

myrtusadftringir.Tufumadditoaufterouinoreponitut,coaCl:umque in paftillos ficcatur in umbra-muito efticacius folio,& femine,cerato,peffisjinfeffionibus,cataplafmatis admiftum:ubiadftringendumaliquideft.

&

Myrti confide
racio.

Trtus arbo rfrequens in Italia nafcitnr . Cuius duo produntur genera :fatinum > quod in candidum,

& nigrum

di-

piditur ; &fyluefire > quo uniuerjaferi Tyrrbeni litora uirefcunt 3 ac redolent . Siquidem in agro noftro Senenfi in

MYKl V $

E X (XT

A.

maritimisj

In Lib
Utaritimis, ae in uniuerfo Liguri& traflu
resfacili adolefcunt
,

primum Diofcoridis
M

>

251

l{pmano,atque Tsjeapolitano ubique Myrti ftonte protteniunt . Satim in arbo-

, pitnicet amulis quanquaminnigrisnigriora,incandidiscandidiorafl>e&antur. Fiorcs omnibus infident candidt, odorati : ideoque aqua. ex ijs confetla odoris fuauitate unguentarijsplurimum expetitur . ckm noflras aquefit odorata , atque olfaclu iucunda;eam tamen odoratiffmam exiflimauerim,qu& ex Mgyptia myrto elicitur:fiquidem odoratiffimam, iucudiffimam in Mgypto nafci Myrtum memoruprodidit Theopbraflus. Satiuarum utrunque genus baccasfert oblongas, agrefles oleas

ramis flexilibussac lentis.-rubro cortice, folijs longiufculis , perpetuoque uirtntibus

&

&

Quippe experientiacom- McelU fertum eft,quod ubicunque fatiua Myrtus colitur, grandiores , uegetioresque baccas edit , qudm Jylucflris : cultura enim pfM long^ magis bumore replentur,utpote Myrti manfuefcunt , alUfatiuaflirpes omnes:quod quidem indomita teilusfyl-

quaddntenusreferentes,multofanefylueflribusmaiores:etficontrarium ajfeueret Marcellus.

Ia-

&

&

I o ueflribus denegaU

C&terum, ne quis decipiaturMc leclorem admonendum

ejfe

dixi,cum defylueflri Myrto loquorwn me

MYRTILJLVS.

de

252
jponte in litoribusfine cultu oritur
:

And. Matthioli Comm.

,

de rufco inteUigercqui &Diofcoridi,& Tliniofylueflris

& acuta myrtus appeUatur :fed de uera

fylneftri

myrto , qtt&fua
.

qu& item in mediterraneisdn collibus, fyluis,ac campeftribus prouenit

H.tc umetfi

prxter rufcum d Diofcoridc nonfuerit expreffa\cum tamen dicat initio capitis,Myrtusfatiua,& rciiqm his tterbis &fyltie ftrem eiufdemgenms myrtum taciti darifatetur. Torrb inter fylueftres alba quoque,& nigra reperitur , quemadmodum

&
MynidamuB.
ner*.

inter

urbanas.quandoquidem
y

ipfe

qudm plurimasfyluefires myrtiplantas uidi in miUe locis,quibus matum

:

inerant bac-

c,nonfane nigr&,fedinpurpuramaibicantcs. Myrtimontesnonamant,quin&frigidos oderetratJus

mediterrancis , nernpe in hortis,uiridarijs
,

tamcn cum in

uinetis

& campis maximi! proueniunt;Utm

in

maritimispr&cipuc,atque ama-

n i s fl ag normn

^laC mmripisdnaturanuUoftudioeditA,mirificeproficiunt,uitamque

Utam

agtmt,

Qupd

Diofcoridi

Myrtidanum nominatur,uuigb notiffimum eft,ubi fcilicet myrtus frequens nafcitur . Sunt alia ueteribus Myrtigemra, nobisquoquenonignota,nempeTarentinum,&exoticum.TarentinadTarento Apuii& ciuitateita uocata , folio eftno- 10
ftrate longe mimtiorc,robuflioreque:fruclu minore copiofiore. Et in fummitate pluribus apicibus coronato,colore ex ni*ro

&

purpurafcente , minutis,crebris,aibicantibusque intus afficuiis.floribus communi

in Italia in hortis
,

Myrto

fimilibus. Exotica habctur

,

mmc

&
.

uiridarijs

H&cfolio efl noftrati non abfimili , dilutiore tamen,acuminatiore , copiofiorcque

.

& adto

denfo,ut eoramiubiqueflipentur .Fruclumfertohlongum,communi Myrto haud abfimilem

Vtraque

topiarijs opcribus

peridcneahabetur
bis.

Viribusquoquepolietutraquenoflratiparibus.

HarumTlinius meminit lib.xv .cap.xxix.his uer-

fibus.H&c non

Satiuarum genera topiarijfaciunt.Tarcntinamfolio minuto,noftratempatulo, exoticam denfiffimo,fenisfoliorum uereji in ufu , ramofa utraque alia.ln Germania Boemia,quod legitima Myrto careant,aliam in fylttis nafcen

&

tem fibi compardrunt pharmacopoU , camquc Myrtillum uocauere . Trouenith^c in montibus

caudicc,& ramis uiridtbus
.

&

fiiuis ,frutice cubitali,

Folijsuiret

buxo feri fimiiibus ,fed tenuioribus,&fenfimperambitumferratis.florcs illifunt,

Floribus bacc&fucce.

tintinmbulifigura,fuisdpediculisdependentesinterfoiia,coiorefubpuniceo,rufo intus fiamine.

20

dunt,qitmatur&cumfunt,coiore,&magnitudincIuniperinisnon abfimiles,

uinofie, atifleriufcuUque

Et in fummitate

concau,nmbilic&ue.H&itaqueGermanisundcumuniuerfapianta haud
ter autcm iis utuntur ad inficienda flamina
.

inefficaciter

Myrti uicem pmflanUTecuiiari,

& chartam caruleo colore: quinetiam eduntur dpaftoribus &

aiiis,

nam "u-

fluiplaccnt. Myrtinofiratis in Hetruria coriaubique perficiuntur.-quippe qubd eapelles denfentur,crifpentur,atque craffefcant. Myrtibaccisultimammaturitatemadeptis , tiofirates mulieres utuntur ad ciborum intinclus ,qui cum ajfatis

camibus efitati maximam cumpalato ineunt gratiam . Ideoque Tlinius locofuprd citato itafcripttm

reliquit

Succorum

tiaturaprcipuamadmirationem in myrto habet , quando ex una omnittm oiei,uinique binagenerafiunt . Item myrtidanum,ut diximus . Etaiiusufusbacc&fuit apudantiquos , antedquam piper reperiretur, illius obtinens uicem. Qupdam
etiamgenerofi obfonij nomine inde tratlo , quod etidmnum myrtatum uocatur
. Eademque origine aprorum fapor commendatur ,pierunqueadintinUusadditismyrtis .h&c Tlinius. Myrttum condimentum ianguidos uentriculos roborat: ?S

idcirco

& caliacis,&

dyfentericis

tttile :

qnin &faminarumfluxiones,qualefcunquefint,uaienterinhibet. Myrtifrondes y

itemqtte

baccarumfemen tritum contrafungorumflrangulationes mirifice" pr&ftant . jlridafoiia longeplusficcant,qudm uiridia. Foliorum,baccarumue decot~ium,auxdiatur calidis colkclionibus ,nempe cryfipelatibus &herpetibus. Bacca
quoquo modo hauft&,aut deuorat&,cor corroborant,& eius tremori mirifici conferunt
do
, .

Folia ficca

uruntm in

ficJili

cru-

quoufque in cinerem 'albiffimum uertantur,lauanturque deinde,& proffodio

uel

pompholyge fupponuntur . Myrtus

Myrti

uires

ex ( ut tnemoricc prodidit Galenus

Gakno.

libro feptimo fimplicium medicamentorum ) ex contrarijs fubftantijs plajnta conftat.-uincit tamen m eafrigidum terrenum . Habet uerb etiam tenue quiddam calidum,mde ualenter deficcatJPorrb tumfolia , tum

germina,tumfiruUus,tumfuccus,nonparuminter\einadftric~lionediffident. dcterum quod ramis ,

tuberofum , quam quidam myrtada nuncupanhquantb

diclisficcius eft,tantb
.

&

& trunco

adnaficitur

deficcat

&adfiringit uehementius . Qui-

dam

id ttmdentes

reponunt ,poflea uinofubigentes in

pafltllos formant

Folia itemaridauiridibus plusdcficcant.-mifce-

aq

tur enim uircntibus humiditas qu&dam.Torrb fuccUs non tantim ex uirentibusfolifs exprimitur,fed &fruc7u.1\eflringcndi ttim h<KC omnia habent tumforis impofita ,tumintro fumptain corpus,qubdfcilicet nondum ullam deleteriam, autpurgatoriam fubflantiam babeant admiftam. Tlanta , qtt ^t/fowi Grcis,Latinis Myrtus ncminatur:^irabibus,^Aes, Mas t
>

Nomin*.

lue ^ s:lta ^s f

Myrto-.Germanis

Vuelfch heydelbeer.Hifpanis,Murta,aut Bgiam:Gallis,Meurte. Myrtillus uero

Germa-

nisHeydtlbeer:Boemis,Byaodiautvuramol^a

Kepaw.
/~^\ Erafiaaluo tilia

C
funt,fi uiridia

E R A S

A.

C A
fi{runt.

P.
a

CXXIX.
<6

Kopfu.

fumarituneadem ficcata illam

Gummi,quod cerafi refuda

\^j runt,cum uino diluto,tuffi uetu% medeturxabrem commendat,uifum exacuit , appetentiam in

uitaddem ex uino potum calculofis auxilio c(t

^T VUa
Cercforum
fideratio,

hodie arbor eftin Italia,qu& uulgonotior fit Cerafis.Cerafus itaque arbor folia fert Mefiilo latiora,&per

am-

\ bitumfirrata:floresalbosracematimdependentes^qMibus.rubentesoriunturbacc,longo,ac tenui pediculo iunci modoflexili,appenf&,prona parte diuifura quadamfel&,duro intus ofiiculo,pifi magnitudjne ygut maiore , in quo mcleus

concluditur,jubamariufculofapore.Lignitmteriesfibrofa,c<mpac7aque,w^

Genera Ceraforum diuerfa habentur.Tslam alia dulcid,aliafubamara,

alia auflera,aiia acida ;alia infiptda reperiuv.tur

Harum platas fcribit Tlinius lib.x\.cap.xxv.nouas,& pekgrinas,nec antemifase Tontojkcumffimitm aduexijfe in ItaUamLucuUimi,poflqudmdebcllatoMithridateisui&oriapotitusi\omdmutnit'. Sedpofleatanta agro Italo amaniffimo cum hat arbore intcrceffit affinitas,& confortium,ut non floliim ager isfatiuarumplayitasferuauerit,propagaucrit,& adau
xerihfld t& uelutiexeius humore ( qu&flummafuit interfefocietas )grauida terra faftaffmcaliquofcmine in campis,

montibus

In Lib

primum Diofcoridis
CE
R A.S.I A.

33

&

montibus,&fyluis numeroftjfimaspkntas prOcreauerit,& ediderit. Satiuarum fpeciofiflimifruc7us,qui Cerafa,

LatinisetkmappeUantur,diuerforumfuntgcnerum:quofit,ut diuerfa quoque fortianturnomina
fibi
.

& Cerafia

CerGorum
enei

Interh&ciUaprmcipem

locum uendicant , qua Hetrufcis uulgb Marcbiane,& duracine uocantur.tametfi borum alia maiora , alia minora,alia

faturatocolore rubeant,aliauerb potius albicent.

Qu autemTlinio Iuliana,nobis uerb imlgb

jlcquaiuole, boc eft,aquea

dicuntur,in nuUofanebabenturpretio.-quandoquidem

adebfmt tenera,& fragilia-M nififub arborefua comedantur,facil$

inftpidafitnt,orique ingrata. Qux.

geftatu toUidantur,& marcefcanUquin

& ob aquex partis redundantiam

autem,quod ad

modum Coruorum modo nigricent,Corbine nos uulgb uocamus,Tlinius uerb actia,& c&ciliana,cumfint dwiufcula,& dultia,guftatuhabentur non iniucunda : ueruntamen qubd manus,dentes , ac labra atro colore inficiant , difcumbentesque deturpent,menfis rarb apponuntur .

Sunt

& Cerafa,qu& uno tantum petiolo,terna,quaterna,quinaue nitantur

V
3

quinetiam,

qu racematim uu<e modoproueniant.quoru imagines mifit\ad me Verona Vranclfcus Calxplarius.In cerafiorumgenere numerantur

2^4

And.Matthioli Comm.
C E R A
S

RACEMOSA.

merantur

&

illa,qu

B^m Vifcio\e,Smis <Amarine,& in alijs compluribus Italvz locis Marafcbe uulgb nmcupantur, dfa

porc(utputo ) dilla,qubd non iniucundi amaroris tantiUum refipiant . Horumporrb uaria notantur genera , qux

&ftom

niafibiacidumafcifcantfaporem;hctameneiusplus,illauerb minusbabent . I{ura Tridentina ea Marafcbe uulgb nominant,qut& mirmsacidaguftu deprebcnduntur

,

qubd

in ijs

acido dulcefit admiflum,ob idque illa palato

, ,

cognominantur,qu<c
-Eft

& & minora & rotundiorafmt & breuiori pediculo appenfa,guftu nibilferepr&diblis reclamante
illud
.

quorum genus qtwddam efl , quodori admodum gratum babetur : quippt maxime placeant . Qu<zdam praterea inibi Marine, MarrneUt

& borum tertium genus^qutz uulgus

Verule nominat,longiorepediculo,bacca etiamnum csteris craffiore , gufln

acerbo,& admodum actdo,coloreperpetub rufefcente,nec unquam in atrum uergente etfi catera , ubi plene maturuermh inatrum rubefcant . Omnia bctc cerafiorum(ut ita dicam)^AmarinorumgeneraaptiJJimafunt,ut infolentur,cjr utfaccba-ro condiantur .

Quinetiamfapore commendantur ad intinclus conficiendos,quibus non modb fanisedulia mmidiffime condiuntur;

In Lib

primum

Diofcoridis.

CERASA AVSTERA.

3.

extinguunt ,fed diuntur ;fed etiam xgrotantibus , pr&fcrtimque bilioftsfebribus uexatis . Siquidem illis noti modb fttim cultura ^Sykcftriaceorisinfuauitatememendanh&cibi appetentiam cowiliant. Syluefire pumilumque borum genus nulla adhibita prouenit ,mhil ^nanienftbus inTridentinoagro,ac etiaminBoemiacircaTragam,& in jlufiria circa Viennam fponte
prorfus

tum colore,tum etiamfaporeab illis

breuipediculopen diffidens,qu&inibi,ut diximus,Verule uulgb uocantur.H<ec

<equent menfuram.Quofadent in arbufculis admodum pumilis,tant<eque breuitatis , utrar<e,uelpotius nulU dodrantalem dicuntur . deterum ttum efi,ut trediderimietft id pro comperto afferere non auftm)h<ec eadem effcqHA Tlinio Macedonica

aues,rarb in cibis admiuun ego horumplantam cham&cerafiim potius uocauerim. Syluefiria,quibus plermque uefcuntur

tur,pr<eterqudm d rufiicis,tum qubdplus offis,qudm carnis habeanhtum etiam qubd

cum quadam acerbitate amarafcnmn

.

tur. Degenerant ceraftquocunque fimo radicibus admoto,idufqueadeb oderunt,& horrent

Contrd proficiunuftfui ip-

ftuspntaminafalce concifa circum radiccsfepelianm; ibique mamfcant

twqccs iU<efruiusferunt,quibus antefiomm

y 4

exortum

2)6

AncL Matthioli
C H A M AE C E R A

Comm.
S

S.

exortum calx uiua radicibus cireumponitur.uel quibus aqua calidafepius pedes irrigantur, etfipoflea paruo temporis tra- 10 8u inarefcant.Sine o/fibus cerafaprouenient ,fi arborem teneram ad duos pedes recides , eam ufque ad radicem findes,

meduUamque partis utriufque ferro curabis abradi,

& flatim utrafque partesinfe

&

uinculoflringi

& oblinifimo, &fumr

Cersfiofttm ui

rnam partem,& laterum diuifuras . Ita poft annum cicatrix duclafolidatur.Hanc arborem ubifurculis, qui adhucfruclum non attulerunt,inferes,baccasfine ojfibus dabit.Galenus habita Cerafiorum omnisgencris ratione lib.vn.fimpl.med.ea hifce paucis perflrinxit.Cerafus arbor fruclum fert nonparis adflritlionis in omnibus particulatim plantis participem.l>{a?n

resexGal.

&

in

horum,ficut ctiam malorumgranatorum,& malorum,quibufdam auflera qnalitas , in quibufdam uerb dulcis,in noji-

nullis autem acida

exuperat.Quinetiam ipforum dulcium ea,qua nondum cocla funt,ac matura, quadam

admodum acerba

fmt,qu<zdamfimiliter moris acida. Sed in moris immaturis acida qualitas accrbam exuperat,in cerasijs nonjbnper . Ergo
qu<e dulciorafunt,magis qus, in inteftinisfunt,fubducunt,fed minus utiiia ftomacbofunt.contr.1 aujlera.*u<scunque ucrb aci

dafnnti

In Lib

primum Diofcoridis

257
uexatos cum
Noaiiija.

dafunt,ea pituitofis,excrementofisqueflomachis conueniuntifiquidem aufleris magis deficcant^r nonnihil etiam incidunt.

Tonb ipfms arboris gummi communem omnibus uifcofis,& mordacitate carentibns medicammtisfacultatem obtinet, qua

&ad arterias exafperatas accommoda efl.Vroprii autem(fi quidem uerum eft quodqutdam fcribuntjcalcntis
uino potum adiuuat
tinis
.

Vamfic iUi tenuiumpartium quadamfacultas inefl

.

CeraforumfruSius > qui Gracis Ktpdata., La-

item Cerafia ,

& Cerafa dicuntur:^irabibus,Sarafte:Italis,Ciregie:Germanis,Kirfen & Cbirfchen: Hif^anistCere^as:

S
I

Gallis Cerife.Boemis Vuiflnt

k. p *'t,*.
3

CLV AE.

C A

P.

XXX.
ftomachoq;
utiliorcs

Qlliquae recentes ftomacho aduerfantur,aluum foluunt:eaedem iiccatae >3fiunt:urinam ciuntjfedpraecipue,quae uinaceis condiuntur.

fiftunt 3

Q.V AE.

Siliquit

238
Siliou srum
fiderati,

AndLMatthioli

Comm.

cq

&

C*lliqu<>qnA Gr&cis x.tf<-wt. dicmtur , in Italia officinis uulgb Carobe,& Carobole appellantur.JJafcUntur arbores, qu& \^Siliquasferunt,in regno T^eapolitanojprtefertim inApulia,ac etiam in Campania,ut optimifciunt u,qui Fundo Itrum binc Molam iterfaciunt -.fiquidem in illa ob l&uigatos Upides inibi firatos laboriofa admodum uia , quam ^ppiam uo-

cant >frequentiffima confpiciunturdncoU b*s plantas Salequa uulgb nominant, uocabulo nimirum d Siliqua detorto . Ar* bpres inlpecjatamfatisproceritatem attpUuntur,ramisin latitudinempotius>qudm in longitudinem protsnfssxortice cineritio ad

c&ruleum inclinantejoti arboris inftar . Folio uirent fraxineo,latiore tamen,

duriore.

>

rariore,ac magis drcinna-

autumno . Siliquct recenter ab arbort to. Florent difcedentebyeme,aut uere iamappetente:fruclificantuerb afiate dulceseuadecerpU ingrat.o dijplicent fapore,fedlralutemporisin cratibus expanfie,& ficcattt , adeb mitefcunt>ut

,&

&

dant admodum,& guflui fuauesfiant.MeUeofucco refertct funt,e<eque pr&fertim qu& in orientalibus nafcuntur regionibus. Ideoque Indi,& Arabes,non paruam meUeffucci copiam ab eis exprimmt,quo -zmgiber , Myrobalanos, Myrifticas nuce s>

I<

&
SiJiquarum

alia aromata condiunt.Id

quod

teflatur Strabo lib.xv.fine

GeographU de

Indicis arboribus fcribens

Miudfiliquarum

genus>quod ficum Aegyptiam cognominant,fcriptis tradidcrunt Theophraflus,& Tlinius:dequibus mihi dijferendum non propofui,tum qubd Italis nufquam(quantum equidemfciam )nafcantur,neque cognofcatur;tum etiam qubd nullum habeat

ufum

itt

medicina

SiUquctficaz,etfi

omnium confenfu

manifeftb adftringunt,compertum

efi

tamen ,pmflare earum decoGalenus lib. 2.

mfit

K,X5t

Hm p tum mirifici tuffientibustfb dulccm,meUcamquefubflantiam,qucz ijs ineft.Siliquas in cibis damnauit

de alimentorumfacultatibus,his uerbis.Ceratia quorum tertiafyUaba per,t,literam &fcribitur,& pronunciatumibil cum

cerasijsper,f,fcriptis babentfimilitudinis.Eft autempraui fucci edulium,ac lignofum:unde neceffaribfequitur
>

ut concotli*

enim fit difficihnibil

ter deijciantur.

quod lignofum efl,facili coquitur.Trceterea incommodum illud ipfis inefl non paruum, qubd non celcriTroindefatius ejfet,ea ad nos non importari a regionibus orientalibus,in quibusnafcuntur . Sed de uiribus
ipfie

quas

& arbor &

,
.

babent

in

medicina

idem Galenus

dijferens

hb.vi ude fimplicium medicamentorum facultate ,fic 2C

inquit

Ceratonia exiccantis eft,& ad(iringentisfacultatis;ficut &fruclus eius , qua ceratia uocant, nonnibil etiam dulce -

dinis continent.jiccidit

autem iftis quiddam fimile cerasijs.Tiam fi humidafumas,magis uentremfubducmt.ficca uerb ma

.

Nbmina.

gisfiflunt.-utpote

cum humiditatem expirent,& quod effentia eft cra(fioris,tantum reliquum habeant

Kip&rta. Gmcijji

tini Siliqute uocantur:J.rabicd,Cbarnub:italici>Carobe

& Carobole:Germanici,S.Iobanes brot:Hifpanici,Mfarobas:Gal

C A
P.

lici,Carouge:Boemici Suuatbeo lanachkb .

Ms

MA

L A.

CXXXI.

F01ia,flores,& germina cum omnis mali,tum maxime cotonea: adftringunt. Pomis acerbis adftringendi uis ineft,maturis uero longe fecus . Ex iis uerna bilem gignunt,neruos omnes kedunt, infla- $c
tiones pariunt.Cotonea ftomacho utilia,urinam cient:uerum tofta mitiora habentur. Profunt cceliacis , dyfentericis,purulenta extuffientibus,cholericis,pra:fertim cruda . Maccratorum liquor commo de in ftomachi,aut uentris fluxionibus , potui datur . Succus crudorum aflumptus orthopnoicis lalutariseft.

Decock>fouenturuulu,&fedes,fiprocidant Cotonea , qua? melle condiuntur,urinam illorum uim , & infpiflantem adfcifcit . Qua: cum melle coquuntur,ftomacho,atque ori gratiora funt,fed minus infpiflant Cruda cataplafmatis adiiciuntur , ad cohibendum aluum,aut fi ftomachus a:ftuet,aut in uomitiones effundatur , ad mammarum inflammationes,pra:duros lienes,&condyIomata.Fituinum exipfistufis,expreffisque;fedqud perduret, quin decim iextariis fucci unus mellis adiungitur,alioquin inacorem degenerat . Prodeft ad omnia,qii di cT:a funt.Fit & oleum ex iis,quod melinum uocauimus quo utimur,quoties adftringenti oleo eft opus. 4C Eligi oportet uera,quae fane funt rotunda,parua , & odorata . qux uero ftruthia dicuntur , magna qui.

mouent mel autem fibi conftringentem

:

dem funt,fed minus utilia.Flos & uiridis,& ficcus cataplafmatis imponitur:iis conueniens, qua: adftricftonem defiderant , inflammationibus oculorum,reiedionibusque fanguinis contra citam aluum,& menfium impetus , in uino bibitur.Melimela uentrem molliunt,& ab eo animalia expellunt:ftomacho negotium exhibent.-xftuationem faciunt.ea multis dulcia mala uocantur . Epirotica mala,qua: Latine crbiculata dicuntur,ftomacho utilia:fiftunt aluum,urinas euocant:malis tamen cotoncis inualidiora. Sylueftriamalafimiliafuntuernif,&adftringunt. Saneinhuncufumimmaturaomnia opus fmt. Perfica poma matura tam ftomacho , quam uentri utilia fiint acerba aluum cohibent , fed ficca ueheDecodlumeficcisalui,ftomachiquefluxionesfiftit. Armeniaca,quxa Latinis praecocia mentius
.

dicuntur,minorafuntfupradi<ais,&ftomachoutiliora. Medica mala,perficaue,aut cedromela,qua: 50 Arbor ipfa omnibus anni temporibus pomifera, aliis deLatini citria uocant , nemini non cognita Malum oblongum eft , rugofum , colore aurum imitans , cumgrauitate ciduis,aliis fubnafcentibus . odoratum.lemen habet pyri. Id in uino potum uenenis refiftit,aluum mouet:oris fuauitatem commen
.

dat,decoclo eius colluto,aut fucco: eftur in malacia mulieribus.Veftiariis impofitum ab erofionis uitio
ueftes uindicareexiftimatur.

Malorum con "X^H. malorumquoquegenereDiofcoridirecenfenturTerfica,Trcocia,Cotonea,& Citria-.quippe qubd eandem effigiem, fiderati \_&forma reprcefentare uideantur.Sed nosprimum de uulgaribus malis agemus,reliqua fubinde figillatim profcquemur.

Malorum itaque planta unico tantum exit caudice > ramos indefiatir mittens , in latum longumquefe dijfundentes: Vtfli turcraJfofatislibro,cinereoexteriuscolore,&interiusfiauo,liuipotius,qudmaJpero. Foiijs
e[t

oblongis ,cariwfis ,pcr

:

60

ambitum tenuiter ferratis.Flores edit verno temporefoliatos , albo colore ucl ex cancbdopurpurafcentes

i quibus

poma,

wiuntur.

IaLib, primum Diofcoridis.

MmasV

2 35,

M A

S.

v;jo oriuntttr

Bgdicibus nititur paucis , non in profmidum ablisfedfumma tellure mgantibus. Fruttuum diuerfafuntgencra,
,

ac plura,qudm explicari po(Jint:quinetiam &fapore

vtlia

& forma diuerfa;quo

&
.

fit,ut uari<e

quoquefint "eorum funtliones

nanque ( ut Galenus inquitlibro fecundo de ^ilimentorumfacultatibus)aufterum, alia actdum,dulcemuefaporemgeauftera.Ou<edampr<eterea cum dulcedine dulcia fimul runtSunt etiam qu<e ex ijs miftum habeant,ita ut appareant

&

rmmifefti acidaftntiuntur : adb<ec alia

cum acore acerba

.

Inuenias

autemnonnunquam

& qu<etresfimul faporesplane

expertia, infipidaue
, ,

referant,dulcemfcilicet,& acidum,acerbique nonnibil

C&terum rmla quidem,qu<e adftringuntfuccum babent frigidum,

ac ueluti

scterreum

Qu<t uerb acida apparent,fhgidum qmdemjuccumbabent,uerum tenuium eftparttum. Medi<eautem tem.

peratuwfunt dtdcia,qu<ead calidius uergunt

lus uelpropter calidamintemperiem^uel ob

Quemadmodum qu<e omnis qualitatis funt

:

aquo}a,ad frigidius inclinant . Malis igitur uteris pro uincen tiumfaporum facultatibus

multam bumiditatemfuerit imbeciUus;

cum uentricttacerbis autem > cum b<ec aitcla admoaufteris \quidem

dum

240
Ki//a>Wpw*<'*

AndMatthioli Comm.
C
T O

E A

MALVS.

dumfuerint : acidis , cttm craffumfuccum,qui non magnopere frigidusfit,fujpicaberis

fuccusfrigidus non acida,fed acriapoflulat.Vtraque certe

in ipfo effe
:

coUettum
in eo

Stquidem
differuv.t

& acida & acria fuccos craffos incidunt

.

tamen

qubd h#c quidem cum

monia
,

refrigerationefiUa

autem cum calfacltone id pmftent

Torrb

dulcis malorumfuccus,cumftne aOSr

.

&

craffttie-hoc eft,ciimfolus exquifttifuerit , celerius,quantum in ipjo efl, diflribuitur

,

Qubdfi acrimoniam, attt

crajfaiem habuerit
rint.-quippe

C&terum optimaetiamgenere mala uitandafunt,antequdminarboribus maiuruer quoniam concoblufimt dtfficilia,&frigida,tardeque permeant,& praui funt fuccUad hacfuccum babentfrigicitiusfubducitur .

dtm,& leuiter craffum . Qmuerb belle rnatura in hyemem ,

utiliafunt^tutfarina aquafubabla circumlita
,

& uerproximum afferuant, ea morbisftpemmeroperquaik

bullic::
,

aut calidis cineribusmediocriter affata,aut pulchre" inaqute

poribus percocla

Dare autem ipfa conueniet ftatim pofi cibum, aliquando etiam cum pane,ad uentrem,& ftomachum ro-

borandum,ijs qui cibumfaftidiunt,tardcque concoquunt,quique uomitu,dianhaa,acdyfenteria infeftantur . In b*

Jn Lib
TUpnnivmHi*.

primum Diofcoridis

241

PERSICA MALVS.

qtteufum apta funtacerba: nam parata,ut modb dixi , mediocrem retinent adftrifiionem . In Hetruria principatum obti^ rtenuque Uppie,& Mele rofe uulgb uocanttir'quandoquidem h&c duo genera,cumfuauiter oleant, guftuiq; arrideant,cum palato maxj.mam ineunt gratiam . Eaque propter non longe eum aberrare putauerim,qui dixerit jippia cjfe ttaribas ,

&

Diofcoridi melimela

^ofea uerb,qu& etdem epirotica

& Latinis orbicnlata dicuntur

Qu<e uerb adeb rubent , ut cruore

perfufi uideantur,& acidoguftufunt pnzdita,non alia de caufa ita rubefcun f ( fi rei agraria autloribus credimus)nifi qubd

ex mali,& mori nigra infitionefuam traxerint originem . Cornariusjua tantum,nifallor,opinione dufius,futat infuis com
qu^inCitreimaligenereabomnibusrecenfentur. K(ec eum potuit a fua fententiareuocare Vlinius,qui libiv if.capite
I q.aperti(fimfcribit a Ce(iio aftiana,a

mentarui in Galeni libros de compofttwne medicamentorumfecmdum locos,Ceftianapoma ejfe aratitia,fiueaurantia mala^ n

Cornatil ; rcprob.

Matio matiana , d Manlio manliana,a Claudio claudiana

,&ab

Appio appiana.

tnalaper inuentorum nomina, d quibus babmrunt originem,i{omanisfuiJje cognomimta .

Qupcina eo locojcripttim reli-

JT

quit

242
a^*>m'*.

AndL Matthioli

Comm,

ARMENIACA MALVS.

quitGalenus ex auftoritate ^ipoUonij,qubd in capitis dolore ex ebrietate ceftiana mala (lc in urbe ^pmana appcllata,in ci- I bis coBa conferunt , qubd au(ieraftntfacultate:non utfomniaffe uidetur Comarius, aurantia,qus, pr&terqudm qubd J.pol
lonio,& Galenoincognitafuiffecenfentur,nufquamgentium,qubdequidemfciam,cotla exhibentur . Qwofit,pace ommunt
dixerim
,

ut quifuA ceruicis duritiam confulunt ,fuasfepius reprobare fententias audiant

quamftenles , dare recufant,facundas

cluferis ante

florum aduentum

& cum mala caperint adolefcercfoluto uinculo eas

.

effeceris ,fi plumbeo circulo

earum caudicem

altitudine pedts d

Malos, qux frutlus fuos tantena ftriclim con.

libertate donaueris

Twflant duU

poma ad melancholicos afeclus.quinetiam contrapleurcfim Vamfi dulcepomum calidis cineribus coclttm,& glycyrrhi^afitcco amylo>& faccharo albifjimo con$erfum,plemiticis edendum pmbeatur,tam mane,qudm uejperi,boris , duabus
cia

ntecibumMos quidem

mirificiiuuat.
.

MalaCotoneatrimuminltaliamaducclafuermti Cydonc Cretx oppido,mmalus communi malo fere fimilis . jitquifolia anguftiorafunt
Ixuiora,

de Crtecis cydonia diclafunt

Eft itaque Tlanta Cydonia

In Lib

primum Diofcoridis
M N
I

243

ARMENIACA

R.

Uuiora,eamoftora , duriora,& k tergo cdndidiora,floremfert album,uel ex albo purpurafcentem

Jyluejlris roft figura ,

quinque per ambttumfolijs diflinblum, qui uereprodit.Hac rarb procera uifitur,fru8ufcilicetincuruatosdeprimentc ramos.Cydoniorum malorum tria in Italia imeniuntur genera. Valrna illis,qu<s peculiariter. Mala cotonea cognominantur ,
freffa,incifuris interfecla
,

ne

r utn

^g!

colore ad

aurum inclinato,lanuginofa,& longi aeterisodoratiora . Vroximum locum fortiun-

dcracio.

tur ,qu<emaiore admodumcorporismole proueniunt,Diofcoridi,

&

Caleno ftruthia uocata. Uetrufci hacpyracotonea

uocanvquippe qubdforma magis pyra,qudm mala referant

tia ,

ac uiribus cedunt

Vulpa,ac fucco c&tcris pr&uaknt , colore tamenjuaueolenVoflremb vlinio miluiana funt,qu<e nonnullis notha dicuntur,qubd tantumproucniant ex cotoneis
. ,

inalis,qu<e fimtbeis infiUfuerint,ucl ex flrutheis

fiue flrutheis minora uifuntuv.forma uerb,acfacultate inter utrunque media

qua cotonearumfurculos receperint . H<ec malis grandiora,pyris uerb, Cttterumfani h<ec omnia,prmpui mala,mx .

ximc officinis expetmitur in mediciute

ufutn.

7{empe qubd ex ommbuspmer uinum,miuam,oleum,& quod Dyacidonium HOCMt, X 2

, -

244
Klig*

And. Matthioli Comm.

M
E

D I.CA. M

A.L V

S.

uoeant,confjciantur &intinBus,& congdati liquores: qux omnia non agris modb aptafunt,fed etiamfanis utilia aqne

&

I C

grata . Caleni mo(ut ipfe teflatur in

libris

quos de alimentorumfacultatibus confcripfit)Cydonite placenta

tantiim
,
s

quam offiti-

m Diacydonium nuncupant,ex lberia,& Syria \omam conuebebatur, ex meUe

lihits uuis

& cotoneorum carne confecla

Mirum eft,quod
,

tamadcibi,qudmmedicamenticommodum. Qus.faccharo,uelmeUeconditareponmtur,perfecle matura legi debent, alids indurefcunt lignorum inftar , ita ut dentibus confici nequeant . Qu& cruda per byemem afjeruantur ,feorfum d penfi
reponendafunt,qubd uuasfuo acerrimofapore adeb uitient,ut exflatim marcore conficiantur .
multiferunt,Htfi mulier pr&gnans Cydoniamala crebrius efitauerit,paritura fit infantem cuminduflrium

tumingeniomanu.-quin

fum . Strutbiorum radix adaUigatur utiliter flrumofts,(ed anteaquam eruatur,terra circumfcrtbenda

tflfiniflra

&

oportet

ut quifodit,dicatfe idfacere

& cuius caufa

Cydonia mala pr&fumpta,aluum fiflunt , contra uerb citant.

Et uapores caputpetentes reprimtmt . Seminaft in aqua decoquantur , quoufque ius mucaginem contrabat > profunt iUita omr.ibus

InLib. primum Diofcoridis

245-

AVRANTiA.MALA.

ta ownihus inflamationibus,linguxquefcahritiem mirificd Uuigant. Cydoniorumfuccus lihr* podere in quo corallorwm lO

beorum ;feminis rofarumrubearum ,

& Rbabarbari,cuiusquc drachma

und cum hypociftidis,& acaci<e,binisfcrupulis, ad

tertiasbuUierint,auxiliumeflmagnum,adbiliofas uomitiones : quinetiamad dyfenteriam. Daturis quotidie potanduf

mane,& uefreri horis binis ante cibum.Verum ajfcftospurgatos effe

oportet.Terfica autemalus notijfima eft:folijs

,

^myg
Petfcorum

daU per omnia fmilibus , materiefungofa ,

l

&

imbecilli

Flores quoque amygdalinos profert

, cjr

fed magis purpurafcen.

tes.R adicibiisnititurimbeciUibus,minime*inaltumaftis.undefit,utciib confenefcat

cadat

Terficorum plurima

reperiuntur jbecies.nam qu&dam rubent, alia aureo colorefulgent , alia uirefcunt,a\\a candidafunt,aliafanguinea,alia du- confideracio.
racina,alia cotonea uocantur.jid h<tc

quxdam habentur dulcia , qu&dam acida,qu<dam

uinofa

qu<edam amanufcula ,

&

quadam etiam auftera . Trima lausin cibis duracinis , ftc ex re diiis,qubd caro tam pertinaciter h&reat offi,ut nullo patlo ab eo auelli queat.Tr<ecipua autcm in hocgenere iUis laus,qu& ab awei coloris nitore , odoreque perqudm incundo Cotonea

cognominant.

24-6

And.Matthioli Comm,
L
I

MON A MA
I

L A.

cognominant . Secundasfihiuendicantpartes,qu& cortice detra&ofanguineumfuccum fundunt,nonpropterea modb qubi

fintguftu reliquisfuauiora;fed etiam quidmagnitudine ,
k

fe cedunt ,

colore funt fpeciofa . Troximafunt,nec pnedi&o generi fortafqua a nucis fimilnudine 'Nuciperftca cognommantur:hc enim cum colore,& faporc non refragentur perficis cotoneis , tum etiam non ingrata dentibus duritie , guftum mira afficiunt uoluptate Eft gcnus aliud Ttrficorum in He.

&

&

P,W

wo prob?

truria,acinalijsItalilocisagricolarummangoniofaclum,quiSideoTerficaamygdalaappellant, quoniam perficamm ofuice du ^ ces arum wckos imludunt. Cnterumfant multis contendit Cornariuf,in fuis commentarvjs infecunf' um

myS^

dum Galeni librum de compofitione medicamentorumfecundum locos,ubique corruptum ejfe Tlinij codicem
quibus de duracinis perftcis traclat-.quin

ijs

in locis
ijs

in

& Tauli,& Talladij,& Conjlantini Ufaris libros corruptos

.
.

effe,

ubi in

de du-

racinis perficis aliquidfcriptumreperitur

Quandoquidem is,ubi in borummonumentis de duracinis perjkis faclamfuijfe

ycrumcuminibinuliauelratione,uel
aufforitate

tnentionemkgitur,ibide rhodacenis,nonautemde duracinis legendum ejfe cenfet

In Lib.primum Diofcoridis
nium codicibus
(

2 47

au&oritate nitatur, quibtts id comprobet,fua tantum du&us opinione uidetur.-atque ob id facile prommciajfe ,horumom-

quod tamen abfurdum ejfet credere) mendum fubejfe

tum,qudm

libros deprauatos ejfe crediderim

. Quamobrem in hocpotius Cornarium hallucina.Quinimouirumalioquindocli(fimumadmiror,qu6dremper fe claram obfm-

ramreddereconatusfit,qu6dquenon intettexerit,quidTiinio

<& Conflantino,ac aiifs qiubufdam Gr&cis pifaKva,,extiterini . Klamfi animaduertijfet , bac interfe nominibus , re ipfa differre,faciiius,meo quidem iudicio,rem dubiam explicaj]et,nec omnes in uniuerfum auclorum codices deprauatospronunciajfet:cum,ut equidem arbitror,eorum nuttus bis in iocisfit uitiatus . Taulo enim SopdKia. , ut uulgata habet leclio,non poUmva. Cornarif modo , legendumfemper exiftimaui,quod ipfe eo loco de pr<ecocibus,& armeniacis tantum malis difjlrat, non autemfmplicite-t de perficis.Siquidem,ut Cornarius ipfefatetur , Fjjodacene non cfi alia,qudm malits perfica, quemad-

& Tattadio duracina, quidTauio<ropdy^,qittdueMtio & &

Io
.

modum pjpodacena nil aliud funuqudm mala ipfa Latinisperftca uocata.id qttod
SedTaulo

JV"*

(ut diximus) genus

efi

nosfine uttx controuerfia probamus pracocis, ftue armeniaci mali,tttipfe dedarat bis uerbis . r< fi <a*u*titut

&

yj/1 o?tLKi<t>r&4?iJ.ivicL KfH-Hov* tSv Tripo-tKav.iri ytf o'^t T iu,HTt Vw( ha^alotrtu.id Tr&cocia , doracia , & efl . armeniaperficispr<eftant:nequeenimacefcunt,neque fimiliter corrumpuntur . Quibuspaldmeftin Taulo potius i~opd M <t

qudm poJVslW eJfelegendum,quodtantum perftca malus Gracis pofa.Ktwn uocetur, non autem armenica , doracia , pr<ecox:quarumfruttus,tametfi d quibufdam inter perftca nttmerentur,qu6dforma tantum ifsfimilcs uideantur,non tamen uerafunt fimpliciter perfica, qum propric Gr&cis nonnullis pofdKnvttptiK*. in uniuerfum uocatur,ut ipfe etiam Cornarius tefiatnr.Quippe nugaretur inepti Taulus,fi uettct,quod rhodacena perficispraftarenUcum
fica
.

&

nil aliudfint

rhodacena,qudm per

His itaque rationibus

liceat nobis dicere,

.

JV<* j* Taulo nec poJVkhiw nec duracina defignare, fedpr<ecocis,fiue ar

meniaci mali genusfibipeculiare

Sed iam ad Tlinium uenio,cui duracinaperftcaperficorumfpeciesJunt,quibuspalmain-

2*

ter

omnes ,nonautem genus,quemadmodum

& duracina cerafa,&

.

uu<e ettam duracitm inter uarias ceraforum

& uuaGrx

rumjpecies eodem Tlinio,& Talladio defcribuntur

Quod maxime arguit,aliud eifdem

defignare duracina,aliud uero

cis poJVkww , qtiod uerbumhoc uniuerjaliter deomnipe-rfico pr<edicetur,non autem deahquaparticuiarijpccie. T^eque, ut ait Cornarius , uocat nofira tas qu&dam perftca mala duracina , quod ojfe cateris durioraJint,fed antiquos fecuta,qu6d

fulp<e confiftentia guftui gratiora fefe offerant

& longiori temporeperdurent

Quod quidem paldm

eft

facit Tlinius libro

Xi 1 1 1 .cap.iu.cum ait . Duracina uuafine

firmitas
.

ullis
.

uafis in uiteferuabilis eftnanta

contra frigora ,

<eftus ,

tempcftatesque

Hanc

& Columella

pr<etulit in cibis

Toftremo qu6drhodacenearbor,perficam arboremin unmerfumjignificet,

.

cfm Cornarius ipfe idfirmiter afferat, opusjani nonejfet , hocpluribus comprobare

ejfe

Sed nefcrtafftsputaretfibi
inter recentiores

ipfi

non

adiribendam fidem , jletium confulat , Conftantinum Ctefarem ,

& Symeonem Sethi

Gr&cos

Siqui-

_J0 plantam

demtf pluribus in locis manifefii demonftrant,nil aliudper Bjpodaccnemfe intellexijfe,qudm ueram , legitimamque perfici Terftcorum omne genus damnauit Galenuslib.z.de alimentorum facultatibus , utprauifucci,& quxfacilicor .

mmpantur,ac noxam uentriculo inferantiquapropter Terfica primis menfisfemper edenda pmcipit . Quare egocerte" nefcithex quorumfcriptis deprompferit Tlinius^quod imwcua expetantur <egris
. Ktififortaffe ipfepro perfico perfeum de ceptus acceperiUquemadmodum fecere recentiorum nonnutti . Terficiflores efu aluum deifciunt,itemque uomitiones cient .

&

Plmi' Iapms *

Hydropicorum aquam pettunufi

recentes in acetarijs edanturjed

non abfque labore

^Arboris lachryma datur exaqua.

fdantagitiis,autportulac<Utiliteradcruentasreie&wnes,tuffientibusuer6&anbelofis,cxmulfa,aut Tujfilaginis\decotlo,addito croci momento ,facit ad raucedines,& ajper<e arteri& impedimenta. Datur calculofis ctmfttcco raphani,aut limonum^tutex uino duarum drach.pondcre contufafolia ittinuntur utiliter uentri exaceto adinteraneorum uermes. Eorun

demfuccuspurulcntistuermiculofisque auribusinflilktur . TSluclei tormina uentris tottunt ,fi deuorentur

tantes inebriariprobibent,fifenifepteniuepr<efumantur.Tundunturtfdem

Quinetiampoliquefcant,

& decoquuntur inaceto, quoufque

.

40

pulticuU modo , ad aiopeciam , nanque

ittiti

mirum in modum capittos

facit.Inftillatur

replicant

Contuforum cremor ex aqua Verbena-

ca ittinitur utiliterfronti,ac temporibus,in capitis dolore . ldempr<efiat oleum ex ifs exprejfum.conuenit enim,peculiariter
bemicrani<e
,

<&fomnum conciliatM quod

& cremor

oieum cum utilitate adauriumdolores.Idem tatnpoexiccatis ,perbelld mulcet.Datur pariterpo

tum, qudmclyfteribusinfufum,colidolores dflatugenitos ,ac etiamdfecibus

tandumiiiacis,accalcuiofis;quatuorunciarumpondere. tAtquimaximScalcuiofisauxiiianturhocmodo.Sumito nucleo-

rum ojfiumperfuorum quinquaginta , nucleorum ojfium ceraforum centum,florumfambuci manipulum,uini Cretui odoratilibrastres .Excipianturhxc omnia ficlilinouo,& fepeliantur infimo,diebus dccem.Deinde diftittentur Vitreis organis.

jiquaqu&indefluxerit,potaantecibum,quatuorunciarumpondere,miruminmodumrenum calcuios
fueruntjUt Marcettus Fiorentinus
,

pellit.

Tslonde-

& Simpborianus Campegius

,

in hiftorialibus Gaieni

campis, qui exifiimauerint eandem

.

Si mphoriani

plantam

ejfe

perftcam ,

& perfeam
1

de qua agit Diofcorides in huiufce primi uoluminis calce

etft
t

Qu<e( ut tradunt ) ea pro- etrorin faiutarem

k o feU6 eft,qu<e in Terftde exitiofa nafcitur ,

rit

ransiata in Mgyptum caeli ittius ciementia mortiferam

.

uerte-

naturam,adeo ut in cibos recepta , tamfanis , quam morbofisprorfus habeatur innocua

Huius hiftoriam

latius profe-

quitur Tbeopbraftusiib.i 1

i.depiantarum hifioria( ut infrd fuo loco dicemus)quam fi quis perlegerit,hanc d noftrisper-

ficisplurimum difidere comperiet . Manifefto etidmnumargumcnto Junt Diofcorides ,

& Gaienus quod haeplantx. interfe

t .

differant-.quandoquidem if de his ut forma,& genere differentibus feorfumfuis fcrtptis tradiderunt

jLrmeniaca pmerea

qu^Latini,utinDiofcoridelegitur,pr<ecocianominant,&Gr<ecibericocia pronunciant, nosin Hetruria Grmcos imitati CQtfaj* Moniache corruptis uocabulis appettamus , acfi diceremus Bericocia,& jLrmeniaea . Tiura eorum uiuulgo Bacoche ,

&

fimtur genera magnitudinepotius,qudmgenere diffcrentia .

gifera dotibus;fed

& cuitorum mangonio: nanque ex multipltcata

terra admodumfruQuod euenit non modo cxii ciementia , infitione maxime proficiunt. Torro omnia,ubi maturi-

&

eo traclu cum perficis magnitudine certant

tb Tracocia difta.Ea parumgenere,&

tatem fenferint , aureo coiore Jpiendent . Idcirco l{omanis uuigo Grifomeie,quafi chryfomela dicuntur,eaque pr<eciptd,qua . Maturefcunt ineunte <eftate menfe Iunio ante alios fugacesfiruttus , unde meri

natum dotibtts d perficis dijfidere , teftis eft Gaienus

librofecundo de alimentorum

facultatibusi

. .

248
fica
,

And.Matthioli
illa,

Comm.

facultatibits :feil non iteniin uentriculo,ut

corruptioni obnoxia experientia contendunt

tam cito corrumpi.quanquam recentiores medici ea longi magis,qudmper. H&carbor rarb proctra admodum uifitur.Foliafert nigr& Topuli &mtt

la,infummitateacuminata.Etperambitumferrata,quaterna,quinauefimutemergentia.Florcsprofertalbos Cerafifigura,i quibus fruttus prodeuntperficornmformu,fed aureo colore,cum purpura mifio.Tlura eorum habentur genera,cumft

pore, tum magnitudine differentia . Quod non modo cceli,folique clementia euenire crediderim,fed etiam cukorum mangonio.lslanquemultiplicata infitionemaximi proficiunt,& augefcunt.Os omnia intrafeconcludunt, utraque parte turgent,

inquo nucleus concluditur eademfigura, qui in quibufdam amarus reperitur,ut in Terfico,in alijs uerb dulcis , ut in amygdala. Oteum i nucleis expreffum,mirifici uatet inuntlum ad inflammatas b&morrhoidas . Valet quoque ad ulczrumtumores,ac lingu& impedimenta,& paritcr ad aurium dolores . Infuper Medica mala , ut ex nomine cognofci potefi,ex Me-

diaprimum aduebla funt.h&c

tibus ubiquepunSiim traietla

Latinis Citrta,uelCitromala uocantur

ei

Eorumarboraurantiorum,ac timoniorum plantas

(
ut Tbeodorus interpretatur ei ) , fi recentiorum pteriqne
,

I O-

magnitudine &quat.Fotia,qu& perpetub

.

uircfcunt,aurantvjsparum,;>.tl nihil refragantur,foraminibus uifumferi effugien

'

Quamobrem nefciuerim egoyp-a rauonc Thcophrafius

.

folia affignau erit portulac&,qu& illi nuUis notis confentiunt

Qi^o

fit

,ut admirari non liceat

exiftimaucrint Tbeopbrafti codicemhoc in loco fcatere mendis ,0- qubdubi legitur aj^fiyync idefi, portutac&
tius debcat d?ti.yy\\i,id efl,araneorurn tel&
.

legipo-

The
pfus.

dori

U-

Quandoquidcm ijsfortaffe uidebatur,qubd, cum mali Medic&foliafint ubique minHt,s admodum puntlis perforata,ita ut limeoli ffiflioris modofhu tranfparcntia,facili telis araneis comparari poffent
In quommfententia ego quoque
perfliti
,

quoufqueTtinius indemc reuocauit .

Quippecum

accuratius Tlinium perkgif-

fem , cumperiTheodorum , alioquin uirum

xii i.cap.XK 1 ujLdrachne arbor
eft

& Gr&cum natione:& Latime iingu&peritiffimum, mati Theophraftum hocin

.

locofuijjeinterpretatim,&uocabulifignificatumminusretliaccepiffe. fiquidem,ut apertiffimi declarat Tliniuslibro

arbuto admodumfimiiis

inqmt enim , jldracbnem omnesferi Gr&ci portulaae no C&terum adrachne eflfylueflris ar

.

20

mtne interpretantur , cum tllafit herba,& andrachne uocetnr,unius literet dmerfitate .

bor^neque m planis nafcens,fimilis unedoni,folio tantiim minore,& nunquam decidente

Hinc ergo

facili colligi potefl,.

.

buicplant&,qii&arbuti,frQndibusperpctu6uirefcitlaurinisfimilibus,Medic&malifotiacomparaJfe Tbeopbrafium

Citrez,

arbor(ut diximus)yLuranttj fotio perpetuo uirefcit.^amos babetflexiies,uindi iibro

fubpurpureos,caiatbi effigie capdlamentis quibufdam i medio emergentibus lura cadunt alia maturefcunt
faporis
. ,

uefiitos

atque fpinofos. Flores edit

omnibus horis pomifera efl.jLiiananque ma-

aiia uero fubnafcuntur

in

In pomis nonparua fptclatur diuerfitas , cum magnitudinis,

tum

Quandoquidem non nulla

tantam excrefcunt moltm,ut meiopepones magnitudine tequent , cuiufmodi funt ,qu&,

afferuntur
.

ex Liguria ,& Hadriatici,Mgeique pelagi infulis

pautb maiora
,

jltia hispauib minora,alia uerb

limonum magnitudine,aut
etfi c&teris

cuiufmodifunt,qu& d Lacu Benaco comportantur.H&c principem in cibis obtinent locum.T^am

pumiliorafint,

maionm tamen reliquis ab ore ineunt gratiam

jLtqui qu& grandiorafunt,etfifpetiofa magnitudine excel- 30,

ut iimonum ,fed den-

lant,cum tamen infipido guftu non multum piaceant,in cibisrecentia non&queac iUapr&flant.Vtrumqubdpulpa copioftore cofieni,officinis expetuntur,faccharo uei melle afferuanda.Coior omnibus aureus,facies oblonga
fiore corticis pulpa
.

Cortex illis rugofus,odore pr&fians perquam grato

,

jlcidamconcludunt meduUam,fucco plenam >'m

.

quafemen latitat hordeifigura,grandius tamen

& duro obduclum cortice,amaro fapore

Maturefcunt integro anno,de^

.

cerpunturque cum aareo coiorefuiuefcunUnanque matura cadunt : alia maturefcunt , aita uerjb fubnafcuntur

H&, Tiinif

auonon erant in ltalia,ut ipfe tefiatur lib.xi l.cap. 11 i.ubiinquit ,ficpius tentaffe gentes, plantas i Media transferre adfe, qu& tamen ibi diu uiuere nequiuerunt, licetmagna cultorum fotertiafuerint enutrita . T^unc uerb contrd translatiii&facl&funt,atquccum Italofole tantam inicre gratiam , ut non modb
tis,tum uiridarus
,

in maritimis,fed in mtditerraneis quidem tumbor tum etiam nobiiium lacuum ripisfrequentiffim&felicitergerminent. Tbfiqudm cuitu,& diligentia Talladij ( is enimproditurprimus artem adinueniffe )faclum efi,ut ex Media in Itaiiam transiatprofiiierint,ac propagaue- Aq. rint . Theophrafti atate Citria mala nondum inciborum ufum uenerant , eorum teftimonio , qu& ipfe iib.llll .de pianta-

rum hiftoria memori&prodidit ,fed tantum odorisgratia uefiibus infertbantur

Quin

& eorum ufus erat antidoti loco con

T^efert jltbeneus , qubd cum princeps quidam. Citriorummi- trauenena,adqu&demoliendafemenpr&cipuetfficaci(fimumhabent. jLcgyptius maleficos quofdam damnaffet nebulones , qub fuorurn facinorum iuerent pcenas, afpidibus fecundum jlegyptias, ra faculus.

leges in pr&dam exponendos ,

ij

Citrium in itinercdum ad befiiarum pabuium ducerentur,comederunt , quod caupona aua.

dam uicem eorum dolens , atque miftriam, itlis dederat . Mox cum in theatrum defcendijfent , ab immanibus, ferocijfiQua de repr&feclus nonparuam capitadmirationem,&dmtii-, misq;feris demorfi effent,mhiifani molefii&fenferunt .
tibus diiigenter inquirens , an antidotum atiquod pr&fumpfiffent
te
,

&

certiorfaclus
,

efi ,

citrium tantum ex integra fimplicita

in

donatum,eos comediffe

Tofiridie uerb

iuffit

uni pr&beri,alteri denegari

& denuo

thcatrum trudi ad fuppluium

,

Quofac~to,quicomederat,demorfusnibiiincommodipaf]usejt,alteruerbaferaiclus undique liuidus fatlus

interijt
.

confefiim

*o

ISlarrat pr&terea

Tbeopompus Cbius duodequadragejimo fuarum hiftoriarum uotumine , Clearchum Heracleonecaffe :fed iUe

tam Tonti tyrannum muttos ueneno

latuiffet
.

, inquit,plures adhuc interfetifjet , fi populum pr&fianuffima atrtj uts Seruantur citria mata diutius incorrupta ,fi hordei , tiet miiif aceruis obruantur . Sed habita rnedictn& ratwne, .

Citriorum m-

am ^ eorum uiribus plenius differendum eft

,

Citria itaque uenenis aduerfantur

eorumque maxime femen

Citrtj

deco-

Bum coUutione
obediunt
:

oris

halitum commendat ,fuauitatem'que accerfit . Ipfa auiem integra uefiiartjs condita,uefles non modo

gratiffimo odore perfundunt ;fed eas etiam

d tineis ,

&

blattts uirtdicant

Si cruda

tamen mandmtur , nonfacite cotlioni

quin

& craffumgenerantfuccum:ob hoc

,

uefci ijs

meUe, autfaccharo conditisfatius efl,qubd uenmcutum commo

di calefaciant,ac roborent: quanuis h&c noflra &tasgut& nimium indulgtns in cibiscitria crudapr&ferat cum affatis carni-

bus efitaia . Citria aduerfus atram bilem

ittibus

& morbos maftos

quos iUa excitat,opitulantur . Semen priuatim fcorpionum

bilem,arcetque peftis contagia.
Ctlrij.

&potum , & appofitum mirifici medctur .jtcidus eorumfuccusflauam reprimit

confe-tlis feliciter

Troinde recentiores medici adfebrcspeftilentesferapijs ex co

utumur .

mali meminit Galenus

lib.V.llm

In Lib

primum Diofcoridis.

2 4.9

POMA ADAMI.

10

lib.v\i.fimpliciummedieamtntorumfic inquicns . Malimediufrutlusnon ampliusmalummedicum

Citriumnuncupariadfolet. Infeminequidemuincentemhabetqualitatem acidam,& ftccam ;utipfum
reficcantium
,

fed ab otrmibu

tertif fit

cirrii imliuiordinis resexG!.

refrigerantiumque

f corfr'r ero itidem deficcantem

temperiem efifortitus, nonparum tamenhabentem

caro eius nmmoniazproinde deficcat hicfecundo exceffu,non tamenfrigidus efi,fed aut temperatus,aut paulb infra . Vorro cortex . Semenomne edi ineptum eft,tum huipfa editur,ficut fucci pituitofa ,frigidaque : nam
paritercraffi

efc&

&

&

Hic amarus eft, ntidum illud,& acidum,de quo primum dijferui:tum nucleus,qui in illo inuenitur,id quod re uerafemen efi. recedens . folia uero digerendi uidelicet ,ficcandiquefacultatem obtinens ,fecundo quodammodo ordine d temperatis

&

denique exiccandi, ac digerendi uim obtinentM&enus Galenus . Vbi animaduertendum eft,quod cum
|

initio capitis inquit,

Jnfeminequidemuincentemhabetqualitatemacidam,&ficeam ; utipfumtertijfitordinisreficcantium,acrefr^^^ ubtque inCalemtsnon denucleis inteUcxit, neque deuero eorumfemine ;fed tantum dc acido Citrijfucco, incuius medio

dudiiw

'

2)0
cluditur femen
.

And- Matthioli comm.

Eam autemfuijje in hoc Galenifententiam,eius tierba in calceferi capitis
oflendunt :

qu& itafonant

Se-

menomne efui ineptv.m efl,tum humidum itbtd ,

Auicenna nota
re uerafemi efi.Uic amarus efl,

& acidum,de quo primiim difftruUtum nucleus,quiin iUo inuenitur,

efl calefacit,

id

quod
,

&

difcutit,

hoc

&

exiccat fecundo receffit.Quam re mali,meo quidem iudicio

affecutus jLuiccma,utpote qui nonretli diflinxerit,nequehac in replani Galeni fententiam acceperit,libro fitorumcano>

numfecundofemini

Citrij fecundam

calidorum ,

& ficcorum fedem a(fignauit

adami

tra&atu ucrb , quem cordis uiribus

dicauit,

eidem tertiamfrigidorunh&ficcorum cUffem adfcripftt,nullum quidern uerbumfaciens de acido Citrijfucco , quem d GaLimotiii,8iAu lenofitbfeminisnominccompnhcnfumfuiffedemonflrauimus. Von longi natura,& uiribus d citrijs diflant mala MBcia,& Adadicla,& illa,qu<e pomauulgbuocantur,wsuerbLomiedicimus:tamctfiLi-

monia,

& avranth

n-

monia magis cumfacie tumfacultate per maturitatem aureoprorfus colore

Citria referant

Sunt tamen

Citrijs

minora , oblonga^cute non adeo

.

crafja
,

fuccopragnantia , quiguflu acidior percipitur , fcmineferefimili ,

nitentia
:

& colore pallida

& ma^is
*

^Aurantia uerb poma

.

rotundiora,&

corticelimonibus craffiore , amarioreque

Internus fuccus , quo

maximi

funt refcrta,non in omnibus eodem perapitur fapore.Ts[am in hocgenere acidus,in iUo dulcis,in altero uinofus habetur.

Ho-

rmi arbores quemadmodum,& Ciirei mali comaperpetua uirentfolijs Lauro latifoliproximis,craffis,Uuibus , odoratis

&

in

acutum defineniibus . \\amipariter illis funt fiexiles,lenttquc, aculeati , cortice ex

uiridi fubalbicante

Flores albi,

odoreperquampmflanti . Deceipunturfiores , ubi copiojiproueniimtab Vnguentarijs aduaria odoramcnta paranda.Tc culianter autem diflillatur ex ijs aqua , qu nonfolum odonsprxflantia Cteraspracellit,fed ad medicamenta etiam opti-

mifacit,& prnflertim adpeflilentesfebres , qu cum exanthematibus eueniunt.Datur enimpotandafexunciarumpondere, magnofani auxilio , ubiper fudorem d ccntro ad circunferentias infeclos humores trahcrefit opus . Siquidemhctc aquaualenterfudoremprouocat,

& cordiplurimumfuccurrit.jlrborhcfemperpomifera efl,& eadem feri

qtt citria prxflat.

jlurantia calidiore funt Cortice : quandoquidem is rcliquis acrior,atque amariorguflu deprehenditur.Dulcia omnibnspar- *<

& putrediniaduerfatur.Quocirca febricitantibus conuenimt, & citriorum,ferapium ad rtflinguendum bilisferuorem non inutile.ltem aqu balneo, & & ad pefiikutesftbres,& eas,qu contagione non uacant jlqua,qu i Limoniorumfucco
tibus excalfaciunt , c&terorum uerbfuccus refrigcrat ,
belli

dulcia uerb contra.Fit i Limoniorum fucco ificut

calentis
,

uitreis

crganis extrahitur,prterqudm qubd mulieribus expetitur profuco adfaciem expoliendam

totius corporismactdas

uitiligines

ubicunquefint,&

emendat , uaros delet,& acaros interimit . Serapijs admiflafcbribus acutis,& contagiofismirifitc

Epota uentris tineas enecaf.id quod etiam pr<tflatfuccus recenter expreffus , uncUpondcre potus idem ex immaturopomo expreffum fcfquiuncU pondere Ex uino cretico poths,mirifice calculos pellit . Cterum non parum laboris
currit
.
.

impendiffe uidetur Erafattolus in pr^fatione fui defimplicium examine libri,ut doceret , unde emanauerit jirantiorum uo-

cabulum . Sed licet ibiplura de eius origine referat ; ea tamen , meo quidem iudicio, non midtim nomini quadrant. Quando quidem egopotius exiflimauerim , uulgb Mantia , quafi jLurantia , altera cxpuncla litera , dicla fuiffe . T*{am citm hc J< poma anri colore reluceant,ab auro meritb nomen accepiffe uidentur:unde,quantum equidem reor , jlurantia , hoc efl, au~
rea mala ditlafuere .

Cterum non longi natura

& uiribus d Limonibus difiant

qu<e

jLdawi poma uulgus uocat. Siqui -

demplanta,qu l)c profert, folio cfl Limonii arboris maiore,patentioreque,ramis etiam fimilibus,fioribus Citrei malt &mn lis /fruclu JLurantMs duplo triploue maiori rotundoque,cortice non admodum craffo,pallido , crifpo , inquali ,ftffuris

&

quibufdam apparentibus , perinde acfi dentibus demorfus effet , unde illi nomen , qubdputet ignarum uulgus hoc tllud effe fomum , quod ab jLdamo in Taradifo delitiarum demorfumfuit . Sed h^fabuU funt.Succofa, ac acida madet pulpa fapo
re , limonibus haud longi abfimili ,fed non ita palato grata,in qua femina latitant Citrei,aut Limonij malifimilia. Tmftat pomorumfuccus ad ea omnia,ad qu limonia pmftare diximus, minore tamen efficacia . Teculiariter autem ualetpoma ad tenuiffimo fidphuris puluere ajj>erfa,& demde , Cinere feruenti cakfatla corporifcabiofcabiem ,fiptr mediumfecla ,

&

fo confrtcentur

l{eliquumefi,utfingulismalisfuareddamusnomina.

Malaita Latinis

ditla ,Grcis \jmko. uocantur:

.

At

jLrabibus , Tujfa,feu Tufaha:ltalis , Mele : Gcrmanis,OepJfel:Uij}anis , Manfanas : Gallis,pomes

KvfvYi*. /">*> Latine

Ea uerb , qu Grxci
>Auxt/wj

Cotonea,& Cydonia mala dicuntur-.jLrabici Safargel:Italici,Mele cotogne:Germanice,Quitten,aut

.

Kutten:Hifl>amci ,Mcmbrilhos,& Marmellos : GaUici,Conting

Qu autem Grcum nomen habent ixtKt^a.,

.

^* ,eorum Latinum

efl

MeUita,uel Dulcia mala:J.rabicum,Melomt\la,& Galopomella:Italicum,Mele dolci

Mala ,qux
,

mpa-jx.aiy.nKd-Kt' p*P**Iu/

Grco nomine,Latino Terfica mala appeUantur;Arabico,Sauch ,feu Chauch-.Italico , Tefche:

.

GermaniccTfer/icbtHtJpanico, Texegos:GaUico Tefches

M/, a. eCfntnMd,

^wmw*; kju p.myi*.y.itL qu Grxci

Latini

Tmcocia nominant:Mauritani,MermexfeuMirmix,Mex,Mefmes,JiueMifmis:ltali,jLrmeniache, lArmemaca mala , Bacoche , Moniache,& Grifomele:Germani,S.Iohanspferficb:HiJJ>ani, Mbiricoques,Mbarchigas,& Muaricoques:Gai

li,jLbricot.Mala denique Mnftx.a/j.ii/M,
tria dicuntur:Ltalis,Cedri,& Citroni
:

&

Kt^fofjtnKtt,

d Grcis uocata,Latinis fimiliter Medica mala,aut Citromala,& Ci-

Germanis,Citrin oepjfel , Luden oepffel ,

& Citronaten
P.

Hifpanis,Cidras:GaUis,Ci-

<q

tron:BoemisCitrynouuy.

A'.

P Y R A.

C A

CXXXII.

PYrotum multa genera.Quaitamen omnia adftringunt.-proindeadduntur conucnienter in repellenpyraflri

tiacataplafmata. Decodiumeficcis,&crudaipiaaIuumfi(tunf.ieiunos efitata hedunt. Achra genus eft, quod tardiflime maturefcit . Vim pyro adftringentiorem habet , ad eadem con-

&

uenit . ftringunt etiam eius folia

lant
.

Ligni pyrorum cinis cfficaciter his auxiliatur , quos fungi ftranguAiunt fungos,fi lylueftria py ra cum eis coquantur,innoxios ficri
.

60
Quoniam

Jn Lib. primum Diofeoridis

P Y R A.

2ji

QVoniam Tyra uulgatifjimafunt non modb

antiquos . Qui
,

in Italia ,fed

ubique in tota Europa : ideo fuperuacaneum duxi eorum ar* p- r01 ura con _
.

boresperhiftonamexplicare . Multa ,ac uariaapudnosTyrorumnumerantur genera

utTlinius refert libro,& capite
,

quemadmodum &apud

fideratio.

xv .celebrauere fuperba,falerna , dccumiana,dolobe\liana,pompeiam,ti-

ceriana ,feueriana

tyranniana,fauoniana,Uteriana,anitiana,tiberiam,fignina,purpurea,fementina, laurea yamphorina*

coriolam,cucurbitam,& alia,quorum enumeratio longaforet . QuasfanS uarias appellationes mutuatafunt , uel ab homi nibus,qui primim ea in ciborum ufum reuocarunt : uel d locis , unde uenerant\aut d notis, quas aliquibtts fruclibus acceptas referebant;aut d colore proprio
;

aut d tempore,in quo ab arboribus decerpebantur

,

In hocitaque noftriquoque

He-

nominibus d diuerfis inditis caufisfua Tyra uulgb appellant mofchatelle, giu gnoleyciampoline , roggie, ghiacciuole,fpinofe,quadrane 3 caroueUe,papali,fan T{icolo, durclle , tuccaie , campane , uernatrufci antiquorum confuetudinem ftcv.ti

uarijs

reccie,gentili,porcwe,fementine,& plura alia habent

alijs

nomenclaturis appeUata

C&terumfi quis ueUet

in noftratibns,

ueterum

2)-2
ueterum Tyra coUatione aflequi
,

And.Matthioli
:

Comm.
.

operxpretium effet , ut unumquodque eorumgcnuspeculiarem , perflicuamque habuiflct

Pyrorum
ws-

facul

defcriptionem

quandoquidemfieri non potefi, ut exfola nomenclatura innotcfcant

Torrb in uniuerfum de eorum

uir

bus dij]ercntes,dicamus,ficuti etiam de malis diximus,qubdpyrorumfacultates , ex faporibus gu(lu dignofcuntur.-cum dnl cia natura difient ab acerbis,acidis,aufteris,&

ab his,qu& unum,uel plures pr<s fe ferunt fapores

& contru

hac deinceps

ab
pyrorum
uiret

illisfint

diuerfa

Tyra ( utfcriptum reliquit Galenus lib.v.fimplicium medicamentorum ) efuflomacbo grata funt

ineftrob id

Gal.

qiun
nes
.

& uim habent exiccandi.^itquifylueflribus magis adflringendifacultas

Et
lib.j i ,de

ctiam magis praliant contrafluxio

aiimentorum facultatibus itafcribit . Qu<s de malis

erit.

diximus-.fi

omnia ad pyra,

& ptmica transfcrantur,

:

nihil

nouo aliofuper his fermone opus

7>Jam in ijs quoque alia auflera tantum,uel acerba apparent

ueluti

qu&dam aci
I

da,quada dulcia,quxda deniq; ex horumiflione compofita funt qu<x, nuUapenitushuiufcemodiqualitatem exuperantem habent : quofit,ut cum aqueafint , ac bebetia, nuUa roborandi ui poUeant.Talis igitur omnino pyrorum ufus,qualis malorum.

MESPILVS PRIMA.

Mpyris,

In Lib.primum Diofcoridis
nues orbiculos.ficcataque reponunt.Quibus coftisper byemem ,
fcunt.tr.

)J
Tere ;

Ji.tpyris>pr&feriimquegrandibus,qu& apud nos menau uocantur,aliqua alendifacultas donataeft. Troinde eafetla in te

& uer,cumfames eft,ciborumparum nutrientium

.

uice ue-

Tyrifruclus,qui

ana Gr&cis,Latinis Tyra dicuntur:^irabibus,Humechte} Cirmetre,feu Kemetridtalis ,

om "w

'

Germanis,Tyren:Hijf>anis , Teras:GaUis,Toires:Boemis Hruflky

M i'cmiKot ,

E S P

L V

S.

CA

P.

CXXXIII.

MEfpilus

qusa nonnullis aronia uocatur,fpinofaarbor efl:,foIiotpyracantha* , fiue oxyacantha.

:

malo non difTimile , tribus intus officulis qua ex caufa id nonnulli o tricocconappellauere. Tardematurefcit,cfuadftringit:ftomachogratumeft,aluumquefupprimit

Fert pomum fuaue , exiguo

MESPILVSALTERA.

Alterum

2
wvintiil.
i,

4
,

And.Matthioli Comm.

Alterummerpiirgenusinltalia nafcitur,quodaliqui fetanium,alij epimelida uocant. Arborfolijs a mali , fcd minoribus Pomum fert rotundum , efui aptum, umbilico latiore:quod adftringit, fcroquc

fundum.meum maturelcit
habct.

Mefpilorum
confideratio.

) ( xflrat ibus haud quaquam adflipulari J_ ferifimilibusuirent,nonautemapijmodoperambitummcifis,ueluti oxyacantha

7\ f[ Efpilorumhic

aDiofcoride duorecenfenturgenera.-quorum itta,qu<t folijs

uidetur
.

efl

pyracantk* , fiue oxyacanthttno-

Quippe

utftnfu patet

noflratcs Me/pilifolijs oblongis,ceraforum

.

FruUum ferunt

non quidem guflatu

fumem,fedpotius iniucundum,qubd acerbusfit,& auflerus.Quin

&

is

quina includit officula,nonfane terna, ut primo

,

McI
<

fpdorum ^cneri affignat Diofcorides . Caterum fifruttumprofertltalia , quipnori Mefpilo legitimi adfcribipoffit
AMroii
defcri

eius ni-

mirum arboriscr\t,qu& Ts{eapoli,ubicopiofaferitur inhortis,uiridarijs , ac uineis , jl^arolo uulgb nominatur . Huiusplures pi an t a s utdi ego primum "Heapoli in ampliffimo uiridario Tompei Cardinalis d Columnauia , qua itur adpoeuMaronisfcpulcrum,uel ut uulgb dicunt a Tedigrotta . jtrbor
tnilis
efl

mediocris proceritatis , cortice,ac materiapruno haud abft-

:fhims horrida,non tamen

.

admodum acutis :folijs laciniatis , apv\ &muiis,floribus albicantibus , raccmatim

cohxren-

Fruifus illifunt oblongi , rubentes, uulgaribus mefpilis <equales,fed arttiore umbilico,tribus tantum intus officulis. MawefcuntUutumno; Septembri tantum menfe . Ex quo perfpici potefl , eos Diofcoridis codices hoc locofcatere mentibus
dis,'m quibus

deprauati legitur , hanc arborem folifs effepyxacanth<e,non autem,ut legitimilegi debet,oxyacanth<e.1<[am

diffettis
;

(utfuperiusfuo loco explicauimus ) oxyacantha folijs germmat

iUudmanifejlo
efl

pyxacantha uerb

bttxi

modo

oblongis
.

Cuius rei

indicio,quod dehoc Mcfpilorumgenerepofieritatis

memon&

prodidit Theophraflus lib

1 1

i.cap.xi l.

cum inquit.Magnitudine arbor ifla exceUit,gyro'que comatur . Folium magna exparte infiffum,quod uel apium partepofirema imitatur,ampliore figura , quodquepromiffum , neruofum^tpio tenuius , oblongius , totumque circuntufum efi,& pediculo temri,ac longo dependet.-antequdm decidat,uehementer rubet.F^dice mmerofa , altaque arbor coh<eret : ob id diu
tuma,&inextirpabiliscfi.haftenusTheophrafius.Qu&faneuerbacertofuntargumento,eam Diofcoridis leftionem planHeprauatamcffe,qu<ehutcMeJpilorumgeneripyxacanth<e frondes reddit.
Diofcoride eius in biftoriafilentio difftmulatum
,

2i

Quinetiam folium explicant oxyacanth&a

.

qubdfcilicet apij modo per ambitumfit diffeclum

Sed iUud etiam non igno

randum , tantam oxyacanthte cum hac Mefpdo interceffiffe cognationem,utfi Mefpilus h&c oxyacantba inferatur, omnium
(peciofiffima proueniat,& longe

magis frutlifera euadat.Sed ut redeamus eb,unde codicis mend<e,qu<e librariorum

incuria,

eft,nosdiduxerant,dicimus, qubd J.%aroli uocattt frutlus nullis prorfus notis reclamant Mefpilis,qu<eprimo loco d Diofcoride defcriptafunt.Siquidem ij exiguifunt , terna includunt ojficula alijs Mefpilis duriora
;

quanquam magnitudine, &forftnt

sna diffimdi ,feramfcntiunt maturitatem,ori grati habentur, flomacho non iniucundi,& reliquis denique notis , ac qualita-

tibusiUorumfpeciemadebrepr<efentant,utnonaliudhacinreafferendum putauerim, qudm qubd idem

Dhfcoridis Mefpdadquibufdamaroniadit~ta.H<ec

jl%arola,&

ji

cum maturitatemfenferint,gufluihaudparumplacent.quofit , utab in-

c olis pro delitijs,nonfolum cruda expetantur in cibis y fed ijs etiamfaccharomeUeque afferuata edantur.Eadem gratijfimus

Qu<eporrb Mejpili aliqitiMefpilusalte- funtcibusuterogerentibus.Quippenonmodofaporeplacent,fedearummalacifubueniunt. ra. bus Setanics,& Epimelides appellantur, uulgaribus nofiratibus coUaU nihil interfe diffentire comperiuntur . Quapropter
nil

mirumfcriptis mandaffe, Diofcoridem, alterum hoc Meftiligenus copiofum in Italia nafci

Veruntamen Galenum Epi

arborem d noftratibus Mejpilis diuerfamfumpfiffe, liquidb conftat . Qttandoquidem lib.v 1 .fimuentriculo noxium . Epimelida autem d ruflicis ItalLe plicium medicamentorumfcnbit , eiusfruclum acerbum effe , unedonemnominari.Hocinfuperilludconfirmat ,qubdGalenusdeutroque Mejpilorum genere , feorfum diuerfis capitimelidis appeUatione aliam

&

Serap.lapfis.

tradiderit

qua de utroque Mefpilorum genere fcripfit Diofcorides . Verum

In Mefpilorum hiftoria Serapio aperti haUucinari deprehenditur,quippe quiforbi titulo omnia refcrat, etfi hac in re is quidem aberret : declarat tamen primum

Mfil
Kse*.

'

MefpiligemsnobtsItalisMauritanosfecutisj:^rolumeJfe:nanqueisJrabicoidiomateMeJpilaZarorappeUat. Vulgaria Mejpila deuorata cceliacos , dyfentericos ,

ru

Gai

&

diarrhtea ajfetlos iuuant.Siftunt faucium, gutturis,dentium, &gingiua.

rumflu xiones , ubi eorum decoclo' os coUuatur . In hocfi infideant fam\n<R,menfium abundantiamftflit . Fit eficcis MefpicoraUiorum rubeorum nonnihil^quinetiam myriftiae nucis,ca. lis , rofarumfucco exceptis , additis aliquot CariophyUis ,

&

taplafiaa

ori uentriculi admouendum

ad compejcendas uomitiones,&pmfertim,ubi cibus

.

reijciatur

Siccafolia in pul-

tterem ajperfa , recentia uulneraglutinant , &fanguinis profluuiumfiflunt

ttiones
.

Ideo dantur quoquc utiliter ad cruentas reie-

Infummaubiadftri5iione,:corroborationeque opusfit,cumfolta

tumfruBusplurimum praftant

Mefpilorum

offictda,inpuluerem contrita,calculosirenibuspeUunt,ubicoclearismenfura ex uino,in quo uulgaris petrofdini radicesde

coft<sfuerint,ebibantur
.

Mefpilorum uiresrecm\uitGalenus libro v\i.fimpliciummedicamentorum,ficinquiens . Mefbi-

lifrukum,alijtricocc'tmnommant,qubdtriaintusinuniuerfumgerat,grana,quorum unumquodque arboris efl fimen, j ceu ea,qu in malis inueniunturipfms mali;& acini , ipfius uitis:& ficus , mmuta illa grana,quas cenchramidas Gn-eci uocant.J.rboris huius frutlus admodum acerbus
folijs acerba h<ec
eft
,

uixque edipote(l,uentrem ftrenue coercens . Quin

1 1 .de

&

in germinibus,

&

qualitasnon pauca reperitur

.

Et libro

alimentorum facultatibus fic inquit

quepr<editlis efl ratio

jlmbo enim adftringunt , fed multbfortius Mefpila , qudmforba .

Horum cadem quoQuamobrem aluo fluenn in

.

ciboaccommodatilfimiexhibmtur.-forbatamenipfisfuntfuauiora.Trorfusnanquenibilacerbi , ut Mefpda obtinent, parce\non affatim , ttt ficus, fedfuccus eorum citra acerbitatem aufterus eft.lUud porrb neminem puto latere , hxc omnia

uuasque effe comedendv.ncquaquam enim

utilius

eis,ut cibis,fed ut

medicamentis potius indigemus

H<ec nouiffe longi tibifucrit

qudmfiprimamhuius ditlionis ouavfyUjtbam ab antiquis Mhenienftbusper,o,folum prolatam.fcriptamquefuif, Mbo r tJ.iamho9 , jpicmi/M, Gr<efe cognofcas.MeJpila,nuUis inttis offtculis,mifit ad me Verona Francifcus Calxolarius .
Nomina.
cis,Latinis item Mejpilus
,

& Mejpila nommatur: jtrab\bus,Zaror,feu Zarur,& M^arur:ItalisiHeJpolo:GeriHanis,l{et

&

fpekHijpamSiT^efperastGaUisSHefpliertBoemis Tiyflpttle

^e

In Lib

primum Diofcoridis

j)

t 2{e uideamur hic temere communem letlionem immutajfe : qu& ejlpyxacanth& , leclorem admonere non alienum duximus iuariam ejfe huius locifcripturam in Gr&cis tum impreffis , tum uetuflis exemplaribus . Verum ea nobis magis
probandauifa funt,qu& habent pyracantham ,uel oxyacantham (idem enim ejfeputamus ) innixi rationibus,quas
in

com-

mentarioadduximus

AbtoV JYrcTapi/.

LOTVS ARBOR.
.

CAP.

CXXXIIII.

LOtusarboreftuaftxmagnitudinis,ferensbaccampipere maioremrdulcem, cibis gratam,ftomacho facilem Aluum fiftit baccis Ramentorum Jigni decoctum fiue potu, fiue intufione dyfentericis,ac foeminis fluxione uuluse laborantibusjauxilio eft:rufat capillos citam aluum cohibet.
. :

Q T V

S.

Lotus

2
Loci arboris
hiftona.

v6
ta pyrus
>
.

And. Matthioli comm.

hifloria

LOtus ( inquit Theophraflus lib.& cap. quarto de plantarum

autpaulo minore , incifuras folium habet , ac
Frutlus magnitudinefaba
:

llicis effe

uidea tur

) proprium genus pnefiat , magnhudine quan: materies nigra . Genera eius plura,fru-

tlibus interfe difcreta ta

,

maturefcit

uuarum mo do ,uarie colores immutans.Tslafcitur ut myr~

,

aduerfa interfe denfus fuper gcrmvna, gufiatu inter Lotophagos dilospradulcis,fuauis

.

innocuus, atque etiam bons

frugis

Fentribus,eft bonus,fuauior uerb,quifine ligno interiori efl:nam uelgenus huiufmodi eft,& uinum eo exprimitur
c\im in Carthaginemproficifceretur , uel eo frutlu diebut
,

Multa h<ec arbor , fru&uque copiofi efl.Exercitum itaque ophelli

tem infula abeft ,
ho
in

pluribus paftum cbmmeatuum defeclu, accepimus.Efl igitur in Infula Lotophagia,Tharide uocata

larga copia

U&c au-

& nonmultum

diflat

Cxterum non minor in

continenti ,fed longd largior efl .

.

Tlurtma enim hxc omni,

Lybia . H<ec Theophrafius . Cuifubfcribit Tlinius lib. l^.cap. I j.bis uerbis

Eadem ^Africa

qus, uergit
.

ad nos,in-

fignem arborem Lotongignit , quam uocant Celtim ,

& ipfam Italimfamiliarem ,fed terra mutatam

Tmcipua eft circtt

PSEVDOLOTVS.

Syrtes,

InLib primum Diofcoridis.

.

2 5-7
Differentia plnres*

Syrtes,atque l^afamenas
eceque

Magnitudo , qutt pyro . Incifurxfolio crebriores,alioqui Ilicis uiderentur .

tmximifruUibus fiunt . Magnitudo buicfabx , color croci , fed ante maturitatem alius , atque alius ,ficut in uuis .

T^afcitur denfus in ramis myrti modo,non ut in Ualia Cerafi,tam dulci ibi cibo,utnomen etiam genti,terraque dederit.Me* liorfins interiore nucleo , qui in altero genere offeus uidetur . Vinum quoque exprimitur illi fimile mulfo,quod ultra denos
dies negat

ultro

durare K(epos . Baccasjue contufas cum Mica ad cibos dolijs condunt , quin exercituspaflos eo accepimus, citroque commeantes per jtpbricam.Ligno colos niger,ad tibiarum cantus expetitur.E radice cultellis capulos,bre-

&

fcribens idem Vlinius lib.xvi.cap.xxx.fic inquit

uesque alios ufus excogitant . Diofcorides non alijs notis reddidit Lotum,qudm quod arborejfet uafix procentatis.CuifubLotuspracipui domibus expetitur,ramorum petulantia, latiffima ex.

patiantium umbra ,

&

in uicinas

10 fedceraforumpentnatura.WuBbreuior

domosfepe tranfilientium . Item eodem loco itafcribit . Loti frutfus fylueflris quidem efl,
opacitas,necaufertfolembyemedecidentibusfolijs
.

VuUicortex iucundior,

LOTI AFRICANAE SPECIES.

aut

2)8
autoculos excipiens blandiUs
peiles
.

And. iVlatdiioli
T^ulli

Comm.
,

rami longiores , uaiidioresqne,xitt

,

plttres

ut dixijfe totidem arbores liceat

Ccrtke

tingmt > radice lanas.&

libro

decimofiptimo

capite primo,lotos ingentes effc arbores quoque oficndithis ucrbis

tcflatur Tii-

Eceflex arbores fuere Lotipatula

ramorum opacitate iafciuct . C&teriim nonfolum ingentes effe arbores Lotos

nius,fedctiaminlongasperdiiraretetateslib.xvii.idemoflendithisuerbis.Bj>mceuerb Lotos inLucina area annoqui

fuitfmemagiflratibuscccLXix.urbiscedecondita:incertumipfaquantouetuflior. Ejfe quidem uetuflwrem nonefldubium, cum ab eo luco Lucina nominetur . Hcec nunc circiter annum

ccccubabet jintiqusor illa

,

efl ,

fed inccrta eius cstas

in Vulcanali
,

qu&capiUatadicitur,quoniamueftaiiumVirginumcapiUus ad eam defcrtur . Veriim altera Lotos

\\omuius conflituh ex uitloria de Decumis,tequeua
Lotusltaljca.
Ccefaris
,

quod

ibi inteUigitur

ut autor

efl

Maffurius. Bgdices eins in forum ttfque

, fi

per flationes municipiorum penetrant

Quamobrcm putauerim
,

ego

modo

bodie Loti nafcuntur in

dixerit,

Italia

eum non abenare ,

qiti

ueram lotum

,p;\efertim Diofcoridi
:

tino

& Goritienfiagro tmlgb Bagolaro uocatur

,

in

Vcronenfiuerb
;

& Tiinto,eam arborem quibufdam &

effe

qux

in

TridenSiqui-

10

in alijs

Italice locis

Terlaro .

dem licct barii arborit

muitce pyri magnitudine ceqttcnt

plerteque

tamen confpiciuntur,
,

qtae longi admodum

pyrum proce-

ritate uincunt .Hteitaqtteprceterqudm

qubdcaudice conflant

craffiftimo

ramis

latijfimis in

altitudinem latitudincmque

fe cxtolienttbus;cortice ffetlantur Isui

colore in caruleum nigrefcente . Quofit , ut isgrato coloris afpecJu rcffic'tentium

ilici

oculosmiruminmodumadfeaUiciat\uttradiditTlinm.Foiijsuirent

proximis ,per ambitum ferratis

ajperisque
,

qu medio autumno fiaccefcunt . Fruclus eis(ut Tlinius libro

illa
,

x\u.& decimofexto inqttit ) ceraforumfimditudinc

,

qui ut

longiore pediculo pendet

,

Isprimo uiret, moxin candidumflaiiefcit

deinde per maturitatem rubefcit: dcnique, pofl-

qudm maluruerit

nigricat ,guflu non ingrato.

Quce omnes buiufce arboris delineationes , ac notce, Diofcoridis,& Tiinij lo-

topiane refpondere mdentur.T^on defunt tamen,qui noftrce refragenturfententice , cenfentes fortaffe Lotum baud prouenire
inItaiia,JedbismaximirepugnatTiinius,quiLotumItaiicefamiiiaremeffeaifirmat.Itaquecum nulla
in Itaiia
,

alia

arborcrefcat
defieffere
,

20

qu& Tiinianam refcrat lotum , qudm ea de qua diximus

.

nulla ratione pojfumus

.

debemusque d noflra

Ruellij error. fintcntia

Quare non equidcm diffitebor , Lotum quoque hoc

,

mo Itaiice ejfe copiofam

Cttterum nefciuerim ego

quorum

teflimonio

& aubloriiatefrctus RjteUtus lotum exiftimauerit plantam exiguam iUam,quam Hetrufci uulgb jlgrifoiio di.

cunt: icuittscortice(utfuperiusdepaimrodiferentesdiximus)utiexuiburno noflro,uulgb uerb lantana, quidamuifcum

conficiunt,quo aues capiuntur

Qutefani opinio tantiim abefl ab hijioria loti,quam ex Tbeopbraflo , Tlinioque retulimus,

ut etiam
Anguil laru la-

ei prorfus

aduerfctur . Quippe quoniam jLgrifoiittm arbor\eft,perpetua uircns coma,foiijsadmodumper ambitum

acuicatis , exigua procerttate ,

& cortice

uiridi

'

qu& notx penitus iott

defcriptioni repugnant
.

jttqui ridenda magis uidenefcio quos

fur ^g^^-jj dfligentia in uertenda ex Theophraflo Loti hifloria in Italicum fermonem

carpit ,quodperperam(utilleputat ) Tbeophraflileffionemucrtcrint,ipfeprcecceteris

is , dum dum fe peritijfimum

Siquidem

eiufdem in

terpretemfacit, erroribus iUis omnibus,quibus alios accufat,apertiffimi notttripotefi. Tslamubi Theophraflus habetfi

30

KaWep
Jitper

tcl tAv'pr*,'isa.fa.KknhaiUcquidem uertit .

Come qttelii dei Mirto

intrecciati

ideft

Myrtimodo triplici ordine impli-

citis.Deinde ubiflatimTbeophraflus habet mvKvotht iSv Cko^Sv manifeflb declarans

fruSlum ipfum denfum prouenire

ramorum germina ; iUe ad arborem , non adfrutlus refficiens,autoris fententiam deflruitMs uerbis.e copiofo digermogii.idefl germinibus copiofus efl.deinde , ubipaulo inferius Theophra(io legitur vju ki isfos rlui Kothiajt dyaMv.Wiwvli
&vplwosfetyyK&ToiaTovyw\^otZo-iS>t Kjo)mS'<wTov,inutileadmodum,&ftneu^^
,

uertit jlnguiUariut

hoc modo
ifto

Ma di queflo epiufoaue ilprimo ,percioche ue nc unafortecoft chiamata

efl

&

di queflofc

ne faceua

uitio

idefl

fuauior

primus , quoniamgcnus unum

efl ita

uocatum , ex quo uintim parabatur. Htec qtti uiderint,facili cognofcent

J.nguiUari] in
dicit

Gmcis literispcritiam.Tmterea manifeflb is hallucinatus deprehenditur,ubt Tiinij authoritateparari uinum

arborisfrutlu , qui nucleum habet
:
.

ex eo

ioti

Siquidem contra Tlinius ex ijs loti baccts uinum fierifcribit, quifine in.

teriorinucieo habetur
hic

qumadmodumfcribitetiam Tbeopbraftus .Seddehisfatis

Ctsteritm mifit
,

imagtnem damus , Conftantinopoli aUatam,J.ugerius de Busbecke , uir quidem

cx Trapefonda dulccs ,

clariffimus

cui fubfcriptum erat

adme plantam , cuius 40 , Da,

tlyii

& guftui deleBabiles

Hanc itaque ego inter Lotorumgenera annumeranda cenferem; &pra

datlyiis fcripftt

fcrtim,cumiegerim apud Mbcnmum eadem de loto fcripfiJfeTolybium^qute de

ab refuerit
alv,,
,

Herodotus

necfortaffe

inter lotos reccnferc

aiiam quoqueplantam , quam,hic Tfeudoloton uocauimus . Sed htcc obiter ditlafint . ut

qnoque,qui rtm plantariam excoiunt, fuam his mentern adhibeant.Sunt etiam quiputent Lotum jltheneo Zyzyphum

effe

noftratem ,fed decipiuntur,quvd-^yzyphusfoiia nonftrat Rjjamno iatiora,nec baccas rbtundas puniceasque,fed oblonperftmiiia ftnt
,

gas,& aureas potius,qnam rubentes.Qumcttam,qubd tyvypba efuificubus,daBylisque haud

risfuauitateprteceUant.

nec eos odo-

LotumfcriptistradiditGaicntts

UbroM

i.ftmplicium medicamentorum
.

htsuerbis. Lotus

arbor non

tta multte adftritlorite quaiitatis eftparticcps ,fed

,

& tenuium parttum eft,& exiccatoria

caliacis affetlibus.

Itaqtte lignorum ipfo5

rum ramenta mitliebri accommodantur profiuuio

tes cokibeat

& dyfenterijs,&
effe

Decoquuntur uerb intcrim in aqua,

.

interim tn mno,nimirum prout ufus popojcerit,nec infunduntur tantum ,fcd

,

& bibuntur

Quinetiam qubd pilos defiuen-

non paruumftgnum efl ipfkm adftringentis

,

cuiufdam,ftmiiitcr mediocriter deftccantis facuitatis.DiUum

.

Nomiria.

quippe efl
Grtecis

& infermone de ladano

K

eiufmodi

effe facultatis

oportere,quodfluentes capillos effet cohtbiturum

Tlanta,qutt

atV Si-Spov, , Latinis Lotus arbor y

/et .

&

Ceitis appeUatur:J.rabibus,Sadar,Sedar,feu jlifladar:Italis,

Loto albero:

Hiibanis,Mmex.
*

Meum&

CORNVS.
,

CAP. CXXXV.
qua?

MipoJV-i. flauus aut ceram

^-^ Qrnus duraaiboreft,baccas ferensoliuse modo oblongas

pnmum uirent, dein

per matu-

fed

Otacm"'

\^j ritatem

rubefcunt,aut cerae colorem repraefentant .In cibo adftringunt:profluuio alui,atque dy-

ZdnQovJ wo-

fenteri^falutarcSjiiueinedulioJiueindefrutoexhibeantur.MuriajUtoliu^condiuntur.Sanies^quam g
uirentia folia torrendo refudarunt,impetigini conuenienter illinuntur

um
a

Tous

'

comus

In Lib

primum Diofcoridis
C O R N V
S.

2 59

COrnusefiunlgarisnotitk C&terkm (ut lib.iu.de plantarumbifioria, cap.xii.memori* prodidit Theophrafius) Cam{ em ^de amygdaU,nift qubdpin- titl0 fexus in ea duplex muenitur . K[anque confurgtt mas duodecim cubitorum aititudine: folto
. .

amerina,fuo guius ,crafiiusquc: cortice neruofo ,<&tenui\caudicenonmims craffo .Fasminauirgasparuas ,ficut falix congruos habent. Mate )aterprofert,&fruticoftor efi . J^pdos ambm ,pertnde ac uitex, tum germinatos , tum inuicem
ries

& mollior e(l,atque cauatur: ob

.

uerb medullam contmet maris excors,totaque folida,cornibus denfitate , firmitatequefimilis,nnde tlh nomcn. Fcemina incolimt,marem(terilem dicunt ;faid ad uenabulorum ufum inutilis.Qjti Idam Troianam
Flos ole*

fruBificatque eodem

, &floret minam autemfruttuofam T^cleumfruttus oliuafmilem habet , gu(iu dulcis , odoratuque gratus . modo , tttfingulari pedicuio plura proferat In Macedonia uerb ( ueluti etiam in Italta) ambxfruttibacca tantum mafcuU bomtate ferafunt :fed masper tfiatem , famina uerb per autumnum baccas maturat,buius tamen
.

cedunt,ut mandi uixpoffint

Torrb cauendum efim Corni arboresprope aluearia conferantur , uel d. natura produtta

ibidem

6o
Theophrafti
locus
ftus.

And. Matthioli Comm.

.

ibidempermittantur:quandoquidem apcsflore eius deguflato aluo citata commoriuntur. Mqui contrarium in bomine operatur
.

fufpc-

gc

diuerfo prorumpat

Mcerti mirandum efl^quodfcriptis mandauerit Theophraflus,Cornum arborem amygdaUfolto idrefccre, ciim lon Eaqtte propter dixerim ego&ut in Theophrafliexemplaribus hoc loco mendum fubcffc , aut in ida
reflringi,ut amygdala

monteprope Troiam tum foli,tum etiam cdi magis afluante natura , comofolia adeo
amttlauideantur:etfi

quadantenus

,meo quidemiudicio ,

potius putandumfit ,Tbeopbrafiileiionemhoc in loco deprauatameffe.

,

Mbor

eft

Cornus mediocris proceritatis , plerunque fruticofa

.

uirgis numerofis, i breui caudice emergcntibus,nodofis,

piftrinarijsfabris,

firmis , robuflisque

Tota arborfcabra ucflitur corticcadflringenti admodumfaporcproindc expetitur

adparandos rotarum dentes.folia Mifuntfanguine&uirg&,tacluUuia, mediocriter craffa,ac ttenofa.Ftores editmuCornoru

incibis.
ufus

fcofos aitrei coloris

i quibus bacc& oriuntur rubentes

diffimiie
.

oblonga oliuarumfigura ,pr<eduro intus

ojficitlo.Fit

exbaccarum
,

pulpa quoddam obfonij gcnus cydonite non

Quin

& ex eorum deco6lo,&faccharo liquor

ignis opere

& coclura

concrcfcit)Coagulaturque,quipr&terquam quodgratijfimoplaceatguflu , datur utiliter dyfentericis,ac fteminis menfium

VIRGA SANGVINEA.

proflauio

In Lib
profiuttio laborantibus.jlduerfatur cornus

primum Diofcoridis

261

d canibus rabidis demorfls m inferius lib.vi.difufus dicemus . Corni uires me

morix prodidit Galenus lib.vi l.defimpliciummedicamentorumfacultate,fic inquiens . Corni arboris frutlus admodum Co acerbtis efl,efui aptus Itaque mirum uideri non dtbet,ipfum ualenter uentrem reflringere,ftcut mefpila . Folia quoque ex Gl.
.

&

&germinagu(lu accrbafunt ualentcrquc dcficcant . Itaque maxima uulnera glutinare pojfunt , potiffimum durorum cor,

porum;atparuis uulnenbus,& mollioribus corporibus ntagis contrariafunt.TSlam nimium ea contcndunt,ac plusfatis dcfic
cant
.

Como haud longi abfmdis efl planta,quam nos uocamus in Hetruria a fznguineo uirganm colore
1

imlgari idiomate
Vir S e Sangui-

.sangv
bns
lo
.

no

& Sanguinello

Crefcitb&cindwnttis

,& fepibus,

uirgis

Corno tenuioribus

robuflis ,nodofisque.

Corticefinguinismodorufefcente:folifsCornoproximis,paulo tamen latioribus , neruofis ,

Florct

&

ritbenti pediculo nitenti-

"

'T-

Vere umbtlUs albicantibus , quarumflores baccas edunt , racematim cohxrentes , fanguineis tcnuibusquepe-

tiolis

appcnja, orobi magnitudine

,primum uirides ,

& per maturitatem nigricantes:e quibus Ananienfia B^ra,in Triden-

.&$

RBVS

D O M ESTICA.

z6z

And.Matthioli

Comm.

Ligni materies dura,oftino agro,oleum conficiunt . ad lucernarum ufum cxpreffis torculari,decoBis prius in aqua baccis . uideo , quibus argufeaque habetur . Corno minime cedens .obidquefuntquiuelinthancCornumeffcfcsminam,fednon fanguincam, de qua mentis boc probare nitantur . Mquifortaffe dfcopo non longe aberraret qui diceret, hanc uirgam effe

cortex eius interior Tlinius meminit libro uigefimo quarto cap.decimo.his uerbis . T^ec yirgafanguineafelicior habetur ,

non dumpericulum ticatrices,qu pr<efanauere , aperit.lUc ille.sed anplanta ,fanguino nobis uocata idpraftare poffit , feci,quofit,uthancfcntentiamnonaufimaffirmare,cumnullis notisdeea meminerit Tlinius.Bacc&quaad maturitatem tale quoque effe , peruenerun , amaro,acerbo,adftringentiquefapore deguftantur . Quare oleum , quod ex ijs exprimitur,
t

Nomina.

jlrbor,qu& Gr&cis Kfma. , Latinis Cor plura non habeo , qu& de hacplanta in medicum ufum ueniant. nus uocatur:Italis,Corniolc,uelutifruc~}useius Cornole : Germanis arbor,Cornelbaum,KurbeerbaHm,& Dierlem .-fruclus
necejfe eft.Torrb

uero Vuelfch KirfenMiJpanis^Corni^los&allistCornienBoemis Driukouuy .

JO

SORBVS SYLVESTRIS.

SOR,Bj;

In Lib. primum Diofcoridis ,

Ou*.

263

O R B

A.

C A

P.

CXXXVI.
a

SOrba a colorcm Iuteum refcrentia

ruminpotuprseftat.

, priufquam maturefcant,difle<aa,& fole ficcata manduntur , uc aluum fiftant.Eadem eft fun&io molitorum farina?,fipolentsloco fumatur.Qiipd & decoclum eo-

Menm ^

*.

SOrbafruUusfuntin ltaliauulgati$mi,nuUisquenoncogmti.Duorumfuntgenerum,qu<e domcflicafmt ,quemadmo

dum

10

& quafyluefiria

Sorborumcon
fi

Domefticapomorum diuerfitate nofcuntur. Kfam altenm quidem mas,alterum famina. Vtra

;folio

dera.

quearbor caudice exit retto , ac longo,ramis in altum affurgcntibus

Fraximfedangufiiore } auerfaparte albkante,

&

SORBVS TORMINALIS.

per

2.^4
per ambitumferrato
.

And. Matthioli Comrn.

Jlbum editflorem ,racematimprodeuntem,e quofru&its exeunt in racemimodnm,&ex
in altera

rmotan-

quidem orbiculati , &fucco odoratiore , ac mitiore,in altera uerbrouati pyri faciem referentes , &guflui ajperiores, infuauioresque,& minus olentes , colorefubpallido,& in latere rufcfiente. Decerpun-

tum exortu pediculos ducentes ,

aliterprcc nimia anfteritate nec mandi,nec deglutiripoJfunt.Ligni materiesfolidiffima,ac

turimmatura J.utumno,&in manipulos,coUigatafuJpeduntur,uel reponunturfubftratisftraminibus,ut ita mrtcfcant,nam compacla . Ideoque ad menfas

parandaslignarijsfabrisperquam Ubenter expetitur ,

ueftitur fcabriufculo
,

quemadmodum

&

uirgcz

d bubulcis ad flimulos parandos

Cortice

Rgdix illi rara,craffa,folida , atque defcendens . SyUtcftrium(ut diximus) fimiliter genera duo. Vnu quodpropriefylueflre appellatur,alterum quod tormi nale uocat Tlinius.Sylueflreferefacie d fatiuo non differt ,prat6rquamfruku , qui umbeUatimfambuci modo prodit , crocantibus in rufum baccis oxyacanthinis
colore exflauo albicante
.

magnitudinefereceqmUbus,JaporetamenddomeflicisnonparumdiJfmili

quctper

hyememd

ruflicisad aucupia affcr:

19

uantur . Ece eum turdis gratiffimcz funt Tormmalts folio efl uitigineo , Tlatani modo,Uui, haud inflrmo
Sorbi

baccis oblongis \

ajperiufculis , teretibus,racematim coeuntibus,& Ipngo pediculo qppenfis ,coloreferrtigineo,fapore acido,& auflero.ArTormi- y or ipfiffetlatctfatis habetur proceritatis,cortice obdutla lmi,& matemhaudfragili . Hanc AnguiUaritts manifeflojaruhs confid, crauogum cffe cenfet . Siquidem Theophraflo lib.j.cap. 1 .de hifloria pkntarum CraUogus folio Mefpdiprong

lixo.f.cftjimm maiori, latiori,oblongioriqite,necferrato quemadmodumiUafit. Mqui quantum diflet Torminalis forbi folwmdMeJpilifolijs,manifeftoteftaturTlimusUb.i ^.cap.zi.Quippe qui Torminali Sorbo Tlatani , non Mefpili folitt
effefcribit
.

Adde qubd huic Sorbo ligni materies,nec nsrficolor fit,nec ualida,necflaua,qualis Cratxogo effe debef-fi Theo

conuenit,qui in hac Sorbo oblongus femper uifitur,in CraUogo uerb magna ex par Sorborum 11U jpbrafto credimits.Ouinetiam necfrutlus res ex Gal. te turbinatus . Sorba, tefiimonio Galeni tum lib .S.ftmplicium medicamentorum , tum lib.2.de altmentornm facuhatibus, eandem adftringendi naturam prceftant , quam mejpila,fed imbealliore effettu . Vtraque tamen in medico ufu magis , qttdm

Nomina.

in

d y is exp etmtur

probanturque .

Sorbifrutlus Gmci ?*,Latini Sorba,ltali t Sorbe:Germani,Speierling, Sporoepjfcl

:

Sperbieren:HiJpani,Sorbas:GaUi,Cormiera nominant

BoemiK%erbiny.

kokkv^u.

prvnvs.

cap. cxxxvii.
.

PRunus arbor eft nota.Cuius pomum eftur,fed ftomachum male habet,aluum mollit
:

Syriaca pru.

na,& pracipue qua? Damafci gignuntur , exiccata ftomacho utilia funt aluum adftringunt Folia

kMh
cu.

Cat3 pruni in

uino deco&acollutione,
utiliores

& gargarizatu ,uuam,gingiuas

&tonfillas fluxione laborantes re-

vJfinva* primunt . Praftant

'

"*'

JSJ ru meacus o

co<5te

ftomacho

^^ .^ ^^
alia luteo
,

idem fylueftrium Prunorum baccse , poft maturitatem exiccat:cum fapa uero dea reddunturaluumque magis adftringunt.Gummi prunorum agglutinat po- 3* ca i cu i os CO mminuit:ex aceto quoque illitum , lichenas infantium fanat
:

PrunorumconPBynorum dijferentisinexplicabilcsfercfunt . TS(am alia reperiuntur herbaceo coloreperfufa,alia rubeo

fideratio.

alia

ebumeo,

alia

purpureo : qu&dam deinde magna

quadam uerb parua:qucedam mediocna :

,

dulcia

nomuUa,alia acida,

alia uinofa,alia dura,alia mo\\ia:alia denique rotunda,alia oblonga

:

alia

ouata confliciuntur

CMeriim. licet Diofcorides

pruna Damafcena ficca aluum fiflere prodiderit Galenus tamenaliterftnfiffe uidetur feptimo fimplicium cenfu,ubific in* quit. TrunifruBus uentremfubducit;recensquidemplus , aridus uerb mtnus . Sedhaudfcio,cur Diofcorides pruna Damafcenaficcata uentremfiftcre dicat

,ckm& ipfa perjpicub foluant

noflrnt,

minus tamen ijs,qu importantur ex iberia.batlenus Ga

conaa BtaU- dwxmentorum omniumperitijfimo <zqui atque docJiffimo, fuo de ftmplicium examine,ubi Galemm fcribit hacinre,non 40 uolam. loqui-.qua Diofcoridemfuiffe deceptum. Quippe qubd Galenus non animaduertei it,Diofcoridem deficcis prunis Damafcenis
prtttcrqidm qubdficcafunt,guflu etiam acidafentiuntur ,

in hoc Brafauolus Ferrarienfis medicus Galewi tutela lenus.Atqui

atatis clariffimus , aperte refragatur Galeno in fmplicium

me-

& adftringentia

Qua quidem in re
.

Brafauolus potius

pacefua

Quandoquidem non meminerit , qubd non adflringentem uim folumfruna Damafienajicca;fed etiam alia qudmplurimafimplicia medicamenta deieftoriamftmui alia pleraque , qux obtinent , ut manifefto teftimoniofunt tamarindi,& myrobalana omnegenus : item rhabarbarum ,
dixerim)plane haUucinatus ,
utritatis tramite lapfus deprehenditur

& a reclo

& &

prxter id quodprimum alunm deuciant , poftea illam adftriclam relinquunt .

fauolus nonperpenderit,Galenus tamen optime nouit
,

& expertus

eft

Idcirco

Quamfane prunorum facultatem etft Bra' cum loco citato pruna Damafcena ftcca *l
atteflatur
,

uum ciere tradiderit,eadem etiam adflricloria ui pollerclib. ll.de alimentorumfacultatibus his uerbis

Trunis

aque acficubus conceflum eft , ut uel exiccata utiliapermaneant . Damafcenis d Damafco Syris monte , in quo nafcmtur , Hifpania proueniunt. appcllatis,prima laus bonitatis magna hominum opinione defertur . Troxima ijs,qu in iberia ,

&

5c

Verum bxc quidem nihil adflritlionis pmfefcrunt : nonnuUa uerb Damafcenorum uelplurimum.Trobatiffima in hisfunt, in cibo praua funt,& uentrifubduqus. cum mediocri adftriftione , magnajaxaquefunt jltparua , dura , acerbaque cendo minus idonea.hcec Galenus.Excuiusuerbisfatis conftarc arbitror, nullafert rationcnec nifi inualidis admodum argu mentis Brafauolum adduclum fuiffe ut hac tn re Galenum ipfum accufiret,quaft Galenus omnmo ignorauerit, quamfapo.

&

res,quam odores , quam c&tercz demque nonfrucluum modb;fed

& omnium fere fimplicium medkamcntorum quMitates

:

naturam,&facultatemfortitceeJfent.DequibusomnibusadebdocJ^,&copiosi dijputauit, ut parem unquam repereric

neminem , ut omnibus perjpicuum

eft

exfuisprimis qitinque Ubris,quos de ftmplicium medicamentorumfacultatibus accu-

Yatiffimtconfcripfit.Huicfententicecequt&rationibusacceditquoque communis medicorum experientia

nempe qubd

compertumfit,pruna Damafcena laudatiffima , ijsfimilia , qu<e Galeno prxferuntur , efu uentrem foluere non inefficaciter myrobalanorum modo . Sic igitur Galenum d Brafauoli reprehenfio adftricla aluo poftmodum relitla, tamarindorum ,

&

gc

tieferuaffe uolumus

Sedfi Diofcoridem quoque tueri uelimus

nil aliud

dkendumputauerim , qitdm qubdprma Damafcenaftccat*

In. Lib

primum Dioicoridis.
PR
V N V
S.

6j

naficcataduumadflringeretradiderit,utreferunturadalia,quminusadfiringunt:non tanten
deiettoria facultatis expertia
.

qubd uoluerit,eaeffe

PrunorG. uft*.

Torrbpruna bilem deijciutif.proinde ea utiiiter ufurpant

:

ntedici adfebres, aiiosque biliofos

,

ajfecius . Quin &feplafiarijs expetuntur

quippe qui ex ijs quotannis elettaria

intinttus
,

iiquoresque uarios parare con.

fueuerint, quibtts non modbfaniguflunon ingrato delettantttr ;fed etiam qui languent

refocillantur

Habetur&in ^e-

fyptoprunus (utTheophraflusefiauttorlib.il
rens natura
circa
t>Jfe

l.cap.l

ll.de piantarum

hifloriajinfignis magnitudinis ,fruttumfe.

magnitudine mcfi>iiisproximum;mft qubd rotmdum nucleum habet Fiorere incipit menfe lulio,fruttum , brumam perfidt,necfolia dimittit . Qui circa agrum Tbebanum habitant,propterarboris copiamf-uttumficctnt,&

&

uerb acida,& aufiera.Mqui omniafrigida,& humidafunt .

exempto tundunt,ojfasquefaciimt.H&c Theophraflus.Truna qu<e dulciafunt , minusfrigida naturtc pofiident > contra Talma datur ( ut Galenus inquit) Damafcenis, qu& ficca ex

Syria Venetvjs miportantuv . Secundas tenent in Gemania>qu<t ex Tannonia,et Tranfyluania conuehtmtur . in quorumge-

nere,

66

And. Matthioli Comm.

PRVNVS SYLVES7RIS.

nere , qux. minufcula fttnt , maiorem cumpalato ineunt gratiam , in uino

ta
Prunifylueftris
confid.
,

decoBa,& faccbaro aJperfa.Hoc enim modopara*

& primis menfis dttmata

.

prater id quod

efui placent,
,

commodifflmi aluum citant . Jijhil enim adjlriftionis babent%

.

fed dultiafunt

Habetur
,

& fyluejlris prunus

,

in

dumetis crefcens
,

Tumilaeflarbufculafruticofa,

& ubiqueactdeata
quemadmodum

foliofatiujspruni

uertim longe anguftiore

duriore

ajperiorcque

Verefloretfloribus albis numeroflsquej quibus bacca

.......
y "
uires'

"S

proueniunt magniludine m&,<xcinis &quales,colore in purpura nigricante,uiridi inttts pu\pa,auftero,& adftrtngenti admo-

dumguftu,inquooJficulusincluditurceraforumfimilis.

Totaplantaadftringentifacuhatepraftat,

&

bacc&.Mcnz caliacis ,
&< ,fanant orisMngu*
coEto
.

&
&

dyfentericis utditer

deuorantur.Eadem cum arbufcuU radtcibus ex aqua , ucl uino auflero decogingiuarum ulcera , &fluxiones,quinetiam colttmelU &faucium ulcera, gargarijfato earwn de
laborant

Ouamobrem non parum recreantur hoc medicamento,qui hydrargyro perunii,ons ulceribus,& fluxione

ttddito

i lycio,alumine,& Bjpodomelle.Idem decollum in dejefftonibus auxiliaturfesminis uUrifluxiombHs obnoxijs. jLqtta

floribus

In Lib. primumDiofcoridis\

z6 7

PRVNVS SEBESTENA.

floribusdiflilUta baufla inteftinorum

uermes interficit.^on

difftdent effigie a prunis

nec diffimili admodum funtfacultate

fruftus ij , quos officinz

fi

Mabesfecut*

sebesten

nominant , quique Gmcts

Myxa,

& Myxaria uocantur. Quod et-

Diofcorides,& Galenus horumfuis monumentis non meminermt, de ijstamen d poflerioribus Gr&cis,nempe Taulo,M.nullis ibi in bor tio , TfeUo,&M%uariofrequensfa6iafuit mentio . Mboresferi in Italia caperunt Tlinij &tate\nunc uero
tisautuiridarijs(quodfciam)uirefcit.Tlantt&ramumundcum fruUu mifit ad

^^

coc

me Tmclariffmus Medicus Gabrielfa,

loppiusMutinenfis, uir quidem , ut doclrina &facundia prdcettens,ita bumanitate

&

liberalitate iUuflris

Ejt itaque ar

bor Sebejlenus pruno non admodum diffimilis ei tamen magnitudine cedens

ribus,floribus albicantibus
,

Folijs

comatur prtmo rotundioribus, acfirmio,

racematim prodeuntibus

e"

quibusfruttus oriuntur prunis paruis ftmiles

Ii

caliculo

Mglandes,imapartecoUigatinuclcointustriquetro,quifatisbaccceproportione correjpondet .

maturitatem

quodam adepi,m

atrum uirefcunt , guflufuntpr&dulci,ac lenta,tenacique pulpa.

Ex qua Syri,& Mgyptij uifcum conficiunt,quod Fenetijs Mexandrinum Z 2

*8 26
Fuehsij opinio
te^\

And, Matthioli
:

comm
,

Ulexandrinumappe]lxnt,aucupvjSCommodi(fimum:Jrgumentofuntnuclei,quiineo reperiuntur, color

& dulcedot
Mahum
quos ubique
.

quguJlatudeprehenditur.Tolkntautemdeiccloriafacultate,nonfecusatquepruna, tam Gr&corum, qudm

repro au.

^ ^ ^^ ^^
,

mm

^ quodetiam comprobatur quotidiana medicorum

celeberrimus
:

experkntia

Tametft cvntrarium fenferit Fuchfms tnedi,

quippe qui fuis

in

paradoxis cap. 2 j.utfortafe in Mabes inueberetur

fere odijfe uidetur

gt* dilfentit

nullam Sebeflenis dektloriam

,

ejje facultatem

contendit , quin potiusea adjlriftoria ui pollere

.

Sed lon-

ab eo opinio nojlra

& uulgata

comprobataque continua medicornm experkntia

, tejlis

Quandoquidem qubd Setjs

beflena ajfumpta in medicamentis aluum cieant

in primis eji

Taulus Mgineta , qui lib . j.de

.

uerbafackns, fic in-

quii

Myxa arboris frutJus eji, minor quidemprunis ,facultate uerb conftmilis Ex quibus Tauli uerbis elicitur , qubdita
molliatit

uentrem

SebeJlena,quemadmodimpruna.de quibus idem dijferens eodem

.

libro

Galenumfecutus:Trunifruius,in-

auit , uentremfubducit , recens quidem magis , aridus uerb minus

T^eque huius

rei ncfcius

AUuarius b&c

pluribus com-

A.

ntifcei

In Lib

primum Diofcoridis
.

269
effetlus,

mifcet medicamentis,qu<e btlem eijciunt , ut uidere efifuo decompofitionemedicamentorum compendio. Eorum infuperdeij ciendce aluifaculutem maximi comprobat uulgaris experientia , cLartffimum omnium Lumen Siquidem( utiam millies expertiis fum ) eorum puLpa dracbmarum decem pondere deuorata , aut adfitmmum duodecim , cofdem feriprcebet

qws Mgyptia ftliqua caffia uocata

minusprobcm
,

autloritatibus adducor , ut illim quoque Fuchsij opinionem ditlum uentrem deijciat,non Sebefienomm facultate,Jedalio rumfimplicium medicamentorum deiecloria ui pr<cditorum , qtt<e ijs adduntur . !>{amfi idperfe praftant , ut oflendimus,
.

His ergo rationibus ,

&

qu<e eft,qubd eLetluarium de Sebeflen officinis

idemetiamaLijsadmij1apr4tabunt.Quare,utingenui dicamquodfentio,non
miratus fum,ut uirum dotliffimum ,
effe

Fttchfius tantiim,
,

& de medicina ampliffiml meritum

,

quemahoquinfiemperad-

fed plerique alij

deberent , ut prorfus i Mauritana familia defcifcentes

nonnunquam

&

ucritatisprcefidia,

cogantur deferere.Sed ut eb nofira reuertatur oratio undc diuerterat, dicimus autloritatibus,

& rationes ,&experimenta,firma nofim & expe

artis,

nunquam adeb Grscis additli

rientiafreti : Sebeftena deietloriam

uim habere . Qupcirca

utiliter

TauLus , Mtius,Vfellusj& Atluarius )

Imgitce afieritatem mirifice

dantur ex bilefebricitantibus, atque ut autloresfmt ( leniunuquin petlori , atque tuffi opitulantur: tten-

&

tristineaspellunt:urin<eardoribusdbiLe,uelfalfa pituita prouenientibus

maximam opem

prctftant deuorata trhinta,

aut quadraginta.ex iure carnium macerata , pnmafiatim menfa,aluum commodiffimt citant. pr<efiantiorafuntplena,pinguia,& carnofii,qu<cq;(itunonredolent , nec teredtnem fenferunt . Cceterilm quoniamSebefimanobis zizipha ,
qu<e off.cinis.luiuba

dicvMur ,

in

Zizyphroum eonuderatl0 ' ?nentemreuocarunt,cum eorum Diofcorides nufquam,quod extct , meminerit, duximus

nonfore quidem ab re hic emshifioriam

dice contorto
,

& uires dtffufiusrecenfere.jirbor ttaqueefi zjzyphus pruno pauLb humiltor, cau.

cortice fcabro
,

uitisfere uinifem fimili

Materie oxyacanth<e proxima ,'radicibus firmis

acfolidis

Spi-

nis ubiqucfcre riget

Longis

l<euibus,firmis^cutijfimisque,colore
,

ex mgro rufcfcente , quemadmodum

10

& rami

qmbus

itmcei quidam procejfus exeunt

coiorc pallido

tenuesfparti

modo , LentUac flexilcs fpithama loagiores;m qnibus utrinq; ,

per interualla folia exeun t, ut infraXkio, &forbo, imparitamen exortu,obionga,non magna,firma,ut m clematide,quam Uincam peruincam uocant:& finfim per ambitumferrata.Flores dfoLiorum exortu nafcuntur paUidi, ac mufcofi , i quibus baccct exoriuntur oliuarum inftar , primum uindes , deindefubaLbicantes.-poftbac aureo coLore cmi ad ulfimam uene,

&

rmtmaturitatemrufefcente:,inquibujnucleusofieusconcLudituroLiu<fimiits.TuLpaantematuritraartf
riufcuLo fapore referta,at in pr<ematuris,duLcis euadit,& guftiti
te

uiridi,aufle-

non ingrata . Quo fit ut ZjZJfba in bumiditate,& caliditct tcmperata habeantur. Calcnus,qui ( ut nonnulli ccnfcnt) ea Serica uocat>de eorum uinbls librofecundo deaLimentorum facultatibusfic babet.T^e his quidem , quid ad tuendam fanitatem , morbosue profligandoj ualeant ,
tefiis ejfc

pofium.JJam
dificitt

ab infoLentibus , ac effr&natis pueris,& mulieribus ctbo duntaxat expetuntur.Exigurtm pr.tbent Mimentum

coquuntttr
,

con-

ideo (lomacho nonfunt utilia

Fandem fententiam ex ipfo Galenofumptam

reddidit ^A ticenna

cui

tantbu d-

lud addidit,qubdeaadpel7oris,atquepulmonisuitiaconferant,&qubdquidam(utfirunt) cthu

etia

mrx\me

mmm,

tum

m ueficiz affc&ibus prodeffe cenfeant Verkm quoniam ( ut diximus)fcribit Galenus

.

huUam

fe

adn te0e

in Scricis

Au ce fex^coaai
,

facultatemadcorporumaffci~luscurandos,binccaptaoccaftoneFuchfiusiterum digiadiatitr

, honrflo auidcm fitrdio ,non modbcum^ukema;fedetiamcumcteris^trabiccefamiLiaucloribus,afferensidomne,quod de ri^yphis jlrabcs fuis monumentis commendarimt,omninofalfum effe,&d tteritate aiienum.ln quo tdmenfi uitium aliquod Maur.tanis adfcnben

FlKhuunu

durn efl,illud quoque Gr&cis pofierioribus adfcrtbendum erit.Quandoquidem conftat,^icluarium

& Gracum & medicum

,

feritifimum fuo decompofttione medicamentorum uolumine,?vzypbaadpetloris ttitiacompofitis medicamemis compluribus admifcere , ubifcilicet ex calidorum humorum redundantia morbus emerferit,item eandem in his ufurpare, quabilem
deijciunt
fi
.

Qu,od

& Ts[icolaum Mexandrinum

infuis compofitis medicamentis,perf<epefecijfe comperio. Ideoque

,

niLmirum
ut rei ue-

ad h<ec omnia pneftare zizypha tradiderit Auicennamanque fuo lentore,acfua,qua <egr permeant
adfiruit)fanguincm craffum reddunt,quiflau<e bilis rcdnndantia tenuior ,
,

craffitie (

ritas

Micenna

XlX}'pha

& peclori,& pulmoni prodefifcnon

eius
,

qudmpar fit,redditur . cum itaque tradat

temere'

tant)fcd illud ea rattonefcrtpfiffe,ut in morbis

tantum calidis ,

&

quidem eum locutum effe crediderim( utfortafje aliqut puacutis intelligendum effet, in quibus medici utdtter zizv-

phis utipojfint

& debebant.Id quod

^iuicenna adeb ignarus

. JJeaue enim erat ut datis iamprtemijfis ncfciret fubinde conclufionem inferre. Sed certe ptdchrum , ataue tutum effe

uerba aperte" indicant,citm dicat , quodfanguinem incraffant

iudico,qubdquandoquecummortuislutlemur. Et quontam ( ut fiepe antea

buic magis
,

polliciti

fumus)nulli medicorumfetlcz ,nec

rationibus cum ^iuiceu-

qudm illt nofier ammus erit additlus , fed ueritati propagandce , addam ex pr<editlis
iudicio
, ,

m,eos,meo quidem
fcent medkamentis

fanguinem expurgari , ac abfiergi contendunt , quique ea iU commiqu&petloris affetltbus frigiditate obortis pararifolent , ut recentwrum nonnulli : qut rirypbis nuLlct
labi,ac faUhqui 'zixyplns

eorum habita

ratione ad quoduis petloris uitium indijferenter utuntur,& plerunque

cum maximo ctgrotantium difcrimine

.

50 Cceterum an Galeno Serica ^i^iphafint dubitandumfanifiuerit , cum aliud Tliniofuiffe reperiantur lib x v.cap.x 1 ubific habet . Mqui peregrinafunt zvtypba tuberes , qu<e ipfia nonpridem ucnere in ItaLiam.Hcec ex

&

&

^ifncaMa ex
cafirorum
.

Syria Sextus Tapinius

quem confulem uidimus , primus utique attulit ,

diui jLugufti nouiffimis temporibus^ in

,

aggeribus fata,baccis fimiliora,qudm malis :fed aggeribus pr<ecipue decora

quoniam&
amygdala ,

tecla iamjyluceficandunt

Tube-

rum duo genera , candidum d coLore Sericum ditlum . Et lib. 1 6.cap. 2

niaca
,

5 .^ib

inquit

proxime

ftorent arme-

dein tuberes
.

&pr<ecocesM<e pcregrirue

h<e coatlce

Item lib. I j.cap. I o. Et zfxjpbce

,

jipriLi

Tuberes melius infimntur in pruno

fyluefiri,
,

& malo cotoneo &

ait ,

grano fieruntur menfe

.

in calabrice

ea efl JpinafyLueftris

h<ec TLinitts.

Columella tamen tuberum nufquam,quod Legerim

meminit ,fed xjzypborum Ltb. a.cap.q. duo tradidit genera qubd ba, rumfloribus maxime deletlentur apcs, nempc ruliLum,& aLbum . Qupfit,utfufpicandumfit,Tiinvi codicem hcc in loco depraitatum
effe
.

Illudfufpicionemauxit

qubd inter Arabes \Auicenna,&

in TLinio

intcr Grcecos rcccvuiores

.

Symeon Setht,duas 7/uidea\ur

60

Xvpbijpeciesfcriptis mandauerint ,
Lao

& qubd tamen

una tantum legatur zizyphus Verum cum ^ibluario , Vit 0(totenimmodisfiriptainitei,iuniur)ca

effe
,

Myrepfico,& Symeoni Sethi

Q^a.i Qvi^a,m^h^*

qu<n

GaLcno

2/0
ferica

And. Matthioli
.

Comm.
,

Galeno ferica ,eademque ^Auicenn^ ,Serapioni,aliJsquepluribus Mauritanis ,mihiquidem flatuendum uidetur

non aliud defigmre,qudm ^iTJpha

Galena
hic

Ex his pr&terea omnihus maximum effe argumentum

crediderim

in Tlinio

fubeffe mendam ,

&

illi

de <zi%yphis id adfcribendum ejfcquod de tuberibus deprauatefortajfe legiturdeguntur fi^ypha

ad

calcem Septembris in,Autumno,unacumuinceisramufculis,&inmanipulosco\ligata, Laquearibus fujpenduntur, prius

diebus ahquot infolata ; poflrcmo decerpuntur
,

& afferuantur in

capfulis

ad medicos ufus.Sunt etiam qui decerpta &fu-

per cratibus , aut tegetibus flrata tam diuinfolant quoufque rugofafiant.Fruttmprunuquiwv.mv*-'*- Gmcis,Trma LatiKriechen nis appelhntur : jLrabibus,Ji.nas,jLuas,feu jigias:ltalis Trune,& Succine:Germanis,Traumen,Tflaumen,

&

H'tfpanis,Trunas, Andrinas,& jlmexeas:GaUis,Trune .

t

Fruclus uerb , qui Grtecis recentioribus

^u'a/^i/'|*,K5o>y?*
,

fia. ,

Latinisfmiliter

Myxa , & Myxaria,atque etiam Sebeflena Mauritanorum imitatione dicuntur:Arabibus

Sebeften,
1

Nomina.

Motheica,Mukeita,& Mokaita.Vulgo&officinis,Sebeflen:GaUis,Sebefle. Frutluspr&terea,quiitem

cis $v<p<t

recentioribus Gra

iwtfvgp* ,

& Galeno

o*?'i*a

Latinis Zixypha uocantur:jLrabibus,Hmen,Zufahgf,feu Hanab:OfficinisJuiu-

bxdtalis, Giuggwie:GermanisJ\ot bulibeerle:HiJpanis,^uficifa,Gallis,Iuiubes .

A R B V T V

S.

jtBJsVTVS.

In Lib.primum Diofcoridis
E

2.7

ARBVTVS.

C A

P.
a

C XXXVIII.
a hl7 ~'w'

ARburus,fiueunedo,arboreftcotonejemalonondi(firaiIis ,tenui [folio:]cuiusfru(ausprunimagnitudinemimplet, nullointus nucleo.huicmemaxylocognomeneft.Maturus ant b flauet,aut rubefcitun elu acerofus , ftomacho aduerfatur,capitisque dolorem mouet
AKf?utusinHetrtmafrequcntiffimaprouenit,ubi uelper hyemem perpetuis
1
l,

KSm Mc m
"
i.

*rfr

Ki?pm/.

fubful

""
uirefcit frondibus.Htc etfi Diofcoridi reddatur malo cotone* adftmilis,magis tamen putauerim,ab eo arborisproceritatem reprafentari cotone,qudmfo-

a,

&

Arbuti confideratio -

candicis corticem . Vel deprauatus fortaffe.

Serapio , Diofcoridis ipftus teflimonio ,

( ut magisfuffiicor ) eft hoc in loco Dwfcoridis codex : quandoquidem Mbutum non defcribit in uniuerfum cotonea malofimilem,fed eam
tantumprofer-

nfbliambcotone*mmora.nwfcribittenitMbaberef6lia,utudga
butofotiainfuntlaurinis,&iligneiscraffiora.MeminitjrbutiTheophraftuslibro 1 1 l.cap.i6.deplantarumbifioria,fic mqmens . Mbutus , qux pomum cibo idoneumferat , magnitudine non nimium pr&fiat : corticem tenuem , tamarici fimilem habet ,folium inter ilicem,& laurum .-floret Menfe Iulio . Flores fingulari appendicepartepoftrema racematim cohxrent,ftecie quifquemyrtooblongofimilis:& magnitudinetantus : nonfoliatus , concauus, tanquam ouum excalptum, ore aperto.cum autem defloruerit , retinaculum perforatur : quodquc defloruerit , tenue ,ftcut uerticillus circafufum . Fru?us anno integro maturefcit,utfimul hunc haberi,atque alterumflore fponderi contingat.baclenus Theophraftus . Qu* in

Hetrurianafatur,foliaprofertkurims,iligneisuefimilia,breuioratamenpaulb,^^

20

utndiyin ambitu ubiqueferrata,rubraper medium excurrente cofta . Caudex cortice ueftitur fubrubro , afpero,fquamofoquca quo ramiprodeunt rubentiores , ac Uuiores . Floretmenfibus Iulio,& jugufio,floribus candidis,paruis,lilvj
Itj

uocatifigura

racematim dependentibus

B quibus fruftus gignuntur rotundi .forborum feri

,

conual-

magnitudine quiprimo
:

giem referunt . Sapor his inftpidus ,fimul

quorum etiam effi, lingnam, palatum ftimulant acerofa quaufu,J damfubftaatia,qua exterius contegunturjta utplani acerofi uideantur.His maximi deletfatur turdi,& meruU. Ouo fit, "* Jjjj"' uthyeme , quo tempore ipfa poma maturitatem fentiunt , eiufmodi aues iriibi laqueis, retibus , aliisque

exortu uirent, deinde fiauefcunt,maturi uerb rubent,afpero tatlu

nullo intus ofiiculo,fragorum modo,

& aufterus:quinetiam dumeduntur

.

&

&

aucnpii genmbus fit

cili capiantur . jlrborisfolia coriariis expettmtur Sunt qui credant , arbutum maximam opem pmftare aduerfus peftem. Qpimobrem aquam,qu& exfolijsextraclafit , admifto of]e m cerui corde reperto,ubiftatim morbus inuafit , magnoQn ipfi

wnt)u*HAmentOAgrotantibusexhibent.jrbutimemimtGalemslib.vii.fimpliciummedicame

2O

qit ' Jirbutm arbor ipfa qualitate acerba und cumfrutfu efi.eum memecylum nuncupant.Efi autem hic,& infinfus ftoma chp,& capiti dolorem inferens . Huius arboris nomen Gmcum eft M'n.?os: Latinum,jrbutus:jrabicum
,

Hatiladib.-Ita-

Nomina.

ticitmudlbatrotHifpanis, Ma dronbo,aut Madromeiro:Gallis,rbouces

A'

Wjw.

AMYGDALAE.

CAP. CXXXIX.

Mygdala* amaras radicum tritarum deco&um uitia cutis in facie corrigit.lllita? nuces idem munus praftant : menfes admota? ciunt : capitis dolori auxiliantur , illita fronti,aut temporibus cnm acc-

to,uelrofaceo:epiny<aidasfanantexuino:itemputrefcentiauIcera,
,

& qua: ferpunt,&

,

num cum rnelle.Earum autem efu dolores finiuntur aluum emolIiunt,fomnum faciunt
contra fanguinis reieftiones

morfus caurinam cient:

cum a amylo,t& mentha aflumuntur :renum uitiis,& pulmonum inflam40 mationibus b [ ex aqua in potu , aut eclegmate cum refina terebinthina dantur.-calculofis , difficilique

WmvUm T
';gf
'

Cmc

urinannpaffoauxiliantur: &illin(5tucum melle,&la(aehepaticis,tuffi,&inflationibus coli c nucis moT , auellanae magnitudine . quinis,feptenisue pr3efumptis,ebrietatem non fentiunt potores. Vulpes f\ cum b ^onelu 5*

quadamefcaeas uorauerint,emoriuntur.Gummieiuscalfacit:&adftringit:reiicientibus fanguinem,

potumauxilio eft:impetigines,qu3c fummum corpus occuparunt , illitum cum aceto tollit tufli uetufts cum diluto uino potum medetur calculofis cum paflb bibere prodeft . E' nucibus Gra?cis;dulces cibo idoneae,fed multo minus ualent in remediis,quam amars.-attamen extenuant, urinam ciunt. Recentium feu cum fuo putaraine,huraida ftomachi uitia emendantur . ]
:

n nle ~

gi"
c

Meum &
'

Sp!idt!!** mP C KU

A ^

My tam dulces ' 1u* m amar^frutlusfunt ubique uulgb notiffimi . Differunt tamen interfe.-nam amarx maiore AmygdalorS L^excalfaciendi , exiccandiquefacultatepmdiufunt , qudm dulces.quofit,ut etiam dulcibuslongepraferantur ad craf conC dio.
fos,pituitofosquehumoresexpeUorandos.Mbor eftjmygddus,fpetT;aUfatisproceritaiis, caudice craffo,rarb tamen, retto,cortke a$ero,paucis radicibus,fiquidemplurimum ftngulari nititur radice , robufta grandi , alte defcendente.Fo,

tiahabetperftcoper omnta fimilia

cuiquoquetota Amulatur planta,nam

.

& flores

in

amygdalo (peclarentur , quales in

Terfico , nifi huiusfaturatiori purpura rubefcerent

Floret uere incohante . T^uces edit cordisfigura , qu<e antequam ob-

durefcant , integm cum putamine comeduntur , &pmfertim ab utero gerentibtts . Sunt enimguftul non ingrau . Duplici contegunturputamine , quemadmodum iuglandes. Leguntur ^iugufto menfe ad finem &ftatis ; cum extima earum tunica

iehifcit.TracJugaudent calidiorcquofit ut in jpulia,Siciliaque optim/x,,cop\ofiffim&queproueniant . Galenus dulces pau

cisperftringens lib. ll.de alimentorumfacultatibus,fic inquit.jmygdaU nihil prorfus adftriclori&facultatisfortiufunti

fola enim extenuandi , atque abftergendi ui pollenttqua

tum uifcera purgant, tum humorum ipulmone,ac thorace excrea -

tusmotiuntur,acpromouent.Etdeutroque^mygdalarumgeneredijferens lih.vi .fimplicium medieammtorum,primb

^IxGti

amaras.

2/2

And.Matthioli

Comm.

A M Y G D A L AE.

ttmaras

deinde dulcesprofequitur his uerbis

jimygdala , qu& quidem paldm amarafunt, omnino extetiuandi

ttim poffi-

10

dent.-quod

&

qualitas ipfa indicat,& experientia comprobat. jlc de

efi
.

amaraquidem qualitate
lentorumque

in quarto

horum commentaconferunt. Torrb

riornm proditum

Uteritm dtto experienti* exemplaproponijatis efi,unde uim eorumpofis difcere . Siquidem ephelnn
,

expurgant ,& excreationibus ex peliore ,pulmoneque crafjorum

humorum impendio

hcofienfafuntgmerequidemincidmtis,jj>ecieuerbextergentiseJJefacultatts. Quin

& qubd per accidens facultatem

&

experientia monflrat : narn m iecore crafipfumfuprd demonftratum ejl,fed item habeant ab obfiruBione liberandi , la-, Quin forum,uifcojorumque humorum in extremis uafis imoatforum obftrutfiones abunde expurgant,expediuntque. Jorttta terumdoloresabhuiufmodicaufanatos,&lienis,&coli,&renumfanant. Torrb& ipfa rbor uniuerfa fimilem

&

&

uim

eft

K[am huius radices cotta atqueiUtU ephelspurgant Quptquot uerb Junt amygdala dulcia,&
, .

ipfa
.

Imcithm

amaritudinem poffident , qu& tamen dulcedinefuperantc occultatur : c&terum

id temports ffatio

clarum

fit

Demonfira-

In Lib

primum Diofcoridis
.

1
&
&

tum autem retrb efl, qualitatem dulcem moderate efe caUdam.haUems Galenus ^fmygdak , ut Tbeophraflus Vli, niusprodidere , examaris dulcesfiunt,ficircumfojfojiipite,& ab imapartecircutnforatojefiuensundique humor abjier
gatur.TLtcontrk,duicesamarefcunt,fiprimogcrminatuteneUarboresipecoredecacuminentur .^imygdaU ( ut etiam tradidit Galenus) non multum fuppeditant alimentvquanquam eisplcrique utmtur ad roborandamuenerem, ad reficiendasuires . jimar* GaUinas , GaUinaceos necant,fi ab tjs deuorentur. Etdem contriu , &fronti , temporibusque iUite,capitis dolorem mulcent,& fomnum conciliant,& pr*fertim,fi aqua Verbenac*

&

&

Mm, tta

excipiantur.HM ut Gmcis tLyetiam LatinisJmygdakuocitantur:jrabibus,lau^,Kau^feu Lau^ltalis, Mandorle: Germanis , Mandel

kern: HiJpams,jilmendras:Gallis,j(mandes:BoemisMandly .

t InwkrtisGrMisexMplMbuskicnonlegitHr&M^

lusexanttquiscodicibus,quoshabuijfetefiaturxamquoque&Oribafius,&SerapioexDi<>fcoride tranfcribunt uert Diofcoridis lellwni adjiipulantur;ita hoc loco mentham addendam
cffe putauimus .

Qum

T A

A.

TISTjfCIjt

?74
Tttsdx.i&*

And.Matthioli Comm.
P
I

T A C

A.

C A
&

P.

CXL.

Plftacia , qux conftat in Syria gigni,pineis nucibus fimilia funt , contra ferpentium iclus profunt,fiue edantur,fiue bibantur

ftomacho amica . Trita curauino

roafideratio.

Venetias importarifolent . Qu<e PifUeiorum TJlflacia , quorum e& communis in officinis ufus , ex Syria J- efl)D4cius ViteliiuscenforinItaliamprimusintulit,cumlegatus inea prouincia fuijfet

& i Syria ( ut Tlinius auftot

,

nouiffimis Tyberij Oefaris

temporibus . Horum arbores Venetijs

efl ,folijs

Caieu , J{eapoli ,
,

&

inalijs

italm

locis

uidimus , Tota arbor Terebintho fimilis

colore ex uiridi in luteum inclinante

Terebintbi modo, ramufculis utrinque emergentibus . TSuces

racemtim

xa

STAPHYLODENDRON.

prodeu/8

In Lib. primum Diofcoridis

frodeunt i ramorumextremitatibus . rufa exterius tunica
li .

7
odoratiorc
.

& odorataulbofuntputamine

,facie ungueniar\& glandifimi-

Internus nucleus cuticula contcgitur rufa

Mqui medulla uirefcitsfapore pine nuci proximofid

ejfe

Quo fit

ut legitimam Indicam Tbeopbrafli Tcrebintbum,Tiflaciam arborem nulla dttbitatione

bintbo agentes latius diximus
tuei
.

cenfeam , ut fuperins dc Terepojfit

,
.

Etenim noU tam perjpicueefunt , ut id negare nemo cum ratione

teflimonium

Qjttppe qui libro

xim .ca.xx.Dipnofophiftarum.J^icander colophonius,inquit

affimiles
.

His acccdit Athe-

in Theriacis Viftacio

rum meminitfic inqukns.Thiftacia

truncmonerare uidebis prorfus Amygdalinis . Memtnit de bis

,

& To/fidonius
,

Stoicus lib.b'tftoriarumtertio,bis uerbis

Ipfum fert Terfia

Arabia,& Syria ,ac

Biftacium uocant.Fruclus racemauirent

tus eft,albo cortice, ac longus lacbryrnisque fimillimus , atque uuarum modo uicifsim cohxret. Qudi intcriusfunt

O inquiuntj&Fraxinum
liquit

minusquebonumhabentfuccum , qudm uux Tinea , at meliorisfunt odoris . Fratres uerb,qui Georgka confcripfcrim, hxc Tercbintbum , qux Syri mmc Tiftacia uocarunt-.atque hi per p Tiftacia dixerunt,cttm tamen Tsli

&
,

cander afiirauerit , dixeritque phiftacia . Haclenus Atheneus . Hc(utlib. 1

.de alimentorumfacultatibusfcriptum re-

Calenus)parumprtzbent alimenti ;tametfi infarclas bumore iocineris uias expediant,

&d

uitijs

liberent.

Torrb

m [iomacho noxiafint

an utilia , an aluum moUiant , an adftringant , nuUum huius rei certum babere teftimonium.fcribit Galenus.Cuiusfentenmrefragatur Auicenna,quicumpaldm,& nommatim Galenum refelkre noUet , libro ficundo
l x

hac dicendiratione utitur , his ferc tterbis . Inquit quidam , non inuenio , qubdTiftacia (lomachoprofint, aut fane officiant. Ego autem dico , qub d naufeam difcntiunt,& uentriculi os roborant . jlrgumento eft fitbamara , fubaufieraque qualitas ,
quagujiuinijsdeprehenditur
.

HacigiturrationefretimedicorumnomuUi,non modb ad
,

iocineris infarclus

Galcnumfe-

cuti piflacia exhibent , fed ad iecur ipfum

ad conciliandam uenerem , \o piftaciorumfylueflriumnomineappeUanturcuiuJdamarborisfrucius,quamTliniusltbro,& capitexvi . staphuo- Suphyloden d e n d r o n nominat , etfi d piftacijs effigie , &fapore plurimum difiideant . Tlanta hac humilis e[l,folio fambuci, materie

&

&

ucntriculumque roborandum , ea tam cibis, qudm medicamentis immifcent-.quin adpinguedinem induccndam macie,& marafmo affcclis commendant . Quibufdam in locis

admodum imbeciUi ,floribus albicantibus racematim dependentibus , quemadmodum

: in

uenit,rufo colorcciceris ejfigie,maior tamen

frutlus : quifoUiculisproquofubuirens nucleus includitur,fapore dulcis,fed naufeam commouens .

&

Nuclei pinei
uires "

Sapore piflacusfimilcsfunt Tinei nuclei, qui inflrobilisincluduntur.lli enim (ut loco citato tradidit Galenus ) corpus alunt,bonum procreantfuccum ,fed craffum , tametfi tzgre concoquantur. Vcrum,fi Auicenmetiam credimus , di^erunt,
leniunt,refoluunt,acimpinguant. Trofuntpr&tereapulmonumuitijs,purulentaexcreantibus,&tuffimokftatis:ftdpriuf-

qudm edantur , aqua calida macerare cos oportet,alioquin uentriculum leedunt . Semen augent ,
nes,& ueficam non modbexpurgant$detiamroborant,eorumqueulceraprohibent.
Jlant
.

& uenerem excitant

opem

Re-

Vrintz ftiUicidio

mirifice pr-

Quam ob caufatn ftrobilini nucleiapud recentiores

medicos infrequentiffimo habentur ufuad huiufcemodi affeclus.

JO QutznucesGr&ti Tli<rJKtct,LatinquoqueTifiacia,& Tiflacea appellantur:Mabice,Tufkcb,autFeftucb:ojficinis&Bar

barisiFifticmaliSiTiflaccbvGermanisjVuclfcbBimper^

^ '"*
1

KdtwMvtxtiSv.

NVXIVGLANS.
difficiles

CAP. CXLL
concoctu,ftomacho inutiles, bilio

NVccs Iuglandes,quas nonnulli Perficas uocanr, funt

fae,capitis

dolorem inferentes,tuflientibus inimica?.-uomituris tamen ieiu nis in cibo apta? .

,

Cum
,

ruta uero

,
:

& caricis prlumpta?,& a fummo cibo,uenenis refiftunt

largius efitatx,tineas Jatas pellunt : illinuntur

nec minusfia ucneni hauftu colu -

medantur
:

mammarum inflammationi , abfceiiibus

xatisque,cum mellis exiguo , ruta.-cum cepa autem,{ale,& melle ,canis , hominisque morfui profi|o ciunt tormina,cumcalycefuoperuftB,&umbiIicoadmota?,fedant.PutamencombLiftum, tritumque
inoleo, &uino,infantiumcapitepcrun(5lo,nutritcapillum,alopecias replet.Siftuntmenfes nuclei ufti, fi triti ex uino admoueantur iidem e ueteribus illiti carbunculis,gangramis,& segilopiis medentunalo
:

&

peciiscommanducatij&impofitiprxientifuntremedio.Nucibustuhs oleum exprimitur. Recentes ftomacho innocentiores funtjutpote fuauiores.-itaque allio mifte eximunt acrimoniam.liuores in corporeillitutollunt.

NVcesIuglandes,quincommunifuntuJu,itemquearhoresJquibusedHntur,omnibusuulgb notioresfunt,qudmut Nucum

d nobis repr&fintari debeant , cum nuUa arbor Tfuce ubiquefrequentius occurrat. H<e Latinis Iuglandes, quafi IouisglandesinterlifisliterisappeUantur, QuonomineprimomundiauoeasappeUatasejfe,plures tradidere auclores

Iugli

<Jium confid -

jo Quippecumhominesprimumglandibustantum diu uiUitaffent , inuenta tandemarbore,qu&nucesferebat , degufiato nu cleorum fapore *borumquc dulcedine mirum inmodumaUeb~li,nuces louis glandes ob excellentiam appeUauere. Iuglaniiumarbor pr^grandisfpeclatur . Caudiceprocero ,accraffo,ramis multisjngentibus , &longi lateque
fc fe diffmidenti*

bus . libro ueflitur cinereo , craffo,ac rimofo.I{adicibus nititurprdongis,robuflisque . Frondibus pluribus utrinque ab eo-

dem pediculo exeuntibtts , ut in Fraxino , oblongis,

los tdit
,

& grauiter olenttbus

:

Vere incobante in ipfa prima germinatione,Iu-

fiue paniculas,qu& breui flaccefcentes decidunt

tumfuper horum pediculoflos emergit herbaceus, totidemque ca-

liculacea

tegumenta , quotflores petiolo contrahmtur,fingulisque his ,fingul< includuntur nuces, duplici obduclte muni-

mento.&iut Tlinius inquit ) puluinato primkm caliccmox ligneo putamine. Crifpo intus nucleo , quadripartitoque , callofa intercedente membrana.Genera luglandium plura,qu& cumforma,tum putaminis duritia,fragilitateque dignofcuntur.
Traflant oblonga , putamine albicante
,

acfragili albo intus nucleo

putamini baud becrente ,

& guflu dulci.

lugiandes'
,
.

aquasodere,Montesamantalgoriscupid.Legunturincohanteauturmo,perticisexcufi.Etficcanturinumbra,exuto ex-

..

tmoreindumento . De ijs difienns Galenuslib.v

1 .fimplicium

medicamentorum , itafcnptum reliquit. I^ucis arbor tum

infolijSf

8
r ;s

U ra l
i

cxG.i

2j6

AndLMatthioli

Comm.

NVX IVGLANS.

infblijs

tntn in germinibus adflriclionem

riter

& ficco,proindc eo tinftores quoque utifoient

.

qnandam pojfidet.-aeterum euidcntem,multamque in nucis putamine recentipa' ruborum in met. jtt nos eius cxpreffifuccofimiliter, ut mororum ,

&

k decofto,uicefiomatici medicaminis uttmur,& ad omnia reliqua adbibemus,ad qum. modb ditlifucci comenire
Torrb
nucis ipfuts id,quod edendo efl,oleofum efi,& tcnue
:

cenftntur.

itaque ob id etiamfacilc txprimitur,& qub diutius rcconditum

fuerit,nyigis tale efficitur

Quamobrem oleum exeo inueterato expnmereltceat. Tuncfancadmodumfitperhal/tum cua~

,

foraiorium. Itaque quidam eo gangrmas,& carbunculos,& tegilopasfanant,ac nonnulli ad vsu/> t$>t<*

uulnera uiuntur.Et lib. i 1 .de alimentorttmfacultatibusfic inquit.Habet luglans

boc efi,nemonim

& adfirmgentis quahtatis non extguum

fiat

quatemporisproceffu marcefcit , degenerante totaeius fubftantiain pinguem ftucMth.adeb ut cibo prorfus

tjubd ueteri oleo,fna pmguitudine adfimilis appareat
latis
t
.

inidonea,

Vtridis autem

atque etiamnum humida, nequc adftringcntis qnafa

neque oleofie conjfricue

eji

particeps;Jed magis eft quodammodo irt<t,id efl,qualttatis exptrs : quod Japoris gcnus

aqueum

InLib.primum Diofcoridis.
N V X INDICA.

*77,

aqueum
gis,fi

( ut dixi)uoeare confueuimus

Iuglansfacilius,qudmauellana concoquitur ,flomacboque utilior efl,& multh ma~

und cum caricis edatur.Troditum autem efl a plerifquc medicis ,fi ambo Ijc cum ruta ante alios cibos fumantur , bo-

minem non magnopere d letbalibus pbarmacis l&iipoffe.Conflat pr&terea bumidas deieclioni magis,aridas uerb minus con nenire . T^pn pauci quoquecumgaro iuglandes pr&fumunt,uentrisfubiucendigratia.Ai boc autem uirides aptiores funt, utpotequaadflringentisquahtatisminusparticipesfunt.Quin&aridarum quoque,ubi prius in aqua fuerint macerau(ut
nonnullifaciunt )fmilis\ac uiridium facultas babetur.bac Galenus.C&terum luglandes uirides decerpt& menfe Maio,uel In
nio appetente,aniequdm

earumputamina obduruerint,faccbaro,uel melle ajferuatx flomacbo

utilcs

euadunt,

& ori nomn-

i up ] an j es

C0B

dic.

grata . Iuglandium iuli,qui menfc Martio prima germinatione erumpunt,[icci et in pnluerem contriti ,

& ex uino aibopdti

unciarum

drachm&pondercfaminisflrangulatuuulu&afeclis mirifici profnnt.Fit quoque c nucibus oleum

quo ad Lucernas utwt-

tur Infubres,quinctiamf>iftores,&fabri lignarij,ubi^kndoremfuis operibus adderc uolunUHauflumboc quinque aui fex

^la

/8 27
res difcutit

And. Matthioli
in coli affeblibus

Comm.
Sed quoniam fermo

unciarum pondere,flatuspotenter diffipat,quofit,ut

aflxtu genitisplurimum afferat auxilij. iUitum tumo

& contraBos neruos emollit,addaapr<gfertim calce lota.JtntiquumMrb fcabiem fanat.

cum Diofcorides,Galenus, ac cateri

nobis cft de nuabus,

pojieriores Gr&ci dc Indicis,Myriflicis,Metellis,ac Vomicis nibil,

Nucis
confid.

Indicse

qubd conftet > memorim prodiderint > hic ea non diffmulanda putaui , nequealienum duxi recenfere qu<z de ijs ex Mauri, tanorummonumentis,& recentiorumquorundambiftorijs fumconfecutus . Sed primb de Indicis dicamus Isluces igitur myropolv\s omnibusuulgati\fims,,frucl:usfuntarboriscuiuJdam( ut Mauritani auclores funi)palm& effii N d i c ae
.

gie,prgrandes
ijs

magnorum melonum inftar&b arbore

dependentes.-nanque
:

magna inuolucrorum mole obtegumur.Cortex

intus uerb uillofa materie compablus,qu&

extimus colore conftat in atrum rufefcentcfubdurus , tenax,callofusque

eft

ma-

n lbus extrita in capillamentafatifcit.Subtus

putamen triquetrum,uillofum,barbatumque , cornu ipftxr pr<edurum,eiuf-

dtm fer$ coloris nucieum continens,oui anferini magnitudine,intus concauum -.fubftantia illi pinguis , craffitudinefemidigi - * c

NVXMYRISTICA.

tali,

In Lib
tali
y

primum Diofcoridis
dulcis iuchtditur : fiquidem boc

275)
argumento

duriufcula

tenax,caliofaque,albicans,faporc dulci,butyrnm referensitenuifid ajpero obtcfla cortice , putaminis co-

lore.

Twbantur recentes,e&que pr&fcrtim,in cuius concauitate liquor quidam

.

recentiores facile cognofcuntur

Excalfaciuntfecundo abfceffu,bumeflant uerb primb.In cibisfumpt&,ctfi noxium

admoex nuClbus Indieij.

dumfuccum nongignant;uentriculo tamen laborem inferunt.femcn augent,& uenerem excitant.oleum,quod i nucibus ln- Oleum
dicisexprimitur,utiHterb&rnorrhotdibusinungitur,oleopr&fertimadmifto,qHod$perficoruw nucleis elicitur : per fe
illi-

tim lumborum,& genuum dolores mulcet ,

denfum
efi ,

& uentris animalia peUit

Qubduerb

recentes nucesprejfe flillauerunt oleum,

diffimiie

candidum,& pingue-.in fumma fubfiantia,qualitate ,fapore,ac denique facultatibus butyro non

.

^fed

longe melius fubmwiflrat aiimentum tum,fed etiam hauflum

.

Tr&flat idcm inunflum ad neruorum dolores,quinetum peflus lenit , non modo iUi-

I{aucedini opitulatur,
reficit
.

macros impinguat,femen augct,

Indica latiore fagina corpora

Idcirco ftrigofas muiieres

mirum

in

modum

& induratos articulos emoUit T<QiX impinguat & ad craffitiem redu.

cit.haclenusdelndicis.

Hisfuccedunt

myristicae

qua uulgb

officinis

ob odoris pr&ftantiam Mufcat&,quafi

mo

^"^J

fcat& dicuntur.H&(ut refcrum ij,qui Indica litoraperiufirarunt)proueniunt copiofiffims, in infula

ibique eas proferunt arbores

quadam nomine Badan;

,

qu&dam nofiratibus perfiashaud

,

abfimiles, anguflioi ibus tamenfoiijs

ac breuioribus . Fru-

fius noflratibus nucibus adhuc in arbore exifientibusperfimilesfunt. Siquidemprimb craffo,ac uiridi cortice conteguntur,
cui deindefubeli nux ipfa,duro fiitis putamine occlufa

noflrate
,

tamen tenuiore , quofratlo Macis apparet rubicundus re-

ticul& inflar nucleum drcumuefliens,quem myrifticam

mofcatamue nucem uocamus.Id quod palam faciunt myriflic& nuomnia communia

ces,qu&faccaro

aut filiquarum melle afferuats.

,

integra ex India ad nos conuelountur.Has,cumfuo tempore maturefcunt

ibi
.

incoU legunt certatim

& qudm qnifque poteft uberius,quoniamfunt

jtrbores abfque cultu ,fupofficinis

peditante tantumnatura,fuos frutlns edunt.Myriftica. nucesfuo maci,tanquam rete comprehefe,Venetijs in

qudm

plurimisuifuntur, dttro putamine conclufe,aucUanarum modo,colorefubnigro:quofratlo compatlihsfubeftglobulus,

clei

mMynfticarura

nux Myriflica,quam ufurpare foiemus.Tr&feruntur recentes,qu& nuUampr&fenferint cariem : item ponderof&,farfl&,pr&pingues,humore redundantes,ita ut adatla acu confeflim i uulnufculo exeat humor . Siccantfut Mauritanifcribunt) excalfaciunt ordinefecundo completo.jLdflringunt,orisfuauitatem commendant, fostentis anim& uiuice,&
is efl

&

rus

commanfe aboientdentigines infacie emendant,u'tfum acuunt,uentriculum

& iecur roborantdienem abfumunt,urinam

&

ciunt,fluentem aluumftflunt,flatus difcutiunt,& frigidis uteri affefiibus mirifice" profunt:&,ut in uniuerfum dica ,facultas

eiseade , qu&
certe
tis

& caryopbyUis.E recentibus prius contufis,&

in

cacabo calefatlisprelo exprimitur liquor,qui refrigeratus

nou& inflar concrefcit,fragrantiffimumft>irans odorem,neruorum

& articulorum diuturnis doloribus dfrigore excitamirifice myrifiica

.

utiliffimus:quin

&

uenereis inunUionibus maxime' expetitur

fenis uncifs,

Mulcet

nux

uentriculi doiores,

ft

tri-

Istanque fi huiujce liquoris colati LO triacoclearia quotidie dentur ieiunis,proculdubio iuuabuntur,ubi caufa dfrigidis oriatur excremcntis,aut dflatu . Tr&ftat
ta decoquatur

ex rhodomellis

& aqu& uit& binis,quoufque aqua euanefcat

tufa,

eadem adflatuofos uteri cruciatus,hoc modo.Coquitur una craffiufcuU

albigenerofi ad tertias.Deinde percolatur

cum matricari& radicibus , cx fcnis uncus uini

decoftum,& additis facchari duabus drachmis propinatur. Myriflicas nuces ueteribus Gr&cis ignotas fuiffe iUudfidemfacihqubd Theophraftus , Diofcorides,& Galenus earum,qubd infuis monumentis
.

legerim, nufquam meminerint

Liofcoridi ,

Quare

& hic quoque

effe

afferere
.

non dubitaucrim , macerem (utin eius mentione diximus)

& Galeno myriflic& nucisflorem

nequaquam

T{amfi ad eos floriscognitio peruenijfet,

ueri

quidem fimil-

limnm eft,qubd etiamfruBus notitiam habuijfent : quos,

certb fcio,ob fuas admirabiles facultates,& natune dotes

nunqua

fcriptisdi(fimulaJfcnt.Tr<eterodoratas,easetiamnucesmemorantMauritani,qHas

vomicas,

&

^uces

uomi .

metellas

cx,Sc raecelh:.

uocant,inquibuscenfendis,meanteainerroreuerfatumeJfe,nuncprimumintelligo.Credideram enim nuces,quas Vomicasfeplafits uocant,genuinas ejfe Methellas,nec id

tamenfine adflipulantibus indicijs.^Atqui quum diiigentius legerem apud

(0 jluicennam TJucem Mexhel craffis,ac breuibus rigere aculeis,& femenferre Mandragora fimile,non potui mc ipfum non
itecufare.Siquidem nonis fum,qm
tati
.

u t multifactunt)uelim mihi potius,qudm ueritati affentiri, &(ludiofie imponere pofteri,

Hinc itaquefatlum
effe

efl ,

utpriore mea reuocatajententia

.

eorumprorfus inhtcferim opinioni, qui nucem MetheUam

Stramonij frutlum

affirmant

Siquidem is pr&ter id , quod nucis imaginem refert,

& aculeis

craffis,ac breuibus riget,

mandragorte etiamfcmen fimile habet . 1S(ec dubito,quinfrufius ipfe,ac etiam tota plantafoporifer&fintfacultatis.l^am

&

ipfa pianufaciesfolanis non abfimilis,&odor iUius grauis, id quidem manifeflo indicare uidentur . C&terum hinc quo Serapioni credique conijcient al'u,Vomicam nucem , quam uocant,non ejfe genuinam . Quandoquidem (fi J.uicenn& , mus)Vomica nux,MetheU& affimilis effe debet;fed aculeorum uice(ut Serapio inquif)nodis quibufdam referta . Quibus non

&

folum uulgaris Vomica carct , fed nullam prorfus nucisfaciem refert . Itaqtte hancfaninam, non Vomicam pofthac appellare licebit,qubd Canes deuorata,parua temporis mora inierimat.Sunt

&

alia

qu&dam nuccs , quas quidam methellaspualite

Jo tant , Myriflicarum magnitudine

tefejfdes,alia

& coiore.Mqui non cmnibus eadem eftfacies:quippe quod

hte

rotundtefint , altera

par

oblong&.Conteguntur

capiUaceo

quodam inuolucro , in acutum definente , colorefubflauo, ut quijfiam uimaterite ftudwfifuam de hisfenten-

dere poterit ex earum imagine ,

quamhic appingi curauimus , ut alij quoque Medicte

tiam proferant.Vuces Farfalach Confiantinopoli uocari eas,fcripfit ad

mc

Gulielmus Quaccelbenus , Medicus in(ignis,ut

latiusin Epiftolis antea nobis fcriptum eft.Egouerbhas Indicas crediderim ejfe jlueUanas,Serap\o-i Faufel appeUatas

TSlam iliis omnibus notis correjpondere uidentur . Videtur hafce nuces refie agnouijfe Matthteus Syhtatiats, quippe qui de
bititafcriptu?n reliquerit.Faufel,idefl AueUana Inda,eft fimiUima nuci Mujcat,nifiqubdpars una
nenticr
efifine
,

eft

plana

akera emifimiiis.

ita

ut poffitftare crefta,ficut calculus ,qui in ludo dicitnrpedes

In cteteris intus
.

& extra nuci rmfcatte

cfl

odorc,& ftnefapore.l^afcitur inclufa in quadam lanugine,fimili

foliiculoferici

Multoties fertur inter aliasfpe-

ciesaCalucut,&ego uidiipfaminfuofoUicuio.H&ciUe.J.ueUan&. huiufce planta,(ut Serapio

author) efifimilis^lera-

60

gihideft ^uciindkts.^frigerat
bibita,

& ualeter

adftringit-.proinde

membra corroborat,confert calidis morbis quibufarique tam

.

qudm exterius iUita.Decoqui.tHr in uino ad dentium dolores,& fluxionem Siquidemfi

eo calido foueantur

nvnfoi,

jia

ium

25Q

AndL Matthioli comm,

NVX METEL

lumeorum

dolores mulcet,fed commotasfirmaUgingiuas laxas ftringit,& fluxiones inhibet. Illinitur quoque utiliterai
e(i

10

falpebrarumfcabiem.UdditurincoUyrijs,quparanturad oculomm inftammationem . Sed alia

<AucUana mdica,

quim mihi dono deditlacobus ,jlntonius Cortujus

alia efl,cumfacie,tum

patritius Tatauinus , rei

plantaru peritiffimus . Siquidem btsc longi

magnitudine lu-

magnitudine&t ex eius imagine,quam hic appinximus, quifyiam uiderepoterit . Conteguur hac pueJr

tamine exteriori cardamomi maioris putamini fimili,jed duriore , compacliore ,

colore magis obfcuro

glandis yuiridi adhuc putamine circumticl/s.In eo itaque ^iueUana concluditur,oblonga utraque parte acuminata >dorfo

arcuato

&

inferiore parte lata,ac feffili,offe contecJa

duro,Uui,caflanearum colore

in

qno nucleus concluditur folidus ,

albicans. jltqui de eius

eittfdemfere figur&,tenui albaque

membrana circumueftitus,dukique intus medulla,cr ipfa qmdem

,

facultatibus

nihil

haclenus compertum babeo.Ceterum,dum hacfcribo

altera

quoque comparuit Indica ^iueUana , fu3

yerionlong^minoryab.eodetaClariffiimCortufQmihiVatauiomiffa. JEftitaquehxc

fuo tegumento exempta,

quodU-

uemoUeque

In Lib

primum Diofcoridis
X

281

NV

AVELLANA.

acuminate,aut Uyrobalanifiauifere figura, duro putami ue moUeque e(l,colorefubpaUido,necfolio Talma craffus glandis amygdalam referes,ut ex eius bic imagine omnibus palamfiet. ne,colore uulgaris Aue\\an&,oblongo intus nucleo,pumilam

SedquoniamfcribentimHnde-Xucibusomnibus
ojficinarum ufu expetantur
,

de eis quoque uerbafacere

an acardia fefe obtulere Gr&cis ueteribusignota,cum&tpJam exMabum tejlimonio non quidern ab refore duxtmus Sunt igi
,

^^
1

"

tur^nacardia(uttefliseflSerapio)fruBuscuiufdamarborisauicularumcorculis non

diffimiles

unde

& nomen

colore

etiamnumcordismodorufefcente
dens,fanguinis

cum fcilicet ab arbore decerpuntur .

Inejlijsliquormellis crajjitie fub corticere(i-

nucleusparu* amygdatieffigie . 7{afamtur m Stctlm monttbus,qm conmodo rubicundus ,fub quo efl hquor;etfi myropoltcomtimeigneaseruUantfiammas. Excalfaciunt,&exiccanttertioexceJfu. Trrfatinmedicina memon* tatluram refamttnU cortice,&nuclco utantur . jLnacardia ( ut aiunt)labantes reuocant fenfus, muni errore nibdomtnusjanguinem exurmu,& cuttm uiaffecJibus quos frigida caufa attulerit , auxiliantun

&

&

& nermrum,&

cerebri

'

J.O.

cerant.

252 8

And.Matthioli Comm.
A V E

LLANA INDICA.

cerant

Quare jlnacardia iuuenibus noxiafunt,cum

ex eorum

& adurant & deleteriafacultate non uacentuui tamen remedio

,
.

efi

1c

lac ajfatim potum,& oleum

nucleis exprejfum

Haclenus de uarijs nucibus,nunc earum nominafunt nobis red-

Nomiha.

denda.7<[uccs communis ufus Graci uocant 'xJpva. Ca.a-iKiH.ti: Latinhnuces Iuglandes:Arabes,Ieui^,Leu%,aut

r

Giawq : Italh

js[oci:Germani,K[uJfen,& VuelfchnufxjHiJ}>anijTs[ue^es:Galli,T<[oix .

Ts[ux uero,qu ex India defertur , recentioribus

Gr&cis xdpvov Mixav appellatur:Latinis,Ts{ux Indica:jLrabibus 1s[eregil,Dabig,feu Giawzjalhed:Itaiis,K[oce d'lndia:Ger

manis,Indianifch nufi^HiJpanis^T^ue^de las Indias:Gallis,1s[oix d'lndie
pvov y.vptriKov,n Kdpuov dpu{j.a.TiKov Grci,TSiuxmyriflica,autTsiux
.

2<[ux deinde,qu<z (j.ajc aKdpvov,t/.o%oKa.pJS'iov,Kd-

mofcata Latini dicitur:Ieu^baue,Iusbague ,feu Giawzj

.

ban,J.rabid\K[pcemofcada,Italice:Mufchat nufittGermaniciiTsTue^de cfpecietHiJpanici.-Tsiois mufcades , Gailice

prteterea,qu<e jLrabibus Leu%alkei,fleu aii\e,officinis ac Barbaris Ts[ux

K[ux

uomica,&

Italis Ts[oce

uomica nominatur.K[ux de

nique jlrabica uoce Leu%airachaha diia,Latina

K[ux metella:Barbara,Ts[jfx Methebltalica, Ts[oce metella nuncupatur.

l

Quod autem

<ute**>JW Gr<x.ci;Latini item jtnacardium dicunt:J.rabes,Baiadar,fcu Beladur:Hifpani, Anacardo

2C

Kdpia movTiKd-

NVCES AVELLANAE.
cum exiguo

CAP. CXLIL
concoquunt. Cre Aiunt nonnulliufta

NVces auellana?,quas & leptocarya uocant,ftomacho infefte funt:ipfa? tamen trite,& in aqua rw
fa pota?,tuffi

uereri medentur:to(te,&

piperis pota?,deitillationem
.

rnatarumciniscumaxungia,autadipeurfiperuncl:us,alopeciis capilium reddit

grare,perfufo fincipite

earum putamina,& in cineris fpeciem redacl:a 3 cum oleo,caefiorum oculorum pupillas infantibus deni

A
confid.
g<e,ali<

VellantnucesideoGr&cisTontic&ditfafimt,qubdinGrciam(utTliniusinquit)e^ontoprimum
in

allattefuerunt.

jo

uTx. 1 " Ita ^a tamen &

urbanarum,&infylueflrium genere numerofe rcperiuntur. Cteterum ex domeflicis atite obiov

;

rotundte funt.-ueruntamen oblongas &pr<eflantiorcs,& guflui gratiores efft conflat

&

ill<e

prtejertim,quptttamipifiacijs feri

ne uehementer rubenh&fraftu minimifunt contumaces , qualesfnnt Vicentinte qu<x, tamfuauifmt fapore,ut

comparari

In Lib.primumDiofcoridfs

28

compararipoffint.Siquidemnon omnibus MieUariis idemfapor reperitur.neque cadem pulpgrxtia. Siquidem alia pr<edul ces ac manfufaciles,ali uero afl>eriufcuk,& ingratiores,& manfu durtufcuU habentur. oblongxferius maturitatem
fen-

tiunt,celeriusuerbrotund.quapropteriUeuegetiorifuntnucleo,diuqueperdurant. Sylueflribus coryletis fere innumeris, fcatent Tridentini montes,qu oblongas pariter,& rotundas largumtur nuces,tanta ubertate,ut eas rurafaccis
y

le?ant,ubi

maturitatemfenferint.JueUanarum planta , qi< corylus dicitur rarb proceraJpeclatur.Scd qu ab ipfis flatini radicibus numerofos emittat caudices,i qnibus mfummitate rami exeunt frondofi,ac uirgis non breutbus;cnodi materie.Folfjs
efl

M-

'

, criJpioribus,tenuioribusque,& in ambituferratis.Cortice ueflitur tenuhalbis maculis uario ^adicibus nititur minime crajfis,altis tamen,uiuacibus , ac robuflis . Florere hanc arborem non uidemus,fed lulos emittere jlutumno,quo temporefolia decidunt,longipipcris figura,Dehifcit isineunte Vere , ac defluit , cumfolia proftlmnt . Tunc calyculacea tcgumenta totidem quot Iuli,fupra pediculum exeunt, eorumque fingulis nuces finguU . Veflitur jlueUan^

nofimilibus.latiOribus tamen

nucisputamen,uiridicaUofaquemembrana,inextremitatibustamenmoUtor,

& fimbriata

in barb<e

modum
.

protrahitur

quo fit ut quibufdam h barbam nuces appellentur .Et fi genus reperiatur haudba;batum,fed adeo brcuiamiclu , ut putamenanteriori partenudum uideatur . -^ucleus primb mollicalyculo innafcitur,alba occlujus meduUa jltqui fubindeindurefcenteputamine,is adolefcit,tenui

membram circumplexus . Bilem nuces augent,&

dyfenteriam faciunt

uberius de-

uorat.Trit

tamen,& ex mulfa haufl&,tuffi ueteri medentur , cum exiguo piperis hauflnt. deftiUationes concoquunt Crematarum cinis cum axungia , aut adipe urfiperuncius,ahpeci capiUum reddit . Tutamina ipfa cruda in tenuem pulue
rem contrita,& ex uino auflero haufta drachmarum duarum pondere,diarrhceam cohibenti& alba faminarum profluuia. Verum ad hoc;ac etiam menfes cohibendos ,funt qui magis,pmflare affirment fubrufefcentem meduUam , qu putamini in-

&

tus inhtcrens nucleum circum ambit.jLiunt nonnuUi ufta earumputamina,ac oleo excepta , C&fiorum oculorum pupiUas in10 fantibus denigrare,perfufo fincipite . obferuauitfimplex rufticitas,ferpentem prorfus obtorpefcere , qu Coryliuirga percuffafuerit ,

& tandem emori &

nec fortajfe mirum,cum nux lpfa cumficubus,

(!

& ruta deuorata

uenenis

ac uenenoforum

animalium morfibus refiflat.oleum

inuntlum iuuat. jLueUan&(ut memorice prodidit Galenus tum lib.v 1 1 .fimp.med.tumfccundo de alimentorumfacuhatibus)plus babent eflentU terreflris,acfrigida, uir qudm [uglandes.quin plus prntbent alimenti .-fiquidem denfiores funt,& minuspingues . Diocles aufior eft , jLueUanas

nucleis expreffum articulorum dolores

G^

muces minus amygdalis alere,cibis in ucntriculofupcrnatare,largius efitatas caput tentare;innocentiores tamen ejfe uirides, qudmarid. Tsfuces, qu a>u*wo?T/xa 5 Ks" M^oKdpva. Gnecis , LatinisTsfuces Tontic,nuccs Trxnefliri , nuces Nomrna.

&

r jLueUan dicuntur:jLrabibus,Agileu%,Jeu Bunduch:italis, r Hocciuole,J.ueUane,& h{oceUe:German,is,Hafelnuf%j Hifta-

nis,J.uellanas:GaUis,TsloyJette,& MeUine.-Boemis Vuoredi Liflkpuuy

)o

M* P U.
3

MORVS.
-

CAP.

CXLIII.

A/f fentit i_VXnem

0rUS arb r n0ta e ft Cuius ivud:us b aIuum foluitjftomacho inutilis eft,& facile corruptiojL* Hocidempraftatmorifiiccus.-deco&us autem sereoua(e,atqueinfoIatus,ad- pw<w.i.Mo-

i3w
fycami

ftringentiorredditur.Facitadfluxiones 5 nomas,&tonfiIlaruminflammationes,additoraellisexiguo.
:

ru * fiue

Sed inolefcit uis eius adie&o fciflili alumine,gaIla,croco,& myrrha item myrica? femine,iri & thure. b^Gat^wX&w Immatura mori poma ficcantur , tufaque acinorum rhois uice,obfoniis mifcentur,ut coeliacos iuuent . p****'"' Radicis cortex deco<3us in aqua,& potus aluum refoluitdatas uentris tineas excutit: his quoque auxi- uf molii^ & 'fbi
,

liatur,quiaconitumhauferunt.Foliatritaexacetoillita,ambuftisignimedentui:tinguntquecapillum, uitium,&ficinigraefrondibusfimulcoclisinaqua ccelefti. Succus foliorum cyathi menfurapotus,

|.o

u.

contra phalangiorum morfus auxilio eft . Feruefadi corticis,& foliorum iure,dentesaptiflimein dolorecolluuntur. RadixcircitermeiTemincifa,facl:oin ambitu lcrobe , fuccum emittit,quipoftridieconcretusinuenirifolet. IsindoloredentiumefEcax eft.-tubercula difcutit,& aluumpurgat.

MOri
gitudinem
1

duofunt genera,album uidelicet,& nigrum,dfruUuum colore ita appcllata.J^am

,

riuntur

nigra,& alba mora repeMori confid. qun nonfolum colore,& magnitudine dijferunt,fed,etiamfapore.Tsljgra Morus caudiceplurimum cfl con
t

&

torto gibberoqucac nodofo; &finonnunquafatisJpeSatxproceritatisreperiatur.I\amoseditcraJfos,in latum magis

qudmfurfumjpatiantes.libro ueftitur crajfo , lentolflexilique

nititurnumerofis ,magnis ac robufiis
, ,

Cuimateries fubefl robufla

& meduUitusflaua

Bgdicibus

non tamen alte dtfcendentibus ,fed qu& cejpite tenus iningcntemfefe diffundunt lon
,

& pncfertim alb mori,fortaJfe

quoniam

l)c amplior,altior,proceriorque,femper

qudm nigra habeatur.iyiutrtt

grfolia latiora craffioraquefunt,& ambabusin acutum definentia,& circumquaque ferrata, quanqudm nonnuUa,in

que moro,uitiginea quandoqueJpeiantur.T^igrafru6lumfert rubi.grandiorem tamen

dentem,qui contatlumanus

& os inficiat,isprimum

& oblongiorem,fanguineo fucco ma

uiridis eft

&fnbcandicans,dumadolefcit,rubeus,&per maturitatem ni

ger.Idemdumrubetacido,adflringcntiquefapore deguftatur,fedubimaturuerit,adeo mitcfcit,ut dulcisfercfiat, modica

remanente aufteritate.In aiba autem bacc minores habentur ,

qv. ante

matuntatemfubuirides fa6u, aufteriufculo fapore

fit

fercipiuntur.ubiuerbultimamfenferematuritatiscoclionem,melleamprorfus dulcedincm refipiunt , quo

ut minime

cumnigrisfacultateconueniant.Mbaubiquefcatetltaha^adalendosbombyces Sericeos.
rus
diffia efl ,

Sapimtiffima antiquis

Mo-

qubd ultimainter urbanas arbores germinareincipiat.Amat amanos traBus. Materie conflat utilioperiin

bus qmflexu conflant^eique hac

ciunt , utunturque ea

reprimatus datur.Jeternam arbitrantur ac ualidam,ideo furculas ex ea circosquefa1

m nauigiorumfabricis.Morafutprodidit Galenus lib.v 1

.fimplicium medicamentorum , itemfe-

cundo de alimentorum facultatibus ) matura quidem uentremfubducmt , immatura uerb ubiaruerint ,

admodum reflrin-

Mori uires ex Gakno.

gunt . Itaque ad dyfenterias accommodajunt,item ad caltacas,& quafcnnque aliasfiuentes ajfeftiones. Torrb qubd maturorum 4

Ua

284

And. Matthioli Comm.

M O
R V
s,

rorumfuccus adoris medicamentafit utilis,propter eam uidelicet,qua inefl illi,adflric7ionem,neminetn latet . Tmterea ad
alia

comptura particularia

qu& mediocrem expofcunt adflncTionem,competit J.t immatura mora pneter accrbitatcm,

.

fortitafunt

& aciditatcm,& tota adeb arbor

.

in omnibv.sfv.is partibus

miftamaiiqyam uim obtinere uidetur , ex reflringenamaritudiae exuperat , adeb ut

te,&purgante compofitam

Mtamen in radicis cortice purgatoria cum quadarn

.

& latas
uiam

interaneorum tineas perimat

dia utrifque temperies
efl
.

W alijs autem partibus rcflringens uincit;infolijs tamen, & germimbus quodammodo me-

Mora ubiprimum manfa fuerint , ingefla citijfime tranftunt,

:

&

alijs

cibisfuo ueluti dutlu

flmunt . Feriimfecundo locofumpta 3 celerrime alus una cum cibis corrumpuntur

frigerant ,nifi atlu frigida ajjumantur

id

quodetiamfaciunt,ji

cum eduntur

prauo in uentriculo hv.mori occarrant . Qubdfi corruptionem nonjentiant , corpus quidem humeclant ,fed nou plani reSerie!

meatio,

Taucijfimum miniflrant alimentum fimiliter atque pepoms; haud tamenuomi-

& wite$.

tum cietit)necftomacbo,ut illi aduerfantur , De Moris autem , qua rubiferunt , lib. mi.in Rjiborum commentatione Deo

In Lib
eulo nobis

primum Diofcoridis.
,
,

285medicamento rum compo-

Deo fauente , latius dilferemits . Sed quoniam Morifolijs

& uefcuntur & alunturuermicnli,quiadmirabili naturxftefta in bis,qu& cordi conucniunt,

seucvm

uellus conficittnt

quo recentiores medici

fitionibusutuntur,ut,quantumpermefieripotefl,omnibus reimedic&fludiofisfiatfatis,ea de Serici uiribus bicperflringam

(quandoquidem non inuenio

e\ueteribus Grcis,qui deboc quicquamprodiderit

) qu<e J.ukenna pofteritatis memorm

mirifice"

com-

mendauit traUatu,quem de uiribus cordis infcripfit.Sericum itaque(eodem auclore)

exbilara t. qua in re cntdum eo

long? praflahquod ignemfuerit expertum;tametft cottum quandoque in ufum ucniat,uertimantequam in mfcclorum cortinis

immerjum inficiatur.Excalfacitfericum,reftccatque ordineprimo,exiccat,& attenuat

ea natura dote, ut cor recreet t

Utumqus effiaat . Quapropter laxat,firmat,purificat^r iUuflrat fl>iritus.neque eiusfacultas uni tantiim a(Jignatur Jptrituum generi in una tantum difrofttione; fcd eiproprium efl,omnibusquiJpiritibus opemferre,ita utjpiritus tdm uitales,& 10 anmules,qudm natwdes reficere ualeat.Cateritm quanuis negauerit ^iuicenna decoiuJericum,&fuUonum coloribus im-

SYCOMORJS.

Intum

8
.

And.Matthioli
idquefimiliter inferit in ea medicamenti compofttione^

Comm.
jlrbor , qine

butum in medicos uenire ufus;Mefues tamen in eo ferapio,quod depomis infcribitur,idfericum admittit,quod cocco leritimb
ftt infeSum

quam Mchermes > ipfe mmcupauit .

Nomina.

ILoti&$avK^imGr&c$>Lat\neMorusappeUatur;ltalice,Moro.1litisfru&usGrcis!}M
lis,Moro.J.rabes utrunque Tut,feu Tbutnominant:Germanis Maulberbaum,& Maulber:Hift>ani,Moras del moral: Gal-

IhMeurier

& Meure
2VX,Q[Aopof.

SYCOMORVS.

C A

P.

CXLIIII.

Meum

ita

di

"S^f*

Ycomorum , aliqui etiam fycaminum,id efr,morum,uocant , cuius fru&us fycomorum etiam,proOpK^efficaccmguftumjappcllatur.ArboreftmagnajficofimiliSyafrondofa, multo lafte abun- 10

PSEVDOSY

C O M O R V

S.

dans:

In Lib
dansrfoliis mori:

primum Diofcoridis
:

287
i
.

pomumter,aut quater anno fert,non ramis,ut fico,fed caudice ipfo,caprifico non difiimile,dulcius groffis,fine granis interioribus:quod non maturefcir,nifi ungue,aut f erro fcaJpatur Nafcitur plurimum tn Caria;Rhodo,locisque non multi rritici feracibus ubi prouentu foecundo , reftibilique iuuamentura adfert,cum annona: caritas premit

^m^^
{a

msST<r K tfh

. Pomum aluo utile eft, fed perquam exilem prx a c gI^jv* betalimoniarn:ftomachoaduerfatur. Succusprimouereteneraarboreanrequamfructum ferat,exi- reie " \i^ u mitur,lapidis idu fummo cortice defquamato:fi enim altiore plaga uioletur cortex,nihil efflucr Spon rofquod k q g!a,autueI!erelacrymaexcipirur,quficcata,&inpaftillos coadta, fi&ili uafe reponitur. Vis b fucci tur.i.tmukola.

dlVmSS

Z
w

cmolIir,uulneraconglutinat,difcutitcolle(5tionesco(aioni repugnanres:bibitur etiam , autillinitur omnlwxem eontra ferpentium morfus,duratos lienes,ftomachi dolores,&perfrii2iones.celerrime teredinem fcn- pi^.bus deeft. b w liql,or' ticGignitur in Cypro arbor genere diftans,qus cum fit ulmus, prxdita tamen eft foliis c fycomori, ff ei"I"r" fru&u pruni magnirudine,multo dulciore,fupradic1:is cxterafimilis !;,s

&

STcomorus ( utTheophraflus eft aufior

s Y comori ?"-, lib.ll i l.capite I l.deplantarumhifioria ) arbor eft moro noftrati fimilis, Theb * qiiippefolio,magnitudine,ajpe6iuque proxirna . Fruclum pr&ter c&teras peculiariter gignit.-non enim germimbus,non Jhraito. rarnis cxtremis,fed caudice pomum parit magnitudine ficus,& uifu proximum,fucco atquefaporc caprificis fimile,uefane*
,

ritm longe dulcius, granisque internis omnino carens

multitudine numerofms maturefcere nequit,niftfcalpatur. Scalpitur

autem nnguibusferreis:& cumfcalpata pomafunt,ad quartum diem maturefcunt.-hifce ablatis,alia ,

&

alia

ex eodcm loco

fubnafcuntur , terno ita>& quaterno partu copiofa . Lafiuofa arbor admodum eft,& materies qubd fit folida,robvfta,& ( nigra ) ad multa commoda exiflit . H&c inter c&tcrasarbores id fibipropriumuendicauit, qubd c&fa continub uiret , neque

2o

ficcatur unquaminifi aqua obruatur.Eaque propter

& lacubus^&ftagnis demergitur, madefablaqite inprofundo ficcatur

cumqueficca omninofuerit,fuperfluitat,atque innatauhatlenus Theophrafius. Hanc quam appingi curauimus , Sycomori imaglnem , mifit adme clarifiimus Medicus,& rei plantari&ftudiofif]imus,Vlyffes Mdrouandus Bononienfis , uir quidem Sycomori mert nonfolum doclrina,fed etiam liberalitatt,& humanitatepr&darus.De Sycomoro dijferuit Galenus libro 11.de alimento- tio ex Ga1,
rumfacultatibus,ubiitafcriptum reliquit.ln Mexandria Sycomoriplantamuidiuna cumfru6iu,paru&, candid&que ficui
adfimilem.lsfrucius nullam habet acrimoniam,exigu& dulcedinis
frigidior,ueluti mora.
eft particeps,eftquefacultate humidior quodammodo,ac Quinimo inter mora,acficus medium iure quis ipfum collocarit,atque hinc nomen ipfi inditum effe mi

biuidetur. J{idiculinanquefmt,quifruclimhuncobidaiuntfycomorafuijfenominatum,qubdparuis'ficubusa
Ipfius

autcm nafcendiratiu ab alijs arborumfrubJibus quodammodo

eft

diuerfa

haud enim exprimoribus rarmdis , ac

"~eriC " S

mmbus,fedexpr&grandibusramis,caudicequeenafcitur.h&cGalenus.Sycomorofimilise[l(utloco citato memori& prodiipfafrufium edit , caudicemmisque craffiffimis.Differt tamen $ o dit Theophraftus)qii in Creta uocatur Cypria ficus-.nam

yP "*'

&

apriore,qubdgermen quoddam emittit

(ine ullisfolijs,radicul&fimile,cuifru6ius preepilatur

populo albts proximus ,eiusquefolia tdmum repr&fentant

. Caudex arboxis magnus , Quater annofruclumfundit,fed nxUnm ad maturitatem per-

&

duciuniji pomo ipfo immaturo incifo,emiffoque la&e.Dulccdoficubus non abfimilis,& interna grojfis plane conmniimt . ma-

gnitudo autem pruni efth&c Theophrafti uerba.Qu&fane maximofunt argumento , hanc quoqueplantam in Sycomori genere annumerandam effe . Caterum aperte* hallucinantur ij,qm putantat borem

Vu^aris error

Sycomorum effe , qu& plerunqne

U%adaracht

uifitur in

mo-

nachorum dauftrisuulgb uocatis,&

in

templorum plateisyubimortuorum cadauerahumantur,e cnius baccis monachiuerappellat ^iuicenna,

ticiUosfaclitant,quibus mulieresfuas numerant preces.Hancfut Bellunenfis caftigauit )

quamdeleteritcfacultatisparticipem effeprodit Fenfexta quarti,ut latius libro fexto dicemus.Arbor, quceZvMuopo! Gr&cis,Latmis Sycomorus,&ficus Mgyptia wminatur:jLrabibus , Mumei%,Iumei^,

Nomina.

Miumei^feu Giumei%i:ltalis, Sycomo-

40 ro,& Fico d'Egitto:Boemis Morufse

2&*.

I.

C A
.

P.

CXLV.
1^"^

Flci maturaerecentes ftomachum kdunt

, aluum fbluunt , fed facile contrada ab eis fluxio fiftitur: fudorem euocant papulasque,fitim fedant,calorem reftinguunt Siccis natura excalfaciendi , a uires alunt , fed fitim magis ftimulant , aluoutiles rheumatifinis uentris, & ftomachi contraria gutruri
;
:

autem,arteria?renibus,uefic3e,& iis,quos longa ualerudo decolorauit , anheIatoribus,hydropicis

co-

mitialibus aptiffima?.feruefa<&E cum hyflbpo,& pota?,thoracem purgant.-tuffi ueteri,diuturnisque pul-

monumuitiisconueniunt.aluummolliunttufecumnitro,&cnico,deinmanducatce. arte- b lUeu&Ot. b T*Vfi riae,& tonfillarum inflammationibus gargarizatu prodeft .cum hordeacca farina cataplafmatis mifcen r

Decodum

rq tur,& in muliebres fotus cum fcenograxo

*f ^tITu^'^; etur & hor tur:coi5te,illita?que duritias difcutiunr:parotidas,& furunculos emolIiunt:panos ad maturationcm per 'i
,

& prifana.Caeterum cum rutaco&a?,torminibus infundun-

ducunr^maximenitrOjiri^autcalceaddita.Crud^jficumantedidtis tundantur , eadem efficiunr.cum malicorio,pterygia purgant:cum atramento futorio, deploratis fere tibiarum fluxionibus,& cacoethicum uino decodte addito abfinthio,& hordeacea farina , utiliilime hycis ulceribus medentunquin

eace

* itmx '

&

dropicisillinuntur.CrematCumceratofanantperniones:prurigines,fonitusque,fi cruda? rerantur, &finapi,liquorequeaIiquoexceprxauribusinftillentur. Tam fylueftris, quam farius fici e ladeus fuccus coaguli modo lac contrahit,concretumque diffoluit, utacer.um exulcerat corpora,meatus ape:

MeumoVor.

i.iiquor.

rit.foluit

aluum , uuluam recludit cum detrita d nuce Grxca potusanenftrua ciet cum luteo oui appoceraipodagricorum cataplafinatis
,

j,

fitus,aut Tyrrhenica

cum farina foenigra?ci

& aceto utilis

lepras

cum Amygda-

^^

7
*,-

lichenas

uitiligines

uitiacutisinfacie,pfbras,ulcera incapitemanantia,cumpolentaexpurgar:in-

ftillatus plaga?

percuffisafcorpione,uenenatorumid:ibus,&rabiofi canis morfibus auxiliatur:prodeft

'^^^^ CUW

amyi'o.'''

:88
deft

And.Mattb.ioli

Comrn.

adipe,circumlita in ambitu carne .

e

dentiumdolorilanaexceptus,& cauis eorum additus uerrucarum informicationes toltit cufn Hoc idem praftat fuccus e tcneris ramis fylueftris fici,qui h&e prx

Meum

(ivp-

IMKiAs.i. formi cis,tStu habet.

gnantes , filenteadhucoculo,tufi exprimuntur , &ficcatus in umbra reponitur.Etlac,& fuccus imponunturexulceratoriis medicamentis . Deco&icum bubulis carnibus ramuli ficulni , facilem aftcrunt decodionem . Lac efficiunt,quod magis foluat,G inter coquendum ficulneo furculo,fpatha? loco.moueatur . Grofli,qua erinei nonnullis uocantur,cocl:ce illitcc,ftrumas,nodosque omnes emolliunt. Cruda:formicas,uerrucas,&thymos,nitro,farinaqueadditis,tollunt.FoliaeadempoiTunt. Illitacura fale,& aceto ulcera in capite manantia,epiny<5fidas,& f urfures fanant:iis f ficofa? extuberationes,& pal-

f Meura s-vKa

/w

KtfJ

Tfitxt*

.j.fkofje,

&a-

fpere palpebrx. Cat. jyu

'it

pebrarum fcabritieperfricantur . Nigra

faciunt ad canura morfus
,

ficus, foliis,cauliculisque,candidce uitiligines perungun': u r:

is

/S/)*^i*,i.

& ulcera,quce ceria,id eft,fauos,uocant.Grofli cum fylueftris papauei

F
I

fo

breues.

g AdditCat.
curu melle.

C V

S.

iiis

In Lib.
liis

primum Diofcondis
&
.

285)

fcolopendra? ucne, cx cinere ficus tam fylucftris,quam fatiua? lixiuium,crematisramorumcauIiculis,quodfubindemacerariopuseft,&inueterafcere:iiquidemintercauftica intelligitur.Gangrnisprodeft,nanqueexpurgat,&confumit,quceexcrefcunt,eoquefjcutendumemfpon h M giaaf(iduehoclixiu.ioimbutafuperponitur.Interdumdyfentericis,&in fluxiones uetuftas, h &finus * 7ZT^ V cuniculatim exedentes,magnosque,inftilIari conueniet Etenim purgat conglutinatjcarne replet , ^iaykfm-i-

olfa extrahuntjfurunculos

cum cera difcutiunt:contra muris aranei morfus

Fit

na,cum eruo,& uino illita?,auxiliantur

&

10

oras committit,non fecus atque emplaftra,qua? cruentis uulneribus iniiciuntur,ena:ma uocant BibiLT&Tagnos" turaddifcutiendumfanguinemconcretum,& contra pra?cipitationes,rupta,conuulfa,cum cyatho aqua? recenter colatumjadditoolci exiguo cceliacis , dyfentericis,per fe cyarhus datus prodeft ner. : :

uorumuitiis,conuulfionibus,commodeilliniturexoleo,utpotequodfudoresmoueat:aduerfusgypfi potum,-& phalangiorum morfus bibitur.Ffec eadem praeftant reliqualixiuia,pra?fertim quemum:om-

niatamen adftringunt.

FIcus arbor caudice plurimum

efl

breui , contortoque : fubalbicante libro,la&eoquefiucco madente,guflu adftringente, Ficorum conG

.

acri,amaroque,itaut exukerare poffit

Materies 1U1 alba,&fungofa,ut inuite, tenax

,

tamen;& ad fcuta paranda

.

deratl -

peridonea.^adicibus nititur tmdtis ,fedfumma tellure uagantibus

quofit,ut algoris,

& frigorisfit impatiens

Folia fico

funtafpera^ampla,firma,uitiginea,rotmdis,acrobuflispedkulisnitmtia.Frucluscdit,nuUisapparenubusfloribus,a

rum exortu,extremis tantum ramis,turbinatos,& uarios:fiquidem alij

pyrifaciem rtpr&fentant, altj, feffilesfimt,alij uero

interhosmedij .Diferunt etiam colore Ficus.-quippe qubdalia alb&,ali&nigr&,ali&purpure&,ali&uirides,ali&fubruf&,alia

20

pallid<c,& ali& uariegato colorefi>etlentur.MoUipr&tereafuntpulpa,granis minutis referta,qu& efuimaxime placeat . E<t

pr& c&teris laudantur,qu& matur& rtmofa cute uifuntur,& qu& pulp& pinguedine,dulcedine,atquefapore c&teras antecel-

lmt.Maturefcunt^utumno,J.uguflo,& Septembri.Sed Groffi&flateperficiuntur.Decerpuntur matur&, infole ficcantur cratibus,nonfolum ad ciborum,fcd etiam ad medicamentorum ufum.Sicc& in cadis ligneis afferuantur . jltqui longi a\
noflratibus diflant Indic& Ficus,de quibus Tbeophraflus lib.q.cap.v.de hifioria plantarum itafcriptum reliquit. Indica au-

&

titur

tem regio arboremficum uocatamfortitur,qu& i ramis radices dimittit fingulis annis,ut primo uolumine retulimus. Dimit autem non ex noueUis,fed ex anniculis,atqueetiam uetuftioribusdU& fe terr& coniungentes,ceu ftpern circum arborem

faciunt,ita ut ueluti tabemaculum condatur

, quo etiam morari hominesfiolent.^adices autem nafcentes,euidentiffimi d ramis difcernuntur . Sunt enim albiores,hirt&,tortuof&que,binaquefrondefoliat&.Item arbos comamfupemam lafciuamge-

rit,totaque formicato

ambitu pulchri orbiculatur,& magnitudine uehementer exceUit,quippe umbram bino fladiofacerc

fertur,&
ginta
.

qudmfexaginta graduum orbem colligere, magna uerb ex parte quadraFohumpeha non minushabet,fru6lum admodum paruum,magnitudine ciceris,ficuifimikm, quamobrem Gr&cificraffitudine caudicisplerasqueultra

cum earn arborem appeUabant . Tarum mirum in modumfruc~lificat,non tantumpro magnitudinis defidcrio,ueriim etiam amnibus rebus. 7{afcitur arbos h&c circa Ucefiuarn amnem .H&c Tbeophraflus Mqui eadtmferi d Strabone lib.xv.fua
.

geograpbi&,& a Tlinio

lib.xii.cap.w.de Indica Ficufcripta reperio,fub qua,ut idemfcribit Tlinius lib.v I

differre uidetur,

.capitefecun-

do,turm& conduntur equitum.C&terum ea longi ab hac

quam nos qubd ex Indijs

occidentalibus allatafit

Indicam Ficum uocamus:fiquidem h&c nec caudice,nec ramis,nec folii{sjiecfruclu genuinam Indicamficum refert , de qua
fcripsirc Thcophrafius,Strabo,ac etiam Tlinius
.

Hanc Indifuo idiomate

Tvne

uocant . Ego uerb eandem,plantam

.

effe

cenferem opuntiam Tlinio appellatam,qubd circa Opunte proueniat,ut Theophraflus inquit his uerbis

Huic Indic& Fico

effe

fimile,uelpotiusquodammodomirabilius,fiquidexfolijsradicemdimittat,qualcm circaopuntem berbam

quandam

enarrant,cui datum eft,ut madifuauitatepoffit.l<{am ut nobis manifeftb conflat,abfciffo ab hacplanta uno tantumfolio,btt

mique ad medium ufque fepulto,prognatis ife radicibus paulo pofl foliafupemi exipfo prodeunt,adeo,ut bacferiefolijs ifo
Ujs prodeuntibus,in arboris fietiem h&cplanta affurgat,fine caudice,fine ramis , germmibusque,ut ex appitla bic imagine

quifpiamcemerepoteft.^ideoutinter natur&miracula h&c plantameritorecenferipoffit . Folia

quandoquepollicis craffitudinem excedant
,

ei

craffiffima

funtdtaut

i quibus alb&,tenues,long& acut&que prominent fpin&,& fi fine fiinis nonnul-

l& wf&fmt.Tarit h&cplanta iUis in rtgionibus infoliorumfummitatibus frutlus ficubus noflratibus fimiles , fed craffiores

& qui anteriore parte

cis

in

coron&fpeciem definant,colore ex utridi purpurafcete.Interiorpulpaperinde eft ac iu noftratibus,

ueriim adeb fuccofafubicundaque , utfanguineo fucco,mororum modo,manus inficiat ,

& urinamfanguineam reddat

Id

quod mukis non exiguum terrorcm incuffit,non fine Medicorum,& confocioru rifit. ^Audio quoque in quibufdam
haberi bancplantam
,

Italia lo-

qu& ficus proferat , quod tamen hatlenus,mihi in Boemia

agenti, uidere non licuit.Habui quidem,

50

ego,

dum

Goriti& agebam ^hancpiantam,hominis magnitudine,fed nunquamediditfruElum.C&terumutadnoftratesficus

reuertar,& utpr&terid,quod 4 Diofcoride proditum eft,earum omnibusfacultas innotefcat ,

& temperamentum

quin

&
^
1

utomnes cognofcant,quod pr&beant almentum,quamqueutilitatem,acnoxam infenepoffint,eapaucisediffcram, qu&ex

Galeno deprompft , qui in primis Lib.
cigignant ,
i
,i

.dealimentorumfacultatibusfic fcriptum reliquit

Ficus tametfi minusprauifuc-

qudm c&teri omnts non modbfugaces ,fed

etiam autumnalesfrutlus

non tamen id uitiumprorfus effugerepo-

"" ^l-

tuerunt.C&terumh&c ipfis infunt bona,nempe qubd commeabiles ftnt,&facili

in

totum corpus peruadant,pcnetrentque .

?^am

& abftergendi

ui pollent haudobfcura:cuius gratiapoflipfarum

efum nephritici multas arenulas excemunt.

Cum

porrb omnes autumnalesfruclus exiguum corpori alimentum pr&beant,minime omniumficubus id ufu uenit.Carnem tamen

non compatJam,neque firmam generant,ceu panis,&fuiUa caro ,fed turgidulam

tremflatibus implent

& ipf&,& non mediocrem hincprofeclb molcftiam

& fubinanem
,

ueluti

fab&

Quin ueneffent

intuliffent

ni

etiam celerem defcenfum

ade-

60 P tte > ctt ius beneficio

ciim celcriter peruadant,flatus quem excitant,non diu manet,atque ob id rninus c&teris autumni fru-

Qibus l&dere confueuerunt.C&tcriim matur&ficusimmaturas non mediocriter anteceliunt,quod

&

\in alijs

quidern omnibus
cerniiur

Hb

2<J0
prorfnsnoxa uacant
.

And. Matthioli Comm.

.

cemtuY fruclibus': quanqnamnontantummiUis difcrimenexiflit

Siquidemadplenum matur&
,

flcus

paulb minus omni

inter

Etfequenti capite , ubi unxrumfacultatesrecenfet

fic inquit

Ficus

& uu& qnemadmodum

frutlus autumnalesprincipztum obtinent;itafugacibus omnibus rnagis nutriunt, minimumqne prauifucci habcnt , pr&fer-

tmcumexaclammaturitatemfuerintadepta.Vcrrbqubdipfanutriant,maximoargtmeraofuntij,qu^
cuflodiunt.-fiquidtm bi

cum duos menfesfolis uuis , acfir.ubus,qmrum cufiodixpmfunt,uefcantur{ nififorte panis qmdpiam

?

cum iliis adant )

obefi tamen,ac pingues funt.jit caro,

H ex ipfis gignitur , baud quaquam efi firmx,ac denfa , quemad-

modum ea,qu ex camibusfit;fed Uxa efl,ac pr<ebmida:ob id celeriter etiam,cum uefci ipfis defierint,conira hitm; ac confidet.ldem etiam de Ficubus ftccis differens loco prius cilato,itafcribit
quis tamen largius efitauerit,ab
eis
.

Cariae multiplkem quidem habent utilitatem

;fi

offcndetur.mn

admodum enim probum fanguinem gignunt , quaproptcr pediculorum

quoque agmen eas comitatur.Incidendi,extenuandique uim habent,qua

& uentrem ad excretionem

irritant

& rencs ex-

FICVS INDICA.

purgant.

In Lib

primum Diofcoridis
.

2511

purgant . lecori autem,lienique infiammatione obfeffisfunt noxi<e,quemadmodum &ficus,non pecttliari quadam eximiafa
cuitatcfed communi ratiune dulcium omnium ciborum,ac potuum
obfiruclis

autem iUis,autfcirrbo tentatis, ipfie exfefe

mbilprofunt,nec obfunt.fedmedicamentis incidentibus,ac extenuantibus,& abftergentibusmift&,non mediocriter' auxilia

tur
.

Ideoque nonnulli medicorum in

diclis lienis ,

ac hepatis dffeclibus exbibent ipfas longe ante cibum cwn thymo , aut pi,

pere,aut-%ingibere,autpulegio,aitt fatureia,aut caiamintka,aut origano,aut hyffopo

jldeundemetiammodum-.fi cariaz

cum alio quopiam eorum , qu&facultatem habent acrem,aut omnino incidendi,ac extenuandi affumantur, non folumfic affetlis ;fedfanis quoque utiles erunt.Siqnidem iecoris meatus,per quosfcrtur alimentum,apertos cffe non tegrotantibus modb;fcd bene uaientibus etiam tutiffimum eft.Troinde hoc pafloficus cumfaie extenuante, aceto,& garo pr&paratas uulgb

comedunt , qubd id utileeffe experientia didicerint.Verifrmile autem e(l,ipforum nonnullos medici cuiufdam
'

confilio

adduficus,

c~ios,ficus

hoc modbprimim comcdijfe;deinde ea notitiam ad uulgus dimanaffe.Qui uerb cum cibo aiiquo incrajfante
,

& caricas edunt

non mediocriter offenduntur .

Item lib.v lll .de fimplicium medicamentorum facultate idem Galenus

,

itafcribit.Ficus arid<e

uim habent excalfaciendi ordineprimo etiam completo

.

autfecundo incipiente

habent uerb etiam

partium tenuitatem quandam

Ex iftis duobus idonefunt,qu& tumores duros concoquant-.ftatim uerb etiam ea difcutiunt.

jttque ipfeperfe illita emfmodi nim obtinent . Sed

& decotlum earumeiufdem utique natnr<e

eft

Veriim ubimagis concoeft

.

quere confilium eft,mifcenda eftfarina triticea:ubi uerbplus difcutere,hordcacea.pailis horttm

in

medio

Sed hctc magts

funt propria traffatus de medicamentorum compofitione,& rationis curandi.uerum in prafentia h<ec de caricis nouiffefufficiat.Torrbfcire oportet,qubd qus, pinguiores funt,magis poffunt concoquere: qtae uerb guftu acriores,magis

tum exterge-

re,tum difcutere.C&terhm quod ex ijsplurimum in aqua coffis efficitur^fimile

cultate.

efi

melli

nonfolum

confiftentia
:

,fed&fatum liquor

Torrb ficus uirides comefe,propter admiftamhumiditatem ,facultatis funt

humid<e
,

imbecillioris
eft
,

fubducunt tamenal-

2o

uum utrtque tum

fed

tumficcs. . Fiats arbor caiid,tenuiumque partium temperatura

ceu indicant

eius,tumfoliorumfuccus:ualenter enim eorum uterque calidus eft . Itaque non mordicat tantum,autab(ierget uehementcry

& ulcerat,& ora uaforum referat,& formicas,quas myrmeciasuocant,e'tjcit

quinetiam purgare poteft

Tofrb

fictts

agreftis,quam erineum Graci ( Latini caprificum ) nominant,tum liquor,tumfuccus ad omnia qudmfatiuk ualentior

eji .

Sed

& crad<e,hoc eft^rami earum adebfunt calid<e,tenuiumque partium temperamento,ut carnes bubulas duras
uitte

,fi

coquencaricas .
.

dis adijciantur,friabiies,ac tenerasefficiant.htec deficubus Galenus.

C&terum nobis experimento compertum eft ,

duas,aut tres notle una in aqua

maceratas afibmaticos iuttare,qui mane eas deuoratterint . Democritus pnecoces ficus

fiertpoUicetur,fioleo,&coiubaceofimoarboriUinatur.Etcontrd,ferotinas;fiprimgrolfi,cumfab& magnitudinemexc:fJere,dctrabantur.Ficum arborem item atque laurum,i cdofulminibus non

ici

compertum

eft

Ficus arborcs,utperqudm
Fici

pumiUhabeantur,

&

in uafculisfuperfeneftris fpetlentur duiatoribus,ita docucre

Mangones .Jlbfcindito

Surculum

50

Vcrmtempore,paulbantegerminationem,prominenteiamcorculo,&fubindecontorto manibus cacumine,in quouisuafe

terra referto furculum ipfumferito cacumine inuerfo,circa
to,demiffa extra

quem ordei Miiijque nonnihil infpargito,

& terra demde obrui-

teUurem refecla parte.Fit enim hoc mangonio , ut inde ramuh enafcantur paruuHi qui circum uasfefefun-

dentesjbreui admodum temporeficus optimos edant,pumila perpetuo manente arbore. Ficulneo latle uermicuiofe fanantur

aures.Etficulneisfolijsfaciliaffritlucitanturh<emorrhoides.Taniquoqueprobimaturantur,iUitts caricis, decotlis,additis lilij,aut Iridis,aut

Mthe<e radicibus.Ficifrtttius vvka Gr<ecis,Latinis Fict,& Ficus appeUantur:Mabibus,Sin, Fin,feu Nomina.

Tin:Italis,Fichi:Germanis,Feighm:llifianis,Higos:GaUis,Figuier:BoemisFijkJiepei.

rnpvt'*.

PERSEA.

CAP.

CXLVI.

40 T^Erfea arbor eft in AegyptOjfru&um ferens

cibo idoneura 3 ftomacho utilem.in quo phalangia cranocolapta nomine inueniuntur^prafertim in Thebaide.Arida folia in farinam redada,illitu fangui niseruptionesfiftunt. Arboremhancprodiderunt aliqui in Perlide exitiofam eife translatamque in

Aegyptum,mutata naturain cibos receptam

QVemadmodumfuperiusinmalorumcommentationeprodidimus,Terfeaarbor jtegyptia nonefl(utputatMarcellusVirgUiusFlorentinus)nofirasItalicamalusperfica,fedplantaplurimiimdiJfidens ab ea,ut
Perfex arbo-

&

Diofcoridis

&

nscon

'

Galem teftimoniofacili prcbaripoteft: quandoquidem ij utranqucfed ut alteram ab altera diuerjam,diuerfis capitibus tra
diderunt.H<ec( ut Ub.qJe plant.hiftoria cap. 2 .fcribit Theophraftus)arbor efi Acgypti,afietlu magna,formofaque:folio,

flore,ramo,totaquefigurapotijfimumpyro uicina:nifiqubdalterafolioperpetuo,altera deciduo eft.Fruclum abundeparit,

5 o omnique temporeperficit-.quippe nouus anniculumfemper occupat . Maturitas anniuerfariorum afftatu conficitur: reliquii crudiorem auferunt,atquerecondunt.E{l magnitudine pyri ,figura oblongus : amygdaU modo,colore herbidus . 7$ticem
intus habet,ut prunum,uerum longi minorem,moUioremque.Caro eius fuauis,ac pr&dulcis manditur
,

concot~luquefacilis t

& innocua,etiam Urgiore cibofumpta. ^adice arbor exuperahtum longitudine,tum etiam

craffitudine,multitudineque

Materie confiat robufta,dura,uifuque decora,ueluti lotus . Quapropter ex ea &fimulacra,& Ucluios,

& menfas &

,

reli-

quafimiliafaclitant.ExhisigiturTheophraftiuerbis,fiTerfetenot,ac delineationes cumnoftra perfica maio diiigenter

conferantnr,iiquidbpaterearbitror,haspiantasinterfe diuerfas eJfe.Huius imaginemfuis coioribus ornatam dono mihi de-

ditTridennOdoardusToionusMedicus,&rciplantarUftudiofiffimus,quiSyriam,& JLegyptum peragrauit .DeTerJea

verbafaciensGal.lib.ii.dcaliment.facult.b<ecmemori<ecommendauit.Hancetiam plantamuidi tnMexandria,
ipfa

qu<z&
.

magnis arboribus eftannumeranda.TradimtautemfrutlushuiusapudTerfas adeb noxiumeJfe,ut edentes interimat:

$q

irijiegyptumuerbtranslatum,inefcuientummitefcere
txmhcfitari
.

&pyrorum ,maiorumque modo,cum quibus

& magnitudine conB'b

Eademrecenfitit Galenus itbro il.de compojitione medicamentorum fecimdum iocos,ubi decephaU&cura- es

GaL

'tione

2Q2 9-

AncLMatthioli PER S E A,

Comm.

tione agens ,fic inquit

Infola alexandriaperfeit arborem uidi , at non in alia Homanisfubditagente.Quidam perfion iparboris fruclum
effe
,

fam appellant , aiuntque in Terfis lethalem eius

'ftat
.

cum tamen is in Mgyptiorum regione innocuus

,

exi-

hatlenus Galenus

Ex cuius

etiam uerbispalamejfe crediderim

.

perfeam a perfica malo prorfus

ijs

difjiderc,

citm

Columellx J- in tota ferd Europa perftca maltts frequentiffima proueniat

exiftimauerit , perficaeaeffe poma

Quin

& ex

faciU dixerim , ColumeUam errafe,qubd

libro cultui

,qu&aTcrfis adMgyptios aUataperfeadicun\ur,ut

hortorum dicatohis

uerfibus teftatur

Tunc pmicoxbiftra defcendit ab arbore ficus >

v4rmenijsque i
Stipantur calathi,

& cereolis,prunisque Damafci & pomis qu Barbara Terfit

"20

Mifcrat(utfama eft)patrijs armata uenenis

,At nunc expofni paruo difcrimine lethi
lAmbrofios pr<ebentfuccos,oblita nocendi

Nomia*.

jtrbor,qu& *ef * GrmsiLatinis fimiliter Terfea nomkatm'.ltalis,Terfeo

Gr&d

uocis imitations dicetur

IBERJS

f/Stfit

In Lib. primum Diofcoridis IBERIS. C A P. CXLVII.

.
,
.

253
iberidis

Radicesduas ">nh*bec*Ki nafturtio fimiles habet,calfacientes ,& adurentes Ipfe enim ifchiadicis cum falfaaxungia empla- p"u7codMc ftrimodo utiles,quaternishorisalligatae,ut dein inbalneas defcendatur,&pofteaoleocumlana lo- aiia,qu^uidi emplaru. CUSpetungatur.
.

tTBeriSifiuecardamanticajfoliahabetjnafturtii.uereuirentiora: caulem cubitalem inincultis nafcitur. Aeftate la&eum florem promit, quo tempore efficacioreft

autminorem,

eapuc

Vldimus primim iberidem

rasfui mgenij,& doclrine dotes,apud Serenifi.Ferdinandum

quam nohis indicauerat Iulius Mexandrinus medicus Tridentinus,qui nunc ob pr&cla- Iberidis deuu' Regem i{oman.artem medkam exercet , extra ciuitaI

conG-

S.

$b

ttm

c)

AncL MatthioJi comm.

dicituralle Lafle,effigienimirum,qua defcribitur

tem Tridenti,uhiuulgb

d Diofcoride,acaliJs plurihus Grxcis auUoribus.

Huius Galenus in fimp.cenfu nufquamfeparatim meminit,fed banc,& Lepidium non nifi nomine diferreprodidit. Quod etit idem teftatus efl lib.x.dc comp.med-fecundum locos circafinem de coxendicu curatione agens,ubi exDamocratefic inquk .
Damocratis extat UbeUus,qui Cltnicus infcribiturjn quo uerftbus iambicis , quemadmodumfokt,de tribus dijferit medica mentis.M'cprimbquidemdeeodifferit,quodexherbaconftat,quam
ipfe iberidem appellat , quod ad coxendicum dolores commendauh.In ibcride medicum quendam amicumfuum curatumfuiffe ait herba,quam (ut dixi)ipfe Damocrates iberi-

demuocat,\utquitantum

uifu
.

htrbamcognoueritmmenauteeiusnuUum
,

audierit

cum etiam

id

ipfum ignorauerit
,

is ,d

quo
rtseris,

eius

ufum

didicerat

Torrb ex notis, quibus eam reprxfentat

, in

uidetur iberidem appellare

.

qu& d Gr&cis
ipfius

le-

&

e pi.

fidium nbminatnr , appellatione dubla d regione

ifs

qua amicus eius curatus fuit

Defcribit

autem

formam

dmmidem.

carminibus

10
Herba h&c ubique multaque frequens nafcitur > Monumenta iuxta antiquajnuros,& ye.teres
Tritasque quondam publici pedihus uias

Quas

iuxta aratrum duxit haud quis agricola

Semper uirefcens,folijs naflurtij

Florentibus uere,attamen maioribus

Caulem cubitalis longitudinis gerit

Taulb minorem,aut rurfus ampliorem : ab hoe ^eftatependentfolia,donec multa hyems

Sarmenthiamdeducathxcadimaginem,^
Deietla,& exiccata depereant gelu *
jtdnata radici tamen cerncsalia
^eflatefloremfert colore latleo
,

20

Multum tenuem,uarinmque ua!de,cauliculus

^id quemfequhur femenpemtus fic exiguum-,
yifum ftre ut fa\ltns,oculos quoque effugiat

Odortmhabet radix at inde acerrimum

>

Verbfinhkm qudm maximenaflurtio

tefiatur his uerbis
IberiJis eaput

Huc iUud etiam accedit,qubd Galenus item loco citato,Hy?ieni HipparcUauBcrhate,iberidem ,& Lepidium idem effe Si coxendicum dolores kuare eft animus,herbamlberidem , quam aliqui kpidium uocant , autnaflur$O
.

tiumfylue/ire colligho.Ex cuius certifenttntia afferere nondubitauerim

ibtridem apud Gracos eandem effecumLepi-

addiciuum.

dio .Vndeperfpicuumefl,hoc iberidis caput huinfceprimiuoluminis calci accreuiffe nimia utl librariorum,uel

medicorum
uoluminis

curiofitate.In

quamfententiam cum antediclis

caufis,ea ratio

me potiffimum deducit , qubd conflet,huius primi

cakem,non efje kghimum locum,m quo iberidis hijtoria fuerit collocanda:quandoquidemeiufmodi herbas Diofcorides lib. I 1 .ordinati diffofuit,ac de eh differmt , ubt p rua tim kptdio,quod Damocrati iberidem exiflimamus , propriam affignauit
fedem.Idcirco recli Vahtus J.egineta Lepidium iberida etiamappellarifcnbit,& ex tertio excalfacientium ordine
effe
,

ac

naflurtiouirihusproximum.Etbb.x r i .m ifchiadis curatione:In totum,inquit,ifchiadicos reflhuh fanitati ibtridis berba Monachorum ufus,quam kphlium qttoque appcllant.Quare aptrtc hallucinari deprehenduntur monachi iUi uenerandi,qui in Mefuem com up us. mentariosfcripfere cim expnjle contra Gakni,& Tauli au5iorhatem,&
contra rationes,quas fuperius adduximus,aliud

d kpidio iberidem effe contatidant. Quos tamen excufatos habeo,utpote quifortaffe maiusftudium rcbus diuinis impenderint,qudmut certam fimpHaummedicamentorum cognhionem afjeqw potuerint . Dixide iberide fenfntiam meam non
hicfolum :fed etiam
re uolunt
r '* ,

diffi-Jius in

Eptjhlis noflris Medicinalibus,ad

,

Bartolomeum Maranthamfcribens,ouam qui impwna,

.

KrS

Paulo.

primis rtfpondtant argnmcntis & ddndefuasexordiantur opinioncs fiquas habent meliores C&te m non ig mran dum tft,Taulumprater lberidem,de qua nuc agimus,alterius etiam meminifjeab longe diuerfe.eiufnoflris in
illa

risfruticofa nafciturfimilibus laurifolijs,&

que item ufum ad ifchiadas commendaffe. Qupd eius ucrba demonftrant,qu& codem loco itafonant.Qm uerb apud nos ibemultb ampliortbus,reJJ>ondere multa experimenta teftantur , non fclum in co-

xarum , fed in alijs quoque diuturnis affeclibus.Huic plane adflipulatur Lepidium; quod Thnio lib.xix.cap . v 1 1 . his paucis defcribitur . Exit kpidium in cubhakm aliitudinem,folijs iaurmis Qufibusfani notisfatis appartt , hocfecundum
.

iberidis genus , uel kpidij dicamus

.

quod laurifoha mittit,eam effcflirpcm,qu& hodiepaffim in hortis frequens nafchur , d. quibufdamTiperitis ob uehementem eius acrimoniam dicla . Itaquemaniftfli aberrarunt uiri alioqui clarijjimi Barbarus,
,

RneUapfus.

& m*eUius,cum kpidium

nifi

illud effe putautrint,quod

uulgus berbariorum l\aphanum ruflicanum appeUant. Veruntamenfo-

lia,qua huic raphano infunt,uerhafco maiora,& helenio &qualia,manifcfle declarant;his

kgitimum non innotmffe kpidium

dicitur ,
,

forfan kpidium B^aphani nomine accepcnnt

Tlantx,

Nomina.

nbmen Latinum cfl iberis ,

ride
,

& Lepidium

qu& i0tfis,x.a.pJ"d.^cw7iKn,^ dyiuox.tipfa.ixoy Gr&cis

Arabicum , Seharagi , jlfceitaragi , feu Sithartgi ,

& Lepidio:Germanicum,Vuilder ktf^Hiffanicum,Ts!aflurtiomontefino:GaUicum,chajfe ragt,Tafferaige,&

rationcs in
.

& Haujab

Italicum

ihe-

Tsiafi-

tort fauuage.-Boemis fleunu\

\ QjtbdcaputhocdelberideaccreueritinDiofcorideeiqueadfcriptumfitaUudmaxime corroborat
pientario aUatas,qubdrepertifint uetufliffimi Grxci codices,in quibus hoc caput non legebatur

com-

B P^I

T B^I

^I

S.

PETRI

PETRI ANDRE AE
MATTHIOLI MEDICI
Senenfis Commentarii,
I
!

9J

IN

LIB.

SECVNDVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZARBEI, DE MEDICA MATERIA,

p r i m o , charifsime Aree, libro , quem de medicinali materia condidimus,de aromatibus, oleis, unguentis, arboribus,& nafcentibus ex eis fuccis , lacrymis, feminibusque dilTeruimus In hoc autem fecun.

dodeanimantibus,melle,lacl:e,adipe,frugibus,atqueoleribusexplica-

bimus , fubnexisherbaceis, quseacripradita funtfacukate, utpote qux cum ipfis cognatione iun&a fint : qualia allium , cepa , fmapi intelliguntur Idque ideo , ne cognatorum uires difiunxiffe uideamur.
.

E*^7c?f SahtLoxtas,

ECHINVS MARINVS,

C A

P.

I..

MArinus Echinus ftomacho,uentrique utilis eft:urinam cit

gatjluxuriantem carnem reprimit

. Huius tefta cruda inaflata commode medicamentisadmifcetur,qupforasabftergunt.Crematai uero cinis fordida ulcera expur-

EChinusnkrinus notiffimm efi,ijspr&fertim,qui in Italia tam Tyrrbeni,quam J.driatici littora accolunt

o litore ,
nigris horrentibusfpinis.

Ingentem Echini marin

co
'

Echinomm numerum uidimus nos,dum placidis mareageretur undis , in alueo magniportus Cmitatis ueters, in \oma

'

crauo

Mios uerb uidi ex Tirano iftrite oppido allatos,hislong(! maiores,purpitreo colore fuf-.
I 1 1

fufos,quosEchinometras appcllauerim ,qubdfcripferit jLriftoteleslibro

i.debiftoriaammaliumcapitequinto,bosc<e

60

ouo:augeriforma produffiore twos magnitudine excedere.Habentur circa Toronem Echini marini candidi uflaMna, kjUam cMeri ,foliti:fpi?us paruis 3 non rigidis,fed mollioribus Cenera (ut idem inquit ) Echinorum piunmajm t . Tnmu,
.

&

Bb

quod

25>

And. Matthioli Cornm.

&

q uod cibo idoneum e{t,in quo,qu& oua appellantur , rnagna , efcukntaque confflunt,pariter in maiore corporc t minore; nam nouelli adhuc,paruiqus plemufculi illis conftant . Secundum , ac tcrtium fpathagi , ac briffi,qu& genera pelagiafunt,r*
raque inue.ntu.jLd h&c,qu& Ecbinometra appellatur ( quaft matrem,aut matricem dixeris ecbinorum ) qu& quidem om~ nes magnitudine excedit.Genus item aliud eft minutum ,fpinis longis,pr&durisque , gigni in alto gurgitc folitum , quo nonlouiierror*
nulli ad deftillatioues urin& medicamento utuntur. Qup fit,ut Taulum Iouiumplani abenaffe crediderim:quippe quifuo de Romanispifcibus libello,Echinomctram jLriftoteli deftillatiombus urin& opitulari , non autem buiufce minuti gen us,memo-

n&prodiderit . Corpus Ecbinis ctibaniforma uifitur,priore,atque nouifftma parte fpijfum

&

continens

c&tera uero nort

continuum,fedfwiiklatern,cmnonobduclamembranaeft. Qmniummaxime anatura munitifunt,utpote qui teftaundique fpinis circumuaUata celentur , quibus utuntur perindeac pedibus :ijs enim nitibundi mouentur, fedemque permutant,
cuius rei argumentum eft,quhdfemperalgamfpinis implexam gerant Euenit autem,ut quod caput appeUant
.

&

os,ecbi-

vis iterfum in

terramfif.quod uerb ad excrementi exitum deputatum eft,idfupra habeatur.quod idem omnibus turbinatis-

patcllisque euemt: paftus enim de imis petatur neceffe eft.Vndefit,ut osinuerfum ad paftumfit,excrementum uerdfuperius

farteprona

teft<z

contineatnr

Dentesquini Echinis omnibusfunt, caui intrinfecus : inter quos caruncula qu&daminteria-

ccns lingm ofjiciofungitur,mox iungitur gula , deinde uenter in partes quinque diftintlus,perinde acftplurcs numero uentres hoc

animal babeat :funt enim omnes

.

diftincti

pieniqm uacantis materi&

& ex

ttno ftomacho
.

dependent

in

unumque

cftium excrementi finitmt

rofiora tefta adh&rent
,

Caro echinis circa uentrem nuUa ,ftcuti in uniuerfo corpore

interuallis
:

Sed qu&

om

appcUantur , htc-

membranulis (ingitla obuoluta,& paribus diftintla

nigra etiam

qu&dam circum ab ore

fufim fparguntur

nomine adbuc nullo appellata . Sed chm non unum,fedpluragenera Echinorum ftnt,omnium partes qui* dem eas omnes fortiuntur :fed oua appellata,nec omnes cibo idonea , # parua admodum continent,exceptis Hjs,qui uada in,

colunt

Tradunt f&uhiam maris Echinos pr&fagire

correptisque operiri

lapillis ,

mobilitatempondereftabilientes

Qwod

'

ubi uidere nautici , ftatim pluribus anchoris nauigia infr&nant.b&c ex jlriflotelc.Meminit utriufque Echini Calenus, mariEchinorumuiresexGal.
m,fcilicet,& terreftris unico tantum capite libro xi.fimplicium medicamentorum,ftc inquiens.Erinacei utriufque

tum mcc-

rmi,tum terreftris corptts totum uftum cinerem

efficit facultatis
.

tum cxtergentis,tum

digerentis,tum detrahentis.Itaque ea

Nominju

quidam

& ad excrefcentia, & adfordida ufifunt ulcera

jnimal,quodty7vof$it\*isio( Gracis,Latinis Ecbinus mari-

ms apfeUatur:tyfpanis>Eri%o de la mar:Italis,T(iccio marino

ECHINVS TERRESTRIS.

E^yfM yitfMos.

ECHINVS TERRESTRIS.

C A

P.
.

II.

TErreftris erinacei corium combuftum alopeciis cum pice liquida aptiflime illinitur Afliccatu cor j pus,& cum aceto mulfo potum renum uitiis auxilio eft:item aqua?, qua? cutem fubiit^conuuliioni
bus , elcphantia?,& male habitis , quos cacheftos uocant.-uifcerum fluxiones exiccat.Eiufdem iecur fictilifolibus exco&o arefa&um , ad eofdem ufus utiJiflime reconditur
Echini tcrreftrisconfid.

^i * Enefi ris Erinaceus uulgaris notiti& animal in Ualia eft

JL modum&iajjus.

Duplici conftat genere

canino fcilicet,ac fuillo

quemadl\ard

JDifferentiadignofciturexeorumroJiro.Idnanquealij fuiUum} alij uero caninum habtnt.

In Lib.fccundum Diofcoridis.

*97-

ex eauernisexeunt,nifinoclu,quofit,utnoiurno tempore duenatoribus plerunque capiantur. Maturefcentibus uuisper xftatem , <& autumnum uineas petut,ubiaduuas, qu&folum attingunt,accedentes , acinos pedibus diducunt . His conftratis in terra,in orbemfe conglomerant , &fuper eosfe uolutant,itaque fpinis affixos portant in fpicim . Eoiemque acinfyluejlriumarborum voma a uentis decuffa,ant maturitate decidua,in cauasarboresgerunt. Inter quadrupedes folus Erinie-eus uolatilium more tefies renibus h&rmtes habet : eaquepropter uelociffimZ coit , non quidem aliorum quadrupedum mo

refuperu?mem,federe5iusconiungiturpropterfpinas.vbipra:fenfttuenantem,ftatiminglobumft
prehendipoftit prater aculsos
:

itaque oblatrantes deludit canes. ^Cffufa conglomerato aqua,illico foluitur is,<& ingreditur
,

Frigidi temperamenti animal Echinus eft,excrementis compluribus redundans

quibus aculei nutriuntur

Idcirco eius car-

Echini EcI ni te terr* "

ft

nes in medicamentorum potius,qudm in ciborum ufufunt expetenda

terreftres

enim cumftnt , agre concoquuntur,

& mi-

I o nimumfani pr&bent alimenti pr^jiat terreftris Ecbini combufti cinis trium drachmarum pondere additis jlgrimomz uncia internarum membranarum uentriculi galUnarum quaternis drachmis adeo qui dum dormiunt tn letlo mingunt. Datur

&

hicpuluisexuinouelperi cumfecubitum recipit ajfetlus . Vires longe" plures ijs Echino reddidtt \afu libro de fexaginttt

animalibus.Veruntamenquoriamitta,quibileguntur,potiusapocrypba,qudm
rumgeneriadfcribitur

fide digna

femper exiftimauhideohic
.

eaadnotandanonduxi.C*terumquifuntbarumrerumcupidi,edfeconferrepoterunt,ubi

dijfuftus tratiantur

histru,

quodformafitillinonabfimilis,quanquam corpore longe maior: quin

& longio-

Erinaceo- Hyftricis merj

tio-

ribus aculeis,firmis, tenuiffimcue mucronatis undequaque rigeuin jpecubus

moratur,& notlu magis,quam interdiirad pa-

fcuaexit. Latet hoc animal hyeme in cauernis , ut urfus,totidemque diebus fert utero fcetum.Irata hyflrix intendit cutem,

& tmcfuos iaculatur aculeos.Quofit,ut non modo

10
co
,

canes,fed quandoque uenatoresferiat.Combufii cinis potus( ut Tlin.eft

auior)partus conceptos continet.AnimaUquod -$m xip^ot Gr&co fermone,Echims terrefiris Latino uocatur: Jtrabi-

Ceufud,fiueCaufed

Italico

F^ccio terreftre : Germanico

Hechel ,autTgel:Hijpanico

iWx*M. HIPPOCAMPVS. C A P. III. Hlppocampus marinum animal eft exiguum.Cuius cremati cinis exceptus cum liquida
axungia>feuamaracino unguento illitus,alopecias replet

Erixp

GaUico,Herifon.

Nommi,,

pice

auc

HIPPOCAMPVS, LOCVSTAE GENVS.

HIPPOCAMPVS, SIVE EQ.VV LVS MARINVS.

Sjumqnam

^/

2 5) 8
Hippocampi
con(ideracio,8c

And.Matthi oli Comm.

,

(ut MercuUus inquit ) quiin locufiarum genere Hippocampum recenfeant f~\ Vanquam non defuntfcriptores, eum commendent-.eorum tamen haclentts reperi neminem qui

quique

\)ad multos

in medicinis ufus

peculiaribus notis eiushi-

opiniom

ftoriam tradiderit,effigiemque exprompferit.Cceterum funt,qui credant,Hippocampumid nominisfibi afctuiffeab erttcis,

qu<e in bortis oterafin

campis uerb herbas uniuerfas,& arborum frondes depafcuntur,quasque proprii Gr<eci

.

Ka.ij.vAf

uo-

cant.qtiippe qubd illisfortaJ]eforma,acfackfit perfimilis

<Ad b<ec non defunt , qui Diofcoridem mirentur

pkritnqtie magnitudinem innuat :

qitbdfcripfe-

riUHippocampum exiguum animal ejfe^cum tamen nomen

impugnandttm exifiimant,nec pariter

iWo enim

Gr<eas grandefi-.
id

gnificat ,utbippofetinum,bippotapathum,bippomaratbrumctariJfime demonfirant.

alios,qui de eo idemfcripfere.

Feruntamen nonob

Diofcoridem

Qupniam licet comparatum bocanimat martnis beluis,

alijsque in aquatiliumgeneregrandioribus,paruum uidcatur-,ft

tamen eo emcarum generi comparetur, quarum imagincm

fomamque reddit,& d quibus nomen accepitgrandefanifuerit.Sunt

lus in cibis ufusflcxuofum

&

altj

quipro certo uelint

Htppocampum

effepi-

Jcicuium illum,uelpotuts marinum monftrum , qui qutbufdam Dracunculus,alij's uerb Equiculus marinus uocatur,cuius nul

equum Hippocampum uertentes .

illi

Vifttur plerunque hic in pifcarijsforis inter

m inutiores pifciin

Equiculi mari- culos,femidrodantali longitudine.Caput ni coniidera -

eji

equinum , quemadmodtm

& coUum.-rofirum oblongum

fifitilce

modum ca

mm om ^ rotun

fa pcrjpicue

d fupercilijs duo oriuntur aculei , qui in mare in crines de(inunt:Frons iUi glabra

Sinctput cri-

niltm efi,quemadmodumfuperior collipars.Id quod infceminis non uifitur,namque ijsfinciput tantum crinitum cft.Verum
crines in uiuis

tantum uidentur.extintlis enim

illico

dccidunt.Tinnam babet in dorfo fingularem,qua ad natandum regitur

Ventre efi albicante , extubcrantcquefedfcemina uentricofior efi.Mas fub uentre rimulam habet , qua excrementa excernuntur.famirae uerbpr&ter bancatteram dedit natnra
.

excludendis

oms idoneam cauda eji quadrata, reflexaque unci mo.

do . Totum corpus ex

cartilagineis circulis

compafimn cfi ,

& ubiqucferi acuieatum

Tsjanquc duplici utrinquc d capite

adcaudam ttfque acuteorttm ferie

tur.Horum opinionem,ftcut

reiislinisjpefatur,nec dtjparibusaculeis
,

coUum pr<ecingitur.ac per longum retlajeca- 2Q

& aliorum

cur rationibus,aut auflontatibus comprobem, cur itemcontrd reprobem,fan

vonhabeo,cumhac~tenHsnufquaminprobatiffimorumauclorimimonumentislegerim, quiper notas ipfum delineauerit.

nam etft Tlinwslib.xxxvi.cap.v.dum Traxitetis ,

in

&

eiusfilij

Cephifodori admiranda percurrit

marmora ,
,

uideri ajferat

maxima dignatione Cn.Domitij delubro in circo Fiamminio Ts[eptunum,Tbctim,atque

J.cbi\iem

J^ereidasque Jupra

delpbinos,& btppocampos ;

cum tamen h<ec poeticafabulofaquefint

nullam certiijsadhibendam effe fide exifiimauerim.

locis

Multaenim&piiorum,&fcutptorumadbucextantfigmenta ,ubi

innumeris marini uifuntur equi pifciuminmo-

rem natantes, quibus tantum equinafitfacies , reiiquum uerb corporis partium numerofisfquamis contetum,alijsque perqudm amplis ad natandum munitumpifcium modo ,partim uerbferpentis infiar pnelongum acfinuofum , magna quidem ,
nonparua corporis mole . Qubd fifabulofafequamur , hocfacili Tlinio Hippocampos effeprobabimus
.

Cceteriim tametji

notarumnihil de Htppocampifacie ex authorummonumentis babere poff t-,inciinat tamenanimus, bunc uerum cffeHip-

jo

pocampum , cuius btc cummaris ,tumfceminceimaginemdamus

Hippocampi pauci dotlifjimi uiri , quiaquatiiium
uires.exGal.
l

cuiufque hiftoriam defcripfimus

.

& prafertim cum non

uires reccnfuit
ufferis

hiftorias defcribunt

in

eadcm perfiflantfententia

Hippocampi

Ga-

ems ijhroxi.fimpliciitmmedicamentorum,ficinqukns.

F.t

HippocampumanimaliUud marinumji totum

,

alope-

cijsprodejjeprodittmquibusdameftyipfumque uidelicet deftccantis cffefacultatis

cinerem : quem quidam unguento amaracino commifcent, quidampici
tiquidce
,

& tenuium partium

ueteri adipi fuillo
:
.

aut certi eius

alij

hcec

Galenus

C<e-

Hi pocampi
,10>

tertim tongeaiias Hippocampi uires retulit ^elianus tib.xi.cap.i n.de hifioria animaiium

cuius uerba hic fubijciam

uiresexAelia- I{ei pifcatorice riti pcritihominesdicuntHippocarnpiuentremtnuino decoBumfpqttis dederit cuipiam bibere,eum

.

primb ex eapotione accrrimofingtiltu affici , deinde tufft uebementer torqueri jLt enim nibii excreare,fed &fuperiorem ci ueytrem intumefcere , calidos uapores in caput furfum effeni , ac inde per nares minutatim defluere , pufculentum odo-

& remreddere,fimul & oculos

.

&

colorisfiagrantialaborarf,&eorun.democulorumgenasinflari,& a q uomendiquidemcupiditateardcreferunt,uerumnibilemittere.Qubdfinatura euicerit ,hunc tamen , periclitata prius

eius fanguinejujfufosignei

morte,inobliuioncm,&dementiamincurrerc.fininuentreminferiorem delapfum fuerit ,ipfum omnibus iam membris captum e uita excedere Ex morte porrb qtti euadunt , mente capti aquamfummo [iudio perfequuntur.banc enim ipfam idcirco expetunt afficere
,

tumfiiUantem audire,qubdfaneeis xgritttdinisteuationem afferat ,

,

&fomnum

concttiet
:

Itaque

adperennesfluutos , aut ad litora,aut iugesfontes

aut lacus commorationes eisgratce funt,

&

iucundce

cum tamen non

magnoperedcfiderentbibercfed&ipfumnatarc&pedesiaqua
hcec

alluere eis plurimum iucunditatis adfert . Suntquinott maia dicant huius befiU nentrem ckare ,fed Hippocamptim atgam acerbiftmam,ex qua ita afficitur , depafci.Verun-

tamcnfoiertiaueteranipifcatoris,

& adresmaritimas bene prudentis

faiutaris etiam repertus efi

Hippocampus

,is

&
eQ

Cretettfis erat,& filios aimodum adolefcentespifcatores

etiam babebat. jLccidit autem,ut bicpifcator Hippocampos fimi.1

cumaiijspifcibtiscapeut,&peradokfcentesdrabidacaniculamorderentur.
iacentium uicem doientes Jpeftatores interfickndam caniculam cenfirent,&
iuuenibus dandtm
tosdimifit
,

Cumeorum
iecur

in

Metbyna

Cretenfi adlitus

iilius

medicamentum ad rabiem edendum

,

ejfe:alij

confuterent d Dianafaiutem petendam

alios affos eis

effe

;fenex pifcator eos de confdijs,quce afferrent

,

lauda-

& Hippocamporum exenteratorum

.

comedendum dedit

alws in acetum

& mel

contriuit, usque

Nomiru,

.Aeiianus de

morfus ulcera obitgauit , atque bominum adolefcentium rabxem uicit , eosque ad incolumitatem tandem refiituit . hatfenus H ippocampi uiribus . Hoc animal ut Gracis s , itaetiatn Latinis Hippocampus appelktur :Ita'

(Wa^

lispariter Hippocampo

TV^TVF^jl,

In Lib

fecuhdum Diofcoridis.
PVRPVRA,BVCCINA,CIONIA.
C A
P.

99

TbM-fitMpvKuW*.

II II.

"DVrpura ufta exiccat , dentes abftergit , excrefcentias in carne cohibet , ulcera purgat , & ad cicatncemperducit-Eademprftantconcremata a Buccina,feduehementiusurunt. Siquis falisplenafi- a xvptntsiu &ilicrudoadurat>dentifricbconueniunt:ambuftisutiliter illinuntur, quibus foluimedicamentum m t" m <& s non oportet: nam pofteaquam uulnus cicatricem duxerit, ipfum in tefta? modum induratum fpontefua decidet. Fit eriain calx e buccinis,ut in eius mentione demonftrabimus ^ Cionia uocankio'Vm.iIH 10 turpurpurarum, buccinorumque media? partes , circa quas tefta? uolumen clauiculatim intorque- h'vuu tur . Cremata fimili modo maiorem purpuris , buccinisque facultatem urendi confequuntur, quoniam apprimendi naturam obtinent . Buccinorum carnes ori grata? funt , & ftomacho utiles , fed aluum non molliunt
-*
'

\,

PVRPVRAE, BVCCINAE.

SVnt&Turpurmarinipifces,tiusfan^generis,qu

tefla

integuntur.

H&

( ut auclor

efl

Vlinius lib. ix.capite

xxxv I .)itlum magni pretijflorem retinent , purpureum proprie diclum , tingendis regum uejlibus expetitum Hunc 2 o in medijsfaucibus gerunt,candida quadam uena condufum colore nigricantis rofspellucidum Viuas capere contendunt3 quia cum uitafuafuccum illum euomunt Latent circa canis ortum tricenis diebus Congregantur uerno tempore , mutuo. , . .
.

Purpurawoj
conGd.

queattritulentoremcuwfdamcer&faliuant.LinguaTurpur&digitalilongitudine
liattanta duritia aculeo efi
cluftles
,
.

concbynaffis
,

Capiuntur autcm purpum paruulis , rarisque textu ueluti

in alto iablis

Inefi

ijs
,

efca

mordacesque concb&,quales mitulos uidemus.has fcmineces ,fed redditas mari auido hiatu reuiuifcentes
.

appe-

tunt purpum , porreclisque linguis infeftant

dentes auiditate flia purpune toUuntur
.

it

illa

aculeo extimulatm,
,

cLmdunt fefe,comprimuntque mordentia

ita pen-

& ficubi flumini immerguntur: alioqui capta diebus quinquagenisuiuuntfaiiuafua.jlnnomagmtudinemimplent celerrimeque crefcunt, quemadmodum & conchylia ornma buccini quofonus editur nnde & caufa nomini,& rotundiEfl inpurpurarumgenere & Buccinum ad fimilitudinem purpura cuniculatim procurrente margine Std maior & cuniculi latere introrfus tubulato tateoris
jlqua
dulci nccantur
,

eius

in

incifa

efl

roflro

3 o qua proferatur lingua . Cui circum orbes

aculeati , qui buccino non infunt ,fed utrifque orbes totidem

quot babent annos

Buccinum non nifipetrisadhteret,circaquefcopulos legitur.Turpurx,buccinaque flmuUquemadmodum Uumgenera longafane narratione fcriptis celebratafunt ab jLtbemo.jld eius igitur uolumina accedant
defiderant . Sed

& reliqua conchyij,

quiplura fcire
Margaritaru,

quoniam

margaritae

qu& non modb ad mulierum, hominumque decorem,fed etiam ad medica-

mentamaximoluxuexpetuntur,a marinis

& ipfe gignuntur conchis ,hic inter pretiofx conchyliaeas recenfere nonabre
legerim,pofieritatis

&

ea.um con-

fore duximus ;pr&fertim quod neque Diofcorides,neque Galenus debis quicquam>quod

memorix prodiderunt.

ch.e rullona.

^oo

And. Matthioli comm.

MA
R

G A R

T AE.

didermt . Ts(afci itaque animalia,qu& margaritas gignunt , in oceano Indico refert Tlinius lih. ix.cap.Xxxv . Fertilis adtnodum earum efl Taprobane,& Torois.-item Terimula promontorium Indi&,circa Jrabiam in Terftco ftnu maris rubri Origo,atque genitura conch& efl haud multum ofirearum conchis differens,ut liquidb conflat ex ijs , quas noflri uulgb Madriperle appeUant ,

qu& ad nos deferuntur . Has ubigenitalisanniftimulauerit hora,pandentes fefe quadam

effe

ofcitatione

im-

pleri rofcido conceptu tradunt,grauidas faclas poflea eniti,partumque concharum

cepti ,T$am (i purus influxerit ,candoremconffiici:fiuerb

Margaritas , pro qualitate

:

roris ac-

turbidus,

& fatum foidefcere

.

eundem paUere c&lo minante

conceptum .Etexeo qmppe conftare,c&lique eis maioremfocietatem efle , qudm maris

Inde nubilum trahi colorem , aut

pro

claritatc

iunij

matutma ferenum :fi tempefliuefatientur,grandefcere ,&partus : fifulguret , comprimi conchas,& pro iemodo minui . Sitierb tonuerit ,pauidas ,ac repenti compreffas, qu& uocant Thyfemata efficere fpeciem , uerum

&

aqua mollesfunt Margarita , at exempt&protinus durefcunt.Quidam tradunt ,ficut apibus,ita coacharum examinibusfingulas magnitudinc,& uetuflatepr&cipuas eflcueluti duces , mir& ad cauendumfolerti&

inani inflatamfine corpore.C&terb in

Quocirca hasfummofludio petunt urinantes pifcatores .-fiquidem captoregefacilius c&teras palantes retibus includuut.Concha ipja cum manurn v.idet captiofam 3 comprimitfiefe , operitque opesfuas gnarapropter ilksfe peti,manumque
.

fipr&ueniat, aciefuaabfcindit,mdla iufliore pana, Vnionts ptx- nanque erofa carne,unianes,fiue margariupurg. ,
ftantitfimi.

& munitafupplicijs.Captte multo obruunturfale & expurgatd decidunt ima uafis Dos omnis candore,magnitudine,
alijs

in uafisficlilibus:

in

in

orbe,Uuore,pondere;tametfi rar& admodumfint Margarit&,qu& his omnibus dotibus pr&flent.Tradit luba ^irabicis con-

eham ejjefimdem peiinimfeclo,hirJutam echinorummodo , ineffeque

Plinii error.

illi

Margaritam grandini fimilem.In conchis quater

nos,aut adfummum quinos tmiones reperiri Tliniusfcriptum reliquit.

cis

Verum ^imericus Vejputius,qui noftro &uo libumi-

omnemfere auflralem oceanum explorauit,talem ibi concham fe quandoquc habuijfe teftatur,in qua uniones ultra centum,&trigintarepertifmt..Qmdnonmodbconfirmantij,quipoftipfumad occidentales Indias nauigarunt ; Jed ctiam addunt numerofiores ibi uniones in una tantum concha nafci :pr&terca aliaplura de Margaritarum hifloria referunt qu<e ,

JO

d Tlwujententia plurimum dijfideat . Torrb certum efl

gl.cofinu ,fedeasquidemparuas,necadebpellucidas
,

&

nafici ,

& capi margaritas

in

oceano occidentali Scoto,

& An-

ut orientalibus comparari poffint,i quibus contextum thoraccmaf-

fernnt ,

quem Dia>i& templo Iulius C&far dicauit.B^periuntur Margant& quandoque etiam in Tinnis magnis , quas Veneti uocmi^isrVRAn,nt Tlin.tefiatur . ^idh&c non in mari tantum,fed ettam mfiuminibus aqu& dulcis conch&proueniunt,
qu& niargaritasgeftant.Huius autem rei ego quidem teflimoniumperhibere pojfum,qubd iam mihi in Bohamia
degenti

com

pertumjit

in

Vuotauuaflumine
.

candorepr&flantes
Vnionii uires. nifi.Trincipem

Mque

qu& pulchenimos mcludunt uniones , magnitudinc ,forma,& certemihifubijt quandoquemirari, cum earum margaritarum copiamuidi tum apud Serereperiri
,

&

& capi conchas

dominum meum,tum etiam apudprimarios Bohami& homines.Margant& in medicum etiam ufum

ueniunt:

quandoquidejcribunt Serapio,& jiuicenna,eas ad cordis ajfetttts pr&cipuam opemferre. Quinetiam coUyrijs admiflas oculorum nubeculas detergereJ aquam eb defluentem abfumere. jLnimal,quod wwdfct Gr&ci,Turpura Latine vominatur:

&

Nomina.

40

jLrabici,'Haporam,& Torphyra:Italice,Torpora.Qu& uerb Lattnis Buccina,wfMi Gr&cis dicuntur:J.rabibus, Barcora,Cobros,feu Cobroa:Italis,Buccinc:Hifpanis,Bo%ios:Gallis,Bios cornetos.C&teriim quod Gr&ci i>.<t?y&?ha.t , Latini item Margaritas Vniones uocant:J.rabes,Hageralbato:ltalt,TeHe:Germani,Terlin: Hiffiani, Terlas

&

MITVLI.

Iti

Lib fecundumDiofcoridis
.

.,

501.

PINNA, SIVE ASTVRA.

Wy'*KSf.

MITVLI.

CA

P.

V.

MltuIiJaudatiffimiinPonto. Crematieundembuccinis effe&um prebent.priuatim plumbimore eloti , oculorum raedicamentis cum melle utiles habentur : pal^ebrarum crafiitudines abfurnnnt,aIbuginespurgant,&<:a!tera,qua:oculiscaliginemofrundunt. Carnes eorum ad canismorfus utilker imponuntur.

T V L

I.

C*

TZLLl^i:

J02
Tm"w.

And. Matdhioli
TELLINAE.

Comm.
C A
P.

VI.

REcentesTellina2aluoutiIes,fedmaxiraeiusearum.Salit uruntur, trita:queincinerem 3 cedria Millatar,auulfos palpebrarum pilos renafci non patiuntur.

&cum

Mitulorum
fideratio.

&

rellinsrumcon
louii lapfus.

NOndefunt,quiMitulos,&TettinasidemeJfecenfeant.Inquamftntentiam potiffimilm ueniffe comperioTaulum 10 Iouium uirum apprimi eruditum:quippe qui UbeUo , quem de I\omanis pifcibus edidit,malit ( etfi medicus efjet ) cum
jitben&o errare , qudm cum Diofcoride reblifentire

Ex cuiusfcnptis fatis aperti conflat,aliud effe mitulos,aliud tellinas : nam pr&terqudm quod de his duobus diuerfis capitibus ipfe dijferuerit differentes etiarn utrifque reddidit dotes haud ne. , , .

fcius iUisineffe differentiam

ris differens,eodem capite

Idem fimiliter fenfit Galenus lib. xi.de fimplicium medicamentorumfacultatibus,ubi deuipe,

mitulorum etiam meminit, tellinarum uerb peculiaricapite ,fingulis proprias

,fidelis
.

& diuerfas red'

dens facultates . ^jonfecus ac illi ,fenfit Taulus jtegineta

tterim
ttales
,

nempe utriufque feiiator Quamobrem dicendumputaI{om& , ubi plurim& ue~

differentes

nimirum

effe

mitulos ,

admodumgrat& ,fi tamen ab arena optimhepurgentur . C&terum quales Mitulifint in Italia , qut hac nofira tempeflate explicauerit , haclenus inueni nemtnem. Tr&ter unum Maffarium Venetum
circumferuntur , qubd edendofint ,
ori
.

& &

tellinas

1<[oti(Jim& funt in Ltalia TeUin&,pr&fertim

qui eos mitulos putat : quos jLdriatici accoU uulgb appeUant Mufcioli , quafi mufculos dixerint

Cuius opinio nobis ma-

20

ximeprobatur ; quippe qubd &forma,& nomine conchylia

Latinis appellantur,pariter

ita

uocata legitimos referant mitulos . Suntenim teUinis pau

letiis.

lbmaiores,tefla exterius lineis quibufdamfcabramtusuerb peUucida,& tota pondere

Noruinj.

7Ava.Ki( ita

Gr&cis, Mituli

&

Italis.-jLrabibus uerb, jLmarchas-.HiJpanis, Mixilhus

TtuCim ut Gr&ce3 ita etiam Lati.

ne

TeUm&,& Italtce TeUine dicuntur:jLrabice",Sedef,& Talfam:Hijpanict},Brignigois

XiT/usa.

C H A

AE.

C A

P.

VII.

CHamarum
affumitur.

aliarumque conchularum in exigua aqua decoctarum ius , aluum ciet . id cum uino

Vanquam Cham& inter c&tera conchyliorum genera longa defcriptione ab Mben&o

Chamarum
eonfideratio.

referuntur; nihilominus

tamen

tot huiufmodi teflaceorum habentur ffecies

ut nonfactlefiheas interfe diflinguere. C&terum pr&ter c&teras con-

chas , idfibipeculiare afciuere Cham&,qubd plerunque inlitorehiantesinucniuntur.Idcirco eas recli Chamas dicipoffepu-

tauerim,qu& inmarinis oris,pandentesfeJe l&ui tefla contetl& reperimtur .Harumqudmplurimasipfeuidi in jLdriatici

litore.

VerumquoniamnuUaaliafacultatefuntpr&dit&,pr&tereas,quibus
efl ,

Nomiru.

tur ; ideo non

ut plura de his dtcamus

Qua Gr&cis xtuu , Latinis Chama

& reliqua concharum genera commendanChame jtrabibus Hatue &

,
,

-Italis

nominantur

rticvis

In Lib. primum Diofcoridis

C H AM
AE.

503

ov10

VNGVIS ODORATVS,
,

CAP.

VIII.

eft,ei fimile,quo purpura integitur: quod inlndia? fuauem ideo fpirans odorem , quod conchylia inibi nardi pabulouefcantur. CoIIigitur pofteaquam ftagnantes aquse aeftiuis fqualoribus inaruerunt. Laudatiffimus qui a rubro mari defertur , candicans , pinguis . Babylonicus nigrefcit , atque minor confpicitur. Amboodoris gratiafuffiuntur,fedaliquatenuscaftoreum olent Iidem fuffitu excitant fceminas uulua; ftrangulatu oppreffas , comkialesque poti uentrem molliunt . Crematum conchylium eadem efficit,

VNguis,fiueonyxconcbylij tegumentum
nardiferis paludibus inuenitur

qusepurpura ,

& buccinum

QVi

diligenter caput hoc de

unguibus odoratis legunt ,

fcripferit , onyches,id efl

ungues odoratos in

& expendunt ,nonab refortaffe mirantur Diofcoridem,qubd & remdix, nardifms paludibus inueniri.quando nufquam d
ueteribits
.

s "'^"
raro r
deratio.
fi

centioribus

memorig proditumfit,nardum inpaludibus nafci , fed in montibus} arido &ficcofolo

jldmirationi

fita illud

304
inueniri,illis plani

AncLMatthioli Comm.
odoratas in Indtx patudibus

non obdareputant,qubd memoret Dicfcoridesjndici nardigenus effe,quod Gxngitis uocatur , dfluuio Gange , apnd qutm enafcitur,montem pr&terfluente . 7<t[eque enim tiolimt eam nardum influuio illo,aut in paludibus prouenire,fed m monte,
aut infima eius partcquamfiumen ipfura aUuit.Vrsterea cumfcribat Diofcoridcs concbidas

abfurdum uidetur ,qubd pne neteris eas laudausrit,qu<ed rubro mari dcferuntur-.qtibd iiern Babylonici generis meminerit . ^iddunt infuper,qmd cum ungues ij,quorum in officinis pbarmacopce orum commtinis cfl ufiis , fi uruniniucundus,& ingratus habetur,nonfuauem fpirent odorem,fedpot'ms cafloreum o!cant,qui nimirum odor ab omnibus

&

tur,fierinonpoteft,(jubdodorisgratinfujfiantur,pr<efcrtim qubdijdemfuffitu( ut Diofcorides tradit ) excitant

fcemmts

uubueflrangulatu opprej]as,comitiaksquc
dfcetidis iuuantur
.

Sciunt autem, qubdqui huiufmodi morbis tentantur

noflra uiriliparte
.

ab odoratis Uduntur,&

Vcrum quia nitimur quantum poffumus pro

Diofcondem defcndere,& ab errorisjuita

fbicione uindkare

quid mihi illa cogitanti occurrerit , nnnc edijferam

In primis igitur non

mihi mirum uktetur ,qubd

d Diofcoride firiptumfit,ungues odoratos

funt
,

in nardiferis Indicepaludibus

inueniri.l<[amfi,eodemauclore^ahqui arbitrati
rei herbaricc

malabathrum ejfe Indicinardifolium ,fa!ft quadam odoris cognatione,facikfieri potuit , ut ijdem

im-

peritipaludes , qine malabathrumgignunt , nardiferas uocauerint/tmili ratione decepti.Qnprumforti Diofcorides appellationemfecutus , eas paludes Indi nardiferas nominauit,in qnibus huiufmodi habcntur conchilia
leti',,aiioqui uiri dollijfimi opinio
,
.

J<[ecplacet I{ondo-

qui putat conchilia,nuUibi haberi poffe,prcSterqudm inma.ri-.fic inquiens.

T^am fi conchi,

lia

marinafitnt animalia

quomodo in lacubus inueniuntur,colliguntnrq; aquis <eflu exiccatistan rnare defenmt turbinata

,

utfluuios lacusqiiefubeantVd&c ille.qm etfipr<eclarusfit,& doclrina non uulgari pnedxtus

non tamen omnia natunefe-

creta rimaripotuit .

Qjuwdoquidem

& conchce Margaritifene,qu.e marinaquoque fuut animalia,in Boemiahabentur, qtu

conchuU Indice ex marirubro,ac Babylone.Etenim hoc noneuenit
noflro
, ,

d mari longe

latcquc diflat, infiumine Vuoiauua, ut de margaritis agentespautbfuperius diximus.Deinde illud quoque mi-

rttmnm

cfjcdebet,quod ad nosadfcrantur

qmd ini- 2o

bi nafcantur,fld

qnbd Diofcoridis tempore nonfecus ac

mercimonia, qu<e ex India in Graciam

& Italiam conueheimitentur,atdiflantiam in

bantur, omnia
dicet aliquis
,

pritts

per mare rubrum coniteherentur in jlegyptum,nempc Memphim,aut jlkxandriam. Sed quomodofit,

rur.t

qubd

que odorisgratiafuffiantur

admodum reperiantur conchuU lndtc<e,qucefuauemfp\irent odorem , eoqne nardtm ? Certi non aliam ob caufamficri puto,nifi uel qubdpropter maximam locorum
,in patudibuscapiantur , quczmaiabathroprorfus deflituuntur

longo itinere adfcititium illnm malabathri odorem amittant , ut Indic<e nardo euenire librofuperiori in eius mentione dixi-

mns : uel qubd c<e,qu<e adnos adfcnmtnr

Klamquoniam

multoiam tempore malabathrutnad nos nonaAuehitur ,facile adducor,ut credam id m India cultorum negligentia p.erijfle, perindeac balfamnm in Iud<ca.htippeut malabathrum renafcatur (idquodDiofcorides refcrt ) neceffe e(l,utficcatis.tfftiuoferuoreaqv.is,humiisaridisfruticibusmatur.

Quod ciim ab IndisfortaJJefuerit omiffum

.

& negleclumfacilepofleafaij,qui hodie

,

tlurn eft,ut uniuerfum malabathri genus omnino deperditum fit

J.tque adtb hinceft , ut ungues

ad nos adfeIndictt.

50

runtur , ntdlo nardi odore commendcntur.Voflrcmb

fuffittt prejfas

illud

mihi haudquaquam abfurdum effeuidetur

.

qubd conchulce

uterifujfocatione mulicres comitiaksjue reuocent

lS!anque,qubdfleri potuerit
.

nos non negamus,ouy~

fhes olimfuiffe odoris gratiatque iucundi ,utpote quimalabathrumredolerent

tibus ita tenuibus inhxfljje
,

Sed equidemexiflimo odorcmiUumpar-

ut tgni impofita tejia ilkftatim exhalaret

,

Tefla uerb

eadem relicla

ft odoremfcetidum emtjerit

& cafloreum
,

& incenfa

quid mirum

oluerit

ex quofimi ( ut experkntta docet ) mulieresuuluisflrangulatione la-

borantesfufcitantur.Ideoque uariat noflra d R^ndoktij fententia,qui ut Diofcoridis kclionemferuare uideatur,dicit

Diofcoridi defignare nonfemper id quod grato fblum

ASHt

& iucundo ,jedaliquando

quod uehementi,aut graui efl odore ; quip-

pc etfi id hand r.egauerim ego

non tamen affirmauerim i-jufa hoc in loco iniucundum fignificare aut graueokntum: flqui-

dcm cum Diofcoridi tn unguesfnauem (firent odorem,qubd conchilia ,quorum tegumenta funt,nardi pabulo uefcantur, ra tiofani non confntit,ut I{endoktiofi<bfcribam . Cterum cum onyx unguemfignificet ( unde conchula Indica unguis odo- 40
rali

nomen accepit , qubdfortaflis unguis alicuius

,

effigicm refcrat ) cur ipfum

purpune tegumento (hnikm

feccrit Diofco,

rides

rnihi

haitenus

imompertum eft cum purpura operculum rotundumfit , quemadmodum

& buccin&

conchilij uerb

lo7ignm,nifi und

cum

l\ondoktio dkamus,haudintelkxiffe Diofcoridcm,odoratos unguesfa-cie purpurarum opercula refer.

rcfedqubdijs conchiha operiantur,utpurpumfuis,afubftantiarei,nonquidemdforma comparatione fatla

Atcerti,
,

ut dtcam quod Jintio,mihinonplacet eorumopinio,quinon alia de caufahoc conchylij genus onyche appellari uolunt
1

qudm

qubd eius ttgumentumfit rugarum , concauitatis , afpentatisquc expersdmore autem , ac candorepr&ditum , humanffrum unguium modo Siquidempurpnns. tcfta , cui onychem affimilat Diojcorides , in uniucrfumaculeata confpicitur-.quin
.

<& inaquah ,finuofique cortice obducitur .Torrb qubd uideam ungues odoralos,quiin myropolijspaffim habentur, brutorum quorundam ungucs repnefentarc, atquefi urantur cafloreum okre,facit utferi non dubitemajfirmare eas legitimas ef-

ch-r

oDifiio

reptobaw'.

fi* FucbfiusittfuisiuTjicolaumMyrepficum docliffimis annotatiombus in compcfitione aurece ^Akxandrina uertente kgitur , offis anterioris narium purpur<,fcribit id nil aliud ISlkolao , defignarcqudm quod jlBuario ,
flerioribus Blattium

ubiipfo
alijs po-

&

50

by^antium

ftue byfantis dicitur

qubd

in

quibufdam interpretationibus
Blattium

in

J^colaum kgatur

/5Ast7?w @v{dJjiov oVkV jiispivofTiisizopvvpas.

cbem,qubdonyx

concbilijfit

byzantium,& Diofcoridis onytegumentum , blattium autem osanteriusnarium purpurje. Quod etiam confirmauit lidifferre inter fc ait
,

Quin

&

bro primo de compofitionemedicamentorum,i\ludetiamaddens ,officinishodiehoc os,quod inorc

aut nartbus purpunz

nperitur , Blattam Bifantiam uocari . Sed longi quidcm ab eo

diffidet opinio noflra

Trimiim qubd Serapioni,& jtuiccn-

fiepius ufurpant,nilaliud defignat Blattium

v& , quorum uocabula medicamentaque tamfimpltcia,qudm compofita ( ut ipfemet fatetur Fuchfius ) reccntiores Gr<ci byxantium , qudm Diofcoridi onyx,Latinis unguis odoratus ditlus , ac pariter
conchula Indica . Hnic alia accedit ratio
,

qubdcum haclenus non inuenerim ,

qui

purpuram

os

tam oris , qudm narium

(ut Fuchfio placet )fiue

tefla

earum tegumentum odore aliquo commendauerit,qnique inter odoramenta recertfuerit,atqne Q

necohibere.

antidotisinferuerit;fedquitantumfcripferint,earumcrematarHmcmeremexiccare,dentesabflergere,excrefcentias incar

InLib. fecundumDiofcoridis.

3)"

refcUenda uidetur.Qubd autem ad bos affeftus odoratos ungues pr&tulerint Mabes , quibus recentiores Gr&ci longe plura accepta referunt,teftis efl Serapio autboritate Mefeha&,cum inquit.Conchnla indica excalfacit,&ftccat ordine tertio:quin

&

adjirittionis,& tennium partium

eft

particeps

uentriculo

cordisquepalpitationi,iocineri,imlu&que odoris fragran-

Qupfit,utetiamfacilecrediderim,M^iuarionilaliudBlatuum,ftue blattum byfanuum repr&fentare qidm Indicam odoratam conchulam , non ut Fuchftus arbitratur,os in ore,uel naribus purpur& inuentum . Mifcetur itaque 1'jJka concbula,uel eam uoces odoratum unguem,nonftne magna ratione,& autloritate d pojlerioribus Gr&cis in autiaconferens.

I o rea Jmle\indrma,qud dad cardiacos,& uifcerum morbosftt admodum utilis.Quin

ttirium imbeciUitatemfirmet,animi defefium ftue

&

in

antidoto e margaritis,

qubd omne

d corde,ftue a uentriculo originem ducat:maximi iuuct: longo morbo deie Tslicolaus Myrepftcus ios,& imbeciUitate tanguentes recreet,& uteriftragulatus in mulieribus auertat,ut Atluarius, pertefiantur Qu& omnia odorata concbula perfeferipr&fiare poteft,(i primum eius qualitates,demum uerb facultates

&

fenderimus , quarum nuU<e(quodfciam)purpurisa(fignantur . Quare nonimmeritb Vjcolaum damnauerim (ft tamen erroriUiadfcribendus eft ) qui narium purpurarum offa excogitauerithis antidotis effe admifcenda , ciim purpura in uniuerfumpr&ter teftam , qua conteguntur , offibus careant . ^iftforte is inpurpurisnarium os appeUauerit , quodin anterioritefi&parteprominet ,&rofiripotius , qudmnariumfpeciemrepr&fentat.
qubdofficinis h&c excogitatapurpurarum offa Blatt& bi%anti& uocentur
,

lUud pr&terea falfum

effe

deprebenditur,

cum etiam qu<e lcgitimx in

offcinis babentur,pro

friiftnt odorati mgues

20

ftris rationibus
fi

& auttoritatibus addutlis baud quaqmrn obfiare

.

noVofiremb qu&que ftntiUa in T^icolaum expofttiones , quibus maxime nititur Fuchfius , eas ucl poffe putauerim , cum fortaffe incerti ftnt autloris ,
Tfifi quis dixerit
,
,

certi,minimiprobandi ,quod is rationi , ac ueritati refragetur

iUum contra qudm Fuchfius intelleFuchsij interpretationem adeb

xeritfNjcolaiuerbainterpretatimfuiffe,& leffores admonuiffe

nilaliud Tstjcolao defignareoW*>7iispivosn<\Trof>?vp*s

qudm^KdHovBv^tmidefi,unguemodoratum . SiquidemcumK(icolaiuerba fecundum

declararen ferfe claraftttt,ut nulla indigeant explanatione,no erat opus,ut iUe interpres ea aliter exponeret;fed / otms,ut animaduerfa deprauata Vicolai leftione ,proeo purpurarum offe in Jikolai antidotis Blattum by%antium,id eft , Indwam

ftt

conchulam admifceri debere.qubdfaciUfciret,fabulofum effe purpuras in nafo uel oregerere offa . Quod etiamfenfiffe ui-, detur antiquusfragmentorum T^icolai interpres : quippe qui non purpurarum offa in aurea Mexandrma,& diamargariio interpretatus byzantiam blattam , quam odoratum unguem effe ; hafienus nos abunde demonflraffe exijhmamus.
,fed

Huius nomen Gr&cum

eft

ow% : Latinum > Vnguis odoratus ,

.

& conchula lndica:Mahicum,Mbfar ateb,aut Adfar alE AE.

Nomin*.

3o

tbaib:Italicum,Vnghia odorata

C O C H L

Ki^fJou.

C O CH

L E AE.

CA.P. IX.
3

T
.

Erreftres cochles ftomacho utiles funt,&

can3e5 Aftypaleic^,&qua:inSicilia,ac

non facile corrumpuntur.Optima; Sardonica?, AphriChio gignuntur,& qux in Liguria alpibus,pomatias,id

Meio

c;.i.L y bic.

eft ,

operculares , cognominare . Marina ftomacho idonea , r

&

iacile aluo excernitur . ftuuiatilis ui-

Cc

rus

3
b Meum &
Dr ag addunr $ gtri^rU.U
.

6
:

And.Matthioli
. i

Comm.
b

rlls

"c

le

um

Quj uero uepribus frutetisque glutinata cobaeret,quam uocant nonnulli fcfiIon,uentrem Crematae omnium teftae excalfaciendi , & urendi natuexcitat ram (ortiuntunpurgant Iepras , uitiligines , dentesque emendant oculorum cicatrices ,& uitia cutis
oIet

& ftomachumturbat, uoraitiones

'

in facie,albugines,ac uifus hebetudines,ii

cum carne fua uftae,tritaeque ex melleillinantur.Crudae cum

:

tegumentisimpofitae,aquaeintercutemtumoresexugunt,fed non antefoluantur,quam omnis hauriSurhumor.podagricasinflammationesleniuntiimpa&os corpori aculeos illitae euocant menfes
tritae,&admotceciunt.

Carnesearumcumthure,& myrrha

illitae,cum

uulneraalia,tum.maxime

quae nerui acceperunt,conglutinant:tritae in aceto, fanguinem naribus erumpentem infraenant . Viuae corpus,& praefertim Aphricanae.cum aceto deuoraturmftomachi dolores mitigat trita cum tefta , ui* no , myrrha , f^ exiguum inde bibatur,coli , ueficaeque cruciatus fanat. Terreftris pilos incommodos
.

&

repiicat

, fi

quis abrafo acu lentore eius, pilum attingat

HctlkHalba,nigrtiquereperiantur,timmagnte,tumparuce,tummediocres ;6mnesta*
.

COchlea uutgb notiffimce funt

men eandem naturamin uniuerfum obtinent

Si uerb aliquopaclointerfe dtfferunt, id natatisfoticaufeadfcribitur:

in opacis

nam qirn in apricis admodum locis odoratis uiclitant berbis , t)sfaniprteflant,qute

.

degunt , ac in paiuflribus

Ii

enimguflufacite" deprehenditur,qubd b<e uel inftpida habeantur, uelpaluflrem refipiant

limum : illte uerb fapidiores,

efui-

que gratiorcs etoflant Quandoquidem abfinthium depaftce amaritudinem reddunt ,ficuti qute ferpyUum- , pukgium,calainintbam , origanum , aiiasque odoratas berbas affumunt , odorisgratia commendantur.In quarum numerum teque refcrri pojjhit
,

cohcerentes innumer<e uifuntur.Cochleas olim ufque adeb ccenisexpetitas

qu paulb titpinismaiores in agro Romano leguntur,ubi autumno quorundam carduorum caulibus dceruatim memorat Tiinius Hb.iK . cap.L\i.ut ijsuiuaria ti
,

20

nonnuUisfuerint inflituta

diflinclis

quidem genenbus earum , qub metiusguUfieret fatis: feparatim ut

ejfent albce,qutein

Jteatino a no nafcttntur.-feparatim Illyricce,quibus magnitudo

prxcipua:^ phricants , quibus foscunditas : Sotitante , quibus

.

hl

o-

nobilitas

Saginam quinetiam commentati funt fapa,

& farre,alusque rebus.qua eas alebant

T^on mefugit,quas Diofco-

matis.

rides pomatias uocat,plurimas repeririin

montibus Tridentinis,uicinisque alijs locis,& eas quidemprteflantiffmas.Eruun

tufenim

e terra

tur he contrafrigoris iniuriam

fit enim ob boc , ut in cibis
ijs

hyeme infepibus, &frutetis, uncis quibufdamferreis propefruticum radiccs terra circunfoJfa.Concludun terra fe condunt , quodam albo operimento,duro,gypfifpcciem referente ,ficquc contetlee
longe Juauiores , gratioresque habeantur,qute ucre,& teftate imbribus excitatte hinc inde ua-

gantur.Qcdautemfichyemerecondantur,delitefcantqttefubterracircumfruticumradices,HetnirM

lamen

&

ibi

eodem modo ab his eruantur,quialibi artem didicerunt Trteflant cochkce,prttler,ea

. .

qu<s

d Diofcoridefcri,

bunturad uaria corporis incommoda Siquidem tefla exuttt,& hordeacca ptiffana

incocJte lateris

dotorem tollunt

ubipti-

fanafcrbendadeti'.r,cocbleuerbcontuflocodolenti iUinantur.Earundem diu elixarum iuspotumiliacosiuuat.Etedem

elix<e,ac trit<e,cruentis excreationibus medtntur.DifuricC efficaciffime profunt ,ft crudte
t<e

cumfuo ipfarum putamine contri-

bibantur expaffo,diebusfeptem continuis,aut

adfummum nouem.Vertiginofisquoqueprofunt fufpiriofisque , ubtprimtt

duas,quinto

die cochleceunam
uertiginofis
,

magnam ,fequenti duas , tertio tres,quarto

unam ,femicoc~las uorauerint ajfetli , nec minus

,

quam dmentibus medtbitur is,qui fmgulas cochleas diebus

replicet
:

fingulis piurimis

cumfuis teflis contritas , ex de.

frutopotandasdederit,fedhasmaiorseffeoportet.fiucrbminusresfuceefferit,triduoquiefcataffeclus

&fubindeean

dempotionem dwbus pluribus

adfaucium mokflias

Cceliacos

quoque iuuant cochlete

,

dute ,

und cum

teflis contritte,
,

& duobus ouisgal.

linaceis exceptct uinipajfi ternis uncijs

,

& afferitates

fi illotce

& & aqute quaternis ac demumflclili uxfe ex paffo ebibantur Tartus coquantur, & deinde
calefaclce
tritce
.
.

bauflte

Trteflant etedem

faciles reddunt ,fi

txgrauidisfaminis edantur aiiquot ,antepartum dicbus

jLdduntur utditer

in emplaflris

qu<z

pus mouent, Klanque

,ferpentibus ulceribus

40

nonflum bubones
medetttUr
.

& ccttcros tumores concoquunt, fed etiam abrumpunt.Contritte crudce, &

lUitce

iUitte
:

Qute nerbfalinis inhcerent ,flrumas

,

refoluunt , ft

cumputamine tuftt Ulinantur ColumeU uitiafanat co

,

chkte uiutefuccus acu uulnerata

incoclo,

cum penna illitus . Complures crudce

in nitido

mortario

tufce

und cum ouogaUinaceo

urexfucada lana utUiter fronti adalligantnr , adfedandas oculorum epiphoras . Combuflarum ciniscum lini, illitce, inautem aeteris minutiores habentur , tritce , ticteflmme cx meUepotus , intra paucos dtes lienofos fanat .

Qm

&

&

gumum tumores refoltmnt Omnium putamen uflum , & inpulucrem tenuifflmum contritum,gingiuarumputredincs,exul
.

Idem cajh inuentum tritumque,& potui datum,calculos expellit : quin etiam urinam mirifici prolapjam columeUam cohibet ; proci,f duarum drachmarumpondere ex uino albo ,& aqua calidabibatur dentcnt quoquefedtm ,fed prius inteflinum abhti oporttt aqua in quaferrum candens pluries reflriclum fucrit . Cochleis in lacle bubulo recenter mulfo und cum Tuffilagine concifa deco- 5 mmoralibus u mucaginc natiua diligenter repurgatis,
ccrationesqueiUitus
ptllit
tollit
.
\

&

&

Um
Ga|

iis

condimentumfit optimum tabidis,

cibi loco

propinandum

Cocbktefi

totte

cum teflis urantur ( ut Galenus memorite

una,gall<e uerodu<e, quatuor cineris
,

prodidit libroxi.fimpticiummedicamcntorum)admifta gaUa ompbacitide,f:mulquc pipere albo.mirifict) profunt dyfente-

rifs,inquibusulcera

nondum putredinofa funt . Conuenit autem ut piperis fit pars

lccuigaris
,

cochkarum . Htec ubi ad unguem

prtebeto
.

cibis injpergito

bibendumque , aut ex aqua

atit

ex uino albo,

& auflero

C&ttrum abfque gaUte miflione cinis cochkarum admodum rcjiccantis eflfacultatis , obtinens item nonnthit ex Torrb cochkte , qitte uflionem nonfunt expertte , fi tritte und cum teflis imponantur ,&toti uentri aqutt uflione calidum
.

inter cutem laborantium*

& inarthriticis articulorum tumoribus

in

<egri quidern diuelli poterunt,

.

c&terum impensi deflictumoribus exiclunatis

cant. Et omnino inhctrere ipfas flnere oportet ,quoad ffonte decidant

difficite Jotubitibtts
,

Idemque faciendum
illos

in

& ex contufione fabla

auribus

Deftccant cnim

magnopere uniuerfos , etiamfi uifcofus , crafuerbafaceret

,

fusque in alto

humor contineatur . Idem

.

carne dijferuit

libro citato
in

cum de diuerfis carnibus

fic de
,

cocbkarum quoc/ue
tialentiffime dt-

gQ

cochleanm caro prius

mortario contufa , acpoftea ad teuorem: redacla

omniuni

ficcat

In Lib.fecundum Diofcoridis
ficcatpartesfuperfluo humore grauatas , adeb ut

307
,

& hyiericis conueniat

hoc\eft,

Ipfarum autem humorfolus pcrfe citra carnem

thuri mifius , aut alo
fit

fumptus ( uocatur autem is d multis /*u'<* mxkL* *

mucus limacis)

aut myrrhae , aut horum

quibufdam,aut omnibus , quoad habeat cerati craffitiem,medicamentum

gttttinatorium

deficcatque pulchri purulen-

tosraucosaurium:fed&frontiimpofituminh&ret,ocuiorumfluxiones reficcans.
utuntur
totis ttnd

Quidam etiam adpalos eximendos

in

cum tefiis adl&ttorem tritis :fed

& quidam adfiftendos menfes. Et quidem ego aliquando

illis

agro carnes

ipfasfolasinuulnuscumneruiuulneratione.& contufione faffumtritas impofui, ipfumque uulnus pulchre glutinatum

eft,

& neruus phlegmonem hattdperpejfus.Erat autem homo durus,& agrejiis: mifcui tamen

contritis tioUinem farin<z

acceptum d pariete mola proximo . Scripferc autem maiores me nonnulli medici,ad eiufmodi ufum mifcendum ipfi thus,aut

myrrham.Verum horum habebam tum heutrum,ut qui tunc ab ttrbe abejfem in uilla . Voffisautcm

& refinx

friclte

contri

I o ta admifcere accipere uoles feorfttm , ftylo carnem earum pungi,fi adfic , quippiam . Torro ubi multi muci cochlearum to. Scdnonantemultos dieiuenatas effe expedit : alioqui enim tempore deficcantur. Ts^amrecentes plurimumhabent
uifcofm illius humiditatis
eft
.
,

quamftylo compuntls effundunt .

Humiditas h<ec pilorum in palpebris pr&tcr naturam gluten

c*

b&c Galenus . CochlS tum crud<e,tum cobla cum teftis fuis,aut fine, contriu emplaftris concoquentibus , &faniem
Itali<e

uomicisfraBa cute educentibus utiliter immifcentur. Marirne in

mediterraneis perquam raro in cibis ueniunt: quan-

m "*
fiae

quam ijs aui maris litora inhabitant,frequentiorifint ttfui . Sunt in cochlearumgenere, qus. tegumento , uel tejia caDegtmt h<e non rent , qus, nobis fpeciatim Tjmache mlgb appellantur, notlu potius , qudm interdiu ad pafcua exeuntes modb in campis,& hortis ;fed incellis uinarijs,& alijs fubterraneis uliginofisque ndium locis Gerunt in capite lapidem (non tamen omnes)quem febribus tertimisadalligatum uulgus prodeffe exiftimat. MTlinius lib.xxx. cap. xv. autlor
. .

&

Cochle*
tefta

eft,

hunc lapidem adalligatum dentitionemfacilem prdftare . Expetuntur h<s mulieribus ad expoliendamfaciem nanqtte
:

'O

ijs

in ftillatorium

uas corixetlis, additis quibufdam alijs,aquam eliciunt , qua inde earum elotafaiies

Uitonm mentitur.
utiliffimas ejfe,

Quin

& hisjlphricam ahiiniarefcriptumaeliquit Tlinius lib.xxx.cap.ui. & eas combuftas dyfentericis

.

darique ex eo cinere coahkaria bina in uirxo myrtitcaut quoiibet aufiero

E<edem cum Thuris polline contrit<e , addito oui

.

Callmacei albo,& HlitK,faciunimirifice ad puerorum Enterocellas.fed interimpueros in lecio iacere oportet

ipfit

Vruntur

&

utititer,& in puluet&n teruntur^qui infterfus quancunque pedum exulcerationemfanat.

:

Ko^ta

ut Gr<ecis, ita La- Nomiai.

tinis Cochle<e

nomimntt4r':j:rab tbks,Bal%um,& Hat^umiltalis,Chiocciok:Germanis,Schnecken:Hiffanis,

Caramuyos,&

Caracoks:Gallis,Efcargot^.

bw/w.

CANCRI.

CAP.

X.

50 CAncrorurafluuiatiliumexuftorumcinis,quiduo

*" 6 cochlearia expleat, 2 adiedo dimidio radicis "~f^ f gentianaemodo^triduopotus cumuino,triagnopereprodeftcanis rabiofi morfibus: rimaspe- ^J^ht^u dum{edisque,perniunculos,&cardnomata,cum deco&omellelenk. Triti crudi, potique ex afi- cm gencians 00 ea ninolacl:e,auxilianturcontra ferpentium phalangiorumque morfus,atque fcorpionum i&us. De- nVu'^ haufemarinum qui tabe conficiuntur leporem , aut codi autem, & cum iure efitati , i;s profunt, cum ocimo admoti. Poflunt eadem marini, uerum inefficacius runt. Necant fcorpiones trki,

&

omniaprasftant.

CANCER

FLVVIATILIS.

Cc

Hallucinantnr

J08
conlideratio.

Ancl Matthioli comm.

Cancrorum HMucinantur,qui credunt Cancros a Diofcoride,& Galeno defiriptos illosefcquos uulgus Italorum Gambari nomi nat. K*pKwcmim Cr<ece(uthcc locofcribitDiofcorides)noneumfignificatcancrumperperamuocatu^ui *WdV a eUatur * Gruis;fedqui rotundo corporebabetur,quem nos Hetrufci uulgari ncmine dicimus Granchio. Is Femtus,ubi MultorS error. numtrus propc infinitus babetur,ubi crufiam exuerit,d corpons mollitie uulgo uocatur Mollecca . Es

Marinorvm

CANCER MARINVS.

quorum genere funt etiam qun appeUantur Macinette:nam

& b* fuo tempore cruflam exuunt

.G^iK* f *ivof
efl

Hoc ita effe

teflatum reU-

quit Mifloteleslib.iiii.ca.ii.dehifloriaanimal\um,ubificinquit

i*o'vof7av7oi*7tivcwop7oMyior,wTo<rt*tt
l

toVV iSv K<tpaw,*9l Kctpilav isfi^Kii, 70 JV tv K<tpx.ivv wyyvw. hoc efl.Cancer folus ex cruflaceis non regitur cauda,& Qppiano fieciatim Torrb . corpu s cum quidem locufiis,fquiUisque longumfit,cancris uerb rotundum

^iacos

AS

T A C V

S.

dkiturgammarus magnus iUe marinus,quem ^omani,

fi

& Tyrrheni

litora incolentes
.

Leonem appeUant.Feneti autem,qua-

adhuc Grcecum nomen retineant , eum uulgb Aflafe nominare confueuerunt

:

Idem diclus eflgammarus d Theodoro Mi

ftotelis interprete

quippe qubd uulgarisgammarifackm reprafentent.Feruntamen(nifaUor ) jLrifloteli *V*mV nil aliud

In Lib
fiuuiatiles cancros,cum inquit
eV/

fecundum Diofcoridis.
is

3 09
defcribere fiatim pofi
.

tffecrediderim,qudmquodVenetisafiafe,T\omanisuerb leo nuncupatur : quandoquidem

marinis, qu& crufia integuntur,animalibus dijferuiffet,uidetur fani uulgares fluuiatiles
.

paulb inferius pofiqudm de

gammaros
6'[j.oiov

JV hjb trtpov ytvos ntKfov'[j.iv,aastp a\ Kapnhoi.ro JV Si*ot

jols <;a.Kois

hoc efi

Ge-

nus item aliud efl,quod qitidem paruum efi ueluti cancri , facie uerb

afiacis fimile.H&c,meo

quidem iudicio,declarant, Gr&ipfe

cisfluuiatilemgammarumproprio carerenomine,utpote&paruorumcacrorumaliquagenera,ut
Mrifioteles ,

codem

loco tefiatur

cum inquit .

C&teri minutiores ,

&

nullis pene

nominibus annotati . Qwofit,ut putauerim ego gammaros Gtt

leno appcllari yamiafi^ts,

,mutuato,cum Rpmam

uenijfet,d

Latinisuocabulo,qubdeo carerent Gr&ci.l^anque lib.i

1.

de alimentorumfacultatibus:A.^AKoi (inquit)w$prdyovpc-w KapKivot rt x& Kdftt@oi,wi KafiJ"ts,y^i Ka^iutpiJts^o-a raKKaxt

ftov i'x<H
1

70 -ntpityov orpaKot.hoc efi.M^aci,paguri,cancri,locufi&,carides,gammarides:&

idgenus alia tenui

tefia

cocludun

tur. Magisque hoc affirmarenon dubitauerim, qubd nomenhocd Galeno Gr&cum fafium ,nec apud jLrifiotelem ,nec

apudquenquamrepererimunquam

Quibusetiamex uerbis paldmcerteefiinter

gammaros,

& cancrosma-

CAMMARVS,

pro Cancris ad canum rabidorum morfus , ite nifeflam effe differentiam.Quamobrem eos medicos haUucinari cenfemus,qui queadtabidos,&marafmolaborantesGammarisutuntur:quandoquidemcumDiofcoridem, tu Galenum non degammaris

quidem,Jed de cancris inteUexife nobis compertumfit.De cacris Gal.lib.xi.de fimp.med.h&cfufiusfcripta reliquit

Cancrorum

ui

tamen proprietate minfice contra ra fluuiatilium cancrorum cinis,quanquam fimiliter pr&diclis exiccatorius efi-Jubftantia
bioforum morfum efficax eft,isque tum folus,tum cumgentiana,& thure multb pr&ftantior. Thurisfand partem unam ejje oportehquinque autem gentian&,porrb cancrorum decem.Et raro equidem aliter iUis uftis nos fumus ufi : c&terum ad eum

modum plemnqucquo Mfchrion empiricus ille utebatur,medicamentoru peritiffimusfenex ,

conciuis,

ac pr&ceptor meus .

"pateUa erat &ris rubri,in qua impofitos cacros uiuetes,haknus urebat,dumfaciU ad l&uort redigi poJfent.Hic

Mfchrion

paratum acpromptufempcr m &dibus hoc habebat medicamen, ures cancros tempore ccftiuo poft ortum canis,quando fol in leonem tranfiffet , luna decima ottaua . Torrb bibendum hoc medicamen ifs , <jui d cane rabido fuiffent morfi , pr&bebat quotidie ufque ad diem quadragefmupt , menfura cochlearij fatis magniaqu& injperfum.Mfi non protinus ab in.itio,uerum
aliquotpofi dies curam cwpijfet demorfi
,

tunc quotidie duo cochlearia aqu& inffiergebat .

Ml

ipfum uero uulnuTemplafii-

cum applicabat medicamentum quodexpice brutia,& opopanace , acetoque conficitur , habenspicis libram unam,unum
acetiacerrimifextarium Italicum , opopanacisuerb unciastres
.

H<ec tametfi dpr&fentiinfiituto effent aliena ,fcribenda

tamen cenfvi , quia magnopere medicamento huic ipfe confiderem:nimirum cum nuUus unquam eorum , qui iUo , ut dicJum alterum librum confcribam aliquando de ijs,qu<e proprietate fubfiantia to~ efi ,fuerunt ufufit mortuus C&terumfeorfum 3 tius quid agunt,i quorum numerofunt idgenus omnia Ignofcendum itaque tum hoc in loco fcribendi importunitati , tum
.
.

ftcubi pr&terea id mihi hoc in opere contigit

nempe quia ex diSisfumma proueniret utilitas,quam fane' pofteris impertire uolebam , ftforfan me prius,quam qu& his demceps funt opera,perfeciJfem , mors occupaffeupropofitum impediens C&terum Telops doEtor meus,& ipfe omnium eiufmodi caufas reddere uolens,nonabs re inquit Cancer cumanimal Jitaquati:
. .

cum,prodeft d cane rabido morfts,quibus uidelicet metus eft ne corripiantur affettuficciffimo,nempe rabie i quamobremfa ni etiam aqmtn mstumt . Mfluuiatiles, non marinos conuenire cancros ditlitabat , fcilicet qubdanimalia marina ob ad-,
mifiionem

310
damfitbieciffet
,

And. Matthioli Comm.

efi

miflionemfalis natura ficciffimi haud tcqui exaUamtuerentur eam,qua

aduerfus rabiem,contrarietatem

Ac citm qm^

qum inpotabtti aqua degunt animalia , perinde ut cancri , iuuare affolent i quia , inquir, canum mordentium fimilem cancris pmparationem non admittunt . 'KTam borum ufiorum cinerem , exiccatorius cimfit , ta uencnum abfumere ,fmulque digerere profeffus efl . H&c igitur Telops dicebat ambitione magna iaclitans , omniumfe
cur non omnia
,

liitm nouiffe caufas

ego

nifi

plane mefcire quippiam prius pcrfuafum babeam

alijs

perfuadcre non tento

Itaquc nec

Telopis rationem

ut ueram accepi , ut
.

qm crebras habeat contradiBiones

ueritm cancros opinior ex proprietate totius

illis ufi,

fubftantia proifeffe

Quoniam autem nullum eorum mortuumfciueram ,

,

quifuerant

totis

utique corportbus

hoc

aperiendum , recenfendumque d

me exiflimaui , tametfi non effet huius inflitutiproprium.-nam id non erat

propofttum.ba-

Gammarorum tfcnus Galenus

lapilli.

C&terum gammarorumfaciem referunt locufla

& fquiU

quanquam hachelis carcant . Gerunt gamI

utiliter mari eo tantiim tempore , quo critfiam exuunt,duos in capite lapillos albos , rotundosque , quibus utuntur mcdici cx uino potandos exhibent . Sunt , qui hos igne prius ad expcllendos renum calculos.-conterunt enim hos in puluerem , toflos,adidemmagisprobent.Etprafertimubiexpetrofeliniuulgarisfuccopropinentnr. l{ec defunt ,qni cenfeanteof-

&

dem ad cordis imbecillitatemfacere.atqui ego de re hac , quid

to
,

certiaffirmarepoffim,non habeo

Udcm cum

uiniexcremen-

Cancri fluuiatiles.

triti quodcircauafalapidisin(iar concreuitiTartarumuocant cbimifld)ulceribus pudendorum medentur , fi fhnttl alto deuotutis,quinetiam ad diffoluendos internosfan affergantur . Dantur quoque cum Tilia arboris carbone utiliter ab guinisgrumos.Eorundcmpuluercdentesquoquedealbantur,firmanturque.Caterum , rotundis cancris marinis ftmtti-

bus,quosMriaticiaccol,maris
fuis influminibus
,

& famina difcrimine uulgb Granci,& Macinettenuncupant,abundat maxime ubique

quemadmodum lnfubrU,Tranfalpinarumque regionum fluuij , ac lacusgam-

ac rtuuUs Hetruria.nam

maros alunt ;
culospellit

Ita Hetruria cancros,utpote

.

& Grcia,ubi ab Mfchrione, & Galeno d cane rabido demorfis ex eorurn cine20
illiti ,

refaluberrima parabatur antidotus

.

Cancri fluuiatihs putamen diligenter contritum,& ex uinofubdulci potum,renum cal

Iidem combuflt,tritique ,

& ex melle

Strumas difcutiunt . Eorundempuluercfananturfcdis rimx. Exu-

Carrcrorumflu
uiatiliu uires.

uteri ccruice.lidemttiti crudi , florum cinis o\eofubaclus , perniones curat.Suffiuntur ftca ; ubifatus h&ferit mortuus \in tumentibus mammis illiti, mirificeprofunt : quinetiam impatlas mammarum durities rtfoluunt , et lac extccant . Scorpionesproximos omnes adeum locum conuenire tradidere quidam,ubi cancri decemfluuiatiles, mariniue cumocimi manicolendis hortisfcripsepulo contriti , repofitifuerint.Fluuiatiles autem peculiariter hortorum erucas pellere dicunt,qui de

&

Quorundam
error.
re;fi

pluribus in locis inter olera ligneis clauisfigantur

(

Sed

&

illi

non minori in errore uerfantur, qui putant marinos mi,

mtiores

ut ita dicam ) gammarulos

quas uulgb Cambarelli

& Gambarufoii appellamus

in

eos

effe ,

quos tttm Jlriflote-

les,tum Gatenus ,tumMltanus ,tumVlinius cancellosnominant: quippe quod hi gammaruli Miliouh propriefquilU pa ru<e dicantur . Siquidem ij,qui in hocgenere nunquam rufefcunt , Venetis , aiijsque qudm plurimis populis proprtum adSquillarucon- buc
fideratio.

Sqj/iiLAn

retimnt nomen : uulgo enim

Scbilie

dicuntur;quanquam

Htftania , pr&fcrtimque in Cantabria

om- 30

QJV

L L AE.

neshigammtruliSquiUanuUadiffierentiauocitentur.His,utdiximus,adllipulaturMiflpteles lib.illl.de partibus

animatiumcap.vii i.cuminquit.SquilUdcancrariogenered;fferunt,eoquddcaudambabeant:d

locuftario

uero,qubd
,

40

forcipe careant.Quibusfane clarehcancris nulkm ineffe caudam.quapropter omne cruflatorum genus , cui cauda deftt

in

cancrario

InLib.fccundum Diofcoridis.
les canchri mlgb

3 11
l.cap.l i.dehiftori*
effici

tmtrariogcnerefuerit recenfcndum.Cuiufmodifunt Mai& nulgb Granceuole,pagttri uulgb Granciporri,marini acfluuiati-

Granchi appeUati:&

id genus plura.TsJec aliam

ob caufam diximus gammartdos paruas dicifquiUas , ni(i

prodidit jtriftoteleslib.\ i
1

ut omnibusnotumfit ,eas etiamhaherihis longimaiores,ut

memon&

animalium,ficinquiens.SquiUarumenimgenere continentur gtbb&,crangones ,

& paru&,qu& maiores nunquam

pof-

fmt.Quibus liquidb conftat,uulgaresgammarulos jLriftoteliparuasfacili effe SquiUas,cum ij maiores nunquam euadant,

qudmquifemperparuiinpifcarijs habentur uenales .Quinetiamidipfum affirmare non dubitamus,qubdijscaudafit locu

ftarum,& gammarorum modo,chel& uerb,feu forcipes deficiant. SquiU&

1
tefte

tametfi concotJu contumaces ftnt , Galeno tamen

tftomachicis conferunt

E&dem trit& ,

& cum aceto pot&

lumbricos,& tineas eijcimt . Quadam autempeculiari

M A

A.

faeultate ad mulierum conceptus in cibis efficacesfunt

jt Scorpionum iBufecurum dicunt iilum,qui SquiU& marin& ima-

gineminachatelapidefculptaminanulogeftauerit. C&terumT^pndoletius uir quidem doili(ftmus,atque pr&clarijfimus, Tagurum,que Granciporro Itali uocantMaiamfacit.Sedfacili quijpiam iUum deceptum deprehendet, qui diligenter jte-

lianum de Vaguris fcribentem legerit.Sclaui,qui Iapidiam incolunt,quorumque littora jLdriaticum mare alluit , Gr&cum adhuc nomenfcruantcs,qUi nobis Granciporri uocantur, Taguri uulgb appeUant. i Taguris in cauemis extinclis oririfcorpiortes,teftis eft Islicander.Sed ad Cancellos

redeo nomine ipfo paruulos cancros defignantes,de quibus fcripftt Galenus libro
.

tertio de alimentorumfacultatibus

CanceUi,tnquiens , animalcula funtperexiguis cancris ftmilia , coloreflauo

jLffc-

nintur enim cancelli inter minutulos pifciculos duplicifanigenere^ut quarto tum libro , tum capite de animalium hifloria

retulit jLriftoteles his uerbis

Quem autern canceUum appeUant , communis feri focius

cruftatorum ,

& teftatarum gemdeindepetit,qua

ftbi

rum eft.quippiqtii naturalocuflisfimilisj}>eietur , nafciquefeorfumperfefolitusfit.Verum qubd teftam

ingrejfus uitam traducat
,

hincfimilis tefta conteiisanimantibuseft.quapropteris inancipiti efle

( quodfimplicius

,genusque

uendicare

tttmnque uidetur. Forma tamen

dixerim ) fimilis araneis eft;nift qubdpartem capiti ,

& pecfori Jubditam

amphorem , qudm aranei habeat.Cornicula duo rufa,tenuiagerit,quibus oculi magni totidemfubiacent, qui nunquam intrb
recedant,ut cancrorum ,fedftmper eminentes appareant
.

Osfub ijs eft,quod uelut capiUamentis quibufdam pluribus circun

tertius paruus . datur . lispedesfubiuncli duo bifurces , quibus cibum ori admoueaubini item utrique adh&rent lateri,& Thoracispars inferior moUis tota eft,difiecJoque ftnupaUidum intus cernhur . Meatus ab ore ad uentrem pergit .fora-

men excrementiperjpici nullumpoteft .

flis

Tedes,ac thorax duritiempr& feferunt,fed minus ,

qudm cancri

i^exu nullo te-

fed

adh&ret , purpurarum modo,& bucanarum , fed abfotutus liberque uagatur . oblongior efl,qui turbinemfubit, qudm quineritem{quemnafceminterpretamur ) genus enim diuerfum eft , quodinnatice degit,c&tera quidemnon abflmile: dextrum bijurculatum pedemparuum habens-.cum Uuumgrandiujculum habeat,& ingredi eodem ipfograndiore potif-

fimum

12

And.Matthioli
P

Comm.

A G V R V

S.

InLib. fecundumDiofcoridis.
.

concbis quidem inopes , fmumfoletMac Miftotelcs . Mlianus uerb lib.v 1 1 .cap.xxx I de canceUis ita fcribit mdiprimum cancetti nafcuntur, deinde eas tanquam domicilia ad habitandum deligunt.Ciim enim uacuas,& inanes ojfende-

&

runt conchulaspurpur<n,aut turbinis , primb intra eas ingrediuntur.-deinde cum

m ampliorem magnitudinem excreuerunt,

in

qudmijsutcapiqueanttintejlamlaxioremtanquamdomumalteramdemigrant, neque modb

immigrant; fed
fiepe deftolus

fupraditJorum conchas

&

in permultas alias capaciores tranfeunt ,

& ampliorem

nabti

ea tanquam maiore domicilio gaudent ; ac

NomiiQi,
,

multo certamine interfe contendunt , uiribusque inferiore repulfo,uiclor exuuias affequitur.hatlems Mlta

nus.Cui in omnibus fubfcribit Tlinius lib. I x.cap. xxxi.&xlii .His igitur diligenter perfpetlis

omnibus , ut arbitror

paldmfiet,& cancros d gammarist& cancellos dfquillis differre .

MimaUquod kapkivo' Gr&ci Cancer Latini

appelktur:

Mabtci,Sartham,feuSarthan:Italici,Granchio:Hi^anici,Cangreio:Gattici,Cancres.

iutmotytivtutt.

SCORPIO TERRESTRIS.
>

CAP.
.

XI.

TErreftris Scorpio tritus crudus

cadem.

& impofitus

fuaz plaga: remedium cft

Quin eftur aflatus , ad

TErreflres Scorpiones animalia funt uulgb nota

qubd in quacunque domo,non modb

.

in cubiculis,

&

cellis

uinarip,fed
,

Scorpionum

ubiquepaffimreperiantur :adeb efthominumuitapericulisobnoxia

Licet autemfint in Italia minus uenenofi

mi- confidewtio.

nusquenocuhqudm alijs inregionibus, qutefub meridie fit<e funt ; ipfe tamen complures uidiin Hetruria d Scorpionibus quafi ad mortem redatli . Contra in regionibus frigidis minus nocui ittos , quifieuijjimas perpefiifunt exacerbationes ,

&

funt.ln agro Tridentino dfcorpionibus itli nihil nox&percipiunt.Quod tamen euenire affirmantgratiapeculiarifibi d

Deo
affe-

impertita precibus diui VigiliJ epifcophquem

vit

&patrommpr&cipuum habent ,

& aduocatum apud Deum. Hoc idem

,

Miftoteks Ub. v 1

.cap.xx I x.de animalium hiftoria,ubific inquit . Morfus beluarum ex locorum dinerfitatepliirimulti

tnumdtfferunt,utinTharo,locisquealijs,fcorpionesnonUdunt .Minalijslocis,&prcecipuitnScytbia
gni nocuifunt,& uel hominem,uel quamuis beftiam percufferint , interimuntmec fues euadere poffunt
nirulentos iftus minimefentiunt
.

&mascorpionura
geaera.

quanquam aeteros
uirides

Tlinius,Micenna,Mbertus,Mlianus ,
:

& aliorum plerique nouem Scorpiombus generufi,alij cinerei, alij ferruginei

,

ra ajfignant

diuerfis

duntaxat coloribus diftinfta

nimirum qubdaHjfintflaui,alu'

alij,alij

luteifubatraque cauda,alij uinofi,alij albi,alij deniquefidiginis colore.Traier nigros,& ferrugineos , uirides

qudm

plurimos me uidiffe,legijfeque recordor, incomitatu Mcinon longe d Sarcaflumine,quadam in fyluula nouellis quercubus eremita quidam,de his quifubfaxis confitaapudfacettum diui Tauli , ubiparuo admodum tempore , firio ardente , ego ,

&

&quingentoscottegimus,craJfos,&plurimumfarcJos.Tlures inter eos faminas inuenimus quxfuos nuper editosfatus albos ,pediculi magnitudine , fub uentrefecum ubique gcrebant ,finguli fingulis cruribusadlatebant ,plusqudm mitte
,

b&rentes

QuapropternonabreprodiditMiftoteleslib.v.cap.xxvi .de

hiftoria

animalium , qubd

terrelires Scorpio-

incubent : mox utprolem perfecerunt : pellantur ab ea ipfa,& interines uermiculos ouorumjpeciepariant complures , mantur dfuis liberis magno numero:fepius enim undenos pariunt . Tlinius aublor efl,Scorpionum iftum , multb magisfatninis pemicialem ejfe
,

&

qudrn uiris

pr&fertim uirginibus

qmbusfemper lethalem

effe ait .

Quibusfepteni in caudatnterliteris

nodijnumerantur,longifuioreshabentur,qudmij,quibustantumfeniinfunt.

T^pnnuUi prttterea
,

mandarunt ,

Sco

..

40

quibusfubfcribit Strabo lib.xv.fux. Geographi&,Scorpiones quofdam habere alas

quibus per aera uolitantes de una in alia gen.

regionem deferuntur . Hoc enim crcderenon uidetur abfurdum ,

cum idemformicisfimilucr eueniat : quandoquidem &h&

ijJdemfericoloribusdiftinguuntur.Tantoquemagiscredendumeft,qubdin Caftetta Hijpanu regione ftpius agricoUali-

quos terrx cefpites aratrofcindant , ubiformicarum more innumeri fcorpiones gregatim hyeme delttefcunt.Citra Cynamol-

HOsMtbiopaslati deferta regio efl,dfcorpionibusgentefublata,ft Tlinio credimus.Quiprxterea tradit,(ut

in

Cancrofu-

terius diximus)qubdfi decem cancri cum ocimimampuloadattigentur,omncs,qui ibi funt fcorpiones,ad eum locum coibunt.

Qupd tamen Diofcoridi manifefte refragari uidetur^namfupcnus m cancris itafcriptum reltquit Diofcorides.Cancrifcorpio

Dd

'

ucx

314
Seorpionum cuImks.

And. Matthioli comm.

apibus,& crabronibus eos non ici,quiprius dfcorpione pernes necant ,ft triti chm ocimo admoueantur . Vermtkuefyis, mortuos reuinifcere,admoto albo ueratro. Quidam mecufifuerint.Quinetiam narratTlinius lib.xxv.cap.iK.Scorpiones ad urinam ciendam , yspr&cipui , qui renum , aut ueftcx calculo obdici utuntur Scorpionum cinere , qui uiuifmt exufti ,

ftmuntur.OHofit,utinbi4ncufumcommendaueritMefuesoleum exijs paratum , qtiod officin& habent , renibus&pubi dolores .. EgotameniUud ufu exploratum habccqubdolcumper illitum. Hoc ' idem commendauit Auicenna ad aurium

Olei ex fcor^cfaclum piombuswres.

^ aner

,"in

;js

pulfantibus temporum,manuum,& quodfani magmsfcorpionumingreditur numerus , cordi eosfanat qui tam d uipenn tum , a b omnibus libcrat uenenis,dummodo erodenti facultate uacent.Quin

duntaxat,

&

&

de re ij (abftt tamenuerbis ialtantta ) teftimonium rii,qudmc&teris uenenofis animahbus uelibliM demorftfuerint.Qua poftmodum peruncli. euafere incolumes.Tr&ftat item maperbibere poffunt; qui prius oleofanclo d facerdotibus illiti,ncflro

xime hoc oleum,cum

in

homines ptftilcntiafeuif.quippe qub d non modb pefie infeclos iuuet,fed &fanos pr&feruet.Tr&ftat

mulcet exflatu,uel ex frigore genitos,pr&fertim ueniriculi,coli deniquc ad omnes tnteraneorum uermes, omnesque dolores t fexto,ubi de uenenorum remedijs: fiuc antidotis latiusdifac uteri.Eiusparandi rationem trademus(Deo concedente)libro

Nomiai.

uocatur:Mabibus,Harrab,feu Hacbarabdtahs, Scorpioferemts . 2m/> viot y_wws Gr&cis,Latinis Scorpio,& Scorpius

ne terreftre:Hifpanis,Macrna
.

%MfirUt$*.Ktttxi9f.

SCORPIO MARINVS.

CAP.

XII.

Ma

h.

Scoirpionis fel conucnit ad fuffufiones oculorum,slbugines 3

& hebetudines.

Scorp. marini,

%eiidere quidatn marinum Scorpionem,& Scorp&nam uocatam , nihil interfe differre

i

Veruntamen hospiftcs in- 2

itlos .

&

fcorpzns

terfe differre baud inficiabitur , qui Tlinij

& Athen&i autoritate nitatur

,

uterque enim adinuicem diftinxit

coiifid.

Torrb uterque in dorfofpinamgerit uenenatam , qua imprudentespifcatores J&pius icit.-neque iarn defuerunt , qui
fint interctnpti
.

eius itiu

T>roinde exiftimarunt nonnulli , iEiuumftmilitudinefdji

.

interfcorp&nam,& marinum fcorpionetn nul-

lum prorfus interejfe difcrtmen jltqui Scorpiojpinas quoque in capite habet , qu& pr&diclis nonfunt minus uenenofe . C&terumScorpio,& S co r p ae na ( utequidemarbitror)eiuJdemferigencrisJimt,Jedinfpccie&forma pulpaquepr*
ftantia (ut

Mhtn&us e(i autbor ) mter fe pluribus

dijferunt.

Siquidem Scorpius epclagijspijcibus efi,fcerp&na

lotige

ma-

ior;adeb ut oclonas,noucnasque quandoque ponderet libras.Scorp&na uerb pifcis,eji htorahs,jcorpione multb minor.Scor-

pius item uniuerfo corpore rubet;cornua bina

jlat aculcatis
,

in capitegerit,J'ed

mollia:& acutos in ore dentes,minutulos tamcn: oinnis con

his,quas anteriore,& pofteriore partcgerit ,Jed ijs tan-

tam bis,qutc per medium excurrmt dorfum;qudm

tum aculeis icit,qm dorfo anneciuntur:quorum tamen uishis,qmftorpn, infunt,imbcciiiior eft.Hunc funhqui uulgo uocet 3? Tefce cappone ,fed inHetruri& maritimis quibufdam locis uocatur Cerna . Sccrp&na autem , qu& fuum apud omnes retintt nomen,dentes adeo acutos non habet . gerit tamen in dorfo aculeos fcorpij modo,fcd eminentiores , ac duriores, nec ufqueadeo pinnatos: in c&teris uerb pinnis ijs omnino caret , pr&terqudm circa brancbias,ubi duos pr&longos habet aculeos ,

& nonnuUos
jn
. -

circa capuf.corpore eft in nigro uirefcente.Sunt tamen,qui indijferenterjcorpinmfcorp&nam uocent

Vinum
eli

quo marinus Scorpio necatusfuerit , bauftum,iocinoris doloribus medetur . Tfec minas adid quoque ualere dicuntlapi-

demin ciuscapiteinuentum,oboli ponderefumptum. Caterumfcorptj marinifeUe ex lanaJuppo(ito,fecundas,

.
t,

& menfes

cicer-

Lib

fecundum Diofcoridis.

3 lJ

SCORPENA.

ci certum efl: quinetiam eodemincipientes fuffufiones

oculorum,& albugines tolU,ex meUe oleoque

.

iUito, intermiffis <diebus.

-

jidh&c trium Scorpenarum paruarum ufiarum cinis epotus , calculos exterit

latini . Italicd

Sw pftt Bnhd^ttt Gr<cct!,Scorpio marinus Nomi "a

.

Tefcecappone

& Scrofano dicitur:Scorpcnaautemfcrofanello

^w..
,

DRACO MARINVS.

CAP.

XIII.

D t a co

marinus diffedtus,& apertus,impofitusque iftus fpinae fuse,qua ferit,medela eft.

20 "T

"TMiatauBorumfententiainmarinihraconishtftoria. Quandoquidem Mberto marinus draco ingens

ferpentis faciem referens,alis non amplioribus,qudm
.

eftbeftia,

rlc 8 S

m *~

nium aquatilium uelociffimus

qu& ad natandum fufficiant , fed ob uirium pr&ftanttam omuenenofum cenfetur quapropter brcui admodum tempore mgentia metitur maria . Qjuin

ij J

&

eftiUianimahadeb utquofcunquepifces,uelalia qu&cunque animalia dente uulnerauerit, interimat. Tifcatorum prdterca artificiocaptus,ftatimutinarenamfefeprotrabicernit,miraceleritatefcrobem inlitore fodit, quafe condere poffit.h&c
jilbertus
.

Qtd etfi ex Artftoteie,& Tlinio ( ut opinor )

.

tranfcribat
;

plura tamen addere Uidetur , quibus an multafit

adhibendafides,quid flatuam non habeo

Siquidem hoc animal jLriftoteli tanta admirationenonpmflat, nec draco appel-

latur,fedferpens,utispofteritatismemoricommendamtlibro ix.cap.xxxvil.dehifloriaanimalium hisuerbis.

5er-

Pens marina colore,& corpore congro proxima eft,fed obfcurior,atque acrior.H<ecfi capta dimittaturforis,in arena
rofiro

qudm primum adaiio ttrebrat ,fubttque

tota.Efi ore acutiore hmc,

qudm

terreftres

Et

lib. 1 1

.cap.x 1 1 1 1 .Sunt

Dd

etiam

-}\6

And.Matthiolx Comm.

SERPENS MARINA.

etiam

tnaris ( inquit )

indigenaferpentes terreflribus fimiles

.

nifi

plurafunt,colore numerofa uarietatis

K(afci eas non in altiffimis gurgitibus certum efl

,

qubd caput babeant congri . Et quidem genera earum . De marino autem Dracone fcripifcis efl litoralis

o-

bens libro ot~fauo,cap.decimotertio , de bifl.anim.Draco marinus , inquit

beus ,

quemadmodum

dentex, fcara-

ccmua , aurata , mugil,muUus,

turdus

pulcber

gobitis

atque alij complures,& omne faxatile genus . Meminit

-

quoque dc eo Tlinius libro trigefimo fecundo cap.feptimo,fic inquiens . Extra basfunt rotunda in oleario ufu cochle<e,cucumis,cynopus,cammarus , cynofdefta , draco,quidam uolunt effe dracunculum . Efl autem graculo fimilis , aculeos in brancbijs
flini

babet ad caudam ffeclantes . Huicfane nonparum correffondere uidetur,quem Veneti pifcatores , quinetiam Terge,

&

jLqnileienfes ttocant pefce

Bggno,

Itali

uerb Trafcinx

beat caudam uerfus ffetlantes, <& alios in dorfo adeo uenenatos,ut ab eo

Quippe qui inter litorales , aculeos circum brancbias bai6ii,nifi curam admifcrint diligentem , uel dolori-

ctlauo
fcrtim

busmtenfiffmis crucientur ,uelmoriantur.Itaque <&isuidetur Tiiniofuiffe Draco,quem libro nono cap.quadragefiwo ipfe araneum quoque uocauit : cuminquit.-yLtque pefliferumanimal jLraneus ,jj>inccin dorfoaculeo noxius-prcz-

20

cum libro trigefimofecundo,cap.ultimo,inter litorales pifces,& marimagis peculiares , non aliter araneum recenfelibro nono,capiteuigefimofeptimo,Serpentem

reuideatur,qudm drarniemjLrifloteles.Cteterumts
perius ex jLrifiotele

marinam , dc qua fu-

dmmus,draconem quoque
,

ticcat} <& utriufqtie bifloriam errore manifcflo confundit fic inquiens:^ur

fus dracomarinus captus

atque immiffus in armena

.

marini draconis non

e(l

fed marinaferpentis

, cauernamftbi roflro mira celeritate excauat . Id quod jlnfloteli Quibus apertiffxme conflat , Tlinium aut negligenter bocin loco jlriftote-

lem legiffcaut eius letlionem baud

inarenam immiffum
flitutus
,

retle intelkxiffe.Tsfecfant quiffiam Tlinium excufibit,qui dixerit

illa ,

draconem marintm
roftri

perinde ac ferpens

roflrofibi cauernamfodere,

quandoquidem cum nuiio

,

mucroneftt in,

(ut rettd uir doclifjimus Saluianus inqttit )fed obtufo quidem olre babeatur
ftbi

nulla prorfus confentit ratio

ut ca-

uernam in arina

tamfacili excauare queat.Itaque Mattbiolus non tam leuiter T{ondoletio fubfcribet , qui boc Tlinij

erratum haudanimaduertens,Tr<eterea,inquit,quod de dracone fcripfit Tlinius,idinaraneo noflro( araneus illi Draco ma,- ? rinus eft ) quiuis experiatur,qui pifcium captura intereffe uoluerit . Captum enim araneum arena femper fe obuoluentctyi
cernet . jLtqui aliud ,

mea quidem fententia,deftgnat Tlinio,roflro in arenam immiffo caucrnamfibi mira

,

celcritate

exca-

uare dracomm.-aliud uero Rondoletio

toribus deuoluuntur
effe illius
.

in arenafe obuoluere,ut fere c&terifaciunt pifces

qui uiui e retibus in litus a pifca)

Quarc non

abfque iniuria in

Matthiolum inuebitur,{illum tamen non nominat

cum diatabfurdam
Draconem.

opinionem,qui in Diofcoridem commentariafcripfit^quodfcribat is non cundcm ejfe Tltni],<r Diofcoridis marinum

InLib.iecundum Diofcoridis
gefimo feptimo a Vlinio defcriptum facere legitime poffit Fgndoletius Diofcoridis Dracone minimi differentem
,

P7
cum ibi nil
Nomiiuh

Draconem.Sedhanc iniuriam ijs refellendam, imopotius agrefcrendam relinquo,qui boc loco Rondoletij uiri alioqui dociifftmi negligentiam in examinanda Tlinij leclione facile cognofcent.Ts[on uideofane\quo pacio Draconem libro nono cap.uialiud defcribat Tlinius,qttamferpentem marinam Miflotelis.CMerum marinteferpentis imaginem,primus (quod uiderim le gerimque) adamu(fmdelmeatamediditHippolitusSaluianus,medicusdocli(fmus,inpulcberrimofuo de pifcibus uolumi-

ne,undenoshanc,quampinximus,accepimus.

&f* MV

6ct\ztsiot Grace.ItaliciTrafcina.Galltci Viucdicitur.

2*#AoW<fy*.

SCOLOPENDRA.
marina in oleo decocla
fi

CAP.
5

XIIII.
:

SColopendra
)facit.

illinatur

auellit

capillos

fed conta&u pruritus

SColopendra marina animal cfl non magnum

Scribit de ea Mifioteles lib.fecundo

cap.xiill

.ftc inqtdens

Marina

Scolopendc*

Scolopendne terrenis fimiles funt , magnitudine tamen paulo inferiores: gignuntur infaxofis locis : colore magis rubro, pedum numero terreflresfuperant,fedcvuribusfuntgracilioribus . Serpentum more non altis gurgitibus nafcuntur . Hac

Me . Quibus haudparum aflipulari uidentur , qum d Bgndoletio infuo de pifcibus libro pinguntur : ac etiam d nobis quoque numerofis,tenuibusque utrtnque pedibus flipata . Veex illius codice huc translaU funt , uermium terreflriumfigura , rum ab his longi differt marina Scobpendra,quam mihi dono dedit Conflantinopoli allatam Ckrifjimus Augerius de Bufhcck?,qtiijuperioribusannisapud Turcarumlmperatorem pro Cafare Ferdinandb pratorem egit . Hanc tgo legitimam

&

SCOLOPENDRA MARINA RONDOLETII.

"
: .

-V

50

effemarinamScolopmdramcenfeo,ideoqueeambicexcudiuolui,utaliorum quoquefit iuditium

Miflotelesliblncno

cap.trigefmofeptimode hifloria animal.Qwn autem , inquit , centipeda appeUatur,ubi hamum deuorauerit , euomitforas

fHainteriora,donechamum reijciat,nonrecipit intrb . IdquodetiamfcribitTlinius libro nono cap.quadragefimo

tertio

Sed hcfieri in tam exiguo animali,quodpro marma Scolopendra pingit ]^pndoletius,uix credibile uidetur,cum tam exiguo hamum quantumuis tenuem deglutire nequeat.Qupfit,ut omnino adducar ad credendum, nofiram bac fit ore*& angufiomi

legitimamueramque ejfeScolopendram.ldenimadebmanifeftumfacituniuerfaeius
carcreputm,quialiterfenferit.

effigies,ut

omni prorjus

iudicio

eum

Nfif.

TORPEDO.

CAP. XV.

/TArinaTorpedodiuturniscapitis doloribusadrnota,cmciatusuehementiammuIcet.eademap ij/ipofita euerfam fedem , prociduamque coercet S)d Torpcdo 3

ji8
Torpedin is
confideratio.

And. Matthioli Comm.

,

^T^ Orpedo in cbartilaginsorum,planorumquepifcium genere ab ancloribus recenfctur,perinde ac raia

J_
bus,folca,pafliriaca,& aliaidgems plura
.

lmiraia,rbom.

Corporis facies , fi
:

caudam

abfcidcris, orbicularis fuerit

,

Caputadeb

inter fcapuias contratJurn ej},ut ipfuts nulium uefligium appareat

Oculos tamen babet anterius

fupertori parte , fcd exi-

guos,&citrahospauioforaminaduofcmicirculieffigie,quperpetu6reclufafpeclantur.0s habetfupina parte

plum , minutis intus dentibus Lingua illi nuUa ,

.

os pr&cedunt foramina duo,qu<z oifatlus gratia nata uidentur

baudamEadem in

parte,(ut author

efl ylrifioteles

librofecundo cap.decimotertio de hifl.anim.)Branchiasutriuquequ'mas habet,fed exiguas,

&arcuatas . Excrementorum meatus ima corporis parte fuum habet Locum ;prope caudx exortum
carnofa ,

qu tlli

brettis efi,fcd

&

in

latam defmens pinnam.ln cauda dorfo duas quoque pinnas habet yfcdprioraltera maior , quinetiam ad cau-

d& ipfius exortum hinasgerit , utrinque unam , latioresfemicircularesque, de quibus tantum libro quarto,cap . decimoterliode partibus animalium meminit jLriftoteles , cteris ftlentio pr&teritis. jltqui
pedinis cauda fcripfiffe iudico,cum Torpedini nonfecus ac Taflinaae
,

haudretlUodemm locoeundem de Tor-_

c&terisque cartilagineis , longam,fpinofam , rigidam-

ue caudam tribuat . Corpus totum moUi ac l&ui cute contegit . Supinaparte albicat,fedprona flauefcit, uinofoferi colore . Dorfononomnibuseademfacies.Siquidemaliquibusquinque funtin dorfo maculx nigr& , orbicularesque oculorum feri
effigie,pentagoniqae figura difpoftt&
.

Vnde illi nomen , Bomanis occhiatella:Alijs e&demferi uifuntur macuU,fed non ut in

in mcdio exiflente,qu& oculi

primo genere nigr&.Sunt enim circuhs utrficoloribus pii&,nota quadam

r.us refert. J^onnullis

pupiUam quadantefpetlantur.

h& macul& defunt , fed minores , minutiores , ac numerofe in

toto dorfo

diftperfie

Q&buf

dam uerb nuU&p rorfus apparent ; dorfo tantumflauefcente . C&terum,etfspr&fcriptts notis Torpedines diuerfo effe genere uideantur,non tamm in ijs uariat torporis inducendi facultas . Tslanque omnibus eadem efl . Torpedo uiutm parit attimal
cuispnus intrafegenitis , ut c&teraferi cartilaginea
,

& adeo

proiifica efl,ut, fcripferit jirifloteles

Torpedinem /'

fameffegrandem;qu&intrafefwtuscircitcro8uagintahaberet. Tantahuic

uis peculiaris inefUut retibus

capta

antea-

20

T O R

P E

O.

Torpedinis mi

m faculus.

quammanu a\tingatur,& manus,& Ucertos piftatoris ftupore nonmodico afficiat:idquodetiamfit,fi capiaturhamo.Ta- 30 lis rianqttehuius facultas perfetas,& hafiam infenfibili quodam modopcrmeans,ad manum pifcatoris tandem tranfuetla >
ceicntcr torporem inducit
.

Idcirco Galcnus libro

v i.delocis affeclis:Ea(inquit ) potentia torpedo pr&dita

.

eft,

utfifufci-

naatttngaturdpifcatorc,tranfmiffaquaiitateperhaflamadmanum,eam repenti obflupefacit

nius libro

Idem poflea
x.cap.XL 1

retulit Tli-

XXX II .cap. I ,fic inquiens

Torpedo etiam procul,&

longinquo uelfi hafia,uirgdue attingatur,quumuispr&I

1
.

uaiidos iacertos torpefcere factt,&pedes qudm libetad curfus ueloces aUigat,& retinet.Et iib.

ita fcrtbit.

J^ouit torpedo uimfuam.-ipfa enim non torpens , merfaque in limofe occuitat,pifces,quifecttri adnatantes obtorpuere , cor-

npkns.Qiiodanteipfumprodideratjlrifioteles lib.ix.cap.xxxvl

quos appetit
capit
,

afficit
.

ea ipfa

& uefcitur

1 .dchifloria ammatitm ftc inquiens: Torpedo pifces, quam infuo corporc continet,facultate inducendi torporis , atque ita. retardatos prceflupore iimojum pifces ^qui adnatantes obfiupuerunt, corripit Quam rem plerique jidditfefe in arena ,
,

&

confpectam dfe reiulerunt.Efl enimpigra Torpedo ob pinnarumin eorporis moie defec7um,& cupifcibus uefcatur

cum-

que lento motu eos capcre nequeat,aftu iUos capit

Torpedinis uiresexGal.

cuius rei inditiofunt Mugiles,qui cum ueiociffimifinhfepius in torpediin

num uentriculis repenuntur

ftts

Cmterumproprietas hac uiuis duntaxat inefhnam ft eadem

exanimatis perftfieret, comelib.x i.fimp. med. de ea

ita

( ueniuni enimfrequcnter in cibis )

nmuerfum corpusftupidum redderent . Quatnobrcm Galenus

In Lib. primum Diofcoridis

itafcriptum reliquit . Sed

5)

Torpedinem totam ( dicoautemanimalmarinum ) capitis doloresfanarecapiti admotam,fedemque euerfam coercere , d quibufdam efl proditum . Verum ego cum utrunque ejjem expertus , neutrum facere comperi.

&

Eam igitur ciim cogitaffem

nonfit
,

, adbuc uiuam effe applicandam , cui caput doleret (poffe enimfieri,ut hoc medicamen anodyhoc efl,dolore liberet,ftmiliter alijs > quxfenfum obflupefaciunt)ita habere comperi . Tutoque eum,qui primus efl

ufus,tali

quapiam motum ratione uti aggreffumhac Galenus.l^on defunt authores , quiputent uim torpidam in Torpedine haud in toto corpore effe diffufam,fed in quibufdam tantumparticularibus eius corporis mebris.fedan hoc uerumfabulo

fumuefit . haudfacile fnerit ajfererc;funt tamen rationes,quiUorufententia non parum,rcfragantur.Venetijs pifcis hic ab

effeclu,uulgbTremoloappeUatur:ftquidemmembrofiupefaclo,fubindetremoremincuut.B^maniuerb(mequidemlatet, unde id nomen traxere)eundem uulgari nomine Battipotta,& Fotterigia dicere confueuerunt . Qh<& rdpw Gmcis,TorpeNmin a.
I

do Latinis nominatur:Mabibus,Tcad:ltalis,Torpedine:Hifanis,Hugia:GaUis,TurpiUes

VX,h*.
Vlperina?
carnes
Ci

V
co&x

P E R A.

CAP. XVI.
uitijs

edantur, claritatem oculis afferunt.-neruorum

auxiliantur

inbulofa.

crefcenresftrumasreprimunt. Detra6teautemcute,caput caudaque,quoniam carne uacant, amputari debent.quippe a commentitium eft quod pracipitur , certam utrinque menfuram prxcidi oportere. Reliquumuerocorpusexemptisinteraneiselotum^diffe&umque difcoquitur cum oleo, umo,falisexiguo,&anetho.Aiuntiis,quiuiperasefitent , pediculos procreari quod planeaueri:

tate abhorret

?o

Adiiciunt aliqui longam fene&utem agere,qui eo cibo uefcuntur . Sal ex eis ad eadem conficitur,fedinefficacioreft.Viuaautemuiperain fi&ile nouum demittitur adiiciuntur falis,ca- dpx pvKK*
. :

&!>*

ricarumquetritarum, fingulatimquinque fextarii, mellis cyathi fex , mox fi&ilis operculum luto oblinitur,& fornacibus inaflatur , donec fal in carbones redigaturjqui pofteatritus in pulueris facietn reconditur Plerunque,utori gratior fiat ,immifcetur b fpica,autfolium nardi, aut malabathri
.

vgof.i.fpicx nac
di

,& malaba-

thri fohi paru,

momentum.

icahabecanciquus manufcripcut codtt.

'Jj.mpridem captum efl ueras Viperas nancifci inltalia.Earum enim partus eas indicarmt : quandoquidem recentiorum V'Ptn con

3Q

-^medicorum quidam Viperasfummo fludio indagantes,ut Galeni more, hoc etiam mo kgitima pojfent parare theriacam,
inito confilio

cumbis circunforaneis , quiferpentibus alendis quteftumfaftitant

,

Viperasipfaspr&gnantesfuntconfecuti

qm in capfulis conclufx, catulos peperere

X.cap.LX 1
1

qubdproprium Viperarum fit animal edere , non quidem oua caterorum ferpentium more . T^ec tamenpropterea illud uerum efje compertum efi^qubd nafcentes Viper& uifcera abrodant , occifa parente ,
ut libro de theriaca ad Vifonem prodidit Galenus(fi tamen is liber legitimus efl ) ex Vicandri autloritate,
.
.

& Ttinius

lib.

pi; ni i

^fa

QmjLriflotelisucrbapr&terquaminterpretarideprehenditur,dquo Vipera hifioriam ipfum accepiffe

Cuius fententiam non tantum explodit
:

Uquidb conflat

quod experimento compertum efljfed &^rifloteles ipfetquan

doquidemnufquamdixerit,uiperinosfatusparemisuifcera,aututerumabrodere ,fedqubdqui tardius eduntur catuli

{tardius enim ideo iUi excluduntur , qubd Vipera fingtdos fmgulis diebus parit)abrodunt membranam
tris utero

quandam,qua in ma.

obuoluuntur,ut citius prodeant in iucem.Qua in re,ut hoc omnibus paldmfit,fic lib. v.de hifloria anirnaliu capi.

te

ultimojfonant ^Ariftotelis uerba

V\n5u (xa.kMofip(4Qi/.i)

Tuv fi <t>tay ^iv i%t< t& ZucnoK&Ar

eji

tu

^ u7ov

rf7vxrfj

**vH ft u'3v,u<mip tV i)Auu v,

S~

WW*

JY

vicfiof cua/Sti/ aipiylviT(u,Ks>i *

vi?n X H<pK.oia(*'tp*KaJ'nf,ilas t f*f'i 7* ?v ix9vuv.7ix.7n

Dd

(i:npt:

'

AndL Matthioli Coram.

puqx*
'

(ifut iv

iffjt-fo-iVjOt

wifi^iiyvuuTcu 7?ncuot'. ivtoTt

.

rgl frafcr fia?atyo'vTO. ajJTO.ii\{pyiTcu.Ti/.Ttt

,

tf

iv

(iict */'/>* KosS' 'v.

tikth <T wah*

M<rtv4d eft

Vipcra iftrpentibtis animat edit

.

cttrn

intrafe primum oua pepcrcrit

Quum boc

uritus colo

ris,& moUi cute cometlmi , tttpifcitm efl

Fcettts fitperni gignitur,nec

duro cortice continetur, ficut nec pifcium quide.

Taritparua.suiperulasmembra.nis ohuohitas,qucs tertiadie rumpuntur .Ettenit interdum,ut qui in utcro fimt , abrofis tnembranis prorumpant . Skgulos dishusf:ngulisparit,pluresqueparit qudm uiginti.h<ec jLriftotcles . Cuitis fententiant (ut ditlum eft)peruertens Tlinius,ubi ei dicendtm fuerat , qubd ultim<e uiperuh adhuc in matris utero dcgentes,fua abro
dttnt inuolucra,antcaqttdm prorumpant
httic
,

dixit aeteras tarditatis impatientes ,perrumpcre latera,occifa parcnte

.

Torrb

explofsfentcntix etiam Thilojiratus refragatur

uidijfe

nam in uita jLpollonij Tyanei

narrat

jLpoUonium ipfum itiuam , ac

maiore J

incoltmen

Viperam qu<e fuos catulos nouiffmi exclufos lingebat . Marfipr<eterea,quiferpentittm domitoresfe prnt,ex diui Tautiprofapiafe originem duxiJfegtorianttir,ViperamMaraJfo uulgb appellant
,
,

dicant,quiqttefatsb

ittque
,

cttm fpefiatonbus ineant gratiam,fapijfimi uiperinos dentes

longos,acuminatos,atque mortiferos ofientant

conditos (ut

gingiuis , atquc membranula quadam circundatos , lethali ueneno referta. Quin Viperarumfa- "Ptinius inquit lib.xx.cap.xxxvx X. ) cies, & fexus di uiperartm nuper editosfcstus ofiendunt , quos Viper&fttis alunt in capfulis , quibus eas deferunt : nec tamen illi matris

fcriiuen.

wfcera fcindunt
ftor
efi

CcSterum qubdViperprimitmintrafeouapariant,mox animalia gignant

.cap.x 1
1

Theophrafius quoque au-

libro

l.contra eos

quifecusfentiunt

Viperafut

fcribit jLuicenna libro

quarto

ubi de uenenis

a litjcaput habent prejfum,latumque,ubi certtict annetlitur ,

go,utpote nec cattda
.

qttce

peculiariter iUis tenuis efl:nec

notis

corporeadmodumfunt lon
diftent
,

yLd hs.c Galenus,cumfcriptis tradere ueUet,quibus

mares Vipercsdfaminis

eo libro,

quidctbcriacaadTifoneminfcribitur^icinqitit.Vipercsfamincefubriifcsfunt,&pcrqua
rubentibus,inucrecundis,atque intuitusferi:ijs caput latins,qttdm mari,quem etiam exccdunt uniuerfa corporis mole
rumcjite excernens
,

ea-

meatusfuum propius caudam cbtinetfittm.Mari duo tantum infitnt canini dentesfamina uerb plures. 20
KlWoSoVTt

TroindeigiturTslicandtrcccinithisuerfibus.

ToO (JLtV Vtlip

Mo %p\ TiKticupoVTCU,
iythni

Tovi'p^yo'iJ.tvi,TM'ovt! ft toi aiiv

Hoc

efifoluta oratione

Mafculi qttidemfuprd canini dcntes duo colore notantur, uenenum entclantes : at pluresfemper famince infunt
..

lllud in-

...

fitper addiderim,jLrifiotelemmemoricsmandaJfelib.v 1 1

.cap.nv .de hifioriaanimalium, qubd Ucct hyeme

.

cctteri

ferpcn

tes cauernas fubeant

lexijfe jLrifiotzlem
:

terrcs.-ttipercs

tamen fub faxis condantur

Ex quo paldm efl , Tiiritum hoc etiam loco non retle intel.

quippe qttbdtradiderit hb.vl

,

n .cap.xxxix

Viperam folam

terra condi
,

c&teras arborttm

attt

faxorttm cauis

Illud item reticuit jLrifloteles

.

qttod Tlinius poetns fecutus retulit

faminam fcilicet in
,

coitu mari ca-

put abrodere uoluptatis dulcedine

Sed ut iam Viperis uiresfuas , ac facultates reddamus

hic ea nunc referam , qu<s de

VipeViperinx car- ijslib.ix.fimpliciummedicamentorumtum librisdeantidotispluribuspofleritatismenwri<s prodidit Galenus . :.;.; uires ex Ga deficcantes , ubi condiuntur ceu anguiUa, nempc oleo , falc,anetbo, jgtttircarnes paldm uidere efl excalfacientes ,

30

rmm

&

porro,&aqtta,ferHatonimirummodo. Qubdautem totumcorpus per cutim purgent

ego iuumis ciidmnum in jLfia nofirafum expertus.-qUisfingtdatim deinccps narrabo
.

difceretibiliceatuelexijsfquic
-

Homo qttidam morbo,quem elephanigitttr

illi

ta vo^nominantdaborans aliquoufqttt cumfodalibus conuerfabatnr,donec ex ipfius confuetitdine conuerfationeqtte quidam

noftrfim morbi inficcrcntur contagione:iUe iamgraueolens erat,ac deformis.

ConflruUo

tugurio proximiui-

tum in iugo collispropterfontcm , illic hominem collocant , tantum illi qttotidie

vet.

ciborumferentes, quantum uitluifitppeteejfet

Cateritm ad cxnis exortum,ciimforte mejforibus haudprocul inde metentibus uinum

, qtti

allatum in ficJilifitnequdm

fra?/ans,isquidem
ficiiii

attulerat,depofito iUo prope mejfores

abijt

Vcriim ubieius bibendi aduenijfet tempus ,fiwlato

adolefcens,

ttt

pro more impleto cratere , competente aqua uinum temperaret , in cratera uinum effundit,& und ex.

cidit uipera riiorka

Qua re attoniti mejfores , ueriti ne quod,fi ebibiffent , inde

.

fibi

malum

etteniret ,fitam

quidem fitim

40

aquapdtionefedare maltterunt
ti

C<eterum citm

illinc

difcederent , quafi prs: bumanitatc ac mifericordia:homini iUi elephan.

obnoxhmmim largiuntur , rati expedire iUipotius mori , qudm uiuere inea miferia

iUe,ubi ex hoc bibijfet,admira.

bili

quodam modofanitati reftitutus eft . Ts(am tuberofum illud omne cutis totius nonaliter , qudmanimalium d teflis molN litie nuncupatcrum malacoftrac n,tegmen decidit . Quantum atttem reliquum erat,moUe admodum apparmt , inflar cutis
cancrorum,& locuflarum ( carabos Gr&ci uocant ) ubi extima
tefia exciderit
.

Mterum quoque
,

eiufmodi non diffimili ca-

fuinMyfiajLfi,nonproculaburbenoftraaccidit.Virquidamelephanto laborans profctlus

eft

ad aquarum calidarum
iuuencula fand formofa,

(ponteriafcentiumufitm,fperansindenonnihilfecommodiadepturum. Erat illifcortum anciUa

cornpluribus amatorihus ambita.Trofefiis igitur illis,cum aquis uteretur,in dibtts , qttibus uicintts erat locus Jquatidus,

& tiiperarum

plentts,forti fortuna

cx iliis una

in urceum uini incidit negligcntiuspofitum

.

extintlaque
,

efi

^icjcortum
ille,

quidem in lucro

id reputans

qttodfors eueniJfet,hero id ttini prcpinat

.

C&teritm ille , ubi ebtbiffct

ad cttm modurr.,quo

qui degebat in tug:irio,perfanatusefi.h<cc Galenus

Qui ctfi alia e uiperis experimenta ibidem fcripferit,unde

fimilitcr alij

incdnmseuafere, ut
tati conjiilmtes
,

cius firmior redderetur ratio

ea hoc loco filentio inuoluenda duximus.

,qubd fcilicctmperarumefuelephantiacifanentur : attamen breuiVeriim enimuero nil mirttm alicuifuerit , Viperasamillis

bas , quamm meminit Galenus , fe tamfaciU immerfijfe uino vfiquidcm

letlentttr
.

natura comparatnrn
,

efi,ut

uino fitmmopere dc-

Quamobrem narrat jLriftoteles lib.v X I

x.cap. xxxx.dc bifioria animaliitm

:

qubd ideo uipcras aliqui uino

.

cim fitlilibtts

adfepesdiJpofitouenantur,quia uini incontinentes funt

.

ebrict

enim capiuntur

Id quod etiatn

di.xit

Dio

fcorides injexti Itbri pnefationedeuenenis , uenenatisqtteagens

Quinetiam uiperct ( ut ad Tifonem fcribit Galenus)bupre

ftes,& cantharides deuorant.Itemjiriftotelisteflimonio lib.S.cap.2^.debiftoriaanimalittm,fcorpium deuorari d uipcra

certum

efiiob idque
.

Vipemumue- cmtur quodprofeftbfaciunt iiiperct . f

paftilli.

( ut idemeft autlor ) eorum uenenatorim morfits grauiores funt , qu& alijs animalibtis uenenatis tteHte tberiacen ingrediuntur : at non omnes , nec omni temporc captceprobantur .

Troinde Gatenus libroprimo de antidotis rem bancfcite

& aperte decldrauit

(ic inquiens

Viperas non

M atiquifacimt,
ceftatc,

In Lib

fecundum Diofcoridis
&
dilacerare

521

*ftatemedia,nequeftatim,ubicauernasegretf<efuerint,uenari conucnit: sftate fiquidem earum caro fitim excitat,fta> timque ab egreffu frigida eft,ficca,& ex tenuata . Optimum itaque tcmpus efl,qui>d ijsmedium interccdit, quod jladro-

machus ipfefignificauit , quo tempore&qui Baccofacrafaciunt , uiperas

pleiadum ortum . Viperas autem , qux pnegnantes funt ,
rciicere oportet

foknt , uere quidemfinientcnondum

aflatis
,

tamcn ceftate inchoata . Velfi uer ad magnamfuipartem hyemale fuerit,circa principium

:

non multo tempore poji

in ma-

aliarum ucrb caput , ac caudam abfcindere.nam

carnis habent
.

prceterqudm qubd h<e particuU uirulentiorcs effe uideantur,etiam dur<e ,

gnis uiperis
,

& parum

Sufficit

autem

id,quod utrinque amputatur

quatuor digitos <equare . Totum uerb reiiquum corpm,inteflims excmptis,peb,

leque detraBa, aquisprimo abluendum , atque in uas-fictile conijciendum eft:dcinde aqua pura fiiperinfufa
1 uocant

uiridique aneiutirv*

tho(tuncenim uiget)6U<e prunas,utcoquaturfubijccreconuenit;uelarida ligna, qu<e,qubd fnmum non emittant,

;

uel

quod mclius adhuc efl,uitium farmenta . Sahs autem , fiquidemfuo tempore uiperas ceperis

tantillum immitlocis, quceue in

.

tereoportet : ftn<eflateiamincipiente ,nihil.Vorrb obferuandum eft,neill<e capiantur , qu<e in maritimis

aliqua falfa aquarum lacuna degunt : antidotus emm quce ex huiufmodi uiperis cbnfeBa fuerit , fitim excitabit

Cum igitur

Vipcr& probi coBt,fuerint,icfi quis comedere uellet,eas ex aqua eximere oportet , deinde carnes ita dftnnis auellere,ut ni hil exfpims fimul auferatur.-atque his exquxfiti contritis,panis ex purijfimafarina optimeque confeBi^qui pr<ecipui be-

&

nefcrmentatusfit,&infurm,nonfubclibanocoBus,modicumquiddamadmifcere. T^onnulli tamen

in

commifcendopa:

nem Viperishancmcnfuramferuandamprcecipiunt, ut panis pondus uipcrinanmcarnium

tiampartemexcedat maluht . Ego uerb quandoquequartam,quandoque

dimidio minusftt

alvj

ne tcr-

& quintampants impofui..

, :

Cateriim

nift

probi

coBusfuerit , periculum efl,neatiquid aciditatis mcdicamentum contrahat . jlt fatius eft,pancm hunc ita

coBum peralicum diffi^

ipfe

quot dies loco aliquo ficcioriprius exiccaffe

Verkm citm uiperas,& panem comunxeris

.

diligenterque adeb fubegeris , ut

20

ll

a uiperince carniiparticula non contufa remanferit,paflillos ex ea maffa conficito,qui tenuesfint

namxraffi

culter ftccefcere foleant,&carncmp'.itrere,&panemacefcerc finunt

Quamobrcm panem quoque

ante ficcatum terere

melius efl,&

non,quemadmodum ante nos qui Ccefari theriacamfaciebant , uiperarum iure maceratum: id quod

quo-

que diufecUfcd mihipofiea melius effe uifiim eft , pancm antea contritum uiperarum carnibns cxaBe iam fubaclis admifceSit autem cella , in quapalhUosficcabis re : citius nanque paftilli ficcantny, quificcum panem , non madidum acceperint
.

infuperioridomusparte,adrneridiernconuerfa,uelfiltemadfcptentrionemnonrefpiciat,utfolis radios totapenidieadtnittat. tali enimin loco

commodi ficcefcent Statim ubifuerint conformati,ea parte collocentur,quafolares radij perueni.

ferit , fuperior

omi quidcmpars ccleriter arefcet;infertor autem humida diutius permanebit , pcriculumqueerh ne marcefcant. Tojlea ucrb qudm exiccatifuerint , maneant adhuc aliquot diebus eadem in cella longius , qndm prius a folis radijs ,fepeque denuoconuertantur.Sufficient autem ad hcec omma quindecim dies ad fummum
conficere uolueris , recondi debent in uafeftanneo
, :

re nonpojfint.Frequenter autem ipfos comertere opus erit,ut <equaliter utraque ex parteficcefcant.quodfacerefi quis

50

poft

quod tempus donec theriacam

aurum mdlam fraudem admittif.ftannum autemplumbi miftura adulteratur.quod uitare conueniet y nonfoliim in hac ,fed in quibufcunque argentum,ft purum nonfueritmafa nanquc ex eofabricata celcrrime rubiginem contraalijs antidotis : qucmadmodum bunt , purum autcm argentum , B^omani candidum uocant.Cceterum longi melius eft , haud multbpbfi,qudm paftiUos conaut uitreo,aut etiam aureo
.

Vitrurn fiquidem,&

&

&

feceris , ipfts

uti.quanquam non multum detrimenti capiunt , etiamfi peraffo anno , atque etiam multo poft
,

eis

utaris

]{e-

6ii nanque d principioficcati , ad tertium

quartumque annum integriperfeuerant , dummodo tamen apti reponantur ,

Is

&

fubinde puluifculus quidam , qui ipfis obnafci confueuit ,mundis linteis interdumabftergatur .

nanque

fi diutius inhce-

reat,paftiUosperforabit.Terfpicuum eft autem eos inutiles euadcrcqui perforatifuerint.quemadmodum antequdm hoc ipfisaccidat , etiamfi multum tempus intercefferit , utiles permanent . Hcec Galenus de conficiendi pafiiUos Vipereos ratione,

40

qub optimi
procreent
.

&

pr<eflantijfimi

habcantur . C&terkm illud Diofcoridi ridiculum uidetur , qubd qui uiperas

,

efitent , pediculos
,

Cui tamen reclamat Galenus lib.xi .fimplicium medicarnentorum

ubi id certb

ijs

euenire afferit
Cccfaris

quibus pluper * c

rimummalifucciincorporeexupcrat .lStarratTliniuslib.30.cap.il I.qubd 4.ntonius Muft

\Augufti medicus Aegyptiis uiipfos ui.

'

cum incidiffet inftnabilia ulcera , uiperas edendas dabat , miraque celerttatc perfanabat . In ^iegypto jlcgyptios

peris,alijsqueferpcntibusfimiliter , atque anguillis uiclitareprodidit Galenus Ub. 1 1 1 .dealimentorumfacultatibus

Qui-

bus item eos uefci traditum , efi,qui occidentales,nouiterque repertas Indias incolunt, perinde ac if , qui orientales inhabitant,ut libro j.auclor eft Tlinius.Cinis ex uipereapeUefaffus
totiuscinis y quceuiua
,

capiti affidui ajperfus uncijs

alopecia fceditates aufert . Viperx

thuris grurno
,

inuasnouum ficlile conieclafuerit,additis fuccifxniculi

duabus,&

& deinde
:

cooperculo argiUa arcumlito tecla ,

bitus , aut perfe tantum
.

& infornace combufla,oculorum hypochifes,& caligines potenter

magnum

toUit,coilyrijs adht-

Vipene caput Unteolo coUigatum,& coUo fufpenfum ,

fani amulctum eft contra angi-

50

nas,quippinonfolumiamfaclasfanat,fednefiant,probibet.

Viperaita Latinis ditla Gr&cisiyih&uocatur

Mabi- Nom

'

na '

bus,Labane alfabay:Italis,Vipera:Germanis,Brantfchlangen:HifpanisjBiuora,& Bicha:Gallis, Viperes .

r.Tpaw^f.

SENECTA ANGVIVM.
3

C A

P.

XVIL
eft .

SEne&us anguium in uino decodia dolori aurium,infufu;&

eam in medicamenta oculorum
fed prascipue uiperinam

dentium,collutione auxilio

Addunt

NVUis non cognita anguium SeneBa

0
detrahi aiunt,ita utobaecari uideatur ijs
,

quippequ<efiepe in campeftribus interfaxa , &flirpes inueniatur

.

differeret jLrifloteles lib.S.de hiftoria animal.cap. 1 j.ficinquit

. De hac citm SerpentesfeneBam exuunt fum uere , cumegre.

J^ c

A*
n

&"

diuntur,tum etiam autumno . Vipcra etiam exuit tam uere

qudm autumno Cumferpens exuere incipit, ab oculis primiim

.

qui rem non inteUigunt

Tum caput exuitur : glabrum enim

hoc omnium ante-

qudm

'

5 22

AndLMatthioIi

Comm.

SENECTA ANGVIVM,

intnsfubnafcente

quam reliquum corpus , apparet:atque unaferi note,& diefeneBus tota exuitur a capite orfa ad caudam : cute dltera Vt enimfatus inuolucro fecundarum,quo contentus prodkrit , exuitur: fic ifta finecJu, ipfa remouetur te detratJa renouantur . Torrb de ea nil aliud memorite prodidit Galenus libro X . defimplkium medicamentorum facul.

&

10

tatibus,quamqubdinaceto decocla dentium dolori medetur , Marccllus tamen empiricus anguium Jeneclam Hulfn commendat,fiijsikioalligetur.Eandem quoque pr&tulit , ad cccliacos , in rofaceo prius decoffam in jlanneo uafe,& deinde
Nomiafc
tientri impofitam
.

Tnpett Sptos

Gr&ci^Semffa anguium Latini uocatur:Mcbalha,<& Selacb albaie,Mabke: Spoglia

del

le Serpi,Italki:Scblangen

bakkjGermankfr.Telte de la cukbra,HiJpanki

LETVS

inLib. fecundum Diofcoridis

A*>rf<^WjW ,i t.
.

3*}
XVIII.
illitus capilurtica fim

LEPVS MAR. ET TER.

tritus
,

C A P.

LEpusmarinusIoligini parusfimilisefhqui per fefe

los euellit .
Terreftris ieporis inaflatum

aut

cum a
,

urtica

marina

cerebrum manditur

iuuandis tremoribus , qui uale- cum

tudinecontradifunt:afFriau,autcibof-acilem infantibus dentitionem prseftatjexuftum caput, cum adipe urilno , aut aceto illitum , alopeciarum inanitatibus medetur. Leporinum coagulum
poft triduum a concubitu
uae
Io
,
f iftit
:

&

plicitcr

urtica

non c& marina

uc

R.utlliu,

potum

conceptumadimere, partusque fpem

:

& alui fluorem comitiales iuuat contra uenena Cx aceto bibitur prxfertim aduerfus concretum lac & uiperarum morf us Sanguis eius calidus illinatur,uitia cutis in facie uitiliginem,len,
,
.

intercipcre proditur : uul- Mareellus , & Conurius uer

tunc. Ira.n.lu,

fi

benc omuia

tiginesquefanat.

exemp.

LEPVS TERRESTRIS.

20 Mjtrinus Lepus (utnonnuUi memork prodiderc) ftc primum appellari capit,qubd terreflris leporis faciem referat,
Quapropter b&c de eo d Tlinio produntur Ub.<^.cap.^.Lepus,inquit quilndico marinafcitur,etiam tatlu pejii,

L-porls cuari-

" conCl1

hns > uomitnm,d'tifolutionemquefiomacbiprotmus creat.ln noflro

magnituiine,& pilo duriore tantum.nec uiuus
de noflratium marium Lepore mtellexijfe
ibi capitur.bs.c

ojfa informis, colore

tantum

lepori fimiiis
,

in Indis

Tlinius .

Ex quibtts factle
,

conijci poteft

Diofcoridem potius

km marinum leporem reddiderit

qudm de ijs,qm in Indico innatant pelago

argurnento qubd pariu loliginifimtr

Ueliano marinus lepus cochle& exenteratsfimilis habctur,cui ftne is , cuius imagiin dorfo eft

nemhicprimoinlocoex E^ondoktioappitiximus , iliibaudparumfimilismdetur.Huiccolor

ex rufo nigrefcens.

30

Caput babet dtforme,cu\us alterum cornu LibcU<x,quam Craci Qjycuvav uocant,fimile cemitur .alterum uerb mutilttm efl% I. foramine apparente,per quodprocejjitm quendam car

LEPVS MARINVS

tteum exerit acretrabitadeb,ut lingua feri imaginent

exprimat . In borum medio

cris

rima uifitur . Oshabet

.

in dorfo perinde ac Sepia,fed tcnnius ac toriuofum

rjjFi'l p
Wlm
'

'

'

','

.'

'TJlp^ V^3(P"L
[>JJMi^^^~3

Exerit

>

'.

'> > '/

'

&

cortiicula

duo moliia,cochlearum modo citra

refcijfa
.

>M

capitisjedemfid breuiora,&

Mramento

re-

fertus e(i,ut loligines,quibus quoq; internis uifceribus

omnibusfimilis habctur. E/i et altemgenus grandius ,

j.

atqueexterius dprtfcripto differem. Siquide anteriove n ajserum nus parteappcndices df.as babet latas,carnofasq;,ore in me
,
-

ge-

4
minent,fed breuioraqudmin altero,& acutiora
.

diorepoftto.lnferiuspaulb cornicuta quoque duopro

offe bic in

dorfo caret,aetera Sepitifimiliafunt : atque uifceribus loligU

And. Matthioli Comrru

LEPVS MARINVS ALTER.

vemquoquerefert.quemadmodumatramento.TernitiofumualdeLepus marinus animal

adeb,ut dcuoratusintcrimat
Tlinius fcripfit
lib

eft

l&taliquc ueneno refertus,

.

,j& confpebius d pr&gnaniibus abortumfaciat, ingentiexcitata

prius naufea

Ideoque recli

in potu,aut in cibo datus,atijs etiam uifus,fiquidem gra J i.cap.primo.Lepus marinus uenenum eft,alijs deuid&fiomninoajpexerintfaminamab eogenere duntaxat,flatim naufea,& redundationeftomachiuitiumfatentur ,

&

inde abortumfaciunt
eft

C&ter& moriuntur totidem diebus, quot uixerit lepus , incertique temporis ueneficium
in

id e(Je,autor
,

Lycinius

Macer . H&c HlcTetrum &pifculentu odoremjpirant marinus Lepus ;nec atibi degit, qudm
efcuientum-.tametft

limo

&fordi-

hus.Albertus auEior e(t,ttrtium Leporis marinigenus reperiri , communi pifcium magnitudine ,fed capite lepori non abfimili
,

dorfo rufefcente

d nonnullis explodatur,ut pote quod

& concoclu contumax ftt,&

elepbantia-

ftm gignat. Diofcoridi marinus iepuspr&ftat tantum illitus ad eueUendospilos.Tliniopr&ftatquoque ad ftrumas,fi imponatur,& celeriter amoueatur.Idem(ut MarceUus empiricus eft autor)aut eius fanguis cum oleo tritus, euulfos pilos renafci
prohibet.Verumfi renafcantur,adeb mollesfuturos dicit,utfi iterum euellantur ,
Leporis terre- eos renafcituros
ikisconfid.
.

& poftbac

illinatur locus,

haud quaquam
c&tera terra

C&teritm terreftris Lepus notiffmum animal eft,& curfu ueiociffimum .

Solum hoc
,

ir.ter

animatia,qu&utrinquedentatafunt(utfcriptumreliquitjtriftoteteslib.l ll.departibus animalium

cap.

xv.)&qux

unicumtantumcontinentuentrem,coagulumhabet.Sunt&lcpores albi,quales etiam Tlinius tib.S.cap.Lv .refertin

jtipibusinucniri
.

to pr&fertim tempore

H< hyberno tempore admodum albicantes infummis uallis jtnani& montibus frequentes rcperimtur ; magni non funt, nec ita in cibumparati cumpa, quo u' ntuibus altiffimis ueftiuntur : qui tamen adeb

lato ineunt gratiam,ut quiin campeftribus capiuntur.C&terum candidi

hyeme tantum

conjpiciuntur

:nam

liquefcente ni-

ucJubrubefcunt,quemadmodum&c&teri.Cuiusrciindiciofunt,illiquicumnon perfeffd priores

candidi ,partim fubrutiti uifuntur
.

pilos exuerint

,partim

gafe tutarifciunt . Huic fuli pilos

in

Leporesapertis oculis dormiunt,nec ( quxfua maxima timiditas eft)alio qudmfitbucca intus , &fub pedibus ejfe adnotamt jtnftoteles lib. iu.de hi(loria animalium,

Vana opinis.

ca

^ j 2 .jirchelaus aulior eft.cui etiarnfentcntu pleriquefubfcribunt,Leporibus

utrunque fexum ,

&

utranquc gigncndi

uim ineffe,& omnes leporcs mque gignere,acfi ejfent hermaphroditi . Verum inualuit falfit h&c opinio,qubd credidcrint hominestumoresbinosiuinguinibusutriiijquejexusprominentes,tefliculoseffe.jttquihitefles non funt(ut in caftore inferius dicemus ,.fed folliculi gtandul& faciem referentes,qui

rinde ac i caflorisfoiticuiis

quos omnisfuperior Atasfaisb tefticulos putauit .

meatum intus habent obliquum , e quo liquor quidam efftuit ,peHos quoque , quinimb uulgus uniuer-

&

fumfbac in opmione confinmuit,qubd uiderint, Lepores,quanquam plurimi quotidie capiantur, ctiam auodammodofdcun dius procreare
.

Veruntamcn'u\noneucnit,quoniammaresipfipariant;\ed quia (tefle

jlriftoteie libro v I .de hijtoria

animalwm,cap.3 j.)jnfcrfcctant,dumadbucuterogerunt ,fimiliterqueftatim a partu concipmnuita qubd fingulis menfibus generant

.

Scdfaius edunt non miucrfos

cifi famina

interpofitis

enim diebus , qnot

res

tukrit,peragunt partionem

Vndv

tartt

innumcra fcecunduas : nam

lac nupernatispr&beat ;nittamtn'prchibet ,quin

.

eadem repetat coiturn,

auerfi coeunt

&la-

Rans,gerensque utcro, denuo concipiatfastum

minis
:

Mares(ut locoiitato idem prodidit jLriflotdcs )

eft
,

cumfa- 40
con-

retro enim
efl,

iis

genitalemembrum d natura datum

utapparet

dum (irinam reddunt

Ex quo etiam

midtisper-

fuafim
tingit
:

maresfcetum conciperc; fiquidcm cognitu perqudm difficile efl,an mares,anfa:min& fint, ut ctiam

cuniciilis

qui cum fcecundius etiam proiificent ,

.

qudm lepores non ob id tan.cn mares mquam

;

parere uifi funt quanv.is quo,

libetmenfcftxmin&panant

TraditTliniuslib.xi.cap.^j.binaiecinoraLeporibusineffe circa Briktum,

translatis alib alterum fialim abfumi.ld
i

& Thtrnem,
idtm tracidit
reuerfi
,

&

in

Cberromfo ad Tropontidem: at

quod arite ipjum utemori& prodiderat jlri-

ftoteles libro

ii.de hijtoriaammalinmicap.iy.ltem libro

n.

departibusantmalutm,cap.vii.ubiboc leporumgtnus
.

pluribus in locis repenri te(tatur,Jpeciatim uero in Sycino agro,cirater Bolbam lacum

libro

In llhaca infula

( ut

viu.de biftaria animalium,cap. 2 8.)Lcpcres fi aliunde

itlati

dimittantur, uiuere nequeunt :fed

codem

unde

maris introierint inJulam,moriuntur .

Leporis facul-

Leporin& carnes in cibis efitat& pr&ter idqubd &grc concoquuntur,crafJi:m,atra

bilxofumque generant Juccum.Veruntatem(utinquit Rafis lib.de i.x.an'.malibm)dyftntericis conferunt,fi afjat& Jumantur.

Iecur uerb arefaium,'canorofis utiiiter cxlnbetur potandum.lntcgcr citm pdle Lcpu-s,opcrcutatofildi impofitus , in cti-

5^

banoque igncfuccenfo tandiu dimijfus,utpenitus txuratur i nrin& uitijs

mir.ifice

opituialur

adeb ut calcutos tuciat,tam in

rembus,

In Lib.fecundum Diofcoridis

325*

rmbus,quam in ueficagenitos . Leporinumfel faccharo exceptum, oculorum argemas , nubeculasque delet . Leporinum
fiercws(utamnt)mulieribmgefiatum,conceptumimpedit. SedtUudcxperientia comperttm ejl qubd uuluisearum im, miffum,& menfium defiuxiones cohibet,& humentem exiccat uterum . [{enesn-udi,prafertim adhuc calentes deuorati,auxiliantur mirifici calculofis,quin etiam cocli idem prafiant . Tulmo autemfrequenteradhibitus , attritos ex calciamentis pedesfanat: eiufdem tefliculiijsfalubritet manduntur,qui uefica molefiijs laborant Leporinm fanguis adhuc calens , cum .

bordeaceafarma decotm,ac deuoratm,dyfentericorumprofiuuium illicofiflit.Midem quoque ualet leporinm fimm potm.ldem,atque ptli,quifub uentre habentur(ut Marcellus efiautor)cum mclle decol7i,&fab& quantitate fiequenter deuorati,rupta intefiina conglutmant,etiafi Ufto ingracilioribusfuerit inteftinis,uerum affidue hoc medicamento utcndu
eft,

donec periculum omne toUatur.Tili leforini ufti,fanguinem undequaque

*

fluentemfiflunt, peculiariter autem ad fluxumfan

guinis nariutn

ij ualcnt,qui uentre uiuileporiseuulfifuerint,fiin nares intromittantur . Sunt quifcribanhcos uentriculi do loribm affici nunquam,qut leporinumTalumfecumportauerit.fed hac fuperfiitiofafunt,quanquam non omnino reijcienda.

*Animal A*y ba.hi.am, Gr<ecis,Lepm marinus Latinis nominatur.Italis , Lepre marina . Gr*ce\LepmterreftwUtinidiritur:Mabic,Mneberwltalice\Lepreterreftre&^^
lice item Lieure.

Quod

uerb

?,a.yd<x

yi?e&< Namiaa.

Tfuj^V5etA*Wt.

PASTINACA MARINA.
)

CA

P.

XIX.

MArina:Paitinacradius,quieiuscaudaenatusaduerfis fquamis
mitigat j

refle<ftitur,dentium dolorera

nam eos frangit

& euocat

Ty^iftinaca marinafimiliter atque raia,

A
30

&

alia idgems,inpifciumplanorum
eius

& chartilagineorumgenere collocatur

Paftisatxpifcisconu\i.

Hanc

Venetipefce colombo
:

^omani Bruco appeUant . Duo

uidimus genera , aliarum , cuius unus tantitm acu-

leus

cauda ineft alterum , cui duo . Toftremam hanc Aquilam quidam effe cenfent . Veritm cum jLquila uno tantum acu
,&caudtelongitudineaTaftinaca differat , pifcatorum fcntentijs ego pottusac nonnuUas mihi obtulerunt , quarum alti unico,alLe gemi-

leo fttmtmita ,necparumcapitisfigura

cefferim: quippe qui dum Iflrialitora perluftrarem , Taflinacas

noaculeoarmaufpetlabanturihasmaresyiUasfceminasappeUantes.Sedmirum diclu, qudm acriter feriant Taftinace.

^iculeos enimrobuflos

admodum habent ,utrinqueminutis denttbus,

ipfisque aduncis ferra in

lib.

modum
l

excifts

,quorum

uenenatoitlupifcatoresgrauiterafficiuntur.

Quamob caufammemoriaprodidit jtetius

paftinacapercuffi funt , his uulneris locus manifefti apparet . Sequitur autem dolor pertinax ,

n &

.qubd qui a marina

totius corporis ftupor

acutum enim , &firmum habetaculeum , quo uehementiffima ui in altum impulfo nerutfauciantur.Quapropter in aliquibus mcrs derepente totum conueUms corpus comitatur . Idcirco non abfque forti ratione TliniUs lib.g.cap . 48 . itafcri-

ptum reliquit . Tslulhm ufquam execrabilius uenemim,quamradius fuper caudam eminens trigonis , quam noflri Taftijtacam appeUant , quincunciali magnitudine,arbores infixus radtci necat.Mma ut telumperforat &ferri,& ueneni ma-

40

lo.Latctpifcis hic:& ut idemau&or

eft libro

citato
>

cap.^z.Utrocinatur ex occulto
,

tranfeuntes radio figens

Manelidfilentio

Msrcelli ign
tatio.

lusVirgilius,nimirumcupidus ineundirationem

quapaflinaca radio uti poffet

dentium doloribus fedandis,quippe qnbd

|2|>

And. Matdhioli
.

Comm.
;

idftlentioinuolueritDiofcorides,fatetur,etfidiligenter,ut confcntaneum efl, inquifiuerit

nunquam tamen apud anth

confitetudinis :

quosfcriptores eam fe confecutum fuijfc

Quainre

aperti declarat,ftbi

cum Tlimo parumintcraffiffc

Paftinaex

&

quandoquidemTliniuslib.3 2.cap.Illl.nosabundedocueritmodum,quocoradio in dentium doloribus uti ualeamus cum helledolore utiliffimum . Conteritur is , ftc inquiens . Tafiinac&quoque radio fcarificare gingiuas,& in dentium

&

cius radii uires.

y oro

\y

jffi

dentesfine uexatione extrahit

Quapropter mirari non

licet

fi

quandoque

in plateis circulatores

den-

tinm extraclorescernimus , qui dentes abfqucferreis tnflrumentis, nullo iUato doloreextrahant.Idcm radtus equos perfanat,quifubcutaneisuermibusexeduntur,fieoulcerafcarificentur, purganturque . Tafiinacx iecur oieo in$lum non

modb hominumfcabiemfanat;fed etiam brutorum. Tifcis iamen efculentus

Nomina.
coquatur
.

efl,fi ahfctffisin

uniuerfum cauda

& capite,de-

Tpvyav

S*a*W ita Gr&cis,ut Taftinaca marina Latinis.pariter & Italts nuncupatur .

2ht/ .

SEPIA.

C A

P.

XX.

SEpicTCO(51;Kdumefturatramentum,egreconcoquitur:aluutnrnollit. Collynis ctefta fa&isconuenienter genarum fcabritie perfricantur . V ftum in fua teftajdonec id,quod cruftofum eft, abfcedar ,pofteatrirum ,expurgat uitiligines,furfures,dentes:& uitia cutis in facie.elotum in medicamenra oculorum addifdlet:co'mra albugines,

o^

abfumitjcum

falc

tritum,& inieclum

Sepiarum eonfideratio.

Italit pifcarljs ,*,.*. v.* nomen v...w-^^ uenalesque uai/wiM,!^ vp,,r,. retinent habentur,in H.ynurr,,! inquamjn tjliiUHI quibus marini ~r'~ in omnibus * Tfiarmt uer T1* proprium UC Stpia 20 ntunt pifces U& ILn polypis poLypis fimilesfunt fimiles Cunt pr&terquam ^J neunt orxterauam qubdhi aubdhiinnumeris innumeris pedibus PedibusexccUunt.ill^ uprb maiore m*inr* corporis r n ~; mo._ exccUunt,UU uerb
, j,, , 7

ijs

/i

>.

*,

candidum,fupsrwri parte durum , ac Uuemferiori autem fungofa quadam meduUa repletum qu& , &Leuiterafpera,&lignimodofrequcntibusucnisdiflinclaiiifttur.Expm
le.Efl Sepijs in dorfo os

lamfHngofamantdorum,caterarumquererumformasimprimas,qu<metaUisigne

colliquatis explerifolent.

Sepittfuo

etiamaflunonuacant:ubienimpifcantemfenfereeffnfoairamento,quodprofanguinehisefi, infufcata aqua abfconduntur. ldquodetiamfaciuntaduenienubusuofacioribuspifcibus.Tariunt(utprodiditTlinius lib. g.cap .51.) omnibus

mnfibus,plerunqueattteminterrenointerharundines,autficubienatafueritaiga:nequehis birnatu lon%ior efl uita . Ii U d de P ol VP" rettilit ***$#&*. Lib.g.de hifloria animalium,cap.$~j,Qua in re dixerim , quodft hifioria quam tradit , Polypi mira ^ Tlinius lib.g.cap.^Q.deillo tamingentiTolypo , cuius caput LucuUo ofipnfum fuiffe narrat dolij magnitudine amphoramaguitudo.

rum quindecim capax : atque pedes,quos uix utroque brachio compiecli

tur
,

ejfet ,

longitudinc pedum triginta

Quod etiam tum fepijs , tum lohginibus euenire pojfe non dubitauerim ;pr<sfertim ciim eodem loco fcripferit Tlinius,fepias,loliginesque eiujdempolypi magnitudine in Hijpanico litore ttndis expulfas ejje repertas . Sepia atrammto tantam uim cjfe jlnaxilaus aucior,ut
denis, bis denis annis uiuere poffint.
efl

nuUnmfequetur abfurdum , quinpoLypi

&

uera pcrhibc-

&

3o

eo

m
t

Sepiarumfacul
laus.

,homines circumflantes Mthiopesuideantur . Btc an iure , ncl iniuria me redarguat Cesnerus,do5iis uirts relinquo iudicandum , cum egofenfum,non uerba ^inaxilai referam.ScpitS,polypi
:

^ucernis

acccnf ls ad ^ito

ctcris abLatis luminibus

tur
'"

loligines,& astera idgenus moilia difficiUime concequuntur.quam ob caufam antea cetdi uerberibusfolent,quam excoquan . Quanquam MhenxusSepias aqua elixqs uentriculo utiles exiftimauerit , dixeritque easfanguinem attenuare , atque

b&morrboides

In Lib. fecundum Diofcoridis

LOLIGO, SIVE CALAMARO.

32

bmorrhoides ciere . C<eterum ( ut Galeno placet lib. Ill.de alimentorumfacultatibus ) dur&funt carnis , &gr confciuntur,&fucci crudiplurimum gignunt . Mtamen ijs quibns probt} concoquuntur, non parum corpori pmbent alimcnti .

Quin

&

eius tefla exujia ( ut lib.x i .fimplicium

medicamentorum,idemfcriptum

reliquit )

ad uitiligines , lentes , &fca'

biem ufum utilempr<eftat:mi(ia pr<etereafoffilifali,in

busfplendorem affert ,

oculis exifientes ungues eliquat,&

antequam uraturfriQione denti,

&

iliitione

ulcera deficcat.Sepi<e oua in cibisfumpta urinam ciere Tlinius commemorat

.

remtmque

lentorem disiicere.Sepiis nucibus,& allioparatis quidam uefcuntur,ut falaciores in uenerem prorumpant

Qji&

10

mvU
:

Gr&ciSiSepiaitemlMmsi&ltalisappehitursArabibuSiSaratban^
lis,Seche.

Gal-

TpvyK*.

MVLLVS

PISCIS.

C A

P.

XXI.
,

MVUorum afliduo cibo,aciem oculorum hebetari conftat.Is marini draconis>aranei

n- morfibus medetur:fi crudus,atque duTe&us admoueatur Lnis

ac fcorpio-

Ee

MuU:is

}
Mullitonfid*Utio.

2%

AndMatthioli Comm.
&
Italici

\AvUuspifcisLatmisolimficdiftus,reliaatmiUiappeUatbne,hodieGr<corummore Latini etiam Trigla

XVI trigH a nommatnr.guo eius babentur genera ( ut diligentcr obfernauit Saluianus') colore &
tia.Maior qui pedalt longitudinefiepc mfitur
>

magmtudine

dtfferen-

rubro uefiitur colore , aureis

lineis

d caplte ad caudam dutlis . Mittor pnrpu-

reus efimaculis quibiifdamflauis,liuentibusque apparentibus,nec palmaremlongitudinem excedit

ideoque d Venetis appcUantu? Barboni

confiet

JLntiquis

is

. jimbo barbati funt magno expetebatur pretio, prxcipuc ganeonibustcum ex fide dignis

monumentis, Mullosfepenumerodpriuatis etiam bominibus argenti libra fingulos

. .

uenijje, tanta

cum eorum iecomcmoria

ne perfe qui-

re

,& capitegratiaintercefferat guU Qmmobrem Galenus lib

i 1

i.dc alimentorutn facultatibus de eo b&c

.

Mulli faculta*

etGil.

prodidit

MttUi iecur d gulofis mirabilemin rnodum uoluptatis nomine commendatur

Quxdam uerb ipftm

dem folicm edendum ccnfcnt ,fedgarelao , quod uocant ,inuafe prxparato , cum pauxillo uini uifcusin eo taniifpcr difierunt , dum ex uniuerfa eiusfubftantia , &prparato liquamine unus,acfmilarisfuccus , quantum fenfu po(fis iudicare,famibi profefib nequaquam tanta fuauitatis uifum e(i , ut eum tlus ejfe mdeatur ,inquo intintfa muUi came uejcuntur . honorem mereatur , neque tam inflgnem corpori utihtatem conftrre , uti nec ipfum caput : quanquam hoc quoque laudant

'

gancones , ac fecundas pofi iecurferrepr&dicant . C&terkm inteUigcre nequeo,cur permultigrandtfiimos rnuUos emptitent,
cinn ncc adcb fuamfmt carnc , ut minores: nec concotlu facili,ut qutz dura admodum
efi
.

Itaque ciim aliquando

,

quendam
Mullus

iiigentipccuniapr&grandes mullos cmentem interrogarcm , cuius reigratia iUos tantopere expeteret

refimidit fe primum
.

p ropter hepar
omniittri feri

iUos tanti emiffe

tum autem &propter caput

Idem loco citato,circa capitis

initium ita fcribit

alwrum durifjimam babet carnem , impendwque friabilem : quodperinde , acfi dicas , nibil
.

in eo effe lentoris

tiequc

pmgut dmis

Uaque ex parte cuntlis alijs pne[lantius nutrit , dummodo prope coacoquatur. ha&enus Galenus .
,

MuUi,autJoi'e Tlinio,ter anno fatificanf.tantaque ijs ingluuies

bispr<eftant,qui inferiori labro
,

ut etiam hominum cadaueribus uefcantur

,

Ii cxteris in ci.

utrinque barbati babentur

F^omani J^eapolitanis
uiris

& Venetis longi prxflant

Vinum ,

inquit ultbcn&us

in qv.o

muUus uiuus immergitur , hauflum , uenerem

mimm m

rnodum inbibet rfaminis uerb con-

Nomina*

tceptum

Ttfcis

rplyM Grascis > MuUus Latinis mcatur:Italis,Triglia,& Barbone:Hifpanis,Salmoneta

l'lTTlO1Tttl/.Cf.

HIPPOPOTAMVS.
teftes exiccati,ac triti
a contra

CA

P.

XXII.

Meu &

O*

Hippopotami

ferpentium morfus bibuntur

MC.aiM-jnt/ut
T*wi-6.i.cuai
uino.

Hippopotami
hiitoria.

gulis bifidis

ippopotamusefi ( utVliniusnarratlib.8.cap.2^.& l6.belua,quxin^{iloediturcrocodiloaltitudinc mabr.-unquales bubus.-dorfo equi,& iuba,&- hinnitu : rofiro , dentibus apnrum adnnrcfimo , cauda torta ,

&

jo

cts ,fed rninus noxijs

tergoris afcuta,galeasque impenetrabilis ,

,

prxterqudm fi humore madeat .

At JLrtfiotcles lib. 1

de hiflork animalium , cap.j.a quo Tlinius tranfcripfifeuidetur

de flnuiatili equo ita fcriptum reliquit . Os quibufdam

animalibiisrefiiffimi,utcani,leoni,dcniqueomnibus,quibusdentesferrati
rifttum , eqmfimmili,quemgignitjtcgyptus,iuba cqui,ungula qualis bubus,roflrum reflmum . Talus etiam inefl bifulcorum modoMtes excrthfed leniter , cauda apri, uox equi , magnitudo afmi.Tergoris craffitudo tanta,ut ex eo uenabu-

lafaciant . Interiora omnia equi,& afmifmilia . U&c ille. Uterum ( fi Taufania credimus ) Hippopotamus dentes in mferiorimaxilk,utaperexertoshabet,eosqueadeoconfpicuos, acgrandes, utin jlrcadtcis fcribat is apud Troconneftos matris Dindymentfmulachrum aureu extitiffe, cutmfacies,cbom uice,i dentibus Hippopotamorum erat conforma-

ta.SedlongiadmodumdiflareuidcturabHippopotamibifioriaanimal,cuius bic imaginem damus quanqudm illudpro a , Uifpopotamo primus BeUoniuspinxit,& deinde eumfequutns Gesnerus.Siquidem buic boum modopedes btfulci
nonfunt,

InLib.fecundumDiofcoridis.
ttec talus
li

29
&

bifulcorumfimilis.ftd canum,luporumue fimiles , multifidi , unguibus in digitorum extremitatibus emcrgentibus.

Os non medwcre illi ejfe uidetur, cum Bellonio crocodikm in ore habtat.Dcntes nuUi uifuntur exerti aprorum modo.-iuba ilfirum porcinum,cjuod
nuUa,nuUaque eqtti ,aut alinifacieslcauda ekphanti potius qttam apri pofterioribus pendet. aures habct urfinas , roetfi refimum fit,abfitrdum tamenfuerit affirmare hoc animal hac tantitm notaeffe Hippopotamum :
uidetur .

vam potins toto corpore , pr&terquam pedibus , porcum referre

fublatoffiquidem

^ec me a mea

diducit fententia flatua iUa la-

pidta HUi,qu& I{om& habetur,prope quam tale animaUquale hic pinximus,fiare uidetur,pre crocodilo apprchenfo , atque

cum id

nullisnotis

cquumftuuiatikm referat,de quo ^Lriftoteks,Tlinius,

& cxtcri

antiqttifcriptores

me-

minerc mihi perfitadere non poffum,ibi boc animal Hippopotamum reprefeniare.Et pr&ftrtim cum nufquhm legerim , Hip

popotamum crocodilos ttenari,& eos dentibus mordicus rctinere Sed Belloniitm potius miror, qitippe quifcribat,fe uidijfe Conftantinopoli Hippopotamum huic fimiltm,qui abfque humore tribus annis inficco uixerat, uinebatque adhuc: cumfcri.

bat jLriftoteks Ub.oBauo cap.ftcundo de hifl.anim.qu&dam ejfcanimalia,utfunt, qua marin& tefludines appellantttr,Crocodili,& equiftuuicttiles, qu& itittere quidem difclufa ab aqu& natura non ualeant
tia
:

id qttod ipfa

natura ratio

& experien-

comprobant quarc dixerim ego,potius errajfe Bellonium , quam jLriftotekm.Hippopotamus olim nonfolitm Tsnlofluiitxta

mine alebatur;ftd Bambotho quoqtte

rant:TS{ufquam
iteri

jLthlantem jLfric&,& Indo Indt&flumine , ut Strabo,&Iulius Solinusnar-

Hippopotamireperiuntur,inquit jLmmianus MarceUinus,ut conieclantes regionttm incol& dicunuinfe-

ilantismultititdinist&dioadBkmmasmigraffecompulfi.SegetesHippopotamus ajln magno depafcitur dcftinatione ante determinatas in

dkm:nempe ex agro ferentibus uefligifs,ne qu&

&dilitatis fu& ludis

reuertenti infidicc comparentitr .

oflendit
.

Trimtts
in

& quinque crocodilos,l{om&

2

M.Scaurus tcmporario euripo

Hippopotamus

eum uiuum, quadam me-

dendi parte etiam magifler exiftit.jlffidita nanque fatietate obefits exit in litus,recetes hartmdinum c&furas perfpeculatus
atqite ubi acutiffimum uidetftipitem
,

imprimens corpus uenam quandam in crurc uttlnerat : atque

lirno

ita proftuuio fanguinis

morbidum alias corpus exonerat,

frigidasfebres
:

& plagam
.

rurfus obduat.Huius coru cinis cum aqua

illitus

panos fanat

jLdeps
0p0tami
uir esf

itemfimits fuffttu
,

Deniesepartel&uadoloresdentium,fcarificatisgingiuis. TeUis eius finiflraparte

.

frontisininguina adalligata
ferpentes bibitur
lis
.

uenerem inhibet

Eittfdem cinis alopecias

expkt

Tefliculi

drachma ex aqua contra

eqttus appeUatur: Ita-

Belua , qtta 1^*^70.^01 Crxcis , Hippopotamus item Lattnis ,

& fiuuiatUis
P.

Nomina.

,Hippopotamo

K*v*y.

B E R.

C A

XXIII.

FIberancipicisuitKanimal;plerunquecumpifcibus,&cancris exaqua ui&um capefilt. Huius teftesferpentiumuenenisaducrfantur,fternutamentamouent,&in uniuerfum uarios obtinent ufus. Siquidemmenfes,acpartusciunt,duabusdrachmiscumpulegio poti:partus , fecundasque eiiciunt.-contra inflationes,tormina,fingultus, uenena, ixiamqueex acetobibuntur:lethargicos, &utcunqueueternoobdormifcentes excitant infufi cum aceto autem,& rofaceo olfa&u,&odorisftffitu,idemfaciunt:poti&illiti profunt tremulis,conuuliis J & omnibur neruorum uitiis. In fumma calfaftoriam uim habent. Eligi debent teftes,qui ex uno ortu connexi funt(fieri enim non poteft, utgemini folliculi in una membranaconiundtireperiantuOliquore intus ueluti cerofo,odore graQuem fraude ui,& uirus redolente,guftu acri,mordente,ac friabili, naturalibus tunicis circundato
:

aliquicorrumpunt,coniicientesinfolIemgummi,aut

ammoniacum cum
ab ipfis euelli,
.

fanguine

, ,

& caftorio fuba-

cum uenatu ur40 gentur:fiquidemtanginequeunt,ita.utinfue , fubftricli Operae autempretiumeft,diuifapellemelleum liquorem cum eueftiente tunica affumere,& ficcatumtpotui dare

&um,& ita exiccantes.Vanum cft,quod traditur

teftes

& afefe abiici

fe

Vemadmodum infuperiore jpeffatur Cermania , ubicunque Bjpenus infiuiuquin

&

in juftria,atque

Vannonia,ubi
appellant,
ibi

Fibri

conGde-

) Danubius,in alijsqtte finitimis prouincijs,ubi

Drauus,& Sauus difcurrunt,F/berfan,quem Gr&ci k..<;op&

uagari,modb
in

" tio

anlmaleft(ut Diofcorides inquit ) qttod examphibio habetur genere : quippe quod

& terris,& aquis uitam ducat:

fitilla ,

nan-

aue uidetttr modb inftumimbus natare , modb

refert
tufo
, ,

in litore
,

propinquisfyluis fpatiari . Fiber lutr<eftrgfactem

maior tamen.Caput httic eftfitbrotundum

dentes,& oculi murini, lingua

,

lcporin&que maxilU , roflro re-

minimepromininte,longisquibufdamfttts barbato
illifunt

quemadmodum &fupercilia .
:

Dentesanteriores ,quiutrobique,

binijpe&antur ,

longijatique

incurui, acuti,&intus concauUfiauo colore

molares autem in utraque parte ot7o-

brcues,fubrotundiR,paru&,pilof. . Triores pedes digitis quinque confpicuis 5 O nUftd imqt'.aks,& iim& inflar,a\peri.auricuU conftant muns montani , aut fciuri modo,firmts ungttibus armati , non autem Simicc fimiles , utfcribit itir quidam clarus: pojieriores uerb anferinos &mulantur , digitis pariter quinque , cartilagine nigra comprthcnfis . Caudam habetlatam ,fu-

perioripartefquamofam , altera tterbfede l&uem

&

pilis

utfuperior

uacuam , qua uiul cumpoflerioribuspedibus ad ntt

tandum utitttr . Iecur habtt magnum ,fttbnigrum,lobis quinque diffecium ; ubi quoquefel h&ret inter minores . Bjnes lon~
gi maiores funt,fpkn uero minor,qudm requirat corporis moks ,
ueficafuillam refert. Teftes iUtfuntparui
,

fubftricJique

& adh&rentesfpin&
legerit

qui adimifine animalts uita nonpoffunt . Id

quod recli apud Tlinium animaduertit Seftuts medictts.

,

Idcirco manifeflbfabulantur Solinus,Andromachus,jLclianus,jLpukius,Iuumalis

Cicero,& Tlinius;quippe quifcripfe- Vana opinio.

perflitijfe

rint,Caftoremfibiteflesdent!busamputartconfpcclo uenatore.fcdmirorTliniumin hacfalfa

fententia,cum

apud eundem Seftium

(ut ipfemetfcribit itb.trigefimofccundo,cap.tertiv) id effefabulofum,

teftcsfint manifeflo fpin&

& comprobatum ab eo
tefliculos

errorem cerneret . C&teritm citmfibris

coh&rentes,& gallorum Gallinaceorum

non adqui

modum magnitudinefuperent, caftorea,qu& m medicamentis ufurpamus,ueri teftes nonfunt,fed foUiculi

qttidam

tam
ia

Ee

33

And .Matthioli Comm.

CASTOREVM SIVE
FIBER.

in maribits,qudminfaminis

utrinque in inguinibus ,flatimfub cute ouorumgaUinaceorum magnitiidine , &fiepe maiores

I o.

confpiciuntur.Meatum uterque habet , cuius orificium extra corpus circa pubem perfpicuum efl.parumque alterum abaltero diftat,ex utroque exudat,fluitque

bumor fubjiantia

oleofus
,

odore perqudm graui,quem animal lingua lambit,& de-

indefeipfum inungit. Liquoris, quofolliculi ifdem refertifunt

in uiuis

adbuc animaltbus fluidus efl,oleimodo:deindc exem-

ptisfoUicutis,& aliquandiu ajferuatis

meliis fpiffitudinem,coioremque contrahit.Toftremb cer#

inmodum concrefcit,ubi

mfumo fv.fpendmtur foUiculi

Qubd autem hitumores,folliculiue tefticulinon ftnt , ex hoc

in
.

maribus , qudm in faminis habeantur . qubdque nuUus tn ifsfit meatus

ipforumfoUiculorum magnitudo eos non
conjpiciantur
,

,quodtamin penem , qui inter illos tamen fttus eft , quinetiam

liquidb conflat

effe tcfliculos
,

faciU conuincit

Tofcremb cum

tefliculi

intus fpirnz coharentei

TS{os ergo id primum

ipfique parui,ut pradiximus

,

nuUa confentit ratio,ut

Caftorea,tefliculi effe pojfmt .

Rondotetio edocli

marem alterum, alterum fceminam , d Sereniffimo ju(lri<e jtrchiduce Ferdinando nobis dono datos fecuimus , und cum Claudio Rfchardo, C&fiaris Ferdinandi Chirurgo , coUegis noflris
rei nouitate excitati
,

Caflores duos ,

charijfimis

jtndrea Blauio , loanne ViUebrochio

Georgio Handfthio

& alus nonnuUis

egerit ,

aftantibus medicis
fecreti

qui omnes

20

non aliter remfe habere inutnimus , qudm ipfe difcribat B^ondoletius, cuifequutura pofteritas huiufce

munus acce,

ptum referre dcbet . citm jlntiquitas uniuerfa,

derit cajtorea ueros
tticibus lUuc

Fibrorum efle tefliculos.Fctmina uno tantitm meatu

& adh&c ufque temporaftcuta atas,in hoc uerfatafit crrore & mingit uteri & & parit,&
.

ut credi-

uefice cer-

concurrentibus.Cauda und cumpofterioribus pedibus eflur,& qubd guftatu pifcium carnes planefiaptat,ijs

etiam editur diebus,quibus nobis carne interditlum eft d lege

acutiff.mi funt,qmbus
Fibri teftium
adulceracio.

Dentes Fibris anteriores ( ut diximus )

ferocijfimi.,

atque

arborum ramos,utferro,ctedit,quospoflea miro coaptat artificio^filbique domum conflntit pluribus

,

tabulatts in riparum cauis

ubi iuxta flumina degit.jtnimat

eft

horrendi morfus.-nam hominisparte comprebenfa, non an-

tcqudmfracla concrepuerint ojfa , morfu refoluit . C&teritm diligenter animaduertere oportct , ne ab impoflonbus adulterata caftorea tmantur ; nanquepauca admodum habentur ex ijs, qu uenaiia,V tnetias impcrtantur, qu& quidcm adulterio careant
.

Cuius maniftfto

efl indicio

nimia eorum magnitudo

Quinetiam pneftantia indicium prsbet contlufim liquor

.

50

in recentibus mellis injlar,in

diuhm uerb afiferuatis,cer& modo concretm

.

jtduiterantur contritis eiufdem ammalisreni,

hus,farclis inde teftitmfolliculis

jtt mihi quidemfiepius contingit

.

& uidere &

1 1

habere ex jtit[iria,Stiria,

& Carniola
putat, qui e

Caftorea,qu&

omm prorfius adulterio uacant

Tlinius libro
Itb. 1

xxxu.cap.

.eos Cafloris teftes efficaciffrmos

Tonto afferuntur,id quodprius fcripferat Strabo

1 .fiua

Geographhe,his uerbis.Troducit Capreas Hifpania, equosq;

av.es plurim.e
:

fylueflresafatim.Quibufdaminlociskcmincrementafiuficipiunt.Cygtih&eiusgeneris

Jimiliter

& otidcs
eft,

aues.Fluuij quidemferunt Caftoras.-fed Caftoreum non eam,quam Tonticum,habet uim.Tontico enim proprium

uim in

medicamentishabcre efficacifjimam,ut

inalijs permultis.Ideoque

maleuertit Strabonis intopres $*?/***.fts utnenojum,

,

cum potiws medicamentofum uertere debuijfet,id eft in medicamentispr&flaniws

Caftorei uires tidoto

ut aliapermulta qus. ibi proueniunt,cu-

iufmodieftabfinthium,ThuiMorum,jlmomum&aliacomplura.<2u'odcumDamocraternnonlateret,iuA^

Tonticum Cafloreum addit.Horum meminit Galenus libro x I .fimplicium medicam.fic inquicns

Tcftkulos caftoris

Gal.

4o

nuncupantCaftorium^medicametitum&cetebret&multiufusfadeb ut Mcbigenes de Cafloreiufutotumconfcnpfcnt

librnm.

InLib. fecundum Diofcoridis.

Ubrum , JLtque iUe fanh particulares eiusfacultates expofuit , ngs uerb uelut in alijs medicamentis fecimus , ita
cxcalfaciat
,

}}

& in hoc
tnfricare,

quoque gcncralem modb facukatcm dicemwstad quam fi quis refpiciatjpfeperfeparticularcs inuenirepoterit. Itaque qubd
manifcftum
cft
.

namft uoles ipfum ad unguem l&uigatum

ceu oleum

oleo maceraturnparti cuipiam iilimre

&

euidenter illam incakfcere percipies .Torrb calfacienva omnia,ubi contacJ&fubftanti quippiam digerunt, continub etiam

lUam

deficcant; nififi quid naturafierit humidum

certi}

& aqua^atque aduentitiam qualitatem calidam, nonfacuU

.

tatem affumpferit \ficut

h&c ipfa igni , &foli tftitto admota

Itaqite

cum

Caftorij conftftentia quoquefitftcca,& cal-

faciendi potentiam babeat adiur.tlm.meritb deficcat.Mquc hoc illi cura multisalijs medicamcntis

commune exiflit.Tordeficcdnt
.

rb quoniam impensifubtilium e(lpartium,ob id plus uakt,quam alia,qtt&fimditer ut ipfum

& calfachmt,&

J^am qute tenuiumfimt pariium mcdicamenta , ijs qu&funt craffarum,plus funt efficacia,etiamfi pa remfortita fuerintfa1

cuitaiem , nimirum quia penetrent,& in altumfubeant admotorum corporum , potiffimumfi ea denfafuerint, uelut neruacea Taldm igitur talia ob caxfam pofitam magnifice iuuantur d caftorio C&terum falluntur medicorum plerique in ufu Caftomcum id modb confidcraut,partem quampiam aut tremere,aut conuelli,aut fenfitmotuue priuatam , aut /grefenti.
.

reihatidfcientes id genus fymptomata

ad dijfimiks feqtti corporis ajfcclus . jlt tu ab Hippocrate do&us , ex plenitudinc

,

pariter ,
ibi

& inanitione conuulfionem

aduerftffimum
.

fieri

ttbi

quidem qu&

ia neruis continentur pr&ter

naturam , euacuare conftlium efi*

,fcito

& bibendum exhibe, &foris cttticafiorium impone.Vbi uerb exficcitate nimia obucnerit conmdfio
illic cffc

hoc mcdica-

tnen

Jd eundem modum,ijs qtttpr&plenitudme tremunt

,fi

utiliffimumiaduerfiffimiim uerb ijsiqui-

bus buiufmodi affetlusacadit ab inanitione . jLd portionem modb ditlorum ajfeciuum,ubifingukus euencrit flomachi,perfcrutatopriusdnuentoque illius afetlu,ac difcrcto
cedito

quidem d plenitudine ipfum &grotiperpetiantur,ad

morfit prouenerit
,
:

caflorij

ufumacfi

.Sinautemdficcitate,&eiucuatione,autacriumhumorum

medicamen hoc fugito. Sani

20

odori yguftuique aduertas animum , fufpicaberis humano corpori aduerfijfimam habere fub(iantiam
hil ejficere

tametfi in natura ni-

comperiatur eorum, qu& talia facere affolent . Siquidem alia ftomachum uitiant , alia uentrem , alia caput

alia aliam

quamuis partem L-edunt . jLt boc medicamen ftuecorpori humido applices reficcationempofcenti,fiuefrigido ex

calfaUionem,futebumidofimtdfrigidoqueexcalfatlionempariter& rcficcationem requirenti ,

utilitatem:nec ullam parti cuiquam noxam imprimit,potifiimumfifebri ttacet, aut non

magnam utique oftendit admodum caiidam perpetiatur ho>

J.c mtdtisfanc Cafiorium exbi-

tno fcbrem,fed utfic dicam tepidam,qualis accidit in cataphoris maxime,

& lethargis

buimus und cttm pipere albo , tttrunque menfura cochkarif ex melicrato bibendum pmbentes : nec quifquam tdlam fenfit noxam.Sed&menfibusretentis,ubiperuenam,qu&in taloeft,modice' euacuaffcm, oblato caftorio und cum pulegio,
autcalamintba,ftmpermedicamenbocexpertusfumpurgationemcierc, abfque ut faminam l&deret. Tneterealocos
morantes
eijcit
.

eaque omnia ex melicrato potum efficit

jlt quibus ita uenterflatu diftenditur, ut agrd curationem ad,

30

mittat, aut torminibus uexatur, atque fingultu, idque obfrigidos, uifcofosque humores, aut craffos
is,eos ex oxycrato potum adiuuat
.

ftatulentosqac ff.ricttti

Qw. porrb iuuat in corpus intrb fumptum , ijsprodeft

quoque

impcfitum

cum

ficyonio,aut ueteri oleo

Qua ucrb ampiiori caliditate indigent , us etiam perfefe infricari debet.Iuuat etiam,fi quis fuffi-,

tumeiusin prttnis impofiti injpiratione battriat,maxime humidos,& frigidos affetlus inpulmone, ant cerebro ccnfiftentes. jLttamen letbargicos,& cataphoricos affetlus,qui quidem adiunfiam babentfebrem,pr<fiat non diUorum oieorum quo-.

fiam macerantes

curare;fed potius ex rofaceo capitucoUoque imponere. batlenus de caftoreo Galenus

Caftoreum

fuffi-

tum,fumo naribus admoto, faminas utcriftrangulatu collapfas reuocat.Trafiat idem,& qnidem ualentius ,femioboli pon
dere cum eadem affkfatida quantitate in catapouo dettoratum
.

Citat quoque alttum drachms. pondere bibitum,

& indu,

ratas edticitfiecesflatusquefurfum

deorfumqueptUit.Mirificum quoque eft auxilium,ubi difcrimcn adfit , ne colica

,

aut

uteri doloribus laborantes,tremore,contrattwne,comulfioneve afficiantur.Datur cum mulfa utditer refolutis

&fingul-

40

tientibus.Iuuat

C&terum,utTltniusefl Oftorei anterioresdentesfanareregiummorbum,ftinpoculo teneantur, <? quo uinumbiberit affeUus. dentibus ex oleo in aurem infu- ex Wjn auBor libro xxx 1 1 .cap. 1 1 1 .Cafloreumfitmptum comitialibus auxdiatur Medetur
fumvlcuiuspai-tedoleant. jLuriumdoloribusmeliusJicummeconioinfundatur
.

& ifchiadicos potum dracbm& pondere,cum tribus opopanacis obolis.l^on &

defuntfuperjiitiofi , qui dicant

uiree

VrinaquoqueTibrirefiftituenenis,et

ob idin antidota additur.jLffematur autem optime infua uefica,ut aliquiexifttmant.

jlnimal , quod

k*V/> Gr&cc"
]

Fi-

ber Latinidicitur:J.rabici,Inchiam alginde bedufler t Giendedeftar,feu Giendibideftar:Italic,Caftoreo:Germaniu , Byber:

Jiift>anici},Biuaro,&Biiierio:Gallicd,Bieure.

\Cum in imprcffis hoc loco legatur tmi^tr^d eft,potui darettamen in codice manufcripto
diximus)Diofcoridis uerba retul\t,legitur drorik&ou.id eft,reponere.Qu& leftio idco uerior

in

quem

Oribafius ( ut alids

effe

uidetur,

qubd caftorium{te

etiam fte Diofcoride)nonfolum potui detur;fed

infundatur,& fuffiatur.

tk)k*.t>ikI^<.

MVSTELA VVLGARIS.

CAP.

XXIIII.

MVftela,quae in domibus noftris oberrat,ambufta exenteratur,& inueterata

fale,in

umbra Ticcfr

tur.Eabinisdrachmiscumuinopota,aduerfusomniaferpentium uenena prafentaneo eftremcdio:toxico,fimiIi fumpta modo , refiftit.Eius uentriculus coriandro farclius, inueteratusque.percuf fi&ili podagricis confert,cinere ex aceto iHi fis a ferpente,& comitialibus potu auxiliatur.Cremata in to.Sanguineperun&se ftrumae iuuantur.-comitialibus etiam prodeft
MVftelauulgarisnotiti&inltalia,animaleftm:r&fagacitatis,&quanquamcorpore paruum ; animo tctmeninuitlo confiahatqueferockMuftelarum duogeneraeffeautlor eft Tlinius lib.xxix.cap. 1 1 l.Mterumfyheftre , quod
inagris>&uepribusmtamagit.MterumdomefticuM,quodindomtbusnoftrisQbtrrat. Vtraqueadeb
cupidi, catulos fuos

conC

JJ^*

Ee

diligunt,

33 2

And. Matthioli Comm.

MVSTELA VVLGARIS.

dilignnt,ut eos binc alib transferant,uerentes nefibi

ij

Vana

furripiantur.Qupfatlum efl,quemadmodum memoris, prodidit jtri l

qtiorun-

dam

opinio.

'ftoteles

lib.iil.degeneratione animalium,cap.\i.ut cumttidiffent quidam,Mttftelas catulosfuos, qttos parttos

admodum
T.r.celius ,

parit,orefufceptos transferre,falsb opinatifunt,eas oreparere.Quorum opiniombus adftipulatur Ouidius: cui

tamen uenk

dandacfi,cumpoetisqudibetaudendiampliffimafitpoteftas. T^on eflfimiliter in eo audiendus Cbriflopbonts

viir

alioquin eruditus,qubd lib. I ii.cap.Lini.de fofiiliumnatura

uulgifortaffe fententu addiclus magis,quamjlriflotc-

lis&aliorumprobatiffmorumau&orumffepias,loligines,locuftas,&fquillasorccoireacparere,ridendabifloriafcriptum
reliquerit.quiputerea coruos

& fylueftres gallinas ore concipere magno errore tradidit.

Ctteritm

in

muftelarum gene,

Martes,&
rumhiftor.

ea>

re recenfentur

qu& Af artes appellantur,quarum dutn

Italia babentur ffecies.Vna nanq;pilouefliturfuluo nigricante

exceptagutturis parte,qu albicat.hanc nos uulgb dicimus Faina.Hoc aritmal oderunt rura,qubdfiepe domos illorumingre diatur,ubi non modb gaUinas,quaj inuenit,iugulat;fanguine plerunque exutlo,fed etiam otta exbaurit exorbet . quin

&

&

inturresafcendit,atqiieinibicolumbas(modbeascomprehenderepofiit)earumquepuUosenecat.Mterafyluasincolit,raroqueillasdeferit.hiecproprieMarsuocitatur. Differt ab i!la,qubdcorpore conftet aliquantulitm longiore, gutture fit luteo,&filo contegatur clariore,tacluque moUiore.ut uel his nominibus eiusgeneris pclles magnatibus expetantur ad hye-

20

mahs uefles fuffulciendas.Sunt quiputent,poftremam hanc duorum ejfe generum-.alterum quidem, quod infageis
iligneisquefyluis uerfatur.-alterum uerb,quod in piceis

quernis,

& abkgnis tantitm oberrat,pulcbrius nimirum affetlu

Mufte-

Zobella;

hift,

zobeium, nos uerb ZibeUinum uocamus.H&c corporis tum forma,tum magnitudine pdrum differt dmarte,quanuispaulb minorfit . Totum corpus habetpilis fuluis ueflitum, pr&terqudm guttur,qttod ex albo nigricat . Zobellis referta efl Mofcouia,& Lituania , atque etiam ijs abundantfirittim& alix, regiones,d qitibus eorum peUes ad nos conuehuntur . V&neunt magno pretio in locis etiam,ubi capiuntur.quofit,ut uenatores
^rum qitoque generi adfcribitur qitod Germani
quandoqne
ditijfimifiant
.

Viuerri.

Torrb

&
,

viverra

intermuftelas annumeratur

Ea atttem animal cftfchiri magnitudi-

ne,pilofubluteo,audaxadmodum
antris pellit
(ttt
.

& animantibus fere cuntlis inimicum,prfertim cunicuhs,quos fi&pegregatimfiuis ex

carnibus uiliitet. Inuemuntur pr&terea
,
: qu& quoniam baclenus ipfe non uidmeque exnon habeo.Verum qubdnuncin Bobamia uitam agam , cquidem fttturitm fbcro

obletlatur fanguint

mirum in modum,adeb ittfanguinepottus,qudm

audio)in Germania,Tolonia,& uicinislocis cilia Muflelarum genera

ploratafitnt mihi,ideo quid de ijsfcribam

Muftel* ra,& uis.

natu-

fauore atqueauxilio Sercriifi.TerdinandiMcbiducisMiflrid Trincipis,& domtnimibi colendiffimi,ut non folum rnihi liceattraclutemporisb&c altaanimaliauidere& cognofccre,qu&inhac borealiplaga proueniunt ;fed multa rara confequi,qii<x, ad rcm tum herbariam,tum metallicamjpefiabunt. MufteU ferpentcs acriterperfequuntur,dimicamque de-

&

&

uorataprius ruta.Bifilifco mufleU uirus exitio

finepari
.

effe

autlor

eft

Tlinius libro v 1 1
r
.

.cap.wi .adeb mtur&

nibil placuit cffe

b{ecantiUifimulodorc,moriunturqiie,& natur&pugnam cnficiunt .MufleU etiam oculis punclu erutis aiunt uifum reuerti, eademque, qu& in lacertis, annulis facmnt .

Inijciuntentmeas cauemisfacilicognitis,folatabe

&

MuficU citiuslibct fimus mofchum

nonnibil refipit.Is meUe exceptus,addita

lupmorum autfani gr&cifarina,ftrtmas , cnt-

40

icrosquepituitofostumorcsdifcutit.MuJidarumfelkcumfuccofaniculi utuntur quidam ad oculorum argcmas& nubeculas.quinetiam idem lentigines,& alia huittfmodi cutis uitia emaculare ptrhibent , fi cum melle , uitis aib& radicis , aut arifarinaiUinatur . l^ec defunt,qui putent Muflelarum pulmoncmad omnespulmorits morbos efjlcacem cffe . Muflcla-

&

Nomins.

rum combttflarum cinis aquafubatltts tllitu capitis dolores mulcet.-oculis uerb imeclus fuffufwnes emendat . Hcc mimal
Xclk

Gr&cis

dicititr

La(inis,Muftela:Italis,Donnola

J5a7ya^!i/.

R A

N A

E.

C A

P.

XXV.

decodlse edantur, iusque earum itidem forbeatimconrrainueteratos tendinum rigores pollent.lllitus earum cinis, 50 profluentis fanguinis impetus fiftinexplendis alopeciarum inanitatibus ex liquida pice illinirur . Virtdium ranarum cruor auulfos genis pilos renafci prohibet,in ueftigia euulforum inftillatus . decoclu

COntraomniumferpentiumuenena proantidotofuntRan^iiexfale &oleo

aceto }

& aqua,dentium dolores colJutione leniunt

Hanx

In Lib. fecundum Diofcoridis

R A N AE.

IO "13 ^n&ltalis ,pr,fertimquelnfubri&populis frequentiffimx Genere fani dijferunt, quemadmodum magnitudine, Rnurumcon" der* ao _\_ colore,ac natura Mi& nanque ex putredine gignuntur afiiuisimbribus puluere madefatlo , quibus (ic ortis breuis
. * .

t(i uita

nuilusque earum ufus

^ilm uerb

rite

&fecundum natune ordinem , proueniunt

uitlitant
,

in mari ,fluuijs

paludibus,ac
.

lacubus.Sunt

&

terre[ires,

qus infrutetis,& rubetisplerunque

ob idque {{ubetx Latinis dicuntur

"Nec dele-

funtinbocgenere,qu&etiamCalamiUdicantur,qubdinarundinetisuitamagant. Verum utr&que

thales habentur
.

& uenenaU ,&

C&terum iUte influuijs,paludibus,& lacubus uerfantur ,

& degunt

quarum

nobis in cibis inuatu.it ufus,

inibi quandoque ex his cernuntur,qu& non tutb edi pojfunt: utpote qu& d cobre uiridi , autfubrutilo, ciuereoue.tametfi experientia quotidie comprobari rubetisnon multnmpermcie di(lent.T?ariunt Ran& , ut Tlinius traditlib.ix.cap.n .

&

&

R
t us.

fotefl

minimas carnes,nigras , quasgyrinos uocant ,

oculis

tantum,& cauda infignes : mox pedes figmantur , cauda flnfucre

dentefeinfofieriores.Mirumqucfemeflriuita refolumtur in limum mllo cernente,& rurfus uernis aquis renafcutur, qu

334

AridL Matthioli
B V V

comm.
O.

fuere

nau ,perinde occulta ratione , cum omnibus annisid eueniat.b<ec Tlinius . Cui tamen fententitt
:

prorfus refragatur
I

cxpericn tia

quippe qubd

in

paludibus maritimis,qutc glaciem nunquam hyeme contrabunt, quocunque anni tempore ra-

nas cpnfpiccreliceat . Quapropter dicendumfuerit , Tlinium eas tantum quotannis in iimum refolui exifiimaffe , qutt ex ipfius aqute
rant,,
,

& terrttputredinegignuntur

Carnem habent Bgna albam;ijsfane

utilem-.qui hetlica febre

aut phthifi iabo-

& pmfertimfii capi,aut

gallinte iure

decoquantur.Vnguentis adduntur , ubi ftccare,ac difcuterefit opus. Decotltty

illitts .

Nomiiw.

quoufque diffdiant^

& fiant ueluti unguentum ,fcabiem equorumfanant

S
I

Bctr?a^Qi fic Gr<eci

y

Hanx Latini o.

cantur.Mabice^Difdaha,feu Dafda: ltalici,Bx ane.'Germanice\Frofcb:Hifpanice,P anas:Gallice,Granoille,& l\aine

A'iAovpcf.

L V R V

S.

C A

P.

XXVI.

Sllurus recens
extrabit .

in cibo nutrit,& facilem prabet aluum: fale uero conditus minimum fuppeditat aliinfixa corpori fpicula 20 mentum.arteriam expurgat,&: uocem expedit.Illita faliti caro , aculeos ,

&

Muria eius incipientibus dyfenteriis prodeft,fi in defidentium fotus quidem ad fumma cutis elicit.ifchiadicis infufa medetur .

adiiciatur

fluxiones fi-

'irumfani

cjl

TheodorumGa^am, Grtecumhominem,atquedotliffimum,adeoTliniantekt7ioni

fuijfe

addit7um t

\^utTiinijerrorespotius,iuuertendoTbeoph.& Miftotete fuerit fequutus , quam ipforum Grtecorum genuina

cumplantamm , tum animalium nomina. Id quod in Siluro ab eofatlum effc,

co Ariftotciis cod'ce contulerit . Siquidem id omne , quod de Glanidefcripfit
is

quisfacik cognofcet,qui Tlinium

,Tlinius errore

cum

Grtt-

magno,fuo tnbuit

Siiuro.

quo fa&um
buit anfam

efi
,

ut Theodorns Glanidemin jirifiotek Sdurumuerterit .Htec itaque falfa interpretatio alijs errandi

pm3

qui

tantum Latinum Miftoteiis codicem kgerunt , ubi Gtanidem Silurum

qubd Sturionemnullis armatum dentibus fciremus

uertit interpres

Id quod nobis

quoque antea accidit , quippe qui Ga%$ ipfius interpretationemfcquuti , illius ,

Iouij opinionem refntauimus
,

& Tlmij erratum non

,

agnofcentes , Tauli

Silurum uerb Tiinio ualde dentatum

poft

ejfe,&rapinauiuentem;adeo,utisnatantesinfluminibusequosfiepede?Hergat.

Verumcum

hac&

Tiinij,

& Ga-

%&ipfiuserroremagaofcerem,nonpotuiutrumquenonaccufare,qubdme quoquein errorem uocauerint. Quarefitin

pmfentia,ut ego fubfcribam Saluiano
,

quiTauii louij opinionemfirmts defenditargumcntis,contra B^ondoktij

& Gesneri
tilem,

fententiam,qubd bicGlanidempotiustquam legitimum Sdurum,pingat:i]kpifcem quendam marimmpotius, qudmfluuia-

In Lib. fccundum Diofcoridis

bantitaqueiUi,quicquiduolunt,ego

tUm,dentibusarmatum,quemaGesnerofibi miffumfcribit,quanquamidmanifefio negat Gesnerus. T-lecprobotamen friuola I{ondoletij argumenta , qu& contra louiji& Saluiani opinionem fmbit,cum Saluianus ea omnino fuperauerit.Scrique ab ifs confutata conffexero .
Tifcis qui Grtecis

quidemnunquamd Iouio,& Saluianopofthac diffentiam,mft prius borum fcriptaubi*> . Silurus Latinis appellatur. jlrabibus Harbe: italis Storione:
.

Norafaa.

CermanisSter,ftue Styrle:GaUis} Ejlurgeon:HiJ]>anis,SuiUo

2/*ot/)//t?.

SMARIDES.
a

CAP.

XXVII.
a

10

ftx excrcfccntes ulcerum oras,puIuil!osque reprimit , nomas eorfJJJU. htbetjthymos , clauosqueabfumic.Caro bnon (ecus atque falfamentum prodeft fcorpione a percuf- **/>*V*.i.uLrumfupercre fis,autacane demorfis.
:

CMandis .pifcis fahci caput exuftum

Meum

fcentem carne*
cohibet.
.
_

Meum

^i

fWfT'flp^r.i.ueluti ota

bc faliamenc.

Mxtviftt'

M AEN

AE.

C A

P.

XXVIII.

MAenarumexcapitibuscinis,(iillinatur,callolasfedisrimas aboIet.Eius etiam garum oris pu-

20

trilagines collutione fedat

ETfiJtudij,ac diligenti<eplurimumimpenderim ,utquindmpifcis fit

jirifioteiem , nec Tlinium
,

Smaris , certior fierem

ntmquam tamen apud

nec deniqueueterum quenquam aliquid certi na&usfum, ita ut pland Smaridem cognoeffe

Smaridis con* er *"*

30

fcere,acdefcriberepoffem.

iUudtantuminuem yijsSmaridem

pifciculum, m&nis facie firnilem

pifciculos dixerit
,

Ex qmjacili
j^ zne
,

adduclusfum , ut eos non longi aberrare putauerim , qui Smarides eos

Ciroli-.nanque bipr&ter id quodcorporeminoresfunt
,

quos uulgb Veneti apptUant

M<en<e

m&nas notis omnibus reprxfentant.deterum cum

.

qu& uulga

Menoledicuntur,ftnt uulgarisnotiti<e,non ejl,curplura de eis dijferam

nominantjtr
:

Zixapifuita

Grms , ut etiam Latinis Smaridcs

Noraina.

jlrabibus , abfamaris : Italis, Smaridi .

Qu* uerb Graci nwifit, Latini Mm& dicmtur:ltalici,Mem-

ie:Hij]>anici,Tandelbas.

KaCUt.

GOBIVS,
, fi

C A

P.

XXIX.

GObius reccns in fuillum uentrem coniectus

duo fuperfinr^decoquatur ,-excolatus
iicitur.lllitus

confuta rima in duodecim aquse fextariis , donec

eft

& fub diuo refrigeratus potui detur,aluus fine moleftia deGobij

contraferpentium,canumque morfus auxilio

JJ*

And. Matthioli Comm.

GOBIVS

I.

GOBII ALIVD GENVS, SIVE P AGANELLO.

Gobiomm con
fideratio.

(~~^ ^ %n Venetls icbtbyopolijsfrcquentiffimi confpiciuntur, qubd inibi infinitimis laCunis mirum in modum fcetifieent,

Vjf numeroft prouenknt

bro
I

Quare non immeritb prodidit Mifloteles in marinis

litoribus

ubiinprofundum non la-

io

batur aquayfumma cum uoluptate morari Gobios.Hos Veneti detraclis poflerioribusfyllabis Co uulgb uocant.Capite funt

Gobn

facultas

amplo,gufiuque perfuaues>quod carnem babeant tumpinguem,tum etiamfriabilem .

i l.de alimtntorumfacultatibus,fic inquit
, .

Tromdc de his differens Galenus liis ,

Gobius litoralis efl pifcis,e.x eortfm numcro,qui parui pjerpetub nanent .

TrxfiantiJJimus autem ad uoluptatem

coclionem,fimul ac diflributionem,& fncci bonitatem efl

qu i in arendfrrlkori-

bus,aut faxofis promontorus uiuit.jtt qui influminum oflijS,aut fiag7iis,aut flagnis tmrinis uerfatur , non aqud fuauis efi
Gobnfluuiati- nequeprobifucci,nequeconcoclufacilis.

Cterumfciendumefl(utctiam annotauit Galenus ) Gobios non

in

maritan-

tum reperiripieriim etiam influminibus,& lacubus,quemadmodum teflantur ij,qui in Lario lacu,itemque Verba.no capiit-

GOBIVS

III.

Uir,

In Lib. fecundum Diofcoridis f

^ 37

GOBIVS

IIII.

tur,laudatiffimiqui,dem,propttrea
lis

qubd eorum iecur maximam cum palato ineatgratiam . Ifam tametfthipifces,qui Zta~

dicuntur Bottanife,fluuiatiles Gobij nonfint,de quibus meminit jtufomusfunt tamen

,

omnibmfuis partibus , pulpaque

adeo Gobijsfimiles,utmihinihiluerendumfit,quin retld in gobiorum fluuiatilium

lacuflriumqut genere recenferipoffmt,

quemadmodum

&

ij,qui influuijsuniuerftm

minores exiflmt,quanquam ex ijs etiam nonnullos inuenias, qui duas aut tres 3

GOBIVS

V,

Mhefts Vfrfius,& Launcidspendant. ln a*ro Tridentinopauci admodumfuntfluuij,qm Gobios non alanUnanque in uifms,& Sarca ijs refirtifumfmt . Hos inibi quidam uulgb uocant Capitoni , quidam uerb Marfonuat Betruria , ubi taX

&

&

ftd

men rariffuni habentur,corrupto d Gobijs uocabulo,uulgbdicuntuj Ghioz$i.Sunt hi pifciculi non modb concollu facillimi his &pinguia,& copiofafunt , guftui uero orifuauijfimi , atque^ratiflimi,prafertim cum ouisturgent: b&c enim in

&

GOBIVS

VI.

operam nauent,qudm fuauifflma . Qyofit utfolertifflmipifcatores horumfaturas obferuantes,non minus expifcandis ouis
fifcibus ipfis.

Nomi na<

x*$h< Gracis,LatinisfmiUter Gobm appelktur : u4rabibmKamen:ltalis,Gobio:GermaniS)Goeb: Hi-

>4nis,Cado%es;Ga!liSfGouiQnes

r/

iLu',>i;

^
9UIJVI(
.

AncL Matthioli comm.

THVNNVS-

CAP.

XXX.

thunni caro, quam omotarichon uocant , fumpta iis auxiliatur,quos uipcra nomineprefter momorderit: fed oportet uinum quamplurimum fubinde cogantur haurire, ita ut uomitionereddatur . Contra acrimonias efitatorum maxime ualet: canum morfibus utiliifimc

COnditanei

illinitur

THunnipifces inter cetaceorum genera recenfentur

Thunni
deratio.

confi-

. It multitudine fua omnibus litoribusfunt noti, prafertimquc Tyr j magis,qudm ijs , qui jldriatici litora inbabitant . In Euripis maxima corum eft captura . Irrumpunt Maio Menfe,ac lunio in mare noftrum mediterraneum per Herculis columnas ab Mlantico oceano,cogentibus xiphijs,boc eft,fpathispifcibus;qui enfe d roftris prominente tnflrutJi,eos toto rnari perfequuntur :funt enim xipbix tmmanes belux

rheni accolis

Xiphia

pifcis.

Tslam(ut vlinius inquit libro

fertim ad Mauritania locum
diffimique fmt,non aliter

xxx 1
,

1 .cap. 1 1

.mucronato roftro tam ualide naues perfodiunt,ut in oceano mergantur,pr&.

qui Cotta uocatunnonprocul d Lixoflumine

Tbunni igitur cumpifcium fimpliciffimhtimiuel inanibus

infugam a xiphijsgregatim aguntur , qudm ouUmgreges d lupis.Quam ob caufam

Thunnorum tcrriculamentis at~ti,facile uadis,atque litoribus intruduntur . Torrbfumma fpetlantium uoluptate Maio,& Iunio mencaptura,&nornina.

fibus Tbunnia Gaditanis non longe ab Herculeo fretu capiuntur, ad

quam pifcationem uniuerfusconcurritpopulus;maximo clamore,tympanorumfonitu,ac betticis puluere,& ignc concrepitanttbus terriculawmis . H<ec enim eorum capturam

facilioremreddunt:quandoquidemftolidicumfmt,uocibus,&flrfpitutcrriti,concitanturaduada:quoinlocopofleagre-

2o

gatim retibus capiuntur,maximoque omniumplaufu trahuntur in Utus . Thunni diuerfafortiunturnomina.-nanqueprimus thunnorumfatusab ipfoftatimouo Cordilla dicitur ,quimoxinLimariaseuadit:exlimarijsautem adolefcentibus Telamidesfiunhftc d luto dicla.-cum uerb
foe

pedalem exceffere menfuram , in Tbunnos abeunt.Mben&us hos diu uiuere ait,&

inpr&grandes euadere pifces . Sed huic opinioni uidetur aduerfari jlriftoteles,cum a(feueret,eos biennio uitam finircjtnimal eft paruum ( utfcribit Tlinius fcorpionis effigie . Hoc ardenteftriofub pinna affigit aculeo , tantoque infeftat dolore
)

Thunorum

ut
in

in

naues exiliant,quo tempore

ut

maxime noxij damnantur in cibis.C&terum thunnorum uentres,qub in cibatu origra

,

cibis faculcas.

tiores

habentur , eb magis uentriculo nocentxontrd eorum carnes , qu& omni prorfus pinguedine carent
ineant gratiam; minorem tamcn uentriculo inferunt noxam .

etfi

non tantam

cum palato

Quanquam buiufcemodi pifces,qui in cetaceomm

genere recenfentur( ut Galenus eft author lib. ni.de alimentorumfacultatibus)dura carnefunt pr&ditt:quam ob caufam

&prauifuntfucci,&excrementitiumpr&bentalimentum. Quapropterfalemacerataplerunquecduntur,qubdindealimonia tenuiorfalla exipfis

Nomini.
in

corpus diftribuatur.-ob idque (it coftioni ,&fanguinifaciendoaccommodatior.

uenis congerit
.

l^am rccens
,

horum caro

ni

admodumprobe concoquatur,magnam crudorumfuccorum copiamin

Tifcis

qui Gr&cis
.

Quum

Latinis item Tbunnusuocatur:jlrabibus,Kefam,&Miena:Italis,Tonno:Hijpanis,Mum:Gallts,Thun

Tdpfot

G A R V M.

C A

P.

XXXI.

GArum omne,quod ex pifcibus,carnibusque

fcentia ulcera fiftit.Morfus a cane
,

fale maceratis liquamen eft , fi ex eo fotus fiat depamedetur.dy fentericis , arque ifchiadicis infunditur:nonnullis,

utexulcerataadurat;aliisautemadlaceflenda,qua2ulceranon fenferunt
Zonoiix^uat.

IVS PISCIVM.

C A

XXII.

40

REcentium pifcium ius,modd per le,modo ex

uino potum, aluum fubducit . Priuatim ad hunc ufumconficitiirephycidibus,&fcorpionibus,&iulidc 3 epercis,6crecentibusaliislaxatilibus,nec

uirus refipientibusjlimpliciter cum aqua,oleo,& anetho

Garum

.1

In Lib.fecundum Diofcoridis
Gjirum difium
ciim
fuerit excogitatus
effe

339
G.ui coaCiderit .

kueteribus tradidit Tlinius lib.XXXI.cap.v

.qubd olim confceretur ex pifce , quem Gr&cigaextis confici coeptum efl

ron uocabant,inteflinis iilius fale maceratis;ac ehquatis .

Quod hempoflea efcombri

Fuit

Garum compluriumciborum condimentum,adeo ut nullusferi liquor,quiadgid& luxum magisprxflaret^ab antiquis . Veruntamen de hoc non inteliexit Diofcoridesrfed generatim de omni pifcium , carnmm muria , qua

&

b&cdiut\usafferuari\olent.C&terumdepifciumiurenoneflcurpluribusagam,cu.m fatis abipfo autlore de eoproditum

fit.

QuodGr/eci

ydftov ,Latini fimiliter

,

Garum dicunt : ArabesMuri,fiue Mmun:ltali,Garo,& Salamuoia. Quodue

Nomina

'

ro Grtcis ^ot l-^fjov

Latinis Iuspifcium dicitur.ltalis, Erodo de pefci

KfasKXumi. LECTVLARir. A P. Clmices,quiincubilibusenafcunmr,cauisfabaruminclufi,fiante febrium

CIMICES

XXXIII.
fignificationes fepte
,
,

nideuorentur.quartanisauxiliofuntr&citrafabasfumpti^perculTis abafpide profunt:uulua-

rum exanimationes olfa&u reuocant.Poticum uino aut aceto 3

adharrentes fanguifugas abigunt:triti,

& urinaria?

fiftulae

impofiti,urince anguftias leuant

Ff

inter

34-0
C "~

And. Matthioli Comm.

,

dcutio?

1'W er mnes "otlurnos hoftes,qui nobis dulcemfomniquietem intercipiunt, nulli quidem noccntiores
^bentur ,qudmCimices:quippe quinonfolummorfu
ntunt ;ftd etiamfatorem adeb deteftabilem
,

infcftioresque hct'

dilacerent ,quo

&fomnum

interturbant

,&fmguinem

nobis adi*

Udantur,qudm umuerfte corporispartes ,

malia:noluit tamen eosgenuiffe natura
res

abominandumque nobis exfe relinqiumt, ut eo longi magisj'enfus,jpiritusque qu&abijsfuerint \bl& .Caterum tametfi infefti(fima ,fatidiff.maque fint ani-

quidamad ciendam urinam, uiuis in penis organum immiffis , non autem mortuis,&

omnium nrumparens,quinfuum haberent in medkina ufum.Vtuntur ijsrecentiotritis,Diofcoridis modo.Quod mi-

bi magis confentaneum ejfe uidetur .-fiquidem in

meatum urinarium inditi,ingreffu titiUationcmexcitant,& urhm uim exCimices ita Latinis,M?tn

pultricemprcritant.Sunt &fylueftresCimices,quiexberbisui&um} &locumhabent,leclularijs maiores, colore uiridi,

Cimiees fylue
lNomiru.

u i ac

i\iif

a t\iisedhiml\im,quodfciam,obtinentinmedicina ufum.
:

Gmcis appeUantur:

ltalis,Cimici

Germanis,Vuant^n:HiJpams,Chifmes) cbimefas,& Tarauelhos:GaUis,Tunefes

OV/.

MILLEPEDAE.

C A

P.

XXXIIII.

\,-( Hlepedae,qu* fubaquario uafe ftabulantur,animalia funt multis pedibus nitentia , quae conta&a ** -*manu contrahuntur in orbem.Hx ex uino potce difficili urin,& regio morbo auxiliantur Mille* pedae cum melle anginis utiliter illinuntur.tritajj& in corticemalipunici calfacte, doloribus aurium>
.

addito rofacecconuenienter inftillantur

Millepedarum \jflllepeda,quas uulgb appeUamus Torceletti,animaliafunt exigua

ufus.

>

& omnibus uulgaria. Troinde non

cper&pretium

^**-duxi,ut plura de
ta funt
lib. 1

referam,qudm tradiderit.Diofcorides.Caterum animalcula h&c Galeno commenda- 2 o 1 .de comp.med.fecundum locosad diuturnos capitis dolores,ubiftc inquit.Maximi etiam profunt fub aquario
eis in pr&fentia
,fi

uafe nafcentes afelli,miUeped< appellati

oleo

incoquantur.Quamobrem nefciuerim,cur dixcrit Tlinius lib. xx I x.cap.ul

^inimalia , qua Gr&ci $w ,LaMabici , Harna: italici , MiUepedi:Germanici3 Efel:HiJ}>anici,GaUmi.

timo,MiUepcd.am animaleffe i uermibus terrapilofummuitis pedibus arcuatim repens

tini Milleped
,

jlfeUi

& Multipeds, uocantur

lha:Gallici,Cloporte

2/a?h

BLATTA V

C A

P.

XXXV.
dolores inftil

B
deratio.

Latta? eius

qua? in piflrinis inuenitur } interanea tritaraut

cum oleo decoclajaurium

latumitigant.
effe genera^aublor

30
eft

Blattatumcofi BLattarumplura

Tlinius

lib.

xxix.cap.ultimo.Veritm h& , quarum

in

Hetruria aliquibus

locis

ingens eftmultitudo,&

qua uulgb uocantur Tiattole , noftu magii,qudm interdiu in ccUis umarijs apparentes circa.
btt

latrinarum ora,inpi(lrinis,balneis, uliginofisq; sdium partibus >fadiffima quidem,naufeofaq; funt animalia. GryUos ,

qui noftibus <eftateftrident,quadantenus referunt.-planiores tamen,cruribus etiatnnum tenuioribus araneorum modo:pro-

mdefugA citiffima.Lux iftis aduerfiffima >

iia ut,fi nofte

lumen repenti inferatur>bumentibus locisjn quibus degunhceler

In Lib. fecundum Diofcoridis

rimo curfu refugiant
.

34i
Diofcoridem creiendum
:

De his igitur , utpote qu& multum inpiflrinis uerfantur,intcUcxi{[e

,

efi:

non autem de

illis

uermiculorum modo oblongis, qux in apumaluearijs,& in carmbus diufalc inueteratis enafcuntur:q :an
alijsuerb Carpe.

quam

& h& Blatta nomenfibi uendicauerint.T^obis h& uocanturuulgb Barbeggie

Blattarum

uircs,

quas pluribusTlinius confcripfit,filentio inuoluimus, ratigratioribus,falubrioribusq; rcmedijsmorbos "poJfefimri,q iam Nomio*.

ijs,quia tamfatidis,atq;

execrandisfummturanimalibus.Qu& Gr&cis aihftt,Latinis,pariter

& ItalisBlatta nominatur:

ermanis,Grillen,& Heymichen:HiJpanis,l{apa coua.

ntfvwr &**.

PVLMO MARINVS.

CAP.

XXXVI.

Podagras, pernionesque emendat pulmo marinus recens,tritus>& illitus.

PVLMO MARINVS.

P;eadem qu&
fubflantia
1

Pulmonfs maSVlmones marini animalium pulmonibus non abfimiles habentur. His(ut Tlinius efl autlor libro 1 x.cap.xi v 1 .) olothyris . Confpiciuntur marini pulmonesplefrutici inefl natumperinde acjpongijs, urticis,fleUis ,

&

runque undis fupernatantes,futuram maris proceUam pr&fagientes. Colore criflaUi in

e*

modum peUucido,cum c&ruleo miflo,

tam fragilUut uix mari integer eximi queat . Mirum,qubd fi i\s uirg& baculiq; perungan tur , notlefacium acruborem excitat , id quod ego in me ipfo expertusfum.^yd.'^v cenfarum modo lucem edunt . admotus pruritumfacit,

&

Noraina#

*x*V/o; ita Gr<ecis,Latmis uero Tulmo marinus appeUatur:Italis,Totta mar'ma:Hifpanis,%atura de uieya,& Capacha

4e uelha.

nn&ims.

PVLMONES.

CAP. XXXVII.

a Meum.rinflammati 3 Cf Villus,& agninus,urfinusque pulmo impofitu,attritus a calceamentis contra&os, ab inflammatio ***& 3 .infii j^ne tuetur. Vulpinus uero fiarefa&us bibatur,fufpiriofos adiuuat.Adeps quoque liquefa&us,inf

fusque aurium dolores finit.

F/

MulU

34-'

AndMatthioli Comm.

PVLMONES.
SgbCtfe..

Vanj
{variu

<Se

uffx

Dpitua

/^Vte prtfzreafunt

horum animalium membra

> <fe

pulmonihus quorum

differit Diofcorides,qu<z

medicamenti uim I o

pofiidenude quibus poflea Jpeciatim fuis locis dicetur.

effe cxiflimo ,

Verum cum b&c animalia nemini nonfint cognita,non opus

:

at de ijsplura dkamus.

Qmnquam illudfilcntio tion dijfimulandum,qubdfcilicet Vifvrum partus nonfit

pturimis mcmbris indifcrctus,crur:bus pnefertim,

recipiat urfinam
,

nt nonwdh fcriptis commendarunt,

ipfis

& mdique rudis,ac informis ncc quod parentis tinBuformam tandem & credit uulgus Quandoquidem ualle J.namafupra Tridctitnm
.

in

uidimus nos pncgrandem Vrjam prxgnantem,ab

uenatoribus exenteratam

cuius catuliadhuc in utero exiflentcs,om

mbusfuis membris difiinclis, acformatis reperttfunt,ncn autcm informes,ut plcrique exiflimant, magisfortajfe ^nfiote

Nomiaa.

lis,&q?limj auftoritatibiis freti,qui ita

effe

memorict prodiderunt,qudm fenfibus,& experientia. vnvii.<mf Gracd>?ulmo

nesLaiintdkimtur\Mabke\^ch,&l\hbe:Italke\Tolmom:Hifpanice",^

IOCIN&RA.

CAP.

XXXVIII.

ASini
prae

iecurinaflatumefucomitialibusprodeft:ueruntamenieiunisedendum pracipitur. Caueio inaflati dccidua fanie,inungi lufciolbs prodeft:& dum coquitur, apertos oculos balitu eius uaporari.prodeft in cibo toftum ad eadem. Tradunt hircini iocineris cibo comitiales deprehen Aprinum recens fi arefaclum teratur,ex uino potum , contra ferpentium,tuolucrumque morfus di. auxilio eft. Ieeurcanis,'quirabieexagitatur,toftum, in cibo ab emorfis fumptum,ne tententur metuaquauuericteditur . Vtuntur autem ad arcendos aquce pauores denteeo,quicaninusdicitur. hunc a cane,qui momordir5 exemptum,& folliculo inditum,proamuleto brachio adne&unt. Inueteracum autem fale mergiiecur,ex hydromelite binis ligulis potum,fecundas pellit.

&

\dter jtfini,Capr<t,nirci,J.pri,rabidi Canis,

focinciis lupi
conlidci-acio.
i

& Mergi

iecur,efl

& Lupmum, quo utuntur medicorum nonruiUhqui

tanquampmcipuum WS

primas teaent
tii

in

umutrfa

Italia

Siccant enim lupinum iecur,mox in puluerem conterunt,&

id

altientum i;s c.\W:bent,qui incinemfis afficiuntur Quxionibus:ijsq;fimiliter,quiaquaintercutemlaborant.Quanquam probare non uideatur Calenus tib.xi.fimptkium medicamentorum, fic inquiens.Iecur lupinumfepenumero in medica,

ftmttum indidi hepaiicnm

qnod ex eupatorio confititurinectamenquodm~emori'adignumji,t,amplius.pr<ftare;-fomperii

.

ad illud uidciicet comparans, quodfine ipfo componitur

terrejlrium cdrrlem tialde probe terito

Secus autem Calenus de iecore lupino fcripfit poflea ltb.& cap.

,

wii.de compofitkne medkamcntorum (ecundum locos , uk iecinoris medicamenta recehfet

,

citmfic inquit. Cochlcarum

-

. Videntur auttm hfc iuxta totamfubflantiam efficacia eJfe,non fecundum unam aiit alteram quatitatem.Quale cfi Lupinum hcpar,cuius abu-ah experimentum habemus . Vfus autem ipfius confimitis cochleis datu . teritur enim exatli hepar tupimi:?i ,

& afufis uini nigri cyathis tribus

eft
,

catfacito, ac

bibendum dato

&

&

drachma una cum uino aliquo dulci,qualiafunt thermm Creticum

Jkv.t U!jicri,ipfnm

nutrirepotentia,& mcdia iuxta calidi

&

& fcybetites

.,

ac dutceprotropum. Benigna

emn h&c 4

frigidt

oppofttionem:& ob id taliapharmaca omtibus intcmpe

raiuriscomienire uidentur , ut qu<e ex fubflantiit propnetate commoditatem defe exhibent,& neq; catidas,rxq,fiig:das
;

temperks

In Lib.

fecundum Diofcoridis

34-7
Vngufcrura ul
-

NQn

folkm Aftni,& Caprarum unguU in medicum ueniunt ufum.-fed

& Vaccarum ex prioribus tantiim pedibus exu

K

U,ut auBor efl ^afis libcllo de ix.animalibus.Siquidem harum combufiarum cinerem potum, nutricibus laftis co- KS piampr&bere exiflimat > Mularum uerb mulieres infacundas reddere . Quinettam mures earumfnffitufugari , ipfis carbo
nibus impofitis,& accenfis.

Earum nomen Gracum ow^Latinum Vngues,& Vngula: Arabicum,Cbafit,Stes,& Dalef:

Nomina.

Italicum,Vnghie:HiJpanicum,Vnha4 de animal:Gallicum,Ongle.

AH&Stsiw**-

LICHENES EQ.VORVM.
,

CAP. XLT.
calli.

IO

Llchenes funt in equorum genibus

tialibus mederitraduntur.

& fuper ungulas indurati

qui triti,& in aceto poti,comi-

DE

tritis,&per CaUis,quiequorumcruribusinnafcuntur, meminifPliniuslibro-xxvi l i.capite xi.tf-Xv.^;

CalloniBlf
qui U ir.

aut mulfopotis calculos exaurem cum oleo infufadentium dolorem mulcerifcribit, diebusq; quadraginta ex uino

54^
peUi.

And. Matthioli

Comm.

Noinina.

C&tcrum Galenus,cui etiafuhfcribit Taulus, addidit bos quihufdam ufiirpari ad quemlihet animalium mbrfurn. AImpitfnihxavjta Gr<zcis,Latinis uerb Lichenes equorum nominantur:Mahihus,Zeide:ltalis,CaUi de cauaUi:Hi$anis,

genes delios cauallos:GaUis,Cal des iambes des chenas.

Ka.^ujJLa.TA.

CORIA VETERAMENTARIA.

CAP. XLII.

Veter i s

corij

cremati illitus cinis ambufta igni,intertrigines,necnon calceametoru attritus fanat,

COria uetera,qm
'*

libro xi.de fimplicium medica uidelicct ueteramentorumfunt,ufta(ut Galenus memorU prodidit boc mentorumfacultatibus)ad attritiones commodari calceamentorum fcriptum aquibufdam eft, tanquamfcilicet iuuantur : uerum ubifedata fuerit pblegfaciant ex antipatha quadam.Certi qua phlegmone obfidentur, baudquaquam narihus acce mone,non iniuria iuuantur,nempe quia reficcantur.b<ec Galenus. C&terum ueteramentaprunisaccenfafumo

pto,efficaciffimum conflat

effe

remedium ad uulux

ftr.angulatus,ut

mibiquoque experientiacomprobatum efl: quandoquireddidi.Iis fimiliter accenfis ferpentes cf-

demboc tantum remedio ego deploratasin eo affeclu mulicres incolumes pluries

ficaciter fugari

compertumefl

grcdiuntur,dum

neque eos modb,qui in domibus nofiris oherrant;fed eos etiam,qui in hominum corpora inhomines perczftatcm altofomno oppreffi , ore aperto in campcftrihus obdormiunt. Quodfcriptistradidit
,

Marcus Gattinaria
Viper* ex honiine
f ugata.

adhibi' nofira cztatis medicus non contemnendus,accidijfefuo tempore cuidam homini; cui cumfruftrd

prtefiitit ueteramentorumfumus trata cjjent innumera medicamenta, ipfaq; alioquin efficacifima;illud tamen m&gnifice non parua)fumi nidorem prafenfit , uifa jcclorio in corpus hauftus.Siqutdem cum primum immanis fera(erat enim uipera

^ ^ circumftantibus egrediper anum nonfine magna omnium admiratione.

A^Kr^i^dA^vms.
Jfiecta: gallina:,

Ka.7Ju{jut7aftc Grttci,qu& Latini

Coriauetera

mentariauocant:yIrabes,Geldalaticbe:Itali,Scarpcuecchie:Hi{pani,Zcpatosuiegos.

Nomina.

GALLINAE,ET GALLI.

CAP. XLIII.

& adhuccaIentesappofita?,rerpentiummorfibusauxiIiantiir:fedidentidema-

Earum cerebellum in uino bibendum datur contraferpentium morfus: Quje interiore uentriculi galli finu rcfidet mem fanguinem a cerebri membrana profluentem fiftit. brana , fecli in laminas cornus fpecie fimilis(ea uero inter coquendum abijci folet)ficcatur , tritaque Abie in uino conuenientifsime ftomachicis datur in potu. t lus e uetere gallinaceo aluum deijcit. in uiginti fextarijs aqua?, do<5tis itaque interaneis falem conijci oportet,& confuto uentre decoqui nec ad tres heminas redigantur.-totum id rcfrigeratum fub diuo , datur.Aliqui incoquunt olus mari- 30 num,mercurialem,cnicum,aut fiiiculam.Crudos humores,craftbsque,atram bilem,& ftrigraenta eli
L^Jflias fiifficere oportct.

cit:prodeftlongis febn'bus,fufpirijs,articularijs

morbis,& inflationibus ftomachi.

GALLINAE GALLI, ET OVA.

Gallorum

&

T~T~\jLmetfi GaUinarum iusfimpkx(ut Galeno proditum eft libro x I .fimplicium medicamentorum

.

) retinendi uim

ba

gallinanim u^' '

aliis.

j^ y eat } g a \i orum tamen ucterum cumfale diutius decoclorum ,fuhducendifacnltatem obtinet . Aduerfus ferpentium morfustamgallinis,qudmgaUimceisutunturmedicinontantumipfisdiJfelis, appofitis (ut docet Diofcorides)fed ni-

&

adbucplumas detrahut ab ano,eumq; demorfis partibus apponunt: attrahunt enimhxc animalia cucurbitularum modo infe uenenum,quo mox interficiuntur. Qtuimobrem alios gallinaceos uiuos continub apponere necefje eft,donec inieuentibiis

clumuirus penitus abfumatur . Vtuntur pr&terea gaUinarum adolefcentium iurcadttquandos corporishtmorcs , poftfebriumdifceffum,cumfaccharo,fcrapijmodo,AdbcCCgciUorHmciimgaUinis nandumcotuntiumteftes,deperditasinmorhis

40

In Lib fecundum Diofcoridis.

.

3 47
uires. Tlinius cum de gal

mres mirificereftituunt: quam ob caufam heclicis,&marafmo laborantibus, morborumq; dmturnitate macrefa&is utiliter exhibentur.Infuper
linis dijfereret

galUnaceorum tefiesfemenprolificumfuppeditant,
1 \.h<ecinter c<etera

& uenereas roborant

lib.xxix.cap.l 1

memori<eprodidit.lSlonpr<eteribo(inquit)miraculum,quanquam ad

membra mifceantur , confumunt illudinfe ; ita hoc uenenum auri eft.M gallinaceis ipfis circulo ifarmentis addito collo non canunt . In quibus iUud quoq; fibi d natura datum ,nonejl non
tnedicinam nonpertinens fi auro liquefcentt gaUinarum

fummopereadmirandum, qubd nocJis horas dtflinguantfuo cantw.qua in re nunquam adebfomno capiuntur,quinftatis ho Nomina.
ris cantent;etfiperannicirculu nobles

modb breues,modb maxim<efiant. GaUin&fic Latinis dhtKTopifu Gracis uocantur:

Arabibus,Degedi,fiue Gia^udiuch:Italis,GaUine : Germanis ,

Han ,

& Coque.
10
xffi

& Hennen

Hifpanis

GaUinas

Gallis

GaUines,

Codices Gr<eci typis expreffi hoc in loco habentj JV /*

vo'oja,Kot[izhit. JYJW eWpaVw ydp n posmotmW,

tm

toV sopa.y?v iropn^vav */toV vK.<La.rtiuboc eft adfenfum. lusgaUi iunioris

res uitiofos,& in ardoribusftomachi fimpliciter paratum.

maximi datur ad contemperandos humoVerba iUa I{uellius,cuius interpretationcm alioquinfequimur,

uel neglexit,uel illegitima iudicauit.T^os uerb huc ea ajferenda duximus,nonfolum qubd in uulgatis codicibus, ac-antiquif
fimo(tefle MarceUo)legantur ;fed quia etiam d serapione referuntur. Quibus ctiamfubfcribere uidetur uerbo rumferies

& communis

rei ufus.

iA>

OVVM.

CAP.

XLIIII.

OVumraollicuIumplusa!itforbili,&durumplusmolli. Luteumoui contra oculorum dolores utile efbinaftatum fedis inflammationibus prodeft,cum croco,& ro(aceo:& condylomatis,cum meliloto:cum uua autem fruticis eius,quem thoa dicunt,aut galla in patinis frigitur , ut cibo aluos fiftat ; per fe etiam offerri folet. Candidum oui crudum refrigerat:fpiramerita cutis occludit.-inflammationes oculoruminfufum lenit:ambufta,fi ftatim eo perungantur,puftulas non fentiunt faciem a folis aduftione tuetur.-fronti impofitum cum thure fluxiones arcer,auertitque:inflammationes oculorum la na exceptum , addito rofaceo, melle , & uino mitigat utiliter contra hsemorrhoidis ferpentis morfus crudum forbetunfumme tepidum prodeft uefics rofionibus,renum exulcerationibus, gutturis fcabri
: :

ti,reiedtionibus fanguinis,deftillationibus,& thoracis rheumatifmis.

DE
tibus

Gallinarum tantum ouishic locutumfuiffe Diofcoridem,credendum e(l:quippe qu&fint acteris pr<eflantiora,eo1

1 .

11

decaclo!

rumq;fit tum in cibis,cum in medicinispr<ecipuus ufus.Tslam quemadmodum teftatur Galenus lib. 1

defaculta

alimentorum,& ifach jlrabicus infuis di<etis,gaUinarum oua gratioris funt faporis,ori iucundiora, plusq; ajferunt

dlimenti,qudm c&tera.jllunt h&c,& breui reficiunt tempore , recreant,femenprolificum augent,& uires ad coitumfuppe

ditant.Qua omnia eb praftant efficacius, qub recentiorafunt

agaUinis edita,qu<e prius admijfarios gaUos fufceperint: , quandoquidtm(ut Galenus inquit)recentia ueteribus plurimum pr<eftant,quippe optimafunt recentiffvma, peffima autem

&

uetuftiJfima.Secundulocumfibiuendicantaperdicibus,&pbafianisedita,quanquamgallinaceauiribusnonexceUant.Deteriora uerbfunt anatum,anferum,gruum

,

& reliquarum aquatilium;aggrauant enim uentriculum

fuccum crajfum gi-

gnunt,& <egrcconcoquuntur;tametfiplurimum pr&beant alimenti,ubi a ualidis , robu(iisq;uentriculis optime conficiantur.Columbarum oua admodum calidafunt,potius in medicamentorum,qudm ctborum ufum expetenda.Tauonum autem,
acftruthiocamelorumpeJfimafunt,faporis horrendi,concoBu contumacia,
In & bumana temperatur<e & concotlu minimi
inimica.
ouis
lit

teum candido longipr<e(iat:nempequbd iUud temperatum con(iat,ori non ingratum,bonifucci,

conttt

max:hoc uerbfrigidum eft,pituitamgigmt^egreq; concoquitur.Oua uarijs,& dtuerfis modis decoquuntur.quo fit,ut etiam
diuerfumajferantnutrimentum,& ob id diuerfos in corporepariantfuccos.Trobantur,qu<ecumputamine decoquuntur,&
horumpr<ec<cteris,qu tremula uocant
,

qubd laclisfemicoagulati inftar tremant

Sorbilia

qu<e ut uelocius bauriantur,

difficiUicoli,

hreuiorem cocluram experiuntur,minusfan nutriunt.Qm autem cumputamine longiore elixattone indurtfcunt,

rne concoquuntur,craffos generant fuccos,obftruunt, in uentriculo marcefcunuarenulas ,
uentricnli excitant cruciatus.Torrb
:

& calculos gignunt &

&

ex ifs,qu& ex tra putamina coquuntur

ea c<eterispr<eflant,qu<e tntegra in feruentem

immerguntur aquam. hac d nofirisrfubd quafi dijf>ergantur,uulgb Sperdute uocantur. Veruntamen curandum,ne h<ec quo
que indurentur:fiquidc ubi duritiem contraxerint, nonfecus atque alia diutihs coia,redduntur noxia. Qu<e deinde cx olco,
aut butyro integrafriguntur,uentriculum l<edunt,rucius commouent,<egri conficiuntur,confocium corrumpunt cibum,ma

50 lumpmbent alimentnm,& putridas pariunt exhalationes.

lis

Qu<edemumfuperprunistorrentur,autignitisfigulimsteguC<eterum

inaffantur,aluum cohibent ,

difficileq;

concoquuntur. Et h<ecfufficiant ad ouorum in alimentisfacultatcs.

quibus , quantisq; oua in medicamentis polleant uiribus , retulitGalenus libro x l .defimp. medicam.facultatibus , fic in-

quiens.Ouorum album

& tenue iUud,qm item ad ophthalmias utimur,ex numero

,

efl

medicamentmim minime" mordican

tium. Itaq; utendum efl oui albumine non tantum ad oculos:uerum etiam ad alia omnia ,

qummque medicamenta requi*

runt maximi expertia mordacitatis,utJunt omniafedis , acpudendorum ulcera maligna. Mifcetur quoq; utiliter medicamentis profluuiumfanguinis ex cerebri membranis fitpprimentibus qu& nimirum citra morfum iUinmtur,atque adflrin-

gunt.Sed

& ad ulcera

rebellia mifcetur

ijs,

qu<z abfq;

morfu ea poffunt deficcare;cuiufmodi

efl

medtcamen pompholyx elo

ta,&metaUicorumqu<edamelota,dequibuspriuatimfuprddiJJeruimus.Torrb
inde mifcetur ceratis morfus expertibus,ouis uidelicetaut lixis^autaffis.

&

ipje uitellus adfimilis eft

natum,acpro-

60 lam exiflere dijferentiam,qubd paulbplus deficcent qu<efuntajfa:acquantum

dant de mitigandipptentia.Mifcetu?

Verum id tamen manifeflum eft inter h<ec leuicu- Ouorum part & co&uw huius accipiunt facultatis , tantum deper,

& tatapUfmatts pblegmonem arcentibus,ut qs

qu<e e x meliloto conftant,fedi

app '

candis:

J4 8
iUis illis,aut alio quouis

AnAMattliioli
in pedibits pariter,&

Comm.
tendonibus
,

ap.dis:CrudouerbouototOtttimuradmiftorofaceoadpalpebrarum,aurium,mammarumq;pblegmonaf,qttiefcilicetaHt

modo euenerint,aut extiterint in neruofis corporibus,puta cubito,& digitorum

aut
ettx

articulisMq;

manibus.Vorrb in aceto coclum ouumfi edatur ,fluxioncs uentris dcficcat.Mfi

quippiam eorum,qu& ad dyfenteriam,aut ecdiacum affeclum cowteniunt, illi mifcueris,atq;in igae modico,fumiq; experte(qmlis eji qui exprmxs conftat)infartaginefrixeris , edendumq; ita prabeas , non minimifane laborantes adiutteris.
jlptiffima taiem ad miftionemfunt omphacium,rhus
fius,galla,fidia,boc eft maligranati putamina,cinis

tum ipfe qui cibis adjpergitur erythros nuncupatus , tumfuccus ipuuarum acini,& myr ta,& meffila,& corna. Magis iftis medicamentofafunt balauftium,hypociftis,cytini,fiue mali punici flores. sed&ad am,

cochlearum mtegrarum uftarum.J.pta quoq;

&

buftiones protinus crudum impofitum eft utile,fiue quisfeorfum albumen duntaxat ipfum

moUi lana excipiat , fiue etiam

Ouorum uires cumuiteUo totumcommifcensapplicet.Etenim mediocriter refrigerat,& citra morfum deficcat.Vam medicamentis, qu&
exGal.
humiditates deficcant,aut Lixum,aut ajfum,aut in fartagine fricium mifcetur:ijs uerb,qux craffa inpeclore,pulmoneq; incidunt,forbile

quibus fauces aut ex uociferatione,aut ex

quod uocantdd quod in aqua eo ufque lixari debet, dum incaluent.Eiufdem ipfius natum nomine &ad eos, humorum acrimonia exaffierata funt, affumitur-.tumfcilicet quvd affeftis parti
inhotref.tum qubdfubftanti$fu& lenitate eas mitigat , fanatq;.Eadem rationefto*

Oleum ex ouo bus illinitur,atque cataphfmatis modo

rum luteis..

machi, uentris,inteftinorum,ac uefias medetur afferitatibus.b&c Calenus.

C&terum oleum, quod e uitellis diu infartagi-

ne frixis elicitur ,illitum ajperitatibus cutaneis mirificiprodeft:ferpigines,& uitiligines emendat.-rimas labiorum, tnanuu,

fcdisq;fanat.Quitmiamiilcerum dolores, &articulorum cruciatusmulcet.Trodeft

& aurium doloribus,atque ulceribus:

ttem ambuftis utiliter

Animalia cx
ouisorti.-

illinitur : cerebri

contufas membranas putrilagine affeclas

mirum in modum d partibus fanisfegre -

gat y ut nos compluries magno cum honoreperiatlumfecimus .

Ex ouis

pr&terea omnibus uolucribus generatio euenit,

d terrequanquam&aquatilibusfere omnibus,pr&terqudmphoc&,delphino ,&alijsnonnullis. Cignunturitem exijs firibus qu&dam,ut crocodili,lacert&,te(ludines,Jielliones,& alia:&e reptilibus omnia,urpera excepta. Verum,ut Hippo-

&

crates autforeft libro de naturapueri,feufatus(nififortaffis librariorum culpa eo inloco codex fit deprauatus)puUus ex
uitello nafcitur,informaturq;,

ex albumine uerb alimentum,& augmentum capeffit. Cuifancfententk illud prorfus refra-

gatur,quod de pulhrum creatione longo fatis Jermone pofteritatis memorm prodidit Miftoteles li. vi.ca.lii.de hift.ani malium. Illud infuper eam refellit fententiam,quod experientiafiepe a mulierculis compertum eft , qu& fuis gallinis oua inciibandafubuciunt.Siquidem exempto quandoquefcetu, die uno,atque duobus ante tempus exclnfionis,fralispuUi uifccri-

Oua
num.

teftudi'-

hus magnam

uitelli

partem inuenerunt in corpus affumptam. Teftudinum oua , quanquam

diutius elixantur:nunquam ta-

jnen eorum album concrefcit,quamuis luteum admodum durcfcat. Tr&terta experimento compertum habeo tefiudinesfta

tim oua non edere

cum te[ia obducuntur, quemadmodum uolucres , fedpoftqudm omnia,qu& in corpore fuerinUteftaceum

,

contraxerint putamen-.nanq; mihi quandoquecontigit diffecuijfe teftudinem

qu& utero(eptenagerebatoua,fuoputamine

Nomina

obdufa,quod &ferpentibus euenire quidam exiftimant.

Ouum quod Latini*>o V) Gr&ciuocant : Mabes , %aid>Beid,

feu Baid:ltali,Vouo:Germam,Ein,& Ey:Hifpanis,Hueuo,& ouo:GaUis,Oeuf.

30

Ttiliytl.

CICADAE.

CAP. XLV.

Ci cADAEjqua: inaflaue manduntur suefics: doloribus proiunt.

umco Cicadarum
Gderatio,

f*ilcad& paQimin

Italiacognofcuntur,atq;adebinibimlgarisnotiti&funt,utf&pe&ftateaJfiduocantumeffores,agri
,

\^jcolas,acuiatoresincampeftribus obtundant.Cxterum

quemadmodumtradidit Miftoteleslibro v. ca.xxx.de hi-

40

In Lib
adultas,defertoris

fccundum Diofcoridis

pana in eum,qui ceJfauerit.Et in Lemno infula certa menfma pr&finita efl, quam ftnguli irtecatari

magiflratus rcferant.7{ecare

&

in Syria militari impcrio coguntur-.tot orbis partibus

uagatur id malum.In India

pednm longitudinis effe traduntur , adeb utfaminarum cruraferrarum ufum prabeant , cum inaruerint.

tmiim Earum nvxe n

:

Grxcum d*p'ftf:Latinum>Locuft<e:Italicum item Locufte-.Hifpanicum ,

cum,Locufte.

Lagoftas de tierra,& Gafanthotes grandes Galli-

CAP. XLVII. OSSIFRAGVS. ta VEnter cius auis,c]uam Latini omTragum appellant,particulatim potus, calculos cum lotio peliereproditur.
\Aria admodum eft interfcriptores Ojftfragi biftoria.Siquidem Mifloteli uolucris eft aquila maior,colore cinereoA aquda. Ckm enimfuostantum mtricat pullosfed bicante. Vrobc b*c fatificat,& uiuit.Tia,& benigna eft:non
ofsifi-agi
fideracio.

V;
diuerfo

autem illafuos enido eiecerit,anteaqudm adolefcanhqubd interfe cibi auiditate dimicent,\mc recipit eos ,
enim oculos babet
lafos.
eft[,

'Ojfifragus ocitlis ualeUnubecula

& & educat.Tarx

coo -

Tlinio lib.x.cap.

1 1 .Ojfifragus in

aquilarum generc an-

numeratur,isq; ab eodem proditur ex haliaeto,hoc

aquila marina natus.Marinam hanc fuum genus non babere,fed ex

aquiiamm coitu nafci,idem auUor

eft.

Mbertopmterea Ojfifragus ea uidetur auis,quamidem lib. xxi 1 1 .Ma-

diligenter pullos nutnens non hicauoce appellat Kirij,cumfic inquit.Kirij auis eftpneda uitfitans bon&pullificationis , ille. Qui uel clariusmeminit Offifragi inter aquilarum genera,ubi folumfuos,fed etab aquila abieblos tmdio nutriendi.bc a quibufdamuocatur frangens os,eb qubd quando carnes itafcribit.QuintumautemaquiUgenus eflparuulum ualde ,

&

&

permittit,ut ex ijs confrattis medullam fugat. haclenus Mbertus. comedtt,oJfa in altum defert,& fuper lapidem cadere qubd Miftoteli Ojfifragus non ftt genus aquiU minimum,Jed auis is ab Miftotele dijfentire manifefli cognofcitur,

Verum

TlibaUucinatum ejfe credam , quemadmodum maior aquilis,dempta Germana .Quofit, ut in hac hiftoria Mbertum acie maximi nium ineadem deceptum puto . Tfanq; marina Ma clarijfima aquila uocata(ut Miftoteles tradii)oculorum cuius oculiprius lacrymarint,bunc occidit,reliquim edtt poUet,ac puUos adbuc implumes cogitaduerfum intuerifokmttum
ofcitanterfortajfe Miftotelem legijfe.quippe cum mavitne aquicat.ld quod abunde oftendit hac in re Tlinium erraffe,atq; habere uidentur, qubd hic potius quadantenus c&ci puUi acerrimi omninofint uifusmUam ij cum Ofiifrago cognationem librariorum culpa deprauatus , in quo offifragapro cfina legebatur y tate laboret.C<terum,qubdnobis ejfet Mberti codex in maritimisnoftris Senenfibus circa Kerculisportu y credidimus ofiifragum apud Mbtrtum eam auem ejfe,

&

!
-

Ql

^JJgg

iandudum

qm

<& OrbeteUiflagnumfrequens uifitur,cygno maior,roftro inhac biftoriaaperti gb uocatnr jlgrotto.Sed cumpofleaanimaduertijfem Mbertum

longcinferioripartefacculi inftar ampli.

Miftoteli refragarh, atq;

n&cautem incolis nulaliudM

Nomina.

uitiosi in alio fcriptum erat , c&pi eos acriter accufare Itbrarios, berti exemplar natttts ejfem,in quo ofina,non o]fifraga,ut quorum negligentia in caufa fuit,ut in hoc mihi ipfi baclenus imponerem>fecutus deprauatam Mberti leclionem. Mis,

qu&Gr&cis

<phs,Latinis ojfifrdgusnominatur.

Ke?vf*i\Kos.

GALERITA.

CAP. XLVIII.

Alerlta auicula eft parua.apicem in ucrtice,pauonis raodo, geftans . Haec atfa ,

& in cibo fumpta,

cceliacosadiuuat

Maudarurn

3T 2
,

And. Matthioli Corara.

minus,& galero carens.Campeflres amb&flmt aues, uerrniculis uitlitantes,dccidentibusq;femini-

ALaudarHm(utmemoriprodiditMiftoteleslibroiX.cap.xxv.dehiftoriaammalium)duofuntgenera.Mteruin terrenum,criflatnm,Galerita d cryfla appellatum.Mterum gregale,nec fingulare,more alterius,ueriim colorefimi

Le.-quancmi magmtudine

bus.Mares fuaniier canunt,prim&q;funt aues,qu& aftatem cantuprommcient.Torrb

uel'cunt,ut!pe,dumfentiunt fe perfequi,in
Noniina.

Mauda adeb ad aucupes aues expa

:

hominumgremia confugianune rapiantur.Mares in caueis diutius retenti,alte

rofepim obccecantur oculo.Qua auis Gr&ci Kopvfa.K?<.if,Latine Galerita ,

& Manda uocatur

Mabici , Hanabroch,feu

Kambroch\ltalici,LodQla,Germanici^Vualdtlerch\Hi^anici,Cucuyada:GaUici,Alouette.

xuJW

HIRVNDO.

CAP. XLIX.
io

Dlffeclis crefcete Iuna pullis hirundinis, qui primo partu exclufi funt, in uentreeorum Iapillos ofnnt,in iuuenca? corio

rcndes:e quibus duos,unum colore uarium,akerum purum eximes ij priufquam terram attige&pc , aut ceruina pelle brachio , aut collo adalligati,comitia!ibus proderunt ,
:

&

prorfus eos recreabunt.Hirundines,uti ficedula?, in cibo,aciei uifus medicamentum prabent.Tam pul lorum,quam matrum in fi&ili olla crematarum cinis cum melle oblitus,oculis claritatem adfert:angina?

eo

commode perunguntur:vuae & tonfillarum inflammationibus hoc cinere fuccurritur. Et ipfe,&

dtachmae pondere ex aqua bibantur,hos iuuant , qui anginae morbo confli&antur.

pulli exiccatUi

Hirwndinum
lultoria.

Hirundimm tria habentur genera:unum noflra teUafubit

to,& quibufdam ftramentis fibi conftruunt

.-

alterum uetuflorum adificiorum muros , cauernulas

ripis
.

&
20

montiumfcopulosexpetit:tertiumuerb nidificat in altis fluminum

Uxquotannis(utT?linius auclorefl)ex

jlphrica maria tranfeuntes-,appetente uere ad nos aduolant,& Martio plerunq; Mefenoflras ingrediuntur <edes:ibiq; iiu
nidos,in quibus bis oua
,

pariunt,& bis pullos excludunt, tantum humamfidmt

Chelido-

benignitati:atq;ubi ultimos educauerint partus

Chclidonia

t&quinotlij

autumnalis tempore infuasremigrant regiones.

niam herbam ab his inuentam tradunt , unde illi n omen efl inditum. Hancfuis obaecatis pullis deferunt in nidum,boc tantitm medicamento
ijs

uifum reddentes.Quinetiam experientia compertum

ejfe

quidam aiunt , qubdfi data opera pullorum

hirundinum oculi acuperforentur,fanantur paucis diebus,allata a matre chelidonia herba.Hinc igitur edofii media ad ocu lorumclaritatemchelidonium adbibent ;fed his refragatur Mifloteles utinmaiorichelidonioinferiusdiffevemus.Hi-

nmdinum uerb flercus oppofitum pr&flat:exc&cat enim,fi calidum in oculos decidat.Quod etiamfacra teflantur monumen Hirundinum ta,inquibus , Tobiamhoc flercore exaecatumfuijfe , legitur. CaterimuircsHirundinumrecenfuitGalenuslib.xi.de uiresexGaJ. fimpl.medic.facultatibus,fic inquiens.Hirundinibusquoq; ufifunt multi,comburmtes uidelicet, cineri mel admifcentes,
ac deindefynancbicos inungentes ,
tlus.Vtuntur

&

totum ornnes quicunque infaucibus atq; columella cumtumoribus cenfiftunt ajfe ad acuendum uifum hoc cinere nonnuUi.Mlj uerb eas arefaBas drachmce pondere bibendas exhibent.
in

&

&

iq

Nomina.

Misytkifuv Gr&cis,Uirundo Latinisappellatur:Mabibus,Tbartaf,Chatas,aut Chatafdtalis,^ondme:Germanis,Schuualb;Hift>anis,Golandrina,&Mdorinba:Gallis,Mondelles.

t'tif*t.

EBVR.

CAP.

L.

Ebor

fcobe illit o,paronychia fanantur.Vim adftringendi ebur obtinct.

Omnibus

InLib.fecundum

Diofcoridis.

353

ELEPHAS.

OMnibusfanperjpicuumefl,nilaliudEbur,eJfe,quamElephantinorumdentiummatcries,multis apta operibus. Ele pbantorum meminit Tlinius longa admodum hifloria initio libri ociauipluribus capitibus : tametfi non cmnia, qu
fcribit,probandaputauerim.Elephantosfert Uphrica ultra Syrticasfolitudines, item Mauritania,& Aethiopia-.fed maxi

^^

* ntorBm
|

moslndiamittiuliquanquammagnitudine cateraexcedant quadrupeda , Miflotelis tamen teflimonio adeb cicurantur,

ut omniumferarum mitiffimi,& placidiffimi euadant:quippequi per multa
officia

& erudiantur, & intelligant.Corio E/e-

fhanti integuntur bubalinofimili,ut is uerumpnebuit exemplum,quem B^oma uidit Leonis decimi Vont.Max.<euo,etfi rarif
fimis horreat pilis.Caput eis

magnum,coUum breue,aures uerb undique duum palmorum amplitudine:nafum,quem pcculia

Osgeruntpecloriproximum,ut quod cum
fuillo

riterinElepbantopromufcidemappellant,longiffimumhabent,concauum,grandis tub& inflar:hic infra anteriores den^

tes

ad terramfermepromittitur,quo pro manibus utuntur

ineat fimili-

tudincm;d cuiusfupernaparte dentes duo prominent pmcipua magnitudinis(quales plurimi uenales conjpicimtur Fenetijs inpublico Gg

5)"

And. Matthioli
in alijs ltali&

Comm.

inpublicoforo ttulgb Mevceria ditlo,ac

disydifci injlar,latitudine

emporijs)quiproni cufiide deorfum ucrgunt.Tedibtts nituHturrotu-

Error

quortirt.

triumuepalmorum,qtiosaUofa materiaiobducitumgulis quinque circiim, rotundis jnetantiim offe con diocriitm conebarum magnitudine . Crura ijs magna,acfortia,neque(ut quidam imperiti exiftimant)imo (lantindiuifa,fedgenuafleclunt,utpote&c&teraquadrupeda. Quamobrem Ekphantt(ut refirt Moifius Cadamnflus,
duiim
,

qui clafflc in jletbiopiam

deinde
,

ad Calicut nauigauit)ut eos,qui deferri uolunt ,fufciptant,genuafubmittunt , fefeqtte erigmt , Ekpbantis eauda bubali , trittm palmorum circiter longitudine , rarifiimis fetis referta . Quocirca haudfacikfi uindicent : quandoquidem fericntueripoffent d mufcarum iniuria,nifi aliam iilis induflriam natura tribuiffet , qua ab ijsfe
tibus mufcis
,

&

cutim

quam cancellatam obtinent,contrahunt . Quofit , ut arclatis inrugas repenti canceUis,mufcas com

prehenfas cnecent .

fublime tacitmt

Hominibus non nifi laceffiti nocent.Veruntamen initati homines promufcide comprehenfos , adeb in percani . h&c nullus bominum Unt& permcitatis , utpriufqudm in terram decidant , fuffocentur,&

inuenitur, quem mox Elepbas non comprebendat etiam non currens,fedgradaiim incedens
,

Id

efficit

uafla animalis

mo-

ies

quandoquidem fui

grtffiis longitudine
efl

qttdmfruclibus : nequellla tam ingens

arbos ,

bumanam omnempernicitatem euiocai . Vitlitant arborum tamfrondibus quam ijpromufcide non proflernant,frangant,ac dilacerent. jldokfcmt

adfexdccimpalmorum altitudinem.quaproptcr qui eos confcendere non dffiieueremon fecusfaflidio afficiuntur,ac tlli,qui ntt quo fit, mbus non mariafulcant . Effrenes pr&terea adeb natura Ekphanti funt,ut nullis habenis cohiberi pofiint ,
affueti

ut

liberi incedere

intclhgant, idcirco uerbisfaciU reguntur . jLdeb confpeclum igntm expauefcunt,ut eo

dimittantuKuerum cum maxime gubermntibusfuarum regionum hominibuspareant,& corum fermone temti d fuga reuocari non queant.

Qua reab ijs non cognita,qui eitis Elephanti curam gerebant I{pmce, in cuius dorjo oppidttlum conflruxerant, eo die,quo luiiar.us

Medices Tontificis Max.frater uxorem Callia duxit , in magnofane dijcrimine uerfatifunt:nam ubi bellica tormen uolueta igncm erutlantia confpexifjet,magnumque,ac terrificumJ'onumfenfiJJit,tant&fefiig& dedit,ut nmquam cohiberi rit',donec und cum conclufis in oppidulo hominibus in Tyberimfeje commiferit . Ekphanti non coeunt,neqttegignunt, nifi

20

tUmi

lapius.

fefius deprebenditur: quippe qui marem

annumuigefmumagant,utaucloreft^iiflotekslib.\l.cap.xxvu.dehi!ioriaammaliim.QuainreTlimi errormaniElephanti quinquennem , faminam decennem generare memoria prodiderit .

gunt

nulU nouere adulteriamam unius tantitmfamin& coitu utuntuneamque cim uterum gercntem uiderint, non amplius tanQuantum uerb temporis unaqu&que fcemina uterogerat , baudquaquamfciri potefl : qttbd Elephanti pudore mn.

riuntfcemina
ainbulat.

quam nifi in abdito coeant . Idcirco alij eisannum &fex menfesflatnerunt, alij biennium , alij denique triennium . Tamulieres . Tullum editum cre lambunt , qttiflatim citm natus cfl, cemit, cum dolore, quemadmodum

&

&

Viuere Ekphantos(ut inquit^iri[lottles)traduntquidamannos dttcentos:fed florere &tate circa fexagefimum,uelfeptuagcfimum narrant.lidemhyemis^acfrigoris impatientes fitnt.Gaudent amnibus maxime\circaquefiuuios ua
.

gantur,quos intrant libenter bubalorum more

"dempatriosfirmones inteUigttnt

C&teritm Ekphanti ingenio

&

intelleclu

bominibus proximi fitnt-.fiqui-

_jo

,fummam pmflant obedtentiam , prttdentiam feruant,& religionem pr&fe finmufokm

,

mnque , ac lunam uenerantur

Cuius rei autlores funt Mauritani,in quorum rcgionibus Elephanti innumeri confliciuntur:
ibiqtte

quigregatim noua nitefcente luna ad amnes defcendunt

lauantur

moxpurificatigenibtts flexisfalutantfidtts

&

infyluasreuertuntur.Sunt,qmtradant tantaintelleclusfagacitateEkphantospoUere,ut maria tranfituri adalienasregiones , non antea naues confcendere uoluerint,qudm ij,qui eos ducebant , iureiurando de reditu promiferint. Infyluas ituEler i gregatim ferefemper ingredittntttr,quorum agmen ducit natu maximus : cogit uerb Jtate illi proximus . Trodunt pbantosduenatoribuscircmnuentos,cumfciantpdamJolumindentibusfuisab iUis expeti,dentikus uehementerimpingcntes arboribus eosfibi euellere,pmdaque fe redimere.Qttodfacikcrediderim uanum, ac fabulofum
ejfefalfumfuperitts oflendimtts,quodfiber uifo uenatorcfibi ipfi tefles
tffe :

quemadmodum

amputet . Elephanti omnes natura indomiti ,fyluefiresquefunt,mitefcuntautemarte s utpleraquealiafcraanimalia. Ittmfiparui,& atateteneUi editcantur: quanqttam
Tliniusfcribit

40

ueantur

natugrandes domarifame,& uerberibusipr&fertimfi alijs domitis , qui tumultuantem coerceant , admoTorrb non defunt in Ekphantorum genere,qui naturaferitate nunquam domari pcfiint,quales in Smega(ttt in
,

fuis nauigationibus fcriptum reliquit

bilis

magnitudinis uenaksfpeblaripofjunt in compluribits Italis urbibits,ueluti

Moifius Cadamuflus)jlethiopi& regno reperiuntur.Elephavtorum dtntes admiraB^m&, Venetijs , Mediolani,& 2{eapoli:i

plttra inflrumenta,qtt&

quibusnonfoluminnumeripeclinesparanturadexplicandpscapiUoSffedetiamalia

ad humanum

ufumaccommodantur.Hincitaquefititttnefiiam ego,quaratione duHus Eucbfms,uir alioqui rerum pcritus,fcripferit in

libro de compofitionemedicamenlorum,quemnitper

auQumedidit ,Ebur nuUibipene'uerum

reperiri

atque illttd,quod

Eboris uires.

uulgb eius uice in officinisprofiat,marinorum pifcium dentes effe.qubd in hoc erret euidentius,qudm ut d nobis oflendatur. Tr&flat Ebur ad albas mulierumfiuxiones,ft tamen in tenui(iimumpuluerem,lapideporphyreo redigatur, propineturque

ex UMuc&feminis cremorcaqua in qua chalybs extinclus fuerit , prius macerato femine

Hornina.

Quod Cr&cis faitttt ,

Latinii

rq

Ebur nominatur:Italis,juorio:Gcrmanis,HelJfantheyn:Hifi>anis,Diente de elefantcaut M<trfil:GaUis,Cruoire

A'?pdytt*.os vit.

SVILLVS TALVS.
,

C A

P.

U.
Iongisque tor-

SVis talus comburitur

minibus medetur.

dura e nigro albefcat : qui tritus,& potus inflationibus

coli,

TMus
Nomina.

in animalibus os illudultimumpedisefl

quod tibi&crurisanneUitur.ld Gr&cis

efl,ut plura dicamus.

Jspdy.A>.ii,uulgb
.

autem os cla
efi

uicul& apptUatur ,de

quonon oper&preiium

Tsiomina fubijciam

Gr&cum

dstdy*-

tosvovLatinumTalus SuiUus: UalicmiiTalomdelpono .Hiffanicum i Torni'7uelo depie depuerco: Gallicum, Talon deporceau
.

60

InLib.fecunHum Diofcoridis.
S

3K

VI LL VS

TALVS.

E'xVk

*.{pttt.

CERVINVM CORNV.

C A

P.

LII.

Jto

CEruinicornu cinis e!otus,binis ligulis epotus,prodeft dyfentericfs,exereantibus fangufnem, cce

a liacis, regiomorbo,&ueficaedoloribus cum tragacantha:foemin?s f!uxionevu!uaIaborantibus, cum liquorehuic rei accommodato.Cerui cornu contufum,crudo n"<fti!i,Iuto circumlito & in furnum
,

a Antiquus

eo

Jeftjlcelotffeftis!
_t

indito,uriturdonecalbercat.Idcadmi3emodoe!otum,ulceribusoculorum,& defluxionibus falutare eft,infric"him dentes expurgat.Crudi cornu fuffiti nidore (erpentes fugantur, feruefa&um in aceto, fi

eo gingiua? colluanturjmaxjllarum a dentitione dolorem adimit.

Gg

Cem

AncL Matthioli Comm.

non omnibUs cognita c(t,ut candido cuiq; letJori ftat fi tis, Ceroorum hi- (~*\ Erui animalia funt mtiffima. Sedquoniam eorum natura ilori. ccruishicreferam,qu<e jlrifloteles tumvi&l X.de biflorid animalum hbriutum WW.de panibus corunea

{^j &

dtm pofieritatis memom prodidit.Cerui itaquefylueflrmm animalium genere coflant,magnitudinc afinorum, curfu uelocoitum appetunt,[adeb rabie libidinis fteuiunt , v.t infacijfimi,& ingcntibus armati cornibus.Ii cum turgente iam Vcnere
nent

niant,& maximo cumflrepitu,& clamore uagenturinfyluis.quo fit.ut conudlles,& montium camtatcs,eorum boatu rcfn Tanto impetu,tantaque rabi<e maresferuntur in coitum\ut fepe inter coeundum faminas declinent , atque proflcr.
tcrram .
.

tiant in

Cum autem maris genitale utpote durum,fuftir.ere nonpo[fint,famin<e euntes,& currentes coeunt,& cou

bircorum modo, breui interpofito tempore aliam , atque aliam Mares non in eadem immorantur,fed mutant 5 Sifortcfortuna in unam tantum faminam concurrantplures,imis,cornuu adminiculis,flatimfuprafron fupergrediuntur
cipiunt
.

&

tem enatis,acriterinter fepugnant ad mortem ufqtte .

libidmisgraueelentiam quifquefllitariusfcrobesfodit
.

Cum mares impkuerintfamims,feparanturperfe ipfi,

Fatent ut
hirci -.facies

& propter

quoque eorum

nigrcfcit afpergine,ut hirco

rum

ra eft,atquc etiam quia pingui abundaUpinguefcunt enim ceftatefupra

Deguntita quoufquc imber acctdat , tum pafcua repctunt . H<ec ideo ceruo accidunt,quia Jalax animalfuapte natumodum.Quamobrem nec currere quidem pofunufed
.

fecundo ,aut tertio curfu capiuntur ab ijs,qui pedibus inftCiantur

Quoftt ut ubi fe pr&pingues fenfere,latebras qu<erant,fa

tentes incommodumpondus.Coitus efl ab arfturo,Menfe J.ugufto,& Septembri.Implentur ceruapaucis dtebus,&

ab eo -

dem mulu.Vteroferunt otlo Menfes.Tariunt magna exparte unum:fed nonnullis etiamgeminos ceruam peperijfe perfpetlum tfl . Ferarum quadrupedum Cerua maximd prudentiapr&flare uidetur,tum quia circa femitas pariat , qubfcilicet belute rapacespropter homines minus acccdunt.-tum ctiam quia cum pcpent,inuolucrum primum exedit,qubdad multa(ut
nonnulli afferunt)in medicamentis expttatur
.

l\edeuut

mox ad proltm,deuorata d partu fefeli herba

jLnniculis mari-

o bus nondum cornua nafcuntur,nifi quoad indicij gratiafit initium quoddam pr&tuberans , quod breue,birtumque efl . Ei- 2 miscornuaprimum oriuntur fimplicia,& refiaadfubularumfmtlitudincm.-quamobrem Subtdonesperid temporis eosnocxemt . Quadrimis trifida,atque deincepsad bunc modum(ut Miftoteles inquit) proceditnumerus jLb bocfimiliafemperprodeunt,ita nefit dignofcere Atatem ramorum mtmero. Verum in Italia Mbertus teftaturfe uidiffe m numerum ramificant.quod (fit tamen cum jLriftotelis uenia difium)ufque ad undenarium
cant
.

Trimis bifida

ufque ad annumfextum

&

Cermania,quemadmodum,&

nos uidijfe fatemur .

Midam pnetcrea,quod certbfcimus

unum

Gulielmum Bauarix ducemmter

res fuas pretiofas habuiffe bina cerui

cornua,quorumftngulus

&

uiginti

ramosfundebat.

H&c admiranda cornua po

fteadono,utpoteraroacfingulari,dataftieruntSertniJfitmTannoniorumI\egin&Mari&,Caroli v .Imperatoris ,
Vulgaris opi-

& Ferdi-

nan f[i j^ manoru m ]{egis forori . VanumeftcredereCeruorum&tatis annos dignofci poffe ramorum numero,qubdf;ngulisannis unumjupcraddanf.quippe cum long&uiadmodumfmt,fi quotannis rmorum tiumerus^ugeretur, profefib ijs, qui
ultra centum annos uixiffe narrant aufiores,cornua quercubus,& pinis maiorafuijfent
duplici indiciofenes cognofcimus,tum
.

C&terum(ut Miftotelesfcnbit) 3
,

qubd dentes aut nullos,aut paucos habeant: tum qubd adminiculis careant qui imis cornibus prominent antefrontem ; "Xam ijs in pugna utuntur iuniores ,fed infenibus non renafcuntur, cum pr&lijs omnino
cejferint.

Cerui(utetiamThtophraftusinquitlibro,&capiteprimodebifloriaplantarnm) quotannis cornua amittunt:

ideofubipfadiequdtnmaximelnuiapetunt. Latent amiffis uclut inermes,fcd& ipftbonofuo inuidentes. Fithocmenfe jLprdi,(tatuto tempore . Idque opacisfaciunt locis,ut mufcarum tadio uacent. Tafcuntur per id tempus nociu quafi uerecundantes
,

donec recipiant cornua

.

Decidua amittunt

difjicilibus

& inaccefis locis,& qua inueniri

nequcant . unde ilreperiantur

.

lud prouerbium ortum

Qua cerui amittunt cornua. Quafienimfua amiferint atma,cauent ne inermes

Cor-

nufiniflrumcompcrtumeJfe(tnquitMiflotelcs)dnemineadbucfertur;occulunt enimid tanquam quodam medicamento

pr<editum:ctfiTlinius,&Mbertus occuli dextrum memoriaprodiderunt. ^ipbalangio demorft , ucl d quouis generis cantu uenantium, eiufdem,cancros edunt.-quodidem bominietiam prodeffe putatur :fed non carentfaftidio.Ceruifibdo,

&

40

paftorumque
Itt
,

fiftulis

capiuntur : mulcentur enim allictunturque ea uoluptate,ita

ttt

alter

uenantiumcantet paldm, autfibi-

alter cldmferiat

d tergo,ubifocius iam tempus effe fignificarit . J^anque animalfrmplex ceruus eft,

& omnium rerum

miraculoflupens,intantum ut equo,aut bucula accedente,propius bominem iuxta uenantem non cernat, aut ft cernat , ar-

cum ipfumfagittasque miretur.Si ceruus eretlas auriculas teneat,acerrim<lflentit,nec iatere infidi& poJfunt:Jin demijfas,facile interimitur Maria tranant gregatim natantes porreclo ordme,& capita imponentes 'pracedentium clunibus,uictbusque ad terga redeuntes.Hoc maxime notatur d Cilicia Cyprum traijcientibus. T^ec uidet tcrras,fed in odore earum natant.
x

Ceruorum faminis. cornua non habent.-necmaribus nafcuntur,(i ciimper atatetn nondum cornua gerunt, caftrentur :fedfi cornigeris tefles exciduntur,non decidunt cornua,& magnitudineeademferuantur.Ceruas tamen cornigeras, nonfincnatura miraculo,quandoque inucntas effe compertum habeo.Huius autem miraculiftdem facere poffunt
qucefunt jLuguftte Vindeltcorum apud jLntonium
illa

cornua ceru<e,
conjpiciun-

Fuggerum nobiliffimum diuitem,in quorum fmgulo fex rami

Vita Ceruis(ut Tlinius memori<e prodidit lib.v
1 1 1

tur. jLtqutidipfumconfirmaripoteflnondiffimilibusceru<ccornibus,qii& argento laborato 'ornata conftruat

Dux

ille

Bauari,de quo d nobispaulb antefatla tfl mentio

confcjfo

.cap.xxx 1

1 .)'

longa:quandoquidem pofl centum annos quidam captifent cum torquibus aureis,quos jllexandcr magnus addide-

rat,adopertis iam cutc in

magna

obefitate

C<eterum qubd uita tam longa fint ctrui, quanta cos eJftferunt,non uidctur ap.

probajfe jLrifloteles lib.si.de htftoriaanimalium,ubi fic inquit

ti.ex ijs
les
,

Vitaefjequdm longa boc animaiftrtur . Sednihilcer-

qu& narrantur,uidemus : nec geftatio,aut incrementum hinnuli ita euenit, quaft uita efftt prdonga.b&c jLriftotecaptijunt cum torquibus aureis.'lSi[ec . Qui re uera nihil certi nancifci potuit ex bis,qui centum annos poft jLlexandrum
Cccfaris jLugufti ctrua,qu<efimiliter innumeris elapfis annis pofl eius
,

etidmnum ex

impenum capta, nunquam ittguiaripouerba bctc.l^oLi me

tuit ,probibente torque argenteo temporis diulurnitate cute quafi contetlo

in quofcripta legebantur

tangercquiaCcefarisfum. Montejifi<eElaphonomineapudjLrginufam,quolocojLlcibiadesmortemobijt,ccru&omnes
Pl?nijllpfu$.

flijfd

aurefunt,qua nota uel alibift loca mutaucrint

dignofcmtur

Mirum quippe tft dxxiffe jLriJiotekm lib.vui .cap.

xxvin.de

InLib.fecundumDiofcoridis.
fuerint
illati
.

$f/
1 1 .)cerui

xxv T it.de hiftork animaiium,Aphricam nec ceruos,nec apros gignere.Cui etiafitbfcribit Tiinius lib.v 1 1 i.ca.xxx 1 I r. Cum tamen paidmomnibusfit,& aprorum,& ceruorum greges m Aphrica haberi . ^ift forftn pofteriori ctno aliunde eo
DitJamnum herbam extrahendisfagittis( ut Tlinius autlor eji lib. v i
.

r r.

cap.xx. v

monftrauere

percuffi eo telo, paftuque eius herb<e eietlo

Qupd tamen Diofcorides capris attribuit telo in Creta uulneratis. Cerui manifefiofei in iecore non habent,quemadmodum equi,afmi,muli,cameli, dam*:& in nataiitiumgmere delphinus &phoca
,

fed id in uenuiis continent,qu<e per intefiina Jpargmtur : quofit,ut eorum uifcera non

modo in

cibis

minimi recipiantur:fed

necdcanibus quidemedantur,nifipr<epinguiafint:amarefcmtenim
ne,fel contineri in

bile,

qua fuffunduntur . Mceruis Achaims cognomiaiunt,colore quidemfimilefeUi,fed non ita ut

cauda creditur ,autlorc Ariftotcle . Efl quod

.

ibi contineri
efi

fel humidum,lienifimiieparte interiore

Hoc

degujlantibus atrociffimum

uenenum,adeb ut breui temporis Jpatio homiin in

nem c e medio medw toliat tollat . Vermes cerui omnes continent in capite caoite uiuos,qui uiuox.aui nafci naCd Jolent Ihlent fub Cuh lingua lincua
qua
cernici innetlitur caput
,

tnnraun circiter r.Writov uertebram uprtpUmm Vermes n concauo

.'

pite cerui.

magnitudine haud minores ijs,quos maximos camesputres ediderint.Gigni uniuerf:,atq; con

Cerui ufus
medicina.'
irt

tiguifoiet numero adeb circiter uiginti. Ceruinus fanguisfut Bgfis inquit libro fexaginta animahbus dicato)clyfieribus infw

fus intefiinorum uicera fanat,& diutttrnas aiuifiuxiones cohibet:ex uino uerb fumptus,uenenatisfagittis refiftit.Eius cerebrurn neruorum,& compaginum coUetliones mundat . Cornu ad candorem ufque exuflum
,

ex melle haufium , alui tineas

peliit.Iuuenum ceruorum tenerrimacornua,quce adhuc ianuginofa cuticulaoperiuntur(aittlore Scribonio Largo) in taleoiis

concifa,& nouofitliii indita,acinde operculo

argilla circumlito,in

clibanum impofita,donec adeb arefcant, ut in pulue-

remfaciliconteripoffint,additis pipere,& myrrba,coli cruciatibus mirifici medentur . Sordes etiam, eodem autore^quce in
protenfis oculorum ceruorumangulishcerent,accoalefcunt,tambauflcz, qudmillit<e,prce(iantmirifici

ad uencnatorumferQspr<e-

pentiummorfus.ldeoquedftcuUsuenatoribusdiiigentercolligifcribit,etquocunqueportaYicumipfisincingulo.

20

terea

quod in ceruorum corde reperiturftametfi Vefaiius uir alioqui clariffimus

reperirifaisb contendat)omnibus cordis affetlxbus confert
. .

libro,

qucm de humanafabnca edidit,nul

mirifice praflat,an-

ium inibios

Quin

& contra omnia uenena

tidotisque admifcetur,qu pefiiientice aduerfantur

Sed cauendum efl,ne huius loco feplafiarij bubulam tracheam arteriam

accipiant in compofaionibus,utfacere confueuerunt

. De Tubercfeu Boieto ceruino,uei fungo, quem i cerm femine oriri quidam afferunt,fatis fuperque d nobis diffum efi in iibro noflrarum Epifioiarum.Itaque qui h<ec non legerunt , ibi huiujce

fmgihiftoriam,& uires inuenient .

Quod Gr<eci iha.<?v xtf>a,< id

Latini

Ceruinum cornu uocant:ltah

omiHt
, ii

Corno deiceruo :

GermaniJIirt'%born:HiJpani,Cuerno de ckruo,&punta de cieruo:Galii, Corne decerf.

xdt*.

ERVCAE.

CAP.

LIU.
feriri

Erucis, qux in oleribus gignunturjCum oleo perun<5ti,a uenenatis beftijs

negantur
noxia, qubd quan-

EI{ucce,quibusoUtoresmaximiinimicantur,animaicuiafuntuu[garisnotiti<s,fedhortis

admodum
,

Erucarum hiftoria.

doq; adeb numerofe proueniant,ut inuitis oiitoribus oiera cuntla una tantum deuorent notle . Gignuntur ( ut memorictprodidit jiriftoteies libro v-cap.xix. de hiftoria

animaiium

exuirentibusherbarum

folijs

maximeque ex

brafiica.

Trimum mmus quid milio confiftit in folio : moxuermiculi inde contrahuntur,& augentur: tum intra tnduum erucuis afformantm.llA temporefenefcentes motu ceffant,fuaq;forma immutantur,durioriq; cortice integuntur , cuius coior auro
fulget:ob idq;(ut ^iriftoteles prodit,&poft ipfum Theophraftus iib.v. de caufispiantarum ) appeUantur tantiffer cbryfa*

Udes,quafi aureiias dixeris.Dum eoputaminc mteguntur,ad tatlum tantummobilesfunt,

neofis obdut~$c$:non os,no aliud

& paipitantes

meatibus ara-

ex mebris,quod conft>icuumfit,poffident,Longo poft temporeputamine obruptc,cuoiant inde

animaiiapennigera,quospapiiionesuocamus.ltaqueprimum
*t uerb citm in aureiias tranfierint
,

dum Eructefmt, cibo

aiuntur, atq; excrementum emittunt:

nihil uelguftant

uel

excernmt.Harum,dum adhucpuer effern,ingentem copiam quogeftarent aureiias , ita

dam anno peperitHetruria, adcb utpueri omnes mirabiii quadam oftentationenumerofas in plateis
aureo nitorefulgentes,ut ex puro auri metaUo fatlas quifque credidiffet,
nifi

deprehenfkfuifient palpitantes.Fuit eo anno

eft,u t

tanta Erucarum multitudo,ut uniuerfas eroferint herbas.Quopoflmodumfaclum

ficiorumqueparietes,ijs ueluti uiuo ac paipitantifulgerent auro
.

ubiq;flirpiumfoiia,ac rami, ctdi,

Facies eis quafi humana

capite bicorni , corpore infan-

tulimodofafciaobdutli: id quod fdentio diffimuiauit jlrifioteles .

Hct quccrentibus quotannis fefe offerunt circa ur-

biummcenia

& czdificiorum

muros

circa eosprcefertim

quibus adtacent horti , ac uiridaria : plerunque enim incedi-

ficiorum cauis capite ad terram uerfo repcriuntur appenfe.Cceterilm

queprcejertimfoiijs exfefe gigni,abfque animalis femine;uifuntur

&fi dixerit jLriJioteies,erucas ex herbarum,oierum

Erucarum gc
neratio.

tamen hoc <euo papiiiones ex aurelijs exortUautrfis oieru

foiijs

oua parerefubalbida,milio minorafx quibus erucce tandem prodeunt,ut fericino Erucarum gencri euenire comperidiiigeterperpenderit,uei exquifite trattauerit ^iriftoteies.Qua
nafci pofiint,quemadmodum

mus.Vnde mihi quidem dubitandum uidetur,an rem hanc

quam minimi negauerim,quin

& exputri quodam humore perje Erucx

& mures,angues,uer
craerucas .

mes,aliaq; compluragenerantur. Tiin.grana illaexrorcfieriputat,foleq;addenfari.quod tamennaturxjpectdatoresnon

itafacili comprobant.Erucis olera non erodi auflor eflviinius,fipaioimponantur inhortis ojfa capitisex equinogcnere

famince duntaxat.Aduerfus quas

& cancrum fluuiatiieminmedio horto fufpenfum auxiiiari narrant.Sunt etiam qui juneffe
.

guineis uirgis tangunt ea,qu<s nolunfhis obnoxia

h<ec Tlinius. Coiumella pmterea iib.

xi.de re ruftica

circa caicetn,

necandis prohibendisque erucis hcec in mediumprotuiit.Vbi uerb apricis regionibus poft piuuias noxia inceffcrunt animaliq,
qu<e

d nobis appeUantur Erucce,Gr<eciautem m^-hcu nominantur^uei manu coUigi debent

.

uei matutinis temporibus fruti-

ces olerum concuti

Sic enim

dum adhuc torpent notlurno frigore,ft

decideritit,

non ampiius fuperiorem partem prore-

<Jo punt.

Idtamenfuperuacuumefifacere,fiantefationemfeminaJucco herbcefedi maceratafunt-.nihilenim ficmedicatis

.

tiocent eructs

sedDemoaitits ineo iibro,qui Gmci

infcribitur ntf! t*r7t**$\> ajfirmat,has ipfas befiioias enecari

fi

tnulier,

jys
reomnes uermiculos
Nomin.
KctfMcu
nici
,
,

And. Matthioli comm.

& nudo pede unamqudnque areamter circumeat:
qu<e
:

mulier,qu<einptenflruiseft,folutiscrinibus,

poft boc

enim decidc*

&itaemori. Sedpoftremahac,

d ColumeUa referuntur ,fuper(iitiofis junt relinquenda.

:

ita Gr<eci,Latini

Eruca uocanturUrabici , Bjapfa

ltalice\Brucbi

Germanici , J\aup,feu Hoh%uurm-.Hifpa-

Brucbi ,

Kd. .<-/>// .
v

CANTHARIDES.

C A

P.

LIIII.

Meum.

jit.i. etficaces.

Luteis roeo non legii-

S
rr*

E
ti

Frumentis congefta? Cantharides ad recondendum idonea? funt ,qu fi&ili uafe non picato conduntur,&raromundoquelinteoobligatoore3& deorfum conuerfo fufpenduntur fuperacea feruentis quam acerrimi halitum , donec aeftu exanimentur poftea lino transfixa. reponuntur. Po- 10
:

pennis tranfuerfas habent,promiffoque corpore,crafla?, __u liniiip (iin^ ^aI/m*I_> 111 tut.nfc ia^ ac bJattarummodopriEpingues:fed inertes,ac imbecillcE,quE unius funtcoloris
tentiffimss 11

omnes

uaria.,

b luteis lineis,quas in

/*

_._

1__

.__

BVPRESTES,ET PINORVM
E R V C AE.

C A

P.

LV.
eruca;, qusefupra

SImilimodorecondunturbupreftes,generaqus3damcantharidum,& pinorum

cribrum fufpenfum feruenti cinerepaulifper intoftae.reponuntur . Vis omnium communis erode rc,ulcerare,calorem elicere.-qua decaufaadmifcenturmedicamentis,quae lepras > ferosque lichenas, &carcinomatafanant:menfesciuntpeflisemollientibusadditae. Aliqui cantharidas antidotis im- 20 pofitas,aqua.fubtercutemauxiliariprodiderunt:argumento,quod urinam moueant. Alij pennas,

pedesque contra potarum ueneficia,remedio effe tradiderunt

Cjtntbarides uulgatafunt animalia,nomine d cantharo,qui Latinifcarabeus eft,deduBo,ac fi

rabeos
fed
Buptefles.
in
.

eas dixeris paruosfcd-

Sunt in Italia frequentilfimx , calidioribus pr&fertim regionibus,ubi non modb mfrumentis inuenimtur :
.

fraxinis quoque ftabulantur

.

"Prttftant qu<e folid<s,rccentesque funt,

nam

ueterafcentes facili cariem fentiunt,unde

1

inutilesfiunt in medicamentis

Bupreftes autem(ut Tlinius inquit lib.xxx.cap.

.

1 .)non perinde in Italiafunt uulgares,

rinoti

etuc3B.

^. fX tquentes;fmt tamen fcarabeis fmiles,quanquam minores

nis

jlt pinorum

eruc<e numerofie fani

>

babentur in Tridenti.

montibus , qubd

inibi pinorum

perpetub uireant fylu<e,<Ananienfi p r&fcrtim traftu

ac Flemarum conuallibus

In ex-

tremis

arborum ramis,& ijsplerunque,qui in earum cacumine attoUuntur,innumerabiles Eruae rufefcentes,ac pilofie mi-

xam euitantes
Error multo-

ro artificio nidificant', quibufdam tenuiffimis ueUeribus innumeris inuolucris contextis.Latent in bis hyeme, itafrigorisno Klidi magnitudo adeb ampla eft,ut nonnunquam conclufi uermicuii miUenarium numerum excedant. In-> .

uolucrimateries,qua concluduntur,tenuiffima fericiuelamina

mtiQfli y us p t \^

maximi <emulantur,tenuiortamen
.

eft

H&c fanguinisma-

ma e (i,quare impofita confejiimfiuorem fiftit

Sed de bis haclenus.C&terum funt medicorum qudm plu-

rimi Mauritanos pr&cipui fequentes , qui quotiefcunque Cantharidas medicamentis mifcent,pmcipiunt capita, alas,& pedes abijci,tanquamjpartes c&teris nocentiores.

Qupd tamen Galeni

fententia omnino refugnat

Quippe qui lib. x 1 .fimp.

tneiicamentorum

'

InLib. fecundum Diofcoridis.

medicamentorum integras cantharidas medicamentis addendas pr<zcipit,quemadmodum
tione in morbit acutis-audiant qu<efo quibus uerbis

3S9
ipfe
i i

& us integris
1

perpetubfuei.dcuicJusrainquit.
,

ratufus. Sedfirej]>onderintij,iUudneceorum ejfc inflitutum,nec Mauritanorumfed Hippocratis lib.

eodem loco Hippocratis fententiam declaret Galenus,cum

Qui-

dam diclionis buius mentem baud quaquam intelligens audax medicus,pr<edicias

fe uifus eft;quodpirs

partss d cantharidibus abiecit

deditque

hydropi : cui cum d primo die abfceffus infura comparuiffet,poft tres alios dtesfeSius eft,effufaque copiofi aqua , curatus ef-

tumorispmtcrnaturamplurimaftatim admoderationem redaclafit,ueruntamen non multispbft die

ingeffit
,

bus obijt

Quam ob caufam medico quidam crimen

perperdm data effe cantharidum corpora inquiens . 7s{emin diclione

pe propinanda,ablatiscorporibus,tumcaput,tumpedes,tumalas, idque effe quod

cuntlatus audax iUe medicus , hydropi alteri ita propinauit
:

enunciaretur

Quare non
multis pbft

moxque faclo fimiliter infemore abfceJfu,fcc~to<j; ,

diebushominemmcricontigit.quanquamurinarumprouocatorio medicamento ex cantharidibus confeiio, qnidamci-

trabibenliumincommodumufifint.hcGalenus.
lexiffe
.

Ex quibus facili cognofcitur ,Arabes

non recli Hippocratem

,

intel-

Quamobrem dicendum cffe exiflimauerim , qubd ablatis cantharidum extremitatibus exuantur antidoto , quo naturafmt pr<edit<e inproprij ueneni remedium Quod cum accurati perpendijfet Galenus,eas integras fuis medicamentisfemper admifcuit ; ut facile atteftantur qu<e Itbro x l .defimplicium mcdicamentorum facultatibus memoru prodidity
.

fic inquieus

Veruntamenfufficientem habemus de cantharidibus experientiam , qubd in ungues pforods

illos

cum idoneis celepris

eantharidutn
uires

ratis,aut emplaftris impofitx,fic

educunuut toticadant . Mifcuimus eas etiam facultatibuspforis,&

.

congruen-

ex Gal.

tibus,necnon quibufdamfeptis,atque interim etiam ijsqute clauos,quos uocant,eijciunt

Torrb pr&ceptorum meorum quiinijciunt, qu<c aiut

,

dam earumpaulum quiddam in medicamenta urinam cientia inijciebat ,,At quidamfolas alas,&pedes
effealexiteria ijs,qui corpora ipfbrum bibiffent
.

^iiij contrd

jlt nos totas indimus . Caterum aptioresfunt ad ea

qu<R

expertum me dixi,e<e cantharidum,qu<e inuent<e infrumentodutea tranfuerfim in alis cingula obtinent,potiffimumfi inijcia
turin uasficlile
ridibus fubefl,uaporem ab acetofurfum elatum excipiat , donec emoriantur ipfe cantharides.

nouum , dcinde oriuafis linteum obduciumfit rarum,& uasita teneasinuerfum,utlinteum, quod canthaEt de bupreftibus agens , ita
quoque reponere expedit . Sunt autem <& ipfe animalis quoddam genus cantbaridibus tumjpecie

fubdit

Sic Bupreftns

tum uiribus adfimile . Moxdepinorum erucis;quin

p<s,huiusfuntfacuitatis
.

&

eruc<e(inquit)qu<e inpinisnafcuntur,meritb nuncupat<e

pityocam-

KavQttfiftf utGr&cis, ita

etiam Latinis CantbaridesappeUantur:jLrabibus,Dherane,fiue Ca-

Nomina.

rariba:Italis,CantareUe:Germanis,Goldt Kefer,Hifpanispariter <& GaUis,Cantarides.WwmffcM Gr<eci,item Latini:Bupre

ftes nominantur:J.rabici
,

Xofoftis

Italici

Buprefti : Germanici, Knoelfler: Hifp~anici,yrebenta buei

UnvoKd^-aeu

Gr<ecis,Tinorum eruce Latinis dicuntur:Brucbidepini,Italis'.Tytoriapfa,jLrabtbus:die uum uonfichten,Germanis: Gau-

fanos del pino,Hijfanis

3
y

~S,a.<tiMJfJ fit.

SALAMANDRA.
.

C A

P.

LVT.
.

SAlamandralacertsegenus eft,iners,varium,quodfruftracreditumeir,ignibus non uri Vim habet erodentem,calfadoriam , exulcerantem Additur,ut cantharis,in medi'camenta,quorum uis eft
exefle,
'

& lepras abolere.-fimilique modo reconditur.Liquefa&a in oleo pilos euellit. Exenterata,deufum

0r ib.addir.

^; *>*

J^
'

tra&is pedibus ,& capite in melle feruatur ad eundem

e"ukerwc

Sal.irr.andr

**
Salamandra:
conlideratio.

AnAMatthioli Comm.
.

SMamandra in agro Tridentino copiofe inueniuntur, jlnanienfipr&fertim ua\le,iuxta femitas,& in opacis,p.tiginofifque locis
res; itemque
fimilis

Incipiunt enim apparere

uemo tempore,atque etiam autumnoxdo maximi pluuio.Sed ix.fl.ate ob foiisferuo-

hyeme ob urgentiflima frigora,fuis e latebris non exeunt.Salamandra corporis magnitudine , formaq; lacerto efl;uerum capitis,ac uentris craflitudine excellit,breuiore tamen conflat cauda.Illa fi altioribus nitatur cruri-

&

bus,adgreffum tamen ignauior efl,bic uerb contrd,

agilis xcelerque confpicitur

Color illi niger,luteis non minimis infetlui

taculis,quadam Uuitate peUucidus .Vifu Salamandrm horribiles&tque abominanda funt,ita utfacilc eorum ajpcclus bo-

minibus naufeam pariat.De hac

differens Tlinius lib. x. cap.^-X v

1 .fic

inquit.Salamandra animal lacerti figuraflellatum,

,

nmquam nifl magnis imbribus prouenit,&ferenitate deficit.Huictantus rigor

Vana
opinio.

ut ignem tatlu extinguat,non alio

modo,

quamglacks.QmdquidemfacitprmisfuperpoJita,nonfecusatquecs,temanimaliumcarnes,qu&prunis ajfand& tradun

tur.Veruntamen
in

medium magni ignis,ubiflamma ualentius agit,uel infornacem proiet~ia,flatim comburitur.Vanum

cfl

la

ergo credere(ut etum Diofcorides inquit) igne eam minimd abfumipoffe,eoq; uiclitare,ut

chamdeon aere: quandoquidem

li.de temperamentis, Salama
admota.Qupdpoflea effecit,ut

fatlo pcnculo,igne cxuflam breuiflilamandram uidimus.Quofit,utfcripferit Galenuslib.l

dramadcertumufquetemporisjpatiumabignenibil pathuri tamen,fi ea longius

Ariflot.uana:

igni fit

explicare nefciam quo argumento,qudue rationc prodidertt jtrifloteles lib .V. cap.

opmiones.

^ ram

-^ mm im $ com w i fe(
-

l,

p er eum inambulantem ftamas,

& prunas extinguerexum cotrarium experietiafacilcpro

afferit in

X I x.de hifloria animalium, SalamanCypro

baripoffit.lllud pr&terea mihi

dubium eft,an idem eodem capite uera retuleriucum

infula &rarijsfornacib.

ubi cbalcites lapis ingeflus compluribus

dkbus crematur,in medio

igne exoriripennatasbefliolas,paulb mufcis grandibm

.

tndiores,qu& per ignemfaliant,atque ambulent,amotoq; igne fiatim emoriantur

Quippe qubd maximi id natur& operi-

bm

repugnet. jtddcetiamqubdfih&cueraeJfent,eanunquamreticuiJfetGalenus,quidiligentiffimi omnia CyprimetaUa

,

inuefiigauit

ac nouit , pariterq; metaUorumfornaces,cumfuent ipfe harum memorabilium rerum accuratiflimus indaga

tor. Vidi ego in

Germania<erarias compluresfornaces,d quibus utranque cadmiam,pompbolygem,Jpodium, xrisflorem,

in re

<& alia mecum retuli;fed mufcas per ignem obambulantes mibi nunquam uidere licuit.Qua

nefciuerim,quonam patlo
.

2o

jtriflotelesferuaripoJfit.Wjfi dixerimus,ipfum hoc in loco nonfuam,fed aliorum hifloriam recenfere

Sed de his hatlenus,

C&terum Salamandr& nihil gignunt(ut Tlintus tradit)neque efl in eis genus mafculinum, famineumue . TJafcuntur enim ex putri quodam humore terr& . Morju uenenum inferunt ,ferpentium modo . Quinetiamfrut7us,& herbas quadam oris faliua ueneno inficiunumaxima deguflantium iatlura . quandoquidem non pauct repertifunt, qui hoc ueneno intcricre.Efi
Salamandra ^.
aquatica.

sdamandr& aquaticum genus Vtmenfibusfrequentijfimum,capite terrejiribus breuiore rotundioreque, cauda anguiUa-

SALAMANDRA
"^^Sisfc;

A QJV A T
7

A.

p [^%fe*

rum modo,nigro
Nomina.

undique dorfo,uentre autem rufefcente, luteis maculis rejperfojwrendo ajpec7u,&qu$ dtq; terreflre.jtni-

malfluod Gr&cis ra.Kinj.aJS'?* Latinis fimiliter Salamandra nuncupatwt:jLrabibus,Adhaya : Italis, Salamandra : Germa- 2 Q nisjOlmfiue Molcb:Hijpanis>Salamantegua:GaUis,Salamandre

AVjj.

AR AN
,

E V

S.

C A

P.

LVII.

ARaneus,quem holcum,alij lycon,id eft lupum uocant,fuba#us cum fplenio,& linteo ilKtus,pro
latusq; utrifq; temporibus

aut fronti, tertianos circuitus perfanat . Tela eius impofita fanguiuindicat . Eft

nem fiftit,uulnera,quae fummam cutem occuparunt , ab inflammationis iniuria

.

& altc40

rum aranei genus,qui candidam,tenuem,denfamque telam orditur.quem in aluta ligatum, & lacerto appenfum , quartanis circuitibus raederi narrant Deco&us ex rofaceo 3 & infufus , aurium doloribusauxiliatur.

Jyaneomm i

InLib.

fccundum
AR A
N

Diofcoridis/
S.

361

E V

A^aneorum,& phalangiorum(ut lih. ix.cap.xxxix.de hifloria animaliumfcribit Anftoteles ) plura funt genera.
Mordax,quod in duo
diflinguitur,alterum ftmile ijs,

Araneoru
geaera.

,&

qu lupos appeUant,eflparuum, uarium, procax,falax, pulex

lente ambulans,nec uiribus ualens,neque

phalangiotuia

nuncupatum.Mterurn maius,colorisnigri,cruribusprionbus nigris,tardum,&

falims .C&tera,qii&medicamentar'tj proponunt,aut nuUum,aut certe cxilem inferunt morfum.Gcnm fecundum, quod litpi nomen accepihpartim exiguum efl,quod non texiupartim maiue,quoda(peram,paruamque telam apud terram, autfepes
orditur,bucculisintexcrefolitumprimordijs intuspo(itis obferuatur,
rit,ut capiat

dum aliquid in tela offendens commouerit,mox accur

:partim uarium

lautifimumque omnium eft,

plinius

quod paucam uilemque telamfub arborihm facit . Tertiumgenus,quodfapientiJJimum, noflris &difcm latiffimas contexit telas.Huius,ut equidem arbitror, hic meminit Diofcorides.
eft,

amneos,qui ib~tu,uel morfu uenenum inferunt,phalangia nominat,quorum hiftoriam libro

.

xx I x.cap. 1

1 1 1 .dif

fufias enarrauit his uerbis.

i,.s,

Thalangium eflltalice, ignotum , &plurium generum Vnumfimileformic&,fed multb ma- genera es

molas.^.eque phalangion Gr&ci uocant intergenera araneorum,fed diflinguunt lupi nomidiffetlo inueniri dicuntur intns
y

Phalangiorum
Pli.

rufo capite,reltqua parte corporis nigra, albis intercurfaniibus refperfumguttis. Merbior huius,qudm uefp& iQus

Viuit

maxime

circa

furnos,&

ne.Tertium genus

eft

eodem phalangij nominearaneus,lanuginofus, grandiffimo capite.Quo

uermkuli duo^qui ceruina pelle concluft,& mulieribus adaUigati antefolis ortum,pr<nflant,ne concipiant. Vocatur

& rha
d cra-

gio,acino mgrofimtlis, ore minimofub ako,pedibus brauifiimis,tanquam imperfcclis. Dolor d morfu eius, qualis dfcorpio-

ne. Vrinafmilis araneis textis

tur
.

Idemerataftcrtion,nift difiingueretur uirgulis albis.Huius morfu genua labefatlan,

Teior ittroque efl aerulens

lanugine nigra , caliginem concitans,& uomitus araneofos: etidmnum deterior

.

brompenna tantiim differens.hic

&ad maciem perducit

oris

Myrmecion capite formic&

fimilis

aluo nigra

guttis albis

diflinguentibus . uefparum dolore torquet.

Tetraganthij duo genera habent, peiormedium caput di(linguente linea

20

aiba

& tranfuerfum altera.hic

tumoremfacit .

M
.

cinereuspoflerioriparte candicans,leutior.

Mtnimi. autcm no.

xias eodem colore,qui telas mufcis in parietibus latifftme pandit. Hatlenus de araneis, &phalangijs Tlinius

CuifubfcriPlialangiorum

bens jletius lib.xni .cap.xv 1

.Thalangiorum genera , inquit , plura funt

fcripferunt,refcruntur,utplurimumfex numero exiflunt

Vnum quidem ex eis

Qu<e uerb apud eos,qui de mxv.s bcfhs gensra ex Aerhagium , alterum lupum , terriumformi- tio.
. .

carium,quartum cranocolaptes,quintumfclerocephalon , fextumfcolecion appellatum

eft

jlc primum quidem rhagiumjd

:

acineunhHgura rotundum efl,colore uerb nigrum,acini uu<e nigr<efimilitudine,unde etiarn appdlationem accepn

& os

quidem iuxta medium uentrem habehpedes usrb ex ntraque parte qudm breuiffimos .
autem,

Mterum uero

lupus appellatum,

amplius mufcasperdit,eisquepafcitur:ac corpus quidehabet latum,acuolubile,partesuerb circa eius ceruicemincif&funt: formicis moximi os eius cminentias tres habet . Tertium autem myrmecium, hoc efl,formicarium diclum,qubd

&

affimiletur, colore eft fuliginofum

corpus uerb eius uelutaflris qmbufdam infignitum,pr<cfertim circa dcrfum .

Quartum

50

deinde cranocolaptes,oblongum eft,

petit.

&

uiride,

[iimulumque tuxta coUum habet,atq;fi

in

aliquem irruat , locos chcu caput

Quintum fclerocephalum dicfum,caput habet faxeum,& obduratum : lineamenta uerbper omne corpus (imtlu animalibus iUis,qu<e lucernas noclu circumuolitant.Sextumpoftrembfcolecium,fiue uermicarium appellatum , fublongum cft,

Hh

&fub-

3^2
& fubmaculofum, maximi
Tarantulx c5fideracio.

And. Matthioli
circa caput. jLtque

Comm.
&

b& quidemfi>eciespbalangiorum enumerantur. Hiecde pbalangijs jLetius.

Ego autem afjirere non dubitauerim,omnia hacphalangiorumgenerahaberiinltalia: quippe quced me fepiusfint uifa. Quin potius pneter pmditla genera, inibi quanquam fcribat Tlinius , phalangia in Italia non oriri . alterum reperitur omniumperniciofi[fimum,quod d Taranto jLpulite ciuitate,ubi innumeni aflate tota uagantur in campis,Tarantulam
Sppellant.Itli uerb ab his uarii&c diuersi torquentur-.fiquidem alijperpetub canunt,alij rident, alij plorant,alij clamitat,
alij

dormiimt,alij uigilijs afficiuntur,plerique uomitionibus laborant ,nonnulli faltant,funt qui fudant ,alij tremsbundi

fiunt,quidam pauoribus infeftantur ,

les
.

&

alij alia

patiuntur incommoda,fiuntqtte phreniticis,lympbaticis,ac maniacis fimi-

Quce quidemfymptomata tam uaria, ac diuerfa non aliunde prouenire dicendum eft,qudm aut ex uario horum animabile tentatis,

litm ueneno , aut ex demorforum hominum temperamentis . TS{am atra

acciiiffeconfpeximus-.tametfinon defint,quiputent

pro eorum temperaturis omnia bczc

TarantuU uenenum dtetim, uelboratim immutari, fterique obhoc,ut tamuarijs fymptomatibus uexentur , qui ab eaiciuntur.Habentur TarantuU etidmnum in maritimis noftris Senenfibus
Tyrrbeno
litori

adtacentibus

& "Romano agro frequentes

ueruntamen non perinde ac in jlpulia numerofie

Degunt

bce inter fegetes in

quibujdam term cauernulis^ quibus interdiu exeuntes,fispe eos meffores iciunt,qui huius infidia.ignari,
in

crura ocreis non munierunt . Iffos uidi ego nonnunquam inplateis iacentes,&
Tarantu!* re

xenodochijs,qui prcediclts ajfeclibus tor-

medium.

qucbantur

Sed\

mirum

certe,

qudmfacile buittfce ueneni uis mufica mulceatur .

Quandoquidem ( ut equidem
nullo

atteflari

poffum)auditis lyricis inflrumentis , uel tibiarumfono,primo (iatimoccurfuiUid Tarantulad languoribus ceffanty&in

medium tripudiare,&fattare inapiunt,tamque diu rem profequuntur,ac fifani effent,&

Qubdfi eueniat,ut
tibicines tantillum conquiefcant,ac interponant,non

imquarn tenerentur dolore.

multopbfl tempore in terramconcidunt,

,

& adpri

fiinos redeu nt languores.-nifi tandiu indefcientefonitufaliant,atque tripudient, donec ueneni uirus

partim

infenfibilitcr

percutis meatus ,partimperfudoremexeat,& difcutiatnr. Obid igitur tibicines flipendio conducuntur ,alternatimque

mutantur,ut abfque ullafonitus intermiffione,tandiutripudient demorfi,quoufque penitus curati quiefcant

cum tamen,

dum hcec aguntur,fint,qui antidotis eos corroborent , nimirum theriaca,mitbridatico,ac alijs

aduerfantur
Nomin*.'
.

qitce

uenenoforum morfibus

1s[omen d.pdyyn Grcecum

eft,ut

Latinum J(raneus:jLrabicum,Hamdcbut,feu Hanchebut : Italicum , P^a-

gno:German icum,Spinn:Hianicum,jlrana: GaVdcum,Areine

Xajjftx.

L A C E R T A.
5

C A

P.

LVIII.
:

LAcerta? caput intritura, & appofitum,acu!cos

tes uerrucas

& omnia corpori infixa extrahit

uaros,formican-

,& penfiles,quas acrochordonas uocant,tolIit.Iecur

exefis dentibus

conieclum do

lores finit

Si diuulfa

admoueatur , i&is a fcorpione leuamentum praftat

.30

E P

S.

C A

P.

LIX.

Seps }quam aliqui lacotam chalcidicam uocarunt3 in u ino pota } morfus fuos fanat
Lacertd

In Li b.fecundum Diofcoridis
S

P*Z

&

r riimtur.in India iterb t^ifa monte,fi Vlinio credimus,ad XX I I I I

j[cert&,qu&ubiquem\gares oberrant,oua quemadmodum ferpentes parimt,& cochleis maximi infidiantur. In Chilcidieari confiderano. Mabia(ut Vlinius efl autlor)cubitalem &quant menfuram:& in Mauritania , autlore Strabone , bicubitales repe-

.pedum longitudimm

lacerti rcperiuntur

colore fului

attt punicei,aut c&rulei .

6'

las.

maximis feferta,ut referunt,quiadfortunatas nauigarunt infuC&terum,qu&Chalcidic&uocantur,inLibya,&Cyprocopiosi prouenientes , non habentur in Italia . Morantur
Ejl
lacertis
.

& Infula Capraria

Llcemn|(11
cotlJfi deracie .

h<e plcrunaue in locis aridis,& interfaxa

Varia efl harum hifloria apud auclores: nam qittdam noftratibus

.

lacertisfimi

lesipfasfecere

,quidamuerbinter ferpentiumgenerarecenfent

T{icanderDiofcoridi'fitbfcribit:quippe qui in theriacis

.

fuis dicat

Vitabis

& Sepem corpore humihbus lacertisfimilem

,

Vermtamen Mtius lib.x 1

1 1

Sepam inter morti

ferosrecoiitangues,ficinquiens. Serpens , qui Seps appellatur

longitudine quidem

duorum cubitorum reperitur,ex

ao

corpus crafoautemmttnuemabit :reiauerb,actardiproferpit. Caputhabet latum,os acutum ,uniuerfum autem tres,aut quatuor dies pereunt . h&c jietius . Taumttltis albis notis rejperfum C&terum ij,qui ab eo percujfifunt,intra faniasporroaliterfentireuidetur:inquitenim. Mgyptum jLrcadia quondam regem inutnatione occupatum,&im-

prudentem Seps oppreffit

uice,aluo maiori
,

Viper&fimilis

efl

minim&,cineris colore, maculis ex interuallo uarius,lato capitcangufia cer-

rum

cerafi* ferpenti proprium efi . Quamobrem cre-^ quaft cancer , quod , comenire ferpenubus . Vedendum putauerimmt fabulofam ejfe lacerU chalcidic& hifioriam , autpluribus hoc nomen lacertarum gems minimi reticendum dttximus , reperiri in Hetritria,in Xgmano agro , ac etiam in jipulia quoddam

cauda breui , obliquo

inceffu

&

Tfrrantoli#

Terrantola uulgb ditlum

quoniamfub terra delitefcat .

Qu& cum hominesmorfuperimat,fecit, ut mecum

quandoque

Stellio,qudd fiellis maculata, infigmtaque cogitauerim,an eafortaffis %kandro,ac Diofcoridi chalcidica effet lacerta:aut his,qu& morfu, uei iclu uenenum ermttunt ,Jtrmonent cernatur . Sedh&c libro fcxto,duce Deo,latius explicabimus,ubi de

faciemus

Qu& Gr&cis <raHpa.,Latinis Lacerta nominatur-.Italts, Lucertola:Germanis,Heidex Qu& uerb <rn4 Gr&ci,Latini Seps>& Lacerta Chalcidica uocatur: Italici, Sepa .
.

Hifpanis

Gartixa .

Nom n *.
j

3
2*/j-w{.

S
,

N CV

S.

C A

P.

LX.

ri

a Mauntaaut India?, aut rubri maris alumnus, quanuis inueniatur in Lydia Aiunt car, fale mueteratus cum nafturtio . generis , fui crocodilus Eft autem terreftris niae . pondere bibantur, uencrem acnes,quE renes ampledantur , id fibi uirium uendicafle, ut fi drachmae melle , aut femine la&ucx cum aqua poto , uenens cupiditates

SCincus aut Aegypti

^s

^,,^'*

cendant . Veriim doco&o lentis cum

inhibentur . additur in antidota

TjimetfifcribatDiofcorides,Scincumcffe
doquidem qui Venetias importantur
"*"
'
,

terrefirtm crocodilum , fui generis

aquatile tamen animaleft.

mari rubro

&

in

Mgypto
:

Tfilo flumine capimtur.

QuanHtquamxs

Scinci confid.

formacrocodilos referant J

mmorem habent magmtudinemtamenlongi *

nanque qui ad fitmmum adoleuerunt, nojhates 2

Hh

&A

And. Matthioli Comm,

S

CI N C V

S.

,^
Squamis uefliuntur fubluteis, c&fta k capite ad cattdam difcumnte linea. Mnoneademcrocodilistunica: quippequinigronaturafunt dorfo. Taufaniasin Libya bicubitales reperiri Scin- 1o ScinciVicen cos tradidit : ueruntamen Vj ad nos non deferuntur . Sunt in agro Vicentino lacus quidam , qui Scincos etiam gi

ieshcertasntagnittidine nonexccdunt.

(ini.

gnuntyfed minutulos,acnigricantes, quibus f&pius utuntur feplafiarij deficientibus marinis, nonfine

magno

fortaffebo-

minum difcrimine.^eprobat hos Fucbfius quoque libroprimo de compofitione medicamentorum,jic

offictn&fubijciunt,cum duabus caudis,ueri nonfunt,fed ex Vicentino agro aUati.h&c ille.Qui tamen

inquitns. Scincttsani-

mal efl in aquis degens,lacert& magn&fimilcfed uentricofius: cauda lata,ut anguiUa,ad natandum apta . Quapropter quos
Fuchsij error.

dum aliorum errorem merito damnat,ipfe(pace uiri alioquin clariffimi dixerim)in alterum non minorem mibi quidem incidijfe uidetur, qubd exiftimauerit , legitimum Scincum, cuius effigiem

damus ,

regi lata cauda

ad natandum, cnguilla modo

Quandoquidem o

Fucbsij Scincus
cuilacerts.

quo Foroiuiienfis

ager,& qua

circum Vtintim ciuitatem flagnantes funt aqus ,maxime fcatent :

&
2

magn&corpus, tumidus uenter , ac maculis uarius , roiundum quadantenus caput, anguillce c%uda,nigrumque dorfum eft,Scincus uerus non efl:fedpotius animalfalamandr& generi adfcribendum, qubd terreflremfalamandram o paudoribus referat notis, quem aquatiles tefludines terreftres reprejentant . ob id itaque retle" Vtinenfes hoc animal Sala.
tnandram aquaticam uocant, abhorrentq; maxime,qubd inter uenenata omnino reputent.Huic fane cum Aegyptio fcinco

'nitlla efl

cogmtmquippe J.egyptius capite conflat longo , dorfo quaddntenus eiato.-uentre lacerta non maiore : coriofquatereti,breuiore tame-.cefiaq;

mkfMuteiswmero(is,mwtmisq; inuniuerfitm referto.-cauda lacerU modo

difcurrente iaiea.Ta.lu nmnrli Scmcus efl, qui quot annis ab

d capitead cauda.

Mexadria Aegypti Venetias numerofus conuehitur.Scincoru

Scincus,quem quidam terreflre

meminit vlimus hbro xxv

1 1

1 .cap.vi -x i .ubi itafcribit.Ex cham&leontisfimilitudine efl

crocrodilum ejfe dixerunt : candidicrc autem,& tcnuiore cute. Tr&cipua tamen differentia dignofcitur d crocodilo aquati-

cofquamarumfeta d cauda ad cdput uerfa . Maximus Indicus, deinde arabicus.^Afferuntnrfalft . Jioftrum eius
in uino albo poti, cupiditates ueneris
ris

duabus admiftis ,

ita ut paftillifingulamm

piperepari modopot& efficaciores

ftona.

& pedes & eruc&feminefingidis drachmis omnium,ac pipedrachmarum bibantur. Terfe laterum carnes obolis cum myrrba & ad idem creduntur Trodeft & contra fagittarum uenena ante pofleaq; fumptus ln
,

accendunt. Vtique cumfatyrio ,

binis

20

Crocodilihi- antidotaquoq;nobiiiaadditur.h&cTlinius.Torrb

crocodilvs

(ut refert jLrifloteles inlibris debijioria

,&parti-

bus animalium)animal

magnu?n,ad quindccim ufquecubita crefcens :quanuis ad duodcuigintt fcripferit Tlinius . Hic animal non parit, fed ouum anferini magnitudinem non excedens : idque in terra,non autem in aquis.Tarit cumplurimum
efl

fexaginta,uiuitqi diu, maximumq; animal

minima hac origine euadiunanque fcetus ex ouo exclufus proporiione refpondet,

lacertorum magnitudinem aquans

qubd idem
guis
.

& terreflris,& aquatiiis

Linguam ddeb indifcretam babet , ut ornnino ca carere uideatur . Cnius rei caufa efl, quodammodo efl . Ergo ut terreflris , locum obtinet tingu&,ut uero aquaticus elm.

Tifces enim aut nuliambaberelinguam uidentur , nifi ualde refupinentur , aut iuexpianatam habent

Solus inter

c&t:ra

In Lib fecundum Diofcoridis

.

36*5-

CROCODILVS.

IJlllc&terafuperiorem mouet mandibulam , minimeque inferiorem . caufa eft,qubd pedes ad capiendum, retinendumque inutiles habet
.

.J.

Oculi crocodilo fuilli , dentes exerti,& ungues in pedibus acutiffimi , coriumquc durifiimum

telis,ac faghtis

tninMcedens.lnterdiuplerunqueterramincolit,nobluuerbaquisfemergit,mnatatqueflumine.
Tlinius efi aufior loco citato
.

Duo

eius effc

genera Crocodili gencra,& uires '

Vnum maius,de quo diximus:alterum minus iUi fimile,mukum

infrd magnitudim m,in ter

ra tantum,odoratifimisquefioribusuiuit. ObidintefHnaeiusdiligenterexquiruntur,iucundo nidore farUa.

Crocodi-

CHAMAELEON.

Hh

tcam

66
.

AndL Matthioli comm.

&
.

contra fuffufiones, uel ealightei . Illita qitoqnt leam uocant , ocnlorum uitijs utiliffimam,cum porrifitcco innnttam, infacie ,nitoremq; ex oleo cyprino moleflias in facie enafcentes tollit . Exaqua uero morbos omnes,quorum naturaferpit
reddit
Lentigines toUihac uaros,omnesque maculas
nihil utilius

FtUe inuntiis oculis contra fuffufiones

to(ft credimits)coitusftimulant
ti
.

pr&dicant . Maioris dentes

Et contra comitidcs morbos bibitm ex aceto mulfo binis obolis. i dextra maxiUa adalligati dextrojaccriUitus bis partibus
,

Corij utriufque cinis ,

ex aceto

quasftcari opusfit, aut nidor crema

donat,& cicatrices oculomm emendat.Cor yfenfum omnemfcalpelli aufert . Sanguis utriufque claritatem uifus inutiilis dicitur . Corpus annexum inlana ouisnigra , ctti nuUusalius color iucurfauerit,& primopartugenit&,quartanasabigert

Vermtamen qit& is alterius inteftinis affignaipfum , txccpto capite pcdibusque,elixum manditur ifchiadicis.h&c Vlinius. cham&leontem , cuiusformam refert , mihiin mentem uit,ea Diofcoridem fimo tribniffe conftat . C&tertim cumScincus reuocaucrit,ueniatque&ipfeinmtdicumufum,nonabreforeduxi,eius tum hiftoriam,tum etiam facultates tnarrare.
Chamxlcocis
h.ttorii.

l9

Cha ma e leon igitur(ut J.nfloteks memorix prodidit lib. x

.cap.x I .de hifioria animalium )figura totius corporis

fpina lacertamplane repr&fentat . Latera deorfum dncJa uentri mngmtur,utpifcibus : defincns,& longis implicata infe orbibus . Elatior d terra efi , qttdm femi& porcari&fimiUmum : caudapr&longa in tenue fe habent fitum,qualem pollex ad manus,reliquamparlacerta . Tedesfingulibiparthofecantur ,partesque talem inter temobieclam.Scd)pfi&etiamrcliqu&partespaul6tenusindigitos quofdamfinduntunaduncis mguicttlis . Corpus afpe-

&

modo pifcium eminet. B^flrum

rv.m totum,ut crocodtlo

tni

Mutatfuum colorem

infiatus

Omnium ouiperorum temiffimus eft-.quippe qui omnium maxi.

tus

mopia fimytinis rigeat . Caufa ad mores anim& eius referenda eft:pr<e nimio nanque metu multiformis ejficitur moritur , defuntlusque colorem eundemferuat . Subit cauernas, ei pi^er admodum,<tt tcftudinis.paikfcit cum

Af olati-

Cham*le6cis

&

iacertarum
.

Caput eius,&gutturfi quernis accendatur lignis,imbrittm^& tonitruum

in tegulis

concurfus facere

DemotoUi.
.

critus narrat

Item iecur
,

uftum . Dextro oculo

.

fi

muenti eruatur,albugines oculorum cum latle caprino

,

2o

Lingua adaUigata

pericula puerperij adimi

Linguam,fi uiuenti exemptafit

ad iudiciorum euentus poUere dicunt

Nomiiu.

fiones corrigi

felle glaucomata , fuffuItemdextram maxillam adformidines ^pauoresqne : corpore uero illito detrahi pilos : Scancbur : Italis, StttyKoi ut Gr&cis , ita etiam La tims Scincus appehatur: Arabibus , jlfchancur , fme .
.

&

&

Stinco,& Scinco:Hijpanis,Stinco
v
r7s't

mf>ec-

TERRENIVERMES.
:

C A

P.

LXI.

Erreni ucrmes impofiti,prKcirosneruosgIutinant:tertianasdifcutiunt. Deco&i cumanfermo inftillcn adipe,infuii,arFe<5tis auribus medentur cum oleo autem decocUfi in contrariam aurem tur^dcntiumdoloribusprajftantauxilium.TritiinpotuexpalTuurinam ciunt.

T
L

Tcrrenomm ^j-f Erreni uermes etiam iti medicum ufumueniunt . quandoquidem oleo incoquuntur ad articulorHm,neruorumque cm00

"aoTet^irK

ratione . Impomnt enim uermictdos in J- ciatus ' Veruntamenaberrantplerunque myropoU in olei conficiendi &neumcacabum,& affufo inde oleo igniferuefaciunt: quofit,utpartto momento ij non modo inaffentur, fedpenitus combudiutius calore balnei macerantur, ranturmUo in oleo humore relitlo . Fit autcm rettius, ctim uafe uitreo excipiuntur, oleo innatantes nanq; hoc modo eommfuccus elicitur,comburiq\ nequeunt . Tr<eflat hoc oleum ita paratum, pr&fcrtimfi

&

dolentibus uermes rofaceo macerentur,adpodagricorum dolores, d calidis defluxionibus prouenientes, inmtlis prius locis uocant oleo,ac mox fuperpofitis uermtbus m eo elixis,tufis> admifiisq; cum &quali cerati pondere , quod triapharmacum

ex argentijpuma,

oleo,

& aceto confiatum

rem cum meUe

reflres

triduo emplaftri more impofitum.Quin

Quibus etiam commendamt Tlimus lib.xxx. cap. 1 1 1 . ipfbrum uermium cine teripfos uermes in oleo ueteri elixos,& fuperpofitos.Jd h&c

&

40

uermes prius uino a Ibo eloti,ac

perfie abfq; oleo uafe uitreo excepti

operculato uafis ore

ne quid expirare poffiu

in

balnem calentis aqu& immerguntur, tandiuqfefferuefcere pirmiptuntur, donec in liquorem oleo fimilem uertantur.

Trx

femnt quidam bocquod maximipr&ftet neruorum,

raa elicitur
.

& inteftinorum uulneribus glutmandis

:

Quod longi efficacius efficitfi

faBitio balfamo, de quo libro primo diximus , fuerit admiflum

aut oleo,quod uttreis organis e larigna,fiue abiegna lacry-

Ts^anq; his additis uniuerfa corporis reccntia uulnera breui

tempore glutinat,ijs exceptis , ^c capiti inferunTriti,ac rofaceo fubafti (ut

tur.Dantm utiliier terreni uermiculiigne cremati,

& inpuluerem
rjfr fWepse.
,

contritifelltfuffufis,ex marrubij, uel abfinthij decotto:

.

addunturq; in eUtlttarijs adide paratis,ut Galcnus docuit libro dc theriaca ad Tifonem

author tft)podagricorum infiammationes extinguunt .

idem

Gr&cis dicuntur : Latinis, uermes terreni :

:

jLrabtbus,

Charatin
deterrc.

Italis,

uermi

terreftri,

& Lombrichi: Germanis

Pggen uurm

Hijpanis

Lumbri^s de
(

tierra

GaUis , Vers

5
UvoydM.

MVS ARANEVS.
& impofitusjfui morfus ueneficia luit

CAP. LXII.

Mv
Araneimuris
confid.

araneus diHe&us,

Bgneusmus(utMtiusinquit)colorequidemmuftel&fimilisell,magnitudineautem muri. Os uerd fublongum

Dentes ei tenues , duplici ordine ?iati,inutraquemaxilla:quofit,utquatuordenv\,d

J^\_kabet,&exiguamcaudam.
tittm ordines

habeat . Quibus uttqtte notis abunde refpondent

quibus piUuram,qudm hic damus,mutuatifumus.

minitmurisaraneiT^icanderinfuiftheriacis^dixitqueperireinrotarumorbitatfi progrcdiens in eam inciderit.

tamenfabulofum,poeticumquecenfemus:tatnttfi non defint,qui terra i plauflrorum rotis excuffa
fibus ,
Scribit Tlinius lib.v 1 1 1 .cap.ty 1
1
,

MeQuoi

huiufce fitccurrant n:r

in un<"

.mnres araneos ultra Jppennmum non haberi , citm tamen hoc &uo

ucrf*

InLib. fccundumDiofcoridis

7*7

MVS ARANEVS.

uerfa reperiantur Italia

In jinanienfihus montibus,Tridentino agrofrequentes uifmtur . Tfibilominus incoU inter ut-

vcnata non habenuid quod fortaffis

& c&li,&folis temperamento cuenit

Siquidem necfcorpiones ibidem cxorti iclu c-

tienum relinquunt,ut in eorum mentionefuperius diximus.

ragno:Germanici,z't[i maufl:Hi$anici,Murganho

Mvrydut Gr*ce,Mus araneus Latind appellatur:Italice, Topo

Nami, *

>

MiTff.

MV

R E

S.

C A

P.

LXIII.

7V /T Vrcs,qui in domibus oberrant3 concifbs fcorpionum plagis utiliflime imponijin confeflb eft.Si JLVJjnaflatos infantes ederint,oris faliuamexiccari promittunt.

montanireperiuntur: fitnt etiamnum aquat iks ma MureJ Vres dwerforumfuntgenerum,ftquidem domeflichfylueflres^c tl etiam inagris in magnamjegetumpcr " oberrant,quiq, domibus in noftris dijferentes,qui , j_-ini.yerum primitm de tjs animalium , cap. ultimofic habet . Mmtum generatio tvckm morantur, jiriflotelis uerba referam,qui lib .wl.de htfloria tum numero,tum celeritate . Jam emmftmim prxgnante in uafc mirahiiis pr&ter c&tera animalia, maiorem in modum eft,
"

eoaGlJe

numero uiginti miliario aliquando occupata, paulb pbfl nferato uafe,mufculi

& centum

repcrtifunt

Mimm ettampercipi

20 mus ortum redundantis agreftis mummgeneris

relinquatur:tam tx unkerfofrumenti *
*

Locisenim compluribus agri,tam inaudito modo ormfolent, utparum agricoU,cum pridie metendum ftatucrmt,pocito abfmitur, ut nomuUi mdiocres
.

Hb

firidie

3^8
firidie

And. Matthioli
&

Comm.
.

mane ciim metforibus accedentes adfegetem,abfumptam inueniant totam

Interitus autem

minimi cuenit ratione i

homines uinccre,uelfuffiendo,uelfues,ut latibula effopaucis enim diebus omnino abokntur: quanquamfuperiore tempore cati jylueftres inprimis :fedtamenfuperarexopiam% dcrent,admittendo,non poffent . Quinetiam uulpes eos uenantur,

& cekritatem prouentus nequeunt.

ment,Mures,ftfalem
Gliriumconfiiewtio.

TS(ec aliud

quicquam omnium

uincit, nifi

imbres

: ijs

enim

quam primum intmunt

compeviuntur. Sunt qui uebementer confir Terret Verftc* parte quadam murefcsmina refcif]a,fatusfamininiprxgnantes coitu . Mgyptifs muribus prxdurus ,feri ut erinaceis, pilus efl . Habentur lambant,

implenfine
.

inmuriumgenere& giires

Idcirco(utvliniusauioreft

lib.x^i.cap.primo^apud^ommoscenforuextabant

kges,Gliresmccenis apponi uetantes .

yerumhocsuoganeonibusmaximeexpetunturin cibis,non modicampalatoin

perpendunt, uelpotius negligunt , qubdglircspiniuriamfieriputantts,fi tam pingui priuetur alimento . Sed ij minimi contumaces exiguedims exuberantia uentriadi appetentiam defiruant,lentum acfrigidumgignantfuccum,concocluque mifceantur alienigen<e,am?te,uel monte difcre . -Klotatum non ccngregari glires , nifi popidares emfdemfyluA,&fi "flant Genitoresfuosfetfosfcneclaaluntinftgnipietate. Seniumfiniturhybema quiete . Conditi enim
tkinteriredimicando.

19

6- hicnbanururfus aflate muenefcunt

fyluis

Montibus
.

Goritienft agro

comerminis,&

in

Camiol,Carinthue,ac Stirti alpims

ciim fagina glan

rnaxima

eft

horum quandoque fcetura

.

Qnoft, ut numerofi d uenatoribus capiantur, pwfertim

Excunt uenatum nocie,& arbores fnffientes , m quibus ftabulantur,ftc eos ftupefatlos innumeros excoriant, impofttos pnenimia copiacadis capiunt ,adeoutijsreplctisfaccis domumplerunqueredeant ,quos poftea
de abundantfylua

&

fale,& muriaafftriianuqucmadmodumpifces

Horum caro ijs utiliter eftur, qui canina laborantfame.-nanque exuberan

inteftinis exemptis Difcoquitur Gliris caro detracla peltc , te pinguedmeobtunditur appetentia,& tollitur morbus . dcplorata aurium uitia eo remedio fananelleln fitlili nouo , addito nardo ad tcriias , atque ita afferuatur , qubd conftet acerrimus rei metallics indagator, qubdfortatfe ueros glires non uide ri . Gwgius Jgricola,uir alioqui doiiffimus,&

&

a uillofa Agricolx er- Tlt nCl U e C o?nouent , non fme magno errorcputat in UbeUo,quem fubterraneis ammalibus dicamt , quafcoperfunt&inumbrant,itauocatos,Gliresetfe. Sedqubdh&cduoanimaliainterfemaximi differant, omnibusnoMurium monVorrb montanx mures cuniculos magnitndine aquant , ac tanorum conii etfcarbitrcr,qudmutpluribus exponi debeat .
Sciuros
,

cauda

tniS

deritio.

MVS MONTANVS.
&&&s*i$P

etiam nonnunquamfuperant , cruribus non ufqueadeb longis

Capite leporem referunt

uerum tam breuibus

auribtts

fint,utuixfupra pilos appareant. Tilo uefliuntur uario tatfimodo , oblongo . Ereuem habent caudam, &pedesacutis unguibus armatos. Hyeme admodumpinguefcunt,& obeftfiunt,ita ut aliquando monftrose intumefcant . HiJ.na.nien
ftbus , Vhcebeisque montibus , in Tridentino agrofrequentcs babentur , uocanturjue uulgb corrupto uocabulo

Marmon-

tane

quaft
.

Mures montanos dixerint

Eriguntur fapius urftmodo,anterioribuspedibus ueluti manibus,cibum oriminiinftar,fed longiores,atque acutiores

,

ftrantes

Dentes anteriores quatuor habent leporis

quibus feuiffimi mordent. Sed

tnirum eftfego enim quipericulumfeci, idcertb

fcuntur
.

) qubdftacutisforcipibusfecentur,una tantum nocle renaDomiretenti ft iuuenes ftnt,exuta quadantenttsferitate mitefcunt,fed utenfilibus damnurn inferunt : quippe qui
teftari poffum

cmnia,quibus obuiant,erodant,& deftruant.Hyeme delitefcunt,fo?no acpaleis,in acermm congeftis plerunq;fe condentes.

Dormiunt integris menftbus quemadmodmn &glires . In montibus uiuunt. Stramenta in cauernas comportant,quibus ,
dfrigorefe tueantur
ftri ,
.

50

Exterrefacli acutitfimi uociferantur ,ac fibilant,& adtumulos confngiunt.

Horum

carnesfylue-

&graui quodam odore adebfpirant , ut quibufdam naufcam moueant .

Qupfit,utfale,

& muria

atferuati

tum odo-

yisgrauitatem ,

tum etiam exuperantem humiditatem ob pwgucdinis copiam exuant : cum tamen tam

recentes,

quam faleconditi

In Lib
hconditi concotlu

fecundum
&

Diofcoridis. &

3 6y
Murium
g ei >-.
al'j

admodum contumaces exiflant,uentriculo laborem inferant ,

corpusqite uniuerfum excalfaciant. Ho->

ntm pinguedo medicis expetitur, quod contra&os molliat reflituat nemos . Sunt uetb alia quoque murium genera* nempe Tonticum,La$cum,1<[oricum,Tayinon\cum,lndicum^a regionibusprouincijsquecognominata . Tonticuspilo
efl

niuei candoris,fedfuperiore caud&partefaturatt nigricat-.ea enim digitilongitudir.em non excedit.corporis ma?nitudo

li

utfciuro

infe&atur aues
,

& mures

iU

Huncfani id effe cenfemus , quod Armellinum imamus .

.

Lajficus pilis ueflitur

cinereo candidis

ucntre tamenalbicante:ejl Tonticopaulb maior.hunc Variumappcllamus

,

Ts[oricus corporis mole do~.

mefticam muficlammquat ,pilis leporinisfere fimilibus.br ev.i conflat cauda.caret auribtts

non tamen foraminibus, qua

habct aurium inflar

fuperat
I-O'
.

pite efl

& ore inlongumporre5iis,quin &

.

Tannonicus,cui color fubuiridis,mufteh fpeciem refert , uerum magnitudine domeflicos mures non, Toflrcmb mdicus colorem habetfere murium montanorum , albis tamen complnribus intercurfantibus pilis.ca
.

auriculis breuiufculis
.

caudaab

ipfis

clunibus craffiorein exilitatem

adimum

prolixe defluentc : cruribus dodrantalibus

fertimfl aduerfotraUumulceas

Corporefelem <cqitat,pedibus aliqttantb breuioribus,ac pilo hifbidiore prx,

^(tquehaclenusdemuriumgencribus ,C<cteriimpcfet&

Sc

vrvs

inmurium

V R V

S.

genere recenferhnam pr&ter caudam,qud illi adeo uiUofa,amplaque efl,ut eafe totum inumbret

& contegat,ctera Tonti-

co murifcrefimiliafunt. jtnimal uulgb notum. Meminit fciuri Tlinius libro offauo cap.trigefimo offauo,his uerbis : Tr& Sciuri , obturatisque quufpiraturus efl uentus,cauernis, ex alia parte aperiuntfores.De cmtero ip uident tempeflatem

&

fisuiUofiorcaudaprotegumentoeft. Ergoinbyemesalijs prouifum pabulutn ,

alijs

pro cibo fomnus. U&ciUe. J^on

dcfunt,quiSciuricarnesincibumparatascommendent,

e-r

qubd

utile corpori

pr&bcant alimentum , quodque cumpa-

latonon uulgarem ineant gratiam . Habet etiam

opusfit.

eius pinguedo futtm inmedicamentis

ufum ubi
,

emollire, ac difcutere

Caterummurium flercus
.

('ut in libro de theriaca

ad Tifonem
.

legitur ) aceto

fubaclum

capiUis defluentibus

Utiliter iUimtur

Quinetiamperfe potum , uefic& lapidem comminuit

Mdts ita Gr&cis , Latinis uerb Mures appel.

Nomiaa.

lantur : Italis , Topi : Ccrmanis ,

Maufi : Hifpanis , Fgtones

Gallis

Sori^es

3
flatione uexat

TeChA .

A C.

C A

P.

LXUII.
ftomachum
,

LAcgeneratimomnebonifuccieft,corpusalit, aluum
.

eraollit:

&

inreftinatin-

Vernutntamendilutius seftiuohabetur,& euiridi pabuloaluum magis emollit. Probaturautemcandidum,equalicraflitudine,quod unguiinftillatum cogitur. Aluum minus oleaginis frontentatcaprinum:quoniampecus hocadftringentibuspabulis , robore,lentifco; dibus,&terebintho magna ex parte uefcitur inde ftomacho accommodatiflimum reddi folet. Ouillum autemdulce,craiTum,&pr2epingue:nonautemufqueade6utileftomacho. Bubulum taQyibus in locis pecora , fcammen,afininum, & cquirium, uentri magis idonea icd ipfum turbant moniam,ueratrum,clematidem,aut mercurialem pafcuntur, lac omne uentrem, & ftomachum fubuer a tit: qualeinIuftinismontibusefte,anobis proditumeft . Siquidemcapra?,quibuscandidum ueratrum pabulo fuerit , primo foliorum partu euomunt & eorum lac hauftum naufeam creat, & ftomachumin uomitioncs effundit. Ventrem adftringit iacomne deco<ftum,pracipueque candentibus

&

Meum

<St

X&illt -rdiiVv-

vp' H,aai/

Vo'/sit

-na.i.dcut in Iu

moiibus a nobis uifum

lUnis
eft.

calcuiii

7o

And, Matthioli comm.

:

calculis raarinis

exuftum Et in fumma,omnibus auxiliatur internis exulcerationibus 3 prsfertim fau-' eruptiones papucium,pulmonis, interaneorum, ueficae, & renum : foris uero contra pruritum cutis, fale,datur exigua aqua dilutum larum, & uitiatos corporis fuccos, recens cummellecrudo, addito dimidias, ulceroMinus inflat quodcunque femel feruefa&um . Deco&um cum calculis marinis ad ferum continet implicitum,quod ubi difcefht a lafte, ias uentris fluxiones adiuuat. Lac quodcunque deie&ionem ohmulto potentius ad purgationes redditur . Datur quibus fine acrimonia uolumus ri,utmelancholicis,comitialibus,lepris,elephantijs,&erumpentibus toto corpore papuhs. Ex
.

omni

ladtc fit,quod fchifton, id eft fcifsile,appellant .

Lac autem fi&ili nouo feruet ramoque ficul,

neorecentimouetur,infparfis,poftquambis,autterefferbuerit,totidem aceti mulficyathis , quot in cafeum concreuit . Sed cum funt heminse lacUs ita enim ferefcens liquidum ab eo diuiditur,quod labrum detergere, fextariumferuet , ne fupetfundatur,conueniet fpongiaex frigida continuo fi&ilis quiquearcrcnteum frigid^ aqua? plenum demittere.Bibitur heminis per intcrualla fingulis , ufquead contra rofiones, nas , tta ut intercedentibus (patijs , potantes ambulent . Lac autemrecens cfficaxeft aut piuftionesque,ab exitialibus mcdicamentis fa&as:uti a cantharidibus , aut falamandra,buprefte,
:

i,

norum eruca , hyofcyamo , dorycnio,aconito , aut ephemero: praefertim bubulum ad id exiraie confcrr.^argarizaturautemexulceratisfaucibusjtonfillisque. Afininum peculiariter collutos dentes, g ingiuasque ftabilit . Fluxiones alui,fi ulcera fentiantur,tenefmosquc, ouillum, bubulum , aut capnnum,cummarinislapillisdeco(aum,fiftit.perfeautcm,&cumhordeacea ptifana,aut halicaceo cre-

rnore infufum magnopere inteftinorum rofiones mitigat :.exulceratae uulua: immittitur . Humanum ftomachi rofionibus con *o tabi, lac dulciffimu eft,& maxime alit mammis autem exudtum, prodeft fuffufis,cum thuris polline inftillatui tra hauftum leporem marinum praefidio eft:oculis cruore ex i&u
:

&

podagricis utile

eft,

cum meconio, & cerato illitum. Lac omne refpuendum fplenicis, hepaticis, coneruorum
uitio laborantibus,febriculofis,
.

mitiafibus,vertiginofis,&

& capire dolentibus

nififi

quis

interdum purgationis gratia,utoftendimus, fchiftum prabeat Primiparae canis la#c perun&os narmortuos expellit rant glabrefcere:potum contrauenena antidoti uicem obtinet abortus
:

T-ufif.

CASEVS.
:

CAP.

LXV.

Afeus recens fine fale fumptus alit , ftomacho utilis eft,& facile in membra delegatur.-carnem faprxftantior,pro natura ladis,a quo conficitur De- 5 , aluum modice emollir alius tamen alio fuexpreffus , deinde inaffatus,aluum fiftit illitus , oculorum inflammationibus , coclSs autem , Qui uero reccns falitus eft , minus alimenti pra&et. carncm apte minuit , ftomacho gillatis prodeft aduetfatur , negotium uentri , interaneisque exhibet Vetuftiore fiftitur aluus . Sero , quod a cafeo manauit,quamoptimecanesaluntur. Quodhippacenuocant,cafeus eft equinus:ea uirus rcdolet , magnopere alit, bubuloque proportione refpondet . Nec defunt , qui hippacen , equinum coa-

c
,

V>cir

&
.

&

gulum

appellarint.

BTf.r,

w ifrf^v.

BVTYRVM, ET EIVS FVLIGO.

P.

C A

LX

I.

40
La&epinguiffimoprobatumfitbutyrum,qualeouillumeft. Fir &ex caprino,agitatoinuafis la<5ie donec pinguefeparetur . Butyrum naturaoleofum eft>& emolliens :unde largius epoCum melle fi infricetur, tum,uentremrefo!uit prodeft,ubioleumnonadfuerit,contrauenena . dentitionesadiuuat: gingiuarumprurirus,&orisulcera infantibus emendat. Illitum foris capaciora alimentorum facit corpora , & ab albidis puftulis per fumma fcatentibus afferit . Contra in-

E*

duritias uulua? , quod nec uirus refipit , nec uetuftatem fentit butyrum efficax eft: flammationes , dyfentericis.&coli exulcerationibus infunditur. Inmedicamentaaddi folet,quae pusmouent:utile praefertim cum nerui , aut cerebri membrana?,ueficae ceruix,uulnera acceperit . Id autem purgar,

&

replet ,

carnem creat ab afpide

:

percuffis utiliflime

imponitur . Recens obfonijs additum olei uicem

penfat,&adipisuicefungiturinbellarijs. Colligendsexeofuliginisratiohsc eft. Butyruminlu- 50 fiphunculi fpeciem deficernatn nouam ingeftum accenditur , ficliliqueoperculato, quod fuperne fubinde aliud in abfumpti locum nat,&infimapartecuniculosclibanimodohabeat, crematur, fufficitur,dumcoacerueturfuliginismodus ,quem facereinftitueris:penna poftderadituradufus.

&

Eius cffe&us eftinmedicamentis oculorum,exiccare,& adftringere.-fluxiones cohibct,& ulcera celcriteradcicatricem perducit.

Liai conGd.

T
j|

_j id

^ceftbenignialimentifapwfluummfcmiMrummamillisexbinafanguiniscoclioneprogenitum. Conflat autem tribus diuerfis ejfentijs mimirum cajecfa,butyrofa,acferofa , qu& abinuiccm feparat<e,uariam confequuntur ttm~
Sedalatleprimumremexorfv.s ,detotantumfacultatesdifferam, cuius bac tempeflate tam i)icibis,qudmm Taleaittemeflbumanum,caprmiim,ouiUum,bubulum,bubalmim,& ajiimum. Et quatms efl ufus .

periem.

medicamentis
.

^Q

ueteresuftfuerint

tum camelino , tum etiam equino s cmn tamen in ltalia>ac m alijs conterminis

re^ionibus

quodjciam,

eorum

In Lib
guiorque exiflat;

fecundum Diofcoridis
Quippe qui odoratas redoleat herbas,quibm ubique noflrates
Bubnlmpr<etereacafeus
,

375
refertifunt
,

bus,alijsque primatibmfummopereexpetatur .

collcs,ifquepr<efertim,quinonlongidifiantaburbenofira.
efi

etji

plm

aerefis

nutriat

pin-

tamen reliquis concoclu

eft

difficilior

Caprinm. uerb quanquam ex temperatiori laclefit confetlm ; iuBubalinus demque inglobos illosiun-

ueteratm tamenreliquis cafeis

ceis uinculis confiritlus

deterior,cum ftatimexiccetur,&frtabilisfiat.
,

. Is cafem, quopaffim Hetrufci uefcuntur,cri quidemgratiffimus eft,& dulcis,fed <egri concoquitur , qubd fttbflantum habeat admo-

conformatur,qui nofiris Mo7ge

Romanis autem Triuature uulgari fermone dicuntur

^ eco ^ x
res.

u ;.

dumpinguemaclentam. Hisaccedtt,qtt<euulgbnobisEjcottadicitur. Fithtecex ferofalaclisparte adignem

Recens(fi^uicennx,I{afi,&lfacbcredimM)minwuentriculumuexat,qi!amcaft
dis defittxionibm obnoxtjs,fitimfedat,fomnum conciliat.-ueruntamen obefi uentriculum frigidum

decocla.

babentibm

10 rummorbis. Inueterataautem<egreconcoquitur,fitimexcitat,parumnutrit,aluumcohibet ,&flatm procreat. Bjliquum efl Serum,quod iaclis aquofa eft fubfiantia. Hoc(ut Galenm inquit iib.x.fimpiicitm medicamentorum)extergendi
potenttampo(fidet,fitmiturqttefi(bducendiuentrisgratia,acperclyfleresinijtitur,extergens,&abluensfine mordacitate
intefiinorum acrimoniam .

& neruo-

SeHuiresex

Tr&terea fi quis ulcera,qu<efanie infeflantur acri , uice aqu&fero

h<ec

collitat

optimifitv.efecerit.
.

Trteterea qu&cunque medicamenta digerere folent ecchymomata,& atra,ea pncflat fero,qudm aqua diiuerc

Sic etiam eo
,

utimur adfugiUata,

& hypofphagmata,pecuiiaribus ad
.

medicamentis commifcentes . Tmtidit Mefues ferum

qttod

Ex MeCue.

ex nigrarum caprarum lacle ciicitur , deinde quod ex ouillo , ftc inquiens .

quideminnocuum medicamentum
terquefatarum
.

jlqua Lic~iis macerationis materia efi,& perfe

Tr<efertur,qit<efit

ex

lacJe

nigrarum caprarum,in iaudatis pafcuis uiFtitantium,recen-

Excalfacit h<ec,atqu: ficcat ordine primo completo,

& ufque adfecundum. Quinetiam attemiat, abluit,

,

abfiergit,& nitrofa,qua refcrta efifacuitatcaluum abfquealiqtta mordacitate leniterfubducit . Bilemtum flauam

tum
lie-

20 atram ab exuflis bumonbus gcnitam deijcit : qttofit , ut mirifici conferat maniacis,& melanchoiicis
fcerum infarclus ,

Tr<eflat item ad ui-

& morbis indeprouenientibus opitulatur

nimirum aqua intercute laborantibits ,fcllefufufis ,

.

&

nofts.Datur utiliter febricntibus ex biie,& uifcerum,ac uaforum obfiruclionibus

Competit etidmnum uitijs in cute d bi-

le,& peruftis httmoribtts emergenttbus.Quare lichenibtts,uitiliginibus, aiphis,pforis,leprisque admodum conuenit. htec Me

fues.Optimifert parandi rationem docuimusfufius nos,quodque magis in medkina pr<efiet,in noflro Epifloiarum mtdicina-

lium uolumine . Latlis auterafacultates memoria prodidit Galcnus loco nuper citato , ubi itafcribit. Lac ubi aiiam quamfiam exiccantem facultatem habuerit adiunclam,optimum efi remedium d)fenteria,& omnittm uentris acriumfluxionum.

tes

L&is (aculca ex s
'

Eam accipit d lapidibus,quipmdecoclo ipfi inuciuntur igniti

Torrb eos
.

ejje

oportet,quos uocant for^mtar.

Et iac eouf-

que decoqui debet,dum pleraqueftrofi in eo humoris abfumpta parsfuerit

jtt nos inieclis ferreis in ipfitm cyiindris can-

dentibus eandem ,aut etiammeiioremfacultatemefficimus . Torrb lac toturn ad acres oculorttm fluxiones

tnm per

fe,

5 o tum cum moUium coilyriorum quopiam efi utile : pr<eterea ad hypopia , & hypofphagmata.Quinetiam
Sed hoc efio lac mulieris recens ex mamillis exprejfitm
.

palpebris extrivft-

cus , ubi qui ophthalmia laborant,fomnoftfe dabunt,impofitum fimul cum rofaceo,& ouo,phlegmonas eorum concoquet.

Infundimus ipfitm

& utero ulcerato ttimper

fife,

tum ijs medica-

mentis commifcentes,quibus mifceripotefi,utique circa morfum curantibus,& ubi infede ulcera mitigarms pr& faniei acri

monia dolentia , aut phlegmonas , aut rttgas perpetienda .

lantiftue

Sic

&ad ulcera pudendorum utimur,& omnia qu leniri poflu

ob infiammationem,fiue morfitm,fiue ob malignitatem . Eaquepropter

& cancrofis applicatur ulceribus, meefi ieniens,

duamentis anodynis commifium,qualiafunt,qu<)i expompholyge conflat . Et quid attinet commemorare , quod ore conten
tum,coiiutum , gargari%ammque ml maximi phlegmonas eius mitigat ? Sed

& tonfillas,& coiumellam,& antiadasphieg

totam quidem

mone ajfetlasadmodum mitigat,& proinde anginam . jltqueutfemel dicam , medicamentum

fubfiantiam habens mordacitatis expertem.-fed multb magis , ubi concoclionemoderata potifiima pars ferofibumorisab-

40

fumpta eft

Sic mihi uidentur etiam mediciaduenena,qute erofione interimunt , lac darifuadere , uelut
.

& lepus marinus

,

in

terficit,& cantharis

Sed &funt , qui exhibent ijs^qui acomtum,

:

& thapftam fumpferint

,

Sed hc ex ratione fccerunt .

Nomi n^

Quod Graci ?*m.

GaUisiVourmage .

Laiini Lac dicitnt: jlrabes , Leben

Itali,Latte:Germani,Milicb:Hijpani, Leche-.Galli } Laicl.

CaQuefo:

feus uerb ita Latinis,7vpos,Gr<ecis uocatur:jlrabibus , Lubon,fett Giebemltalis

serum Latini diclum , Grci ifpos ya.h<tx.roi appeUatur:Italici,Siero:Germanici,Moih^u:nifl>aniQupd denique Graci 0odrvpoY , Latini fimiliter Butyrum nominant ytrabes,Zebd: ce,Suero de leche:GaUici,Scr dulaiU.
:

Cafcio-Germanis, Kefen.-Htfbanis

ltali,Burro:Germani,Butter,& J.nchen:Hiff>ani, Mauteca:GaUi,Beurre,& Buyre

t lUudhoclocononpr<etereundumduxi,qubdinGrtecocodicemanu
riens,fed ?vw>, idefl,natttrale legatur
.

fcriptonon qvomtikov ,hoc

inflatione

efi

inflationem pa-

qubd lacpotiusftomachum iuuet,qudm

uexet : id enim innuit uerbum

naturale.Hanc leclionemfecutus fuiffe uidetur Serapio : quippe qui ex Diofcortde ita tranfcribat.Et lac confert ftomacbo*

50

Q3 n &failis potuit ejfs librariormn lapfus ob uccumfmilitudmem

*>*,k^.

LANAE ET OESYPVS.
5

C A

P.

LXVII.

SVccicbelana:molIese collo, feminibusquelaudatiffima? habentur.

Subueniuntinterinitiauul-

nenbus,percuffis,defquamatis,liuidis,oflibus fra&is, aceto,oleo,autuino imbut2:fiquidem

facile fuccos combibunt,quibus immerguntur , &obpecudum fbrdern ( fic enim cefypum uorofoceo efficaciter cant ) emolliunt . capitis , ftornachi, aliarumque partium doloribus , cum aceto , imponuntur. Crematarum lanarum cinis cruftas obducit, excrefcentias in carne cohibet,&ulcarptae , in fichli crudo , cxterorum moreurunceraadcicatricem perducit. Munda; autem , tur. Nec fecus firnbriati madnarum purpurarum flocculi cremari folent. Aliqui cum fordibus lanas carpunt ,& melle irrigant , eodemque modo urunt . Alij in ficlili oris patuli, ueru-

&

&

6q

cula

374.

And.Matthioli
L A

Qomm.

A.

lare

culainterfe diftantiacomponunt,&.concerptas carminatasque lanas, oleo ita fuffufas ,ut ne ftileifdem , lanisque permutatim interftratis , leuiter fucquidem poffint , atfulis tedse fubie&is , cendunt , &uftastollunt. Quodfie tedapix,pinguitudove ullaprofluit, collecta reconditur La-

ie>

&

aqua addita , manibus confricant , & confiOefyderepatiunturridquefsepius, mutantes aquam,donec linguam adftringat , nec mordear. pum uocant Graeci , fuccidarum Ianarum pinguitudinem cuius parandi ratio hcec eft Succidse molles, radiculanoncuratse, calidaaqualauantur, &quibufcunquefordibus cxpreflis , &in labellum oris ampli conie<5tis,aqua infunditur , magnoque impetu ligula , uti refpumet ,agitatur, aut lignea ru de ualidiufculeconturbatur,quo largius fordida fpuma colligi poffit, deinde marina refpergitur : confidentepingui,quodfupernatabat,colkdoqueinakeroficliliuafe,denuo aqua inlabellum fu-

uaturadoculorummedicamenta.cinerem

in labellis

&

faagitatur:

In Lib. fcundum Diofcoridis

3 7 j-

faagitatur:fpumaiterummariperfunditur,&demum cximitur.hoc rantifper fTerifolet,dumconfumptapinguitudine.nihilprorfusfpumceextet. Colie&um cefypum manibus emollitur,& fi qua infedit fpurcitia,confeftim demitunexclufaque fenfim omniaqua, recenrique affufe , manibus mifceatur,donec admotumlinguseoefypumadftringat leuiter , nec mordeat,atque pingue, candidumque fpe&etuntum in fi&ili uafe conditur . uerum omnia feruido fole fiant. Nonnulli excolatum pinguefrigidaaquaeIuunr,&manibus,nonfecusatquc ceratum mulieres,confricant:ita enim candidiusredditur. Alijelotislanis,&fordibusquibufcunque cxemptis,ac lento igniin seneouafeex aqua decoctis pingue,quod fupernatat , colleclum aqua , ut diximus, lauant.-colatumque in fi&ilem patellam , qua? calidam aquam contineat , linteo operiunt,atque foli mandant donec candidum fiar, 10 fatis craflum Alijbiduifpatioaquamefrundunt,nouamqueadijciunt. Melius eft keue,radicuk non curatum , quod fuccidarum uirus oleat , & fi manu in concha fricetur cum aqua frigida, albefcat, nihil in fe duri , aut concreti habens ueluti quod cerato , aut adipe adulteratur . Oefypum excalfacit,expIetulcera,&emoIlit;praefertimfedis,acuuIuaj, cum meIi!oto& butyro. In uellcre appofitummenfes,&partuseuocat:ulceranonauriummoddfanar fed& genitalium cum anferino adipe: contra crofbs angulos oculorum ,fcabiofosque , genas qua occalluerunt, & ciliorum defluuia,efficax In teftanoua torretur , donec reda&um in cinerem pinguitudinem amittat. Ex eo etiam fuligo eft colligitur: utidemonftrauimus.-quannoculorum medicamentacommodeaddi folet.
, ,

&

CVm
effe

Lamtfuccida,& earumfordida pinguitudo, quam Graci Oefipum appeUant, officinarum uulgus ifopumhnmidam uocat,plenifiime d Diofcoride defcriptafint,nibil nobis bic relictum efl, quod declarandum,uel adijciendum
.

&

putemus

Catertim

tpi*v

quod Grecis, Lana Latinis dicitur , pariter

:

&

Italis :

^irabibus , Sauf, aut Suf: Germanis, Nomiua,

Schmut^iguuolen : Hijpanis , Lana

GaUis , Laine .

Quod uerb Gr*ce ohvxof ,

Latini item Oefypus nominatur:Ara-

tyci, Scnferatab:ltalice,Efipo:Hiff>anici>,lfopilbo

bumido ; GaUici,Grejfe de la laineforge.

rw.

COAGVLVM.

CAP.

LXVIII.

, uenenatorum morfibus , cceliacis,dyfentericis,&fceminisfluxioneuuluadaborantibus,acreiecl:ionibusape&ore,auxiliatur , fanguinem in grumos concretumdifcutit. Poftmenftruaspurgationesappofitumuulua; cumbutyro, praftat mulieribus,

LEporis coagulum tribus obolis cx uino

50 utconcipiant:potumuerdpartusenecat,&apuerperio, pariendi fpemadimit. Equi coagulum, quam hippacen aliqui uocant,priuatim cceliacis , dyfentericisque conuenit Hoedi,agni,hinnua aco prese laticornis ,& dorci,apri , cerui uituli, bubalique coagula fimiles naturas forriuntuncontrli.ca.

nitipotuminuino,&concretumlacinacetoconuenienter affumuntur . Hinnuli priuatim triduoa purgationibusadmotum,partusfpemintercipit. Vituli marini , caftorei uires repraefentat comi:

tialibus, ftrangulatis uuluis

eft:

potuconfcrre exiftimatur. Sedfifituitulimarini,hocexperimentum aqua infpergitur, qua paulifper cum alterius animantis , tum praecipue agni coagulum , ma,
:

duerit
cipitur

nam fx erit fyncerum , ftatim Iiquefcit in aquam : fin minus , confimile permanet . Exautem catulis , qui nondum natare poffunt . In fumma , coagulum omne diffipata cogit, &
diflbluit.

coa&a

40

Alfimalium coagulum(ut Ariftoteles memorii prodidit lib. 1 1 1 .cap. xxi.de hijloria ammalium) laftisfubftantia
eft :

trafefe

qu& adhuc labtent , contineatur . Eft ergo coagulum lac ignem habens in inter dentdquod cum animalis tepore concoqueretur , cafeum traxerit.Habent coagulum omnia ruminantia;
quippe quod in eorum uentriculo
,

Coaguli coafi dcntio.

&

tautrinquelepus.

Qub uetuftius coagulum eft , eb prteftanttus :taleenim

profluuioaluimederi pnecipue potefl

atque
rcij-

etiamquodleporisefi. Sedlaudatiffimumhinnuli.b&c jtrifiotelcs .

Qubdautem leporinum coagulum fanguinem

lib. x.fimp.

cientibm comeniat , ut Diofcorides fcribit , minime* quidem probare uidetur Galems

inquit .

medicamentorum ubi fic

Coagulum omne acris , ac digerentispotentue e(i, ac nimirum etiam exiccatoriv.nam neceffarib idfuperiora comitatur. jlc leporis quidem coagulumcomitialem morbum,fi cum acetoebibatur,prxtereaprofiuuium muhebre fanareproditum efi :fed

^f^ G^

&

lac in uentre coagulatum diffoluere : quod certi

.

&

nos experti fumus , non folum

in leporino ;

50

fedetiaminaliorum animalium coagulo

Attamenkporinumomniumeftpraftantiffimum. Sed

& fanguinem inucnuti

treconcretumfimilimodoepotumdiffoluit,ac efficaciusfortajfe c&teris leporinum : uerum nonfolitm, quod quibufdam fcriptum legitur ,fed hoc commune eftomni coagulo . Quidam autem fanguinis ex thorace reieUioncs lepormum coa-

&

gulum epotumfupprimereprodidenmt,c*terumnecaliumquenquameoufumnouUnecipfefumaufusacri

remedio ad

affeUum adflriUionempofcentem . Torrb coagulum equinum ad dyfentericos,& cosliacos accommodari fcripferunt nonnuUi Atphoca, coagulumeximie aptum effe quidampr&dicant, tanquam uires obtineat caftorij.Verum quscunqueproditum e(l,quodque coagulumfecundum ejfentia totiusprxftareproprietatem , non eft nunc tempus exponere. Eius nomen

Nomina.

Gr&cum mri*: Latinum , Coagulum: Arabicum,^nfea,Unfbae,feuUnthaa:ltalicum,Caglio:Germarimm,Lypp,K.ymn

lypp,&Haefilypp:Hift>anicum,Coalho:GaUicum,Trefieure
.

Xi

*Te'tp.

j/6
2t.V.

And. Matthioli
A D
E
,

Comm.
C A
,

S.
fine fale

P.

LXIX.
uitia proflcit
eft.
.

conditus ad uulua? anferinus, aut gallinaceus recens & ADeps inueteratus,&quitemporisfpatioacrimoniamconcepit,uuluainimicus

ptis pis

Sale

Recens exem:

'

membranis in fi<5tilem ollam demiffus , quae altero tantopere capacior fit, quantus fit modus adiquem curare inftkueris , obftru&o diligcnter, uafe flagranttffimo foli exponitur eliquefcens inde humor in fi&ile alterum excolatur , donec adeps omnis abfumatur : mox loco uehementer friido reconditur , &ad ufus digeritur. Alij fi&ile fulciunt fuper aquam calidam , aut tenuem & clanguidam prunam, quae folis uicem penfet. Eft & alia curandiratio Exemptis membranis xo teritur ^conie&usque in ollam eliquatur , adie&o minuti falis momento mox lineo colo transfuSuilVtiliterin medicamenta additur, qua:laffitudines,& fatigationes leuant. fiis reponitur. lus adeps,& urfinushoc curantur modo. Recens , prapinguis , renibus potiffimum detra&us, inlargioreaquaccelefti , &quam frigidiffima,exemptisque tunicis , diligentiffime manibus confricatur, & exprimendo ferme ficcatur, fubindequenouaaquaablukur: carterum fictili capacitatisdupke indkus,inaquamdemergkur,&fubdkis leuibusprunis fpatha mouetur , eliquatusque, Vbi uero refrixit, & guttatim aquam omnem exclufit , in praeloGolotransfunditurinaquam
,
.
:

Oib Wk ^diltoilam.

tumfi&ile demittitur , lenuum uirus peffumeat

fidens

&
:

infufaaqualeniter eliquari debet, &manu deprimi , quofacilius faecupofteain pilam fpongia madefa&am transfunditur . ubi coire ccepk,re.

inimo fordes eximitur Tertio citra aquam eliquatur , repurgatusque , fi&ili bene oper- 2 culato > perquam frigidis locisreponitur . Hircinum feuum , ouillum,ceruinumque itacurato. Elotumex ..his quodcunque tunicis(ut in fuilli mentione diclum eft )exemptis,pilaeemolliendum tradito , acmanibus fricato, affufa paulatim aqua, donec neamplius quidem cruentum uirus excernatur , aut pingue aliquod innatet, fed nitida fpe&etur. Deinde in ollam fi&ilem conijcko, & adie&aaqua,utfuperemineat,leui prunaliquefacito , &moueto,atquein aquam colato : cumquerefrixerit,:kerum inloto fidhli eliquato , &quse ante diximus, facito. Tertio fine aqua li-

quefa&um, in perfufam liquore pilara colato , refrigeratumque , ut in fuilli ratione diximus,reBubulum autem feuum , renibus maxime detradtum, exemptis membranis , aqua maCum rina.ex alto petita eluendum eft mox in pila tundendum diligenter , affufa maris aqua uero ditfolutum fuerit , in fi&ilem ollam conijciendum,& marinaaqua, qus nonminus dodran- 50 decoquendum ,donec omnis abolcatur odor , additis ad fingute fuperemineat , proluendum
condiro
.
:

las feui Atticas

minas
,

quaternis Thyrrhenica? cerardrachmis

excolatumque,detra<5tisquarpef-

tixc omniaue
luti

fubdititia

non defrribun

n
SL

a"

opertumque foli interdiu credendum , ut ad Priuatim taurorum pingue fic curari debct. , & odorisuirus euanefcar. Renibus euulfum pingue profluente amnis aqua abluito , detra&isquetunicis ,ficfili nouo , poftqtiam exiguum falem infperferis ,liquefaciro: deininnitentemaquam exco!ato:&ubi concrefcere coepit, manibus kerum confricandouehementcr lauato , aqua fepius infufa,refufaque,donec quam optimc elotum uideatur. Rurfusinolla cumpari modo uini odorati decoquko , & cum kerum efferbuerk , dempto ab igni uafe,ibidem finko pernocftare poftridie li grauiter adhuc oleat,noua olla repetitum , uino odorato perfundatur .cademqu^prius, fiant, dum omne uirus cuanefcar. 40 Colliquatur&finefale,pra:fertim affectionum earumcaufa, quibusfaladuerfarifolet,feditapara2 Taualbefcit. Eodem modo pardorum,ac leonum pinguiacurarioportet. tum non 'manopere a r ,. i* n rinum autem , & uitulinum pmgue,necnon ceruinum,atque etiam huius animahs medulIa,odoramen Pingue,quod odoratum reddi debet, demptis,quo diximus modo,mem t s imbukur, hac ratione branis,elotum,&uinoquamodoratiffimo,nullamarisaquadiluto, feruefa&um,pcrno<ftarefinkur:

fum ierant fordibus candorem reducatur

in

nouo

fi&ili

reponendum

alterum idgenusuinumeademmenfurainfunditur,colliquatur,&exquifite colatur.-noucmqueeius heminis,iunciArabicifeptemdrachmxadijciuntur.Qu6dfi ipfumodoris fragrantioris fieri uoles, quadraginta floris eiufdem drachmce,cum paribus palma:,calami,& caffia? modis adduntur:& xylobal fami , alpalathi fingulx drachmae : cinnamomi,cardamomi,& nardkfingulae uncke.omnia exaclius tun

affuibuinoodoratOjinuafeoperto^quodfupracarbonesfirmkercollocatumfitjterefferduntur, femoto ab igni uafe inibi pemoctanr poftridie uinum effundkur , aliudque generis eiufuefcunt , dem adijckur . Ter fimili modo bene conferuefcat.-deinde matutinis exempto adipe uinum effunda tur,& abluto uafe,fiquid imo fubfidens hsiit , detergatur poftremo eliquatum pingue,& excolatum,
:

& &

?Q

adufusrecondkur.
ante
.

Hoc autem modo odoramentis imbukur, quod

odoramentorum
impofitis

antea curatumeft.

Verum

di<5ta

prius infpiflari fblent,quo facilius fibi

uires adfcifcant.

Itaque affu-

mens quodcunque horum uoles , cum uino feruefacito ,

ro , item afpalatho plenius tufo .

una myrti ramulis,ferpyllo,cype-.

Aliqui tamen ad hunc ufum , uno duntaxat horum contenti funt.

linteo colatum,aromatis,utiexpofttum cft,imbui)

Cumautemterefferbuk,exemptumlenker,&

tur. Adipibusfpiflamentaficfiunt(quemcunqueacceperis,oportet,utrccens tundatur.

Syncerus,

& fanguinis expers adeps

reiiquas habcns noras,quas fcepe retulimus , in olJam

,

infufo uino albo,uetere,odorato

quod femipedis altitudinem fuperetdento igni

nouam demktitur, ^ feruefcat, dum uernaculus

,:

In Lib.fecundum Diofcoridis
cra tibiae faclitantur
tufi

}~7

naculusodoraboIeatur,planequeuinum redoleat.At ubi depofito uaferefrfxit,duadipismin inollammittuntur , &duouinieiufdemfextarij , & feminis Ioti , eiusinquam , cuius c lk.no ludi: lento igni fubinde mifcendo decoquuntur excolatusqueadepsrefrixent,unacontufiafpalathimina , cumamaraciniflorisminisquatuor, &uetereuino fubigitur. Node una hxc odorem rapiunt , combibuntve poftridie in fi&ilem ollam tricongialem ea omnia cum adipe iniecla , additis fextarijs tribusuini , unaferucfcunt , quou(que&uim,&odoremfpiflamentorumadcpsipfecontraxerit:qui eliquefcens colatur , reponitur . Quod fi maiorem odoris fragrantiam efflagires , drachmas oiio

minaj quatuor adijciuntur

,

cumque odoris
:

uirus euanuerit

&

quam pinguifsimKmyrrhKuinomaceratx
io lmaceiis,anferinusqiieficodoribus

irnbuifolent. Cuiufuis

quodmultosin annos afferuatum eft , mifceto. Galeorum percurati fextarij duo fidili ol-

laexcipiuntur:eryfi(ceptri , xylobalfami , palma? elata? , calami plane contufi , fingulorum fefcuncia admifcetunuiniLesbijueteris cyathusvnus adijcitur:eater efferuefcunt prums, moxuafefublatoabigne , die , noctuque refrigerantur.-poftridieliquata perlinteum craflummundumin

&

uas excolantur . ubi uero adeps coierir

gidis locis reponitur.

concha excipitur

fidilique nouodenfius operto perfri-

Hyberno tempore

id inftiruere oportet :aeftate fiquidempinguia

,

non co^

Nec defufld qui Tyrrhenicae ceras momentum adijciant quo facilius in unum corpus omnia coalefcant. Eadem ratione fuillus adeps &urfinus, csteriqueidgenus, odoramentis imbuuntur. Verum fampfuchi odoremadepsipfe repnefentabit hoc modo. Curati quam optimeadiguntur
.

pis

prefertimtaurini

minauna,tempeftiuiquefampfuchi exquifite confra&i fefquimina mifcen-

20 tur,&infperfo
defaecatus
,

largiore uinodigerunturinoffas,quaeinuafecoopertonod:equiefcunt. Matutiuis in ficHi olla leuiulculo igni.affufa aqua leuiter coquuntur :dumque fuumadeps odoremexuerit,
.

poftero die deterfa forde, qua? peffum ierat, fam, ac bene opertus , nofte tota permanet utdidumeft , contufi iterum fefquimina prioripaftilIoadijcitur,eodemquemodoin offas cogitur alijs qu diximus pera$is,decoquitur,&colatur,&fiqua fundohxficipurcitia,deraditur , & frigido loco recondirur . ] Si quis tamen incuratum adipem anferinum , gallinaceum,aut uitulinumaputredinetueriuelit,itafaciundumeft. Quemuis adipem diligenterelotum, &iiccatum in umbra fuper cribrum, per lintea munda manibus uehementer exprimadinoque confucum umbrofo in loco fiifpendat , & poft multos dies noua charta inuolutum , frigido loco recondat . Pinguia autem indito melle uindicantur a putredinis uitio Vis omnium eft excalfacere, moliirc rarefaTaurinus adeps , bubulus , & uitulinus aliquantum adflringunt. Earundemuirium com30 cere pos leoninus :nam refiftereeum aiunt ijs, qui infidias moliuntur Ceruino, elephantinoque perun&os , ferpentes fugiunt . Adftringentior eft caprinus qua ex caufa deco&us cum polenta , rhoe cafeo dy fentericis datur,& cum ptifansefuccoinfunditur. Iusdeco&i phthificis in forbitionibus prodeft,daturquoqueutiliterijs,qui cantharidum uenena hauferunt. Hircinus, utquiualidifsimei
pfuchi
:

&

, &croco impofitus . huic proportione refpondet &fedisuitiaidoneus eft:ambuftis ignimedetur. ETue uetuemollit : elotus uino pleuriticis prodeft: cinere,aut calftifsimus quifque fale conditus excalfacit , ceexceptus , inflammationibus , fiftulis , ac tumoribus fuccurrit. Afininum tradunt cicatrices corpori concolores reddere . Anferinus,gallinaceusque conueniunt muliebribus malis,& ad labiorum 40 rimas,ad mangonizandam faciem, contra aurium dolores r Vrfinum conftat raptos uitia alopecia>capillosreftituere,pernionibus fubuenire. Vulpinus medetur aurium doloribus. Fluuiatilium

difcutiat,podagricisauxiliatur,

cum fimo capra?

,

ouillus. Suillusuero contra uulua?

&

&

pifcium pinguia perunftis oculis claritatem afferunt , fiinfole liquefcant,&melli admifceantur. Vipereadeps contraoculorum hebetudines,fuftufionesqueefficax eft , addita cedria , melle Attico,

& pari oleo uetere

nafcinonpatitur.

pilos alis euulfos perun&is radicibus recens

& per

fe illitus obliterat

atque re-

TtAmetfi de adipibus,fcuis,&pinguibus,qu& in medicu ufum ueniunt,copiosii& abundanter

ratareddantur ,

lccutusfit Diofcorides:

utpote qui non eorum modbfacultates,& uires tradiderit ;fcd etia rationcm docuerit,qua illa curentur,fhijfa

&odo
YmawfoxCxs
uires

& dputredine uindicentur.tamen cum de eorum natura

,

&facultateaccuratius(meo quidem iudicio)co

5 O piofms etiam,&particularius differuerit Calenus,nec uanum

nec d nof.ro inftituto alienum duximus , hic ea omnia refr=,

re,quab

ipfo

memorimproditafuntlib.xi.fimplicium medicamentorum

ubiita fcriptum reliquit. Tinguedo

qu<s

,&adeps
,

tx Cal.

&hacquoquecommuniffma funtinter animalium partes . autadipem obtinent. Qu&uero macilenta ftmt, maleque
.

T^am omnia,
differt

bene nutriuntur

aut pinguedinem

nutriuntur ^fepe omnino ne habcre quidem apparent: fe-

pe uerb adeb pauculum , idque ftccum,ut agri utipofis Torrb

tibus totam

d pinguedine adeps craffuieiac propterea animanceleriter

,

naturam terrofioremhabentibusadepsprouenit,ueluthumidioribuspinguedo.Troindepingnedo

ab

igne Uquefcit,necfaciU,ubi liquatafuerit,rurfum concrefcit,cogiturue.M adeps necfacile funditur , liquefcitue

celerrime' coit
,

&fufus

ac conglaciatur,multoque apparet pinguedine durior . Sus enim bene nutritus,pafiusuc multam habet pin

guedinem,ob naturalem temperamenti humiditatem.At boues,& capne,& qu<ecunque idgenus cornigcra , obficcitatem

adipempturtmum gencrant . ^it tuft uoles,oltofam ,

plerique medtci.Sed

& pinguem & pinguedinem appellare tottim bocgenus

in

animalibus fubftantiam

omnem adipemappellato,ut
mendiciu adipecapri-

tibi licet.7{on

tamen

licet tibi citra

numhumidiorem effe dicere,qudmfuum, T^amhic omnium ferrne aliorum eflhumidiftimus ,acprcitide aCtionefttauicinam
Ii

olca

378
vleo uimpoffidenst

AndL Matthioli comm.

qmnqnam oleo magis tum emoUiat,tumconcoquat:acproindecdtaplafmatis qu& adphlegmonas acJ

commodantur , commifceri fokt.Qui ueromordicatior.es perpetiuntur aut inretlo intejlino , aut in colo ,ijs potius caprinttm adipem,quam fuillum inijcimus:non qubd acrimonias plus obtundat(nam ex naturafiafuiUus obtundit magis,xc pro inde mifcetur medicamcntis ulccra curantibus,cuiufmodi eft,quod uocantparygrum)fed quod caprinns ob craffiticm citins
concrefcat,fuiUus aittem inftar oleidefluat-.proinde ipfumpotius dyfentcricis
,

& tinefmofis
.

inifcimits
,

qitando

morfum eo-

rum mitigare confilinm efl.Torrb ob tenuitatcm partium nonnullaacrimonias magis rctundunt ubi nimirum in alto morT^am quod craffarum eflpartium,minus;magis autem quodfubtihum dicatorum corporum , quod moiejium efi,b&ferit partium efi,tota corpora penetrat,& omr.ibus ipfumfaniebus mordicantibitspermifcetur Hac ratione adepsanferinus
.

qu& in alto corporum mordicant , rnagis obtundit:fed &fwllo caltdior cfl.Horum tamen in medio efl gallinaceorum adeps, IO ac gaUinarum.Torrb calidior femper,ac ficcior eftmafculorumanimalium,& horum ipforum exetlorum minus tum calidus
,

neeft,cttius meminiffe oporttt:

tum ficcus . t>u>ppe mas caftratus eiufdemfempergenerisfamin& affimilatur Hoc autemfermonis caput commuTro ammalium temperatuva femper exifiere differentias eius,qu& in illis efi,pinguedinis,aut
.

adipis,aut qitocunque

modo appellare libebit totum hocgenus corporis in animantibus okoft,&pinguis.Igitur<:umfiis om

Qmnis igitur pingucdinisfactdtas efi humetlatoria;& excalfafioria humanoram corporum.
.

nibuspropi quadrnpedibus animalibus in caliditatt , ac ficcitate inferiorfit ; proinde pinguedinem qitoque minus habet ca
lidam,magisque humidam
.

Huius enim mminifjhperpetub oportet inprincipijs huius operis ditli jlt differenti& , qu& funt cuiufque fingulatim in maioris-minorisque rationefunt . Ts{am ptnguedo fuis,ut ad nos quidtm,largius bumeclare potejl ,fed non aque excalfacere,ut
lidior

tft,& ficcior.\\i<rfi'.m id

okum-.ucrum pinguedinis faum talis efl caliditas , qualtsfpetlatur in nobis.Torrb taurorum adeps fuillo multb cahic memoria rcpetentibus nobis^maremfamina effe tum calidiorem , tum ficcioremma-

&

rem antem cafiratum affimiiarifwmin& , uelut quicquid iuuenilis efl &tatis . Et inter

iuuenilia famina
:

mare humidior eji, 2o

& minus calida.

rum :fed

Sic

& adeps mtulinus

,
.

taurino

minm

tum

calidus efl,tum ftccus

& h&dorum ,qtsdm capra-

& caprarum minus,qudm hircorum

Et rurfum taurorum minus , qudm leonum:nam horum adeps omnium pro

maxime tenuiumpartium . Itaq: fiipfum ipforum calidijfimus efi, pe quadrupedum adipc potentius digerit.nam medicamentis ad ulcera,& pblegmonas conuenientibus commifceas , non modo nihil adiuueris;ueriim etiam i&feris,nhni-

&
.

&

rum addita maiori,quam conueniat acrimonia Inueteratis tamen tumoribns atque fcirrhi in morem induratis, tttm neruo infumma qu&cunque (cirrbofiifunt,ijs aptifiimus efi,in quibusfani inefficaciffirum curuaturis ( iyr.<Jha.t Gr&ci uocant)

&

jntis

apparet fuillus . Taurinus autem ab utroque ex &quo

dijiat

ut quantb caiidior, ficciorque Jitillo

,

efi

tantbf.tpereijs fcilicet

turaleonino.ltaque tanquamin medio confificns, meritb utrique medicamentorum mifcetur generi

fcirrbofif medentur ,

&

qu&

& tjs,qu& pbkgmonas concoquunt

cji

cuinfmodi

efi

tetrapharmacum quod uocant , ex cera

,

,rcfi-

na, pice

&adipc

confians.

JJam fiueinboctaurinum ,fi:temudinum

mollior,compctit
.

fiue hircinum,fiuecaprinum,fiuefmllumin-

30

dideris,femperpurimouendo aptum,& concoblorium medicamcn ejfeceris.Sedfutllusft addatur,in pueris, &fceminis,

ut breuitcr dicam,omnibus,quibus caro

&

Sin tattrinum adieceris,foJforibus,& mefforibus,& omnibus

carnem duram habcntibus,fiue ob naturalem temperiem,fiue exratione,acforma uit<s,conuenienseffcceris.Ctzterum adeps

omnis dum inneterafctt,fc ipjo
re inueterafcentibusaccidit
,

& calidior,& tenuior

qux. quide putrcfcere

efficitttr,ac

proindc quoque magis difcufforius

Verum id omnibnsfe-

non anticipent.lsla uintim,mel,acetum,frumentum,butyrum,knafuc-

cida,oleum omne,fiue lentifcinum ,(iue cicinum,fiue raphaninum,fitte ipfttm quod ex oliuis conficitur, uetufiate
ra,&tenuicriseffentiefficiuntur:acproindegufiantibus apparent acriora

& calidio-

,&adinduratos,

tegreqtte folubiles affeclus

omnes adbibtntibus potentius digcrentia . ^itque ego fiine' gufiantibus acriora uideri dixi . At quidam , quibusfiudium efi
nominumfignificatus corrumpere,non acria,Jcd adfiringentia ttocant id genus omnia,adufquepiper:tanqitam interfit nihil,
adflringcns,an acre dixeris
.

Etfi denuo illos roges degalla,myrtis,mefpilis,malipuntciputaminibus,qu(efidia uocant,rhoe,

& omphacio,&

40

htzc dicunt adfiringere.-tametfi aduerfifiimum

ex illisfenfum percipiamus ei, qui in uobis

fit

d pipere,pyre

thro,napy,cuphorbio,cepa,allio,& adarce.Igiturfi quemadmodum adftritlionis uocabulum de utroque affetlu,

flu percipimusicommuniter efferunt ,fic ipfos

quem gu-

qnoque affetlus ttnam habere naturam exiftimant , quiduis aliudpotitts ha-

bcndifunt,quam homines,ut qttifolipropriosjlnfus obttneant^tfi omphaca,rhoa,gallam,balaufiium,hypociflida contra

here,conftringcrcquc nofiramfateanturjubftantiam .-fecernere uerb,mordicare,ac penetrarcpiper, napy,pyrethrum,im-

propric adftringentia nuncupant

qummordicant ,

& excalfaciunt

atterum in cognofcendis

ipfis

medicamentis non pe,c-

cant

Verumft cportet conkclantem dicere,an in uocabulis,aut in rebus hallucinentur,equidcm in uocabulis potiits falfos uiros ilios dixerim,& maxime quibus Gr&ca lingua infueta eft,qualis eft Diofcorides Anaxarbenfis.quiprofctlb multa be.

ne dixit eormn , qu& de matcria mcdica memoricc prodidit,c&icrumfignificata Gr&canicarum uocum rwnfatis pernouit

Hic ergo cum ait magis effe adflriclorium adipem caprinumfuillo :fi quidem acriorem figmficare uelit,per magis adflriilofactdtatcm, qualem rhus , rheon , hyporium,accipimusfcrmonem ceu uerum .Mfi iUud,talem habentem quaiitatem)

&

ciftis

balauftium , haud uerum effe fermonem dicemus . Torrb quoniam uiperarum adipem, ubi radicitus pilos fub
,

alis

eiudferisfprobibere illos recrefcere illitum referunt

itifurn

eftmihieiusfacerepericulumeffe fatius:atubi proutiubent,fc-

cifftm,mentitoscomperi,ficutetiamq:ibdinitiafuffitfionumfiinct.

Vertim wforum adipem alopecias curare uere fcri.

pfenint : citm tamen probatiora habcamus ad eum affeclum remedia

Torrb cum dicant tamen uulpinum adipem dolores

difiingutre,quct dicunt,attcnden-

auriumfanare ,

abfqtte ut explicent,quos aurium dolores dicant,ccu

non nofcentibus ipjis

dum non eft .

congrttat.

Mtjpifcium adipem laudant,tanquam adfuffufiones,aut quemcitmque alium ajfecium nomtnare

Mij>nonfimpliciterpifcium,fedadunt
.

uelint,

fluuiatiliurn.-alij

uerb potius marinorum

qub uidelicet aliquid plus

fcire uideantur,qudm uidgus.h&c Galenus

C<eterum de Tafii pinguedine, qu& ( ut experimento manifcfio confiai)con-

traclos

ncruos,& articulorum duritias emoUit,& difcittit,nihiipofleritatis memoria prodiderunt Diofcorides,Galenus ,

&

$Q

Taulus .

%ec pr&terea Gaienus pinguedinis curand& , acparandx rationem uUam,quod flciam , tradidit

ncc quibus odo-

ramcntis

In Lib
rijillamparant,quamuulgb

fccundum Diofcondis
&
.
,

} yy
Pomat-e parau
<**
ratl
>

ramentis ueteres pinguedinem imhuerent

in unguenti morem conficerent quemadmodum bac noflra Atateunguenta, pomata uocamus. Eaautembocmodoparatur. Sumunt cendniadipis aut b<edi binas

Ubras-.fuiUiuerb rccentis uncias fex ,deinde exemptismembranis,uino albo lauant,exprimuntque tandut,donec

uinum om-

&

rieexeat.

Tofihcelotampinguedineminfiailenouum,uitro,uel plumbo oblitumconijciunt,additisnardilndicigra-

nistribus,caryopbyUorumfemimcia,nucismyriftic<edracbmisduabus,malisappianis,uel fylueflribus femicontufis Jenis,

Jtel feptenis.Hac

omnia infujficientiaqu<e roj'ace<e quantitatemacerant die una:deinde lento igne tandiu decoquiit uas operconifciunt, adie-

culo contegentes,& rudiculafiepius mifcentes,quoufque uniuerfaferi aqua euanejcat. Tercolant deinde linteolo Jpifiiori
fubdito uafe
ttis

mundo , aqua rofxrum madente,d\mitttjntque concrefcere.Qup fatlo infitlde nouum iterum

oleiamygdalini dulcis untijsfex,cer<e alb<s uncifs quatuor,& adignem coUiquant,acpoftmodum linteolo percolantm

* mtidijjimum catinum aqua rofarum affufa:finuntque concrefcere.Demum eadem aqua mofcum experta,aut alijs refragran
tibusaquis tandiu lauant rude mifcentes,donec unguentum illud adfummumalbefcat.Tunc enim extrahunt, &uitreo ua-

ferecond:mt,feruantqueinfrjgidoloco,nerincoremcontrabat.Hocin Italiafrequentijfimum obtinet ufum ad labiorum y

manuum,& mamiUarum rimas,tam afrigore,qudm ab acrifuccofaclas.Vtuntur eo pneterea ad defquamatam cutem ,

sd crufiofaspapulas,qu<epueris in capite enafcuntur.Sunt qui ei
citiusquerim<e occludantur.Mtj uerb cinnabarin addunt,ut flammeum referat colorem
.

&
Adipis incibis

corallia porpbyreo lapide leuigata admifceant, ut melius,

Torrb(ut

libro tertio defacul-

tate alimentorum fcribit Galenus,& ifacb jtrabicusin dd<etis)j.deps omnis

in

cibisfumptus uentriculum effundit,appe- facukas.

tentiam dti>cit,pituitam auget^parum nutrit,fuccum illaudabilem gignit,atuifluxiones commouet, retentricem uentriculi

facultatem imbecillem reddit:Jcnfus,& intelleftum hebetat,fomnoler\ tiam inducit,& in uentriculisfacili in bilem uertitur, Srtap. in uapores caputpetentes . Qu.are adeps eflpotiusin ciborum condimentis qudm in alimentis expetendus .

&

11 '

*'

2^

Gr<ecis,Latinis adeps,& pinguedo appeUatur:jLrabibusMenim>Vxaham,fiuc Saham:Italis,Graffo:Germanis,Feyft,Fet-

tigl{eit,& Schrnaltx:Hifpanis,Gordura:GaUis,Greffe.

mia.v.

MEDVLLA.
,

CAP.
&

LXX.
ouilla
.

LAudatimYna eft ceruina mox uitulina

a.'ftatis

poft hanc taurina, dein caprina ,

Colliguntur

cum appetit autumnus quippe cum alijs anni temporibus concrementum fanguims,&ueluticarofnabilis,inofribusinueniatur:necfacilecognofci poteft ,niquis eam offibus.extrahat,& recondat. Omnes medullse molliunt, calfaciunt,rarefaciunt,ulcera explent. Ceruina
exitu
,
:

30

perundos uenenata fugiunt Curantur recentes,adipis modo,aquK refperfu fubadre , fejetfisque offibus tantifper elotse,& in linteum expreffe.donec aqua fyncera emanet & deterfa forde pmna , fiqua
. :

innatet , liquata? in duplicato uafe in pilam exprimuntur:& ubi coiere,omni fa^ce, quae ad ima fidit,degallirafa,ficHi nouoreponuntur . Quodfilibet incuratas reponere,facito omnia,qu de anferum,

&

narumadipedemonftrauimus

expertusfum ceruinam:deindeipforumiuniorum boum,quosuitulos etiamnominant,acproinde meduUam eorum uitulina

m;
,

[ IduUa , utfcriptum reliquit Galenus libro x I .ftmplicium medicamentorum,uim habet indurata,& fcirrhofa cor Ueill]lxui uires poraemolliendi,fiuemufculis,fiuetendonibus,fiueligamentisidaccidat,fiueetiam uifceribus. Optimamfemper C xGal.

appeUitanUM bircorum

& taurorum tum acrior efi,tumficcior.Itaque

libro de his funt prodita.Ex uitulina
efl

durities fcirrhofas diffoluere nequit, fiqua etiam

memoria manet eorum,qu<t in qumto

igitur,& ceruina medulla peffi componuntur ute

emolliendi.

40

ros emoUientes

Zt extrinfecus uteris medicamenta impomntur,qu<e sx meduUa p-<eparantur,uim babentia

meduUa;fed

jLccipitur autem nonfolum meduUa ex offtbus,quafanireuera

& exfpina,quam & ipfam medullam nomi

&pinguior:acproinde egojpinalem nanhffinalem uidelicet:qua tum durior,tum ficcior eft,qudm alia.Illa enim moUioreft colligant . Itaque in feorfumperfefe abfque illa repono.Sed ea mihi utriufque meduU cura e(i,ne autputrefcant , autfitum lauri adipem , deinde in <edibusficcis , atque edttis,plani humoris expcrtibus , cumfoltjs byeme primum eas capio,uelut

&

ficcis repono

Klam qu<e recentiafunt

& humida

multum etiam qualitatis fu iUis impartiunt,ut

acriorcs fiant mcdul-

Mfiquandoambientecalido,&auftrinomeduUas,autadipemuoles reponere,paratumfitin hoc cubiculum atquehumidum calidum, qualia feri funt qua meridiem ffeBant ( putrefcunt enim intalibus) nec bumo proximum , (namintalibusfitumcontrabunt)fedfupernumatqueexcelfum,&ad aquilonem obuerfum ,paruas habens feneftras apertas,uttamnoau,qudminterdiuabUraoffirantesutntosaccipiat.haaenus Galenus Inujuuerb ciborum fpinalis

U.

neque

50

concoquimeduUaidnutrimenticorporibusexhibet,quodcerebrum.ldcircopituitofum, ac craffumgeneratfuccum,&gri
offipmbet alimentum.Torrb : robufiis tamen uentriculis conco&a,bonum gignatfi tamen probi confibus elicitur medu\la,quanquam largiusfumpta uentriculi appetentiam defiruaUpituitamque omnibus fuis partibus. ciatur,ualenti(fiminutrit,m agisqueoriplacet,qudmfi>inalis,qubd hacfapidior fit in

tur,uentriculo nocet,naufeam concitat

qu&ex

mm^

No :n ma

GmciMeduUa Latmi uocatur:Mabici,Mochial halhadam,feu Moch fimpliciter.Italici, MidoUa,Germamci>Marckjli

jjjanici,Tuetanos,& Tutanos;GaUici,MoeUe
.

XoArf.

F E
.

L.

CA

P.

LXXI.

omne reponitur hoc modo Recens prxligato ore folliculi lino FEl iimbroio loco, aquam,dumquisfpatiumtriumftadiorum percurfaret, mox exemptum ficcatur
"

tandiu demiflum

m feruentem

afperginem non redolente . Sed quod ad oculorum medicamenta adijci fokt,ligatum

lino

m uitreum

380

And. Mattbioli
:

Comm.
& &
.

uas,quod rael habeat , immittitur circumuoluto ad os uafis lini prinripio,& operto uafe recondi tur. Ellautemomnisfellisuisacris,&excalfaciens:intenfistamen, remiffis uiribus differunt. Siquidem preftantius in effe&u efie uidetur fel marini fcorpionis,& pifcis qui callionymus appcllatur,ma* fylueftris caprce quod priuarinae teftudinis , hyamar que:item perdicis , aquilx , gallinse candidae ,
tim prodeft contra fuffufiones incipientes,& oculorum caligines , argemas , genarum fcabritias Ouillo , fuillo,hircino,atque urfino,taurinum multo efficacius Felle omni perfacilem , praeferrim infantibus,deie6tionemquismolietur,fiintinctumeo tomentum,autfimbriam fedifubijciat. Priuaad cicatricem ufque perducit . tim taurino anginae cum melle perunguntur fedis ulcera f^nat , purulentis cum muliebri lacte,aut caprino inftillatum , medetur: &fibiIdem auribus fra&is ,
.
:

&

&

&

loearundemexporrifucco.

Admifceriinfueuifuulnerarijs emplaftris,&circumlinitionibus, quce contra uenenata parantur:phagedamicisulceribus,colis,&fcrotidoloribus ex melleprodeft: leterra cimolia quam optime purgat. Ouillum,& urfinum contraeadem pras , furfures cum nitro ,

&

pollent ,

haec praeftant*. Vrfinum eclegmate comitiales adiuuat.Fel teftudinumanginis,&inoreinfantiumnomis,prodeft:naribus inditum comitiales erigit. Sylueftrium caprarum felle peculiariter perunclilufciofifanantur. Hircinum idemobitmunus:thymiaabolet,&luxuriantes elephanticorum extuberationes illitu reprimit . Suillum autem contra aurium ulcera , reliquaque

uerum inefficacius

omnia magno

ufu affumitur

QVanuis
Fellis uiresex

defellis

reponendi ratione,atq; etiam de eim uiribus abunde fcripferit Diofcorides;non tamen

obboc pr&ter-

20

mittenda exijiimaui nonnuUa,qu& d Galeno libro x.fimplicittm medicamentorum defellis facultalibusfciti

ri& Junt

mcmoItaqus
fel,

commendata

Efligiturfel ( aucloreGaleno)fuccorum,quiin quoquefunt animalium

diflimiliter

caltdifiimum

Gal -

ficutifanguinem,

& carnes

temperata obtinent animalia , eadem ratione

illis

&

fel

Quocirca calidijfimorum

aliorum quoque animaliumfel excellere neceffe efl:& qu&

minusfunt calida,proportione
differenti&

minus calidum,quantb fcilicet

liumgenere,qubd h&c magis,

&

& bunc humorem

illis

inefft

in alijsfunt inferiora

C&terum h&

habentur non modb pro diuerfo anima-

illa

uerb minus calidafint;uerum etiam pro diuerfo eiufdem generis animulium temperamen,

to,ac etiam irritamento.Quandoquidemfel tauri interfecli

quifunibiis adaUigatus

uiolenterque diu tratlus,& curfu,&

canum latratu defatigatus,& fitim,famemq;

& multum Uborem perpejfusfuerit, ab eiusfelleplurimum diferre inucnie.

tur tumfubflantia,tum colore,tumfacultate,qui inpafcuis Utus,liberq; uitam defidem,ac quietam duxerit.T^am defati-

gati,ac uexati animalisfelfubflantia crafiius erit,colore nigrius,autuiridius,aut magis c&ruleum, magisque aruginiftmi-

le:obidq;etialongecalidiuseritqndmalterius,quiinpace,&otio degerit
Fellisbubuli la pis,& eius uires -

Ideoquefel animalium quantb tenuiusefl,

in bnbidofelle lapis qui-

ac co ^ ore conft at dilutiore

tantb minus fpiffioribus

& magis colore faturatis excalfacit.Gignitur

dam nonnunqua oui magnitudine, croceo colore,facileq;friabUis,cuius Diofcoridem,& Calenii memimffe non reperio.Hic
(utpleriq;perhibent autiores)potus,uefec& calculos commimtit.K[aribus inditus uifum mirifice acuit,

&

aqua

in oculos

fluentem inhibet.Tritus
Islpn defunt etiam qui
.

lentis

quantitate,& bet&fucco commifius,& in erinisnaribusattratlus,comitialibusfubuenit

pifcis, perdicis,
,

idem magno fucceffu ex uino exhibeant potandumfeUefuffufts.Deniq; auraU, lupi

.

&gaUigaUmaceifeUemirificedeleianturincoitufcemin&,fiuiripeniseoperungatur

Quod Gr&cis

yoxn

Latinis,Fel

appeUaturi^rabibus^Saratac^autMeraradtaliSjFieleiGermanis&olkHifpamSfHiekGalliSiFiel.

Afc*.

SANGVIS.
&

CAP.
.

LXXII.
40
,

SAnguis anfei is,anatis,& hcedi, utiliffime in antidota mifcentur Palumbi autem

nuntur
caprae
cerui

turturis

&

co-

lumbae, necnon perdicis , oculis cruore fuffufis , recenribus eorum uulneribus, lufciofisque illi. Peculiaritercolumbaefanguis , cruorem membranis cerebri erumpenteminhibet. Hirci,
, ,

&

leporis fanguis inaffatus fartagine

dyfenterias

& cceliacorum
illitus
,

profluuiafiftit

in uino potus contra toxicacfficaxeft.

Leporinus fanguisitauttepet
.

uitiacutis in facie

lentiginesqueemaculat
derit
:

Caninuscommodeabhisbibitur,quosefferatain rabiembeftiamomorepotum toxicum auxilio eft Teftudinis terreftris fanguinem epotum tradunt prodeiie comitialibus Marinx autcm teftudinis cum uino , & leporis coagulo , cominoque contra fer
.

contra

pentium morfus

Taurinus cum polenta illitus , duSanguisequarum,qua:admiffuram expertas funt,in medicamenta addi- 50 tur,quaeerodunt,fepticauocant. Sanguine chamadeonis genarum palpebras euelli creditum eft. Hocidemuiridiumranarum fanguine pra:ftatur. Menftruus fanguis fceminarum, circumlitu conceptum inhibere exiftimatur: autfiomnino mulier menftrua fupergrediatur. leuat podagrse dolores,& ignem facrum illitus
,
.

& haufta rubeta- uenena conuenienter bibitur

ritiasdifcutit,cmollitque.

Sanguinis con
fideracio.

T~*\ljferens defanguine Galenus ,flatim initiolibrix.de ftmplicium medicamentorum facultatibus , etfi minime eat J ) inficias,quin animalmmfanguini aliquid inftt,quod medicamentorum ufui retle competahut Diofcorides, &pleriq;
alij

qui de eius uiribus fcripferuntjiquidb afftrmarunt

declarat tamen,multa de fanguinis uiribus dfcriptoribus

,

effe

pro-

dita, qu<c fatlopericulo fabulofapotius,

& uana reperiuntur

nollu&fanguis

qttdm uera

Siquidem

utidem

refert Calenus,fal-

n.sTxpearaen
ta .

um fa^ efl6 om bus in confejfo efl , qubd epotus f

uerbpermftis uirginum

difficulter fpirantes fanitati reftituat.

Fefpertilionum

60

mammit > eas

extuberare non (wat .-pilosque renafci inbibeat , ijspartibus

illitus,

tmde recenter
ipfi

'

In Lib
ipfi euulfifuerint
.

fecundum

Diofcoricf is

3H

Falfumfimiliter effc afferit,comitiales ebibito agni fanguine curarhpilosque J palpebris cunlfis rcnafciprobiberiuiridiumranartmcruore. Quibusfaciliconijcere poffumus,boc in loco Dicfcoridis codicem librariorum fortajfe culpa mendofum ejfe . Qttippe qubd ibi legatur , oculorum palpebras ranarum uiridiumfanguine dtpildri,cum

po

banc non approbetjeuulfi inpalpebrispili barum fangnme renafci probibeantuv . Quin aliudhuiccapiti mendum fubejfe uidctur.-qubdhic ea,qux de admiffariorum equornm fanguine prodidit Galenus, de equarumfanguine,qu admiffuram experufunt , legantur . T^ififoniinterpretum uitiumfit,quifexnm
tius Galeni tefiimoniofetfifententiam

&

in Diofcori-

deperperammutarint . Tmereainquit Galenus.Tamctfi non

defint,qui turturis,ucl

columbcefangninemprafcrMin

perforata caluaria,ubi rofaceo melius inuenire nibilpoffis : nonnulli uerb laudibus extollant

guinem adfanguinisfluorem
tas

gallonm ^aUinartmquc fanad roborandam oculorum aciem admijfariorumequorum,qubdfepticusfit,adexukerandamubiquecutim: domefticorumque murium ad *k?oxofMv&{ Grscisuocai cerebri

membranis : crocoddiucrb

terrefiris

.-

remcdijsfemelprateritis confidercm,fanguinem

id-tamen nunquam experiri uoluiMetuebam.enim(inquit)ne curiofus,uelfiolidus uiderer,fi tantis , tamque probatis borum animalium illis plus pojfeprcefia re . Qub d quis ktc exp
fi
.

eriri uo-

let,certbfcio,damnabit non modb,qui taliafcripferunt/ed&fe delufumfatlo periculo reperiet

Taurinus autem fanguis

epotus antea qudm concrefcat,inter deleteria reccnfetur medicamenta,qubdhaurientem protinus flraaguiet, utfexto uolu mine dijfufius dicetur . Eius nomen Gr&cum ?/** Latinum,Sanguis:Mabictm,Dem:Italicim,Sanguc:Germanicum, Nbnuaa.
:

Bluot:Hiff>anictm,Sangre:Gallkum, Sang

awt.
20

eimvm,
fimum 3 fi recens admoueatur
,

c a

p.

Lxxrir.

Jr\tem
:

A^

"

^"117511"^ totiis

inuoluitur

&calfa&um

> uulnerum inflammatloi-ies mitigat:foIijsaucinere feruenti fuperponitur. coxendicis cruciatus fotu com-

pefcit illitum

boue redditum

exacetoduririas,panos, ftrumas difcutit Priuatim fuffitu fimi,quoda mafculo eft, procidentes uuIue reprimuntur: accenfinidoreculices abiguntur. Fimumca.
:

&

prarum, praefertim in montibus degentium, potum in uino, regium morbum emendat mcnfes citcum odoramentis hauftum , &partuseuocat. Trituminfarinam,& impofitum lanis cumthure, fceminarum profluuiafiftit,GKterosque fanguinis impetus exaceto cohibet. Medctur slopecijsexuftum , & cum aceto , aut oxymelitc illitum: cumaxungia uerdimpofitum his,qui poda^ra tentantur , auxilio eft. Caprillum inaceto decodtum imponitur ferpentium morfibus, ulceribus quse ferpunt , igni facro , & parotidibus Vtilem ifchiadici uftionem hunc in modum accipiunt 50 Ineointerftitio, ubipolIexbrachialicommittitur,cauaueIutilacunafubfidet,in qualana o!co imbutafubfternitur, deinde figillatim fetuentes ftercoris caprini pilula? imponuntur, dum uapor per brachium ad coxam fcntiatur peruenire,&coxendicisdoloremmitigare.aduftio id genus Arabica appellatur Ouillum ex aceto illitum fanat epinyctidas clauos , penfiles uerrucas , thymos, & am. . ,

buftaigni,rofaceoceratocxceptum. Fimum fuisfylueftrisaridum,inaqua,aut uino potum,reiediones fanguinis fiftit uetuftum lateris dolorem mulcet ad rupta, conuulfa ex aceto bibituniuxatis cum cerato roiaceo medetur.Tam afinorum,quam equorum fimum,fiue crudum,fiue crematum,ad dito aceto,fanguinis eruptiones cohibet . Armentarij,qui herba pafcitur, ficcum fimum liquatum in
:

&

uino,moxpotum,contrafcorpionum

i<5tus

magnopere

auxiliatur.

Columbinum uehementius

&

40

excalfacit,&urit: cumhordeaceafarina miftum, ftrumas ex aceto difcutit: carbunculos emarginat,tritumcummelle,linifemine& oleo: ambuftis igni medetur. Gallinaceum uero omnia eapriuatim tamen contra uenena f ungorum , coli cruciatus ex aceto autuino bibitur. Qconia2fimum,fiex aquahauriatur, comitialibus prodeffe credunt. Vulturini fimi nidore partus excuti produntur. Murinum detritum cumaceto ,&ilIitum,alopecijsmedetur cum thure,& mulfo calculos expellit fubdita; infantibus mufcerda2,alui deie&ionem pro: :

dem , fed inefficacius praftat

&

fiftit

, cum uino,aut aqua potum, uulnera ab inflammatione uindicat , obiter inrumefcere nonpatitunfedeaftatimglutinat.ficcoex melle anginae perungi commodifsime traduntur. Ter-

mouent

Caninum , quod

flagrantiffimo canis fydere fuerit exceptum

,

aluum .

Humanum ftercus illitum

&

fimum , crocodileamuocant,qua=mulieribus colorem nutrit ih facie,nitoremque Optima eft candidifsima , & friabilis , amyli modo,minime ponderofa , in humore ftatim eliAdulterant eam fturnorum fimo, 5 o quefcens qux cum teritur , fermenti acorem quadantenus refert quos captos oryza pafcunt , ipfumque non diffimile uendunt Alij amylum, aut cimoliam mifcent, &
reftris crocodili

feruat .

adfcito anchufe colore per rarum cribrum paulatim exprimunt,ut fe contrahat in uermiculorum fpeciem.-quificcati pro crocodilea uameunt.Inter

omnes conuenire inuenio,humanum ftercus,caninum-

que gutturi impofitum,anginis auxiliari

STercus,ut pofieritaiis memorm prodidit Galenus libro.x.fimplicium medicamentorum

rentem
cjr
.

uim habet
,

uel

maximi diger

Ferum htmanum ob faetorem abominandum

efi

^it bubuium , caprinum

crocodilorum terrefirium

" Gil.
-

Srercoris ui-

^o

c H "^"'e^-' msdicamentacoUegit,Htmultosimpleretlibros,& (lcrcoreadmultosfiepeaffecTusutitur, nonmodbmedicamentts,qu& mentuia.

dicis

multa experientia non tantum nobis;fed alijs mecanum , ubi offibus duntaxat uefcuntur , neque grauiter olet, alia omnia copofita me natu maioribus comprobatum efi.Siquide ^i[clepiades,cui cognomentu erat Tharmaccan,

&

&

&

forisimponunturcommifcensifcdPjSqiioqhqu&intrbmosfumuntnr. Octerum humani ftercorishoc habeo experimentum.

#
tum.
fo
is

And. Matthioli Comm.

incidiffet
,

jlfiidui quidamdphlegmonisad faitces exiftentibus uexabatur , adeb uehementer.ut fujfocationis fubiret pcrictipollichus
ejl
,

lum, &faneobbocpericulumuenamfecarecogebatur. Inbunc cumfortiquis

fe

pr&bttumm

medicamentiexperimentum, &feuocari,fiquandorurfusaliquainpartegutturisemicui(fet pblegmone

antefanguinis

miftiowm pr&cepit . Itaque uocatus , medicamento illito ,flatim bominem curauit . Vt autem iterum profecir, non in iptantum ; fed Q- in alijs,quifimiliter erant affecli , rogabat is,qui affidub- fuffocari penclitabatur, data mercede,utfe me-

dtcamentum illud doceret . Erat enim ille

qui uendebat fcripturam : Hoc

& locuples,&

tn pecunite fumptu liberalis.Torrb ubi

conuentum
obtinet
.

effet

depretio,

medicamentum ,

inquit , per antipathnan

quandam utilitatem

Effe

autem eam

antipatbmn , ut qui curatur nefciat,unde conficiatur.luflititaq; alium daret,quipro

peret,fefe nnlli eius

ipfo difceret, quiq; iureiurando reci-

medicamentifatJurum copiam , priufqudin ipfcqui

dediffet ,foret

medicamenti exemplumuolens ac lubens obtulit.Erat autemftercuspncrificcum,cura meUe Mtico ad l&uorem tritum. Vitlitabat autem

indicarahnon tanthm ille qui didicerat,fuum bominem;ftd

& aliosJanabat:& mihi nepetenti quidem

defuntius . Itaque d morte eius,qui

I

puer,cuws flercus accepturus erat,ut ipfe qui medicamentum dederat ojlendit ,

cum pane bene cotlo

tamen
die

in

lupinis,illis uidelicet,qui ex more edifolent clibano,modicumfalem,&fermentum babente.Tr&bebat autem bibendum uinum uetus : atq; h&c
.

omnia mediocri in quantitate,modb utperfetle ea puer poffet concoquere

nondumftercus capiebat ,fed m eo quoquc
die

Itaq;

cumprimo

die ro uitiu effet ufus,poflero

rurfum eodem alebat nitlu,ac tertio

demum excretumfumebauac
ex aqua,aut tenui iurc

poflea arefatlo utebatur,fimiliter utjiercore canino,ut anti ditlum efl.Dicebat

autem iUum,qui docuerat,fugitantem alios

ctbos obfatorem,pr&tuliffe lupinos:fcfc uerb experimenti gratia,cames gaUinaceas , autperdicum

bene cotias perfiepe exbibuiffe,& mcdicamentum nihilo minus

Aqtia
,

operatum.Mque egofani h&c tibi de humano flercore nar-

& oleu

numano
iLjrcore,

h&c Galenus . C&terumfit ex humano flercore uitreis organis aqua ,pr&fertimque ex eo,quod homo rufus e.rcontumacibus ulceribus mirifici opem pr&flat . Delet oculorum arge- 2 o masate nabeculas . Quinetiam carcinomatafanat exterius adhibita . Intus uerb fumpta comitialcs iuuat : lapidem in rerare poffitm
.

creuerit,qu cuniculofis,exedtntibus,finuofis,

&

&

nibus

&

uefica

comminuit ; aqua intercute laborantibus prodefldtem

alijs

&

jjs

auxiliatur
.

quinon modb d cane rabido deeius JliUatitiam

morfifunt;fed etiam ab omnibus

animalibus itli,qu& uenenum eiaculantur

Torrb oleum , quodpofl

aquamab organo emanarefolet , carcinomata ,finus,aliaqtte ulcera,qu& Gr&cis cocoethe

Bubu
1 i

dicuntur, etiam ualentiusfanat.

fter.ui-

ris ex Gal.

Bubulum deindeflercusfut idem Galenus citato locofcriptum reliquit)exiccantis,attmbentisque ipfum ellfacultatis,ut paldmfacit,dum apum uejparttmque morfus tuuat.jLtque h&c ut dproprietatefubflanti& totius iuuentur,fieri potefl. C&terum humidum iUud uere coUeium,cum boues herbas depafcuntur , impofitum ruflicorumpblegmonas difcutit, aqua

&

&

intercute laborantes iuuat

ri
,

Scire tamenoportet
,

omnia tdgenus medicamenta durisagrefliumhominumcorporibusapta.

nempefojforum ,

& mefforum & qui opus obeunt adeb ualidum

.

Qu& & ad eommfcirrbofos tumores aceto in ca-

Caprinum pr&terea digerentis , acris eflfacultatis , adeb ut induratis fcir Ciprini fter.ui taplafmatis formam compofita iUinuntur . res ex Gal. rhorum in modum tumoribus congruat , nec tantum lienis,ad quos creberrimi medici non pauci huiufmodi ftercora ap
plicant ; fed ctiam aliarum partium

&

Siquidem ego ( inquit Galenus ) eo ufusfum ad

gem

tumorem babens inuetera-

tum

&
,

tegri

folubdem
ille fnit

iufjofieri
.

cataplafmate exfarina hordeaceaper oxycratum, indito uidelicet hoc Jlercore,

&

mirifici
effet

homo

adiutus

Erat autcm

rufticus

in

quo idfatlum

efl

Et iam etiam
perinde adiutus

alius rujlicus
efl
.

cumfic
efl

ufus

non tantum ingenu ; fed etiam alijs

in partibus

ad tumores fimiles

7%am

acrius

tnedicamentum ,

qudm ut muliercs urbanas

aquam wtercutem ,

autpueros, aut omnino qui moUi funt carne , fanare po(fit . Quin ad <& adjplenicos uarie capuno flercore utimur . Sed uftum tenuiorum quidem partium,uerum haud
,

&

manifvflb rcdditur acrius.

Quamobremfantad

alopecias congruit
alia
. .

& & omnia adeb qua extergentia medicamenta

,

deft-

derant , ut lepras , pjoras , lichenas ,

& hocgenus

Mifcetur

modantur ad parotidas ,

& bubonas diuturniores

,

& digerentibus cataplafmatis

qui in agris
,

qualiafunt qua accom*

Efl enim uis eius cuiufque etiam

ufii , abflerforia ,

eam paruam habet digenndipotcntiam . K[am medicus quijpiam ex ijs ,

tur eo cx aceto ad uiperarum morfus

&

& digerens

nec

uicis

medicinam exercent,uteba
ijs

40

& multbfani etiam magis aliarum befliarum, acprofettb ex

tali

compluresferuauit.

Et hic tpfe quoqtte medicus arquatispotandas ipfas <mu?&ht, hoc efl,pilulas caprinas ex uino pr&buit,&adprofiuuium mxliebre cum thure appofuit . Qua omniafani optimus medicus ignorare non debet . c&terum potiora eligere potijfimum
adurbanos,

& honoratos
,

alwuiusque exiflimationis uiros : in quibus equidem ego

.

nunquamfum
itinere,

ufus medicami-

ne,cum multb meltorum fuppeteret copia

ntflicatione

Mtamen exiflit nonnunquam talium ufus , aut in

qui bibant ffyratbos
'

aut in uenatione,aut
.

cum fcilicet meliorum

nihil adfuerit ,
,

aut bomo. rufticusperindefuerit carnis dur&, ac afinus

K[ant

eiufmodi multos in agris reperias dignos

C "

C&terum i canibus

muiTes

W" mil uodcUfhtum V r^ mtius >^

riam exlatle caprinohauflum, inquoprius
igniti

offa

comedentibus ftercus ,pr&ter-

anginam curat: ficuti

calcuh fuerint extintli, autignitum ferrum
,

& dyfente-

quod Gr&ci stpau*.

uocant.Quinetiamperiodicas,circularesuefugatfebres,fi cochlearis menfura tn acceffu ex

umo pr&beatur bibendum infcio J&

malignis ulceribus injperfum,uel emplaftris ad idfacientibus commiftum.ToUet etiamfuis uinbus LuLupini fterc. patknte.Trodeft wres ex Gal. n um:idcirco id magnis laudibus extulit Galenus citato loco,fic inquiens.Lupinnmftercus quidam colicispotandum dabat

&

non tantum in ipfis paroxyfmis;fed etiam in interuaUis,fl qutdem phlegmone uacarent.Quorum ego quofdam
plius hocafetlu correptos,& correptosnon ampliusidgrauiter paffos,fed
lc albitts potius

uidi

non amil-

necpoftpaucum temporis.Mcipiebatautem

luporum (lercus,quale ubi offa

ederint,folent excernere.Verumillud etiam in eo

mirabar , qubd udfuflen-

fum euidenterfiepeuumero iuuifjet.ltaque hicflercus capiebat,quod non decidiffet in terram : id quod non erat. inuentu difficile . Ea enim efl luporum natura , qu& canum , utfufpenfo altero pofieriorum crurum,& meiant cacent in eminen,

&

quopiam loco ex terra.Itaque tnjpinis fiepe &flateflercus lupinum reperitur,&fruticibus,uepribus, herbtsque procerioribus.Inueniturporrb injhrcore tUorum nonnihil offium deuorati animalis,quod ut effugit commanflonem, ita conti

&

&

cotlionem:quod&ipfum contundensacconterens,bibendumpr&buit

colicis:ac ft

bomo effet puritatis amans,

*a

mifcebat,

&falis

In Lib
pr&bebat.-interim iterb etiam ex aqua
culo confeclo

fecundum
.

Diofcoridis

385
bibendum

&falis quippiam , autpiperis , aut quippiam eiufmodi

.

Vtplurimkm autern ex uino albo

confiflenti& tenuis

Hoc ergoflercoris,quodpatientibus ilibus applicandum ejfet, iubebat fufpendi uin

exlana non cuiuslibet ouis , ueritm muitb pr&flabat eam ejfe ouisd lupo laniata , unde qitod ad bunc ufum ac
cjfet

commodaretur,

conficiendum

ftcrats contincretur, parari pr&cipiebat .

Qubd fi talis non adejfet lana,expclle ceruina, lonm quod cingerct ilia, in quo nos ollulam admagnitudinem maxim& fab& confecimus, quam experiundi

&

&

gratia indito flercore quibufdamfufpendtmus, nec potuimus non mirari , citm plurimos ipforum uideremus adiutos : c&te-

rumadoUuiamdttasceuauresaffiximus,perquaslorum tranfmitti poffet

plani refeliit Galenus,ajferens eos
ejfe

Qubdatitemciconi&fimum comitiales

iuuet,
,

c,conix er"

redarguendos

qui talia fcripferunt .

Dc ouillo , columbino , gallinaceo , murino

alijs

&

crocodiiino,citmfatisfuperque dijferuerit Diofcorides , necplura d 1 gis competere pojjint , non eji quid amplius addendum exiflimem .

Galeno,&

defcripta repererim-) qu& mcdicin&

ma-

Verunlamen animaduertendum e(l,qubd , quemadmo,

dum etiam
tione.

de animaliumfeilibus diximus ,ftercora ipfa inter fe piurimum differunt temperamenti

& uicius animalis raitaque Jic habct

,

Qinppc qubdaiterum fit aheropius ,minitsue calidum,pro animaiium diuerforum generum temperie , attt pro
fpcciei
)

alimentorum temperamento ineiufdem

fcribit Marcellus empiricus
,

animaiibus

C&teriimnon dttxipr&termittendum,quodde ibicisfiercore

ad

ifchiadicosifchiadicis

credibile

,
,

& unicum remedium

fe fine

& arthriticos & arthriticis

cum certe admirabile fit attxilium .

hoc eft,quo

Ille

Inita

&

ipfe jlufonim

medicus fanatus efl

& multos
.

iacentes
citurfic

ut mouere

cruciatu nequirent , intra quinquediesflare, ambulare auiem intra feptem dies facit

Confi-

Fimum ibicum luna feptimadecima colliges, quanqudm

dummodo
.

&

alia luna uetere coilecJum ,fimiii ejficacia profit,dum

modomedicamenfeptimadecimalunacompomtur. Exeoergo fimoquantum unius manus pugno pleno poteris comprehendere ,

imparfit numerus pilularum ,
in

mortarium mittes , atque adijcks piperis grana

,

uigintiquinqtte

>

di-

ligentiffime trita

tunc addes mellis optimi hcminam

&

uini ueterrimi optimifextarios

duos

&

contritis prwspiittiis

uniuerfa mifcebis

& repones
data
,

in uafcuio uitrto

ut cumfuerit opus , paratum habeas medicamentum ad fubueniendmn

,

SedutmaiorfitmedicaminiseJficacia,lunaJ'eptimadecimaiUudfaceredebebis,&citm daturus fueris

d die Iouis inci.

pe ,
ita
,

& per
,

dies feptem continuos dato

efi ,

ita

ut qui remediandus
,

efi

flans infcabeiio contra Orientem bibat

,

qu& potio ,fi

utfcriptum

& obferuatafuerit
,

etiamfi omnibus articuiis

& coxa infirmus contratlmque

.

fuerit,

& im-

mobiiis

ac defperatus iacuerit , neceffe efl

utfcptima die ambuiet .

H&c ille

qui

etfi

non dixerit , quantum huiufce me-

dicamenti quotidiefumere ajfetlos oporteat ,inteUigendumtamen cenfeo ,ut infeptem aquaies partes diuidi debeat,

&
Nomiua.

una quotidtefumi . Quod

ttan : iiaiice
,

Gr&d dTi^a.-ros , Latine

Stercus

&fimum

uocatur :

Mabici > Hebel ,

Zebei

>

aut Bhar bai~

Sterco: Germanici,DrecKen:HiJpanice,Efliercol:GaUic<!,Fiante.

30

o u>.
inter

V R

A.

C A

P.

LXXIIII.

HVmanam urinam ftiam cuiquebibere,contra uiperse morfus,ac uenena, incipientemque aquam

cutem proderit fcorpionis , uipera? marinorum,draconisque moiTus, ea conucnientiffimc
:

fouentur. Caninaadperfundendoscanismorfusidoneaeft:pruritus,5i lepras nitro addito expurgat. Scd uetus ulcera capitis manantiafurfures , pforas,& feruidas eruptiones, multo magis abftergit nomas,& praecipue genitalium , cohibet:auribus infufa manans pus fupprimit:deco&aque in caly ce mali punici , earum uermiculos abigit . Pueri impubis reforpta urina,orthopnoicis auxiliatundeeo cupro idoneum au'&a in a'reo uafe cum melle emendat cicatrfces , argema , caliginesque . ex ea , riferrumenconficiunt. Quodinurinafubfidit,illku ignem facrum mitigat feruefa&um cum cy:

&

40

prino, inditumque, uulua dolores mulcet, ftrangulatus leuat, genas deterget , oculorum cicatrices expurgat . Taurina fi cum myrra inftilletur , aurium dolores lenit . Aprina uiribus eifdem pra>

Caprina ad aquam qus cutem urinamqueper aluum extrahit: aurium doloribus inftillata medetur . Afinina traditur renum uitijs mederi . Lyncis urinam,quam lyncuriumappellant, fimulac excernitur , glaciari coireve incalculi duritiam , uulgo creditumeft. quare quod de ea proditum eft , uanum effe conuincitur Eft enim quod a nonnullis uocatur fuccinum pterygophoron , ideo dium,qudd pennas ad fe alliciat . Id potum ex aqua ftomacho, aluoque
<dita eft
:

fubijt

cum

priuatim comminuit uefica: calculos , nardi fpica quotidie binis cyathis

& potu expellit.

cum aqua

bibitur;

fluxione laboranti conuenit.

*0

\ TKi
y
temperiei

n*

omnes qtddem

tttfcriptis tradidit

tamenanimdiumcalidorum,minusautemfrigidorum.

Gaienus lib.X.fimplicium medicamentorum ,facultatefunt calidvfcd pius urina bominis omnium propi aliarum urinarum efl

^"^^

1*

imbeciUima,exceptisporcxs domeflicis , quibus exemptifunt tefles .

Vam iUorum fimiiis efl

ttaiida efl
,

totius corporis

temperatura

ut etiam ex odore apparehqui VrJna ipA &tnfumo utique acerrimustft . HacutunturHetrufciadptterorumuermes,oieumfito in utriculo urina admifcentes , nares,temtandiufuJpendentes,doneccraJfefcatadmeUis fpiffitudinem:deinde iiiuddiiigenterafferuanl,eoquepuerorum egof&pepericuiumfeci . Sed quanuis Dwfcoridcs compiurium upora,& umbiiicum inungunt magno fand fuccejfu.-nam

hominum ,

& urinafimiiiter

debtlis

Veritm montanorum aprorum

&

rmarum uires defcripferit , ut quas uarijs, ac diuerfis morbis utties ejfe exiflimauerit;Galenus tamen urtnarum medicamen
taparuipendijfeuidetur . Quippe qui crediderit(quemadmodum

& defanguinibusdif]'erensinquit)cumparata reperian

Vrin? medid-

turualcntiora medicamenta

ac experimento comprobata

'uspr&cipue" morbis congruentia,quibus

ttrimm conferre non-

magis , qudm ad peritos medicos,qm h&c nanfeofa, nulii autumant , earttm medicinasad curiofos fuperftttiofosque fpeclare puerorum urina &gre J}iranttbus conferat mcertaque remedia nunquam probatis , expertisque pr&pomnt . Qubd autem
(ut

lf

m ^"

384
Chryfocolk fa Uberatus non
cticu
efi
,

And. Matthioli comm.

,

(ut Dicfcoridesautior ejl)minimi probat Galenus

bere necejfariim non e(i,ciim fint

cum loco citato inqitit . Vrinam pueri orthopnce&

ChryfocoU& conficiend& rationem ,

uocat&gratia ebi*
,

&

alia

medicamenta,qu& huic medeantur affellui . Quin ctim

bibiffet qtttdam

ajfeftu

ut non eximium qttidpr&ter aliapoffideat .

urina prodidit Diofcorides,quamquefeplafiarij,& aurifices uulgb

lenus
lib.

quam fieri expuerorum Borrace nominant, duobtts in locisfcriptam reliquit Ga.

ix.fimplicium medicamentorum

ubi de eafteciatim egit,& lib.x.eorundem de urinis dijferens

Etquanuis ( ut

habeatur ;fit tamen artificio libro quinto dicetur ) legitima,probataque chryfocolla foffitia
folis caloribus ctreo mortario,atque

expueri urina in ardentifiimis

Vana tfc lyncu o opm.o.

^ ^

etiam pifiiUo tereo tanditi circumatla,donec mellis ftiffitudinem ajfequatur. Tr&fertur,

,

tjoc

m odoparatafit,ad contumacia ulcerafananda

exedentiaque coercenda

lllud profetlo uanum,

acfabulofum

ef-

MMifeftd deprchenditur ( ut hic Diofcorides fcribit ,

& nos eum fecutifuperiori

& cuius

libro in fuccini mentione oftendimus)

qubd urina lyncis , ftmnlac excernitur, duretur,coedtue in lapidem iUum , qttem Lyncurium uocant . Quippe qubd is inter fuccinigemraabomnihusfide dignis auioribusrecenfeatur,qubdfu&proprietatenatur&pennas adfe trahat , qucmadtnodum& c&terafucamgenerapaleas ,fefiucas,ac leuifiima qu&que alliciunt . Quantum uerb d legitimo lyncurio mlgaris iUe lapillus differa t , qui officinis lapis lyncis appellatur ,
efi

IO

ufus apudfeplafiarios

& medtcos

qui fimplicium
.

medicamentorum faentiam negligunt , ij

dijudicent

qui fimplicium hifiorias , &facultates optimi norunt

Quandoqui-

dem is , quem profabulofo lapidelyncis uenditant impofiores , lyncurium fuccini gentts haudquaquam e(l nec alius quiitis U
Encelij opinio

commimat^ut feplafiariorum,& medico pis ei uiribus refpondens.necfi quidemurinam cieat,& renum,uefic&que calculos uulgus opinatttr.-quiparum Diofcoridis,aliorumque in re medica bonortim aufiorumfamiliaritatem curant. C&teriim

vum

uana.

hincfatis confiare arbitror

Chrifiophorum Encelium(pace uiri alioquir. dofii dixcrim

pland hallucinari , quod lib.llt.

2

cap.XXV 1

.de re metallica

,poetanmfortaJfe ,

& aliorum quorundam fabulis addifius tnagis, qudm uerisprobatiffimo-

rum auftorum tejlimonijs ,probare contcndat , Lyncurium ex urina lyncis coalefcere , atque ex maris urinafulimmfieri, apri,itcm cxf<xmin& uerb urina album . Hanc autem opinionemfuam ex eo comprobare uidetur,qubd aliquando inuefica quefuis domefiici lapillos inuenerit . Ex quo pofiea coUigit, mirum non effcqubd lyncis quoque urina in lapillos concrefcat.
Sed qudm
qui
leuis

& infirmafith&c ratiocinatio,ut comprobet quod contendit,qudmq; uana

.

fit opinio

h&c , eorum

ftt iudiciu,

magnn
,

laboribus , multisfiudijs,fummaque diligentia rerum fimplicium perittamfunt affccuti .

Hejiat modb,ut etiam de Saliua aliquid in

Mque

bafienus de

urinis

& lyncurio
.

medium afferamus
,

Itaque ciim eius non meminerit his

,

libris Diofcoridcs , pofiitque

.

nonnulih httmani corporis morbis opitttlari

ca de eius uiribus
,

& facultatibus hic

,

referam,
,

ex

qun d Galeno
/;//

libro x.fimplicium

med. memori& produntur his uerbis. Sielon , fiuefialon

fiueptyelon appellare Uhci

ni-

Gaieno

intereft
,

Verum idfciendum efi , uim eitts ejfe differentem , tttm in

.

animaliumffeciebtts

no

attt

<grotojeiuno,autfitibundo, aut cibo potuque fumpto

Etenim ut
inedia
,

tum in eorum unoquoqttc fa urina,& bilis,&fttdor ;fic etiam falitta fumpto

quidem cibo imbeciUa efi : ualida

quiprobe concoxere quidem
,

& acris eorum, qui ingenti aut

aut fitipremuntur . In medio utriufqtie efteorum

50

nondum tamen cibumpotitmve ingefferunt. Hac ergofahua nutrices puerorum licbenascu-

rant,paruum uidelicet digitum rigantes , ac deinde cutem affeftam confricantes . Idqite faciunt fubinde tanto fcilicet intriticum mandentes ruflici non pauci teruallo, dumfaUua ttires in lichene perdurent , ac nondumfint extint<s . Sed

&

furunculis imponunt

cimfi macerarent aqua , non aque prodeffct. Ex quo li puerorum,panem,non triticum imponunt ore co quetfaliuam ipfam auxilij robur adferre.Mque corponbus moilibus , manfum . Torrb omniafic commanja digerunt , &fugiUata , c&teraqne ecchymomata , maximt ubipanisfimul cum patt
.

Ts[am celeriter eos

& digerit,& concoquit

&

co radicuh fuerit commanfits

cttbi

Torrb totafubfiantia uel maxime aduerfa eftfaliua

beftijs

hominem interficientibus,ceu ali

ettam l^cahder pocta refert.Tollicitus autem mihi quidam incantationemfefe ofienfurum , qua fcorpios interficeret: ubi iUamftmel dixijfet , in fcorpium expuit : inde rurfum eam obmurmurans iterumfcorpittm conffuit:ac ubi tertib dixifefi fcorpius.M

fet,atque expuiffet,mortnus

poflea ego abfqueincantatione dfolafaliua morientem uidi fcorpittm, idque ce

leriter paffum dfaliua efurientium,autfitientium;tardi atttem

ab tUis,qui cibo,potitque fuerant implethin dtjs autem pro

.

portione.

Notnina.

^&

Quod pw Gmcts

Latinis,Vrina,& Lotium nominatur:Mabibtts,Baul;ltalis, orina

Quod

uerb riihov&i*.

tftJihov ,

Cr&ct\Saliua Latine,pariter

&

Italice"

uocatur:Mabid,Bufacb,Be7ch ,

& Lhab.

teto,

L.

CAP. LXXV.

PRincipemlocumobtinetmel,quod Atticxregioniseft^pracipueex Hymetto, mox Cydadibus infulis,& e Sicilia,cognomine hybteum Magis probamr dulcius & acre , odoratius , fubflauum nec hume<5fcum,graue,& minime fluxum , quodob fequacem lentitiam non facile abrumpiti)r,tracl:um
.

querefilitindigitos. Melabftergendiuimhabet:orauenarumaperit,humores euocat.

in/brdidaulcera,finusque,commodiflimeinfunditur.

qua ratione Decodt.um,atqueimpofitum , abfcedcntem camem glutinat,medetur impetigini coclum cum liquido alumine , & illitum:item aurium fonitui , dolori cum foffili fale trito,tcpidum inftillatur lendes,&fceda capitis animalia illitura necat nudam glandem recutitis operit,praefertim quae circuncifione aperta non edfi melle pi sputium a balneo tri-

&

ginta diebus emolliatur:oculorum caliginem difcutit: faucibus, tonfillis,angin collutum, gargariza-

tumve medetunurinam ciet:auxiliatur tufsi,& a ferpentepercufsis: contra hauftum meconium cum

,

rofaceo calidumaffumitunaduerfus uenena f ungorum,& rabiofi canis morfus linct um,aut potum pro ficit.crudum tamen aluum inflat , tufsim lacefsit , ea de re defpumati ufus aptior eft.Primatum tenet

&

genere uernum,deinde sftiuum:hybcrnum uero, utpote quod crafsius conftet , deterrimum reputatur,ceraginifaciundandoneum. Quodin Sardinia gigniturmcl,amarum efhquoniamapes
in mellis
inibi abfinthio uefcantur .

quo uitia cutis in facie,& maculse aptiffime perunguntur.Heracliae in Ponto

quibufdam

In Lib.fecundum Diofcoridis

58

5-

quibufdam anni temporibus , propria quorundam ftorum dote,mel conflatur: quod qui edere , mente
abalienantur, ac fudore diffluunt.Rcmedio funt efitata ruta,& filfimenra,aut epotum mulfum; refumpta,quoties uomitionereijciuntur.Acreautemeft,&olfa<5tu fternutamentamouet. Quodcumcofto

il!itum,fceminarum cutcm cmendat , cum fale fugillationes rapit Eft aliud concreti mellis genus,quod faccharon nominatur.In India uero,& felici Arabia in arudinibus inuenitur. falis rrjodocoa dum eft,dentibus,ut fa!,fragi!e:aluo idoneum,& ftomacho utile, fi aqua dilutum bibatur: uexatsr uefi10 C,renibusq;auxiliatur.lllitumeadifcutit,quanenebras oculorum pupillis offundunt.
.

&

&

L.

Kk.

Mel,

3
Mellis confid.

%6
' : r

And. Matthioli Comm.

c0 ^gmt,omnibusque ttulgariffimum efl (auftore Galeno lib.

7\ /F El 1"* aP es J_V \_oritur inplantarumfotijs

fruticum, herbarumque foliamel
fubfcribens Tlinius lib.x
i

xii.de alimentorumfaeul
ullo

tatibus)

earumquc neque fkccus, ncquefruclus, nequepars ,

paclo dici potefl ,fed eiufdem

cum roregeneris eji non t.vmn affidui,nec copiosi,ut iUcprouenit : repertumque eftaliquando xftate fuper arborum,ac
qudmplurimum adeb ut agricoU
,ftc

uelut ludentcs canerent, lupiter melle pluit .

Cui

.cap.x 1 1

inquit.Melex aere ucnit,

& maximi fiderum exormfitque pr&cipui

.

ipfo ftrio

ex

flendente,nec omnino prius uergiliarum exortu fublucanis temporibus. Itaquecumprima aurora arborum folia melle rofcida inuetiiuntur . jltfi qui matutino fitb dio fuercunblas liquore uefies,capillumquc concretumfentiunt

Siue

ille eji

C(tifudor,fiuequdamfiderumfaliua,fiiiepurgantisfeaerisfuccus,utimmeffet&pitrus,acliquidus,&fiinaturiS,qualis

dtfiuitprimb

Ts[imc ucrb i tanta cadens altitudine,multumque

dum uenit fordefcens,& obuio terr& halitu

infeclus.
l

Tr&terea afronde,acpabuiispotus,& in uterculos congeflus apum : oreenim uomunt . jld h&cfuccoftorum corruptus,

mutatus,magmm tamen c&leflis natitra uoluptatem affert . ibi optimusfemper , ubi optimorum doliolis fiorum conditur . jLttict regionis hic,& Sicutx Hymetto,& Hybla ab locis,mox Calydna infula . Hacienus de melle Tiinius citato loco . Verum enimuero [ut idem auclor efl libro x I .cap.x liil.) mel, quod in Creta Carina
alueis maceratus,totiesquc

&

monte colligitur, mufc nou attingunt, nec eo in monte exdem uflquam reperiuntur . Vorrb uenenatum meUquod in HeraMel Heracleo e[ja Tontiprouenit,cuius hic mpninit Diofcoridcs,Tlinius quoque recenfuit libro anti citato ,cap.xill. Subiunxitque altcrum eodem in Tontogignigcnte Sannorum,quod ab infania^uam gignit, Manomenon uocant . Id exifiimatur contraMellis senera

biflorerhododendri,quofcatentfyline.
flu:utur,ut illud,quod

Habentur pmterea

&

alia mellis genera,qiiterofcidanonfunt,fed

explantisna-

non rofcida.

ex anacardijsfluere ^Lrabesfcnbunt,& inter Gracos Strabo Geographicorum libro

xv ex arbo.

run:fiiiquis,quas arbores proferunt,

denorum digitorum

tongitudine, mellisplenas

quod qui ederint, nonfacili euadant.

effe,ut in eo

Qmnetiam refertTomponius Mella

tertio de fitu orbis-,tampinguis

aticubi,& tamfcracisfolilndiam
y.t?tt7ia.

mella ex

20

arborumfrudibus defluant . Exprimitur etidmnum

i uulgaribiisfiliquis,qu Grtecis

dtcuntur,quo tam Indi,

qudm

qui Troglodytica jlrabiam incolunt, gingiberis radices recentes uiridesque ajjeruant, ac etidmnum myrobalana

omnc ge-

nus
Sacchari conli
in

Quodfacili conifcitur ex ijs qua ex jLlexandria Jlegipti Vcnetias quotannis comportantur

Caterum non defunt

terreccntioresmedicos,qui dijputent,ari Saccharum^qitodfubmellis genere fcripferunt uetercs,prefertimDiofcorides,

in

& G xtnms
ejfe,

India,& felici jLrabia nafci,idcm cum

noflrate Saccharo dicipoffit

Et quamuis plerique reperiantur, qni

dubio proculexiJliment,ac pro certo affirmcnt,communis ufusfaccharum,

qubd ex eade proueniantplanta; tamen Manardus Ferrarienfis,

& idem & Leonardus Fuchfius ipfumfecutus, maximam inter &

quod ab antiquis defcribitur,unum
ititer mcllis

ea ponunt differentiam, otnnino opinantes in alio arundinum gcncre concreuiffe antiquorumfaccbarum, de quo

generafcripfcre Diofcorides,

& Galcnus

concrefcereque ad hanc diim ufque ex calcfli rorc,

quemadmodum

&

id

quod

Manardi , Fuch. opimo

repro
aca.
.

mannam uocamus : non autem in ijs arundinibus,i quibus in aqua dccoclis huiufce ta'tisfuccbarum in Medera, Sicilia,Cre 30 Oua in rc eos uiros alioqui doclijsimos , plane hallucinatos ta,%hodo,& Cypro infulis,ac etiam in Aegypto exprimitur & crediderim,qubd nullo, utpv.to,auclorumprobatorum tcfiimonio dutli ftbipcrfuaferint , mannte in modum ex rore concre.

fcereantiquorumfaccharumfolisardore Juper arundinumfolijtamin India,qudmin felici^irabia.Quippequbd nufquam

repererimfcripftffl Diofcoridem, Galcnum,nec ueterum,uel recentiorum
fotijs

quenquam ,

concrefcere

faccharum in arundinum
fe con

ex rore folis feruore concreto,fme potius exiccato,quemadmodum in quibufdam arborumfrondibusmannaper

.

crefcit

Quoflt, ut mihi refellenda uideatur eorumfententia

T^am fi tterum

illud

cffiet ,

ut

ipfi

imaginantur , non modb

hiflorias literis,

non efl credendum,fed ne cogitandum quidcm,Diofcoridem,qui diiigentiffimefimplicium medicamentorum

memorixque mandauit,filentio pr&terijffe tam pulchrum,

Antiquorum
faccharum.

cim ^

& admirabile

fcituque dignum natura opus infaccharo confireticuit

minus id reticuiffet Galenus natura operum maximus indagator, quemadmodum nec

lib.lii.de ati-

mentorumfacuitatibus,acrei mellis hifloriam,quod nos

fuper arborum flondes repertumfcribit.

mannam uocamus,quodquefua tstate in monte Libano, atijsq; iocis 40 Quamobremmagis ueritati confonum uidetur , ut dicamus ,nil aliud ueteribus
fucci copia aperto in latere

faccharum extitifje, qudtn noftratis faccbari arundinum lacryma,feu liquor, qui nimia
perinde acgummi,exterius concreuerit.Huic nofira opiniouifubfcribit Ttinius tib.x
1 1

calamo,

.cap.v lli.fic inquiens.Saccharon

& jlrabiafcrt,Jed laudatius India

nit,coalefceret

.Efl

autcm melin arundinibus colleclum gummium rnodo, candidum, dentibus fiagile,

.

ampiifiimum nucis auellana magnitudine . h&c Tlinius

Ex qttibus faciic cognofci potefl,qubd non ex rore, ut mann.t eue,

antiquorumfaccharumfuper arundinumfotia,fed qubdfiaclis calamis earum internodijs coh&reret coltacry

mans,c quibus uulgare noflrum conflcitur . Quandoquidem hoc modo refina

gummaquc omnes fciffo

fui arboris cortice

emanant.Mia pmterea huc accedit ratio,qum.(ut equidem arbitror) Manardi, ac Fucbsij fententits prorfus aduerfatur. JJam quemadmodum in jipulia,& Catabria manna dfole tiUa,dumarborum inharetfolijs , paruo temporis ititcruaUo in auram euancfcit(ut libro primo diximus in mannae mentione)eadem fani ratione idfaccharo eueniffet,fi ex rore(ut co
ipfi

,Q

iendunt)concrefceret

Siquidem dfole ta6ium,rarefacJumque facile

difdijjfet in

auram , necgummium modo

.

concrcuiffct

Eoquc magis,qubd nufquam legerimdn Diofcoride,nec Galenofaccharum efolijs arundinum colligi fed in ipfis calamis co
cretum rcperiri.Quod ettam teflatur Strabo
libro

xv .Geographht,ubi aperti fcribit, in India arundinem met fine apibus gi

gnerernon autem qubd ex rore in arundinefiat,ut quidam peruicax,ignarusque medicus

mecum

contendere , atquc ctiam,

utfuam mordicus teneret opinioncm,Strabonis codicem corrumpere non cfl ueritus

Trccterea

cum memorix prodiderint

Diofcorides,Galenm,& Tlinius,antiquorum faccharum ditrum effcfalis modo coalum,album,dentibusfragite, ex his co ieclare licet,i rore faccharum nequaquam fleri.Quippe quoniam manm,qu& eodem modo i rore concrefcit ,fat minimi refert,nec

dentibm fragiiis deprehenditur,fedpotius tmndentibus tenax,

illtus

& cene modo

ientefcens

Quare crediderim antiqu<e per

quisfaccharumfuiffe tenuiorem,ac prajtantiorem

diorumfiffuras exiens folis calore concreuerat,ut

partem

in

arundinum faccharifcrarum medulla ,

intemo-

& faccharum noflrum catorc

ignis arte concrefcit,&addenfatur.

Quod

cumaccuratiffimi perpendiffent bominesjiquorisque pr&flantiam agnouiJfent,d natura edofii bocarte fe fatluros exifii-

marunt

In Lxb

fecundum

Diofcoridis.
affltmentes,

38
faccharum
falis

7
Yit\k\) faccha
ti

marunt.l^eque id incaffum attentaffe uidentur.quandoquidemfacchari integros calamos

minutimque inciden-

tes,ignis calore tandiu decoxerunt,donec uniuerfus liquor,abfumpta igni aqua, diu efferuefccns in

modo in

inuentio.

uafis fundo concreuerit.Verim etfifacchariartefacli nihil meminerint Diofcorides,

& Galtnus

non defunt tamen qui di-

cant, hoc etiam ante eosfatJum

fijfis

effe,

Soliniautloritatefreti,qut in Indiapalufiribus arundinem ita craffam progigni ait,ut

,

internodijs lembi uice uetlitet nauigantes

e cuius radicibus dulcem etiam exprimunt humorem

ad mellis fuauitatem
Aliquojum
,

jLtqtti liquorem
luntitr
li
.

hunc , qui ex harum cannarum radicibus elicitur ,faccharum noflriujus fttiffe exiflimant, proculdubio fai

qttbd indi non

modb ex decoclis cannarumifedaharum quoque arborum radicibusfibipotusparent,ciim

qu<e mellea dulcedine

illius cce-

&foli ciementiafrequentiflim<efmt plantarum radices ,

,

imbuuntur , ut Strabo
.

teflis efi

loco nuper

Quapropter contingit annumfera ceni effe,cumfempcr terrafitfacunda-.frutl.us autem arboreos multos gigni , arborumque radices ,pr<fertim magnarum
citato

ubific inquit

T^tdlus annus in India inuenititr utroque temporeftne pluuia

artmdinum ,

& natitra & decotlmw dulces effe,aqua dfolibus tepefacla,tdm c<elefli,qudmfluuiali

,

apudalios&frutluum,&fuccorummaturitasdicitur,apudiilosconcotlio

eft:qu<e

. jideb qubd ea , qu<e tantumad dulcedinem operaUa^auan-

tum ea,qu& per ignemfit.Sententi<s noftr<e Lucanus quoqtte fuffiagatur,iUud explicanshoc carmine
Quique bibunt ttnera dalces ab arundine fuccos Quinetiam Niarcus Varro,qui eodemfere* tempore claruit,bis tribus uerfibus atteftatur , dum inquit .
Indica non
Illius

magna nimis arbore crefcit arundo

humor
non atttem qubd

&

tentis premitur radicibus

Dulcia cui nequeant fucco contendere mella

20

Exijspaldmeft,hosomnesdefaBitijsIndorum potionibus quaijs ,

exiUis

uini loco funt

fuiffe locutos :

cannarum radicibus faccharum aliquod pararetur

Quandoquidem

decotlis ,prefiisque ftliquis ,ficut

&

& nos
.

glycyrrbi%te radicibus, quin

.

alij

e datlylis,dulces elicimus fuccos

ad uarijufus potationes
Sed non ob
id

quemadmodum

& &

occidentales Indi e pluribus dulcibus arboritmfrutJibusfttosfibi parantpotus

dicendum hos liquores, qubd

meUis dulcedinempr<eftent,effe mel, nequefaccharum

7s(ec

mirumfanifi

Indic<e antndines radicibus dulcifiimum

:

pne-

beantfuccum non modb ilte magmeffed etiam

ruentes manfg quaddntenus

qu<e ibi nafcuntur noflris fortaffe non

.

muttbgrandiores cim etiam noflrates

radicibtts
.

ori dulces fcntiantur

Qubd autem minores arundims in India

:

dulcesprxbeantpo-

tus,fuperioribus carminibus exphcauit abunde

fentit
:

Marcus Varro

cui non

magna nimis eft arbor

In hoc tamen d Solino dif-

cui arundines

quarum meminit ,

uaftijiim<e funt proceritatis .

Minc ergo corumfentcntia explodenda uidetur, qui

Indos, qubdnon quidtm faccha-

credunt ex illarum

magnarum arundinum radicibus, facchammnoft.ro fimilius fatlitaffc,

.

rum,fed dulces inde potus uini locofibi conficiant

Sed utfuam opinionem autloritatibusfulciret Manardus Ferrarienfis,

M anar

<jj

10

30

mannam , ex rorefieri, lib.ix.epift.v-.jLuicennam etiam admittit,quem tamen alids ubique reiecit,ac reprobauit, afferens, qubd cum ipfe huiusfuerit fcntenti<e,ultimo capite libri
utcpuc iucidiuscomprobaret

antiquorum faccharum , perindeac

infirraa.

fecundi antiquorum faccharumm<xnnamuocauit,cuminquit

ficutfruftafalis
.

Zuccharum alhufar eftmanna cadens fuper alhujar,

&

eft

jLt nos,qui httic opinioni minime adfiipulamur, dicimus jLlhufar,fiuejLlbaffer (ut BcUumnfis cafliga-

uit)nuUo fatlo ^irabica lingua arundinem fignificare ,fed aliam Aegypti,

appellatam
:

& jlrabi<e arborem

ftc

ab eius loci mdigenis

quandoquidem Arabesiut

teflatur Serapio) arundinem cafab dicunt.

Quodmanifefli declarat zuccharum

athaffer apud jLuicenam huiufce

arbons ejfe mannam, uelgummi,non autem Gracorum faccharum in calamis concretum .

al-

Illud infuper noflram

comprobat fententiam,quod eodemhco addidit jLuicenm ,fic inquiens . Et in %uccharo quidifh

.

hufar efl cum abfterfione pauca ,flipticitas,& amaritudo

Siquidem au(leritatis,& amaritudinis,qu<e in antiquorum fac-

charo fuerint , nufquam memintre Diofcorides ,

40

lb infrd uoluit jLuicenna

Galenus : nec item qubd conferret id pulmoni,& aqum intercuti,ut pau Qui etfi dixerit deinde zuccharum hoc oculorum morbis,pariterque renum,& ueficx uitijs auxi liari : non tamen ob hoc dici poteft , %uccharum alhaffer effe antiquorum faccharum. Sed retie quidem contra Manardi
.

&

fententiam , jLuicennA teftimonio ( cum

&

ipfe

hoc in loco jLuicennA autioritate nitatwyprobaripotefl-, qubd antiquoru

.

faccharum gummi modo collacrymans

loco nuper citato,ibique

in

arundinibus concrefceret , non autem ex rore

Qwppe qubd is

de yuccharo agens

antiquorumfacchamm recenfens,inquit.jLjfumptumficutgummi ab harundineabflergit oculum. Quibus paldmfit,antiquorimfaccharum,perinde acgummi, ab interion meduUa exterius emanaffe,ibique poftmodimfoardoribus concreuiffe. Veriim enimuero qubdalhaffer apud jLrabesfui generis arbor fit,& ah armdine

lis

maximi diffe

rat,& qubdeius%uccharum,quanuis ab Mticenna manna dicatur,qubd fortaffe granulis concrefcat mann<e fimilibus , ex rorc kaudquaquamfiat,Jedgummium modo ab arbore deftillet,manifefte oftendit Serapio capite defaccharo his uerbis.Mhajfcr habet latafolia,& habet 'zuccharum , quod egreditur ab oculis ramorttmfuorum,

"

&

locis

foiiorum eius ,

&

afl er

quid

coUi-

e q gtattde eo homines rcm conuenientem,& in %ticcharo cius eft amaritudo,& egrediuntur ab hacplanta mala qu&dam, ficut teft\iculicamelorum,equibus liquor quidamemanat adurens ,ftiptic<eque facultatis,ad cauteria peridoneus . Etlignum
quidemjLlhaffer
efl

leue,craffum,reium,pulchrumque-'& ideo affimilauerunt cantilenarij in cantilems fuis brachia,

.

&
Yuchr.j opinio

crura dominarum tigno eius

re hallucinatos putauerim.

h<ec Serapio

Ex quibusfaciU & Manardum, & Fuchfium,uiros aiioqui

,

dot~liffimos,hac in

C<eterum Fuchfius, ut probaret antiquorum faccbarum rofcido aeli fitccoin calamis

dicit
,

concrefcere

>

utque
,

illud

d noftrate diuerfum oftcnderet

quod cum

noflri ufus

faccharum

pennde ac mel ca-

rcprobata.

fitimque faciU concitet, antiquorum faccharum effe non potefl , eo qubd Gatenusju<e tetatis faccharum id efficere non prodiderit . Cuins tamen fententia ( pace fua dixerim ) experimento minime rejpondet : d quo iion difcedens Galenus libro.v I i.ftmpticium medicamentorum de faccharo ita fcribit . Sacchar , quod ex India > at-

lidum reperiatur

quefeiici jLrabia conuehitur ,in catamis ,utaiimt, concrefcit

&

ipflum mellis eft fpecies

minus certi noftratedui.

ce,fcdadJimilesciuiresobtinens,qupdadai>(iergendum,deficcandttm,

& digerendum attinct

'

-ponbquatcnttsnec

immicumftomacbo

eft ,

ceu noflras

necfitim afferens

eatcnus ab

itlo

fubflantia differt.

Qmbtts Galeni uerbis clarum

Kk

eft,

^88
etiam idem Galenus lib. v
1

And.Matthioli
1 1 .cap. 1
,

Comm.
connumerat,qu febrientibus exhiberipof,

eft,qubdcumfaccharummeUeminusfitdulce,minus etiamcalidumfitneceffeeft.Eaquepropterafferit Calenus,faccbarum non perinde ac mcUfuim excitare:non tamen qubd nuUa ab eofitis excitetur,uti Fuchftus interpretari uidetur. Quin~
1 1 .methodi medendi,faccharum inter ea

funt . His igitur rationibus

& autloritatibus addu&us fum,ut certb crediderim

.

antiquorumfaccharum ab ijfdem arun

ejfe,

dinibus emanare^d quibus uulgare noftrum exprimitur.fedhanc tantum interfe dijferentiam

noftratefatlitio longi tcnuius

qubdd natura fatlumfit

.

Ideoque jLuicenna

Zuccbarum(inquit)tabar%edfrigidim eft,&fubtilim

Hoc laudi-

Sllnc!um.

husextul<tT?aulus,&poflipfumjLuicenwMchigenkautlQritateSallndumipfu^ tatemque in acutifiimis ftbribus . Sed eo nos hac <etate caremm, qubd amplim non afferatur . quanquam ego non ita pri'
deduirisfide dignis acccpi , qui diui Thom<e infulam,itemq;

Mederam luftrarmt , adhuc

ijs in

locis

faccharum inueniri in
'

arundinibus facchariferis concretumQUinon diffimile , quod artefit ,

& candidum cognominatur)poftqudm ab iUisfponte

emanarit gummimodo

Qjibdautemadferridefterit,nonaliudincaufaeJfeexiftimamus,qudmqubd hodiepaucumadmo

dumproueniat . Siquidem Diofcoridis,& Galeni tempore , quo ad eos copiofum conuehebatur,ciim adhuc non innotutjfet exprimendi ratio,necejfe quidem erat , ut arundines facchari liquoreprs,gnantes,cvm annis compluribus adoleuijfent ,
falcem nunquam expert<c ej]ent,perfe liquorem exudarent,ueluti innumeris arboribus gummi,

&

&

refinte

emanant . Troinde
fitis docuit

non mirum,fi eius d naturafatfi antiquis fuerit ubertas . Sed poftqudm lucri dulcedo,fulgentisque auri
nes artem

homi-

modumque,quofaccharum concifis , decot~lis,preffisque arundinibus copiofius elicerent, fattum eft , ut Itidi quotannis uniuerfos inciderint calamos , ac iterum quotannisfeuerint . Hinc igitur euenit,ut nuUis remanentibus, qu&facchx
,

ro plurium annorum atate turgeant ,natura impeditafit operatio

deperditumque hacde caufafit antiquorum faccha,

rum

Cuius uice eo recentiores utuntur , quod officin candidum cognominant

arte fallum , peUncidum, falis foffitij

'

modo,dentibmquefragile , ut antiquorum faccharum undequaque referat.Competit perinde ac iUud,fcabritiei hngu,pe{torkqueafperitatihus.Verum ad bac id pr<e{lantim eft,quod
in

fitlilibm,ubiuiolaceum Iulapium afferuatur, aftate con-

creuii:eoqubduiolarumdilutifacultatehume&et,leniatquemagis.Cterumquipluradefaccharolegeredefiderant,qu<s
fententiam noftram longe magis probant,uideant
in

Epiftolarum noftrarum uolumine Epiftolam ad Iacobum BofeUum fcri

ptam,ibi enim plura qudm hic d nobis comprobata inueniet.

Nomini.

e l:feu Haffel:ltalis,Mele;Germanis,Honig:Hifpanis,Miel:GaUis,Myel.

Quod Gr&cis piKt,Latinis MelappeUatur;Arabibm, HaQuod autem Gr&ce <rdyx*pv, Latini quoq; Sac

charumdicitur:^rabici,Zuchar:Italici,zucchero:Germanici,Zucker;Hijpanki,^^ucar:GaUice,Succre.

KfoV.

C E R

A.

C A
obtinet candicans
,

P.

LXXVI.

CEraoptimaeftfubfulua,fubpinguis,puraodorata,&halitum quadantenus melleum referens,na 3

tione Pontica , aut Cretica .

Secundum locum
,

& fuapte natura pinguis

Candida fit hoc modo

atque transfundunt in uas, quod fatisha beatmarina2exaItopetita;,iniperfoquenitrimomento, decoquunt cumque iterum , tertiove inferbuit , feparatum uas refrigerant , ac cera? paftillum eximunt , deterfa forde , iiqua forte adhfit:tum
.

Ex ea radunt album fyncerumque

denuoinditanouamarisaquaferuet,utiretulimus:&uafedempto ex igne, fundum ollulamouoe aqua frigida madefaftum , in ceram fummam fufpenfa manu intingunt , quo celerius concrefcat, quamminimaportio extrahatur. Sufcepto primo cers orbiculo, iterum uafis imum aqua refrigeratum,tantifperinceramimmittidebet,dumtotaexcipiatur. Orbiculilino confuti , interuacante fpatiofufpenduntur,&interdiucontinuofubfoIe,nodu fubluna afperguntur, ufque dum perfe&e albefcant. Verumfieximiusillecandor defideretur, eadem fa<5titari,&identidemrecoqui opera- 40 pretiumeft. Necdefunt,quipromarina,in muria quam acerrima femel , aut iterum excoquant

&

dein laguncula tenui,rotunda,anfam habente extrahunt poftea orbiculos fubftrato affatim cefpite herbofo,infblant,doneccandoremfummumcontraxerint. Pracipiunt hoc obeundum munus uere, cum fol remiffa uehementia humorem pariat, ut non facile liquetur. Cera omnis mollit,calfacit,mo dice explet corpora datur in fbrbitione dy fentericis . ac milij magnitudine decem grana cerae haufta,
:

lac in nutricibus

non patiuntur coagulari.

1 1

Cetx

uircsex

CEra^ut Galenusfcriptis mandauit libro v

quamobrem non modb exiccare;fed

.fimplicium medicamentorum,medio

quodammodo tenet

calfacientiumr

Galeno.

refi-igerantium,humeclantium,& deficcantium.Habct uerb quiddam etiam craffarum partium,atque emplafticum.

& per accidens humeQare uiderifortaffispoterit>perfpirationes

uidelicet prohibens.

Quapropter aliorum medicamentorum tum excalfacientium,tum refrigerantium matcria eft. Ipfa autem perfe exgenerefuerit debiliter concoquentium:nec tamen intrb in corpus affumpta,fedforis impofita. Siquidem paulum quiddam digerentis,calid#que facultatis retinet,quplurima melli inerat.

Eim nomen Grtecum Knpii :Latinum,cera: jLrabicum,Ha.

Nomin.

maha:Italicum,cera:Gemanicum,yuachs:HiJ^anicum,Ciera:GaUicum,Ciere.

rtpovoMf.

P R

O L

I S.

CAP. LXXVII.

Orib

ft/.Ktf
i.

maftiches *P^Ph' s en gi debet flaua,odorata,ftyracem referens,in uehementi ariditate mollis , & mafti lee t/t!lw~ JL moreduclilis. Magnoperecalfacit,&euocat:aculeos,&omniainfixacorporiextrahit: inueu
ftywcem
fpi

tufsi fuffita proficit,impetigines

admota tollit.Ea in alueariorum foribus,cerofas natur* inuenitur.

Quanquam

60

>

InLib.
QVanquam
,

fecundum

Diofcoridis.

385)

ut bic Diofcorides inquit,& Marcus Varro lib.tertio de re ruflica,Tropolis ea

in aluearijs praforibus reperitur ,feu,ut apertius

eft cerofa materia , qu& p r0 polis C confi dicam,pr& Jpiracuiis,ubi intrandi,exeundiq; apibuspatet aditus : deatio.

tamen Tlinius lib.x i .cap.y

I 1 .ita fcriptum reliquit

propolin. Inter coria,cerasq;

Trima fundamenta comofin uocant periti,fecunda pifoceron,tertia . magni ad medicamina ufus.Comofis crufla efiprima,ftporis atnari. Tijfoceros fuper eam ue
iniuri<e aditus

nitpicanttum

modo , ceu dilutior . Cer& initium,plerunq; e mitiore gummi. Tropolis craffioris iam materia , additis floriobflruuntur: odore

hus,nondumtamencera,fidfauorumftabilimentum,quaomnes frigoris,aut

&

ipfa

etidmnumgrauiutquapleriqueprogalbano utantur. liuius etiam meminit Galenus libro vm.fimpliciummedicaPropoli* mentorum ,ftc inquiens . Tropolis extergentis , non ita ualentis efl facultatis , c&tcrum admodum ualenter attrahentis: G I.

uires

efl

enim

effentia tenui

10

bit libro

Torrb excalfacit rccejfu ficundo completo , aut cerri tertio incipieme . Et ut idem quoquefcri m.de compofitione medicamentorumfecundumgenera , Tropolis ualentius attrahit, qudm cuiufuisgeneris
.

refi

na

Quamobrem illis in neruorum uuluertbus medendis propolin admijcet

hushic differuitDiofcorides ,

. C&terum cumpropolis,cera,& mel , de quimedicamenta fmtomniamiroartificioabapibus conflata, nonab rehis quoque addendam

fore duximus jipum hilioriam

iu , multb iracundiores
,

JL p e s igitur ( ut Tlinius autlor cft ) funt . ruflic& fylueftresque , horrida ajbefed opere ac laborcpr&ftantes . Sunt urbana , quarum duo genera . Optima breues na-

&

pum

&

f "^

confiJa

"

ri&que ,&inrotunditatemcompacliles.
ijspilofe
.

Deteriores iong&,

& quibus fimilitudo uejparum, etidmnum deterrima ex

.

J.pes oderefosdos odores,proculquefughmt,fed&infetlos

reunt: reliito enim aculco interiora difrumpunt . Quin

& morbosfuapte naturafentiunt

Itaque ttnguenta redolentes infiftant. Icientespe.

Index eorum

triflitia

torpens:

&\km antefores in teporemfohspromotisali& cibos miniftrant : cum defunf?asprogerunt,funerantiumq; more comitan20

turexequias. ^egesbabent,plurcsqueinchoantur,ne defint. Tofiea exhisfobolescumadulta effe capit,concordi fuffragio deterrimos necant,ne diftrahant agmina.Duo eorugenera:melior rufus,qudm niger,uariusq;.Omnibusformafemper

regSSi!*^*

egrcgia,& duplo qudm c&teris maior :penn<e breuiore.s,crura

tecandicans. Multitmetiamnitore d uulgo differunt.

rtcla,ingreffus celfior
cft

Cumrexprocedit,und
in

infror.te macuia quodam diadematotum examen,circaque eum conglo-

batur,cingit,protegit,cerni nonpatitur . }\eliquo tempore cum populus

labore efl,ipfe opera intus circuit,fimilis exbor-

CircacumfateUitesqmdam>litforesquecJ]iduicu[iodesauttoritatis. Trocedit forasnon nifi migraturo examine. id multb intelligitur ante aliquot dkbus murmure intus flrepente, apparatus indice diem tempefliuum
.

tanti,folus immunis

eligentium

Si quis alam ei detruncet, nonfugiet

.

examcn

Cum proceffercfe qu&que proximam

.

illi

cnpit effe ,

&

in of-

ficio conjpici gaudet

Fejfum humeris fublcuant : ualidiusfatigatum ex toto portant. Si qud

ille

laffa ttts deficit,aut forti

aber

rauit,odore profequuntur.vbicunque
fo dilabitur,migrantque ad alios
.

confedic,ibi

cuntlarum cafirafimt
.

Ejfc utique ftne rege non pojfunt

.

Duce prthenfo totum tenetur agmen : amifInuit& autem interimunt eos, ctbn piurcsfuere po,

jo

domos diruunt Bgge ccnfumpto, mceret plcbs ignauo dolore : non cibos conuehunt, non procedunt,fed trifli tantum murmure glomerantur circa corpus eius . Subtrahitur itaque dcduEta multitudine:alids Jpeclantcs exanimem luftum non minuunt . Tunc quoque ni fubueniatur, fame mo\ iv.ntur . Gaudent ^fpes <eris piaufu^c tinnitu , amaniftiusque nafcentium

Apes quibu
SaudcaJlt
-

fimisque locis,& fragrantibus herbis .

Harum ergo caufa propcaluearia oportetferere tbymum,apiaflrum, rofam^uiolas,

hlium , cytifum,fabam,eruiiium,cunilam,papauer,conyxam, cifi&m,melilotum,meliffophy\lum(malim legere myrwphyllu)

cerinthm.Eftautcmcerintbefoliocandidojncuruo,cubitalis.,capitecomauo,me^
fimttfimt,atque etiamfynapis . quod miremur
effe
,

cum oiiuaflorem ab his non attingi conftet

:

Ideoque hanc arboremprocul

,

melius eft,citm aliquas qudmproximefcri conueniat

qm & euolantium examina imitent

Miraapum

nec longius abire patian-

tur.

tur

Cornum quoque arborem caueri oportct : namflore ews deguftato(etfi is nobisprofiumafiftat)aluo concita moriunJtemediumforba cotitufa $ meile pr&bere ijs , uel urinambnmmum,uei boum^aut grana punici mali amineo uino conjlmant

40

Jperfa.

&

geniftas circumferi alueariis ,ijsqy.egratifiimum

pruder.tia,

earumque operis obferua-

tio,ut annotauit Jiriftomachus Solenfis,quem admirabili admodum diligentia duodefexaginta annis ,

nihil aliud egijfe

,ra a

l?

um.

tradunt

Bgtio autem operis itafe habet .

apum amore captum, laterdiuftatio adportas more cafirorum.-notlu quies in matu

thiftria.

tinum,donec una excitet omnesgemino , aut triplicibcmb",nt buccino aliquo .

Tunc uniuerfe prouoiant,fi dies mitisfuturuseft.Tr&diuinant enim uentos,imbresquc,& tunc fe continent teclis .Itaque tcmperix cdi{hanc enim inter pr&Jcita
habent)cum agmen ad operaproceffit,ali& flores aggenmt-pedibus,ali<e aquam ore,gnttasque lanugine totius corporis,qui bus eji.Quarum adolefcentiores ad operam excunt,& fupradicla conuehunt .-feniorcs intus operantur. Qu&flores comporUnt,prioribuspedibusfeminaonerant,propteridnaturafcabra,pedesprw^
Excipiunt eas terme aut quaterm,atque cxonerant . Sunt enim intus quoque officia diuifa:alm (Iruunt , ali<epoliunt , aii<e
fuggerunt,ali<ecibum comparant ev eo, quod allatum eft.TSleque enim feparatim uefcuntur
,

ne in&qualitas operis ,
,

& cibi

50

fiati&temporis. Strumt orfa ea concameratione aluei,textumque uei ujque ad fumma tella deducunt
circafinguios arcus,ut aiijs intrent,aiijs excant
.

limitibus binis

Fauifuperioreparte affixi,& paululum etiam iateribusfimuih&rent^r

fendent und

Mueum non contingunt , nunc obliqui, nunc rotundi,qnaliter pofcit alueus,aiiquando & duorum generum,
.

citm duo examina concordibus populis dijfimilcs habuere ritus

tis,nedefit aditus
1\(ouifiimi

Bjtentes cerasfukiunt, pilarum intergerinis dfolofornica

fit

ad farciendum

Trimiferitresuerfusinanes flruuntur, ne promptum

.

quodinuitetfurantem.

maxime implentur
,

melle : ideoque auerfo alueofaui eximuntur

Gerul& Jecundos flatus captant . Si cooria-

turprocella

apprehenfipondufculoiapillife librant .Quidam in humcros

eum imponi tradunt . luxta uero terram uolant

in aduerfo fiatit uepribus hebetato.

Mira obferuatio operis . Ceffantium inertiam notant, cafligant,mox &puniunt morte.

Miramunditia.jlmoiitmturomniaimedio, nuU&queinteropera(purciti&iacent.
punt minus , ac minus,donec una circumuolet , eodem quo excitauit bombo,

tus,ne iongius recedant,unum congefta in iocum,tnrbidis diebus,& operis ocio egerunt

Quin& excrementa operantiuminCum aduefierafcit in alueoftre.

: hoc calirorummorc.tuncreptnti omnes conticefcunt . Sifortifortunaapumumuerfumdetperdereturgenus,faciti repararipoffct cx tiocTv^re"" bieimi uitdo,ut lib.lill .Georgicorum clari docuit Virytmsjta canens Exiguus X-K 3

cett

quietem capere imperans

&

35>o
Eligitur locus
:

Anci Matthioli
hunc anguftique imbrice teBi,

Comm.

Exiguusprimutn.,atqueipfos contraBus adufus

Tarietibusque premunt arBis:

& quatuor addmt

Quatuor d

uenfis obliqua iucefeneflras

Tum uitulus bima curuans iam cornuafronte

Qwritur : huic gemin<e nares,&fpiritus oris Multa reluclanti obflruitur : piagisq; perempto
Tunfa per integramfoluuntur uifcerapellem .
Sicpofitum
in ciaufo

linquunt

& ramea

coflis

Subuciuntfragmenta,thymum,cajiasq; uirentes.

13

Hocgeritur %epbyris primum impellentibus undas,

Ante" nouis rubeant quam prata coloribus,anti

Garrula quam

tignis

nidumfufpendat hirundo .

lnterea teneris tepefaffus in offibm

humor

Jiefluat :

& uifenda modis aninialia miris

.-

Truncapedumprimb,mox&firidentiapinnis
Mifcentur

tenuemque magis,magis aera carpunt

Donecut <efliuis ejfufus nubibusimber,

Erupere : aut ut neruo pulfante fagitta,

Trima

leues ineuntfi

quando pr<elia Tarthi

.

20

De reparatione jLpum haclenus Virgilius C<eterum etiam apes in medicind ufum habent: fiquidem ficcA
Nomiaj.

& inpulue-

nm
ita nis
,

contriu,

ijs

admifl<e,qtm ad idfaciant,ex oleo

& cera
C V

inunclis alopecijs capillum reftkuunt

:

Upo-jckh ut Gr<ecis 3

ettam Latinis Tropolis appellatur : Arabibus , Mum,uel Iafacb alcut

Italis >

Tropoli : Germanis> Vorftof%\ Hijpa-

Betum de colmena .

n^.

T R

M.

C A

P.

LXXVIII.

Itaquecrudaincibisteretestineasgignunncanummorfibus profunt>manfa& impofita. Confe&us 30 eorumfimilagine panis , plus alit,quam cibarius E trimeftrium farina panis , leuiorem cibum prsebet,& qui facile in membra demandetur Farina eorum cum hyofcyami fucco illinitur aduerfus neruorum fluxiones , quas Graeci rheumatifmos uocant item contra interaneorum infiationes lentigines ex aceto mulfo tollit Furfures autem in acri aceto deco&i , turgentes mammas fedant uiperarum i&ibus auxiliantur & torminofis profunt . Farinaceum fermentum calfaciendi , extrahendique a Omnuexe. uimhabet a priuatim callos pedum,clauosqueextenuat:& ccetera tubercula furunculosque ex lale W^Jf m- concoquit,&aperit. Sitaniorumfarina,contrauenenatosicT:uscum aceto,aut uino commodifiime Bwh vd ta illinitur:eademfidecocl:ainglutinimodumdelingatur,cruentisexcreationibusproderit:contra tuf ahKA 9vp*Ttt fi m ,&exafperatasarterias,cummentha& butyrodecocl:a,efficaxeft. Tritici pollen fiexaquamul qus in piantis la ,aut nydrelaeo decoquatur , omnem ducutit lnflammationem Panis & crudus,& coctus cum aqua 40 pedum & aiia ulfa inflammationes omnes illitu mulcet, cum emolliat,& quadantenus refrigeret:fed herbis,fuccisa" e * ve huic rei accommodatis admifceatur .Vetus panis aridus,adie<5tis conuenientibus,citam aluum comiat^" hibet.Recensmuriamaceratus,illituuetuftas impetigines fanat. Glutinumexfimilagine,& polline,quo chartas glutinantur , fanguinem excreantibus prodeft3 fi liquidius , ac tepidum cochlearis men fura deturforbendum
. .
: :

_ O^

k Ptima e tritici generibus ad fecunda? ualetudinis ufus habentur,qua recentia,& iam perfe&e a*dulta,coloremluteumreferunt. deinfequunturtrimeftria,quae nonnullis fitania nominantur.

TRiticigenera(tit Theophraftus auBor eft libro v 1

es l heoph.

i.cap.i 1 1 1 .deplantarum hiftoria) plura notantur,cognomina,

ex locisfortita,nt Aphricum,Tonticum,Thracium,Jffyrium,Mgyptium,Sicuium.qu<e

& colore, & magnitudine

&

ft,e c

ie,& proprietate interfe dijferunt.Qu<edam uel aliunde cognomtna fortiuntur profuis uiribus tum alijs,tum uel

ma

xime qu<e ad cibum pcrtineant , ut cachrydias,(ilengys,aiexandrinus.quorum omnium dijferentias infupradiBis colligere 5 o licet.Tslec uerb ab refuerit,fi ilia quoque pro dijferentijs capies:& aliudpr<ecox,aiiudferum: aiiud auBu ampium mul-

&
,

tumque reddens , aiiud ieiunum quoddam parumque ferens:& aliudflpicamgrandiorem ejfundens , aliudparuam : &aliui
diu infollicuio manens,aiiud

aptum breui abfoiui,ut Aphricum:& aiiud culmo

tenui conftans

altud craffo. quod etiam ip-

fimJphricodatumefl:craffotamen&cachrydiasdicJumconfiftit\. Itemaiiudtunicispaucis, aiiud muitistteftitur, ut

Thracium:& aiiud unicaiamum,aliud multicalamum,& magis,minusque.jLdde etiam fi quid aiiud his,aut

e uiriutnproximum eft:eiufmodinanque dtjferentk naturaliores profeclb appareant . Quibus

pr<editlis,ratio

rarigenuspar
quadraginta

eft,

& btmeftrium & fiquidintrapauciores diesualeat confummari,ut

,

& trimefirium annume-

in

Eubaa genus qiioddamintra

dies craffari ,perflciquepoffe

ajfirmant:idemque firmum effe,acponderofum,nec trimeftris modo ieue. Quam-.

obrefamuiis id pr<eberi inquiunt-.etenim nec multum in hocfurfuris effe uoiunt.Igitur genus id celerrimum quide ad coflum

mationem,fed inuentu rarijfimum efl.Et btmeflria uero qu<edam habentur,qu<e ex

Siciiia

&

in

J.chaiamaduecla fmufed

htecpaucum rcddunt,parumq;facundahabentur:quanquam cibofacitia,&iucundafunt.?iafcHntur&alia qu&dam genera

In Lib. fecundum Diofcoridis

T R
I

39V

C V M.

nerain

Eubaa ,&prmpulapudCarifrum .
.

Trimeflria uerbpermulta,&ubique habenturdeuia h&c,&parumfa:cund?t

licet ,

10

unicalamafunt,atqueintotumin$rma

Leuiffmumigiturtriticum,quoadfimplici ratione agere

Tonticumtft:

datur . Sed eo ponderofius,quod Bwotiafert. pondcrofius ex ijs,qu in Gmciamaduehifoknt , Siculum cum Mhenisfuerint,faciie quina confumunt. Leue aubd atblete , qui Bantia ternosfemifextarios uixpoffmt confumere , jLftz ultra Bacosioque inteUigi debet . IJam in terris igitur Horum caufa . quodin Laconmo agro conficitur fatis

Indmum affemnt,

&

&

clra

quodam in loco adeb grandefrumentumfieri tradunt,ut nucleis

,

oliua fua aquiparent

,

magnhudme grana

fingula.

In

Tiforis autem dtciis adebfirmum nafci affirmant

utfl quisplus comederit

difrumpatur neceffe fit.Haclenus de triticige- Ttkic}im Ita.

Tritici
i;

neribusTheophrafius.

c*temmTlmiusItalicumnoJirumomnibuspr<ctulitlib.xviii.cap.vil .his uerbis.

.

cum

zenera plura,au*feceregentes

equidem comparauerim candore, ac pondere, quo maximi decermtur magno regnante , ciim ciariffmafmi externum . Hsfuerefententk Mexandro agris Italix Montanismodb comparetur r Gr<ecia,
Italico nullum

Kk 4

c)

And. Matthioli comm.

Grcia,atq;intototerrarumorbepotentifima:itatamen,utantemortemeiusamifercentumquadragintaquinq-,SophO'
clespoeta in fabula Triptolemo frumentum Itaiicum ante cuntla laudauerit.ad uerbum translata fententia

Etfortunatam Italiamfrumento canere candido

Qua laus pcculiaris hodie Italico efi

Quo magis admiror , pofieros Gmcorum nullam mentionem

huius fecijfe fmmenti.

pr&tulerit.

h&c Tlinius. J^ecfane mirum uideri debet,quod Gr&cus ille Sophocles Italicumfrumentum cctteris

Quando-

quidcm natura Italos adeb pr<t aeteris adamauit,& moribus,ac legibus,omnique prnatu adpolitici (utita dicam ) uiucndum mflituit , ut meritb etiamfrumentum omnium pr&fiantiflimum in eorum alimentum procrearit:quemadmodum alia

&

tnulta,quibus Italia plerasquefuperatgentes

Triticum omne radicibus numerofis,ac pr<etenuibus nititur,folio u.no,ger.

minibus omnino multisy fed qu<e in ramos brachiari non poffmt

lus de medio affurgit
,

Tota hyeme herbaceum

efl-.remoUito

autem ccelo caulicu

.

cuiits tertio,aut

quarto geniculo,fpica geritur , nonprius euidens,qudm folliculo inclufa

Confumato

eofios erumpit,quarto av.t quinto pbft die,ac totidemferi diebus perduravpoflfloremgranum crajfefcit,maturaturque in-

tra quadrageflmum diem

quanquam etiam citius in calidiori traUu.In aliquibus Italu locis,ac

pr<efertim in agro nojiro Se

nenfi,marittmislocisplantaunauifae[ixx\iii.ferreJpicas, tantaquereperitur

ibifoli ubertas,ut

quandoque modius

unuscentum

afftrre fit uifits

QuareretJeitadeeofcripfttTlinius. Triticonihil eflfertilius .Hoc ei natura tribuit,quo-

niam eo maxime alat hominem , utpote cim $ modio,fifit aptumfolum,quale in Bixacio Afric& campo,centeni quinquageni modij reddant
.

Mifit ex eo loco Diuo jLuguflo procurator eius ex unograno(uix credibile diclu) qnadringenta, paucis
Mifit

tninus , germina .

Leontini

Sicili<e

campifundunt

anguflius tamen
li<efine

qudm

qnadragintaftipulas ex mograno : cum centefimo quidem alijque,& tota B<ttica,& inprimisjtegyptus. Triticum omnefolio exit arundinaceo, hordeum , culmis quoque Uuius,nec perinde fragile . TSfotatur infpicis differentia.Siquidem aJJtrorii ftmiliter , trecentas
.

&

&

&

&

Ariflis,tonf& proueniunt-.ut in uniuerfa uifitur Boemia:ali<e uerb longis,afi>erisque rigent

.

Tritici elepanis fiio,

* l'ero melius eft, &facundius

ariftis, qttod quidem , geTriticum autcm,ex quo omniitm optimus fit panis , eligt dcbetfratlu contumax, den-

&

"

cfendiwtio!

fum,graue,coioreaureum,lucidum,lme,triummenfium,maturum,mundum, pinguique terra ortum. KJam plerunque euenit(tefte etiam Galeno hbro primo de alimetorumfacultattbus)ut quod forisflauum denfumque apparet triticum,intus
rarum,laxum,albumqueconJpiciatur,quodutiqueplurimumfurfurishabet.Quofit,utpanesfurfuraceiinde confecTt infir

mum

pr<e(iat,qu<e

non modo pmbeant alimentum ; iterum etiam uentriculum ipfum excrementis replcant. Farina porrb eac&teris nonadfummum molita,non noua,non longi tcmporis,& craffi furfuris fuerit.7{am qu<e fuperfiue molitur,fur
:

furaceos facitpanes

& qu<e recentior eft,adfcititiam mol<e caliditate retinet

.

qua uerb iandiu motitafuit,putuere,fitu,ca

affocianda aqu<e,eaque fubigenda
,

rie,aut uirofo aliquo odore labefatlatur

H<ec deinde,dum fit panis,optim<e

eft

quxfiu-

xerit i laudatifiimis fontibus ,pellucidafit,non palu[iris,neque

camm,aut limum redoleat .

Qrinetiam fcrmentum ad.

mifcendumfiierittriticeum,nonantiquum,mediocrisquantitatis,neindeipfiusabundantiapanis acoremtontrahat

Inij-

ciendum
fa illa

&faiis albifarum,ut pants fapidior efficatur . Tofi h&cfarina itafubatla,optim manibuspinftturrmox mafin panes mediocris magnitv.dinis digeritur,qui poftqudm abunde creuerint,& fermentati fiterint , in clibanum prius
e[i

fiqualiter calefacJum,dcin

d cineribus, &prunis expurgatum decoquendi immittuntur

.

Sedfurnus

iuft<e

capacitatis fit o-

fortet,ita ut quantitati panis proportione refiondeat

Quippe quemadmodum modicapanum quantitas in amplum cliba-

num miffa exiccatur^ac comburitur : ita & magna in angnfio ftmul comprimitur,& decoqui nequit. Quamobrem panes(dicebat Galenus citato loco)ad concoclionem probatiftmifunt,qui plurimitm fermentati ,

& probepelaborati

in clibano igne

moderato percoquuntur.J^am profufior ignis primo [iatim occurfu adurens , exteriorem fuperficiem in
rat,crudis incoclisque rematicnttbus interioribuspartibus.Vnde accidit,

tefix

modum indu-

panem hunc uifu

iniucundumfieri ,

&
,

duplici no-

mine,prauum qubd interne

crttdus ftt

atque illaboratus : externe* uerbftccus, &praajfatus . Qui autem longiore Jpatio

acl\ones,quix,

undique xquabiliter praaffatur,hic

& probHin uentriculo concoquitur,atquead

in agrisfacili degentrat in lolium
:

cotlionem cOnfequuntur, acpiuuius

40

commodatiftimus redditur
v

Triticum

prttfertim

cum annus

frigidusque
,

aduenerit,ut in lolij mentione tatius dicemus . Fit e tritkigranis iriterferri laminas igne caiefaUi compreffis oleum

quod

t i co<

ad ulcerum finus commcndant

Sitnt
.

etidmnum , qui co utantur adpedum,& manuum rimas,quasfrigus excitauerittitem

ad afyeram cutim Uuigandam

Tritici uires

Meminit triticiGalennslib.\n l.ftmpliciummedicamentorum,ftcinquiens. Triticum

ut

medicamentum foris impofitum,primi e(i

tefl:habet uerb ctiam

ordinis excalfacientiummon tamen nec reficcare,ncc refrigerare manifefib poquiddam uiJcofum,& obflruens.Torrb quod ex eo conficitur amyium,eo tumfiigidius efi,tum ficcius.

Quod uerb ex panefit ca tapiafma,uim habet magis dtgerentem,qudm qttbd ex triticondmirum cum &fakm, &fermentu
panis adiuntla habeaf.quippe cumfermentum uim habeat attrahendi,digerendiq; ea,qu<e in alto refident . Etprimo defa cultate alimentorum:ln cibim atfumptum(inquit)<egr concoquitur,flatus excttat,iaborem uentriculo infert,& caput uaporibus tentat
.

Tottft inter Triticigenera quoque recenferi iUud fumentigenus

qttod

quidam perperam Turcicum 50

appellant. Terperam ,inquam,qubd

/ndicvm,

nonTurcicum,ttocari debtat

Tsiamexoccidentaiibuslndijsprimb

aUatum efi,non ex Turcia,& Jl(ia,ut crediditFuchfius.Huius quatuvr uidimusgenera,colore tantum cumgranorum,tum

fpicarum differentia. J^anque

& rufefccntibusfeminibtts & nigricantibus,&

,

crocarttibus,

& fubalbicantibus Indicum

,

frumentumhabetur.Calamumeditarundimceum,qumiadmodum&folia,craJfum,rotundum,procerum,genicuktii,&al
bafarclum meduUa,Sacchariferarum Arundinum modo,in cuiusfummitatepanicuiasfundit
emergtntibus,mutilis
diuuifas,Jpicis pturibus tnde

tamen,& granis uacuis.nunc lutco,uunc candido, nuncpurpureo colore

proutfrugiferxjpica coto-

ratafunt. Frutlus,inquogranauaginisfoiiactisconcluduntur,inipfo caule i lateribus prodeunt .

arboris

Horum Jpica

pice*

conum tum longitudine,tum craffttudine <equat,circa quam totam nuda coaceruantur grana, penitiflime fefeftipan
.

tia,Uuta,acfubrotunda;pift magnitudine,inque oflo aut decem uerfus, retlis ttneis ordine digefta

E uaginarumfafligio ca-

piUacea coma dependet,eo ipfo colore,quo grana habentur

F^dicibws nititur multis , duris, ac neruofts,fed minimi craffis.

dijpofiti ,

60

Serunt Indi hocJemen,quod MalitT^uocant, hoc rnodo

Defcendunt in agrum aiiquot fimul, recia linea

tquali-

terque

In Lib.fecundum Diofcoridis.

39}
'

FRVMENTVM INDICVM.

-l^c^,-

>*

ttrque diflaiitss,& deittde acuto palo terramperforant dextra

manu,& flatim quatuor quinqueue grana finiflra manu /

unumquodqueforamen conijciunt ,pede altero foramina occludentes,ne Vfitacifemen depafcantur . Et ita feriatim paffu credant> biduo id a fuo dijiantias metientes,agrum totumfemine replent retrocedentes . Verum anteaquamfemen terne qua macerant,necferunt,nifiprius terrapluuia maduerit . Ts(afcitur infrapaucos dies,& quarto in India demctitur menfe.Eft

etiam buiufce frumenti peculiare genus,quod duobus tantum menfibus,&feritur,& demetitur. Quinetiam aliud

quod quadraginta tantum diebus afatione maturefcit.Verum minutum eft,& infirmius, nec aliam ob caufamferitur,qadm quod ubifuturaannonx caritatem uerentur. Eius temperamentum noftro tritico fimile effe creditur , autpaulb calidius,id quod indicare uidetur panis ipfius dulcedo.Farina mittit candidam,i qua panes pinfunt,craffiore tamen Jubftantia, ac magis
uifcida,qudm noflri,adeo ut eorum alimentum craffius quoquefit,& quodfacile obftruere poffit.Qupfit ut eiufmodifrumen
tifarina ijs in cataplafmatis fit utilis , quibus

mouendipus infitfacultas.T^amfuo lentore meatus obfiruens, apofteniatibus

maturandis

394r

And. Matdhioli Comm,

FRVMENTVM SARACENICVM.

maturandisperidoneaexiftit
aliquid differam
.

CMerumfacitIndicumfrumentum,utdeSaracenko,quodidmihi

in

mentem

reuocauit s
,

is

Hoc primum ex jlphrica allatum dicunt,& Ideo ab Italis

appellatur midtis in locis Saracino

.

hoc eft

Saracenicvm>
primis folio fubrotundo
,

quanquam non defint^qui illud quoque uocent Fomentone,quafi uile frumentum

,

Crefcit id in

quod deinde tracJu temporis hederaceum euadit,uerum acutius,& mollius. Cav.lem edit fragikm,
candidum,racemofum,<? quofemen
Julio

rotundum,inanem,bicubitalem , rubentem,foliofumque.florem deindefundit paruum

oritur triquetrum,nigro exterius cortice,fed alba intus medulla.Seritur jiprili,
cis,adeo ut ibi bis in anno,in eodem agro proueniat.ld

& metitur
locis
.

menfe

in calidioribus lo~

quod in pluribusfit Itali/X,

I\uftici

ex eiusfar ina nonfolum pa~

nes conficiunt ,fed pulmenta

nulli

quibus hyeme uiclitant . Tinfunt quoque idem in Tila,

&ptifanam inde conficiunt,qua non-

carmum iure decocla,eft enim cibus non ingratus,fi retli coquatur,nec adeo,utgrana difiliant in pultem, Gcrmanixfines degunt,pultem,quam uulgari idiomate appellant To~ fed integra permaneant.I\ufiich qui circa Italk ,
uefcuntur e

&

lenta,

In Lib. fecundum Diofcoridis

lenta
,

39)
,

confic'umt,& deindeforti fiamine maffam

in tenues,ac latas portiones fecant

& cafeo &

butyro fubinde confper-

fas in cihum fumunt.Efi enim(ut ego quoqite tefiari poffum) nou ingratus,nec uentriculum grauat,perinde ac puls iUa,qua
t>

milijfarim paratitr d Syluanis

Quanquam autemflatus expers non efl,haud tamen adeo infiat,utfafelus, &faba,atq;

in

pifum . Hallucinantur profeclb,qui putant boc frumenti genus illud effe pabulum, iumentispurgandis aptiJJimum,quod antiqui

ocymitm uocauere.Quo fit ut Tragus manifcfib fuerit deceptus; nonfolum qubd

.

boc uerfetur errore,fed etiam qubd

huic fntmcnto

omnes tribuerit uires,qu& ocymo odorato tribuunt autores Quod quidem non parum ridendum uidetur,ijsrei plantarm

jue p mfertim,qui

excolendx inuigilant . Triticum fic Latine dicitur:pos Gr&ce:Hcnta,Henca, ftue HanNemiaa.

tbaArabice:Grano,Italic:FueyfJen,Gcrmanici:Trigo,Hifi>anic:Fourment,GaUic$.

Kp;S)t

H O R D E V M.
.

CAP. LXXIX.
a

Omnia exc.

'

Idminus,quamtriticum alit. Ptifana tamen ob crcmo- k p<*<^*p'JLjLremin deco&ione redditum 3 plusalimentipraebet3 quampolentaex hordeofa&a.contraacri- ^a\i.Hor

T TOrdcum eft cajididum, purumque

monias,

3 5>
&
immdmiT '
b Omnia exe. t*zj? **

6
P* us aat '

And. Matthioli Cornm.

,

denm optimii monias.atquegutturis fcrabritias e^

:

Sm5?*
na.

exulcerationesque p.ollet:quibus etiam triticea ptifana prafidio , fi cum fbeniculi femine deco&a forbeatur. Hordeum abfterget, vrinamciet,inflationem parit,ftomachoaduerfatur, tumoresconcoquit . Farina hordeacea decoquitur in mulfaaqua cum fico,vt inflamationes,colIecl:ionesque difcuuat.-duritias b cum refina , fimo columbarum concoquit cum meliloto autem, papaueris calyce dolorcs fi nit ' q u * latus excruciant aduerfus inteftinorum inflationes cum lini femine , fcenogreco, ruta illini iuuat ftrumas cum pice liquida,cera, oleo,& impubis pueri vrina,ad conco&ionem perdu-

magisque vrinam mouet . Lac abunde fuppeditat

&

&

&

cum myrto,aut vino,aut malicorio,aut lylueftribus pyris, aut rubo, alui profluuia (iftit podagricum cotoneis aut aceto prodeft decocta in acri aceto , modo quo hordeaceum cataplafma,& calida impofita,lepris medetur Cremor vero farinae ex aqua,atque cum pice, & 10 oleo decoctus puri mouendo eft cum aceto fubaclus, itidem & cum pice contra articulorum fluxiocit:&
:

cis inflammationibus

nes prodeft . Fanna ex his aluum cohibet,inflammationesque mitigat.

Hordei confd.
-r^

-r

0n mims

u or deum in Italia uulgaris nolitix eft,qudm triticum.Efl autem(ut Tbeopbraflus lib.vl x i.cap.1

III.

j^^^dcplantarumivfloriamemoriprodidit)inbordeigeneredifferentia.quippequbdaliudbinis uerfibus, altud

quaftrnisqite,cumqne

ternis,

plurhmm flenis: cfl enimueleiufmodi quoddam gentu . Qu.oduerbpluribusconfiruitur uerflbus,boc

.

JempcrfereJpifflus,pofltuquearclius conflat

Magnam & Indkitmdifferentiamfacit:quandoquidem ramis natumfit bra.

ihiuri,utpropoJut
resafolijs
,

Etjpiccc uerb alijs grandiores ,rarioresque conftanualijs minores:frequentioresque:& alijs dtjtantio, v.t

altjs

proximiores

^fchiUeis cognomine

Et bordeorum ipfonim aliud rotundius,minusque:aliud oblongius,

"<">

)riaii{iq;,atq;injpicararius.ltemaliud candidum,aliudaccedensadpurpuram,quod&far',:..imreddcre copiofiitscreditur:

& coutra hycmcm,&flatus,& totum contracaii mutationes candido ualidiuscjjeuidetur baclenus Theopbraflus.OriCallia hordeum,qttod cantherinum diciputauerim,quiafolliculo caflratum enafcitur.Galli quiferunt,mundum uotur &
in
.

in

cant hordeum,quodjl'ontegranum gluma concidat, in reliqtto autern non nifi ctgri deglubitur.Hordettm magis,
ttcum
,

quam tri-

rubiginemfentit,minusque tolerat imbrium impetus

Siquidem infeflis imbribus,aut ultginofis

locis

autlongiore

pluuia dilutisfatttmin lotiumdegenerare affirmant.ExitHordeumfolio triticilatiore,aJperioreque,quinetiam culmo fragilwre,ac minorcfled oclonis articulis geniculato,flmpttci inflipulafolio,& eo quidemfcabro,latoque
cittntur tun\ca,qu&
:

grana fimplici ami-

tamenfolide inh<ereat,e cuius acumine ariflprodcunt,firmiores,longiores,mordacioresque

.

qudm in tri

tico

Isfititurfibrata radice

Tinguifflmo agro Hordeum committendum,quod eiusfatu facitt macrefcat folum, necftri

.

poftuUtjiififoluta>ficcaqueterra

Tr&flat,quodcandidiflimumefl,farcJum,ponderofum,cocJufacile,& quodfitum non

iontraxit.B^fumenim,utcontractElitempeflatcm,&hyememuahdius,ficmcdicauiinfirmius.HordeimeminitGahmis'..tacts ex

50

Gal."

brovil .ftmpliciummedicamentorum ,

ubi itafcriptum rtliquit . Hordeumprimiefl ordinis in exiccando,& refrigtnvido : habct etiam pauxillum abfterftonis . Taulb etiam plus deficcat,qudmfa.rinafabacea,cui non inflnt cortices: CMera ue rbftmiliafunt foris utentibus . Incibo autem bocfabisjraflat , quodflatuofam naturam exuat :fabis , quantumamatts

coxeris,flatuofanaturaremanet:Junt enim crajjioris ejfentice

quamlwrdeum
t{am
talia

quamobrem eophts etiam alunt. Tcrrb

quoniam utrunque paulum d medio

recefflt,

multoflunt ufui

r
.

medicamenta multis atifs mifcentur , ceu materia

qu&damdtaque etiam cera,& oleum , nonpaucis medicamentis coniunguntttr.Mphiton uerb, boc eft polenta , multbplus hordeo deficcat. Etprimo dc facult.ahmentorumftc inquit . Hoc item femcn in ufufrequenti apud homines efl,quod non
eandem curn tritico habet facultatem . Siquidem illudpaldm calfacit,hoc uerb non modb non calfaci! (quo modo nonnulla,qu& in mcdiofunt calcfactentium,& refrigerantium , uti amylum
,

& elotuspanisjfed quoquo modo

ipfo

utarcfluepaDijfldet

nes ex ipfofeceris , fiue ptifanam coxeris,fiuepolentam paraueris,uim

tereafuccifpecied
tritici

quandam refrigcrandi habere cernitur.

prx-

40

natura hordeum-.mm exfuccis, quos utrunque femen gignere natum efl,quiquidem e tritico

m mtofto

bis prouenit,craffus,& mfcofns efl,qtti ab hordeo,tenuis,ac nonnihil deterforius . 2{ttUa tgitur

apparandi ratione bordeum

mquamcalfacit.fed uariepro modo pr<parationisbumeftat,ac deflccat

hordeo Jaclam Jiccarejptifanam contrd bumecljirc ,
fi

Etenimmanifeflecermmus,pokntam ex
cfl,

quidcm ut decet fuerit parata,boc

citm in cofticne qnatn pluri-

miim tntumuerit
flis i

poftea ignelen to permultum otium in

chylum fttent redacla.bxcpalcr,us.Hordei combufli cinis,

ambw

& camibus,quA recedunt ab

.

Pti&twe cofid.

tur lentigines

quoqucfarina ex aceto,& melle,fuba tla utihtcr illinnn C<eterumcumrecentioresmediciGaleniptifanamnonrite",&adunguem parare noucrint , eius uice inteo\flibus,utiliterinflJ>ergitur.Hordci

grum deglubitum hordeum accipiunt,& tantifper decoquunt,dum pultis flcciem rcferat.-tunduntque dcinde,& tevui uicev* niculo percolant,modb faccharum , modb dulcium amygdalarum , modb melopcponum, ac papauerumflminis cxcmorew,
Manardiopi-

omorborumrationeaddentes. ManardusuerbFerrarienfistetatenoflraacutis morbis minime competere antiquorum ^Y ptifanam , minusque recentiorum exifltmat:qubd,ut ipfle afleritjtah huic cibo d teneris non aJfueuerint,quodque nofiri uflts hordeum antiquorum bordeofacultateflt longe infirmius . Cuius tamenfententicz non uulgari rationeduBt mcdui Hippo-

eQ

Torrbhordeaceuspanis pmtcr id,qubd uentricu Pamshordea- craticam , Galenicamque dollrinamfequentes,minimtadflipulantur. cens. / laborem inferat,frigidos,ientos'quefuccosgeneret,parum nutrit,flatusque gignit quanqttam afferunt nonmlU podagri:

C0 "
deratio!
'

cishordeaceumpanempendoneumejfe. Sedcumpolentafpeciatimexbordeifarina flat,mterponaturque fcpius d Diofcoridefimplicibusmedicamentis,ut omnibuspaldmfit,qui'dnam extiterit polcnta apud antiquos,non alienum duximus hic de ea dtjferere . Tolentam ueteres pluribus modis faciebant , v.t Tiinius eft auUor libro x v 1 1 ,cap. v 1 1 . Grxci enim
perfufumaquahordtumnoclcunaftccabant,acpofterodiefrigebant:deinde molis frangebant . Erant qm uehcmtntius toflum rurfus exigua aqua ajpergerentjiccarentque prius qudm molinnt . ^ilif uero uinntibus fficis dccufjum hordeum rccenspurgabant,madidumque tundebant in pila,atque in corbibns eluebant :flccatumque infloie rurfus tundebant,

&

&purgatum mokbant Quocunqueautemgenerepr<eparato uicenis hordei librisaernasfeminis h>ii>&- coriaticri flhbras,

.

fahsq-.c,

In Lib. fecundum Diofcoridis

falisqtie acetabulo,torrentes ante omnia

357

mifcebant in mola

.
.

Itali uerbfine perfufione

bordeum to[ium infubtilemfomam

molebantjjsdem additis,atque etiam milio . b&c ex Tlinio

libro primo de dimentorumfacultatibus .

C&terim aliam rationemparandipolentam prodidit Galenus

Vbinon exalijsfeminibus admiJUs,ut Tlinius traditffed ex hordeo tantiim recenti,ac nouo mediocriter toflo laudatiffimamfieripolentamfcribit . Quare crediderim,ijs medicamentis,qu& in Diofcoridis,& Galenifcriptis polentam expetere inueniuntur,eam legitimH imponendam ejfe,qu& ex recenti,& uiridi adhuc hordeomodicetoflo,& infarinamredacJoparari debeat-.qubddebac utrunque
Latinis,KpiS
intellexijfe

non dubitem.
:

Hordeum quod Nomina.

Gmcis appellatur : Arabibus,Xabaer , aut Sbair : Italis,or%p:Germanis, Gerflen

Hijpanis , Ceuada : Gal-

lis,Orge.

W.

Z Y T H V M.
eft.Is
.

CAP. LXXX.
:

EX

vrinam cit . renes,& neruos tentat mcmbranis, pra:, vitiofum fuccum creat, elephantiafin gignit . Perfufum zy tho ebur,obfequiofum,& operi tractabile redditur.
fertim cerebrum veftientibus
,

hordeo potus fit,cufZytho nomen

officit

Inflationem parit

K*v-

C V R M

I.

CAP.

LXXXI.
:

Flt & ex hordeo potus, quem Curmi nominant. eoq; fiepe potu pro uino vtuntur
capitis
:?o

verum dolorem mouet,maIum fuccum gignit, neruis nocet . Confimilia etiam potus genera ex tritico fieri
occidentem fpeclat,&Britannia
Zjrthi,

folent,in Iberia,qu*e

ffJ

Tthum, quatum ex Diofcoride coUigi potefl,potus fane fuerit ex macerato h9rdeo,uel tritico paratusJUi maxMfi
milis
,

& curm
-

qui aquilonaribus regionibus Ceruifia appellatur

.

Siquidem huius rei teflis efl Tlinius

lib.

xx 1

capite ul-

con

timo,ubific inquit
ria in Hifiania
:

Etfrugum quidem h&cfunt in ufu medico . Ex ijfdem fiunt

in

& potus

^ythum in Aegypto:c&lia,& cedijfert

ceruifia,&pluragenera

GaUia alijsque prouinciis .h&cTlinius . J. tythoparum

Cumi,quod&
eft>

ipfumpareturiJhigibHs,nimirumhordeo,triticoqueinaqmmaceratis,bibaturqueuiniloco.Qjiamobrem credendum
nil

aliud %jtbum,& curmifuifle antiquis ,

qudm Ceruifia,qua loco uini bibit hoc &uo uniuerfa

regiofeptentrionalis :
,

nem-

pe Germania, Bobemia, Tolonia, Cimbria , GaUia,

credtderim
effe

& ali& algentes Europ& regiones

.

Tyecaliam inter xjtbum

.

& curmi
artifi-

differentiam,

quam

in conficiendi ratione,

cum eorum utrunquefiat ex eadem fiuge

TSfam

Siquidem ccnficiendi

ratiotmo,uelalteromodoadbibita,rerumfacultates&auget,&imminuit,cumplus,uelminuscolur& adhibent
ces,

quemadmodtm etiam hac tempeflate in Germania euenit

,

diuejfa

tamen eft apparandi ratio, cumfaporibus interfe differant .

&fi omnes iUipotns ex hordeo, uel tritico parentur; Mi&nanque dulces, grat&que guftui Junt ali& uerb
:

amar&,aufter&que babentur
tusfuos confichmt,

quinetiam ali& turbid&,ali& clane peUucid&que cernuntur. In Boemia,Germaniaque hos po-

lupulos fecuerit , uel deperderit

&

bordeum,& triticum macerant lupulorum decoclo . Quo fit,ut in bis locis non leui plefiatur pana, qui . Senmt enim lupulos, coluntque hanc ob caufam, ut nos uites,\demctuntque eorumflores, uiniffeciem fiuclus ftatutis temporibus: quandoquidem eorum decotto macerats. fiuges,non modb fermentantur ffed

&

mduunt Quapropterpotus inde confettus guftatu gratior euadit . Inebriat

.

is

largiksfHmptus,qnemadmodum
.

& uinum,

perduratq; eius temulentia longi diutius,quod crafiior,concottuque difficilior fit, qudm uinum

Zv^n.fic Grxci,ut Zy- homitw.

thum item Latini,& Italici Zitho uocatur:Germanice,Birra:Boemice Tiua .

z*\

ZEA.
:

CAP. LXXXII.

J~~7 Ea duorum generum

j ob id

efl: . vna fimplex altera in geminis putaminibus grana bina iun&a gerit dicoccos appellatur . Plus quam hordeum alit , ori grata , digeritur in panificia , minus

quam triticum alens

Nlfi
5
.

Zea>de qua hic

dijferit biofcorides,

Mudfueritfrugis genus,quod Italipartim Speltd,partim Tirra uulgb dicunt; Zex conBi.

al\amquiiemfrugis^eciempYouenireinItalianonfacilUred\derim,quAlegit'm^
,

enimueeffe

ro qubd ^ea',ltalicafitjj>elta,facile ex Diofcoride conieliaripoteft

qubdfcripferit duplicem
.

%eam

qaarum unafim-

plex,altera dicoccosappeUatur , eo qubdin geminis putaminibus granabinagerat

lS{am &Speltaapudltalos duumeft

generum

unajfcicasprofertfimplicibus granorum uerftbus.-altera uerb

ijs

duplicibus conftat.zeam hanc quidam, ut Foro-

iuiicnfes, Tirrafarra uulgo

fcroxvil l.cap.\l
fuerit

appeUant,qubd ex ipfius deglubitisgranisfarrismodo balicam conficiant . Tlimuspr&terea li l.-^eameJfeItalkinCampaniamaxime",&femen uocariait. Idquod maniflfli oflendit ^cum^ea copiofajruges in Italia,facik inhunc ufque diem eius perdurare prouentum . Qubdcumitaejfecertb credam, nil
I
ejfe potefl,qudm Jpeltanobis

aliudantiquorum %ea

uocata

Hanc Hetrufci antiquos quaddntenusfecutiappcUant uulgb

hada . T^am quemadmodum hoc nomen femen,omiiibus feminibus efl commune:ita biada,qu<& idem efl, quodfeges, cunclis
fegetibus ,

&frugibus communiter aptaripoteft . Sunt

.

faciU atteftatur hanc ejfe %eam

Siquidem

& apud Infubres qui Speltam, algam quafi alicam uocent.quod & ueteres deglubitant iceam halicam appeUauere zea itaque, quam nosfpel,
.

60

tam uocamus , tritico haud abfimilisprouenit,tenuiore tamen culmoyfirmiorcque . Verumfpica,a tritico differt, qubd plagenera. Maius , firmio nafit,granis tantum utrinque i lateribusprodeuntibus,ariftis longis, ac tenUibus . Duo eius funt
re ,grandioreque

culmo

&Jbicagrandioreprouemt , qu& dmbus filiquulis fimul coniunttisduograna profert.

Mterum,
qnod

Ll

35)8

And Matthioli cornm.

Z

A.

quod minusefl , minore tumculmo,tumfpica$ec~tatur,in qua grana jinguia

>

fmgulis includunturputaminibus

Tunditur

utraquein pilis,donec glumamexuat, &frangiturinparticulas,ptiffan<e Hordace<emodo;ut(uolocopauldinferiusdicetur .

Nomiaa.

modo in medio
E#eltra i

Ze& meminit Galenus libro vi.fimplicium medkamentorum,fic inquiens . zea uniuerfafua facultate quodamEius nomen Gracum ?*,Latinum,pariter Italicum efl tritic'h& hordei.Itaque ex illis cognofcatur
.

&

Iga-.Arabicum , Hais :

Germankum , Spelt^

Teters Kom > Kin : Kom,& Dmckelk$m;Hi$ankum,Sp)elta;GaUkum

& Efteautre.

CRIMNON

r 1

InLib,
x^w.

fecundum
I

Diofcoridis:
CAP. LXXXIII.
ajit,t

3^5)

C R

MN

N.

CRimnon crafsior eft cx zea

conficitur :

Abunde , triticoque farina , ex qua pukem faciunt . aluum vehementius adftringit,fi zea,ex qua fit,prius torreatur

fed a?gre

CF{imnumcraffior%e<e,auttriticifarinaextititapudantiquos,qua adpultem conficiendamutehantur : quaqueloco Crimni confixpfcw id Grmci,quod etiam Latini Crim deratio, panis diutius uiiitarunt,ut Tlinius efl auflor libro xvui .cap.v 1 1 ,
num,&HifpaniFarinaatorcolada>aut Hplum uocant.

10

ISfeque RueUium , neque

communem , uuigatamque Gr&cam leBionem hicfecutifumus

<L\.7iF}>ct.rar,quod facile conficiatunfedcCiuiTipyarov,

fed Marcellum , quipro>

ommj

hatiffimi codicis teftimonio

non

qubd &grd concoquatur

legen-

dumputat.
o'a p< .

O L Y R

A.

CAP. LXXXIIII.
.

Idem zea? generi t olyra adfcribitur , fed minus aliquantd nutrit . In panes , vt zea , cogitur quoque ex olyra crafsior farina,quam Graeci crimnon vocitant

Fit

OLyram%e& effeffeciem^Diofcoridisteftimonio^ambigit nemo;tametfihac<statenonferaturinItalia.IdeoqueGalenus ifsdem olyrampolkrefacultatihusait,quibus

0, yr*

nfii.

& %ea:is enim utranque

inter

tritiam,& hordeum mediu tenere

temperamentu afferuit.Mducitur aut MarceUus,Diofcoridis interpres,ut fere credat,Olyram a Saalo uulgb uocato,e quo Qua in re Tlinium aiioquifibi familiarem baud accuratd leruftici Mpium cultores panem conficiunt,minim<> differre .
giffe uidetur,ciim

non animaduerterit ,feorfim ac differenterfcripfiffleiUum de olyra

& Secaie,quodffieciat'm Farraginem

.

appellat

Tiamiib.S.cap.l o.deolyrafiueMrincaficidemhabetTiimus:ExMinca duiciffimus panis,ipfa

.

far, et maiorjpica,eadem et ponderofior

ter,ob idiumentis dari ab

Rarb modiusgrani decem

& feptem libras implet

.

Homero ditta H<ec eft,quam olyram uocant xv 1 1 1 .cap.xv i .Id autem inquiUquod Secalefiue Farrago appeUatur, occari tantum defiderat. tantum ad arcendamfamem utile.Fcecunda,fedgraciii ftipuia t Secale Taurinifub Mpibus jiftam uocant,deterrimum ,
.

ffiffior qudm Gmcia difficulEadem in Mgypto fertiiis,faciiisque . De Se-

Exteritnrin

cale autemfcribens libro

&

nigricia tri(ie,fcdponderepr<ecipuum

jldmifcetur buic Far,ut mitiget amaritudinem eius,et tamenfic quoque ingratiffi,

50 mum uentri eft .

Olyra

^afciturqualicunquefolc.HaciUe.Quibusnonfolumliquidbconfiare non ambigo

Secala quidem

ak

diffcrre,fed qubd

nuUurn aliud fit granum,qudm uulgaris Siligo noftra.Siquidem hacpmter id,quod in Itaiia adhuc
Eft enimfis-

genuinum nomen rctinet,ubi Secala ubiquefere appeUatur,c<eteris quoque notis Tliniano Secali correfpondet .
cundaftipula tritico graciliore,nigricans

,tum ipfa,tumeiuspanis. quinetiam Rjifticifarrisloco, trliciaut Milij tertiam partem admifcent,ut panis amarorem amittat , quafeminum mijiura olyra minime" indiget,cum dulcifiimum per fe conficiatpancm. Mh&cpiurimumdifferreOlyramdSecalanofirate tefiatur grauiffimus autbor Galems libro i.de alimentorumfacultatibus , ubific habetde Typha,Olyra,& zeafcribens:

Typhafemm extrinfecus corticem habet, ueluti Olyra

,

& Hordeum,uerimi decorticatum

decorticata , nominatim

in panes

congeritur.&paulb pbfi inquit.Ex nobiiiffima autem Olyra cum ut decct,fuerit

.

Tragum conficiunt

id

quod

repetift Ubro de attenuante uiclus ratione

fic inquiens

C&terum fe

men

40

ficulter

ut Hordeum,Olyra,& Mena,efl mundandum,etcorticefpoiiandum;ideoque dicebat Tlinius,qubd in Gr<ecia Olyra dif exteritur.Siquidem Secala uulgaris noflra decorticatione non indiget, queadmodum nec Triticum, ciim ipfa tritura

tantum nuda dfoUiculo prodeat .

Tr&terea ex colore quoque nofcitur,Olyram non effe Secalam uocatam,ut Galenus libra
irt

I .deaiimentorumfacultatibus teftatur his uerbis : Color

hordeis quidem

&

olyris eli albus,in triticisautem fubflauusfid

fententiis
,

quod nufquam in Secala uifitur . In eodem uerfatur errore Otto Brunsfelfius,& lanus Cornarius,quorum
feflb ea,qu<e diximus,refragantur
.

mani-

Trater id non poffum non admirari Hermolaum

Manardum

& Ruellium

alioqui dois

tfitfimosuiros,quippequiunoorefateantur,quodtamennufquamreperitur,Olyram Tlinio Siliginem nuncupari , cum

nonfiiiginem,fed Mincam

Olyram uocauent,& fpeciatim de utraque tanquam de rebus inuicem

difcrepantibus fcripferit

lib.xviIl.ca.wilI.lx.&x.IsenimprofiiigineinteUigitquoddampraftantifiimifrumentigcnus^cuiusfarintefeleUioreparte ueteres panemconficiebant omnium pr<zftantiffimum,ieuiffimumque.Tro Olyra autem aliam frugis fpeciem , i opera iaudatiffima Tlinif autem uerbafimt hmcEfiiigine iaudatiffimus panis , pifirinarumque

qua duicis fiebat panis .

nata mifceatur . Ruffior illa,at Tifana candidior, ponderofior uerb Cretacea.Iufium eft 5 o Trxcellit in Italia,fi Campana Tifis fextarios igrano Campaw,quam uocant cafiratamd modio redire fextarios quatuor filiginis,uel egregali fine caftratura, totidcm quinque . Tr<etereaflorisfemodium,& cibarij , quodfecundarium uocanufextarios quatuor,furfunsfextarios tritico fit lauda. E pifana autemfiliginisfextarios quinque^c&tera pariafunt.Item eodem libro capite x.Similagojnquit,ex
redirefemodios,&poUtnisfextarios quinque. Ita tiffima,ex .Aphrico iuftum eft,e modijs

enim appellant in tritico,quodflo

iaus
,

rem m fiiigine . Hoc <trarm officinx , chartarmqueutuntur Et capite x .Tanisfmnma

.

ait, Siliginis

bonitate

&

cribri tenuitateconflat

Tlinio quoque uidetur fubfcribere Gaienus libro i .defacuitatibus alimentorum,capite de Tritico

patur.

,m exprimere.lnter Vff
diu s,qui
7

panes igitur Siiigineus plurimum aiimenti pmftat, poft ipfum autem Sermlaceus

tertw loco

Me
.

De poflremus & o-iywiw & mrorifot dicitnr,quartumpofl buncfordidorumgenus,m quibus furfuraceus1/2 olyra
efi

4oo
ab bisfunt Typhini
.

And.MatthioIi

Comm.

olyra autem agens Olyrinifand panes,inquit,fi ex bona Olyrafiant,poft triticeos faltem funt prctftantiffimi ,fecundi autem

dubitatione conuincitur,contra eorundem docliffimorum uirorumfententiam,olyram non

Quodfi olyrini ex uitiofo femine fint facli,Typhini non erunt eis inferiores.H&c iUe. Quibusfane" nulla effe Siliginem.quce quantum dijfe
dilatio-

rat d Secala noftrate,nonfolum ex panis ipfiuspneftantiafcire quis poterit,qui aliter fentiatfed etiam ex eius hiftoria apud

Tlinium libro decimo oc~iauo,cap.decimo,ubific habef.Siligo nunquam maturefcit pariter, nec uilafegetum minus
nempatitur,propterteneritatem,ijs,qu maturuere, protinus granum dimittentibus ,fedminus
ftipulapericiitatur
,

qudm

cceterafrumenta in

quoniam femper reUam habet jpicam,nec rorem continet,qui rubiginemfaciat.Hcec lUe.Qucefani eui.

denter admodum diftinguuntfecalce Vulgaris,& Siliginis antiquorum differentias

tas adeo hoc prctftantiffimumfemen neglexerit,ut nonfolum in Italia
,

Sed mirum, qubdfecuta d V^omanis

<e-

ubifrequentiffimum habebatur,fed in tota Europa,

nufquam hoc <euo reperiatur . StcaU uulgaris farina,quodglutinofa,emplaliicaque fit, utihter additur in emplaftrispus
tnouentibus
.

Seminis decoclum tineas uentrispellit,pr<efertim addito coriandrifemine.Ideoque Mulomedici Secalam deco-

iamdarefolentiumentis,quce tineisinfeftantur ,Culmiaquamaceratiutilesfuntfeftucandisuitibus,iunci enim,aut geni~>

ftce

uicem explent

olyra Gr&cis O\vpa..siligo Latinis dicla,aliud apud alias nationes nomen non habet
.
:

Secala

autem

Nomhu.

uulgaris Latinis Secale ,fiuefarrago

Germanis Korndtalis Segala Hiftanis cenieno blanquo: GaUis Seigle blanche

Boemis Zito

a-M/*.

A T H E R
.

A.

CAP. LXXXV.

A
Atherz
confi.

Thera ex zea fit tenuifsime molita Eft autem forbitio, quafi Iiquida pulticula , infantibus con20 ueniens,& cataplafmatis efficax

"""<( ym Diofcorides, fatis fuperque declarauerit, quidfit Mhera, neceffarium quidem non duximus de eaplurafcribe\^j re. Vermtamen illud ign orandum nonefi, qubd nonnulli au6ioresfunt,qui ^itberam etiamfieri afferant ex tritico,

olyra

& amylo
:

Hcec Germanis uulgb

in

Mofa nuncupatur : utunturque eaplurimum nonmodbinfantulorumlaclentium

.

cibis,quemadmodum nos pane

aqua deco6io;fed

dem norunt,qui
Nomjna.
nici,Muos

diu in Germania uerfttifunt

Quce

& quotidianis menfis,quam ex farina,lac~le,& butyro parant,ut quiGr<ece\ Mbera itcm Latine, & italici nominatur Germaij

USiipa.

Hift>anici,Tapas

i>>,.

TRAGOS.
halica? frugis figuramgerit.
:

CAP. LXXXVI.
30
Mult6minus,quamzeanutnt,qu6dmultumace-

T
Traei
confid.

Ragos quandam
ris

habeat quare a?grius conficitur, aluumque magis emollit

^TT' Ai g os>quem aliqui halicam,nonnuUi uerbfar notis referre afferunt,hac <etate,quod egofciam,nonprouenit in Italia. \_ At quoniam(ut Tlinius inquit hb. xv 1 1 1 .cap.x.Jex oriente peregrinus nobis inueUus erat, unde noftro etiam mo
L

innumera deferunturplantce mirit quidem non

efl,fi,

tam longo temporis

traclu, relitlo Italico cultu, in proprium redierit

eius

folum,ex quo pnmum ad nos aduehi ccepit, ut in

alijs

qudmplurimis eueniffe comperimus.iyomen

Grcecum 7pdyot,La-

Nomina.

tinum quoque Tragus: jLrabicum,Sult:Germanicum,Hamelk$rn:GaUicum, Duble turguet.

B^>f.
a Meu axmi
.

A V E N

A.
:

CAP. LXXXVII:

40

IZt ueiuriiocuftasbipedes.

lUohxa!'. locuftulas bipe-

A Vena genicula qua?dam habet folio, & ftipula triticum imitatur & in cacuminibus dependen_/-\tes paruulas ueluti a locuftas bipedes gerit , in quibus femen continetur,utile ad cataplafmata, u " hordeum Pulce huius aluus fiftitur prodeft tulsientibus in forbitione fuccus
.

des.

r-yljtmetfi J.uena,uulgaris notiticefeges.editaftt d natura in equorum potius,qudm hominum alimentum; in Germania

s. confid

-*-

tamen "b acer'bus repurgata,& iure pinguium carnium elixa ,frequenter

in

cibisfumitur,quemadmodum in Hetruin

riafar,& ory^a . Quin &pulticulam Germani ex ea parant eadem rationcquam

Mhera paulb fuperius

retulimus.

Auens facul- Bromos,id cft,^iuem(tit Galemts memorice prodidtt libro v I .fimplicium medicamentorum)unum eft ex leguminibus : ueus ex Gal. rum utmtdicamentum fimilem hordeo uimobtinet . 1<lam illitum deficcat,& digerit mediocriter,&fine morju . Tempe- 5 o riem autem habet paulb frigidiorem . TSlonnihil etiam adflritlionis obtinet,ut uentris profluuia iuuet . Etprimo de alimen
torum facultatibus : Hoc femen(inquit)in J.fia perfrequensefl,&potiffimum in Myfia,qu<e eftfupra Tergamum ; ubi
typhce,&
olyrc

uberrimus eftprouentus

lumentorum autem eft alimentum,non bominummfi utique aliquando extrema

Seges

fame^ad panes ex eo quoquefemine conficiendos compeUantur. Citra famem autem coclum,ex aqua eflur cum uino dulci,au t
fapa,autmulfo.Cceterum^4uencefarina(utTliniusadnotauitlib.XK.i i.cap.xxv.)decoiain acetonmos toUit.
h<ec,qu<e gpnixos

Gracc,J.uena

Latine"

uocatur:*4rabice\Cartamum,fiue ChHrtal:Italic,yena:Germanicet Habern;Hiff>a-

Nomina.

nici,Juena,& auea:GaUic,^Auoyne

AvmJ.

In Lib. fecundum Diofcoridis

A V E N A.

401

10
.

ORYZA.
generis eft, in paluftribus frug ORyza frugum
*a
,

C A

P.

LXXXVIH.
Mediocriter
alit
:

riguisque nafcens.

fed

aluum

Jfupprimic.

OHytaJblio exit arundinaceo,carnofo,porro haud abfimili.Culmumfert cuhitalem,& fiepe

maiorem , geniculatum,
in

0ryzjE ftcu ,

&

tritico craffiorem

firmioremque , in cmus fummitate jpica prodit

in

ramulos diuulfa ,

quibusjemen utrinq; usex GaJ.

,

expoliatum mpariexortHprouenitiCorticefubflauOiafctwenuibHsquafi coftisftriato, oui figura , quod gluma

candi*

Ll

dum.

402

And MatthioII Comm,

SEC WL%4
b

dum efl
cibis

Trouenit copiofa

in nonnullis Italti

ldcis,humetlo tantumfolo

Sed copldfijfima in jtfia,Syxia><& -jlegypto. tn

IO

Ory^a admodum eftfamiliaris,concotluquefacilior euadit,& origratior,ubi ex latle bubulo,aut amygdalarum crtaffetlis,

more,aut carniumpinguiiure decotiafuerit . Datur utiliter in cibis,dyfentericis,ccsliacis,& dianbaa

pr&fertim

ubiprius torrefaia,in lacle,in quo igniti calculifuerint extintli, decoquatur.Sunt,qui oryxam quoque dicunt genitale auge

refemen,in bubulo latle deco5iam,additisfaccbaro,& cinnamomo . Ory%a decotlum utiliter dyfentericis infunditur ,' ac etiampotandum datur.Farinabelle quidem cataplafmatis admifcetur repeUentibus Mammarum kcipkntes Mammatio
.

nes arcet. Huius meminit Calenus, qui lib.vi

i.de fimp.med.facultate,fic de ea paucisfcribtt.

Ory%a babet adftritlorium

aluo

fiippiam-.quare mediocriter uentremfiflit.Et iib.primo de alimentorumfacultatibus:Semine hocj inquit, ornnesin fiflenda

In Lib fecuridum Diofcoridis.

.

4.0 )

O R Y Z

A.

10

aluoutunturipfumeodemmodo,quohalicamdecoquentes.Difficiliustamenqudmhalicaconficitur,& minus alittceuuti-

que&inedendifuauitateabeaquamplurimumdeficit.Vt

e/>u* Gr<ecis3 ita

etiam Latinis ory^a. nominatur : jlrabibus

\Ar%feu drQrftdiSiBjfotGemanist^eifcHiJpanisyMro^Gallis^s

KoVsfyof.

H A L

A.

C A

P.

LXXXIX.
a

HAlicafitexzea,quamdicocconappellauimus.Plusalit,quam oryza-.aluum a magis cohibet b fto macholongeutilior. Deco&a in aceto , illitaque lepras tolht: unguium fcabritias extricatrinDeco&um dyfentericis 3 quos excruciat dolor , infufum, idocipientibus gylopijs medetur.

MaCTiS)non

leg.Onb.'

nb/

f*-

neum

eft.

cho

ntilis.

Ll

Halicam

1 ..

4o 4
Halics confid.

And. Matthioli Comm.

antiquitus parabant ex
.

T ~TMicam

J_ J_x i .fic inquiens

duritia conteritur.

Halica fit e zea,quamfemen appellauimus

%eajretam,& gypfum admifcentes . Huius rei auttor ejl Vlinius lib.xvx I Tunditur granum eius in pila lignea : nam .

r . cap.

lapidis

notum e[i,pilo uintlorum posnali opera.Vrimori ineft pyxisferrea,excuffis inde tunicis . Iterumijfdemarmamentis nudata conciditur medulla . Itafiunthalic triagenera , minimum,ac fecundarium , grandifiils!obUius,ut
.

mmnuerbapheremaappeliant. Ts^ondumhabentcandoremfuum,quoprce\lunt
tur
.

lamtamen Mexandrinx. pmferunaffert

.

Voftea,

mirum difiu, admifcetur creta, qii

,

tranfit in corpm
.

coloremque ,

& teneritatem

Inuenitnr h&c

inter

Vuteolos

& Tieapolim
,

in colle

Leucogeo appellato
,

Hahca adulterina fit maximi i xea ,

pinfunt

qu<e in

Aphrka degene-

rat

Latiores eimfpic

nigrioresque

& breuiftipula

cumarena , &fic quoque difficulter deterunt utrkdos.

I

Vofteaque gypfi pars quarta infpergitur , atque ut coh&ferit ,farinario cribro fubcernunt . ba&enm Vlinim . Ex quo non cretam,& gypfum in cibisfimul cum Halica citra noxamefttaffent , cum procul dufdtis admirari poftum,qubd ueteres

&

bio compertumfit,gypfum in corpus

tafft

affumptum adeb fpiritibus meatus obftruere,ut facile homincs ftrangulet . l^ififordixerimus,quod quanquam aliqui cntam , alij uerbgypfum haliae commifcerent,ut candidior,& mollior cuaderef.ab-

lutionibus tameh prius

brili

eam expurgabant,qudm decoqtiendam traderent . J^anque&boc tempore

, ,

gingiberis radicesfa
cribro cxcutitur,

rubrica inficiunt , ut ilias d carie,

& tercdine uindkent:qu tamen & abluitur & deraditur &

cum in ciborum condimentis , nel medicamentorum mifturis ex expetuntur.Hoc enim mibi uifus eft innuiffe Galenus tib.primo de alimentorumfacuttatibus,cum ait.Cterum diligentiffimi,dum ex halica eiotaforbitioncsparantur, animaduerterc Quippe cum Hahcam adforbitwncs parandasetuiprcipiat,idfanifacere uidetur,ut repurgetur d crcta, gyoportet
.

&

pfi^qutbusinfickbatur
Halicai ires

QubdantemincibumnonfHmeretur Haika,qu ab omni mangonio

eft

nonejfet purgata, oftcndit

idcm Galenus loco nuper citato,ciim inqmt.Halka exgentrc

a duntaxat coclam

tritici,qu ualenter nutrit,fuccumque lentum habet,fiue in

ex Galeno.

cum muifo^aut dulci uino,aut etiam adftringentefurnas,fiue ex oieo,faleque conditam . Quiantem 20

biliofi

pcr fav.itatem ob uehcmentem uentris mordkationem,fiue d

humoris copia,fiue aliunde profeclam ,forbitione cgent,

ptifance colato

us halicam affatim cofiam

quoad teneram flaccitatem adepta colliquefcat,deinde conditam,& colatam, v.t

Fiebat antiquitus Halica non

cremori perfimilisfit,forbendam exhibeto.Hc Gdlenus.qui certi tot Uudibus hac in re

ta,uelgypfo admiftam affumpfiffent in cibum
.

Halkam non commendaffet,fi credicitur ;fed etiam

in uniuerfa
.

modb ex zea,qu& dkoccos

Fit

ex tritico,& alijsfrumentaceis y utex Gaitno,Vauio,jietio,& altjs

Italia,quanuis eam non
Rr

inteiligifacili poteft

& hoc tempore

.

Halicam ,fed Farfalsb appellitent.T\[anque far ab balica longi diuerfum putamus Qubdautem Far ** cbondrOjfiue halica differat,jitque per fefrumenti,uel tritici proprium genus,antiquis jldoreum uocatum , i quo Far

cz

difcrencia.

ipfumparatur,id faneexpluriumprobatiftimorumauclorumfcriptis apertiflimi conftat. \Siquidem id

Vlinius lib.xv 1
1

primum declarat
,

.cap.v lll.fic inquiens

Frumcntigenera non eadem ubique,neque ubi eadem,funt ijjdem nomimbus

Vulgariffimumfar,quodAdoreum ueteres appellauere.Quin

& eodem capite,ut

fortaffe paldm faceret,aliud effe -zeam

jo

qua fit halka;aliud ucrb fariQjd %eautuntur,inquit,non habentfar.Itcm cap.w I x .eiufdem librkVopulum F^ornanum , ait, farre tantum ifrumento trecentis annis ufum Vcrrius tradidit.Qup tempore Fpmanis nullus fuit halics ufus , ut ipfe teflaturvimiuslib.xxi i.cap.xxv.ciiminquit.HalicaresI{omanaeft,&nonpridem excogitata,neque arbitror Vompeimagni tate in ufufuiffe
.

His accedit jlfciepiadis ,

& Gaieni autloritas hb.\

no&em
efl
.

1 1 ,de

compofitione medkamentorum ftcun-

dum locos in quodam eckgmate ad cruenta fputa,ubi fic habet .

mollito,quemadmodum halkam maceramus.bzc Galenus
fcribit Jletius lib I

Farris clufini appellati fextarij dimidium, decoili marru

macerarifinito
.

buuiridisfextariumunum. Hcecinuasuitreumconieclaper diem,&

Sequenti die
.

pbarmacum

Quibuspaidm
.

dfarre differrehalkam

Galcno dcindefub-

x.cap.XLv.ubi ex jLrchigene h&c babet

Quod uerb Latini in

:

regionibus I\om ukinisfar appellant,

boc modoparatur . Frumentum modico tempore aqua madefacitoiindeque extrat~lum,ac in pilam conicclum,ueiuti ptifa-

nam,dcortkerepurgato

'Vbi uerb

cortkem exuerit tollito,atque infoieficcato

deinde manibus tritum

doncc penitus a

d corticefuerit mundatum,craffiffimi molito,ita utgranum unuminqudtuor,aut quinque partes redigatur,& ficcum afferVjus autem tempore halic modo coquitur,& dfanis in cibofumitur. Vro agris tuerb uarii apparatur , epitheuato
.

&

matisquoque admifcetur. Qj4idamfpkasfrumentiadbucuiridestollunt,exipfesquefarconcinriant,quomodo &fuauius, &iucundiusredditur.haclenus jietius.Ex cuius,& fupraditlorum teftimonio,illud piani omnibus patere arbitror , qubd
far ab halica difiideat.qua de re etiamplura,duce Deo,dicemus in
epiftolis noftris
.

Quod

Grcis /pvffos , Latinis pari-

Nomina.

ter ^. i ta [ n Maika nuncupatur.Arabibus, Cbandaros

t*wr*

M
>

V M.

C A

P.

XC.
50
fifouea-

Tl /flliur^inpanescoa&um, minus

ca?teris

frugibusalit:fiflitpultefuaaluum,urinam cit. Tor,

XVx^u
tur,auxilio
......
.

'

1 1

!' 11111

fauensqueinfacco ponitur, uttorminibus,reIiquisque doloribus

fit

Gal.

1\ /1* ^ mm >fol' a P rofert <*rundinacea,panico qualia,calamum cubitale,craffum, gtniculatum, lanuginofumque radiJLV \.cem multiplkem ac durarn pankulis diuulfes i cacumine dependentibus In quibus copiofum oritur granum,ro, , ,
.

tundum,foiidum,fubftauum , tenuitunica ueflitum . Eiuspams

dum recensefl,& artequadam piftoria

retiiparatus: ut

Ve

ronfit,& ita caiidus;ut exfurno excipitur,deuoratus , fua quadam duicedine placet,& dpluribus expetitur . Quare non
defunuquiipfum calidum per plateas circmferanudamantcs
eft
,

Van di miglio catdo,caldo. Idt cum obduvuit, ingratusfani

.Syluani,qui carbones,& arboresfecant in Tridentino agro,fola pulte Miliacea,quam uulgo appellant Vcltnta,fealunt,

eamcumlacleedentes;necaliodkuntfepoJfelalimentoperdurare.Quarcannototoboctantum aiimento uiuunt,& fonta-

gQ

nam aquampotant . Miliumfomentum eft optimum adfeccandum citra morfum,& ad flatus

repeliendos

prxfertim ubi

In Lib

fccundum Diofcoridis
M
I

4oj

V M.

cum fale admijlum fuerit . Siquidem reffe ad tormina adhibctur,qua aflatu excitantur,quin etiam pr&ftantiys ejl addith ipfa chama malifloribus.Medicamenta,qu inmilij aceruo fepeliuntur diutiusacarie,&putredine pmferuantur ,tmb
,

&

carnes recentes milio ttftatefepulu,pluribus diebusdputredineuindicantur.Milium,ut lib.v

i.fimp.med.prodidit Gale-

nus,primo ordine refrigerat,exiccat uerb tertio exoluto^aut ccrtifecundo intenfo.paululum etiam habet tenuitatis.

Ex hac

tum confiftentk,tum temperatura inflar quidtm edulij comeflum,plani inter omnia frumentacea
nutrimenti;fed

edulia

minimum confert

& uentrem

deftccat

Torrbforis impofitum infacculis idotieum eftfomentum ijs,qua citra morfum exk-

modo illitum exiccarepoteft . attamen admodum friabile efi, proinde difficilis eft eiusin ca taplafmatis ufus.Quibus ommbus ea protfus adftipulautur,qu&idem de Milio tradidit libro pnrno de alimentorum facultatibus,cuminquit.Milio item tn pane nonnunquam utuntur , urgente frugum penuria.Tanis tamen cx eo exigui eft alimencari poftulant:& cataplafmatis

ti,&refrigerans~

Conftat infuper prmaridum }

& inftar aren<e>aut cinerisfriabikm ejfemhil enim infe babet pinguitudims,&

40 6
Nominfc

And, Matthioli

Comm.

*h7&" Gr&c$,Milium Latini dicitur.-jirabic&euers&eguersfiue Giaures.-ltalic^Miglio:

Milho,& miyo:Gallici,MiUet,
^M^os.

nis,& lentoris.ture ergo aluum humentem deficcat.J.gricol& huiusfarina cobla,admifto adipefuiUo,& oleo uefcuntur. Germanicc,Hirf^ : Hiftanid*

PANICVM.

C A

P.

XCI.

* Metim.WTi
yi( [XtXfaliM

eami aii qui Meline ap pellaac

Anicum 3 frumentaceis Teminibus annumeratur,milio fimiIe3 eodemque modo in panes fubigitur. Eofdem habet ufusjminus tamen & nutrit3 & ftringit

V"
fc*

Galeno,

Panici uires

PJnicumfolio,radice,culmo,milio tftper omniafimile,paniculis autem differt. Siquidem

que. Eft
tu
,

in

Tanico pedali longitudine

paniculaprouenit,ad terram uerfa,non ut in milio diuulfa,fedpr<edenfis compacla racemis, granisnumerofis , hirfutif-

& aliudgenus, quodmammofasfere"paniculasgerat,&penefemenracematim proferat,copioftore proueni\epmtur &filueftre,

fed

Color paniculis uarius.nanque in quibufdam candicat,in alijs rufefcit,in pluribus uerofianefcit .

In Lib.fecundum Diofcoriclis
fed cibis inutile,& tantum auiculis alendis idoneum
.

407
:
.

Hocfatiuo longe minus,gracili admodum flipula,cubitali longitudi-

%e#utmaiori.fQHjsanguflioribus,breuioribus,af]}erisque,paniculisincacumim
ter uefitbus inbis.reant,fed panico ualde minoribus
.

Vis illi panico ftmilis,fed longe magis adfiringit, ac refrigerat. utfcricertepai-

ptum reliquit Galenus lib.vi fimplicium medicamentorum,ex leguminum genere efl,milio fpecie fimilejacultate
ci

mtrimenti,& exiccatoria .

Siflit

quoque nonnibil uentrisfiuxus,ceu ipfum etiam milium

Cxterumfcribit
Bjtellius ftcundo de

Si uerb foris illinatur,exic-

cat,atque refrigerai.h&c Galenus .

naturaflirpium uoluminc,Tanicum in Italia

Ml-

Ruel.Iapfi.,.

licam apptllari

Qua in re aperte haliucinatur:nanque melica,qu& apud Infubres uulgb Melega nominatur,illud genusfru Mij uero in Italia populi Sorgo appellant . ls(ec ufquam , quod gis efi,quam nofirum uulgus in Hetruria Saggina uocat
.

fciam,in Italiapanicummclicauocatur
'

.Meuca

autem(ut utar hocnomine)frugis eflgenus tamforma,quamproce Mdicx

cofid.

ritatearundinem referens,adeb ut campi,in quibus ad maturitatem ufque adoleuent,arundineta repnefentare uideantur

ius tamen calamus non ut uulgarium arundinum,manisefi,fedfacchariferarum arundinum modo , albafarclus meduila.

PANICVM SYLVESTRE.

Vmcult

4o8

And. Matthioli

Comm.

TanicuU quas ad Cybelis pomorum magnitudinemfummisproferunt culmis,quadam cum maturitatem fenferint, in nigro compluribus onuftx . Depeclitur granum a rufticis, rufefcunt : qu&dam uerb nigredinem in uniuerfum contrabunt,granis moliturque infarinam,& inde in agreflem cogitur panem : etft in Hetruria potius ad cotumbarum, gallinarumque feratur
faginam,qudm ad hominum alimentum.Hoc Vlinio
HertitBjfeUius alioqui
libro XV 1 1 1 .cap.v 1 1 .milium eft indicum. quod tamen non animadmaximus Tlinij fettator.Tlinius enimfichabet.Milium intra hos dccem annos ex India in Italiam

mue3utneft,nigrumcolore,amplumgrano,arMneumculmo.Molefcit'adpedesaltitudinefeptem,prcegrandibus culmis,lo

basHocant,omniumfrugumfertiliftimum.E(l&aliudMiluIridicigenus,quodprimummihiTatauio mijTum efl , d Iacobo reiplantartifludioftffimo. Verumhocaltero longt nobilius,pmftantiusque habejtntonio Cortufo,lipbdiTatauino

&

tur,nam glumamfacitt exuit,& minorem , pulchrioremque conficit panem

meduila medicamentum adftrumas ualde utile,hoc modoxSumuntur hmufce

Idem culmo,folijS, paniculisque

alteri fimile

babetirr.SedbComniainBoemiaminoraprouencrunt,aerisfortaj]einclementia.Fit milijlndici communis arundinum x

milij internodia

decem>extrabiturqueinde uni-

MILIVM INDICVM.

nerfa

InLib. fecundum Diofcoridis.

uerfa meduUa;buicfpongia noud integra,rubensque additur,& ignifimul comhmmtur
.

405*

Deinde inpuluerem teruntur,addi

tispiperisnigrigranisduodecim.Tulueriadmifceturtriticeafarinauncia,&poftea exceptisomnibusouorecenti,indeplacentula conficitur,&fubferuentibus cineribus coquitur. Demum infexpartcs d'miditur,&

nis diebus ue$eri,ftrumofo

Luna decrefcente,pars una alter

iltes

dormitum ituro propinatur,nullo addito poiu;fitque ita, quoufque afecius fenas

uoraueni

farticulas

Deinde altera,& tertia luna,idem repetitur.Hoc medicamento plures curatifunt.Fiores, qui ritbris Miiij Indicipaniculiscxcutiuntur,drachm&pondere ex rubro uino haufti,rubrafaminarumprofluiiiafiftunt,quemadmodum exal.

bispaniculis acceptialbos quoque uterifluores cobibent.Dantur pari iuuamento ctiam dyfentericis,

& c&teris aluifluxioni

SSpmita.

bus affeftis.ldem praftatgranorumputamen,oui uitello probe decotlo exaptum.Et d

ieiunis illico

deuoratum.Qu.od Uvm %

Grms,TanicumLatinisappeUatur:Mabibus,Dochon:ltalis,Tanico:Gerrmnis,Tfenich,Hey

IO

tMHt%Hifpanis,Tanizp,& Tanifo.-GaUiSiTani^.

SESAMVM.

Mm

9tt*H*1i

4 o
i

And. MatthioJi Comm.

**,*.*.

SESAMVM.

CAP.

XCII.
,

SEfamum ftomacho inutilis cibus.halitus grauitatem facit,quoties inter mandendum

dentium inhxlitmeruorum

commifluris.

craffitiem illitu difcutit:medeturauribusfracl:is,ambuftis, inflammatio-

nibus,colidoloribus.&ceraftiEmorfibus:capitisdolores,quieftuationeconcitantur,exrofaceolenit.

Eadem efficit herba deco&a in uino:praefertiminflammationibus oculorum,doloribusque prodeft.Ex

ea fit oleum,quo Aegyptij utuntur
Sefami confid.
t

i^Ametfi Sefamifanai,d quo copiofum exprrmitur oleum,officinis notiffimum fif.pauci tamen reperiuntur feplafiarij,. I ( qui Scjamipiarnas uiderint unquam,chm nuilum,uct rarif]imum,qubd agros fieriles reddat,feratur in Italia
.

Siqui-

dem quod in myropoltjs habetur,ex Gr&cia,& Tcloponnefo ad nos conuebitur

le milio fimiti,craffiore

Trouenitfut Theophrajlus ejt autlor)can

tamen,ac altiore

.-folijs

ritbentibusflore uiridi,herbaceo :femine uafculis inclufo,papaueris

modo

Sefamum,tefteTlinio
conficiant

ab Indis pnnium adueclumcfi.lbi enimcopiofiffimum ftritur,cum oleum inde maximo prouentu

oliuis.

,nonmodb ad luceruarumufum :fed adciborum condimentum, quemadmodum nosex

,

Ts[on temeri
,

fcripfijfe uidetur \\uc\\ius

nihil ita,ut

Scfamum,emacrarefotum,utpote cui craffior ,

& multiplicior arundofit

1

qudm mi-

lio,& radix quoque numeroftor . Siquidem id legimus Theophrajlo proditum ejfe lib.v 1
nbi fic inquit .

.cdp. xx.de plantarum hiftoria,

,

Omnium,qu& iefiiuis fementibus ager recipit , Sefama terr& motefiijfima

ejfe

plurimumque pojfe extenua.

reputatur, utpotequs,multiplicioricrajfioriqitecalamo,&numerofioreconftetradice,quam milium

phrafius
.

baBenus Theo2i

C<xteritm,Tlantam,qitdm hicpro Sefiimo excudi curauimus,mifit ad me Tifis Lucas Ghinus pmjiantifiimus plan
fateri

tarum indagator. jlt fiuerum

debeam,non aufim ego ajfirmare banc genttinum effefefamum, qubdinprimis

culmum nongerat milio crafiiorem , altiorem,numerofioremquejicc radices longe plnres,fed fcapumfaba <emulum, in qua
fabarummorefiliqugradatimexeunttriquetr<z,autqmdriquetr,inqiiibus femen: Deinde quod eiusfolia non rubefcant,nec flosberbaceo fa colore
.

Dixi fententiam

meam

Videant nunc alij,an

haec pianta

pro iegittmo fifamo

fit recipien

da

C&terum duasdiucrfas im.igines pro Sefamo exhibuimus,qubd u iria qnoque fit hoc temporeherbariorum deeo fenten

tia:aiij

enim hanc plantam,iiiam alijpro legitimo Sefamo demonfirant . Mihi quidem ( ut ingenue fatear ) neutra placet, qubd utraque biftorurefragetur , qitam de SefamoTheophrafius &Tlinius tradiderunt. Hastamen plar.tas hic depingi
curauimus,eafaltemratione,utilludkc7oresadmonerem,qiibde,weoiudicio,notisueri Scfaminon rejpondeant : qitbdeJl errore uerfentur quifecus opinantur . Scfami meminit Gaienus lib.v 1 1 l.fimplicium medicamentorum, 4 ue m mamf
,

ex GaL

'

"

itafcribens

Sefamon nonparum infe continet uifcofum,& pinguc-quare emplafiicum efi,& emoUiens,ac modice calidum.
.

?c

Eiufdemfacultatis efl,qnod ex eo conficitur oleum:& herba quoque decoclnm fimilem uim obtimi

Et iibro primo de ali-

mentorumfacuitatibus : Sefami femen ,inquit ,pingne efl , ideoque repofitum celerrime"

fit

oleofum : quamobrem

& eos

qui ipfo uefcuntur , ceieriteriinpiet,&ftomachumfubuertit,tardeconcoquitur,&pinguecorporipr<x,bet alimentum.Li-

quet ergo qubd uentrispartibus uigorem,ac robur addere nequit^

quemadmodum nequealiud

quoduis pingue . Eft autem

Nomina.

craffifucci,ideoqu.e

non celeriter peruadit.

~S.ma.yi.av

Grci,pariter

& Latini Sefamum dicunt'.^irabes,Semfem, aut SenC A

P.

fera:Itali, Sifamo:HiJpam,Iorgitim,& jthgria:Ga\ii,Iugioline

av.

L O L

V M.

XCIII.

fcit cum rophanis & il ile il!itum:& ex aceto,& fulphure uiuo feros lichenas,& lepras fanat ftrumas quoque difcutit cum fimo columbino,& lini femine deco&um in uino:rumpit,quce cegnus ad co
,
:

Olium, quod inter fcetes nafcitur,molitum,nomas,putrefcentia ulcera,gangramasque compe- ^c

,

ctionem perducuntur.DecoCtum ex aqua mulia utiliflime ifchiadicis myrrha,aut crocofuffiatur,conccptionem adiuuat.

...

illinitur

ii

cum polenta

thure

Olittm omnibus notijfimnm eft.isiajcitur in aruis tritico,& hordeo corruptis uligine feminibus, aut per

hyemem in.

, bre nimio madidis,utjiiperius

quoque in

tritici

& hordei commentatione diclum eft.Verum

1
1

etfi
.

non defint , qui Lo*

lium uerc tantiim exorinputent ;prouentt tamen ( ut Tbeophraflus memorieprodidit libro v

capite

v1

1 .depianta-

rumhifloria)byemeinemte,folioangjifto,pilofo,&pingui,eiusquepecuitarepinguitudonotatur.^

nonfolumtriti-

cum , bordeumque in Lolium degeneratfed

ricoU,fed

& ipfum quoque Lolium

in

Triticum mutatur.ld quod non folum affirmantRjt e

caufis,fic inquiens:Sed

& Thcophrafius quoque

tcftalur iib.quarto

capfexto de ptantarum

de mutatione in furfane
efi.

mam aiienigenam^cat ex tritico in Loliimi,& rurfus ex Lolio in triticum,& exfeminein auenammirandum

&c.

Quofit utpotius exibiianda fit nofirorum antagonifiarum optnio,quippe qui mutari plantas in melius negant , uoluntque eorundemmuiationes perpetub in detcrius fieri.^innonipftTbeaphraflus Ubrofecundo cap.quinto de hijioriaptantarum
fcribit

Typbam,& Zeiam

tertio

quoquc anno mutari in Triticumfan nonfcribit idem,cuprcjfumfceminam in marem mu

tari ?

Hippocrates graitijfrmus autor,ad calcem lib.fexti de morbispopularibus,fcribit contra bos (ycopbantas : Tbae
in

t-fam Titac uxorem,qiu anteafcecunda era t ,

dfje in jlfrica

uirum birfutum barbatumque

die

ejfe

mutatam.

& Ttinius

tefiaturfe ui-

mutatum exfamina in marem ipfo nuptiarum

in

Lucium CoJficum,ciuem Tifdutanum : Kiaturam enim

fagacifiimam qui ncgant

melius operari,M faniamentia

aut furoreagitantur. an non exputri fimo lutovc animalia

gignuntur

an non ex putri iuuenci cadauere apes procreantur,qu nobis fuautjfimafundunt meilaian non ex riuii Itilig quemattriagignuntitrintermuifceribus pretiofiffima metalla , Sikantergohi blaterones ,naturamongetnma
ij

&

ftra,

Iri

Lib.fecundum Diofcoridis

4-1;

ftra,qui potius

ad perdendasfcientias, uitiandasque,qudm iuuandas natifunt.Sed b&c iam miffa faciamus

& ad

in(iitn

tumnolimmredeamus.Ejiitaque Lolium,ut prmdiximus , uittumfrugum,& byeme fiatim primacterra

proftlit ,folio

10

longo ,pinguiJrirJuto,culmotriticigraciliore,in cuius fummitate fpica habetur longa,aculeatisfiliquulisimparicxortn

utrinque referta,<) quibusgrana tria uel quatuor cumulatim exeunt, cortice contumaci contecla
tritico
.
.

Maturefcit und

cum

jLttenuat

refoluit,& abfiergit

Tanis qui

Lolij

multum

admiftt, inebriat,& caput

maximi

afficit,adeo,ut

qui ederint,fomno

quodamgraui opprimantur,& quafi uertiginofi

fiant. TS[ocet oculis,&

uifum obtenebrat. Ideoque Ita

li.anud auftx tilurimu inter fevetes troumit. r.rihris ad hoc Uaratis lolium d tritico.macna dili?entia Cecernunt. Ctruanta;

qusns nafcitur,legitimumeffe Lolium

Id quod ( pacejua dixerimjnon moda communi doUiffimorum uirorum

qui in

Mm

fikpium

4t2

AnAMatthioli Comm.

flirpinmdofhina diu utrfati funt,fententi<e refragatur ;fed &ueterumfcnptis,qui Lolium infpica,nonca!ycc,non capliulis Melanthtj,urtpapauerismodoinclufum ,femen profene tradiderunt . Et quanuis Theophrafti aucloritate nitatur,utfui Lolij effigiemrepr<efentet,pluratamenex' eoreddiditfe uideturyjudm ipfe ufquatnin Theophrafto lcgerim.

Qua iu re mihi quandoque iocandifuit occafio,ut dixerim Fuchfium ideo

eo tcmpore
,

in lolio

tam

manifcfte lapfmnfuiffc
id

qubdforti
rei

quo hmc fcribebat , contigerit

ei

lolium in pane comediffe

Qubd autem
fpica,

legitimum

fit

Lolium , qttod

berbaria peritis , agricolis etiam,& omnibusferi uulgb cognitum

phcenicemfpicamlolio fimilem proferrc prodidit
.

eft , teftis eft

Diofcorides lib.llll .cap.de phceniccubi

ExquopaldmfitMiumin

non autcmin capitulis pfeudomelan.

thij,&papaueris modo femenfene

Exttulgata quoque Lolij facultateFucbsij error deprehendipoteft

Siquidempa-

nis,(utpr<ediximus)in quo loliumfuerit ,ftupiditatem

biliferifomno
Lolij uires x fenfere.Lolium

quandam,& ueluti temulentiam efitantibus parit cum inexpugna Quamobrem ubique locorumincerniculis d tritico,alijsque cerealibits ipfum feparant , qui eius noxam

Galeno.

excalfacit efficaciter , ut , utfcriptum reliquit Galenus lib.v I .fimplicium medtcamentorum , deficcat , propinquumfitacribus,magisqudmiris.fednoncflperindeutUlafubtiUseJfenti<e,uerurnmultum inhoc deficit. Secun-

&

dum hocponatipfum quifpiam inprincipio tertij ordinis excalfacientium , fecurtdi uerb extremb exiccantium . Eius nomen Gmcum cupa: Launum,Lolium:Arabicum,Sceilem,feu Zeuen:Italicum,Loglio,& Gioglio.-Germanicum , Tuualcb
Nomitu.
trefpe,\ucuueyffen,& Lulch:Hi(panicum,Yoio:GaUicum, luayra,& Turoie
.

a>a w
Condufa non " leg.Onb."

A M Y L V
fine

M.
.

C A
]
.

P.
a

XCIIII.
ttimeftri , natione Creti-

Purgatum trimeftre triticum madefcit] a^bnb.addit. poteft.no&exum emollitum fuerit, effunditur fenfim fine agitatione aqua, q U n q U es dj e ,&, fi fieri quo minus cremor utilis una excludatur ubi molliffimum effe uidetur, mutata aqua, pedibus calcam pim^iuUn x oporter.rurfus infufa,teri:rum demum enatantes ibi furfures incerniculo eximendi reliquumque

_/\_cum,autAegyptium. Ratio
j
j

A M yl um

[ ex

e0 apP e 'latum eft,quod

mola fiat

Qptimum [ex

faciundi amyli ha?c cft

!S?
Tefiao

iYZ^wod
'fit"extntico,

purg

quallo fportisque ficcatum tegulis nouis confeftim torreatur flagrantiffimo infole .-nanquefipaulifper udum maneat,acorem concipit . Contra fluxiones ocuIorum,puftulas,cauaque ulceraefficax efhfanguinis reie&iones poru cohibet,exafperatas fauces lenit.lacti, atque obfbnijs admifcetur. Fit

f^uldulciaffu
fo -

fubada? farina? modo manibus fubigitur.-preffaque feruentiffimo in foldut ante retulimus, exiccatur. Nullus in medicina ufus, adalia tamen conueniens.

etiamamylumexzea,qusmaceratur,aceluitur uno,aut alterodie,

&

3*

AMylum,quod uulgb jlmidum officinis uocatur,ommbus quidem notum

xvi
re
1

efl.

Trobatur autem, auclore Tlinio

etfi pr&tulerit

libro

.cap.y 1

.leuitate,ac leuore,atque ut recensfit

& candidum.Cneterum

Diofcorides

Amy-

lum,qubd i Creta aduehturfPlinius tamcn longi magis Chium,cui infid<e(ut ipfe fcriht)jtmyli imentio debetur,pr<efiatritico conficitur , Uuigandi exaaf>erit.J.mylitm,ut memorie prodidit Galenus lib. i .de alimentorumfacultatibus,ex
Amyli
uires fberatas partes

uim obtinens

qu<e

communis eft omnibus fubftantus

confiftenliaficcis, qu<e

neque adftritlionem

neque

Gal.

acrimoniam,neque aliam qudrtmis facultatem habent infignem.quas fubftantias iure a'vo'n,(,id eji,qualitatis, qmefenfu de prehendtqueaUexpertes appeUant:qualisinterhumidasfubftantiaseftaqua. C<eteriim amylum fimilem lotis panibusha
betfacultatem
:

nam ,utiUi,mmus qudmpanesnonloti , corporiprxbet alimentum,&noncalfacit,cum

cxteripanes

ne conftrenium quide eft,cumpaldm id tum calfaciat calfaciant.Qubd uerb ad trittcu inaqua elixu attinet,cum ea amylu tum walentc7nutriaufi cocJumfuerit:idquodfa8u(utdiximus)eftdifficile.TorrbJmylon(utTli.tradit lib.xxil.cap.

40

aluum , epiphoras oculorum inhibet , XXV.)bcbetat oculos,& guU inutilccontrd qudm creditur.Itemfiftit cum ouo his,quifanguinem reiecerint: in nat.Itcm puftulas,&fluxionesfangumis.genas duras emollit.Datur
dolorefemuncia amyli

& ulcerafaueficte

uerb

Nomina.

cm m uritani,%ixc:Itali,Amido\Germani,Ardmg:Hi^^^
.

cum om,& paffis trihus,Jufferuefacla d baheo. Quod Gr&ci ly.vK^ , Latinifimiliter jlmylum U9

t,7ak.

FOENVM GRAECVM.
:

CAP.XCV.
:

THOcni Grceci farina uim habet emolliendi, difcutiendique in aqua mulfa deco&a aduerfus lienem cum aceto, & nitro Xf tam internas, quam externas inflammationes ,efficaciter illinitur
trita

extcnuat . Succus decodi cius fceminarum malis fubucnit: & fiue tumor,fiue prceclulio fit uul 50 fouentur,&infident. Fcenigrsci in aquadecodi cremor expreilus , capillos , furfures,& nse manantiacapitisuIcerapurgat:locosdilatat, & emolIit,ficumanferinoadipepefsi uice fubijciaDeco&um eiusprotur. Viridecumacetoutilifsimumimbecillibuslocis,&uIcerafcntientibus. deftaduerfustenefmos, fccvidamq,- dyfentericorum proluuiem. 01eum,quodexeoexprimitur,

& myrto

capillos,

& genitalium cicatrices abfterget.

,

exiles compluresab una FOeni Gracifemen profert plantatrifolio fimilis .folia habetper'ambitumferrata,caules femen incurua,acuminata'qne in
uires

exC

'

Flores candidos,paruos, i quibus cornicula prodtunt concluditurfubfuh(um,pingue,odore grauuBgdice nititur mtdtiplici atque tenui

radiceprodeuntes

quibus

Seritur Februario

& Martio.

Sicci

feminis farina, cumfulphure,

tij,

& nitro

lentigines delet.Medetur ulccrofe fcabiei ,fi

cum quarta parte feminis

,

naftur-

60

excipiatur aceto, &fubinde iUinatur.Eadem in hydromelite decofta,addita axungta

auxiliatur gcnitalium ttmoribus:

IaLib.

fecundum

Diofcoridis.;

413

FOENOGRAECVM.

ribus : qitinetiam parotidas iuuat

cbiragram, podxgram

& articulorum luxationes

tujji

Ex

uino fubatla carcinomaU

10

purgat. Daturutiliterpotandumfasnogr&cidecoftum diuturna

laborantibus

& ubi petlm fuerit exulcera-

tum.Seminisdeco8um,madefaiisineolinteolis,&frontiadbibitis,oculorum fluxiones auertit. Huius meminitGalenuslibro v l II.ftmpliciummedicamentorumftc inquiens:Fanum Gracum calidum eflfecundi ordinis , deftccatprimo: magis dur,eas digerendo curat.Tnproindeferuentespblegmonas irritat,acerbatque.qua uerb minusfunt calida, wr,& &mf*s idGr&cil dicitur , quod Latini Fwnumgracum : jLrabice , olba,Helbe , feu Hebbe: Italice' , Fien greco:

&

Nomina.

Cermanici,Fenigrec,& Bocksborn:Hift>anic(!,Mfornas

& Mboluas:Gallice Fenigrec,& Senegreue

y

Mm

Ah*r>

414
Ahof.

And. Matthioli
L
I

Comni
C A
P.

,N

M..

XCVI.
J

foenum grcecum,uires habet.Difcutit & emo! Llnum uulgo notum eft.cuius femen eafdem,quas cum melle,oleo,exiguaque aquadecodr.um,aut
litomnemintus,forisqueinflammationem
:

melle co&o exceptum

uitia cutis in f acie,varosque

crudum tollit
:

illitum

nere,parotidas,duritiasquedifcutit:ulcera,queferpunt,fauosque

cum

cum nitro,& ficulneo ciuino deco&umexpurgat:

ungues fcabros eximit , cum pari

modo nafturtij , & mellis

uitia

pe&oris extrahit, fi ex melkin ec-

melle exceptum ^pro legmatisuicemfubftituatur:tuffimknit:ueneremftimulat,fi farina piperis, placentalargiusadfumatur.Huius deco&um interaneorum,uulu?eque erofionibus immittitur,alui

&

excrementa euocat,aduuluseinflammationes indefefsionibusperquam

utile.

Citm

In Lib

fccundum

Diofcoridis

CV*m tinum,&
primitur
.

eiusfemenfnt non modb medicis omnibus;fed etiam c&teris,&pr<nfertim agricolis, uulgb votiflima, oiei ex lini fe mineuires. fupermcaneumquidemforet,pluribuseorumhiftoriamperfequi;etfifeminisuftu,&

reund.Exprimiturexfemineoleum,quodmnfolummedicis,&feplafiarjjsexpetitur;fedetiampitloribus,lapm^
rijs,cmentarijs,acferrarijsfabris.Tmftat&-adlucernarumufum,quoddiutiusigni
refiftat,

quarn quod exoliuisex-

In medico autem ufu neruorum conuulfionibus peridoneum eft.Quinetiam ad eorum emolliendas duritias,& ad
.

cfjium compagines explicandas mirificeprodeft

Terutile

efi

omnibusfedis ajfeiibus,nempe h&morrhoidibus, condyloma

tibus,rimis,ac dobribus.-fasminarum induratos locos mollit.Tsiymph<e<e,aut rofarumftillatitiauqua ablntum, ambuftis au

xiliatur.Sunt

& quiboc bibendummagno fuccejfuijs exhibeant,qui hterali dolore uexantur .uerumrecens

xylon,

fit

oportet
C<ete-

quandoqmdeminueteraium,contratto rancore non modb excalfacit,plufc[itampar ftt-Jed

IO

& naufeam commouet.

^\ mentio

rumquoniam(utT.Hiniusinquitlibroxix.capiteprimo)

fiue Gojfipium,quodnos uulgarifermone

Bambagia,

XYLON, SIVE GOSSIPIVM.

4i

And. Matthioli

Comm,

LINVM SYLVESTRE.

alij

Cotonc appeUant , inter

lini

genera nonnulli annumerant,& cum eius, quod fciam, nufquam meminerint Diofcorides, *
efl

& Galenus,rr.ihifanepmcrmittendum mnfuit,quin de eo bic difererem.Tlanta

men ramis nonpaucis
referto,folijs triquetris,fruclu

Xylon non admodum magna, caule ta-

barbato,pontic& nucisfere modo,in quofemen concluditur , una

cum

molli(fima,accandidiJfimalanugine,qu<maturoiamfruc7ueximitur,atque neturadmulta utilis.Excalfacit eadem

&

ficcat.vflafifiitfanguinisprofluuiai&pmfertiminuulneribus.SminismeduUatuffxm^
rifici auxiliatur,geniw.ram

quoque auget.Oleum ifeminis meduila exprejfum lentigines,& aeteras cutis

>

infetliones delet,

Efl

& planta linofinulis,tumfolijs,tum caule

tum quoqueflorum ipfarumfigura;quanquam aureofmt colore.Hanc nobis

pofit.Herba
ipfit

1 1 n vm
t :

fylueflre uocare libuit,nonfolum,quod Linumfaciereferat,fed qubd lini modo inftamina trabi

unacumfloribusdecoCia,&iUita,tumoresrefoluit,&inflammationeslenit,quinetiam induratos articulos emoUit, panof-

Gal.

quemingmmbusJanat.limftmmisfacuUates memonaprodidit Galenuslib.vil.fimpliciummedicamentorHm,ficfcribens.

InLib.fecundura Diofcoridis

4i/
Nornisa,

bens.Linifemen efumflatuofum efl,etiamfi frigatur , adeofane' excrementitia humiditate plenum efl. Efl uerb etiam inpri

mo ordine qttodammodo calidum,ac humiditatis,& ficcitatis quodammodoin medio eftfitum. Quod Cr&ci *.uio V) Latini itemLinum appeilant : Mabes , Ba%arkbichen ,fiue Be^erchetan: ItaliiLinoiGermani, Lein,& Flacbs : WJpani , Li~
no:CaUi,Lin

B'ftMu.

C E

R.

C A
,

P.

XCVII.

Clcer fatiuum aluo idoncum eft,urinam ciet, inflationem parit

colorem commendat , menfes ac

partusexpellit,lacauget- Cumeruodeco&umilliniturad inflammationes teftium , uerruco1 fas inibrmicationes : ad fcabiem , ulcera capitis manantia , impetiginesque,item contra carcinoma-

CICER DOMESTICVM.

ta,&

4
.

8.

AndL Matthioli

coiiim.

ta,& uicera , qua; cacoethc uocantur , cum rnelle,& hordeo prodeft.Alterum genus arietinum norni-* natur. Vtrunqueciturinas,datocum rorcmarino hydroprcis,aut regio morbo laborantibus,eorumdeco&o. Laedunteaexulceratamueficam,&renes. In uerrucarum fbrmtcancium,penfiliumquegenere, primalunafingulisgranisfingulastangunt,eaque granalinrcolo dcligara abijci poftfe
pra'cipiunt,ira decidere eas arbitrantur.Sy lucftre cicer,folijs fatiuo iimile eft, odore acri
,

fed iemine

difcrcpat.Idem quodfatiuum
Ciceris confiuideratio ,

praeftat

Cicerumgenere habetur candidum,quod

&
.

I?v(
i

ics

ex

^^ planta cubjtali

a tlin dam uenercm minfice pwftet.Habetur item J^ c

& Columbinum uccatur.E(l & rubcum Vcncreum di&um, qubd ad ex& nigrum cateris minus,quod Jlrietinum appellant.
jLdolefcit ci,

altitudine , paulb proccrior ,folus oblongis

denticulatis

albicantibus,plofis

caule lignofo, baud

CICER SYLVESTRE.

V6&0*

In Lib.fccundum Diofcoridis
pingue.Seritur uere,& maturefcit Mfiatcquo etiam tempore demetitur

4 19

retto,ramismultis brachiato,floribusfubpurpureis,equibusfiliquaprodeunt breues,far&, in mucronem tenuem definentes,inquibusadfummumciceraduo concluduntur . \adice nititur lignofa,fibrofaque,aiti defcendens, Solum amat
. Horum meminit Galentis primo de alimentorumfacultatibus,ficinquiens . Cicer non minusqudmfaba inflationes excitat,fedualentius nutrit. Venerem (limulat,creditumqueeftetiamfimuifemengenerare: cuiusgratiaadmijfarijsequisquidam ipfum exhibent . IneftprMcrea Ci-

ceribus facultas abflergendi maior,qudmfabis:adeb ut

qu&dam ex ipfis contrablos in renibus calculos euidenter frangant,

atquecomminuant.lSligraautemfuntea,&exiguainBitbynia pr&cipue nafcentia, ^irietinaque uocata. Huiusexaqua decotlum potare prafiita it . Vtfcuntur uirentibus adhuc ciceribus bominesante adeptam maturitatem, quem-

&

admodum &fabis

IO

hattemts Galenus. 7{tgrum uocari . 4rietinum tradidit Tlinius,qubd arietum capitafua imagine re1 1

pr&fentet

TheophraftoquoqueCicerumpluresfuntdifferenttilib.v

l.cap.v.debiftoriapiantarum,ubi

fic

habet.Ci-

cer&magnitudine,&fapore,& odore,& forma,pkrasque differentias

oftendit ,ut

arietimm,& columbinum. Candida

interomniadnkcdinepr&ftant.Cicerisfacultatesrecenfuitetidmnum Mtius,fic inquiens: Cicer flatuofum legumen,ac Ciceris uires alimentofum , uentri accommodatum , urinam ac menfes euocat,& lao&fierma copiosH generat.Huius decotlum,pr<e- er Aecio. fertimque nigri,calculos renumfrangit . Mterum uerbgenus , quod Orobi&um uocatur,attrahit,difcutit,incidit,& abftergit . lecur,licnem,& renes expurgat:fcabiem,& impetigines exteriuparotidas , ac tefticulonm durities difcutit: ajfertque ad ulcera maligna pr&fidium non pwnitcndum . hatlenus Aetius. Cicerum farina ex intubi ftillatitia aqua decotla Io,

&

cineri

&ferpentium morfibus medetur,pr&fertim,fi cum Hyperici decotlo mifceatur.columbinu aqua maceratu,& deinde contufum,& iUitum,pittrefcentesgingiuasfanat.Taratur d cicerli rubeorumfefquilibra,addi
illita ,

tumores illius

refoluit,

tis

20

quibufdamalijs , decotlum perqudm optimum adurime ardores , hoc modo:Sumito

eorum ftfquilibram ,

&

in libris.X.

aqu<edieunamacerato,&adtertiasdecoquito.Deindepercolato decotlo addito dulcis radicis unciam , itemmalu& , eiusradicis,graminis,&althe&,agrimoni&que,&cufcut&manipulum, Sebeftena,& ^.'phas decem , pr&tcrea femtnis melopeponis deiibrati binas uncias,baccanm Hal;cacabi,& hortenfis Solani,& lithofiemi ,fingulorum drachmas quatuor,offlum datlyiorum contritarum drachmastres.Etpermittitoh&comniaferuere adtertias.propinato quotidiemant

&

uncias quatuor.C&terumfyluefire omnibusfere notum eft.&fi Tlinio fides eli adhibenda, uentremfubducit : fedflatus,&
intefiinorumdoloresgignit.

Gr&cismM^,LatinisCiccrnominatur,Mabibus,Chemps,Hamos,feuMhamos:Itaiis,

Nomifl *-

Ceci:Germanis,Kichern,Kichererbs,& Zifererbs:HiJpanis,Grauancos: GaUis,Cices

k^.
3
a

A B A.

C A

P.

XCVIII.

^Abainflationemexcitat,a;gre^oncoquitur,mmuItuofo^ a 0mniaex media calidi,frigidiq ue natura . Deco&a in pofca,& cum fuo cortice e(itata,dy fenterias, & coe- Lv* a -^3 liacorum profluuia fiftitxontra uomitiones conuenienter manditur. Inflatio leuior contrahitur,fi aqua "" prior inter coquendum abijciatur.Viridis plus negotij ftomacho exhibet , maioremque flstum parit . Lomentumeius&perfe,&cumpoJentaillitum,inflammationes,quasuulnus excitauit,mitigat:cicatrices concolores facit.turgentes grumofo Ia&e mammas,etiamfi inflammatione tententur , adiuuat:

J?

lacreitinguit.-furunculosjfugillatajparotidasquecumfcenigrxci farina,& melle difcutit:cum rofaautem,thure,& oui candido,procidentes ocuIos,tumores,uuasque reprimit:fuba&um uino, fufrufiones,

& i&us oculorum recreat

Manducata fine cortice faba,ad auertendas fluxiones, fronrt, illinitunde-

co&a in uino teftium colle&iones fanat:quo tardius pubes erumpat,pueris,imo uentri illinitunuitiligi40 nempurgat. Fabarum coitice illiticapilli,quipoft euulfionem renafcuntur,gracilefcunt,&minus
alimenti capeffunt:cumpolenta,fcifIbaIumine
tiunt
.

&

uetere oleo impofiti cortices

ftrumas difcu-

fuapte natura fcinditur 3 imponi foletfanguinis defluxionibus ab hirundine concitatis.-nanque eas fupprimit , fi

Deco&o earum IanceinfTciuntur. Faba dempto cortice in illas partes diuifa,in quas

femife&a apprimatur.

FMba,caukexitqmdrangulo

,obliquo,geniculisinterfepto,inani,alismultis,e quibus floresplures ex uno pediculo racemaiim exeunt ,non quidemutrinqutufedunotantumlatere feriatim appenft,uerficoiores,hirti,ac criftati.Vroaerario^&^deunt 6 caule rami difyari exortu,quibusfolta emergunt pihguia , utrinque quaterna . E ramufculorum cacuminibus ca- rcs cx Gal.
.

preoli exeuntftngulares,fed adeo tenues,ut facik perdantur

Siliquas primas edit ijs efloribus, quiin infcriori caulis parte

in

50

habentur ,cttris kguminibusmaiores^crajfioresicarnofioresque ,apice

acutum

definente, in quibus fabte conciuduh-

tur,forma,& magnitudine difftrentes

"Hamalia magn&,aii&paru&, aliafubrotund&,ali& compreJfe,& alti quidem co.

lorefunt albicante,ali&fubrutiio,aii&fubnigro

Tianta tota unica nititur radice,tenuibus adna tis

nifi

fibris.

Gaudetirrigari

pluuia,dum floret , deflorefcens uero contra,tunc enim

exiguas defiderataquas.Seritura nonnullis folum adarua im,

pinguanda

ls(anque cumflorereincipit,totaquefuccofa eftpianta,illam arant agricoU

.

quxfubinde fepulta contabtfcens,

itiffimum,pingui(fimumquJ agrum reddit

dolores
,

Fabalium caulium^&fiiiquarum

cinis,ad coxendices,

& ueterum neruorum

fabam

cum uetere axungia

iUitus,prodeft.Fab<e,ut memoriaprodidit Gaknus iibro

1 1

.fmpltcium medicamentorum,

inexiccando,&refrigerandofecundumutrunquead medium temperamentum propinquifiimi acccduht . Caro Fahapattlumquidabftergentisfacnltatiscontinet,ficutcorttx nonnihii adfiringentis

.

Idcirco medicorum nonnulli totam

cumoxycrato deco&amdyfentericis , cceliacis,& umnentibus,qttos

iy.ntn.ii

nominant,exhibuerunt.Torrb ut edulium,fla
.

tuknta efi,ac cotlu

difficiiis,fi

quid aliud

excrcationibus ex thorace ,

& puimone idonea

Vt medicamcntum uerb forii

impofita :fme mokftia deficcat .

In podagricis ea fepenumero ufifumus ex aqua decotla,& deinde adipi fuiUo ddmifta.

420

And. Matthioli
eius

Comm.
oxymtlite impofuimus. <Ad eos,quos
e[i

^idneruorumtumcontuftones ,tumuulnerationes ,farinam

phlegmnne occupauerat > cnm polenta . Sed

cum

exiBuiam

& teflium,& mammarum aptum

cataplafma

Tsjam h& partes

cum phleg

mone tenentur,moderate refrigerari amant,maximi cum mammae ex

latle ipfis concreto

phlegmoncm patiantur . Quirt

lac (juoque ab eo cataplafmate extinguitur ,ficut pucrorumpubes farinafabacea illita plurimo tempore glabra pemahet. Et libro primo de aliment.facultatibus ,fic inquit.lnflat is cibus quocunque modo apparetur : nec per qudmuis longam de-

coclionem iduitijpotejiamittere.quodptifanteminimi negatumefl.-deponit enimperillam quicquid habetflatulenti. Qui

porrd afetrus fingulos cibosfequi natos , animaduertere,& mente confequi uolet, quandam totius corporis tenflonem,quafi aflatulentofl>irituperfcntifcet,maximeque qui

ad huiufmodi efculentum nonfuerit affuefatlus , aut ipfum minus retli co:

tlum aflumpftrit

Habcnt autemfabtx, non denfam;necgrauem,fedfungofam,leuemqucfubflantiam

.

qu<e

tamen ipfa non

conj^icitur*

nihil abflerfori&pofiidetfacultatis ^fimiliter ptifana

Etenim manifeftifabaceafarina cutisfordes ietergere

zo

A.

Qoi

InLib.fecundum Diolcoridis.
QuodinteUigentes mangones,ac muliercuU,in balneis quotidic hac utuntur , uetut alij nitro
tierfumus
lentes
,
,

421
&
in uni-

atque aphronitro,

qu& abfiergent. iUinunt pneterea

,

& fackmhac,quemadmodumptifana:nam qua

.

in fumma cute

eminent

exterit

Satur , ficut qus. glutinofa

quidem tranfttu diu cun& maculas uelut exfole contratlas Huius ergo facultatis nomine ne fucci funtfine uUa abfiergendi facultate qualia halicam tragum (imilaginem,<& &
in alui
,

craffi

amylum effe perhibuimus

nit,fed

Cum porro ferculum ex frefa fabaparatum,quod ?tm Graci nuncupant

(

flatibus

non careat,

tnuho amplius integr/efaba inflabit cibus.quanquamfricla

nam hoc modo

aliquando pro

bellarijs

fummi)flatmn depoin corpus diffundit\

tum concotlu perdifficilis , tardoque defcenfu incommodior redditur,& crafftfucci alimentum

,

QupdftHiridis,immatura,nondumquearefaiaedaturjommune omnium frucluum

quos ante perfeftam maturitatem

ingerimus,rationemobtinens,corpori humidioremalimoniamexhibebit ,ac proinde maiorem excrcmentorum uim non

10

tantuminuijsirtttftiwrHm ifedetiamperuniuerfumcorporishabitum producet

Meritb igitur minus quoque mtriet,

FABA SYLVESTRIS.

K*

f<4

422

And. Matthioh

Comm.
dccoquuntw

fedproptius deijcietur. Tleriqucatttem hominum non crudasfolasfabas comedentesmd eas cumfuiJk carn;
luti olera confneuerunt: ruri uero etiam cttm

caprina,& ouilla . jitijfabas inflare fentientes , cepas admifcent , cum in oUit

pulmentum ex iUisflruunt . Sunt qui nonftmul elixatas , fed cumpulmento cepas ingerant crttdas.In omnibns nanque da+
fibus quicquidflatuofum continetur,per caifacientia,& extenuantiacorrigi comparatum efl.Efl etiam plania,cuius bic imaginemappingicttrauimus,quam Sylvestrem fabam appeilare libuit,qubdcumdomeftica non paruambxbeat
fimilitudinem . Crefcit hxc in Apuiia , ut quidam mihi retulemnt , pajfm in campeftribus bumi repens, caulibus quadrangulis ftfe inuice implxantibus ,foiio domeftica fabee ,floribus inpurpura albicantibus^ quibus Siliqua oriuntur compreffx,

fabarum iongi minores

in

quibusfemen continetur rotundum ,fabarumfapore

Sunt qui hatic plantam uelint Galenoii-

broprimodealimentorumfacultatibus

^racvm

uocari domeflicum,qua in re fortajfe

nonmale fentiunt,nec uolo ego

quoquehorumfententiecontradicere.Et,fi ego fyltteftrem fabam eam uocauerim,ob fimilitudinem ,

aiia fit planta
,

& pmfcrtim

citm

10

cmus blc imaginem quoque expreffimus ,

quee

jlrachum fecundo ioco d Gaicno defcriptum per omnia refe:

rat

Dicant atij rei plantariafiudiofifuam quoqucfententiam

quamfaciii ex Gaieni uerbis eiicere poterunt,qui de jlra-

cisftuejiracbisitafcriptumreliquit. Toftremamnominis jtracorumfyllabamfcriptampcr,c,in jtn[iopbanis Helcadi-

bus iuuenimus , ubi inquit,jiracos Triticum ,ptiffanam , alicam,%eiam,Lolium, Simiiagincm. Semen hoc cicercuU femini
efladfnnite,fueruntquenomiulliquiputaruntipfumnoneffegenerisdcicercula
diucrfi,

quandoquidem

& ufus

ipftus om-

nis,& facultas , cicercttU fiicuitati ejl adfimiiis

efi ,

nifi

qubd jiracifunt duriores,minusquefaciU elixantur ;qu& caufa etiam

exilius,

cur cicercuix conco&ufint

difficiliores

jlpud nos autem fytueflre quoddam , rotundum , ac dinum , eruoque

,

infrutlibus cereaiium repertum,qttod jiracbum nominant , nonper, c,fed per ch

ultimam fyllabam proferentes . proijlibro

ciuntipfum ,uti&fhnenfecuridacA,feligentes
biftoria plantarum fic inquiens
:

H&cille.Meminitquoquejiraci Theopbrajius
in

T^am

& jiuena magis

bordeo exire uidetur

&

in lente

jiracus, res fcabra

in altera

& cap.oftauodt & dura.

,

2o

Id quod in planta , qttam pro fyluefiri jiracbo appinximus , quisfacite uidcre potefi.Ferum

nuUam

uidco ego Ct-

NomuML

cercuta cognationem , quo fit,ut eam fabamfylueflrem appellauerim.

Kva.y.ot ftc

Grxcis , Latinis uerb Faba uocatur :

jlrabibui,HacbiUe,HabaUe,fiue Bachaie : Italis,Faua : Germanis, Bonen : GaUis , Fabue

Kv*V*.

FABA AEGYPTIA.
Folia habet ampla , t

C A

P.

XCIX.
Cili-

AEgyptia Faba,quam aliqui Ponticam uocant,in Aegypto plurima prouenitan Afize ctiam
cia?quelacubus inuenitur
.

euam fi ad arborum frondes comparentuncau jo

lemcubitalem,digiticraffitudine:fioremrofeum,dupIa papaueris amplitudinc:& ubi flore exuitur, fcrt folliculos uefparum fauis fimiles , in quibus faba fupraoperculum,bul!antis ampulla: modo, pro-

minet . Ciborion , aut Cibotion , id eft arculam,ideo nominant , quoniam fetatur ipfa,humenti glcba: mandata,&ira inaquamdemiffa.Radicefinnaturarundinecraffiore,quKcruda coclave eftur.ciColocafise nomcn eft Faba uirens manditur,& exiccara nigrefcit uulgarem magnitudine fuperat. Adftringendi facultatem obriner,& ftomacho utilem dyfentericis , cceliacisque prodeffynfparfo polentx uice,Iomento: datur quoque in pulte.Cortices in uino mulfo decodti, fi terni inde cyathi bibantur, magis proficicnt.Facit ad aurium dolorem,quod in earum medio uiride fpeclatur,guftu amarum,fi tri.
:
:

tum,& cum rofaceo coclum inftiiletur

40
cgyptixfa-

hx coniid.

"' qniMgyptiamfabamfu& radicisappeUatione Colocaftam nuncupent.Hancprimum Tridenti anno .1 ^B.oflen^jdit mihi Odoardus Toionus,qui aiias quoque plantas,<& eas quidem raras,fecum deferebat ex Syria jiegypto. Cs. >

;/r

&

terum eos equidem in errore tterfari crediderim,qui putant plantam illam ex jtegypto aUatam,qu&
taheffefabamjlcgyptiam.Siquidem bxc,nec cauiem,ncc flores,nec fabas edit,nec radice nititur

ari fpeciem repr&fen,

crafflfflma

arundinacea-

que , necjpinisfubborrens , ui Tbeophraflus inquit-.C&terum extiodenda uidetur jtnguiUarijfcntentia,ubiprobare contendit ^egyptivm Jkwu hgitimam effe Coiocafiam. Siquidemipfe , nonaliamobcanfam jiri huitfceplantamcaule

uiduamperpetub cflc cenfet,qudm qubd iilarum regionum incol&,quotannis radices effodiant ad efum,vicpermittant eam
.

adfttam peruenire frugcm

Sed qudmfriuolo nitatur argumento,ipfamet planta palamfacit,cum neque

,

in Itatia pturibus

annis adfenecltttem ttfquc in ficlitibus

&

uiridarijs educata

ufquam cauiem

ediderit

Deinde qttis crediderit unquam ef-

fodibasplantas,ijsinregionibusadebdiligenter,utat:cubi quandoque, aliqua non remanferit? jibfurdum quidem boc

fq

efl,& minimi credendum

Idcoque cum

ijs

confentiam,qui jirifheciem

effe

putant . Siquidem cumfolto,tum radice jirum

,

itmtatur,ut ex eius imagine bic exprtffa,quam mihi dono dedit jlttgtrius de Busbccl^e; uirfane' clarus

ex Conftantinopoii

aUatam,quis certiorfieri poterit . Mcmintt huius Theopbraftus lib.l

il.cap.x.deptantarum biftoria,ubi itafcribit.Fa

:

bajlegyptiainpaiudibus,flagni%qiteexit.Cauiiseius,quilongifflmus ,quatema cttbitaperficit

fimilts

craffitudo digitatis

eft

catamo moUi,non gcniculato

,

Bjmas intrinfecus habet tendentes per totum , lilij modo

Caput in cacumine orbicu-

latttm

uefparumfauo non aifimile

Inqtte fingulis ceUisjfingttUfabx continentur , pautb fitper id eminentes, multitudi^

veplurimum terdcna . Flospapauere duplo maior,colore rofeus, inplenum caput.Super aquamfolia ad fingulas fabas amplexa exeunt .
dix
iUi

Fabdm quanque conterenti amarum illud ex quo

,

pilula

fit,

inflexum patefcit

Frutlus itafe babet.Bg-

crafftfftma,arundinepienior,rimas ftmiliter atque caulis habenstmanditur

.

& cruda,&

eiixa,&affa

eoquecibo,
y

quiincoiunt paludes,utuntur

?{afcituritaque fponte uet pturima , c&terum&feritur inlimo paleis largi admiflis

ut

gQ

defcendat,iricorruptaqutmaneat:ficftefabetafaciunt. Siautemfemel apprebenderit ,perpetub manet.

Fgdix enim
ualid*

InLib.

fecundum

Diofcoridis.

42}

FABA AEGyPTIA.

ualida efi,nec procul arundinum fiirpibus

10

lo offendatur

, uerumfpinisfubhorrens.Quamobrem eam crocodilus refugit, ne occurrcns ocuquoniam acutt non uidet . T^afcitur h&c etiam in Syria,Ciliciaque.haclenus Theopbraflus Hanc amplifii.

Colocafia

ma emitterefolia tradidit Vlinius tib. xx l.cap.xv.ubific ihquh .ln MgyptenobiHftima efi Colocafia,qmm cyarmn -uo- Maio.
cantaliqui.

Hancd^lometimt:caule,cumcocluseft^raneofQmman4eM 61 tby>fQ

bilis :folijs latiflimis

mus

, etiamft adarbores comparentur ,ad (imilitudinem eorum,qud perfonata in noflris amnibus uocajldeoque lyilifui dotibus gaudent , ut implexis Colocaftxfolijs,in uarkm jpeciem uaforum,potaregratiffimum ha-

beant

Serituriam hacin ltalta.h&cTlinius.Aegyptiafaba(ut Galenus au&or efi libroprimo de alimentis)ftcuti noflra-

tem magnitudme longepr&ctlUt , ita

& naturam humidiorem

magisqnc excrementitiam fortita

efi

Vlanta

qu&

n-Ja^tt

*fyvitn Grci,Faba Mgyptia Lattne dicttur;ltalict,Faua d'Egitto:WJp*nice,Inbame

i\(u

NomiiM.

Gr&ci

424

AncLMatthioli

Comm.

ARACVS NIG E R.

<? rtci codices

pftt loco citato.Vbi

boc loco habent t riranv, id eft, inflar galeri . Qua autem borum loco affert HuelUus mbisf qu Vkfeatmtur , reftiusforti bunc Diofcoridis locum interpretari uidetur

tx Tliniofum*

ARVM

InLib.fecundum Diofcoridis
ARV

42 5;

M AEGYPTIVM.

$&K9t.

CA
fiftit
.

P.

Ens frequcnti cibo aciem oculorum obtundit , sgre concoquitur , ftomachum male habet,eumPraftat in cibo, quse facillime coquitur,

maceratione reddens . Vim habet adftringendirqua ex caufa aluum cohibet, fi detrafto an tea cortice difcoquatur accurate , primaque aqua inter coquendum effundatur( quippe primum id de co<5tum uentrem re{bluit.)Scmnia tumukuofa excitat : capiti , neruis , ac pulmoni inutilis melius fito beta nigra,aut baci ungetur munere contra alui fluxiones ? addito cum aceto intybo,aut portulaca,aut cismyrti,autputaminepunici,autaridisro{is,autmefpilis,fbrbisve,pyris Thebanis,aut malis cotoneis, aut cichorio,aut plantagine,aut gallis integris,qu;e poft deco&ionem abijciuntunuel rhoe , quas
nihil atri in
:

Ly que & inteftina inflat:fed aluum cum corticecocta

obfouijs itifpargitunuerum acctum cum ea diligenter percoqui debet, alias aluum conturbat. Contra

%n

fubuerfionem

4.26

AncLMatthioli comm.
cum melle gkitinat
,

fubuerfionemftomachi,trigintagranalenti'sdelibratadeuorari proderit.
illita,podagras lenit:finus

cruftas rumpit,ulcera purgat .

Deco&a cum polcnta, & Deco&a in aceto duri-

tias,& ftrumas difcutit :cum cotonecaut mefiloto medetur inflammationibus oculorum, fedisq;,addi

to ro(aceo:fed in amplo finu,ut inflammationibus fedis,qu maius remedium exigunt , cum putaminc punici,acficcisrofis,adiccl:omelle,decoquitur:nomisquxin gangraenam euafenmt , adiun&a maris aqua puftulis , his quae ferpunt,igni facro,pernionibusq;,ut antea di&um eft contra mamas in qui
:

&

bus

lac in

grumos coijt,& pra: nimia fui copia profunditur,cocl:a in aqua maris,&

illita

auxiliatur.

f-.entiura confi

Ens,legumen ubiqtte cognitum,folio

eft,uici<e

minorc&flore baud longi diffimili ,flliqua parua, compreffa, molliter-

deratio.

__ que in latixudincmfufa , in quafcmina term,quaterndue concludmtur,rotmda,preffa,Uwque cuticula contefta.Genera cius duo,album,quod minus eft,& in cibis gratiusxinereo colorealterHm>Qrbepaulb maiore . Huicflos eft in purpw

rm

InLib.fccundumDi^rcoridis.

427

tam candicans , dlteri fimpliciter albus . Tfecatur ftrangulaturque kns,adnata illi aparine bcrba. Semim qu& antefathnem bubuiofimo obruuntur , pr&ftantioraproueniunt,& cckrius demetuntur ,fi ret agrari& indagatoribus credimus.Len
tisdecotta cremor adoris > &genitaliumexulcerationesutiliteradhibetur.Suntquifcribant,certoque affirment, epoto

primo

lentis iure

necari expellique ciiifftmi puerorum uermes.Lentes quemadmodum lib.v

in calidttate uero,&frigiditate

1 1 1

vumfcriptum reliquit Galenus , uakntcr adftringttnt :

fccundo ordine
.

medium

tenent ; deficcant

.fimpliciim medicamcnto Lentiu m uires tamen in c * Gal -

Ipfumitaqueearumcorpttsdeficcat,&fiftititentrem: c&terumdecotlum prouocat.-proinde etiamprior

caitfa

aqua abijcitur , ubi retentionis

cohibcre
,

adbibentur . batlenus loco citato Gaknus.C&terum afjerenti Diofcoridi Lentes aluum

,

fi

cktracio antea cortice difcoquantur accitrati priniaque aqua inter coquendum effundatur ,
,

omnino refraga-

tur Galenus

qui Ubro prirno dc alimcntorumfacuitatibusficfcribit . i(e ex lcnte quidempanem quis tentauent: pr&arida.

*o

enbnfine pingtiu&friabiiiseft . Cortex eius uehementeradftringit,carneafubftantia tcnuiter , qu&

reftriscft.

&

crafii

fucci,& ter-

Succttsporrblentis ,ficutantiretulimus , adftringenti eft contrarius

.

Quocircafi elix& in aqtta iufculumfa-

legaro

oleoque condiium bibatur,aiuum deijciet

.

apparatur , contrarhmfucco uim obtinet

dentqiteuentremcorroborans,
illam adftringcndi

At quod ex bis dtcocia lente ad eum modum,quem retulimus ferculunt jqam qu& uentri obtteniunt,fiuxiones deficcat,os uentriculi , intcftina, totum Quamobrem caliacis dyftntericisaccommodatuseftcibus. Lensuerb decorticata,ut
,

&

&

uehementiam , cumqtte hac

alia uidelicet
,

omnia,qu& confequuntur amittit.-ita alibilior,

qudm integra USi-

U efficitur,cra{fum,pramtmque fnccitm gignens

tftfyoliata.

tardi commeans:aiui tamenfluores haud deficcat , uti ea qtt& cortice nort

lure igiturquimodHminboceduliononferuant,ekpbantiafimquamuocant,
in

& cancrum incurrunt.

quidem craffn ,ficcaque cibariafacili

melanchoiicos humores uertmtur .

Quare ijs duntaxat , quibus

uitiofa eft habi-

20

tudo ob aquamin carne diffufam : lcns cibo utiltter pr&betur-.ceu aridis,& fqualentibus admodum damnosi. Eandemob caufam utfum integrum,& inculpatum hebetat , immoderati exiccans . Ei uerb, qui contrario modofe habet , humidiori
uidelicet , opitulatur
.

Menftruis purgationibus inepta eft : craffum enim

.

& tardifluum fanguinem facit

inter fefint facultatis ,ex

M
eft

muliebri

appellato profluuio conuenientifiima

Citmporrb kns,& ptifana contrari&

amborumcommitequa Htritifque
in

ftionepr&ftantiffimHmedidiumcomponitur,qKodnosin^fiaphacoptifanam nuncupamus.
portio
effe

Verum non

debef.minus enim ptifan& adijcicndum

:

ut qu& per decotlionem in cremorem lati dijfunditur,&

edulij
:

magnam atconfefiio,

tollitm molem

lensautem cotla exigutim qucndam tumoremafcifcit.Sed emm httius

eadsm ac ptifimt
cumptifxna
illis

pr&terqudmqubdfatttreia > &ptdcgio adieiis,iucundius &paratius concotlioni

dcatjedfolo anetho , porroquefit contenta
incrajfantiafibi
.

efficitur

minimi gauminimi enim

Deterrima eft lentis conditio , quam dimtum cocifapa

inadentia
.

inficiunt:

mlt admifcerufcd liquidapotius,& craffitudinem

atqtte

Cui uerbfzpa commifcctitr, iecoris obftru-

Biones gignere nata eft,& ipfius uifceris ,

und

lienis

inflammationes inattgere,nifi addito melk corrigatur. Illudpm

50

tereanonarbitrorobfcurum^durefctntesuifcerisrttriufqueaffecJuSfqHOsfcirrfyos uocant,hoc epulo exacerbari.

Qubd
me-

fifuillamjimul libeai incoquerejptifarun recentem,lenti fale afferuatam congruere deprehendes:ceu tuiqtte qu&inter has
dia eft, quam n<o,n
,

id eft,recevter fditam appeUant,phacoptifan<epercommodi

& adfuauitatem,& concotlioncm immitti

,

melancholicum magis generant

co pr&craffo,

tur. Magistamcnlenscumfalftscarmbusefitata,crajfosbumores augcbit. TS[am bx quoquefanguinemcra(fiorem,& Quapropter neqtte ifiis ajfatim ,fepeque uti expediet, pr&fertim cui corpus melanchoh.

& omnino prauo humori obnoxium

.

eft

M<tc eaiem

& de regionibus
:

anni temporibus,& aeris conftitutio

cibis abftinendttm
:

nibusin unoqnoque edulio inteWgere oportet

^cautumno quidem melancholicis,ac ficcantibus

in uere medij

bye-

me uerb eis utendum : utifaniin &ftate humeianttbus,&refrigerantibus

tis epttlas

temperamenti , mediaque faculta-

offerendum. Eftporrb mediorum non una,nec fimplexff>ecies'-qu&dam enim httiufmodi funt,quoniam

cum extre-

40

mis nihil habent commune : qu&dam ex duorum contrariorum &quo interuallo d medio dtftantium miftionefunt mediocritateutlophacen, qu& ex beta,& lente tem adepta-.utfi quis iuxta id,quodpaulb anti dixhptifanam ienti commifceat . Sic

&

hoc nomen apud Gr&cos inttenihUeraclides Tarentinus non fanis modb,uerum etiam laborantibtts exhibebat . Eft enim ex pugnantibus compofitum edulittm : quamobrem etiam tardius , qudm beta : citius uerb , qudm lens per aluum defcendit.
Eft

&

&

illudperjfricitum

httiusfuccum in corpus dijjtartitum , ex amborum uirtttte , lentis uidelicet,ac bet&,effe permiftum

effe

hzCtenusGalenus. Excuiusuerbisfacilicolligipoteft^Lentesinfrequenti ciborum ufu minimi

qudnt abijs, quibus morbi
alicuitts ratione,ut

recipiendas

pr&ter-

Nominaw

medicamentapotiusrfudm ut cibus conueniant.

v&Mf , Gr&cis eft3 qu& Lens

.

Latinis:Liades,J.rabibus \ Lenticcbia,ltalis:Linfen,Germanis:Lenteyas,Hift>anis: Lentilefiallis

w
50 "|)Ha{ioinnflnat
idonei.
L ftintli:nam
ti cognitosfuijfe

oW /.

H A

O L

I.

C A

P.

CI.

fpirkuscient,segrecoquuntur. Virides ciboaluumemoIliunt:ad uomitioncs

~%HafioliJuntin Italia uulgares,&inhortis,acaruisfreqttentes

& candidi & rubefcentes,&

,
,

rnelini

. Diuerfa eorum babentur genera,uarijs coloribus di* ac diuerfis refperfi mactdis repcriuntur.Quosfuperiori qitoque &ta

phafeolorum
c onfid.

putauerim

etfi

nonnulli eos nuper in Italia uenijfe exiftiment

.

Candtdi,quibus granum c&teris minus eft*

,

c&terorum kgumimm more,in aruis Jeruntur

bra &ftiuafuerit opus
.

At rubefcentcs,mehni,ac uartj feminantur in hortis ahjsue iocis

ubi um-

Siquidempr&terqitdm qubdfruUtmfuo tempore demctendum proferunt,fms etiatn inuolucris,ac fequacifoliorum,clauictdarumque reptatu, ttftudines, attcgias,mapalia,tuguria,camtras,pergulas,fcenas, ac tabernacula.
uii iignis cancelUtimfabricata opacant , ac uelnti topiano opere contexunt .-folaresque radios mhibent, non fecus qudm fepes fcandunt, tisdupusfalitlarius , bryonia,coiocyntbis,ckmatis,periciymenum , &ftirp'um idgenus,qu& arbores,

&

perreptant,implicant,ac conueftittnt .Quofit, ut crediderim ego ,

illos

d umtate haudquaquam

defcifcerc

qui dixerir.U

<wu 7^n

a 4

bee free

4.2
Marcelli-error.

8
.

And: Matthioli Comm.

Quamobrcm longe aberrajfe uidetur Marcellus in carpendo Hermolao tantopere
,

boc Tbafiolonmgenus bortenfem effefmi\acem,bocetiam libro a Diofcoride defcriptum : quippe qubd illi maximi rcjpori'
deat,ut in fequentibns dicetur

auidus ,

<

cim dixeritftbiparum uerifimile uideri ad eam altitudinem , &foUorum copiam pofje legumen aliquod augeri utfcenas, ipfius fmilacis ntimc gr tabernacula ueflicns inumbrct Quandoquidem non modb huic refragatur Diofcorides ;fed
.

&

rofusplantaru.m prouentus,qua in qudrn plurimis bortis , ac uiridarijs longiffimos fcandunt palos,& cancellata teCta conuefliunt
.

Catcrim ncc eos quidem hallucinari putauerim,qui pro certo afferuerint,Thafiolosfupradiclis coloribus infeilos,

quos equidemnihilabhorteinfi fmilace di^erre exiflimo ,Dolicbos ejfe,quorummtminitTheopbraflus lib.v 11 l.cap.lll. ipfum flcutus Taulus . Quippe quoniam Dode plantarum bifloria:& Galcnus lihro primo defacultate alimentorum:

&

licbi(ut adiuuante

Maturdusnotatat.

Deo trifra infmilacis hortenfis mentione dicemus)nonfunt iUud piforum genus,quod Jlufonijs uulgb dilocitur BpniglionerTridentinis uerb jLrabeia,ut Manardo Ferrarienft placet . Quandoquidemhancfub Ocbri nomine,tam

H A

O L

I.

Galems,

InLib.fecundum
Galenus,quamTaulus
defcripfere,ut

Dioicoridis.
mlgb

429
capite Diofcorides de

eo,quemmcdb citauimus,locopatebit .Torrbin hoc prxfcnti

candidistanthm,acuulgaribusphafiolisdifferuitjiondeeruiliajlrabtia

uocata:in fequentibus uerb capite dehorjLlbi itaque

tenfifmilace,eorum mentionemfecit , quiuel rubentes , uellutehuel uerficolores enafcuntur .

& magis uul-

gares,quiferuntur paffim

in

campis yfine pedamento per fe fubfiflimt ,fedinhtumffepandunt,foliis bederaceis,maiori~

.

but tamen

mariacorniculaprodeunt,terctia

& moUioribus,uenoiis,terms ex uno pediculo prodeuntibus & inacutum definentia,primo quidem exortu
>

floresmittit

cmdidos, pifo minores , e qmbuspal'

uiridia,&per tnaturitatem albicantia.

lnhisfemina,qu phafiolos appellamus ,continentur ,facie quadrupedum renibus fimilia,alba,prMer umbilicum, quitanuentriculo lahorem humeclant ordineprimo . In cibumfumpti inflar.t , tum in ijsnigricat . Thafiotiexcalfaciunt ,

&

&

faciunt >femen tamengenerant,& ueneremfoUicitant,prafertimqueubilongopipere ,galanga,& faccharo ajperguntur:

I

6 Mqui id uakntius prxfiant,fi latle bubulo pingui decoquantur , quoufque rumpantur .

i\edduntur in cibis innocentiores

M MAIV

S.

ftcum

43
fi

And. Matthioli Coinm.

uel
,

cumfin pi

carifmine edantur

Tumultuofapr&terea ac terrificafaciuntfomnia,perinde ac lcntes .

,

Cornictda

dum

tenerrim i funt
circttmhta
,

eHxantm;& in acetarijs deuorantur

addito pipere

gujiit

nonmgrato

Eadi-.m priuselixa,
,

&farina

& deindeinoleoferuenti ,autbutyrofrixa,additopipere,& uu&acerbs. fucco

;

Italis

quoque expetunturin
crudo uulncri
triticei albif*

cibum.Tr^ftart peculiariter propriafuaipftus factdtate adfanandum equorum

illtnantur.Ta.rant quoqueepbafiolis

rnorJ'us,fi dentcbus attriti

muliebrem fucum hoc modo . Sumunt pbafeotorum alborum , mktzpanis

,

fimi , fmgulorum libram

Cucurbitam longam

teneram , uirentemque

unam

DiffeSa prius cucurbita macerantfimulom

nia ex laclc caprino notle

una , deinde addunt Jiminum melopeponum uncias quinque,nucleorum perficorum mundatorum

.

uncias tres , nucleornm pineorum delibratorumfelibram

Conterunt perje omnia

in lapideo

mortario

& deinde addunt

puWmi columb num domefticum und cum plumis in particutas dijfeftum , abieStis tantitm intefiinis , Ex uitreo organo,adbocparato , in uafeferuentis aqutecollocato , aquam dijlillant,& fubinde fiis
.

& omnibus fimul midiligenter cuftodinnt.

M MINVS.

-i

Siquidem

-,

In Lib.fecimdum Diofcoridis
Siquidem huiuft t aqus, lotiont nitorem faciei conciliant . Et cuti moUiffimum addunt Uuorem
.

431
C&tcrum cumphafioli pi
f>r&

fz mihi in mcntem reuocauerint,& nihil de eis meminerit Diofcorides , pmermittere quidem non potui , quin dc eis quoque
dijfererem.

Pisvm

itaque caulibus exit fifiulofis ,ramofisque , capreolismultis,folio mmerofo, Iongiuficulo,cra(fikficu-

***

loqucacfitbpingui , Siliqua cilindracea,rotmido,& candido fieminr.albi ciceris magmtudine.Florem edit papilionis anima-

Usftgura : circa umbiliatm purpurcum

Seritur

radice imbecilla

Grana

in filiquis fefe tnuiccm flipant

,

ut in uicia

Vers

&

& erno
,

jLefiate demetitur.

Duo

eius funt genera

alterum maius, altetum minus. Maius pedumanto

gaudet,quofit,HtjlgricoUarborum ramos illi adiungant . Minmhumiaccumbit, gracilius

omnibm

fnis partibm ,nec

adebincibkgratum: Duumhoc eft gtnenim ,album,

1

& cinereum, quod

,

Erttiliam uocant

quidam. Ananienfis

&

cttera T.ridentina Rura yirabsia uernaculo firmone appellant: alxj Rouiglione.Exiccant pifii fabarum modo,remi(fius ta-

men

Sunt quifcribant , ptforum iure haujlo purgaripuerperas

.

&

laclis copiam attgeri , pojfit

jlimginofos fanari,

& aqux in-

tercutifuccnrri

Sedproculdubio decipiuntur ,qubd h&c haud quaquam prxjiare

medicamentum , quoi refrigereU

&

ficcct. Verum
.

errandi anfivn csteris pr&buit Tragus, quippe quiperperamputarit Tifium cicer effie jtrxttinum,tui ea. in

'eftfacultas

jit quantum ab Arietino cictrt difiet Tifum ^facili quifpiam conijcere poterit ex his , qua fuperius in cicenifii

rediximtts.Cicerenimjtrietinimnihilabaltjsciceribusdijftrt,

colore ; catera fimiliafunt

Ideoque errorem htmc

iebcnt diiigenter uitare Germani, quifuis puerperis piforum ius propinant : quin etiam ifs,quifumpferunt purgatiuum

me

dicamentum, cxtcrgendiuentriculi gratia

K(_uUaenimpifisinefl abjierfiria facultas

,utGaknus

inqnit libro pnmo de

,

j{limcntorumfacultatibushisuerbis:Tifa tota fiubflantia cumfabis quandam habent Jimtlitudinem

fabis

eodemquc cum

modo fiumuntur .

His duabus tamenrebus ab

eis dificrepant.tum
illx

qubd detergendifacultatem non habent ; idtoque fiegmus quam

qubdnon &quiacfab& fimt flatuknta, tum etiam per aluum fecedunt . Ita ?&<rhhot Grci , ut etiam Nomitu.

20

ThafsoU Latine dicuntur:Italici,Fagiuoli

o>^r.
[

E R V V M.

C A

P.

CII.
" b

T^ Ruu paruus
:

frutex omnibus cogfiitus,angufto foIio,tcnuis,femina in ualuulis habens:e quibus Conclufr non

,

j_y farina Ht , nomine eruina ad medendi ufus conueniens.Eruum capiti onerofum

turbat fanguinem per urinam extrahitrclixo boues faginantur.]Paranda? farinaj ratio
ra grana

eft

aluum efu

Iesit

'

hxc

cft.Vberio

candidaque deliguntur , permifcendoquc aqua refperguntur , donec fufficienter combibant: poftea torrentur , ufque dum hians cortex difi umpatur: molitaque , farinario cribro incernuntur poftremo farina reconditur . Hxc aluo utilis eft urinam ciet meliorem colorem efficit: fanguinem per 30 ueficam,autaIuumcumtorminibus elicit,fi largiusin cibo,aut potu affurnatur: ulcera cum meile purgat:lentigines,& uitiacutisin facie,& maculas,totumque corpus emen at nomas , gangranas, duritiasq; ferpere non patitunmammarum duritias emollit atra ulcera , qu e theriomata uocant fauosque emarginat: carbunculos rumpit:cum uino fuba&a illitu morfibus i.iperarum,canum,ho
:

minumque medetur:urina;difficultates,tenefmosqueexacetomitigat. Eruum tabidis, qui alimentum non fentiunt,toftum,&adnucismagnitudinem melle exceptum,fumptumque conuenit.Eius
cremor perniones s & pruritus in toto corpore, fanat fouendo
Enn conG<J Grxcorum more , Orobum appeUant . Tlanta itaque efl eruumfoliofa , humi procumhcns , cauli, lente minoribm, pluribtts ex unopediculo,
,

ERuum
40
purafcentes

offscin ,

bmacramis

multisfiefe impliatntibus ,folijs paruis, longiufcuUs

utrtnquepari exortuper interualla prodeuntxbus

,

mo in cacumine permanente
.

Ilores edit paruos

ipfosque fiubpurin

& aliquando candicantes

,
.

Siliquam gerit Tifi fere fimtlem ,fed breuiorem,& graciliorem,

qua fimen ro.

tmdum concludxtur ,preffa ,firitlauc inter granum &granumfiliqua

lenus tertium quoque addidit

Duum efigenerum , candidum , & rufum Ga^o&xkA\ & Galeno , ac Tauloochros Fucfa.kpfi. re Fuchftus quoque haUucinatus dcprt,

tur iam ubique in Italia

Jipn diu efi , quod legitimum babetur , &fieriUlterufn qttoque uidimus eruigenm , quod Creticum uocant , nofiratifcreftmik ,fed mimtuo.

nempe paUidum , interpriora medium

refemine ,<& ftliquis gracilioribm . Torrb Brafauolus , credidit Eruiliam , qu& Theophraflo
appeUatur
,

legitimum effi Eruum , nominis uicinitate fortafje deceptas .

Qua in
,
.

hendiiur,qubdfuodeplantarttmhifioriauolumineCicerculamuulgb uocatam
cicerculam omnes rei herbarisfperiti Galeno lathyrum appeUari non dubitent

fatiuum

Eruum

effe

exiftimauerit

etfi

In cicercula enim , ut ptriculum facien-

tibmclariffimumeji,haudquaquame<& reperiuntur

fiacultates

quibus poUere Eruum tradidit Diofcorides. Quando-

50
(

quidem prater id , qubd omniprorfm amaritudine uacat , largius efitata nttnquamfanguinemper ueficam,
torminibuselicit
s t

& almm cum

deorobo fatentur Diofcoridcs

,& Galenm

Exquo plane

conflat

tam Brafattolum, quamFuch-

fium,utriufquepace,hacinredeceptoseffe. Sedignorandumnonefl,qubdetfiEruum ab agricolis feratur ;habcturta-

men

&

inlerfjionte nafcentia

nanque&perfe intcr fegetesfrequens oritur . Veritm ctlmapaucis cognofiatur,iUitd inter

annumerant . snimaduertendumpr<eterea cfl,qubd quanquam ad Eruinamfarinam conficiendam ehgt Dio longi minui fcorides candidius Erui femen-.Galenus tamen lib. i .defacultatealxmentorum, candidum paUido^ac rufijcente ,
mcineffiecies

br&fiarefcribit. Quapropter Brafauoius Galenirationem minimc babuijfe uidetur,cum fxbiex Dxofcoridis tantumfen4entiaperfuaferit,albumeruifemeninmedicamentorumufutamrufum,quampaUidum uiribus anteceUere. Eruifarina meUe excepta ij recreantur,quorum pulmones crafiis excrementis redundant . Expettorat enim ex Thorace id omne,quod
I

inbtferit.

LienemminuitEruum,dieiituisdeuoratum. lngttinumbubonesrcfoluit,exmeUeiUuum. Vindes

eius iili-

60

qutepriufquam indurefcant,cumfiuo caukfolijsquc contrxu iUiUque , nigros faciunt capiUos. Eruinafarma in Theriacarn quoque utnit . Ts(amfime eaparari nequeunt VipertipafiiUi . Erui uxresprodidxt Gaienus Ixb.v 1 1 .fimpiicxum medicd-

Erui uires ex

mentorum

45 2

And. Matthioli comm.

OROBVS.

mentorumitainqukns

dinis eftparticeps , eatenus incidit , extergit

urinas euocat

. "Porrd quatenus amarituatque obflrutliones expedit . C&terum fi fumatur copiosi ,fanguinemper Et libro primo de alimentorumfacultatibus ait . Boues apud nos,ut apud alias plerafque gentes , Eruo in
.

Qrobus dtficcatquidemexccffufecundointenfo ,ca\facitutroprimO

,

I0

aqua edulcato pafcuntur . Hominumcibisprorfushocfemen damnatur.eftenim&infuauijfimum,& prauijucci. C&te* rum in magnafame nonnunquam ,ficut Hippocrates quoque fcripfit , neceffitate coatli bomines ad id etiam confugimt
I^os eruo inflar lupinipr&parato ex melle utimur, ut medicamento crajfos pulmonis,thoracisque humores expurgante.Can

didum minus eft medicamentofum , qudm id , quod adfiauum^ut pallidum colorem

Nomina.
identidem condulcefatlum , infuauitatem
certi!

tendit

Eruum bis

elixum,

deponit , fed und

cum ea

& abftergendi,& incidendi uim, utfola

&

in

aqua

in eo relin-

quatur terreftris fubflantia . Itaque citra amaritudinis intellcftum deftccansfit efculentum. Id Cnecis Spogot, quod Latinis

Ermmmmimtur:^rabibus,Herbum,.eifei\e,[imKerfene;lta[is,Eruo;Gema

InLib. fccundum Diofcoridis. Bi?(m. L V P N I. c a p. cin.

I

4j j

SAtiuus Lupinus notus eft. Cuius farinacummclle

lit.

delin&u, aut potu

uentris animalia expel-

Ipfiquoquemacerati,&cum

fua amaritudine efitati,

eadem

efficiunt.

Dccoctum eorum
ulcera tetra
,

idemmunus prftat,cumruta,&piperepotum.-quare
nantia,uitiligines,maculasque fouere utiliflimum
:

henofis prodeft.

eodem
,

quas

theriomatauocant, gangraenas , incipientem fcabiem,eruptiones puftularum

fubdituminuellere.
:

ulcera in capitcma-

menfes,& partus extrahit , cum myrrha , & melle cutem, liquoresque corrigit.-inrlammationes cum polenta, & a Drag.addir. aqua mitigar tubercula,& coxendicum cruciatus,ex aceto lenit:ftrumas in aceto a codta,illicaque dilli t tiiKtTOt. 10 pat.-carbunculos rumpit.Decodi ccelefti aqua,donec in cremorem Jcntefcant, faciem abftergunt:mc .eum melle. 0mn, xe dcnturpecorumfcabiei,cumradicenigrichama:leontis,itauttepentedecocl;o abluantur. Citurinam \ radix cum aqua cocta.Lupini tnti,ubi maceratu dulceicere ccepermt,cum aceto poti,raltidium dctra- /> **t* hunt,& cibiauiditatem faciunt.Gignuntur & fylueftres Lupini, b iatiuis fimiles,fcd omnino minores: "* a*Z"-^*f~ qui eadem qua> fatiui poflunt o P mnS

Eorum

farina

(JLi

fimilis.nunor

Lnfmus

434
Ltipinornm tonlidcwtfe

And.Matthioli
,

Comm.
diffetlo ,pilofo,

1
J
ter

Fpinits uulgarisplanta tinico sxit cattle

4 candido ,filiquis comprcffis ,
,

haudinfirmo ,foliofeptifariam
crenatis

motli>fubcandicante$ore

perambitum

,albkanttbusque,fabarummodo Longis,m quibus quina ,fe,

naue continentur grana

.

membranis

diftritla ; orbiculata

preJfa,nmbdicotenus concaua,ex albo flauefcentia, &. infigni-

amara Radice nititurfublutea,in multas diuarkatapartes.l^uiiis lupinus pefiiftris ftrangulatitr plantis, cum ipfe no xias omnes flrangulet herbas,qu& illi adnafcuntur.Floret in primis arca medium caulem. Seruntur in Hetrut ia Lnpmi non

modo ad alimentorum ufum,fed ad agros impinguandos.C&terum prteterfatiuos Lup:nos,fylueftrium

ne exoriuntur plant,qu& maio menfe
in

in

Hetruria

inmme

campeftribus uifuntur.floribus rofeo colore rufcfcentibus . Satiui dulcorantur in

.

Liipinomm
c " c,cx

fa

italia,ibiqne fisqttentcr sduniur

cumfale

Lupimsfutfcriptum

reiiquit

Galenus lib.
fibi

de alimentorum facultatibus)
,

'

multi ufus kgiimen cenfetur.tlixus enim,ac demde in aqtta didct,donec

omnem

ingenitam exuat infttauitatem

coml

madefacius,ita editur

cum garo,ac oxygaro,ttel fine his etiain,falc modico conditus-.non uelut hordeum , <& alia mttltifanecejfarid cocotlioni repugnat,

riam inftrucJa.Lupini dura,ac terreftris fitbftantia eft.Quocirca

& craffum gignit fiuccum:

fic inquit

ex quo nonprobi in uems confeclo,crtidusproprii appellatus fttccus aceruatur.Et lib. v I .fimplicium medicamcnterum, Lupinus editur cotlits,multis anti diebus in maceratione in aqua amaritudinem deponens :fitque tunc nutri.

mentum fucci craffi.Cxterum

cx pofca cpotus.Quin
cjr

ut
,

medkamentumita prtparatus ex genere

digerendique uim obtinet
.

eft

emplaftkorum. jlt quinattuamamaritttdi-

netn habet,is etiam extergendi

Intcrftctt
.

lumbricos turn illitus,tum addito mclle lintliiSytum

decoclitm eius lumbricos eijcere poteft

Tum etiam foris identidetn perfufum, uitiligines, acho-

ras,pufiulas,exantbemata Grtsci uocant,pforas,gangrterias,uIct ra ma!igna,qu cacoethe ttocant, iuuat, partim extergetl

do,partim citra mordacitatem digerendo , ficcatidoque

Expurgat iecttr, <& liencm cum ruta,& piperefuauitalis gratia,

affumptum.Elkit menfes,ac fatum cum myrrha,& melle impofitum . Torrb Lupinorum farina fine mordicatione digent: dura pbymata curat:fid tunc iu aceto , aut oxymelite,aut pofca coqitatur chceradas , nec etiim liuida tantum , fed

&

&

20

oportet,idque pro hborantium

tcmperamento,&

affetlus dtuerfitate,quodex ufu

eft

eligendo

Sednon

eft pnefentis infti-

tuti talia dtiiinguere.Digerit item

cit

qu&

lutida funt.Et qiaecunque

ifchiadicis cataplafmatis

& farim.Sunt uerb etiam qui eam

,

modo

modb diximm prteftare poffe decoilum,cadem omnia effiillinunt Lupinm agrefiis amarior eft, ad omnia
.

&

ualentior domeftico

ciufdem genere

cum

ipfo facultatis.

Lupinus fatiuus ftc Latinis, GrmsQtptJiofti^tpos appellatur:

,

Mauritan'u,Tarinus,jLrinus,feu Tormus:Italis,Lupino domtftico:Germanis,Vukb^onen

Feigbonen , Fuolffafckbonot:

H'fbanis,Entramuces,& Entramocos:Galiis,Lupinis.
pinofaluatico dicjtur.

Lupinus uerb agreftis Latinis, Qip^oidypios Gmcis,

&

Italis

Lu-

uyyiK*.

R A P V M.
,

C A

P.

CIIII.
3

a Cat.

ac fluxam carnem creat,uenercm ftimu/iat Decofto podagra',pernionesque fouentur: contritoque rapcatqueimpofito iuuantur. Si a exulceratispernionibus tiMo- excauata:radicirofaceumceratumadigatur,&feruenti cinerecliquefcat,

n
* j

^Ecodh Rapi radix halir , inflationem parit humentem

,j{vm hatiio-t;

atTeaiones?^

urinam ciunt Semen antidotis,& theriacis,prafertini p ron c ct Cyma? eius deco&a? manduntur, q" fenfum doioris auferunt , anodyna uocant,idoneum eft: potum contra uenena falutare cft: ueneremconcitat. Rapummuriaconditum, minus alimenti fuffkit:fed multo magis appetcntiam recreat. Sylucftre rapuminaruis nafcitur.t FrutexeftincubitialtitudinemafTiirgens,ramofus,luis incacuminc Foliafertl2euia,digitalilatitudine,aut maiora:& fru&um in filiquis calyculatisxum. .

&

que eorum inuolucra3periuntur,aliaintusfiliquafpecl;atur,qu2equandam capitis fpcciem praebet. inquafeminaparuulaconcipiuntur,forisnigra,intusalba.Additurinmedicamenta,quibus addeter 40 gendam cutem in facie,totoquc corpore,utimur:pra:fertim qua? ex lupini,aut erui,tritici, aut lolij fari
na,fieri folcnt

Rapi confid.

T^

jipum in

Italia uulgb notiffimum tft

prxfertim apud Infubres

ubiflatim poft meffem xftate, Iunio, ac Iulio meneruitur

I .cap.
.

Jl\_ fibus,in aruis fecundb feritur.-deindemenje Oc~fobri,citm radix ad fummum extuberauerit,i terra m triplici reccnfeturgenere,ftfiik,longum,& rotundunv.tametfi litens mandauerit Tlinius libro x v 1

Satiuum
1

X1

idon

gum erra ticum effe.T^on omitttndum natura miraculum,ex tam paruofemine tribut
radix, ut ea aliquibttsin locisplus

peni menfibus giguitur tam magna

quXm centenas libraspendat.yt librarum

triginta

ponderenos
eft

fispius
lib.

innumera
.

raptt

uidimus in J.MHKnfiagro,longa,& colore purpurca.Rgpum

& radix{ut Theophrajius

autlor

v
,

cap. 1

de plantarum hiftoria)gaudetfrigoribus:&fic ca dulcefcere putant,fimulque incrcmentum in radicem

non infolia

uerti.

tAuftrinis,atquefi renis temporibus celeriter caulefciint. Ts(itr(inis Tliniopatma,qubd eofortafftfoto magnitudine,

& dul-

5o

cedine cxterts prajlcnt.

Mpinis,quibus rarafeges,rapa

ittilia

admodum,ac neceftaria habentur, tam in hominum alimenqu< plerunquetenella folia in uni

tum,quam iumentorum pabulum.Qn teftate feruntur,uindicantur ab erucarum iniuria,

Columella rern liancfibi experientia comprobata aftirit.Sylueftris rapiplantam ob
tur,abfentiam,hatlenus confeqiii non potui , atqui uolo etiam

uerlumerodunt,commiflafatiomstemporefeminifuligine:autmaiorisfedifuccoper notlem macerato femine . Siquidem

meamab Hetruria

ubi ftequens nafci-

me ipfum

accufare

qttbd

rem ipfhm neglexerim apud ami-

cos.Quare Rapi fylueftris imaginem,quam hic appingi curauimus,etfifylueftre Dicfioridis rapum non referat , refert ta-

men plurimum domeflicum.Quam ob caufam,illud quoque excudi curauimits;tanquam

funt
rei

]\apumfyhteftre noflrum.l^on de,

herbarm ftudtofi,qtti uelint I{apitnculum itulgb uocatum,quo

Italiin acetarijs uefcuntur

una curn Fuchfio rapum

cffe fylueftre

Diofcoridis.quorum opinionibus refragari cogor.quippe quoniam l\apuncuti capituta,in quibusfhnen conciu

.

gQ

ditur,duplicia nonfunt,nec ulla in ipfofeminc reperiturquatitasiqttte abftergere pofjit

I\a p v

n c v l v s itaque planta eft

atbitalis,

InLib.

fecundum
M

Diofcoridis.

R A P V

ROTVNDVM.

1 longa

cubitaUs,caulibus pluribus ab una radice prodeuntibus,in cacumine ramofts. jfntea quam caulem edat ,folia profcrt obbumi accubantia,fed qus. in caulefere totofunt longiori facie,fed breuiora ra anguRiorajpeftantur. Floresfen

&

mufculorum cacumine purpurafcentes,& ad aeruleum inclinantes;quatuor tantum,folijs conformatos . Semen infimplici capitulo continet minutUm,puUo colore.^adice nititur alba,trium digitorumquatuorue longitudine,crafsiufcula, extuberante media ipftusparie,alba,fragili,tenera, &fubdulci quodamfuccopradita. Id quod,
mftffet Diofcorides,fi Fgpunculus nofier fyluefire illifuijfet Rgpum

meo quidcm iudicio,nonpr<cter-

. l^afcitur in aruis non cultis,in collibus , inpratis, quin etiam in hortis kmferitur, ut grandiores edat radices , quarum efu plurimi dcle&antttr . Eduntur in ^icetarijs exdem nonfolum cruds.,fed etiam cocla.Cxterum quidin medium ufum \apunculus preeflare poffit, nondum compertnm bz

&

beo,&fi no defmUquiputent laUis ubertatemfacere,fi coclus cum longo pipere cdatur.Sedad S yl v e s tr e rapum nofimm uenio,quodfrequens in Boemia in agrorum marginibus no.fcitw.Exit boc folio,caide,flore ,feminc domeflicofmile,

0*

fei

4} 6

And.Matthioli

Comm.

RAPVM LONGVM.

fed agreflioribus folijs

efl,utfylueftre raputn

l{adix ilh

eft

rapbani

modo longa , craffaqucfed faporeper omnia domeflicum referf.qm faBum

nafci

hanc plantam uocauerim.Legitimum

copiofum in Hetruria diximus , twn qubd ipfumufquam

JUpi uires ex bus utile quoquefnerit. J\api uires recenfuit Galenus libro v I .fimplicium medicamentorum,ita inquiens.l\apifemcn ueGaleno. nerem excitattftpotejpiritumflatuofwnprocreans.Sic&radixconcoftu difficilis eftjnflatque,&fetnengenerat. Et libro 2. de alimentorumfacultatibus,inquit.l\apum CiucyoyyvtiUMetimJfa, dppellare uelis, quod cuts extra terram eft, oledura eft,& cibo aliena: tn aqua autem dtcocla,mirumfi raceum ccnfetur.^adix,qu terra continetur,ante eltxationem in muria,& in diqua ex congeneribus plantis rmnus nutriat . Hanc quoque ipfam muitifariam bomines parant : nam

abftera nobis ui[umfit,fed qubd id ex aliorum relatione intelleximus.T<lpftrifemen, cum infignitcr amarum babeatur, foriafttfacultateprditum,alterius locofecurius illinipoterit,ubicutem detergere fuerit opus;quin etiam necandis uermi

&

&

&

4cetoreponunt,qu6intotumunnumufuieJ}epoffit.SuccuscxeaincorpusdigefiHS,temperatocraJfior

efl :

ideoque ji

quu
ultra

In Lib.fecundum Diofcoridis

A}7

RAPVM SYLVESTRE.

modum efitauerit, maximefi perfeEle confieere eam nequeah crudumfuccum in uenis congeret.iAd alui deieclionem nec conferre quicquam , nec officere dixeris , potiffimum qttando benefueritpercoUa, ut qu<& longam ehxationem requirat,optimaquefit bis decoffionemperpeffa,adeim modum uidelicet , quem anteain bacpr&parandiratione docuimus.
tthra

&

Sin crudior ingeratur,concoblu efi

XoyyvM

id Grs.ce uocatur

uentrem mordicat. difficilior , acflatulenta,fiomacboque noxia : nonnunquam autem quod Latini ^apum:J.rabice,Seliem,Selgem,Selgiem,fiue Mfegiem.-Italicd, Bgpo: Germani- Nouiuj*.

&

(e^^ueben.-Hifpanic^J^abo.-Galliceil^auejfeuTiaueaublancdeiardin.

pofita,quod etiam alids fspenumero facit

t Quod in Gr&co bic legitur5*pyos ,{{uellius uertitfruticofum.QuA uox ejipotius ab eo ex Tlinio lib.xx.cap. lll.re J^ps fruticem uertimus , licet hac , ut alijs pleris, qudm Gmti Latina reddita
.

que uocibus, Diofcoridem improprie ufum fuiffe exijtimemus

oo

RAPVNCVLVS

4j8

AndL Matthioli comm.

RAPVNCVLVS.

NAPVS.
CO&a mifcetur.Conditurfale
Napotum con
/Ideratio.

CAP. CV.

io

Napi radix inflat>'modicum alit.Semen eius potum uenenorum uires hebetat.-antidotis ad

radix.

NApi mmeque rapum

in

raporumgenere recenfentur,& quanquamfolio,& radiccrapbanosmagis referant,caule tamen,floribus,fe amvlatur.Tlura Tbeopbrafto,& Tlinioproduntur genera : quanquam bac tempeflate duo tantum

repererim,nempe album ,
fipidiores t

& guftui ob

& flauum.Flaui tametfi albos craffitudinefuperent

magisque colore placeant;funt tamen in-

id minusgrati.Omnes melius placent in

pinguium carnium iure decoc7i,inftant tame,& magis qudm

rapumfaturant,& magis quoque uenerem excitant, &prafertim additopipere.Semen additur in Tberiaca, quod uenenis
potenter

In Lib fccundum Diofcoridis

.

43^

N A

P V

S.

10

potenter

refiflat

T$ecat& interaneorum animalia,ex limonum,autaurantiorumfuccopotum ; ex Udianti autem ,

fiue

lentium decotlo,potum morbillos,& exantbemata ad cutimpropellit . Duplici enim nomine morbillis affetlos iumt ,

tum

qubd d centro ad circmferentias corporis materiam morbiferam ducat,tum quoque qubdpropriafui ipfiusfacultate morbi malignitatemfnperet,ac compefcat.Datur utiliter cocblearis menfura ex uino addita lini feminis dracbma ad ciendam arinam.Ventriculi cruditates uomitione extrahit,ubi ex oxymelite,& tepenti aqua hauriatur . Datur quoque dtebm plu-

vibm quotidie dracbm<e pondere,ex marrubij

ftolis

decoQo,utiliter lttericis,& aquce intercuti incipknti.Sed plura de eo in epi-

diximus.In >Aegyptofrequcntiusferitur,qubd inibi ex eiusfemme copiofum exprimant oleum.

Bxvidtjiomen

Gr

NomMU

/we/L-^tfpf,If/w:Ita//cw>^po:^

00

P'a*)S*<V'

440

And. MatthioliComm.

WRAdfs,quse
nofis utilis:fugillata

RAPHANVS.
.

CAP.

CVI.

ftomacho aducrfatur,rucl:us ciet,urinarn pellit,aluo aptior:fummo tamen cibo fumi debet,quo magis eius diftributionem adiuuencumautem prafumitur,cibumfufpendit:quareuomituris commodiflimedaturanDecocla contra ueterem tuflim,& pituitas craflitiem in peclorceffi te cibum:fenfuum aciem excitat caxeft.Cortexexacetomullb,ceIeriusuomitionesmouet: hydropicis commodiflnne illinitur liedicitur,excalfacit,flatus gignit,ori fuauis efhfed
,

Gracis raphanus

cum mellerar>ir,&nomasamolitur:contrauiperarumiclus auxiliatur :alopecias ad pilum reducit: lentigines cum loliacea farina emedat:his qui fungis ftrangulantur,tam cibo,quam potu falutaris eft menles cit Semen, uomitiones facit, vrinam mouet, lienemextenuat cum aceto illitum gangrxnas ualidifsime emarginar coclum cum aceto mulfo, anginis perquam utiliter gargarizatur contra ceraftis morfus,potum ex uino, auxilio eft. Sylueftris raphani,quam Romani armora
:

ciam uocant,folia fatiuo fimilia,fcd magis Iampfanam imitantur radix gracilis,tenera>fubacris. Tam folium,quam radix in olera recipitur fed harc excalfacit,urinam concitat,ftuofa eft.
:

raphanvs

1.

gjpbinttt

'

In Lib
quemadmodum

fecundum

Diofcoridis

441
Raphani
*

R^tpbams Gmcis diBus, Latinis RgdixappcUatur, In Hetruria,qubd Latinu nomen imitentur,Kadice uulgb uocant:

coofi

& R^omanifuam antiquam Bgpbani

fylueflris appellationem retinent,qui ipfiim prinu: literx,

meta -

ibefiE^amoraciamappelhnt.Ctcrumcumfylueftris,fatiualongddurior,icriorq;deprehendatur,Diofcoridis
in alijsplerisq; locis,mendifuft>itionenon uacatiutpote qui jlrmoracnx, radicem reddat

teneram moUemue, &fubacrcm.

Folioprouenit {{apbanus napo fmili,& rapo angufliore,fcabriore,ac magis hirto,caule tereti,filiquis tumentibus,rapo qua
druplo maioribus,in mucronem defmentibus , in quibusfemen concluditur rotundum
,

rufum,& fapore acutum, rapi, na,

piquefemine cum mmus,tftm etiam duruts.Bgdix illi uana,nam nonnullis longa , alba,teres, tenera,fragilis, nec admodum
aais^qute cttcris in Hetruriapr&ftantior hubetur : aliquibus crajfa,nxpi peni figura,altera longd durior,acrior
ingratior.Differunt quoqiie coloraJJanque

&guftui
'

& alba,&nigra,ubique ferchabetur.Sedh&c

II.

altera minus frequens.T^ecens

* minutim incifa

radix,albo mcraco infperfa,&in Sartagmecalefaka,& pubiadmota,remoratam urinam peUit.ldempr&-

>

RAPHANVS

jlat

442
cus una
tuch.ci

And. Matthioli

Comm.
gW
colocynthidis

flateiufdemfuccus,duaruunciarumpondere excretico uino hauflus . Vncia corticis cum tantrmdem merctmalis>croci tiis quatuor , cafia odoraU pulueris dracbma,& dracbmis duabus fucci fahinx,omnibus fi/ntd in mo rtario contitfis,& tenuiffimo linteolo exceptis,&utericeruiciadhibitis,fubuenitpr^fentaneoauxilioagriparturkntibH$.Ewfdem^

cum oleo dulcium,aut amaramm amygdalarum,& uinialbinonnihilferuefatlnsMdito

.

momento,

auriumfonitus curat ,fi calidus inftillabitur

Leonardus Fuchfius,medicus <etatis naftm clarijfmus , jlrmoraciam eam ejfefiirpem putat,quam t^aphanum ruflicum nonnulli uocauere 3 folifs oxylapatho maioribus,radicibns acerrimis qurbus ,
utitur uniuerfx

Germania,& Tannonia adcarnium intinclus . Qua

.

derim&ccrrimo fortaffe illiusplant&faporefretum

ratiusperpendiffet,ntmquam(utarbitror)m

in re eum,alroquiperitum/*cile halbmnatum crediQubdfi is uel >\omam unquamprofeclus tf]et,uel acta-as notas accv
incidiffet.
,

eum errorem
,

MaphaniTheophrafio lib.v
,

.cap.

1 1

.de

/;;

9-

riaplantarum , plurafuntgenerarnempe corinthium

cleoneum

iiothalafiium

baotium .

dolcfcit

ampliftimi Corin-

RAPHANVS RVSTICANVS, SIVE VVLGARIS.

ihium*

i_

, .

In Lib. fecundum Diofcoridis

thium,quod uel radice conflct dctecla
.

445
ampliarifolitum
efl.

Hoc enimfurfum ucrfus protruditur,non ut cxtera in terram

.

Liothalajfium , quod Thracium uocant,ualidiffimum aduerfitsfngora traditur Baotium dulci(fimum eji,&figura roturt du n,nec ut Cleoneum prdongum . Quibusfolia kuia,dulciora ,fuauioraquefitnt quibus autemfcabra, acriora.Genus : prs.terea redditur,qubdfolijs eruc<efimile conflat . B^phanus ut lib.v 1 1 .ftmplicium medicamentorum Jcribit Gale(

fumpLzntaefficaciusefi.

nus)excalfacit quidemfexcefutertio,dtficcat uerbfecundo.-agrefiis autemin utroque Quin efficacior tfl. femenipFacultas ei ineji digerendt . Itaque adfugillata , aliaid genus liuidaobtalem facultatem

&

&

accommodaexiflunt. Mermnititem Galenusi\aphanilib.l l.dealimentorumfacultatibus,ficinquiens. Badiculam folam , crudamque urbanibomines utplurimum prima menfa exgarofumunt , alui ducendcs gratia-.paitci autem acetum adI
tnifcent . Bujiici uerb frequenter cumpane efitant,nonfecus ac alia qu<e nobis natura non ars parauit obfonia , in qui , bus efl origanum uiride , naflurtium,thymum ,faturcia,pulegium,ferpyllum,mentha,calamintha,pyrctrum , eruca.Quip-

pe h<tc omnia uiridta,eduliorum funt obfonia,und cum illis fumpta , funtque herbacei generis planu . I{adicul<e caulis quoque,&foha nonnunquarn eduntur , fed neceffitate magis,qudmJponte . l\adix in eorum numero efi, quibus obfonijpotius,qudm nutrimenti nominc afiidui uefcimur . vim extenuatoriam gerit , cumqua conjfictd und calfacit : acris
exuperat . Verno tempore caulem in altum ajjurgentem producerefolet,ceu alia,qu<e natafitnt excauex oleo,garo,& aceto,ut rap<e caulis,finapique,& laftuc<e:nutritque magis caulis ifle,qmm crudct radicula,utquiacrimomam in aqua deponat-.quanquam minimamfani ipfe alendipotefiatemhabet. Quidam nonfolum
in ea qualitas

enim

lefcere.Hic clixus eflur

&

caulem:fid und ipfas ra diculas elixantes comedunt , raparum

hit
,

modo . Ctsterum

citm medicos,

tum idiotas

illos

mirarifu-

quid ccena crudas eas edunt,concoclionis iuuand<e gratia.Ipft quidem idfe experientiaabunde compertum habere dicunt;nullus tamen eos citra damnum potuit imitari . l\adix,qu<e Gr<ecis,f<t?cu>is , Latinis item Baphanus radix ap- Nomina.

&

20

pellatur

Mabibus,Tugel,fiueLegiel

Italis ,

Rapbano ,&

I{adice

Germanis ,B<ettich:HiJfanis,Rauano,&Ra,-

uaniUo-.Galiis, Refort.

sfi**s

R.

C A

P.

CVII.

Slferuulgocognitum. Cuiusradixdeco&aorigrataefr,& ftomacho utilis:urinamciet,&appetentiaminuitat.

ETfi
3o
periri

antiquis omnibus Sifer adeb

notum fuit,uthorum nullus habeatur,(quod fciuerim uiderimque)qui

hifloriam,nobis tamen adeb obfcurum, ignotumque efl,ut hoc <cuo difficiUimum ftt,

cum nobis , tum ceUris ,

eius fcripferit Siferis confiderat IO "

qui ante

nosJcripferunt,uerum ac legitimum oflendere Sifer

Egofuperiori tempore,quorundam relatione perfuafus fcripferam re.

uerum Sifer

in

agro Maguntino circa

conferrem,affirmabant id efefalfum.-quippe qubd ea radix

Bhenum Sedpoflquam deindecum alijs doclis uiris regionis illiusderehac , quam priores iUi Sijerfaciebant, eadem ejfet , quam nos hic apin caufafuit,ut nunc aiiterfentiam
.

pinximus , quamque Germani Gell Ruben,

que , utputemfi
Sifer

& Moeren uocant.Qu<e res

ejfe

^tdducor itadomeflicts fa-

nunc apud nos extat,id cam

plantam , numerofis radicibus refertam;& paflinac<e

ciemreferentem,cuiusbic quoqueimaginemexpreffimus .
Sifer apudueteres,fi cunfta

Hoc ut

cenfeam,plura funt,qu<emeinducunt.

Trimum, qubd

ab eisde Sifere traclataobferuentur pajlinaae congener fit.T^anque Tlinius , ( ut c<eteros , omittam)libro uigefimo,capite quinto,ubi depaflinaca egit,illico de Sifere,tanquam de congenere traciauit , quemadmoradix (utidem Tliniusinquit ) neruumfiue matricem intushabeat,

dum &hoc noflrum effe uidemus , pr<eterea,quod eius

qu<e

eximitur,cum coclafuerit

Deinde quodferaturfrequentius , auulfis d radice agnatis,ut Inula,lilium , jlrum,qudm

.

40

femine, quodfeminefatum nonnifi tertio anno efui idoneum proucniat,radice uerb quotannis
ferisfatione teftatur Marcellus
,

Id qnodfecijfe ueteresin Si-

Diofcoridis interpres ,

& l\ueUius
&
.

qui quamuis nonfcribant,ubi id legerint,nec d quibus

,

autoribus acceperint , ego tamen iUis credendum effe ccnfeo,qubd mihi certb perfuadeam ; hofce probos

dotlosque uiros
Columella
lib

haud quaquamfcripjijfe h<ec,nifi id alicubi legijfent apudantiquos autores

undeamo,cap.
rato loco
,

In qua fententia confirmat

,

me

tertio de re ruflica ,fic inquiens

Tajlinaca

Sifer

atque Inula
.

conualefcunt atte pajiinato,

& Jierco

fed

qudm

rarijfime' ponenda funt

utmaiora capiant incrementa

Qu<e uerbafi diligenter expendantur,radi

ceferi Sifer,non fcminc facik confiabit.quinetiam qubdnumerofafit radice^ispbodeliferimodo,rari(fimeidemponiopor

tere, ut latius radices fundantur,&

incrementum fufcipiant

l^am qub
,

craffiores fiunt

eb guflui fuauiores habentur.

Ideoque dicebat Tlimuslibro decimonono,cap.quinto.Inter medica dicendum Sifer ,

uit ,flagitans omnibus annis a Germajiia.GeldubaappeUatur caflellum

& ipfum Tiberius Trinceps nobilita.

l\heno impofitum, ubi gemrofitas pr<ecifua

.

tx

o ? K0 apparet

frigidis locis conuenire

Inefl longitudine neruus,qui decoclis extrahitur

H<ec iUe.quibus palam eJi,Ger-

manicuSiferTiberiofuiffiegratu,qubdinfrigidioribusregionibusgenerofm
des , decotlam Siferis radicem
,

& origratameffe, & flomacboutilem. ldquodinhuiusplan:<eradicibusmanifcflb depre.

henditur

ubiprius elix<t,& deinde butyro inpateUisfarina circumlit&frigantur

Vnustantummihifcrupulus reliquus

e(i,quippe qubdin hoc noflrate Sifere nuUafere percipiatur amantudo,cum

cet
.

tamen Galeno,& Tlinio,Sifer amarore non ua

Verum hoc a mea me non diducit fententia,qubd haud me lateat , regionesfiepepiantis immutare fxporem.Siquidem
acris

cepa,quanquamfuinatura

admodumfit , in Caietano tamen agro,ubi omnium maxima prouenit,nulla prorfus acreSifer,fedut nofcant rei plantari<efludioft,nonleui.

dineredundat;id quodmulUsinlocis,inI{aphanouidemus,&in^Aro{utGalenusinquit)quod inCyrenaico agroprouenit.

Dixifententiammeam,nonuthancplantam legitimumfaciam
ejfe

busrationibus me addutlum

ad credendum , camipfam

ejfe Sifer

Sylueflre quoque extare Sifer , petindeacTafli-

nacam,teftiseflTliniuslibroXK.cap.\.ubiinquit.Sifirerraticumfatiuofmileeft,&effecluftomachumexcitat,faflidium
abfltrgct ,

ex aceto Laferpitiatofumptum,aut cxpipere,uel mulfo,uel garo

Vrimm ciet,nt Opion

cndida }

& Venercm.
ln eadon

444.

Ancl, Matthioli
S
I

Comm.

I.

tn eademfententia efl

& Diocles.Tr&terez cordi conuenire conuiuum dedit\Venerifubinde

offi-*-

entium,aut poft multas uomitiones perquim utile.Ht

xgrisqueftfe recoUigentibus.Satiui priuatimfuccus cum

raclides contraargeutum
LzSle caprmopotusfijttt

aluum.lUc Vlmius.Sifiris mr
,

Uenus Itb.vi

I 1

.defimp.medic.facult.bisuerbis: SifariBg-

Jfemi iu,

#* f&a flomacho grata efl,& urinam mouehfecv

kuicula adftritJwne
.

excalfaciens^dieHam babens amaritudinm quandam,cum

Sifer

Gmcis fifctpw dir

SISER

In Lib. fccundum Diofcoridis

445-

SISER

II.

aMv.

lapathvm, sive rvmex.

cap.cviii.

EXgeneribus ruraiciSjOxylapathum uocant,quod in acutum tendit,dura habens extrema,in palu{tnbusnafcens^AliuseftfatiuuSjtilli^diilimilis. Tertiumgenus fylueftre,paruum,plantagini proximum,humile>&mollei; Quartumeftjquodalij oxalida>alijanaxirida,autlapathonuocant. Folia eius fylueftri,ac exiguo rumici fimilia caule non magno femine fubacuto , rubente, acri, in caule, agnatis appendicibusj emicante Omnium deco&o olere aluus emollrtur . Crudi illitu , melicerieius quam oxalida nomides,rofaceo,aut croco adiedo,difcutiuntur . Sylueftris , & oxylapathi , nant,femenix aqua , aut uino utiliter bibitur , contra dy fenterias , & coeliacorum affeclus , ftomachi
:

a cat.t,w<.'ixoiov.i.noadiC i,nule -

&

&

Tp

faftidia 3

44^
faftidia,

And. Matthioli
Quod fi quis in potu prasfumar
, ,

Comm.
nihil molefti

fcorpionum iclus .
illirje

ex

iclu patietur

Radices ex

aceto cocfce,aut

crudce, lepras,impetigines

& fcabrofbs ungues perfananr: fed antea locus ace>

:

to,& nitro in fo!e perfricandus eft . Pruritus corporis,decocl:um earum (edat , fi foueatunaut in folijs balnearum confricetur. Co&ae in uino, & inftillatae, aurium dentiumque dolorem mulcent ftrumas, parotidasque diicutiunt lienem cum aceto extenuant Aliqui amoiiendis ftrumis radicum geftamine utuntur, eas collo appendentes Tritar,& admotoe fceminarum profluuia fiftunt cum uino autem pota? regio morbo medentuncalculos ucfics comminuunt,menfes cient, fcorpionum idhbus auxilian tur. HippolapathonoIuseftmagnum,inpaludibus nafcens. Eafdem habet uires 5 quas fupradicta Id
:

rumicis genera

OXYLAPATHVM.

Tametfi

InLib.

fccundum

Diofcoridis.*

447

OXALIS, SIVE ACETOSA.

1-6

tamenfpon TJmetfi Humexyqui & Lapathum,nomine lGr&c\s mutuato appelIatur bodie in bortis non feratur;inaccubantibus

ijs } 3 Rumi(. Js conff , deratio. iefrequens nafcitur,quinetiam in cultislocis,folijs nignz bete minoribus plantagini proximis , humi lapathum^ qmd in Oxylapachu. caule cubitali,ftriato,flore rubro,femine minuto,peUucido,fubnigricante,radice crocata amaraipte . fentiatur, ut oxalis, acidum quidem acutum,feu non uocatur , qubdguftu Diofcoridi Oxylapathum , nafcitur faludibus

fdlatione,modofignificatacutumfaporis refpeclu,modb mucronatum refpctluform&.J.d quod nonaduertentes

fariterque Serapio Lapatf>um

quam uulgus officinarumMetofam appeUat,fedqubdfoHjsprotteniat in acutum definentibus.Siquidem i& Gr&corum ap Uuicem,

omne nullo dtfcrimine Metofam nominant,perperam idadfaporem referentes, quod adfoiiorum figuram retulit Diofcorides in primo lapathi genere . Tlinius lib.xx.cap.xx l .Oxylapathon non nifi in paluftribus nafcensjatiuofimilius effefcribiUum tamen alterum alteri diffimilefaciat Diofcorides . iUud uerb, quod ab acidofucco
irtAuV

Grms dicitur (etfi idftlentio inuditat Diofcoridesjduorum eft gtnerum, matus nimimm3& mmus

iUifoliafunt
agreftis

0xiliAis cong derauo.

Tp

448

AnAMatthioli Comm.
OXALIS,
SIV.E

ACETOSA MINOR.

agreflis rumicis,aieb ut

quandoque cculosfallant, tanta

ejl

lineamentorumfimilitudo,atqui herba deguffata ,

:

illico

cogno

fcitur.Efl tamenfolio minore,paulo Uuiorcanguflioreque fagittali ab ipfo exortufigura

I{adiabus nititur pluribus ,fed

,

haudin I\umice crocantibus,acidoguflu,perinde acfolia

& caules

jLlteri uerbfdia funt longi minora

lancea cufpidis
.

figura,mottia,Uuia,quibufdam ueluti capillamentis fubrubentibus infl>erfa,fuccofa,fclijsque maioris acidiora

Semen utri-

Hippolapi - cjue idem praiterqudm qubd maiori maiusminoriuerb minus.H

ippolapathi
.

duo obferuauimus genera,Hortenfe

alterum,alterum fylueflre.

Quod in bortis feritur Rbabarbarum Monacborum uocant . Siquidem hoc folio, femine, raSylueftre

dice,ac aeterisinuniuerfumnotis legitimumHippolapathumrefert

autem non folumin paluflribus prouenire

uidemus ;fed etiam in montibus > ijs prtefertim in

y
,.
.

locis,

ubipecudes diutius flabulari folent >

& ubi corum fimo pinguefcit

folum,Hliplant<somninoreJpondens,quafubl{babarbarinomenclatura,pajfim hodieinhortis,ac uiridarusplantatur

exGil.

lApatbimminitGaknuiUb.sil.ftmpi.mUic.ficmquicns. Lapatbum moderati digerentcm fortitumfacultatcmeft, atoxy-

InLib. fccundum Diofcoridis.

445)

HIPPOLAPATHVM HORTEN. SIVE RHABARB. MONAC.

JO

atoxylapatbummiflam;namfimuicumeoqmddigerit,nonnihilquoquerepercutit. Semen eorum manifeflam quandam ctiam adftriclionem vbtinet ,adeb ut,& dyfenterias, <& diarrbcsas , fiue proftuuiafanet, maxime oxyiapathi . Torro

&

hippolapathum,quod in totum in paiudibus prouenit,eafdem diclisfacuitates obtinetyfed imbecilliores . Et librofecundo

de aiimcntorumfacuitatibus
:

l\umkem,ait,uti antd diximus,fytueftrem betam pofftt quisappeUare,

perftmilis ftt
.

cum non guftufolum;

uerum etiamfacultate hortcvft bete

xefciitur.

Quoniam autem beta

iucundior

eft

rumice , idcirco ea magis homines

Quare nec nos qnoque proiixius hic de rumice fcrtbere oportet,cum in beta omnia ad remfacientia expofuenmus.
in primis eius decoilo fo-

Oxyiapatham (Mtius author eft)peculianter pmfrat ad canum rabioforum morfus,fiuulnus

ueatur
,<& deinde

herbaipfi illinatur,atq; potanda und

cum

radicibus

pmbcatur. Fiteiapathi acuti

radicibus

aqua

fer jLlembkum, qute omnes cutis,& pnefertimfaciei,mucuias acpuftulas tollit , nempe alphos , ionthos , uitiligines,Uche-

msque . Sumuntur aqtiA radicum oxyiapathi,<& mciopeponis prrniaturi ftnguiorum libnedua, oua hirundinnm decem,
"Pp

falls

4)-o

And. Matthioli Comm.

H
I

P P

OX A

PATHVM SYLVESTRE.

falis

nitrifemunciam , Tartari albi uncias duas. Mtritis terendisponuntur ftmul cum aquis pnnfcriptis in uitreum Mtrri' io bicum,& fuccenfo igne extrahitur aqua . Cum qua mane abluitur facies , eir uejperi illinitur oleo de Tartaro,& jimygda lino ftmul mifiis . Vinum decoclionis oxylapatbi diebus aliquot potum,auriginempellit,& cutim ad prijiinum nitorem reTlanta,quce Gracis kdv*Bov,Latim ctiam
Italis,l\pmbice,& Lapatio
:

fiituit.Credunt quida lippire nunqua ios,qui Bjtmicis fyluefiris radice luna decrefcente effoJJam,nitidiJfim$few portauerit.

Nomina.

Lapathum

& Rumex appellatur

:
:

Germanis,jLmpffer : Hijpanis, Labaca

Gallis

Mabibus,Humadh , Hunadh,feu Hamad Lampe . Quct uerb Gr<ecd ify&iffixatis item

.

Latini dicitur :

Germanid , Sauer ampffer : Hifpamce\ji%ederilha

Gallice\0^ei\le,Vinette,& Salette

'NibilfortaJJe Tliniusa Diofcoride diffentiet,ft in hoc

locofequamur letlionem Oribasu lib.x I .fimplicium,qui habet

toiKnttittwcpiovTaiyiTuJdeft, non prorfus ftmileprimo. lS{amexbacpaterearbitror,nontantum prioralapatbige

titrainter fe dijferre,quantumuulgata leclio innuere uidetur.

In Lib fecundum Diofcoridis.

.

45-r
CIX.

KtjJL-ldtl

LAMPSANA.

CAP.

L
1

Ampfana

fylueflre olus eft.Plus alit,quam

rumex,& ftomacho utilius . Cuius folia, caulesque co

Lapfans confi
,

quunturincibo.
Lampfana
recenfeatur a Diofcoride;nullis
Italis

QVanuis hie inter olera,qua in alimentorum ufum uenere

ipfo defcnbitur,qu6dfortaJJefuis in

tamen
.

notis ab

deratio.

regiombus notifsima haberetur . Id quod nobis

non euenit

Quamobrem

dixerim una cum Vlinio lib.XK.cap. i x.interjylueftres brajficas lampfanam efepedalis altitudinis,hirfutisfolijs, napiftmil

limis,nifi eandidior ejfetflore

Ttyfcitur hxcfiequentijfima in Hetruria,jtpulia&c plerisq; Italia locis,us pr&fertim cam-

LAMPSANA.

Tp

pis,

--

4f2.
pis,qtti

And. Matthioli comm.

atrno

aratrum eo

minime fenfere : tametfi nobis hac tempeflate nonfuerit,nififorfan urgente annona penuria,
i 1

in ali-

Lamprane
resexGal.

ui-

mentorum ufum recepta.Memlnit huius Galenus lib.v

iti Latinis,& Italis

.fimplicium medicamentorum,his paucis uerbii

Lampfana efa

fuccospraiwsprocreat.CAterumillitaabfiergendincnnuM^digcrendiquefacultatempoJfidet.Olushocut Gmcis A*fc4*M,

Lampfana nominatur

Nomina.
BMiijeV

B
modo
.

T V M.
:

C A

P.

CX:
to

Blitum eftur oleris

aluo utile

eft

nullius in medicina ufus.

BLITVM MAIVS.

BLitum duomm eflgenerum,ruhrum nimirum,& album

Vtrunque notum, in hortis,& campis nafcens. ^ubro cauetfi

lis,&folia adeb mbefcuntjitcQccmeo colore infetta uideantur,

temporis XraUu tandem purpurefcant

Folia

amarantum

InLib. fccundum Diofcoridis.

43 y

BLITVM

VB

E V M.

grandi

radix fanguineo fucco madet . Efi in hoc rubrigenere amarantum referunt,ftcut etiam caulis.Quin caule altero longi maioribus : flore bis ma I v s B 1 t v m uocare libuit,quod crefcat arbufcuU magnitudine,folijs, modo , caule brachiali, numerofispaniculis,fiueft>icisfcatente,cacumine deorfum fteclante, rubentibus amaranthi

&

alterum,quodno'

&

ftriato,firmoque

^lbvm

p rouenit ijsdcmfolijsMioribus tamen,& colorefubalbidis . Flores

cauis prodeuntibus
,

& femen racematim co

panicularum effigie, fylueflrispanici modo . Hoc barentes tenuibus infident ramufculis ex alarum nanqueaquaprius decoquunt , demum olus Tridentina rura Biedoneuulgb appellant , recipiturque nonnullis in cibum . Id aUio,& omphacio,uel aceto . Veruntamen cibus is nonnunquam(ut ego dffufo oleo,uel butyro in fartaginefrigunt additis aluifluxiones cict,excitata bde . exuifu teftaripofum)uomitiones mouet,uentriculi& inteflinorum tormina facit, acrimonia EaquepropterTliniuslib.xx.cap.wivitadeeofcriptumreliquit. Blituminers uidetur, acfmefapore,aut Ventrem adeb turbat , ut choleram ttlk.Vnde conuitiumfasminis apud Menandrumfaciunt mariti : Stomacho inutile e{i .

&

faciat

AndL Matthioli
B L
I

Comm.
t

T.V.M A

LB

V.M..

faciat aliquibus
Bliti uires

ex

Giieno.

Dicitur tamen aduerfus fcorpiones potum,e uino prodefe,& clauis pedum iUini . Item lienibus,& tem- 10 . porum dolori ex oleo.Hippocrates menflruafifti eo ciboputat.baBenus Tlinius.Bliti meminit Galenus lib. V i .fimplicium
ejl efculentum,bumid<e,frigidteque temperatura,infecundo maxime exceffu a tem Itemfecundo de alimentorumfacultatibus : Quiporrb,inquit,attriplicis,blitij; guflabilem qualitatem intelligit, brafficczquefaporis commeminit,latlucam in braffic&,ac borum olerum medio effe non diffitebitur.-fiquidem illa egregii deficcat,b<c contra plane humida,aquofaque funt . Quapropter non exfolo oleo,garoque,fed addito aceto fcepius,meliusque

medicamentorum,bisuerbis.Blitum olus
.
^

feratis

ajfumuntur.-aliasuanqueftomachoinfeflafunt.Diximusautemiftiufmodiolera nonnibil ad Uuigandam aluum momenti

afferre,maximificumhumiditate glutinofam lubriatatem fortita fint

Galenifcripta perpendamus,qubd dixerit DiofcoridesMtum aluo utile

hcGalenus.Quofit,utmirariliceat,fiTlinij,&

effe ,

& mllius m medicina

:

ufus

Eius
:

nomtn

Nomina.

Gr&cum eft fajjov : Latinum , Blitum : Mabicum,Bacl]ala iamenia,fiue Bachale aliemme

cum>Mayer : Hifranicum} nredos : GallicumiPQree rouge .

Italicum, Blito

Germani-

In Lib.fccundum Diofcoridis

4jy

M*4p. A L V A. C A P. CXI. MAluafatiuaefuilongeaptiorfylueftri .ftomacho aduerfatur': aluumiuuat,fcd multd magis Cruda folia cum falis exiguo manducata,a?gi!opas ex mel caules interaneis,& uefica? utilis Contra acule fanant uerum cum cicatricem trahere coeperinr, ea demum citra falem utendum eft leatos apium,uefparumque ic5his,illita efficax eft eadem cruda cum oleo trita perun&i non feriuntur: ulcera manantia in capite,furfuresquecum urina fanat. Sacris ignibus,& ambuftw deco<5ta folia,tritaque,utilifsime exolco imponuntur Eius decoctum uuluas in fefsione mollit prodeft erofionibus ueficx,& inteftinorum uulu2,fedifque, clyftere infufum Ius decocta? cum radice fua contra omnia
:

uenena auxiliatur,fi continuo a bibentibus reuomatur contra phalangiorum morfus remedio eft. lac 10 euocat . Semen in uino potum,addito loti fylueftris femincueficx cruciatus lenit .
.

M A

L V

A.

Malu*

45" 6
Malux confi-
deratio.

And- Matthioli comm.

ua MW

J_ Y jjis ferebatur , in quibus nunc fj>onte frequentiffima prouenit,ea enim tunc uefcebantur bonanes cxterorum olerum tnodo.Vlura eius generaifed ea,qw altquibus locis in Italia arborefcit,nil aliud efl,quam fatit&i cultorum mangonio in tan
tammagnitudinemaffurgens,utlibroprimo deplantaruhifloria cap.v.prodidit Theophraflus,ckmmqu\t. Qu&dametiam
(ompertafunt ob culturam diuerfa
tranfiens
.

7\ /T

&m* a ^ mtlti

e fi' ut nuiliferi reperiantur,qui

eam non nouerint.bac olim antiquis de induflria in hor

cffici ,

atqueafua natura difcedere , ut Malua in altumfe

attollens
,

atqite in

arborem

Quippe itafli neque tempore longo

:

,fed menftbus fenis,aut feptenis, ita ut longitudine

crafiitudineque inflar

hafla pofiit grandefcere

quapropter eommodt ad ufum baculi uenit.Tempore uero longiore exablo,pro ratione magis quo
1
1 1

que incrcmenta capeffit . hatlenus Theophraflus . Tlinio lib.X I x.cap.

borefcit,& baculorum ufumpr&bet extemp!o,efl
tifuiffe produntur.Ipfa altitudinis

.pr&ter eam,qu& in jlrabiafeptimo menfe ar

pedum uiginti^craffitudinis

& Maluaarborin Mauritania Lixioppidi &fluar\o,ub\ Hejperidum hor' quam circumpletli nemo poffit.Infimili genere habetur &
monachorum
,

canabis. Maluam,qu in arborem degenerauerat,uidi ego primum Grignani ad Bxnaci ripas in quodam
bio,ubi eorum otio^r cultu tantamfibi afciuerat amplitudinem.Efl

cceno

& ea inter maluarum genera recenfenda

qu& in bor*

MALVA MAIOR.

tisac

In Lib

fecundum

Diofcoridis
diuifis .-floribus iu

4)7
Huius flores minus

iisacuiriddrvisgYandefcitarbufcuUinflar,caudkefimplici,magno,rotundo,baculifaciemrefcrente^
perambitumferratis,ijs uerb,qui in caule funt,uulgaris malu&

modo

totoferd caule magnis rofarum ifi

giem refercntibus,foliofis,colore uario:nam in quibufdamplantispurpureusinflummatus,in aUquibus candidus , in ncnnuLlis,carnis

colorem referens uifttur,adeb ut forma

ita

etiam colore cum

.

Jt^f&fugacesfunt, fedinutiles&

mUo
.

prorfus odore praditi

M
.

rofis certare

uideatur

quam

\ofa

&fi fugacior

fit,

hoc magnopere prtcellit,

fit facultatibus pmdita.P^dke mtitur Hanc itaque , nihil e(i , quod prohibeat , quin Maiorem Maluam appeilarepofCum tamen Galeno lib. v i r .de ftmpltcium medica fimus quanquam non deftnt,qui arboream maluam ipfam appellent mentorumfacultatibus, etlib.xl 1 11. nihil aliud ftt atnftvfptiuLtdx.vt qudm Mthaa. Scripfn adme fuperioribus an-

tjubdodorefitgrati(fimo,tamrecens,quamficca;tum quoque qubdprclariflimis longa

,

Mtb& modo ftexilhac lenta

I O nis Ioannes Iordanus Medicus, nafci arboream

maluam copiojam in Genuenft litore,fed hatlenus non potuiab eo hanc platt tam cxtorquere. Tertiam, quamhic qitoque expreffimus , nufqudm anteadme conjheciam ,mihidonomiftt Francimacerata,&de*

fcus Cal%olarius Tharmacopteus Veronenfis,& reiplantari? liudiojus.Malua radixftcca,dieunain aqua

MALVA MAIOR ALTERA.

inde

4 y8
lenit:

And. Matthioli Comm.

&
&
&

indemadidapapyro circumuoluta,&fub cinereferuentidecocla,&iterumficcata,utiliterufurpaturad dentifrkia. Muti~ dat enim africla dentes, &gypfeam materiam foluit . Foliorum radicum decoclumgargariffatu exajperatasfauces

mucago uerb acrimonias emendat.Feruefatlafolia in cibu appofita raucedines expediunt, ex oleo aute,fale, reieti butyro aluum citat.Fit dfolijs cum falignis frondibus tritis praflantijfimum emplaflruni aduulnerum , alias. quascunque inflammationes
doloremfedat
.
.

Valent eadcm

cum porris

& cepis

illita

adferpentium uenenoforum morfus.Succus auribus infliUatut

Decotla una cum radice ad lentorem ufque,datur potanda agre parturientibus magno iuuamentotld quoi etiam praftatfuccusfelibra pondere hauflus.Semen ex uino rubro potum naufeam tollit . Cauliculi molles decocli come-

duntur ex aceto,oleo
eft.
"Mahrar uires

& fale,a(paragorum modo,primafiatim menfa,ad citandam aluum.In fumma.-malua ad multautilis

1 1

Ideoque non immeritb antiqui Maluam omnimorbiam'appellauerunt . Datur utiltter fuccus potandus melancbolicis.fimphcium medicamvn I O

fex uncia rum pondere, at infanientibus uncU otlo propinantur.Malua meminit Galenus libro v
torum,fic inqukns
.

exGal.

Malua agreflis quidem digerentispaitlulum,&

.

quantb plus babet aque& humiditatis,tanfo facultate imbecillior efl

Hortenfis tiero Frutlus eius tantb ualidior efl,quantb jiccior,

emollientis leuiter eflfacultatis.

&

M A

L V

A AL.TERA.

Torrb

InLib.fecundum
Torrb huwt generis efl
latur etiam althea.

Diofcoridis.

4)'9
.

&

ea,qu& anadendromalache nuncupatur,fed effcaciffvna comprehenfarum in digerendo

I
1

^dppel
malua,

Et libro

.de

alimentorum facultatibus : Efl , inquit, ab bac bortenft alia qutedam

efl

fylueflris

ceu d latfuca

efl Qpi<PctK!vti,id e(i

la&ucafylueflris.Inter uerb has congeneres plantas id

.

difcrimints

nempe qubdftcciora
.

ftntfylueftria-fatiua humidiora

"Ptrmiflum quoque efl malutzfucca aliquid glutinofnm,quo lallnca ca^et

Jt refrigcranperqudm
dili

difacultate manifefid abefl,ut etiam ante fumptiontm cerntre licct,fi ex

ambobus uicifiim okribus cataplafma ad calidum

folia

quempiam affetJum^quale eft eryfipelat,componas : id quodfatlitare homines confueuerunt,mollinfcula

genter tundentes,donec ad i&uorem exacliffimum redacla fint.Tum nanque cognofces laCtucam manifeflb refrigerartmal

uam uerb modicum , quafi tepidum quendam calortm obtinere.Facilt hoc olus deorfum labitur,non tantum quia humidum eftifed etiam quiaglut\nofum,pr<zc\puecum oleum,garumque affatim undiyauritur.jLd concoblionem mediocriter fe

&

10

habet.Si borumtriumolcrum,fuccos inter fe compares,tenuis

in utrinfque medioflatuetur
.

& abflerfarius bet<e,malu craffior glutinofiorque

laclucx,

/?

Hcrba,quct Maao^h Gr<ece,malua Latini uocatur:^rabice,Chube^e,feu Chaba^i.Italicd

Malua.-Germanic^TappeL-Hifpanic&MaluasiGalliceMalue.

ATRIPLEXDOMESTICA.

A 7g&9*is*
,

4^o
A'7fa'ptt^if,

And.Matthioli
A T R
I

Comm.
C A
,

P L E X.

P.

CXII.

Triplicemaliqui chtyfblachanon uocant.cognitum olus eft.Duo eiusgenera,fy!ueftrc,

& fati.

^uum.Codum eftur,ut olus:aluum moIIit.Panos difcutit,fiue crudum

men cum aqua mulfa potum,regium morbum fanat.
ETfiinHetruriabortisraraadmodumfit Mriplex ;frequentiffimatamen apud
fertim rurafibi quoddamplacenu genus conficiant hoc modo.Incidunt
fideratio.

iiue

co&um illinatur

Se-

Infubres feritur

qubdexca

pr<e-

emm acutiffimo

cultello Mripltcisfolia,

Cafeo infcobem attrito

butyro , ac ouis commifcent ,

& infartaginibus foliojapafiafubfirata, decoquunt,comeduntquc

I.

&

ATRIPLEX SYLVESTRIS

nbmde,

InLib.
die.

fecimdum
}

Diofcoridis.

461
Recentiorum
ulore P ro

abunde,peruntlisundiquelabijs. Hcinteroleraocyffimt affurgit:nam& feritur,

& manditur decimo quintoa fatu

:

VoUapromitcauktenmiata,inmucronemta.men
.

deftnentia ,fagittarum inflar

^pingma ,fuccofa ,colore exui- quorundS opifiquidem ut ocyffime cre-

ridiin luteutn languefcente

fcit ifemine preffis

Caulis

quiillirubet

,
.

multis undique adnatis ,ad quatuor cubitorum mcnfuram adole-

,tenmbusque folliculis conclufo

Tmflat ^itriplex

in cibis

uere tantiim

fcit,

ita&

uclociflime fenefcit

,&

deperditur.

Credidere recentiorum quidam jltriplicem

,&

Spinaciam uulgb di-

Uam,ciufdem effegencris.Verum ij,meo quidem iudicio,falluntur apertifiime.quippe pmter id,qubd Spinacia nouum in Ita
lia oltis

eft,&foliorum,& caulis,& feminis forma,atque colore ab

atriplice

maxime differt,ficuti &fapore. %amquefu-

fficatur Manardus Ferrartenfis,ncfcio tamen qua ratione dublus, xAtriplicem,& Spinaciam chryfolachaniffeciemeffe.Sed
ciusfentetitiam rninime probandam cenfeoxhryfolachanon enim Latinis aureum olus fignifi.cat.quod tametfi Jltriplici com fetere poffit ; non tamen ob id Spinacix conuenire uidetur , qua folijs,caule,flore, acfemineperpetub mrefcit. Seritur JL*

ATRIPLEX SYLVESTRIS

II.

Qjl

i4f>i

4-6l

And. Matthioli

Comm.
III.

ATRIPLEX SYLVESTRIS

guflo,quinetiam Martio.T<lafciturfeptem diebus a fatu,folioprimum triangulari, deinde fagittall, tnodo laciniato, exigua nititur radice,tenuibus capiUamentis fbrata,caule cubitali,& fepe longiore

mox a pediculo intubi

,

ic

intus cauo

Tlores

gerit in uertice rotundos,paruos, berbacco colore, racematim cob&rentes :femenfp~inofum,angulofumqueprouenit,in quo

cunque folo,quodflcrcoratumfuerit ,
tne tota, uenalis in plateis rcperitur,

hortis hyemes,& frigora fpernit.J^am & copioft ubique Boemia,hye& frequentijfima In quo generefamina quoque habetur H^cfacile nofcitur,qmii
crefcit in
:

in

femen nufquamproferat . I^o defunt , quiputenthoc olus ex Hijpanijs primum fuiffe adueclum, ob idque uoluntfpana-

ceum , nonfpinaceum appeUari debere , fed re uerajjpinofo femine ita denommari capit . Coquitur plerunque ftne aqua,

'

1'

'

ali
'

genera.

nam cum multum humoris inter coquendum remittat, proprio contentum iure uidetur Bjfrigerat , <& humeclaX ordine primo > a lHHmem U't>flatusparit. Bibitureiusfuccusadfcorpionum,&araneorumiclus,ac etiam uubwiiUinitur* quinetiam coclum lenit exafieratasfauces. Caterumduo alia Mriplicisgcncra babentur unum fyluejire3 alterum ma.

ritimum*

InLib.

fecundum

Diofcoridis.

463

ATRIPLEX MARINA.

I o ritimum
ros
,

Sylueflre aliquot habet fpeties

,

'.

^os

bic tres excudi curauimus

.

Ifafcuntur propc Vrbium

mu-

in hortis

&

in campefiribus

ab

hortenfi haud multo abftmiles

^fTRlPLEX

uerb in maritimis nafcensa

.

humi iacet,fuos circumquaque caules jpargens,in

quibusfoliafuntfubalbicantia,ft>inacbij olerisjigura,fed minora

Semert

multiplici . Vis crofert in caulium fummitatibus,baccis quibufdam in&qualibus racematim cohxrentibus. I{adice nititur citat,magisqucabflergit,fi$carilli,qu<e ctnterisatriplkibusyfedpropterfalfedinem , qua referta e(l,magis quidem aiuum

Galeno , fed ijs facili fefe nium iure decocia edatur . Huius nulla(quod equidemfciam) facla efi mentio d Diofcoride alias maritimas herbas cognofcant , maris litora peragrare . Eam nos copioofferet , qui non grauabmtur , ut hanc ut ems imago , quam hic fam inuemmus Tergefii adfalinas m maris litore , nimirum diuerfam ab halimo olere maritimo , Inibi quoque plantamiilamnobis contigit uidere , qu#K a li Mauritanis appellatur , cudamus,apertideclarat.

&

&

ius cinere utunturfabri uitriarij

MaHr a_ aduitrum conficiendum : ex decolo autem eiufdem herb&paraturfal illud , quod Mk$b norum mecio.
;

Qjl

ijfdem

4^4*

AncL Matthioli

Comm.

SPINACIA.

ijfdcmdichur

H&cchmprimum terra emergit,folium efl teretiforma,

,

minorifcdo non abfimik

.

atque deinde crefcens,

\q

caule cretlagcnicnlato ^non multo pbfl tempore\in digitakm ferme" longitudinem attoliitur
uerit
,

Ciim ucrb amplius adole.

i gcniculis folia emittit pinguia ac crafja ,in medio caua

& ex lata

origine

mucronata

Vbi denique planta adnl-

tafaufcit ,folia in caulium cacuminibus longi minora exdioraque conjpiauntur, colore rufo: ex quorum

ortupUuk pro-

deunt

roUir.da,

acparuA : quibus exikfemen includitur

.

Cauks habetpingues
.

& rufos

Sapor uniuerf& planU falfm,

uduti crithmo
Atriplici uires
di ^'

Havc qiudam alteram Diofcoridis ^inthyUidem effe cenfent

,

Sed errant , meo quidem iudicio,ut iatiws

.

efl

;
<

fiqucnti libro

tum etiam in ea jlpologia

quam in Amatum

illum Lufitanum fcripfimm

Mripkx

ut

cx Gakno.

memoria prodidit Galenus

flriiliouis eflparticeps,fed

libro

v I .fimplicium medicamentorum,humida,& frigida tempene efl , hurnida quidem jicttn-

diordinis i rncdi]s,fngida uerbprimi,

quam utiqv.t tcpidam ejfe caiiditatempofuimus,cuiufmodi rofis inefl:non

tatnen ad-

aquea efi,& minimum tmena,fimiiiter malua. Quin

& uentrem

celeriter

permeat,ut illa,ob
lubricitatem.

InLib.fccundum Diofcoridis.
K A L
I.

46y

I o lubrkitatem

qidm agrefles tum bumidiores funt,tum frigidiores

&

malua, T><wd paululiwt omnino eius efl,quod digerendi obtinetpotentiam. llortenfes autem atriplex , pbygethlis incipientibus , glifcentibusque Troindephlegmonis , . declinantibm, ac indurtfcentibm commodiomollibus etiamnum,ac uelut feruentibus hortenfes:uigentibus autem,
.

&

&

&

resfunt agreftes

Semen

eius abflergendi uim habet

itaque ad

morbum regium expituiu

( refiiusfortc
,

bepatis legen-

dum)infarilu prognatum utile eft.hac Galenus.Scribit Serapio I{afim uidijfehomtnem quendam

qui ex Mriplicis fimine

duarum dracbmarum pondere fumpto

.

crebris tum uomitionibus,tum alui deie&ionibm

mam uirium imbecillitatcm deuenerit Ouod mihi quideni mirum non eft : quandoquidem houi ego

uexatmfuit , adeo utad extrepharmacopolam quen-

dam,quiad rufticos purgandos Mriplicis tantimfemen exhibtbauquod ijs nonftne moleflia magna aluum abutide ciebat, Mnphx fic Nomina. atque etiamfimul crebros prouocabat uomitus . u tamenfacultas paucis,ut puto , haclenm innotuit.
Latinis,Grcis

d^d^is &
,

% w >*Xw uocatur
T
i

Mabibm,Cataf,feu Caraf: Italis > Mriplice:Germanis,Moltcn

&

Milten:Hijj>an!s,Mmoles:Gailis } Folkte,&Femes,

466
Kp*/ji.

And. Matthioli comm.

B R A
S S r

A.

CAP. CXIII.

fatiuaaluoidoneaefhfimodQleuiter feruefa&a edatur . nam perco&a aluumfiftit,fed multa magisbis coifra,autquKinlixiuio coquitur:ftomachum autem male habet.acrioreft aeftiua . In Aegypto propteramaritudinem non eftur .Caecuticntibus,& tremulis efle prodeft Summo cibo fumpta crapulam difcutit,& uini noxam reftinguit Melior ftomacho cyma,fed acrior, & ad ciendumurinamualidior.eaconditaftomacho inimicaeft,aluum conturbat. Crudus fuccuscum nitro,& iri deuoratus, aluum emollit: cum uino quoquecpotus, uiperarum morfibus auxiliatur cum

BRafllca

fcenigraxi farina,

& aceto, podagris, & articulorum uitijs illinitur

B R

prodeft &fordidis ulceribus,

&

10

S S

C A L AE V

S.

aetuftis

In Lib
uetuftis illitus
:

fecundum Diofcoridis
: : :

4 6j

fe(e illita,aut cum

caput purgat naribus infufus menfes extrahit , cum loliacea farina inditus . Folia per polenta trita,conferunt inflammationibus, tumoribusque epinydtidas , ignem facrum,leprasque fanant . carbunculos ex fale rumpunt fluentes capillos retinent . Cotta addito mel

leaduerfusdepafccntiaulcera,gangramasque ualent. Lienofisqueexacetocrudaprofunt. Manfa, deuorato fucco,retufam uocem infraurant Deco&um eius potu , aluum , menfes ciet FIos poft
.

&

conceptionem in peflo fubditus partum abortu uitiat . Semen eius , prafertim quse in Aegypto nafcitur, porum tineas repellit Inantidota theriaca additur: faciei cutem , lentiginesque expurgat Vi X o rentescauliculicumradicecremati 5 &adipeporci uetuftoexcepti,diuturnos Iaterum doloresmi, . .

tigant.

BRASSICA CRISPA.

*/><&

4^8
Kfafajtftd

And. Matthioli

Comm.
CAP.
CXIIII.

BRASSI.CA SYLVESTRIS.

SYlueftris Brafsica,maritimis praruptisque locis,magna ex parte gignitur : fatiua? fimilis,fed candi dior,hirfutiorque,amara . Cuius cyma in lixiuio co&a,ori non infuauis . Folia illitu uulnera con
glutinant,& inflammationes>tumoresque difcutiunt
KfctfjL^ 5Aaai/e.
a.

BRASSICA MARINA.

CAP. CXV.

Meum. K.tvenoy. . liquore.

i

x.ov

al-

bum
f>*

MArinaBrafsicaafatiua

b Cat.
o-iv. i.

wm-

prorfus abhorret , qudd folia ferat rotunda? ariftolochie,longa 5 tenuia rfingulaa ramulis rubentibus exeunt,fingulari,ut hedera,pediculo a . Albo fucco prardita

7 7 cruVetpinguis

confiftentia ,

eft,fedpauco,falfbguftu,&aliquantumamaro, b pinguiconcretu. Herbaintotum ftomacho inimica,acris : uehementifsime aluum ciet in cibo coda. Coquitur propter acrimoniam cum pingui carnc.

fed de herba non de fucc fcnbit Diof.

BRASSICA CAPI Tr A

T A.

Satiua

InLib.fecundum Diofcoridis

4.69

BRASSICA MARINA.

zo

SMiuaBra(iica,Theop]rraJlo ,<&Tlinioauc7oribus ,inmultiplicirecenfetur genere . Idquod &hortiin Italia atteuaria crefcit Brajfica . Cato brafficx triafecit faftigia . Vnamgrandibus, latisque flantur : nam in ijt multiplex ,

Braflka:

faciue.

&

genera.

folijs, caule

magno ,

tonfiUi

cymarum luxuria

Mteram

crijpofolio

quamab apij fimilitudine apianam uocant . Ter,

tiam proprid uocatam crambem , minutis caulibus , tenerioribus folijs^lceuem

.

teneram

tenuifuceo

,acemmam

quidem

omnium,& magis medicamentofam . Verum Tlinius libro xix.cap.v 1 1 1 Brajfic<e(ut diximm)complures enumerauit Jpecies . Inter quas eam SabeUkamappeUari tradidit,qu& crijpis admodumfolijs,lac~tuca modo in fe concluditur, intus albicans,tenera,fubdulcis,& qu<e hac atate omnium pr^fiantijfima habetur.Mt cnim, Sabellic<e ufque in admirationem cri-

Jpafuntfolia,quorum crafiitudo caulem extenuat , fed dukiffima perhibetur ex omnibus

undique in orbemfolijs
,

Eft

& capitata conglomeratis

orbem porre&i ,
Bjalij in

Vlinio lacuturris appeUata,qui loco citatofic inquit.Tsljiperfubiere lacuti rres ex conualle jLrici.

na , ubi quondamfuit lacus tumsque,qu& remanet,capitepr<sgrandes,folio mnumeri

Mij

in

la-

titudinem

47
titudinem
torofit.

And. Matthioli

Comm.
:

^cplus capitis ullis pojl tritianitm,cuipedaie aliquando conjpicitur

& cyma nuUisferior

Qu om~
ra-

nianoftratibus brafficis capitatis,qu uuigb Capucci dicuntur , pulcbri rejpondent. Eji infuper exijs,qunoftrisltali
bortis proueniunt,alia qitdam,cuius caidis rapi in

morem extuberat,manditurquefiubinde meduUa,pingui iure incoUa

porum modo . Huius non reperio meminijfe Tlinium,nec eo uetuftiores alios, qui de bortorum fationibus firipfere .-fiatti nec iUius,qu folijs admodum per ambitum laciniatis,minutimque intercifis affurgit. Ternicialia porrb Brafiicis omnibits
Vlinius ajfirmant : aftitamq; cum uittbus odiafiruantur . Vitemque uiuam oleris huius odore fugari Tbeopbraftm ad olus diffugere Varro tradidit Quo argumento ufus Androcides , Brajficam contra temulentiam pollere credidit. Sed
, .

&

cur crapulamfidet , id caufie reddidit in problematibws Mifioteies

BrafTtcz fVlue
itris

qubd fcthcet dulcem nimirum fuccum , abjiergen-

temqits contineat. Syiueftris in maritimis noftris Senenftbm jlrgentario promontorio,alijsque

tici

confid.

Utoribusfrejuens naJcitur.Hanc non ionge a Terracina urbe , uia qua itur 1^eapolim,plurimam uidimus

tum Tyrrbeni, tum Mriafoiijs dome

,

fticfimdibus,fid byofiyami

modo hirfiutis,amaro ac infuauigufiu. Exfemine Brajfiac ueterts (ut Tlinius eji auilor libro X I x.cap.x.) rapfiunt,atque inuicem . Bralficxfimen crafiiitficuii contufm,& in carnium iureferucfaclum , potumq;
una cum
dito
ipfo iure colico doiore iaborantcs pnefentaneo

remedio iuuat

Brafjica tormina difcutit,ft btfiotJa edatur,adfi

.

& hordeace farinx poUine ,pr&fertim finepane deuoretur Idemfacit decotts. cumuetereg.tUo.TrodcJiidemitts iocinorofis & renum calculo laborantibus Trodcft percocla tabidis
cumimfimincfale,

&

oleo,

ius

,licnofis

, fit

frequenter edatur

Succus ex meUe coftus ,uifum clarificat , angulis tantum oculorum iUitus

Datur fuccm utiliterpodatur lambenda

tandm aduerfius fungorum uenena . Cocla ,

frabet
.

& longo pipere afpcrfa,undq; cum iure fiumpta

,

nutricibus laclis ubertatem

,

Caulinm meduUa ex cremorc amygdalino decobla

& cum meUc

in

eclegmate parata

magna
vs

utilitate anheiofis.Infumma,Braffica eji

ad onmia

utiiis, id

quod antiquitus Chryfippm medicus teftatm c{i,fi quide

de

Br.tfica integrum

uolume fcripfit,per ftngula mtmbrabomiais digeftum.Qitaobrem haud nobismirum uideri debet,Ji d c.

annisantiquitus F\Omani,irpul(is medicis,J'ola Braficafibiad omnes

Braffica: uires

morbos medicinam fecerunt

,

Braffica fatiua

&

e cu [ enia)l4 [

impofitajion tamen etiam

memorU prodidit Calcnus iib.v i l.fimplicium medicamentorum dcftccandi uim habtt tum efa , tumforis admodum acrem jlhoqui ulcera ghitinat,& maligna ulcerafianat prtereaphiegmonas
.

&

iam induratas,ac grifoiubiies,& idgcnus quoque eryfipelata

Eadem facultate epinyblidas,

& herpetes fanat

Habet

maximi brafiic xAegypti,quanto eafcilicet temperatura ficcior efi . Sani amane qualitatis particeps fiemen eji,ficut uidelicet omnia alia mequ^cunque alia modicam dicamenta,qux ad lumbricos idonea funt . Secundum eandemfacultatem ephetidas,& lentes,
qttiddam etiam infi abJierforium,quo iepras cttrat.Torrb femen eiuspotum lumbricos
interficit,

&

abjierfionem pofiulant,adiuuat.Cauies brafiic combuJii,cineres ejficiunt admodum deficcantes , ut uidelicet iam aduren-

tem uimparticipent.Hac ratione ei ueterem adipem commifientes, ad inueteratos laterum dolores,&fi quid eiusfueritge

quodammodo caiidior , ficciorq; 3 o fecmdum utranque hanc facultatem ualentiora Quamobrem neque intra corpus citra noxamfumitur,ut qii longius ab humana recejferit temperatura Eadem de funt caufa cjrgujiantibus amarior eft,quam domcjiica : quanquam domefiica quoquefubamarum quiddam ,&acre contineat: fed utranque habct agreftis ualidam quare etiam extergit,& digerit quam domeflica ualentius . Marina autem brajfica, ad fuprd qitam qubd uentrem dcijciat, utpotefubfaifa, &fubamara guftuffueritfani etiam ad externos corporis ufius ,
neris,adbibent.Ts(am ualenter digerens

medicamentum

ejficitur

Brafiica uerb agreflis

domeflica efl,ceu alia propemodum omnia agrefiiajuigeneris, domejiicis

.

&

omnia ea,adqv.
tis

taies qnalitates
,

accommodantur, idonea . Et lib.i

,

I .de aiiment.facuitate
.

Brajfica quoque,inquit&

mul-

ut obfonium eftur

medici autem, ut deficcante medicamento

ea utuntur

Diximus de hac qudam citrn defaculta ti

.

bus medkamentoriim ageremus, tum etiam in libro fuperiore : qu nunc fiummatim perflringemus

Ergo brafiic^fuccus

purgandi uim quandam obtinet : contrdfoiidum

pouft
.

eius corpusftccitatis ratione cobibere

magis , qudm incitare deieblionem

Troinde cum expdlere

altti

excrementa propofitum erit,abeno,in quo eltxa und cum aquafuit , propius admoto,
in

40

ipfam eximere confiftim, uafcuioque

fert
.

quo paratur , oieum cum garo

inijcere oportebif.fi falem

pro garofumas,nihil rerepenti

,

At humentem ahtum ftccare uolentes,cum mediocriter buiiiijfc uidebitur, priore aqua ejfufa
rurftts in ea
.

aliam calen-

tem inifcimns : ac ita

Brafficae

mari-

nx

confid.

dum teneraflaccidaque euaferit quod nonfacimus , cum uentrisfiubduccndigratia fumitur haclenus Gaienus . Cterum licet Dioficorides prodiderit marinam brajficamfolia ferre rotunds arifioiocbi,ionga,ac tenuia ca tamen ncnabreab omnibus ejfe cenfietur , quam migus ojficinarum SoldaneUam appeldifcoquimus;ufque
. ; .

maritimis nafiatur,folijs lacleofucco madeat, ramulis conftet rubentibus, e quibus prodeunt ipfiafoUa,beder mcdo,qugu(iufalfa,& amara,& quadantenus acria fentiuntur . Quamobrem Diofcoridis codicembocinlolat
in

Quippe qu
g.

LocusDiofc
" PC US
"

tcut c0y f

j aiijspermidtis
efl ,

mendi fujpicione non uacareputamus . Tacilienim

jx/xf d ,

euenijfe crediderim librariorum incuria,

.

utfoiia {*<tKpJ , id

longa

pro

id eft,parua

boc locofuccefierint :

& certefacilisfuit unius UterA lapfus

,

Siqui-

dem Soidanella uocata omnibus notis marinam

Ruellii
error.

brajficam repr^fentat^ exceptisfoiijs , qu^fiunt ariftoiochi rotund mi-

5o

nora . BjteUius uir dotlijfimus,

&

ft in

hoc nobifcum cterisq: confentiat,qubd marina braffica hcfit berba

qu uulgb

Syluaticier-

Soldana,& Soidanelia dicitur,nuUa etiamfut inquit)reclamante nota;in co tame manifefii aberrajfi deprehenditur, qubd Soldan folia ariftolochm iong,atque etiam pmiongareddiderit . Errat pmereain hac planta Mattb&us Syluaticus
pandeclarum auc7or,qubd crediderit jlrabum Cbachtle SoidaneUam
nis teflimonio
rit
.

ror "

effie .

Cuius error aperte conuincitur ipftus Serapio-

quippe qui Cachiiefuumufnefimilefccent,foiioque nonarillolocbiam,fed naflurtium imitaritradide-

legimus.prftat cius decoclu,potu

Marinam bra/jicam in iitoribus Venctis,J.quileienJibus,ac Tergeftinis,ubi copiofa nafiitur, nosfepius uidimus, ac cwn rbabarbaro,ad ducendas bydropicorum aquas. Idem facit tiuspiduis,addito tQja-

Noraina.

barbaro

& cubebis pluries ex uino potus.K.f<i.^

ita

Gr^cis, Brajfica Latinis appellatnr: Mauritanis

:

Corumb,fim Ka-

rumb : Itaiis1 Cauoio,& Verxa : Germanis,Koei: Hijpanis , Coihes,& Couues

Gailis,Cboiis

InLib.
TTta.

fecundum

Diofcoridis.
CAP. CXVI.

4/r

B E T A.
eft.

BEta duorum generum

quem habet in fe, noxij
. .

E' quibus nigra coquitur

utilis eft.

radice eius prceftatur.

Candida aluo

cum lenticula, ut uentrem fiftat quod magis Vtraquetamen propter nitrofum humorem,
: :
:

fucci eft . Vnde fuccus earum, cum melle naribus inditus , caput purgat aurium doloribus auxiliatur Deco&um radicis , & foliorumjfurfures, lendesque deterget perniones fotu mirigat Crudis folijs uitiligines , nitro antea perfri&as alopeciarum inanitates,fcalpelio prius exafperatas atque depafcentia uicera ; illini ptodeft . Eruptionibus papularum,igni facro, ambuftis:

quecoclamedetur.

BETA ALBA.

%r

Betn

472
Betz ccnfid.

AncLMatthioli
in

Comm.
.

raporum oblongorum magnr.tudme extuberat colore adeb mfefcentem eiusfuccus uiuum fanguinem referat . Hanc Germani hyeme in aqua , aut cineribus calentibus obnitam coquunt ,fubinde corticibus exuunt,& in acetarijs ajperfo pipere concinnant ad efum,carot& uulgb uocat& modo . Sed> <& illis dulcior eft,& gu-

"D Eta tm candida,quam nigra

Xjdofolijs

ItalUhortis frequentiffima nafcitur

In Germania tamen habetur et rufa,non

:

mo

;fed etiam radice->qu&

illi

fluigratior^td h&c eas quoq;

parumper elixant,
illi

& deinde tranfuerfim

in particulas fecant,& ficliti uafe

cum aceto rccon

.

dut,addito rufticano I(apbano,quem

Cren uocant, minutim concifo. His uefcuntur deinde cum affxs carnibus

Tranf-

feruntur dfatione omniagenera

cumfolia quinque eruperint , uerum Utiora,ampliora,

& grandiora euadunt

,ft

radwes

recentifimo bubulo liniantur,& deinde transferantur . Betafacultatcs adnotauit Galenuslib.vi I l.fimplicium medic. Betx ficulta- ficinqmens . Eeta nitrofefacultatisparticeps efi,qua tum digerit,tum extergit,& per narespurgat.C&terum cotla mtroxGal. fitatem omnem exuit,fitquefacultatis phlegmonis aduerfejeuiter digerentis . Torro ad detergendum , digerendumque

BETA NIGRA.

tulidior

InLib.fecundum Diofcoridis.
tfalidior efi

47?
,

beta ttlba

I^am nigra adiunclum babet adflriclionis quippiam,& magis in radice qudm alijs partibus . Et
.

Ubro

1 1

.de alimentorumfacultatibus inqnit

Beta abflerforius ineffefuccus conjpicitur , adeb ut aluum ad excretionem

ijs,quibus naturafenfu exatliore
eft

extimulet-)

& nonnunquamftomachum dcmordeat,pr&fertim

pmditus

eft

ob
,

idq; lar-

gius commanfa,ftomacbum infejiat. Huius,ceu aliorum olerum, exigua

ua,aptius

alimonia

Iecoris obftruttionibus

quam mal
iuuat.
fyluefiris
.

accommodatur : magis autem ubi cumfinapi eftur,aut aceto . Lknofos itemfimiliter manducata mirifice

Iure enim quis ipfam medicamentum potius,qudm alimentum dixerit,ubi boc modo manditur. hacienus Galenus
rifylueftrem Betam tradidit Tliniuslibro XX. cap.
,

Inueni- Beta

vi I I.eamqueuocari Limonium quod defcribitur d Diofcoride libro quarto,d Galeno uero libro v 1 1 .fimplicium mcdkamentorum Cuius fententix, refragatur Galenus libro 1 1 .de alimenEquidem non fatiuamfoium maluam fed agreftem quandam etiam effe perbibuimus torumfacultatibusycitm inquit
.
.

Pliaio.

o quemadmodum

& laclucam. At

agreftts

Beta nulla

eft

mftutique quis lapathum ita nominareuelit,jlt jlfinus quidam

BETA RVBRA.

Bj

Galcnum

474

And. Matthioli comm.

modumpol-

Galenum lacerare,non erubuit,ut Vlinium feruaffe uideretur,quialiorumfidemfequutus, in quimpluribus dcceptus efi. Candida beta , Vlinio loco nuper citato aufiore,coL~Ia,<& cum allio crudo fumpta,aluitineas enecat . Succusd facibus expurgatus(utipfefpiuspericulumfeci)clyfieribusin,fufus,adindurataaluieuocanda excrementa mirumin
let,prtefertimque ubi lenientia clyfmata nibilprofecerint
.

jLlb& radix derafa ,

.

& melle ,faleque

:

illita

,fuppofttaque al-

uum exonerat
Nomina

Ts(igr

antem in aqua decotta

.

qmm illitus adferpcntium uenenoforum rmrfus

i

& illita,pruritum extinguit Candida beta cocla & cum

,

Succus ex ea expreffus , ualet tampotus,

allio

crudo deuorata, uentris tineas abigit

Olus Gr&ce T^ov,Latini Beta Hocatur; Arabici,Decka>& Celb

fpanice,jlftlgas
:

jtalice,Bietola

Germanici,Mangolt,& Vieffen : Hi-

Galiice\Vorree.

PORTVLACA DOMESTICA.

AVJW*

In Lib
AV/p*^*'.

fecundum Diofcoridis.
cap. cxvir.

475-

PORTVLACA.
&

POrtulaca? uis adftringit

:

. Capitis doloribus,inflamationibus oculorum, caeterisque , cum polenta imponitur: ardoribusftomachi,facro igni, uefica?doloribus,auxilio eft :commanducatadentium ftupores fedat ftomachi, inteftinorum aeftuationem, fluxionesque mulcet renes ueficamadiuuat,etiam(ierofionemrentiant:Venerisimpetusexoliiit.Succus epotus fimili effeclu prodeft,in febribus ualens . Contra teretes uentris tineas , cruentam excreationem , dyfenteriam , hxmorrhoi: ,

&

das,8cprofluuia fariguinis,perco<fta efficax eft : item contra fepis morfus . Ocularibus medicamentis

PORTVLACA SYLVESTRIS.

*J

utilifllme

47^
:

And. Matthioli Comm.

&
:

utiliflime commifcetur: interaneis fluxione laborantibus , atque uuluarum erofionibus ,infunditur: oleo fouetur eruptiones papularum in cacontra dolores,quos seftus excitauit,caput ex roiaceo, pite,cum uino emendat uulneribus,qu ad iyderationem ipe<5tant,ex polenta illinitur

Portulacx ge- ~T~jOrtulaca omnibus uulgarijjima ejl

nra.

Duo eius habentur

genera.

Vnum fatiuum,cui foiia infunt latiora,pinguia,faba*<

.

J^

r ja

m ig^ u 0ca
.

tee

modo,Jplendentia,& d tergo candicantia,gujiu infipido,quadam cum auflera aciditatc

,

caulem edic
:

craffum,gtabrum,ereclum,fubpuniceo colore,atque pinguem:femine nigro

ce multifida

exiguo

inherbaceis calyculis inclufo

l\adi-

Qua autemflponte

nafcitur in hortis,umeis,& alijs locis,prouenit caulibus rotundis^ lentis,pinguibus,rufe-

fcentibus,humijefe diffundentibus . Foliagerit alterifimilia,fed muitb minora ,

.
.

& oblongiora

C<etera confimilia funt

'

Manditur cruda ad oris ulcera,& commotos dentes Folia linguxfnbdita, bibendi-defiderium reflmguunt.Alterum uero
fyluejire

res ex Gal.

humi repens , minoribus , tenuioribus , ac crebrioribusfolijs . Tortuiacm, meminit Galenus libro v i .fimplicium
ita fcribit
.

medicamcntorum,ubi

Tortulacafrigida,&aqueatemperamentoefl,pauc<ecuiufdamparticepsaulieritatis.

froinde fluxiones repellit,& maxime biliofas,& calidas,cum eo, qubd eas mutet,et in qualitate alteret , magnopere refri-

gerans

Etfueritfani in refligerandi quidemfacultate

tertij exceffus

a temperatis,acmedijs :

in

humeclandi uero fecundi.

Hac ratione
bus beclicis .

& <nfluantes^ut

tum uentris ofculo impofita,tttm totis hypocondrijs,potiffimum infebriTmterea dentium fluporemfanat,nempe qux ab acidorumfuccorum contaclu, afleri exiccatafuerant,leni
Ji

quidaliud,adiuuat

ens,atquc replens, utpote

cum uifcofam habcat humiditatem

.

Simititer uerb

&fuccus eius

Itaque nonforis

modb im-

pofitus;fed cpotus quoque refrigerat

tericis

Hocfani

&

toti herb<e
.

comefe accidit . Quoniam autemfubaflringit,

Sed ad h<ec quidem multb
efl ,

utiliter dyfen

editur,& mulicbriprcfluuio.&fanguinis reieclionibus

:

qudm hcrba ,fuccus ipfius 2 o

ejficacior.Etlib.ll.de alimentorum facultatibus

Tortulaca (inquit) quidam utcibo utuntur : fed imbecillem prxbet

alimoniam,eamque humidam,frigidam,& glutinofam . Vt rnedicamentum autem , dentiumflupori medetur ob lentorem fuum morfus expertem.de ea diffujhsin opere de facili parabilibus fumus locuti. H&c ipfa, ut tradidit Tlinius lib.& cap. xx.emplafiri modo imponitur umbilico prociduo Sanat mammarum, podagrec inflammationes,cum melle,aut ci.

&

&

Nomina.

molia creta

Trodefl in uniuerfum omnibus calidis affettibus. Huius herbm, nomen

Grxcum efl av^pd^ -.Latinum, Tor-

tulacaxArabicum, Bakjcancha,feu Bachele alhanicha:ltalicum,Tortulaca,Trocacchia,et Torcellana:Germanicum,BHrt-

7fikraut,&Tort%elkraut :Hiflamcum,Verdolagas,

& Baldroegas

Gallicum,Tourpier,& Tourchailie

aww ,
a Cataeux.
Tftuos.i
.

ASPARAGVS.
.

CAP. CXVIII.

3o

:rs

pe-'

a fylueftris afparagus,uulgariseftnotiti,.Huius caliculiin cibo co&i , uentrem , fiue emolliunr,urinam cient Radicis decochm contra urinaj difficultatem,regium morb um, renum uiria,& coxendicum cruciatus,in potu proficit cum uino autem, phalangiorum morlibus auxiliatur

COrruda

medetur Semen potum ad eadem ualet . Ca decoclum bibant, emoriuntur Afparagum etiam nafci prodiderunt, arictis cornibus contu(is,atque defolsis quod , quantum equidem fentio , plane a ueritate abhorret t Altilis autem afparagus,multis ramis fruticat,folijs fceniculidongis, numerofis radicerotunda, grandi , fpongiam habente Huius teneii cauliculi triti in uino albo,renum dolores fedant . Aflus autem,co(ftusve,uri 40 naeftillicidium,difficultatemque,acdyfenteriasmitigat. Radix cum uino,autacetoco&a, luxatos artus mulcet Deco&a cum ficis,aut ciceribus, fumpta , regium morbum fanat coxendicis cruciatus,ftranguriamque leuat Alligata radix,aut hauftum eius deco&um,conceptum adimit,& fterilitaSi decocli fuccus fuper dente contineatur
,

eius dolori
.

nes,ut aiunt.fi

temadfert.

ASparagus duplexhabetur,altilis,& fponti proueniens.Huius triauifuntur genera ,nempe Talujlre

uocatum,montanum,& petrmm,corruda proprie diffum
eft,qudm ut dcbeat explicari
.

Gr&cis

IW?

Mtilis paffimin hortis feritur , aeterisque notior

Thyrfum is prinmm e radicibus mittihcacumine craff\ore,in acutum dtfmente , orobanche

capillacea,fceniculo breuiora, tenuioraque
. .

modo, quitandem auclus in ramosfefe explicat,in quibusfoliafunt

lemfl}ongiofi,a qua numerofe oriuntur fibra ellebon
facie uix ab altili dijferunt.Horum

Florem

editexiguum,quoflaccefcente,bacc&fubfequuntur,primiimuirides^&deinde rufefcentes

Bgdice nititur circacau-

50

modo, albicantes,craffioresque,utin l\ufco.Montanws,&paluftris,

.

ommum cauliculi,qui in cibis pafflm expetuntur,dulcesfunt,ar guftuigrati

Corruda

uerb contrd,fi quidcm

ij

amariufculi funt,& nullamfere in cibisgratiam habent.Vafcitur Corruda ficcis,& faxofis locis,

1s[afcentur altiles ^Afba-

&pr&ferthn inftpibus,& frutetis,caule lignofo,albicante,folijs exiguis,pr<&duris,& aculeatis .

ragi totiusanni decurfu,fi ubifru&um legeris,radices,quafummo cefpite uagantur, circunfoderis,ac apzrueris

horum Galenus libro vi.fimplicium medicamentorum

di

ftc inquiens

, Meminit Afparagus petr<eus , aut myacanthinus abflergen-

uim habet,idquc citra manifeftam aut caliditatem,autfrigiditatem

.

Hinc renes , ac iecur infarclu liberat ,

herba ipfius radices,&femcn

lib. 1 1 ,de

Quin

& dentium dolores fanat

.

& maximi
g

ftccitatis

nomine , quam uel maxime dentes requirunt . Et

alimentorumfacultatibus : Infnpcr (inquit) afpa ragorum alius regius in hortis nafcens , alius

firisappellatur,ceualius

ab

iis,quid bryonia oritur

t hm> id eft,paluOmnes autemftomacho utilesfunt , urinam cient ,&parumprd>ent

mtrimenti . Si tamen ijprobeconeoquantur^olerum afparagis magis alunt, nimirum quantb

illisfunt ficciores

h&c Gale-

ms.

In.

Lib fccundum Diofcoridis

.

.,

477

ASPARAGVS.

ms.

Jl$aragiincibofumpti,utfcribit Tlinius lib.XY.capitex.oculisclaritatem aferunt : pefioris,& jphui doloribus

.

ExP!inio,&
Au,ccnna -

profunt

Venerem llimulant,& uentrem

leniter

moUiunt . ^Jparago trito cum

oleo peruntlos,

pungi ab apibus negant

hatlenus Tlinius . C&terum , ut memoria prodidit jluicenna Fen ultima libri quarti , ^AjJiaragi in cibis fuaui odore corpus NcminJl> totumcommendant:uerumurinamfatidamtrahunt . Gr&cis <ma.^<tyo< , Latinis afyaragus nomtnatnr : Mauritanist
Halion,fiue Htlium
:

Italis,JfJ}iarago

: ,

Germanis,spargen : HiJpanis,EJparagos : Gallis,EfJ>arge.

hic
altilis, uelfatiui ajparagi
.

t Licet in Gr&cis non plani conjlet

mentionem fieri : tamen non uideo , quomodo k<ec ad

antea dixtffet Diofcorides
,

jyluefirem quoque referripoJsint,ut aliqui referenda cenfent

aliam,utfolet,eiusfubiecifJet defcripttonem.

Cum cnim hunc notum effe

nott

Qup fit,ut hacfctius adfatiuum referendaputemus,uelfaltemmendumfub'

cffefujpicemur

4/8

And. Matthioli Comm.

ASPARAGVS SYLVESTRIS.

A'f>Vo'yhuaof.

PLANTAGO.
latis
:

CAP. CXIX.
IO

a.

Orib.ficha-

bzx..h'poyXn<T ov.otft t'7H<LVlvpoy,oi

hUJjdjfltV

ra
nem

,Vo Plantag.nisgenera.Mm
conftans folijs,oleracei gcneris cuius caulis cubiti altitudinititurtenc
.

JY a
;

Altera maior,l*tior uirentiorque,

petit,angulofus, fubruber,a

^cauhculoangulofojintcrraminclinatoifloribuspallidis.-rcmine fummis caulibus emicante.

</7t-

mcdio ad uerticem tenui femine circundatus: radicibus

Nafcitur in lacunofis , fepibus
,

vov e 57 ro ij.iv (ItKfiV re fi

Htya..
i.

ns,hiriutis s canaidis,digitum crafsitudine aequantibus

Pknta
alij

dis.Multout.horm a gnacft.Vimhabentfoliacxiccatoriam,conftringentem.quarcom
:

& locis huminis,

go

quam

gnis ulcenbus3 8c fluxioni opportunis,atque elephanticis , fordidisque illita profint profluuia fangui

In Lib. fecundum
: :

Diofcoridis
i

V79
&
heptanetiron ,

inaequalia ciniSjUlcera quae ferpunt,epinyc1:idas,carbunculos,nomasque cohibent uctera ulcera, catrice obducunt chironia fanant finus conglutinant: morfibus canis,ambuftis igni,inflammationi-

bus,panis,parotidibus, ftrumis , aegiiopijs

illita

cum fale

profunt.

Co&um

cumaceto &

polyneuro uocant, duum

ali;

iale olus,

eft

generum,
paruum,

dyfentericis,cceliacisque,fumptumfubuenit. Datur

&

in

locumbetsecumlenticula cotum,&ad

aliud

aquamintercutem,cuileucophlegmatix nomeneft,datur &herba deco&a poftaridas'epulas>ficut media antecedat . comitialibus,& fufpiriofis data proficit . Foliorum fuccus , collura fubinde oris ulcera , purgat cum cimolia , aut cerufa igni facro medetur :fiftulis infufus prodeft lippitudrnibus ,
:
:

aliud magnii.

b Orib.haber.
longiora.

&

aurium doloribus idem fuccus inftillatur additur quoque in oculorum collyria gingiuis cruore fuf fufis,& fanguinis reiediionibus , potu confert clyftere dyfentericis infunditur contra tabemdatur
. .
: :

inpotu : aduerfus ftrangulationes

uulua?,in uellere fubijcitur,etiam

fi

uulua fluxione laboret . Semen

PLANTAGO media.

ex: tno

48 o

And. Matthioli Comm.

.

cx uino potumalui fluxiones,& fanguinis excreationes fiftit

Decofta radix, & manducatu

.

& col-

lutione,dentium dolores fedat : eadem cum folijs, ulceribus renum , & uefica: m paflb datur Fcrunttres radices,cum tribusuini cyathis,&pariaquce modo,tertianis auxi]iari:&quatuor,quaiunis.

Sunt qui radicis geftamine,difcutiendis ftrumis utantur

Plantaginis

QVanquam 4 Diofcoride>Tlinio, ^fpuleio

cenfentur,maius

alijsque

omnibus antiquisauthoribus,duo tantum Vlantaginisgenera re-

CeaGderati,

cufridis formam referal, Lanceolam appeUat,cJfe tertiam quandamTlantaginis jpeciem,nemo eftquiambigat.Hetrufas plantago Centinerbiauulgo uocatur,

nimirum,& minus\eam tamen,quam uulgus, qubd \ance&

corruptod Qumqueneruia uocabulo Maior eo qubd eiusfolia,qum latiorafutit ,fibris feptem tanquam tunSepincruu appellatur, Media,quoniam in eiusfolijs quinque apparent cofta Qmnqmneruia
,

neruis difiingmm.

dicitur

Minima uero,

&

PLANTAGO MAIOR.

quti

InLib.fecundum Diofcoridis.
quodeius folia
,

481
Quam
uero recentiores
nititur
,

qu& leuiter hirfuta funt

tres tantitmbabeant neruos

Trineruia dici potejl .

/(^.vatIcam
finente
,

uocant ,folio efl c&tms

crajjiore, carnofiore,robuflioreque,ac

Uuiore , ex lata origine in acutum de-

lancea cufjjidis

modo , cauiem gerit cubito longiorem , ramofum ,flofculis candidis . Bgdiabus

.

fis,albicantibus,ut in

EUeboro

Tsjafcitur in aquofis

& paluflribus

numero-

Maioris

& minoris femen tritum

.

ouoque exce-

ptum,& calenti tegula inaffatum,dyfentericos iuuat,frequenter deuoratum. Becentiafolia trita,& itlita, licbenis auxilian
tunquinetiam
que
uitiafedis

omnia curant,nempeficus,rimas,condylomata,b<emorrhoidas,procidentiasque
.

Illinuntur quo-

utiliter primo
,

impetu rubenti podagrte

Medentur omnibus digitorum uitijs . Luxatis, cum dolores,tum tumores toldeuolutis,non folitm ilhta,fed deuorata profunt
.

iuntfolia tufa

&fale modico iUita:contufis,uerberatis,& ab alto

Suc-

cusexrofaceofrontiadhibitus,capitis dolores a calida caufaprouenientes mulcet . Datur quoque

magno iuuamentoad

X o cruentajputa addito jLrmenio bolo , aut b&matite lapide . Idem cum miUefolij fucco miflus , cruentam urinam reddenti-

PLANTAGO LONGA.

Sf

busmirificJ

482
&
tawmi: Phntaginis
*<5al.
uj

AndL Matthioli comm.

perfici

bus mirifici medetur potus,&pr&fertim addita philonij

folani , fediq; fucco
.

drachma

Illinitur

quoque recli eryfipelis, addito aceto,

Stillatitia plantaginis

aqua , cum Aquali acerrimi actti portioncfanguinem i naribas flucntem

temperaturx : habet enim quiddam aqueumfrigidum : ha.

cohibet >fi linteola ineamadefaclaapplicenturpedumplantis,manuumuolis ,&iocinori. Tlantago ( utfcriptumreliquit

Galenus lib.v l.ftmplicium medicamentorum)mifia

efi

bet uerb

& aufierum quiddam,idquod terreum e(l,ficcum,frigidum

efi
.

Itaque refrigerat fimul

fecundi exceffus a medtjs

adulcera reTorrb medicamenta,qu& cum hoc qubd refrigerant, una etiamficca funt,ea ad dyfcnterias : nam &fanguinis profluuiafiftunt, beilia omnia,& ad fluxiones3 putredines conueniunt , ac proinde

& deficcat &

,
.

et in

utroque

&

&

&fi quid aduratur,refrigerant : tum finus quoque

glutinant

&

alia ulcera recentia fimul

& uettra

In omnibus ferd id

gemts medicamentis primas tenet,aut certi nullifecunda efi plantago,idque temperatur<ejymmetria,& conuenientia . 7S(a
ficcitatem obtinet morfits expertem,&frigiditatem,qu<e nondum obfiupefaciat
.

Semtn eius,

& radix fimilis funt facuU

IQ

PLANTAGO ACLVATICA.

tatis

InLib.fecundum
tatis,nifi qubd ficcioris,&

Diofcoridis.
:

48)
Hac
cnim quandam infe
.

minusfrigid&.Sedfemen etiamfubtilium efl partium

raiices uerh crafliorum . Ipfa autem her-

bdfolia exiccata tenuioris,& minus frigidx, facultatis fiunt:nempe difflato ex eo,ac digeflo excremento aqueo. Hac ratione radicibus utuntur ad dentium dolores tum mandentes, tum collutionibus ipforum incoquentes. Vraierea ad iecino~

&

ris,& renum obflruiiones,non bas tantiim adbibent;fedfolia quoque,

abflergendifacultatem obtinent : quam

& multo magisfemina

,

&

in

herba

uiridi ineffefatis conijci potefl

uerum ab

humiiitatis copia uinci

10

Herba, qus. Gracis <pto'y*aojor,Latinis Tlantago uocatur:^irabibtM,Lifm, ant Lefan albamd:ItaUs,Tiantagiw;Gtr ntanis,rtiegerich:Hijpanis} Lhantem,Tameha^em:GaUisTlantain.

Na

V M.

sr

&*

48 4
iMe.&Drag.
s/.r.

AncLMatthioli
S
I

Comm.
CAP.CXX.

V M,

SEV LAVER.
.

^uenitur, frutice pingui,re<to,folijs latis,olufatro fimilibus , fed minoribus , Qua? cruda,co<5taque efu,calculos rumpunt,atquc excernuntmrinas cicnt menics , U tus extrahunr:dy fentericis in cibo auxiliantur De fio Crateuas tradit, a herbam e(Te fruticis r/txigu "habans niultafo- pauca t olia ferentem,rotunda,maiora quam menrha,nigra,&t ad erucam acc edentia.
in a ll s 9
'

frSi
x*
.

Q n^ O
.

Ion

& odo& parfpecie,

ra tis

lia

roumda.
i.

r d.

pingiiL

C*

fcaturientiumfontium riuis,quorum aqua hyeme

calent,<eflate

uerb frigefcunt,plerunque nafcitur

,

C&terum
Io

j^Jfalluntur apertifiime\qui pro Sio berbam Crefcione uulgb uocatam, tamfalicet dulcem lafiucccflmilem
Sijconfid.

qudm acre,

acJubamaram,cuinaflurtijfapor,&erucfoliainfunt,inmedicamentis ufurpant. Quippequbd ea non alia fit planta,

qudmflfymbrium aquaticumfequenti capite d Diofcoride defcriptum , non legitimum Sium , quod

le

noftratibus Senenfibus
efl

uulgb uocatur Gorgoleflro.Hoc enim d Diofcoridis Sio nullisprorfus diflidet notis: quandoquidem pinguis

planta,cau-

refio zfdijs latisjn ambitum ferratis,olufatrofimdibus,fed minoribus,& odoratis:floribus candidis :femine corniculis
.

inclufo

\\ariadmodumfiunt fontitan riuuli,quibusaquaticumftfymbrium innatet,qui Sium etiam non habeant

Tlinius
,

Plimj lap

us.

iibt&

cap

XX j

x Sl

m cum a q Hat C0 (ifymbrio confudijfe uidetur

j
.

qubd Sioftfymbrij aquatici uires

affignauerit

nominis

fortafle

comnmnitate deceptus

etiam Sium appeUant.Vndc qubdforti exiflimauerit Tlinius Sium,& cardaminam

'Nam Diofloridis teflimonio,fifymbnumhoc ,quodaliqui cardaminam uocant , nonnulli unam,& eandem plantam effe, uni tan
:

tum

Sio utriufqmfacultates reddidit

.

etflprius lib. XX. cap.

xxi

.Jpeciatim de fyluefin flfymbrio in riguis proueniente

diflvruent

cabitur

Sium Scnation uocat : Veriim Setiecio Diofcoridi alia eflplanta, ut lib. lill.in eius mcntioneexpliConfert Sium in cibisifs,qui oculcrum htbetudinelaborant,quinetiamJfleneticis,& malo habitulaborantibus.
Serapio

20

Vcr.tris liv.eas pcllit, id

...

u res ex
;

tus lentigines delet

quod ualentius facit eius femen tritum , cocblearts menfura , ex uino aufitro potum. Succm illiDecoblum cumfale,& nitro,equcrum fcabiemfanat . Vtuntur etiam eo quidam in acetarvjs. Su mc.ftmplicium
particeps
.

Galeno.

minit Galenus lib.v 1

1 x

medicamentorum ftc jnquiens . Sium cpuantum guflu odoratum efl,tantum etiam exDigerit autcm,& urinam

calfaeientisfacultatU

Nomina.

mouet,& calculos renumfrangit, menfes euocat Quod cmci crtmLatimqupque- Sium twcant : Mauritani,l\pr eathalmi,& Inhamehanella,feu HamehamUa:ltali,Sio,& Gorgaefl
.

&

leflro:Gemani,VttrcJfermercl{:HiJpani,l\abacas:GaUi,Berle.

W/^fw.
,;.
,

SISYMBRIVM.
a
. .
:

CAP.

CXXI.

fyjndtre
S

'i.m.fed non

b ij'e\.;i.odoratumieg.

QIfymbrium(alij ferpyllum fylueftrc uocant)in folo inculto nafcitur, menthse hortenfis fimilitudij3ne, b odoratms,Iatiore folio Inferitur coronis Calfaciendi uim habet contra ftillicidia urina?,cal cuiosque,femen cx uino bibitur tormina ,& fingukus fedat Folia in capitis dolore, fronti, aut tcm. .

poi ibus illinuntur. Itcmconrrauefparum,apumquei(5tus. Vomitiones potu cohibet.

fifymbrij genus,aliqui cardaminam,alij fion appellant
:

Akcrum

Onb.

Ea herba riguis gaudet, & eifdem in locis,qui

bus fion.prouenit qua idco nonnullis cardamina nominatur,quod guftu cardamum,id eft nafturtium

primumrotunda prodeunt,aduka erucaemodo finduntur.Idexcalfacit,urinas mouet crudum eftur Purgat lentigines, cutisque uitia in facie , no&ibus impofitum , matutinisque detradum
repraienter. Folia
.

AO
..

^
nfi

^J.metfiprodiierit Diofcorides Sifymbriuminfolo incultonafci ,Theophraflus tamenlih.v i.cap.v il.de plantaru

hifioria,& lib.w.cap.v
.

deratio.

1 1

i.deearumcaufts,fatiuumetiamnumSifymbriumin kortisreperiripofleritatismemori*

comraendanit

Q^odfanieamherbamejfecrediderim,quczhodieinommbusfere hortis prouenit quam nofirates off,, cim Balfamitam , uulgws uerb mentham I{pmanam,uel crijpam appdlat. Quippe qubd hac proferat folia circinata ,
f4ulgarismenth<lniora,crifpa tamen
:

caulem quadrangulum

rubentem; uirentemquc:

& & odore,gu(iuquementha

caufls paulb ante citato,

longe acriorjintiatnr

Cuius rti iliud etiam,pmter affignatas notas,manifeftum indiciumfacit, qubd Balfamita hcecfaci,

U in mentbam degencret
mentham mn- gle fu cueniat .
tem

mfli diligens

admodum adhibeatur cultura

Quod libro dc plantarum

Theophraflus his uerbis .Sifymbrij mutatio in Sifymbrij in apcrte tefiatur

Fit etum
,

, cum cx necum quis non excolit, neque curamfolitam adhibet,ut radices amplius deducantur qudm in par

mentham ,

uelut prdib~lis oppofitafcilicet efl

ui tota conuerja

debiiiorparsfupcma confiflit,odorisquefui uehemcntiam amittit , quaft ex ambobus illis , germine ,

.

al que odore fmilitudo proucniat

Quippe acritudine exolefcente , reliquus odor , quia mollis quidem , remijfusqne

efl

proxime ad mentham accedit

tlenus Theophrafius
.

Quamobrem transferre fepenumero iubent,ne iflud eueniat . lUc Sifymbrii caufa efl. ha. Sed equidem nonputauerim Diofcoridis Sijymbrium fponte in incultis nafcens, cum Theophrafii SiSylucflre
enirn tn

fymbrio comeniri
iucultis

qnin potius aiterum ab altero longe diffldere crediderim.

locis

Umnienfl agro

in

natum compturibus

uidimus

ac legimus
.

nullis defieientibus notis tUi

d Diofconde tribuw . qnodmihi qui-

fyuoplurimitm

demfa tiuo ejflgie plani reclamare uifum cfl Huc alia accedit ratto , qua facileprobaripotefi Jtfueflre Sifymbriiim dfadifferre Quandoquidem ft idem effent cum Sifymbrium culturanegligcntia in mentbam degtneret ,f.eri
. ,

quidtm non poJflt,ut fylueflre aliter ufquam tnueniretur,qudm in menthampermutatum , cum nulla hominum cultura nafcatur. Giw poflmodum f,eret,ut locusjn quo Sifymbrium primb adolemJfet,breui temporis traftu ubiq; mentha fcateret.
Brafauoli error.

yodtamennnfquambaficnusfaftumreperi . Caterum Brafauolus,cum hctcfortaffe non perpendiflet ,

credidit Baifami-

tam ,

6o

quarn ipfe Fhrentinam

mentham appellat,tam fatiuum , qudm

fylueflre

StSjmbrium indifferenter explere pofle

Qi

In Lib. fecundum Diofcoridis

..

48

j-

SISYMBRIVM HORTENSE.

Qmpr&tereafateturfe uidiffe(qubd potius eum oculos fefeiliffe putauerim ) Balfamitam defciuiffe in calamintham > Tllnium quidem,non Tbeopbraftum fecutus . Siquidem Tbeopbra(lus in mentham, non in calamintham Sifymbrium defcifcere prodidit
.

Tlinij uerb codices nonnulli libro

x i x.cap.x.fcriptum quidem habent , qubd Sifymbrium in calamintham de

leblio

generat,quam leclionem accepit Brafauolus:fed ea

deprauata cenfetur
etc

Idcircofatlum

efl,ut
.

ij,

qui Vlinium caftiga-

runt,eam reftituerint,qubd compertum babuerint Tlinium

& legitima

Theophrafto, hiftoriam fumpfiffe

defcifcat
,

Itaque iam eius loci uera,

in

leclio eft,ut in caftigatis codicibus legitur,qubd

Sifymbrium in mentham

non

calammtbam Sifym
.

...

briumuero,quod(utDiofcoridesinquit)aliquiCardaminam,alij Sium appellant,ea nimirum berbaeft,quam uulgbnoftri aquatkwn. Crefcione appellant,acrifaporepr<edita,de qua etiam diximus in pnecedenti capite, de Sio differentes . Siquidem ea infontiu riuis difcurretibus comite Sio nafcitur,folv\s primo exortu rotundis
:

cum uerb adoleuerint,eruc& modo

diffeclis

odore,

acfaporefatiuo nafturtio proximis . Meminit buius Tlinius libro xx. cap.xx i i.quanuis libro

x I x. cap. v 1 Sf 3

1 1

aliud Si-

fymbrij

48 6

And. Matthfoli

Comm.

SISYMBRIVM SYLVESTRE.

fymbrugenus commemoret his uerbis . Sifymbriumfimili modoferhur Utifiimum nafcitur in puteorum parietibus, circa pifcinas,& ftagna . H inc quidam exiftirnarunt , Tlinium de uulgari mentbaflro , quod in aquoftspafiim prouenit
.

&

Io

dijferuifie

Sifymbrium tam bortenfcqudmjfonteproueniens, &ftatus ,

eius

& lumbricosj>ellit

cum berbaipfa inpuluerem

calefacJum
,

trita

tum

decoUum potum . ualet ad uteri inflationes,fi und cum partbenio

in calenti tegula

& odorato
,

meraco afperfum,uentri applicetur : ualentius quoque uterinirdoloribusdpartufubuenit,fi una cumpartbenio,antbemidis

fioribus,tenuiter concifa,tribus,aut quatuor ouis cxcipiatur,& deindeinpatella,cum oleo lilino ad ignemfiat placenta

&

tam recens,qudm ficcum caiefaclum, uino cretico afperfum , ai uentriculidolorcs.SuccusteflibusilHtusnoclurnaspollutiones cohibet. C&terim aquaticum Sijymbriumcumrapbano
calida applicetur uentri,fuper ipfo umbilico
.

Illinitur

&

emni,& petroftlini radiabus,exalbo meraco,& butyro calefaElum,& pubi adhibitum,urinat remorantes educit.Succm tx aceto illinitur utiliter ueternofis : Efl &alterum eiufdem generis,fedfolus caulibus. longi minoribus , ramulis iwme*

&

rofisy

InLib.

fccundum

Diofcoridis.

487

SISYMBRIVM AQVATICVM.

rofisyin cactmine

tantum comantibus,in quibmflofculi exeunt albicantes. Hoc autem nonfolum

in aquofts

& riguisproAe ftmplicium

Sifymbrij
lt-

uenit,fedinhortis&fecusitinera,acutofapore. Sifymbrij utriufque mentionem fecit Galenuslibrovi

1 1

medicamentorumfacultate,ftcinquiens. Sifymbrium tenuiumpartium, digerentis,excalfacientis,

& exiccantisfacultatis

criufqtie uires

exGaleno.

eft,& temperaturA

in tertio ordine

Sed

&femen

eius tenuium partium efl,&calidum

,

Qupcirca ipfum quidam cum ui-

no exhibentftngultientibus ,
ciim

& tormina patientibus.Sifymbrium uerb

quod quidam Cardaminam uocant , quandoqui-

dem cardamo,hoc efl,naflurtioftmile quiddamguflu p r&fert,cum ftccum e[t,tertij efl ordinis excalfacientiu,& deficcantiu: humidum.& uiride,fecundi . Vt Grm o-i<rv(x$pi'v,ita ettam Latini Sifymbrium dicunt : Arabes, Sifnabarion,feu Sifnasbar: Itali,Sifembro,& Mtata Bomana : Germani,VuaJfermuntz,& Bachmunfxj Hi$ani,Hierua buena de agua: Gal- Nomina. liMenthe aquatiche . Quod uerb anrvpQpiav inp w Gr<ecis,Sifymbrium alterum Latinis appeilatur : ltalis.,Sifembro aqua
tico)

& Crefcione

Germanis,irmkreffm,& Vuafferkrejjen : HiJJ>anis,Berros,& ^igriois:Gallis,CreJfon

Sf

SISYMBBJVM

488

And. Matthioli

Comm.

SISYMBRIVM AQVATICVM ALTERVM.

Kfifyov-

C R
.

T H

V M.
,

CAP. CXXII.

CRithmum,feu,ut aliqui,Crithamon,fruticofa,& undique foliofa herbula eft , cubiti altitudinem

a Cat,
f

fere petens

Nafcitur in maritimis

fTcraffioVi-

portulaca', a latioribus,& longioribus, falfo guflu

& petrofis rfolijs pinguibus,numerofis,albicantibus,ueluti flores b candidi funt & femen,ceu rofmarini,odo: :
:

US ''

b
teox&.'

i lu U "

ratum ' molle , rotundum, quod ficcatum rumpitur habet intus triticimodo nucleum radices digiti crafsitudine,tres,aut quatuor,grati odoris,& iucundi Radix,femen, & foliainco&a uino,potu unri difficultati,& regio morbo auxiliantur: menfes cient-Eftur crudum,co&umve in olere feruatur etiam inmuria.
:

Tfafcitur

In Lib
te in

fecundum

Diofcoridis
,

4 8 ,9
mon
,

Njlfcitur Crithmum non modb in ommbus Tyrrheni promontorijs, fcopulis

pr&rupta fuperflant
uigatur
:

ac rupibus , pr&fertim Mgentario

,

crithmi conGderatio.

maritimis noflris Senenftbus,& uniuerfo circum Itatiam litore ;fed etiam in jLdrtatico fmu
litora
:

ubi fcopulofa

&

quemadmodum

nobis contigit uidere eo tratlu

perquem aTimauo fome Tergeflum na-

lum marinum

in uniuerfafere Hetruria Fcenicunanque imbi illa fcopulofa litora crithmo refertafunt . Crithmum I\pm<c , dicitur : ctfi in alijs quamplurimis ItalU locis , ubiamaritimis inhortis , ac uiridarijs translatum uirefcit,
.

&

herbamfantli Tetri appellitet uulgus

Quo nominis drgumento non defunt ,

qui ex>Jlimcnt,ptantam hanc kgitimum ejfe

.

Empetron,tibro llli.a Diofcoride defcriptum inter fmplicia medicamenta^qutz deiecloria pollent facultate
inuenio

Inter hos
^a

QuorunAun
P^us -

Tmdulphum Cotlinutium tn

defenftonibus Tlinijcontra Leonicenum,qui

Empetron corrupto uocabuto Sanpetram

experientia
,

herbam uocariputat,nutla habitafacuitatis,notammque ratione . Cuius fententia maximi refragatur

*

qubd

Crtthmum quanquarn abunde , copiofeque ingeflum, nec pituitam,nec bilem,necaquam intercutem trahit,quemadmodum

C R

T H

mpetro

45>o

And. Matthioli Comm.

CRITHMVM

II.

empetro reddidit Diofcorides . quipropterea illud inter ea , qua aluum

detjciunt

>

medkamenta loeauit . Quomodoautem I *

Empetron

quis idan

cum herbafancli Tetri

recHe* dixerit,fi

empetron nulUs alijs d Diofcoride reprafentaturnotis , qudtn

qubd nafcaturin montibus,& maritimis,falfo,& amaro faporeh Veriim enimuero non modbputandum;ftd etiam procerto,meo quidem iudicio,affirmandum ertt,berbam banc Crithmum efje.Quippe qubd ea notis ommbm , qus, radicibu*,folijs,
caulibus,acfaninibus,& uniuerfe denique plantx tribuit Diofcorides
,

Crithmumpland referat . C&terum maritimi cri~

uulgari ferefimile
:

thami duo
efi , ni(i

alia

habentur genera
efi

Trimum,d pneclariffimo uiro lacobo jintonio Cortufo mihi miffum,

,

qubdfolijs

angu(lioribus,& in cacumine mucronatis,atquepungtntibus , falfo

& acuto fapore

,

caulibus uera

frgnantionbus,fuccofioribus,uegetioribusq;,in

quorum cacumint ramuli exeunt

bini, terni,

quaterniue fuas finguh umcui radictm

beiiasproferentes,albis flofculis refertas,$ quibusfemen oritur faniculo quadantenus fimile

quoque fimilcm

frofert
>

Mterum ab una radiceplures

emittit caules retlos, circa quos totosfolia

babenm;fer intetualla tamen plura exuna

InLib.fecundum Diofcoridis
C R
I

45)

T H

III.

exuna origine gregatim prodemtia,longiufcula,craffa , &falfo etiam guflu,fub borum exortu peculiare quoddam eruml O pit folium,cMeris duplo longius y e quopropi caulis cauitatem pediculus exit,d quo fex,feptemkfolia breuiora produnturt

ut ex appicla eius imagine quijpiam uiderepoterit . Floresfert in cacumine orbicutatos,uillofosque, colore pallido
nititnr longa
,

T^adice

tereti,nonfine atys adnatis

^o defunt quoque,qui hanc

Empetron faciant ,fed ego ijs baudjnbfcnbere

aufim

cumplurafint,quA reclament.H<ec enim nufquam in montibus oritur,ntc pota uentrem exoluit. Ejl

& altera plan-

ta,qu nonfolum odore ,faporeque Crithamum refert,fed quadantenusfua ipfiusfacie .

bis de caufts appellare uoluimus.Tslafcitur

Hanc nos Terrejlre Crithamum,

luc in Boemia copiofa,pmfertim

in agro

Tragenfi nonfolum interfegetes,fed in

Mgrorum marginibus,& fecm mas,folijs longis,angu(lis,firmis,ternis ex uno pediculo,ipfoque longo vrodeuntibus., utrinq; denticulatis,falcisfrumentaria modo . Cateritm qua in cauliumfummispartibushabentur,minora,breuioraque funt

Caukmgerit ramofumalis concauum igenkulatumquejn cuius fummitate ramuli exeunt diuulfhin quibusfioridx

albi-

cantesque

45 2

And. Matthioli

Comm.
I.

CRITHMVM

III

cantesquefunt,umbeUx,in qmbus poftremb femen oritur pamum,oblongum, acre,

&odoratum

J{adice nititurjylueflri

io

Cmhmi
Nomina.

t*ft ina baudabfimili,minoreta7nen:faporeinprimisdulci,fedridiutiustm^

mrcs cen uit Ga i ems /#. v f

cula amaritate
.

x .f plicium medicamentorum,his uerbis . Crethmum guftantibus falfum quodammodo eft,cum pau quamobrem uis eius eft exiccatoria,& abfterforia : utraque tamen imbecillior in eo efl, quam m amaris

Crithami uires re-

^mGmci,Crithmum item Cnthamum Latini uocant : Itali , Crithamo , Finocchio marino , herba difan Tietro Germani,Bacilen,& Meerfenchel : HiJpani,Terexil de la ma r,& Vnhas de agnula yerua : Galiis,Bacille,& Fenoil marin.

&

&

Ktpavswif-

In Lib
K.*.W.

fecundum

Diofcoridis

.,

45) j

CORONOPVS.

CAP. CXXIII.

COronopus oblonga herbula eft,per terram ftrata,flfsis fblijs

cus uias

. coquitur in olere . Radicem habet tenuem,adftringentem,qu;e in cibo coeliacis facit . Prouenit in aggeribus, locis incultis,& fc-

&

CORONOPVS.

Tt

Vatks*

45>.4
Coronopi con
fideratio.

And. Matthioli

Comm.

laboris, acfludij impenderunt , utplantarumhiftorkm a mendis omnibus expurgatamprifii<w,ac proprix reddcrent integritati,in imefligando,qu&nam inter tot flantas legiiime Comiopus dicipoftit . Quorum units extitit Tstfcolaus Leonicenus,uir qttidem ingenio , ey- dottrinapra

V>Arias,ac diuerfas reperio eorumfuiffe fententias, qui non parum

clams,qui longa uerborum ferie hac de refcripfit,conchifitque tavdcm,Coronopum eam herbam effe , quam ipfe uernacula fua Ungtta Caprioia,nos uerb nojlra Sanguinelk appelkmus,qubd eam pueri xftate naribus indant, ut inde fa nguincm eliciant . Veriim ahn eius fententkm minimi probandam exiflimauerit Manardns Ferrarienfis , hac in re magis Diofcoridi
addic7us,qudm Tlinij,ac Thecphrafiiplacitis,qui Coronopum intcr aculeata recenfent,his magis adflipulandum cffe iudicauits qui nolunt

Coronopum

Diofcoridi

ac admodumfrequens, qubd in acetarijs pajfim ufurpetur,

eam effe herbam,qtm uulgb dicitur Herba flella, omnibus Italitc hortis uulgaris, qudm ijs, qui Capriolam, fiue Sanguinellam diffam Coronopum

CORONOPVS SYLVESTRIS, SEV SERPENTINA.

&

. .

InLib.
efle cenfent .

fccundum

Diofcoridis.

45))-

Quandoquidem h&c mfquam,quodfciam,in cibis fumitur,fed in brutorum tantkm uenitpabulum . 7{ec de~ Quorundam funt pr&terea, quifirmiter ajfeuerem , qubd qu& interplantas uulgb nonnuttis Tes coruinus uocatur, aliquibus uerb Tes opimodamiu"' gallinaceus,qua utuntur nonnunquammediciad exulcerandas corporis particulas ,ubiidexpofluletneceffitas,legitimus
ftt

coronopus . Inter quos non modb deprehenft funt commentatores jLuicenn*, quos nuttam rei herbarm peritiam ,

habuif-

fe conflat-Jed

mentarios
in

recentiorum quidam,prfertimex eorum numero qui deflirpium hifloria, facultatibusjcripfere com , n^anque Qtho itte Germanus cognomine Brunfelfius,tametfi non ignoraret,eos d probatiffimis uiris refetti qui

&

&

hanc uenerunt fcntentiam : tamen(qu& multorum efl pertinacia)maluit cum dotlts,& peritis rebld fcntire . Quippe Tes cominus uulgb uocatus(ut
^

rei herbari& imperitis errare

qudm cum
inter quat

in fequentibus fuo loco differemus)

Coronopus non
:

eft,fed

proculdubio ranunculus , qui Gr&cis Bt7fd iot appettatur X

cuius uari& Diofcoridi produntur Jpecies

Leoni<*ni opi

uulgarisTescoruinusfuamretinetfedem.

Qubd autem

Leoniceni Capriola Coronopusfit Diofcoridis,egoquidemcum

morcpr **'

Manardo nunquam affirmauerim

Vam &figerat h&c herba infui culmifafligio qninque ueluti graciles jpicas,qu& cum
uolucris formam pedis repr&fentant
incifuris dijfetto
,

mambus dilatantur,cornicis,uel alterms

cum tamen(ut etiam Manardus inquit)in

hominum cibum non expetatur ,fdio exeat nuttis

gahnutto patlo ajferendum cenfeo Capriolam

non feratur in hortis,& arida tanquam fanum ajfur-

ejfe Coronopum . C&terumfi modb quis tn eo Tliniumfequi uelit,qubd dixe* ritlib.xxi.cap.xvl. (quod tamen ex Thcophraflofumpfit)aculeatarum caules aliquarumper terram ferpere ,uteius t quam Coronopum uocant ;fruflrd,meo quidem iudicio, probare contendet Sanguinettam,fiue Capriolam Coronopum ejfe

qubd eius caulis culmimodo geniculis interfeclus, humi minime repat,fed retlus in altum ajfurgat culmorum in more , fpicasferat.Verumeosnonaberrareputauerm,qmdixerintCaprioUmhancaculeatumeJfegramen,cuiusmeminU
nius lib.xxini.cap.xix.hisuerbis . Sunt qui aculeatum gramenuocant trium generum ,cumin cacumine aculei funtplurimum quini, daCiylon uocant . Hos conuolutos naribus inferunt , extrahuntquefanguinis ciendigratia . 7{eque ufquam,quod equidem legerim,exprtjfit Tlinius(ut B^uellius teflari uidetur)gramen hoc aculeatum ejfe coronopum Ittui
.

&

&

Gnmenaculeatura PLinij.

pr&terea animaduertere oportet,qubd Diofcorides nonfcribit Coronopum aculeatam platitam ejfe,neque eum inter aculeatas libro tertio recenfuit,fed hic inter otera,qu& in ciborum ufum ueniunt . Quanuis contrariumfecerit Theophraftus,qubi
fortajfe

adfoliorumformam attuferit, qui laciniarum tenuitate coronopo aculeata uidentur ; cum tamen pungere non ua -

leant,ut cum acanthinispariter luftt Diofcorides.

Diofcoridi idem
cffe
.

QmrefacUUdducor , ut credam , Coronopum tam Theophrafto , qudm Ideoque Tlinius libro xx i .Theophraftumjecutus , Coronopum aculeatum facit rlibro uerb XXI I. Diojcoridem fortaffe imitatus,aculeorum haudquaquam meminit . Sed ittudfilendum non duximus, qubd ex itto grami

&

nis genercquo pueri ludentes fanguinem $ naribus eliciunt , Sclaui CarnioU incol&,item Goritienfes femen cottigunt,deglu -

buntqueinpilis,&milij,uel panicimodo carniumiure decoquunt,granulis oblongiufculis panico minoribus guftui , non ingratisMeb ut Germani himeldauu uocent,hoc e^cdeftem mannam.Huius plantam(cmus inferius libro quarto intergramina mentionemfaciemus
) Sclaui cornicis pedem afpellant . Quo fit,ut quafi certb crediderim , qubd Leonicenus ab ijsfortajfe do6ius,putauerit hancplantam ejfe Diofcoridis Coronopum . Qui cum Coronopum fcribat fpinis nuttis rige-

re,ferique in hortisin ciborumufum

eosnihilfattiexiftimauerim,quinobifcumfenferinteamplantam legitimum
.

ejfe

Coronopum,qu& uulgb nobis Herbaftetta uocatur

Tfempe mttam haclenus plantam uidi,qu& perinde ac

illa

adamuffim

Coronopum referat . Coronopus itaquefoliafert longa,angufta,per interualla. comiculata , humi accubantia,

&

in fteU&

r nopi

1_
'f '

modum radiantia,cdulem,Jpicam,florem,&femengerit per omnia plantagini fimilia , adeb ut nutta

differentia,radice nititur mica,numerofis

^ft

feri accedat notarum

& uires.

tamen adnatiscapiUamentis,foliorumfapor plantaginis eft . Quofit,ut credide-

rim Coronopum eiufdcmejfe generis . Inuenitur quoque Coronopus ffeonte nafcens diluto extenuatoque folo in comitatu Goritienfi,non longd d Sontijfluminis ripis,& in loca,qui dicitur in cottibus.Eam inibi uulgb Serpentinam appettant,qubi

eius radix in uinopota uiperarum,aliorumque

uenenoforum animalium morftbus maximi aduerfetur , fitque pr&cipuum

remedium,ita ut \pfafola(quod equidem experientia campcrtum habeo) liberet demorfos

Sunt, qui hanc Holeftium ejfe . cenfeant,quorum nonpojfum nonprobarefententiam,ut hkquartofufius dijferam. Coronopi uires paucisperftrinxit Ga- Coronopi ilenus libro

v i .fimplicium medicamentorum

,fic inquiens .
:

Coronopodis radix

cceliacis prodejfe creditur manducata

Eius nomen Gracum Kofwowf, item

fuofl
:

& Latinum Coronopus

Italictm , Coronopo ,

& herba fteUa

Germanicum , Kraen Nomiiu.

HiJpanicum,Guiabelha

GaUicum,Capriole

2.'^.

SONCHVS.
. .

CAP. CXXIIII.

quadam molCaule conftat angulofo, t inani > interdum rubente folijs in ambitu per interualla difTecTtis. Vtriufque uis refrigerat,modice adftringit . unde aeftuanti ftomacho,& inflammatio nibus illiti profunt . Succuseorumftomachirohones fbrbitionemitigat:Iacelicit.inuellere appofitus,fedis,ac uulua colle&ionibus opitulatur . Tam herba , quam radix illita , uibratis a fcorpione idibusfubuenit. Alterfonchustenerior,arborisinftar eft>latis conftans folijs: cauleminramosexeuntem folia diftinguunt . fed ad eadem poUet
Sylueftrior quidam eft,& magis fpinis horret . Alter teneritate
:

SOnchi duo genera

lefcit,cibis expetitus

Tt

Soncbits

49 6

And.Matthioli

Comm.

SONCHVS ASPERA.

Sonchi confid

SOncbus in Uetruria, uhi

uineis

Latinum nomen adbucperdurat, Cicerbita uulgb uocatur

pungentia,fubrubentiaque habentur. in Uui uerb
dijferunt,

Vifuntur

m bortis, campis
.

&

duofoncbigenera , aherum afperum,alterum Uue . Folia utraque fonchus profert cichorij modo laciniata , qux

quidem
que

in afpero crifp'a,ajp'era,&

Unia,& jpinis nuUii rigentia Hutus

duo habentur genera;qu tantumfolijs atiquatenus

laciniatis,ac etiam
.

nempe eorum alterum Uuioribus babeturfolus, minus quo-

mag is cxtenfis Omnibus caulis eft cubitalis, intus uacuus, moUis,fragilis,lat7epr&gnans,&ple''

caulium fummitate melinos
;

runque

rufefcens. Floresgerit in

fenetioni
,

haud abfmites;qui deinde in pappos euanefiunt

quicquam , quod equidem legerim ,

Sed tertium iUudgenus,de quo infine capitis

batlenus
uidijfe plantam
,

dijferuit Diofcorides

nonfolum non inuenitur in Italia , ubi non recordor me

eo

qu& Soncbum arborefcentem referat tfedneque etiam de

memorU prodiderunt Theophraftus , iHinius . Soncho nofiri utuntur byeme in acetarijs,pr&fcrtimque eius radicibus, qu# cum tener fint,manfuque dulces,frequenter menfis expetuntur . In uino decoQus Jlomacbi fiuxionibus medetur .
la$ctt

&

InLib.fccundum Diofcoridis.

SONCHVS

4j?7

L AE V

S.

Laffeus liquor d caule emanans,daturpotandus ctgri ffirar.tibus

I

& aflbmaticis
1
1

Idem auribut inflillatus dolorem

.

tollit,

o &pr<e{ertim in malicorio
grauiokntiam
tollunt
.

curn oleo decobtus

Stranguriam quoque fi>nat,ciathimenfura potus

Commanducatafolia orts
.

Sonchi uires nobis dejcripfit

e(i
.

Cahnus Ubro v

.fimplicium medicamentorum,his uerbis

eflur
,

Son.

Sonclii uires

chus nbi adoleuerit,ex fpinofisplantis

C&terum uiridis etiamnum ,

efl :

& tener

perinde ut c&tera olerafylueflria

.

ex

Tcmperamentumcius quodammodo miflum

conflat enim exaqiea,terreaque effentia,utraque lettiter jrigida

,

Ts[am

& adflriUionis cuiufdam

nici,Serraya,& Scrralha

efl

particeps:

&fme cataplafmatisin mo\cm iUmatur,fiue edatur

ltalici,Soncho,& Cicerbita
;

manifvflb refngcrat :poflea

uerbqudmplanireficcatusfuerit,terreflreews ttmperamentum ndditur,modicam habens caliditaum. zwyoijic Grctr

ce,ut etiam Latini Sonchus appeUatur
'

Germanici,Vuilder hafen kpel , Gens dyflel: Hifpa-

GaUici,Lalteron,& Talakan lieure

t Hcec diUio
fli

Kivo;

qii

uacuum,& inanemfignificat,hic non legitur in uulgatis Grctcis Sed tamen eam habent uetu.

codicesrfuibus etiam adflipulatur Oribajius

Ergo non erit&t aliqui putanh ex Tlinio duntaxat repojita

Tt

SOKCHrS

4 5> S

And. MatthioJi Comm.

SONCHVS LAEVIS ALTERA.

xtfti

SERIS,SIVE INTYBVS.
.

CAP. CXXV.
.

SEris duum generum eft

bus folijs conftat, ftomacho quarn hortenfis

Altera fylueftris,quapicris,& cichorion uocatur . Altera fatiua, latioriutilior. Qjke iterum in duas fpecies digeritur una

folio latiore prodi t, la&ucarum fimillima : altera anguftiore eft folio , guftu amara . Vtraque refrigcrat,& adftringit,ftomacho utiliflima al\ium fiftit co&a , fi cum aceto adfumatur . Silueftres ftoma-

&

cho meliores quandoquidem^ftuantem ipfum,& quem imbecillitas uexet,cibo leniunt Cardiacis per fe,aut cum polenta,utiliter illinuntur: podagris,& oculorum inflammationibus auxilio funt Herba cum radice illita,percufsis a fcorpione fubuenit igni facro cum polenta medetur . Succus cum ce: .
. :

rufa,& aceto,ualet ad

illitus eorum,que

refrigerationem deiiderant

Qupnkra

In Lib

fecundum

Diofcoridis.

45 y

INTVBVS MAIOR.

'f*yonhm

in

Grxclsmlgatiscodicibusinhiumiftiuscaphis&inuerbisnonniiUis,&mSeridisgeneribusdeprauadypU,vjj mtt<It>i. Sv i^v

\}tum,& confufum leghur; ideo ex libro Oribasij ftmplicibus dicato,atque etiam ex antiquiffimis Diofcoridis codicibus manufcriptis,itiud legitime\& ordinatt} legendum putamus,hoc modo
.

ieti^s Gnel* tjfci co n(id.

~s.ipir

dypU Juag

Jrrtiv c-iJar- f/sV niv yti TriKphJ kj Ki~&ptw khKhtcu.ii Ji HiJ-ipos xKtftvtpvKhorip&fj)} ir>piOTipet -rHixwr&lws.-rti Ji Kim&iSf

yi s'W 5ptJcu.aJiTtp<t,m BhttTjpuMof.n

Ji nvo'tvMof,xai tty.-rtKpos.id eft.Serisfyluefiris,& hortenfts.

:

Sylueftrts

quidem du

plex

alter.t picrisrftue
:

& cichorion uocatur

alterafatiua latioribus foli]s,& origratior,qudm horten/is . Hortenfts ue,

ro duplexgenus

unafolio latiore, lacluc&ftmilior : alterafoUo anguftiore

& gufiu amara

Huic
.

leclioni

maximi adfti-

pulatur Serapio , quippe qui ex Diofcoride tot habeat fylueftris Seridis fpecies,quot domefticm,
Seris quotidiefttprA fitne patet,cum tamftitiua,qudmfuajponte nafcens

Id quod etiam exufu clarif

manibus,& fumatur in cibis. Satiua quidemubidiffimilis

-t

Seride non longe' ytefere in Italia in hortis tolitur,foUo enaticA ampliore>UuiQreque, ab hortenft anguftifolia

quin&

yoo

And. Matthioli

Comm.

INTVBVS MINOR.

ori erratica gratior . Ea uerb, qu* ftonte prouenit ,pa(fimfermeuirefat,folijs in ambitu longi magis laciniatis, angif.ioribus,aj}erioribus,& amarioribus.sunt quipro certo babeant , Scariolam a domefiica latifolia Seride mhil differ-

quin

&

IO

re,qubd ita effe comprobet Serapionis fcriptura.Mij Scariolam uocant alteram domeflicx fpeaem

qu&

anguftiore ejt fo-

lio,&gufiuamarior. Sedanimaduertendum efi,Scariolamin Serapione,Scrapionis non ej]e,fedinterpretis,cuinulla,mea quidemft;;tentia,in bocfuerit adbibenda fides . Quippe chm fciucrit is Scariolam,corrupta d barbaris uoce , nil almdfignificare,quam Serioiam,Serimq; non aiiud ejfe Gmcis,quam Latinis Iatybum,huiusgenus lattfolium ( perperdm tamen) Scariolam appellauit.Quain re eorum cquidem fententiam magis laudauerim, qui angufiifoliam Serim ql.bd
,

latifUia fit

longifit abjimdis . Omnesitaque in Italia uulgansfunt notitia , qubd uofiratibus menfts fnquentiffimi in acctarijs apponantur . Quamobrem olitores has hyerm ttr-

r,Scariolam,feupotimStriolam,acfiparuamSerimdixeris,uocant:tametfun Senola dicipo(fit,qupajfm tn hortis colitur,qubddomeftic SerioU non

ra,&

InLib.fecundum Diofcoridis.

yoi

1NTVBVS CRISPA.

in totatn afferin artificio mirum in modutn albefcunt,& tenmima euadunt, I o ra,&fabulo hortis thumt,quomam hoc uantur byemem^artem kanc a natura dot~H,quodmdcrint f&pius in campeftribus Ckhorium aquarum umndationibus ter-

&

ra,uel arena obrutum,& tenerrimum

& candidijjimum reddi

,

exuta omni ex parte amaritudine

Eft qtwque tertiur

crifiis,
.

/n tyb I HOKTSiisgenus,amplo,foliofoque
tts,caule c&teris
ttis

cejpite proueniens,folijs

magnis,fed ubique in ambitu

l\eltqua

acfimbria-

maiore ,

crajfiorc, tenerioreque

in acetarijs

expetitum

cum c&terispariafunt Vertim quaneffe

ajferat Viofcoridesfylueftremlntybum,
,

quemadmodum

& fatiuum duorumtantum

I 1

generum ; ChondriUam ta-

tntn

cuius hiftoriam ipfe fub duplicifecciefequenti capite defa ibit,inter Cichorijgenera ejje
.

repomndam,nemo eft quiam-

bigat

Quemadmodum

& tertiam illam,qu<e Theophrafto lib.v

.cap.x i ,de plantarum hiftoria

Aphaca uocatur . H<sc

.

tnim ilU inguftabHis,& amara

efttfeftinanter h<ecfioret,fed celenter flos fenefcihatque in pappos euanefcit

Tum alius ite.

VHmfrouenihatqm iterurn alwMquz tota hyimet uereque toto ufque *flatem faSitatur . Flos melinifteciemgerit b&c
tlle.

J02

And. Matthioli comm.

CICHORIVM DOMESTICVM.

ille

Hnic per omnia

in

uniuerfum refpondet,quA nonmllis

chi,aliquibus J{ofirum porcinum,plerifque ucrb

dens ieOn I %,a\ifsbens caninus, quibufdam Caputmona^mbubeia uocatur . TametfiTlinio Cicborium ipfum proprit jtmbugia*
cicoraceis ,frequtnter laciniatis
,

uel jLmbubeia dicatur

E terraprodit bac berba,in ipfoflatim Veris initio,folijs

pappofum caput;

infa-

gittxmodum,humiqueaccubantibns;caulepalmari,rotundo,glabro,fubrubente,concauo,lacJeoJuccoprxgr^
lntto,foliofo,quo decidentefubcrefcit

Flore

& admirabile natur<s ludentis opus

quoxt tandem ftirante ucnto

tffatur in auras . t\adicembabet Cicborio proximamjacleo fucco plenam,fed longeamariorem.Coctaflomachum diffolutum adfmngiticruda uerb atuumfi(lit.eadem dyfentericis auxihatur,fed magis cum lente decotta. Succuspotus prodefi,

quibusgenitura
Seplafiarioru
negligentia.
.:.-.

eff.uit.ln aceto decocla,urin<e

tormina difcutit . Fniuerfe plant* decottumpotum , auxiliatur regio mor~

uolunt.

bo liborantibus.Tradunt magifucco

totius

cum oleo perunclis fauorem conciiiari,eosquefacilius impetrare qua

Sedprofeilb rnaxima eftfeplafiariorum multarum negligenUa,atque ignauia,qui ciim in bortis mmerofifstmum , pr<eftantiffunum

InLib.fccundum Diofcoridis.
fuis plutnbeis clkiunt organis.

))

ti(fimumquebabeant Intybum,&in camptftribus Cichorium ubiquefrequentijfimum,barumplantamm loco modb hieracium,modbfylueJlrem la&ucamfuo latte refertarnfubijcwnt,atque ex tjs aquam, quamvomen deEndiuia inentirifaciunt,

Quod rnaximi deteftandum,efl : nam etfi

hieracio\fylueftrique latluc& uis frigida infit

tamen prAterquam qubd nullam cum iocinore habeant conuenientiam,lac,quo eopotiffimum tempore turgent , quibufdam fuispartibus calorificumadeb eli,ut linguam exurat,acuellicet : qmbufdam uerb adebfomnificum, ut non defmt , tefie infia Dicfcoride,qui illudmecomo permifceant
.

Eft

& alia Cichoraceigenerisplanta

quam quidam zacintham uocauere,

nobis autem ab efetlu

chor I Vm Ferrv car I vm appellare libuit.^adice hac nitiiur rapuculifigura,fubnigricanti

*o

colore , adnatis circumquaque capillaceis fibris . Folia babet Cichorij, uerum paulo afyeriora . Caules edit cubitales , quandoque maiores,tenues,afperiufculosqne,in quorumfummitatibusflores oriuntur aurei , ckoracea ftecie , quibusflaccejcentibusfemen remnetfubnigrum,capituli inflar3 circunquaque fecundum longitudmemfecJi,melopeponis modo. Mira

&

CICHORIVM SYLVESTRE.

huiks

?4

And. Matthioli
/

Comm

CICHORIVM CONSTANTINOPOLITANVM.

hulus planufacultas

eft

ad tollendas uerrucas
,

Siquidem

fcimm nos nonnullos,quorum manm uerrucU admodum nume

rofisfcatebant,fanatus

tantum buiufce Cichorace&plant&folijs . Idern pmftat eius femen tribus ditbmdracbmtepondere deuoratum,dumfe cubitum recipiunt Ferrucofi . Hoc uelim acceptum referant retplantari&ftudwfi Francifco Cal%olario Tbarmacop&o Vcronenfi,qui plantam ad me una cumfacultatibus mifit. C&tcrum aliud
effc

deuoratis in acetariofemel

Cichorii genm,COHSTAtir inopoli allatum,mifit adme Vitnna Clarifiimus jlugerius de Busbecke Flander,radici busnumero(is,jfjphodelimodo depeudentibus,filiquarumfereraphanifigura. Cuius imaginem,obreinouiiatem ,bic apCy;ni men- pingi curauimm .

Sunt pr&terea qui Intybaceo generi herbam adfcribant, qu a flore cyaneo

in

CTa n v s Vltnio dxcitur;

aliquibm uerb uulgb Battifccula,uet Battifuocere, nobis autemfior Campefe, qubd

menfibus numerofusproueniat
.

campis interfegetes,Maio,
,

& lunio
Duihn

Expetiturbic maximd rufiicanii pueUisfuis contexendis coronis

quibmper iftatem ca-

fut

& tempora cingunt

habeo. Sed quibm notk,qitibusue ratiombm intcr Intybacea anmmeraripoffit,quid dicam , non

InLib. fecundum Diofcoridis.

ZACINTHA, SIVE CICHORIVM VERRVCARIVM.

o Duumefl generum, maius,& minus. Hoc frcquentius in campis babetur,folio longo,pilofo,albicante, barbulis quibufdam
ambittt diffeclo.Caules editplures,bicuhitales,lanuginofosq;,atq,folijs minoribus refertos,floribus in cacumine c&ruleis, in

crenatisjquarofo e calyceprodeuntibus.^adice nititurunica,fedfibrofa.Maius latioribus proucnit folijs, albioribus,pilo-

fioribus,& nulla
res longe

in parte diuifls,ut in lychnide.Vegetiores quoque

habet caules,albicantiorefque,breuiores tamen , &flouires nullus anti-

maiores,& patentiores.Ts(afcitur inmontibus frequentius,qudmin campeflribus. Huiufce

quorum,quodfciuerim,fcriptis mandauit .

propria dote aduerfarilfuo

/**_ . *

quanquam Tlacentinus,qu6d ajfirmauennt aliqui Cyanumpeflilentibus morbis de Cicborea Serapio,quod adpeflilentesfebres maximi commendauit, Cyanum etiarn inferuit.

aut maioris jj fympbyti plantaginis,aut v*^*-" * aqua >>+" , Ji.llf^ttHkVH* $ reijcicntibus,ex t ^WLfPfrll/rt >}!--* i+^tr.v*, deuolutis,& fanguinem UCMUtMtWj^/ l J .* _..__ ________..____-____.--_.) C ___ r ... _* t_-___. _"_-__.... /'_./.'-. /!.#/_. /7>_a._iv. p v nivin Apmrr/1 ofa h/7f/~ equifethfuccus iUitus recentia uuineraglutinat,& oris ulcerafanat . ytriufquefoliafluefemen , ex uino decocla ,
t*i/ IH-IV Maioris iViUlVt ii puluis VHitrUi UtlUtf datur JiLtULCt utiliterab alto
_
.

_.

_.

&

fla,auxilianMr dfcorpionetPbalangiuque

tclis

rquinetiam omnibus uenenisrefiflunt.

flammaSucaw iUitm oculorum inflar,

V'u

tiones t

JOU

And Matthioli CommD

EN

LEONIS.

tiones tollit

lntybi,& cicborij uires recenfuit Galenus libro v

id

1 1 1

.fimplicium medicamentorum ,ficinquiens . Intybus

Intvbi,& Cichorij uirts ex

io

olus

eflfubamarum,& magis quod agrefle efl,quodob

ipfum picrida,hoc c(l amaram,quidam nuncupant , quidam uerb

Galeuo.

Cicborium appellant . Eft autem ea ficc,frigid&que temperaturtt,utrunquefecundo exceffu. Torrb domeflica magis etiam quam agreftis refngerat . Sed bumiditatis multx admifiio ficcitatem exunguit : ueriim utraque adflringentis qualita: nam ipfa efl feridis,feu intybi fpecies . Et libro \ lli.de compofitione mcdicamentorum fecundum locos : Cicborium,inquit,& Seris cibarij generis exiflunt : apud nos nanque rurales ambo hxc edunt cruda,& cocla . Facultas horum olerum fubfrigida efl,& fubamara,ac moderatc adjlringens : drpropter has qualita-

tis efl

particeps

uelut

& & cbondriila

&

&

tcs,c.piima

pbarmaca calidts in temperaturis ipfius bepatis exiftunt. Vitra bocenim , qubdmoderate refrigerant,amplius
addunt peradflricloriamfacultatem : infuperque commifjuras ofculorum ucnarum inflma
frigidas mtemperies
uifceris

& robur

uifceri

parte

ad eas,ju m gibbafunt,extergent ,Ts{eque uerb

magnopcre Udunt , quemadmodum quefrigidam

bumiditatem

InLib.fecundum Diofcoridis.

J7

CYANVS MAIOR.

J0

hmiditatemahfquedftMione,autamaritudinepoffdent,facerefolent.luuare etiam

uifcus talium olerumfuhftantia

potefl,etiamfi citra feroforum,aut aliorum humorum uitiationem intemperiesfiatperfe,

& cum humiditatis cuiufcunque

cum his,qu& uri,

complexu : exmifiura enim mellishumiditatem per urinam educunt . Quapropter etiam fificcatu tufa , quis potioniin decotlorum decoUumpotatum multum commodiaffert . Si uero non calida aliqua intem fpergat,itidem iuuant . Quin

&

peries infefiet,autfi obturatio qu&damfit circa uifcus,magnopere auxiliantur ex uino albo tenui potata

nam ciunt
dicitur
:

Vtilis autem

nonfolumfuccus ipforum

eft

tum

recens,

tum exiccatus ;fed

&

ipfa olera exiccata

tufaque , ac
Latinis

tritapotui inft>erfa,&

eorum decotlum in potu acceptum,auxiliantur. vlanta,qu& sifn GrAcvs,lntyhusfatiuus

:
:

Mauritanis,Dumbebe,Hundebe,feu Endeba : Italis,Endiuia

.

Endiuie

Qu

Germanis , Endiuien : Hiftanis , Endiuia Gallis, Nomia. uerb <ri?ts dypia, ki^piov , & <mx,pns i Gr&ci,Cichorium Latine uocatur i Italice, Cichorea : Germanice,Vueg:

uueifi,& Vueguuart^ : Hifpanici,Mmerones,& Ciehoria

Gallice,Cichoree

Vh

CXJ.HVS

jo8

AndL Matthioli comm.

CYANVS MINOR.

XtvfpkhH.

CHONDRILLA.

CAP. CXXVI.

10

folia habet cichorio fimi CHondrilla,quam lia qua ex caufa nonnulli fylueftris intybi fpeciem efle pronunciarunt>uerum tenuior tota eft In cuius ramulis,gummi maftiches fimillimum , magnitudine fabae inueniri fblet quod cum myrrha tmum,& linteo appofitum,inftar oliua?, fceminarum menfes trahit . Tufa cum radicibus hcrba , adie <5to melle , diuiditur in paftillos qui nitro admifti uitiligines emaculant . Gummi inordinatos pilos

aliqui cichorion,alij ferin appellant,caulem,flores,

&

replicat

Quod item tenera radix efficit,fi intin&a fucco acus,pilis admoueatur

contra uiperas

m ui-

nopotaproficit.SuccusdecoclaT3 inuinOjautperfefepotus,aluumfiftit. Aliud habetur chondrillce genus,

InLib.

fecundum

Diofcoridis.
I.

)9

CHONDRILLA

I0 genus,folium ferens oblongum,circumrofum>humi fparfumrcaulem fucco madentem la&eo:

tenui, a rotunda,laeui,uegeta, flaueicentcfuccofa.Cuius

radice

& caulis,& folia concoquendi uim habent

tamefolijs, caule,floribus,acfemine. Frequentifpma

Succusincommodos palpebramm pilos refle&it. Nafcitur inlstis,& cultis

Orib.BVstKOfVpht'fum mouerticehali

Xf>

yv<ra.\. in

bens.

Nlmimmfylueflris cicborij Jpecies ChondriUa eJl:gracilioribus

teporeflorefcere conJJ>icitur:nec minus

btecnon moda in Hetruria',fed etia in uniuerfa Italia in cultis locis,fcrobm aggeribus,&fecus uias uirefcere ,acfuo

etiam,qudm

cicboriu,in acetarijs recipitur,quauis

in

amarior fit.Vifitur

& altemge
5
rio

Chondrilla: utriufqueconfidentio.

nus buic no longe

diJJimile,foliJs

tamt non ita m ambitu laciniatis, nec adeb

mucrone definentibus.H&c d latlis ubertate,

quo in omniparte ipr^fertimjue radice redundat , d nojlris uulgb Lattaiuola uocatur, l\ura eamfuis acetarijspro cicbo-

Vu

flO

And.Mattliioli C.HON.D

Comm.

R Y L L A.ll.

rio indifferentcr admifcent

chondrilla uiresfcripfit Galenus lib.vlll .fimplkiwn medicamentorum

,

ubifimul de inty~
libro

bo

& ctchcfio diffruu

:

je

mhilque ei peadiare reddidit

,

prMcrqndm quod

intybi fil jpecies

Vefuntamen

il.de

facuhatihus ahmcntorum non fani intybo

Xv<rp/AAii

nec cichorio , fed lac!uc<e Chondrillam fimjlem fecit.

.-

Huic nomen Gr&cum

Latinum , pariter

& Italicum Chondrilla

:

A<abicum , Candarel , Cadaron ,

tugas ,

& Lechugas dentre lospianos

KokIk^*.

fm ^A.miron :

Hijpankum , Lei^

Gallkum , Lettron

CVCVRBITA.

CAP. CXXVII.
.

Vcurbita cdn apta . Cruda, trka illitu tumores,& abfceflus mitigat Ramenta eius infantibus conrra capitis ardorem,quam fyriaun uocant,in fincipite illinuntur oculorum inflammationes
:

podagrafque

In Lib.fccundum Diofcoridis
:

11

podagrasc]aerefngerant.Succuseramentistufisperfe,autcumrofaceo infufus aurium doloribus auxiliatur aduftiones cutis in ardenti febre illitu adiuuat Totius feruefaelr,& expreffie fuccus,cum melle exiguo,& nitro potus,aluum leniter refbluit Vinum in cucurbitam recentem excauatam, infu fum,fi miftum fub diuo teneatur,potum aluum teuigabit
. .

CVcurbita fatiua,qu& per&ftatem in cibum fiequentijftme uariofumitur apparatu, in triplki cenfetur genere, nmpe
longa,rotunda,& feffilis . Sed quanquam CucurbitA interfeforma
bus,
difiimiles

Cucurbics
fideratio.

habeantur ; non tamcn prooterea

itiri-

& naturafibiinuicem rcpugnant.Siquidem(ut Columella

mangonio fieri facile potefl
.

cticurbitis arte,&

tradit , Tlinius refert hbro xix.cap.v.)forma uaria in J^amfemina , qu&proxima collofuerint,proceras pariunt item ab imis
:

&

^lo fednoncomparandas fupradiftis : qu&inmedio,rotundas

qu&inUteribust craffas,breuiores,ac fejjiles3 aptiffimas quidem

C V~C

VRB

T A,

Vu

ad rec'h

Jt2
ad recipiendum tum
res acccdant

And. Matthioli
:

Comm.
,

uinum,tum oleum,tum alios quoslibet liquores,urceorum

.

& cadorum uice

.

Si uero cordi fit, utfiant

efl
,

corpore uafliores,demedia cucurhits. parte femen inuerfo feratnr cacumine

Sed diligenter cujiodiendum

neeo mulie-

nanqueearum contaclu facile elanguefcunt incrementa

.

uirentittm

tantoque magis,fi evsfluxerint menfes

feligantur prouentu t

tunc enim fclo oculorum intuitutenellos enecant fcetus

Qu&autemad femina feruantur , eprimo

Cucurbit& mirum in

pendeantque infua uite ad hyemem ufque

deinde fiiblat infolentur, aut ponantur infumo,donec penitusftccefcant: aliter

.

faciU earumfemina,afcitaputredine,depereunt

Amant

modum aquas : namfipropi

.

in

patens ua.

fculumaquafuhtjciatur,aquinque uelfex digitorum interuallo, antcpoflerum diem adrepentes cognofcentur defcendiffe

Sinefemme nafcentur,fi per triduum antea, fpargenda femina oleofefamino macerentttr Hederaceis
lijs,fed

uirefcit
.

cucurbitafo

amplis admodum,&fubcandicantibus : flagellisformentofis, angulofts

adum naclafueriUiiludfaciU comprehendtt clauiculis,quibus arbores ,

& humi repentibus Verum ubiadmini& pergulas fcandit ysqnefefe implicat.Flores

, ,

illi

CVCVRBITA INDICA.

*lhi

In Lib.fccundum Diofcoridis
albigradioresq;,& infteU&feri modu diuifi,uerum perpaucifrugiftri.Vofcuntur hi facile,conceptu fub

fij
ipfis
.

extuberante.

Sunt

&

alia

Cucurbitarum uariagenera Itali&peregrina, qu& diuperhyememrecentes afferuart pojfum

Ferunthasab

occidentalibus Indijsin Italiam ueniffe : unde Indic d plunbus uoatantur. Harum uaria habentur genera,magnitudine, facie,& colore differentia,referunttamenomnes Meiopeponumefftgiem ,Sedali& magn&,ati& paru&,aii& mediocres,& ati& obiong& , ali& rotund&,uario colore qu& quidem omnibus notioresfunt qudm d me defcribi debeant. Crefcuntfoltjs ; ,
noflratibus longe maioribus,firmioribusque,aft>eris,& rigenti pedtculo adnexis
,

uitigineafacie .

Sarmenta illi craffa angu~

lofa,afpera,hirfutaque

Ea humi rcpunt,longo admodum traUu ; atque ctiamfcandunt,&pergulas,

Flores magni,idij fere cffigic,aureo colore.Fruclus decerpmtur jLutumno,

& attegias opacant. Semen & afferuantttr hycme tota

in culinis
.

condunt

magnum ,

amigdalini nuclci figura,in qito nucleus concluditur dulcis

&fuauis . Sapor ijs fubdulcis ,non ut no.

* o ftratibus ufque adeb infipidus : uerum gufiui infuauesfunt , nifi pr&cipuis condimentis faturentur Vulgarium cucurbitarumfolia recentia iumentis illita,mufcas abigunt . Eadem mammis puerperarum adbibita
,

lacficcant

Oleum quod i cu-

curbitarum floribus paratur

caufa ortum ducentem

ijs in

eo diutius infolatis ,
.

renum calores inunclum extinguit ,

& capitis dolorem ex calida

tesfcriptas reliquit Galenus libro v i 1

raturte
efl ,

jlrid& cinis ambufia,& pudendorum ulcerafanat . Cucurbit&facultaCucurbit? hcultates ex Ga . Cucurbita humidm, frigid&que tempeno " utraque qualitatefecundiordinis. Quocirca ramentorum eius fuccusadaurium dolorescumphlegmonemn1

& pr&fertim febrientibus

.fimplicium medicamentorum his uerbis

Sic tota quoque illita calidas phlegmonas mediocriter refrigerat . Comefla autem . humida e(i,& fitimpropeUetis . Et libro I 1 ,de aiimentorumfacuitatibus : Cucurbita , inquit , cruda cibo infuauis e(i,flomacho perniciofa,& concoclu ptani inexpugnabilis : adeb ut ft qws alterius cibi inopia ingerere eam compellatur,ceu qui-

6ios,cum rofaceo utentibus utilis efl

dam iam aufus efttfondus cum algore uentriculo incumbcre fit fenfurus,ftomachumque euertet,&ad uomitum concitabit,

20

quo folo ab urgentibttsfymptomatibus poterit uindicari . Hanc igitur,aliaque ex fugacibus complura , autmox qudm eitxata e(i,autfric7am infartagine,aut affam omnes homines
nullam euidentemfaporis qualitatem habet :
nift
ejfe

confueuerunt . Cucttrbita

tterb,

de qua dicere capimtts,elixa

eft,

quis eum quoque faporem nominare uelit, qui nequeacris,neque falfus

nec acerbus , nec amarus ,necid genus quippiam manifefti reprefentat, ueluti nec ipfa
rnuni nomine omnej:*ot<t, id eft,quahtatis expertia uocitarefolent (Latinifatua
,

aqm

jld huiufmodi cuntla com-

aut infipida dicunt) quoquo

modo

nos

quoque clarioris docirin& gratia appellabimus . Talis ergo cumfit cucurbita,non immeritb uartos apparandi modos admit
tit,utpote qu& in

mcdio omnis exceffus conftituta efl,ob idque ad quemuis exceffum ex &qno ducipotefl . Troinde cucurbi;

ta,quantum infe efl,humidum,frigidumque corpori alimentumpr&bet, omnium humidorum ciborum rationem

cet citra adftritlionem talesfunt
.

quifciii-

Tsjecfane infelictter concoquitur,

modb non anteuertat corruptio ISlam ea iilifolet non

.

$0

nunquam accidere,cum aut uitiosefucrit pr&parata, aut prauos humores in uentriculo aceruatos offenderit . Efi aliquandoob nimiam in eo moram quod aliis quoque omnibusfugacibus,qu&humido funt temperamento,euemre fotet . TS(am
.-

uentriculo corrumpuntur

&

ip(i,ni celeri defcenfu id

mali ejfugiant .

Quemadmodum

ergo cucurbita pura,

&

ttt

infe ipfa

eftifuccum in totum corpus atendigratia digeftum,expertem qualitatis guflabilis obtinet: ita cum alicui uehemcntem ha-

adfimilatur ; ut ft cum ftnapi fumatur ,fuccus ex utroque in membra diffufus Eadem ratione ,fi cumfalfo quopiam efitetur,ceu nonnulli in patinis cumfalfa tnento inftruunt,falfum in corpore humorem gcnerabit Eftporro fic apparata cibus longefitauifiimus, fi falfamentum ex fonticisii\isfuerit,qu&pikha. appellantur. Qupd ficummalis cotoneis eltxa,decenterque condhafuerit ,fuccum aufterum in diftributione habebit pr&pollentem . ^iffa autem,uel in fartagine fricla,ut propri& permultum humiditatis depobenti facultatem fuerit iuntla , faciti
illi

acris efftcietur cum manifefta caliditate

nit;itareliquaeius pars nuliam fibi ualentemuim adfcifcihutinec ciminiure fimplici paratur

quatita temfibi innatam non irnmeritb origano iungi gaudet
.

C&terum obaqueam
Cucurbita Lati-

Qu&cunquc enim talia funt,acribus , aut acidis 3 auflerisue,

,
.

40

autfatfispermifcerifaporibuspoflulant,fi quis

& cum uoluptate eafumere & naufeam cupiat euhare

Charha
:

tns diclafir&cis kokohu^Sa tMi/j.cr,appellatur: jtcabibus,FLaraha,Flara,feu

Itatis

Zucca : Cermanis,Kurbfi : Nontin*.

Uiffanis,

Calaba^a : GaUis,Vne courge

s,WVf.

CVCVMER SATIVVS.
.
.

CAP. CXXVIII.
non Semen modice urinam mouet:

SAtiuus Cucumis aIuo,&ftomacho perquam

utilishabetur:refrigerat,qui corruptionem

fcntit:uefiCprodeft.-o]fa<3u reuocat,quosanimus liquerit.

cum uino folia , morfus canumfanant: Peponis caro in cibis urinam cit inflammationes oculorum illita fedat 50 Ramenta eius contra aduftionem inf antium , quam fyriafin uocant , fincipiti imponuntur fronti admota oculorum fluxicnes auertunt. Succus cum femine , adiecla farinaficcatusin folecogitur in fmegmata, quse faciem repurgant,& nitorem afferunt Radix ficca , & ex hydromelite pora, drachmaz pondere, uomitionem mouet . Si quifquam moderate fecundum ccenam uomcre cupiat , gemicumIacle,autpauo,uefiCeexulcerationibus fubuenit.Illita

& epiny<5Hdas,cum melle

nis obolis

fit

contentus . Sanat quoque illita cum melle,ulcera concreta in

modum

faui

qu# ceria

uocant.

QVanquam Gr&ci(ut Galenus

efl

auBor libro

1 .de alimentorum facultatibus)omnia

tam Cucumerv.m,qudm Me-

Cucumeris
confiderauc

&
60

lopeponumgenera Tepona nominant,peculiariter tamena-kvot, nomine,quo pr&fens caput infirtbitur d Diofconde Gaicnofecundo tibro de alimentorumfacuttatibus,ftatim poft Tepones,& Metopepones id tantrnn omnesferi compre.

hendi uoiunt,quod Latinis cucumis appell.it ur

Verumnonob id

platte decerni votefl,an hic reddat Diofcorides nofiratis

Vene Hetrufci Cucutmris uires,quialtjs Haii&popuhsjLngima uttlgb mncupatur, an aherius,qui proprie Infubribns,&
tis

r*4

And. Matthioli

Comm,

CVCVMERES.

tis,

Cvcumis dicitur ,Hetrufcis uerb Citrulus,omnibus notiffimtts . Siquidem non ex Diofcoride modb,fed ncc ex alijs iieteri- X O bus hatlcnus quenquam repcri,qui Cucumis Gr&cis propri^ aUvs appellatus,notis ttllis reprxfentet. Sed qubd Gracio-huos
ipfo

uocabulo nojiratem Citrulum,& Infubrium Cucumeremfignificenhfacile comjcipoteft ex

Diofcoride

Quippe qui lib.

\i\\.CucttmeremfyiueftremaJferatfrutlufolo,quemoblongisglandibusnondiffimileparit,dfatiHodip^
folijs,floribus
, acfarmentis fatiuum prorfus referat . Verum ciim huic ille per omnia reJpondeat,quem nos Citrulum,alij uero Cucv.mtrem dicunt,nonpoJjum non liberepronunciare,Diofcoridem'hic citruli nobis uocati,non autem anguria uires ,

deJcripJijie.Ouamobrem hac inhifioria aperte ballucinari Brafiuolum putamus

qubdprocul dubio exiftimauerit ,uete-

res Gracos,pr&Jertimque Diofcoridem, o-Uvos appellatwne anguriam,uelHetrufcorum

cucumim

reprfifentaffe ,

Quando-

quidan
minimi

ajjignalis
:

iam rationibus acccdit

& TliniJ autloritas, qui

.

li.x i x.cap.v .Cucumeres, ait,in Italia uirides,&

quam
(iiin

in prouincijs

qudm maxinti,& citrini ,aut nigri

Vlacent copiofijjimi^pbriasgrandijfimi Mefia .

Viuunt hau-

. .

In.

Lib. fccundum Diofcoridis

)"')

CVCVMERES LONGI.

Io

fl*

m ftomMko in pofterum diem

in Italia in

Quodproprium eft citruli nobis uocati, non autem anguria uulgb Infubribus appellata
,

magnam extuberant molem,& cum aque& fint fubftantm acpradulces, qux. maturitatemjenfere,ingeftts facili a uentriculo labuntur Quod noftratibus citrulis, Infubrium cucumertbus non euenit K(am cumglu
jLnguriA cnirn
.

&

tmofo,frigidoquefucco referti (int,ob idque concoclu perquam contumaccs habeantur, non

triculo defcendunt .

nifi
,

poft

longum tempus d utn-

Ad hac(ut citato locofubdit TliniusJCucumeres

in fiftulaflore demiffo

mira longitudine cnfcunt

.Atque ijdem in tantum odire oleum,utfi e uite pendentibns uas olei fubijciatur , adeb refugiunt, ut in hamum curuentur.
quodangur^s,qiiJphericamformamreferunt,minimeeuenirepoftecomperio.FidemusprtercaCitrulosnoftratesttdbuc
fiorentes in fiftulas conieclos rnira longitudinc creuijfe
.

E quorum femine
.

qui pcftmodum ortifunt ,eandcm retmuerunt

formam,adeb ut in uile pendentcs anguium rnodo

adaliospcnepronciitus
:

contortt uidercntur

Seruantur Cucumeres (ut Tlinius auclor eft)ufq;

in

& idquidem nonfolum mimafthfed &fcrobeo[aco

locoarenafubftrato ,fanoque ficco oper-

tOhac

96

An&Matthioli Coir~\
M
E L O P E P O

S-

:'.'.':,'-

-:-;:

*6rfc deindetcrra obrutos

fatione proieunt
ces

: /ta e/m uiridesferuari tradunt . Hyemem odere omnes , frigora:die fexto,uel feptimo d Tenerrimi autem,ac iucundiffxmi fient, fifemen antefationem lacle fuerit maceratum Qui . ueropmco-

&

babere uolunt,confecla bruma,jiercoratam terram in copbinis habeant , ibiquefemen condant

& modicum pmbeant

humorem.-deinde

diebus,& infolatis,xuxta tdificiafub diuo ponant, omni d uentoprotegat. C*tcrumfrigoribus,ac tempeftatibus fub tetlum refcrant,idque tandiufaciant,quousque&quinoliumuernum confi

cum enatafeminafuerint,tepidis

&

mdo^pomun
conrida-atio.

ciatur,&nu\laampliusreliquajitpruin&[ufbitio. Tofteatotoscopbinos dimittantin terram.Sicenimprxcocesfmcius habebunt . ]\ecens cucumis in tenues particulas fec~ius,& impofitus,quafcunque inflammationes fedat,qmnetw. in ardentibusfebribus ariditatem UnguA aufert,fifrequenter in ore retineatur . Quid autem ucteribus fuerint , quidue nobisfmt Te> ac Melopepones, non equidemfaciU aufim dcccrnere : etfi non f dcfint , qui dicant Melopepones Galeno libro i 1 .de

em

alimcntorumfacultatibus,communes noftr.os Mcloncs efje : Tcpones uerb,quos in eo gencre Veneti corrupta inde uoce uuU

gb Tipone

InLib.fccundum Diofcoridis.
A N G V R
I

Jl7

AE.

gb Tipone uocant . Verum enimucro cum afferat Galenus, qubdparsintima carnifemen inclufum tangens , cum in Teponibus edendo non ftt,in Melopeponibus pafiim ab bominibus manditur,mihi animum adeb dubium reddit, ut aliquid m bac
re certi fiatuere nequeam,neque inuenirepo(fim,quid Vepones,& Melopepones Gateno extiterint. Quippe

quomam utriuf-

Teponu,qudm Melopeponu carnea parsfemcn continens e(lur,& nu eftur,proutfrutlus ij, plus,mtnusiiematuritatisfuerint adeptima utrifq;,cumultimafenfermt maturitatem, tdfuprema carms una cumfemimbus in me
auegeneris,ta
fcilicet

diumfruclus concidit . quod citm euanidum,&

itifuaue reperiatur,

nufquam comeditur
.

turisynon euenit : eaque propterextratlis prius feminibus eflur tota eorum caro

Hac

igitur tameift

Qupd tamen utnfque minus mamc (ut dixi) dubium

reddant 5 inclinat tamenanimus ad credendum,per Melopepones Galcnum noflratesMdones intellexijfe ,ft modb ipfe eorU mquambabuitnotitiam . Dixifententiammeam,quam ijs ruminandamrelmquo,qui yipereo ore nonfunt. Siquidem nibil tam dulcejamfuaue, tam bonum, tamque proficuum reperitur , quod uenenatis labijs non amarefcat . C&terum quidper

Xx

Tepones

r>
Tepones inteUexerit
>

And. Matthioli
/M
prorJH.* ( ut

Comm.

Veruntamen cum illis mihi . Gakno Tzpones effc \t.fiflfjfyant . Minus adhuc illis affentior , qui Tepones jtngnriastffe dicunt .l^anqueSerapio cumprimiimcx Galeni attcJoritate de Teponibus ,& Melopeponibus dijferuijfet,
ingenue fatear ) quod proferam , batlenus babeo
tionfacik conuenit,qui Venetas Viponas dtcias
dein peculiare de JLnguria caputfecit,quam jLrabica lingua Didlaha nuncupauit.ln cuius reddendis uiribus nullnm affert

Gr&corumteflimonium ,fed tantiimfu& gentis autloritatibus innititur

Fuch.error.

HincfaciU adducor , ut credam angurias uete-

*ibus Gr&cispenitus ignotas fuiffe

riffimus
fci
,

Eas equtdem nunquam uidiffe

uel non cognouiffe demonflrat Fuchfius

medicm claHetru-

quippc quifuis deflirpium hiftoria commentarijs nonjine

.

magno errore putat cucumeres , quos

&fcriptis mandajfe uidetur
,

citrulos

nominant , angurias ejfe

,

T^am etfi Hetruria angurias uocitet cucumeres , non tamen

meo quidem
iudicio
, ,

contrd cucumeres uulgares uo

.

cat angurias

ut perperam
,

Fuchjius

&
,

intelkxifie

Sed ad noflros

peponcs iam uenio

qui tametfi notioresfint

defcribendam putaui.

qudm d me explicari poffint non ob id tamen eorum hifloriam mihi haud Scrpit itaque melopeponum , aut pcponnm planta ( liceat nobis eos quouismodo appeUare ) longis
,

ac uiticulofis jarmentis
teis ifruclu grandi

cucumeris modo, folio uitigineo

minonbus tamen

incifitris
.

fcabris ,hirfutisque ,ftoribusluTs[on

,humam capilis inflar ,& fiepe longi maiori , cortice

,

cartilagineo

omnibmidem
.

efl

color

1s[anque alij berbaceo funt colore , alijpaUido

ra quadam reticulari^
in uertice
,

nonnulliflauo
.

quidam albo, plerique

cinereo

Sunt qui tota cute textu-

magno natune artificio proueniant

.

Striati fcrifunt
,

omnes > prominenlibm circumquaque toris,

.

& umbilico coeuntibus

,

Interna pulpa gufluifuauis

uerftcolor tamcn

In altero enim genere rubet , in al-

tero albicat

aut ex aibo rufefcit

Quipr&fiant (plurimijunt

,
,

ditatem,dulces,& fuauesfunt ;femen in utcrogerunt copiofum

cluditur

qui nuUa commendantur gratia ) pr&ter odoris iucunoblongum , albo contetlum putamine > in quo dulcis con.

nuclem
:

Gaudent l&to

& aprico

folo, ac
,

etiam libertate , qua poffin t ultrb uagari

ijs

Byigari uolunt

ubi pluni&

defecerint

ubi tierofrutJus concoqui cceperunt

.

pluui&

aduerfiffima funt
,

, ijs

enim triflantur ,

& ignaui

infipidi >
,

&

ingratiiredduntur

jltqut
.

mimmfane efi ,

ut inter complures

qui ex eademproueniunt planta ,pauci pr&flent

c&teris
,

infuauibus redditis

Bonitatisinditiumpr&bent,qui odoratiores habentur ,quibitsque craffior fucrit pediculus

quin

ctiamponderofitaspr&flanti&argHmentumefl. Suntquirofzrum,quimofchi odorern Jfirent, olitorum mangonio ;fewinibus eaparte , quagerminant , parumper apertis
,

&

in rofacea flillatitia
efl

aqua maceratis ,

qti

mofcum exccperit. Efl

,

& genus ,quod totafrehyeme ajferuatur -ypoflquam decerptum

diunt, citriorum

,flauo colore ,hos Hetrufci Melle

faccharoue con
.

pomorum more
,

Vertere quoque mulieres melopepones infitum ufum,form& coricinnand& gratia

>

lis
.

itaque in particulasfetlis

^Ari ,

& brioni& radices addunt

quinctiam limonium fuccum , conijciuntque

,

in

alembicum

Deinde caprilli latlis id addunt , quod h&c omniafuperet ,

&in aqua feruentis balnei difidlant

.

& aqua

qu& fluxcrihfa-

ciem concinnant . Semen

in

medicamentisfuum quoque babet ufum

Cremor enim ipfim laclem febrkrdibm utiliter pro-

pinatur ex hordeacca ptifana ;fiquidem nonfoltim refrigerat ,fitimque extinguit ,fed oppilationes

tum iocinoris,tum ua- *

nihil.

forum expedit ,

& urinamprouocat

Datur itemtufiientibus
cremor,

,tabidis

,&

marafmo

affeclis.ac etiam inurin&ardori-

bm

additvs ueficari& pafliUis ; aut dttlcis radicis fucco,

mumi& momento ,
efl,ut

tialentius

tamen

proficit,fi accedat feminum papaueris

.

& gummi ^irabici, &tragacanth& non & baccharum Halicacabi, & malu& decotlum. Seddepede ^dnguria
,

ponibus,& mclopepombus noflris haclenus

Beliquum nunc

quam DuUaha appellat

Serapio , quoque

differamm. Efl itaq; jLnguriaplanta,foliaferens colocynthidis medicamentofie,maiora tamen,ajpera,& per ambitum di-

mfa:caulcmfarmentofiim,humirepentem^utcucumis,&pepo.Floremcditaureum,fruc~ium magnitudme mirum inmodii

extuberantem,ponderofum,fubrotundumque
:

Cortice Utti herbaceo colore ,maculofo tamen,

,

& eapartc,qua bumiiacet,

.

albicante,carne intus humida,aquoJa,in quibufdam pr&dulci, in nonnuUis autemfubacida

infipidaue,fitique extinguend&

perquam idonea Semen

.

concludit lattim,peponum duplo maius, cortice folidiori,

&

nttcleo grandiore

Ejl quoquefeminis

in colore diffcrentia,quod

uninigrum, alttrirubruminnafcatur

Decerpitur frutlus,&diu quoque afferuatur inhorreis.

Tritici enim aceruis infidens,nonfolum aputredine tuetur ,fed coquitur,fi

immaturus decerpatur . Frigidus efl

.

& bumi-

dus,crdine fecttndo,fiti arccnd&aptiffimus. Qupfit^utltahardenteSyrio eiuspulpa intcrnaferefociUent

tibus febribus,&

Confert aduren-

lmgu& anditati qudm maximi . Actttos humores uincit,& ijs pr&fertim auxiliaturfebrienttbus,qui hu.

morum malignitate magis, qudmabundantiafcatent

ter non citat. Ideoque illis conuenit,qui tenuis-,

Siquidem Anguria ( ut Serapioni placet) aluum

,
:

in principio fortiijs

& imbeciUis funt temperamenti,macri & exangucs

Etenim

alteranti-

bus magis opusc(t,quam ducentibus humores.uerum quamuis id effici poffit acidis medicamentis, infipida tamcn,qu& nonnuUam dulcedinem habcnt(ut ^nguria)hifcc in cafibus longe magis conueniunt . Impojfibile tnim efl,quinacida , qu&

&

cum ipfo acctoparantttr medicamenta incidant,& attenuent . IdquodimbeciUia corpora, macra,& cxanguia, haudqua,

quamfnflinerequennt,quodeiufmodi acid&potionesmaciemaugeant,& uentriculttm l&dant

acida adftringcntia propinauerit
,

jltqni etiam

ubiqtiifliia
,

impoffibde qutdem uidetur , ut non obfirncliones augeantur ,fi e& in iocinore

,

&

eius

meatibus extiterint . Etenim acida

& qu&
Cucumcris
res

& adftringentia medicamenta exiccant, &

.

nihil prorjus

humeciant . Torrb

infipida-,

craff&funtfiibflantu, quibus aliquafut in jinguria) dulcedo inftt,fuo

qnhkm temperamento humctlant,acfimnl

refrigerant, generantquc in ipfo iocinore fanguinem aquofum, qu.i fiau& bilis fcruorem,

& malitiam coercct,tam

in iocino-

re,qtidm in uenis
ui

In calidis rtgionibus.Anguriafuauiorprcuenit

Idecque Circa \\omam,in Campama,jipulia, Cakbria,

^^
Sed

ex Galeno.

c >tia,pra:ftantiores habcntur,& mole uafliores . Cucumerts ttires memori& prodidtt Galenus libro v 1 1 i .fimpluium medicamentorum,his uerbis . Cucumts efiulentus maturus quidern tenuioris ejfenti& cfl;qui uerb immaturus efi, crafiioris .

& abflergendi,& incidendifacultateparticipant &

quare

& urinam mouent & corpus ffkndidnm reddunt

, .

ac magis

quoquefi quisfemmearefacJo,contufoque,atque cribrato,uice pulueris abfierforij utatur

superat

in e:s h;tmida,frtgidaq;

temperies, non tamen magnopere,fed quafi infecundo cenfetur ordine . Mtamcnfi qutsautfemen , aut radicem arcfuiat, haud etiam bumid&fucrit natttr&,fed iam deficcantis,idque in primo quodammodo ordine,aut etiam in fecundo inciptente . $Q in iflis maior abfltrgendi facultas, qudrn injruclus ipftus carne . Et libro ll.de alimentornm facultatibus idtm de Eft Cucwmribut

. .

.:

InLib.
Cucumeribus itafcribit .
tia

fecundum
illi ,

Diofcoridis.

yi^

Vrimm quidem & ipfi,quemadmodumpepones,cient ,fed minus qudm iUUqubdipforumfubftanin uentriculo corrumpuntur.Ergo.quibus cucumeres bene concoqucre da-

minus eflhumida : ideoque nonfacili j ut

tum efl,dum inhoc fift,intrepidi,affatimque ijsfe explent,longi temporis trablu,gelidum,& utcunque craffum humorem in
uenis aceruari contingit,qui pcr

eam,qua uen&funguntur,concoclionem,haudfacili in probumfanguinempotefl conuerti

atque accumulatur
qui uel leuicula putredinis
res

Troinde omnibus prauifucci eduHjs,quantumuisprobi d nomullis conficiantur,abftinere in totum confuiuerim.Clam enim

fenftmque pofl longum tempus prauus in ucnis fuccus ex ipfis fuggeritur
,

arrcpta occafione,febres fcui(fimas,& miri contumaces excitabit.Et paulb antea de Tcpombusfcribens: VniuerfaQnquii)

ex (_._].

peponumnaturafrigidiorcumlargahumiditatccxiflit:habent <& quandam abflergendi uim-.ideoque urinam cient,& deorfum expedilius,qudmcucurbita,r melopepones rapiuniur . Qu_bd porrb ab(lergeant,difcerc licet fordidam cutem de1

fricando
pojfunt
.

Quamobrem etiam maculas calorefotisfaias,& lentesfaciem occupantes, atque in fuperficie alphos extergere

Sedfemen,qwd in eorum ueluti carne continctur , ad hoc efficacius , adeb ut renibus etiam calculo infcflatisfit accommodatum . Gignit pepo in corpore uitiofum humorem, potiffimum quando non probi cov.coBumfuent . Tum uerb mor
burn etiam,qui cholera dicitur,inducere confueuit . Etenim priufqudm ad corruptionrm peruenit , uomitioni quoque idoneus
efl :

largiusqueingeftus,nifi quis aliquid

:

eorum,qu& probi funt fucci, fuper mandat , omnino uomitum concitabit . Et

M^lopeponu
ex

Melopepones (ait)& minus humidi qudmpeponesfunt,nec adebprauifitcci : minus item urinam Qiieao!* prouocant,tardiusque deorfum defcendunt . ^id uomitum uerb excitandum non eandem uim p<ponibus obtincnt,ficut nec
de Melopeponibus agens
celeriter adeb ut iUi in uentriculo

corrumpuntur,ciim prauus humor

in eo coUeblus fuerit

aut alia qu&piam corruptionis

inferiores
,

caufz ipfumprehenderit .

C&terum tametfi in iuuando flomacho autumnalibus frutlibus longifunt

haudqua -

quam tamen ei,utpepones,officiunt.H&c iUe.C&terumpr&termittendum mihinon duxhquin legentesadmoneam, effe impo 20 florem, qtti me redarguat,qubdfcripferim,hoc nomen erUvotcucumerem tantum deftgnare,qubduuera id generalcfit no c&terorumgeneris eiufdem. men omnium horariorum frub~iuum;uidelicet pcponum,melonum,cucumerum,anguriarum,

&

Vtque h&c comprobare uideatur , Galenum adducit librofecundo

merale, acft m-aov exgenere iSv o-Uvov
dici

*tfi 7ye?-V

hvd^ta;,quippe quifcribat , negare medicos

idefi

nonnuUos,frublum,quipepon dicitur ,fimpliciter appellandum ziwn.fed cumadditionefftx.vminom,

effet
.

peponemcucu.

Id quod minimi Galenus affirmauit ,fed potius reprobauit his uerbis

id o-iKvo-oiTroya.

Me-

quidam non fimpliciter nominare uolucruntpeponas,fed totum

nominare oportere contenderunt . T^os

:

uerb in pr&fentifermone de eiufmodi non laboramus,ut qu& ad medicinam

nihil conferant

multo enimfatius efl,rem dilu-

Tumporrb clariffimi explicabimus , cimuocabula uulgb maximi ufitata eligentes,ipforumfignificationemferuauerimus . H&c ille.quibus palam efl,nebulonis illius im
cidiinterpretari,quam huiufmodi anxia difquifitione doblrinam obfcurare.
pofluram,fibi longi magis aduerfari qudm mihi
_J
.

nunquam enim negaui,nomen akvot ad

illa

omnia generaliter nferripof-

fe,fed dixhpeculiariter Diofcoridi

mlgarem tantkm cucumerem defignare,quemadmodum quoque Galeno,apud quem nuf-

quam me legiffe memini,nomen <r!Kvof,aliud defignare,qudm cucumerem. Ideoque de cucumeris alimento fcripturus eodem
UbrOfpoflquam de Teponibus,& Melopeponibus egitjxifi g-Uvnjdeft de cucumere , quos alio nomine appellare non potuit, peculiare caput inflituit . Idquodeiiamfefitlib.oblauo defimpliciummedicamentorumfacultatibusubidedomeftico ,
fylueftri

&
jfonuira.

cucumere

egit S/ku*

fywt Gr&ca uoce,Cucumer fatiuus Latina uocatur : J.rabica,Chathe,feu chetha : Italica,

Cocomero,& Cedruolo : Germanka,Cucumeru : Hifj>anica,Cogombro : GaUica,Cocombre.

LatinisappeUatur
:

tiimv Gr<ecis,l?epon item

:

Mauritanis Batheca, feu Bathiech : Italis,MeUone : Germanis,Tfeben ,

jLr.guria. ita

& Melaon
:

Hifl>ams,Melon
,

GaUis , Melons

& Latini nominatur

jirabici ,

DuUaha

Germanici , Gurchen

Hiftanici

Cogom-

bro : GalUce , Cogombre

40

epi^.

LACTVCA.
:

CAP. CXXIX.

L
50

A&UCSE fatius^quibus natura refrigeratrix ineft, ftomacho gratce habentur , fomnum conciliant, uerum decodte magis alunt.Stomachicis illotas efife prodeft. Epo tum femen.afliduas libidinum imaginationes in fomno compefcit,& ueneri refragatur Ipfa uero rrequentiores in cibo,claritati oculorum officiunt:inflammationibus,& ignibus facris opitulantur . Muladi fylueftris laria condiuntur. Cum in caulem exieruot } uim quandam nancifcuntur fucco,aut

^aluum emolliunt,lac euocant

ducjefimilem.

e f l*4J>r l*.

LACTVCA

SYLVESTRIS.

CAP.

CXXX.
i

Car. XATA SYIueftrisla(aucafatiua?fim!liseft,fedIongiorcauIis,&candidiora folia,graciIiora,& afperiora. >n<ra.v fci ^ Amar6 2uftueft,&uinbus a aliquantumpapaneriiimilis :unde la&eiim eiusfuccum aliqmme- /^,,,. )e _ acetomulfofuccusad duos obolos:arge- cundum omne
j.

coniopermifcuerunt. Aquamperaluum elicit,potus in ma,caliginemque repurgat contra aduftionesefficaciterilIinitur,cumla<fte mulicrum. Infumma fomnumallicit, doloris leuamentum pra_ftat , menfes trahit contra fcorpionum,&phalangiorum Semennon aliter quamfatiuas libidinum imaginationes infomno amohtur,acuene: :

M^&Brag.

i&usbibkur. rem arcet Succus ad eadem

.

ww^"
t,ndu

ualet,fed uiribus infirmior.Reponitur infi&ili

nouo lac cius_ante_o uc

inalijs liquaminibus

moris eft,infolatum.

XX

2-

Laftuc*

J20

And- Matthioli comm.

tACTVCA CRISPA.

La&tica: confi
deracio.

LjLftucafatiua herbarumferi omnium uulgb notifflma efl

facnltatibus intcrfe differant
:

Cuius etfipkra
;

>

ae diuerfa in Italia reperiantur gene-

ra,ut in hortis,& olitorijs foris aflate tota confpici potefl

non ob

td

tamen exiflimandum eft,qubd ea uiribus ,

&

batis in orbemfolijs crifpa,teneraque inuenitur,quis neget

quanquam non negauenm ego,alteram alteri in cibis prtftare . Eamftquidem , qus. conglo maiorem cum palato iniregratiam , quam qus, dura,patula , ac
rotundicaulem,& quamfeffilem,qubdhumipro-

latlefcens habetur ? Efi etiam quam d lato caule laticaulem,& d rotundo

rotundam,& crifpam dmidimus . Dijferunt etiam foliorum colore, qu cruentis maculis fit refperfa , quam e Cipro aUatam nam aliafaturati uiridis efl,aliafubuiridis,aliafubcandicans ,
cum~bat,appellauerint Gr/eci.Tyos uerb in capitatam ,

ferunt . Crifpafolijs exit crifpis, Intybo maiori fmilibus

& & per ambitum laciniatis.J{ptunda

in

orbemjpargitur , rotundio-

ribusfolijs,tenerioribusque undfefeflipantibus.M capitata,feufefsilis,folijsparum d rotmdadifferufed

lia

inglobumfo-

circumuoluuntur,& extubcrant

braffica capitata

modo. Efl

& quartum quoddam genus,cui

in cibis prima laus,l\a-

manum

InLib.fccundum Dio fcoridis.

LACTVCA FLORESCENS.

I o ntanum uulgb uoeatum,folijs maioribus,pinguioribus,uiridioribusque . id in ouatum caput exiubcrat, ubi in eacumme lige
tur .Crcjtteris tenerius

,albmque euadit ,&prafertimfi terra circumducatur ad cacumen nfque .

Tcnerefcit

emm boc

mangnmo mirum in modum,& candidius, palato gratius rcdditur Caulem edunt omnes albicantem , lacle pmgnantem,& infummo bracbiatum,folijs plenum,in acutum tendentibus,qu<e fenefcentes amarorem contrabunt . Ftores in ra.

&

mufculorum cacummibus prodtiit lutet,qui

trai~iu

temporispappofi
.

ejfeffi,in

aura rtfoluuntur.femen omnibus oblongum%

in acutum deftnens,colore nonfolumalbo,fed etiam nigro

.

Tiafcitur quarto,aut quinto die dfatwne, 0- adulta transponiiUe

tur.oUmLaclucaultimis apponebatur menfis Ideoque inquit Martialis Claudtre qua canas Uclucajolebat auorum
Dic mibi cur noliras incboct iila dapes ?

Epigrammaticus

LaQuctfuccHs ex rojaceofranti}& teporibm illitus% nonfolufehr\ttihwfomriu conciliat,ueru etia capitis dolore mulcet.

Xx

Gargariffatnr

AncLMatthioli

Comm.

LACTVCA SYLVESTRIS.

Gargariffatur ideutiliter ex punici malifucco, ad coluneU inflamatione . Tefiiculis

illitus

notlurnas poUutiones copefcit,

lo

&feminis profluuiu,& pr&fertim addito capbum momento,{ed Venerercftinguit. Ide praflat epotuftmen,ipapauerinife miniscremorebaufiwecminusurin&ardoribusopitulatur.Cauendutautelaclucaru
Laftuca fyluebm,pituitofisq;,fed
i;s

maximi,qui procreandis libcris dant opera.Sylueftrisin capeflribus nafces,facili dignofatur,quod

eft,

caule,floribus,femine,&foliofatiuam iamflores,& femina proferentem amuletur : ueriim guftu amara

& laclc copio

fiorereferta.MeminitbuiusTbeophraftushbrosil.cap.\ii.deplantarumhiftoria,ficinquien^ breuior,qudmfttiua e(l,idque confummatum aculeatur,& caule fimili modo breuiore

perficitur
,

fuccum acrem , ac mtdi-

catttm hahet ' "H4"tr aruis . Lac eius extrabunt per meffem tritici,& purgare aquam intercutem dicunt LaSuca: uires caligi, cx Gal. nemarcere ah oadis,& argemam auferre,cum lacle mulieris . Satiua(ut memoria fcriptum rcliquit Galenus lib.v I .fimflicium medicamentomm)humidum eft>frigidumque olus>non tamen extreme (fiquidem edendo non foret)uerum maxi-

&

mi

In Lib
uia sryfipelata : non

fecundum Diofcoridis
.

j-

mifecHndum aqu&,utfic dicam,fontanAfrigiditatem .-proinde ad calidas phlegmonas accommodti efl,& adparua,& lefiuuium cohibet : quamobrem etiam u's,qui Ubidinofis fomnifs uexantur,datur.Sic

tamen maioribus fathfacere idonea efi Efi etiam eduliumfittmarcens . jtt femen potugcnitur& pro agrc(iis lacluc&femen Cums quoq;

&

coUigiturfuccus,argema,& caligine expurgans:ad adufiiones etia culatle mulicrum inungitur.Et lib. i

r

i .de alimen.facul.

Tleriquc medicoruQnquit ) reliquis omnibus hoc olus,ceu ficus, autunalibusfrutlibus,prtulerut. Na inttr ipfa aliud meliorisfucci

no inuenias.

Quod porrb

nonnuUi uitio uerterunt,id inpr&cipua ei laudem cedit:& fi itaje re uera baberet,non

modb
ritm

nulli olerTi;

fed ne optimi quide fucci,ac

maximi nutrimenti edulijs effetfecundu.riepefxnguinem aiunt laflucagenera

d uero abfunt. quanquam hoc ipfum, puta multum fanguinem pro

re.Quidam non fimpliciter fanguinem dicuntjedmultumaddunt, multum finguinem latlucam generare affirmantes . Veij

tametfi prudtntius obijciantj.ongius tamen

alijs

10 crearemn efi qubdmeritb quis damnet.Conjiatenimhuiufmodiedulium laudatiftimi fucci cenftndum effcqubdplurimum

quidem fanguinis, aliorum uerbfuccorum nuh\m producere fit comparatum . Siuerb, quia permidtmn e latluca fanguinis
congeratur,idcirco

damnandameam cenfeant,faaUimi huic malooccurri

efi
.

potefi

quippe

cim

uefcentibus ,

&

Itberalius

exerceri,& ea parcius uti integrum

H&c ergo aduerfus eos,qui olus hoc non retlc uituperant,dixiffefufficiat . iUud

nouijje conuenit , omnibusalijs oleribus paucijfimum fanguinem,& uitiofumgenerantibus , ex fola laftuca non multum quidem,nec uitiofum,haud tamen omni exparte laudabilem gigni. Vtplurimhm quidcm cruda ipfa uefcuntur.

porrb

jieftateautem ,

cum infemen iam proruptura efi , in aqua dulci pr&coquentes,cum oleo , garo
obfonijsue ,pr&fertimijs
,

& aceto affumunt

aut

cumaliquoex condimentis ,
aqua

qu&cafeo conftant

Tlerique etiam antcqudm excaulefcat ,in

.

elixa utuntur: uti ego iamfacio, e.r

quo dentes mihi deteriores effe capermt

I^am amicm quidam meus cum ole-

rehocdlongotemporemeutfamiliariciboufumfuiffefciret, uideretque pofl mandid mecitra magnam molefiiamnon poffe,cot~tur< rationem indicauit . Etenim in iuuentute , quoniam affidub os uentriculi bile efferuefcebat, &Jius moderandigratia latlucis utebar
.

Cum autem ad prouetfam &tatem peruenijfem olm

,

hoc contra

qudm

in iuuentute
uigilijs

fomaum

iamfludio,& indufiria accerfenti mihi , auxiliofuit . Quippe qui etiamnum iuuenis lucubrandi gratia
.

dedita ope-

ra me affitefeceram , declinante iam &tate , ipfa exfe infomni grauim hoc incommodo moleflabar jLduerfus quod uni, Nomiaa. cum mihi pr&fentifiimum remedium lattuca uefpere commanducata femperfuit Latlucafic Latinis,5?i<P* Gr&a s ap.

peUatur : Mauritanis, Chcrbas ,feu Cbas :

Laiclue

Italis

Lattuca : Germanis, LaUuchj Hifpanis,Lecbuga, aut Mfalfa: GaUis,

r//JW

GINGIDIVM.
Iepidion , in Syria ,

CAP. CXXXI.
n
dex.
?>' >

Herbula e(t fy lueftri paftinaca2fimilis,tenuior,&tamarior: radiceparua,candicante,fubamara. OIus hoccrudum, co&um ,condit umve eflur , magna ftomachi utilitate : urinam cit Deco&um ex uino potum ueii-

Glngidium

aliq'ui

& Ciliria plurimum nafcitur

.

j!^v!minor.

n^pj JK^.iAdid
amar.im. Cat. pi^iof 71x.pi{hv-i.

cx prodeft

radicc

NOn
40
ta ,

potui unquam eorumfubfcribere opinionibus,qui plantam Cerofoliim uulgb uocatam,Gingidiu efie ccnfent, ut

P arLia anuxL

inalijscommentarijsnoftrisanteaeditisdifferuimus.

Quare

& Fucbfii &

,

I{ueUij

fententiamimproba/umm

"Njmc autem certb primum animaduerto,me hac in re haud effe haUucinatum; habita ,
rei plantariA

&

injpeffa legitimi Gingidij plan-

^^^

Cn

quam d Syria aUatam mihi mifit lacobm jlntonius Cortufus,Tatritius Tatauinus,Vir ut omni humanitate clarus, ita
indagator acerrimus, und
.

cum altera planta peregrina,quam ipfe Vifnaga uulgb uocarifignificauit . Cuius

hic quoqueimaginemexprcffimus

Efiitaque

Gingidivm

paflinacx fyluefiribaudabfimile,amarius tamen ;caule

ramofo,rotundo,fifquipedali,flriato,fubnigricante,geniculatoque,umbeUa in cacumine alba,

minoribm circunquaque co-

mantibusfolijs

efloribusfemen prodit,quo maturefcente,umbeU* infefecontrahuntur,ut in Taflinaca,& taffu glutino-

fiefentiuntur.Hadicem habet candicantem,palmari longitudincfubamarofapore. copiofum in Syria prouenxtmde in Ita-

liam aduetlumfemen iam

in bortisferitur

eius alterumgenus,quodfolia

. Klpn defunt,qui uelint VI snagam , uelipfum legitimum effe G'mgidium,uel quadantenus magisTaftinacam referre uideantur.Sedmihi non arridet eorum opinio , qubd

plantafitpafiinaca longe" maior, etgrandes robufiasquefaciat umbeUas,adeb utfe(luc,fiuepediculi,qui iUam confciunt,

pro

dentifcalpijS

iam multis in ujum uenerint.Ego quidem ipfampotius maiorcm psiftinacam uocarem fylue(lrem,fiquidem
de planta,quam uulgb Cerofolio uocant
,

50 nonfolum notis omnibuspaftinacam refert,fed etiam uiribus.C&terum ut

dicamm,cttm

aliquid

&

ipfa in

ciborum ufum ueniat,&fuas quoque habeat

,

in

medicina uiresfita hic de ea differemus.

Eft Cero-

folium planta nemim non nota

lijs,uulgaris petrofelini

pafiim

in hortis nafcens ,fragilis

ac tenera , fenis ab uno pediculo emergentibusfo-

modo,per ambitum incifis:caulibus fefquicubitalibus,pingnibm,fubrufcfcentibm,inanibm,gentcu

latisyumbeUam inftimmo caule gerit albis fiofcutis ornatam, quibus tenuia reclaque oriuntur cornicula,plura,ex unope
dictdo prodeuntia,pilofayufcfcentiaque,& in cacitmine aculeata;in quibus

femen longiufculum concluditur , pullo colore.

I\adix

illi

breuis,in plures diuaricatafibras.Tota planta dulcis eft,& odorata,avriufculo

quodam accedentefapore,uixfecere-

rifenfibili,quofit,utalijsoleribusaddita,eaguftuigratiorareddat.CherephyUimcmmt Tliniuslibro decimononocap.S.

fic inquiens:B^urfus alio

comitatu <equinoclio jlu.vmnifiruntur coriandrum,anethnni, atriplex, malua, lapathum

phyUon,quodptederota Gr&ci uocant:& acernmumfaporejgnet effeciws,faluberrimum corpori.

$q

lon cerofolmm noftrum

cjfe

non potefl,qubd hoc noftris bortisfamiltare ,

Verum Tlinij cerepbyltam uehementi acredinenon fit pmditum . 7{ec

firi-

credidermilludidemeffeeidemTliniofecundimjlcantbigcr4is,qubdiilibro,&cap.22.parim

Xx

bit,

J2 4

AncL Matthioli Comm.

CINGIDIVM.

Cinridij uircs

bit,ciim Manthus

omni prorfus acredine uacet . Meminit Gingidtj Galenus libro v I .fimpliciummedicamentorum bis

Io

cx dal.

uerbis.Gingidium ficut guflu amaritudinem,& adfiritliomm prtfert, fic temperamento quoq; ipfo caliditatem &frigidi tatem.Secundum uerb utranq; qualitatem dtftccatorium eft.Sed enim fiomacho amicum eft , utpote non paruam obtinens

Quamobrem non admodum confpicuam caliditatempoffidet '.fecundo autem receffu defccat. Et lib. 1 1 . . de alimentorumfacultatibusfic inquit.Tlurimum in Syria Gingidium nafcitur:efturq;ftmiliter acfcandix apud nos . Stotnacbo miri utilefiue crudum,ftue elixum libeatfumere : longioris autcrn decoSiionis impatiens . T^pnnulli ipfum cum
adftritlionem
oleo
,

& garo mandunt

eft

Mij uinum etiam,aut acetum adifciunt,ac multb magis itaftomachum iuuat. Cum aceto fum.

ptumfaftidiofos ad cibum muitat

Terfpicuum uerb

eft,

qubd h<sc herba medicamentum potius eft ,

qmm alimentum
Quippe

In

Ub.Tecundum Diofcoridis.
V.ISNAGA.

P)

e I o Q&'?P 1

*dflrit7ionis>& amarituiinis non ohfcur&,nec exigu<e particeps eft.h<ec Galenus.

efle

Ex quihitsfacili comproha
haud manifcfti de-

ripoteft,Chrefolium non

Gingidium , quodinipfo e& amaroris

,

&

adftriclionis qualitates guftu

:

prehendantur.

QuodGuci yiyyjhn

LatinifimUiter Gingidium uocant

Itali

Gingidio: Germani , Kocrjfel,

& Ker-

Nomina.

belkxaut:GaUi,CerfueiU

CEBJZFOUFM

AnAMatthioli Comm.

CEREFOL IV M.

Efc</Af,

SCANDIX.

CAP. CXXXII.

lo

SCandix,fy!ueftre olus eft,amarum,fubacre:quod crudurrijcodhimve mandftur: ftomacho, tri utile.Decodt.um in potu,ueficavenibus,& iecinori confert.
Scandiciscoufiderutio.

& uen-

QVanquamScandix
haberetur
alijs

antiquis rei herbariafcriptoribusjlirps fuit notifiima

utquaabijsmfrcquenticibQrumufn

admijla oleribus; ciim tamenhatlenus eorum repererim neminem,cui fidcs fit abhibenda, qui Scadi

cem rwtis
Italia

aliquibus , uel lineamentts defcripferit, nefciucrimprofetJb

.

qubnam patlo , qudue ratione

affirmaripojjit

& in
ximis,

Scandicem nafii,& pariter dignojcidcompluribus

deterumfcribit Uermolam uir do&i(Jimm,&infiirpiumhifvniculo pro -

ftaria

omnwmfua &tatisfacittprimm,fe uidijfc Scandieem in exemplari Grxco Diofcoridis appitlamfolus

InLib.fecundum Diofcoridis.

T2

PECTEN VENERIS,

10

ximis,floribusluteis,fiuealbis,corniculiscaulefummo emergcntibus . Hancipfamnos quoquefepius uidimus Maio y &Iuniomenfibusinterfegetes,prfertimq;inagrorummarginibus. Sed quanuis tradiderit Hermolaus eam fantculi
folijs afjurgere ;

mihi tamen magis fumariam,& quadantenus anthemidem referre uidetur ,

,

qudm faniculum
,

Flores

gerit h&c cbxrefoho proximos , albicantesq; ta

,

quibus tandem prodeunt cornicula tenuia , Lngiufcula

recla

acumina-

acubm , qua in geranio emicant,non di(fimilia,quemadmodum

id

&

in charefolio uifuntur

licet

huic longc tenuiora,

&

fragiliora mnafcantur .

Quofit,utrecieintuentibusJpecietantum,nonautemgenerediferre baplanta haud dubiiap-

fareant :

quodetiam indicat eorumfapcr .

Qmmobrem qui charefolium fcripferunt effc gingidium , id non

ejfe
ejfe

fine ratio-

nefecerunt .

Cum enim certb credercnt

hanc de qua in prxfentia dijferimus , plantam legitimam

gingidium
.

Scandicem , facili

ttiam hinc perfuaderipotuerunt,ut afjererent cbarefolium

quoniam Diofcorides confueuit fiirpes per co,

gnationesdejcribere . Quapropter in eorumfand iremfimentiam ,fi \mc quam Scandicemputant

tantum acrimonix,

&amaroris

5",

28

And. Matthioli
in
,

Comm.
.

& amaroris guftdntibus reiinqiierct,quantuminScandiceueteres

quidem qnalitates , quas ueteres uenx. Scandici ajftgnant ,
ficuti nec in cb<zrcfoiio,qu& ueteribus gingidio tribuuntur
tire.

imteniri prodidenmt

Verum cim easnon

cbfcurat

bac

,-

ut ita dicam

nom
,

Scandice

nunquam ego repererim,

cogor omnino eorum fententm refragari

ut h<c ftirpes

,&

ab ipfis dijfen-

Quapropter

nifi

regionis ,

& climatis ratione & locorum mutatione eueniat

,

omnem tum acrimo-

niam,tum amarorem exuerint,nonfaciU quidem adducipotero , ut credam harum alteram gingidium , alteram uerofcan dicem ejfe . TSJeq; abhac mea mc deterret opinwne Hermolaus, qubd uiderit is Scandicem hanc in Gr<eco Diofcoridis codice appitlam: quippe

quas Scandicem

defcripferit , nefciuerim ego

cum inter omnes rei herbari&fcriptores nuUus,quod equidem fciam , reperiatur , qui per notas aliqudnam hifloria , ratione fretus aliquis unquam illam piclura exprefjerit.

&

nififortaffe Diofcorides ipfe

manupropria eo
,

in libro

ipfam appinxerit . Tiinius Scandicemanthrifcofimiiem reddidit.Sed

in tenebris ajfert
.

ciim ignoturn per ignotius defcripferit

Scandicis uires
sx. G-il.

nibU nobvs luminis his

Scandicem commemorat Galenus lib.

VIII .ftmplicinm medicamentorum his uerbis .

Scandix ex agreftium olerum genere efl,fubacre,& amarum,adei> ut in

ftccando,& excalfaciendo fecundiftt ordints intenfi.Vrinam ualenter ciet,

&

uifcera obflruSione liberat

ex diclis quali-

tatibus conflans.Hdtc Galenus.Ex quibus etiam manifefte colligipoteji, plantam,quam pro Scandice accepit Hermolaust

quamq;pro eadem plerique recenthtm herbariorum hodie ojiendunt,nullo paclo legitimam ejfe Scandicem. Quandoauidem
ea non tantam acrimoniam , nec amaritudinem guflui repmfentat,ut
excedere
.

dict

pofjitprimum caliditatis,& ficcitatis ,gradum

,

C&teritmfi ulla

efi

planta

cui h&c comparari poflit,eam adamttjfim mihi quidem referre uidetur

i s

quam Tli-

nius lib.XK mi.cap.xi x.dpeclinumfimilitudine,v e n e r.

x

peclen appeUat.Siquidem h<ec radice nititur candida,caidi

culisfemipedemaioribus:folijsfylutftrispaftinac<x,uelfere antkemidis,exilibus:floribusalbis

matim ab eodem capitello compiuribus acuminatts

mulieres concinnant
.

roftellis

inter fe difluntlis

qu&peclines plane referunt

qttibus

linum

Qua certe* omnia reperiuntur in hac uulgari Scandice . Huius

radix cum malua tufa , corpori in-

20

Nomira.

fixa

^trjxhit

felinifolijs,pubiq; adhibita,remorantemurinam,puerispr<eJertim

Eadem cum herba , &floribus in patella calefacla,ex albo meraco , bntyro , und cum hortenfupetroprouocat . Qu&herba a-Kttrh^ Gmcd, LatineScan,

&

dixfimiliternominatur.-Italici, Scandice

kwa,Y.

cavcalis.

cap. cxxxiii.

a ot. ii*t^-

KEibni
cuio fimilia;cu tenuibus incifuris.,

s~^ Aucalis , quam alij fylueftre daucum uocant , cauliculo cft dodrantali , aut maiore , fubhiriuto.Vvfolijsapiolimilibus, a fceniculimodoperextremamultifidis,hifpidisqi: candida in cacumine 50 umbelia/uauiter olente . Crudum,coc"t umve olerum modo eftur urinam raouet.
:

Caucalidis cor
fideratio.

"T

~Tlfitur Caucalis in Hetruria campeftribus,ineulto pr<nfertim\foio ,ut& jinanienft tra&u in Tridentino agro, nul-

y
.

fc reclamantibus notis

]\ura noflra hanc Tetrofello faluatico uulgb appeUant*. Quippe qubdfolia

.

quts

per ima.

prcpe radicem 6xeunt,apium quaddntenus efflgie referant,quod uttlgb Tetrofello dicunt

deimttper

Etfi qu<e fuperiorcpartepro-

ambitum fint faniculimodo capillamentis diuifa

.

Caulemmittit paftinacd: in cuius cacumine umbellamgerit

lib.
eft

resexGai

floribus candicantcm,odoratam,dauco non abflmilem

Quapropter Gaienus

v I i.fimplicium medicamentorum,ita
ei

de eafcriptum reliquit

Caucalidem quidam daucum fylueflrem nuncupant:

enim
.

adfimilis guftufimul ac uiribus.

Islamexcalfacitutille, &deficcat,urinamciet,&muriaadrepofitionem conditur

Hxcille.
pellit
,

fluribus caucalim pollere uiribus,fiquidem cordi utilis

eft

Succus calculo s,

& arenas
K

&

nos dicimus;longe
,

40

iocinoris

lienis , T{e-

numque pituitas extenuat . Semcnpotumoculorum aciemacuit,&menfts faminarum adiuuat. Datur uiris contrafeminis profluuia,und cum afplene,& uiticis femine.Stcriles, proiiftcasfacit,aff\due ex uinopotum.prteflat aduerflts Trigonis,Draconis,&fcorpionismarinorumi3us,uulneriillitum.Herbatotaexacetomanfa,etuomitionereddita,ucntrempur
gat,appctitum ianguefcentem excitat,& naufes, fafiidia
difcutit
,

melanchoiicos iuuat

tum herba

ipfa in cibis
,

deuorata;

tum fuccus pottts,tamfemenjquemadmodum

Nomina,

totius plantte decotlum, proinde datur utiiiter quartanarijs

& fcabiofis
,_

quinetiammorbo gaUico

affeclis

VtGrmcis KajJK*Ms,ita etiamLatinis Caucaiis appeUatur:ltaiis,Caucalide .

CJ.VCJ.LIS.

InLib.fecundum

Diofcoridis.

CAVCALIS.

^m^M?
-

IO

E^v^izw.

ERVCA.
.
.

CAP. CXXXIIII.
.

Semen eius idem praftat , urinam cit Conco<5tfo accommodata Semine ad condimenta vtuntunquod , uti in longum tempus afferuetur.adie&o la&e,aut aceto,digerunt in paftillos. Gignitur etiamnum fylueftris eruca, maxime in Fberia , qua? occidentcm fpeclat . Cuius femine pro finapi incolse utuntur . Vrinam ueheni prodeft,

CRuda eruca uenerem Iargiore cibo concitat

aluo perquam

mentiu 5 peliit 3 <k multo fatiua acrior

Vy

Vtilgwh

53

And. Matthioli Comm*

ERVCA SATIVA.

Erucs confide
ratiOj&uires.

Vlgaris
feratur
.

admodum

planta

efi

Eruca tamfatiua , qudmftionte nafcens , quod frequentiffimi in

ccenis acetarijs in-

Satiuafolijs exit longis profundt!,fcd rarioribus incifuris ladniatis Sifymbrij aquatici

,

modo,fapore ucri,

Io

& ama
ne
.

riufcuio
illi

cauie fcfquipedali , floribus in

,

cacumme albicaritibus

femine in tenuibus cornicuiis conclujb , ut in Irw-

R^idix

eflalba

tenuis

acrifapore.Erratica aridofolo gaudet,adeb ut in muris quoque mfcatitr ,folijs domeflica

,

angufitoribus

ac frequentius laciniatis ,guftitacriori,fapidiorique

caulibus numerofis ,floribus lutcis

corniculis in

miuerfafere planta copiofls,furfum fyeblantibus , feminefinapi fimile , acri amariufculo . Ccfla Eruca infantium tuffi medetur , addito faccbaro . Tradidere quidam ( fuperflniojum tamen mihi efi ) tria fylueflris erucx folia ,finiflra
tnanu decerpta,illicoque deuorata ,liericos finare
.

&

Excaifacit olus (ut teflatur Galenus hbro

litnclis

il.de alimemorum
far

facuhattbus)perqudmmanifefle,adco ut nonfacile fohmabfque

iaciucx folifs edatur

nani ita immodico calori

InLib.fccundumDiofcoridis.

571

ERVCA SYLVESTRIS.

Io

p^frigus ddmiflum exceffum temperat . Quinetiam genitalefemen augere creditur, in ueneremflimulos nddere . Caput etiam magis dolore afficiet , ftfolum edatur . Semen ( utfcribunt antiquorum nonnulli) muris aranei morfibus medetur .
Fentris tineas enecat , lienemq; extenuat
.

&

dorem reducit . Cum melle uerb perunclum, uitia cutis in

&luyjt>v>Latinis

Tritum,& cumfelle bubulo miflum, nigras ulcerum cicatrices ad canHerba , qu& Gracis facie emendat , lentigines emaculat .

&

Eruca uocatur : Mauritanis , Iergir , Ergit , feu Ciargir : italis, B$chetta,& Bjfcola: Germanis, Vueif^ Nomitu. Mugua : Gallis 3 Boquette fenff: Hiftanis , Oruga ,

&

Ty

$Atyit>{.

13

And.MatthiGli Comm. O C M V M MAI V S.

I

SfKqj.oy

O C

V M.

A-P.

CXXXV.

OCimum unlgo cognitum.Idcopioftorccibo oculorum atiemhebetat.aluummollitjfpiricum

mouet,urinam
peliit,lac eooeatiaegre

ramen conficiuntur . Illitum cum polline polenta?, aceto,

.

& rofaceo,pulrnonum inflammationibu.s auxilio eft.Draconis marini, & fcorpionis i&ibus perfepro deft: & cum uino Chio,oculorum doloribus Succus uifus caliginem abftergit:deftillationes exiclIylUT
iuiamciuibns.

potum coriuenit a atram bilem gignentibus,difficili urinae, inflatisq; naribus hauftum,fubinde mouet fternutamenta.quod idem herba efficit.Sed oculos premi neceftum eft, ciim fternutamen tum urget Sunt qui in cibis abdicandum cenfeant quandoquidcm manducatum,& in fble pofitum uermiculos creat Aphri autem adij<Jiunt,fi feriantur a fcorpione, qui ocimum ederint , nullo confliCat -Semen
:

daridoloie.
Ocimum

InLib.

fecundum
O C
I

Diofcoridis;
E

JB

M VM M

V M.

JCimum quemadmodumodoratiffimum,ita & omnibus notiffimum

fencflr,perraraque ccenacula,ac uiridaria
,

efl.

J^anqtte perrarx funt ubique, <ediim Ociroi

confi.3.

qu Ocimo non redoleant , utpote quod frequensferatitr, grfeueathr longe mah~ infigulinis uafis. In Italia boc <euo Ocimi tria habentur genera . Quorumprimumfolijsafurgit amaranto ribusjatisjongis^c crajjisicitrex malo fimilibus. Sccmdumfolijsexu,ac ramulis,diio longhninoribus,c\dKsdu<a, haben
tur fpetics,altertm odore plebeij ocimi,alterum citrei mali adeo ftmilhut feri nullaftt odoris dijferetia. Troindehcc citra-

tum uocauertjirabes,quo modo ipfum quoque biefuts nominat . Tertium , qubdfolijs conjiet minutis atq; angufis,fitq; c&teris odorefragrantiusyltalis uulgbappellatur Bafilico gentile. Horum pmnium meminit Serapio , uocauitquc medium hic a Diofcoride defcriptum Ocimum non garyophyllatum : garyophyUatum uerb,quod cateris tum minutius tum odc, ,

ratius habetnr
rjnt de

DcmumCitratumaCitreoodorealtcruM,utommbuspalamfiet,quiSerapionismonumentaperlcge"
,

Qcimo

d'-ffereniis

Idcirco uideant qu&fo paires

illi

reuerendi , qui in

Mefucm commentarios

fcripfere

quo iure,

ry

quakc

And. Matthioli comm.

OCIMVM CARYOPHYLLATVM.

Monacorum quatterationcinelecluariodegemmisfeiatlentOcimumgaryophyUatumhac tempeflate primos

adinuenijfe

citmhoc

uftuuia.

Serapionifolus exeat paruis,& caule quadrangulari.-monachis uerb folijs melitfophyUo maioribus, per ambitumferratis,

& caulemiriime angulofo

r

qubd de alio ocimigenere intellexerit Mefues,qudm de tertio

Quainreeos,pacefua,apertihaUucinatos putauerim. 7{ec equidem credendum arbitror, c<sillo genere in dclicijs habito, de quo diximus . 7{am cum

oiiij.

pfus.

teris odoris fragrantia lungi prxfletmlli dubium efl,quin in roborandis cordis ipfius uiribus c&terisfit longe aptius, atq; etiampr<eflantius,utquodmekiuariumdegemmisaddaturadcordis\atfeclus. Ideoque datur utilitcr odorandum ex aceto,in animi deliquio . Scribit Brafauolus fuo defimplicium examme I\om<e primum excufo libro , tantam de ocimi ui-

nbus inter Tlirimm,& Diofcoridem effe controuerftam,ut alterum ipforum erraffe dicendumfit. Quippe ex Apbris tradit Diofcorides,qubdfi dfcorpioneferiantur
,

qui

ocimum ederint , nullo dolore affciuntur . Contrduerb Tlinius , qui

in re leclicnis

li-

broxil .cap.xx.ft eo die,inquit, feriatur quitfiamd fcorpione,quo ederit ocimum,feruari non poffe. Qua
patiens deprebenditur Brafauolusiquandoquidem
utiq;
fi

im

eo loco Tlinium de

Ocimo ditferentem,patienter

perlegiffet,cognouiffet
.

qudm recle Tlmius ipfe banc dirimat controuerfiam,ijsque rejpondeat,qui ocimum accufant , cum inquit

Ocimum

quoq; Cbryfippus acriter increpuiuinutile effe dicens flomacho,urin<e,

& oculorum

claritati.

Trxterea injaniam fdcere,

.

& lethargos,&

iecinoris uitia.Ideoque

capras
.

id

atfernari,bominibus quoque fugiendum cenftt

^idijciunt
.

quidam tridie-

tumft operiaturlapidcfcorpionemgignere

Commanducatum,&infolepofttum uermes afferrc

>Apbri uerb,fi eo

fcriatnr

'

In Lib
pras,nec minus,qudm
aceto exiguo
frigerationi .
.

fecundum Diofcoridis
ocimnm

>

)j
addito

feriatur quiftiam d fcorpione,quo ederit ocimwn,feruari non poffe. Secutct atasalacriter

defendit:

nam id effe ca,

mentham,& rutamfcorpionum terre(lrium icltbus , marinorumq;

uenenis mederi ex uino

inflammatis reVfu quoq; compertum deficientibus ex aceto odoratufzlutare effc . Item letbargicis , Illitumcaphisdoloribus cumrofaceo,autmyrteo,aittaceto . Item oculorumepipboris,impofitumex uieffe

&

no:(iomacbo quoqne

utile.h<ecVlinius

Ex quibus clariffime patet,Vlinium eonm placitis rcfragan , qui tam acriter

1 1
e(i, tranfit

ocimumdamnarunt .
tarnrn caufis,ubi

Degemrat quandoqne Ocimum inferpyllum,ut auclor efi Tbeophraflus iib.v.cap.v 1

Ocimttm autcm, quod locofoli expofito fitum
.

fic inquit.

inferpyllnm,quia uehementer ficca-

.deplan- Ocimi degene rano

-

Quippe cum alimenti qttoq; minushabeant, qmeficcafunt . Sed huiujmodi mutationes ita euenire putandum , ut aliquid fmiiitudinis faciant, non ut omnino Jpcciem exprimant alienam.
tur.Folio nanque minus,odoreq; uebementitts redditur 1

haclenns Tbeophraflus
nis
.

Ccttcrum ^tuicema libro de uiribus cordis d Diofcoride diffentire uidetur . 'hjam ocimum,fcriefl

bittfanguinem turbidim,& meUncholicumgenerat,quoniamfuperfiua humiditas,qu<e

1S{ec aliter

in ipfo

parit iuflationem in ue-

mdetur fenftffe Galenus,qui libro v 1

1 1

.fimplicium medicamentorum de ocimo ita fcriptum reliquit.

0c imi uires ex Gal.

Ocimum exfecundo efl ordine caifacientium.habet autcm recrementitiam humiditatem.-proinde

in

nec

commodum cfl, quod

corpusfumatur

deterumforis iliitum,ad digerendum,& concoquendum

.

utile efl.Item libro

cultatibus,cum inquit

mentiuntur ob hoc quidam

Ocimo etiam plerique ut obfonio utuntur,ex oleo,& garo efitantes. dicentes,fi tritum fUiii nouo inditum operiatur, ceiemmi intrapaucos dies fcorpiones gigneSed iliud

ll.de abmentorum faVitiofi autem eflfucci . J.d-

re } pr#fertim ubi quis quotide ollam adfolem calfecerit.Sed hocfani d uero abefl.ld porrb ueri de eo dixeris,olus effepraui

fucci,flomacho noxium,& concotlu

difficile

in

Ocimo non igmrandumputo,qubd ocymumpery ab ocimoper i

CJ, ^ oci

rnaximidifferredeprehenditurprobatiffimorumautforumteftimonio.Siquidemapud antiquos

Ocymum

erat pabulige-

2 nus diclum uel qubd citb proueniret : uel primum inter

aluum,fic appeUatum

ccttera pabuli genera i terra erumperet:uel

efl

qubd iumentis citaret

dMtab

Grctca uoce,qu<e Latinis ualet citb.Ocimum uerb herba

iUa odorata,

dequafuprd dijpu-

tauimus , fic nominatum ab

ejfet.

CcCterum

ocymum

uerbo Gr<eco quod redolerefignificat . Vnde rebliusforti per %c[udm perc fcribendum antiquis quibufdam boum pabuium erat exfecla uiridifegete , priufqudm indurefcerent culmi
<?>>
.

uel exfeminibus pluribus fimul in agrofatis

in utgerofatis,& ante

T<lempe

ifabarum modijs decem,uici duobus ,

in

&

eruiiicc

tantimdem und

maturitatem recifis

Catoni tamen i uicia,fceno gneco,faba,eruoq;

unum,commiftis,

& exmde

fatis

ocymum efl. Quo fit,ut putauerim ocymum antiquis,non modb herbaceam,uindemq;fuiffefegetem,iplttribusfeminibus und in agrofatis in primum iumentorum pabulum;fed etiam ex uno tantiim cerealiumgenere,nempe hcrdeo,auena t etiam repur uicia,eruo,aliJsq; his cognatis,qubd eiufmodi pabulo uerno tcmpore,non modb alantur boues,ac etiam equi;fed uicia -J^ccplacet eorum gentur . Id quod nofira quoq; <etate fitpluribus in locis in Italia,prcejertim cum hordeo,eruo,

&

fententia

quifibi nulla,ut arbitror,ratione,nec aucloritate perfuadent ,

Ocymum plantam effe fui propru gencris qubd i

.

ueteribus

nuUum hacienus inuenerim(quantum equidem uidi,& iegi)qui ocymi herbct hifioriam

literis

memoriaq; man.

unicmquepabuii dauerit :fed comperi quidem,qubd uocabulum hoc non magis uni,qudm alteri conueniat . quandoquidem Adami op generi,quodprimofiatimuerecitbproueniat,accommodari poteft. Quare plani explodenda uidetur jtdami Loniceri uana.
opinio,

ni<>

&

Tragi qubd non ftne errore ridendo frumentum Turcicum,fiue,ut alijs placet,Saracenicu,quod Tridentina rura

uulgb appeUmt Formentone ,

tj

& Foroiulienfi dpuUofemtnis colore Saracino, ocymum

effe

firmiter exifiimet . Quinetiam

Verum

,yubd huicplanu, qu&fuum Ocymum efl , omnes odorati ocimi facultates reddiderint. TJecaliaratione moti frumentum Saracenicumocymumejfecenfenhqudmqubdfatumtertiadfatudieerumpat. ocymum non ea de caufa nomenhocf mea quidemfententia)fibi comparauitffed qubd citius cxteris pabulorumgeturpiter aberraffe deprehenduntur

40

d oritur , ocymum uoneribus uere frimo adolefcat : nam innumera effent ocymigenera , fi id omne, quodflatimferi fatu BedaMauritani , Berendaros , cari debeat . Quod Zmimov (ut anti diclum efl)Gr<zci,ocimum item Latini appellant :

&

N<3 <n">*-

rog;Itali,Bafilico:Gemani> Bafilien,& Bafilgram : HiJpani,Mbabaca:GaUi,Bafilicb.

a Omnia excmp. kojjKiov

o>.^.

OROBANCHE.

CAP. CXXXVI.

^jSft ivint
cuov,
cTs

X&

fJ.iH(av,

?u'\

50

Cum ariditate luteum uergente.-radice digiti craffitudine unde orobancefcit caulis , fiftulofa . Hanc inter qusdam legumina nafci conftat , & ea ftrangulare: chefibicognomentumufurpauit.Eftur,utolus,cruda,&in patinis,afparagimodo,deco<aa.Legumen
pinguis:flore fubalbido,aut in
,

ORobanche a cauliculus eft fefquipedalis>& interdum maior,fubruber,hirfutus,tencr, fine folio, flac-

&

g^
dlI0S

^V^,

JJ

%$*7>
.
.

115

do(an _

tis

addita,concoftionem accelerare creditur.

hSo
maior
,

iam
folijs
,

iubpiiiguibus

OKobanchen,quct omnibus notis legitims. Diofcoridis re^ondet

tum , ac deinde ubiqueferi in Itaiia
interfegetes,cannabim,linum,&
in uijsfecus

uidimusprimum in

^uiutus,tener. jtnanienfi agro fupra Triden-

leguminumgtnera ,fed nafci comperimus,in campis non modb inter omnia

agrorumfepes
.

&
.

0robanches
eohfideratio".

CAterum etfifcriptis mandauerit Tbeophrajius iib.\

1 1 1

dehiftoria,& v. de caufisplantarum,Orobancbem

eruum necare ampiexu, complexuq; fuo;

ea tamen,qu bic d Diofcori-

nabim,& linum interimit,qu<eprope ipfam onuntur

legumina,fegetes,cande repnefentatur,& d Vlinio iib.xKi i.cap.ultimojiuUof%nicomplexu,fedfua tantumpmfentia, Quam ob caufamAnanienJes,qubd uicinas flrangulet , ac deuoret
.

60

flantas,Herba lupa uuigb orobarichen appellant . Trojilit

h<ec (ut inquit Diojiorides )nuliis

unquamfolijs, fed uno tan-

tum affurgit cauliculo,a!para%iinJiari colorcJubrubro,birfuto,moUi,pinguiq;,& qui fcfquipedaicm

non excedat iongitudi-

ry

nern.

536

And. Matthioli Comrri,

OROBANCHE.

ej,

~ Af n"nf f

nem.Tlos i quibufdam patefcitglobulis in cacumine congeflis,fubalbidus .

fragilis.

T{adi. v digitali uifitur craffitudine

,fungofa,ac

H<xcplantanonnullisetiamuulgbcodadileoneappeUatur,alijsuer6 Herba tora uocatur , qnbd uaccaea deguflata(utpafloresfaUo periculo teflantur ) flatim taurum adeant . Sunt qui( ut loco citato fcribit Vlinius) cynomo-

&

riotieamappellentdfmilitudinecanini genitalis.

Ex quibus omnibus non temeri

dicendum exiflimauerim , uel Theo,

phraftum (pace fua)hac in re deceptum ej]e,uel aliam d Dwfcoride,

fa^kas
Noraina.

& Tlinio orobanchem concepifje.Orobanche

ut Cale

" ms efiMctorkhro
imywty.

v1

1 l.defacultate

fimplicmm medicamentorum,eflftcc&,frigid&q; temperatum inprimo

ordinc

Gmcum efl <>t*n*.y*,quemad.modum et Latinum Orobache,nec non Erui angina:Italicu,Orobache. C'A P. CXXXVII. BArbula hirci,qux ab alijs corae vocatur.breui eft caule: folijs croci radice longa, dulci: magno fuper caulem caly ce e cuius fummo femen nigrum dependet,unde nomen inditum eft . Herba
Huius planta nomen

BARBVLA
:

HIRCI.

efuiaptaeft.
Hirci

In Lib

fecundum

Dioicoridis

5-37

TRAGOPOGON, SIVE BARBA

HIRCI.

&,.

T Tlm barbula,quam Hetruriauulgb

|
roflro porcino

appellat Saffefrica,uulgaris admodum

.

efl

notitu. T(adix,qubdguflu dulcis ,

ittr

^i.j^ j,^
confideratio.

\_cundacfi fit,eflur hyeme frequenter in acetarus

Folijs exit

h&c croci,latioribus tamen, ac longioribus :flore aureo,

.

mcato non abfimili, maiore tamen,qui calyce continetur

isfereno cdofatifcit, nubilofo uerb contrahitury

calycis uertice

occluditurque calyce,quemadmodum

& chamxlonis echinus.Econclufs

barba dependet incana,prolixaq;.

unde nomen accepit , ut Theophraflus prodidit lib.& cap. wii.de plantarum hifloria. Sed certd mjciuerim ego,qua ratio
ne duclus negauerit Hermolaus,hanc Theophraflo,& Diofcoridi legitimam Hirci barbulam ejfe ,

cum illa
.

pulchre" , huius

Hermolai er-

notisreftondeat.GlutinatkticrecentiauulnerafifoliorumjuccusiUeleiusftillatitia aquajj>knijs,& attritislinteolisfu-

perponatur

Miud quoque Tragopogoni habetur genus,quod afoliorum colore,purpureum uocant

.

Trodit hocfolijs al-

terifimilibusifeddradicemmerofioribus&iridionbusilatiaribusirobuftionbus

cuispropdgenkula alis,e quibus ramiprodeunt

Floresedh

in

cacumine purpureos ,fed altero minoresi radiantibus cir-

cumquaquc

And Matthioli Comm.

T R A G
P-

O G O N

ALTERVM.

cumquaque calycis apicibus,iuftelkfere tnodum

duriore,& latleofucco referta,non quidem ut

in altera,

^adice nititur quoque grandiore , longioreque , quinetiam robufliore, amariufculo . Tragopogono congener dulchfed adftrmgente ,

10

&

uideturquoqueplantaScvKzo^EKA,fueScoKzONEKAHiJ}>anisuocata,qu6daFiperademorfis,quamij Scur^ouocant,prxftntaneo remedio auxilietur.Htec noua eft planta,nec puto effc quenquam,qui de eaante nosfcrtpftrit. Inuenta primumScer-zonerain Catalonia Hij}ani,d quodamSerub jlphro,d Ceruero Leridano Vironobili,pretioempto
r]s[am
e(l

cum qutiammeffores inagro d

uiperis demorderentur,hic qui

in^4phricaplantamhancnow
platam oftendebat,ne lucro defraudaretur,
deferebat
3

radicis fucco,incolumes feruabat omnes,quotquot demorfifuerant,fed nemini

Qup pnfteafaffum eft,ut uafriores quidam obferuantes d longinquo tratlutn,d quo jlfer ille plantam
cft,$ideft

illuc

con-

ceflerint:plantamqueconfequutifint,inuentis refaJfnuperberbreliquijs.EaitaquecffoJfa,facloqueipfiuspericido ,diuulgata res ScvrzoneraMj ^IPEIU NAM eamappeUaueamt, Unnc primum mifit ad meficcam darifli

In Lib.fecundum Diofcoridis
SCORZONERA HISPANICA.

j jy

Xo

mm T\egin& ^omanorum medicus,loannes Odoncus Melcbiorius Tridentims.Mfaulb poft uiridem,uiuentemque eandem

uidimus,ad Cafarem Ferdinandum ex WJpamjs allatam
,

ob rei raritatem

qucq; in Boemia najcicompertum

vofo,uiiginofoque non longe a
gitudine,fuccifa

eft

clariffimi Doftoris Bjber*,eiufdem Cafaris

Caterum non multo pbft tempore , ccpiofr-n media diligentia in monte quodamjylr
.

Toggebrot,dum Ca:faremfiqueretur ad uenationes

Foliafundit b&c planta fpitbarm lonpciictdo

ct

uocau &mula,fied longiora,& qitafolo propinquiora funt,fibrata, longo prcficq;

radxcepro-

dwtia,bumiqueaccubantia:quorumnonmlteleniterfinuatafpeclanlur. Caulemeditfifquidodrantalein,&jkpemaio~ rem,rotundum,gcmcidatum,in quofolia anguJliora,breuioraqueJptlUntur . Flores profirt aureos , Tragopogoao adeb
amulosycui

& totaplanta (utprxdiximus) congener effeuidetur

mutantm orbem, in qnojemen

ut alterum ab altero

paucis

admodum

notis dignofct
.

foJfit.Wflacctfcentcs inpappofium

continetur album,longum,Tragopogono fimik

Hadix

lUifubeftMquidodrantalis , pollicari cmjfititdine raris adnattsfibriSiConicefubnigricante , uegeta, tenera,fiuSufacilis t

Juccofty

J4 o

AncL Matthioli comm.

SCORZONERA BOEMICA.

fuccofa,alba intuspulpa,lafteofucco prgnans,dulcis,& guflatu iucunda.

aftat e una

cum Tragopogono

Tslos hic eius imagines appingi

curauimus

Vafatur infyluis , quarum qiue radice

& uliginoftslocis
breuior
,

Floret

io

crafforque ha-

betur,ex Hijpania allata e(l,altera uerb in Boemiaprouenit.Foliorum aut radicum fuccus datur prtfentaneo remedio potandus,aduerfus uipcrarum,c<cterorumq; uenenatorum iblus,quin etiam ad quofcunque pefliferos morbos.

Deuorata ra~
utiiiter

dix quotidie,peililentialia contagia arcet,& uenenis quibufcunque

comitialibus
.

quoque ltem cardiacis,uertiginofis,& animi deliquifs,cordispulfu,trcmoreue obnoxifs. Enimuero commanducata.

refiflit
.

Datur eadem, aut eiusfuccus ,

fcrfe radix tri{iitiam difcutitMaritatemque conciliat

Quin etiam lacleus radicis fuccus oculorum aciem acmt.In futn,

Nomina.

ma,tota planta magni

efl

ad omnia ufus

Tpctyovuyav ita Gr*cis,Latinis uerb Barbula hirci uocatur ; Italis

Earba

di

becco,& Saficfrica: Germanis,Bockj bart,& Gauch brott:Hiff>anis,Barba de cabron.

(ypviSSyttMx.

}4i In Lib. fecundiim Dlofcoridis CAP. CXXXVIII. ORNITHOGALVM. OWiytMt.

ORnithogalum cauliculuseft tener,candicans,tenuis,fefquipedalis,tribus aut quatuor in cacumi
ne moliibus agnatis:a quibusflores prodeuntforis herbacei,&cum hiantes fe pandunt ,la#ei uifuntur inter quos difledfcum , cachryos modo , capitulum emicat . Coquitur cum pane, ut melan:

thium

Radix bulbofa,cruda,& codla manditur.

illi i Dio Omithogali ornithogalum copiofum nafa fcribit , puerisnon coofiderauo.

O^nithogdumadeb inter fegetes frequens oritur,utfi Maio menfc in aruis requiratur,perpenfis prius notis
fcorideattributis,faciliab omnibus imeniatur
.

l\uelliusin Gallia

1 dites mmere erntas tolligunt:& cumfint caftaneisfuauiores,ijs

inco"itum,qui propter aftantes,cumab agricolis aratro terraprofcinditur,autin latiores porcas fulcatur , ornithogali racrudis,& in cineribus incoclis nefcuntur,odore iucun-

&

ORNITHOGALVM

I.

cr

Z\

di(s"im<?i

?4:

And. Matthioli

Comm.
II.

ORNITHOGALVM

10
diffmo,os mirum in

modum commendante.

^adices in orbemferH coUeElafunf.cortice puUo.-candidifima intus carne,per

qudm odorata :
uari pojfunt 3

uere , uel aflate cumfronde uirent,hyeme uel autumno

ruflics,

& uhi annons premit inopia,plebis

cum exarantur agri, radicitus uelluntur Diuferfamem,& ieiunia caftanearum morefatiant . Miri fuibus expe.

tuntur,qui roflro fcrobiculos excauant,&

lant.

barum

capti dulcedine, gregatim ad bcvs eliciendas,radicitusq; uellendas aduo-

Traforummetio 3

Duas ornithog mi plantas expreJfimus,quod duo eius genera ejfe cenfeamus . C&terumcum ormtbogaliradices f u:tuttclt isfu prxflantiajnmentem mibi reuocautrint iUas qu<e in agro feronenfi ,ubi tantum,neque alibi, quod ,
fciam^ nafcuntur in Italia , uulgb uocantur

& uires.

Tk as I

,faporis dulcedine caflaneis proximd accedentes

re fore

recentionbusquc

quibufdaminmedicamentis eadem expetantur,eas bic recenfere non ab

diculx,fabarum magnitudine, oblongd;

duximus

Sunt

igitur
,

trasi Bulboferamucronem excunte,

,

& cumficcantur, rugofe

.

Harum

plantafolio exit longo

in

Cyperi modo , quem quidemplanta totaplnrimum amulatur

_

Caules enim edit cubitales,

>&

& angulofos

in

quorum cacu-

_>

mme

In Lib fccundum Diofcoridis ,

.

y4}

T R A

I.

minefolia exilioraftcllarum

modo radiant

inter qutflores exeunt$icati,fubfuluefcentesque. ^adices habet numerofat,

,

10

tenues,d quibus globuli depcndent bulbofi,oblongi,fabarum quantitate

colore fnbrufefcente,alba dulciq; intus medulla

,

caftanearumfapore

Harumplantammifitadme Trancifcm Cal^olarim Veronenfis

non proucniuntftonte in llalia,nift in agro Veronenfi .

tur cremor
res. ualet

Harum cremorepectoris,

& iaterum

Siquidem Traji ( qubd fciam) uitia expurgantur , quo fit y

per linteolum exprimiut tufiicntibm opem non modwamprxftent: tunduntur enim,maceranturq; carnium iure, deinde quem etiam uenereis potionibus mifcentrecentiorum nonnulli . Trteftat idem cremor bibitusad urtnx, ardo.

prafertimubi ex aqua paretur in qua itempotus ad dyfentericos . Siquidem humorum acrimoniam retundit, a(pcr,acjiccandens ferrum extinclumfuerit.Veroncnfespro bellarijs utuntur . Manduntur und cum cortke,qui, qubdftt
.

&

cus,expuitur,exuclo cremore

tium,& bnmecJantiumgenere,fedflatus quodammodo gignunt

wrninant ; Itali, Ornithogalo
*
'

Sunt radiccs h&,ut experientia compertum eft,& ex dulcedine conijci potcft, in calefacienNouiiiu, Quod ipMyKtor Graci , Latinipariter Ornicbogalum .
.

'

K.

"*****

5*44
y/.

And.Matthioli
TVBERA.
,

Comm.
Cruda ,

CAP. CXXXIX.

TVbera rotunda? radices funt

coctaeduntur.

fine caule

fine folijs , flauefcentes , uere fodiuntur .

&

Tuberum con f~T"f Vbcra , qu<& ccculta quadamfacultate terra infeparit ,

fid;ratio.

J^

^u

^ m&gnatibus maximi expetantur

.

& conglobat

numerofa in Hetruria a
.

ruflicis ejfodiuntur,

in canis

Duo eorum in Rpmano agro babentur gencra Quorum alteri can-

iida , pulla uero altsri pulpafubejl

B^mofus utrifque cortcx , ac niger . Ejt

tmo t ra&uproueniens Uni cortice , colorejubrufo,c<eteris longi mims,infipidum ,

& tertiumgenus Jlnanienfi, & Triden& guflu iniucundo Tuberm memiin

.

T V B E R A.

tutVH-

InLib.fecundum Diofcoridis.
rtit

5-4)
,

Tliniuslib.X i X.tap. 1 1

.fic

inquiens.Et quoviam d miraculis rerum cmpimtts, fiquemur ccrum crdinem

in

quibus uel

maximum efi aiiquid mfci,aut uiuerefine ulla radice . Tubera uocantur h&c , undiqtte terra
tent.

circundata

nuUisque fibris
terr<e

nixa , aut faitemcapiUamentis , necutique extuberante loco , in quogignuntur , aut rimxs urgente , neq; ipfa
Cortice etiam indttduntur ,ut pianenec terram effepoffimus dicere ,ncque aiiud,qudm tcn\t

coim-

caUum. Siccisbac
.

fere,& fabukfis locis,frutetofisque nafcuntur . Exceduntfixpe magnitudinan mali cotvnci , etiam hbrali pondere

Duo
Lau-

eorwm genera

arer,ofa,dentibus inimica,& alterafyncera

.

Difiinguuntur

& colore iuf,mgroqiH-,& intus candido

mdum ne id ea
.

datiffima qu<s jLphric<t crefcunt

jLn ne uitium id terne

? neque enim aliud intcliigipoteft:

protinus glo-

betur magmtudine , quafuturum efi,& uiuatne,aut non, haudfaciliarbitror intelligi pojfe

Tutrefccndi enim ratio comHiftoria

ttx.

munis cfi

ijs

cum ligno

Lartio Licinio prxtorio uiro iura reddenti in Hifpania Carthagine paucis his annis fcimus acci-

10

d'ffe,mordentituber,utdtprebcnfusintusdenariusprimosdentes infietleret.
globari
h<ec
.

Quo

maniftfium erit terrx naturamin fe piiaio

traduntur peculiariter

Quod ccrtum tft ex fjs qu nafcuntur,&feri nonpojfunt Et libro eodem capite tertio : De tuberibm(inqutt) maxime e tonitribus , nec Cumfucrint imbres autumnales,ac tonitrua crebra,tunc nafci,
, . .

ultra

annum dmarc, tenerrimt autem uerno effe . Qnibufdam locis acceptantur

nifi

riguis,

& & feruntur ,ficut Mitylenis

"Negant nafci ,

cxwidatione fluminum inuetlo femine ab Tiaris

,

Efi

autem is locus ,

in

quo plurima vafcuntur . Sunt

<& infungomn gencre d Gracis ditlipczicA

quifine radice

aut pediculo nafcuntur .

Hattenus de tuberibus Tlinius.

Tubera ( utmemorix. prodidit Gaienus libro 1 1 . deaiimentorumfacuitate)radicibus,autbuibtsfunt annumeranda , ut resexGal. quxnuUamcuidentemhabent quaiitatem . Quiergo his utuntur,adexcipienda condimenta tanquam materiamhabent,
ceualiaqualitatis expertia,& innoxia,gufiuq; aqueftfunt
.

U '"

Quibus omnibus commune efl ,

Inaltjseadem

ut

aiimentum nuUa

inftgni

facultate confians,corporipr<xbeant,fedfrigidiufculum duntaxat, craffitudine tale,quale id ipfum tft,quod ingeftufuerit:

Jto ex tubertbus quidem

crafiitts

ex cucurbita liquidius
.

& tenuius

ejl

proportio.

Sed longe
.

aliter

de bis

ErAuiceuna.

fcripfit jLuicenna,citm inquit

Tttbera terrena magis,qudm aqueafunt,omniq; prorfws fapore expertia

jltrabiliares,

&

crajfos

gignunt humores, magis qudm c&ttra ciborumgenera .

Quo fit,ut frequenter deuorati apoplexiatn,& paraly-

ftmconciient. jidh<ecconcotlucontumaciafunt,&uentriculumaggrauant.

Qu&Gmce

C<rva.,TuberaLatinedicun

^ 00"

13 *"

tur:J[rabice,Ramecb,Mchamecb, Tamer,& Kema: Ltalici , Tartuffi : Germanici, Hirtxbrunfi : Hiff>anic,Turmas de

tierra: GaUtci,Truffle.

Wwm.
in quibus femina

SMILAX HORTENSIS.

CAP. CXL.

HOrtenfis Smilax frutexeft,cuius femen a nonnullis

lobia uocatur . Folia habet hedera , mollioratamen:tenuescaules,&capreolosuicinis fruticibuscircumuolutos:qui tantum adole,

fcunt,ut topiarias fcenas repraefentare uideantur : (iliquas fceni grceci profert , longiores
:

torofiores

a Oribafius.
'*

*' renum fimilia fed inaequali colore,recluduntur quae quadam ex parte a f uluefcunt. ^'"/^/ purpureae Siliqua cocla,cum femine in oleribus afparagi modo eftur Vrinam ciet, & tumultuofa fbmnia facit. "
.

HOrtenfts Smilaxfutfuprd nobis ditlum efl in Thafeolisjub quorum

liafcripftjfe

appeUatione falsb credidit Manardus de erui- Smilacis hortc

fis

mea quidem Jcntentia,effe potefi,qudm ea Thafeolormn gentra,umjs coloribus depitla, qu* uulgb Italis dicuntur Fagiuoli Turchefchi. Siquidem prs,ter id,qubd rubentes,uerficolores y &(ut Diofcorides inquit)renum figura cernanturfolijs exeunt hederaceis,cauletenui , e quo capreoli prodemt , quorum reptatu ncn modb
Diofcoridem)nil aliud,
K

coa&A.

palos,& arboresfcandunt,ac uinciunt;fed in

a

hortis attegias,pergulas,tefiudines,fcenas,

& tentoria inumbrant,& opa-

cant. HosGalenuslib.primodealimentorumfacultatibus,exautoritateTbeopbrafii doiicbos appellat , fic 't.quiens.

Dolichus adaclo longopalo confurgit,&frutlumgerit:fin hoc adminiculo careat, uitiofus fit,& rubigine tentat"r.Quoi
quotidie uifttur in hoc phafioiorum genere.quippe qubd nuUofufientaculo in altum eueUi,bumi repunt,& contratto tratlu

temporis humore,fitu,ac rubigine depereunt. jlt ubi longiffmo inh&fertntpedamento,breui temporis ffatio
tifque illife

ad culmen
Manardi ernil
ror.

circumuoluunt .

Quofimt longi aberraffe Mamrdum exijiimem, qubdafkrat lib. i

,

epiji.

u I. Dolichos

aliud

effe

Galeno,

qudm

Eruiliam,qu<s Italorum nonnuUis uulgb appeUatur ^ouiglione

aiijs

uerb

Mabeia , ckm tamen

Calcms,itemq; Taulus Eruiliam appeUitent Ochrum.Vjc nobis obfiat,quod Eruilia (ut ipfe afftrit)rubiginem contrahat, cum adminiculis caret,qmbus d terrafubieuetur,qubdq; buiufce tantiim legumints ftiiqua und cumfemine comedantur , ut
Gai.lib. 1 1 ,de ali.fac.prafatione,

& Tauius Dolichos mar.di tefiantur

Isfam

etfi

aliquando Eruilk fecli arborum rami

5o

apponantur,ut tUos implicent; nunquam tamen loagiffimi adfiguntur pali,qubd ea minime iUosfcandere ualeat,mrftcoiorum pbaftoiorum modo. jLt h&c Eruiiia,qu& bumiferpat,rubigine minime deperit, ut Tridentinus ager ubiq; teftaripotefi.Quippe qttbd ibijrcq^entiijimajeraturjimittaturq; nullo prope fixopedamento

bumi accumbere
.

Ts[ec obfiat pr<ete-

Manardus fcribit) qubdfola Eruiiia inter legumina cumftiiquis comedatur Ts[am quanuis decocla und cum filiquis mtnfis apponatur ; nunquam tamen ahquem me uidiffe fateri poffum,qui fdiquas firnul cum granis deuorauent : efl enim ermim inuoiucrum futbus potius, qudm hominibus in cibum exhibendum . Vnde equidem omnes, quod uidtrim,Eniiiiam mandentes,femina dcntibus extra\mnt,& mcmbranofas, exhaufiasq; Jiliquas dmtium attritui prcrfus repugn.mtcs,
reafut
ipfe

in patinisfutbus reiinquunt. Secus

autem cum buinjmodiphafiolorum

corntcuiis euenit: quandoqtiidem

cum

temllu ado-

ltfcuat,<i!!t?aqudm covfcntfcant,aqua prius elixa, non raodb in acetarijs integra, nullisq; abitciispiitaninibus,ajjumuntiir
in cibum,fvd butyro,uei oieofiixa additogingibere,i?

ompbacio, iucundiffuni deiwranmr

credam,hcc phafhiorum genus dolichos effe,qudm eruiliam Manirdo uocatam. lUud infiperhac

Hinc uaq;fit, ut ctnb potius m re fentit Manardus,

60

qubdDiofccridesphaficioaimapieUatione,dtquibusfiiprdmtntwmmf^
liamfignificawiU Smdacis uerb hortenfis notmncde qua bicfirmo,Milg.ucs dlos phafiohs reprzjcatnuerit
Z-z^

..QMfutfmm
tu<.atur

J4^

And. Matthioli

Comm.
#iW B*^*"*

SMILAX HORTENSIS.

tueaturfententiam) conftntaneum minime uideri inquit, quid duobus diuerfiscapitibus eodem librodephafeolis firipferit

Diojcondes. Sed haudquaquam d ratwne,& ueritate eurn alienum exiflimarem, qui refponderit ,primum trafiaffc Diofco

ridem de uulgaribus,et candidis phafeolts,qui pafiim

in

campis aliorum leguminum morefeminantur,ubi de omnifegetc,

&

legummibus diffcruit

Deinde uerbde uerficoloribus ,quiinhortis

,&

uiridarijs

adopera topiaria explendaferuntur,

inter ea,qu< in bortis,& uiridarijs coluntur.

frutex efi,

Quamobrem ut hortenfes d campcflribus fecerneret ,inquit: Hortenfis Smilax &c. Qupd manifefle declarat,eum hic de hortenftbus,illic uerb de ijs,qu in campis prcuemuht, intellexiffc, atq;
medicum
alioquin ingenio,<*r d' clrina inftgncm
,

eos itafeiunxiffe.Q^a in rer.on potui non quandoq; admirari Manardum

qubd tamfacM adduclus effet ut

Nomina.
eruiliam

ajfeueraret dolichos effe

ap.tKtL^

eruiliam^um eum

legiffe

cxiflimandumfit

Galeno

# Taulo

ochrum uocari

Tlanta ,qu&

* aaua. Grcecii,Smilax hortenfis Latinis appellatur: jLrabibus,

:

Lubiadta-

lis,Smilace degli horti ,

& Fagiuolo Turchefco

Germanis > Velffib bonen

Hifpar>i$

Feyones : Gallis , Fafeoles ,

& Fa~

bespainftes.

MaJV.u.

F4-7 MEDICA. C^P. CXLI. proec uero folia MEdica,cum reccnter prodijt fqlijSj & caule trifolio prarenfi finilis
M*tiw:
,

InLib.fecundum Diofcoridis.
eit
:

rtei is

contrahit.caules edens tnfoIij,& fiiiquas corniculorum modo intorta.s, in quibus iemen lentls magmtudine dcpendet. Id c ccarum , iucundi faporis gratia, con iitanco fa!i admifcerur. Vinde,

quibus rcfrigeratione opv

>

dliitu

funragatur .

Herba tota pro gramine utuntur , qui pecora ai ant.

vlwio lib.xvi
t

MEdicim
10

inde nominationem inuenijfe certum efi,qubdprimum,

.

.cap. x v

.auttore

ex Media

in

v..-

1C x

c>nfi

Italiam aduetla fucrit

fert! cognofcereturyitec

Verum etfi h<ec quondam m uniuerfa Haliajltcreitn- a.l pecorum pabulum

& oimubus

de "'- J "-

tamenpaucijant repcriuntur,qui Medicam uidennt > ne dumferanr:

quanqmm non dejunt,qm eam

fe confecutos exijiiment. 1^ondefuerunt,qnimibiuariasplantasproMedica ojienderent. ^it

qmmam paucis aumodum

A P H A C

A.

notis

T48
ubi

And. Matthioli Comrru

.

tictis medicam referebant,non Hbuit ullam Mediae imaginem hic exprimcre H<ec(ut Tlinius tradit loco citato , antiquorum pkri.jue te(iantur)uno tantitmfatuplus iricemsannisperdurat. Eadem (ut quidam nferunt)abundat Hiffama,

&

magua admodum cura colitur ad iumentorum , &pecudum pabulum : eamque Mfalfa uocant ,
.

nornine ab jLrabias
Ts[afcitur

corrupte mutuato

7\am(ut lib. 1

.capite de Cot inquit ^tuicenna ) uocatur etiamnum

t

Nomina.

&
rU

Uphris Mfafafat .
,-ut

credimusjbiquemaius trifolium appellatur . Medicafic Latinis tnmatur : Manritanis(ut modb diclum tfi)Cot,& Mfafafat: Hijpanis,^Alfalfe,Eruaye,
in Gallia,fi Ruellto

a Meum.(typtcx

S?

"

maiores fert , in quibus JTxtcrna,quaternave femina nigra,lente minora,continentur . Qua? adftringendi uim habent. quare torrefacla,ftomachijaIuique fluxiones fiftunt , (i frefa lentis more decoquantur xo
:

A>* APHACA. A Phaca a \x\ aruis nafcitur,akior Iente,tenuibus folijs

& Uaiis & Mfalfa.

Gr&as pnftxi no-

CAP/CXLII.
filiquas Ienticula

A.

2<o

In Lib.fccundum Diofcoridis
NOnfolum in
liquis inde

5*45^
ratio *

tmiuerfts ItalU locis JLpbacafponte nafcitur,fed

& d multis
,&

in

campis firitur leguminum,& erui mo- Aphac* cofide

do ad cblumbarumfaginam . Folio germinat uicix maiore ,craffiorique , quadrangulari caule , flore fubrubeo ,fi-

dependmtibm piforum inftar , breuioribus tamen >fed

jlphacam
nihil

lenticttU maioribus , in

quaddntenm maim.
rent,qui cenfent

Goritienfi agro frequentijfima nafcitur inter fegetes

quibm includiturfemen uici<e prope fepes . Quo fit^ut maxime aber,

rUQ
]

p^

"*

a uicia differre,qu<e inter (egetes,ubtq;copiosi prouenit . Quippe qubd h<ec minorifitfo-

lio,tenuioricaule,ftorempurpuramrubefcente,filiquislongioribus,gracilioribus,acrotundioribm.Eaquepropterde

jiphaca,& Vicia differens Galenus lib. I .de alimentorumfacultattbus,itafcribit.jiphac<e ,

rotunda
eft ,

&

uici<e

feminum figura non

ueluti fabarum ,fed aliquantb latiufcula ,ftmihter lcnti

H<ec quoque cumfuapianta,

btcc

& ualuulis integra

non folitmmfua-

ruftici reponuntjiit brutis

pecudibuspabulo fmt.Terfamem tamen qttofdam nom,qu\

,

quoque comederint , potifsimum

h<ec

I uere , ciim etidmnum uirent

quemadmodum faba4 ,

&

cicera efitare confueuerunt

.

Semina autem

ttiafunt,fed concotJu etiam difficilia^&aluum retinentia

Terfpicuttm ergo eft,citm buiufmodi naturam obtincant,alimocrafiique fucci effe

,

niam quoque , qu<e ex ipfis in corpus permxnat , improbi ,

tionem. haclenus Galcnus . Sed non dcfunt
,

idoneam ad humoris melancholict genera,

quifcribant , jlpbaca ,

& Vicia farinam

,

urinas ciere , tabidosque iuuare

c<eterointybi

ubi ex ptiffanafrequenterfitnatur

lllinitur quoque utiliter uino

fubatla

ad ferpentium , hominum , canum ,

rumq; quadrupedum morfus.-melle excepta,& illita lentigines,uarosy& cxtera cutis ttitiadelct . C<eterum illud animaduer Aphaca eaus tendumeft qubd Theophraftm lib.v i .cap.v ll.& xi.de plantarum hiftoria jiphacam inter intybacea , uel cichorij
*

genera connumerat

nopo , orobanche , ac

alijs

Quare mirandum non eft,fi etiam in alijs quibufdam d Diofcoride difcrepet, quemadmodum in corononnullis oftendimus . I^ec mirum etiam Tlinium hac in hiftoria uariaffe : nam lib.xxv I .
aduerbum retulit : libro uerb xxi.Theophraftumfecutus,eam inter cichoracea
rcpofuit.

cap.v.Diofcoridis jipbacam

a Qu<e

Grctcis tc<p*y.>t

Latinis itcm

jiphaca,& jiphace nmcupatur : jirab\bus,jipaki,jifaki,fiue Mbikiadtalis , jipba-

ea:Germanis,Vuilde uuicken,& Vogels uuicken.

iwm

*wr.

PORRVM CAPITATVM.

CAP. CXLItl.
oia emp.

Apitatum porrum inflationem facit , noxium fuccum creat,tumuItuofum fomnium pan"t,urinam ciet,aluo accommodatur,extenuat,oculorumaciem hebetat , menfes pellit: fed lsedir exulceratam ueficam,renesque.cum ptifana uero coSum, efu pe&oris uitia extrahit . Coma eius in aqua ma? ris,&acetococl:a,indefeflionibusadpraeclufionesuulu3e,&duritias,utilishabetur. Porrumbisaqua mutata coc"tum,tum frigida maceratum,dulcefcit,& multo minus inflat. Seme acrius e(t,& quandam
adftri5toriam

_ c

w-/ /<* **' **

Lkw %
**!" ?'

Jr^
*?'
l&t

uim habet. quare fuccus cum aceto , addito thure,aut manna , languinis profluuia fiftir, maxime fi naribus erumpat.Venerem ftimulattcontra omnia thoracis uitia a tabemque,pro delindu
.

\Ll7t7%

*ptitty>

efficax eft:arteriam efu purgat:fed fi affidueeftur,uifus obfcuritate inducit:ftomacho aduerfatur Suc- j5ii r *SJ cusexmellepotus,autillitus,contrabeftiarummorfusauxilioeft. Ipfumquoquecumaceto aut tha- cum mejiepro ris pollinejladle aut rofaceo,utiliter aurium doloribus,& fbnitui inftillatur . Varos tollunt fojia illita

^^"^^

cum rhoe,qua ad obfonia utuntur:epinycl:idi medentuncruftas ex (ale illita rumpunc. Vetercs fangui
nis reiec^iones cohibent, feminis drachma; bin,cum xquali *

ad phihifim co
meftura led arcenam pur-

baccarum myrti pondere potcE *

*
-

POrrmt,quod copiofum quadrageftmalis noftri ieiunij temporeplerunq; inforis olitorijs md cftm oleribus uenale copio Porri u ,0 magnopere laborent hortorumadtores,ut eorum pcrri,lonC<sterum reperitur,omnibus notijjimum
fumq;
eft .

confide-

"

etft

gi,crajfi,candidi,ac teneri euadant; nefcimt

tamen eos capitatos efficereiquanuis

tj

fent,qubd longis>quiproprtifeftiui appellantur , fapidiores , guftuiq;gratiores haberentur .

ftantioribusfcripjit Dtofcorides , non

apud tteterts in frequentifiimo ufufuifDe his igitur tanquam pr<enec ad radices ,fed

tamen qubd dfecliuis genere dtfferrent , quibus mangonio capitati fiunt , tegula in
,

tranftlantationefuppofita, mcifis prius ante medullamfoltjs,ne adolendifacultas infublimeftratur

in ipfo capite confideat
:

uelfarculo conuelluntur radices, ut

delumbaU alant, neque diflrabant , utfcriptum

nltquit Tli-

nius lib.x i x.cap. v

.Qu<c quidem ColumelU accepta referre debemus: Quippe qui lib.x i .de re ruftica cap.ultimo. Tor-

rum,inquit,ft feciiuumfacere uelis,denftus fatum pr<eceperunt priores relinqui,

&

ita

cnm increuerit,fecari:fed nos docuit

,

to ufus longd

meliusfieriyfi differas

& cum conualuerit

& eodem more,quo capitatum

modicisjpatijs,id eft

inter

quatemos digitos depangas,

defeces. In eo

autem quod magni capitis efficere uoles,feruandumfit#t antequdm translatum depottas

te(iul<e,uel

omnes radiculas ampv.tcs,& fibrarum fumma4 partes intondeas:tum

feminibus adobruuntur ,
itt

conchula quafifedes , infinguiis fubiecJ*

farritto, &fttrcoratio eft,

fiant capita

Utions incrementi.Cultus autem porri capitati affidua

nec alius tamenfecliumifi qttbd toties,rigari,&ftercorari,farririque debent,quoties demetitur. Htecille. Eft Torrum,folijs allio Jimilibus,latioribus

tamen,ac longionbus,carinatis,&

m acumen definentibus. Ceruix

illi

ionga,bulbofaque, can-

dicans

craffiorifummtate ; radicibus muitis capillata;

& numerofts

tunicts circumpacla.-Bimum in

caulem profilii
abfimili .

c<e-

ptc modo,longum,caitumq; ,fioribus incacumine in

orbem conglomeratts :fttnine mgro, cepaceo non

,

Seritur in

bortis

Illinuntur dccociafoliaad tumentes

domificasque htemorrboidas

magno

fancaitxilio

Folia mclle fubacla

itlinuntur uttliter

adphalangiorum,& aeterorum utnenojorum itltts . coclum

,&ex

melle
.

jo

trachets arteria

& pecloris

uitia

Sumtturfub cineribus toftum

difficultaiesfoliut
.

atl

fungorum uenena
tranfflantatum

deiinUum , praftat ad omnitt Crapulam , ebrieuites di-

&

fchtit.

Semenex pafjo potum ,urm&

Torrumnon

cum

ttrrenis

uermibus ,in oieo

decoUum

5"

AncL Matthioli comm,

PORRVM SECTILE, ET CAPITATVM.

Vorri faculta^ tes ex Gal.

dcccftumad tertias,contumacia auriumulcera fanat , fi quotidie oleum in aures infmidatur. Torri facultates rccenfuitGalenuslib.\i.dedimcntorumfacidtatibus,ubifimuletiamdeaUio,&cepis agens,ftc inquit . Harum plantarum wdicibuspcrcrebro ucfcunturbomines,rarius cat>.leJolijsqi,acri admodumfacultateprxditispro radicumportione. Corpns excalfacinnt , craffos in eo bumores extenuant^lutinofosq; incidunt. Bis tamen,aut ter in aqua decota,acrimonia fpohantur^quanquam nefic quidem uimperdunt extenuandi. Verumfacuhatem quandam obfcunffimam alendi corporis exindc acquirmt,aiius antea,qudm decoquerentur,mbil prorfus obtinebant. Cx-terilm allium non modb ut obfonium , uerurn etiam nt medicamentumfanitati

&

accommodum , qubd obflrutlafolHere ,

n?d<rov
:

& difeutere

pofiit , ufurpatur

Miquantif-

fer elixum,ufque dum acritudinem

Noniina.

abijciat,uiribus quidcnifuis imbeciUius fit ,fed fucci

prauitatem non amplius feruat t

quemadmodum necporrhnec cep,cum bisfuerintdecoffa.

tatum
,

m^nKaTav iduocant GrtecUquod Latini Torrum capi-

Mabes

Curat 3 feu Kurat ;

Itali,

Torro caphato

Gemani , Laucb ;Hijpani, Tuerro; GallhToureau

TOB^i\VM

In Lib fecuhdum DioXcondis.

.

PORRVM COMMVNE.

AW

AMPELOPRASVM.
ciet.

CAP. CXLIIII.

"A
tarijs

Mpeloprafum ftomacho magis,quam porrum aduerfaturrplus autem excalfacit:urinam,&

menfes uehementius
Id contra ferpentium morfus efle conuenit.
,

P^puenit agrefleporrum plerunq; in uineis

ls[afcitur

unde d natalibus *7m*oV*<?> quafi uinealeporrum,Gmcis appeUatw, Agreftis

porri

boc in uniuerfa Hetruria non folum in uinetis;fed etiamfiequens

admodum in agrorum marginibus ,

rufticis ,

amaniscoUiumlocis. BjranoftraipfumuulgarifermoneappeUant TorrandeUo. Eflur d

crudum,recentis aUij uice
I
:

&

&

confid '

in

agricolis inace-

quanquam manfu durius fit,guflu acrius,& concocli* difficilius .

Efl pr&terea jtmpelo-

prafum(ut lib . v

.fimplicium medicamentorumprodidit Galenus )acrius,&ficcius domeflico, ficut agreflia omnia re-

liquadomeflicis:acproindeftomacho,qudmiUudnocentius:fed&craffos,aclentosbumorespotentiusincidit,ualentiuf-

qne infarcla organa obflrutlione liberat.Hac qnoq; ratione urinas,& menfesfepe prouocauit , ubi d crafiis,&

lentis reti-

mbantur

D" 2

And. Matthioli Comm.

AMPELOPRASVM.

. .Adeb uerb efl calidum,ut illitum cataplafmatis modo exulceret . Diclum IO efi autem ante, qubd qua eum in modumfuntcalida,extremifmt ordinis batlenus Galenus . C&terum illudfilentio haud diffimulandum puto,qubd Galenus minus fortajfc relle id tribuerit Jlmpeloprafo,quod nominis flgnificationi reclamat,& potius fcorodoprafo competere uidetur , cum loco citato inquit . SiinteraUium, &porrum medium quiddam concipias ,facultatcm ampthprafi
.

nebantur humoribus

inuenerk . Quandoquidemfcorodoprafum,te(le infrd Diofcoride, ut allij,& porri uires ; ita ncmenfibi ucndicauit: arn peloprafum nerb ditlum efl,qubd in uinetis nafcatur.Id quod ipfemetGalenus confirmat libro v 1 1 i.fimp.medicamtntorum his uerbis. Scorodoprafon ficut guflu, odore mediam allij,& porri qualitattm poffidtt , ita uires . Et libro 1 1.

&

&

&

de alimentorumfacultatibus : jimpeloprafi(inquit)dporro tanta

terfylueflria,&fitiua inuenitur. Sunt quihoc in totum fequentem
cepas,eaq; exparte cibo

efl differentia

quanta

in alus congeneribus flantis in-

Nomina.

annum rcponant , aceto condientes , haud aliter qudm commodius,& prauo minusfucco obnoxium efficitur . Quod d^tKo^eurot Gr<eci , Latini Tor:

rum agrefie ,
lauch
:

Hijpani , ^tyos ,

& jlmpeloprafum dicunt & Tuerros de

Mauritani , l^abati
:

Itali,Vorro faluatico*

& Torrandello

Germani, Fuild

las uinhas

Galli

Touraz dc chien .
K.pj[J.(JLV01

In Lib. fecundum Diofcoridis.

Kpl*UVtft

fj }
&

CEPA.
eft
,

CAP. CXLV.
,

ficca quam uiridis , , cruda gignunt,appetentiaminuitant, Ctimraouent^&extcniyant^faftidiumpariunt^&expurgant.-aluo utiles funt. Ecedetraclis purgamentis in oleum coniecfce , harmorrhoidas , reliquosq; excretionum exitus referant , fubdits pro baIanis.Succus cum melle illitus , oculorum hebetudinibus,argemis,nubeculis , incipientibus fuffu-* fionibus auxiliatur angina: eodem perunguntur fuppreflos menfes pellit.-caputpurgat, naribus infu 1 fusxanis morfibus cum aceto,ruta,& melle illiniturxum aceto autem perunftas in fole uitiligines faflaua

Ionga acrior quam rotunda item quam candida & CEpa quamco<5ta,autfaIecondita. Omnes tamenmordent,flatus

&

.-

CEPA CAPITATA.

<*

nat:

JJ4

And. Matthioli Comm.

CEPA SECTILIS.

mt:& cumpari fpodio,fcabras lippitudines fedat.-uaros cumfalc

reprlmit : contra calceamentorum

attrituSjCum gallinaceo adipe utilis eft:citx aluo prodeft:in auribus fonitum, ac grauitatem emendat: ad purulentas aures,& eliciendam earundem aquam,ualet: alopeciae earum fucco perfricantur,qui ce
a

Meum

& leriusquamalcyoniumpiloseuocat a

Drag.

ev/

JV tius uiinam pellit.-eos lethargicos efficit

Largiore cibo cepa capitis dolores ciet , co&aque uehemen, qui ualetudinibus aduerfis , ea etiam co&a , plus sequo ue-

*f {

*tl**ti*
t'v

^can tur.elixa,&cum paflis uuis,& fico illita tubercula concoquit,& celerrime rumpit.

td, S"i

ntrott

M$tif>yv(7rom, g'4i*eKTt <Te' JfnriM7tfnvyimeu.\.eA^it.h dolorem inducit 3 fi uero uberius edaturin morbis 3 Iethargos facit, cocta uero magis Cat. uero fic t'u JY ttpctK<t\yis v^hov pc5iv , i-\2iivi xpitTtMjtpw yinrcu , irx&ov JY iSstijxtvov iv vicroit hiSdpyiMt irotei. diuretica euadit. i.capitis dolorem inducit largius comefta. Co&a uero magis urinam mouet.Vberius ueio comefta ia morbis lethargicis facic

Ceparum

InLib. fecundum Diofcoridis.

Kpa/jiuvsr.

fyj

CEPA.
eft
,

CAP. CXLV.
,

quam candida & & cruda quam rotunda item quam longa acrior CEpa quamcoCra,aut(aIecondka. Omnes tamenmordent.flatus gignunt appetentiam inuitant,
flaua
,

ficca

uiridis

fitimmouent,&extcnijant,faftidiumpariunt,.&expurgant:aluo utiles funt. Ecedetra&is purgamentis in oleum coniedas, hxmorrhoidas , reliquosq; excretionum exitus referant , fubditcepro baincipientibus fuffi> lanis.Succus cum melle illitus , oculorum hebetudinibus,argemis,nubeculis , fionibus auxiliatur ranginseeodemperunguntur.-fuppreftos menfes pellit:caputpurgat,naribusinfu 1 fus:canis morfibus cum aceto,ruta,& melle illinitur:cum aceto autcm perunclas in fole uitiligines fa-

&

E P

CAPITATA.

a*i

nat:

T5"4

And. Matthioli Comm.

CEPA SECTILIS.

nat:& cum pari fpodio,fcabras lippitudines

tcdat.-

uaros

cum falc

reprimit : contra calceamentorum

attritus,cum gallinaceo adipe utilis eCbcitse aluo prodeft:in auribus fonitum, ac grauitatem emendat: ad purulentas aures,& eliciendam earundem aquam,ualet: alopecise earum fucco perfricantur,qui ce
a

Meum

3 & leriusquamalcyoniumpiloseuocat

Largiorecibocepacapitisdoloresciet,co&aqueuehemen,

Drag.

ev/ JV

tius

urinam

pellit:eos lethargicos efficit

qui ualetudinibus aduerfis

^if^lZT&if

fcantur.elixa,& eum paflis uuis,& fico

illita

, ea etiam codla , plus aequo uetubercula concoquit,& celerrime rump it.

la.Siivvio-ais M^iipytttTrtiHy i^SivTttfiJpmtMTtfivyhtTcu.i.aipkis dolorem indueitjfi uero uberius edaturin morbis,lethargos facit, cofta uero magis Cat. uero fic jV/ JV %ipa.h<tKyis vhHov CpaiSiy , i ^.ndivfe tipmiKiTtpov yiviTcu , irKHov JV iSsituivov iv vosois hiS*pyiKvs roiei. diuretica euadit. i.capitis dolorem inducit largius comefta . Cocta uero magis urinam mouct.Vbcrius ueto coiaefta ia morbis lethargicis facit

Ceparum

InLib.fecundum Diofcoridis.
Z.+ . u _/_ itemfetani,&
.'

)")")"
hifto-

Eparum pluraTbeophraflo notantur genera

allia genere.Sed
_ -

libro

\ix.cap.l II x.depUntarumbiftoria,ubifichabct.Dijferunt Cepara

ria c *
*

j & cep&,&
:

f\1l*,

fijfiles,&

Ceparumgenera plura,ut qu& a locis nomina accepere : gardU , cnidi& , famothracia: - jAUst _/^A/-Vti._i _/_ _/" _/_. T7 . r** .' AJ largedulces. /-.. -<->./../.-*),. 7? /7. rill + tiiVYi afcaloni& , tum cultu,tum afcalonf&. Ex his Setani&minim&, Fijfilesuerb
-_.**.-

Theo-

/. .'_

/i.i

.'.-.'vl- vi

fed

/.->

&
-_.

J-*>fl.i

natura interfe differunt.Fijfilem etenimhyeme fua cum coma, inertem relinquunt,uere externafolia detrahunt,& reliqua
colunt
detraffis his folifs,altcro germinanhfimulq; inferius finditur , undefifjiles appellat& funt
effufie
.

Quidam uel omnibut

dctrahenda folia cenfent,ut uimfuam imo contineant , neq;

notata
efi :

feminefcant

jlfidoni&rum peculiaris qu&dam natura

,

cteni?nfol& fifiiles,& quaft fleriles,ab radice confiftunt,mceaparte crefcere

acproficere pojfunt

Quamob-

remnoneas depcmm,fed femme firunt: demde circauer,curngermindtumfit,transferunt. Terficiunturadeo

celeriter,ut

cum c&teris,aut etiamprius euelli poffint.Vlus temporis dimijjk in terrd,putrefcunt.Tlantat& caulem edunt,femenq;tanlo tummodo fundunt : tumexinaniuntur , atque inarefcunt .Uarumigitur talis naturaefi. Differunt colore nonmU^:

&

CEPA FISSILIS.

jlaa

atenun

w*

And.Matthioli Comm.
CEPA ASCALONICA.

etcnlm apud ifum cxtcra quidem candidisfimdes conflant,fed colore candid&

ferrc afjirmant
dici
.

admodnm proueniunt , Sardianisq;fmiliter

in radien

Cretenjium peculiaris rnaxime natura notatur,Jed ^ifcaionijs quoddmntodo proxima , ni fortt uel eadem

dcbeat

*Bft

emm m

Creta gcnus quoddarn

:

quodftmine quidem fatiun

.

crafatur

depofitum ucro
:

in

cau-

Um,Jcjciiq; totumfnndiiur ftne capite ,J'aporeque dulcc cfl

depdfitte melius-, celcrituque perficiuntur
.

Id cnim quafi e contrario cxtcris babet

omnes nanque

Omnes pofi artlurum proucniunt,tepido adhucfolo,ut depofttas imbres occu.

pcm Scruntur&
.

toto capite,& circuncifo,fed germinationes kaudftmilesfieri folent

Varte nanque

infcriore

cepx na-

fcuntur ,fupcriore bcrba tantum erumpit: J~cg7a uero in rctlum,germinare omnino ncqueunt.

Cctbyum diclunifmc capite

efl,& quaji longa cermce confficns

ob idgerminatio tota infronde,fxpinsq; retondetnr,ut porrum. qua de cauja fcmme

.

ferum\id nec deponimr . Cepasbifccfcre difftrentus difcernere licct.bacltnus Teopbraftns ^{ajiuntitr Ccpx ui wv.ucrfa
Italia frequentitfima
,

qux etiatn

inibi multiplicifigiiantur genere

, tit

refert

Tlmius lib

.xix.tap.\i.&

utnos qiwti'

dieui-

&

In Lib.fccundum Diofcoridis
die uidemus
.

577
,

Quav dcjuidemforma ali<e maiores,ali&

minores,qu<edam long<e,
,

qmdam rotund<c qu&dam uerb fefjiles

.

proueniunt

Sicut coiore rttbentes,& fubrubentes alim

qu<edam uirides,& candidcc nonnulU. Quin &faporeuel

acerrim? , uel mediocri acrimoniapr<edit<efunt*aut nibil penitus acres inueniuntur

Omnium maxim$

ftnt

qutc

Caieu

^pmam importantur

H<e tametfi adfummum rubefcant , ac crafjioribus tunicis compacl&fmt ; leuiufcula tamen acri-

monia pollent, manfuque tenerrima comperiuntur-.ob idq; in cibis cctteras antecellunt . In Hetruria e& minus acres notantur,qu<e magis rubent.Contrd uerb albte,quippe qu<s omnium ibi acerrim& proueniant . Quam ob caufam ad medicamenta
potius,qudm ad cibos feruantur quanquam fecus fortaffe tn Gr&cia eueniat , qubd flauas candidis acrhres
:

tffe

rmmoret

Diofcorides

Connumtrantur etidmnum inter ceparum genera(ut locisfupra

jfcalone lud<e<e oppido appellantur ,
.

citatis

Theophraflus,

& Tlimus tefinntur)

,

qu<e jlfcalonia ab

&

qu<e bis fimilesfunt

,

Theophrafto fecldes nomintu , nobis uero

anhelofis,

1 tn Hetruria uulgb Cipolle maligie

Datur

CcCpa utiliter deuoranda, elixa

autfubprunis tofla ; cumfaccktro

alihmaticis,& tuffientibut,addito butyrimomento.Excauatur alba eaparte,quafunt radices , &pr<eflanti repletur The

riaca,citreimalifuccofubacla:&deindeocclufoforamine,fubcalidiscineribuscoquitur,donecprobc^ueritmacerata:deinde prcmitur,& excipitur cremor,ijsfan perutilis,qui peflilentia laborant,fed illicofudare oportet affetlos Excauatur item,& cumini ptdttere repleta coquitur,& exprimitur eodem modo,inflillaturque utiliter fuccus ad auriumfurditatcm.
.

Craffior Ctepcefqtianiafubferucntictnere tofla,antiquum capitis doloremfedat,ubifruflulum etus calidum in dolentisla-

terisattrem introducatur

fuperafperfo rofaceo,& laurino oleo, fuccidaq; addita lana,qu<z totam operiat naribus

fuccm cum acerrimo aceto miflus,fanguinem

efi

aurem . Cep<e manantem Jiflit, ijsimmijfus . Cepa (ut memorix prodidit Cale-

Ceparum

ui-

rmslibrovil.fmpliciummcdicamentorum)exquartoeflordineexcalfacientium:effentia autem eiuspotius crajjarum resexGal.

partium . Vnde etiam h<emorrhoidas apcrit tum appofita,tum cum aceto inuncla.Infole alphos abflergit , tum alopepilos alcyonio citius reflituit
.

2O

cijs attrita

Torrbfi fuccum eius exprimas,quod reltquum efl , admodum

Hicigiturijs
,

terre<c

fubflantix

efl,eiusq;calid<c: at fuccus aquc<e,aere<eq;caliditatis .

quifuffufifunt,autactem oculoritm
tota ccpaflatuofa
e(l

obtufampm

crafsitudine

humoru obtincntftnuntlus prodeft. Ex huius temperatura

manducata. Itaq; qu&tcm

peraturafuntficctore,minusflatuumgenerant.b<ecGalevus.

Quod autem Cepcz corporibus pr&beant alimintum,fuprd.

.

inporri menlicne retulimus exipfo Galeno,quideijsfimul differuit libro il.de alimentorum facultatibus
Gr<ec,Ccpa
Iba

Krf/xpvor

& CepeLatind uocatur: ^irabicc, BafiUfeu Bajfal

Fiboule,& Qignon

Italic

Cipolla: Germanic,Zuuibel

Hiffanici, Cebo-

Nomma

: Gallic,

*>/>.

ALLIVM.

CAP. CXLVI.

3
;,quos aglithas.id eft fpicas,Gr2eci'nominant. Aliud eft fylueftre
,

quod ophic

fcorodon:id cft anguinum,uocant. Vis allij acris eft : excalfacit, mordet,excernit,aluum turbat, tnfla- doT*'" a ac tenui. tiones facit^ftomachumexiccanfitimgignit^flatumpermouetjfummam corporis cutcm exulcerat:

aciemoculorumefuhcbetat a .[EofdemefFeclusprebetanguinum 3 quod&elaphofcorodon

latas uentris tineas in cibo
:

dicitur]

Cataa.z.

fumptum abigit, urinas detrahit contra uiperarum iciusi, & priuatim hx- 5>*>-morrhoi,prodeft,ita ut nonaliud magis, ficum uino iugiter afTumatur , aut tritum in eodem ebibatur: Z^M^'. y contra rabioforum morfus, & illitu,& cibo ualer. Magnae & allio utilitates contra aquarum mutatio- iyo^/ V nes uocem clarificat ueterem tuffim crudum , coclumve lenit potum autem cum origani decoclo, ^Wr"'*: : :

40 pediculos,& lendes enecat

:

unguine,medetur eruptiones papularum

cera capitis
:

cum melle,& alopecijs cum nardino cum oleo, & fale fanat uitiligines, lichenas,lentigines,ulmanantia,lepras, & furfures, cum melle eximit cum thure, & teda decocium , dentium
:

cremati cinis

illitus

fugillationibus

wls
ai

i^

7?*>.e-

ywy/t*-

Vtw^lC JVy*
^'i'

dolorem leuat,fi in ore contineatur contra uenenatos muris aranei morfus,cum ficulneis frondibus, & cumino illinitur Feruefad^ comae ius , fceminarum defeffionibus additum , menfes , & fecundos partus extrahit Allium eiufdem gratia fuffitur Faclum ex eo,& nigra oliuaintritum , quod myttoton uocant,efu cit urinam,ora uenarum patefacit,hydropicis utile.
. . .

M
,

?y*

^/S^" tikIm L-

^m&T &pdVTtnLu fO Simile .

A!I, J confide-

fxtt^x^JG" aro/HT/xifi' /'/^Kf-i-Elaphofcorodonjqnod

eft

& fylueftre fcorodon.Romanis allium eeruinum.Nafcitur in montanis & afperis collibus ophiofcorodo.Vim autem habet acrem,cxcalfacientemjraordacemjflatuofam aluum turbandi 3 ftomachum ficcandi & fitim faciendi.
Lltum uulgaris eft notitte . C&terum quanquamfcribit Diofcorides ,Jllium,quod non coh&rentibus mcleis,ftueffi,

50

j^"X cis,fedfingulari
floria,ficinquiens
.

& folido capite conftat,

in

jLegypto nafci ; eiufmodi tamen &' in Hetruria

l

&

in

copluribus alijs

Itali locisprouenit,ibiq; ^dlliim

mas appellatur .

^Olij

memimt Theophrafius lib.vil.cap.im.de plantarimt bi-

Mliumantefolflitia,autpaulbpoftfolftittaferiturnucleatimdiuifum.Difcrimeneorum,qubdaliud

pr<ecox,aliudfcrotinum:eft enim genus quoddam eiufmodi t ut fexaginta diebnsperficipoffit . Dijferuntpr&tereamagnitu

dine fingulari

Cyprium uocatum maxim tale

.

efl,

quod non decoquunt ,fedin myttotts utuntur

& cum tunditur

mi-

rum qudmfbuma increfcat Quin

& odor,&
Bum
6o
,

&

iilud

dijferentiamfaat ,qubd

qu&dam non nucleis coagmentantur . Duicedo autems

etiam aliorum. Terftci etiamfe -

crafiitudo

eorumque caufa , tempore,

cultuqtte pene uidentur contingere,ut

minepotejiffed tard :primo etenim anno caput accipit porri ,fequente difcerni in nuclcos incipit , tertio redditur perfe-

nec quicquam deterius,fed etiam quidam uel depofito meltus id exifiimant

I{adieis autem a\\if,aut Cepce haudfi-

milisortusjierifolet:a\lijnanquecumnucleusextumuent,totaintorquetur:&

him

aucla innucleos rurfus difccmttur

atqueexunoplura effici:mtur,dumcaput coajknmatur . ^itcep^continm ab radicealiud, atque aliud obducit , ut

^iaa.

bulbus,

jj

And. Matthioli comm.

ALLIVM DOMEST. OPHIOSCOR. ET EL APHOSCORODON.

Allmm
itre.

f-lue-

buflffl*& &$>*>& eiufmodi omnia.Etenim aUia,& cepa,fi non eueUantur ,plura indiesfiunt.Superfifiula quoque,& al-

Hum cipitaripoJ]c,& cepxaffirmant.batlenus Tbeophrafius de allio domejlico.

id

Syluefire uerb

quod

Grm opiocmopofor,

efi,angwnum allium nocant , ubique

illi

in

montibuspr<efertim,& collibus nafcitur,nuUis diuifum nucleis , fatiuo longc mi:

nus-jfedodore,& fapore

perfimik: folijs angufiioribus,gracili caule

in

cuius cacumine flos emicat,ex rubeo purpura-

fcens,dqiionigrmngigmturfemen.Similehuicbabetur,quodelapbofcorodon appellatur. Quare utrunq; und cumdormfiico

Arabu

lapfus.

, quod medium locum tenet,hic appingi curauimus.yltqui cum ophiofcorodon aliquando in montibus legerem und cum aiijs bcrbarijs , twbis occafionempnebuit loquendi de errore /detefiando , in quo turpiter uerfatifunt ^irabes , eos

&

fecuti

qubdprofcordio herba,qii(C trijfaginemfolijsamuktur, de qua jlndromachus,& Galenus mteUexerunt,alliumfyl

illius

uefirein paJhUos tberiacos addiderint,& iu

locumfujfecerint,non minus uocabulorum uicinitate,qudm imperitia de.

cepthutfequcnti libro infcordij mentione(Deofauente)latius explicabimus

Torro iUud hie

filentio

non dijfimulandum
duxi,

inLib.

fecundum

Diofcoridis.

ALLIVM ANGVI N'-V-M.

duxi,nefortfeplafiarljs imponat,qubd Brafauolus aperttfaUi depreheditur librofuo de fimplicium

examine T\omx prius

.

excufo,ubifyluefire aUium ampeloprafoihfiuefcorodoprafon d rei medic&auclonbus appellari fcribit

Qua in re non uno

eancie planta effe.

Brafauoli error *

tantum,meo quide iudicio,fed duplichpace eius dixerim,notatur errore. Vrimu qubd exiJlimauerit,alliuJyiueJirefcorodoprafum,uelampeloprafum eJfc.Deinde qubdcertb crediderit,ampeloprafum,&JcorudopraJ'umunam

&

Hi Brafauoli errores manifejld redarguuntur Diofcoridis aucloritate.Siquideis nofohim eas plantas

capitibus,& facultatibus di[iinxit:quem etiamfecutus
fcorodoprafo tribuendum erat
.

nominibus,fed etiam
huic tribuerit
,

eji

Galenus,lic^t,ut in ampeloprafo diximus

quod

In his igiturpaldrnfit,aUiumfyiueJire ophiofcorodum appellari,fylueftreporrum,

qubd

uineisproueniat,ampeloprafon:tertiumuerb,qubdprormfciiasallij,&porrifacuhatesobtineat,fcorodoprafum
rarifubit Brafauolum uirum alioqui dollijiimum,quomodo is,quifmplicium
in Diofcoride,& Caleno non uiderit 3 udnon

medicammtomm examen

confcripfit

h&c

animaduemrit.Cxterumplantam^quam hicv.oua exprejfimus, ^ngvinvm quoque jL a a. 4

j6 o

And. Matthioli

Comm.

ALLIVM VRSINVM.

quoque allium appellare libuit,quodradix nonfolumgenuino allufapore, odcreq;fitpr<edita,uerum etkm , quodfolia nigrisfsnt maculis conjferfa.J^tmc primiim a me imentum efl, dumfuperiorianno u d l x I I i . Montes qui Boemiam

a Silefia difterminant,in quibus Mbis fluuius originem ducit,perlufirarem,J.ddidimus

Nomina.
fed cumde uiribus hattenus nibil certi,exploratiq; habeamus,non
efi

& VRS

ni

allij
.

quoq; imaginem,
sx-ofofov Gr&ci,
:

ut latius de eo fermonemfaaamus

Latim Mlium dictmt : Mabes,Chaum,Cairin,& Thum:Itali,Uglio : German, Knoblauch : Hifrani , Uyos

Galii

>

M,

&jlux.

ZKopoft-

In Lib
ZKopiM&ctcw.

feomdum Diofcoridis
CAP.
allij

j6i
CXLVII.
.

SCORODOPRASVM.
allij,

SScorodoprafum magnitudine porrum xquat, qualitatum porri, &

fcuas fibi uires ex utroque uendicauit,efFe<ftus

Vnde promi&porri ptvcbens.-inenicacius tamen.Co&um,

pai tlceps

porri mqdo,dulcefcit,& in oierum uicem traniit

antiauorum SVonkm mxt arle,& cultorum
h-Uxrcelbu
"Mi

nullus,pr<ettrDiofcoridem

Calenum

& Taulum
in

Scorodopraf meminit , propterea

colligatis,non
,

exifli-

mangonioexaUio^f-porro

unumfub tcna

autem natura, fcoroquodcompertumfit,

poflea tranf.

proutuire.Sed bac

in rc

Marcellum , pacefua

dixerim,ca>cutij]c illud wanifefto mdicio cfl

in

legitbnum Scorodoprafm natura,non mangonio fatturn,

compluribus Italm locisfpontefua

,

nafci-.ac inde

latum inbortis^ruiridarijs depofitum uirefcere,ita ut intuentibtts legitimumfe ofiendat

& MarceUi crrorem prodat

SCORODOPRASVM.

Crefcit

j6z
prafumficutguflu
liter

And. Matthioli Comtru

quem
,

Crefcit idporraceisfolijs,qu digitis attrjta ita allium,& porrumfimul refiphmt,ut illorum etiam effetlus pr&bent,

admodum refti prodidit Diofcorides,& Galenus atieflatur lib.vm .fimplkium medicamentorum

his paucis

Scorodo-

& odore mediam atiij&porri qualitatempoffidet,ita & uires

:

Id Grace a-Mpo^ow^^iLatin^fimii

Scorodoprafum appellatur.ltalici,Scorodoprafo

Germanici-,Aber Knoblaueh

Gallice

JLilporreau.

CXLVIII. ttmt. SINAPI. a magnopere ficcum, i Meum , & QInapihortenfe,aIiquinapiuocant . Eligi debet adultum,ualde rufum , non c. ^ W>* jjfed quod fra&um interne uirefcat>& ueluti qiiodam fucco madeat, ca?fiu colore fiquide recens id %^J7*ix- genus,tempeftiuu habetur. Ad calfaciendum,extenuandum, extrahendum,efficax eft. Ad eliciendam w/po^.i.elige capitispituitammanditur:contraprsdurostonfillarum tumores,ac ueterem , callofamque arteria? b fcabritiem,fuccus ex aqua,& melle conuenienter gargarizatur fternutamenta ciet,tritum , & naribus wi^um eft & ' admotum comkialibus quoque auxiliatur : fceminas uulus ftrangulatu oppreflas excitat lethargifulnutn.,
:
:

CAP.

io

cis ,dera(b capitciliinftur

Cum ficis admiftum,donec rubefcat locus & ad coxendicum

,

cruciacus

SINAPI PRIMVM.

impofitum,

In Lib

fecundum

Diofcoridis

>

6}

impofitum , ad lienes,& omnegenus dolores confert, cum permutanda: ualetudinis caufa ex alto uitia extrahenda funt:alopecijs illitum medetur:faciem purgat.-fugillata cum melle,adipe, aut ceratora pit:ferximpet!gines,&lepra,eo cumaceto perunguntur:conrra febrium circuitus aridumbibitur, aut potui^iolenr* modo infpargitunextrahentibus emplaftris,fcabiemque extenuantibus,utiliter ad mifcerifolet.tritumgrauitatiaurium,&fonituicum fico impofitum prodeft.Succusadhebetudines ocuIorum,& genarum fcabritias magna utilitate cum melle illinitur.Expreflus recenti femine fuccus
in fole ficcatur.

Io

\! In^p''"P^io libro xix.cap.v 1

1 .auUore,trium

eft

generum.Quorum mumgracili

ajfurgit folio

alterum rapitia

sj nap j

^:

}3frondem exprimit:tertium erucafolio Uciniatur . Hac omnia Sinapis genera

quod tumfoUo,tum etiamfemine tenui nafcitur , erraticum
*ft
eft
.

obferuantur in ltalia:ittudfiqmdem,

SJuod uerb rapifronde confiat , c&teris maius , hortenfe

eiusquein officinisufus . Tertiumdemde&ipfumfatiuumeft,femine albo,minusque acri.

Tritumhoc ,muftoque

SINAPI SECVNDVM,

vecenti

y^4

And. Matthioli Comm. SINAPI TERTIVM.

recenti

commiflum , diutius eius dulcedinem tuetur,atque eam deficere prohibet , qubd ebuttitionem reprimat. Eaque pro

pter qui ex Tridentino agro in

Cermamam mufium comportant^ hoc Sinapisgenere cadis impofito , dulcedinem mufHconDatur quoque utiliter
fufpiriofts
.

feruant.
nis
.

SeminisfarinaiUinituracetofubatla,adfcrpentium&fcorpionumiCius,pota autem fuccurrit fungorum uene-

Manditur femeh contra dentium dolores :

.

& afihmaticis

fenfus pttrgat:
:

men-

flrua <& urinam ciet

iUinitur etiam bydropicis cxpueri impubis urina

Sordities corporis

omnes expurgat

& cuti

t7us,

natiuum conciliatnitorem,ficumeaaqnafubaclafricenturecorporis partes,qu& extergendtsfunt. Fit ex eaintinquem Sinapifmutn uocant , quo uelut irritamento langutfcens uentriculus ad appetendum cibum excitatur . Eo
,

enim nelut ignkulo

Sinapiuires

moroftus palatum
in nares

titittante ,

uorandi conciliatur auiditai

fed

huim

uis confeflim in fabli-

we fertur
<rimm,

tiec

aliudmagis

& cercbrum penetrat.

.

Sinapistemperamentumtantummodo expreffit Galenus

,

exGal.

lib.vi l i.fimplkiummedkamentorum,ftc inquiens

Sinapi calfacit

&

deftccat quarto ordine. .Huic

nomen Cmtcum

Nomina.

& mm:Latinum.qttoque Sinapi,&Sinapis:J.r<tbicum,CardeUaM Chardel:Italicum,Senape: Cermankum, Seneff:

Kdffffub

Hiff>ankum,Moftaza:Gallicum,Seneue*

In Lib.fecundum Diokoridis
KdpfdHW'

1 6j

NASTVRTIVM..

CAP. CXLIX.
:

. femen eft acre excalfacit , ftomacho aduerfatur , aluum turbar.tineas excutit,lienem imminuit , paitus exanimat..menfes cit, uenerem ftimulat ,finapis,& eruc^e fimile intelligitur: lepras,& impetigines abfterget Illitum cum niclle lienem extenuat,fauos expurgat : pulmonum uitia extrahit, (brbTtiombus incoctum ferpentium uenenis potum refiftit,atque eas fuffitu fugat : capillorum defiuuia cohibet: carbunculos ad fuppuraiio. :

NAfturtium optimum conftat efle Babylonicum Omnium

nem perducit,& rumpit

*o nesque difcutic
:

emittic furunculos illitum

coxendicibus cum polcnta commode exaceto illinitur tumores,colle<5tiocum muria . Herb;e ad omnia eadem cffectus, Iicet minor,
:

N AS TV;H'.TIVM.
;

Ebi

J^aliurtium

f6$
Naftunij confi
ieratio.
jc 1

And. Matthioli comm.

aU
lib.

"^

~T^i{li'.rtiumhMisfamiliaris,&frequensherba e(l, tenuis :fo!ijsparuis, laciniatis:caule tenui,fefquiptdali:,1ore

bo:femine in rubeum nigricante,folliculis rotundis,acfreffis contento^hlajfimodo. Tlinius author ejl
1

XX. cap.

.album,& nigrum reperiri . Verum cum 7{aflurtium uenerem inhiberefcribit,

effe

uel codicem eo in loco deprauatum,

uel Tlinium ipfum "Nafturtij naturam non reffi nouiffe,& ideo in hoc deceptum
fcoridi repugnet.

crediderim^quod experimento,& Dio

Excalfacit,attenuat,urit,extrahit ,refoluit

,&

incidit.jtnimum exacuere uefcentibus traditur,

nnde animi torpore affeclos ad najiurtium deuorandum adhortatur adagium.Succus dentium dolorem mulcet, fi calidus in
aure dolentis laterisfueritinflillatus.Semen denariorum decempondo ex aquapotum bilem fubducit,capitis uitit purgat,
11

UirC

ex Gja!

u 'f Hm j ue clarificat. TJaflurtij femenfut lib.vil .de fmplicium medicamentorum facultate memoritt prodidit Galenus)
adurentisfacultatisparticepsefl,ficutfmapi
.

Troinde coxendicis,
.

&

capitis doloresatq; adeb

quodcunq;alidd rubrifi-

sationem poflukt , coperinde atqucftnapi excalfaciunt

.

Mifcetur quoque remedijs, qu<e exhibentur afthmaticis,tanquara. I

THLASPI

t,

.v
I.

fcilien

InLib.
fcilicet id ,

fecundum
eft,ut cunt

Diofcoridis.
ei fimile

)6~
& herba arefacld
multbfemine infe,

quoicraffosfuccos ualenter incidere ualeat : uelut

& ftnapi.TS[am omnia

efi.Vorrb

fimilemfemini uim poffidet .

rior efl
:

Humida uerb adbuc,& uiridis propter aquea

humiditatis admiftionem
.

adeoqueftc mordacitas eius moderata

pane ea uti liceat,ceu obfonio

Kap^ov ,Gr<ecis, T^afturtium

Nomioa.

Latimsuocatur:Mauritanis,T^rfalcbef,feuT^rf:ltalis,Tsl^fturtio s

& jLgretto:Germams,Kreffen, & Gartenlqeff: KiCAP. CL.

:

^anis,7{afturcyo,& Malpica:GaUis,Crejfon de iardin,& ^afitort.

e\dtmt.

THLASPI.

THlafpi herbula eftanguftis folijs,digitaIiIongitudine,in terram uerfis,fubpinguibus in cacuminc

10
diuius

binum dodrantum cauliculo , tenui5 non fine adnafcentibus ramis fru&u

circa ipfum to-

HL

S P

II.

$hb

tum3 ab

j68
a Meum SpiyySv
.

And.Matthioli
:

Comm.
.
:

iw tum,ab extremo in Iatius fc pandente femine nafturtij,inclufo uafis lenticute effigie , nifi qu6d infrin K5" gitur: unde nomen accepit flos albicat Nafcitur in femitis a ,& fepibus, foffifq; Semen afperi guftus, jnyav.i.inkexcalfaciens:bilemutrinq; extrahit, potum acetabuli menfura: prodeft ifchiadicis infufum fanpibus & parietibus. guinem potu educit,internas fuppurationes rumpit menfes ciet,fed partus enecat Alterum thlafpi
,
. .
:

Di-ag. Tfiyyfft
\gj -rdtpon.i.in

traditCrateuas,quodaliquiPerficonfinapiuocant,

latis folijs,radicibus

magnis.-utileifchiadico-

fepibus,
pulchris.

&fe- ruminfufioni.

Thkfpi conGderatio.

Tjlmetfi Thlajpi,cuius hic imaginem babemus,caule iam edito,folijs nonfit in cacumine diuifis,cum tamen cateras ba
beat notas,quasfuo Tblafpi infcripfit Diofco rides , nibil impedit , quin credam id effe legitimum ;

& prafertim cum

J

iam obferuauermantea quam caulefcat,ipfo ineunte Vere,boc Thlajpifolia fundere, humi accubantia , qu& utrinque circa

THLASPI

II

I.

In Lib fecumundDiofcoridis,
.

7*9
tenui,duoriim

eaeumen diuifafunt . Sed hxc adebfug<tciafmt,utpaulb poft conflaccefcant,& pereant . 0<e autem in eauk habentur,
funt quidem, ut Diofcorides inquit, anguflafubpinguia

&

digitali longhudine

caitle

deinde

ejl

dodrantum
,

longitudme,nonfine adnatis ramuks,in quibnsfrublus circa ipfos totos (peclantur , nempe foUiculi compreffi
difcofimiles,in

ienti

aut

quibusfemen concluditur,na(lurtio Ctmile, acuto fapore . Ideoq; manifflb hallucinatur nouus quidamflir
,

pium

cenfor,qui hoc Thlafpi Crateux

non Diofcoridis effe contendit

Errorpatet , qubd Diofcorides Crateua Thlafpim

cecutire dici poteft.Atqui
effe,

fcribat folijs effelatis,& radicibus

magnu , quibus qui non uidet carere hoc noftrum,is prorfus

fi pianta e(i,qui nobis notafit,qu*jue

Cratem. Thlafpim referre poffit , eam ipfam ego putarem

quamfuperius ftauocauimus,

iim poft raphanum appinximus,& Vulgarem Bgpbanum

& radices magnas,& ad

& ByUfticanum appellauimus

Siquidem b<ec latafolia habet,

ifchiadicos herba utilis

efi

C^terumplanta quarn

ThlaspI altervm

I o qubd eiusfemen Thlajpis haud abfimile uideztur,nafcitur in agra Vragenfi , locisfaxofis

& afperis.Floret medio Vere, &

BVRSA PASTORIS.

8hb

tumo

j-

7o

And. Matthioli Comm.

.

lunio menfefert femen,ctcutofapore Vcrim mn defunt,qui exiflimauerint, Thlajpi & Burfam pafloris uulgb diftafi mam,& eadem ejfe plantam; citm tamen bmufce Burfe paftorisfolia,qua per ambitufmuatim laciniata uifunltw,femenq;
,

bis,qu de Thlafpi memoriteprodidere Diofcorides,& Galenus , minime conueniant

ttidetur
.

cprumfententiaprorfus explodcnda

maximi abtmdant Goriiienfis ager , Gradh fcce mania,ea parte qua Sontius alluit . TS(afcitur fi-equentiffmum,& acerrimum in Tago fantii Tetri non longi d Goric&teritm legitimum reperiri in Italia certum
eji: fiquidem

eo

&

&
.

tia,alijsq; circumjlantibus locis,femine perquam acri,info!liculis inclufo,in

cacumine diuifis,knticul& effigie,fupcrnapar, ftc

Thlifpi nires tepreffis,ut Diofcoridesinquit

Meminit Thlafpi Galenus libro v I .fimplicium medicamentorum

inquiens

Thlafpi

exGaleno.

fcmenhabet&ipfumfacultatemacrem,adebutinternosabfceffuspotumdifrumpat. Menfcs ciet,& fcetus enecat.Ter

fcdem infufum finguimknta euacitxns,ifchiadibus prodefl .

euacuatorium,acctabuli mcnfura potum
.

llft

enim alioqui tum fupcmi,tum inferne bilioforum humorum

affertur,
milif

Et libro primo de antidotis : Vtuntur Tblajpi(inquit ) quod Creta

quodq; ubiq; nafcitur,colore inter luteum,& flauum medium,figttra rotundum,exiguum adeb,ut multoties grano dat
.

ce~

Mclius

ejl

autem

t?

Cappadocia comportatum tblafpi imponamus.

Hoc ad nigredinem

inclinat :

figuram non exatli

nemprtsfefert,undc

rotundamhabet,& antedicium magnitudi;icpermultumfuperat,atq; ab uno latere paruam quandam, ueluti comprejfionomen obtinuit Trouenit autem ut hoc,ita illud in Cappadocia qudmplurimitm . Ideoq; nott

&

&

abfolutc quod inde ajportatu r ,optimtm cenfendum eft,fed quod peculiariter in Sauro nafcittir
nafcenti fimile
.

nec Cretico

nec paflim
,

Hctc de Tblajpi Galenus

.

Ex quibusfatis confiat,Itaiicum tbiafpi illi,quod Cappadocia profert

bv

non ejfe

uiribus comparandum ~

Rgliquum

eft,ut <fe

pastoris, cuiusfuperius meminimus aliquid in medium ajfe.

ramus . Sed cim ueteres nihil dehac

-ifll^l*
cantium,&adftringentiumgenere
ignibus
.

pofieritatis

memorice mandauerint, ea tantitm recenfebo,quce d reccntioribtts de cius

Eftigitur Bitrfapaftoris exrefi-igerantium, exic-

uiribusadnotata inuenio,cumplanta ipfa omnibus uttlgb notiffimafit

.

Quapropter prodefi attrita,& emplaftrimore impofita mflammationibus,

& facris
difficulta
.

Decoquitur plttuiali aqua

.

cum plantagine,& jLrmenio

luto, bibiturq; eius

decoSium ad inteftinorum

tem,& adcruentas excreationes Herbce

fuccus recentia uulnera glutinat,& auribus purulentis infufus medetur

Sifiit

menfium abundantiam,ft eius,& perficaricc decotlo inftdeant mulieres . Efturq; adidem,& contra deniq; omnesfanguinis fluxiones efficax cft tenuipulticula circumlita,& in oleofiixa ^idditur in empiaftris, qucc ad capitis uulntra compontm.

tur,& in unguentts compluribus . Qucs herba tiha.mt Gmcis,Thlafpi quoq;

:

Latinis dicitur

Barbaris , Tslafturiium tcVco-

Nomisu.

rum :Italis,Thlajpi Gcrmanis,Btfem]qaut : Hijpanis, Tantquejb deflor blanquo : Galiis,Seneue Sauuage + Hoc l co R^rfli"* ^Jfi uidetur <p*x.ouS'it,qubd uerterit lenticuU cffigiemec temere ,qubd Thlajfi femen
rejpcndeat
.

illi

pnkhri

Veritm uulgati Gr&ci codices babent htrMai-is^hoc eft,difcifigura.

KWUJMfy.

ARABIS, SIVE DRABA.

CAP.

JO

CLI.

DRaba herba ad cubiti altitudinem aflurgit,tenues fparges ramos,& ex utroque latere folia, ceu
lcpidijjfed moiliora,& candidiora. In cacumine uero iambuci umbellam gerit, candidos flores haben tem Herba hac cum ptilana coquitur,in Cappadocia maxime . Semen addum pro pipere ob.

fbnijsadmifcetur.

Drabxconfi- T"^\,l^z&<e caputmultisfaniargumentisconJpicuumeftteJfeDiofcoridiadulterinum.T^amfiprimum planttt nomen^ eratl " /clationem expendamus,iUam qttidem fitcile conijciemus , ( ut Marcellus rccle" animaduertit ) nec Gmcam effe , nec

40

Latinam appellationcm.Deinde ciim necapud Galenum^Oribaftum, Taulum, Aetium , aliosq ; Gcczcosjlutborcs , quicquamde^Arabi,Drabauefcriptumreperiatnr,hincfacikconijcipoteft,Drabam Diofcoridi effe adulterinam. jLd b&c
illud

quoq;rem fic febabere,maxim arguit,& ab aliquo

in

Diofcoridi additam

ejfe

Drabam,qttbd bisin Graco exemplari

,

manufcripto
fa;fed
iftbic

fecundo boc libro habcatur,tum ut bicftatim po(i Tblajpi,tum etiampoft Glaftum

ad

libri

calcem intru-

Mabis appellatur,& alidsiftic de ipja traditur,

etiam iffdem uerbis,ut nec de nomine, nec de re fatis confteu

fe

maximc cum apud nullum alittmfcriptorem,neque Draba,neque jlrahis,mentio fiat.C&teritm , quocunq; modo res

ba-

beat,mihi dubitandurn hattdquaquam fuerit, qutn planta,cuius hic imaginem expreflimus, legitima genuinaq; fit Draba, hoc tn loco addita. Drabam SerapioTs[afiurtij generibus adiecit,& eam 1{afiurtium Orkntaie nominat quod infignis
,

eius acrimonia indicium

eji :

& quoniam
:

in noftrate leuiufculafentitur acrimonia, idcirco

an

bctc

qu/S in Italia nafcitur

diuerfitate,

50

Serapionis faltemfit Draba^go profecib

ajfirmare non aufim: nififorte

id

Drab& accidat pro regio num

quem-

NomiiU.

admodum Uro euenire

ba Latine\pariter

inferius dicetur

eX Galeni autloritate . Herba , qu& Jf>a.$is,Sc JY*&i Gmci, yLrabis item,

BarbariciiJ^afturtium oricntale : Gallice\Draue.

& Dra-

& Italicc appellatur

jf^yiBIS SIVH

InLib.fccundum Diofcoridis. ARABIS, SIVE DRABA.

)7*
4 *"&*

J.~>

Vpwiyiti.

IRIO.

CAP. CLII.

ro T"* Ryfimon,LatIni Irionem uocant,iuxtaurbes,rudera, hortosquc nafcitur: folijs eruca? fylueftris: Xl/caulkulis in lori modum lentis , obfequiofis floribus Iuteis filiquis in cacumine gracilibus, utfoenograsco,corniculatis: femine nafturtij, exiguo, urentis guftus . Contra thoracis fluxiones *P" e'^" efficax eft,& fi a purulenta extuffiuntur: regio morbo , coxendicibus prodeft contra uenena in de- uppurauT' lin&u cum melle datur. Illinitur ex aqua,aut melle utiliterb cascis carcinomatis,parotidibus c ,duritijs Tnffi. v ^ ^ mammarum,& teftium inflammationibus In totum extenuat,& excalf acit Mitius multo ad clyfte- ^f^Vt, d ikkh X o^wv resfietjfiaqua madefcat,atquetorreatur, uellinteo illigatum ,pinfica farina oblitum peraffetur

&

&

ViTttt xsu *3f*s T< Qd*&rii4a[ip&i>tA&K,.i.id:ctum i coxcndicurn

b Drag. f*<*p*.i. parua. ' c Meum. Kpu^a.Uxc3.. Meum. r*Taf.i.farina fuba&a.

dolores^delinda cum mellc.Bibuncur etiamaducrfus larthaliamedicamenta. d Cat. /<<f v(Mit t&iyAW fhtynoydi. i . teftium , & mammarum infkaimationes.

Bbb

Quanquam

T72

AncLMatthioli
I

Comm*

O.

Erylimi, feu
Irionis confid.

QVanqum Theophraftus,& antiquorum

alij Eryftmon intercerealia commemorant f &fefamo fimilefaciant.-quod tamen a Diofcoride reprfentatur,folijs erucx mulis,tanquam ab iUo admodum hic inter acerrimas plan

io

difiimile,

tas,non inter frumentacea,ubi defefamo dijferuit, ab eo repofitum efl . Eaq;propter facile dici poteft , Eryfimon aliud defignare Theophrafto , aliud uero Diofcoridi. Ideoq; vlinius utrifque in Eryfimi hifloriu adflipulari uidetur.T^anq; lib. 1 8.
. a x . Tbeophraflum fecutus , ipfum fiugibus adfcnbit , fefamoque fimde facit .Et fi^.xxu .cap .x xv. . v 1 Dwfcoridemmitatus,folijserucpaulb anguftioribus,&feminena(lurtijEryfimumeJfeprodidit. Hoc idem palameft feciffe Galenum : quippe qui X\b . v l .fimplicium medicamentorum Eryfimum plantis comparauit qm acrimonia r<8, , p ditfimt,utinafturtmm,& finapi .Etlib .1 .dealimcntorumfacultatibusipfum inter fruges retulit,qu in cibumucniunt,una cumftfamo,fic inquiens.^t porrb milio panicum adfimile efl quodammodo,fed ad omnia deterius,ita &fefamo

cap

Eryftmumcorporisfubftantianonnibilaffine:fedmafum infuauiuseft,- tewiorisalimenti,adeoqubd

omnibusillo
deterius

InLib. fecundum Diofcoridis.

I

y 73

O ALTE

R.

IO

deterius exiftif.

C&terhm 9jteUm,qnbidixerit plinius Eryftmnm t &fefamum rubentibus prouenire folijs , item ipfis
Eryfimum ejfe, quod uulgb Tridentina rura appellant Formen.

uirentibus nullum animal uefciMudfrugisgenus autumat

^M^ST

t<me,Foroiulienfes uerb,qubdpuUofitcolore,nominant Saracino

trnUis notis rejfiondeat

Veriimbacin re BjieUius deceptus deprehenditur,qubd

:

hoc Eryfmo,quod Theophrafto,& Vlinio defcribitur

quandoquidem , quod uulgb appelktur For

tnentone,caule tantiim rubet,nonfolijs,a nuUoq; pecude rejj>uitur,fed ab omnibus auidifiime depafcitur, nec uUa exparte

fefamvm Ainulatur . Torrb fciendum eft,Diofcoridis Eryfimum non effe Jylueftrcm erucam illam, quam nos nobilem appellamiis ut creiit HermolausJtemq; Rjtellius ipfumfecutus,fedftirpem ab ca diuerfam . Jr I on i s itaq; duo uidemur gene-

raM ex iconibus uidcre cft

getiora fpeSfanUr
.

iUiid autem

magis Diofcoridi genuinum effe cenfco,cuiusfdia minora,& cornicula paulo ue-

Verumnon

ob idnegauerim,a[mdquoq;Irioniseffegenus,ci\.m omnibus Irionis ferHnotis fit pradiefyfe-//*

tum
Irio

eift fcio

non defuturos canss,qui me aU.urabunt . Id Grxcis

dicitur ,

quod Latinis
:

fimiliter

Eryfimum ,

&

Nomina.

Iialis,Erifimo,& Irione: Germanis,Hederich,& yuilderfenff: Hi^anis,B,inchaon

GaUis,Velar, ou de la torteUe.

T7+
THmei.

And. Matthioli
PIPER.
:

Comm.
CAP. CLIII.
fru&um ,
ucluti filiquam,

PTper[in India nafci,breui arbore traditur

:

qua?]inter initia,pralongum

promit,quod longum piper eft habet intus alfquidtenuimiliofimile,quod tandem in perfe<ftum piper euadit. Id autem fuis temporibus dehifcens,pandensque fefe , racemos emittit,grana ferentesqualiauidemus. Eaacerbacandidumpipcrfaciunt,aptumocularibus remcdijs ,antidoris, Qus in pipe&mcdicaminibus,qujecontrauenenataparantur,[theriaca uocant. Longum uero uehcmentius ris capite conclufa funt non mordet & quoniam priufquam ematurefcat , decerprum eft , fubamarum relinquitur , antidotis &. habet Oribatheriacis medicaminibus expetitum.] Nigrum uero,utpote quod tempeftiua roaturitate colle&um 10 fius.
:

>

PIPER.

fit,

In Lib fccundum Diofcoridis

.

j 75-

, [& ori gratius , necnon ad condimentautilius.] candidum,& adhuc in acerbum uergens,antediciis infirmius eft. Eligi oportet grauiflimum, plcnum,nigrum,fine multis rugis,rccens,ac minime furfuroftim Inueniuntur etiamnum in genere nigri femina nutrimento defe&a,cafla,inania, minimique ponderis,quod uocant brafma . Vis omnium

fit,odoratum efleconftat,candido fuauius , acrius

fed

excalfacit,urinamciet,concoquit,extrahit,difcutit,abftergetcaliginem,qu3eocuIis,obuer(atur.Piper

febriuhorroribuscircuiturepetentibus,fiuepotu,fiueillitufubuenit:ferpentiummorilbus auxiliatur:

partus extrahit:conceptum adimere creditur,ftatim a concubitu fuppofitum

cloris uitijs.fiue eclegmate,fiue

tufsi

omnibusque pe-

potu fuccurrit:angina eo,& melle conuenienter perunguntunpotum cum rccentibus lauri folijs,tormina difcutitxum uua pafla manducatum pituitam a capite elicit: uale *9 tudinem tuetur,dolores finit,appetentiam mouetjconcoclionem adiuuat. ad intinclus efculentorum

PJPER

AE

THIOPICVM.

additum:

576

And.-Mattliioli.Conim,:

",

additurmftmmas cum pice difcutit:uitiligines ex nitro emaculat.FicHLnouo,tutaiiint, motum fcorre tur.Non eft huius arborrs-radix gingiber,ut aliqui exiftimauerejiicuti pauio.poft oftendemus Nanq; piperisradix cofto fimilis eft,ora guftantium accendit,faliuamciet. H^clienemreprimit, cum aceto ilLita , autpota: caput etiam purgat,manducata cumferaine pedicularis herbs, quamftaphi: demagriamuocant.
.
,

...

>

X>i

eris

& pla-

T
J

Vfitaninawgatiohibusfuishocmq confettisper oceanum jttlanticuuerfus auflmmprimb,

/tctn.ad Calecut ,Taprobanam
,

& hinc deinde

in orii-

tsgeius hiftor.

aliasq; Indicipelagi mfulas

itemHijpani liburnicis uecliad occidentales lndias t

Teru , atquc alias compluresregiones,qu antiquos Geographos penitus latuerunt , non modo Tipere ,
ratisftmplicibusKninerfam repkuerunt

& huiufmodi odo

10

Europam ;fed
I

& flirpium
I.N

tnftorias ,

A quibus oriuntw ,pofieritalis memoriti

P R

I.C

m:. :

prodidcrunto

InLib.fecundum Dibfcoridis.
frodiderunt .

577
&
Vlinins
,

Quod pofteafecit,ut nobisplant ignoraffe uideantur Tbeophrafius,Diofcorides,

aut ob regw-

num difiatiam(mdigenam potius in bocfidernfecuti,qudm quodforti ea uiderint,qu de pipere fcnpiis tradiieruni)aut

cb aliamqudmuis caufam , planuilliusformam, acnotas,qu<epiperinIndia gignit ,ac quonam modo piperis planta fnum edat frut~ium,anfcilicet racematim,an corymborum modo,an in fdiquis inclufum , an baccifirarum arborum more.

.cap.vi \.itafcribit-^rboresqupaff:mpipergignunt,iunipcrisnofirisfuntfmides.Qu^ . Seminad iunipero difiant paruulis flliquts, pauqualesinpbafeolisuidemus.Hpriufqudmdebifcant,decerpt,tofiq;fole,faciunt,quodiiocati4r piper longum
SiquidemTliniuslib.x
I I

riinij Iapfiis,

quaminfronte Caucaji folibus oppofita gigni tantumeas aliquitradidere

latim uerb dtbifcentesper maturitate,oft,endunt candidumpiper,quod deinde toflumfolibus colore, rugisq; mutatur
Tlinius
**>
.

bsc

Quibus d Diofcoride non longe* diffidere uideretur,nifipiperis plantam ftmilem iunipero

.

reddidiffei matiq; Diofco

rides nullis eam notis reprtfentauit , neq; alicuiftmikmfecit

Tbeopbraflus pr&terea quanquam fcriptum reliquit lib.

CA.RYOPHYLLI AROMATIC}.

Ccc

IX.M/.

J
2

And. Matthioli
x . cap . x x
I l
.
.

Comm.
; eius

deplantarum biftoria,Tiperis duo effegenera unum rotundum, alterum oblongum

loris effigiem fikntio pr&terijt

tamen aruki-

hhquifuis Uburnicis immenfa traiccerunt maria , propriasq; perlkjlrarunt regiones*

infirmis uiticulis

ubipiperis

utmfque planta innumera uirefcunt,nigrum,ac rotundum gigni narrant d quibufdam

nas arbores altiore complexufcandentibus,acuU clematidi non di(fimilibus,folio tamen malum ^dffyrium amulantibus.

Quin

& racematimproferri uuarum labrufae modo,confcrtius tamen, deinde menfe Offobriper maturitatem
Longum autem,ut ijdcm teftantur,ali<eferunt arbores
. ,

decerpi, <&

fubfemenlifole tegetibus paimeis expanfum torreri,quoufquenigrefat,& rngofum euadat-.quod tridui jpatio plerunque
fit
.

eftq; uelut

nucamentum quoddam,exilibus gramdis fquama

timcompa&um,quoduelutiulusinponticanuce,cuipulcbreadftipulatur,uermiculofafacie
Piperis plantas
in Xtalia.

quam tamen in album^ucl nigrum piper coalefcit

Galenus indigenam fdem,

.

& Diofcoridem fecutus

eandem plantam

tam rotundun!,quam lungumpiper edere credidit

Tiperis fruticem uidimus nos lSleapoli,qui Lufttanorum defcriptioni

IO

CARYOPHYLLI DOMESTICI.

rrutxhnt

InLib.fecundum

Diofcoridis.

579

maximt rejpondere uifus cft,qudd uiticulofo caule effet,clematidis acuta modo. Sed aliam arbufculam piper raccmatim proferentem uidi Venetijs,qu&prorfusiU,iusplant& faciemexprimit, quam uulgus J^ibem appellat . Virct h<ec in borto clariffimi medici Maphet d Mapbeo,in quo plurima fimplicia notatu digna ui/untur . Quo ftt,ut mirum non fit , fi in piperis hijloria uariant auclores . Quandoquidem cummri&in Italiapipcrifer&habeantur arbufcuU ,facile credtndum eji,
uarietatis longe maioris eas in India reperiri.

&

CMerum piperis planta,cuius

hic imaginem appmxirmis, nufquam uiua,aut

fucad memfa

Boemorum eam mihi ddmiabat Lufitanus quidam miles,qui Indicasperlnjlrauerat oras. Verumintegros nigripiperis racemos Verona ad me mifit Francifcus Calxplarius Vbarmacopxus baudindoclus . Vorrit
efl,fed ita Tragte

&aliudpiperisgenusbabttur,qudd^ETmoi>iCYM,ftuepipernigrorum uocat Serapio. Hoc

1

in fsliquis

racematim

prouenit,piJbrum,antphafeokrum modo,granis pipere nigro paulo minortbus,&pcrtinaciterfiliquisinb<erentibus. utun-

tur boc Aetbiopes ad dcntium

dolores

Afftrtur ex Mexandria jLegypti cum

alijs

aromatis

J^on defunt , qui

huiivs

CARYOPHYLLI SYLVESTRES.

Ccc

hijloriam

j8 o

And.Matthioli
.

Comm.

biftoriamignorantesrfuamdefcribitSerapbcap.izy.degranoZelin, iUud perperam Carpefiumeffe putent. quorum opinionem baud probandam conukimm in noftrarum epiftolarum uolumine , ad loannem Hcffum , mcdicum T^orimbergenfemfcribentes
uolunt Siliquaftrum } qubdacerrimi fttguflus

Addunt quoq; piperis generibus corniculatum Uludpiper,quod uulgb Indicum appelhnt , aut ut alij . Ea planta itaq; prouenit foltjs hortenfis folani maioribus , longioribusque

canle cubitalt,ac etiam longiore,uiridi,ramis compluribus brachiato,genicula toqtte: floribm candicantibus , d quibus uagina oriuntur corniculorumfpeciem referentes , herbaceo primum colore^& deinde coraUiorum modo rubefcente, acpeUucido ; gitflu acerrimo, adeb utpiper

omne fuafuperet acrcdine .

:

In hisfcmen concluditur minutum , colorcfubalbicante,

eiufdemprotinus guftus . Huiusplura habentur genera

Jjamaliud pumiliustotaplantaprouenit,&cornkulislonI

ge minoribus,aliud utrb rotundisferefili-juis . Sed omnibus eadem cftacredinis uehemsntia . Excalfaciunt omnia exceffu quarto.Idcoque ualenter urunt,& exulctrant corpus . Hecentia corniada tufa &illitalfchiadicos iuuanufiquidemlocum
Pipcris uires

exurnnt

TiperismcminitGalenus Ub
.

I I
eius

fimplicium medkamentorum , fic inquiens

Tiperistadixuires ccfto

cx Galeno.

fimiles poliflimum obtinet

Torrbfn.cJus

nuper quidemadmodumgerminantis,longumpiper efl : quarc etiam matu,

rohumidins eft.humidiiatis
incipiat
,

eius indicium eft, qubdfacile repofitum perforetur

.

ac nonprotinus mordicet ,fcd pbftpaulb

uerum plufcuhim duret Torrbfrutlus , qui uelut omphax eft , piperalbum eft,nigro qnidem acrius . Jiam iUud iam quafifuperaffatum eft,& fnperexiccatum . Verum utrimque ualenttr tum excalfacit , tum deficcat . Caterum quoniam

rumhvft?

"

10^ or'^es inter fimpiiaa de Car yophyll I s

qiia mihi piper In

mentem

redcgit,nihilpofteritatis rtiemorix

man-

dauit,cum ea cx eifdem afferantur regionibus ,fintque tnpracipuo medkorum ufn,adeb pnzftantifflmum,odoratifflmumque medkamenttm ,filentio non diffimulandum duxi . Trouenit igitur CaryophyUorum arbor in orientali plaga , quibufuulgaris inftar habet,fed rotundiora

dam Indicipelagi tnfulis,non lor.ge* d Eadan Huius caudex buxo fimilitmus efl, cademque materies . Folia uerb ctnnami FrutJu eft pamo,ex atro rufcfcente, in claui modum capitato , exertis in aduerfum
. .

2O

quatnor dcntkidis , fcfefteUatim dccuffantibus,prominulo apice,quadrati alueolifinu medio umbilicatim prodeunte. Cultorcs arundmibusflageUant arborem , conftraio pritts circunquaq; tegetibttspalmeisfolo . CaryophyUi rneminit Tlinius
libro

X1
.

.cap.v I

.his tierbis

Eft

etidmnum iu India piperis granifrmile, quod uocant Caryophyllon ,grandius, fragi.

liusq;

Tradunt

in Indico luco

idgigni

jiduehitur odoris gratia

Horum nufquam inuenio mentionem

feciffe

Galenum:

tametfi Serapio ex GaleniautJoritateplura de CaryophyUis tradiderit fuo de fimplicium medicamentorum uolumine

Quamohrem crediderim aut Gakni librum , in quo de Caryophyllis differuit, perijffe , aut Taulipotius , qudm Galeni teftimonio de his fcripfiffe Serapionem .
bro

Wam de C aryophyUis prins Taulm ijfdem

,

quibus poftea Serapio, uerbis tratJatiitJi.

vil .ubi bcec habet . CaryophyUon

:

quafi dicas nuctfolium

non eam bahet fub(lantiam,qu& nomine prxtenditur , fed

ex India uelutiflores cuiufdam arboris feftucacei,& nigri funtftongitudinc fcre digitali,odorati, acres,f:tbamari,caltdi,&

ftcciintertiopropemodumordine
fhylli,ut fcribit Serapio,iecinori
,

quimultiplicis ufusfunt

,tumad
.

obfonia

tum ad alia multa medicamenta. Caryo-

jo

fiomacho,& cordi auxiliantur Concoclionem adiuuant ,

& alui fluxiones cohibent

hifloria

Quinetiam eorum puluis quatuor drachmarumponderecum lablefumptus , ucnereas uires adauget . Exacuunt pmterea,
^Auicenna auclore,oculorum uifum,& eorum nubeculas , ar%emasq; exterunt .
Caryopbyllifeminisaromatici.

jLtque hatlenus de
,

& uiribus
,

Caryophyllorvm planuramufculum, CaryopbyUis onuftum

cuiushkimagincm
tertio
.

damus,mijn ad me Francifcus Cal%olarius Veronenfls . Excalfaciunt Caryopbylli,

& extenuant ordine

.

roborant t

& aper.unt fimul,inciduntq;.In

baufti ex uino,aut

cibis dcuorati,ucntriculi,iocincris,cordis,& capitis affeclibus auxiliantur

In puluerem

malorum cydoniorumfucco,uomitiones cobibent , cdltacos iuuant , naufeam remouent,& cibi appeten-

tiam reuocant,rohorantq;

cum uentrkulum,tum etiam caput

jlfferunt

& iocinoriprtzftdium

nanque ubi refrigeratum

.

fuertt,btUe excalfaciunt .Ideoq; bydropicis,& pr&fertim anafarca affeblis , utiliter propinantur

deiiquijs

Olfaclu reuocant animi

,

laborantcsmanftq; anhelitum commcndant.Conferunt comitialibus,refolutis, conuulfis,flupidis

&

ueternofis.

40

concocliones adiuuar.t,&alutfiuores torrcfacli cohibent. iUinuntur quoque perqudm utiliter

cum maftice ,1\hoe, corallis, &punicifloribus,ad ucntrkuli morbos,& pmfertim hos,qntbus adftriclione opus efi . Haufti quatuor drachmarum pondere ex bubiiloycapnlloiie hcle,umerem excitant.Exacuunt prxterea oculorum aciem,& caligines toUunt^quin etiam nubeculxs,& argemasJn tctniiflirr.umpulucrem triti,& oculis inditi.Iidcm tam deuorati,qiidmfujfiti,ualent aduerfus pefliry
fl

^is

&

lentem contagionem : fuffiuntur utUiter capitis fluxione obnoxifs,& qui narium obflrutlione laborant, fumo naribus exce $ t0 ' Jl uriUir '" <wtdotis,& infuccis,qui uentriculo,& capiti roborando parantur . Cxterum quoniam in Caryophyl

mencio.

Unomenincidimusjncnonprorfus intaclos relinquemus floresiUos, quiab odore fimiliter Caryophylli , Garofoli uulgb uocaiuur . Hi qiudem nonfutrunt,quod egofciam , d netcribus cogniii, etft nobis hodiefmt adeb celebres,uulgaret
tiores nonnuiii

&

&que ac iucnndi,ut nullus tamfit bortus,nuU<z tediumfere fenefira,qiii hifcefloribus non ornentur. Horum plantam recen Vetoniami Coronariuvt appeUant,fed quo authorc, hatJtnus compertum non habeo . Verura ne uidear eoru

inmnta negiigerclkcat etiam mihi cadem utinomendatione.

feUitnuts,jdijs
efl

^etoni cvm

itaq;

coronarium , quod caryophyUum ap-

longis,Tragopogoni wdo,bretuoribus tamen,camcf.oribus,ac pingmor'ibus,incuruis,& tn acutum de-

finenubus.CaulkidoscditnHmerofos,rotTidosygenkuktos,UHes,cubitales,tribus,quatuorm

rum cacumine teresjongiufcidnsque cdyxfl)etlatur,fuperioreparteferr<e modo

dentuidatus,

quoflos fpetioftffimus ori-

tur,Caryophyllorum odoratu,unde ilh nomen. Variatinflortbus color . quandoquidem alij coccineo colore rt:tilant,alijfaturata purpura nitent,alij candido,alij carnto coloregaudent.Sunt uerficolores nonnulli,fed mangotftp parati ,femini-

&

bus diuerforumgenerumfimul

confiriftis

Stipantttr ferc

omnes numerofa foliorumfcrie, perinde ac rofc,cum quibus de

.

pulchritudine,odoris pr&flantia,& colorum uarietate ad uitloriam ufque certant

Idcoque mirum , nullam apud anttquos

ruuiis
,

borum extare memoriam.Habetur tadem planta etiamffonte nafcens,alterafloribus

foUere facultate
alttle

altera candidis, utraquc ta.

tnen gracilior,florc paruo,haud foliofo,& n/dlo caryophyllorum odcre.7{afcuntur locis incidtis,& aridis

Calida,flccaq;

Vetonkum indiuo efepoteft odorisfragrantia,&faporis amaruientia quxdam . Flores,& prsferttm

In Lib. fecundum Diofcoridis

j8i

tim purpureorum,prxfiant ad omnes cordis affeclus,nempe ad animi deliqttia,& cordis ipfius tremorem: pr&ftant item ad
uertigines,epikpfid,pxraiyfim,& conuulfiones,cx Betonk,aut amaraci decoclo poti . jLfferuantur,faccbaro,perrinde ac

rofe,utilesadmodiim nonfolum adpraditla omnia,fedad cuntla uenena,& uenenoforum animaiium itlus. Dantur ad inteftinorum animalia necanda,& aduerfus peftilenti<e contagia
.

Vatcntius tamen id facitfuccus

e,x

uniuerfa planta ex-

prcffus.Tfanq; is hau(tus,quatuor unciarum pondere,ubi morbits imiaferit,liberat.Sylueftrium radiccs , trium drachmaru

pondcre haufla ex mcraco^d uipcra demorfos fananuFitex attiliumfloribusacetum,ijsin eo infolatis,quo nanbus illito re manus uocantur animi deliquio conflernati.Idem quoq; utile eflpefliUnti aune arccnd&,ubi eo quotidie nares, artcria, ,

&

Quod Gr&cimxtpi -id Tiper Latiniuocant Mauritani,Fulfd,feu Fulful : Itali Tepe : Germani , Tfeffer: Hiff>ani,Timienta: GaUi,Toyure . Quod uerb Gr&cis **?&>& kkov Latinis pariter Caryophyllum appellatur : Mauritairrorentur
.
:

nis,Carunfel,feu

CharunfukBarbans ,

Gariofilus: italis

Garofano

Germanis,TS(aegei

Hiffanis,Ctauo de efpccia ,ftue

Clauel

Gallis,Girophles.

Ex Gracis uulgatis codicibus aliqui

.

hoc in lcco fcriptum habent i

<p<tTtv,

quodfonat , ut dicunt

: alij

id efl,ut knticula

Vnde ctiam ex interpretibus alij hancattj illamfecutifunt letlionem .

Oribafius uerb nec hoc

uerb as pax, Nomina. , nec illud

legit:quipr#terca alia multa

& bic,&

alibi non defcribit,qu<efortaffe

non temeri quis iUegitima iudicarepofiit.

zmietp.

GINGIBER.
,

GAP. CLIIII.

uirentead admifcent . Huius radices, 20 cyperimodo,parua;funt,candicantes,&odorat3e>atque piper fapore imitantur. hligi debent, quae fi&ilimultis tamen ob id condiuntur, quod celeriter cariem fentiant teredines non nouerunt .
multa,pcrinde atque nos ruta utuntur,& primis potibus

Glngiberfui generisplantaeft,inTroglodyticaArabiamagnaexparte nafcens.Qua

& edulijs

A
.

&

bus

in Italiam afportantur

Gingiber cibo conueniens

eft
:

& cum condimento

:

aflumitur Excalfa.

ctoriam uim,& excoqucntem habet: aluum leniter emollit ftomacho utilis eft efficax aduerfus ea qua? oculis caliginera orfundunt . in antidota addi folet. In fumma, piperis uiribus refpondet
GIngiber(utreferuntLufitani,quiplurimumfeuidiffefatenturin lndia)radixeft,qu&genicutatisrepitinternodijs, Gingiberishi graminis ampli ftoria. folifs arundinaceis,qu<e bis,terue in anno reuiuifcunt,ac reuirefcunt,fed tptx in cacumine fafligiantur

cum pr&cox

tudinem non excedere aiunt,nec quicquam in ea regione fiequentius inueniri. Subdunt nonnibil fubeffe difcriminis infapore carie ten eruitur. opportunum demetendi tempus,cumfolia inaruerint, alioquin &teredini obnoxium eft,

&

30

tatur

Eruiturq; nonnunquan eius radix libne pondo . fed non omnibus eadem

efl

amplitudo

Tlus in profundum non agi

tur,quamadternos,quaternosuepalmos.Cumcruitur,radicisinternodiuminfcrobefofforesrelinquunt,terramfc

runUceu eius radicisfemen,proximo anno eruturijruc~tum,id efl, regerminatas radices. ytduebititr gingiber in Italiam copiofum ex Calecut magno Indti emporio,atque ex Troglodytica jirabia nonfotum tratlu temporis exiccatum,fed &fiiccharo recentiffimum afferuatum,uel quodam mellis genere,quod quibufdam ifttiquis exprimunt . Idfane longc magis Vetratlu modb acerrimo lixiuio, calce , : citm boc officinarum mangonio ex aridisfiat radicibus,longo temporis edomitis , quibus non modb odor deperditur , ac quernoque cinere parato ; modb muria ; modb dulci aqua maceratis , condiaeuanefcit;fed &fapor,& acrimoniafubtrahttur . iUuduerb cum flatim e terra effoffum nuUa fere maceratione
rteto prafiat

&

tur , uires &facultates non exuit ,fed easferuat .

Quanquam Brafauolus non retle, meo quidem iudicio , ueUe uideatur,

oli er "

**f

40

qubd Veneius mangoni?atum Gingiber guftantibus pltts acrimonia relinquat , qudm ittud, quodreccmiffimum in IndiafiQupd quantum cum alus aromatum generibtts ad nos conuehitur liquarum meUe,autfaccharo conditumafferuatur,

&

a ueritate,& ratione dijfonet,ij iudicare poterunt,qui diu in myropolijs uerfati, rem omnino exploratam habent . Gingi- Gingibcris uires ex Gal. beris uires memoria prodidit Galenus libro v I .fmplicium medicamentorum ,fic inquiens . Gingiberis radix utilis eft, quam utique ex Barbaria adnos conuehunt . Excalfacit potenter,fed nonprimoflatim occurfu,uelutpiper : undefani

&

celenime aclu utiUud minus effefubtitium partium,qudmpiper,cxiflimandttm .fiquidem in tenucs folueretur partes , humi feret calidum . jlpparet enirri illaborata,& craffior adhuc quadam eiineffefubftantia,nec eaficca,& terreflrts, fed

&
.

da potitts atque aquea . Qupft,utfacile perforetur , cumfcilicet recrementitia infit humiditas T{eq:te emm quicqmm uitto obnoxia eorum,qu<e autptane" ficcafunUaut bumida,fed elaboratam, &famitiarem contincntia humiditatem , huic

fmt
go

50

tonbinc efl, qubd diutiusperfeuerat,qu<cprofici{citi!r d gingibere, autpipere Idem ufu ttenitpipcrilongo . . undequaque caliditas,qudm qu& ab atbo,aut nigro.lSlamficut ab aridis calamis fiamma fimul cekrrimeaccenditur, qu& prodtt ab humidioribus,ceu difpergitur : >;undcm in modum , q\m Ificcispoteflate medicamentis editur caliditas . ufus . Siquidem ligna funt uiridia,& tardiusacccnditur,& durat diutius.Ex qnofiUut utriufque medicamcnti diuerfusfit celerittr d caloris noftri contatfu inqu<e tunc exhibendafunt, eft,ea celeriter confilium excatfacere totum corpus ubi agenubi partem qudmuis refrigeratam recalfacere fiudemus , contrd

Mque

&

&

calefcant,& celeriter quccunqueferavtur.Verum dttm , nimirum qu<e tardi caiefcentiaplurimo temporeperdurent, ca offermtur
.

agrcftntm coiumnajlurtium, mpi, tbapfia, hac ratione d nigropipere differant;non magna tamen eft differentia temporeperdurant.haclentts Galenus. Faciemgingibebarumftercus mawritemporeperfttleacctnduntHr,& plurimo
ris

Czterimi ticet gingiber,

& piper album

ifar.& uires,

&

reprxfcntat radix illa,quam Mauritani

& officnw

Zedo ar i am

appeUant,odoratior tamcn,amariufcula,neque

^^ ^

jletius

adebutgingiberacris.nuiusnufqv:am,quodfciam,memmereiteteresGmci,etfi recentiores ab jlrabicts edofn nmpti (utcap. clxxI l. teftis cji eamfuis medicamentorum compofitionibus admifceant . zedoaria
,

& Atluarms
v

6o
'

Serapio conuehitur e sinarum rcgione uitra extremas Indix oras

Et funt

radices rotund*

cum facie , tum magnitudine

,

Excalfacit Zedoaria Miflolochk rotundtftmiksttolore autem^ fapore Zingiber mulantur .

&

ftccat ordine

fecundo,

Ccc

Q 2 o z
difcutit,& propria

And. Matthioli

Comm.
cepa, uel

do,flattts

quadamfacuhate impinguat . Toflfumota graue uirus anima, qrtod allium,

uinnm

excitauit,abigit.Venenoforum animalium morfibus opitulatur,alui fluxiones fijiit, uteri abjceffus refoluit, uomitiones rc-

-frimit,& coli cruciatus toUit.H<ec Serapio.Cuius quidam autoritatefreti,cum zedoariam,

tur radices ejje longas infpiciant,minimi confentiunt legitimam bas Serapionis
effe

qm paffim in myropohjs habeeffe

zedoariam ,fed genmnum

Cofium

afftrmant.Vtrumfi rotundas ZedoaritC radices inft>icerent,qu<e apud mefunt,d Francifco Calzolario Veronenfi mihi dono
uat&,jLriftolochi<x, faciem referentes,&foliditate pares
,

nihil mihi

uerendum eji , quin

illi

fuam immutarent
eji ,

Jententiam,

fiquidem utderent rotundam Zedoariarn eiufdcm

ejfc faporis,coloris,odorisq;,

quibus longa referta

& mhil nififorma

I

ab en dijferre afferere cogerentur.Quinetiam proculdubio faterentur(ut ego quoq; exijiimo , imb potius nun dubito ) dno haberi zedoarta genera pcrinde ac jLriftoiocbi,nempe rotundum alterum,alterum longum.jitqut re uera,non parua oritur mibifufbitio an Auicenn&,& Serapionis Zedoaria ezdemfint radices, cumfcribat J.uicenna pr&fiantiorcm zcdoarta

apud Ts[apeUum nafci,&

ipfius efje

Tberiacam . Id quod me adducit ad credendum eam

ejje

J.uicenn zedoariam ;

quam

eiusfit antidoquidam jLntoram(ego Jlntitoram) appcUxnt , quod h<ec,omnium confenfu und cum 1S(apeUo nafcatur , tum , Toram enim ttulgus Kfapellum appellat Et J.ntitoram,uel jLntoram jLuicenn& Zedoariam , qubd contra Toram
.

&

pr&fentaneum fit auxiiium-.Deinde opinionem aw?et,qttbduideam Jutcennam Serapionis Zedoariam,& eiufdem uires defcriberefubcapite,&nominezurumbeti,utlatiiismEpiftolisnoftrisfcripfimusadGulieimumQuaceibcnum. TSlonderumber
hift.

funt,quicrediderint,qubd ARNABO,<te quofcribit T-aulus,

& Mauritanorum %edoaria unum & idem referant medica,

.

mentum Veriim Serapionis teflimonio cap c c l x x

. .

jLrnabo apud Gr&cos

nihil aliud defignat

qudm Zurumbet

apud jLrabes: quippe qubd hoc loco de %urumbet eademfcribat Serapio,qu de arnabo ante ipfum adnotauit Taulus . Efl

autem jLrnabo,ut ex Serapionis authoritatt memort prodidit ifacb , arbor procera,

colore uiridi,in luteum languefcentcfalicis modo,ficuti

in oriente

proucniens :foiijs longis

& ramorum cortex

.

Infrugifera efi,citreum

odorem fpirans . Qui 2

5'^y

Cordi,Pnch- y us aa l a tct,arnabo non modb xedoariam non ejfe,fed nec in Europam ad nos aduchi . Quo fit,ut Cordus aberraffe def 1 " e ~ prehendatur : quippe qui xiirumbet zedoari&genus exiflimet Huncfortajfefccutus Fuchfius medicus doiiffimus,in libro
de compofitione medicamentorum,quem locupletatum nuper edidit, non fine magno errore putat xurumbet

& xcdoariam
:

idem

efje

Qui non minus in jlmabo quoque erraffe cognofcitur,qubd uelit Doronicum orientale id effe, quod Taulo jlr.

nabo . atqui res h&c aliterfe habet,ut ex anti ditlisfatis colligi potefl
famfuiffe arbitror,qudm qubd ofcitanter

Hallucinatur etiam hacin re Brunfelfius

qubd is

fcripferitfuodemedicisttocabulisonomafiico,qubdarnabounguetumefiodoriferum. Veriimeius lapfusnon aliam cau-

Taulum legerit: nam Taulus apertiffimi afferit,J.mabo unguentis expeti,qubd

.

fuauiter oleat,non autem unguentum effe,utBrunfelfiusfomniaffeuidetur

Idiyyi$t?,QyylBirts&yiyyilZtpts,Gr&ci,quod
:

Nomina.

item Latini Zingiber,& Gingiber,nominatur: jLrabici , Lengibel, feu zingibel : Italici , Gengeuo : Germanici , Ingber
Hiffaniei,Gengiure
tinis.-pariter
:

GaUicc,Gingimbre . Quod uero

r<f*f>,*f u/>,& {Utepo.pofterioribus

Gr&cis,Zadura,& iedoaria La

50

&

Italis

appeUatur : Germanis,zituuen : GaUis,Cretonart .

rJMw.

HYDROPIPER.

CAP. CLV.

HYdropiper apud aquas nafcitur,qu ftagnant,aut

\%^M7tp'a..i. acriora. Orib.
:

pigrolapfu repunt. Caulem edit geniculacumt,tolidum,multis alis concauum :folia menthx,maiora,molliora, candidioraque,t guftupi peris,acri,citra tamen ullam odoris gratiam frucium acrem, in furculis paruis,prope folia racemacohcerentem . Folia cum femine illita tumores, ueteresque duritias difcutiunt , fugillata delent: t
j

q \ix poftquam inaruerunt, tula pro pipere in oblonij s admifcentur Radix parua, nullius in medicina 49
.

ufus

"nfid

0p,pem f f ~T~

RueLlaprus.

w aperti ballucinari deprebendttii>;quanuts altoquifuerit non modb in medica materia peritus,fed & Latinis
literis
.

! metf l P r0 uir' -'P arte contendat BjteUius , ut non minus doclis , qudm elegantiffimis ucrbis comprobet, eam non ffcrnendam ftirpem , quamuulgus ojficinarum Eupatorium appeUat, legitimum effe Hydropiper ;is tamenhacin

& GrAcis
piperis,

appnme doelus Siquidem Diojcoridi Hydropiperfolia edit mcntha maiora, moUiora , candidioraq;,guflu
crefcit cannabinis, duris,hirfutis,

acri,citra

tamenullam odor.sgratiam:nonautemamarofapore,ut BjieUius ait, Diofcondis uerba peruertens,qub facilius

fuamaflruat fententiam. Vulgareucrb Eupatoriumfolijs

amaro guflu , non quidem 50

antiquis filentio pr<eter

acri,ut piperis.-quinetiam adeb odnratis,ut hac de caufa berbamejfe uiribus infignem,

quamuisab

mij]am,fempcr exiftimanerim,ahri tamcn odoris fiagrantiam in bydropipere reperiri ntget Y)iofcorides . Traterea hydro
piperi catdis ineft geniculatus,fjlidus,dfoliorum,

& adnatorum exortu aiisplurimis concauum \femine etidmnum acri,tn

catilis

ramufculis prope foliaracematim cob&rente

Tfeudoeupatorio uerb

efiprocerus,

minime geniculatus

in cuius

ra-

mis nullum apudjrondes racematim cohdretfemen :fedin cacumine

ucflris origani

flores gerit fubrubentes ,qui dtuift mufcarij facie,JyU

;

modo,per maturitatem

in

pappos euancfcant: i qtiibus femen prodit amarum totius planufapore

BiteUius affeueret
.

quan-

quameJfehocacrimoniaprditumnonreble
oriri conJpexerit,id
ali<e

Qui quoniam uulgare Eupatoriumpicrunqfmaquofis

omnmo

inter Je rejfonderent not. Quamobrem,ut

legitimum effe Hydropiper pro certo afferere non dubitauit , nuUa prorfus habita ratione , an ex ditlts ratiombus ciariffimipatet, Buellius hac in re non ita maturi mihi
.

uidetur fenfiffe,ut eius ciara dotlnna,ingenijq; pneftantia expofcere uidebatur

Quando^uidem cum uulgare hoc Eupato

potuiffet,

rium prtmo ftatim occurfu gufiui amarorem rclmquat haudquaquam obfcurum ,facili hinc indicium conjequi

&o

boc non

effe

hydropiper,quo und cumfale in cibornm condimentispiperis uice prifca <etas utebatur : nam qus, amarafutit,

fmerqudm

In Lib.

fecundum

Diofcoridis

jS)

HYDROPIPER, SIVE PERSICARIA.

J0
,

prxterquamqubdpiperisuicemexpleremmmeualentmcibisaddita,abomnibus refpumtur tanquam natur* iyimica.

Caterumfi in Italia Hydropiper nafcitur,iUa meo quidem iudicio eftperficari<z(ut uocant) Jpecies, qu<& in alterius dijcrimen,cmfoliainfuntpuUocoloreemaculata, nuUisfimilibusinficiturnotis,fedfolio tantumuiridi adolefcit. Quippe qua folus proueniat oblongis,mentb<e maioribus,moUioribus*ic candidioribus:caule admodumgeniculato, duroque, alis conca

^*

^1'

piper.

uo : cuius adnatis rufumfemen racematim prodit,acri admodum gufiu,ita ut linguam

ftatur
.

uebemtnter

uellicet

lUudinfute-

ferhanc opinionem corroborat,quodprope ftagnantes aquas b&cplantaplerunque uirefcat, ubieam Diofcorides nafci

Manebo itaq; kac infententia>etiam latrantibus

Sycophantis, quoufq; nouus quifpiam appareat Diofcorides,qui

.

aUudafferatnobisHydropiper,quodfuaefedebincabigatptrficariam

Sternitur

commode h&c recens,uiridisq; in Tba-

lamis,pulicibusnecandis,& pofteradieeijcitur.SuiU^carnesfalfe,circunduclaherba pmferuanturd tarmis,& uermibus.Ideoq;pr<eJlatfuccusaduermicHlofas aures.

Merum Mtera,qu<e maculofsprouenitfolijs,uiribus eftlongi imbeciU

Cc c

Uoribus,

#4

And Matthioli comm^

PERSICARIA ALTERA."

liorihus

nam chm nihilprorjus aeredinis refipiat,fed ajpero ,

& adjiringenti faporepr&ditafit

excalfacere perinde ac

Xo

Hydrapiperis altera haudquaquam potejl . Merninit Hydropiperis Calenuslibro viii .fimplicium medicamentorum ,fic inquiens uires ex Gal. Hydropiper d locis,in quibus nafcitur,& d fimilitudine,qu illi cum pipere ingujiu efi,nomenfortitum ejl . C&terim cati

dum efl,fed non tantum,ut piper . jLttamen berba

giilata,& tumores induratos digerit
.

ipfa

etidmnum uiridis cum femine,cataplafmatis in modum impofita,fu

Herba,quoa, Gracis

vfpowivw,

Nomma.

Latinifimiliter Hydropiper uocatur

Italis,Hidro-

p epe,& Tepe acquatico : Germanis} Vuaffer pfeffer,& Mucken Kraut : Hifianicj, Hierua pexiguera fin mancbas ,

VTJHMICA

In Lib
Tl7*pl*tKi'

fecundum
PTARMICA.

Diofcoridis

>

Sj

CAP. CLVI.
,

PTarmica exiguus frutex eft,furcuIos habes paruos,rnuItos,t& rotundos, abrotono no diflimiles:

& circa eos folia olex,longa multa & in cacumine capitulum

3
:
:

uti

anthemidis
.

fOribj^v. paruum , rotun- '"

dum.quod fuo acri odore fternutamentum excitat unde nomen accepit Folia cum floribus illita, fugUlationesrapiunt.Floresfternutamentaefficaciffime mouent. Nafciturin monnbus,& petrofo.

10

PTarmica in Boemia paffim in hortis feritur,t! montibus,in ejuibus nafcitur, illuc translata. Hanc,qubd acrifit fapore,
quidam Tyrethrum uocant. Surculos habet tenues,fefquidodrantales,rotundos,

& circa eosfolu oblonga,oleagina

t,-

ftoria^^

"

P T

A R M

A.

copiojaque.

t86
P

And Matthioli Comm,

T A R

C A A L T E R

A.

eopiofaque.&flores
illi

nomen.TJafciturfna fponte

m cacumhie .Anthcmidisfigura ,fed dilntiore umbilico, quifuo acri odore flernutamenta mouet,unde m montibits,faxofis locis jlperit ptarmica,difcutit,prouocat,attenuat, & mcidit Sicca
.

puluis

nanbus inditusfternutamcnta mouet.Manfa radix dentium

,

dolores

muket,& pituitli detrabit

efl
.

Efl

quoq; jl\-

planta
.

quar}iTlarmicamappelhrelibuit,qubdcaulibustenuibusproueniat,folijsole,&floribus,&capitulis ,quA

naribus immiffa,flernutamenta aeant.Verum hec Diofcoridis Ttarmica non

Hw.ufce meminit Gatenus libro v

efl

1 1

r. s

ex Gal.

fimplicium medicamcntorum,his uerbis.Ttarmica flores ciendte ficrnutationis uim obtinent:

enim temperies eiu&calida,

&
Nomiru.

ftcca,uiridis

etiamnum ordinc fecundo,ficcat(C

tertio.

Eius nomen

Gracum Tilttpuiy.^-Latmum item Ttarmica ,

& Ster

mtamentaria : ltalkum,Ttarmica.

VylDKVlJL,

In Lib.fecundum Diofcoridis
2rpW

587
CAP.
CLVII.

RADICVLA, SEV LANARIA,

HERBA.

Truthium herba tiulgo nota.- quapurgandis Ianis utuntur,qui eas eluunt. Huius radix eft acris,uri'namcietrprodefttu^iocinerofisjorthopncesexrnellerumpta^cochlearismenrura: aluum fbluit.

Eademcumpanace,&capparisradice,calcuIosfrangit,&cum urina exturbat.-duritiam

:
:

lienis

abfumit menfes impofita trahit partus

toliit
:

efficaciter

enecat .

Cum polentaautem, & aceto illita,lepras

tubercula difcutit,cum farina hordeacea,& uino deco&a . Mifcetur

.
:

bus

collyrijs.claritatis caufa

ocularimalagmatis , Sternutamenta mouet per os purgat,trita cum melle,& naribus infufa.

&

&

XO
Truthion,feu B^adicukMeb olim uulgaris notitmfuit,qubdpurgandis lanis ea uterentur,v.t Diofcorides eam notis ullis Stmchij conG^repmfentarefuperuacaneum duxerit.Sed ciim tratfu temporis buius exoleuerit ufus,eius quoq; notitiafimulabolita ui de r atl -

detur
tiis

Qko

fit,ut

arduumfit nobis nunc dijudicare , quxnamplanta Italis Struthion iure

dicipofiit. Mauritanis,

&
.

offici-

Condifiea nominatur,quam illifrequenter mcdicamentis admifcent, quibus naribus inditis flernutamenta cient
officinis reperitur,qu<snuis
:

lyjc

propterea tifquam in

aufim,an Struthion nafcatur in Italia

medicorum compofitionibus fiepius inferatur . Quamobrem ajferere non quippe qubd hatlenus ipfum non modb non uiderim ,fed nemintm, qui iUud cogno1
.

fceret>& ofiendcret,adinueaerm.Tbeophraftus interfolio aculeatasftruthium habct lib.vi .cap.l

ria.Tlinius uerb lib.xix.cap. 1 1
.his uerbis ftruthium defcribit.jlt qu<e
.

deplantarum hifto

cum habet : mirum quantum conferens candori,moUiti<eq;

riaq;faxofis,& afferis
locis
.

demum lanis fucAequc nafcitur fatiua ubiq;,fed Jftonte prmpua in jlfia , Syuocatur Badicula
,

lauandis

Trans Euphratem tamen laudatifiima,cauleferulaceo,tenui,& ipfocibis indigenarum expe

.

tito,& tingentiquicquidfiUcum quo decoquatur :folio ole,ftruthion Gr&ciuocant

fine odore,fpinefa,& caule lanuginofo
.

Floret tcftatcgrata afpeclu,uerkm

Semen ei nullum . radix magna,qu<e conciditur ad quem diUum eft ufum. T^pn defunt,qmflruthiumplantam cffe uelint, cuiushic quoq; imaginem dedimus , eamq; pfeudoftruthium appeUauimus , fed
nitatur radice ,nec adco fit acris ,ut excalfacere

cum aculeataplanta non fit,ferulaceu caulem nongerat,nec lanuginofum,nec femenfficatum proferatmq; admodii craffa

,& ficcare poffit

1 1

ordine quarto;ijs quihac ducuntur opinione

haud

.fimplicium medicamentorum,fic inquiens . Struthij radi ex abftcrgit, cepotiffimum utimur,utpote guftu acri,& calida,ficcaq; temperamento,ex quarto quoddmmodo ordine . Sed
fubfcribere poffum.Struthij uires adnotauit

Galmus libro v 1

&
.

q^

&
jo

irritat

proinde quoq;fternutationem prouocat,ceu aetera omnia,qu& calidafunt temperie,& guflu acria

Ex his om
Fuch.lapfus.

vibtispaldmfit Fucbfium uirum alioqui doiiJfmum, in hoc erraffc,qubdinfuis deftirpium hiftoria clariflimis commentarijs,plantam uulgb Saponariam uocatam legitimum Struthium
plantagir.is cxit,non olea;
effe cenfeat,
,

eamq; pro Struthio depingat . Hsc enimfolio

Uui,nonaculeato

caule geniculato

non lanuginofo -.guftupotius infipido eft,qudm adeb acri,

Gr&ci,Struthium,Bgdicula
,

ut quartum excalfacientium ordinem attingat . Quaherba

?px'5iov

& Herba lanaria Lati-

Nomitia '

n dicitur : J.rabice,Condes,Chundes,feu Kunder : Barbare\Condifi : Italict},%adicetta,& Herba lanaria.

JW^.

cyclaminvs.
:

cap. clviii.
:

, in quibus fupra infraque albicant macutexaule nudo,quaternos digitos sequante floribus in eo purpureis,rofarum effigie radice nigra,& alicum hydromelite pota>pituitam,aquamque detrahit men 40 quantum lata>ut rapum uideri poflit . Qux fes potu,appofituve ciet.Tradunt,fi prsegnans radicem tranfgrediatur,abortum fieri partum appenfa accelerat contra uenena , praefertim leporis marini , ex uino bibitur illita contra ferpentium i&us remedio eft immifta uino inebriat regium morbum difcutit , tribus drachmis pota , cum paflo , aut a perfridionidiluto mulfo Sed oportet eum qui ebibit,multis ueftibus contectum , loco calido , bus tuto, recumbere , quofacilius exudet: eiedi autem fudores fellei colore inueniuntur.Succus eius ad purgandum caput,naribus infunditur ad deijcienda quoque alui excrementa , in uellere fedi a Meum imo fubijcitur illito umbilico,& a imo uentre coxarum tenus,aluum emollit,& abortum efficit fuffufioni j,*rp. bus,& retufa^ oculorum aciei,oblitus cum melle fuccus prodeft medicamentis abortum inferentibus admifcetur Succus cum aceto illitus,prociduam fedem reftituit Exprimitur tufa radice fuccus,& ad rp B C irca um bilicam. _ mellis craffitudinem decoquitur. Radix cutem purgat,eruptiones papularum reprimit.- uulneribus ex b aceto per fc,aut cum melle medetur,lienem abfumit,uitia cutis in facie,& alopecias emendat Eius b e decodoluxata,podagras,&capitis ulcufcula ,pernionesquefouericongruum eft: ipfaque in oleo ck. "3^ uetere feruefacl-a,illito oleo ulcera cicatricem perducit . Cauata radix oleo expletur,& cinere feruen ko.-i^ko,o

CYcIaminus folia habet heder#,purpurea,uaria

&

^ ".%_
_

.i'.

tiimponitur,adiea:ointerdumTyrrhenic3ecerjemomento,utftrigmenti craffitudinem unguentuiri contrahat,cum primis utile pernionibus. Radix,fcill modo, concifa reponitur.Narrant,adamatoria
ailumi contufam,& in paftillos diuifam.Nafcitur in umbrofis,maximefub arboribus

g"^Jmpofi-

EVeV^w^.
6

ALTERA cyclaminvs.

CAP. CLIX.
:

uocant folijs heders fed minoriT7 St & altera cyclaminus,quam ciftanthemon,aut ciflbphyllon uoluentibus capreoiorum modo
,

P^bus :genicuktis caulibusjcraffisque,circa uicinas arbores,

fe

flore

J88

AndMattbioli Comrn.,
CY CL A M
I

NV

S.

Cat.

a acinis hederae mollibusjenti guftus, aliquantulum acris : radice fiiperuacua. KtLpnis flore candido,odorato JV at Hyis Nafcitur in afperis . Huius acini, drachmx unius pondere poti,cum uini albi cyathis duobus, quadra
:

Meum

&

rstpuAijV

0/jt.ot-

cf KWw.i.Fruftus eft uclut uiiae acini , fiuiilis

ginta diebus,lienem per urinam,&

aluum abfumunt:ad orthopnceam bibitunreliquias a partu purgat.

Tanis porcinus
dicitur , plantafit uulgaris notitia; fecundam

hedera:.

Tjlmetfi Cyc\aminusprima,qu<& uulgb

mihi uiderc non
licuit in Italia
:

tamen bucufq;
,

quanquam afferit

l\uellius,

banc illam effeflirpem

quarn herbariorum

&

officina-

Cyclamini co
fideratio.

Ruel.lapfus.

rum uulgus Sigillum fanclte. Maria uocat.Et cimplures fintberbx, qu& ab imperitis eo nomine appellantur,polygonatum fcilicet,Serapionis fecacul,& tcrtia-,qu& bydropiperifimilis eft ; barum B^iellius nullam effe Cyclamnum putat , fed aliam ab bis Longe diuerfam,cuius facies,ut ipfe delineat, nil aliud repnejentare uidctur , qudm uitem nigram d Diofcoride libro qturto,dtfcriptam> quarn nos in Hetruria uulgb nocamus Tamaro.Hancfcribit iffe Sigilh faniU Hark nomenfibi afci'
wjfe,

. .

InLib.
itiffe j

fecundum
.

Diofcoridis.

8y

qubd eam Mauritani Bothomarien nominent

Qua in re FjteUius,eius pace dixerim,apertefaUitur : quandoquidem

cum pluribus cyclaminis ipfius deftittterentur no
,
t

tota

Mauritanorum familia primum tantumgenus,non autem alteram Cyclaminum Bothoma rien nuncupat . T^on defueomnes

runt,qui uariasad nos cyclamini alterius plantas mifcrint cenfendas .fed

tis,eas

&

Cyclamini primi generis du&(ut Mefues autlor eft)reperiuntur fpeciesmaior, neJr^ & !!ue S minor.H&c radice prouenit parua nucis aueUan&,cicerumq; magnitudine. llla uerb magna conflat radice , in rapi mo- ex Mef.
.

mc ncglexiffejngentdfateor

dum extuberante,puUo colore : qu&(ut diximus)uulgaris admodum eft,& pajflm infyluis,& umbrofis nafcens. Minorcm
uidi ego in agrofoliim Tridentino in uallis

Anani& montibus,ubi copiofa nafcitur . Cyclaminus

[itt

idem Mefitcs memoridt

prodidit)tamhaufta, qudmclyftere infufapituitam uifcofam mirifice detrahit.

tos,aut ab induratis excrcmentis
.

Coli cruciatus toUit d pituitaprogetti-

Succm in erink additur ad expurgandum cerebrum,qubd dmturnos finiat

.

capitisdo-

lores,frigidisq\ conueniat bemicranijs

Item

refolutis opitulatur,ac

omnibus cerebri,^ neruorum affctlibits dfrigiditate

in

prouenientibus

jlqua

difliUata e cyclamini radiabus,fi naribus

furfum trahatur , fluentem indefwguincm mirum

,

modumflflit

Eadempotafex unciarum pondere,addita feletlififimifaccbari uncia

manantem epeclore,aut

ueniriculo

aut Iocinorefanguinem mirifice cohibet . Etfratla ibi uafa conglutinat.idquod nos atteflamur.Succm cum oxymelitcfum
ptus duarum drachmarum poridere,aluum exoluit,&
ricos iuuet .
Iccoris,lienisq; obflrucliones apcrit,

quo fit, ut hydropicos

&

iffe-

Sed ispropinandus non

.

efl,nifl

addita Maftiche,aut myriflica nuce, aut Bjpabarbari fcrupido. TS[anque h&c

,

eius uehementtam minuunt

Contufit radices recentes illinuntnr utiliter fiyrrhofis,durisque tumoribus

.

&firumis . jLi-

ditur quoque utiliter fuccus in unguentis,qu& adfllenis tumorem,duritiemqueparantur

Vlures enim lienofi hoc medica-

mentofanatifunt,quipluribus antea ufi,janari nequiuerunt.ldem magno quoque auxilio additur in clyfleria ijs, qui coli do
lore
,

& c&teris inteflinorum torminibus uexantur

.

jtffrida recens radix , autfuccus ex lana irnpofitus,h&morrhoidas

oleo,

eijcit

Sanant radices auriumfonos,&furditatem,fi concife,in rofaceo , amygdalino, cham&malique

& uini modico

conferueant,& deinde oleum guttatim in aures fundatur,& exco&& radices calid&auribus applicentur, uejftericumfecu-

bitum recipiunt affefti.uerum bocpluries repetendum efl,radicibus manefublatis,auribusq; calido uino ablutis. Idem quo que pr<sflant,fi cum perficorum,amararumque amygdalarum aliquot coniundantur ,& deinde in aqua uit& macerentur
diebus tribus,fiquidem exprejfus inde cremor, auribus inditus,mirifice auxiliatur,fi una
tttr
,

aitt

altera eiufdemgutta infliUe-

eodem tempore. Succus cum &qua\i mellisportione,in ore detentus,lingu&,gingiuarum,cterarumque circuflantiu par tium uitia,fanat,& dentiu dolores mulcet.Gargarifiaturfuccus,additaplantaginis aqua, ad omnes faucittm morbos. Cycla Cyclamini uiab- res ex Gal. mini meminit Galenus lib. v 1 .fimplicium medicamentorum,ubi itafcribit Cyclaminus uarias uires obtinet-.nam
.

&
,

ftergit,& incidit,& ora uenarum aperit,& attrahit,& digerit

Clarum uerb

id efl
.

ex particularibus operibus. jideb ue-

hemens eiusfacultas efi,ut abdomine iUito,uentrem fubducat,& fatum interimat

K u ka*>/is herba fic

Gr&cis , Latinis
:

30

quoq; Ciclaminus,&

Rapum terra uocatur

:

Mauritanis,Buchormarien,Buthermarien,feu Bothorman&

Barbaris

Cy-

Nomina.

clamen,Tanisporcinus,& jLrthamita

Italis,Ciclamino,&

Tan Torcino : Gemanis ,

Schuueinbrot,Erdapjfel: H:(J>anis,

Tan depuerco : Gallis,pain

depourceau.

^nonU^ydKn.

DRACVNCVLVS MAIOR.

CAP. CLX.
,

DRacunculus maior iriumbrofis circum fepta gignitur. Caulcm habet re(5tum,buem, duum cubi
folia rumicis, fibi

40

torum,bacuii craffitudine, uerficoloribus draconum maculis , purpureis tamen euincentibus : inuicem implicita . Fru<5tum fummo caule facit,racemofum, coloris primum cinera cei,moxpermaturitatem in crocum,& purpuram uergentis radicem prsgrandem,rotundam,candi fuccus exprimitur , ficcarurq; in umbra dam,cortice tenui ueftitam . Colligitur , dum maturefcit >
:

&

Radix quoque meffibus effoditur,elotaque particulatim conciditur , & funiculo

transfixa ficcatur in

umbra Vis ei calfaciendi cum

.

diluta uini potione

Crudam , co&amue cum melle

.

delingi prodeft

contraorthopnoeas,rupta,conuulfa,tuffim,&deftillationes.potacumuino uenerem ftimulat: ulce melle col ra,qua? cacoethe uocantur,atque phageda_'nica expurgat,pr2efertim cum uitealba ex ea ,

&

componuntur ad uitiligines cum melle,efficaciter illinitur po lypoSj& carcinomata abfumit Succus ad oculorum medicamenta , item contra nubeculas , caliginem,albuginesq, eftedum prebet.Herbae , radicisque odorteneros conceptus abortu uitiat itemfi triginta grana eius in pofca bibatur.Sunt,qui eius fuccum cum Oleo,aurium doloribus infudere quin
lyriaadfiftulas,& partus euocandos
. .
:

etiam foiia, utpote qua? adftringant,uulneribus recentibus impofuere,& cota in uino pernionibus 50 Qui folia manibus affricuerit,aut radicem exemerit,po(Te a uipera feriri inficiantur

ApaW^*.

DRACVNCVLVS MINOR.

CAP. CLXI.
: :

|RacuncuIus minor folio conftat hederaceo,magno, candidis notfs infigni caule re&Ojbicubi^^tali^uerficolorcmaculis refperfo purpureis,ita ut anguem plane referat,baculi craffitudine frufcr(ftus fummo caule racematim cohsret,coIoreprimum herbaceo,& cum ematuruit,croceo,guftu
.

a jieum^t,'s-

ittnmduens,mordaxque: radice aliquantulumrotunda, bulbofa,arononabfimili,tenuiobducl:acortice. ^*>a Nafcitur in fepibus umbrofis Seminis fuccus cum olco inftillatus,aurium dolorem mitigat naribus J^JJg etiam ex lana impofitus,polypum abfumk:carcinomata illitu fiftit triginta eius grana, fiinpoica ^.i.N.ifa:
:

w
1

^o bibantur,abortusinferunr.OdoremaiiuK,poitea quam
.
:

1 ^* emarcuerunt, conceptusad- g" huc tcneros enecare Radix excalfack oiihopnais 3 ruptis,uulfis,tuffijdeftillationibus auxiliatunhu- &maccr as mores Ddd

flaccidi flores

"^

59
ipfa

And. Matthioli comm.

:

morespedtonsexcreatufacilesreddit ,fiuecoiaa,toftaq;cummelIe,autper fefe edatur,fiue farina eius ex raelle delingatur. urinam pellit,uenerem excitat,cum uinopota phagedsnas ulcerum,& qux ad cicatricem perducit collyria ex cacoethe uocantur,trita cum melle,&bryoniaalba expurgat,

&

ad fiftulas,& eijciendos partus fieri folent qui radice fua manus perfricuerunt, a uiperis feriri ne gantur illita cx aceto uitiligines emaculat Folia recentibus uulneribus Iinamentorum uice , conuenienterimponuntundeco&ain uino pernionibusappofuiffeprodeft. Cafeus folijsinuolutus,apu tredinedefenditur.Succusradicis adnubeculas,albugines,&oculorum caligines conuenit. Radix co(5ta,crudaue,ad fanorum ufus,pro olere recipitur In Gymnefijs infulis.quae Baleares uocantur, coftam radicem cum melle multo,in conuiuijs placentarum loco offerunt. Radix meffibus effoditur, IO ita reconditur lotaque fruftatim conciditur,& lino traieda, ficcatur in umbra,
.
:

&

DRACVNCVLVS MAIOR.

Llcit

Inlib. fecundum Diofcoridis.

notata reperiatur : attamen

j^ i
Dracunculorii
confid.

Llcitin uctufiisquibufdam Diofcoridis codwibus maioris,minorisq; Dracumuii hifioriajpeciatim diuifts eapitibusadcum altera ab altera parum diffidcre mdeatur, cumq; etiam Galenus,Tanlus ,

& SeraDra~

pio,quiinfimplicium materiaDiofcoridemadunguemfecutifunt,eiusq;dicla bonafideretulerunt ,unius tantum

cunculi memincrint;non

abre credidere recentiorum nonnulli,horum alterum ex alterius autloris officina prodviffe,& ali.

cuius curiofttate hic hifiork Diofcoridis accreuiffe

Quamobrem ego quoq; cogor eifdem adduclus rationibus

,

aliquate-

nus in eorum irc fententiam.quanquam ingenue fateri poffum,mc utrunq\ Dracunculum Tridenti
maculis in purpuram nigricantibus refperfo,adeb ut anguifimilis uideatur

ac Venetijs uidiffe .

terurn quidem,qui maior efi,ari,fiue rumicisfolifs,fibi inuicem implicitis : caule bicubitali, baculi craffitudtne, uerficolore,
.

Mterum uero , qui <& minor,

,
t)

& omnibus uul-

garis eli,folijshederaceis,albis quibufdam macuiis confperfis : caule , acfi-ucJu maioriftmilibus . Quippe qubd longam exfe

to vaginam emittat externaparte herbaceam ,internauerb

ntgricanti purpura infeclam

cuius medio cornkulumproftlit

.DRACVNCVLVS. MINOR.

Bdd

purpurafcens$

59
purpurafiensj
aureo
qtto
.

And.Matthioli
demum racemofum oriturfemen

Comm.
bijioria nibil feri

(ut Diofcorides inquit)c'mereo primittn colore,per matttritatem nerb

diferre confpkitur .
,

rufeficente

Qujnctiam in aeteris totius plantne notis,d maioris Dracuncnli

Quapropter etfiprxdicla. recentiorumfenlentknon aufimrefragari,qttdd rationibus fatis euidentibus nitatur

& do&tfrcprx-

fimorum confenjn confirmetur ; ciim tammf&pius maiorem

rnecum quandoq; cogitaui,
Dracunculi fintata . fpecies ex Pli- lib.xx 1
B1 *

& minorem Dracunculum uiderim

,

nonprorfus alienum effe

bifioria

fi quis fufpicetm

duo utfunt dracumuli genera,d Diofcoride fmjfc duplici etiam

Hanc qitoq; illi fufpicionem augerepoterit Tlinius,quinon tantum duasjed qmtuor cnumerat Dracunculifbecies
1 1

.cap.x v

l .ficinquiens

Id autem quod Gr<eci Dracontion uocant

;

triplici effigie

miki demonfiratum eft

,foltjs

beU,uonfine tbyrfo,florepurpureo

hoc

efi fimile

aro

Mij radice longa,ueluti (ignata,articulofaq; monftrauere,tnbus

omnino cauliculu . Tertia demon(iratiofuitfolio maiore,qudm cornus,radice arundinacea,totidem(ut affirmabant)gemcitlatanodis,quotbaberetarmos

,

totidemq;eJfefolia

Quarti ucrb generismemimt -ipfe in fequentibuslib.xKv.cap.l 1.

DRACVNCVLVS

A Q^V A T

C V

S.

In Lib
.

fccundum Diofcoridis
,

y^}

cum inqttit Eadem Lufitania prouincia cognotti in agro hojpitis nuper ibi reperttm dracunculum appeUatum, comIc pollicari craJfitudine,uerficoloribus uiperarum macuiis
priori

quem fevebant contra omnium morfus

.

ejfe

remedium . >Alijfunt,quos

uolumine ciufdem nominis diximus :fedbuic alia figura

^iliudq; miraculum exeuntis e terra ad primas Jerpen-

tium uernationes bipedaliferi altitudine,rurfusq; cum ijfdem in terramfe condentis : nec omnino occultato eo apparet fer*fens . b&c Vlinius . Huc etiam accedat Tbeophra(liaucJoritas,qui libro v 1 1 .cap.x I ,de plantarum bifloriafecundum dra tunculigenusinter ari generaconfiituit,his uerbis . Dracunculiautemradix(funt enimquigenus qnoddam ari dracuncu-

lum appeUer,t,quod eius caulis uarietatem babeat quadam)cibo ineptapenitus efi,& medicis tantiim commoda. Ex kis igi tur,& Tlinij uerbis perjpicuum omnibusfieriputo,plura ejfe Dracontij,fiue Dracunculi genera,ut etiam Fenetus oculata. duo uirent afiate Dracumuli genera. fide comprobaripotefi in horto clarifitmi medici Mapbei a Mapbco,ubi pr<ster

Mum

I O J{adicis fartna duarum dracbmarum pondere ex meUefumpta

pituitam tam craffam ,

qudm tenuem , per inferna

ductt,

DRAGONCELLVS.

Ddd

&renes

19*

And. Matthioli Comm,

OPHIOGLOSSON.

gjr

renes expedit

& pr&ftrtim exuuarumpaffarum cremore,& maftiches momento fumpta.E^ecens radix feruenticinere

IO

tofta,&.illita,dolorifica4,& tumentes h&morrhoides curat.I\efoluit iUitafcyrrhofos tumores,ftrumas,

nis duritiem emollit.Eadem ahfterguntur cutis

& cheradas, &

lie

macuU quxcunque.Cum melle , &

.

caprinofimo

illinitur utiliter

podagriI
.

Dracunculi ui
res

cis,neruorumque contuftonibus.Suppcfda menfes remorantes trahit

Dracunculus, ut Galenus tcftatum reliquit lib.v

illo

exGal.

fimplicium medicamentorum,quiddam J.roperfimileobtinet,tumfoHjs,tum radice.c&terkm

tum acfius eft, tum amarius:ac proinde caifaclorinm magis,& tenuioribus partibus.Habet ettam leuem quandam adjtriclionem , qua quandoquidem cum pradiclis duabm qualitatibus,acn fcilicet,& amara,coniuncla eft , medicamentum fatlum eft utique maximi
efficax.T^am radix w.fccra omnia expurgat,craffos potifimum,& kntosfuccos cxtenuans: optimumqae remediuw
eft

con

tumacium ukerum,qu xxo>,'3- nuncupant ,h.u GaknM.CMerumde Dracunculo dijferens Mefues inter cxtera fimpUcia
tiiedicamenta,qu<x, dektloria uipollent,fcripfh,eo baufio devjci c corpore pituitam.Qua in re a

Manardo

acriter reprehen-

ditur:

. .

In Lib
Ejl

fecundum Diofcoridis
Vatdm ipfumfec:ttus,Dracunculum omnia
obfirut~t'ioncs aperiat s

f$ ?
.

ditur:quippe qttbd ubi dixerit Galenns,ac etiam

corporis uifcer.t expurgare,

nonqubddcijciat,idagcreintelligunt,fed qubd

& aliud Dracuncidigentts, quod quidem tertium apud Viinium, cum Fuchfio

craffam pituitam attennet, '& uafi detcrgat

uiro doclijfimo ejfe putamm
.

Siqmdem
ipfts

illifolia

funt Corniferifimilia,& radix arundinacea,gcniculata,longa ,&J.ri modo feruetts

Influper

ex gemcuiis

multiplices oriutur flbrx,quibm pertmaciterhumiinbxret.ji radice foiiaprodeunt oblonga,arifari alunus xmtda;i qtto

rum exortu alia exurgunt foiia , longis pedtculis nitentia, qux,ut diximus,corai arboris folia referunt. fidijs g>andiora,te
nuioraq; habentttr;i quorttm nonnullis,qux conclufa funt ,ut eius in imagine uidcri apertifitmi potcji ,fruUns racematim
enafcitur,baccisper maturitatem rufifcentibus,in quibusfimen
efl

nigrum, partutm

& oblongum
qttin

craffo
,

quodamfucco
il!ac

circundatum.l^afcitHr montanis loasfid humeclis,& tdtginofis.Hanc in Morattiaprimtlm Legimws

1

dum

iterjacc,

remus.Degufuta P^adix primo flatm occurfu infipida deprcbenditur atpauib

,

pbft linguamjancesque adeb utllicat

ttt

omnesilUpartes ieiuiifimis ptiagi aculeis uideantur . Itaqtte ttalenterexcalfacit,& ficcat:

Ideoque rarefacit
,

ttiamadtmt,v.iceratquc.

&

incidit

qua in corpore crajfiadentaquefitnt excrementa pcrinde ac Dracunadi alij, ,

& jLrum

jb omnibus hisforma maximi dijfert

ritno guflu,folio oblongo,radicibus

Ho rte n si s
:

Dracunctdus, quo in acetarijs uefcimur

utimurq; ad intinclus acer

Dracimculus

humi repentibtts,graminis modo.Sunt qui ajferant hanc plantam cultorum mangonio

Huius nec Grxci , nec ctiam Maurita.

faclitiam effe,& nonfii natura prouenire

eam fiquidem nafa putant Unifimine excauatis cepts impofito, ac deinde terra honenfo.
.

recondito. Sed hosfalli crediderim,qubdfiHo periculo,operam quidam perdiderint

ni,quodfciam,meminere

Verum perpenfa eius acrimonia,qua maximi linguam uellicat, eorum elfe medicamentorum, qua
.

uaientifiimi excalfaciunt,facili conijcipotcfl

Habetur prxterea

&

alia

herba,quam

inter Dracunculi ff.ecics,quidam re

^"
t[

cenfint,qubd 1 1

ngv a Serpetina nonmllis dicatur,etfi non defint,qui Lucciolam,& jlrgentinam ipfvn appellitent.fNafii
cum tenerrimaftt,paucopbfi ttmpore cuanida flac
diffimile , i ctt:

Sl,a
fi

p n

20

turh#cinpratis,fed ocyffimi deperditur . Trofilit enim menfimaiofed

cefcit,acfnbinde

piuogloflba.

nufquam apparet.Mittit unum tantumfolium,pingue,plantagini aquaticx uotatx hattd

ius infericrc finu cauliculus exiupallidam ferpentis ligulam in cacumine gerens

unde Grcorum uoce Ophioglofii nomen

inuenit . Exiccat citra infignem cdidiiatem

Trxflat b&c maximi ad recentia utdnera glutinanda . Quofit , ut eam quioleo,quo utuntur chirurgici adpra:.d<clafdici(tit atunt) fucceffu.Da,

dam mirificc extollant ad enterocelas.Maceratur in

turpotanda ex aqud Equifeti , ad inteftinorum,

& thoracis uulnera & c&ttrarum

intrinficarum corpprisparttum

Ideoq; auxdiatur fanguinem reijcicntibus. btbitur aduerfus alba faminarumprofiunia, ex aqua foiiorum quercus.

Vinum

auflerum,in quo tota planta incoclafneritfi cttm eo oculi abiuanturflacbrimaA cohibetfdiiidtur recens,ficcaue, ad uuine-

rum inflammationes,exgallinaceo ad pe Omphacinum oleum,in quo copiofafoiia

.

diufuerint macemta, infoiataque addi.

ta lachrima abiegna,apttjfimum flt

mcdicamentum , uulneribus recentibus glutinandis

AfayJyw* quod Grxci uocant

^tjatter

$< omi

30

latinis Dracunculusappellatur

jLrabibn%,Luf,& jDluf: ltalis,Dragontea : Germanis,

uun^:

Hijpanis

Tara-

gontia:Ga\lis,Serpentine.

m'

ARVM.

CAP. CLXII.

Ron,apud Syros Iupha uocitatum, folia emittit dracunculi 3 fed a Iongiora, paucioribus diftin L^.T^'""^clamaculisicaulemrubpurpureumjdodrantalem^piftilli fpecie,aquo croceum femen exit :radi ce dracunculi alba qux decocla eftur,ut pote cum minus acris rit. Folia ad efum condiuntur,& arida perfe,deco&amanduntur.Radix,femen,&foliadracunculiuires habent. Priuatim radixex flmo mmurmaaiio bubulo podsm-is illlnitur . dracunculi rnorereponkur In totum,ob mitiorem eius acriinoniam , in

&

fA>Wj
,

^,^
confid.

&

40 cibumexpetitur.
T\tim in Hetruria s item in agro Goritienfi,fiequentiJfimum prouentt,in campefiribus,in uineis
,

i.inimacukw,

infcrobium margini- Ari

bus;& pcffim in

fimitis propter fipes,prtn.firtimq; in marittmis nofiris Sencnfibus, ubi uulgb ipfum uocant
officinis

Gtgaro
,

adlarum

alludentes

quo modo

jlrtim corrupto uocabulo appellari foiet. ylrumfolia habet Hederai ea

,

cordis

fere eJflgie,Dractmculi maioramvaimi diffctla

edit palmarem
,

&

aibis refferfa macuiis,qu&

hycme ttirent ,

& xfiateficcantnr. Caulern

,

e cuius fafligio
.

trumpit inuolucrum Spithamx fire iongitudine, in acutmi dejinens , quod fiu tlnm com-

pletitt4r,&fouet

Eo deindefathifientcfoMa piflillifaciesaureo coloreemirgit

,& anfiatlupenitus patmte

.

croceafe-

mina fj>etlantur,qu& in corona modum concinnd contexta,infimam eius fidem ambiunt Hxc non iongo temporis traclu
ttiridiafiiM>&per maturitatem rufa,baccarum\pcctempr&fiferetia,uinofaq\,ambiunt
tpfa catthm,jt,fi

inuium fiivan-

50

tia,fiumentilndicimodo.^diccnitituraiba,buibofa,oblonga,permultisfiipataflbris,elk^
K[afciturin campcflribusdn uineis,&ficus,itinera,&fepes
.

In Boemia quoq; in montibus quibufdam copiofumadmodum

radicc, adeo ut ego

prouenitfed Itaiico longi rmnus,fulijsq; tenutoribus s

& minori quoq;

.

hoc jtrum minus appcllare con-

fueuertm . Cxtcrum jlri alteram ficciem,cutus hicimaginem expreffimus , mifit ad me Francifcus Caixoiarius pharma-

cop&us Veronenfis,mplantarix tndagator, i monte Baido allatum Huicfoiia infuntjagittx jpecicm reprxfintantia ,
catdis ualdeperfpicuus,rubttium
ttititur

&

baccarum botrum in cacumine habens,confertum ,

&

in

acntum definentem Radicibus

.

numerojis, tenuibus,ctru>mquaq;fe difundentibus,i quibus btdbofi quidam giobuli ,fabarum qttantitate dtpcn.

dent,alba intuspuipa,& pcrqudm actrrimiguftus

His , non defunt , qui utantur ad arcendos dfuis mcnfis pnrcfitos,&

uoraces lurcows,carum ptdimcm ddtcaiU cptdts admifcentes.iiam ubifauces occupauerihtam flxo,

& contumi

ci

o ao-

re afficit,nc poflbac quicquam uorare queatn ,tafi bubtdo,caprillvue ;aic diutius gargarijfto, aut reicnn buiyio

Joq.m

deglutito, M4tergttjlrmn,atttnuat;aperit,irMdit,&fr(n,ocai.DccoiaraLixmcileexcepta,medettirpeciom

mnibuspimtojistcxpcdoratenim uakntifiimi craJJMiichtasq; cxcrtaiMies.ldtoq; aJlijmMiccs maxtmi iuuat Datiir

.

Ddd

tlixa.

j$6

And. Matthioli
ARVM.

Comm.

elixa,uelferuentibus cintribus tofla,utiliter,tuflientibus,ex amygdalinooleo. Id quod belle quoque praftat

Ucpotum , in

quo radix

ipfa fuerit incocla.Illinitur

eadem,aquaprius elixa,epiphoris,fuggillatis,inflammatisq;tonfiUis,fabaceafarina

addtta;& defruto fubat7a.Subigitur quoque oleo,& tumentibus hmmorrhoidibus commode" iUinitur: Rgdicis fuccus exedentia <& contumacia ulcera curat;quemadmodum narium polypumfoliaambuftafanant.lmponuntur eadem utiliur

&

fodagricisicalenti fimo bubulo illita.Semen tritum^uel

baccarum fuccus rofaceo commiftm,aurium doloribus auxiliatttr.

.

Dantur

utiliter feminis

drachm<e duA ad mtnfes educendos, &fecundas, ex uino

deterum cum jlrum

in

mentem mihi

iamreuocetplanta,aquibufdaferpentaria,Colubrinamq;uocatam,quamq; Germani Sonvm Henricvm appeUant,li buiteius kiftoriam,& uires huic orationi attexere,qubd folijs jlrum quadanttnus referat , qu& longis pediculis niuntia

profert.H&c caulesplures edit,ipfosquefoliofos,in quorum faftigijs herbacci, raccmcjiq; uifuntur flores , deindefemev. Tlanta candicat tota,perinde ac tenuijfimofarin&poUine confyerfa ejfet,quin etiam adeb lauis tattu habctur, tit ungu:i;e
fi

&

diqtiO

In Lib.fecundum Diofcoridis

j$ j

ARVM MINVS.

aliquo

illita

uideatur^unde

illi

10

nomen apud Germanos Schmerhcl.Bgdice nititur uegeta,craffa,in plures diuaricata partest

tollit

croceo colore,acuti lapathi modo.K[afcitur fere ubique in pagorumplateis,in ruderibus,& areis.vlanta

temperamenti . B^dicis (uccus iUitus fcabiem

& & cutis maculas extergit, pmfertimfi cum aceto mifceatur. Quidam
efl calidi
.

ftcci

eamquoquepraferuntaduerfusuenenoforumanimalium morfws.^Hoftrates mulieres ex jri radicibtttt ftiUatitias aqv.as adfucumparant,quas adfaciem erugandam,iUitflrandamq;magnis laudibus efferunt Id quod etiam efficaciter pr&[tat
infolatus radicumfuccus,ceruffxjj>eciem referens,quem Gerfa uulgb

nominant : isftquidem mirum

in

modum carni Jplen,

dorem,& candorem conciliat .

tia conflat,

jlri uires memoruprodidit Galenus lib.x i .fmp.med.ubi itafcribit.jtrum terrena cjfcn

ftd calida :proinde extergendi uim poffidet,uerum non ualentem,ficut dracontitem.Eft itaq;in cxiccando

&

Ari uires ex

Gd.

calefaciendo primi ordinis . Bjtdices eius

maxime funt utiles -.fiquidem comefie

eft

craffitiem

humorum mediocriier

inciduntt

adeb ut

& excreationibus expefiore idonetefmt,led magis tamen aptum

dracontium . Et lib. n.de aliment.facult.fic

mquiu

^s

AndMatthioli
B

Comm.
S.

NV

H-E N-RI-CV

inqmt jiri radix rapi modo manditur . ln quibufdam autem regionibus acrior quodammodo nafcitur , ut dracontioferi
.

fimilisfit.
nis contrd,

Dim retleparare uoles, prioris dccotlionis aqua effufa

quam in nojlra
regione
. ,

repente in alteram calidam inijcere conuenit

Cyre-

jlrum

fe babet

nam illic minimum medicamentofi , minimumq; acrimonia

fimiliter

pofiidet,

adeo ut uel rapis fit utilius

idcirco radicem quoq; in\ltaliam comportant,ut qu<e abfq; ut putrefcahaut regerminet, lon.

go
Nonuni,
ter

temporeperdurarepoffit

Herba,quam Gr&ci *W

tur : Barbaris,Aron,Barba aaron,Dragontea minor }

Arum dicunt^Mauritanis larus & Sara uoca& Latini & Serpentaria minor ltalis^tro & Gigaro Gemanis Ckin mt
:
} : ,

uur%: Hift>anis,nr<f ; Gallis^td decbien .

A'f/Vipoy.

InLibXccundum
A'tha.fof.

Dioicoridis
CAP. CLXIII.
fiftulas efficacia
.

9y

ARISARVM.
:

ARifarum exiguaherbula eft

acrimonia? .

cums radixolea? magnitudinem implet, longe maioris quam aron

.

Vnde illitu nomas liftit Fiunt collyna ex ea,ad nitale animalis cuiufcunque in pemiciem agitur
Amfaron,"Plinio lib.xxi
liis,

Illitu radicis

ge-

1 1

i.cap.xv I .auflore , m^Aegypto nafcitur,fimilisaro,minor tantum,minoribusque fo-

& utique radice,qua tamen oltua grandis magnitndmcm implet:Huiusduo hodie ab berbarvjs oflendumur ge-

Arifari hifloria -

10

ntra

quorumpofiremumadmefrimum mifitMoifius ^inguillarms ^onmus lwtiTatauinipr4eclus,diligenti(fimus

ARISARVM.

reiberbttrk

6oo

And. Matthioli Comm,

ARISARVM ALTERVM.

rei

herbarm inquifitbr . Qui pr&terea

tejiatus

eft,jrifarumplurimum nafci in agro I{omano,non longe" ab urbe . cuifolia

Luca Gbino Viro optimo accepimus . Vtriufque pitJuram exbibere libuit, non qubd utrunque probeAridri uircs v4.ro fimiliafunUa cx Gal. mus (alterum enim non uerum putamus)fed ut de ijs aliorum etiamfit iudicmm. Memimt Arifari Calenus lib. v I .fimplicium medicamentorum his paucis
ipfo acrius
. .

Mijarum multb

minus eft aro . Bjtdicem habet oliitce magnitudine . Eji autem multb

Vt Grms dpifd.fo v, ita etiam jlrifarum Latinis,& Mifaro Italis nominatur .

AVtfjtaf.

HASTVLA REGIA.
folijs raaioris

CAP. CLXIIII.
porri:caulelami,ferentein cacumine florem,

HAftula regia uulgaris notitke eft:

quem anthericon appellant: radices fubiaCent oblonga?,rotunda?,glandibus fimiles,guftu acres.

Qua; excalfaciunt:urinas,& menfes epotae ciunt.-laterjs doloribus,ruptis,conuulfis,& tusfibus,drachmar pondere potce ex uino medentur Ea uero uomitiones adiuuat,ludicri tali magnitudine comman.

ducata:

In Lib
:

fecundum
:

Diofcoridis

6"oi
&

radi ducata a ferpente demorfis datur aptiflime,trium drachmaru pondere,uerum foIijs,floribus , reftium ce ex uino morfus illinire oportet item ulcera fordida,& depafce.ntia: mamarum quoque , inflamationes,tubercula,furunculosq; : decoclis in fece uini buibis,recentibus inflammationibus ex croco decoquitur , fitq,- perpolenta auxiliatur . Radicis fuccus adie&o uetere uino dulci,myrrha,

&

&

quam utile oculis medicamentum

:

ad purulentas aures pcr fe,& cum thure,melle,uino,

& myrrha tri

&

tus,prodeft in contrariam aurem infufus,dentium dolorem mitigat . Cinis e ladice iilitus,alopecias ad pilum reducit .oleum in excauatis radicibus igni decoctum,illitu exulceratis pernionibus , ambuftis igni,conducir
1
:

& furditati inftillatum in aurem auxiliatur

in
:

Candidam uitiliginem, linteo antea

perfri&am in fole , illita radix emendat . Setnen,floresq; nenisjmirurn in modum refiftunt aluum purgant

uino poti,fcolopendra'>

& fcorpionum ue

HASTVLA REGIA,

SIVE

ASPHODELVS.

Eee

Hajlula

6o2
Afphodeli hi-

And. Matthioli
,

Comm.
,folijs

^ om *

"Xjlflulg regia,qu& Grcis dicitur AV^/s**, planta efi a radicibus foliofa

porraceis longioribus, angufliori-

J_ %busq; , carina adeo prominente

uitate.-Fiores in

ut triquetra uideantur.Caulcm edit cubitaiem;& quandoque maiorem,infigni Utn fleUa

cacumine albicantes, (e[i etiam qu<e melinosfaciat) numerofos,

coioris,in quibus

modum

fcfe pandentes

>

i quibus

bacc proueniunt fubrotund<e,herbacei

triquetrum concluditur femen nigro colore. Tarticuiatimfiorct,

ut Scylia,ab imo incipiens,uerbafci quoq; modo.Fgdicibus nititur numerofts,nigricantibus,bulbofis,fubuirefcente intuspuL

pa indicis longitudine >

quarn citato loco
reperiatur
.

& infernafede craffioribus

e[i

>

prominente infima parte tcnui cauda,fuccofis

>

acri,

& amaro guftu

Tlanta eflfpeclatu iucunda,

dicit

cum integra ejfoditur,ob ingentem bulborum numerum,quifpe ccntenarium excedunt, quan

alijs

Viinius , jLfbbodeli radicem

numeroftorem

effe

ut qua otluagintafimui aceruatis fepe bulbis

Huius caulem(ut Tlinius

auclor Itbro

xx i .cap.xv 1 1 ,Tbeopbra(ius ,&feri Gmci omnes cub'.taiem,&

>

t&fape duitm cubitorum , antberjfum uocauere: radicemuerb,id efl,bulbos,afphodelon. Latiniautemiilitdaibucum

fpecie degeneranuij

&
He

IO

afpbodelum bafiulam regiam dixere . Vermes jiibucum creat(ut Theopbraflus ait)qui in uolucres bcfiioias fiofcuiortm

tandem cimflacccfcensinarueritfCapus,erofo conceptaculo prouolant Mandebatur

.

antiquitus,

jiodo tefle , buiufce pianu tum caulis in cinere tofius

tum bulbus cumfemtne,oieo , &fale addito quinetiam cumficis, rnira uoluptate.Extulit magnis laudibus jlffhodeli radices ls[icandcr infuis tberiacis,adferpentium morfus ,&fcorpio,
.-

num iclus
ce
,

iUinuntur

utiliter afpbodeii radices,ex aceto decotl,iichen'ofis,fcabiofisque.

E&dem cttm

hyofcya.no ferue-

facl<,&pice liquida exceptx , alarum uirus,txdiatte emendant.Crijfantur quoque capiUUderafo capiti affriclafepe radi.

Ea cpota, fcripfere quidam excitari uenereos impetus . luuat eademfeUefuffufos,quin ctiam aqua intercute affeclos,

...

exuinopota.Decot7a&illitaparotidasfanat.EximttnturrenumlapiUi,ficiufdem exuino decotlum fumatur inpotu.

res ix Gal.

Sanat

^ita iumentorum fcabiem,& ulcera adpilum reducit

autem
cinis

Meminit earum quoqtte Galenus lib.y i fimplicium medica

.

mentorum,fic inquiens.jlffhodeii radix utiiis efi,ficut

tis.Vfia

facuita& dracontij,nempe extergentis, & calidior,& exiccantior,fubtiiiorq;,ac digerere potentior ac proinde & alopeciasfanat. hac
ari, afart,

difcuttentts

efficitur

Galenm.C&teriim affbodeli radix

mirifici commendatur jictio libro primo

ad ciendos menfes, his uerbis. jlffhodeli raciet.

dix in uino albo uetere dccobla,& uino calido meraco cyathi menfura bauflo , menfes fuppreffos celerrimi

Vlanta,

Nomina.

qtt o.apo^iKm Gmci,Ha(lkla regia Latini uocatur.Jlrabici,Cheimce,Bhunte,Biruach,jLbg,feu jtxeras: Italici, jLfpbo

deio

>

jLmphodiUo >

& Hafiula regia

Germanici , Gold uurt^,

& Heidnifcb

Hijfanice

Camones

Gamonites :Gai-

lici ,

jlphrodiles

BMtf.w/.-JVw.

BVLBVS ESCVLENTVS.

defertur Amarus uero,& fcilinus,ftomacho aptior eft,& concoctionem adiuuat Bulbi omnes acrimoniam habent,excalfaciunt,uenerem ftimulantdinguam, tonfillasque exafperant, multum ali- 50 menti prabent,carnes creant,inflationem pariunt. Iuxatis,fra&is, articulorum doloribus efficaciter il linuntur Ipicula extrahunt gangranas,& podagras ex melle,aut per lefe hydropicorum tumores,& canummorfuscummelle.&piperispollineilliticohibent^fudores compefcunt: ftomachi dolores mitigant furfures, & ulcera,qua2 in capite manant , cum tofto nitro abftergunt. iugillata > uarosque per fe,aut ex oui luteo>& lentigines cum melle,uel aceto , emendant fra&is auriculis , unguibusque, ex polenta medentur . Ijdem calidis cineribus torrefa&i , tollunt ficus item cum cinere e maenarum capitibus,impofiti . Cremati uero,& cum alcyonio mifti,uitia cutis in facie,atrasq; cicatrices, in fole jllkiemaculant.faciiintadrupta,ficumacetococl:i edantur.Sed copiofiore eorum cibo abftinen. .
: :

Es y
'

Sculentus bulbus uulgd cognitus,a nobis eftur.Stomacho,& aluo

utilis rufus,

CAP.CLXV. & quiex Aphrica

dum,quoniam neruostentant.
B**w*Tfc.
:

BVLBVS VOMITORIVS.
.

CAP. CLXVI.
,

BVlbus,quem uomitorium uocant,folia habct lentiora multo,& longiora quam bulbus efculentus radicem fimiIem,cortice a nigro Ea radix manfa,aut decodum eius potum,uefic malis me
1

ifcefflTgnaT

d etul uomitiones mouet BVlborumgenera,efculentum,& uomitorium,antiquis uulgb notifjimafuiffe ex eo maximi

' '

confiat >

qubd eorum faLcgitimos

ciem non repr^fentauerit Diofcorides.7$obis uerb Bulbi eam ob caufam,uelqubd iandiu exoleuerint , hodie omnibus

tum medwisttum berbarijsadeb incogmtifunt , ut neminem hatlenus inuenerim

lentos fitciunt,fua

qui eos iegitimi demonflret

inquam,qubd non defint s qui ut inter cteros Aefcuiapif uideantur,B\ lboS quofdam oflendant, quos uomitorios,& efcu-

tantum opinione fi-eti

Veritm ego nonitafacile adducipoffum ad credendum

nifi collatts

plantarum
t

notis.jlt citm Diofcorides hofcc bulbos nuUis defcripferit lineametis,non potui iUortm acquiefcerefuaftonibus,&finon de
fint

Sycophant,qutmc infcitia accufarint,qubd has dixerim me non cognofcereplantas, quorum qui uolunt dotlrinam fe.

<
"

qui,covfultiusfortaffefecerint,fihofcelaboresnoflroshaudquaquam legere decreuerint

Siquidem ego
uftt
;

catididis

leSori-

bus,non autem nafutisjjac parauimonumenta

Veteribtisautemfiterunt in frcquentiffimo ciborum

his prgferttm

ad

mifli,qua ueneris conciliandx gratia parabantur,utpote qui ueneremflimuienP.

datifuerint, Martialis aperti tcflatus efi in Xenijs fuis,dum cecinit

Qubd autem ad id

expetiti,

& commen-

Citmfit anus coniunx,cum fint tibi mortua membra,

Multorum
ror.

er-

il

aliud

bMh V^nfatur cffepotcs

C&terum non defuere,qiti credidtrint Bulbum efculetum cffe Jfcalonium cepe,aut fiffile iUud ceparum genus,quod Hetru fcis uuigb uocatur CipoUa maligia.Sed horum error manifefti deprebenditur ex Theophraflo,qui jifcalonittm, fiffiieq; cepe inter ceparum genera iibro v 1 1 .cap. wil.de piantarum hifioria recenfuit,non autem inter Buibos , de quihus fpecia"'"

Bulb

GaJ

timciifJe itlihrovi

i.cap.^iii.BuiborummtminitGalcnusiib.vi.ftmpiic.medicam.ficfcribens.

Buibus efculen-

gQ

tusfiigidior,& craffior efl,ientumq;fuccumprocreat.1{am

& cottu

difficiiis

efl,& flatuofus,& ueneremprouocans . jtt-

tamen

In Lib. Fecundum Diofcoridis

.1

BVLBVS VOMITORIVS.
y^rrl-"

IO

tamen iUitus ob amaritatem,fimul

Bulbus autem uomitorius multb
tibus,fic de bulbisfcribit
.

&

adftriiionem,abflergit, fimul

&gtutinat,& nimirum ttiam

in

exiecat

Efl enim oflen

fum,amaritudinem in extergentibus ejje fubftantijs,adftriiionem uerb

efl calidioris

glutinantibus.M ficcitas utranque confequitur.

temperatur<z,quam pr&ditlus bulbus . Et libro il.de alimentorumfaculta

Bulbigenere cum praditlis conueniunt . Ts{am borum quoque radix direptisfolijs mandttur :

in uere interdum ipfe etiam coliculus . u4maram,au(leramq; uim euidenter bulbi infe babent : quamobrem elanguejcentis ftomacbi aliquatenus excitant auiditatem . ^t uerb neque ijs aduerfantur , quibus e tborace, atque pulmone pus conuenit

craffaq; nata

expuere.-quanquam craftiore,ac glutinoftore funt corporis fubftantia. Etenim amaritudo craftitudinireluclatur ,lenta, incidere,quemadmodum in commentarijs de medicamentisprodidimus . Quapropter bis elixiuberiusquidem

alent,fed excreare uolentibus aduerfabuntur,utpote ornni

amariiudme exuti

Tnm uerb ex aceto,oleo,garoque miftis,e[i*

.

tarefatius fuerit

nam ita magis profetlb

obleiabunt,ac nutrient,minusq; inflabunt,ac facilius concoquentur

:

Boa/JsV
.

Nomina.

qui Gr&cis iahy.* (i Latinis Bulbus efculentus cognominatur : Mauritanis,Bafar al%ir

Italis,

Bulbo cbefi mangia

.

Qn

uerb Gracis $9Kl2i)sVnnix.Q$! Latinis Bulbus Uomitorius dicitur

MauritanihZir : ltalis,Bulbo uomitorio

Eee

2jc/m-

'<304
sx/am.

And.Matthioli
scilla.

Comm.
CAP. CLXVII.

SCilla uim acrem,atque feruentem habet

crufta fufficiehter intofta fuerit
:

. aflatam ad multa utiliorem effe conftat . Polline ad cruftam fiibaclo,aut iuto oblita, in clibanum conijcitur,aut carbonibus obruitur,donec obducens

linitur,& eadem,qu;e prius,fiunt

qua exempta,fi non emolIefcat,altero polline fimili , aut luto circum nam quae ita non aflatur, interaneis maxime noxia efhTorretur item in oIla,indito operculo,qua? in furnu demittatur . Sumi etiam folet quod maxime eft medium,direptis uiuotenus tunicis,quod fruftatim confedtum coquitur,mutata fiepius aqua , donec ipfa nec amaritudi nem,nec acrimoniam habeat traie&aq; lino frufta fkcantur in umbra, ita ut ne ulla quidem parte fc
: :

L L A.

contm-

,.

In Lib.fecundum Diofcoridis
.

60 j
&

contingant.HisicilIa?fegminibusadoIeum,uinum,autacetum fcillinum utimur Adrimas pedum, fcilla in oleo feruefa&a,aut cum reflna liquefa<5ta,imponitur. decocta in aceto de morfis a uipera,cataplafma eft. Ad fingulas affo partes adie&is o&onis tpfti falis,coch!ear unum,aut quibus alterum damus ieiunis,ad emolliendamaluum in potu autem,& odoratis medicaminibus, urinam ciere uolumus,hydropicisq;,& ftomachicis, quibus innatatcibus,regio morbo,torminibus, in tufii uetere,fufpiriofis,& ore reijcientibus,tres obolos in delindtu ex melle fumpfifie faris eft.Coqui turcum me!le,& cftureorundemgratia^maximeutconcoclionemadiuuet: ftrigmenta per aluumex trahit Codta* & fimili fumpta modo,eofdem prabet effectus fed cauendus Ipillae ufus his,qui intcfii num fentiunt ulcus.ad penfiies uerrucas,& perniones, tofta efficaciter illinitur Tritum femen , & in xo carica,aut melledeuoratumjaluum emollit . Scilla tota in limine ianuaj fufpenfa , mali medicamenti
interna pars cruda*
: . : .

noxamarcet.
TuyMfdr,.,.

PANCRATIVM.
:

CAP. CLXVIII.
longioribus .
:

PAncratium, quod aliqui fcillam appellant,radiceefi: magni bulbi,fubrufo colore, aut

reo,guftu amaro,ac feruente
dicis fuccus
folijs lilij,fed
Scilla uires
,

& praeparationera

fubpurpuhabet
.

codemque pondere in morbis cfficaciter aflumitur cui tamen mitior,quam fcilla facultas ineft Ra cum erui farinadigeriturin p*aftillos,qui hydropicis,fplenicisque cum hydromelite,com

modiffimedantur.

30
SFperioribus annis credidimHs,SciUas,quarti in Italia omnibus,tum medicis,tufeplafiarijs comunis efl uftts, legitimas
effe-.in

Stillz,

& Pan-

hac autem opinionem ueneram plttribus conie&uris ac rationibusfietus.Inprimis enim Vlinium imteneram lib.
reddidijfe
.

"^ con" de

x.cap.v.SciU<ematoremqudmc<eteris bulbaceis radicibus amplitudinem

nonnuUas ad tantam magmtudinem
.

quare cum fepe uidiffcmexijs

SciUis,quibits paffim ntimur,

creuijfe
1 1

utferi caput bominis xqttarent , non poteram

,

non extftimarc

iUas tffe ueras

.

Deinde legeram apud Theoph.li.v

in noftratibus

.ca.x 1 1 .deplanuhiftoria

SciUam prius caulemflo-

resque gignercqudmfolia
.

Id quod

cum manifefie deprebendatur,mihi quidem non uidebatur cffe difcedenmaiores . has equidtm putabam
.

dum d uulgari opinione jldde quod fepenumero quafdam Scillas uidipamas,pyro pattlb
Tancratium effe
: illas

uerb communis ufus,Scillas

idq; eo magis,qubd Diofcorides tribuit Tancratio radiccm

.

magno bul

bofimilem: horum autem radix mediocrispotius,qudm eximite crajfitudinis cenfetur

Verum cumpofiea aliquantb acctt

:

ratius

harum plantarum hiftoriam

.

expendijfem,inueni jLloesfolium,Diofcoridis

&

Tlintf teftimonio,fcill<e fimilitudinem

inter qu<e non
.

habere
tta

Qupd nimirum vejragatur scil!< communis ufus,ut qu&foliaferat non aloe,fed lilio proxima
differentia
.

par-

quidem intercedit

Qtiineiiam legi in Theophraflo

<&

Tiinicqubd Scillafloret ter in anno hoc item(quan

tum uiderepotui)no euenit noflris uulgaribus SciUis.Sed]ne ueritatifortaffe detraham,omnino id affirmare r.on aufim.Hinc
itaque iure quodamfaBttm
licet
eft,ttt

de Scilla non ulterius uulgarem iUam tenuerim,fed in dubiam uenerim fententiam,an fci-

ScilU communis ufus kgitim<e

&fmt,& dici mereantur : aut aii&reperiantur , qu&foltfs aloc ftmilibus proueniant

minus craffts
:

C&terum du adbuc in hac re dubia uerfarer^z qutbufdam medicisHifpanisaccepiin Hifpani<e maritimis Scilias innumerat
criri noftratibus duplb maiores,folifs aloen &.mulanttbus,fed
tia

qu<e amaritudine,acrimonia,ac uirium pr&ftan

'u'

communes noflras SciUas longe uincunt . lam ergo non dubitauerim(Ji uera

retulerunt) affercre pr&dillas

H ifpania

Scillas,ueras eJ]e,noftrates uerb legitimum effe

Tancratium Diofcoridis . huic enim pulchri refpondentfolia,qu& iilijfunt,

40

ueritm longiora . TJec obftat, meo quidem iudicio,qubd Diofcoridesfcripferit,Tancratium radicem effe magno bulbo fim i lem . nanque bulbus hoc loco genus,nonfpcciem denotat . jLtque adeb hincfortaffe fit,ut Scill& quarum eft communis uftts,

non ea pr&ftent efficaciter,qu& kgitim&pollicentur : qubd Tancratio(ut Diofcorides te(iatur)mitwr,qudm SciU&facuitas

inftt
.

Dixi fententiam meam,quamuis fciam non

deeffe nafutos,qui noftram banc

impugnant fententiam

Mqui mihi ma
,

SclWx prarpariti.

gisexpedit,Diofcoridis,&Tlinijnitidi(iimisnititcfttmonijs,qudm
ftr<e

horum fucatis acquiefcere nugis. Quidam atatisno-

medici in cerebri,& neruorum frigidis affeclibus,SciUam crttdam ab inuoiucris repurgatam minutimfccant

& cum
fcillte

meUephrimo in uas uitreum conifciunt,infolantque per ttftatem , ardente pnefertim firio . Demumpercolato melleutuntur ad comitiales,& alias cerebri <egrititdmes,dfiigiditate excitatas . Sed alia longi diuerfz fuit Galeni ad hos ufus
farand<e ratio . Quippe qui concifam SciUam

nunquam meUe commiftam expofuit infolandam ;fed ut ab eafuccum fole col liquatum in diebus canicttlaribus eximeret,infiiile,uel uitreum uas,in quoprimhm mel fuiffet , dtffcfiam fcillam immitte50 bat:deindetantifpcrinfolabat,donecfolaribmradijs ipfaiiquefceret.Exquopaldmfit^qubdpleriqued Gahni inftituto
prorfus aberrant,ut qui fctUimtmmel conficiant fcilU iiquoris
iticc.

Scii\a(ut memori<e fcriptum reliquit Galenuslib.

.

Scillaruireser

VIII .fimplicittm medicamentorum ) admodum incidentem facultatem obtinet,non tamen admodum calidam Sed fecun Galeno. dum hoc eam quifpiamfecundi ordinis ccnfeat excalfacientium .'.Tr&ftat autem aut affam aut elixam fumere :fic enim ui Nomim.
,

rium eius ucbementia exoluitur.Vomen iUi Gr&cum eft <niihha,Latinum item Scilla : ^drabicum,Hafpei,Haufel,jfchil,feu

Mafchil : Italicum,StUa : Gcrmanicum,Meer Zuuibel : Hifpanicum,CeboUaalbatrana:Gallicum,Sttpoulle,Cbarpentaire,

& Qignon marin

k* PI{
.

CAPPARIS.
:

CAP.

CLXIX.
.

60 /^l Apparis aculeatus frutex eft,qui in rerra ftratus magis in orbem euagatur Spinas,ut rubus,haV_> bet in hami modum aduncas: folia mali cotoneavotunda fru&um oleae fimilem,qui cum dehifcens Eec 3

6o6

And. Matthioli

Comm.

CAPPARIS.

fcenspanditur^florcmcanduJumpromit rquoexcuflbYnonnihil glandis oblongo figura inuenitur, cjuodapertum grana acinis punicorum (imilia o(tendit,parua,rubiciida:radiccs lignolas fpargir, gran des,numerofasq; .Tenui plerunq; folo,a(perisq; locis,in infulis , & iuxta rudera nafcitur . Caulis , f rucl:us,cibi gratia condiuntur aluum turbat,(tomacho aduer(atur,(itiin gignit cocla tamen ftomacho,quamcruda utilior eft Fru&us drachmis duabusin uino potus,quadraginta diebus, lienem abfumit,& urinam,cruentumque excremenmmemittit: bibiturutiliMimc in coxarum dolonbus,& neruorum refolutione,item ruptis,& conuul(is:menfes ciet,caput purgat Dentium dolorem fedat (e

&

men ex aceto decoc^um,colluto inde ore. Aridus radicis cortex ad eadem proficit
:
.

ulcera

omnia uc-

tera,&fordida,&quOccalluerunt ,expurgat:lieno(iscumfarina hordei illinittir: dente demorfa, dolori eius auxiiiatur cum aceto trita, uitihgines aibas abfterget Radix 3 foliaque intrita,ftrumas,ac
duritias

In Lib
duritias difcutiunt.
paris,

fecundum Diokoridis
infufiis
facit.
.

6o7
,

Aurium ucrmiculos
:

fuccus enecat Aphrica,& pralertim Marmarica cap

in cibis

uehcmenter inflat. Apula uomitus

& qua? a Lybico, & quas Rubromari, defertur

invnodum acris eft fiquidem in orepuftulas excitat,gingiuasque oife tenus exeft.quare ab re damnatur

mirum non

j cibis utimur C*1

to
,

Apparisfrutex efl in Italia unlgirisjatis notitfa . Floribm enim , &frutlibus muria afferuatis pequentiflimi in Capparum c5 qui cumpalato maioremineant gratiam ,fnnt recentts acerritno ajjeruatiace- fideratfo. . Exijs fuaiiiores ,

&

anod plenqne facmnt

in Hctrtiria

TrxflantiffimA cappares ex ^llexandria

Aegypu

VenetidS aduehuntttr. Efi

,

&

in

Apulia capparum prouentus,nnde etkmplurirm deferuntttr,

.

tteriim longi deteriores bis

qux cx Aegyptn importanftnt pr<zd .t

!

tur
tes

Vomitiones cappares haudquaquam cient,ut Diofcoridesinquitraififortaffe hac facultate

ac uirides comeduntur , anteaquaw muriam experiantur ,
,

dum recencollapjis

& inde elixentur

,

Troueniunt etiam I{pmx in

,

adiflciorum parietibus

rudertbnsque , pncjertim circa Tacis templum

itemque Senis
i

qus,

quidcm jlpulis faporis prsthijioria

.

flantiaminimi ccdunt

In cultisnafcicapparesnegat Theophrafluslib.v

.cap.v.deplantarum

Serunturta-

parmn
ti

Tlmj tempore. quiferendi rationem lib. menhac atatccolunturquc perinde acfegetes ,&legumina , quemadmodum Lluippe cum capparis quoque feratur ,ficcis maximi , area in defoffu cauata, riXix.cap.v III .his uerbis cxplicauit
.

&

of

fisque undique circumjlru&is lapide, alids euagaturper agros

& cogitfolurn

Jierilefcere

Floret

<e

'ate

uiret

ufqueai
Capparis ui

Fer^iliarum occafum

Sabulofis familiarijiimum

Capparis uires reddidit Galcnus

libro

v1

.fimpiicium medicamen-

torum

,fic inquicns

res ex Gal. Capparis radicis cortex uincentem habet qualitatem amaram, proximam acrem , deinde acerbam.

2 o Ex quo liquet,qubd diuerfts , pugnantibusque confletfacultattbus , quippe abfiergtre ,purgare , incidere potefl amaritudine: excaifacere
,

incidere
,

digerere acrimonia :porrb contrahere

denfare

conjlringere acerbitate

Idcirco hcnes in
in

duratos ,

[i

qnid aliud

hoc medicamentum iuuare ualet > tumforis idoneis illinendis remedifs admiHum , tum intrb
,

cor-

pus affumptum

;ftue decotlum in aceto

aut oxymeHte ,

&
,

id genus ,fiue aridum ccntufum,illisque

permiflum

Quippe

cum aperti craffos , lcntosque humores hoc patlo fumptitm euacuet , nec eos tantitm per urir.as ;fed&per uentrem :fepe etiamfanguinolentos defert , unde
pite purgat
,

&

lienes adiutifunt

& coxarum dolores

radicis eius

Quinetiam menfespromouet,& ex ca-

detrabitque

auxiliaturqueruptis, atque conuuifis . Cateritm cuinam ipfum potioniin quoque ajfetluum

.

mifceri conueniat,non efl prxfentis inflitutiperfequi

Torrb

cortex ulceribus mali^nis cataphfmatis

.

modo
ac

impofitus , non

malum efl remsdvtm,

ut qui illa extergere ualeat , nefegniter dejiccare

Tr&terea dentium laboresprxdentibus manfus

,

dittarum qualitatum ratione adiuuat , interim

cum aceto coBus , interimcum uino,fcpe etiamfolus

5o

morfus

Ex ditlis ergo clarum efl,incidendi quandam eifacultatem ineffe , itcmque extergendi , digerendi ,cont rahendi
cum aceto detrahit,& chceradas,& duros tumores digerit,idoneis ad ea medicamentis miflus .
.

Viuligincs fiquidem
cis cortici,Jrut~lus

l{adi-

proportione uirium refpondet,nift qubi ad omniafit imbecillior. Imb etfolia,& caules eius,fimilem uim

obtinent

fcilicet illis

memimq; mefolijs quandoq; paucis diebus duriticm charadis naturam referentem difcujfijfe Sed admifcemus quippiam,quod eorum uirium obtundat uehementiam.l^ec mirum efl,qubdaurium uermes fuccus amaritate oc
efl

cidat fua.Torrb capparis,qu<e in admodumferuetibus rcgionibus prouenit,ut quamfertArabia, multb

noflrate acrior,

adeb ut plurimum etiam habeat facultatis adurentis . Etlibro. n.de aliment .facultatibus , fic de Cappare fcribit . I Cypro Capparis plurima prouenit . Facttltas eius tenuium admodum efl partium.-proinde minimum alimenti m corpus eo
rum,qui ipfa uefcuntur,di{iribuit.quemadmodum

& alia omnia,qu& ttnuibus conflant partibus.Vtimur auttmfrutlu hu:

iusplantx magis,ut medicamento,quam ut alimento . Importatur ad nos etiamfale conJperfns,qu a folus ajjeruatus putre

40

fcit

condtatur,plus habet nntrimcnti ; nam exfaiitura per Clarum ergo e(i,qubd capparts adhuc uiridis,antequamfale demace multum eius amittit,mq;fal abluatur,prorfus haud quicquam nutriet aluum tamenfubducet.Verum ablutus, ratus,donec omnemfahs naturam exuat,ut minimifani alimenti cibus efl,ita obfonium,& medicamentum,cum ad excitan dumproflratum appetitum,tum ad deradendam,deijciendamq;pituitam uentri adhartfcentem accommodatum erit, ac de niq; ad lienis,iecorisq; amoliendas obfirutliones.Verum in hos ufus cu oxymelite, aut oxeUo ante alias omnes dapesfumi

&

oportet

Tenellis porro capparis germinibus homines,ut terebinthi turionibus, uefcuntur

.

cumq; adhuc uirent,in oxaime,

& aceto ,nonfecus atq;hos,reponunt Tlanta,qu& MTrx<t Gr&ci,Capparis far & Kappar Italki, Capparo Germaniciikappren HiJf>anici,Alcaparras
Y i<
:

ftmiliter Latini dicitur:

:

Mabici,Cap- Nomina.

GaUici,Cappre\

5o

A 5 *;JW.

LEPIDIVM.
.

CAP. CLXX.
.

LEpidium,aliqui gingidium uocant,herbuIa uulgo nota muria cum Iade feruatur Vis foliorum acris,& exulcerans. quapropter ifchiadicis trita,prefentiffimum eft auxilium,fi cum helenij radice,quarta parte hora?,illinatur: lienoiisiimili
re dentium liberare exiftimatur-

modo prodeft: Iepraseximit. Radixappenfa collo,dolo-

Zee

Cum

6o8

Aiid. Matthioli Comm,

IBERIS, SIVE LEPIDIVM.

Lepidij confideratio.

/~^ y'm fatis fuperq; a nobis oftenfum fit,inprimi libri calce, in iberidiscommeutationclberidemnibila Lepidio difer

\^j re,fuperuacaneum effet,hic ea repetere,qu& ad Lepidij biftoriam explicandam loco citato

quidem eb
quifq\facile accedere poteft,qui ea,qu<e ibi diximus,fcire defiderat.
l

dijfufius adduximus . Si-

Veruntamen illnd filentio non inuoluendum

I
nij.

'&'

Pli

d u xi> ! u dTlinius in Lepidij bifloriaprorfus d Diofcoride dijfentire deprebenditur . Quippequifcripferit libro.xix.cap.

viii .Lepidium cubitali longitudine aJfurgere,folijs laurinis,non autem nafturtij, ut Diofcorides inquit . Quodfani nobis
infmuare uidetur,Tlinij Lepid^um eatn effe iberidis jp~eciem,quamfcribit Taulus iibro.
folia lauri proferrc.Hctc enim(ttt libro fuperiore diximus)eafacilefuerit,quam uulgus
1 1 1
.

decoxendicum dolore agens,

berbariorum ideo Tiperitim nomi

Lapfus Her " nat,qudd acerrimo gujiu linguam

mirum in modum uellicet . Caterum non pojjum non admirari, qubd tamfacili credidein\ltalia appellatur

di&

lluellij.

**S*

UermolamM(tnardm,ac l\uellius iUos fecutus,Lepidium eam plantam ejfe , qux uulgb

Rgpha

X
In Lib
.

fecundum

Diofcoridis

609

LEPIDIVM, PIPERITIS.

Zo no.
teftyUt

am cum k<ecfolijsfit belenio paulb minoribus,& uerbafco maioribus, nullo patlo Diofcoridis Lepidim referrepoquod tenuis admodumfit berba.l^ec item Tlinio adftipulari uidentur,qui Ltpidium prodidit laurinisfolijs exire in Lepidium,I{a uiri noftratem Tiperitim,qua procul dubio Tlinianum refert
Qjtod At*-/JW GmcULepidium quoq; Latini uocant
:

cubitalem altitudinemmififortajfe ij clariffimi

phanum uocauerint .

Mauritani i Seitaragi,Uaufab,^.fceitaragti

^^

feu Sitbaregi;ltali>Lepidio:Germani i Gaucbb%on,& Vuiider Kref^: GaUii Tajferaigei

& Tfafitortfauuage

a*Tf*V''

6io
b^,;v.

And. Matthioli comm.

RANVNCVLVS.
CAP. CLXXI.
Nam
:

COmpluraRanunculigenera.uistamenomnibusuna,acris,& uehementer exulcerans.

fi iti9put.i. in
t Orib"".*-

TO JVfpw.

interdum purpureo: cau j e gracili,cubitum alto : radice alba,exigua,amaraquc,multis capillamentis,hellebori modo,fibra a ta nafcitur in limitibus humidis .f Alterum lanuginofius , longiori caule, pluribus foliorum incifuris,plurimum in Sardinia proueniens,quam acerrimum,quod fylueftre apium appellant Tertium mi

unum coriandri folijs conftat, latioribus,fubaIbidis,pinguibus

flore luteo,

geniculofus.

n j mum30cjore graui,floreaureo

Quartum huic fimile,flore b la&eo Folia,flores, & cauliculi rccen10 tesjillitu exulcerant,& cruftas non fine dolore gignunt. quare ungues fcabros extricant, fcabiem exi. .

b Cat. x*dius.

RANVNCVLVS

I.

munt.

InLib.fccundum Diofcoridis.

6n

RANVNCVLVS

II.

i o -munt, (Ugmata delent : formicantes uerrucas,& penfiles,alopedasquc pauli/per illita tollunt . Tcpcn te deco&o perniones fouentur . Sicca radix , tritaque fternutamenta ciet , naribus admota : dentium

dolorem appenfa leuat, ipibs tamen frangit

Roinunculum
galli
,

qui Gmcis /?*T7>*V dicitur, uulgus herbariorum in Italia

<

&

alibi etiam

Tedem corui ,

& Tedem

R aaunca

jj

e$

quanuis perperdm, uocant, utfuperius quoque in coronopi mentione diximus. Tlanta eji uulgb nota, pluribus

fideracig.

tamen,& diuerjis generibus difiinbla. Et quanuis quatuor tantum generum miminerit Diofcortdes; nos tamen&quin*
tum,&fextumgenusfpilfmiuidimus.Exhis,quorumparticulatimnonfecitmentionemDiofccrides 3 unumgenuseJit

quoi

6l2

And. Matthioli Commu

RANVNCVLVS

III,

quodmbisquintohcoafiignabitur,qmdquidemfolijspr\moproximisprouenit,fedcuimt^^
dices,tuberofa

qusdam pendeat radix nucis iuglandis magnitudine,rapi modo albicans,acris tamen,& extdcerans,quaper
jlpium

Apiura

hyemem,arefcentibus Umfolijs, utuntur quidam,ubi exulcerandi fit opus . Illudporrb genus lanuginofius,ucl , ut iHinius
rifus.

a:t,folwfius copiofifiimum in Sardinia nafcens pluribusfoliorum incifuris,aitiore caule,acerrimo guflu, pleriq; ideo
rifus nominant,quii quibufdam

memoria proditumfit,eos tanquam pr& Utitia ridentes interircqui ipfum comederint.Sed

alijs

remfe aliter babere crediderim,&

potius adflipulandum

ejfe

Siquidem Taufanias autlor eft, herbam hancfi edulio

,

fuerit,uefcentibus ncruos contrabere,ric~tuq; ora diducere , ita ut qui mortem oppetunt

uelut ridentium facie intereant

Quod

&

Salnftius confirmahqui huius

uenenau berbtc meminit,fic inquiens . In Sardinia qu&dam berba nafcitHr,qu<e Sar

doa

In Lib.fecundum Diofcoridis

61

RANVNCVLVS

III

I.

riclus dolore contrabit, quafi ridentes interimit . Ideoq; BiofcoriI o doa dicjtur,grefli apiofimilis.me ora hominum,& dedes libr.v i .Sardoniam ranunculi genus ejfe teflatur,qu<z uefcentibus mentem adimat,& quadatn nemomm difienticne

&

bifcereinr\clusoracogat,itauiimaginemridentiumprabeat.ObidSardoniusrifus in adagium ceffil . deterumqNam magno in errore uerfentur>qui exiflimant T^anunculum ejfe Coronopum,fnpcrius in Coronopi commentatione latius exphca

Qaorundam

uimus . l\anunculimeminit Galenus lib.v l .fimplicium medicamentorum,ubi itafcriptum reliquit.Batracbium,id e(l,l\a- Ranvmcull ui_ dolore res cx Gal. nunculus,quatuorbabet\\tciatim diffcrentias . Omnia uero uehementer acremfacultatempojfident , adeottt cum difcu exulcerent.Hac itaq, ratione,fi moderate utare,pforas,& lepras excorknt,& ungues leprofos diueUunt,& fligmata

tiim,& acrocbordonas,& myrmecias detrabnnt . i>uin

& alopecias iuuant,pauco tempore admota

T^amfi diutius

in-

Fff

hxrcar.t,

6"i4

AncLMatthioli

Comm.
V.

RANVNCVLVS

h<ereant,non excoriatur folum ipfa cutis;fed

&

in

cruftam uritur . Mq; igitur bxc omnia caulis,&foliorum(unt opera,fi

imponas uirentia . Vorro radix arefatlafternutatorium eftmedicamentumfimiliter alijs omnibus, qu& ualenter dtficcat.
Sed

& dentium dolores iuuat,ut &frangat eos

.

ualentifcilicet

exiccatione.& utfemel dicam,calida, &ficca uaide

uerb Bgnunculus appeliatnr : ItalisjBgnuncolo,

eft

tum

radix,tum uniuerfa adeb berba

uino
:

Bswy dxw

ita Gr<scis,Latinis

& Tie cor

Cermanis,Hanenfuos-xj Hiftanis,Hierua belida ; Callis,Bacins .

^'tepatii.

'

In Lib
AVi/.'w.

fecundum

Diofcoridis
CAP.
.

ANEMONE.

CLXXII.
a

Meiun

Anemones genera,unum DVo niceum

papaucris,

fylueftre,alterum in cultis nafcens

Cuius multa? fpeciesruna phce c.

^,'

&

a ciro (imilia ,ea2terum fciffa tenuius in

florem profert : altera candicantem,aut ladleum, aut,purpureum . Harum folia corian- T,^";. t ^',l terram inclinantur: caules lanugino(i,tenues, in quihus flores,ut iorfbus maSk
ns ad ten ara *

&in medio capitula nigra,aut csruleairadixoleje magnitudine, autamplius paulo grande: :

quibufdam cingitur. Sylueftri amplitudo prorfus maior,latioraque folia>& du- b ora exem> b riora oblongius caput flore puniceo tenuibus,& multis radicum capillamentis . Acrior eft , quas umco uerbo. Ari* * a 1 nigra habet f olia Vis utriufq; acris . ea de caufa fuccus naribus infufus purgat caput . Commanduca
lat.ac ucluti geniculis
:

piunbus.

A N E M O N E

I.

vff

taradix

6\6

And.Matthioli

Comm.

MNEMONE

II.

ta radix pituitam trahit.decocta in paflb,& illita,medetur oculorum inflammationibus : cicatrices eo-

fordida ulcera abftergit . Folia . & caules , ficum ptifana deco&i , & hebetudines emendat edantur,copiam lactis prabent menftrua ciunt,uellere appofita illita quoque lepraseximunt. Sunt qui errore du&i argemonem nominari eupatorium putcnt: quoniam a fylueftri Anemone, argec e OTa exem. monem,& papauer,quod rhceada appellat(de quo inter papaucris genera referemus) propter coloru fitt ti tov om cognationem in floribus diftinguere non poflunr. Verum papauer,& argemone colore minus faturato Suv Quoxfay Quinetiam argemone croceum fuccum,guftu admodum acrem, ob fpetantur,& utracjue tardius fioret qwixmvfiorum purpu- reddit rhceas uero candidiorem,& acrem Infuper anemone , & rhceadi capitula fylueftris papauereum fimilcm risiimiliainfunt,fedinanemonefupernecrafliufculum,inrhceade fubanguitius . Anemones gencra colorcm.

rundem

fuccum remittunr,nec calyces habar/ed quafi alparagi cacumen . In aruis

illa faepius

enafcuntur

InLib.

fecundum

Diofcoridis.
III.

6*17

ANE MONE

10

"

J^^caulibuslanugmofis,temibus,firiatis,inquibustenuioraperinterua\la

l^monismsquinq;obferuauimusgenera:Trimumfolioprouenitcoriandrofmili,fedflequentioribus incifuris, Anfmones papauerisma- fideracio.

,

C(5

gnitndine,fenis circum diflintlis folvjs , purpurafcentibus,capitulo umbilicotems emergente, nigro colore

nigrisq; capil-

lamentisflipato,perindeacinpapauere.
folijs ajfurgit

]{adixilliole&magnitudine,fubrotunda,fibrataque,&faporeacri.SLCundum
'

maioribus,

& frequentius

laciniatis

cynocloni jlconiti

modo,

caulibus alteri fimilibus ,fedaliquanto

crafiioribminanibws,& inreclum fpeftantibus , quibm flore: infnnt

Ts. rti vm folijs crefcit I[anunculo

Capitulo circnm, dilatiore purpura nitefcentes , quaquecomato ;perindeacalterum. ^adicembabetbreuem ,rapunculiferi figura,fibris adndtis multis, acri etiam gu.

flu

primo xmulis , caulibus tenmbus ,ffquipalmaribus

ftintli
,

rotundis

in

quorurn capurpttra

cumineflores exeunt albi,quinque tantumfolijs d

rofariimmagnitudme

& nonnunquam tenui

.

quadam

re$crft,inferiorcprafertmfede. l\adicemhabetfibratamactenuem :Ts{afcuntHr in coilibus

Habentur quoque Ancmo-

Fff

nis

$!%>

Andi. Matthioli

comm.
I

;ANEMONE

fcJ&A

jjw genera alia duo,quorum hic qupque imagines damus,folijs laciniatis,& fioribus in aliero purpureis , in altero aureis

'.

jq

Omnia genera Maio menfefiorent

faltem eiufdem
effe

Ts{on defunt tamen,qui credant,J.nemonem,<& fyluefire papauer idem effe:fin minus,

generis

Sed i\,mea quidemfententia,faUuntur,& prorfus abenant d Diofcoridis propofito . Quandodifiinxiffet,

quidemfi boc idem fenfiffet Diofcorides,alterum ab altero diuerfis capitibus non

'

neque,ut legitur in huius capi

,

"~

rc*"
FucLIapfus.

tiscalce > di erre Jinemonemafyluefiri papauere tradidiffet ff

Tametft exiftimet Brafauolus

t

Diofcoridis

Jnemonemid

omnino effefylueftrispapautrisgenus,quodfloreprodit cateris rubentiore

minirne" animaduertens, qubdfi huius cauliculi

fiangantur,fiatim lac ipfum diftiUant.Quin nec illud quidem animaduertijfe uidetur,qubd hcc longa confiet radice
.-

Pulfatilbe hi-

, non autem olim modo rotunda capitulumque ferat papaueris , non afparagorum cacuminibus fimile . Fucbfius praterca tn eo Ube\lo,in quo tantumfiirpium imagines exprejfit ,Anemones purpurem loco,iUam depingit herbam,quplenfque T>vlsa

tj lla cognominatur, etfi nuUam , quantnm equidemfentio,habeatcum

Anemone cognationem.iUa nanq\ cumprimum

erumpit,

In Lib.fccundum Diokoridis.
A NEM ONE
V.

6iy

trumpihfclia mittit admodum hirfuta,mimtimq; laciniata,quAfaportfmt perqudm acri , adeb ut non minus exulcerent,

qudm ranunculus , &flammula uulgb diUa . Flos,qui inftelU modumsfimiliter hirfutus, ineunte uere debifcit,anteaqudm
folia
fis innafcmtur

erumpant , nigricantifplendetpurpura : cuius medio quidam aureiflofculi emicant eos admodum xmulantes,qui ra: in quorum umbilicofloccus quidam purpureus uifitur , fericinum referens opus . Exteriori uerbparte in

ipftus caulis cacumine circafioris bafim,uillofus alter circunquaq;fepanditfloccus , colore cinerco ,fericinofiamini mollitia,ac Uuore

dali longitudine,exefa s nigri cliamdeonis modo : cuifapor quidemfubdulcis,non autem acris,uelutifolijs,tt caulibus
Scribit I\uellius Anemonem in Gallia copiofam nafci

minime cedens. Semen capillofo,incanoq; capitulo,iuglandis fere magnitudinccontinetur. Rgdix illifubeftpe . Sunt
Rtiel.lapfus.

qui hanc miris Uudibus cfferant contra pefti!entiam,& ad baufta uenena,itemq; contra omnium mnencforum tum morfus,

ium iclus quamobrem in antidotis additur .

:

eamquc ejjeplantam,
prctatur,

yuamberbarij Herbamuenti uocant .Verumfi berba uenti beUinefueritiuelfolidagominoriUtSimonlanuenfis inter-

Fff

620

And. Matthioli Comiru

PVLSATILLA.

pretatur,aberrajfe Bjiellius manifeftc deprehenditur :ftn aliter, quid dicam nefciccum

me omnino kteat, quid {{iteUiusper

.

1q

herbamuentiintelligere uoluerit

Meminit jinemones Galenus libro.vx.fimpliciummedicamentorum,ubiitafcribit

^intmontc omnts acrem,extergendi , attrahendi,& ora uaforum referandi facultatcm obtinent . Itaq; radix commanfapituitam euocat : &fuccus ex naribus purgat,& oculormn cicatrices extenuat . Infuper fordida ulccrttm anemon* expur-

Nomina.

gant,et lepras detrahunt,menfesq ; appoftU eliciunt,

& lac trahmt. Vt Gracis dty.6n

.

ita Latinis,pariter

& Italis^inepuniceum

tnone uocatur

J.rabibus,Iachaikalnahamen ,feu Sakaikjtnheamen

A- P>

e^w ARGEMONE.

CAP. CLXXIII.
:

ARgemone in totum fylueftri papaueri fimilis eft.Folia habet anemones,diuifa:florem

dam
:

caputincauliculo papaueris rhceadis , oblongius , &fummis partibus latum radiccm rotunfuccum croci colore,acrem dimittit . Argema, nubeculas expurgat. Folia illitu inflammatio-

&

nescompefcunt.
couiideracio.

Ar^emones EXtantnonnuUiDiofcoridiscodices,inquibusduojirgemones genera diuerfis capitibus leguntur ,nonnulli ucro hoe Witum habent,quod nos legitimum effe tndimus,non diffentientes d compltmbus doftitfimis uiris,qui alterum buc Ulegitime

InLib.fecundum Diofcoridis.
legitimc acceffiffe cenfent : pr&fertim citm

621
m

Galenus,& Taulus illius nufquam memmerint . Veruntamen,ntfatisfac~lum om

nibus (it> alterius quoq; jlrgemones bifioriam bic adijciendam duximus,qus.fic habct. jirgcmone altcra folijs fyluefiripa Caput Argepauerifimilis efl
.

tum aqua

dyfentericis auxiliatur,uulnera conglUtinat,& inflammationibus utilis ejl

mones adulce Vis ei inefl,fi recens trita imponatur,intercifionesfanare,& oculorum infiammationes mitignre . Tota . Conuttlfis,& ueWcantibus impofita

medetur:contraferpentiummorfusutilitercumuinobibitur. Legitimam argemonem

&

fi

antea in ualle jLnanianafci

futabamus,fit tamen nunc ut notis ipfius diligentius confideratis, plura in eaplanta defiderari animaduertam , qua legiti ma argemon* infimt . Qnare eiusimaginem bicponere non libuit . Genuinam cgo hatlenus confequi non potui . Sed Tli. veterum nolib.XX. v.c.Vl 1 .Argemones triafierigenera memorat,idq; demumprobari,cuius radix tbus reddeat.Quamobre in maxi ftrorum error.

10

mo enorefuiffe deprebenduntur ueteres nofiri tum medici,tumfeplafiarij,qubd Eupatorium jlrgemones uice accepermt, fuo jigrimonia nomiw,dequalibroquartofuoloco,Deoduce,ktimdiJferemu4.irgemonesuiresfanequam paucisperdigerens ftrinxit Galenm libro v 1 .fimplicium medicamentorum,fic inquiens . Et buius herbxfacuitas abfterforia eft ,

"l

&

**fQ^
Nomina.
_

Ea Gr&ce *> yepwV , Mgemw item Satine,atque Italice dicitur .

1

ANAGALLIS MAS.
,-**

dWtAGAlUS*

622
A>wy*Kri(.

And. Matthioli Comm.

ANAGALLIS.
.

CAP. CLXXIIII.

DVo
tur

funt Anagallidis genera,qu3e

:

tantum flore diftant .'nam qua? csruleo flore eft , fcemina dici:

mas qua? phoeniceo

Frutices funt parui,in terra iacentes.-folijs in quadrangulo caule pufil.

lis,fubrotundis,ad helxinaefolia accedentibus

fa AdditCat.
fi^TOfMt
70 OJJ70
.

eis

70.

MJ

femine rotundo Vtraq; mitigandi uim habet,inflammationem arcet,adaclos corpori aculeos extrahit.nomas cohibet Succus earum gargarizatus capitis pituitam purgat:& naribus inf ufus,doIorem dentium lenit,fi in aduerfam narem inijciatur argema cum melle Attico emendat retufse oculorum aciei auxiliatur contra uiperarum morfus,iecinoris , & renum uitia,(i ex uino b'ibatur,prodeft. Tradunt eam,quze caeruleum edit florem,prociduam fedem re.

primere qua? uero phoeniceum,illitu euocare . t a

:

pahKainas . i. Et Crateuas
1

herbarius ea-

dem de eius na
tura prodidit.

A N A G A L

OE M

A.

uftugtllit

In Lib fecunduni Diofcoridis

.

^2 }
Caterum planimeo quijinagaUidum uerb
Anagallidi
;

AT^agaUis tam mas,qudmfcemina,qu& officinis uulgb Morfus gallin& dicitur,notiffima

dem iudicio,hallucinantur,qui ^inagaUidem eam effeplantam putant,qu&
uocatur
,

efi.

in

Retruria uernaculo nomine Centone confideratio

Infubribus uerb Vauarina

Ty\*?m btec florem fert

candidum

& caulcm

rotundum

altcriflos eft c<eruleus,alteripuniceus,&

quadrangulm utrifquecaulis . j!.nagaUidum

.

uires recenfuit Galenus libro

,

fimplicium medicamentorum,fic inquiens

jinagaUis utraq; tam ea , qu& caruleum habetflorcm

,

VI . J^^ex qudm ea,qupurpu-

Gd?

reum,admodum extergentisfuntfacultatis.Habent uerb quendam etiam calorem attraSorium

aculeos extrahant. Succws earum ex naribus purgat eadem de caufa
.

ita ut

&

infixos cbrpori

Infumma autem deficcandi uim habent citra mor.

dicationem : quamobrem&uulneraglutinant,&putridaadiuuant . hmc Galenus

Verum cum Morfus

gaUirneeamftir-

pem in mentem mihi reuocauerit,quam uulgws herbariorum mo rs v m

I

diaboli,alij Succifam apptllant,

citmq; putem me,

Morfus diabo li hift,& u ires '

.

o qudmplurimis fortaffe rem gratdmfatfurum,fi bis noftris commentarijs ipfam quoq; inferam,hic locus uifus , ubi comeft
modi de ea aliquid dicam . Morfus igitur diaboli herba eft locis incultisproueniens,faltibus, ac etiam interdum pratis
,

&

SVCCISA, SIVE MORSVS DIABOLI.

dumetis.

6 24

And. Matthioli

Comm.
&
.

dttmctis . Folijs conftat plantagini,quam uulgb lanceolam uocant,fmilibus,Uuioribus tamen, qnx circa cauks,qui ad binum cubitorum Longitudinem ajfurgunt,exeant brmwra,auguftiora,lcniterq; per ambitum laciniata. Floret <zjh.te,fca-

ftitiofa.

Opinio fuper- biofs uocats, modo.Multiftdits habet radices,nigricantcs,fuccifts,& circumrofis: nndefuperflitiofum nomen inuenit Siquidemfcripfirunt nonnullifuperftitiontbus dediti,quos credulum uulgus fequitur , cacod&mona ob tanta efficacix radi-

cem inuidere hominibus,atque hac de caufa,ubifuccreuerit,ftatim eam undiquaq; dentibus fucciderc,& circumrodere: lan cft hominumfuperfiitio . Herba hxcfi uiridis cruda,tritaque carbunculis peftifms imponatur, prtefincaneo remedio(uC aiunt)eosfanat,autft uinum,m quo decoclafuerit, bibatur . l\adix perfe eftur , aut eius decocli uinum utiliter bibitur non tnodb aduteri dolores ;fed etiam adpeftilentem auram arcendam.CuJltt admodum amara eft: exquoperlpicuum ejfepoteft eam ejfe calid<s,& ftcctefacultatis.Stccatepulueremprabent pleriq; ad alui tincas nccandas,ac eadem fugillxta illitu cmcn
ta

dant . Herba,qu d*ctya,*> ts,Gr<eci,j(nagaUis quoq; Latini uocatur: Italici,^inagallide : Germanici , Gauch heyl : Hijpa
i

IO

Nomitu.

nici >

Muruges : GaWci,Morgdline>& Mouron

HEDERA ARBOREA.

HEDEl\st.

InLib.
Kmit.

fecundum

Diofcoridis.
CAP. CLXXV.
.

6iy

HEDERA.
.

HEdera differentias multas in fpecie fortitur,fummas autem genere tres Nam quaxlam
eft,altera nigra,tertia helix
:

candida

Candida frudtum fert candidum nigra nigrum,aut croci semulum, * quam uulgus Dionyfiam uocat Helix fru&um non gignit a ,fed tenues habct uiticulas,& folia parua, e ^|"$! angulofa.& t rubra Hederaomnis acris eft,& adftringens neruos tentat. Flos tritm digitoi um car- xai^-^.
. .
.

!
(

!f)
.

ptu,facitaddyfentericos,inuinobisdiepotus:ambuftiscum ceratotritus illinitur.Recentia folia ex aceto co<5la,aut crudacum pane detrita,lienes fanant Foliorum,& cory mborum fuccus, cum iri10 no unguento,melle,aut nitro,naribus infunditur:& contra ueteres capitis dolores, caput eo cum ace.

^a habet fae

&

HEDERA

HELIX.

to 5

&

6 26

And. Matthioli comm.

: .

to,& rofacco perfundi utile eft purulentis auribus,aut dolentibus,cum oleo medctur Nigra hcder^ fuccus,autepoticoryrnbi,corpusinfirmant 3 mcnteroqueturbantIargiiisfumpti.Aciniquinque triti, calfaclique in punici mali cortice cum rofaceo,ii inftillenrur a contraria aurc,do!ot em dentium mitigant. Denigranrcapiilumilliticorymbi. Folia in uino decocta ilifnuntur omniumulcerumgencri, etiam (i cacoethe fint uitia cutis in racie,& ambufta fananr,uti antea diximus,deco&a Mouent menfes triti,& fubditi corymbi-.ijdem poti,poft purgationes fcminarum,drachma?pondere , concipiendi
. .

fpem adimunt. Pediculus foliorum mclie irrigatus,ac uulua? inditus,menftrua ,&

ftillatus

parttis extrahir

fn-

fuccus putrida tsdia narium,graueo]entiaqueemendat,& fanitatireftituir.

:

Lacryma hedera
10

pfilothrum eft

illitu

pediculos enecat . Succus radicum in aceto potus, contra phalangia prodeft

tffe ttftetur,

Hedens
deracio,
nera.

eonfi-

HEdera, cuius hic tria tantim fummagenerafecit Diofcorides,etfi plurts eius injpccie dijferentias
ta
eji

plan

&ge-

mdgaris notitia . Veriimfi quis Hedencplura genera

HEDERA TERRESTRIS.

noffe defiderat,nor, fortafle Tltnio contentus, licet

deip

fisahundt

&
.

In Lib
rs. figilUtmfpccks diligentifiimi

fecundum
I

Diofcoridis
i

6 zy
qiuedam tnim humi re,

fisabimdediffcrueritlib.xvi.cap.xxxi

ll.lcgatTheophrafiumlib.i

i.cap.xvl

i.deplantarumhifioria,ubihede-

perfequitur,^-deijs copiofifiimipcrtrattat-ueipotiusipjumaudiat,namhic,qu fecji :

(juuntur,iffi

ad uerbum accepta rcferimus,qui loco citatofic habet.Hcdcra qnoque multigena

'fens,qudamfe in cxcelfum attoUcns :

& excelfarum genera plura,fed trinafumma patefcunt, candida

:

nigra

tertiaijue

hchx,.d eft clauicula.il orum item fpecies plures

quippealiafrutlu tantum candida,alia etiamfolijs

rurfus fruclum tan-

:-tumcandidumfcrentium,alia maiufcuium,dcnfm,& uetut inglobum circmtfum fruclumprofert , qv.am corymbiam qui

damuocarnnt,jLthenicnfcs acbarnicam riguam eam appeiianUaha minorcm-,Jparfeoremij;

fcrei:iias,fid

>
:

modo

nigra.

Habet nigra

dif-

non hunc

in

modum confpicuets

Sed helix

diffcrentijs

maximis

dijcernitur

etcnimfoiijs plurimum diflat,

.

j
> ;

:.cum p::initate,tum qubdangulata,concinnwraq;fint : cumbedera rotundiora,fimpiicioraijuc haheat

.

Diftant etiam in-

Urnodiorum tongitudincatque etiamflerilitate, quoniam Jruclum qimdam nonferant : qubd ncn in bederam transfigurentur,ut quidam uolunt : at uerbfiomneshederefcant,ut alijsplacet,tatis certi,diffofitionisque,nongeneris erit difcri-

men,f<emadmcdumpyri adpyraflrum.Tamen
eccurran,tnafunt
Herbacea,qu<e plurima

cius

quoq;folium muiium ab hedera

.

difiat :

uerum id rarum >

euemiM uetuftate permutetur,ceu in populo alba,

.

& crotone

& inpaucis

Ergo hclicisplura gtnera ,fed qim confpecliora ,fummaqi

':

eft

:fecunda candida

tertia ucrficotor,quam

Thraciam quidam appeUant.Et

,

harumqu&q; dijlare uidetuiyjuippe hcrbacea qu&damfolio

qutedam minus h&c omnia habcv.s . Etin uerficolorisgenere,diafclia ampliori,alia minori, macuiarumij;habitu diucrfa pari modo ma:
tenuwri,oblongiori,atq; ttiam denfiori

&

gnitudine,coloreq; diflant . jlutJuperfacitis herbacea, inq;plurimum uenit

Manifefiam ejfe qua bederefcat , affirmant,

& tongitudine
2o

non tantumfolijs,qute maiora,latioraij; habet,uerum etiamgerminibustprotinus enim ereclagerit,non infiexa graciiitate,

.

Herbacea uerb crafsiora,breuioraq; . Ac hedera,ut femen proferre incepit,germenfublime,retllimq;

,

edit.

Efi quidem uniuerfa hedera radice numerofa,denfa,ftexnofa,furculofa,crajja, nec nimis atta,fed prdcipui nigra

& inter

candidas,qti afperrima,immitifiimaij; habetur.

exiccat,ablato alimcnto
.

quamobrem eius amplexus arbores omnes infc(iat,omnes enim necat >

&

Crafjatur h&c maiorem in modum,atq; arborefcit in tantum,ut per fe ipfa hedera arborfiat.

M-

tamen cx maiore parte femper fuper aliud uitam degercfolet,atq;(ut ita dixerbn)amplexicaulis eft,ita pro Jiia natura,uel
quiddameiufmodiiUicogerit.7<[amigerminibusradiculasafftduiinterfotiamittit,quibusarboribus } murisq
ft de induftria

d natura txbibitis : atq; ita humorem aufcrens,exbauriensq;arefacit. Etfi inferiusfuccidatur} tnhito minus
:

uiuercdurarcij; poteft.Habet uel aliud difcnmen non mediocre infruclu

nam atius dutcis,alius uchementcr amarus > tam

mcaiidida,qudminnigra.Indicium,qubdaliumauesmandunt,atiumminimi attingunt. Hedera itafehabet . Haclenus Theophrajius de hcdergeneribtts. C&terum tametfi tot Hederx genera Theophrafto dcfcribantur ;du& tamen Hedereejhit
nobis pr<ecipu<e, nempe maicr,& minor . Maior itaq;

quam arboream uocamus, non folum iufytuis

excelftn

arbora fcan-

dit,firangidatq;fuo artlo brachiorum complexu,fed etiam antiqua (Sdificia > urbium mwnia,feculchraq; adcb occupat , ut

tandem ea omnia diruat,& und cum ijs coUabatur. Eadem in primisfoiio prouenit pirimodo,obiongo, qnod tamen tratlu
temporis triquetrum efficitur.Id quoq; Uue,craJJumij;eft,

& tongo nixum pediculo ,fapore mifto

maturitatem uirefcunt,

nam &

acredinis

amaritudinis,& acerbitatis eftparticeps . Florereincipit adfinem jLutumni ,floribui mufcofis , colore

pallido, e

qmbus

byeme racemofi eduntur corymbi ,

tiguftinis grandiores,qua ante

& deindc nigrum colorem con-

trahunt,menfe Ianuario. Minor ftcriiis eft,Helix uocata.Hac raro arboresfcandit,fed aut humi repit, autfxa, rnaceriait

fepes,&aggeresoccupat,foliofempertriquetro,acmaculofo.utraqueperpetuafrondeuirent, Serpentibusgratiffimatjt

Hcdera,qUbdin ea hyeme dclitefcant,eius fefe catorefouentes.Foliorumfuccus ex uino auftero potus licmfvsfanat. Dtco1uunturexoleo,&acetofeptemhedemfoiia;totidemqueofftum perficontm nucleiydcortice deiibrati, terunturijue deinde,& temporibus,& fronti Hlinuntur,contra capitis dolores,d cerebro prouenientes . Qui Scrobicuias cauterio paratas

gerunt in cruribus,alijsue corporis partibus(fontaneUas uulgb uocantjfoiia heder&fuperponunt, magnafani utiiitate,non

folum,qubd iiiucftuentem humoremaUiciant, extrahantque,fed qubd etiam roborent . Mulieres confutis beder&folijs pileosparant,& papulofis infantium capitibus imponuntffic enim curant iUos,uirus cxtrahentes. Lachryma, qua ex caudice
diftiUahiUita

tendes,& pedicutos necat

Eft

& herba,quam uulgus Hederam

terrestrem
.

uocat.

Hxc itaij; tongo

reptatuhumotenus fefe diffundit,quadratisfuniculis,e quibusfotiaemerguntrotunda,crijpa,&pcrambitumfcrrata,floribus fubpurpureis,puJ'ilUs,in cautibus dfotiorum exortu, ^iprili menfe, prodeuntibus

^adicibus nititur tenuibus,qu& i

cauiiumgeniculisprodemt,& eos humi reptantes connetlunt.Tslafcitur in

in hortis
.

opacis, circafemitas,

urbium muros ,

& etiam
an

jLmaroguftu tota pianta eft,

ideoijue abfiergere,attenuare,aperirequefacilipoterit. Vulncratis uifcenbus

xiliari in potionibus plerique cenfent,idproprUfacuttatiafcribentes.

Huic ij adderefolent I{ubi<e,

&

atbi
,

Ditlams radices,

quinetiam Betonicam,TiioftUam,Vimpineiiam,Sanguiforbam,l?entapbyUum,Bift.ortam,SteUariam

Equifetum, Virgam

50 auream,TcrmcntiUam,& Brafficam rubram,& exhis omnibus in albo uino decoclis potiones parara,adduntij; rhodomcllis,quodfuffirit,adpotum dutcedine concdiandim.Huiufce medicamenti,interni uulneratis exhibere Jolent,quotidie ternas uncias,magno quandoq; auxitio . Succus cum rugine miftus infiiUatur uiiliter cunicutofis uiceribus . Hederaiut autlor eft Galenus lib.vi i .fimplic.medic.)excontrarijs compofita eft facultatibus;habet enim qutddam adftringemis fubftar,-

He

'j

e,

^"1-

t'u,quam terrenam , &fiigidam

"JSlec deeft tertia :

ejje

oftendimus : habetq; etiam nonnihit acris,quam caiidam

ejje

utigufius comprobat

aqueam nanq; Jubftantiam quandam tepidam obtinet,certefi uiridisfit . Siqutdcm dnm a>\cjcit, b&c prima exbalet neceffe eft,manctquc qu tcrrca eft, frigidat adftringens, ea qu/t caiida,& acris Hedera,nine ua Latuus,

&

&

Gr<ecis x/orsV nominatur:Mauritahis,CufJ'us

Italis,Hedera

Germanis,Mauer,Epheuu bairm,Ephaui

Htftauu,Edcra,

Era : GaUis,Licrre
t Tslpn ab re quidem fufticandum efl(ut dotlifiimi adnotauit Marctilus)huic ipco
in

Diofcoride
efl
,

60 quodnon ipuOpa, boccft,rubra,nt habent uulgati codices,legcndum Jit

alias rationcs,buic leffioniadfiiputaiur

Jed ipu-juuojifit, id

conciimwra

mendum fubeffc Nomina. I^am pr&ter

,
.

&

Tbcipb.quili.lll.c.xv

l.deplatit.Lifi.cu

nomincbcdem behcisfctiadepmgu.

Ggg

CHELl-

6 z$

And. Matthioli Comm.

CHELIDONIVM MAIVS.
:

utvrf

m-

XtMMwtiiy*.

CAP. CLXXVI.

CHelidonium maius,caule eft gracili,cubitaIi,autakiore,agnatis foliofis : folijs ranunculi, mola Oiaemp. V^lioribustamen,&colore 1 c2efijs floreuiola?alba?,fecundum fingulafolia prodeunte. In eo fucl cus cr oci,mordax,acris,& aliquantulum fubamarus,grauiter olens . Radix fuperne fingularis, infcrne fuSK*' in multa crocea capillamenta fibratur . Siliqua , ceu corniculati papaueris,tenuis,in metae figuram lon!

'

ga in qua femen papauere maius recluditur Succus in cereo uafe, cum melle prunis decocius , oculis daritatem adfert FoIijs,caule,radice,fuccus exprimirur ineunte iEftate,& ficcatus in umbra digeritur in paftillos Radix cum anifo,& uino albo pota , medetur regio morbo , & ulceribus qua: ferpunt im: . . .
:

CHELIDONIVM MAIVS.

pofita

In tib
pofita

fecundum

Diofcoridis

6 2 5)

cum uino,aut manducata,dentium dolorem fedat. Hoc nomen fibi uidetur uendicafle,qu6d aduentu hirundinum exoriatur,& diicerlu emarcefcat.Sunt quinarrant,hirundines matres excaecatis pul
admota herba,uifum refticuere
in

lis ,

CHelidomum,q>.:odmamscognominatur,it!tlgb

HetruriaCelidonia dicitur.M imperiti ,pr<efertim cbymift&

qu&

Chelidonij

midtorunijlidtiti&eflyqubd Gr&cinominisuim ignorent , non Chelidonium quod Latine nilaliud, ,

rian-i fivnijjcanfid

qudm birundma-

maior is cotifieratl '

cdi domm

appellitant

.Q^apofieafalfanominispr&fiantiafretuexbacherbaquandamqumtameflen

tiam jicri pr<dicar,t,nonmodb fuis nanis alchymicis imaginationibns accommodifiimam ; fed ad tuendam etiamhominum

fanitatcm,morbosq; qadm plurimos profiigandos ntikm

I

Trouenit Chelidonium ubique inltalia propter fepes ,in fcroparictinis .

miftarum.

bium ripisfccus uias,inter rudera^ in <sdificiorum ruinis,feu

Sunt qui narrant(inquit Diofcorides in buiu-

A CLV

A.

&ZZ

fceeaphU

6)0
los,uidelicet,qu&

AnAMatthioli Comm.
.

fce capitis calce)hirundines matres excacatis pullis admota berba nifum rcftituere

Mqui

Miftrteles libro qur.-to de

gen. anim.cap.fexto,id quidemfieri naturaliter fcribtt his ucrbis

Ancs
.

cttam mnnkllx imperfeclos,

& cacos pariu

-u

ptd-

cumparu& corpore fmt,multos progenerant,ut coruix,pica,p.iJfer,hirundo. Quamobrem

fiquis birundi.

num noueUarum adhuc oculos prapungat,rurfus incolumes redduntur Cum enimftnt nonfabli, non corrumpuntur
denuooriimtur,acpuUulant.Etlib.6.debiftoriaanimalium.Tullorumbtrundinis,i>iqi<it,adfo<crecen
lo eos uexarit,rcnafcuntur,& cernendi uimpoftea

lcaq;

lclericosfanare creditur .

plani reapiunt . Herbam in calcets delatam,ft nadis pedibus atangatnr, Eadem mammis mulierum admota, menfium abundantiam fiftit . Tufii herba und cim radice,

&

oleo chamxmelinoferuefatla,
.

& umbilico

iliita,tormina uentris,

& uteri dolores toUit

Totinsplanta pttluis uulncra,

ueriim
.

ulceraquefanat

Succw ad oculorum maculas,argemas,nubeculas,& cicatrices plurimumpr&ftat,

c{l,nifi ijs

cum acerrideuti-

mm ftt,adhibendus non
Aquilin*.
ioris

addttis,qu& eius acrimoniam retundunt , cuius modi eft lac midicbre

,

Idem cauis

bus inditus,cos frungit,& eijcit . Cadunt quoque uerruas

&

arefcunt,fifreq<tenter eo iUinantur

Sunt,qui Cbelidonium
Cbelidonij rna

maius uocetherbam qitamaliqui Miyi

n nam

alij

M[uikgiam nominant:Ea in montibw prouenit,foiio

,

&nulo,per ambitum laciniato,coriandrifere modo , caukfcit menfe Iunio numerofa caulium fobole , gracili tamcn, ac
alijs

tenui . Flores in caulium cacuminibus emicant,in

purpurei, in quibufdam albi,& in nonnullts aurei

tanta

eft in ftori-

bus colorandis natur& dekclatio .

Ii in (ieUee

modum radiantur,quatuorfundentes inferiore parte

cornicuk;furfum

refie-

xa
Chelidonij

E^quibus capitula oblonga nafcuntur,Melantbij &muia,in quibus peUucidum femen concluditttr pullo colore. Scmen
rei berbarict

(utfcribunt qitidam

authores)drachm& pondere potum ex Cretico uino, addito crocimomento , iilerinam fa.

nat

Sed gros in leclo fubinde fudare oportet

Cbelidomj maioris meminit Gaknuslibro vl

tft
.

i.fimpliciimimedicamen-

UUeS
ex GaT

tor!im ' u

^ htecfcribit

Cbelidomum maius extergentis admodum,& calid&facultatis

Scd &fuccus eius ad acuendum

.

uifum commodus

eft,utiq; in

quibus craffum quiddam in pupilla coUigitur,digeflione , atque difcuffione indigens

iecoris obftruclione proficifcentem,inuino

yfifunt

20

quidatn radice eius ad

fo
.

morbumregium d

alboeampotui exhibentes cum ani.-

Tari modo manfa dentium doloribus confert . Id ^.Kiliim y.iy. Gr&ci,quod Latini Chelidonium maius,uocant

Mau-

Nomina.

ritani,Kauroch,CbaUidunium,Cbilodomontoma,& Memiram: Italt,Celidonia:Germani,S.cbeluurt'%,& SchLkraut:

ni,Celiduenha
,

Hift>a-

&yerua de las golundrinhas : GaUi, Chelidonie,& Efckre

xe^w^v. CHELIDONIVM MINVS.

dens, fine caule folijs hedera?,multo rotundionbus,
:

CAP. CLXXVII.
,

CHelidonium minus, quod triticum fylueftre aliqui nuncuparunt,herbulapediculis ab radice pen

& minoribus
,

teneris,& liibpinguibus . ra:

dices habet ex

qua- 30 anemoVis ei acris , nes modo fummam cutem exulcerat. pforas,& fcabros ungues eximit . Succus radicibus exprefius ad purgandum caput,naribus infunditur . Decoclum eius ex melle gargarizatum 3 magnifice id preftat omnia pedoris uitia extrahit

eodem callo compl ures,pufillas,in granorum tritici modum aceruatim congeftas

.

rum tres,aut quatuor in longitudinem exeunt

Iuxta aquas

& lacus nafcitur

&

&

Chelidonij r ^fiequensgignitur,uliginofoprfertimfolo,&infcrobium,foffarumq,marginibus minoris confiderauo. dioribus,acfubpinguibus,fine cauk .-ftore luteo,etfi eius non meminerit Diofcorides,tenuipcdiculo appenfo

\yLanta,quamomnesfere^eiberbartiperitiCbelidoniumminusappeUant,omnibusItali#locis,uernoduntaxattempo

P^a dicibus ni-

titur compluribus,ex

eodem caUo prodeuntibus

pufillis,in granorum tritici

:

modum aceruatim congeflis,quarum nonnul-

U tanturn

in

longitudinemprogrediuntur .Herbabac breui deperditur

quippe qua uere et nafcatur,

& arefcat. Sunt

,

aq

qui hanc Scropbnlariam minorem appellent,d radicum (imilitudme,ut qua multis granorum

tritici grumulis

ueluti ftru-

mis,qu Graca imitatione fcrophula uocantur,coaluiffe uideantur . quanquam

ftrumis,fiuc fcrophulis(ut

alij

exhoc potius fic dtclam putant , quod

quidam afferunt)impofita medeatur . T^oftris eam

in

Hetruria uulgo uocari FauofceUo puta-

uerim,qubdfabarum modo folia fubpinguiaproferat . T^eceaaliundefibi Chelidonij nomen uendicaffe exiflimatur,auclo

re

Theopbrafto lib.v 1
.

.cap.x

1111.de plant.biftor.qudm qubd hirundinurn aducntuflorem excitet, quemadmodum

&

chelidonium maiits
lubitatio
:

Verum an hxcfit

chelidonium minus,cuius meminere Diofcorides,& Gaknus,non partta uidetur effc

effe

qubd nullam prorfus nec folijs,nec radicibusprafeferat acrimoniam,cum tamen acerrima,& mordax
tefte
effe
,

debe-

reulongcq; magis qudm chelidonium maius : quandoquidem,Gakno

facit ordine quarto
.

Chclidonium minus cutem exulcerat, dr excal:

id quodfatis mamfcfte" oftenderepofjet,hanc non

Chelidonium minus

nifi quis in

hoc iUud dixe-

nt,qmd de Mofcriptum reHqitit Gaknus libro 1 1 .de alimentorumfacultatibus.Tslamfacile contingerepoteft,qubd quem admodum arttm Cyrenis minimum medicamentoft,minimumq; acrimonipoJfidet,adeb ut in cibisuel rapis utilius habeatur
;

in italia iierb

ac minori J.fia contrd adeb acre , ut medicamentis duntaxat expetatur : ita

& Cbelidonium minus

.

quod in Italia nafcitur,minimnm acrimonUfortiatur ; quod uerb

excepta acrimonia tantum,noftrati nibil praterea deeffe uidetur
facili
,

m Gr&cia prouenit, acre admodum fentiattir

Siquidem
.

qum kgitimum c helidonium minus dici qucat Ex quo

tendum

addutlusfum, ut credam,qubd quanuisinltalico deftderetur acrimonia ;non tamenid ejfe Chelidonium minasdiffiefl : tamctfi inficias ire non liccat,noftrum Chelidonium mimis^qubd ornnino acrimoniafit cxpers, ijs morbis haudconferre,quod in

quaquam conuenire pojfcquibus illud

ficiente qualitate, necefte

Cmcia gignitur,tradiderunt Diofcorides,& Galcnns.2\[am bae dc.

quidem

eft,ut

& uires,qiu

illam confequuntur,deficiant,& pcreant

Hinc

igitur fit

, v.t

non pof-

fim ego fuhfcribere

iudicio Fuchstj uinalioquin eruditijftmi,qui in libro de comprfitioiie

medicamentorum,qnem auclumfe
uidetttr
,

cundb excudit,Cbclidonium miuus cenfet alteram Malacoajfe Jpeciem . Qjtinimo eius opinio mibi refclknda

qubd

pbnta illa nullisfcre notis dUftitm mollem bidcniin

referat

E.i

quidemfoHjs bederam quoddmmodo mv.datur ,fed quod

In Lib .fecundum Diofcoridis

CHELIDONIVM MINVS.

6j i

10

niagisattendendumeratuiticulasnonprofert,quibushumi repaf.idqmd hedene cuique natura tributum efl.fed longi magis alius quidam nugator accufandus efl3 quippe qui eo dcmentite deuenerit, ut contendere nobifcum non erubuerit , banc plantam minus non effe Chelidonium,fed Vergilij lAmeUum.Veritm nihil efi quod magis homines deliros efficiat, qttam am
bitiofa temeritas.Minoris chelidonij uiresmemoriaprodidit

Calenus lib.vi

i 1

.ftmp.medic.ftc inquicns
eiits

chelidonium mi-

Chelidonij
nil,lolls

nus,ckm acrius fttmaiore,celeriter illitum cutem exulcerat.,mguesq;fcabros eijcit . Succus

ttdmodumacer.ltaq; h&cherba quarti ordinisfueritabfoluti ia,idq; tum
yjhiMviov iMnpoy dicitur
:

per nares purgahutpote

uu es
'

in calfaciendo,tum
,

inftccando.Herba h&c Grscis

: Italis,

Latinis

Chelidonium minus

Mauritanis , Memiten

&

& chilodomon

Celidonia minore,
:

Noinina.

Fauofcello

Germanis,Feiguuart^n,Elanter Kraut, Vfafenhoedlin,& Meienkraut: Hiftanis,ScrofnLria mer.or

.

Gal-

lis,Caullons desprefies,& Efclere \petite

cgg

ornoiQ^u

6y
ofcto,

And. Matthioli
OTHONNA.
,

Comm.
CAP. CLXXVIII.

OThonnam aliqui maioris chelidonise fuccum efle aiunt: quidam glauCiplij fuccum floribu? cormtofTnmtfi><t,4*9ttpd

iKi\ofvMM.i.
S

n'bus, uclutTI iicrmibus pera

ia& pluca!~
Sfd

c.

ha-

exprefTum . Alij permiftos cjerulea? anagalliuis,hyofcyami,& papaueris flicTroglodyticx cuiufdam herba: fuccum,quse othonna uocatur rtafciq; eam 3 uein co Arabixtradu,qui ad Aegyptum fpe&at Othonna folijs eruete , perforatis cribrimodo , i flore croci , latifoiio:quare quidam anemones fpeciem ef] ut j ^ t j n( a derofis,fqualore obfitis,paucis ie putaucrunt Extraclus fuccus oculorum medicamentis adijcitur , ubi expurgare eft opus mordet cnim,& abfterget omnem caliginem , qua? oculis offunditur . Tradunt humorem quendam ex herba emanare,quielutos,femotiscalculis,inpaftillosadeademdigeritur.AIiquitamenar]irmantJapidem effe Aegyptium,inThebaidenafcentem,exigua magnitudine,sreocolore 3 guftucum fcruorequoniculati, papaueris
.

cos

g^ eontC nclunt
.

Alij

&

Splud

fe

dam,& adftri<aione3 mordaci

fxderztio,

Othonnx con /*~*\Thonnam Diofcoridifluiflfe incognitam,iilud nobismanifeflo argumento ejje potefl , qubd nihil ex fe de ea certifcribat,fled omnia aiijs acccpta referat,ex quorum tantiim opinione flamaq; hdc de Othonna memorue prodidit . Tslpn

\^/

defunt tamen rei herbaria periti,qui

eam plantam Othonnam

effle

cenfeant,quam Indicos Caryophyllos uocat uulgus.Qui-

busego quoqv.eftbfcnberem,fi hacplanta

cumfoiioflaflit

eruc&floius crcflcerct,i;sq;paiic:s, cribrimodo perforatis,

& fi-iabilibus.Veritm
2
.

planta,& nonpaucisfoius

reflertatfutz

Tanacetum potius,quam erucam referunt,

eaq; cribri modo perflora-

tanquam a uermibus crofa nonfint, nec fliabilia, non uideoflane, cur in horum fententiam concedere queam TJjbil enim mc mouet adprobandam horum opinionemfloris color , latifolia imago , alijs rcclamantibus notis,cum numerofa
t a,aut

&

fint plantarum genera,qu croceis,& latis proueniunt floribus

fanthemi genert harx plantam reponerem,quodtamen alijs,me peritioribus, decernendum relinquo

fatisflaclum effe intelligam
;

Ego quidem,fi mihi dccernendi ficultas daretur,in cbry. C&terum ut omnibus

.

duas huiufce Indkcz plant/s imagitres hic addi curaui

Efl itaq; hczc pianta fruticofla, caulibus

bicubitalibus,& quandoque maioribus,Jiriatis,retJis,flibrufeJcentibus,e quibus multifida prodeunt folia,& numerofa,Tanaceti ccmuiafed

maiora,& magis

diuifa

T\adix
.

illi

cfi

breuis,fed numeroflx,nec alte deflcendens.Tria huiuflce plantce obflereft

uauimus genera,fioribus tantum

tnerofis

differentia

Islam que genus

ccztcrisprocerius,quodfloresproflert aureos,

magnos,nu-

admodim flipatos foiijs

J. iiudfloribus fletlatur minoribus, bmo,ternoq; eorundem ordine concinnatis ,floridis

.

in medio capillaruentis,ut in T\ofa

Huiusflores colore quidem &facie

,

dijflerunt. Ii

enim ex aureo in purpureum colorem

flafii
,

inclinat,flolijs craflflwflaiiis-.nitentibusq;

adeb ut ex bolofcrico,quod Vellutum nocamus,a natura

difflert , nifli

uideantur

Tojlre-

mum autem,quod pradiflis ejl minus,nihil d prxflc ripto

taiitum foliorum coronarrierito,fed c.deris minores
chnidis coronarim ferc
qtiofittUt ea
(iniili,
.

qubd non tam

.

altd adoleflcit
c
!

&flores habet flmpiici

oblongo ,
.

Cceterafimiliafunt
.

Trodcunt omnes

calice

torofloq;

Ly-

longis pcdiadis nitentcs

Semen

indefit

obiongum,tenue , ac nigrum
fit

Excalflacit

&jiccat,

qnoque

in

medicum uflum trahi poJJit,ubi abftergere,& aperire

opus.Hanc cumadmiflceat Tauiusfluis medi

,

camentis,aflerit qnibufdam in locis maioris cheiidonij fluccum eJfle,eorumflortaffe opinionem fecutus

qui ita flcipjhmt,ut

Konina.
reflerx

Lkflcorides

Eius

nomen Gracum ihimt ,Latinum item,& Italum Qthonna .

^3:t
.

MuftA*

AVRICVLA MVRIS.

CAP. CLXXIX.

40

t-jnina

p.irua.

Meum
it.

adk*8/ab Si

J^JJJll JLVJUb imo rubentibus & concauis

;

tv yr Vris auricula,quam myofotida uocant,herba eft caulibus pluribus abuna radice, aliquatenus folijs anguftis a ,oblongis,dorfo acuto,elato,nigricantibus,per
:

ywiifa. JV
1 '

M.nuicrTiTm

fimiiis eitfcj-

interuallaafriduegeminatis,atqueinmucronemdefinentibus,&tenuibus cauliculis ex alarumfinu prodeuntibus flofculo,ut anagallidis,cruleo radix digitali craflitudine, multis capillamentis fibrab Radix illita jegilopia fanat. Sunt qui ta alfinem,muris auriculam uocitant
:

'.opcndrio, fc 1

].ruior,& minor.

Eperiuvtur quidam Dioflcoridis codices,quihoc loco Mflinemhabent quttlibro quartopoft helxinem defcribitur,
Atiriculs
risconlid.

mu-

g. Muris J^ q^d Dwfcoridisuolumme hunc iocum

a tsbntiuUis jpf

}0

auricula apptlietur

Quaforfldan nominis coguatione addutti , pofteriorum quidam,

.Aljinemftatimpofihclxinemfequi debe-

ex quarto
quod

in

ipflam tranftulere, ubifuigeneris,ueipotius nominis aiteram repmflentamt

,

Dioflccrides
re,
ei

Sed quoniam

ipfla

Diofcoridis fcribendt fleries clarifflme demonflrat

cum hclxine,nifi humilior ejflet ; idcirco libro quarto deca nobis dicendum erit,quod inibi eiits icgitimam fledem efle exiftimemus.Catcrum bacde qua hlc mentio e(l, pajfim menfe Ma io fioribus omata uifiturwnimirum in pn-ais,in campis,in hortis,fecus uias,& ubiqueflere locorum.Huiuflce uires paucis per
adebfimilis fst,ut tradat Diofcorides eandemfuijfe

flnnxit Galcnus lib.x

.fimp.med.ficinquiens. Miricuia muris deficcat ordine flecundo

:

catcrum nullam euidcntcm ca^

:

Nomina,

liditatcm pofjidet

Ea Grmci yaiii cJiiw uocatur : Latine,jluricula muris

de rator.yerua
:

Italicc\Orecchia di topo
,

Gcrmanice,Vualdt

wngoltmit blauuen bluomen : HiJpanice,Oreya

Gailice,Orelge duratte

Vtr&Tig

InLib.fecundum
AV R
I

Diofcoridis*
I

6jj

CVLA M V R

S.

10

iw,.

GLASTVM.

CAP. CLXXX.

SAtiuum Glaftum,quo infe&ores lanarum utuntur,folium habet plantagini fimile,uerum pinguius,

nigriusque.xuiuscaulisduumcubitorumaltitudincmexcedit.lllita folia tumores omnes difcuignem facrum,phageda?nas,putrefcentia ulcera,& quae ferpunt,fanant . Sylueftre glaftum fatiuo fimiie eft . Folia fert maiora , la&ucaceis proxitiut,cruenta uulnera glutinant,fanguinis profluuiafiftunt:

ma

caules tenuiores,multifidos , quadantenus rubentes: in quorum cacuminefolliculi multi dependent,quandam linguarum effigiem referentes,in quibus femen flore tenui,luteo Eadem, quse & fupra dicta,prasftat potu,& illitulienofis auxiliatur
: : .
:

ISatis fatiua,quam m Hetruria uulgb Guado appellamus, tingendis lanis fullonibus,& infeftoribus maximi expetitur,
qubd lanarum infeclus,quibus cum admifcetur,firmet,&
ucntus in

ifcid;
Glifti
cc

mnquam deperdi patiatur

Huiufce maximus babetur pro-

Vmbria circa K[oceram ,

ubi oppidum

eft

Guadum ideb appellatum,qubd ibi ifatisfrequentiflimaferatur . Glalib.

fiumfyluefire Tlinio imer fylueftres Uclucas recwfetur

xx.cap.v 1 I. quippe qubd iUi nonfit abfimile . Fit ex ifatide

cxridus

634

Aiid,Matthidii
I

Gomm.
I

AT

IS

^QMEST

A.

c&ruleus
Ifatidum uires ex Gal.

ille

color pi&oribus e xpetitus,quem Indicum uocant,de quo dijfufius Ub.v.fuo loco differemus

Memink utriuf- 10

que

ifatidis

Galenus lib.vx fimpl.medic.fic inquiens.lfatis fatiua,qua utuntur tinUores,facultatis eflualenter exiccafltis,

eft

nondum tamen mordentis :

enimfimul amara, atque adflringens . JLt

ifatis fylueflris

manifefleiam acre quiddam tutn

obfiftit
.

Nomina.

gnflu,tum aftione prafert.Troinde quamfatiua ualentius deficcans,ualentius etiam bumidis putredinibus ta Grtccis Yviiu mipa, Latinis Glaliumfatiuum nominatur : Italis,Guado domeftico . Qua ucrb Gr&cis
tinis

Tl*n-

kdm JypU, Lct

te,Cbatis,fm

Gla(lumfylueflre,& Italis Guado faluatico appellatur. Vtrunq; Glaflum uocant Mauritani Dili,DUeg>Vcfme,CbaMcbat,Mlen,autMblen,& 7$il : Germani,Vueid : Hiffani,T?aflel : GaUi,Taftel de languedoc .

Ttxftny
f Meum. ?irctw/iJA-i.angulhjceiuies.

TELEPHIVM.
folijs:
.

CAP. GLXXXI.
alasbinas infingulisfoliorum geniculis anhoris
illita

'Elephiumherba portulaca2fimilis,& caule,&

neclk:ramuliaradicetfeni,fepteniueprodeunt,folijsrefertic^^
Nafcitur in culti$>&

re luteo,aut candido

maxime inrer uites tempore uerno . Folia lenis

albam

In Lib.fecundum Diofcoridis
I

A T

SYLVESTRIS.

Gt

lo albam uitiligine fam*it

:

: fed poftea hcrdeacea farina illinidebet . Perun&am ex aceto etiam in fole ui tihginem tollunt fed ubi inaruerunt,abfterguntur

QVanquam non defunt

titta,qua

rei berbarue periti,qui exiflimem>Telephium eam ejfefiirpem, quam quidam Fabariam , alij TeJephi Fabampmguemfeu crajfam,quidam uero Fabam inuerfam appellant j cilm tamen nutia reperiatur qualitate pr&- dendo.

confi

abfterfom,Jiccatisq;facultatisparticeps dicipoffit,ut Galenus Telefbium ejfe teflatur,foliaq;proferat ponuiac&longmaiora,eorumfanffententi&planead(lipularinonauftm:tametfieacompkribHsMtisTekpbM^

...

tur

Telepbij uires memori<e prodidit Galenus lib.

ym. fimplicium medicamentorum

in
tertu'
:

"***
,

ubi itafcnbit

Telepbium exic-

gJj.

cadi,& detergendifacuitate.efl,mn tamen iufigniter calida.-uerum

Deficcat tamenfecundo ordine intenJo,aut certeprmcipio
.

hocforfan qwjpiarn ipfumprimi etfeordims cenjcat.

,

proinde adpuiruia ulcera conuemt,& lcucas

cum acetofanat . hatlenus Gaknus Cmterum illas quidem Tekphu qualitatcs haud repenes in Fabaria noftme

& alphos
;

etft

hxc

636

AncLMatthioIi

Comm,

FABARIA.

(ittpaulb anti diximus)notis pluribus proximt ad Telepbij bifloriam accedat,ut eius pitlura,qnam hic damus,aperti fatis

demonftrat.Mfifacultates tantum ob(lant,qub minus ea planta Telephium

&

10

efje,

&

dici

mereatur,in boc ilk ratio

non panttn ponderis babitura eft,qu a fuperius oftendimus,uerum Chelidonium minus herbam illam effcquatn in eius mentione depictam exhibuimus . J^amfi ^irum,tefte Galeno,ijs caret facultatibus in Italia , quibus in Grxcia praditum e[t,
nil mirum uideri

debehqubd
eft .

&

alis,

Nomini.

niffefujpicandum

Velim tamen

in his,ut in alijs quoq; dubijs plantis,fuum cuiq; effe iu^icium

planu cumfolo uires mutauerint fuas,ut illiplanu,& buic Fabaria diftxfaciU eueHerba , qux, im<pm .

Crce,Telephium item Latini dicitur

LIBRI SECVNDI FINIS.

PETRI

PETRI ANDRE AE
MATTHIOLI MEDICI
Senenfis Commentarii;
IN
LIB.

TERTIVM PEDACII DIOSCORIDI5

ANAZARBEI, DE MEDICA MATERIA.

!

Vferioribus, charifime Aree , commentarijs , tradidimus de aromatibus, unguentis, oleis , arboribus , earumfru&ibus , lacrymis:item de animaiibus , cerealibus , oleraceis ,

&

&

herbis acrimo-

nia praditis
J

& qua uernacula &

,

ln hoc autem tertio radtces, fuccos ,femina3 herbas,

interfe cognata cenfentur 3

qu&% duribus fcatent reme-

dijs

frofiquemur .
AV*p/Ko>.

AGARICVM.
:

CAP,

I.

jo

AGancumradixferturlarerpitiifimiIis a ,fedfadefummafbIutior,&ranore, fungofoque tota contexcu . Duo eius genera fcemina, quse prefertur,re&is intus uenarum difcurhbus conftat mas rotundus eft,& undique compa&ior.Vtrique guftus in initio dulcis, mox ex diftribucione in ama ritudinem tranfit.[Gignitur in Sarmatise regione , qua? Agaria dicitur Sunt qui radicem effe planta
: .

a
"J

Meiuw?^J*>p*'
.

7Z^VA ^ hn

i.

affirment:alijutfungosnafciinarborumcaudi.eibus,quadamputredine.]Gignitur in Gilatia Afia?, Cilicia b itvcedris,fed friabile, infirmum . Adftringendi , calfaciendique naturam habet . efficax ti fdphiumUi eftcontratormina,cruditates,&rupta:prodefl:itidemcontufis,&abalto deuolutis. Datur duobus ^TalhV^ n '1 obolis in uino mulfo febrim non fentientibus.-febriculofis uero in aqua mulfa: arquatis quoque,fufpi- kjk o4. riofis, iocineris,renumque uitio laborantibus,dylentericis . Item fi urina a-gre reddatur, fi uuluse ftran b Meu & Cat.

&

&

SSeS

40

guIatusurgeat,fipallormembradecoloret,drachmaunadarifolet:fitabes infeftat,ex paflb .-filien negotium exhibet,ex aceto mulfo fi dillolutio ftomachi eft,ita ut cibi tenax non fit, manditur , fine ulla humoris forbitione deuoratur fimili modo acida ru&antibus propinatur . fanguinis reiediones fiftit,tribus obolis exaqua fumptum.Facit ad coxendicum,& articulorum dolores,& comitiales morbos,fi cum aceto mulib,pari pondere aflumatur : menfes ciet foeminis, quas inflatio uulua? uexat utiliter asqualimododatunhorrores foluit,datumantefebriumaccefliones aluum purgat.drachma una,
:

&

fopefibK!
iHem leg.oriballU5,

Meum

id

K^Jd-'
!

autaltera,ficumaquamulfabibatur:uenenorum antidotumeftdenarijinftar,cum c diluta potione fumptum:fiferpentesicl:umuibrarunt,morfumquefubfixerunt,tribus obolisexuino potum, d mire auxiliatur.In fumma,internis omnibus uitijs conuenit,pro uiribus,& Ktate datum,nunc ex aqua,nunc cx uino ijs ex aceto mulfojalijs ex aqua mulfa
:

^ ,m<, lu Umi POt '~

ne.

Mnn
fe
?

nos

s ,t > ,u,rc

AGaricumfungus eft in arboribusnafcenf Tlura deeo diximuslibro primo in laricis arborishifloria TmflantiJJimum habttur m Tridentinis montibus,ubifepiffimi proprijs manibus illud diuulfvmus,adacla fecuricula Caterum
.

Agarici conflderatio.

tametfi Tlinius lib.xv 1 .cap, v 1

1 .omnes glandiferas arbores

jigaricum ferre tradat ; in Tridentmis tamen fyluis , ac

etiam

in reliquis Italix locis

quod equidem uiderim,foli tantum larici innafcitur . I n cedro jtgaricum gigni, tum in <Afia
larice ipfa,acglandiferis(utTliniusinquit)ar

50

Galatia,tumin Ciliciafcribit Diofcorides,nulla eiusmentionefafta, quodin

boribus prouemt
.

Fufcbfius medicus &tate noflra celebris in libro de compofitione medicamentorum,

excudit,Agarim ex Sarmatia per Illyria Venetias affem tradit,& ex Galatia

Venetias
Cilicia
.
.

&

quem nuper auclum Cilicia Mexadriam, &ab Mexandria

Equidtm compertum

Ft,ch

la

P'"l| s-

eo fortajje argumtnto duc7us,qubd Diofcorides auclorfit agaricii nafci in Sarmatia rtgione,in Galatia Mi<>&

Verum iampridem desijt ex illis locis importari,ut tejiantur

mercatores

& pbarmacopcei

babeo,omneferi> agaricum,quod Venetijs uenditur,partim deferri ex Tndentims montibus,in quibusfuut fylu<e larictbus

rtferU,partim ex Vultureme agro,& alifs finitimts [ocis,partim ex It^orico traclu . 7S(eque certe unquam,dum ego Venetijs

agcrcm,intelligere potui,qubd agaricum aliunde conueherttur.Quare adducor,ut putem,Fucbfium uirumaliuquineru

.

ditiffimum, in hocplani deceptum effe

jlgarici meminit Galcnusfub

efi,qt<

quodam

radicis gcnerc lib.\ I

,

de fimplkium medi- cx Gal.

dulcis ,fed
.

camentorum facultate,ubi (ic inquit . Jlgarici radix,boc

trunco innafcitur

primo quidemguflu

paulb

60

pbflfubamara apparet
tialaxa
.

& acrimonns, quandam fpeciem temporis fpatio induahUukuUq; adftriclionis

ejl ,Ji

eji

& conjiflcn-

Ex

quibus omnibus mamfeflutn

quidem quecjupcrwribus commcntarip ditlafunt , meminerimin , qubd

Bhb

tr,ed:c<nnchium

6)8

And. Matthioli
A G A R
I

Comm.

C V M.

medicamentumhoc compofitum ejl exfubfiantia aerea,

tiaaquex
.

Hac ratione,& digerendi

extenuata porrb minimum habetfubjlan& tcrrea a & calfaciendiuim habet, & craffitudinem incidendi tum infarclus uifcerum excaliditate
:

purgandi. Troinde regio morbo laborantesfanat

eos utique, qui ficab infarclu iccoris laborant.

Iuuat

& morbo

comhiali obnoxios eademfacultate,tum rigoresper circuitum rccurretes ex crafiis,aut mfcofis hnmoribus natosfanat.Iit

uat morfos a beflijsfrigore Udcntibus,aut compunclos,tum foris iti affecla parte impofitum, tum intro in corpus fumpurgatorium . Et hb.primo de antidotis idem Calenus inquit . jiga, ftumpondere dracbms, unius citm uino diluto . Ejt ricumfraudem nullamadmittit . optimum eji IxuiJJimum ; denfumuerb,& gratte , &Jignofum deterrimum . Quodautem

&

&

Ex Mefue.

inter h&c

medium

eji,qnantumfignis,tanti>.m
.

& uiribus ab utrifque dijlabit.baclcnut Galenus

deucit utranque bitem,ac etiam pituftam ipftm
efi

De uiribus jlgarici Me~

craffos
,

fues quoqucfcripfiufic inquiens

tesq;

Agaricum

lentos,putrefcen-.

humores expellit

Eins propria facultas

menta,qu<f}>inali

meduMparucr

&

cerebrum,omniumq;fenfuum orggna , acmufculos expurgare : excreneruis inlwferint^cducere :pulmuntm,ac peclus d lentis , ac putrefcentibus humori<$ in

bus detcrgere :ac deinde Heniruulum,ieciirilienem,nms,

mulicnbus utcrummundare. Tr&terb&cfoluit jtgariciim

InLib. fecundum Diofcoridis.

miliarcm medicinam,cum adomnes corporis partes conformitatem habcat

639
fuit

eum compaginum omnium contumacem materiam . Quapropter non mirum uidetur, uocaffe Democritum agaricumfk. 7{am non imbecillespofiidet uircs adplerofque tum capitisitum cerebri,tum eiufdem membranarum morbos : nempc diuturmmi dolorem,comitiakm morbum, apoplexiam,uertigines,maniam,atram bilem,&cerebri inflammationes . Efl etiam morborum omnium, quorum caufa

uamentum praflet

obftruSio,medicina admodum fmgularis . quofit,ut regio morbo affeclis, aqua intercutc laboranttbus,ac liene uexatis le* Vrinam quoque peU.it , ac menfes commodc ciet . Coloris nitorem jlgariti ujus toti corpori . com-

mendat . Vcntris tineas tum necat,tum deijcit . Coxendicum doloribus conuenit,& diuturnas febres difcutit . Ts^on defitnt ytoque,qui xAgaricoprofaponeutantur > dHmcaput lauant, eum conferre putantcs ad fiigidos capitis morbos . Quod
Grcidya.p,Kiv,Latini quoqueJ.garicumdxcunt
:

Mauritani,Garicbum,feu Garlcum: Itali,Jgarico

* fcbuuam : Hi$ani,utgarico : GaUhAgaric : Boemi JgaryKa.-Toloni Modr^uuiouua .

Germani, Danncn

wm n3

'

'

RHABARBARVM.

Hhh
0

tgJTQWJICVM.

64.0
***,pV

And. Matthioli Cornm.

RHAPONTICVM.
CAP.
II.

RHa,aliqui rheum,Latinirhaponticum uocant,prouenit in ijs,qux fupra Bofphorum funt, regioa Meu.s

mbus,ex quibus affertur . Radix nigra, centauno magno iimilis,fed rninor 3, rufior , funoofa, b ua -' tum lannsjine odore.Optimum habecur,quod teredines non feniit,fi guftatu cum remiffa adinclinantem.Id epotum CxJhrOfAbt- ftncl:ionelentefcat,manducatumque colorem reddatpallidum,aut ad crocum ,./p .i.rutikn- facitad inflationes,ftomachi imbecilitatem,& omne genus dolores,ad conuulfa,rupta, lienofos ,he-

&

^^'"sed
tt

ailc

i>

onb

habet

,U,;.'i.nusnne.

coxenP at >cos,ror ma,& renum,uefica?,& pe&oris uitia,aduerfus inrenta pra>cordia,& uulua? mala , dicum dolores,fanguinisexcreationes/ufpiria,fingultus,dyfcnterias,& cceliacorum affedtus , contra febrium circuitus & uencnatorum morfus Datur in fingulis ualetudinibus eodem , quo agaricurn pondere,& cum eifdem liquoribus :ii febri careant in mulfo fin aliter ex aqua mulfa: fi tabem experiuntur,ex paffo ii lienis exercet,in aceto mulib:ii difiolutio eft'ftomachi,id eft, cum cibi tenax non eft,
,

*>

manditur , & fine forbitione ulla deuoratur.Liuentia,iichenasq,- toIIit,cum aceto illitum.Inflammationes omnes ueteres ex aqua oblitum diflipat Summa eius uis adftringens,cum aliquanto calore
.

aP n
conlid.
1Cl

"O

XV Tonto conterrmnam
cdlimislib.xi
I

Ha P onticum ffi c

'

na Rheuponticumuocant. Quodnomenpbi
prxttrluente,in cuiusfluminis ripis

afciuijfe

uidetur dnjja fluuio regioncm

quandam

numerofum nafiitur . Cuius rei teftis eft J.mmianus Mar-

.fuarumhiftoriarum,ubi fic fcribit.Tanais,qui inttr Caucaftas oriensrupes per ftnuofos labilur ckcunfle-

xus^Afiamq; ab Eutopa dtfterminansjinftagnis Maoticis delitefcit . Huic Rha uicinus eft amnis,m cuius fupercilijs uegetabtlts qusdam eiufdcm nominis gignitur radix, ad multiplicts mcdelarum ufus proficiens. b<ec jLmmiams . Ltgif.mam
paucis abbinc annis ad nosadttehiccepit
ufutn irrepferat
.
.

20

Tfam multo antca tempore

:

Rjjapontkiuice mawris ceutaurijradix in

mtdkina
,

Qua etiam noftra <etate non defunt, qui Rhapontki

,

loco utantur , recentiorum inuenta rcfpucntcs

cft

cum

Quorun&uTi hatlcnus legitimum Rhapontkum neque nouerint,neque niderint

error.

tanta

quorundampertinacia . Credidere ad h&c perinullo difcrimine dijferre.

tiffimorummedieorumquidam,prteritonupermio

Rjjabarbarnm d R^hapontko Diofcoridis

Quippe quoniam eorum temporis curriculo legitimum R^hapontkum ttalia non uiderat . Qupd citm paucos poft annos ai nos ejfct allatum,non defuere qui priorum reuocauerint finlcntiam . Id quod maxime* palam facn Manzrdus Ferrarienfis
infttis epiftolis
.

Quandoquidem

islibro

v I . epiftola 1

.firmahac

&ftabili duce&tur opmione

uulgare

nojirt ufiit

Bj)abarbarum ,

&

Diofcoridis Rj->aponticum

& idan effe,&

,

nibilinter fe cognatione dtfftrre.

Vcruntamen

cum
,

pofiea legitimum conffexiffet Rjiaponticum eMoJchouia aiiaium

quod Diofccridis hifioriam

notis

omnibus refcrret

no-

uam ftatiminduit opinionem ,

& priorem

quam habuit , reuocauit , ultima quinti libri epifiola ad

LtoiiiccnMu fcribens.

Rjoaponticum primum uidiego Venetijs in

officina

ad mediciinfignvmi i Conftantinopott ailuum , ac dtinde atijspluribus

inloas etiamexMexandriaconueclum .quodnuUisreclamantibusnotis

uebitur JLuerrots iib.s.fuarum coilctlanearum
rois

,uemm
,

aniiquorum Rhapcntkum rcfrt.Inqut dtxernnt

:

tum in Galenum , tum in

illiinefi

reliquos

Rhaharbarum

i.uattate

cilumnia

tan tum adllringenii pollere

fefit

qubdpurgatoriam, qrne

,facultatem minhne compererint

ciim tamen ^Auerroesip-

contwGal.

maximopere carpendm , qubd neque Caltnm ,neque aettrifenioresl\habarbari no>}ri ifus ujqtuwi -iieminerint , nec quicquam de eo poflcritatis metnori&prodiderint , tametfi de [{bapontico d Diofconde dsfcripto plura iraiiderint , inter
cuiusfacultates nulla penitus , qute purgandofit , inueniri poteft
nifiintcrpreiis(ut feri fujbicorjfit lapfus,cum Serapio,
.

Rhapoatici

memmere ,fub
.

Rbabarb.iri ta men titulot

tum ctiam Auicenna quandoqmdem non pluresfuo RjiabarbaYOafiignauerefaculutes,qudmquieosprcefferunt, Rhapontico affignauerint . Quippequbd eorum neuter fcripferit ,fuim Rjiabarbarum deiecloriafacultatepollere . Id quod uerum indicium pr&bet , fcripfiffe hos de Rjoapontico , 0 autem de Rjiabarbaro . Quo fit , ut non ab re putandum fit , id euentjfe interprctum ignoranlia Rhap onticum m Rjubar
memtnerit libro v
pofttio jLgapeti
tus rei auSior
,

40

barum pcrmutantium . Cognouit tamen legitimum(nifaUor)dtatis nojirx Rhabarbarum Taulus jtegincta , ciim ipfius 1 1 .cap.x 1 ,in qnibnfdam medicamentis aduerfuspodagrai , quorum cognomina funt diacoraWon,com

& compofttio atatlos

aluum leniter mollit ,

Verum nonpropterea credidit

1

tpfi

Rjjaponticum d Rhabarbaro

dtfjxrre

Cu-

isfidemmamfe(iamfacitltbroprimo cap.xLi

.ubifcribit,qubd deuorata terebmtbinarefina oltiix quan-

titate dormittsris

& qubd

id pr&ftatur efficactus,fi Rjieipontici

momentum admifceatur . Ex qutbus

palamflt , ptr Rjmpontictim Taulo Rhabarbarum defignaruqubd fortaffe tnter liac exifttmauerit nuUam intercedere cognattonis differenttam qucmadmodum credidere rcctntiorum quidam,de quibm paulb anti diximus . Tanlo enim (i
.

Rheipontia

<(?

Rjieibarbari altqua interceffiffet dijferentia

.

ubi peculiariter de ftmplicibus medicamentis agit

eft , illi

dc utro-

rumq;facnttat ftieciatimfcnpfijjet
Rlijpontiei, *:
'

Sed ciim thi tantitm Tontici meminerit , indicium haud dubium

Barbart ,

&

rpontki nudamfuiffe diffcrentiam

s

Cxterum Rjiellius eos acriter reprehendit, qui inter Rhaponticum ,

;

& R^babarbarum
aiiarattone
:

'"

fctiineii.

tioflrumd firiicnfaciunt,cumfuaferatopitiio,altcrum ab attcro mintmi diffidere

atque ft qua dtffcrentta repci iatur y

titn non aliunde prouemre,qudmregionum,Hbi gignitnr, diuerfitate,clemenua,ttel inclementiacccli.

\eque

afierit,Ti)tuicum nuUo odore commendart,qtidm aquilonarium rcgionum,in qttibus oritur,immani frigidttate

cum tamen
com

Tontica regio non ufque adeb ftt fiigtda,ut RueUijfententia admitti dcbeat,fcd utpotius tanquam inanis reprobanda uideatur. Quandoqmdcrnfequeretur,qiibd c&tera ftirpiu genera, qtne
rnendantur,in aquiionari plaga
,

tam

in

orientcqudm
.

in

meridie odorisfhgratitia

&

in ipfa

Tonti rtgtone penitus inodone reperirentur

in aqiiilonaribus

Qiwd tamenfaifum

ejfejemper

credidcrim-.nam quanuis fitrpes omnes,qu.e

regionibus oriuntur(dehis,qux natv.ra odoratioreshabtnv.tr,

hteliigo)ex cltnutum,*? acris algore ,fint odore,ac c&teris qualitatibtts imbecitliores;non ob id ta-men harttm qualitatum

adeb expertes deprebendnntur , ut difccrni nsqueanf.qum

&

in

quemltbet ufiim,ubifcilicct confcrant, non recipiantur fto.s

"

In Lib. tertium Diofcoridis.

tregionibus
.
.

6*41

Quippefi obfiigoris,ac regionummclementiamfuas innatas quaiitates penittts exuerent', adeb utfola tan -

tumforma remaneret,propriam omnino peruerterent fpeciem Onod tamen nulla ratione,nec auttoritateprobatur. siquidem compertum iampridem apud nos eft, qubd quanquam Celtica nardus,qua d

quibufdam Carintbi*,& Stiris alpibus no bis affertur,d quibuspeni quatuor,uel quinque totius anni menfibus,nix coUiquata iabitur ; ttemque acori radix , qux noftro auo ex Sarmatia Zurop*,giacie,& niuibus maiore anni partefempcr obducla,aduehitur calami

odoratiufum, odo

re tam uaiido,mresq;ferientefi-agrarc non deprehendttntur , quemadmodum Celtica illa nardus , que ex Liguria,& ifiria defertm& acorum,quod ex Tonto,Syria,&jLegypto petitur ; non tamen ob hoc euenit unquam
,

quinfuis^roprijs ac na.

turahbus fiagrent odoribus . Quofit,ut infirma admodum,quantum equidem

twbtsconciudere iiceat,Rbapontkum odoris expers non
cffe , aeris ,foli,

conijcio, fit Bjellij fententia

Quare hinc

& regionis algore ,fed qubd aha d Bbabarbarico

uel Indicoftt planta

ipfa

Dedarant pmer h&c , Rbabarbarum d Rbapontico piurimimi dijiare purgatoria uis . , quam natura Bfiabarbaro largitaeft, oder nares feriens, compaclafimulfubfiantia , aureus coior , ariditas , amaritudo , qu gu-

ftu percipitur

ponderis gmuitas . Quodoquidem !{haponticum nullo odore commendatur , , minimi deieclionem moiitur, cumpotius adftringat ; non eft amarum , feifubacre ; non aridum ,fed lentum ; non compatium

&

,fed rarurn , non pon ierofum,fedaimodumkne.Q^tbusrattombusfietus nontemerd afferendumputauerim,RueUiumbacinremagnopere RlIelIij &aU . baUmnatum fuifte , prefcrtimq; cum dicat, nuUo alio difcrimine Bhabarbarum d Rhapontico differre , qudm odore tan- quorQ ror. titm . Vanum qutppe uidetitr argumentari , Rbabarbarum Rjpaponticum unam , eandem effe radicem qubdfor-

&

&

ma,colore , acftecie nibiiintcrfe diftare oculorum fcnfibus appareant

cum tam infacultatibus qudm qualitatibus, ma,

xtmi interfe differant.

Infimili errore uerfantur etiam ij(funt.enim qui itafentiant)quifibifalsb perfuadent

abietis la-

xrymam i larigna mbit diffidere , acmam

& eandern lacrymameffe

eo qubd in colore , infubftar.tia

ac in c&teris notis,
'

20

nonpofiit.

inquibusperpendendis oculi tantum iudices fimt , adeb perfimiles uideantur,ut uifibilifacultate altera ab altera difcerni Verkmfi quh rem c&teris fenfibus cxpcriri aggrediatur , difcriminis certiorfiet : nanque oifaclu odorisfiagran

nam dlcnti<mafecernerct,mfi rei ipfius

iiamhandmfuauem,guftuuerbamaroreminabktis lacryma comperiet quibus larignacaret .Etquifnamiuniperirefi,

incorruptus iudex fuerit guftus ? Ouis d firobilina gumrefina , d quibufdam miglobidis thus ipftsm agnofceret , nifi adulterium tum igne , tumguftu deprehcnderetur i Tanta pmerea intercedtt fimi litudo inter piftacium,& ungueniariam glandem , ut nifi h&c ammtudinemguftui relinqueret ; illud uerb dulcedinem,difficiUbmumfamfueritaltcrumabalteradiftinguere. Quidponb interfe fimilius reperitur qudm cinnama-

&

mum , etfi bxc omninojpecie non conueniant ?

ratione dutti,Hbabarbarum,&

caftia

&
1

Eiacfaale adduciusfum , ut nullius momenti eorum argumenta femper exiftimauerim , qui resfecundum quafdam tanticm qualttates dijudicant , quibus etiamfspe decipiuntttrtut ii, qui bac leui

Bbaponticum idem eftb contendunt .

Meminit Bjjapontici Galenus

Itb.

v1

fimpli T

2o

ciummedicamentorum,ukdeeiusuiribusitafcriptumreliquit.

Rheum , quidam ipfum Rha nuncupant ,miflamhabet

indicio eft adftriclio
,

tum temperaturam , tumfacultatem . Habet enim quiddam terreftre fngidum , ceu

eftquxdamiUicaliditas iftquidemfiplufcuium mandatur , fubacre confpicitur.
fubtilis eft particeps ,

& adiuncla

^P **

"'"

uI

quod indicatw.m laxitas , tum lenitas uerum non minimt}

:

tamen non tantim conuulfis ,fed

ittitum
.

&

ruptis , orthopnaa prodeft . Sic Torrb qmdadftriclionis opera haud inftrenua funt btnc difcere liceat , qubdfan?ninem expuentibus ,
,

&

&

Qumetiam aerea cuiufdam fubftantU . obid enim licit adftringens, quoque liuentia , lichenM fanat cum aceto

& opera

&

caliacis,

dyfentericis conferat : nec enim relufiatur tenefirifrigido tenue aereum

imb eo qubd deducat ,

&

in

altum perducat

mlentioris effeclus caufa exiftit

Et in libro de antidotis primo ; In Bheo, inquit quoque fraus committitur : nam qui. , bus in locisnafcitur ,fimul atque euulfum eft , ipfum elixant , qubfucctm remittant , ac tam fuccum , ut fyncerum , aque*impermiftum,qudm Bheum exiccatum,utnon elixum ad nospoftea mittunt.Idcirco fcire oportet adulteratum di-

&

cere 40 Sn f

' q>*d fitciUimi ab bis deprehenditur , qui Bheumfuafponte nafcens uiderunt . ha&enus Galenus. C&teriim adulteriu,quod in Rheo fieriprodidit Galcnwsdd (utpaulb poft ditlurifumus)de Rbabarbaro tradidit Mefues . Cui tria Rbei

conftituunturgenera , nempe Turcicum ,

Barbarum , Indicum , quod Sceniticumuocat , omnia d regionibus, d quibus conueb untur , cognommata , uel in quibus proueniunt . Quippe Turcicum nil aliud illi defignatttr, qudm Tonticum,
uel qubd i

&

&

Rhei Turcici norncnckcio.

Tonto ad Turcas uicinos deferatur , uel qubdab ijsfaltuofis conuallibus , in quibtis ultra Tanain ftttuium priores Twca , Tomponij Mel&,& Tlinij teftimonio , uenationibusferi uixere tantum,iampridem in Tontum fuerit delatum.
Siquidem ab his non longi diftat Rbaftuuius , circa quem Rha , quod Tonticumpofttri uocauere , probatiffimorum auclorum teftimonio , oriri certbfcimus ,fluminis illius nomine paritcr appelktum . Quofit,ut hac in re non dubitauerim erxaffe

etiam Mefuem

tate diuerfum , quanuis fortaffe reclius id

quippe quiinter Rbeigenera aluum ducentia Tonticumadmifcuerit,d cateristum (pecie ,tnmfaculTnrcicum appeUauerit,quam Tonticum . Torrb Indicumab India difium, ubi
eft

Rhci TncHci no
niinacio.

frequentiffimum prouemt , nemo

qui ambigat

Sed qudnam ratione Sceniticum

& Indicum idem

effe dixertt

Mcjles,

batlenus compertum non habeo-.nififortaffe Scinicum reclius legendumfuerit,qubd d Sinis cxtrem& Indixpopulis (ut a rhtrof)deferatur,cum plura quoque aromatttmgenera ea regio mittat . Id quod manifefii idem declarat Mefues : quippe qui Scenicummi Sceniticum Indum effe affirmat . Scenita enim(ut infid dicemus)lndU popuii nonfunt ,fed potius Sini d quibus Sinicum,non Scenicum^ut uulgata habet ieclio , mea quidemfententia,uocari debet . Sunt tamen qui uelmt Sce-

nicum , nec Indicum effe,nec d Sinarum regione oriundum,qubdd Mauntanis non Scinicum,fed Scenicum dicatur. Quam-

obremeorumquidam,utMammLonicerus,inj:rabiabocnafcicenfet,& d
Jiue Sceniticum uocariputat .

Scemtisiiliusregionis popuiis

Scemcum,
dijfcren-

Fuchfius uerb Mefuisopinionemfecutus,nuUam inter Indicum,

& Scenicum facit

tiam . quippe quifcripferit iibroprimo decompofitione mcdicamcntorum , Rlxum Indicum ejfe uocatum , qubd ex India, aut locis Indti proximis,nempe d Scenitis popuiis,ut auttor eft Stephams de urbibv. s Terfidis , deferatur . Verkm cim

6o

Scenit<e

deferu jlrabti popuii omui aromatum gcnerejm deftituti,cumq; ajjcrat Mefues Sceniticum rheum

& Udietiant

cmidemeJfe,cadit,peritqueLoniceribpiuw. VeiimtamcnfipoJJimFuchsijJlntentiamprobare.

Verum cim Sceniu

Hhb

64 2
Kliei Barbari- rtbus plufquam mille
c

And. Matthioli Comm.

& quingentis
Ml&>et Martyana montes incokntes, diftenlque ab Indiafinibus miUitt nefcioprofeUb,qubnam modo Indicum rbtum d Scenitts Tartborum populis Scenaiuarta etiam Fucbsij opinionem longiusfuflinere nequeam . ^id hxc de Barbarici nomenclatura Quandoquidem funt qui uelintftc drfhtm a Barbaria jlphrtcs, prouin,
.

etiam Strabonipoptdi fint e Tartborum coUegio

nomendatu (um dmpofiit. quo fit,ut

'

*"*

admodum eft rtcenttorum medicorum ftntentia .

cia,fic

mdpariter apptllata , ubi olim Carthago dartffima habuitfedem

Horum opinionem fequitur Fuchfius,qubdfcn-

pftrit

fuperioribus annisfecum adlibnprimo de compofitione medicamentorum , id uerumfuife Rhabarbarkum, quod Barbaricum mcari credunt, qubd d Barbart Induxere mdites, qui cum Carolo Imperatore Tunetum expugnauere.Mu Barbaricum idem ejfe . Mtj autcm d BardU ciuitatcqu* intra Indi fluuij fauces eflftta,deuehi cenfent,rati Indicum,& aromata defertntes magnum Jua pclagi infda,fic appellatum exiftimanUqubd Indm naues , ac hburnic*

barta Erythrti

m rcis,ibiiampridtmhabuerintemporium,aqwperMabicumfinum,traietloprius febabct Sed

nationes.
aliter

anguflo maride
:

Hecha,aroma- io
regto Bar-

txtfimautrim

tumomnegtnusinMgyptumptraliasdeferebatur MthiopU regione ad nos deferri,& ibi etiam , Rhabarbarum ex Troglodytica

.

opinio nojlra

quippe quodfemper

oriri ,

qubd ea

Gaienttmfcripfijfe tumlib.vi barica anttqutsfumt appeUta.siquidem inuenio

defimplicium medtcamentorum factd-

tate

Jupenorelttumlib.iui.cap.vi.detuendajanitatcgingiberex BarbariaadnosconuehhquodtamenDiofcondes reperto,glandem Troglodytis deferri,& in eorum regione nafci tradunt . Quinetiam J 1 1 .cap.v 1 hb.x Timius bro adferrifcribit,Dicfcoridem libro fequenti tn Mtbiopia , ubi efl Trounluentariam, quam Galenusex Barbarica regione Ubroxii.cap.xxi.TroglodytisnaJcipoJleritatismemomprodidijfe . Ex quibus fane Itqm-

&

vlodyticarcgw,

&Tlwium

tiu

. regionem,& Barbaricam antiquis unam db coiiflareputo,Troglodyticam raritatis cinnamomi caufam reddit , id accidijfe fcribit , inctnfisfylaucloritas qm Itbro iam bis citato cap.xix.ubi ,

& eandemfuijfe

HucprMerea accedtt alta Th-

myrrbam Trogloditicam appellaBarbaras appellajfe credimus , quxm Troglodytas . Quamobrem alias utiqutgentts Barbart jpectatim dtcunTroglodyu Tlinio Galeno quidem ab re , uoluminis T^tc . .eiufdtm cap.xvi v.tt Barbaram Mela grauiffimus auftor libro primo de fttu orbis , eos magisflridcre, qudm loqm , fpecus tur , cumjcripjerit Tomponius opinione,ut certb credam,Rbeum tUud aliftrpentium carmbus . Qutfane omnia ita in mea mefirmant tantimfubirt , regione . Sententiam nofiram magis adhuc confirmare uidetur Stra ueri effe Barbaricum , quod ex Troglodytica ajferatur eoomniainaromatum,&plantarumgenereorirtmMabta,&Mthio bo qubdlib.xv.fuGeograpbi aperti teftetur, -Honplacet igttur , ut dicam liberi quodfcnmaqua in india auflrali proueniunt , qubd b* regiones foleptrftmilesftnt . quoniam apud nullum ufquam legerm ex ea etiam tum auQoritates , tum , tum rationes pr*ditas ob

uis

Barbarorum

ira

^m cum

ipfo intbi tefte, oriatur

cinnamonum in Mthiopia Troglodytis connubio permtfta ,non 20

&

&

&

comibi prouemrit . Quin nec aliorum fententtas Mbric& parte, qux uulgb dicitur Barbaria Rha aliquod afferri,quod adueottur, 50 ciuitatc,nec tUud,fiod d Barbaria ErythmIpelagt tnfula probauerim , quoniam nec illud,quod d Barbari Indw nuUtis extet auBor,qut d Barban ctmtate FjjabarBarbarum dici poteft , ciim ex India utrunque petatur ,&qubd
,

tio

,Fucbsu opinio

recle-

barumfcribatfuam duxilfe originem . Quare iUud legitimum effe Quodfacili fortajfc Veneti Trovlodytica Mtbiopizregionefutrit adueftum .
feli?ere pojTent

Fhabarbarum mea demumfirma

,

fententia

ejhquodex
nauiganu

qtti

quotannis

m Mexandriam

carouanas(ut mcant)

Indica eb ex Mtbtop,a,ex feltct Mabta per ab Indico : qttod certb fciam, multa aromatum genera pmter etiam coptoftfjimum comportari.Torrb nonfolitm in pr<efiriptis locis Rijabarbaricum prouenihfed

uniuerfum dtftratur orbem.Optimum emtntttbusacfaxofis,nbipiurimifcaturiuntfontes,&Jy\uA habentur pla?a tota a P pel\atur,quib!>.fdam tn montibus,ipfisq; multas,tu etiapropter ibi ejfe rubram,lutofamq.;, tupropterpluuias aiunt diuerfarum arborumgeneribus referU.Terram itaq;montibus RJ}abarbaruprouemt(ut iUi narrant)caule abradtce fontiu riuulosmt ivcii irrigan t,et madefaciunt.In his

Dommo,fubieais . Figtontsfut iUiuocant)Succuir ,fi Terfisnegohabetur in locis c,uibufdam,maino Fegi Cban,Cataij .DicuntenimprouinciambancadebBjjabarbaroabundare, ut tndeper ciatoribus,quiiU,tcuadunt,efl adhibendafides Metropoli, qu& Svcc v ir , quemadmodum nafct aiunt no longd abbuiufce ^egionis

40

baud fbithama
tia,et

longtore

e quofolia copiofa proueniunt,binum

dodrantum longitudtne,ex angufta ortgine tn latum dejtnen

dcorfumjpcaantta, ut ex appicla

bk imagine apparet.Serrata tUifolia nonfunt,fed lanugme quadamptlofa ctrcuqua

lutea fiunt,& in humum concidunhe medto foliorumtipa aut obdutia.Hxc du adokfcunt,mrtdiafunt,atqui conjenefcentia uiolts haudualde dt(fimtles,co cx crajjiori cauleprodtt,in cuiusfummttatefiores exeunupurpurcis

tu cauliculmfiuc

gmne

oifattu difflicat. ^adtces bipalmare longitudmemfupcrant t lore c&ruleofubaibicantc,odoreacutofi>ml &graui,adeb,ut tenutores,ut xqualis habetur craffitudo.-Ham alia craJfioresAtA colore exterius ex rufo nigricace, uerkm non omnibus crafsitudinem adoleuerunuhumani crurts molem xqua Cteris ttiamplantis plerunquefit . Vemntamen , qu<e adfummam aureo colore mradtx rtftrta eft , qutbus in humum defixis , alimentum capefiit . Internapulpa

tum c, oceo,tumpurpureo,quifuo kntorefactU ma rubns qnamphnmts mtercurfmibus uenis . Succo madet copiofo in partes . Wamfimidac fuerint ejfvfjfi , rt^otomt &fccantur repurgantur dum radices , , ttus impiicat,& coiore infich deperda, r,e jitccus guttaiim JtiUans easrepurgant,&Jecant. Ctterumbaudjlattmdfeawie traicclasfiio Juflwndttnt muertuntq;,ac inuertunt , qtwiidtepluries . Hoc enim modo tur . Qua rcjeriahm particulas Juper zfferibus coUocant, trau ctunt t radice . Quatrtduo deinde tranjaclo , particulas funiculo crajfatusfticcus non dtperditur ,ftd tnfmftruatur accedere neqneant . Stccantur entm hoc modo uentorum fiatv&JhJpcndunt tn umbra, locis apertis,qub tamenfolis radii uenduntur . EJfodwntur radtces ineunteutre, in tpja mgotiatonbtts deinde fpatw,& menfinm aere,duorum bus,m iibero ,foltofa extftente planta,tanquam cuan,dcroeruUfuennt radices autem Mflate Vbt . primafoiiorumgerminatione Fvtcentesucntuntuiliadmodumpretto. Stqtudcmpknus ceo iUoJi,cco carenuquofit utuiribusinfirmioreshabeantur. Quamobnm , wfiplurimi acccdmnt negotiatores , qm Rjjabarcurrus tribus , aut quatuor argenti drachmts emitur . nujquam, barumpetcrent.iUudhaudunquaml.icoUeJfodertntinpropriummcdicamentorum ufum. Sunt qui puttnt Fegionem , eb tUud emptum actcpwurquam ih bac ngione , nafci Khabarbarwh<iubd Iudi, qui cbinam inbabitant
tct,
t

refoknt

.fibrts

ubique

JO

6o

In Lib tertium Diofcoridis

i

643

iant .Sedan id uerumftt,cur comprobem non habeo,pr<efertim cum Rhabarbarum,quod Mexandriam Mgypti compor

tatur,nonfolum cx lndia,fed

exMthiopia,& aliafortafje idfrica

in

taiumfunt, baud unquam Rbabarbarum

plaga-deferatur . Cctterum ijs in locis , qui circa Camedicamcntis utuntur,fed tantum adfuafufficnda ldota,fuistbymiamatis ad-

tmfcent. Recensadebamarumeffeaiunt,utmxdcguftartpo(fit. Cteri\m,antcqudmde Rhabarbari uiribus agamus, Opiniofalfa. ilhtd in primisignorandum non ejl,quddfalfa,ac uanafit uulgarium,& aliorum quorumlibet opimo, qui fibi firmiter per-

Rbabarbarum uiolentum admodum efje medicamcnlum,& qubdpropterea d medicis non exhibeatur > nifi in demorbonim affetlibus . Siquidcm (ut inferius ctarisfimipatebtt) illud haud dubii tutb pueris , utero geremibus mulicnbus omni tempore , ttate cxhiberipoteft . Utqui in eiufmodi.bominum mentibus inualuit b<ec inanis opinio: quoniamelapfis temponbus tanta Barbartae huiusradicisextititpenuria(<equaii enim cum auro pondereuendejuadiiit
,

ploratisfere

&

&

&

Q batur)ut ad pretij magnitudinem euitandam,eam tunc non dedijfent medici,nifi ubi morbos uel mortis periculo, uel diutur nis languoribns non uacare,certis ftgnis conkcijfent Quo fatlumfuit,utpajfim hac reprobanda opinione ducerentur hommcs ad credendum,qubd in morbis curandis ualentijjimum,imb uiolentijfimum omnium medicamentorum ejfet Rhabar.
.

barum

Huius mres c&teris ddigentius,latiusq; defcripfit Mefues,fic inquicns . Rhabarbarum innocens,clemens

& exui

ceilens eft

medicamentum,multas dotes medtcamento purgante maximi expetitas complexum . Tnecellit in omnigenere Rhabarbari lndtcum,quod recensfit,colorefubnigro rufefcente, ponderofum,quanuisfuafubftantia rarum,& quod cumfrangitw,ru- res ex MeC

fo,& glauco colore alternantefpeclattmitem quod manfum croceo inficit cotore . Multeratur autem , quodomnino te animaduertere cautius oportet,hoc modo . Mcipiunt impoftores Rhabarbari multum, totumq; aqua macerant quinque diebus,exemptum deindeficcant,fubtraclaque ui,& quaft anima uendunt.Mjuam uerb,qua madutt, igne , ucl folc ftmiliterficcant,&
in paftillos

conformant ad regales ufus.Fraus cognofcitur, qubdfyncerum nonuehementer adftringat fub,

.

2o

ftantiararius fit,& colore croceo inficiat

Multeratum uerb contrdfe babet.Tyam

etft

coloris interni uarietatem amifit,

. .

&fnbnigricat

Calefacit

ac ftccat fecundo ordinc ,

nonnulli primo tantum dicant

Conflat Eft

tum aqueis , tum

terreis

qualitatibus , quot adftringentcm eifacultatem tribuunt,& eius fubftantiam conferuant

ti<e

&

aereis raritatemfubftan-

conferentibusparticeps
.

tatibus,acquirit
litates

T^ec igneis quidem expers eft , d quibus amaritudinem , concurrentibus etiam terreis quali.

ipfa terrejlris qualitas in imo delitefcit : ignea uerb infublime fertur

quofit, ut eius datidantur qua-

chm aqua , aut uino perfunditur . Operatur autem in obftrutlionum ajfetlibus igneis tantum facultatibus : terreis
.

uerb,ubi adftritlioneftt opus

Qmnipenitus noxa uacat , daturq; omni tempore,& atate , adeb utpueris mtate tenellis,&
.

pnegnantibusfaciti exbiberi pojfit

taginis decotto
.

^iuget Rbabarbari uires caprinumferum,uel fi maceretur intubi,ud aptj, aut plan-

rat

memoria excidahquinfemper Indic<e nardi tantiUum ipficommifceatur , cum maximopere confeMdendumetiamfempererit uinialbi odoratimodicum,pr<efertimq; ubiad obftrutJtones referandas paratur . illud
TsluUi
expreffio

adulterato nulla deiecloria reperiturfacultas.Synceri macerati 30 fMterea memori<e retinendum eft, qubdfcilicct in

probi conuenit , ubi tantitmabfterfionc,deiet~tione, acinfartlus liberatione ftt opus . Qubdfipoft bdfcefunciiones,uiJcera adftritiione roborante egerint,ipfum quide in puluerem contritum exhibendum fuerit.M iUud,quod igne torrefctt, uebenw
teroperatur,acuehementiusquodcomburitur.Turum,fele&um,acfubftantiacompatlum,abfq;iat7uraintemtempultie-

rem conteri poteft . ^arum uerb,ac laxum minim,quoniam ex uehementi , ac

|

longiori contritione facile euanejcit,ac de-

perditur:

Rgfoluitur item eius uis

ciim aqua ,ucl uino decoquitur

Deijcit Bj)abarbarum

non modb bilcm , fed

etiarn
,

pituitamipfam. Eique propriafacultas ineft cumabftergendi , tum etiam roborandttam uentriculum , qudrn iecur

&

eorumcompuntlionesamouendi. Clarificatvjiabarbarum fanguinem

obftrutliones aperit>ac omnespariter affetlm

fanat , quosgenerant obftruftiones : nempe aquam intercutem , regium morbum , lienis craffniem, ac diuturnas febrcs Sanguinem reijcientibus,ac eius d qualibet parte manationibus quatitate , acfacultatefubftanticz prode[i . Datur etiam ab

40

alto deuolutis, ruptis ,

& tam interni

qudm externe fraftis maximo iuuamcnto , prxfertimqueft uino

auftero

drachma

pondere commifceatur , addito fyncene mumice momento ,ac etiam erythrodaniradicis tantundem . Singultientibus opitulatur, dyfenteriam cohibet ,

pmfertim quod igneftt torrefatlum , addito tamen adftringente uino

in

,&pla ntaginisjkcco.
,

& teredine annis tribm,uel quatuor.Verumfi cera obtinatur,uel melle reponatur uel uet miliofepeliatur,diutius integrum &Jyncerumferuari poterit Eft & aliud I\babarbarum immb potius
Vindicatur dcarie i
,
. ,

pfyllif femtne,

pfetido I\ha-

barbarum,quod quidam Monachorum Fjjabarbarum mcant . Verum buicgenuini Rjjabarbari uires nonfunt. Eft enim(ut meafert opiniojgenuinum Diofcoridis Hippolapathum,utfuperiusfuo loco latius expltcauimus . 7{on deftmt tamen qui
buius decoium,aut dilutum ad exoluendam aluumpropinent,fed quo idfiat fucceffu ipft dicant.Tr&ftat tamen radix contrita

ex uino albo meraco pota ad expediendos obflrufos renes ,

& ad calculum peUendumtquin etiam diebus quadraginta

N
.

pota contra canis rabidi morfum ac etiamfmul uulnert iUita, R,adix,qu<e td&tnQhGr&cisjRgponticum Latinis appeUatur:

Mabibus,Raued,feu Rjzuend : ltatis,Rbapontico .

rtyr^.

GENTIANA.

CAP.
:

III.
Folijs

GEntian^e

inuentio primaaflignatur Gentio Illyriorum regi 3 a

quo cognomentum habuit

partim proximeradiccm 3 iuglandi,pIantaginivefimilibus , fubrubris partim a mcdio caule, 6c priEicrtim iuxca cacumen,paulum di(TecT:is . caule cauo,& lsui,digiti craflitudine, geniculato,&ex iateruallis
tis

calycibus lato,leui , glumolb , lamaioribus f oliato,binum cubitorum akkudine femine ad iphondilij femen acccdente . radice long^ ariftolochiae,longa, cralTa , amara Nalcitur in fubli. .

mibus mcntium iugis,umbrolis locis,aquohscjue Vis radicis excalfactoria , & adftringens contra pota auxiliatur . Extracti iucci drach60 morfus ierpentmm,duabus drachmis , cum pipere,ruta,& uino majJaterumdoloribuSj& exfubliinidetuibatis,ruptis,& conuuliis prodcfi hepaticis,& ftomachicis,
.
:

uhb

pou

644

AridLMatthibli

comm.

GENTIANA MAIOR.

pota cum aqua fubucnit Radix collyrij modo fubdita 3partuseijcit impofita > ut lycium , uulncraria eft,& ulccrum cuniculatim depafcentium medcla. Succus praecipue eodem effeclu prodeft oculis in flammatione laborantibus illinitur pro meconio collyrijs acribus immifcetur.Radix uitiliginem abftergct Succi extrahendiratio hxc eft . Contuia radix quinque diebus aqua maceratur: poftca in e : :
:

I0

dem tantifper ciecoquitur,dum cxtent radices

tur,dummellis crafiitudo
fiatfictilique

& ubi refrixit

ai

uia

linteo excolatur

mox difcoqui-

reconditur
:nismontibusprouenit,prafertimq;in^{na-r
.

"

nscon

(~~>l'E-riiianaplanta.eflwi\garisnotiti&.
tio

Frcqucntiffima exeelfi
L,
tfl

fidetatio.

V_J "'/*>'" quorttm cacuminibusf&pius eius effodit radices

Illyriurum rege inuentam s mde
tlli

udinet

& bicubitali longitudine

ueterttm

HancaCen
Tltr.i

nomeihnon modb Diofcoruw

lalto, tsra stiatn

wonumenta tcfiantur.

InLib. tertium Diofcoridis.

GENT AN A MI N O R.
I

J0

?liniolib.xxv.cap.vl i.ea eflomniumpr<eflanti[fima,qH&in

lllyrico

nafcitur,ubifortajfeprimum inuenta

efl

Gcntiamt
Gentianas uires.

uirespaucisadmodumperftrinxit Galenus Itb.Vl.fimpltcium medicamentorum,ftc inqniens . Herbts Gentians. radix ual-

de efficax e(l,ubiextenuat'tone,purgatione,abflerftone,obftrutltonis liberatione opnsfit.K^ec mirum,fi b<ecpofiit,cum im~

pensifit

amara . H<ec(ut Uuicenna ait)excalfacit ordine tertio, ftccatq; fecundo . Vrinam,

& mtnfes

ciet ,

& aduerfus
dkitur,feCrncian confi
deratio.

fcorpionum iclus c<eteris antidotis pr<eftat.Eius aqua,pr<efertim qute uaje duplici balnei uapore
eulasq; infacie qvalefcunque detergit,fi eafiequentius macuU abluantur.E{ipr<eterea

uitreis organis

bres(ut egofepius expertusfumjab infarllu tum uifcerum,tum uaforum excitatas mirifici pellit .

Mui tineas mcatma-

qu&dam uulgaris ctiam planta^ali-

quibus Cr v c i ata d\Ua,qux non paruam cum Gentiana cogmtionem habcrc uidetur quandoquidem # notis,<& facul :

tatibusiUiplurimumrefpondcat.Vndeeos,nonlongiabenare crediderim

quihanc Genuammmnorem appellauerint .

H*cin

incultis pracipui Ucis nafcitur

caulerotundo

dodrant.Ui

ac etian

maiorcm cacumms rufefcentet paribusferd

intivuaUis

6^6

AncLMatthioli

Comnt

GENTIANA MINIMA.

intertiallis

ab imo adfummumgeniculis interfeclo:

t?

quorum fingulis alis bina prodeunt folia fubpinguia , longa , uulgaris

dicla Saponarm

&mula,& Gentiarm foliolis infummitate trumpentibus fimilia . Flores,qui purpureo colore nitent,infum
.

mo circum caulem in orbem exeujit

]\adix illialba,longa,amariffimogujlu locispluribus ab utroque latere crucis inftar

.

C
res.

'

txu-

perforata

unde

illi

Cwciattenomenindiderunt

Suntetiaminhocgeneredu&ali&plant&ifedminor radicibus numcro

ex c&ruleo purpurafcentibus,cruciat& ma.

fis,tenuibus,albicantibus caulibus lentis,humi plerunque accubantibus,floribus

ioribus grpr&ditl& radices recentioribus magnis laudibus efferuntur contra peftilentia,

& uenenoforum animalimn

iclus.

C&terum ego quidem illud experientia compertum habeo, qubd

in intejiinisfuerint ,procul dubio nccantur
uelficca,
:

radice tufa,& uentri emplajiri modo impofita,ucrmes,qui

ijs

& ulcerau firum&fanantur,fi

eodem modo contufa,qu& nuper effoffafit%

&

in

puluerem contrita adbibeatur . Infumma non defunt,qui afferant,has et omnia pr&ftare poffe,qu& Gentia-

naiqitodexprxditTisfacildprobanpotefl.Manienfiarura hoc genus ultimum unlgbuocant

Pettimborsa. Ex
qu*

InLib. tertium Diolcoridis.

qudquhs conijciat,
fi

^47
ideo Tettimborfa

lubet, banc
,

illis

indigenis , corrupta Italica noce

Metti

in

borfa

nomina*

ri,qubd tot itiribus commendetur

ut perinde ac gemma,crumenis afferuari mertatur. aut quod tantum uiribus excellatt

ut medici ea utentes ingentem argenti,&auricopidm crumenisfint repofituri . Tmi&nplantafic Gracis^Gentianafimili

ter Latinisuocatur : Mauritanis, Gentiana,Genthiana bafilicalfeu Bafateca : Italis,Gentiana : Qermanis,E.nt7J.an,uurt% i
fiue

No^lma

Creut%jmt\: Hifjtanis, Gentiana :

AyiMA.a/*.

Gallis,Gentianne : Boemis horec

Tofonis Gonyc-^a

ARISTOLOCHIA.
ex eo
fibi

CAP.

IIII.

ARjftolochia nomen

adoptauit,quod exiftimetur optime puerperis opituIari.Tria eius

genera traduntur . Rotunda,quaj foemina uocatur , folijs hederaceis,pradtanti odore

cum acri-

ARISTOLOCHIA ROTVNDA.

moma,

6 4 8;

And. Matthioli Conim.

monia,mollibus,fubrotundis ,multisabunaradice germinibus, pralongisque palmitibus :floribus candidis.pilei fimilitudine^in quibus quod rubrum eft,grauiter okt . Longa mafcula appeliatur,non ramulis.dodrantalibus flore purpureo,graa Cat.&Meu nullis da&ylitis.-longiore quam rotundafolio tenuibus 0'y.0O7ij;*, J'i uicer olente,qui marcefcens in pyri fimilitudinem turbinatur Radix rotundse in orbem conglobata, ta. yoKki 'Slrapi modo Ionga* uerodigiti craflitudinem,& dodrantis longitudinem implet, nonnunquam paulo
: : . :

ambae au tnnplcrunque buxeo intus

div.l.

funt colore

b Oribafius. p*xr t7d.7tts.i.

longiiEmas.

maiorem 2 Ambae colore intus buxeo,guftu amaro,& graui.Eft etiamnum tertialonga,quae clematitis uocatur,ramuIos habens tenues,refertos folijs fubrotundis ,minori femperuiuo fimilibus flores rutx radices b longiores,tenues, crafto cortice, odoratoque ueftitas,priuatim unguentorum ipiifamentis conuenientes.Rotunda ca?teris uenenis refiftit Longa uero aduerfiis angues,& uenena,drachms
. : : .

pondere ex uino bibitur,

& illinitur

Pota cum pipere,& myrrha menfes partus,& omnia uuluarum

ARISTOLOCHIA LONGA.

onera

In Lib tertium Diofcoridis,

\

6 49
,

'onera eijcit

eadem efficit fubdita in peiTo Rotunda ad eadem

.

pollet : infuper fingultibus

.

fafpirijs

horroribus,Iieni,conuulfis,laterum doloribus,pota

cula extrahit : oflium fquamas

:

illitu

adimit

cum aqua,fingulariter auxiliatur Aculeos,& fpiulcera putrida exeh\& fordida expurgat caua cum iri, &
:
:

meile expJet gingiuas,& dcntes extergit . Clematitis ad cadem poliere creditur uiribus tamen infc
ricreft.

A]{iftolocbi<e quam officinte Miftologiam uocant , tria ftatuuntur genera nempe rotunda H&c rara admodum, paucis nota : UUuerb omnibusferi reiberbariteftudiofisnotiffimte
, ,

longa ,
.

& clematitis.

Ari ftolochix
confiti

&

Qutc rotundauoca-

tur, et/i non ubique in Italia proueniat ; in agro tarnen Goritienfi plurima
I

Vtraquefiorcs edit in totoferi caule , oblongos

& exparuo capitulo

pulcherrimaque nafcitur , pmftanti odore

in auriculte

modam
.

defwentes ,fubluteo colore,&

.,

iniemi quadantenus ex atro purpurafcentes ,i quibus oriuntur fruclus quiinlonga pyri imaginem referunt , funtque :
iuglandibuslongi maiores
,

inrotunda uerb rotundiores ,pauloqueminores fpettantur

Qua inrenon

potuinon maxi- n icem kpfus"

nifi

mi Tlinium admirari qubd lib.xxv.cap.v 1 i

.utranqueferre bacculas paruas ueluti cappares tradiderit .

quis il.

luddixerit ,qubdVltnio contigerit, Mriftotpchite utriufque frutlus uidijje ,priufqudm ad

fummum

adoleuiffent

Sed

certiiseodeminlocoexcufari,meoiudicio,nonpotefl,quinmanifeftihaUucimtus,
feritus deprebendatur
,

citmMiftolochu nomen dediffe grauidas tradat .

admodum Quandoquidem non ab utero gerentibus muGrttci fermonis

&

non

lieribu:,feddpuerperis Miftolochia (ut Diofcorides fcribit) id nominis fibi comparauit.

Cuiusrei ntm modbindiinquit)grautdis ;fed

ciumprtebet nomen ipfum pi^oyict,,quod nil aliud denotat,

qudm optimapuerperis,non(ut Tlinius

etiam ipfim facultas , qute ad remorantes d partufecundas , menfesque ciendos magnopere commendatur . Quapropter

10 faerit htec pragnantibus procul dubio exitiale potius ,qudmfalubre medicamentum , ciim eafane omnia

qux fecundaSt

& menfes educunt ,fcetum etiam trahant & quandoque

,

interficiant

prtefertimcumfuerint amara Miftolochite modo.

"jyecmimspmterea Leonicenumuirumalioquinoftrtetetatisdot7iffimum,fatis admirari poffum,qubd dum nimiofor-'

tajjc

aliorum errata corrigendi ftudio , uelauiditate dutlus, de cyclamino ,

ajjerens

& ^AriftolochijsTlimum accufat

,

in

eandem

in

qua Tlinim, foueam ceciderit ,

cum Tlinio Miflolocbiam d pr&gnantibut. fibi nomen adinueniffe .Quodnefine

autlorepronunciaffeuideretur,Diofcoridemquidemadducit,fedeim hifloriam, quantum equidem fentio

acperuertit
fibi
.

commpit ,>

Sunt i recentioribm Cordm,Adamm Lonicerm,& monachi UU,qui in Mefuern commentaria edidere,qui

effe

cenb perfuadent , eam

Diofcoridi Mifiolochiam clematitim

,

qute officinis

Opinio quoru reprobata. omnibus paffim longa cognominatur: *

argumento qubd b<ec radices proferat admodum longas magis roborent fententiam , boc
in ioco Diofcoridis

codicem omnino deprauatum

y.iH.p* t'otxAO-i,boc efl

& farmentorum modo pmtenues.Quin & utfuam tueantur,ac contendunt & ubi uulgata
effe
:

ieclio.

g> habet,x,hmvi& iyvo-e. M7d<,$u'hhoi t vwspoyyvtotsdeity*

ad uerbum,ramulos babens tenues , foltjsfttbro-^

tundis,femperuiuoparuofimilibus,nondH$xi*iKpou,kAcda-Ac*piKpou,qubdafaropar^^
fent. Horumfanifententiam nunquamprobarepotui,neque

ritatibusadduclm.quaiidoquidemOribasijletlioaliternonhabet,
Serapio

probandam arbitror , pluribus ciim rationibus, tamaucioqudm communis h&c Diofcoridis, necaliter legunt

,& Jluicema

Id quod manifefli oflendit, hocin loco Diofcoridinullamfubejfe mendam. Adde, qubd citm

unum tantum Diofcoridifit afarum,nec minoris afari is ufquam,quod legatur , meminerit,abfurdumfani uideretur, qubi aliaratio ,qubd cum uulgaris jLrifrolochia longarumaiori afaro ^Ariftolochiamclematitim comparajfet . jLccedit

&

tafiores non edat,&folia Afari longi maiora clematitis effe nonpotefl.Tr&tereafi Diofcoridis lecTionem accuratius per-

pendamus,nil aliud
tet
i

effe

uidetur longa officinarum^qudm longa Diofcoridis : autfortaffis eimft>ecies,cuius

nitlla

,quod ex-

ab antiquisfaUa

fit

mentio

Quippe qubdproferat h&cfolia longiora,latioraq;,qudm rotunda : ramulos dodran.

tales .-floremgrauiter olentem,

quifiuUum edatpyri modo turbinatum

^am qubdfruclumferat clematitis

nonfcribit

Diofcorides : necfolia longa,lataq;,Ut uulgaris habet jLriflolochia,fedfubrotunda,& minori femperuiuo fimilia.M fi contrd dixerit quifpiam
,

dix non palmaris,nec

ra longam uulgarem Diofcoridis longam non effe,quoniamfios illipurpureus nonftt,fed melintts, digiti craffitudincfed longior admodum,& longi tenuior . Huicfacili refponderi poteritM locorum

&

regionumq; uarietate euenire po(fe,& qubd natura

cum fiorum

coloribus in qudm plurimis ludat

qubdq; uidimus etiam

nos Mifldocbia long<e plantam d Calabris allatam,radice(ut in tberiacis fcribit l^icander)cubitali longitudine,pollica-:
ri crajjitudine
:

cui folia erant

qiae

&

Tlinio crajfo contegitur corticaquod

,

h&c Clematitidis radix Diofcoridi, d noftrate longa nuUo difcrimine differebant . tamen in longa officinarum,noftrateq; non uifitur, citm tenui cortice perpetub ue.

ftiatur

odore potiusgraui,qudm odorato

Quamobrem inclinare nunquam potuit animus, ut crederem , Miftolochiam

eb deduclus fum,ut Jkfpicarer hancfortajfe effe Tiftoilliquarto Miftolocbtte
.

longam, cuius hic effigiem appinximus , ejfe clematitim . Sed potius

>0
.

p iftolochia>

lochkmficTliniouocaiam,qubd&ipfaputrperis commendetur . T^ampr&terqudmqubdhcec

nern auxit,qubd uiderim etiam pr&ter hanc aliarn,qu& radice pahnari,

gencri affignetur,tenuior eft,qudm clematitis denfis radicis capiliamentis,imciplenioris craffitttdine

Illud mihi fufptcio:

&

craffitudine digitali conflabat

.

fed in omnibus

dijs partibus alteri adeb perfimilis,ut

nuUam inter eas intercedere differentiam compererim Sunt praterea recentiorum

ia

0^^^ re

quidam rci herbarle &ftudiofi,&perithquibusperfuafum eft,non tamenfine aliqua ratione,qubd Miftolocbia longcepra
ter clematitim duo babeantur genera:qitarum alterafit radice(ut Diofcorides inquit)digiti crafiitudine,
gitudine-.altera uerb tenui ac longiore,qn(ut aiunt)

futau.

& dodrantis ton

m
>?,n\

ab Midromacho

& GaLlib.

I .de antidotis *pt<;o\iyU

boc

eft

Mijtolochia tenuis appellatur. quin et hanc affirmant eam longam ejfe,cuius bic imaginem exbibuimus,caittsq; pafiim eft
ftfus.Qtiofit,utpro certo exiftment banc effe
iunioris,et Damocr.;tis teflimonio

inmxi,qudd

eam Mifl'^ochiam,qH in Midromachi theriacam addi debea t,Midromachi in tberiaccs campojhione butufce tenuis tantum memmerht Id quod(ut.
'u'

dicmt)pr<efeferre uidetur

alt.

rum etiamntim ipfius Mtflohchix

longte genus efjeprater clematitim, radice confians te-

nuwreaclongiore . Hocautem cowprobatumfuijfgputantd Galeno kb.ant-

>ato,ubi docens quomodononmilla

, qu<x.

ab

Iii

Mtdromacho

6) o

AndL Matthioli comm.

.

Midromacbofertiori obfcure traditafunt,expticari debeatit,itafcribit

Si qitid

adhuc aliud fuperefl , quod minus dilncid*

mtlla adhibita difiui"

fitabMdromachofcniorielegiacisuerfibusdiclum,planumficiiberiacamlegetnibusabeiusfoliofolutaorationed

ptam.Qupdenim ille Cecropinm mel obfcurius appellat,id Mticum aperte nomimt . Centaurium
Idem

ille

tlione in carmineprommciat,bicuerb inprofa tenue apponit, eo qubd aliud quoqy.e centaurium extct crafjum appdLttam*

&

in ariflolocbiafecit,
,

rurfustcrtia

cumpr&ter tenuem ariflolocbiam,alia quoque reperiatur. , qu& craffam rad>cem habeat , qu&rotundam . haclenus Galenus. Quibusnimirum ucrbisiili creduntfuamfatisfirmaffcfcnteatiam . Sed

&

ego quidem aliterfentio , utquiputem,Miflolochiam tenuem non aliud Mdronucho tim cognominatam
.

& Galenofuijfe

qiidm clematitria

Etenim ut omittam, qubd Diofcorides

&

Galenus non plura , quantum inuenerim , qudm

clcmatitis
,

Mi-

flotochi&generacommemorant,nemperotundam,longam,&clematitim;
chi& long&fubfcribitur ,
ribus
.

priuatimd Diofcoride Miftolo1

& quodammodo eiusjpecies con(lituitur ramulis tenuibus radicibus etiam tenuibus ac iongio Vt hincfacile nobis conijcere Midromacbum & Gatenum non atiud fupradiilo locoper tenuem Miflolo,

liceat

chiaminttUexifJe,quamclcmatitim
efl ,

qu& in theriacam

recipiatur
.

Mide qubd fi adommum quatitates,& facultates fre&es , fani clematitis dignior Hac enim radicem habet , Diofcoride tefle cortice odorato ue[iitam , unguentorum
.

fpijjamentis conuenientem

Tiinius deindelib.xxv.cap.v

1 1 .clematitim c&terispr&tuiit i/jswrbis

,

Tertium tongifsi-

m& tenuitatis,uitis nouell&,cui ftt pr&cipua uis,qu& clcmatitis uocatur

ab alijs Cretica.Et paulb pb!l idem ait.Odor

om-

tnummedicatus ,fed oblongaradice tenuioriquc gratior .h&ciile. Quibusutiqueadftiputari uidetur etiam Galenuslib. V I .fmplicium medicamtntorum,ubi de Miflotochiarum uiribus difjeruit , ut infrd patebit in earum commentatione

Quare nonefl,meo quidem iudicio, ajferev.dum , quod Miflolocbia

y

aw

Midromacbo

& Galcnofit aliquodquartum

magnum &minus,
Diofcoridem. >

Miflolocbixgsnus ita uocatum . quandoquidem htin>i hic nullum facit per fe genus : nequefolum tenuem indtcat , fed etiamminorcm.atquecerte inlongarumgenerebuwfmodie(l clematitis. C&terumft MiftolochiaGr&cis mst nomi- 20
nataeffetaliudgenusperfe,neceffaribftatuendumforeteJfetertiumquoque centaurij genus pr&tcr
quodpeculiariter Gr&cis

hmov uocatur

Sedhoc

dupliciter falfum cffe conuincitur

Trimb qubd apud

Galenum , aliosque antiquiores , qui deplantarum hifloria ac uiribus fcripftrunt , nufquam plura,quod equidtm legerim* quam duo centaurij genera fcripta reperiantur ,fcilicet maius minus . Secundb qubd confiet,Tlinio lib.xxv .cap.v i

&

centaurium cognomine lepton nullum ptrfegenus ejfe,fed ea appellatione illud tantum centaurium defcribi,quod d Diofco
ride

& Galenominus appellatur .quinetiamidem dehuius centaurij uiribus eaomnia tradidit,qu&

ilh

centaurio minori

reddiderunt . Sed quid tot uerbis opus erat,quibus nofiram tueremur,& aliorum refelleremus fententiam ?

cultatifatisferefaccre poffint uerba ipfius Diofcoridis,quibus Miftolochi& clematitidis radices exprefiit in hunc
fi{k{Ha,Kpo7ip&sQj.<t.?7*'rii{,quod eft,lon?iJiimas legit

cum buic diffimodum.

intel

OribaJlus)Mmds-id eft,radices longiores,tenues. Vt uel ex his

Ugi pofiit,haud abfurdum effe,qubd aliquis Miftolocbiam ctematitimetiam tenuem nominet,quemadmodtm

chofeniori
,

abMtdroma

&

tuniori uocatamfuiffe

exiftimamus.Ux btsitaque omnibtts coUigendum ejfe arbitror, qubd Miftolocbia te-

nuis ditla ab

Mndromacbo,non ftt genus diftinblum ab alijs,fed eadem cum clematitide:

& qubd fub Miftolocbi& tenuis

aliud Mfiflolocbm genus

nomine clematitim inteUexerint

Mdromachus,& Galenus.Erit igitur,mea quidemfententia,M'iftolocbia clematitis,ut-

pote tenuior,odoratior,&pmftantior,in theriacte compofttionetn addenda : non autem iUa longa,quam bic dtpitlam dedirnus
.

Qua tamcn d nobis,forte reclius,Tlinij Tiflolocbia cenfetur,utfuprd diclum efltaut certi

.

Pim
fta

ueteribus incognitum

Veruntamen Fuchftus medicus clari(fimus,fuis deplantarum bifloria commentarijs&liam plantam Tifiolocbiam putat : qua tamcn(c[us pace dixerimjd Tltnij Tiflolocbiaprorfus abborret . Efl enim Tiflolochia Fucb

fiomollis in uniuerfumplmta,qu& uereprimo una

fcit

cum Cbelidonio exoritur,& maio,ueladfummumiunio contabefcit.Cre

:

b&c

tciieUis,(iibalbidisq;folijs,coriandro,uel ranunculo primi generis proximis

radice tuberofa

inferiori partcfejfilit

fuperiori uerb monticuli injiar eiata,intus ubique concaua,mgro exterius cortice,buxea interius pulpa,odore ariftoiocbim,

a^

& gufiu amara

'Jslpn

Quapvopter Germanis beec, qubd uera Mifiolochia rotundaftnt deflituti

eius

uicem

infeiiciter explet

tamen ob id ctnjendmn e(i hanc effe Tiftoiochiam,qu& d Tlinio defcribitur . Siquidem b&c illi tuberofa,^- inani radi-

cenonconftat:fcdckmatitidete)wioreji,denfis(utdiclumeft)radiciscapiUamentis,iuncipienioriscraptudtne.SedrecJius,
tteriusq;
ijs

quantum equidmJbnio,dicipoffet,bancpiantam effe Tlinio fumarU alterum genus,quod ab eo lib.xxv.c.x 1

.

depingitur uerbis

Mia efl Capnosfiuticofa , pr&tenera ,folijs coriandri,

cineracei coloris ,florepurpureo

T^afcitur

in hortiSf&fegetibus.Dc

hacetiam Mtiu iocutum fuiffe exiftimauerim lib.x.c.2Jn curatione obftrutli iecinoris,ubi cheli

donij Captu meminit,eo qubd(ut diximus)und

cum cbelidonioprimum erupat birundinum aduentu ,

ut libro quarto latius

differemus,ubi confultb fumarix hifloria trablabitur.Torrb qubd buiusplant<& radix Mifiolochht rotund& uiccmfupplere
poJfit,atque in huius pcnuria iUa uti iiceat,adnotatum reiiquit Fucbfius tn libro de componcndis medicamentis,quem nuper

locupietatum edidihin theriaca dia tejfaron

genera Ariftolochia: flituemus.Arifloiocbi&

uire ex

Mtamenft Galenumfequi uoiumus,pro Miftolochia rotunda longam fub- ^ c tnemon& prodidit Galenus iibro v I .fimpitcium medicamentorum, ubi eorum uires e.vplica.

Gal.& uit ijs uerbis. Mrifloiocbitx. radix ad medicationes utiliffima e(i,amara &fubacris . Sed ex iUis omniumfubtilijfima

eft

ro-

Mehe-

tunda,adomnia efficacior.Miarum uerb duarum,qu& Clematitis appellatur,fiagrantior eft . Itaque ea ad unguenta utuntur unguentarij :fed adfanatwnes infirmior
ficaxejl
:
.

tonga minus quidem tenuitatis obtinct

uerumabfurgendi,atque excaifaciendipotentiampofiidehminus quidem

efl

, qudm rotunda ,fed ncc tpfa inefqudm rotunda abfiergit, ac digerit ,fed

non rmnus calefacit,imb forfan plus quoque.Itaque in quibus ufus

rotund&

modic& abflerfionis,commodwr efi tonga,puta in car

,

nium exutcerationibttSi&fomentationibus utcn.M in quibus craffum humorem ualidius extenuare oportet

.

illic

ufus efl
,

Troinde dolores ab infarclu^iut crajjitie crudorumflatuum natos magis curat rotunda, &Jficula ext rahit
.

&

futredines fanat,& fordida uicera repurgat , ac dentes , gingiuasque catididas efficit

tientibus,comitialibus,podagricis ,Ji
eft.baclenus Gatenus.Mifiolocbi&

Mtxilio

e(i

& afihmaticis

fingul-

cum aqua bibatur: tum ruptis,& conuuljis , utfi quod aiiud medicamcntam,idonca ^
thor

uim purgatoriam ineffe (quod tamcnftlentiopr&terierunt Diofcorides,& Galenus) au-

In Lib tertium Diofcoridis

.

6 Ti
.

tboreft Mefues
biliofos
.

qni itafcnbit. lAriftolochi* radix pituitofos perinfema ducit humores,atque etiam,ut nonnuili afferunt,

Tidinotiem,ac pecloris particulas ab

hnmoru

lentore,ac puiredme efficacitcr

mundat

cuius rei indicimn eJi,quod

ejihmaticis

maximum adferatiuuamentnm.Qu^Gracict^ehoyU^riJiolochia quoque

Latini dicitur :^irabke,za,

Nomftu;

raund,Mafrnocra,fcu Zaraued : Italici,AriJlologia : Germanici , Ojierlntey : Hijpanici , Jtjlronomia : Galltce aut dc la Saraftne : Boemici Vodra^ec: VoloniciKokornal^df&gii

Foterlie,

Ttotffofr.

DVLCIS RADIX.
.

CAP.
Fruticofa eforamis

V.

DVIcis radix plurima gignitur in Cappadocia,& Ponto

citudineaffurgentibus:tbUjslcntifc^

binum cubitorum al-

DVLCIS RADIX, SIVE GLYCYRRHIZA.

lii

&u

6 y-2
a Mcum.'.Ti/,o-

AncL Matthioli Comm.

:

U pi' u ' ar um platani magnitudinis,afperiore,qui filiquas lentium modo habet a rufas,& paruas : radi i^ias^onaas b b Cativppoi- cibuslongis,utgentianx ,colorisbuxeijfubacerbis,&dulcibus:qiurdciuanturinfuccum,lycijexerrt s Hf.i. fuiuo co plo.Is in arteria.' fcabritia efficax habetur uerum oportet,ut linguce fubditus eliqnefcat c : a?ftuanti fto-.
cMeum.adclic
nttrov J"

8ep-

maco,thoraci,ac iocineri conuenit:fanat ueficse fcabiem,& renum dolores,cum pafib potus.-idem eliquatus fitim fedat uulneribus illitus accommodatur commanducatus ftomacho prodeft Recentis
:

S .^eiiii
uceminterca
Ldicacem.
.
.

ra dicis

deco&um ad eadem conuenit Eiufdem farina pterygijs commodiifime infpai girur

.

TT^^/dt radix,quam Gr<eci Glycyrrhi%am,& officin& Gracum nomen corntmpentcs,iiel potius Barbarosfecut<e,Liqui
Jj

Jritiamuocant,&Hetrufcitmlgbl{egolitia,plantacftpaHcisnoncognita.Scdreueradi!umiftgencriim.^anque

confideratio.

alterafi-ngifera cfl,altera fteriiis.Abundat hac jtpulia,pr&fertim

Gargano monte,unde quotannis fuccus in pafltllos con-

IQ

denfatus ad nos conuehitur,&radicum qndmplurimum.Vifitur etiamnum in uiridarijs pluribus locis in Italia, non modb

adjpetlaculumfata ;Jed

& ad medicamentorum ufum

Siquidem radix recenter effoffa ,ficcaiongt magis pr&flat

&

ori

gratior in rnedicamentis habetur.C#tcrumfrugifera,quam hic defcribit Diofcorides,copiofa in Germania nafcitur in Bambergico agro,on longe a Ts(oiimberga,ac etiam(ut audiojnonnullis
alijs

quibufdam locis

Hc itaque frucfum p rofertQtt

Hancprimum ad me mime uifa eft.
1

J^iofcoridesinquii)piiularumplataniinagnitudine,&quandoquemaiorem,afperiorcmq;,hirfutm
pufillis
fit

ubiqueftipatum ipfisq; hirfittis,& tenuibus obduffis acuteis,colorein atrumflauefcente .

Ioannes Heffus, Medicus Ts[orimbergenfis,uir quidem reipiahtarix haud impentus.JJam antea nufquam d

Plinij lapfus.

Sednon poffum non uatde admirariTlinium,qubd Glycyrrhi%am inter aculeatas numerauerit plantas tib.xx 1
fic inquiens
.

.cap. I

Giycyrrhi^afinc dubio inter aculeatas

eft,fotifs

echinatis,pinguibus

tatluquegummcfis

"Et

libro.xx l.cap.

fcorpio,nullum
folijs ineft

xv.dum catalogo quodamaculeatas commemoratftirpes:Spinofarum,inquit,midufpecies . In totumfpinofa cfi afparagus, 20 urtica.lis emra omnibus emmfolium habet . Qu#dam jpinofafoliata,ut carduus,eryngion,glycyrrhi%a,

&

acuteata mordacitas . h&c ille

Quo fit , utfine controuerfia dicipoffit, Vlinium Giycyrrhixam minime nouiJJet

illud faciie ejfe potuit
,

ciim certi nufquam gentium,quod equidemJciam,aculeatisfolijs proueniat,fed(ut Diofcorides fcribit)lentifci amutis,denfis

,pingmbus , tatluq; gummofis

Cuius erroris caufa

qubdfui potius Grxci codicis fidem fecutus

fuet it , qttam rei ueritatem , in quo fortaffe facili,lubricoque librariorum non aduertentium tapfu

ix^V

P ro

WW fcriptum

legebatur:uel qubd

Graca lingua non exatle" peritus uocabuiorum,uocumq;fimiiitudine deceptus(utalibi quandoque de-

monftrauimus)Tlinius in hoc errauerit . Ts[am huiufcemodi opinio adcb firmiter ueritati coh&retjitfaciU ij quoque deprehendipojfmtdueritate defcifcere,quicredunt Giycyrrhi%am oiim fpints fuiffepraditam,fedmangonio tongicuitus edomito rigore fpinarurn actdeos amifijfe,& tandem mitigatam effe:cum ea etiam,qi< hoc auofponteperfe nafcitur,nnilibi aculeatajpetleiur . Dulcis h&c radix d Theophrafto iibro

X I .cap.x 1 1

.Scythica appcl!atur,eo qubd Scytbx hac contev.ti abf-

que alioalimentorumpmfidio decem ,duodecimq;dies degant .1{am(ut idemteftatur) circa Meotim patudem plurima.
mfcitur . j:bftcrgit,mundat,Uuigat,mulcetq; dulcis radix humorum acrimoniam . Quareardoribus
liatur.
urints,

rnirifid auxi-

Manfaradix,&pri.fertimqu&recenterfueriteffoffa,nonfoliimfitim,fed etiam
Tctlus

famem fedac ,

fcrtiatqneui.

res diebus pluribits.Idemfacit concretus fuccus,in ore retentus,quoufque eliquefcat.

2
re

& pulmones imtat

Ideoque
,fic

<? Gaf

tltr

tstititerfuft>iriofis,phthificis,&pleuriticis.Glycyrrhis^
.

meminit Gaienus lib.v I .fimplicium medicamentomm

,

inquiens

Huius fruticis radicum fuccus in prirnis utitis eft,fimiliter ut eius radkes dulcis

cumleui quadam adftritlione.

Troinde afyeritates lenirepotefi,nec modb in artcria; uerum etiam ueficafcabraMq; temperatum mediocritate . Quocircafueritfand natura tius familiaris noflra temperaturs,:nam taie monftratum
eft effe

id quod didcc eft

,

Sed cum adftritlio

qu&dam adiuntla (it,uniucrfum eius temperamentum,quantum ex caliditate,

ditatisfuerit,qudmprcxime' accedens adfymmctrum,fiuetemperatum
.

&

adftriclione eft

tepida potifiimim caii-

Torrb quoniam temperiequoquehumidumeft,

quod modice

dulce efi,iurefane etiamfitim extinguens

tura fiigidius

medicamentum eft nimirum modice humidum fimul humana na B^efert Diofcorides, radicemficcamadUuorem redaclam, pterygiorum iiiitu idoneum effe remedium
:

&

Nomina.

TMx.vphQt.fic Grxcis ditla, Latinis Glycyrrhi'^a,& Dulcis radix appellatur

^irabibtts,Sus:ltalis

t\cgolitia:Germanist

LeckritT^fiue Suef^olfy;Hifpanis,l\egali^a:Gailis,I{ecliJfe,feu 1\eygal<ffe:Boemis Lekprice : Tolonis Lahrtjcya

mraipwww.

CENTAVRIVMMAGNVM.

CAP.

VI.

CEntaut ium magnum folia habet iuglandis,oblonga,uiridi brafficarum coIore,(eirata in ambitu

caulemjceu rumicis,binum 3 aut terniim cubitorum , multis ab radice adnatis , in quibus capita> ceu papauerunvn rotundirate oblonga . Flos ca:ruleus:femen cnico (imile,ceu lancis quibuldam in- 50 uolutum Radix cra(ra,grauis,folida,tripedalis,fuccO praegnans,curn adftridione aliqua, dulcedinp -iri-ic Rr rnhrfrpnc a Amrir fnliim l-iinonp.^- onrinim tr f\Ai,-M !\7 itA\pc rnninMmi A T .r
.

&

i'*i

UC

cus rubens.

tibus,drachmis duabus
res
.

trita datur,(i febris fit,in aqua;ca?teris in

uino:item ad .tormina,
.

& uulua: dolo-

Ec idem lubec

Ramenta eius
.

Meum.

pratfat

formam uulus fubdita,men(es,atque partus extrahUnt Succus eadem Vulneribus prodeftmam recens tufa,aut aridaante madefacl:a,ea glutinat,& coniungit. Car
in collyrij

ncs coaleTcuntjfi tufa iimul-decoquatur.In Lycia fuccum exprimunr,quo pro lycio utuntur.

Cenlaurium

InLib. tcrtium Diofcoridis.

CENTAVRIVM MAGNVM.

*n

zo

adiUa mjignts infignis aaquidemfententia, ejt, diximus)nilaliud>mea qutdemjententta, eft, quam iua nbaponticofuperius dmmus)mlaliud,mea Entaurium magmm(ut magnum(ut in ^haponticofuperius CEntaurium

^, modum radix, quampr&terita nuper &ta4 ^haponticum ejfe credidit :

quamque etiam hoc tempore eodem nomine

j g ~>f
Brafauoli
pfus.

-. n

raa

quidam appeiknt, qui cum imperttisfuperioris atatk errare malunt , qudm cum peritis recentioribus uera cognofcere fim radicem , qua t\bapontici loco plicia medicamenta . C&terum contendat licit Mufa Ferranenfis medicm clarijlimm ,
eius dixerim)manifeU deflerunque officinx utuntur , Centaurij magni radicem non effe ; is tamen hac in re decipi(pace Centauriummagnum repr&fenprebenditur, cum ea radix , qu& uulgaribus Bjpapontici uicem explet,omnibus fane notit rubeo fucco pr&gnans , qut guftui non rnodb quadantenm ,grauis , compaUa,trtpeda\is , Quippe qubd

k-

tet .

craffaftt

&

fit acris ;fed etiam

cum aliqua adftrittiont dulcis,quinetiam(ut nos quoque obferu&uimm)firiata , &funiculi modo con-

torta

Diofcorides ,

Centaurium magnum JLddc qubd &folia,caulis,capitula,flores,&femina illi prorfusfint eadem, quibus conftare monte Galems memori& prodidere . Ea , qua hodie a.l nos conuehitur , Gargano pr&darijfimo ^puli& numerofa lii 3

&

6j4
mmerofa nafcitur : quin

AncLMatthioli
&
in alijs Italite locis
,

Comm.
,

nempc

in

Veronenfi agro Baldo monte

quem Benaci aUuit unda ,fed in~

Quorundam firmaradice ,fiadJ.pulamcompares. TSfon defunt pr&terea bac tempeflate rei berbarix ignari nebulones ,qui bonis hallucinatio. quibufdam feplaftarijs perfuadere conentur , eam pltntam ejfe Centaurium magnum , qua in aquofts pronenit, ca.de quadrato, bicubitali: folijsfalkis modo longis:flore rituenti,fpicato,quam quidam pro lyfanachia acctpiunt. Tfeque alicquod
fciam , argumento nituntur
,

quam quod bxcplantaflorefit rubro,

& caule quadrangulart, quemadmodum & Centaitij

rium minus
Arabu
lapfus.

^
rei

Sed qmntum ifli hallucinentur, quantaque in erroris caltgine uerfentur ,

quidern iudicent

qm m

flprpium

oria

mu [ tum fadjj ,

& temporis covfumpferunt

Torrb utriufque Centaurij uno tantum capite mentionemfacit Meut

fues :fed adeb

dterum cum altero mifcet , ac confundit ,

mirandum non fttffid nonnuilis

in tartt

<x.tatis

noflra diiigentiflimis
fliuolis fatts

hvrbarix inquifitoribm acriter fnerit accufatm,& ft

noittts
,

q udam Mefuis ipftus commentator

aperto illim errore
.

argumen
Io

tis ,

horum dotliffimorum uirorum

cenfuris nfra^ari nitatur

.

Quiu etiam jluktnna ,qui

,

cum illopariter errat,

ex aublorkate Aben Mefuai Centaurij magni ra~ & cum utnfque Senpio Siquidem Qu& tamen facultates Centaurij dicem lentam trahere puuitam ,fimul & bilem & coxendicum doloribm
is fcripfit
,

opitulari

maioris nonflmt ,fed minoris , utfquenii capite

in,J error "

explkabimm

Caterum

neqttc Tlinius

ab errore uindkari, poteft , qui

;

tametft in centaurij magni hifloria libro.xxv.cap.w I .in omnibusftrt Diofcoridifubfcribat

uidetur
,

infacultatibus tamen erraffe

rni-

qubd Centaurio maiori amaritudinem cum quadam dulcedine tribuerit:cum amaritudo non in maiori,fedin
.

nori tantum dsprehendatur

Datur Centaurij magniradix Hydropicis, lc7erkis,&

locinorofis

tum uino macerata, tum

C
gm

ntaurij

uircs

ma- inpuluerem pota . Rjidicis recentis fuccus uncia pondere hauflus,ac ctiam uulneri illttus, auxiliatur a ferpente demorfis. ex lib.v r I .ftmplicium medkamentornm,de eim uiribm ijs differens uerbis.Centaurij ma Centaurij magni memimt Galen

Gal.

gniradix ficut guflu contrarias qualitates,itain ufu contrarios effcSim demonflrat

geusque apparct cum leuicula quadam dulcedine
.

Guflu itaque acris fimul adflrin,

jlt in aclionibm acrimonia quidem caliditatis opera oftentat

.

menfes

io

prouocans,& fcetummortuum euellens,uiuumque corrumpens,atque eijciens

quidem cum aqua,fcbri uerb

jtdflriclio uerb,opera crajfie, terren&que

frigiditatis,cum uulneraglutinct,& fanguinem reijcientibus profit. Exbibentur autem eius

liberis
,

dracbma

dufi ,febrientibm

dyftmxte , fiue fpirandi difficuitati

Torrbfecundum omnium ftmul quaiitatum aftionem , ruptis , conuulfis, tuminueterau tuffi conuenit K[ec enim in talibus euacuare folum quodpr&terna.
.

cum uino

turam efl,oportet ;fedpartem quoque euacmtam roborarcac confirmare . Vacuationi itaque accommoda
utique

eft

acrimonia,

cum nonfolafit,ac pura,fed aut

dulcedtni iuncla,aut certe"

nonprorfum amaritudinkfiquidem uehementiam tunc,

.

atque uiolcntiam,mifla iUi temperata quadam fubflantia^cuiufmodi efi dulcis, non obtinebit
funt,roboranda,contrahendaquc,adflriclione e(l

Torrb adea , qu& euacuata

utunturque eo medica-

opm.Eadem qu< radix ,

& fuccus ipfius

efficit :

mento quidam uice lycij . Grxci Ktvrtwpmv ntya, id uocant,quod Latim Centaurium magnum-.Mauritani, Chanturion kjNomina.
bir,Sacurion habre,feu Canthurium:Itali,Centaurea maggiore:Germani,nonfine errore,B^upontic:ut etiam Hift>ani,Bjti

^o

fontico:& GaUi,Bj)epontico.

m^ioviMKfor.
0n

CENTAVRIVM MINVS.

CAP.

VII.

kgkMeum.

(~*\ Entaurium minus 3 limnefion aliqui uocauere ,

[ quoniam rigua amet loca. ]

Herba origano , aut

V^/ hyperico fiiTulis^caule angulofo,palmum excedente:flore lychnidis,e puniceo in purpuram uerMeum

&

Czt.dtpt^Mwwew.i^ecotauerd 3 & po-

nonha
bet wnckifa. Meum autc ha

^"

ntum5//

gente folijs rutje , pralongis ,& paruis: fructu tritico fimili.-radice pufilla,lcEui,& fuperuacua , quse guftanti amaritudinem adfert. Herba recens tula fuo illitu uulnera conglutinat uetera ulcera purgat cicatrice obducit Bilem , cratfosq; humores peraluumexigit, a hdecocT:adeuoretur.Ius-clecodt.i ifchiadicis conuenientifsime infunditur trahit enim fanguinem,& dolorem leuat Succus oculorum ^Q medicamentis perquam utilis fiquidem cum melle caliginem oculorum expurgat in uellere appofitus,mcnfes,& partus extrahit epotus peculiariter neruorumuitijs fuccurrit . Succi extrahendi ratio Lcgiturherbafemine prjegnans.& diebus quinque madefada, decoquitur, donec fuperemincat aquae : mox ubi refrixit , linteolo exprimitur , & eieda herba, iterum decoquitur , ufque dum mellis crafsitudinemhabeat.Nonnu!Iieiirecentem,grauidamquecontundunt,atquefuccumfi(ftili nonpicatoexpiimunt,& iinole,lignearudeafsiduemouentes,infpiflant,quodfi quid concrctum faucibus uafis adhaerefcat.deradun^reliquoque humori permifcent,nocl:u diligenter operiunt: nanque ros nocl;urnusliquorescOalefcerenonfinit.Qu3eautemficcisradicibus,aut herbis , liquamenta exprimuntur,deco(fta(ut in genriarw mcntione retulimus)prparantur.Sed qua? ex corticibus humidis, aut con lu fi S herbis fa61:itantur,in fole,uti ante didum eft,coguntur.Sic e thapfia , fic e mandragora , reliquif5 que fimilibus fuccus b [ ficex acerbis uuis melligo elicitur.] Lycium tamen , abfinthium , hypociftis,& confimilia,decoda,eo quo diximus modo , coguntur.
:

&

.-

&

Centaurij minons coniid.

/^ Entaurium minus mUisferi non cognitum

in

Heirnrh uulgb

Biandella nuncupatur

quoniam abflergendis , deal-

muiiemm capillis ex lixiuio plurimumpraflat. Quodpafim in off.cinis habetur,uerum,& kgitimum Centauriummwuseffe,ommbus,ut arbitror ,exploratius efUquamut dnobk oflendt debealr. Quippe qubdnuUnmuniuerfum notis Centaurij tninuris biflc ria refragetur.jlmara admodum eft,twn radicefoium,fed etiam totafui tpftus planta,adeb ut quidamfel terrx eam apptllauerint.Galcnus ob ingentes,rnirasq; ciits facultates,cte lpfius uiribus integrum librum confcribandisq;

^^

pfit,Tap\&q\ dkauit . Detrahit boc bilem,& pituitam

quafanefacultaic Ccntuurum mantsplant carere deprehenditur.

efl
,

Datur

eius

decoclum utiiiter potandum tertianarijs , qubd bikm per infrma deijciat,quofailum

i

ut quidam hancfebri
,

fugam uocamrint.ldem

acpanierfuccus,iociMris, ac Ucms objiruc~iwnes

& dnnties

toliit

Mui tineaspeliit

cx melle

drachmm.

InLib.tertfum Diofcoridis.
CENTAVRIVM PARVVM.

10 drachma ponde? potus,tum umbilko iUitus . Herba comaq;

nesexterit,infetisparticulisadbibitum
.

decoftum, Lentigines,uaros,alphos,& aeteras cutis infetlh

Inftillatur fuccus uermiculofis auribus,quinetiam illinitur contra

papulas , <&
Centauri j

mmantia capitiukera . Quofit,utnonparum aberrauerintinter Mauritanos Mefues,J.ukenna,& Serapio,quod CentauriJj minoris uies cum maiori turpiter confuderint . Galenuspmter ea qu& de Centaurio minori ad , Tapiamfcripfit,eius
quoque meminitibro v 1
1

"

<-

.fimplicium medkam.fic inquiens

Centaurij minoris radix prorfus inefficax

efi

Sed ramdi

"

Gillno"

eius,&potijfimmfolia,qux illi inhat,rent,<&fiores,utiliffimafimt . Vincit in

ftriclionis,atque b eiufmodi

eis qualitas amara , paululum habens adtemperamentum admodum exkcatorium eft medkamen, expers mordacitatis . Torro qubd

&

omnia

talia utilkafint,fuprd

commonui,& nunc nibilo fecius tamen nos repetere tempefliuum efi, omnes
illitu

eius partkula-

timaclionesmemrantes. Vulnera itaque magna herbaipfms recentis

glutinantur

& uetufla

qu&que &gre ad

cicatrkemperdui queunt ulcera,ckatrke eodem modo utennbus obducuntur . Mefacla uero glutinatorijs,& deficcato::

Hi

*%*

6j6

And. Matthioli Comm.

natwetcresq; duritias emoUire,tum ulcerum
:

rijs mifceturfacultatibus,ijs uidelicet,qu& finus,& fiflulasfanarefitnt

m-

ligna,qu cacoetbe uocantur,fanare . Mifcetur etiam ijs

qm rbeumaticis affetlibus tnedentur

in quibus ea

medicamenta

cptimafunt,qu(e uehementer deficcantia,cum quadam adftriclione

ifchiadicis infundunt,ceu biliofa,& craffa ducens:na

nuUam habent mordaatatem. Decoclum herbx quidam

uehementer operabitur,ut cruen-

&

talia purgat.quanquam cum adeb

ta euacuet,tunc plus proderit . Succus porrb eius,cum adfimilisfitfacultatis,hoc eft,exiccatori&,& abfterfori&,& c&tera

iam dicla pulchre efficerepotefl:& cum meUe oculis illinitur,menfesque > &fcetum appofitus euocat . Sunt qui ipfumpraijs,quibus nerui affettifunt,ut qui euacuet,& deftccet innoxii qu& impletafunt . Quippe cum iecinoris qitoque ob beant

&

'

flrucliones optimi expediat

bonumquefit

lieni

indurato remedium,foris impofitum,necfecius,fi quis bibere fuftineat.

:

Komistu

KtvTtwpiov fiiKpovfic Gr<eci,Latini uerb Centaurium minus dicitur

jirabici,Chanturionfege,&fegir,feu Katarion fages :

ig

ltalici,Centaurea minore:Germanici,Taufent gulden Kraut,Fieber Kraut,Erdtgall,feu Biber Kraut:Hifpanici, Fel de tier

va;GttUice\Centa.Hree t aut Fiel de terre :

Boemici zeme^luc menjfy:Tolonici Centur%ya;Fytbenici{Herycynikj,

"

CHAMAELEON ALBVS.

KstMtttaW

InLib. tertium Diofcoridis. x^W*^. CHAMAELEON ALBVS. CAP.

.

VIII.

CHama?leon albus,ixia ideo aliquibus uocatur,qu6d quibufdam in locis uifcum eirca radices eius
inueniatunquo pro maftiche utuntur mulieres Folia habet filybo,aut fcolymo fimilia, afperiora,acutiora,nigroque chamsleone ualidiora . Caulem non promit, uerum ex medio lpinas,echini ma rini,aut cinara modo,erigit.Flores purpureos,ueluti papporum lanugines emittit femen cnico fimM

radicem in Jaetis collibus craflam , in montofis uero graciliorem , in profundo albam , aliquatenus aromaticam,graui odore,dulcem. Qya? pota acetabuli menfura, latasinteraneorum tineas pellit:bibi
le:

tur autcm in uino auftero cum origani feruefadti fucco . Hydropicis commodifsime drachma uino datur.-etenim eos extenuat.Contra difrkultatem urinae decoclum propinatur.Haufta in uino, ferpen tium uenenis refiiftit : occidit canes,& fues:mures item necat,fuba&a cum polenta, aut aqua , oleo

&

madefacta.

CHAMAELEON NIGEfU

KfiAlM'ap tAih&f.

6j&
xv/W^aW
a Orib.

And, Matthioli

Comm.
CAP.
IX.
j

CHAMAELEON NIGER.
3 folijs

wutkewr
j*

oV?ni-

/"1 Hamadeon

niger

\^ rentur.Caulem emittit dodranr.alem,craffitudinc

.

fcolymo i]miJise(rer,nifiminora,tc rmioraque,acrubiodiftinclauide drgitali, fubrubrum & in umbclla flnres fpino

:

,Y!(ip- ibs j tenues,l;yacinti mulos,uerficolares:radice craffa,nigra,denfa, interdum exela, quae diiTl-cta flauc i-u iK&$w. fcit,& commanducata mordet prouenit in campeftribus,ikcis,& cliuofis traftibus,& maritimis.Ka-

ilopxw!
Ixiam,
fiuc
1

fiue

dixtrita,additoatramentirutonj,exiguo,cedrinooleo,&axungia,rcabiemabigit:eadcm,cumfibifiil-

cy-

rcikau

"" ap tium

b Orib. addir.
*'
fiue

phur,& bitumen afciuit, & cocla in aceto illinitur,impccigincs abfrerget Decoclum collutione , dend<^05qm miuga: Cum pari pipere,& cera oblna radix,dolenti denci auxihatur Radice concifa, & in accto dtcocbydeutes foucntur eos quoque frangit,fi fcriptorio ftylo fcruens admoucatur: uicia cutis in facie,uitiliginesquc cum fulphure emendat.erodentibus medicamentis admifcetunphageda?nas,tetraquc ulcera illitu fanat Quare cbamxlcon uocetur,a uarief atefbliorum euenit mutant enim
.
:

cura terra

^^

035

hk uiridia, b illic albicantia,alicubi ccerulea,nonnufquam rubra inueniunttr

tam ab Hctrufcis,qud m c&terisferi Itaii& incolis uulgb
Carlina uocatur
.

Chamxleotis
urnufque coneratio.

f~*\ Hamdeon

albiis

qubdcredat uulgusfut

\^jfaciU folet)hcrbam hanc magnoolim Carolo regi adfugandam fuiexercitus piflcm ab angelo demonflratamfniftanquam antidotum omnium pr&flantijfimum Quo argumentofieti uulgares quamplurimi, ad arcendam ptjlilentiam
.

httinfce plant& radices miris,magr.isq;

laudibus commendant .ls{ec quidem ab rc:quando enimpotaradix(nt Diofccrides,

,

& Calenus
error cx eo

teflaniur)latas interancontm tincas interimat,& frpentium uenenis refiflat

mirum utique nonfuerit , qubd 2

Qforundam eademinpcftilentiaopemferreualeat.Tallunturriimirum,quiputant,fiirpemiUamptcrnicinonabfmilcm(noflrieamCar error. ciofo uulgb appellant)aculets borrentem,cuiusflore coaguli uiceHctruria utitur, album effe Chamdeonem . Ts{am eoritm

feratfintlus

maximc dtluitur,qubdhac contra Cbamdeontis albi defcriptione,in longo admodum caule echimtos fuos proTorrb chamdeontm album mtnquam Tuchfium(pace uiri alioqui eruditiffimi dixerim) uidiffe exiflimaue.

rim : qubd librofuo de plantarum hifloria primiim fcribat

in loco

nullum hunc edere caulem ,fubinde httiusforti oblitus

nouijfe uidetur,cum

eodem

eundem procerofatis caule depingat .Quin nec nigrumidem

.

depiUus ab eo, quem tamen flani

rcucnndi, qui

Monacjiorum

.onprobat,nuUis notis legitimo,meo quidem iudicio , refpondeat v

Qua in re haUucinantv.r monachi

Mefuem

commentetifunhcum certb [ibiperfuadcant

Cariinamfut corum utar diftintlione)cauitm profercntcm , tiufdim efje Jpi-

nam atbam,qmm Gr&ci dnwSay kIk\w

cante,undefortaffe

dicunt,Mauritani uerb Bedeguariittm Carlinam altcram caule uiduam effejpinam

caule,ipfoq; albi-

jLrabicamab lAphris Suchaa uocatam . Qujppc cumffina alba(ut Diofcorides efl aiithor)bicnb!talifit

nomen traxit,& inani,fiore ucrb purpureo

nitefcat; Carlina uerb hxc cauleftt

dodrante paulb maiorc;

,

pleno,non inani ;J'ubrubro,non albicantefioribus hyacinthi &muiis,nuUa ratione dicipojfe putauerim

Cariinam hanc ijje

fpinamalbam,fedpQtiusrufam. Cumnecfimtlitermonachiunqmmprabarepojfint ,Carlinam alteram cauleuacantem

lArabicam ejjefpiuam : qubd nufquam Diofcondem fcripfijfe inuenerim ,Jpinam jLrabicam cattle uacare,fedjpina alktcpotius eJJcperJimUcm.Ex quorcic(ut arbitror ) concludipotefl,qubdcumjpinaalbaproctddubiocaulemedat,cundtmqua Quorundam qw Mabicapromat . Sunt etiam qui nelint , Carlmam caulcm gerentem mhil dijferre ab altera,qug caultm nonfert,n>ft pimo repro- fcxu,nempe qubd altera mas , altera nerbfaminafortajjefuerit : negantq; omnino hasplantas effe Chamdeoncs , iUamq;

lib.v 1
Jecis

pr&fenim nigrum Chamxieonem efje nolunt, qu& caulem rufumgerit . Hocq; argumento nituntur, qubdfcripftrit Galenus 1 .fimpliciura medicamcntorum,Chamxleontis nigri radicem iethalc quiddam obtinere.-eamq; ob caufiim in cxnin

tamwn uenire meiicamentis

,

Sed

chm raphani uice d compluribus copiosi cum acetarijs edatur nuUo

,

penitus tncom-

40

rnodo

ntc ^Jfehanc nigrum Chamalccr.em

nec einsjpeciem probant.Quibusfaciie rejpondcn potefl, qubd in Grxcia,fcrin Itaiia falubris

,

tajje in Tonto,aitjsq; f cc)Ucrminis

iits

regiombus chamdeontis nigri radixjh uenenofa,&

exuta ob cdi ku-

ciemcmiam

lethait facuitatcquemadmodum

& Tcrfea,qu& tamctfiVerfis femper fuerit lcthtfera^egyptijs tameninin

nocuafatla eJl,foli&cli bonitate . Urtan pr&terea Cyrenis adtb mitis efl,ut rapi modo

ciborum ujum ueniat; cum ta-

men m Crxcia,& Italia adeb accrrimurafihut

vt loco

ncc cotlum, ncc crudum cdipojjit . Quin &fcorpiones in compluribtts ter-

rarum orbis partibus iclvs imerficiuutfin aiiquibm uerb,ut in Tridentmo train,nullum iiu uentnttm relinqttunt: quo etia. nigrum ueratrummila deiceloria uipollet. id quod in Colchico Ephemero qttoque uidemus , qubd eb pro Hermo-

datlyb inr.ocue(qmnquam ttmere)utmtur Medici.C&terhm iUudprterditla me maxirne ad credendum inducit , Carlimmcauie^tidmteme0fhamdcondnigrum,qubdhxcpUtaomnibusinm'iHerfum notisnigrum Chamdeonem referat.
Quandoqitiiefdijs coflat Jcolymo minoriyus,tenuioribusq;,fubrubra per mediu excurrete co(!a:caule
ite dodrantaliicrajft

tudine d'gitaii,fubrubro,floribus in umbeilafplnofis,uerficoioribus:radice craffajxteriusnigraAenfa^&aiiquddo corrofa,

qmifratJa intus (latufcit-& cbmanducata mordet,fateor tamtn hanc umbelid non fcrre,(ut Diofcorides inquit')fcd Echma

wm capitulum,pcrinde ac aibum chamdeonem. Verum hoc

dea
1

qudmplwrjffls locis impropnjs uti uocabitlis .^Lddidimws tamen aliam

non me omniao d mea dimouet t pintone,qubd Diofcoridem uiChama eleo-n I s 2^1 GR I itt aginem,quA

mihid Doclijjimo Viro Barthoiomeo Maranta, T^eapoli

tes projerat
,

tranfmiffa efl:qu$ tametfi

umbeUas Hyacinthims flonbus fcaten

,

cum tamenfoiia
efje
.

rubris maculis uaria nonfint,in caule nulla prorfus rubedo JJetletur

manfa I\adix aaedi-

nis tantiUum haitdrcftpiat,exefa nonfit,nunfiauefcat,ncc cauies digitaii craffitudine uideantur,cur legittmum

Chamde^-

nem nigrum hancpLintam

affirmem non habeo

Sed de his

diffujius libro

quarto noflrarum Epiflolarum diJJlruinuMy

rei plantarut>

ad Marantam rejpondentes

Dixi Jcnttntiam meam,quam ijs cenjeudam rtlinquo, qui

maiorem,quam ego,

peritiam habent.C&teriim hic von. rejpondtbofycopbantx cuuifdam calumnijs,in chamdtonte aduerfum

me promnkni

is,

60

tum libro

fexto id mfbifaciendiWpropojuenmffii de lxia inter ucncnafcribit Diofcorides.lbi cnim huiufcefophiflx,&

ni

InLib.tertium Diofcoridis.
CHAMAELEON NIGER ALTER.

<19

I o reiplantarit, pfeudoindagatoris malitiam,uecordiam,& apertam temeritatemfuftus aperiam, Explodendifunt jLrabic*

faiionisfcriptores,ut

Arabum
P's'ror.

tui

qm nonftne deteftando errore,Gracorum uocabulorum uicinitate decepti3 Chamdeam,quam JUa lingua Me%erion appellant,cum Chamdeone confundant. T^am jtuicenna de Me%erio dijferens libro & traclatu 2.C.464.
circafinem,fuum errorem prodidit ijs uerbis.Mczerion bibitur cum uino ad morfum uermium uenenoforum,

nigrum,uenenum mortiferum . Et quando mifcetur cumfauic,& coniungitur cum aqua,

&

oleo,interficit

mures,

& eftproprii & canes

& porcos

h&c ille.In quibus duplici notatur errore:primb qubd Mexerio eas tribuerit uires,quas albo Chamdeoni reddi:

dit Diofcorides

deinde qubd nigrum

non utique album ea pr&ftare crediderit contra Diofcoridis fententiam . Meminit

1

C im
a

0I,U

yf

utnufque Chamdeonis Theophraftus lib.ix.cap.xl 1

dus,alter niger
.

.de plantarum hiftoria,ubific habet

ipfie

Chamdeonum,unus candieft
,

phrafto.

Vires autem radicum interfe diftant

&

etiam radices Jpecie dijjerunt . Candidi enim candida

&

Mcis,& crajfa,& grauiter olens.Vtilis traditur adfiuxiones,cum confecla orbicutatim modo raphani decottum eft,iunco
transfixj.

66 o
transfixa inferiem .

AnAMatthioIi Comrni
:
: .

Valet&ad interaneorum animalia lata,cum paffa nua comefa acetabuli mcnfnra i uino bibiiur anflecantsm farina hordeaceafubatla cum aqua,& oleo fndscum braffica Etfi bominem agrefcentem experiri uolueris,an uiuere poffit,lauadum ea radice triduo iubent. Hoc enim fi tolerauerit,morituru m neqmquam
ro.Occidit

& canes,&fues
.

exiflimant

J^afcitur &qu<i omnibu^locisfolio,fcolymofimili,uerum ampliori,& ternc proximo

capite
,

magno
.

acanofi-

mili : unde quidam

acanum eum uocarunt . Vigerfolio confla t adfmili , pr&terqudm qubd minori

leuioriq;

Tota autem

herba umbraculi ffeciem rcpr&fentat: radice craffa,& nigra extrinfecusffubflaua intrinfecus nititur.Loca gehda,\mmidaq;

amat Lepram,& uitiliginemabolet trita cum aceto, &ramentis illita : necnon

.

& canes occiderepotefl

haclenus Theo-

phrafius

illudinfuper nonignorandumefl,uifcumfcilicet,qUodIxiamappeUant,in

Chamdeonis albiradicenafcens,uene
Creten-

num effe mortiferum,cum tamen modica tantimi quantitatefumptumfomnolentos uigilantes reddat.Quamobrem

fes mulieres fuarum lucubrationum gratia,ne fomnum ineant in opcre,ex eo tantitlum,aut

modicum d cana

nullo

incomodo

affumunt. Huius plerisq; locis meminitvlinius,& de eo nufquam non intellexit,ubi contrafumptum uifcum aliquod reme-

dium protulit.Xa./xtuKtav ^wtfic Gmce,Latine uerb Chamdeon albus appeUatur:Mauritanis,Chemeleon

leute,feu

Cha-

malium ltalis,Carlina,& chameleone bianco :H;ffams,Cardopinto

;

Gallis,Carline

Boemispupauuabula.Mplanta,

Nomina.

qua^tuKiavtMM.tGr*cis,Chamdeon

niger Latinis uocatur

:

J.rabibus,Chemcleon melamos : Italis , Cbameleonenero:

:

Germanis Eber uurt%fHifJ>anis,Cardo pmo

Gallis,chardonette

Boemis pupauua cerna

KfMwJtfAw.

CROCODILIVM.

CAP.

X.
20

irxwouivi,

vlm^vih ^-/ hrn lata

(Vn.i.pota.

a pota radix, fanguinem copiofum per , odore, ut nafturtij, acuto.Feruefa&a in aqua,& nares pellit.datur lienofis,eos euidenter adiuuans.Semen ei rotundum ineft. duplex uti fcutum: quod

c
^

->( Rocodilioii chamaeleontis nigri figuram habet.Nafcitur in fyluofis, radice Ionga,Jeui,aliquantu

fuaptc ui urinam ciet.

Crocodilij cofideratio.

C[ ^nt q u

uelint,Carlinam uulgb uocatam,eam inquam,qua caulemprofert,legitimum

effe

Crocodilium . Sed eorum opi

Opimo exp

o-

j^nio mihiqkidemnuUomodofatisfacerepotefi. Siquidem(utprcedenticapiteretulimus)Cartina,qu& caulem emittit, a Q omn \jj m m uer um not\s chamdeontem nigrum repr&fentat, ut uix unquamperfuaderi pofiim,eam effe Crocodif

lium : pr&fertim cumfaBo periculoijsfand uiribus careat, quibus Crocodilium pr&flarefcribunt.nempe qubd radicis deco-

dum potumfanguinemper nares copiofum trahat.jldde qubd Crocodilio radixfit longa,leuis,aliquantulum lata,& odo- 30
re,ut naflurtif,acuto
.

lUi uerb Carlin&generi craffa,nigra,denfa,exefaq; : non

autem

lata, nec leuis

nec naflurtij odorem

Alia opinio Jftirans.Tslpn defunt alij,qui Eryngium

teprobata.

marimm Crocodilium exifliment.Verum cum iUud in litoribus maris nafcatur, cha

alifs

rndconi nigrofit alfimile,necfangumm i naribus eliciat;Crocodilium uerb proueniat infyluofis,compluribus

recla-

mantibus notis,ijs etiam haudquaquam adflipulari poffum

qudm magnifacerent medici Crocodilium,fi in Italia nafce1 .ca.v

1

retur,uhi tamen hatlenus ipfum uidere non licuit,cum eius radicis decoclum tantafitfacultatepr&ditum, utpotu tantiim

fanginem copiofum per narespeUat.Crocodilij meminit Tlinius lib.^Kv 1

fcorides,a

1 1

.non tamenplura %radidit,qudm Dio-

quo

illa

omnia accepijfe uidetur : quanquamin hoc ab eo diffentit^qubd Crocodilium infabuletis nafci prodiderit,
.

d I"

'-

C"

m tamn '"fyluofis nafcifcribat Diofcorides

.
.

Hutus facultates lib.y 1

.fimplicium medicamentorum memorl&prodidit

ciens
.

res ex Gal.

Galenus,fic inquier.s

Crocodilii femen acre eft , atque

odoratum , urinam , menfefque

Itaquefacultatem habucrit

calidam,digerentem,& exiccantem Succus tum caulis,tumfeminis,ut qmfimilisfintfacultatis,nephriticos adiuuant. I[a

dix pecloris excrcationibus ualenter conducit,mmus quidem qudmfemen acris,non tamen minus amara.Traiiit uerb etiam

40

Nomina.

per nares fanguinem

Quod kpoho^hmov Gr&a,Latini quoque Crocodilium dicunt : Itali,Crocodilio .

^Kot.

DIPSACVS, SIVE LABRVM VENERIS.

CAP.XI.

Meum

iot-

^mt 'aw^ qux arefacla,candida lpecl:antur,diilecT:aque medulla tenus,uermiculos oftendunt.Sanat rimas fedis,
frinacecffJbld

m v"o

medio habentibus,concauoaIarum finu, inquoimber,autrosafferuetur unde dipfaci ,quafifi50 tientis,nomen traxit . In cacumine caulis,fingula furculis capitula infunt , oblonga a , echinata fpinis
dorli
:

^lpfacus aculestaru generis eft.Caulem habet altum,fpinis horridum :folijs lacluca?,fpinofis , bi/nis,genicula fingula complc&entibus,pr;elongis,ceu quafdam bullas intus,& extra aculeatas,

ga lpinofa.

fi^ u I ascl ue 'fi tufa,& decoda in uino radix,ufque dum fit craffitudo cerar , immittatur.Medicamentum rea pyxidc recondendum . Aiunt formicationibus , uerrucisque penfilibus remedio clle . Vermiculi capitulorum in folliculo alligati collo,aut brachio appenfi, produtur quartanis febribus remedio effe.

Dipfaci confideratio.

1 ~^\lpfacus,qi;cm Latini Labrum Veneris uocant, in Italia uulgaris efl planta,ijs prxcipue locis, ubi lanificia

exercen-

)tur . Siquidem echinato eiuscaphulo mangones rudern adhuc pannum pcclunt,expoliunt , detracliiquefloccis concinnant . In Hetruria Dipfacum uulgb appellant Cardo da cardare, Foroiulitnjes uerb Gar%p . Scrituris hodie in compluribus Itali&.locis,prtfertimq; in agro BiBOiiienfi,(ingulari d cultoribus adhibita ddigentia. Sed &fylueftris quoquefpon-

tcin

In Lib. tcrtium Diofcoridis

LABRVM VENERIS> SIVE DIPSACVS.

rt.*

10

fe t

campeftribusjn agrorum,&fcrobium aggeribus,in uijs iuxtafepesfrequentifflmus nafcitur, nullisprorfus repugnan.nuem mlh. ^AJV.r,**.. i.Jt~-le fhhviHu, vrmpAin

tibusnotis quas iUi reddiditDiofcorides.Inueniturautumnitempore(utexperientia quenque docerepotefljin eiuscapitulo

id.meXd.refaElOsmeduUitltsfl-AifllFln upvwiirtiine
illn
.

pfTp tlvfldltnt .

Vin>a paftori

p e minorem etiam illius mmulam oflendunt : quanquam non adeo flriato caule,acfpinishorrido confleufolijs item infimioribusfit,<& capitibus multb minoribus,ut qu& oliute magnitudinem non excedant.Sunt autem huius capitula tenuibus capil
lis us

duplex.

rejerta,ua referta, ita utjertcis utfericis uinai uiridi colore mfectis uidea ntur. infeclis fioccis ftmilia mdeantur floccis \imma .

nus. nus,mtod nus,quod

ammaauertenaum e)t,neutrum efl,neutrum Dipjaage Dipfacige C&teriw animaduertendum C&terum tum Serapioni,tum Serabionhtum jtukenn& .Auicenn& defcribitur,ejfe defrrihitur .effe Virgampafloris.Quadoquidem viroam ijattnrit.O uadnauidem us,quantum us.auantum ex eorumfcriptis eorum fcriotis col-

ligerepotUhVafloris uirgam nil aliud effeputauerim,quampolygonum,cuius

tamfamm,qudm marishifloriam lib.quar

KkX

totra-

66z

And. Matthioli Comm,

LABRVM VENERIS ALTERVM.

to tradidit Diofcorides.Quapropter illud mihifemperperfuafum uelim,qubdnon a isnOnoMauritanis Dipfaco Virga paftoris 10 men inditumfit,fed afcplafiarijs us,quifuis potius pandeilis,qudm cateris ca(ligati[fmis , probatifimisfcriptorum mo-

&

Syluitki hallu numentisyfidem pr<cftare confueuermt

ris

T^anque Mattimus

iUe Syluaticus pandekarum aut~tor,Dipfacum

Virgam pafto-

appeUat : qui deinde ingrauiofem errorem lapfus,Dipfacum ipfum cumpolygono turptter confmdit,utpote qui iUud af-

fequi

nonpotuerit,qubdMabum "Pa(loris uirga,effct Diofcoridis polygomm , non autem Dipfacus : qui quidem tantum u

ono differt,quantum lepores ab urfis . Dipfaci meminit Galenus lib.v I .fimpl.medichis paucis . Dipfacijpina radix Dipfaci uires Ptyg fecundo ordine exiccatoria e(l,habetq; nonnihil abfterforium.Tlanta,qu tx Gakno. Venerts nominaM4*x.f, Latinis Labn.

Grms

tur : Maimtanis,Dibfacos : Italis,Cardo,& Diffaco

Germanis,Kartendiftel,Garden Kraut,Buoben(irel,& Vueber Kar-

Nomina.

ten

Hift>anis,Cardencha,Cardopenteador;GaUis,Cardon d carder,&Verge d bergier: Boemis StietkaTolonis:Sfc^tl{i.

VL^GJ.

InLib. tcrtium Diofcoridis

VIRGA PASTORFS.

66j

zo

KMs*hiti.

SPINA ALBA.
.
:

CAP.

XII.

SPina alba nafcitur in montibus,& fyluofis

:

Folia fert albi chamaleonis,anguftiora,candidiora,ali-

quantum hifpida,&aculeata caulem fupra bina cubita altum,polIicari , aut ampliore craflitudine, albicantem,intus cauum in cacumine capitulum ineft fpinofum, echini marini amulum,(ed minus,&

oblongum

flores purpurei,in

quibus (emen.ceu cnicum, fed rotundius . Huius radix pota , coeliacis

ftomachicis,&ijs,qui cruenta extu(Tiunt,erricax eftairinam citrtumoribus illinitur. Deco&o eius dentesin dolorecollui prodeft.Epotumfemen conuulfis infantibus,& a ferpentedemoriis auxiliatur. Ge

ftatumpro amuleto ferpentes abigere traditur

Kkk

Spinam

664-

And. Matthioli Comm.

SPINA ALBA.

Spinse" albae oniid.

'

p ' natn albafcplafjanj^irabas(ut plerunquefolent)imitati,Bedeguar appellant . Sed nonparua inter hos, medicos &oriturcontentio,qu&mminaculeatarumgenere,quasplurimasgenuitnatura,Spinaalbalegitimi, notisomnibusadjli
pulantibus>appcllari poffit

Q'

&

IC

Vcrumetft tantam litem tranfigere nequeant ; interim tamen pro Spina alba alij aliasbcrbds oflentant,& quifquefuam ueram exifiimat . Quandoquidem funt eorum complures,quifibi certb perfuadcnt , Spinam
.

albam eam aculeatam berbatn effcquam

aliqui
,

linam uocatam,id eji album cham&leontem

Carduum benedikum uocant,alij uerb uulgbberba Turca.Sunt alij,qui Car Spinam albam effe contendant . Inter quos inuenio monacbos , qui in Mefuem

fcripferunt,quorumfententiam,fuperius in cham&leontis utriufque mentione,utfalfam reprobauimus . Sunt pr&terea,qui Spinam albamefje uelint echinatum Carduu iilum, Spinis rigentem qui Htrufcis in lacle cogendo coaguli uicem e.xplet.

&

"Xpn defunt infuper qui unam,uel alteramfylueflrem,ac (pims horrentem plantam , pro Spina alba nullo difcrimine accipiant.Quo fit,ut omnes ij nnUo ueritatis lumine dufti, in huiufmodi tenebris oberrent Errat, meo quidem iudicio,bac in re
.

Leonardm

InLib. tertium Diofcoridis.

665

SPINA ALBA ALTERA.

I o Leonardus Fuchfius tttatis noflrt ntedicus alioqui clariffimus quippe qui ultitno fuorum paradoxorum capite , Spinam albam eam aculeatam berbam appellat,qux omnium in miuerfum aculeatarum plantarum generum amplifiimis conflat fo:

liisylatt

humifejpargentibus,ac crebris,albisq;feu latteis tota confperfa maculis.Vnde apud quofdam LatJark herbdt no,

menadinuenit,etfia quamplurimis,prtefertim mulierculis

Carduus diuteMarm dicatur . Hallucinatur inquam ,paceeius

,

dixerim,eo qubd non animaduerterit,hanc folijs albi chamdeonis triplo

fci,ut nojlra te(iatur Hetruria,ubi pajfimferefrequens nafcitur,non

quadruploq;maioribusin campeflri planitiena,

autem in montibus,acfyluis

ubi

dis tejlimonio prouenit.Legitimam Spinam albam,cuius hic primo loco imaginem exprefp.mus^nifit

Spma alba Diofcoriadme Tatauio lacobns

,

jlntonius Corti>.fus,rciplantari<eadmodum (iudiofus,qu,e notis omnibus geminam repnefentat.SiqHidemfolijs efl albo cbatnleonifimilibus,angu[iioribus tamen,ac candidioribus,fubhirJiitis,Jpinisrigentibus
:

caule uerb buubitali

pollicari
,

>

uel

ampliore craffituiine,fubalbo,zr inanhin cuius cacumine echinusfubalbidus infidet,fed minor ,

& oblongior
Kk_k
3

pnpureis intusflo-

6 66
qu&fuis echinis,ac

And. Matthioli
.

Comm.
efl,adftipulantur Jrequentiffima
,

tusflorib/ts,&femine cnkofimili

Huicplani defcriptioni,qu& ttiam Diofcoridis

jlnani&

planU *

(pinis rigtntes,in excelfioribus

uallis r.iontibuslariceis, abiegnis

& piceisfyhiis

refertis Iulto

menfe uifuntur

QuapropterM qu& ad eos pertinent,rcc7 agantfeplafiari,iddeanV,fciantq; non inplanitie ,

feplaf/arijs

& conaalliHjtelliits

bus Spinam albam pronenircfed in montibus:quorum fi quandoque tum cacumina,tum Jyluas adire mn grauabuntur,pro-

Qiipnmdam cul dubio non magno etiam labore ipftm nancifcentur . H&c enim non modb
crror.

maximi conducet , ut legitimam

in

Spinam albam fuis compofitis medicamentis immifceant ; uer/tm

uicemprteflet,uidgb itocatur Trefitra,quodq; nosfcolimum
qite
s

& eorum errorem deprebendent(

Tttfcis

hoc etiam

ucrfatur)quifibiperfuadent,Sp:namalbam illud effe carduigenus , qttodd

effe

co qnbd(tttpaitlb ante diximitsjcoaguli

putamus. Efl

& altera ac vleata planta,cwus bic quo

.

imagofecundo loco uifitur,quam quidam Spinam albam

effc

cenfint,fed plura in hac defiderantur

Error autem ijs fa-

cile

deprebendetur,fiiUudadnotareuoluerint,qubdaculeatab&cplantainkortispa(fimfiratur,folijsalbochamdtontilon

ge maioribus :

& capiiula ferat,qu& marinum echinum non parttm excedant &

Commifcttit Mefitesjpinam albam^ac etiam

jLrabicam,quamm alterafuo idiomate Bedeguar,alteram uerb Succhaa appeUaidt,fyritpo de eupatorio uocato,quem miris
,. , Brafauoli

,.

calu

nia contra

Mc

laudibusextulit ad diuturnas febres finiendas,ad eas pr&fcrtim,qwbus natnralia nifcera , nempe uentricttltts,& iecur im.... .... ., , ,.,; ,. rr l. r f rbecmtaj/nt reddita; ubiajua naturali temperte recejjermt . Cuius tamenjcntenti.t non parum rejragatur Muja Ferra

fuem.

rienjis

qnippc qiti longofermone contendat,nec jLrabicam,nec albam Jpinam buicfyrupo admifcendam

ejje

qubd tttraq;

aajlritloria uipolleat,quce(ut ipfe ait)fyrupi huius intentionibus

admodum repugnat,cum ad diuturnas obflrutliones tan-

titm referandas,femper huius apud medicos fuerit ufits.

Jcd ntc etiam in hoc(pace uiri alioqui clariffimi dixerim )exac7am curandorum
Mtfites fyrupum hunc compofltiffet

Qua in re nonfolum oflendit Mufa autloris mmtem nonpcrceptffe, morborum rationem calluijfe . Tslam citm

ad illas curandasfebres , quibus naturalia uifcera imbecillia funt reddita,optirna comdotli medici ijs medicamentis occurrere , qua commendantur . Hinc itaquefaciie intelligi poffe crediderim,qudm abfitrda, explo.

povendt methodo tam Spinamalbam,qudmjLrahicam illi inJ'cruit,utpote qu& adftritloriaui, quapoUent,iangitida illa , ac
infirma

membra,plurimum roborarent quibus incommodis folent periti,ac

cdorefi-agrantia adftritloria facultate

dendaq;fit h&c Muf&fententia.Qidn nec iilud confilium eiusfeplafia rijs accipiendumputauerim,qttbdjpir,ie albx,

& jLra
tti :

bic& loco,f.licul& radicem,ac fabw& Jolia huic fyrupo fubfiitnerc pojfint,& debea\t,ut magisatque magis tnm uafa,tum
fcera laxet . Qjfippe qttbdfi tantum laxandi, ac nferandi facultaie hoc medicamentum debwffet
effe

pmditum, non modb

harumjpinarum radicibus carere debebat ;fed etiam rofis,leatijcina refina,Indica nardo ,

& malabathro expoliari

cum

tamen b&c omnia matitr$,diligenterq; examinata,non fi/nc metbodo,ut qune robur his wficribus aUaturafint , ab ipfo Mefite
huicjyrupofuerintadmifta,nefcilicetnaturadiuturnafiebreimbecdlisfac7a,&drclaxaatibiis,acadmodumreftrantibus

medicamentisuexata,totam

humorum molem alui prcflnuio ob contentricisfacidtalis amijfum robur, tanquam uiribusom

Spirite

Spms jdbs m-

n^

m foftima a( m ortem ufque demitteret. Meminit

[

alba Calenus

lib.
ot-

f/mplicium medicamentorum, fic

intjui-

ens . Spina albs radix deficcatoria e(l,& modici adflringens.Quamobrem

reieCtiones cohibtt,

caliacos,& ftomachicos iituat,

.

Noraina.

femis,

& ccdemata contrahit,ac dentibus dolenttbus conutiluntur,conuenit & calidx facultatis Itaquepotum
illita

& fanguinis
tcnais cfalba,

prodcfi,fi decotlo eius CoUttantur

.

Stmen

efl

ijs,qui

Qjj&planta ammSu. a<jm Grxa! , Spina

Latinidicitur : J.rabice,Mdeguard

Italici},Spina

bianca

AW
yku&KiioV'

4(1

>*w.

SPINA ARABICA.

CAP.
.

XIII.

ARabicamrpinamnaturaalbxrpinsfimilemexIeconftatJpfafiquidemftrJngic Ad fanguinis reieCtiones a 3 meniiumabundantiam,caeterasquefluxionesradix etiamnum ualet. Prouenit inaipens.

e eos S#* credtderim,qui ftbi perfuaferunt,jirabicam Jpinam , cuius hic meminit Diofcorides TT7 Kralf
,

Spiase Arabi-

cx

confid.

, eam actilea|"\ tam yirabis. ejfe arborem,qmm Acaciam uocant.Cuius erroris illud in primis indicium efl,qubd nufquam confueuerit .

Diojcorides aliatiusflirpis hifloriam diuerfis capitibus repetere,nec etiam arbores herbis commijlere

ls[am

cum longa ht-

floriajicaciam arborem,qit etiam ^iegyptiajpina itocatttr,primo libro inter arbores defcripfcrit

deretur.fi
tutio

abfurdum quidemui-

eandem pr&tcr morem hic inter acultatas herbas repeteret JLd hocindicium
.

& iUa

ratio accedit,qubd fifeor-

fum haritmpiantarmn bifloriam tradidit

Diofcorides,diuerfas

quoqne plantas

ejfe neceffe

efl.Quamobrem nonparum Bjtputat)acaciam nuncu

hteris
fit

ellimhaUncinatus dcprebe,!itur,qttbd non animaduerterit,inj'ua buiufce

A rabic&fphi menttone,Diofcoridem hoc loco actt

ipfe

leatam quanda m ji rahicam berbam albajpime in uniuerfum nsmulam inte\\exiffe,non autem(ut

patam . Qua in re nonfatis uirum bitnc admirari poffum.quippe qui non modb
tijfimus,ac inter eos
,

& Gracts,& Lztints

arbitror in

habitus peri-

quihac nojira

<etate

dcflirpium hifloria fcripfire ,facde princtps ;fed qui eiiam Tlinij bifloriafuerit

fludiof/jfimus
-

quem tam.en f/ accuratius perlegijfet,ac fequiuoliiiJJ'ct,nunqitam

1
1

cum errorem inctdijfet . Qttan-

doquidem Tlinius lib.xy.1

f/c inquit
.

.cap.x

1 1

.alteram ab alterafiparauit. Et primb httius,dc qita agimus,mentiontmfacicns,

Spinm Arabica laudes in odorum loco diximus:& ipfajpijjat,ftringitq; difttUationes omnes,& fanguinis excrea
.

tiones,menfiumq; abundantiam,etiamnum radicc ualentior

Qua d Diofior/de uerhbtenm tranflulijfc perfpicuum efi. Mox

meminit Mabic& alteriusfpin&^qua

in

arboremaffurgit,his uerbis.E(i
.

& Acacufpina
I

Ftt in

Aegypto alba,ntgraq; ar-

]bore,\tem uiridi,fed longe melior eftprionbus

Eiufdem meminit etiam lib.xn

.cap.

x .poftqudm Terfea arboru ma-

teriem tniris laudtbus commendaiut,ubi b&c habet. T>{ec minus\Aegyptia Jpina ctiebratur in eadem gentcdui/taxat nigra,

quoniam incorrr.pta etiam in aquis durat : candida uerbfacittputreJcit.QHibus ex locispaldm efi,non credidffe Tknium, unam tantim ji rahicam,itel jlegypfam tffefpinam,quanuts l{iitlliiis non ita rem acceptrit Qui itcm Galenifententiam 0/alenus lib.M.Jimplicium medicamentorum itafcribit Spina jLrabics, ra^"^cxGaL^ b ac n rnon an ma ^ liert 'Jle itidetur-fiquidem
.

'

'

dix

In Lib. tertium Diofcoridis

dix profluuium muliebre iuuat,& alia qu&cunque, quibus anxilio
nia iuuant
efl

667
:fed efficacius
:

qu apudnos nafcitur jfiina

tamen om-

tum radix,tumfruc~tus ipfius . Hic ucro

differuit

& columeliprodeft,& tjs,qua infedc inflatafunt

tum ulcera ad cica-

tricem ducit,mediocrembabens,& non moleflam adftritlionem . b&c Galenus.Qui ut basplatas diuerfasbubuitftta etiam

feorfum de earum uiribus

planta *&$* <pa0iM Gracis dicla, Spina jlrabica Latinis pariter

&

Italis appclla-

Nomiiu.

tur:Mauritanis,Sucbaba .
s*o'

CARDVVS.
habet,&
:

CAP.
.
:

XIIII.

tOrib.^JT-

CArduus,Graci (colymon uocant t,folia chamdeonis

aIarum,totiusque corporis emendat itcm
*
/1

albce fpina?,nigrioraj& crafliora:

caulem 3 longum edit,foIiofum,capite fpinofo:radice b nigra,&

damque expellit

craffa Qua? illita graucolentiam ms *<*#!)!.' deco&a in uino bibatur copiofam autem urinam , foeti- inter cham: leonem, &alHerba ciim recens tenerefcit,in olera,afparagi modo, tranfit bam iDinani.

CARDVVS, SIVE CINARA ACVLEATA.

a Cat. [ukpov. i. paruum , 1'cA meadose ut pu

to.

b Cat.
i.alba.

*<*.

Kkk 4

Eifi

668

AndJMatthioli Comm. CARDVVS, SIVE CINARA NON ACVLEATA.

iS

Cardnornm
c6fideratio,3c

Tfi unius

tantum Cardui breuiter etiam boc loco meminerit Diofcorides; Theophrafio tamentfliniOyac alijsprobatis
.

iq

,auHoribus,plura Carduigenera traduntur

fiatficirefiant!

Verum utprimum de his , qui natura cultricejponte proueniunt ,fermo

:

feoera.

conuenit,qubd eorum diuerfitfimt genera

qitorum tamennomina propria, quodfciam,nonhabentur . Jltqui

tcrra : alterum uerb unicaulc,
.

Tlinio lib.xx. cap.xx

III. duo tantiim corum generaproduntunmum fruticofius jlatim d

&

craffius.

Satiuorum autem,qui tum in hortis, tum in agrisjeruntur , multiplex eflgenus

ij

Horum

principemlocum te-

magno quidem apparatu,feciindis ccenis pro bellarijs cum fialc,& pipere expetantur Qjto argumento dutlus,equidem putauerim de his uerbafeciffe Tbeophraflum lib.v l.cap. lllj.de plantarum hifloria cum itafcribit . Qu autem Catlus nuncupata
nent, quiHetruficis uulgbuocatur Cardoni.T^anque

diligenticulturaadeb teneri,fragiles,albiq;euadunt,ut
.

efi,in Sicilia

tantum naficitur , Grs,ci& nufquam habetur . Suigenerisplanta : h&c enimftatim ab radice caules rcpentes
Ijnnofio
.

in

tenafn mittit,folio lato,atque

referuare hos

Caules bos catlos appellant

defiquamati cibo idonei fiunt

paulb amaricantes
ficatet

&
ex

aquafdfa condhos confueuerunt.hxc Theopbrafius . K[oflrates,quibus ubique nunc Hetruria

.

l^eapoli alIatifuerunt,7^eapolim nerb(ut audwjex Sicdia

Quapropter

noflri

cum hoc TheophrafH gencrs maximc conucr.ite

InLib. tertium Diofcoridis. CARDVVS VVLGARIS.

66?

<

uenire uidentur,qubdfcripferit,CaBum SicilU peculiarem effeplantam . Continenturpristerea in

Cardmrumgenere etiam
Is

Cardui carcioffi.

X o ij,quos in Italia Hetrufcum uulgits appellat Carcioffi,alijs uerb inibi Urcbichioccbi dicuntur. quorum item meminit Tbeofhraflus eodem loco,cumfubdit.alium uerb caulem ereclttmproducit ,
crefclufed referuari non patitur
.

quem pternicem uocant

.

quoque cibis aptus ex-

Fruffus,in quofemen,echinatafl>ecieefl

Verum exemptis lanuginoftsfeminibus,is quo-

que uefcendus relinquitur,& cerebro palma ftmilis eft.haclenus Theophraftus.Quipro palm<e cerebro illud,quantum equi

dem reorjnteWgihquod Galenus

encepbalonpluribus in locis appellari tradidit ,

& qod mnc corrupta uoce Tfeapolita-

nis,& Siculis uulgb uocatur Cefaglione,de quo lib.primo in Bdellij mentione abundi differuimus.Carduorum aittem , quos
uulgb Carcioffi uocari diximus, nobis plura funt genera,uaria capitisforma diftinfta.siquidem proferut omnes ecbinata ca
fitula,fedaliquift>inisfurfum refpicientibus conflant,alij uerb

aculeis uacant,ob idqicocteris in cibispneflant.Sunt praterea in hoc poftremo genere,quibus echini in

ad terram uerfis,nonnullietiam tam hfolijs , qudmin fruftu longum faftigientur,

corticofts

qwbus uerb inglobum extuberent,dehifcentibus in alterofquamatm fi>icis,in altero vffdemfquamis , ueiuti

un-

guibus

1,670

Ancl Matthioli comm.

guibus in unum compat7is,& coagmentatis,nucis pinea in(lar.Spinis carcbunt&t hortortm cultorestefiantur,Cardttorun.

capitula,fipriusqudmferaturfemen,acuminata eius latera rctundantur . Sine aculeis etiam nafcentur,fi delibratis latluat

radicibus,& diffctlis femina integra condantur . Vnde Hludfacilepotuitfatlum effe,ut i), qui aculeis non rigent, bumano

cultumitioreseuaferintiCumnaturaCarduorumomnegenusftinisMcarcnequeat, i\adicum decofttmi potum bydropicos,& itlericosfanat . Echini nondum florefcentis pulpaj carnium iure decoBa,pro bellarus utimur,und cumfale&piCardni uires Cardui meminit Galenus lib.v

pere,& qui uenen indulgent,galangam quoque addunt.Itali rarb decoquunt ,fed echinata capita cruda cumfale uorant. 1 1 1 .fimplicium medicamentorum : ncc tamen plura de eius uiribus tradidit , qudm fecerit
Diofcoridcs
.

iGjI.

Sed de temperamento

differens

eicaltditatis fecundum

ordincm completum , aut tertium incipientcm;ficci-

tatis uerb fecun.dum affignauit.Et lib. 1 1 .de

alimentorumfacultatibus,Carduum Cinaram appeUauit,ac alimentum,quod

Nomitu.

corporiprtebet, meritb damnauit, qubd melancholicum fuccum generet

. s.vJhiy.Bi ea planta efi Gr&cis,qu& Latinis Carduus,C'mara,& Strobdus nominatur : Mabibus,Ra.xos,Rarxos,fiueSacolomas : Italis, Cardo,& Carcioffo:Qerma-

nis,Strobddom : HiJpanis,Cardo de comer,feu Cardos :

Gallis

Mtichault,& Charchiophe
I

O T E R

V M.

TQTEtJPM

InLib.tcrtium DiolcoridLs.
n',,.

67 i
:

-POTERIVM.

CAP. XV.
:

]^)Oterium,Iones neurada uocant a,large fruticat,cortice obdu&um tenui,fpiriis horridum , lanugi- JjjJJ^Jj J~ ne fpiffa,ramulis longis,mollibus,lentis,tenuibus, tragacantha? proximis folijs paruis,rotundis >**. ica habet b Hore exiguo,candidi colprrsrfemine nullius ufus,fed guftu acuro,& odorato Nafcitur in aquofis,& JjJ^jJPj^ eollibus. Radiccsdemittitbinumjternumvecubitorumjneruolasj&firmasiquxproxiineterramre- b Onb. Xcifx,dant fuccum gummi Gmilem . Tufe,pracifis neruis ,& uulneribus glutinandis illinuntur Deco- ^**clum quoque eius neruorum affc&ibus prodcft
. .

POttriumadcbTragacantb&proximumhabcturtUt illiomnibui fuisnotis

congener

efle

uideatur. Teculiariter auin

p oteri

confi.

tcm fitpremosramosbabctinuerticecxtuberantest&tcnuilanugjneobdiiclos,qucd
Ferdinandi Qratoi apud Solimanum Turcarum Imperatorcm . Sed hic nobis

Tragacantha nonuifitur.

deratio.

"Plantam itaque quam hic pro Voterio appinximus,miftt ad me Conflantinopoli Clarijfwws J.ugtrius de Busbeke C/efaris

admodum mirari fubit lanum Cornatiumi

AC A N TH

^^

opl"

V M.

6/z
Poterij uires

And. Matthioli

Comm.
,

' uirum alioqui atatis noflr/t infignem , qubdprunumfyheftrem Totcrium ejfe crediderit. Qua certe fcntentia , ut eft meo iudicioabfurda;itanonimmeritb aFucbfio medico clariffimo refeUitur . DcTotcrio fcripfit Gaknuslib.oftauodefim.

ex Gal.

medic.facult.his uerbis.J^euras,quidam Toterium uocant.Deficcandi abjque morfufacultatem pofiidct

adeb ut

& ner-

uos incifos glutinare credatur

\adices eiuspotifiimumfunt eiufmodi

quin <& decotlum earum quidam exhibent ijs, qui:

Nomina.

bus ajfecJifunt nerui . Id Gr&ci nonptov,quod item Toterium Lattni uocant

Itali

Toterio

AW5, W

acanthivm.
,

CAP.
per extremitates,t

XVI.

ACanthium albce fpinse fimile

ex qua colle&a,
tonibibuntur.

folijs aculeatis

& lanugine araneofa obdu<5Hs

i

& neta,ueftes bombicinis fimiles texunt.Folia,uel radices ad remedia opiftho,

Aeanthij confi
deratio.

C[ J "Plta in Italia nafcitur,qv,<t legitimum jicantbium reprxfentet

^^icantbtum
mihi retlc reprafentare uidctur.Siquidefolijs
eft

htoprofetlo

cuius bic imaginem exprefftmus,

&

alb<ejpin<per extremitates

acukatis,& araneofa

nugine obduclisfld quod non nobis tantiim opinionem auxit,fed

alijs

quoque reiplantariteftudiofis . Verfantur magno in

Quorundam

emre q U jp ro j. C anthio quandam Cardui montanifpeciem,echino lanugine quadam obdutlo , demonflrant. T>Jamprxterquam qubd h&c foiia habeat nulla lanugine uelata,nuUo patlo qu<e echinatum capitulum circumueftit, depetli, uel neripote(l,utpote

quA tenuiffma fihfine uiUis,Jragilis,ac omnis kntoris cxpers.

Qwd Graci ivafttov, Latini fimiliter jLcanthium,

&

Itali jLcanthio dicunt

t VerbaiUa delanuginenonkgtmtur inuulgatis Gr<zcisDiofcoridis exmplaribusi quAtammbic deftderari oflendit 2C abruptus autlorisfermo.Vnde ea non temeri ex Tlinio adiecerunt interpretes,eius tantum,utputo,aut~toritatejreti. 7S(os uerb eb audacius iUa addenda putamus,qubd ea legantur in Oribasij codice manufcripto, in quo ex probatiffrmo Dwfcori-

Nomina.

dis libro ita tranfcripta inueniuntur .k*9'

a? f

w>"<PnV ktyyov S .qu<z ad uerbumfonant. Circa qu<z araneofa eft lanugo. Id

in

quod meum quoque exemplar manufcriptum babet.ut ex appofita

margine patet

tOr,b.,>*a,(A0vAAos , n 7talipo(.\. uel

aw>.;.

ACANTHVS.
, ,

CAP. XVII.
,
.
:

meiaphyiios,

rlCum'. w-

A Canthust,Romani pxderotam uocant,nafcitur in hortis petrofis & riguis Folia habet multo Xxla&ucaceis Iatiora,& longiora,eruca? diuifura,nigricantia a pinguia,keuia caulem binum cubib torum,digitali craffitudine,lseuem,prope uerticem ex interuallis circundatum foliolis ,ceu nucamen- jc

Lp* ah*
pn^ia
?.

i.

lsuia,

ca q Ua2c] am

oblonga referentibus,fpinofis,e quibus

flos prodit albus:

femen oblongum,luteum.-caput

uftis igni,& luxatis artubus tiw't'fm- thyrfi fpecie : radicibus nititur longis,mucofis , rubris,& glutinolis . guiauaide. illitiE fubueniunt : potae urinam ciunt,fed aluum cohibent ruptis,conuulfis,tabem fentientibus, mire
:

Qux

Cawc^eW
Kiii*pioi^ vtto
IMX.13-IV VtLKIJ

profunt.Nafcitur
hortis prouenit
.

& fylueftris Acanthus,fcolymo fimilis,aculeatus

Cuius radix ad eadem ad qua? fuperior efficax
,

breuior quam fatiuus

& is qui in

"i

aJlSof.uve-

]ut pileolisob

Branca orftna . Quorum fententise necprorfus refragari,nec plane adftipularipoffum.J^am etfi in eorum opinionem longisjhyacinadducar rationibus,nonfolum qubd ij magn&fmt apud meaucloritatis;fed etia qubdipfe uiderim hanc, quae Branthinis' exqiii- Wtiitis
bus flos.

CK
gtiibus
:

/~~~i B^edunt omnesferi buiufce temporis rei berbari<e ftudiofi

jicanthum eam effe plantam , qu<z nobis uulgb uocatur

ca urfina dicitur ,folijs lattuca lationbus , longioribusq;,erucx modb laciniatis,nigricantibus,ac molli quodam Uuore pin- ^c
caule itcm Uui,btcubitali,pollicari crafittudine, per interuallafub ipfum ufque uerticem foliolis quibufdam oblon:
i

Acanthi co

giSfUe [ u tinucamentis,circundato

e quibus flos prodit

candidus,& indefemen obtongum,lutcumq;:atque etiam radice ea-

dem conftet,qua ^icantbus ; aliqua tamcn relinquitur dubitatio,an Branca urftna kgitimtts fit jicanthus,cumfoliola,qu<& nucamenti inftar illius caukm cingunt , nullisjpinis borrida confficiantur,plantaq; ipft uideatur topiarvjs operibus inepta:
ad qu< jLcanthus olim(ut Tlinius libro
1

& cap.xx

1 1 .auilor eji)

conueniens habcbatm-.ac etiam ea hodieab

ommbusfe qubd

n negligatur,& ueiuti ignobilis planta,in perpaucis turn bortis,tum uiridarijsferatur,cum apud antiqttos jLcantbus celebris,&
in

magno bonore babitusfit,ac plurimis laudibus fuerit decantatus l^eque

.

iUttd

fufptcionem noflram

dtlttit ,

dixerint aliqut jlcantbinafoita,qtt& in quibufdam ItaVtA iocis marmoreis columnis, prtcfertimq; Corintbias imitantibus,in

fculpta rcperiuntur,nulia prorfus

lir.ea

d Branc<z urfimefolijs differre . Siqutdem contra

neceffarib

tjs

quijpiam faciU rejpondere pojfet,

.

qubdcifiutraqueeandemretincantfcrmam;nonob idtamen

unam

& eandem fpeciem repr&fentant

,

Quare

<

quemadmodum dubium efl afferere,Brancam urfinamab jLcantbo non

terum ad hanc tollendam dubitationem illud nonparum,meo
fit

differre; ita idemnegare uitium effeuidetur.

&zDio-

itidicio,facit,qubd ijfdem facultatibus

.

Branca urfina pnzdita

quibus polltre jlcantbum Diofcorides,& Galenus memorua. prodiderunt

tUud infuper addiderim

quod etfi

dicat

fcorides,oriri

^icantbum caule foliolis fpinofis,ceu nucamentis, propc uerticem ufque ex

iiia

interuallis circumueftito ;potefl

tamen intelligi,qubd non re uerafoliola

uideantur. Qktnetiam

aculeis borreant ;fed

qubd adeb acuminata erumpant, utfanijftnis perfimilia

cum Tltnius duo ^icantbigenerafaciat,lib.& capite uigcfimofecundo,alteru crijpum,aculeatumj;,

paderotam uocant ,
.

alterum iaue,quod

aiiqtti

alij

melampbyUum , mirum

tfte

non debeufi acantbus,qute in

noftrts habetur

uiridarijs,nullts rigcat acukis

Id qitodfacik credipoteli,cum cttteris omnibus nctis Branca Vrfina ^icantbo a Diofcoride

.

repr&featato adamujfim rcffondeat

7\(

que impedit,qubdlcco citato afjirat Tlinius^Acantbum in bonis crcpidincs mar.

ginttm,afjiirgenttumque pulutnorum toros uefiire

lia

Quanuis
,

emm necli baudfaciU exfe ualeat ; tamen tum cauits,ttmfo- g

1'jfnu

ob eorum mollitkrihkntoremq; adebfktfi queunt

ut uimw.eo aliqtio nexu topiario operi etiam nonincommodiat fari

In Lib. tertium Diofcoridis

673

ACANTHVS.

10

p<>$nt<.Hisitaqutrationihusinnixus,eosequidtmnonaherraffeexiflimo,quiManthum,&Brancamurfinam, mam eandem plantam effefcriptis tradiderunt.I{eperitur &fyluefiris Mantbus carduo(ut Diofcorides inquit)fimilis,fl>inofus,
folijs

tamen domejiico angufiioribus.Quocirca non ab re Tlinius quoque duo Mantbigenera conflituit. Manthi meminit Aeanthi faculGalenus lib.v l .fimplicium medicamentorum,fic inquiens . Manthos, alvj quidem Melamphyllum nominant , alij uerb T?& t ex Gal. derota . Folia quidem mediocriter digerentem facultatem obtinent . radix exiccatoria efl , et leuiter inciforia ,&te-

nuiumpartium.Tlanta , qus, Graci

<Z>cdr$os,

Latini fimiliter

Mantbus nominatur : Italice,Mantho ,

orfine.

& Branca orftna

NoQlina -

Gcrmanicd, Beren kiauu : Hijpanice , Yerua giguantey

& Branqua ttrfina:Gattic>Br<mi%e

Qux uerb Gracis *WS<*

^ypi^LatinisManthusfylueflri's'uocatur:ltalis,Mantbofaluatico.

Lll

jtHQTtfS,

$74
f Lenticulse

..'

AncLMaethioli

Comm.
CAP.
,

AW,V,;Wf.

ANONIS, SIVB ONONIS.

VIII.

nonleg-0b. a otroa)'^ Citac.

i.

fubolen-

ANonis,quam aliqui ononida appellant, ramos habet fruticofbs

dodrantales , aut maiores , frc-

tibus.

quentibusgeniculiscindlos^cauisalarummukisjcapitibus rotundis:folijstlenticuke,tenuibus, | Orib.ftnJV pufillis,adrut,autpratenfislotifoliaaccedentibus,fubhirfutis a,odoratis,nontiniucundeolentibus.

i.

iniucundis.

Orib.addit.

stfitti. i.foli-

Muria conditur , antequam fpinofa fiat,cibis gratiifima Rami acutioribus fpinis , & ueluti fpiculis firmioribus horrent.Radicem mittitt candidam.Qua? excalfacit b , & extenuat.huius cortex ex uino po.

tus urinam ciet,calculos comminuit,margines ulcerum erodit.Radix cum decoquitur in pofca > dolob Meum.non rem dentium collutione mitigat c Deco&um eius potu hsmorrhoidas fanare creditur habet nequc sc
Cat.
c Meum.non habet neque Catacuzeni.

dam.

ONONIS.

t^afcitur

..

InLib. tertium Diofcoridis

NAfcitur
gitur . Rufttcis ob id notiffima e(l,qubd non

6/)
c<v>

J.nonis inpratis,cultis,atque etiam incultis locis,arido pr&fertimfolo :folijs tenuibus lentis modo, pufillis, Anonidi s qu& adrut&,uel pratenfis loti effigiem proxime accedtmt , ac c&teras omnes notas refert,quibus d Dtofcondt depin- iideratio.

modbfuo ramorum,ac radicum impkxu,aratra inuitis bubulcis in medijs agro;

rum fulcis f&pius remoretur,unde B^fla bouis compluribus nominatur

acutisadmodumfit
infefla
.

fed

qubd etiam mefforibus , &fcenifich finnisfuis

TSfam etfipr&dura,caUofaq; ftt eorum cutis ; cam tamenfuis perforat actikis, quibus qnafijfii*
.

culis,cum matnruerit,borrida confpicitur . Injubres banc uulgb Botiaga uocant

rit Diofcorides ;confiat

C&terum quannisfloris eius nihil ;ucmine.

tamen

fiore plerunque purpureo fubalbicantc,

interdum tamen aurcb

Scdb&c quibufdrm k

locis

acukis uacat . Eandem fionbus albis uidimus nos parumper extra Vragam, uia qua itur ad Diiiam
nitjLnonidis, ononidis nomme, Thcophraftus libro Yl.cap.v.de plantarum hiftoria,ficfcribens .

M^rgarham

Mfmi-

"'* s "

Ononis rarais acukige-

ra efl , anno tantum perdurans ,folw rut<efimilis,fid per totum caukm appofito,ut ueinti coronam ex interuaUis tota fpc-

JO

ciesrepr&fintet

Florem minutulum
:

& infiliqua non undiquefeftumedit

.

7{afcitur glutinofo l&tcq; folo

>

^- pr&ciptii

infegetibus,atque cultis

qua de caufa agricolis inimica exit . Vhiax admodum efi. Cum enim altam natla tclluremfuerit,
&fingulis annis,fiurculis in latus emiffis > rurfuspoflero anno deorfum uerfuspelkrefolita
e[i .

protinusfua infima pellit

ldeoq; ejfodienda tota

extirpandaq;penitus efl Incipit germinare &ftate, perficiturq; autumno.hatlcnus Tbeophraflus .

1 1 .cap. 1 1 1 1 .ubific inquit
.

Huius quoque mentionem fecit Vlimus Ub.xx v

mofam,fimikmf<xno

Jlnonim,quidam ononida malunt uocare,rapofl uerfpinofa

.

Gr&co,nififi-uticofior , hirfutiorq; effet,odore iucundo

h&c Vlinius . Qui tamen bac

in re erraffe deprebenditur :fiquidem

uon pofi uer Monis fpinofa rcdditur,fed(ut Tbeophraflus autbor efl)in autumno . Id

quod etiarn experimento comprobatur.J.nonidis radix uim maximam pr&ftat ad reuum calculos comminuendos, expeUendosq;,obflrutlispr&fertim.urin& meattbus . quod multorum teflimonio cornpertum efl qui calculo ajfctli,ttbitantum radi- a
cis

corticum puluerem ex uino diutius bibiffint,priflinam fanitatem recuperarunt

,J2\(oui
efi:

ego quendam,qui huiufce radicis

licetd medicis nullo alic mcdica-

h.

^ 1"**^-

^*

"2P

ao

puluere duntaxat pluribns mcnfibusfumpto,carnofum ramicemabfumpfit& finatus

***

mento,qubn folafetlione,uflioneq; hunc curaripoffe antea flatutum effit . Eroduntur radicis puluere callofi,ac induratiulcerum margines.Decoquitur eadem ex pofca utiliter ad dentium dolores;mulcet enim hos,ubi iure os colluatur.et pwfertbn ubi pituita redundet. Sunt quiputentfanari b&morrobidas epoto tantum radicum decoclo. C&terum id, ut mihi compertum
eft,pr&ftat potumfummopere ad locinoris,&

uaforum infarclus.Fit eradicib us aqua,qu&pota nonfolurn cakidofos expe-

renes,& urinamprouocat,fed etiam ueficam,& cius ceruicem glutincfis excrenuntis obfiffam cxpeditSnmimturTortlcum recentium radictmilibri quatuor . H<e minutim concifie in uini Cretici libris otlomacerantur . Deinde uii reo alerndit

bico in aqua calentis balnei collocato elicitur aqua,qu<e inpr&fcriptis affeclibus plurimum prftat,potafcmUibr<epondere_. Jlnomdis uires defcripfit Galenus lib.v 1 1 1 .fimplictum medicamentorum,fic inquiens . Ononis radicem habet tertio qna-

J O dantenus ordine cxcalfacientem . Cortex eius maximd efl utilis,habens quippiam

non tantiim urinasprouocat;fed que

& lapides confiingit & ad dentium dolores,in oxycrato decoquentes,&

.

Eadem facultate

&

& abflerforium & inciforhm

,
.

'Proinde

res

Anonidis uiex Gal.

cruftascito detrahit

Vtuntur porro ea quo-

collui decotlo iubentes.

Ononis : Italicum,Anonide : Germanicum, HuicplanU nomen Gr<ecum efl,aj}mis,^ans, : Latinum item,ynonis , Nomini Hauuhethel,& StaUhraut: Hift>anicum,Gatilbos,& Gatbinos : GaUicum , Bugraues,& Burgrundes : Boemicum Gebbice :

&

Tolonicum Tglica > fiue lifi ogon

A<**Wfct.

LEVCACANTHA.
&

CAP. XIX.

LEacacantha pradka
,
:

a amara . Qua: manducata dolorem dentium fe- a Meum eft radice cyperi ,ualida, prodeft,decocl:o cyathis tribus ex uino poto.Eadem x.fW l^Ss.i. ifchiadicis atque , dolori dat ueteri laterum amari ual,u ruptis,& conuulfis medetur . Radicis epotus fuccus eofdem prabet effe&us
'-

manifeflo errore IT^ tra&atur,ab Mantba kuce,idefi,fpinaalba,dequapaulbfuperiusdifferuimns,nullopaclo

uerfantur,quifentiunt } leucacantham,boc eft,albamfpinam,de cuiushifloria ,

& uiribus hoc capite

Quainfententia,

Leuclcanthx
C onfideratio.

diffcrre.

uehpotim errore,fuere nonuUi ex recentioribus,alioqui rei herbarU perttuln quorti etia numero I{ueUiusfuiffe ex eo maxi

mUeprebenditur,qubd ciim debuiffet,morefuo,poft jlnonidis tratlatione: cuius titulofpina alba quoq; adttmxerat,qua ta
alba nominaffe rettiusforte eraueiufdem alb/fpin<e bi(loria referre,ex induftria eafikntiopr&terijt. J^am citm exiftiSpin<ealb<e maffet,alteraab altera non diftingui,non opus effeiudicauit,earuhiftoriainMbafpina repetere,quam anteain RueUapfus. metione tradtdcrat. Quo tamen in loco ab errore uindkari nonpoteft-.quippe quoniapoft quamfpince alb<e,quam Mauritani
rrie

Bedeguar appeUant,meminerit,alteram eius nominis fpinam fubdidit

furgatjfepibus extruendis rufticis noftratibus

qm cum in

arbuftum undique acuk's armatum afipfe

maxime

cxpetitur

\on tamcn ob id declarat

hanc

cffi

Leucacantbam :

acuka.e illiws arfed lubrico quodam lapfu^quafi fui ipfius,& cuius fpin<e albx mentionem faceret , oblitus,in capttis calce alba d bufcuU radicibus, qu<e(nifallor)candida efl Diofcoridis rhamnus,omnes tribuit facultates , quibus kgitima fpina
Diofcoride commendatur
.

Qui quidcm ^uellvj error ommbus euidentior eft, qudm ut pkribus

refilli

poflv.kt

Qubd au-

tem diffcrant interfe Mantha kuce,& Leucacantha,non modb Dtofcorides intcr c<cterosfimp!iaum mcdicamentornmfcri capitibus di ptoresfacikprinceps oftendit;fcd Galcnrn etiam,& Taulm.quipmtcrqudm q<tbd alteram ab altera diuerfis

ftinxermuearumfmgulam

dijferenttbus facultatibus pnedttam effe tradiderunt

Quorum

fintenti&fnbfiribu Timius

inquit.Spm& alb&fimen contrafcorpiones auxiliatnr . Corona ex ea impofita capitis dolorcs mhiuit . Seduires longi aiias ab bis Leucacanth& idem retulit lib.xx 1 1 .cap.xvi. ubiftc ba dolobet . Leucacantbam alij phyUon,alij ifcbtada,altj polygonaton appe\\arb,radice cyperi, qu& commanducata dentium

nam de Mantha kuce dtffercns likxx 1

1 1

cap.X 1

1 .fic

remfedat . Item laterum,& limborum(ut Hicefins tradit)femme poto draclmts otlo,aut fucco

Eadem ruptis, conuulLil

2
fhqi-.e

67 6

And. Matthioli Comm.

CARDVVS LACTEVS.

fittjne

medeiur . hae Tlinius.

molao docliffimo uiro

ftre

credidifje,d quo(ttJi

Q^ quidem uidiffe debuerat J{ueUius,xlioqui Tlinian* hiflori&ftudiofiflmus; aut certd Her mnquam dlum citet)tntegra quandoq; capita,imb(pace eius dixerim ) integrum

Brafauolier-

fumpwt opus,ita ut is omnibus lUud fuum ftcijfe uideatur.Siquidem Hermolaus,cum in Leucacantha, tum alidsfepenttmero commonuit in fuo CoroUario,hanc ab acantha Leuce differre . Torrb iUud etiam nobis ftlentio non diffimulandum, ut ingtnue quodfentimws defimplicibus dicamm,quod Leucacantha herba efl,non autem arbufcula fepibus conficiendis idonea ' ,H f als mea quidem fententia, Uufa Brafauolus fuo defyrupis libeUo in eupatorij fyrupo exiftimat . T^am hoc loco de

w;.

berbis

Uintum,& non dt arbufculis fcribit Diofcorides :

qui nimirum in flirpium biftoriaperiti/fmus, arbufculam illamfu.

p-d libro prirno mter Fjpamni gencra defcripftt,

&fub candido , utpitto , complexus eft

Cxtcrum cum nec

Diofcorides,

nec Tltnius tradant,quibwsfolijs,quo caule,flore,ac femine Leucacantha proneniat, difficdi quidemfuerit inter tot aculea-

tarumftirpiumgenera,unamfecernere,quuertLeHcacantham reprxfmtct . tametfi damnandus ufquequaque non

cfjct,

qui

. . .

In Lib tertium Diofcoridis.

.

6yy
diximus, cuius foliaalbis qui-

qui dixerit Leucacantbam ejfefortaffeaculeatum illum Carduum,de quo

m jlcantha leuce

bufdam maculis depingunturmde tUinomen apud Italos efl latleus cardkus,& apud alias nationes Maria carduus . 7{am fraterqudm qubd conietlura quadam dici poJ]et,eam d maculis illis albicantibus fibi Leucacantha nomen adtnuenijfcradicis

etiam

ipfius

tum durities,tum amaritudo,etfiforma cyperinas non *muletur,confentire nidentur . Sed hoc potius di-

fputandi,qudm afferendigratiaproponimus :

cum adhuc hauduUa nobis compcrtafit VUnta , qua legitimam Leucacantham reprafentet.Cateritm cum hac Cardwm, quem quidam Diu Maria , alvj Laclarium ab albis maculis uocant,in mentem reuocauerint,non ab refand ejfc iudicauimus,fi eius hifloriam, uires hic explicabimus . E(l itaque Carduus hic, quem ego potius ^ifininum uocarem,quod eiuspabttlo jlfini deleclentur,plantafoliafundens magna,pinguia,per ambitum

&

laciniata,& acutis,tenuibnsq; aculeis circunquaqueflipata , quin etiam lacleis plurimis

rejperfit

maculis

Caulem pro-

lo

f^bicubitalem,trtcubitalemq;,rotundum^inisherentem,brachiatumq;,echimtisinfumm
diaflorentLinaramodo,floribuspurpureisaccapilkceis,feminecarduiftmilipappofaknugm

excalfacit, ahflergit , aperit,& attenuat

da alte defcendente,amaro fapore . i{afcitur in campeflribus, incultis locis^ d quibufdam quoque in hortisferitur. ^adix . ^adicis decoclum datur Militer potandum ad Iocinoris,& uaforum obflrutlio-

nes

& remorantes urinas

adlnbitum
.

feffionibus

: Quare confert hydropicis , Iclericis,ac nephrittcis . Idem ducit menfes,tam potum, qudm in deSunt qui radicis puluerem additofaniculiJemine,& longi piperis momento , ex ptijfanapropinent

mtricibus > lacli augendo . Stillatitiafoliorum aqua utuntur nonnulli ad lateris dolores , cui alij ut ualentius agahfeminis femidrachmam adijciunt.Leucacantha uirespaucisperflrinxit Galenus lib.v 1 1 .fimplicium medicamentorum,fic inquiens.

Leucachants
uires cx Gal.

Leucacanlhon,quidamautempolygonaton,alijifchiadanuncupant. Huiusamararadixefl,acproindeincidit,&exiccat
in tertio ordine

20

: in calfaciendo autem ex primo efl ordine . AX**WS* qu& Gracis , alba Jpina Latinis appeilatur : Italis, Nom,na Biancajfina.Carduus mro Maria Italts appellatur Scardaccio del Utte,& Scardaccio bianco:Germams Marien diftel:Boe

mis3 Oflropes:T?olonis,ofliropefl

Tp*>*W3*.

TRAGACANTHA.

CAP. XX,

TRagacanthae radix lata,& lignofo fummo celpite nititununde furculos humiles t

fime fundit : in quibus minuta folia,multa,
bas,reclas 3

robuftos,Iatif-

nonnunquam tenuia exoriuntur:

.

+ 0rib
<i

addit>
.

quse fub fe fpinas al-

wtmt .'i
uenI:es -

fre -

& firmas occulunt

,

Eft etiamnum tragacantha lacryma>quae uulnerata radice manans, con

creuit .Prxftatpellucens

gracilis a ,la;uis,fyncera,& fubdulcis

Cutis fpiracula , ut gummi , obftrmt

Huius increbuit ufus ad oculoru medicamenta,ad tuffim,exafperatas fauces,retufas uoces,cseterasque 50 deftillationes, cum melle in delinctu fubdita quoque linguse iiquefcit . In paffb madefa&a , drachma* pondere bibicur,contrarenumdolorem,&ueficajrofiones,miftoeornu cerui ufto,&eloco,autfciffi
:

\^[

**'

aluminis momento

TRagacantba plantam,d qua effigiem,qudm hic exhibemus,deprompfimus,iampridem dd nos mifit quidam rei herbaria fiudiofus,qui illam attulerat ex jtputia

Traanthjt
confide ra f

Gargano monte . Ea certe

e(i,qtta

nuUis prorfits notis d Diofcoridis hi-

fiona

dijfentiat,ut ex eius pitlura

omnibus liquidb conflare potefl. Caterum lacryma i uulnerata radice ma mns,quamfe-

flafiarijuulgb uocant

Gomma draganti, pafftm in ojficinis concreta uifitur,e Creta, ^ifia, & Gracia aduecla. jLt non mo,

dbb<sc(utDiofcoridesiriquit)iuulneratapriusradiccmanat;fedetiamJJ>onte(utTbeophrafluseftauthor)ab eafciffoin
latere cortice diftiUat
.

Sed banc,qua utimur , Monachi

iUi reuerendi ,

qui in Mefuem commentarios ediderunt,uevam

,

effe

errat mn.

40

Tragacantha lacrymam neganUqubd legitima lingua fubdita

facile

Diofcoridis teftimonio

coUiquefcat

bac uerb nun-

quam,cum linguafiippofita adeb lenta,tcnaxq; euadat,admi(iafaliua,ut nuUofcrS temporis traclu

diffolui liquariq; poffit.

.

Qua quidemin re ij(pace eorum dixerim)toto ccelo aberrant , ut quiDiofcoridisfententiamperperdm acceperint

Siqui-

iem D iofcorides non defola lacryma linguafubdita,fed in eclegmate cum meUe conformata,iUudfierifcribit,ciim inquit Vfus eius ad oculorum medicamenta,ad tuffes,exaft>eratasfauces,retufas uoces, caterasq; defliUationes , cum meUe in deItntlu : liquefcitqifubiecJa lingua.bac Diofcorides.

Ex quibus paldm eft uoluijfe Diofcoridem Tragacantba lacrymam non

folam,&perfe tantum,fed in eclegmate cum meUeparatam linguaefefubijciendam, ut clariffimorum medicorum inftitutionefteri adfolet cum bechicis catapotijs , diatragacantba trocbifcis, quibus ipfa commifcetur . Quippe cum oporteat

&

tedicamenta,quibus affera arteria,pulmo,ac peclus miuerfitm expurgari debent

quadam temporis
,

diuturnitate ore re-

tenta,uellinguafubditafenfim,leniterq; liquefcere,ut commodi in tracbeampercolentur arteriam

uoluit hic Diofcorides

r Q eclegmatis ufum recla methodo defcribere . ISiamfihuiufmodi medicamenta deuorarentur, nihii prorfus proficerent , ciim ita non in peclus alia accedit ratio,qubdfiinteUexiffet Diofcorides la pulmones deferantur,fed in uentriculum . Huic

&

&

crymamperfe tantitm linguafubmittendam,fubiunxiffet quidem, utfiti moris eft , quibus in morbisid fattitandum effet
quandoquidem plane abfurdum uideretur fcribere,qubd aliquodgummi lingua fubijciatur,paulatimq; liquifcere cogatur ac deindefilentto inuoluere,qttibus in morbis iU faciendu.His itaque rationibus non modb ret~tt\meo quidem iudicio,intelligi foteft uoluiffe Diofcoridem,eciegma,quod Tragacantha lacrymam exceperitj-inguafubijciendum efle,non ipfam tantum la

erymam ;fcd etiam Monachos in hoc,ut alids fape , deceptos effe .

cocolla
.

In coUyrijs oculorum addita Tragacantba lachryma nott

folum humorum acrimoniam in oculos defiuentium retmdihfed oculos quoque roborat,& longe magis adftringit, qudmfar

& iUita,ocidorum ungues,& palpebrarumpuftukspruntum,&fcabiem fanat.Valet & trachea arteria morbos & medetur eorutn ulceribus. In fumma praftat Tragacantha Uchryma ad defluxioncs omacs,infauces,guttur,& pecluspermea.nl & tuffim excitantes & prafirttm in confetliombus
Quinetiam lacle macerata,

ad pulmonum , petloris ,

es,

addita,qu& linguafiibijciuntur

Datur rftiliter exulceratis renibus . jLuxiliatur qmque dyfenttricis,qux toftafuerit, tum ex Lll J

67S

And. Matthioli comm.

TRAGACANTHA.

Tragaeantha: ex uino cydonhrum pota,tum clyfmate infufa . Infumma ubi leuigare,obtundere , uiresex Gal. femperfuertt medicamentum . Tragacanth* uires fcriptas reliquit Galenus Itb.vi

& reprimere opus

i I
.

efi

pneflantiffimum

io

fimplicium medicamentorum , bis

Nomina.

paucisuerbis.Tragacanthafimilemgummimmobtinet,empla(licamquandam,&acrimoniamhcbetiorem(legu^^ qim acrimoniam obtundit.) Et fani fimiliter illi deficcat. TfaydxatSaftc Gmci,ut etiam Latini,& Italici,Tragacantha uocatur : jrabici,Chitira,Itica,Chateth,Mcuted,feu Mcbathad
:

HVn^a ncmtp arPi. inftarftclla:

ita

ERYNGIVM.

Germanice,Dragant : Hi(banici,Mwetira

CAP. XXI.
. :

TJ* Ry ngion aculeatarum generis.cuius folia in principio,fale condita,in cibos recipiuntur Lata aumeum,
fed
a-pt

Cat.addit.

JHxtem funt,& extremo arnbitu afpera, guftu aromatica fed ubi adoleuerunt , circa complures caulium eminentias in fpinas aculcantur. in quorum fummitatibus globofa capitula, durarum , acutiflimarumque fpinarum ambitu a ftdlatim cricumuallantur, quorum colos alias uiridis.alias albus,interdum
ccerulcus inuenitur b . Radix oblonga,lata . f oris nigra, interne candida,pollicis craffitudine,odorata

cPfct.i.ualde.

b Meum , & Catac. ddftis

Nafciturjnafperis,&campeft:ribus.Vimhabetcaltacloriam.Potamenfes,&unnaspellit:torminaJn
flationesquc,

'

In Lib. tertium Diofcoridis

flationesque,difcutit : contra iocinerum uitia,ferpentium,morfus,&

&79
:

badftauenena,cum uino prodeft

&; df^fiita,

drachma una appenla , illitave, tubercula difc proditur . Pota cum hydromelite radix,opifthotonicis>& comitialibus medetur
bibitur aduerfus plurima,cum feminis paftinaca?
.

& aromati-

LOngt quidem aberrantfeplafiarif

nitus
illius

Setienfes in Eryngij

cognitionem pote quipro Eryngif radicibus affnmant aculeaU Eiyngij

.

confi-

ciiiufdam flirpis radices,quam Cacatreppola uulgb uocant

Hinc error omnibus

faciti deprehenditur,qubd nullape-

plante nota cryngio refpondeat.Legitimum Eryngium,quod,meo iudicio,Diofcoridis defcriptioni mhil refragetur%

Itali&locis, nullis reclamantibus notis . Efi

& cmusbk imagine appinx\mus,frequensinueniturin compluribus

gium marinum,quo Veneta
ts
nerit Diofcorides ; Tlinius
litora
ftt : radicibus longionbus,mollioribusq;,faccharo afferuandis

& ErynQuontHdam
crrores.

undique referta fpeftantur . jlffurgit hocfolijs altero latioribus, circinato ambitufyinolongi magis idoneis,qudm alterius
. .

Huius tametfi non memi-

tamcn lib.xx 1

.cap.v

utriufque hifioriam tradidit

Quo fit , ut eorum fententiam minimt!

diximus . Sunt

frobaucrim > qui Eryngium marinnm Crocodilium effe exifiimant , ut in

crocodilif mentione fuperius

ERYNGIVM MONTANVM.

& qui

lll

mianh

6Zo

AndMatthioli

Commu

ERYNGIVM MARINVM.

credant,Eringmm Mauritanis A Secacul non

differre . Vermtamen ij quoque ballucinantur : nam cum Serapio in capite de SecacuUneque Diofcoridem,neque Galenum citet,quos maximi inftmplicium hifioriafequitur,quorumq; dicla bona fide re

fert,fed tantumfiugentis aucloribus nitatur,clariffimum prxbet indicium,Secacul diuerfumfuiffe,

&plantam Gracis in-

cognitam . Siquidemft pro eryngio Secaculfcripftjfet Serapio, eifani non fuiffet opus , paulo inferius de eryngio traclare ex
X>iofcoridis,& Galenifententia,magno uirium notarum difcrimine.T^eautem uera Secacul radix eft mdica . Hoc enim te fiatur Auicenna lib.quinto,ubiftc habet.-Secaculfunt radices zingiberiftmiles^u* conuebuntur ex India,&fit ex eis, citrtt

&

funt recentes,conditum in locofuo.apud nos autem humeSiantur in primis in aqua calida .

Qwz etiam ad unguem Serapioni,

de eo pariterfcribmtur,ubi depluribusfaccharo ,

& meUe affermndis

egit

Quamobrem nonparumfalluntur,qui SecacuL

radices tumfaccharo , tum melle ajfcruatas uenereis infeliciter commifcent auxiitjs, Ht qui ederint,fortiores,falacioresq; reddantur . Quippe hac facultate Eryngium pr&ftare nufquam hattenus apud Diofco-

ab eryngiofecernere nefcientes,Eryngij

ridem,&Galenummibireperirelicuit,qmtammpottereSecaculmemoriaprodiderunt^rales.CMerum animaduerten-

4um efi Serapionem Aftera, Mticum,fiue Bubonium cum eryngio eonfudiJfcfteUarumfmilitudine deceptum , qua caruko
colore

InLib. tertium Diofcoridis.

6Si

ERYNGIVM PLANVM.

^T
Ri
^\

^m Mrmm
V'<<%mW
'

'"

"
'

\'t>.

'-'""."'!
'

'<:

'

'

if

<

'

eolorefe inuicem *mulantur:etfi quet Bubonio infunt,nullis aculeis horreant.Eryngij radicum decoBum expedit Iocinoris,&
lienis

injkr&us . Ideoque itlericos,

& hydropicos iuuat

Epota radix ualet aduerfus rubetas,toxica,& aconita, ex ranaru

comefiibUium iure pcta ; uel ex anferino , ubi ran nonfint ad manus . eadem datur utiliter potanda contra cordis affeclus;

ex bugloffi,aut meliffophyllideccclo. Trxflat quoque adfiranguriam,obflrufos rencs,&uuluarumpr<eclufiones . Illita ex meUe infixa corpori extrahit : Qmnetiam [irumds,parotidas,& panos difcutit.Tr&fumpta crapulam arcet,& aluumfiflit, Fit c teneris EryngufottjsfliUatttia aqua,ijs quam maximi uttlis,qui morbo gallico affetti ulceribus affliguntur,fi quotidit ea utantur in potu.7{am minfice" lecur iuuauualet eadem ad expugnandas quotidianeu , qmrtanas febres . Meminit

&

Eryngij

Galenm lib.v l .ftmplicium medicamentorum,fic inquiens.Eryngium caliditate quidem autparum , aut nihit, qux
in tenui efftntia confiflentem
:

E ^"3'i
Noiiuna.

U11CS

temptrata fitnt,fnpcrat.Skcitatem ucrb

non paruam obtinet. Eius nomen Gracum rifvyym:

:

Latinimitens,Eryngium:Italicum i Eringio,& Iringo

*

G.ermanicum,Brachendi(iel,Manflreuu
:

Hi$anicum,Cardo corre-

dor : GaUkmn,Tanicault : Boemicum Mancha,ttit Muqk* suijra

TolonicunhMik^laref^.
A'a/k.

68,2
av.
a Meum , Cac. iraftm-

And. Matthibli Comm.,

ALOE.
,

CAP.

XXII.
,

&

Loes folium rcillfimilitudinehabet,crafrum,pinguernodicelatunT,rotundum

:

retrorfus pan-

Jry^dum

folia gerit curta a

qux

utrinque ex obliquo longioribus intcruallis ftriantur,& in fpinulas

no diffimilis antherico:flos albus.-frudus tiaftulaz regiaj cognatus: graui tora eft odore,& guftu amariffima:radice una,ceu palo,in terradepacta.Plurima, prspinguisq; I India gignitur, d?a,5t izps*- ex Ua coadus fuccus adfertur. Nafcitur etia in A(ia,& Arabiabin locis quibufda mantimis:& in infulis q Ibutraq- parce (ut in Andro)no ualde fucco extrahedo idonea,fed ad glutinadauulnera fane quam utilis, fi detrita illihabet ex obii- na tur. Duo fucci genera:quodda arenofum,quod fedimentum c puriffima? efle uidetur:alterum ad ieci ' e fy ncera,quje nihil doli d fenfit,nitida,ca!cuIorum ex ms emkltes^ noris imaginem uergit Eligi debet boni odoris, mutiias. pers,rufi coloris,friabilis,ac iecinoris modo coada,facile liquefcens, eximia? amaritudinis Improbaf Ca^taLp* tur ni g ra 3& fractu contumax.Gummi eam adulterant quod deprehenditur guftu,amaritudinc,& ualido odore eoque argumento,quod digitis friata non ad minima ufque frufta refbluitur Nec defunt, mint.^;. c Meura. kaq U acaciam immifceant Natura eius efl fpiflare,exiccare S, fomnum allicere, & corpora denfare, aluum refbluere.Stomachum repurgat binum cochlearium menfura,in aqua frigida,aut egelida pota:fan puriorfs?'" d Dceft meo guinis reiectiones fiftit regium morbum purgat,tribus obolis ex aqua, aut drachmae pondere in potu: f Ca" " Jdit. deuorata cu refina,aut cu aqua,uel melle co&o fumpta,aluum foluit:purgationis perfe&a? caufa tribus ,*?*. pin- dracnmis fumitur.alijs purgatorijs medicaminibus admifta,pra?ftat, ut minus ftomachu infcftent: ficca "' glutinadisuulneribusinfpargitunulceraadcicatricemperducitjCohibetque.Eadempeculiariterexul- 20 fc- / h tjiy.iov.i.rczm- ceratis genitalibus medetur,& difrupta puerorum praeputia iungit condylomata,rimasque fedis ex tn Jitfiaiis. p a ffo fanat. ha'morrhoidum abundantiam,& fanguinis eruptiones fiftit pterygia ad cicatriccm ducit: huores,& infignita ex melle tollit. Priuatim fcabras lippitudines, pruriginesque anguloru permulcet: I Mem .tS yhvKHwa-u dolorem capitis fedat,temporibus & fronti illita,exaceto& rofaceo: capillumfluentem continetcum rViamUw- umo tonfillis,gingiuis,& omnibus oris ulceribus,cum melle & uino proficit . Oculorum medicamen-

^fJni^r**

definut.Caulis emittitur

yiav

aW9/t

'*

i.

^li.Vuggilk- tis k torretur in

munda,& candenti tefta,pennaq; fubinde uerfatur,ut poffit aequaliter torreri Lauatur,

.

'

utquodfitarenofifrimum,tanquaminutilefubfidat,&la:uc,acpinguilfimumafIumatur

jvt/Teu.i.niifcc
twr.

X
]_

Aloes con

ld.

m^ ra m qudmpiurimis

\ quandoque

T On dubinm efl,quin ea lcgitimafit jliocqua pafiim officin<e utuntur.TsJam elecliflima,acpurijsima(adulterata enitn etiam inuenitur)omnespneftat tum notas>tum uires,qu<sfynceriffim<e a Diofcoride afiignantur.Moe <eta 3 O
Italict locis uirefcere confpicitur,pnefertim

l\om<e,& Ts(eapoii,ubifuper xdiumfeneflris,ac atrifs

Mefiies a calii-

. Floribus non modb albican^*"'"' Diofcorides inquitfcd etiampurpurafcentibus . Inuebuntur acerrtmiiin Mefue Manardus Ferrarienfis,& Fucbfius

inftbltlibus uafts terra plenis alitur,ac

fouetur adfpeclacuium potius,qudm ad medicum ufum

ma uindicatus.

ipfumfccutus,qubdaffirmauerit ille,Mocn per

liattcum id(ut
ipfi

osfumptam uenarum ofculaadeb

.

referare, ut inde pofteafanguis facile exi-

aiunt)tum Diofcoridis,tum Galeni placitis maxime repugnet

Verum qudm

longe

ij ,

quorum pace.di-

clumfit,d ueritate dcfciuerint,non multo quidem labore demonflrare pojJem,ni pneter inflituttm noftrum id ejfecenferem,
ttiq;

compertum babercmMs prius rccle,meo ii:dicio,refponfumfui(fc d lacobo Syluio clarifiimo &tatis nofird. medico in Me

fusmfcribentem,et d Gratianopolitano quodam.qui tam probatiffimis ratwnibus Mefuem tuentur, ut non amplius
Aloes uires

Manar-

d Qiac pucbfio bic enm lacerandi locum reliffum ejjeputem

herba non

jlloes meminit Galenus iib.w

.fimp.med.ubific babet.H&c

admodum apud nosprouenit : qu<s nafcitur in magna Syria,aquofior efl, &facultatis imbecillioris : attamen ufqueadcb deficcarc potcfl,ut uulnera conglutinet. ^Atin regiombus calidioribus,qualiseft C&lefyria,& ^rabia,multb efi melwr.Optima autcm Indica,cuius liquor eft,id quod ad nos importatur,medicamentu jlloe cognominatuyad plurimas res
t

&

40

propttr ficcitatem mordicationis expcrtem,utile . Eft autem nonfimplicis natur<e,fed utindicio eflguftus , adftrin<nt fimul % amara cfl : adftringit quide mediocriterfed uehementer amara eft . Subducit <& uentrem,utputa ex numero medicamen-

&

to lib.fniit

&

torum,qim Gncciab excernendo flcrcore uocat tKKoafaTux-Itaq; cx diclispatet(Ji quidem memoria tenemus,qu<ein quar dcmvflrata)qubd tcrtijfit ordinis exiccantium, calfacientium autem aut primi intenfi , autfecundi exoluti . Sed
ipfius facultatis miflurarn atteflantur particularia eius opera:
.

Jinusglutinat

nam & uttleflomacho medicamen quid & & ulccra,qu& <sgrUd cicatricem ducipojfunt & maxime qmz anofimt & pudendo luuat & eorttm mflama tionesaquafubac7a,& uuinera eundem ad modum glutinat. Congruit utenti & ad inffamationes
efl,ut ft

aliud:

Satiat

in

fimtliter

in

Infumnta, rcpellere,& digerere fimul potefl,cum ho c> ut paulum extergat quantum uideltcet , ulceribus puris nonfit molefiim . Vnnerea idem Galenus Ub.v iil.de compofitione mcdicamentorum ioc. in bient mcn.

orcac naribus,& ocults

<o

tione

deMoc ita fcriptumrcliqttit MquiipfamaioenjLndromacbus quidem

.

lotam , exaiijs autemaliqui etiam ficali-

qui uerb illotam adifciunt

Vcnon iam mjje opencpretium efl,aduenirtsfubduclionemillotamalocn aptiorem ejfe, mul,

debtlisfit febris

tum ucrb de mcdicamcntaria ui deponcre loiam,quam etiamfcbrtcitamibus dare aliquts audeat,ft non ucbemens fed ualde Quidam uerb etiam ex illota aloe pharmacum multisficfcbricitantibus exhibuerunt , deinde cum nthil .
rurfus maxtmum cxpertifunt nocumentum
.

mamffle kfifft nt,in alus

uitiatos

Infeflifftma efl

enim aloe, etiam lota , his qui citra

bumorcs ex

riem habent,ctiam
. .

Etmim in

percipiunt , quiftccaru tntempeuniuerfum qui ex fola quaiitate particuiam aiiquam icefam babent . humoribus iniemperaturx, pbarmacts tpfas euacuanttbus cgent . qu<s uerb abfque hts confifiunt , penitus in ta.

intetnperie calida

&ficca affliguntur

Troximam ab his kfionem

cum frtgiditate contunflam .

&

in

btmdeueniunt ex pharmact hutus ex aloe coiiftantis ufu

ptcra utiits
eft,

itaque ubt humiditas uitiata ttmicas ucntrkpomgat , ex aloc

(,

expurgans bxmiditatem

Qmmno autmfic j.ptlts acccjjio naujc<e plus aut minus adeft . Euacuatio igitur
affligMu

InLib.tertium Diofcoridis.
ALOE SINE FLORIBVS.

68 }

*ffiigentisbumorisper folamaloencontingit

qu&purgatoriamuimnon fortemhabet ;fedut ea,qux

circa

aluum funt,

& odora,& qu& medicamentariamaloes uimfrangerequeat,admifcetur

biliofirum uentris affettionum

quAetiamcontingit,purgarepo\fit.t.tfialiquandoamplioripondereexbibeatur-) ufque ad locoscirca bcpar confcendit. nontamentotiuscorporispurgatoriaaloeexifl.it. Cateriimexbis qu& ei admifcentur ,mafiicbe ut flomacbo commoda

gratia , pr* terea . Cinnamommn uerb cadem qubd tenuiffimarumpartium efl,ut aperire uentris meatus poffit,extergereq; ac attenuarcfi quid mjcofum aut crajjum m

&

bumoribus feratur . Craffos enim bumores ob purgatorixfacultatis imbmditatem, aloe trahcre non
Juuat autem

poteft

Quapropter

&

optimumpharmacum eft , adeb ut in uno diefepe multos (lomacbicos creditos perjanet hos,& alios omnes ajfetlus ex uitiatis humonbus ortos,cinnamomum admiftum : utpote quod alterantem
in id

babet facultatem uitiofarum qualitatum

Deucit jtkc{va Mefues auflor eli)nonmodbbilem:fed

quodfecundum naturum habet . Hatlcnus de aloe ex Galeno losis citatis pituitm iffam. Caput, uentnculumque mundat, quorum ExMefue.

&

68 4

And. Matthioli

Comm*

ALOE CVM FLORJBVS.

etiam cruciatibus maximifuccurrit . Inflammato,s,fiuantiq; bilis redundantia uentricuh auxilio

ufusd, mortiferis morbis tuetur.

eft

Quotidianus eius j

Vindicat d p,-itredine,addita myrrha

,nonmodb uiuentium;fed etiam defuntlorum

morfu aliquo exictare pofit . Senfus

corpora

Cum draconisfanguine , <& myrrha ulcera contumacia fanat , qubd fmc

omnesjntelleSiumq; acuit,iecur ab infarclu purgat ,

inflimmationibus nocet
tur . h&c Mefues
. :

& regio morbo medetur

Hxmorrhoidibus tamen , ac cxterisfedis

in iUis partibus

quamobrem usab eius dffumptione abfiinendum efl,qui aliquam

noxam

patiun-

Cterum necat Moeuentris tineasex laie,uel mellefumpta :aut umbilicotenus appoftta, bubalofelHiftanis , Hierua babofa

Nomina-

le,& acetofubacla . Tlanta,qua Gracis <hh , Latinis etiam jLloe uocatur,- Mauritanis,Saber,Taber,ftue Sabar: Italis

Moe : Gcrmanis Mepatic,& Bitter aioes

i

GaUts,Moes,feu Terroquet: Bocmis,Moe,

A'4.!Jhv-

: .

In Lib tcrtfum Diofcoridis

.

68*
XXIII.

AVtfrfw.

ABSINTHIVM.

CAP.

a . Praftantius in Ponto Cappadocia , in a Cat. addi , ******* monteTauronafcitur. Vimhabetcalfaciendi,&adftringendi.Bilem expurgat,qua?&{tomacho,&uentriinh3efit:urinamcit,&crapuIam praefumptumarcet.adinflationesuentrisj&ftomachi Mei dolores prodeft,cum fefeli, b nardo Gallico potum faftidia difcutit,& arquatos fanat madefac>i di- & jjyj" lutum,aut deco&i ius,quotidie tribus cyathis hauftum menfes cit potum, aut cum melle appofitum Contra fungorum ftrangulationes conuenienter ex aceto bibitur aduerfatur ixiae uenenis cum uino item cicuta?,& muris araneimorfibus,& draconi marino.Anginae eo cum melle,& nitro perunguntur, * epiny&ides ex aqua . Ad fugillata , oculorum caligines , ex melle illinitur item auribus,fi manat

ABfinthium,aliqui bathypicronjherba uulgo cognita

&

&

&

&

ABSINTHIVM

/^.

zrsrz?

Mmm

(anies.

'6B6
fanics
.
:

And. Matdiioli comm.

in paflb

Dentium,auriumque dolores deco&um uaporis fuffitu compefcit. Decoclum

:

dolen

tibus oculis oblinitur item praecordijs,& iccinorkritum

cum cerato cyprino ftomacho quoque lon-

gaualetudine Iaboranti cumrofaceo:cum ficis autem,aceto,& loliacea farina^aquoe inter cucem,lieno fisque fubuenit . Vinum ex eo fit,quod abfinrhiten uocant, prasiertim in Proponride,& Thracia , quo ad ante dic~ta utuntur,cum febri carent i alioquin in a?ftate propinant,& acceptam huic uino incolumi

tatem referunt . Infparfum arcis abfinthium , ueftes ab erodentium iniuria uindicat culices ex oleo
:

perun&um abigit,& a corpore arcet atramentum librarium diluto eius temperatum,literas a murium
:

erofionc tuctur

tur,quoniam ftomachum male habet,& capitis

adulteranc

Exiftimatur liquamentum cofdem prseftare effe&us attamen potionibus improbaciet dolorem . Sunr qui co&a amnrca , liquamentum
:

ABSINTHIVM PONTICVM.

A'4i'Sw

In Lib. tcrtium Diofcoridis

A'4/tfJ*xA.

68 7
CAP. XXIIII.
. .

ABSINTHIVM MARINVM.
:

Bfinthiummarinum,quodaliquiSeriphiumuocant,] copiofiffimum in Tauro monte , iuxta t Orib.legic ntum. Sgp/jf"\.Cappadociam, & in Taphorifi Aegypti gignitur quo Ifiaci pro oliua? ramo utuntur Herba pmtt eft tenuis,abrotoni parui fimilitudine,referta minutulis feminibus.fubamara , ftomacho inimica Ea a Meu. stVxapifat grauiter olet,& cum quadam calfaclione adftringit . Per fefcaut cum oryza cocla^interaneorum a ani- UlvHit;xsvi\rpayyv

I[

malia,rcretcsque tineas,adie&o melle enecat.aluum

la?uigat

cum edulio autem,uel lenticula deco.

*?-i.afcaridas

o demquacferiphiumpoteft.

lubricosro Pecoramaximepinguefcunthoc pabulo c Tertiumgenusabfinthioaf- & tundos. fignatunquo Gallia alpibus finitima fcatet . Id patrio nomine Santonicum uocant, regionis,in qua na b Meu. addit. fcitur,cognomcnto,abfinthio non diffimile uerum fubamarum eft3 non adeo feminis foecundum . Ea- *?a){.i.leuiter.

&a,eadem pncftare poteft

c Cat. addit.

ABSINTHIVM MARINVM.

KcC

Mmm

Mfpuhij

'

688
Abltnthiorum
coniideratjo.
ft<e

And. Matthioli Comm.

.

ABfintbij gtnera tria blc a Diofcoride traduntur,nempe uulgare noftrum,marinum,quod seripbium uocant, & Santi tqnicum,quo Gallia alpibus fimtima abundat.Fulgare caule exitramofo,folijs incanis, multipliciter feUis,Artemi-

modo,floribus aureis,paruis,femine rotttndo,racematim cob&rente

Badiccm babet dtuulfam,fed firmam,

& lignofam
.

^itqui >A.bfintbium,quod in Tonto nafcitur y asteris praflare ad iecinoris,& uentriculi inflammationes libro undecimo capite decimofexto Metbodi medendi prodidit Galenus , ftc fcribens
qualitasfit,ueluti in libris de medicamentis efl traditum
,

Cumautemdv.plexinomnijlbfinthiofacidtas,&
efl

utique in Tontico adflringendi qualitas non parua

In

reliqiiis

omnibus amara quidem qualitas

efl

uebementifiima,adftriiio uerb(quamfaliemguflu agnofcas) aut plane" obfcura ,at

,

prorfus nulla fentitur . Troinde Tonticum ad iecineris

& ucntrispblegmonas

eligi

praflat . Torrb idefl tumfolio, tunt

^
rores.

flore longe

qudmcAteraabfintbiaminore

odorquoquehuicnonmodbnoninfuauis;uerumetiamaromatum quidpmfe-

rens:reliquis

ommbus

eflfadus

Quare ktecfugere conuenict,

& Tontico femper

.

uti

hsc Galenus . Abfinthium autem

huiufmoduquod cateris pr<cftantius fit,nonfoliim in Tonto nafcitur ; uerim etiam in Hungaria , Tranfyluania ,
mia.Huic omnibus plani notis cum eo conuenit,quod Galenus
deliniauit

& Bohe-

Etenim

idfolio,caule,flore,ac femine confiat lon

uis coniun

ge\quam commune noflrum jlbfinthium,minoribus . Saporem babet amariufculum, cui nonparua adftringendi

Qa eft.odorem etiamfl>irat(ut Galenus teflatur)

ttifiimi* adnotauit,nefcio

non infuauem,ita ut odoratinonparum reftpiat . Mefues,ut Syluiusdo.

tamen qua ratione du6lus,Tonticum,Bomanum appellat Monacbi uerb, qui in Mefuem commen
quidem errore,id Mefui Bpmanum abfinthium effe, quod non modb
.

tarios fcripferunt,putant magno

in

agro Bomano , fed

.

etiam in uniuerfa Italia prouenit. Tlinius lib. xxv 1

Galenifententiit
fiepius

cap. v 1

Tonticum fcribit multb

Italico

amarius effe

in

quo fand

& refragatur,& errat

.

experimento compertum tfl

Tonticum abfinthium efficacem uim obtinet adaquam intercutem , ut mihi iam Equidem quofdam noui hydropicos quaft deploratos,qui ex longo efu comarum eius,
.

quizfaccbaro adferuaU fuerant,fanitati reflituti funt . Tarandi ratio hxc eft : Sumitoflorefcentium iam

comarum recen- 2C

tium abflnthij Tonttci libram ttnam: facchari

in unum corpus redigantur

albiffimi libras tres

Comas illas demptis caulibus ,

& pedicuhs tundito in

mortario lapideoidetnde ijs optime tufis faccharum in puluerem tritum adijcito.rurfus omnia fimul tantifper tundito,donec
:

muncia tribus boris ante cibum . Suntporrb quiputentfemen illud,quod officina

moxad ufum recondito . Ex abfinthio ita parato > affetlo prius purgato , dattir quotidie feSan&um cognommant, quodq; faccharo

circundatum conteUumq; necandis interancorum uermibus pr&bent,Abfintty marini effe femen .fed ij plani decipitmtu r

ABSINTHIVM SERIPHIVM, SIVE SERIPH. AEGYPT.

Siquidcm

In Lib. tertium Diofcoridis

SEMEN SANCTVM, SIVE SEMENZINA.

68 9

marino ah% o Siquidem legitimamfeminis huiufceplantam integram mifitad me Tatauio lacobus Untonius Cortufus . qu& a fintbio longi diflauut ex eius imaginepatet . deteritmprocul dubio hallucinari deprehenduntur qui CanabelSerapionisfe-

mcnfanftum interpretantur,cum longe admodum hntc interfe dijferant . Quippe Serapioni

nil aliud ejfe

Canabel conflat ,

qudm tcrra tenuiffimo fabulo perfimilis

raneorum tineas necandas; uerum
j

qu<e(ut ipfe ait)und cupluuia t!

cdo

decidit,cuius
.

non modb apud ^irabes ad inte

&

adfitfiliafiaffa conglutinanda increbuit ufus

^ibfinthium marinum,fiue seriphium

Tergefiinis
.

qudm plurimis tam Tyrrheni,qudm jtdriaticipelagi litoribus prouenit, pr<efertimque xAquileienfibus,&

efl .

SedFuchfiumfuJpicoriUudnoncognouiJfe : ftquidemquodinfuts clariffimis commentarijsmagno uolumini appiclum fye-

Hatur,abfmthium marinum non

Quod cumforiaffe&ipfe

animaduertiffet

inparuo fimplicium UbeUo fententiam

mutauit . Veruntamen non prius ab hoc errorefefe uindrauit,qudm in alium inciderit : quippe qubd eandem plantam pro
fyluefiri nafiurtio perperdm^meo iudicio,depinxerit .

Marinum itaque abfinthium cumprimum eterra erumpit,folio eji

Mmm

abfinthh

'

69 o
flringentisguflus

AncLMatthioh
&

Comm.
,

ttbftnthio fimili,crafiiore tamen . Sedpoftqudm adoleuerit, caules ediderit , mutatis.in longum foliolis , ifsq;pr&firtim qu& ubique caulem ambiunt,abrotonum &mulatur,non tamenfoiijs eftadeb paruis . Semenprofert exiguum,copiofumq; t

abrotoni tnodo interfolia erttmptns,atque infummitate cautisferi racemofum,uth&c piclura eius dcmonftrat,amari,& ad
.

aliam Abftntbij marini plantam d noftrate

longe"
.

diuerfam ex jtegypto allatam

qua

^egypt i vm

Seriphivm mcari libuit

fo pr&fcripto
.

& ctiiusimaginembicexprefiimus

nunc primum confequutus fum d lacobo jLntonio Cortn

quidccrtiderebac affirmemnon habeam.

qua colligiquoque

Semen Sanctvm quidam uolunt,&fi

Monaehorum

Quidam abrotanum mas effe uolunt .

Sedfortaffe melius faminam appellaffent .

Volunt patres iUt reutrenduqui Mefuem

commcntatifunt , tantumfuperficie tenus jLbfmthium uulgare amarefcere , imis uerb partibus dulcefcere , ob idq; guftui

gratum effe . Vnde etiam aquam,qu& ab eo ignium ui di(lillat,dulcem potius qudm amaram fentiri contendunt.Qua in re , ifparum rem naturalem callere deprehenduntur.nam qubd Abfmthij fiillatitia aquaftt dulcis,non ex eofit ( quantum cqui
dcmfentio) qub d

A bfmthium ipfum conftct extima parte amarum

:

medullitus uerb dulce ; fed quoniam cum exteriores ilU

fartes,quibus amaror ineft,admodumfnt tenues,ac in uaporemfaciU refolubiles , ignis calore tenuiores fatl& , non magno quidem tabore rcfoluuntur euenitq; ob hoc,utftiUatitia,qu& tndefluit aqua,omnis ftt amaritudinisexpers . Tr&terea dul

cedo,qu& in

ipfa inuenitnr,non

ab intimis jLbfinthifparttbus emanatfed eam tantiim dplumbeis inftrumentis , quibus con~

.

ficiturfut diuturna docet experientia)prouenire comperimus

latitia aquafentitur,fed

7s(am

ipftus dulcedinis qualitas non

modb in Abfinthtj fttl-

etiam in qttduis alia , qu& ex herbis temperamento calidis extrahatur . Siquidem cum plumbeum

inftrumentumhuiufcemodiherbarumuaporibustumaclu,tumpotentiaexcalfacientibus,te ntmaquadamfubfldtia fuper-

mirum quidemuideiur^fi^qu&indemaQuod quidem.ijs non euenit abftnthif (iiUatitijs aquis,qu& dupliciuafe uitreis organis,calentis ~aqu& bdtntWconficiuntur i nam h& fufficienter amarefcere cognofcuntur,nec tantiUum qui 20 dem dulcedinisgufiantibuspr&bent . Euenitfane' hoc , quoniam balneum fu& ipfitts aqu& humiditate ,partes tenuiores ilficie

tenus inficiatur,qu&a6t utum tn dulcifiimamuetuti ceruff am conuertitur,non

mntesafcititia dulcedine imbut&,gitflu dulces percipiantur .

las retinet , conferuat

ac cohibet.Quofit,utnonadeb in uaporem uertantur,quemadmodum cumiUisfieri folet,qu& carDulcedine pr&tcrea carent

,

bonum,& lignorum uiolento igne in auram euanefcerc coguntur.

eo

qubdd uitreis

organis

Abfinthi' ui-

^^

quibus eliciuntur,nuUam afcititiam qualitatem recipiant . Quarefatius , mea quidem fententia, effet, ut otium , quod fucon f mermt monacbi in re chriftiana ,

&medici in re medica , &finguli de artefua bene mereri difcerent

.

uelfal-

tes ex Gal.

tm qttifque qnam retle inflituit , uitamfequeretur

inquiens . jLbfmtbium adftricloriam,<& amaram,

jLbfinthi] meminit Galenus tib.v i .fimpltcium medicamentorum,ftc

& roborans & dcftccans

gis autem quod in uenis

& acremfimul qualitatem poffidet,excalfacienspariter, & extergens,

Ob h&c contentam in uentrepituitam,oblatum nihil adiyuat.Sic
jLt ft opus eft generatim comprehenfam eius tem-

Troinde biliofos uentrishumoresper egeftionem mfernampropellit,acper urinas euacuat. Mabiltofum,per urinas expurgat.
:

eft

nequefi in tborace,aut pulmone contineatnr

nam adftringens in eofacultas,qudm amara, ualentior eft . Torrb qubdinfit

.

quoque acrimonia,idcirco maiori portione calidum eft,qudm fiigidnm

periemfecundum primascircumfcriberefacultates
ceffns,ftccum tcrtif .
ret lib.v

(etfi anomceomeres

& diffimilarefit)calidum ipfum dixerim

.

prirni

ex-

Succus autem eius longe qudm herba ipfa,calidior e[l. Sed ciim de abfinthio marino,ftue Seripho age-

I .fimplicium

medicamentorum:Seripbum,inquit,Jpecie,&guftu abfinthioftmile eft. Id quod de Santonico fcri

pfit Diofcorides,cum tradiderit magis

cum abrotono

conuenire Seriphium,qudm citmabftnthio

.

Quamobrem relinquitur

Homini.

fufpicio,qubd aut Dwfcoridis,aut Galenifcripturaftthoc loco librariorum incuria deprauata

Herba,qu& Gr&cis *\J.iVdw,

Latmts item jLbfinthium appeUatur : jLrabibus,Affmthium : ltalis,jLffcn%o : Germanis Vuermuot } Elt?j Hiftianist *4fen }
tiosuAlofna
:

Gallis,Aluyne }

& Abftace

Boemis Telymenkj Tolonis Tyolijn

avw

ABROTONVM.
.
:

CAP. XXV.

40

*
!?r

&
?

a
;'

gradiTferahie!

Brotonurri duorum eft generum Foemina quadam arborls fpecie fruticans, candicat,circum raLmulos fblijs,(eriphi modo , minutim incifis floribus referta eft,comantibus in fummo , fulgore auri,corymbis Quodperxftatemprodijt,fuauiterolet,cum grauitatequadam,&amaroguftu. Id a en 4 s Siculum eiTe conftat . Alterum mas uocatur,farmentofum , gracilibus ramulis uti abiinthium. Piurimum in Cappadocia gignitur,& Galatia Afiatica,atque in Syriae Hierapoli.Vtriufque fcmen cru-

A^
g uftl
)

fed

Onb.

Ae-

fhA. tenuibul
Folijs.

dutritu,&ferueracluexaqua,inpotuauxiliaturorthopnoicis,couulfis,ruptis,coxendicibus,urin3an s smenfibus fuppreffis, aut remorantibus . In uino potum exitialium uenenorura antidotum eft horroribus ex oleo iliinitur . Serpentes fubftratu,& nidore fugat contra iclus eorum cum uino po-

&

tum prodeft,priuatim efficax contra fcorpionum,& phalangiorum uenena Oculorum inflammationibus commode illinitur cum cotoneo cocl:o,aut pane tritum cum farina hordeacea, decoclumque tu.
.

bercula difcutit

Irini

compofitionibus admifcetur
eft

ABrotomtm m xs planta
qubd

uulgaris notitia

Cuius duo obferuauimus genera,hortenfe,

& perfe
.

in

campeftribus na-

fcens,tmuioribusfoltjs,& minutiorefemine.Quod uerb fcemineo gcneri adfcribitur,non omnibus notum e(l:non ideb,

& ipfumfiequemiffimum nonferaturin hortis ;fed qubd d paucispro jLbrotonofcamina cognofcatur .Qmndoqv.idem
effe

idatijsypnjfum, atij Santolinam uulgb appeUant,alij uerb marinum

error.

abftnthium exiflimant

Scd ijprofetlbfttluntur:

Quorundam quippirl^otina uutgb uocata , nitfiwialiud eft,qudm Abrotonumfamina . Qubdprimum{ut Diofcorides inqmt)xrborit
fpeciemqucflidam npr&fenteUunde

& d qudmpiurimis Cypreffus uulgb

ditla e(t

Dcinde qubdcandicanttbtts confittfolijs,

circum ramuios minntim

incifts

,flortbus amcis,orbicuiat'u,cauiemfummtm,&flatis

grautumni tempore,corymborum mo g
lineatione

do comantibus. Toftremb qubdin uniucrfnmfuauiter oieat cumgrauitate

quadam^ amaroguftu . Ex hac equidem de

In Lib. tertium Diofcoridis.

6yi

ABROTANVM

MAS.

10
1

lineatione adducor,ut decernere

non dubitemjianc plantam,qttam uulgus Cypreffum ,fiue Santolinam appeUat,

ejfe

Abro

tonumfaminam . Hinc itaque Fucbfium alioquirei berbariagnarum errajfe crediderim,qubd pro faminei generis ^Abrotono plantamfubiecerit ab eo longt diuerfam . Qui etft Santolinamfeorfumpoftea depinxit ; non tamen eam Abrotonifamin& nomine agnouit ,fed berbariorum>ut arbritror,uulgumfecutus,eam Cham* cyparijfum , boc efi , pumilam cuprejfum
nuncupauit,eiusq;mUamaGr&cisfab~lamfuiffementionemfalsbcredidit. C&terumgubdGoritienfesUbrotonummarem

Vemiicam appeUent,eafan$pUnta mibi in mentem uenit , qu& recentiorum quibufdam Fero n i c a

aiunt)infignita uiribus .
folijs oblongis,nigricantibus ) hirfutis,& in

uocatttr ,

magnis(ut

oni

U&c duum eft generum . Mas,qua bumi repit, caule eft dodrante maiori,rubefcente,lanuginofoq;:
ambituferratis . Flores edit purpureos circafummum caulem emicantes,& fe F^adice nititur tenui , qu<e in plures diuaricatur partes . Tamina caule exit la-

CoB

menin ftliquis,loculiformam referentibus .

nuginofo,folijs

rotundionbus , minime laciniatis ,fubpinguibus . Flores projmt in luteopurpurafcentes-.femen in uafculis

Ummm

rotundis

6 5>2

And. Matthiolf Comm,

ABROTANVM FOEMINA.

rotundis inclufum

radicem uerb maris mulam

e(i :

adflringens,& amara

. J^afcitur in locis ajperis,& incultis .floret lunio menfe . Guflu quidem unde conijcerelicet,eam effe tum excalfaciendi , tum ftccandi uipmditam . ^e ron i c a mas

ad omnia

efficacior

eft.Medetur cruentis uulneribus,acetiam diuturnis ulceribus .Sunt,qui dicunt quendam Francorum re-

gem elephantiafl laborantem d uenatorefuo hac tantutn herbafuiffefanatum . Tumores pmterea in

fracipui qui m ceruice emergunt . 7{ec defunt,qui iUamfummis laudibus efferant ad pefltferas febres

uniuerfum

difcutit,

& adpeflilentia af &

fec7os,quibuspropinaripr<ecipiuntftccpuluerem,dracbmarumduarum pondere
tneracojcttm hoc tamen,ut iUicofudent affefti.
uitia

Vndcumtheriac&drachma, exuino

omnia tum peloris,tum pulmonis,nam

& tabidos, &fuppuratos iuuat

Eadem daturpotanda exfua ipfiusftillatitia aqua utiliter contra tufflm,

.

&

jlperit quoque locinoris,

lienis oppila-

tiones,uterum,renes

Abrotoniui'

lesexGal.

ueflcam expurgat.Sed ut noflrum fequamur inflitutum , iam jlbrotono medicinte reddendafhnt ex Cakno,qui lib.v i .ftmplicium medicametoruw, ita dc eius uiribus pofteritatis memoriafcriptum reliquit.jbrotonum calidum

&

In Lib. tertium Diofcoridis VERONICA MAS. ,- -'

69 $

XO

Udum,&ficcumfacultate,intertioordinefeureceJfupoftmediafitumeft. Inueniemus autem cius temperamentum non

minimi quidem

effentk,d largo calore extenuatum oftendimus

& ex guflu duffa conielura,ut pote cumfit admodum amarum Torrbfaporem eiufmodi,cum Itaque non inftrenui & excalfacit & comam cum 7{am
.

terrctue fit

deficcat

fiue

fipribus(reliqua enimeiuspaleainutilis eft)contufam ulceripuro illinas,mordax,& irritans uidebitur :ftueeo in oleo

ma-

eerato,caput,aut uetremperfundere uoles,admodum calefacere reperies.Quin

&fi quiper circuitum rigoribus capiuntur,

&fenfus quidtm protinus ubi ad~

eos ante inuafionem rigorum boc uoles confricare,mims utique rigore concutientur . imb

motumfuerit,ipfum calfacere perapit . Torrb qubd lumbricos interimaUpar tjl, nimirum cumfit amarum . Scits autem
incidendi quandamuim babeat :fed qubd magis qudm jlbfinthio id ipfi ncceffarib mfit, Trimum quidem exgujiu : pauci(fimtefiquidem acerbitatis particeps jtbrotonum cft, non pautgratum uero&ami^ cauerb^ibfintbium. Deindeexeoqubdinimicumfitftomacbo jlbrotonum,uelut ctiam Seripbi cum jibfmthium . Siquidtm de iftisfuprdoftenfum eJUqubd amarum ipfumptrft omnifariam inftnfumfit ftomacbo : ju-

protinus,qubd

&

digerendi,
.

&

&

inpromptu erit colligere

ftemm uerb,aut acerbum,aut infumma adftringensftomacho utile.

& amicum

Torrb ubi qualitates \m inuicem permiJU

fucrint.

^4

And. Matthioli Comm.

VERONICA FOEMINA.

fuerint,qu& uehcmentiorfueriua utique uicerit .

huc quam cucurbita ficca

conucniunt
:

enim ulccribus humidis fimul citra phlegmonem callo induratis ac proindc maxime ulceribus,qu<z inpudendorumpmputvjsfnnhcompetere uidentur . cinis jtbrotomulu.ftd,
.

& anetbi radix

C&terum Abrotonum uflum caliAum,&fucwnfacultate e%mag\s ad~

illa

&

I <*

ceribui omnibus

& maxime Sabino,ad

Viatu requirere
.

mordax eft :ac idcirco cum oleo tenuiumpartium,cicinofcilicet,aut rhaphanino , autficyonio,aut ueteru
alopecias

accommodatur

Barbam quoquefegnius tardiusq; enafcentem cumaliquo ditlorum oleo.

rum elicit :fed nec minusillis,lentifcino maceratum Quippepro eo qubd

Id Gr&ci

tenuium eft partium,rarefaciendi uim obtinet,

Nomltu.

pmtma particulare in hoc tradicunt,quodetiam Latini jlbrotomm : Mauritani,Catfum,Kefum,feu Gaiffum.-ItaIhJLbrotono : Germani,Stabuuert%,Schef%Hnuert%,& Gertuuuertxj Hifpaniubrotono Hierua,lombriguera: Galli,
Wfiiow
Jluron,jluronne ,

mordax efl,& calidum . quas utique maxime eius facultates nouijfe oportet,nec quicquam

&

Garderobbe : Boemi Brotan : Toloni Bozedr%euuko. Cxterum abrotanumfxmina uocant lolma:Qermani CypreffemBoemi Cipreffen:Toloni Cyprijs : Galii Cypres de iardin .

&

&

Itati

San-

InLib. tertium Diofcoridis.

HYSSOPVM.
licium.Vim habet extenuandi,& calfaciendi.Decoclum

6 9)
xxvr.
.

,cap.

HYiTbpum,herba nulli non cognita>duum generum eft,montanum,& hortenfe

Optimum eft Ci cum ficis,aqua,melle & ruta,potumque

:

orthopnoicis auxiliatur tineas enecat peripneumonicis,diuturnaj tuffi,fufpiriofis,deftillationibus> Idem facit,fi cum melle delingatur craiTum humorem per aluum extrahit > decoclum ex aceto mulfb
.

&

epotum .
'

Ad fubducendamaluum cum ficis uiridibus detritis manditur Vehementiusque addita iri, cardamomo,aut irione,deijcit colorem in corpore fouet . Lieni,& aqu inter cutem,cum fico nitroque,inflammationibus quoque ex uino illinitur cum feruente aqua impofitum,fugiilata difcutit. cum
: :

HYSSOPVS.

deco&o

6$ 6
fedat.-inflationes
HyfTopi conG-

And.Matthioli
.

Comm.
coilutione
,

deco&o ricorum,optime anginis gargarizatur Deco&um cum aceto dentium dolorem in

auricularum uaporis
fuffitu diicutit

TV lon modbfunt,qui dubitent,an uulgare Hyfopum legitimum appeUari poftt ;fed & qui certb mdant

id

olniorcpro- -*
bata.
fe

Dtoftridis Hyfopo nullam habere cognationem. Hommopinionem fequttntur Monachi illi , qy.i in Mefuem comrnentarios ediderunt,argumento qubdfcripferitDiofcorides(utMarceUusmterpretatur) or.ganum Herackottcumfolio ef
hyfopi,non tamen habere umbellam hyffopimodo rotxfigura in orbem circumatlam, fedmultifidam ,

ipfum cum

&

ueiuti

dimfam
omnino

Qua quidem nota non uifitur in noflrate Hyfopo,ut quodflorcsficatosprofcrat,non autem d>?e(los in umbcUam rots. mo
do circumatlam . Quofit,ut non ab re iUi dubitauerint,an uulgare Hyffopum kgitimumfit;
Marcelli mala n os effe deftitutos
.

hi uerb crediderint,eo

C&teriim mihiiam compertum effeputo,hos omnes in dubio

mterpre auo.

p mat i om deceptos . quandoquidem fe ci codices adflipulantur) qudm uerterit Marcellus

qvmov iytt ipttipis Ctadrra
.

&errore uerfariperuerfa MarceUi inter- 10 aliter habet uulgata Diofcoi idis leclio(cui etiam Oribafius,& uetufli quidam Gra,
:

ita

enim Grace legitur .

id efl

o'fiyoum pstKMa7tKn,ol JY uvihimu Kaxovo-tv,

.

<TKidftoi>

JV o'u rpoyoH^it^K' Ss -jrip lip>t^imin

Origanum Heracleoticum, quod alij Cuni

lamuocant ,foliumhabet hyfopo fimik.-umbeUam autem non

rot&fpcciem orbiculatam,fedueluti multifidam. heecDioitertit,

fcorides.Ex quib.paldm eft,non comparafe Diofcoridem origaniflores ipfius byffopi florib. utperperam Marcellus

cum abfolute dixerit,nullafac7a cum Hyfopo comparatione,

Origano

umbeUam efje non in rotte modum orbkulatam ,fed

ueluti multifidam.lUud infuper hac in re nonparuam ambigendi anfam pr&buit qubd Diofcorides libro llllAn Chryfo, comes capiteprodidit,cum inquit. Cryfocome palmi altitudinefruticat,comam babens fpecie corymborum, hyffopo jhnilem.

Veruntammfiquispr&flantiiudicioDiofcoridisuerbaaccurateperpenderit,illafanetiihUeorumfententitercfiagarico}npe
riet , qui Hyfopum,quopafim

utimur,legitimum effe contendunt.Siquidem in plantis coma,probatifJimorum autlorum te-

2c

flimonio,non folitm deflortbus,& corymbis inteUtgiturfcd etiam defoitjs,& ramufculis,dummodo hxc hilari

quadam ue-

mflateplantam totam,uelfumma eius exoment

lUe

Vnde rettH Vltnius lib.x n.cap.xxv. balfamo foftmn proximum rutte,

perpetua coma reddidit . Item Virgilius lib. iiii .Georgicorumperpukhri cecinit

comam mollis iam tum tondebat acanthi

Quamobremhic nuUus,quantum equidemfcatio,rclinquitur ampttus dubitandi lo-

Exbispcrjficuumfieriarbitror,Cbryfocomen coma,hoc eftfolijs,& ramufculis hyffopo effeftmilem, non antem ipfis corym
bis,quibusfortaffe in uniuerfmnfcatet.

cus.Sed qubd Hyffopu commuais ufus,uerum,legitimuq;fit,nobis manifefte demofirat Symphytu. petraum

dme(ut jpero)

proximis annis repertum,qubdfolia uulgari hyffopofimilia proferat . 7<{am cumfcribat Diofcortdes,Symphytum petrsum
folio effe origani,Origanum uerbfolia habere byf)bpi,clariffimum prnebet argumentu,

qubd hyfopum,quopafm ulimnr,fit uerum . Quinetiam cum idem autlor tradiderit,Hyfopum duornm effegenerum,nempe montanum, hortenfe,& utrun-

&

^Q

quegenus in noflrate pajfim habeatur omnibus notis fimik,non modb opinionem auget , hoc legitimum effe Hyfopum ;fed omnem quoque litem dirimit . Huc pmterea alia accedit ratio,qubd citm Diofcorides congeneres,uelfimiles plantas Jeriatim
coniunUeq; defcribcre confueuerit,ftatimq;pofl hyjfopum flcechadem reprtefentauerit, quxfolio
,

& Jpkatoflore hyjfopum

noflrum admodum <emulatur,oftendit quidem haUucinari eos,qui hyffopum hoc non legitimum effe hatlenus iuerunt tnficias.

J.dde etiam qubd idem(ut experientia comprobat)'v\s omnibuspoUeat uiribus,qttas Hli reddidit Diofcorides.Toftremb cum
idemfcribatDicfcoridesjHyJjbpum nuUi non cognitum effe,miror fani,cur quidam, qui uulgare noflrum illegitimumfacwt, legitimum non afjerant in medium,& prtefertim citrn twnfolum in hortis Diofcoridi habeatur ,fed etiam in montibus . Lixi

fententiam meam,d qua ne minimo quidem ungue recedam quousque,qui nobis nfragantur,utrunquc afferant Hyffopum, ; quibus umbeU& infint . Hyffopum montanum in comitatu Goritienfi Saluatino monte frcquentiffimum nafcitur ,facie,flo-

ribus,& coma hortenfi non abfimile,rudiore tamenfolio,& guftu amariore , necufque adeb acri . Mitefcit tamethfi tranjplantetur in hortis,fitq; hortenfi fimile,exutafylueflri natura
ti,haberiq; ubiquefere
.

Itaq; dicimus nos Hyffopum plantam uulgaris

tfjefurculis

ejfc

noti-

ad manus,nonfolum bortenfe,fedetiam montanum. Item fiuticm

pluribus ub nna ra

diceprodeuntibus,lignofis,ffquipedalibus ;folijs in uniuerfo caule oblongis,circunquaque per interualia prodcm:tibus,duriufculis,odoratis,&guflatuferuidisuimariufculisq;

.

Florestllifunt in cauliumfummitatibus,Jficatis,cruki coloris

B^a

dix multtfida,& iignofa

bus,fi

Tenuium

efi

partium, ideoq; incidtt,attenuat,aperit,& abflergit . jLduerfaiur fcrpentium itli-

cum fale,& cumtno tritum ex meUe uulneriiUimtur.exokoinunt~lumpediculosnecat,& capitts pruriginem toUit. luuat comitiaks, quoquo modo ijs prebeatur,fcd ualenttus id efficit,in catapotijs hoc modo paratis . Sumuntur hyffopi ,
marrubij,& CaftQrei,fingulorumfemidrachma,radkisT&onia drachmx dux,aj]kfatidfcrupulus;terunturdeinde omnia,

& cumfucco eiufdemhyjfopi formantur catapotiafeptem,i quorum numero una tantum datur
&

quolibet uesperi,cum fe dor

-

Hyflbpi nires witumrectpitaffctlus. Hyffopi paucit meminit Galenuslib.vi I i.fimpl.mcdkamentorum,ficinquicns. Hyffopum deex Galeno , ficcat,& excalfacit ordine tertio :fed tenuium eft partium . Hyfjbpi quoque uires defcripfit Mefues, ita adfenfumfcri-

&

Mefuc.

i ens
Indo

uyff p um hortenfepituitamfactle deikit,quanuis dixerint dtqnwqubd

& atram bikm educitadditofofftltfak, aut

.

Mipfitmpituitampurgarcmanifefloexperimentoconftat,prfertimquainpetlore,acpulmonecontmctur

Facit

hyjfopum ad pituitofos tum cerebri,tum neruontm affetlus ; qubd non modb mundet ; fed qubd etiam roboret . Quin

&pe
ciet,

ftus,&pulmonem detergit,prafertimfenibus,quorumpetlusknta,

craffaq;pituita refertum
,

eft

quofit

ut aftbmaticis,

&
...
'

tufiientibus opituktur

Difcutit hyffopi ufus contumacts inflationes

cibi appetentiam inuitat, menfes

& urinam
.

&fcbrium horrores excutit: uifttrn acuit. MeUe commiftum interaneorum ttneas necat,mtri tamen addito rnomento
quod tumfolijSitumfloribusparaturfieruos algore
affetlos

Qtcu,

inuntJumfanat,& roborat . Toteft eadem

& montanum,atSed ij,omniumferi

iudicio,

& uires.

^iam hac omnia efficacius praflat . hatlenus Mefttes . Catenim nonnulli crcdtderuntherbam iUam,qu& uttlgb ab aii^ u ^ us ^R at I ola uocatur,ab alijs Gratiadei,d qmbufdam etiam,utd Foroiulienftbus,Stanca cauaUo, qubd equi eiuspa- ^
ue

lulo mire defatigentm;effe

Hyfopum iUud montamjp,

de quo Mefues infuisjcriptis mentionmficit

InLib.tertium Diofcoridis,
G R A TI O
L A.

6 97

iudich,euidentibus hattucmatifunt,quam ut pluribus demonftrareftt opus

Quoniam uerb in GratioU berbafic dittafer

in pratis uliginofts,

monem incidimus,hic locus poftulat,ut de ea aliquid dicamus . TJafcitttr haic in locis bumidis,pr&cipue
prouenit etiam inpahidribus .

Herba

eft,qu& dodrantalem altitudinem excedit,caule quadrangulari,folijshyjfopi latiori

bus,& longioribus .florcmfert inpurpura

albicantem, interfolia erumpentemqiae caulem ambiunt.Cuftu herba hacama.

rifiima eft,quo etiam quadantenus adftringens fentitur

Muum uehementer purgat,tam recens quamftccafumpta. bilem,

fituitamq; trahit . Vulneribus celeriter medetur , trita &fuperpoftta . HerbavasuTot Gr&cis dicla,Latints Hyjfopum ap

peUatur : Urabibus,Cyfe,lufa,feu Iabes : Italis,Hyffopo : Germanis,Firch byfoj>,& Hofter H,yJfop : Hi$anis,Hitfopo bier Nomi*.

Ha,& Hijfopilbo hierua ; Gattis,HiJfof>e : Bocmis Uyffopo :

Tolonis i-^op

T^nrt

Swatfft

6<)S
;
i

And. Matcliioli
Zm&.

Comm.
CAP. xxvir.

Meu.
roskm

vrstrnf

STOECHAS.

Vj*f.i,

modo
. v^wilo viv.cucuiiii,uyiiupiuiuuo,aapectonsuitiacincaxcit.rintidotis urujrertnilcetur fcera omnia,& uniuerfum anima"tis habitu extenuat,confirmat,& ab obftru&ionibus rar&u ibci :.] STacbadem offcinarum uulg-us Sticados appeUat . yafcitur h&c non modb in Gattia(utDiofcoridesfcrib;>.)c x aditer*

-j.im.nu.

',

Ccnclufain u.u:>
Catacuze

...ltocxcmpla.,.:.,:

&

,:

;,..\ki:inc.

fo
;*ta-chaclis

Mafidis in infulis,quas Stacbadas uocant ; fed

.

&

in

.Arabia,unde cum alijs mercimonijs

qux ex Mexan dria adue

coa huntur,Venctias comportatur

Qmpropter tam d

medicis,qttdm dfeplafiarijs,indito ab jLrabia cognomento,bodic

i.,;iio.

Ma

bicanuncupatur;ctfiMaJfilicnfispelagiJlcechasplerunque

Mrabica

tticem expleat.

TroUenitpratereainnonmtUisIta

li#hcis,uerumeata:tcrisinItaliapr<eflat,qu*cxGargano^puliamonte aduebitur. quanquam omnium probaUjfmia ifi peregrina.qua cx Mabia defertur , banc deindefequitur,qua in Stoschadibus infulis nafcitur , d quibus primiim nomcn
adinuenitf Eji itaqueficechas LauenduU non abftmilis,folijs oblongis,cra(fis,incanisq;,caulibuspluribus ab una radicepro

dcuntibus,ligwfis

FloreseditThymimodofubceruleisinJpicatisoblongisqicapttulis } mquibusfemenoritur^

T OE C A

S.

Hmh

In Lib. tertium Diorcoridis

li

6 99
eft,

non abfimilc

Pyzdix efl

illi

lignofa

Be stcecbade uires fcripfit Galenns libro

1 1 1
.

ftc

inqmt

S< cschadis gufltt

quidem qttalitas anura eft,& mcdwcriter fubadftringens Caterum temperies compoftta,nem

.fimplicium medicamentorum,ubi StcIia<H5 uj. r s exGal.

pe ex terrena ejfentiafiigida exigua,nndefani adflringit:& ex attenuata altcra terrena copipftore^a qua utique amara
0'o

utroranquc uero conucnkntiam

efl
.

& coitum,obflru6lione liberare

.

extemarc,extergere , roborareq; tum uifcera omnia ,

ta m totius corporis babitum clos effetfus reddcre poffint

nata

Suprd nanquc oflenfum eft,quod qua ex eiujmodi ejfentifs conftant medicamina, di-

Hitius quoque meminit Mejites, ita de eius uiribus dijferens . Sthcechas deijcit tu pituita , tu

atra b dem:cerebrh,ncruos,acfenftiHm omniu organa mundat,ac raborat.Vrodeft contrafiigidos morbos qualefcunquejint, ideoq; comitialtbus conucniau remcdiurn babetur,additafciila,auteius aceto.Balnea
tuiii
,

fomenta

ac laconica , qua ex ipftus

decotlo,tum ttr-porefuni,occlufos narium meatus apertunt : neruorum,& compaginum cruciatus mitigant :ac interna

;o uifcera fiigido

bumors affccla roborant . Abflinendum tamen ab ea bitiofts eft,pr.efertim ft eorum uentriculusfit bile refer-

tus

natn eos

maximc turbat,naufeam commouet,Jitimaccendit,&

Hifpanice", Cantuejfo

calore

quodam molefliffmo uniuerfum

Boemice' Stechas

ajjicit corpus*.

Q^&piantaGr&ce^txi',tatineitemStwchasnominatur:jLrabice\jiftochodos,Afluhorados,ftm
Stecbade : Germanice,Stichas Kraut
:
:

NomijLi.

Gallice,Stecbados

ORIGANVM HERACLEOTICVM.

^v^*r *~-

*^*

9'fiywti

/00
O'ptyo*fi
3

And. Matthioli Comm.

ORIGANVM.
CAP. XXVIII.

C,

Wp

/"NR-ganum Heracleoticum,quod & cunilam uocant, fblium habet hyfTopo non dififimile: a umbcl
amautcmnoninrotrpeciemorbiculatam,red ueluti mukifidam femine in fummis uirgis haud quaquam denfo Excalfacit unde decoclum cum uino potum demorfis a ferpentc conuenit.qui autem cicutaro,aut meconion hauferunt,ijs ex patfb (i uero gypfum,aut ephemeron , ex aceto mulfo propmatur ruptis , conuulfis , hydropiris cum fico efui datur Andum acetabuli menfura potum in aqua mulfa,atros humores per aluum extrahit menfes ciet , & tuffi cum melle lin&um medetur Ad prurigmem,pforas,regiumque morbum,deco<3iius in balneis prodeft Succus uirentis,tonfillas,uua, & ons ulcera fanat,& per narcs cx oleo irino infufum trahit aurium dolores cum lacle mulcer Conficitur ex eo,& cepis,& rhoe,quo ad obfonia utuntur,uomirorium medicaraentum,his omnibus in cuJ
:

V^

ORIGANVM

ONITIS.

prea

InLib. tertium Diofcoridis.

prro uafe pcr
tc
c?ies

7oi
fubflratu ferpen-

bis uicenos infolatis

dum caniculf f

d.s flagrat
ineffi

Herbv autem
.

fugantur. Qujc onitis appe!latur,candidiore eft folio,& hyilopo fimilior.Semeh ucluti

.

coniun&os
:

cdrymbos habet

Vis

ei

origani Heracleorici,fed multd

racior

Sylueft r e origanum,aIiqui pad

f. 1.

naces Heraclion, dij cunilam uocant,ex quibus eft Nicander Colophomu, . Folijs cft origuii ramulistenuibus b ,.drod.mremaIris:inquibus c [umbelld?anethi infunt]florescandtdi:radix tcnuis,fuperuacua . Peculiaritcr percuflis a fcrpente,foha,& fiores ex uino poti aux Jiantur

frutiCJ

>

b-s.

c Deefti ca:o

&C.

Trwiywt.

TRAGORIGANVM.

CAP. XXIX.
a M;amJit!tvlTK.3t
. t
.

ext-

T^.igoriganom^tenu^frutexeft/ylueftiiierpyllo^autoriganofimilis/olio.&ramulis. Quibuf- guus f.utex.fed datft in locis lacius,uircnttusque inuenttur,& lationbus rolijs,fatis glutirj :inofum. Alterumexili- Car.habet&y*
pit

iim^liciKr.

ORJGANVM VVLGARE.

X*

bus

70 2

And. Matthioli Comm.

TRAGORIGANVM.

bus furculis,ac tenuibus

.

folijs

quod aliqui prafium uocauere Oprimum eft Cilicium,& Crerenfe , & I

.

Smymeum,& in Chio, Coocjue proueniens Omnia excalfaciunt,urinam cient , aluo accommodanDeco&o poto bilem deijciunt lienofis ex aceto bibere prodefbcontra pota ixiae uenena in uino tur
.
:

bibuntur menfes trahunt : peripneumonicis,tuffientibus , ex melle in eclegmate dantur . Grata , ac mitis eorum potioeft.-quarecibum faftidientibus,&ftomachoacidaru&anti,imbecilloque prsebetur:
:

itemfiamaritimaia&atione naufea,&
*

seftus

prscordiorum excitetur. Tumores uero cumpolenta

wo/H

t*]

illitadilcutiunt.Ve

tuhdi ttwip X#>

n'cpiydlli><,K<U
,
.

MMthpiov, njfi icuirnfyucufi^rTmiAlvai u ei? iyna.dti^ici.KctTi^fjLlvifJirotiiTt <2?o< Jgoriaf i jj.ydu,ut KctTt^lt, Kfj ofo( ttieitJiiKTevi '*^' lu,t hxc eadem <\ux et Origaniis. Nam radices ipfiut decoetae pro pocu, auc iafeflionibus facmnt ad Uu<efo< ^nyl^tniv,^ x-msM *& turnum foporenv,& admorfus uiperarum & uencnajSc ad tuifim anticjuam J & pruritum & fcabiem

.....,

4*W

,hwk

.,

Varia

In Lib. tcrtium Diofcoridis

niusuerb lib.xx.ca.xv
1 .pofl Onitidis

705
"$^
l&*~

Vvri4,acconfufaetla>pudantiquosreiherbari<tautbores0riganibiftorij. Quandoquidem Theophraftus lib.vl. cap. I l.de plantarum bifioria duo tantum conftititit Origani genera,nigrum \ierde,& candidum flu&Hofum . Tli1

origani,& Tragorigani mentionem,Heraclium origanumfubimxit,quodtria ha-

beregeneraprodidit.

Vnum nigrius,latioribusfoiijs,gtutinofum.Mterum exitwribus,moUibusqHe,fampfuchonon di(fi. ,

inter b&c medium minus qndm astera efficax . In quibus uerbis Thnius de~ PLoij lapfui. prebenditw nonfine errore Tragoriganum cum Origani generibus confudifjcqubd Hcraclvj nomine , quod conflat Origani

milcquod aliqui prafion uocauere Tertium

genus effcduas iilas Tragoriganijpecies,qi4ndDiofcoride redduntur , bmusferitmttationeexprefferit rlicit tertium quoque addiderit ex alioforti authore . nifi dixerimus,quod banc pro aiiquo rigani genere fumpferit,&fimul confuderit.

&

Sed dimiffis aliorum placitis,& Diofcoridem,quem nobis ducem,& autlorem propofuimus

Io

duntaxat fecuti

dicimus

tam

Heracleoticum,qudm Onitim appeU.itum Origanum aut in

repertum
.

Itaiia

non oriri,aut imbi hatlenus , quodfciam , d neminefuiffe

ms effequod in Italia paffm nafcitur

Eifi Brafauolus Ferrarienfis medicus noftr<e <etatis clariffimus afferere uideatur,Heracleoticum illud bcrbage- Bra&uol opisio ****&* , quodq; perperdm Origanum uulgb ab omnibus uocitatur . Verkn huic (pace tius

dixerm)aHnquxrn.affmiripotui:qHinpotiuseamplantamfyiueflrisOriganigemseffe
in campcjlribus,afl}eris,clii4ofisqi locis,& montibus proueniat,pitrpttrafcenti

admodum umbeUa . J^am quanuis d

Diofc

tide

una tantiimfylueffris Origanifpecies dcfcribatur,floribus candidis ; niitamen obftat,quin

in alijs quoquc-d Grtecia re-

gionibus una,uel altera eiusfpeciesfloribus differens gignipoffit.^tqutfiqui tampertinaces ftnt,ut nolint iUudfylutflre appeUare,poterunt,fl ueiint,idempfeudoriganum nuncupare
.

Siccum origanum,quod Vetietias i Creta aduehunt,flore efl al-

bo,acerrimo guflu,fragrantiq; odore

Quofit,ut hoc

effe

putem fyluefire Diofcoridis origanum (quanquam apud plerofqui

Heracleoticuuel alterius nomenfibi falsb uendicet) nonfolum qubd floribusfit candicantibus ;fed etiam qubd guflatu iin-

20 & uam admodum ueUicet. Siquidem hincfacili conijci potefl,fyiueflre origanum c<eteris(ut Galenus teflatur)effe mlcntius.
Heracieoticum origanum,itemq; Onitim mifit ad me pnmhm clarifiimus medicus Lucas Gbinus(qu<e mihifunt eius nonfolitm pmflantis dot7rin<;fcd

eiam ingenui,ac liberalis animi certa acfirma indicia)utrunque t

Creta(ut ad mefcripfit) al-

latum

Qu<t duo Origani genera qubdfatis Diofcoridis btfloritt refpondeant , bic pitluraexprimenda duximus . Tragoriganum uerb (ita hanc plantam mihi appeUaniam propofut)cuius etiam piantam piclam exbibemus,{requens nafcitur in Fo
.

roiulienfiagro,folijsferpyUi*mulis,fedgu(lupulegij. Vndenonabreftatimpoftipfumpuiegijmemime Diofcorides. De cmni tam Origani,qudm Tragoriganigenere differcns Galems lib.v 1 1 .fimpiicium medicamentorum,fic tnquit . Origa- x GSeno.

ms,Heracieoticaquidemefficacioreflonitide:fedagreflis,qudmquidampanacesHeraciium,aiijconylemeognominant,Ha
lentior utrjque efl
,
.

Onmes uerb incidendi,extenuandi,

calfaciendiq; facultatem poffident

h<ecq; tertio exceffu obtinent.

.

Torrb ea,quam Tragorigamm appeUitant,affumpfit etiam adflrifttonis quippiam.h<ec Gaienus

recli cum
ijs agi,qmfylueflre

Ex cuius doclrina patet,

Latinis pariter Ori-

ex Creta petitumfuis medicamentis inferunt . Tlanta Gracis

:

o'ply<wo f >

ganum uocatur :

hiauritanis,Fanienigi,Fudenegi,feu Faudenegi
:

Italis,Origano

Germanis,Vuolgemuot,I{ottdofien ,

&

Nomiii*.

Coftent^: Hi$anis,QreganQS

GaUis , Origan&ut Mariolaine baftarde : Boemis DobramishTohnis C^yruuona Cebeotka.

r*>r.

PVLEGIVM.

CAP. XXX.

menftrua,(ccundas, ac par: tuscijcit.Pulmonis uitia ex melle,& aloe potum extrahit,& conuuliis auxiliatur . naufeas, ftomachiq; eroiiones ex pofca permulcet-atram bilemper aluum exigit.Bibitur in uino uriliflime contra ferlo

PVlegium hcrba uulgaris notitiae.Extenuat yCalfacit,decoquit potum

roborat.Illitum

pentium morfus defe&os animo recreat, cum aceto naribus obiedum : gingiuas arefacli cinerc corcum polenta inflammationes omnes fedat.-podagris per fe fubuenit,impofitum ufque dum rubefcat locusxum cerato uaros extinguit lienoiis cum iale utiliter illinitur . Decodum eius ab
: :
:

lutas prurigines mitigat : conuerfas uuluas corrigit

contra inflationes, duritiasque uulua? in defeflio'

nes conuenienter adijcitur. Vocant aliqui blechona,quoniam dum floret guftatum a pecoribus , balatumconcitat. 3

z^*h~f,
(4oy.tyii

-rott,

jO

ttTtu oMii t*i 4k>\v7h-, ngi hnnvyi.'t</.uiVM %'0hlw eupn,x.a'4*f *S" ifTtJfiuutyti.^twm ofovrai hy\iua. > ut7< w*,*uu{hn>< , xgi hm ntpvy v Ahetv hav * f Mpnutiu dyyum dtpusuvouivn.Trivntu x*Tct" tafotiov ha.yiiovSiiha.ojUv , npu tthhat aV t/.injiuiT*. wZ,*jfi u.iht TO(tJ.im,ti to fiathatHev af>o( 4-v'm*- tuv <tp9p<Sv hyta., yjft\hHT\\ptjt . -1'Jpa.r .iroepMtH vwxivH >&i ^orTfiCtfJtivn . KiyiopTot Tf piK i rf!rdatT<u /s siv* aukpyiuit au^ihht<v,ip' ff tS lifun o-vu$vTtu,oit <i uovov t* Ahyta.t3f0jivn,dhhdt^i -\.v^ovuipo( flep/aevo Id eft uiridis autem contrica herba,&exacetoi_nipolka,&c.ilefacit,&ruborcmexcitat,&rctraexpurgatulcera,quinetiam&coucoquit.Eademfuggilhtaemacul,quod fanguinem ad cutim traTut'. Datur olfacienda contra animi diflblutiones,& lipotomiasrmaculas quoque a fole contraftas delet contrita illita. Prajftat ea-

und

und

&

uino mclle,& fale decoc~ta,(iue ex uino,& melle folo,fiue ex uino,& pari fale in ficlili feruefaiSa Prsbetur utiliter quoque potanda&aduerfusmariaumkporem,&adaliaquoqueucnena.Leprastumpota,tumafrriiftaexterit. Sicca:farina infpergitur a balneo ad frigidos articulorum cruciitus ; fed arQa fefcia liganda c(t,ut cuti pcrbelle ha;reat. Siquidem hoc modo non folum dolore fedat,ifedetiam refxigeratam parHascomniaa^ditCatecuzeniexemplar. ticulamexcalfacit .

dem ad dentium dolores ex

PVkgium berbx
acris
.

efl

humi repens,ferpyUi modo , caulibus dodrantalibus,gracilibus :folijs amaracimulis , paulb tamen

maioribus . Flores in toto caule per interuaUa,propifvliorum exortum enafcuntur colore in purpuram languefcente : Pulegij cbeMU# * Hudix illfgracilis,& capiUofa,qu<eq; humiferpat . l^afcitur humetlo^& uliginofofoio.Tota planta odorata eft, &guftu
nonfine quadarri amaritndine
eius
.

Verum etfi dubitauerint recentiorum quidam , an uulgare Tulegium

notis ciusfacitm defcnpferit Diofcorides
>

legitimumfit

qubd ob

uuigarem notitiam,nullisfoliorum , florumq;

non defunt tamen rei

herborice periti,qui ueiint

m tur,qu nincn modb

expcrientia compertumfit, uttlgart

Tulegium uulgaris uflts Diofcoridis,aiiorumi\; anttquorum effepuicgium. Hocq; argumento niTuiegium omnibus ijs uiribus effe pr&ditum , qnasfim tribuit
2sZjn

Diofcorides ;

74

AncLMatthioli
P V L E G
1

Comm.

V M,

Qiofcorides ; fed qubdetiam Tiinian& biflori*

maximi

reffondeat Tlinio fiquidem lib.xX.cap.xi 1 1

.

.duo TulegijprO'

dunturgenera :famina

cui purpureusfios

mas, cui alhus

Horum utrunque fert fotum ltalicum,utrunque in Hctruria

error.

Quorundam prteflantijfimumgigrinur . Quapropter eos aperte haliucinari crediderim, qui Tulegium communis ufus unam,uel alteram caiamintb&\feciem effe contendunt . Quippe qubd certb putem(ut infrdfuo loco dicetur)omnia calamiuth&genera, quo-

rum mcminit Dwfcorides,d nobis iandiufuijjc reperta

fil Cretefi

Quin

&

itlud

Tulegium noflrum legitimum

effe

o(tendit,qubdfotio

diclamnofimile,cuifolia putegiofimilia reddidit Theopbraflus,itern Diofcorides,qui tamen illa maiorafecit. Ger

,fuis affeciibus eo

mankA mutieres Tutegium in hortisferunt , ac etiam infigulinis uafisfoutnt ditigenti admodum cuttura
confulentes
.

Vbi lnuius tota coma conjpicitur , &fecundo calaminthm generi(hanc enim

iiii

affimilauit Diofcorides) folio

,

^QiE

Uir

"
fi

mtlei ^errimogiiflihquadantenus

amaro
.

Quamobrem recld quidem Gatcnus

lib.v I .fimpticium medicamentorum

de

Tutegio differens , itdfcriptum reliquit

Tulegium cum acre,& fubamarumftt,uaide tum excalfacit,tum extenuat.Tar f$ qnbd

InLib.tertium Diofcoridis;
Qubd uerb extenuetfatis indicat,cum bumida,craj]a,& lenta tx tborace , &pulmone excreatu facilia
iuuarc,omntbus capitis
cis
,

70)"
.

re qute exealfaciat,abunde magnum e(lfignum,qubdiUitum rubrificat,& qubdfi quis diutiuf toleret , exulcerat quoque
faciat
,

menfesque

muueat.H&c Gaknus.quibus addimus nos,pulegij decotlum urinas ciere,fatum &fecundas trabere , iiericcs,bydropicosq;

& neruorum affec7ibus,dfrigtditateprognatisfuceurrerc, uifum acuere

;

Tulegitm Latinis dicitur : Mauritanis,^ilnam^lnegem,feu Muegen : Italis,Tulegio

:

Germanis, Toley ,

rMV? herbaftc Grx- Nomina. Hert^

&

folcy

Htffanis,Toleo: Galiis,Tulege,&Touliot':BoemisToleg:Tolonis Toleij.

AiK-r^m.

DICTAMNVM.

CAP. XXXI.
^fteZ''

T<ftarnnum,aliquibus fylueftrc pulegium uocatur . Cretenfis herba eft , acris a teuis, pulegio fi- * Catacuz. ad 1" milisjfed maioribus foiijs,qus tomento quodam,fpiflaq; lanug ine pubefcunt . Florem nullum,

DICTAMVlVM CRETENSE.

,:\

>~.
l

.-\{.il

7o6

AridL Matthiqli conim.

:

aut femen profert . Praeftat omnia,quje fitiuum pulegium , fed efficacius multo nam non potum rao* do,fed appofitum quoque,aut fiiffitum,defundt.os partus eijcit . Produnt in Cretacapras fagittis per-

Purgandi uim habet fuccusillitus,autcum polenta tritus.Her cuflas,huius herke paftu easexcutere ba impa&os,pedibus,reliquove corpori aculeos,illitu refigit ad lienis dolorem efficax habetuniiqui.
.

demipfumirnminuit, Metunta*ftate,&autumno. Radix eiusguftucalfacit:partusacce!erat. Succus cum uino porus , contra lerpentium morfus prsfidio eft". Tanta herba? facultas eft,ut olfa&a abigat beftias,qua: uenenato i&u fseuiant, appenfaque contactu exanimet Vulneribus ferro illatis , uenenatis morfibus infufus fuccus,prsfentaneo eftremedio,fi etiam ab inftiilationeftatiminpotu
.

aftumatur.

ante didto QVod Pfeudodi&amnum uocant, multis multo Eofdem effe&us DICTAMNVPvf ALBVM.
in terris nafcitur ,

*AMi*T W m.
iud acre .

PSE VD

DICT AMN VM.

CAP. XXXII,
fimile : fed

to

minus , quam il-

prcebet,fed inefficacius

tl> KTAUy&

InLib. tertium Dioicoridis.

:

707
a

&U-nntwfw. DICTAMNVM ALTERVM. CAP. XXXIH. DEfertur a Cretaalterum dicfamni genus,folijs fifymbrij,ramis maioribus in quibus flores fylue
rtris

origani,nigri,molles.

OdorfolioruminteruTymbrium,& faluiam,iucundiflimus.Efficax

ca.,W
HoiniI00 '

ad eadem,fed minus nares ferit . Mifcetur emplaftris,& medicaminibus, quse aduerfus ferpentium in
iurias confinguntur,theriaca

MM- *ftri

uocant

Dlclamnum legitimum,ac probatiffimum ht Creta infula tantumgignitur

co duntaxat prouenit,ut autbor
tatis
efi

nequetameninibipa[ftm,fedin angujlo loDidamnicoa.

fiderauo!

Tbeopb raflus.qui lib. l x.cap.xxv I . deplantarum hifioria Didamnnm pojieri-

memorix prodid

t,his uerbis

DiUamnum Creu infukproprium eft , ui mirabile ,

Folio pulegiofimile confiat, necfaporc abftmile
eft.-ualent
eft :

& ad plura

perutile, fcdad

par-

10 tum mulierum potiffimum pollet.

foliorum,non ramorum,nec fruttus

ramulis tenuioribus conditur.Vfus

enim ad multa,& pracipue ad

difficiles

partus mulierum, ut ditfum eft: aut

emmfacitt$offep*rmfacimt,aut certe dolores penitus fedant . Dantur btbenda ex aqua . Bgra h*c herba : locus enim

PSEVDODICTAMNVM.

qm

7o8
qui fert,exigttus
p:\ tamen
ier
qiti
.

And. Matthioli Comm.

admodum efi,eumq; cxpr& depxfcunt capeffendz caufa uolnptatis Quod ctiam de telisfertur , uerum cfih
,

affirmaf.capras enimfagitta tranfflxas dtclamno deuorato tciu eijcere.BiBamnu tak

efi,uirescj;

tiufmcdipoffidet.vSifum

diSidmnumfolio quidtmfimile cor.fiat,fed ramulis mintts

& uirihus longe

.

irfcrias.

quanquam cmm eifdan in rebus proexcalfai.it

muhb

deicrius , atque dcbilius

Vis diclamni in orc percipi covtmub pttefl

enim paulo uehemen.

Manipulos inferula,aut canna intercludere fohnt,ne expiret : tfi

cmm imbectilUts, citm expirauerit

.

'Islou

defunt

nataram DiBamni,& falft Ditlamm eandem effe exifliment

Sed quod locis liCtwribus exeat,degcneran;fatjumq; co-

gnominari,ficuti etiam ahjs piuribus euenit,ut uiribus deterioribus cxloco reddantur

Diffamnum enim afperumfohm

uis

uehementir amareinqumnt

Eflctiam aliudDitJamnumuehitixqinuoct appellitura: ncc enimfpeciem ,nec uimhabet

eandem

qttippe

quod foiio fimiii fifymbrio conjiet,& ramiscondaturmawribus . Vfus itcm,&

non eifdem conueniunt.

Hoc igitur(iit diclttm efl)mirum,fim,dq; proprium

CretA infuU dicitur . hac Ibeopbraflus . C&teritm ut Atati quoque

,

nofirA Diciamni rationem aliquam rcddamus,ut in omnibiisferdplantisfacere confieuimus

non

dm quidem efl , quod e.r

Ditlamno t

Creta infula Venctias legitimum Ditlamnum adferri captum efi

Siquidem Manardtts Verrarisnfis,uir nonfolitm ingenio

I .epifl.I I l.inquit.

Bi&amnum
fcrc flores.

& dotlrinacelebris
n;ji

;fed
\,

etiamftmpliciummedicamentorum acerrimus indagator , hb.V

jfa fyl ua fcportet
Cretenfe
,

eam mrp Hi yems

omnino dcficimns

Sed certe" ( ut

ingenut!fiatear

nefcio

qua autloritate ,

vd ravonc fcripfcrit Diofcorides ,

iur,und cumfioribus deferatur
,

Difiamnum necflorem,necfemcn proferre,cum id,quod $ Crcta ad nos aduthi,

nullis praterea dtficicntibus notis

.

quee in legitimo requiruntur

nifi

dicamus hunc locnm

deprauatum effcutfermeftfiiicor
fcu; t d

Qubd autem frutlumferat Crctenfe Diclamnum, & ex confequenti etiamflorem , ui.

det.s.-fprd dttlaraffe Tbcophraflus,cum dixit

Vfus efl foliorum,non ramorum , necfiutlus

jLtquiid ipfum non ob-

plaftro ex

, cap.x.in emdiSamno , quod acceptum reftrt Damocrati . Hic nimirum ditlamno Cretico florem affignauit in illis Grgcis uerfibus, quosfolniis uerbisftc uertimits His quoque omnibus addito diclamni herba i&uisficcxflorcm habentis drachmas

Damocratt cxplicatum

efi

ut in Galeno legitur hb.v.de compbfitione medicamentorum pergenera

uiginti.

Hocidem etiam credimus Virgiliumcarminibus Hic Venus indigno naticoncuffa dolore

expre(fiffelib.xii.fu&*4.eneidis>ubiita cecinit

Dttlamnttm genitrix Cret&a ca rpit ablda,

Tubcribus caulemfoiijs
, &flore comantem Turpureo : non illaferis incognita capris

Gramina, cim tergo uohtcres

Pf-udodiaim
qiim.

h<efercfagitt<e .
.

0110

D '^mmm mn modbflorc&fiutlu caret ;fed etiam caule quod tamen experientia , & anti ditlorum teflimemo

pUnefilfum tffe deprehenditur . Vfeudoditlamnum porrb hodie paucis(ut arbitror)notum,Vifis hoc tempore ad me mifit
clariffimusmedicus Lucas Gbinus,cauledodrantali,lanuginofo,albicaateq;:.cuifolia 2 caulibus erumpunt ex internaUis bi-

na,diiamni tomento pubefcentia i

quorumomnmm exortuflorespurpweiprodemt , marrubij , uel

metyfjbphyllt

modo,

Vnl^aro didH- fapore pulegij,minus tamen acri.VuigareauteDitlamnu,album uulgb cognomin.itum v.uWacnm Cretenft cognationehabet.
Siqt4ideptamaeftitifignis,&gratigimofaneafpetiufpetJatq;pu!chritudinis,folqsfi
xatxny.tKia. idefi mfimafiaxinus, fit

quibufdam

appeUdta

Caulemgerit bicubitalem , rotundumfm cuius cacumhiefioresfur.t Citrei

.

tnah non abfimilcs , odore quadam cum graueolcntia iucundo,ex purpura atbicantcs , utin malnx

t\adice nititur diitari-

cata,& qnaiidoqiiefinghlari,atbicante,crafJa puipxfubfiantia,&

tc
,

tenui intits matrice,amara,&

dum recens efl, hircti olen.

minimi

digiti cralfitudine .

Vloresin quinquttrasfiiiquas abeunl ,fcabro extcrius cortice, in quibusfemen

,

'hlafcitur
.

in coUibas clinofis,&fixofis,excatfacit
utiiiter in antidoiis,qux

&ficcat.%adix>cuius

efi

ufus,attenuat,aptrit , prcuocat ,

& abfiergit

J.dditur

aduerfus uenena,& uenenoforum animalium icius parantur. T^ecat interaneorum ucrmes , dracb -

fuppofita,aut

. T^am menfes, &ficundas,& emortuumfcetum educit,tum cum pulegiofuffita , tum ex uino meraco pota duarum drachmarumpondere . Valet quoque ad alm torfiones,& ad cijciendos renum calculos, eodem pondere . Mditur utiliter inpotionibus internorum itutuerum . Quidam ea ufifunt etiam ad Gallicum morbum, dracbmam quotidie pnebentes ex Guaici ligni decotlo , nonfine magno Agrotantium commodo : Dat ur quoqite comitiatibits,& in alijsfiigidis cerebriaffetlibus . Tmflat contra pcftilenttte contagia,quocun-

tnaponderc hanfia . Datur contra fiigidos uteri morbos

&

qtte

modofumalur

In fumma ad multa
.

utilis eft

radix.

Sihqutc

&fiores tatlu pritrttumfacinnt

&

in

cahdioribus re-

Di&amni
res ex Cal.

ui-

S icm ^" s cutcm txulccrant

quiens
.

Diclamni,ac falfi Ditlamm uires tradidit Gatenus tib. v i .fimplicium medicamentorum,ftc in-

Dittnmnum tcnuiorc effentia conflat,qudm pulegium : catera illtfimile . jlt quod uocant pfiudodiciamnum, ad
efi
:

omnia

imbeciliius dttlamno

.Qjtx berba Grmce h7*u.vos,Latine quoque Ditlamnum appcllatur: ^rabice,Mefcairem-

fir,Anegem araba.fine Bar;

Nom.na.

, Dittamo : Germanice,Vuiiden poley: Hifpanice,Ditamo,& Ditamo real : Soemicd anebo Treuudauua. Quod tterb Graci^dfMkiaixm, Latini item Tfeudoditiamnum,& falfum Di&amnum dicunt: Itaii,V.i/fj Dittamo.Cteterum uutgare dtclamnum appellat Itali Dittamo biancoiGermani Gememer DiptannGaUi Diptam

Italici

jtf/tf*

bafiard

Boemi Trciiudauua faleffna : Voloni Dyptam tr%pmdav.ia

efl fimilts ,qui in
illo

t Hic toats illi prorfits

uulga tis Diofcoridis exewplaribus legitur libro primo in capite 7{ardi montar.i.
.

Idctrco in hoc fimihtcr,atque in

admtauimns, mendttmfubefje arbitramur

.

Ergo communis qttoque erit utriufqtte tc

effet

ci ratio,qtta ttterquefu<g.,utffero,integritati rcfiituatur

Et quoniam fiiperuacttum
.

ca referre, quct ahbi d nobis ditla

leclio
<

fmtmnc dicam tantum quomodo bic legendnm

tcrpretes ,babet
ftt,
.

cenfeam

Vuigata

& ea qttidem deprauata

quamfecutifunt in-

"JVs

cTsV^oJVf ntf^v iptpa. ^At ilta,quam nos ueram putamus,erit . o-ht$i tifla>tvTt.x.*.?nis<miJ.9<>
.

quz herba ita

Latini! reddemus

Tfeque uerbfiosfemen confert.Ex hac cafligationes iUudfacitefiet,qubd Diofcorides

autlorgraiiiffvmts

nonfdum errorisftfpicione non condemnabitur,fidetiam maxime commendabitur,quod eafcriptis tra

didtrit,qu* citm atijs uetcribus conueniunt

EV.e.'..-

InLib. tcrtium Dio/coridis.

VMtin****

7S>
a Meam.f'wtm

SALVIA.

CAP. XXXIIII.
Xifi

SAIuia,fiue eleli!phacon,frutex eft raraofus ,longus,uirgas habcns quadrangulas,& canas folia mali cotonei effigie z fed longiora,afperiora,crafliora , qu* fenfim attritaru quafiueftium fcabriciem

CfJUnpaTt'
!>-

&

referant, hirfuta,fubalbida

bperquam iucundo odore, fed

tihn JSTef
1

graui

fcmen fummis

in caulibus iy lueftri

WfT* dJ/'a.7fl
lu * rjoV.i. loagio
TJia.

&

horminofimilegerit.Inafperisnafcitur.Menfescit,&urinasdecoclumfol!orurn,ramorumqipoturn, partus extrahit,& paftinaccc marinae i&ibus auxiliatur . Capillos denigrat c uulnerura ianguinem

rav

raaucer.it

cad

cohibet,tetra ulccra purgat.

Tcftium pruritus ledant rami folia4ue > fi eorum deco&o

cum uino

f o- nora3

& afpera,

ueancur

tidum Uiieutia, ueJuti ue-

SALVIA MAIOR.

ftium (ue isa di cam ) actnciones.

b Cat. dJai Su&pitM. 74

c Cat.7f3U>u TMtjf .'3*1 1(T%U p.'.i. ideftuulneribos condu
cit 3 5c

fiihc

fangumi *

009

Jdii

7 o
i

AniMatthioIi Comm.
SALVIA MINOR, SIVE SPHACELVS.

Silui* confide
ratio.

ADeb

efi
.

uulgaris totitiit Saluia bortenfis,ut nulliprorfus reperiantur horti,in quibus bddie fiequens

pajfm nonftc- j -

etiampmerbanc Saluiafylueflris,qwe in campeflribus,afperis,incultis,& montibus prouenit folijs do~ meflicafimilibus,candidioribus tamen,& birfutioribus . Quofit,utlongd aberrent,quiprofylueflre Saluia,agrefiem Sclacletur
Efl

reamficuocatam ufurpant,quam feplafiarij CentrumgaUi,& Gallitricum etiam appellant . Verumanimaduertendum efl, quod illa,quam fyluefirem appeUo,eafant non efl,qu m Hijpanite campeflribust& ajperis locis , ac in Mafiilienfi agro uni

cum nofirate nardo,& lauendula frequentifiima nafcitur . Quandoquidem h&c nonfylueflris Saluia efl,fed ea tpfa,quam domefiicam uocant nam qu<& in bortis habetur alia non efl, qudm campeflris in hortos translata Ideoq; nonfcribit Diofco:

rides,Saluiam

m bortis-nafcijedinajperis tantumlocis

C&terkm Theopbrafio iu* Salui<eprodunturgenera lib.v

I cap.

ll.de

InLib. tcrtium Diofcoridis

1 1 Jeplant.biflor.ubi fic inquit
.

71:1

Sphacelus,& faluia interftfe diftant,quafi alterum urbanum,alterumgenusfylueflre di

.

xeris .

Sphacelofolium l<euius,contraclius,minusq;ftjualens : faiuta ftcabrius

h&c ille . Torrb genera hxc Saiuict , qu<e d

Theophrafto redduntur,in Itatia quoque in hortis quam plurimis inueniuntur:in eaq;ftum fententia ,ut exifiimem fpbaceltt

marem effe,ftiluiam uerbfceminam .

Sphacelo idpecuiiare quoque natura dedit,ut auricutatis , poflrema parte , conflaret

.

folijs,id,quod nuftquam in Saiuia mihiuidere licuit

In Creta,ac etiam

in

quibufdam jLpulu,& Caiabru

iocis Saiuia

m ca-

cumincgignit tubercula qu<edam,gaUarum inflarftubaibida: quorum alids mibi copiam fecit Ioannes Baptifla l{harmufius
lilufl.Senatus Venetifecretarius,uirmoribus,ac doclrinapr<ec!arus- is enim(qu<e Jua
efl

hmaanitas)cum ea ex Cretafibi al
puto, ut Tiinius iib.xx
I ,c.

lata ej]ent,mihi uidenda tradidit .

Saluiam Gncci elehfphacon uocant . Vndefatlum

iens pbacos appei!etur,crediderit

ejfe

XXV.

'

uocabuiorum cognatione dcceptus,qubd Gr&cis

magno errore eietifpbacon

ientis fpeciem

^[[f^ ^fres ex Galeno , &

Aetio.

ejje.

Vrctflat Saiuia

mirum in modum adomnes capitis affetlus fiigidis,ac pituitofis,& omnibus articutorum doionbus,ta
.

inpotionibus,quaminfomentis
tuitofas defluxiones;&

Quamobrem

Comitiales, ueternofos,ftupidosrefolutosq;iuuat.quinetiamualct adpi-

ad petloris uitia.Suffita aridafaiui&folia utcri profluuiafiflunt. Commodi ab utero gerentibus de

uoratur Saluia,qu& abortiriex leui cauftafolent. Conceptum enim continet, et uiuificat . Vaient ad omniapr&d:clafatiti&
floresfaccharo afferuati.Inftumma ubi excalfacere,ficcare,& adftringere opusfihfneritfemper Satuia

commodum admo.

dum medicamentum

Saluia,Galeno lib.v

.fimp.medic.tefte,temperamento eft euidenter excalfaciente,ac leititer a dflrin .

gente. Deeiusuiribuscopiofius

differuit Aetius,fic ftcribens

Saluiamanifefte" calefacit,& leniter adftringit

Tradunt

quidam,fuffitttmftaluiam mefesimmoderatdfluentes,

& omnino muliebre profluuium compefcere.jLgrippafacramherbam

:

uocauit,quampr<cgnantes mulieres,fifluid<e,lax<eq;ftterint,utilifiimcomedereprodidit

continetenim conceptura

uita-

lemq; reddit. ^fcfiftucci huiusheminam cu modico ftale,quarto dfteatbitu die,mulicrpotauerit,deinde uiro miftceat.tr,pro'.O

cut dubio concipiet. oiiunt in Copto Aegyptipoftf&uaspeftilentias,

lieres coatlas fuifftcplurimosq; inde produclos ftcetus
.

ab his qui fitperfuerunt,adcumfitccum btbendum muSumitofpica

Dato

>

inquit Orpheus ,fanguinem expuentibus ftticafduice cyathos

.

duos,ieiunis cum melle bibendos

& fanguis

iliico

cohibebitur

Tabidis pitutce in hunc modum parantur

nardi,gingiberis,fing.drachmas duas : feminis falum affati,triti,& cribrati drach.otlo : piperis tongi drach.duod.ecim,

&

cumfuccofaluits pilulas conficito,&

mane kiunis drachmam mam exhibeto, eodemq; modo in ucfpere,acpoftea aqu&pura

:

quippiampropinato
Satuia
;

Saluia Latinis dicla,Gr<ecis ^'M/dtrfxtKos nominatur

:

Mauritanis, J.eiisfacos,feu Ehfacos : Itaiis,

:

Germanis,Salbey

Hifpanis>Saluia,

& Salua

Gallis,Sautgs :

Boemis Sfaluuieg

Totonis SzaCuusa

KNu/*
\o

MENTHA.
eft .

CAP. XXXV.
.

MEntha cognita herba

Calfaciendi, adftringendi,atque exiccandi uim habet

:

Siftit

(angui-

nem , poto ex aceto fucco

tineas in uentre teretes enecat

uenerem ftimulat
.

Singulr us , uo-

mitiones,cholerasque fedant terni ramuli cum acidi granati fucco poti Suppurationes difcutit , fi cu polenta illinatur . Impofita fronti capitis dolores mulcet : mammas fi tendantur , aut h&c turgeant compefcit : cum fale canum morfibus illinitur: aurium doloribus cum aqua mulfa fubuenit uulu ante coitum admota conceptioni refiftit : lingu^ fcabritiem confri&a lasuigat . Lac coire , denfarique in cafeum non patitur,fi a folia potionibus la&is immergantur . In fumma ftomacho utilis eft,& in con- a Meum.xAdimentis peculiarem gratiam habet . Sylueftris mentha, Latini menthaftrum uocant,hirfutiore eft fo- f-m- i. [o lio.&prorfus maiore,quam fifymbrij, grauiori odore . quare minus ad lanorum ufus expetitur
:

MEntba cum hortenfis,tum

Hjs,alia rubenti
ciendce
.

etiamfylueflris,

peilant,adeb omnibus uulgaris,nataq; efi,utfine ititio eius delineationem filentw pmtermitti poffte putauerim

quam Hetrufci noftri Latimm nomen retinentes wdgb Menthaflro ap. Et

Mentri:c confi
deracio.

quanuis plures,qudm hicftcribat Diofcorides,in hortisfmt Menth<efpccies(una enim breuioribus,& crifpioribus confiatfo

caule,& flore,atia uerb albicante)huiufmodi tamen fpecierum differenii<e nonfunt,meo iudido, plurimifa Viuax Mentha admodum eft : nam in hortisfemel tantumfata , tam reftibili fertititate durat , ut uix in pofterum

txtirparipoftsittfuin rciaftcatur.puerperarum

mammis iliita recens,latlis concretionem inhibef-animum olfatlu excitat.cU

amyio

& aqua

pota,c<eiiacos iuuat.ulcera

manantia infantium capitibus miriftanat . Singuitus

.

& uomitiones
:

ftftit,
v

mali

punici uinopota . Illinitur temporibus, infiigido capitis dolore . Impetigines illitaprohibet

thts,

J.qua ftillatitia

e tota

men-

mirumftortajfe multis uidebitur ) naribtts profluentem

planta uitreo alembico inferuentis aqute balneoparata;fi unciarum quatuor pondere ebibatur, fiflit ftanguinem (quod etfl Viinins no . Venereisuoluptatibits Mentha commendata eft
1 1

fmeerroretib.xx.cap.xi
lenus iibro

i.plandcontrariumfcriptistradiderit. Hutusmentbtefacuttatis caufam fcitd reddiditCa

^^

uires

v .fimpticiummedicamentorum,ubi de eavjs differtt uerbis . Hediofmos,aiij uerb mintben odoratatnnunai-

pant

Efi enim

&

atia

qutedam minthe non odorata, quam calamtntben uocant . Vtraq:guftu acris

&facuttate caltda
.

eft,ex tertio ordine excalfacientium. Infirmior tamen eft in uniuerfitm dicam,b<ec ceufytueflris

mentha odorata, quam catamiutba,& minus excatfacit Vt enim

qu&dam efi,x\ia ceu domeflica . Qnamobrem fane ob eam, qu<c ex cuttu accedit,humiditatem,mediocriter item ad uenerem excitat . Id quod ommbus commuae eji,qu<e humiditatem femicotlam, &flatuofam eontinent . ob talem tpfius berb* temperaturam in abfce\j\bus ea quidam cum potcnta mifia utuntur . Id qitod in Cala-

O rnmhafacerenequeas,proptercaqubduaientiuscumexcaifaciat,tumdeficcet,qudmidgenuspofcant. Habetutrb etiam quiddam amarum infe,& accrbum:& arnaro quidcm iumbricos interficit;acerbttate uerbfi cum oxycrato bibatur, recen-

Ooo

tes

7 12

And Matthioli Comm,

M
E

H A

1,

/,

. Subftantia eft,utfi qua alia berba,tenuium partium. b<ec Galenus Verum animaduertendum eft,boc loco Galenum perjylueftrem Mentham non intellexijfe legitimam Calamintham , qnbd is de odorata Cala-

tesfanguinis reieBiones reprimit

10

mintba(utfequenticapitedicJurifumus)initiofeptimilibridefmpliciummedicamentorumfacultatibus copiose traftaue

rit
.

Ex quo facili conijcere licet,Galenum in hoc nonfuam,& ueram appellationem retuhffe , fed aliorum &forte
,

Grx.ci

mentbam calaminths, nomine appellare confueucrit: id quod etiam Galeni locutio confirmare uidetur. C&terum mentbaftrum,fuas quoque peculiares uires obtinet . Siquidem potnmfcemxnas d partu purgat . Datur eius deuulgi
,

quifylueflrem

coclum utxliter potandum anbelofis,r agre fpirantibus,quinetiam mnlcendis torminibus

pentesfugat
.

Subftratum

uel accenfumfir-

Inftilktur fuccus uerminofis auribus

<>

Idempotus

&

teftibus Ul>tus,nocJurnas pollutianes probibet.-au.xiiia.

tur potus morbo regio affeftis

Strumofos illitn imahuentris tineaspellit ex aceto potus

Folia

tam pota , qudm illita,

prsftanc

InLib.tertium

Diojfcoridis,

7*3

MENTHA ALTERA.

* praflant aduerfus uenemfonm animalium iBum.C&terim efl

& berbapaffim
:

in bortis

crcfccnsfoliofaluU Iongiorc,lath

yicmhx grrc mencio.

reqbetonic amulo circunquaque ferrato in uiridi albicantexaulibus cubitalibus,& aliquando maioribus : in quorum cagrauicumiueflores exeunt corymbacei,colore melino,tanaceti modo . Tlanta in uniuerfum amara e(i,fubadflringens,

&

ter odorata. Goritienfibus

reftrat,
idfibi

b&c uulgb uocatur

M entha gr<eca

in

Hetruria uerb Saluia romana, qubd potius folijsfaluia

qudm mentbam : quin kerbam diuA Marix nominant . Sunt etiam,qui Lajfulaiam appellent :fed unde apud bos nomen afciuerit,nefcto,ipfi dicant . Torrb Valerius Cordus infuo dijpetifatorio,in ungueto Marciati magno,duas pro fert Mentbas,nempe crifpam,& Saraeenicam: pro Saracenicaautem mcntba bancje qua prafens mentio,imponendam e/
fe cenfet . Sed

&

tror :pr*fertim

quoniam id nulla comprobat autbontate,nel ratione, etus quidemfententix adftipulari non tutum ejfearbicum T^icolaus nuper d Fucbfio Latinus faclus , nullam bmufet Saraccnict mentb mentionemfaciat ,fed

Qoa

rubea,

714

Ancl Matthioli eomm.

MENTHASTRVM.

rube&,& egreftis tanthm.ldquodfaciU nobis

dis
.

indicat,ut liberd dicamus Cordi difyenfatorium qitamplurimis fcaterrmen.

[O

quippe qttbd non omnes medicamentorum defcriptiones ex bonorum authorumfonte hauferit

Vlantam hani(ut ip-

fefcribit)Germaniuocant Vnfer fraimen muntx,id efl,mentham fanb~t& Mari<e . Verum Fuchftus aliam codem nonune ab haclongi diuerfam oflendit . Qui uerb hornm errauerit , in hoc Germanic linguee peritiores iudices trunt . qtffmquawfi
Hetrufiis Germanica,uel Germanicis Httrufca nomina refpondent, Cordopotius (qttantum adiiocab:dumfp.:ttat)qiuhn
Fuchfio acceffirim,qubdjit

atienuat, roborat, abflergit

modb Aixmus,herba diua Marix eam uocent in Hetruria.Totaplanta exca'faat,ficcat,apQ-ntt prouocat,auxiliatur uterinis affecJibns Muietur hydropicis , rpr)ftrtm anafarca la-

&

borantibus

Siquide/n frigefaclum iecur excalfacit,

.

& uaforum obflrutliones aperit

Illinitur

ex 0L0 Irino liemfis ,

.

&
lia

txuinoferuefafto urinam tegri reddentibus

Lentigines,alpbos,<& aliacutis uiiia emaculahillitns nocltbusfuccus

Fo-

In Lib. tertium Diofcoridis

7JJ

MENTHA GRAECA.

Uctadduntur

in placentis,& ita

eduntur a mulieribus,uteriajfeclibusobnoxijs . Sunt etiam quieadem tenui pulticulailli'

ta frigant in patellis in oleo aut

butyro,& in cibis ijs utantur

quin

Huius epotusfuccus alui tineas,& lumbricos tnecat : frigi-

do uterofubucr.it .

VentriciAum roborat,tam hauftus,quam illitus,& uomitiones compefcit

.

qua>nfuffituferpentesfugat,& eoritm uenenis refijiit

vjus
>

& infarclus expedit & capiti romr addit

,

.Tota planta tamfubflram Ea Grxcis wWo.

&

Meutba uocatur : jtrabibus^ahanaba-.GermanisMunfz^: H'Jpanis,Hierua buena,& ortelana : Gallis, Mente : Boemis Muta:Tolonis ka Mentha ui uerh Gmca: Italis uocatur Menta Gr&ca , Saluia I{omana, Nomin*. herba Santa Maria-.Germams unfer fiauuen Mount^: Boemis K^ecka Mata :Tolonis Marzea Mietka : Gallis Grand
Latinis,f>ariter
Italis

&

&

Coq Mentaflrum autern Gr&cis ttSVuput ayfioc Italis MentafUo-.Germams Fuilde MouiUtj Boemis Tlana Mata : Gallis Mente Cheualine : Tolonis Kobijla Mietk?

Ooo

K<aa(Ah3n-

y\6
k*a*//Mh.

And. Matthioli Comm.

calamintha.
&
CAP. XXXVI.
:

caulesangulofos,purpureumflorem. Alterapulegiofimilis eft,fedmaior:quam fylucftre pulegiu ideo appellarunt,quod odore ipfum smuletur.nepeta Latini uocitant . Tcrtia menthaftro cognata eft,folijs oblogioribus, caule ramis maioribus,quam fuperiora,fed uiribus inefficacior.Omnium fo
: . Nafciturin campeftribus,afperis, aquolis Potu,aut illitu demorfis a ferpente opitulatur . Decodlum potu menfes,& urinas expellit ruptis,con:

EX

Calaminthx generibus quaedam montibus famiIiaris,folia ocimi habens,incana furculos

&

lia guftu

impense feruentia,& acria radix fuperuacua

&

uulfis,orthopnce,torminibus,choleris,horroribusque auxiliatur rcgium morbum expmgat . Pra: fumpta in uino uenenis refiftit: tineas , csteraq,- interaneorum animalia cum fale , melle pora,enecat nec fecus coaa,crudave,fi teratur . Elephanticos efitata adiuuat,ii poftea ferum ladis ebibatur
:

&

Folia detrita,fi in uellere fubijciantur,menfes extrahunt,& partus enecant : accenfa , aut fubftrata , fer

CALAMINTHA.

pentes

InLib.tertium Diofcoridis.
CALAMINTHA MONTANA.

candorem reddunt,in uino coa,& illita xo pentes fugant :nigris dcatricibus

mintha
ifchiadicis imponitur.ut ex alto
inftillatus

fugillata tollunt

Calaiuc-

humores euocer.fummam cutem exurens . Vermes necat

cus auribus

CMamintha ojfcinisCakmentum dicitur, cuius tret numerantur ftecies

T^peta uocitaturjecundo
loco Iricd Diofcoride tradita
.

Sed eius fequentior efl ufus , qu<e Latinis

:

1S[omm h&capud Hetrufcos in hunc ufque dwm retmec

1<lafcitur h<ec in incuito folo ficus itmera,

fiquidem noflrates eam,corrupto tamen nomine,uulgo appcllant Ts^ipotella .

fepes yl uinetiam in coUibusjolusfubrotundisJrirfutitifcutiwt per
futis
.

&

^^.^ ^^
BraCmoli cr_
tor .

ambitum laciniatis;caui:bus cub:talibus,anguiofis,& hir

uerticiUatim enmpunt,ut Flores edit pamos,purpurafcentcs,qui d medio caule ufque adfummum Brafauoius(pace eius cacuminecopiofiores habentur : Bjdices temes,& numerofas . Ctterum hac in re

m pulegio .atm
dixerim)apmj
quarn,

ballucinari deprcbenditnr, quodpro certo exifiimet 1 l l

Cakmmthamfecundo ioco d Diofcoride defcrtptam ilkm herbam effe,

7 iZ

AncLMatthioli

Comm.

CALAMINTHA AQyATICA.

quam,ko qubd cattl magnd

eius capiantur uoluptate

Gattariam quidam uulgb nominant. Error hinc ntanifefli proditur,

'

qubdGATXAKlA,cuiushkimaginemdamus,fitherbafolijsurtic,autapiaflrofmUibus,ququatumdpulegijfoli;sdiffideahnon modb c&teris notis; uerum etiam odore,inquo Brafauolus nititur,ijd;judicent,quihas differetias reffiusnorunt.

Sunt tamen $ uulgaribus,qui Gattariametiam7{epetamappeUent,quorumnomeclatnram magisfortaffe fecutus Brafauo lus,qudm plantm ipfius notas,hallucinatus deprehenditur . T^epeta itaque Diofcoridi nil aliudunquammea opinione ,fuerit,qudm uulgaris calamintha , qua officina utuntur,quamq; nos uulgb uocamus 7{ipoteUa . quandoquidem uulgaris ufus
Calamintha,non modb folijs pulegium &mulatur ; fed etiamfapore,& odoris fragrantia
fcoridis teflimonio,d quibufdamfyluefire puleginm uocatafuerit:non enim odore
.

Quo fit , ut mirum non fit,fi Diouelle

tantum(ut Brafauolus

uidetur)l^e-

feta pulegium imitatur ;fed &folijs,& caule . Quamobrem dicamus licitmUo paclo exiflimandum cjfe,Gattariam her-

bam ejfe TS[epetam fecundam

Ruellij

Calaminthxjpeciem . Ts(eque etiamputandum,eandem tertiam ejfe,quemadmodumfalsb cre-

emtu.

didit Bjtellius

Qjjippe qmniam fecerit hanc Diofcorides menthafirofimilem,non autem meliffophyUo,aut urtict, quas(ut

faulb

InLib. tertium Diofcoridis.

7*9

HERBA GATTARIA.

pauVu anti diximus) Gattaria repr&fentat . Quapropter non modb ea de caufa eiusfentcntiam exptodendamputauerims
*

fed etiam quodfepius

ipfe in locis aquofis

repererim tertiam Calamintbxjpeciem , menthaflri

amulam ,fubalbidioribus tajinanne montibus

,folijs

menfolijs,acguJiu acriori.K^onfecus

& montana mMfrequens olim occurrebatin

.
.

excelfis uaUis

albicantibus,ochnofimilibus,cauie quadrangulo,&flore in purpura rufefcente

tentia,uerfantur

Qmnquam in boc errore,mea quidemfen-

Monachorum
ap us *

M onachi

illi

rcuvrcndi,qui in

Mefuem commentarios ediderunt,ut ajferere non dubitent, montanam hanc

.

Calamintham kgitimam
Ujfopbylli,aut urticx,J'ed

effe

T^epttam

Sed a <f Gattar I am uenio

edit

Ea enimplanta e(l mlgaris notitix . Foliafert me-

minora>& fubcandicantia . Cauiem

.

bicubitalem,quadratum,numerofis ramis,quadrangulis

&

incanis

Flores edit albos , orbicuUtim emergentes

.

Sed qui injummiscaulibus babentur,Jpitafiguram refirunt . Rg-

dices habet muittfidjs,& fibrofzs

Odor

illi

acutus,capnt fcriens , quimtiam feruidus fiipor

cum amaritudinehaud obfcu-

ra.l>{afcuuriiiagrorHmaggc?ibus,fecusuias,&uliginoJbJolo.Eicalfacit,&ficcat,calamM
fint meiici caUmintha
ttict, ttbi ilia

nonjit ad

manus . Veculuriter autem uaiet Gattaria ad omnes capitis,pecloris , uentricutii

yio
ba ufusfleriles
Calaminthas
nires
.

And. Matthioli comm.

.

trkuli,& Hteri morbos,ipituitofis.excrementis,autflatHgenitos

Ideb auxiliatur diuturno caphis dolore affeclis , ucr~

,

tiginofis,ueternofis,flupidis,refolutis,conuu!fls,comi[ialibi4sq;,quinetiam anbelojis

aflbmai icis,

&

fufpiriofis

Medetur
.

item uentriculi torfionibusidflatu prouenientibus . Tota planta menfes elk'u,tam pota,qndm in deMionibus addita
prolificas faeit
,

Her-

ubi flerilitas dfrigida

eifcit ,

humidaq; caufa proueniat, nanque ualenter tttenim cilcfhcit.suc.

cus naribus infufws pituitam ualenter csGal.

& uifum acuit

,

Infumma ubi

ualenter excalfacere opusjicGattaria plnri, .

mum prteftat Calaminthte mcminit Galenus lib.vll. fimplkium mtdicamentorum flc deeius utribus dififercns Calatn m tha ejfentia e(i tenui & calida ,ficcaq; temperie ex tertio quodammodo ordtneutraq; qualitate. Hornm mamfefla
,

juntindkia,psrtimguftitapparentia,partimexperientia cognita . Gufiufiquidemacris,&paldm calida

nino fubamari habet . Terklitantibus

eft,.ic

pUulum omualde excal

autem,& corpori admouentibus extrinfecus impofita, primim quidcm

.

facit,& mordicat,cutemq; laniat,poflrcmb etiam idcus efficit

etiam cnm

In corpus autvm intrb affumpta, tum

ipfa

per fife ficca, t

mdkrato , perflfikub calfacit , &fudores ciet , omneque corpus tum digerit,tum exiccat. Ea
cfl

raiione dutli qui-

dam ipfam contrarigores per circuttum

repetcntes adbtbtierunt ;foris quidtm oleo incoclamtoti corpcri inungentes

cum

frktions nonfegni,intro nerb ajfumentes,ficuti

dkiiim . Qumetiam

& coxendicibus eam quidam

in tsgritudtntbus ifchia

dicis,tanqiiam jh-enuum remcdium illinunt. Traliit enim qu& in profundo harent adfuperficiem extertiamjotitmq; adeb ar tkulum excalfacit,cutemq; non obfcure adurit,menfesq; tum epota, tum appcfita admodum cfficaciter prouocat . Bcmutn

etiam elepbantkorum remtdium , non eb Untiim qubdflrenui tenueshumores digcrat ; ueriim etiam quia extenuet ,
incidatualenter craffos,quales funMfuihu\c
digcrit
.

morbum procreant .
.

Sic

& ckatrkibus

&

atris

candorem reddit , &fitgi\lata

.

Sed in talibus in v.ino coclam cataplafmatis modo imponere uiridem magis, qudmficcampr&fiat

Quippe are-

facla uehcmentior redditur,& ad urendumpromptior

Torrb

talis

cumflt ad uenenatarum befiiarum morfus affimhur

,

uelutetiam cauteria,& qutecunquemedkamentacalidafunt,& acria,tenuiumq;partium

qutcq;facili txalto adfefccirefl

:

20

cumiacentcm omnem qnalitatem pojfunt attrahere . Caterum qute

ita efficaciter agit
,

illi

inefi

amaritas,plani cxigua

ueritm ad qutedam

ut qutt ualentiffima

eft

nimirum citm coniuncla fit uehementi

afcaridas,& lumbricos fuccus eiusaut infufus,aut epotus enecat .

partefinuofa
,

aut impltcata , qum putredine tentetur,

.

calori cum tenui ejfentia . ^are Eadem ratione aurium uermes , aut (i aikttoi in corporis talisproucneritaffecius . Sk&conceptumfvupota ,fu admota

&

interimit,&

eifcit

Igitur incidcndiquidem eiuis adefl,propter calorem etus, tenuitatem,

.

& amaritudir.em ;ab\\crgendi

& expurgantia
:

uerb propter unicamamaritudinem

Itaqueafthmatkis ob omniaante dicla prodift.-iclencis utrb ,fiue regio morbo lain ttcinore

borantibus potifflmumob amaritudinem fjicut aliafere omnia amara,utpoie abflergentia,

pro-

uenientesobfiruUtones

^domniaiamdiclaefficacioreflmcntana,

K.a.M.txhd>i
:

herba fic GrscH ,nt etiam Calamintha

Nomin*.

Latine dicitur:

Mabici , Catamentum : ltalici,Calaminiba,& Cakmcnto

Qttte

Germanici,Fuiidenpeley

Hi^anki,Ul^e
:

uada:Gallici,TouUiotfauuage:BoemkiMarHlk^Tolnij.
Katxennept : Boemis Kocurnijh^: Galltci herbe da Chat

uerb Gattaria uocatit : Italis hcrba Gatia

Germanis

50

eifc*

THYMVM.
5
.

CAP. XXXVII.
-

THymum ab omnibus cognofcit<jr furculofus frutex-, exilibns

g*^s-.i.maxi

folij^, multis , 8? anguftk circundaGradIiiblo,& petrofo prouenu Vim k at>et han^j. cum (ale 5 & aceto potum,pituitarn per altium detrahat D ecodi ias p oddl orthopnoicis,& anhelatoribus tineas uentris exigit menfes,partus,& fecundas pellit urin js ciet Ciuvi melle in edegmate faciles facit excreationes recentes tumores difcutit , cum aeeto liittum concrerum fanguinem diflbluit . uerrucas thymi coIoremreddentcs,penfiIesque rollit . Ifchiaciicis cum uino , 40 polenta impofitum fubuemt hebetibus oculis in cibo prodeft . Perquam utile pro condimento, dun-

tus capitulis in cacumincflore purpurafcente rcfertis

:

.-

&

taxatadufuseorum,quirecl:eualent.

Thy mi

hifto-

J-jTf Hymum duorum generum effe tefljtum reliquit Theophraftus lib.v I .cap. 1

1 .de

plantarum hifloria,ubi de eo

differ-

JL

uitbisuerbis

Quin&thymttm candidum,nigrumq;reddunt .

Scrbia admodumfloret :namcirca tfliuurnfolfti-

tium incipit . Mcl apcs binc captunt,& hoc auguno apiarvj conflarc affirmant,anprobi melletur , nec ne . Ltenimfialiter defloruerit,mellaiio minus probi fucccdit . Deflruitur,peritq;flos ,fi tmber inccfferit . SemenfacundumfilnrcU , atque
etiam magis ortgani manififlbfentitur : thymi uerb nullum oftendipoteft,fedflcribus quodam ptrmifcetur modo
etenimferunt ,itaqueoritur tbyiwmi
ftat
.

Flores
.

hatlennsTheophraftus

Caterumnnncthymumin

Italia notiffimum c(i

Tm-

autem quod exJ.pnlLifcrmr : qnanquamlutdatiffimum e(\,quod i Creta mfula, dijsq; Hontntllis Gracit& tocis aduehij tur . Vnius tantum ihymi,rninoris tiidtllcet , mcminit hic Diofcorides Verkm ciim is libro quarto in tpithymihiftoria,
.

Epitbymumflorem ejjefcibut e tbymo duriorcfatureUflmiliMud dubii oflendkfc nonfecns ac Theopbraflum,duo Thymi genera obferuaffe . Vnum,quod mittitfurculos complures cxilibusfolifs,anguft.is,& ntmcrofts circundatosun quonm
'

cacuminefuni capitulaflore purpureo nferta

Mterum uerb lignofius,frtitkofnts,ac duritis,faturci<jiwi!e Thynw hoc

.

duriore paflimferifcatet Goritienfis ager,eius pracipui colles-.in eoq;(ut libro quartofuo loco dicetur)legitimum epithy-

mum oritur
Thysii uire* poflulant
Aeti.
.

uiridisq; dtflillatur

&

Manat ex eo oleura aurei coloris,quod und cum aqua eluitnr,dura per calentis aqux baineum herba rectns, Hoc Citreum mal.im reflpit,& guflu acutiffxmum c(l,& ad ea omnia utik , qiu uchementcr excalfleri Tbymi meminit Galenus lib.vi.fimplkium medkamcntorum, ubt de cins uiribus itafcribit Tbymim mciditt
. .
.

C<rffacit mar.ifefli
.

ob id

& urinam & menfes ckt,fcetum euellit,& uifcera potum expurgat

m tertio ordine ftatuendum cft
.
.

cdacendis ex tborace

&
^Q

pulmone confcrt

Itaque tn excalfackndo,& exkcando

Trater bas antem a Galeno de-

fcriptas&lias quoque

Thjmo uires reddidit jLetius fermone primo, fic inquicns

H<c uerb expcrimentis de

Thymo comperta,

InLib. tertium Diofcoridis. T H Y M V M.

721

Ic

pertafunt . Dato ieiunis articulari morbo laborantibus,Tbymi aridi minutifiimi dracbmas quatuorcum oxymelitis cyatbo . Bilem enim,reliquosq; humores , atque acremfaniem euacuat :facit ad ueficne ajfetlus . Ventre autem inftato,ubi

&

fcilicet intumefcere

cceperit,drachmam unam dato ieiunis cum cochleari aquA mulf& . jtd lumborum coxendicumque do-

loremjaterisq;

ferato menfura cocblearsj ieiuno exhibeto . Similiter etiam

tttas tres
.

& thoracis,achypocbondriorumfufl>enfionesacinflationes,ponderetrium drachmarum ch oxymelite tem& melancholicis, &mente turbatis timoreq; detentis drachcum oxymelitis temperati cochleariprsbeto Dato item ieiunis,& ante ccsnam aduerfus lippitudinem & uebe, ,

mentem oculorum dolorem . Vraterea contrapodagram, etiam qute motum omnino interceperit,cum uino utiliffimi profinatur . Voftremb ad tumefattos teftes ieiunis trium drachmarumpondere exhibeatur

re oportet: corrumpit enim

album illum habet

Verum ab atro tbymo abjline. temperamentumMemq; gignit . Eligendum quodpurpureoflore efl,prte(iantius tamen quod Vlanta,qna Gr&cis ^vfjas Latinis item tbymus, thymum appellatur : Mauritanis , Hafie Italis,
,

&

Nomifii.

Thymo : Germanis,\omifcher quendel

Uagleterre : Boemis

& Puelfcber quendd

.

Hift>anis,Tomilhofalfero

Gallis,Thym , feu Maholaine d'

Thym

Volonis D^iecielina

Tpf

e^,

/ZZ
*ft&*.

And. Matthioli Comm.

SATVREIA,
CAP. XXXVIII.

Gigniturinafperislocis,& tenui folo,thymo fimilis,minor tameq,& tcnerior; defert fpicam florum plenam,coloris herbacei.Eadem poteft,qiwe tnymum,fi modo confimili fumptitetur . Aptus fanis ufus . Eft criamnum quaedam fariuadylucftri prorfus minor . proptet mitiorem acrimoniam commodius in cibos reccpta eft

SAtureia triuialis notitisefL

qm

Thymbra: coD
fidecatio.

THymbra

duiim efigenerum

Ea autem,qu<e d Diofcoride dcfcribitur, tbymofmilis efl , mmor tamen ,

Spicam defertflomm plenam,coloris berbacei . Gignitur in ajperis locis ,

fulatur,cuius bi,c imaginem appinximus
.

& tenuifolo

&

tcnerior.
afti-

His notis miximc ea

Siquidem bxcfolijs, ac cauliculis tbymum adcb repnefentat , ut non dcfmt, qui

.

eam pro thymo mipiant . Vmerea thymo gracilior,longeq; tenuior efl,ucrum capitula tbymi modo nonprofcrt Siquidem caulk uli injpicatos proceffus defmunUin quibusfiores emicant parui ,fubpurpureo colore . Quinetkt/. (utDiofcorides inquitjnonfolumlfonte nafcens habeturfed etia domefiica,fatiuaq ; . Mtera{fi Thymbra tamen, aut Satureia retli appeUaripoffit)maior,fiuticofiorq; prouenit,& in hortisfrequentior,ramis multis in orbem circmuaquefe diffundentibus,

SATV.REIA DIOSCORIDIS.

rotnn^i;

InLib.tertium Diofcoridis
rotnndis, atquelignofts
la

725
H<ec non folumftritur in bortis t
effecmfco, cuiuspofi

. Foliaprofert Thymo maiora,fubafpera, durioraq; , qus, circafurculospluraftmulper interualerumpunt,e quorum exortufpicati quidam proceffus,foliolis quibufdam ceteris longt minoribusflipatos prodeunt.in qui
.

busflores nafcuntur parui,ex purpura albicantes

V^adice nititur ligjwfa, multtpliciq;

.

fed etiam,ut altera fponte prouenit,fruticoftor timen,durior acajperior

Hanc eam ego

.

Tbymbram

meminit Columella libro nono cap.quarto de re

I\uftica, de apibus agens bis uerbis

Eadem regio f&cmda fit frulicis exi'

gui,& maximi tbymi,aut origani,tum etiam Tbymbr#,uel noflratis cuniU,quamfatureiam mflia uocant . Siquidem nos in Hetruna corrupta a Cunila appcllatione eandem appetlamus ConieUa . In alijs tamcn plerifque Italix locis, qubd d Satureia

uocem corrumpere maluerint,appellaturuidgb Sauoreggia

TSfon defunt etiam imbi,qui

.

ab acrimonia, quam piperis

ui.

feri rnodo gufiui repr&fentat,eam uuigb T-cuereUa, quafi TipercUam nominent

.

Caterum qubd mfimplicium cenfu ufqua Thrmbrss

resexGal.

O TbymbramemineritGalenus ,nondum compertumbabeo Taulusuerb cius mentionem fecit Itbro s II. ubideutraque fpecie ijs paucis differit . Tbymbra fylueflris eadem qua tbymum pmflat . Hortenfis autem altera quidem imbecillior efl, fed ad ciborum ufumgratior,& accommodatior . Oax bterba Mrff* Gr&ce\Tbymbra , Cunila , Satureia Latine uoca-

&

SATVREIA ALTERA.

Ppp

tur:

724
t ur
:

And. Matthioli
:

Comm.
Vaerdh
:

Mahic$,Sahater,feu Sabatar : Italke\Tbimhra,Coniclla,Sauoreggia,&

Galiicd :

Germanict,Kunel , Znuihelhy*
:

Nomin*.

fop,& Saturey : Hift>anici,Segurelba

Samreie,SarrieUe,& Satrea

Boemice Saturege

EVtM^. SERPYLLVM. CAP. XXXIX. SErpyllum duorum generum eft . Hortenfe odore fampfuchum imitatur, atque in coronas addi folet cui a ferpendo nomen inditum eft:quoniam fi qua eius part icula terram attingat inibi radices
.

Tolonice

Cgmbr

demittet Folia,& ramulos origani habet, fed candtdiores . in macerijs multo procerius aflareit. Sylueftic,zigis appellatum,[non ferpit,fed inaltitudinemincrefcir,]ramuiosedens tenues,furculofos, fo
.

legit

Condula. non lijs refertos Orib.

a Meii,&Cit.
uVeretu.i.fiib-

angufta.

Iongioribus,quatn ruta?,& durioribus, a anguftis . Flores iucunde olent,guftanti acres b . Radicis nutlus ufus Nafcitur in petris,fatiuo efficacius"atq; magis excalfacicns , ad medendi ufum aptius . Menfcs trahit,& utinam potu ciet torminibus,ruptis , uulfis , iecinoris infiammationibus
.

&

&

b Cat.
/nKvw.
dacera.

addit.
i.

auxiliatur

& aduerfus ferpentes potu

:

illituve prodeft

capitis dolores

mor-

ceo ,

& madefaclum in aceto

maxime uero phreniticis , &

mulcet co<5tum,adie<fto rofalethargicis conuenit Cruentos uomicu*

fedat fuccus,drachmis quatuor ex aceto potus

SERPYLLVM.

t,

Serpyllum

InLib. tertium Diofcoridis.

inibi(ut Dioftoridcs inquit)in coronamenta additur .
tnaii
:

72)"
Serpylli eonlT-

SErpyUum hortenfe in Hetruria baud negligitur,fcdin bortisferitttr,& magna admodum diligentia colitur,qmX etiam
Sylueftre duorurn eftgenerum
:

unumflore candido,odore citrei

deraeio.

altcrumueroflorepurpureo , guftu perqudm acri, faturei&ftmili . Vtruruittecopioftffim&nafciturapud Goriiienjes

.

Saluatino monte,quo miht babJenus Utius nufqtiam uidere contigit,nec item odoratius

SerpiUum d Tbeophrafto,cui bordijfe-

tenfeniUliudeJfecenfeo,quimfyluejirein hortisfatum,ieftribitur lib.vl.cap.v 1

ritijsuerbis.

.depiantarum bi(ioria,ubi dc eo

Sbkpylh fylueftre etiam genus eft,quod deferentes exmontibus firwit,ut apud Sycionem fieri folct,atque
,

ctiam .Atlynit ex monte Hymetto : apud alios uero

buie auUio germinum
.

ut in Tbracia

montes ,

& plana omnia SerpyUofcatent

Teculiarit

quippe ciim

in

quantumuis longitudinis procedere ualeat, natlumfcilicet adminiculum , aut iuxta

ftpes aliquas jatnm Genera urbana reddere non eft,ut retultmus :feroc:a ejfe affirmant . Hoc enim in montibus, tumja1 turciatumquoddam,atqueuehemcnti(ftmum:tumgratumodore,7noUiusq;coinperiruTempusftrendiplurimumautum-

nus:boccnim primumfereremmirumproperant.bacJenusTheophraftus.
f>oteft,duo tjfefylueftris SerpyUi genera
.

Ex

cuiusctiam uerbis fiitis perjpicue" coUigi

Qmre etfi paldm unius tantumgeneris mentionemfecerit Diofcorides ;

duorum

SERPYLLVM ALTERVM.

i>pp

ttimtn

726
tti caufa
Serpylli uires
.

And. Matthioli Coram.

Syluefire,7igis appeUatum
,

tamen obfcurimeminiffe potuit,ctim inqult .

nonferpit,fed inaltitudinem affurgit

Vamfi

unum tantumfylucftris Serpylli genus

qux malum citreum olet
fcatf

Diofcoridi notumfuiffet,eifani neceffarium non erat addere zigis cognomen difieren

Satiuum radicibus quidemferpit,fed ramulis attollitur,amaraci modo, qucmadmodumfylueflns altera (pecies,

.

Troindefcite Tlinius lib.xx.cap.xx i 1

.ita

de to memorix. pndidit

Serpyllum d ferpendo pnincrefcit

.

ex Gal.

diUum . quodin fyluefiri euenit,in petris maximi . Satiuum nonferpit, fedadpalmi altitudinem
.

Serpylli

Nomiaa

Kires paucis pcrfirinxit Galenus lib.v i .fimplicium medicamentornm,fic inquiens

tnenfes,

Serpyllumufqueadeo excalfacit,ut

& urinas moueat

:

&
Ia

efi

autem &gufiu admodum acre . Eius nomen Gracum,it>-!tvKocLatinum,Serpyllign:<Arabi-

cum,Hemen

Italicum,SerpiUo : Germanicum,g.endel,& Huener Koel:Hifi>anicum,SerpoUio,& Scrpam : GaUicum,Ser-

f Qulet : Boemis Matcrij danfskp .

gtfV-Jf**.

InLib.tertium Diofcoridis.
td^vw.

727

SAMPSVCHVM.

CAP. XL.

SAmpfuchum in Cypro,& Cyziceno laudatiffimum.Secundum fibi locum ucndicauit Aegyptium.

Cyzicena appellat . Herba eft ramofa.per terram repens : folijs eius ca* laminth.,quae tenui folio conftat,hirfutis,& rotundis . fuauiffimum odorem fpirat ideo coronis inferitur . Vis eius excalfaciens . Succus deco&i potus , conuenit incipientibus hydropicis,& ijs
:

Amaracum gens Sicula,&

quos

ex melle arida folia fugillata tollunt : menfes fubdita inpeftb trahunt contra fcorpionis i&um ex aceto,& fale illinuntur luxatis,turaoribusque cerato exIllita
:
:

urinx diificultas, aut tormina excruciant .

AMARACVS> SIVE MAIORANA TENVIFOLIA.

Tpp

cepta,

. . .

/2%

Arid. Matthibli

comm.
& jlmaracum idem
.

cepta,imponuntur :aduerfusoculorum inflammationes,cum polline polentce illini prodeft. Acopis, malagmatisque calfaciendi gratia commifcetur
Sampftchi cofiderauo.

/'"1 V^mfuperius libro primo

in

Sampfuchini unguenti commcntatione

Sampfiu. hurn

effe latiut

^^

ofienderim,etft
:

Galenus,& Taulus diuerfis capitibus Sampfuchi,& Amxraci memnertt, tadern hic

transferre poffint ij,qni
e

repetere fuper

uacaneum duxi qubd ea huc facilc

in Itatta Hetrufcis

rem hancfe aliter

fortajfe habere exifiimam

:

Sampfucbum
,

uulgb appcllatur Terfi , qubdforti illis

Terfiafuerit allatum

cMeris uerb mibi maiorana

nomine
,

Latinismutuato

Herbabtec tantamcum mulieribusiniuitgratiamfuiodorisiucunditate,tit nullnifre reperiantur

qu<g

fuis in bortis,antfic~iilibus uafis

jlmaracum nonferant,uelplantas non transferant,ac diligenti admodum cultura fouean t.

Maioranct ftbi nomen adinuenijjcqubd maiori cura,ac diiigentiajeratur ,coiaturq;,

Quo fit,utputauerim ego,ex eo

qudm

Cter plant<e.TS[eque id eafoliim ratione,qubd,ut paulb ante diximus,odore perqudm incundo commendctur;fed qubd etia

perpetuauireatcoma.Eftitaq;berbajMARACVs ramofa,furcutisttnuibus,obfeqidofis,fotijsobtongis,incanis,piUfiiq;,
qu<e cautcuios

circumquaque ambiunt. Flores edit infumtnis caulibus numerofos,Jj>icatos herbacco colore, compaclili Jqua
medtcamcntis admodum utilis.Digerit, at,

viarumcogericoblongos,Qriganimulos > lquibusparuumoriturfcmen.Bdicemhabei

tuam.Seriturfemitiefurcuio,ac etiam uiuiradict. Tlanta
efl

odorata tota,&
,

in

ttnnat,apeni,& roborat

Trctfiat ad omnesfiigidos capitis

itbi

& neruorum affettus

.

tam ttlita qudm pota . quinetiam ad

capitc tra-

aunum dolores ,grautdmes, & fonitus ,

berbcefuccus fuerit inflillatus

Idem naribus infufus pituitam d

hit,& cerebrum abflcrgit,& roborat.colluitur exeo utiliteros in linguce refolutione,additopyrethri,& longi piperis decotlo,aut acori,ant origani . Valet herba aut eius decotlum ad omnia petloris uitia , quce anhelandi difficultatem impedutnt Stomacho utihs ejl tatn exterius illita, qudm interius Jumpta . Eadem Iocinorofos , lienofos iuual . "N^mq; non folum

&

atiud
SampCiicIii uires

ex Gai

Habetur . quoque^iMAR aci Genvs tenvi FOHVM,quodnosuulgbuocamusTerfagentile . ldenimfolijs,fioribus, cauliculisq; altero longitenuius efi,&odoreprceJlantius . Hocnon defunt , quiputent tegitimtm effemarum . Sampfucbi rneminit Galenuslibro v 1 1 1 .ftmplicium medicamentorum,fic inquiens . Sampfucbum tenuium partium , digenntis
ejifacultatis
:

eorum mfarclus expedit,fedetiam uifceraipfa roborat,acfirmat.Confcrtaduteriaffetlus omnes ,&adftatus

Nomina.

& & excalfacit ordine tertio.idGr<ecis<rcin*LvK>v,ScJij.dp*Mi;Latinis quoque Sampfuchum, J.maracus, & maiorana uocatur Arabibus,Meri^niusfeu Morfangus Italis,Maiorana, & Terfa Germams Meyeron,Maiorana,& Meyram Moiorana Galiis,Marone & Mariolame Boemis Maiorana ToLonis Mdieram
deficcat

enim

Hiflianis,

m,a,w.a

melilotvs, sive sertvla campana. cap. xli.

laudatiffima in Attica ,

SErtuIa campana
mjA/jjw.

& Cyzico & Chalcedone

,
:

3
:

Scd

Cat. luA/i>.

Nafcitur in Campania circa Nolam . habet adftri&oriam Inflammationemomnememollir,pra:(ertimquinoculis,uulU a,fede,aut teftibus erumpat,fi ex paffo co&a illinatur interdum autern addito oui luteo af!ato,aut foe nigraci farina,lini femine,autpolline,autcapitiilispapauetis , intybove. Recentes melicerfdas per fe

croco,boni odoris

&

nata cuius color uicinus eft a ,coiorein luteum languefcente,odore

infirmo.

Vim

cumaqua,8culceramanantiaincapiteillita cum creta Chia,uino,autga!Iafanat: ftomachiuolores, cruda, co&a cum aliquo ex ante di&is leuat : doloribus aurium mitigandis cruda ex paffo inftil-

&
Meliloti conil
deratio.

&

latur : in aceto,aut rolaceo madefacla,capitis

dolorem lenit.
locis;fedetiarn

ma, ^' tima V Me ^ otusnonm "Yy^^ atl^

JL

^
li.

Gargano JpulUmonte prouenit.

Cuiusfcmen in tcnuibus corniculis inclufum nuper Venetias ajfc rri capit . Quofablum efi,

m iarn cognouennt rnedici

uit.Ergo

uulgaris ufus Melilotum illegitimam effe.Mehloti meminit Tlinius

xx i .ca. i x.ubi itafcriptum reiu

m corona-

mentafolio uenere apiafirum, meliloton,quod Sertulam campanam uocamus . Eft enim in Campanh Italia laudatijfima, Gr&cis in Sunio,mox Chalcidica,& Cretica , ubicur.que uerb ajperis , Jyluejinbus vata . Corcuas ex hac ahtiqmtusfa-

&

tlitataSiindiao

efi

nomen Sertul<e,quod occupauit

Odor

eius croco

mcmus tft, &flos .

Ipfa canaplacct

maximifolijs

breuijfimis,atque tinguijfimis.
libusyfclijs trifolio

Efl itaq; legitima Melilotus planta cubitaii altitudincjiatim

d radice fruticofa, ramis exi-

proximis,ex angufla origine in latumfe diffundentibus

& longo appi

nfis pedtcitlo,flcribus r.:clinis,pdr-

uisjfiliquis repandis,numerofis,

pluribus exuno ramufcuio dependentibus , in quibus femen concluditur rr.inutum,fubru-

fum,bdoris non mgrati,cuius efi ufus

01 ' UirCS

exGal

. I{adix illi inutilh , Jupei uacua : Excalfacit crdine pnmo , adeb itt parum abfit ^ tem P eramnt0 ' to doiores quofcunque fedat . Mcitiotum , ut Galenus me- _ f^en 'terrejoluit,digerit,atquemoilit, mori&prodtdit iibro V I .Jimplicium n^dicamentorum,miJi<efacultatiseJi : habet emm quiddam adjiringens,fed digerit,

&

&

&

& concoqmt
Gr<ecis

coptojior enim in eo

efi

fubfiantia ca lida

qudmfiigida . hatltr.us Galer.us

Cceterum neminem inuenio

,

autlonhuuqm

txplicauerit,qu melilotipars in uftm medicin<e recipiatur,anfolia, aut radices,aul cauiis

.

anflo-

Qj,od tamen docucnmt Mauntam,prafrtim Serapio, qui ex autloritate ijkac Eben ama~ ram de Melilotofmbitin huncfenfum . Melilotus herba efl,qu<cfchafert rotur,da,& uir-dta: ramuhs anittii admodutn
res,aut comicula,aut fernen
exiles,in quibus folia

rara

Semengcrit infiliquis tenuibus, ac rctundis : qu<cgrana indudunt pauca gtauci coloris,ro,

.

tunda.infra Jinapismagnitudinem

Torrb in metiloto ufumfibi uendicarunt fdiqme , &femtna

ejfe

qm in tis continentur
in id le-

Quibusfacile qtujpiam conijciet,haud

mirum,fi emplajtrum qucd de meliloto appellant,fepe medicos faliat ; cnm

ita

Nomin*.

fftimi mtitiotiflminisfarina

nunquam itemat . MsA<W9r

:

Gneci
.

dicitur

ut Latini Meltktus ,'& Sertula

campana :

aralnct,McbdetmcUb~ ; ltalui,Mttiioto Hiffanice,Ccrona derci

MELILOTVS,

InLib. tcrtium Diofcoridis. MELILOTVS, SIVE SERTVLA CAMPANA.

7*9

*p.

10

MArum herba cognita

rc.

MARVM.

CAP. XLII.
a
,

uulgo,furculofa,flore origani,folijs multo candidioribus,florc a odorario-

Vim

habet fifymbno con/imilem:fubitringitenim,&modicecalfacit.Quadecau{aillitu j^.Jdorato?"

ierpentia ulcera fiftit,& in calidas illitiones additur.Iuxta

ETfi GalenusHedycbroi
antidotis in

inter fimplicia

Magnefiam,& Tralleis copiofiflima gignitur. medicamenta nufquam , quod equidem inuenerim,Mari meminerit ; hbro tamen primo de
.

qu<e neque

compofitione eius mentionemfecit, cum itafcnbit Mti bedychroi defcriptiones reperiuntur, Umaracummque Marum prorfus habcnf.qu&dam aherutrum tantum continent Tfeque enm duo hm omnes
.
.

Mari measio
ex Galeno -

nofcunt unguentarij,eo qub d berbas foltim e Creta adueclas emant una cumfeminibus, atquefucas
berbasfcio in ^ifia nafci, ac in
alijs

Ego uerb

& eafdem

quidem regionibus raras cfje ,

tiidi ,

in

Cy^tco ataern frequentes . In Itaiia quoque ut

&

alias

tjuafdam hcrbas,ita

ejr

^mxracum

qu&odore mnltum d Marofuperatur .

Marum enim

ualdi rcdokt

putaretq;

altquisfola nominis appellatione duclus,unguentum amar.icinum,quod

forfitan

m Cy%icofaciunt,amaracipUirimum capere,ftcq; ab antifits unguentum conficiebatur,fed nnncfolhn marum tmponmt Hanc herbam aliquoties cum ipfe degu.

73 o

And.Matthioli
M A R V
M,

Comm.

flajfem,ac eam

amaram quidem plurimum,atrem uerb pamm inprehetidijfemjjortatus&m qttendam eorttm , qui^mara-

\9

cinum conficerefolent,ut amaraci tantum compofitioni immitterent,quantum

& mari

jLc mihiuifum
,

efi id

unguentum

minus quidem odoratum,nihil autcm uiribus

inferius

hac Caleni uerba

Ex quibus palam efl Marum ab amaraco uiriarbitrantur

, ,

btts,&facieparumadmodumdiffidere,etfitumamariusfitMarum,tumetiamodorefi-agrantius. Quapropter nonplani

torum fententiam exp!odendamputanm,qui Marum amaracum

ioremq; amaritudinem guflu prtfert
noflris in
:

illam
,

ejfe

qua maiorem jpirat odorem,ma:

qu&q;

folijs

uiret minufculis
.

candidionbus

& ttmioribus
,

unde non immeritb a\

Hetruria

udgb cognominatur Terfa gentile

.

Sampfuchum enim, fiue ^imaracttm

,

inibi
,

Terfa uulgb uocari fu-

perius indicauimus

Cuius illudgenus,quod foltjs conflat pinguioribus,latioribus

uiridioribus

gufluq; acrioribus,minus
nifi eidern

tamen amaris,legitima omnibus ^dmaracus effe cenfetur . Illorum inquamfentcntixferme adflipularer,

fari Galenus inueniretnr
:

aduer-

quippe qui loco citato teflatus fit,fe in Itaiia

alifs

amaracum uidiffe,

nulla

qubd inibi Marum

uiderit,

fatla mentione,fed tantum qubd boc in

..

ab jlfia regiombus rarum oriatur .

Hmc itaquefacde adducor , ut cxiftimem

inuentu,

Marum non nafci in Italia. Auget nobis ofinionem Tlinius,qui quafi Caleno fubfcnberet^Marum duxit cffe raru

peteatinwn.

& Itdia peregritmm .quare ipjumcollocauit lib.xxil.cap.xxi

1 i

i.inter ea duntaxatodoramcntorumgcnera,qute

ab

InLib. tcrtium Diofcoridis

exttrnis regionibus in Italiam
ribus folijs>ac uarijs
i

73 l

comehebantur , ftc tnquiens . In Mgypto nafcitur

,

ilk breuia,ac minuta

& odorata,

btec Tlinius

Maron peifts quam Lydium , maioC&t rum non ob id eos crrare crediderim,qui grai

&

ciliorem amaracum Mari locofubf^uunt . Quandoquidem tefiatur Galenus qubd ungitentum illud , in quo Amaracum , fro Maro admifccri iufiiwfiminus quidem odoratum uideretur ; non tamen uiribus inefficacius erat . C&hritm plantam, quam hic e.xcudt curautmus,mifit ad me Tatauio lacobus Antonius Cortufus,uir quidem reiplantari* admodumfiudiofus,

CT

iudicio,

&

anirni intcgritate pr&ditus

-b(am cum legitimum

marum ea mthi

repr&fentare omnibusfani noxis uideatur,

Marum ipfam miht propofui appeUandamfiquidemfolijs efi origano candidioribus,odoratis, ct gufiu acutis amariufculisq;,
ramis tenuibus ,
lignofis
,

& floribus fubpurpureis

.

odore eximio fi-agrantibus . Tlanta

tfl

peregrina

qu&

in Italia

non

Nom'na.

prouenit,nifialiunde translata

10

Quod Gr&ci ^dpof , Latini pariter Marum nominant : Itali Maro

Awwf.
futior

ACINVS.
:

CAP. XLIII.
colicur .Menfes 5
s.

ACinos,aut aconos a Graecis dicitur,tenui,r7ccoquc ramulo herba,ocimo rimilis,odorata, fed hirqua corona? fa&itantur . a nonnullis olitoribus

& aluum pota

fiftit.

II-

litapanos 3 ignemque iacrum ianat.

a c

n v

Quanquam

73 2
De mo
ac*no opi-

And. Matthioli Commu

,

qnorunda

y Jjfflat odorem
neftras

/~^Vanquamfunt aliqui,qui Acinumeam ocimifpeciem effe exiflimant,qu<e anguflioribus cvftat folifs,quque iucundu
cuiusgratia , atq; etia umbr&grau uirentis
ctftiuo

tempore paffim infigulinis uafisfouetur extrafe

czdium,& in atrifs,quam nos ob eiusgracilitatem uulgb uocamus Bafilico gentu ";borum tamen opinioni apertiffimi

refiagatur Tlmius lib.xx i .cap. xv. ubi

boc<eftate,&autumnofioret,floribusq;ornaturalbis,ac odoratis

Minumfcribit nunquam florere . Id quod minori ocimo non euenit : fiquidem lUudpmtereaiUis etiam reckmat , quod idem Tlinius .

fcriptum reliquit lib.xx i .cap.xxvi

.cumait .

Minon & coronarum caufa,& ciborum Mgyptiferunt, eademq; erat,

Manardi opinio non acce-

qu ocimum,nifi hirfutior ramis,ac folifs ejfet, admodum odorata . Ex his Tlinij uerbis abundi paldm fienpoteji , Ucinumnon ejfe ocimum tenuifolium , citmboc necfolia ,neccaulem hirfutaproferat . Caterum Manardus Ferrarienftsuir
acri ingenio,& pneftanti dotlrina
,

&

nil

prctcipui in agrorum,

& uiarum aggeribus

aliudAcinum putauit effe,qudm berbam quandam,quce incultis prouenit locis, fed , ocimo birfutior , ac fatis fuauiter olens . quce qubd ocimum admodum cemulc-

tur

d quibufdam fylueflre Ocimum appellatur . Quibusfani notis alids addu&usfum, ut Manardo prorfus ajfentiendum
.

putmenm
Nomina.

Sed cum pofiea animaduerterim , herbam hancflores emittere contra Tlinij aucloritatem, nunc cogor muta.

refententiam

T^ec me pcenitet ,qubdnoftra ,autaliorum diligentiafuturumjperem

ut

dehac,& dealijs

rebus dubifs
exifti-

quandoque

certiora proferantur.

Mquiobftantibus his,uolui tamen plantam quam Manardus Ucinum^effe

mauit , hic etiam appingi , ut aliorum pojfit ejje iudicium . Herba quce Grtcis ws , Latinis item
b*'

Minus appeUatur .

,.

BACCHARIS:
:

CAP.

XLIIII.

B^
t Cac.iddit.*/

Accharis herba fruticofa , qua? in coronas additur . cuius folia afpera funt , media uioIse,& uerba>fcimagnitudine caulis angulofus,cubitialtitudinem petens,aliquantulum afper,non fineappen- 2 dicibus ,adnatis :florepurpureo,fubalbicante, odorato a :radicibus ueratronigrofimilibus, quibus
)

msl

b*Meum
humectum.

b & ^ 0t ' ne ft cinnamomo proximus Afperum ,fqualidumque folum amat

.

Radix in aqua deco&a ru-

Cat. hnqjjLX. ptis

ex alto praecipitatis, fpirandidifficultati , falutaris :itcm diuturnse tuffi,& urinae diffiicili, menfes pellit : contra ferpentium morfus utiliffime datur in uino . Recens radix appofita partum extrahit. Puerperis eius deco&umin defeflionibus prodeft. Indiapafinata utiliter inferitur iucundi
,

uulfis,

odorisgratia. Folia,utpotequseadftringant,capitisdoloribusillituprofunt: oculorum inflamma-

tipnibus,mammistumentibusapartU}#gilopijs incipientibus ignibufquefacrisauxiliantur. Odor fomnumgignit.

B*haris eon "I
fideratio.

'^YPm eam de Bacchari fententiam , quamfuperioribus annis Ungua Italica exprejferam , nunc demum hisnoftrisLa- 39 Jtinis commentarifs repetitam , excudendam tradidijfem , confejfus ingenui me nufquam ba&enus ueram Baccharim reperijfe, aut ab alijs repertam uidiffe ; accidit interea temporis,ut eam ad me I{oma miferit Mdreas Lacuna Secobienfis

medicus bac noflra cetate clmfiimus . Cuius literas hic referre libet,qubd ecefint , quct mihi maximumfaciant argumen And.Lacimae tumhumanitatis&beneuolenti<efuce,atqueetiamreifidemaddant. Liter<eautemeiusfuntitaadmefcripU. Etfinos
eidem,cui tu , negotio illuftrandi , locupletandiq; Diofcoridem nauemus affiduam operam
,

ob idq; nobis ex ufu hanc ad rem

,

extorquerefacultatesalienaspotius,qudmdijfiparenoftras;uolumus tamen

tibi

& amico & de materia medica qudm

in hifce B^omanis

optimimerito communicare ueram Diofcoridis Baccharim, quamhaud itapridem

poflis illam

agrisreperimus,quo
,

ad uiu a mformam cxprejfam,in ufum human& falutis inferere

tuis luculentijfimis commentarijs

quos iam(ut

fama efi)primum Latini Jcriptos edere inftituis . Eam itaque chartee aUigatam ad te mitto,adeb per omnia rejpondentem defcriptioni Diofcoridis,ut in ipfa nuUa notapoffit defiderari . Quppefolia eius fmtafpera , media uioU uerbafci ma-

&

gnitudine caulis angulofus,cubiti altitudinepetens,aliquantulum afper: radices nigro ueratrofimiles,qu& odore,&fapore

.

imitantur exquifitiffimu cinnamomum.Torrbflores,quosper inclbnentiam feporis nunc mittere ad te non licet,in nonnuUis
locis purpurei,in alijs lutei uifuntur
:

ita

uthuius ftirpis ejfe du&fpeciesuideantur, uelfi meminerit unius tantiim Diofcori.

des. Toftremb buins planUuires

& facultates funt omnino exdem, quasfute Bacchari diuus tribuit Diofcorides
Sed certi illud mibipermirum
acceffit
,

Hic

amicus literisfunfinem impofuit

quod eadem die , &ferihora , qua Baccharim

Xgmaaccepi.eandem ^tnmino admemifittulius Moderatus diligentiffimus pbarmacopola ,berbarumq;ftudiofus:ii quod aperti tefl.it.ur hortus eius apud hcrbarios Itali& non uulgaris , ut qui fit uarijs ac nobilibus plantis refertus . Hanc
fanicomperi nuUisprorfus reclamantibus notis,Diofcoridis Baccharim repr<efentare.Tsiam prtsterqudmqubdconftafet
ut illa,folijs afperis , magnitudinem inter uiolam

& uerbafcum rtferentibus

illi

caule angulofo, cubitali altitudine

aliquan-

tulum ajpero ; habcbat etiam in caulefua aduatafolia , non coliculos Hinc obiter fufpicor legendum ejfe x&?a.pvhh*.$*.f,ri6
'Be.fo.ipva.^a.s,

ut uulgati Graci codices habent: quandoquidem

,

leclioniadfttpulatur etiam OrihastJ manufcriptus codex.

.

Tr<ztereaflores,quibus iUa carebat

miles
eius

huic in purpura candicabant , odorati

.

Eius denique radic es erant ueratro nigrofi-

& odore cinnamomo proximx

.

Huius igitur plant<e

delineatione, quce

adamuffim )nftori& Diofcoridis rejpondet , ut

ejfe

quoque ejfigies,quam piclam damus,affabri demonRrat , facili adducor , ut affirmare non dubitem , hanc
Cctterum Leonictnus,
,

ueram,

Leonicem

&

^. [ egiti niam Baccharim

neque

& Brafauolus ipfumfecutus, eam plantam magno errore putarunt Bac.

uio reprobata. charim cfie ,

groftmiles

quam quidarn Sclaream nomwUi uerb Matrifaluiam apptUant . Sed cum huius radices nonftnt ueratro niminimum quidem odore cinnamomum imitentur , plani eorum fententia improbanda uidetur : pr&ferSed non defunt recentiores , qui contendunt

tim qubd ueram Baccharim earn effe cenfeamus , de quafuperius differuimus

Baccbarim DiofcuridiaccreuiJ]e,caputq; boc adulterinum ejfe, ut noui aliquid affcrre uideantur . Siquidem inter bos jtnguillarius non paucis contendit argumentis ,Baccbaris caputhaudejfe Diofcoridis legitimum ,fed ea omnia qucede Bacchanineoauthorefcriptafunt,excapitedeJ.faro
efft

deprompta. Quod ut inprimis probare uideatur , Baccharem,

inquit,

&

InLib, tertium Diofcoridis;

75 y

BACCHARIS

inquit

Gr<ecum non

effe

nomen , fed latinum , cum nemo extet inter Gr&cos Autores , qui uel ante Diofcoridem , uel eius

'tempore uel paulo pofl claruerunt , qui Baccbaris ufquam meminerit , ut uidere eft apud Galenum ,
deinde obfiare inquit,quod jLthenms inter unguenta Baccbaris mentionemfecerit, quippe quod
defignet
,

& jLetium

"b(ec bis

illi

Baccharis unguenttm

non plantam.fed qitam magno ducatur errore jLnguiUarius, qudmq; diligenter legerit autores , aut refie eorum
, ille

fcripta intellexerit

iam audiet

Siquidem nondefunt GmcijLutores ,ipfiq;antiquiffimi , qui ante Diofcoridem Bac

libro

charis meminere.Tlinius enim teftis

eft

xx I .ca.v 1 . deBaccharifcripfiffe Ariftophanemprifca Comedine autorem, ob

idq;falso quibufdam Baccharim Barbaricam appellari, quoda. Gr&cisfibi

guillartum

Itgiffe

nomen inuenerit . Deinde negligenter fatis jLnjLtben&um , ex hoc ciarifiime patct , quod is nonfolilm Baccbaris unguenti ,fed Baccharis quoq;planta
.

uel eius radicis meminerit bis uerbis

F.ft

unguentum quod Baccharis d comicis nominatur. jlc nonnunquam Baccbaris

non

eft

unguentum , jLefchylus.n. in Amymone ftparatc ,

&

diftintle

Ego,inquit,Bacchares tuas ,

& mguenta :&Sy

monidcs

Q^qq

734

And. Matthioli Comm.

emifit ?

mottidesunguentisuntlusfum,acBacchari. jfriflophanes in Cerealia celebrantibus,0 luppiter (inquit ) uenerande,

quo paclo nepharium fcrinium continuo lotwn , unguenti ac Baccharis odorcm

guiUarionufquamdeBaccariherba locutum

Quibuspalam efl , non foliim eo

mgUento ad odoramenta ufos effe antiquos Gr&cos ,fed etiam ipft quoquc Baccare,& eius radicibus. Sed concedamus jLneffe

jLthenceum,netamciti erubsfcat. Vndetandemdicet denominatum

1$eget uel affirmet,comprthmifus
efl
.

mguentum illud? jLnnegabitaBaccare ,cuius radices exceperat?

negdrit,
fierifolita

Etenimubi

Tlinius eius retundet arrogantiam

quippe qui Miflophanis teflimonio fcribit ex Baccaris radicibus unguenta

.

apudantiquos . Siueroaffirmkrit,iamfuamipfiusfaffusfueritignorantiam

Baccaris ungumwm d Bacca-

re antiquis denominari teflatur Fauorinus his uerbis . '&*km.oi< uJfov wo/sV *>
(ut.ro '*Vo -Tnt'oi$ff,Quibus

JY *& Knpie JWWo-nonmodbpalameJlBaccarimantiquis unguentumdefignare,fedetiam pulueremcx BacchaBoTcu/<oiJ.'Jvouov.i's-t

ris radicibus paratum corpori

efi

infpergendum,de quo apud Mhen<eumfcripfere Mfchylus, Symonides

& Miflophanes: ufa

libris

enim antiquitas Diapafmatibus,idefl,puluerum ficcis alperginibus,nonfolum ad odoramenta ,fed etiam corporibusfo,

uendis,ficcandis,laxandis , adftringendis

molliendis,ac durandis uarifs $ plantis paratis

pro utentium ratione . Trxte-

reaad ea , qu<e
ris caputfit

dicit,ut autorum teflimonia

effugkt,qux illi mentem interturbant

qubd in Oribafij

& Vauli

Bacca-

additum d quibufdam,eo argumento , qubd Taulus tantitmfcribat de ijs fimplicibus medicamentis , de quibus
,

fcribit Galenus

qui nufquam de Baccare meminit :

& idemfccerit QribaJius

: iUi

refpondendum efl,qubd negligenter fatis

legerit deplantis

apud Taulum . Quippe qubd is nonfolum ex Galeno,fid ex Diofcoride tranfcribat . jLgalloci enim 1$ar-

eaphthi,Cancami,Fraxmi,Othonn<e,Manthij,Botrys,Geranij,Mthiopidis,Epypa(^idis,j:pios,Mypi,Cynocrambe,Helio
tropij,& aliorum quorundam non meminit ufquam Galenus,quorum tamen omnium ex Diofcoride meminit Taulus,quemad

tnodum

& Baccharis:quofit ut infirmum admodum

ftt Mguillaruargumentu

tam de Taulo qudm de

Oribafio.-quiplanta

ruhifloriasnonex Gal.fedex Diofcoridetranfcribant.Mih<cc quantumualeatin cenfendis Afaro

iudicium conifciet faciU quifpiam,qui eius annotauerit uerba,dum ultimo loco
,

& Baccare jLnguiUariJ

effe

ut probet Baccaris caput ab jLfaro

re-

fciffum,dicit,idfaciledeprehendipoffe,ubiquiJpiamBaccaris&jLfaricaputfimulcontulertt.Sedfaciam

rum folio efl heder<e minore , lctuioreque :

Baccaris uero inter Violam

& Verbafcum medio,

eJr

tatlu ajpero

Flores jlfa-

rojunt Cytiniaut Hyofcyamifigura,ac purpurei: Baccari in purpura albicantes . Cauliculos habet jLfarum plures, ajperos,

ac lentos , quibusfingulisfolia appenfafunt : Baccaris uerb unum tantum caulem edit,cubitalem , angulofum,aliquantulum aJperum,nonfineadmtis multis . Item radices jlfaro infuntgeniculate , tenues,obliqu<e ,gramini non diffimiles, longi tamen graciliores odorat<e,& ut Tlinius inquit , experientia comprobat , Vardum redolentes : Baccari autem ra-

&

dices infunt nigro Veratro fimiles, quibus odor inefl gratijfimus ,

Cinnamomo proximus . Toflremb jlfarum

in

umbrofis
fibi ipfi

montibus prouenit : Baccaris

in afperis

&ficcis

Quibuspalam efl nil minus hafce plantas fibi repugnare , qudm

,

repugnet jnguillarius,dum iUudCrateu<efiagmentum in mtdium affert,quoprobarecontendit Baccharis caput in Diofcoride

ex jlfari capite efferefciffum .Siquidem cumineo legatur, Bortw tva<rn<,?t<pMopttTiKn,KtwhfayMioHf u.pue\\<tfct.cfitt

,

e#3n JYsTsppu/jaVVtfiK piit,ouoi<t 7n7s.$Kki@of>ov,ioiKo7<t t o^iT Ktrva(taua:idefl:Herba odorata

fti,flores

cauliculigeniculis interce-

autem purpurei^odorata

radix,fimilis radici Elkbori nigri, odore

qui non uiderit fiagmentum effe Baccaris,non jLfari ,

Cinnamomo accedens . Tyrefia cctcior fucrit, ut fibiperfuadet jlnguillarius . Quippe qubd jlfarum Tlinif tefli'

monio

ita

uocatum efi,qubd m coronis non ueniat,quodque eius cauliculigeniculatinonfint,fedtantum radices,qu<e gra-

minisfmt non EUebori,nec Cinnamomi odore refert<eJedls[ardi,&ideo T^ardum rufiicum nonnuUis appeUatum; qubdque
noninficcis

&

afperis nafcaturlocis,fedin

umbrofisacopacis montibus . Hcecfi diligentius perpendiffet ,AnguiUarius,non

itafortaffe inconfiderati contrafui ipfiusfententiamfiagmentum iUud Crateu<e attuliffetin

deretur

medim: , ut potius fortajfe uitam preciofa haberefragmenta,qudm qubd cur<e iUifuerit ,folidi de Medica matcria dijjerere . Trobaturprceteeffe

rea,Baccaris caput jlfari non

membrum,non folum ex Oribafio

qui

perqudm

fideiiter

ex Diofcoridc

tranfcribit ,fed

40

etiam ex Serapione. Siquidemij in jlfaro neuerbumquidem babent,quod in Baccarlscaphe reperiri pofiit ,fedid tantu,

quodpafiim legitur,in

t\ueUij ac Cornarif Diofcoride,qui cum h<ec animaduertiffcnt ,qu<e in jifari capite adulterina inuene.

runt,nonfine ratione amputarunt

fttptuo^ttriK Diofcoridifint

Quibuspatet non Jnodb jlfari capitt integrum haberi , fed qubd hac uerba
BaccaremapndGr<ecos } quamapudLatinos
ijs

W* eW<f ae

adulterina,quemadmodum alia quamplura,qu<e in capitumfere omnium principio olim habeeffe

. l^am fi quijpiam confequarum defua Baccari meminit TUnius,isjaniiUicbdeprcbendet,qudmapcrt c&cutiat MiguiUarius . Baccarem Jmtlem Combreto idem reddidit Tlinius,ubi inquit,SimiUimum ei Combretum appeUatumfoliorum exilitateufque inflla attenuata,& procerius qudm Baccar.

bantur. Toflremb dicimus eandemplantam

ratuires
,

quasfragmentum Crateuce illud,

&

ipfe Diofcorides Baccari tribuerunt,cum

Qu<e uerba haud retli inteUexerunr,quipro Combreto quandam oftendunt plantam,folijsflamineis , ueluti fikmenta qu<e-

dam duum , triumue fpithamarum longitudine protenfa

defcribunt,fed

Siquidem Tlinij uerba eiitfmodifoliorum faciem

haudqmquam

qubdfua fubflantia Combretifolia adeofint exilia,id efl tenuia , ut textune filamenta omnino appareant

uelit Tlhiius ,

1S{amexUiaplems opponit Tiiniusin Epiflolis,& Cicero fecundo de diuinatione : quofit utnilalmdinea comparatione ftbi qudm qubdBaccarisfolia fint Combretofolidiora,pleniora ac robufliora : tUa uerb ,ut diximus, non quidem in
:

ftamineisfilis protenJd,fed Baccaris rnodo lata

quamuis adeb tenuia ut omnisfere earum appareat textura

Mymv.
Concluik non
legit

RVTA.
eft,
, .

CAP. XLV.
& in cibis damnata
,
:

"T> Vta montana, [ fylueftrisque,fatiua,J & ho rtenfi acrior

'

fatiua

uerd , qua:
,

Onb,

tOtib.nonh
'

jLvfab ficu arbore enafckur magis in cibos admittitur Vtraque urit calfacit, exukerat urinam c ec men ft ua pclbt,t[aluumfiftit]potu,ciboue .Lethaliummedicamentorumantidotumeft,fifemen 6o
'

Jet."

exuinoacetabulimenfura ebibatur. Foliaperfepraefumpta,autcumnucibusiuglandibus 3 aridisque

ficis,

InLib.tertium Diofcoridis.
R V T A.

735

s?o

ficis , inefncaees' uenenorum uires reddunt contra ferpentes fimili modo fumere conuenit . Genituram cibo , potuue extinguit cum anetho ficco deco&a , tormina fedat Facit ad pe&oris , laterum: :

quedolores , difficultatem fpirandi , tufles,pulmonis inflammationem,coxendicum, articulorumquc cruciatus,& horrores febrim circuitu repetentes,pota,ut ante di<5tum eft Item ad inflationes coIi,uuIua? , redique inteftini cum oleodecodta , infufa t [ Fceminas uulua? ftrangulatu liberat,fi a genitali
.

&

iedetenus
loribus ex

cum melle fubijciatur

] Feruefacta ex oleo, &. pota, uentris tineas cxcutit articularijs domelle, aqua? inter cntem cum ficis illinitur : eifdem in potu auxiliatur, decotfta In uino ad di
.
:

t Orib. non
lfegit.

midias partes,

& oblita. Cruda.conditaque cibo,uifus aciera excitat:dolorcs oculorum illitacum po.

lentalenit: doloribus capitis

ftittrita,& indita

cum rofaceo,& accto illita,auxiliatur: profluentem naribus fanguinem fi eruptionibus papularum Teftium inflammationibus cura laareis folijs impofitaa cuni Qjl q 2

&

73 6
a

And.Matthioli
,

Comm.
:

Menm.

<rwJ

cum a myrto
eifdem
illita

& cerato prodeft

.

cum pipere autem,uino,&

.

nitro afFri<5ti albce uitiligini medetur.-cum

.

(ivfifh wtpto-

formicationes

tollit,

& uerrucas,quae thymi florem reprjsientanr

contra irapetigines cu

teocerw^'" a lu ra ine ,
tulatur .

& melle utiliffime imponitur

citer infunditur

Succus in mali punici calyce calfadus , aurium dolori efficaIdem oculis , qui hebetudinem fenfere,cum fceniculi fucco,ac meile inunitus , opi,
.

Ignem facrum,ulcera qux ferpunt,aut in capite manant,cum accto,rofaceo & c.erjri& lllitus perfanat manfa alliorum,ceparumque acrimoniam domat Montana (i copiofius e(tur,interficit Du florem promit,& ad murias coIiigitur,cutem inflar,& rubore quodam inficit,cum pruritu ac uehemen.

tiinflammatione .oportet itaqueeam unciis antea manibus,

b
Oribafius.

& facie colligere

Tradunt fuccum gal-

linaceispu!lisinfparfum,felesarcere. Adijciunteam,qua?in Macedonia circa Haliacmon

ffunKteteat.

amnem

prodeat,comedcncesinterimere.Montofusautemislocus, b uiperisfcatet.Semeneius potumcon- IO traintefhnauitiaefticaxeft. Inantidotacommodeadddicur. Contra incontinentiamurinxtofturn

femenfeptenisdiebuspotuidatur. Radixhuiusmontanummolyuocatur. Sylucftris ruta faciua? fimiliseft. Piodeftcomicialibus,&coxendiaimdoloribus:menftrua mouet,partusenecat. Acrior
eft

""
penubus!

uinbus,quam hortenfis,& ualidior . Sylueftris j utpote noxia , cibis abdicatur

utraque pknta efl uulgaris notiti<z,tam fatiua injuam, qudm fyluefiris
.

RVta

K^on tamenuelim de iUa fylueflri in~

teUigas,dc qua capite proximo dijjerendii efl,fed de ea tantum, cuins meminit Diofioridcs inpnefenti capite,qudmq;

in eius calcefatiua

flmhemfecit :fiquidem h&cab iUa plurimum

dijfert

K(ajcitur h&c fylueftris Bjfta in Goritienfi agro

,

copiofijsma,udeo f qui circumflant montes,ea ubique fcateant ;pr&ftrtim'q; Saluatinns tnons

qui eademferme" ueflitur

2 Monachorum Facieh&c hortenfi perqndm fimilis efl,graciliori tamenfolio,&guftnacriori,amarioriq;. id quod Monachorum in Mefuem hallucmatio. fcrtbcntium ( pace tamen eorum dixerim ) meptijsprorfus refi-agatnr quippe quiajferaut nullamferhffe differentiam in.

hanc,& andrcf&mum,fiue hypericum,ut qu& in alterius locum fubflitui poffint . Qua in re manifeftd deprehenditur magna eorum infcitia : qmndoquidem hic(ut equidem arbitror)in triplici ucrfaniur errore . Trimum qubd exiflimauerint,
ter

turpi nimirum lapfu-Jylucftrem Bjitamab

androf&mnm ,
tradiderit
.

& hypericum unum & idem accedit error & Huc

tertius
,

androf&mo,& hyperico non diffidere . Deinde qubd putauerint hallucinati ctia, effe , cum tamen Diofcoridcs de hisfeorfum , tanquam de differentibus plantis
is

quidcm , meafcntentia , deteflandus,qubdprodiderint , hanc fylueflris Bjit&

hifloriam bis d Diofcoride dcfcriptam reperiri,magnamq; habere

cum hyperico cognationem . Quodpotius fomniaJJe,qudm

ftt

liberojenfuum iudicio fcripfiffe uidentur Monachi,cum non huius T\ut& caput

iUud,in cuiusfionte in
,

quibufdam codici-

bus ,i]sq;nonprobatis,iUa legantur , qua dotJijfimorum teflimonio hic

ajcititia

hyperici
,

autem propria cenfentur ;fed

uerb Befafan appeUant, tra,

quod proximefeqtiitur, in quo alteriusfylueftris Bjit& , quam

alij

Moly,alij

Ha r m ai. am

alij

Uatur hifloria

Quare caucant pbarmacopoU , quifortaffe horum patrum

.

fcripta fequuntur
craffiufculis ,

nc und c&cuticntes fitpe

,

ducantur in uarios errorum labyrinthos

B&taphnta e(i perpctub uirens ,folijs

,

fubpinguibus
.

plunbus ab

mo pediculo exeuntibns,& ex anguflo exortu,in latumfe diffundentibus

quibus pufiUumcontineturfemen nigro colore . Bgdix iUi lignofa
rior
eft
,

colore faturati uiridi

Bamos

mittit copiofos,
,

furculofiosq;,&flores infummitate luteos,Hypericihaud alfimiles,e quibus capitula oriuntunquadruplici apice dinifa

in

multiplexq; , acris

eft ,

& amara,fed
.

acrior,

& ama-

Montana . jLttcnuat B^uta ,

1

incidit , digerit, refoluit

,prouocat ,

& flatus potenter peUit

Seritur Bj}ta(ut author

Vlmius lib.x VA.cap.v 1

,

l.)fauonio,& ab <squinoclio autumni . Odit hyemem,

:

& humorem,acfimum.jlpricisgau.

det

& ftccis,tcrraq; maximi lateritia

.

cinere unlt nittriri,bie &femini mifcetur, ut careat erucis

Sub fici umbra liben-

tius acquiefcit
ttatu

cuius rei caufamfuis inproblematis reddidit oiriftoteles.

.

Muftela cumferpente dimicatura,in murium ue-

Bytamprius edendofe munit ,gnara hanc contra uenenapoUere

Vtuntur

&

ipfa

hoc noftro tempore ad cacod&mo.

40

nes depeUcndos,fortaffe qubd contrafafcinationes eam commendauerit jLriftotdes in problematis

lis

Tlanta Bpten mirabi.

magnitudinis uifa efl(Fla:to Iofephoauclore) Machermti , quod olimfuit munitiffimum lud&A oppidum I s enim lib . vil .cap.xxv.de beUo iudaico itafcripwn reliquit . Eratautem in ipfa regia Bjita mirabilis magnitudinis : d nuUa cnim
ficuuel celfltudine, uelmagnitudine uincebatur
.

Fsrebantaute?mamex Herodis temporibus

perfeuerajfc

manfiffetq;

Rutaeuircsex ulterius profec7v>fedd Iudais,qni locumcepemn.t,excifa efl. Biitafylueflris,&fatiu&memmit Calenuslib.v 1 1 i.fmGal. plicium medicamentcrum,fic inquiens . B^ita agreflisex quarto eft ordine excalfacientiam : domeliica uerb ex tertio . Eji

autemnonfolumguftu acri ;fed

Sb eandem uim
Nomiti
deficcant
cis
.

& hrinas moxet

:

lentosq; humores & amaro Exquoetiamfanidigerere atque incidere Qvin & tcnuium partium flatujque extmguit Qiiarc ad competit
.
,

craffos

poteft.
,

eft

ivflationes

ac

ueneris appctitnm cohtbet

digcritq;,au(ue exiccat ftrenud

Efl enim

eorum ex numero mcdicamentorum , qu& ualenter

.

Torrb quodfuperias Molyjgr Befafan mminari diximus,& ipfum utiquefuerit ruta fylueftris

ixyavav

Cr&-

herba efl>qu& Latinis,pariter

:

&

Italis Bjtta

nominacur : Mauritanis

Sadeb,feu Sedab

Germanis, B^aut,& Vuein ra-

ut : Hifl>anis,Mruda

GaUis,B\ue : Boemis Bauta:Tolonis B^nta

Uyanfi.yrm.

R VT A S YLV ESTRIS
:

CAP. XLVI.

VOcat etiamnum fylueftrem Ruram,quodf in Cappadocia,& Galatia Afis finitima moly dicitur.
y "

""

&icur!

Frutex eft,qui ab una radicemultos emittit cauliculos fohjs uvulco , quam alterius ruta? longioribus,tcnenoribusque,odore graui : flore candido capitulis in cacumine paulo maioiibus,quam fati.-

usruta?,qucetribus maximepartibus conftant:inquibustrianguIum femen ,fubrufum,gu(tu

a Cat.addit.

amaru
,

ip0ten

terT"

Semen autumno maturefcit. quod cum rnel!e,uino,croco,& foenicuh fucc0 ac galimaceo felle,tericur contra retufam oculorum aciem Sunt qui eam harmalam uocent Syri befafan qm Cappadociam incolunr,moly, quoniam quandatn cum moly ferutt fimilicudinem racli- 60
recludicuf . cuius eft uius
>
.

ce nigra,fbre candido

Ln colIibus,&l.tto fjioprouenit.
Imeniuntur

InLib.tertium Diofcoridis
ITfuwiuntttr ex Gr&cis codicibus Diofcoridis, item ex Latinisillorumfidem ad unguem fecutis , qui
uel

7}7
maximo
libra-

ftris

, r rae

riorum lapfu , uelpotius eorumtemeritate , qui nimisfcioli uideri uolunt , plura de bac altera fylueftri I{uta in capitis fiontefcripta oflendunt , qus doUifftmorum quorunque confenfu adictJitia funt , hyperico Ugitimi debentur . Hac de-

alteriH

&

confid -

prauata , imb addititia letlione deceptiquidam rerum,literarumq;parumgnari, turpiter aberrarunt certb credentesfylueftrem banc Bjttam ab byperico nihtl dtfferre . Quprum errorfimul deprehenfus eft,atque Diofcoridis letlio reftituta a peritifiimisuiris,qui rei difcrimen exattiffimi nouerunt
,

# uetuftiffima Graca exemplaria confuluerunt, in qutbus nibil tale

fcripto
,

cffenderunt

qutmadmodum neque idfefe offert letlitandum in Oribasij codice manu

berbarum defcriptiones Dio-

fcoridi acceptas referente .

Quo fit,ut nuUus amplius fuperfit ambigendi locus,quin ea afcititiafint,& ex byperico, cuius
:

propriafunt,hicperperam repetita . Sed b&c iam miffa faciamus,& conftituamus duplicem effefylueftris Rjtt&fteciem
1

mam domefticafimilem,de qm diximus in pr&cedenti capite

alteram uerb,de qua nunc agimus,quam quidam Harmalam

RVTASYLVESTRIS.

jQLff

Mtmt.

And. Matdhioli

Comm.

RVTA SYLVESTRIS ARMOLA.

uocant . Hanc(tit fogenue fatear)

mlfit

in italiafponte

natdm non uidi . Verum eius imaginem , quam htcappingi curauhnus.*

ad mc Conftantinopoli Guhelmus Quacclbcnus Csfaris Fcrdinandi Oratoris medicus . Efi itaque ^rmola fiutex, qui ab radice plures emittit raules,folijs multb qudm alterius l\ut& longioribus,tenuioribufquc,odqregraui,floribus candi
SepUGarioru Ais,e qnibus capitula
jrauiserror.

caulium fummitateoriunturfatiu<rut<ewaiora,tenuibusquibufdamfoliolis,&acutiscricunqua

que fttpatajn quibus triangulum occluditur femen,fubrufo colore,& amaro gufttt,cuius ejl ufus . ^Apbri corrupta 1 Gr&cis appellatione Harmelpro Harmala dicunt.Verum enimuero grauiffimo errore ducuntur feplaftarij, qui Lummis apotbe-

canornmfcripta fecnti,huius Rut&,fiue Harmel loco,fcetidis,& aggregatms ditlis catapotus , alijsq; compofitis medicamentis cicuta femen admiftcnt . Quod nonfbliimfuis tum qualitatibus,tum facultatibusHarmaU omnino repugnat ;fet(
etiam uenemtm lethale exfiit
.

Errandt caufam prabuit Qui ricus ^ittgufius Tortoncnfis : quandoquidem is,ttbi in confici-

endtsfcetidis catapotijsrtuidfit
i',3
!

Harmel explamrc contendit,ait

Syluatici

Tandeftarum autloris tefiimonio,qu6d quotiefcunque

In Lib. tertium Diofcoridis

GALEGA, SIVE RVTA CAPRARIA.

7)9

f t> CUttque vcperuur Harmel eum ajpiratione nil aliud apudj.ra.bes defignat, qudmfemen cicuU : fine uero afflatu,\uta,fylueftrisfemen . Quod euidens , ac execrandum efi mendacium :fquidem Harmel tam affiatum , quam nudefcriptum Mauritanis perpetub agreftem Bjttamfignificat
,

ut Serapionis

&

jiuicemiie. autloritate facilc

.

probari potejl fuis in libris,in

quibusftmpliciumhiJlorias,&facultatespoJleritatis memoriaprodiderunt

1\am qins, illi

de Harmelfcripferunu Diofco-

ridi,& Galenor\utamhanc defcribenttbus prorfus adftipulantur

C&terum Juicenna ipfms Harmel etiammemmittth.

.

auartofui Canonis,ubi uiperarum morfus curationem tradens,fic inquit

qitbd exifttmauerunt

l\uta (yluejiris(
.

&non eft alharmel ,fecundum

ille .

quidam,imb
i

efljfiscies

rut& ipfiusjconfert morfibus uiperarwm

,

b&c

Sed nefortequis jiuicen-

Fuchfij laf>-

ttam non retli intelli?ens,in his uerbis decipiatur,tit fuis tnTarodoxis Fuchfium,urrum

nam acriter agentem,deceptum fuijjc deprchendtmus ,

rr-

expertifjimum,in jluicen- (""* & A UI ttedefenuo. -i. r j c > n/ ut qui ilium,ut puto,mmus intcUcxcrit,Jcicnaum profeao ejt{quemaiioqi-.i

admodumetiamantea aliquotiesretulimus,& nunc,quoniam ad remjaaat , idipfum repacre non aliammerit)qubd non

Qjjq

chfdera

&

74 o
clione,quantum
ftus
.

And.
cqmdem
rcor,

Mattliioli corarn.

tiufdem utique generis eflfyluejlris Ujtta,de qna una

qutdam Harmalam,Mauritani ueroHarmel,fiue ^Albarmel appellant

cum domefticafuperius tradidit Diofcorides,& b<cc,quam Gracorum Exhac omnibits plrfpicua Bjttitfylueflris diftin. liqutdb patebit , Mnc< nnam haudquaquam erraffe,ut errorem immcntb iUi iniungit Fucbefi

Quippe cum inquit JLuicenna,V^Htafyiucftns(& non eft albarmel, fecundum qubd exifiimaucrunt quidam , imb
,

(pecies

ruU ipfius) confert morftbus uiperanim,ijs uerbis declaratfe illam bic fyiueflrem Rutam intdligcre qum domeflifn<e\Arabiccefamili<e autlores

cam amulatur : non antem iUam,de qua hoc loco differit Diofcorides,quamq;
jLlharmeiuocant
.

Harmel

,fiue

Einstamen loco

citato ,paulb anti

meminerat , (icinquiens. Et alharmei eft de medicinis liberanti-

bus . vbiper Jlharmcl eamfani Itutamfylueflrem intelligit,dc qua prctfensfcrmo efl . ob cuius differentiam , poflea alterius Rjttcefylttcflris

mentionem faciens ,fubiungit iUa uerba,

qit<e

iam bis citauimus

Vt bincpalamfacerct ,fe non mo

db de altofylueflris Ruugenere inteUexiffe; fed etiam occurrifjcne quis,fifine diflinUione locutus effet , fe idemfruflrd reQijonindam
error,

IO

p etijffc calumnietur
^
incidit craffos

Torrb non dtfunt quifuflinere contendant,Harmel effe Cicutam, jLuerroem in medium adducentes,
.

&

locus

um nb,y ,fwa.rum coUeclanearum itafcriptum reliquiffe uolunt

humores,& prouocat urinam,
.

Harmel,id efl Cicuta,calida efl,&ficca

.

in tertio

gradu,

tutus.

& menfes & ualet dolori fcapularum,& purgat pblegma

,

Hac ifli nituri-

tur aucloritate

Quibus itafacili reffonderi potefl,qubd cum Cicuta hoc loco eas Jluerroes tribuatfacultates,quas etiit
,

Harmal<e,nomine tamen Moly

prauatus
.

reddidit Gaknus,manifefli deprehenditur jLuerroris codex librariorum incuria fuiffe de-

K[eque difficiiis lapfusfuit , qubd ij uocumfimilitudine decepti Cicutam pro E^uta legerint , ac fcripferint . jldenini

de etiam lUudfboc

medicorum neminem latet)qubd tantum abefl,ut Cicuta tertium caliditatis gradum obtineat,cui
letlioM neprimum quidem attingat,cum Diofcoridis,

illam a(f)gnat depraitata jLuerrois

frigiditatis ordtne coUocetur :

& Galeni
,

tefiimonio.

in

quarto
qui Ci-

ob idq; eam lethale uenenum effe affirment . Quaproter quampefiimi agatur ab

incidendos
>

ijs ,

cutxformidandum femen
lentos

ifs

compofttis medicamentis addunt, quorum ufus efl ad deijciendos

,

extenuandosq;

20

humorts

,ij

dijudicent

qui ueritatis (ludio deditihuiufmodicauiUationes, qu&fep&hominibus perniciem pariunt,

tokrarenonpoffunUB^Uhmufcefemendaturadpurgandumbiiematrammagnoauxilio.paraturq; potandum boc mode. Conijciuntur in mortariumfeminisgrana xv.priusclarifiima aqua abiutis,& deinde ligneo pifliUo terutttur, affundun

turq;

aqaafontanx uncia quatuor , eodemque

,

piflillo aliquantijfier

mifcentur.
.

Demum linteolo

percolatur crcmor.cui

adduntur meUis optimi uncice tres

&

olei

Sefamini > aut amygdalini uncice du&

&

id

omnc propinatur Mtlancholicis

.

facitenimcopiofasuomitiones. ^ecefihocmedicamento aliud ualentiusadComitiales

Scribunt jLrabesbuiusRjttce

Rutc f

lueftris

emme ittebriari f

bomines

adeo ut fubinde diutius dormiant. Idquodmaximiconfertineo Melancboli<egenere,quodij

,

aherius uires x Gal.

heros appeUant . l\utam hanc fylueflrem appellat Galenus Moly

libro

v 1 1 .fmplicium medicamentorum,ubi de ea diftertio

fer i t fas mY \,is

fiefflt :

Moly, hoc quidam mcant peganon agrion,boc efl, Fjjtamfylueflrem, nonnuUiharmolam . Syri befafan,
nigram , &florcm laUeum . Vis eius tenuium efl partium,& calida
ab-

ficut Cappadoces moly,quia radicem habeat

$a

undecraffoshumcresfecat,acdigerit,&urinammouet. HacGalenusdealteroBjttafylueftrisgenere.Cuicon.

ftat
.

&primimfylucftris I{utgenus perpulchre reffondere

Exquo crediderim,qubd fine uUo errorefeplaftarifalteram

medicamentis admifcendum reperiunt
.

alteriusioco fubijcere poffint ,quoties

jlrabumharmelin

fuis compofitis

Efi

tnentio

& ui-

a ^' a Bjttxfpccies , qu< reccntioribus quibufdam

Capr aria cognominatur, quibufdam uerb Galega dicitur, noftrates eam

uulgb appcllara Lauanefe . Tajflm h<ec in fcrobium aggeribus ,humentibusq; locis prouenit caule fefquicubitali , aliquando maiore,ramofa,in quofolia utrinque emergunt ab unopediculo dena aut undena , oblonga , acpinguia,, Floresin

&

fummitate profert ex candidopurpurafcentes, $ quibusfrfiqua oriuntur,femen continentes . Vis

lentiam,nanqueplurimosbuiufcepiantufupr<eferuatosfcimus
alvj
.

iUi maxima contrapefltQuidamad hoc quotidie crudam inacetarijs uorant,

okrum modo cotlam cx carnium iurefumunt, non nullifuccum extrabunt,& ex uino hauriunt. Quin etiam ualet non
uenenum emittunt,

foiiim aduerfus kthalia medicamenta; uerum etiam contraferarum omnium,qu<e dentibus,aut aculeo

tum morfus,tum icius

in

quem ufum berbam ueleius fuccum bibendum pmbent^tc etiam emplaftri modo uulneratis par.

tibusimponunt.Laudantaiiquifuccumfefquiunci<eponderehaullumpueriscomitialimorbouexatis.Epotusrecentisber~
bcefuccus datttr utiliter cocbkaris menfura ad necandot inteftinorum uermes
tJa ex

Idem pr<eftat herba

ipfa inpatella calefa-

oko amygtkiarum amararum,aut e linife#iine,uentri adaUigata . Eiufdem fuccus datur in principio

peftikntia af-

feiis,aut eius decotlum ex aceto fatlum addita Theriaca

& jLrmenio bolo

,

Verumfubinde fudare affeclum oportet .

Idempntftat adpcftilentesfebres,

in

quibus exantbemata ,fiue maculm quas peftechtas uacant , emerfcrint,& pr&fertim

tpoto berba decotio ex aqua una citm TormentiU<e radice

cultates
ilii

Cardui bcneditli folijs ,

& jLrmenio bolo

\

Quas quidemfa-

incffe ccnfeo
,

,fua ipfiusfpeciaii dote

deterum aperttfftme falluntur , quiputant Ejttam hanc caprariam di.

tlam Tokmoniam effc

N*raiitf.

ut iatius iibro qaartofuo loco dicemus

Qu<s planta myai/ov ayptw

Gmci > T^uta fylueflris Latini

50

dtcitur

v4rabice,Harmel : ltaltci,I{uta fzluatica.

MSx*.

MOLY.

CAP. XLVII.
:
.

MOly

haber graminis,Iatiora3 hurai lpar(a : florem albx uiola?fimilem, {ed minorem,magni, la&ei coloris : caulem candidum , quaternum cubitorum in cuius cacumine ineft aliquid,quod allij fpeciem referat. Radix parua,bulbofa.qu mirumin modum. ualet ad uulux apertiones,fi trita cum irino unguento,in peflb fubijciatur
folia

tudine uiola? purpurea? smulum

Moly hift. ex Theoph.& J?ii

exit, atque apud *7\ /T ^ ut fcr'P tlim reliquit Theopbraflus libro I x.cap. xv.de plantarum hiftoria , apud Tbeneum j\f J^CyUenam cffe(quemadmodum Homerus dixit)affirmant radice rotunda,non abfimdi cep<e,folio fctllce Vfum eius, Q
' :
.

contra ueneficiafumma

non tamen

effodi dtfficuiter, ut ait

Homerus

Moly quoque mcminit

Tlinius itb.xxv.ca. llli*

ita

In Lib. tertium Diofcoridis

itafcribens .
,

74
&
in Italia nafci
,

Laudatifiima berbarum eft , Homero teficquam uocari a dijs putant Moly . Afi inuentionem eius Mcrcucontraq;fumma uertcficia demonfirat . T^afci eam hodiecirca Thcneum,& in Cilfcne J.rcadi& tradunt, (ptcie illa Homerica radice rotunda nigraq; , , magnitudinc cep& ,folwfcill& : effodi autem difficulter . Gr&ci autbores
rio ajfignat
,

fottum

eius luteum pinxere

,cumHcmetus candidum

fcripferit

Inueni t> peritis berbarum medtcis , qui

diffictdtates faxeas
,

eam

d.cerent

, afferriq; Campania mibialtquot diebus cffoffam inter

.

radicis tngintapedts longt

,

ac

ticfic

quidemfolid ,fedabrupt<e .b&cTlinius

Ex cuiusfani uerbis facili cognofcipotefi Moly ab eofcundo hco

diffidere
,

rcddttum,

quod in Campania cffoffum , &febi alktumfcnibit, af> illo pltmmum

quod Homerus

&

Diofcorides twtis non

planS confenttentibus repr&fcntanmt . Moly ctti Dtofcoridis delincatio rejpondeat , baclenns in Italia reperire tion potm, neque ab alijs inibi repertum , aut aliunde aduetlum fcto; non dcfint qui Moly genuinum fcbabcre iatltttnt . Sunt

Io

&fi

Moly ad me miff&fmt ab amicisffed nullam mihibactenusprobandam duxi. C&terim berbam Moly nfres er Moly Diofcoridiappellatam , eandem nimirum cffeputauerim cum illa, qu&Galeno itb.v 1 1 .fimpl.medic Myle uocatur, Galeno. Myles radixparuo bulbofimilis eft facultatis contrahcntis nam cumfarina &rina , (boc efi lolij) cuminquit appofita
etiam mibiplant&,quxpro
. . , .

apertamuuluamfanarefcribitDiofcorides. Hisuerbis Calenusnon folum qttidem Mylen fuam DiofcoridisMoly atce-

ftam refert ;fcd etiam nos commonet mendicuiufdam,quod hucufque latuit in codicibusGr&cis Diofcoridis Quippe qubd ubiinbuius capitis calce legitur ntwwW ^pov, quod efi, cum irino unguento , Galeni tefiimonio, legendtwi fit ysr*
.

lupivovd^povtidefiyCumfarinaloliacca.EtcertiiniduitiumfaciUlibrarijqHadamfcripfurarum uicinitate labipotuerunt . Sedaddamus rationem , qua uulgaris leclio deprauata manifefii deprebendetur . j^amfi unguentum irtntim
caciter aperit
,

wfaOtfxJis 8 '"
*

'

tffi-

non uideo quid Moly radix cum eo pr&fiare pofftt ^os uV>*f u-Vr^aW , hoc efi,ad uulu& apertiones . Sic
reclius

enim ex Gr&co

20

reddendum puto , qudm ad aperiendas uuluas , ut uerterunt Marcellus ituellius . qui tamenfe- Nomiw. cus facere nonpoterant ,fiutiguentiirimrationemhaberemltbant . U^Skv Gr&ci dicunt,quodLatinittemMoly.

&

iw*w>wp.

PANACES HERACLEVM.
:

CAP. XLVIIL
-

PAnacesnonnuIIisHeracleumdicitur:exquo opopanax colligifolet. Plurimum in Bceoria,& Ciz in a ,Phocide Arcadia? nafcitur ibique compendij,& qu&ftus,qui exeo liquore fa&itatur, gratia, * *? e5 ,^ ftudiose colitur . Folijs eft afperis , in terra iacentibus , herbacei coloris, multum adficulnea acce- "pihphidL dentibus in ambitu quinquepartiro diuifis caule, ut ferulae ,altiffimo, qui lanugine quadam b inca,
:

nefcit

50

etiam minutioribus obfitus mufcarijs , ceu anethi , in cacumine flore luteo , femine b ^ e "- **p odorato , feruenreque Radices habet multas ab origine una,candidas,graueolentes , crafTi corticis, ift "orifaafinfc fubamari guftus . Nafcitur in Cyrene Libyae,& Macedonia . Excipitur fuccus inciOi radicc,recenti caulium pullulatu . Ea candidum fiiccum emittit, quificcatus in fumma cute croceurn coloi ern con
,

fblijs

&

&

Si, folijs excauato folo ftratis , quse ficcata tolluntur profluentem fuccum eximunt . Meliores ex radicibus , alb<ie,rigentes , diftentaeque , ficca?,quse cariem non fentiant,aromatica?,feruentes guftu . Fruclrus ex media rerulaciboidoncuseft:fedexagnatisftolonibus,abufucibarioabhorrer. Maxime inhoc fuccigenere probatur c , quamamarifrimus , internealbus , autfubfuluus , foris ad croci colorem inclinans , kuis, pinguis,friabilis,tener,ftatim in aqua eliquefcens, graui odore . Niger improbatur, ac mollis. Adul.
.

trahit

Effluentemautem fuccum excipiunt

incifb
,

mili

modo caule meffibus

Orib. ,'

Ttfti.l.

inu-

teraturammoniaco , aur cera . Sed fynceri experimentum eft, fi digitis

in

aqua

friatus refoluatur ,

&

rior.

40

lactefcat . Excalfacit, molIit,extenuat : horroribus febrium , circuitibusque , uulfis , ruptis , laterum dolori, torminibus,ftiilicidiourina;conuenit. Contra ucficx fcabiemex aquamuIfa,autuinobi-

bitur:menfestrahit,foetum enecat. Inflationes , qus uuluam male habent,duritiasque,exmelle dilutus , difcutit ifchiadicis illinitur acopis,& capitis medicaminibus admifcetur carbunculos rum pit.Podagricis,cum uua pafTa illitus fubuenit dolore dentium liberat , cauis inditus oculorum aciem illitu excirat . Ex eo, & pice optimum fit emplaftrum contra beftiarum morfus , qux in rabiem efferantur. RadixinramentaconfcifIa,uuluaeadmota,partus extrahit:ad neteraulceraefficaxeft.nudata ofla corpore operit , fi trita cum melle illinatur Semen cum abfinthio fumptum , menfes pellit
:

cum ariftoio chia , prodeft aducrfus animaliaquaa uenenum eiaculantur

inuinobibitur.
5
-

& c ontra uulua* ftrangulatus

t Odb.

av-

mfAiuiincKtvi*.

PANACES

ASCLEPIVM.

CAP. XLIX.
:

Sp"un',&
Chironmm.

caulem a folo emittit tenuem,cubitalem , geniculatum circa quem folia fun- jvi.maic oka duntur freniculo iimiHa , maiora tamen , & hirfuriora t , odorata in cacumine umbella,ubi flores tia. tKpA b emicantaurei,acrisguftus,&odorati.radix a paruaeft,&temiis. Auxiliarem uim habent florcs, femina, contra ulcera, phagedxnas , & tubercula ii trita cum mclle imponantur . aduerflis ferpen- b Meum V tes ex uino bibuntur,&cum oleo illinuntur . Aliqui panaces fyluedre origanum uocant , alij cunilam, J| J,fxitfcc -de qua in origani mentionediximus defuper. * Gat. umsy CAP. L iWu, fapivtn. HI RONIV PANACES PAnaces- Chironium in PeHo monte m:ixime p.ouenit fohum eius amaraco fimile flos aureus X il^qCd&'

PAnaces t

Afclepij

__

&

\^^

'

i.'e

radix b parua,qux'nonaicedernn;ncur,i>

iftj

acns. Potaradix feipeiiaumuenenorefiftit.

Illita

coma , eadem prsuat

Tanaces

Chiroinun). b Mcu.&Cit.

Ae^w.i.
nirts.

te-

742

And. Matthioli Comm.

PANACES HERACLEVM.

Panaeis conS-

<Maces Heracleum in Upulia

in noflris

fiequens mfcitur ,
.

demio.

maritimis Senenfibus

Habetur

&

in

quemadmodum in Jipennini iugis , in Mgentario promontoria 10 qudm plunmis Italite uiridarijs, ubifumma diligtntia colitur ab hix,
,

&

quiftmplicium medicamentorum fludiofi

uindarijsferunt
in Italia
.

ac colunt

, ad fuum aliorumq; commodum innumeraplantarum generafuis in hortis , ac Verum non ob id affirmauerim , eius lacrymam, quam officing. Opoponacum uocant excipi ,

Vam qu& Venetijs uenalis reperitur

,

ex Mexandria Mgypti conuebitur

.

Legitima non

defit , etfi

adultera-

Mef.lapfus.

Ufrequentior fit nfus apud eos

faes
:

qui ex quduis herba manipulos colligunt

eius genera

In Vanacis hifioria apertiffimi aberrauit Me-

Quod omnibus iam notius eft,qudm ut a nobis oftendi debeat. Tanaces Afclepiumnuper uidimus ,eiusq;effigiemhic appinximus. SedCniKoaiwunonprouenit, quod fciam, in Italia . Qnanquam non defunhqui pro Chiromo panace oftendant plantam,qu<efoliu?n habet oblongum, hyffopifert moconfundat
.

quippe qui initio capitis omnia

do : ftorem pentaphylli , fed maiorem , aureo tamen colore :furculos tmmerojos

tenues , lignofosq;

radicem itcm ligna-

fam,

InLib. tertium Dioicoridis.

743

PANACES ASCLEPIVM.

fam,rufefcentem,guftuadftringentem. VtrumqubdDiofcoridespanaci Chironio tribueritfoliaamaracoftmtlta,

&v~

10

dicemguftuacrem,nonuideoquomodoingenuipofftmeorumfententUfubfcribere. Flos irAQj&folismihiquidemomnino fymphitorum genere

folumpr&ftat ,fed oris

Veriim non hac uulnera glutinet & fanguinem manantemfiftat uidetur quum & pudendorumulcerafamt^ubiin uino decoquatur,& eofubinde ulcera abluantur Datur quoeffe
,

facili

que potandus ad cruentafputa, <# ad dyfenteriam und cum radicibus contritus ; quinetiam ad menftum abundantiam . In
fummaubiagglutinare,cobibere,& roborare opus ftt,eaomniaperindepr<eftat ,ac aetera fymphytorum genera.Tanacis
genera ab inuentoribus cognominari tradunt , nempe jLfclepium ab jLefculapio
,

Chironium d Chirone ,

& Heracleum ab

Hercule : quare

& Herculeum d plerisq;

eft

appellatum;cuius tantum Ucryma boc tempore officim utuntur . Semen enim

ac radix,etfi in pluribus ualeant affetlibus ; ad nos tamen , qnod uiderim , non adferuntur . In quorum defeclu optimi cbirurgi ,

ckm denudata offa carne explcre uolunt , radicumjegmenta , qu<s lacryma compatla reperiuntur , qutcque illa ftnt

744

And. Matthioli comm.

FLOS SOLIS, SEV PANACES CHIRONIVM.

non partto laborefeligunt

Panacis inres
c

,&adbwnc uptm in puluerem redigunt

.

Tanaris uires defcripfit Galenus libro v

1 1 r . fitnpli-

mm m edicamentorum
-

bis uerbis

Tanaces Heraclium , inquit , ex hoc fit uocatus Opopanax , radkibus

eius

,&cau-

j^ e flic<

Torrb opopanax ipft longe e(i adplurimos ufus aptiffimus,utpote excalfaciens, emolliens,& digerens :ponatq; ipfum quifpiam in calfaciendo tertij ordinis , in deficcando uerofecundi . Cortex radicis exiccatorium fnnul,& exlibus excifis
.

calfattorium

efi

medicamentmn :fed minus qudm fuccus. quin

que utimur &adoffa denudata

cet abflergendo fimul ,

,&ad ulcera maligna

, .

& nonnullam habet abftergendifacultatcm Ouare carnemprocreant enim & contumacia

.
.

eo
,

quofcili-

Sufficienter

talia

& deficcindo

nec ita magnopere calfaciendo

qum umnia ad carnem generandam neceffaria funt,

uelut in libris de curandi ratione ofimdimus

mtnfilw mouendis medicamen accommodum. C&terum nefcio,quo patlo nuncfere omncs ex more non panaces,fedpanaca herbam banc uocitent . Tanaces autem ^ifcle
Frutlus calidus
ipfe e[i,ac
,

&

fium minus ejl calidum fupraditto panace : quamobnm eo > &floribus eius

& jemine melli mifiis ad ulcera,pbymata,&

phagcdimas

InLib. tertium Diofcoridis.

fhagecUnas ittuntur . Tanaces uerb Chironium
ctt

747.
.

& ipfumfimilempr&ditlofacultatempofrdct.h&c Galenus

Giauftr
:

Torrb deij'naJa.Mt

Tanacis lacryma(ut autbor efi Mefues)a remotis corporis partibus,pr#fenimq; ab articulorum compaginibusdentam,
.

cralfam,contumacemq; pituitam

Cerebrum ,

& neruos expurgat ,praiipue cumfrigidts torquentur morbis.

dicitur: Latinishem
,

rSpAKhHov fic Grxcis,ut etiam Latinis

Tanues Heracleum,nominatur:J.rabibus,Steufi<;kuftr,fiue
i'otw'^
ut Latind fimiliter Tanaces jlfclepium
, :

ltd.s,Tatia-

ceHeracleo

Huius gummi

Gr<ccis

opopanax -AtaUs, Opopanaco

:Hi(panis, opopona-

que

maMAYAi uerb dvtLktnmw ftc Graci uocatur

.

^irabice",

Tanax ^fcbilibet
Nomini,

Italici*,Tanace jLfclepio

wtura.Kts
,

denique x.nfdviay ita Gracis

Latmis pariter Tanaces Chironium appellatur : Mauri-

tanis

Tanax caromon : Italis Tanace Cbironio

a,
oV.

IO

LIGVSTICVM. CAP. LI. quod alij panaceam , alij panaces uocant,]pIurimum in Liguria nafcitur , [in monte Apennino Alpibus contermino unde nomen traxit ] Panaces incolse non ab re appellant , quoniam & radice, & caule Heracleotico panaci fimile fic,& uiribus eifdem prazditum Gignitur in altiffiLlgufticum
,

leg't

Concinfa no* Orib.

LIGVSTICVM.

Ko"''

K rr

mis,

/ A {>
fT.J(
bes.
|(.i.circafcro:

And. Mattbioli
,

Comm.
.

mis,afperisque montibus,ac umbrof s,maxime a iuxra fluenta Cauliculum fertanethi,geniculatum Mpu- tenuem,& in circuitu foiia fertula? Campanae molliora , odorata,prop<_- uerticem graciliora, & longe magis diuila in cacuminemufcarium in quo femen dependet nigrum, iolidum & oblongum,fceni cnlo proximum guftanti acre , & aroma olens radix candida , Heracleotici panacis fimilis,odorata
, ,
,
:

Radicis feminisque uis excalfa&oria , concoquens

ctiones.b Cat.^iVcf* ^ov. i. grarum lfomacho. c Orib. mt.fi>'
jtLrov.
i.

Prodeft ad inteftinos dolores, tumores , conco-:

item ad inflationes,pra2fertim quibus ftomachus turgeat

. .

& contra

ferpentium i&us urinas,

:

& menfcs potu trahit

Eofdem pra?ftat effectus appofita radix Semen cum radice oxyporis,& medi:

altU-

riflimum.

camentisdecoquentibus admifcetur. b oripcrquam utilerquarepro pipere utuntur eo indigena? ad c amarum enim eft . Alij obfonia . Adulteratur femine quodam fimili quod facile guftu difcernitur femen fceniculi , aut fefelis admifcentes ,ligufticum doio uitiant.

LIGVSTICVM ALTERVM.

Falhvtnr

InLib. tertium Diofcoridis.

FJ.Uuntur
apert<!,ut

747
In Lfeuftico
er

mea quidemfert opinio,qui herbam uulgb hodie Leuiflicum nominatam> quam leghimum hippoejfe

felinum cenfemus,putant

Ligufticum

hh dDiofcoride repr&fmtatim

quod Galenus uniuslitera mmatibnt: Ltquorundaun

byflicumappeUauit. Siquidemhoccaule affurgiitenui,&foi\JsfertuUCampanmftmilibus. Illuduerb

caukm profert
v?

ror.

altum , craffum,concauum,& geniculatum :folia apupaluftris&mula,maiora tamen,acetiam

uis

crajjiora

C<xu*u

au*a-

legitimum,ac uerum Liguflicum in Liguria,cuius Genua metropolis eft,unde etiam nomen inuenit,frequtntif.:nnmpro;

ueniatfitq; imbi adeb uulgaris notitu,ut eiusfemine pajfim utantur incoU inciborum condimentis

non ob id

taffieri

oer
ini

c&tera Italuloca haclemts,qitodjciam,dt:ferri capit. Tlantas autem has duas,quarum hic imagines appingi curauimus,

ferunt ad me amici qui rem heibaria profitentur.

ut fit quoque aliorum iudicium,quamobrem

Verum prior ligufticum,magis qnam pofirema referrt uidetur ;fed uelim,

de Libyftico dijferens lib.v

ambas e.xcudi curaui.Gaienus

n. funpln tum mcdv-

L Wfifei ui^s

camentorum,fic breuiter inquit

LibyRici radix,&femen exgcnere excaifacientiumfunt,adeb ut mer.Jis cieant, & uri-

"

'

nas prouocenhflatusq; difcutiant . Qupd Gr&ci ktyvanoy, Latinijimilitcr Ligfticum3 <&- Libyfticu dicunt : Italhtigujluo. Nvmiaa.

PASTINACA DOMESTICA.

^rr

Jv&fv&is.

74
*r*rt.

And.Matthioli
PASTINACA.
:

Comm.
CAP.
Lll.
:

PAftinaca fylueftris folia gingtdij

milem anethi
:

habet,latiora,fubamara caulem rc5tum,fcabrum umbellam Cu

.

qua flores infunt candidi,& in medio purpureum quiddam,ferme croceum radixdigiticraffitudine,dodrantalis,odorata,quajco&amanditur. Semen potum,ueI impo(itum,menftrua mouet . Iis conuenit in potione,quos urinae difficultas torquet,aut lateralis dolor excruciat,aut fi aqua cutcm fubijt: ferpentium morfibus,i<5tibusque prodeft.picefumentes id,nulla affici iniuria a ferpentibus traduntur conceptus adiuuat . Radix urinam pellit,uenerem ftimulat,partus appoiita eiicit. Folia trita,& cum melle impofita,phagedamas ukerumpurgant. Satiuaad eadem pollet.inefficacior
in
:

tamen,& cibo aptior

Piftinac* con
fideratio.

VVlgaresadmodumfunt in Italia tamfatiHte,quhnfylueftrisVaftinaca radices, ut qu&paffm qmdragefmalis ieiur>ij

tempore non ingrate in ciborum ufum recipiantur . Cteterum quoniamfortaffis in Gallia nonfemntur in bortis

PASTINACA SYLVESTRIS.

HueWus

In Lib. tertium Diofcoridis

acetarijs,fatittas effe Taftinacas
.

..

4j>
R ue
iij;

HueUius manifeflo errore putauit,Carotas nobis uulgb uocatas,quas coclas,fak,oleo,& aceto additis,byeme ufurpamus in

Vt binc maxime" admirari fubeat I{ue!lum,uirum alioqtti dotlifftmum

Siqttidem baffe-

.
t

nus neminem inueni e* ref herbari&fcriptoribus tam Gr&c&,qudm jl rabic&famili&, qui memori&prodiderit^Taftinacamfd
-

tiuam radice nitiadeb rufa,ut fanguineo fttcco madeat, qualis Carot& diU& ineffe deprebenditur . Satiua in Italia freqrmitiffimaferitur in bortis
ftat radicibus
,
.

Erratica uerb nonnunquam in campis ac incuhisfiiajponte nafcitur . Vtraque albicantibus con-

qua

ia locis qttdm plurimis cobta

mandttntur

nanque e& in qnadrageftmo pr&fhtim ieiunio cumfarina,ir

x

cleo fi-iguntur,& itaf&pe,ubi defunt pifces,eorum uicem fupplent : lice tpro ieiumntium infthuto^fftnt potius

eorum cibis

abdicand&x Venerem enim non obfcureftimulant

iUiusfcilicet,in cuius fiorcntis

Falluntur pr&terea,qui Dauci loco,agnjlis Taftinac&femen accipiunt,

.

Quomndam
crror-

umbeM medio ex iguum quidpurpurei emicat Miud cnim eft d Vaflinaca erratica Daucus,
7{am quanuis tam ex illws,qudm Gdenifenmedicamentorum,tum de alimcntorumfacultatibus , Daucus dfylueftn Vaftinaca parum,
alterum alterius uice in medicim. itfit capipoffit ; non tamen refft
dici poteft
,

I o utpaulb inferiusfuo loco dicetur,ubi eius tresfttecics d Diofcoride redduntur.

tentia libris tttm de (implicium

ttelpotius nihil uiribus dijfcrat,ob idq;

Dau-

C A R O T AE.

cttm

7)'o
Paftinic? ui-

And. Matthioli Comm.

% .

cum erraticam effe Vaflinacam

Taflinacx meminit Galenus librp v i i 1 .fimplidum mdicamentorum, fic inquiens.

efl
.

Ta -

fiinacafatiua imbeallior : agreflis ad omnia potenttor

Vrinas mouet,& menfes prouocat

cum herba quidem tota, tum

Nomini.

maximifemen , ac radix . Habetporro etiam abfterforium in fe quippiam . quamobrem ulcera pbagedanica quidamfo' cum meUe,qub pura reddant, iUinunt . Tlanra qu Gr<eciwu\7,c;,Latmi, pariter Italici Tdftinaca Mtetur : jLrabici,le%ar,Ge%ar,feu Gie%ar : Germanici , Tafteney,& Taflinacben : HiJpanici,Canaona blanqua : GaUifys eius uiridibus

&

ci,Tafienades

Boemici TafftrndK,&

ita

quoque Tolonici

CAP. LIII. SEfeli Maflilienfe folia foeniculi habet,.crafliora caulem uegetiorem umbellam anethi , in qua femen oblongum,angulofum,deguftanti t ftatim acre radix longa eft iucundi odoris Semen !k
seVe^.
: : :

SESELI.

icgit

Catecui. racjj x excalfaciendi

uim habent Potu ftrangurias , & orthopnoea? medentur fuffbcationibus mulie- 10 rum, comitialibusqueprofunt menfes , & partus trahunt ad omnia interna mala pollent tuflim uete rem fanac . Semen cum uino potum,concoquit,& tormina difcutit epialis febribus utile.contra per.
: :

.-

SESELI MASSILIENSE.

fri<5tioncs

InLib. tertium Diofcondis.

7j

iKelioncs initineribus , cum pipere,& uino bibitur . Capris,ca?terisque pecudibus datur in potu, quo a Meu,& Cat. fecilius fuos fcetus enitantur . Aethiopicum fcfeli,folia habct hederaj,minora,& ad periclymeni moJY (/.idumoblonga. frutex a nigricat,palmitibus in binacubitaextenfis : ramis b fefquipedalibus : capitulo Sccpvof j/s6f.i.friitexue anethi : femine in tritici morem denfo.nigro , amaro , Maflilienfi odoratiore,& acriore,mukum fuaui. romagnus elt. Peloponnenfe folia habct cicuta? , latiora,& craffiora : caulem fupra Maflilienfis magnitudinem, feru- b Meum.cOT/fl u<caa/.i.fpilaceutn : latam in cacumine umbellam,in qua femen latius,odoratum,& carnofius pendec . Eifdem thamg longitu

&

uiribus preditum eft . Nafcitur in afperis,riguis,& collibus

cap. liiii. TOrdylium,quodaliqui Crecicum fefeli uocant,iuxta Ciliciam in Amano monte nafcitur,herbula
TvJVaw.
furculofa,femine duplici,rotundo,fcutuloi um effigie,odorato,fubacri . Contra urins difficulta-

creticvm

inuenitur etiamnum in infulis

dine.

seseli.

c MeurrijCjwe-

TOU

XffJiVTj

ISf.i. Nafcitur

in Ida.

tem bibitur potu cit menfes . Succo feminis,caulisque uirentis,ternis obolis ex paffo decem diebus
:

haufto , renes fanantur . Efficax eft radix ad ciendas peftoris excreationes , in delin&um cum melie

/JSESELI

AETHIOPICVM.

75
fefclic confid.

And Matthioli Comm,

d Diofcondc defcripto rejpondet : quippe quodamaritudine tantumfit praditim,<&- olfatlui cimkumfatorem reTorrb Sefeli jlethiopici duas hic imagines damus : utraq; enim uerum repr&fentare uidetur . qucmadmodum .
.

&Efeli ^irabibus Siftleos dicitur . Officin<e ucrb id Siler montdnum appeUant . Legitimum Sefeli MdffMhfe in omnibus )3feri Tridentinis montibus Iegitur . Sed maximi animadmrtendum efl , qubd qua.iqnam tn quibufdam Italia pharmacopolijSiUerumfit reperire Sefeli ; in qudmplurimis tamen quoddamfemen Seftlis uicem explens uenditur,quod nulliprorfus
Scfeli

pr&fentet

&Teloponnenfelegitimumrefert
bortulo

C&terumaliquando credidimus

Tordyhum

fiue Creticum Sefeliin

quodamnoftro
.

natum effe,qubd eius femenQta enim aiebani)i Tatauino fimplicium uiridario a\\atum,\err& commififjem Verkm
Sefelis monflratio prima affignatur ceruis faminis
.

cum poflea accuratius eiusfaciem contemplatus eJfem,itemq;faporem examinajfem,id d legitimo longe admodum difiidere
cognoui
.

Siquidem tradit Mifloteles lib. I x.cap.v.de bifloria ani.

malium,ceruasflatim d partu Sefelim herbam petere,& cum eam ederint,adprolem redirc

Sefelis

Sefeli

omnegenus iii uniuer-

uirw

U m mtmori&prodidit Calenus lib.v i f

& radix,atque etiamfemcn tenuium partium,ut & comitiali mor ufque adeb excalfaciuut admodum urinam mouere queat. Sed & medicametitum SESELI AETHIOPXCVM ALTERVM.
1 i.fimplicium

medtcamentorum,ubi itafcribit
eft

sefeli

to,&

InLib.tertiurii Diofcoridis.
SESELI

7K

PELOPONNENSE.

ho,& ortbopncea competat . Qu& herba Gracis &l<rm, Latinis,ut etiam Italis Sefeli nuncupatur : ^Arabibus, Sifalios:Bar~
baris,Sifileos

Noraina,

sw

Germanis,Steinbrecb : GaUis ,Ser montain : Tolonis olejfnek .

SISON.
:

CAP. LV.
.

Slfon cxiguum femen eft,in Syria natum,apio fimile,oblongum,nigrum,feruentis naturx

potu emendat,remoratos menfes cirat tis^cum cucurbita,'& aceto indigenae utuntur . In cacumine granula muka gerit
lienis uitia bibitur

Contra

urinrE difficultatem

Eoin condimen-

Slfon,ut bic Diofcorides teflatum reliquit ,femen efi in Syriaproueniens,nobisq; incognituft: quandoquidem plantam,
qus. iliud profert,apud ulium

auihoremfuis notis defcriptam non inuenio

necfemen

ipfm quod equidemfciam,ad nos

,
,

Sifon femenin

cognitum.

i Syria defertur

Quapropter illius patriai gentibus relinquendam duximus,ubi ews

,

notitia

&feminis ufus

Ts[am pr&-

tcrqndm quod

difficilefit

etiam periculofum iudko

de rebus peregrinis
.

quarum ddinealiones latent , aliquamproferre Nomina.

J?VtT*V.

fmentiam. Id

virav Gncce dicitur,quod Latini quoque Sifn

AfidL Matchioli
aw.
a.

comm.
CAP.

ANISVM.
a

LVI.

Meum.<A"wfacile fpi

Nifum in fumma excalfacir,exiccat.

.ftat.

tvar.i.

rationem reddcns.

halitum iucundiorem facit,doloris leuamentum pra?Vrinamciet,difcutiendiiiimhabet,hydropicispotumfitimextinguit. Animaliumucneoris

:
:

ad inflationes aluum , & alba fbeminarum profluuia fiftit lac ad mammas clicit uenerem ftimulat dolores capitis leuat, fuffkum naribus cum rofaceo tritum inftillatumque fra&is Inter primahuauribus medetur . Melius femperrecens, plenum,nonfurfurofum,odoreprxftans datum eft Creticum , proximoloco Aegyptium
nis aduerfatur : ualet
.

Anifi confideratio
,

&

uires

ATSQfum uulgaris omnibusfere notitm planta

mitatibus habentur
.

efl,folijs fere" <Apij,minus

,

tamen

diuifis,

ex Galeno.

Caulem edit rotundum,cubitalem

multis brachiatum ramis

pmter ea qu& in cauliumfum: umbdlam candidam, mellis

odore :femen obtongum,iucmdi odoris,faporefane mifto ex dulci,acrique,ac etiam amariufculo,ad multa utile . Siquidem,
aperit,concoquit,digtrit,incidit,prouocat,&flatus pellit
.

Oris anhelitum

commendat

Injpergitur panibus odorisfapo.

risquegratia.

Datur toflum cummentha adcdiacos affeffus. Singuit:imftdattaMbauJlum,quamolfacJum

somnum

ANISYM.

conciliatt

InLib. tcrtium Diofcoridis

eoncilUt,& calculos peliit .
ribusfcriptis tradidit Galenus lib. v I . ftmplicium

7)7
/'-

Csterum ut noflrumfequamur inflitutum,nonfunt k nobis ftlentio pmeretmda,qux, dc eius

medicamentorum,ubi ftc inquit
.
.

Unififemen maximi utilc ejl, airt

fubamarum, ut propi adurentium accedat caliditatem

Efl autcm

& inftccando
.

tertij ordinis,ficut

&

in

calefaciendo.Vro-

Tlanta, qum, Gr<zcis ftwv, Latinis item jLnifum ap- NominiU TerpeUatur : Mauritanis,Aneifum,feu Anexiffum : Italis^imfo : Germanis,Anift,& Enifa: Rijpanis, Matahalua ,

mde

& urimm
K*>r.

ciet,

& digerit,atque etiam uentris inflationes fedat

&

va dulce l GaUis,Anis

CARVM.
.

CAP. LVII.
Excalfacit : urinam coneitat , ftomacho utile,os

CArum,fcmen eft uulgaris notitia?

conco&ionem adiuuat .
19 &a,paftinacmodo,manditur.

commendat,

Vtiliter mifcetur antidotis,&

oxyporis

aniii

uicem praebet . Radix co_.

r CArumofficinisuulgbCaruidicitur.femenomnibusnotiffimum. 'Plantanafciturinpratis,&coUibus 3 Pafl'mac&

fylueflris

non abfimilis,caulibusab una radice pluribus,quadrangulis,cubitdibus : umbella pZoribus candidis rsferta

CARV M.

femine

n$
in medicina

And. Matthioli Comm.

.

femine anifo longiore,angulofo,fubnigricante

^adice longa,fapore amaYinfculo fimul,& acri . Semen pracipuum habet

Id enim aperit,prouocat,dij]oluii,& incidit . Mixdiatitr fiigidis uteri ajfeltbus,confert ad omnesfiigidos capitis morbos,uifnm acuit . Herbaproolere comeditur . Ejlur radix cocla perinde ac Taflinaca . Scminis farina

ufum

admifceiur cataplafmatis

qus, adfugillata parantur,

magno iuuamento

megrum
.

femen pajjim Germariipanifuofuiudicio

,

bigunt , ciborumq; condimentis indunt,quemadmodum nos anifum , &fcsniculum

Sed maxime,meo quidem

re-

Monachorum darguendi funt Monacbi

illi,qui in

Mefuem commentarios ediderunt : quippe qui nonfine magno,& aperto erron

radicis,qu uulgb Carota uocatur
.

crediAe-

rintiCarum femenejjeyubentis
'

illius

Quandoquidem Carotarurnfemini nulla Cari qna-

"* enim a ^ eo acn non eft> ut tertio calfacientinm,ac exiccantittm ordini adfcribi ^ itas xm$ poffit . Quod tamen de Caro tcCati uires ex Galeno. ftatur Calenuslib.s i i.fimplicium medicamentorum,ftc fcribens . Carifemen calfacit,& exiccat tertio quodammodo or-

dine,moderatd acrem qualitatem poffidens . Itaque &flatus extinguit ,

& urinas

ciet,

nonfemen tantim ;fed

Nomina.

& planta.

Cuius nomen

Grmmi e(i ndpoc Latinum,Carum : MabkumiCaruiaJHarauia ,feu Karui : Italicum , Caro : Cermanicum,

Mattkumtcb,& Kim: Hifyanicum, Mcarauea : GaUicum Carui.

ANETHV M.

Jftvhv

Jn Lib tertium
.

Dio fcoridis
CAP. LVIII.

/j?

Afe

ANETHVM.

A
10

di

Ancfrr;com?o/eminisquedeco(5i:um,potulaceuocat:inflationes,&torniinaredat:aluum,
:

Tiitionefquefiftit urinas ciet,fingultus lenit.Oculorum

aciem hebetat,genituram
.

reftinguit,

iqtum

Deco&um eius

fceminis uulux malo opportunis,ad deieifiones utile

Condyloma-

ta illitus ieminis cremati cinis tollit

Ts(etbum bortis omnibusfrequentiffimum,omniadebexpartefceniculum&mulatur,Htfepiuscolligentesfailat,

nifi

Anethi confideriC
!

jt^gujium confulant-confurgit enim caulibus fefquicubitaitbus, ramofisfoitfscapillorumffeciem referentibus ,fioribus

luteis,fimine,& umbeliafanicHli, radice neque adeb longa,neque multis fubnixa fibris.feritur in bortis in condtmentorum

ui "

ufum . Cteterum Anethum,ut autbor efi Galenus lib.v .defimplicium medicamentorumfacultatibus, adeb excalfacit,ut
t

habendumfit autfecundi ordtnis intenfi,aut tertij

entis
.

remiffi

Exiccantium uerb ordinis

efi

fecundi incipientis,aut primifini-

Itaque meritbjn oleo decoblum digerit,dolorem fedahfomnum conciliat,& crudos,& incoclos humores concoquiti
:

fit enim ex eo oleum,cuius propinqua fit tempcries pus mouentibus,& concoquentibus uocatis medicamentis

nifi

quate-

ms paulb tUis tum calidius,tumtenuiorumpartiumcfi,acproindedigerendifacultatepr<x,ditum

dinis turn excalfacientium,tum deficcantiumfit
:

Vfium autem terttjor,

& propterea ulceribus nimis humidis,nwllibusq;prodcfl

. 1

potiffimum ijs*

qu in pudendis confifiunt

Utqu& in prxputtofunt inueterata, ea probe cicatricc inciudit C&terum uiride humidius efi,
ifcdminus digerit
.

20 &minuscalidum:itaquemagisquumficcumconcoquit- &fomnumconciliat
ueteres in conuittijs ufi effe coronis ex eo concinnatis
ritanis} Xebet,Iebet,fiue
.

Idcirco mihi uidentur

Tlanta,qutz Gr&cis avSov,Latinisttem jLnethum appcUatur;

Galiis, ^Lnet
.

Mau- NoraiHf

Seb&i ltalis,Anetho
'

Germanis,DyUen,& Hochkraut : Hi(f>a?iis,Eneldo :

K,>w>fr.

CVMINVM SATIVVM.

CAP. LIX.
t Orib. w0111*

CVminum iatiuum t ori gratum eft,fed multo magis Aethiopicum,quod Hippocrates regium appellauit .

Secundum locum tenet Aegyptium

alijs
a

reliqua fequuntur . Prouenit in Galatia , in Afia,

^'^
a

Cilicia,& Terentia,& plerifque

traclabus . Excalfacit,sdftringit,exiccat.ad tonxnna,inflationesq;

.

conuenit,cocl:um,&
:

cum oleo inditum,aut cum hordeacea farina illitum

orthopnoicis datur in po-

Mcum

<ru)

fca demorfis a ferpente , in uino . teftium colledionibus auxiliatur,impofitum

cum uiia paiTa,aut lolij

^ f"

j,'

ci

farina,cerat6ue:menfium abundantiam inhibet . Contritum autem in aceto,& naribus obieclum,fan- "cihnnL guinis profluuia fiftit . Colorem bibentium, aut perundioruin mutat in pallorem

""

KtumZytm.

CVMINVM SYLVESTRE,

CAP. LX.

40

Ylueftre Cuminumjplurimumjefficaciusque in Lycia,& Galatia Afia?, atque CarthagincHifpanise )3gignitur frutice paf uo,dodrantali caule,ac tenui quaternis,aut quinis folijs,tenuibus , ueluti fer:

ratis

In cacumine capitulaquina,aut fena habet, mollia , rprunda in quibus efl; femen acerofum,guftu iatiuo acriore . nafcitur in collibus . Bibitur femen ex aqua,aduerfus tormina, inflationesque:item contra uenenatas beftias exuino . Singultus ex aceto fedat: ftomacho utile,quem
,
.
:

& gingidij diuifura

. Sugillata tollit,, fimanducatum cum melle,& uua palTa illinatur teftium inflammationibus,adiecl:iseifdem,illitummedetur. Eft&aliud fylueftris Cuminigenus,fatiuo non diflimile, quod a fingulis floribus elata promit cornicula , in quibus femen eft melanthio fimile . Quod potum omnium ferpentium morfibus praefidio eft . Calculofis,& ijs,qui urinae ftiilicidio uexantur,aut concre-

humor uexat

tum fanguinem cum lotio reddunt, auxiliatur

50

fed apij femenferuefaclum poftea bibendum eft

SMiuumCuminumomnibus.notumcft.Quamobrem longiorifermoneeiusbijioriamprofequinon operapretium duximus . Sylvestre uero quodprimo generi d Diofcoride afiignatur ,etfi antehacme iUudnufquam uidiffe fcripferim,
fatium
efi

<i

erauo ,

tamen opera,&

liberalttate Iacobi

Antonij Cortufi,rei berbarita indagatoris acerrimi , ut in nofiro hoc hortulo

iuuandorumgratiahoslaboresinfumpfimus.
refiiondeat
,

idnuncprimumutrefcat&
Tijbil

floreat,

m fiudiofortm omntumufum ,quorum

,

emm

in

hacplanta defideraripotefl , quod Diofcoridis dcfcriptioni non

turgencri,fi

m Italia gignitur,id equtdem cum I{uellio

}\itterfporn,hoc efi,Equitis

& Gefnero,

uiris dotliffimis

Quod uerb fcctmdo afcribi. eamphntam effe putauerim , quam

btsc nafcttur in

Germani uulgb
fegettbus
.

calcar,& Confolidam regaiem. uocant . Quandoquidem planta

Caukmprofertfimplicem,ramuiismuitis,tenuibus,longis,dwifis,fylueftrisnigeM

modo

Flores edtt pttrpu-

reos,nigr<e uiola

&mulos : ex altera quorum parte prodeunt corniaUaJu>fnmfpdIantia,qu ueterum calcarts formam ex:

frimeremdentur unde

& iliinomcit d Germxnis mditum

Stmenfat melanthio

fimiie

inpamis corniculis conciufum.

..

Sff

Vtex

7)"

And. Matthioli Comm<

C V MJ N V M
S

A T

V M.

Monachorum
error,

Vt ex ^ ac &ef crt tlone exijlimem,uix aliam P

tat
.

reperiri poffe

p\antam,qu& magis

quam h&c > poftremum Cumirit genus refe,

C&terim Monachi

illi

reuerendi , qui in Mefuemfcripfere ,Jiauicoloris Melantbium

.

quod
,

ojfcins, Tyigellam citri-

nam uocant , primumfyluejlris Cuminigenus ejfe contendunt

uerfantur
. ,

sed

ij ,

mea quidemfententia

in

magno

& apcrto errore

7{am,ut unujquifque fante mentisperfe cognojcere poteji^gella citrinaficfeplafiarijs uocata , nil aliud unMtlanihium interfe quamfuerit quamjiaui coloris Melanthium : ciim omnibus palamftt, non in alio J^igellam hanc ,

&

jpecie dijferre,quam infemitiis colore

magnitudine,fapore , ac omni deniquefacultate ilhs maximi confentiunt.Sedquid multa ? nonne hoc idem inpapauerumfemine quotidie compcrimus ? in quibus tamen uariusfemialus plunbus byofcyamojactuca, nis color nonprohibet quin omntafint papauera . Id quod etiam perjpicuum eji,
:

c&tera nanque informa

&

plantis

quarumfcmina etfi alba

& nigra inueniantur,non tamen altud ab

illis

planUgenus

conjiituunt

liincfit

ut in

huiujce

In Lib. tertium Diofcoridis

CVMJN,VM SYLVESTRE
V.

/jc^

10

fylueftris

primi gcneris huiufce fylueftris Cumini hifloria patrcs illi,& qui eosfequuntur , plani haUucinari deprehendantur. Quippe Cuminifmen in capitulis molltbus,ac rotundisacerofumgignitur,fortajfe(ut opinor) uulgarispimpinellx modo,

iwnainemincapithlismelantbiiinftar,diirum,folidum,fracluq;con:umax,quodinp^
tifaniculum , in qua copiofum profert femen :mdix ei albican s efl ,fummo
trefcibilt:

wcatanonuifitur

Satiuumfolijsfertfamiculumrepr<efentatJtnico,aut.alteroexit caule pluribus adnatis ramufculis : fioret tn umbella,uelu

cefpite repens
.

Traclu gaudet calido

& pu~
.

quamobremfrequentiffimum in maritimisnafcitur , Cuminofrequenter utuntur in cibis,& eo ftept fufjtuntur,qui faciesfuas exterminant ut fanfiitatem,& corports maurationem admentiantur . Vr&ftat tarnen adfaminarum conce.

ftumlfi uuluis indatur

J.uxiliatur oculorum epiphoris ,perfe reccns admotum,

,

& eorundem tumoribus cum melle

.

Da-

tur auoque itlericis utiliter illico d balneo

& ex

dulci uino urin<eardortbt(s laborantibus

Cymini uires fcriptas retiquit

Sff

Caleuus

7^o

Atici Matthioli

comm.
II,

CVMINVM SYLVESTRE

Galenuslib.vii.fimplic.medic.ficinquitns.

Cyminifeminepotifiimkmutimur,qumadmodumanifi,Uguftiei,cayi*>

cs Galma!

"

10

&

petro^elini
:

Eft autem grfacultatis excalfacientis,ficut illorum unnmquodque,tum urinam mouentis,&flatum difcu.

tientis

ex tertio ordineexcalfacientium

Kvyuvot Xntpcy quod

GrAcis,Cimimm

& Cuminnm fatiuum Latinis dicitur: ItaQjtod uerit

.

UsiCumino domeftico ; jtrabibus,Camum,feu

Kemum : Germanis,Kimmel : Hift>anis,Comim : Gallis,Comin .

:

Nomins.

Gr&ci rui\um ypm, Latini Cuminum fyluftre nominant

itali,

Ciminofaluatico

h*MU

In Lib. tcrtium Diofcoridis

Ama<
*

-6v
LXT.
a Meii,& Gr,

AMMI.s

CAP.
.

Acthiopicum cuminum AMmi Vulgo notum

appellant . Plerique hoc natura diuerfum efle ab illo exiftimant

eft,lemcn exile,multo minus cumino, origanura refipiens

Eligendum eft purum,

JV

>

ol

Vis ei excalfa&oria, feruens,& exiccans . Facitad tormina,urinse difficulratem, i ffettn \:k.q'v lerpentium idus,cum uino potum menftrua ciet . Mifcetur derodentibus cantharidum medicamen- iit-i ',-'

minime furfurofam

tis,qua:ecdoria uocant,utindeexortis urinx difficultatibus refiftat . Sugillata

cum melle tollit. colo-

10

rem potu,aut illitu mutat in pallorem . Suffitum cum uua pafla,aut refina,uuluas purgat

Wl
cfym Kjr/ ptLfii w'(i.(.i.

quid i

M M

picur.-,

._

I.,

Regiur
*Iijaheri
eur.s Aec|

Aroms.

Quanqua)*

'

7^2
Ammios
dcratio.
confi

And.Matthioli

Comm.

S^\Vanqnam Hamiacdiuerfafeminauidtrim,qulegitimumjtmmi

mentiuntur;nuUumtamentxijshatlenusmihi

\^)fefe obtulit,quod animum ad credendum aU}ceret,uerum jtmmi ex Mexandria Jtegypti ad nos deferri . Qupd jlmeos nominein officinispaffim habetur cumprobatiftimum,Tlinio tefte,cuminofit candidius , idnigricat , adeofc uulgans
haudl.cpetrofelinifemen amulatur,ut uifuab eo dignofci minimipofiit , fed in hocguflum confulere oportet . 7{am cum Hiterfitacre,facultatisdifcrimenguftufacili deprehenditur . Tr&tereacUmbocnuUum origani faporem guftuircpr&-

fentet,quem tamen referre uerum

trariumfenfiffe uidttur KjteUius
:

jtmmi Diofcorid ts eft auc7or,adbuc clariusfit,id non effe legitimum Veruntamen con.

RueUapfui.
joifcfipt

quippe qui mimsfortajfe accurati ea examinauerit,qu& dejtmmi, Hippocratis teftimoinquit . Eji Cummo ftmiUimum quod Gr&ci uois tradidit Tlinius,ei alioquifamiliari(fmus,lib.xx.cap.iLV.cum

cant jtmmi .

Quidam uerb jttthiopicum Cuminum id effe exiftimant

.

Hippocrates regium appellat ,

uidelicet quia effi.

cacius in jtegypto iudicauit

Tlerique alterius natura in totumputant,quoniamfit exilius,

.

& candidius

Similis autem

io

& huic ufus

1 hoturt * '

nam

dem ntgauerim , jLrnmi m Italia nafci, etfi in officinis battems uerUm non
mi,mUaprorfusreclamante nota
rore dutli Monacht iUi,qui in
.

& panibus Mtxandrintsfubigitur,& cum alimentis interponitur

hac Tlinius . Ctttrum non equisiquidem Moifius jtnguiUarius

reperiatur .

^omams in herbarum cognitione diuuerfatus,exTatauio,ubihortipublicicuramgerit,nuperad me miftt kgitimum jtmVeriimenimHerohHicfaniiUudmnadftipularicertumeft,quomagno,utarbitror^rerro"

Ammios

uires

Mefuem commentarios ediderunt,fe ufosfuiffe affeuerant. nam prAter rationes,error fatis tx uocant jtmmi, fuisfcriptis exploditur, utpote quifuum jtmmi nuUo origanifapore commendarifateaMttr, . Herba,quam tmthUt calenus teftatum reliquit lib v i.fimplicium medicamentorum , maximi e(i utile. facultatis eft excalfaftori<e,&

deficcatom,tenuiumq;partium :fed &guftufubamatum eft,

fuerit

& acre

Et clarum eft,qubd

& digerat,& urinam moueat.

Nomina.

autem in calfaciendo,deficcandoq; ex ordine tertio intenfo . Tlanta,qu<e Grteci u(u , Latini itemjtmmi uocatur: jlrabicc,Vanochach,jtna^,T<lanacbua,Jeu Tfanacbue : ltalici*4mmi&t etiam Hijftanici : Germanici^imey .

20

n^SKopiarm.

CORIAN.DRVM.
,

CAP. LXII.
.
.

COriandrum,aut coriannum uulgaris eft notitiae: uim refrigeratoriam habens Quare illitum cum pane,aut polenta,ignibus facris , & ulceribus quae ferpunt, medetur Epiny&idas cum melle, uel uua pafia,teftium inflammationes, carbunculosque fanat cum faba frefa,ftrumas,& tubercula di:

Tineas interaneorum expellit femen,cum paflb modice potum,& genituram adauget : largius copiofiore ufu abftinendum tamen fumptum,mentem non line periculo mouet . quare continuo ,
fcutit
.

Succus cum cerufla,fpumaue argenti , necnon aceto , mationes emendat

& & rofaceo illitus ardentes fummx cutis inflam,

Coriandri faeulu* cx Gal.

(^Oriandrumomnibusnotifiimmnexiliproumitcaule,fefquicubitalilon^

\^jantop roximis,fed qu& incaulibushabentur, & tenuiorafunt,& magis diuifa :flores in cauliumfummitatibus albicant,i quibus racematimfemen oritur rotundum acftriatum
.

tum#xutagraueolentia,odoratum euadit,

& ad multa utile.Cateriim

effe

Tota plantagrauiterfpirat,cimicum odore , at femen ficin Coriandrifacultate indaganda adeb Galenuspro-

Coriannon,ftue Corion,aut utcmque uocare lubet

dutlus eftjut longumfermonemfaceret contra Diofcoridisfententiam lib.v 1 1 .ftmplicium medicamentorum,ubi itafcribit. . Vetuftiores Gmci Coriannon nominant : at recentiores mtdici omnes

Corion apptUitant,(icut

& Diofcorides, refrigeratoriam &

herbam ditlitans ,fedperperdm . Siquidem ex contrarijs fa-

cultatAus componitur,plurimum habens ejfentm amam,quam oftendmus effe ttnuiumpartium,& terrenam .

-^cparum

adftritlionis pauxiUum . Ex quibus omnietiam aquae humiditatis obtinet,qu tepentis eftfacultatis . Habet autem non tantum ex refrigeratione . Caterum ego cuiufqueparticulatim bus uariiquidem agit ea qutsfcribit Diofcorides , atlionis caufam enarrabo , tametftpropofitumfuerat , mei unius duntaxat hoc in librofententiam expromere . Sed forti
nihil obftabit:imb,ft

&

uerumfatendum

eft,proderit nonnihil,fuperiores

metbodos,qu& ad hunc modum

m paucis medicamen-

tisfunt dit1<s,hU repetere . Trimiim ergo non Diofcorides tantum,fed

&

alij

complures medicorum indeterminati de mor,

bispronuncianuftcutfani bac quoque tempeftatc non paucos inuenias medicos uel infignes
baUucinantes . tnterdum tnim atra,liuida,frigidaqi reddita parte,
te medicamenta^ceu antea
,

pr&ter alia, hac m re maximi

qm eryftpelas habuit,nec amplius refrigerantia pofcen-

fed ea

qu& itifixumpartiprttter naturam humorem euacuent , ij tamen rtfrigerart perfeuerant,

iam declinantibus,ac flaccefcentibus . Sed ita res non ha*Q

jtliquando autem ad digerentia quidem tranfeunt:caterum eryfipelas fanare dicunt . Et fani fcribunt incipientibus etiam-

num ,
bet
.

& crefcentibus

eryfipelatis,alia effe medicamerita,alia uerb

Tsleque enim eryfipelas etiam uocari debet , pofteaquam inflammatio eius,& feruor,ac biliofum iUud abierinU neque
effe

qufacultatefuntfrigida,neque qux huiufmodi affetfus fanant,remedio

putandum eft :fed uelutft uel in initio protinus

exiftimabis,& qu<e digerant excalfaciantq; medicamenta pofcere

derit
,

aut percu(fis,aut alia de caufa quauis tumor in parte quapiam autliuidus , aut niger extittrit, eum effefrigidum affefium . jtd eundem modum,fi calida affetlio infrigidam recinegligenda quidemprioreft,fedfecunda alio appeUanda nomine
:

aut ft difplicet nominis mutatio ,faltemftcut qui-

dam aliafcribuntprincipij,alia declinationis remedia,haudfrigida effeautumantes declinationis remedia, concedendumfani eft,ft cui ita placet , ut talis affeftio etiam eryftpelas uocetur :fed eam etiam calidam dicere , ubi iam refrigerata eft , id
uero neutiquam concedendum . Itaque ne quod tunc
ei

auxilio eft, refrigeratonum

effe

credamus ,ftcut Diofcorides Corian-

drum,quod ut tpfe inquit.cum pane,aut polenta iUitum,eryftpelascuret . T{am quod exquifttum eft eryfipelas,quod utique inflammatumeft,&flauum,haudunquamfanare poteritcumpane Coriandrum ,fed iUudquod iam refrigeratum e(l .Troinde nosfuperioribus uoluminibus,cum determinata, ac definita experientia
>

cuiufque medicamentifacultatem exploran-

6q

dum cenfuimus,qudmmaxitni'fieripojjct ,fimpliciffimum eligi affettum

confnluimus .

Mplerique medici neque qubd uel

plurimi

InLib. tertium Diofcbridis.

76}

CORIANDRVM.

plurmimorborumprotinusabinitioeompofitimmdant^norunt^nequequbdalmafetlusfu
taUfedadmguempariafint.
compofttorum morborum non paruus aceruetur numerus .
randi ratione . Dicetur autem

eryfipclas exafc

medij plurimi , paruerb is,quiuocatur ab omnibus nobis ufitati, utdueteribus quoqucpblegmonc : alijautem inter bos

tim,utftcdicam,eryftpelatapblegmonode,partimpbkgmonacryfipektodes. Minueniasnonmnquamubineutrumuin* Qmnetiamnonnunquam adematodeseffeeryftpelas confpicitur ,ficut aliudfcirrbodes ,ut

De quibus copiofius, ciim alibi dijferuimus,tum in libris de cu-

necejfe eji , qubd exatlum eryftpelas haud unquam parsimpletafuerit . TOrrb qubi ab ante diclo cataplafmatecuraripojfit. Voco autem exaUum , cian d biliofafiuxione 1{amftrumat,inquit,cumlo<. UngnrefrigerationeabfttCoriandrum,uelcxus,qu&ipfefcr^ ftrumis,uel ipfum Diofcoritnento dijfoluit . Quod uerb nullum refiigerantium medicamentorum idoneumftt diffoluendis tum temdubitatwum arbitror : auippe quifexccntafcripferit medicamentaftrumasfanarepotentia , qu* omnia

& nunc quoadfaltem eorum meminiffe

dem non

Sff

jw*

. .

7^4
CotUndri
fa-

And. Matthioli Comm.

},

perk calida,tum aftionibus digerentia effe confeffus efl . Haftenus Galenus a Diofcoride in Coriandrifacultate dijfentiens.
ac jn re Galeno

culca ax Aui- >p orr l uer o

maximi

refragatur Miceniia,qui iit ipfum aperti muehitur

li.

I 1 .cap.c xli x

ii. fic inqui-

compofttum ex diuerfisfacuttatibus,etft tencafacultas in eo c&teris exceUat.ftmui cum aquea quadam tepida,& adflnftoria pauca . Verum,ut ego conijcio,aqueitas,qu in ipfo reperitur,abfque dubwfiigida,non quidem tepida exiflittnifi eiforfan admtfceatur aliquid excalfacientis fubflanti&,qu& fui tenuitate uelociterin autns
.

Scripfit

Galenus Coriandrum

effe

ram euanefcat . Quapropter dixit Hunaym,remouet Galer.usfiigiditatem a Coriandro,& Diofcoridi repugnat

quidemalttcrfentio,cumfrigid&eiusfub(lanti&memincrintMcbigenes,Bjtfus,&aliorumpofteriorum
tgitur
eft

ega

Coriandrum natura infine primi ,

& ufque adprinctpium fecundi

&ficcum infecundo . quanquam , fententia

1

mea,&ficcum efl,& ad caliditatemaliquomodo uergit.Sed Galenus ipfefcntit, Coriandrum ejfeex omhiparte calidum.Id quodfortaffc euemffe putandum ex ea caliditatis particula , qu& dum bibitnr , aut comeditur , abipjo differditur . Miter nec neceffariumforeuft homines fuafiigiditate interficeret,ut in multa exhibereturquantitate. Iiludpr&tereafubdidit Gaienus,ft Coriandrumfirumasdiffolmt, quonam igiturpaftofiigidum ent? Cuifacitirejponderipottfl, id agere Coriandrum fua quadam occ'ultafacultate,acforma: aut qubd reperiatur ineo aliquatenuisfacultas,qucs in profundum penetrare pof-

fttfrigidafubftantia exterius retifta

poribus agat

Sed cum bibitur caliditas ilia refoluitur quofit;tttfolafrigidaremaneat,& in cor. H&cMucenna tn Coriandro Galeni difta refellens . Qu& etfi aliquid in /e rationis ac tteritatis habere ui->
.

deantur ; tamenciim omnibus compertum putem,Galeno neminemadhuc parem extitiffe,quiditigentiusj};rpium tum

nique ex longa experientia profundifftm& philofophi* coniunfta,oper&pretium efl eiuspotius acquiefcerefententi&
Brafiuoli cr- reliquorum
xor.
j-

nct-

turas,tum facultates inuejtigatterit partim faporis guflu,partim odoris otfaftu,partimfubJtantia,& cotoribus,par('nn de,

quam

omnium . Veruntamen Brajauolus in hoc maluitfortajje cum Micenna mare,qudm cum Gakno

rcfti Jenti-

ftmplicium uolumine ,fatiuum tantim reperiri Coriandrum

Coriandri feUinii ufus.

Qui prsterea citm nefciuerit , Coriandrum in Hetruria paffim in pratis,& campeflribusfuafponte nafci , afferit infuo C&terum qubd in hoc capite Diofcorides auftor fit,Corian.

ao

drumfumptum mentem non ftne periculo commouere , qubdq; alij tum ex Grxcis , tum ex SAauritanis memoria prodiderint,eiufdemfuccumpotum interimereftdeofaftum eft , utrnulti , quorum ego fententiam antehacfecutusfum , corundri ttfum prorfus damnauerint . Sed id mnc certi mihi uidetur iniuflifaftum . Siqutdem Coriatidrum mentem non commottet,nifilargius

& immoderatifumatur
,

Quid qu&Jo mirum erit de coriandro

copioftus fumpto

ft

ninum

etiam,cttius ta~

tnen eft ufus quotidiams, liberatius epotum,dolores,morbos graues , (irangulatus,&

mortem denique inferat Iquodfi mo,

derati bibatur , pr&ter alias utilitates

mentofapellit
,

quas humano corpori pr&bet , uentriculum roborat

concoftiones adiurnt, cxcre-

cor exhilarat,intelleftum acuit , ft/iritus claros reddit

&

uiuificat

Quare non equidem ttideo , qaid obflet,

tnodicc fumatur .

qub minusfimiii ratione credamus , tantum abeffe , ut Corhndrifemen noceat , ut etiam maxime proftt,fi tawen parc e cap. mi.dc compofiQuippe ab eius ufu moderato non abhorruiffe Galenum puto: nam lib.v 1 1
.

&
^o

tione medicammtorumfecundum locos ex Mchigene refert

ruftu acido affeftis coriandrum cochlearij menfura exhiben-

dum effe .

fcribahidflomacho

Galeno autem apertifsimi adflipulatttr i recentioribus Gr&cis Symeon Sethi , utpote qui in coriandri mentione bomm effe,& eundem corroborare : cibum in uentriculo retinere,donec probi concoquatur . Qu<e att.

Gorem hunc de temperato coriandri ufu tradidiffe,nulli dubium eft

Ex his igiturfacili colligamus ticet

effe

qubd non Jit ad.

mittendayfedpotiusexplodendaiUomm recentiorum opinio,quicoriandri ufum omninofugiendum

cenfent

nos tnim

recentiiam non omnem eius ufum ,fed immoderatum tantum,ut nocuum , uitandum effe exiftimamus . Semen tritum buscarnibusafferftmprohibet neputrefcanttam cito,quamfoknt , teflatis tempore . Exaqua autemfotum caliacos iu-

&

uat,& atttifluxiones
ItemiHk
triduo acetofuerit

cohibet

Mtamenfemen in ciborum, aut medicamentorum ttfitm nunquam admitti debet,

:

nifiprius

maceratum . Id Gr&cis xVw,& wl<mn, appeUatur : latinis,Coriandrum : Mauritanis,T{Hsbor, \asbeGermanis , Comnder ,

ra,Ku7$ara,feH Ku^ibara : Italis,Coriandro

& Cokttnder

Hiffanis

Culantro K

& Ciliandro

40

rs ?

*w

HIERACIVM.
:

CAP. LXIII.
:

x Meum.wV/'.

Ktvet.

fubca-

Bum.

TTIeracmm magnum caulem emittit afperumjfubrubrum , fpinofum a cauum folia ex interuallis Jflrariufcule diuifa,(imilia foncho per ambitum luteos flores, in oblongis capitulis . Vim refrigerandi habet,& modice fubftringendi unde illitum , ftomacho a?ftuanti,inflammationibusque prodeft Succus erofionctn ftomachi forbitione mitigat Herba cum radice illita , uibratis a fcorpione i&ibus auxiliatur . Hieracium patuum , fblia ex interuallis habet,diuifa in ambitu: cauliculos teneros,uirentes:in quibus lutei flores orbem circinantes,emicant Vim fuam ad eadem,ad qu# fuperior impendit
:

50
derado' & uiK5 ex Plin.

T T Icracium maius,fiequentiffxmum ubique

euotant

in Italia

nafciturSoncho autfylueflri Laftucct non admodum difiimiie. Mi-

J_ \nus autem cichortumferi refert.Scd afperiora eifoliafunt. Flores utriqtte aurei,qui tandem pappofi cffefti in aurato Maius radice nitttur unica, refta,laftuc<e,autfoncht modo Minus uerb multiplici : utriquefuccus laftcusfapire .
.

amaro acriq;,cum catdefcunt .

nera,fic inqw.ens

Homm autem non reperio Gatenum mentionem feciffe

Meminit tamen eorum Tlinius lib.xx. cap.v

nec etiam Tautum,in

.

tibris

defim-

plicium medicamentorumfacultatibiis .
.

1 1

inter laftucarum agrefliumge-

Sunt,quiherbam Hieraciam uocent , quoniam accipin esfcalpendo eam,fuccoq; ocutos tingendo,obJcaSanat omnia oculorum

ritatem cumfenferc,difcutiant . Succtts omnibus candidus, uiribus quoqhepapauerifimilis.Carpiturper mcjfis incifo caule
.

Conditur infiftdt nouo ad multapr&clarus

uitia

cum lafte muiierum . Mcet nbeciitas,a-

catrices,aduflionesq; omnes,priecipui caliginas

Imponitur etiam

oculis

cumlana contracpiphoras- Idemfuccus aluum

purgat,inpofcapotusadduosobolos. Serpmtiumiftibm medetttr inu.no potus . Etfolia tofta,thyrfiquetritiexacew

6o

hibmtut

Yulntri iUinuntur maximi contm

jc

crpiomm iftus Veriim

.

contra pbatanya ammifio utno ex aceto . J.ivs

quoque

InLib. tertium Diofcoridis,

7*7

HIERACIVM MAIVS.

io

qt(oqueuenenisrefiftunt,exceptisqu<eftrangulandonccant>autijsquxuefic& nocent yitempfimmythio excepto. Impo-

nuntur

& uentriex meUe>atqueaceto ad detrahenda

uitia
.

alui.Vrin& difficultatesfuccus emendat .

Teculiares

Crateuas eum

& hy-

dropicis obolis duobus in aceto,& cyatho uini dare iubet

di

earum uires partim iam

ditlx. furtt

,fomnumfacicn-

K(unc non pauca reftant , quo, ueneremq; inhibendi, <eftum refiigerandi ,ftomachum purgandi ,fanguinem augendi . viam inflatwnes difcutiunt , ruclus lenesfaciunt , concotliones adiumnf. cruditatem ipfie nequaquamfaciunt . 7s('c ulLx res in ctbis aniditatem wcitat,inbibetq; :eadem in caufa alterutrinquemodus eft . Sic& aluum copiofiorcsfoluuntmodu
CAfiiiunt,ltntitiampituitdigerunt,atque,utaliquitradiderunt,fenfHspurgant.Stomachidijfolutiutiliffirniad

ineo ufu>& oxyporiobolis ajperitatem addito dutciadintmffum acetitemperantes

Si crajfiorpituita ftt,fciUite,mt ui-

no abfinthite :fi

rum .

& tujps fentiatur hyffopite admifto Dantur Dantnr & mclancbolicis candid* copiofiora &ad uefic&
,

cceliacis

cum intubo erratico

Traxagoras

uitia

& ad dumiam pr&cordio& dyfentericis dedit .j\Ambu(lis

>

7 66

And. Matthioli

Gomm.

HIERACIVM MINVS.

quoque profunt recentibus,fr'wjqwam puftulx fiantcumfaleilliu

iiitro
.

Vlcera etiam,qu ferpunt ,coercent,initio cum aphrotritis

,

IO

cum polenta ex aquajrigida leniunt In choleraquoque coclaspatellis dederunt : ad quod MilHpma , quam maxieruptionespapularum tx uino ,>&polenta flomacho utilijfimt traduntur . Hasomnes mecaule /jedamara. Qujddm labie infundunt . Deferuefacliij caules
.

mox in uino triu ignifacro tllinuntur

.

Conuulfa.,

& luxata caulibus

&

Nomiaa.

Tlinius

tum Hieracijs,quamfylueflribus Latlucis uires contnbuit

Qupd Grxci itpmmi

Latini fimiliter Hieracium uo-

cant:Itati,Hieracw,

ZiKmr.

InLib. tertiiim Diofcoridis.

SiAwr.

7$7
LXIIII.

APIVM.
.

CAP.
:

Ortenfis apij herba ad eadem, ad quac coriandrum conuenit

,pane,aut
a

Inflammationibus oculorum cum

W*AM<
T>v.
l.
-

polenta

illinitur:
.

creto contra&am, reprimit

jque

mammarum b duritiara ex la&e conVrinam ciet,(iue crudum.fiue coftum edatur Decodum eius,radu f
xftuancem ftomachum mulcet
.
i

ctmi

pi

lenrje pi

10

potum,ucnenorum noxa? refiftit> cum uomitiones excitet aluum cohibet Semcn uehementiu urinam pellit contra (erpennum uencna,aut epotam argenti (pumam auxiliatur inflaciones difcutit Admifcetur medicamentis ,quaj dolorum leuamenta praftant, theriacis quoque ac tufiis remedij
:

S Mein
-

Eleofelinum ia c humidis nafcitur , fatiuo J grandius

& ad eadem efficax

Oreofelinum caule eft do-

C a

APIVM HORTENSE.

<

ehiym.i. payjo.

drantcm

768

And.Matthioli

Comm.

APIVM PALVSTRE.

drantem alto.ab radice tenui exeunte per cuius ambitum rami

: : :

& capitula cicuts

multo tamen te-

nuiora femine cumini oblongo,acri,& odorato,tenui . Nafcituri i petrofis,& montibus.Vrinam ciet> femine,ac radice in uino potis menfes trahit . antidotis , necnon medicamentis urinam cientibus , excalf aclorijs , infcritur . Nec hallucinari nos, oportet , exiftimantes oreofelinum effe , quod in faxis prouenit:a!iud enim eft petrofelinum . Petrofelinum in Macedonia prouenit,in prceruptis locis,femi-

&

ne ammij,odoratiore,fapore acri,aroma olente . Vrinam cit,ac menftrua: contra ftomachi, & coli inflationes,& tormina prodeft. Laterum , renum , & ueficaedoloribus ,inpotu fubuenit. Admifcetur antidotis urinam cicntibns . Hippofelinum Latini olufatrum appellant , aliqui fmyrnion , quanuis aliud fit,quod proprie fmyrnion dicitur,ut paulo poft referernus. Eft autem maius, & fatiuo apio candidius caule ako,cauo,moJli, habcnte ueluti lineas fblijs latioribus , in puniceum uergentibus coma
:
: :

J
.

rorifinaiini,

InLib. tertium Diofcoridis.

-6y

PETROSEUNVM MACEDONICVM.

rorinnanni,florumplena:dependentibusincacuminecorymbisantequamdeflorercat. Earemine e qu os comturget nigro,oblongo,acri,folido,aroraatico. Radix dimittitur tenuis,odorata,candida, cftur. cruda,co<3aue Radix apium ut olerum generis, . enafcitur paluftribus umbrofis,& mendat . In
.

e Cat. dtVoV-*
yoi.
i.

ilonu--

cho gtata.

muna condiFolia cum caulibus,deco<3a manduntur,& per fe aut cura pifcibus praparantur,crudaq; untur. Vimhanchabet,utpotofemineexmulfouinomenfescieat:algentescalfacitpotu,aunlhtu: urinaeftillicidioauxiliantur. Radix eofdempraeftateffe&us.
Apij hortenlis

PVtant dubio procul omnesferi atatis noftr& medici

rum inquifitione^uiq; multum laborisacftudij
nil altud

pr&fertim , qui diu uerfati funt infimplicium mcdicamento- conlid. impenderunt , ut banc medicinapartempcne abolitam rejiituerentj
,

bodiebortis omnibus frequemilfimu. apud antiquos fatiuumfuiffe jlpium,qu*m mlgare noftrum Tetrofelinum,

7/0

And. Matthioli Comm.

LEVISTICVM VVLGARE.

QjtorumequidemfententiamnunquamauCimimprobare:cumnoftrum bocnotis omnibus ftt pr&ditum , quibus

conflare
efi:

10

Jlpium ueteres
que rami

tradidere

Vlinius fiquidem libro XX.cap.x I .naturalis biftoria itafcribit

,

^tpio gratia uulgb

.

nan-

largis portionibuspcr iura innatant

lib. 1 1 .de

&

in condimentis peculiarem gratiam

.

habent

Hoc etidmnum confirma-

on,ftoJlplum inter c&terafamiliariffxmum cft , machoque gratiffimum . Quxfane omnia in uulgarinoflroTetrofelinocernuntur quippe quod nobis omnium olerumfamiUariffimum in ciborum condimentis perpetub habeatur. C&terum quanms id uarios noftrarum menfarum cibos frtquenre uidetur Galcnus

alimentornm facultatibus,cum inqmt

&

tifiimi

commendet ;fcripfere tamen tum Chryfippm3 tum

:

etiatn

Dionyfmsfut Tliniusauthorefl) jLpium ad cibos non ad

.

tnittendum,imo omnino nefas

nam id defunclorum epulis feralibus dicatum

.
_

Ipfius quoque uifus claritati inimcum

.

Caukfaminte ucrmiculos gigni * Ideoq; eos,qui ederint,fterikfceremares,faminasq;

Inpuerperijs uerb ab

eoaboco*
dammtur.

miuaks ficn,qm ubera haumnt

bmocentiorem tarnen

effe

marern

Eaq; caufa

cft,ne inter nefaflos fmices

hae

InLib. tertium Diofcoridis.

hsc Vllnks . Qnare mirum nonfuerit ,fi recentiorcs quoque J.pio
tionibus,

77-r.
Eleofelini

comitialibus interdixerunt . Cim igitur his tum ratum autloritatibus , notis praterea fuffragantibus , conftet uulgare Tetrofelinum legitimum effe jlpium,putan-

con

^*'

dum quidemfuerihquinpotius affirmandumMquod officinis omnibus fatiui ^ipijuicem explet,nil aliud effcqudm Taludapium,fm ^ipium paluftre,Eleofelimm Diofcoridi uocatu m . Quandoquidem hoc in humentibus ,
fcitur,caulc,& folifsfatiuo maioribus, rarioribusq;
ria,dc eo differit his uerbis
.

& paluftribus
i .

locis

m-

Eaquepropter Theophraftus lib.v

.cap. v

deplantarum hiflo-

ftiufed ftmle
1

Taludapium , quod apud aqus dut~ius,& in paludibus prouenit,folio raro,nec hirfuto confi. quodammodo Apio e(l,odorc ,fapore, figuraq; . Hoc ColumelU libro x .cap. m.dcB,e ruftica non aqua.

"*ticum apiumjed Upium (impliciter appellatur : ubiftc legitur

cipui aqua Utatur,
pofiint tres digiti
linteolo inliget,

^ipium quoqueplantisferere, nec minusfemine, fed pra,

& ideb fecundum fontem commodifiimd ponitur quodfiquis comprehendere,raro arcolas difpofitum &
ita in

id uelit latifolij facere

religet
.

quantimfeminis

uelft crifp&frondis ,femen eius

inditumpiU,&fiiligno palo pinfttum expoliatumq; ftmiliter in linteolis ligatum obruet . Toteftetiam circa hanc operam
fiericriffium ,fi

cum eft natum incrementum

eft :

eius fuperuoluto cylindro

cocrceatur.H&c iUe

J. quo nonmlli hortorum cul-

toresedotJi,aquaticumapiumcrifpumbocquoquetemporefaciunt.babentq; fpetJaculigratiainbortis. C&terumBgellio

....

Macerone uulgb appellatam , Taludapium effeputat . no n accepu. Quippe(ut paulb pb(l,*tque etiam in proxima Smyrnij commetatione dicetur) non paruafane" inter uocatum Maceronem, Eleofelinum,& Hippofelinum intercedit differentia . jipij porrb in montibus nafcentis, quod ideo Gracis Orcofelinum di- Oreofelini c5
Italis

haud mihifubfcribendum

quippe quiplantam nobis

citunnnUad Diofcoride redditur foUorum ddineatio,nift in eo fcriptura fuerit deprauata,ut fermi fujpicor . Ver itm Theophraftus,& Tlinius Orcofelinum defcripferuntfoUjs cicuu,radice tenui,& femine unus,altcr uerb caule anethi, minutiore

" deMtl0,

tamen . Vndefatlum eft,ut nonnnUi crediderint Theophraftum hoc in loco deprauatum effe,& qubd ubi in Grtecis codici2 o bus legitH>;m t* fvu ix H ""V &#^ id eft ,folia habet cicut fimilia , legendumfit , u^dKia. Kytt pnx&Wa inwn,hoc
cft,

capitulahabet papaueri fimilia

In quam opinionem hos facile potuit adduxiffe uulgata Gr<eca Diofcoridis

leftio ,in

qua nimirum capituloritmpapaueris,non autemfoliorum cicuu mentio eft . Veruntamen egopotius(nt modb dixi)Diofcoridis letlionem

uitiatamputauerim,qudm Theophrafti,licet contrdfenferitHermolaus . T^am prxterqudm qubd Theoe(i

fbraftofubfcribat Tlinius,
in

Oribasij codex,in quo non y.mmiy,fcd *w> legitur

Trteterea ipfefepemmero uidi J.pium

montibus nafcens,quod d Tbeopbra(ii,& Tlinij pitlitra nuUis prorfus notis difftdet . Trouenit enimfolijs cicuU , radice

tenui,

&femine in umbeUa

anethi

modo :

qu<e

omnia J.pifgeneri maximd adftipulantur

iUud infuper addiderim , qubd p ecro f e i; num

in

^ipijlongdmagisproprium cftfolijs confurgere cicuta modo per ambitum laciniatis,femine

capitulis papaueri fimilibus inclufo
.

umbeUa anethi in(iar,qudm

fuit,fatlum

eft

Hippofeliai Italia haud cognitlt tamen quorundam diligentia,utpetito $ Macedoniafemine, iam quibufdam noftris habeatur in hortis . Hu- con " d I

Macedon

c vm ^vtem Petrosel i n vt.i,etfi antehac in

jfo ius copiamprimummihifecit Iacobus Antonius Cortufus Tatritius Tatauinus, cuius liberalitate complures cumpere-

grinas ,

tum rarasfum confequutus plantas . Exit itaque Macedonicum petrofelinum,folijs uulgari ,fiue

aqiutico apiofi-

milibus,fedminoribus^:aulecraJfo,ramofo,ftequentibusaUrumcauitatibus,ftoribus albis,femine hortenfi petrofelino

haud ab(imile,odorato,& amarefccnte . Quamobrem aberrant

toto cdo,qui uulgare noftrum petrofelinum,mhil

.

dMa-

cedonico differre contendunt,fua tantum authoritate ne dicam temeritate nixi

Qupd uerb Hippofelinum uocatur,fi quod

Sienimfoliorum,cau!iumra,

Xevisticvm

uulgo uocant,non eft,plantafane* nonhabeo

qus, legitimumreferat.

morum caterarumq;partiii

magnitudinem,proceritatemq; reft>icimus,etfi Diofcoridi Hippofelimm legitimu non ftt

qubd

coma,&femine itti non reJpondeat,cu?n tamen aeteris felinis grandius (it,& totafacie ftmilejnemo nobis fuccenfere debet, bancpUntam Hippofelimm appeUauimus;uerum ne mordicus opinionem hanc retinere uidear , libenter ineorum concefi
damfententiam, quialiter cenfent . ea exceptione tamen , utinterim hecplanta mihi tantum Hippofelini uicem prxfiet

40

Sunt qui hanc Laferpitium, quiq; frutJiferam Thcophrafli libanotidem

deo ) qua

effe

contendant ,fed plures

fttnt

not.t(quantum uiHippofeli-

horum opinionibus rejragantur . Brafauolus Ferrarienfis herbam Maceronem uulgb uocatamfaU b

,

num exiftimat
tio
.

d peruerfafortajfe MarceUi interpretatione deceptus,quipr&ter Diofcoridisfententiam,Hippofelino radi-

cem intus candidam ,foris uerb nigram reddidit,cum tamen in Gr&cis Diofcoridis exemplaribus nulla nigredinis fiat menQuoquidemargummtoMaceronemHippofelinumnoneJfe,fatisfuperq;comprobatur,prsfertimcumhccoloris

MirceW

&

radicum oppofita qualitate interfe difcrepent. Huius MarceUi Upfus ittud caufamfuijfe arbitror,qubd legerit apud Theo- Brafa.hpfus. phraftum, nafci HippofeUnumfolijspaludapioproximis : caule magno,ac hirfuto : radice raphani modo crafta ,fed nigra :
nigroq; etiamfemine , magnitudine eruo ampliore .

Quafortaffe authoritate fretus MarceUus , nigram Hippofelino radi-

cem inejfe addidit in Diofconde . sed animaduertendum e(t Theophraftum eo loco non defcripfiffe Diofcoridis Hippofelinum
ciim alterum ab altero pluribus differat notis , fed Smyrniumpotius . Id quod ex eo
conijci poteft,qubd Diofcorides,ttemq ;

50 GalenusafJerant,nonnuUosinueniriquiHippoJclinumdSmyrniononfeparent. Quibus

uerbisnil

mirum inter eos , qui

citius

itafentirent,Theophra(lumquoqueabittiscomprebenfumfuiffe. C&terum hacinre etiam Fuchftus ,

tamenpace FueLerror.

dixerim,aperte haUttcinatur:quippe qui legitimum HippofeUnum Lcui(Ucum uulgb uocatum> fmyrmj loco infuiselariffimis
deftirpium hiftoria commentarijs depinxerit
.

Idem pneterea erraffe deprehenditurin

libro de compofitione

medicamento-

rum,quem nuper autlitm edidit . K(am etfi primum retle fcribat,iUud quo officina hodie pro apio hortenft utuntnr,non efperperdm (meo quidem iudicio)fcriptis tradidihpetrofclinifemenfefe nifi eleofeUmmad eft apium paluftre ; tamenpoftea
plasijs apijfemen uocari,itque in cius

omnesfere pharmacop&i ,

idq;

etiam apijfemen nuncupant . jtpi] meminit Gatenus lib.V 1

locum ufurpari . Etenim eleofelmifemine,nonpetrofelini , apijfeminis loco utuntur 1 .fimpUmedic .ficinquiens.

.

^pium ufque adeb calidum eft,ut & urinas,& menfes cieat.Flatus quoque dtfcutit,& magisfemen , qudm herba ipfa

Ap

.
.

sed

uires

gencillm ex Gal.

&
60

oreofelini

& bippofelini

(imilis uis eft

uerum hippofelinon imbecillius tft, oreofclimm ualentius . Eodem quoque lib.

.

fuperms tamen,de Tetrofelino

differuit his uerbis

Tetrojelinifcmen maxiarf ufui e(l

citm tota etiam berba

ma cum racalidum,
urti

diceftmilemyfed imbecittiorem,facuUatemfortiatur . Eft autem ui guftu acre cum amaritudincfic

&

in operibus

Ttt

77*
ma cum inddendi effe&u
tij
.

And. Matthioli
,

Comm.
& ipfum
ttreft

Hinc menfes,& urinas largi prouocat . Flatus quoque difcutit . Fuerit itaqtte

ordims tum excalfacientium

,

tum dcficcantmm

Sed de Tetrofdino Macedonico fu/ius difterens libroprimo de anti-

dotis

itafcribit

Quod ad Tetrofeltnum atttnet ,

laudatiffimum Macedonicurn

omnibus cognitum : quod Ejlrcaticum

etiam quidam appeUant,d loco in quo nafatur,nomen imponentes .

Verum exiguum efiprorfus quod ibiprouenit, cum&

ts locusfit . Eftreaticum itaque Macedonicum hocquod d Macedombus in omnesgentes ajfertur, Macedonum terra gignitur . Sed idcm in petrofetino Macedonico accidit, quod in Mtico meUe,& uino Falerno contingit . Mercatores fiquidem m omnemferme orbis terram, ut mel Mticum,uinum Fakrnum,fic petrofdinum Macedonicumaduebunt,cumtameninMacedonia petrofehni tantum nonoriatur ,quantum gentibus ommbusfatis ejfe' queat. VeruminEpiropetrofelmum plurimumgignhur , quemadmodum in Cycladibus infulismehatqueutmelexmfulisMbenas afjertur ;fic petrofelinum ex Epiropriusin Macedoniam comportatur ,plurimumq;,&prop&totumin

fr<eruptus,& angujius

faucum

& ipfum

in

Thejfalonicam : inde uerb tanquam Macedonicum exportatur

Idem in uino Falerno contingit . nam

citm in exiguo

quo-

dam ItaiiA agro Faternumproueiiu , complura alia uina in FalerniJpeciem d uini magiftris concinnantur,qua perindeatque Falemina ,
in

omnes prouincias l\pmano imperio fubieclas importantur . Tibi uerb fi petrofelinum Eftreaticum quan.

doque deerit , ne peiorem ex tftimes tberiacam futura m,fi alium impofueris

"h[on enimfi mortiferis uenenis , fi uenenato-

rum morfibus altudab

Eftreatico

petrofdinumminus congruit ,propterca reliquis etiam morbis, ut torminibus uentriculo

debilhaqute mter cutcm,& id genus alvjs>fegnius opitulatur,quos in primisfanare tberkca non promittit . Ml h<nc Ejireaticum petrofdinum tberiacamptani amariorem facit ,prafertim citm recens adbuc imponitur . dijfert enim ab aiijs petrokmtbim id Graci,quod Latini Apium hortenfe, nominant: fettni:,quod ut acerrimum,ita quoque amarijfimum cfl . Se

mm

Mauritani,cbarfs , Cbarfi,feu Cbares :ltaii,Apio domeftico,& Tetroftllo : Germani , Teterfilien ,

& Teterlin

Hijpani,
,

Terexii

Galli,Terfildeiardm
:

Iduerb iMoti\tm Graci dicunt , quodLatini,J.piumpaiuJire

:

,&Taludapium : Mau :

ritani,jlffiiis

ltaii,Apio paluflre

Germani,Epffich,& Eppich : Hift>ani,Terexii dagoa,

& jlpio

GaUi , Terfit de leau

Quodautem
Noraiiu.

o'pt*ri*.mv
:

Gr&ci,Apium montanum Latini uocant : Mauritani,Mrafelinum : Itaii,Apio montano : HijpaToftremo 'vxoa-ihtm id Grad uocatur,quod etiam Latine Hippofelinurn
:

ni,Terexit montefno

Galli,Terfil des montaignes.\~li7!<><riumi deinde id Gr<ecis dicitur,quod item Latmis Tetrofelinum

.

&

Italis ,

Tetrofdino

Mabicd,Satts :

Itali-

ce Hippojeiino : Germanici,Liebftock^

GaUicd,Mbe>

& Mbe large

zww..
a Drag.eV/
c-uJ/p(.uoTiiT/
1

smyrnivm;
:

cap. lxv.

JJf'j.0^^n-a.i.odora-

^Myrnion,quodinCiliciapetrofelinumuocant,pIurimumin Amano montegignitur. Caulem k^habet apij,& ftolones multos folia Iatiora, fuppinguia , ad terram infracta,robuita a odore medi.

caco,cum quadam acrimonia iucunda, colore in luteum languefcente capitibus caulium orbiculatis, anethi iemine braflicx , rotundo,nigro,acri myrrha; fapore ,ita ut alterum alterius loco cedat . RaHa^mcdicau- ut b 4ue*. & coiore dix quoque odorata,guuu acri,fauces mordet ,fucco(a,mollis . Cortex eius foris niger,intus uiridis, fubmeimo. aut fubalbidus Nalciturinfaxo(is,&collibus c ,atquefqualidis,&limitibusterrenis. Visradicis,
:
^ .

yK*.
fucci.

Folijsmuriamaceratis adobfoniautuntur:aluumfiftunt. Radicem : tuffes , & orthopnceas mitigat urina? difhcultati medetur. IU recentes tumores , collecliones,duntiasque difcutit , uulnera ad cicatricem perducit . partus abDag.^ hW wi ywi- ortu uitiat,ff feruefacta fubijciatur . Scmen lienis,renum,& ueficce uitijs prodeit : menles, & fecnndas *" pellit.commodcdaturifchiadicisinuino: inflationesftomachiIenit:fudoresciet,&rucl:us. Pecui.

muhi heibae,

& feminis excalfacere

contra ferpentiu

n idus bibere conuenit

W* ^

ftTs*

^htle& '.mguiis
..

liariter

datur hydropicis in potu,& contra febrium circuitus

inculcis.
-

^ISmyrnijfingidcenoU,quillidDiofcoridetribuunturrecl9,diligmterq;expendantur,facile^

deratio!

)^Smyrnium eibcrbxfimiUimum efje qu&dnoftris in Hetruria uulgb uocatur Macerone.

acrimonia iucundis,colore in htteum languefcente
.

Siquidem hanc nafci ctarum ejl

caute apij,ftoiombus multis referto :folijs latioribus,fuppinguibus,robu[lis,ad terram uerfis, odorc medicato,cum quadant

Tr&terea

in

caulium cacuminibus umbellam gerit anetbi modo ifemi.

nebraftica maiore,oblongo tamen,nigro,acri,odore myrrham referente

tnolli, qus.

B^tdice denique nititur odorata, acri ,fuccofa,ac

.

exteriore ctrtice nigricat

.

interiore uerb parte

ex aibo uirefcit

Quas quidem notasferi omnes conftat Smyr-

nio Diojcoridem reddidijfe

Veriim quifpiam,cuiforte htec noftra fententia minus arrideat,obtrudet nobisfemen, ut quod

Maceroni

noftro non infit

rotundum, brajf.ae modo . Huic iilud rejponfum uolumus ,qubd cum ctster* in uniuerfum nota
.

iUi refpondtant ,facite

infem nis ddimatione mendumfubefje poteft

.

Vd qubd non in rotunditate ,fed in alio um cum al-

terofemine interceda tfimilitudo

Torrb qmnuis memorite non prodiderit Diofcoridcs,qubd Smyrniumferatur in bortis,

in quibus bodie nojlrum iUudJeritur ,fed qubdjponte in

Mnano Ciiicis. monte gignatur,tum etiam in coUibus , incultis , ac

.

faxcfis locis

Tlintj

tamen

tttate paffim in bortis ferebatur

.

Idquod ipje Tlimus manifeftd demonftrat lib.x l X.

cap.ulti.

wo,ubi smyrnium inter hortenfia referens,inquit

Et Smyrnium

otus ijsdem iocisJentur,myrrhamq\ radice refipit

Idem

quoque

teftatur

Galenus , qubd ipfum inter olera connumeret tibro li.de aliment . facultatibus ,&deeo fcribat in bunc
eft

modum. Smyrnium non

fesmouet

infuaue.
.

& odorati quidpiam habet

.

Ideoq;I{om<eplurimum uenit.Multb autern acrius eft,& calidius,qudm apium : quin

efficacius

Quapropter

urinam

ciet,

qudm apium,hippofdinum , &fion :

& muikribus men7\pnnulii

Veris temporecaulem producit,qui crudus edendo cfthaud aliter qudmfolia,qucefota per hyen.em mcrantplan.

t<c,nondum caulem babenti , ficut neque tunt apium habet

fiue quis crudam ipfam,fiue

Toftea uerb caule accedente , tota planta iucundwr ndditur,

,fiue
.

coclammandat, fiue ex oleo,& garo , fiue uinum

: alij

acetum

uelit adijcere.

cum

nceto,& garo tantum edunt }) ueluti apium

uerb paululum olei ijs adqciunt

hxc Galenus .

%x cuiusfane uerbis liquibdapparet,

In Lib tertium Diofcdridis

.

77}

/SMYRNIVM,

10 dbapparet ,Smyrniumueteribusetiaminterolcra fuijfe

receptum. Galenonimirum adftipulantur ea,quxdeSmyrnio

mihi retulerunt Siculi . nanque ij affirmant,plantam Maceronem appeUatampafiim coli infuis hortis,atque eam ueris tem-

fore(ut etiam Galenusperhibct)caulem tenerrimumemittere-.qui nonfolum edendofit,fedgratiamquoque ineat cum ore pipere cinane modo comedatur . His itaque fortajfe , uel etiam ualidioribus rationibus adduUus prafertimfi cumfale

&

Manardus Ferrarienfis,uir quidem ingenio,

feruit .

& dotlnna celebris,Smyrnium

effe

noftrum ditlum Maceronem conflanter af~

RuelIi opiu
.

Quo fit^ut minus dubitem B&eMj opinionem improbandam ejfe,qubdfujpicetur ( ut proxima commentatione diximus)Maceronem effe Taludapium Smyrnium uerb eam effeftirpem certb putet, quam in Gallijs uocant uulgb Leuecchia.
.

improkauda.

eft

&

alia planta,quam in
,

diculo depcndentia

& per ambitumferrata,quinetiam

C r et a Sm y rn i vm uocari dicunt . Fert hacfolia noftrate Smyrnio craffiora, quina ab uno pein altera parte ab exortu mutib. Longt autem diuerfa ftetfantnr

uocata rnodo trasfigunqute in caulefunt . Ea enim rotundafi>el~lantur,& d caule,$- ramu in quibusnafcuntur,perfoliata turmllisinambitu denticulis. caulem editfirmum>ftriatum,& fubter folia gemculatum,2quoinlatere,ubifoliaperfo-

Ttt

rantitr,

//4
3

And. Matthioli comm. SMY R.N IV M CRET C V M.

I

rantur, ramuli exeunt^ftngulo foiiorum finu,

[Irijs in

longum protenfs . VmbeUam

in

caulium ramorumq; fummiiatibus

gerit raccmatim diffeclafloribus albicantibus,femine

baud braflic&fimili, fed rotundo, angulofo ,

longis [iriatisq;.

& m acutum drfmentej

Colore exjlauo nigncante,fapore acuto

& amariufculo, pediculis

,

quiplantam mifcrunt, eam Smyrnio no[irofereftmiiemfaciunt

non modbfacie ,fed etiam fipore,odore

Radicem recentem uiderenon licuit,fed , ac uiribus . VeSmyrnij bifloriam accedit,qu<e a Dio-

rism enimuero (quantuni ego iudicarepoJfnm)Smyrniu noftrum magis

s
_->.

admodim ad

"u'r Galeuo.

fcridede[cribitur.
mquiens
.

SmyrniJtumbi(ioriam,tumfacuitatcsdefcripfitGaienusiib.\i\i.fimpiiciummcdicamentorum,fic
.

Smyrnmm quidam Hippojelimtm agrefie cognominant Ex eodcrn genere & ipfum cum apio e[i,& petrofcl.no:
.

Juentq; apio quidcm ualidius,petroJeimo autem imbeciUius

dine
. ,

Menfes itaque i <& urinas mouet,calidum,ftccumq; urtio or*

.

Cilices petrojeiinum

nomwant,quod in jLmano monte nafcitur

felino

& Smyrnio acre

Vroinde

& ularibus imponipoieji

quia uideiicet finc mokfiia deficcet

efl .

tnduratafunt,ualet. Ejiiquauis eius apio,& j.etroJeiino ftmiiis

& ipfum Smyrniuuhminus uerb petro*Sed & digerere,qu& Quoarca & femine eiusutimur ad menfes ,urinas,
Ejl

quidcm

&a{l'mata,

InLib. tertium Dioicoridis,

77j

IMPERATORIA.

& aflhmata,fiue anhelatibnes.haBehus Galenus

ratoriam uulgb uocatam legitimum
effe

Caterum non defunt ex recentbribus,qui contendant,plantam Impe-

Quorundam
hallucimtio.

Smyrnium,argumento qubd eius radices exterius nigricent,interius uerb uirefcant,

mentio,ob fuinominis maieflatem,uiriumq;,pr&flantiam , pr&tereundum fane non

Verum ij ex eoaperti decepti dtprehenduntur,qubdnon animaduerterint an h&planta cteteris interfe notis coueniant.Sed
pojieaqudm ds Imperatoria berba
incidit

duximus,quinbic

eius

tumhifloriam,tumfacultatesedijJeramus. Trftanti(fimaigiturIi*PZKATOKiAinanamenfibus

^raton
,

montibusfupra Tridentum frequentiffma nafcitur,folijsjpbondylio minoribus,folo accubantibus,robuflis,hirfutis,3c afpe- plant2 defcnornatur : e quibuspo- puo, & uires, ris : caule'blcubttali,purpurafcente,rotundo birfutoq; : in cuius cacumine umbelia floribus candidis
,

ftcafemen prodit fefelis modo acutum,pariterq; odoratum

gnofaq;,qu&forls nigra eft,intus uerb fnbutridis
rata
.
.

\adix

ineft ei

non longa , mediocrtter crajfa,rugofa,dura

li~

Ea gujiu admodum acris deprebenditur,ac mordax,fubamara,

.

& odocoli

Ex quo non temeri aliquis contjcere poteft,Imperatonx radicem excaifact re urtio exceffu completo,uel quarto inQujpropter

cboante .-ftccare uerbfccundo .Difcutit bsc mirifice tum uentriculhtum intiftinmtm,tum etiam uteriflatus

Ttt

77'6
ter in dolore dentes
,

And.Matthioh Comm.
piaximi
utilis efl
.

coli cmciatibus,ac uentriculi torminibus

Cit itcm menfes ,aique urinam . Fouentur eius decoBo utili.

pr&fcrtimfi in uino auflero radix decoquatur

intercipit
:

conceptum adiuuat, quemfiigiditas

concoclionem roborat
.

Eadem ex uino pota utcriflrangulationibus prodefl. . Commanfa efl uelutipr&flatiffimus apophlegmatif,fiigidis occurrit

tnus ,utqute cjficaciter cerebripituitamexpurget

Inpulueremcontrita , uinoq; fubindepota

morbis.

Quamobrem refolutis,comitialibus,conuulJis, auxilio efl .

tnidium horauna ante acceJJionem,ex mero biberint
bis uenenisferi
.

^Aiunt nonnulli quartana eosfanari, quipulueris cochlearij di-

Oris halitum

commendat,& omnesroboratjenfns .

Epidemijs

mor-

ommbus,ac uenenoforum animalium tum morfibus,tum i&ibus opempr&flat . jlflbmaticosjeu anhelofo

In fumma excalfacit uniucrfas corporis Vt hinc paldmfiat,berbam hanc non immeritbfibilmperaforU nomen afciuijfe^cum tot tan~2,y.t?mv id Gr<eci,quod Latini item Smyrniumt& Olufatrum,nominant : Mauritani, Seniruion:
.

iuuat,obflrucliones aperit, aqua intercute laborantes fanat , itemq; liene ajfetlos .

partes,quas fiigus occuparit

NomtM*

tisq: uiribus prxditajit

ltali,Smirnio& Macero e : Hijpani^ipio Macedonico

ELAPHOBOSCVM.

VX(t9o$lfW.

In Lib. tertium Diofcoridis

VMf-lknn.

yjy

ELAPHOBOSCVM.
,

CAP. LXVI.
geniculatus , folijs duum digitorum
,

ELaphobofco foenieulaccus caulis eft,aut rorimarino fimilis

tia

'

. Adnata multa habet,ferena Meum mi, umbeilas anethi fimiles,& femina eiufdem.-florem fubluteum : radice ternum digitorum longitudi- y?t JY 3 *&*> a nis , craffitudinis unius,candida,dulci, efui apta. Caulis tener pro olere manditur . Contra (erpendine^r^fea '* li urn i<3us, datur femen in uino . Fama autem eft,hoc pabulo ceruas ferpentium morfibus rcfiftere . kticudkie;

latitudine.ut terebinthi,prsIongis,aIiquantum afperis,circumfrac1:is

10 f~\Fanquam aliquiprofitentur,feElaphobofcum in Italia inuenijfe,atque etiam quibufdam inhortis

tamen,quampro eo demonflrat,foliaprofert incifurismultis diuifa,Uuiaq;
libro,& cap. XX 1
eft,geniculatum
,
.

oflendere yhcrbct

^ideb ut binc perffiieui inteUigi pof-

Elaphobofd Cpai '

'

fit,eam d legitimo Elaphobofco plurimum diffidercfi Diofcoridi magis,qudm Tliniofides efl adbibenda
.

. Tlinius fiquidem Elapbobofcumfolijsfmyrnij,&f mine corymbaceo depinxit his uerbis . Elaphobofcumferulaceum

digiti craffitudine
.

;fcmine corymbis dependentibus ,fimili effigie ,fed non amaris :folijs olufatri .

& hoc

laudatum in

cibis

k<ec Tlinius
effe

In quibus uerbis,qubd eaplani d Diofcoride dijfentiant,Manardus Ferrarienfis Tlinij co.

dicem deprauatum

exifiimat

Oeterum

ubiquereperiatur ,iUudq;efie cenfet,quoduulgb

B^teUius tradit Elapbobofcum legitimum paucis bodie cognofci , etfi frequens f" Pe herbarifs Gratia deinominatur ,i qv.a fni mminis unofficinis fimul

&

>

guentum conficiunt . Scd hanc RjteUij fententiam non admittendam,[quin potius explodendamputauerim ,fiper Cratiam deieamplantam inteUigit,de qua nosfuperius differuimus in hyfjopi commentatione,& qua officindt. utuntur . Quippe qubi

20

haccaule,&fuiijshyffopofitperfimilis,nonautemfaniculo, ac terebintbo

Quamobrem aut aiiamin Calliapkiitam effe

Ipfe

eodemnomineappsUatam, autI{ueUium omnino deceptum exifiimauerim .

equidemberbam quandam fiepius uidi,

tum in

Tridentino,tum in Coritienfi agro, cuius etiam bicpitturam danius,qu ita notis omnibus Elapbobofco rcffondet
Elaplwbofci

ut non potuerit animus non inclimri ad credendum,hanc aut legitimum effe Elapbobofcum,aut plantam illifimilem . Taucis admodum Elapbobofcifacultatespcrftrinxit

Galenus libro v l .fimplicium medicamentorum,fic inquiens.Elapbobafcus ^cak. ex Gal.

.

facultatis
efi

efl

calidx,

& tenuiumpartium,acproinde cxiccatori&fecundo maximi excejfuum ordine

.

Eius nomen Crxcum

itopoSonov Latinumfimiliter Elaphobofcum,& Cerui oceUum: Italicum,Elaphobofco

Nomin*

m*V*>,.

FOENICVLVM.

CAP. LXVII.
.

3 T70eniculum,fi herba edatur , aut lemen cum ptifana bibatur,mammas Iade replet

Coma deco-

n renum doloribus fubditum proficit, quippe quod urinam excitet . contra ferpentium idtus in uino conuenienter bibitur : menfes ciet . in febribus naufeam,& ftomachi feruorem ex aqua frigfda potum fedat . Contritae radices,& cum melle illita?, morfibus canum medentur . Succus caule , foi

X? &um

&

exprimitur,& in Ible ficcatus,in medicamenta adijcitur,quie ad excitandam oculorum aciem com mode temperantur . Extrahirurfuccusadeademualens,etiamfemineuiridi a ,ramulisque>&radicibus prima germinatione incifis. In Iberia,qu ad occidentem fpe&at, fuccum reddit gummi fimilem. Caulem medium,dum herba floret,ruftici demetunt , ignique admouent , quo facilius ui calons exulijs

a Mefi

&Cat
oti .i.
"

& foh

mo^^
's

dans,gummi remittat quod efficacius fucco eft,ad medicamenta oculorum

:

iWfuMw-

FOENICVLVM ERRATICVM.
:

CAP. LXVIII.
fiftit,radice,aut

fylueftrefoenicuIum,magnum fertautem femen cachryifimile. ESt& Ventrem potaque menfes impofita

ftrangurise

Cuiusradix iucunde olet, femine poto: contra ferpentium morfus auxiliatur , calculos comminuit > regium morbum expurgat Laftis abundantiam facit , decoctum foliorum hauftum foeminas a partu purgat . Traditur aliud hippomarathri genus,longo , exili,& angufto folio femine coriandri,rotundo, acri , odorato . Excalfaciendi naturam

medetur

ciet

habet,& uiribus fccniculo refpondet,fed ad omnia infirmius

T"^ Oeniculum tam erraticum , qudmfatiuum omnibus in Hetrurix notum efl . Seritur domefticum Ecbruario menfe ueFceniculi c confi X. re ineunte,locis apricis,& modict faxofis . quippe quod non minus in ciborum condimentis guftui acuta quadam dul- d f^ ^
cedineplaceat,qudm utilefitin medicamentis . Fcsniculi meminit Tlinius lib. xx.cap.xxi 1 1 fic inquiens
nobilitauereferpentes,guftatufenec7am exuendo
,
.

Faniculum

oculorumq; aciemfucco tius reficiendo

Vnde inteUeUum eft,hominum

quoque caliginemprtecipuH eo releuari . CoUigitur hoc caule turgefcmte. Infoleficcatur,inungiturq;exmelle. Pbique boc efi : laudatiffimum tamen in iberia lacrymis fit,& exfemine recenti . Fit etiam i radicibus prima germinatioue
incifis
.

Efl
,

&

in

hoc genere fylueflre, quod alij Hippomarathron

,

alij

frocerius

brachiali crafiitudine

radice candida
.

nafcitur incalidis,fedfaxofis. Dioclcs

Myrfineum uocant , folifs maionbus,guflu acriore, aliud Hippomarathri genus

&

tradit,longo,& ahguflo foho,femine coriandri

Hxc Tlinius, qui eafere omnia d Diofcoride mutuatus effe mdciur Tor. ,

rb alterumfylueflris Faniculigenus,cuiusfemen coriandrt effigiim refert,d nemine baclenHs,quodjciam

in Italia

cogno-

fcitur,& oflendttur . Faniculum,ut mcmoriee prodidtt Galenus libro v

1 1 .fimplicium

medicamentorum,tam uatenter exefje

FcenicuIl

calfacit,ut

cx tertio ordine excalfacitntium

cenferipojfit

Deftccat uerb non &que,fcdipfum quiffiiam in bocprtmi

.

or- ex Qa).

dmispofmrit:proindelacprocreat.quodfiadmodumdeficcarei,non fani generaret

Sujfujtseadem rationeauxiliatur.

//'

And Matthioli CommFOENICVLVM,

tur. Vrinas, menfesq;

ciet .

Eft

& alterumFceniculum fylueflre,qMdprAmagnitudinebippomaratbrumnuncupant,cu-.

10

qudm domtftici , deficcandiuim obtinet . quocirca uentrem quoquetonomine ftflereuidetur. I^ec fane manifefta illis ineft adftritlio Huiusnonradix modo ;fed &multbmagis fcmencachryiadftmileeft: potcftq;
ius radix ac fimen amplius

& calculos fiangere,&

ftrius
.

auriginofos fanarcmenfesq; mouere ,

& urinam excitare

non tamen lac congerere, ficat illudfu-

Miud eft Hippomarathrum,cuiusfemen rotundum eft,& acre,fmilefeminicoriandri,facultate quidem hippoma.

ratbroftmile,fed debilius

Tlanta Grmcis ^puSfov, Latinis Faniculum appcllatur : jLrabibus , Bgiemgi

Italis

Finos-

Komina.

cbio

Germanis , Fencbel : Hift>anis,Hinoio,& Funcbo : GaHis,Fenoil

InLib.tertium Diofcoridis
*Stt. DAVCVM. DAucum aliqui daucium uocant Creticum
.

779
2.

CAP. LXIX.
folijs
:

foeniculo fimile,minoribus,& tenuioribus: cau-

Meu.

eVTaS

fitttHLtri&ai, a dodrantali,umbelIa coriandri, flore albo femineacri , candido , hirfuto , fuauiffimi odoris in xpxl&tihs.i.in mandendo . Radix digitali crafiitudine, dodrantis longitudine adolefcit . In faxofis nafcitur,& lo- manducando odoratum.at cis fole illuftratis . Aliud eius genus,fylueftri apio fimile,acre,odoratum, aroma olens , feruentis guCix.ffvutitv b ftus . Probatiffimum Creticum . Tertium aflignatur genus folijs coriandri,floribus albis , capite,& to <Pnf.ua?ci-

Je

&

femine anethi,mufcario paftinacae femine oblongo,ceu cumini,acri . Omnium femen excalfacit.po- &cu rju t JuTijs.i. acrein "tum urinam , menles , partus extrahit torminibus liberat ueterem tuflim mitigat . phalangiorum manducando, generibusin& odoratum. morfibuspotuminuino,auxiliatur:tumoresillitu difcutit. Seminis duntaxat inalijs b Meum. astp * ualuit ufus in Cretico etiam radicis , qu;e maxime contra uenenatorum iniuriam in uino bibitur
:

&

DAVCVM

Kluxfuojcwcuti

I.

$iip'

smiL-

JW.i.feme,&
eaput anetho (i mile,in quo &t umbella.

Tametfi

7<So
Dauei ponfide
fafio.
li

An&Mattliioli
Taidum
<,

Comm.
quantum equidemfentiofaamftfi&fal-

^f
J_
effe

vimetfi tionnnlli inuenkntur plantarum exploratores, qui Baucum ab erraticapafiinaca nihilprorjus differre contcn
dant,affirmantes,boc idemfenftjfe Galcnum,& pofi ipjum
. ij

tarnen,

"Nam etfi retli dicipo(fit,Daucum ejfefylueftris pafiinaca genus;non ob id tamen illa,meo iudiciofueOuandoquidemfi unam , eandemplantar* rit unquamfyiucflris pafiinaca cuius paulo fuperius memmit Diofcorides
deprcbenduntur
, .

&

Daucum-,& agreftem paftinacam credidijjet Diofcondes,de ijsfanefeorfum non dijferuijfet, neque alttru ab alteraproQiionmdam -^ pt\bus difiunxijjet . CAteriim cum non defint , quibus uideatur Gdenus inter has plantas nuUamfaccre difftrenca
tiam,uidendum eji,anitafe reshabeat
.

Mihi quideminter cas difcrimenfieri mluijfe Galenum, tUud maximum argumen,

tum eft,qtibd Diofcoridemfecutus,

Ubro v i . Tajlinacx uero
(cr
ilbt

&

ipfe uarias utrisq; tribuerit uires

easq- diuerfis locis defcripferit

Daucifiquidem
,

lib.v 1

.mentionemfecit in ftmplicium cenfu.Hinc itaque fit utpperti contfcxam

Galenum in-

difcrimen nouijfe : atquc eos decipi,qui in hoc

MarceUum,

& f{ueUiumfecuti contrarium afferunt

}

Quorum pra-

D AVC VM

II.

terea

In Lib

t crtium

Diofcoridis
,

781
eft efui

tereafententiam,ipftus Galeni tcftimonio,faciii explodipoffe putauerim , necfoium qubd diuerfit capitibus utriufque uires ffeciatim traclauerit ;fed quia libro

fimplicium medicamentorum

Daucum

nonejfe paftinacam ciarifiimi often-

dit,cum inquit . Daucus , quemquidamftapbylinum nominant,agreftis quidem domeftico minus

idoneus

In qui-

bttsfani uerbis Galenus perfpicue fatis declarareuidetur,Daucum nonfibi,fedaiijspaftinacamagreftem appellari.Quam-

obran cum Diofcoride non modb dixerim ; fed etiam affirmauerim tria Dauci genera inueniri quorum iUud Italis fre.

quentius eft,q!todfyiuefirempaftinacam ccmulatur

Hoc enim in Senenfi agro

locis

, .

pr&fertim in maritimis

freqttentiffimum

.rtnafatur.
ucnit ,

Creticnm autem legitimum ex Creta tantumafferri exiftimauerim

,

Torrb Dauctis

, qtti

coriandrifoiifspro.

&femine cuminofimili

in

qudmplurimis etiam Italm

fed etiam Germanict Boemiceq; reperitur

Huius

planta in berbarionoftro Gcrmanicochalcographorumnegiigentia,dumego Traga,graffanteTeftiientiaabeJfem,fecunI

dum Teucedani genus repr&fentat. quod omnino

pr&ter
.

meam fententiam accidit . Dauci uires tradidit Galenus lib.v I

Dauciuire et

ftmplicium medicamentorum fupra citato,ubi itafcribit

Daucus , quem quidamftaphylinum nuncupant,agre(iis quidem Gal.

domeliico minus eft efui idoneus,c&teriim in omnibus uehementior.

&

domefticus comeftibilis quide,fed imbecillior . ^dcre

calefaciendi facultatem obtinet , ac proinde ctiam extenuandi

.

Certi radixpr&ter iam comprehenfa fiattiofum quid-

dam obtinet,acuenereum

Semenautemdomefticiquidem &ipfumquandamadueneremftimulandipotentiampoffidet.
,

jlgreftis uerb planiflatu caret

quod acpucroy uocant : acproinde urinam , menfesq; ciet . jLtque hablenns de facultatibus
ut inter prima cfficaxfit

dauci Galenus . Quifubinde defemine eiufdemfcripfit,eiq;feorfum uiresfuas reddidit his uerbis . Dauci herb&femen excalfaciendi uebementer facultatem babet
,

tum urin& mouendct medicamen,tum menfibus prouo.

Multum etiam digerere per halitumpoteft,foris impofitum Ipfa uerb herbafimilem quidem uim obtinet, tamen femineinfirmiorem , nimirum ob aque& humiditatis miliuram quanquam utique ipfa calidafit temperie . Amjkos itct 2 o Greecis ut etiam Daucus Latinis appeliatur : Mauritanis , Ducu , Ge^ar,feu Cie%ar : Italis , Dauco : Germanis,Beruurt%:
candis
.
.

&

Nomlnil

Hiffanis,Dauco Crctico :GaUis, Carotefauuages.

M^lmv.

DELPHINIVM.

CAP. LXX.
.

Elphinium furculos emittit a radiceuna fefquipedales,aut maioresra quibus folia exeunt parua, delphinorum effigiem reprefentant: unde tra&um nomen cft Flos uiola; albHB non diffimilis,purpureus & femen in filiquis , milio proximum quo non aliud utilius bibi
tenuia,diuifa,praelonga,qua2
: :

MeiUVa*

ignauos torpe- t*>JVk? v% fcere femota uero ea,fefe recolligere . Prouenit in afperis,& apricis . Alterum eft delphinium, quod KaSeii' n&at 3 o Romani buccinum uocant,fuperiori fimile,fed folijs,& ramis longe gracilius . Viribus eifdem poller, & iiuJidoTfie:

poteft,abfcorpionepercuffis. Aiuntenimobie<5tahcrba,fcorpionesrefolui,atque

fed non ita efficacibus

ri -

QVanquamfcribit\itelUus,herbaminGaUianafci,cuirurdnuUumadhucnomenimpofuerunt,qu&omnibusprorfus
notis Delphinio refpondet ; tn Italia

tamen nemo hatlenus, quodfciam , legitimum

oftendit

Ex quo tantum abeft,

C a

fide^tio!'

utputauerimunquam,iUudfyteUijuerumaclegitimumfuiffeDelpbinium,utetiamfimplerunquefiifpicatu^

caput in Diofcoride ffurium ac afcititium effe . T$ec temeri,ut arbitror : namfufpicio inde ortumfmtm habuit , qubd Del-

phinium nufquamfluantum equidcm legerim,defcribatur d Galeno,& Taulo

regalem : quam nos inter fyluefiris Cuminigenerafuperius retuiimus

Q_iprundam . C&terum non defunt qui uelint, exm pUntam Delphinium effe,quam Germani uulgb uocant I{itterfporn,id eli,Equitis calcar,herbariorum uerb uulgus Confoiidam P n " ones re .

Verkm cum h&c

folia nonferat dclphinorum vffigie,

40

necflores alba uioU cemulos

tione ejr

horum fententiam cur probem , non habeo . Fuchfius cetatis noftrcz medicus pr&ftanti erudirerum peritia , antedi&orum opinionemfequitur in libro de componendorum medicatnentorttm ratione . Scd ipfe
,

qttoque ( fi recle fentio)una

cum iUis in errore uerfatur quandoquidem nonfolumfut diximus ) nufquam ,

.

qttod ego inue-

nerim , Delphinij meminerunt illi pr&ftantiffimi medicina autkores,quos nominaui, qui tamen ftmpiicia ex Diofcoride tranfcribunt ,

& mutuantur

fed neque ettam eius caput legitur in antiquifiimo Diofcoridis codice Longobardis hteris fcripto,

cuitisf&pefidem citat ejrprobat Marcelius Virgiiius, ut mihi licuit uidere in eo,cuius copiam mihifecit Vienna clariffimus
iurifconfultus Ioaunes Mbertus
effe poteft ,

Vuidmanftadius jLuftrice
,

orientalis canceUarius

Qupd certi manifeftofatis argumento

Delphinij hiftoriam plane fabulofam effe

uelfaltem Diofcoridi adfcriptam

effe

& iUegitimam
.

7{on defucre pr#-

terea,qui

Senam Mauritanis uocatam, filtquarum conuexitate freti , Delphinium

crediderint
eius

Quprumgrauis error

ita euidens eft,ut iam

ab omnibus expiodatur . Idq; non iniuria,qubdin Deiphinio(demus

caput legitimum effe)folia,

50

non fiiiquce,qttce delphinorumformam repr&fentent , requirantur : foliaq;fint tenuia , longa ,

diuifa : flores uerb purpurei:

.

& tota denique Delphinij

phinij occaftone in

facics ea depingatur,quce

cum Sena quam maximi* pugnet,ut mox patebit

T>{am

quomam Dei-

Sen&fermonem incidimus,cum huius nufquam,quod inucnerim,meminerint Diofcorides , Gaienus, Tau-

lus,& ueterum Gr&corum aiij,fitque in repurgandis humoribus non modb innoxium, fed etiamjumrae tttiie medicamentut
hunc locum non tranfeundum duximus,quin de Sena dijferamus, eiusq; hiftoriam,& uires ciim ex aiijs,tum ex eo quod no-

biscompertum eft,defcrtbamus

Conjiatitaq; Sn^h,Mauritano nomine dttla,folijs glycyrrbi?* crajjis,fitppinguibus,fa-

Sena: delintl0

barumfapore : cauie cubttaii,a quo rarnuii exeunt in iori modumflexiles . Fiores ei emtcant aurci , ueititi braffic&,purpureis intercurfantibus uenulis :

qutbus fucccdunt foliiculi faicati , adeoq; natura compreffi , utfuperior

in ntgro fubuircfcens,uiiarum uinaceis
.

membrana

inferiori

cohcereat

in

quibusfemen continetttr

ufqueadtb fimiie , ut nonfacili primo ocuiorii

.

intuitu aiterum

ab aitero dtfcernatur

FoUtcuit e ramufcuiis prominent

tenui pedicuio appcnfi

quo f,t,nt maturefcen-

00

tcsiparuouentornmfljtufaciiedifciaiaiitur. Tlantaeftfrtgoris impaliens. ob tdq;je>i utdtmaio ,nec uitra

perdurat

Siquidem(ut piitries expcrtus fum)prius Jata,faciti frigore dcperdit:tr,lcrius uerb

antumnum hycmem Jirmliter non tole-

Vuu

rat.

782

AiwL Matthioli comm.

S

A.

rat
.

SeMeminit Sew<* Serapio infuo defimplicium medicamentorum uolumine,ubific habet ex auttoritatejibobanifa

.

na afferuaturficca , filiquas lunatas

So5

^ "
U

& oblongasprofert

in

tenui quibusfemina in ordinem digefta clauduntur . Siiiqum

Cuiuspojlrepediculopendent:obidq;faciUuentorumimpetudeturbantur. Caducasopilionescolligunt.hacSerapio. cap. xvli.de mis uerbisfortajfe deceptus l\uellius , Senam eam cffe arborem exiflimauit quam Theopbraftus lib.lli.
,

plantarum

bijioria

Coluteam appeUat . quandoquidem b&c antiquis paftoribus fuit faginandis ouibus expetita

Vndefa-

Florentino agro , ma~ att RueUius,qui nunquamforfitan in Uetruriafuerat,ubipa(iim legitima Senaferitur,pr&fertim in eius error hmc gno errore putauit,Senam non herbam ejfe,fed arborem Coluteam mcatam,ratus eafdem plantas effe . Sed

prtereaapertifmediluitur,qubdColuteafdiquasproferatcoloreinpurpuramprimumuergentes,moxalbicantes,fl Sena uerb (diqmtnr turgentes,qu<efi premantur,crepitum magnum edunt :Jemme intus paruo , rotundo , lentis effigie . Jdde cnam,qubd CofoUiculis lunatis,qui nuUo jviritu tumido dijknduntur,quibusfcmen includitur uimcearum inftar .
lutca

InLib. tcrtium Dio/coridis,

7h

COLVTEA.

lutea arbor fit multis perdurans annis,Send uerb

non nippaucis menftbus uiuat . Quofcut iam omnibus paUmfity V^teldifferentiam . Et qxanuis aflerat lium hac in rt manifefli c&cutiuiffe,& inter Senam,& Coluteam non paruam intercedere eum umen in errore fuchfms infuis deplantarum hijloria commentarijs , has plantas facultate inter fe minimi differre ;
uerfanputauerim>qubdeertbfciamColute<efemennonminus,quamgeniftoz uomitiones ciere . COLvtea Coluteatj& magnitudmepr&- colytex menquekicaliquiddicamus.Theopbrafioauftorelocopaulb anti citato , Lipara propria traditur . arbos prx- lentis,quo oues mirum in modumpinguefcunt . jqafciturftmine , &fimo
cipui ouillo
rit
. .

,utdeeaquo-

flans,frutum infdiquaferens,magnitudine

Folium habct non abftmilefano grteco

.

aqua puliulare incepeTempusferendi ciim jLrllurus occidit . Serendumfemine pYctmadefaclo,ciim iam in maximi :ffargittw deinde in ramos, quar. Germinat primo unicaulis,triennio

toq-annoayborefcit . b<ec Theophraftus

Fuchfius

Exquibusfani uerbis
,

liquidb apparet

qmm maximid Colutea

difftrat Sena.

& medicin<e,& Gruifermonisperitiffmm

plantam hanc non Colyteam,fed ColuUam dfuofe errore uindicans, appehndm Vuu 2

7-8

And: 'Matthioli
iudicio

Comm.
Efl autem fiutico,

appeUandam cenfuit. Et reclt) quidem,meo

.namCoiytea longi alia cft ab illa,Theopbrafio tefie loco modb citato;

ubi cam i<js depiugit uerbis . jlrbor circa Idamprvutniens,quam

Cdlyteam uocant,genus aliud efl .

fa,ramofa,alofa, inuentu rara,non crebra :folio laurinoflauri latifoiia ,fed rotundiori,amplioriq;

ut uel ulmeofimiie ap-

fareat, oblongius tamen , ccloreparte altera herbido, tergo autem albido,neruofoq; : cortice non Uui,fed quafi uitigineo:
radicibus perfunima gracilibus, &folutis,uerum uibratis,& admodumflauis. FruclW ffioreq; carert putatur

Theopbrafii ucrbis perjpicuum

culiarisfuerit
;

e(l ,

Colyteam d Colutea plurimum

locisftionte

differre

Ex his Qu tamen etfi Theophrafli M Lipara pe.

hoc tamentempore plnribus in

natam uidimus,prfertimq; in Tridentino agro apud ^inaniosoratiq,, credidit

Mefuis,Sc Bra- ubi ego primum

eam quam plurimis

oflcndi .

Sed ut eb unde digrejfa efl,iam nofira redcat

Mefues Sen<e

fcuoh lapfus.

folliculos in dcijcienda aluofotijs longi pwftantiores cffe.

Huic ucrb reclamat nonfolum Manardus Fcrrarknfis uir dotlif-

fimis ;fed etiam diuturna msdicorum experientia

etfi

Brafauotns , qui

Mcfuem tucri uidetur; contrarium putet . Cte- 1

rum ne quis ex altercationibus confundatur,dicam ingenue quid hac in refentio,nec quicquam ab eo recedam,quod experitnento plurics comprobaui
fe
.

Sciendum

tgitur

efl,

Senafolliculos

quificcati afferuantur ,

duum ejfegenerum : alterum per

:

caditcum

&

in

plavta arefaVutm,d quofimen eximunt , nigrum,&prorfi:s cuanidum

,

alterum uerb,quod ante matu-

ritatem demctitur , craffum

ponderofum , flucco pmgnans,& tegctibus expanfum

in

umbraficcatur , fed hoc uenundatu

rarum . Cuifani,Kt iam millics pcnculumfecimus,non minor deiecloria uis inefi , qudmfolifs . "Primum uerb genus , quo Vcnctijs omnesfcrc officinxfc.itent , non modb minorem huiufmodi uim habet ;fed propi nuUam . Vt binc plani coUigere
liceat
,

Mcfuern hic non cffcfine limitationc damnandum : quandoquidem is , ut arbitror , defollicuiis decerptis inteliigat

non autcm dc caducis, quibus tantum utuntur if, qui Mefuifalsb reclamant . In quorum nuniero ego quoque quandoque fui . uerum chn poflea integrum Sen<e campumfiuijfem,utfolliculos decerptos uirentes, &fucco pmgnantes,mox ficcatos
experirer, rcm a litcrfatlo periculo fehabere facile comperi
.

Quare noflro exemplo,qui foliicuiis uti uoiuerint, Senam fe- 2 O

rant , utfolliculos optimos habeant,uelfaltem probatiffimos emant , fi tamen eiufmodi reperiripoterunt : ftn minusfolifs tutius,& cfficacius utantur . Obefi Sena(ut idem Mefues inquit ) nonnihii uentriculo . quamobrem ut btec tollatur noxa,
eius roboreturfacultas gingiber addendumpr&cipit : quin ea,qu<e cor,& uentriculum corrcborant. Vtruntamen , non defunt,qui hancrcprobent fententiam : qubd deguflatis Senasfolijs,aliquid adftriclionis,nonnihil ficcitatis , atque etiam

&

&

tantillum amaritndinis perceperint . qum imnia potius Senam roborare uentricuium indicant

imbecilium reddere

, qudmipfumpcrturbare, ac In quorumfententiam ego quoque pedibus eo ; nam etfi quibufdam,pr<sfertimq; mulieribus;auando-

que contingat,ut epoto Sena diiuto , eoru intefiina torminibus uexentur,id nunquam ex Senxfacultate prouenire cxiftimaui,fed ex craffis,pituitofisq; excrementis, ab hocpharmaco eb impuifis, quxfua craffitie intefiinortim meatus adcb replent,
utineisnonparuamextcnfionemfaciantidum uiamadexitum qu<erunt
tnini,qui diceret fi cpotaScna,uentriculi dotore taborajfe
nx. uires
.
.

7{eque tamenme unquamatiquem

inueniffe

rm-

Vroinde Acluarius,quifolus,qudntum extat,intcr Gr&cosSe-

30

defcripfit,Senam citranoxam bilem,& pituitam deijcere

memoria mandauit . Id qttod non fine erubtfcentia filere

coegit quendam Thilippum de Set medicum , qui (nifallor ) utfuam poiius tueretur fenteritiam , qudm ueritatem , pbarjnacum quoddam improbausrat ex Sen<e dituto , rbabarbaro,atque agarico confiatum,quod cuidam Iliufirifi . ac i\euercndifs
.

Cardinaiis > ac Trincipis Tridentini ncpoti in

.

Tridentinus

Is autem pharmacumiUud

quadam quotidiana febre dederat dariffimus medicus ^indreas Gallus damnandum effe cerfcbat , quoniam Sen dilutum,agaricumq; exc\pkbat,argu-

mento quod h&cduo (ut ipfe affcrebat)maximd nentricuium Uderent,immcmor,ne dtcam ignarus,quar,tmn pr<cfiantia,ac
uiriumagarkctribucrintinfebribusdiuturnisfiniendiSidpituitxpr^feniminfarcluexortiSiDiofco^
US dilucfuires?

mSi HmntlsH> f

aii &bus

Senam extulerit jLcluarius

C&terum d Sina>ea magispr<e[iat,qu<e ex Mexandriajegypti,ucl

ex Syria affmur,

qv.anuis i noftratc adhttc in

agro uirente,& rofarum diluto ego quotannis Syrupum pararecorfueucrim.

qui tutbitargcq; omnespiirgat humores . Daturq; commode pJagnantibns , &pueris , cuiufcunque Atatis hcminibus. Dilntum tamcn magis pr<xflat,qudm decotlum^ubd nulla exparte exbalet : cuius uncis. quinque, uetfex aluum modefiifii-

&

40

me,&fine molefikfoluunt . -Qub d tm b dari poffit pmgnantibus , pueris,experientia docu4t,cuifu bfcribit ^i clnarius, qui Senam citra noxampurgare tradidit . I\edditur medicamentum hocin deijcienda. atuo prxflantius , atqne ualentius
,fi

&

caffu nigr,aut manna,aut rbab.irbaro,aut rofarum diluto, aut rhodopharmaco,quod officitu Syrupum rofatumfohuuu
Diluti pr*r a- uocant > commifceatur , atitfi maceretur Sena caprinofero . Tmflantiffimum ditutum hoc modo paratur . Sumunturfo riuo. liorum eleclifiinm Scn<e dracbnm fex.gingiberis , aut cinnamomi contriti dracbma una,florum bugloffi dracbnm du : mi-

fcenturq;

omnia,& fitlili uitro circumlito, fiuefianneo uafe angufti orificij excipiuntur ,affufisferuentis aqu,autferi caprini uncijs decem,uafis ofcutum adeb occtuditur ,ut nulluspenitusfpirandi pateat exitus . His perattis puluinariptumis anferinisfarclojgniq; calefatlo uas inuoluiiur,reponiturq; in arca, ubipernoclarefinitur. Sic enimconfiruato calodilutum omnanfacultatem infe recipit . Sunt pmterea, qui uindemU tempore Sena folia in muflurn coniiciant , uinum < J * / i j

. . . , .

&

re oen3? uircs ex

'

'

Mef.

Sc Scrap.

mde conpcientes , quod alui detettoriam uim obtinet ad multa utile . Efi emm dome(licum ualde medicamentum . Educit Sena perinferna{ut Mefues tefiatur)bilem tum atrain,tumflaua?n,&(ut jLtluarius ait)non bitem tantiim.fid etiam pituitam
:

quodfane* expencntia comprobatnr .

.

Mundat Scna cerebrum,cor,iecur,lienem,pidmonem,& omncs corporisjen-

fus,confcrtq; mnnibus eorim incommodis

Vifcerum obftrucliones apent,auget iuuentutem,feniumq; retardat ,

& animi
emm hoc
totius

hitaritatcm affcrt

Folia in capitis pcrfufionibm utiliter dscoquuntur ,

,

pmfertim addita antbemide

i\oborat
efl

modo cerebrum , neruos , ocidorum aciem

omnibus diuturnis,& meiancbolicis
.

& auditcriamfacultatem
,

Qptima demnm in uniuerfum

medicin* morbis

Q^amobrem Scrapio

Sena,inqnit,mirifice prodeft delirio,

.

amentk , fiiffuris

corporis,refclutiom iieruorum,pbthiriafii cephalalgi,fcabici,pit(lutis,pruritui,& epilepfu

vjs

Coretiam robcrat,fi tamcn

Nomiru.

potiffimum commifceatur mcdicamentis,qu ipfum maximi confirmant,ueluti uioia. vtanta,qn Gmts ^lvio V ,LatintsquoqueDelphiniumappeliatur: ltalis,Delphinio . Qu^uerb pofterioribus Grnecis vivo.,L^inisitem Senauocatur:
:

Urabibus,Sene : Italis,Scna : Gemanis,Scnct

tiiffams^cn deMcxandria

nv,a?.

InLib. tertium Diofcoridis. PYRETHRVM. CAP.

.

7h
laaI.

PYrethrum Romani faliuarem uocant

Pituitam

FoIia,caulemquc emittit,ut daucum fylueftre,& fceniculum:

umbellamq; anethijcircinatje rotunditatis . radix longa eft,pollicis craffitudine,guft u feruidiflimo.

elicit : ideo in dolore dentium,decodta in aceto,colluto inde ore, auxiliatur : manfa pituitam extrahit. Sudores ciet,perun&oexoleocorpore:diuturnis horroribusefficax.contraperfri&iones

membrorum , reiblutionesque eximie conducit

PTrethri radix officinis omnibus nota,injrequentiq; ufu habetur,pmfertim in dentium cruciatibus. Eius autem planta
non omnibus nota
1
efi,

qubd rarafortajje apud nosproueniat . 7$os plantam cuius hic imaginemexpreftimus, nonfteft

^,

eoafi

deratio.

ne Ubore confequutifumus . Mqui aliud etiam

Tyrethrum,uulgaris notitia planta,quod umbellas nongerit, fedflores

ointhemidis maiores: foliafceniculo crajiiora : radicem acutam,alterius fere Vyrethri modo ; adeb ut iam mihi perfuafum habeam , plura Tyrethri genera haberi non defunt etiam rei berbaris, indagatores,qui notmm quoddam Tyrethrum
.

&

PYRETHRVM VERVM.

run

oftendant,

7 B6

AncLMatthioli Comm.

PYRETHRVM ALTERVM.

oftendant
acris

, pafiimfcri in pratis^ac incuhis nafcens,folijs hortcnfipaftinac&proximis . Cuim radix etfi primoftatimguftu x non femiatur ; poftea tamen cum diutius manditur, tum linguam , tumfauces fuaferuenti acrimonia mordet , ac quodammodo incendit . Sed tamen huius acrimonia non eft ( nifi fallatur guftus) cum legitimi Tyrethri fapore comparanda:

quippe qui
in

& amarior,& multb acnor,&feruentiorpercipiatur. Qupd autem fecundo loco appinximus, primilm uidimus
in hortulo

Baufano Tyrolcnfmm Emporio,

quoda Blasij sbaicher Medichet rei herbaru ftudiofifiimi . Cmterum copiofiffi

in

mum deinde in Bocmia reperimus,ubi nonfolum in hortis paffim feritur ,fedJponti quoque
U ' rCS
tfiri

montibus prouenit . Tyre-

ex Gsd"

memmit Ga ^er}tis J$*v IIX .fimplicium meLubi eius uires ijs defcripfit uerbis . Tyrethri radice potiffime utimur,cau:

fticam,urentemus facultatem obtinente

quautique etiam dentium refi-igeratorum dolores

lenit

& ad rigorcs ante perio.

dum cum oleo confiicatur .

Nomina,

Ad h&cftupidos quoque,quos vdpwfeif uocant,& refolutos adiuuat

:

tvpiSpov ficGr<sci,La-

tm ^ ucro T>yrethrum,&
nice,Beriram
:

Saliuaris

herba uocatur : Mabid,M.acharcaraha,feu Hacharcharha: Italici,Tirethro : GermaGallicc/Tyrethre

.

HiJj>anice,Telitre

InLib.tcrtium Diofcoridis.
tofiTU.

787
a

ROSMARINVM.

CAP. LXXIT.
M eum .**y

DVorofinarinigenera. Vnurnfcecundum,frugiferurnque,cuiusferaen a cachrysuocatur.Folia

altitud:ne,aut maiorera,multis concauum alis ifi cacumine umbellam,in qua femen copiofum,candidum,fphondylio fimiIe,rotundum,angulofum, acre , refinaceum quod in mandendo linguam exurit.
:

fceniculi habet,craffiora,&latiora,in rota?fpeciem,humi fparfa,iucunde olenria:caulem cubitali ^us^cMirys,

'

>

radix thus redolet,candida,prgrandis.Eft

& alterum omnino coniimile,femen ferens latum,nigrum,

: .
:

uti fphondylion , odoratum , minime exurens radice foris , nigra , intus fi frangatur , alba Verum idquoditenle dicitur, illorum planefimilitudinem refert fed neque caulem, nequeflorem,neque fe~

10 menpromit. Nafciturinfaxofis,&afpeiis. Trkaomnium herbacommuniterhcTmorrhoidumprofluuia fiftic fedis inflammariones,& condylomata mitigat: concoquit ftrumas,& abfceflus 3 qui ad ma:

LIBANOTIS, SEV ROSMARINVM.

Kuu

turationem

7 88 /

And. Matthioli Comm,

Kr^ ^^^
vo,

P menfes, & urinas cient ueteres tumores illitu ? P fl.Sif Tr lfcutIunt Tamradici^quamherb* fuccus,adiaaomeUc, illitusoculorumaciemexacuit. Potum SPC^/' ? ad eadcm pollet
: : -

turationem*greperducuntur. Siccs radices cummelleulcerapurganc-.torminibus medenturcum tiE C nt fer entlurn 5 conueniunr

miuwi. Jemen

ii

comitiale malum fentiatur,aut uetus petforis uitium,auxilio

eft.

reio mor-

prodeit podagns,cum lohacea farina,& ac-eto tritum,illinitur purgat tis profunt ca uitiligines,addito aceto quam uinopot. acernmo Semine potionibus utendum, eius quidem quod cachryn non ferat quippe illud
.
:

fua^-

acnmoniaarteriam exafperat. Rofmarinum cum erica nafci,folijs ladtucae fylueftris amarsafperioribus,candidioribusque,radice breui,Theophraftus author eft potuque idipfum alterutra parte purgare . Cachrys uim habet excalfaciendi, uehementer exiccandi . Qyare abftergentibus medicamen- i tis mfentur . contra oculorum fluxiones capiti illinitur,ita ut tertio die foluatur
:

&

ROSMARINVM CORONARIVM.

ht$<sttn

InLib. tertiam Diofcoridis. CAP. A/S-Wfw**?. ROSMARINVM CORONARIVM.

utuntur,

789
LXXIII.
-

ROfirtarinum,quo coronarij
gium fanat morbum ,

ramos

mittit tenues ,

& circa eos folia a [minuta,den{a] lon

:

ga,exilia,fubterincana,fuperneuirentia,grauiterodorata. Excalfa&oriauiprceditumeft. Re- Or.b. autem

non bjgfc? ^& ubi laborans exercitationi nuu fi deco&um in aqua , ante exercitationes bibatur fecrediderit,inbameadefcendat,&merumpotet. Acopis , gleucinoque unguento admifceri fblet.

e "
'

**"

PRhnum-AC fammum Libanotidis,fiue Rjfmarini genus,quod mas appc\lant,jub duplici dijfercmia d

quas illi Liofcorides affignauit .

Diofcoride repra-

^O fma riooru
coniid.

Jentatum , aliquoties uidi Vcnetijs in borto amanifimo Mapbei medici excellentijjimi , nullisfane def.cientibus notis,'

Idcm quoquefrequensfatis nafcitur in agro Goritienfi fupra Salicanum in monte Gargaalterum genus , quod faminamdicunt ,bac7enus in Italia
.

lo rojnuiaquaadtedemdiiwPirginifacramafcenditur. Verhm mfquam mihi uidcre ticuit, tametfi id inibi nafci non negauerim
dtderim
:

Sed certi Cordum infuo dijpenfatorio hallui inatum cre.

quippe qui exijiimauerit fyluejirem J.ngelicam

ejfe

Libanotim

C&terum uariat , mea quidem fententia ,

in

ROSMARINVM SYLVESTRE.

ti^rifrnarini

75? o

And. Matthioli Comm.

1 1
.

Hprifmarini defcriptione Theophra(lus,qui libro I x.cap. x

deplantarum

hifloria

deKpfmarinis h<ec pofteritatii mefolio utile,

moriaprodidit . T^pfmarini genera,inquit , duo , alterum jierile , alterumfertik :

& alterum tamfiutlu,qudm

:

alterum tantum radice . Frutlus cachrys uocatur

Fertilefolium habetpaiufiriapiofimile, fed multb maius : cauiem ad

magnitudinem cubiti,aut maiorem : radicem magnam , craf]am,candidam,

&

ueluti thus redolcntem

flutlttm candidum,

fcabrum,oblongum. Ts(afciturpoti(fimumfolofqualido,atquejaxofo. B^adixmedicamentoulcerumimiis ,&menfibus pota in uino nigro auftero . Fruftus ad urins fliUicidia,& aures,& argemam,& ad oculorum morbum lippimdinem nunl

cupatum,& latlis ubertatem mulieribus facit .

*

Sterile iUudfoiio latlucx

amar<e conliat,fedfcabriori, candidioriq; : radi-

^.

hic d Diofcoride commonemur , ubi Vafcitur id quoque pr<tditlofolo(aiids,ut Hermolaus legendum cenfit , erica)Utiffimum . ^adixpartimfuperius , partim inferius purgat . Quodemmgermcn uerfus confiflit,fupermspurgat:
ce breui
.

&

quodterram uerfus,inferius . Trohibet

fhraflus .

&

ueflibus interpofita uermiculos noxios

CoUigiturper meffem

tritici.htsc

Theo-

IQ

Torrb Coronarium Rj)fmarinum,noflrum nimirum uulgare efl,quod in hortis,& uineis paffim habetur . Id in fequentiori ufu efl. Siquidem nonfolu <n in medicamentis efi utilcfed etiam in culinis ad ciborum condimenta concinnanda.
Jn Trouincia ?{arbonenfis GaUi<e,adeb copiofumflonti prouenit, ut iUudperinde,acalia ligna urant . Tantts enim craffi- eorundem tudims caudice prouenit,ut ex eo cum cithar<s,tum menfie parentur . jlpud Italos hortorum parietes ornat,

&

areas circumueftit

Floretnonfolum uerefed etiam J.utumno

.

Hallucinantur recentiores quidam, qui Cneoron I\pfma-

uomitum cibi ,fi cum rinum Coronarium cffe contendmt Tr<tftat adfiigidos uentriculiaffeclus,adcaliacas paffiones , lienofis,& iocinorofis, nam nonfoliim excalfapane deuoretur,aut bibatur m puluerem contritum ex mcraco . Trodefi

&

&

cit ) extenuat,& obflruiiiones referat,fidfua adftringenti ui,etiam

roborat . Valet ad capitis fluxiones, &fiigidos morbos

cmnes nempe ad comitiales,flupidos,ueternofos,refolutosq; .

4.

dditur utiliter in capitis lotionibus , quinetiam in articulo-

rum fcmentis .
ieiur.us
fiit
,

flores

Cohibet alba utcri profluuia,fi diutius quotidie fumatur . Vifum acuit,fi toto tempore, quo floret,quijpiam und cum circumflantibus folifs cum pane,&fale quotidie uorauerit . Manfum oris halttum commtndat . Si.

20

rccentia uuineragiutmat
.

& uino aujiero feruefatlum,ubi hoc decoclo calido os coUuatur Siccifarina eaprius uino quo ipfum fuerit cotlum ablucre, & dcindefarinam ualentad oroTarantur uirgis dentifialpia & carbones adpitluras ddineandas Flores faccharo infpergere contagia "Hpfcinia prxdicJa peculiariter autem adfiigidos cordis affetlus,ad petloris & ad arcenda
dentium,& gingiuarum fiaxicnes in acetc,
,

uerum opertspretium
,

efl

in

ajferuati

uitia,

peflilentits

tur in Boemia Tlanta,quam Sxlv estr e

rosmar I nvm

appeUare libuit.quod Rjfmarini coronarij faciem quadantinus

repmfentet . Crefcit htscplanta cubitali aitiludme,fiuticcfa,uirgis tenuibus,ligncfis,matcriefragili, rufefcentibus , minij

fere coiore
.

Folia in his

erumpunt E^ ofmarini Amula , prona parte uiridia,

,

tranfucrfis utrinque lineis di(pari ordine dutlis

cbfignata ;fupina ucrb rubefcentia

& rubro ippenfa pediculo

Infurculorum fummitatibas corymbacea coma mitthur

efl

rubrocclore,iquibusflorespanduntur fubiutci. {{adicenititurinfirma,&fuperttacua. Tianta

foiia,&flores citreum

odorata

Siquidcm

^o

,.

malum oient,quinetiam gufiu aromatis non nihil refipiunt,adflriclicne quadam relicla . Trafertur bacplanta Boemis contra tineas,& blatlas,qu& uefies lacerant . Quare ijs eam interponunt . jltqui mea qnidcm fententia ad ea omnia cjficax efl ad qu<s Rpfmarinum Coronarii(m pr&flare diximus,pr&ter qudm ad ciborum condimer.ta Suntt qui hanc Tlantam Diofcoridis Ericam effe contcndunt ,fid haUucmantur , cum nuUam cum Myrica cognationem habeat. libanotidis , fiuc Rjfmarini tum hifloriam,tumfacultates defcripfit Galenus lib.v 1 1 .fimpiicium medicamen:orum,fic in.

"'" tes

exGal.

q**

'

Libanotides tresfnnhuna

lierilis,du<e

flutlumferentes

omnes uerb eiufdemfacultatis,emoUientis,&

digerentis.

Cachrys quiJ.

humorum craffitudine curat . Torrb eius Itbanotidis,qu<& ad coronas eft utilis,quam Rpmani rofinarinummncupant > decoclum, regio morbo laborantes potum adiuuat. Omncs enimlibanotidesabfiergentis , incidentis facultatis participes funt .hac Galenus. C&teritm Cachrysnon modb
Succus titm radicis,tum herbs, , miflus meUi obtufam oculorum aciem ab

&

j\pfmaritiflemen,Jignificat;fedetiamquarundatnarborumnucaminta,udpotiusexcrementa,qubdnecfi
proprii
dici poflint
:

40.

qud tamen antejrutlus erumpunt,& decidunt ,qualia uifuntur in

.

corylo,cuifunt longo piperifimilia t

item in nuce,ac quercu

J{ifi inter h<ec ueteres Gr<tcos autlores aliquam nouijfe dijferentiam fit

iudicandum , qub d apud

plerofque non cachrys,fedcanchrys,pro

Fpfmarmi femine fcriptum reperiatur . qu<s tamen uoces hatlenus d recmtioribus

confundi inuenio

Tlanta,qu<e hi$ a.vanh Gr<ecis,Libanotis

:

& Hpfmarimm Latinis

dicitur

Mauritanis,Xaier almeriern,

^ilpinalfach,& Cachola

Italis

\\pfmarino
:

Noidmu.

tinc)

uocatur . jirabiciiEihjalgeber

Qufi uert xijiiuanis ^<way.<t.iiM Gr<tci , Bjfmarinum coronarium LaItalici F^ofmarmo coronario : Germanici Rpftniarin ; H iftanici , i\omero: GaUicii
.

J\ofmarii1.

zwMu. SPHONDYLIVM. SPhondylium folia quadantenus platani & panacis habet

,

CAP. LXXIIII.
:

caules fceniculaceos

cubitali altitudt-

&
a

ne,autaropliusaffiirgenres:inquorumcacuminefemenduplex,fefelifimile,fedlatius,candidius, magis paleaceum,grauis odoris flores eius albi,aut pallentes : radice raphani, candida . Nafcitur
:

50

Meu.^o-

f**T/f.i.pituua educens.

Potum lemen a pituitam per aluum extrahit medetur iocineris uitijs,regio morbo comitialibus ,orthopnoicis, uuluarum ftrangulationi ueternofos fuffitu reuocat Cumoleo commoc|e infunditur capitibus phreneticorum,& lethargicorum,item capitis doloribus cum ruta illitum,ferpentia ulcera cohibet Datur radix contra regium morbum,& iocineris uitia circumrafa eadem,& iniectacallosfiftularum derodit.Recentisfloris fuccus exulceratis auribus,purulentisqueaccommodatur qui caeterorum fuccorum more exprimi,dein recondi folet
ln paluflribus,& aquofis
. .
:

SphomMii co
fidctatio.

X?

Maadmodumfuntprata,v<Ugine madentia,
qu<e
;

qu<e inter alias complures

,

herbasdnnumeras quoque Sphondylij planuirent

.

X\_tasuonhabeant : eaq;prmpui,

inmontibus potius

qudm in planitie

InhisfaniSphondylium copio
:

gQ

fm nafcitur,folio platani

ant panacis

caule fceniculhcubitalcm longitudinem excedente

in cuius

cacwmme umbcUa

in-

fidet,

InLib. tertium Diofcoridis,

79*

SPHONDYLIVM.

I o fidet,albisftoribus referta : e quibusfemenprodit,fefelinon abfimileMtius tamen,ac fquamofunufapore iniucundo,ut quod

cimices fermi refipiat .
felis

B^dicem profert albam,rapban\ <emulam, guftu non ingrato

Huiusfemine utuntur quidamfe-

uice,quod alterum alterius ejfettus praftare exijliment .

Succus incidit,digerit,& aperit.idem capiti inunclus,crifpos

Fiich.en-or.

capillosfacit..

jicanthum Germanicam
fic inquiens .

Torrb Fuckfius non uideturfatis Sphondylium nouiffe qubd ipfum und cum J.cantbo depingat , uocetq; , Cui facili impofuerunt officim Germani&,qu& foliorum fimilitudine decepu, pro Branca ur.
Sphondylijfacultatcs memoria prodidit Galenus libro
.

fma Sphpndylium ufurpant .

dicamentum \prodeft
f.ftularum callos

v1

1 1 .fimplicinm

medicamentorum,
eft

Sphondylij fiuclus acris,& fecantis eftfacultatis

Itaciue

ad aftbma,& comitialem morbum aptum

me-

& regio morho

Et radix nimirum adfimilisfacultatis, ad eadem accommodatur . Sed

& infuper

Sphondylij uires ex Gal.

tollit :

CAteritm imponere

eam

opori et circumrafam

Torrbfloris etiamfuccus ad diuturmora aurium

ukera conueniens reponitur . Quod Gr&ci rpnfvKm,

Latini fimiiiter

Sphondylium uocant

Itali

Sphonddio

Nomina.

79 2
N*'^s.

And. Matthioli Comm.

FERVLA.
,

CAP. LXXV.
cceliacosque
:

EViridi Ferula medulla pota utilis eft ad cruentas excreationes

contra uiperarutr

morfusinuinodatur:erumpentem naribus fanguinem indita fift.it. Semenpcfum torminofis auxiliatur:fudoresciet,undtoex oleo corpore. Gaules fi edantur,capitis dolores faciunt muria condiuntur Ferula itaque caulem profert ternum faepe cubitorum folia fceniculi, longe afberiora*. & latiora qua ab imo caule uulneratafagapenum efficitur
: . : .

F E R V L A.

Ferulae hiflo-

*- r " lu wuujis locis : meoq; nafcitur iocis ideoq; nu aftuofis najcuur nilmirum.qubi mirum.quoa, ^ipuiu ^ipulia Femlarumjit Lj Erula Perularumfit maximeferax maximiferax

Quinetiam jrequens proQum

m.

J_

L, Hetruri* maritimis. quibusprima tantum geminatione conulumquoddampaftores eximmt ouiluteum induratum referens,quodfub ciin uniuerfis

uenit in

Bomano agro Tyrrbeni maris contermino, pr&fertim apud Centumcelks,&

neribus

In Lib tertium Diofcoridis

.

jj 3
Theophrafiuslibro

neribus affattm pritis tamen charta,aut linteo maiefatlis conuolutum^mox piperc,

gratiffimus
eji

&ftle confperftm , non modb gufiui

cibus ;fed etiam ad excitandam uenerem ualentijfimus .

.

De Ferulis latitts dijferiut

fpecies
.

v I.

cap. 11.de plantarum hifloria, ubi itafcribit

Ferulaceim genus inplures Jpargitur

sedprimum de eo , quod

commune omnium conjlat , dicendum eji,fcilicet de FcrulaMque Ferulagine : feu idemgenus ambabns, dtfferens magnitudine

tantum : feu etiam alterum fit , ut nonmlli putarunt . Ergo natura earum, qu& confpicipofftt,confimilis certcfenti.

tur ,pr&terqudmrationemagnitudinis
.

Ferula enim grandis

admodum furgit , Ferulago autem

humilis ,jed unicaules

a;nb&,& geniculaU funt Folia,& cauliculi quidam,geniculis erumpunt^tc alternatim exenntfolia : alternatim inquam qubd non ex eadem parte geniculorum,fed permutatim,caulem magna exparte amplexa,ftcuti arundinea proueniunt : nifi
qubd dtf.exa h&c magis,moUiti&,magnitudinisq; caufa

Folium enim grande,molle,multifidum; ut capiUamenti modofe. maxima,qu terr& proxtmafunt,& reliqua fubinde adportionem . Flos melinus :femen obfcurum , anein fiipites quofdam haud magnos difpergitur : quibus flos ,femenq; infidet. tho ftmile , fed maius . Finditur cacumine ,
ri infpecletur
:

&

necflore,frucluue laterales caules carent ,fedanethimodo ftrunt

jLnnuo cauleconfiat

& germinatio

in

uereprimum

foliorum,tum

caulis,

ut etiam in c&terisfierifolet

^adice alti defcendit , eademq; ftngulari innititur . Talis Ferula efi.

1

b&c Theophrafius . Torrb Ferul&(ut Tlinius efi author Ub.xK 1 1

uerb iumentis pr&fentaneo ueneno
.

,cap.primo)afinis gratiffim&funt in pabulo,c&teris

,

qua de cattfi

id animal

Libcropatri afftgnatur

cui

& ferula.

"Kfatura
.

Ferularum

(ut idem Tlinius libro.XK.cap.Kxl 1

.teftatur)mur&nis infefiiffima efi:tatl& fiquidem ea moriuntur

In infula

quadam
_
,

exfortunatisnomineMorion,ferulasinarborumamplitudincmgrandefcere,fcripfere quidam. jlpuli lignorum uice,

quibus

maximi carent ,ferulis ad ignem utuntur

Ferul&fcmen excalfacit
,

FeruU meminit Galenus libro v 1

1 .fimplicium nisdicamentorum,fic

ex Galcao.

inquiens .

& attenuat

jLt interna eius pars recentis adhuc , quod

medulkm uocant , adfirin-

20 gentem qualitatem participat .

Cuius nomine fanguinem (puentibus,

& caliacis conuenit

^dfSi^Gr&ciseaplantauo- Nomin*.

catnr,qu& Latinis Ferula : Italis,Ferola : Hijpanis , Cananheia

rairfJW

PEVCEDANVM.
:

CAP. LXXVII.
:

PEucedanum caulem emirtit tenuem,gracilentum, fceniculo fimilem comam habet ftatim ab terra copiofam,fpiflamque : flore luteo

J^[*'fuatione (uc

radice nigra , crafla , graui odore > fuccofa . gignitur in mon:

ia di

tibus opacis
1
I"?

.
'

11

Tenera radix cukello conciditur,profluensque e plaga fuccus umbra? mandatur in fb" .>*.|T..*. f^ n i-ii(- Anciifn HM|,0 5<r rnirlKiip frt(rt^o/\ rtAt^fiW.f *^*i/~/,.^i..ir.~,/-.l*-...
rt
I

"^
y

um
ft

^.

-.

KlUlliIlClWlHWUUCWlliUV.uiluiiaujfuia.iiiuiMiii.iuiiuuuiwjw.uHuujjiouiwiuuj^ui.auiia.ii.iij,
fertur fuccus e Sardinia,& Samothrace,colore
b rufo,odore graui
,

i iu.-

" "'

\- "r

feruens guftu

Ex aceto,& rofaceo 3K*^JJ-*

loribus,refolutis

il!itumPeucedanumprodeftlethargicis,phreneticis,uertiginofis,comitialibus,&longiscapitis do- xwfvnS.u t"r , ifchiadicis,conuulfis . omnibus , in uniuerfum,uitijs neruorum,ex oleo,& aceto illi-

ueternofi reuocantur . Incenfum ferpen- q ltor ^ CM i~. tum,prodeft . Eius olfa&u refpirant uuluseftrangulatus , ^us , & wdice, tes abigit . Aurium doloribus conuenienter ex rolaceo inftillatur:cauernis dentium inditum, mitigat inflationibus fubue- fcgoraexpref dolorem.contratuflim efficaciflimeexouo affumitur fufpirijs , torminibus ,
:

&

f^

'

&

fnst_&hocexnit. Ventremleniteremollit,lienemabfumit,difficilespartusmireadiuuat . Facitadueficaecruciac tus,& renum diftentiones potum : uuluam aperit . Radix ad eadem utilis eft, fed inefficacior : eius de- JgJJ c ax

40

cocftumbibitur . Farinaeius,fordida ulcera purgat,& uetera cicatrice obducit : fquamas oflium extra- eft aie , q.ii es hit.Tn cerata,& calfacientia malagmata additur . Radix eligi debet recens,qua? cariem non fenferit,fir jjj^ g_ xna,odoris plena.Succus ad potiones amarisamygdalis,aut ruta,aut pane calidojaut anetho refoluitur. mis e ^rL
prorfusfoliorum,acfeminis,&paucis admodumfloris notis Teucedanum reprxfentauit Diofcorides,

^
.

QVoniam

b Meum *w<"" 1

(y-

nullis

nobis qtiidem perdifficile

utpoteplantam,qu& omnibusfortaffefuo tempore notior erat,quam ut longiorem defcriptionem pofiularet ; idcirco Peuce<j ani con iudko,decernere quodnamgenus berbx, hodie in medium afferripoffn , qu& legitimum Teuce- ildemio.
effe

dsnum referat: pr&fertim cum Theophraftus,Tlinius^ipuleius,ac antiquorum alij,qui fimplicium hiflorias

defcripferunt,

comx plura,quod legerim,de Teuccdano memori<e nonprodiderint.Verutamen cumfcribat Diofcorides,Teucedanum nafci innuere , qubd Teucedanum confiet fiattm a terra copiofa,ac fpiffa , hinc plani coniettandum uidetur , Diofcoridem ipfum
etiam accedit,qubd cum 5 O wkisfolijs,capiUaribus,tewibus,ac longis,fceniculi,aut anethi effigie.Huic conietlur& iUud non in alio, cedanum , Diofcoridis teflimonio,florem proferat melintm, fiue luteum,non temeri credendum arbitror , hunc

Teu-

quam in urnbelUfuftineri , cum omnes ferulace& (lirpes,&qu&fosniculo,

& anetbo

fimiies babentur

cuiufmodifimt , qu<z

60

quibusfemenproditfcsnicuboc in loco a Dwfioride recenfentur , umbeUas in caulium cacuminibus gignere confpiciantur,i Teuccdanum uidtffe tn li modo . Qubdfi itafe res babet(ut equidem exifiimo ) afierere non dubitauerim , mef&penumero pr&diilis notis Teucedano adfli^inantenfibus montibus,ubi huiufmodi plant& fiequentiffim& prouenitmt , qu& nonfolum bacitaquefententta perfipulantur ;fid etiam radice,quam habent nigram,craffam,fncciplenam , grauiterq; olentem . In nafius ero , qu& certioribus nofiam,m hanc berbam,quam etiam pittam damus,uerum Teucedanum putem, donec aliam utuntur, legitimas ementiuntur . nam tis tilud exprimat . C&terum radices,quibuspro Teucedani radicibus uulgb officinx Cuiusuero planta pr&ttr id qnod extertore parte non nigricent , nulkgraueolentia , nuUaq; acri facultate funtpr&dit& . caule , acfohjs mibi uidere ith&fmt radices,ego quidcmproferre non poffum-.eas fiqutdem haclenus non nift ficcas,&ftne
nos aducbipojfet , cumfiequens, wit . rmulit Diofcorides Sardoniumpeucedanum, quod non magno quldem negotio ad

75>4

AncLMatthioli

Comm.

PEVCEDANVM.

''"'

M
.

ncc longafit mercatoribus in Sardiniam nauigatio

"'"

Vndcfcplafiarijs,fi rentm legitimarumfludw eaperentur,facili

i

Teu-

I<5

etdaniradices conueherentur

resex GaJ.

Teucedanimeminit Galenus lib.v

.fimplicium medicamentorum,ubi de eius uiribus dif,

fent in hunc modum

ixia

Teucedani radice quidem maximefed tamen etiamfucco

,

& liquore utimur

.

Sunt autem hec om-

eiufdemftcciefaculutis :fed ualentior fucctts

neruosconfifientibus conuenirecreditur,

Quare ajfettibus omnibtts circa. tim morbis inpulmone,& thorace ex crajfitudine , uifcofitate humorumprodigerens

admodum excalfaciens ,

&

&

uenientibus. Mque intrb quidem in corpus fumpttts , fed tamenetiam olfatlu prodefi . Torrb qubd incidat,& exteuuet, fspe etiam dentium perforatorum dolores cauitati impofitus protinusfedauit,quia uidelicet tenuium efi partium,& excal-

fatlorius . Quinetiam lienes induratos iuuahnempe incidendo,digerendo

atque extenuando crajfos Immores.Sed

et radice

ad hxc uti licebit : qu<s &fquamas celerrimeab

excalfaciens.Et ulceribus malignis remedium
Noraina.

offibus detrahit,quia uidelicet ualidi deficcat ,

minus tamen qudmfuccus

efi optimum arida illita: ipfa enim expurgat, carnem gignit,& ad cicatricem perducit . Excalfacit quidem ordine fecundo iam completo : deftccat uerb tertio iam incipiente . Tlanta>qux ordUeJW

Gr&ci,Teucedanum Latini dicitur : Mabici,Harbatum : Italki, Teucedano

InLib.tertium Diofcoridis.
IWIW.

795
a

GITH, SEV MELANTHIVM.

:
:

CAP. LXXVIII.
Meam.Qau.via-KOt

multo tenuioribus capitulo in cacumine intus membranis quibus femen includitur nigrum,acre,odoratum,quod panibus infpargirur . Capitis doloribus illitum fronti, fubuenit .difcutit recentes oculorum fuffufiones , tritum ex irino , & infu:

dodrantes excedens fblijs>ut fenecionis minutis,fed Glth a exilibus furculis fruticat, fepebinos tenui,paruo,ceu papaueris,oblongo, intercurfantibus

ififM<f i

iSoMPVOt
(

G77I-5 U0CD HJU

tollit lepras,lentigines,duritias,tumoresque uetuftos, cum aceto illitum : teda deco- duorum palmo catos clauos excutit , cum uetere b urina impofitum . Dentium doloribus , cum aceto, rum alticudiclurn,& collutum prodeft . teretes uentris tineas expellit , perunclo exaqua umbilico. deftillatione la- nis.aut etiam J o borantcs adiuuat,tritum in linteo,& olfa&um . Vrinam , menftrua ciet", multis diebus fumptum,& maior. Meum eirt. lac extrahit : difficukatem fpirandi cum uino potum,leuat: phalangiorum morfibus ex aqua,drachmaj b

fum naribus

^H^wc.J.frutex paruus eft,exicircumfcarifi- libus ramulis

&

&

i.cum uino.

pondere,hauftumauxiliatur. Incenfoferpentesfugantur. Tradunt largiusepotumenccare.

MELANTHIVM SATIVVM.

Xxx

CUh

75>

And. Matthioli

Comm.

MELANTHIVM SYLVESTRE.

GIth,quod Gneci Melanthium appellant

te nafcens
.

officinis

t^igeUa uocatur.Du&m Melanthium eflgenerum,fatimm,&J}on-

Satiuum exilibus furculis exit,cubitalibus,folio fenecionis amulo , magis tamen diuifcfloribus in cacu-

minccierule:s )

&

inflellx

modum radiantibus,d quibus capitula oriunturparua,oblonga,pluribus coronata apicibus,inter-

nam capitis partem refpicientibus,intercurfantibus intus membranis . Semen in his contmetur paruum , nigrum, &,quanacuto Seriturin Urtis . Syl v e s tr e duum eftgenerum t doquefubflauum.odore eximio;ac amariufculofapore,fimul

&

utrunqifolijsfttiuo tenuioribus, multifldis

&

capillaceis

quinetiam caulibusfere fimilibus

quemadmodum &floribus.

Veriim capitulis dijferunt

Siquidem alterum capitulagcntfatiuo maiora

.

&

facie

haud longe difiimilia , alterum mro

.

longiora in quinque,fexue diuaricata cornibus

Itaqueerrant toto

uulgouocatumannumerant

Qupdcumante

nos probi animaduertijfent

cdo , quiinter Melanthij fylueflris genera Gittonem Hermolaus,& l\uellius , ajferuerunt omnino
rt:

ballucinari eos,quiputanteamfiirpem legitimnm

Meknthium effe,qm interfegetes in aruispaflim nafcitur,folijsfer$por

InLib. tertium Diokoridis.

MELANTHIVM SYLVESTRE ALTERVM.

797

lo

r ' :c4 u l e P r*l ong

>Wuto q}

: flore-purpureo,rof*paru&effigie.

ba illa cum Diofcoridis hifioria qudm maxime pugnat,utpote quafoHjs,caulc,acfloribus,

rat ,ficutineque etiamfemine .quodetfi nigrum Melanthif

nulla

exparte Melantbium refe-

amaritudinem fimul &afperitatem .

modo gignatur ;non tamengufiui aliud reprxfentat , quam Hinc itaque perffticuum eJfepoteft,Brafauolum,alioqui medicum clarifiimum, infuo
.

Brafauoli erra
-

fimplicium uolumine I\om<e excufo manifejle cxcutmifli

tffe

qnippe qui affirmare non dubitauerit,

iilud

uerum , legitimumq; tum

MeUnthium,quod infegetibus paflimfua fponte nafcifuperius diximus,quodque uulgb Gittone d Ferrarienfibus appcl
.

larifcribit

Cuius error nonfalum pmditlis rationibus,fedea quoque herba appellationefacile deprehenditur, qubd etiam

ij,qui ita earn appellant, illegitimum effe

Melanthium exiftiment . Quandoqmdem

nil

almd

Italis
.

hoc nomen Gittone

de->

notare uideatur , qudm fpurium Gith,quod idc b Gitbago,& pfeudomtinubium uocaripotcft

rura Tridentina appellantfomentonc,nil altudfignificat , qudmjpuri.im

trii

icijjeciem

quemadmodum id ,quod Qupd cumpoftea ipfe Brafauo-

&
5

Xxx

'

lui

79 s

And. Matthioli Comm.

PSEVDOMELANTHIVM.

lus animaduerteret

nofirisfortaJfe,aut aliorum eomntentariji admonitus,fuam reuocauit fententiam

Quare pojlbac Bra- 1 9

fauoli quoque fententia,ij

damnandi erunt,qui in hac perfiftent opinione.Iam igitur conftituamus licet domefticum uerumq;
,

Gith

Melanthmm

in hortis

& uiridarijsfatumprouenire
.

in quibusfiequentijfimumferitur in

Germania

Sylueftre uero in campeftri-

factAth locis

Ex quo quidem plani colligere /?o//mjj,psevdomelanthivm fjionte

interfegetes nafcens

quod

pfeudomelan- uocantuulgb Gittone,cuius hic effigiem damus, nullomodofyluefire Melanthiumeffe.Tslon defunt quoque ,quiuelinthanc, thium. plantamfylueftrem lychnidem coronariam ejfe , quibus , cum ego utranque nouerim ,fubfcribere nequeo . Sed longt minus
idfuerit Lolium,ut apertilfimihaUucmatus credidit Fuchfius,medicus alioqui peritijfimus
:

cuius error a nobis explofus ejl

librofecundo in

lolij

mentione

Torrb

& illudfemen odoratum,fubrubrumq;

Melanthij genus
eft
.

quod aliqui pro minori Cardamomo perpe,

rdm ufurpant .feplafiarijs T^igella citrina uocatum ,

prorfns d Melantbio difcrepant .

quippe ipfa feminis forma

in

odor, acjapor nihil

Verumfi modb in aliquo dijfidenhcolor eft , qui in altero niger,

altero uerb fubflauut

'conjpicitur*

In Lib tcrtium Dioicoridis.

.

75)^

conjpicitur

Quofit(quod etiamfuperius de Cumino

differentes

dixhms)ut magno in errore uerfentur Monachiitti,qui itt

Mefuem commentarios edidere,qubd pneter ratiomm affercrefint aufi,?{igeUam fubflauam,nil aliud effe^uam Cuminum
fylueftre primogeneri 4 Diofcoride afjignatum.Torrb Tfeudomelanthij femen infarinam
las cutis quafcunque delet
,

& uentris animalia peUit,tam potum,qudm ex bubulofette,& aceto uentri

.fimplicium medicamentorum,his uerbis.

tntum,& cx melle iUitum,macuittitum

.

Melanthij
ordine.

''

"'"*

meminit Galenus libro v

Videtur etiam tenuium

JJqj

1 1

Melanthium excalfacit,atque deficca t tertio

effe

partium unde etiam

:

deflittationesfanat

calidum in linteo admotum , atqne affidub olfablum.

Qumetiamfi intrb in corpusfumatur,uel maximifiatus extinguit . Hinc conftat effentict ipfum effefubtilis , ad unguem d caliditate elaboraU . Troptereafani etiam amarum eft . Oftcnfum uerb in quarto horumuoluminum eft, qubd cum ad txtremam tenuitatem ,atque elaborationem terrenapcrtingitfubftantia , amara proueniat qualitas . Itaque mirum non

&

IO

modb ,fed ctiamforis uentri impofitum. Siquidem idpneftare pofftfaporem atnarum monflratum eft . T^equefani etiam mirandum,fi lepras clauos , myrmecias eijciat,eiprfertim,quiin fuperioribus libris comprehenforum haud eft immemor . Sic uerb etiam orthopnaam iuuat,& menfesprouocat, qui utique ob
eftyfilumbricos interimat non efum
,

&

craffitiem

aut uifcofitatem humorum retentifuerint . Infumma,ubi incifione,exterfione, deficcatione,excalfatlione ejl opus,pr&ftanGith Latini dicunt : Mauritani,Xamin, Sunis ,feu tiffimum id remedium eft . MtUvSiovfic Gr<eci,Melanthium quoque

&

Suni%i : Itali,Melanthio : Germanii %cbuHarfzjoemifcb,& Sckuuart^coriander : Hi^ani) rN[eguiUia}

& Mtpiure

Galli,

Nemitu.

Tourette^&VjeUe.
zi*hv.

LASERPITIVM.

CAP. LXXVIIL

20

t caule feru!aceo,quemt , mafpetum uoapio fimilibus lato femine.tRadix excalfacit,in cibis aegre concoquitur,uefica: noxia. * , rib' **" Sugillatis illita cum oleo,& ftrumis, ac tuberculis cum cerato , medetur ifchiadicis conuenit cum irif Ork Mir. uo,aut cyprino cerato:cxcrefcentibus circa fcdem tollendis illinitur,cum putaminc mali punici, ace 9\k^u o *

LAferpitium in Syria, Armenia Mcdia , & Libya nafcitur

cant
:

folijs

&

to decofta . Venenis pota refiftit os commendat a ,cibis,aut fali permifta Lafcr e radice,atque caule fcarificatis colligitur Praefertur autcm b rufum,translucens,myrrhaeaemuIum,non porraceum,odo/!_...__._ fauilanr lii-ini guftu.quoddilutumfacileaibefcit. rtn/fn /^iiaH /JiI .-n U.t s-.\ _T* reualens,fuaui
:

/"-

*/fXr.
_._-..-..__.* uocacur.

qttoTmapyciat
i-.c ris

Cyrenaicum (iquis deguftauerit humorem toto corpore ciet blandiflimo odore.adeo ut ne os quidem guftanti nifipaululum fpiret Medicum, & Syriacumminusuiribusualent,&magisuirofumredduntodorem.La(eromneantequamiiccefcat,adul teratur fagapeno,aut fab_e lomento quod maleficium deprehenditur guftu,odore, uifu & dilutione.
]
I

.-,

_*

l,.

_->__.

._. _>.._-_, __J .->..,

-_____.

__1

(~\

%mSS.
aus
b
p
P
-

30 CaulemaliquifiIphion,radicemmagudarin,&foliamafpetonuocauere. Efficaciffimumlafer,mox

J\]Tdibtt "

&rot

cum * * beftia in rabiem efferata momorderit,uuIneribus immiflum Valet . ijs prodeft,quos aduerfus uenena telorum,& animalia omnia , qua. uirus eiaculantur , potum , aut illitum fcorpionum tiw* ^lt plagis oleo dilutum circumlinitur. gangra3nis d pra;coercitisimmittitur:&cumruta,nitio,&melle, ^"'v^i9;>efca,os colluitur
c
. :

Acrem uim habet,inflationes facit perun&as cum aceto,pipere, & uino alopecias fanat oculorumaciem exacuit & incipientes fuffufiones,illitum cum melle, diffipat cauernis dentium in dolore inditur,aut cum thure in linteo circumligatur,aut cum hyffopo,& ficis coflis in pofolia,poftremo caulis
. .
: :
:

uel per fe carbunculis . Clauos,callosque prius circumrafos uelIit,cerato,aut aridorum ficuum carne praemollitum. Recenteslichenasexaceto fanat:& e excrefcentiain carne,poIyposque,fi aliquot

^lun nti*ms
morfu

40

Vereribus bZ^mpofitSi fauciumfcabritijsopitulatur:grauem,fubitoq;irraucefcentemuocem,dilutumaqua, forbitione con- d Msam.^feftim expcdit : uuam illitum cum melle reprimit anginis exaqua mulfa utiliflime gargarizatur . Ve- ^^\iri m fcentes laetiore colore mangonizat tufli commode inYorbili ouo datur, pleuriticis in forbitionibus: Vii\T
.
: :

diebus cum atramento futorio ,

aut aerugine illinatur f . extuberantia

cum fbrfice extrahit

&

cutem,cum aridis ficis . Horrores difcutit cum uino, pipere , & thurc potum neruorum contraftionibus , opifthotonicisque datur oboli pondere deuorandum hxrentes
in fellis fuffufione,&
.

aqua

inter

}^" m -*<*-t<

n nem. gulae hirudines,, gargarizatum cum aceto decutit . Ad lac intus coagulatum bibitur : comitialibus aceto mulfo proficit menfes ciet,cum pipere,& myrrha potum cceliacos adiuuat , in acino uua; fum- i Mcii adcUr. t< njj.tQdi.i7tptum cum hxiuio autem potui datum , repente conuulfis , ruptisque prodeft . ad potiones refoluitur **< i. pcr aiidi amygdalis amaris,aut ruta,aut calido pane.gFoliorum fucco eadem pra;ftantur,fed multo inefficacius. fCum aceto mulfo manditur,ad expediendam arteriam,maximecum uox retunditur Eo cum laclucis %17^TTmt mcllc auta50 utuntur,exitqueinuicem erucae. Fertur&alteramagudarisinLibyanafci,radix laferpitio fimilis, 1 fed minus craffa,acris,& fungofa,ex qua non profluit fuccus . Eiufdem cum laferpitio facultatis .
: : :

SSw" ex

^
'

CRedidimus iandudum Laferpitij lacrymam nihilaliud ejfe,qudm illud iucundi ac fuauis odoris gummi,t]uod pharmacopcsis

Laferpicij fcu

atque unguentarijs Belxoinumnominatur

Tslequccerti hatlenus prater rationcminca perflitimusopi. Lafcnsco/iJ.

nione

tiam

nonpoteram non adduci , ut credercm hoc effe legitimum Lafer

dotli

&

cum id mihi deprehenderetur odoratum,rufumforis,intus candidnnhtranslucens,& quod dilutum albcfceret, Huc iUudquoque acctdcbat qubd comptures erantuiri rei medicd (ludiofi, qui idtm mecum fcntiebant . Vttum cumpcftea capiffem Laftrpitij ac Laferis hifloriam dili. ,

gentius e\aminare,atque plura ex Strabone,Theophrafto,Diofcoride,Galeno,& Ttitno cotlcgijfcm

quxpriori no/ine opi-

nioniaperteaduerfariuidebantur ,facile in aliam deduclus fum fcntentiam . etenirnfic animum induximeutn,utmalim ue-

gQ

ritati

cedere,qudm pertinacitcr(quod multifaciunt)falfa tueri

Strabo itaque libro ultimo Geographis, teftaiur,Sitphiunt

regio,qux Sdfhntm gignit }

fuo ufquetempore Cylenis defecij]i,his uerbis. Cyrenis jinitima

eft

& Cyrenaicumfuccum,quem
Xxx
4
Sitphinm

8oo
Silphium poflerius ejfert .
omneseruiffent.

And. Matthioli Comrnu

Idpropemodum defecit ; ciim aliquando barbari odio quodam
ubi de eo itafcribit
ingruiffent , ac radices eius penc

Eucruntbilipmadesuiri.h&ciUe. MTlinius Cyrenaici fuccidefeclum non in barbaros ut Strabo,

.
.

fed inpublicanos quofdam refert libro.X I X.cap. 1 1

jib his proximum dicetur auUoritate clarif-

fimum Laferpitium,quod Gr&cifilphionuocant,in Cyrenaicaprouincia repertum : cuiusfuccum uocant Lafer, tnagntficum

in ufu,medicamentisq; blicani
,
,

& ad pondus argentei dtnarij penfum

Multis iam annis in ea terra non inuenitur , quoniam pu.

quipafcua conducunt,maius ita lucrumfentientes depopulantur pecorum pabulo

.

Vnus autem

caulis noftra re-

fertus memoria,Veroniprincipi miffus eft . hatlems Tlinius

Huic uerb cum Theophrafto fermi conumit,qubd hicjcriin

batpecusfilpbiopurgari ,pinguefcereq; uehementer ,

Cjr Tlinij

& carnes rnirabilem

modumfuaues reddi .

Cum igitur Strabonis

I <?

noteftmonio con(iet,Sdphium Cyrenis eorum ufque&tate dcfeci(fe,ncque inibi inucniri,nil mirum uideri debet,fi
.

ftra etiam tempeftatc defecerit,atque nullum iam ad nos aduehatur ,quod legitimum dicipoffit

Quare idgummi, quodfe.

plafi&BelTpinutn dicunUmeo quidem iudicio,uemm ftlphtj liquorem mentietur potius

qudm fit Sed bis iilud quoque adda.

fet,mfi

mus,qubd Strabo auclor eft, Silpbium adeb Cyrenenfibus olim cuftodibus fuiffe afferuatum , ut inde alib deferri nonpotuifclam d mercatoribus , qui uinum ajportabant Tlinius ittm silpbium adpondus argenti pendifolitum tradit quin haud infirmum <& tantifaclumfuiffe d C&fare,ut iUud inter aurum argentumq;protulerit ex ctrario . Ex quibus omnibus ar<?umentum fumi poteft , qubd Bdzpinum noflrum nonfit Silphij liquor quandoquidem id quotidie copiofum importatur
. .

non folum in Italiam , fed in uniuerfamferd Europam . jid b&c citm Diofcorides Cyrenaico fucco uim acrem tribuat , atmaximH tenuium partiumfaciat , non equidcm uideo , quomodo uulgare Belzpicalidiflimum , que Galenus eundem Tr&terea ualinumpoffit Lcgitimum Lafer expvimere : quoniam illud nitllam prorfus guftantibus acrimoniam reiinquit .

&

&

dicorticcs,quiplerunque Belxoino implicati reperiuntur , arguunt id arboris

magn& potius, qudm ferulace& planU lacry-

Qitcd etiam nuper retulit mibi quidammedicus Cyprius, qui BelTpinum nojlrum in Cypro ex arborefatisprone: ubi tamen Silpbium nafci qui memori prodidcrit, haclenus inueni neminem . quemadmodum cera manare

mam tffe

20

affirmauit

queinIonia,nequeiriTeloponncfoidgigni,Jedprope Cyrenas tantitm ,literismandauit Hippocrates. ^itquiilludnobis

.

obuciet aliquis,qubd Laferpitium non

modb

in

ftus,Dtofcorides,& Tlinias)in Terfide,Media

Cyrenenfium agro quondam prouenerit ;fed etiam ( utfcribunt Theophraquod ob id ad nos adttehipojlit . J^ps huic Tarnafo monte : , Syria ,

&

&

ita faciU reJpondcbimtts,qubd Silphij iUius liquor

ad nos adferatur quidem,fed quifatidusfit,uirofiq;

.

odoris

atque eum

ef-

fe dixerim,quem officin& medicorum ajfam fatidam uocarit

.

Ts[amque Laferfut Diofcorides teftatur)Med:cum,& Syriaantequdmficcefcat,adulte-

cum mtnus uirtbus ualet,& magis uirofum reddit odorem quinetiam,eodem tefte,Lafer omne

ratur fagapeno,autfab& lomento . id quod pofl ipfumfcriptis tradidit Tlinius librofuperius citato . Quocirca mihi quidem uidetur non temere coUigcndum ejfe,qubd pr&ftantijftmum Lafer,quale Cyrenaicum babebatur,d nobis omnino dcfide-

Opinio quoru ntur

'

C&teritm quid ueteribus fuerit gummi

iUttd

clegantifiimum

quod Beltpinum appeUant , mihi haBenus incomper- 3

.

dam explola.

tum eft . In qua certi re nonpoffum eorum opinionifubjcnbere , qui idputant ejje probatifiimammyrrham Hmc fiquidem, qwe optima fitfut Diofcorides inquit) prater alias notas ejje debet undique concolor , qu& conjra&a uenas unguium modo Unes oflendat, minutis glebis,amara,& acris. quas tamen notas in Belxpino baudquaquam reperics . T^am candidas uuguium quo ruuis imaginem . Quin etfi undique maculis confpergatur,tamenJraclas amygdalas repr&fentat magis, qudm

&

& macula
proditii
Laferpitij hi-

illce

tam interiores,quam exteriores partes ob(ident,adeb ut Bel%pini gleba nibil aliud

referat ,

qudm delibrata-

rum amygdalamm aceruum,coptofo meUe exceptum.J.dde infuper, qubd nufquam, quantum equidem inuenerim, memoria
Syria fuis eplantis emanafjc ,fed in Mabia duntaxat{ut perhibent Theopbrafius, Dioeft , myrrbam in Cipro fcorides,& Tlinius)ijs infyluis,m quibus tbus etiam prouenit.quanquam Tlinius myrrbam quandam ex India adferri tra-

&

^ ua omm i us
.

m ^ rr 1 generibus deterior eft

\

Sed quoniam non iniucundam,quanuis longam

dc Laferpitio hijloriam

phrafto.

tradtdit Theophraftus lib.v 1 .cap. 1 1

indicandum eft

De Lafapitio , inquit , nunc ^ Lajerpitio radix multa,crajfaq; : caulis quantus feruk,& crafiitudxnefere proximus -.folium, quod ma1

.deplantarum hiftoria;ideo eius uerba hic fubijciam .

ftetum uocant,apiofimde eft : femen latum,foliaceum,quale quodfolium appeUatur : caulis annuus,Jicut feruU . carnes mirabilem in modumfuaues redre ineunte majpetum boc exit,&pecus eo purgatur , pinguefatq; uehementer ,

Ergo ue-

&

quadraginta dicbus
dtcariitm uocant
.

duntur . Tojihac caukm edit hominum cibo idoneum omnibus modis,elixum,affumq; . corpora eo quoque purgariferunt, . Succus capitur duplex,altcr ex caule, alter ex radice : qua de caufa alterumfcaparium,alterum ra-

eumq; dctrahere folent . Sunt ueluti certA menfura c&dend& radicis,quiT^pc enim deuie, neque plus con. diu manfit . Tr&parant id , conficiuntq; in Tyr&eum portum adueflituto acdere licet : corrumpitur enim,putrefcttq;
I\adix nigro cortice tegitur,

bus quanttim conferre putetur adfuturam ccefuram referuantes , reliquutn abfcindunt

,fi

iium hoc modo

capcjjit

Cumin uafis coniecermt ,farinamq; admijcuerint , quatiunt longojpatio temporis : binc etiam colorem
.

,& conditumiamincorruptumperdurat
.

Tr&paratio ,cafuraq; itafebabet.

pat,ampliorem,qudm quatuor ftadiorum

culiarehuias cultafugerc locaproditur

millia in hortis

Locutn jlphric&amplumoccu^ Hejperidum ferunt . Sed maiorempartem colligtapudSyrtes. Te:

quamobrem,fi colatur mitefcatq;folum,deuiat,atque omnino degenerat

.

utpote

natura cidtur& alpernans,ferocitatisq; conftans uernaculum

Laferpitiam
fic referunt
.

Cyrenenfes armisfeptem prius,

qudm

ipfi

urbcm habitarent,
.

extitiffe affirmant

Habitant uerb annos maximi trecentos ufqne ad Simonid& J.tbents niagiftratum

Illi

Mij radicem

Laferpitij cubitalemfieri tradunt , aut paulb

effe

maiorem

Hanc in medio cxtuberare

:

in caput,

qtsodfublime penitus extatjitferefuper terratn

furgit,ex quo

appareat
.

Vndc primim quod lac appellant , erumpit

tji,

dcin caulis af-

quod ciitn aufier ingenue poft caniculamflacaulis . Sed hoc haud qiucqmm tterit , difcutitur : atque ita Laferpitium nafcitur , eodemq; anno radix confummatur , peculiare notetur : nam alijs quoque idem tribuitur . ni dixeris , qubd difcuffum id protinus naftipotcfl , ortnm peculian

magydaris,& quodfolium

dicitur,exeunt

Folium idftmcn

&

fortiri ,fupraditJisq;propterea

dmerfum accipi pojfe . jid b&c circumfodiendum

id

aminum

cenftnt

T^amfcrclniquamr
Jieri

^Q

femen omne,caulemq; totumproferri,& detcriora tam h&c, qudm radicem rcddi exiflimant : defoffa^uttm

metwfa,
ftd.at

In Lib. tertium Diofcoridis

fciUcetfolofuba&o,benequegluto
.

8o
.
,

Sed huius contrarium

.

illi

uolunt

qui culta recufare id inquiunt

Mandi quoque ra-

dicesin aceto recens decifas referunt

Folium colore aurum temulatur . Contrarium etiam

purgari minimi indicant . TS[am

altero

uere , hytme , pecm admontem dimitti affirmant : cibus nonfolum hoc ;fed etiam quodum abrotono fimili adminifiratur . Vim ambo calefa&oriam fortiri plani uidcntur , purgare quidem nequaquam ualere : exiccare autem , concoquere unicipojfe . Qubdfi qua pecus tegrefcens , aut alids minus bene fc ha-

&

&

qubd pecora folio efitato

&

&

bensingreffafit,moxeamfanari,autemori aimt,fcdmagnaexpartepoffeferuari. H<cc igiturutro tandem fint modo , qumrendum . Quod uerb Magydarim uocant , nimirum d Laferpitio difftrt : ttnerius enim , minusque uehemens
fine Lafere efl
,

necnon

& aflttlu manifefla experto homini conflat

.

1S(afcitur in Syria

nam apud Cyrenam ,

& & monte

,

Tarnafolargiprouenireeandcmaffirmant. Sedquidam LaftrpitiumidappeUmt

1 tijfugiat
,

. Anculta id quoque,modo LaferpiQuin &fi quidfimile, aut proximum habeat , adfolij , caulisque ra tionem , fi quam uilo patlo emittat lacrymam , id inuefligandum . Ergo naturam ferulaceam , hifce contemplari oportet . h&c Theophraftm . Me-

qmrendum

&

Laferpitij uires ex

minit Galenus Laferpitij libro v

1 1 x
,

.fimplicium medicamentorum ,fic inquiens .

rum enimuero &folia ,

facultatempoffidens
.

&

caulis

&

Laferpitij fuccus calidijflmm eft

,

Ve-

Gal

radixfat flrenui excalfaciunt

Sed omnia flatulenu magis effeiuiafunt

ac pro-

indeconcoBudifflciiia. Foristamenimpofitacorporiefficaciora,&

riem obtinet

omnium potiffimum fuccm ,admodum trahentem Mtamen&cxcrefcentias amolitndi,& liquandi uim quandam proptcr pmditlam eius tempeLaferis quoque mentionem fecit , idem Galenm libro citato ,fed antea feorfum, &fub abfoluto , hoc
.

eftxfucci titulo,itafcribens

Opm ,fiuefuccm Cyrenaicm quidem omnium & calidijfimm

difcutit .

tium efl : acpromde omnium maximi

flurima eorumpars effentitz aerU
eft ,

quanquam fani
.

&

reliqui

admodum

calidi

Jo

le ,

incifa , aut cauquod exfeciione craffum , ac lentum effluit ,fuccm efl . c&terum (peciatius , uelut per excellentiam quandam Cyrenaicum ita nuncupant , Medicum , Syriacum . Tlanta , qute Grxcis <riw*v,Latinis Laferpitium appellatur : Mau-

&

W & maximi tenuium parfunt & -.fiquidem

,

flirituofi

ignete

Torrb complures babentur fucci : quauis nanque radice

&

&

&

ritanis

Silfion : Italis

Laferpitio

Eius caulis ^cjnrav Grttcis dicitur : Arabibus , Mafcafles

.

Folia uerb quandoque

^mtj* Grxci dicuntur : Urabici >jlnuiden , & Mafcaflcn

tur . ftadix (j.nyvfdpts Gr&cis uocatur
.

Liquorfeu lacryma Gracis hdnoos,Latinis Lafer nomina-

Nomina *

Sjty^twn-

SAGAPENVM.
.

CAP. LXXIX.
translucens
.

SAgapenum ferulace* herbx fuccus eft, qua? in Media nafcitur Optimum eft
forinfecus colore ,

,
.

fuluo

& intus albo

nefcio quid inter lafer,

& galbanum redolens

:

guftu acri

Proa

30

deftIarerum,&pe<5torisdoloribus 5 tuffibusuetu(tis,conuulfis,& ruptis. a cratfam pulmonis pituitam expurgat . Datur comitialibus,opifthotonicis , lienofis item contra neruorum refo!utionem,per fri&iones,& febrium circuitus in potu In unguenta probe admittitur . menfes pellit, fed foeturn exa.

wX5SwI*r
tarenna -

^ g

'"

P l!lm n=

nimat,cum hydromelite potum Prodeft ex uino hauftum,ferpentium idibus olfadum ex aceto uuluarum ftrangulatus excitat: oculorum cicatrices,offufam caliginem,hebetudines, fuffufionesque detergit . Reibluitur ut lafer , ruta 3aqua,& amaris amygdalis,auc melle,aut calido pane.
.

Sjtgapemm officinx interpolato uocabulo SerapinumappeUant

nisferifit ufus :

. Caterum etfieim adulterati fiequentior,& commu s a ap eni confi g tamen Venetijsprcedantiffimum quoque uenditur, idque lUi pr&cipui comparant feplafiarij , qui ho- deratio.

noremdiuitijsanteponmt. Ferulaceas plantas, i quibus Sagapeni lacryma emanat , etiam in Upulia

naflci

autlor

efb

40 Mufa Ferrarienfis
Sagapenifacultas

Id quod cquidem batlenus compertumnonhabeo

.

Ex

orientalibus fiquidem regionibus aUatum,ut

conflat,cteris praflat
,

jlrabicA familitz autlores inter deietloria medicamenta

Sagapemm

referunt

quanquam ea.
,

quantum extat ,a Grmsfilentiopmtermiffa efl . Sagapenum itaqne(ut Mefues

,

tradit)craffos

len-

tosque humores devjdt,craffamque pituitam

& aquam intercutem cduat

t^Hdue"^

Vorrb facultate quidem propria cerebrum

frigidis
,

mundiflcat , ac neruos , craffaqueab his excrementa detrahit . Conftrt item eorum morbis
pitis diuturnis
,

nempe doloribm ca-

hemicranijs

comitialibm, uertigini, paralyfi, orisque diflentioni.

Tetlm

ualentiffimi expurgat ,

eiusqueacetiamlateritsdolorestoUit,prteflrtimfibtbaturexhclenij,aut rutte decotlo. Foris emplaflri

modo

impofi-

tum , aut intm affumptum tufii diuturna

uexatis

ac difficulter fpirantibm , opem

maximam fert

<Aqua

intercute la-

borantibus fingulare remedium efl ,fi tamenfiauis myrobalanis duplicato pondere additis exhibeatur . Difcutit compaginum duritiam emplaflri modo impofttum,addito aceto,& capparumfucco . i\uttefucco , auium rapacium felle dm-

5o

tius

maceratum ,

&

&

in collyrijs additum ,
,

oculorum caligines disijcit , aquamque

aceto fuperponatur
.

in eos defluentem cohibet

Talpebra-

rum item hordeolos uocatos fanat

dolores

eorum mirificefedat

Mticulorum compaginibus quomodolibet admotum , : quippe quoniam ualentifiimi humorum lentores in his cruciatus excitantes radicitus eueUit*
(i
.

cum

etiamfi

m coxendicum aliarumq; partium remotis,profundisq; locisij delhefcant

. .

Totum ,
:

attt clyfteribus

inditum

coli

doloribus d fiigiditate,acflatibusprouenientibus maximi attxtliatur

Menfes ciufedfatum interficit,tam hauflum, qudm

officit

fuppofitum: contrauteri dolores , flrangulatusq; prodcfl

fina,

Ventriculo tamen

uerum noxa corrigitur lentifcina redifferit ijs

& indica nardo

Sagapeni meminit Galenus lib.vlii. fimplicium medicamentomm ,ubide eius uiribus

Sagapeni uires

uerbis

Sagapenum liquor efl calidus,& tenuium partium,fn ut

&

alij

liquores

Sed

& abiierfionem quandam poffidet,

,

Ci GaI -

qua oculorum cicatrices expurgat,atquc extenuat . Quin

proueniunt craJJittem,nonmalum tfl medicamentum
.

& fuflufiombus,&hebetudinibus oculorum

,

qute cb

humorum

Torrb planta ipfa,ex qua prouenit , feruie afiimdis , imbeciUa,&

.
-

inuttlis eft

Sane ipfa primitm Sagapenum appeUatur

^At Itquor eius abufiue hoc nomen obtinct

ipfl.m

ceu alta quo<jite mul-

ta

ex nominis defetlttftr abufam mmcupamus . Terfetlm mnqueforet

cognominare non Sagapenumffcd Sagapeni

fuccmn.

8o2
nefciam an Mercator
ille

And. Matdhioli comm.

apptBam,

jfuccum. Sagapeniplantam,etfitiiderim

& quodam

in libro

imprejfam 'non

libuit

tamen eant hic excudercqubd

.

Tcrfa

cui acceptam illam referunt,uera,mlfabulofa narrauerit

Id rnydvlLuof Grxcis dici-

Nomina.

* u r,quod Latinis etiam

Sagapenum : Mabibus , Sachabenighfiue Sechbinegi : Seplaftarijs,pariter

& Hijpanis, Serapino:

Italis

Sagapeno .

BWffat.

EVPHORBIVM.
.

CAP. LXXX.

EVphorbiumLibycaarboreft,feruke fpeciemhabens,quin Tmoloiuxta Mauritaniam inuenitur Ea accrrimo fucco turget Cuius eximium feruorem expaucfcentes incolae, ouillos ucntres
.

elutos,arbori circumligant,& eminus caulem contis incidunt,confeftimque e plaga,perinde atque ua fequodam,in uentriculos copiofus la&is humor effluit,pra?ter id quod humi fparfum , uulnus eiacula- 10 tur. Duo fucci genera; unum orobi magnitudine,farcocolls modo emicatralterum in uentriculis

concrefcit , atque uitreum fpe&atur .

farcocolla?,&glutini miftione.

Eligendum eft tranflucens , & acre . Euphorbium adulteratur Sed difficilequidem experimentum quippecumleui guftu,os accen:

fum diu d etineat,adeo ut quicquid ori obijciatur.plane euphorbiurn refipiat Eius inuentio tempore Iubx regis Libyse cognita extitit Succus illitu fuffufiones difcutit potus tota die exurit quare mel.
.
.
:

]i,collyrijscjue
.

pro acrimoniae ratione admifceri debet .

:

Coxarum doloribus prodeft in odorifera po-

tione hauftus fquamas offium eadem die eximit uerum eo utentes,necefle eftlinamentis,aut ceratis communire corpus quo ofia conueftiuntur Aliqui memoria? prodiderunt , percuflos a lerpente nihil
,
.

molefti pafluros,fi incka ofle tenus capitis cute,intritus fuccus infundatur,uulnusque poftea cofuatur.

..

"

fideratio^

ftarijstunditur.

a ^ HacenmHm deprehendatur: ob cuius uiolentiffimam acrimoniam nunquam,nifi inuito animo ^afipla1 U<* m ^ Quandoquidemtametfifibinares,&osomniprorfus ingenio goJfipio,& linteisaqua rofarummadefaffis muniant; tanta tamen efl acrimoni<e uis tenuifiima,ut omnibus und cum aerepenetratis munimentis , in eorum tan-

\T *^

20
On equidem dubitandum cenjeo , quin
illud

legitmum fit Euphorbium,quo pafiim

officin* utuntur, ctim

tamguftu,

demperueniatnares,ubimolefliJfimumexcitatardorem,quinonfaciUtoUitur:quanquametiam medicamentis
refiigerantibtisfuccurratur
.

admodum

Quofit , utfolertiffimipharmacopoU baiulis , ac alijs uiclum qumrentibus hominibus id mu-

nerisobeundumtradant:interimtamencertbfciunt,nonabfqueconuitijs,& malediclis opus hocab illisperagi pojfe, Quamobrem mirumfani nonfuerit ,fi qui ab arbore recentem coUigunt , eximium acrimoni&feruorem expauefcentes , i
longinquo corticemferiant
.

Hanc plantam(ut Tlinius quoque tefiis efl)adinuenit primum luba Lybia rex in monte M-

lante ultra Herculis columnas ,appeUauitq;

conjeruatus.
Euphorbij ui- firibant
.

Euphorbium medicifui nomine, &fratris Mufa , d quo diuus Mtguflusfuit Euphorbij Tlantam nunquam mihi uidere licuit . Sunt tamen quiillampingant,&dSaracenoacccptam
inejfet.
:

50

CuicrederemfortaJJefiplantamuiuamoflenderet,inqua Euphorbij nonnibil

'

Ettphorbio deiettorUt

& Aft

Aed

'

ine
tio

^facH ^as

mk uam 1 mi equidem inuenerim meminere Diofcorides & Galerms tametfi eam mmimifilenmuoluerint Mtitts & MZuarius qui concordes de eo uerbis dijjeruerunt Euphorbium non modb pituitam traCUMS

,
.

his

hit ;fed etiam

aquam , hancq; ualidius educit

,

Eft

autem acerrimum omnium , qu& ego nouerim ardentiffimumq; : pro.

fterea

colicis

& uenlrem
.

fi-igidiorem habentibus datur

c&teros uehementer conturbat : fitim

maxime ciet .

"^onnihil

exodoratisfemimbuscielicommijcendnm. Modus triobolaris,ex aquamulfa . Tr&fiat tamen cum melle cottoipjumin

catapotia redigere
Euphorbij ui-

Id quod etiam Taulus annotauit librofiptimo , ubiinter ea Euphorbium recenfuit , que aquam ,

&
40

pituitam deijcium . Veruminfimplicium cenfu Diofcoridem ,Galenumq;ficutus ,de bac deiecloria facultate ipfequo-

resexMcfue.

quenihilmemormprodidit
mentione ; ubi
ita
,

adfinfumfaltemfcribit

CateruminterMabesMefuesfufius Euphorbij nires tradidit infoluentium medicinarum . Euphorbium gurnmi eft , quod ufqueadeb excalfacit , extenuatq; , ut in hoc
, ruborem , infiammationemque infeEuphorbium noxium admodum ejt medicamentum,ita ut non fine labore , animi de-

cteteragummi genera pneccUat.Excalfacit emm ordine quarto : quofiuut exulceret

rat,penetret,& uiolenter abflergat
.

fdiu,acfudorefiigido aluum deijciat . Iocinori ob id,uentriculoquefiua ingenti acrimonia

fter exhiberi minimd debet ,
nifi

prius ijs commifccatur medicamentis , qux, acerrimam eius uim retundere ualeant

magnam infert noxiam.Quapro. Ex-

trahit potum d profitndis corporis partibus

fts

tum crajfam,tum lentam pituitam,mundatque cornpaginum cauitates d crafcontumacibusuc excrementis,qua in re omnium ualentijfimum eji mcdicamentam . T^eruos expurgat ab infarclis ianditi humoribus . Troficit ad h&c refolutis,corutulfis,fiupidis,tremulis,orisque dijlentionibus, cteris neruomn morbis

&

dfrigore obortis

ft

ex leucoij

oleo

Uuigatum exterius inungatur . locineri , lieniq; inunclum ; mirificl eorum dolores tol-

fosq; iuuat

&
Ex Galeno.

litdfrigore,&flatuprouenientes. Stemutamentauahntijfimecit. Occipiti autem confricatum , ueternofos , obliutoj ^Aquarn intercutemfaciUime" extrahit duorum obolorum pondere potum . Sed drachmarum trium pondere . hauflnm,(ut Serapio , jiuicennafiriptum reliqueruntjpotantem interficit , trium dierum Jpatio erofis ab eo inteflinis,

&

uentriculo
.

Eupborbinm,teJle Mefue

quatuor edurat annis

.

neque eo prius utendum efl,qudm annum integrum con-

fenuerit

nanque recens ob ingentem acrimoniam reprobatur

lib.

Seruatur commodi milw,autfabis,aut lentibusfepuitum.

.

Eupborbijfacultates pattcis perflrinxit Galenus

flicx,fiue ttrentis,

1 1

& tenuium partium facultatis

efl

.ftmplicium medicamentorum ,fic inquiens

.

Euphorbium cau-

eft,alijsfnccisfimiliter

Ei Ubro.

1 1

decompofitione medic. localium,

cap.Xii .tradcns curam hemicranm , idcm de Euphorbio itajcrtbit . Torrb de eupborbij facuhate iam mibi relatum eft, qubd citb exoluatur . quare in eiufmodi pbarmaca non uetus conijcere oportet . Dittum etiam recens albidius ejfe : quod
tterb

inueteratum

,fiauioris aut faUidioris coloris reddi

Thnta,qu& Gr&cis &<pi$w,Latinis item Euphorbium nomi-

mtur,quem.idmodumfitccuseius;Mauritanisy Euforbion,

Nomina.

Mforfion

& Eitforuio

fm

Farbium:

Italis,

Euphorbio; Hifyanis, Mforuiam,

$Q

GaUis , Eupborbe

InLib. tcrtium Diofcoridis

x*^.

8 o^

GALBANVM.

CAP. LXXXI.
.

GAlbanum fuccus eft nafcentis in Syria ferula?, quod nonnulli metopium uocant
adieCti feminis,& ferula?,graui odore,
.

Maxime lauda-

tur carti!aginofum,merum,thuris effigiem pra?bens,pingue,minime lignofum, retinens nonnihil

ffefa,refina,&

neque ualde humidum , neque nimis aridum Adulteratur faba ammoniaco . Galbanum excalfacit,urit-extrahit,difcutit menfes ac partus trahitap:

Lentigines aceto,& nitro perun&as tollit . Dc-npratur ad tuflim ucterem, difficultatem fpirandi,fufpiria,rupta,conuulfa . Aduerfatur toxicis,potuwcum uino,& myrrha fimili modo *o fumptum mortuos partus cxtrahir . Imponitur lateris dolonbus , furunculis comitiales , uulua?
pofitu,uel fuffitu
.
:

&

&

ftrangulatus,& uertiginofbs olfactu fufcitat Si uratur,fugatnidore ferpentes,& perunctos feriri non fphondylio circumpofitum necat dentium dolorem oblirum , aut patitur a . Serpentes cum oleo,
.

&

^"' ?

cauernis inditum , mitigat . urinae difficili prodefle exifiimatur . Refbluitur ad potiones amaris amygdalis,aqua,autruta,aut calido pane , mulsave alias meconio , sereufto , aut felleliquido . Si purgare
:

pemL

feruentem aquam demittito nanque cum liquefa&um fuerit , cius fordes fluitabunt quas hoc modo facile feparabis Mundo linteo,raroque alligatum in fi<3ili,aut aerea pyxide ita pendeat,utimumua(isnetangat:opertoque uafe inferuidam aquam demittito fic enim fyncerum, ueluti per colum eliquefcet , &lignofum in linteo remanebit

Galbanum uoles
:

in

6 /~*yanuis legitimtim,optimumque Galbanum

\)tamen
tis
,

qttopaffim
.

ojficince

utuntur

nihil

inpluribus Italia locis pmfertimque Venetvjs uenale reperiatnr ; id Galbani con "~, erat10 uelfaneparum Galbanum refert , quod in laudatiffimi genere d Diofco'

ride reprafentatur

Siquidem

illud

non modb ab impoftoribus adulteratum

.

eft;fed

etiam lignorum ferularumque ramenfeplafiarij,

lapidibus

acalijs compluribus recrementistdtiatum

,

Qu&rantitaqueprobi

quod optimnm

tft: alviiic-

rb

qui parfimonia
,

ne dicam auaritia ftudent magis

qudm honori , ut qui probatiffimnm uix nunquam affhndpoffinr,id

edocii
1
.

faltem

quodimpurumeft ,purgare deberentd Diofcoride

.

quippe qubdearatione,facileab adttent tijsfordtbus

expurgari poffit

Galbani uires tradiditGalenus libro v 1

cus eftplanuferulacea, moUiendi ,

K

& digerendt

ui

.fimplicium medicamentcrum,fic inquiens . Galbanum fuc- Galbani uires Fueritq;fane ex tertio ordine excalfacientium incipiente , autfcm- ex Gal.
.

do completo: in deficcando uerb exfecundo incipiente

j,rabtce ,Chene
i

idGrtcd x<},Um, Latine" Chalbanum ,

& Galbanum appellatur:

&Be^ard:ltalic,pariter&Hiffanice,Galbano.

Nomma.
,

A-^wrtwV.

AMMONIACVM.

CAP. LXXXII.
.

Mmoniacumferulsfuccuseir,quamiuxtaCyrenenAphrica g?gnk:cuius fruticem cum radice a Meiim A,_ .Lagafyllim uocant. Probatur bene coloratum,ligni &calculorum expers a ,thurisi!mi!irudi- $&?'(& * pa ***ne,minutis glebis,denfum , fyiicerum,nulla forde fpurcatum,caftoreum odore imirahs,gufti! amarum.

^f

Hoc genus thraufam

calfacit : tubercula
,

id eft, friaturam appellant

quod uero terram

& calculos collegit b

.

'f

jrhryama. thumreVerens
,

Gignitur in Aphrica iuxta Ammonis oraculum , fuccum ftillante ferulacea arbore

duritiasque difcutit
:
.

Mollit

extrahit, non

lapidosii.

potum aluum foluit, partus

extrahit.-lienem confumit, drach-

i^tttmt.

ma? pondere hauftum

40

articulorum, coxendicumquedoloribus liberat. Auxilioeftanhelatoribusj orthopnoiciSjComitialibus item quibus humor in pe&ore coit , fi cum melle delingatur, aut cum pti:

fanx fuccu fbrbeatur . Cruentam urinam pellit , albugines oculorum abfterget , genarum fcabntiam impofitum , iocineris , lienisque duritias fedat difcutit tophos, abfumit trittim autem cum aceto, quiinartubusconcalIuerunt,cummelle,autcum pice illitum. LaflitudineSj&coxendicum dolores eo perungi utile eft , cum nitro,& cyprino oleo,uice acopi
:

&

Mcxandria ^iegypti cum mercimonijs Venetias redeunt . Quandoquidem rarifiimum J.mmo- con c^ IJam omneferi , quo officime utuntur , picece refinte modo in mafniacum uifitur , quodfuis minutis glebis thits referat
connchunt
,

A
,

Mmoniaci lacrymam officitw, mutata una litera

qui ex

jtrmoniacum uocant . Cuius tamen fynceriffvms, parttm ad nos

m aiS1

fam compaclum cernitur , impurum

ac qudrn plurimis impoftorum adulterijs uitiatum

effe
,

Vt hincfaale
.

dici poffc putaue-

50 rim , hoc uel Ulegitimum ,

.

uelfaltem deterius

idq;fortaffe ,

quod Diofcoridiphryama nuncupatur

Cuius etiam

me-

minifPltniuslib.xi l.cap.x-ai 1 1. ubi de .Ammoniacoita fcribit .TLrgo ^Aethiopm fubiecla jtphrica ^immoniaci lacry-

mamftilht in arenisfuis
refpu modo
,

Inde etiam nomen ab Ammonis oraculo

.

iuxta quod gignitur arbor

quam Metopion
efi

uocant,

aut gummi

Genera

eius

duo , thraufton mafculi thuris fimilitudine , quod maxime probatur : alterumpin.

gue

& refinofum, quodphryama appellant

odoramentis , ac fuffmentis
.

h&c Vlinius

Ctetcrum jlmmoniaco ufifunt antiqui(utTaulus

illud

author)

in facrificiorum

In quemfane ufum

ab ijs receptum fuiffe conijciendum eft,quod elecTifipfo

fimum ,

& thuriperftmilcextitit
4 .

Huius

rei illud

maximo eft argumento , qubd ab

Taulo , itemq; <Aetio

infuis

me-

jLmmoniacum thymiama , hoc eft ,fuffimentum cognominatur , quafi ^immoniacumprxftantifiimum ita intel jLmmoniaci meminit Galentts lib. v 1 fimplicium medkamentorum , fic inquiens . \Ammoniacum li- Ammoniaci ui ligere uoluerint res ex Gal * articulorum tophos diffoluat , lienes quor eftferuU cuiufdam Hoc habet emolliendtfacuhatem intenfam , adeb ut
dicamcntis
.

&

&

inditratosfanet
fiue

& chwradas
,

difcutiat

Quod Gr&ci zw.a>vid.yJr,Latini item Ammoniacum

:

dicitnt:

Mauritarit,I\axach,

Jffaih

Itali

Jmmoniaco,& jLrmmiaco Hifpani,Jguaxaque,& Jrmonia/jue.

8 o4
iufiwTStu x.P(i".i.thun p
bkeum.tW$. i. fubrufa.

And. Matthioli Comm.,

Stfpwx-W

SARCOCOLLA.
.

CAP. LXXXIII.
Adulteratur admifto

Q Arcocolla Iacryma
"I"

eftarboris in Perfide nafcentis a ,pollini thuris fimilis b , rufa,guftuamara . Vul-

j3nera glutinat , oculorum fiuxiones inhibet

emplaftris inferitur

gummi

,.

^crymamhancSarcocollamdixereGrteci,quoniamficutiglutinumlignum,itahcfauciatam,exulceratatnuecorsporiscarnmiavvlutinet.
Qutz autgm ad nos aduehitur , non omnis kgitima eft:quippe qubdea plerunque ( ut de

ronfideracio.

p
alifs

quoque pluribus iacrymis,rtfinis,^m{uoribus fieri fuperius diximus ) gummi ,

,

& alterius generis lacrymis adultera

.

ta deferatur
efl
>

& tahs
1
1

in officinis
.

inueniatur

Verum

fiaus guflu facili deprehenditur

quandoquidem

qnte
(

amara non
ita

adnlteriumfenfit

Tlinim lib.x III .cap.x i .albam Cttteris pr&tuliufic inquiens . Fit

:

& cx Sarcocolla
h<ec

uocatur
libro

arbor ) gummi utiliffimum picloribus,ac medicis,fimile pollini thuris

& ideo candidum

qudm rufum melius . Et

nigrefcit
.

XX II I

l.cap.\

.idem itafcribit
.

Sunt qni

& SarcocoUam

fpinte

lacrymamputent,poUini thurisfimilem,cumqua-

dam acrimoma dulcem

Cum umu tufa fiftit fluxiones : illinitur infantibus .

.

quo candidior . h&c Tiinius

Qui tamen in SarcocoUte hifloria d Diofcoridc ,

appitlam
,

maximi Vetuftate & & Galeno maximi dijfentit,cim

melior

hi Sarcocol-

lamgufiantibus amaritudmemrelmquereafiirant ,iUe utro contrd dulcedmem. Vidi SarcocoUx. arboris imaginemab

JLndrea Marino Medico

infigni

in

eo Mefuis libeUo

qui de aluum ducentibus medicamentis infcribitur

Eam

cur probem,aut improbemfani non habco

Sareocollaiui

cum mihi non abs refu ambigendum an Mercator iUe Terfa hiftoriam autfa,

bulam

attulerit

Sarcocolla Mauritanis pituitcfas cruditates

ac crajfos , &glutinofos deijcithumores ,prafertim quiin

X
bus

"

compaginHm,&coxeridicumcauitatibusdelitefcunt. Cerebrummundat,itemneruos,& pulmones : proinde tuffientibus,

eJr difficulter fpirantibus

auxiiiatur
.

Eft etiam

ex medicamentis, qinefenes iuuant ,prtecipui

pituitofos

Caluefcmt ta,

men , quifiequentius
impcdimenta>fi
in

ea utuntur

Trteflat mirum

m modum ad oculorum
:

albugines

>

nubeculas > cicatrices

& idgenus

cratere uitreo afinino laie maceretur quinque diebus

interea

tamen nouum
,

lac quotidie eft infunden-

dum tpricrc effufo .

auribus exulceratis

Vulneraria prtetereapeniciUa hydromelite priusmadefatla

utiliter

ac inde Sarcocolk puluere circumlita.

imponuntur

Cruentisuulneribus, ac diuturnis ulceribus mirifici medetur : quippe qute pro-

prio fuo munere ea d fordibus mundet > carne repleat ,ticatriceque obducat.

jlluum tarde

deijcit

,perturbatque eos,

quorum uentriculus
e&"

bile

redundat

quarecauendumeft, neijs exhibeatur

J{pboratureiusdeieioriafacultas,gingiberei

cardamomo additis . H<ec ex Mabibus deprompfimus . qutefani tam antiquis, qudm recentioribus incognitafuerunt,
,

x Galeno.

utpote qui ea nufqam

quod equidem

legerim,fcriptis tradiderunt

Sarcocolla uires retulit Galenus lib.v 1 1

.fimplicium

medicamentorum , ubi itaf riptum

reliquit.Sarcocolla

lacryma eft arboris TerfictS . mifiam uim habet ex emplaftica quadeficcat ,acproinde glutinare uulnera ualet
.

30

dam
Nomina.

fubftantia

& paucula amar.Itaque citra morfum

:

Lacryma, qua

0-a.fH.oKoKhtt

G r<ccis , SarcocoUa item Latinis , <& Italis appeUatur : Arabibus , ^infarot , Jlna%aron > feu jLwzymt : HiGaUis , SarcocoUe
.

QmiS) L ancarotes

u.
ha in

GLAVCIVM.
>

CAP. LXXXIIII.
,

/^Y Laucium fuccus eft herbce qux ad Hierapolim Syria? nafcitur

olla fidili femifrigidis clibanis calfaciunt indigena?
.

folijs
.

fere corniculati papaueris,

VJf pinguioribus tamen,in terram (parfis, odoris tetri.guftus amari

,

tota croceo fucco

:

madet . Fo-

cum exprimunt
Glauci
deratio.

ufque dumfiaccefcant deinde contufis fucCuius eft ufus ad oculorum medicamenta , utpote cum inter initia refrigeret
,

40

nf-

t ^ Ixmcium medicorum & officinarum uulgb qui barbarorum,& jtrabum nomina ufurpare folet Serapionis & Vjf\Auicenn<t modo Memithe dicitur Idautem quo paffim feplafiarij utuntur rneo quidem iudicio uerumfynce,
,

ilopeviculo

rumque Glaucium eft . Quippe quod ommbusfere notis , facultatibus legitimo rejpondeat Trceter id enim , qubd fa, oadorum uitus opitulatur -forinfecus ruffcit , intus uerb croceo colorcjpeclatur , guftu amaro fentitur
.

&

&

cum quadam

graueolentia

tametfi pharmacopolasnonnullos quandoque deprehenderim ,qui i maioris chelidonij fucco

in Serapionis codice ,

Giautium conficiunt . Sed animaduertendum eji,qubd

pr&ter proprium Memithts, caput

>

quod Dio-

fcoridiseft Glaucium,legituretiamincapitedeCurcuma(nififortaffeinterpretisfuerit lapfus) Chelidonium

ri

minusuoca-

xima ,qnbd Diofcorides

ut
illi feplafiarij

Mtmithe . Qubd m Scrapione ucl interpretis , utl alterius culpa , mendumfubfit , indc mihi quidem orta eftfufpicio ma , cuius uerba adunguem refert Serapio , Glaucij non meminerit in Chelidonijs . Quofaclum eft,
deprauata Serapionis leftione decepti
,

in

hunc

& alterum errorem

inciderint

qubd non foliim ex cheli-

donus fuum Glauciumeliciant ; fedetiammaius chelidonium minoris loco fumant , quandoquidem iUud fuccum croceum

GUxij
cx Gal.

uires

wittat Glaucio fimilem

GlaucijfacultatesmemoriteprodiditCalenuslibrovi.fimpliciummedicamentorum,ficinquiens.
.

Glaucium adflringit cum quodamfaflidio

fuermt , curarepofiit
fed ceu aquafontana
.
.

Tum adeb manifefti refrigerat,ut folumfepe eryfipelata,utiquefi ualentia non

eft

Mifiura eius compofita

ex aqttea terreaq; fubftantia , utraque finijrigida

uerum nonfummi,

l^twy.mfic Grteci,ut etiam Glaucium Latine dkitur : jLrabici , Memithe .

Nomina.

k=W

GLVTINVM.
.

CAP. LXXXV.
.

Lutinum,quod xylocoIlam,allj taurocollam uocat,praftantiffimurn Rhodiacum,quod ex bubu- g \h corijs confkitur Id candidum eft } & tranfluccns . Nigrum uero minus probatur Refoluturn

In Lib. tcrtium Diofcoridis

ftulas

8oy

tum In accto,impetigines,Ieprasque cutis delet: ambuftis igni ex aqua calida di!utum,illutumque puerumpere non patitur
.

Vulneribus prodeft melle , aut aceto madefaclium

1'^wm*.

PISCIVM GLVTINVM.
.

CAP LXXXVI.
,

Plfcium gluten,uenter eft pifcis cctacei

,

Praftat candicans
.

natione Ponticum, fubafperum , mi,

nime fcabrum,& quod celerrime liquefcit

Vtile emplaftris capitis

& tetanothris,qux cutem faciei erugant & extendunt

& leprarum medicaminibus,

^."^ con
~

NEmo dum,qubd

efcqui taurinum,& pifcium Glutinum non cognofcat.-quare hac in re non pluribus ticrbis opus e{l, Veriimfcien

Glutinum taunnum bac <etate non modb

e taurinis corijs conficitur ;fed

ex omnium quadrnpedum pelli-

to bus.Huius.nequc alterius non reperio meminijfe Galenum infimplicium cenfu. quanquam inibi libro v 1 1 . illius glutinis librarij mentionem fecerit , quod ex polline fanrne , muria paratur ,ficfcribens . Gluten , quodad Ubros prxparant ex

&

fimilagine,&garo,emplaftic<e,concotorixquefacuttatisefl

quibufcunqueipfumpartibusiliinas.

Ctteriim lUndgluteti,

quodipifcibusfit,intercterafimplicia Taulus quidem retulit ,fed ea tantumferide eo fcribit qu<e Diofcoridi accepta ,
referri poffunt
.

Id

ricao

Hiftanis ,

CoUa , # Grudel .

Grms xo'Mx.&KoK<>\k<t.,8c tcu//>o*'m* uocatur,quod Latinis Gluten & Glutinum: Italis Qp uerb Gr<ece ^t/oW*, Tifciumglutinum Latini dtcitur : Italice

CoUa
,

di car-

Nomina.

quemadmo
Colla

dum

&

HijJ>anici,Cotia dipefce.
fcgfc.

jLrabki utrunque gluten zire ,feu Gara nominatur : Germanici , Leim : Gallici ,

C V M.
a

CAP. LXXXVII.
afperi nihiI,autfurfurofi * Meum.vV/.

Vlfcum

optimumeft recens,intus porraceum,extra fuIuum,quod

conceperit . Fit t acinis in quercu nafcentibus, buxeo fruticis folio

Contufum acinum lauant,

^""

i"

fubfk

* &pofteainaquadecoquunt. Suntquicommanducandoipfumefficiant. Gigniturquoqueinmalo,

difcutit

pyroj&plenfqtie^lijsarboribus.quinetiaminueniturinquorundam parotidas , tubercula , cxterasque colle&iones ad maturitatem perducit , cum refi, extrahit & pari cera miftum epinydidas in fplenio fanat: uetera ulcera, abfceftusque , quos cacoethes uocant,ex thure mollit Lienem cum calce,gagate,aut Afio lapide co&um, & impoutum abfumit cum fandaracha , aut auripigmento illitum , ungues extrahit . miftum cum calce , & uini fa?ce b , fuam uim

h Menm.iWfruticum radicibus. Emollir, ' rk; jy*

JJJ tpforum
tcdit
.

."

idemha

bec "

intcndit.

Vlfcumfitpluribus,ac diuerfis modis Verum omnium prmflantiffimum efl, quodigranis in quercu nafcentibus con.

Vifci cwnfi(1>

ficitur.
inibi

Huiuspmter id , quod inualidum

in pyris ,malisq; nafcitur ,ingens in

,

Hetruriaprouentus

Siquidem

non modo
,

m quercu laudatiffimum prouenit ,fed etiam in cerro

,

ilice

& caflanea

in noftris pr&fertim
.

maritimis Se-

^O

nenfibus

ubi uajtiiftmi affurgunt fylu<e

,

quanonparuo pretio

ijs

locantur , qui uifcum efficiunt

Scandunt autem illi ar-

bores immenfas

a,qu<e tegerunt,

non fme magno uiufuo periculo ,fepiusq;funibus adaUigati id muneris m aere pendentes obeunt . Grain aqua decoquunt , donec difrumpantur : poftca contundunt , tandiu lauant in aqua , quoufqucfur-

&

furacea excrementa eximant . ^efert Tlinius , nafci Vifcum in quercu tantum , robore , ilice ,fylueflri pruno,tcrebintho,

finu ,

& abiete
,

jlt

in

Hetruria gignitur etiam in cafianea , quod optimum

eft
:

malo , acpyro , non tantumfyluvflrufci

eius

etiam domeftico , quanuispenitus inutile . Vifci ntaximt Hetrufcis utilitas efl

nam pmter

ufum

in aucupijs

quibus

ViTci utilfca

mirum in modum
conflrutJis

deieclantur ob ingcntcm turdorum copiam

,

quiautumni tcmpore ,
,

in (ytuis

quibufdam ex iuniperis arte

,

m Hecruria

to capiuntur

id

etiam in primis utile

efl

uitibus muniendis

ne prima germinatione ab erucis

quibus omnia
,

fcatent >

gemmx deuorentur .
,

Siquidem agricoU Vifco uites omnes circundant , quo poftea erodentes uermiculi
,

qui

tam

fr&ftantiffimo latici infidiantur , $ terrafurfumpetentes

merito implicantur .

Qupd cum perfpexiffet natura omnium re.

40 rum parens

uifci

multum HetrurU largita efl , nehanc ob peflem uino

.

deftitueretur

Vifci fruflu uefcuntur turdi , pr<t-

cipuc magni, quos noflri uulgb turdeUas appeUant

Quorum ftercore uifcifeminepleno inficiuntur &feruntur arbores,in

quibuspcrnotlant

& ui&itant

quo tandemjemine nafcitur planta, qu<e uifcum creat . Vndejcitid Tlauto diclum eft.

Turdus exitium fibicacat. C&terum Vifcum perfe non eflarbor ,fed in arboribus uiuit , fronde plerun que perpetua . Id

quod etiamHeftatur Virgiliuslib.v I .Aeneidis , citm inquit .

Qualefolet fyluis brumali fiigore Vifcum

Fronde uirere noua , quod nonfuafeminat arbos .

Troinde Tlinius lib.x v i .cap.ultimo itafcriptum reliquit
fcuntur.TSlanque

Quttdam enim in terragigni nonpofunt,& in arboribus na. cUmfuamfedem non habeant,in aliena uiumt,ficut Vifcum . Omnino enimfatum nuUo modo nafcitur

nec nifi pcr aluum auium redditum ,

maximH palumbis , &turdis.Hxc eft natura , ut nifi maturatum in

memorim. prodidit Theophraftus libro
l

uentre auium non

50

proueniat .hiScTlinius .

Qua anteipfum
.

l.cap.xxi

l.deplantarumcaufis,un

de itia mutuatus

eft

Tlinius

Torrb id,quod in pinu,&abiete naJcitur,quod(ut Tlinius inquit)flelin Eubaa dicit,hiphear

^ircadia >frequenti(fimumtnTridentinoagro inuaUisjLnanim jyluis conjpicitur ,ubi ingens turdctiarum copia uiclitat.

Scd hocad aucupiaprorfus inutile efl : decoclum enim , <& deinde elotum omnem amittit lentorem . Quod autem in pinu, ca[iane<x inabiete,amygdalo , malo , pyroq; prouenit , perpetua ftonde uiret . Id uerb contrd , quod quercui,robori ,

&

nafcitur

utpote cuiappetentehycme omniafolia deadant

.

Huius reicaufam reddere tcntauit Tbeopbraflus locopaulb

Thephnfft habeat,quan- fcncentia no accc P u quemadmodum diximus . hatlemis Theopbraflus . Veefl
.

anti citatOiCiim itafcribit

Vifcum aliudfoho

effe

perpetuo,aliud deciduchaudquaquam abfurdum

.fit
,

Siquidem aliud

uirentibusfemperarboribus , aliudfrondem amittentibus infidet

enim

ut in his careat alimento

in

tllis

tum

abundefit

Caufa enim perpetua , decidu&kc fiondis h<ec eft

rum enimuero hc Theophraflifententia non omni cxparte probanda

uidetur

quippe quoniam umuerfnm Vifcum , quod

gQ

amygdalo , pyro ,maloq; in Italiaprouenit,tam <c[tat, qudrn hycme fronde perpetua uiret,cum tamen h<e arbores hyemefrondibus deftituantur . Qupfit , ut aliunde huius rei caufainpcieitdam exfltmem . FitpMUrea Vifcum auiculis tanin

Yyy

tum

8o6

And. Matthioli Comm.

V
I

C V M.

tfon capiendis commendatum

in

Syria ex myxis ,

qu& jtphris Sebefiena dicuntur , ut

libro primo in

prunorum mentione
s

de u's differentes retulimus . Vtuntur boc Infubresfuis in aucupvjs , qubd arboreo uifco careant,illudqi e Venetijs deferunU

quoprimumexDamafcoSyrix, aduchitur : unde Damafcenum uocatur. Sedidquerno bonitate cedit . Fitquoque Vifcum $ quarundamarborum radicibus, agrifolij pr&fertim , uiburni , quarum t tiam arborum hifioriam libro primo paliuri
,

&
.

&

rhois commentarijsinferuimus

Qui autem exhuiufmodi arboribus

, ibiq;

uifcum' conficiunt,cortices radicumfumunt*

effoffaq-Jcrobe interfuarum arborum fiondes humido folo fepcliunt

tanto tempore dimittunt,quoad computrefcant

mox eximunt ,
fcent

& tandiu
eft

in pila

contundunt , donec lentorcm concipiant : deinde aqua calida lauant ,

.

& manibus commiaffirmant.

Hac etiam ratione quibufdam in locis fit ex ibifci radicibus

Suni qui querni

uifci

lignum in tenuifiimum pulue-

rem redigant,& comitialibus hauriendumpmbeant . quo tantum medicamento multosfuiffe fanatospro certo
jitqui oper/epretium

,uteo ita utantur comitiales quotidie in quadragefimum

dkm ufque,& caueant ne lignumab ar-

bore refciffum terram contingat . Idem collo , aut brachio pro amuleto fufpenfum , cum fuo corticc grauidarum conccptum adtuuat . Sednoui ego complures , morbi,& medicamenti prorfus ignaros , qui ligni loco Vifcum ipfum in catapotijs

dcuorar.dnm

InLib.tertium Diofcoridis.
&
plicium medicamentorum, ubi de eius uiribus
renafubftantia conftat
.

807
Vifci uires rt

ituormdum dederunt . yifcumquod in Tyrofylneftri nafcitur contratlione membrorum laborantibus maximo effe auxi cum pinguedine capi recenti . Vifci meminit Galenus lib.v I .fim liofcimus . Contunditur id und cumfolijs,& ramis
difjerit ijs

uerbis . Vifcum ex plurima aerea,& aquea calida, paucifiima ter Gal.

excellit
.

TJam acrimonia in eo amaritudinem

Itaque etiam ajfeSus fubftantine refpondent.

Siquidem ualenterexalto humores extrahit ,nec eostantum tenues ,fed

& crafiiores

eosqite dijfundit

ac digerit . Eft

autem ex eorum genere , qiu non protinus poft primam appofitionem excalfaciunt ,fed qiu tempus requirunt, uelut thap fuprd commonuimus , ineffe calidis facultate medicamentis,ubi largum continent humorem recrementitium fta . Sed

&

Tfomen illi Grxcum , i?< : Lttimtm , Vifcum: Arabicum, Dabach,feu Dibach: Italicum,Vifcbio,& TaniaiGermanicum,
Vogellicim:Hifpanicum,Vifco

10

J^ulla hicin Gr&cis codicibus fitacinorum mentio , fedhac tantum leguntur.

.

ylmtuZx.iivoswirau-xi-iiwavt.

hoceft. Fit ex quodamfrubTu rotundo

Cui etiam leblioni adfiipulatur Serapio

Sed interprcs uidetur fecutus Vlinium, Nomiiia,

,

qui lib.xv 1 .cap.ultimoftc inquit . Vifcum fit ex acinis , qui colliguntur meffium tempore immaturi

AR

E.

(^so^n^

ryy

AVmrfa.

8 o8

AndL

Ma tthioli comm.
CAP. LXXXVIII.
:

APARINE.
a

pt' J<
e
j

a(j.ipe.Xa{. i. itt*tt.h>t

jr\rum /"j^r ambitu, ut in rubia

Parine ramis multis ,

& paruis fruticat

:

flos

, afperis , quadrangulis , per interualla orbicularo folioalbus femen durum,rotundum , concauum a , album , umbilici fi-

^mbiHcus

.'ita

gura,afperitate:ueftium tenaci.

Ea paftores coli uice utuntur ad eximendoselaciepilos. Seminis,

:

Meum.
t

w!"c^mul-

caulium , ac foliorum fuccus , potu b contra uiperarum , phalangiorumque morfus auxiliatur infufu auriumdolorimedetur. Herbacumaxungiatrita, ftrumasdifcur.it.

110.

IO

ATarine nufquam nonprouenit,fedpr<efertim(ut Tbeophraflus inquit ) inter lentes

neraglutinanda.&adpapiUarumrimas.
Stillatitia eius

Itali hanc uulgb

uocant Spe-

ronella , qubdfolia circa caulem ad calcariumflimuli modum , afterifci inflar proferat . Taclu h<ec afperrima eft, quapropter cum adoleuerit,attingentium ueftibuspertinaciterh<eret.Huiusfuccum magnifacimt quidam ad recentia uul-

aqua datur utiliter potanda

dyfentericis .

Sicaefarina uulnera

ulcerafanat . jLparines meminit Galenus lib.s I .fimp.medic.ubific breuiter inquit . jtparine, quidam phtAparines uires glftinat , ex Gal. lantbropon,alij omphacocarpum cognominant,modic extergit,& deficcat : habetq; nonnihilfubtiliumpartium . Herba
h<ec Gr&cis ttvoipir uocatur
:

&

Latinis fimiliter

^parine : Italis , jtparine

Nomuu.

& SperoneUa

Germanis , Klebkraut : Hifba-

nis , Trefera

GaUis , Grateron

Ktomm

ALYSSVM.
,

CAP. LXXXIX.
,

ALyflbn exiguus frutex eft

gie,in

unicaulis

fubafper , rotundis
.

folijs

fruftu duplicium fcutorum effi.

quo eft femen quadantenus latum In montibus, & afperis locis emicat Eius deco&um fingultus fine febri, potu difcutit idem efficit,fi quis eam aut teneat, aut odoretur cum melle trita uitia cutis in facie,& lentigines emendat Contufa in edulio rabiei canis mederi putatur domibus appenfafalu'ariseffecreditur,&ominibuSjatquebrutisfafcini amuletum. Purpureolinteo circumligata , pecorum morbos abigit
: .

Alyffi confideratio.

Ly mrh $*?** authores hiftoria . V^am fi Tlinio efl adhibenda fides , Myffum ea plan&fuerit herba , quam J^\,i\ubiam minorem uocamus ; qu<e quidem , praterqudm qubdfoliaferat longi minora,prorfus Ejtbia fimilis conftat. Qubd autem Tlinio h<ec Myjfonfit , eius uerba declarant lib.xx 1 1 1 .cap.x I .ubi de erythrodano itafcribit . Erythro-

A
.

danus,quamaliquierentbodanumuocant,nosl\ubiam, quatinguntur
ciet

lan<e
:

,peUesq; perficiuntur ,in medicina urinam

ifchiadicos ,
,

Mo rbum regiumfanat ex aqua mulfa : & lichenas

.

ex aceto
fijlunt

iUita
,

lauentur quotidie

I[adix ,femenq; trahunt menfes

.

aluum

& paralyticos ut bibentes & coUetliones difcutiunt Contra ferpentes rami

ita
.

&

cumfolijs imponuntur

Folia& capillumtingunt
Diftat ab eo ^qui

Inuenioapud quofdam

morbum regium fanari

hocfiutice ,etiamfi

adailiga.msfpetleturta.ntum.
accepit
,

Myjfon uocatur ,folvjs tantum,& ramis minoribus. Quippenomen

quis fujpicaripoffet

qubd d cane emorfos rabiemfentire non patitur potus ex aceto , adaUigatusq; . haclenus Tlinius . Quemfacili , , Diofcoridis Myjfum reddidiffe , eo dutlus argumento , qubd isftatim pofl aparinem , quam rubi<eft-

,fecit , Myffum defcripferit : nifi omnibusferi notis hoc i rubia minore diferre perfipicuum effet. Siquidem Diofcoridi Myjfumfolijseft rotundis ,fiuclu duplicium fcutorum effigie , in quo femen quadantenus latum . in montibus ,

milem

&

40

ajferis locis

nafdtur

Qu&fane omnia in minori I{ubia defiderantur

Qubdpraterea Diofcoridi , ut Tlinio , ]\ubia mi-

nornonfit.Myffum,cxeoaperte" cognofcitur , qubd is infid de maiori ,

minori Rjibia,eodem capite traclauerit. Id quodmmimeqmAemfeciJfet,finuUamiudicajfet inter minorem rubiam , Myjfum intercedere differentiam . Qgare uel Tlinium hac in rehaUucinatum , uel diuerfum d Diofcoride Myffum accepijfe crediderim . Torrb magis adhuc Myfi'%

&

&

Varia de Alyf- hiftoriam ea confundere mihi uidentur

o ententia.

Heraci eam ji^ eritm p rop ter u jas ubique nafcitur ,purpureo fiore ,folijs crafiioribus. ^ ^ K[omen traxit ,qubd d cane rabido emorfis mirum in modum opituletur . His uerbis JLetius nonfolum non referre Diofcoridis Myfum deprehmditur ;fedneque etiamfatis exprimere , quam fideritim pro Myjfo inteUigat . Tsfam cum tres
^

m ^ anm

qu<e de eo pofteritatis memori<e prodidit jletius,cum inquit

mm

mcm m

Myfifum eam her-

(int fiderites d Diofcoride monflrat<e

quarum du<e , primafcilicet ,

& ultima

heracle<e

uocantur , non equidemfcirepof-

fum , an primam

uel

ultimam infuum Myjfum recepcrit

lib.

Mtius

de Myjfo retulit Galenus

11.de antidotis,ubi nonnuUa

Myjfum ,inquit ,herba eflmarrubioadfimilis ,afperior tamcn

uergentemprofert
.

Huic poftremb , ut alijs quoque ,non confentiunt qu<e j c ^P' aclls medicamenta ad rabidi canis morfus commemorat.
.

& magis aculeata

,

circaorbicutos;floremaa c<eruleum

Hancfub canicuU <e(lu

,

coUigere oportet

exiccata contundi,cribrari,
,

Ex his Galeni uerbispaldm efl MyJJhn ab eo ex M^piade defcriptum ,potius primam quam ultimamfideritim referre Cum igitur uaria admodumfit de Myjfo authorum fententia cumq; eius hiftoria tam uaria incertaq; habeatur,dif.

& feruari debet ,ne

,

diffletur.

ficile

quidemfuerit afferere , qu<enam planta

Myffum legitimi uocaripoffit

Ts{on defunt fani nobis aliquot plantx

pro Myffo adnosd reiberbariteperitis tranfmijfiefunt , uerum cum earum

nulla legitimum

qua mihiMyJfum referat,easpo-

Ruellij

error.

tiusjupprimendai,qudmhicappingendasexiflimaui. Ruellius tameneamplantam,quam herbarijfuc ipje ait)fylueflrem cannabim uocant ,putat effe DiofcoridisMyJfum,ueladipfumpropiusacccdere. Quod,ne femper aliorumerratacorrigere uidear
, ijs

dijudicandum relinquo,quiin fimplicium hifioria etiam mediocriter uerfati,h<ec

,

& maiora dijudicare pofinficiar,

gQ

funt

Ctsterum Myjfum d Galeno ex Jfclepiaderepr<eftntatum

in Italiaprouenire

non equidem

neque illu.ifimiliter

InLib. tcrtium Diofcoridis.

09
j,fl"i nitrej

fim Galeno. medicamentorum ,bis uerbis . T^tmcupataefihiecherbaMyJforhqubdmirificiiuuetdemorfosdcane rabido.Sed& rabienti quoque data , fiepe in totumfanauit 1 atque boc ex totius fubflantufimilitudine efficit Diclumq; prius efl takm fa.

aumiliter , cuiusmeminit ^etius, Sed quod borum in ufu medico probandum,uel reprobandumfit,nonfaciU decernere putauerim . Quipneterea Myffi facultates tradidit lib.vl .fimplicium . qmnquam d Galeno nnnquam difcedendum

cultatemex folapercipi experientia,&planinullaconflare metbodo

Qubdfi quis ad multaexperiatur,cognofcet facultatemhaberemediocriterficcificam,&digerentem,cumhocutabftcrforium nonntbil etiam obtineat. Hac ratione&

.

uitiliginem

& maculas

Notnina.

faciei dfole prognatas

expurgat . Herba ,

qucc Xhvasw,

Gr&ci 3 Myffum quoque Latini dicitur:

ltalice,MyJfi.

av*av.

ASCLEPIAS.

CAP. XC.
a
1

10

Sclepias,ramosemittitlongos:foliahedera a,Ionga:radicesnumerofas,tenues,odoratas:flons x\.uirus:grauefemen fecuridacae.nafcitur in m5tibus.Radices ex uino pota? torminibus auxiliatur, cotra ferpetiumiclus . Folia aduerfus uuluae,mammarumq; ulcera, quae cacoethe uocant,illinuntur.

Longa ,

non lebfiM non

&

VINCETOXICVM.

Tyy

Vallunturt

. . .:

8io
Afclepkdisco
fideratio.
,

And. Matthioli
,

Comm.
,

|< Muntur ,mea quidemfententia

qui M~clepiadesuice,quam in montibus nafcitradidit Diofcorides

itecnon etiam

Tlinius eani herbam accipiunt , quam uulgares quidam chirurgici Hederam terreflrem nominant : qua plerunque Quprundam _l_ fecus uias nafcitur , &perpetub humi ferpit folijs rotundis,affseris , per ambitum quadantenus ferratis , longo tenuiq-,fulapfus. mculo appenfts .-floribus exiguis , in purpura albicantibus: radicibus tenuiffimis Siquidem pnnterquam qubd Diofcorides
.

Fuch.error.

fcriptumnonreliqmt jifclepiadainuijspublicisnafci ,nufquam etiam ,quod kgerim,prodidit eandem tam longorepere tratlu &folia rotunda proferre . T^ecminus etiam , ut equidem arbitror , hallucinantur if (pace tamen Fuchsij erudiujfi-

mi dixerim , quem conftat exfuis commentarijshanc habuiffe fententiam) qui putant jLfclepiada eam effeplantam , quant
uulgus herbariorum Vincetoxicum uocat .
flores uirus aliquod non redolent
:

Quandoquidem huius cum

e(l

folia

tum radices nuilo odore commendantur

probatiffimis exemplaribus
,

femen non

fecuridacx fimile
interpres
,

Mlde

etiam, qubdex Oribasij leclione ^ifdepias

,

non profert folia longa

cui fubfcripfit

MarceUus

fretus fortajje
legit w>a?u*V
,

ut folet

io

Tr&terea antiquiffimus codex manu fcriptus de radicibus non Ih( , id efl tenues odoratas . C&terum
firmis ac Leuibus
,

hocefl, multas

fed

tantum Ki-Mtiu&d-

FincetossICvm
,

prouenitfolijs laurtnis,fed in cacumine acutioribus,

caulibus

plunbus

lcntis, uiridibusque

circa quos folia per interuaUa utrinq\bina fpetlantur .

Flores edit tcnues expaUido albefcentes , d quibus acut<e tenuesque proueniunt filiqu<e candida intus lanugine,& femine
l\adicibus nititur numerofis ,in girumfecircumquaque fundentibus tenuibus ,longis albicantibus
,

haud odoratis

tnanfu fubdulabus;quadam
dis locis
.

cum leuicula acredine , quarum efl ufus .

.

J^afcitur in montibus , coUibus , &faxofis,

Radices excalfaciunt, &ficcant ordineprimo

,

vui uenena
d.

unde illi nomen

refoluunt . Vis eismagna aduerfus om, digerunt,aperiunt, Quare dantur magno auxilio potandaad uenenoforum animalium itlus Demorfis quoque
.

&

& & ari,

canerabido utiliterpr&bentur dicbus quadraginta continuis fefquidracbmts pondere , ex Cardui beneditli decotlo. Bibun

tur quoque quotidie ex uino,aduerfus peflilentice contagia .

Dantur e<edem utiliter ex oxalidis, aut

.

buglofli

aqua ad om-

nes cordis affetlus dracbm<e pondere und

cum citrei mali femine

E<edem ex uino meraco pot<e, tormina mulcent . Earun-

dem ex uino albo

decoiumfelibr<t ponderepotum diebuspluribus hydropicos iuuat.Verum ftatim d potu fudor prouocaniclericis

,

dus efl. Mixiliatur idem

nanque cutis nitorem praflat , urinam prouocat ,

&

tuffi ,

& pecloris

uitijs

opitulatur

Dantur triu radices und cum Taonmfcmine comitialibus,& melancholicis cum ocimifemine, aut cum

, aut Tneflant pot<e additis ditlami albi radicibusad interaneorum uermes . Jldduntur utiliter in defeffioni bus , qua puntad mulcendos uteri dolores,& ad menfes ciendos. K[on defunt , qui Vincetoffici radices laudibus ejferant ad

citri cortice

cum margantis
fiaftos.
illam

Etabaltodeuolutos,ubi denturpotand<eexuino aut Sympfiiti maioris decoclo. deterim non defunt,qui humi repentem berbam , de qua antea diximus , pluribus celebrent facultatibus ,pr<efertim ad thoracis , inteflinomnuulnera . quamobrempotiones ex ea magna opinione fatlitant,& fuccum eius in unguentis admifcent : nanque uul-

&

neraria efl ,

& glutinatoria

eius uiribus dijferens ,fic

Ufclepiadis meminit quidem Galenus libro v I fimplicium medicamentorum ,fed nihil de . tantum inquit . In tertio Diofcorides de hac herba confcripfit . at nos eius nondum pcriculum
. :

30

Nomina.

fecimus.

Ea Grxct d<rx.hma.s,ut etiam LatM ^ifdepias nominatur

A'7f*K7v*it.

ltalici

J.fclepiade.

ATRACTYLIS.

CAP. XCI.

f Onb.addit.

hkvImv
ev.
i.

tCypi-

ATradylis f

uel cnicus

a , ipina eft cnico fimilis , folia multd longiora ferens in fummis uirgis , magna partc nuda,[afperaque]qua fceminaeprofufis utuntur b capitula in cacuminefpinis horrent:flosluteus,
: .

fylueftris.

a Onb.

(jiiKpo

Tepa.i.minora.

Conclufa
plar.

jion habec exc

quibufdam in locis purpureus inuenitur radix tenuis,fuperuacua Coma,femen,& folia cum pipere, &uinoterunturutiliifunecontrafcorpionum iclus. Percuifos tradunt, quandiuea teneaturherba, meu nullum experiri doiorem , ipfumque clepofita ftatim recrudefcere.

40

b Orib.xs^ifw

ERrant

opinio, J\ueUius,& Hcrmolaus quippe qui exiflimauerint Atraftylida effe : Ciiicimfylucftrem , cuiusprmo loco meminit Theophraflus lib.v I .cap. lili.de plantarum bifloria. Siquidem m<t
.

baud dnbie, ut mea quidemfert

Atra&ylidis
confideratio,

gnam ego inter fylueflrem Cnicum,& jitrablylida inuenio apud Theopbraftum effe differentiam

Qupd

ut omnibusper-

fpicuum ejfepo(fit,ijs prftrtim,quialiterfentiunt,bic Theophrafliuerbade Cnico , Mraclylide fubijciam , Ruel. HerCnicum,inquit,fylueftri,urbanoque difcernitur . Sylueflris genera duo notantur : alterum urbano admodumfimile , retlimolaierror. caulius tamen : quamobrem eo mulierum prifcarum nonnuU<epro coluutebantur .frucltm nigrum,maiufculum,amarumq;

&

Marna

&

farit.

Mterumgems denfum confiat , caulesque foncheos profert quodammodo bumicaule fit:nampropter foliorum , mollitiam declinatur,procumbitquead arua .frutlum amarum,frequentem,barb<eque modo birfutum gignit . Sunt ambo

feminofamrum fylueftre copiofius fert

milis eH,coloreftauicans,fucco pinguis

Eius peculiare pr<e alijsfylueflribus efl , qubdilla duriora fpinofioraque urbanis . , proueniunt : hoc autem moUius,ac Leuius conflat . quoadfimplici ratione exprimi licet , afpeftu cnico urbano

Mama

fi-

Fiifus agreftis (fic

enim jitrattylida Latini notninaruntjbis candidior

:

eft

ha-

betq; feculiare , quod in

id
efl

folijs

euenit
efl

decerpta enim, carnique allata,fuccumfanguineum effundunt

.

qua decaufi tfws,

cruor d quibufdam fpina hac

nominata.grauis etiam odore , cruoremq; repnefentans

Serb perfictt fruBum , auexiflit. h<ec

tumno enim ,

& quidem

in

totum{utfummatimproponam)uniuerfafpinaceorum naturafrutlusferotina
,

Theo

pbraftus.Ex quibus uerbisfacili cognofci poteft

tiaturaftirpmm libro
afferit,

in

Mraclylidis

biftoria aperti aberraffe

T^ueUium

cum in tertio fime

Cnici fylueftris
:

Fufum agreftem,hoc efl MratJylida,nil aliud effe Theopbrafto,qudmprimum

efi ,

genus. utpote qui non animaduerterit , qubd MraSylis Tbeopbrafio alia

Xaffe

d Cnico

fylueflri planta

quanquam illifor-

tur

non abfimilis:& cui ea tantum infit proprietas,ut folifsfuccum fanguineumfundat: id quod nuUo Cnicigeneri tribui e Errandi ei occafionem , meo quidem iudicio pr&buit Vlinius qubd lib.XK I .cap.Xv.fyluefirem Cnicum d qmbuf, ,

dam Mratlylida uocari tradiderit . Vbipoftqudm commemoraffet nomuUas jpinofaa pknttts , quibus M-gyptij in cibis
utmtur,

60

Jn Lib. tertium Diofcoridis

8xi

ATRACTYLIS.

I o utuntur,de Cnico tandem in hune tnodum dijjeruit . Multaspntterea , inquit , ignobiles habent plantas . sed maximi celehrant Cnicon Italti ignotam,ipfis autem oleo,non cibo gratam . Hocfaaunt exfemine eius.Diferentia primajylueftrisy
&fatiu<e. Sylueftriumdus, fpeci.es ,unamitior eft ,fimiiicauk ,tamenrigido , exilis. itaque lieres utebantur . quam quidam atra&ylida uocant . Semen eius candidum, grande,amarum.
fiore caule
,

& pro coluantiau&muMtera hirjutior , toro-

& qui penehumiferpat

&

minutofemine . h&c Tltnijueria

Qua

etfi

quidem certamfiacmfaciani , primum

fyluejirem .

fylueftrisCnicigenusdquibufdamMracJylidafuiJfeuocatum;nontamen proptereaaffirmant, Mraclyiim efeCnicum Mrattylidis deinceps fteciatim meminit ipfe Tlinius cap.xv I .eiufdem libriycum inquit . Marna ivlore tan-

tum rufo(dfcolymofcilicet)diftinguitur , &pinguiore fucco . Idem erat jltraclylis quoque , nift candidior ejjet , ntji fangumeumfuccumfunderct . qua de caufaphonos uocatur d quibufdam . Odore etiam grauis , fe.ro maturefcente fsmine,
ecanteautumnum.quanquamiddeomnibusJpmofisdicipojiit.haclenusTlinius. Exijs
igitur

&

omnibus merito

cclli-

r yy

gendum

8.

12

And. Matthioli Comm*

gendum effc putauerim,legitimam MraLJylidem nuUum effefytueflrisCnicigenus , fed aliam per feplantam , nempe illam, quapro fufis prifcxutebantur mulieres . Qjtodfam animaditertens lHkodorus fiti Gr.ui idiomatis peritiffimus in Theophrafii uerfione , Mraclylidafufum agreficm interpretatur , non autem colum , ut primum agreftis Cnici genus uertendo, ex antiquo ad colos ufu , id Colum agrefiemrecli cognominari poffc monftrauit Qtia in re is planil declaraffeuidetur,pri.

fcas mulieres agrefti Cnico coli uicefuiffe ufas,fuforum uerb loco ipfa tantum jltraayU
ius hic nos

C&terumfimi, qniplantam

cit-

imaginem expreffmus , atratlylem

caitles recliores effent
.

effe

exiftiment.quorum ego probarem opinionem , ftfolia fanguineum fitc.

ciimfunderent,&
ueflris fpeciem

fit

itaque de ea aliorum quoque iudicium

Credidic RytUius alteram Cnicifyl-

eam nimirum effeflirpem , quam herbariorum uulgus Carduum benediUum , uelfan&um appellat. Quam profetlo opinionem haudquaquam improbandam puto . quandoquidem Cardims beaediclus uocatus folo procumbit denja
foliorum coma
>

& quodammodo humicaulis cernitur

quinetiam frublum gignit

amamm

barb&q\ modo birfutum

:&

CARDVVS BENEDICTVS.

'amlet

In Lib. tertiuni Diofcoridis

caules profertforichi

813
benediclo

moio rubentes . Vt ex ifs notis accuratius expenfis , quibus prorfus conuenit Carduo
mutare fententiam ,

cum

altero Cnicifylueftrisgenere ,nilmirumfi cogor

& boc quod alus negaueram,nunc plani

afferere-

fundere

non dubitem . Sed certi gueUium mirarifitbic , qubd iam facili afferuerit Carduum benediclum uocatum fanguinem exfe Ruel.upfus. ^am etfi cgo milliespericulum fecerim ; nunquam tamen euulfofolio, uel ramulofanguincm i uulnere proflue. re comperi . Tmerea fi conccdamus , qubd \ueUius uera refcrat,id maximi ipfius repugnabitfintentits ,cum tam Theo,

pbrafio

qudm Tlinio nullum Cnici genus fxnguinemfundat : quoniam id MratliUdis efi proprium Hinc itaquepaldmfie.

ri arbitror

J\tielliiim

aiioqui dofliffimum , turpiter confudijfe Mrafiylidis hiftoriam . Quippefi

effe

utfuam tuereturfenF " chsi J pin.

re P robata -

tcntiam,afferereuoluiffetMraclyUda

fcnbere debuiffet >

primum fylueftris Cnici genus ,iUud quidem fuccum fundere fanguinis inftar non autem boc , quod Carduum benediclum effe cenfemus . l^eque etiam mihi , ut Uberi liceat quod
.

IO

qmfquefentit dicere ,placet Fuchsij opinio

fioria commentarijs
,

qui libro primo de compofitione medicamentorum,& infuis de plantarumhiexiftimat . birfutiorem dixi,

Carduum benediclum uulgb nominatum Mraflylidem hirfutiorem effe

ridi

: tametfi tum Diofcotum Theophrafto Mraclylis unum duntaxat fit genus . quod , quantum reor , Carduus benediclus non eft. Siquidtm hic necfanguineumfuccum fundit,nec in imis uirgis imquam uifitur nudus quinimb uirgas nonprofert ,fed cauks lentos, :
,

quoniam is duas

effe conjiituit

Mracfylidisfiecies , nempe mitiorem alteram , alttram hirfutiorem

quibus bumiferi reptat , uel potiusfolo procumbit

difquifitione,fermo incidit de

Sed pofiqudm in hac noftra Mrablylidis , . Cnicorum fylueftrium Carduo benedifio,non ab re bic de miris eiusatqueexceUentibus dotibus nobis differendum eft.
.

&

Eft igitur Cardv vs benedifius ita uulgb nuncupatWs ,planta nuUis hoc tempore non cognita
xilibus
,

Caulibus

efi

rotundisfle.

lentis, pilofis,humi accubantibus,folijs longis utrinque laciniatishirfutis ,

& cum adoleuerint

Cardui bencdi
<3i uires.

aculeatis
.

Capitu-

la habet in

cauiiumfummispartibus longis , acpungentibus aculeis rigentia,&folijs circunquaque (iipata

pappofo intusfemine cmar&fimili

E" quibus me-

20

linusflos emicat,

& albicante

gadice nitituralba multifidaque.Totaplanta uebemen

ter amara eft,fed ad multa utilis . Seritur paffim in hortis ,fapore admodum amaro , qubd terreis confletpartibus calore quodam attenuatis . Magni nominis,magn&queexiftimationisplantaeftnonmodb apudltalos ;fed etiam apudexteras

nationes,pr&fertim contrapeftilentiam : itemaduerfitsuenenalethalia , tam interiusfumpta, qudm ucnenoforum animalium iclibus , aut morfibus impofita. Sanantur hac bcrba quartana laborantes,aut alijsfebribus detentt, quarum acceffio-

nes

fiant eadem comitialibus infantibus

cum fiigore adueniunt . ld enimpr&ftatur hauflo eius decofio , aut ftiUatitia aqua , aut pulueris drachma pota. Tr&eodem modo bibita.Herb& decofiumex uino fumptum ilium,& renum dolores mulcet,
uentris torminafedat
,

& cAtera
ficca

:fudorem cit , alui tineas necat ,

,

& pota & exterius admota

&

uteri uitijs auxiliatur

Herba ipfa tam recens , qudm

cuteq; obducit
.

contumacia ulcera ,

decoclis mifcetur, qtaz i ligno Guaiaco

ex uino

& aqua

& qu& cacoetbe uocantur ,fanat

ijs

Quamobrem
, fi<x,

parantur , quos lues GaUica corripuit . Tianta

Grcis

$0

ti7?dmvMs, Latinis item Mraclylis,& Fuftuagrefiis appeUatur: ltalis,Mrattile.

Nomina.

nwmiw.

POLYCNEMVM.

CAP. XCII.

POlycnemon
fine

frutex efl: furculofus , folijs origani a : caule , ut pulegij,geniculis multis intercepto,

,

umbella , tenui tamen in cacumine corymbo, boni odoris

& acris.Vulneribus agglutinandis

a Orib. xatp-

trhlkmineT

recens,autaridum,cumac|uaerficaciterillinitur:fedquintodielblui debet.ad urinae ftillicidia,ru-

ptaque cum uino bibitur

40

PQlycnemum

haBenm, qubd ego quidem ipfum cognouerim,non reperi,neque uidi in Italia . C&teritm etfi inibi nonnulk inueniantur,atque etiam d quibufdam pro eo oftendantur plantts,quts aliquibus notis Volycnemum quadantenus Polycnemi c5 referre uidentur,ctim tamenplura etiam ijs defint,qu<e in Tolycnemo requiruntur, qudm utpro uero probaripofiint , non
in hoc certifiatuere aufim . Vndefatius ipfum inter alias ignotas plantas coUocandum effe duxerim, Vires ejc GiIe _ donec aliud certius compertumfuerit . Sedfi quis interim Tolycnemi uires ex Galeno quoquefcire deftderat,ts lib.vm. no.

equidem quicquam

fimp.med.illas itapaucis retulii.Tolycnemon deficcat,

&

excalfacit fecundo exceffii

Itaque

& ob id uulnera glutinat.

Nomiiu.

Hutcplanu nomen Gracum,voKvx.viMiv:Latinumfimiliter Tolycnemum:Italicum,Tolycnemo.

50

kaWjw

clinopodivm.

cap. xciii.

bitur herba ,

c
_^

Linopodionfrutexeft
in
a

petrofis

&

folijs ferpyllo fimilis , furculofus duumdodrantum altitudine. Nafcitur Flores,marrubijmodo,'exinterualIisdiftin<5tifpeciemle(51:ipedi.nnpra:bent. Bi- a Meum if fucci eius decoclum , ad conuulfa , rupta,ftrangurias, ferpentium idtus : menfes,& par- ^Tr^.i./n pe
.
_

tus pellit
ftit

& penfiles uerrucas, quas acrochordonas uocant

eijcit ,

aliquot diebus

potum . Aluum fi-

trofis -

decoclium ad tertias , potumque , fi febrim lentiunt , ex aqua , alioquin , ex uino

<S

F f Y^ \_J
pyllo

unt pl anU >y U *9 u 'b ufi amr eiherbari^

Trima folifs
,

exit fer-

haud abfimiiibus

latioribus tamen , caulibus quairangulis

lenutbus

&

btrjutis :fioribus purpureis.-caules

coafJ

^.^p ^..

1J

uerticiUatim

8 14

AncLMatthioK Comm
CLINOPODIVM VVLGARE.

uerticillatim ambientes

^ilterafolijs
.

efl

ohlongis

in cacumine

mucronatis ,

&

in

amhitu

ferratis

florihus inter folia

jlt iUa longe magis,qudmh<ec ( quantum meafert opinio)clinopodium refert, tum qubd folia magisferpyllum referant,tum qubdflores,qui infummis caulibusfunt lettictcpedts bafim quadantenus referre uidean
fubpurpureis
,

balauflij effigie

tur

-Idquod maximti

me adduxit ad credendum hancplantam legitimum effe clinopodium , uerum

.

deguftata tratfu tem-

porisherba , non quidem ah re mihi dfententia recedendumfuit

Clinopodium adeb tenuium
_

Siquidem

cum d Galeno fcriptum cjfe animaduerterim

,

efle

partium,ut ex tertio calfacientium,ficcantiumque ordine habeatur

ac operaprecium

effe

baudme lateat,ut qum in

^itasm !}ac > aut

huius cenfufuntplanU,autguflu acres,aut admodum amarxpercipiuntur, cumque neutra qtta.

P
( euTt
leno.

Hlaplanta reperiatur,non aufimprimam , nec alteram legitimum facere clinopodium

.

i^ec tamen ob id
1 1 .ftmplicium

fmtermittere uolui,quin inftudioforum gratiam ea hic excuderentur

Huius meminit Gaknus libro v

tntdica*

InLib. tcrtium Diofcoricfis.

P S E.V

OCLINOPODIVM.

io

medicametitorum,fic inquiens

clinopodiumexcdlfaciendiuimobtinetyfednondumadurendi.-efluero etiam effentia te- ..

.

nuium partium: ponatque ipfum quifpiam in tertio ordine tum excalfacientium>tum reficcantiuHi
ciyut Latine pariter Clinopodiumuocatur:ItaliciyClinopodio.

Ktoramfi av fic Gr&-

AjoyTswtTtfXoi"

LEONTOPETALVM.
:

CAP. XCIIII.

_
aruis
finit

Eontopetalon^caulememittitdodrantalemjautaltioremjplurimisalis concauum , in cacumine femina parua duo , aut tria , in filiquis , ciceris modo fiores anemonas fimiles, punicei coloa ,rapaefimilibus b ,il:rumofis.
:

&

bet.

ns:foIiabrafficx,{edpapauerisdiuifura:radicibusnigris
,

Nafciturin b

& fegetibus

^ eum

**-

Radix auxiliatur ferpentium i&ibus , ex uino pota nec alia res celerius dolorem twWf.f.ue
Leontopetalum,

mifcetur ifchiadicorum clyfteribus

lutnodosquof dam.

8i6

And. Matthioli

Comm.

LEONTOPETALVM.

Loontopetali conhJ.

lontopetalum,eiiisque nigram,extuberantemque radicem,rapi inflar magnitudine,nonmodb Vtnetijs-,

&Tatauijin
.

quibujdam bortis uidimm ; uerum etiam in Hetruria aruis,alifsq; Italix locis.JJafcitur frequens in Apulia
topetalimemiait Vlinius libro
fica,caule femipedali,aU

Leon-

xx v 1

.ca.x i .ubi ipfum

ijs

depingit uerbis.Leontopetalcn,alij rbapeion uocanhfolio brafc

mulu,femen in cacumineinfiliquis

iceris

modo radix rap&ftmilis , grandis, nigra

.

nafcitur in
.

Leontopetali aruis lliresexGal.

to.?,ov

Leontopetalifacultates paucis pcrflrinxit Galenus libro

.

v1

.fimplicium medicamentorum

ubijic inquit
.

Le-

ontopetali radice rnaxime utimur

Digerendifacultatem,& exiccandi, excalfaciendiq; in

,

tertio ordine poffdet

AsanW-

Nomina.

quod Crti , Leontopetalum quoque Latini dicunt: Leontopetalo

Itali

_t^, w

TEVCRIVM.
,

CAP. XCV.

TEucrion
.-

fiuc

ut

alijs

placet , teucris , herba eft uirga? referens effigiem , triflaginis fimilitudine

''h.winia.,

s.tvci.

tenuifolio , non multum a cicere alieno . Haec in a Cilicia iuxta Gentiadem , Ciflademque ubertimprouenit. Recenscumpofca,autarida? feruefa<5te ius potulienem potenterabfumit. Lienolis cum accto a ficis illinitur item iirpentium morfibus ex aceto iblo fine ficis Herb*

&

In Lib. tertium Diofcoridis,

8i 7

TEVCRIVM.

HErba qmdam nafdtur pluribus

nafci

facie trijfagmadcbfmilis,utfiepe ex Teucr;j Confi_ in locis,fotijs quidem ciceris ,fedcaute, regioni- deratio. tempore uifa oculos decipiat . /Hanc ejfe uerum Teucrium mecumfemper exiftimaui, (fiteucriumnofiris in ubertim bus nafcitur)qubd ea mihi plani notisrefpondere uideatur,quas Diofcorides Teucrio reddidit . Qui tametfifcribat queat. Siin Cilicia iuxta Gentitdem &CiJfadem ; id tamen nibil impedit , quin etiam alibiprouenire

&

Teucrium

quidemfolijs exitcicerinonabfimilibus ,tenuibus

.& caulibus
.

dunturgenera libro xxv.cap.v.ubi ita fcriptum reliquit

Inuenit

& facie Trijfaginis fpeftatur Tlinio duo Teucrijpro& Teucer eademttate Teucrion quam quidam ker~
.

, neque femen mion uocantyftargentemiuncos tenues ,foliaparua ajperis nafcentem , auftero fapore , nunquamfiorentem iieni,eumq; gigmt. Medeturlienibus. Conftatq;ftc inuentam . Cum extafuper eamproieQa effent , fertur adhtfijfe

exinantjfe

mis

"Vlinio

inueniri. Quidtm raob id d quibufdamjplenionwcatur . T^arrant fues , qui radicem eius edunt , fine fplene plantam , furculofam ,foliofabs. ,eodemnomme appellant . Et colligi florentem adhuc iubent , adebfiorere qui putent alterum non dubitant , maximeq; ex Cilicijs , &-pifidi& monttbus laudant Jtac -plinius.Ctterum non dejunt , opinor, eam plantam qu<s Italu mlgarifermone uocatur Faua grafla . quanquam banc alijfalsb,ut
.

hyjfopi

Tcucrium
-

ejfe

ZX.K.

Telephium

8i8
Koihiiu.

AndL Matthioli Comm

vVl >& tenmumpartiumfacuhatiseji : quarc lients fanat
I

Tencrij uirej Telephium effe eontendmt . Teucrijuires defcripfit Galenus libro

.ftmplidnm medicamentorum,

ftc

inquirns

Tcu-

crium incidentis

Tcnatq; ipfum quifpiam

in

tenio exkcanmnufe:

cundouerbexcalfacientiumordine. Hancherbam Gr&ci 7^107, Latiniitem Teucrium nomimnt

Itali

,T eucrio

Xa/U*i'/fVf.

TRISSAGO.
. .

CAP. XCVI.

a Orib. wVs- CHamsdris Graxis , alijs chamadrdps , Latinis trifTago dicitur Sunt qui eam teucrion appella" ^Vi.fubru V^uere^propter uere,propter eam quam cum teucrio feruatiimilitudlnem feruat fimilitudinem Nafcitur in petrofis,& petn afperiV. Fru-

b Mefi

a addit. texeftdodrantalis,foIiahabensexigua,amara,effigie& diuifura quercus flore paruo ,pene purwidpx^i.Uo pureo. Carpiturfemineprcgnans. Recensinaqua decoda,potu tuflibus b ,indurato lienijurinx *o
:

TRISSAGO, SIVE CHAMAEDRYS.

difficultatb

InLib. tertium Diofcoridis.

difficultati
:
:

Sic,

cit men(cs,partus extrahit: Iienem exacetopota , incipientibus hydropicis , auxiliatur confumit aduerfus Icrpentium uenena ex uino , potu,illituque dricaciflima . Trita digeritur in paftillos , ad fupradicla purgat uetera ulcera,cum melle cum oleo illita, caliginem oculorum difcutit na.
:

turaeiuseftcalfacere.

CHamtdrysberba e(l uulgaris notiti<.

In Hetruria

Senenfibusprtfertim

uulgb appelhtur Qmrciuola.

Qwo noquercus.

mine Gracos imitatiuidentur , quibus nil aliudper Cbamadrynfignificatur,

qudm

bumilis

&
ei

cfumcdryas
ttnlidtfatjo,

terrejlris

Infubribus uulgb Calamandrina uocatur. Jlli)sberbafebrium ,uel Fcbrifuga dicitur,co qubdcpoto eius decotlo diebus
aliquot tertianasfuget

&

finiat.

Magnifaciunt Cbamadryn Hetrufci

,

qubd(ut affrmant

ij ,

qui rem hanc experimtnto

comprobarunt)ieiunis acetarij modo fumpta , pefiilentiam arceat

non mirius qudm fcordium planta

cognata

Tuftat

CHAMAEDRYS ALTERA.

ZVI

qttoque

820

And. Matthioli comm.

quoque Cbamtdrys adfiigidos omnes cerebri morbos , nempe ad diuturnoscaphis dolores , ad comitiales , ueternofos , melancholicos , (lupidos , conuulfos ac refolutos , Semen dracbm&ponderepotttm bikmper urinas ducit . Ideoque conucnienterdaturpotandumitlericis inftillaturfoliorumfuccus ad uermicuiofas aures . Datur idem aduerfus inieftinorumucrtnes ; ld quod etiam

rides,aiijq; ueteres unius tantiim

uinum pnefiat bibitumfm quoflorefcens berba die,& notlefueritmacerata. C&terim quanuis Diofco, qubdextet , Chamxdryos meminerint ; tamen Fucbfius qitatuor eiusgcnera depinxit.
l

De Cam&dry,fiue Triffagine differuit Theophrafius libro

faginisfoiia

x.cap.x.deplantarum hiftork , ubi itafcriptum reliquh .Trif.

ad rupta ,

& uulnera
.

, in

oleo trita ualent

& ad depafcentia ulcera

.
,

Semen bilem

extraliit

& aculisquo-

que beneficum eft . Folium ad albugines tritum ,

excedit :

in oleo prode(l

Habct h#c herba folia quercus : &ftatura uixpalmum

alteram inferius purgare mirabiiius fit , ut tha- *

& odorata
,

atquefuauis

eft

Sedpxrtes quidem omnes herba eiufdem minimi ad idem utiles fore, 'audquicquam

nbfurdumfortaffc appareat

^adicis uerb eiufdem partem unamfuperius

.

ffi<e ,

& ifchiadh

quam alij jlpion appellant . b<ec Tbeopbrafius

tiana correptos libcret : fiquidem ea ,7'heophrafto authore , bilem

Qmbus mirum nulli effe debet , qubd Chamxdrys terdeijcit. Ejl& altera Chamaedrys ,folifs quernis t

fed magis qudrn in prcefcripta laciniatis tenuibusq;, fubnigricantibus, numeroftoribus,& denfioribus.Caules edit qnadrangulos,tenues, lignofos,fefquidodrantaks , ramis ,fi:rcuiofisq; plurimis refertos,in quibus flofculi purpurei per interuaUa
interfolia rutiiant
.

& caules

ipfos ambiunt

autempiantaafpetluiucundo

& eleganti

, alterius Cbam&drys modo ; Rgdicem habct multifidam aibicantemq;. Eft jLmara tamen,cftfed odorenon iniucundo ,reftnam olcnte Qupfatlum effe
.

futo,ut Tragus Diofcoridis Cham&pitym banc plantam effe exifiimauerit , fcd anretli finferh notabunt rei plantarint cum altera chamedry copcritt. MibiautemChamxdrysalteraperpctub fuerit cttmfolia quercus, non pini gerat .

&

Cbamrdr
uires ex Gal.

gnationem habeat , nonfolumfolijs,caulibus , &floribus ,fedfaporc qitoque , &facultattbtts . Tnffaginis uires memoriit prodidit Calenus librovi II.fimpiiciummedicamentorum,fic inqniens. Cham<edrys uincentemhabet qualitatem,ama 2 &

ram,& e(i qnodammodo acris.Qtiocirca meritb lienem colliquat ,

incidit
,

& urims

ac menfes prouocat, craffnudinem

,

bmmrum

& uifcerum obftrutliones expnrgat

,

Tonatq; eam quifpiam

in ttrtio ordine excaifacientium

& dcficcantium:
.-

plus tamen deftccat ,

qudm calfacit . Hctc planta x*y-^W GracH uccatur :

:

Latinc,
:

Cbamxdrys

Nomini.

j)amederios

Chamadrius ,feu Kemadrius

Italici ,

Chamedrio

& Querciuoia

Germanid, Gamandi.de,

& Trifa?o Mabic^ & Bathtngei:

H ijpanici

Chamedrcos : Galiici , Germandree .

A<4*fc.

LEVCAS.
j

CAP. XCVII,
3 .

LEucasmontana
opitulatur.

latioribus

quamurbanafolijs, femineacriore,amariore on ingrato

efficacior,

tamenquamfatiuahabetur. Vtraque ex uino contra animaliumuenena,prcipuemarinorum, 30

&'

nfi

^~T^^ mtfi^ eYmo ^ us > ^ '^3 e ^uts

(

deratio.

JL

mercuriali congenerem

effe

contendant fcriptis teftatum relinquere,herbam quandamin uinetis naften entem Leucada ; ego tamsn eam mercuriali confimikmfacere profetlb non aufim , cum 1 nul nullum

haSenus ex rei berbariti authoribus inuenerim,qui eiusfaciem repnefentet , pluraq; de eius notis tradat,qudmfec:rit Diofcondes
:

qui certi ,

quantum extat , nullis prorfus notis ipfam defcripftt . Cxterum retli,meo quidcm iudicio , putat biarLeucadis capiti decurtatum
ejfc principium .

cellus Florentinus htiic

Id quod nobisindicare uidetur ipfiusDiofcoridisfer-

tno:namcum(latimabipfocapitisinitiomontanam Leucada urbana comparauerit ,nimirum ofienditdfe priusurbanamfuiffe defcriptam

.

T^que hac de caufa tantum addncor , ut Marcello

in

adfiipukr ;fed quia etiamfe habuiffe teftatur

.

Latinum Diofcoridis codicem uetuftiffimum ,

quo initium huius

capitts ita legebatur

.

LeutA duo funt genera , una

eft

montana
Notnina.

& altera bortiua

a^-"-*V,

40

Montana latiore qudmfatiuafolio eft

qubdq;in
ijs

&c Qna omnia maximofunt argumento, quod boc

.

j l QC0 Diofcoridis codices fmt deprauati ,

plura adhuc defiderentur > quafaciunt adperfcftam huius plantx

hilioriam

herba ftc Gr&cis > Leucas item Latinis apptllatur

Avyvh

LYCHNIS.
.

CAP. XCVIII.
.

Coduramcu

Bon Jubec.

Ychnis coronaria , flore eft albce uiolx fimili , fed purpureo . quo corollac fadlitantur a [Contra JL_^ fcorpionum idus femen in uino potum auxiliatur ] Lychnis lylueftris , omnia urban^ fimilis. iUemperaluumdetrahitjfemine duabus drachmis poto.idtusa fcorpione fubuenit. Aiunthuius
herba appofou fcorpionis torpefcerc ,

& inertes prorfus reddi

QVanquam nonfaciU

eft

hac xtateplantas in Italia oflendere , qu& kgitimi referant utranque Lychnidem , horten-

caules tam d Diofcoridc , qudm ab alijs rei herbaru fcriptoribus, ftm fcdicet , &fylue(irem , curn earumfolia , quod inuenerim , nullisprorfus reprsfententur notis , utpote piantarum, qu&fortaffe olim omnibus erant notiftimix, obfleGoriquentem earitm ufum tum ad lucernarum lumina , tum etiam ad coronas contexendas ; attamen in Tridentino ,

&

&
.

tiev.fi

agro planta qu&dam ia hortis , ac ftcliltbus feritur , coronis netlendis accommodata,

in

quam equidem non dubitauerim

,

pro kgitimz Lychnide

bicantibusq;
:

medium afferre . Siquidem flore exit purpureo , albx uioU fimili : foiijs longis , tomentofis , ai,

cauie lanuginofo

cubito maiore

in cuius
illud

cacumineflos emicat, ut dixi,purpureus

inodorus tamen

Qupi
na-

prteterea planta

hxc uerafit Lycbnis coronaria ,

mibifidem auget ,facitq; , ut in boc nibilfere addubitem , qubd alte-

ram eiufem generis fiequentiffmam apud jLnanienfes fyiueftrem repererim,illi fatiux adeb per omniafimikm, ut ciim
tdis duntaxat difcrimen intercedat , btec mtritb Lychnisfyiueftris appeUari queat
.

His accedmt tomentofa earumfolia,

qutt

InLib,tertium Dioicoridis-

821

LYCHNIS.

qu&ad lucernarum ufumpro ellychnio commodi ufurparipoffmt . tfndeapud ueteres Lychnidis fibi nomen afciuit quip*. pe lncema Gr&cis KiSyyw dicitur , quemadmodum& t'Khvx^*vfuniculus , quiigo/Jipio nobis hoc <zuo paratur , lucernisq; inferitur ad li-men cdendum , flammamq; nutriendam.Qjtare citmgoffipio, utputo, carerent antiqui,tomentofis herbarum
.

quarundamfoliis ad hoc munus obeundum uttbantur , nempe lychnidis , uerbafci , aliarumq; nonnullis . Illud denique addiderim
,

ut noflra melius firmetur opimo

qubdflosplantarum , quas Lychnidd

ejfe

opinor

mirum in modum

ruralibus^

urbanisq;uirginibusexpetituradcoronasfa&itandas:quainreprifcam imitantur Atatem. Caterum Tlinius lib.XXl.

cap. 1
1 1

.Lychnidem inter rofts

retulit ,fic inquiens.Ejl

,

&

roja

qu&GrAca
,

appellatur d noflris,d Gr<cis uerb Lychnis,

nullo
.

non

atfi

m humidis locis proueniens

efl

nec

unquam excedens
1

quinquefolia

uioU magnitudine ,odore

efl

ronari fimen ,ut Galenus

author lib.s

i.fimpliciMm medicamentomm, calidum

.

fecundo quodammodo ordine,

Italis,

Lychnidis co- Lycbnidis 6cultas cx G ;1,

aut iam 1 tiam tertio :ficcumfmi eodem quoque rnodo

Lycbnide
'

Qus. herba Gmcis av^wV, Lychnis quoque Latinis dicitur :

.
>,

Zt^

KpW.

2 822
LILIVM.
Lllia coronamentis fe dedunt
aliqui lirinum
,

lioli

Gomftkl
CAP. XCIX.

bx illita

Ta quibus unguentum temperatur,quod , Liria a quibufdam uocata fuiihum appellant , neruos , 8? priuatim uulua? duritias emolliens . Folia hercontra ferpentium iclus auxiliantur feruefa&a ambuftis proficiunt aceto condi ta uulneri.

alij

a Syw yhi- busopirulanrur. 74. odpiMMV' uetuftati ulcerum

Succusadiedomelle^autacetoinaTeouafecoquitur^conuenienti medicamento & ad recen tia uulnera InaiTata radix , & ex rofaceo trita ,.igni ambufta fanat, uul. . :
:

detrita neruis praecifis , luxatisque niXmencf. uam cmollit , menfes ciet , ulcera cicatriceobducit Cum melle i itameum. medctur ujriligines , furfures, & lepras emendat uiceraque in capite manantia expurgat abftergit
:

LJLIV

M.

facicm,

InLib.tertium Diofcoridis.
faciem ,
tionibus

S2 }
,

& erugat
.

teritur in aceto cum hyofcyami folijs,& farina tritici mulcendis teftium inflammaSemen potum morfibus ferpentium aduerfatur Ignibus facris iemen & folia cum uino
. .

illinuntur.
tis

Tradunt&purpureacflelilia.InSyriaautemj&Pifidia Pamphilise

efficaciflima

unguen-

nafcuntur
Ilium omnibus notum ,foliafert longa
bicubitalcm
,

nunquam non uirentia ,

,

l<euia,pinguia

Tancratio ftmilia

Caulem profert
.

...

rotundum , retlum, l&uem pinguem,firmum ;folijs ab imo adfummum circumueflitum cuius cacu-

fideracio.

mine term , quaternihe ramuli exeunt , quibus oblonga prodeunt capitula -,berbaceo colore,qu<& tratlu temporis lilia fiunt cximij candoris, calatbi figura extrinfecusfiriata , refupinisper ambitum labris Lutcis aliquot , ex calathifun.

* dofurfum Jpefiantibus

apicibus ypuluerulentis

&

lingus, effigiem imitantibus

alterius

quamfiqs odoris , quorum me~

MARTAGON.

diolongus

. .

824

And. Matthioli

Gomm.
.

dio longus producitur apex , rotundo in cacumine capitulo

hcrbacci coloris

Tyadice nititur
funt ,

buibofa, albicante, comptt^prtegv.antes

.

Wtlifqiiammammferiefnrfumffictlantium Huius Jquammatiksbulbi

runtur Uiia diffetlis buibis Martio menfe
Lifiorutti hifto
tii
.

craffiufcidi
.

& lentofucco

Se-

Florent aftate circa fotftitia

Mba lilia ut purpurea fiant

.

docuit Tlinius hb.

wv.cap.v.bis ucrbis . Lilium ,

rofie nobilitate

proximum eft,& quadam cognatwne ungucnti,okiq; , qttod lirinon appclJ^ec ulliflorum excelfitas mawr , ineius eximius ,folijs forisftria-

ex

Pli.

Utur . Et impofitum etiam maximi rofas decet , medio prouentu earum incipkns
terdum eubitorum trium , languidofemper collo
tis
.,

& nonfufficiente
,

capitis oneri .

Candor

& ab angufiis

in latitudinempaulatimfefe laxantibus
.

effigie
,

calaiki , refupinis per

,

ambitum

labris

tcnuiq;fiio\,
.

&
.

femincfiantibus in medio crocis

Ita odor

colorq; duplex

ut alius calycis

alius ftaminis

diferentia angujia

In un-

guentiuerb,oleiq;ufttfotianonffiernuntur. Eftflosnondiffimilts iUiin

fiuteta.,nutto odorc ,nec crocisintus

herba,quam conuoluulum uocant ,

rtaturte

nafcens per

,candorcmtantumreferens,ac ueluti
,

rudimentum
,

liliafacere condifcentis
.

IQ

Mba

liiia

vifdcm omnibus modis feruntur

quibus rofa
.

& hoc amplius lacrymafua

litiuyn
, ,

ut hippofelinum

nihilq; efifacitn-

dius, una radtce quinquagenos f&pe emittente bulbos

cynorrhodon
fccns
.

Laudatiffimum
lilia

in

Mntiochia ,

Eft & rubens & Laodicea Syru mox

quod Gr&ci crinon uocant . Muflorcm eiut

,

in Thafelide
,

quartum locum obtinet in

Italia

na-

Sunt

& purpurea

aliquando gemino cauk , carnofiorc tantum radice

maiorisq; bulbi ,fed unius . T^arciflilijs cft

fum uocant. Huius alterum genus ,flore candido , calyce purpureo .

radice funt ,,probatiffimisin Lycitemontibus
.

Differentia d

& hac

qubdnarciffis folia in

Tertiogenerictetera eadem.
efl

Calyx hcrbaceus . omnes ferotini : poftarhominttm ingenijs

,

flurum enimflorent , ac per ttquinocTium autumnum . Inuenta

&

in his ratio tnferendi, monfirificis

.

Cottiguntur nanque menfe luliofcapi arefcentes,liltaq;fufpenduntur infumo

uiui uei Grtcci menfe martio
fis
.

Dein mundantibus

fe nodulis

inftece nigri

macerantur , ut colorem accipiant , atqui ita in\fcrobiculis feruntur , heminis

ita tingi aliquid,ut

fiecis

circumfu-

Sicfiuntpurpurea lilia , mirumq;

nafcatur infetlum

htec Tlinius

Lilia(ut jinatolius teftatum

,

reliquitjtotum

annum uiridia durabunt,fi cum occlitfa fiknt , necdum

patentia dehifcunt , decerfta

nouis ficlilibus non

picatisindito diligcnter pperctdo recondantur .fic enimclaufa perpetuum

annum uegeta mancbunt. Sed ut intermedio

.

lempore ad uftim promuntur ,ftatim adfokmproduBa , cum fenferint eius calorem , aperta panduntur

Torrb ut uicif,

fim ,

&

uarijs
,

temponbusflorcspariant lilia
alij

bulbi itaferuntur

ut aliquiduodecim digitorum altitudine obruantur

diuerfts diebus

alij

ocJo tantiim

Marnpn &
,

quatuor duntaxat profunditate mergantur .fic

dabunt lilia : quod

&

in alijs floribusficri
.

M cetHr

cxterum

&

illud inter lilia

meritb annumerari potcft, quod

Mk r tago n

chymift* appellant

Hoc

en

tio.

radice,etficroceocoloreinfeclafit,dliliocandidonondiffidet,ficuiineccauk. Folijsuulgartmfaponariam imitatur,

qua in ftclbc , uel rofe modum intercedente ffiatio caukm ambiunt : in cutus cacumine tenuipediculo appenfi florcs emicant
lilioritm cffigie
,

minorcs tamen : quorttmfolia etiam reflexa cernuntur , colore purpureo , punclis quibufdam rubentibus
Lilij

re!perfa,&

ipfl

odorati funt,affiecluq; iucMi.

genus hoc

in fuis

de ftirpium hiftoria commentarijs Fuchfius ajphodeium,

30

faminam putauerat effcpro eoq; depinxerat-Sed quiafui erroris confciusfatlus,hanc ipfefuam mutauit fententiam,non efl
curiamnoscampiur'ibitsrefe\lamus.C&terum,utdeliliorumfacultattbusnosquoqued
Etixa radix uetere axttngia excepta,& illtta,pedum clauos euellit,fed ante triduum remoueri non debet.Eadem ex aiipc,&

oko adhibita, defluxos pilos replicat,cum mulfo autempotafanguinem extra uafa concretttm peraluu eijcit ,fuppurationes
nolitur,&concoquit,&duritia4quafcunq;cmol\it.Stittatitxafiorumaquadatur

ad pdlendas fccundas,additis croco,&

mores
iUtnitur quoque
ijs

cafia

odorata.Oku quod ifloribusparatur,uakt ad omnes frigidos neruorum moruteri dolore languentibus

.

bohr.epe ad commlfiones,& refolutiones.Traflat itcm ad emollicnda articulorum impedimenta;& fcirrhofos quofcunque tu

.

maximo iuuamcnto pucrpcris

imbuta ; uentrifuperponatur
,
.

addho oko e lini fem\ne

&pmfcrtim

p.bifuccida lana

calidis

Mdditur in clyfmatibus ,ubi induratas f&ces cmoUirefit opus

,

Lilia qine diu in oleo maceratafuerint

iUita

prius calefaUa

calida apoflemata citra dolorem maturant , ac digerunt

1

&

40

Liliorumuires pecultariter ea
,

qtnein articulisfiunt
,fic inquiens
.

Liliornm facultates pofteritatis memoria prodidit Galenus lib.v

1. fimplicium

rnedicamentorum

Lilvjflos

qua utique ingujhi amaritudinem habet ,partim ex aqttea , eaq; temperata

temperaturam miftam obtinet , partim ex tenui , parttm ex terrcna effcntia, ex Itaque etiam quod ex eo conficitur okurn .
.

& unguentum

citra rnorfum digerendi,flmulq; emoWiendi facultatem obtinet

,

undefit
.

ut uteri duritiebus fit aptiffimum.

Torrb radix ,foliaq; perfe trita deficcant ,

& abftergunt & digerunt moderatt!

Troinde quoque ambufiis competunt:

fiquidem hncc quoquc moderate" dcficcantem , extergentemq;facultatempoftulant. ]\adicem ergo toftam , ac deinde cum aliorum ulcerum omnium bonum rofaceo contritam ambu(iis,quoad obducatur cicatrix, imponunt . quippe citm alioqtti

&

fit

mducenda cicatnci rcmedium

Quinetiam uteros emoUit ,menfesq; prouocat

aiijs

Foliauerb prtecoquentes ,&ipfaad

.

obdutlam ujque cicatriccm imponunt , non in ambuftionibus duntaxat ;fed

aceto eacondientes ad uulnera fuo tempore utantur .

quoque uulneribus

scdfunt etiam

qui

Tlustamen

ineft abftergentis facultatis in

radice,qudmmfolij's:

quanquam tamen
que civn aut

nec in ea ipfa
,

multum inftt ,ficut pmdiximus . nam primi ordinis abftergentium

eft

medicaminum . ItaiUi

uitiligines

aliquid aliorum medicamentorum.uaiidtus extcrgentium , cmufmodi

auipfcram , aut lepram , aut achoras , aut aliquid idgenus extergere uolumus , commifcemus Cteterum/i id moderate illi , ac conuenienter efl md .
diuifiones competit

admifceatur

& ad neruorum

pofnimus uerb etiam quandoque

& ad & foliorumfuccum amaceto,&

,

alia uniuerj'a,qute
rncllc

uakntcr exiccari pojiulant abfque morfu

Im-

cotlum . Quintuplus autem eratfuccus ad utrun-

que:atqucinfignemedicarhcnfuitadomnia ea,

qus. exiccari poftulant abfque

maxime* qute in capitibus mufculorum

Nomina.

eiteniunt

& qutecunqtte uiccra humida flaccidaue ,& diuturna funt

morfu,ceu uulnera omnia ingentia,& agri , quaq;

ad cicatricemperducuntur

Sedb&c tam ad medicamentormn componendorum infiitutum attinent,d quo quantum licet

cekriter uerb relinquenda . csterum rerurn ipfarum naturafiepcnumero ut attingam adigit , funt,atqueadpropofttumreuertendum. Tlantx,quamGrteci whovAKtipiov dicunt, iitium Latinis nominatur : Mauabliinere in pmfentia a dnitor
ritanis , Sufen
:

Italis
'

Giglio

Ger.aanis

Lilgtn

& Gilgen

H ijpanis

ji^itcena

&

Lirio blanco

GaUis

Lis
BrtA/iAT.

InLib. tcrtium Diofcoridis.

*<ax.rJ.

82*
CAP. C.

BALLOTE.
.
:

BAlloren , nominc alio nigrum marrubium uocant

ros,

Caules edit quadrangulos , nigros , fubhirfu-

difpofitis

* Meum. <pJ\*?*?' fubrotundis , t graueolentibus , apiaftro proximis : unde aliqui apiartrum eam uocauerunt. ** candidifloresuniuerfiuerticillatoambitucaulemcoronant. Viseius efficax aduerfus canis morfus, j^^i^yy!^
folijs
,
,

complures ex una radice a

maioribus

quam marrubij , hifpidis, per interualla in caule

folijsex fale

illitis.

Feruenticinereflaccefcuncfoliaj utcondylomatareprimant:purganc&fordida ki ?*.;. fou

10 ulccracummdlc.

gjg^ &
rocundioM.

B A L L O T E.

*hti,

Si6
Ballotes confi-

And. Matthioli Comm.

,

^tUote ,ftue Marrubium ritgrum , quod etiam ob odoris grauitatem a qttibufdam Marrubium faetidttm cognominai

daatio.

iur ,frequens in agrorum marginibus nafcitur

,

&pajfimfecus uias

Efl autem hoc apiaftro adeb ftmde

.

qundfacie(lt

U legentes falleret

nifi

nares confulerentur

ita

enimfua graueolentia

citb innotefcit
.

In Italta nuWs non cbgrittum

appeUaturq; ab aliquibus Marrubiaftrum > ab afys Marrubium jpurium

pr&terierit Galenus ) lib. v 1 1 .fic inquiens
tatis
. .

Ballote

quod alij

Huius meminit Taulus ( etft uires eiusftleniia marrubium nigrum dicunt , acris ejt , O" abfterforne, facul,

Illitum cttm fale

canum morftbus medetur . Huic piantts, nomen Grxcum

j8<tAA7/\&

Nomin*

/xW ^xa-iov- Latinum, Mar

rubium nigrum,& Marrubiaflrnm . Italicum,Marrobiaftro,& Marrobio baftardo : Germanicum i Scbuuart^ andoruz Hifpanicum , Marroio negro : Gallicum , Marrubion noir
t In Oribasij codice manufcripto hic interieblum legitur uerbum /ji<\drtt, quodfolia quoque Ballote nigra reddit. T^ec
temert) fortaffis iilud quis adijciendum putabit ,
*

nius lib.MV 1

.cap. v

III .ckm inquit .

qubd pulchre alteri eius nomini conueniat ;qubdq;ipftusmeimneritTllBaUotefoltjs eft marrubij matonbus , nigrioribus .

&

APIASTRVM^IVE MELISSA.

Ui}ja'~

InLib. tertium Diofcoridis

MMf/vAAMr.

827,
CI.

APIASTRVM.
&

CAP.

^TEIjflrophyllon.,fiuemeIittna,idcft,apiaftrurn,id fibi nomcn ufurpauit,quoniam apes ipfa V Iherba delcftantur . Cauhculi , folia ballotoe , dc qua paulo ante diximus , fimilia eflent , nifi maiora , tenuioraq; , nec ita hirfuta fpeClarentur : citreum malum oient . Folia cum uino pota , aut illita profunt,contra idius phalangiorum, fcorpionumque item aduerfus canis morfum Deco&o eorundcm grafia , foueri prodeft: defeffionibus fceminarumadciundos menfes conuenit.-denteseodem m dolorecolluuntur . dyfentericis infunditur . Fungorum ftrangulationibus folia ,addironitro, potu auxiliantur : tormmibus,& orthopnoicis delin&u . Illita cum faleftrumas difcutiunt,ulcera purgant articularios dolores illita fedant

IO

MEliffophyUon,quodLatimsjtpiaftrum,<&
ttemq; "Meliffa ,ficut etiam Infubres
.

citrago dicitur

mtrufci ab odore
notiti&
, ,

citri

Hcrba efi uulgaris &qui

atque odorata .

milgb uocant Cedronclla, ApiaftricoafiDuo eius babentur ge- derauo.

digcffit lib.

nera

unumfattuum , alterumfylueftrc

Fuchfius tamen medicus clarilfimus

Melijfophyllum in tria gencra

iUo de compofitione medicamentorum , ter odoratafunt

, ipfe dicat. Mihi quidemfut dicam tngenue* quodfcntio)plane abfurdum uidetur quod mdijfopbyllum odorefuo aliud referat, , qudm citreum mdlum , cuius tantum odoremjpirare Diofcorides memori& prodidit . Melijfophyllum , ad cuius facultates iam nojira progreditur oratio , in cordis affeUibus Mauritani mirts laudibus . tametji

&

quem nuper auclum excudit . Sed cur is duo primagenera , qu&(ut fcribtt) cimices uerius qudm citrum redolent , inter melijfophylligenera connumerauent , ego ncfcio ,

graui-

lentio pr&tcrierunt

efferunt id Gr&ci,quod extet, fiTroinde h&c Serapio retulit . MeliffophyUi , inquit .proprium eji animurn hilarem reddere : humen-

*?]*
"

jj

'.""**
"*'
'

20

ti,acfrigidouentriculoauxiliari,concomonemadiuuare,cerebriobftruclionesreftrare,deficientcmanimum reuocare, "' cordis imbeciUitatem roborare , eamq; pr&fertim , quafomnus Jrequentius noUe intercipi folet , quin eiuspulfumrepri-

&

mere , animifolicitudinesfugare , acfolicttas imaginationes tollere , qu& tum ab atra bile , tum ab exufla pituita gignuntur . His pr&tereafacuitatibuspoUcre MeliffophyUon,comprobatur Auicenna quoque uftimonio,qui libro medicinis, qu
cordi conueniunt
,

dicato
,

tta de eofcribit

MeliffophyUum excaljacit , ficcatq; ordine fecundo

.

Cor exhilarat , uitaksq;

facultates roborat

odoris fragrantia ,faporis aufteritate partiumq; tenuitate ,

Quibus facultatibus c&teris etiam ui,

fceribus competit .

Vires deieilorias pofiidet

,

nec adeb imbeciUes

quicordi

&

quin atrabiliarios uapores affiritibus

in toto

& d janguine,
.

arterijs ineft

educere queat : quod in c&teris corporispartibus , acetiam

corpore cffcere ncqtiit

C&-

teritmfuperioribus annisplantam confpeximus Trag&,in horto Inuiclifiimi C&faris Ferdinandi, i Con(iantinopolt aUatam,

qmm MeliJfophyUum Confiantinopolitanum appeUare libuit

30 quam citrcum pomum olcntia .
ftus
.

E(i etiam amara

I

MeliJfophyUimeminit Galenus libro v

, qubdfolia MeliffophyUofimiliaprofcrat : uerum haudqnatota;& magna (ut aimt)facultatis aduerfus uenena , ad cordis affel.fimplicium medicamentorum , his uerbis . Melijfor.hyllumrnarrubio fi- Ex Galeno.

&

tnile ejifacultate

,fedplurimum ab eo uincitur : quamobrem nec utitur eo quifpiam

Superuacancumfiquidemforct

pm-

ftntemarr^bio,cuiustantuscftubiq;terrarumprouentus,ueUeutimeliffophyllo.C&terumficuifortUdm

ftrum

marrubium non fuerit,iUo uti licebit ad eadem,modb quantb ab hoc exuperetur , cognitum habucrit h&c Gaknus . jlpta, Tlinio libro xX.cap.xi.authore , in confeffa damnatione eft uenenatum in Sardinia . Sed uereor , neTliniushic,
.

ut in alvjs nonnuUis, deceptus fit,&ne Sardoniam herbam quam quidam apium rifus uocant pro Apiaftro accepent , , Eaplanta Gr&cis ^iaj^uKKtf dicitur , qu& Latinis MeliffophyUum , ^ipiaflrum : Arabibus , Bederangie Bedarungi,

Bederen^gum , Turungtn ,feu Trungian ,

nenkraut : Hifjpanis , Torongil ,

& Marmacor
:

&

omim

'

Italts

Melijfa

& CedroneUa
.

Germanis , Mclijfen

& Hierua cidyera

GaUis, Melijfe ,

& Tom cirade

& Bi-

40

n sW.
P

MARRVBIVM.
a

CAP.
:

CII.
.

MArrubium,frutex

eft ab radice ramofus,candicans,fubhirfutus,quadrangularibus ramisr 4 MclItn tt v." folium pollicem sequat, fubrotundum , hifpidum , rugofum,guftu amaro femen in caulibus,& tu&rytjtM. ex interuallis: flores uerticillato ambitu : afperi . Nafcitur propter a:dificia,ruinas, rudera * . Huius

&

folia ficca

cum femine decocl:a in aqua , aut uiridium fuccus datur cum melle
.

b"^^' -

fufpiriofis

& ad tabitudinem reda&is

tuflientibus, j^TtfTj^o*,'

Craftamepedtorepituitamcum

ficca Irieijcit.mulieribusa partu

non "{"^ *j ':

purgatis datur , ut menftrua,

item in difficili partu , his qui uenena hauferunt, [hei ars autaferpentibusdemorfifunt.ueficam,renesqueIa;dit. Foliacummelle illinuntur fbrdidisulceri- domorum , &
:

& fecundas extrahat

&

50 buspurgandis:pterygia,nomasq;fiftunt.Iaterumdoloresmitigant. Succusfolijs contufis expreffus,&folecoadus,adeadem pollet:cumuino,&melle illitusoculorum claritatem adiuuat naribusregiummorbum expurgat.aurium doloribus conuenienterinftillaturperfe,autcum rofaceo.
:

tudtia '

MArrubiumuulgariseflplanta,notiorq; omnibus , qudm

folio berbido ,ferratiori , incifurisq; profundioribus

ut pluribus indicanda ftt

Theophraftus iib.v i.cap.ii .de plantarum hiftoria ,ubi itafcrtbit . Sunt

& Marrubij duo gencra

Eius duo genera confiituit Marmbij confi

.

^Aliudentm

dcratjo.

,<& proinde conjpecliortbus

difcreto
,

conjtat,quo utiguentarij uti ad

,

nonnuUa confueuere .

ferratum . h&cTheophraftus .
Diofcondi BaUoten
.

Mterum rotundius ,fy*densq; uehemcnter , ficut fthaceii incifuras babens obfcunores minusq; Ex quibus utique conftare potcft , Theophrafto alterum marrubium nonakudejje ,qud<i
Marrubif decofium datur commode Iocinorojis
,

& aqua intercute laborantibus: co quoquc

trita cjr iUita,
illita
.

autfo-

60

Uoriim puluere,necanturinteraneorumuer?nes . Hccentiafoha cumueuri axungia

canum morfus pcrfanant,

& mammarum tumores refoluunt

Lichenas purgant ,Janantq; ex accto

Decoquuntur Marrttbij

bma uncia und CIM

,

8 z8

AncLMatthioli

Comm.

MARRVBIVM.

cum buglofii , helenij ,

& eupatorij

radicum fefquidrachma , fyabarbari drachma ,

& agallochi pari pondere

.

ex

nini

albigenerofi libris tribus,ad tertias usq; ,fitq; hoc

(iione prouenientem, ubi dtebus
in tantiUofacchari,quod

modo medicamentum

prxjiantijfimumadiieritiam,d uaforum obftru-

decem continuis huiufce medicamenti binas mcias in diluculo potauerint affetli-, admijio
Marrubrij uires tradidit

dulcorem addat: uerumfifebris adftt , ea omnia aqua incoquenda funt

medicamentorum ,fic inquiens . Marrubium utgufiu amarum e/l , itafi quis utatur , conMimibijuir cs Gaknus lib.v I 1 .fimplicium thoracem ,pulmonemque expurgans, exGal. fentientembuicfaporiattionempoffidet,iecur,aclienem obftruclione liberans ,
'

&

ac menfes promouens . Sed

&

illitum detergit

ac digerit

Tonatq; ipfum quijpiam

in caliditate

quidem fecundi
.

ordtnis

iam completi :

in ftccitate uerb tertij medij ,

aut completi . Succo eius cum melle aduifus acutnen utuntur

Quinetiam

&
.

pernaresmorbumregium purgant,&ad aurium dolores inueteratos adinbent ,in quibus fane obflrubliones disijcere, meattmq;ipfum,&ramosmembranarumexpurgareeflufus. idGraci p>*Vw, quod Latini Marrubium nominant:
Nomina.
Mauritani,Farafio fim Fraftum:Itali,Marrobio:Germ*ni,*4ndorn,& Lungen Kraut: Hifpani, Marruio
:

Galli,

Marrubin.

InLib.tertium Dioicoridis.
ST*>;uV.

%2 9
CIII.

STACHYS.

CAP.

Tachys , frutex eft marrubio fimilis , fed Iongior , folia ferens numerofa , hirfuta,rara,pra?dura,cana,odorisiucundi:&compluresuirgasabunaradiceexcuntes, marrubio candidiores. Nafciturinmontibus,&afperis. VimhabetexcaIfa&oriam,&acrcm 3 .Foliorum deco&um potu pellit %nlhkttTi IM menftrua , & fecundas uade

"

Nlbil mihi uerendum

ko

efi

quin planta , cuius hic imaginem appinximus , legitima, genuinaq; fitfiacbys : Efl enim f-ufolijs
,

S c hyos

confi

tex Marrubio on abfimilis ,fed longioribus

numerofis , hirfutis , incanis,pr&duris

, *

odorisnon iniucundt;

T A C H Y

S.

jlaaa

Qninetiam

And.Matthioli

Comm.

PSEVDOS

T A C H.Y-S.

utplantam , quam antca Stachym legitimam effe pH- i q quomodo Sphacelus ejfe pofsit , ut quidam fomniauit impudens Urthiriiotomus . fymt(ut Theophraflus efl author )fphacelus , quamego minorem faluiam appello yfolium gerit urbana faluia. contratlius , minufque fqualens .fed comrano modoje habent TfeudoJtachyosfolia,cumfaluiiefint du-

Qumtiam cornplures ex una radice caules profert ,quofatlum e(i

t.ioam ,Tfeudeftachymnuncapptllauerim .Stquidemnon uideo
,

pio
Plini) lapfus.

triphite Litiora

ac etiam longior
,

qumetiam multo fquallidtora

Ttinius lib.xx

1 1 1 1

cap.xv. Stachyn porrift-

mititndinem babere tradidit

Sl .icJivos uircs fignificat
,

Gn-ecarum uocumaffinttate deceptus,prafon proprafion legens . Siquidem ^do-or porrum

.

vnpdtnov
e(i

uerb marrubium, cui Stachys eftfimitis

marrubiofimiiis ,gu[iu acri
iftd
,

Stachyos meminit Cal.ltb.v

1
.

.ftmpl

med.ftc inquiens.
rationabiltter

exGal,

Stachysfrutex

& amaro

tertij eft eijcit

.

ordmis excalfacientium

Quamobrem

nonfblum menfes mouet

Italice ,Siachi.

& abortumaffert,&fecundas

s.t*xvs ut/GrAce, ita etiam Stachys Latineuocatur:

InLib. tcrtium Diojfcoridis,

UMlTU,

$}i
CIIII.
+ 0l iba(Ills
.

PHYLLITIS.

CAP.

PHyllitis folia promit rumici fimilia, Iongiora , & uiridiora, fena,aut feptena,recla , qu* parte t anteriore Ixuia
.

Ie

&

cemuntur,a tergo autem penfiles quafi uermiculos tenues oftehdunt a In umbrofis, giceW.i. inopacis hortorum locis emicat guftu acerbo . Neque caulem , neque florem, neque femen profert. " r m f* Foliainuinopotaferpentium morfibus aduerfantur.quadrupedibus peros infufa auxilio funt:&fi 7u T^llT.

10 dyfcnteriajautrelblutaaluusexercetjpotuidatur.

*
tis.

iu**-

pst/Wcru/i.i.na-

fcituriumbrofislocis

&hor

HY

L L

S.

An

Sjp

h
Phyllitidiscoi.derati<_.

And. Matthioli comm.

, ,

f~*\Vinotas omnes , qus.TbyUitidia Dwfcoride tribuuntitr diligentifvme expendere uoluerit baud dtfficili quidem \Jtfateri co^ctur ,TbyUitim effc eam herbam quam aliqui Linguam ceruinam, nonnidli tterb Scolopendriampcrperam appellant : Ttrperdm dico , qubd legitimum Scolopendrium(jtt infra fuo loco dicetur)illa nimirumfit berba,qu& Gr<e Qubdautim itafe resbabeat ,hinc in primis adcredendum impcllor, cis jLfflenos , Mauritanis uerb ceterach dicitur
, .

qubd umbrofn , opacis , humentibusq; locis proueniat : qubdq;folijsfit rumice maionbus, longioribus , ac uiridionbus,retlis
,

anteriore parte

Imibus , d tergo autem eminentijs quibufdam tranjuerfim per interuaUafignatis,fubrubentibus,qua

.

(ut Diofcorides inquit)penfiles uermiculosreferunt

Opinionemdeindeaugctacerbttsfapor ,qui gufiu percipitur

Huc

poftremb accedit , qubd caule ,flore ,

culisprodire
.

&femine uacet : tametfi non defint , qui credant , eiusjhnen penfdibus illis uermi,
.

TS^eque iUudfententite noftrte quicquam obftare crediderim

qubd huins herb& complures reperiantur planQttippefut experientiacompertumbabeo)ef-

t& ,qu& pr&ter Dwfcoridis autloritaterh uel quinquaginta emittant folia

fodientibus nobis e terra hanc herbam

IO

nmquam ab una tantum radice totfoiia erumpere uifa funt ,fed d qudm
.

plurimisfe

fimul tangentibus

ita

tamen ut una ab altera feparari poffet

,

Vnde

faciii cognoui

qubdft finguU radices abinuicem

.

diftmfitt covfiderentur

nonplurihus

qudmfenis,aut feptenis folifs refertts inuenientur

,

His itaque rationibus, mea qui,

^ic^Rvtm
Fuch.lapfus!

&

demfenteutia

hac in replane haUucinati deprebenduntur Manardus , Leonicenus

,

l^ucllius

&

Fuchfius

omnes alwqui

clarifjimi nominis uiri

qubd tamfacilH crediderint , Linguam ceruinam uocatam Thyllitim nequaquam refcrre,fed He,flore
,

miomtim . TSfam etft Hemionitis caule

nou lun<e inftar . lUudinfuper addiderim , qubd iam repertafit Hemionitis,qua omnibus prorfus notis legitimam refert . Sed ijs fortaffe errandi occafionemprtebuit uulgi opinio , qui Linguam ceruinam non magno quidem negotio ad om,

& femine

ttidua ftt ;

non tamenfoiifs conftat rumicis , fed dracunculi , cur-

nes licnis ajfetfus affumerefuadet . quod tamen Hemionitidis

eft

proprium
,

Cuiusforte* uulgi opinionem

factti lapfurn inciderunt
.

ij

potius fecuti,

qudm qubd Tbyllitidis lineamenta

mgauerhnego
ftiUatitia
,

notasq; diligentius perpendertnt

in

hunc

Mqui non ob id 20

ThyUitim

lienofis auxiliari ,

cum

id uulgari experimento conftet

.

TSfon defunt

quoque , quiThyllitidis

aqua utantur ad cordis affettus ,

,

& contrafingultum

Eandemgargariffandam quoque pmbent ad prolapfam

ex earundem aqua excepia,
.

coiumneUam
phylliridjs ui-

refrigeratq; iocinoris,& uentriculi ardores ftccorum foUorum farina,

;

&

illita.

Nomina.

'

m P roft m f
lite :

Tbyllitidis meminit Gacruentas gingiuas Eadem quoque aqua os abluendumprtecipiunt ad palati defqttamationes pli c ium medicamentorum ,ficinquiens. Thyllitis ciim qualitatis fitacerbte, non abfurdi diarrhceas, i ems iJjj tV j j x ,f

&

i<* >

& dyfenteriaspotaiuuat
:

Tlanta , qu& Pvhhhis Gracis , TbyUitis item Latims appeUatur: ltalis,Thil-

Germanis Hirt^tngen

Hijpanis

>

Lengoa ceruina

GaUis , Lang de cerf.

^yy,:

PHALANGIVM.

CAP. CV.

50

, a quibufdam phalangites,ab alijs leucacantha uocatur . Ramuli funt ei duo,aut tres, plurefue , in diuerfa tendentes flos candidus , lilio fimilis , multas incifuras habens femine niMeuhJcad- gro,tlato,adlenticulxdimidiatfiguram,muIt6 tenuiore radice parua,tenui, herbacei coloris,

HaLmgium

dit
.

frtpov yt?

^
tra

l!rn

poftea enim
conu-ahitiir.

^ t Ta em j tur a p r ouenit in collibus . Huius folia , femen , flos cum uino pota > auxiliantur conlcorpionum , phalangiorumque lCtus tormina quoque dilcuuunt .
:

^"
fiierano.'

Tlinius lib.xxv l.cap.x pofcfiMis memoriAprodid.it Diofcorides T7 ^^'m fm 1 m ^ *k P^^"g' leucanthemon ,uel,utin quibufdam exemThalangites a quibufdam pkalangion uocatur ab S ^"
'

'

'

retulit

40

%ta ftrihtt

alijs

lc

rtbus inuewo, leucacantha

,

. ,

\\amulifunt

ei

nunquam pauciores duobus,in diuerfa tendentes

:

Flos candidus
.

, lilio
,

rnuel

brofimilis : femine nigro

fle re
,

lato

ad lenticuU dimidm figuram , multb tenuiore

,

radice herbacei coloris

itlus
:

Huiusfolio
.

uelferaineattxilianutr contra fcorpionum

pbalangiorumq; , &ferpentium

item contra tormina

Hac Tli-

Phalangij ui-

resexGa!.
Nomii.a.

rr.vs quaomntaferd , ft conferantur , Diofcoridi accepta referri poterunt . Thalangij uires tradidit Galenus lib.v II I. . .:. /> /. .;....... ~i ;.-../? _/i ....j /i.i^i.i -r-a ........ phalangijs auxilietur . Eft autem fimf licium medicamentorum ,fic inquiens . Tbalangitesfic appeUata eft , qubd morfis d tormina patientibus fuccurrit . Qud vahdyytw Graci , Tbalanfaatltatis tenuium parttum , deficcantis . quamobrem

_n.^

&

gmm quoque Latini dicunt

reperiet
fu.jfe
.

Thaiangio

Itali
ir<tyy

| Si quis Grxca Dtofcortdis cxemplaria confulat ,lric nomrke.ru, hoc eftlatum ,fed

quod eft craffum,fcriptum

Q^bdfiprntcrea ea legat

qiwe

ex Tlinio
.

in

commentario retulimus,deprebendet Hjtellium in uertendo fecutum

Tltnium , ex eoq; uocem iUam

reddidifje

PHALANGIVM.

InLib. tcrtium Diofcoridis,

hy

PHALANGIVM.

,.

f Oribafiusle

Tfonm"f

TRIFOLIVM.

CAP. CVI.

git

-xnyiat

Xgi (*eiti>v.uc\l
biti altitudinis

Rifolium., Gtxci triphyllon, alij oxytriphyllon , alij menyanthes , alij afphaltion , uocant. Frutex t iupra cubiti altitudinem attolIitur,uirgas habens tenues,iunceas,& nigras,unde ramulares enafcuntur appendiculajjin quibus terna fingulis germinationibus exeunt folia,loto arbori fimilia . ijs
_

uel etiam-ma~
ioris.

a Meum.^x7K eVe> jrioa.iot

eXtmtp KtpaJtur
tyov.i. exaltera*extremitate uelllt cornicu-

recenter enatis rutae odor ineft,ubi autem adoleuerunt, bitumen olent . Florem edit purpureum (e:

menquadantenuslatum,fubhirfutum
gerens. radix tenuis,longa b ,ualida
tialibus,&
ijs
.

,exaltera extremitate

exertum antennx modo corniculum

,

Sernen,& folia in aqua pota

pleuriticis,urina2 difficultati,

comi-

lum haber.s.
Catecuz.pro

qui aquannter cutem principia fentiunt/oeminis quoque uuluauitijs opportunis, auxi- b

J.aaa

liantur:

34
ifto

And. Matthioli Comm.

&
.

habet. i%?

buft^Ilbiida"

liantur:rnenfes ciunt. terna* drachmar e fcmine dari dcbent,e folijs uero quatern&.Contra ferpentium ex aceto mulfo pota,prE(idio funt.Tradunc aliqui,totius fruticis,radicis,foiiorum4; i<aus trita folia >

idem legit Qri

bafiu*,

decodtum fotu dolores eorum finirc,quos ierpcntes percufferint qua autem aqua fanatus quis fuerit,
ea quilpiam alius foueatur,qui ulcus habuerit,perinde amatur,uc a fcrpente demorfus. Quidam rer> na folia,aut femina in tertianis,cum uino potui dedere in quartanis quaterna , ut qua: febrium circuitusdifcutcrent. Radixantidotisinferitur.
fi
:

&

'" 1
*

^J.mttfi plura in Italia paffim in pratis

<tc

uiridarijs Trifolij inueniantur

genera omnibusplannota;tiontamende
l

W1
d/ratia!

^" tradidit boc capite Diofcorides ,fed de eo tantum genere,quod d bituminis odore jlfpbaltitxs dicitur,de quo etiam Verkm non ob idputandum,Trifoliumpratenfe omnegenus Diofcoridifuijjeignotum :fiquidem tius efcribit Galenus
-*.

T R

O L IV M

ASPHALT

T E.

minit

InLib. tertium Dioicoridis.

mnit libro quaminjyluejiris loti capite , dum itafcribit .
Syluejlris lotus

.%
alij
.

plurimum in Libya gignitur , caule bicubitali,

Tlinius lib.xx l .cap. ix.de tribus tri-

&fape

maiore , alismultis ,fohjs trifolij pratenfis .

Ex quibus utique Diofcoridis ucrbis liquet , eos maximi baliucinari,

urbanam .

qui recenter contendunt Trifolium pratenfe effe lotumfylueflrem , uel

folij generibus differuit

inhuncmodum .
,

Folio coronat
.

& trifolium

Tria eiusgenera. menyantbes uocant Grsci ,

ajphaltion

maiorefolio

quo utuntur coronarij

.

Mterum

acuto , oxytriphyllon cognominatum

ita

Tertium ex omnibus

minutiffimum.ha&enusTlinius

Trifolij

acutimeminit qtoquc Scribonius Largus qui ,

Claudio Cffare

fcriptum reliquit. Trifo-

lium,acutum,quodoxytripbyllonappelknt,nafciturinSicUiaplurimum.nam

in Italis:, regionibus
,

nufquam eamuidiher-

bam , nifi in Luna portu ,ciimin Britanniam peterem cum

Efl autemfolijs

milis, nift quodpleniorafuntfolia , quafi lanuginem quandam fuper fe hahent , in extrema parte uelut eminentem aeukum . Sedfrutex buius duitmpedum , interdum altior conJpicitur,& odorem grauem emittit,quorum nihil circa prx-

&

&

& Jpecie communi trifoUofi-

TRIFOLIVM PRATENSE.

yiaaa

tenfe

8)6
Trifolium sce tenfe trifolium inuenitur
toiiira.
.

And. Matthioli Comm.

bac ille
.

Efi

& aliud

trifolij genus ftpore

acetofo

qw d quibufdam Vanis cucnlus

nomuUis ne-

r o ^Ueluya uocatur . TS^os autem

prouenit locis
,

cum Vlimo Oxyn appellandum cenfemus, fiue Trifolium acetofum . Opacis plurimum
,

cauliculispluribus ab una radice furgentibus , pufillis

rotundis ac tenuibus,quorum fingulis terna infum-

mitatefuntfolia cordtsfigura,& mpediculumfungi modoplerunque nflexa, mollia, acidoguflu .flores edit albicantes , in

quinq; diuifos apices,fleMfigura:Mqui ijpeculiares cauliculosbabent,finguliq; fmgulo cauliculo nituntur.Bgdicem babet

fubrufam, fquammis conteElam , qu& nucamenti ffeciem refemnt

ratafiiim extinguit

Totaplanta refiigerat oxalidis modo , proinde deuo*

& uentriculi ardores extinguit

.

Iecur refiigerat

& cor corroborat.Stillatitia

eius

aqua datur utili-

ter potanda acutafebre laborantibus

atqui longe magis pmflat fuccus ex faccharo potus . Illinitur idem perfe Eryfipecalida fluxione laborent
.

latis,& inflammatis locis , colluiturque ex eo os , ubilingua , palatumfaucesue

ea omnia cenfetur utilis Oxys , quibns oxalis auxiliari queat
.

Infumma ad

Vlinius(ut quidam putantjboc o xyn nominat lib.xxv 1 1.

io

TRIFOLIVM PRATENSE ALTERVM.

cap.xil.

InLib. tertium Diofcoridis.

eap.XX X.uhiftcinquit. Oxysfoliaternahabet.Daturadflomachum diffolutum
T^ecplura de bacberba Tlinius . C&terum Trifolium
prcttenfe in Italia
.

in

Edunt

& qui enterocelen babent.

uno

& amplis
nius
cfl

trium eflgenerum . TrimumfoUjs exit rotundis t

fccundum longiufculis : tertium ut primum circinatis ,fed breuioribus . Diflant &fiorum colore , qubd
,

flo res albicent

in altero rubefcant
,

in tertio lutei fpeclentur

Tratenfe trifolium tempeftates pr&nunciat .

.

nam( ut Vli~
trifolij

author)inborrefcit

&

folia contra tempeflatemfubrigit

Habetur pr&terea herba , de qua ideo bic inter

genera differendiimduximus , qubdfolio exeat triplici cornu

diuifo :

unde etiam apud quofdam berbarios fibi Trinitatis

H&c itaque herbaTKlNlTAS uulgb uocata ,iri locis prouenit uliginofis , inter fiutepa : gaudet Triniratis hcr . enimopdcis. Foliafert triqtietra , longis pediculis appenfa qu&auerfaparte cyclamini modo fubpurpurafcunt ,fupertore betuencio.
nomen comparauit
uerb albis quibufdam macuUsrefperguntur . Caulem habet tenuem , in cuius cacumine primo flatim uereflos tmxcat c&ru1 leustt quo capitulum oritur echinatafi>ecie,in quofemen oblongum fubc&ruleo colore . Bg dicibus nititur numerofis > to

&

TRIFOLIVM ACETOSVM.

mtibusi

8j8

AncLMatthioli

Comm-

TRINIT AS.

m
crron

nuibus,fubrubentibusq;. Sunt qui hanc plantam Hepaticam uocant qubd ( ut illi putant) iocinorofos iuuet. Uuiufce
meminijfe Gracos wec

io

pM

er Mauritanos , battenus

compertum non habeo . Trobatur maximi

recentioribus medicis

ad uulneraglutinanda , tam exterius illita , qudm interiusfumpta . quinetiam

inflammationes

& ad enterocelas

in

quem ufum puluerem

dimidijcochlearismenfuraexuinoaufteropropinant. Totaplantadecoquiturin uino auftero,ad columelU ,fauciumq;

.

Sed ut ad trifolium noftra redeat oratio , eos in apertiffimo errore uerfari exiftimauerim , qui J.ndaco-

cam Jphris uocatam, ad quamuis trifolij jpeciem referunt . Quandoquidem jLndacoca(ut teftatur Serapio) nil aliud tft, qudm Diofcoridis Jegyptia lotus . " cuiusfemine , quod papauerum modo capitibus quibufdam includitur , Urabesfibi oleum conficiunt , quod miris laudibus ejfcrunt in neruorum marbis ,pr<efertimq; tremoribus : illudq; oleum de Jndaco_.,...
.

ca app llant

ld emm non defunt , qui credant 4 uulgari trifolij feminefieri .fed qudm aperti decipiantur, uel
,

ipft

uideant,

Gal.

uel alij iudLcnt

Trifoliumfcriptis tradidit Galenus

libvill .ftmplicikm medicamentorum

,fic inquiens

TriphyUum,

quidam

In Lib tertium Diofcondis

.

839
menfesq; prouocat
.

qtttdamaffibaltion, qttidam
cidcntibusfiutici , reliqua

oxyphyUon, nonnulliminyantbes,fiint&qui cnicium uocitent. Trima quidem triaabacduonomina haudfcio unde. Visplanta e(i calida,& ftcca ut bitumen,cuiodore e(ifimilis,utrin-

que tertio ordine . Troinde pota latenm dolores ab obflrutlione natos iuuat ,
ttus
.

& urinam

b<ec

Gale-

Sed animaduertendum efl , an Galenus

ipfe in Trifolijfacultatibus recli

perceperit Diofcoridis fententiam . Quip-

pe is in libro de tberiaca ad Tifonem , ubi plurium medicamentorumfacit mentiontm , quibus contrari infunt facultates,
b<ec de eo

memorU prodidit
.

Trifclium herba , qu<e hyacintho fimilis

,

fimile obtinet , decotla admodum , deinde morfibus aranei

uel uiper<e

efl , cttrn uere parturit , fcmen agrefli cnico perquoque ex aqu<efotu adbibita ipfis medetur , &'dc-

&

loresftatimfedat
lores ijs
,

Sin

quos morfus inuehit ,

autem in alio non commorfo janum locum eodemfotu circundederis , fimilem fenfum , fimilcsq; doomms efficit Vt re uera miraculo dignum epus cjfc uideatur ttidelicet herbam mor. ,

&

fitmfanare,&ferarttmmodofanampartemprauiafficere.batlenusGaknus. Veritmid,fi Diofcoridis tterbaretli ex pendantur

fcribii)ncn
fi

c
tia

,mUo miraculo fierifacileconflabit ,fedpotius fecundum

.

ipfins natur<e

ordinem. Siquidem(ut Diofcoridcs

liber ettafcrih

damnau.

omne trifoty decotlum illud efficerepotefl ,fed tantiim id,cuiusfotu qulfpkm dferarum morfibus
Id quod aperti Dioftoridis uerba declarant ,
.

cum inqtut Tradunt aliqui totius fiuticis , radicis ,foliorumq; decoclumfotu dolores eorum finire , quosferpentcs percufferint . Qua autem aqua
co alterius locus ulccre affetlus perfundatur
afficitttr ,

fanatus quis fuerit ,fi ea quiffiiam alius foueatur , qui tdcus habuerit , perinde

ut d ferpente demorfus

Ex ijs

Diofcoridisuerbisclarumfieriputo,hancrcminfenikiladmirationis habere.

T{am

cilm Trifolij ipftus decollum,quo

dcmorfi fouentur , uenenum d uulnere extrahat , eiq;permifleatttr , hattd dubie id uenenofum redditur .

Quamobrem mi,

nimi quidcm mirum uideri debct , fi idcm decotlum

quo

quiffiiam

non demorfus foueatur ,

ttbi

perfu!<e partes aliquo ul-

cereiaborauerint,ttcnenoperulcerisporosingrediente,acfanguinifecommifcente,ea omnia excitet mala

quibus de-

morfi ucxantur . idcm enim uenenum cumfit,eosdem quoque prabeat

uirus d Tnfolij decotlo euocatum
,

efficftus necefije efl

Vnde liquidb coUigi potefl, qubd

.

non auttm Trifolium

,fit illud ,

quodfimilem fenfttm ,fimiksq; dolores faciat

poffit
,

Qitbd

autem uenenum exutlum dferarum morfibus ulceratispartimlis contatlum necem afferrc

complttres

tam Gr&ci,
effe

qudm jLra bes authores , mamfcfie demonflrant

mediurn
,ferib

Quandoquidemfcribentes ore demorfos fitgere pr&flantiffimum

illud

re-

nos admoncnt , ne id ore ulceribus affeclofiat : quoniamfi utvenum

.

ulcus inficeret , fugentem in mortis

re Diofcoridis

difcrimen duceret
cepiffc
,

H<ec itaquefunt , qu<e

,fi
licet dicere
,

me maximi mouent ,
.

ut credam

Galenum bac in

mentem non acqui

atque etiam

c<ecutiuiffe

Cxteriim non defunt , qui uelint , ut Galenum tueantur , librum de the.

riaca ad Tifoncm non

effc

legitimum , idq; plurtbus rationibus comprobant

Quibus an affentiendmn fit , iudicent

ij

Gracam Galeniphrafim

profitentttr,quique eius uolumina diutius euoluerunt.

.

Ego certi,ut dicam quod fcntio ,non

poffum non iUisfubfcribere , qui librum iUumfiurium effe cenfent

Inter quos hic mihi honoris gratia nominandus ucnit

Iulius

Mexandrinus Tridentinus uir quidemfingularis ingenif

cus apud Cc&farem Ferdinandum I{pm

nitatttr
,

& laudamus libenter

,

Imp . &probamns
.

& eruditionis, acpropterea maximac exiflimanonis mediqttidem firmis argumentis Huius ergo uiriiudicium ut quod multis &
,

ijs

C<eteriim,cumfcribat Diofcorides trifolium afpbaltites folia ferre loto ar-

borifimilia

non defunt ,qui putent arborem lotumfolia ferre ordine ,

haud diffimtiiafcribunt . Quare cenfendum

& numcro ternario ,fed proctddubio baUucinan-'

cum Theophraflus tum Tlinius
,

tur , citm nullus extet author,qui lotum arboremfcribat tcrnafimul ederefolia ,fiquidem
folia iUi ineffe llicis
fefolijs
,

efl

Diofcoridem

trifolif httiufce folia loti

arboris comparaftrtfolij
:

non qubd ternafolia loto ,perindeactrifolio,exuno pediculo exeant,fed qubd unumqttodque perfe
.

aflhal-

titisfolium,lotiarboris folium referat

TpipuKKon Graci uocant,quod Latini Trifolium

Itali ,Trifoglio

Germani,

Vuyfenklee : Hiffiani , Treuol .

noKm.

POLIVM.
&
:

CAP. CVII.
,

. Montanum , cui teuthrio nomen eft , cuius efl: ufus t . tenuis frutex eft,can- f 0rih3rn s e dodrantalis , femine refertus capitulo in cacumine quandam cory mborum fpeciem pra? gic Aew?.wtenlllfo feferente,paruo a ,cano hominiscapillofimili,grauiter olente , non fine quadam fuauitate Alte- ^
]

Vo genera polij
,

_ 'didus

rum fruticofius , non ufqueadeo

ualens odore ,

& uiribus infirmius

Potum feruefa&i ius

auxiliatur a

Meum .

ferpentium idibus,hydropicis,morbo rcgio :& lienofis ex aceto: ftomachum male habct,caput doloribus afficit :aluum,& menfes ciet. fubftratum , fuffitumue fcrpentes abigit.illitum uulnera
conglutinat.

^f*^**

50

Y^OliumMontanumplantaeflcandicansfolijsoblongis,perambitumferratis,&perinteruallacaukm abimoadfum- Po i;j con fije_

JL
fosq;

mum ueflientibus ,minonbus ,pluribus inter

,

matorafubnafcentibus.

albicantes

& qui

in
.

cacumino capitula edtmt,fiorida,candicantia, thymi figura

Efi

Caulesbabet copiofos ^rettos,rotundos,ligno- ramo. Tota planta odorata cfl, odore .

.

tamen acuto , &fubgraui

& alterum quod hcrbariorum quidam luam mufcatam uocant

.

Id ego interpolij genera

reccnfendum uolui , qubdcapitulis ,foiifs,caulibus, odore ,facultateq; , poiium referat

Mqui

non ob

id

affirmauenm,

hancplantam effefecundum polijgenus d Diofcoride defcriptum . Siquidem altero fiuticofius non e(l , nec minits odore, coronarijrouiribuspr<eflans. Trouenitbacplantain coUtbus , aridis prafertim locis ,fohofa humi procumbcns,folijs
rifmarini minoribus
tulis in

&
,

oleat

&

,fuba\bicantcs ,ficxiles . capi, duriufcuhs , auerfa parte incanis . cauliculos gerit tenues, rotundos planta bene cacumine albicantibtts , alterius polij capitulis haudlongc diffimilibus . Hadice nitttur ftmili . Tota copiofum in Italia cum montibus minus qudm a!terius,naresferit . Ccztcrim , utrunquc poliumnotumefl ,

&

tumetiamcoUwusproucnit. TolijmcminitTliniuslib.xxl.cap.vil.id>iitafcriptum

rcliqutt.

J.pud Gmcos Tob.cn

cttam dignitatis:
prorfusq;

berbaiuclytaMufiai,&Hefiodila(tdibus,adomnia utiltm pr<edicantium,fupctq; aetera ad

fhmam

840

And. Matthioli Comm,

POIIV

M.

prorfus'q;miram ,fimodb(uttradunt) folia eins mane candida ,meridie purpurea, fole oecidente cttrulea afficimtur.

Duo genera eius , campeftre maius ^fylueftre quod mitius eft : quidam teutbrion uocant .folia
Plinij lapfus.

canis hominis fimilia

eft
.

d ra-

diceprotinus ,nunquam palmo aluora .b<ecTlinius,quorumpluradTbeophrafto mutuatus

deteruminijsTlmut

aperteballucinatus deprebenditur ,qubd turpiterToliumcum tripolio confuderit ,cuius hiftoriam libro quarto pertratiat Dwfcorides
.

Siquidem Tripolij proprium

,

efl

non autem Tolij ,

.

tefle

Diofcoride

ut eolores ter in die mutet : neque

ineffe

id quidem d Diofcoride
lo fimile fcribit

ut d Tliniofolijs ,fedfloribus adfcribitur

Tr&terea capitulum Tolio

ineft

cano bominis capil-

Dwfcorides , non autemfolia , ut ipfe Tlinius tradit . C&terum polio uis

,

referandi , incidendi atte-

nuandi
Polij uiresex

<#
.

abftergcndi . jld alligantur fronti contra oculorumfuffujiones

Tolij uires memorice prodidit Galenus libro
,

protinus ubi inuentumfit , nec alia btrba magis

.

Gaieno.

conuenit

v1

1 1

.fimplicium medicamentorum, ubijic inquit

Tolmm ama.

modicd acre Itaque uifcera omnia obftruttione liberat : urinamq; , rum eft guftantibus etiamnum magna uulneraglutinat , maximi jpecies eitts fi-uticofa jlridum citmfuerit maligna
. .

&

& menfes

ciet

*Ac uiridc
:

magishocprxfiat quodminuseft

Toliummimts , quoetiamtttimur adantidota

,&

acrius ,

& & amarius eft,qudmmaulcera fanat illitum

itis.

InLib. tcrtium DioJfcoridis.;

POLIVM ALTERVM.

841

ius

adeb ut ex tertiofit ordine deftccantium , exfecundo autem compkto excalfacientium . Tlanta Grtcis

W, Lati-

Ncmmj,

nis item

Tolium appellatur : Mauritanis , Cabade , Iabade ,feu Giade : Italis , Tolio .

swVw.

SCORDIVM.
,

CAP. CVIII.
,

maioribus , non fic in ambitu dicaulibus: fubuifis , aliquantum allia redolentibus , guftu amaris,&adftringentibus: quadrangulis a rubro flore . Herba uim excalfa&oriam habet urinam cit . Cofta recens , aridaue cum uino , adfolijs trifTaginis
,
:

SCordium io montibus & paluftribus nafcitur

3.

Mcum.isptt

urina? uerfus uenenatos ferpentium morfus bibitur: adftomachiquoquerofiones,dyfenteriam,& difficultatem, binis drachmis cum hydromelite, craffamen purulentum pe&oreexpellit . Facit ands

ei{i.d.,

i.

contr*

cclegmatc. refina mifceatur conuulfa, fi cum nafturtio , melle , Inflammata modice pracordia , cerato exce.pta 3 recreat cum aceto acri , aut aqua , podagris conuenienterillinitur:menfesimpofitamouct,uulneracongIutinat,ueteraulcera purgat,& ex mcllecicafarina ad ueterem tuffim , rupta
,
:

&

ferpenciu
fus3

mor

& lathalu.

Bbbb

tncem

42

And. Matthioli Comm, SC RDI VM.

b Catecuz.'
T*..iu:p<:refcc

b tricem perducit . Sicca excrefcentias in carne cohibct c ma efficax Ponticum natione, Creticumque.

Succus ad eadem uitia bibitur . Inter pri-

ia

tjm a> nem.

c

Meum.

jq/-

SCordium non ita pridem inueniri

& cognofa capit

ijs

in Italia

Siquidem pmterita nuper tetate omnes tum medici,

Ktoy.*..\.

fuccus

tum feplaftarij Mauritanorum monumentisdecepti,fylueJlri tantum aliio , qubd d Diofcoride ophiofcorodon uocatur,
pro legitimo Scordio utebantur . J^eque
qui Scordium d Scorodo
,

exprefiiis.

folum rerum imperitia ,fed etiam uocabulorum ukinitas impofuerat

.

ut

Scordij confideratio.

qttod Gr&cis alliumjignificat , diflinguere nefciuerint ,pro unoq; acceperint

,

Sed illis

potifji-

mum errandi occaftonem dcderat Jluicema

ri

uel eius interpres,qubdin alteram tbcriaas compofttionem Scordium,in

,

alteram ncrbfylt:e[ire allium addiderit . Qu-od cum uidiffent fuperioris atatis medici nonnudi rei

banc ex altera expofuerunt ,

& ^Auictnnam

& prioris uocis igna-

in

bac refui ipfius interpretemfecerunt

diderintfylueJlreallium,&Scordiumnihtlinterfedifferre, atqueunam

&

Vnde addutlifunt, ut certb creeandem plantam ejfe. Qup poftmodumfa.

tlum ejl , tuf)duejlre allium apud omnes in Scvrdij locum

,

illegitimi fucctfferit

Vedm
.

enimuero in hunc nunquam forScordim/t,

tajfe incidijjent

errorem

,fi

Diofcoridis ,

& Calenifcripta diligcnter pnlegijfent

Torrb uerum legitimumq;

triffaginiadebfimik,utTrifJagopdu^rismmthdkiqueat,bumentibm

odorcprx-

dium,

In Lib tertium Diofcoridis A LLI AR I A.

.

843

ditum,recentiorumdiligentiaiamomnibus magismnotuit s quimutfitanobislongiorihi(loria reprxfentandum . Trttulit Galenus libro frimo de antidotis Scordium , quod ex Creta aduebitur , ijs uerbis . Scordium optimum , ex Creta defertur ; quanquam nonfit improbandum quod in alijs quoque nationibus reperitur
risgrauiflimis
,

Scriptum autem eft,a quibufdam ui-

cum in bello interemptorum cadauera multos

diesinfepulta iacuiffent ,

quxcunque fupra Scordium forti

fortuna ceciderant ,multbminus alijs computruiffe ,eapr<tfertimex parte , quaberbam contigerant.

Ob quam remfa$>rd<'i

ni omnibusperfuafum efl , tamputrefacientibus animalium uenenis , qudm medicamentorum deleterus Scordium aduerfa.
ri
.

Tr&terea Scordij meminit idem Galenus libro v I

1 .fimplicium

medicamentorum , ubi de

eius uiribus ita fcnbit

acerbum , Scordium ex multiformibus id tumfaponbus 1., tum facultatibus conftat .n*m& amarum quid obtinet , acre , maximi fcorodo , hoc eft , aUio adfimilis eius eft acrimonia : undefani , mea fententia , nomenclaturam fortitum

&

&

&

ejl

Expurgat igitur fimuiq; excalfacit uifcera , tum rnenfes , urinamq; mouet . Trxterea conuulfa , ruptaq; ,
,

& late'
iuxta.

rumdoloresabob(lmttionc,&frigoremtosfanatepQtitm.Deniqueuiridequidem
fedfordida purgat ,

illitum
.

magna uulnera

conglutinat:

& maligna ad cicatricem perducit, iUitum aridum.haUenus Galenus

Osterum herba qu<zdam

Bbbb

fepes,

84-4
fepes
,

And- Matthioli comm.

agrorum marginibus nafchur , qus
.

&

in

Alliarixher- J-i AKisfiue^lliaria uocitetur

Ruiusfolia

odore , &fapore ita abundi allium reftrt , ut non temeri uulgb jl\cumprimumerumpunt ,ferirottmda Jpeclxntur uioU fimilitudine :poflmeltffophylli effigiem repnefen-

&

bz mendo.

qudm uerb adokuerint

tent
,

per ambitum inferm

modum laciniata uifmtur , ut quadantenus

caulem latiora
:

i&uiora tamen funt ,nec adeb rugofa

.

,& prope

qua digitorum attritu,guflatuq;allijodorem,&

faporem r^eddunt

Caulem profert bicubitalem , rotundumq; :flores albos ,

.

tenutbus fdiquis inch'fum

femen nigrum minutumq; , trionis modo Fgdix ,qmlongiufculaefl,eundemcumfolijsodoremretinet. Ftsplanta huic calfacloria,
,

&

&
Nomitifc

dcficcatorta

extenuare ,

& lcntos incidere ualeat

.

uerLm non adeb uehemens efl , utin allio . jLtlamm hinc certb colligi potcft,qubd ea crajfos humoret Semen emplaflri modo impofltum , uulmq; admotum , mulieres uteri ftrangulattt .
Qu<e planta <rx.o?h>y Grci,Scordium fimiliter,& Trijfigo paluflris Latini uocatur
:

opprcffas ltberat,& excitat

jira-

btci

Scordcon ,fen Scordeum : Italici , Scordio

Germanici , Vuajferbatenig ,

& Knoblochs Kraut

Hijpanici, Scordio:

IO

Callici ,

Chamara^.

TVSSILAGO.

B B>r.

InLib. tertium Diofcoridis.

tr/tiv-

8 4)

TVSSILAGO.
.

CAP. CIX.
a

TViTilagini folia funt maiufcula , quam hedera* , fex aut feptem a radice , fubalbida a terra, fuperne Caulis palmum altus :flos a luteus ,uere prodit , quo una uirentia , in plures angulos exeuntia

Meu.V^tV

i.pallidus.

cum caule confeftim exuitur : inde nonnulli his uacare exiftimarunt . Radix tenuis eft , t fuperuariguis . Folia ex melle trita igni facro , omnibus inflammationibus ilcua b . nafcitur in amoenis ,

&

b Meu,&C;ttccuz. <punwt
5T8PJ

&

&

Kl/3ctf<tt

litumedentur. Aridafuffitu,itautfumus perinfundibulum hiantiore rapiatur,hosfanant,qui ficcatufli,atqueorthopnoeainfeftantur:pe&orisuomicas rumpunt. Eundem effecium prabet fuifira

jrnf. i.

nafcituc

* radix.deco&ainhydromelite,&pota,emortuospartus

eijcit.

circanuos, aquofos locos.

c

&

Meum. ujw-

TVSSILAGO MAIOR.

fwpstf.i.fubfic-

ca tufli.

Bbbb

TufiiUg9

4^

And. Matthioli
TVSSILAGO ALTERA,
SI-VE

Comm.
FARFVGIVM.

TaffiUginis a
confid.

*'\^ v$laS ^etrufcis uulgb dicitur Farfara,& FarfareUa nomine d Hpmanis fortajje deduclo : banc enim ab iis Far- 10
,

fariamuocatamfuiJfeteftanturnominaDiofcoridifalsbadfcripta.
.

Officinoc

hos ueliUosfecuta eam Farfaram apfugaciffimis

,

feUant , necnon etiam Vngulam caballinam . Herba efl uulgaris notitk

nius , qui eorum
ri& prodidtrit :

Caule

&flore exit adeb

ut Tli-

tamfubitam iacluram non animaduerterat , deceptus Tujfikginemfme caule , fine flore nafci memocum tamen ea uere primo &caulem,&ftoremproferat,fed qui enati breui admodum tempore durent : quo

&

nonnifietiamdperitis,uel abijs,qui tunc fefe forti fortuna tulerint obuiam,conf^icipoffint,eoq;magis,qubd iidtm

caulis,

&flosprodeant, priufqudmfolia emicent . Quare fcitd fcripfit Diofcorides , Tujfdaginem confeflim exui tumftocaule , atque inde nonnullos bis uacare exiftimafe
.

re
plinij lapfuj.

tum

Sed certe uelbxc non

fecerit
,
.

legit

uel illa non obferuauit

I

Tlmius
i

qubd Tuffilaginem aperto errore

'

& caule

&flore uiduam

Is Tlmij error deprebenditur lib.xxv

dicittir ,

.cap. v

.ubi

ipfedeTuffilaginediJferitijsu<.rbis.

Tnjfmfedat Becbion

qum &Tuffilago

Duo eius genera .

Sylueftris ubi

nafcituri

InLib. tertium Diofcoridis

fubalbida d terra,fuperni paUida: fine caule ,fineflorc , ftnefemine: radice tenui

47

nafcitur,fubejfeaquas credunt,<&bochabcnt fignum aquileges.Folia funtmaiufcula,qudm heder& ,quinque aut feptetn

. Quidam eandem effe bechion, qnam alio Huius arid&cum radice fumitsper armdinem bauflus,aut dcuoratus,uctcrcmtuffimfana-

nominecham&leucenputant

re dicity.r : fld infingulos baufluspajfumguflandum nius

.

efl

Mtera d quibujdam faluia appellatur,fimUis uerbafco . b&cVli.

Verumaltera Tuflilago , cuius nulla fit mentio d Diofcoride, utpote qui uno tantiim eiusgencre contentus fuerit,

mihi haUcnus incomperta cftmifiea fortaffe fit,quamaliquihcrbariorum Centrum galli uocant

Tufidaginis radice
j

Vorrb

nafcttitrin
,

p omes gn j g extumlag.
j

u&dam fubalbida lanugo , qu& d radicumfcgmentisprius rcpurgata ,

,

& deinde
cjfe
.

linteolis inuoluta

&

in lixittw parum decotla

addito falis nitrialiquantulo

ac.demumfole ficcata omnittm optimm cflfomes ad ignem

efilice

excttjfum cxcipiendum.Quippe adeb ignisefl rapax,ut flatimprimo

tantum chalybis Kncujfu acccndatur . C&teritm ego

10

Tlantam,quamomnesfere,qitiherbariafcripfcrunt,perperampetafitemuocanc';MtkioR-EM

:Tvssii.aginem non
purpura-

ambigo

T^dnquc

crcfcit

h&c bumeUis ,

&

uliginofis locis,utpr&fertimpropi riuos aquarum

,

perinde ac altera Tuffila,

go,caulem edit quoque,antequdm folia emergant,in ipfo Veris principio , concauum

fcentem,paruisoblongisq;circundatumfolijs
,

dodrantalem , pinguem

in cuius cacurnine

floresexeunt fpicati,ex purpura albicantes, qui und

cum caulepaulb poflflacceftentes contabefctint,&inpappos diffiliunt . Eodemfere temporcfolia c terra emergunt altera
parte incana , qu& anteaqudmadolefcant , Tufiilagini fimilia Jpetlantur . atqui poflhac in tantam crefcunt amplitudi-

radice prouenit

nem , ut perfonaufolia amplitudinefuperent. Horumfingula pediculo nituntur purpureo , alba lanugine obdutlo, qui d B^adiccm editlongam bracbij quandoqucbumanicraflitudine, intus candidam , materie fungofa , ama. ra , atqtte odorata . Hancplantam , qtti putant Vetafitem effe , proculdubio haUucinantur , qubd Vetafites pedicultim
maiortm ,
craffitudine pollicis,d qtto
.

proferat cubito

pr&grande folium ceufungus

iftto

medio pediculo depcndeat,

id

quod
ac

2o

in

maiori Tujfiiagine baudquaquim uifitur

Citm eiusfolium non in medio, utfmgus pediculum habeat ,

fed perinde

Tujfilagoinfolijlatercquodadradicemfpe&at. jldh&c alia quoque babetttr planta qu& non abre interTuflilagines

annumerari potefl

H&cfolijs exit nigr& populi amplionbus ad tufiUaginisfiguram inclinantibus,fed non tot prominen-

tibusincircu:tuangults,necdterratamjaturatialbicatitibus. Caulem edit fifquidodrantalem, d quo plures oriuntur

rami , in qitorumfitmmitateflores exeunt aurei,magni,rofxrumfigura

Rjdicem babet albam ,

& fubamaram
&

Flortt
hajic

ueri,jlprilipr&fertimmehfle\l$aJciturcircariuosaquarum,inconuaUibus

& pratis

uliginofis

.JJon defuntqui

Caltham effe contendunt,quorum ftntentiam non probamus . Veriim qtti cenfent banc Vlinij ejfe chamdeucem,Faranum t Farfvgivmve cuius ipfe meminit lib.xx 1 1 1 .cap.xv. eos haud quaqukm ballucinari putauerim, huius eundem me
tninijfe

quoque crediderimloco fuperius citato,ubi de Tufiilagine dijferuit .

Bechion
,

T^am cum inquit,poflqud<n de

Tuffilagine egit:

Quidam eandem ejfe

&

alio

nomine cbam&leucem putant

tuflilaginis genera

ijsfani uerbis facili quijpiam coniettari poterit,

non

30

dcfuijfe Vlinii

tempore , qui hanc plantam inter

reponerent , qubd ambas uirtbus pares nofcerent.7S{am

Vlinio Cbam&leuce,fiue Farfugium ueterem tuJfimperbeUi curat,fi radicis cupreffi carbonibus impofit&fumus per infnudi

bulum imbibatur . Maioris Tuflilaginis radix cxcalfacit ,

ritttdo
.

& attenuat

quinetiam abflergit

ut eius euidens indicat

ama-

Conflat autem multorum quoque experimentis,pr&{lare banc contra pefliientiam,& peflilentesfebres, ubi ih pul-

uerem contrita radix duarum drachmarumpondere ex uino propinetur ,

tur item ueterinariis

manispefldenti& radix appellatur : Vr&ftat eadem ad uteripr&focationcs,

,

& deindefudare cogantur &gri. Quamobrem Ger & cruciatus eodem modo fumpta Vropina,
.

ui &pafloribus , contra quadrupedum uermes,fed peculiariter equis qui anhelandi dijficitltate labo- Tuffife|ims

rant. B^eliqua cumTuJfilagine communiahabet . Tujfilaginisfacultattspofleritatis memori& tradidit Galenuslib.si.

fimpl.medic.fic inquiens
fit ,fi quis uidelicet folia
.

Bechium ideofic nuncupatum eft , quod $*x*< > boc e(l , tuffes , aridafumens , aut radicem in prunis accendens , afcendcntem inde
.

& ortbopnmas iuuarc creditum

fumum infliratu
omnia
attrahat . Eft
Sanifolia uirentia partes cruda
uiridia , teneraq;

AO

autem modice" acris , ut fine moleftia noxdue omnes tboracis abfcejfus creditafit rumpcre
inflammatione obfejfas
illitu

extrinfecus adiuuant , propter aque& humiditatis admiftionem : qua

participant,alia plus,alia minus.'l<[amficca Bcchijfolia acriora funt,qudm utpartibus inflammatione laborantibus conue Nomina.

niant

Qu&planta Pxlor Gr&cis , Tujfilago

,

Latinis uocatur
,

Ojficinis
:

Farfara,& Vngula equini

,

Italis

Farfara,Farde afne

farella

& Vnghia di cauallo

Gerfnanis

Koflhuob

& Brantlattich
.

Hijpanis

Vnha de afno : GaWs , Vas

t T<ljiW dubiumefl , quin hocloco in Dtofcoride mendumfubfit

Qupmodo enim radicem Tufltlaginis ^ov, hoc efl.

reliquit

inutilemretli uocauerit Diofcorides ,fi paulb pbft ei nonnullos ufus tribuit ? Errorem huncd neminc interpretum,quod

fciam , animaduerfum . uidit Manardus , uidit item Fuchfius ,fed uterque tamen locum inemendatum

Equidemt
manufcri-

ut dicam , quodfentio , uerbum iUud ut adfcititium delendum ejfeputo , Qribafii

pto iUa dttlio non legitur .

tefttmonio nixus,in cuius codice

50
A'

ri.

..

ARTEMISIA.
.

CAP. CX.
a

Meum.

tti*.

ARtcmifia magna ex parte m maritimis nafcitur a abfinthij modo fruticofa,maioribus,& pinguio,

jjgJJ JgJ*
ji.i.herbafru

Vnumltius,habitiusque,folijs,uirgifribusfolijs b ,ramisque. Huiusquidemgeneraduo quelanoribus. Alterum tenuius , flore paruo , tenui , candido,graueolente xftate floret. Sunt qui inmediterraneisunicaulisnomineappellent c tenuemherbulam,fimplicicaule,& minuto,floribus fcatente tenuibus , flauo colore. hxc iucundiorem , quam prcecedens efflat odorem . Vtraque excalfacit , cxtenuat feruefa&se conuenienter in muliebres defeflus adijciuntur , ad detrahendos menfes,
. .

jj^mS"
b Deeftlmeo exempkij,

^^w.Ue-

partus fecundasqueritemadpraeclufionesuuluK&eiufdcminflammationes.-calculos comminuunt,

remoratamurinamcient.menfespelluntpubiillitiE. Succus uulua* inditus ex myrrha eadem,qua,'

infeffio trahit
.

^^f^ff
uaide parmun.

^g^-

Coma tribus drachmis eorundem educendorum gratia

bibitur

Bbbb

XyrijWjV.

4^

AncLMatthioli
AR
T E

Comm.
I

A.

VfwwUMtiifuUM,

ARTEMISIA TENVIFOLIA.
.

CAP. CXI.
Eius flores,& folia con-

10

ARtemifia tenuifolia in (epibus,& cultis iuxta aquarum du&us nafcitur

tritafampfuchiodoremreddunt. Siquis ftomacho Iaborans , herbam cum amygdalino oleo bene contundat in malagmatis lentorem , & ftomacho imponat , fanitati reftituetur Qui neruorum quoque dolore cruciatur , fi fuccum eius cum oleo rofaceo mifcens illinat , fanatur
.

TrU

In Lib tertium Diofcoridis

.

8 4.9
Artemifi* con
fideratio.

TBjadDiofcoriderecenfenturMtemifi&genera . Verkmpriora nullisinterfenotis certant, nifiqubdin miuerfum

altera

maior eft , altera uerb minor . qu&priuatimfloremgcrit candidum , paruum, tenucm , ac grauiter olentem.

Qu&autemtertiogeneriadfcribitur,herbutaejifimptici,tenuiq;caule,floribuspturimisreferto,ftauocolore. Id quod

etiamconfirmatTliniuslib.xxv.cap.vIl.ficinquiens. Mtcmifiaabfinthij modo fiuticofaeft, maionbus folijs,pinguibusq;

.

Ipftus duogenera

altera latioribus fotijs

altera tcnera , tenuioribus ,

& non
difiidet

nifi in

maritimis nafcens

Sunt

quiinmediterraneiseodemnomine appellent berbam ftmpltci caute ,minimis

tnaturefcit , odore
nius
.

folijs :flores copio/i

.

erumpentes ,cumuua
la P fuI '

non iniucundo , quam quidam botryn

,

ali)

ambrofiamuocant

Talis in Cappadocia nafcitur . h&c Tii;

Qui tametfi in prioribus Mtemifi&genertbus

locum ambrofiamfequenti capite ab

nihil d Diofcoride diffcntiat

,

tamen ,&crrat in tertio,qubd Plmi

'

in eius

ipfo Diofcoride defcriptamfubieccrit

.

crcdidcntq; deccptus hic ambrofiam,

* tertium jLrtemifi& genus , unam

& eandem effeplantam

in

&

C&terum prima duo jlrtemifi&gcnera Hetrufcis frequentiffi:

tnafunt , neque in alio interfe diflant , qudm qubd

facie
fcio
,
,

maiori omnes partes maiores jpetlentttr,in minori ucrb minores

alids

& formafimilia conflant

quinetiam idem fapor ,

& odor

eademq; facuttas

ittrique inefl

Quare equidem ne-

qua ratione dtsclus Brafauolus Ferrarienfis infuofimplicittm examinepro certo crediderit , eam herbam minorem effit
officinis

jlrtemifiam,qit& in Hetruria

Matricaria,& uulgb mulieribus UmareUa uocatur . Sed eb magis uirum bunc alioeffe

qui cetebrem admirarifubit , qubdfcriptis tradiderit duas alias

Ferrari& jLrtemifia (pecies nuUis prorfus notis diflinfitbijcere

Uas,pr&terqvdmqubdaiteriunustantkmfitramus,alteriuerbpiures. Eius uerba

quit , ut nonnuUifecere
tnifiam
id efl
effe
, ,

lubet. T^on dubito,in-

eam qu&apud nos corrupto uocabuto jLrcemife dicitur , acfi jLrtemifia ditlttm fit , ueram Mte-

qu&foiia abfmthio fimiiia habet , ut Diofcorides inquit ,

& eius duo genera facit Monoclonon, & Tolyclonon,

,

unum ramum ,

2 o niam

&

& plures ramos habentem

Jimbas fpecies Ferrarienfe uulgits nouit, fi apte diflinguere fciret , quo,

ipfis

indifcriminatim utitttr .
.

Quam nos Matricariam

& MareUam uocamus

eiits

jLrtctmfi& fpecics

efl,
,

iUafcilicet,

qu& maii olct

tur errata
ftare caulc

K^ec obflat , qubd Ferraru du&fpccies jLrtemifiA ftntper unum ,

& plures ramos

plura
,

dtftintl&
iudicio
,

quoniam

&
Brafauo
l

hac infpecie efl, qu& plures habet ramos . h&c Brafauolus . In qutbusfine uerbis
.

meo

deprehendunecrata *

Quorum primum iUudefl , qubd nonfcripfcrit Diofcorides, atteram primigenens Artemifiam multiplici con- Pl"
alteram uerbfimplici tantitm confurgere,ttt Brafauotus fito modo interprctari uidetur . Sed author
,

is

duntaxat

tradidit(ut etiam Tltnius referf)quod aliqui repcriuntur

qui in mediterraneis unicaulisnomine appeUent tenucm herbu-

lam

tfimptici caule

& minuto,floribusfcatente lenuibus, fiauo colore

.

non autemfccundo , uelprimo , ut Brafauotus exiftimat

Verum h&c tertio Artcmifis, gcncri afugnantur t . Mtero deinde errore notatur , qttbd affcrat Matricariam ,fiue
jirtemifiam
.

MarcUam , quam legitimtaa Diofcoridxspartheniumcenfemus,effe graueolentem

la
,

Quandoquidcm minor il,

qu Diofcoridifecundo loco redditur ,grauiter olens , nonquidemfloremprofertin medio litteum

&per ambitum al-

30

jimareUxmodo : fedcandidum,paruum,actenuem . Teniushis acccdit error, qubd nonafjcntireuideatur ,duo iUa jtrtemifix genera ,qu& Ferrari&perfnmiia habentur ,ea effe,qu&u Diofcoride primo loco rtpr&fcntatafunt , magnitudine tantitm , ac paruitate dijferentia . Sed cum porrbfeipfum hac in re dt ceptttm deprebis fotioiis

cinBim MatricarU,

uel

hendtflet Brafauolus(ut iegiturinfuo ultimo uoluminc Vcnetijs impreffo )

dum tonga

oratione contcndit

jtmarcUam ,feu
ttntgb

Matricariam inter jLrtemifi&genera reponendam effe , Cotulam uerb fatidam Ferrarienfibus Brufciactdo

uoc&tam

effelegitimumparthenium,adebfeipfum(paceeius dixerim)&fua fcripta confttndit , ut nuUo paclo(dicam liberiquod

fentio

T<[am cum affcrit J.marcl\& ,fiue Ma, alijs tamen iudicandum relinquo)quid is tandem decernat percipi pofsit . , tncari&fuccumunciarumquatuorpondcrehauflumutranquebilem,ac pituitam deijcere,aperte" quidem fatetur hanc

effe

Tarthenium , cuipriuatm eauis inefl

jLttamenpaulb

pbfl corumforte"

obtitus

argumentis quibitfdam fatis , mea

.

quidcmfententia , leuibus,contrd affeuerat , nil aliud effe Tarthenium , qudmfuum Brufaculum

ByeUius pr&terea quanR(ieJ

j..

^^

40

uts in primis jlrtemifi& gencribus ptani Diofcoridi fubfcribat

in tertio

tamen haUucinatus deprehenditur , qubd tertijge.

natio.

nerisjlrtemifiam eam effe putet , quamalij Mhanafiam , atij Tanaeetum appeUmt

lonibus compturibits ab una tantttm radice profitit
lis :floribits litteis
, ,

Siquidem Tanacetum noflrumflo,

craffis

aitis
.

acfirmis :fotijs longis

arnptis

crebris diuifuris dtffe,

v>

cauiium cacumine gregatim emicantibus

,

Torrb jLrtemifia , qu&

tertio adfcribitur generi

te-

nuis herbula

efi ,

uno duntaxat caule

ipfoq;

minuto confurgens

Hanc

eqttidem{ut ingenue* fatear ) batlenus in

.

Italitt

non inueni, neque ab attquo inuentam

des
,

uidi

Quin potius eam inuenttt diffictUimam duxerim quippe citm tam Diofcori-

qudm Ttiniusfatis cbfcure , perptexeq; de eafcripferint ,

,non modb
diffvcitlimum uidetur ;fed

&

cauiis ,foiiorum\ florum ,feminis

&

radicis notasft-

lentio inuoluerint

uix etiamfieripoffeputauerim,utquis nunquam hanc J.rtemifiam

legitimi demonfiret

. J^eque tamen in hoc audiendus efl Tlinius , qui(ut fuprd diximus)hanc cffe jLmbrofiamfaisb memori& prodidit . I^ampr&terqudm qubd rationi confentaneum non efl , qubd Diofcorides dttobus tam proptnquis capiti-

,5

o bus unius
errore
ftis

& eiufdem plant& hiftoriam traUauerit

euidcntiflimum

eft ,

jLmbrofiamfequenti capite defcriptam huius tcr-

ti&jLrtemifi&defcriptiomhaudquaquam refpondere.

Mh&cnon

inminori,qudmBrafauolus,& BjtcUius,ucrfantur

^p""^
ror#

hunc,& iUumfecuti duptici baliucinatione fcriMonacbi illi reuerendi , qui Mcfuem commentati funt . quippe qiti tradidennt , Matricariam uulgb uocatam omnino effe minorem jLrtemiftam , Tanacetum ucrb eam,qu& imicattlis di-

&

crudialioqui ingcnio, . In horum denique opinionibus , uelpotius erroribus ipje quoque Fuchfitts impiicatur , uir tionepr&clarus ,adebut etiamneminidubitandtmejfe cenfeatinfuisde (iirpium hiftoria commcntarijs,quin Matricarin

dtur

&

fit

lus rec24 fentirc . C&terumfaciii credidere nonnulli diligentiffimifimpiicium

alterum Mtcmifi&gcnus , Tanacetum uerb tertium . qua in re is fortajje fuit , qui malucrit cum alijs errare , qudmfomedicamentorum inquifitcres,ac etiam Dio-

fcoridisftudiofi,quifaninuUiunquam taboripepercerunt,uthancmedicin& partem fupenori &tati obfcuram ncJlr&iUunon tria,fed duo tartftrem redderent , tertium Mtemifi&genus in Diofcoride afcititium effc. Qubd in huius capitis initio quibus titrn jLrtemifi& generafcribat Dwfcorides . Qubdpr&terea reptriantur buius atttlorts codtccs antiqttiffimi , in
effe

ilkdetertioMtemifi&generenonleguntur.qMniadmodumctiamin noftroex

tmprejfis libro

in qucxi caftigationesex

uctufiorum

8
'"

And. Mattliioli Commu

Diofcoridis
, ,

uetujlonm exemplarium manufcriptortm

&

Oribetsij collatione

excerptas collegimus,quat acceptas refcro

Cabrieli Falloppio Mutinetifi medico clariffimo

ni

rei medics, materiam profitentt . , neshumanitatem , me plus deberefcio , qudm autre, aut uerbis rcjpondere pojfim . Cumitaque(ut eo redeam , unde obic&cutiuit Tliniui. ter digreffusjum)in DiofcoridefujpetJafit tertia jlrtemifia , nil mirum mderi debet ,fi in eius biftoria
ft

&

nunc Tatauij fumma cum omnium laude,& admiratione , corporis bumaCui certi ob eius fingularem in me amorem ac liberalitatem , atque etiam in om-

TS^equeitem mirandume(l,

disfcripta bonafidc referrefolent

temifix. tenuifolu

eiusnonmeminerunt Galenus , &Taulus : qui tamenalioqui infimplicium cenfu Diofcoriinplantarum biftona dtutius uerfati , qui jlr. ISlpn defunt infuper do&iffimi uiri ,

&

caput Diofcoridi accreuiffe , atque adulterinum

effe

ccnfeant

boc duUi argumento

qubd cum fuperiore

capitedcomnijLrtemifitegenerediJferuijfetDiofcorides, abfurdum quippe effet, qubdfeorfum jLrtemifm genus aliud Serapio: Taulus , Oribafius, fubiungeret. jLdduntetiam,qubdhuiusjLrtmifi<e inter fmplicia nufquam meminerint cittn qui tamen(utpaulo anti dixi)iUa ex Diofcoride tranfcribunt . Horuitn fentcntiam etfi plane probandam cxiftimem ;

&

ddijciendum

tamen uulgati Gr&ci codices hoc loco MtemiftA tenuifolia capttt babeant, iUudque d qutbufdam reddatur , nobis quoque duxi : prsfertim qubd non defint , qui id jLrtemifa genus inue, ciusq; aliquamfaltem mentionem faciendam
,

niri tradant.Siquidem Kjtellius eft aullor

inibi

ipfum in GaUia nafci circa riuulos , aggeresq; , itcm

in fiumentaceis agris,

atque
,

uulgb

diiti

Ioannis herbam nominari

Verum cum difficillimttm effeputem , nt hxc

,

planta ab aliquo cognofcatur

&

lcgitimi demonftrctur,qubd mllisprorfus notis depingatur

ncfcio

equidem quomodo

I{uellio uiro alioquifidc

digno in hoc

quis relli adftipulari debeat

reclisfcfquicubitalibus
caxttia .fed
,

aut meritb

poffit

C&teritm uulgaris jLrtemiftapafiim ubiqueprouenihcaulibus pluribus,

.

rubentibus , rotundis ,ftriatisq;

.

Foliagerit abfinthio latiora

in

pinguiora ,fupina parte candi-

qua

in

caulefunt longi minora fpettantur

,

Flores copiofifiimi

caulium ramufculis racematim exeunt, par-

ui,pdoft

odorati

albicantesq; e qttibus

iicrafiitudine. Totaplantaodorejpiratbaudingrato.

minutum oriturfemen . Bjdicem babet lignofam , multifidamq; , minimi digi- 2 Eft&alIdeoquenondefunhquiplacentis eam commifceant
.

qubd omnibusfuis partibus priori bumilior, tenuiorq; tera uno tantim caule conftans,alteri per omnia fimilis,pmterqudm myrrha , ficubtts trita jpeSatur quam minorem Mtemifiam appcUamus . Vtriufquc recentia folia cum oleo Irino
,

&

utiliter

mulieribus fupponuntur ad uterinas ajfecliones .-fiquidem

,

& menfes & fecundas euocant

,

Earundem radixpo-

ta adeb uterumexburgat

ut eneftos quoque partus extrabat

ceruicis dolores efficax
efi :

iUinitur cum axungia Strumis ,

pua circa ceruicem ,

&gu-

lam oriuntur

Quinetiam ad
utiliter

atqui ualentius idpmftat,fi cttm

belli

herba inpratis nafcente

tmponatur. Bibitur

trium foliorum fuccus,aut ipfa herba recens aduerfus epotum opium. jLridorumfoliorufarina

(ut drachmarum pondere ex uino pota , medicamentum efi optimum ad coxendicum dolorem : jtdaUigatam jLrtermfiam ; uenejicas probtbere quidaputant)qui defert ttiator,negant idem laJfttitdinemfentire.SuJpenJam autemfuper limine domus

Artcmi^
te5 cx Gal.

ui-

incantat i

om

D fi m
uer i is
,
.

ta ntumgenerumJrtcmifiamfecit,eorumq;uiresreddiditGalenuslib.vi.fimplicimn

medica-

$0

mmmm fo

Duf iex qliidem Jl herba jirtemifia . Vtraque excalfacit ,

:
.

& modice deficcat & funt

:
.

qubd ad

calfaUionem attinct

excejfus fecundi

qubd uerb ad reficcationem , aut primi intenfi,autfecundi incipientis Sunt autem

& modice tenuium partium

Nomiua.
Hijjxtnis
,

Itaque ad renum calculos mediocriter commoda funt,& ad fomentationes uteri . Herba, quaclen^UGrxcis,JrtemifiaitemLatinis,pariter& Italis dicitur: Germanis , Beyfmf^& Sant lohans gurtel
jLrtemifia
:

GaUis , Mmoife .

a>?,o,/.

ambrosia:

cap. cxii.
40

A
iac

Mbtofia pufillus ftutex eft , ramofus , trium palmorum altitudine : folijsrut* , circa imum caujjem exiguis cauliculi feminibus, perinde quafi racemulis grauidi,qui nunquam florem pariunr, odoreuinofo,fuaui:radicetenui,fefquipedali. Coronantur ea Cappadoces . Vis eius reprimeres
:

repellcre

& illitu adftringere humores

qui in aliquam partera incumbunt

Ambrolia: con

T7 Tfiplanta,quam hic primojlatim

&

HAcuuo.

loco appinximus ,genuinamreferat ambrofiam , adeb ut nibil inea defiderari jLmbrofiam , aut plantam illt congeneXLspoJfit ,non dicam tamen alteram , quam anteapro Jlmbrofia oftendimtts , qui dixerit , alipfa notisferd omnibtis jLmbrofiam referat . Quamobrem , haud fortajfe aberraret , rem r.on effe, cum terammarcmefJe,alteramfcsminam;automninocongenereseffeplantas. lUammifit adme Tatauio Iacobus jLntonius

50

Cortufusreiplantariaacerrimus indagator. Hancegomibicomparaui.T^anqHe uariis inlocisfemihiobtulit injficicnlada pmfcrtimq;fecus mwnia arcis Vipaci(locus enim is diftat a Goritia circiter uiginti miUiapaJfuum)inter dttriffimos
,

pides orta

Cui

ckm inibi ex tempore obuiamfatlus effem , camq;

,

conjpexiffem , botryos
.

modo , raccmofo femine refer,

tam

ftatim inclinauit animus

,

ut certb ducerem banc

effe

jlmbrofiam

Ea

quanuis a Diofcoride
,

& Galeno non

aliis

teprafentetur uiribus

qudm ut reprimere ,

repeUere

& iUituadftringere ualeat humores

qui in aliquam partem decum-

bancplantam d ueteribus jLmbrofiamfuiffe uocatam

mmitTliniuslibroxxvi l.cap.i
fiuttuans yfiuticem
rutte circa
'

pr<e[iantiffimam bunt i dixere tamen non poeta, folum,fed plantarum quoquefcriptores non contemnendi,nuUa alia de caufa longmos faciat homines , quemadmo, qudm qubdfuo in cibis ufu

dum ambrofiam illam , qu& Deorum fertur cibus,Deos immortales , perpetuosq;

1

conferuare fabulantur

jlmbrojm me-

i.ubieamijsuerbis depinxit. .tmbrofia uagi nominis eft,& circa alias herbas

,

unum habens denfum , ramofum tenuem , trium ftripalmorum , tertia parte radice breuiore ,folijs $ imum caulem . In ramulisfemm eft uuis dependentibus , odore uinofo , qua de caufa botrys d quibufdam uocatur,

InLib. tertium Dioicoridis.

AM
B R

8ci

A,

10

tur

a b altjs artemifia

Coronantur iUa Cappadoees . Vfus eius ad ea , qu& difcuti opusfit

h*c Tlinius

.
.

\AmbrofiA
^Ambrofia

quoquefacultates > fed

qudm bremfiime, tradidit Galenus lib. v I .fimplicium medicamentorum ,ficinquiens

.

y^^Q,

U1 "

cataplafmate impofita uim babet adfiringentem , ac repeUentem

Ea ut Gmtci ^(tU , ita etiam Latin,& Italici jtm- Nomiwa.

brofianominatur.

AMBROSIA

8y 2

And. Matthioh Comm. AMBROSIA ALTERA.

MeumJ '/*1

*.*V
la

}s(rtt.iJ i')( :

a in multas alas fparfa femen circa totos ramulos Otrys fruticofa herba eft , lutea tota , prouebpviTufil** nit folia cichorio fimilia. tota fuauem odorem fpirat, qua re ueftimentis interponitur b .Inuenitur A(?i irep/ ^ac in torrentium ripis, & conuailibus . Pota drthopnceas mulcet Hanc Cappadoces ambrofiam uot*.pttt VI*

mult.is
.iLis.

ha-

B.V.
:

BOTRYS.

CAP. CXIII.

bens

&

W
,

cant ,

alij

artemifiam

turut prorimu
circa foflas torrentes.

&

LEgitima ,& uerdBotrysfabulofis

tiffirna

&

aridis gaudet

quin

Mcumaddit <rm> ojWi. cum

c

mfiitur fecus Ferfinam

in hortis ferunt,

e*r

Lauifium rapidiffmos torrentes ,

Ideoq; Tridentifiequen& glareofis fluuiorum Goritia muquam plurimis &

alueis
.

in aiis

locis

uino.

lieres

Botryn

qubi eam

uteri affeclibus opitulari exifliment

Fruticat hacfolijs cichorij , laciniatis

copiofiffimo
,

,fi->

nuofisq;
deratio.

quercuumfoliorum fimilitudine : ramis numerofis , tenuibus ,femine

racemofoq; refertis . Tlanta

Botiyos confi- totafucco quodam refinofo madet , adeb ut comprehenfa refina

modo manibusb&rcat . Odorem quidem acremjpirat ,

&
1

quinares quodammodoferiat,fei tamen isfuauitatem retinet, Vlinius uidetur exDiofcoride Botryn reddidiffe lib.xxv i

p.VIII.

InLib. tertium Diolcoridis,

B O T R Y
S.

h3

10 cap.\iii.ubieaminbuncmodumdefcripfit.
attenuat , incidit , expurgat
,

liacicboriafimilia. Inueniturin torrentiumripis.

Botrysfruticofaberbaeftjuteis ramulis-.femencirca totam nafciturfoMedeturorthopnoicis.baclenusTlinius.Botrys itaque excalfaat,

pettoris
,

pota,tum ipfius &fuppuratosadiuuat,quinetiamafthmaticos,&fufpiriofos,tum berba ipfa exdecoBo dulcis radicis expuentibus mtripce berba tantum decotfumpluribus diebus haufium , addito uiolaceo melle , autfaccharo . Turulenta
auxiliatur . Id quod ego atteftaripojfum
:

& aperit

Tmftat eadem ad omnes

&

tboracis affeUus pituitofos

qumimmo

Herba ipfa

tegula Crettco recensfacit quoque ad uteridohres ,fi in calenti

,

m-

no inorata

uentri imponatur . calefiat , deinde ex oms gaUinaceis ciatibusauxiliatur,ubifimulomniaconcifain oleolilinoinpatclia parumper coquantur,&

&

Ideoque cadem und cumpartlxnio

& antbemidisfionbus puerperarum cru~

&
&

tus eijcimdos

calida uenmjupsrponantur. excipiantur,&fimulmifceantur,coquanturque quoufque placenu formam referant, emortuosjtad menfes ciendos, Efi enim hoc prxfentaneum auxilium. Suffiuntur eiufdem hcrba uapore utiliterfamin* reddit . Cxttr non folum eas d tineis tuetur , fed odoratas quoque
.

Herba

ipfa arida ueftibus interpofita

*

^uod riim buiusberba "*

non meminit Galenus infimplicmm medicamentorum eamdem legenm, *

cenfu

Eius tamenfaad-

res

Eotryos u ; res es Pauio.

Cccc

tates

. .

8)"4
),

And.Matthioli
Tauhts lib.v I
H<sc

Gomm.
& Krotten Kraut
:

Nomina.
a

tates ex Diofcoride]retulit

ta

efl

aimodum odorata ,
npriftv

1 .ubific inquit . Botrys\, quam aliquiambroftam , alij'artemifiam uocant,plan cum uino pota non nift reUa ceruice jpirantibus , quos crthopnoicos appeilant , auxiliatur.

Mcum

& Ea Gr&cis &i7$vs,

Latinh item Botrys dicitur :

Italis, Botri :

Cermanis,Traben Kraut ,

Galiis,Ti\mm.

Oribasij cpoyv/AM.i.rotuda.

GERANIVM.
:

CAP. CXIIII.
alis

b Meum.xcttJfircu <Te

oV>.

GEranion
,

folijs anemones,diuifuris longioribus: radice 2 fubrotunda , cum eftur dulci. Qux drachmcc pondere in uino pota uulua; inflaciones difcutit b Geranium akerum caulibus c_minu,

tviov

xst*

eTs'f f

ytfdrfmpellatur
turii

ap- tis

& pilofis

fefquipedalibus folijs maluse . in fummis

.

furfum fpe&antia gruum capitula infunt,

Geraniu c Meu.A87?*.
i.tenuia.

& alte cum fuis roftris , aut canini dentes

Nullius in medicina ufus

defcriptione dijferat.

DVo
folijs

tanthm Geranij genera d Diofcoride traduntur . Verum Latini , Tlinio authore > tertiumgenus addere uiden-

tur ,quodalterum quidem eorum

aGrAcorum
.

Id quod

ipfe Tlinius

aperti teftatur libro

xxvi u:ap.xi .ubi de Geranijs differit ijs uerbis

Geranij confideratio.

Geranion aliqui myrrhim

.

, alij

myrthida appeilant . Similis efl acutx,

minutioribus

& caule breuiori ,rotundo ,faporis ,& odoris iucundi

GERANIVM

T^pliriftc

eam tradunt.

Gr<sci folijs can-

I.

didioribus

InLib. tertium Diofcoricfo

GERANIVM

II.

didioribus
in ijsfolijs

paulb

qudm malun minoribus : caulibus tenuioribus , p ilofis , ramofam ex

capitulafuntgruum
. .

interuaUis
,

binum palmorum ,
:

&

inter qu<e in cacuminibus

,

Mterum

genusfolijs anemones

diuifuris longioribus
,

radi-

ce mali rnodo rotunda

dulci . h<ec Tlinius

Ex quibusfacili colligi potefl , tria effe Geranij genera

^omanis unum,Gr&-

cisuerbduo. QuabmniahodiepaJJimferiuifunturin campeftribus ,fecus uias ,

& iuxta fepes.

Torrb non defunt,qui

putenteamherbam,quamfcribitTlinius GeraniumdLatinis uocari,a Diofcoridis myrrhide non diferre. Ipfetamen non dubitandum exiftimo , quin h<ec iUa ftt herba , quam quidam B^oftrum tum gruis , tum ciconia appeUant , quidam uerb jLcum mufcatam , eo qubd(utTliniusihquit)odorem iucundum jpiret . Vanque ajfurgit h<ec folijs cicut<e , minoribus tamen diuifnris : caule breui , ac rotundo : femine gruum capitulis contento , d quibus Geranij nomen omnibus inditum efi . C&terum Geranium,quod Diofcoridi fecundo locoproditur , caulibus minutis ,pilofis ,fefquipedalibus ,folijs malu,

infummis alisgruum capttula gerensfurfum fpetlantia cum fuis roftris , nunquam dubitauerim eam effc herbam , qua Tes columbinus uulgb nominatur , qitbd nuUis prorfus reclamantibus notis hkc iUi rejpondeat . jLlterum uerb , primo fcilicet
loco dcfcri-ptum
,

& Mank uaUu agro & ubiquefere locorum paffim proucnit

in
,

,foltjs ammones

modo

laciniatis ;fto-

Cccc

ribus

8y
Haellij errat*. liunt hallucinatum crediderim

And. Matthioli comm.

quibusgmm capitulaprodeunt : radice alba ,fere rotunda,ac dulci
.

r &us in purpurt albicantibus , $

,

Qjiapropter Bjtel-

qubd jfcum mufcatam ditlam,quam ipfc herbariis etiarn <Aam pafloris appellari ait,prinititur rotunda
,

migenerisGeranium Diofcoridi effc opinetur. Qjtandoquidem jlcus mufcata radice non

foliis uifitur

ac dulci
.

nec

anemoncs .mulis

:fed

eam plant

reprafentat
,

quam Tlinii

teflimonio

Latini

Geranium uocant

Traterea.

aduerfus

Hermolaum

eos reprehendit FjieUius

qui putant fecundum Diofcoridis Geranium

eam effe herbam , quam qui-

dam d. rubro foliorum colore Bjtbertam appellant . Sed ipfe mihi magis reprehendendus uidetur ,quod crediderit Bjjbertam effe legitimam Myrrhim . De Bjtberta autem , ut dicam quod fentio , eam quidem illius Geranii genus effe arbitror, quod Tlinius ad Latinos retulit , cum ipfa tota illifitfimilis , odorcm iucundum reddat ,flores proferat fubpurpureos , Verim hancnon itaMyrrhidem referre comperio , ut BjjeUius gruiniscapitulisfcateat , reliquorum Geraniorum more exiflimat . SiquidemMyrrbimfolijsadmodum rubentibus &gruino capite nafci,nec Diofcorides,nec alij quodlegerim,

&

memoridtprodiderunt . Myrrhisenimfoliiseli cicuU : radice rotunda ,molli,cibisnoninfuaui .athis omnibus Bjjberta Hcrmolail*- caret ,utlibro quarto clarius patebit . Torra tamen Hermolaus aberrore, quantum reor ^uindicari non poteft , quU
pfi.

GERANIVM

III.

firipftrit:

In Lib. tcrtium Diorcoridis.

GERANIVM

H?

III

I.

Jcripferit
tinis

Geranium

id ejfe Latinis ,

quod Diofcoridi myrrhis , Tliniifortaffe leBione deceptus , qui locofupra

citato

La-

uocatum Geranium d quibufdam Myrrhim appeUarifcriptum reliquit , quanquam legitimm Myrrbidis hifloriam tradiditlibroxxi i iz,cap.xv i .K(ec fantmirum ejl ,Tliniumfcripftffe Geranium aliquibus uocari Myrrhim , citm etiam
Grcisfuerint,qni

Geranium , quodfecundo generi adfcribitur , Myrrhim appeUauerint , ut uidere ejl

in

iis

Diofcoridis
Brafauoli error.

exemplaribus ,in quibus cuiufque capituliinitio innumera plantarum nomina leguntur. Fallitur quoque bacinbiftoria Brafauolus , afferrens nullo modo iis effe adfHpulandum , qui Tedem columbinum uocatum Geranium effe contendunt, qubd

Geranmmfoliis exeat maioribus anemones incifuris

raniigenus
,

Sed is , meo quidem iudicio , ignorafje uidetur

ejl illud ,

qubd fecundum Ge
.

non autem primo generi d Diofcoride affignatum ,

quod Tescolumbinus cenfetur

Vdfortaffe dum
iUius

hxcfcriberet,alterumGeraniigenusnonanimadiiertitinDiofcoride,qubd tunc kQionis impatiens , totum

caput

non perlegerit

Miam ab his Geranii plantam uidimus in

pluribus hortis

ac uiridariis fatam ,foliis rotundis ,fecundi

Geraniimodoperambitumlaciiiiatis , maluam magnitudine gquantibus ,frut~iu gruinis capitulis fimili. Hancherbario- Momordica. rum nonnuUi Momordicam mncupant,qnemadmodum Ealjaminam alii eodem nomine uocant : ean. q; cxteris prxftrunt

&

Cccc

in

po~

j8

.k

Comm.

GERANIVM

V.

inpotionibusadinternauulneraglutinanda.

B.S.C ,mea

quidem fententk

ntagis rejjiondet alteri Diofcoridis Geranio,

ig

cum illoputauerim . Veruntamen haud eant Trimum itainficias quin Tes columbinus dictus idemfit Ccranium : fed eum quis retliusforti Geranium minus dixerit .
ut qu&foliis ad maluam propius accedat . Quare
effe

& banc magis eandem

que-Gcranium Diofcoridi defcriptum , folia gerit anemones , longioribus tamen diuifuris,inunoquoquefolio fenis . Caulem tnittit ab ipfa radice reclum , tenuem , geniculatumq; . Flores d geniculis in caule prodeunt punicei und cum foliis , rofarumferifigura ,fed longe minores ,

& quinque tantumfoliis

referti

i quibus rofielli oriuntur inferna parte lunati . Rgdi.

cenititurrotundanucepontkamaiore,fubnigricante^& dulci fapore prtedita. JJafcitur inculiis locis Dalmafta pouenit.1{am inde atlatam plantam adme mifit Vlixes Mdrouandus Medicus apprime eruditus
teriA indagator nonpoftremus
fis
: .

Copiofumin

& Medica ma

Cauhbus gracilibus ,flexilibus ac rotundis : floribus puniceis ,

Secundumfoliis efi malua minpribus -.pediculis tenuibus longis,& fubrubentibus dppene quibus acuminati apices oriuntur gruinis capittbusfi-

milcs.

J\adicembabettenuem,palmarem&fibrofam. 7s(afciturfecusitwera,locisincultis,&etiamin hortis. Ter- 2Q

tium cuius meminit Tlinius,foltjs uiret Cicuta minoribus,feu Myrrhidis proximis , minus tamen laciniatis , hurni accubanctantur tibus,qu<efenefcentia rubefcunt.Caules babet breues,rotundos,pilofos,rubentesq;: in quorufummitatibusflores fpt
purpurei parui (lelkfigura ; acuti oriuntur apices gruinis
dice nititur candida tercti ac dulci,uegetiori
l\aroftris fimiles furfum ffefiantibus,capitulis balauftij cjfigie.
:

quam

altera

T^afcitur in ruderibus

circa fepes ,fecus itinera

&faxcjb

&

cxtetwato

InLib. tertium Dioicoridis.

GERANIVM

8 T?

VI.

extenuatofolo. C&teriim pr&ter h&c alia tria funt quoque Geranij genera,quorum primum quod copiofum inpratis in Boe-

mia prouenit ,folijs babetur c&teris grandioribus , ranunculi &mulis ollonis circunquaque diuifuris,numerofis,humi accubantibus
,

pr&longis ac firmioribus pediculis nitentibus

Caules editpinguiufculos ,

& articulatos

ramis copiofis,in quo-

c&ruleo adpurpurum cacuminibus flores emicOnl c&terorum maiores, ingyrumfefe pendentes rofarum modo , colore ram uiolaceaminclmante Quibm decidentibus ,gruina , ut inc&teris prodemt capita, maiora qukmin c&terisgeneribusprono in fummitate ro(lro,triplici apice, in corom modum refciffo Bgdicem quoque c&teris longiorcm habet craf.
.

&

fioremrobuftioremq; ,multifidam ,colore rufefcvnte

diuifa
,

,&

lignofa intus matrice.

,

Secundum foliagerit pentaphyllimodo

.

magis tamcn per ambitum iaciniata,fubbirfuta . &pralcngispediadis

.

ipfisq; vilofis nitentia

Caules habet pal-

marcs,tenues,lanuginofos

Flores ex purpura rufefcentcs

$ quibus paru&acut&q;oriuntur filiquulcc,birfute ac fubafpe-

Vcrona

r&,inquibusfcmcnconcluditurl [{adicem habet palmarem , fed tenuem. Ts{afiitur aridofolo. Tertium,quod adme Canles Uures lentos ,gemculatos , hirfutos :flores mifit Francifcus Calzplarius foliaprofert alth&spro.xima
.

paruos rubentes balaufiij,fiue Cytinifigura

quibusgAunaprodvuvt capita

roflro ut in

c&tais acuminato . T{adix

ilii tfi,

Cccc

fefquidodran-

86 o
fefqttidodrantalis
,

And. Matthioli
digiti crafjitudine; qua

Comm.
reficientihns fe

humotemts rttbcfcit.Trimi Gcranij radix (ttt vlinius efl author)

in uini cyathis tribus bis

ab

irnbccillitatc utiliff.ma efl.Bibitur

.

contrapbtbifim dracbma
.

dientem contra inflationes.qux

&

crudaidempr&flat

Succusradicis auribus medetur

Opifibotonicis

fcmen dracbmis quatuorcum pipere,& myrrha

potum . Sccundum iterb Ceranium etfi nullius effe in medicina ufusfcripth tradidcrit Diofcoridcs; non defunt Uimcn bodie hcrbarij,qui in internisuulneribusglutinandis,&fiftulisfanandis ipfuminpotiontbus fumptum , mirifice commendent . Sed hi decipiantur,Serapionis interpretemfecuti , qui Jlmomum Tcdem columbinum appellauit quipequidem uereor , ne

&

pcquoniampropriafitjimomifacultasinterniscorporumuulneribusmederi. Geranij nonreperio meminiffe Galcnum

infmplicium medicamentorum

libris

ius quidemmemimt Tattlus , fedea tantum de Geranijs pofleritatis memoria

mandauit , qu& ex

ipfo

Dwfcoride fumpfit
Latini fimiliter

Qucd Gmci ytfdvm ,

co de cinguenha
:

Geranium uocant

Itali

Geranio

Germani, Storckgn fcnabel

Hijpani

Ti-

Galli

>

B^oftro de cicongie.

GNAPHALIVM.

Trdpd^tof.

InLib. tcrtium Diofcoridis.

Tt&9*Kw

B6\

GNAPHALIVM.

CAP. CXV.

Naphali j folijs albis,mollibusque aliqui pro tomcnto utuntur. Bibuntur efficaciter folia in uino auftero ad dyfenteriam
Gnaphalij coa

GTslaphalij bifloriam adeb paucis perflrinxit Diofcorides, ut nobis nonmodb dijficile ,fedetiam impoffibile uideatur, ut quifquam conijcere, ac decernere poffit , qumam planta fit,qu uerum Gnapbalium repr&fentet : pr&fertimcum
antiquorum batlenus repererimneminem,qui Gnapbalijfaciemlongiorihifloria
Diofcorides
>

cxprefjerit

Etenim Vlinius eadem, quct

deflirpium bi,

breuitate ufus

Gnapbalij notas reddidit Ub.xxvu .cap.x.Fuchfius tamen

m fuis clarifiimis
exiflimauit

l o ftoria commentarijs

herbam quandampro Gnaphalw oflendit , quam ideofortaffe Gnaphalium

.

qubd incana,

tomentofaq;confbiciatur

GNAPHALIVM VVLGARE.

Sed mihi plani eam Fucbfmspro Gnapbalio depinxiffe uidetur , quam Tlinius lib.

XXIIII.

Mf.XlX.

86
Plimj.

Anci. Matthioli Comm.

l a Vlinij dici poffet,qubd eius e ueteribus nemo,quantum cquidem Herba imuiribus defiripftt De qua is dijferens loco mbdb citato , eam ijs notis ,

Impia herba cap.XiX.Herbam impiam uocari tradiUqw meritb lis*

legerim , pr&ter ipfum memineritj,

&

pia uocatur incana, roris marini afpeffu

tbyrft

modo uefiita , atque capitata . Inde alij ramidi

excellant
,
.

affurgunt ,fua captttlla

gerentes

Obid impiam appeUauere,quoniam liberifupcr parentem

,

Mij potius ita appeUatam , qubd nuUum

,

animal eam attingat

exifiimauere

Hac inter duos lapides

tritaferuet

prxcipuo aduerfus anginas fucco

.

lacJe

& uino

admifio. Mirumq; traditur ,nunquamab eo morbo tentari , qniguftauerint

gularipullos auidius deuorantes .haUenus de Impia Vlinius.

Itaque&

fuibus dari, qu&q\ idmedica-

tnentumnoluerintbaurire,eo morbo interire . Suntqui &ihauiumnidisinferialiquidexeaputent,atqueitanonflranXyli hiftori; mres.

&

candidiffimum ueUus,quoduulgbnos appeUamus Bambagia

in

mentem

redegit,a

C&terum quoniam Cnaphalium ob eius tomentum , iUud alij Cotone , Latini uerb XYLON,eJ" Goffipium, mihi ueteribus Gr<ccis nufquam , quodfciam,defcriptum nifi ajferere uelimus fpnfipar de qua Theophra,

&
,

ftns egit

lib.mi .cap. i x.effe Xylon

ideo hic de eius hifioria

ac uiribus latius differendum duxi

quam fecerim

in lini

XYLON, SIVE GOSSIPIVM.

pientionei

In Lib tertium Diofcoridis

.

.8j

mentionc , ubi eiut quoque memini .

pti in

De hoc itaque Tlinius lib.x

x.tap.

fic loquitur

Superior , inquit , pars ^fegy-

Arabiam uergensgignitfruticem , qucm aliqui Gofjipion uocant,pluresXylon , ideo Una indefatla .xylina . Taruulus e(i ,fimilemq; barbaU nuci defertfruclum : cuius ex interiore bombice Unugo netur 7>{ec uUafunt ei in candore
.

&

moUitiduepraferenda.

VeftesindefacerdotibusMgyptigratilfim..hacTlinius
copiofiffvmum prouenit
,

Hacxtatc Xylonferitur etiamin

.

pro Creta

&
,

Cy

Sicilia infulis , ubi

,

quin

&

in ^ipulia

alijsq; regionibus nafcitur

Huius lanugo

manifefii excalfacit

acficcat . qu&fi comburatur

mirum in modum manantem

uulneribus

fangumem 0it . Seminis

meduUa

tuffi

<$ difficulter fpirantibus auxiliatur :

genitalefemen procreat, proinde ueneremfiimulat . Oleum ex ea ex-

primitur , quo tum lentigines infacie,tum etiam c<etcr cutis

macuU optimi delentur

Sed ut iam Gnaphalio fuas ex Ga.

knoreddamusmres,eas,ipfelib.vi.fimpliaum medicamentorum ,

his uerbis retuli

Gnaphalium

idebfic

nominatum Gnaphalij

14

e[i
,

quodfolijs tiusmoUibus d*7tyva.$<t>,a>i,hoc

cft

,pro tomentis utantur . Sunt autem candida,& mediocriter adftrin- resexGal.

dyfentericis
.

gunt : ac proindequidamtdexhibent ,ex aufterorum uinorum quopiam, eliam Gnaphalium appeUatitr i

Herba Gmcisyv^tthiv,Latinis
Nomina.

T Y P H A.

TiTm.

8 6*4
Tw>h.

And. Matthioli
TYPHA.

Comm.
CAP. CXVI.

in cacumine ambienTYpha folium edit cyperidifimile: caulemalbumjaeuem, a?quabilem:florem nominant. Huius herbx flos fuillo

adipe eloto exceptus,ambuftis medetur

tem,dcnfum,quiinpapposfoluitur,quodpaniculamaliqui Gignitur in paluftribus,

.

& aquis ftagnantibus

.

h*

confi-

^T^TpbaptantdcflinItaliauulgaris,notiorq;omnibus ,qudmuteiuseffigiesexplicaridebcat

Eain paludibus

,fla-

dewtioi,

jL & nis

'

& lacubus fiequentiffimaprouenit

ita ut rarce

admodumfintftagnantes aquce , quce Typha nonfcateant . Cladicitur

,

ua ,quaminUuiffimo caule gerit ,dnofirisHetrufcis MaTgaforda uulgb

qubd eius lanugo,fiin aurcs decidat,

furditatem ajferat . Expetuntur clauarumpappi infimce gentis hominibus plumarurn uice ad grabatos farciendos . Folioad tegetes parandas . Typhtt rumuerbujusadconueftiendauitreauafa,&ad muliebres cathedras texendas : quin

&

pappis , additisbetonic*folijs ,
fatis

& gladioli

ac bippoglofii radicibus , omnibus in puluerem tenuiffimum redatlis

& af-

ouorum luteis exceptis , utuntur quidam feltciter ad enterocelas.

Id autem medicamentum exhibent quotidie ieiunis

dracbmce pondere triginta dierum fiatio:coq; non modbpueros,adolefcentesq; fanari poUkentur,fed etiam iuuenes iam ceta

tamen interim pmflanti ligatura , ac emplaflris glutinantihus ima pubis pars probd muniatur . Typbte memmijje Galenum infimplkium medkamentorum cenfu,noninuenio. Eius tamen meminit Tbeophraftus libro primo cap.xm .deplantarum hiftoria ,ubi inter enodes paluftrium locorumplantas Typham quoque recenfuit . Ei nomen Gr<ete confiftentes :ft

Nomi*.

cum eft 7i/> Latinum item Typha Italicum , Ma^raforda : Germanicum , Mofikplben , Majfe . cum , Bobordo > Iunco amacorocado : GaUicum , Mache ,
.

&

Varenkolben Hiftani:

20

&

&

xi,*.
a Meum.f>/etf
BJTlQd,(J.icUd.i
j,',jjr

CIRCAEA.

CAP. CXVII.
\

J\

radi-

ces palmi' gitudine

auc qtiatuor.

b Deertimeo plici ferme,aut quadruplk

'

?*"?*" fP erfl a s Radicistufiepondoquatuor,in fextarijs tribus uinidulcis perdiem,& noclemmace- jo frC ^yjy*. rantur,potuque triduo uuluas expurgant Semen in forbitionibus datum la&e mammas nutricum ex.
i
.

maximc

in

petrofis.

pjgf

Citcxx
deratio.

confi-

TJ^ m
.

equidem aufim affirmare , an Ciraea hodie inueniri poffit in Italia

quanuis ea antiquis fortaffe notiffimafue-

Siquidem nulla haBenusje mibi obtulit planta , neque alijs , quodfciam , qucz Circaam repmfentaret . C&t eJL Jrum credidere nonnuUi hancfibi Circcece nomen comparaffe qubd Circeuenefica infuis ea uteretur ueneficijs , ufil qubdfortaffis eiusfuerh inuentrix , d Sole patreplantarum omnium genitore edocla . Quod etft nonnuUis uerifmile putetur cum tamen d nemine Circceam hispoUere uiribusproditumfit > aliunde potius id nominisfibi uendicaffe exiftimandum . Memi, ;

nit Circces, Tlinius lib.xxv

1 1

.cap.v
:

1 1

1 ,ubi eatn bis notis , ac uiribus depinxit

Circceaflrichno

( hoc efl ^folano)fatitriplicifer-

uo fimilis
Plmij lapfus.

eft :flore

nigro, pufiUo
}

paruofemine > ut milij, nafcente in quibufdam corniculis : radice femipedali ,

ls[afcitur in apricis faxis
.

40

aHt q Ua d rtljjijcj
,

a^ a

d orata ,gufius calidi .

Diluitur in uino
,

bibiturq;
.

ad dolorem

uulua

&

uitia
.

Macerari oportet in fextarijs tribus quadrantem radicis tufieper noclem

& diem

Trahit eadem po-

tiofecundas

Semine iac mimitin uino , aut mulfa aqua pota . H<ec Tlinius , qui iUa omniafere ab ipfo Diofcoride mtt-

tuatus efl . Etfi ab eo in hoc

magno , utputo , errore

,

diffentiat
.

qubd

Circcex

femen

in uino , aut mulfa

aqua potum lac

,

Chcxx

uires

mimere tra(iat > cumpotius

quoque Galeno
.

tefle

Diofconde , ipfum eliciat

Qua in re Tlinius non modq

.
.

Diofcoridi rtfragatur

fed ipfi

ex Galeno.

qui de Circcece uiribuidifterens lib.v 1

.

.fimpl.medic.fic inquit

Circce<s herbce

radicem fcribit Diofcorieiusin forbitione

desex uino dulcipotamfectmdas expurgare

Nomina.
exhibitum
catur
,

Efienim boni odoris,& excalfa&oria

.

Semen autem

adlaftis

gmeraiwnem

conducit

QuceGr&ce

Kipneua,, Latini fimiliter Circcea ,

&

italice Circea uo-

e9

O'im'91)

In Lib. tertium Diofcoridis

o; w'r5.

865

OENANTHE.
:

CAP. CXVIII.

florem candidum caulem craiTum,palmi alritudine: lemen atriradicem magnam , in multa rotunda capitula extuberantem . nafcitur in petris . Huius femen 3 caulis,& folia cum mulfo uino pota,fecundas eijciunt . Radix e uino urinas ftillicidio conuenit.
:

OEnanthe folia habet paftinacs

plicis
:

FILIPENDVLA.

Bdii

Qenantben,

866

And. Matthioli Comm^

OENANTHE

I.

iklefatio.

Tlinius lib. IQ 5 f>*F.nantben , euius bk Diofcorides mtminit , Tbeopbraftus libro vi.cap.vi I .deplantarum hijloria, Oemmtliesco recentiornm herbariorum plerique eam effe herbam , qu<s hodie paffim I .cap.xx 1 1 1 1 .putant,Fucb(ius ,

&

l/xx

&

Filipendvla uocatur . Quprum certi JententU quanuis

fcribere .

uirorum magine apud me aucloritatis , mnquam potuifub,

qmd Filipendula h&c magna nufquam , quod inuenerim

radice nitatur

, qutt,

rotundis extuberet capitibus

qubd

femen nonferat atriplicis : quoddenique non in petris,fed in pratis , &Uto ubiquefolo proueniat . Quibusfani rationibns non potui non adduci , ut apud Diofcoridem aliam omnirio d Filipendula Omanthen femper effe crediderim . Cteterum
^intonius Cortufius Vatriciut tria Oenantbesgenera, qu&poft Filipendulam hic expre{Jimus,mifit ad me Tatauio Iacobus ^atauinus > uir ut reiplantaria admodum peritus,ita ingenua Uberalitate pr&ditus . Vltimum uero , quod humiferpit , accepid

In Lib. tertium Dioicoric(is.

8 6j

OEN AHTHE H,

cepi d clarifilmo Medico Bernardino Teruifano > qui nuncfimplicium medicamentorum facultatem

& uniuerfam matetubcrofa e(iranituntur Filipen-

riam medicam ,magna cumlaude ,infamofifiimaTatauina yicademiapubliciprofitetur

t

Quodautem

diee

pluribusfane' notis genuinam

D iofcoridis Oenantbem referre uidetur

Ctetera uerb

cum radicibus

cum ea habere cognationem ofiendunt . TJec interim alicui mirum ej]e dee/l . l^am tametfi legitimi Oenanthes (pecks nonfint , cum hacltnus fuerit nemo , qui bas plantas proprio appelLtuerit nomine non
dttUfnnilibus. .quinetiam umbeUis non paruani

bet i qubd cunclas hasjpeciesfub Qenanthes nomine appingi curauimus . Siquidem id temere a nobis faclum non

pneter rationem ejfe exifiimaui ,fifub Oenantbes nomenclatione , nunc primum prodirent in lucem , ad
dioforum cornmodum
'

rei

plactarw (lu-

.
>

Qciianthesuires,quas dejeripferit Galenus infimpiicium cenfu,non licuitmihi rcperire. Cate-

Dddd

rum

868

AndL Matthioli comm.

OEN A N
T H E III.

Fili

enduls
.

ui

res

rum Tilipendulam non uulgaribus pollere uiribus teflantur recentiores . Ea enim urin& remoratui , eiusq; flMcidio auxi- IO anhelantihatur : item renum titm cdadis,tum doloribus . Eadem flomachi inflationes difcutit . Medetur fufpiriofis,

&

bus

omnibusq; in umuerfum morbis , quos ca-uftfrigida excitauerit

,

Trodefl comitialibus injperfo cibis radicumpuluc,

Nomina.

re t <platita

qii Grmcis

Wr& ,

Latinis etiam Qenantbe appelktur : Italis

Enanthe

OENANTHE

InLib. tertium Diofcoridis.

$69

OENANTHE

II

I I.

jo

K<fvv{*.

CONYZA.
.

CAP. CXIX.
.

graui odore . Vtriufque folia oliuae fimilia , hirfuta, pinguia in maiore caulis binum a pappum a Mefi iiiit cubitorum altitudine attollitur , in minore pedem a?quat . flos fragilis , lutei coloris , qui abigit,& pu- ggg**fugacculices ferpentes abit.radicesfuperuacuce. Suffitu,fubftratuquefrutex totus tuberculis , ac uulneribus . Flores , lices necat.Folia conuenienter illinuntur ferpentium plagis , folia-cumuinoad menfes,partusque eijciendos bibuncur item contra urins ftillicidia, arquatum tormina: comitiales pota ex aceto adiuuant . Deco&um in defeflionibus medetur uuluas
latioribus
,

COnyzse duo genera

qux parua uocatur,odore prseftantior eft: maior uero frutice altior, & folijs

..

&

&

morbum,&
malis
.

doImpofitus fuccus abortum facit . Herba ex oleo efficaciter horroribus obhnitur . Capitis lores Dddd $

8/o

And. Matthioli Comm.

CONYZA MAIOR.

Eft & tertium conyza? genus , caule craffiore, ac molliore folijs medlx inter Iores tenuis illita fanat maiorem,& minorem amplitudinis minime pinguis,multd tamen grauioris odoris , & iniucundioris,
.

fedinefficacior. Prouenitlocis

humentibus.
,

Cony* confideratio.

/"""^f

Onyqe omne genus non

,

in

Hetruriafolum ,fed alibi quoque pajfimferi prouenit

.

nullis prorfns reclamar.tibus

no-

%^j tis
tatur
bis
.

qute earum fingulisd Diofcoride tribuuntur

.

Conyxa maior uulgb Tulicaria

dicitur

quia fubflmta ( ut Dio~

fcoridesinquit)pulicesnecat
.

QuafortajfcrationeaddutJusTbeodorusinTheophrafto Cony%am

Tdicanam

interpre-

MeminitautemConyT^Theophrafiuslib.vl.cap.i i.deplantarumhifioria,ubidee'msgeneribusdvJcrh hisur.rConyxa mafcula , &fcemina confiat . Difiant quemadmodum ctetera , qu& fic difcemi defiderant . Famma ciim
,

tenuiori uefiiturfolio

& comprefiior

eft ,

atque in totum minor .

Mas amplior , craffioriq; caule , atque ramofior,&fclium

In Lib. tertium Diofcoridis

8 7* 7

CONYZA MINOR.

1 liunt amplius pinguiusq; habens , necnon ,

req; conflant
:

quippe cum circa arclurum

eft
.

totum ferotina gemine Umboftucliferafunt & & poftnrclurum incipiant Marigrauior odor :fcemhm acrior, tdeoq; conft.orefpleridid.hr efl .
,

in

,fto-

>

tra beftiarum morfus commodior cnius d Diofcoridefit mentio

enfi comitatucopiofifiima
,
,

hmc Theophraftus de

duplici
.

tantum Conyz&genere . C&terum tertia eiusfpecies

J^afcitur h&c in ^Ananitx. uallis agro
locis
,
,

inter

marem , &faminam media eft

,

&

in Goriti-

quinetiam in Boemia

Germaniaq; humentibus prsfertim

&fccus

uias ubi

ex agrorum

marginibus aqueus humor flillkidio.quodamin proximos defluit canales.

ficcteferina
ntts iibro

Hac autem peculiariter dyfentericos iituat , (i drachm& pondere qwtidie fumatur ex uino rubro auftero . Cony%& uires pofteritatis memoriaprodid.it Galevil fimplicium medicamentorum , ficinquiens . Conyza <$* maior , minor adfimilis funt tum temperatuns

c
x

Gal.

tum facultatis : guflui amam ,

& acres apparent

&

Excalfociuntq;

admodum luculenter , ftue quisfolia Uuigata citm te-

nerisramulis(e(tenimftuticofaplanta)particuipiamiilinat,fiueubiino[eo coxeriteo utatw. Siquidem concuffiones

Dddd

fiue

Itt

And. Matthioli

Gomm,

CONYZA MEDI A.

fiucrigorcsperiircuitumredeuntes,talefanartoleum uidetur. Florcs quoqueeorum adfimilisfunt facultatis, Itaque

quidam ,

&

ipfos cumfolijs tritos in uino bibendos exbibent ad

menfes fortiter ducendos , ciendumqi fostum . Efi

illis

& ter~

ja

tium Conyx&genus , in loeis bumidioribusproueniens , utrisq;

tum graueolentius , tum

imbecillius

Sed prims mc~

tnorau tertijfunt ordinis in excalfaciendo ,

Nomini.

& exiccando

Kwfrfic Qr&ci , ut etiam Cony^a Latini dicitur. Italici, Co~

ny^,&Tulicaria:Cermanice,Geelemunf^,& Durruurt^:Hijpanici,Mtadegua,

H'mmmj(.

InLib.tcrtium Diofcoridis
h>i^^a/V.

87
&

HEMEROCALLIS.

CAP. CXX.

HEmerocallis folium , & caulem habet liJij , herbacelcoloris ut porrum

: flores in caule per fingulosexortusjterni aut quaterni erumpunt, lilij diuifura, quoties dehifcere cceperunt,colore perquam pallido : radix magna cft , atque bulbofa . Qua pota , aut cum melle , lana in peflo appofifanguinem . Folia trita mammarum inflammationes a partu contraclas , oculota, aquam educit ,

&

rumquecolle&ionesmitigant. Radix,&folia igni ambuftis

utiliflime illinuntur.

HEmerocallis nufquam non prouenit in Italia

bus,&inuallibusaureocoloreemicat
.

Hemeroallfs . quandoquiiem circa meffem in aruis interfegetes , in pratis, in montic a &dVulgusLiliumfylueftrenominat. Fgdice nititur bulbofa,hortenftlilio

perfimili^fedcolorediuerfa.

Flores,citmfuotemporedebifcunt,coloreperquum pUido(ut Diofcorides ait)confpiciunHemerocallis genus

tur , adeb utfulgentis aurimodo rutilent .

& iUud

effe

non diffiteor , quod ego inuem in montibus Ia-

fidk.idnanquefaciealterum amulatur ,fedradicembabet ,qu* pluribus

HEMEROCALLIS.

& paruis coagmentatuv bulbis

quinetiam

jkres

8/4

AndLMatthioli

Comm.

HEMEROCALLIS ALTERA.

Quorundara floresprofert aliamfortitos diuifuram ,ut eius effigies

error.

,quambk adiecimus , aperti demonjlrat . Hmcitaque eorumerHemerocaUim ejfe exijiimant

, .

ror } ut ar bitror

euidentijfimi deprebenditur
,

qui Lilium conuaUium uulgb diclum

7^4,

que

illudfolijs conftatferi plantaginis

:

tenuioribus

tamen , minusq)ue ftriatis .

cauliculis iunceis, triangulis

effigie ,

tenuibus

ac

moliibus

in

quibus cacumen uerfus plures prodeunt flores albicantesbalauftij,aut arbuti

.

odore perquam iucundo

i quibns baccs, lunio,& Iulio menfe prodeunt rubrn

nullis adiacentibusbulbis
.... .

Rjtdices demittit laxas, longaa , fibris, capillamentisque refertas,

lilio

Hemerocallis uerb, Diofcoride tefte,folia,& caulemprofert

fi
.

fimilia:flores

coloreadmodum
,

pallido:rad:cemmagnam,bulbofamque. Qu<efani not& ,

,

diligenter conferantur,manifeftiflimi indicabunt

eos ballu-

rnccL^&uires. cinari

qui Lilium comiaUium HemerocaUim

cjft

contendunt

luii

conuallij
.

magnus apud Germanos in medicamenjLiunt eo roborari cor

,

Useftufus{abundatenim eo maximi Germania ) aduarios corporis morbos

cerebrum,&

amnes principes facultates

. ;

Idcirco refolutis , comitidibus,comulfis,uertiginofts^inimi deliquio correptis,

& cordis pulfatione

InLib.tertium Diofcoridis. LILI VM CONVALLIVM,

7)"

Jatione concufsis,ipfum exhibent .

Quin itiis ,feu commorfis d uenenofis animalibuspmbent . Item egre parturientibns , oculorumq; infiammationibus maximo effe auxilio pradicant . Conficiunt autem ex floribus per tftatem ficcatis uiuindemiarum tempore ; ipfos calcatis mis admijcentes , quopoftea utuntur ad pradiha . Sunt qui recentes flores

&

mm

uetere tiino macerent ,

& in uitreo uafe diu infolent

&

admiftis

lauenduU uocaU ,

& roris marinifloribus, additisq; odoracorporis afetlus

.

mentis nonnullis : deinde ex ijsflillatitiam aquam in calentis aqux balneo uitreis organis eliciunt,eamq; aureis , argenteisq;
uafculis reponunt
.

Hanc aquam auream appetlant : qua utuntur ad omnes pntdiblos

Quinimb eam

iamiamanimam
tjs

expirantis oriinferunt,ratiex eiusajfumptionehominesmoricntesin uita retineripojjeperplufculumtemeft .

porisfpatium. Sedquamuanaifliferanturopinione,mibiquidemfxpenumeroexperimento deprehenjum

quoqtte irritum comperiatur ; ea tamen eflbuiufce aqun apud

Quod

etfi

omnes autboritas, utplerique ab

eius exhibitione abftine-

re nequeant , etiam in morbts calidifiimis .

deteriim nonfine errore Fuchfius , uir alioqui dob~li(s"mus,putat Lilium con-

Hemerocallis
u

uaUium ejfe Ephemerum , dc quo Diofcorides agit libro fequenti . Sed qudm is aperti decipiatur , nosfuo loco dicemus HemerocaUis meminit Galenus lib.v i .fimplicium medtcamentorum , ftc inquiens . HemerocaUes radicem habet lilij radicifimilem,

" e" GalT

And. Matthioli Comni.

cifimilem
,

nonfgura tantiim ,fed &uiribut .

V rodefl nonfems atque illa

.

igni ambuflis

quippe

qm kttiter digemitem

facultatem habeat ,

fylueftrc uocatur : Italis

lis ,

& cum boc repulforium quiddam Qu* HemerocaUe & Ciglio faiuauco Germanis
,
,
:

Gracis.iii{*epnMfAit , Latinis quoque

,

HemerocaUis,

&

Liliitm
:

Heydnifcb Idien

Hijpanis , Lirio amarilho

Cal'

Lis iaulne

Wfr.
a Catecuieni.
v

LEVCO;iVM, SIVE ALJ3A vioLA.

CAP. CXXI.
.

LEucoionuulgariseftnotitia^feoMnfloribusdirferentia qu^dam.-nanque aut ccerulei,aut albi, htvx.Hor $&aut purpurci , aut lutei inueniuntur . Luteum uero pracipui in medicina ufus Huius aridi flores ^dcsiov 01 <Te / et\ttaJI0U feruefactiindefcflIonibus,ualentcontra uulua; inflammationes,& menftrua expellunt.-fanant oris poixouots /Sieho. ukera , cum melle cum cerato , rimas fedis Semen duum drachmarum pondere ex uino potum, auc Ijjtfhu. JWcummclleinditum,menfes,fecundas,&partus extrahit. Radices cum aceto illitae , lienem repri- IO fnrHyti KgjaJ^ a podagricos iuuant 10 iVjj C)JJ7ljJJ munt , iS <a?o aJJt*
:

&

^euxtf/sj.i.

coiii
alij

Leu marinu,

LEVCOIVM ALBVM, ET PVRPVREVM.

uiolamari

nam. Romanis
uiola marina.

nim habec e.m

dem

etiamipprio-

fum cum

te leucoio.

Leucoion

InLib. tertium Diofcoridis

LEucoionetfi Latinisalbamtantitmuwlamipfonomine fignificat ;tamcn
uiolarumgcntribus . luteo fcilicet , purpnreo,casruleoq; colore diftintlis , fiepe ufurpari folet . Id bodie

Z77
officinis,at-

arci herbarije authoribus &proc<eteris Leucoij confideratio.

que etiam meiicis ijs , qui .Arabumfaclionemfequuntur , borum uoce Cbeiri nuncupatur
Italiainhonis,acuiridarijs ,xn&dium feneftns
uafismulieresftudiosi colunt , ac fouent
oculis
,
.

Leucoium omneferi genus in

parietibusq; frequentifiimum uiptur: ubiillud in figulinis , ac ligneis

7{anque eius flores citm coloris uarietate ,turn odoris fuauitate tantam cum
.

& naribus ineunt gratiam

coij in [talia nafci

Torro non temeri omne feri genus Leu, ut in coronamentafrequentiffimi addantur modb diximus . ouandoquidem caruleum inibi,quod fciam, non p rouenit . Qmmobrem Marcello DioLeucoium cctruleum boc loco accreuijfefufpicatur
nixus
, ,

Ci l{ufye^ius

fcoridis interpretifubfcribendumputo, qui

ridis

uetuftijlimi Latini Diofco-

Longobardis

literis fcripti teftimonio

in

quo nullum plani de cceruleo Leucoij colore uerbum legebatur . Su,

I o jpicionem hatic augcnt , itaq; effe comprobant Oribafius

in

& Serapio

quos item id uerbum hoc loco non babere comperio

fimplicium ccnfu

ciim alwquin reliqua Diofcoridis referant . Vrofdiunt

.

omniagenera

cubitali altitudine

ramofa,cau*

h brafficx exilion ,fedfoliorumfacie uariant

LEVCOIVM AVREVM.

Siquidem tametfi omnibusfolia fint oblonga , id tamen , qubd lnteis exit

teet

floribus

78
efi

And. Matthioli
longioribus, numernfioribus
latiora
,

Comm.
:

floribusfolijs

uiridioribus

& magis h acutum defincntibus

luteo

cxtera ncrb

nempealbum
ungutntum

& purpureum ,foliagerunt breuiora

Cateritm ex Leucoio
,fi:te

,&non , utin

mucronata

quinetiam juperneinftrniq; canejientu.

iilud

ex albis uiolafloribus , utpote qui cateros od)rc prxcdl vit , Tcrfe odo ratim

parant : quod Iafminum appellant , ut primo libro in ipftus tafmini unguenti mentione ofttudimus , ubi , eoramfententtam
Leucoij uiies Gal.

refutauimus , qui eftoribus Gelfimini uulgb uocati idfieri contendunt

Leucoij uires tradidit Galtnus lib.v

ftmpliefi:

r,x

cinm medicamentonim
plus tamenflores
,

ftc inquiens

Leucoij frutex uniuerfus extergentem faadtatem pojfidet, ac tenuium partium

ftcciores
,

& inter bos qui funt

efl

magis etiam qudm uirides , adeb ut

& oculorum
&ad

cicatrices craffis

ex-

tenuent

Tum menfes quoque decoftum eorum

uiuum ptrimens ,

& abigens

mouet , fecundas ,fcstumq; emortuum elicit : medkamentum : efl enim id , utft quod aliud , amarum . Qubdfi
,

&

&

fi

bibatur ,

fanum
l

quis tiirium eius uebe-

mentiam multa aqua admifla retundzt

ac mitiget , aut certi id genus aliquo , habebit

pblegmonem bonum medi-

camentum

Sic

decofium

eius ft

nonmerumfuerit , uteri phlcgmonas identidem perfufum fanat , pottffimum qus diutino

temporeadfcirrhimodiiminduruere. Siccumceratoulcera&gread cicatricem perusnientia curat. Sunt uerb ttiam,

qui cum melle ad oris tdcera adhibeant
.

Semen cum eiufdemfit facultatis , aptiffimum efl duarum drachmarum menfu-

rapotum:tum mevfibits ciendis appofttum cum meUe,conuenire creditur,fostumq; uiuentem interficere , ac mortuum eijcere . Rgdices fimilis quoquefacultatis , nift quatems craffiorisfuntef]entk,& magis terreng , cum aceto lienis induratos fanmt. T^onnuUiucrb&phlcgmonasinartkulisinduratas uscurant. Id h&MM Gr&cis dicitur,quod Latinis Viola.

Nomiiu.

alba(quanquameo nomine Gract

:

&

luteam
,

jllchein italis Viola bianca : Gcrmanis

Gelb uiolen

quas

Gallis

Violettes

& Girofiees
.

& purpuream uiolam comprehendunt ) Mauritanis Keiri,Cheiri,fiue & Vuyfi Hijbanis Violetas amarilhas & Violetas blan:

ueil :

20

K f *w>aW

CRATAEOGONVM.
:

CAP. CXXII.
.

CRratogonum,fiue,utalijsplacet,cratceonon,folijsmeIampyro fimile eft,multis calamisex una radice emicantibus , multorumque geniculorum femine milij Nafcitur in opacis , & frutetofis parte plurima fummopere acre . Traditum eft a quibufdam,hoc fi bibat ieiuno ore,ter die poft menfes purgatos , tribus obolis , in cyatis aqua; duobus mulier, ante conceptum quadragintadiebus &uirmodoconfimili,totidemdiebusantecoitumhauriat, uirilis fexuspartum futurum.
:
.

/"""\ Vanuisputent ttonnulli Crateogonum effe quandam Terftcaria ttocateffeciem;ego tamen torumfcntenti& non aufim
Jffubfcribere ,qubd Terficarix. nullis fere notis Crat&ogonum amulari mihi uideatur. 'Nequeuerb aliam herbam, qu Crat&ogoni effigiem repr&fentaret , haUenus reperi , aut repertam uidi in Italict ; ubi tamen ipfum naflci non negaue-

confuL

30

rim

Sed certi id inueniu

difficile

fufptcor

,
,

quoniam

eius defcriptio
.

quemadmodum

tant , rei herbarm authoribus obfcurafatis

& confufa tradttur

& fequentis

ab omnibus , qui ex-

Kp*.Teuo?t>m,fic Grxci , ut Crat&ogonum item Latint

Nomina.

uocatur

Crateogono , Italwi

ttor

PHYLLON.
.

CAP. CXXIII.
.
:

PHyllum

duum generum eft Qyod autem the, quod eteophyllon uocatur , in faxofis nafcitur lygonum appellant , prouenit mufci modo , folio olea; , fed colore magis herbaceo caule tcnui, breui:radiceexili.floremalbumprofert:femenpapaueris,maiufcuIum. Sed arrhenogonum csete- 40 rahuicfimile,folofrududiftat:habetenimracemofumquiddam deflorentibus oleis non diflimile. Arrhenogonon potu mafculi fexus facere partus , ut thelygonon fceminei , proditur . Horum Cra,

teuasauthoreft.. Sedhuiufinodihiftoriatenusmihiproduxifle uifumeft.

LEgitimum Thyllum nondum hac <etate quodfciam in Italia compertum efl quanquam uidetur Bjtellius exiflimaffe Terftcariam qmm maiorem cognominant effe Thyllon. Qua in re meo quidem iudicio aperti fallitur :fi, ,

is ,

quidem Terftcaria illa humentibus , ac ultginofts locis prouenit ; Thyllum uerb infaxofts nafcitur , ut Diofcorides teflatur. Qui tamen ,fi eius uerba accuratiexpenduntur , nuUam huius herbs. cognitionem habuiffe deprehenditur , nifi eam , quam
exCrateu&herbarijhiflor!ahabcrepotuit,undeforteeaomnia fumpfit.
ThyUumcognitufitdifficile.

Qup

fit,ut mirarinon liceat ,findbis quoque

DcquonibildGaleno,&Tauloproditum
fuiffe

inuenio

:idquodhaud dubianivfidem facerepo-

50

Opinio dam.

quorii

tefl,

non fccusillis ,acnobisThy\\um

differre
,

incognitum.

Cateriim non defunt quiuclint

ThyUumd

Lino"^pfii,hoc

efl,

Mercunali non

pofflm libtre confentire

qubdpljmbus tum notis , tum facultatibus fibi inuicem refpondeant . Vertim qubd cum ijs non bac me maximi animo fufpenfum detinent , quoniam Mercurialisfolia habet ocirni , helxm<x. co-

gnata

rton infaxofis tantiim

non autem oliua ;flvrem herbaccum , non album . qubdpr&terea Mercurialis nafcatur pafflm in hortis,& uineis, . qubd de hi> denique feorfum diuerftsq; capitibus fcripferint Diofcorides , Tlinius , utpote dc re-

&

bus interfe differentibus

curiali crafflore
10
,

Equidem hoc anno plantam xnueni interfaxa in Saluaiino mqnte non longid
:

Goritta,folio

mcr-

breuiore, aliquantum in ambitu ferrato

femine iarn deflorentis oliudfimili. Quibus utique votisea

mibiuifaififatis^Arrbenogonofuffragari.

SedanutrumfueritMrhenogonumpro certo.affirmarenon auftm.quofa.

Thewhr.

^1im
floria
,

^' ut ^' c "is imaginem pingendam neglexerim

ubi ttafcriptum reliqutt
.

Thyllimeminit Theophrajiuslib. l^..cap.X x.deptantaru?n hi1

Quadam adprocreandum marem , aut faminamualere uaduntur Quamobrem Thyl-

. ,

lon

tum arrhenogonon , hoc efi , marificum , tum thelygonon

.:

id efl ,fceminificum

mcant . jlmbo interfefimiliafitnt,

&

octmi

In Lib. tertium Diofcoridis

ecimifpeciem referunt . Truclus tbelygoni

8-c,
oliua
,

modo mufci oleaginei^uerum pallidior : arrbenogoni uerbficut

tefliculi
effe
.

cum pripo-

mum ex mufcofoflore emergit

tcfl
,

geminus modo

hominis . hsc Theophraflus

Ex cuius nimirum uerbis

in

coliigt

Diofcoridu codicembocinloco deprauatum

in

quandoquidem Theophraflo theligonum non nsfcitur mufdmodo,

ntquefolium habet olea uiridius , ut

Diofcoridefcriptum Itgitur .-fedfruclum quidemfert

rcm tamen . Qu& certe

verbis

theligoni
.

notarum diuerftas facit , utplani

fujpicer in Diofcoridispotius

modum mufciole&,paUidio, quam in Tbeophrajii

ego reperi ( ut

mendum aliquodfubeffe
non

Atque adeb fit , ut quaft iam non dubitem affercre eam plantam , quam
illi

mtldixt)in Saluatino montc , uerum jlrrbenogonum effe:non folum qubd defcriptionipulchre reftondeat ;fed etiam qubd

in notisferi

diffentiant auclores
,

grauiffimi

Herba , qua Gr&cis tpvhhw,

Latinis

& Tbyllum

<& Eolium appella-

Nomina,

tur : Italis

Tbillo

& Folio
TESTICVLI SPECIES
I.

Eeee

ofo?.

88o
ovWf
,
.

And.Matthioli
TESTICVLVS.
,

Comm.
CAP. CXXIIII.
,

TEfticulus quem Graci cynoforchin uocant

oleae molli fimilibus
,

folijs circa

caulem
:

& ima eius parte intera ftratis,

:

Iongioribus, anguftioribus,lxuibus caule dodrantali rloribus purpureis: radice bulbofa , oblonga , oliuae modo angufta , duplici ordine fuperiore , qua? plenior eft inferiore, quce mollior , ac rugofior Eduntur radices co<5te , ut bulbi . Ex quibus fi maiorem edant uiri , mares
: : .

ladte caprino bibere ,

folui.

generaridicunmr:iiminoremfceminae,alterumfexum. Addunt,in ThelTalia mollem mulieres in ad ftimulandos coitus aridam uero ad inhibendos &alterumakerius potu re:

Nafciturinpetrofis,& fabuletis.

TESTICVLI SPECIES

II.

iS

CW

InLib. tertium Diofcoridis.

cr

SSc

W rr,.
alter a alio

TESTICVLVS ALTER.
:

CAP. CXXV.
a ?,
J,

nominc ferapias , Andrea authore uocatur quoniam radix ad multa utilis Folijseftporri,latioribus,obiongis,pinguibus,exalarumfinuinflexis .-caulepalmeo :floribus pene purpureis : radice tefticulis fimili. Qua? illita tumores difcutit, ulcera purgat , ferpere
fit.

TEft iculus

^;

ptt-

[u

**>*

eadem non patitur abolet fiftulas, & illitu inflammationes lenit

:

Aridae radices

nanrque putredincs , & 10 culocanis,produntur.

oris ulcera

cacoethe aluum fiftunt e uino pota? .

:

& /yaf'Tu *& nomas inhibent la- Sa&pid^ uoDe hac,eadem qu de tefti- can a i '?elut
:

lj

iuhabecmeu,

TESTICVLI SPECIES

III.

Ecee

%*ivtut.

882

And. Matthioli Comm*

TESTICVLVS

III

I.

IQ
f

Orib.acMit.
Te oAt/.i.

w*.r.

SATYRIVM.

CAP. CXXVI.
,

6ii lif

Atyrium aliqui trifolium uocant , quomam triat fert folia, ad terram mf racta rumici , aut Iiho lililij effigie, candidum: raditSahSSIw ^milia,minoratamen,acrubra;cauIemcubitalem,nudum:florem rvnritt wi cembulbofam, mali magnitudine,fuluam, intus utouum candidam , guftanti dulcem , &ori non in^^ & gratam. Quaminuinonigroauftero bibere conuenit,contra opifthotonum 3 Vtendum ea dum
a
.

plurimum. Pro au pe-

KUUt

Siure.

concumbendiinceilitcupiditas:iiquidemeapronioresadueneremfieri affirmant.

InLib.tertium Dioicoridis.

88 }

TESTICVLVS

V.

^Wk
f

satyrivmerythronivm.
, ,

cap. cxxvii.
,

St

& alterum Satyrium ery thronium

fiue erythraicon , id eft rubrum,femine lini

maiore a ,du-

Cortice radicis robufto. i c* . ^ro , leui , fplendente . quod fertur non fecus atque fcincus libidinem excitare . Z b apricis " gracili , rufo . intus autem albumincluditur , fapore dulci , non ingrato ori . In montofis , Q ;ib leoit> enafcitur . Venerem , ut produnt , fi omnino manu teneatur radix ftimulac : eoque raagis , fi bibatur * vm\.i. dkd

AIWii ,

&

in uino

Seee

Errant,

884
Satyrij,&Telliculi confid.

And. Matthioli Comm.

j
.-

xiultoruerror.

mea quidemfententia , omnesferd buius&tatis medici ; ac feplafiarij quippc qubd Canis teftkulis kgithni 7{am h& plant<x(fi Diofcoridi credimus)notis , acfatie maximeinter . facultatenon longiffnt difflmiles . Tefticiilorumnim radices , prxter id qubd anrmdium fe diftant , quanuis uiribus , teftes repr&fentant , oblongxfunt > bina , utrinquependentes ifuperior tamen altera , qtupknior cft :\inferior altera, qu&
Bjrant

Satyrij uicepaflim in medicamentis utantur

&

mollior

& rugoftor
.

Satyrij uerb radix bulbofa

mdliq; modo extuberans defcribitur , colorc exterius ftilua

,

interius

ut

ouum

candida ,gu(ianti dulcis,& ori nonjngrata.. cuiper omniaferifimilis eftalterius Saiyrij radix

qubd Erytbro.

mum appellatur

C&terum uerum Satyrium > ut ingenue fatear , hatlenus in Italia uidere mihi non hcmt
,

jliquiLry-

tbronij uocati radicem rnali effigie , cortice tenui

<& rufo ; candida intuspulpa ,fapore dulci , oriq; non ingrato

,

fco SyrixmifitadmeCechinus Martinellus I{auennas Vharmacopaus pr&flantiffimus

fus
.

&

rei

berbaria

, Damaadmodum ftudio-

Cuius imaginem bic excudi curauimus , ut difcant, qui Orchim Satyrinm effecontendunt, quantum d fcopo aberraue.

rint

Tefticulorum itaq;plura habenturgenerafolijs, &floribus dijferentia , ut ex appitlis bic imaginibus , quisfaciU

.

difcernere potcrit

qttibus

&
S

illud

addendum effe exijiimauerim , cuius radix human& manus jlmilitudinem refert .

VuU

ATY

IV M

ERYTH R O N

V M.

gisa

In Lib. tertium Diofcoridis

gusaprtdiclaradicisfiguraidTalmam Chri STI appelkt
*,

88
.

>-

J.uicennabafce radicesDigitos citrinos nuncupat

,

etfi

eas Digitos citrinos ejfe perperdm , nuUaq;

quod in librofuo legerim

uallis

ratione dutli negent

Monachi illi,qui in Mefuem

pa Ima?Chrifti gsnera.

commcntariosediderunt . Huiusduo in jtnanU

tiora nigris
reffcerfii

montibus habentur genera. Vr.nm maius , quod foiia aUiola-

macuiis , caulem rotundum ,

Uuem : florem fyicatum , uarmm , in purpura albicantem , odore non inmanum

expri.,

grato: radices duas ,qu<cfan$tefticulos caninosreferrent >nifi ramisquibufddmquafidigitis,humanam

mere uiderentur

jllterum minus > quodfolijs conftxt croci : caulc dodrantali,iunceo l&uiq; : in cuius cacumine flos emi-

io

cat purpureus , amaranti &mulus ; qui recens odorem qudmfuauijfimum reddit . Huius exiccati puluis ex aqua ignitum cbalybem experta , cpotns(ut perbibent ij , qui ita efje experimento comprobarunt) dyfentericis maximeprodtft . idem aquam preftare aiunt , qux per uitrea organa txijs elicitur . B^adices biticfirniles,fed qu& aiteri magnitudme cedunt . Excalfaciunt utr<xque(ut author
efl

jLuicennd)ficcantq;fecundo rcceffu* Crajfa corpons excrementa peilunt , faciemq; de-

ttrgunt

Dantur maniacismagno iuuamento : quin

&

in

neruorum affeclibus . Seminispuluis dracbma pondere ex uino

in prandio

potus , comitialibus fubuenit . Item radicis decotlum uino diutius commiftum , quod bibendum paratur tam

PALMA CHRISTI MAIOR.

qttam

88

And. Mattliioli Comm,

PALMA

CHRIS.TI M I N O

R.

qudminccena. J^adices^^koli Florminitefiimonio,febremquartanamfugant:isnanqueearumtantumufuSiliotum

l^rratav
*

quendam curatkm retulit

EucbfiusValmam
,

Cbrifli

non reBe\paci eius dixerim

.

inter Satyrij genera depinxit :fiqui'

,

dem

eapotius,

meo

iudieio

inter Canis teflicuhs erat reprxfentanda

teflicnlos
,

Quinetiam

in eo mihiplane' erraffe uidetur

quod

Satyrium tripbyllon , perinde atque canis

cum duabus radicibus piclura exprefferit contra Diofcoridis dclinea-

Monachorum
hpfiis.

tmm

'

1 umm tantum radicem Satyrio mdli magnitudine reddidit . J^iftforlaffe is potiusfueritpibloris lapfus . Hah
effe

lucinanturpneterea und
perfuaferint , tot

Satyrio radices , quot Canis

piantur , iuteUigent .

cum Mefue Tatres illi reuerendi , quieius antidotarium commentatifunt . quippe qui male (wt hinc qudm aperte decitejliculis . Verum if Diofcoridem confulant , Sed bisfacilt! errandi occaftonem potuit dediffe Tlinius , qucm lib.xxv i .cap.x.Qrcbin,id efl , tefli-

&

culum,cumfatyrioturpiter confudifjc conftat . C&terum quoniam legitimo Satyrio deflcimus, officin&,ac medicieius
uice Tefiiculi radices fuppeditant ,infelici tamen,necparifucceffu
tulerit Diofcorides
,
.

J^am etfi adprolem gignendam telliculi radtces pra- I0

:

qubd maior d uiro deuorata mafculum gignat , minor uerb afamina faminam
;

deturq; moUisfami-

nisbibendo in latle caprino adftimulandam uenerem,arida uerb ad inhibendam

non tamen ob id unquam comperi queneffet

,

quam , qui ex earum largiore efu refcrret ,fe magis ad uenerem fuiffe excitatum , qudm
SedidfortH fortuna
rius
illis

priufqudm eas comediffet

,

accidit

qubdutrafquefimul radices ederint medicorum imperitia . quofatlumfit

ut altera alte-

uim deftruxerit , cum

alteri uis infit ,ut

uenerem flimulet
:

alteriuerbut eandem inhibcat

Idquodfortajfeijs non

eucniret ,fi legitimumhaberemus Satyrlum

phraflus meminit

lib. i v..cap. xx.de plantarum hiftoria,

.

uelfiherba iUa inueniripoffet,qu<ttbominesfalacifiimos reddit. Cuius Tbeoubi itafcribit . jid rem autem uentream mirum in modum ber-

bapollebat ,quam Indus attulerat

%onenimfolum edentibus ,Jed etiam

coire ualerent
.

uehementem adeb fieri , ut quoties uellent ,

autem ipfum , qui
uel

magno , atque

robuflo

tangentibus tantum genitalibus uim dixere Et quidem qui ufifuenmt , duodecies egijfe dixerunt . Indum corpore erat ,feptuagefies aliquando coiuijfe fatentem licnit audirc uerum
.

emijfwnem feminis guttaiimfuifle , demumq; infanguinem deuenijfe . Mulieribus Uerb uebcmentius etiam
.
.

citari libidinem,

..

ft

uires cx Gal.

cumeomedicammuf&fuennt ,dicebatur .hatlenusTheopbraftus . Camnitefticidinirespofteritatismemori&mandauit Cynos orchis eadcm herba . l\aCalems lib.v III .fimplicium medicamentorum ,ficinquiens . Orchis , nuncupatur calida , ac guflantibus dulcior apparet . Cceteribm mahr radix multam dici ciusbulboftn , ac gemin& uis inefl humida ,

&

&

uidetur babere bumiditatem excrementitiam,&ftatuofam

delicet
,

qitapropter epota uenerem excitat

Jlltera uerb
.

minor ui-

contrd

admodum elaborata efl , ita ut eius temperamentum ad calidms , &ficcius uergat

Vnde htec radix non

modb nonflimulatad coitmn ;fed etiam plane contrd cohibet, ac reprimit . Eduntur toftts, bulborum more . Orcbis uerb, quem Serapiada nuncupant ,ficcioremfacultatem obtinet , quam ut primi ordinis haberi mereatur : quocirca ad uencidcera fordida purgat,& herpetes fanat . Siccatns mulrem nonfimditer acconmodus cfl . Oedemata illitus difcutit ,

&

&

to etiam

magis deficcat

adeb ut

& putrefcentia

contunuuaq; ulccrafanet . Habet ctiam quidpiam fubadftringens,ac j?o

proivde

InLib.tertium Diofcoridis.
proinde uentrem ex uino potus fiflit .

n7
-

tnidum

& calidum temperatura

cfl :

Meminit item Sdtyrij Galenus eodem libro . Satyrium , inquit,aut Triphyllum hu Satyrij uires quamohrem guflu quoque apparec dulce . jLttamen recremcntitiam , &flatuofam ex Gal

humiditatem poflidet : quocirca ad uenerem incitat .

Hm utrb & herba ipfms radix prxjiare potefl

.

Vorrb , ut quiGermanis,KuaNomina.

damjcribunt , ex uino nigro auflero potum fanat opiflhotonon

lus
,

Tlanta , qua Grxcis Sp^ttA n/obSt S?ytt, Latinis Teflicu:

& Tefliculus canis nominatur: ^frabibus

:

Chaft alkeb ,feu Chafialchelb

Italis

Teflicolo di cane
,

ben Kraut cHijpanis , Coyon deperro: Gallis , Coullon de chien .

tine dicitur

Qu& uerb planta o-<tTvptov Gr&ct)

:

Satyrium quoque La:

^Arabice
,

Gafi alchaleb
,

Chafi altraUb ,fiue Tatarich

:

Itdice

Satirio

& Satirione

Germanici

Sten-

del unrtzj Hijpanicd

Satyrion

ov. w HOrminum faciuum

.

& Supinos de ^apofa HORMINVM.

herba
eft folijs

Gallicd, Satirion

CAP. CXXVIII.
fimilis
:

marrubio

caule femicubitali , quadrangulo

circa

quem eminentise
recluditur .

(iliquis fimiles

prodeunt,quse ad radicem fpedtant , in quibus diuerfum femen

:

cuius

eft

ufus

Siquidem in fylueftri rotundum , fufcumque inuenitur in altero nigrum , oblongum, Ad uenerem ftimulandam , cum uino bibi uolunt . Purgat cum melle argemas ,albuH O R M I N V M D O M E S T I C V M.
.

&

ginesque:

BSS
:

And. Matthioli comm.

difcutit eo ctiam extrahuntur aculei ex corpore . Idem cffc&iis Sylueftremagisuiribus pollet:quare unguentis , prxfertim gleucino.pcrmifcetur.
:

ginesque illitum ex aqua tumores

cflillitceherbae.

Horminiconfi
deratio,

~VJ

FeUins ,

& bunc

ut arbitrorfecutus Fucbfius infuis quifque de flirpium bifloria ckriffimis

commentarus ,certb

JLV crcdunt Horminum faiiuum eamperqudm odoratam

trifaluia ,

berbam

effe ,

qu& uuigb aliquibus Sclarea , quibusdam

Ma-

RuclIij,& Fuc '"

i,

m probem,multamibioccurrunt.T?rimumqubdcontrd Hormini
marrubio qudm longe maioribus ,

& nonnullis HerbafanfHloannis appellatur

Sed certi horum , Ucet dottitfmorum uirorwn ,fententiam ut

defcriptionem illteplanta conflcnt cauleplerunque
.

Wu

bicubitali ,folijs

& calyculis

in

quibusfemen recluditur , furfum ftettantibus

Ittud prmtcrea addiderim
,

Dein-

dequbdinSclareaipfarotundumfemeninueniatur,nonautem oblongum.

qubd Liofcorides

nunquam , meo iudicio , Hormini odorem pratermifijfet ,ft ei Sclarea dicla Horminumfatiuumfuiffet,ut illi exifiimant :ca 10

emm adeb

odorata

efl ,

ut eius odor injignisfme uitio prateriri non pofiit

Huc

denique illud accedat,& eosplan,ntpu-

to,refcllet,quifecus opinantur,qubdplantam,cuius bic tffigiem

damm,Tifis ad me mifit Lucas Gbinm

mtdkm

clarijfi*

HORMINVM SYLVESTRE.

muh&

InLib. tcrtium Diofcoridis.

folijs efl

88 S>
plinij lapfus.

mus,& rei herbaris periti(fimm,qu& adamujjim Hormmumfatiuum repr&fentat,ut piUura affabri demonflrat . Ea enim
Manubto fimiltbus ,fed maioribm,& ajperiufculif: caulibm femicubitalibus, quadrangulis: floribm in caulefcfiliquis ftmiles

cundumfoltaper interuallaprodemtibmpurpureo colore.quibm decidentibm, eminentice

prodeunt ,qua

ad radicem Jpciant,in quibm nigmm,& oblongum recluditur femen . C&terum Sylv e str. e

folio efl falui&feri fimili,

eaiileflfquipcdali,aff>ero,quadrangulo,leuiter hirfuto,Jiriatoque:florefalum,colore purpurafcente ,filiquulis

pluribm in

humum reflexis, in quibus femen rotundum , fufco colore

folijs e.xit

Galiitrico paflim uocato baud longi abflmile

crijfiis ,

Sclarea autem

Hormino quadruplo maioribus , ac latioribus ,fubafperis,

humiaccubantibus ; caule fefquicubitali,

&

quandoque maiore , hirfuto ,firmo , quadranguloq; , d cuius medio plures oriuntur rami , in quibus fpicati exeunt flores expurpuraalbicantes,odoreeximiopr<editi:exhisreceptaculaoriuntur,in quibus nigrum pellucidum,ac rotundum

10 includiturfemen. B^dicibusnititurmultifidis,fubnigricantibusq;. Hanc

etfi Diofcoridis Horminum non fit,egotamen Horminum maius , aut odoratum Horminum appellauerim . Huiusfolia ex aceto impofitapanosper fe,uel cum mtU le dtfcutiunt . itcmfurunculospriufqudm caputfaciant . ItaU mulieres odorati Horminifeminisgranum oculis caliganti-

C L A R E

A.

tfff

huiimpQttunt

8^o
Horminu
gis genus.

And. Matthioli Comm.

,-

bus imponunt , nec ex oculo auferunt

nifi

caliginefoluta

Hormini utriufque meminit Tlinius libro xx i

incidtjje fuperius

.cap. ultimo.

ubi in eum errorem lapfus deprebenditur,in quem

& infiachy etmdtm

ofiendimus

r
.

t-lam ubi

Horminum

folijsmarrubiofimilibus depinxifii opus erat ,ei foliaporritradidit ,nimirum Gr&corum

fru-

nominum

uicinitate deceptus:

ft

*?'.ienim marrubiumfignificat , mpdro uerbporrum , quodTlinius lcgijfettidetur . Eft Hormini genus a TbeopbraTlinio interfiuges annumeratum : quod(ut Galenus author e(i libro i . de alimentorum facultatibus)in, Galeno ,

& ter eryfimtm & cuminim mediam naturam obtinet

>

&

mm in
Nomiiu.
fert ,

libris fimplicium

Osteriim Hormini , de quo hic nobis efl fermo , meminiffc Gale. medicamentorum , nonnperio . quanuis eius mentionem fecerit Taulus,qui tamen illa tantiim re-

qu& d Diofcoride mutuatus efi .

hwW}
:

Grxci eam plantam Sfptm uocant,ut etiam Horminum Latini

Itali

Hormino.
*

HEDYSARVM.

CAP. CXXIX.
:

rEdyfaion , quod unguentarij pelecinum, id eft, fecuridacam uocant, ftutex eft , folijs ciceris feLmenrufuminfiliquis fert,corniculorummodoaduncis,quodancipitemfecurimxmulatur,unde nomen accepit amarum guftu . Stomacho utile in potu . Additur in antidota . Cum melle ante coitum fubditum, concipiendi fpem adimit Nafcitur in fegetibus , hordeis
.

SECViilDACAMAIOR, SIVEHEDISARVMMAIVS.

&

Quanquam

InLib. terciumDiolcoridfs.
nriur
.

851
Hedyfari conll
<l eratl -

QVanquam Securidaca intcr triticum, & bordeum quandoq; proueniat ;fiequentior tamen inter aphacam nafci ccr
Id quodetiam teflatur Theophraflux lib.& cap.v lll.de plantarum hifloria , ubi Securidacam in apbacis
.

gtgni

eaq; apbacen necari prodidit

Tlinius fimilitudine uocabulorum deccptus

lib.

xv

1 1 r

.cap.xv 1 1 . Securidaca lcnlegerit

,

..

tem complexu (irangularifcribit . In eo autem error deprehenditur , qubdphacon pro aphace

&

uerterit

nant

Gr&cis lens $>*koV , uocatur > non t.tpd>w, qwe uicia genus efl. Sed re quoque Vlinio rcfiagatur Theophraflus, qui loco citato

aracum , non autemficuridacam lenti innafci ,

undecim ex uno
in pifo

& inimicari tradidit

,

Duo Hedyjarijiue Telicini babeatur genera , ctfi

.

Dwfcorides unius tantum meminit, alterum , quod maius,alterum,quod minus appellanerim

ximis
,

Maiusfolijs cxit ciceriprorufifi enti-

procejfit
.

crumpentibus . Cauliculos edit tenues lentosq; ,fioribus diluto purpura colore

Siliquas habet corniculatas , preffas
.

10 bus , ut

,fed minoribus
,

adunco cacumine ,
.

in

quibus rufum concluditur feefl,nifi

tnenfecuris effigie

amarifaporis

1\adice nititur unica

albaq;

nonfine adnatis fibris

Minus maiorifirefimih

qubdfoliaminora Jpetlantur, numerofiora ,

&

in

cacumine retuja.

Quinetiam,& caules-,& rami,&

c&terut,

quot

quotfunt partes minores habentur . Flores edit alteri haud abfimiles , fed pufillos , ex quibus cornicula onuntur rotunda,

SECVRIDACA MINOR, SIVE HEDISARVM MINVS.

mcuruaj

8^)2
tenuius
.

And.MaLthioh
,

Comm.
&
lentigines
,

incurua ,&aeumina.to eacumine, qtix per maturitatem rufefcunt

in
.

quibusfemen continetur alteri fimile , fed minus, ae

Bibitur utriufque femen contra uenenoforum ani,

Radice mtitur gracih , alba , longa

.

&

alte'

defcendente

malium morfum

Eiujdem farina

uulnera

&putrida ulcera

abflergit

quemadmodum

& alphos &

,

cutismaculasomnes,ubifrequentermelleoptimoexceptaiUinatur. Veclusquoque expurgata

crementisex melle , aut defruto delincla
.

craffis ,pituitofisq\

ex-

Tfecat eadem inteftmorum uermes ex dulci lixiuio pota,aut ex uino,aut ex bu-

Hed

favi

uitcj

mano

tacle

aduitocrocimomento
.

HedyfarimeminitGalenuslib.vl.fimpliciummedicamentorum,ftc inquiens. He,

xGal.

dyfarum , aut pelecinum

.

Huius frutkis femen colore rufum efi , utrinque anceps

uti fecures
.

^imarum ,

& fubacer-

bum apparet quamobrem potum gratum eflftomacho ,

Nomin*.
cis

& uifcerum obftrucliones expurgat

Idempr&ftant totiusfruti-

ramuli.Viata qttx Grtecis

<S'ura. ( ov>Latmis

Hedifari*,& Securidaca nominaturdtalis fimiliter Hedifaro,&Securidaca.

ow*.
1

ONOSMA.
O N O
S

CAP. CXXX.
:

kNofmaoblongafoliahabe^adlimilitudinemanchufeJongitudinequatuordigitorumj&unius riadtudine , mollia , in terra iacentia , fine caule , fine femine , fine flore radice nititur oblonga,

A.

tcnw,

In Lib. tertium Diofcoridis

eam fupergrediatur, abortum faceredicitur.
PLantaqu<edamexcollibus,quos
jjs

8 93

tenui,infumi,rube(ccnte.gigniturinafperis. Foliainuinopota,partus extrahunt. Pra?gnans } fi

uarijs herbis refertos circaGoritiamnaturacottocauit,inafi>erisnata

iampridem Orofmkis co
fi

admeaUataefi,qufoliababctminorisancbufie:radicesuerd eiusita rubefcunt,ut quafi rubti uideantur. Ex nctis , qua quidem pulchre Onofmati rejpondent , nonpotui non adduci , ut eam uerum Onofma putarem . Vnde etiam

d "atio.

ciuspiUuramaddendam diligenter curaui ,utdeea aliorum quoque fit iudicium . Sed ccrte , ut uerumfatear , mibiadhTic incompertum efl , an hxc caulem ,flores femen proferat :fiquidem eam hatlenus non nifi caule , reliquis uiduam ui~

&

&

dere mihi
'

licuit .

Onofmatis uires tradidit Galenus librovm .fimplicium medicamentorum ,fic inquiens

"
.

Onofma,uel
eijcere,

q*

ofmas , uelphlonitis , uel ononis , ex acri ,

folijs eius in

& amara confiat fubfiantia :proindc quoque crediturfatus necare, &

uocatitr
.

res

uino potis .

Vt Gratce cW^* , ita etiam Latine" , pariter & Italice* , Onofma

Noraina

NYMPHAEA ALBA.

Pfff

%*#'*.

8^4
Wufj*.
4

And. Matthioli Comm.

NYMPHAEA.
,

cap. cxxxr.
& lonprodeuntibusrflorelilio
,

& ^J Ymph^a gioribus,a!ijsinfummaaqua,alijsdemerfis,pluribusexradiceeadem

nafcitur in paludibus

ftagnantibus aquis , folijs faba? Aegyptia?, minoribus,

fimiii,albo

,& in medio crocos habente. cum defloruerit ,ut rotundum malura

:
:

aut papaueris caput>

Citeaft.
_

legit .s/Kpof.i.

nigro (emine,d<*nfo,& lato,Ienti guftus . Caulis eftlaeuis,niger,minimecraffus,AegypticB fabcEcognatus radix nigra b , icabra,cIauefimilis,qua?autumno fecatur . Sicca cum uino pota ccelia-

extuberat
civ

amaro.

b Qribadusle
gir, "Stf^ffet.i.

crafla.

c Oribafiusle
gif /</ i)CI
.

i.

Cilicw.

dy fentericisque auxiliatur , & lienem abfumit Radix ftomachi.ac uefica? doloribus illinitur uitiligines ex aqua emendat impofita cum pice,alopecijs medetur eadem contra ueneris infbmnia bibitur:fiquidemeaprorfusadimit.potaaffidue aliquot diebus , genitale infirmat. Idem femen poturnefficit. Nympha?nomenfibiuendicafleuidetur,quoniamaquofa amec Plurima inueniturin c Elide,inAnygroamne,&inBoeotia?Aliarto.
,
.

NYMPHAEA LVTEA.

Nt/ ue*7
i

InLib. tertium Diofcoridis.

*91

bt\Jnf{tfa.iTtpcL

NYMPHAEA ALTERA.

CAP. CXXXII.
Meum
nonle:

luteonitente,rofiefimili. Huiusfemen,&radixcontrarWunarumprofluuiaeftKaciterexuino I Meumexeplarad capitis o nigro bibuntur . Nafcitur in Theflalia , amne Peneo calcem addit.
0O*f

St&akeranymphaja,[cuiusflosblepharadicitur],folijs antedi&ae radice alba,fcabra:flore

git conclufa.

JY W(A~

NYMPHAEA PARVA.

(to *l'Sotv' 9tp h.iyno*,u

Nymphza qui Nymphonam

uocantjCuius
flos

Nuphard

cicur.

tfff

Ttymfb*

h
Nymphsf c6Cderatio.
|_

Q.<5

And. Matthioh
vjs
,

Comm.
.

"^ T Tmphcea utraque fcplajiu)

admodum planta , <& omnibus notior, qudm ut tndicari deceat Veruntamen Fucbfius medicus cUatis nofirce clariffimus in libro iUo dc compofii ione medicamcn\,us

Mauritano nomine T^enuphar appellatur

.

?s(afcitur ubique freqnentijfima in paludi-

lacubus

& aquis Jlagnantibus

. .

Vnde non mirum,

fi

eafit uulgaris

110

reprotau!"

torum , quem nuper autlum edidit,putat alias effe Grxcorum Ts{ympbeeas, alias jtrabum,ut eius uerba,qu<e hicfubijciam,
aperti fatis declarant
Ttymphceee,iuquit,feplasijsTsienupbaris. Facultatis tdmenflorum eius Diofcorides

nus nonmeminerunt
tur
j

. De illorum itaque fententia femine potius ,

. .

& radice medicis utendmn

&

Gale-

erit
,

qu<e
,

ut ijdem tejlanrefiigerandi

refiigerandi,& cxiccandi poteflatem obtinent

jLrabes contrdfloribus ejje utendum prcscipiunt

illisq;

intertio ,infecundo autembumettandi uim tribuunt

jLtque bos qiiidem Jiorcs quarta

fpecies T^enuphariS producit.

quandoquidem illi prteter binas , quas Greeci commemorant , duas alias recenfent . Vt binc conjlet , cam TsTympbceam, cuiusfloreshumetJarejlrabesmemori<sprodiderunt,hodieeJfeomnibusincognitam. Qnapropter toto coslo errant noflri
temporis medici
,

IO

qubdfuis lsQmpb<sis

quctfunt

GrcecorumMmeclandi etiam facultatem

.

affignant .

Ita

jLrabum

fcri-

ptafspenumero errandi occajionem medicis prcebent

Et mirum planieji , Serapionem etiam inter T^ympbeeas numerare,

nibil ejl in uniuerja

quam calidam
nus Fuchfius
refeUere
,
.

ejfe

& tenuium partiumfcribit

Huius equidtm uiri aiioqui

eruditi iudicio

atque jlrabum dotJrinam tueri :

jLrabum dotlrina certum , ac foiidum . batJetantum abeft ut bac in refcribere utlim , ut potius cogar ipfum utpote qui Grxcorumfcripta bonafide referant , atque ijs etiam addantfi quid
.

jldcb

boni babentfua mdujiria

& experientia compertum

Id quod uel bicfiet perfpicuum omnibus , quiczquo animo rcm iudide earum fioribus mentionem faciunt
,

cabunt
fint

Hbd igitur jlrabum nympiuct , etji eas humeciare tradant , ubi

Cetdem

cum nymphceis Grtecorum, quiuim illam intacJam reliquerunt , faciU probari potejl Serapionis, ac jLuicennte tefiimonio . Hi nanque , ut omittam qubdomniafere" ex Diofcoride tranfcribunt , nonjblum utuntur floribus,ubihumetJandumfit ,fed etiamfemine <& radice , ubi adjiringtre refiigcrare fit opus . T^eque mirum certe, qubd Mabes fuis nym- 20 phctis frigidum humidum temperamemum adfcnbant , quando fic iUis , ut etiam nobis experimento compertum ejl, il-

&

&

larumflorcs humetJare

&

refiigerare

jltque adebhocmihi non uidetur Grczcorum

fententi<s aduerfari
.

.quippe Grceci

fcribunt nymphczas exiccandi quidem

pbeeis

& refiigerandi uim habere ,fed defemine & radice inteUigunt

,

jlrabes uerb nym-

humeclandi
.

& refrigerandifacuitatem trihnmt

.

quam tamenfloresfortitos effb uolunt,ut

,

clarifiimd fcribit jlui-

ctnna

Illud

addam , qubd nihii prorfus fit alienum d

Huiin

ratione

ut una eademq; planta

diuerfauniufchiufquepartisnatura

rei Galenus teflis ejfe potefl in

temperamentum pro mandragone mentione , ubi fcriptum reliquit

uariet

fuum

eam radice rcfrigerarc

exiccate ,frutln uerb refrigerare humetlare . Quare , meo quidem iudicio , jlrabes erunt it% hoc lauiandi potm , qu.im odiose(quod uidetur facere Fuchfius ) exprobrandi : ut qui ncnfine magna mortalium utiiita-

&

&

te THympbcezflorcs in ufum

medtcum afferuerint.quod d.

ueteribus Gr<ecis,quant>.m nobis confiat ,pr<stermiffum efi.Tor-

rb uenfimile non
iia

cfi

qubd Mabes ignorauerint,

qa<s in nymphxisfuerintfeminis

&

radicis facultates

"K^amfi jiuicen-

30

exifximajfet

earumfemen ei> radicem eiufdem ejfe cumfloribus temperamenti , iiiis utiquc non
,

fuijfet ufus

ad dyfenteri-

cos

, ad ueneris infomnia , ad muiiebre profluuium

&

ad

alios

morbos , quifrigidaficcaq; requirunt medicamenta . Sed

iilud nobis obijcietur , ut

contendant non eas effe J.rabum,quct

,

Gmcorum nympb&as , qubd Serapio ex autloritate

efl,

jilba-

faris imernympbceas recenfeat plantam

quce

tenuiumpartium
.

& calidam naturam habet

JJos id nihil e(fe dicimus.

neque hoc nobis ita ut Fucbfio mirum uidetur

Vt autem non miremur jirabibus traditam

effe

nympbeeam , cui

uis infit

calida,facittertijjemperuiuiexemplum in Diofcoride . etenim is tertium fedi genus depinxit , eiq;uim excalfatloriam acrem exulcerantem reddidit : tametfi reiiqua duo fedi genera eidem Diofcoridi refl-igcren t , atque ijfdem Gaienus ter-

&

tiam refrtgerandifedem affignet . Cceterum in quibufdam Eohemice lacubus Islympbcea parua nafcitur ,foiio quidem nymfh<Sce,fedbrafliccemarin<s pauib maiore:florecandido:capitibusexiguis,utincappari:femine intns papaueris magnitudine. Hanctamenpiantambat~ienus,quodmeminerim,mibinonlicuitaiibi uidere,qudm in Bobemia. 1{ympb<e<e
r Virwex Ga- faultatesrctulitGalenus librovil l.fimpliciummedicamentorum ,hisuerbir. Hympbce<etumradix ,tumfemen

40

defic-

\em,

candi uim habet citra morfum . Itaque uentris profluuia cohibet ,femenq;fiueper infomnia , flue aiio patlo immodici profluensretinet. luttatporrbetiamdyfentericos.
cultatis
,

fiero btbitur .

quce atram habet radicem,ex uino nigro auTorrb nomuUam etiam abflergendiuim obtinent , ita ut aiphosfanent , alopecias . jid alphos ttero maceranturaqua,adaiapeciaspice liquida. Sed adbeecaptior efiett,cuius radix nigra eB > ficut ad aiia,cuius alha.
.

ut

& muliebri profluuio medeatur

C&terumKlympheea , qu* candidam radicem habet

,potentioris ejifa-

Verum &h<ec,& ea quoque ,

&

&

Noraina,

Huwcua. Grcecis , Ts{ympbcsa item

latmet de eau ,

Latinis appeUatur : Mauritanis > ^ilofar , Vinofan ,feu T^ilufar : Itaiis

Vjmphea:

Germanis ,Gelb, Vueijxjcebiuomen ,

& Lis de fiang

& Haruurt^: Hifpinis

Efcudetes dei rio

& Higos

dei rio

Gailis , Bianc de eau t

50
AVJyu.

ANDROSACES.
,

CAP. CXXXIII.

ANdrofaces herba eft amara

l>vfl
ita

t tenues fpargens iuncos , flne folijs/olliculos in capitulis habens,

ytl-

inquibusfemencontinetur. GigniturinSyriaemiritimis. Ea drachmis duabus inuinopoca, copiofam hydropicis urinam ciet Idem efFeclus eft fcmini poto , herba decodo podagris utili.

&

svsutf* terillinitur

|V 7t<t^a.xhis

Atrftmpvof ,-&Up&aw>Aot,(luMttKioy i*i Tjf( Kte<t\Hf '^bta alba,tenuibus uirgukis^amara, fine folijs,folliculum in capite habens.

*m

Id eft Androfacesrufciturin Syrii inmaritimis

locis.

Eftautem herba
Jtndrofaces

InLib. tertium Dioicoridis.

h?

ANDROSACES.

Androfacii

AVJlroJaces ex Syria

quodfciam , non defertur in italiam . Verian , quia eam herbam inibi etiam nafcipojfe

nihil

coa

prohibeat , quoddamplanugenus nuper inuentum ejiin Hetrurije maritimis , cuius hicpitluram ideo exhibere li-

buit,quodiddquibufdamjtndrofacesexifiimetur. idipfumadmemiftthocannoTifts Lucas

Ghims medicus

clarijli-

mus ,

&

rei herbarite peritijftmus

d quo (ft is

illi

opinioni fubfcriberet ,

& Undrofaces

in Italia nafceretur)

non mihi ex

eo dijfentiendum tffet ,quod pr&ter alias notas h&c planta (ut Oribaftusex Diofcoride tranjcribens

habet)tota candida

fpetlatur.

CttrumaliamquoqueplantamexSyrixmaritimisallatamabhaclongidiuerfam,mifit ad

me fub J.ndroAndrofacis
liiresexGal.

Jaces nomine Iacobus Untonms Cortufus patritius

Tata uinus , cuius quoque hic imaginem excudi curauimus,ut de ea quofaces

quealiorumfttiudicium. UiidrofacismemimtGaUnushLrovi.Jimpticium medicamentorum ,ubi fic inquit. Andro-

898

AndL Matthioli comm.

ANDROSACES ALTERA.

faces humida

Nomini.

uere ,

& & nimirum

,

acris herba efl

Totefl autem reficcata

.

exhibitaq;

tum ipfa , tum frutlus eius mctgnopere urinam moita Latinis

difcutere,& deficcare

H<ec plantaut Gracis v/> i ** ,

Undrofaces dicitur

Italis,

^ndroface.

I uulgatis exmplaribus hoc locofcriptum reperitur M7d, hoc efl tenuis :

quam uocem
eft ,

ut fuperuacaneam , omifit
.

RpeHius . In Oribafio uerb

mum

id eft

alba legitur :

& hanc ex aliquoforti antiquo codice uertit Marcellus

folijs legitur,

C&te-

riimnon defunt ,qui ,ubipaulbpbfi awKKoi, koceft,ftne

iwvhhos,boc

cum

folijs

legendum putent .

AV;uw. Splcnum
_

ASPLENVM.

CAP.
hemionium

CXXXIIII.
:folijseftmultis, fcolopen-

aliqui fcolopendrionuocant,alij fplenion,alij

^dra?animalifimilibus,abradiceuna prodeuntibus. Nafcitur inparietibus,faxisq,- filiceis,& 2 o opacis:neccaulem,necflorem,necfemenhabet. Foliapolypodij modo diuiduntur,fubter flauefcentia hirfutaque , fuperne uiridia . Vim hanc habent foliainaceto feruefa&a , ut per dies quadragintapotalienemabfumant:quibusetiamcontritislienemex uino illini oportet. ftranguriaj , & regiomorboprodeft,fingultumfedat,calculosin uefica comminuit. Conceptum adimere creditur, perfefe,autcummulilieneappenfa. Traduntnoctu,filente luna,huius rei gratia effodiendam.

^A.fpltnum

InLib. tertium Diofcoricfc

899

ASPLENVM.

10 ASpknum,ftueScolopendriumtamdmedicis,qudmphamacopolis,quiplaniMauritanorumfcriptafequuntur,Ce
tracb barbara uoce uocatur
.

T^ec diu

eft

qubd nouere rei herbarite periti jlrabum Ceteracb

"

efle

legitimum Sco-

JSSJ

lopendrium

Quandoquidem anted uniuerfa herbariorumfchola Afpkni loco phyUitim quam etiam uulgb Linguam cer,
,

vmam appellant :fuis immifcebant medicamentis .Veritm enimuero quanquam hoc adeb clarum e(i
bitandi locus relinquatur ; adhuc tamen inueniuntur e ueteribus noftrisfeplaftarijs
,

ut nuUus amplius du-

qui utfuam potius pertinaciam , qudm

ueritatem ipfim tueantur , nuUo paclo fibi perfuafum effe uolunt , phyUitim non effv legitimum Scolopendrium : eo tantum argumentopertinatiter innixi , qubdfui maiores phyUitim Scolopendriam appellauerint qubdq; eam (pknifemper maxi, me profuijfe experimento cognouerint . Qua tamen in reprorfus aberrant , ut cx ^Afpknu notisfacik ab omnibus intel-

poteflux quibits apertiffimi cognofcitur , nil aliud cjfe ^Afpknum , quam ipfum Cetrach uocatum . "Nec defuntpmterea,qidoknixicQntendant>Cetracbnoneffejl$knum quodfcripferitDiofcoridesnafci folijs pclypcdij,fiue ?
lig!

Quorundam
error'

^knum

fUicuky.

500
filicuU
,

And. Matthioli Comni,

ipftlts

quibus tamcn
,

Ceterach folia non undequaque refpondere uidentur

in

Verum fi ij , quiiu obijciunt, eam uu

,

diffentfiliculam

qu& in montibtts prouenit in itinere , quo Goritia per montes

,

Carniclam itur ,folijs angttfiioribus

effet
.

&

admodum nirentibus

i]s

in

pojlerum , quantuni equidem reor i$mnisduhitandi occafio fublata

Siquidem

fiiicuta

h&c folio exit Ceteracbo perqudmfimiii , quanquampaulb ampliore . Tantaq; eflfimilitttda , ut mibi primiim hanc herbaminfpicienti eafermv uifafit ucrumjlfpknum : qu&tamen ejfojfaradice (iatimprb filicula agnofcitur. Tr&fiantifsitnum afptmumin Creta nafcitur , ubi repertum fitruuius ajjirmat circa Totereum amncm,qui duas urbes Gnofon,<&
uerbparte , qu& adGnofon efl,lienem habentibus,quia ibi herba

Cortynam interlabitur :parte qu& ad CortynamJpeStat , peconbus ftne liene inuentis , qtiia herbam hanc roderent : altem illa non appareat . C&terum aureuspuluis , qui in Ajpk,

no auerfa folwrum parte inuenitur > drachm&pondere und cum albifuccinifarin& femidrachma
tus ,autplantaginis ,gonhorr&ataborantesmirifice iuuat
.

cx fucco portulac& po utiliter

'

Herb&autemtotius dccocttm datur

.

potandum ad 10 -

omnes meianchoiicos affeclus ,

Afpleniuir ex Gal.

& ad cos prxfertim, qui Gallica lue ajfetlijunt

,

jljpkni uires pattcis perfirinxit Galenus

ejl.

lib.vi.fimpliciummedicamentorum,fic inquiens. jijplenum tenuiitm quidem partium,non tamcn calida herba

Hac

utique ratione

& lapides fiangit &

cum

lienes liquat

b&c Galenus . C&teTumfunt qui exifiiment Afplemm ,

& Sco-

iopendrium Gr&cis non idem ,fed diuerfas omnino plantas repr&fentare , Galeni authoritate freti . Quippe qui libro v.c.

XII .fmplicium medicamentorum de his differens , qua obfiru&o lieni

mantfifie utdeatur ,

conferunt , Scolopendrium ab jljpleno jsgregajfe

inquit. Maiores lienis obflrutliones uehementiora deftderant

medicamenta ,nempe capparts

afplcnos appeliata.
,

cortktm , tamaricis radices ,fcolopendrium,

1'

& fcillam & eam

,
,

qu& idipfum nomine repr&fentat

' CUS
""

c ^r'

a"

Hac ctn ^ uer^ a diffcrentiamfieri apertH declarant . Sed , meo quidem iitdicio , credendum ejjc
cmusfcioli diligentia
:

fufpicor

qubd hoc in loco

pr&ter Gaknifententiam accrcuerit Scclopendrium , deprauataq; in eo fitfcriptura uel librariorum incuria,uel nimia ali-

qubd infequentibus

libris

in quibus

defimplicium omnium , quorum cognitionem habuit ,facultajlfpleni

,

20

tibusfigillatim diffcrit

Gaknus , nufquam , quod imenerim , Scotopendrij meminerit ,fed tantum

forte*

cuius ctiam

uiresfutfupra retutimus)fani quampaucis perfirinxit . jLut recTms

crediderim,qubd eo

in
.

locoper Scoiopendrium,

uel per jlfipknum hemionitim intellexerit Galenus , de qua infequenti commentationc dicemus
tisfut ipfe Galcnus fcribit lib.ix.cap.i i.de comp.medic.fecundum Locos ,ubiea
recenfet
.

quandoquidem hemioniconfcripta
appeila-

pbarmacaab jLndromacbo

qu& epota (pienkis fiue lienofts opem ferunt)ab aiiquibus ex antiquis jifpkmm , ab aiijs Solopendrium
loco pr&diUa

ta efl

Quare non cffct mirum ,ft

eam uim fortita

Nomina.

qttoqiie

Gaknus accepiffct afpienumpro hemionuide : pr&fertim qubd h&c herba efi , qua iienem abfumere potefi . Iliapianta , qu& Gr&cis atmhLuoi>,Latinis quoque jifvlenum,<&
officinis ,

Scoiopendrium appeliatur : Mauritanis , Scolofendrion , feu Sculufendrium :

fendria }

Cetrach

Italis,

jtffkno , Scoia-

& Herba indorata

HVw7r;r.

Hifpanis ,

D oradiiha : Gailis

Ceteracb

HEMIONITIS.

CAP. CXXXV,
:

["Emionitis

quam aliqui fplenion uocant , folium emittit dracunculi, lunatum

:

radicibus coha?-

jjet multis , tenuibus

nunquam flores , neque fcmen, neque caulemgignit

in petrdfis nafcitur,

auftcro fapore . Ea ex aceto pota lienem abfumit

_/ Mlunturprocul dubio(ut in ThyUitidis tommentationefuperius diximus)Leonicenus,Bjtellius,& Manardus : quipquiftbi certb perfuaferint , Hemionitida eam effepiantam , qitamfeplafiariorum uulgus Linguam ccruinam,per-

Hemionicidis
confid.

Jl

perarnq; Scoiopendriam nominat . Sed quoniam in pr&diBo ioco hos uiros alioqui docliffimos ,

& Fuchfium pariter eos

difsi-

40

fecutum trrare euidentifftmis , utputo,argumentis ofiendimus ;idcircofuperuacaneumefJe duximtis hic eadem repetere
pr&fertim qubd neminem futurum fperem , qui ebfe conferre grauetur ,fi cupiat noflras contra uiros tam cekbrcs ratioties

audire

Torrb non modb iam nobis compertum efi ueram Hcmionitim , qu& d Diofcoridis hifloria nihii prorfus
,

det , I{om& nafci in quibufdam ruderibus , &dificiorumq; ruinisprope magnum jimphitheatrum

fiudioft eam injuos

unde quidam rei herbari*

tranjiukrunt hortos ;fed nos quoque hoc anno cam acccpimus ab jiioyfio AngmiXario , qui Hemionitimifit.

disptantam , cuius picluram damus , ad nos Tatauio

lio

Equidem credidimus iamdudum und cum Hermoiao , <gr Rgelejfe

,

teucrium ,

v.ita fcripth

& bemionitim unam tantitm Tiinio plantam deprauatis exemptaribus decepti m habcbant Inuenit & Tettcer eadem Atate teucrion, quam quidam hemionion uocant
eius
.

qu& tib. xxv.cap.

Veruntamen cum

poflea traclu tempoasTiinij codex mendis

quam plurimis expurgatus admanusejfet, non hemionion kgendum fuiffe com- e$

coaUus in hoc mutarefententiam, contraq; afferere teucrium aTii.

peri ,fed bermion

Qupfaclum cfi,

ut omnino fuerim

nio defcripinm a Diofcoridis teitcrio nullis notis differre

diffcrentia
,

C&terttm intcr bemionium ,

& afpknum Tlinio

nulla interccdit

xxvi l.cap.v.jfJpknumJitnt,quibemionionuoca:t. Sedequidem uereor,ne <&ipfe in errore uerfetur . quandoquidem Diofcorides non modb ntriufque hifioriam diuerfis capitibus defcripfit ;fed etiam afpkqubdfcripfentlibro

mm nufquam
tls

quodfciam , hemionitim appellari ait : tametft contrd Hcmionitim non afplenum, fedfplenion d quibufdam

uocari trjdiderit . Sedpofieaqudm Hemionitidis iunata foiia mibi ad memoriam rcuocarunt herbam illam , qu& d cbymidefcnptio
fi' s

-^vnaria minor ,& ab alijs ob femenracemofum Lunaria botryitis cognominatur , ctim&ipfamiris

.

in medica,

& uitis.
1

mentispolka t uiribus , non pr&tereundum duxi, quin bic de ea aliqnid differerem

taltfcre ahitudine
.

H&c itaque breuis e(i

.

planta
,

dodran-

gw

Cauk conftat fimplici , rotundo , lento , acgracdi : i cuius medio inlatus exit ramufculus cofi& effiFlores profert in fummicui fotia funt utrinque ftptem annexa tunata , craffa ,firmaq; brafiica marina modo $
, .

Mc cauiis

oxalidis minoris infiar

femine rufo

rotundo , mmutoq;

uu& modum racematim ceh&rente . Vis totius

plante

InLib. tertium Diofcoridis.

H
E

5)01

M I O NI TI

S.

J o planta imre efficax uulncribtts glutinandis,itemq; intrinfecis , atque extrinfecis corporis fracluris fanandis : quare miris celebratur laudibus ad puerorum enteroccelas . Datur utiliter , commodeq, dyfentericis ,planta tota in puluerem contrita
.

>Albas uterifluxiones fupprimit

,

quemadmodum

& rubentes

Ferunt equos > qui m montibus berbas depafcuntury

,

ubi h&c copiofa prouenit

appellari.
ttel

auulfts abea clauts ,fuos ferreos calceatus amittere

& ob

id uulgb d nonnullis Sferracauallo ,

Sedperperdm , meoquidemiudicio , qubd alia fit planta , qu<e uel ab

.

ipfo effeclu legitimefic fuerit

appeUata,

Verum , ckm a chymicishac planta inter Lunarit, genera recenfeatur , adeb , ut quidam earti ipfam Lunariam maioremappeUent:pr<eterire qtridem non potui quin de ea quoqm hic uerbafacerem. Ejl itaqueTlanu , quamnos Sv Rra cavallo appeUamus, berba in montilms proueniens ,folijs minori
qubdfemenproferatferreis equorum calceis fimile
,

Secundacxproximis ,pufiUis , cordisq;faciem rcferemibus

blis

incurua fecundum longitudinem excurrente linea^ pluri}

utrinquec tougo pediculo emergenubus fiiiquis, oblongis,prejjis

tuimerofis,alteraparteincurmsh;cifurisdmi-

Cggg

fis,&

<?02

And. Matthioli ComrrL

SFERRACAVALLO,

jls

>.

& foramimm rotundorum

'fpeciem referentibus , prominente utrinque

.

foraminum
,

orificio

adeo ut non parum opi-

ficij in

bifccfabricandis natura adbibuijje uideatnr

.

caules habet angulofos,firiatosq;

ramulis compluribus refertos , fed

flores hattenus mthi uidere non licuit

Semcn e fdiquis prodit Utnatum , bicorne,tmde illi nomen apud cbymiftas ; qui eam

magnis effcrunt pr&conijs ad argentum conficiendum , fed qudmfuis opinionibus deludantur ij ,fiepefuo magno damno experiuntur. B^dice nititur gracili quatuor digitorum longitudinc.Hanc ego plantam Securidacam montanam appcllo,cum

non paruam uideatur habere cum minori fecuridaca cognationern , cumfacictum uiribus . Qtiod autem

eqtti

qui diu banc

plantam uirentem calcauerint ,

Tlinius lib.x.cap.xv
i 1 1

ferreis calceatibusprotinus

exuantur , quid

certi

afferam non habeo

,

Verum cumfcribat

ti?i(um martium adatlos cauernis eorum cuneos d pajloribus

admota quadam herba extrahe-

Lunatiaminor re 3 &TrebinsantiquilJimusautborillifubfcribat,cogorquidemijs baudomnino refragari, qui buic phnta id uirium

w*

tribuunt

Eft

&

alia

herba

quam aliquifimiliter Lunariam minorem norninant qua

,

in

fcrobium ripis ,

& aggeribus
ulighie

In Lib. tertium Diofcoridis.

9}

LVNARIA MINOR.

uiaspkrunque nafcitur . Serpit h&e bum iuneeis cauUculis > cubito longioribus , clematidi illi X o uligine madentibus ,fecus ftmilibtis , qua Vinca peruinca uulgo uocatur , in quibus <2 radiee ad fummum ex utroque latere breuibus interfiitijsfolia
exeunt craffiufcula , rotunda , paruorum nummorum fjjcciem referentia : unde <2 nonnullis Tfummularia dicla efl . Sunt
qui ex>ftiment , hanc effe Elatincm
nafcitur infegetibus
.

Veriim quia Tjummulari& diB&foliapilofa non funt,fed Imia : quia praterea non
aggeribus
.

&

cultis ,fed infcrobium

efl

glutinandi

& cohibendi facultate pradita

uliginofis locis ; ideo ijs non poffum adflipulari . H&c quoque Sed iam , ut noflri moris efi , Hemionitidifute reddantur uires ex Galeno, Hemionitidit
,

&

qui eas retulit lib.v i .fimplicium medicamentorum

hispaucis uerbis
efi.

Hemionitis ftmul

& adfiriflionem & amari,

UIr

" ex

tudinem pofiidet : quamobrem cum aceto pota lienofu auxilio

Eaut Grms npmntt , itm etiam Hentionitis Latinis, Komina

&HemMiiteItalisuocatur,

&SSS

AV3l/AA/f.

5o4
totoMle.

AncLMatthioli
ANTHYLLIS.

Comm.
CAP. CXXXVI.

itudiANthyllis duplex eft.qua:damenimIentifimilIima,folijsmollibus,re(ftis ramulis ,palmialtii

ne:radiceparua,tenui. Nafciturinfalfisterris,&afoIeilIuftratis a ,noninfulfo guftu. Altejjj s t ramulisque aiuga? fimilis , hirfutioribus tamcn , [ breuioribus , & afperioribus] flore purOrlbaiius non pureo , odoris admodum grauis radice cichorij . Pota drachmis quatuor , urinae difficultati, renibuf legit conclufa. q Ue plurimum prodeft . Tritx , uuluae pituitas emolliunt , cum rofaceo , la&e impofitce . uulneribus medentur. Quceautem aiugse fimilitudinem refert, prater aliapotacum aceto mulfo,comitiales
fubfaiius
.

iw ra e ft f

&

fanat.

*
aut alterarh jLnthylMa , qu& Diofcoridis biflori& refpondeat, non equidem
:

PJ{imam
pcrtam
Fuchfij opin.

haUems in Italia repcri,aut re-

uidi

quanquam non negauerim , quin ea inibi proueniat

.

I\tiellius
illo

hanc pofleritati Salfolam uocatamfuiffe

de componendis medicamentis , quem lo-

tradit

qubd ex eafalemfieri mcmorU proditumfit

Fuchftus uerb in libro

damnata.

cupletatum nuper excudit ,putat eam herbam , qu& Kali Mauritanis dicitur , de qua nos differuimus libro fuperiore in
jLfnpltcis

commcntatwne , jLnthyllidem effe namubi jLluminum genera expendit

.

infine

fermd

(ic inquit

.
.

Mumen,

Scd > mco undcum jLmato Lufttano ,dquoillumhanc uanam opinioncm accepifft facilefufpicor . Inprimis nanque non uideo ego,quomodo fieripoffit , ut Cali Mauritanorum duaspoffit legitime Gr&Tragum qu& quidemgenere,forma , notis ac uiribus interfe maxime diffe- 20 corumplantas repr&fentare , jLnthyllida runt , ut in ca jlpologia , quam in illum Lufttanumfcripfimus , latius oflendimus Deinde nobis planefkbit mirari Fuch

quod Catin& appcUant , ex herbt combufia

conficitur

Cali Mauritanis dicla

Gr&cis jLnthyllide

& Trago

quidemiudicio

,mhoc aperte

hallucinatur Fnchftus

&

fium uirum alwqui docliffimum

,

&

in re

medtca adeb clarum , ut primasferat in Germania , qubd Lufitani

efje

iUius ineptias

tam reltgiosifttficutus,
qiz Diofcoridi duofunt

ut hic contentus protMiffe jlnthyUidem

,

herbam

Cali,neglexerit pr&terea jinthyUidis genera,

.

expendcre : atque gcnus explicare , quod Cali effeputabat

.

re uera Cali (

quantum ego fen-

tio)nec primam

nec alteram jinthyUidcm exprimit,, neque etiam

,

cem explent aculei adeb ut tota planta fpinis horrida fpecletur

rides
,

Tragum Etenim bocftnefolijs nafcitur ,fed eorum uiIlla uero ^Anthyllis , quam primo generiadfcnbit Diofco-

lenti fimititma eft

Torrb alterum eius genusftefle Diofcoride)folijs ramulisq; aiugam tcmulatur , birfntiortbus taVtriufque jLnthyUidis meminit Galenus libro v
,

.....

men,breniorihiu&afperioribus:florepurpureo,odorisadmodumgrauis. Qu&nimirum not&in herba Cali , guflanti

pnrfus deftderantur
efl
.

uires cx Gal. folf*

.fimpliciummedicamentorum
altera
,

,ftc inqitiens.

jLnthyUis duplex

,fed utraque modici deficcdt

ut

<jr

ulcera gltttinet

C&tirum

ea ftilicet qu& cham&pityi

adfimilis efl,quadantenus fubtiliornm

eflpartium,quam altera,adeb ut et comitialibus competat.Quin

&

$o

ipfa

magis qudm

Nomina.

akera extergere potefl

Qu& herba Gr&ct dvSuwe, jLnthiUit item Lattnd ,

& jtnthiUide

Italice

nominatur .

av>.
t

Meum excp.

ANTHEMIS.

CAP. CXXXVII.

Nthemidis genera tria , tantiim flore difl:antia:rami dodrantales,fruticofi,aIis multis concaui: te x/^gu *'*'** x\nuib. foliolis, paruis,numerofis,rotudis capitulis.-tfloribus in medio aureis , forinfecus orbicula ^f*" iuxta (emitas. %$i$Fvt?f- to ambitu cadidis,melinis,aut purpureis,magnitudine folioru rutse.Nafcitur 1 afperis, ki4tm KVKMji colligitur uere. Vim habent radices,flores,&: herba excalfaciendi,extenuandiq;.Potu,& infe(fione,pel e * unt men fi ri '2,partus,urinam,calculosque:aduerfus infld tiones,& ilei tormenta bibuntur: bilem fuffu*f *ZaJrtnnfecus qui- fetti expurgandocineru uitia fanant. Deco&o earu ueficce fouentur.Ex omnib.his generibus ad calcu demaibum 5 & j os efficaciflima eft ,quae florempurpureu habet a ,cuius amplitudomaiufculaelt.Hanc r proprie hcranaurei colons * , , n rfiorem habet, tnemon uocant. hacui leucantnemo nomen elt,item qus chryfanthemon dicitur,uehementifls extrmfecus ue urinam ciunt . Aegilopijs illitse medentur commanducatse ulcerum eruptiones in ore fanant . Non/di/M>

&

40

Iu)os 5 auuneii
e

nos^autpurpu res,
a

Meum. wep
omis
. i .

?o7<

ev<

utuntur,terunturqueinfarinam,adabigendosfebfium circuitus. Floradix quoqueficcari.dumqueingruic neceiTitas , binai partes herbs dari , modo floris aut radicis pars una modo contra floris partps duae , herbs una,permutatim duplicato pondere,alternis diebus.bibere autem oportet in uino mulfo diluto.

nulliin clyfkribus ex oleo

& folia recondi debent; & priuatim tufa,in paftillos digeri

&

fxfi^oy

quot

mni

mJaseL\

Vthemis , qu&& cham&mtlon ab odore mali Gr&cis ditta

.

efl, officinis

& uulgo corrupta uoce CamomiUa uoca,

5*

JTI^ ttar

Veriim quanuis

tres

jLnthemidis fpeciesflorum colore tantum differentes

memori& prodiderit D iofcorides,

Anthemidis eamlq; c&teris adcalculospr&dare tradiderit , cuifloresinmedio aurei , pcrambitum ucrb purpurei bubonij modo infunt; con id. pharmacopol& tamen in Italia illam duntaxatftbi comparant , qua floribus conflat intus aureis ,forisfotijs albicantibus
circumfeptis: qubd h&c c&terisfrequenttor, copioftorq; interfegetes in campis proueniat
,

oleatq; fuauiter

Quandoqui,

dem c&tera eiusgenera , d paucisfani cognita , in raris Itali& locis reperiuntur . Sunt qui putent plantam quam quidam Vergilij ^don i d e m effe cenftnt , purpureum Diofcoridis effe jLnthemidern ; fidre uera haUucinautur , qubd buiufce

jlnthemidugcnus , Diofcoride

tefle

,florzsproferat in medio aureos, &forinfecus orbiculato.ambitupurpureos

ut

quadam uidcmus,a qmbus maxime dtfferunt uulgaris jLdomdis flores , qui papauerorum fylucflrium florcs &mulantttr . C&terkm jlnthemis cuius uulgaris efl ufus.caules edtt cubitaies ,folus eflparuis capxUaribus , tenutbus ac nuin BeUi
,

merofts.-floresfert in caidtum

ramorumq;fummitatibus Tarthenio

quod Matricariam uocant ,ftmiks . T^aduibus

Cotttla fatidaftmilitudo
,

ni-

60

titur tenuibus , nec alte defcendentibus.

Tanta efl jLnthcmidis cum

ut nullofere oculorum intuitu,

InLib. tertiumDiofcoridis.
ANTHEMIS, SIVE CHAMAEMILLA.

5J

ac fuauiter I o uitu j fed olfaftu tantum akera ab altera dignofci queal ; Tfanque altera , nempe utnthemis perqudm beUi , >let , altera uerb fcetet ,&adeb acris efl , ut cutim exulceret adalligata . Quo fit ut qui in campis aluum exonera nt ,
'einde hac
tris
'T

&

herbafedem abflergunt ,paulb pofl

.

intolerabili uexenturardore

Caterum^inthemidis decoUum potum lacapitis ufque ad pedes illinantur*

doloresfanat

Idempraflat aqua ifloribus diflillata . Unthemidis floresabfquefolijs decerpti , tufiq; in mortario

,ft

ex oleo in paftillos conformati

,

ex eodem oleo diffoluantur ijfcfebrientes duertice

toxq; flragulis
uit

utfudent, integantnr , quafcunque febres fanant ,fifudor copiofus fluxerit . Ita enim fcriptum reli1 .fimplicium medicamentorum,fic fcribens
.

mckflor lAegyptius. Anthcmidis meminit Galenuslib. 1

,
.

Chama
,

Anthemidis ui
rcs ex Gal.

telum tenuitate quidera rojk perfimtleefl

miperatas

calore uerb ad olei facultates magis accedens , animali tttm familiares

,
.

tum

QuapropterLifiitudiwbus ,

utfi qutd aliud confert , doloresq;fedat mitigatq;

.

Traterea tenk rsmittit,

rlaxat,qnq\ mediocriter durafunt emoUil>qn<teq; confltpata rarefacit

^idhxcfebres , qua citra uifceris alicuius in-

G SSS

fimmationes

$ 06

AndMatthioli
A D O N
I

Comm.
.

S.

fiammationes infeflant , difattit ,ac

diffoluit

ac pnzfertim que exhumoribus

hiliofis

aut eutis denfitate proueniunt

10

Qua de re

& abjLegyptiorumfapieniibusfoli confacratum efl^febriumq; omnium remedium putatitr.Verum bac quiden

emm
,

in re d ueritate aberrant :folas

quas dixi febres fanare potefl , easq; qu& iam concotlA funt
,

luuat tamen pulchr

.

reliquas etiam

omnes

qu<e melancholica funt

autphuitofie , aut ex uifcerum infiammatione

prognaU

TS(am

& harur

remedium Cham&melum v.el (Irenuijfimum eft,ubi iam concoclis adhibetur : quapropter,&bypocbondrijs,utfi quid aiiua gratum exiflit. Meminitetidmnumlibrovi.eorundemfimplicium medicamentorum,fic inquiens . Ditlum quideml tertio libro dehac herbacopiofius efl , diceturq; nunc fummatim , qubd calefacit ,& deficcat in primo ordine. Eji <
tenuiumpartium,acproindedigerendi,rarefaciendi,& laxandi facultatem obtinet
.

Tlanta,qu<e

Gnew aWe^V^

Nomina.

yafjLoJixnKov,

Latinispariter

^nthemis ,& chammmclum

:

appellatur
,

^irabibus
,

Debonigi ,feu Babunegi: Italis,Ca

WamilU : Germanis , Camillen : Hijpanis , Man%anilla

Gallis

Camemina

& Camomille
Tld?k'wt

InLib. tertium Diofcoriciis.

TUpQzvicv

97

PARTHENIVM.
.

CAP.
:

CXXXVIII.

aliqui amaracon uocant , folijs eft coriandri , tcnuibus flore per ambitum albo , inodore fubuirofo , fapore amaro Siccatum , cum aceto mulfo , aut fale potum , non fecus atque cpithymum , & bilem , & pituitam detrahit fufpiriofis prodeft , & melanchoiicis Herba (ine flore a calculofis , & anhelatoribus magna utilitate bibitur Valet deco&um ad infidendum in duritia uuluarum , & inflammationibus . Ulinitur facro igni , & coilectionibus cum flore
,

PArthcnium
tus melino

SEritur
nit.

Tartheniumin Italiain
efl

hortisfere'

omnibus,nequernodbinijsfatum;fedinalijs quoque locis fpontc proue- vatthemi con

Folio

riam ,&ab

amaro fapore,odore graui : floribus per ambitum albis ,intusmelinis . Hetrufci Matricaamarofapore , jtmarellxm uocant . C&terum hallucinantur , mea quidem fententia , in partbenij hifloria
coriandri
,

PARTHENIVM, SEV MATRICARIA.

HSS

Brafiuolust

$o$

And. Matthioli

Comm.

TANACETVM.

Brafauolus ,

& Fuchftus

inri alioqui doftiffimi

quin

& Monachi

illi

reuerendhqui in

Mefuem commentarios ediderunt, 10

qubd concordesfibi perfuaferint(ut fuperius in jLrtemiftA commentario , eorum errorem explodendo , diximus) Matrica: utpote riam , fiue J.marettam uulgb uocatam effe illud.Artemifteegenus , quod fecundo loco a Diofcoride reprxfentatur omninoplanqui non retlecxpendtrini hanc effe legitimum Tarthenium . Torrb contendunt BraJauolus,& Fuchfiuseam

tam uerum
inagno
coriandri
qitod

referre

Tarthenium , quam herbariorum uulgus Cotulam fcetidam appellat

,

Sed

qudm ifii

clariftimi medici

m errore uerfentw
:

iudkent ij

qui probefciunt Cotulamfatidamfolio effe fcsniculi , aut anthemidis potius,

.

qudm
.

nequefapore ufqueadeb amaro , ut in Tarthenio requiritur

tribuit Diofcorides
,

Sed acutiflimo

& exulcerandi ui

prtedito

id

Suntpr&terea antiquorum nonnulli, qui Helxinem quoque Tarthenium uocauere , illamfcilicet , qiat in parietibus nafcitur detergendis uitreis uafis aptiffima , ut Galenus ipft teftaTlinius libro xxii.cap.xvll .naturalis hifloria . T^f c dtfunt etiam , qiti tur lib.vi .ftmplicium medicamentorum ,

nufqudm Tarihemo

neque Galenus

&

Tahacetum,& uelintmasTartheniumappellareMhanafmm,quam&
eiusmedicing.
ia Xmy

Tanacetvm

uocantfeplafiarij,cuiusetiamfuperiusdejlr-

fcfc

nms mentionem fecimus

&hkmodbefjigiemdamus. Quprum equidcm fententiam magis probandam

cenftrcm,

InLib. tertium Diofcoridis.

eenferem
,

5)

05)

qttam eorum

qui tertium jtrtemifi&gcnus fanacetum

ejje

contendur.t

Vtuntur Tanaceto recentiores ad

ucntricuti ,

&ad ciendam urinam

, item ad lumbricos ex uentre ptllendos . Vtuntur adfiangtndos renum calculos* Sed id uiris magis,qudm mulieribus commendant: contrd uerb Matricariam diftamfaminis tantum cxbibtndamprxcipiunt . Tartbenij infimplicium medicamentorum cenfu Galenum memimffe non reperio . Eius no.

& atuiflatus difcutiendos

&

menGrscumejl p9trw, Latinum fimiliter T?artben\um:jlrabicum,jlcbuen,Vcbuen,jLchmn,fwe Machuam: Nomina Itaitcum , Tartbenio , Matricaria , jLmareUa : Germanicum : Muotter Kraut,& Mettram Gallicum , Matricaijx . iWfcfcw^v

& BVPHTHALMVM.
,

CAP. CXXXIX.
:

BVphtha!mon,quidam cachlam uocant,cauIes emittit tenues mollesque folia fceniculi luteum Horem anthemide maiorem oculi /imilitudine unde nomen traxit Circa oppida nafcitur ,& in campeftnbus Flores cum cerato triti tumores,duritiasq; difcutiunt. Aiunt epotam poft exituui
,
:

a balneis , regio morbo correptis , colorem tradiu temporis reddere.

2ty

^IO

And. Matthioli Comm,

B E L L
I

NfA

R.

Buphthalmi
confid.

^^ l 0n P** profeftb interfe uariant de Buphthalmo recentiorumfententite

J^

ut herbam,qu& ipfum legitimi reprafen-

io

tet decernant,

& oftendant

Tsfamaliqui putant , herbam

quandam cubito altiorem , in pratis

& agrorum margi,

tiibnsnafcentem ,qux(utequidemopinor)BeUismaioreflfoliononnihil in ambitu ferrato ,floreintus melino,extrdueri

candidiffimisfoliolisundique circundato, anthemide maiore
, effe

legitimum Buphthalmum

Mij uerb

quibus adflipula,

tur Fuchfius , aliam ab hac herbam uerumBuphthalmum effe contendunt , uulgaris anthemidis cognatam

quam

officinA

Cotulam nonfatidam uocant . Sed cur horum fententias comprobem ,fani! non habeo . quippe quanuis Cotula nonfcetida
diSafoliorumfacie quadantenus Buphthalmum referat;flores tamen in medio melini,
didi
,

&

in

ambitu anthemidis modo can-

Diofcoridispitluroenonutiquerejpondent
effe

loco

meminimus , non

Buphthalmum

Quemadmodum hinc perfpicuum efl alteram plantam , cuius primo Siquidem cum diligentijfimi fcripferit Diofcorides uulgaris anthemidis , tum
.

&

etiam parthenij flores intus aureo micare colore , per ambitum uerb candido
fuerit ufus diligentia in defcnbendo Buphtbalmifiore ,

dubitandum quidem non efl , quin

& eadem
didum,

quem tamen luteum in miuerfumfacit , non autem in ambitu can-

InLib.tertium Diofcoridis BELLIS MEDIA.

^n

dldum , qualis
dubie errant
,

in uulgari partbenh conflicitur

CAm itaque Buphthalmum luteo plantflore

prtditum

effe

deheat

>

baud

Buphthalmo pr&dittas , aut fimiles plantas accipiunt . Ciiiterum legitimum y nifaUor,BuphthalmumadmeattulithocannoTatauioIoannes Odoricus Melcbiorius Tridentinus, iuuenis jpetlata in

meo quidem iudicio

1

qui pro

philofophia

ac medicina eruditionis , mihiq;perinde acfilius chariffmus, quod in nullis prorfus notis a Diofcoridis defcriefflgies
,

ptione dijfidet , ut eius

quam hic damus , abundd demonflrat

Buphthalmi uires

retulit

Galenus lib.V i .fimplioculis uideantur ad-

Buphthalmi

cium medic.ijs uerbis

Buphthalmum , inquit ,fic appellatum efi dfloribus , quifigura quidem boum

fimiles , colore autem anthemidisfloribusfimtUimifunt , fed multb iUis

tius difcutiunt
,

tum maiores,tum acriores . Troinde

& uehemen>

adeb ut duritias fanent cerato mifli . hxc Galenus . Vbi,ne quid nobis obflet,animaduertendum efl

qubd

Galenus , qui Buphthalmiflores anthemidis floribus fimillimos reddit , de ea tantum anthemide inteUigit , qu< lutcosflores Be ji; dis Hifto profert . Sed quoniam de Buphthalmifiore dijferenti mihi BEtLlsficd Tlinio uocata occurrit,cuius etiam initio commen ria3 & uires.
tarij

memim

non alienum

ejfe

duxi , hoc in loco eius hifloriam ,

genera,tria tamen cowmuniter numerantur ,

nempe maius,medium ,

& uires recenftre & minus Maius

. .

Bellis igitur

quanquam plura funt

ex angufla
origine in

folia gerit

'latum

-12

And. Matthioii Gomm,

BEL'LiS''MINO"R,

lat um ambitumfinientia,fubrotunda,craffiufcula,& circunquaqueferrata

tia
.

humi circa radicem in rou modum accuban-

<

Qute autem in caulibus habentur

teretcs
,

les

robufiosq;

oblonga magis funt fenetionis modo ,caules emittit ab una radice plures, cubita quorumfummis partibus flores exeunt\Anthemide , aut Tarthenio maiores,qui aftate tota per,

^adix illi eft multifida , haud ualde defcendens . jLherum autem, , &per ambitum cdndido . quodmedmmappellamus,plerunqueinpratisprouenitfolijs mmoribus ,nec adebper ambitum incifis,interraiacentibus. Cauliculos edittenues ,flexiles,rotundos-,palmarilongitudine : T^adicem altero tenuiorem , fedmultifidam . Flodurant , colore intus aureo
res mittit

maioriper omniafmdes ,fed longd minores

Minus quod in

hortis feritur,uarijs fpeclatur generibus

quxfio-

rum uarietate dignofcuntur . J^am

tametjifolia in omniferigenere habeantur longiufcula, in cacumine fubrotunda,craf-

fiufcula,foloprocumbentia,&inroUmodumradiantia, atque perambitum fenfim ferrata iflores tamcn colonbus, &folwrum numtro interfe uariant . Siquidem in uno genere centrotems aurei &per ambitum, rubentibus foliolisftipati

cemmturt

InLib. tcrtium Diofcoridis,

BELLIS MINORIS TRES SPECIES.

10

cernunturjn altero uero ex candido rufefcetibus,aut uerficoloriknumerofioribusqj. Sunt etia qui intus rubrifint,& in am tcm bitu albi, quinetia qui ubiqifoliolis uerftcoloribus adebftipati habeantur,utfericinosfloccospend referant . Omnes boc

fore in Coronamenta uenere . Ts^am ob cauliculorum moUitiem,

Florent annofert} toto fi cultorum diligentia non deftt
.

& colommpr&ftantiam

texendis coronis aptiffimifunt.

Facultas omnibus eadem : nam(ut recentiores perhibent) ualent

,

inftmmis ,

& capitis frabluris

quinetiam in uulneribus thoracis qu& in pecloris cauitatem ufque penetrarunt

in

quem

ttfumBdlimpotiombusinfemnt. Sunt

& qui

Bellidis genera

laudent ad ifchiada,& paralyfin.

Sanant commanfafo~

Uacumoris,tumLingu&exulcerataspuftulas,eademtufa genitalium inflammationes extinguunt , ac etiam refoluunt.

Herba ipfa recens in acetarvjs dcuorata , aluum adftriffam lenit.id ouod etiampr&fiat ex iure pinguium carnium decotla . Nomina. Oculusbouis dicitur iUrabki y Bihar : Italid , Buphthalmo,& OcX*'9$<tiiMv fic Grci,Latine uerb Euphthalmum ,

&

chio dt bue .

BeUis,Italis primofiore

&fior difrimauera

dicitur

Hhhh

YKVKwil*.

9*4
TMiwrtoi.

AncLMatthioIi Comra.
PAEONIA.
.

CAP. CXL.
.

PAeonia

, fiue glycyfide , Gr#cis aliquibus pentoboron dicitur , funt qui Idseos daclylos radicern pxoniam uocant Caulis altitudine fefquipedis adolefcit > comitantibus multis ftolonibus Huius duo genera mas folia iuglandis habet in fcemina uero (myrnij more diuiduntur . Summo caule
: :

filiquas cmittit

amygdalis fimiles in quibus,cum dehifcunt , muka grana , exigua, rubra, acinis punicorumfimiIiainueniuntur,&inmedionigra,purpureaquinque autfex. Radixmaris digitali craffitudine , &palmi Iongitudine, guftu adftringens , alba fcemina; radicibus ceu glandes circiter feptem
:

aut o&o inhserent , ut in haftula regia . Fceminis a partu non purgatis ficca radix datur : ciet menfes

AE O N

A MA

S.

amygdate

InLib. tcrtium Diofcoricus.

P

5> r )"

AE O N

A FOE M

A.

amygdala?magnitudinepotauentris doloribuscumuinopota auxiliatur.ualet contra regiummorbum,& renum,ac ueficas dolores .>decod:a in uino a aluum fiftit Rubra grana rubentes menfes fiftunr, a Catecu*. ad '&** decem uel duodecimpota in uino auftero, nigro ftomachicis,& erofionibus ea efle prodeft a pueJj ris pota mitia calculorum eximunt.Grana nigra auxiliantur fuppreffionibus no&urnis, uuluas ftrangulationibus , & matricis doloribus , quindecim numero pota , in aqua mulfa , aut uino . Nafcitur in ai.

&

tiflimis

montibus

,& praruptis

Uhhh

Txonia

9 6
& eam antea
fubrutilum
aiiud nigro
,
.

And. Matthioli comm.

:

PMoniafamina planta eft uuigaris notitia

e

mas uerb contrd , qubdpaucis in Italia locis proueniat

Hanc

Tifis

ad

me Coritiam mifit boc anno Lucas Gbinits Forocorneiienfis,uir

Germania allatam uijdimus . T&prii&hiftoriam ,

& doftrina &

,

rei

medic& cognitione pmclarus . Sed

&

uires defcripfit

THnius lib

xxv
,

cap.x. bis uerbis.

tribtts,

Clycifide,quam aliqui T&oniam aut pentorobon uocant caulem babet duiim cubitorum , comitantibus duobus,aut
cute iauri ,foiia qualia Ifatis pinguiora
,

rotundioraq; , ac minora. Semen infiiiquis

aliud grano rubente,

Duo autemgenerafunt . Famina exiflimatur , cuius radicibus ceu balani longiores circiter oblo autfex adEa guftu adftringit Fceminxfoiia Myrrham rcdoient , denfiorafunt . K[afcuntur in fyiuis . Tradunt noblu effodiendas quoniam pico martio
h&rent.Mas plures habet , quoniam non una radice nixus efl , paimi aititudine , candidaq;
. .
,

&

irnpetu in ocuiis faciente

interdiu periculofumfit

%adix uerb ciim effodiatur , pericuium effe , nefedes procidant

uitio

Ma*

gna idftanitatc ad
Pseoniseuires
effe

oftentatione reifiblum arbitror.H&cTlimus.in quibus d Diofcoride diffentit,quod maripiures fcripferit

,

radices qudm femin&

quo fit ut fufpicer Tliny leblionem

baud carere . T&oni&uirespofteritatis memori&traacrimoniam item quampiam

Sanitundere eam oportet,
eft
,

exGal.

diditGalenusiib.VJ.fimpl.medic.iibiitafcriptumretiquit.

Clycyftda,quampentorobon,& p&oniam nuncupant , ra~

etfi

dicem babet l&uiter adftringentem cum quadam duicedine :

pluftulum dentibus mandas

,
.

fubamaramfubeffepercipies. Troinde menfes ciet ex meiicrato amygdaia pota quantitate ac cribrare ,

Galenihifto-

& fubamara

&
eft

fic infpergere
:

Expurgatporrb etiam iecur obftrutlum

& renes

Sed h&c efficere nata

qu& acris,
ut non de-

qu& uerb quiddametiamadftriioriumobtinet,uentritfluxioncsfifterepote(l.Fcriimea

reficcatoria uehementer
,

titncin aufte
ita

rorum uinorum quopiam decoblam bibere conuenit . Eft autem facuitate omnino
fperauerim

eam ctiam adalligatam, quod meritb creditum e(l , puerorum epilepfiasfamre. Equidem uidipueiium quayidoque otlo totis menfibus morbo comitialt liberu,ex eo quo geftabat radice tepore: ubi uerb fortifortuna quod d cvllofttfpen
,

fum erat decidiffet

protinus morbo correptus

ejl

rurfusq;fufpenfo in locum

illius

aiio

inculpatipofteafe habuit .

Tor- *
effet

rbuifumeftmibifatiuseffe denubidcoliodetraherecertioris experienti& gratia. Idciim feciffem,ac puer iterum

conuulfus , magnam recentis radicis partem ex collo eius fufpendimus
ftea coriuulfus efl
ittt
:

ac dcincepsprorfitmfanus effettus eftpuer , nec po,

p]ationabile itaque erat aut partes quafpiam d radice deftuentes

,

ac deinde per infpirationem attatlas

affetlos iocos curare

aut aerem d radice afiidui mutari ,

& aiterari

Tsfam hoc patlo fuccus Cyrenaicus columeUam

deftccat ,fi quis id in caiidum iin-

fhlegmoneaffeblam iuuat ,

& melanthiumfriblitm paidm

mm omnibits
ijs ,

deftillationes ,

&grauedines

teum rarum iiget , affidueq; caiorem ex eo per infpirationem , qu& per nares fit , attrahat . Quinetiamfi compiuribus limaximi marin& purpune , collo uipera inietlis , illis uiperam pnefoces : eaq;poftea cuiufpiam collo obuincias , minis ,

&
.

rifici profucrit

tum tonfiUis ,

qute in coUo expulluiaiu

Sed de taiibus priuatim aliquando forti confcri-

bam

Txonm temperamentum tenuium effe partium exiccatorium , haud tamen inftgniter calidum,fedatitfymmetrum,autpaulbcaiidius. HuGaienus. Quibus patet paonite radicem colh fufpenfam ,non qui3
?{unc uerb fcicndum
eft

&

demdcuoratampuerorumepilepfiamcurare,quanquamplurimifintmedici,quieamad comitiaies potandam prabeant. C&terum hoc &uo Galeni defufpenfa p&onia teftimonium plurimos fefellit medicos .quofit,ut mihi dubitandum fit an T<eo
niauulgariseafit,dequafcribitGaienus. Tr&ftat T&oni& noflr& femen ad amiffam loquelam fi eius triginta gra, na d cortice repurgata , in puiuerem contrita ex uino propinentur . Vaient eadem ac pariter radices ad ferpentium, ,

&

tnorfus,nonfoiumpota,fedetiamimpofita. T^pndefunt muiiercuk qu& perforata p&oni& femina , , , coraUiorum modofuis infantibus , pueris coUo circumiigent . quodputenthoc amuieto Epilepfiam arceri

Nomina,

u Cracis * UKW4W
nien
:

"'^>' >

& wn*

&

&
.

fiio traietla.

H&c pUn-

Latinis item

T&onia nuncupatur : ^rabibus , Feonia

Itaiis ,

Teonia : Cermanis > Teo-

Wfpanis , Vjfa del monte , 0- Bgfitalbardeira : CaUis , Tenoefne ,

& Tinoine
CAP. CXLI.
4<

Mmtffun.

LITHOSPERMVM.
:

Llthofpermon a feminis duritia nomen accepit

ribus
:

. Folijs efl: olex longioribus , latioribus, mollio,iacenthumi,quaeab radice exiliunt ramulis re(5tis,tenuibus,firmis,craflitudine acuti iunci , lignofis in quorum cacumine bifidi exortus cauliculorum fpeciem exhibent folijs longis interqu.-eparuumfemen,rotundum,eruimagnitudine,duritialapidea. Nafciturinafperis, editis locis . Vim hanc habet, ut femine cum uino albopoto cakulos frangat pellatque urinam. ,
:
:

&

&

Lltbofpermon hodiefeplafiarij
con
ld -

& omnesferi medici Barbaros

fecuti

Miiiumfoiis nominant

Licet reblius fortaffe

Mauritanorum quoque-imitatione ab illis Miiium Soler uocarctur . Quindoquidem b&c pianta ( ut fcribit Serapio teflimonio Aben Iuiieljfrequens nafcitur in montibus Soier.-undeiUi aptiusforti d loccqudm d foie cognomentum imponeretur
.

5c

Huiusmiiij

Hetrumfatis

referta eft

utcunque cognominetur , duo oflenduntur genera . maius quod legitimum , efl Lithofpermon , qubue . minus , quod longe frequentitts ubique in Italiagignitur . Hoc humi minimi repit fed arbufcu,

Uferi inftarfurfum cauies mittit bracbiatos . rotundosq; , in quibus folia funt , ut in maiori obionga,fed minora,&firrniora , i quorum exitu femen oritur candidum ,peUucidum quanmargaritarum modo , obiongum tamen &facie ,
TueLerror,

t)tm milio f

&

'

le

>

quofaclum eft , ut Milium Soler appeUari caperit .

C&terum Fuchfittm , uirum

alioqui dobliftimum,

Lithofpermum Diofcoridis omnibus propi nunc compertum , non cognouiffe arbitror , qubd infuis ciarifiimis de ftirpium hiftoria commentarus pro uero Lithofpermo , iUud quod officinis Miiium foiis minus appellatur , depinxerit . Idem nihil

minus deinde mihi quidem uidetur erraffe in

ftistradidit Lithvfpermi genus effe plantam
crbiculi
tttus in

iibro de compofitione

medicamentorum , quem nuper auVtum edidit : ttbifcriiUam harmdinaceam, excuius feminibus , qu& nos Lacrymas uocamus .fiunt

, quibusfiio traicblis utuntur mulieres ad fuaspreces nnmerandas . Hanc autem opimonem quoniam confutaui- 6c apoiogia , quam aduerfus jlmatum Lttfitanum , quemfortifecutus eft Fuchfius ,fcripfimus, hic utfatis alibi ex-

piofam

InLib. tertiumDioicoridis.
LITHOSPERMVM MAIVS.

9*7

I o plofam relinquimus . Lithofpermon , ut herbamfumma admiratione dignam,eleganter defcripftt Tlinius lib.xxv 1 1 .cap. X I .cuius hic uerbafubijciam . Inter omnes herbas , inquit, Lithofpermo nihil efl mirabilius . Miqui egonychon uocant,
alij

"

hift!ex pfin?

dwfpyron
.

altj

heracleon

Herba quincuncialis feri,folijs duplomaioribus , qudm ruu , ramulis furculofis,

craffitu-

dine iunci

Gerit iuxta folia fingulas ueluti barbulas ,

ciceris
,

& earum
,

in

cacuminibus lapillos candore , <& rotunditate marga-

ritarum , magnitudiue
"Nafcitur
tus
eft

duritia uero lapidea

in

tpft

quapediculisadhxreant , cauernulas habent,& intus femen.

.

&

in Italia ,fed

laudatijfimum

Creta

T^ec quicquam inter berbas maiore quidem miraculo conjpexi

,

Tan-

decor , uetut aurificum arte alternis interfolia candicantibus margaritis

jacere , atque bumiferpere authores tradunt
.

tam

exquiftta difficultas lapidis ex beruidi

.

ba nafcentis.

Ego uulfam , non h&rentem

hatJenus Tlinius

Da-

tur utriufque femen potandum utiliter diebuspluribusfefquidrachm<cpondere , addita afplenifemidracbma,&fucciritfcrupulis duobus

ex fucco plantagmis > aut portitlaca, aitt lacinca adgonorrbteam

Duntur quoque magno fmd auxilio mi-

Hbbb

noris

:8

AncL Matthioli Comm,

LITHOSPERMVMMINVS,

Komina.

Phahridis ui- noris lithofyermifeminis drachm& du& ex latle muliebripotania tsgri pirturientibus fceminis.^anque hoc tantunt medites ex Gal. camcnto quampluresinpartulaboravtesadiutafunt . Lithcfpermiinfimplicium medicamentorum Itbris, Gaknum meminijfe non inuenio
.

fl

Conclura non Calab

legit

itali

Orib.

Lithojpermo ,

Qupd Graci xi$o'<mtptJi.ov , Latini quoque Lithojpermum uocant : Mauritani Kulb , Culb , Calt ,feu Milium folis : Germani , Meerhirf^, Steinfomen Galii , Gremil , Herbeaux perles.
,

&

&

.-

&

a 'Ori.b. legic.
/A,v'o';a)tf.i.ua

PHALARIS.
Halaris cauliculos emittit zece culmis fimiles
,

Mibre* b Orib.addit.
7)T yJLtri
,

CAP. CXLII.
a minutis,ac nullius ufus radicibus,multos,[duum
:

j($u

4,uo;d 75?; 7Hf

lsj

palmorum ]

geniculis cin&os

a
,

graciliores

tamen , ac dulces b femen candidum,oblongum,miutiliffime bibitur

.

folia ecia

fert,

magnitudine . Tunditur , in aqtia aut uino fuccus ad uefics ciuciatus cochlearisrnenfurapotum, ad eademerricaxeft.

&

Semen
Thahrim

tejs limilia.

Jn Lib. tertium Diofcoridis,

91$

PHALARIS.

10 PHalarimgeminamreferrehancplantam,cuiushicimaginemexcudicurauimus, quincredam
Quinetiam radicibus nititur mmutis ,
hisuerbis. Tbalaridis herbte

nihil eji

quodprohi- phai ar id; scon

fidcratio.

beat.Siquidemcalamosemittif^ea^femeninjpicatis capitibus ijfqueoblongis, candidum oblongum milio fimile .

& fuperuacuis
.

Vhalaridis meminit Calenus libro oblauo defimp.med.facultatibus.

auxiliari creduntur uefica doloribusceu
lib.

tum femen ,tum fuccus ,tum folia potu

,

infeha-

beant quidpiam tenuittm partium

ris

& calidum
,

Scripftt de eadem

& Tlinius

xxv 1

1 .cap.x i 1 .fic inquiens

Thaia-

Thyrfum habet longum tenuem ceu calamum,infummoflorem inclinatum , femenfimilcfefam& . Ethoc calculosfian,

git

potum ex uino ,

uel aceto

& melle $

lacle

Idem

&

uitia uefiaefanat

Hac ille

EVVJW

RVBIA.
:

CAP. CXLIII.
.

ERythrodanumradixrubraeft,quatinguntur lanaj. Vna fponte prouenit: akera ferkur 3 ut in Meu n [ Thebana Gallia? , ] & Rauenna Italiae [in Caria ] inter oleas > ut in aruis , folo creditur . Hanc gi/SKL*' Hhhb 4 aon

<J2

And. Matthioli Gomiu RVBIA SATIVA. A

:

'

Condud

in

nep etopja-

Rubi

confid.

nonfinequsftuferuntinanquemaximumcxeafentiuntprouentum. Afpericaules,& quadranguli, J8 longi , aparinx non diflimiles , robuftiores , & multo prorfus maiores folijs per interualla circum articulos , ftellatim decuflatis . Semen eius rotundum , inter initia uiride , mox rubrum , poftea cum ematuruit , nigrum radix tenuis , longa , rubra Vrinam ciet qua de caufa regio morbo opitulaiur, potacuraaquamulta: itemifchiadicis,&refolutis. Craflam,copio(amqueurinam pellit,nonnunquam & fanguinem :bibentes tamen quotidie lauari oportet ,[ & excrementorum quae redduntur differentiarn fpe&are .J Aduerfus ferpentium morfus,ramulos cum folijs uino bibere prodeft Semen exaceto potum , lienem abfumit . Impofita radix trahit partus,men(es , fecundasque. alba* uitiligini ill ita ex aceto medetur "O Vbh,qHamGrciErythrodanumdiomt ,duume{lgenerum,alterum >Agrefle,et ftontenafcens : Mterum do: :

X\^me(ticim,folijsniaioribus,&longioribi4s,craJJioribusquecaulibus. Hetrufcis B^ubia nullisnon cognita

necjue

medicisjblum > acfcplafiarijs cognofcitur :fed etiam mulicrcutis , ac rufticis

, ijs

prtcfertim , qui in locis

hMtant , ubi lamficio

InLib. tertium Diofcoridis,

$21

RVBIA SYLVESTRIS.

10

nificiooperaimpcnditur.qHandoquideminficiendistingendisqilanisapti(ftmaeft.

Quapropterruflici,&

agreftes

mu-

tantum lieres;qubdlanarum infetvoresI{ubiquotannisplurimum emant,huius radices effodiunt,& uendunt,unde >pr<zcipue Senenfis ager . Expetuntur qu<eftusfaciunt , ut ftbifuisq; uiUumfuppeditent . Mittit hanc abunde Hetruria
folianoftratibusmulieribus>qubdafperrimafint,adftartneauafa detergenda : fiquidem
nitefcant
,

mirum
1
.

ditlu

qudm

pulcherrimi
,

qu&\ubiamfuerintexperta
,

De eaautem diflerensTliniuslib.xiX.cap. I
,

Inprimis,inquit

Rjtbk

tin.

gendis lanis

&
.

corijs neceffaria

Laudatiflima Italica

& maximt! fuburbana & omnes peni prouincia fcatent ea

,
.

Sponteprouenit,feriturq;fmilitudineeruili<e:yerumfpinofuseicaulis-,geniculatusq; hic eft, quinis circa articulos in Inuenio apud quofdam morbum regiumfanari hoc frutice , etiamfi adalligatus fpeSemen eius rubrum .
orbcfolijs
.

eft

cletur tantum

J{ubia meminit Galenus libro v

.

.ftmpljcium medicamentorum , ubi ftc fcribit

eft fuperiore

E(i autem

Rubia tintto- Rubi* aires ex

rum radix acerba , &guftu amara

Itaque quacmqueagere diclum

libro

ubi in

facdtates,eaomniainbacradiceluculcnterconjpicies.

Quippec^m&hencm,&

iecur

unum eiufmodi coiuerint expurget,& urinas craffas,

lant

mltasq;,acnonmnquametiamfanguinolenUsuacuet. Quin&mcnfes ciet,ac mediocriter qua exterfionem poflu-

92
affliftis

And. MatthioIiComm.
cum aceto illita iuuat . Sunt qui eam ifchiadkit ,hoc
.

lant , extergit :proinde uitiligincs albas

efi >

coxendktm
,

doloribui

,& refolutis ,inpotucummelicratoexhibeant

.

idifti9?o'J>ctvop

Gr<ec dicitur
, :

quod Erythrodanum

latine

Taue , Fuealfabagin , Arabid : Erythrodano ,

Gallicd

& P^ubbia

&

l\tibia

Italici

Ferbcrroet , Germanicc : Rguia, Hiftania::

Karanre

hoy/nu

LONCHITIS.

CAP. CXLIIII.
,

LOnchitis folia habetporri , latiora,rubentia , plurima ,adradiccm circunfradla

habet,fedmeu habec.&profi
tientibus Iegits
itiny.ois.

ueluti in terram

procumbentia , pauca in caule : in quo flores, ceu galericuli , hiantibus comicis perfonis fimiles, Conclufameu exemplar non nigri^&ericlualbam exerentes uelutlinguam,quadlabruminferiusfpeclet.femeninuolucrisclau-

lo

fum lanccre fimile , triangulum unde fibi cognomentum arrogauit . radix dauci bus , & afperis . 1 Radix ex uino pota urinam ciet
:

[ Nafcitur in fitientx-

i.au-

vaetiis.

LONCHITIS ASPERA MAIOR.

myjttt

[nLib. tertium Diofcoridis. 923 LONCHITIS ALTERAh$fr*h(t*. CAP. CXLV.

Lrera eft Lonchitis , quam aliqui afperam lonchitin dicunt folia fcolopendrij emittit,fed afpeJ^riora,maioraque,acmultdmagisdiuifa. Vulneribusmirumin modumprodeft, in eisque inflammationesexcicarinonpatitur. PotaexacetoJienemabfumit.
:

__

ETfi mcompluribus
pendrij proximo
,

ItalitZ

,ac Germanumontibus , alifsq;afpcris

,& aridis

locis diu

multumq; perquifiuerim pri- ^ n,hKis

.

mum Loncbitidisgenus : ipfum tamen hatlenus

mihi non. licuit reperire , neque etiam ab alijs inuentum uiderc

c<e-

lerum afpera lonchitis,de qua cum Bartholomeo d Maranta Venufino iam dudum mihi longa fuit contentio,folio eft Scololongiore tamen,acmagisdiuifo ,&adpolypodijfaciempotiusaccedentc,(pitbam<longitudine,utrin,

que
1

dijparibus incifuris dijfebto

tenuibus

aculeatisq; denticulis ferrato

,

lum profert nequeflores , nequefemen , quemadmodum polypodium

titur multiplici
,

nomen Caulem nul& ubiqueajpero, & ajplenum quorum imaginem refert I{adice
,

utide

illi

nt-

tenui ,fubrubricantcperinde ac in Thylliti .

In Italia quibufdam tantum nafcitur

locis ijsq; humeclis,ac

uliginofis :fed alibi nufquam a

me uifa eft . Duoeius uidimus genera . Maius quod ad me primum mifit uir clarifiimus Lunibil defiderari poteft ,

cas Cbinus

& minus

quod d Iacobo jintonio Cortufo Tatauino fum confequutus ; in quo

qmquealtera planta , quam Maranta afperam Lonchitim cffe legitimam contendebat, quam nos Pse vdolonchi t I M
v.ocamus
,

cum iam MaranU ipfius fententia opinioue d nobis adeb firmis rationibus fit explofa ,

ut nibilprorfus illifit ar-

gumenti reliquum , qm fe tucripofiit . Qui rem omnem audire cupiunt legant Epiftolas nofiras medicinales .

De prima

LONCHITIS ASPERA MINOR.

tmbi-

e)24

And. Matthioli

Comm,

PSEVDOLONCHITIS ASPERA.

LonchitidedifTeruitTliniuslib.xxv.cap.xi.ubificinquit. Lonchitis non,ut plerique exiftimauerunt , eadem eft,qux xyphion , aut phafganion ,quanquam cufpidi ftmilis femine . Habet enimfolia porri rubentia ad radicem plura quam
,

&

'

uiresTx GaL

incaule,capitulaperfoniscomicis fimilta ,paruam exerentibus linguam, radicibus prdongis .nafcitur in fitientibus Ha eniis m , qui horum pleraque a Diofcoride mutuatus efl . Lonchitidis utriufque meminit Galenus lib.v n.fim-

^ m
'

plicium medicamcntorum

ubi de

earmn uiribus itafcribit . Lonchitis

eft radici

eius uidelicct

qu&femen habet triangulare

.

,fi-

gura lance* fimile , radix potifiimum quodammodo fimilis

dauci : proinde urinam ciet

Torrb

eius

qu& fcolo-

Nomina.

pendrufimilia habet folia,ea ad glutwanda uulnera idoneafimt uiridia:fedficca cum acetofota,lienes induratosfanant

toy%m s

ut

Gmcis ,

ita

etiam Lonchitis Latinis

a-kScu*.

althaea.

& Lonchite
:

Italis uocatur

cap. cxlvi.
:

t Orib.iegk.
TP/Vnvou.i
c
i.
tri
.

LthEa,quamalijIbifcutriuocant,in{yIucftriummaIuarumgenere eft,cui foliaut cyclamino

mcu

_/"\_rotunda,lanugine canefcunt :flore rofaceo t bicubitali caule radice lenta, intus alba . AItha?a appeIlatur,qu6dinterpnmasiitutilis,&pliiribuspolleac remedijs. Decoctaeniminuinoautaqua
mulfa,

'

In Lib. terti
mulfa j

um Diofcofidis.
: :

9 2S
uer ^ eX empkc
jegfr

, efficax eft contra liulnera item ad ftrumas , pafotidas, abfceflus, fra&a icdis , inflationes , neruorum rigores fiquidem difcutit, excoquit . rumpit , ad cicatricem perducit. Cocta , ut diclum eft, adiecfo fuillo adipe , aut anferino,rercbinthinaue , ut malagmatis lentor n~at,facit ad uulua? inflammationes,prclu(ione(que,in peflis

& per fe cum imponitur tufa

,

mammarum inflammationcs

&

smx*-

&

1,cubltalem -

fubdita

Decoclum eodem fungitur munere onera uuluce, reliquiasquc a partu extrahit

:

Decocte

radicisfuccusexuinopotus,fuccurrit urinx
ifchiadicis jtremulis
.

difficultati

dentium mulcet dolorem , , ruptis dc femen iiccumquexritum,uitiligines in (ble cum aceto perun&as cmendat Eodem cum oleo & ace topcruncti,auenenatisnon feriuntur.ualet contra dyfenteriam,& fanguinis reiec1:iones,aluique profluuium. rnpofca,autuinodecoclumbibitur,contraomnes uefparum,apum,fimiliumq; aculeatos i&us Folia cum olei momento , morfibus , & igni ambuftis iihnuntur . Conftat aquam, trita
.

calculoforum cruditatibus\ dyfcntericis, cum aceto decocta , colluto inde ore . Viri,

radice addita , fub diuo addenfari

A L T H AE

A.

liii

alth&*

5>

And. Matthioli Comm*

ALTHAEA ALTERA,SIVE ABVTILON AVICENNAE.

g. Althses conddatio.

\r re uidetur U~\differit ijs uerbis

I^*i

Latinispoffet
.

Medica fimpliciter dici, quoniam ab JkScuvoi , quod Cracis mederifigniflcat, etynton habereliquit Diofcor.des
,

Qupcirca meritb fcriptum

Mth&am

id

nomen traxijfe a multitudine remedio-

ruiWi&frequentieiusufu. Eauulgarisherbaefl,nullisq; noncognita. Latini hanc ibifcum nominant . Italisuerb, corruptaaLatinis appellatione , prxpofita malua,qubd cum ea quandam habeat cognationem, compofito nomine Maluauifco uulgb uocatur . Mtham memoria prodidit Theophralius lib. i x.cap.x I x.deplantarum hifloria , ubi de ea.

&

fiat Ibifcusfolio

tt radicem ibifci aquam poffe addenfare aiunt,fi tritam inieceris , fub diuoq; humorem pofueris . Conmalu& maiori , pilofwriq; : caule molli :flore luteo : radice neruofa , alba :fruttu maluA . caulis quoqut

gufiumaluamreddit. Vfuseiusadrupta ,&tuffes iuinodulci,&adulcerainoleo..

Miam quandamfi

carnibus con-

coquas,inidemaggregare,acueluticongiutinarepojfeaffirmant: aliasuim attratloriam poffidere ,modo magnctis lapidis , atque fuccini. bac in inanimatis .haBenus Theophrafius jLt ego flore Luteo me nunquam Mtkteam uidiffe recor.

dor

Bpfeoflorefacit

fbrafti,

eam Diofcorides. uerum coloris non meminit Eli planta,quam quidam Mthxam alteram Theoquidam uerb J.z vt I lon J.uicenn& effecenfent . Mqui nos neque his , neque iUisfubfcribimus . cum neque uni,

&

neque

In Lib. tcrtium Diofcoridis

ncqucalteri(quantummeafertopinio)correjpondeat.

9*7
,

Verumnonob id pratermittere libuit

.

quin eiusbic ima^inemad

deremus , ut etiam aliorum iudicium effe pojfit

,&ut eius quoque innotcfcat facultas

.

Siquidem experimento conflat femi,

ne epotofefquidracbma pondere ex uino , calculos in renibus fiangi educiq;, Vrinas eijci

& deiores

finiri .

Meminit ibi-

fciGalenuslibrowi.fimpiiciummedicamentorum,ubieius uiresitadcjcripfit

Ebifcus,fiuealtbaa(eflautem malua Akh agrefiis)facultatem habet digerendi, laxandi , phlegmonc leuandi , mitigandi , concoquendi difficilia coclu tubercula .T\a- ex Ga dix porrb eius , &femen catera quidemfimiliter agunt , ut herba uiridis ,fed tenuiorum partium , magisq; exiccatoriam

adhac magis exierforiam qukm iUafacultatem ofiendunt, ut

&

uitiltgines

detergant,&femen renum calculos confir^at.

%adicisuerbdecoclumdyfenteria,aluiprofluuio,&fanguinisreietJioni utile efl,nempe

facultatem poffideat . Tlanta qua Gracis Jk$J* , i&imos , & iglrm , Latinis Mtha
Mauritanis,chitini
Hiftanis
,
,

cum

adflringentem

qmtidam

i ,

ibifcus ,feu Ebifcus

nominatur:

Cbatbmi,fiue chatbmie

Hierua cannamera ,

& Marmaie

& ^pfa ^aueni

Italis

Maluauifco : Germanis, ibifch ,

& Heyluurt^:

Non" M

Galiis ,

Guimauues .

L C E A.

[iii

A'wst

5>

28
aw*.

And. Matthioli Comm.

ALCEA.
CAP. CXLVII.
:

Lcea fylueftrium maluarum gcneriaflignatur.folia habetdiuifa,uerbenacae proxima: caules tres ^autquatuor,corticecannabinoueftitos:florem ro.fe , paruum radices albas,latas , quinque aut fex , cum plurimum cubitales . Qux cum uino , aut aqua potas , dy fentericis,ruptisque medentur.

A
A
,

Ake*
deratio,

confi-

Lceamhodicpaffimferiinltalia aliquiBifmaluamalij

Maluam fylueflrem,nonnuUi

etiam Maluauifcum agrejle

J^jtominant . Herba cfl caule ,floribus , acfemine bortenfi matu<e perquamfimilis , fedfolijs longiori incifura laciniatis

ranunculi rtodo
.

T^afcitur

in incultis ,

campeftribus

& agrorum ,fcrobiumq; marginibus

Mceam pnetulit
ad
fpafticos
,

iuxtaftpes , uias , acfe- l

mitas

Mce<e radicibus non defnnt , qui althxa loco utantur , cum hums copiam non babeant, ad tumores tumfoluendost tum emolliendos . Mce<t hifloriamfcribit Tlinius lib.xxvtl.cap.ini Jn qua adeb cum Diofcoride concordat , ut ex
:

eo hifloriam totam tranfcripfijfe uideatur

Teculiariter autem

tremulos,
.

& Opiftotbonos*
1 1

ubi eius radix ex mulfa propinetur . quinetiam impofitam ad collettiones dtfcutiendas commendauit
liari capite

Torrb Mcea pecu.fim-

meminiffe

Galenum non

reperio,nifi
.

hanc fylucftrem maluam appdiauerit,dum malu&facultates tib.v

Maluafylueflris quidem digerentis paululiim
,

plicium medicamentorum defcribit , his uerbis

facultatis
Alceae uires ex
i idlor
.

&

emollientis leuiter eft

Hortenfls uerb quantb plus habet aque<e humiditatis , tantbfacultate imbeciUior

<

efi.

Fruclus eius tantb ua~

q Uant0 grficcior ueflrismalu<egenuseft. Inuinopota dyfenterite ,

efl
}
.

h<ec

Galemis .

CMerum Taulus feorfum Mceam retulit lib.v 1 1 .ubific inquit . Mcea fyl-

&

eroftonibus medetur ,potifflmum eius radix.

,

Huicberb& nomen

Koraina.

Gr<ecum,d<\x.ea. :

Latmum , Mcea
,

Italicum , Bifmalud
:

Malua faluatica,& Buon uifchio

Germanicum, Sigmars Kraut: 2

Hijpanicum , Malua de Vngria

& Malua montefina

Gallicum , Bimauue .

feW.

CANNABIS.
:

CAP. CXLVIII.
:

CAnnabis iatiua planta magni in uitaufus ad robuftiflimos funes fa&itandos

:

folijs fraxini

,graui

odore caulib; > proceris , inanibus femine rotundo quod largiore cibo genituram extinguit Succusexearecentecon:ienienteraurium doloribus inftillatur. Sylueftris cannabis uirgas fertaltha?a? fimiles , minores, nigriores ,& afperiores,cubiti altitudinemsquantesifolio fatiuaz, nigriore,& afperiore flore lychnidis , fubrubro femine , radice altha?a; . Decocta radix,illitu inflammationes mulcetjtumores difcutit,tofos articulorum diflipat.Huius cortex torquendis funibus accommodatus. j
.
:

&

Cannabis con
fideratio.

/""1 ^innabis fatiua planta efl adeb

uutgaris notitia
etfl

apud omnes TLuropA nationes

efl

ut omnino fuperuacmmfit eius fain

%^_j ciem uerbis reprafentare

Qu<e

uulgaris

admodtmfit planta ,

tamen magni

hominum

uita ujus, non fo-

lum ad robufli(iimosfunesparandos,quibus injubricismagnisadfubflinenda, trahendaq; ingentia pondera,& nauigia regenda utimur,fed etiam ad lintea conflanda , t quibus infima plebecula indumenta , aliaq; multafibiparat . Inuifa tamen
!

furibus

& latronibus

qubd cannabis tanta aduerfus eosfit factdtas , ut nonfotum huic planta adaUigati fua ipforum

malefac7adstegant,&orepropriopatefaciant,fed qubd etiamfubindefinancbecannabinaaffecJi,fuffocenturpenduti.

Eafimplki adolefcit caule ,fcd in marem

&faminam diftinguitur . Mas plures

t}

caulefundit ramos, arbufculafpeciem

.

referens ; adeb ut non dcfint,qui eflipite carbonesfaciant,ad bombardarum puluerem parandum

res caules edit , nullis ramis brachiatos , nuUoq;femine prolificat , folia utrifque fiaxini ,fed

Fcemina longd tenuio,

minora

& graciliora ,fen.

fimq;fcrrata , atque

in

mari maiora Jpeclantur ,

& nigriora quina

,ftnaite

ex uno pediculo prodeuntia

Bjidice nititur

micafedflbrofa. Sylueflrem autem quanquam u multis in Italiaprouenire dicatur ;paucos tamen

effe

puto , qui legiti-

tnam oflendant . Mihi certe hatienus legitimam uidere non licuit . C<eterumfatiu<efemen in cibis fumptumplani contrarium
efflcit in gallinis i

&

in nobis :fiquidem largius

commanducatum nobisgenituram extinguit: gaUinas uerb

,

ouiferacio-

res reddit.

Expericntia enim compertum habeo,gaUinas

,

qu<e

byeme, quo tempore algorisfieuitia rarb oua parerefo.

lent , Ca nnabisfemine uefcun tur

terea mihi non abierit indiclum
,

numerofiore ouorum partu gaudere : id quodfiequenti cantufuo declarant

iUud

pr<e-

qubd Cannabis recentis decoUum , expreffa deinde fortiter herba , terreflrium lumbrico-

ru7ncauernulisin{jierfum,(iatmeosetiocat,
capitiKtfuishamisinfigendos.

Quod pifcatoribus acceptum referendum efl,quiboc ingenio uermiculos fuccus eius expreffus, Verumnonmodb terrenos uermes euocat Cannabis decocium ,

&

<

fed etiam

ut Tlinius lib.xx.cap.xx 1 1 1 .autbor efi)uermiculos

jtaque quifpiam conijcere poteft,

xiliaturfolutte

aurem intrauerit, eijcit . Hinc eiusfacultatem ad interaneorum uermes haud imbecillemfore . Cannabis decoUum au,

& quodcunque animal

in

iumtntorum altio , qubd coagulandi uim habeat . Quinimb non defunt , quifoliorum puluerem
,

dyfentericis

propincnt
ttts .

T\adix in aqua decotla

&

tUita

contra&os articutos emoUit , item podagras

,

& fimiles articutorum impeefl

,

^dmbttflis quoque recens utiliter iH}nitur,ftdfieptusamouenda

& iterum admouendc.

ne exiccetur

Idpnefla-

bit

Cannabisuires

commodius,fi recens in mortario tundatur cum recenti butyro ,&fubinde appticetur : Equorum tineas , qu<e intrafe^ em ^ rent ifucctts , aut decofium infufum eijcit Cannabismeminit Galenus lib.v 1 i.fimplicium medicamentorum ,fic
.

ex Gal.

Cannabis femenflatus difcutit , adeoq; deficcat , utfi ptufcutum edatur , genituram exiccet . Sunt qui ex eo uiridifuccum exprimentes adaurium doiores ab obflrutlione , ut mihi uidetur , natos utantur . Et libro primo de alimtn.

inquiens

tortimfacultatibits,idemdeCannabi itafcrtbit.

Vonquemadmodumptantaipfacannabis
eft

uitici

quodammodo efl fimi- $

noceatt

lisiitafemenfemiMfiicuttateeftfmile:fedplurimumabeodijfidet>ut quod concoilu

diffiate,(lomachoq;ac capiti

InLib.tertium Diolcoridis,
CANNA
B
I S.

929

noceat,prauiq;fitfucci. Sunttamenquieoquoquefrixocum.Mijs tragematibus uefcantur. Tragemata autem uoco

ea
,

quapofl canam, uoluptatis inter bibendum excitandts. gratia manduntur .

Multum autem calefacit : ideoq;fumptum

faulb largius caputferit , uaporem furfum ad ipfum mittens , calidumfimul ac medicamentofum . h&c Galenus .
bus liquidb apparet ,

Ex quicr

quam grauiter errent midieres ,

.

Cannabinifeminis decottum exhibent

Qvs. plantd mwl&h Gr&cd , Cannabis item LatM dicitur

nici
,

Mulierum quo tantum abefi , ut morbum curent , ut etiarn eius augendi occafionempmbeant. ror. GermaCanape Canab Italice" : , : Nomiiu. : Mabici , Sccbedenegi ,

& pr&fertim
.

in

Germania qu& pueris comitialimorbo laborantibus

&

Zamer hanff: Hijjianice , Canhamo

Gallice, Chanure

liii

AWyvpv-

AndL Matthioli comm.

AWw'
ANagyris frutex

ANAGYRIS.
:

CAP. CXLIX.

cfl: arboris inftar , perquam grauis odore foli js uiticis , uirgisc]ue:flore braffics: femen in corniculis non breuibus gignit , fubrotundum , firmum , uerficolori facie , fimile renibus,quoddurefcituuamaturefcente. Tenerafoliatrita tumoresilIitureprimunt:fi partus hcereat, &fecundx,menfesquemorentur,drachmaj pondere bibunturin paflb :fic & fufpiriofis dantur,& contracapitis doloresinuino.difrkulterparientibus adaliigantur,ita uta partu ftatira auferantur. Radicis cortex concoquendis , difcutiendisque adhibetur . Semen commanducatum uomitiones ue

hementerciet.

ANAGYRIS,

Quamis

InLib.tertium

Diojfcoridis,

91-

ANAGYRIS ALTERA.

IO

QVanuis ueteres unlus tantiim Jtnagyris meminerint

flore brafiic* racemofo
:

duo tamen in Italia uifuntur genera

Maius in Jlpuliafie-

Anagyrij con

quentiffimum nafcitur , et eo Campanix trattu , quo Terracina itur Tundum ad Tyrreni litus : folijs uitici proximis

fru&u hortenfi fmilaci fimili amplioribus tamen ,

& breuioribus paulo

.

filiquis inclufo,colore pur

purafcente

ufqueadeb duro , ut aqua macerato ,fua inpertinaci duritie confiflat

Minus , quod rura Tridentina uulgo

uocant Egbelo , maio

& iunio menfibus grato

modo ,
colore fubnigro

in

montibus ff/ecJaculo floret . Micat enim aureoflore, alteri omnino fimi-

li,odoretameningrato.Hinccorniculaprodeuntgenifl<e<cmula:inquibusfemencontinetureiufdem genifl& magnitudine

fed oblongum
,

pbafeoli

Qupd comedentes quandoque ignari

,

pajlores

ueluti

legumina

crebris

adeo uomitionibus afficiuntur , ut nonnunquam uiderim ego quofdam

duri[fi?na,

quifanguinem ufque euomuerunt . Materies ligni

qu&guaiacimodoexteriusluteaefl,interiusuerbnigra. Incorrupta diu durat : proinde uinitoresex

>

Anaex

gyripalosfattx tant fuflinendis uitibus aptiffimos

bosq; c&teris pmferunt ex

alijs

arboribus faffit

Quin
Iiti

&
4

pigittarij

eaua-

232
,

And. Matthioli

Comm.
uirmagna
leilio-

eaudidiffimosarcusconficiunt. Harplantafcatetuallisjlnania ? acumuerfusTridentimsager. C&terum non defunt

ni

ro _

bau!"

i recen tionbusherbarijshaudobfcurinomims(quorumopinionmtueturConradusGefnerusTigurims alterum Anagyris genus, quod in montibut nis infuo libro animahbus dicato)quiputant , ac potius pro certo affirmant ,

Tridmtinis uulga rifermone Eghelo appeUarifuprd diximus,eamfine controue.fia arborem effcquam Tlinius libro.xv I .

cap.w III. Laburnum uocat , ubi ka

:

fcribit

jiquas odere

cuprejfi

iuglandes

caftane&

laburnum . Ulpina

&

b&c arbor , nec uulgb nota dura ac candida materie : cuiusflorem cubitalem iongitudine apesnon attingunt . Ex ijs Tlireprobandafit illofum opinio . Siquidem Laburni materies d p/inij uerbis abundi , nifaUor , cognofcitur ,qubd utfalfa, modum Guaiaci , qualis Egheli uocat& matenio candida defcribitur : non contrd medullitus nigra , corticctenus lutea , in
riesplanicernitur
.

Tr&terea eghelus arbor efl omnibusfericognita,qubdfrequentiJJima infyluisreperiatur: non ca qui-

dem uulgb incognita ,utde Laburno refert Tlinius . Udb&c Egbeliflores , qui in arbore racemorum inflar pendent , palmi longuudmem non excedunt : quos tamen Laburno Tlinius cubitales reddidit . Illud infuper experientia compertum habeo(etfi contrarium afferat Gejnerus)qubd apes Egheliflores attingunt
,

nec eos afpernantur

H&c

nimirum-futit

qu&,

tneo quidtm iudicio

refragantur

magnaftt

differentia

tum Gefnero , tum ommbus ijs,qui cum eo hac in refentiunt . quinetiam ofiendunt, qudm Eghelum . Hanc tamenplantam idem Gefnerus montani cytifigenus effe cenfet, inter Laburnum

&

argummto qubd folia ferat terna ueluti cytifus quodq; cytift modofit apibus ingrata . Sed is(pace uiri eruditi dixerim) Tlinif teftimonio : ut qui inter cateraferi iu in hoc maximi haUucinatus deprehendiiur , Marci Varronis , ColumeU& ,
beant iuxta aluearia cytifum , qubd buiusflore magnopere deleftentur
libro

& & aUiciantur apes

Hocfimiliter teflatur Galenus

primo de antidotis , ubi cytifi hifioriam

& uires

defcribit

Et miror certi , Gefnerum iUa non uidijfe , qu<e tamen de-

Europa , libros perlegit , ut perlegiffe conijcitur ex Bibliotbeca , quam edidit . Quare equi,fi omnes , qui extant in dem non poffum non in ea perfiarefcntentia , quam iampridem habui deplanta Egbelo uocata , cum nuUafit firma ratio, qu& me cogat illorum fubfcribere iudicio , qui eam Laburnum Tlinij ejfe exiflimant . Quantum igitur egofentio , Egbelus erit Avagyris minor , aut jLnagyris montana , fi ita nobis liceat eam nominare . Ts[anque nonfolumfotijs , floribus , coromnibus denique notis jlnagyrimprorfus &mulatur , ut eius effigies , quam hic damus ,pulchri demonniculis ,ftmine
buerat

&

ftrat ;fed etiam uiribus

& odore
.

utpote qui in tota planta teter

& grauis admodum fentiatur

.

jinagyris uires memoria

Anagyris uires

p ro ft0 Galcnus libro v I .fimplicium

rentis
,

medicamentOrum

bis uerbis

Unagyrus frutex efigrauiter olens ,

& acris

dige-

excalfacientisq;facultatis

Sedfolia etidmnum uirentia ,

chm propter

humiditatis admifiionem minus fint acria,

idcirco tumcntia

NoraiBsu

radicis eius cortex

nprimunt Mficcata incidentisfunt^exiccantisq; ualenter facultatis . Similemfere facultatem habet uomitumprouocat . Tlanta qu& ctrcCyvpn Cr&cis, Semen autem magis fubtilium efl partium :fed .

&

Magyris etiam Latinis dicitur : Anagiri , Italis

30

kw*.

CEPAEA.
,

CAP. CL.
.

CEpaea portulacas fimilis cft

nse ftillicidio
,

fed nigriora habet folia, & radicem tenuem Folia in uino pota uri& ueficce fcabie laborantibus opitulantur maxime id praeftat cum decocto ra.

3 fi

dicum afparagi eius > quem myacanthon > hoc eft , corrudam uocant , bibatur J

CEp&am
riffe,

quam antea in noflris commentarijs Italica lingua confcriptis , ingenui confeffus eram me nondum compeuidiffe

_j.

aut ab aliiscompertam

,boc tempore Venetifs admemifit Ioannes Qdoricus Melchiorius Tridentinus

medicus pro atatefua non imperitus , reiq; herbaria non ignarus , mei adebfiudiofus , utfi aliud non effet,hoc nomine tan-

tim mibi plurimuwt diligendusfit, atque etiam infdium babendus . jd Cepaam hanc redeo.Ea fani mihi uifa efi ita adamufiim Diofcoridis defcriptioni refpondere(id quod eius piSlura , quam hic damus , grapbici oflendit ) ut non dubitandum

Cevxx
exPauio.

uires

futem , quin h&cfit uera ac lcgitima Cep&a . Huius , quod equidem legerim , Galenus non meminit infimplicium cenfu. Veruntamen Taulus eius mentionmifecit libro v 1 1 inter fimplicia , ubi eam retulit his uerbis . Cep&a portulac&fimilis
eft. Folia ipftus contra uefic&fcabies utiliter bibuntur . I{adix cum afparago , quem myjcantbinum,bocefl;corruCepea dam appeUant , ppta, urin&fidlicidia , qu& ex obfirutlionefiunt , abigit . KnWa ut Gr&cis , ita Cep&a Latinis ,

&

Nomina.

itaUs appcllatur

CEPAEA.

In Lib. tcrtium Diofcoridis

C E
P

5?

33

AE

A.

AvA/f(

ALISMA.
:
:

CAP. CLI.
folia ei plantaginis , nifi anguftiora effent 3 1 Iaciniofa
: :

Conclufa mefi. exemplar non

habet, nec Ori
,

ALifma

ali j

Damafonion appellant

con-

bafius legit.

uexaque in terram caule fimplici , tenui , cubito altiore capitibus thy rfi

flore tenui

candido,

^oV T7f Ket

yaovCt/?patrK<>

[pallefcente:radicibustenuibus,ut ueratri nigri,acribus,odoratis,modice pinguibus.] aquofos 07 X3U TOlf vpu a yov.i. hisqui le amattra&us. Radix,fidrachmauna,autalterabibatur,his conuenit ,quileporem marinum de- porem uorauorarunt , aut a rubetis ranis demorfi funt , aut opium hauferunt torminibus , atque dyfenteria? , per runtjUel rana
:

fe ,aut
fiftit

cum pari modo b feminis dauci , potui datur , conuuifis , & contra uitia uulutfprodeft . Herba
pellit ,

rubetam.

b Meum. fui
i<r&)

aluum 5 menftrua

tumores illita mitigat

fcWKo.i.cu

Qunnquam

pari dauco

93*

AncLMatthioli

Comm,

ALISMA.

AliCmatis con (iderano.

lis

Vanquam affirmat Xuellius , cui etiam Fuchfiusfubfcribere uidetur , Mifmafibi cognitum ejfe, uocariq; a nonnulTalioralem fiflulam , d quibufdam uerb Tlantaginem aquaticam ; tamen plantago h<ec, quam etiam aliqui Bar-

bamfyluanam appellant, nullis notis cum Mifmate conuenire deprehenditur . Siquidem Mifmafoliafert plantagini ftmilia

,fed angufliora ,

&
,

in terram reflexa

caulem mittit fmplicem , ac tenuem

Tlantago 'autem aquaticafolijs prodit

plantagine maioribus
referto
.

lancearum cufpidum inflar acuminatis ,furfumq; jpeftantibus : multiplicicaule , adnatis pluribus Cum itaque ex ijs notis coUatis conftet , Mifma , Barbam fyluanam inter fe plurimiim differre,non temerifa-

&

cere uideor , quod iUorumfententm non aufim adflipulari

mihiprimum Tragm oflendit jtdamusheonorus , iuuenisjpeSaU

fluribus
,

Torrb plantam , quam hicpro Mifmate depingi curauimus, Qubd enim h<ec rei herbarm ftudiofus. dotlrince ,

&

mfallor , notis Mifma repr&fentet , meritb fit

: ,

ut iam non dubitem affirmare eam effe legitimtm

Mifma

autge

ms Mifmatis qm re nonpiguit eius effigiem exhibere

ut aliorum quoque de eafit iudicium . pujlat ad ea omnia,ad qute

ualere

In Lib. tcrtium Diofcoridis

quacertioribusnotis Damafonium(itaenimquibufdamMifinauocatur) referat
nius conftituit
.

93T
.
:

ualere Mifma tradidit Diofcorides , quofit ut htecplanta Mifma mihiperpetub cxplcat , quoufque alia mihifefe offerat,

C&terum duo Mifmatis generaTli-

Ub.xxv. cap.X.ubi de utroque dijferit ks uerbis . Mifina inquit,altj damafonion , alif lyron appellant fomagis lacinioft , conuexaq; in terram,alias etiam uenofa fimiliter caulefimlia ci pkntagims , nifi anguftiora effent ,

&

pUci ,

& tenui
.

cubitali

capite thyrfi

radicibus denfts, tenuibus

,

ut ueratri nigri
.

acribus
.

odoratis , pinguibus

nafcires ex

tur in aquofis
lcnus libro

Mterum genus eiufdem infyluis

,

nigrius,maioribusfolijs

v l .fimplicium medicamt ntorum ,fic de eius uiribus dijferens .

qubd radixeius epota dyfenterias fanet ,
.

Mifma memori& prodidit GaDamafonium aut Mifma De hac herba in

h&c Viinius
,
.

Q ai<

tertio libro tradit Diofcorides

& aluum

fifiat
,

atque cedemata mitiget. Sed

Qubd autemconftitusos in renibus calculos aqua in qua dccoclafuerit, pota comminos ea quidem cxperti nonfumus 10 nuat,cafuexpertifumus. Ex quo Uquet qubd abjicrforiam quandam facultatem obtinet . Huius berbtc nomen Grx- Nomia*. , Italkum , Mifma cum iKicjxct : Lalinum pariter t H&c uox non legitur in Gr&cis codicibus , neque ab Oribafio refertur neque etiam d Marcello uertitur . Vndepla,

&

tiifufyicor

qubd Bjtettius

ita

uerbum hoc ex Vlinio adiecit , ut reliqua etiam ex eodem reddidit.

QWw-

ONOBRYCHIS,
:

CAP. CLII.
caulcm dodrantalem florem puniceum:radicem
:

ONobrychis folia habet Ientis,longiora paulo

:

paruam.nafcitur in uliginofis,& incultis.Herba fuapteui,fi trita illinatur,tubercula diflipat : cum uino pota , ftrangurias fanat iliita ex oleo , fudores mouet 30 '^J^ifciturOnobrychis,Tlimolibroxxiiii.cap.xvi.authore,circafontes. Foliahabetlentis ,paulb longiora: florem rubcntem : radicem exigmm , &gracikm . Sunt qui Onobrychin uelint eam effe herbam , quam aliqui Rji-

OnobrychU

J.^

tam caprariam,alij Galegam uocant : nos uerb uulgb Lauanefe . Verum h&c notis , qu& Onobrychi tribuuntur, haudquaquamrejpondere deprebenditur . quippe qu&folia ferat
purpureos ,
lentis

quadruplo maiora,caulem plerunque hcubitalem ,flores

Onobryehie
uiresexGal.

Vt hinc mihiplani uideatur, qubdiUomm opinioni nemo retli poffit , aut debeat adflipulari. Onobrycbidis uires tradidit Galenus libro v III. fimplicium medicamentorum ,fic inquiens . Onobrychis rarefaciendi , digerendiq; uim obtinet : proindefolia eius uirentis etidmnum illita ad morem cataplafinatis tubercula di.

& radiccm non paruam

fcutiunt:arefac7&uerb,ficumuinobibantur,(lranguriasfanant.Quinetiamfudoreselicitcum oleo inunffa.

fipvxU Gr&ci , Onobrychisitem Latini ,

QmSn.

Norain*>

&

Qnobrichi Italici uocatur .

rviv.

HYPERICVM.
,

CAP. CLTII.
alij

HYpericum alij androfemon

alij

..... conon
,

chamspityn appellantj, quoniam lemen odore a re- /

,

aMeuexcmp.

finam imitatur : furculaceo frutice , dodrantali , rubefcente

mili , [qui digitis attritus fanguineum

folio ruta? : flore luteo

fuccum remittit,qua ex caufa androfaemon cognominatur :] fubhirfucafiliqua,&inrotundooblonga,hordeimagnitudine:femine intus nigro , refinofi odoris.gignitur inlocis cultis , & afperis . Vrinam cit , menftrua pellit appofitum tertianis , quartanisque cum uino potum liberat. Semen quadraginta diebus hauftum 3 ifchiadicis medetur . Folia cum femine il:

$ n in ?" , j leucoio (IOriSTJJs no

ie

g ir conciufi"!

lita,ambuflafanant.
AVxi/fr..

ASCYRVM.
:

CAP. CLIIII.
:

ao

Scyron, (iue afcyroides , hyperici genus eft, magnitudine diftans , fruticofius , maiores habens ./\ramos , furculofiores rubentesque folia tenuia flores luteos , fru&um refmofum , hypericononabfimilem:cuiusattritudigiti ferecruentantur,quadecaufa androfaemon uocauere. Vfusfe minisadifchiadicos,potuminhydromelitisfextario:nam biliofa recrementa ampliflime detrahk.

&

fed affidue dare oportet 3 donec fanitati reftituantur . Illinitur

& ambuftis efficaciter

CAP. CLV.

AVJVAr*^.

ANDROSAEMON.

ir

hyperico , afcyroque differt,quodfruticet ramulis furculofis , ac tcnuibus: fucco ma- ["vlr^punt t rubentibus uirgis,& folijs rutx , triplo[aut quadruplo]maioribus,qus trita uinofo nant . complures^ alas habet in cacumine , utrinque expanfas,pinnatasque: circa quas flores pufilli, lu- i coioris. iu odorem redtei : in calyculis femen papaueris nigri , infigne lineis . Hums coms tritae refinofum dunt. Semen tritum drachmis duabus potum,biIiofaaluiexcrementapelIit.ifchiadicis maxime me- fan onhabet. fanguinem detur :feda purgatione aquam exorbere oportet . Herba ambuftis illita medetur,

ANdrofaemon ab

Ij^rj^

&

5g^d

&

cohibet.

i'

k >.
5

CORIS.
,

CAP. CLVI.
frutex eft folio ericx , rubro , pinguiore , ac

rr

unnas : contra phaakior dodrante a , fuauis , odoratus , acris . Potum femen menfes trahit , opifthotonicos ex uino potum auxilio eft ; horronbus ex piperei langiorum morfus , ifchiadicos ,

COris

, quod aliqui hypericon uocant

mmorc , non

&

*^>^
y^aaa^
Imw?
mmjew.

6o

fedopiflhotonicisexoleo,apti!rimeillinitur b .[Radixuinodeco(aa potaqucdefedis opem ferre creditur:fedlaboranteminterpotandumquamoptime coopeiiri licetjfiquidem corpus totum de*

&

fudabit,exquarepriftinamagilitatemrecuperabit.] r r D ^

Bypericum

93 6

And.Matthioli
H Y
P E R.I

Gcmm.

C V M.

Hyper!ci,& co C n '

T T Ypericum

\Afcyrum ,

lemioT

*--* riim in car" m cau ^us

iwainfunt ,alteriminora
.

& ^fndrofemum
'

eiufdemplanigenerisplant<e( ut Diofcorides inquit )

:

effe

uidentur

Ve- io

&foltjs aliqua notatur differentia

.

nam bacfolia habet rubentiora , iUa uiridiora, uni ma-Omnes b<s congeneres planU bodie ab omnibus uulgo
, ijs

Similis difcriminis ratio incaulibus

,

.cognofcuntur : e& nanque iunio

ftincla acpnzditx. notis
,

&

iulio

menfibus

dimrfis in locis aureisfloribus ornatct confpiciuntur

.

adamujjim di-

qu&fmgulis d Diofcoride tribuuntur

Caterum qua Coris uocatur , non

ita

Hypericum nfert,
mino-

quemadmodum jlndrof&mum ,
yibus tamen ,
barijs

& .Afcyrum

quippe qiue non altior dodrantali altitndine affurgat

,

:folijs ericte ,

& fubpinguibus

caulibus rufefcentibus

odore fuaui , acgrato

Hdtc ad me pluries allata eft d noftris her~

Minii Lapfus.

. nafcitur frequentifftma in Italia . Hypericum d perforatisfelijs d noftris uulgb Verforata uocatur :folia enim innumeris fcatent foraminibus , ijsque adeb minutis , ut uifum effugiant . nifiipfa foliafole obiefta injpiciantur . id quodfilentio uidetur inuoluijfe Diofcorides quinetiam Tlinius alioqui , rerum omnium diligcntiftimus indagator. Qui tamen : hac in hiftoria haud dubiifalli deprehenditur , qubdfcripferit lib.xxv i .cap.v 1 1 1 . Hypericum nafcijhmine infiliqua, ni-

gro , maturefcente cum bordeo

Siquidem Diofcorides non tradit Hypericum cum hordeo matureftere ,fed contincri cius

nigrum

InLib.tertium Diofcoridis.
A
S

9}7

G Y R V M.

prttmaannuaexpertenttamanigrumfemenfiliquafubhirfuta,&inrotundooblonga,bordei magnitudine. Conflat menjibus . In o turefcerebordeumpkrunqueabemtemaio.-uerumHypericifemen non perficitur ,nifi tulio,& augujlo
bacquoqmHyperkihiftoriacnatBrafauolusmedkusMulari^imus,qubdud fioremalbumbabere:eami;ob caufam,id quod circmfertw,cumfiorefit melino
his uno
,

Brafauoli error.

illegiiimum

effe

putat; tmo non

admonet. T^equem aliud^quam^tamfylueftrem.proqua pharmacopokmfecum coUoquentem,id ipfum ajferuare non album yjedluteumjiorem tantum ,fed , quantum fentio , duplki notatur errore . Vrimum quod Hyperkum

ferrefmbat Diofcorides contra Brafauolifententiam,cumfic in eo legatur M>< V mterpretatwne Brajauo. von autemalbum inquit , ut perperdm MarceUus Florentinus interpretatur , cuius fortaffe falfa cum tamen m cakejertjui Deinde qubd legitimum Hyperkumprofylueftri ruta feruandum cenfuent , lusfcduclus ejl
.

mw

hoc e(i, fiorem habens luteum:

rationem explicat ,commums ujus uoluminispriorisfe>itenti<soblitus,dumoleiex Hyperico parandi feniori myropol* eorum dixenm , Monachi 1U1 reuepace haUucinantur , Hyperkum Ajcyrum efte declarat . liecfecus qudm Brafauolus

Monachorum
hallucmauo.

cum iUofentiant,Hyperkum,quo utimur ,primurn muLi,quiinMefuemccmmentarioscdidcrunt,qubdnonrecl<> J 3

cjje

KkXK.

fylueftm

238

And. Matthioli comm.

ANDRO

S.AE

M V M.

fyluefiris

ruUgenus-. Quorumfententia cumfuerit a nobis

,

fuperiusin

di explofa
nolet
eijcit
.

& improi-ata

ruU mentione rationibus & authoritatibus abun~ n

. Epotum femen ex umo calculos tum idempotum tum herba ipfa deuorata , hau-

fuperuacuum
,

effet

idem nuncrepetere : ea enim accedet , qui plura borum errata cognofcere

,

Hyperico

uis inejl referandi

:

refoluendi

agglutinandi , atque etiam cohibendi

,

& uenenis aduerfatur

.

quinetiam uenenoforum morftbus refijlit

flaue

tum morftbus illita. jLqua

bus,&refolutts
Inefl flortbus
,

&

fiillatitiaflorefcentis iam herba , maximi quibufdam pwfertur , fi potetur , comitialiDaturfeminisfarinacommodiexpolygonifucco ad fanguinis nietliones. Idem aluum exonerat. fcmini mirafacultas ad uulnera omnia fananda , prxter ea , qua in capitefunt . Ideoq; oleum , in quo

dtuflores atque femineprsgnantesftliqu<Rmaceratfuerm,diuqucinfolate,mirifici recentia uulnera fanat .

Sedper

qnam belli id efficit,fi cum laricea , aut abiegna lachrymx. oleo

mifceatur

Idem per fe uentri

illitum

dyfentericos iufuffitu
I

mt
Hvpenci
uires

potum uero cocblearis menfura lumbricos necat .

:

Scripfere
.

quidam Hypericum adeo odtffe dtemones , ut eius

1

flatim auolent

quare quibufdamfuga

ddmonum uocari ccepit

Hyperici uires memoritt prodidit Galenus lib. v

jftm,

cxGM.

plicinm medicamentorum,fic inquiens . Hypericum calefacit

& deftccat

tenuisq; fubfianti* efi

adeb ut

& menfes &

urinas

In Lib tcrtium Dio Jcondis,

.

9 }$

CO R

S.

ttrinas prouocet

Scd ad b<ec totusfumendus eft fru&us , non tantumfemen

"Porrb cumfolijs

illitus uiridis

ad

cicatri.

cem ducit cum alia,tum etiam ambufta .

Ctcteritm ft ficca contufa injpergas,fanabis

humida

& putredinofa ulcera

Sunt

&qmifchiadicisbibendumexhibeant. Idemlib.vl.de Mdrofiemo itafcribit. Mdroftemum planta ftutkofa ,nWUfcyroides nuncupatum eft ,ft>ecies hyperici . Mterum uerb a quibufdam Dionytura dupiex : unum enim Afcyron ,

&

eorum purgatorium . Folwrum uerb facultas modice extergens& dcficcans,ut ambuftafanarecredantur . C&tcrum in uino auftero decoBa , uinum ipfum magnorum uulnerum glutinatorium efficiunt. Sed qubdde Cori mentionemfecerit Galenus infimplicium medicamentorum cenfu , mihi incompertum eji . Tlanta , qu
ftas appellatur
.

Eft autem femen

&

\Sotains,

Grtecis vth?iw 3 Latinis ftmiliter

Hypericum nominatur : Mauritanis ,

:

I\eiofricon
,

fcu ^eiofarkon
,

: Italis ,
.

Hiperico,&

Terforata

Germanis , Sant lohans Kraut : Htjpanis , Coraioncillo

: ,

Gallis

Millepertuis
.

& Trucheram
:

rb Gr&ci <Z<rx.v?n>Latm quoque Afcyrum dicunt

Mabes Mbirai h : Itali , jlfciro

,

Qufi deiade Gr&cis

Italis ,

Quam uedvWo-wv,
Mdrofemo.

jLndrofarnw item Latinis appellatur : Mabibus

Qutt denique wftt GracH , Coris etiam Latini ,

J. ndrofeman , Madrofion

, fitte

Mdrefagian

& Cori Ltalici uocatur

KhX^
*

\Quoniam

5>40
Mm
forte t
iyovixf,Kimh.':\iAa'ia'i\j.om j

And. Matthioli Comm.

ittorunt

t Quoniam hoc loco in utdgath exemplaribus Gracis nulla fit alb& uioU mcntio ; idcircofunt qui
fretiuerbumittndauferantex interpretibus
.

tejlimonio

Sedquomodoidrecl&faclumfit,nonuideo: fiquidem
.

in Oribafio legitur,

hoc efi,florem habens luteurn leucoio fimilem

^Adde etiam , qubd Hypericum ita ada-

muffimfloriscoloreluteamuiolamrepr<fentat,utnibilmelius* Ts(os autemuft fumus uoce Gr<zca,ne exalbo, quod

MarceUo impofuit , aliqua pojfit oriri difficultas

Qux hicfequmtur , in Gracis codicibusimpreffis non hoc loco ,fed infine inter notha
adfcititia ftnt babita
.

&

\t>iofcoridi falsb adfcri-

pta leguntur , ut qus,

7{ps uerb

illa

huc admifimus l\uelfy , utfacimus , interpretationem fecuti

necnon etiamfidetn codicis manufcripti

kw't.

aivga.
,

cap. clvii.
!
:

fubcurua : folijs femperuiui minoris , multd tenuiotibus, hirfutis, ,&pinguioribus , circum ramos frequentibus , odore pinus rflore tenui ,luteo, uel candido radicibus cichorij.Folia feptem diebus in uino pota regio morbo medentur : quadraginta diebus ex

Aluga herba in terta repens

C H A M AE

&

T Y

S.

hydromelite

In Lib tertium Diofcoridis

.

j?

AIVGA, SIVE CHAMAEPITYS ALTERA.

10 hydromelitcifchiadicos fanant.Danturpeculiariterurina difficultatibus,iecinoris,&renum uitijs: torminofis profunt . Ea apud Heracleam Ponticam , perinde atque antidoto , contra aconitum utuntur , bibentes decoclum . Ad antedi&a illinitur , cum polenta iure deco&i fiibaclia . Trita in farinam, cum fico in pilulis fumpta,aluum emollit excepta melle , cum jeris fquama,& refina deijcit: appofiraexmelle,uuluaniitiaextrahit:mammarum duritias difcutit:uulneraglutinat:ulcera quas ferpunt, cum melle illita , cohibet Alterum eft genus aiugae cubitalibus ramis , in anchorae fpecicm incurua tis , pmenuibus coma fupradi<5te , flore candido , femine nigro hsec etiam pinum redolet . Tertia mas nominatur , paruula , folijs exilibus , albis , fcabris caule afpero , candido luteis flofculis,femine iuxta alas. refipit & hxc pinum . Hz dua; uim fuperioris obtinent , fed non ufqueadeo efficacem

&

c Iugam quamGr&ci Cham<zpitynuocant,quoniam,folijs,&odorepinumrefert, herhariorum uulgus Iuam ar- |"f*notitia thriticam appeUat , quU ifchiadicis alijs articulorum doloribus opem ferat non obfcuram.Vulgaris eft

&

5)

42
,

AncL Matthioli Comm.

.

jLiuga ,qu&primo gewri adfiribititr

ronario proximis

Siquidem planta efi per terram repens

,folijs

oblongis ,anguftis ,rofmarino co,

& hirfuta canitiefubalbicantibus ,iirca ramulos totos qui tenues, cbfcquiofi (petlantur,fefcfiipantibus odarepinum ,quemadmodum & facie referentibus unde iUiTinus infima nomen. F^adicibus palmaribus phriaureo colore fulgentes miuerfoferi caule fed tenues & exiguos Flores pmfertim tenui ac arenofofolo & aruis nuUafatione uirentibus fapore bus adnatis
minoribns tamen , moUionbus ,
, ,

edit

in

nititur

fibris

J-{afcitur

incultis

locis ,

in

efi

amaro , non

fine acredine
.

quadam , qu<e tamen ab amaritudine fuperatwr . Ideoq;

excalfacit
eji

incidit
.

extenuat ,abnec

ficrgu ,

& expurgat

Verumpolirema , quamfepius etiam uidimus , non adeb omnibus

nota

quemadmodum

uidere non licuit . C&terum in aperto errore uerfabatur Gcrmanus iUe pbarmacopola, Cuiufdam Ger media,quam hatlenus mihi quidem nuni error. qui Brafwolum docuit diugam Germanica lingua uocari Vergifs mein nicht . Quandoquidem herba huius nominis mihi
.

cum Germanis ianditt uerfanti notifiima efi

ta
quaternis drachmis , ifchiadicos famt
.

qu<e

tamen nuUaprorfus ex parte quamuis Mugam repr&fentat . Herba to- 10

ma cumfloribus,& radecibus m puluerem contrita ,ft diebus quadragmtafitmatur & refins, terebinthinA ,fiue laricA
Eadem recens in aceto decotla , &pota emortuosfcetus extrahit
,

uniuerfe plan-

tx decotlumfacitad omnes cersbri,neruorum

& articulorum affetlus d pituitaprouenientes ^fi pluribus propinetur die, ,

.

bus ex BjpodomeUe ,

& oxymelite

J^im

& comitiales & refolutos & podagricos iuuat

utilia

Fit ifloribus

&faccha-

ro medicamentum(officin& conferuam uocant)ad paralyticos, quo qui utuntur cum uefpcri fe dormitum recipiunt , reualefcunt.

lAtqui adhoc fumuntur quotidiebuiufce medicamenti drachmx du& ex acori radicibus decocla
.

,&

florum

fitl-

ui& binis fcrupulis

Tarantur i chamapiti catapotia ad idemper quam

,hoc modo

Sumito cham<spitys, Betoni,

ca,Stachadis,florum rorifmarini,cuiufqiie drachmam;turpetifefquidrachmam, agarici drachmas duas

Colocynthidis feindic<e

midrachmam ,
ptem , pulueris

zingiberis ,falisfojfilis tcuwfque grana

hierg,

decem. Bjiabarbarici fefquidrachmam ,fpic<&

fitcco

grana fe-

fimp . femunciam

diacridij

drachmam unam : Excipe chamcepitys

omnia in mortario ,&in

20

maffam redigito,i qua catapotia conformato ; ex qualibet drachma nouem : i quibus fi quotidie tria fumuntur a paralyticis citmfe dormitum recipiunt , pr&fentaneumferifentient auxililtm . cham&pityos meminit Galenus lib.v 1 1 l.fimChainspityos
pij c j

im medicamentorum , ubi de eius uiribus itafcriptum reliquit

.

Chamapitys guftu quidem amarum faporem acri ua-

EffeBu uerb expurgat , abfiergitq; uifcera plus quam calfacit. Troinde regio morbo laborantibus, omninc quibus facili iecur obfiruitur,bonum efi medicamentum . Quin menfes ducit tumpota , tum appofita cummrllidiorem obtinet

&

&

le

Sed

& itrim ptoucndie aptum

efl

medicamen .

Sujtt

autem qui etiam eam exhibent iecoclam in melicrato yn qui co-

xendicis dohribus torquentur .

Herbaporrb ipfa uiridis uulnera magna conglutinat,

& ulcera putrefcentia fandt

.

Tr&-

tereamammarumdu-itiesdifcutit.

Efleniminficcandoordinistertij,in calfaciendo uerb fecundi

,

Quaberba
:

Gr<zcis
Italis

Nomina.

jpyMMrfwf, Latinis Cham&pitys , Muga

& JLbiga nuncupatur

:

Mauritanis , Hamefithcos ,feu Chamafithius

0amepitio,& lua : Germanis,Ye lenger ye lieber

Hiff>anis,Tinilho,&

Yua artetica

Gallis,lue mufcateiaut arthetique.

50

B, I

T E B^T

I l

I T^ I S.

PETRI

PETRI ANDREAE
MATTHIOLI MEDICI
Senenfis Commentarii
10

IN LIB.

QJ/ARTVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZARBEI, DE MEDICA MATERIA.
amantipme Aree
,
.

Tiibus ante libris

olea, arbores
3

tradidimus odaramenta,

unguenta

animalia ,frumenta, olera,radices,

fuccos , herbas ,feminaty

dicibus ,

In hoc autem quarto difjeremus de ra-

&

eis ,

qu& refiant , herbis

fcW

BETONICA.

CAP.
.

I.

Estron pfychotrophon uocitatur,quoniam frigidis locis inueniatur Latini Betonicam appellant.Herba eft caulem ferens tenuem , cubiti alritudine,aut maiorem, quadratum:
folia quercus,mollia, longa , in ambitu diuifa , odorata,

prope radicem maiora in fum:

mis caulibus femen , ueluti fatureiae,fpicatum eft.Decerpta huius folia ficcantur , plurimos ad ufus . Radicibus nititur , ut ueratri ,tenuibus, quaeex hydromelite in potu , pituitofamuomitionemeuocant. Foliadaridebent ruptis,conuuIfis,mulieribus uuluaemalo opportunis,&adlaxandosuteriftrangulatus,denarijponderecumhydromelite:tres inuini fextario dra50 chmaecontraferpentiummorfusebibuntur. Herbamagnautilitateillatisa ferpente uulneribus illinitur aduerfus etiam uenenadrachmaexuino pota conuenit:praefumpta ea.fi uenenum hauriatur , niinfanis pota ex aqua & iecinohil nocebit urinam ciet , aluum fubducit . Medetur comitialibus , ns , lienisque uitijs drachmae pondere a in aceto mulfo . conco&ionem adiuuat, Ci quis fabce magnitu.

&

^wtit. i dine fecundum ccenam cum melle co&o deuorauerit modo confimili acida ru<5tantibus propinatur. ftomachicis eam manducare,& fuccum deuorare proderit,fi poftea dilutum uinum forbeatur . Datur ueficae dolori- catecuz? fanguinem excreantibus , tribus obolis cum diluti uini cyatho : ifchiadicis , renum , b tn legfe ut bus ex aqua aquse inter cutem binis drachmis ex hydromelite , fi febricitant fin aliter ex mulfo. regiomorbolaborantesrecreat.-menfespellitdrachmae pondere cum uinopota.aluum purgant dra:

&

& "^J^f
.

^^H^^,
i.

chmse quatuor potae in hydromelitis decem cyathis . facit cum melle ad tabem,& purulentam cxcrea 40 tionem. Foliaficca,tritaquefi&Uiuafereconduntur.

^j,
mull -

uino

BEtonka.herba eft nuUis non cognita , & innumeris pmdita uiribus

extollere uolunt
,

Vnde Itali , cum aliquem laudibus familiariter Betonks con .

unlgari prouerbio dicunt

.

Tu haipiu uirtu , che non ha la Betonica

es mrtutibus

qudm Eetonica

Scripfit de Betoniceuiribus

, id ejl , Tupluribus pmditus fideratio. Anto proprium UbeUum jLntonius Mufa clarifiimus jLugufri C- Vfr

farismediciis,mquobi&cdeeamemoritX,prodidit. Herba Betonicanafcitur inpratis,& montibus

circafrutices
.

mundis,&
periculis.

opacis,

jinimasbominum ,& corpora cuftodit:& notlurnas ambulationes a

,

maleficifs,
.

&

Loca
,

quinetiamfacra

& bufta d

uifibus metuendis tuetur

ac defendit

&

in

omni denique resfanfta eft

,

Ceftron uocatur

&

fynchotrophonfiquidemfrigidis reperitur in locis , radicibus tenuibus , tbyrfo pariter tenui

cubiti altitudinem excedente,

^o

. Foliaprofert quercus , odorata /femen infummitate thyrft fpicato,tbymbr& modo . Tolletuniuerfa plantadotibusferiinnumeris,quandoquidemtufacapitisq;uulneribusiUita,eamira celeritate conglutinat. Tr&flat id taut menefficacius fi tertio quoque die iterum atque iterum imponatur . jiiunt pr&terea tam ualentioris effe facultatis ,

quadrangulo

quoquc fi-atla extrahat . I{adicum ex aqua decoclum ad tertiasfotu oculorum doloribus medetur . quod item praftant contritafoiia, frontifuperimpofita .Succus dfolijsper fetritis expreffus , aut prius aqua. maceratis ,auriumdolores
offa

&

mulcet , fi tamen addito rofaceo

in

aures egelidus inftiUetur

Idem dracbm<e pondere hauftus in aqu<z

.

calida cyathis

qua-

quo f.t , ut etiam uifum acuant codecoclum ex meftafolia . Eadem cumfalis momento contufa , naribusq; immiffafanguinem indefluentem ftftit . Betonica uetere uino , aut ex aceto dentium doloresfinit ,fi eo osf&pius colluatur . Herba ipfa ex tepenti aqua pota fufpiriofis ,
tuor ,fanguinem illum per inferna trabit , cuius redimdantia caligines oculis ofundic

&

anhelofis maximiproficit

Folia

meUe excepta tabidos iuuant , pnefertim qui purulenia extuffiunt

Eadem

tribus con-

tinuis diebus deuorata dracbmarum

cet : iecinoris uerb ,ficx calida bauriatur .

quatuor pondere , aut exfrigidm aqus, cyathis quatuor ebibita, uentriculi dolores mulEx uino decocla lienis uitijs medetur . Sanat renum uitia ex mulfo bibita,

&

duarumdrachmarumpondere:exuinoautemueteritriumdrachmammpondere,additispiperisgranisfeptem &uigin-

KkKK.

*'**"

244

AndMatdhioli Comm. BETONICA.

ti

,adlateris ,lumborumq;doloresutiliffimi bibitur

.

lnduobusaqu<ecatid<ecyathisfumpta,alui

&

inteflinorum tor-

Ic

tnim remouet,ft tamenacrudisnonfiantfuccis

di citatur aluus :fananturq; ijs ex uinofumptis
dicbus ,tufftmfedat
.

Foliorum quatuor dracbmisin aqua mulfie cyathis oclo epotis, commoinflammatione uexati . Betonica
in

coli

eclegmate ex meUefumpta nouem

,

Totainaqucalidtecyatbis quatuor duarum drachmarum pondere

.

addita planiaginis dracbma,

in tcrtianis ,ft

febres quotidianas expellit , quod tamen in accefsionibus tantumfieri debet

Idempraflat etxam

cum pari
cele.ri-

fulegio affumatur

Sanat ipfo quooue ordine etiam quartanas in tribus aqua calida cyatbis baufta , trium drachmarum
.

fondere : addita meilis uncia , calcutifianguntur . Betonica ex tepenti aqua felicitcr bibitur hydropicis

Tariend;

tatem affert , uteriq; cruciatus

fropinetur
.

Contrita folia

&

ex calida aqua , aut mulfo duarum drachmarum pondere iUita ,prscifos glutmant neruos , refolutos iuuant . Eadem trium drachmarum pondeafiigiditate conceptos mulcet ,fi

&

re ex caprillo latlefumpta tribus diebus ,fangninem ore reiecium cobibent

ptis,

& ab alto deuoktis

Trafitmpta ebristatem arcet

JLx uino fiequenter baufia

fr ex pari uini ueteris menfura , medetur ru, iclericosfanat : &fuiUo adipeadmifia,

In Lib.

quartum Diofcoridis. SERRATVLA.

5>

J"

mijla

carbunculos curat

Totu ex aceto mulfo unius drachm<e pondere , uiatoribus longo itinere defatigatis uires miri,

ficireficit.

Fafiidia abftergit

& flomachicos recreat.

jiduerfatur uenenis ,

& ferpentum & uenenoforum rabido,

.

rumq; quorumcunque animalittm morfibus non modb intusfitmpta,fed etiam extrd emplaflri modo impofita
finuofaq;famtulceracumfaleindita. Exuinobauftctmenfesciet. Totu dolores podagricos
ler.it

Cuniculofa t

,pr<efertim radicum

decotlum potum . idemq; praftant contritafolia impofita

C<eterumfunt qui Betonicam dferratis circunquaquefolysfer

in

ratulam uocant. Sedferratula alia cuius hic imaginem appinximus , quctque copiofa
tis

Boemia

nafcitnr infyluis ,
diuijo
:

&

pra-

longi alia habetur

Siquidem hcec caule conflat purpmafcente

fimilia
,

tentti

&

in

multos ramulos

Folca gerit an-

teaquam caulefcat Betonicje,

breuiorafpefiantur
muttifida ,

toto ambitu tenuiter ferrata ,fed ubi caulem protulit

,

,cadem faciem immtttant.

,minora wiritb,&
.

K[amexortis profundioribusincifuris
.

maiorisThufimiliafereredduntur.Qua uerb

in caule funt
,

Flores edit in ramttfculorum fummis partibus , i capitults quibufdam

purpureos

Radice nititur

Thu minoris modofibrata .

tjerba

eft

infettoria ,pannis colorandis expetita

Datur

utiliter

pctanda cx al-

bo tmraco

24-6
decolla , ac deinde
illita ,

And.Mat.thioli
ulcera mirifice mundat
. ,

Comm.
,

bo meraco conuulfis , ruptis &ab alto deuoktis .

dolores mulcetfotu adhibita
Betonicat ui-

Dijfoluit 'enim potenter fanguinem

,

qui extra uafa concreuit

.

In uino

ks ex GaL

^ ^
}

Folia ,

& came replet & ad cicatricem perducit Hamorrhoidum quoque &radixfimul contufa & emplaflri modo impofita, enterocelas fanare credmtur
,

onicg,uiresmemori&prodiditCalenuslib.y\ l.fimplicium medicamentorum,fic mquiens. Ceftron,autTfychotro~ man i uer ^ Betonica , uim habet incidendi , utguftus indicat . J.marior enim efl , &fubacris ipfa herba: id quoi
edita aftio oftendit
.

& particulatim

expurgat , abftergitq; . menfes quoque ciet ,

thoracem , iecur Tsfam confiftentes in renibus calculos dimdit , &pulmonem , comitialibus prodeft , tum rupta , conuulfaq; curat,& omnibus beftiarum

&

&

&

morftbus ulceri illita auxiliatur . Toftremo acidum rutlantibus ,

Nomifls,

&

ifchiadicis bibita , auxilio eft .

Vlanta , quet '{?,&

fvyiim** Gr&cis , Betonica ,

Hijfcanis
,

Bretonica

Callis

& Vetomca Latinis dicitur Betoefne & Betoine

:

Mabibus , Chafiara : Italis , Betomca ; Germanis Betonien:

IQ

T O R T A.

IptTtmi;

In Lib.
B^wrixiT.

quartum

Diofcoridis.
CAP.
.

9 4-7
II.

BRITANICA.

BRitanica.autVetonicajfolhhabetfylucftris lapathi,fed nigriora, & pilofiora,guftu adflringentia radicem tenuem , & breuemxaulem paruum emittit Folijs exprimitur fuccus , qui igni tonfillarum ulceribus autfoiecogitur. Vimhabetadftringentera,priuatim depafcentibus oris, aceommodatam . Valetetiamad reliqua, quibus adftri&ione eftopus
:

&

VanqHamtradit\ueUiusBritanicam eJfeplantamItalmcognitam,atque

ibi

uulgb appeUari Tiatamanos mihi

qui Britanicam ofien-

fi j e

0-

tamen hattems nonfolum nomen iUud incompertum

eft

,fed

nuUum etiam inuenire obtigit ,

TORMENTILLA.

deret.

5>

48

AncL Matthioli Cornm,

Tlinius lihro xxv.cap. 1 1
.

deret .

Hanc autem fcrlptis celehrauit

hifce uerhis

In

Gtrmnii trans nhmum

caflris

Gcrmanico C&fare promotis , mariiimo tratlufons erat aqtui dulcisfolus , qua pota dentes intra biennium dcciderent, com fceletyrben ea mata . \eperta auxiiio efi herba , qn& pagesq;ingenibusfoluerentur. Stomacacem medici nocabant ,

&

mcatur Britanica, non

nigra
:

neruis

modb
. .

&

oris malis fatiltaris ;fed contra anginas

qnoque,& jbrpentes . Foiia habet oblorlga,

,

radicem etiam nigram

Flos ei, qui(ut certb proditur)collellus priufqudm tonitrua andiantur

Frisij,

& deuoratusfcnon tamcn ea

ni-

curos in totum rzddu homines

Biffortse
tio.

qud cafira erant,noftris demonftrauere illam . h&c Tlinms

C&terim non defunt,

qubd radice contorta

men- 1 ui Britanicam cenfeant eam effe liirpem , quam herbariorum uulgus ideo nitaiur . $ed eorum plane errorfacili deprehenditur . quandoquidcm etfi Biftorta rumicis conftet
,

Bi stortam

appellat,

folifs ;
.

d terra quadantenus c&fia jtd h&c Britanicx grafmt , neque pthjk i qmnimb Uuia apparent fuperne rufefcentia , intorta. C&terum ut Biftort& in- I0 radixfubeft ttmtis bremq; : Biftoru uerb craffa fjerpentis iacentis mcdo contracla ,
,

&

&

tegram enarrem hifioriam , nafcitur h&c in altis montibus ,folifsprimoftatim exortu in acutum deftnentibus , colorefubrufo
,

qm uhi adoleuerint
,

mmcisfoha
,

rcftrunt,fed
,

l&niafmt , inferna parte fubpurpurea

.

& per ambitum finuata

.

Cau-

lemeditroti'.ndum,tcnucm
ruber autfubpnrpureus
tis

cttbitdm

in

quofolia longe minora Jpcblantur

..

Flos

m canlis fummitate prodit Jpicatus,

Copiojiffima prouenit in Boe-

e quofvrtien oritnr oxalidis proximum

Bgdice nititur arundtnaceajacie ,fed fuccoft ,ferpen,

moio contorta ; cortice o b ditftajhbmgro

,fed rubra intus pulpa

adflrmgentis faporis

mia,ijspr&fnim montibus,quiregwnembanc,d silefia diuidunt

Sed pr&tcrea non dcfimt etiamqui TormentilianTftc
nonfacie
,

,&ex

quibus

Mbis fluuius fuam

ducit originem.
,

fed fortajfe uiribus iliirefpondeat .

& uulgb uocatam BiftorU generi adfcribant qubd laudibus, Qu& quoniam hfc nobis occurrit, & qudm plurimis
ojftcinis
,,

effertur

Tormennllx
res.

-^

Y.iciocnsexpofccreuifus eft,ut de ea aliquid differamus

:

feptcnis incifuris diuifo

radice breui , nodoft

. flitaque Tormentilla folio pentaphylli minore, compacta , rubeo cvtore ,fapore adftringenti : cauliculis tenuibus , fubrit- 2

bentibus : floremelino ,adebut in pentaphyiii genere fit reponenda

huiicuoccnt.

Sunt qui dfeptenis foliorum

,

diuifuris

HeptapbyUon

Herbarij compcrtum kabent ,hanc ifsdempollere facuitatibus

itlitie :

quibus Bifiort/t pr&dita

eji ./

Quamobrcm

utrque abortum prohibent bibitiz , ac uentri renibusq; ex aceto

taginis

urin& incontinentiamfupprimunt,cumfucco plan.

pou ififtunt menfes ,fi in earum decoffo ad umbilicum ufque

confederintfcemim

Idem pr&ftant ( de radicibus

tamenintellige)fitrit&,&exmeiieatquef}icafubabJte,Mntri acpubi illinantur. Sanguinem uulneribus manantem

cobibent,fuperaJj>erfoearumpuluere.Quiitempotusbitiofascoercetuomitienes,fiouorum albo exceptus fuper

tegula inaffetur ,

fiftiti

mox comedatur . ^Aqua , qua ex his duplici organo eiicitur,fiue d radicibus

decotlum , uenenis omni-

bus remedio eft . Fxquo tantum apud nonnullos TormentilU inualuit ufus , ut ex eius radicibus etiam medicamenta com ponant aduerfus peftilentiam ,
fr&fertim qu& in intefiinis,
lia
,

& adpeflitentesfebres & pr&fatim ubi exanthemata

,

enterferint .

Datur quoqtte earun,

dcmdecoclumutititerpotandumpueris;quiuermibuslaborant. Vtr&que dyfentericos fanant ,

illata

potionibus & uifceribusfuerint non modb uulneribus ,fed & contumaciaq; ulcera curant & eafiftunt qu&ferpendo corpora erodunt B^adicum puluis fanguinis
ipfts

& uulnera gtutinant

bauftte
.

$0

iUita

in

Hebel

reiecliones pro-

hibet.Idem exfymphyti maioris aquapotus,imat confraUos,& ah atto deuolutos.Siquidem

w folum intrinfecasfrabluras
mo

fanat , fed etiam fanguinem extra uafa concretum difcutit.Cauis dentiii inditus cum atuminis,& pyrethri momento,non
<db

doloremfedaufedfluxionescohibet.Teculiariterauteualent Eiflorta radices ad uenenoforumferpentiu morfum,unde co

Britanicae ui-

res ex

lubrina quibufdam dicla efi.Sed ut iam ad Britanica uires redeamus, easfcriptis tradidit GaLli.v I ,fim.med.ubific inquit.
Britanica herb&foiia adfiringentiafunt,& uulnerumglutinatoria,fimiliafolijsfylueftrium lapathorum
nifi

quatenus atrio

rafunt, magisq; birta. Sed &exprejjusextllisfuccusperindenatuseftadftringere.itaque coclum quidam reponunt,

tanquam inter ftomatica medicamenta efficacijlimum .

Videtur enitnfanare iam etiam putrefcentia . baclenus Galenus. C&terim non tft filentio pr&tereundum , qubd Diofcoridis codices inueniuntur , in quibus poft Britanicam alterum perji

49

de Betonica caput legitur . Qupd,quoniam piuribus indicijs in Diofcoride afcititium ejfe conftat , atque in hunc authorem

cx libsilo .Antonij Mufe Augufti C&faris medicifuijfe translatum;idcirco nos iUud abdicauimus, neque alia commentattoNominsu
ne

^m dl&'mm cenf^mus Qua planta Gr&ce" $?%imm

.

Britanica Latini , pariter

&

Italice

appeUatur .

A<^>,.

LYSIMACHIA.

CAP

III.

n
b
c

ffVh

sr*f>5

fqiu1.*
ev<

Yfimachia , quam aliqui lytron appellant , caules emittit cubitales , altioresue , fruticofos , te\__j nues prodeunnbus genicularim , folijs tenuibus , falicis figura, guftu adftringentibus 2 : flore ru- 50 1-WXCa b lu ;aureo 'g'g n t ur in.aquoiis,&paluftnbus. Foliorumfuccusadftringente fua ui , fanguinis re"

t*

Sr

'

'

JV

jt^
.

9ff**
clt

m&
3

sc^C
fanguine

f 'i ie<5tionemfupprimit:dyrenrericispotuidatur,autinfunditur:men(iumabundantiam fiftit , in peffb. fanguinis profluuio fubuenit, fi nares ea herba obturentur c uulnerum cruorem cohibet . Acerrimum nidorem fuffita reddit . qua de caufe ferpentes fugat, mufcas interficit
:

&

Yfimachia d Lyjimacho rege inuentore nornen accepit , ut Tlinius eft author libro xxv.cap.v ll.ubide ea ita fcri
Lyflmachise conEd.

yptumretiquit . Inuemt LyfmachusherbamLyfimachiam,qu&abeo nomen retinet ,celebrata Eraftjtrato. Fo,

ha balafaiicis

uiridia :florem

purpureum

fruticofa eft

ramulis ereclis , odore, graui . gignitur in aquofis

.

'Vis eius

tanta eft,ui iumentis difcordantibus iugo impoftta afperitatem cohibtat. h&cTiinius

6

Buellius

Lyfmachiam eamher-

l,erra~

uun"

b am P ut atcJfe,auuseJlufusapudinft8oresadwfMmdosuiridicolorepannos:ubienim hosglaflo tinxire,eamfuperinducentes uiridem colorem cfficiunt

.

60

Hanc Hetrufci} qui tanificio dant operam, uulgb appeliant Cerretta,fiue Braglia,ForotulUnfes

In Lib quartum Diofcoridis

.

5)

4.9

LYSIMACHIA.

quam roiulienfcs uerb Cofaria . Sed bac in re RueUius , meo quidem iudicio , apertefaUitur .-fiquidem Cerretta , cisCorneolamuocariait,caulesprofert, &folialinomaiora,nonautemfalicis:florem luteum,femen foUiculis gemfa pr&dita . T^on defunt prxterea alij, effigie inclufum : nafcitur in pratis , mllaque efl , quodguRu perceperim , adflriclione
fpicato. qui pro Lyfimachia aliam plantam ojlendant , qute quadrato exit caulefolijs falicis , flore inpurpuram rubefcente,

ipfe ruflt-

qu etfi Diofcoridis Lyfimachiam non referat , eam tamen Lyfimachiam alteram

appellare libuit

Lyfimachiam

tegtti-

mam, nifaUor, l{oma adme Goritiam mifit Vincentius Cantonus conciuis meus,medicus eruditus,et rei herbarm fludtofus:
qutmibiplanvfmgulisnotis ,qttas Diofcorides Lyftmachiatribuit, uidetur adflipulari. Sedeandem pofihacinuenimus B^elin alifs quoque locis . Cateriim quanuis circa Vragam, prope Multauiam fluuium , nosin Boemia copiofam , tamen eiufdem lius in memionc Lyfimachi& exiftmiaucrit(ut fuprd dtximus ) Corneolam effe ueram Lyfimachiam ; in fine buboni tancapitis qnaniam aliam berbamdru(licisfibi demonfiratamfuifle teftatur,adfugand& pefttlenM efficaciffima ,

&

&

Rudijj a j iu
lapfu*.

Llll

tum

9) o

And. Matthioli

Comm,

LYSIMACHIA

A L T E R A.

tum adalligatam , quam etiam pro Lyfimachia ajjiruit . Ex quo palam eft , T^eUium duaspro Lyfimachia plantas deftgnaffe
Lyfimchlat
iri

eafortaffe ratione addutlus ,

quod Diofcoridesfiore rufo , aut aureo confiare Lyfimachiam memorix tradiderit.

1

I0

lyfimachU meminit Galentts lib.v 1

emplaftri modo

.fimpticinm medicamentorum

ubi de eius uiribus in hunc

,

modum

dijferuit .

Lyfi-

xGal.

machios fuperantem habet qualitatem adftritloriam : per quam

tllita

compefcit : quin

& reliquasfanguiniseruptionesfifterepotefi cum

.

& uulnera glutinat

erumpentemq; ex naribus fanguinem

ipfk,

tumfuccus

eius

multo magis.
Lati-

Tota
Nomitu,

dyfenterias ,fanguinis reieUiones , ac muliebreprofluuiumfanat

Huic herb* nomcn Gracum

eft to<rti**x><>

mm,&italicum

Lyfimachia.

ibkuytHmt.

SANGVINARIA.
:

CAP.

IIII.

)OIygonum mas ramos habet tencros , & exiles

gramen repunt
folia ruta?, fed t molliora
,

, copiofbs geniculis cin&os, qui per terram, ut , longioraque : femine fub omnibus folijs turgefcente:

unde

InLib.

quartum

Diofcoridis.

9)

POLYGONVM MAS.

n.Atf-

20 unde marcm

appellari uolunt flos ei candidus , aut puniceus Vis epoti fucci eft , rare . prodeft cruentse excreationi, cholere, alui fluxionibus , urinxftillicidio nam urinam aperte ciet. Cumuinopotus,contraferpentiummorfusauxiliatur b :daturin febribus per horam antefi:

a.

fpifTare , ac refrige-

r,

3ttivw\4v
ipt-

&

*>^
j
bei

Idem fuccus aurium doloribus , ijfderoquc purulentisinftillatur. Faciteximieadgenitaliumulcera,cumuinoadie&omeIle deco&us. Stomachi feruori , fanguinis reie&ionibus ulceribus qax ferpunt, ignibus facris , colle&ionibus , tumoribus,
gnificationes
.

foeminarura profluuia impofitu

fiftit.

^Hg

&recentibusuulneribusfoliaillinuntur. Sanguinaria fcemina

fruticatunocauIe,arundini tenerr fimili,denfisgeniculis,&infetubarummodofardtis:articulosinorbem cingunt apices,folioli> pic

cex fimiles
b
c

radicis nullus ufus

nafcitur in riguis

Huic quoque

fpiflandi

refrigerandiq; natura ad,

eademuaIens,fedinefficacior.
rji '53V iripiifnt 'Ofi ij.i i

Ql^jioy

tu

apxf rsivto-fut<ria.t A*/./.;y<Yw.i.& rontra periodos una hora antc acccffionem fumptus.ita notoK\QVoy,7p -J$ipov [J.a.KcLH.oe^zs.i.Vrutcx eft paruut 3 unicaulis,tener fubmollis.ita Meum.

Meum

Ri ;"il^ eenco & Catecuz.

cll

^"

llU

Tolygoam

5>)
Polygoni confidentio.

-2
,

And. Matthioli Comm.

quod ab
Italis uulgb uocatur Coreggiola
. ,

POlygonon mas
blicis fiequens

& Centinodia

in

campis , adificiorum areis ,

,

inuenitur

Faminauerb , qua nonadeb frequens efl , Mari polygono Troferpinac* nomen tribuit J.pultius , qubd humi
ubiquenafcitur

& copiofa

&

uijs

pu-

inriguis humentibusq; locis

.

cauliculis repat

Efl

& planta

quam

TOlygonon
quofit ut a

minus appellare
,

libuit

Eaenimramulosedithumi repentes,tenues,geniculatosq\,folijs exiguis,ob,

longis ,femine pumilo rotundo

albicante

racemofoq; , ac adeb copiofo

.

ut uniuerfa planta femine referta confpiciatur;

Sunt etiam qui ab effeUu hanc ipfam Herniolam uocant, qubd ad enteroceherba , a Gabriele Falaspmftantiffimumfit auxilium inpotionibusfumpta . jiudio a uiris fide dignis cum bac tantim , loppio Mutinenfe ,pkres inteflinorum ramice kborantes ejfefanatos . FniuerfeplanU puluis ex uino hauftus non fo-

qmbufdam millegrana uocitetur

lumfuppreffamcit urinam ,fed ,

que lapides atterit ,

& renum calculos comminuit

eijcit
:

ac

pellit

Quinetiam , ut quidam affirmant, ueftu quo-

& paulatim

ubi diutius quotidie eius puluerem i uino bibant ajfecli

drachma unius pondere . I C

Polygoni uiincuitis . Vdygoni meminit Galenus libro v 1 1 .ftmplicium medicamentorum,ubi 7{afcitur locis aridis ,fabulofts , rcsexGal. quandam obtinet , itafani uincit in eo aqueum fiigieius uires reddidit his uerbis . Tolyvonum , inquit , uti adflriclionem

&

POLYGONVM FOEMINA.

dum

In Lib quar tum Diofcoridis.

.

5>

5-

POLYGONON

MINVS.

10

dum,utuidelicetfecundi(ttordinismedicammumrefrigerantium,autetiamquodammodo
ne quibus ftomachusferuet fiu,forlsfrigidum illitumprodefliuelut etiam eryfipelata ,

ininitio tertij.

Troinde fa~

& calidas phlegmonas iuuat

.

Torrb

& & & aurium ulceribusprodefi &fi uelplurimum infitpuris hoc tamen etiam deficcat Eafdem obfacultates & profluuium muliebrefiliit, & dyfenteriam &fanguinis & undecunquc aliunde immoderatiores impetus Diofcorides,quod & urinamprouocet exhibitumflillicidiofeuflranguria
cruentorum uulnerum glutinatorium
.

tale cum ftt , &fluxiones repercutit,<& hac ratione uidetur effe exiccatorium . Quare cum herpetum , tum utceE$ rum , aliorumq; bonum eji remedium : efficaciffimum autem inflammatione , fluxione laborantium partium
.

Sed

reietliones

v^tfert

affetlis.

non tamen affetlum exatli difcriminat ,inquo ipfum dari expediat . Torrb mas ad omnia diUa , qudm famina , ualidioris eft effettiis . Herba , qu& Gr&cis <*\<Jywov S\}u , Latims Tolygonummas uocatur ;jlrabibus , Bafialrahagi : Italis,
Tolygono mafchio
,

& Coreggiola

Germanis , Vueggrafxj Hifpanis , Corriola :

dicitur
:

Gallis

Coreggiole

Qua

uerb

Gmci
Nomma.

vohuywv %i)hv,Latin<! Tolygonum femina

aquatic
.

Ii alis

Tolygono famina : Germanis , Kantten Kraut : GaUis > Tin

LlU

impreffi

5>)"4
t
Imprejji codices Gr&ci
*iriymx.t?t?*., ideji,

AncLMaLthioli
longiora
.

Comm.

tum Venetijs , tum Bafilae hic matt bahent V/mV/k, hoc efl , mitiora , ciimlegendum fit Hoc pmterea loco in ijs addendum cfi p<thnMTip<t > hoc efi , molliora . Huic,& alteri lequemfecuti uidentur interpretes .

Qioni adftipulatur Qribafius

n*A<o*Wo,.

POLYGONATVM.
lauri
,

CAP.
Iatioribus
,

V.

)Olygonatumna(citurinmontibus,fruticecubito altiore,folijs
u fapore mali cotonei P^ promit candidos
""'"fair&I 1
'

& keuioribus,
'

aut punici , cum

quadam

adftrictione. Flores per fingulos foliorum exortus

.

' ^

, , fblijs numeroriores , incepta a radice fupputatione Radicem habet albam , molon o am ' creDro geniculatam a , denfam , graueolentem , digitum craffitudine xquantem . Qua

vua.'

'

uuIneribuscrScacitenllinitur:quinetiammacuIasinfacie delet.

POLYGONATVM.

"SolygotiAttim

: ,

'

InLib.quartumDiofcoridis.
PTolygonatum Hetrufcis uulgb FraflineUa nominatur
.

5>)7
Grtecis

Mij nerb Italite populi quafi d

uulgarifermone appeUare didicerunt , acfigeniculatam radwem dicerent .

doSi , id Ginocbietto po lyg nati cS fideratio. Eft itaque Tolygonatumpknta caule cu-

bitali,&quandoquemaiore,rotundo,ackui.circaquemfolia exeunt
longitudinem uenis
,

lauri effigie,fed latiora,numerofis fecttndum

firma

difpari exortuprodeuntia,fapore
,

quadantenus adfiringente.Flores edit candidos d quacunque

excuffis
,

foliorum cauitate in uniuerfo caule emergentes

turpifi magnitudine
,

ex nigro fubuirefcentes
,

fumma tellure tugante , longa

crtbrisgeniculis

bacc exoriun& ternos ex unopediculo dependentes. Floribus candida, arundmacea, tenera \adice & quandoque montibus, 'Hafcitur articulata denfa & odore quadantenus graui
rufefcentes
,
.

nititur

in

& colhbus

Muiieres e polygonati radicibus aquanifttUatitiamftudiose conficiunt , qua adfaciem detergendam ,polien-

quifigiUum Sa{omonis uocitent damq-profuco utuntur . Sunt prxterea , qui Tolygonatumfigdlumfanclx Marits , uerumtpfequidcmbarumnomenciationumcaufamadhucafequinonpotui. l$ec defunt etiam , qui afferant ,uehti ManardusFerrarienfis ,eamplantamTolygonatumcffe ,quamnomine Secacul defcnbunt Mauritam. Sedij baud dubii, timu meo iudicio , fulluntur : fiquidem Ttfi folia , ut fecacul Tolygonatum non babet , necflores purpurafcentes uioU maiores , albicantesq;.

&

Trxtereafecacul Serapioni radicibus nititur polltcis craffitudine,& indicis longitudine .

radicibtts
.
,

Contrd ue-

jldh&c(ut teftatur Mefues , ac etiam Serapio ubi de fecaculfaccbaro ,uelmelle afferuandofcribunt)eiusradices cinereo exterius funt colore ,folida intus matrice ,atque neruofa,qua nulla intus matrice . Re autem uerafecacul radix vmnia in Tolygonati radice defiderantur . Quippe candida bac eft ,

rb Tolygonatum, qubd multo longionbus fit

&

eft

Indica

Hoc enim apertifiime tellatur Auicenna Itbro

ex India ,

quinto

ubific babet
in

Secacul funt radices Zingiberi fimtles-,

qus, conuchuntur

&

fit

ex

eis

cumfunt recentes conditum

locofuo,apud nos autem bumcclantur in primis in

aquacalida. IdquodetiamfcribitSerapio ,ubide pluribus faccbaro , aut melle afferuandis egit.

Vec ufquam Tolye2T

o gonatum ,

& Secacul eifdem uiribuspollere conftat inter autborss

quandoquidem illud Gmci commendant ad uulnera ,

ad maculas infacie dclendas . Hoc antem jirabibus laudatur adprolificifeminis ubertatem,

& ad uenerem conciliandam.

conditas ad uene-

Qua in re nonnullifalfa Manardi opinione dutti, fe delufos inuenerunt , qui Tolygonati radices faccharo
rem excitandam auidiffimi dcuorarunt , nuUo tamen reifucceffu : Mqui
feruit Galenus librov

conferunt tamen , ( ut quidam uolunt)

& expe^

rientiacomprobat,adalbasuterifluxiones,fidiuijsutanturfceminteeomorbolaborantes.

De Tolygonati

uiribus dif-

Ul "

^f^"

II i.fimpliciummedicamentorum ,hunc in modum. Tolygonatummiftamhabettumfacultatem 3

indicibiiis cuiufdam infuaamaritudinis quippiam tum quaiitatem : habet enim adliriclionis pariter acnmonite , Sunt etiam qui nauitatis Quocirca nec admodum eft ufui ,fed tantum qubd radicem eius quidam uulneribus tllinunt uos maculasq; infacie iUo detergunt . Htec planta ut Grtecd Myev*Toy, ita etiam Latini Tolygomtum nominatur Ita, . .
:

&

&

&

Noraiaa.

Uei

FraffineUa,& Ginochietto

Germanici , Vueifzuurtzj Hijpanici , Frafiinella : GaUici , Genijculiere

Km^tU.

CLEMATIS.
,

CAP.

VI.
* Catecuz.

a pinguique folo prouenit , uiticulas fpargens craflitudine iunci,exi- LrS.' guas b .foliolaurifigura&coIore 5 &'multominora. Eacumcaulibusinuino potaalui proflu- b fuMariurofaceo , aut cyprino, cruciatibus uulu* medyfenterias fedant fubdita in peflocum ladte , uia , dentur:doloresdentiumcommanducatafinit.impofita ferpentium morfibus iuuamentum praeftat. uumiaurofimi

c'\ct,%oh>s.i.in-

CLematis humi ferpit. teto

&

&

T'^i
Meum
-

Fertur etiam contra aipidum iclus ex aceto pota opitulari . Gignitur in terrenis
\Q

leata

kmpljUMp*.

CLEMATIS ALTERA.

CAP.
:

VII.

& altera Clematis,qu uiticulofum emittitramulum,rubefcentem,Ientum fohum guftu ESt modum acre ac exulcerans repit per arbores ut fmilax Semen tritum pituitam, bilemq; de.

ad-

trahit , in aqua aut hydromelite potum

Folia eius

illita ,

lepras purgant

Cum

lepidio conditur ad

cibos
Lemat" f^ K^jfionde

-0

>

mo loco defcribitur 1 U P'

,

aliquibus Vinca

permnca

dicitur, nobis uulgb appellatur

.

mulierespueris

acpuellis uirginibus , funeftas texunt coroUas

Trouenca , cuius CIemati<j llrn In hacenim nullam reperi notam , qua Cle- C0t tUiO .

tamen matidiprimi generis reclamare uideatur . Siquidem uiticulas mittit iunci modo lentas ,flexilesq; . iunco robufta ;colore fatuUues , qute humi iaceant . In his folia exeuntper interuaUa pari utrinque exortu lauri minora , diftmclifolijs , ex ob rateuiridi , t? quorum origine , primo fttttim uereflores emicant carulei , afpetlu pulcherrimo , quinis
exiliores;

&

graciles , albicantes, lon$ouiridiquecalyculosfefepandentes,&longis nitentes pediculis . \adices habet numerofas ,

humiq; repentes.Viretperpetub
cobibet,

& nunquamfotijs exutafpettatur

Capitirecensfuperpofita
,

Htec fcemoribus adalligata , menftim abundanttam

& abortum prohibet

& coUo ,gukq; circunduUa ,fanguinem d naribus manantem

Vam

puta- ^Qiorundara fiftit:Mditurquoqueutiliteruulnerarijsemplafiris,&potionibus. Quamobremeorumftntentiamexplodendam htec uerim , qui noftratem Teruincam charmdaphnem effe fibi perfuadent , quam uulgb Laureolam appellamus . rubens , mterfouirgas emittit cubitales ,fmgulari ftipite d radice exeuntes , retlas , tenues , Iteuesq; :femen rotundum , nimimm d prima lia refidens , quafacie laurina mulantur . Torrb Clematis , quamfecundo loco reddidtt Diofcorides , J J l
?

jui J.IU

A 4

qudm am

5)6

AncL Matthioli Comiru

C
L E

MA

S.

qukm maximi diffidet. lUa enim ut diximus ,fiigida

quibus lupuli uocati modo
,

,ficcaq;exi(lit

& adftringentisomninofacultatis:hac uerb adeb caprdongas , lentas ,

.

10

lidaacrisq; habetur ^ut admotafacile exulceret.Ipfa itaque ab radice uiticiilas emittit

rubefcentes,
folia

aut hortenfts fmilacis ,fepes

& arboresfcandat &

,

clauiculis uinciat
.

E uiticulis

pro-

deunt hederacea ; lateribus maplerunque,aut quandoque duobus incifuns diffebla

Florcs edit purpureos, alterius lon-

gd maiores , fed quatuor tantumfolijs conjiantes ,

aentiffimi gujlus.

in crucis

Bgdicem habetcraffam , qutepaulopoftinnumerofas diuaricatur fibras ,fiporepariter acri .

modum protenfis , e quibusfemen nafcitur acerrimum , &ferEft&

uiticulis exit

huiusalterumgenus ,quodnos

^italbam

uocamusinHetruria. QuandoquidemVitalbah&c
,

ruben-

tibus,ac lentis,folijs alterifimilibus,& fi

perambitum magis laciniatis , acri guftu

floribus longe diuerfis .

rentite nihilagnofcas .

Siquidem hacfiores profert in racemi

modum , albos ,

& exulcerandifacultate odoratos & Myrti adeb fimites

,

pr<editis ,fed
,

ut diffe-

Quibus decidentibus capiUacea, incanaque oritur coma , qua tamen uentorumfiatibus excuffa, nu-

dum

InLib.

quartum

Diofcoridis.

9 5*7

CUMATIS ALTERA.

dumrelinquit/ru5ium,triangulariferifigura } acerrimiomninofaporis. Quofit,utmihihaud dubitandumftt quinui- Uc h. cr ror. talba nobis uocata alterius clematidis fttjpecies , uel potius ipfa eadem clematis . Fuchftus tamen medicus doffiffimus nofiratem

ba,quam quidam
acerrimoguftu.

Vitalbammtcm nigram effe exiflimat . Sed errat , mea quidemfententia,ut infrdfuo loco dicemus . Caterum her Flammvlam dhunt,folijs,floribus,acfeminenibilab hac clematide differt , quemadmodum nec

Flamraulx bi-

Mtamen nequs fepibus circumuoluitur,neque arbores fcandit, cum

retlicaulis affurgat

Tlures autem
,

"

hac exfe

mittit caules bicubitales ,fubrubentes ,

&

in his folia fmilacis,quibus intolerabilis ineft

acrimonia

unde Flam-

muUftbi nomen afciuit . Exhzc ego fapius aquam elicui,demiffo uitreo organo in calcntis aqua balneo : qua eadem, qua herba ipfa-,pollebat acrimonia . Hanc compertum eft efficaciftimam ejfe in morbis frigidiffimis . Flammula ( ut Tlatearius e[l autbor)excalfacit,ficcatq; ordine tertio
.

Sed qubd impofita carnem nonfecus exulceret , ac ignis, caltdam ordine

.

quarto retlius crediderim . Sunt qui Flamr.iukm quartanarijs edendamprabeant magno ( utferunt ) iuuamento
v
,

Mij
eius

$*8

Andl Matthioli comm, CLEMATIS TERTIA.

eius oleitm

calidum illud inungunt,aut clyflcribus infundunt

commendant ifcbiadicis ,articulorum iliumq; doloribus,urinx anguflijs,& renum calculis, in quibus morbis aut concifa in Id autemprxparant hoc modo . Flammute folia tenuiflimi cibis hifcc rofaceum imponunt,quod uitreum uas exceperit , ac inde per aftatem infolant obturato uafe . Datur etiam in Galemorbis afftlis,trium drachmarum pondcre . Sedut iam ad Ckmatidum uires reuertamur,ea de his fubijciam , qu&
.

adurentem fiue cauftiClematidum nus lib.v 1 1 .fimplicium medicamentorum adnotata reliquit . Clematidis folia,inquit , acrem uuescxGal. camfacultatemobtinent,adeb ut &kpras excorient . Fuerititaque inquarti ordinis excalfacientium initio. Vocatur daphnoides,quod quidam myrfinoides ,alij polygonoides appellitant . Cateriim id nec exulceratorium autem clematis

&

&

eft,nec acre ,ficut

quod antc dittum eft,imb profluuus,& dyfcnterus cumuino potum prodeft, dentiumq; dolores manfum
doloribus inpeffo

mitigat

tum uteri quoque

admotum, ufni eft,tantum abeft.ut perinde urat,ac ulceret,ceu

t

illudfuperius.

Sedfummi nobis fufpiciendus Tampbiius ilk , flcuti in reliquis nugatur de ijs,qu<c rmnquam uidit , literis ea mandans ,fic h <ec ambo in unum confudit . D iofcorides utriufque in quarto meminit , eius qmefimpltcitcr uocatur Ckmatoidcs,

&

tdqi infinelibri} &alterius } fed inprincipio.

L>uamobre?nncceJJc none[i,meetiam defcribcre ftcciesambas ,ficutnccm

alijs

In Lib.

quartum Diofcoridis.
FIAMMVIA,

^ 59

[0

alijsfeci

.kac Galenus de utraque clematide. txquibuspaldmtft exulcerantis Clematidis caputab aliquo curiofoex
bic commodi interaluum deijcientia medicamenta,fibilocum adinuenerat,exemptumfuife , ob eam,quam inuicem habent nominis conuenientiam . Vrima clematis Grcis KKM&rh sT*p-

buius quarti libricalce,ubi

&

alteri Clematidi adiun&um

.

Nominft.

mtfiis appellatur ; Latinis,clematis,&

Vinca peruinca : Italis,Clematideprima,& Trouenca : Germanis,Singrien:Hijpa:

nisiTeruinqua : Gallis,Lyferon . Secunda uerb K\w<*.rt< ltir & Grci

Clematis altera Latine

Lynen Germanici uocatur

VIII. vMiuimt. POIemonia,alij philetriam,Cappadoces chiliodynamin appellant , ramis exilibus , utrinquc pinnatis folijs paulo quam rutae maioribus,ac longioribus, calaminthae, aut ianguinariae , proximis: quibus in fummis uelut corymbi dcpendent,nigro femine : radice cubitali , albicante , radiculcefimili. ex aqua adnafcitur in montofis,& afperis . Bibitur in uino radix contra ferpentes,& dy fenteriam uerfus urina difficultatem,& coxendicum cruciatus . datur ex aceto drachmce pondere lienoiis . Eadem fcorpionis plagx alligatur .Tradunteum, quiradicem guftauerit,a fcorpionenon ferirheumque,
:
:

POLEMONIA.

CAP.

&

fi

iclus fit,nihil molefti

pauurum

Dentium dolorem mania mitigat

Quanqnam

5)0
Polemoni*
confid.

AncLMatthioIi Comm.
qttadanejfent,etus bic

QVanqMmc\oplantampluriesuidiinaltioribus,afperi6ribusq';uW.sUmm^
tenus praft ferebat,cum tamen corymborum not<&

aha quadatn Volemonue non

.

imapnem apponeuulgus appelkt La

re non libuit

C&terum Brafauolus

Ferrarienfis

eam cenfet effe Tolemoniam,quam noflrum Uetruri

Qjtandoquidemb.tc omnibtts ferenotis

uancfe: alijuerb Galegam-fllif Rntamcaprariamnominant

fert,in cuius

famum gracumre-

ramorumfummitatibus cornicula dependent,in quibusfemen recluditnr fubrubeum, non aittem corymbi . I{alocts
:

dix ilii inefl breuis . JJafcitur Uto folo^&plerunque in fcrobium marginibus,aHjsq; uliginofts
Fuchfij opin.

non autem in monti-

btts cfperis,Hbi nafci Tolemoniam tradidit Diofcorides

Veriim Fucbfius libro prtmo de compofttione medicamentorum,

eam Tokmoniam ptitat effe,quam officime Ben album uocant . Sedab eo,pace uiri eruditijfimi,plane diffentio, qubd boc ra mulisnonfitutrinqucpinnatis: qubdcorymbosnnUosproferat,fedfiliquam,uel calycem ocimoidts modo :qubd denique
Polemonij ui- nonfolitm inmonttbus,&afperisproueniat,fcdubique,pr<$fertiminpratis . DeTolemonio differensGalenus libro v 1 1. I* res ex Ga!. defimp. medic.facultatibus,fic inquit . Tolemonium quidam philet&rium,quid*m ( uelut Cappadoces)chiliodynamon: te

Nomina.

nuium partium efl,& deficcandi utm

obtinet

Quamobrem quidam radicem eitts cum uino ad

P E

tfcbiadicos, dyfenteriamilie

nemtn induratumpotui cxbibent . t<,nj.mtw fic Grs,cis,ut etiam Latinis Tolemonium,

SYMPHYTVM

T R AE V M.

& Tolemonia nommatur

Stfc(0t/w

iyn 6V? 8 ~ ramis tenuibus,paruis,origanoiimilibus: capitulis,& t fo- JY b digi, fiibrufa , iijs thymi lignofum totum,odoratum,guftu dulce, t faliuam ciens longa radice potum,pulmonis uitia purgatuanguinem reijcicntibus, Shuf 6u<un .i. tali cradltudine . Deco&um in aqua mulfa Ramulos uerb &renummalis exaquadatur;addyfentenam,rubraquefceminarumprofluuia muino deco&um :ad habet origano

SYmphyton pctraeon nafcitur m petris a

:

M.

In Lib cjuartum Diofcoridis, CAP. SYMPHYTVM.

.
,
:

$61
IX.
a Meu.nAontt

&

ccnuulia uero

& rupta,ex acetoraullb bibitur. Qiiin & commanducatum firim fcdar,faucibus afperis
illitu

fubucnit,uulnera recentia,enteroceIasque conglurinat,&

Carncs autem cum fymphy lumttclutthyto decocix coalefcunc . Eft& alterum lymphyton,quodaliqui pecion uocant id caulcm emittit bi- mus fed Cat. cum Ruellio cubitalem,aut maiorem c ,cralTum,leuem,angulorum,ut fonchi inanem circa quem breui interuacan- concordat. d te fpatio,folia excunt angufta,bugIoftb proxima,oblonga,hirfuta :caule fecundum angulos quofdam b Meum i/cr mp$\ipov.i. fub ftriato folijs tenuibus,ex alarum finu prodeuntibus in quibus flores lutei , & circa caulem uelut uercohibet
.
. .
:

imiiles,tenuia capitu folia,

&

balci femina emicant

Tam caulis,quam folia afpera lanugine horrent,tacluquc pruritum

purpuream.

concitant.

SYMPH. MAIVS, SIVE CONSOLIDA MAIOR.

c Meu.addit. JWko.i. desu.

dMeu.&Cat.
i%H ti
7<(

irnpd

yovia.s*

KOUKof i&%tLC
TlVaif <na.oa.7ttdLLiivtt(.i.

ha-

bet
lis

uero&cau

eminentias tjuafdam iiucta

angulosadhxxentes.

Ummm

Radiccs

$62

And. Matthioli Commi CONSOLIDA MEDIA.

Radices demittuntur foris nigr 3 intus candidse,uifcofa? quarum eft ufus . Trit3C,& pota? cruentis excreationibus,ruptisque proficiunt.-recentia uulnera illitse conglutinant.carnes quoque fi concoquantur,cogunt addits . Inflammationibus prsfertim fedis , cum fenecionis folijs , utiliter illinuntur
.

i<

Symphytornm
confid.

QVanuis in noftris commentarijs,quos multo anti tempore Italici confcriptos edidimus,ingenue confeffus ejfem
deinde in
alijs ipjius

mt

nonanteaadinueniffefymphytumprimigenerispetr<eoncognominatum;id tamen poftea reperi menfe Septembri fuis (ioribus emicans,longe d Goritia circiter uiginti millia pajfuum, in latere magni montis Vipaci pauib fupra arcem , ac
montis partibus ,
alijsq; Iapidict locis,prmfertim eo tratlu,qui uulgb Sclauis dicitur
illi

Gabermch , quin

&

in mov.te illo eiitfdem

.

traclus,quem uocant Sanbli Vrbani,nullis prorfus deficientibus notis qu<e

d Diofcoride tribuun-

tur

Eftprofgtlbplanta,pr<efertim ubifloruerit,uifu iucundi(lima,ita ut

.

oculos aUiciat,argumento quidem qubd etiam uinbus polleat infignibus

reddidit

maxima cum uoluptate adfc uidendum uiatorum Torrb Sympbytum alterum , quod fecundo loco Diofcorides,nuUi dubium eft,quin eafit berba,qu<t hodie pajfim Confolida maior nominatur , quam etiam nonnulli
herbariorum

In Lib

quartum Diofcoridis. CONSOLIDA MINOR.

.

9 63

berbariorum jLlumfalsb appeUant . Quippe qubd cius nou fingute Diofcoridis hiftori* ad unguem httrere deprebendatttur . li&c (requentiffima nafcitur inpratis,floribus non modb luteis,ut Diofcoridcs inqui:.;fed

& candidis,& purpureis,eaQuorundam

errores.

demfanifacie,acforma . Ceterum baUucinantur , tneo quidemiudicio , qui Sympbyium petrmum putant eam effeplantamnuUisnoncognitam,qitamofficin&Como\.iT}AiA,&Solidaginemminoremuocayit. Siquidemeam nihilprorfusSympbyti pctn&i notis refponders ,

omnibus rei berbarU etiam mediocriter gnaris euidcntius efl,qudm ut d

me

indicari deceat.
'

7{equeetiamflatuendumcenfeoidemSymphytumeffeeamaliamberbam,cuiusfolia auerfiparte purpurafcunt,quxab

berbarijs uulgb

medianuncupatur,abaliquibusuerbLaurentina,&dSenenJibusMorandola. Verumpo n o r j s fteaqudmin harumplantarimfermonemincidimus,earumquoquehicattexerehi(loriasuoluimus. Solidago itaque dixukss.

Consolida

* gI

&j^

minor,qudm GermaniVrnnellam uocant,cauhbus exit quadrangulis,hirfutis,(pithamlongitudine:folijs mentba proxiquandoque canditnis , ac etiamfnbafperis . Fioresgerit in cauliutthramufculorumq; faftigijsjpicatosipurpurafcentes,

&

dos. I\adixiUiineftcapiUata,'itinpUntagine. Cdterumqu&media

taffe

Solidago aB&otomis

appeUatur,reclius for-

VmmUa d Germanis dicipotuijfct dfolwrum cvlore

Siquidemfoiia,qu mtnori laiiora

& moUwrafunt auerfa par2

Mmtnm

tecyclammh

5^4-

And. MatthioliComm.
,D

NTAR

A.

tecyclaminismodopurpureafpec7antur. Caulemeditpedalilongitudine,pilofum,quadrangulum,inmm'q;. Flotes mit t<

tit ceruleos,(juipartim inter folia,qit

caulem ambiunt ,partim

.

in

cacumine fpicata congerie prodeunt . Radix

,

illi

eft

ut

alteri multifida

Harum modb diclarum ftirpium etfi nufquam,quod hatlenus inuenerim meminerint Gr&ci,aut Mauritani ; e<e tamen mirum in modum prodeffe exiflimantur difruptis,fratlisq; internis,& extemis corpa
,

haud altt defcendens

ris

partibus

Idcirco utiliter dantur potandte

ab alto deuolutis,ac etiam ijs , qui interna ,

in uentriculo,uel in alia corporis parte
effe pradicant
.

inteftinaue uulnera acceperint

nanque illa,fint uel exterius,uel interius illata,mirifice*fanant.Tradidere nonnulli,qui rerum experimentaprofitentur,Confolidam mediam uocatam potufanguinisgrumos
lita

concretos disifcere,& difoluere. ll

,

uerb folia,uel eorumfuccum ejficax medicamentum

ulceribusomnibus in ore manantibus,exedentibusq;,

eft
,

ac etiam teftium,pudendorumq; uirilium,& muliebrium

His omnibus facultatibus ea quoqueprxdita

quam Solida-.

ginem minorem uocant,ut quidam exiftimmt . Etenim ubi mtlnera glutinare,adfiringere,& reprimerefit opus, minorem
Samcul
genus.

ufurpant>quametiamalteralonge pr&.ftantioremeffc fxpenumero compertum

e{l.

^ecenfetur prtetereaGermanis inter.

Ixecfolijs pentaphylli

Symphytigeneraqu<cdamipfisuulgarisberba,quam

Sanicvlam

appellant.

Exit

maioribus:
vadice

InLib.

quartum

Diofcoridis.

5>

DENTARIA ALTERA.

|0

rddicecandida,tammironaturAipftusarti{icionodulis,aclacmijsquibHfdam elaborata,ut nonparum admirentur,qui uulnera > pr&fmim ad tantum natur& opus ddigenter intuentur . His utuntur inpotionibusad enterocelas,& ad interna fpeciem quandam reea,qu& in thoracis cauhatem pcnetrauerint . Hanc quidam dentariam tiocant quod radices dentium appeUatur , nonnuUis utrb <pv'uM pr&fentent . C&ttrum alia quoque planta efi,qu& quibufdam Dentariamaior. uere . Quippc proueniat . ^fcitur h&c in opacis fyluis,aut alijs umbrofts locis zgerminat primo fiatim

qubd fmefolijs

eauletprofert dodrantales,teneros,fiagiles,fuccofos

Orobancbe &mulos,in quo d medio

in latere

adfummum flores exeunt inpur-

pura albkantcs,& hirfuti,foliolis eiufdemferi coloris

t

concomitantibus

iftoribus calyculi oriuntur , in quibus

compatliUfquamarum paruum conclitditur femen papaucris modo . Bgdice nititur albicante , magna ,fuccofa , fiagili , concomitante . Tlura infuper Sacongericmirofaninatur&arnficio elaborata : guflu efi acerbo,amaritudine quadam quorum unum , quodaliquibus berbarijs Mmcula urft nominatur,foliafertplantagmts maS mmcuUt ofienduntgenera
,

Saniculae.almd

faffis d natnra,colore in album flauefccntudincjid cnifiiora,utlunfabari& uulgb uocat&Jacmijs circum magno artificio Hoc c&terispr&fermt ad cnterocclas,& thoracis uulte . ldgcnus copiosi nafcitur in agro Goritienfi monte Saluatino .
J

Hmmm

nera,

$66

And Matthioli comm.

SANNICVLA, SIVE AVRICVLA VRSI.

tiera,ftquotidieinpotufumatur:quin&adaliauulnera,tamintusfumptui,qudmexterius illitum. Hisaliam denique

SolicUgo.

jq

annumerant Soiida?Jnem,quam uulgus medicorum Cofolidam regakm,& ipfifua uulgari lingua Bjtterfporn uocant,quod
fonat nobis Sperone da caualliere,

& Latinis equitis

calcar. Huic funt caules cubiti altitudine :folia oblonga

illi

tenuia :flp-

rcsplanipurpurei,magnitudine uiolcc : e quorum bafi cornkulum eminet,antiqui calcaris effigk,mde

d Ccrmanis indiauxiliatur ar:

tumeflwmen. Laudanturfloresadrubentes,&inflammatosoculostriti,&aquarofaceaiHiti. Herba

aluum citat
Svmohvti utriufque
uirss
^ oco
.

doribus,tiifii,inflammationibus,uencnis,uomitionibus,biliofis ajfecltbus,fuppre(fce urinx,calculofis, ifchiadkisq;

quin

&

Verim hoc Solidaginis genus magis,quantum equidem reor,Cuminum

,

fylueflrc

quod a Diofcoride fecundo

.

dtfcribitur,reprctfentat

qitdm aliam qudmuis plantam,utfuperius in Cumini commentatione diximus

i 1

Meminit utri

exGal.

Symphypulmone tum petrxum ex contrarijs conflat uinbus i habet enim incidendi uim quampiam , qua coUccJum in thorace , pus expurgare potefl Habet etiam quandam contrahendi uim,qua ekciionibus fanguinis auxiliatur:& tertia ad eas inufque Symphyti Galenus librov
i.de fimplkiummedkamentorumfacultatibus ,ubiita fcriptum reliquit.

&

efl

humiditas qucedam non immodice' calida,per

extinguit,

quam guflantibus dulce apparet ,

.

& odoratu iucundum

Ccmmanducaa-

tum fitim

&

arterice ajperitatesfiinat

Torrb fecundum omnium ditlarum

utriurn miflionem fimul digerere

bunde potcfl,fimulq; corpora contralnre,& conflringere.proinde enterocelts imponitur,& ad conuulfa,& rupta cum oxy
melite bihitur
.

Torrb qui ipfum in uino decotlum ad dyfenteriam,& rubrum profluuium exhibent , utuntnr tanquam deuim habet : non tamen gufiantibus didce efl,ncc odorantibus odoratum . Sed hisfaobtinet,fciiUfimile efl.Viun-

ficcaate,& conirahente . Qui uerb ad nephritin renumue dolorem,tanquam expurgante,& incidente . Symphytum uero
alteri'M,puta mngnum,fimilem diclo

vi d modbfcripto diuerfum

efl

C&terum quatenus uifcofttatem quandam,& mordacitatem

.

tur eo ad omnia,ad quct iam diclo

Quod

<ru/xfuTov

atTfcun Grxci,pariter Latini Symphytumpetr&um,

:

&

Itali

Simphi-

Nomina.

topetreouccant. Qjioduerb sutxpviovhi^v Grceci , Symphytum alterum Latini appellant

Itali

Confolida maggiore:

Germani , Vual umt%x H\fpani,Smlda maiore ,

& Confudda maior

>*

GaUhOreylle d'afne

InLib. quartumDiofcoridis.
t t$c quis eommoueatur,qubd nos hicfolia adiecimusprxter ^uellij ,

967
.

& Marcelli interpretationem

ld enim ea riilli

tionefecimus,quoniam in Mdino codice boc loco <?v'\K<ts boc efl,folia babetur .

Tum uerb quiafolia thymipulcbrd

ber-

b& quadrant , quam uerum Sympbytum petr&um cenfemus t ittudpr&lerea hoc in loco adnotandum efl,quod ubi commmis leffio habet rfutKov w/>ojameV, hoc efl,faliuampr0UO
tans 3 in Oribafio legitur su-Muiv, quod e(i adflringens
;

quam leUionem magis probamus .

ov.

HOLOSTIVM.

CAP.

X.
:

HOloftion quadrantalis herba eft pufilla,tribus quatuorue digitis fupereminens extra terram
lijs
,

fo-

uiticuJisquc coronopo,aut gramini proximis,gufto adftringentibus : radice alba , pratenui

ufquein capillamenti fpeciem j longitudine quatuordigitorum.nafciturin collibus terrenis. Vfiis carnes coguntur deco&ionibus addita cius ad rupta in uino pota nam
:

&

PILOSELLA.

limmm

Holoflium

2 68
Holoftij eonfideratio.

And. Matthioli

Comm.
confmikm ejfe crediderim,
in collibus
,

TT
J

Olofiium ttfi d nemine,quod equidemfciam,cognofcatur in Italia;eam tamen platam illi

| quam librofecundo in Coronopi mentione d Goritienfibusideb Serpentinam uulgb uocari diximus,qubd mirum in rna dumferpentium morfibns opituletur . H&cftquidem herba cfl exiguajiumi procumbens, qu&folijs, cauliculisq; coronopi

modo exit,guflu adftringentibus :

Quorundam
Pilofells delcriptio

radice tenui,lignofaq;

Vafcitur ipfa quoque

:

ac etiamfabulofis locis

Ex
l\e-

bisutique qniffiamfacili pojfethancherbulamproholoftiohabere

cenfaurHoloftiuminterfymphytigenera.

quanuishoc ego pro certo affirmarenon aufim.

effc

ScdbaUucinanturbauddubii qui credunt eam herbam

Holoflium

quam
.

Tiloseli-Am uocant
ji att

Siquidemtametft h&cfrequensnafcaturincoUibUs,facictamendcoronopo&notisomnibusdifolijs
,

,&ui-

Hum

))AC

p erp e tub decumbit , radiantibus circumquaque

ijsq; oblongis,incanis

ubique

pilis

obdutlis

Cau*

les
li

quibushnmircpit fuciculi faciemrepr&fentant. Sunt emmflexiles,tenues,teretCs,& ubiquehirfuta canitic fcatentes.

Flores iUifuntaurei,ftipatofoliorum or-

dum bumi repmt,radices exfe mittmt,i quibus noueU& propagantur planU .

,

iine ; qui maturefcentes in pappofam lanuginem euolant.-Rgdicibus nititur numerofis,tenuibus , fed

humi

pertinaciter in.

b&rentibus . J^afcitur extcnuato,& aridofolo

& pr&fertim

in

coUibus .

^Amarum

lac fe&aplanta mittit

Id quod ex~

temantis indicium eflfacultatis . Tota TilofeU&plantauehementer adftringit : quaproptcrbuius rci nonignari paftores

maxime caucnt , nc ouium gregcsin illispafcuis immorcntur,ubi huiufce plurimum gignitur . Quandoquidcm depafccntes oues tanta alui adflritlione afficiuntur,ut mdefacili emoriantur . Hinc didicermt medici , eam mederi dyfcntcricis , uulneraglutinare tamjcilicet exterius,qudm interius iUata,cceliacisq; magno effe auxilio,& biliouteriprofiuuijs ; quin

&

&

fis

uomitionibus : crucntis itemfputis

enterocelis

& omnibus

in uniutrfumfratluris

opemferre ffedpr&cipui caluarite

7{on defunt etiam i

incipientem

recentioribus qui eam maximi commendentad locinoris &fflenis

affetlusmmpe ad regium morbum,

utilitcr iu potionibus intrinfecorum

hydropem,& lienis tumores,qubd uifcera h&c roborct . jldditur quoquc

mlnerum,&in uulnerarijs emplaflris,atquemguentis:fuccuseius nonfolum recentiauulncra glutmat ,fed

& ulcera quo-

2C

que contumacia,phag&denasq;fanat. &pr&fertim oris,&pudendorum. C&terum ut ad Holoflium nofira redeat oratio,

Holoftij uires

wgenuifateor nuUam batlenusplantamje mibi obtuliJfe,qu& magis Holcflium referat,qudm ea,qu& Serpcntina , ut diximus,dGoritienfibusuulgbuocatHr. Holeftium(ut author eft Galenuslibrovil .fimpliciummedicamentorum)dcficcan*

exGal.

Nomina.

cum adftritlione : quamobrem ipfum ad rupta potui exhibent . Qupd Gr&ci ihinot, &Holo(lium dicunt:Itali,Holeftio.
di uhn ba bet

Latini item Holeftium

W\

STOEBE.
.

CAP.

XI.

SToebe uulgaris eft notitia?

infimditut:auribusquoquepurulentisinftiLlarur.

Cuius femen , & folia ftringunt. quapropter deco&um dyfentericis IJJita folia oculis ab ictu crucntis profunt,& jc

crumpentis fanguinis impetus cohibent.

QjzbenDiofcoridistemporeomnibusmlgb cognitamfuiffe,illudmaximoargumentoeft,qubdeam nuUisprorfusno. Hinc certi nobis facejfitur negotium,qub minusfcire pojfimus qu&nam fit iUa inter tot plantas,
,

Stcebes eonfi-

Jemio.

)3to repr&fentauerit
cuius nomina

&facultates ignorantur . Tlinius libro

i r i

Theophra(lo lib.v l .cap.

XX I . cap.xv. Stceben inter aculeatas herbas retulit ( id quod i.deplantarum hiftoria mutuatus efl)fic inquiens . Qu&damfunt herba , qu& (pinas info-

lio habent,& in caide, ut phleos,quod aliqui Staben appeUauerc . Idem libr.xx 1 1 .cap.x I . Stabe , inquit , quam aliqui phleon uocantidecotla in uino pr&cipui auribus purulentis medetur : item oculis itlu crutntatis : h&morrhoidi quoque ,

&

nterm infufa h&c Tlinius .

,

Ex quibus equidem uerbisplaniafferere aufim, Tbleon , & Staben eandemplantam ejfe

Ilanc in Orcbomtno lacu nafcifcmine placentaceo , moUi , colore rubido , author eft Theophraftus lib. 1 1 1 . cap.x l.de 40 Matthsi Syl- plantarum bifloria. HincitaqueMattb&iSyluaticierrormanifeftideprchenditur,quiinfuifpandetlisStceben eamher
'

&

baminterpretatur,quamuulgi4sScabiofamnominat.cuius,quodfciam,necGr&ci,necMauritani meminerunt

Quanquam

non defiint,qm Scabiofam eam

effe

contendant,qu& ab Aetio uocatur Tfora : quam tamen

is

nomine tantum expre(fit,nul-

laadieiiadefcriptione,exquaaliquidcerticonftituipo(fit.

monftrant ,qu&ftatimex eius defcriptione fequeuturnot&. Scabiofattaque duashabet

norem,cuius plurimus
eft

C&terumScabiofamuocatam non cffeStceben manifeflo de(peties , nempe Maiorem, &mitenuioribusque incifuris diuiduntur
,

ufus

Crefcit h&cfolijs circa

radicem per ambitum laciniatis , humi accubantibus , fubalbicantir

,

busquc&fubhirfutis: uerum,qu&
tittenuem
,

in caule funt

frequentioribus
.

caulemmit-

retlum, tercttmque,
,

in

quo rami orimtur

flores habet foliofos

,

c&rulei coloris,autpaUidos,quitra,

&u

temporis deflorefcentes

capitulum relinquunt fubuiride

rotundis oceUis refertum

colore

pauomm

pennas

imnati te,tantofaninatur&artificio ,nt diligenter rem intuentesinadmirationemtrahat. l\adix eft iUi palmans , ac Seabiofe men flbrofafubcandicansque : C&terum quam maiorem nos Scabiofam uocamus , primo flatim exortu folia profert longa tio,& ukcs.

miUisinambttulacinijs, atqui ,qu&bis fuccedunt phuminoris mododifjccla cernuntur , qu& uerbincaule

funt
;

& ramis

minora habentur,& magis laciniata.Caules gerit &(latefefquicubitales,teretes, flriatos,mcanosq;,qui circa cacnmen

fuos fundunt ramos ,in

quorum faftigijs capitula onunturin acutum

.

definentia ,compat~iili

cyani modo,i quibusfloresprodeuntferi etiam fimiles fed rufefcentes

lychnidis coronari& fimile
.

fquamarum ordine contecla Hos denique fequiturfiemen paruum, &fubnigrum,

,

}{adice nititur pollicari crafiitudine etf&pe maiore

brachiataq;,faporefubdulci , paftinacm

proximo . I^afcitur inter fruges,& in campis non cultis,argiUofopr&fcrtimfolo . Qua quidem not& maxmi arguuntmagnaminter Scabiofam, Stabenintercedere differcntiam . Siquidem Stcebe foliafert aculeata ,& in lacubus,ftagnis,

&

paludibus,alijsq; locis aquofis nafcitur

Vnde jlriflophanes comicus recli in comadia ranas

confumpftffent dieminter

interfe loquentes adducit,

.

qu& admoduml&tabantur,qubitotam
quoque uiribus agamus ,Jciendum

eft ,

& phleumfaltantes C&terum utde Scabiofe qv.bd utraque excalfacit, extemat & abftergit Ideoq; pr&ftant ad expediendos
cyperum
.

tutmones

In Lib.

quartum
QS.A.

Diofcoridis,,

9 69

SCABI

MAIO

R.

fulmones
eius

peUus a cra$s,& pituitofis excrementis,eum ipfd berba in puluere pota,tumfuccus cum melle delinius,tum decoBum diebuspluribus bauftum . Vakt quoque mirum in modum aduerfus fcabiem,unde illi nomen : in quem ufum
eius

&

non modb
torpora

decotlumquotidiepotandum pr&cipiunt ;fed

& berb& ipfiusfucco,perfe,aut

in unguentis addito ,fcabiofa

iilinunt .

Vrodefl omnibus pecloris uitijt,& rejpirationiinfermentibus organis; quippe

qu&eorum

inftamma-

tiones purukntas disijciat,& omniapetloris excrementa expurget.

linitur
jcus
;

Antbracxbus ,fine Carbunculis

pejliferis utiliter il-

adeb ut illita bos letbales abfcejjus trium borarumfpatio prorfus abolere exiftimetur . Datur utiliter fcabiofa fuc-

quatuorunciarumpondere,cum tberiaca, iracbma,peftdentia affeclis,primaftaum die,uerumfubindefudorem in k&o p raflat plnrimum ad uenenoforumftrpentiti prpuocare oportet,& iterum,atq; iterum medicamentum repetere.ld quod

&

morfus,quemadmodum

& herba

ipfa contuft,recensq; impojita.lllitus Scabiojk fuccus

cum chrifocoUa farina ,

oculorum albugines

& caphura
.

momentoJ,entigines ) alpbos i impetigkcs JHaros

& c&teras

cutis infecliones abftcrgit,&

toUit

Tecu
liariter

97

AnAMatthioli

Comm,

SCABIOSA MINOR.

tiariter

autem ualent maioris Scabioferadices adlichcnofos,etiamfi morbits a

teftis

Callica lue prouenerit . Siquidem

earum

decoclum quadraginta diebuspotum , ut ego mibi

ejfepojfum

pr&flantifimum , expertiffimumq; eft ad boc medicaScd iam ad Stcebes uires

mentum . Idem pr&flat earundem radicum puluis quotidie dracbm<e pondere exfero hauflus .
cx Gal.

rc

deamus > de quibus Galenus lib.w

I I

.fimplicium

meduamentorum, dijferuit his ucrbis

.

Stabes fi-ucius , &folia maximo

fimtufui,adftringendiuimhabentia?nordacitatis expertem

Sed&

deficcant euidenterintertioferi ordine inctpiente.

.

Quamobrem decocium eorum dyfentericis in'ucitur,& auribus purefluentibus,tum uulnera magna conglutinat Ewdentius h&c pr&flat cum uino atro aujlero : ualenterenim deficcat omncs pr&ter naturam humiditatcs Tr&tereafoha uiridia,
.

ft illinantur,uimhabcnt

erumpentis fanguinis fupprimtndi: denique

& oculorum ex

ittu fuffufiones illita iuuant.

Qug

Jiomina.

f lanta s oiii

Gr&cis,fimiliter

Stabe Latinis,& Stcbe Italis appeUatur

In Lib quartum Diofcoridis

.

97
XII.
inflexis, a goaU
i"t
:

Kkvhivov.

CLYMENVM.
:

CAP.
folia plantaginis
. :

CLymenum caulem fert faba?,quadratum

a ut in
:

folliculis fup ra

caulem Cek

polyporum cirris.Probatiffimum eft e montibus

:

E frutice toto cum radice fuccus expri-

Kfi

mitur qui ad fanguinis reie&iones,in potu efficax eft cceliacos , rubraque fcerainarum profluuia , rer frigerandoinfrxnat.-fanguinemnaribus erumpentem fupprimit. Trita folia,autfiliqu2e recentibus
[

V!fJ> .1

busiridi

uulneribus impofitse, ea ad cicatricem perducunt

lipodu
ita

nieum

&

Catec.

CLYMENVM.

Sicauks

V7
C Jyme m
nij lapfus.

And. Matthioli comm.

qu& plantagini prorfus referant im.xginem, cum t\ue\lio utiquefentirem,fatererq; Sapona
.

con-

Qj. caufe itcmq;folliculi hcrb,qu& Saponaria utilgb uocatur,Clymcni ddineationi reftonderent,quemadmodumfolia ilnam kgitimum effc Clymenon
illi

Rucllij,& Pli- J>3'' quadrare uidentur,quippe

^it certi neque caulis,quem rotundumprofert,& per interualla geniculatum, nequeflores

fatis compertum

quwquam adjlipidari deprehenduntur . Quamobrem qu&nam herba Clymenum in Italia hodie referat , halienus non habeo . Verum his non obflantibus piantam hic addere uolui,alijs quoque contemplandam T^am cum
;

caulem habeatfab& non abfimilem,folia plantaginis &mula

fatis

& folliculosfupra caulem

in feje inflexos

incuruosq;

bclle

Clymenum
unde

imitari uidetur

Hancmihi dono dedit Iacobus ^intonius

.

Cortufus, nobiiis Tatauinus . cui id

accepum

referre debent omnesreiherbari&fludiofi

tius
,

Hanc(utTliniusmemori&prodiditlibro xxv.cap.vil.)inuenit rexCiymepericlyme1

& nomen herb&

,

Quo in loco idem Tlinius clymeno perpcrdm illa omnia reddidit,qu& Diofcorides
dicitur

MoraiB.

no ajugnauit

Huius nufquam,quod inuenerimjneminit Calenus,ftcut nec pofl ipfum Taulus . Tlanta h&c k^wov Cr&-

ci,quemadmodum

& Latmi Ciymcnum

P E R

C L Y M E N V M.

TltfMtoHWt.

In Lib
rn.KKJp.mv.

quartum Diofcoridis
CAP.
:

5)

73

PERICLYMENVM.

XIII.

PEricIy menon fimplex fruticat,ex interuallis parua folia habens,ipfum ample&entia

:

, fubcandida, hederacea inter folia furculi exeunt,in quibus baccae hederaefimiles flos faba?,candidus,aliquan tum rotundus,& quafi in folium procumbens femen durum,& quod difficile euellatur radice rotunda,crafia . Nafcitur in aruis , ac fepibus,conuoIuens fe adminiculis propter affidentibus Semen eius poftquam ematuruit colle&um , & in umbra ficcatum, fi drachms pondere detur in uino,quadragenis diebus,!ienem abfumit,laffitudinem difcutit:fed urinam ciet,ftatim a fexto die cruentam. orthopncex',
: : .

[O

fingultui prodeft parrum accelerat Folia funt eifdem uiribus prxdita quae tricenis feptenis diebus epota , fterilitatem facere produntur perun&is ex oleo , febrium algores abigunt
:

&

SVnt
fyluam

qui Vericlymenum perperam Caprifotium appeUent : officin* Matrifytuam uocant

.

nos uerb

qubdpropinquas

Periclymeni
confid.

uinciatplantas,uidgbappellamus Vincibofco
ejje

C&teritm idpotiffimum nos ad credendum impelUt, uulgatam Matrirei berbaritt pentiffimos in

,

Vericlymenon,qubd nonfolum omnes buiufce mtatu

hanc jbntentiam deueniffe com-

pererim ;fed qubdetiamexnotis,quas Hlireddidit Diofcorides

ita effe

cognouerim

Quandoquidem Matrifylua unico

.

tantum caule

fruticat

qui ex interuallis gemina

tantum folia mittit,ipfum ampleclentia,fubcandida , hederaceaq;

.

Flos

eifaba non difiimitis,candidus,cumadoleuerit, in folium procufnbens

cuellitur,infurculis

Semen bederaceum , pr&durum

& quod

difficiU

quibufdam connexum,qui interfolia erumpunt

Conjlat pr&tcrea eius caulem , qui ab radice fimplex

,

lZ_.afurgit,arbufcutis,&fruticibusmirifefeconuoluere,ubiinf&pibus
inh&reat.iigetq;

frutetis nafcitur , adeb utftpetam pertinaciter adminiculaM in ea manifeflum imprimat ucfligium : unde nobis meritb Vincibofco dicitur . Vorrb plaeffe

&

ne,mea quidemfententia , haUucinantur,qui Caprifolium,& Matrifyluam feu Vericlymenum idem

cxifttmant: in quo- e r

nm m

rum numero effe deprebenduntur }\uellius,&

Fucbfius,alioquiuiri dotlifiimi

In bunc autem lapfum hos fortaffe deduxit

Matth&us Syluaticuspandeclarum author . Siquidem isfuum Caprifolium Matrifytuam nominat,citm tamen , utfubinde
legitur,nilalmd Syluatico Caprifoliumfucrihqudm Diofcoridipyxacantha ,feu

iyciummn autem periclymenum , de qua

,

feorfumfub

titulo

Matrifylu& Syluaticus ipfe differuit

.

Quodforte non animaduertentes ij , Caprifolium

& Verictyme-

num idem ef]e putarunt C&tenhn Matrifylua in eorum unguentorum ufum uenit,qute ad capitis uutncra parantur . T<(anque hac in re efficaciffimum efi medicamentum . quanuis ueteribus nemincm hatlen a inuenerim , qui Verictymenon ca ui
pollere , memori& prodiderit . Hanc etiam bcrbam commendauit Ioannes de Vigo ciarijfimus cbirurgicus , ad crurum ul?0 ccra,qubd>eamadhcc(ittipfcinquit)utilemejfetradideritGalenuslib.vi il.fimpticiummedicamentorum. Vcruntamcn id non legitur in meo Galeno : nam loco citato Gaienus de Vericlymeno itafcriptum reliquit . Vericlymeni titmfrutlusutilis eft
,

Periclymeni ,Hrcscx Ga1,

tumfolia,adeb uehementer incidentis,fimut

efficianl
:

& excalfacientisfacultatis,utfiplufcuhtm bibantur,urinamfanguinooleoillita excalfaciunt

. .

lentam

principio
.

quidemurinamtantummouent ,porrbforis cum

luuant &lienofos>

&
die

difficulter ffirantes

Compeiens potionis menfura eft,drachm& uniuspondus cumuino

Vorrb

deficcat

quoque femen.

Et quidam aiunt,fi copiofius bibatur,fterilitatem omnino bibentibus afferrc . Sed <& funtqui certum dierum numerum ad
talempotionem pr<efinimt,ut Diofcorides,quifeptcm

& triginta eos tradi

.

refert.

Hic etiam urinam cruentam reddi afexto

dicitur : Italis
,

memorat

Vlanta,qua

Grms "x%mhsipiwi, Latinis quoquc Vericlymcnum

Matnfelua

Germanis,

Ceis^btatt : Hifpanis , Madrefylua : Gallis, Vincibojfe

|0

TfiMmi.

TRIBVLVS.

CAP.
:

XIIII.

uiticulis t in terra ftratis: , tenuioribus fpinisfecundumfoIiarigidis,praeduris.iuxtaamnes,&ruderanafcitur. Eft& alterum genus, aquis familiare , quod in fluminibus natum comam exerit , aculeos condens folijs latis , pediculo
:

TRribuJi genus unum terreftre^folijs ad effigiem portulaca?

&

;o

longo caule parte fumma, quam ima craffiori adfunt ei & capillamenta quadam fpicacea femen durum,abalterononabhorrens. Vterque refrigerantis , & inlpifiantis eft naturaerideo inflammationes omnes cataplafmate adiuuat ulcera in ore erumpentia,putredines ,gingiuas , tonfillasque perfanat. Succusexhiscolligituradoculorum medicinas. Semendum recens bibitur,calculofisiuuamentum aftert Drachma terreftris tribuli pota , illitaue, ictos a uipera recreat : contra uenena cum uinoaptirfimebibitur.decoclumeiusfparfumpulicesnecat. Thraces qui ad Strymona amnem habitant, uirenti tribulo equos iaginant & e dulci femine & elculento panem , quo uelcuntur , faciunt.
:
:

ETfi unum duntaxat

nera
lei,
:

Tribuli terreflrisgenus defcripferit Diofcorides ; duo tamen eiusgenera d. Theophraflo reddun-

I rjbu ] i confi_

turlib.vi.c.v.deplantarumbiliaria,bisuerbis.Tribulopeculiarc6ft,utfrucJHmgerataculeatum.Eiusduofiintge- derario.
unifotium
efl ciceris,alteri

aculeatum . Vtrunqueterreftre , &furculofum : ferius germinat , cuiinfolijsfunt acu-

magisq; hoc apudfepta uilkrum erumpit . Semenprxcocifefam&figHra cernitur : alteri , hoc eftferotino , rotundum,

nigrum.fitiquis inciufum . llc duo temftrisgenera Tbeophrafto . Tribulum, cuifoiia portulac* Diofcorides affignauit, memini mc uidiffe Vcnetijs in maris litore propi diui Tslicolat faccUum . jLt hunc , cuius hicfiguram cxprompfimus , Vifts
mifit ad me Lucas Ghinus Forocomeiienfis medicus ret berbarkperitiffimus . Rjtcllius Tribulum acuieatum Theopbrafti eampiantam effe arbitratur,quamHetrufci uulgb uocant Cacatrcppola,eafor:ajfe ratione duius,qubdprope torrentium

RueLerror.

fo

&fl:minum rtpas proueniat

Vcrum cum kteat nosfoiiorum tffigies,qu*a Tbeopbra(io illi ttibuio non

redditur

atque etiam

7{nnn

274

Ancl Matthioli comm.

T RIBVLVS

TERREST R

*I S.

ietirf

conflet
.

bane plantam furculos non mittere,nequefiliquamferre,in qua intus claudatur femen, cogor omnino a RuelK[oflratesfcplafiarij buius radiccs meile >

ho

dijfentire

&

faccba.ro condiunt
.

eryngtj eas effe exifiimantes

.

Qua in re

baud dubie

illifaUuntur,utfuperiori libro in eryngio ojlendimus

Sed ad Tribtdos redeamus

,

jLquaticum

gentis inple-

rifqite ItalUflumiritbus ,

& lacubus prouenit,prfertim

:

tn

agro Mantuano

& Fcrrarienfi

nequefolum

in dulcibus a.quis

gignhur;fed etiam in mari.Hos tribulos Venetijs inforo uendunt,quos marinos appellant,ut qui
tiinueniantur
ratis
.

in lacunis illis uicinis

ena-

Folijs bic prouenit latis,fubrotundis,crafJis,&auerfapartemaculofis ,neruoJisq;

,&perambitumfer-

,prdongis

,& crafftspediculisnitentibus

catilcm edit crajfum,pinguemq; fedin fummitate longe uegetiorem,

cafiane<e magnitudine,
utilgns

qudmabradice. Bgdix illi longa ,comantibus fpicaceis capillamcntis . Fruclumprofertnigrum

triplici

armatum mucrone,unde tlli nomen,cortice membranofo,& alba intus medulla, gujlu caflaneis baud abfimiti,

aquaticas cafianeas uocat,& nonfecusaccaftaneis eo in cibis tititur.Quinetiam quibufdamin locis^ ftccis tribulis infaririx
redatlis,

InLib.

quartum Diofcoridis. TRIBVLVS ACLVATICVS.

yy^

lo

redaftis,pcramon&inopiamagreflisplebeculapanespararefolet,perindeacexcaflaneisparantUYabalijs.funt etiamqui
eofdemtribulosfubcineribusaffatosprobellarijsedant. Exhisporrbquiperegriproficifcuntur,uerticillos faciunt,quil

busfuasprecesenumerant , cokoq;geliant,utmaioremprafeferantrefigionem,nedicamhypocrtfim. Tribuli utriufque Cx facultates perfirinxit Galenus lib.v i 1 .fimplicium medicamentorum , ubiftc inquit . Tribulus ex humida ejfentia modici fiigida,& ficcanonmediocriter
(iringens oflendimus
.-

q^

ma
%

& ipfafiigidacomponitur.
.

Interreflritamenfuperat terreum frigidum,quod

&ad~
om-

in aquatico

uerb aqueum
.

Tropter utmnque itaque

terreflris fiuftus

&

cor.tra phlegmonarum generaiiones,&

nino contra omnes influxus congruunt

Torrb

cum temiumfit partium , potus lapides in renibus com:

minuit. 1?ifcKety!t<rwiotficGr&ci,Tribulus

terreflris Latinis dicitur

.

ltalis,Triboloterreflre

Tfi/SttottwfpotGrx- Nomina.

ci,Tribulus aquaticus Latini uocatur : Italici , Tribolo aquatico

pellatur
:

jLrabki fimplicitcr tnbulus Hafach ,feu Haferkjtp-

Hifpanici

Abroyos ,

& abrolhos
'tynnn

t Hoc in loco ita equidem legunt uulgata Gmca exemplaria ,fed Oribafius lib.x I i.itemque uetuflus Diofcoridis codex habent /*/>*. qua uoce Tribulum terreflre uiticulis longis reprafentant.ld qnod ctiafatis plante piftura demonflrat.

s^&Vf*^-

97^
xtpywtyw.
t

And. Matthioli
SAXIFRAGA.

Gomm.
"

CAP. XV.
.

empetron ,Romani faxifragam uocant frutex eft furcuCo&us in uino,mox potus, febri. citantibus opitulatur ftrangurise prodeft , fingultum fedat,calculos ueficx frangit , & urinam ciet
aliqui farxiphragon, alij

^loius , in pctris,&afperis locis nafcens , epithymo fimilis

:

Q Axiphagon

Saxifragasconfideratio.

Llcit omnibus buius atatis

rei

ridiillegitimumeJfe,qu6dLatinanomenclaturacontrafcriptorismdrem
fere Gr&cis exemplaribus babeatur, nibilfane uetat,quin

berbark peritisfatisfuperq; perfuafum ejfenon ignorem , hoc Saxifragm caput DiofcoGr&d proferatur ; tamen cumjn omnibus

& nos credamus hoc Saxifragi* caput

Diofcoridiejfe legitimum.

Sedfecitdeprauatahuiufcelocileclio,utnonfolumego,fedalij quoque dubitarint qu<e namplanta legitimum Diofcoridis

Sarxwhragon retli reftrrepoJfit,quxepitbymifaciem imitaretur . Veritm cumpoflea reperti ftnt antiqui Diofcoridis co

SAXIFRAGA DIOSC. SIVE VETONICA PAVLI.

diees,

In Lib

quartum Diofcoridis
SAXIFRAGA SECVNDA.

^ yy

dices,qui non

tS jV/9i////ed iS Sv^S infcriptum babent,non magno fani labore Saxifraga

reperta

e(l,

cuius hlcprimo loeo

imaginem damus . Ea enimfrutex eftfurculofus , inpetris afteris locis proueniens, adeo tbymo fimilis , ut nifi guftatt* feri ab eo dignofci nequeat . Folia in caulibusper interuallagerit-, parua , longiufcula,anguftaq; utrinquefingula , concoviitantibus alijs longi minoribus,qua cateruatim
guftioribus interuallis diftintla
:

&

Flores edit infummis caulibuspurpureos,odoris non iniucundi.

.

eadem ex origine prodeunt . In cacumine tamen numerofiorafunt,& anHanc dum I{pma iuuenis
Mari<e uirginis,quod Itali appeliant

agcrem mtmini me legiffcfub capitolino monte non longi d Templo D

La confola-

tioncfuper lapidibus quibufdam magnis , qui i regione babentur . Duxerat meadhunc locum Medicus quidam , qui Saxi-

fiagam banc amico cuidam meo iamfenefcenti aduerfus renum calculum commendauerat , ut ubi ille bac herba uti uellet , locum ipfum fcirem , ubi reperwi poffit . Std ego tum temporisnihil de materia medica fueramfoilicitus . Efi tamen pofi
kacjuperiori anno ad

me tranfmiffa d

Francifco Tartino I{pboretano Ocfaris Maximiliani fecundi

,

ab alijs quoque amicis . Huius meminit Galenus libro

shIo laborant, etiam aliquid Betoniat
,

cJr

capite quinto deftnitate tuenda fic inquiens

Mcbiatro ; quinetiam : Is uero , qui caU

&

Ceftri,

quod in

Gallis nafciu.r^eft

admifcendum . Vocant autem herbam eant

T^nnn

faxifragon*

5>?3

And.Matthioli Comm. SAXIFRAGIA TERTIA.

faxifragon. HtScHle.aquofuamquoqueBetonicamSaxifiagam defumpfit Taulus ^Atqui prxter hanc tria alia

SaxU

fraga genera nouimus,qu&frangend\s,educendisq; renum calculis^plurimum prsflare uidentur

Trimumilludefl, quodnos

antea Diofcoridis Saxifragam

tennaiofolo

ejfe

fufpicabamur. 7{afcitur b<ec in magnis,ac duriffimis lapidibus,autficco,<&

admodum ex*

,folijs capillaceisfceniculi

modo ,fed longioribus , tenuwribus,& rariortbus

.

Caulepariterprodit fcenicula-

ceo, fed tenuUac pumilo ; umbella infummitate emergente

Semine uulgaris petrofelini &mulo,fed longiufculo,& odorato.

1{adice albicante,pa(linacafapore.Tota planta fubacris

derts
,

eji ,

&fubdulcis . Secundum genusfolijs efl uulgaris terreflris be,

minoribus

tamm,& circunquaque lacmiatis , bumi accubantibus, Caulem profert tenuem,rotundum

reium,pilo-

fum, cubito minorem, a quo rarioriuntur ramuli , in quorum fummispartibHsflorespandunturcandidi,ocimoidis&muli. Hi paulb poflflaccefcentes , nullum poftfe relinquunt femen . I{adix illi efl tenuis,in pluribus diuaricata capillamentis ;inter quasgranula

quadam rotunda,ccriandrifeminismagnitudinebabentur,&

ipfa

quidem amara,& purpurafcentia.

Hxc

mon defunt , qui credantbuiufce plantA efjejemen , tum quodplanta nullum in cauiibus femengerat,tum qubdfata radwi
granaperindc acfemennafcantur.Mirafaneplanttsnatura
,

qubdfemeninradicibus gerat.Excalfacit,extenuat,aperit,
abflergit,

In Lib quar tum Diofcoridis.

.

9 ~y

SAXIFRAGIA MAGNA,

ueficam abradicis decoUum ex uino Ibo paratum,renum calculosfrmgit,& educit, expeUit . Herb& , abflergit , radicisgranofefarina drachm* pondere propinetur. Qutn ftergn,& urinamprouocauefficacius tamenftex eodem decoUo Mquifeliciush&cpotiofumitur,dum affecli etiam datur eadcmfarinaperfe exuino duarum drachmarum menfura . prtjcrtm menfeMaio,arido, labrobalncofefouent. ^eperiturbtcberba definmteiamucre,aut aftate mcboante .

&

&

&

fitudine., duris,dcnfis

&exolutofolointerfaxa,autfabulofotra8u.Tertiumautem,quodegocumaforma,tumabeffeiu Saxifragvmwmrei herbarm fludiofiffimo . Id m Monte, Tharmacop<co , ius appdlo mihi mijfum efl Verona d Francifco Cal^olario lignofo,contorto, digm crafquem Baidum uocant nafci,& ex uiuo,ac duriffimo Upideprodire , fcribit . Frutex efl caule ,fubalbicante exterius libro . foUa fert exigua, oblonga , in acutum dcft,

&

ac rimofisfurculisflipato

orecircumquaqueferrato nentia . flofculos edit albos,& calyculos paUidos,ocimoidis modo,

in

coronx

modum ;fed adrno-

dum puftllos,in
(iaret,

quibusfcmen continetur rubrum , papauerivo minus

Miris laudibus hancplanta mibicommendauit

F^dix in petris adeb concluditur , ut euelli nequcat. quoqueconCal^okrius ad calculos renum educendos ,&utre ipfa id mihi
.

nnfu

is

ad me nmerofos calculos,quorumpluresfab*

magmtudmem fperabanhqui huiufceplanupotu

eiefafunt

7{nnn

exuno

c)8o
ex uno

And. Matchioli Comm.

Veronenfe Hieronymo de Tortis nomine , qitas adhuc apud me adfpetlaadumferuo . Ctsterism id mtt uidcaraur . nergis me in admirationem ducit,qubd aliquot inter hosfpetlentur,qui ueficapotius,qudm c renihus expulfi

Unthm ciue

gg( , me copiofa efl . Vcriwi hatlenusmUum eiusperkulumfeci . PhntxSaxifr* ba ipfa iamapud ga: di&x. qu&fub Saxiftag* nomenclatione uulgaribus demonflrantur , nempe Trkhomanes , ^Adiantum , jLfpkmm , Fitipm dttla, hircum redolet,& alix plures herbnt : qua ideo Saxifragx nomine injigniuntur , qub i omMaffdienfefcfeluTimpineUa
alia

Catcrumfunt

&

herharum

ra

qm

nes urinam cieant,& calculos ftangant psUantq'; . Tlanta , qu*

Homififc
lis

Cmcis <ra.p%<ta.yov> n <T*piw*yw,Latmis Saxifraga,& Ita-

Safiifragk ncminatur .

xifraga

hoc caput de Sat Qui poftremb impreffifunt Gr&ci Diofcoridis codices non hicfed infinefeparatimfcriptum habent Hoc diftumfit , ut omnibus conftet , iUud non folitm , inter ea rclatum , qu* in hocautboreadfcititia cenfentur
,

Latini,fedetiamGrcifcriptumreperiri,

M O N

V M.

A6JW.

In Lib.
riwr.

quartum Diofcoridis.
CAP. XVI.
3

5>

LIMONIVM.

Llraonion foliahabetbetce, tenuiora, &Iongiora decem, & fepeplura: caulemtenuem,re<5tum,

liliosqualem, feminibusrubrisfcatentem,quKguftataadftringunr.
fciturinpratis,&paluftribus.

Sementritum,&ex uino
fiftit
.

acetabuli menfura potum , dyfentericis , cceliacisque prodeft : rubra fceminarumprofluuia

NaLimonij confi
irdcratio _

P^puenit Limonium
Ugenter expenderit

nullisprorfus reclamantibus notis

innunieris fereplantis in

paludibus,qm Timauifontibus

rigantur , ac etiam Tergeflino traUu. Hanpautemplantamfeplafuefalsb Beben rubrum appellant . quamfi quis di-

uerum I/ , eam , ttifaUor , inueniet orhnibus notis Limonio adflipulari : unde cogetur fateri aut banc monium effe , aut faltem eius genus . Siquidem berba efl(ut ima%ines dux , quas hic damus , aperti- demonflrant ) folijs
[0

beU,tenuioribus
adliringit.

& longioribus,decem,&f&peplufxbus:cau\ibus item tenuibus

T?rtereainpratis,prg,fertimuliginofis,&pal)iftribus prouenit

pertum efl Beben boc adulterinum praditum effefacultatibus

& LIMONIVM ALTERVM.

quibusfemen rubrum , quod guflatum J.ddametiam qubd experimento comGar uvtibus , quas Limonio reddidermt Diofcorides
,

in

&

Itws.

An&Matthioli PIROLA.

Comm.

knus. Quarenontemeremefablurumputaui,fiprouero Limonio'biceas plantas kpiBas exhiberem>qu&in officinis Beben rubri nomen perperamacceperunf.qubd iam mibiperfuafumftt{ ut inglandis unguentamcommentatione dicetur)
easplani Beben illud ementiri , de quo d Mauritanis mentiofatla efl . Tlinius libro xx.cap.\ I 1 i.Limomumfylueflrem betam uocari tradit . Sed buic ,utin beta notauimus,refragatur Calenus libro fecundo de alimentorum facultatibus ,ubi
fe nullam

'

unquam fylueflrem betam nouiffefcribit: nifi quispro ea rumicem accipiat . jLtque adeb hinc coUigamus licett
etfi caulis nots.
,

Zimotiium effe per fe genus berbd.Cui tam

qu&

in

Ben rubro uulgari babentur,non omnino aflipulentur t

cumtamenc4!tera,LimoniobellicorreJpondeant, &uires .e&demflnt ,manebo ego infententia, quoufque nouus aliquis

appareatreiplantari<eindagator,quialiamnobisplantam demonflret , qu<e legitimum Limonium Diofcoridis notis omnibus magis pr&feferat
.

Interim autem

in

eorum fententiam haud concedam ,qui

.

T l r olam

herbam ; quam Germa-

ni uocantuuintergruen,limonium genuimmfaciunt
;

Qutppefolia pyri modofubrotunda,unde illi nomen,paruaq; ,

& natiqiin

takfolum non concedunt Tyrolam effe Limonmm Siquidem oritur b&c baud bumellis , aut paluftribus locis ,fed in montibus } umbrofis ,

& infyluis

jxfolio vyri

minore robufto

&perpetub

uirefcente

caule ffithamx longitudine

tenui , tere-

In Lib.
tiq; in

quartum Diofcoridis.
.

$8 3

quo per interualla ftores (pcclantur candidi , (leMfigura > capillameniis mmerofis e rnedio emergentibus, ut in rofa.
Vis illi
.

Radicenititurfubalbicante>baudalte defcendente

ejl

exiccare

>

adfiringere

&agglutinare.quofit,utxditul-

neraglutinanda plurimum praftet ufum apud Germanos

neranjs additus
>

't^anquenon foliim iUitafolia,aut eorum fuccus ungnentis uul-

aut perfefe recentia uulnerafanant ,fed eliam eorum decotlumex mno potum , ea quoque curat , qitx in
>

tboracis camtatetn in uifcera

aut inteflinapenetranntMirafarJ uis

>

efi in

huiufmodipotionibus
ipfa
,

Tarantur enirn non ex

,

hac fola planta ,fed exmultis alijsex uino

garia,Equifeto
lofella
>
,

& aqua fimul decoclis >nempe ex Tyrola

,

Mchimitta , Betonica

~Fra-

jfgrimonia,Caryophyttata
>

TormentiUa

Vinca peruinca,Timpinella ,quam Sangitiforbam uocant , Vi.

Virga aurca

mtedinornm uulnera ,fanari, qua lethalia

& Sympbyti maioris & Bubm radicibus Eiufmodi enim cenfebant & prorfus auxtlio
,

potionibtts nidi ego

.

cum Tboracis Utm

Limoifij uircs
e.*-Gi-I,

nuilo

curO,ripoffe

quofit ut h&c chirurgicis gra

Limonij

10
.

taeffedebeant.

LimonijuiresmemoriprodiditGalenuslibrovii.fmpliciumniedicajnentoriim,f!cin-]uiens.
caliacis ,dyfentericis ,
.

femen utpote aujlerum ,

&fanguinem(puentibus cum uino exbibent. luuat

:

& adprofluuium mulie

,

bre . Satisautem efi acetabidi menfura

Qwd Gr&ci Kny.4vm,Latim ttem Limomum dicitnt L A G O P V S.

Itali

Limonio

Nomina.

A**iTWf.

5,8
t

4
a*w.
fiftit

And. Matthioli Comm.

LAGOPVS.
: .

Meu,&Cat.
i

CAP.

XVII.

IV *tylL<Tiaii-

LAgopus herba

aluum in uino pota aut in febri,ex aqua Eadcvn inguini alligatur in inflamdefignauit
,

in areolis.

matione. Nafciturintlegetibus.

Lagopi conGderatio.

SjLne tam paucis Lagopum perftrinxit Diofcorides,utpote qui ne ullant quidem eius imaginis notam

ut ar-

duum &aue , atque difficilefit ajferere,quinam ftatuendus fit in tam tngenti piantarum muhitudine,quan<m nulla apud homines extat cognitio . C&terum Matth&us Syluaticus parum recle,mco quidem iudicio,tradidit Lagopum eam effc her-

Syluatiei opi-

nio texplofa.

Caryophylla
ta; uires.

ham , quam herhariorum unlgus CaryophyUatam appellat : quandoquidem h&c nongignitur infegetibus ,fed in montibus, in uijs inxtafepta .qubd mirum in modumfepibus opacari gaudeat . De hac ueteres quod fciam , mbil memorix prodiderunt I^ifi fortajji fnerit Gev.m d Tlinio defcriptum libro XX v i .cap.v 1 .cui radiculas reddidit tenues , nigras beneolentes. Torrb Caryophyllata plantaeftnon uulgaris,neque uiribus inefficax ,argumento qubdeius radices

&

&

mamfeftum caryophyili (fiirent odorcm . Vndc iUi nomen . Eafoliafundit ,fubaft>era,birfuta,tripartita,duobus etiam longe minoribus eodcm in pedkulo pofteriori partc adnatis , omnibus tamen per ambitum laciniatis.caule eft ramofo rotundo-,

haud craffo ,fefqmcubitali,geniculalo ,fubafperoq;

CARYOPHYLLATA.

.ftoribus aureispentaphyUi<emulis,uilloftsfuccedentibusindecapitu-

In Lib quartum Diofcoridis

.

985
.

lis ; in

quibusfemen eontinetur .

i\adkibus nititur copiofis , tenuibus ,fubrufls , CaryopbyUorum odore

,

T^afcitur fe~

cusuias circa agrorum ,<rbortorumfepimenta

& opacis potius

, <&-

locis

qudm dfole illuflratis . Efl&alterumCAKYO-

phyllatae genus montanum , quodd merepertumeflin Boemia ,in montequodam Boemis Corconos appellato , exquo
lAlbisfluuiusfuam ducit originem . Folia hocgerit alterius craffiora , crijpiora , hirfutioraq; , plura ab una radice prodeuntia , longisque pedicuiis inb<erentia
edit tenues
,

taclu fubafpera

circumquaque laciniata

& humi procumbentia

efl
,

Caules

haud ut in communi brachiatos , in quibus parua , fed rarafoliajpeclantur . In caulium fnmmitatibus unicus
,

tantumflos emicat, uifu iucundus

& triploferi maior qudm

. ,
.

in

uulgan

oiureus

illi

color

qui tandem flaccefcens

pinnatum

efftcit

orbcmjnagno natune opificio

,

J{adice nititur fpithamte. longitudine

& mimmi

digiti craffitudine,fed

haud

in altera fibrata

rufo colore
.

odore Caryophyllorum

&gujlu adliringenti . Pmflat h<ec

hancappellarelibuit,quodd

longi ualentioribusfaculta-

tibus,qudm uulgaris

Sed de Caryophyllatisbaclcnus

Quarum gratifjimus odoraham mihiplantam reuocauit in men-

temnonminoribusfortaffeuiribus inftgnitam

CORTvsam

CortvsO
,

uiro optimo,pri-

tnum implanta nfertaftt .

'Prouenit btecfolijsferi uitigineis ,fed Ionge minoribus ,fubrotundis

atque fubafieris ai-

CARYOPHYLLATA MONTANA.

Ooeo

flringenti

5>

And. iVlatthioli Conim.

.

ftringentiquadantemtsfapore,&longisnitentibuspedictdis. Caules edittenues, reSIosfolijsmdlis refertos,ftd qniin

cacumine magno naturm artijicioftoresgerant,extima partepurpureos , inttma uerb aitreofttlgorefploukrttes , ttweisq

ftaminibus intus refertis
I{adicibus nititur numtrofis
,

tenuibus , acprolixis

F.ft-

etiam quj! uioLuxos,

,

flores gcrat,fed primafrequentior . 7<[afcitur locis umbrofis nunquam dfolc tilufiratis

cretacco

& qu# candidos & atbica niefdv

.

Tsiuf-

quamhxcplantaabeiusinuentore

Cortvso

uifaeft

,pr<eterqudminagro Ftcentino,in eo tantitm

,

ir*&u,qmm

uui-

gb appetlant Valleftagna . Tota planta dum recens eftgratiflimofpirat odore

admodumgratiori,acuvbementiori. Sedmficcaeuanefctt. Expertum ift ualere banc plantam ad mtdcendum nemorum

melleis fauis feri ftmili ,fed Longc

rofaceo, ipftusflonbus in .Jmygdatino oleo reccnter prejjo , articulorum cruciatus d quacunquecaufa exortos . quod compktum uocant ,pari pondere commifiis , diu infolatis , fit ad boc medicamentum pneftantiflimum , ubi egeltdum

Vam

&

iUinatur

Tslec

ambigo quin tota planta adflringere ac roborare

.

& uulnera

tdceraq; Janare ualeat

Ea recentwres ro
dyfentericis,
.

utunturpota ad tboracis interna uulnera

utiliter inijciunt
.

Quin

& eiusfuccum
Tam

admifta ecrugtne , cuntculofts , contttmacibusq, ulceribus

.

Eadem olfablu fpiritus recreat , &frigidum roborat cerebrum

Epota prodeft

caliacis

faminarumprofluuus ,

& cruenta expuentibus

iatus fumpta, qudmforis

iliita

enteroceiis auxilio eft

Tmpera-

c o

A.

mentttn

In Lib. quartum Diofcoridis.

prehendantur . Quibus qualitatibus non modo attenuarc , difcutere ,

987
.

mentum ei excalfacicns,& exiccans , ut manifeflofunt indicto eius radiccs : quippc qu& gufln odoraU , adflringentesq; de-

& adflringere uatent ;fcd etiam roborare

:

Sed , ut

ad noflrum inflitutum reuertamur , Germanorum uulgus Lagopum appellat herbam ,

gendi uis inejl
l^afcitur h<ecquidem infegetibus
.

qutcfoiia habet trifolio fimitia ,

ob-

longa : caulem tenuem,rotundum,hirfutumq; :femen in paniculis paruis,wufcofis , lanuginojisq;

.

cui non obfcura adjirin-

quodfciam , Lagopifacicm repr&fcntauit

. uerum an ea tegitima fit Lagopus non aufim affirmare : nullus enim y Dantur Lagopi huiufcefolia , quinctiam panicuU , &femen infarinam trita

contra dyfenterhm,& ccztcras aluifluxiones,contra biliofas retetliones

nici mali .

& caliacos affecius ex uino auflercautfucco Tu,&pr&L 3?

1

Vniuerfs plant decoclum , additis makuefolijs e dutci uino paratum,datur utiliter aduefictS morbos
.

fertim ad urinx ardores

Semen auxiliatur cruenta expuentibus , panicularum cinis illitus hxmorrhoidas flucntes fiflit .
.

Suntquilagopipaniculisutanturadabflergendamdyfentericorumfedem,putantes indeflnxionem cohiberi

fcriptas retiquit Gatenus libro

Lagopiuires
efl defic.

Uires

1 1

.fimplicium medicamentorum, his pauciffimis uerbis

.

Lagopus facuhatis

cantts,adeb utfluxus aluiprobe exiccet

Huiusplanta nomen Grxcurn hx^titwss pariter

& Latinum Lagopus

Nomiiu.

MEDIVM, SIVE VIOLA MARINA.

O00O

MV/.

c/

88
M'jw.

And.Matthioli
MEDIVM.
'

Comm.
CAP.
XVIII.

Xul^S^t- T\ /T
^T.inpetrofis -

Ed ' n ^

'

1X S,& P acis nafcitur. folia habet iridis caulem tricubitalem,& in eo florem grann^
:

XVJLdcm ,purpureum ,rotundum: femine

,

cnici,minuto:radicem dodrantalem

craflitudinc Ixi-

bo Qu:e trita in farinam , & ex melle deco&a , rubros menfes fceminarum (iftit,cclcgmateperaliquotdiesfumpto. Semen in uino potum , menftrua pellit.
culi

guftu acei

vatio.

"h/TEdioninMediaduntaxatnafciquibufdamproditumefl. Qjwdfiitafereshabcret,mirtimprofec7b non

effct,fi

Xy JL H0W pfoumret
v

in Italia

Sunt qui eiusfoiia intnbo fimihafaciant, non autem

.

iridi

ut communis habct kclio,

quibus etiam Oribafius adfiipulaiur

Et certe facilis potuii cffi librariornm lapftts , ut qui uocabulorum affmtate dcce-

pti i?tfo pro ffipifi in Diofcortdefaipferint.

Hac itaque Oribasij autboritate frctus

.

plantce
,

imagincm bic appingi

curaiti,

qu& belWfatis
Medii uires ex grandibus , Gal
"

Med I v m
fcinine
.

rcpr&fcntare uidctur

Siqnidcm uon folum aridis ,faxofis

& opacis nafcitur

1
illa

locis (

ut uir

optimus Iacobus J.ntonius Cortufus tcflatur ,qui adme bancplantam mifit)fed folio

efl

intubi,caule procero,floribus

&

paruo

cnici haud abfimili.

Medij facultatcs tradidic Galenus libro v 1

.fimpiicium medicamen-

torum ,ficinquiens

Medij radicem contra atque fcmen ipfnm , temptratam effe contigit . nam

quidemaufiera efl ,

&

fiuxiov.es cohibet

ckm aiias,tum profluuhim muikbre quod uocant . Mfemen tantiim abefl , ut tale quid efficiat,ut etiam incidentis efifacuitatis . Vt Gr&ci hancplantam f*w JW , ita etiam Latini menfes cicat,utpotc qnod tcmiumpartium ,

&

Medium itocant .
E'tfJto.

EPIMEDIVM.

CAP. XIX.

EPimedium
trita

, caulfs cft non magnus , hedere folijs , denis atque duodenis , neque florem , neque*" frucauraferens:radicetenui,nigra,grauiodore,guftu fatuo . nafcitur in humidis. Folia cum oleotrita , impofito cataplafmate , mammas increfcere non finunt. Radix conceptum adimit.Folia

quinis drachmis,poft menftruas purgationes ; quinque diebus in uino pota,pra:ftant mulieribus,

ne concipiant
EpimedH confideratio.

im ^ m in Italia,quantttm mihiperquirere licuit, hoc tempore cognofcat (~*\ Vl ^'

'

ii

demonftretq;

baclenus reperi ne-

/_minem

Quareputauerim alijs in regionibus hancplantam prouenire :

ejje in Italia

uelfifortaffe nafcatur in Italia,

,

nondum ad 5*
cuitts

noflramperucniffe cognitionem . K[on tamcn nosfugit mcdicum

materiam medicamprofitentem

nunc

O pmio
ploia.

cu uif-

nomen lihetfilentio diffimuUre,qui Epimcdium eam piantam effe cenfet,quce a triquetrafoiiorumfigura qttibufdam recentioribus Triniias appellatur
: idcj; illis

conflanter affirmat,
,

cjr

perfuadet

qui maioremforfan eifidem praftant

quam tpft
effc

Diofcoridi

Sed qubd his aperte halincinetur

etfi
.

unicuique mediocriter etiam in re herbaria uerfato perfpeclum

pof-

fit,pro

alijs

tamen

km ncbis oftendendum efl

Qupdfacile confiabit ,fi expendatur utriufque

planu

defcriptio :fiqui-

demEpimcdtum,Diofcoridisteliimonio, caidis e(inonmagnus :foiia habet bedertefimilia, denaaut dnodena. Trinitas

tan$m modb uicenis , modb tricenis , modb quadrigenis ,piuribusq; a radice cyclamini modo excuntibus . Tmterea Trinitasprimo flatim tterefloremedit caruieum , moxfemen . Epmedium uerb, Diofcoride
uerb nulio conflat catde ,fedfoiijs
aittbore
,

ncqucflorcm

neqnefemenprofcrt

jldde qubd Trinitas radicenititurmultifida t odore non ingrato

>

& fapo40
.

readllringente.
nifailor
,

I{adixuerbEpimedijtenuisdcfcribitur,grauiodore,&infipidoacfatuoguflii.
difcrimcn luce clarius oflenditur
,

Ex

qulbus ommbus,
Ccete

barum plantarum

& medici

illius

opinio

uana apertiffimi exploditur

Epimedii uiresex a.

tum iHinins libro xxv X

I .cap. I X. Epimedij bifloriam

ad uerbumferme a Diofcoride mutuatus efl : cui item Galcnns fuam

Nomina.

acceptamreferrepotcfiiibrovi.fimplkiummedicamentorum,ubiitafcribit. Epimedij uis efl moderate* refrigcratoria CHm a 1" ea bumiditatc quare nullam habet infignem qualitatem . Mammas cataplafmate impofitum retlas feruare po.

tefl

Munt uerb epotum concipiendi ffcm adimere. Tianta,quam Grciimi>.nh<>v,Latinisfimiliter Epimedium appellatur.
s,?h.
>

GLADIOLVS.

CAP. XX.

, alij maclmonion , Romani gladiolum uocant.nomen inde accepit, quod folium gladij prxbeat fpeciem . Iridi fimile erat , nifi minus,& anguftius uideretur, & gla- jq dij modo mucronatum , neruofumque In caulem exit cubitalem t in quo purpurei flores, in ordinem t Orib. addit. dl eftl ' j er '<Mant rotundo femine radicibus geminis,una paruorum bulborummodo,fuper &Tfleaum. aIteramin/idcnte,.quaruminferiorgraciliseft,fupcrnauberior .nafcitur inaruis. Superior cumthu.
:

Xlphion^alij phafganon

rc

illita

,
:

admifto uino , fpicula

& aculeos e corpore extrahit

.

panos cum
.

Jolij
.

farina

&

hydromclitc

difcutit
,

quadere huiufinodi emplaftris inferi folct mcnfcs impofita trahit Superiori radice ex uino pota uenercm ftimulari, & infcriore fumpta fterilefcere tradunt Superiorem quoque utiliter infan,

tium cntcrocehs

cum aqua potui dari prscipiunt

Gladioli hiflo
ria.

IV Afdtu
"\-

'-'

G\adiolus,qucm Gr&ci xiphion uocant,frcquens in Hetruria,& in comitatu Gcritienfi,in pratis,

:

&
:

in aruis

>l tuterfbgetes
t

unde Scgetaiis pienfquc dkitnr

,

huitts.

florcs nvjiri uuigb appelknt

,

Monacuccic

Foiia

ei

iridis,brein

ttioratamen

& angnfliora

ikcis neruorttm

modo firiata

mucrohataq;

Caideattollitur cubitali Jitccofo

quoflo
v
r

. :

In Lib. quartum Diofcoridis

GLADIOLVS, SIVE XYPHIVM.

98 9

res emictmtpHrpurti , paribus inter fefiatijs diflantes , qui etiam iridisflores forma effigieq;

plurimum amulantm, qrnn*

Trodit ex hisfemen ( ut Diofcorides inquit ) rotmdum J{adicibus cohxretgeminis , rotundis preffisq; uerticiUorum modo , unafuper alteram infidente,albkantibm , bulbofisq;. H<eobtegunturcapillaceoinuolucro,inmgrumpurpurafcente,ueluti croci radices. Caterum quamuis tradiderit Dio-

quam

Gladiolo minoresfunt >

& uno tantum colore conflant

fcorides ,quUfuperior radixmagnitudineinfcrioremfuperat ;plerunquetamencontrarium uifitur.

in hifloria dDiofcoride diffentit .-ftquidem Gladiolum
inueniri exiflimat
dioli
.

Tlmius porro bac

fa^ediflea'

quem in aruis nafcifcribit Diofcorides , in

,

paluftribus ii& aqmfis

tiens.

Ex

quofaciU crediderim,Tlinio iUum uocari Gladiolum,quempafiim officin&jtcorum nominant. Gla1 1 1

meminit Galenus librov

.fimplicium medicamentorum

ubi fic inquit

Xiphij radix ,

& maximi
2

altera

qus,

j^

fuperior efl,altrabentem,digerentem,& exiccantemfcdicetfacultatem etiam poffidet.

Hac planta >r Gr&ci

,Glais,& Glaitel
.

q^

'

uircs

uocatur
Neroins.

Lattni,Gkdiolus : jirabice , Kafifion

,.
.

: 1 talice ,

Gkdiolo

Germanid , Scbuuertel

Gatiicti

QOOQ

Xwapydyioy.

9-9
a Meurn.
<at

And. Matthioli Comm.

SPARGANIVM.
CAP. XXT.
'

jtwfrep*

linajnagis incli

Sparganii
(ideracio.

QParganion,aliquixiphidionuocant folia habctgladioli, fedar&ior^&interram ir.agis nroC umbentia:infimimocauIeuelutipilula2prominent,in quibus ferncn. Contra ferpenus uenena,radix cumuinodatur. conEXiftimattuellius eampUntam ejfe Sparganium , qu&in aquofts locis protienit qttam herbariorum w.Wus Spatu lam fatidam appeUat . Veriim hac ,utin proxima commentatione dicetur nil aliud e\\ quam Diofcoridis xyris.
>

Quare mihiflani refellcnda uidetur in hoc BjteUij opinio

nant
tia
t Jtai
.

Siquidem herha h&c , quam ideo Spatulam fcetidam cognomi-

qubdgrmtem exhalet odorem,folia quidem habet gladioli ;fed latiora , longioraq; , minimi in terram procnmben^ddeetiamqubdiUainfifmmocaulenonpilulas,qutefemencontineant,fedfoUiculos,antfihquds proftrt
.

Syluannf-

ticus

Spatuiamfatidam defcribens,eius hiftoriam Taulo ^ieginetm perperam acceptam

redeat oratio
.

refert

id eitim ipfe

m T?au\o

quam potui reperire . Sed ad Sparganium noftra

preffimus, quamq;fereomnes
,

Dubitamus nos ,an p\anta quam hic pro Sparganio ex-

quihoc auo derep\antariafcripferunt Sparganiumfaciuntjlegitimnmgenuinumq; Spar.

SPARGANIVM.

ganmm

In Lib

quartum Diofcoridis
& ipfum
,

5>5>

gdniumfit . Siquidem h&cfolxa xypbio latiora gerit , non quidem artliora,eaq;furfumjpeiantia,non humi procumbentia. Quofit nt egofacile crediderim uix plantam hanc Sparganium dicipoffe. Sane qudmpaucis de Sparganio diffsruit Gale-

Spatganii

*
'

nuslibrovill.ftmpliciummedicamentorum,ficinquiens. Sparganium

deficcantis efl facultatis

K[omen j^jjjj^'

Gr<ecum habetplanta h<zc airttpydwv Latinum item

i

Sparganium

Mabicum

Safarhe ramon : Italicum , Sparganio

su P u.
tis

XYRIS.

CAP. XXII.
caulis erumpit,{a-

XYrisfoliahabetiridis,Iatiora,&incacuminemucronata:quorum medio

cra(rus,cubitalis,exquofiliquetrianguIarcsdependent:inquibuspurpureusflos,inme- j orib. >^tetuk. dio puniceus:femen in folliculis , fimile t fabis,rotundum,mbrum,acre:radix longa , geniculata, rufa.

Contra capitis uulnera , fractaque efficaxeft aculeos,& fpicula omnia,citra moleftiamextrahit,adie~ cl:a floris anis tertia parte,& radicis centaurij,ac mellis quinta tumoribus,& colle&ionibus illita cum aceto medetur . Radix ex paffo bibitur , ad conuulfa , rupta,coxendicum dolores ,-ftrangurias, & alui profluuia Semen tribus obolis potum, urinam uehementius impellit: & cum aceto,lienem abfumit*
: :

X Y R IS.

QOQO

Xyris

99 2
Xyridis confi-

And. Matthioir comm.

.

'y^prYrispluribuslocisprouenitinItalk,pmfertiminHetrum

Tsfametfinon defmtrfui plantam

qmhk fiobis xy-

,^\_ridem exprimit , legitimam tffe negent qubd radice non conflet longa,rufa,geniatlata ,fed multifida graciliq; ; nos tamen non ob id , cum cateris notis cum Diofcoridis Xyride conueniat,eam Hlegitimam faciemus Siquidem uariare radi.

ces inplantisfacild fcimus pro diuerfofoli ac regionum (latu

jluxit quoquc quibufdam fuffitionem ipfum quoque Jlmsn,

,

qnod rotundum cum fitfabk baudfimile

mile.

efl

Sedfujpitionem hanc abflulit Oribafms

qm

fpigon

legit

idcft orohis

fi-

Quoargumentojretus,ciimxyridisfemen,(utcuiqueolfacienti palamfit)odorefabaceohabeatur, Diofcoridi le-

gendumeffeputo. SemeninfoUicuUsefifabarumodore. EamuulgusSpatulamfcetidamappeUat,qubdeiusfolia,fitr.anibus atterantur ,

grauem

& ingratum reddant odorem

v II
ciet
,

Sunt qui huiufcejucco utantur ad fcabiem,uhiliginem,&

eius uiribus itadifferit.

liche-r

r*d's uircs

nas ' Hancmemoriaprodidit Galenus libro

ex Gal. "Nomina,

tenuiumpartium , attraiork,digerendi
emsfruttus
:

medwamentomm , ubi de , ac nimirum etiam deficcandi eflfacultatis , cum

l.fimplicium
lienes induratos fanare poteft
.

Xyris

radix , tum multb etiam rnagis

qui quidem

& urinam
:

&

Tlanta Gmcis tyeh, Latinis quoqueXyris di-

titHr. uirabibus,Caforas

uulgb,Spatulafetida : Germanis,Vuandtleuf%: Hiftanis, Lirio JJ>ada,nal;GaUis } Gkieul Sauuage,

A N C H V

I.

>%tr*.

In Lib.
A>^t.

quartum Diofcoridis.
CAP.
XXIII.
,

5>

ANCHVSA.

Nchufa,qu3ealionominecaIyx,auc,onoclHaappcllatur,foliahabecla(5J:uc2e a
,ftigiata,hirfuca,aipera,nigra,mulra,ab radice

in

acumenfa-

Meu.&Cat.

quoquo uerfum humi fparfa , fpinis horrida: radici

:

tw otuq>vh.ha
i.jacucifolise
fi

adftringir
lepris,

craffitudo digicalis,quxa?ftace prouenic,& manus inficic fanguineo colore . lxco folo nafcicur . Radix ad ambufta,& uecera ulcera b , ex oleo cera efficax eft igni facro cum polenca medecur:
:

&

milia.

lieni,& bile fuffufis datur

& uiciliginibus illinicur ex aceco parcus excrahic uuluaa indita Eius decodum renum uitijs, & febris R^ex aqua mulfa Siftunt aluum folia in uino pota Radice pig
:

b ivAipi-^a^Vil

fi

haia

MpZ.YJ/2 " . i . cofta

cera
,

* mencarijuruncuradunguenrorumfpiffamenra. Eft&altera,quam
appellarunc
.
:

aliqui alcibiadion,auc onochiles

:

cum

&

ramulos exiles , in Meum. {juibus flos purpureus c in puniceum uergens confpicicur radices habet rubras,praslongas D qusemef- c Orib.

Hxc a priore diftac,quod minora habear folia,fed fimili modo afpera

oleo,itahabet
90/laxoV.i.uelpu-

ANCHVSA

II.

niceum.

fib

994
.

And. Matthioli Comm.

.

fibus finguincum fuccum fundunt d . in fabulofis nafcitur . Vis ei, folijscj; ineft, qu* contra uirus cum i Oriwv* itjM. uetofis, reliquorum ferpcntium , tum maxime uiperarum auxilietur , (iue cibo , fiiie potu , fiue alligatu : nam R

quifquammandens , in ferpentis os infpuat , eum necabit Eft & alia huic haud diffimilis, fcmine puniceo,minore Cuius femen manducatum , Ci in ierpentis fauces infpuatur , eam interficiet . Radix
acetabuli menfura cum hyflbpo,

& nafturtio pota ,latas uentris tineas excutit

Tlinio libro

f~Tl I{ia funt Anchnfee genera,qu bic d Diofcoridefcrtbmtur r quanqnam

-

xx r

.cap.xx. quartum quo-

Anchutariim

J^ quc genus additur , quod pfeudoanchufam ob id appellatam ait , quoniam primo

efUhirfutior

aliarum generi quadantenus fimilis

tamenh&c ,lanuginofior ,&minuspinguis ,folijstcnuioribus ,& languidioribus . Sedhanc nttfquamequi~ dem uidi,cum tamen alias omnes locis compluribus in Italia inueniffe me certofciam . jlnchuft omne genus in toto fert
.

caule purpttreos explicatflores d uulgari bugloffo non longe difftmiles , quanuis jlnchufis magis fubrubentes , magisq; ex-

panfijpe&entur , Galenus inter Anchufas Lycopfim quoque recenfet libro

-

v i .fimplicium medicamentorttm,ubi itafcri*

Anchuuruin

imG*l.

ANCHVSA

III,

ptum

In Lib quartum Diofcoridis

.

c><)j

ptum reliquit . Unchufe quadruplexfrecics efi . Quarum onoclea quidem radicem habet admodum refiigerantem ,
ftccantem , tum adftringentem
,

& deTorro

<

&fubamaram,tum qu&fufficiat extenuaadis,& extergendishumoribus biliofis,corpori,

busq; condenfandis . C&terumfolia habct imbecilliora quidcm radice

lycopfis cognominata refiigerat,

adfiringunt tamtn
adfiringit
.

& deficcat,magisq; radix eius,qudm onocte&

.

&ipfa,&

deficcant

jLt onochelos caltdior efi,& mx

gis medicata

nam plufculum habet &gufiu ipfo protinus acrimonis Hac uerb etiam calidior c/l parua,qu&

& amarior,
.

&magisetiammedicataefi. jLnchuf&nonommseasdemuiresobtinent. 7{am onoclea quam uocant ,radicem habct fimul adfiringentem,&fubamaram, corporibus condenJandis,& modici extenuandis idoneam : tum abfiergendis quoque,

& abluendis
radicis

biliofis

& falfisfuccis

Ditlum emmfuprd efi,quod

efi utilis
.

Sicfani regio morbo ,

&

lienofis ,

& renum afeclibus

qualitas acerba mifia amaritudini ea pr&flare queat

Sed

&

refi-igerare

idonea

cft

* o itmat eryfipelata,& abfiergit non modb epota,fed &forls impofita . Troinde uitiligines ,

&

&fani cum polenta illiU leprasfanat cum aceto . At

.

quidem h&c operafunt,& opernmfacultates,quas diximus . ^tfolia ipfius berb& radice quidemfunt imbeciUiora. non tamenalienafimt a reftccatione,& adfiritlione . Itaqueetiam profluuiumfanantpota cumuino. Et qu&Lycopfts nominatur eodem modo eryftpelatis congruit , radicem babet qudm onoclea magis adfiringentem . jLt onochili, alcibiadij cognominau uis magis efi medicata . 1>{am guflu protmus maibrem babet acrimoniam,& eos qui a uiperis mor

&

&

&

ftfunt,admodum iuuat tum iliita,tum fuft>enja,tum efa

{{eliqua uerb

nempe quarta, quts parua eft , &feri nomine caret

latos lumbricos ido-

ex illis fola,alcibiadio quidem perfimilis eft,uerum

nea oxybaphi menfura cum hyffopo
,

& amarior,& magts medicaminofa: ac proinde ad & nafturtio epota Qu& #?*. Gr&ci,Latini pa &
.

Nomlaa.

riter

Italici

jlnchufa uocatur:

Germanice,Rodt ochfen %ung:Hi{panici, Soagem : GaUici , Orcbanette

n&*l.

LYCOPSls.
ijs

CAP.

XXIIII.
*

* j*

Ycopfis,qu5e&anchuraanonnuliisuocatur,foIijscfl:la(auc} Iongioribu5,arperionbus,[Iatiori- Conclufa non .L,buscjue,]craflis, ad radicrs caput recidentibus.-caule Iongo,rec3:o,fcabro,hirfutis adnatis multis, legit 0rib

cubitalibus : flare in

paruo,purpurafcente : radice r ubra ,

uulneribus medetur :

P Cum oleo radix

& adftringente

nafcitur in campeftribus.
:

illita ,

& cum farina hordeacea,ignibus facris

fudores perun&a

mouet , adieclo oleo

EGo
JO

quoque una cum HueUio,& Fitchftouiris do?iffimis,crederem Lycopfm eam ejfeplantam , quam officina legitimi Lycopfis dcratio. ; fitamen h&cradicerubra,non autem candidaniterttur : fi folijs uirefceretafi>eris,non autem Uuibus,ad terram recidentibus , nonfurfumjpeclantibns :fi caule ajfurgeret fcabro,non
Cynogloffi uicepaffmufurpant,uocantq; Cynoglojfam

confi

molli :fi denique Ttinius buicfententite non prorfus refragaretur.

Torrb citm Tlinium uideamlibro xx v

1 1

1 1

.cap.x 1 ,de Ly-

P inio reP 'l

copftjeorfum trac7affe,& fimiliter de boc Cynoglojfigenerepriuatimfcripfijfe tib.xxv .cap.v

1 .cogor

omnino, ut inge-

nui dicam,ab illis diffentire . Totius enim adducor , ut credam,Lyco$fin herbam ejfe anchufe non abfimitem : quam ideo non temeri Galenus,& ^ietiuseumfecutusinanchufarumgenere retulermt ,ut fupenori commentatione diximus . Lycopfin,quamegolegitimameJfeexiflimo,uidifiepiusm campefiribus,fitientibus
,

aridtsq; locis
,

cnatam,anchuf& adea
Cynogloffo
,

ftmilem,utuixabeadifcernipofiit. C&terumquoniaminhuiuslibriquartt progreffu

dijferendum eflfuo proprio capite ; idcirco diftutatio
ficinte

Deo iuuante ,nobis de

quodnam uerumfit Cynoglojfum ,

,

& nunquid

illud ejje poflit

quo of-

uulgb utuntur , in illud tempus commodius differetur: Lycopfis

ut Tlinius efiauthor loco citato ,fclijs efi longioriin

bus,quam lacluca , crajfwribusq; : caule longo , hirfittis adnatis multis , cubitalibus :flore paruo , purpureo . nafcitur
campeftribus
.

H&c berba Grxcis hv>t4is; Lattnis item Lycopfis ,

r
.

&

Nomiiu.

Italis Licopfide

appeUatur

{o

E>

ECHIVM.

CAP. XXV.
,
:

EChion folia habet prslonga, aipera, aliquantum tenuia.anchufe proxima,minora tamen fubrubra, & pinguia,fpinulis tenuibus horridula:caulicuios exiles,numerofbs minutaq; utroque late
re folia , expanfa
flores fecundum folia pur, pinnataque, nigra,in fummo caule proportione minora pureos , in quibus femina capiti uiperarum fimilia infunt radix nigricat , digito tenuior . Quae non t Mefi.& c. percuffis modo a ferpenribus ex uino prodeft ; fed eos qui antea biberint , feriri non patitur . Folia, " femen idem praftant munus.Lumborum dolores fedat: in uino , aut forbitione fumpta , t lac extrahit. * h^n
.-

&

pW*

EChion a uiperis omnino nomen adinuenit(uipera enim Grxcis tyji dicitur)uel qubdfemen proferat capitibus uiperinisfimile, uel

Echii conA J.

qubd uiperarum morftbuspr&flantifiimumfttmedicamentum . Hanc herbam ab Mcibio quodamfuif

fe inuentam author efl Ts{ichander in theriacis ,

& proinde k pojieris cognomine Mcibtacum appeUatum

efi

Is enim

dumfe-

cus aream dormiret , d uipera in extrcmo inguineicius efi . excitatusq; dfomno ex bac herbafiiccum commanducando palato

& dentibus

exprcffit
.

haufitq; in corpus .

Manfie uerb berb& reliquum uulneri fuperimpofuit contra dolorem . quo mejllcibion ab eo
,

dicamento liber euafit

polleret contra

Vndepoftea Echio nomen inditum

qui primus ofienderat

quantum uiribus
.

uipetarum iblus . ?{umchius Jcriptor grauiffimus duo Echijgenera inueniri fcriptum

,

reliquit

quorum al,priuatim

terum Ocimvides appellari inquit , qubdfotia ocimofimilia habeat , alterum uerb

Echion nominari
.

quodfolio

eft

Jpinis horrido

Idfane quod

in theriacis ante

ipfum fcripferat TSlkander

.

Quibus uidetur etiam Diofcorides adflipu-

lari,quippe qui Echioflatm fubiecerit Ocmafirurn

His quoquefubfcribit Tlinius libro xx .cap. I X.fic inquiens . Echios

,

dimmeflgenerum:alterafolijscoronata,pulegwfimilis:aiteralanugine dijiinguitur (pinofa

;

cui

& capitula uiperxftk lib.xxv ll.c.

qubd
fcili-

miliafunt

Sed tamen ignorajje Tiiuhim Mcibion ,

ejjct

& Echium idtm

.

ejfe

fatis

manifeflum

efi

:fiquidem

Piinii iapfns.

V. Mcibios, inquit , qualis

herba ,apud authores non comperi

Ex cuius ucrbis tUudfacdi coUigi

poteft ,

cetTlinius.

99 6

And Matthioli comm.

E C

V M.

cet Vlinius nonfatis accurate

T^icandrum legerit '.C&terum non parua admirath eum capiet,qui in Echio diligenter opus
,

l'i

prudentifiima natura perjpexerit , nempe qubd ipfum genuit uiperinis capitulis , ut ita apud homines

quorum potijfimum
femenq;

curamgerit , teflatum relinqueret,eam herbam pmliantijfimam efje ad huiufcemodi lethaliumferarum morfus . Echium,

qubd ubiqueferiproueniat > aridis pr&fertim locisftpe in Hetruria > in agro Tridentino
cant quidamfylueflre Buglojfum
Flores profett htsc in

>

& Goritienfi uidimus

eiusuiperinumdecerpfimusadantidota. Herbaeftanchufe,quafecundoloco Diofcoridi redditur ,non abfimilis.

.

Vo-

rubeum purpurafcentis inter mimta folia a medio caule ad fum'

: quibusfemen prodit nigrum hirfutis , fpinofisq; inuolucris inclufum > uiperarum capitibus fimile . Ts(on inuenio Echii uires ex GalenumullamEchijmentionemfeciJfeinlibris ,quosde ftmplicium medicamentorum facultatibus edidit. Taulus taPaulo. men eius uires defcribit Diofcoridemfecutus libro v .ubi hac refert . Echion , alij doriada, nonnuili alcibiadwn uocant.

mum

Spinofa herba efl,qu non

modb aferpente commorfis cum uinopota auxiliatur ;f&dpr*fumentes quoque ex iffu

nihil mo-

Nomira.

leflum patifinit .

Quod eVv , Latini quoque Ech.um dicunt : Itali,EcbiO : Germani , Vuild ochfen "zung : Hifpani, TertirjfJLwi'it'

uadeUabiuora:Galli,BugloJfafautiage.

InLib.
rtwMt.

quartum Diofcondis
&

yyj
:

OCIMASTRVM.

CAP. XXVI.

i Cimoides,Latini ocimaftrum uocant , folia ferr ocimi , ramos dodranrales, hirfutos filiquas *hyofciamofimiles,femine,utgith,nigroprxgnantes. Virnhabetfemenin uino potum,qua uipeiarura , cseterarumque ferpentium morfibus medeatur . Datur ifchiadicis, cum melle, uino,myrrha,&pipere. Radicenititurtcnui,& fuperuacua.

OCimaftrum ,fiuefylueflre Ocimum idipfum nobis appellare

terfegetespropefepta
,

liceat

paffim copiosi nafcitur in Italia ,pr<sfertim in:

ft

&in agrorum
:

marginibus ,foltjs fanifatiuo fimihbus

ramulis birfutis

quadratis , do-

fideratio.

draataii , uel cubitali longitndine

prtsttrijt Diofcorides
:

m quorumfummoflores emicant

quibits uafctda

, cxndidi , quandoque uero purpurei , id quod ftlentio erumpunt hyofcyamifigura , capaci uentre , arclisfattcibus ,per ambitum denti-

OCIMASTRVM, SIVE OCIMOIDES.

Tfff

tulatis,

o9
culatis
,

8
uiperinis capiiibusfimilia
:

AnAMatdiioli
in
,

Comm.
.

quibusfemen induditur nigrum , tnelanthio fermefimile

Hm uafcula ita a nattteduntfibi-

rafacJa pueri noflratescolligunt,ubi exaruerint -.fiquidem

la :fic
fic

cumfemcn exciderit , ijs intns fufflantes acutijfima

enim mturapueris interdumludendtprjebuttinftrumsnta. Meminithuius Tsljcander in thcriacis intcr echij genera, purpureo flore , afpeinquiens . Echijgenera duo : alterumfpinofofolio , anchufefimilc : altemm mhoribttsfolijs ,

&

Ocimaft"

ui-

ro i anuginof q U e caule

capitulis

uiperarum figura .

Ocimaftri uires tradidit

Gaimusm

calce

Lbrivi

l.ftmplicium

Nomin*.

mcdicamentorum , ubific inquit . Ocimoides quidam ThiiiUrium cognominant . B^dix fuperuacanea eft . Mfemcn tenuiumpartium,& dcftccantiscitramordacitatemfacultatisefl . Herba Gmcis a*.<uwH< ,Latinis Ocmoides ,& OcinutftrumappeUatttr : Italis
,

Saftlicofaluatico

Hijpams , Mbahaqua monteftna

Gallis

Bafdic fauuage

10

e>.

ERINVS.
,

CAP. XXVII.
parte fuperna diuifis furculis
: :

a Citec.'
****<&

*t-t Rinus nafcitur apud fontes

&*fluuios,folijs ocimi,fed minoribus

: :

caules a la&eo acerbo folia , JtL-quinis , fenisiie , dodrantalibus flore candido femine nigro , ^vl^.i.cau- fucco turgent . Semen drachmis duabus in quatuor mellis cyathis oblitum , oculorum fluxiones colis & fohafucnitro inftillatus , aurium dolores fedat u iphure , et ^ 5 UCCUS cum f *

'i i

&

&

coreretca sut.

&

Eriniconfid.

men & E7.

in

quibusplani oppofttum fcriptum inueniatur , quorum

.

letJio

mthi magis probanda uidetur non infirmis , ut

arbitror,nixus rationibus

Quippe qubdherbam hanc apud aquarum rtuulos uiderim,legerimq; latJeoJucco

adeb nt eo manus inftceret

Qubdpr&terea Tlinio reddatur Erinus hcrba lacJaria,feu

.

latle

madens

libro

manantem,^^ XX 1 1 cap.
.

VII .ubi de ea hac memorice prodidit

litatem . Talmo alta eji , cum melle jtttico oculorum cpiphoris medetur . Manat lacJe multo
tri

Herba inquit , quam Gr&ciErinon uocant > reddenda cft in hoc loco propter genticauliculis quinis ,fere ocimi (imilitudtne ,flos candidus :femen nigrum , paruum , quod tritum
,

&

dulci

Herba perqudm utilis aurium dolori, ni-

Erini uires

GiL

hac Tlinius . C&terum Erini facultatis aduerfus uenena non meminit Diofcorides , quanquam T^icandro , ut qux ad idprnefiet , addatur in antidotis . Galenus hanc herbam non Erimtm,fed Echinon ex appellaUneque idfane mirum eft,quandoquidem inuetuftis aliquot Diofcoridts codicibus Echinos legitur . De qua differens acerbum eft : ac proinde repellentis, ipfe Galcnus Libro v i .fmplicium medicamentorum ,fic inquit . Echini herb&femen
exiguo addito
.

Folia refiftunt uenenis

^O

omma

"

&exiccatomfacultatis,- Vtuntur eoadoculorum,&narium fluxiones. Qvtt& herba Gr<sce i'pmt, g. Qcimum aquaticum nominatur: ltalice,Erino : Hiffianice , Bafilgo de Ihagoa .

Latitii

Erinum

a>.

GRAMEN.
&

CAP. XXVIII.
:

radices fpargit dulces, articulis praecin&as folia acuminara,dura,& ut arundinis parua? lata , eaque iumenta , boues pafcunt Trita radix illitu uulneraconglutinat. Deco&umeiusinpotu,torminibus medetur,& urina? difficultatibus calcu- 40 1^ et ^ ueficae excrementa cominuit.Eft arundinaceum gramen,priore multo maius , quod iumen Meum. ywK(i*f1%vp<t<.i. ta necare traditur , prafertim in Babylone idque iuxta uias nafcitur . Quod in Parnafo monte gignifemineparuo,noninutili:radicibus quib^TdtiTa tur jdenfius fruticat:folijs hederaceis: flore odorato,candido: a cd^fwTti^^i nis,aut fenis,digirali cra(Tnudirie,candidis,mollibus,& admodum dulcibus.Succus fi in uino cummel
. :

GRamengenicuIatisferpitramulis,a quibus

&
:

iai{fa'tti.i.

pari^ myrrhae dimidio decoquatur, adijcianturque piperis, & thuris tertias portiones , probatifllkdoTimptum mumeritoculorummcdicamentum id inarrea pyxidereconditur. Deco6lumradicisidem,quod
hu
\c
:

ini-bmmacboues
"

herbaprxftat.Scmen uehcmcntius urinam impellit :aluum , uomitionesque fiftit. Natum inCilicia gramen , quod incok C innam appellant boues inflammat b fi eo uirenti fcepe pafcantur

amin's

h'

"T^Lura,ac uaria f<nt Graminis gcnera

J_
leatigcncris
ter herbas uulgattffimum
in reliquo

-.fiqnidem
1 1 1

prxtcrhxc tria,quornm meminit Diofcorides

I

alia

quoque triaacu,

ftoria

cx

Pli.

Tlmio rcdduntur lib.xx

:

.cap.x

x.naturalis hiftort<e

his uerbis

Gramen ipfum , inquh

.

eft

tn-

geniculattsfcrpit intcrnodijs , crebroq; ab tjs,& ex cacumine nouas radicesfpargit

.

Folia eius

orbe

in

exilitatemfaftigiantur
.

In

Tarmfo tantum
:

hederacea fpecie denfius

qudm ufquam

fruticante :fiorc
.

odorato

candidoq;

lumcntis herba non aba gralior, fiue uiridis , fiue infcenoficcata . Tuttditur afftrfa aqua
dultis enimhiceft.

Succum

quoquc eius inTarnafo excipi tradunt prupter ubertaiem

Juccedit decocJurn ad uulncra conglutirta nd.x
.

Inuicemeiits in reliqua parte terrarum

illita
,

Quod

&
,
.

ipfa

placat .

DecocJo adijcitur ttinum , ac md ab aliquibus

,

&

quttur in &reo uafe

ad dcntium dolores
:

& cpipboras
Sl men

tueturq; & ab inflammationibus & ptperis myrrhxq; terttA portiones l{urfusq; cof\adtx dccocJa m uino tormtnibus medetur & urina

herba tufa pncftat

,

thuris

difjxcultati-

bus , ulcenbuntefiae

calculo* jrangtt
.

mbemauuis urutam itnpcllit : aluum

uomitionesq;jijiit

priuatim autem
dolores ad-

draconum morfibus auxtltatur

Quod egraminum gencre Jepttm iutcrnodia habttjtfficacijjimd capiti contra

aWgatur.

In Lib. quartum Diofcoridis.

GRAM
E N.

^ <? 9

X O aUigatur

uocant .
nycbia ,

&

acukatum gramen uocant triumgenerum , cum in cacumen aculeifuntplurimum quini , daclylon Sunt qui adparoHos conuolutos naribus inferunt , extrabuntq;fanguinis ciendigratia . Mtero,qmd efi arzoofimile , cum caro unguibus excreuerit > utmtur cum axungia . Tertium genus , quod temius fterygia unguium ,

&

&

eft,nafcitur in parietibus,& tegulis

Huic cauftica

uis eft .

Siftit

ulcera , qu&ferpunt

Gramen capiti circundatum, fan

perjpicuum effe puto,Gramen,quod guinis e naribusftuxionesfiftit.b&c Tlinius de graminibus.C&terum binc omnibus plane" nobis paffimfiequentijiimum nafcatur.T^eque in Babylone,non gigni in Italia: quanquam illud primum ac uulgatumgenus

quospuen nauulgare eft , cui in cacumine caulium quimfunt aculei , ueluti digiti , quoque omnibus non cognitum appeUant SanguineUa, alij ribusinferuntextrabuntq;,utfanguinemeliciant. Hancherbarn Hetrufci ab effecluuulgo Corono^ueUij fententiam reprobauimus , qui banc Capriola . Dequa latius in Coronopo diximus . ubi Leoniceni ,
illud

&

&

&

pum Diofcoridis umm

& eandem berbam

effe

afferuerunt

Verum de Coronopo feparatm

dijferuit Tlinius libro

xxi i.

Tppp

cap.xiK.

IOOO

And. Matthioli Comm.

GR A M
E

MANNAE.

cap.xi-x.fmnaturalishifiork. Toftremamhancinaliquibus Germanklocisferi ac coli audionon minori cura , qudm io cxterafritgum&leguminumgenera. Siquidemeius femine ,quod Mannam appellant frequenter uefcuntur incibis, , qubd in iurepinguium carnium decoc~tum,non minorem cumpalato ineat gratiam,quam oriTa ; cui egofacile prtepofuerim

cftenimfemenpanico , milioque longi minns ,album ori-xfifcrimodo ifedinpila ipfum quoque tundere oportet,ut d fuo

...
res

refiliat

putamine . C&terhm
*

Gramen

quodinTamafoprouenit,egoUcoboAntonioCortufouirooptimo acceptum.
Graminis radix mediocriter frigida eft ,

Gal.

'"

ero ref

'

nam antea me uif um nonefl

,

Sed iam Graminibus fuas reddamus uires ex Galeno,qui de ijs agens Iibro v I . fim-

plicium medicamentorum

itafcriptumreliquit .
.

dam exiguam ,
ficcitxte

& partium tenuitatem obtinens

.

& ficca
,

mordacitatem quan,

jit herba ipfa primo quidem excejfu refrigerat , in humiditate uerb

in

moderata
.

Torrbfemen alibiquidem imbecillum cft ,

Tarnafo uerb deficcatorium

& tenuium partium &

,

&

fubacerbum

Gramen efcukntam habet radkem,ubi mollisfuerit dulcem quidem inftar aqu*,fed acre quiddam exiguum,
grfubaccr-

In Lib.

quartum

Diofcoricfis.

o ot

GRAMEN PARNASI.

SO

gidam , tumficcam : ac proinde cruenta ulcera glutinare . jtt ipfa herba iUita , non tatenuitas , qutt radici ineft , exigua eft quidem,fed interdnm ftitutahimiditatis.&ficcitatis. Torrb mordacitas uerb qv.A in Tarmen kpides frangere ajfolet/i quis eam decotlam ebibat . Mfemen alterius quidem imbeciUum eft,ews eius eft exiccatoria , tenuium partmm , mfo nafcitur , urinam ciet : &fluxus uentris , &ftomachi reficcat : uis enim ^egien,rhei, Nomina. jLrabibus appeUatur : , Vagem,1legin,feu Gramen ,Latinis Herba,qu&GrAcisyw>

&fu bacerbumobtinentem.

Htcherbaplaniaqueaguflantibusefl. Sxquibusapertumefl,radicemmodiciefetumfiuehementer refiigerat,in media con-

&

&

fubacerba.

Kel ,

& -NegU

&

>

Gramigna : Germanis , Grafr: Hijpattis , Grama ,

& Gramenha

GaUis , Dentdechien

s,J^m.

SIDERITIS.
:

CAP. XXIX.
quercus,
a

SIderitinaliquiheracleamuocant.foliahabetmarrubij,fed Iongiora,fatisad rrondem quadratos,dodrantem altos, aut etiara aut faliuae accedentia , minora tamen,& afpera caules edit in quibus per interftitia orbiculat* uer fubflringentis: aliquantumque maiores, non iniucundi guftus ,
tebr*,ut in marrubio fpe&antur &4emen in eis nigrum nera fine inflammationis periculo iungunt
:

(tuvn

nafcitur in

a petrons.IUita rolia,

iuapte in uul
Ziftpntf

Tfois ypf in iubpettoS

Tppp

loas.it nia e.:.

tx

1002
a

And. Matthioli Comm.

;

Meum. puV
JV tWjttfj.ctn.pcHv j

Art

<^a>f

e',ao/* to7s"

TV

SIDERITIS ALTERA. vtymttTfa. ALtera Sideritis binum cubitorum ramulis,exilibus

a

CAP. XXX.
filicis
,

folio

numerofo , utrinque per oras

:

3>/<Tif xoh.b.tt

incnepafliv.i.
folia
lis

inpedicu

diuifo,pediculo longo,prodeuntibus e fummo alarum finu furculis,longis,tenuibus capitulo in cacumine orbiculato,afpero:in quo lemen continetur,quam betx rotundius aliquanto,ac durius. Huius uis foliorumcjuead uulnera , prxcipua eft
XlS~ptTI{ Tf>/T

longis, fimi

lia folijs filicis,

in

furamo u-

SIDERITIS TERTIA.
a

CAP-

XXXI.

trinque incifu
ris diuifa.

Meum

to/-

iif.i.patieti-

Slderitin aliam eflfe tradunt,quam Crateuas heracleam uocat,in macerijs,& uineis nafcentem: folijSi ab una radice multis,coriandro fimilibust,circa coliculos dodratales,laeues,teneros,fubcandi dos atque lubrubicundos flore puniceo,paruo,guftanti amaro,& lento b . Huius ea uis eft,ut quanuis
:

f Orib.^u*
i.paruis.

recenti uulneriimpofita,fanguinem fupprimat

b Vtrunque
exep. wjtojj-

SIDERITIS PRIMA HERACLIA.

in(n

PlwttfAit

't/t/Ss/usVh ,

MKMiTIKI) eycufAcov x&i vt

TfaTo7v.i.

&hu

iusuiseft , ut impofita , gluti

net uulncrare cetia&crueta.

Tria

In Lib quartum Diofcoridis .

.

1003

SIDERITIS

I I.

10 T^aSideritidisgeneraprdterMbih^am,dequafequmicapitedicetur,hkdDiofcoriderep^^
,

wdiffe rumetfiiUam,qu&fecundo locodefcribitur,anteainnoftrisltaliciscommentarijsmenunquaminuenijfe,ac peritifiimus. ^eliqua uetradiderim eam tamen hoc armoTifis ad me mifit Lucas Ghinus Forocornelienfisuir rei medics,

fidem?^ r lo
l -

deprehenderimus . Uterum nerbgenera iandiunouiffenosputamus,qmd ea omnibus notisfuam quxquc bifloriamfequi modb marrubij , modb quermini mirumfihqubd tam uaria effigieprimx Sideritidisfolia reddiderit Diofcorides , utqui ea
cus,
-.fcabrities deinde fuperficitmodbfainmfigura depingat . Quippe eormn longitudo faluu accepta referatur oportet marrubio : quercuipoftremb,qu& in ambitu efl diuifura . Talisprofetlo , acfubalbidus color tum eidemfaluix, tum

tenus

Sideritim ,nec aliud mihieffeuidetur,quamnosprmoftatimloco exprefiimus. Quippe omnibus notis primam refert uirentcm qmdpiam obftare uidetur , qtdm qub d ea frequentius nafcatur humidis qudmficcis locis , quanquamfxpe eandem
in locis auoqueficcis

imenimus

Id itaque tantitm in caufa

eft

ut banc non aufim emnino legitimamfacere Sideritim , frafertim "pppp

&

ioo4

Ancl Matthioli comm.

S
I

D ER

III.

pr&fertim cum aliam nunc repererim plantam in Viennenfi agro,ac in alijs J.ufi.ri& locis , arido infolo, qu& Sideritim pri- j fl mamperbtUi refert . TLxit enmb&c quadrato caule ,ipfoq; dodrantaliaut maiori ,ramofoq; .folijs Marrubio longioriFuchsij crritu.

albicantibus , &per ambitum laciniatis .-fapore haud ingrato : Floribus bus,& adfaluiis faciem accedentibus , crijpis , utY ^ c iu at i m m cau i e p ro deuntibus,marrubij modo , ut ex appitla hic imagine , quis certiorfieri poterit . Sed ea mihi qui
-

&

demnihilprorfusprim<&Sideritiadfiipulariuidetur,cuiusimaginemexpreffit Fuchfius infuo infigni de flirpium billoriA

commentario

Siquidem perfpicuum

efi ,

qubd eius piclura nonfoliim non prafefertfolia,& caules, qu& Sideritim ueYam

refeYant ;fed etiamflores eiusffcicati in cacumine , non in caulibus interfolia maYYubij modo, plane uers SideYiti refragari

confpiciuntur .
tntetligit
,

BjietiiusporrbSideritimhancnonnullisherbamludaicamappeUaritradit.
.

Verum fiis Iudaicam

iliam
nil

cuius libro 1

meminit jtuicennamUo modo erroris culpa uacare potefl . l<iam jtuicennz ludaica herba
.

fani aliud deftgnat , quam eruum

Sunt tamen aliqui , qui berbam Iudaicam 3 itemq; Taganam eam nominant > qu herbarijs,

InLib.

quartum

Diofcoridis.
III
I.

o o j-

SIDERITIS

barijs

& medicis quibufdam

V\ R ga

aurea dicitur

caule rubente , bicubitali ,

Uui :folijs oliua latioribus,circum mi,

mtiflimeferratis , infuperficie Uuibus :floribus in fummitate caulium fpicatis , colore aureo ,flores ij
in

ubi maturuerint,

yirg* aurese facies,& uircs.

pappos abcunt . Hanc chirurgki in Germania, alijs quibufdam additis ,

ijs

feliciter potandam

exhibent,quibus intrinfeutiliter
.

cus inflitla fin t uulnera

ipfi

referunt , ghtinandis uulnenbus tam intrb in corpusfumpta

tum .

addmt nam , ut admodum efl medicamenExtulit hanc Mnaldns inter recentiores clarijfimus author : ad urinam ciendam , commmuendosq ; calculos . quod

,&ad fiftulas

Quinetiam eam

in

unguenta
,

qu& ad id conficiuntur ,
,

qudm exterius illita

efficax

tamen apad limnfcriptorem hatlenus mihi non

clyflmhus infiifa
.

licuit reperire

Eius decoliio fanantur oris ulcera,firmanturq; dentes

Tota h&calui fluxiones cohibet , id quod etiam praftat columelU inIdem gargari^atu anginam ,
.

&
,

flammationem arcet i &faucium morbis medctur . Vcruntamcn h<ec , ut ad inflitutum noftrum redeamus non
ritisf>rimigtneris,utfortaJfeI{ueUwsexi!limauit.

erit Side-

Sunt quoqne,qui Italicam Timpinellam tertiam faciant Sideram, quibus

xoo6

AncLMatthioli

Comm.

VIRGA AVREA.

quibus ego haud aflipularipoffum

quippe qubd illifolia coriandri nonfint , nec eadem circa c*ules oriantur ,fed pinnatd,
,

Io

e longo utrinqudpediculo exeant.ltem qubd caules pr&duros gcrat

non teneros,ac etiam qubdflores,capitulaq; nec arm-

auftero . Sideritidis uires memoris, prodidit Calenus lib.w i 1 .fimSiderWdis ui- ro , nec lento guflu babeantur ,fed adftringenti , resexGal. plicium medicamcntorum , ubi itafcriptum reliquit . Sideritis babet quidem etiam abflergendi quandam facultatem :fed

&

plurima

eius

pars bumida

efl , <&

mediocriter frigida -.paucula uerb inefl adftriclio .quare phlegmonem fedat , grglutinat.
.

HcGalew.<,deunatantum
Nomini.
ce
3

Sideritide fcnbens

Sedcuiusextribusmeminerit,nonfacileeli decernere. s.tivfhnficGr*

Sidrichis
:

ut etiam Sideritis Latini uocatur : Mabice

Italici

Siderite

h'yihMi*U

In Lib
A>xjKKm { .

quartum Diofcoridis.

1007
3.

Mcum.^7it

ACHILLEA.

CAP. XXXII.

XToH^H.idiiutos.

mor

t Orib.addit.
a ,fuforum effigie , quibufdam Achillea fideritis , dodrantales , aut maiores gerit fcapos fubamaris. minutulisfolijscircundatos,exobliquo crebras incifuras habentibus,coriandri fimilitudine, b Cat.add.xji t fubfuluo colore , Ientis,odore multo , non infuaui , ucrum medicato umbella in cacumine rotunda: KP&T&ctf tit ojjto w/>ofloribus candidis , purpureis,& aurum emulantibus . prouenit la:to fblo . Trita coma fanguinolenta t p,;ij.lva.-JttUJTtt, uulua; pro glutinat,& ab inflammationum periculo tuetur: erumpentem fanguinem inhibet,& cruenta Hgi oAH XOSrPi-

AChillea

fluuia in

uellere.Deco&o quoque infidcnt fceminae fluxione uulux laborantes.ad dy fenteria bibitur. b

fftt

U.iTtt

*&>
t

10

yi,-!r*htu
VtLhaJtt.

tSv 6>

STRATIOTES MILLEFOLIVM.

fu<r& flruAOT* Qtp*nSi/

,

nffi

X.OTHfftt kju

M*

/\ni p.tyi<r*.

ish

tti/a.K<i.5<tp

T/xrf.i.EtCrateuas affirmat

hzc oIa,qu6dU.

quc tota contu cum axun-

gia ueterij anti

ouaulcera^quj
difficulter cica

tricem admittunt 3 ranat,q>q;

arida contufa,

&cum
nifta
jjurgac.

melle
ulccra

Qui

008

And Matthioli comm.

,

QViuutgaris ufus MiUefolium Mhilleam effe exiflimant baud dubic,mea quidem fententia
Achille*

decipiuntur

Siqttsdem

crebris ex obtiquo fetliombus,corianid(ut infrd latius dicemus de Stratiote millefolio diJJerentes)fotia non profert orrb tametfi conflet,Millefolium umbdla coromri modb alba, modriftmUitudine , fed auicularumpennas amulantia .

&Mhiileam unam eandem berbam ejfe db purpurea,modb aurea ; non tamen propterea coUigendum efl MiUefolium , Mulcorum erumbeUam ferat candido(juidm non utauerj m egofuijfe Diofcondis inflitutumfut ^ueUio placet)qubd h<ec MhiUea

&

Q^

dam, iUauerbpurpuream,aiiadeniqueauream:fedqubdomnibusin uniuerfum Mhillea

TSfafcitur in

plantis

eadem

infit

umbeUa,

qu tantum pr&dxtlis coloribus diftintta fpettetur .

Hetrnria plantamfcitur

&

tn Goritienft

agro, fcapisfe-

quadantenus graui,non tamen ingrato : umbella in cacumine rotunda,amri cubitalibus :foiijs coriandriproximis , odore quamfemperputauiejfeltgitimam Mhilleam. plaq; ,colorc inpurpuracandicante ,pu'ntlis quibufdam aureis depitla, plane" omnibus notis Mhilleam jLtque in hac perfiflam fententia,doncc quis certiorem plantamprotulerit: qubd hxc mihi
Diofcoridis reprafentare uideatur
los deduxit Tlinius
.

l *.

Cxterum in huncforte errorem , ut credcrent noflrum

.

millefolium ejfe Mhilleam

il-

efl,eoin

fautbpbft

Venmtamen is , quantum uidere qui lib.x xv.cap.v.MbiUeam Latinis millefolium uocari tradidit , locononMhiUeamhancdefcribit,fedeamomninoplantam,quamDiofcorides myriophyUum appellat. Quarc tucuerbafubiunxit . Sedalij , inquit ,fatenturueramMhi\leameJjefcapo c&ruieo,pedaii,ftne ramis , ex om.

nipartefmgutisfoiijs rotundis eleganter ueflitam

Serapionis

Ex quibus uerbis liquidb apparet dubitaJfeTlinium

,ut nihil
in eo

qualis legitima

ki

ejfet

MhiUea:

& ideoita indeterminate locutum

fuiffe

perpetintm flatiti poffu

Serapio

authoritate Con-

P fut *

ftantini ,

terpretis lapfus fuus fablus efl

Mhilteam , qubd{ut ipfe ait,licetfalsb)rubeumfuccumfundat , Sanguinem draconis appeUat .fedfortajfe hic in. Siquidcm fuccum rubeumfundere MbiUeam non tradidit Diofcorides neque etiam (ut
:

omnes compertum haben t)lacryma,quam otpcina Sanguinem draconis appeUantherb&fuccus eft ,fed Mabica cuiufdam o mavna arboris qummi , uel,ut aliqui uolunt,draconis animalis efl fanguis ab elephante coUifi . Cuius loco-illius plu rimum 2
ucndunt inipofiores , quem hircifanguine cum refina quduis , forbis ficcis > atifsq; nonnuUis adutterant,& in rotundas plaQuidam etiam centas conformant . MbiUccememinitGalenuslib.viil.fimpticiummed.jicdeeiusuiribusfcribens.
ttocant

Galt*
Nomina.

UKeS

MhiUeam ftderitim qu& propoftU quidem ,quodad tam diElaattinet , uiribus efl non diffimilibus : cctterum ad,
.

flritlione exuperat

quare adfanguinis eruptiones , dyfenterias ,

hnos , Latinis pariter

&

Italis

MhiUea uocatur : Mabibus Sicbritis ,

& mulwbre profluuium congruit Tlanta Gracis dyj^& Egilos uerbfuccus Demalochotten
.

eius

B*'T.r.

RVBVS.
.

CAP. XXXIII.

BJ L ^ &um
.

Vbus notitia? uulgaris

Vim habet ficcandi, & adftringendi

capillum tingit

Ramorum deco:

aluum fiftit,& foeminarum profluuia . praefteris morfiii accommodatiffimum . Gin, potu giuasfirmant,&orisuitijsmedenturfolia commanducata:cohibent ulcera qus ferpunt ulceribus incapitemanantibus,oculisque procidentibus , remedio funt:condylomatis,& rmnorrhoidibus folia illinuntur . cardiacis ,& ftomachi doloribus , trita conuenienter imponuntur . Caules cum folijs tunduntur , exprimiturque fuccus , mox fole cogitur , fingulari remedio contra omnia , qus rno-

do dicla

funt

JfJiS/eK
Media
tnacuri

Siftitur aluus

a prjematuri

Mori inrubro nafcentis quam optime maturi fuccus , adoris medicamenta conuenit. cibo , necnon flore in uino poto
4-

iWw/JW*.'

RVBVS IDAEVS.

CRP. XXXIIII.

IDceus Rubus appellatus eft , quoniam copiofus in Ida prouenit . Eft autem longe tenerior priore, ac minoribus fpinis horrens quanquam& fine fpinis inueniatur Infuper eadem praeftat, qux fupradi&us Caeterum flos cum melle oculorura collectionibus illinitur . ignem facrum extinguit ,fto:

machicisqueexaquabibendus datur.
Ruborum con
fideracio.

"D

^biuulgarisplant,pluraapudnosreperiunturgenera.quodetiamt^flatHmreliquitTheophrafluslibro lll.c.
t x j

JLV XV
rubentes
,

^ e plantarum hifloria
:

Mius nanq<>e arboris inflar craflcfcens , in altum

in fepibus

attoUitur

aliusfepibus,frute-

j<

ttsq; implicatur

aliushumiferpit , radicaturq; graminis

.

modo , quem ideo humirubum appellant : alius denique alijs mo-

dis in fyluis,&

montibus uagatnr
,

CtSterum qui pajiim

&

fiutetis nafcitur
.

rubus uirgas edit quadrangulas,ftw-

obfeqttiofas aduncis

minantibufque aculeis ubique refertas

J> ramis pediculi prodeunt aculeati^ quibtts terna

dcpendentfotia,afpera,&inacutumdefinentia,fragari<e herbahaud

diffimilia

.prominente altera parte dorfo ,aduncis,

t& minoribusjpinis armato.flores profert in ramufcutorufummis partibus racemofos,aibicantesq;,e quibus mora oriuntur.
RadixiUi eft tonga ,
iongo tratlu repens ,graminis modo.M Idae vs ^vbvs , etfiab Ida monte denominari caperit qubd ibi copiofiffimus fortaffe habeatur , nafcitur tamen in alijs etiam montibus . T^am in Boemia nonfotttm habetur in

&

montibus ubi fponte eumfiequentijfimwn adeo reperics , ut montes quidam eo folo fyluefcanhfed etiam in hortis tranjlatum
uideas
.

Efl itaque altero iongi clementior

Siquidem latiora , moUioraq; profcrtfolia

rttbi

uirgas rotundas

fragiies f Jpi-

nisnuUis, aut omnino raris. Flores editatbos mdgaris

intercedete tame coloris acfapris differentia
.

temulos,quemadmodu,&frut7ns,quifacie rubi mora imitatur;

efl.

gt

Quippt} is tenerior

Saporefubdulciparikr acfubadftringenthet quadam

cum

In Lib. quartum Diofcoridis.

R V B V
S.

1005)

cum infipiditate iucundus .

tur
.

acfi effet rorefrigido perfufus.Anamenfes

in fuperficie fubalbicans, Color quoque illi eft perpetub rubicundus , ttunquam nigrefcens , Tridentini bosfruUusjLmpomele uulgb uocant , ijsq; fragorum uice uefctm-

&

&

mtoribus captantur

quo maturefcunt , aueHis autemfruttibus Vrfi maximt} deleftantur , qui bac de caufa , eo potiffimum tempore , rubi moSunt . paftorum cibus , qui in montibus ouium caprarumq;greges cuftodiunt . Fucbfius

&

ra(utlibroprimoinliguftrimentionediximus)uaciniaejfeputat.

Sed quareabeo dijfentiam ,ibidem

diffufius oftendu

medicamentoqubdftilicetuaciniaflores,nonfrulluseffeexiftmem. ^ubiuiresdefcripfitGalenus librovi.fimplicium radix qualitate adftringente participant , eaq; non obfcura . Sed

Rubi

uircs

ex

rum ,fic inquiens .

J\ub:folia

germina,flos>ftucJus ,

&

hocinterfedifferimt,qubdfolia,molliapotifiimum,&recensnata,plurimummfehabe
rb adftri&ionis : eadem ratione
alia uulgermina . Itaquefi mandantur, apbtbas,& alia oris ulcerafanant . quin fruftus , fiquidem ncrarlutinareualcnt. E(lemmeorumtcmperies&exterrcafrigida cjfentta,& aquca tepida. tnaturus Qjj q

&

M
q

&

IOIO

And. Matthioli Comm. RVBVS IDAEVS.

maturusfuerii ,non parum bahetfucci calidi temperati, qui dulcis efl

uti%pnflrauimus . Troinde ob hoc ,

& propter
eft,

modicam adftriBicnem,efui non infuauis cft . jlt immaturus a frigidafubftantia terrea uincitur:

& ualdc
Nomina,

& propterea acerbus

exiccatorw.s Etfini utcrque ficcatns reconditur , ualidius quarh recens deficcans . Sed &flos eandem fruftui immaturo facultatem pojfukl : Utraam ad dyfenterias,& uentris profluuium,tum robur depcrditurfli &fanguinis expuifioncs,idonca remcdia . Torro radixprateradflricvionemnonpaticaminfebabetfiibflantiam tenuem, propter quam&
.

kpides raium comminuit. U&cplanta Gracis 8*-nt appellatur : Lathiis,\uhus

I\ouo
:

Mauritanis,Buleich,fcu Haleicb: italis,

Cermanis ,Car%a

Gallis

l\once

Eius uerbjruclus Gr&ci /8*wt

ct

farma. dicuntnr : Latini , Mora rubi : Ita-

ici,Moredirouo:Germamci,Bramber,&Krat%ber .

av$<
a

.xpa-iJonpi,.t:

hedera minoribus ramulis a exilibus, quibus com que eode mopleclitur quodcunque contigerit adminiculum . Nafcitur in fep^bus , uinetis, & fcgetibus . Fodj h.iber Caliorum fuccus potu dcijcit aluum tecQZ. riibno,

MeUm.jj|

HELXINE.
folijs eft
: :

CAP. XXXV.

HElxinc cognomento ciflampelos

mj.ne t'v!vx.

'

'

'XuUi

1
i

In Lib quartum Diofcoridis

.

o1

HELXINE CISSAMPELOS.

W
i

NVlli

certi

dixeris ,ffeciesfit dubium effe putauerim , quin Helxine cognomine ciffampelos , quafi hederaceammtem
.

H ekims eonfi
deiatio.

Conmluuli

Sed qu& caflt

nonfacile explicaripoteH

Verum cum eam reddiderit Diafcorides folijs bederafimi

uineis

:najcaturq; in fepibus , , libus ,minoribus tamen : ramulisexiguis , quibus quodcunque contigerit compleUatur ipfas , tum linum , tum legufegetibus ,fatis mibi declarajfe uidetur , eam effe Helxinen , qua quidem in aruis tumfegetes idiomate no uitibus circumuoluitur . Hanc Hetrufcum uulgusfuo in uinetis , palis, mina omnia irretit ac uincit ,

&

&

&

ejfeherminatVilucchiommore,Tridentinisuer6Miuutoladicitur. Quanquamnondefunt,quiputentHelxinemeam quos noflriuulgo apillos candidos xftate oftentans , uicinos implicat fi-utices

SjP
Q

^^

bam,qm crebra reuolutione fepta ,

.

&

,flores

pdlant Campanelle
diffimilis lilio in
:

HancTlimus comohulum uocat lib.xx I .cap.s.ubi eam bis

uerbis depingit .
,

Eft
,

inquit,flos

mn

htrba ,

qmm Conmlmdum uocant

nafcens per fiuteta

.

nullo odore

nec crocisintus
,

candorem cantum
eius florcm ligu-

nfercns ,ac uelutinaturtrHdimentum Idiafacere cmdifcentis

Sunt qui aberrantes hanc herbam

.

&

ftrum mcent

in

qua aPPeli^twne diceptmfmt Seruius grammaticus

'

Hunc enoum exploflmus

libro

primo , ubi nert

Qjiqq

muflri

IO
Hehdnes
re.s

Anci. Matthioli

Comm.
l

ui-

Uguflrimentionemfecimus. Helxinen pcrpaucis ptrflrinxit Gaknut lib.v

ajfampelos nuncupatur , digerendi facultatcm babet. Ea Gr&co namine

.fimpl.mcdic.fic inqitiens.

Hclxine,qu&

ex Gal.

e'A$fii

KixA^thor. Latino item Helxine cifampc-

omuu.

-.jirabko

Mfin : Italico , Viluccbio minore : Germamco , Mtttel uuind : Hijpanico , Campaneh yerua

E**r/w.

ELATINE.
:

CAP. XXXVI.
guftu adftringentibus
folijs
.

E
*

Latine folia habet helxinae fimilia , minora , rotundiora,pilofa tenuibus,& dodrantalibus ramunafcitur in fcgetibus
,

vlis.qulnis-, fenisue,a radice foliofis

& cultis
.

Meum.xe*. hiu x^.i.ucn*

wcm, &

lorum fluxionibus , & inflammationibus auxiliarur , &a fbrbitionis uhVdyfenteriam iiftit.

OcuIO

cum polenta tritis,& impofitis

Eadcm co

E L

A T

E.

$mt

In Lib

quartum Diofcoridis.

1013

NVMVLARIA.

10 (P VntqmuelintElalmentameffeplantam,quamquidam

"tyummulariam uocant Mijuerbnonbancuolunt,fedeam E at n( s Sed mihi quidem, dcmio. alij quidem Sangwforbam dicunt y^Jquam nos uulgb uocamus Sorbaflrella, offcinte Timpinellam , pilofa,neque in fegetibus, ttt dicam quodfentio , neutrorum placet opinio . Siquidem Vummularia inprimis nonfertfolia
.
. j ;

con g

&

weque

in cultis

prouenit ,fcdplerimque infcrobium marginibus

,

ta ramvlis ex\t longe pluribus

quatnfenis in terramprocumbentibus

pmfertim uligine madentibus . Deinde Timpinella uocaundique in ambitulacmiata , afleri, &folia babet
fylue/iri in uernis acctarijs rura uti.

fci modo.tytelliusporrb Elatinen in Gallia uulgo

,

\apiftrum uocari ait,eoq; ut rapo

,

Verhn ft rapiftrum td Hetrufcis efl quod Gallis,certbfcio

ttec

Elatinen

effe

non poffe .
,

Qu tamen qubd

nafcatur in Italia,
.

negare quidem , nec afftnnare attftm

cum baclcnus plantam non utderim

quat illam legitimH referat

Galenus de Ela
refrigerat
,

Elatines uircs ex Gal.

tmqulmbreuipimcdiff.ruitUbrovi.firnpliciitm7nedicamcntorum,ficinqnicns. Elatine
adftringit
.

modki tum

tum

^omina.

Huic nomen Grzcum eft i^titm La.tinum fimihtcr Elatinc : J.rabicum , Mbin

Q^qqq

E 'oTrajdftty.

ioi4
Pmrrff.

AnAMatthioli Comm.
EVPATORIVM.
CAP. XXXVII.

EVpatorium fruticofa herba

eft: , unicum efferens caulem,!ignofum,nigricantem,redtum,tenuem, hirfutum,cubitalem,interdumampliorem:folijsper interualla quinquefo!ij,aut canuabss poipfo,per ambitum ferratis: femen tius fimilibus , quinquepartito , aut amplius diuifis,nigricantibus medio cauleerumpit , pilofum , deorfum fpe&ans , quodficcatum ueftibus iabaeret. Contrita huius folia,& cum fuillo adipe impofita,ulceribus,qua? sgre cicatricem trahunt , medentur . I lerba aut femen in uino potum,dyfenteria, iecinoris uitijs,& fcrpentium i&ibus liberat . Nec defunt , qui abcr-

&

>

rantes

argemonem hanc appellarint,cum tamen longe alia fit, uti expofuimus

10

EVPATORIVM.

Sumunt

In Lib quartum Diofcoridis,

i

o ij

E V P A T

ORIVM VVLGARE.

Vmunt

ttonnulli

imb unitterfafere fepUftariorum turba,legitimi Eupatorvj uice quandam afjpeBu infignem plantanr^
1

)quplemnqueinuliginoftslocis,&infcrobiummarginibusenafcitur,tricubitalilongitudm^
lis,maioribus

tamen , fubalbidis ,
,

birfutis

& amaro guftu,&

.

fideracio.
L

odore medicato

baud infuaui, caulefubrubeo,rc undo,

ejl,mdliusq; inmcdici-

Huicflores in umbtllam exeunt

albicante
,

non tamenfimul cob&rentem ,fed diuulfam , origani uulgaris modo , colore in purpuram
,

quimaturefcenles inpappos abeunt I{adix,qu inplures diuaricatur partes

ij

illiinntilis

na ufus

Et quanquam

fciunt

hgitimum Gmcorum Eupatorium eam effc plantam,qu& uttlgb <Agrimonia uocatur,eo-

rum fortd imitatione,qui Dwfcoridis xtate candem perperdm argemonem appellabant ; citm tamen animis imbibitos landin errores reijcere nequcant , ttel potius nolint,diffictle quidem adduci patiuntur,ut uulgarem J.grimon\am Gmconim m:dcamentis
rij
,

qu Eupatorium excipiunt ,admifccant. Jfon tamen b&cpropterea dicimus,qubd omni exparte iliius Eupato-

ufum damnemus .

TaUm etenim cft,ut cxfoiwrum amaritndine,& odorispneftantia,quo huius Eupatorijtota redolet fUnta, Qjiqq 4

xoi6

And. Matthioli comm.

POTENTILLA,

plrnnta, percipipotefi,id

& ohflrucliones aperire,& crajfosjentosq; humores mirificeintiderepojfe: quinetiam alh plura

.

auxilia pra(iare,utpaulb inferius explica bimus

Veruntamen nunquam eb deueniam,ut ajfeuerem,boc apud Gracos le,

gitim: Eupatorij nomen fibiafciuijfe-.tantum illud abefl

tnine pofieritatis memorite proditumfit
rijs
.

ut etiam d nullo,quantum equidem inuenerim,uetemm fub alio nonefcio

Hitellius

tamen

qua ratione duclus infuis de naturaflirpium commcntalibro fecundo

nonfine
.

magno errore jibi ptrfuafit , uulgare boc Eupatorium dubioprocul bydropiper ejfe d Diofcoride
Sed nos
.

defcriptum
*1

ibi in noftra

hydropiperis commentatione

Bj.tellij

errorem latius explofimus,quam ut quicquam fuper-

fit addendum

^Zf.

" %'s l n

&d

luer itm

deterum Mefues quoque habetfuumpeculiare Eupatorium,quod,ut cx eius dejcriptione apparet,d prxditf Icl nanqueplures ab radice emittit caules :folijs minori centaurio fimdibus , per ambitum Luinia-

tis :floribus

aureis,m

umbeUam coh&rentibus,helichryfi modo . Hoc noflratibus Senenfibus uulgb

uocatur he.rba Ciulia.

dimidij cyatbi

Uuius comam mftlieresper notlem uino albo macerant , acfubinde dilutumpneris potandumpr&bent

menfura

InLib.
fura ad necandos

quartum

Diofcoridis

o 17
qu&

uemes admirabilifitcceffu .

TJafcitur h&c in campeflribus : atque , ut meafert opinio,ea eflplanta ,

Diofcoridi ageratum dicitnr : quippe qtt& omnibits notis illi reJpondcat,ctfi non defint qui a nobis dijfcntiant. Quorum unus

eftjfndreas Mariuus,quiin Mefuis libtllum defimplicibusmedicamentisaluum exoluentibus quafdam nouas edidit annotatior.es
.

Veriim an is recle Ugeratttm examinaucrii,inferiusfito loco narrandum reitnquimits,ubi de Jlgerato

differe-

mus . Mquiimerim admonendifunt leUores,ut imagincm quam ispro Mefuis Eupatorio ex commentarijs noflris infuum
tranfplantauitMefuem;diltgenterintueantur;qubdfifecerintiUicofaneagnofcent,q<tdmipfi
rurn cenfufe exercuerif.fiquidem
is

non Mefuis Eupatorium

illuc

exDiofcoride noflro tranjlulit,quod nos in jlgerato pri:

mo loco appinximus,quodq; berbara luliam a noflris appeUari diximus

*

fed alteram

req; ab ipfi lulia herba,fiue Mefuis Eupatorio ualde diuerfam,quamnos

quandam plantamfacie ,fapore,odoAgeratum alterum nominauimus . ltaq;f&pe

.

ft,ut dttm alios erroris arguere nttimur,nos ipfos longt) magis redarguendos in medium offeramus

Hinc itaque addifcant

Mauritanorum fequaces,cum tres ba beantur planttc nomine Eupatorij,

Eupatorium
.-

in medicarnentis

a Mefne rebUisfmtm interponere

in jtuicenn& rcmedijsfuo

item uti:

&

in

Gr&corum compofitiones jlgrimoniam uulgb uocatam addere.Sed

pro ipfius Mefttis Eupatorio admifcendam
Gratio-

c on & Fuch
j; sij

animadttertant uelim^ne in hoc Valerij Cordi diJfenfatoriumfequantur,qubdperperdm,meo quidcm iudicio,fcribat in con-

error.

feUione pilularum aggregantium,quin

& infyrupo de Eupatorio

effe

lam . Siquidtm h&c pr&terqudm qubd aluum magno incommodo deijciat,nullis etiamplani notis,ac reliquis facultatibus 'bjempefua deieUoria ui,qua magno cum impetu uentrem foluit,iecur imbecillum,atque iUud repr&fenlare deprehenditur
.

infirmum rtddit . Cordumfecutus uidetur Fuchfuts,uir alioqui doUiffimusjn libro de compofitione medicamcntorum,quem
poflremb auclutn edidit,ubi in antidoto c lacha magna lUud Eupatorium itfurpandum efje tradit,quod d Mefue dtfcribitur,

eorum dixerim)dicipoffet duobus & Gr&cis agcratum,ltalis uerb gratia Dei nominatur Qua quod communiprouerbio Ccecus ccecum & ambo infoueam cadunt C&terttm,ut aduulgare Eupatoriumre
.

in re illuddeijs

uiris(pace

efl in

ducit

deam,uir;bus fane pollet id non neg'tgtndis

r
.

Nanque excalfacit , extenuat,ab(lergit,incidit

,

:>

& aperit

Eximitttr con-

tufis recenttbusfolijsfucais,& infoluttts cogitur in pafldlos

ris

qitorum in medicamentis tfi ufus

Tr&flat Ettpatorij uulga-

c&teris eiufdem affeUtbus ab obflrutlione prouenientibus > qnofit decoUum, aut epotusfuccus Iocinoris dolonbus , utperqudm commode propimnturhydropicis,malo habitu , iUero,& uaforum infarUu laborantibtts : quinetiam contra
y

&

fplcnis

tumores ,

& obflruUiones
e(l

Datur quoqttefuccus ad

uentriculi apoflemata d fiigiditate prognata

In quo cafu
,

conuenit etiam herba exterius

illita.

Foliorum decoUttm auxiliatur diuturnis

,& pr&Jertim pituitofis fcbribus

.

ab obe*

JiruUione prouenientibus . Idcm urinas ,

caprinofero,ftdfuccusfortior
.

& menfespeUit,&fcabiem,&pruritum fanatfi cumfumariafuerit decoUum uulnera recentia, & ulceFlorcs Is mim potus incipimti Elephantiafi medetur
iUiti
effe

rafanant. Fuganturuenenataanimaliahtrb&ficc&fuffttu. Dicunt obferuatum

d uenatoribus, Ceruos

telis

uul-

$o

neratos , dettorata hacplanta procul dubio fanari.Datur eadem utiltter pecoribus tn!ficntibus,& anhelofis

eqitis,

quorum

etiam dolores finit . Succusbtnumobolorumpondereincatapotijsdeuoratus intefiinorumuermes necat . Idemrecenter exprefftts iUinitur commodd ex aceto ,&fale aduerfusfcabiem . Eupatorij meminit Galenus lib.v I (implicium medica.

m~
r *"Jq*|J

mentorum , ubi ita fcribit . Eupatorium herba tenuium partium , incidendt extergendiq; facultatem citra manifeflam caliditatem obtinet
dit
. .

quocirca obflruciiones iecoris expurgat

Inefl ei

& adflriUio modica,propter quam robur

Totent i lla
.

uifceri

ad-

ha&enus Galcnus . Efl

& herba jigrimoni& non dtffimilis,qu& nonnullis

7{afcitur in ttliginofis locis,& propter femitas
,
.

ttocatur,tametfi htrfutio-

tentill.de-

rtbusfiifilijs,fHperniuirenubus,inferniuerbalbicantibus.
aurtisfloribus ornatur
,

Cauliculosprofert,quihumirepunt,pilofeU& uocat& modo:

fo-iptio

&

*i-

fmgulari pedwulo pendentibus,ranunculo hortenfi &mulis

.

^adice nititur exterius purpurafcen

te,interiut uerb candicante

Vniuerfa h&c planta adflric7oria,& exicca,

alui flitxiones
.

toria faadiate poUet

Idcirco mulierum profluuia,dyfentertas cohibet

.

& c&teras
.

Id quod

& pr&flarc

diciturfi recens in calceis,nudispedibusfubponatur

Datur quoque utilitcr potandafanguinem reijcientibus . Herb& de

Sicc& farina,ex fua ipfius aquafliUa-

coUum ex uino paratum , pr&ftat pctum ad intefiinorum tormina,& dorfi dolores

titiapota,albas uterifluxiones cohibet
las pr&ferant
,
.

Sttntqui eam ad enterocetum in potionibas . Tslanque beUi uulnera conglutinat,& ulcerafanat,&pr&fertim qu& pudecoquatur,& denda inuafere , oris partes erodunt . Ftrmat commotos dentes,& laxas cohibet gingiuas, ubi in aceto eoosJ&pecoUuatur. Itemdentiumdoloresmulcct. Vrolapfa columeUam refiituit , addito aluminis momento . Mirum Nomina_ diUu,qubdpedumplantis,manuumq; nolis admota febrium quaruncmque calores remittit . Herba , qu& Gr&cis tvvttTo-

Sedualentiusaddito Corallio

,& eboris ramentis .

tum

in cibis,

&

ftv,8t iivr*rJpiov

Latinis item

Eupatorium

& Hepatorium appellatur:Mabibus,Cafat,Cifit,feu Gafet:Italis,J.grimonia:

CAP. XXXVIII.
:

CermanisjOdermemg : Hifpcmis,Agramonia : GaUis,Mgremoine .

50

iW.*r.

QVINQVEFOLIVM.

fernen ; foha .Vinquefolium ramulos fert feftucarum fimilitudine,tenues,dodrantales,in quibus palleicentem: candido ex florem ferrata ambitu plura,in pediculis,raro fingulis _Jmenth,quina
auri

ueraaemulum . Nafcitur in riguis,& aquarijs du&ibus . Subrubram habet radicem,oblongam , connneatur tronigrocraffiorem.plurimispolletremedijs. Ius radicis decocte ad tcrtias,fim ore

>

Me5. Cat,

fffS^*'
. rt ioncs. apL f

dentium dolores fedat putrida oris uIcera,collutione fiftit

:

tra alui profluuia,& dyfenterias auxiliatur

cl:a

arteria: fcabritias,garganzatu lauigat:con iccm articulorum,coxendicumqucjcruciatibus potum.Co

:

aceto,& illita,ferpentia ulcera cohibet ftrumas,tumores,duritias,abfceiTus ,& fuccus,contra lecinoignes facros b , reduuias,condylomata,pforasque fanac Teners radicis dilucoi:^ ris,puImonumqueuit!'aprodeil:itemaducrfumuencna. Cumhydromeliteautcm,ucl 6o ramulerum piperis exiguo,bibuntur iblia contra kbrmm circuitus in quartana quidcm , quaternum
in
:

collectiones di-

j^jjjgj; "
.

>ttt

fcutit

^
.

rd

it

Uk

d !g iu S

ioiS

AncLMatthioli
QJV
I

Comm.
V M.

N QJV

E F O L

Ea quoque folia tricenis pota diebus,comitialibus profunt Foliorum fuccus tnbus cyathis aliquot dies potus,celerrime regio morbo mcdetur II litacummelle&fale,tamuulneribus,quamfiftulis remedio funt:enterocelicis auxilium praeftant. Quinquefolium fanguinis profluuia & potu,& illitu fiftit. Ad expiationes,caftimonias,& mcantamen
folia : in tertiana uerd,ternum in quotidiana,unius
:

<

tainciditur.

Quinqujfolij

Tjimetfi unius tantum TentaphyUi

musinltalia.

ftue Qmnquefolij meminerit Diofcorides

bifioria

nos tamen quatuor eius genera uidi.

Quprum utique primum d Diofcoridis

.

nibil prorfus diffentit

Secundum dprimo
Huic

differt,

quodfolijsfit albicantibus,hirfutis,&flore candido

Tertiumfotio erumpitparuo,fubaibido,per terram repit . Vltimum

uerbfolia firt uitiginea,in partes quinque diuifa,quod aliqui

ap e ns i am ,

alij

Saniculam appelknt
.

in canlicu

hrumfummitatibus,& adnatornmfajtigijs,capitutoprodeuntfubalbida

,facie fragis fvmiiia

Trmum

proutnit inri,

gm,& fcrobium margimbus

} caulicutis

tenuibus,fioribus aureisj quibusfubindefemen oritur

Tediculos cje mittit

&

infingulis

In Lib. quartum Diofcoridis.

DIAPENSIA, SIVE SANICVLA.

ioi<?

10

infingidisquinafoliaoblQnga,mentbt&feri&mula,inambitutamcn magisferrata. Kgdix

illi

fubrubens apparet , quod

quamus negat Brafauolus

ditur,elltboro

tamen alijs,ut mihi eam effodimti,uerum etfe deprebendetur . H<ec in plures radiculas diui- M ananj[ noflne &tatis inge tum. nigro crafiiores . Hinc autem mirarifubit Manardum Ferrarienfem uirum alioqui buius
;

id

Grxci heptapbyllon t nio,& dofirina infignem: quippe qui tamfaciliftbiperfuaferit,id legitimum effe Quinquefolium,quod Tormentillam dicunt . Siquidem b<ec feptem exuno tantiim cauliculo profirt fclia: officim uerb berbariorumq ; uulgus Hoc radices eUeboro fimiles babet,crafiiores tamen , oblongas : illa uerb illi nomen . Tcntaphyllum uerb quinquemde

&

admodum bnues,flrumofas,fimulq\
tispr&fenim montibus : tilud uerb

in

unum compallas globum.Gignitur h<ec plerunque in incuhis,fiticulofisq;locis,

in al

in

campeflribus,& prope aqu& du5ius,& in riguis .

Qw&fni omniaapertideclarant,

libro x v. capite nono , Quinquefobac in re Manardum aecutiuifle . C&terum non pojfum non mirarifcripftjfe vlinium perpetub ejjefalfum , ipfamet quinquefolij plan lium nulli ejfe i <tnotum,cim etiam fi-aga gignendo commendemr. Quippe id in Veronenfi agro nafci Fragariam,cui quinta apertijfimi \efiatur . etfi afferat Brafauolus , cui nos minimi fubftnbmus ,

<ptmicuiquepedkuW\nfmtfolia,&qu&fmgagign^

IQZO

And. Matthioli comrn*

pektaphyllvm albvm:
;

fiagaproferat

na,Hl ipfe inquit,fuerit oriutt'dus,ueritm non ob hoc ambos arguere definam,donec offeratur tnihi pentaphylliplanta , qu& C<eterumquurtaQuinquefoLijjpetie,quamDiapenfiam uocari diximus , Germanict chirurgici maximd .

\3

utuntiiradintrwfecauulnera,enterocelas,&fiflulas,eiuspuluerem,ueldecoftumpotui exhibentes. Quinetiam ad morbos omnes,ubi adfw.ngenti,folidantiq; medicaminefit opus .

Eft tamen non ignorandum,hoc non effe Saniculam illam,qute

etiamnum quinisexoriturfoli\s,radicealba,miro naturce artificio laciniata,de quafuperius in symphyti mcntione dijjeruimus fed aliud longe dijferens . Quinquefolij uires retulit Calenus libro v 1 1 .fimplicium medicamentorum , b is uerbis.
Quinquefolij T?ntaphylliradix,inquit,deficcat uehementer,minimum uerb acris uirescxGal.
:

efl

Quareinmulto

eflufu,uelut alia

quoque omnia,

qucumfmttenuiumpartium,citramorfumdeficcant. Fflenimh&cradix deficcatoriaex tertio quodammodo ordine, minimum habens euidentis caliditatis . h&c Galenus . C&terum quoniam Tentaphylium Fraga nobis in mentem redegit,
cihn ea fint tam cibis,qudm medicamentis idonea,ideb

& res,& locus mihi expetere uidetur, ut hic tum planu

,

tumfiu-

FgtJ3B,& cliiseiusuiresperflringamus.
fragoru uircs.

Fragaria

itaqueplantae(ineminiferenoncognita,adebut hoc nomine fuperuacuum

ficcatq;fecundo
.

pmm,ciusfaciem reprtfcntare .

Bgfrigerat ordineprimo

Foita,& radix uulnera ,

& ulceya fanant:

wuiitbres

Inlib..

quartum Dio fcoridis.

...

o2

FRAGARIA.
.
.

.:

auxiliatnuliebresfluxus,& dyfenterias cohibent,urinam cient,& lieni conferunt . Herb<e,& radicum decoBum potum , gingiuas ueficam . Jdem ore contentum,collutionisq; modo agitatum, tur iccinoris inflammatiombus,mundatq; renes

,&

roborat,dentes commotosfirmat,& defliUationes ftftit

M
.

Fraga pmter id quodguflui tftate in

cibis amdeant^

bilioftst

teftuantibusq; uentriadis projunt,fiticulofisq;fitimfedant

Vmum,quod ex ijs elicitur,ulcufculis,qutc in facie a calidita-

oculorum nubeculas , calidasq; defluxiones impofitum tollit . Tsleque te proueniunt , minfici medetur : itemq; uaros , memoriam reetiam bhftlentio difiimulanda uidetur Eupbragia,quam nobis Fraga nunc ob uocabulorum uicinitatem ad
uocarunt,citm

&

planta,qua adpalmi altitudinem ajfurgit :folus mimlis,criff>is,per am Eu p|irag aurum albi- lineatio, bitum ftrratis,guftu adftringcntibus,panhdumq; amaris : caule exit tenui,rubenttq; :flore interpurpuram cibis,qudm inmedicantc,qucm emittit abcunte teftate . nafatur ia praiis . Trteftai b&c quocunquc modofumatur tamin camentis Vijrr
pta repcriatur
.

& ipfa mirisad oculorum morbos uiribus pradita

Eft itaque

ftt

etfi

d ueteribus Gmcisnufquam,quod legerim, dcfcri

Evphragi a

tenuis

&

a. (Je .

& ui-

1022

AncLMatthioli

Comm,

EVPHRAGIA.

camcntis recens,uel exiccataad omnia impedimenta,qua oculorum claritati officiunt, pr&fertim

cum in cibis diutiusfnmi'

.

tur

Fit ex ea

uinum uindemiarum tempore,uuis

& muflo macerata,dt quo Mnaldus

.

in

hunc modum dijferuit

Eupbra

gU uinum,inquit,fit ad oculos ponendo hcrbam in muflo donecfiat uinum

impedimentum eorum,& defeffum uifus in quocunque cuiusuis
dent
.

Cuius ufu oculijenum reiuuenefcunt,

,

& aufert

Atatis bomine,pr<efertim ubi pinguedo

&pituita redun-

Et efl qui permanfit nihil uidens per longum tempus,& infra annum,eius ufu rejlitutus eflad uifum . Ipfa enim her ba calida e(i &ficca:& habet hoc a proprietate,qubd quando puluis eius comeditur cum ouorum uitellis,idem mirifid pra
flat,uel

quando puluis idem recipitur cum uino

,

Et fuperfunt teflesfide digni,qui fecerunt in fe

ipfis
,

ipfts

& qui non poterant

non ha-

legere fine ocularijs

& legerunt poftmodum abfque

.

etiam literamfubtiliorem

Et ufus

uini Euphragiati

bet par in proficimdo uijui

Notnitu.
.

Si autem

uinum ejfet n.mis forte,temperetur cum aquafgniculi :

&fi opus eft>addatur zuccha.

rum neceffarium H&c jlrnaidui in libro de uinis . Herba aivTdQvMov Gmc^Quinquefolium Latini dicitur: ltalice,Cin quefoglio : Germanke,Vueisfunf& Fingerh^aut Hijpanice, Cinco en rama : Gailice\Quinte fueille
;

In Lib. cjuartum Diofcoridis

P0M

1023

PHOENIX.
,
: :

CAP. XXXIX.
fpicam Iolio fimilem : calamos digitorum

PHcenix folia habet hordei,fed breuiora & anguftiora

nx impetus infbenet
prodant
J

ienum,vadici aduolutos feptenas odonasue fpicas . In aruis , te&isque recenter illitis nafcitur. Haru uirium compos,ut in uino auftero pota alui profluuium,& emanatem uulua (anguinem fiftat, uri.

Sunt qui adalligatam in puniceo uellere ,

& fuipenfam

fanguinem fupprimere

TT\ Hcenix Hetrufcis fyluefire

Jl

Lolium dicitur,quodjpicasproferat loliofmiles . T^afcitur frequens in uicisfecus uias

in

Phoenicis con-

agrorum marginibus,& in templorum plateis:qu& quidem nullaprorfus repugnante nota Diofcoridis defcriptioni adfiipulari deprehenditur . Tlinius libro xxi l ,cap.xxv. Vhaniceam berbam ita d Grms appellatam,d Latinis lolium W-

fiderauo

H OE N

X.

%jrr

rtnm

10 24
rittunt uocari ait,qubdfortafe mures

AnAMatthioli Comm...
/;e

GoriticZ in cameterio diui Francifci,&

Nomina.

uentus ,

mk

,.^

mmn GrMtm pw
.

derodent fticas illius,qim in adificiorm teffis prouenit . H<cc p-equcntiflhna uifitnr Fenetip in litore maris propefacellum diui IfJcolaUhMma cius uber itbiqne pro'

ft

| LiU inumfimilitcr vbcenix , Lolium murinum,

.

& Hordeum murinum

Itali-

cum,Giogliofaluatico

Yfata.

(>/<*.

IDAEA RADTX.
:

CAP. XL.
. .

IDare radici folia funt ea,qua rufco

di

naturam habet,

his

adhxrent ij s ueluti exigui capreoli,e quibus flos Radix fpiflanconueniens,quibus adftridtione opus efl; Pota,citam aluum , menfesq ue,&

omnem abundantiam fanguinis fiftit

RADIX RHODIA.

l(U*

In Lib

quartum Diofcoridis
e[i
.

'V&a rtdix hodie,quodfciam,ad nos non conuebitur : ncc quenquam hatfcmts reperUqui fcribat , ubi b&c planta proueniat tetfi cognomine natalceiusfolumfacili indicari uideatur,qubdfcilicet in Ida monte,qui ad Troadem fpetfat,mfca.-

u xx
conficl -

radicis

tur uel

in eo

eiufdem nominis,qui in Creta babetur,ut etiam Idtco rubo euemrc fuperius ditfum
,ftc inquiens
.

Huius uires tradidit

S

Galenus librov I. fimpliciummedicamentorum

Idtea radix gnftu

admodum

acerba

efl :

ac fi opere pericu- u LsexGal?

lumfacias,eandem uim pr&feret,nimirum fanguinisproflttuia,aluifluxus,dyfenterias,profliiuium rmilwrum,

eiusfnntgeneris

& qiitecunque

tum pota,tiimforls impofita curans

Ea ut Gr&cis FJW* #*, ita etiam Latinis Idxa radix uocatur: Ita Nomina.

lts,^adiceldea.

10

&fklffr.

RHODIA RADIX.

CAP.

XLI.

Glgnitur Rhodia radix in Macedonia,cofto fimilis,leuior,ina?quabilis: quae contrita rofas redolet.

Vtiliffimacapitisdoloribus,fimadefa&a
tur.

fronti,&temponbuscum

rofacei

momentoimpona-

RHodia radixplanta tibus nafci &

,

e(l

non omnibus plani uulgaris,& cognita

.

in Italia: etfi eafacili in

J.pennino,& Gargano mon

^'j**

inucniri poffit

Qux in noflro horto Goritite uiret,iandiu eam Gratio StyrU oppido Tetrus Salicetus

medicus clarifiimus,& infimpliciumfacultate nonimperitus,adnos primum uidendam mifit : quam tamenpofleafrequen-

tifiimam reperi in monte magno fupra Vipacum,qui circiter uiginti millia paffuum d Goritia diflat.C&terum quoniam paucisfar.i notis

eam perlirinxit Diofcorides,ut ab onmibus facilius

tradamus
.

& cognofci,&

reperiripoffit

nos non timeri fatfuros du-

ximus

,fi

eius hifloriam hic diffuftus

I{adix itaque Rbodia caules emittit rotundos,quadantenus concauos, cu-

bitales,d quibus circunquaque foliaprodeunt iongiufcula,in

acutum

definentia, portulaae

autfedi inflar pinguia

minu-

timqiper ambitum ferrata

In caulium cacttmine umbellam profert,uiridem tithymalt cyparifiij modo,fed qu<z , ubi deflo-

ruerit,rubefcat . I{adix ei intequalis,flrumofa,crafjd,quaiis pfeudocoflo,quod ex

Gargano Monte aduehitur, i&ui cortice qut

,

recens efi,exterius fplendefcens

& intus fubaibida

qute uerbficca efi,Uuis percipitur

intus rubens

& foris fquamofa.

ommum
radi-

Manfa

btec recens

attt trita

odore

mirum in modum rofas refert: unde meritb

ei l{boditc

nomen . Trteterea

cum uiuaciffima efl : quippe qttA i terra effoffa,nifi locis perqudm ficcis rcponatur > pofl, multos menfes
tim repullulat
,Q
illi
.

rurfus plantatafia-

Tslafcitur in aitifiimismontium rupibus faxofis

.

puruptisq; locis , ubi uix tantum

terrte

chcum habet,ut

inbtererepofiit

Valet htsc ad capitis dolores d quacunque caufa prouenientes,fi recens confiatfa,& roficca aqua per-

fiifa,ubicalidusfitaffetfus,aiitcumamaraciaqua,fifiigidusfitmorbus,fiontitemporibusq;iliinatur.

Cenbrumroborat

cdoris iucunditate,conuenitq;(ut diximus)omni capitis dolori,ut pote qute temperatis fit qualitatibus pnedita
'dicat rofaceus eius

odor,quo mirifici redolet . T^bodia radicis meminit Gaienus libro.y

.

1 1

: id quod inRhoctia: radi.fimplwium medicamentorvm, s uires ex Gj

fic

de eius uiribus fcribens

Bjpodia radix ea uidelicet

qute in Macedonia nafcitur,tenuium

partittm,&

difcutientis eflfa-

cultatis.

Incalefaciendouerbfecundireceffuscenfendaefl,autcertitertijincipientis.

U&cplanta Graci (ofUf ig&-,La- Nomiaa.

tine l\bodia radix

nominatur : Itaiici^dice Bjpodia

Germanici, Rofen uurt^.

rwv.

EQJVISETVM.
.

CAP. XLII.
cauliculi

EQuifetum in riguis,& fcrobibus naicitur a

befcentes,leniter fcabri b
:

prodcunt inanes,geniculati,

in fe fariti

ru- ? Cac.

A .

& iuncea circa eos folia,crebra,exilia.In fublime attollitur, uicinos ar- J^^ casnJ
:

borum caudices fcandens,obuolutumquedependet,comis multis,nigris,ut equorum cauda

radixli- Uo concordat.

gnofa,dura. Visherbaeipiilare.-quarefanguinemnaribuserumpentemfuccus ipfefiftit.-prodeft dyfentericisinuinopotus: urinamcit. Sanguinolenta uulnera glutinantur,tritis folijs,& illitis . Radix
inaqua potis,di(fe&iones ueficae , teftinorum,enterocelequeinunumcoalefcere,cogiqueferuntur. Alterum Equiletum caulis eft rettus,cubito maior,inanis comis per interualla breuioribus,candidioribus,& mollioribus.Id cum ace * to tritum,uulneribus remedio eft, eademque fungitur facultate.
.

^".^^f
foiidos.

cum fua herba tuffim,orthopnceam,ruptaque adiuuat

:

Folijs in

&

j^rrr

Equifetum

\oz6

And. Matthioli Comm.

E CLV
I

E T V

I.

Equifeticonfi

dentio.

~T~} Quifetumofficinis,&herbarijsplerisqueuerbumGr&cumreddentibusCaudaequinanom!natur . CuiustametfiDio sfcorididuotantumdefcribanturgenera>nostamenquatuorbacJenusobferuauimus,quarumomnumbicexpreffimus

imagines

ris diils efl

fimile

Trimum autem Caudam equi omnesferi appellant,qubdfacie equorum caudas referat,u?ide Trofert hnccum primum e terra erumpit,quoddam tenerrimu germen,oblongum, iuglandium iulo non abHoc quod rura nofira uulgb uocant Taltrufalo,in cibumq; affumunt , ieiunij quadragefimalis tempore Etenim
.

&

Grtecis

Hippu-

moxfarina circumfl>ergunt,& oleo infartaginejrigunt , manduntq; pifcium uice . Ex quo cibo aluus quandoqne eorum adeb conflringitur,& con(iipatur,ut in coli cruciatumfacileincurrant . Sunt quiprimum boc Equifeti
illudprius eiixant
,

germen ficcum ajferuentper annum,quofubinde <eflate utantur ad dyfenteriam

Quippe quod aqua calida noffe macera-

tum

In Lib, quartum Diofcoridis,

1027

no&nsmw&nvi&si

to

admodum pitiura exprefftt Fucbfius clariffimus infuis magnis deftirpium hifioria commentarijs
tione dutus,is inprimo libro,in

tume6mododecoquunt,quodiblumefl,&incibummagnofucceffaexhibent. ytrunqueDiofcoridis Equifetum elegantl Sed nefcio quapoftea ra .

^^

quemplantarum imagines duntaxat depingi,& imprimicurauit,primigeneris Equifetum

pro Tolygonofamina aperto lapfu reddiderit . Expetitur Equifetum mulieribus ad flannea uafa detergenda iUuftrandaq;,, ncc non etiam materiarijsfabrisjijs prsefertim qui torno opera fua conficiunt . Siquidem huius herbs, ajperitate iU&fuis uadecoclum fs fylendorem ,nitoremfaconciliaM,ifiiuerh fimiliter fuorumoperumruditatemexpolimt . Omnium
autftil- Equi f eti U] rcs
-

fomid aqua,pota ulceribus renum,ac uefic& mmfict medetur .

Equifeti meminit

Galems lib.v I .fimplicium medicamenta

ex GaU

mm,ubi eius uires

retidit his uerbis

Hippuris, mquihadftringentem

cum amarituAinefacnltatempoffidet,acproindeuar

j^rrr

lenter

IQZ&

An,eL Matthioli

comm.
III*

E.QJ1SETVM

tenterfimulq; citra mordacitatetn exiccantem

Itaque uulnera

maxima cataplafmtte impefita conglutinat,etidmfi pr*.

fetlos effeneruos contingat:pr<sterea uocatas cnterocelas glutinat

Caterum adfanguinis reieUionem, adprofluuiumrm

efl

ltebre,potiffimum rubrum,ad dyfenterias,& ad alios ucntris fluxus generofum

remedium berba ipfa aut ex aqua^iut ex

uino pota . Sunt qui de eafcriptum reliquerunt,quodnonnunquam etiam uefic*,ac tenuium inteflinorum uulnerafuccus ipfius fanauerit
.

Trodefi ettam profluuiofanguinis ex naribus,tumfluxui obnoxijs in uentre affetlibus ex auflerorum uinoappellatur :

rum quopiam potus: acfifebreteneantur,exaqua. QuxplantaGrmcisi^ovfis ,Latinis Equifetum

Nomina.

Ma-

bibus,Dhenben alchail,Dhenib alchi,fiue Daneb alchail : Italis,Coda di cauaUo : GermaniSi^ofirfcbuuant^: Hifpanis, Co da de mula,& Bgbo de mula : Gallis , Qupue de cheual,& Trela

EQVISETVM

In Lib.

quartum
E CLV
I

Diofcoridis.

o 2^

E T V

I I I I.

10

KoKMl g&pKti

COCCVM INFECTORIVM.
.
:

CAP.

XLIII.

COccum,quo infe&ores utuntur,frutex eft furculofus,paruus,cui grana ceu Ientes adhserent, quss
ele&a congeruntur Optimura gignitur in Galatia,& Armenia deinde Afia,& Cilicia ultimum ex omnibus Hifpanicum . Vis huic fpiflandi uulneribus', neruisque pracifis , conuenienter ex aceto tritura iliinitur . Nafcitur quoque in Cilicia e quercubus,cochlearum exilium fimilitudine, quod illius
: :

regionis mulieres ore legunt ,

& coccum uocitant

Cocd

E&

TfiCoccimfeugranumtincloriimfeplcifiarijs,&infettoribusnoti(fimumfit,qubd& medicamtntis admifceatur$

eo plurima tumferkea,tum lanea flamina inficifoleant
; nefcio- tamen

Me fo

an etus arbufcula

in Italia

prouemat . "Hps

r ij confid.

autem

o}o

And. Matthioli C omm.

COCCVM JNFECTORIVM.

atttem eam,cuius picluram damus,uidimus ex Byzantio aUatam . Torrb

Coccum tin&orium communis ufus conflat rotun

.

da , inaniq; bacca,qu& nulkmprofeftb lentisfaciem refert,ut Diofcorides afferit

Vt bincplani

conijcere ticeat,

Coccum

hoc diuerforum effe generum,noftrumq;facili iUud ef[e,quod Tlinius in Mtica,& ^pbricaprouenire tradit,Scolecion ideo
nocatum,quoniam cxeiusmeduUatenuesexoriunturuermiculi.-argumentoqubdbocinanc intus deprebendatur . Huius
fuluere non
infeliciter

utuntur mulieres Italicx adprobibendum aborfum,ipfumgrautdis in ouo forbilipropinantes pauco

in

addito tbure,nelmaftiche.Qupd in quercubus nafcitur coccumiut Diofc.in Cilicia nafcifcribit)copiofum quoque

prouenit.

Boemia

Trimttm quod d me uifum eft,truncumferi totum occupabat non infitme quercus non longi d poggibrot in Lepo-

rario quod Tarcumferarum uocat Cafaris Ferdinandi,ac deinde in alijs etiam locis,fed cum ab incolis non agnofcatur,quot in ubi etiam copiofumprouenit , non defunt,qui iUud diligenter legant . C&terum conten Monneborum ann ' s f er ^ tur <Atqui Tolonia dunt Monacbi tUt reuerendi,qui in Mefuem commentarios ediderunt,aliud effe Coccum,aliud uerb Cbermefmum itulgb uoca opi.exploia.

tum,quofericaftamina rofeo colore inficiuntur . Etenim afferunt ij legitimum cbermefinum i quibufdam fierigranulis,qm

utplu-

In Lib
utplurimum uulgari TimpineUx

quartum

Diofcoridis.

i
chcrmes :

o3
& hinc

radicibus, adhxrentia reperiuntur,ttocariq; b<ec proprie Mauritanis

ifli

deinde coUigunt,minime credendum effcqubd

Gwcorum coccum uulgbgrana tintlorum nuncupatum ,fit Mauritanorum

cbermes i quandoquidcm magna omnino inter colorem coccineum,& cbermefinum interccdat dijferentia . Sed bos patres haUucinari(pace tamen eorum dixerim)ex eo equidem euidentiffimumfieri arbitror,qubdhatlenus neminem ^irabicafeftx muenerim,qui evritm adftipuletur fententi<e . SiquidemSerapio per chermcs nil almd inteUigit^qudm coccum tintlorium

d Gmcis appiUatum,cim de Cbermes agtns eafani omnia

rint opinionem.

in eiusbifloria referat,qu<e Diofcoridesfuo cocco tribuit

Qua-

propter fcirem libentifiimi qua ratione,quaue autboritate nixi ij rcucrendi monachi in hanc

uanam,& erroneam deuene-

Verum tio ob id ncgauerim ego noflrum Chermcfinu d cocco minimi diffare,qubd certofciam,aliud effe coc

cum,aliud Cbermefinum.unde

&

infctlores differenti<e caufa

coccum Gratiam nuncupant,Cbermefraum uerb , quod dpim-

10

pinellaradicibus decerpitur :fedncgauerimquidemMauritanorumchermesnoftri ufus cbermefinum effe,qubdnil aliud

Chermes effe putem,qudm Coccu?u,cuius hicmeminit Diofcorides . Chermeftnum nouum iampridem conuebitur in Italiatn ex Hijpanis ab occidentali India importatum,quod cum copiofiffmum affcratur,Cbermefinaftamina nunc uilefcere caperunt
.

Coccifeu Grani infctlorij uires defcripfit Galenus lib.v

I I

.fimplicium medicamentorum,bis uerbis

Granum

tin-

rij

Grani tinflouires ex G*
"

6ioriumadfiringentem,fimulq;amaramfacultatempoffidet. Vtraquefine morfu deficcat . proinde ad ingentia uulnera

congruit,pr<efcrtimq;neruorum
.

leno

Sedtunc ipfum quidam cum aceto

terunu.alif cum oxymelite

,

Qu<tKOKKotU^tKnGrVermiUon

c,Latin pariter Coccos bapbica,&

Granum infetlorittm nominatur : jlrabice , Cbarmen Kermesfcu Cbermes : Italici,

,

Grana de

tintori:

Germanice\ Scharlachber : Hifpanicd, Granapara tennir

& Grana engrano

CAP.

Gallicd

Tpdytot.

TRAGIVM.

XLIIII.

20
, folio,& ramis fimile,fingulis tamen mi- Condufa non noribus: luccusei [la&eus,]guniminondisfimilis.Semen,folia,lacrymaqueillitu fpiculaecor- legicMeu.neque pore eijciunt:omnia quoque corpori impacl:a,euocant:pota ftranguria? medentur,calcuIos ueficce fran'

TRagium nafciturln Cretatantum infula,lentiicofemine

in

gunt,menfes trahnnt.modus
fas
,

fumptione eft,drachmauna.Fama eft fylueftres capras

fagittis

confof-

eius herba?

pabulo fpicula excutere

vedymhifot.

TRAGIVM ALTERVM.
;

CAP. XLV.
folia
efle
.

alterum Tragium,quod tragoceros aliqui uocant fcolopendrij habct,& radiccm fyluc ESt &raphani,tenuem,candidam Folia auQuam crudam uel co&arn dyientericis prodeft
ftris
.

tumno, hirci uirus olent exinde fibi tragij nomen adoptauit . Prouenit
:

in

montibus

& praecipitijs
Tragii confideratio.

TRagium
autboribus non

quodin Creta tantumnafci

tradit Diofcorides,quodq;in uniuerfum lentifcofimilefacit,Vlinius lib.xi 1 1.

1 1

cap.xx I .ipfumfruticem terebintho fimilem reddidit,& libro xx v

dubio procul oftendit,Tragium boc omnino
iUifuiffe

.cap.ultimojdem iunipero affimilauit . Id quod

id de eo

ignotum

& qubd tantum

.

memoria

prodiderit

quod ab

alijs

mmus fortaffe bac in re c<ecutientibus mutuatus efi Hoc <etate nofira non defertur, quodfciam in

Italiam.

Ouo fit,ut id mihi baffenusficut

& catcruberbarum
effe effe

fiudiofis,ut fermefujpicor,fit in Italia

incognitum

Quamobrem mi

nirnd audiendifunt impoftores quidam,qui contendunt Ditlamnum

album ita uocatum,uulgaris notitis. plantam,non in Cre

habere Diofco

ta tantum,fed ubiqueferenafcens,legitimum

Tragium,de qua re nouus quidam Vfeudori%ptomos cotra mefcribere,&

crediderim ad huius expugnandam temeritatem,
tefles

40

erroris me arguere

non erubuit . Verum mibifat

ridcm,Galenum,Oribafmm,T?aulwn,T?linium,quippe qui unofimulconfenfufcribant,nufquam nafci Tragium prMerqudm

pidosfibifimilesfuiffe cenfet

inCreta. Sedprohhominisftupiditatem atque amentiam?. Ipfe enimcumftupidusfittotus,bosgrauiffimosautoresftu. Scd an quis tam excorsfuerihqui putetfi bis clarifjimis fcriptoribus Ditlamnum album, quo

fcatetunmerfaferefeUus,&uulgarisubiqueeftpknta,fuiffetTragium,fcripfiffe

unquam eos non

nafci id nifi in

Cretal

nemoprofec7o,pr<eterhunc,&quieumfubduxitfycopbantam.

Mqui cum uideat

Diofcoridis leblionemfibi repugnarcy

,

qubd habeat nt^Ka, %iva o^ota,

fimilia

x#2 tit

\<L(.$-xt

tsu rot Ka.ynoy [UKohiOA

H ntwraddeftfolia, & uirgas & frutlum

lentifco

habetfed minora omnia . uideatq; Dittammm albumfoliagerere lentifco longi maiora , mendum Diofcoridi fubuult legendum ejfe ^*K^Vepet,non ^iKfonpa, ac utftolidamfuamfulciat opinionem , perditiffimum fedu~ effe admonet ,

&

Horemfuum in teftimonium citat,quippe qui Conflantinopoli Diofcoridis exemplar antiquiffimum legiffefe teftatur apui Hammonem quendam Iud<eum(miror fane cur non dixerit apudHammonis oraculum)in quo [j.<tKfOTtp* Jegitur . Ofiultiffima euafio
,

&prorfus exibilanda . jin nonfuo ipfiusfe iugulauit gladio> TS(unquidnon uidet mifer,qubdubiy..wrip*,
nonfolitm perpetub teftabuntur reiplantari<eftudiofi,fedettam jln non diftat tantum Ditlamnum hoc d lentifco,quantum cha

ar JY xttHra. kgerit,Dic~iammm albumfefquipedalem berbam nonfolijsfolumfed uirgis,feu ramis,& fiuBu quoque lentifco

bore noninfima,maioremfacit ? Id quodfalfiffimum

1

effe

rudes quicunque rujiici,qui ambas hafce nouerint plantas

medrys d quercu , quantum champitys d pinu

quo ergo patto uirgarum,ramorttmq; magnitudine lentifcum fuperabtt ?

dtuimm ingenitm ad mfidiasparandas

quid uidiftis,obfccro, in quibus Lentifcinum oleum profcnefiliquas,& femen in illis concbtfum , an botros,racemosue baccis rufcfcentibusftipatos 6 ne impolierum taminfipremitur ? Jitinquid(inquam)diffcrunt apud uos botry,racemme dfiliquis ? Forfice hic opus efty

C&terum quid de frutiu uobis uidebitur,qui rem plantariam excolttis t 7{unalbum quinquttras italiam Chio,inCreta>aut alicubi terrarum,lentifcum perinde,ac Diclamnum
.

6Q

dufis linguis medica corrumpatur

effe
1

matem

Qnod autem fecundo loco d Diofcoride repmfentatum

in

efi

id potius

herbam

credtderim,qudm arbufcttlammm eius radix tam cruda,qudm cotla

-

cibum

iiemat,fitq;fyluefiri

raphano proxima.

Veruntamen

IOJ2

AndLMatthioli

Comm.

PIMPINELLA SAXIFRAGIA.

t^^^S^SS^
bata.

uM^mg^jy
Ex quo
I

Opinio repro- Veruntamen nondum reperi qui plantam mihi demonflraret,folijs fcolopendrio fmilibus , qus. hirci uirus oleant .

adducor,utab

ijs

plane dijfentiam,qui putant Tragiumhoc eam

effe

plantam,quam quidam Timpinellam,quidam uerb ab

Pimpinella: ge ufus,tametfi

ncrijS

uires.

Quandoquidem huic fcolopendrij folia non infunt , nullusq; eius ad dyfentericoi . ad ciendam urinam,expediendosqHuius Pimpinellae duo ha s uifceruminfarius plurimumpn&fiet . benturgenera . Maior radice mtitur longa :folijs circumquaquefoloprocumbetitibus, dijfeclis per ambitumq, ferratis; ,
odore Saxifragiam hircinam appellant
.

caule quadrangulari :fioribus in umbellam cob&rcntibus,tenuibus , albicantibusq;

Minor caule exit rubenti :folijs miuis tota confifiit

,

7wribus,minus difftclis,minutiusq\ferratis

Vtraque tamen hircum redolet . Hadix,in qua

.

excalfacit,
efl

(iccatq;ordme fecundo completo,ant fanH tertio incipiente

caufa
.

Tr<c(lat h&c ad renum,& ueficA morbos,qttorum calculus

.

Obid emm

renes d calculis expedit,& urinam remoratam pellit

Trodefi expreffus e radtcibusfuccus ex uino hauqui ad peftilentiam

,

fius,deleterijs

medicamentis ,

& uenenofomm animaliitm morfibits

Qua ratione non defunt >

radicem

hanc

In Lib.

quartum Diofcoridis.

PIMPINELLA, SIVE SANGVISORBA MAIOR.

gnita,utpote qua acetarijs frequentiffme infemtur

Solbastrella nominatur , nullis non coVerum ]mc ab antediftis longi difiat uiribus,etfi foliorum faciefatis interfe comteniant. Siquidem ultima bxcguflata non leuiter adfiringens percipitur,& lentoris copiam prxbet . VnHincitaquefit,ut muliebre proflnuiiim efficaciflime fiftat : dyfendefacile conijcitur , eam effe adflriBoritz facultatis
hanc miris laudibus efferant . Efl
.
.

& aliaTimpineUa,quaanoflrisuulgd
&

Pimpinell*
uulgaris uires.

teriam,&

ccteros aluifluxus cobibeat

quin

biliofas uomitiones

reprimat

Rerba ipfa unlnera , <jr ulcerafanat mi*

fceturq; unguentis,qu& tumadcapitis uulnera,tum ad carcinomataparantur

tis

Hanc Mattbaus Curtius clariffimus <eta.

noftra medicus,contagiofis,peflilentibusq;febribus maximi commendaitit . Sunt qui eam Elatinen effe putcnt . Sed ij, meo qmdem iudicio,aberrant,ut fupra etianunfua mmtione docuimus . Cxterum duurn pimpinella iuc cft geuerum Ma
ior in

Bocmia

in

pratis plurima nafcitur ,folijs

ramis,caulibus,capitulis
1 1 j

& radicibusalterius longH maioribus

Sfff

Scd ea-

Traei uirese*

dem utriquefacultas .

Tragij meminit

Gaknus libro v

.fimpticmm medicamcntorumjibi bac dc eius niribus tradit.

Tragi,

Gal?

o34

And. Mat thioli C omm.

PIMPINELLA, SIVE SANGVISORBA MINOR.

Tra^i,inquit,folia,femen^ lacryma trabentis,digerentisq; funt facultatis

in

Efl uerb

& tenuium partium & facultate

,

pnncipio

tertij ordinis calida .

Corpori infixa extrabit,lapides frangit-,menfes mouet dracbm&pondere

potum . Tor-

Nomina.

funt,uifitur

.. C&terum alterum Tragiumboc minus,cuius folia fcolopendrio fimilia parum babetfacultatis adflriri%entis,ut ad fluxiomm affeclus conueniat. Vtraqueplanta Grscis &** quemadmodum Latinis TragiumappeUatur

ro in Cretafolanafatur tragion lentifco fimile

quidem multis in

lti

cis :fed non

,

&
:

Meu,& Cat.
KH*'

TP dyo (
3

TRAGVM.
,

&

CAP. XLVI.
maxime in maritimis
puiillis circa

QtLU.vfox.OS

fdwi
>*<'

4-ai yiit y-(

ilTILtHKVIt

etiam hcrba tragos,quam aliqui fcorpion,aut traganon uocant ESt amplior fruticofa,humilis,oblonga,fine palmum
alra,aut

nafcens,
ru-

folijs

ramos acinis,

"atn^Sf fis,muItis,magnitudinetritici,acuto cacuminc, guftumultum adftringente b .

A~
'

Racemorum

acinide-

" cem ex P or '' cceliacis,& fceminis fluxione uulux laborantibus, auxiliantur . Tunduntur a plerif!\ opus eft f*Frutex par- que,& in paftillos digefti afleruantur : quibus utuntur , uus, hsrens humi, oblongus, non niagnus:Spitham.e altitudjne, aut maior folia uero non habet . b Vtrunque exenip. 77 o r.a.?itit ai fdytt /t'xa.i. ipCus fru<fcus , nempe baccs decera.

^P

umo

cum

Tragum

InLib.

quartum

Diofcoricfo
O.

ic

TR A G

[O

TI{agum aliquibus Scorpion twcari non modb tradidit Diofcorides ;fed etiam Tlinius lih.xXV 1
bis
.

capMltimoJhis uer>

Efl

& berba Tragos quam aliqui Scorpionuocant,femipede

acuto cacumine,&ipfa
in

alta,fiuticofa,finefolijs .-pufiUis racemis

rubenti-

^erano.

bus,grano

tritici ,

maritimis nafcens

Et lib.xx l .cap.xv. Spinofarum , inquit , multajpecies.

In totumfpinofa

efl

afparagus,fcorpio:nuUum enimfolium habet.ld quod ante ipfumpofteritatis memoria prodiderat Theo

phrafius libro vi.cap .primo de hijiona plantarum,cum inquit . jlculeatorum alia ex toto acuteifunt,ceu corruda,& fcor

fius : hac enim nullum pr&ter acukum foliumgermt

effigiem damus,legitimum ejfe Tragum;etfi

Hinc itaque omnibus abunde conftare arbitror,herbam

cuius hic
effe

non deftnt,qui aliter fentiant,quos omnino nihilifacio , qnbd fciam hos

l

lon-

gi magisaddi&os euertend,qudmreflituend
conucniat
.

ueritati

Siqmdeminhac planta

nihil defiderari potcfl

quod Trago non

,

Efi etiim frutcx pari>,us,btmiprocumbens,(pitbam altitudine, in maritimis nafcens ,fmefoli\s

puftllis circtt

ramos acints,rufis} multis,acuto cacumine,ucl potius y nt Vhnius inquit,ac etiam Theopbraflus,planta eftftinofa tota E*

Sfff

fiquidem

10)6
Koffiisu.

And. Matthioli comm.

.
;

fiquidem inTergeftinolitoreprouenit,&ad^rgentariumpromontoriumin Hetruria nulla prorfus reclamante nota ex ijs,quas rei berbana authores Trago reddiderunt . Buius tamen nufquam,quod inuencrim , mcminit Galenus infimplichim

medicamentomm cenfu

Herba h&c rf >=> & sMfmoi Grace dicitur Latini item Tragus & Scorpio. CAP. XLVII. IVNCVS. s*W. IVnci duo gcnera . unum beuis nominati akerum acuti,qui in mucronem faftigiatur . Cuius etiam duo affignantur.genera unum fterile reliquum fert femen nigrum, rotundum , & crafliore conftat
: .
:

calamojcarnofiorcque . Tertius eft iuncus,qui uocatur olofchcenos,prioribus carnoiior,afperiorque: limilcm fupradiclo fru&um in cacumine parit . Semen utriufque toftum,ex diluto uino potum,(iftit aluum,& rubra fceminarum profluuia urinam cit,capitisque dolores facit . Quceproxima funtradici
is
:

folia tenera,conuenienter illinuntur aduerfus

ailicitur
:

phalangiorum morfus Aethiopici iunci femine fomnus

.

fed

modus in potione feruandus eft,ne fopor fiat

I

V N C V

S.

IHXICHS

In Lib quartum Diofcoridis,

.

1057

IVNCVS FLORIDVS.

10

IVncus omnegenus uulgaris efl notifae

fcitur in

quandoquidem propterftagnantes aquas omnes eius reperiuntur

]}>ecies

Tfa* lmcl eon f liem

Boemiaiuncus circa aquas,quem dfloribusjpetiofis,quos edit,nos floridum iuncum uocare uoluimus , eiufdem ratio , ex a cumaltjsfacultatibus. lunci generummeminit Galenus lib.v I n. fmplicium medicamentorum,ubideijsitafcriptum
reliquit
.

&
-

uires

Schcenoslna,boc efl,lnncusUuis,qu&dam oxyfchamos,dia oltgofchanos nuncupatur

craffior,laxiorq; oligofcbcenos
.

fcbcenos

ErucJus oligofchomi

fomnum

affert

Gracilior,dunorq; oxy-

oxyfcbceni

du& funt fpecies :

altera

fterilii,cuius

quidem in medicina nullus ufus cfl : altera uerbfemenfert,cuius etiamfemenfomnum concUiat,ftd minus qudm

oligof-baeni

quanqmm tamen hoc caput tentet .

.

Vtrunquefifriclum cum uino bibatur,uentrisfluxus dejiccat,

& mulie
,

bre profluuium rubrumfi(iit

Exquibus clarnm eft,qubdcomppfita eorum temperies efl ex terrena uidelicet

:

effentia leui

terfii?Jda,& aquea leuiter calida

fomnolentos
efflciant
.

ut

& inferna deficcare pofiint,& fenfimfrigidos ad caput uapores fubmittere

:
:

quibus

z.wvxfic
:

Gwgsjmw uerb Latinis uocatur

Mabibus,Dis j ltalis,Giunco Germanis ,Bint%en Nomina. , Binf^en

khmeien : Hifpanis,Innco GaUis,lonc

Sfff

A*W.

1038

And. Matthioli Comm. LICHEN.

a*v.

LICHEN.
eft familiaris,aliquibus
,

CAP. XLVIII.
bryon appellatur,afperginofis petris adhsret,ut mufcus.
impetigini medetur.Iuuat regio

Llchen

qui faxis

Is illitus ianguinis profluuia fiftit,inflammationes arcet

morbo

correptos,cum melle illitus : oris,& lingua defluxiones inhibet

Lkhenis conGderaap.

T
J
f

Ichen procul dubio ea eftplanta,quam ojficina,

& herbarij hodie Hepaticam uocant

Lichen
,

Hancautem Gr&ci Lichena

,

appe\larunt,qti6d lichenasfcrpentis morbigenus,impofitafiftat,&fattet .

in ajperginofis

& rorulentisproin

uenit locis,nndispetris adh&rens,mnfci

modo

Folio condatfuppmgui, cartilagineo

.

prope radicemangujio ,

latumfe
,ftel-

pandente,triplici uel quatriplici lacinio interfetJo

tltjt Pli.

Trodeunt d radice
1
1

cauliculi tenues,quibus capitula infunt

parua

larum effigie . Licbtnis Tlinius libro XX v I .cap. 1

ba omnibus his pnefertur,unde nomine inuento
lijs
.

1 .duo produnturgenera,qu<s his uerbis

depmgit . Lichen,inquit,her-

l^afcitur infaxofis,folio uno

ab radice lato : caule tmo,paruo, longisfo-

dependentibus

H&c delet Q-ftigmata : teritur cum tnelle .

Eji aliud genus Ltchenis petris tantum adbxrens , ut mu~

fcust

InLib.

quartum

Diofcoridis.

PVLMONARIA.

l0 39

fcus,qui&ipfeillinitur.

Hic&fanguinemJiftituulneribusinftittatus,&collec7iones

illitus.

Morbum

quoquc regitm

cum mellefanat ore illito,& lingua . Qui ita curantur&quafalfa lauari iubentur3 ungi oleo amygdalino , bortenfibus abftinere
.

htec Tlmius
,

Cmterum efl berba Licheninonlongi dijfimilis,qu in quercuum,aliarumq; fylueflrium arborum cau.

dicibus tiafcitur

in opacis prmfertim fyluis

h<ec

tamen aridior,&ambitu latior,fuperiore parte

uirefcens

inferiore

ue-

puimonarije

rb pallcfcens,maculis quibufdam referta,ade6

utformam pulmonis referat : unde plerifque T vtuo n a r t a

ditla eji. Vtttn depidUo,

.

& ui-

tur hacnonnulli magis fortaffe nomine,quam ipfis uiribus freti, ad tabem ,pulmonum ulcera ,

& crnenta fputa

.

Tfec de-

funt,qui laudibus eam ejferant ad uulnerafananda,adpudendorumulcera,etad utrunqne muliebreprojiuHium,cuimirifici

mederiaiunt. Quin&eamdyfentericisexhibent,&biliofaeuomcntibus* Sunt qnoqucquiea utantur ad fujliriofos,

*nhelatores,& jlfibmatkos , cumglycyrrhi^fucco,hyJfopo,elenijradice,&fciUino oxymeUe

mtet cadem ad oumm,&

CAteromm quadrupedum tujfim

ouibus cumfale propinant .

&

refjnrandi difficultatem

Quamobrem paflores eam inprimis tundentes, mane morbofts

.

p Hjaloaar^
alia.

E(l& alia herba,qu& etiam Tulmonaria uulgb nominatur,ab illa tamen maximi differensjn
Caulemgerit bac ineunte uere , in cuius cacu-

epacispromniem,folio bugloffi,afpero,hirfuto,albis maculis circumfyerfo

Sfff

mine

o4o

And. Matthioli Comm., PVLMONARIA ALTERA.

vi^c.
mineflores crumpunt.pnrpureUpermde ac in uulgaricynogloffo
.

^sS^.
Huicplanta
rei herbaria periti non

contemendas uires
exhibuiffe mihifit

10

tribuant

adpulmonis ulcerafananda

Qua in re,itemq; infanguinis rciectione mirabilifucceffufe eam

.

pius retulit lulianus d Marofiica Teruifienfis medicus peritiffimus-.decoquitur enim ad medias,daturq; decoclum potandum

addito faccharo

uelfuccusex ea exprefjusferapijmodo cumfaccharoparatus

Tr&flant b<ec omnia herba ipfa,&flores t

Lic henis uircs quoquo modo a tabe afeclis fumantur decoila . Lichenis meminit Galenuslibro v 1 1 .fimplicium medicamentorum, ftc inex Gal. quiens. Lichen,quiinpetrisnafcitur^efluelutmHfcusquidem,fedrecleexplantarumgenerecenferipotefl. Sic autem

nominatus uidetur,qubd lichenasfeu impetigines curet . Extergentem,ac modice refi-igerantemfacultatem habet , utran-

que uerb reficcantem

fcitur enim in

^ibflergentem quidem,atque exiccantem d pctra ohtinet,refrigerantem uerb ab humoreaqueo: na

.

humidis,& grauiter olentibus faxis

sfl
.

Torrb quod ex

talibusfubflantijs componitur
,

>

aduerfum

effe
.

inflam-

mationi,mhil mirum

Cateriim anfanguinis profluuiafijiat,ut refert Diofcorides

:

id
:

neutiquam dicere queo

>

Quod

Nomina.

Gracis AHylw,Latinis item Licben dicitur

Stein laber

Mabibus , Jl%e\
:

alfacher : Italis , Lichene

officinis

Hepatica

Germanis,

Kraut ,

& Brunnen leber Kraut

Hij}anis,Hepatica,

& Figadclla

Gallis

Hepatique ,

& Torcorau
XlttftcvvyU,

In Lib cjiiartum Diofcoridis.

.

o4

TldftiWXJ*'

PARONYCHIA.

CAP. XLIX.
.

PAronychia
lita

exiguus frutcx,in petris nafcens,peplo fimilisjminor longitudine, maioribus folijs paronychijs 5 atque fauis remedio eft

II

PMonycbia.,cuius bicprimo loco imaginem damus,non modb in faxis gignitur;fed etia in ueterum <edificiomm parieti
bm,folijs adeb rut ftmilibus,ut non defint qui

paroaychu:

eandem parietariam,fiue muralem ruta appeUent. uerum cum Diofcori wnfid.

.

des Teplifolijs nafci paronychiamfcribatjnon defunt nafuti, qui fententiam banc noftram impugnent lo
uitititigatoYum calumnias riderefoleo
,

Mqui

ego horum

qubdfciam peplum Diofcoridis teftimonio

tfolijs

rutxpaulb latioribusprouenire.

PARONYCHIA.

ft4g<

1042

AncLMatthioli

Comm.

PARONYCHIA ALTERA.

Itaque pctius ijdem accufandi funt

peihv.it
.

qui bancplantam alterum Tbeopbrafli adiantum faciunt

nempe quod album ipfe ap- I O

tantum , qui in buiui

Siquidem
:

is

nulkm inter nigrum , <& album adiantum

inttrponit differentiam nifi coloris

effe

caule niger

in illim uerb

albus apparet . Folia in adianto coriandrina

.

debent

& qux
,

in

aqua nunquam madefcant.

quibus adiantum
.

jit Taronycbix noflr&folia funt ruttc , nec aquam refpuunt

fuillisfimiks
,

Tr&terea cauliculi funt illi uirides , non albicantes necfetis

in

quinetiam necpellucidi

K^ec unquam locisbumidis afiierginofisque prouemt ,

.

maximt

nafcitur, Tbeophrafli ipfim teflimonio

Sed in aridis , &ficcis

erroris coarguunt
,

cuiufmodifaxa funt

& parietes

quofit ut ballucinen.

tur , qui bac ducuntur opinione ,

& dum me
,

ipfi longe"

magis fcfe damnandos offerunt

Ts{afciturfre-

quam Taronycbiam nobis appellare Iibuit ,fed copiofijfimam mdimm in ingenlifylua , qua iter ijs efl, qtti Goritia difiedentes Labacum CarnioU metropolim petunt , ubi in ingentibus faxis ,jpretis algortbus , perpetub uirefcit
quens in
Italia
,

C&tertm b&c urinam ciet3

& arenula* & renum cakulos

pellit ,

unde inter faxifragorum genera quibufdam reponitur

Teculiariter

..

"

InLib quar tum Diofcoridis.

.

1043

Teculiariterautempmftarehanccompertumeftadpuerorumenterocelas. Scimus enim nonnullos efjefanatos, baufto tantumhuiufceplanUpuluere,continuisquadragintadiebm,quibm manifefio coUapfa inteflinaiu fcrotum cernebantur. Efi&aiiapiantacuiusquoquenosbicimaginemappinximm,quani quidam kgitimam Diojcoridis paronycbiam
faciunt
.

Horum ego fententiam nec probare,nec improbare aufim .

Sit itaque de ea
.

aiiorum quoque iudicium

Habct
1
,

btecfUia peplo tongiora,ftoresparuos,copiofos,racematim cob<erentes,albo colore

Sed qui Taronycbiamfiorerefcribant

i

baclenus non legi . Quinettam mihi incompertum efl an in petris oriatur

pl.medic.ita de eafcnbens
.

Meminit Taronydm G-iknus tib.v

Taronycbia ab

effeclu

nominata

efi

:fanat enim paronychias,

:

& ut

refert Diofcorides

.fim- Paronych!* ui fauos res ex GaJ -

quoque . Vis

eins tft

tenuium partium,& exkcatoria morfu uacans

talia

enimfint oporiet,qu<cpxronycbiasfanant. Tor

rbfatis conflat
!

tak ejfe idoneum ad dtgerendos affetlus omnes,qui digeri poflulant . Siquidem eiufmodifimt , qux cum ex

tertiofintordimexcatfacimtiim,&deficcamtim,uelut&boc,effentkinfupertenuimnpart'm^
^a.pmu^ia.,pariter Latinis

&

Tlanta Grxcis

NomiIU-

Italis

Taronycbia nominatur

XfunnSiai.

CHRYSOCOME.
:

CAP.

L.

coma fpecie corymborum,hyfibpo fimili: radice hirfuta, modo,tenui,cyperum cequante guftu non iniucundo , ex dulci auftero in petrofis, opacisque nafcitur Radix excalfacit,& adftringit his conueniens , quos iecur,autpulmonis inflammatio male habet . contra purgationes uulua?,deco&a cum hydromelite aflumitur
ueratri nigri
:

CHryfocome palmi altitudine fruticat

.

/~~^ViChryfocomeninitaliamihioflenderet,hattenusrepmnminem.Quamobrem

in

eonaturx uiridario ,plantis chryfocomet

coimd.

\^compturibus nobis incognitts referto,quod tantum infui ipfius ufum colit natura,ne omnibus exuta medicamentis, fuis eium languoribus mederi nequeat,eam uirefcere,& fiorefcere omittamus,donec nobis,autalijs compertam in com-

&

munem quoque cognitionem,& ufum prodere contingat .

Gaknojiibuciam : quas
fites
.

Interim tamen, ut noftrum infktutum fequamur , uires eius ex

ipfe libro

1 1 1 .fimplicium

medicamentorum,ijs uerbis defcripfit . Cbryfocome uocatur

.

& chry

Chryfocomes

Bgdix uinccntes acremfimut,& adftringentcm qualitates babet : quare neque multi ufus eft
,

Vfui tamen

eft deco-

cla in melicrato inperipneumonijs

Xpva-ox.t'nfec

& morbis hepaticis

Sed

& menftruee purgationis prouocandx uim quandam obiinet.

CAP.
LI.

Nomiiu.

Gr&ci,ut etiam Chryfocome Latini dicitur

XjwnVwr.
?0

CHRYSOGONVM.
,

CHryfogonum dense fruticat, quernis folijs

intus ruberrima,foris nigra. auxiliatur

flore coronarij uerbafci

Quaj

trita

cum

: radix ut rapum extuberat, aceto, atque impofita , muris aranei mbrfibus

CHryfogonum,nifi aliunde m Italiam deferatur,inter ptantas,qu<e minimi cognofcuntur,

& ipfum perpetud recenfen-

dum effe putauerim : uel nobis in abditifiimis natura hortis,ubi delitefcit,inuefligandumerit . Idftquidem baclenus mihi neque inuenire,neque ab atijs compertum uidere licuit in Itatia . Quodwuriwm Grm,Latini quoque Chryfogomm Nomina.
dicunt.

jo

kviww.

HELICHRYSVM.

CAP.

LII.

HElichryfbn, quidam chry fanthemon.nonnulli & id amaranton uocant, quo deorum fimulacra coronant. Ramulum habet candidum,uirentem,re&um,firmum:folia intercedentibus fpatijs an
gufta,abrotono fimilia:comam aurea? lucis,in orbem:umbella rotunda, ueluti ficcis cory rnbis dependentibus: radice tenui Nafcitur in afperis,& torrentium a alueis . Contra ferpentium i&us, coxendi cum dolores,urinae ftiIlicidia,ruptaque;,coma e uino pota opitulatunciet menfes Sanguinem concre. .

^^jy^
rfwfi torre
tmm
0CIS '

tumuentrisacueficaeabfumit,pOtacummulfo:ieiunis,triumobolorum pondere,fiftit deftillationes, data in uino albo diluto.Veftibus inferitur,ut eas ab erodentium iniurijs tueatur.

o Tf *T Elichryfon copiose" prouenit in Hetruria inpratisgracili folo ,

incultisq; locis ,fiticulofis collibus

necnon etiam in

He

j ic{l

fi

con

X Xfiumimm
commddihyeme

alueis

Caukconftat reio,<equati,ac Ugnofo , cubitakm longitudinem non excedente :folijs per interual

frderatio.

la emergentibus,abrotoni cemulis : comantibus in cacuminefloribus, aureo colore fulgentibus ,

&

in

cohdrentibus , corymbacea facie,ueluti myriophyUi,uel agerati : qui exiccati aureum colorem diutius retinent .
,

orbem umbilU modo Troinde

qubd-eo temporeflores deficiant,pueU<eficcumHelycbryfumcoronamentis fuis inferunt,

quemadmoin fuis

dum& jLmarantumpurpureuw,quodnoftris Hetrufcis

clariftimis de fiirpiumbiftoria

uulgb diciturFioruetuto . Helichryfumdepinxit Fuchfius

Fuch.error.

commentarijs , foiio

echij

acukato

& fioribus buphthalmi

.

Qua in piclura ipfum

dece-

ptumfu(J)icor , qubd ea Helichryfo minimi rcjpondcre deprehendatur

Heiichryfi meminit Tlimus lib.xx i .cap.xxw.ubi

de eo

differuit his uerbis

:

Heliochryfum,inquit,quod alij Chryfanthemon uocant,ramutos babet candidos : fotia fubalbida,

abrotono fimilia
;

adfolis repercuffum aurealucis

.

m orbem uetuti corymbisdependentibus,quinunquam marcefcunt.

obferuauit

qua

de caufa deos coronant iUo

Quod diiigentijfime

Ttokm&us rex ^iegypti

K[afcitiir infiutetis

Eft

& alia

ptanta ,in Itatia quoq;nafcens, quanobis Hex.ichb.ysvm

altervm

uocare tibuit ,qmdfolia iUiquoq; ftntangufla; & aurei

,1044

And. Matthioli Comm*

HELICHRYSVM.

& aureiinfummitateflores
futa
.

SedhaUucinantur,quiplantam,quamquidam

Stoecham^Itrinvm

uoeant,legitu

mum Diofcoridis Helichryfum effe cenfent.

bcfhodorati, in

Siquidem folia illi tenuia abrotani modo nonfunt,fed longa,albicantia,& hir-

Caules palmares, aut mawres , lanuginofi,& incani,in quorumfummitatibusfloresfunt aureo colore fulgentes, glo

umbclU diuulfc modumftfe pandentes . \adice nititur breui,& fubnigra

:

excalfacit

&

ftccat

aperit

&

abftergit , ut amartufculus tndicat fxpor

quinetiam nec adftringentifacultate nacat

Decotti flores,aut ex umo macera

ti,iocinoris obftrutlioties aperiunt.proinde datur utiliter

eoru decottum, aut dilutum regio morbo^xut malo habittt affettis.

Xdem potum interaneorum uermes necat. Medetur tota planta omnibus cerebri morbis afrigido prouenientibus,nempe pituitoftsfiuxionibust dmurnis doloribus) comitialibus> rtfolutis,& idgenus alijsfiue eius decottufumatur m potu, fiue her
baipfa

In Lib quartum Dio/coridis

.

105-4

HELICHRYSVM ALTERVM.

Wlki

r:

;,

srfBi

I o 4 ipfa in puluerem trita ex rbodomelle bibatur,aut oxymelite.ln lixiuio addita nonfoliimprafcriptis morbisfert auxiliut ubi eo caput abluatur,fedfurfures quoque abftergit;& pediculos necat. Datur
wafupprefliones,fiquidemrenes expurgat,
obftrutliones parantur
.

cum berba ipfa tum eius decoclum , ad urifiigidos

,

& urinam peM.Addmturfi.ores infomentis, quczaduterimorbos

&
&
in uefica ifed

&

Helichryfi ui-

Helicbryfifub Amaranti nomine mentionem fecit Calenus libro v I .fimplicmedic.fic inquiens. res ex Gal. grumos fangui jtmarantumfacuUatit eft incidentis,& extenuantis . Coma igitur eius mcnfes cum uino pota educit :

Et omnes fimpliciter fiuxioncs,potadeficcat,ftomacboinfefta. h&cGalenus. Cs,terkncumHelicbryfumtamDiofcoridi,quam Galmo jLmanis liquare creditur

,

nonfoliim inuentre,fed

tuncpotius cum mulfa bibenda

rantumdicatur^opportunanobisfefeoffertoccaftOiUtbic

^maranti

^fJJJj^
& u ires.

purpiirei,quod 3 utpatild antil diximus,dno~

Tttt

ftris

1046"

AncLMatthioli

Comm.

STOECHAS CITRINVS.

ftris

uulgb uocatnr FiorueUuto

,

hifloriam,& uires tradamus , prafertim qubdpuellisgratijjimum fit hyeme infuis texen-

dis corollis
lia

utpote qubd tam

:

profert ocimi maiora

Hoc itaque fo , qudmficcum purpureum , acfiammeum colorem diutius conferuet . caulem craffum,pinguem, fuhruhentem: florem fpicatum,admodum purpureum . qui quanquam
rec ens
1 1
.

diuficcatum{utfupradit7ume$)afferuatur,baudquaquamtamen Juum deperdit colorem. jlmarantum hoc , quantum

equidem reor,memori& prodidit Tlinius lib.xx I .cap.vi

fpica

.cumfic inquit

^Amaranto non dubie uincimur

Efl
.

autem

purpurea , uerius qudm flos aliquis,& ipfe fme odore

.

uenit\Augufio menfe.-duratin autumnum

cuncliflores
,

madefablus aqua

reuiuifcit ,

&

TroMexandrino palma,qui decerptus afferuatur . Mirumq; pojlqudm defecert hybemas coronas facit . Summa eius natura in nomine efl , appellato qitoleetius renafci

Uirumq\ in eo gaudere decerpi ,

&

niam non marcefcit . Hatlenus de amaranto Tlinius . Huic facultas inefl(ut recentiorum quorundam fert opinio) frigida
tyficca .-proindefios eius potus cceliacos,& dyfentericos iuuat
.

Menfium abundantiam cobibet,& albas uterifluxiones.

Quinetiam

InLib.quartum

Diofcoridis,

1047

AMARANTHVS.

10 Quinetiamcruentaexpucntibusprodejl ,pr&fertimfiinpulmone ,uelpe&ore,uas aliquod fraftum fuerit . Tlanta, qu& Nomma.

'

Crtecis thl^ve-ov^Sc

iui-tfvw , Latinis pariter Helichryfum

xwdriw,.

CHRYSANTHEMVM.
.
: . .

& Heliocbryfum appellatur

, ,

: Italis,

Helicbrifo

CAP.

LIII.
,
,

CHryfanthemon aut caltha,nonnullis buphthalmos herba eft renera fruticofa laeues proferens caules,& multifida folia flores fupra modum fplendentes,luteos orbem oculi imitantes undc
buphthalmi nomen traxit propter oppida nafcitur cuius caules oleris uice manduntur Flores cum cerato triti,{teatomata difcutere produntur . Regio morbo correptis,colorem bonum breui reddunt, 11 fequcnte longo balnei ufu,po(t exitum ebibantur non defunt,quicrediderint Bupbtalmum,& chryfanthcmum unam,& eandem plantam ej]'e , qubdpari- Q^jyf^^^i
.

QVanquam

bus notts interfe certare uideantur

tarncnfiparticulares qutcdam notte in utnfque diligenter exptndantur,facili confid.

inter hasplantas difcrimcn aliquodnotari dcprebendetur

pitibus de hisfpeciatim differuit
.

. <Jj<od cum optimifcirct Diofcorides,diuerfts libris,diuer(isq; at Ouod ittique rninime fec/JJet ,}i compei tum babttij]et,nullam inter eas intercedere diffe-

Tttt

rentiam.

1048

Ancl. Matthioli

comm. CH.RYSANTHEMVM.

rentiam

Qu& tamen hinc cognofcipotefi,primum qubd Bupbthalmofolia infintfceniculo fimilia,quplan capillaria confilentio praterijt.
.

\q

ftant:Chryfanthemouerbtenera,multifida,minutimq;perambitumlaciniata. Deindc chryfanthemicaulesincibismandi

aliorumolerummodofcribitDiofcorides:idquoddeBuphthalmc agens
reddidit anthemidi fimdes
:

Traterea

flores

Buphthalmo

Cbryfanthemo uerb lutcos,& uehementer fplendentes

Cdterum de horum

uiribus differens,
.

Buphthalmiflores^cum cerato tritos,tumores,duritiasq; difcutere tradidit in uniuerfum ,

pofiea de Chryfantbemofcribens,buiusftores,inquit,fteatomata difcuterc produntur,particulariter

& affirmatiue locutus Verum & dubii locutus H&c

.

fand harum plantarum manifefia difcrimina faciunt,ut credam,qubd aliquis antiquorum curiofus , mmisq;fciolus Buphtal-

mum
caput ^rcftku-

<& Cbryfanibcmwn unam tantttm referre plantam forte exiftimans , omnia in Chryfanthemo adiecerit ,

rit,qu libro tertio de Buphthalmo

memoru prodidit Diofcorides. quemadmodum imprudenter de I^iita

.

& confude& Hyperico,

jlfa.

ro.&Bacchariabalijsfaclu7}iejfeinpriecedL'ntibuso(lendimus.

Hocitaque argumento ftetus crediderim ego boc modo

tum.

Chryfanthemi caput

tffe

legendum

Chryfantbemon herba

eft

tenera,fruticofa,l<eues profercns caules,&folia mulnfida:

floresluteos,admodum fplendentes . Eius caides nunduntur

okrmn tnodo .

flores

cum cerato

tritifteatomata difcuttre

prvduntur.

In Lib. quartum Diofcoridis.

cum Buphthalmo confuderunt . Chryfanthemon,cui nulla prorfus ex modo
vit in Scnenft agro
.

o 45)
proue-

produntur . Hitic itaqiicfic Chryfxnthemi capite reflituto,facile paiebit , quantum aberrauerint ij , qui chryfanthemum
traditis reclarnet nota,fi-equenti(~imum

Quinctiam copiofiffitnum in Boemia,Morauia,& ^iuflria in campis prouenit . cuiusfolvjs infima plebecula,in Hetrtmapro olcre uefiitur.Buphthalmum uero etfi antea d me non uifum in noflris commentarijs Italica lingua
confcriptis confeffus cffcm
;

ad nos tamen boc anno uerum Vatauio allatum effefuperius infua mentione indtcauimus

ejuod

ttiam poflea accepimus Vifis d Luca

Cbmo medico clarifiimo,& rei berbaridi peritiffimo, omnibus prorfus

adflipulantibus

notis,qux,

illi
.

tribuuntur

Quofatlum efl,ut certius aufim affirmare Cbryfanthemi hifloriam auc~lam,deprauatamq; effe in

Diofcaride

Credidit Leonardus Fuchfius medicus dotlifiimus infuo deplantarumbifioria commentario,Cbryfantbemum Fuch.error. illud effe ranunculigcnus,quodfolio apij,luteisfloribus,in pratis plurimum nafcitur . Qua in opinione quantum,pace eius

dixerim,hallucinetur, euidentius omnibus

libris

effe

puto , qtidm ut u nobis oflendi debeat

Chryfanthemi meminiffe Galenum in

defimpltcium medicamentorumfacultatibus,bat~tcnus incomperttm habeo.Ems nornen

,

Gmcum eft

^f uo-rtWe/w

La Nomiua.

tinum item cbryfantbemum : Italicum

Chryfanthemo

AGERATVM.

Tttt

Kyipitrar.

10)0
*>>.
a

Ana.
AGERATVM.

iioli

Comm.
CAP. LIIIL
,

Meunf

&
W?
"

/*

i.^ftc*

c J-A- me fimilis umbellam gerit,inqua flos bulhs aureis emicat

.

Gcraton a fruticofaherbaeft b ,palmariIongitudine<iffurgcns,fiinp!cj{,hiirailis,ori:^nomaxihelicryfb minor . Nomen ci indtuftaenij;a

Orib.JW tumeft,quoniamdiutifllmeflosinfuacolorisfpecieconferuetur. Visdecoc!iferuens:huius

1

teorum!"" dor urinam cit,& uuluae duritias emollit

c

dfflofxopti

**%.&bullis aurcisii

AGERATVM ALTERVM.

milis.

.._

X
X
mus

Tj^fciturJ^geratumpafJiminmiuerfaHetruriajolijsoriganoproximh:^

deratio.

Hanc herbam Mtfues Eupatorium exiflimat,ut fuperius in Eupatoru' commentatione abunde dixi. Ea d noflris Senenfibus uulgb appelktur herba Giulia Sententin, huic noflr<e refragatur Jndreas Marinus Medicns atatis noftrx nonpojiremus,infuis in Mefuem amotatiombus , his uerbis,ubi in Eupatorij caput commentatus efl . Cx. .

\ Ucbryfi modo

terum

InLib.

quartum

Diofcoridis

ioji
uix adducor,ut credam.
diligentiffi-

teriim hanc ipfam hcrbam(Eupatorium fciticet,aut Iuliam intelligens) Diofcoridis jlgeratum

effe

7>{am infignem amantudincm qu<e cuiuis uel imperito berbario,prima occurrit,niillo modo Diofcorides, alioqui
rnus tjcuijfet,qu<e iamen in hacplanta adeb infignis e(i,ut ob banc ipfam maximi,pr<e c&teris notis,ad
fit

Eupatormm Mefue
interfe differant,

referenda

Folia pmterea nonfunt origano,jed centaurio potius minorifimdia

.

qu<e foiia

quantum

omnes nornnt
tneminit

jtd b&c urinam ciere,uutu<equc duritiasmollire jLgeraton

Mefues,qui ab eodem Diofcoridemulta diligenter fimpfit
;

Diofcoridcs e(l author,

quorum effetluum ne

qmdem

Huc accedit,qubd jLgeraton , Galeno autore,

uim babet digerendi,& quadantenus phlegmoneliberandi quod tamen Mefues nonfcripfit . adde,fi placet^qitbdnuUum ca loris,aut ficcitatis gradum ei Galenus adjcrtbit,ciim Mtfv.es catiditm in primo,ficcum,in fecundo conjiituat . Qu<e res tantifuertapud me momenti,ut ab Eruditifitmi Mattbiolifententia,quanuis inuitumme recedere coegerint : Intcrim
1

dum ab

eo meliorafuper eo capite,ut Jpero cdentur,quod utfacdiusfacere poJfit,atiam berbarn bic pingi iujfimus,quam Tetrus jln
tonius

Micbaclw Vatritius Venetus harum rerum dtligentijfimus indagator,pro Agerato babet

cuius profctlo opinioni

nonpojfum non ajfenttri,cum uideam notas omnes <Agerati huic planU mirum in modum conuenire . Siquid tamen uel
thiolus ipfe,uel alij pr<ejiantes in re herbaria uiri aduerfus

Mat

eam opinionem habuerint , lubens eorum iudicium ,

& cenfuram

fubibo

H<ec iUe , Quibus stn retli jLgeratum examinauerit,& an eius argumenta , quibus contra meutiturfirmane an

infirma habeantur,exhis,qtt<e nunc

di&urusfum Vjfaciie intelligent,qui materiam Medicam tenent

qu<e infigniter

Qubd itaq; Diofcori-

des amaritudinis in Jlgerato non meminerit,cum ea

ttm euides in hac plantaguliantibusfefe oJferat,id ne tantiUum quidem

,

me d mea dimouet opimone,cum illi piurim<e defcribantur plant<e

defcribendis,amaritudinis meminit . jLmarafanefunt SciUa
,

amars, degufiantur , et nihil tamen in ijs

Cyclaminus,Efculentus bulbus, Abfrnthium , F^tta,Har-

mala,Hieracium , Senecio , Fumaria , Conyza,iryonia,Eruum,Capparisplanta, Hedera ,

Marum

Tolium, Chamepitys,

20

Verbenaca, Betonica,Tapaiieris cumfolia,tum capita,Opium,

hil

&

alia

quidem nonnuUa,de quarum tamen amaritudine niquan-

memcrixprodidit Diofcorides : quoft,ut nihd prorfus Marini argumento dimouear,ft etiam in J.gerato amaritudinis
Folia pr<eterea,inquit iUe,nonfunt Origano,fcd Centaurio potius minoris fimilia
.

notam filentio inuoiuit .

qu<efolia

tum interje differant,omnesnorunt H<ec fiquis cribrauerit uerba,facil<]bic Marinum baud diligentcr duashafce plantas examinaffcaut infpexijfe iudicabit . Minoris cnim Centaurij folia,& onitis origani, parum ad modum facie inttrfe dijferunt
ciere
.

Itaque retti dixijfet is dijferentiam hanc nouiffe omnes

,fi fe excepiffet

Deinde qubd Juum Ettpatorium urinam

effe

non fcripferit Mefues , idab eo fortajje pr<etermijfum cenfemus,quod hancplantam ignorautrit

ejfe in

Diofcoridis jLge

ratum.Vcrum cum Eupatoriumfcribat calidum

primo gradu ,

& ficcum

in fecundo,

quinetiam compofitum exfub-

fiantia calidafubtili, quis unquammediconmnegabit

Eupatorium hoc haud urinam ciere?

& idemquoque muliebrium

Mefmmfuum

locorumduritiasemoUire^]^am&Iris,&jLgrefi:scucumis,qucequoquecalidiorafunt,&ficciora,idifficaciter

30

jLdh<ecqitbdMefuesfuoEupatoriouimdigerendi,&quadantenusphlegmone tiberandi non reddiderit,citmtamenGalemsjlgeratumhifccfacidtatibiis refertum cJfefcribat,repeto Diofcoridis jlgeratum haud unquam nouiff
effe

Eupatorium . Siquidcm nibil uetat quin id Eupatorium pmjlarepojfit , cum ipfe ajferat Mefites,qiibd fubtiliatiuum eji
attratlionc
.

& refolutiumnconuenicnsfine

Tojlremo qubd Galenus jLgerato nuUum caloris attt ficcitatis gradum adfcri

pferit,ut Eupatorio adfcribit Mefues,nihilprorftts

momenti hoc argumentum habet . Galenus enim nonfimper ftmplicium

medicamentorum qualitatesfplures Galenipojfem adducere locos)per gradus explicat ,

& pr<tfertim ubi breuitati

nifi

fiudet.

fedquisadeoMedic<emateri<etamrudis,tamq;ignarusfuerit,quinonputetnouiJfeGalenumcatoris,&ficcitatis haudexpers
cjfe

jLgeraium,citmfcribat effe illi digerendipoteftatem ? Siquidemfacultas h<ecfieri nequit

d caltdis ,

&

ficcis

temperamentis .

Id quod Diofcorides non pr<etermifit

cum

ait /^w^ivlit-)^<i!pi-\.\)^<t<vj^ou-?iv^a>7iKnv-idefi

uim

habet decoclum ipfiusferuidam . H<ec itaq;

ckm Marini argumenta infirma admodum reddant,manebo

ego tnfententia.

40

&pr*fertim cum Iuliam herbam uideam cumfolia tum caules <edere origano baud dijfimiles , quinetiam umbeUam aureis
bullis

micantem Helicryfi modo cuius aureus color,inficca quoqueplanta diutijfmi conferuatur , unde(ut
jtgeratum

retle Diofcori-

iesinquit)jLgeratifibi
fe plantam

nomen adinuenit . Kfam hac tantitm nota quijpiam iam certiorfieri poterit, unam
.

& eandem
.

ef-

Ctsterum non pojfum non mirari Marini ingeniumyqui , ut faciliusfut ipfe inquit)meliorafiiper J.gerati capite fcribere poflim plantam d fe pitlam mihi ojfert , quam aTetro jintomo Michaelia
Tatritio Veneto pro jlgerato haberi ait,cum ca jigerato adeo habeatur diffimilis
,

& Mefuis Eupatorium

ut nihd difiimilius

effe pofiit

Siqui-

umbeUas quoque mllas ,fedflofculos racematim cohxrentes balaufliorum dem h<ec origani nuUas omnino notas habet, jLgo eifigie Infumma ubiplantam totam expenderis,nibilprorfus reperies,quod minimam jLgeratiparliculam referat . tamen Marinogratias,qubd eum non dubitem banc mihi obtuitJfeplantam,qubdputaueriteam legitimum effe jLgeratum,
.

&

magisfortaJfe(utuideo)aliorumopinioniaddit~tus,qudmexplorandisyLgcratinotis.
-

Verum
cum

ego ingenerofum mibiejfe

primo de aiimentorumfacultatibus in ipQ putarem,ex commcntario tantumfieri naucierus,ut retle Gaienus admonet libro
fius prcefationiscalce
.

jltfane b<cc inuitus admodumfcripfi,qubd tantafit plant<e illius

jLgerato dijparitas , ut in ea

cenfenda,opus mibi nonfuiffet tantamfacere temporis iatluram . jLt qui Marini uerba bucufque me protraxerunt,qmp-

pe quifcribat,fiquid contrd eius opinionem habuerofe lubens inditium

eji

cenfuram meam fubiturum . Qu<e uerba (utfua humanitas)ad rejpondendum me impulerunt . jLgerati uirespaucisperjirinxit Galenus libro v 1 1 .fimpiicium medica mentorum,fictnquiens. jLgeratumdigerit^&inflammationesleuiterquodammodorefkiuit . Qu<e herba dy^pajav Gr<e
ci,jlgeratum qitoque Latini dicitur : Italici, Herbagiulia
.

&

Nom M>
;

nf>peV.

VERBENACA.

CAP. LV.

duxifle uidetur,quod columba? cir60 PEriftereon,fiue uerbenaca,nafcitur in aquofis . Nomen ex eo ca hanc perquam libenter ucrfari foleant . Dodrantis altitudine, & interdum amplius adolefcit Foha Tttt 4

I0T2

And. Matthioli Comm.

VERBENACA.

Folia ecauleprodeuntincifa,& fubalbida.eafingulari ramo,radicequefo!a,conftareepiusinuenitur.

IQ

Folia curn fuilla adipe recentUut rofaceoimpofita,uuluarum dolores finire putantur ignem facrum
:

illita

ex aceto reprimunt putrida ulcera cohibcnt uulnera glutinant , ueteraque ex melle ad cicatri: :

ccmperducunt.
t Antiquus
manufcriptus codex vftp} <S.

Yttifrrdn.

tSACRAHERBA.
a

CAP. LVI.

vof.i.Defupina

SAcra herba, quce & periftereon

in

Verbenaca. a Idera uiSiov

i.fupina.

quibus ex interuallis

folia quercus,fed minora,anguftioraq;,

nominatur,ramulos emittit cubitales,aut maiufculos, angulofos: eifdem diuifuris , in ambitu,colorc

aliqnatenus ca.'fio:radixlonga>tenuis:flores purpurei, graciles.Folia cu radicein uino pora,iIlitaueaduerfusferpentespollent.eademdrachma*ponderecumthuris obolis tribusin uini ueteris hemina, inflammatioquadragenis diebus.ieiuno ore,contra regium morbum bibuntur ueteres tumores ,
:

&

nes

IiiLib
:

quar tum Diofcoridis.

o>y

nes mitigant fordida ulcera purgant . Tota in uino deco<ft.a,tonfilIarum cruftas abrumpitroris nomas gargarizatucobibet. Aiuntiiaquarpargaturtncliniumjquamaduerit^ljctioresconuidusfieri. Da- b Meum.**turpotandumintertianisfebribus tertium atcrra geniculum,cumfolijs circundantibus:quartanis p'*wtT*.i.lti

quartum . Sacram uocant herbam , quoniam multum ad amuleta b , expiationesque commendetur.

Erbenaaz du# habentur fpecies , re&a>&quamfupinam uocant.Hanc cam ejfe mlunt, qim lh$$
mtpirtpui Diofcoridi dicitur
.

lbatlonM -

fartdfn

>

illatn qutS
.

Verbenac*

\\ecla htsc

dt&a eft,qt:6dfingidari caule>ipfthj; dodrantalhfine ramis affurgat

efl

Supi- confid.

va altcra,qu6d cautes,& ramos non ita reclos efigat,fed ctrciimquaquc diffundat,atitifmodi

uulgaris Verbenaca,qu

gitimaYept 'CoTtutn mibi perpetnb fuerit .

1

CtSteriimqiiam-atpmiptavriuncupantunicotantiimcauic&unica radicecon-

o ftantem(fi uerafateri debeo)ea d me nufquam uifa eli,qu<s notis omnibitslegitimam referat, &ft non defint qui uelint uer benacam banc eam effe plantam,quam nos,de.fiderite fuperius agentes,primo ibi loco pinximus . Vcriim cum uideam hanc
flahtam,ab una radiceplures edere caules,ipfosq; non dodrantales,fed fefquiatbitalts, folia baud fubalbicantia > &flores incaule uerticiUatimprodtuntes,ut in Marrubio,ac nulla in partc aliqiiidgerere > quod cum uulgari Verbenaca cognationtm prtcfeferat,ego qnidcm ad credendum adduci nequco,banc herbam effe Verbenacam, -jnpKtptav diciam
;

obferuaui

egofcpc, ubi uulgaris Verbenaae plurirnumprouenit

r6
,

effe

quafdam ipfimptantas
,

quts cauies rctlos edant

quafdam ue-

qus,

humifere procumbant . quofatlum

,

efl

utfujpicarer

hinc fortaffe

harum differentiamfumpfiffe cos,qui retlam

fcribit
.

Verbenacam

& fupinamfacimt

Montt me adhoc Tlinius , quiparuam inter has inttrcedere differentiam

Ve-

riim id mihi nimqmrn certumfiatitcrc uolni.Videant

& examinent quoque

.

alij

diffcrcntiam hanc,

& eorufit quoq;

nunquam

iudiciu.

Htnc ft,ut infuo

uenire

infigni deftirpium hiftoria

uc commentario Facbfium uirum alwqui eruditiffimum,aptrt erraffe exillimem: F "- Crf r-

2 O quippe qui difcriminis caufa Vtrbenaas retlmflorem lutcum tribuat

:

Quod tamen

in

Diofcoride mihi

licuit in-

qucmadmodumnequcin Vlinio

qui utranque VerbcnaCtSjpeacm libro xxv.cap.ix. his uerbis defcripfit.

IJuUa

tamen Rpmanji nobilitatisplus habet qudm hierabotane,aliqui periftereon,noftri ucrbenacam uocant. Htsc eft,quam legatosferread boftes indicauimm
liofx
>
:

Hac louis menfa uerritur ,

domm pnrgantur, luftrarfturque

utriufqtie plures
>
.

Genera eius duofunt:fo.

quamfizminamputant mas rarioribusfclijs . I{amuli

tenues,cubitales,anguiofi

Folia minora,

qudm querciit) anguftioraque , diuifuris maioribus : flos glaitcm: radix longa , tenuis JJafcitur ubique in planis a^tioQnidam non diftingnunt ,fcd unum omnino gtnmfacinnt > quoniam utraque eofdem effecltts habeat Vtraqueforfis
. .

tiuntur Galli ,

& prtccinunt refponfa

Std magi utique circa hanc infaniunt

Hacpetuntlos impcirare quczuclint exifti>

mant,fcbrcs abigere > amiatias conciliare > nullique non morbo mederi .
aut folconffiaatunfauis ante,&melleterradpiamentumdatis
.

CoUigi circa canis ortum deberc

ita ut

ne luna,

Circumfmptamferroeffodifinifiramantu&infubli.

JO me tolli : ficcari in imbra feparatim ,folia,caulem,radicem \mc vliniits

dipoteft error Fucbsij Brttnfelfiumfortifecuti,qu6d infuis de

Ex quibus uerbis, ut arbitror,facilc deprebcncditts, vrv,

plantarum bifioria commentarijs primo

Vcrbcna

cafcemina cam plantam dcpinxerit>qute\Diofcoride , ctsterisque antiquis fcriptoribus Erigeron >fiue Scnccio nuncupatur , tametfi mutata fenteruia libro primo de compofitione medicamcntorum in ultima metbodo, retfam ucrbenacam per-

per.humeo iudicio,alteramfmapi (beciem effe conttndat

Cttteriim
ttna

haud nefcius Galenm nullum>uel paruum

1
1

inter utrafres ex Gal.

que utrber.acas difcrtmen cffe , breuiter de earum uiribusfub

tantumfpecie dtfferuit libro v 1

.fimpiiciitm medica
.

mentonmhfic inquiens . Verbcnaca ideoperiftercon appeUata eft, quodin ea perifttr&> hoc eft > columbte uerftntur Vim habet adeo deficcantem,ut uulnera conglutinet . Et iibro fecundo de compofitione pharrnacorum fecundum locos,de antiquo
capitis dolore fcnbens,fic inquit
.

ximc uiridis:imo

& arida chn radicibus,etfimul cumferpyllcoleo incotla

uocatur : Latinis,Verbenaca retla
.

Omniumporro iongi maxime" difcutit,& pcrfctle corroborat ucrbenaca reia,maConvjdenda etiam adea crocnditiadis maxi.

40

mts
tis

mxta aquas nafccntis radix . Quin

& ipfam perfe uerbenacam,fi oleo incoxeris

.
>

caputq; inde rigaueris

omni capiNoraina.

doiori antiquo exfiigiditate,aut ex craffis humoribus oborto medeberis

Vrimum Verbenaasgenus Grtecis jtpurtptav,

8cirtpi?tptav<>'p9os

Mterum uerogenus Grtscis hpd /Sot^',& vtpirtptvv Crfiot appella-

tur

Latinis,Vtrbenacafupina . In uniucrfum Itaiis Verminacola,Berbena

& Berbenaca nominatur

Germanis > Eifen

Kraut.

k\?dy *xot.

ASTRAGALVS.

CAP. LVII.
^JJSS^J;
nffimas.

rotu Stragalus paruus efl a terra frutex,folijs,&ramis ciceri fimilis:flore purpureo paruotradice a cornua,in da raphani modo grandi,q adnatas appendices firmas habet,nigras, pra?duras,ueluti
5 o cadix

b Memphis Arter fe implicatas.guftu adft ringentes . Nafcitur in uentofis,opacis,& in niualibus eo mlpar fcatet . Aluum fiftit radix in uino pota urinam mouet: uetuftis ulceribus ficcaefficaciter
. :

^f?

onbafius.

gitur :

fanguinem fupprimit . a?gre propter duritiam tunditur

Stragaliplanta
,

j^

& qutsdam

in ca defiderari uideantur,qu<s

quam in commentarusnofiris antea editis appingi curauimus>cum diligentius a ^ftragalipropria fimt,non libuit hic eam recudere .
1 1

nobis infpcBa fit,

Aftragih con-

J.firagaius aliter

dVlinio,qudmaDiofcoridedefcribitur. Vliniusftquidemtibro xxvi.cap.v

i.jftragalumhis

notis repr&fentauit.

Mragaks > inquit,folia habet longa> incifnris mdtis,obiiqua>circa radices

radicts uiUofas , vmplicatas,rubras>pr&duras .

caules tres, aut

qmtuor :florem hyaanthi:

Vbeneo J.rcadiz.
Mragali
ex Gal.
uir

Islafcitur in petrofis>apricis>& ijfdem niualibus ,ficut

6o

exiuhiitafcriptum ita fcriptum reliquit . jftragalusfrutcx eft , ubi itorum , p&tmi :i:Jflragati Gatenus libro vl.fimpticium medicamentorum ulcera uttcraacaexiccantium . gitus , radices babtnsadfiritlorias > quamobrem etiam in namero efi non inftrenud Vkrimnshuius fruticis prouentus trice obducit > aluumfiuxu tentatamfiftiuft quis in itino decoCtam radicem bibat .

Ham

&

eftin

VheneoJrcadu .IsGraconomtne &/)*j ako;

dicitur : Latino fimiliter

jftragaius:Italico,Jflragalo.

Nomin,

IOJ4
TVx/i

And. Matthioli Comm.

HYACINTHVS.
CAP. LVIII.
:

HYacinthusfoIiahabetbulbi:dodrantaIemcauIem,Isuem,minimo digito tenuiorem , herbacei colons comam procumbentem florum purpureorum plenam, incuruam radicem quoque bulbaceam. Qua?,ut creditur,pueris cum uinoalboillita,pubertatem coercet,& non patitur erumpere: fiftit aluum pora,& urinam impellit phalangiorum morfibus auxiliatur . Semen adftringentius eft,the
:

yacis expetitum : regium morbum emendatjcum uino potura

10

HYACINTHVS.

Hyacintbus

In Lib. quartum Diofcoridis,

HYACINTHVS ORIENTALIS.

o yj

10 HYacinthus in uniuerfum in campeflribus interfegetes,& infyluis prouenit :folijs,

drantali , uiridi,tenui , Uuiq; :floret

& radicibus bulbaceis

caule do-

Hyacinthi
fideratio.

C(

cum uiolis circafinem Martij ,

&

jLprilis initium :florentem emittit

comam,

ab ipfo caulis medio ufque adfummumpurpureis circundatumfloribus , qui maturefcentes ad terram incuruantur ,perdu rantq; diu anteaqudm contabefcant . Hetrufcis noflris Hyacinthi uulgb uocantur Cipoilecanine . Floresprimo (iatim ex~
ortunoftratespuericolliguntobpurpureicoloris pmflantiam. Mittd
pellareplacuit
,

mifti ad me lacobus

Hyacinthi gems,quod Orientale ap Mtonius Cortufus,rei herbarw ftudioft/fimus , quodfibi miffum ex Orientalibus ret

gionibus fatebatur . undenosiUiOrientalisnomenclationemaddidimus.Hyacinthiuires memoria prodidit Galenuslibro Hyadnthi viii. .(implicium medicamentorum,fic inquiens . Hyacinthi radix bulbofa efl , ordinisprimi in deficcando -.fecundi uerb res ex. Gal.
eompleti,aut certe
tertij incipientis in refrigerando
.

Itaquepueros diutiffime feruare impuberes

illita

cum uino

credttur.

Semen

lo f6

And.MaLtIiioli

omra*

HYACINTHVS ORIENTALIS ALTER.

ter- I O Scmen leuiter extergit ,'& adftringit quamobrem ipfe regio morbo laborantibus exhibeturin uino , ordine quidem Latinis ittm tio quadantenus deficcans , c&t erum in medio confiftens caliditatis , acfrigiditatis . Tlanta Grtcis vduifat ,
:

&

Nomin*.

Hyacintbusappclla Hyacinthus appellatur : ltalis,Hiacintbo

Cermanis , Mert%en bloomen : Hifpanis, Mayosflores:Gallis , Vaciett .

.Mtiicaifpo/aV

PAPAVER ERRATICVM.
.

CAP. LIX.
:

Apauererraticum,quodrhceadauocant,uerequidem inaruiscumhordeo nafcitur flore proti& nomen apud Gracos accepit Folia eruca* , aut origano , aut cichorio , aut thymo fimilia fpeclantur,fed longiora , diuifa , fcabra iunceus ei caulis , re&us , cubitalis , afpcr flos fylueftris anemones,puniceus,interdum albus oblongum caput , fed quam anemones minus femen rufum radix longa , fubalbida , minoris digiti craflitudine , guftu amara . Huius capha quinque , aut fcx in uini cyathis tribus ad dimidias deco&a, potui dabis , quibus fomnus accerfcndus eft Semina
^ nus deciduo,unde
: :

acetabuli

In Lib. quartum Diofcoridis *

PAPAVER

o J7

E R R A T

C V M.

io acetabuli menfura exaqua mulfa pcta,aluum Ieniter emolliunt ad idem praftandum mellitis placen:

tulis,& dulciarijs libis admifcentur . Folia cum calycibus

illita ,

inflammationes fanant : eorundera

fotu ,

& perfufione fomnus allicitur

Mthav nfitpX'
Satiui papaueris

PAPAVER SATIVVM.
&

CAP. LX.
.

genere,quod hortenfeeft,lemen in panem denfttur,qui fanis in ufu fit:co ctiarn uocant . Capitulum habet a longum,& femen candidum. a umm Sylueftre uero caput habet in(idens,demiffumque , nigrurh femen quod pithitis nominatur non- pn*.i. oblon um riullis tamen ipfum rhceas dicitur,quoniam eius fcapo la<5kus fuccus emanacTertium magis fylueftre,& ad medicinas ualentius,multo his longis,produ&iore capftulo Omniu in comune natura refri geratrix .quareficapitaipfa,&foliadecoquantur in aqua,fomnumfotu conciliabunt. BibiturdeVuutt co&um

E'ex melle pro

&

fefarna utuntur: thylacitin

'

ck8

And. Matthioli Comm.

PAPAVER SATIVVM.

Opium.

coclum contra uigilias . Calycescum polehta triti,& cataplafmatis admifti,ignibus facris, ihflammationibus ptofunt . Tunduntur quoque uirides,& digeruntur in paftillos,qui ficcatiad ufum recon duntur . Capita quoque per fe in aqua coquuntur ad dimidias,iterumque adie&o melle , dum humor coeatineclcgmatislentorem. Id medicamentum intufsi,arteriKfluxionibus,&coeIiacorumarFeacacia . Pa 5tu,doloris leuamentum prxbet . efficacius tamen redditur,addito hypociftidis fucco , paueris nigri femen tritum cum uino bibitur,contra citam aluum,& fceminarum profluuia . in peruigilijs fronti,temporibusque illinitur ex aqua . Opium eius magis refrigerat,infpilfat, ficcatque Surn fomnum allicit tufli,atque coeliacorum ualetuptumerui magnitudine,dolorem finit , concoquit , Ad dolores dini auxiliatur uerum fi copiofius hauriatur,nocet,cum lethargicos efficiens interimat capitis cum rofaceo perfufum,efficax eft aurium dolori cum amygdalino J myrrha,& croco inftillatur:

&

&

&

inflammationibusoculorumcumtorrefa&oouiluteo proficit:igni facrc&uulneribus cum aceto: podagrisjcumlaclemulierisj&croco.fomnumaccerficfubditum fedi pro balano. Optunum habc
tur

In Lib. quartum Diofcoridis.

tur graue ,

o jy
:

& denfura, guftuaraaru m,odoratu foporiferum,quod facilc aqua diluitur, Iceue , candidura, ncque afperum,neque grumofum,quod inrer colandum non ut cera coeat,& in fble diffundatur dein admotumlucernis,nonatraluceatflamma:extinftum denique odoris uim confcruet. Scdopion glaucio,gummi,aut fylueftris lactucae fucco adultcrant Verum glaucio fucatum , in dilutione croci colorem reddit: la&ucaceo fucco ficT:um,exiliter fpirar,& afperius fpe&atur gummi uitiatum fplendefcit,&inh"rmumeft. Necdcfunt,qui eodemcntisdcuenerint, ucadipem ei admifcercnt. Fictiii nouo torreturad oculorum medicamenta,dum mollius,atque rufius appareat. Diagoras,ut Erafiftratusauthoreft,ufumciusdamnauit,oculorum Iippitudinibus,&aurium uitijs infundi uctans,quoniam uifus aciem hebetaret , & foporcm gigneret Addidit Andreas , iilitos eo protinus excecari , fi non adulteraretur . Mncfidemus ufum duntaxat olfa&ahdi probauit, quoniam ad conciliandum fora num conueniret alioqui nobis ut noxio interdicit Qiix commentitia efle experimento deprehenduntunfiquidcm effeclus,uirium huiufce medicamenti ficlem faciunt . Quarc non alienum fuerir fcri ptis mandare,quonam modo is excipiatur fuccus Aliqui capita ipfa,& folia tundunt, & preio exnri.
:

'

Nomina.

munt,terentesque in morrario digerunt in paftillos: id mcconium uocatur , rnultum opio ignauius Porro opij faciundi ratio haccft. Cum rosin eo exarucrir,cuItrodecufIatim in ftcllas,ne penitus adi gatur,ex obliquo in rectum fummam curem incidereoportet,lacrymam exeuntem digitoinconcham abftergere:nec multo poft redire,ut concreta inueniatunetcnim qua? tum, aut poftcro dic criam offenditur,in uerere pila teri debet, in paftillos cogi cum tamen inciditur , retrocedendum eft ne

&

ueftibus fuccus deradatur.

TeUantur Maio menfe Tapauera erratica rubentibttsfloribus nitentia,in aliquibus campefiribus locis adeb numerofa,
htt deceptis

oculis,campi uideantur coccineis ueiaminibus ueftiti .

Horum flores non defunt,qm affirment

lateris dolo.

"a

P aue ''*

Sfa

ri,qui

Gr&cis irKivfhis dicitur,mirifice medemin quem ufum tosficcatos in puluercm redigunt ,

& inpotu exhibent

erraticifoiia

*Ab

boc experimcnto nonnulli mvdicorum edocli,ex ipforumflorum recentium fucco ter,aut quatcr iterato diluto ,ferapium co
ficiunttquo

poflmodum magno,ac projfiero fucceffu in pleuriticis utuntur Tridentina rura T.apaueris

.

prima

ftatim germinatione olerum

modo decoquunt,fimuntque in cibum cafeo,& butyro admiflis

7\(ec

mirumfanc, cuni etiam

Thcophrafli &tatc(ttt

ipfe fcriptum reliquit

.

enim citato

ita

de eofcribit Theophraflus

lib.ix.cap.XH I .deplantarum htfloria) eadcm fumercntur in cibis . Loco Tapauer erraticmn uocatum non abfimile inutbo erratico c6flat::;uars in ufnm
rufum producit: caput poUic iris
kngtfis

uenit c\barium.K{afcitur in aruis potiffimum inter hordea.Florem

magnitudinty
Papaiieris faci
t confid.

Legitttr antehordcimcJfem,atquctiiridius etiam .purgat inferiits

.h&c Tbeophrafius . Sed iam deTapauere fatiuo ,f:ue

tradidifli
,

domeflico nobis dijferendum

lo&c ab

efl

Videtur Diofcorides cumfatiuo duojylucflris Tapatteris gencra

& hoc noramc

jfeck t ab
conflat fani*

Mo

dtflinxiffe
.

Qua in re animaduertendum efl,ne aiiquis fortajfe dedpiatur,qubd omnvs h<z papauerum

in

agricoiis feruntur

Verum iliud duntaxat,mea quidem fententia,hortenfe appeilauit Diofcorides , quod albo

ne,quoniam hoc freqtientius

uiridarijs,& hortisprope &dcsferitur. C&tera uerb fylueflria nominauit,non qubdJponte,&

perfe nafcanturffernntur enim omnia)fed qubd aJperiora,birfntioraque proueniant tum cauie,

fclijs
:

tum capitibus , tutn exiam

qubd pr&terea nigrum,afperumque profcrant Jemen: qubd deniquc fcrantur in campcflribus fcgctum,& leguminuni
1

modo . TLtmautemfe ita habere tcflavi uidttwr Tlinius lib.x I x.cap.w 1 i.cumfic inquit. Vapaueris fatiui tria.gencri. panis ruflici cr&fta injpergiCandidum , cuiusfemen toflum infecunda menfa cum melle apud antiquos edebatur. Hoc tkr adfufo ouo inharens , ubi inferiorem cruflam apio,githq; cerealifapore condiunt jliterum genus Tapaueris mgrum

&

i}0

cuiusfcapo incifo iacleus fuccus exprimitur

Tertiumgenus rhceam uocant Gr&ci,

.

id noflri erraticum dicunt.Sponte qui-

dem ,fed in aruis cum hordeo maxime nafcitur

copiose feruntur in campis
placentulis
,

hatienus Tiinius

Tapauere candidopasfim abundat Hetruria.Vtrifqns

ucrb nigris fcatet uniuerfa Infubrium tcUus :fedpr<ecipue apudgentes,qu& Tridentinas incoiunt ualles , ubi Tapauera h&c
,

&

inter legumina,prs,fertim interfabas

.

ibifiquidem eiusfemine uejcuntur bomines, immifto

illi^

quas expaflafoliofa multiplici inuolucro conficiunt

Comedunt

quidem bafce placcntas ad faturitatem

ueternofi fiunt.

nfque: nec ob id tamen

unquam(quod mirum alicuifortaffe uidebitur)diuturniorefomno capiuntur , neque

incolunt,in

Quin nec iUi etiam,qui Stiriam,fuperioremque jLuftriam

mine expreffum
in cibis continuc

ueternum incurrunt

: etft

oleum $ nigri papaucrisfe-

aJfumant,oiiuarum

oiei uice.Eademu experientiafccit,ut intrcpidi

quandoque aufusfim
"

Tapauerisfeminis cremorem hordei decoclo expreffum in ardentiflimis febribus adfitim extinguendam ,fo7nnumq; conciliandum etiam iargius exhibere . Hinc pmterea faclum e(l , ut eum metum excujferim , <& depofuerim , quem mihi oiim

C&terim ex inciftsTapauerum caphibus opos,fi- ^^"/opij *0 % uefuccusmanat,quiinOpiumuocatumaddenfatur,utfcitidocuit Diofcorides. Et quanuis Opium quarto excejfu frigi- C ulus. (quannofiri ufus dumftatuatur ; tamenfi exfapore, cffeclu rerum temperamenta,& quaiitates cognofcuntur,opium
prxceptorum meorum graues admonitiones incufferant,& ingejferant
.

&

tum equidem deprehendere potui)non modb guftu amarttm percipitur ;Jedetiam acre , adcb utpaululum in ore deter.tum linguam,& palatum exulcerct. Vnde haud dubii coliigi pojfe pittauerim,caiidiffimas iUi inejfe quaiitates . Cuius reif.dem
augere potefl,quce ex co prodit odoris grauitas
.

cmniumferimcdicorumfententiamdeflritereuelim,eorum
tumquaiitates,tumfacultates diiigentiffime expendcrunt
.

Veruntamen ne impudcntis,atque arrogantis nomen fubeam,qubd in hoc iudicio rem hanc &ftimandam rdinquam,quiantenosopif
Sedfoneeaacris,amaraquefxc\dt<vs
in

opium

facile inuehi,

tur ex giaucij adulteratione, quodilli fccpim admifcent ,ut Diofcorides adnotauit. Iliudquc argumento

ejfe potefi

qubd
iegi
ni

aqua coiiiquatum croceum colorem reddat

jLdde qubd opium, quod hodte ad nos conttehitur ,non

e

efi illud

uerum

&

ttmumiacrym<t,quexincifopapaueriscapiteexierit)Concretuw ,fedpotiushoc
fucco confecJum
eft :

idque meconium uocatum erit, opio iongi

detenm

foliorum,& capitum contritorum Pap;iuenim Tapauerum uins mcmori& prodidit Gaienus ii- res ex Gal.

Vuuu

bro

o6 o
.

AndL Matthioli comm.

,

bro v i .fimpUcium medicamcntorumflc inquicn;

defluat

Tapancr alterum
Ouin

Bjpceas ntmcupatur. qubdfcilicet celeriterflos eiiis

Mterum domeflicttm

qtwtdoquidan colitur .
,

& altera du&funt fiker hasfpecies fyluefirtspapaneris:

fqualidiws

alterum uelut incidentem calycemfuftmens : alterum longiorem qudm iUud calycem obtinens , totum autem yrocerim , ac . jtb hocfitcats defluit , atque hinc efl , qubd hancfpeciem quidam Rbanttk nomtnent . Torrb omniumfacultas refrigeratoria efl
.

C&terum fatiuifemen,quod
mlidius femen refligerat ,
,

& thylacite cognominant

dum-.proinde pani ipfttm irifpergunttac melle maceratum edunt.

ter decidircpofuimus
,

M
efl

mediocriter fomnum conciliat

ttifu

candi-

eius,quod primo loco recevfuimus,ctuusflorcm celerir

uti po(fit,ficutfatiuo ftue domefli

ita ut

nequaquam eo quisinnoxiifolo

co melliadmifcens

Mmodum uerb

(i

itafumptumfit
.

Jomnum conciliat

C&terum pufitium

eius infpergunt ijs,qui

ex

metieconficiuntur betiarijs,atque placentis,panibusq;

Torrb
,

tertio loco ditlifemen

atrum etiam medicamentofum cfl,ad

modum refrigcrans .
infolijs , tum m fucco

quod quarto

loco pofitum

efl

omnium

medicatiflimum

Validi enim refrigerat , ad fluporem ufque , . utantur medicamentis mifcentes , frigidttatts uehementiam retundunt
dine.

&
.

tum ia , tum infemine , tum in calyculis, mortem perducens . quare medici qub probi eo ultimo rifrig crantium orEfl enim ex qmrto
,

&

Torrbquopaftomaximiexmethodomiflhmemfacereoporteat,nonefl pr&fentis
medicamen.fecundum
locos, de dolore capitis agens citra
uti
,

tratlationis propritm

Etlib.
differit.

1 1 ,de compofitione

mamfcflas caufius oborto,ita de opto

de uita periclitatur
.
.

I{arb

inqmt , cogimur pharmacis ex opio

cum uidelicet-p rx doloris uehementia homo

, ,

Quancollyria

quam

& ttmcfoltd& partes ex eius ufu offendantur

adeb ut pofl h&c corretliont opus habeant

Stc

& ex opio

multis detrimentofucrunt, adcb ut debilem oculum reddiderint

induxerint : uelut ettam auditus grauitatcm induamt

&

itifus

hebctudinem , amblyopiam Grscis appctiatam,

yucunque ad uehementem aurium dolorem ex papauerisfuccoftmt inqttit. Tharmaca ex compofita. Idem Galenus lib.l II .ciufdemtratJatiis , de aurium inflammationibus agens,fic 20 ob idfav.i necejfarib cogtmur ipfis uti ubi nullum altud mitigatiuum opem papauerh fucco omntafenfum fiupefaciunt :

&

tulit

htec
.

Galenus

Ex qtiibttsfani omnibus admov.iti cffc debent medtci , ne temeri

.

aut inconfulti ad ufum opif fe con,

ferant

Sed ratio , qua id corrigcndnm , adminiftravdumq;fit , ex ipfo Galeno

colligi potefl
,

libro

Vlll.de compofitio-

nc pharmacorumfecundum locos , ubi itafcriptum rdiquit

Calefacientia mifcentur
.

qux, rcfl-igerantium (lupefatfionem

dtducerepoflitnt ,cumillaipfaper fe tardi tranfltus exiflant

H<ecigitur ubi quis waudiuerit, quantitatem conflderet

fimpltcium pharmacorum , qu

tn

compofilioms mifcentur
.

Ex hac enimfciet num magis , an minus efficere

.

pofflt

com-

fofuumpharmacum

ca qu&promittit

Si
,

nanque

refl-igerantia plura

& quantum

caloris in ipfa particula fuerit

etiam hunc extinguit

.

apparuermt ,fenfum ajfeclorum magis obtundit, Vbi tterb calfacientiafuerint auffa,minus quidem b<cc

tfftciet ipfium

pharmacum,innocentius autem reddetur

piam perpcti ab omnium ex cpio , hyofcyamo ,

infligentibtis tnfenfibilibus fatlis
,

& & multifaniqui affldui

:

enim oportet,corpora uiuentium mortificatiom fimile quip mandragora compofltorttmpharmacorum ttfu : nimtrum caufis dolorcm
T^gffe
talia accipiunt
:
,

ducunt . Tapauer erraticumfic Latinis urnav pWr Gr&cis appcllatur

rofen
:

Italis

ad immedicabikmfrigiditaiemparticulas per, Tapauero faluatico : Germanis , Klappe,

Hifpanis
uocatttr:
:

Amapotiia

& Tapoulla

Callis

, :

Coquelourdeis
Italice
,

Tapatier uerb fatiuum Latine dittum

,

wkw ^wt
:

Gr&ci
Nomina.

Arabici, Thaxthax,fen chaflhas

,

Tapaucro domeflico : Qermanici Magfomen

Hiflant
:

i,

Dormidera
tani,

Gatiici

Tauot . Quod denique Gr&cio

.

<an V ,

& [j.ummv , Latini item Opium & Meconium

dicunt

Mauri-

Afiun : Itali,Opio

W*****t*kir.t

PAPAVER CORNICVLATVM.
,

CAP. LXI.
fimilia
,

PApaucrceratires,ideft,corniculaturn
bitu iylueitris papaueris

folia

habet candida , hirfuta , uerbafco

:

in

am4

more ferrata

caule

non diifimili
i

flore pallido

calyculo fceni grxci ,in

:

corniculorum modum infiexo, undc nomen mutuatur femine papaucris,puiillo, nigroque radiceper fumma ceipitum , nigra,crafla . nafcitur in maritimis , afperis . Radici ea uis ineft , ut in aqua deco araiecinoris afleAus potu fanet . prodeft his , qui crafla qu^dam , cla ad dimidias coxcndicum , neofa cum lotio reddunt . Aluumleniter purgat femen,acetabulo in aqua mulfa poto . Cruftas emarginant, illita cx olco folia floresque argema ac nubecolas iumentorum , perundtas abftergunt . Sunt quiglaucium hoc papaueris genere fa&irari exiftimarunt , falfi quadam f oliorum cognatione

&

&

&

Mtfcavav.
a.

Meum.

PAPAVER SPVMEVM.
,
: .

CAP. LXII.
50

f/&

ce
le

t$r3

T'

o.

A LiudPapauerisgenusaphrodes,ideft,fpumeumuocatur,abalijsheracleum,cauIc dodrantaalba eft, & XjJi fclijs admodum paruis radicula? fimilibus frucf u inter ea candido nam herbula h
:
:

OribfS
rcvfcfe

fy-

*'t<- exiccat

fpumea tota a radice in fummo cefpire . Legitur aeftate femen , cum integre adoleuit , deciditque um . Datum acerabuli menfura in aqua mulfa , uomitione expurgac priuatim huiufmodi pur
.

Mumxjoni- acio comitiahbus prodcft

cur.

demio.

P^pauercorniculatuminmaritimisnoflrisSenenftbusCraJfetano,& Orbetellano agro,& circa Hcrculis portum Tergtfiufaxofo htoris tra Mgentariopromontorto , itemq; m Mriattci marislitorc non longi d Timauofonte , ttu > tibifaphis ipfumtegimus ,frequeMifstmumprouenit quanquametiam in altjs Itali* locisnafcitur ,fed quod potiflt-

&

mum in hortis

er

ttiridarijs
1

adpublicum ommttm commodum

hiftoria
,

ftuslib.ixcap.xi 11

.deplantarum
:

ftc

inquiens

dam enimcornicukre appeUaturn quoddam auKmnigrum

fpctlaculumfui ritfatum . Huius mcmiuit Thtuphra, Tapauerisquoqtte fylueflns genera plura tmantur ; qucdcattli altnu efl,foito conftans uerbafa ntgrt,fed mintis nigro
:

&

50

do

1 ,

In Lib. quartum Diofcoridis.

o6

PAPAVER CORNVTVM,

I o do cubkalis : radix breitis, perfummaq; ccftitum : fruBus inflexi,ut corniculafigurantur . legitur circa meffes . purgare poteft :folium albuginem ouibus aufert . nafcitur iuxta mare , faxofis locis b&c ille . Credidere nonnulli Glau.

Mmm

cium ,

quoxl Mauritanis
.

memitbe uocatur ,fieri e corniculati Tapauerisfucco

cul dubio decipiuntur

C&terum Tapauer Jpumeum

qiiod aliqui heracleum uocant

.

Verum ij(ut Diofcorides eft author ) proPapauer , nondum mihi compertum eft meum.
alias' vfibis inco-

fpu-

neque etiam haclenus aliquem reperhqui illud legitimum oftenderet

gnitasplantas relinquere malim
,

Qupfit,ut ipfum quoqueinter tot

quam aliquod incertum proferre,ut quidamfaciunt . Veruntamen non mihi

uideturfiviiaij lapfus.

lcntiopmereundus fatalisferH Tlmij lapfus ,

m Tapauerisjpumeimentione lib.xx.cap.x
,

x. Quippe qui huius papaue

risfoliajpeciempajftrum auium reprtefentarctradiderit

deceptus nimirum duplici eiufdem nominis Graci fignificatione.

sfovQw enim Grxcis non modb pajferem auiculawfignificat;fed

&pLmtam eam , qmm Latini

.

radiculam ,fme lanariam

herbam

appcllant: cui quidem Diofcorides

.

non autem auiculis, quaspajferes Latini dicunt , Tapaueris Jpumei foliafimiqui de eo loco eita to itafcriptum rcliquit

lia reddidit

Quemadmoduni ejr Theophraflus ,

,

Tapauer beraclion nuncupa,

lumfolio conftatftrutbij , hoceft radicuU

f.ta linteis

candorem conciltant , radice candida

infumma

terrx euntc :fiu-

Vuuu

ilualbo.

1062
pipaueris cot ttu albo
ntculaci
. .
.

And. Matthioli Comm*

eft
.

Huius radix purgarefuperius nata

?^o defunt, quixontra cbmitiales ea utuntur in uino mulfo

1

h&c Tbeo

uire* pbraftus
dijferens

Tapaueris corniculati mcminit Gaknus lib.V

fimplicium medicamentorum, de eius uiribus in hunc

modum

exGiL

fanum grxcum, ut Tapauer corniculatum nominatum quidcm efl dfeminc leuem inuerfioncm habente,ueluti bouis cornu uidcatur effefimile . Vocaturporrb d quibufdam paralium , quandoquidem ut plurimum iuxta mare nafcitur .

&

Torrbfolia
gatis
:

Vim habet incidendi,& abftergendi . , &floresfordida admodum ,

adeb enimabflergere ualent , ut
.

Itaque radix herb& in aqua decotla ad dimidium,hepaticos ajfetlus adiUuat.

.

& maligna ulcera iuuant

,

Sed ab his abflinere oportet , ulceribus iam expur.

& pur& quoque carnis nonnihil eliquem Hoc uirium robore non fordem dunta,Jpumetm uocatur, eo qubd xat ,fed & crnftam ulceribus detrahit Tapauer uerb Herculeum quod & aphrodes hoc Semen habet pituitam expurgans. MiiMVKtptnfotf id Gr&cis uocatur, candidum & (pumofum ,exile totum
,

eft

fit

eft.

quod Lattnis Tapauer comiculatum : J.rabibus ,

Norriin.

Mmacharam : Italis , Tapauero

cornuto

Germanis , Gelbol magen,

Moen,&Beelmagfamen:Hifi>anis,Dormideramarina: Gallis,Tauot ocornu. Id uero^nnavdi?putnfGrKci dicitur,

quod Latine Tapaucrjpumeum : jtrabid , Dabre ,

&

zebeolij

Italici

Tapauero fpumeo .

HYPECOVM.

Y'*ii'wuf.

In Lib qtiartum
.

Diofcoriciis.
:c A P .

o 6y

rWxw

H YPE C
.

V.

LX 1 L

H H
lebat
.

Ypecoon, aliqui hypopheon uocant Naturaeadem ,qua;papaueris fucco

nafcitur in fegetibus, aruisque,folijs ruta?, exilibus ramis.

'TpecoumiJsfacilifefeoferet,quiinterfegetes,&leguminaipfumperquirerenon grauabuntw

Hocpro fyhte- Hypecoi

kracio.

cos<i

^.ftriruta olim

Tetrm Spexjalancia Clesij uallis Ananix. oppiduli pharmacopola compater meus, mihi oftenderefpmaioribus-.ciulibus cxiguis,motlibus, hirfutis: in

Quandoquidem id prouenit in aruis,folijs ruU paulb

quibmfunt

florcsrftii in

luteum palkfcunt,etfiprope calycempurpurei (petlentur . in horum medio flocculus erumpit colore aurum <c.

mulans,uifu iucundm

Floribm fuccedunt capitula,tenui muolucro contecla

.

in

quibus femen clauditur nigrum , ajpe;

rum,pfcudomelanthio proximum
cuntquefolia illinon
ejje

Caterumfcio non deejfe nafutos, qui iam diu plantam hanc noflram impugnant

di-

rut&,fed potius

Mce& .

<Atqui fi fingulatim examinenturij facili cognofccnt , d ruta

parumad

modum diftare.jLdh&c fiuires expendantur,uibil fani obflabit,quine in hacplanta reperiantur, qudinipfo quoquefunt
fapauere
.

Qmfit,utborimfufurronumbombonihildpriorimeafLntentiadimouear;qimtfqttealiamplantam,qiima
1

gisfacie,& uiribus Hypecoon referat , in medium afferant . Meminit huius Gahnm libro v 1 1 1 .fimplicium medicamen eJoil torum,hvspaucis uerbis.Hypecoon,inquit,refrigerandi habet,ex tertioferi rcfrigerantium ordine^adeb utparum ab- Nomina,

""^

mm

ftt

dpapauere .

Qupd Gntci o'mMn,Latini quoquc Hypecoum uocant:ltali,Hipecoo

20

t*m**.

HYOSCYAMVS, SIVE APOLLINARIS. CAP.

eft

LXIfH.
:

T Yofcyamus frutex
ueris
.

caules emittens

craflfos

folia Iata oblonga,diuifa,nigra,hirfuta

JLlatere caulis,ordineprodeunt,tanquam

punicorum
,

cytini,fcutulis fepti

flores e feminum plenis,utpapa

^"j^"^
ros.Et itiquoH

Tres eius
.

differentiae

Vna femine nigro

floribus

pene purpureis,fmilacis folijs,

duris

& fpinofis

Alterius femen fubflauum ut irionis. flores lutei,folia

&

cytinis pra> filiqux b fimpliciores.ambo

""

infaniam gignunt,& fbporem.ideo in communi ufu damnantur . Tertium genus , ut quod mitiflimum tJ-^-luuae eflet,medici recepere:pingue,lanuginofum,molle,candidi floris feminisque , in rnaritimis ruderibus- r,ores quemafcens. cuius occafio fi non adfir,rufum ufurpari oportet.niger,ut deterrimus,improbatur . Re Jjj2J*5j rf centifemine,caulibus,folijsquetufis fuccus in fole cxprimitur,& exiccato humore, ufus ad annum uf tJi^.i.caaAi. ^ "^ 3 queprorogatunnamfacilecorruptionemfentit. Extrahituretiamexficco femine feparatim in aqua ^"IJ calida tufo,& expreffo.Liquamentum autcm fucco la&eo praeftantius eft,& magis dolores finit. Contu(a herba recens,addka d trimeftri farina,digeritur in paftiiIos,& reconditur.Liquamentum primum, d Meum. 1 1

& quod a ficco femine exemptum eft,collyrijs,qua? doloris fenfum auferunt

commodifiime

inferi fo-

"*}'?

**&?<?,

lent.contra acutas,calidasque fluxioncs,do!ores aurium,atque uuluce mala profunt.-cum farina autem, cmn "^uawnri autpolenta,oculorum,pedum,cacterarumquepartiuminflammationes placant- Semcn eadcm pra- homi farina & ruw bet:tufli,deftiilationibus,oculorum fluxioni,& doloribus efficax.-contra menfium abundantiam,& eru
"

pentem aliundefanguinem,oboli ponderecum papaueris femine,& aqua mul fa bibitur: podagris fub uenic:teftib.us inflatis,mammisque tumentibus a partu,tritum ex uino illinitur.Alijs quoque cataplafc matis,quce doloris leuamentum pra?ftant,admifceri fblet . Folia omnibus medicamentis dolorem fe-

4 dantibus,perfefe,&expolentautiliflime imponuntur.recentia ad mitigandos omnegenus dolores

oblinuntuncum uino terna,quaternaue pota fanant algidas febres, quas epialos uocant . Cocta ole-

rum modo folia,fi acetabuli menfura manduntur,mediocrem mfaniam gignunt. idcm effkere tradunt,
fi

colo ulcus fentiente,infundantur.Radice in aceto deco&a,dentes in dolore colluuntur.

Trima nigrum
fert femen,fecunda fubflauum.
lutei
,

HYofcyamus(ut Diofcoridiplacet) tres habet differentias

Tertia

Hyofcyami
conhd.

albnm,quteomniautfeminedijferunt}ita&floribus. Siquideminprima purpurei ,in altera

in poftrema

uerbcandidi jpeffantur . ,At hyojciamum purpureo flore refertum nufqudm haclenus uidere licuit . C&tera uerb genera

& uidimus & fepe legimus.

,

Qu<e floreluteo,^rfubflauofemineprouenit,ubiq;fere" locorumnafcitur ,

,

locis incultis,

fecus itinera,& in agrorum limitibu.s

folio

brafpca , lato

uenofo , pingui, nigricante , oblongo,in acutum definente,& fc-

clo ,^Acantbi

modo , circumquaque ambitu

hirfuto fed tatlu

,

moUi Caules habet teneros,

.

teretes,pilofos, pingues ,jubal.

bicantes,i quibus a medio rami prodeunt numerofi

ees

in quibusflores in altera
,

tantum parte e latere prodeunt

Hos caly-

quiddm fequuntur Tunicorum Cytinis

,

ftmiles

ferrato

acpungenti cacumtne ocimoidis fere modo,in quibus femen con

.

cluditur

rotundis quibufdam fcutulis , caliculorum os occludentibus

,

"Nam ijs

maturitate exclufis , protinus femen deolet

,

cidit.t\adice nititur fpithama, longitudine,alba

ficiat
.

moUi ,fuccofaq;

Tota planta grauiter

adeb ut olfatlu mentem af-

Qu<e auteni alba uocaiur

,folijs crefcitfere

fnnihbus ,fed fubrotundis ,pmguioribus , mollioribus, hirfutioribus,

untur , fed rariores,

rarioribus,& albicantibus . Flores profert alteriftmiles,fed candidos , autfubluteos , quibus eodem ordine Cytini oriclementiores , in quibus album concluditur femen . TJon dcfunt qui nouam quandam m Italiam at-

&

tuleruntplantam,fpetfatufanipulchcrrimam,quaminterHyofciamigencraconnumcrant. Caules Aditbnc fefquicubi

tales
,

rotundos,tenui obduttos lanugint

referentihus
.

ramojosq;

,folijs
.

amplis

pingmbus ,
r

tenui pilo nfertis, moUibus ,fc!antfopori-

(o ferijpeckm quadantenus

odore etiamgraui

Flores edu luteos Hyofcyami Amulos , i quibus capitulafub-

rotunda oriuntur.qim nonnulkm Hyofcyarnifptckinprafefmint .

Nam,& fimiUbusferifcutulis cvuiudnntur, corontt fy cirV uuit 4

10^4

And. Matthioli Comm*

HYOSCYAMVS.

to circunquaque orificio

&femine
.

intusfubflauo colore

^adice nititut alba ,jj?itham<e longitudine , numerofts ubique

.

Hanc iampridem ex Italia ad me tranfmifit in Boemiam Iacobus Antonius Cortufus Hyofcyami meminit Scribonius Largus , inquxens . Mtercum quod Gr&cis hyofcyamus uocatur, qtti biberint , capitis grauiuenarum difientione laborant , menteq; abalienantur cum quadam uerborttm altercatione ; unde tate , nomen apud Latinos Hoc idem equidem tcfiaripoffum,qubd uiderim in Ananiiz uallis montibus pueros , qui Hyofcyamifemen comefibris,& digiti craffitudine
,

&

&

derant , adeb defipientes fatlos , utparentes

regionis incola

&

uicini eoscrederent

d cacodtemonibus uexatos

effe

Hinc e[l , qubd

eiut

Hyofcyamum uulgarifermone appelknt Difiurbio , ut quod mentem maximi turbet . jtues,qux buius ber b&femen ederint ,pr<eciptte qu& ingallinaceo habentur genere , non multo pofi temporepereunt quemadmodum &pifces.
Hyofcyamusuidetur Grmcisditla , quafi faba fuilla ipropterea qubd(utHelianusinquit) huiusberbe pafiu refoluantur: conueliantttr apri . Sed remedium nouere : aquas enbn (latimadeunt, cancros uenantur , atqtie ita protinus faluti

&

&

reftitttnntur.

In Lib.

quartum Diofcoridis.
HYOSCYAMVS ALBVS.

o 6 j-

I0

nflituuntur. Hyofcyamiuiresrecenfuit Galenus lib.v

n l.fimpliciummedicamentorum ,bisuerbis

Hyofcyamus 3

cui

Hyo(

mi

Jemen atrum cfijnfaniam , acfoporem ajfert . Huic autem is , cuifemen mei.iocriterf.auum eft , propinquam facultatem uenenofifeu deleterij . C&terkm cuius femen , acflos candidus efl, obtinet . Ferum utrique fugiendi funt ut inutiles , adfanationes ueimaximc idoneus eft, ex ttrtio quodammodo ordine refrigerantium . Torrdflos eius quidem,cuiflmen

res ex Gal.

&

eius uerb , cui eftfubflauum , leuiter mdli colorem refert . b&c Galenus . C<eterumt efl nigrum,mediocritcr purpureus efl ; utadbyofcyamibiftoriamno(lrareuertaturoratio,mihi quidem non uidetur pratermittenda fuJpicio,qua efl,quodin qux ftliquis huius capitis initio , ubi defloribus fit mentio , mendum aliquodfubfit . Ea nanque inibifloribus tribuuntur .

legitimi debentur

'Etenimftliqus.funt
:

quajcutulis conteguntur , atquefemen intus continent

non autemflores

Au-

get banc nobis fujpicionem Serapio

ribus fcriptum
tilatumeffe.

quippe qui illud defrutlibus Hyofcyami Diofcoridi acceptum referat , quod bic de ftodeprauatum aut mulegitur. Quare non temere , meo iudicio , conijcerc pojfumus, bunc locum m Diofcoride
utpjtwtfw?

TLnta,qus:Grxcis
Italis
1

Latinis appellatttr

Hyofcyamus,^poUinarisberba,Mtercum:Arabi- NomiBa>

bus , Bvngi :

Gemunis , B Ifmen , ,Ufqimmo 1

& il,en

Hifams , Veknbo :

Callis, lufquiame

& Hambane.

HTQSCTjlMrS

\o66

AnAMatthioli

Comm

HYOSC.YAMVS NIGER.

*&**;
a Meura.^pniftf. i feni
.

PSYLLIVM.
:

CAP. LXV.
a

10

TT^Syllion
j^

mo

o urcuo-

.farmentofa foeni modoin folijs eftcoronopo non diffimilibus , hirmtis,longioribus totum herbula , ramis dodrantalibus coma a medio caule exoritur , duobus tribusve conuolutis in his fcmine <Juro , nlgro pulicui-n fiiTiili,uncJe 2c nomen . in aruis,& incultis | n cacuixiine capirulis , nafcitur. Viseiadrefrigerandum,infpiffandum,& molliendum conueniens articulorum morbis
:

parotidibus , tuberculis , tumoribus , luxatis , illitum auxiliatur imponitur in dolore capitis,cum rofaceo,aqua,autaceto:enterocelis infantium,& prominentinmbilico,iIlitumex aceto mcdetur. teritur acetabuli menfura , in aqux fextario madefa&um , ubi concreuit aqua, illinitur iiquidem ue
:

&

feruentem aquam deie&um calorem reprimit contra ignes facros efficax eft . Fama cft , ii uirens domum importetur , non iinere in ea pulices gigni . Cum adipe tufum fordi<3aukera ,&qu3ecacoctheuocatur,expurgat. Succusuermiciuofisauribus,autfluxione laboraiv

hemcnter refrigerat ,&

in

tibus , ex melle prodeft

Tsyllium,

InLib.

quartum

Diofcqridis.
I

io6y

P S Y L L

V M.

PSyllium
tis ,

quod

& Tulicaridmherbam nuncupant ,dupUci recenfetur genere & lonps pediculis

nitentia
.

Mterumfolqs btcanis ,

longis , hirfu-

p fyUii

con

cornopo amulis , nontamen corniculatis . 1\amosgerit numerofos , dodrantales, rotundos, graciks, &foliofos
oriuntur ,comp*tJili fquamarum
Flofculos editpuftUos,lanuginofos,pilorumf^e-

humotenus potius qudm inaltumfefedifundentes,inquorum cacuminibus capitula

congerie d naturafabricata,utinfcabiofa ,

ciem referentes , albo colore

figie, in ipfis capitulis

plantaginis anguflifoli*

modo . Semen , quodnigrum , peUucidumq; habetur, pulicum e/.

continetur.
feritur
.

I{adice nititurfubalbicante,dodrantali,numerofisftipatafibris

"h{afcitur locis incul-

tis,

& d multis quoque

,

Mterum longi farmentoftus eft ,

,

& mmerofioribus
&

refertumfolijs, longioribus,anguflio

ribus

denfioribusq;

pilofis pdriter

mtnoatquc incanis , atque interfe complicatis . capitula iUifunt alteri fimilia ,fed

ra paulb,& numerofiora,in quibusfemen progignitur alterifimile.^adice habet multifidam,& numerofisfcatentemfibriit. liquores conficiendos, quil^afcitur in campeftribus , fed in maritimisfrequentius.Seplafi<efemen recondunt adglutinofos

guam ,

ad extinguendam fttim , Uuigandamq; bus in infrigidandis inflamationibus , prohibendisq; calidis defluxionibus , TsyUij uires faucium fcabritiem,in ardentifiimisfebribus utuntur medici ; quinetiam ad aluum emoUiendam .

lin-

&

retulit

10

68

And. Matthioli Comm.

PSYLLIVM ALTERVM.

tA

rf

retulit

Mefues inter ea medicamenta , qus, deiettoria

iti

pollerit

>

ubi h&c ad fenfam.faltem babet.

'Psyllium de his

efi,

qus,

temperameMnmimmutanti&quaemolUendoaluumcitant.' Muius

feminis iria habcntur genera,candicans,fubfla-

mtm , & adpurpuramuergens

tit
.

TrflantiusferfeSe'niatttritm>pondcrofum,& quod inaquam demijjhn fiatim

continetur
Qjtie
,

imum pcordtne
tefle I\ti-

Contrarijs conjiat

cum uiribus , tumjhbjianiijs : eafiquidem., qu in mednlla

,

calida efl

& ficca
,

quarto , admoditm acris

incidens ,.exukerans
.

feptics

,&. deletem facultatis .

uero in cortice refidet

,

fo , infrigidat , humeclatj; tertio exceffu

Infunditur psyjlijfemen in aquafontandfrigida

agitaturq; rudkula tandiu,

(fioufqne aqua lcntorem contrahat , percolaturq; deinde afeminibus,

& admifcetur oleo

,

autfyrupo uiolaceo . hoc enira

rnodo psylliampotu aluum mirifici emollit

tetnr j

mnc fttmptum dyfentericis remedio ejl ,

Verumfifrixum priusfemen rofaceo admijlum eodem modo agi& dcieclorio medicamento exu& aeteris fluoribus prafertimq;
deijcit
.

alui

ijs

qtti

maxime dnimaduertendum eji, ne Tsyllij fimenfid quod tamen detejiantur recenttorum quidam)tufum in pulucrem potandum exhibeatur . Quippe qtwd , attrita
perante haujlo Juperueniunt ,fed prtcipue acri,quale efi fcammonium
.

Cxteriim

mcdulkrifubflantia

mntrkuium ,

& intejiim exttkerat

wcur , &fangHinem irtfUmmat

& omnia dcnique

uifcera

kdtU

Jn Lib cjuartum Diofcoridis* SOLANVM HORTENSE.

.

69

dit .

Integrifeminis dilutum eo
,

modo , quo diximus , paratum bildm deijcit : eaq;propter

ardentiffimis febribus , intolediit

rabilifiti

inflammatis ualde jpiritibus ,

& faucium

&petoris afperitatibus mirifid medetur . In aceto

,

agitatum

inflammatione , ignifacro ,

priuatimprodefl capite dolentibusfronTsyUij uires paucis perflrinti impofitum,fit tamen dolor d caufa calidafuerit excitatus . H<ec ex Mefue decerpfimus . xit Galenus libro v 1 1 1 .fimplicium medicamentorum inquiens . TsyUijfemen admodum utile efl , ex fecundo refiiexterius illitum
:

& herpetelaborantibus auxiliatur

,fic

Gal.

l} vff] y

uiu

gerantium ordine : in deficcando uerb

bumetlando medium quodammodo eft , , TsyUium item Latine dickur: ^rabici,Ba^ara cbatbona,fm Be%er cothume:Italici,Tfillio : Germanice,Tsylien Kraut:
Uiftanici , zargatona :<GaUice\Herbe d puces

&

&

fymmetrum. Herba "NfcMff Graci,

omMa'

STWtrw*.^.

SOLANVM HORTENSE.
,
:

CAP. LXVI.
,

HOrtenfeSolanumfrutex eft cibis idoneus,exiIis,pufillus,multis concauus aliscfolio nigro, maiorc quam ocimi & latiore fru&u rotundo, uiridi qui poft maturitatem nigricat aut fuluefcit hcrbainnocentis guftus.Naturaei refrigcrandi quare folia ulceribus qux ferpunt,& igmbus
,
.
:

xxxx

facris

1070
facris

And. Matthioli
cum pollinepolenta? illinuntur
.

Comm.
,

conuenienter

sgilopia

capitisqiie dolores

trita

&

impofita

perfefanam:aeftuantiftomachoauxiiiantur:parotidas

cum

fale detrita illitu difcutiunt-

Valct fyc:

cuseiusaduerfusignemfacrumatqueulcera qua? ferpunt,cum ceruffa,rofaceo,& argcnti fpUrria: adaegilopas cum pane infantium aduftioni , quam fyriafin uocant , cum rofaceo perfufus proficit in collyrijs^aqusuelouiuicemexhibetjcontraacutas fluxiones illitus.-auriumdolori inftillatus prodeft.menfiumabundantiamfiftitinuellere fubditus .Succusfuluo gallinarum cortalium fimo fubactus , & 1 inteo appofitus > atgilopijs prsefentaneo eft remedio CAP. LXVII. *rtfwtiu**K*e. ESt&aliudSolanum,quodpeculiari nomine halicacabon , aut phyfalida , ideft ueficariam uoIO cant,folijsantedi&ofimilibus,uerumlatioribus :cuius caules,pofteaquamadoleuerunt,prona terram fpeitant: folliculis orbiculatis , ueficulis fimilibus in quibus femen continet fuluum, rotun
:

SOLANVM HALICACABVM.
:

dum 3 la?ue acinorum uux figura quo coronarij utuntur

: :

corollis intexentes

Vim , ufumque

hor-

SOLANVM HALICACABVM.

nfis

In Lib quar tum Diofcoridis.

.

o7
&

tenfis folani

habet uerum cibis nequaquam cxpetitur . Regium morbum purgat , femine poto , urinam pellit Ex utraque herba fuccus extrahicur,qui ficcatus in umbra reconditur,ad eadem ualens.
: .

stnfew*^.

SOLANVM SOMNIFERVM.
,

CAP. LXVIII.
,

SOlanum
cofis
,

fomniferum

aliqui etiam halicacabon appellant

fruticat multis ramis

denfis
:

caudi-

fradtucontumacibus > pinguium foliorura , cotoneaeque mali (imilium plenis flore grandi, rubro : fiuclu in folliculis crocato radice grandi , fubrubro cortice ueftita . nafcitur in faxis , non pro cul a mari . Radicis cortex , in uino drachmac pondere potus , fomnificam uim habet , opio mitiorem. Semenuehementerurinamcit. Corymbi duodecim hydropicisdantur:fiquid numero adijciatur, alienationemmentisfaciunt. Remedioeftaquacopiofamulfa,potui datat- Succuspaftillis infe- t Meu.fAoftV. 10 ritur,&medicamentis,quxdolorisleuamentumpraebent.decocT:usinuino,fi inore contineatur i.corccx. dentiumdoloribusauxiliatur. Radicis fuccus , cum melle illitus,oculorum hebetudines tollic.
:

SOLANVM SOMNIFERVM.

XXXX

-Swfaw

10 72
swm*^-

And. Matthioli comm.

SOLANVMFVJIIOSVM.
CAP. LXIX.

S01anummanicon,aliquiperfion,alij thryonappellauere. Huic folium eruca? fimile,maius aliquant6,fatisacantho,quampxderotauocant,accedens:caulcsa radice proceros emittit decem aut duodecim,'ulnaj altitudinc adolelcentes: caput in cacumine oYmx figura , fcd ut platani pilula? hirfutius,uerum maiusdatiusque :florem nigrum poftquam eo exuitur , racemus exit rorundus niger, denis aut duodenis acinis conftans,fimilibus hederse corymbis,ut uux mollibus radice firmatur candida,crafia,caua,cubitali.gignitur in montibus,uento perflatis,& plataneatis . Radix drachmje unius pondere pota cx uino,[facit (pecies uanas,imaginationesqj non iniucundas obuerfari fed duplicatus hicmodus,adtres ufquedies mentis alienationem affert: quadruplicatusinterimit.Reraediocftaqua raulfa copiofius pota,& uomitione reie&a
:

SOLANVM SOMNIFERVM ALTERVM.

'

E quatuor

In Lib. quartum Diofcoridis. SOLANVM MAIVS, SIVE HERBA BELLA DONNA.

o 71

EQhatuor Solanigeneribus,qus, hic & Diofcoride defcribuntur, etfiin commentarifs,quos antea Italico fermone confcripfi,me duo tantitm genera nouiffe prodiderim,hortenfefcilicet,&

Solanl generS
coniideratio.

quod aliqui Halicacabum, aliij Veficariam uoVeriim quartum Solanigenus , quod Mani-

cant;hoc tamen anno tertium,quod Somniferum appellant,Tifis ad nos mifit uir rei medic eruditione clarus Lucas Ghinus
Forocornelienfis
:

idq; mihi plane omnibus notis legitimo refpondere uidetur

cum cognominant,haQenus me non uidijfe fateor . Horte nse apud ueteres conceffit in ciborum ufum, &pro olere hahitum eft:folifs exit Ocimo maioribus , Veficark tsmttlis,fed anguflioribus,wgrioribusque,moUioribus,& oblongis . Tltt
res circumquaquefund.it ramos,non fine alarum cauitatibus ,fioribus albis,& in

medio luteis,SteU& figura

Baccas edit

rotundas,racemaiim dependentes,uinofo fucco pr&gnantcs

continetur.

Imiperims haud minores,in quibus album minutumq; fcmen

illi

Variatinijscolor
.

Siquideminbacplantanigr,inillalHtece,\nalterafubuiridesbabentur. Radix
Tslafciturin hortis
,

efi

alba,pluribus diuaricatafibris
ficionttn

muros .

& mridarijs,fecus publica itincra,&pr<efertimpropterfcpcs,& &di momento Traflat cumfoliorum,tum baccarnmfuccus addito rofaceo & dolores
,

aceti

adttcrfus capitts

a caliditate exortos ; quinetiam phrenitkos iuuat; ubi itlitis in

co linmhs fimipiti fuperponatur

lUinittrr fronti

eodem

Xxxx

modo

io/4folanum
mirifice

And.Matthioli
efi

Comm*
&
;

modo ad cahdas ocubrumfluxiones.Gargariffatnr quoquc utilher cum aceto adfuucium,& columeUce inflammationes,&
additur in unguentis,quorum ad ulcera contumacia

ufus.Infumma ubi refrigerare,exiccare,cobibereq; opus et% bortejh

officince

conuemt.Quod autem HjLiicacabum t 'fiue ueficariam uocant,quodq; Arabes,

,

Mkekgngi mn
.

cupantyfoliijs vft bortenfi fimitibus,fed latioribus,firmionbusq;

fuba(peris,nec adeb,ut in illo nigricantibus

Cattlibus len-

tis,qui ubt adoleuerint

ttir

factiifefc in
,

humumproflernunt
,

Flores ittifunt candidi,bortenfis

.

modo

i quibtts ueficce oriuncoflis

,

iuqlandium magnhudine
.

& quandoque maiores

turbinata facie

H<e otlonis compaginantur

teqttatibus in-

B^center edhce uirides]unt,fedper mattmtatem rufefcunt,baccis intus uinofis , qus. fmguU,fin amaro ; ac numerofo , mintitoq; intus gulis iubxrent ima foliiculiparte, rubicundn uu<e acino fimius faporc auflero fimulet ardorem femtne ,ipfoque atbtcante . Baccarumuis cft pr<tfianuffimanon folum ad ciendam urinam,fedadciusquoque Siquidem earumfuccus ex papauerh aibi cremore, aut feminum melopeponum,aut cucurbiu,aut ex malua
terfefpatifs diflantibus

mulcendum

decotfo,autbordeacea ptiffana potusmirifici urmtcardonb,*s auxiliatur . ^Lffidibus adeb aduerfifiimum eft Halicacaincipienbum, ut admota propms eius radiccfopore inexpugnabili ij necentur . Bacc<e mufto ditutce imponuntur efficaciter
maturis uuis,& dtebus aliquot fimul effcruefcere firiuntur, tibus oculorum carbunculis . Caicantur e<edem in tina una cum fitqfmdutinumcaicuiofisadmodumutiie. SiquidemarenasmirificipeUh,&renesmundat unciarum quatuor pondere potum. Efl& aliud ueficarice genus, ab boc tamen ualde diuerfum,quod hac tempefiatefcenas, attegias,pergulas , &feopacat. Conftatbtcfotijs oblongis , perambitum laciniatis :ftoribns ex topiario opere contexit, hmmbrat
neftras

&

&

prodeunt uirides ,fubrotundcefenisfecundum longitudinem candido lutefcentibtts , aut flmpliciter candidis,i quibus tteficit maiore , ta cuius Utere ueluti humani cordis effigies uifttur , obfiduifuris , femine intuspullo erui magnitudtne,aut paulo
nota nos doceaUad cordis affetlus hoc gnata albo colore , necftne caufa id d naturafallum credimus,quodfortaffe huiufce celeberrima ,femen uiperinis capitibus fimile 2 O femen pr<eflare,quemadmodum,& in Ecbio herba contra uipcrarum morfus
procreauit
.

macibus
cilli

.-folijs

Cctterum SOmnificum,ftue foporiferumSOlanummmerofis ftuticatramis,denfis , furcutofisq; ,fratlucontumultis ,fubpinguibus , cotonea mali haud abfimilibustfloribusfubrubentibus ; caules per interualla^ uertiinfolliculis hhfutis delitefcente
.

in

modu ambientibus fiutlu crocato bacaefigura,

^tdice nititur longa uegctaq;,bra-

quandoque craflitudine ; cortice fubrubenti circumtteflha . "Hafcitur maritimo trablu, locis plerunque faxofis ; adeb repr&fentat , legttima dici poffit, ciim omnibusfani ut mibi dubitandum nonfit , quin ptanta,quce hicfoportferumfolanum
cbiali

notis

hocfolanigemsreferat

&finon defmtnafuti,.& quialiorum taboribusinuident,acinfidiantur,quifrhiolis,inani.

busq; argumentis eam oppugnent,quorum latratibus iam aurcs noflr<e obfurdefcunt

cuius hic quoqite

Eft

& alia Somnifici Solaniffecies

.-ftoribus tin

imaginem expreffimus ;folus anguflioribus , uenofis in humum fjettantibus , caule angulofo

fubpurpurafccntibus

tinabuhfigura

&

in

ambitu denticulatis ;

&

i longo pediculo dependentibus.ex quibus baccce

.

pro.

ueniunt nigr<e aut ex nigro purpurafcentes,uinofie, minuto femine refert<e

H<ecuiridi quodam tegumento ad medium ufque occultatur
,

qtiemadmodum

&

reliqu<e folanorum
.

bacca

J<>

modum definit B^dicem habetgran dem ,flrumofam , teneram,albicaniem ; Maiofloret,& luniofertfiiSum Vafchur in Ugro Goritienfi faluatino monte
cuius orificium in coronx.
.

herunde aliquot nobifcum tulimus plantas . C&terum errant,mea quidemfententia > qui eamplantam, quam bariorum uitlgus Solatrummaius nominahVeneti uerb uulgb Herba beUa donna , Solanum fomnificum Diofcoridis effe\exi eius\ bacca, largius fumpte interficiant . Vnde ftimant . Siquidcm idfruclum non profert infoUiculis croceum , tametfi
interfaxa
,

quanuisba
F-uch.error.

plantce uiribus conuenire poffint ;facie

tameninterfemaxime diflant . Horum fententice adftipulatus

efl

Fuch

p mdkm alioquiperhi{fmus,infuo magno

prehendiffet
,

deflirpium hifloria
,

commentano . Sed ciim in hocfe

Mandragoras
repofuit , earnq;
.

manifefti erraffe de-

in

fuo poftea paruo plantarum libro

hanc herbam

in

Mandragom fpeciem
Mandragorafiquidcm

uoluit cffe

quam Diofcorides Morion uocari tradit , lapfus , nifaUor, de

mo

in

alterum errorem

nomine Morion,foiiafert mandragone mari fimiiia , dodrantaii longhudine, terneprocumbentia , circa radicis fummum. prdet indicium , hanc perpetub cauie uiduam effe,quemadmodum c<etera mandragora genera . nam pediculi,qnibusnwidragorxfiuclitsfiiflinentur,cauies dicinonpoffunt . Hinchaquefit,utptantambanc, qu<e uulgbBelId quod manifeflum

40

cum b<ec folia emhtat bortenfi Solano maiora, la donna uocatur,in nulio Mandragor<e gencre ieghimi referendam putem : plurimis repalmi mcnfuram nunquam excedtntia , minimi candicantia, nec humi flratajed in caulibus exeuntia,adnatis fcriptoiigni modo prxduris . Quinimb credidenm ego,hanc effe Solani quintam ff>eciem,antiqms ferhs bicubhattbus , uarta acdiuerfa Solani reperiuntur genera ribus incompertam . liam.quantum equidemlonga experkntia comperi , caudice bicubiTrouenit h<ec ptanta,quam cgo Solanum maius appeUo in montiumfytuisfoiifs hortenfi Solano maioribus ;

&

tali,tricubitaliq;,&

quandoqui maiore,fubrutito colore,ramis numerofts

xmuli , protixo pediculo
,

atis

muitis concauis,in quibnsflores oriuntur lon

ghlutes

digitati uocatce

& campanuU

inflar concaui, coiort

ex paUidopurpurafcentc
,

,capillaceis

tntus (laminibus. Hisflaccefctntibus

bacccefuboriunturfmgutatim i fuo pedicuio dependentes,difjeclo

breutq; calyculo

ccmprebenfie

Ha

maturefcentts nigricant ,acino uu<emagnhndine,peUucida extcriuscute-.

Ecedem uinofo fucco re-

fucci plenam. firtcefhitacpariternumetofoatqueminutofemine. Bgdicemfundit longam ,craffamq;,aibicaniem , prouenh uiribus.Mamco corTiaiitatafemtt , Vere appetente , quot annis exeadem radice repuUutat;fcmperq;aucJior

&

rcflondet folano

fcdfacit ab

codem ptunmum
.

differt .

'Ham

baccce ipfie deuorat<efumentes

dementant ,
.

& infurorem

a?tmt ,adebut demoniaa

facli utdeantur

Inducunt tamen fumentes quandoquc

m uetcrmm
eius

-^arn &puerosquof-

dam ex harumbaccarum tfu morluosfcirnus,qth difcriminis ignari eas uu<e uice deuorarunt
plantamThcophrafii Mandragoram
efje

?\(ob defunt

quoque qui hanc

uelint.

Verum &ipfi haUucinantur,qubdis

*gi

hifloriammimmi defcribat,
in alijs

fedtantumdefiuiumeminerit,quinonfi>lui)iin hacpUnta \xydHt

ohvfnr reperhur ,fed

qudm. plunbus.

Tigrcs exungues non habeantur.Sunt qui Vrfi , Sed hi ( quantum uideo) ex unguibus ieonem dtfcribere uolunt,cum aqua d tota tf hanc piantam km in ufum medicumfut aiidio)trabant . Siqmdein,ut quidam promhtunt experimtntatores,

&

&

plantadiftiUata,potaduorim,autadfummumtriuntcQLbkarwrummciifiira,internasm
nuilo

&

In Lib.
tiullo

quartum
trita ea

Diofcoridis.
.

1075-

pr&ftat exteritis admota ad eryfipelas, facros ignes,& alios catidos affeclus . Contufafolia oculorum,palpebrarumq; pblegmonas leniunt. ftcc<t radicis mira uis,

corporis incomtnodo,fed(ut iUi aiunt)a copiofiore potu abflinendum

Idem

Tiamfi dracbm&pondere craffutfculi

degufiauerit ictmus,fiet ut
is

maceretur inuinohorisadfummumfeptem,acindepercolatumuimtmquis
.

nuUopaUo tdere po(fit,nifi epotopaulb pofl aceto

efl

Hoc emm antidoto fucus ftatim excludi-

tur,reditq;^uifimpftt adcibum. locus

magnus,ubi quis gulofts parafitis hoc appoftterit uinum, cummenfis optimis cibis nfertis affidentes,nihil prorfus cibi ingerere queant . Somnifici , manki Solani mtmtnit Thcophraftus lib. I x.cap. Sokni hiftoria XII .deplantarum bt(loria,ftc inquiens . Solanorum genera duo . Mterumfomnificttm,radice rubrafanguinis modo,fed ex Theoph.

&

candida cumficcefcit :frucln cocco rubriore :folio tithymalo fimili,aut malo dula,fed pilofo,& parte imx magno . Huius corticem radicis tundentes admodum,& in uino meraculo madefacientes dant,atque ita dormire faciunt . TSfafcitur in ru-

10

ptbus,&faucibus,atqucfepulchris. Mtcrumgenusinfanirefactt.tdalif Bryoron uocant

alij

periffon

Confiat radice
ptt-

candida,& longa ad cubitum,atque caua

tet,placue,rit
:

Dabitur eius

radtcis
:

drachmx pondus,fi ut quis lttdat,feq;pulcherrimum

fin

at

fi

magis infaniat uis,drachmis duabus opus efl

.

autcm nunquam

infaniafoltti

malueris, tres dabis

:&

"'"

quatuorft interimendum fit

Habetfol

um eruae proximum

maius tamcn : caulem longituditiefere quatuor cubitorum:

caputgetbyi,fcdmaius,atqucpilofius,necfru6iui platani abfimtlc conjiat . Solani fingulis generibus uires reddiditGalenus libro v l

fimplicium medicamcntorumjtbi itafcriptum reiiquit . Solanum efculentum, quod in hortis nafcitur,

ea,qtt<e

re s

exGah

notum

eft

omnibus,utunturq; adomnia

refrigerari,& adftringi pofiuiant :poteft enimh<ec duo ordinefecundo

C<e-

terorum uerb non efculentorum unum quidetfi nuncupatur Halicacabum,frutlum habens ntfum,acino uu<e tumfigura,tum magnitudine adfimilem : quo etiam ad coronas utuntur . Mterum autem fruticofum uwt/jmV , hoc eft,fomnificum:& ter
tium efiprater k<Rc,quod[i<LviMv , id e{i,furiofum appellitant 2 o fimile eft,frutlum babens
ciend<e
. .

Halicacabum

igitur infoliorumfacultate hortenft folano

urinx idoncum : proinde multis compofitis facultatibus,qu<e ad iecur,ad ueficam,

Solani uerb fomnifici cortex radicis,fi

& reha-

nes accommodanturmfcetur

cum uino bibatur3fomnum accerfit drackm&pondequbd eoufque imbeciUior

efi, utipfe tertij

refumptus. Sed&adcxteraquoque papaueris fucco perfimilis eft

beatur ordinis refiigerantiuni,cum bic in quartofit conflitutus
.

: nifi

plus duodecim corymbis hauferis,dementiamfuriamueadfcifcet .

nes,qu& intrb
in
.

Huius folani femen urinam ciendi uim habet . Verumfi Torrb quod reliquum eft ex ditlis Solanis,ad medicatioeitts

corpus adhibcntur,inutUe eft

Tsfamfi quatuor

dracbm&fumpt<efuerint, mortem inferent :fi pau.

ciores infaniam

Vna certi innoxiifttmitur : caterum nec ipfa utile

.

quid obtinet

Veritm fiforis corpori emplafiri moeft

,

do iUtnatur,ulcera maligna,& depafcentia cural

Sed ad talia radicts cortex optimus

.

deficcans fecundo ordine

iam
,

completo,&
tinis

tertio incipiente

refrigeram uerbfecundo incipiente

:

iUudfolani genus,qttod Gr<ecis ^uyy; Kmcuot

Italis
,

La Nomina.

Solantm hortenfe nominatur M*bibus,Hamebatbanaleb,Hameb alchakaicb,ftue Hanab althaleb :

,

Solatro

30

kortolano : Germanis "K[acht fchadt : Hifpanis,Yerua

9v<r*ris,Latini Halicacabus,& Veficaria appeUatur
:

mora : GaUis,MoreUe . Quod tterb Solanum Gretci

Mabici,Kekengi,Mkekengi,fiue Kekenegi :
Italtci

ctA/Ji*'*^?,
,

Halicacabo:

Germanici,Luden Ktrfen : Hifpanici,Bexiga de perro : GaUici,Beguenaudes . Quod deinde Gr$cis spuyv; u^varuos , Latinis

Solamtmfomniferum
:

dicitur

Italis,Solatrofonnifero

Quod denique Gr&ci ^uyvot (j.avix.o\ ,Latini Solanumfurio-

futn uocatur

Italici

Solatro furiofo .

f JKrH?*

DORYCNIVM.
:

CAP. LXX.

a Meum.eTTA
xpKcTs nvn.vA

DOrycnionCreteuashalicacabonjautcaleamuocat.fcutexoIeje nuper prodeunti fimilis. Nafcitur in petris non procul a mari,ramis cubito minoribus folijs ole^e fimilibus colore,minufcu-

Bvhdu&Sant?

40 lis,tiimioribus,pmer modum fcabris

:
.

cacumine,ceu ciceris,denfis, rotundis quinis intus aut fenis feminibus,exigui erui magnitudine,Ia*uibus,firmis,uerficoloribus , radix ad digiticraffitudinem,&cubitil6ngitudinemadoleicit. Idfomniferum efle conftat. Copiofius hau:

flore

candido a

^ff^^J^
>t/A*.i.in

filiquis in

fum1

^"^^]
ii cu ios,

udut
ui -

ftum mortem adfert .

Nec defuere qui dicerent , femen in amatoria expeti

1 *

q f'"* busleminarotunda.

in

DOrycnium,CrateuA teflimonioftnlerfaxa in maritimis nafcitur,folijs cumforma,tum etiam colore oliux

VerummikikaUenus noncontigitipfuminuenire,autinuentumuidere:quanuisineoquoque
laboris infumpferim
.

proximis.

inquirendo

multum

Dorycniiconfi

T^pn defuerunt tamen amici qui plantas mibi miferunt,quas ij Dorycnium faciebant ;V erum cum e& nonfatis mibifecerint, bic iUas appmgere non iibuit . CMeritm baUucinantur,meo quidem iudicio,qui putant Dorycnium prteffe eam Veficariam,qu<e femine eft rotundo,albo,macula cordis effigie infignito : cuius biftoriam inter Solanigenera
cedenti capite retulimus .

auo.

5o

Siquidem h<ec Dorycnio omnibusferi notis repugnare deprehenditur

fcribit.

Dorycnij meminit Gale-

mslib.vi.fimpliciummedicamentorum,ubideeiusuiribusita

mandragor<e,& ijs

Dorycnium temperamento papaueri fimile efi , resexGal, qui fu refrigerandi uim habent exceUit aquea frigiditate admodum efficaci . Quamobrem modicum
:

&

j^

chni ui^

<

Nomiaa. quidemfoporemconciliattlargmsuerbfumptuminterimit. Id UtfwimGr&ShquodDorycniumquoque Latini uocant.

Mvtwtw
.

MANDRAGORAS.
.

CAP. LXXI.
,

MAndragoram,aliqui antimelum,alij circa?amuocant,quoniamuideaturradixad amatoria conducere Duo eius genera niger,qua? fcemina exiftimatur,tridacias appellatus anguftionbus a folijs ac minoribus quam laduc^uirofis acgraueolentibus,in terra fparfis mala gerit forbis fimilia.
:

a 0rib rfJrA
_

6o

pyrorum radicibus inhxret bene magnis,binis,ternis ve,inter Alter candidus,qui mas i e conuolutis 5 nigris foris s intus albis,craflb corticc ucflius: caulem non fert . dicitur Xxxx 4
pallida,odorata,in quibus

fcmen

ueluti

ouis.

o76

And. Matthioli C omm.

MANDRAGORA
M;AS.

dicicur nonnullis

morion uocitatur. huius folia magna,alba,lara,Ia?uia

:

ut beta

mala quam alterius du

plo maiora,coIore in crocum inclinante,iucunde cum grauitate quadam olentia,quorum pomorum ci bo aliquantum opiliones foporantur radix alterius fimilis , maior candidior , orbata ha?c caule Succus fit e cortice recentis radicis tufo,& pradis fubie&o qui infolatus,ubi concreuerit,fi&ili reconditur. Malis quoque fuccus depromitur,fed aliquanto ignauior. Delibratur radix,&traiecluslino cortex,adufum fufpenditur. Aliqui radices in uino ad tertias coquunt,&defaecatumiusferuant, cyathoque uno utuntur in peruigilijs,& doloribus,& ante fe&iones, uftionesque , ne fentiantur . Succus duobus obolis ex mulfo potus,ut ueratrum,per uomitiones bilem atram,pituitamqueextrahit: ue

&

&

mm potu largiore uita adimitur

Medicamentis ocularibus , & his qux dolores

finiunt-peflis

quoque
pro

emollientibusjadmifcetur : femioboli pondere inditus,per fe menfes,& partus expellit i fubditus ledi

In Lib quartum Diofcoridis

.

1077

MANDRAGORA FOEMINA.

o pro baIano,fomnificus eft. Radix eburemollire fertur qus fenis horis cum eojdeco&a fit ad accipiendamquameffingereoptauerisformam ipfiim facile praeftat. Folia recentia conuenienter oculoruminflammationibus,& collecl:ionibus,quas ulceracitarunt,cum polentaillinuntur duritias om:
:

&

nes,fuppurationes,ftrumas,& tubercula difcutiunt: ftjgmata fine exulceratione delent,fi quinis,fenisvediebusfenfimperfricentur. Foliaferuanturinmurijseofdem adufus. Tritaradix ignibns facris

ex aceto,& ferpentium ictibus ex melle,aut oleo medixtur: ftrumas,atque tubercula cum aqua diffipat: articulorum cruciatus,cum polenta fedat . Fit citra co&onem uinum e cortice radicis , ad hunc modum . Ternaj minx in uini dulcis metretam conijciuntur . Dantur ex eo terni cyathi, ijs q ui fecari, aut amburi debent,ut ante dictum eft fiquidem nullo tunc afficiuntur dolore,fed ueterno quodam prefll
:

torpefcunt .

Mala fbporem afferunt olfactu,& etiam li mandantut item

:

expreffus cx eis fuccus . ni-

mio

10 7 S

And. Matthioli Comm.

.
:

mio tamen odorc percufli,obmutefcunt Semen malorum potura uuluas purgat appofkumque cum
fulphureignemnonesperto^rubrafceininarumprorluuiafiftit. Scarificata,pundiisque mulafariam aperta radice erupens Iacryma,cauo uafe recipitur. Liquamentum autem fucco la&eo pratfhntius eft. Jcdnon ubique,ut experientiadocet,radices lacleu fuccum delacrymant.Alium tradunt efle mandraiuxta fpecus enatum folijs aibi mandragorx,minoribus, albis , doambientibus qux mollis eft,& candida,paulo maior palmo,pollicemquc craflltudine axjuat .Tradunt cam in pane,orTa,obfoniove drachmx pondere deuoratam,ufum rationis inter cipcre.obdormifcitenim homo,eoferequocomederithabitu,fenfusimpos , tcrnis quatcrnisve,ex quo data eft,horis . Hac medici utuntur cum fcindendi,urendiue neceflitas adeft Antidotum cilc uo

goram,nominc Morion,in opacis

di -amalibus,radiccrn

lunt iadiccn),cum

manico fblano potam

MELONGENA, SIVE MALA INSANA*

Mandragora

In Lib quart um Diofcoridis

.

1079
Gargano monte,

MJ.ndragor& utrunque gmusfrequmsnafciturincompluribusItalUlocis,pr&fertimin^ipulia

unde radicum cortices,& poma berbarij quotannis ad nos conu.ebunt
.

llabcntur

&

Umitiem
ntriufijie
filicratl0-

in uiridarijsfpetlaculigratia.

con-

etemmJ{capoh,P^m&,&VenetifsutranqueMdndragorammhortis&Hafisfitlcilibusfatam uidimus. Sedprofetlbuanum acfabulofum efl,quod Mandragom radicesferant,qu<s humanam effigkm repr<sfentent,ttt ignarum ttulgus , &fimph ces midiercuU certb credunt , affirmant . Quibus ctiam perfuafum eft,eas effodi haudqitaquam poffe,niji cum magno

&

uitte

pcriculo,cane qui effodiat

radicibus adaUigato
.

qubdaudita uoce periclittntur ,pereantq;fofjores

auribus pice obturatis , ne radicis clamorem audiant effodientes, Quippe radices ill,qu<z bumanam formam referuut, quas impoftores,

&

ac ncbulones quidam uenales circumferunt > infacundas mulieres decepturi , faclitUfunt ex harundinum , bryonU , alia-

^} u

Mandrjgorar nini iatm '

rumq; plantarum radicibus . Sculpunt enim in bis adbuc uirentibus tam uirorum , qudm mtdierum formas infixis bordei, 10 &milu' granis,ijsinlocis ,ubipilos exoriri uolunt : deinde fatla fcrobe tandiutcnuifabulo obruunt , quonfquc grana iUa
radices emittant : idquodf.et uiginti adfummum dierum fpatio
.

Eruunt eas demum

& adnatasd granis radices

.

acutif-

fimo

cttlceUo

fcmdunt,aptantq;

ita

ut capillos ,barbam

& ctcteroscorporispilos

rcferant

Hmusfand reiccrtam fidem

;

facerepoffum,qubdcum p^omxeffemdmpoftorem qnendam circumforaneum lue Gallica covreptumnobis curare contigit,

qui prater alias innumeras impofluras
quafatlitiasfibi comparabat
nitibus uendidiffc quinque
luti
,

quibus circumuentis hominibus

mtdtam pecuniam extorquent

,

docuit

& artem-,

Mandragoras . quarum compluresmihi demonflrauit

& uiginti,

unxm tantitm interdum dinonnunquametiamtrigintaaureis. Quamobremnos,quiomnium utilitati faafferens

&

quantumpoffur^us confulimus ,h&c fdentiobaudquaquaminuoluenda duximus

acfraudibus maximo

utpalam omnibusfiat ,quibusfal-

nebulonibus decipiancum detrimento,& uiufape difcrimine bomines ab his impofloribus , Qui ut antiquorum quoque authoritate fuas impofiuras adftruant , pnedicant Tytbagoram uocaffe Mandragoratn 20 Jnihropomorpbon,qubd eam humanam formam reddere uoluerit . Veriimfciendum eftmon fine ratione Mandragoram ita d Tythagora diclamfuiffe . quippe qubd in uniuerfum omnesfert Mandragorx, radices d medio ad imum bifurcaU pro tteniant,adcb ut crura hominum modo babere uideantnr . Quapropter fi eo effodiantur tempore,quo fructum gcrunt , qui
lacifs

&

tur.

mdli in[1ar fuper folia ad terram procumbentia breui pedkulo appenfus,parum d radice diftat , hominis, cui bracbia
effigicm quadantenus repr&fentant
.

definl,

Hanc quidem rem nuUUquodfciam , uelpaucifunt qui rcftt acceperint . Quin poColumelU id maxime uitio uerterint,ut qui cos de Man tius plerique huius fententU ignari addutlifunt,ut Tytbagora, dragora fabulatos efje credidennt . Sedutad fabulamillamredeamus ,qu& periculum dcnmciat ignarisradices Man-

&

dragor& effodere uolentibus,ijs cane qui efodiat,non adaUigato,ea mihi quidem dtfumpta uidetur d Fiauo lofepbc: qui etfi de alio radicis generefcribat,ea tamen potuertmt facde ab impoftoribus in Mandragora radices transferri . Q^od ut omnes clarius inteUigant,bic Iofephi utrba fubifciam,qu& lib.v I
I

.cap.XXV.de bello Iudaico itafcriptafunt . VaUis

qte

inqv.it,

30 qua ciuitas d parte feptentrionali cingitur,qiiidam locus Baaras appellatur,ubi radix eodem tiomine gignitur,
quidem
adftmilis eft colore,circa uefperam uerb ueluti iubar fulgurans
.

flamni

^iccedentibus, eamq; euellere cupienubusfacilis

,

nonefl,fedtandiurefugit,necpriusmanet,qudmfiquis urinam muliebrem

uel menftruum fanguinemfuper ciimfudent.

.

Quinetiam tunc fiquis eam

tetigerit,mors certa eft^nififorti

iUam ipfam radicem ferat de manu pendentem

Capitur au-

tcm alio quoque modo fmepericulo,qui talis eft . Totam eam circumfodiunt,ita ut minimum ex radice terra fit conditum: deinde ab ea rcligant canem,iUoq; fequi eum dquo religatus, eft cupiente , radix quidem facile eucllitur,canis uerb contmub moritnr,tanqum citts uice,d quo toUenda erat,traditus : nuUus enim poftea accipientibus metus eft . Tantis autem perimlis p ropter

unamuim capi eam operapretium eft .

l<lam qu<t uocantur dttmonia,peffitnorum hominumfpiritus,uiuis im

,

merfa,eosq; necantia,qmbus fubuentum nonfuerit,b&c cito,etiamfi tantummodo admoueatur <egrotantibus

abigit

ha-

Benus lofephus .

Ex cuius utique uerbis omnibus perfpicuum effe poteft,qub d hinc impoftores occaftonem acceperint , qua
.

40

foftea uarktm acfalfam de Mandragom radicibuscommentifunt hiftoriam

Diofco.rides

deterum tertium Mandragora genus , quod

HermoIai
tSla.
;

Morion appellari tradit,in opacis iuxta

fpecus proueniens

qui mibi oftenderet in Italia haclenus reperi nemi-

nem .

Brafauolus,itemq; Fuchfius

Hermolaum immeritb,meo quidem iudicio, damnant , qubd uirum hunc m eafententia

^
'^

fuiffeuelint,utputaueritmdlaiUa,qu&Infubribus
effe huius tertia

Melongena
.

uulgb uocantur ,noftris uerb Hetrufcis Tetranciani,

Mandragoretfrublus

Sed qubd h<sc nonfuerit certa acfirma Hermolai fententia,eius uerba abundt) tefla-

-.^}*?

11

npotcrunt,qna infuiscoroUarijs de Morio itafcripta inuenio

ftt ifs,qu

De Morio,inquit,mandragora

nihil

babeo quodaddipof-

canina Mandragora frullus appellantur, in mentemfu. Sed quoniam mala terreftria Melongena uocitamus,boc eft,ut ipfe puto,mala infana : de quibus nibil ueteribus fcriptum fuiffe iam deuel certH nonhafino mnarUqubd multa huiufmodi reperio,ficut hercle multa quondam fuere,qua modb uel ignorantur ,

d Diofcoride notantur

&

beunt,quts uulgb

bentur

Mala ergo infana ifiutice uulgarifunUpaffim nafcente,ut melones,& cucurbits.

.

ficulneis :flore oblongo,fpeciofo,candido

in re

uerbum Hermolaus . Barbarum infimulauerint . C&terum nos Mala infana eplanta oriri obferuauimus,cuifolia infuntftramonu, aut ma, ramofo, iorisfolani baud abfimilia ,fnbafpera tamen,birfuta &per ambitum fenfim finuata ; caule unico ,ftmicubitali,
tereti,firmo,fubpurpureo
tes,d
,

:pari quoque cultu,folijspropi Manditur uulgb pomum ex oleo,fale,pipere,fungorum modo cotlum . H&c ad Ex quibus equidem omnibus paldmfieri arbitror,qubdperperdm tum Erafauolus.tum Fuchftus hac

& perinie acfolia hirfuto

Florcs edit albicantts,aut fubpurpurcos

in (leUa

modum

radian-

quibus oblongi oriunturfruclus cucumeris magnitudine,colore in candido purpurafcente,

,

& Uuiffimo contetti corti-

ce,fuccofu

albicanteq; intuspulpa,femine numerofo,paruo,filiquafiri

amulo

dentcferitur in hortis,& uiriddrijsprimoftatim appetente uere.floret jLcflatc,& Uutumno fertfruclum

^adiee nititur multifida, baud alte defcen Tlanta eftfn.

goris,& algoris impaiiens,quo fit ut in Germania,& Eoemia ubi Mflasfrigidiufculafuerit, rarbfrutlum ad maturitatem mundant,& pcrducat . in Italia,ubi Mala infana copiofa proueniunhfrequenter in cibum ueniunt . Elixa enim d cortice menfis apponunt ;fale,& deindefarinaafperfa,in olco,aut butyrofcruenti in patcllis fngunt , inparticulas
dtfftcant,&
.

&

Ma

pipere condientes

Sunt enimguflui non

wgrau i Smt e nofirat;bus,quiMalis infanis uefcanturad uenercm excitandam,,

Quod

i onjm nornm uires.

io8 o
(ut
tejiis efi

And.Matthioli
.

Comm.
,

Qupdforte ideo prajiant^uoniamflatus gi?nunt, concoUuq; contumaci exiflunt.

jLnictnna)biiiofos generant bumores
ftn,capitis dolores,trifhtiam,& iechoris

Verim cum frequentius manduntiir Quinetiam pariunt uifcerum obflruffiones,caranomata,eUphantia:

&

lienis infarclus

unde pojiea diuturna prouenum febres

Mala aurea.

& babitus malus.

Hinc itaque fit,ut jlmrroem mirarifubeat , qubd libro v. coilecianeorum mala infiina commendauerit fuo quodam modo aliud borumgenus importari capit,prej]um , orbiculatorum malorum modo,melopeponum morefettum. farala . lam

&

coloreprimum

uiridi,deinde ubi

matimtatem fenferit
d'oro,

in

quibufdam plantis aureum

.

in

quibufdam uerb rubeum uifitur t

.

Ideoq; uulgb apptilantur

Mandragora: firipfit Calenus libro v 1

Toui
1

hoc eft, mala aurea

Eduntur
.

&

hx,c

quemadmodum illa

Mandragone uires de-

.fimplicium medicamentorum,hisuerbis
.

Mandragorauincentem habet facultatem refrigeracuiufdam particeps cft,& inpomis humidita-

toriam,adeb ut tertijfit ordinis refrigerantium

tis
:
.

Veruntamen

&

caliditatis

proinde foporem conciliandi uim ea habent

T\adicis cortex,ciimfit ualentiffimus,non

tantum refrigerat ;fed

Maadracola

&

defic

IO

cat

reliqmm quod intus efl,imbecillum

:

Nomina,

^ atur

-^ Yel

exiflit

Hxcpianta,qii Gr&cis ixa.vty&yiea.s , Latinis item Mandragoras appel:

us > labora,feu Tabrohach'd'talis , Mandragora : Germanis,Mraun

Hifj/anis,

GMsMan

dragore,& Mandegloyre
AWrfrop

ACONITVM.

CAP. LXXII.

AConitum,aliqui pardalianches,alij cammoron,alij theIyphonon,alij myo&onon, alij theriopho

''

lub "

ITpTrl?'

non uocant Folia habet cyclamini,aut cucumeris,tria aut quatuor,minora,& t fubhirfuta: cati lem P aImo alcum radix fcor PiJ caudam amulatur , & alabaftri modo fplendet . Torpefcunt , ut fama eft,fcorpionesadmotaradice,ftupentque qui rurfum ellebori conta&u , excitantur . Oculorum 20 medicamentis leuandi doloris gratia adijcitur Enecat pantheras,fues,lupos,& feras omnes, in car. : : .

nibus

obie&um

ACONITVM PARDALIANCHES DIOSC.

A'm'vijov sVspoy

ACONITVM ALTERVM.
in

CAP. LXXIII.
.

& alterum Aconitum,quod aliqui cy nodlonon,alij lycoclonon appellant Huius genera funt ESt tria:unum,quo utuntur uenatores:alia duo ufum fuum uertere medici. e quibus tertium, quod
Ponticurnnominaturjplunmuminltali^montibusluftinis exilit,apriore diftans , quoniam
folia

faciac

In Lib quartum Diofcoridis.

.

o8

faciat effigie platani

, crebriore diuiftira, Iongiora,& multd nigriora caulern filicis pediculo fimilem, nudiim,cubitali altitudine,autampIiorem: femenin filiquis oblongis recondit radices in modum fquilta* marina? cirrorum nigrefcunt . Quibus ad uenationem luporum utuntur infertse fiquidem cru.

dis carnibus

& deuoratselupos enecant

.

Vo Diofcoridi produntur Moniti genera, quanquam poftremum triplici diflinguit diferentia

dos enecet
,

Vrimum , qubdpar-

Aconiti jene-

Tardalianchen : alterum ucrb , qubd canes , luposq; conficiat

:

Cynotlonon

Lycoclononq; uocari ait. >& coalid.

Hoc(u't diximus)in tria genera difiribuit

resfdentioprteterijt
.

ueruntamen poftremum tantum dcfcribens , duorum priorum hiftoriam , uiOuofit,ut Hermolai,& MarceUi fentcntiam probandam putem : qui non temerd quidem fufbican-

&

io

tnr,in altero capite plura defiderari , quibus

& priorum

hifloria

,&quonampac~lotum medici,tum

uenatores

ijs

an-

tiqmtus utcrentur , paldmfieret

Huius diminuta leclionis illud non parum fujfricionem augehqubd in tertio gcnerC) quod

ACONITVM PARDALIANCHES

PLINII.

Tyyyy

Tonticum

o8 2

And. Matthioli Comm.

ACONITVM PARDALIANCHES THEOPHR.

Tonlicum appellauit,nihilfit ab ipfo Diofcoride pmtermiffum . ex quo quisforti

conijcere potefl, in exteris

quoque eum

wsMpedus.

qmcquam non pmtcrmififfe. Tertium bocgenus pafsim in

dantems &mutantur , magis tamen per ambitum ferratis ,
ribusfublutek,*cuwgalericulisfaciefimilibus
:

Italia

omnibusfere montibus nafcitur,folijs qu& platanum qux

reflerfis
:

albis

quibufdam maculis

caulefihcis

bicubitali :flo~

i quibusfiliqua

prodeunt ,femen continentes : radice multiplici , ac ni,

gra
P tus
-

Habetur

& diudgenus ijsdemfere

foiijs

& caule,floribus tamen melinis

.

ranunculo non diffimiltbus , longe tamcn

de animalibus infcri-

Gefherus dece maioribus , adeb,utfylueflres rofas hic nquet amplitudine

Quanquam Gefnerus infuo magno libro

pto(in quem
ri

is

Monitum ,
.

mihiquidem uideturutmulta ucradot7e,ita nonpauca etiamfalfaac uana inepii congeffiffe) negat imenicuiusflores luteifint,atque rofxs amulentur : ut quiftbifortaffeperfuaferit omnia natur* opera fe nouiffe
,

&

uidiffe

Mtamen in hoc

pace eius dixerim

decipitur \fiquidem plures extant montes , qui cum hoc

Moniti genere fca-

iAconitum ab

teant,noshicuerafcripfijfe,Gefnerumcontrd ueritati refragari ,pofleris omnibus teflatum relinquent . Sunt qui hoc prouenit , ipfum paffim Vulpaeffeclu Lupariam uocent : at rura Tridentina , in quorum montibus copiose

..,'-

riam

In Lib. cjuartum Diofcoridis. ACONITVM PARDALIANCHES MINVS,

quod falso Doronicum uocahc.

o8 3

riam nominant,utpoie quodpr&ter lupos,uulpes etiaminterimat

Quin &canes occidit , &feles,& mures,& omnia dt

nique aw,imalia,qu&fuo exortu tanquam c&caproducuntur. "Primumgenus thelyphononappellatum, quo uenatores pan-

& pardos interfciunt ,uidimus legimusq;nostantumin Ananienfbus montibusin Tridentino agro ,locisferi uidendi qmm ab quibus 4 me & pmruptis Tlanta admodum rara & a paucis copiafatla J^amplurimifunt reiplantarixfludioft & qui eam uiderunt, &palpauerunt quique hoc perpetub teflabuntur i quorum numerofunt Cafaris Ferdinandi & Romanorum Maximiliani Medici omnes, nem
theras
,

inaccefiis

efl

alijsfortajfe uifa
,

ijs

eius

eft

clariffimi uiri
,

I{egis

peuir Clarifiimus lulius Alexandrinus Tridentinus, Stephanus Laureus Eelga, Dotlor Rjbera Hijpanus Crato Vratislauienfis , Francifcus Tarthinus B^oboretanus
,

loannes

& Ioannes Odoricus Melchiorius Tridentinus,&

,

alij

quara
,

ftures Medicinjt Doclores reiberbarix, haud ignari,non ltalifolum,fed Boemi,Toloni,Germani Borufii

Vngari,Galli

&

Hijpani,& quotquotferifeqmntm Ctfareamaulam , Bgum,&principum oratores,acmultiquoqueperegrini,reiplan

Tyyy

taria,

1084

And Matthioli Comm.

PSEVDOACONITVM PARDALIANCHES.

taridt,& bonarnnt artiumftudiofi , qui hdc per Boemiamiterfacientes,me( qu& eorum efl bumanitas)inuiferefolent

Qui- 10

bus omnibus dicerefoleo . Talpate,

& uidete,quoniam Mattbiolusfabulas non

defcribit

Hancplantam ego

tbefauri lo -

inimkis. c iam mibi afferuo aduerfus uitilitigatorum calumnias,& omnibus,& fmgulis demon(irandam,tam amicis,qudm His quidem , ut infyetta ueritate ad mentem redeant:illis , ut de Mattbioli integritate , ubique ttflaripoflint . E[i itaque
arduis montiumfumji con 1 tvm Tardal I anches j cuius bic primo ioco imaginem exprefjimus,planta in nudis , mitatibus cautibusq; proueniens , umbrofis tantum locis ifolijs cucumeriproximis , ad fummum quatuor , ijsq; fubbirfuFlorem tis . caukm edit , quem ego caducum uidi , palmarem , pariter birfutum, quemadmodum , &foliorum pediculos
.

&

uidere non licuit , uerum(Ji me

mea

nonfallit opinio) Doronici

craffitudine,

*mulum illum effe exiflimo

Rgdicem

edit alabafiri

modo

fplendentem,dum recens

eft , digitali

exlata origine inacutum deftnentem,incuruam,geniculatam,

& totafaoriundns;

ciefcorpij caudatn <emulantem.ut

ex bac imagme qu*m ex uma plantapinxit Vvolfangus Meierpeck,, i Triburga Mifm*

InLib.

quartum Uiofcoridis.
,A

1085*

ONI

T;VM;

IU

enim )mc omnibusfuis notis adamuffim Diofcoridis ^conitumpardaltan~ I q oriundus ; quifyiam certior fieri poterit . Bsfert ' aiterum Moniti huiufce genus , radiceferefimili,fedfuperiori parte utrinque bracbiata,alba,fp~lendente, ge ches . Eft minus hirfuima partefcorpionum caudam referente :folijspr4criptofimiUbus,fed paulb rotundioribus,& niculata

&

&

tis,caule&fioribusDoronicofimilibus. Hocgenus

Plinii^conitvm

ejfecenfeo.

Quippc ,ismarinoCamma-

accedit,quod omnino rofuiMonitiradicemfimilem reddidihcuius ejfigiem b&c haud parum imitatur. Huic tertium Theophrafli :thei.yphonvm facio. Siquidemhoc nonfolumhabet radicemfcorpionemintegrumpr<efeferentem,fedfoalios quoquc graminis modo , eiufdem quoque morefefe propaginantes ,
lia

Cyclamirit,& radicisfibrasgeniculatas,
.

fcorpiones effigiantes

e quibuspoflea

&folia

& & germina erumpmt

.

&

Ut caules &flores nihilferi ab

altero differre ui

dentur ; funt entm aurei omnes,chryfantbemi modo

sobusAntonms Cortufus

Vatritius Tatauintis,acerrimus plantarum indagator,nnd

Dno bac Moniti genera mifit ad me exfuo uiridario uir iafigritslacum Doronicorumuulgariumplata:

Yyyy

illeqs

ioH6

Ancl. Matthioli
A C

eomm.
III.

ONI

T V

ilieq;

me primum admonuit,Doronicum inter Aconita effe recenfendum,quod certb fciret,faHo afe

.

pluriet periculo

,ex

tingui facilc canes , qui borum radices deuordrunt

Vix ego id credere poteram,fed interim datis cuidam meo caniuulgarium Doronicorum quaternis drachmis,crudis carnibus occultatis , ispoftfeptimam boram obijt . Sed id mirum profctlb mihifuit , quod ipfe met canis toto iilo tempore,quofuperuixit,alacer,Utus > ac hilaris fe femper habuit, nibilq;fymptomatispaffus
eft ;

imb,quod maius

dicipoteft,

quddam cum domeftica canicula pluries Venerem exercuit,

vs

& ccenantibus nobis

iri.

auidifiimt comedit.
po(l prater

Quo fatlum

eft, ut

egoprofetlocrederem,me hocfaclo periculo fruflratum

Mquipauib

omnium noftrumfententiam ,

repente admodum,acfi morbo comitialipercujjus effet,totus in terram cecidit,

.

ubi borrendo fpafmo correptus,fpumanti ore paulb poft commlfus interijt

Cortvso

itaque nobiliffimo,hoc ampiiffimum

.

tnumis futura pofteritas acceptum referat, pfumq;

;

nouum

uitte

noftrx cuftodem appeilitet

Huic 7{ympba

uiolas

<y Idia

fmdanuhuncfuauifiimis uefliant rofis,& baccbare cingant . jlc interim defmant Medichquibus bominum uita cordi eft,
exitiofo,

In Lib

quartum Diofcoridis *

1087

ACONITVM

II II.

I O exitiofo

etpernecabili Doronico uti.Expellant

& iUum Tharmacop&ifuis H MyropoHjs,& interdicant pij>& optimiprin

.

cipes,qui S\empublicamgubernant,ne poft hac uenettumboc prafentifiimumu&neat

qudmmiferafuiteorum conditio%

quifuperiori&tatenospr&cefferunt^quorumferinemoftmplicia medicamenta reli nouit , quiq;fepe uenenofis auxilijt

ufifunt,ubifaluberrimisantidotisutiputarant,utqudmpluribusinlocis horum noflrorum commentariorum docuimus.
JErit

itaque

D oronicum poft bac Demonicum,non Doronicum appellandum,qubd Diabolus in huius locum tbelyphonigems
.

hoc intruferit

Hinc autemfit,ut ego errorem quoque meum iam agnofcam,quod noluerim MaranU concedere , Doroni-

cum uuigaris ufus effe J.conitum pardalianchen^cum uiderem id innocuifumi in medicamentis ab hominibus.uerum non ob idfimputo^qubd canibus fit uenenum,homini uerbfalubre medicamentum , ut quidam mihi rejpondent, quibus cumde
huiufce Doroniciexitialifacultatefitm locutus, fed
leat , aut quod rarb exbibenfoleat abfque alijs antidotis,qu& uencnofam eius uim diffipant

qubd non tanta quantitas propinetur d Medicis qua homines necare uaextingunt . l^am qux ca*

&

Tyyy

And.Maithipli

Gomm^

ACONITVM
[

V.
:

UV

Mo

mspccidunt ;

cjf

lnpos ifacitt adducor

ut credam, eadem bomines quoque necare

ejfe

ut de uomica nuce ego fateripoffum

10

ffuippe quifciam b]ac tantum muliercm iamfenefcentem

extmciam

qua.

cafeum e quofibi cibumparauerat p.tper inflru

tnento ferreo ad boc parato attriuerat,fuper quo eius flius fuperioribus diebus nuces uomicas aliquot in particulas confe-

cerat,quibufdam necandis canibus

yneminerit haheo

qiu

eum

noble oblatrabant

C&terkmfunt nohisfex alix aconiti fpecies de quihus qui

neminem

Harum imagines,quas bic

appingi curauimus , mifit ad rne Hieronymus

.

D on^cllinusMedi-.
biflorias bic

cus infignis, qui tarnen Dominico Monteforo Veronenfi Medico pnzclariffimo bas acceptas referebat

Horum

defcribereopersepretiumnonduximus,qu6dappicltebic imagines ,eas aduiuum reprafentent

Deftorihus tantumdi-

cam,qui in quarto,& nono ai'.nifunt,in rdiquisucrb pnrpurei

nit rbeophrafius libro

Triniigeneris jLconhi,quod thelypbonnm uocant,memi,

ix.cap.xix. deplantanrmbifioria , ubi iufcribit

Thelyphonum , quodalij fccrpionem appel-

iant
,

qitia

radiccmfcorpiwfimilem bahet,aumutum ,fcorpionem occidere traiuni :

&eum

rtuiuifccrcpcijC ,fi dlcboro

candido

InLib. quartum Dio/coridis,

108

ACONITVM

VI.

candido linatur . Enecat idem

folium,uel radicula imponatur
.

& oues,& boues,& iumenta,& adfummum omnes quadrupedes eodem

.

die,fi genitalibut

Troficitpotum contrafcorpionum itlum . Folium habet cyclamino fimile : radicem,ut

dittum

efl

fcorpionis effigie

Tjafcitur graminis modo,&geniculis confiat . loca amat umbrofa

incredibilia,

Qubdft uerafint, qu<e

defcorpione narrantur,iam

& reliqua eiufmodi haudquaquam

in
ejfe

& fabulofa

dici

debent .

Hc
.

Theophraftus

de tbelyphono

qui alterius quoque jLconitimentionemfecit cap.xy l . eiufdem uoluminis ,ftc inquiens

jlconitum na-

fcitur in Creta,atque

Zacyntho ;fedplurimum,optimumq;

Heraclia Tonti . Confiat idfolio intubaceo,radice

tum fpe-

cie,tim colore nuciproxima . uim illam mortiferam in hac

efi
,

non humilis materix : herba ea breuis tfi ,

,

fcitur ubique

& non

&

,folium,& fruUum nihil nocere affirmant, Frucius herbm nihil fperuacui habens ,fedfrumentofimilis :femen nonjpiceum . 7\tf,

in J.conisfoliim,a quibtts hahet appellationem

is

autem uicus

efi

Teriandinorum

jLmat autem
rantt

locapotiffimumftxofa. Tafatur eoneque pecus,nequeullim animal. Trmparariad afficiendum modo quodam enar-

i (8

qd

And. Matthioii Gomm.

:vti ACONITVM
:

VII.

uti . Hxcille defecun lo rahi , ncc noffc quenquam : quamobrem medicoi iquoniamcomponerenefciant,pro putrefatTorio uerteilludfortajfe, quod(ut ipfeinquitjin ufumfuum do jLconiti gev.ere.quod duorum alterum Diofcoridi effe poted , loco paulb pofl h&c de tertio jicomtigeneredifferuiffe Theophraflum equidem crediderim , cum eodem remedici . Sed nanque radiculam uerbafubdit. Miudquoqueuenenumuimdiurnariam enecandi fortiens compertum affirmant-.effie Theophraftus . In quandam , qu eodem diepof.it occidere:folium banc babere ellebori , notamq; omnibus effe . hacTenus

&

&

quo nihil moneor , quodhuic Monito , quod tertiumfujpicor,ueratrifolia

tribuerit

nam

& Diofcorides nigro ueratrofo

liaplatamreddidihquemadmodumetiamtertio Monitorum generi . Scripfit de Monito pardaliancbe diligentiffime uenerari cum con etiam Tlinius libro xxv 1 1 .cap.l I .fic inquiens . Sed antiquorum curam diligcntiamq; quispoflitfatis eodem dte inammalium fexus genitaiibus faminei , quoque taclis Monitum omnium uenenorum ; flet ocyffimum effe M.Cmlius accufator obiecit fene mortem f Hocfuit uenenum,quo interemptas dormientes a Calpbumo Befiia uxores

&

InLib.

quartum

Diofcoridis
VIII.

105)

ACONITVM

I o Hinc Ma atrox peroratio,eius in digito mortuas

le j

FabuU narrauere ijpumis Cerheri canis ; extrahente ah inferis Hercn* Hoc quoque tamen in ufus humanafalutis uertcre ,Jcorpionum icJibus aduerfari , experiendo datum in uino calido . Ea e(l natura,ut hominem occidat, nifi inuenerit , quod in homine perimat . Cum eojolo coUuUatur uelutpari intus inuento . Sola hxcpugna e(i,cum ueninum in uifceribus reperit:mirumq; exitialia perfe ambo cumfint , duo uenena in homine commorimtur , ut homo fuperfit . imb
ideoque apud Heracleam Tonticam,ubi mojlratur ts ad inferos aditus , gigni .
uero etiamferarum remedia antiquiprodiderunt
(corpiones Moniti taclu ,ftupentq; pallentes ,
,

demonjlrandoquomodo ucnenata quoqueipftfanarentur . Torpefcunt

.

te

ceditq; jLconitum duobus malis ,fuo

& omnium

& uincifc confitentur

.

jtuxiliatur

eis

eUeborum album tatlu refoluencredit

,

Quodfi quis illafortiab homine excogitaripotuijfe

ingrati

deorum munera inteUigit . Tangunt carnes jlconito nccantq;gufiatupantheras , nifi hocfieret , repleturas iUosfitus. ob
id quidampardalianches appelkuere .

iUasflatim liberanmorte excremtntorumhominisguftatu} demonftratHm.

Quod
certi

I0<?2

AndL Matthioli comm.

ACONITVM

IX.

certe cafu rcpertum quis dubitet ?

&

quoties fiat etiam nunc

ut nouum nafci, quoniam feris ratio

.

&

ttfus inter

fe tradi

o poffit

Folia habet

Cydamini aut cucumeris non plura quatuor , ab radice leniter birfnta

^adicem modicam Camcaitfa.

niaro fimilem marino.

Quare quidam Cammaron appeUauere

, alij

Thelyphonon

ex qua diximus

\adix

incuruaturpaulkmfcorpionummodo,quare,<&fcorp\onaliquiappe\\auerc,nec defuere> qui Myofionon appeUare uellent

,

quoniam procul

&

t'

longinquo odore mures necat. T^afcitur

,

in nudis

cautibus,quas
uis

Monas nominant,&idco jLco

morte ejfet , qu
cotis

nittm aliqui dixere,nullo iuxta,ne puiuere quidem

nutriente.Mvj quoniam

cadem

in

ad

ferri

aciem deterendam,ftatimq; admota ueiociterfentiretur.Haec de Monito pardalianche Vlinius . HaUucmantur itaque,qui radicibtts ajphoddi modo nwneputantpkntam quandam , binis tantumfoltjs ipfisq; rotundis , a medio caule exortis ,

&

rofis refertam

quam nos hic etiam appingi curauimus aliorum quoque iudicw expendendam , Aconttum

tffe
,

Tardaliantot
Hltt-.s

chem . Siquidem quanioin erroreijuerfemur in Momtihuiufceccnfura , ipfimet iamagr.ofccre potcrunt cim

imagines

InLib.

quartum

Diolcoridis*

o^ }

HERB A PARIS.

imagines hic nohis editas,pacatis oculis infpexerint , Ifec in minori uerfari errore Fuchfium alioquiuirU clariffimum deprehendimus: quippe qui in fuis deplant. hift.Commentarijs Monitum pardalianchen eamplantam effc cenfet, quam her-

bariorum uulgus

Hn rbam Tak i s

appeUat.fiquidem h<ec uno tantim conftat caule,rotundo

,

duorumpalmorum alti-

eodem ambitu ,crucis inftar patentia,fanguine* uirg* fimillima :alia prxterea quatuor eodem modo prodeunt prope caultsfummitatem ,fed hxc minimafunt,& longiufcula : in quorum medio pur
pureus uinofusq; extat globulus , acino uu&fimilis,
in quofemen concluditur album minutum , copiofumq; , halicacabi modo . \adix , qua iUifubeft tenuis , in capillaresferd particulas diffefta,paUefcit, nuUa fcorpionis caudtt effigie, nec alabaftri modo aliqua ex parte nitet , ut primum Moniti genus d Diofcoride repritfentatur cuiusfolia(ut etiam Tlinius lib.
:

tudine : $ cutus medio quatuor erumpuntfolia

XXV I

l.cap. llii.eft author)pr&ier id qubd cyclamino

aut cucumtrt fimilia funt , nunquam , quod uiderim , in caulis

,

mediofuam habent originem ,jed (lattm ab ipfa

radice exeunt

hirfuta

humiq; recumbentia . Semen huic nuUum , quoi

o^4

And.MatthioIi
:

Gomm,

N APEfcL VS. 3?

fciam , a

rei

herbariafcriptoribus redditur

Sed ex herb* Taridisdcino femen coUigitur , cui non modb nuila ieleteria

19

uis ineli;fed etiam contra ueneficiapr&ftantifiimum efl

medicamentum

Tsloui

cnim ego qwfdam , inquit

iile ,

qui pan-

declas autlas edidit

quorum aliqui morborum diuturnitate ,

Torrb idem Fuchfius

alij uerb ueneficijs femiftulti fafli erant, hoc tantum Tari-

disherbafemine aduigeftmumufque dieminpulueremhaufto drachmx pondere ,priftin& fanitati omnino reftitutos effe
id quod ego quoquefateripoffum
.

infuis paradoxis nil aliud Monitum effeputat

,fallitur
.

Mauritanis,& pr&non negauerim,TK[a-

fertimjluicem& , quam T^apellus . Qua in re rurfus , meo quidem tudicio

pellumeffeigenere JLconitorum
,

quippe tam

etfi

quorum numerofe funt fpecies

fcriptitajfe
,

ut ex appitlishic imaginibus uideri poteft;reperio

appellaffe ftrangulatorem

tamen ^tuicennam de utroque ^iconiti genere

& alterum

adib,alterum uerb
atque eundem prius

ftrangulatorem leopardi , qu<e nomir.a eademfunt , qute apud Grcecos iycotlonos ,

& pardalianches

vnagm diffcrcntia ffeciatim de J^apelio egijfe conftat

Catcritm

cum nobis de 7{apeUo nuncfermofit,eius etiam hk hiftoriam.

InLib. quartumDiofcoriclis.
ANTOR
A.

*99S

o riam,& uires attexere uoluimus

Efl itaque Tfapellus plantafolijs quinis

ex unius pediculi apice prodeuntibus,pentaphyl-

timodo,ijsq; anteriori parte diuifis;& auerfafubalbicantibus.caulem edit bicubitalem,fubrubentem,fragilem,flriatumq;,

in cuius fafligio flores exeunt fficati , colore purpureo

unt.

qui anteaquam dehifcant mortuiferi hominis caluariam repr&fen-

iampatefaclilamij flores temulantur. Hosfequuntur corniculat<cfiliquuU,furfumftieclantes,tern<exuno

.

tantiim pedicuio exorientes , in quibusfemen concluditur nigrum , ac minutum

Bgdice nititur turbinata , uulgaris ra-

punculi modo ,fubnigricanteq;d qua numerofa oriuntur fibra adeb inuicem contexttcut retis fieciem referant . Totaplan

tapernecabilisadmodum efl
fcat , tenentem perimat .

Sed radix c&teris partibus atrocior , adeb.ut manu aliquandiuretenta, quoufque conealeufi

Quinetiam , paftores necatos fcimus , qui affandis auiculis , T^apelli caule , pro ueru temere

funt . 'HapeUi uis

in necandis
,

hominibus adeb immanis ,ftuaq; exiftit , ut nullisfere antidotis occurripoffit, nifiquam pri

mum , & Jiatimfuccurratur

quod tamen Aconitumjumentibus non euemt.Huins immanitatem uidimus nos j{pmce anno

Z%ZX

aChrifto

'

105)6
itchriftonato
I

And MatthioliCommJ
^l^.menfcnouembriin Cap'!tolio,Clemmtis v
,

t.Tont.max.anno prirao

Ijamciimdecrciiiffctcx-

periri olei cuiufdam prxfiantiffimi uires

let eria

medicamenta
,

&

quod Gftgortus CaramtaBom^knfis Cbiritrgkus tunc pneceptor meus contra de uenenoforum animaliim quontmcunque morfus paranerat > ittfiit Tontifex uenenum dari duobus
,

latronibus

quos leges damnauerant

qub fuorum facinorum panas luercnt , laqueo uitamfinire > ut inijs

,

oiei i?uius

expe

timentum fieret .

Horum alterum > qniplurimum l^apelli fumpferat dttlciarijspanibus commiftum

: ,

pontificij medicifia-

tim oleo inmgendumpr&bcnuqui pofi tertium diemfepius oleo perunclus euafit mcolumis

quanquam nonfmc magnafor

oleo inungi

midabiltum fymvtomatum acctjfwne . jl Iterum uerb,cui longe muius uenenati panis exbibuerant
afjitmpti uencni effeclum ,fituitiamq; cernerent
.

uetantm

Id quod

tllis

rei exitus facile

comprobauit : quandoqitidcm paucis pbjl

>

boris obijt infetix ,

fcribit

ijs

omnibus incommodis,cruciatibus,
id ettam

& fymptomaabus correptas

M

qu ab epoto T^apeUo prouenire

1

Traga Mctropolis Bgni Boemix ,anno DLXI. Menfe Decebri in Latrone quodam fufpendio damnato cut 7{apeUi radix d carnificc data efl drachmx ponderc rhodcfaccharo excepta, C&fareis Medicis prg,jluicenna.Vidimm
.

fentibus,ut antidotifamofi cniufda uires explorarentur,an contra Klapcllum id prxfiarent,quod antea

in altero

damnato,

qui jlrfenia

drachmdsMi&s ebihit. tfficacifime pr&fiiterat

in

Lnbcns itaque uorauit ille lethifernm T^apelli pbarmacum,

ut pote qui nonfoiumfibi conducibihns cenfebat,utneno

carcere necari,

qudm

laqueo pubiice in patibnlo fufpendi

,

fed
,

quod etiam fferaret fe d nobis feruaripoffe uerebamur omnes ,

nefortaffe in
deftituta,ob editos iam caules,flores

Intcrim tranfacla iamfefquiaitera hora

citm nihii fymptomatis appartret

Bocmia algidte regionis caufa,Ts{apdlus ucnenofus nafceretur , aut qubd

&femen,nibit operaretur, Quofafium
.

ipfa radixfucco

efl ,

ut alterum

illi

pharmacum propinatiim
totum committitur nego-

fit,ex eiufdem J^apcUi caute,fotijs,fioribus,&femineparatum

jlt ibidcm

duabm adhuc heris nobis omnibm permanen

tibm,mifero iUi maliprorfus nihil acceffit

tiitm
.

I\t ducitur ille ad carceres,abeunt cetteri,& mihifoli

,

Hora iranfacia

carceris cufios
,

poris lafiitudine ulcerofa

me admonet iUurn iam xgrotare . Ego fiatim adfum,audioq; ipfitm de uniuerfi cor 20 imbecillitate magna,& cordis grats; dine conqueri tunc itaqv.e quanuis audatler fatis loquere.

turnullofanementisincommodo,&iiiuidisme intuereiur oculis,ciim tamenfrontem infficerem fngido fitdore madcn-

tem

& arterias iamfere obdormifcere,antidotum propinari iubeo.quo cpoto,iUico

efl.
effet
.

inuerfis ocnlis,atque ore in latus diftra-

c7o,capitcq;infcaputasrigente,ingentiadmodumanimi deliquio correptus

nifi

itaq-, totus collapfus decidiffetin

terram,

d carceris cufiode retentus

Iubeo interim cttm uino irrorarifaciem,

.

& anterioribns capiUis excuti

ibi
,

Quo ingequxdam . Trofttit

niofiatim reuixit,emiffis interim perfedem excrementis

Toft hac iubeo illumiaccrefuperflraminibus

,

ad hoc paratis,
liuida

ut quid indefequeretur,animaduerterem

Ille

uerb defrigore conquerens , paulb pofl putrida

.

biliofa

&

uomitione reiecit, quafe non parum adiutumfatebatur

bibeo ne dormiat
fi
.

Interimfe adfinifirum conuertit Littts,acfi dormirc uellet

,

Dum h&c aguntur,nullo alio exorto fymptomate

.

tantum obmutuit,& obijtfimul , liuidafatlafacie ac

laqueo fufferfus

Cnetcrum longi alitcrfehabuerunt fymptomatain altero pariter adfurcamdanmato ,cuidata

,

30

eiufdem T^apeUi dracbma,ut de lapide

expngnarepoffet .
cebat
.

qucm Bexpar appeUantArabes,pericttlumfieret, an huinfce ueneni immanitatem jlgebat latro annum circiter XX v 1 1 .qui epoto lethali pharmaco,piperis ommno faporcm illi ineffe di
,

Horafubindeperaia,cum uomere ccepiffet

,

lapidis illius granafeptem

.

ex albo meraco data funt

biliofa
,

Veritm ab ebi-

bito antidoto

uarijs,cjr acerbiffimis fymptomatibus exagitatus efl

Eimnit enim frequenter

porraceo colorc

Quendam quoque uelutiglobum circa umbilicumfe fentire diccbat,qni indefuperna petens,in fupremam
pitis
flri lateris

& poflremam ca-

partemjrigidam auram quandam dijfundebat . Accefftt pattlb poflflupor quidam paralyfi baud abfimilis , quifini-

brachium,& crUs occupauit,adeb ut uixfummam manum mouere potuerit,motu iam in c&teris partibus extm-

Ho .

Interim non multb pofl tonpore b<cc morbi uisftnifira corporis parte incolumi relicla,in dextram repente fe contulitt

eandemq; fimili modo occupattit. Vagttm profeclb fymptoma hocfuit ;nam cum dextrum bracbium is attoUere potuit,fini(irum non potuit
,

& econtra

Tandem utrunque eleuauit.

jliebat quoque uniuerfas corporis uenas fi-igefccre

,

7\(o

40

defuerunt uertigines,q;tasfequut<efiint cerebri commotiones adeb feruentes

ceret .
jtcctfiit

ut aqus.

in caldario buUienti fimiles effe di.

quoque oris,& ocidorum conuulfio , atque acutiffimus mandibidarum dolor

Forinfccus titrgentes oculi, liuidafacies

Quarefepe manibus affe-

tias iUaspartes perptringcbat,ueritus ne cxciderent .

& nigra labia cemebantur,

admodum
.

quinetiam uentris tumor uideripoterat ,perinde ac hominis aqua intercute laborantis . Varia

extitit

Arte-

riarum pulfatio

& ttariaquoqne mentispertnrbatio ,pro fymptomatum rccurrcntium acerbitate

,

TS[am iam prorfus

,
.

deuita dtfferarc,moxin fpcm fe erigere uidebatur

tantifimtiis
.

modbrationis compos,modb delirans

>

nuncploranti

nunccan-

Aquam frigtdam dari ftbi potandam tantopere appetebat,tit eafubito fe liberatttm iri confideret
terqite in
,

Toto hoc

temporefetcr excccatum,

mortisagonecoUuclatumaffirmabat,linguatamenperpetub conftitit,nuUo unqaam

fytnptomate affecla ,fiquidem nunquam intumttit

nunqudm

is balbuttrc

auditus

efi

Cteterum feptimapofl ebibitum

"2>{apeihtmbora,ue?icnitandemut ab antidotoextincla,omniaeuanuerefymptomata. Arteria ad reclam rediere nor-

50

mam,naturatis reuixit cotor,& hrein quoque uirium conflititrobur. jLtqae in hunc

quccertaminepcricuiumflupcramt
.

modum mifer iUe,magno conflitlu,atinuchitur

, ,

Id quodmanifejib fatetur^de l<[aptUi immanitatcjLuicennam nonfcripfiflefabuias.

quem tamen

infeclans Vuchfiuslocofupcrius citato,Leoniceni tefiimonio nixusjn

eum acerrimii

nec fane eum,

feclantur do

utnofiri recentiores,principem, fed

tyrannum ,

& homicidam nuncupat,eosq; pariter

tffe
.

detefiatur
:

qui

eitts

clrinam . qitippe qttbd jukennafcripferit(ut ipfe inquit ) T^apeUum permciofum

uenenum moxfubdiderit,qubd li,

mtttm,& bibiturn
acrius

deiet albaras cutanei

morbigenus

Qua in renonpcffum non admirari Fucbftum uirum

tam celcbrem

alioquiinge-

nio,& eruditione ctarum,

qttem etiam hocnomine plurimmn diligo,qubdin

.

& antiqttumfcriptorem paulb

ufqttequaque fernare
.

& immodefiius egerit

in

Hominum enim eruditorum partes effcfemper exiflimaunetfi ego eas

nonpotnerim,ut nonuanis contentionibus,neque conuitijs aliorum jcripra refcllant ,fdrationibus,ijsq;probati(Jmis,pr

fcrtim cirm cos accufant,qui mititis antefecuiis e uita dece(]erunt,nec amplius d calnmnijsfe tueri pojjunt
confiderare dcbsnt,an

Qui prgtcrea g

quo aiiquem reprebendunt,m eopropriusfa authoris lapfus

an interprctis 3 aut Itbrarif , antea-

qudm

InLib.

quartum Uioicondis.
.

&

ioc)

qudmuUumiurgi]s potius , quamrationibusinuadant

Quippe

reli&is

tam Mauritanorum, qttdni Gr<tcorumfeB'ts,qua-

rum uni magis qudm alteri addi&tts ejfe nolo , mibi quidem non uidetttr exiflimandum,qubd jLuicenna uir fant ftngulari do tlrina,& admirabili ingenio ab ommbus recentioribtts noflris maxime commendattts, eodem in loco fibi omnino contraria
fcripferit in ueneno

tamfleuo , cui exitialesformidandasq; uircs tribuit

Cuius rcifirmifftmum prabet indicium fcrtptura

<ilbaras dclere ,fed

jtmcennn ab jLndrea Bellunenfi cafligata,m qua nufquam legitur "hlapellam bibitum

lus dclet albaras linitum ,flcut

qubd boc

efflcit

quxdameiusconfetlioinpotufumpta. VerbaenimjLuicenn<eflcundum cafligationem Bclluncnfis itafonant . 7S[apel-

& confetlto

eius ditla alber^acali in

illa

runt coniflknda

ut tuear jLuicennam,aut qttbd confeclio

potu fmnpta Ex quibtis ucrbisplura mibiflfe offetam exignam 7S[apeUi partem excipiat,aut ea,quam recipit
.

adcb antidotis corretlaftt,ut nonfolum necem non inferrc pofficfed ne tantillnm quidem obeffc . jLttt qubd 7S[apeUtts in il' lam additus , isfcrte efl , qttem jLuiccnna appelkt 7S[apcilim Moyft,aliqm uerb jLntoram . quandoqttidem h<ec planta antidottimflt

admodum cificax contra 7s[apelliuenenum,prfertim qubd dicat jLuicenna,ineffe fimiliter

,

huic plant<e

uim ad

alb.iras,&lcpras:autineademconfetiionefortaffemttsiUeinterponitur,qui 7S[apeUi radicibus uitlitatanobis pluries

inuentus in jlnanienfibusmontibus , qubdetiammustfteT^apellus Moyfi ib jLuicenna dicatur
7s[apelli

quoniam iffdem contm

uenenumpollcat uiribus,quibus

&

eittfliem

nominisplanta

H&cfortaffls fuflus,qudm decebat , perfecutifumus.

Sed tamen eo

confllio id libenter fecimtts,primum

ijs

ttt

quantum per nosfieri poffet,Auicenna d calumnk uindicaretur . De-

inde ut ingenttd dicerem qttod de

omnibus fentio,qui optimos etiam quofque autbores,pr<efirtim jirabas^ lacerant ac diCceterum exifli-

fcerpunt,quorumplerifquemagnaefibabendagratia:tantumabefluteos odio perptttto profeqtti debeant. Verumcur

idfaciant
,

non uideo,7tifi qubd tutumflt in mortttos inuehi,qttando hodte pauafint ,

qtti

eos tueri uelint .

maruntManardusFenarienfis,&Leonicenus,qubd7S[apeUus,&Tcxicum
2 o quantum

Gr<scis uocatttm interfenondiffcrant.

.

Sed

&

ifli

uirigrauifiimi aberranerint

inferius librofexto in toxici

mentione latius oflendemus

Sed de 7S[apeUo
effe

hatJentts.quicumjLntoramqu<ecumiUoconnafcitur,inmentem mihi redegerit non pr<etermittendum

exiftimaui,

quin de ea bic quoqtte differerem. Efl itaque planta,quam jlntoram,uel ut melius fortaffe,jLntitoram uocant,qu<e(ut referunt rei plantarix indagatores ) und
pin<e

GaUi<e Cifalcum 7S[apeUo crefcit , uelpropt ipftus plantas prouenit,in Ligttriie, qtiandoque cubimontibusmde ad nos affertur,magnarum contra uenena uirium . Caulem editfefquipalmarem,

&

&

talem,rotundtim,flrmumq;,in quo multifida,ac tenuia difl>aribusiniernallis,oriunturfolia,in latusfefe dijfundentia

res editfummo caule numerofos,purpureos,7S[apeUi <emulos,fed paulb minores
titate,ac flepe maiores
,

Flo-

Bgdices dtiasfolidas oblongas

.

oliu<e

quan-

corticefnbnigricanti,fed alba intus carne

.

T^ardi montan<e modo

Hanc putautrim ego cffe jlui

fitniles jLriftolochi
.

cenn<e

%edoanam,qubdfcribat hanc cum 7S[apeUo crefccre

& quod radicesfunt,fiue portiones

In

quamfenlentiam adduxit me Gulielmus Quacelbenus Belga , medicus infignis,& rciplantarice

jludiofus, qutfltpcriortbus

30

annis anteaquam moreretur,miftt ad

gnofatisprecio,%edoariam appeUabant. Qu<efi nonfunt,alteriusquidemplant<e radices

me ConflantimpolijLntor<e radices aliquot , quas mercatores d quibus emerat maeffe nonpotenmt qudm eitts , de

quafub 7S[apcUi Moyfi nomine meminit jtuicenna,cumfcribat is T^apellum Moyfi etiam cum T^apello crefcere,& eius ma iorem effe tberiacam . Ideoque haud eos matifenlire crediderim,qui %edoariam,& 7S[apcUmn Moyfijdem effe jtuicenna cenferent . Tr<efiant jLntora radices,nonfo\um ad epotum 7S(apeUum, fedad c*tera quxcunque uenena quinetiam ad ui,

ferarttm,et reliquorum uenenoforum morfum.Ligures(utaudio)jLntor<z radicibusfeliciftm<!utHntur,ad inteflinorum uer

mes . Lanturquoque utilitcr aduerfus peflilentiam

&

ad omnes internos dolores . jLuxiliantur omnibus cordis affetliAconiti uircs ex *

hus,necminuspr<eftaredicunturus infebribuspeflilentibus,cumquibusexantbemata lentiumfigttra exoriuntur. jLco-

nitorum uires tradidit Galenus libro v I .fimpl.medicam. ubi ita fcriptum reliquit . jLconitum pardaliancbes putrefaciendifacultatem obtinet,& lethale efl . Itaque in cibo potuq;fugiendum : attamen ad putrefaciendum externas corporis par

40

tes aut circa

fedem idoneum eft . Herb<e uerb radix ad b<ec utilis eft

Quod autem Lycotlonon uocatur,fimilcm alterifa.

cultatem habet,fedpeculiariter lupos,ficut iUud pardos,interficere confueuit. Hatlenus Galenus . jiconiti primum genus Grted uocatur dwvmv nApfa.xtayxti Latine,jLconitum interficienspardos acpantheras:Italici, jLconito pardalian:

Nonjina>

cbe : GermaniceWuolffs beer,& DoUuurfzj. Hift>anice,Centelba

ttMvnov Kvvomovov dicunt : Latini,Aconitum cynotlonum

GaUice,Herba de
:

la tora

jLlteriim uerbgenus Gr<eci

:

& Lycotfonum

Itali

jLconito cynotlono

Germani , Vuolffs

uurt^j Hi$ani,rerua mata louo,& Terua de balhefteros : GaUi,Tatelouine

Kaw.

CICVTA.

CAP. LXXIIII.
:

odoratu a ouecu*. Clcuta caulem edir geniculatura,ut fceniculi,grandem: folia ferula?,anguftiora,graui mw*j _ mi,mox umbelk in fummo prodeunt.-flores quoque albicantes,& femen anifo candidius.-radice
ra-

non alta,concaua.Cicut lethale uenenum ineft,fuaque ui refrigeratoria necat Remedio elt

.

uini

me

7/x

^ ^, ri

,.

Succus exprimitur contufis cacuminibus,priufquam femina,& coma'ficceicant,qui *jj*jwf~ collynjs,qu le denfatur in paftillos . Multus ad medendi rationem ufus eft aridhcommode imfcetur co cum y^ leuandi doloris gratia temperantur: ignes facros,& ulcera qus ferpunt,illitu reftinguit. Herba
raculi potus
.

io-

^ J^ aw,

ma tri ta,& teftibus circum!ita,libidinum imaginationes in fomno compefcit, fed genitale reioluit. lac *. non patitur C renfis & puerperarummammisappofitaextinguitanuirginitate mammas coercet,& mcreicere a Efficaciffima uis Cretica-, Mega pueris pr*flat ut eorum tefticuli cibum non fentientes intabefcant
. ,
1

renfi,mox Attica?,& in

Chio,& Cilicia nafcenti.

oppidorum mania proueniaUferuU adfi-

rio Attia, Choa.

g^jjg ^
gjjfc
confl-

60 Clcuta uuharis natifm eftplantajttpote qtt<e plerunque prope urbium, & m terra Varthorum, mox mtfisMore tamen admodum graui Maxtma uis Cim*#t Tlmms refen , qua nafcitur
.

"~\."X

Lacomcx,

10^0

And. Matthioli Lomm.

C
I

C VT

A.

ln Grscia uerb Megaric^deinde Mtica . Cctterum in Italia conftat Cicutam non adeb exi . tiakm cftc.Eam in Hetrurtafi afini dcpafcantur,profundifiimofomno,& torpore capiuntur,ita utnon tantum ftupidi ,fei phn rnortui uideantur . Id quod aliquando rufticos huius reiignarosfefellit : nam dum afinis , quos mortuos credebant,
L<iconic&,Cretktt,jLfiatic&

pellem ad ufum detraherent,accidit mirum,qubd in medioferi operis afini experreclifunt,nonfinemagno excoriantium ter
Cicutse
iiires

rorc,atque ingentifpcttantium rifu

tftm
ejfe fcribtt,quod

Cicutx breuiter meminit Galenus lib.v 1 1 ftmplic.medic

.

ubi tantiim omnibns no-

ex GiLl -

ea extremi refrigerantis fit facultatis .

Et

in libro

qubd animi mores corporis temperaturam fequan

coutigit uidere
.

tur,C'.cut&potu illamfieri

amentiam tradidit,quam a Cicuta ipfa Gr&ci conion appeliant . Hoc nobis

, v.t

lattushbrofextoexplicabimus,inquibttfdam,quiimprudenterCkut<sradicespaftinac<&ukedccoclas comederant

Vlan-

Nomina.

ta,qu<e Gr&cis

x&ymv
:

Latinis atque etiam Italis Cicuta uocatur

J.rabibus,Sucaram : Germanis,Ziger Krattt , Scbirlkg,

& Vuettench

Hi(j anis,Ceguda:GaUis 3 Ctguc.Cocue,& Segne f

In Lib.
S/^iW;.

quartum

Diofcorfdis.;
CAP. LXXV.

05) 5)

TAXVS.

eiufdem flgura,inItalia,&NarbonenfiGalliaHifpankconterminanafcens. Auiculce quxTtalica; taxibaccas -deuorant,denigrantur:& quiederinteafdemhomines,aluiprofluuio corripiuntur . NarbonEtam prarfentis eft ueneni,ut fi qui dormiant fub ea,aut in eius umbra fubfideant , tedantur, f^penurrjero * moi iantur . quare de taxo haec traduntur,ut ab ea caueamus.

SMilax a Gracis,Taxus a Latinis appel!atur,arbor abietis magnitudine, & foliorum

&

T A X V

S.

%m

2^fW

noo
Taxi confideratio.

And. Matthioli Coim

modo

"f^^feiturfaxusfrequmin^nanidMUismomikitfix^^ acfomanon ionge difiimilis mfitur :quanquamhc illarum proceritatcm non nifi I

bcntes,aquifolij

inftbres incidunt ,

&

rariffime aqttct . Eaccasfcrtru quas quandoquc mandentes tum paflores,tum qui mfyluis arbores cdunt,(latim dyfenterici fiunt , fanguine fpiritibus inde admodum infiammatis . 21% materies,qnbd rufefcat,
,

dulces, uinofasq;

&

qudmplurirfdsimercitrfantibusucnis,incorruptaq;fit,lignariJsfa^
tiandismetifts

>& bafiis,telisq;conficiendis
'

tJThetph"*

nonexiSua f lbicomP amit P ecunia

Quamobrem Germani huius arboris afferes ad fita conflruenda bypocaitfia . Taximtminit Theophrafius hbro m.cap.x. deplantarumhifloria,ficwquiens,

Taxusquoquegenerejimplex,procera,autluinfignis,fimiiisq;abieti,nifiqubd non pariter excelfa ,magis.j; alisfinuata efi :folio quoque Ubietifimdis,fedpinguior,moUiorq; ligtto . Qu in Mcadia nafcitur , nigro ligno , autpunicco ccnfiat:

qu autem in idafiauo admodum ,

dctit
.

& cedrofimiii
:

Totum enim cor

effccorlice detratlo

. propttr quod uendentes fiaudare dicuntttr , tanquarn cedrum ucnuncorticemfimilem ccdro habere tumfcabritia,tum colorc : radices brcues,gra .
.

ciles,perfiimmaq;cejpitum . rara luccirca

Idam

Atin Macedonia,Arcadiaq\ uei frutlum abundi proferrcrotttndttm,

Munt,qubdfi iumentafolia comederint , emoriuntur
efi ,

fabapaulb maiorem
tia,nihdpatiuntur
.

colore rufum,taBuq; mollem

:fi

ruminan-

Frutlus et ab aliquibns hominibus manditur,fitauisq;

atque innoxius . hatlenus Theophrafiits.

,

Cuiusfi.ntentia illud obfiare uidctur,qubd nojira

T axus fiuftumferat non innoxium, ut ipfe ait,fcd noxitm

,

utfuprd dixie(i

Ex Plinio.

mus Ta Xl 'Plinius quoque memir.it lib.xv I .cap.x.ubi de ea itafcribit

Taxus/minus uirens,gracdisq;,&
trifiis,ac

Abieti,

& ptcea fimdis etidmnum ajpetlu

.

dira,nullofucco,ex omnibusfola baccifera

itinis in

Mas noxio ft-uilu : lethale qitipcompertum

pe baccis,in Hijpania pmciput,uenenmn incfi. Vafa etiam uiatoria ex ca

eft
.

Galliafatlis mortiferafuiffe

Hanc Sefiiusfmiiacem d Grxcis uocari dixit : efie in Arcadia tam pnefentis iteneni, utfi qui dormiantfub ea , cibumue capiant,moriantur Suntqui taxica hinc appellata dicantuenena,qu nunc toxica dicimus , quibus fagitta tin.

&

&

gantur
tur
.

\epertum innoxiam fieri,fi in ipfam arborem clauus xreus adigatur . b&c Tiinius . Foliorumfumo mures necan Taxiprxterea nocumenta tradidit Diofcorides iibro fixto,ubi de noxijs medicamentis pertratlat . qttb cum peruen.

Taxi
Gal.

uires ex

camentorum,fic inquiens

Taxi uires qudm paucis reddidit Galenus iib.vi 1 1 .fimpiicium medSmdax,aut taxtts arbor efi uenenofs facuitatis . Huic arbori nomen Gr&cum efi crp/Aag Laitinum,Taxus : Italicum,Taffo : Germanicum,Eiben haum : wffanicum,Texo: Gallicum,rf.
tutnfueritje ijs dijfufius nobis differendum erit .
.
:

Nomina.

A-wiKm.

APOCYNVM.

CAP. LXXVl.
$<i,

Al
a

Pocynon,fiue cynocrambe,braflica canina,frutex eft longis

uiticulis

u _i_lentis,uitiliumque

modo obfequiofis,fxacl:u fere inuiclis: folio hederc

conftans,male olentibus, , molliore tamen , & per

Meum. k*p- extreraum acutiore,Iento,graui odore:id luteo fucco turget a Siliquae ceu fabarum, folliculari fpecie, tl l n ltuciine protenduntur:femine intus duro,paruo,nigro.Folia cum adipe in panes coada, cag T/ fu/'/T. fruaus uerVue nes } lupos,uulpes,& pantheras enecant in cibo data,& protinus eorum coxendices refoluunt.

luc filiqua

fa-

b.

40
Apocyni conG
deracio.

'

Pocynon> < Uo ^
I

& Brafficam canimm appcilant,etfi iandiu mihi quidem incognita fuerit, adeb
.

ttt

inter alias

incom

u^\.f ertas ftirpes in ampliffimo natum uiridario pofieris reliquerim explorandam

dis jlpocynon reprxfentat

; hoc tamen anno e Vifts medictts eruditione,& in re berbaria clarus , Lucas Ghinus Forocornciienfis duas ad me mifit piantas,quarum una per omnia Diofcori

Scribit enim uir iUe,duas d

quodam nobiii amico

fiiiquas dono accepiffc d Syria. allatas,qua -

rum alteriinfcriptum erat Teripioca repens:aiteri uerb Teriploca non

pentis Ttripioc fiiiqua ea fane longitudine confiabat,qua
longiorifata piantam prouemffe ait,qtt

repens,fortaffe qitbd ita Syri eas piantas nominent.

Sitbdit prxtcrea,bas filiquas rhododendri fiiiqttis admodumfitijjefimiies : inter qitas tamen

hac erat dijfcrcntia , qubd re :alteriits

.

non modb humi repit

.

uerb breuior E & rhododendri,graciiior tatnen erat breuiori ue ;fed & arbores quantkmuis proceras fcandit
: t'

rb aiiam,qit notis omnibus Jlpocynon refcrt

Viraque porrb non minus latle turget,utfcribit,qudm tithymali omnegeiterb

nus : uerum id repenti omnino aibum

inejfe

non rcpenti

fitbcroceum

Efi

&

in fiiiquis difjerentia

Siquidcm

etfi

h& inutraquc, rhododendripcrqitdmfimdesfunt,in non

niunt;

rcpenti tamenfimplices,acutiores,ac retla

ex uno pediculo proue-

m repcnti uerb bin,& in origine coniuntJ prodettnt,& infefe inuicem inflex,nec ad?b>ut ill in aciitum definentes.
qu hic imaginem exprefiimtts , maxtmi repugnare uidctur
dijferentia.

Diofiorides Apocyno fdiquas facit fabx fimdes,quod in his

%aminterharum,& fabarumfiiiquasnonparuainterced.it

Verumckmfcribat Tiinius Apocynum fetnen.

Itaque inhac meaperfijiam opinio-

(fiiiqitamintelbgo)ferreacutum,&uideamfiatimpofi^pocymcaputdel{hododendro,illifiiiquisfmde,fcrip^^

ridemmn

pojfum mibi non perfuadere

hafcepiantas legitimum
notis

ejfe

^ipocynum
.

ncdonec aiiam uidero plantam,qu ciarioribus

Apocyni cs Gal.
uire

Apocynttm

referat

Interim ftquis in cenfendis plaatis tam morojus

re eriatur > ut has

Apocynosfacere noiit,poterit is id tamen condonare,ut liceat nobis(ut Gbinus ille optimusfaciebat)eaf P dem Veriplocas appeliarc . J.pocyni uiresmcmori prodtdit Gaienus lib.v l.fimpiicium medicamentorum,fic inquicns.

iApocytmm,aut Cynocrambe . Vocant autem quidam eam Cynomorim,qnandoquidem canes celerrimi inurimit,ficut Ly
cotlonon

60

InLib.

quartum

Dioicoridis

1 1

oi

APOCYNVM.

grauiter olens : proinde omnino calidaeflnoninflrenui, lo co&ononlupos. Efiautembominibusuenenum,kerbamultum QutpUnta **i*mt Grxci , jlpocy- Nomiw. non tamen proportione defiaat Itaque illita admodum digerentis ejlfacultatis
. .

mm item & Eraffica canina Latini dicitur

Ualid,jlpocino

m u&fto

II02

AndL Matthioli comm.

APOCYNVM REPENS.

**2TAvf

KtfJTt*.

i .

" udut rornu bMcldK*- ce longaacuta,lignofa,guftanti falfa.nafcitur in amcenis,maritimis,& fecus amnes.Flores & folia mu 8,W*aVM? lis,canibus,afinis,& quadrupedumplurimjs uenenafunt: hominibus uero contra ferpentium morfus
pap^!"
prxfidia,e uino pota,co magis ruta addita.Imbecilte etiara animantes,ut pecus,& capr*, li

fruu amygdalx nmili,cor nicuI *'> cl ui patefa&ui quandam lanofam naturam oftendit, b fpinarum pappos reprafentantem: radi

NERIVM,SIVE RHODODENDRVM. CAP.LXXVIL ui rbododaphncn,a!ij rhododendron uocant. frutex uulgaris notitia?,longioribus T Eri n IV 1 N quam amygdala fohjs,craffioribusque:flore in rofom conformato:
Ny^yrp^^/w.
aIi(
l

10

eft

aquambi-

bant,in qua folia ea maduerint,moriuntur.

Ncrii confid. W.

'KlErinm^uodflores rofarum effigie proferatjaurinisfcfolijs conflet, Grxcorum quidam nhododendron alij !{hodoX \J daphnai appellant . Italis Oleandro uulgo dicitur . Vidtmus nos hocprimum ad Benaci ripas,& in Urgentario pro
,

ttiontorio in

maritmis noflris . Tlanta

efi

latmfacie$eclabilis,&

utftt

non iniucunda , prtfertim ciim rcfeis emicatfioribus.

In Lib. cjuartum Diofcoridis. NERIVM, SIVE RHODODENDRVM.

IIO^

j o bus . Horumfimilitudine deceptus quondamfuit Lucius Apuleiusfub aftni metamorphofi,dum rofasqu*reret,quarumpa

ftu in

pri(linamformam refiituendus erat

"i^am cumprocul uidiffet lS(eriumfuis fioribus refertum > ratus eos ejfe ueras

rofas,eo aperto oreaccurrittantaauiditate,utparumdefuerit,quineasprimo occurfu imprudens deuorarit.

Verumis,

ut qui inplantarum hi(loria,& uiribus earum indagandis diligentijfmius author extitit > non
ftos aftnis
ffit

immemor TSlerijflores depa-

uenenum pr&fentaneum ejfe,ita ieceptus labra fubmouit,demifiisq; ad terram auribus abijt .

r

Gaknus libro v i

1<lerii uires defcri Neri uire$ ejc j .fimplicium medicamentorum,ftc inquiens . V[erium,ut Bj>ododaphne notus omnibus eftfiutex. Gal.

Forisquidemcorporiillitus,difcutiendiuimobtinet. Intrbautemincorpusaffumptus,perniciofus,acuemnofusnontan'-

tumhominibus eft ;fedplerifque etiampecudibus htecGalenus.

.

Qu& maxime* repugnant Diofcoridis,&Tlinij placitis: jj^f^j-j"^

quippe qui TS[crium potum commcndauerint hominibus contraferpentium uenenoforum morfus . Njfi dicereuelimus,qubd Gal.

"Kleriumfumptumfecundum Galenumfit hominibus non demorfis perniciofum tfecundum uerb Diofcoridem idem ijs reme
diofit,quosferpentes momorderint . Idq ; ea rationefiat,qua

& cantharides(ut inquit Auicenna ) d cane rabido demorfis

rius

mcdentur>& euphorbium dfcorpionibus ic7is,&

alia

dcmquc lethalia medicamenta alijs item uenenis aduerfantur, ut infe-

JI04
Nomina.

And. Matthioli Comm.

non uidetur uerifimile,qubd pncter rationem id prodiderit Diofcorides infm, .

rius librofexto latiut dicetur. Siquidem mihi

plicium materia omniumfaciU princeps

N>y , poJVJVpvw

& poJVJWpov/j c Grxci

planta dicitur

quce Latinis pariter

:

1^erium,l{bododapbne,&BjooddendrHm : Italis,Oleandro : Germanis,Olander : Hi(panis,Adeifa,

Rofagine.

& Eloendro

Gallis,

| Orib. habet tantum $KtfHi

xois.i.noxios.

cap. lxxviii. mn.Hu. fvngi. FVngorum differentia duplex: aut enim manduntur,aut perniciales funt Multis de caufis uenenofi
.

f Orib. conuno tan- les funt,nefcio quod ftrigmenturn,concretamque pituitam,terraque eruti,quam celerrime computretum uerboex- fcunt,atquemarcoreuitiantur.t [Sed quiueneno imbutinon funt , fuauem in iuribus gratiamha] plicauit.sVabent:largiustamenfumptinocent,&a?grius concocT:iftrangulant a ,aut choleram morbum citant. //^M.i. efcuclufa
lenti.
t.

gignuntur.ubi uidelicet clauus ferreus,in quofit rubigo,autpanni marcoradfuerit: autfiiuxra ferpentiscauernam^arboresvetjquatpriuatimpanuntnoxiosfrucfus^erumpant. Continent qui ta-

Meum. wi

Remedio eft t nitri potus,aut lixiuium cum acida muria,aut feruefaftas fatureia: , aut origani iufculum:

yahifov i-xi^oKTes.i.&cho leram furfum

N G

I.

acdeerfum du
cunt.

Orib.foap

i.olei.

debellan-

In. Lib

quartum

Diofcoridis.

oy

debellantur etiam gallinacei fimi potu ex aceto,aut ciufdem delinclu cum melle muIto.Corpus alunt, fed xgre di(Toluunturs cutn magna cx parte integri ipii cum recrcmentis alui dcijciantur

Tjtmctfi duo tantiim Fungorumgenera hic uideatur recenfere Diofcorides,

les refpiciens ;

adfungos duntaxat innoxios,& pernicia Fungorum min cibis cxpetuntnr

,

tamen,ut omnibus paldm eft,plura ac diuerfa eorum,

qtice,

difcrimina notantur.

nen,& conii J.

Horum inter omncs Italm regionesferaaffima efi Hetruria,ubi illi Fungi c&teros antecellunt,
li , ij

qui uulgb dicuntur Trigno,

fiquidem fingulis annisprimis jtprilisimbribus eriimptmt,nequefalum odorem eximiumfpirant

.

guftniq;gratijjimi

funt :fed etiam omnino innocui babentur

cli,fitil!i

Secundum uerb locum apud nofiros Hetrufcos tenent ij,qui uulgb Torcim , hoc

mmcupantur quippe qni prius

:

elixi,ac

demumfarina circumliti,& oleo uel butyrofiixi, magnam cum palato in-

10 eant gratiam

VcriMhinonadebtiHifu?it,qubdinfuogenereperniciofiplures,qudminaiijsrepcriantur. CAterkmperi-

culofi ac malefici dperitis,& oculatis uirisfaciii dignofcuntur,cum

terra

& cortice purgantur

incidunturq; decoquen-

"Nam cultcllo diffctli iUicb(ut Tiiniusinquii)dilutus cius aduenit rubor,rancidusfubindc affieclus , liuidus intus color, rimofaflria,pallidum per ambitum labrum cpoflremb accedit nigredo,& itaprotimts computrefcunt . Quamobrem recH fcribit jiuicema libro 1 1 1 1 .fen V I .eos noccntiores ejfe,qui nigri,uel uiridis,uel in nigro purpurafcentes uifuntur . Trodi .

indeamens quidem,&planiflupidus,&ftipesfuerit is,qui tam repentinas mutationes uiderit,&non cognouerit his notis

eorum uirns patefieri . Sed accidit plcrunque,ut iUospotiffimum Fungi interimant,aut faltem
cant,qui eosfuperferrea craticula,ant prunis calentibusq; cineribus ajfatos deuorant
leolis
.

in magnum difcrimen addu Hoc enim modo decotli, cum in ttt

nonfecentur , non tamfacili cognofci pojfunt.ut ij qui

dijfetli

parantur . J.d

btcc

non femper

officiunt

Fungi , qubi

pcrfelethifcrifint,fedqubdcopiofius,qudmparfit,ingerantur. Quandoquidemcumltntiadmodum,crafiiJfimiq;fucciexi

*o

Jlant,arteriarum ofcula ufqucadeb objlruunt)M conclufis intus (piritibus fujfocent

Qupdchm

probinorint agreflcsin.

Hetruria mulicrcs,rari(fimi fungos mandunt^nifi allio,& pipere adieUis . jtffcruantur Fungi muria,prxfertim qui uulgb
Torcini dicuntur : nanquehoc modoparati innocentiores redduntur amijfo lentore . Tr&ter bac multa alia fmgorumge nera apud nos inuenimtur,ut ij qui nobis uulgb appellantur Trataioli,Turini,%oleti,OrceUe,CardareUe,Manine,Qrdinali, ^ungoruaalia

Tarigioli,Vf.fciedilupo,&complura alia,qu<c,cumnihiluelparumadremfaciant,filentioimoluendx duximus. Cfite-

rum Fungi non tantum humi proueniunt,fed

&

in

arborum caudicibus , qui omniferipericulo uacant (dummodo non fint

.

arbores nox'm)qubd i cortice profiliant,cui nec ferrum,ncc tabefatlus pannus,nec ferpentis cadauerfubeffepotefl

Exboc

gcnere quidam,prater agaricum,laricibus innafcuntur in jtnanienfibusmontibus triginta librarum pondcre , aureo colore,per ambitum
diffet~li,in cibis

gratijfimi,

mUo amarore pnediti

licit

agaricusab eadem arbore produclus

fit amariffi-

mus . Htc certi mirarifkbit,qubd tanta hominibus inferiturguU libido,luxus,& incontinentia , ut adeb inconfultb ,aui$0 deq;fungis uefcantur,inquibusfepius immatura mors deiitefcit . Tanta hodie interceffit gratia Fungis cum mev.fis in Italia,ubi eortmfiequentifjimus cfl ufus,ut "Ncapoli inuentifint lapides
,

qui defofli

&

in ceUis mnarijs translati

ttrraali-

quantulum operti,& fubindc tepida aqua infperfi,intra quatriduum fungos non ingratosprocreant. Hos
poliuidimus,ubimagnaferuanturdiligentia,nempequorummeritoquolibettemporefungosedant.
Fungi,qui in eUychnio fiuni,pmfcrtim

& l\pmx& 7s{ea

;

cum aer humorem contraxerit,& ad pluuiam pr&paratur

repnefentans
,

Sunt& lucernarum F Fungus itaque lucerna rum.

j ucernjl

rummeo quidem iudicio,fuerit is carbonisglobulus,quifungifaciem

flamma lumen obumbrat .

in ellycbnij extremitate concrefcit

,&
r 3
ai

?{eque enim in hoc fubfcribam Cornario,uiro alioqui ingenio

& doBrina celebri,qui

,

in

com-

pi

j"[ a

tnentar'us,quos intertium Galenilibrum decompofitioncmedicamentorumfecundum locos edidit

cenfetfungum iUum ejfe

ellychnium lucernarum ex quodamfungigencrcfac!um,quodfacie (ut ipfe inquit ) marinas tmulatur Jpongias.Siquidem apud ueteres nufquam me legiffe memini,efungis ellychniafieri : cum tamen legerim apud Virgilium,& Tlinium, citmfun-

gigenerantur in lucernis,futura pluuix ejfe prafagium . ^{an^ue Virgilius libro primo Ceorgkorum > ubifuturx pluui*
figna recenfet,id apertijfimi teftaturjjs carminibus .

Tum cornixplenapluuiam uocat improba uoce,

Btfolainficcafecumjpatiatur arena

Ifec noUurna quidcm carpentes penfa pueUa

TJjfciuere byemem
,

tefta

cum ardente uiderent

Scintillareolcum,&putresconcrefcerefungos.

Zorum porrb generationis caufamfcitiquidemreddidit Seruius Grammaticus in commento bifce uerhis . %am(ut inqutt
Tliniusjcum acrhumidus ejfe c<zperit,fauilla,qu& cumfumofolet egredi , prohibita aeris craffitate in lucernis refidet , adflipulatur quafdamuelutfungorumimitaturimagines.b<eciUe. Sedpr&terea ipfeTlinius Virgilio,&nobisquoque

&

50

lib.xv 1

1 .cap.

ultimo,cum itafcribit

Talladi nanque ignes,murmurantefque

.

tempeflatum nuncijfenthmtur : pluuia

,

etiam,fi in lucemis fungi . battenus Tlinius

tx quibus omnibus luce clarius fieri puto

hac in re Cormrittm c&cutiuiffe.

'

TmgipmereaapudHippocratem&Galenumlib.&comm.iij.demorbisuulgaribus,funtexcrefcentU,quAquandoqM caFungi dicuntur d Galeno lib.i.de locis affeftis admfcentw enafcuntur . Quin
in palpebris,quandoque in pudendis

&

J^?
n
Ul"

hos afittlus pitis,ubihocfiat!o,meninx,qu*efimembranacercbrumcuflodiens,fueritaffetJa. 7{ec alia fane de caufa ^ ( lucerms conV.vKm*.f, ideftfungos,uocaricrediderim,qudm qubdfmgorum imaginem referanUquemadmodum&ij inqmens . Fungus fiicrefcunt . Fungorum uiresmemorUprodidit Galenus lib.v 1 1 .fimplicium medicamentorum,fic
facuitatem accedit : &fagida,bumidaq; admodimplanta ejl . quamobrem etiam proximt) ad deleteriam,enecantemue Etlibro fecundo de ni inter eosfunt qui interficiant,potiffimum qui ex natura miftam babent qualttatem putredinofim . elixi fuerint , prope accedunt ad aqua bellc in Interfungos Bolcthfi dijjerit . ita hmentorumfaculMibusMem defungis
jfo
cibosinfipidos
.

npn

tamcnficfolisipfismlgbutuntur,fedadparantuarii& condiunt^utaiiaomnia,qu&nuUawJigm
.

qualitatcfuntpmdita

Mimentum autem ex ipfis eftpitHitofim,&frigidum uidelkehprauiq; eflfucci ,fi

qms ipfis lar-

no6
tutius
eft

And. Matdhioli
. ,

Comm.
^manitx.
^eliquos tterd

giusutatw. Omniumigitur fungorumijminimumfuntnoxij

Secundi autem poft hosfunt

omnino ns attingere quidem : mutti enim ex ipforum efu interierunt . Equidem nouiquendam,cuipo[i Boletorum
os uentnculi preffum , ac grauatum ,
,

tionfatis

elixorum(qui innocentiffimi effeputanturjufum largiorem

coarUatumq;

fuit,difficilemq; babuit rejpirationem,& in animi deliquium incidit ,fudoremq;frigidum fudauit

ac demumferuari agre\

fumptis ijs qux bumores craffos incidunt,potuit : cuiusgeneris

diocriter incotlis
.

eft

oxymeli ipfum perfe,& cum byffopo,& origano ipfi me-

Is

enim tum h&c fumpfit,tum nitrijfumam ipfis infperfa m:poft qu&fungos,quos comederat , uomuit,
.

Nomm.

qui iam

quodammodo infuccumpituitofum,frigidumq; admodum ac crajfum erant mutati

:

TAvm-hs qui Gr&cis , Vungi

Latinis appellatur

J.rabibus,Hatar (eu Fatber : Jtalis,Fongbi : Germanis,Tfefferling,& reysken : Hijpanisy Hongos,Co

gomeios,& Cylherquas : Gallis,Champignon,& Totyron

K*

tiy.

COLCHICVM.
:
:

CAP. LXXIX.

ic

a Meum.uwo7 U iw)V.i.fuba

1-

bicantem.

COIchicon,aliqui ephemeron,funt qui agreftem bulbum uocant . Autumni exitu florem edit cro a ci , candicantem b ab eo tempore folia bulbi,fed pinguiora caulem palmo altum,ferentem ru

b Meum. t5Vepoy^e.i.pofte*
uere.

COLCHICVM FLORESCENS.

'

InLib. quartum Diofcoridis. COLCHICVM SINE FLORE.

II

O7

10 fum femcn:radicem foris e nigrarufefcentem,quae delibrata,candida,& mollis fpe<5ratur,IacT:eo fucco madet,atque guftatu dulcis inuenitur bulbus eius c mediam habet rimam,fifiuramque,qua flos erum- c Meum. JWpit . plurimum in Meflenia,& Colchis enafcitur . Ea comefa , fungorum mpre , ftrangulando enecat. aiTrimea iii Hancautemdepinximus,neaquoquamimprudenterprobulbo deuoretur : mirum enimin modum medio. faporis uoluptate imperitos allicit . Remedio funt eadem,qu fungis : bubulum etiam Iac potum au
:

xiliatur . itaque

cum adfuerit,non aliud defideratur

auxilium

irflfcfer.

EPHEMERVM.
.

CAP. LXXX.
Folia habet
Iilij,fed

EPhemeron,aIiqui fylueftrem irin appellant

:

tenuiora caulem parem : florem

:

candidum,amarum femen molk ; radicem unam, digirali craflitudinc, longam , adftringentem odoratam nafcitur in fyluis,& opacis . Huius radix dentibus praecipua,fi deco&o colluantur . Folia in uino co&a,difcutiunt tumores,& tubercula,quas nihil adhuc humidi conrraxerunt Ef>\emeri J.aaaa 2
.

ii

o8

And. Matthioli Comm.

COLCHICVM ALTERVM ORIENTALE.

EThemeri duogenera conflituifle uidctur Diofcoridcs

fylmflrem cognominant
.

unum,quod Colchicon,& agreftem hulbum: alterum } quod Irin

10

Quodprimo

loco defcnbitur,ufqueadeb perniciofum affirmant,ut uno

illudfe depinxijfe

diefumptum inter-

""
fideratioi
i

flciai

:unde illi Ephemeri nomen.Ea autem ratione

:

tradit Diofcorides,ne ab aliquo imprudenter bulbi ui.

ce deuoretur

mirum enim,mquit,quantumfaporis uoluptate imperitos aUiciat

Verum ckm hoc diuinum Diofcoridts inSiquidem Colchicum ephe-

Mauritanoru
UaC ' Um
frror?

fli tutum

mn a nimaduerterint,uetforti neglexerint Mauritani,& eosfecuti medici fuperioribus noftra <etatis,no modbfeip

fis,& fequaces miferi deceperunt ;fed

& cxteris omnibus errandi anfamfaciU pnebuerunt

merum

deleterium medicamentum,fi eius

nou diligentiffimi expendantur,ml aliud, meo quidem iudicio , reprefentare de-

Sed prehendetur,qudm candidum illum bulbum, yuem uulgb officinx Mauritanos fecutxfalsb [Hermodactylnm appellant . incommodi abolenda praua, acperniciofa h&c confnetudo , qantumue difcriminis , quantum deteflandus fit erroris , Gacorporibus binc immmeat , aftimabunt ij,qui rctti diligenterq; eaperpendcrint,qu nonfolumDiofcorides,&

&

&

noflris

lenus ifei

& Taulus,& Hicander,& Tlinius de Colchico ephemero po(ieritatis memorix prodiderunt

r

qwppe qui affirmx

con
flet

minhid deuoratum eadem die homines interimere

Quem effeSum etfi hac tempeflate ab hoc manifefti pneflari non

InLib.

quartum

Diofcoridis.

1105

HERMODACTYLVS VERVS.

fiet

experimento in bis,qui ipfitm in medicamentis affumunt ; id tamen non alk de canfafieriputaucrim^uim qubd fortaf

fein ltalia,ut in Colcbidcmortiferumnonproueniat :aut qubdea,qH<efumiturquantitas,exiguafit,neque ad perdendum

fufficiens.

Sednonproptereadubitandumeft,quinbocfumentibusgrauia&periculofa incommoda

inferre ualeat.

Er-

s
.

.^ ^.

tantum capite de utroque Epbemero,& de Hermodatly- p fus lofcripfcrit,nomine duntaxat Hermodafiyli omnibus infcripto,immemor,uelpotius ignarus,apud Gr*cos,d quibus tamen
roris occafionem dediffc uidetur Serapio,utpote qui confusi uno

quicquidferi boni habet,mutuatus eft,easplantas interfe maxime dijferre .

Qubdautem in boc deceptus Serapio has her-

bas turpiter confuderiufidem manifeftamfacit Taulus Mgineta,qui hbro sil.de Ephemeris,& de Hermodablylofepaipfius primum de Hermodaclylo,fic inquiens . Hermodatlyli radix perfc , ratim tanquam de diuerfis differuit :

&

&

&

decoclum uim babet purgandi .-priuatim arthriticis tunccum humores defluunt,exhibetur . uerum ftomacho nimis qudm ilduerfatur . Mox paulb infcrius,fex tantum interictlis capitibus,de Ephemeris itafcribit . Ephemeron non uenenum

Aaaaa

lud

IIIO

Atid. Matthioli .comhv

PSEVDOHERMODACTYLVS.

lu&,fedquod Irisfyluaticanominatur,

miflte potejlatis eft y

&

repellentis,

&

difcutientis per

halitum . ha&enus Vaulus.

*0

%x quibusfani palamfit,non modb Hermodabtylum cum Colchico nullam habere

.

cognationem ; fed etiam hac in re plani

noflris

,,.

haUucinatum fuiffe Serapionem,quemfecuti cateri Mauritani,qui pofl ipfum libros confcripferunt , atque etiam ex

plerique,quifuperiore atate claruerunt,ut caci cacos fequentes omnes in hanc erroris foueam inciderunt,&pofleros huc-

ufquein huncpeffimum

& deteflandum ufumpertraxerunt.

nofiris antea editis,decernere

Iam itaque refipifcant tum medici, tum feplafiarif , qui Col-

Hermodaftvli
conieftura.

^cum f u s medicamentis,& catapotijs inferunt,& ipfum iam nonfecus acfcopulum euitent,ut pote quod,omnium proba'

tifiimorum authorum teflimonio,mortiferumftt medicamentum

fit,etfi in

Qua autem radix nobis hodie Hermodaciylus dici

,

pof~

commentarijs

nequiuimus

nunc tamen ueram Hermodatlyli plantam,cuius hic

liberalitate clariffimi

imaginem expre(fimus,& utdimus,& confequutifumus,eximiaadmodum

mri Augerv^de Bnfbeke

fladrhquiittam ConftanmppoUfecumattulit,ubi continuofeptennio apud Solimanum Turcarum lmperatorem,Ferdinan.

diCafarU

InLib. quartumDiofcoridxs.

inr

EPHEMERVM,

di Ctefaris

Oratorem

egit . lUi itaque

hinc plantam aeceptam refero, quemadmodum

& aliasperegrinas eomplureuraras,

fitrpem le

nouas,pretiofas,& uifupulcherrimas,qu<e quinquagenarium

numerum excefferunt . Qupdautem credam hanc

Hergitimum ejje Hermodab~iylum,duo poti/ftmum mibife ojferunt argumenta ; qubd intelligam Conflantinopoli eandem Volia promodattylum appeUarhquodq; radices digiti fpeciem referant,in quibus unguium quoque imago fpellaripotefi .
fertprdonga,binumdodrantumlongitudine,&fortaffelongiora,porri aut hafiuU
Breuiora uerdjunt,qu circa radicem diffunduntur
.

regics fimUia , fed longt angufiiora. dtgttorum \adtces habet quatuor ex una,& eadem bafi emergentes,

(ut diximus)figura,coloreexpaUido rufefcente,albis infummitate unguibusmllis circafefibris .

Ifam qu*$eclanturfi,

br,circa radicum pmfcriptarumoYiginemfuperiori parte captUace* fejefundunt .

\

Caulis e medio proftltttmuis

herba-

Ucuit)pyrifigura,Ephemecea tunicacircumuefiitus,in cuius fummitate oblongumprominet capitulum(fioremuiderenon impoftorum nColchiciferimodo,mimstamm . QuofaltmeJJeputo,iii Cokhicumin HermodacJylilccumfucceJJerit

jLaaaa

dolts.

1 1
dolis.

12
Differt ab hae

And. Matthioli Comm.

qum qutdam in Italia HermodaSylum ejfe cnfent,quamq; nos
pfcudohcmodaftylum appellamut.

Tfec iUudfani hoc loto pr&teretmdum duxi,qubd Hermoda&yli *Acluario,& T^icotao Myrepfico,qui atbi,
modatlyli meminercnit aliud repr&fentant,qudm Behen album,& rubeum Mauritanis appeilatum
.

& rubri Herex defcri-

Siquidetn
.

ptioneaure&Mexandrin&apud^colaum,&diamofchiantidotiapudJ.tliiariumid

liquidb conflat

Sednon obiddi-

A,

itec

cendum eft,HermodaUytum Tauti

&Serapionis tdem cum

illis effe :

bis

nanque alterius generis radix eft,qu<e uim habet

ftus,

deiebloriam ad articulorum defluxionespr&cipuam . Fuchfius medicus &tatis noftr& celebris,in libro de compofitione

me.

dicamcntorum,quemnonpridemlocuplctatumedidit,hermodaBylumTauli defcribens

inquit

Vnushabet radicemalmedicorum
retinet

bam,crajfam,ac modici duram.atque is eft,qui in hodiemum diem nomen hermodaflyti in

officinis

^i
.

Taulo quoque hcrmodaUytus appellatur .

tiis

Ex ijs nimirum uerbis Fucbftusfibi pcrfuaftffe uidetur

bermodablylum commtt

ufus

eundem effe cum Tauli hermodatlyW.cum tamen omnibusfcri con(tet,iUum non aliud effe qudm Colcbicum . Quo-

circanuUiequidemdubiumeffeputo,quinFuchfiushacinredeceptusJh.mfifeptaft<e Tubingcnfes pro hermodaclylo aliant

nfurpentradicemab ea,quamhaclenus inreliquis Cermania pbarmacopolijs ufurpari uidimus. C&teritm Ephemerum,

quodfyluefirem Irin appellant,in ^Ananienfibus montibus tam
tur uulgb Gigtio matto,hoc eft,Liliumftultum
Fnchfij errG,
.

in

pratis,qudm infyluis copiose nafcitur,ubi indigenis uoca

Huic certi nifi mefaU.it iudicium,omnes prorfus notce conueniunt,qu& al-

teri Ephcmero

d Diofcoridc tribuuntur

hendatur , qui plantam uulgb Lilium comaUium uocatam Ephemerum alterum

Hinc itaquefit,ut in hoc Fucbfius,uir alioqui doBiflimus , apcrti erraffe deprenon lethale effe contendit . Quando,

&

quidem iUudfolia lilio tatiora,non autem anguftiora,& difiimilia profert ; caulem notl lilij modo, fedgracilem,& ftaminis
inflar tenuetn
:

radicem item exilem,qux capillaribus diuiditur fibris,tantum abeft,ut

digiti craffitudinem aquet, qualis in

Epbemero requiritur . Tr&terea neminem adhuc reperi,qui tradat Ephemerumflores ferrefuauiter olentcs : cum tamen Lilij conuaUij ditliflores adeb iucundumfjiirent odorem,ut eiusgratia ab omnibus maximi expetantur : id quod nunquam
filcntiopr&terijffct Diofcorides in re herbariagrauifsimus author,pr&fertim
tabilis
.

qubd ea notafuiffet Ephemcro inftgnis,& noFloret hoc autumni tempore,flo

,

Ex his tgitur colligendum effeputaucrimmnfotum Fucbftum in aperto errore uerfari ;fed reliquos etiam,qui Li
.

lium conuallium uocatum Ephcmerum effe contendunt . Sed ad Colchicumreuertamur

ribus croco &mutis,nuUis tamert emiJftsfolijs,nift appetente uere,quo tempore fubrubeumgignitfemen

lis

quibufdam follicH-

inctufum

iug landiumfimilitudine.

Veriim hoc tempore radix ei dulcis non eft, quemadmodum in autumno ,fed tatle

pr<egnans,& amara inuenitur . Quare htc cogimur dicere,& fatcri^qubd boc non obftruauerit Diofcorides,uelftltcm,qubd
indiclum idomifertf. Tlantam,quam hic excudi curauimus,quamq; Colchicum Conftantinopolitanum uocauimus , miflt ad me uir dari/fimus jtugerius de Bufbeke,qui eamBixantiofecum detulit Vienna.tibuit itaque hanc appeUari Colchicum,

m
hdlucinado!

1 U * hulbofam rttdicem habeat manifefti fciffura diuifam

:folia uulgaris Colchici

&flores etiam ferijimiles . Torrb in

communem iliam hallucinationem anti explofam deduBifimt

aucloritatefretipbarmacopoU adducipoffunt,ut cum

& patres

illi

reuerendi,qui in Mefuem commentarios edide-

runt : quippe quinullamfaciant differentiaminter Cotcbicum,& Hermodaclyium,idq; apcrti affcrunt.

Quorum

etiam

maximo human& uit& detrimento Colchicum catapotijs immifceant. Quare caueant meo conftlio feplafiar'u,neque facilefidant tjs,quos magis decet libros facros,qudm medicos euoluere,ttt ani
tnabus potius,qudm corporibus mederifciant . C&teritm Colchicifloribus,ut audio,utuntur Turca
,

cum inebriari uolunt

eos cnim uino macerant,eoq; poto adebftupidi redduntur,ut in ecftafin abeant

VtriufqueEphemeri meminit Galenus lib.

Ephemc
xcs ex G*l".

ui-

v t.ftmpliciummedicamentorum,ftc inquiens
fed alterum,quod

EphemerumnoniUud

lethalefett

deleterium,quod& Colchicon uocant,

:

& Irin agreflem cognominant,folia,& caulem liliofimitem obtinet

eft

radicem obtongam , non

rotmdam
.

ceu Cclchicum,digiti potiffimum crajfitudine:

autem ad(lringens,& boni odoris .

.

Ex quibuspaldm fihqubd miftxfitfa

,

cuttatis,temperatur<eq;,nempe repellentis,& halitu digerentis

Tefiificantur uerb id opera

qu&particulalim edit

Si-

quidcm non inefficacitcr radix eius in dentium doloribus coUuitur : &folia tuberculorum tum augmento , tum uigori congruunt . Oportet autem ea in iiino decot~la,priufqudmpus moueas,iUinere . Tlanta,quit Grxcis mkx'm v , Latinis Cotcbi-

cum,& Bulbus agreftis uocatur Mabibus,Surugen ; Italis,Colchico : Germanis,Zeitlof%,& Vuild faffran btuom Callis,Mortaucbin^chien,&chiennee. Quamuerb Gr xci ivU>.ieonLatini item Ephemcrum dicunt : Itali ,Ephemero . Ut
: :
i

Homina.

qu& recentioribus Gr&cis (pnoMinvKos , Latinis quoque Hermodatlylus appeUatur : Ualis,Hermodattilo ; Mauritanis, S mgen,uel Surengiam,ita tamenut hanc cum colchico aperte confundant
e'a|<v.

helxine.

cap. lxxxi.

. folia ei mercurialis infunt,hirfuta:cauliculi fub rubentes,& circa eos uelutifemina afpera,adhxrentia ueftibus . Folia refrigerandi/piilandique 5 naturam habent . qua ex caufa fanant illitu facros ignes,adufta,condylomata,panos incipientes,tumo res,inflammationesque Succus eius cum ceruffa,ignibus facris,& ulceribus qua* ferpunt, commode illinitur imponiturq; podagris cum hircino adipe,aut cerato cyprino: ueterem tufsim emendat,inftar cyathi hauftus:tonfi!lis inflammationemfentientibus utiliter oblinitur ; aurium dogargarizatur,
:

HEIxine nafckur in parietinis>fepibus,& macerijs

&

&

lorem cum rofaceo,inttillatus leuat

Helsmes confideritio.

xmM m ^ \J^ m MiJ,qubd

c

^ Diofcoride defcribitur,offickarum uutgus Tarietariam appellat , qubd in &dificiorum parietibus

detcrgendis uitreispocutis fit aptiffima,Vitreotamnominant .
.

X~X

catur f

Hacplanta omnibus

nottffi-

ma cft

quarefifperuacancum effet,eam tongiore hiftoria repr&fentare

Verum alia ab hac,

.

& longi diucfa

uifu eft
i

eft

Helxine,

quam Tlinius libto xx I .cap.xv I .inter acuteata retutit,

terris efl ;radicefoliofa>ex

& depinxit

his uerbis

Hetxine rara

r.equt in

omnibus

60

quamediauelutimatimcxtuberat^ontetfumfua fronde. Huius uertex fummus lacrymam

continet,

InLib.quartum Diofcoridis.

mj

HELXINE.

continet,iucnndifaporis,acanthicen maflicben appeUatam.

h&c Tlinius . Helxina uis efl magna ad uulnera recentiafanan.

da

Siquidemfi recens femicontufa uulneri adalligetur,& tertia die foluatur,non erit opus alio uti medicamento

Eiuf-

danfuccuspotus trium unciarum pondere, remorantem,fuppreffamq; urinam mirum in modumprouocat, adeb,ut miracu-

lum uideatur . Eademfuper tegula calefatla,uinoq; cretico irrorata,& pubi iUita ; calculofis,
fict auxilia tur
.

& urina malo

affetJis miri-

^idditur

m clyfleribus utiliter,qm ad uentris & uteri dolores parantur

.

Succus in ore detentus dentium

tradidit Galenus lib.v i .fim

He i x

nes u ;_

dolores mulcet

StiUatitia eius

aqua , faciem abftergit,& claritatem addit . Helxines uires

res ex Gal.

plicium medicamentorum,fic inquiens

cleamappellitent.

Helxinen aliquiperdicium nominant,alijparthenium,alijfideritin,funt quiheraleuiter conflringendi

CMerumuis eiincfl abflergendi,&

cum humiditate

fubfrigida.

Quamobrem
incipientibus
,

phlegmonasomnes ininilio,& augmcntofamt ufjue adftatum,&maximeficalid<c fuerint. Qmnctiam

pbygetblis cataplafmatis ritu illinitur
.

Succus qnoque cius cum

rofliceo

ad auritan dolores phlegmonofos

mediocriter
profucrit.

<

1 1

14.

AndMatthioli
Gargm^indum item nonnulli exbibent adparijlbmia
. .

Comm.
,

profuerit

Sunt ucrb ctiam ex mcdicis quidam,qui ijs, qui dinti-

na
Nomln*.

tuffi

ucxantur,i\Um exbibucrint
&cm?J'htov
,

Certi euidens extergendi experimentum pr<ebet,& in uafts uitrets. Hcrba,qu& Gr<t~

:

cis iifytn

Latinis item Helxine appellatur

:

Italis

ac uulgo ,Tarictaria

& Vitriola:

Cermams, Tagund

nacbt

lUfpanis,rerua dcl muro

Gallis Taritoire

ALSINE.
f Orib. italecic conclufa.

CAP. LXXXII.
myos ota uocant , quoniam mufculorum aures folia
imitan(G

s^

<aa.fQ\jj>i&

eA&ra

<pvh.Ka.

bus

Lfinen^aliqui anthyllion,nonnulli

lior eflet,^

W
jv

^Z**i P
adfi

adftringcndique
inf unditur .

pole

f liJhibet

quin

rniliahelxme folia,hamilio-

& emendat omnia qua? helxine,id eft^muralis herba _ __ A L S I N E.

_

_.

ratamen&lon
giora.

Jlfint

In Lib. quartum Diofcoridis.

ALfine ea nimirum herba
uiceutdgb appellatur
.

iii)
-pi%j^gallina,alifs Cento- AlGncs confiderctio.

efl

moUinfcuU,qu& Hetrufcis Centoncalijs ucro Vanmna,alijs

Et quanuis Diofcorides nnam tanturn Mfiucn reprtfentaumtylura tamen eius reptriunturgenera qu<e in maiora,& rninora diuidipoffunt . Torro babentur quxdam Dtofioridisexemplaria,in quibus caput boc
legitur in calce Itbrifecundiftatim pofl

Muris auricuU mentionem

Sed nos,ut eo

in

locolatius diximus, banc fuam

,

ueram
e "

acgermanamfedem cffe ccnfemus . Mfines meminit Galenus libro v I .fimplicium mcdkamcntorum

ita de eius uiribus

fcnbens , Mfine,aut Myos otafimilem helxtn&facultatem ob:inet,nempc refftgerantem , burncclantem : efl enim effentU aque<efiigid<e : quare citra adfiriclionem refiigerat . Quocirca adftruentes pblcgmonas mediocria eryfipe,

&

&

D e * uircS
i

&
:

lata competit

H<ec *i<rim Gr<ed,ut etiam Mfine

Laum

dicitur

Italice

Centone

& Tauarina

Germanke , Huener Nomma.

dorm,& yogtlKraut : Gallk*}, Mouronem

i

*Moi'sTHf^* TO ?.

LENS PALVSTRIS.

CAP. LXXXIII.

Ens pduftris inuenitur in aqua non fluente,mufcus lenticulac fimilis,refrigeratoria?

pter
tinat

naturae. Pro quod conuenienter colle&ionibus^igni facro,& podagris iliinitur per fe,& cum polenta glu
:

& procidentiapuerorum intcranea

uulgus Lenticulariam appeUant, notior omnibus
,

PMuflris lens,quam officin<e,& herbariorum

defcribi

efl

quam ut
,

pluribus
.

mereatnr . Ea pkrunquefugnantibus aquts innatat

ijsq;pr<efertm, qu<e v.rbes

.

& oppida ctngunt

Folio

*t,s confid

tis

P aI *'
'

crefcit rotundo minuto,knticuUfimilt,paruo,ac tenui inharcns capillamento

H<ecfi,ut quandoque fierifolet

aquarum

inundationibus e reftdentfbus aquis infiuentes transferatur , finml ac littoribus inh<eferit , mirumin modum propagatur. lyam Jubnatis quibufdam capiUamentis,q>i<e radkis uices prafiare uidetur ,fefe terr<e commttttt,& fubindc adolefcens,tan

dcmcrcfcitinplantamaquatico fifymbrio hai:d abfimilem. Id quodnatura operum tndagatores non fme admiratione
cbferuarunt. Magnifaciunt quidam putniUbuiufceplantul<eftiUatitiam-aquim,adinternas uifcerumtnflammationes

& ad

peflilentesfebrcs

Quineuam eandempr&ftrunt ad oculorum ruborem,& palpsbrarum phlegmonas,

rcpdlit

& ad mamma
.

rum,& teftkulorum colkcliones,anteaquam augtantur: nanque iUita non obfcuri ftuentes humores
recens ex aquis allata

Herba

ipfit

&fronti adhibita,capitis dolores mulcet,ubi a

libuit

calore prouenerint

Vefcuntur ea anferes,

& anates

magna uoluptate,ac partter gaUin<e,ubi ex aquis cxempta ,furfuribus admifceatur .

que nafcens,quam paluftremquoque lentem appeUare
,

Eft

&alu planta in palnftribus quo,

H&c caulem gerit aqua repcntem, angulofum,d quoper interualla plura cateruatim oriunturfolia,longis,ac tenuibuspedkulis nitentia , qu& quaterna crv.cis in mo
dfcminisfigura
.

3 dumfefe pandunt ; rotundo cacumine . Semenprofert in racemi tnodum in ipfo caule,intra foliorum pedkulosjentiurnferd
effigie,non

tamen adeo,ut in lente comprejfum,jubmgrum i

& longiufculis pedkulisappenfum, denfumdurumq;

Ego hanc

LENS PALVSTRIS.

flantam

iu6

And. Matthioli Comm.

LENS PALVSTRIS ALTERA.

Pacultas er

Gal.lib.Vl 1 .fimpli piantam acceptam refero lacobo Antonio Cortufo.Lentispaluflris non nifi temperamentum prodidit exfecundo quocium medicamentorum ,ubifu inquit . Lenticula paluftris humid,frigid<eq; temperatur* eft , utrinque

Noraina.

dammodo ordine .

Qu& lens paluftris Latinis,^; i i*\ rSi rthitdmn Gr&cis uocatur:jlrabibus,Tahaleb,feu Thaleb:
:

ltalis,Lentede ipaludi: Germanis,Vuaffer linfen: H$anis,Lenteya dellagoa

GaUis,Lentillc de

mer .

A'eigaer (liytt.

SEDVM MAIVS.

CAP. LXXXIIII.

SEmpcruiuummagnumideonorainatur,quoniampcrpetu6foliauireant. cuius caules cubitxaltitithymah tudinem implcnt,interdum excedunt,pingues,craffitudine pollicari, uirentes , characi* fimilia,aliamterram modoinfe&i: foUapinguiajcarnola,longitudinepomcari,incacuminc lingu*

InLib.

quartum

Diofcoridis.

iy
&
3.

conuexa,alia in capite ftantia inuicem,ita ut ambitu effigiem imitentur oculi . nafcitur in montibus , Menm legic tetoceisrfupradoinialiattiamfcntur.Eius uis refngerare,& adftringcre. Medentur igni facro, tantu. eW tV nomis,ulcenbus quz ferpunt,oculorum mflammationibus , ambuftis igni , podagris per fe, cum po op9a.h[juovTW; .i.in oculotum lenta illica roha . Succus capiti in doloribus,cum polenta, autrofaceo perfunditSr datur in potu con lippitudine uc traphal a ngiorumiaus,dyfentcriam,aluiqueprofluuia:teretestineas potusin uino excutit fubdi- Catecuz o'ptus in uellere muherum abundant.am fiftic Succus , . oculorum lippitudinibus , fanguinis uitio con- 0aA/uiaV veeu l^av. i. oculorti i ceptis,inungitur

&

fuffufione.Neu

SEMPERVIVVM MAIVS.

terautemlegit
fanguinis uiria

couceptis.

A'fioov iMnpoy,

SEDVM MINVS.

CAP. LXXXV.

a Cate.addic,

SEmperuiuum paruum in petris,parietinis,& macerijs,necnon a fcrobibus opacis naicitur,caulibus

m
fep^hris!'

abunaradicemultis^tenuibus^crebrofoliatis^exilibusfolijs^^rotundis^pinguibus mucronatis: b Cate. legit. caule a medio emicante,palmum alto,umbellam } herbidosque rlores c , tenues gerente Foliaeif- **#<* i-tfga. c Ori.mKM, dem cum priore uiribus prcedita funt i.raukos.

&

Bbbbb

A*a)K

iii8
A'w' ?<SW 7fint>

And. Matthioli comm.

SEDI GENVS TERTIVM.
CAP. LXXXVI.

TErtiumuideturfemperuiuigenus,quam aliqui andrachnen agriam,auttelephion uocauerunt, Romani illecebram,pufillis,craflioribusque folijs,hhfutis,portulacac proximis nafciuir in faxis.
.

Vis ei excalfa&oria,acris,exulcerans . illitacum axungia ftrumas difcutit

SEMPERVIVVM MINVS.

v
confllf

""*'

x tribus Sedi,fiue Semperuiuigeneribus,qux hoc loco a Diofcoride pinguntur primttm & alterum omnibus nota Xl/fHnt Vtrunque officinx Semperuiuum appellant,addita mawris,& minoris differentia quanuis non defint, qui mi~ ms rermkttlaremiCrajfrlamqi btrbam uocent Minoris duo uifuntur genera Mterumtcuius Diofcorides meminit.fo"T~t
, ,
' .

lijs

InLib. quartumDiofcoridis.
SEMPERVIVVM MINIMVM.

ii

|0

^jscrafiioribus,long'wribus,rariorihusq;, facienuckis pineisd putaminibus repurgatis fimihbus ,undequibufdamuul-

go etiamVignola dicitur .

Caulesfert tenues,pluresq;

in

quorum cacumineflores exemt berbacei,feufubcandidi,umbel

ladtuulfxmodo. jtlterumfoltjs brcuioribus,anguJiioribus ,copiofioribusq; : floribus melinis , eodem ordine prodeuntibus. Hoc^iarem,ilhdfceminamrecentiorumquidamexiJiimant. jlttertium,quodmihiiandiu mcompertum extitit,

cumufqueadco excalficiat ,utcarnemexulceretimpofitum,dcterislongifacultatibus

fcoridis codicibus iegitur biftoria
:

dijjidet. Huius uaria in Dioaeterum nos Mdinum exemplarfecuti,hinc ea abdicauimus , qu& adulterina cenfentur.

^ec defunt qui crediderint , tertium boc Diofcoridt effefpurium,qu6d duoriim tantwn meminerit Galenus . Veruntamert i Tijishocanno tertiumSedigenus,gu(iufaniacerrimo,adc6utlinguamexulceret,admemifit LucasGhinus Forocornelienfis medicus rei herbarim, pentifiimus . qui iUiplantct bac uerbafubiecerat,qu& bic referameius humanitate fiettis . Vifitur , inquit,in uiridario illuftrifmi Ducis Florentia

quoddam tenuifiimi Sedi genus , guflu nihilo minus acri , qudm rantmcuh omie genus .quod etiam in antiquis tedificiorum parietibus , &faxorum rimis prouenire conffexi . Hoc, meo iudicio, tertium efl Sedum . Sed cum Diojcoridis uerba hoc loco obfcurafani,& inteUeclu dtfficilia habeantur , iandiu uria
confe-

cum aiijspkrijque,qm hac (tmplkiumfacultate maximi dekblantur ,'plurimum laboris impendi, ut tertium Sedum
quipoffem,cuifolia ineffent birfuta,& facie portulacte fimilia
.

Cmrum cum poftea

attentius , diligentiusq; Diofcoridis

,

uerba perpenderem,fic Latinifonare nidentur . Eft

denfioraq;
,

& tertiumfedigenus,quodportulac& reflpttu

folia edit pinguiora,

&c. Quibus cum himc dederim fenfum , qui, meafententia propriam Diofcoridis mentcm explicat tertium ,
,

hocfedumfacili mihifefe obttdit cognofcendum

ut omnibus quoque idipfnm euenire

baudquaquam dubitanerm,

qui Gr<e~
colarni

cam diclionem <JW* denfa , non hirfuta expofuerint , interpntattq;fuennt ^oV t< r< aV</W>ijf adfolia portulacx laia . K(am huiufce tertij fedi foUa,ponulac<efolijs comparata , ifs denfiora, craffioraq;faciii cernuntur . Haclenus
eus iUe
.

Cuius certi fententim non pofjum non adflipulari

quippe qucz dccJifiimis ratiombus nitatur,

&

ipfifit

apud me
grauis

Bbbbb

1 1

AndMatthioli

Comm.

SEMPERVIVVM ARBORESCENS.

grauis

teflis

Semperuiui mentionem fecit Tbeopbraflus lib.xv I l.cap.v 1 1

.deplantarum hifloria,fic inquiens . Sem

,

lQ

peruiuo

datuma natura efl , qubd humidum, uirideq;femper durare ualeat .

,

Folio carnofo

Uui,atque oblongo
.

id

con-

Jlat . Tlanisparietinis nafcitur

necnon

&

in tegulis

prhaflus.C&terum duas

^rborescent I s

cum term confluuium quoddam arenaceum faffum efl hac Theosempervi v I plantas,quarum imagines hic appingi curammus,alttram,
,

qua maior &fruticofior eft Clariffxmo Viro >Augerio de Busbef^ Flandro,qui cam Conflantinopotifecum adduxitiahcram
uer Iaco ^ ^Monio Cortufo uiro optimo atque dottiflimo , cui Corcyra allata efl,acceptas refero . Sedi uires defcripfit Sedi uires ex Galenus lib.\ i .fimplicium medicamentorum,bis uerbis . A^xoon utrunque , tum maius , tum minus,deficcat quidcm leGal.
ttiter,quandoquidem

& mediocriter adflringit,omnis alterius uehementis

C&teriim non mediocriter refrigerat:
,

qualitatis expers

quare in eo plus aeteris abun-

dat efjentia aquea

ad eryfipelata ,

& berpetbas

Hinc cium . &fhlegmonas dfluxione natas accommodatur. . Semperuiuum fiue Sedum maius quod La
efl

enim ex

tertio

ordine,&

receffu refrigerantium

tim

InLib. quartum Diofcoridis. SEMPERVIVVM ARBORESCENS ALTERVM.

II2I

tiniuocant
1

Grdcidd&tvpty* Mauritani,Beiahalalen ,feu Hai alhalexj ItaluSemperuiuo maggiore : Germani, Grofa

3

baufcjturtqj Hijpani , Semperuiua,

uiuum,ftue

&yerua puntera

Galli ,

loubarhe . Qupd uerb Gr&ci deifrw y.u?it , Latini SemperNomiiu.

petite . Quod Mfebram , Handra-

Sedum minus dicunt : Itali Semperuiuo minore : Germani,Klein haufcjturtxj GaUidoubarbe

ter-zp

denique Graci '^ Siot 95-/701 , Latinis Semperuiuifiue Sedt genus tertium appellatur Mabibus, :

cbabara-,& Tilafon : Italis , Semperuiuo

KtaMW

VMBILICVS VENERIS.
:

CAP. LXXXVII.
lacetercauum.
CoticJirfa

COtyIedon,fiue umbilicus Veneris,folio eft in acetabuli formam tornato a ,ineuidenter concauo, breui [inmedio]cauliculo,inquo{emenineft:radice olius modo rotunda b .Succus cum uino circiimlitus,inftillatusve contecla genitalia nudat inflammationibus , facris ignibus,ftrumis ,
nionibusjilliru auxiliatunftomachi
:

noa
nsl

legicOrib.
7tov
q.

per- b rwhtit
yyxit.i.
cus.

ardorem refrigerat . Folia cum radice comefa,calculos frangunt, urinam cient hy dropicis ex melie dantur . Heiba utuntur ad amatoria

JhKmo

Huius &folionimfuc

Bbbbb

Koti/ah-

112 Z

And. MatthioJi Comm. VMBILICVS VENERIS.

fcM.w.V.

VMBILICVS VENERIS ALTER.

,
:

CAP. LXXXVIII.
folijs, latioribus,Iigu-

& alterum umbilici Veneris genus,cymbalion aliqui uocant,pinguibus ESt larum modo,deufis circa radicem mediumoculi ambitum defcribentibus,ut
uiuo , aduringentis guftus cauliculo tenui,in quo flores

10

in

maiore fcmper-

& femina hyperici

radice maiufcula . Facit

eadem, qua? femperuiuum

Vmbilici Veneris ucriufy

T J~MbilicusVeneris,quemprimogeneria(fignant,ftequensnafciturinuniuerfafer2Hetruria,faxis,&

uetuflis tedi-

fidorumparietibus

Huiusfolia,qu6dficliliumoperculisfimiliafint,uulgb Senenfes appellant Copertoiuole .

terum uerb eiusgenus d quibufdam Cymbalion uocatum, uidimus primkn in Foroiulienfium cimtate jluflricz , in bortido

quodam excelkntiffimi medici Iidianid Maroflica Teruifienfis . Hanc porrb plantam inpluribus montibus faxis inhceren tem inuenimus . Cuimeo quidem iudtao,omnes prorfus conueniunt not<e , qux alteri umbilico Veneris tribuuntur . Cate-

rum apud Infubresofficince kgiiima Cotyledonis,fiue umbilici Veneris loco berbam quandam in parietims ,
fcentem ufurpant,qux ex
tjs

& macerijs nahcderacta,

cmmet 3 c$-coma modo dcpenda

cauliculis numerofis

tenu>busjentis, quibus folia prodeunt

InLib. cjuartum Diofcoridis,

VMBILICVS VENERIS ALTER.

112

10

hederacea,longis,tenuibusq; pediculis nitentia iflofculisparuis,lutefcentibus,qid i tenuifiimis quoquepediculis tmergentes,

Officmarum

clauicularummodofefeimplicant.

Hanc forti,qubd Cymbalaria

uulgb uocetur,putant d cymbalio corrupti nomen

traxijfe,& ideo uerum Veneris umbilicum ejfe . l^on defunt tamen rei herbariaperiti,qui ijs poUere facultatibus hanc her-

bamuelint,quibus,& Cotyledonem^quorumopinioni ego haud refragabor. ^Atqui ualere eamad albauteri profluuia certbfcimus,ubi herba ipfa recens pluries in acetarijs deuoretur,(ut Italifolentjin ipftus cen<e principio . Fuchftus quoque
taxat imagines expreftt,pro utroque umbilico Veneris eas nimirumplantas depinxerit,quA nonnuUis uulgb Fabarite ,

Fuchsij halh-

cuius uiri alioqui eruditipace dixerim,in hac re haUucinatus deprehenditur 3 qubd in paruofuo libro,in quo plantarum dun citutio.

&

FabtecraJfteappeUanturiquastamenpriusinfuodeftirpiumbiftoriaeommentariopro tdephio ofletidsrat.

Verum tam

tertia eiufdem prima,quam altera eius opinio , ut dicam quodfentio,mihiplani reprobanda uidetur . Quemadmodum de eadem refententia , quam non ita pridem protulit in eo libro de compofttione medicamentorum , quem pojlremb autlum

&

excudit

ibi enim putat Fucbftus Acetabuium alcerum ,ftue alterum umbilici Venerisgenus
.

efje

Fabariam, quam

uuU

gus &feplafiA Craffulam maiorem nominant

Sed qubd

is

in

magno uerfctur errore , manifeftumfitfttis ex

Diofcoride

Bbbbb

Qmppe

II 2.4

And. Matthioli Comm.

CYMBALARIA.

Q^ippe qui Cymbalio ,fcu aJteri Veneris umbilico,folia reddiderit denfa circa radicem , qu& medium oculi ambitum defcrifemina hyperici . Qu<e tamen nots, in Fabaria bant , ut in rnaiore femperutuo cauliculum uerb tenuem,in quo flores
:

'

&

aur Craffula mawre defiderantur

Siquidem btscfolijs confiat hortenfts portulaca maioribus , qu& cum femperuiuo nut-

lam habcntferefimilitudinem , nec oculiformam defcribunt ; caulem pr&terea emittit craffum &firmum . radicibus deniVmbilici Ve- que niiitur plunbus,ajpbodeli proximis . Vmbihci Veneris meminit Galenus libro v 1 1 .fimplicium medkamentontm,fic neris uires ex cumealeuiin meni , Cotylcdonfacultatismiftacfi,nempebmid&,fubfrigid&,&cuiufdamobfcur$adfiringentis q eryfipelata pblegdifcutit . itaquephlegmonas eryfipelatodns , ter amara : unde refngerat , repcrcutit , abfiergit ,

,&

&

&

momde curat :
Nomin.

& maximefiomacht ardore

,

afiuantis

admodum utile eR epiplafma

ta calculos confimgere

& urinam mouere

:

KstuA J\V//c Grce\Latine uerb jtcetabulum

Tutantur folia cum radice manduca Vmbilicus Veneris nomi,

&

^c ^> Ombiluo di Venere Hift>antce",Scudetes : Gallice,Efc!tdes . Qua cum Veneris & Metabnlum alterum Latinis appeUatur .

mmr

I !a

uerb *otva/W iripu. Grtecis, Vmbili-

A'x<UVfl|.

InLib. quartum Dioicoridis.

H2f
:

AWW
j.

VRTICA.
.
:

CAP. LXXXIX.
x

Altera fylueftrior ,aiperior Iatioribus , nigrioribusque folijs femine Iinf, Jiedminore. Altera non a^que afpera a , minuto femine:Folia utriufque illita , canis morfibus

VO ui tica?genera

MamM&

additofale3 medentur:gangrcEnas,carcinomatafordidaulceraj&quecacoetheuocatur,itemIuxata, ^w.i.tenu-

panos tubercula,parotidas,fuppurationesque fanant lienoiis cura cerato imponuntunfaciunt ad pro fluuia narium eum fucco trita,& naribus indita menfes ciunt eadem detrita cum myrrha,& impofita: piocidentesuuluasrecentiaconra&urefilirecogunt. Semen potum ex pailb uenerem ftimulat,& uuluxorapatefacincummelledelinctum orthopncese,lateris&puImonum inflammationibus prodeft thoracem expurgat . erodentibus medicamentis admifcetur . Cocta cum conchis folia aluum
:

lorcfeIlline

mouent, inflationes difcutiunt deco&acum ptifana,uitia pedtoris extrahunt: mulierummenfescuocant,cummynhe modico pota. Inflammatione turgentemuuam,gargarizatus
emoIliunt,urinas
:

fuccus reprimit.

V R T

C A

I.

rrtis*

nz6

Arid Matthioli

Comm,

VRTICA

II.

'

confid

\/T^ lcaa ^om HaylinotliAt^ utnonmo ^ Y gnofcatur Troinde oper&pretium non

'

efl,ut

hicpluribus eiusfaciem depingamus. Veruntamen ignorandum non

; tria

ejl

qubd etfi Diofcoridi duo tantum Vrtic& afjignentur genera

a Diofcoride traditas
.
,

tamen

in Italia

reperiuntur

Siquidem pr&ter Vr-

Vrticae uires

ticas

alia eft

quam aliquifylueflrem appellant , aeteris acrior,& mordacior,folv\s paruis, hirfutio.

ex Gal.

ribusq; caulibus

omnibus
,

& h&c nota

Vrtica uires memoriix. prodidit Calenus libro v

fimplicium tnedicamentorum,

ubiftc inquit
tatis

Vrtica

&huius berbfi tumfemen,tumfolia(nam b#c potiffimum in ufum

ueniunt) digerentis funt facv.U

,

adeb ut

& phymata,etparotidasfanent.Scd & quiddamflatuofum obtinent,quo &

Venerem cxthuuLvit

& maxi.

me ubi cum muftofemen bibitut. Torrb qubd non uehementer calfaciat ,fed admodum tenuium fit partium,teftimonio efl
crajforum^uifcoforumq;
.fiatuofum eius, cuius particeps

humorum ex peclore,pulmoneq; edutlio,tum qubdpartes, quas contigerit ,pruriant Cxtcrum Veneffe dicla eft , dum concoquitur,nafcitur : non enim aclu fiatuofa eft,fed poteflate
.

trm

&

In Lib. ouartum Diofcoridis.

V R TI C A III

1127

o tremautem modice fubducit , duntaxatabflergendo,acuelutititiUando,nonpurgando . Et gangr&nofa ,

in

totumquts exiccaricitra mordwationempoflidant , ea conuenienter fanat . nimirum cumfubtilium fitpartium, tem peratur&ficc<x.,non tamcn tahtum babens caliditatis , ut iam mordicet . Etlibro 1 1 . dealimentorumfacultatibus, idem
de urtica itajcribit
.

& cancrofa, &

Vrtica , herbarum agrejlium una etiam hxc efl,tenuium partium

.

um

obtinens

lure itaque nerno

deijcit,

ipfautalmento'utitur,nifimaximaprematur fame

Vtilis

autem efl objonium ac medicamentnm ,quod aluura

baBenusdeurticaGalenus.. SedquoniamherbaiUaquamhodieherbarij
rarnus

Cardiacam

nominant ,nunc ob cognatioaliquid dijje-

Citikcxhi-

nem , quatn cum Vrtica habere uidetur , mihi in mentem uenit ; ideo non alienum puto,quod hic de ea quoque
.

#onao & "ires

.

Hxc itaqne uniae proxima efl,tametfifoljjs , qmprope terramprodeunt rotundtoribus conftet , ranunculi mo.

do per ambitum lacimatis

lii

caidis

tfl

qnadrangulus , in quo bnu utrinqueflolia paribus intemallis exeunt, oblonga,ur.

tiaefimilia ,fedper ambimnflrratiora

Fiorcs,qid in purpura albicant

urtiac fatida

de qua fequenti capite ditturi

fumm.

11.28

And. Matthioli Comm.

C A R D
I

A C

A.

fumus,ncn difiimilesprofcrtminores tar,ien:qui uerticillato ambitu marrubij modo caulem circundant in ipfofoliorum cx- 1
ortu
pcfl
.

Radix in rubropallefcit , alijspluribus paruis radicibus adnatis . Trouenit ubique iuxta femitas , circa fepes ,
.

&

Guflu ufqucadeb amarefcit , utfacile exiflimari poffit adfecundum excalfacientium ordmem ,&ad tertium ficcantium accedere . Trxflat bcecut recentiores quidam tradunt , ad cordis ajfcftus , unde etiam apud uulgares

urbium mania

nomen accepit . Medctur item conuulfis,ac refolutis . obflruftionesaperit , quas caufa frigida
menfis
.

induxerit

urinam cit,&

TeSus d pituita

detergit,

& lumbricos necat

:

C<eteru?n in puluerem contrita

& cocblearis menfura ex mno

:

Nomina,

hau(ia,difficili parientibus

Huniure , Vraith
a

mirum in modum opitulatur . Vrtica fic Latinis ditla aW Jpw Gr&c is nominatur : Urabibus^ latum,& Jngiara : Italis , Ortica Germanis , tfeffel : Hilpams , Ortiga Caliis , Ortie

zmWt,
Meii./W r"(
uehe

GALIOPSIS.
.

CAP. XC.
.

JWea. i.

GA!iopfis,frutex in totum caulem,& folia habet urtica;,l2euiora,& a quse grauem odorem trka rcd
danr
:

menter denfa.

flore

purpureo , renui nafcitur circa fepes , axiificiorum areas, ac femitas ubique

Folia>

cauks j femen 3 fuccusque,duririas 3 & carcinomata diflipant ;ftrumas,panos, & parotidas

difcutiunt.
Opo-.['-c

InLib.

quartum
L

A M

Diofcoridis, V M PLIN.II.

112

io Oportetbisdietepidumexacetocataplarmaimponerej&eiusdecodo fouere.adputrefcentia,gan
granas ,

& nomas

cum fale efficaciter iliinuntur

appellamus ,qux ubique fere
:

GMiopfineam equidem plantam crediderim effcquant nos in Italia Vrtkamfmtidam

prouenit,in t&dificiorum areis,inplateis
,

iuxtafemitas

gnomen adinuenit . Quandoquidem htecfolijs ,

& caule conjiat urtica

,

& circa bortorumfepes

fimilibiis
,
,

coll

odore ingrato

unde &fetida co-

taclu tamen non mordentibus .-floribus

itempurpureis , tenuibusq; . Hinc itaquefit,ut ij

mea quidem

fententia

in errore uerfentur ,

quiputant Galiopfm

ejfe

Opinio

quom

herbam illam uulgarem , qu officinis,& herbariorum uulgb Scrophularia maior,Milkmorbia , Ferraria , atque etiam Ca- da ftrangula dicitur :bocfortaffeargumentonixi,qubdeafiorcsedat,quigaleafimilitudiwmreferunt. Sed eorum errorex
eo,ut arbitror , aperte diluitur,qubd Scrophularia maior diclafolia nou proferat urticte

reprobata.

admodum <emula,r.ec ea graui odo

quando fmfiffet
hanc

repr/cditafentiamur

jldde qubd huicradixfubfit magna , alba

,

undique firumofa , undeforti Scropbularia nomen tra

,

xit,adeb notatu digna

ut non uideatur uerifimilc , qubd eiusfackm non depiclam rdiquijfet Diofcorides

Ccccc

II

And Matthioli Comm.

SCROPHVLAR
I

A.

Fucb.ctntum.

hancher^at efc Galiopfin . Huc etiam illud accedat,qubd illa ut plurimum infcrobiutn margmibus, in riguis,
nofis locis nafciturmn

&

uligi-

autem(ut Diofcoridesinquit)circafepes

&

in <edificiorum areis

In hac fententia fuijfe inuenio

afciuijfe

Fucbfium,uirum alioqui eruditum , qui d galea , cuius effigiem Scrophulari<eflores reprctfentant , bancfibi nomen
exiflimat
.

qubd nonfit ex more Grxcorum , ueterumpr<efertim,apud quos nuUa uerborum inopiafuit , ut ex Latinis , <& Gr<ecis di&ionibus plantarum,& aliarum rerumnomina com ponant : galeam enim Gracum nomen non effe conftat . Ex his igitur adducor , ut in boc neque Fucbfio,neque alijs adflipuId quod mihi plane" non uidetur ejferationi confentmeum
,

Vvticz laftea.

laripoffim

, quorum potius fententiam exfupra di&is reprobandam effe cenfeo . Efl praterea alia planta Vrticot fatidx non abfimilis,qu<e a la&eis maculis fingula folia in longum procurrentibus Vrtica la&ea d noflris Senenfibus uulgb cognominaiur,quam rcclwsforti quis Galiopfin dixerit,fi d ><&* , quod uocabulum Gr<ecis lac fignificat , Gahopfin diblam effe
.

(Iatuat

Qubd autem
Gahon

res h<ec ita effe poffit ,

Galiopfin

defcripferit,cui ex eo

ex Diofcoridis ordine conie&ura quadam colligipoffet . nam qubd flatim pofl nomen inditum effe tradidit , qubd in cogendo laBe coaguli uicem expleat , uidetur
bitarcm t

inmijfe , inter utrunque

magnam effe nominis cognationem . Hane itaque legitimam effe Galiopfin quafi affirmare non du

InLib. cjuartum Diofcoridis.

betm medtofoho,adfacros tgnest
Qutbusfani vlintjplacitis dccernere cogtmur,primam,quam Vrticam feUdamdmmus,ejfeGaUopfin:alteramueroTlmijLamium. SedfifufUnereudimushanc fecundamekeueramGaitoUn. dtcere nobisUceat,Vlmtum non cognouiffe Galiopfin neque . idfortejfe temeri diceretur qubd m multis alus Tliniuseui, dentererrajfedepreb^datur C^terumquan
.

bufla,flrum*s,tumores,podagr*s,

& foliorum reltquum cum ummrfa planta,addita micafalis,ad contufa, incuijal ,adam

Lamium pli "

& uulmra

"*

Janat

m uligmofo loco reponttur

jeruatur
.

op h u l arije phvlaria m non effe CaUopfin ; ea tamen umbuspoUet non contemnendis . nanque eius radtx Jirumas,& iJmorrhotdas "" In quem ufurn radix ejfoditur autumnali tempore,& repurgata tunditur cum recenti
Scr
.

butyro , operculatoq-

ubi dimittitur per qumdecim dies

.

mii
af-

quo

prMi morbi uttUffimi tUmuntur

Demde lento igne butyrum tllud liquejit,& percoktum

Vrtica fcettda nominatur : Italici.Orttcafetida : Hijfanici&rtiga muerta

Tlanta^Gr^ciy^i^^utmittemGdiopfis^Vrtm kbeo

Nonutu.

GA

O N.

CCCCC

TaKttf-

11)2
r*W
GAIion

AndMatthioli
GALION.

Comm.
CAP. XCI.
rb-

nomen ex eotraxit,quodincontrahendolacl:e,coaguIiuicem impleat.ramulum,

liumqjhabetaparinjefimillimum^rec^uifloremincacumineluteumjtenuem^denfum^copiofum,
odoratu. Flos igni ambuftis illinitur,& fanguinis profluuia fiftit.Cerato rofaceo galion admifcetur.infblatum ufquedumalbeicatj&ficlaffitudines reficit Radix uenerem concitat. Nafcitur in paluftribus.
.

Galij confid.

GMiumubique copiosnafcitur propefepcs ,<& fecus

luteo
,

uias,folijs
e(l uis ,

aparina minoribus : fiore tenui fpicato ,

panim
,

partim albo

Verum

nonpropterca omnibus nota

quam

coagulandi laclis babet

namft ea paftori-

bus innotuiffet,non minusapud eos huius berbx inualuiffet ufus,quam cinar<e apud Hetrufcos : qui eiusfiore,ut
Galii uires cx uiorq; cafeus euadat,tum ouillum,tum etiam caprinum lac cogunt
,

ddcwr fua.

plicium medicamentorum,fic inquiens .

I fimCalium inde adeb nomenfortitum eflfuum , qubd lac coagulet . jldftmile autem efl aparinx ,facultatem obtinens exiccatoriam-, grfubacrem . Flos eius fanguinis profluuijs competere itidetur , com.

ac fpiffant

Calio uires reddidit Gatenns l:b.v

&

Nomiru

buflis mederi
:

Efl

autem boni odoris ,

&

coloris lutei
:

Huius herbct nomen Gr&cum ydxiov : Latinum , Galium : Itali-

cum , Calio Germanicum , Vnfer jrauuen , Vuegflro Hifpanicum , Coaia lecheyerua : GaUicum , Tetit muguet . S E N E C I O.

H'fiy{por.

InLib.quartum
Wpryipov

Diofcoridis,
CAP. XCII.

ii

33

SENECIO.

SEnedocauliculocftcubitali,rubrubro:folijs a continuis,perextrerairates emcx raodo diuifis, fed minonbus multo luteis floribus,qui celeriter di(fei2i uanefcunt in pappos Nomen uerofibi
:

uendicauit

quoniam flores capillorum ritu canefcant

cerijs,& circum oppida . Folia

10 ftium&

fedis

radice fuperuacua Nafcitur maxime in b ma- 5^.' cum floribus refrigerant quare illita cura uini modico.uel per fefe, te- S." " P " ai inflammationes fanant: quin &ex manna thurismedentur^cumreliquisuulneribus,
.

*< b

SENECIO MAIOR, SIVE FLOS SANCTI IACOBI.

Ccccc

tum

1
1

And. Matthioli

Comm.
:

tumijsqiKEneruiacceperunt. Illitiperfecum acetopappi,idem munus prxftant uerum recentes epoti , ftrangulant . Totus caulis , li coclus ia paflb potui detur , ftomachi dolores a bili comraetos
perfanat.

Senecionis co
iideratio.

QEnecio , qu& Grxce Erigeron dicitur aliquibus uutgb

Cardonce\lo,alifs uerb JJieUicciofa uocatur

;

Ttanta

cfi

uulgaris

^notitite . Caulicuiis exit(ut Diofcorides inquit )fubrubentibus

ajptrioribus :floribus luteis , qui dehifcentes inpappos abeunt .
in parictinisproueniat . uirtfcit

folijs

Luiniatis,eruc amulis

minoribus tamen ,

1S(afciturpaJfim,adeb ut etiam fuper urbium maenia,

.

& &
10

anno toto,& qnolibet

.

fere'

menfe floret

Ideoq; non dejnnt

quihanc quoque uocent no-

Brunfelsij er- ftro Idiomate ror -

Fiore d'ognimefe

HancherbamOtbo

Brunfelfms

effe

V'erbamcam fupinam rnagno &aperto crrore

I

exiflimauit.

Videtur etiam Senecionis effe genus herba,quam Germani Div

Iacobi florem appelhnt.1S{anque&

Flos aurcus Bupbthaimo

ipfafoliafert Eructnfylueflris

&mula,per ambitum laciniata

nigricantia

amaroflapore,qu&antcaquam caulem edant hu.

miprocumbunt

caulis

illi

efl

Jefqukubitalis jLrtemifufimiiis,d

medw ramofusfurculojusq;
nititur

mmor,quitandemflaccefctnsiiipappofameuolatianugimm. Radicc
gvflo
.

breui,&fibrata. Ftoret Iulio,&J.u-

l<lafcitur in campeflribus incultofolo

Suni quifcribant Senecionem pr<eftare plurimum ad alba uteri profluuia,

,

deuorctur,at nos his haudfacilefubfcribimus fi in acetarijs

nis

cumfciamus hanc berbam remoratos ciere menfes

,

Seneciobis uer-

quam breucm mentionem fecit Galenus lib.v l . fimpticium medicamcntorum

.
,

eius

tantumfacultatem referens

cuItafexGaf. bis

Erigeron,fiue Senecio facultatemmiflam obtinet,[imulrefngcratoriam

,j,

& modice" digerentem.

Herbabtec Grtt-

Noimiu.

ds n

> e><i/ dicitur

.

Latinis , Erigerum >

'

& Senecio

Itaiis,CardonceUo

Germanis,Creut%uurt^: WJpanis, Bon uaron:

GaUis,Seneffon

20

e*A TfW

THALICTRVM.
:

CAP. XCIII.
caulem
rutse craflltudine
,

THalidron folia coriandri habet, pinguiora paulo

trita illitu

in

quo folia

Qua

antiqua ulcera ad cicatricem perducunt . Nafcitur maxiuie in campeflribus

Thaliari con- f~jri'Haticlron,fi BjteUio credimus

herbarij in GaUia
.

Mgentinam appeUant,qubd argenteo micet

coloratu

cteteris
.

no

$0

X
Thaliari uircs ex Gal.

tis

Tbaliclri piclune adflipulantibus

H&c(ut ipfefcribit)inuenitur ubique,fepe in campeflribus,& macerijs Ve1

r*

m cum m^' haclenus non contigerit eam herbam uidere,idcirco R^ueUij fenttntiam non aufim probarcneque etiam refel.*

kre
ferit

Thaliclron Tbalietron nominat Galenus lib.v

.flmplicium medicamentorum,ubi de eius uiribns in hunc modurn dif

Thalietrum folia habet coriandro fimilia^caulem crajfitudine rutse . Vis ei ineft exiccatoria citra morfum : itaque
.

Normna.

ulcera inueterata ai cicatricem perducit

Qupd Grteci flaWr/w

Latini item Thalitlrum,

& Tbalietrum appeUant

b,j w

Ww.

MVSCVS MARINVS.
,

CAP. XCIIII.
:

MArinus mufcus nafcitur in fcopulis

expers. Prascipua ei fpiflandi uis
opusiit.
,

teftaceisq;

&

haud procul a mari,gracilis , capillaceus, caulis 40 colle&iones cohibendi,& podagras,quas refrigerare

NOn
Coraiiirta.

ficirne

poJfumeorumnonprobarefententiam,quidicuntMufcummarinum eam capillaceam effe plantam , quam ofcorallinam appeliant Hanc circumforanei in puluerem contritam inplateis uenditant ad puerorum uermes
.

necandos , mirisq; laudibus ejferunt

bricos ,fed eos quoqus eadern die expellit

Qua in re nimirum c&terispr&fiat medicamentis :fiquidem non modb interficit lum magnafepe cum aftantium admiratione, qubd quandoque uifusfit puer , qui ex
,

affumptahuiuspuluerisdrachmacentumuermesexcreuerit. Credidcrimitaque CoraUinam banceffe mufcum marinum,

quod ccrtb fciam,eam ab vfs reperm,qiii corallia expifcantur ,

eo fani

corallijs ,ficuti

etiamJcopulis,& pifaum

teflis

inbntrentem,
,

5g

modo , quo arboreus mufcus arboribus ipfis innafcitur .

Is utique CAteris pr<efertur,qw corallijs adnafcitur

unde

ei nomen . Trobatur fecundo loco , quifaxis adh&ret, coiore rubicundo : cinereus uerb improbatur . Sed marinum mufcum hac pollerefacuhate non nouere uetcres: quandoquidem nnfquam apud ipfos legerim marino mufcq interaneorum uer mes nccari . Mufci marini h'.ftoriam{longi tamen ab ea diuerfam , quam paucisperflrinxit DioJ'corides)profccutus efl Vii

nius lib.xxv 1
iia,flne caule

.cap.vi i'T.hk uerbis

Bryon marina herbafme dubitatione laclucmfoiijsfimilis

.

rugofa ueluti contra.

ab ima radict exeuntibusfolijs

uis
,

Tslafcitur infcopulis

maxime,tcUisq\ terra comprehenfis

Trxcipua

fic-

candi
fit
.

ei JfifJandiq;

&

co\kcliov.es

omnes inflammationesq; cohibtndhprscipuH podagrx,& quicquid refrigerare opus

effe

h&c Ttinius.cnius Mufci imagmem hanc omnino

.

cenfemus,quam hic excudi curainmus . T<[am omnibus notis lUiper

,

belle rcjpondet

Viuam plantam concha cumfdam teJU inb<erentem

(fi
atijs

miftt ad

me Tatauio lacobus Untonius

modo u.ihfam,

Cortnjus
abfl-

C&ttrum Marinusmujcusiam mihi iu mentem redcgitplantam

tnilcm
,

tamenptantam appell.ire Hcei)mufco haud multb

$0

influminibus,&

dulcibus aquis nafcentem, uiridicotore,&JerkiJlammis feri

qm

Tlinio iib.

InLib. quartumDiofcoridis.

*m

MVSCVS MARINVS, SIVE CORALLINA.

10 xxvi
Ille

l.cap.\.lii.circafinemconferuaappeUatur .nobis uerb inUetruria ttulgb lima

HttccumTlinij teflimonioad

offium fra&uras pr&ftantifsimumfn medicamentum, prMermittere quidem non potui quin hic de ea Tlimj uerba adderem,

enim

ita

de Conferua meminit

Teculiaris

eft

alpinis

aquarum dulcium uerius , qudm mufctts aut herba

confrdblis prolapfum
rctii-aroque necnifi deficientem
fci

uillojx denfitatis

maximefluminibus Conferua appellata dfcrruminando ,Jpongia ofjibus , atque fiftulofx.Curatum eafcio,ommbus fere
qttoties inarefce.

ex arbore altaputatorem , circundata uniuerfo corpori,aquam fuam injpergentibus

herbam mutationis caufa

Siqitidem

refoluentibus conualuijfe ttix credibili cclcritate

Cxterum Mu-

Mu (ci marmj
uires ex Gai.

marini meminit Galenus

lib.

v i .ftmplicium medicamentorum , fic inquiens, Mufcus marinus compofittts eft ex terre.

na , &aquea ejfentia,utraquefrigida

grgujlum adftringit,& calidis quibusuis illitus,ea euidenter refrigerat,

Ccccc

& adiuuat.

11)6

And. Matthioli Comm.

MVSCVS MARINVS ALTER.

Jr adiuuat

Id Gr&cn fiefov Se&dositt quod Latinis Mufcus marinus uocatur : Tahaleh,fme Thahel Mahihus,
:

quihtts

H-

tnen mufcus iscumlentepaluflri,confunditur

Italisac officinisjCoraliina: Germanis, ueermiefz^feu

Mermotfi : Hifya-

Nomin

tiis,Malhorquianayerua

Gallis

>

Coralline

fifefkteW/
a

FVCVS MARINVS.
&

CAP. XCV.
:

phuci marini generibus , quoddam Iatum , alterum a fublongius, & rubens tertium b candi> dum , nafcens in Creta , floridum ualde , quod nulla corruptionis labe polluitur. Omnia uim i.crifpum. habent c refrigeratoriam , non podagras modo , fed etiam inflammationibus , in cataplafmatis cffi caci terut ^ em: uerumijsutihumidisconuenit,priufquamexarefcant. Nicander puniceum aducrfus fcr KM^adftrfn" pcntes dedit . Hoc fuco quidam putant mulieres fuum colorem mentiri3 cum tamen fit radicula eiufgencem.

Orib.^H

i~

OrL w'.

dem nominisj qua icib fucant

'

Dcfuco

In Lib.
DEfuco
arboresq;,minores in noftro
.

quartum
x1
1 1

Diofcoridis
.

1 1

7
Fuci
tiMris
hift.ex Pltn,

marino locutus efl Tlinius libro

.cap.xx 1

1 1

uhi itafcriptum rcliquit.

^afcuntttr
.

in marifrutices,

Bjtbrum

emm,& totuts orientis Oceanusrefertus e(i fyluis

T^on babet lingua alia

nomen quod Cmci uocant pbycos , quoniam alga berbarum magis uocabulum intelligitttr : bic autcm efl frutex . Etlib.
*\\n.cap.yL.Tria i inquit,Thycitbalaffa,idefi,Fucimarinigenaa^
tium
crifi>isfolijs,quo in

Creta uefles tinguntur . battenus Tiinim . Cateritm citm Fucigenera mihiplaniincompertafint,

.

quid de ijs dicam non habco

poffit

T^on tamen deeflfufpicio,quin Fucus rnarinusfial^a non

in

ejl , in eitts

faltem genere recenferi

.

& dekat :namTheodorus Tbeophrafiononaiiter Fucummarinuminterpretatur,qudm algx nomine jldde quod & Tliniusalijs Fucum marinum aigam maris aiiquando uocauit,ut etiam adqotauit Marcelltis Sed non ob
in locis
.

boc exiflimauenm , Fuatm marinum eam ttulgarcm

coilidantur,&

effe

algam ,

in

qua Vencti uafa mtrcji recondunt , neintcr uehendum

confrmgmtm

Qubdpmterea Fucus mannus alga tffe pe(fzt,illitd argumento fihquod nullitm atiud,quod
.

fciam,apud Latinos nomm imtcnerit

Mg&fpecies

cfl,qus

& Vlua dicitur,hoc tantum interfe

dtffercntes

qubd hacpd-

lufiris,lac:tflris,flttitiatUisq;fit:iikuerdtantiimin

mari proueniat . Quod dijcrimemUo uulgari

uerflctih indicatnr

oilga uenitpeiago ,fed nafcitur ttlua palude

Vnde etiam

Virgitiitslibrofsxto Aeneidisita cecinit

t

Tandem transfluuium incolumes , uaternq; uirumq;

Informi limo,glaucaq^exponit in ulua ,
Limofoq; lacuper nocJem obfcurus in ulua
>

Et
Delittti

libro fecundo eiufdem

Fucimarinimentionemfecit Galenus lib.v

1 1 1

flmplicium medicamentorum
:

his uerbis

Thycos bumens etidmmtm,

Fuci marini ui

&uiresexmariexemptusdeficcat,&refrigeratordine fecundo habet enim quiddam modice acerbum . l^ominatur res ei Gal. Gracis pie S&hdojM : Latinis Thucusfeu Fucus marinus : ItalisTbuco marino . Nuinina.
nTdU9yHTT

POTAMOGETON.
.

CAP. XCVI.

POtamogeton
:

jfoliumbetse Gmile,hirfutum,paululum fuperemincns extra aquam.Refrigerar,

& infpiffat pruriginibus utile,& contra ueterum ulcerum nomas Nomen ex eo inditum eft*qu6d paluftribus & aquofis cnalcatur
,

POTAMOGETON.

lOtamoyton lacubus,& paludibus innafciamat , ttbi folijs het*prox>mis,ft>per aqttam qmbufdam mJLnamenlturn agm emkare inuenitur Hanc berbam nosfape urdimus,^ lcg mus,pmatmt m iacubus
. t

expanfis in compluribus locis

;

Potaro
ni S cor.hd.

to .

ii

38

And- Matthioli comm.

SAGITTA MAIOR.

quamibiunacumnympbaaaquis fupernatantem deprehendimus . liorumformam ita Tlinio uocatam,in mentem redegerim , quod
aquis
nt> in
.

Fecit Totamogeti mentiout Sagittamquoqueobfoipfa influminibus nafcatur ,

H<ec duurn ejigenerum . Maior,

& Minor

&

& flagnantibus &

10

quoque

KuiusfoliumfagitU tricujpidisfiguram adamuQim refert, fuper-

quandoque maiorc, fro aquarum profunditate,in quibus uimt . Caulem gerit retlum , Uuem,rotundum, uacuum , fuperius in ramulos diuijum,inquibusfioresexeuntalbi,fingulitribusfoliolisconftantes,b*rentq; in pedunculis pari cxortud caule prodeunti-

unum apicem,inferni m duos definens . Tediculo nititur triquetro,intus cauo,fefquicubitali ,

bus . Exbis tandem capitula nafcuntur fubpurpureamcis Tontic magnitudine . in quibus minutum concluditur femen.

Hadicem babetalbam , multifidam,& fibrofam Tlantagini aquaticm, fimilem > cuius cognationis ego fagittam facio . Ma ior mmoriper omnia rejpondet ,fed omnia maiora in eajpeclantur . Folia quoque non adeb in acuminatum faftigium de-

fmunt . i^afcitm Htraque copiofa m Boemia,cum in Muldauafluminc>tum inalijsplerifque locis . Temperamento

am-

bafunt

In Lrb. quartum Diofcoridis.

139

SACITTA M
1

N O

R.

b&funtfrigido

v1

1 i.fimpticium

& humido & ijfdem cumplantagine aquatica uiribuspollent Totamogeton medicamentorum adflringtt & refrigeratfimiliterpolygono ,fed
. . ,

ut tejlatur Galenut lib,

effentia eius craffior ,

qudm poly- P"moge>n

"' res e

gonon e(i . Huic herbot nomen Gracum *o7*//o>Tr , Latinumfimiliter Totamogetum : Italis, Totamogeto : Germanis
Seehalden,Kraut,& SamKraut .

s*jW.

STRATIOTES.
:

Nomiaa.

CAP. XCVII.
:
:

STratiotes in aquis nafcens,ijfdem fupernatat,& fine radice uiuit unde cognomencum traxit . Her ba fempcruiuo fimilis , ni maiora haberet folia . Qtiaj refrigerant fangumem , qui defluic a renibus pota fiftunt uulnera , quae inflammationem miuantur , intumefcere non finunc ignibus facris,
, :

& tumoribus ex aceto illinuntur

U40

And Matthioli Comm.

MILLEFOLIVM AQ.VATICVM.

NOn
Nomina

eft

proftUb qubd miremurfi Stratiotes in Italia nonprouenit . Quandoquidem ea,ut lib.xx 1

1 1 1 .cap.xv

III. ic

Vlinius teftatum reliquit,cft in

Aegypto tantum,& inundatione

l^ili nafcitur,ai^oofimilis,nimaiora

haberet folia.

C<eterumptantam quandam
Millefolium appellabat .

mifit dd me Tifts Lucas Ghinus Medictts clarifiimus in aquis nafcentem,quam ille aquaticunt Hanc ego aquatkd Sratiotes genus aliquod effe puto . Eflo tamen aliorum quoque iudicium , ex
.

imagine ,quambic appingi curauimus

Wt^
,

Vocatur Gr&ciswaxiuinthufpaf-.Latinis , Stratiotes aquaticus

.

U)!

stratiotes MILLEFOLIVM.
:

CAP. XCVIII.
affurgit
:

STratiotes millefolium eXiguus frutex,palmi akitudine,aut amplius

folijs

auium

pulli

pennasimitantibus,breuiadmodum,difTecT:oque foliorum exortu. Foliafylueftre cuminum fiCondufain mulant, prafertimbreuitate, [atque fcabritia] breuiora paulo denfiore umbella,&pleniore. Sur toeodefunt. ulosin cacuminegerit exiguos,& capitula inrnodum anethi floresparuos, candidos Nafcitur
:

&

praxipue circa femitas guinem,Scfiftulas.

in afperis agris

Eximij ufus ad ulcera uetera , recentiaque , profluentem fan

Stratiotcs

InLib. (juartumDiofcoridis. M I L L E F O L I V M MAIVS'.

II4I

10 ^TratiotesinhuncufquediemMiUefolijcognomenrctinet.

Tlantaeflofficinisnotifiima>inincultisproueniens,inpya~

&tis,& circafemitas

lignofis caulibus ,

dodrante maioribus,pluribusab una radice prodeuntibus , quibusfolia infunt

.

auium noueUa rum pennis fimiiia ,fylueflriq; cumino amula

Flores eius denfiore umbella fujhnentur , candidi , etfi non-

fcj^**^"

nunquaminpnrpura rubefcant
tioten
,

de quo bic agitur

. Exhisutique notispaldmeft,communisufusMiUefoliummlaliuddicipojfe,qudmStr non autem , ut Brafauolus exifiimat , MyriopbyUum infrd d Diofcoride defcriptum . Siquidem

MyriopbyUum caulis efl tener , fingularis,tmica nixus radice .-folijspiurimis , Uuibus ,faniculofimilibus . Qu&fand om* via , mfallor , apertifiimi oflendunt , Brafauolum hac in re baUucinatum ejje . MiUefolij genus quoddam nafcitur in Gori
tienfi agro

tur

Saluatino monte propefaceUum diu* MarU uirginis,eo tantumfaxofo traclu,quo ad Sontiumfluuium defcendi id quoniam aliitdpr&flat magnitudine , ut eius cffigies , quam hic damus , aperte oflendit ; ideo nobis iure liceat ip.

fumnominare MiUefolium maius

DaturutilhermiUefolijfuccusadfanguinis reiecliones. Idempmflat ficcifarina ex

Sympbyti maioris , autplantaginis aqua pota. Eadem naribus indita ,fiucntem indefanguinem compefcit . Dyfentericis

Ddddd

utiliter

H42
M
I

And. Matthioli Comm.

L L E F O L
I

M M

N V

S.

utiiterinfunditur
fcit .

Millefolium cui ccmdidd

Und cumfui ipftus fucco. Herbarecens tufa, &fuppofita , pubique iUita >menfiumprofluuiacompc I0 caprino lacle pota ,gonorinefi umbtUa,uiid cum ftonbus tufa,& cumfua ipfius aqua , aut

hepropinetur

ebonsfcro rbaam m uiris, infceminis aWauteri excrementa toUit . Mquiid ualentiuspraflat, ubi cum coraUiofuccino, und cum lArmenta ter in modum Millefolijfarina adfangmnismiftum > ubi unci&pondere . Traflat

&

m%m
.

rdracbma,exuaccinoUcJepropinetiirieiunisdkbustribus continuis. Commanducata folia

,& pr&fertim

recentta,-

dentiumdoloresmulcent
Srratiot* uir

Idemfacit commanducata radix

,& diufub dentedolente

rctenta. Datur herba decoftum

1

v cumlabrufcnfioribus utiUter potandumcontra uomitum.Stratiotenbunc,& fuperioremperflrinxit Galenuslibro

1.

CX

Nomina.

ftmplicium medicamentorum,ubi de utriufque uiribus ita differit . Stratiotes aquaticus quidem humida , &frigidafacd-. ukera glutinarcpotefl,& ulceribus effe utilts . Sunt tate eft : terreflris uerb nonmhil habet adflrictionis : proinde fari Stratiotes rml ?*' adfanguinis cruptiones utantur,&. adfijiulas . Herba,qu Gracis ^htkJths *< a/3>m , Latinis

&

&

lefolmm appeUatur

Jtalis , Stratiote mUiefoglio

Germams,Garben : Hifpanis^ Milboyas yerua : Gallis,MiUe fueille .

4'hoim-

In Lib
9\0[JLH.

quartum

Dioicoridis.
CAP. XCIX.

1 1

43

VERBASCVM.

, illud album . in quo mas,& fcemina ina Orib.AdUa Fceminxigiturfoliafuntbraffics,pilofioramult6,&latiora a 5 candida:cauIisalbus, 7sp*. cindicubitalis,autamplior fubhirfutus flores albi,aut b exluteo pallefcentes femen nigrum: radixlonga, diora. b Orib.i/Wguftu acerba ., craflitudine digiti . nafcitur in campeftribus . Verbafcum , qui mas appellatur , oblon- ^Mjpa.i.fubui-

VErbafcum diffcrcntias fummas habet duas,hoc nigrum

tclligitur.
:

i .

Sed nigrum prorfus albo fimile eflet, nifi nigriore, . Orib. non lelatiorequeconftarettolio. Sylucftre[folia]fert[faluiaO :altasuirgas,&lignofas c ,& circaeas ra- git condufa. [o mulos d quales marrubium flores luteos , auri atmulos . Sunt phlomides duae,hirte, rotundis fo c Orib.pl/AA* hthlT$eLKtj> lijs , humiles . Tertia lychnitis appellatur,ab alijs autem thryallis , folijs ternis,aut quaternis,uel pau optict tyn i 16 pluribus, hirfutis , craflis,pinguibusque apta ad lucernarum lumina . Radix priorum duarum ad- xvxAu.i.fblia
gius ,albis folijs,& anguftioribus , tenuiori caule
:

ndia.

&

t''

faluia: fimilia

inorbem.

d
i
.

Orib.aantt.

queuudmo-

dum.

Ddddd

1144
ftringit
:

And.Matthioli

Comm.
,

quare quodrnagnitudine ludicrum talum squet ,

in alui profluuio

conuenienter ex-uino da-

tur. Decodumruptis^conuulfis^fiacliisjantiquxtufliauxiliaturtdentiumdoloremcallutionemiti-

gat. Verbafcum,cuiflosaureus,capillos tingit,&quocunqueabijciatur, blattasinfecontrahit.Cooculorum inflammationes illinuntur fyderatis ulceribus cx ui ta iii aqua folia aduerfus tumores ,

&

no,&melle,cumacetoautemuulneribusmedentur:contra fcorpionum idtus funt auxilio. Sylueftris folia ambuftis igni funn cataplafmata . Aiuntinfolijs eius , quam fceminam dicimus , aridos fi10 cus omnino non putrefcere

VERBASCVM

II.

Trima

In Lib
PBJma

quartum

Diofcoridis
...

114)nobilifiimo fimplicium

Verbafcigenera , domeflicafcilicet duo,nuUi non cognita funt . Verum fylueftrcquodfolijsfaluitfimilibus, vbAfci nc aureisq;fioribusprouenit,non omnibusfani notum exiftimo Viret tamen hodie Vdtauijm canfl.

**A

hortcquem ad commune (ludioforum commodum Illuftrifiimus Venetorum Senatus conflrui curauit . Quin necfortajfe Lychnitim , cuius etiam fi^uramhic damus , noueremulti.Efl Verbafci quoque gznus , cuiusfolia corniculati
faciemexprimunt . IdeoquenilmirumfiDiofcorideseiusmodi papaueris folia Verbafci folijs comparauerit . Reliqua uerb ,qui mihi demonftrauerit in Italia,bab~tenus reperi neminem . Et quanuisftnt.qui putent ut , Rjiellio , Fuchfio,& rel

papaueris

R u elli ,&Va'
'

o centiorum alu'splacet , eas uulgaris notitu plantas,qu& quibufdam Bracb* cuculi,officinis VrimuU ueris Germanis cla,

hf
prob*ta!

m0 **

uesfancli Tetri , nonnullis uerb herb* paralyfis appe]kntur,effe Diofcoridis Thlomides,qux hirfutis, rotundisq; folijs,bu
miles profiliunt ;

eorum tamenfententi&,licet eruditorum uirorum , haudquaquam

adftipulari pojfum

siftidem plantis

VERBASCVM

II.

Ddddd

ijsfoli*

1146

And, Matthioli comm.

III
I.

VERBASCVM

SIVE SYLVESTRE.

psfolia non infunt birfuta, nec etiam rotunda,fed alteri kuia, alteri uerb criffia , lacluae , aut dipfaci modo . jldde qubd florum,quosh<&cThlomidumgeneraproferant,nufquam,quod fciam , meminit Diofcorides , neque c ueteribus alius,qui Verbafcigenerarecenfeat, ldquodinherbaparalyfi,meoquidemiudicio,filentioinuoluendumnonfuerat,ciim hac om
aureis fioribus emicet , ucrq; nouum pronunciet : unde illi officin& nomen impofuerunt . His recentiores uefica calculos commendant . Suc uim efficacem tribuunt ad articulorum dolores . Bjidicis earum decotlum ad renum , cum quoque tumpotum tum exterius iliitumfiaclis , luxatisq; offibus utilem effe tradunt . C&terum pr&fiat earundem decotfum additis faluia,& amaraco , aduerfus fiigidos neruorum,& cerebri morbos . Quare com?nodiffimc datur potan

nium primafuis

&

dum refolutis , ac ijs , qui membrorum

tremore , [iuporeue iaborant

Stillatitiaftorentis

iam herbx aqua datur

ntiliter

fotanda in animi deliquijha- ubi corpus imbecillrtate uirium affeilumfit . Tfam(ut inquiunt experimentatores) mirifici
cor

In Lib. quartum Diofcoridis.,

A7

VERB A SC VM LYCHNITE.

corconfortat,acroborat. Flores illimntur utiliter aduerfus fcorpionum,& pbalangiomm iclus. Siquidemfacili tu-

mores diffolmmt . Herba ipfa , aut flores , aut radices tufiz,& illiu uulnera fanant .
planta,fionti illita,capitis dolores mulcet
.

StiUatitia aqua,qua

d tota fluxerit

Mulieres,qu&fuco dektlantur ,flores in albo meraco macerantes , una

cum po
re-

lygonatiradicibus ,ftillatitiam ad alembicum conficiunt aquam,qua deinde d letto refurgentesfaciem lauant, eiq; nitorem

conaliant

ubi autem rugas tollere ftudent,ftiUatithm

in

limonum aquam admifcent . Sed ad legitima Verbafci genera

Verbafci ulres

deamus . H&c omnia

uniuerfum

ut plurimis fatlis periculis conftat,omnibus fere fedis morbis mirifice fubueniunt: ad'

4"*d*m.

flringunt enim,& exiccant .

Quamobrem feminis , &florumpuluis,additis cbamamalifloribus ,

.

&

Ittricis

refina

proci-

dentemfedemfuffitu cobibet,& tenafmum,pracipu$ dyfentericis,tollit

claudicantis

Verbafcifaminafolia inter lapides contufa,fi equi

ex clauornm no.xa unguipnus excauato impomntur , mirum diffu qudm breui tempore is liber euadet . I^

Ddddd

dicii

II4.8

And. MatthioliComm.

VERBA5CVM ALIVD.

dicis eiufdemfiiccus

anteaqudm caulem proferat , duarum drachmarum pondere ex Cretico uino hauflus , inipfa

acceffio.

10

nis hora(ut jtrnaldus refert)quartanamfugat,cum hoc tamen,quod tribus,aut quatuor iteratis uicibus hauriatur

Succus

tamflornm , qudm foliorum afferis nerrucis illitus , easfacill delet,et(i Uuibus nihil proficiat . Idemfacitficc<e radicisfa
rina confricata
liter
.

Danturflores commodilfimi in puluerem

triti
.

contra tormina uentris,

,

radicum decoclum contra tonfiUarum mflammationes

Folia tufa

& colicam Gargariffatur uti^ & cineribus caiefaUa,fanant panos, quos bubo.

nes uocant , emplafiri modoimpofita

tibus,auxilietur potu
.

ferens

tis,omuia infixacorporiextrahunt

trahen Tanta uis uerbafco inefi, ut iumentis non tuffientibusmodo Jeddia qimque . tumorem au contufumjmpofitumq; luxatis medetur , dolorem , Semen ex uino decoitum , impojitntis, Folia conferunt firumofts ,fi ex aceto impomntur . Semine acfolijs in uino decotlis , acfubinde tUiupodagricisauxilianuir ,fed tius Feraqua decotts,

&

&

&

Folia

& fimmutatts m

&

bafci

In

Ub. quartiim Diofcoridis.

4^

PRIMVLA VERIS.

bafci ea ejje oportet,quod minoribus crefcitfolijs

Stillatitiaflorum aqua oculis iniecla

diflillationes cohibet. aufert

ea-

dem illitafaciei ruborem , quem Mauritani Guttam rofaceam uocant , ejr pr&fertim addito capbura momento .
eadem ad Heryfipelas ,
fiores

Illinitur

&

ignis combufiiones ,ferpigines

uitiligines,impetigines

una cum oui uitello,

& micapanis &

,
.

& aeteras

cutis infecliones
.

Verbafci

porrifolijs

iliiti ,

perbelle pmftant ad cohibendas heemorrhoidas

Idem pr&Blatrariahifto

flanteiufdemfoliafujfita,exmolarilapide accenfo. Eji&berbafimilisVerbafco ,qute

BlattarIa

Tlinio nomina-

tur Iibro xxv.cap.

a.ubi

eam ijs uerbis depingit .

Eflfimilis Verbafco herba,qu<efiepefallitpro ea capta,folijs minus can

uz >

didis,cauliculis pluribus ,flore luteo

H<ec abiecla blattas infe contrahit,ideoq; I{pm Blattariam uocant . hxc Tlinius.
Qu<e certe resfacit , ut
,

Eundem uero ejfctlum Diofcorides illi Verbafcigeneri affignauit , quodfloribus aureis dcfcripfit .
credam,qubd non aberrarent
ij,quifibt

animum inducerent , blattariam Tlinjj ,

& uerbafcum

illud Diofcoridis

cm florcs
infunt

&

11

$?

And. Matthioli Comm.

FRIMVLA VERIS ALTERA.

fioribus tertium Verbafci genus

ferratis; injuntaurei,unam&eandemplantam effe . Torrb Blattariapaffimfere nafcitnr :folijs oblongis ,per ambitum maximUmulantibus . Quibus decidentibus circa caulemfoUiculi exoriuntur parui , lint

inflar,duriores tamen,ac Uuiores , in quibus femen continetur

De

bac herba plures,quod inuenerim,facuhates non pro,

duntur
ra

Sed cum ea guflu amara deprebendatur , binc certb

i

colligere licet
1

qubd eadem

& aperire & abflergere

, , :

poffit .

Vetbafci gene Verbafcigenera,& uires memori& tradidit Galenus lib.v

.(imphcium medicamentomm

ubi ita fcnbit. Verbafcum,

aliud

&

uires

cx

^ U0

cuius maiora

luteis . Sed Eflpr&terea aliudVerbafcumfylueflre cognominatum , quod floribus conflataureis , acerba thryallida nominant . Triorum itaque duarum radix guflu pr&ter has ]p~ecies alia eft , quam proprie! pblomtda , uim habent: ad dentium dolorem eam quidam coUuum.Mtamen folia digerendi efl,& fluxionis ajfetlibus prode[i:fed
.

^am f Hj

[hum efl , quoddam uerb nigrum . Et albi aliud quidem mas efl ,

cuius fotia angufiiora

famma,

&

&

&

Nomini.

fic

& aliamm

folia

& & maximi eius qu& aureosflores obtinet

,

qua etiam capiUos rufant

Omniurn

enm

folia defic-

Qu&plantaGr&cet>^s,VerbafcumLatinedicitur:ltahs,Verbajco, candi, &digerendimoderatiuimpoffidcnt. uulgb Taffo barbaffo : Germanis , Vulkraut : Hijpanis , Verbafco : Gallis,BouiUon.

Aihemf

InLib.

quartum Diofcoridis. BLATTARIA.

1I)-I

Meum./*,

mUA*.i.
hirfuta

denf.
,

Meum

&

a;w,.
3

AETHIOPIS.
:

Cat.T*Af.i.

frhtopk folia habet uerbafco fimilia a , perquam hirfuta, denfaq;,in orbem circa radicem imam c Meum , & Cat. non legic J7\.redad:a caulbm quadrangulum , t fcabrum, fimilem apiaftro , aut arcl:io,muItis concauum alis: monte Troadis. femen erui magnitudine , geminum , in uno conceptaculo radices ab eodem ceipite numeroias,lonMeum pro eo gas b , plenas , glutinofas guftu quse Gccx nigrefcunt , duranturque , ut cornua poffint uideri Pluri- clufis cu[^.a.Tot

CAP. C.

craflas.

ma nafcitur in Ida monte Troadis> & in Meffenia

c

Auxiliatur [ purulenris excreationibus , ] ifchiadicis,pkuriticis,arterk fiabritijSjdeco&a radix,& pota:quin cum melle , eclegmatis uicem
.

7?i/V.i. iangui

&

nis

fputOjiic
i.

C.it.Iegit cu^i

prsbet.
1
'

Moikok.
tibus.

fan-

giunem excrei

Umttfiiampridem exifiimauerim ,Mthiopidem hcrbamin Mthiopia ,

inibipiurimamgigni tejlentur Dicfcorides
,

& Ida Troadis tantumnafci,qubdeam Mtkiopis adme aUa& Vlinius -hoctamen anno kgitima
,

nifallor

Aethiopidis
confid.

ta

cfi

Tatauio abcrudito iuuem medico Ioanne OdoricoMclchiorio Tridcntino , quant

nullaprorfHs reckmante

nota,Mthiopidem

IIJ2

And. Matthioli Comm.

AETHIOPIS.

tbiopidemreferredeprehtndi,uteiuspiBurA,quamhicdAmHs,pukbridemonfkat.Mtbi<ipidu
uiresexPau

10

Ga ^emmm fimP^c umme dicamentorumcenfu.quanquameammemori(eprodiditTauluslib.vi i.ubinon plures dehac berba uires tradit , qukm qu& Diofcoridi accepu referripoffunt,cum itafcribat ^iethiopisfimilia uerbafco habetfolia .
' .

Radicis decoftum

Nomina

toit.

ajperitates cum meUe Vt Gracis h&c planta tuQtnrit , ita etiam Latinis Aethiopis nominatur : Italis , Ethiopide . T Hoc loco in uulgatis Gr&cis codicibus legitur ja^jv hoc ejl , craffum . Quam uocem interpres Tliniumfortd, utfo-

potum auxiliatur ifcbiadicis,pleuriticis,&fanguinem reijcientibus : arterue etiam

let ,fecutus omiftt

Sed cur nos eam non adiecerimus

,fecit Oribafius

quem in hoc Tlinio adjiipulari iuuenimus

K'fK7tH.

&

In Lib. quartum Diofcoridis

A> rr.

uj^
CX.

ARCTION.

CAP.

R&ion,aIiquipotius Ar&uronuocant,fimiIiseft; uerbafco folijs , nifi qu6d hirfutiora,&rojrxtundiorafunt.-caulelongojmollijfeminecuminijparuo :radice tenera,alba,dulcique. Deco<5ta cum femine radix in uino , dentium dolorem mulcet,(i contineatur ore decoclum ambufta,per io nionesque fpuentur eodem bibitur aduerfus coxendicum dolores & ftranguriam e uino ,
:

"*

CRedidit ^uelliut
dus
eft
.

, MEiion eam effe plantam , qux &fecus uias , infcrobium marginibus nafcitur ,quamq; offi- Ara;; con fa, cinarum uulgus Lappam minorem appelkt. Sed B^ueWus in boc haud dubie,meo qitidem iudicio,falliiur , neque auttten RucUij error!

&

thiuminferius

Siquidem , ut diligenter notas expendentibusperfpicuumfiet , Lappa minor aliud profeclo non efi , quam xand Diofcoride reprafentatum . Etenim Lappa minorfolio uerbafci , eoq; hirfutiore non uifitur : neque cau-

lemprofertlongum ,

tisrepugnantibusl\ueUijopinioeuidentifiimi refellitur.

&moUem: quin necfemen cumino fimile neque radicemteneram , ac dulcem Ex quibus faninoXuUam equidem hatlenus herbam reperi,acuidi,qujtr,
.

2 o Uium iegitimi referat

ftion itiud
tatis
eft
,

Huius meminit Galemsiib.v I fimplicium medicamentorum,ubi de eo itafcriptum reliquit. Ar

.

q^" uir" ex

quod uerbafco

eflfimile , radice tenera

,

candida , dulci : caule oblongo

eius cotla

admodum tenuium partiitm ob id exiccantis , extergentisq; , tamen modici . Quamobrem radix , ac femen cum uino , quadantenus dolores dentium mitigant . Tortb ambnfla , chimethla, non horurn modb decoftum
,

&

& tnoUi :femine cymino

fimili , facul-

perfufum
jtrttio

fed

& caulet

&

tenerioresfanare pojfunt .

Quod Vxtw

Grtcci ,

Mftum

quoque Latini dicmt

Itali,

Nomiiu.

A>*, f .

PERSONATA.

CAP.

CII.

$o
PErfbnatafoliahabctcucurbitaj,maiora tamen a ,hirfutiora,nigriora>& craffiora: caulemalbi- if'%pf' cantem , quanquam & interdum uidua caule reperiatur radice intus candida, foris nigra . Hxc u"" drachmaeunius pondere pota cum pineis nucibus , purulenta,& cruenta extuffientibus auxiliatur tri tadoloresacontorfionibus artuum contra&os , illitu fcdat . Folia utiliter antiquis ulceribusilli1'

nuntur.

40

T
tant
.

jlmttfideunatantiim Terfonatameminerit Diofcorides , nos tamen duo inBoemiaobferuauimus genera ,Echinatorumtantiim capitum facie
differentia
,

Perfonata: con
'

Siquideminalteromaiora,duriora,&rigidioribus afperioribusq; acumitioribus aculeis , alba

eri " 0,

leisjpeclantur.in altero uerb

minora , moUiora

&
.

quadam lanugine circumquaque obdutlis ex,fed Terfolatam uocathis uerbis.

Hanc eam fane effe crediderm quam Tlinius lib.xxv.cap. 1 x.non Terfonatam
foiia
.

Terfolatam,quamnemoignorat,Gr&ciuerbj.raonuocant,
raq;
,

habet maioraetiam cttcurbitis,& hirfutiora,nigrio

notisfaciii cognofci potefl
,

& craffma

radicem albam ,

&grandem
.

H<ec Tlinius

Ex cuius

Tlinium hic fe-

cundumTerfonaUgems

defcripfijfe

T^amdeaiteraTerfonatafcripferat quoque eodem capite,& librofic inquiens.

.

Terfonatam quidamjrcion uocant , cuius folio nuttum efl latius grandes iappasferentem

Ex quibus Tlinij uerbispla-

numfit ,illiperfonatamdefignare,qu/emaioribuscumfolijs ,tumlappis,fiue Echinis habetur. Terfolatam uerbqua ^Xmn tax.Ax minoribus efl Lappisfiue Echinatis capitulis . Qup fit,ut maxime redarguendum putem Leonicenum , utpote qui Tlinium in hoc perperdm damnauerit,afferens non unum Terfonau genus nperiri . C&tcrkm Brafauolus infuo fimplicium cxa Brafauoli hal
nifi

lucmatio. mineLappamcrediditeJfeDiofcoridisJparinen,inhoceuidentius haUitcinatus , qudm ut eius error explodi debeat,ut

50

etiamifdijitdicarcpoterunt,quiinreherbaria etiam mediocriter uerfati fuerint

mihi redegerit plantam

. C&terum cum Terfolata in mentem quam quidam Terfolutam uocant , pmtermittere quidem nonpotui , quin de ea hic mentionem

facerem

Eft itaque Terfoliata planta

uenispluribitscrajfiufadis

qimfolia profert pinguia ,fubrotunda , fed in acutum definentia,pifi feri modo, fecundum longitudinem protenfis. H&cpriufquam caulem edat ,humi proctimbit. Caulit
,

fubinde erumpit gracilis ,glaber

rotundus

atque etiam ramofus . Folia qucc in caulefunt ,

&

in

ramis , ab ijs magno

na.

turx artificio perforatafmt.Quofit ut ego Terforatam potius,qudm perfoliatam appellandam hanc plantam effe cenfeam. Flores gerit aureosj capitulis quibufdam prodeuntes,&in (ieUmodumradiantes,foliofos, odore non ingrato :fcmenni

grum,pcUucidum,pfyliifminemaius. Badiccnititur unica ,fcd fibrofa. l^afcitur inaruisinter fcgetcs , in pratis , agrorum limitibus Floret&flate. Gufiuefifubamaro,&adUringenti. Datur herba ipfa in uino decofta ,autinpulad Enterocelas . Stm uerem trita ad internas affetlwnes ad rupta . Ideoq; bibitur utiliter ad umbilici eminentiam ,
.

&

&

mas ctiam refoluit ,

& curat

,fi

cmplafm modu imponatur

liltnitur

quoque utiiiter ad omnes inflammationes .

De Ter
fonatn

Eeece

iij4

Aad. Matthioli comm.

PERSONATA, SIVE LAPPA MAIOR.

re ex Gal.

medicamentorutn,his uerbis . jtlterum uero Perfonata ui- fonatafub alterius jtrfiij nomine differuit Galenus libro v I .fimplicium ftium > quod Trofopida uocant , cuiusq;folia cucurbitm ftmillimafunt , nifi quatenus tum maiora,tum duriora, difcutitft-

>

ic

mul

& deficcat ,fed & adftringit mediocriter

:

Quamobremfolia eius ueteribus ulceribus mederi poffunt . Qu<e planta

,

Gr&cis &K7HQV, Latinis Terfonata uocatur

Italis

Lappola maggiore: GermaniSiGroft Kletten :Hifpanis> Bardana,&

.

Nomuu.

Tagamacera mayor : Gallis , Gloteron ,

& Bardana

TEPJOliATji

InLib. quartum Diofcoridis.

PERSONATA, SIVE LAPPA MAIOR ALTERA.

a Meam.V*

niw/w.

PETASITES.

CAP.

CIII.

QVhhCV

"Bttlt.-

PEtafites pediculus eft cubito maior , craifitudine pollicis a a quo pragrande fqlium , galeri modo
amplum,ceu fungus dependet . Contra phagedamas , & ulcera que cacoethe uocantur, efficacitcrillinitur.
,

aiaatp

^Ki.L
'

inquo folium
inftar galeri

magmim, incii
bes"ueluti fun-

QFanquam fcribit Ruellius

repoffitac debeat
.

gus.
,

nafci Tetafiten in

Gatlk ; non tamen uideo^uomodo quis

recfe eiusfententi&fubfcribe-

Quandoquidemmaiorem Tu(filaginem , de qua libro

tertio dijferuimus

,pro Tcta/ite fumpftf-

Petafitis confi

feuidetur,quametiamipfumfortfecuttisFttchfiusproeademdepinxit. SedquotvamTetafttespcdiculumfmdit cubi- Rueim,&Pnto proceriorem > d quo amplumfolium , gal.rifigura , tanjuam fungus depenttet.-cuifoliurn huius TuffilaginisminM chfii opinio,

deratio.

Eeeee

ref

ii\6

And.Matthioli

Comm.

PERFOLIATA.

refpordere deprehenditur
tertio

bincfibut horum alioqui do&iffimorum uirorum fententiam improbandam exiftimem, ut libro

l<

noflrarum Epiftolarum ad Hieronymum Heroldum 'Norimbergenfem Medicum fcribentes,fufius declarauimus.

licuit inuenire
.

tjobis haclenus ueram Tetafiten non

retafitis uires

jttque adeb meajententia eft , qubd hxc non nafcatur in italia , ar-

g U mento,qubd tamgrandefoliumtandiununquamlaterepotuiffet.TetafiiiuirespauasreddiditGaknus librovill. Quamobrem admaligna,qu& fimpliciummedicamentorum,ficinquiens. Tetafites ex tertio efi ordine deficcantium
.

Nomina

cacoethe uocantur ,

& pbaged&mca ulccra

ea utuntur .

TJonfecus Latinis Tetafites , ac Gr&cis mtrturhni- nominatur

EW/f.
a
i.

EPIPACTIS.
,

CAP.
folijs
.

CIIII.

Meum. Tt,
frutei p.-

~U(
I

p ip a<a s ab alijs elkborine a

,pota / p

parua herba3 exiguis

Iocineris uitijs utilis,& contra uenena

Epipaftida

MUS.

In Lib. quartum Uiofcoridk

ii

J7

EPIPACTIS.

1 "C* Tipattida adeb paucisperftrinxerunt Diofcorides , ac cteri,quiante poftipfumdeplantarum hiftoriafcripfe.jn> wt j M dijficile admodum fit decernere , quccnam plantafit h&c in Italia , ubi fortaffe ea non prouenit 7^am,ut: Tlinius lib.x 1 1 1 .cap.xx. commemorat , Epipatlis in jtfia,& Gr&cia nafcitur . Verum enimuerofi EpipaUis Elleborine ex eo ditla eft,qubd aim Elleboro nigro fimilitudinem habeat , eam equidem nobis Epipaclis erit,qu& nafatur in Gori.

&

Epipaftidis coafid.

tienfi agro,quamq;

Epipablida appellare libuit , non qubd ipfam Diofcoridis Elleborinem

ejfe

cenfeamus , fed quod Ellebo-

rumnigrum quadantenus
non meminit Galenus
tini item Epipaclis
,
.

reprmfeutet fol^s,fl.oribus,atqueetiamradicibus . Epipatfidisinterfimpticia,quod inuenerim,

Sed Vaulus idtm,quoi Diofcorides,de eius uiribustradidit .

U&c im-n&nU Graci dicitur : la-

Nom,n1

'

&

EUebonne

Eeeee

KaaraV

And. Matthioli Comm.

K*m'i:

FVMARIA.
,
.

CAP. CV.
*

Meum

C-

FVmaria fruticofa a herbula eft b

:

pmenera, coriandro fimilis,folijs candidioribus , undique nuHuius fuccus

acris eft
:

merofis,cineracei coloris : florepurpureo

claritatem facit oculis,deIa-

b Mc-

4 "'111,

crymationemque unde nomen traxit . Illitus cum gurnmi,euulfas palpebras renafci prohibct. manducata herba biliofam urinam trahit

Com

i.inhotdeoiu
lcens.

FVMARIA.

-uir.ariaf

conG

dontio.

FVmaria

herba uulgaris admodum notitia, officinispafiim uocatur Fumus term

Tumarm uerb nomen

fihi afciuit,

qubd eiusfucco oculis immijfo , quibus mirificd claritatem conciliat , lacrymas , quemad.mod.um &fumus,cieat . DebetbxcMaHritaniflongdmagis, qudmGwcis^qwdittieampluribus commendauerint uiribus t neceisquidem contemnendis,

In Lib ouartum Diofcoridis.

.

59

VM ARI

A AL T

E R A.

Iq

nendis , ut Serapionem,^iuicennam,&

cap.xix i.ubi ita fcriptum

Similis

reliquit .

Mefuem legentibusfacilipatebit . Fumaria Tlinio duo tradunturgenera lib.xxv'i Fumari* gen Capnosprima , quampedes gallinaceos uocant,nafcensinparietinis, &fepibus, ra- " ex Pli.
: itaque in medicamenta oculorum additur. Capnos fruticofa,pmtenera,folijs coriandri , cweracei coloris ,fiore purpureo

mistenuiffimis, fparfisq,- ,florepurpureo ,uiridis ,fuccocaliginemdifcutit

& nomine &

, . ,

effetlu alia efl

I^afcitur in bortis

men

accepit

Claritatemfacit inunftis oculis , delacrymationemq; , ceufumus , unde no, &fegetibus hordeaceis . eadem euulfas palpebras renafci probibet. hac Tlinius . Oeterum quxnam alterafit Capnos , qu& etiam ab
fuperius libro tertio de ^irijiolochia ,

J.etio defcribitur

& Tiflolockia
.

diflerentes latius explicauimus

remittamus , quiplura de altero

Fumark genere fcire deftderant

Wicfatis nobisfit eius tantum imaginem exhibere,

Eo igitur illos Fu

marix alterius nomine infcriptam . atque eius notas , quas loco citato retulimus , omittamus , ne idem fruftrd repetere uideamur. Torrdinnotbis 3 &DiofcoridiadfcriptisfimpliciumnominclatimsreperioCapnon quibufdam Cory4alionap~

Eeeee

pellari.

u6o
F

And. Matthioli Comm.

V

A K

C O

RYDALIS.

peliari

lerita fcribens

Vndefaftum efl,ut crcdiderim dc Capno intellexijft Galcnum libro X .Jimplicium medicamcntorum,ubi degaqu& Gr&ch corydos dkitur , Corydalios herb<e memmit , fic inquiens Jldieci h&c fermoni , qubd ueUtm
. ,

adclad hoc animal , nempe galeritam , mamfeflare,quos ferat in capite pilos eretlos : quandoquidtrn cxpertusfum eius appeUata yerfuscolicosutilitatem,iicUmq;quiipfum non norunt,ijsbene monjlratum. 2i_am&ipfa Corydams
litrba colicis conuenit
.

Et hoc quoque

tibi obiterfit

notatum . haclenus Galcnus

Vtrum an de uulgari capno imelkxe-

rit his an de aliqua altcra

emsfpecie ego quidem

haud decemere aufim . J^am de capno fcribens libro feptimo defimp.med.

.

tribuit fac. nullamprorfus aduerjus colicos affetlus lUi facultatem

Quofit , ut non parua mihi oriatur fujpicio aliam caui-

pmfpeciemGaleno

Corydaum

defignare
,

Quare non mihi difplicet quorundam opinio ;quiplantem,quamhicfub

effe

corydalis nomcnclatione appingi curauimus

qttamq; Split nonnulli uocant qubd maiori Capno hanc conenerem

flofculoritmfacies

deam : qubdh; eandem colicos iuuarefciam,icguim.im Galeni Corydalimfaciunt . Hisaccedit

qu& Coryda'-i

1
i

IrrLib.
rydali auicuU feri ftmilis
efl.

quartum Diofcoridis

Crefcit

b&c plantafolijs coriandri mu'is,fed minoribtts,caulibus exiltbus,ramofts,folioftsq;:

fioribus auicularumfpcciem referentibus-.radtcibus numerofis,tenuibus,pmlongis acfubalbicanttbus.Tmfiat uniuerfa pla

U ad colicos dolores,ftue recens deuoretur,ftiteJicca in pulueremfumatur ex mno pLuribus dkbus. Sed iam adFumzria ui
res redeamns, quas primum ex Mefueftc adfenfum refera.

Fumaria inter mitiora,innocentioraq; recenfetur medicamenta,

,

quibus dcietloria uis

tur
.

inefl

ueriim nimia huius herbs, copiafacit

ut eius quoque autloritas

&preciumplurimum diminua
.

Fumaris uires e * Mefue

H<ec non modb alnumfoluit ;fed

, tit

&

uifcera roborat

contrahiiq; diftentos

eorum uillos

Omniprorfus noxa carct

quofit

haurientibus nullum inferat

,

incommodnm . \oboratur deiecloria eiusfacultas , qubd non admodumftt uakn,

tior,additis myrobalanis

fena,caprinofero
.

infetlorio cocco

aut uuispafiis
,

Tmfiat qum. uirentior ,folijs extenfts, non

.

fani crijpis ,
1

& qua uiolaceofttflorc

CoUigi debct uerno tempore

& ex co fuccns exprimi

percipiuntur
.

Sunt qui hanc

in uniuer,

fum temperamentofrigidam dixerint . Sed aberrarunt , quoniam

caliditas

in ipfafoliorum fuperficie reperitur

.

&

caliditas

qua

tameneiusfrigiditatemnonfuperat. Siccat pr&terea ordine fecundo , fed femen calidum efi

Deprebenditur fane eius

ex amaritudine ,

& acredinis parte

>

quadam modica,qu<t gufiu

.

trat ,obfiruiJiones aperit

ac dcietloru efifacultatis

Sicutifrigiditatis
,

& acerbx
.

Quapropter attenuat , pene,

qualitatis adminiculo cohibet

ag-

gregat ,

& roborat
.

MuumfaciU deifcit , bdem

trahit

& adnfios humores

Eius uis non

modb ad hepar ;fed

cutis uitia mirifici

&ad

uenas difnnditur
uenientibus
.

Quamobrem fanguinem expurgat , omnibusq; incommodis medetur dbilcaut exuflis humoribus pro-

Troinde elepbantiafi medetur , aduerfus carcinomata efficax efi,lichenas,

,

dat : quin
cur,

& omnibus morbis auxiliatur

,

& alia

emenie-

qui ex mfcerum infartlu originem ducunt .

Roborat Fumaria uentriculum,

& CAtera interna mfiera &

biliofasq; finit febres ,

quemadmodum

<&

eas , qu<e ex uaforum obfirutlione excitantur.

a

Fumarite meminit Galenus lib.V 1 .ftmplicium medicamentorum , ubi de eius uiribus differit bis uerbis . Capnos, hoc efl, ^ 2 Fumaria amar<e qualitatis eft particeps , nec tamen plani expers eftacerb* . Quamobrem urinam bilio acrisftmul,

nx

Uiree

fam multam prouocat , fana tq; iecinoris obfirutliones,et debilitates . Succus eius oculorum aciem acuit , nonpaulum trx
bens lacrymarum
, uelut ipfe fumus : namhinc eiappellatio indita . Tlebeius quidam ea utifolebat ad fiomachum roborandum ,unaq; uentrem lubricandum . Siquidemherbamprimum deficcatam condebat : porrb cumuti uolebat , fubduclionis quidem gratia , melicrato infpergebat : at roborare uolens fiomacbum,uino nimirum dduto . Herba , qua Gracis

xcfjyit,Latinis

quoque Capnos
,

rnus terrx

Italis > Fumaria

& Fumaria nominatur jLrabibus & Fumoterrn Gemanis Erdtrauch

: , : ,

Scehiterig
:

ftue Saheteregi

Officinis

medicorum, Fn- Nomin.

.

Uijpanis

Talomilba ; Gallis , Fumeterre

w,*ww

..

LOTVS VRBANA.
. .

CAP. CVI.
a Mei|

Otum urbanam alij trifclium uocant nafcitur in hortis Extra&us fuccus addito mdle , oculo rum argema 5 nubeculas a 3 casterasque caligines difcutit

m n^
. 1 "

&tfbu^n.

MisZytm.

LOTVS SYLVESTRIS.

CAP. CVII.
gignitur,caulebicubitali,

4 QYIueftris Lotus,quam trifoliumminusappellant,pIurimuminLibya

j3& fepe maiore

alis

multis : folijs trifolij pratenfis femine fceni graci , multo minora , guftu
:

me

dicato. Vimcalfaciendij&leniteradftringendi obtinet.-uitiacutis in facie , maculasq;

cummelle

perundta expurgat . Trita per {bCe , aut cum maluse femine , in uino aut paffo bibitur aptiffime corttra dolores , qui uelicam male habent

NVtla
50

certi

ha&enus nobis fefe obtulit herba , cui meritb fubfcribi poffit : b<ec efi uera ac legitima Lotusfatiua . Cadicato,
Loti utriufquc

terum non defunt i recentioribus,quorum opinionem tuctur Gefnerus uir dotlijjimus infuo libro animalibus

quiputant,LotumfatiuameffeTrifoliumiUud,quodinpratis pafiim atque altbi etiam prouenit : eo fortaffe argumento, addutli , qubd Diofcorides fcripferit Lotum tam urbanam quamfyluefirem ab aliquibus trifolium appellari . Std qubd
,

n '

fa*
'
i

I0rmn Q p jn>

errenttf , qui itafentiunt ,

ex eo manifefli cognofcitur , qubd a Diofcoride Lotofylueflrifolia trifolij pratenfis tribuantur.

reprobata.

Klam ft Diofioridi Lotusfatiuafuiffet trifolium pratenfe , is nimirum fcnptis tradidiffet , eam inpratis nafci,non in bortis:
atquefatis iUifuiffet LotumfyliteftremfatiuafimUem reddere , omiffa trifolijpratenfts mentione .

Hinc ergo colligendum

alij

arbitror,LotumeffeplantamaUamaTrifolio:tosq;

irt

errore uerfari , qui fecus opinantur .Sunt porrb

,qui exifti-

mant , eam plantam effe Lotum urbanam , qttam uulgares herbarij ,

lijsconfiet

Melilotum falsb appeUant, utpote qucsfohorumfententiam cur trifolij ejfigie,nafcaturq; non in pratis tantum, fed etiam in uiridarijs acbortis. Verum
officinA

&

planeprobem , aut refeUam , nihil equidem babeo , cum ijfua potius opinionettci , qudm
ti

rationibus aut autloritatibus

uideantur.Ego uerb Vrbanam lotum eam

trtfolij

60 %oma uulgb Tribolo dicitur,& alibi in l: alia Trtfoglio

odoratam plantam effe cenfeo,quam antea Cytifumfaciebamus,quamq; hxc cauaUino,qubd eiuspabulo maxime deietlentur equusiquidem

omnino

11

62

And. Matthioli Comm.

LOTVS VRBANA,

omnino Trifolij genus efl . odorefani eximio acfuaui . Qup fit , ut unguentarij >
operam, ex hac quoque planta ftillatitiam conficiant aquam .

& qui odoratis aquis conficiendis dant

adducor ad credendum, banc herbam
ejfe
,

Mqui nonfolum

Lotum urbanam qubdfoliagerat

fortaffe

trifolij

adebfimilia

ut Trifolium quoque dicatur% fed qubdfciam, eiusfncco oculorum

nubeculas deleri . Germani huiujcefiores colligunt

& pro meliloto pajfim utuntur

quemadmodum

& Boemi
y

confultius
in Italia,

iquamltali .

Sylueflris uerb

Lotu%, quam copiofam in Libya gigni tradidit Diofcorides >an nafcatur

nonaufimaffirmare>qubdnonmeminerimibieamme ufquamuidiffe.Veriimin Boemia copiofa admodum prouenit > folijs

_
.
.

Trifolij:caulecubitaliramofoialismultis:floribusincapituliscarukis:feminefanogr<tci:fedpariio

&odorato.Lo-

nices ex Gal.

# utriufque uires reddidit Galenus libro v 1 1 .ftmplicium medicamentorum >fic inquiens .

Lotus domefiica,

qmm quidam
triphyllcn,

InLib. quartumDiofcoridis.

II

LOT VS SY L VESTRIS;

10
triphyllon ,hocejl, trifolium
giditatisq; coniugatione media

nominant , ut mediocriter concoquendi uim poffidet ,/ic etiam exiccandi : in caliditatis,fri* temperata . Lotus autem agreflis plurima in Libya prouenit . Scquodammodo efl ,

&

men eiusfecundi e[i ordinis excalfacientium , habetq; nonnihil abflerforium . atoV qu<e
bana cognominatur :
to faluatico
.

Grteci foioos , Latini Lotus ur-

italice

Loto domeflico

Qm uerb koto( ypm Gr&cis

Lotus fylueflris Latinis uocatur : Italis, Lo Nomini.

^Arabes utrunque cum yLctyptio etiam indifferenter uocant Handachocha , Garch ,

& Thusf.
:

kw,.

CYTISVS.
,

CAP. CVIII.

maiores in quibus , ramos fpargens cubitales , minora , dorfo medio prominente. Eadigitis trita erucam olent,guftatao;ue cicer recens fapiunt ole Foliarefrigerant tumores inter initia difcutiunt, fi cum pane rritn illinantur decocium potu urinam ciet . Nonnulli quod apes aliiciat, prope aluearia ferunt trita ,

CYtifus frutex cft albus in totum

ut rhamnus
,

&

foliafcenigrseci,autloti trifohre
.

Credidii Credidimm

1164

And Matthioli Comm.

C YTI
S

S.

Cytifi

conGde

S"*] nedidimus iatidudum Cytifum ,fi tamen is in Italia proueniret , non aliam effe plantam , quam eam Trifolij odorati X^jjpeciem , qus. I{omanis uulgb appellatur Tribolo , alijs uerb Trifoglio cauaUmo , boc efi,Trifolium equinum,eo qubd
equisgratiflimumfitpabulum
deretur
.
,

cum nullafanemihi occurreret planta , qu* magis notis omnibus Cytifumpr&fe

,

ferre ui-

In banc opinionem meprimum deduxeratTlinius, qubdfcripferit

iumenta deguflato Cytifo hordeumfpernere.

deletlentur
,

J^amcumcertb fcirem , equos adeb buius Trifolij gencre auidos effe , ut eo magis
reliquisfrugibus; idcirco uidebar non temeri adduci,ut crederem
,

quam bordeo , auena ,

&

hanc jlirpem legitimum effe Cytifum,prafertim cum plit

ribus conftet notis , qmt. Cytifo refpondent

inter berbas
,

non autem inter jrutices

,

& arbores

Hucpmterea aliaaccedebat ratio , qubd ciim Diofcoridem uiderem de Cytifo dijferere , non aliud quidem mibi perfuadere potcram ,quam qubd Cyqnatn arborutn

tifus effet herbapotius

quam arbor : prmpue cumpalamfit , iumenta herbas , &fa:numpotius depafii ,

frondem

Siquidem eruo ,

& medica herbis antiqua &tas armenta & pecora alebat

,

acfaginakat

Ilis itaque rationi-

bus

In Lib. cjuartum Diofcoridis.

busfretus(tune enitn plura
pojlea

6$
,

neglexeram imeftigare)addul~lus eram , ut exillimarem

.

Lotum cjjh urbanam agnouimus,omnino effe Cytifum

,

, illud Trifolij gentts odoratum quoi Veritm enimuero cum pojlea rem banc accuratius retliusq;

expendiffem

me in errore uerfari deprebendi. Troinde in pmfentianon grauabor priorem mutare fententiam

ab
illa

conftan-

terq; affirmare,aliam

isfum

nec eam quidem bcrbam,fedfiuticem^quicultura arborefcat . T^on enim Cytifus frute* qui opinionis alicuius fufiinend& gratia adeb pertinax effe uelim , utfalfum magis , qitdm uerum tueri contendam . ft> non herba. planta Cytifitm
effe :

Sed qubdiure pntcm in aliam

me dcueniffe fcntentiam,facit in primis Galenus libro prmo dc antidotis

.

ubi Cytifumfruti-

cem effe myrti magnitudinefcribit,his uerbis . In Myfta quoqncqua parte noftr<e prouincU finitima eft tratlus occurrit quem Eritton nominant , in quo mcl jLtttco perfmile magna cum admiratione conffexi Extabat enim ibi quoquc coilis origano refcrtus : alibi locus erat Cytifo plenus . ^Apes plurimum meUis quidam non magnus ,fiixofits totus , tbymo ,

&

1 ex Cytififloribus excerperefcriptores uno ore tradunt . Fmticofa ucrb planta

.

Cytifits eft,eam

altitudinem attingens
1 ,cap. 1 1 1
1
.

ai

quam myrti crefcunt b&c Gaienus . Eft deinde Tlinius,qtttm Galeno fubfcripfiffe inuenio libro x 1
jtlterum eft ebenigenus fritticofum
res Cytifum enumcrat ,fcribens
diximtts.
.

citm inquit,

Cytifi

modo
,

& tota India difperfum

in

Et hbro XV I .cap.xxx v 1

1 ,ubi inter

arbo-

Tota

offea eft

ilex,cornus,robur, Cytifus,morus,ebenus,lotus,& qu&ftne medulla effe

Sedh&cpriusdTbeophraftofcriptafuntiib.quinto,cap.quartodeplantarumhiftoria,his uerbis. Ergogra-

uiffima ,fp"i(lifftmaq;

Buxus tota

Ebenusfua tantum meduUa ,

.

tat.

Exreliqttis celtiprimatus indubii datur

Spiffa

qua & nigredo conftat T^eutra aquisflui& roboris meduUa,quodatrum cognominant ,atque etiam magis
coloris
.

in

Cytifi-.quippe citm

b&c proxima ad Ebenum accedere uidentur . Conftat pr&ter id Cytifum effe arborem Strabonis tefiimo
libro

nio
fo
,

Ipfe

enim de Balfamofcribens
.

xv I fu& geographix . Balfamum, inquit arbor efi odorata,&fruticofa,Cyti. ,

& Terebintboftmilis

jLccedit bis etiam ColumeUa,qui idem teftari uidetur in calce libri v.ubi
.

cum longius de Cytifo

teftimo

20

flifferuijfet ,

demum inquit

Hatlenus de arboribus pr&cepiffe abundi eft

Horumitaqueprobatorumautborum

nio planum fieri arbitror,Cytifum arborefcentem effefiuticem myrti modo,ttt

Galems fcriptum reliquit. Torrb Cytiftplan

, .

tam cuins imaginem hic excudi curauimusjniftt mibi dono lacobus jintonius Cortufus patritius Tatauinus Eam quidem legitimam referre Cytifum omnibusfuis notis confpicuttm eft . 7$am nonfoium ipfius folia,& totius planU color Cy Ebeni modo firmiffima Tsfafciturfutaudio ) copiofa in J^egno tffum referunt,fed ipfa ligni materies , qu<e nigra eft, Isleapolitano , ac etiamfortaffe alibi in ltalia,quanquam d me nufquam uifafit antea . C&teritm non defunt , quifibt per-

&

&

fuadeant,atque etiamfcriptis tradant(ut Gefnerus in libro magno,quem de quadrupedibus edidit)fe Cytifum uidijfejegiffetj; in Italia infytuis,alijsq;fylueftribus locis,

quiperfe tantumproueniat . Sed equidem dubitauerim

,ne,&

ipft deci-

piantur

quandoquidem ij,quantum exeorumfcriptiscoUigipoteft , Coluteam ftcTbeopbrafio uocatam fumunt pro Cyti-

30

fo. T^equeproptereaiUuddixerimtqubdputemcytifumfuafpontenonprouenireyciimtefleColumellalib.ix.cap.i iil. altera fuA ffcontis :fed qubdfcribat Tlinius , raram effe in Italta . De fade re rujiica , duplexfit cytiftts , unafatiua ,

&

autem Cytifo diligentifjimi fcripfit idem ColumeUa lib.v.de re ruftica,capite ultimo , cuiusbic uerba fubijctam . Cyiifum,inquit,inagroeffequdmpturimummaximirefert,qubdgaUinis,apibus,capns,bubus quoquc&omnigcneripecudumutiliffimuseft,qubdexeocitbpinguefcit,& laftisplurimumprdbet ouibus : tum etiam qubdotJo menfibus
tiua
tiiridi eo pabulo uti ,

Cytifi hiftoria
'
'

& poftea arido

. ,

poffts

Traterea

in quoltbet

agro,quanuis macerrimo, celeriter comprehendit:

,

omda,

ftem iniuriamfme noxa patitur

Mulieres quidemfi laclis inopiapremuntur

die exprefii fucci latJis

Cytifum aridum

in

aqua macerari oportet

ri :fic

& citm tota notte permaduerit poftero & ualcbunt,& pueri abundantia
ipf<e
.

tctnasheminas permifceri modico uino , atque ita potandum

confirmabuntur .

Satio autern Cytifi uel autumno circa idus Otlobris,

.

uel uerefieripoteft

Ciim terram bene fubegeris , areolas facito , i biq; uelut ocymifemen Cyttft autumno ferito
,

Tlan-

tas deinde uere difponito

ita ut interfe

quoquouerfus quatuor pedum fpatia

.

diftent

Sifemen non babueris , cacumin*

quindecim proximis
.

40

Cytiforumueredeponito ,&ftercoratamterram circumaggerato

diebus
,

Sipluuianon

incefferit , rigato
,

fimul atque nouamfiondem agere cceperit ,farrito ,

& poft

triennium deinde cadito

& pecori pr&beto

Equo

abundi efi uiridispondo xv.bubuspondo uicena,c&terisq;pecoribus pro portione uirium . Totefi etiam ante Septembrem iniuriam fuftinet . jLrtdum fi dabis, parciuspr&beto* fatis commodi ramis Cytifusferi , quoniamfacile comprebendit ,
quoniamuires maiores babet,priusq; aqua macerato ,
les , circa

& & exemptum paleis permifceto

Cytifttm

cumaridum facereuor

menfem Septembrem , ubifemen eius grandefcere incipiet , aedito , paucisq; boris, dumftaccefcat, infole ba beto: hb. itx incondito hafienus ColumeUa . Tlinius quoque Cytifi hiftortam copiosiprofequitur dcinde in ttmbra exiccato ,

&

Cn
e*

fi

hiftoH2

XIII .cap.xx 1 1
lo

1 1 .ubi Imc habet

Frutex eft

& Cytifus ab jLriftomacbo Mbentenfi miris iaudibuspr&dkatuspabuMM. uel mediocrifolo redditus

.

Plin.

ouium , aridus uerbetiamfuum .-fpondetq; iugero eiusannua H-S.

Vtilitas

qum eruo%
.

hordeum fpernant . TS[on exalio pabulo lanutricibus tn defeUtt 50 clis mator copia , aut melior :fuper omnia pecorum medicina d morbis omniufu praftante . Quin
fed ociorfatietas ,

perqudm

rnodico pinguefcente quadrupede., ita ut iumenta

&

gaUinis,autfiarueritmadefatlum

Vtridem ettam ttino dari iubet , &firmiores , celfioresq; infantesfore jtpesquoquenunquamdeforcCytiftpabulo contingentcpromittunt Demccrttus, utporrum , uel caule autumno <& Miftomacbus . %ec aliud minoris impendij eft . Scritur cum bordeo , aut uerefcmine TlanU cubitalesferuntur fcrobepcdait . Seante brumam . Sifemine madidum: fi defint imbres , fatum fpargitur .
laUis aridum
,

atque in aqua

decoUum ,potui cum

.

&

riturpofi <eqmnottia tenerofrutice

uililjima opera
.

perficitur triennio

demetitur uerno lequiuotiio

uelit
,

citmflorere desijt,iiclpi<cri ucl anus

.

Canus afpeclu , breuiterq;fi quis exprimcrefimiiitudinem

anguftioris trifolij frutex

,

Datur am-

malibuspoft biduumfcmper : hyemc uerb qubd inaruit ,

lia

madidum .

Satiant equos den<e Ubr*

& portione minora ammamomnes

elBC ''
fu

inde translatus tft cepeferifertile eft . Imentus bicfrutex in Cytbno infula, : obiterq; inter ordines aUium T$vn*fluum, Cyckdas,moxinurbesGrcas,ma^nocafciprouentu. Tropterqubdmaximimirorrarumeffeinltalta.
.

&

6o

nonfrigorum , non grandinum , aut niuis imuriam expauefcit

rum t uirum alioqui eruditione clarum ,

Exquibtts bic certi jubit nobts mxra rt Gefne. contenditarbonm,quam qubd infuomagno iibro dc quadrupedibus,ubiprobare

Uc Vltnins

u?

"

1.

u66
criti

And. Matthioli Comm.

effe
.

fura Tridentina Eghelum uocant(nos eam jtnagyris generiadfcripfimus)

Cytifum apibus aduerfari

Qua in re is mibi quidem

uidetur (pace eius dixerim)nonfuiJJe

,

Laburnum ,fcribat ex authorhate Demomemor iUorum uerborum,

Id quod not

quibuspaulb anti afferuerat eiufdem Democriu tejiimonio

apes nunquam defore, cytifipabulo contingente .

quoque ex Tlmio paulbfupra retulimus . C&terum de Trifolio illo odorato,cuius initio buius commntationis,atqueetiant neque Galenus , quod fciam , quicquam memori&profufius libro tertio in Trifolijs mentionefecimus , neque Diofcorides ,
diderunt. 7{pndejunt, quiiduelinteffe Theophraflo plantam
cenfei libro

viz.cap.xi

.deplantarum hifloria

ubiftc inquit

Melfrugum appeUatam,quamipfemter lotigenerareQu&dam enimformis plunbus conflant , quanquam .

frutluq; difcreta .

nomen unumfortiantur , ut itafermi ccquiuocafint , ceu lotus . Huius enimgenera plura redundant , folio , caule ,florc, Inter qu& uel iUud redditur , quod Mel fiugwm appeUatur , diuerfum tum wribus in ufu cibario , tum qubd non exdem loca defideret . h&c Theophraflus . Qu&fani illorumfententiam mihiprobare non uidentur , qubd Trifoliumodoratumminimiincibisueniat,&ijsdeminlocis nafcatur,in quibus lotorum omne genus uirefcere conjpicitur.
JLtqui Tlinio libro xx 1
libro
1

Cytifi uires ex

Gal.

.cap.ultimo

nil aliud efl

Melfiugum ,

Dioclis tcflimonio,
.

quam pamcum .

Cytifi uires

Calenus

1 1

.fimplicium medicamentorum,reddidit hispaucis uerbis

Cytififolia digerendi facultatem obtinent

aqu tera

Nomina.

teraU miftam ,ficut

& makt&folia

Tlanta ut Gr&ci r.w<r<n,ita etiam Cytifus Latini ,

&

Citifo Italici dicitur .

at.v*>w.

lotvs aegyptia.

cap. cix.
2

comprimi occ!udique,ad ortum autem aperiri: adduntque,caputipfum uefperaaquis condi,&adexortum folis emergere. Caputquale papaueris,ma ximum & intus grana,ceu milij,quae Aegyptij exiccant,& in panes cogunt Radicem lotos hxc habet,mali cotonei fimilitudine,qux cruda co&aque manditur deco&aque lutei oui qualitate exhibet
dido,liIio fimili,quem tradunt occidente fole
:

ESt &

in

Aegypto lotus , quse in campis flumine in undatis proucnit,caule faba? rflore paruo , can-

phr"

LOngamfatisbifloriamdeLotOtAgyptia pofleritatismemoridt.tradid.it Theophraflus libroilii.cap.K.deplantarum hijioria cuiushicuerba referam . Qui Lotus,inquit,uocitatur ,planis parte maxima prouenit cum rura inIslafcitur fruclus in undantur . Huic natura caulisfimilisfab&,&frut~ius eodem modo uerum minores gracilioresq;
, , , , .

capite ,

modo quo infaba

iflos candidus

lilpjsfoliorum anguflia proximus

multi ac denfi promifcui exeunt

Sole occiden

ad ortum aperiuntur, &fuper aquam affurgunt : idq;facit , dum capttt perficiatur, floresq; defluant. Capitismagnitudo quanta papaueris maximi , &percingitur incifuris non alio modo ,quam papauer:
tefe compnmunt , caputq; integunt ,
nifi

qubd in hisjruclus frequentior habetur , qui milio non abftmilis efl . In Euphrate caput fioresq ; mergi referunt, atque

defcendere ufque in medias notles , tantumq; abire in altum ,utne dtmiffa quidem

manu capere

fit

diluculb deinde redi-

rc&ad diem magis :fole oriente iam extra undas emergere ,floremq;patefacere
parantfruclum ,

quopatefatlo amplius infurgere,ut pla

ni ab aqua abftt alti. ^iegyptifcapitaipfaaceruisputrefaciunt,cumq;tegumenta putruerint, influmine lauandofe-

& ficcantes ,pinfentesq;panemfaciunt

,

eoque cibo utuntur . I(adix loti Corfion appeUata,rotunda

efl,

cotonei mali amplttudine

cortice nigro

quali

jpecimen albummis uertitur,gratum cibis Arabum Han- nus de Loto jlegyptia Theophraftus . C&terum hanc , &fupradtclas Lotijpecies Serapio fua lingua Handachocham indachocha. dijferenter nominat . E cuiusfemine oleum exprimitur Mauritanis ad articulorum dolores expetitum . T^eque enim fit ex Handacbochtc oleum ex uulgaris trifolij femine , ut quidam aberrantes exiflimant ,fed ex omnium Lotorumfemine,

nux caflanea tegitur . Corpus internum candidum : elixum , affumque in Haftei manditur etiam crudum ,fed gratius decotlumfeu aqua ,feu pruna .

40

&

ptia

breuiter meminit Galenus inter alias lotosMbro v 1 . cx GalP" eo tantum trifolio,quod afphaltiten Graci uocant . Loti Uegyptia fimplicium medicamentorum ,fic inquiens . Loti jtegypti&femen in panes quidem cogitur . Tlanta hmrit aiyvvrm Gr<e

Nomina.

c i , Lotus Mgyptia Latini

Handachocha jirabici ,

& Loto d'Egitto

Italici appellatur .

mitm*L^Si/cauliculusT
'

MYRIOPHYLLVM.

CAP. CX.
:
;;

Yriophyllum , fiue millefolium a , caulis eft tener , fingularis , unica nixus radice plurimis fo/T b i_Vllijs:l2euibus,fceniculofimilibus,undenomenaccepit. Caulisflauefcit ,uarius,acuelutiex b MeumJV,fiuel uiriVulnerarecentiaabinflammationeuindicat .nafciturin paluftribus . duftria deliniatus n j
: t

ww.

"

^jg

uc i

fi

ccum cx aceto oblinatur

prsecipitatis in

potu cum aqua,& fale datur

InLib. quartum Diofcoridis.

u 6?

Y R"I O P H

YL

N.

Io

~l_/ Tf non deJutlt ?' uelint Myriophyllum utfupcrius in Stratiotis miUefolij commentatione diximus effe uulgare XZ/ MiUefolium ,quoomnes paffim utuntur in Italia ; tamen cum hoc plurimis caulibus a radice profdiat folijs conftet
l
> ,
,
,

MyriophylK
confid.

dfaniculo diuerfis ,nafcaturq;inpratis

&

incultis

,nonauteminpaludibus ,hinc

fatis perjpicuum fieri puto ,hos quiita

uidiffe

fenthmt ,in errore uerfari

paluftribus
,

EquidemlegitimumMyriophyUummeinueni{fe,&ftepe
,

credideriminuaUis J.nania
.

unico tantum caule , innumeris foliolis referto

capillaceis fceniculi

modo , odore non ingrato

Huiusplanu

btcpibluram damus , aiiamq; appinximus ad nos Tifts miffam ab eruditijfimo uiro Luca Ghino. MyriophyUi uirespaucis perftrinxit Galenus lib.v 1 1 .fimplicium medicamentorum ,ficivquiens . MyriophyUum ufqueadeb deftccatoru tftfacultatis

^Jg^GaL
Noaiina.

,ut uulnera glutinet.

Quod Gr<eciiAvpi<>'tpvKKw , Latiniitem Myriophylium,& Millefoliumaquaticum uocant: ltali%

Fffff
2

Miriophillo

MTEJOTHYLLOV^

1 1

68

And.Matthioli

Comm.

MYRIOPHYLLON ALTERVM.

MYRRHIS. Mihi. MYrrhis fimiliima eft cicutae, caule

X
q "* gcu m' feqm j e

CAP. CXT.
,

IG

rocunda,odorata , cibo a non infuauis . Qtias pora in uino , phalangiorum morfibus auxiliatur : cit menftrua , partus phthificis cocla in forbitione . Aiunt quofecundos , purgatque a puerperio fceminas fubuenit ne morbi contagia fentiane andem bis die terve potam ex uino , in peftilentia ialutarem efle >
folijsque: radix ei oblonga
,

mbllis

&

&

^^

&

tur , obftare
Myrrhidiscon Glgniturin qudmplmimis Italk locisplanta qu&dam cicuUfaciem repr&fentasmnor tamen, minimeq ; graueolens y fideutio. Cicutaria nomiuUis uocata , quamquidam cenfent legitimam effe Myrrbim . Sunt deinde , qui pro Myrrbide J.ngelicam uulgo appeUatam accipiant .

vuntamen hoc > meo iudiao > nuUis

notis

Mij uerb , ut Manardus illud oleris genus intelligunt,quod Cbarefolium uocant VeMynbida refert ,ficuti nu illa : tametfi buius radix d recemioribus in pefidcn, .

tia tia

InLib.

quaitum

Diorcoridis,

69

MYRRHIS.

I o tkmirls laudibus commendetur .

Qubd autem jingelica nonftt Myrrhis , ex eo euidentiflimum ejfe arbitror , qubd

.

eifo-

liafintfatiuapaftinac&fimilia, non quidem multifida ,ueluti ckutte

Caterumfi Myrrhisin
b<ec
,

Italia prouenit ,mUafa-

nimibibaUenusfefeobtulitplanta,qUiZ magisillirefyondeat ,
quidemlongdab^tngelicadiffert. Sedquoniam

qudm

cuius hic effigiem piftamexbibemus,

qu&

An<elic*Kift

^ngelicae
. ,

mentioincidit,netampr&fiantifiimamplantamfilen ria,&aires.
,

tiopr&tereamus , hicfufius deeanobisdiferendumefl

lato
in
,

Hdcitaqueplantacubitalemexceditaltitudinem

caule genicu-

inani

multis

alamm cauis referto :folia profert oblonga

per ambitumferrata,in nigrum uirefcentia :flores albos,

.

umbellam colmrentes : e quibusfemen prodit tenue , lentium modo comprejfum

T{adix eifubefl crajfa raphani modo,

.

qu in plures diuaricatur ramos , gufiu acris , &fuauiter odorata . Huiusplurafunt genera

T>omeftica,aUa Syluefiris
,

'IJanque aliafatiua

alia

alia in aquofis proucnicns

Satiua pafflmftritur in Mifnia ,& alijsfortaffe Germanitc lccis , in

.

campis , coliturq; dtligenter, quod inde non mediocrem recipiantprouentum . Eruitur tertio dfatu anno

Bgdicts habet

Fffff

ni ras>

&

uyo

And. Matthioli Comm.

ANGELI

C A

AT

A.

nigras,atquefibratAsMowadebcximio,utmeritojlngeUc&nomm[ibicomparauerit.l)omefticaita uocata,fponte per

fenafciturijfdeminmontibus ,in quibusfylueftris. Sedfolijs ,caule ,umbellafemme

i<j

& radice

longe grandioribus

dix illi eft fuccofa ,fubalbicans , acris,& fuauiter odorata .

Jlantijfima
.

^adice nititur pollicis crajfitudme ,

Sylvestris autem pumilior eft ,fed uiribus &fepe maiore,fuccoftauefcente referta ,guftu acerrtmo ,

Rgomnium pr*
.

& odore praquarepeftilen-

ftanti

Aquatica c&teris grandior eft ,fed uiribuslongi imbeciilioribus .

.

Excalfacit , pariterq; deficcat ordine Jecun.

do completo , aut tertio incipiente

Troinde aperit , attenuat ,

&

difcutit

Venenis mirifice aduerfatur

.

tiamarcetkaufta,autfrequentercommanfa. lpfaperJefumptapituitofos,lentosq; humores digerit

radicis decoUum
.

Idempr&ftat

&

quod etiam celerius ex frigore

tujfientibus auxiliatur

expeftorat enim efficaciter crajfam Jentamq; pi

,

tuitam

Sanantur eodem ex aqua , aut uino interna uifcerum ulcera , concretusq;fanguis dijfoluitur
.

& roboratur uen& ueneno-

triculus

Fjdix inpuluerem trita animi deliquijs,

& c&teris eordis

ajfetlibus

opem unice pnsftat . Valet ad rabioforum,

In Lib. quartum Diofcoridis,

71

ANGELICA SYLVESTRIS.

10

intrb in cerpus ajfumpta . Hinc fit , ut recentiores tjuidam ma* nenenoforum morfus , exterius cum ruta impofita , gnaopinionehancfutsmferantantidotis. Daturradicis femidracbmauna cumTberiac* dracbma ifua ipfiusaqua ijs, tantum anqui pefte laborant deindejudare cogmtur , repetiturq; eodem modo poft feptem horas . Miqui enim hoc

&

&

&

commendentium cauis impoftta , eorum doloremfedat , quinetiam anhelitum adeo Manfa radix , MyrrbidiiamfuasreddamusuiresexGaleno,quieasUb.vil.fim Myrrhidis daUutpmfumptiaUij odorem occultare facile poffit r , a odoris iucundi, res fliciummedicamentorum,hisuerbisdefcripfit. Myrrbis,quidammyrrhamnominant. ^adicembabet
tidotofanatifunt
.

&

ui-

& dulcem

qu& menfes mouet ,

& ta

qu<e in tborace
.

facientium , adiuncla quadampartiitm tenuitate

M#jf

excal ac pulmonefunt , expurgat . Itaque exfecundo ordinefuent NomiM> dicitur : Italis , Mirrbide. ita Grms , Myrrbis quoque Latinis

JFffff

lti*y?>t

1172
U*W.'

And. Mattliioli Comm.

MYAGRVM.
cft

CAP. CXIL
furculacea : folijs rubi,pallidis,tripedanea:

MYagron,aliquimelampyronuocant,herba
, flr .i.pin uc.

iemen a oleotum,fcenogra?cofimile. Qyod contufum igni torrent,perun<aisque uirgisad lucernarum lumina utuntur . Hoc pingui , fcabritias corporis teuigari , atque expdliri
conftat

Ic

PSEVDOMYAGRVM.

Scribil

InLib.

quartum

Diofcoridis

lyj

SCribit \ueUius,Myagrumjrequenti(fimum nafciin CaUia , eiusq;femineagros benefubatlos perindequafi napisferh Myagrl conk quin &fine(pontts inter fegctes inueniri . Exfemine autem oleum exprimi ait , quo non ad lumina tantum lucerna- deratio. rum ifed ad ciborum quoque condirnentapauperes utuntur . jLddit id dfuis Camdiam , aut Camaminam uocari . Sed ip
fenonequidemi\uelUoaufimfubfcribere:quandoquidem non pudcatfaterime hablenus

Myagrum non

uidijfein Italia, er

quod Diofcoridis delineationi rejpondeat . Cteterum eos hau.d dubiefalli crediderim , quiputant , uulgare illud aurei coloxisfemen , qttod aliqut D rodam , Drodellam alij, nonnulli uerb Dorellam dicunt , legitimum refare Myagrum . Siquidem
hocfolijs

^f

rUndim

fcdpapaueris modo exile

tendunt
Io
.

rubiam non&mulatur ,fedfylueflrem erucam , ut qu& laciniata jpeclentur : necftmen proftrtfceno gr<xco fimile, 3\(on defunt pr&terea , qui plantam , quam Vjeudomyagrum appeUauimus , legitimum . effe con

Verum cum <& h&c rubi&folia nongerat ,fedglafti potius , &femen illifit
T^afcttur h&c paffim interlinum
.

najiurtij

non fmtogr&ci , non pof,

fum in eorttm irefententiam .

enim dulce ,

& guflui admodum gratum

Myagrum

& fegetes,cuius femen auidifjime* auiculis expetitur

reliquit

eji

Myagrifemen , ut teflatum
,

Galenus libro v 1

.fimplicium

medicamen

Myagri

uires

torum,pingueefl. Quarefitmdatur,oleofumquideffundit
ypoi , Latinis pariter

quod emplafticam uim obtinet . Herba,qu&Gr<ccisnvx- f?

appellatur

Italis

Miagro

owm*;

onagra.

cap. cxiii.
inftar , pragrandis , amygdalino folio , fed a Meu.& Car. radice candkla,longa,cum ficcata eft,uinum g*w*-i.pana-

ONagra
latiore
.

, ,

fiue
lilio

onothera , aut onuris frutex eft arboris

non difTimili

flore rofaceo

magno a

facit . illitu

olente nafcitur in montibus . Aqua , in qua radix maduerit , in potu data , feras mitigat , quoque b tetra ulcera
rnulcet

& cicures

p/

jjvl

m m aijl

gna.

T>Ametfi memork prodiderit Theophraflus lib. ix.cap.xx I .de plantarum hifloria,Oenotber<e radicem c uino potam
nuUum tamen , qui eam mihi oflenderet , haftenus licuit repenre , quanuis admitigandamomniumanimaliumferitatem,nedumhominum quormdam,effet optimum, utilifiimumq; remedium. C&teriim ad mefcripfit clarifftmus medicus Lucas Ghinus Forocomelienfis ,f&pius ex ^ipennino in uirida rium fuum tran
mitiores , bilarioresq; mores conciliare
;

^^ *

3o

fluliffeplantam homine proceriorem :folijs amygdaU , maioribus

libus teretibusq; ftliquis contento
,

tamen
:

:flore rhododendri
,

:femineperqudm minuto , exi

molliac candida lanugine obuoluto

radice fubalbida

longa ,fubter

humum repente

Qusfani omni cx parte Onagram referre u idetur, etfi ipfe quoque pro certo non aufit affcrere , hanc legittmam effe Onagram , citmhatfenusexperkntiacompertumnonhabeat , an huius radixficca uinumredoleat ,mitigetq; feras aqua,in qua maduerit ,pota , utDiofcorides teflatur . Onagra meminit Galenus libro v 1 1 1 .fimplicium medkamentorum , ubi
ficinquit.

Onagrje uires

Onagron,autonothera,autonothuris,huiusradixarefat~}a uinofum quiddamredolet:fed& uinimaximt

.

^S'

a!-

facultatis eft

Qjm cvttypa. Gr&cd , Onagra item ,fiue Qenagra Latind dicitur .

Kitwr.

CIRSIVM.

CAP. CXIIII.

40
fpeciem a MeumWjwv.i.nlicitreferentia.-anguli fpinofi\per interualla mollesrfolia bugloflb iimilia,longiora, fubcandida, modice hirfuta partibus extremis aculeata : cacumen caulis orbiculatum , hifpidum : in quo capitula b" Me U .& Cat.
,

CIr(ium a ,caulisefttener.duorumcubitorum b ,trianguIofimilis:abimofolioIa,rofx

fummo purpurea
quae foluuntur in lanugines
.

in

Radicem huius loco

laboranti adalligatam , dolo-

^V^s"
a

<

tria

"s

'

res uaricum fedare

Andreas fcripfit

C^edidererecentioresqudmplurimi reiherbaria
gulus non infit , fed rotundus
:

periti,nilaliud effe Cirfiumqudmuulgare Bugloffum. Sedmiht plani h<zc fententia , pace eorum dixerim , refellendapotius , qudmprobanda uidetur : qubd Buglojfo cauhs trian-

Cirfi fonfi{L

qubd ab imofoliola per ambitum aculeata rofaffeciem non referant ,fed longa ,

&

contt-

nuaprodeant : qubddemque Buglojfo fioresnon euanefcant inpappos ,fedlanguefcentes integri decidant , reliclo infoUimedicus Lucas culisfemine . Tlantam , quam proculdubio Cirfium referre putamus , nuper Tifts admemifit clarifftmus Ghinus , cuius etiam hicfiguram damus . l^afcitur , utipfe fcribit , in uliginofis locis . Ea , meo quidem iudtcio , Ctrfio

maximi adftiptdarideprehenditur .

Cirsij

Taulns. Nomina. nufquam , quod legerim" , meminerimt infimplicium ccnfu Galenus,&

Id #que tdt&t Grca uoce , atque Latina Cirfium appeUatur .

CfSjIfM

"74

Ajjd.Matthioli
C
I

comm.

V M.

a Orib.'oi*CoVw-i.aliquibus buboniu.

AVwp dr7ix.it

ASTER ATTICVS.
,

CAP. CXV.
10
ftellse

Meum.

jytf

ASter Atticus a cauliculus lignofus

,

florem in cacumine habens purpureum luteum ve , per ambi

CxfiavAf.i. in-

tum diuifum anthemidis modo , capitulum , foliolis

hirfuta
.

modo radiatis qux aurem caulem

:

guinum tumores.

ambiunt folia , oblonga funt , ac

fedi,ac b inguinibus
illitu

Feruenti ftomacho , oculorum inflammauonibus, procidua:

to"

TOpivpi-

auxiliatur.

Tradunt c purpureum florem,fi exaquabibatur,anginis,&

TK o*S. pueriscomitialemalumfentientibus,opitulari. Inguinuminflammationi reccntem illinire conueita habetMeii & Cat.i. purpu nit . Si aridus flos finiftra dolentis manu decerpatur , inguinibus adligetur , dolore iiberat
oV

&

reum

in flore.

InLib. quartumDiofcoridis,
ASTER ATTICVS, SIVE AMELLVS.

"7)-

ra

ASter Mticus
maliinftaremicant

qui

& Bubonion

hoc

eft noftris

Inguinalis, dicitur ,ftbiMtici

nomen

afciuit,
,

qubdin Mbenienft
,ftue in-

Afteris Attici
confid.

agro flequentior ,

qudm alibi proueniat . Bubonion uerb ,

modo

& Inguinalis
effe

dicla eft berba

qubd bubonum

guinum pracipuum ftt remedium .

,

jtfteris porrb appellationem accepit ,

quoniam eius capitula , in quibusflores cbam*.

per ambitum diuifa foliolisftelU

radiata jpeclantur

Cterum,non defunt,quinoftram

fententiamtmpugnent,qubdcrediderimcgo<Afierem

plantam,floribus umbilicotenus melinis,&m optnio ambitu purpureis,quanq ; etiam Vergilianttm Mneilum effe cenfemws . Mqui nos non itafaciU d noftra difcedimus Meum,& Catecu%eni exemplar legant, ri iroppvpi& <u'^s. i.purpureum inflore : qua uerba manifejib arne, qubd

Mticumeam

&

guuntinjlfterisMtictflore duplkem haberi colorem

,non quofit,ut putem incapitis principio , ubiflos defcrtbitur Sed melinum. efto etiam aliorum iudtctum. purpureum hoc . y-favov.i.MQot xoppvpiS puihtw eflflorem tfinWorM x& qutdam ra Verum nonob id tam mordicus meam tenebo ovinionem , qum uelim ctiam aliam hic plantam ofiendere , quam
.

&

plantarta

ii

7-6

And. Matthioli Comifi.

ASTER ATTICVS ALTER.

plantaria ftudicfi ytfierem jttticumfaciunt , fed examinent quoque ipfi antiquam ,

ius

plantam mifit ad me primum Ioannes Crato Vratislauienfis

Ferdinandi Cafaris Medicus,

qnam nos addidimus , le&ionem Huuir qmdem fingulari do.

i<

&

llrinaprditus,quaquoniamfloremfteUmodoradiantem,licSttantummclinum,profert,meritbquidem^iJleris no-

tatum.

men illi imponendum ejl. Hanc serapio(ut libro tertio in Eryrigij mentione prodidimus)cum Eringio confudijfe depreben
diturflorumfimilitudinefalfus
,

qtti in

utraqueplantafiettxfigurampr&feferunt . Ccetertlm non eftprxtereundum, qubd

,

nonnulli Diofcoridis codices repcriuntur , in quibus hoc capite plttra leguntur

'dotHffimis uiris Diofcoridi accreuiffe
titia
;

quam

fuprdfint reddita
.

qtu quoniam a)

comperta funt ideo nos quoque ea , utpote adieclitia omifimus

,

Qubd autem adfciredundant ,nuf-

fmt

teftimonio

cjfe

poffmit Galenus , Oribafius ,Taulus

,

<& Serapio

in

quorumlibris

illa, qtis

quam leguntur , etfirtliqua

ut folent , bona fide refcrant^. Incuiufdam tamen jtpuleij libello de plantarumhifioria *

mibusfaipto , nonnulla babentur capite de jlfurt Mtico , qua indefaciU , qubdfere eadem ejje uideantur , buc adietla
funt:

InLib.
crumfe uidereputant
.
,

quartum Diofcoridis.
.

"77
Ainefl

fmt i (ic enitn uerba iUa fonant . SteUarum radijnoSiibus

Heperitur dpafloribus pecudtm

eoUucent : quare qui naturam fiirpis ignorant , inane fimukVir

& non temeri quidem

ob nonnuUas notas , qua

M cum Mtica SteUa commmesfmt

De jimeUo autem, quem nos jtfleremMticum appellabamus,

,

cecinit Vergilius

Ub.qmrtQ Geor

g&j.

gicorumhisluculentiffimis carminibus.
Eft etiamflos in pratis , cuinomen AmcUo

rLttmmtt-

^rLj^

+t.

FecereagricoU,facilis qtmentibus berba:

7{anque uno ingentem toUit de cefpitefylmm .

jlureus ipfe ,fed

m folijs

qua plurima arc&m

Funduntur, uioUfublucetpurpura nigr*.

S&pe deum nexis ornatA torquibus are.

jljper in orefapor : tonfis in uaUibus iiium

Taftoresi&curutiegmtprope flumina UeU* .

STELLARIA.

nul

*?**

. .

ii/
onmibusinconfcffo
efi effe

And. Matthioli Comm.

cbetidoniumminns
.

Vtmm nonpoffum non mirarifiupidum euiufdam blateronit ingenhm,qui Vergilif Mnellum eam plantan? effe ccnfet,qua.
Itaenimfiepefit,utquialios fitggilkrefitagunt,ijpr<einiiidU

adebc^

cutiant , ut nonfolum in tenebris oberrent,fed ex cordes quoquefiant .

Vergilius enim Mnciiiflorem defcripturus inquit.

Eft etiamflos in pratis

cui

nomen MneUo Fecire agricol<e.& deindefubiunxit.Mreus ipfe ,fed infoliis,qu<e plurima cirfbetla-

cum. FundunturuioUfublucetpurpuranigra. Defolijsintelligensipftus floris ,qu<eipfnm ambiunt , qu<eq; colorenigram imitantur uiolam retli quidem ,fublucet inquit Vergiliuspurpura , qitbd color ilie purpureus qui in iilis ,

&

turfoliolis

non ita fflendidus fit , ut

ipfiusfolijs Vergitium inteUexiffe cenjeat . Sedpurpureus color in cketidomjmiwrisftore omnino deftderatur . Tr<etereacbetidcniumminusbumiperpetubrepit,necfeunquam inaltum extollit. Mquiaiiter quidemfehabet Mnellus . K[anque is , uno ingentem totiit de cefpitefyiuam . quod cbelidonium illud Verno tantitm tcmpore prouenit ,&de-

in ipfa cernitur uiola ,fed

longi ditutior

quofitut is omnino mcutiat , qui de plan-

Mde
.

ferit

MneUi uerbflos Vergilio , infine <efiatis , autfub Mtumniprincipium apparet : cum dicat tonfis in uatlibus illum Taftores &curua legunt prope flumina MeUte IdeftleguntTaftoresMneUifloreminualiibus&pratisiam fat.
.

ce detonfis

Jtaque fit

ttt

iam ex Medico fiam Vergilij interpres . Efi itaq; Mnelius \herba ;

,

qu<e caules ab radice mittit

,

retJos ,folidos , ac lignofos

res ffetlantur
lis

colorefufco lutefcente

E quibus circa cacumen ramuli orimtur

tutei
,

in

quorum fummitatc flo-

infieM modim radiantcs, tit in Mthcmide , aut BeUi,fed in medio

comantibus circunquaque folio-

diiuta

purpura nitentibus . Foiiaprofert oblonga

.

tia ifubamarofapore

, acuminata oliu<efigura , minora tamen , afpcra, birfuta,nigricanQu<e autem cauitm circumueftiunt , tonge minora fpeclantur . Ftadicem habct multifidam , odo-

Afteris Attici

uiresexGal.

re non ingrato , caryopbyUorum quid refipiens . Floret in principio Mtumni, aut in aftatis calce , Migufto, &Septembri .Florestandemflaccefcunt,&inpappos diffdiunt .-femineparuo ,oblongo . intubo baud tonge abfimiii . jlfieris Mticirecensherba(ut Crateuastradit)cumaxungixfeniotufarahioficanismorfibus utiliter imponitur. Turgentia

&

2<

gutturadifcutit
ttires retulit his

,& incenfaferpentesfugat

uerbis . jifter Mticus , alij bubonium uocant , non ob id

Huius meminit Galenusiibrovi.fimplicium medicamentorum , ubi eius tantum qubd illitum ,fed etiam qubdfufpenfum

'

bubonasfanare creditur . Habetquiddam etiam digerens , habet uerb non minimi

adeb ut mifi&fitfacultatis , uti rofa
Stellarix hifio
:

& refiigeransquiddam, ac reprimens,

ftien-

ucrum id non adftringit hatlenus Galenus

.

Sed quoniam Mtica ftelia mihi in men-

tem redegit SteUariam reeentioribus uutgb uocatam , ciim

ria,& wircs.

&

ipfa uiribus

non uulgaribus ftt pradita , eam minimi

tiodiffimulandamduximus

Eftigitur

Stellaiua,

quamaiijTedemleonis,alij Mchimillamuocant,planta,qu&

utplurimitm in montibus prouenit , prcefcrtim inpratis ,fotifs malu<efermefemilibus,durioribus tamen,& crijpioribus,anguiis otlo diftintlis
,

prominentioribus ,
,

tenuis ,femicubitalis

&per ambitumferratis , adeb ut tatius apertafielLe formam referant . Caulis ei d quo plures exeunt rarnuli , in quorumfummoflores emicant fubpallidi , tenues , fleliartm cffigie.

fioret .

^adicenititur,qu<ecrafitudinedigitum<equat,&longitudinepatmumexcedit. Erumpith<ec Maio rnenfe , lunio uerb j< Efficax efi potafanandis non fotitm internis uifcerum uulneribus ,fed &finuofis ulceribus : quinetiam extrinfeca
uulneraglutinat
rijs potionibus
.

Expetitur Germanis chirurgicis , mirisq; laudibus ceiebratur : qttippe qui eamfelicifucceffu uuinera.

admifceant

Mid<e puluis infui ipftus decoclo , aut cum aqua eius

,

ftiUatitia

fumptus , enterocetis rnede-

, quibus ademptafit concipiendifhcultas d nimia uteri humiditate , qua inietlum femen contineri probibet . StiUatitia eius aqua epota,

tur.

Datur idem puluisex uino , aut iure cochlearis menfura

quindccim aut uiginti diebus, mutieribus

tumetiaminuuluamindita,albamulierum profiuuia

mirifici fiftit : adeb ut eius

:

quoque diutina

inietlione ccrrupt<eab
efficacius pneftatur,fi

incorruptis uix digncfci poffint , reftriUis mirum in modumfcemincis locis

quod tum celerius , tum

,

ineiusdecotloinfideant. Quin&laxasprocidentesq;mulierummammas contrahit

& duras folidasq;

efficit,filintea

ineiusdecotfo,autftiUatitiaaquaintintla

mammis

fiepius

imponantur , diutiusj: importentur ,pmfertim hypocifiide,

Nomim.

equifeto ,fiypteria ,ficcisq; rofis admiftis .

Tlanta, qu<e Gmcis s > eLmKos Latinis item After atticus nominatur :
Stern Kraut : GaUis , jLffergoutte mineur

Ma-

btbus , Afiaraticon

italis

M^er attico : Germanis ,

4o

1'aoTUpev

ISOPYRVM.
:

CAP. CXVI.

aliqui phafiolon ob fimilitudinem uocant,quoniam foIium,quodeft anifb fimile,in pampinos torquetur capitula funt in fummo caule , tcnuia , plena feminis , melanthij guftum imitantis Contra tutfim , & caetera peftoris uitia , femen ex aqua mulfa bibitur hepaticis,& fanguinem

ISopyron
.

cxcreantibus utile

Haftenus

In Lib cjuartum Diofcoridis

.

wy^
compertummdere.non
id poHeris inqni-

H<Attenus,utingenuifatear,mihinoncontigituerum ifopyrum
tamen negauerim , quin iUud nafcatur in ItaUa
.

inuenire ,neque abaliquo

Quarefi bac noflra <etate nobis nonftfe 0jferet ,

rendum rclinquemus , quifortajfe diligentius inh<ecfiu dia incumbent , ut earum rerum, qua nos lo ttamcognitionemajfequantur. QuodGwcHrivvpov ,Latinietiamlfopyrumuocant .
I

latent , aliquando exa-

onuna.

P Y R V M.

iftwifr.

VIOLA PVRPVREA.

CAP. CXVII.
.

20

foliura habet hedera minus ,tenuius,acnigrius,necmulto diffimilercauhcumedius prodit , in quo flo fculus fuauiffime olens , purpureus opacis , afpens naRefrigerandi naturam habet . Folia pcr fe,& ex polenta illinuntur aptiflime ftomacho atfuan fcitur ti,& oculoruminflammationibus , fedique procidenti

Vlolapurpurea
lus a radice
.

&

Ogggg

Sunt

1 1

8o

AndMatthioli

Comm

VIOLA PVRPVREA.

rexconfid.

Vnt In VioUrum genere non modb purpurea ,fed etiam candids. , frigidis \Jinodorx , de quibus nihil , quod extet ,memori< prodidit Diofiorides . H<e
fupra Tridentum
deantur
. ,

&

uliginofis locis nafientes ,prorfus

tamen

numerofic proueniunt in jlnanienfi agro

,

ubimenfe jlprili adeb copioseflorent ,

utfi longi projpiciantur

ocnlos fallant

&

extenfit lintea ui-

Stmt&alict , quA aureofunt colore,adeb incolorandisftoribus occupatur natura

,

.^rborescentem 4M?e?B

V I OL am e Baldo monte allatam

nenfis
,

odorc perquam iucundo

mibi dono mifit Francifcus Calxolarius pbarmacopmus Vero.

cuiusflores

iliis

perfmiles feri babentur,qui in F^gali confolida uifuntur

Crefcit
,

b&c duorum cubitorum altitulunio menfibus uifuntur fuper-

dine,phmbus ab una radicefublatts caulibus. Mijprdtereaftoresper aftatem Maio

nipurpurei
lo
,

jjr

in

medio candidi , inferius uerb

.

&

ipfi
,

commendentur odore

forma purpnreas uiolas referentes , afyeclu gratijfimo , citm tamen md Trodeunt bi ex quadamplanta , cuiprimo exortufolia infuntrotunda, per ambitumferlutei
,

rata

qu$ tamen per incrcmentum

in

longiiudkem

defcifcunt

Conftatlwc caulibus triangularibus , quadantenus ftriatis,

InLib.

quartum

Diofcoridis.

u8

VIOLA ARBORESCENS.

10
tis ,

& intus concauis

.

quibus paribus interuaUisgeniculafupereminent , i quovum concauo ramufculi exoriuntur,quibus

flores dependent

Vocant hanc nonnulli

,

Zaceam

alijuero

Herbam rRiNiTATlS

dtripliciflorumcolore.Vertim

lacea

an Imc

illa fit

Iacea

quam ad inteftinorum ramices magnifaciunt recentiorum quidam , nondum fatis cbmpertum habeo.

defunt , qui affirment , hanc effe de qua modb fermo efl , eamq;fymphytifacultatibus pollere . quemadmodumetiamfimt , qui eandem agre" ffirantibus ,& pulmonum in{lammattonibus,non obfcure opem ferre tradant : quin

Quanquam non

&fubwmfanare ,
in minoreflores
,

& c&tera

cittis uitia

delere

Hidus duo obfcruauimus genera . alterum maius,alterum mtnus. jLtqui

micantes
.

albicante.

m pabuk data,fanat fues angina laborames

ciafoluentia
,

& duobus tantum coloribus Trafcrunturambt&adpuerorumtormina &

<# minores habentur ,
,
.

y; ] arum ni _ ViolarimpurpurearumfacultatcsexquifitedefcripfttMefuesinterfimpli res ex Mdue.

pi-eefertim flillatitia

nempe c&ruleo , ac candido . aut luteo earum aquapota. HerbatotaiUita,aut

&

unde h&c deccrpfimus

VioLt temperatum > comeniensq;funt medicameutmn , quo immutanlur mate /;-

Ggggg

morm

Il82

And, Matthioli comm.

IACEA, SIVE FLOS TRINITATIS.

morum qualitates ,
&minusbumec~lent
ftccata humiditate ,

& natura eorum

.

foluitur

Tr&feruntur i\m primo uere florent ,folis ardorem , qui uim refoluit, mi-

nimi expertA , nec imbribus diluU

.

VioU refrigerant ,

& bumeclant ordincprimo

,
,

ciim tamenficcx minus refrigerenty

P^ecentibus qu&daminefthumiditas

queobtundit caliditatem ,d quapotior eliuis. Quapropter

qua in fuperficie continetur , guflu amaritudo deprehenditur

qua d

calido prouenit

qui priusfub

bu

midodelitefcebat. Quofit ,ut exiccaumagis caliddt ,minusq;humiddi babeantur. Humiditas ,qu&fuperflua recentibusirieft,aluumemollie>idociet:uerumarefac~}<e,deiecJoria funt facultatis ,non

qmd

emolliant,fedqu6d diffoluant.
,

VioU infummafoporifemfunt , refrigerant , calidos

Earumfuccus , &fyrupus ex eofaclus uentrem
bribus
.

dolores mulcent
.

inflammationes extinguunt , leniunt

& foluunt.

Fit ex uiolis

Macerantur in aceto , qubd ualentius ardentiffimis conferantfe oleum , ijs in eo diutius maceratis : aeteris tamen praftat , quod ex immaturis oliuis ,autex dulcileniunt
.

but amygdalis

expimim . VioU bilem educunt , eiusqiferuorem mitigant

Conferunt capitis doloribus , quos caiiditas

InLib.quartum

Diofcoridis,

uB}

IACEA ALTERA.

tas excitauerit: fomnum conciliant : peUoris ,

tijs
:

pnzcipuo autem auxiliofunt pecloris ,

&

& ajper* arterkfcabritiem leniunt

,

medenturq; anginis ,

lateris inflammationibus :fitimq; arcent .

ftrufiiones referant , inflammationes difcutiunt

UaUenus de uiolis Mefues Tarant hac cctatee uiolarum recentium diluto , quopluries uioU fuerint m&ceraU , deieclorium Syrupum,quemadmodum Sym pusjuiolaregio laborantibus opitulantur .

& morbo

& cokmeUa uiiecoris

qu* ficc funt,

ob-

& ex

rofis

roficeum,quo deijcienda aluigratia reccntiores medici in pleuritide utmtur,uncias\quaternas,uel quinas exbi- ceus -

bcntes.

Vi6larumuirestradiditGalenuslibrovx.ftmpliciummedicame^torum,ficinquiens. Viok folia aqueam

,

&
.

fubfi-igidamfitbflantiamfuperantem pofiident proinde tum perje :

rcs e xG.

tum cum polenta illita

effe .

calidas

pblegmonas mitigant

"*"

imponuntur
ti

& & aetercs ueteres

,

ori uentrkuli <e(luanti,

,

& oculis
:

hnec Galenus .

Ex quibus abundd paldm efl non nouifje Galenum ,ficuViola nigra ,

Violas deiccloriafacultate citra noxamprctditas

& Viola purpurea

fic Latinis

dicla

Grxcis

'iov

^thnv
:

>&w ^pv^v uocatur

^irabibus Seneffigi ,Sonoftig ,fiue Benefefegi: Jtalis,Viola porporea, Nomina.

Gaitis
3

& Viola mammola

Germanis , Mcrt%en uiolen : uifpanis , Violeta :

Violetes , Violes de

mart^,&

Carefme .

1 ^

84
K**fe.

And. Matthioli
CACALIA.
.

Comm.
CAP. CXVIII.
caulis emicat,re<5r.us,
.

CAca!ia,quadeonticeuocatur,foliafertmagna,alba:e^uibus medius
albus florem ferens robori , aut olesfimilem nafcitur in montibus
:

Radix in uino madefa&a, ut tragacantha , delinclu aut manducatu per fe tuflibus , fcabritijs arteriaj medetur . Grana , qu<e poft excuffum florem innafcuntur,trita cum cerato illita,faciem erugant,& cutem extendunt

&

Cacali* confideraiio.

t~^ ^ealia

Tlinio libro

XKv.cap.x I .authore,uocatur femen margaritis minutis fimilc,dependens inter foliagrandia,

tejlaturfe pluries uidiffe in jlpennini
,

\^_j in montibus feri

qu&fiuerim in montibus

.itaTlinms. sed non propterca mibi hatlenus contigit Cacaliam reperirein Italia etfieamdiu
.

C&terum herbam Cacali& fimilem

Mpibus Lucas Gbinus

exeunt panicul&

Forocornelien[is medicus reiherbari& diligentiffimus inquifitor ,folio tuffilaginis

maiore tamen , auerfaparte candidio-

rc

mmusq; perambitum angulofiore : caule palmialtitudine,rec~to,fubcandido

in cuiuscacumineflores

faciem referentes , mnfcofi , oliu& inftar .

bere , qubd
is

Hanc ipfe Cacaliamfujficatur

Equidem huius uiri iudiciofacili aufimfubfcri

infimplicium cognitione diligenter uerfatusfit , atque inter Italos in ea

maximi

pr&ftet

Cacaliam canca-

CacaliE inres

nonuocaH j t

ca len us libro v l l.fimpliciummedicamentorum,ubi eius uires

:

reddidithisuerbis.
.

Cancaniradix facultaui-

tem habet mordacitatis expertem,& modici exiccantem : effentiam crafjam,& emplafiicam

Nomina.
no,ficut tragacantba,<& lincla,arteri& afperitatesfanat
arteri&,fimiliter ut glycyrrhi%a
.

Quapropter macerata

nec minus,fi quis eam

commandat . Succus eius defluens prodeft

KcuicthU ita Gr&ce,ut etiam Cacalia Latini dicitur.

b.w.

BVNIVM.
: :

CAP.
in

CXIX.
folijs,
:

BVnion caulem edit quadrangulum,procerum,digiti craffitudine

floribus fcatent
:

quo ramuli minutis

:

ac

proxime radicem,apio fimilia,Ionge tenuiora,coriandrinis proxima flores anethi femen odoratum,hyofcyamo minus Vrinam cict,excalfacit , fecundas cuocat lieni,uefic, renibus utile . Tam humidi,quam ficcijexpreffiq; fucci caulibus,faljis>radicibusque, ufus inualuit ex aqua mulfa
folia
.

rW.iS.W.

PSEVDOBVNIVM.

CAP. CXX.
3
.

PSeudobunion palmi altitudine fruticat in Creta,folia,ramuIosque napi ferens,acri guftu

na,atque ftranguriam,laterumque dolores fanant quaterni ramieius potiinaqua:illiti

Tormi quoque

cum fale,& uino tepentes,ftrumas

Bunii confid.

difcutiunt

"O Vnium,quod
mulfa,v.el fucci

noflri

Ttfapum fylueftrem uocant,Tlinius uidetur po/leritatis memori& prodidiffe lib.xx.cap. 1 1

.

1 . ubi

Xfde napis ita fcriptum rcliquit K[aporum duas dijferentias&in medicina Gr&ciferuant. ^ingulofisfoliorum caulibusflorentis ,& quodBunionuocant purgationibus faminarum & uefic& & urin<e utilu decotlum ,potumex aqua
,

drachma

Semen

dyfentericis to{ium,tritumqjin
,

aqua

calida e cyathis quatuor:fed

>
.

urinam inhibet

,(i

nonliniftmenundbibatur. jLlterum genus Buniadaappellant

uenena ob id
:

& raphano & rapo fimile

ISlafcitur
.

Seminis pr&clari contra

&

in antidotis

utuntur

illo

h&c Tlinius

Ex cuiusfanh uerbis paldmfieri arbitror,eam nobis

.

plantam

ef-

fe Bunium

qu& Ts[apumfylucflrem rura in Hetruria appellant

hac inculto folo,Jrigido pr&cipue trattu . Ve-

rum Tfeudobumum,quod Gr&ci uocant,nondum mihi in italia compertum eft

ut Tlinius tradit,antidotis admifcetur
Bunii uires ex
:

Quod nulli mirum uideri debet: nam qubd

.

planta h&c fruticet m Creta,ut Dhfcorides teftatur,uidetur potius Crettnfiumpropria, qudrn aliarum gentium

Bunium,

quare

&
.

in ipfa

jLndromachi theriaca Bunium expetitur

.

Vtriufque uires fanc

p a ucis tradidit Galenus lib.v I

urinam moueat ,
militer

fimplicium medicamentorum,fic inquiens

.

Bunium,

altj

arQicon , adeb excalfacit

.

,ut&

& menfes prouocet

:

Sed

& Tjeudobunium

adfimilis

illi

caliditatis eft

Quod Grxci favwv

Latinifi-

Nomina.

Bunium uocant

ltali s TS!auone faluatico

Quod uerb illi 4ei/JV/3ovs vjri Tfeudobunium >

& Buniofalfo
5

V-

CHAMAECISSVS.
:

CAP. CXXI.
ramulis a radice quinis fenisve,dodrantaIibus,

CHamsciffos folio eft hedera?,tenuiore,longiore

nui,candida,inutili nafcitur in cultis

foliofis:floreuio!Kalbefimili,candidiore,actenuiore,guftu fupra
.

modum

amaro:radicete-

Bibunt conuenientiffime ilchiadici

:

foIia,tribus obolis in aquas

cyathis tribus,tricenis,quadragenisve diebus

eodem potamodo, fenis aut feptenis diebus , regium

morbumpurgant.
C hamaeciffi c6
fideratio.

F\edidit

Leonardus Fuchfitts

medicus Atatis noftrA celebris

,

in fuo

de ftirpium hiftoria commentario, nihil

dijftr
,

\^/ re Cbam<gciff;m ab ea uulgaris notitiaplanta

ris

quam,ut fuperius

libro tertio in jlfdepiadis mentione

.

diximus

her-

bariorum uulgusHederam terrejlrem nominat . Sed cur eius fententiam comprobem ,fane non habeo
hedera
terreflris folio
.

Siqnidem uulgalongis
,

conflatrotundo quadantenus ferrato

Cham&cifffus uerb Diofcoridifoiijs

caalibus

uelpotiusfuniculis uitilmm

modo

humi

longo traffu rcpcntibiis

efi

heder&

tenuwribus, longwribus : ramulis d radice quims

fcmsue,

In Lib.
fenmcdodrantalibusfoliofis^.

quartum Diofcoridis.
.
T

>

Mde qubd Cham&cifft flores uioU alb* fimiksfacit

Diofcorides,ac etiam candidiores.

Sed terreflru hcderaflorem profert pufiUum,in catidido purpurafcentem

fos(f!Tliniocredimuslib.xxi

Quibus utique rationibus ducor,ut putem,hanc

herbam non effe Cham<eciffum,qubd notisinterfeplurimumpugnare deprehendantur .

I

hanan GaUianafctfcribit .

His etiam accedit,qubdCham*cifII. cap.xv.)fpicataefttriticimodo :&cumfloret,exiflimaripotefl alba uiola . FyeUius Sed eamaiiam ejje d cbam&ciffo hicrepr&fentatoperjpicuumefl : ea enim,qu&Tlmiusrefert,

a Dtofconde dijfentiunt , quem nuUamfpicarum mentionemfeciffe conflat . Equidem,ut ingenui fatear , nuUam hatienus in chamxcffi ui 1 ialia ueroam compen , quam leghimum ejfe cham&ciflum aufim affirmarc . De mribus Cham&cifii Gal.
breuiter dijferuit Ga
obflr,

lenut libro v

fimplicium medicamentorum , ubific inquit

'

"* ;r -'~ tlione liberat . S""* moneliberat. Sunt&quiifchiadicisipfumexhibeant.

Cham&ciffiflos

cum fit admodum amarus,iecur

ita

Hxc pUnta ut Gr*cisx*tuuxim f ,

etiam Latinis Cham&cif-

Nomina

'

fus nuncupatur

Xw.:ukvJk*.

CHAMAELEVCE.
dolorlbus propitia
eft.

CAP. CXXlI.
herbauirens,incuruis
folijs furcuIisque:flo-

CHamaelcucc lumborum
rerolaceo

. quare difficiUimi quidem decerni potefl, qmnam uniucrfoplantarumgenere Chamdeucen referat . C&tcrum hicfilentio non difiimulandumputo qubd non defunt , codices(ut Marcellus J\ueUius Diofcoridis interprctes aiunt) in quibus non ^<uU'kh , fed ^awaaKw legitur . Mte-

Mi qudmpaucisChamdeuceshifloriamperflrinxit Diofcorides &

!i

^g

mxkuce8

20

Diofcoridis nomenclaturis Chamdeucenil aliud fitqudmtuflilago,quemadmodim&apudTlinium Ubro xxilll.cap.xv.ubieam Farranumfiue Farfugium uocari tradit : tum etiam qubd eodem loco Tlinius idemferefcripferit de cham&peuce quod de chamdeuce in hoc capite fcriptum ,

ramquidamletlionemnosquoquemagisprobamus,tumqubdinnotbis

reperitur. Quodhauddubiioftendit,huiuscapitisinitiomendumfubeffe. Etcertifacdisaclubricuspotuit effe librariorum lapfus,ut quiunius tantum iiter& mutationex^m^w pro y^au-Ti^mfcripferint . Torrb Tliniuscham&peucen ,
folifs laricis fimikm reddidit
.

mihi tamen ea uidetur potiuspiceafolijs ajfimilanda

,

,fi in

compofito

planU nomine

uolu-

chamrieuces

mus retli pofterioris uocis figniflcatum fpeclare : nam picea mv\

author
efl

larix uerb **>/ itcm

efl facultatis tertio

Galenus lib. v

1 1 1

.fimplicium medicamentorum , calida

Gr&ci dicttur . Chamdeuce,ut ^es ex Gal. Nomina quodammodo ordine ,ficc& pri-

mo

Ea Gr&ci

x*hcukA'xu , Latini item Chamdeuce ,

& Chamtpeuce uocatur

CAP. CXXIII.

hody^n.

BVGLOSSVM, LINGVA BVBVLA.

. lulio menfe colligitur . Aiunt eam,qua? tres thyrrew, femine,& radice tritam , potamque contra teitianos horrores prodeffe.-quae quaf* ^f^ ^\ tuor,adquartanos:eainuino decoquitur. Herbam abfceffibus utilemeifeuolunt. Verbafcofimi- {plJLTscCpC

BVgloffum nafcitur in campeftribus,& fabulofis

fos emittit,cum

iK^
& mi -

a le eft,folium in terra fparfum,nigrius ,afperum,bubulas

imitans linguas

Quod in uinum deie&um,

nofum >

animi uoluptates auget

QVi
4

diligenter Bugloffi hiftoriam

expendunt,omnes herbam Borraginem uulgb nocatamfm hortis,alijsq; locis nafcen

officinis

]offi

confi .

tem , potius kgitimum ejfe Bugloffum cenfent , qudm iUam , quce Buglojfa uulgb nominatur , cuius in
munis efl ufus
.

com-

deratio.

bafco fimilibus , nigrioribus

Quprum equidem iudicio non dubitauerim fubfcribere .fiquidem Borrago diblafolijs efl in uniuerfum uertamen,& afperioribus : quibus etiam hetc fymphytum alterum amulatur, quodfolia buglof.

fo proxima ferre fuperius prodidit Diofcorides

las linguas

Mdepr&terea,qubdfoliaBorraginisinterram procumbunt
.

& bubu-

tum forma,tum

ajpcritate imitantur

Contrd quee Bugloffi nomenfibifalsb uendicauit,folia habet longa,echio

,

fimilia

nan ufqueadeb lata, ut bubulas referant linguas , minusq; humi depreffa

,

qu& potius $ totoferme

cejpite furfum

afpiciunt

nec aliqua exparte uerbafcum, aut fymphytum alterum reprtsfentant . 3\(p ob id tamen negare auferim, quin

uulgare Bugloffum in campeflribus nafcens , ijfdem

tas, idemq;faporgufluimanifeftumpr,bent eiufdem facultatis indicium

fi illud genus flpcbles
,

cum Borragine poUeat uiribus : quandoquidem eadem utriufque afperi. Mquefacie non multum dijfidere ea inuenias,

quod hodie

in hortis feritur

fcntet ,

quemadmodum Borrago ;foliorum tamen effigie

,

ex Hifpanijs aUatum : hoc enim etfi uerbafcum adeb adamuflim non repr& bubulas linguas maxime imitatur . Sed quoquomodo h&cfe res
,

5 O habeat

concedamfacili Borraginem ,

alteramadalteriusuiresproximi accedere

& uulgarem Bugloffam &ffecie &forma interfe & non e&dem utrifque ,fimiUimas tamen
,

differre
ineffe
.

attamen crediderim
defunt,

fi

C&terum non

qui his rationibiisnegkclis afferantuulgare Bugloffum Echij omnino genuseJfcqubdiUudomnibusnotis referre putent.

Mj uerbfunt
tatfum ajpera
,

qui idem Bugloffum Cirfium exillimant

locis

Verum nos aliud d uulgari Buglojfo

& cchium & Cirfium

,

efje

cenfemus , ut abundC-fuis

docuimus .

comprobaripoteft , qui libro 1

Qubdinfuper Borrago facili fit kgitimum Buglojfitm , Micenwi. teftimonio ad almaru , 1 . fui canonis ita fcribit . Lingua bouis eft herba lata , habens foltaficut

&

^j^Jj^^

& rami

eius ajperis ,ficut pedes locuflarum

Qportet autem

ut illa
,

adminiftretur

qu<z e[i in Corafceni,

craffa habensfolia ,fuper

quorumfaciemfuntpmtla , qua funt

radices fpinarum

& pilorum exeuntium ab

effe

ea

Quibus

nolis adeb euidenter noflram

Borraginem expreffit Micenna,ut nemo non intelligat , hanc

Linguam bubulam .

Eam

6o

prater morem dejlripfit Auicenna , qubdfuo quoque tempore non deeffent,qm ucri Bugloffi loco aliam quandam fubflituerent plantam , ut aperti eius uerba declarant , dumfubdit . Qu autern in hac terra reperitur,& qua utuntur medici,

plmmum citts eft genus almaru , & non efl lingua bouis

& neque confert

, v.t

imamentum iUius efl

hatlenus

Micenna.

HU

:i86

And. Matthioli Comm.

BVGLOSSVM, SIVE BORRAGO.

mo Bugloffum Lucanis Corragmem nuncupari prioris tantum litem mutatione

tuletur.

inueHis omnibus iUud denique accedit , qubd apud ^puleium in eo libello , qui de herbarum medicaminibus infcribitur , maxime opi* , qubd cordis affecJikus quam

*C

itaque Borragofolijs latis , dtque oblongis

Qu&fanZomnia,nifaUor,clari$imloftendimt,Borraginem tffeuerum ac legitimum Buglojfum. Trouenit , afferis : eminentibus ubique buUis , tenuiffimis armatis aculeis, qui totam plan
cubitali
,

tamhirfutam,acrigidamreddunt: cauleexit

& ramis multis brachiato

:ftortbus in jlelU
.

modum

radiantibus

& quandoque maiore,pingui,concauo,aculeis ubique fcatente, cxruleo colore & quandoque candido nigro i medio
,

prominenteaptce . Seminenigro ,ftriatoq;

Htcplantaplurimumperfefein hortis nafcitur,adeb utjnde haudfacile

e.x-

tirpari

In Lib. quartum Diofcoridis,

BVGLOSSVM VVLGARE

1187

10

tirparipoflit

uulgarebuRadicemhabetalbam,teneram,pollicari cra(fitudine,guflu fubdulci,aclento. Caterum

gloffum folio

Borragine longiore , birfuto , afpero , minutiffmis aculeis fcatente , caulefefquicubitali,rotmdo,h\fpdoqi. nigrum oritur femen . Radix e qno rami excunt furfum (peclantes . Floreseditpurpureos Bonagineminores, t quibus genera . Hortenfe latioiUi efl Borraginiper omniafere fimilis,fed craffiori pingmoriq; libro . Huius tria obferuauimus ribus.ac longionbusfolijs, acfylueflris duplexgenus. Cuius alterumfolijsaltero latioribus,&floribns pmpureisfpeefl
:

clatur
ineft

altemm uerb anguflioribus , &fioribus

nigricantibus .
,

Borragini atque etiam uulgari Buglojfo uisfand magna,

.

ad animi deliquium,

no,o etkm ex aqua paratum

ui& cateros cordis affeclus & melancholkos morbos & prtfertim earundem decoftum ex Pne.

Trita mdgaris buglofsi radix ex aceto

illita

tribus diebuscentinuis Scabiofos iuuat

:i88

And. Matthioli Comm.

BVGLOSSVM ALTERVM FLORE NIGRO.

fla t utrinfque planufuccus baufius ad epota uenena,

Sa?Iosfi uires
<? K<e

& uenenoforum animaliutn morfum

fimplicium medicamentorum
,

Stilktitia
,

earum aqm

delirijh

io

cumfebrefinnt , mirificd auxiliatur , quinetiam oculorum infiammationes mulcet tam interius

.

quam exterius impoobfaucium afycri-

tt GaI.

fita

De cuius airibus differens

.

Galenus libro v 1

fic inquit

Bugloffum bumidx caliijs,qui

d&q; temperiei eft

Nomiitt.

Itaque uinis inieflum , Utitix ac hilaritatis caufa effe creditum efi . Sed
.

&

ta;cmtujfiunt,cct~luminmelicrato conuenit

Herba,qute Grxcis ffovyKaajev , Latinis item Bugloffum cjrLingua Bubula,

:

nominatur : Mabibus,Lifen altbaur >feu Lefanattbaur: Italis,Borragine

Borraienes
:

Germanis,Burretfch

Hifitnis

Borraia

&

Gallis

Borrache .

KtUM>**W

InLib. cjuartum Diofcoridis,

Km'y\*>*v.

1185)

CYNOGLOSSVM.
m fabuletis
.

CAP. CXXIIIL

CYnogloflon folia latifoliae plantaginis habet,ar<5Hora,minora,Ianuginofa

ftermtur . prouemt

: caule uacat , humi Folia cum fuillo adipeueteri,medentur morfibus canum,alopc

&

cijsj&ambuftis.

EmolIitaluum,deco&umherba:exuinopotum.

CYNOGLOSSVM DIOSCORIDIS.

LEgitimum Cynoglofum,quod,Diofcoride tefte,neque caulem,ncquefloresj\equefemengigmt,pluriesnon tnodo uidimus i fed ctiam legimus Rgma poft jidriani molem infabulofts quibufdam locis enatum . Hoc d uulgari Cynoglofo, quo paffim officina utuntur,perqudm longi diftat : quippe quod in radiantis folis moremfolia ferhfuppinguia , tenui lanugine albkantia , humiflrata,& caule perpetub uiduum eft . Illa uerbplanta,qu/e Cynoglofii ufum omnibus pr&ftat ,plurimos emittit caules,cubitofiepius longiores,adnatis in cacumine ramis : quibusflores infunt purpurei,echio fimiles ; iquibus deinde qu&dam paru& prodeunt lapp&,nonfine magno natur& artificio fab~t&,qu& contaclu ueftibus pertinaciter adb&rent.
c

Cynoglosfi d*

Meminit CynoglofliTliniuslibroXKv.cap.vill.hisuerbis. lungitur

.

cjr

Cynoglojfos caninas imitans linguas,

topiarijs operibus gratiflima

dejfe : qit

Muntq, qux, tres

.

thyrfosfeminis emittat , eius radicem potam ex aqua ad tertianas pro-

quatuor , ad quartanas

E(i

&

alia ftmilts ei,quccferat lappas

minutas . htsc Tlinius

Ex quibusfatis

perfpi-

cHumeffeputcqubdneutrumCynogloffi gcnusivlinio traditum , Diofcoridis Cynogloffo refpondet. Siquidem primum Tlmio Hhhhh

JI^O

Aud. Matthioli comm.

CYNOGLOSSVM VVLGARE.

Tliniocaulesudtb)>rfoseditadebflexiles,utij topiarijs operibusmaximi conueniant.

Diofcoridi uerbplanta eflfine

IG

caulcqu* humtflernitur . ut binc apertiflimi conftet,banc operi topiario,ut aliquid conuefliat uel aluum emolptam ejfe . Mde qubd Diofcoridi Cynoglojfum medetur cannm morfibus , alopeci\s,& ambuflis-.quinetiam
lit
.

contexat ,prorfus ine-

Tlinio autem ad tertianas tantim,

& quartanas prodefl

Id quod de Buglojfo inteUigitur , utfuptriori capite tefla,

tur Diofcorides.
Jliniilapfus.

Uincttaquepalamfieriarbitror,Bugloffi bifloriam

& uires cum Cynoglojfo turpiter

confudiffe

Th-

contra Diofcoridis granium . Cuius certe lapjum non animadutrterunt recentiorum nonnullUqui Tlinij auclontate fi-eti autem fecmdo loco a Tlinio uemfententiam probare contendunt , Cynoglojfum caules ,flores,&fcmen proferre . Quod omnibus notum . Quo minutasferens,nil aliud,meo quidcm iudicio,fuerit,quam uulgare Cyuogloffum
defcrtbitur
, ,

lappas

Ruel.
error.

& Fuch.

fit

ut omnino erraffe exiftimem Y{ue[lium ,

effe

& Fuchfium uiros alioqui dottifiimos

quippe qui credidertnt

uulgarem Cy-

nogioffam

Lycopfin

ut etiam fupra fuo loco monuimus . neque enim bos animaduertiffe uideo de bac

cum alio Cyno-

InLib.quartum

Diofcoridis.

U$)l

CYNOGLOSSVM VVLGARE FLORIDVM.

^ fffcriPfiffe Tlinium,ac deinde fieciatim de Lycopfi lib.xKv 1 1 .cap.K r

ficcat . folia recentia
illita

Vulgare Cynogloffum manifeflo refiigerit,

&
Nomini.

uulnerum inflammationes , mirum in modum fanant,& arcent . Cynogloffi in

libris de ftmpli-

cium medic.facultatibus nufquam reperio meminiffe Galenum . Id Gr<ecis x.vriyhutw, Latinis Cynogloffum
nina uocatur
:

& Lingua ca

halis

Cynogloffa

rfrd,!**.

PHYTEVMA.
,
:

CAP. CXXV.
:

)Hyteuma folia habet ftruthij minora copiofam femen , perforatum radicem paruam , tenucm, per fumma terra; nitentem Quam ad amatoria conuenire, nonnulli fcriptum reliquerunt
.

Hhbhb

Cum

11^2

AndMatthioli

Comm.

PHYTEVMA.

dut7us,plura bic de eo referrefuperuacuum habeo. CVmfit vbyteumatis ad amatoria duntaxat,exemplo ad ddicias Quare eam relinquamus bortis Veneris Mibi quidem bablenus berba hac incomperta Verum De<e chariffimus hanc berbam edottus eam nobis quoque donec & amatoria tantum
ufus
Vlinif
efl
.

in

-,quos ipfa

colit

quis

indicare poffit

non ob id pr&termittam commemorare,non deeffe rei berbarMfludiofos,quiplantam,cuius hic imaginem damus, "Phyte V

ma
Nomias,
ius
,

effe

cenfeant,qubdperforatum gerat capitulum &folia flrutkij modo oblonga ; fed efto etiam aliorum iudicium
,

Hu
. <pv

tanquamfuperuacus,

&

inutilis

herba,Galenus
.

& Taulus nufquam,quod legerim

inter ftmplicia

meminerunt

?&y.tL ut

Gr&ce >

ita

etiam vbyteuma Latine dicitw

AoyToWJW

InLib. quartumDiofcoridis,

u$j

LEONTOPODIVM VERVM.

Arn*rtto.'

LEONTOPODIVM.

CAP. CXXVI.

Eontopodion duutn digitorum herbula eft,fblia ferens angufta,longitudine ternum, quaternum

ve digitorum hirfuta,quse iuxta radicem lanofiore flocco canefcuntxapitula in fummo caule quaperforata : flores nigri : femen ufqueadeo fpiffa Ianugine inuolutum eft,ut fepe fallat : radice parua cohaeret . Quam tradunt appenfam ad amatoria prodefle , tubercula difcutere
ti

&

NOndubitoquinplantam,cuiushicimaginemdamus,legitimumfit Leontopodium . Siquidem berbulaefl duum, termmue digitorum :folijs anguftis , trium quoque digitorum menfura birfutis,auerfa parte canefcentibus,& pr&fertim

c l^rj

to oi ^ ^.

qu& circa radicemfunt

Capitulis infummo caule quafiforaminibus diftinclis -.floribus nigricantibus ,

y

& femine
Franci-

denfa

admodum lanugine implicato . %adice parua , tenuiq; . Hanc e Baldo Monte allatam mifit ad me Verona
campanam. Efl

lofcus Cal^olarius Tharmacoposus infignis ad auream

&

alia planta

cuius quoque imaginem expreffimus,

&paffim in Boemia nafcitur , qu& tametfilongiorifitcaule,quam deceat , omnestamen Leontopetalinotasbabet . Ideoque eam Leontopetalum alterum appeUare libuit . C&terum bic non efi audiendus Brmfelfius,qui Stellariam berbam uulgb uocatam infuo onomaflico Leontopodium
compluribus .
effefcribit
.

Brunftlli j err*

Qua in re non minus ballucinatus

deprebenditur , quam in

alijs

"im.

Vocant ita Htmtmfut Grm , ut Latini quoque Leontopodium .

Hbhbb

TSEVDOLEOT^JOTODIVM.

*ij?4

And. Matthioli Comm.

PSEVDOLEONTOPODIVM.

Tmfytocm:

HYPPOGLOSSVM.
&

CAP. CXXVII.

1?$?
uus fcute*.

TJIppogloflbn a , frutex eft folia habens rufci tenuis

dix , fuccusq; admifcetur

fpinofam comam,& in fummo ceu figura , Jt"ilinguas e folijs exeuntes . Capitis dolorem corona ex comis impofita minuit . malagmatis ra-

Hippogloflhm

InLib.

quartum

Diofcoridis.

x 5>>'

HIPPOGLOSSVM.

10
tienfi

Ippogloflitm , qubdinfolijs uelutiprominentes linguas proferat,Bislinguam uocat Hetruria

, alij

uerb Bonifhciatn.

Hippoglosfi
coniid.

T^afcitur htcfiequentiflima in Liguria Mpibus

Vrbinati agro ,

& quibufdamfyluofts montibus non longi u Gori-

comitatu,qud iter efl in Hydriam ad argenti uiuifodinas . Veruntamtn non efl b&c Laurus Mexandrina, aut ldm y de qua infrdfuo loco diffcremus , ut infuo infigni deplantarum bifioria commentario exifiimat Fuchfms . Quandoquidem

Laurus Mexandrina foliorum umbilico nullam aculeatam exerit linguam, fed tanttimfrutJum rotundum tilun modo longiori pediculo appenfum profert . Hippogloflum recentiores longe pluribus commendant uiribus , qudmfecerint antiquifcriptores
.

Hippoglosfi
uires.

nam,ut itii tradunt

,

in uteri affeclibus

magno datur iuuamento . Qup fit , ut firangulatu uulua laboran,

tibus mulienbus radicis

aitt bcrbte puluis

cochlearis menfura

ex uino,uel iure hauflus ,pmfentaneo remedio opemferat.

,

Efl

& adpuerorum enterocelas pw(ianti(jimum medwamentum

.

diluculb fi diutius

hauriatur puluis idem fefquidrachma

pondereexmaiorisfymphytidecoilo

Verumid

fumentibus euenit , qubd primis tantiimdiebus adeb ramicem pulfare

Hhhhh

percipiant,

u
Nomina.

c/

And. Matthioli Comm*

.

percipiant , ut inteflinaforasprolabi ueUe uideantnr

quarefubcingulis,fafcijs, &fibulis reprimentibus , roborantibusq;

primis diebus uti opus efi

&

Qwplanta Grn.cis fr*o'ywosy , Latims fimiliter Hippogloffumappellatur : Italis,Bislingual

Zepfftir Kraut
:

Eonifacia : Germanis

Hijpanis , Lengoa de caualio : Gallis , Lingua pagana

AV7,W

ANTIRRHINVM.
&

CAP. CXXVIII.

, alij anarrhinon , uocant herbam caule, folijs anagallidi fimilem.-florem albce uio la;,purpureo,minoretamen,ideoquefylueftris a anagallisnominata eft : femine uituli narium "* '' Lycms fimih Tradunt pcrundlos ea cum oleo hlino , ucnuftiores fieri : nec ullo medicamento tedi poffe .
'

ANtirrhinon

, fi

quis appenfum geftet

zo

ANTIRRHINVM

I.

yariat

In Lib. quartum Diofcoridis.

u 7
$>

ANTlRRHIHVM

II.

o "Y

TMiat admodum Mtirrbini apud uetercsbijioria

gaUidiftmilemreddidit.
,

caule ana Antirrhini c . Siquidem Diofcorides Antirrbinum herbamfolijs,& Antir- * "10. Theopbra[lusucrdeandemaparin<efimilemfecit. Veruntamen nos qui quatuor

rbinigenera objeruauimus, nullum ballenus uidimus

quodfolijsanagaUidis , aut

Aparina

uirefceret
.

ut ex bic apptclts

imagimbus apparet . Tliniuslib.XKv.cap.X.retliusfortaffe, Mtirrhinumltnoftmilc

cor , Diofcoridis

nafci fcribit

Vnde facile Jujpi.

& Tbeophrajli cxemplaria hoc

latere in loco deprauata ejfe , atque in aliqua parte uitium

C&ttrum ut

inplanttsuariatfacies,itaquoqueinfloribusuariatcolor. Siquidem inuna purpureus ,in altera fubpnrpureus ,

cxteris candidus flos emicat .

&m

Mqui ex omnibus capita nafcuntur, in qutbusfemen minutum contitwtnr, uitulinii admo,

dumjtmilia , qua non nifi magnitudine dijfermt . iUinuntur anttrrhint folia

quinetiamfiores

&fcmen , cwn

rofaceo,

& meUe

.ii5>8

And Matthioli Comm.,

ANTIRRHINVM
III.

&meUeaduteripr&focationes,&menfiumdifficultates. Herbafcorpionibusadebcontrariaefi,ut iUicoeauifatorpeAntirrmai

yj.

IO

dBf t a d em

fronti

adaUigata , pr&tlat ad delendas oculorumalbugines

AntirrhinimeminitGaknuslib.vl.fimp.

tnedicamentorum,ubi de eius uiribus itafcribit . jLntirrbinum , aut anarinum femen habet uituli naribus fimile, adfanationes inutile .

Ipfum autem adfimilis efi cum bubonio facultatis ,fed multo minoris . Itaque ex iUo de hoc conijcito . Hoc
:

Nomina,

ut Graci ivrip?iif , ita ctiam Latini jintirrhinum uocant

ltali,J.ntirrhino ;

Germani , Orant , StcrckjLraut, feu

Strcick^

Kraut : Hift>ani,Cabc!ga de ternera : GaUi,MoroH uiolet .

K*T<t-

In Lib.

quartum Diofcoridis,
III
I.

\$ 9

ANTIRRHINVM

xWyr.

CATANANCE.

CAP. CXXIX.

eo genere una , folia coronopi habet , longa : radicem iunci modo praetenuem : capitula fena, feptenave , in quibus erui femen ineft . Areicens in terram fle&itur , fe contrahit ad fpeciem unguium milui exanimati . Altera mali parui magnitudinem explet , radice exigua? oliua: magnitudine,folijs cjuoque oliua? colore, figura , mollibus.diuiiis , hurai inclinatis femen ut cicer,minutum,

EX

&
:

&

in uirgulis dependet , punicei coloris

multis foraminibus percufum . Vtranque narrant in amacoria

expeti . Theffalica; mulieres his uti traduntur

T$euttfm

1200
Catanances
eonfid.

And. Matthioli Comm.

.

"\. "\Eutrum equidem Catanances genus haclenus me comperiffefateor , neqite aliquemfch in Italia , qui akerum filtem
J[

legitime noucrit
.

nafcantur
Ruellij error.

Troinde mulieribus

amatorijs Sed nibil certi reftrre arbitrorrqmppe qubd ea rebus uenereis tantiim conueniant, Tbejfalicis relinquendajunt,quibus olimfuit ufus :prafertim citm hac atate homines in
calleant amatoria
.

&

uenerem admodum procliuesfint,atque etiam multi nimis

CC nntur ,av.xiliaijsindicaridebuijfent . t CO nof rum ,f g

tantum

abeft

ut etiam huiufcemodi herba-

Cneteritmexiftimat F&eUius in boc fubfcribens

.

Hermolao ,fecun-

digeneris Catanancen rctle

eam herbam dici pojfe-^quam herbariorum uulgus Biflortam appellat

diffa rumicis folia proferat,& radiccs

Sed meo quidem iudicio

errat BjieUius

qubd Biflorta

quandoque humani bracbij craffitudine,anguium mo.

do contortas , non autem paruas oliiu magnitudine , uelut altera Catanance

I^omen

eius

Gr&cum

K*.T*vdyx,n

>

Lati-

num item Catanance

10
Tp

'Mo V

TRIPOLION.
,

CAP. CXXX.
,

TRipolion in marinis nafcitur locis qux allidit unda

in ficco
:

recedcnsque dimittit,neque in mari,neque

.

folioglafti crafliore

palmeo caule ,in mucrone diuifo

Eius , ut tradunr, flores colo-

rem ter die mutant ^mane candidi , meridie purpurei , fcro punicei confpiciuntur Radice a!ba,odo Quce drachmis duabus in uino pota , aquam , urinamque per aluum extrahit In rata calidi guftus
. ,
.

medicamenta digeritur, quae uenena arcent.

Trinolii confi

r~Yl Ripolium SerapioniTurbit appeUatur

Quapropter crediderc nonnuUi ^Turbituulgb ttocatum DiofcoridiseffeTri

derano.

J_

polium ,pr&fertimqubdipfum& album,

&

deieclorine facultatis effe deprehenderent

Veruntamen remaliter fe 20

habere lUud argumento eft , qubd communis ufus Turpttum nullo commendetur odore , necgu(iuiacredinem relinquat, fed

tantum falfedinis , &afferitatis quidpiam .

aliundeaduehi iqucmadmodumnecTurbit
,

Ex quibusfani notis afferere

dequo
differuit

licet

Tripelium in Italia non reperiri , ncqite

Diofcoridis Tripolium intellexiffe

jluiccnna

quem etiam

Tnrpe

ti cortfi-

reor.C&terum ab

deiati o.

fu re jp onci

his longi differre uidetur

\

Tvrbit, quodd Mefue defcribitur ,noftrati

,

Turpeto omnibus prorfus no,

^i t en m xurbit radicem ejfe herbxfoiiaferuU minora ferentis

tripliciq; notari dijferentia

nempe alSiquidem

ba , jubcinerea,

& nigra

Qu<e quidem omniain nofiri ufus Turpeto diligenter intuentibus facilifefe offerunt

ad nos deferuntur , omnes hi reperiuntur colores : non tamen qubd putem , cos aduentitijaeris humoremradiccsh& corrumitafacloseffctantumexipfiusplanu natura;fcdqubd ob uetuftattm , nigrefcant , illosq; fibi afcifcant colores . Cuius rei in caufti etiam effe poteft mtris , per quod conuebitur , exfantur ,
in Turpeti radicibus ,qu<eex orientaliplaga

&

&

crta proceUa

undis triremes fuperantibus

quibus madefatla radices facili fitum

,

uel nigredinem

contrahmt

Tr&tequi Me-

50

rea ciim afferat AtJuaritts , nil aliud effe album Turpetum

qudm alypim radicem , eorum

effe

plani refelhtur opinio

fuemerrajfeexiftimantyqubdalbum Turpetumdixtrit plantne radiccm

,qu&folia ferret ferulacea . quandoquidem

.

Ex his igi, quemadmodum &ferula aliud Turpetum, Turpetum tam Mefui , quam Atluario alypia effe radicem . Eft quodpotius pfeudoturpetum dixerim , craffius,& cortice nigrius , quodex Gargano jLpuli& monte conuehitur duplicigealypum , fiue alypia , ut infequentibus docebit
tur , ut arbitror , ahundi liquet
,

Diofcorides,folijs tcnuibus proftlit

&

nere , quoniam

unum i thapfiA , alterum ipityufe

radicibus concinnant impoftores

.

d quibus b&c omnia didicimus Ts^on

.

itaque ab re fcripfit JLftuariustnigrum

Turpctum radicem effe pityufe

Verum hoc(ut meafert

opinio ) Mefuis

Turpe-

tum baudquaquamfuerit , citm ipfius Tmpetum nil aliud

BraH moli erra
tum.'

QSan VMm Pitat Brafauolus

ritos confulant
.

nulla

radicem effe exiftimem , utpaulb anti diximus , qudm alypiix. tamen , quod equidemfciam , ratione uel authoritate nixus ,apud Mefuem Turpetum
.

omnino tithymali myrfinitis radicem effe

Sed quantum myrtifolia dferuUfolijs dijferant,qui nefciunt ,

,

rei

herbaria pe-

Fuchfius porrb libro de compofttione medicamentorum turpetum

dc quo Mefues egit , i ThapfiA radi-

V ich.opinio cfo

exemp tum exiftimat . mUumhalenusreperi,quiThapftamlacleofuccoturgerefcribat:cumtamenMefitiTurpetum d planta eximatur, qu& plurimolaUemadet . Tr&ftat inTurpeti genere album ex orientaliplaga allatum , refinofum ,minimi cariofum. Deijcit

Sed ipfius quoque fententia mihiplani , ut liberi dicam,reprobanda uidetur :.nam e uetcribus

hoc pituitam,craffos lentosq; humores ad articulorum compagines defluentes , remotioresq; corporis paytes

Ventri-

culum expurgat ,

& qiae

illipenitus inbarent

excrementa detergit

item

&peclus apituite lentore . Datur magno iuua:

mento aqna intercute lahorantibus : item elephantiacis ,

bits prouenientibus funt cbuoxij

&

Gallica
,

lite

affttlis

quin

&

u's,qui morbis

ab

exuftis

humori-

Pl

inii lapfus.

Reperio hac in bifloria non pamre ent a pifttum eftt,& auftraliflatu . Sed iam ad Tripolium noflra redeat oratio rum allucinatum effe Tlinium libro xx 1 .cap. v 1 1 .ubi turpitcr Tripolium cum polio berba confttdit adcb ttt ajferere non
.
,

Trodeft dmturms febribus

&

in uniuerfum ubi pituita

redundet . uerim quifitmuntca

dubitauerit

polium ter in diefoliorum mutare colorem

ld quod de Tripolij floribus tradidere tttm Diofcorides

tum an.

T ripolii
ex Gal.
:

uires

^
cnnt

tiquorum reliqui . Tripolij qudm breuijfime meminit Galenus libro

ra dix guflanti acris
:

cft

&facuhate calida in

tertio exceffn

V 1 1 1 .fimplicium medicamentorumdta fcribens TriQupd Grxci ipncihm Latini quoqite Tripolium di,

Italt

Tripolio

hiunou
a

ADIANTVM.
,

CAP. CXXXI.
fummo incifuris diuifa:cauhculi,qui
:

Meum.

>x{-

Dianton,poIytrichon,pufi!la gerit folia,fimilia coriadri, in

E! nuua
iidi,tenues.

jr\bus exoriuntur 3
i

nigro colore nkent , pratenues,

palmum alti

radice fuperuacua

neque cau
ipinohSj

60

em 3 neque fruclum,neque rlorem profert. Dcco&um herba?potum,prodeft fpirandi diftailtati, lu

In Lib.

quartum Diofcoridis,

1201

ADIANTVM.

10

fpiriofis,lieni,& fclle fuffufis,& urinsdiflicilt

xilio efbcOntra

calculos frangit, aluum fiftit

ferpentium morfibus au-

menftrua : fanguinis reiecliones ftomachi fluxiones in uino bibitur : fecundas ciet , inhibet . Contra ferpentium morfus cruda herba illinitur,alopecias denfat,ftrumas difcutit:furrures, manantia capitis ulcera ex lixiuio emendat deflucntes capillos continet, cum ladano, myrtino,

&

&

&

&fufino ,aut hyflbpo,uinoque . Decocftumeius cumlixiuio,& uinoinfufum, idem prxftat . Coturnices,&galIinaceospugnacioresfacit,incibos eorum additum. Seriturgratia utilitatis pecorum fontium ipecus enafcitur circa ouilia . Vmbrofis , & paluft ribus,circa parietum afpergines ,

&

liiii

Tpwiwte

1202
T^ ^wv.
9/

AndMatthioli
TRICHOMANES.
:

Comm.
CAP. CXXXIL
:

W.V

nafcitur eifdcm in Iocis , quibus dianton filici fimile , fcd a exilius folijs IenticuJ[ la?,tenuibus,in ordinem utrinque digeftis,aduer/is in fe, in ramulis tenuibus,acerbis b , fiifco co bucum/vmo lore fpkndentibus . Eademquae&adiantonprseftarepoiTe conftat.

Meum.

w.

(Ui-

fTfRichormnes

I(

i.

ual

/^AfWK.i.fnbJti

**

TRICHOMANES.

T)'dntum officiha Capillum Veneris appellant .

Adianci.fe Tri -chomams con
HuCriClO.

Duo

eius

gcnera Theophraflus affignauit libro v

.cap .x Tll.de

20

,plantarum hifloria
oris confiac.unde Jt tJMrftUflS -vujcwfinrfMV ^y

ubi itafcriptum rdiquit

jLdianli folium in aqua

nunquam madefat
*

nec quicquam adhtvfifcapilt-Ki/it-

& nomen herba accepit

.

tr^trt^tttsut uu> tii*i,vi/n> .

HJnvji-Li-JUHiiUr-ij^o^iL nivrum r**r 1 uL/tCf tt eius h*j duo,candtdum,atque Genera

.

v/z/mc/i/
/i'v,

^imbo hu ad wjwntwtt* difluumm

-

lorum

titilt.t utilia

nlPfi o/co

mw
tftT/i

'XT/./^unfuwMflrfVivi-jrt

/si*~>.r Lvi,>is4i + rJw,- 'Wi.n-nrfil-iv,- /?!.<T^afcuatur tnaximilocis humidis . hxc Theophraftus

f^iit ftt/s/s-v-t/il T) it, r Cmfubfcribit Tlinius

lirot licct

ft\YkC*ttti Vst confmcfa

tis,

In Lib

cj

uartum Diofcoridis
& &

o3

tis,libroxxx l.cap.xxi.dumficinquit. Miudjtdianto miraculum,dtflateuiret,briimanonmarcefcit,aquas refbuit: ferfufum merskmve,ficco fimile efi , tanta diffocialio defrebenditur , mde nomen d Gracis . Quidam caUitrichon uocant , alupolytrichon , utrunque ab efeftu . Duo eius genera, candidius nigrum,breuiusq; . id quod maius , Toty*
efl

Vtrique ramuli nigro colore nitent ,folifsfilicis , ex quibus inferiora afpera , acfufca funt : omnia autem contrarifs fediculis denfa interfe ex aduerfo : radix nuUa . Vmbrofas petras parietumq; affzrgi, nes , acfontium maximifpecus fequitur , &faxa manantia . quod miremur , cum aquas nonfentiat . ita Vlinius In quibus nimirum uerbis mamfefli deprebenditur ipfe Tlinius , Tricbomanes , quod Ftliculam appeUamus , infecundi jldian
,
.
'.

Iritbon

atiud

Tricbommes uocant

&

Plinii

w^

quippe qui perperdm fortaffe acceperit Tbcophrafli fententiam , d quo iUa mutuatus . efl . Tjam Tbeophraflus ubi de utroque Miantigencre diffcruijfet , eodem loco citatoflatim de Trichomane hac uerba fubiunxit . Trichomanes uel ad difliUationes urina micifacit , ut aliaui exiflimant . Caulem h*c adianto nigro fimilemgerit '.folia adti

locum

retulifje

modttmparua , denfa,aduerfa,inter fcfe condita : radicem minimam . Loca amat opaca . hatlenus Theopbrafius . Ex quibus liqmdb apparet , Tbeopbrafto Trichomanes , quod Fidtcitla d Tbeodoro uertitur , nuUum Mianti genus effe,fed fer fefuiq; generis plantam : qubd enim Fidiculam dtxeritcauliculumferre nigro adtanto fimilem,clariffimi ofiendit,candidum

Udiantum cum Tricbomane nullam babere cognationem.Hinc itaquefacili crediderm,Adiantum nigrum , qubd
liculam referat , nobis legitimum
effe ,

caulefi-

idfani inteUigens

qubd CapiUum Veneris pafiim nominant . Candidum uerb eam

flantam effe aliquando putaui , qua und cum Trichomane in petris,parietum , acfontium afperginibus ,fpecubus , humentibm locis tiafcitur .-foiijs nigricantibus , minutim laciniatis,luteas macnlas qudmplurimas auerfa parte babentibus:
cauleuiridi , gracili ^fiexiliq;
:

&

cognominant,

alij

Saxifiagam dicunt

quam nonnuUi , eb qubdfolijs rutam emuletur , in muris proueniat , Vtutam murariam Sed nunc equidem banc eandem cum Taronycbia Diofcoridis effe opinor , ut etiam .

&

2 o fupenus infua mcntione monuimits . Caterum Fuchfius medtcus clariffimus , hanc herbam pro Saxtfiaga Diofcoridis definxitinfuisdeftirpiumbiftoriacommentarijs. Verumqubdhacfolio confletruU,iUa uerb tbymi , cur plani eiusfententiam comprobem, non habeo . Mianti meminit Galenus libro vi.fimplicium mcdicamcntorum, ftc de eius uiribusfcri

Adiinti

& TrJ
ui-

bens. Jidiantumincaliditatequidem,&frigiditatefymmetrumefl,uerumdeficcat,&extemat,& difcutit. Etcnim chonunis r cx GaI * alopecias capiUis ueftit,& flrumas abfcefjus digerit , lapidesq; fiangit epotum . Vifcoforum , crafforumq; ipetlorepul "

&

moneq; excreationibus non mediocriter confert ,

fert,ficutnecfrigiditatem.

& uentris profluuiumfiftit

non tamen uUam manifeflam caliditatem af-

Verumpofueritipfumquifpiamfecundum hanc oppofitionem

1
.

& temperiemin ordinemedio.

Tricbomanis autem meminit libro vi

eormdem ftmplicium medicamentorum

ubi fubfcribens Diofcoridi , hac tan-

,.

tumretulit. Trichomaneseadempr&ftatiquaadiantum.hacJenus Galenus. Torrb Udiantum ,ut Mefues interfua cxMfiCuc. ftmplicia refert , almmfubducit , bdem , pituitam deijcit , crajfaq; excrementa,qu<e diu interioribus inimfere . Tetlus

1*

&

30 &pulmonem detergit ,fanguinem clarificat , bonum facit

halitum,animam

dilatat

& iecur & uentriculum purgat,

&

fmfertim fi obftruftione laborenf.tametfi ad eorum infarftus potentiusftt eius dilutum ex apij,aut endiuix aqua paratum,
aut ex cicerum nigrorum iure , aut caprinofero . Sedfi addaturfaccharum , lateris inflammationesfanat, urinam trabit . Eiuspraterca decoUumfiequentius potum calculosfrangit , &faminas d partupurgat . Hos autem effeftus frxbet calida tantitmfacultate
,

qu&iUiineft. Madftringenteui,qua etidmnumfoUet, defiuxibnes inbibet.-fluentemfan,

guinemfiftit , uentriculum roborat,& cafiUorum defiuuium ufqueadcb emendat

faciat , prtefertim emplaftri modo impofitum
'

ut non

modb eos cohibeat, fed

.

myrtino oleo , ladano

& auftero uino additis

: Italis

Idem pmflat

cinis,quinetiam eius ex uino decoiium . Furfures reiteratis lotionibus depeUit.

Eius cinis htec

& renafci & combufti omniapotefl & agilo,

fascurat

Ipftus diluti libra epota commodiffimi aluusfubducitur

Herbaflu& GracisceJ"iavTt,Latinispariter^dian

tum nominatur : Mabibus ,Berfcegnafcen

4.0
nis Frauueuhar
:

,feu Berfaufan
:

& Chulbare albir

.

&

alijs

uulgb,Capel uenere : Germa-

HiJj>anis,CulantriUo de fo%o
dicitur : Italis

Gallis

Capil uentre

Qu& uero -ptyap<mii Graci, Latini Tricbomanes,

:

Nomia.

Tolytrichum
Tolytricen,

& CaUitrichum

&

ojficinis

Tolitricho : Germanis , Steinbrech

Hijfanis , Tolitrico : GaUis:

sMm.

XANTHIVM, SIVE LAPPA.

, ,

CAP. CXXXIII.
,

XAnthium nafcitur lasto & pingui folo & lacubus exiccatis

:

caule cubitali , angulofo , pingui,

prodeuntibus ex eo crebris alis folia atriplicis habet, infecla,nafturtium odore imitanria : fru&um grandis oliuse modo,rotundum , ut platani piluIa,fpinofum,qui contaclru ueftibus adlmefcit. Is ante colledus quam perfede ficcefcat,tunditur,& fi<5tili uafe reconditur . Flauos autem facit capil jo losjfi acetabuli inftar tepida aqua madefcat,mox caput, nitro ante pcrfriftum , illinatur . Alij in uino tundunt,& ita afleruant . Semen aptiffime tumoribus imponitur

&

X^inthiurn,quoduulgus Lappamminoremcognominat,omnibus uulgatiffimum

femitis,& exiccatis fcrobibus,lacubusq; nafcatur
fus ruiamante
, .

efi

quandoquidem publicis uhque

,

Huic , meo quidem tudicio,omncs conuemunt notx

nulla pror

qu& Xantbio d Diofcoride tribuuntur .nam pmerqudm qubdcaulem gerit angulofum , acpinguem,foTrodeunt etiam lia,qux eifubalbidafunt , atriflicis effigiem referunhper ambitumferrata^ naflurtium odoreimitantia .
tangii caule ramuli,quibus racematimfiucJus oliute figura dependet, aculeatus ceu piatani piluia,qui maturefcens,ciim
tur,uefiibuspertmatiter adhxret. TaucisadmodumhmusherbteuiresdefcripfttGalenuslib.wili.fimpiiciummedica- Xanthii uirej planta Grxas exGaJ. pientorum,ficinquiens. Xantbiumuocaturetiamphasganium. Fruttus dtfcutiendi uimobtintt. Hac Spit^tetten : Hifpa Nomina. &v9tv appeUalttr : Latinis quoque Xantbium : Italis , Lappoia minore ; Germanis,Bettiersieufo

Jc

&

nis

Lappa menor : Gallis , Gloteron

& GrapeUas.
liiii

XMiTHIFM

1204

AndMatthioli Comm.
XANTHIVM, SIVE LAPPA MINQR.

a;><W-

AEGILOPS, SIVE FESTVCA.

CAP. CXXXIIII.

lo

AEgilops herbula folia tritici habens ,fed molliora

, in fumrao capite feraina bina ternave rubra, quibus arifts quafi capillacea exeunt . Illita cum farina herba aegilopijs medetur , duritias dieorundem gratia reponitur fcutic . Succus farins admiftus ficcatur ,

&

"blafcitiir

Jn Lib. quartum Diofcoridk

AE G
I

120:7

L O P

I.

10

cuius ca~ yjlfciturfrequens Mgilops mterfegetes,fedfrequenti(!ima inter hordeum,folio tritici , culmopmenui , in

Aegylopis co-

^ cumine bina terndue rubrafemina dependenhputamine ac etiamfigura hordeum referentia

tia,flriataq;
.

>
,

breuiora tamen, tumen

Ex hisnumerofa prodeunt arifla ; tenues,prdong&> &acut& .

Efl

&

alia planta

quam antea legitimam

cenfebam&gilopam,tumqubdobferuatumftthordeum inhanc degenerare , tum qubd terna quaternauefemina,ipfaq; Error q UorurH rubra in unaquaque fpicaferat : tenuibus ariflis inde prominentibus . Troinde errant ij,ut equidem arbitror,qut jLegilo- <km.
uideatur,dip em,& auenam idem ejfe contendunt . quandoquidem etfiprimo fiatim intuitu Mgilops auen&faciem referre error deprehcndetur . Etenim jLuena in flipuU Ugenter tamenfmgulas eius notas expendenti ,facile &. difcrimen ,

&

cacuminibus granaprofert , longiufcdis appenjapediculis ,oblongis

folliculis

contecla

bipedum locuflarum effigiemre-

pr&fentantibus.M Mgilops tenuiffimas fert (picas,tribus,aut quatuor tantiimgranis contentas,auen&feremodo depenJe res habeat, dentibus : quibus ariflm, prodemt capiUoyum tenues , rubentes,& auena longiores . Qubd autem ita
e
inflar

liiii

mnifeftum

I206

AndL Matthioli Comm.,

AE G
I

L O P S

II.

mcmikftum pr&bet indicium ipfe Diofcorides: utpote qui de auena libro fecundo inter cerealia abundi fcripferit neque bh 10
in ordhiatum eidem infcorfumq; eiufdem planu hiftoriam tratlarefoleat : fuperuacaneum enimfuiffet idem repetere , conjidtb addere . Huc accedit, qubdfmoU , quA utriqueplanU aDiofcorideredduntur , inuicem conferantur,haud du-

&

ab altera tumfacie,tum uiribus , longi differre comperietur . %anque Diofcorides Auenam , quam zpSfur, non cdyiKamtL uocauit,depinxit ftipula geniculis interccpta , dependentibus in cacumine paruulis ueluti locuflis bipedibus,
bie alteram
in quibus femen concluditur

jlegihpa uerb infummo capitejemina bina , aut terna rubra habentem , ariftis capillaceis. . Torrb cum librofecundo de uiribus J.uen& dijfereret , inquit . Huiusfemen nonfecus atque hordeum , utile efi ad cata.

flafmata

herbam eius adfmuofos oculorum abfceffus , quos Grm Agilopas uocant,

Tulte eius aluusfiftitur . prodeft tufiientibus inforbitionefuccus . Verum hic de uiribus Mgilopisfcribens, ad duritias difcutiendas commendauit :fuc-

&

(umqtfarm&admiftumad idemualereprodidit. Quxfane omnia,ni fallor ,apertiffimt demonftrant , agilopem auena

quam

In Lib

quartum

Diofcoridis.
tritieo

1207
tejlis

eft Calenus lihr prrmo,capiteultimodealmentorumfacultatibus, ubi ita fcribit . in tritico quidem-frequens lolium fiepe inuenitur : in hordetsuero repentur ,fedpaucum quam autem tgilopem appeUnt , ea in : bordehfrequensinuenitur,cumprtma?eneratto,ueltncrementumipfisnonreftifuccefferit. Torrdpatermeus*tateiamdeclinante,cumagricuhura deleclaretur, tnttcum , ac bordeum aliquandofeminauit,omnibus diuerfigenerisfeminibus , qu ipfis erant admifta, diligenterfeleclis, quo certo cognofceret,numexipforummutationelolium&<eg,lopsnafcerentur,anpropriambac quoquefemina naturam baberent . Cumautemfortiund cum puHs femmtbus in trttico quidemfrequens lolium, inbordeo autemparum ,fed magnamxgtlopts mm enatam con(piceret,in altjs quoque fcmintbus itidem experiri eft aggreffus . haclcnus

qudm maximi repugnare. Mgilopem ex hordei uitiofieri,ficut lolium ex

nimia uligine ,

&S

tio "

Galenus. C<eterumipfequoqueteftaripoffium,mef<epenumeroinMianiauaUeaudiuifcagricolasconqueri,qubdhordeumdeo-eneraJfet

4 10 mSqualam-.ficemmipfi Uegilopemhanc fecundamuocant .MgtlophutresretulitGaknuslibrovi.fimpliciummedi- fesGal

,
.

Ui ~

camentorum, bis uerbis . Mgilops digerendi uimpoffidet , id quod exgufiupatet : leuiter enim Verum eft acris ex eo Uquet qubd phlegmonas induratas, <egilopasfanat h<ec Galenus . Cuius etiam teftimoniofatis planum , fieri potefi, Uuenam , Mgilopem interfe diffidere , qubd de ijsfeorfum egerit , fingulis diuerfas uires reddiderit . Qu<e
.

&

&

&

&

^yjm-l

Gmci
Nomina.
aMett.addic."

Latini etiam Mgilops dicitur : Arahici , Daufir , Dalifit,Dofana,Daufer ,fiue Duffer

Italice,EgUopa .

B/)^of.

BROMVS.

CAP. CXXXV

BRomus

herbaa?giIopifimilis,exiccatoriam uim habens. Decoquitur cumfuaradice inaqua l$ui

adtcrtias 5 &iuncolatoparmodusmellisadijcitur:rurfusincoquitur,dum liquidimellis craffi-

20 tudohat. Lmteumeohumoreimbutum,& b naribusinditum c ,contragraueolentiamuIcerumeffi- b Me f m -^ cax eft . Aliqui tritam aloen addunt,& eo modo utuntur Cum ficcis rofis co&a in uino, erauemoris l%JfT'l D hahtum emendat mi dte i
.

f^hmu^S"

fufum.

TjLmetfi non defuntDiofcoridisfludiofi,atqueetiam interpretes,quiputant,BromumhuiclocoiUegitimiaccreuiffe

qubd de ea quoque librofecundo idem Diofcorides
^

tratlauerit

aliudq; non fit

Bromos , qudm jluena ; nos tamen

,

longe aliter fentimus

Meafiquidemfententia

eft , eritq;

donec melior ab alijsproferatur

qubd Diojcorides, ubifecundo

,

3w ? ^ '
or graueo *
j;
1

libro.Bromuminterfegetes,legumina,&aliafrugumgenera,qudsfatione proueniunt ,

defcripfit

de fatiua
.

Bmnotan- Bromi

confid.

tim intellexerit : hic uerb , ubi de his ,

quajponte nafcuntnr ,

differit

nobis fylueftrem

Bromum

reddat

iixc uulgaris
.

notiti<eeft,domeftic<iauen<ein omnibus perfimilh ,granis

tamen maioribus,nigrioribus,birfutioribusq;

Bromi huius

30

mentionemfeciffeopinorTliniumlibroxxi l.cap.xxv.dumficinquit. Bromosfemeneftjpicam ferenthherbte.nafcitur inter uitia fegetis auen<e Gr<ec<e gencre , &folio , ftipula triticum imitatur . In cacuminibus dependentes paruulas ue-

&

lut locuftashabet

Semenutileadcataplafmata,atque
:

hordeum,& fimilia .

fyZiMsita Gr<eci,ut Latini Bromus

&

Nomina '

jLuertafylueftrh nominatur

Italici ,

Vena faluatica .

rw|.

GLAVX.
:

CAP. CXXXVI.
:

GLaux cytifo,aut lenticula;

40

folijs fimilis,qua fuperne uirent , auerfaque candidiora (pe&entur: ramuli a terra exiliunt quini fenive , tenues ab radice dodrantem alti flores uiote alb^ , purpurei exeunt , minores tamen . nafcitur iuxta mare . Coquitur cum hordeacea farina , falc, oleo in forbi-

&

tione,ad reuocandam extincli la&is ubertatem

QVanquamfcribit Diofcoridesiuxta mare nafci Glaucem eam tamen ipfe haclenusnufqudm reperi,neque ab
;

aliquo

G auc s
[ ;

confi .

compertamaudiui. T^fiByettioadfiipulariueVmus,quieamherbamGkucemputateffe,qu&fiuticat multiscau

filiqua terete,twn in
, in ordinem utrinque digefth , ciceris modo ,fubter casijs , fuperni uiridibus :flore purpureo, paruo, aduncum utfcsni gr<eci corniculata . Htecetfi Buettio tefte nullum apud Gallos inuenerit nomen,d qui hufdam(utfuperius libro tertio,ubi eius quoque imaginem dedimus)commentatifumus . Galega ab alijs Bjtta capraria:

deratio.

libus :folijs oblongis

in

Hetruria uerb uulgb appellatur Lauanefe ,fiue ut quidam alij Lauamani,qubdprope riuos aquarum nafcatur , ubi maRuellii opin.

nuslauantesruftici,hacplantafxponhuicefibifordidumlutumabftergunt. Veriimcumuideamushuiufceplant&flores,

& caules

quife quandoque ad bicubitalem altitudinem attollunt , Glaucisfaciem non reprafentarccogimur dicere B^iel- explofa.

5 o //2 hac in re hallucinatum deprehendi : pmfertimqubd Glaux , Diofcoride

& Tlinio authoribus

auxiliari

inuenitur iuxta
.

mare

Galega uerb in uliginofis locis , infcrobium aggeribus,

fe eftunatque etiam exterius illinitur

in

montibus ,e^deniquepaf!imfereprouenit

HuicplanU recen-

tiores affignant uires non uulgares contra peftileatiam,&

.

uenenoforum animalium morfus . in quorum remedium herba per

Sunt

& qui eam morbo comitiali laborantibus

.

pmdicent : in quem nfum

,

eiusfuccum exhibent,drachmarum quatuor pondere

ride

Qubd autem btcc extintlum lac reuocet ad quod Glaux d Diofcotefietur .

commendatur,non equidem aufim afferere , cum nuUum inueniam , qui Galegam his uiribuspneftare
dijferens in

Glau-

cismeminitGalenuslib.vi.fimpliciummedtcamentorum,deeiusuiribus
faiablis generandiuim obtinere uidetur
.

bunc modum. Glauxherba,& ip-

^q^

is

mtes

Qjwdftitafit,calidaquodammodo,humidaq;fuerittetnperamento. Ea <equi Nomina.

Cracis >AaJ? , atque Latinis Glaux appeUatur .

lUKty*.
J.
facit.

POLYGALA.

CAP. CXXXVII.
.

60 "QOlygala palmi altitudinem

petit , folijs lenticula?,guftu adftri&o

Quaspota, ladis abundantiam

liiii

Tolygala.

120$

And Matthioli Comm.

POLYGALA,

me Verona Francifcus Calxolariuspbarmacopcsus infignis . Qu& nou , tum d Diofcoride , tum etiam d Vlinio, ut nonfacili aliquid certi de ea determinaripo(jit Verum quoniam bmc planta palmarem longitudinem non e.xce
\0lygak cuius blc imaginem appinximus
,

mifit ad

,_

an legitima fit,pro certo decernere non aufim , qubd tam pauca eius tradantur
.

dittf&folia lenticuU babet,& guflu e(i adflriclo,faciU adducor ad credendum,eam legitimam effepolygalam.&pmfertim

cum ipfe Cal%olariusfcribat, multiplici fibi experimento conjlare, huiusplanu ufu lac in mulieribus copiofum
mihi plani incomperta
efl
.

prouenire.

neque id temerifateri licet , qubd tam pauae eius tradantur notts tum d Diofcoride , tum etiam
,

Nomina-

Tlinio ut admodum difficilefit decernere

.

qus nobis hodiefefe offerat planta , cui VolygaU nomen retle competere pof-

fit

U&c Gr&d naKuy&w , Volygalum quoque

& Volygala Latine

dicitur

0"ru?tt

InLib. cjuartum Diofcoridis.

<**,*.

12 05)

OSYRIS.

CAP. CXXXVIII.
:

OSyris frutex eft niger,ramulos ferens tenues

potum,iuuatarquatos

, lentos/ra&uque contumaces & in his folia quajerna , quina,fenave , ceu lini,nigra in initio , dein colore mutato rub efcentia .

Deco&um eius

Y R

I S.

OSyris,qubdfolijs,&caulelimfaciemrepr4entet,officinisLinariaappeUdmr. Huiusflores,quostamen omiftt Diofcorides , mmerofi d medio ufque adfummum uifuntur ,fylueftris cumini fecundi generis modo , ueriim in boc
purpureifunt

Sunt tamen qui uelint , ofyrim eam effe plantam, quam uulgb nos appeUamus Bel uedere, uiriiarijsfata ;fed etiam inficJilibus oman qubd beUe > denfijfimeq;fiuticet,mreatqi per mftatem , non folum in bortis ,
,

fj

confi

in illafublutei

&

12 IO

And Matthioli comm.

& Cornarius
in

difene(lras gutia . Qui uerb ita exijlimant , eo ducuntur argumento , qubdhxc non modb crcfcat folifs lino fimilibus,fei qubd etiamnunc feratur d multis ad fiopas ex eaparandas . Qmndoquidem id d Galeno diclum uolunt in ftmplicium ccn fu,uhi uerbum m(h>*t* ( ita enim legendum efi,non autem n<tKopiiuttTct , nt ma!e habent codices)nonfolum mcdicamentct

qu&faciem uenufiant ; ueritm etiamfcopas Gr&cis ftgnificare arbitfantnr , quemadmodum

pretatur
.

jletio inter-

Quorum equidem fententiam non prorfits irnprobandam cenfeo , quoniampalam efi,hanc plantam folijs linum referre,& adfcopas conficiendas aptiffimam effe.tametft Dwfcoridisplacitis ea non admodum adfiipuletur,ficuti necaiia
uocata Linaria,qubd neutrms folia e nigro,quod uiderim,in rubrum mutentur , qubdq; harum ramuli longt plura habeant
,

folia,quim quina
Plinii kpfus.

uelfena

Vidi quoque alias plantas , quasy non deerant, qui legitimam facerent ofyrim . uerum

cum
IQ

etiam in his nonmdla deftderarentur ofyridis noU,non libwt eoritm probarefententiam .

Tiinius lib.xxv 1 1 .cap.x ceu
lini
1

Ofyridis hifloriam tradidit etiam

,

1 .ubi

itafcriptum reliquit
,

Ofyris ramulosfert nigros, tenues

.

lentos

&

in hisfolia nigra,

-.femenq; in ramulis nigrum initio

dein colore

mutato rubefcens . hac Tlinius

In quibus,meo iudicio , lapfus de-

rj

f Cz[
Noniiiia.

prehenditur ipfeTlinhts qubd ijs notis depinxerit huius planufemen qucefolijs reddidit Diofcorides ,aquo tamen Tli, , " irCS n tls '^ mutmtus c ' a ft De uiribns ofyridis Galenus UL.viu .ftmplicium medicamentorum difjeruit , ijs uerbis . ofyridi,
inquit,hcrbce,ex qua x.op^A<tTa.(ftuefcopas,fiue medicamenta,qu<e

cutem exterunt,& Imigant , interpreteris) fieri folent,

amara incjl qualitas ,

&

obftrucT.iones expediendifacultas .

quare

&

in iecinore confifientes obfirulliones

:

adiuuat . Her-

ba hctc infit Gr&cis, Latinis item Ofyris

dtcitur

Germanis , Harn Kraut

Italis pariter

& HiJjanis

Linaria .

2/JaBt/.*^.

smilax aspera.
:

cap. cxxxix.
:

SMiIaxafpera,foliahabet periclyment farmenta tenuia,multa,rubimodo,autpaliuri aculeata: arbores fcandit,ab imo ad fumma perreptans , fe conuolucns eis a fert racemos exiles,qui maturi TpLW/uL- rubefcunt , guftumquc leniter mordent . Nafcitur in paluftribus , & afperis radice dura , craflaque. aum habet ra- Folia,& acini,& ante,& poft epoti , uenenoforum antidota funt Tradunt,fi infantibus nuper in lucem cemofum. e ditis,quid ex his tritum propinetur , nulla poftmodum uenena nocitura . Inciditur etiam ad alexipharmaca , id eft,ad ea medicamenta,quibus uenena arcentur
:

'J25K?
Tfc7S'AoU<*.i.
r
Fac- era

****.

SMILAX LAEVIS.
,
:

CAP. CXL.
,
:
:

Um

"""

b Meuni. Tfte

T Aeuis Smilacis folia hederae fimilitudinem habent moIliora,buiora tenuiora huius farmenta L, fupradidte fimilia,nullis horrent Ipinis conuoluitur arboribus,ut prior fru&um parit lupini mo
cacumine perpetuis , multis , rotundis . Hac fmilace , quadam topiariorum arte , tentoriacontraasftus moleftiam fadtitantur:foliaper autumnum decidua. Semine cumdory cnio P otob 3 ternisfin g ul ru ni ot) oli suaria& tumultuofainfomnisobuerfari traduntur.
:

futopS^* do nigrum,exiguum
cjuctriumobo

floribus in a

m
rum.

Attk "

Smilacis afpe-

Miiax aIP era Hetrufcis Hedera ffinofa,ftue T^ubus ceruinus nominatur

liij .

Hanc diligentifiimt perfecutus efi Theopbra

.

Ti

hift oril
,

ex

0fi us
lis ipfa

1 1 1 .capite ultimo

deplantarum hifioria,ubi itafcriptum reliquit

Smilax,idefl,hedera Cilicia,amplexicau,fine angulo

,

quoque affurgit ,fiutex actdeatus ,

& uelutprtthorridus tfolium beder<e,paruum

inflarjpinte
:

iuxta pediculi reti

nacidum humetlum : peculiare , qubd medium illum callum , qui

teruallaftaminea
,

animant\imfecat , prttenuem habet ,&inpediculi ducit

,

non ex eoporrecla , ut

ccztera ,fed circa

eum in orbem circumatla , ab annexu

pediculis atque folia
,

ad cau.

lem uerbfoliorum internodia confnmmantem

iulus

ab eifdem

tenuis,feq; conuoluens dependet

,

40

Flos candidus,fuauiter olens , uerno proueniens tempore :frutlusproximusfoUno,atque melothro

& maximi uu& la-

brufae uocitaU. B^acemi penftles ut hederoifunt , uerura ad labmfcam potitts accedmt: nam de eodem punio pediculi

acinorum exeunt
parutdus

Colorefiuclus rutilus
7s(ucleus durus

efi :

nucleos in uniuerfum quidem binos continet,quanquam grandior ternos,

unum

admodum efi ,

& coloreforinfecus niger

.

&

Teculiare racemis , qubdper latera caulium

fepiunt ,po{lremoq; caulis racemus

omnium maximuspropendet ,ficut in rhamno , rubo : undefit ut extremo frutlifera,& latere largtlfrublifera ifiajpecletur . Haienus Theophrafti defmilace afiiera fententia . Hanc eius radices effeplan tam affirmant , quam Hifimni %ar%am paniliam uocant De qua cum fuperius primo hbro ubi de ligno Guaiaco egimus,
latiusfcriptumfit;biceadem repetere haudopenepretium effecenfcmus.ftquidem ebfeconfcrrepoterunt leclores,qui^r

&

Smilacis Iiuis
hiUoria.

arri]iA hiftoriam,& uires legere uoluerint . Qu<e autem Smilax Uuis appellatur,ft ea non efi,cuius hic iconem exprcffimus,aliafaneinpr#fentiaadmanusnoneft,qu#magislitemfmUacemrefcrat:qudmbc,inquanibildefi

^t

<q

terquam feminis facies ,

quct

nullam prorfus cum lupino conformitatem habet .

Hdc itaque ubiqucfcrlprouenit,Jedpra

fertim in Hetruria ubi paffvmfrequentijfima inuenitur.

IncoU eam uulgb uocant Vducchio ma^giore . H&cfoliis afberamquadantenus imitatur ,nec fectts acilla arbores fcandit ,feq; conuoluit eis,proxima qutequc uinciens.-itcrtmfarmentis,
,

ftue ramults conftat,non ut altcra horridis

thi effigie:c] quibusfemen prodit

aculeatisq;

ftd Umbus ,flexi!ibus , ac

lentis

Flores profert candidos, cala

atrum

officins,

hanc plantam Volubilem nuncupant . Cuius tamen plura Mauritanis ha

etft
,

btntur genera
fit ufus,

quorum unum illud efi , quod Luptdum appellant . Huius

apud mcdicos cctatis nojlr* frcquentifihmts

addaturq; ab ifs in qudm plurima medicamenta ; nihil tamen de eo

quod equidem inuenerim , Galenus,& Diofco.

rides,alijq; uetercs
lv.it
,

hntic Tlinio effc

tam Grdci , qudmLatini authores ,pofleniatis memoria prodiderunt qnanquam non defmt , qui Lupum faiiclarmm , ab eo hoc tantum nornine demonfiratum libro xx l .cap.xv. atque ibi inter
in cibis
.

neeas

herbas connnmeratum} cjutefponte nafcuntur , quibusq; pleraque gentium utuntur

Lupulus itaqite in Germania,

conficiend.im.

Boemia,Tolonia,&

in alijsJeptentmnaLibus

regwmbus magnafane cultura in campis alitur , ad ceruifiam

Tiam,

m 1

In Lib quartum Diofcoridis.

.

SMILAX ASPERA.

10 'Hamabfijuc lupuli

foUIculis ea pararinequit
,

Duum eftgenerum , Satiuum , &Jponteprouemens . Hoc infepibus, #

,

fiutcth proucriit,illudin catnpis feritur

adatlis fubinde palis

quibusfe circumuoluit

Mfacie interfenon differunt,pra

terquam magnitudme . quandoquidem fatiuum omnibus fuis partibus adultius cft . Tlanta eft arboresfcandens
xendis pergulis apuffima :folijs uitigineis, Bryonia

& conte-

modo,modb ternis,modb

quinis diuifuris circunftantibus ajperis ,ut

.

cucumere

Sarmenta habet prdonga, afpera,hirfuta

,

& quadantems aculeata

quidem,tum

Flores editfubpallidos,racemofosq;,

&

folliculos numerofos

exiles

compaclili quadamjerie dependentes , in quibus atrum ,

,

& amarum concluditur femen

.

Lu-

puiifiores ,foUiculi

& radices

excalfaciunt , aperiunt,extenuant , abfiergunt

& expurgant
excalfaciunt ,
,

Jttqui tnriones, quibus

.

elixisutimur inacctarifs ,cumplusbmniditatis babeant ,parum

umfucant

Sunt tamen

fumentibus

&

cibus,

& medicamentum

Tsjanque fanguinem mundant,uentrem folutmt

obfiruclioncs aperiunt,necpar-

ttamcmnpaktowcuntgratiam.

Flomm,& foUiculorum

decoclum datur commode potandnmcontrabaufta uenena, fcabiem,

12

1.2

And. Matthioli Comm.

SMILAX

AE V

S.;

feahiem , Gallicam luem ,

xe s , alpbos
cy-

liciiti

nempe lichenes ,ferpigmes,impetigi & c&teros quofque affeblus qui extimam cutim Datur & infcbribus diuturhis,a locinoris inferSuprouenieniibus -Semen truum, & br.lnfcegenem pomi datum fsrril:h-acbmpor.derc,interaneorumanimalianical Menfes prouocat, & urinampellit Fiores,& foi urinam reddunt. mdefefiomhus additi,pr(lant ad iaduratos,& tumidos fwmmarum locos & ad eos,qui diffmdier
,

inficiunt

ic

alios

Jjtpuli

nocatikiwiticmmit Mefues

inter fua deietloriA facultaUs

medicamenta,ubib&c adfenfumbabet.

Eli& alwd

fquamaim yoliib*illsgenus,quod Ivpvlvs appetUtur ,foliahabc7isafpera,cucumsrismodo:fioresexiiibus folLtcidis Lupulihiftocius ab ea expurgat, ria , & aires ex los 3 rdcematiwfe dsftndentes , colore fubcinerco . Hicflauam bdem detrabit , fangumem Mtluc. dccotlusfyntpi modn,rchttes : Xtingliit . SerO cap rmo maccratus, ualentior redditur . Succus cumfaccbaro raruq; uiantur , cum gio morbo k horantibiu tneJetwr . Std profutb mirum efl,qubd co nofirne xtatis medtci tam parci

&

temeHp-afiantipmmfti mcdicamentam

%mtofa&M rte bttbn itfkftffi

ttm cuamfuccuspolcnm admijws , eapitis

quartum Diofcoridis.i
LVPVLVS.

12 Ij

jo

pitisdoloremJcaliditatecontraclumtoUit. Iecinoris>& uentriculiajlusmitigat

Syrupus exfaccharo>&eius fuc*

coparatus,utili(fimexbibeturinfebribusdbile,&jangHineexcitatis.htecMefuesdeLupulo. Caterumadinfiitutum

noflrumreuertamur

Smilacisutriufqueuirestradidit Galenus librovil.fimplicium medicamentorum yfic inquiens

,

"

Mi!ax(ficenim Smilacem uocat Galenus)ajpera dauiculisplena efi

/<tfr.

mriefurfum deorfumq; arboribus circumuo- cl. Foliagufiataaliquidhabentacrlmoni<s,&alioquifiilUsutaris,calefaciunt. Milax Leuis facultate quodamit* ut

^S

tnodo pr&dfB&fimilis efi . Tlanta

qm Gmcis ^toj* tp*^

:

Latinis Smilax afpera

& Hedera

Ciliffa

uocatur

Italis,

HedcraJpinofa,& P^ouo
Latine dicitur
:

ceruino :Germanis,Scharpfe uuinden.

Quee uero<rnh<t*w*.Gr<ece ,Smilax Uuisfiue

lenis

Nomina.

Italicd , Vilucchio

maggiorc

Hijpanice'

Corrcguela

mayor : Gallice,Lifet maior .

X KKKK.

Vbpb*

12

14
Wvprivn Jtyfi*

And. Matthioli Comm.,

RVSCVS..

CAP. CXLI.
.

SYlueftris myrtus , aliquibus oxymyrfine,aut myrtacantha,Latinis rufcum appellatur folium

myrri,!atius
,

ferc

bacca? per maturitatem rubefcunt , rotundc, a medio folio dependcntes , oflco intus nucleo : cubitales ramuli ab radice exeunt,uitilium modo lenti,fra
.

in

formam lancese mucronatum

ducontumaces,foliofi:radicegraminisiimili,acerba,&fubamara. Folia,&baccae inuino pota? urinam cient menfes pellunt, ueficaecalculos frangunt, ftillicidio urina? medentur,dolores capitis la nant , & regium morbum In afperis , & pracipitibus locis enafcitur . Deco&um radicis in uino po tum,eofdem prabet effeftus . Cauliculi recentes , aiparagorum uice in cibo fumuntur amari autem funtjfed urinam mouent
:

I(

R V

C V %*8mMiL^t&Ku

HHfcum

InLib.quartum
uere afraragi modo

Diofcorfdis.

I2IJ
Rufc,COnG<L

fimusfit,fifalittsappenfiscarntbusfumculo circumligetur ,Vungi topi Hetrufcalingua dicimus. tunonibus tamen breuioribus , crafitoribus , hirfutisq; : qui , elixi

Germinathic
,fale
,

mandtmtur ex oleo

to . C*terum,qubd non obfcuri amarorem guflui relinquant, in medtcamentis

&

ace-

potius,qudm in abis expetuntur -funt enim

ctend*urin*,aperiendisq : obflrumonibusperquam idonei.

myrfine,bocefl,acutamyrtusappellatur.

Grms,qubd folijsfitacutis,^ myrtum tmuletur ,oxyEaGr^ist,vp^dyP USco^ muocaturLatin,s,Ruicus,&Myrtusfyl

ueflris:Urabtbus,quiCubebascumrufco confundunt,Cubebe:ltalis,Rufco

10 ftamstlusbarbat&Gdbarbcra.-Gallis^Brufco.

& Tongitopi:Germanis,Brwfcb -

Hi- Nomin*.

LAVRVS ALEXANDRINA.

KkXKk

A^r

i2i

And. Matthioli Comm*

LAVRVS ALEXANDRINA.
:

^wrfM|^.
& Meum.iV^e'
'"

CAP. CXLII.

dih."

"

"

1 -^ris
(imili
,

Aurus Alexandrina folio eft rufci maiore,molliore,& candidiore femine a inrer folia rubro, cice magnkudine ramos fpargitin terra dodrantales , interdum longiores radice fylueftri myrto
: :

maiore , molliore,odorata inuenitur in montofis Difficiles partus accelerat , radice pota fex drachmarum pondere in uino dulci , ftillicidio urinx auxiliatur,fed fanguinem extrahic
.
.

&

10

Sl
tulit

laurum Mexandrinam,& Hippoglojfitm unam quidem dubittm

.

& eandem plmtam

de ijfdemfeorfum
,

effe fenfiffet

Diofcorides,ut quidam cxiflimant,

nulli

efi,quin Juperuacuum erat

diuerfis
.

atque etiam proximis capitibus Diofcoriditterfas re

folitt

dem differere
,

uel nulla in

earum notis ,

& uiribus reperiretur

;

differentia

Sed quoniam easfeorfum tanquam

cfl
.

diucrfasq; utrifque notas affignauit

;

idcirco basplantas interfe dijferre dicatur,neceffe

,

Tsjam etfi utrique

folijs

rufci reddiderit Diofcorides

tamen Hippogloffumflatuit aculeatam gerere comam

& infummo ceu linguas

exe-

untes

commendauitq;
.

fcripfit

radicem ,fuccumq; malagmatis admifceri comam ad dolorem capitis coron& modo impofitam ; Verum bic in Lauro Mexandrina nec linguarum meminit , nec aculeorum efolijs prodeuntium : tradidit qui-

&

dem hancfolia habere rufcofimilia ,fed maiora,moUiora ,

rufco fimilem
,

& candidiora

ramos dodrantales ,

in terramjparfos

radicem

odoratam . Cui uires tribuit ad difficiles partus , ad urin<e flillicidium, maiorem tamen , molliorem , 20 adfanguinem extrahendum . His accedit , qubd (ut Diofcorides teflari uidetur ) Laurus Mexandrina fruftum fert ru-

&

&

brum

ciceris

magnitudine , interfolia , non autem in medijsfolijs , ut hippogloffum ,

& rufcus

Ex bis itaque tum notis,

tum uiribus,qu& in hifce duabus plantis maximi pugnare deprehcnduntur , omnibus abunde conflare arbitror , hallucinaeandem effe plantam . "No s equidem hanc , cuius hic figuri eos , qui putant Laurum hanc ,& hippogloffum unam ram damus,ueram ac legitimam Laurum Mexandrinam effe cenfemus,qtm(ut piBura pulchri demonflrai)non parum ab

&

hippogloffo differt

Huic alteram adiecimus

qu<e

& ipfahaud

dubie'

mfdlor ,fuerit Laurus Mexandr'ma,fihuic fru-

innafci concedamus . Lauri Mexandrin& uires memoriA prodidit Galenus libro v I . fimplicium meLauri Akxan- b~tum in medijsfolijs drinx uiresex dkamentorum , fic inquiens . Lauriherb<e,quam&LaurumMexandrinamappeUitant,temperatura euidenter efl ca-

S al

"

lida

&guflantibusacris fimul &fubamara

:

efl

potaq; tum urinam , tum menfes prolicit

:

Tlanta Gr&cis JVpwi **mkiV

.

J> > Latinis Latirus Mjexandrina dicitur

Mabibus , Gar Mexandrk

Italis

Lauro Meffandrino

,G

a*pfow*.

DAPHNOIDES.
,

CAP. CXLIII.

DAphnoides cubiti altitudine fruticat

ramis flexilibus , obfequiofisque,muItis , a medio furfum

uerfusfoliofis:cortexfupramodumuifCofus ramos ueftit:folialauri,graciliora,& molliora, fra&u contumacia,quorum guftatu os fauces incenduntur flores candidi : bacca,cum ematuruerit, nigra radix inutilis nafcitur in montofis Pituitam extrahit folium recens,uel aridum in potu : men

&

fes ciet

& uomitum

caputinanit commanducatum ftemutamenta mouet . Baccje quindecim po:

^Q

tx aluum refoluunt

KMfrn.

CHAMAEDAPHNE.
,

CAP. CXLIIII.
:

ramulo conftantes , rectas , tenues , lames fofemen rotundum,rubens,annexum folijs. Illmuntur capitis doloribus trita folia , & ftomachi ardores mulcent ad fedanda tormina cum uino bi buntur . Potus cum uino fuccus menfes ,& urinam ciet idem facit peffo appofitus
fingulari

CHamsdaphne uirgas emittit cubitales

lialaurifimilitudine,lxuiora

multo,ac

uiridiora

"r^j.phnoides,quamofflcin#,&herbariorummlgusLaureolamuocant,frutexeflmlgarisnotiti<e. Trouenithtec

ChamLdaph - jjrfrtquens in uallis jlmm& monttbus Tridentino agro

nes confid.

& ubiqueferi locorum

.

7{am

&

in

Germania, <& in Boemia,

acerrimo gu-

atque

alijs plerisq; in locis copiofa uifitur,

:

nuUis prorfus reclamantibus notis

Cubitaltbus enim affurgit uirgis,flexilibus,

,

obfequiofisq;

folijs

numerofis ,furfumffetlantibus , lauro fimiiibus ,gracilioribus tamen ac mollioribus

efl
.

Multorum

fiu
er-

quin

& ramorum cortex admodum tenax

effe

Hinc itaquefit , ut eos errare toto azlo deprehendatur,qui putant

loco dtfjiremus
.

Me

mm ^a uritanis uocatum
h<ec

Daphnoidem quandoquidem Me%ereon ChameUa efl,de quafuo

Tor-

ro Cham&daphne , quam.Laureolam

marem plerique cognominant ,folijs acfrutlu a Daphnoide non longe dijfert : uerum

tantum intercedit dijfcrentia, qubd Cham&daphne ftngulari rctlcq; caule confiat , cuifolta circumquaque prominent, adeb ut in cacumine in orbcm umbelU inflar diradientur :femine inde prodeunte Daphnoidis modo. C&terum, qubd uoca-

ueritTlinius
effe

Chamadaphneneam clematidem,quam aliquiFincamperuincaappellant

.

credidere

quidam hanc Diofcoridi

cbam&dapbnen

Sedprofeffb tjfaUuntur : errorq; omnibus euidentior fiet,

quam utpluribus explodi poflulet ,fi modb con-

"

in Lib. quartum Diofcoridis.

1217

DAPHNOIDES.

d contemplentur ,

& conferantur

not<e

fcntauitChamxdapbnenhb.xXl
ideo non temeri

1 1

qmbus repne Tlinius libro xx l.cap.x I , quibus Vincam peruineam defcripfit x.cap.Xv.FerumTlimo,qubdclematidifoliafintlauri,uideaturq;bimilis laurus,
.

&

eam Cbam&daphnen

dici placuit

Sunt , qui LaureoUfruEium Tiper montanum uocent , quanuis rufti-

as .Ananienfibus ml aliudfitpiper montanum, qudm Diofcoridis granum Gnidium , ut infrafuo loco dicemus . Dapbnoiexcitcnt . Dapbnoidis , dis recevtiafolia contufa illinuntur utiliter ifchkdicis tam diu quoufque ruborem , aut ueficas

&

ger- chamsdaph Cbamtdapbncs iino tantum capite meminit Galenus libro v I .\imp.medicamentorum ,ficinquiens Channedapbnes quod Dapbnoides nuncu- nes uircs. mina tenera edi quoque affolent. TL[\ autemperfmilis uiribus lauro jLlexandrim : fuutfane
.

hnoJdisA
-

&

pant r

> Latinis ittm Daphnoidcs , Tlanta , mut Grxcis U^wlit f 1

& Laureola nominatnr

Mabibus , Daphnidesdta-

KKk

i is>

I2l8

Aud. Matthioli commu

CHAMAEDAPHNE,

Nomina
a k'k ttT^u< Si %gj %otvttfnf.i. non acutum,&iunceu.

lit

Laureola

Qu& uerb ^<T;>ra Grxce , Chamxdapbne pariter Latini dicitur : Arahici , Cham&daphnes : Italici, 10

Cbamtedapbne

ew^a^oV.
ELleborum album
,

VERATRVM ALBVM.
Latini ueratrum
:

CAP. CXLV.

album uocant, fcrt folia plataginis , aut beta fylueftris fimilia,fed breuiora , & nigriora , rubefcentia caulem cauum , quadrantalem , tunicis conuolutum, ita Meum & Cat. qnas abdicat , cum arefcere incipit , radicibus nititur multis , tenuibus , ab oblongo , & exiguo capite b Meum.aVe' ceparum modo exeuntibus nafcitur in montibus,& afperis Radices roeflibus colligendae Optimum d9po'at ,ffiiKov tTITCdplvof habetur candidum,friabile,carnofum,modice extentum,nec a tamen iunci modo mucronatum, quod neque cumula b frangendo puluerem emittit,& tenuem habet medullam , guftu non admodum feruens , neque falite ialiuani atGalaticumautenet Cyrenaicum Primatum uamfubindeciens.huiufcemodiautem ftrangulac. trahens.
. . .
.

I.

tem,

9
1

Iu Lib quartum Dioicondis

.

ELLEBORVM ALBVM.

jo

difcutiunt. par tioneautem uarios extrahit humores . Collyrijs admifcetur,qu;ecaliginem oculorum polenta lubaexcitat : mures interficit,cum melle & pellit,fternutamenta necat,menfes impofitum tus ptifana: iucco, aut haaut fefama, cum ieiunis per fe , & Datur . una coquatur &um abfumit carnes,fi forbitione . Cogitur cum pane, \icx , aut lentis cremore , cum aqua mulfa , aut pulte , aut quauis alia diligenter tradita eft , cum ab his qui de medica ita inafTatur . Praeparatio corporum,ac ui&us ratio Ennenfi,cui nunc aflentimur quippe loncius potione fcriptitarunt , tum maxime a Philonide Siculo rationem exponere. pumnimisefletin hac prsfertim editionede materia,fimulmedicam curandi cibum dan prarcicremore , aut paucum antea halic* copiofo aut forbitione , pultis Dant nonnulli in aut ii ualeimminet fufpicio ftrangulationis quibus , praefertim , pientes , ftatim ueratrum offerunt ijs minatur , quod cibo munit.s non intemnido corpus infirmat hoc enim modo deiedio nihil periculj
:

tem,& Cappadodcum candidiora,& puluere quodam obfita, celerius ftrangulatus mouent .

Vomi

&

peftiuemedicamencumcorporibusoffe^^

1220
ew^m^aim,

And.Matthioli Conirri
VERATRVMNIGRVM.
CAP. CXLVI.
fu:

ELleborumnigrumappellaturmelampodion^quoniamcaprarumpaftor nomine Mclampus

folijs fphondylij proxima,fubafpera,nigriora,pluribus diuifuris incifa
:

rentes in fe Prcetidas primus purgaffe , &fanaftefertur . Folla ei uiridia , platani fimilia minora,
:

caulis afper

flores in
:

purpura

albicantes , racematim cohserentes femen cnici , quod in Anticynt fefamoides uocant quo deieclio nes moliuntur Radicibus cohserct nigris,tenuibus,a capitulo cepK (imili confibratis,quarum eft ulus.
.

Meum.
'
'

ho,-

T
'lo "^ficc!s 1

Incollibus,afperis,& a fitientibuslocisenafcitur.Optimume(t,quodex huiufmodipetitur terris,uc cx Anticy ra . Nigrum inibi probatiffimum gignitur . Eligi debet corpulentum , plenum in quo te-

&

lli,'

'

nuisfitmedulla,acre,guftu,feruensque:cuiuftTiodieftinHelicone,Parnafb 5 &AetoIia natum:atta- ic menHeliconiumpracellit. Veratrum nigrumpurgat uentrem,detrahit bilem pituitas^ue , datum

per fe,aut cum fcamonia,& tribus obolis fiue drachma falis . decoquitur uel cum lente,& iufculis } qux

ELLEBORVM NIGRVM.

purgatioms

InLib.
purgationis cauft fumptitantur
rijs
.

quartum

Diofcoridis.
:

1221

Prodeft morbis comitiaIibus,melancholicis , infanientibus,articula Menfes inditum trahit,partus necat purgat fiftulas irapofitum , & tertio die derraclum . I tem contra grauitatem auditus in aurem demittitur , ibique in alterum , aut tertium diemeilefinitur. Scabiemfanatillitumcumthure,aut cera,& b pice,&cedrino oleoruitiliginibus, lepris , impetiginibus ex aceto medetur dentium dolorem collution<: mitigat Erodentibus medica mentis commifcetur hydropicorum uentri utiliflime imponitur fa&um exeo,fariua hordeacea,& uino,cataplafma. Confitumproximeradicesuitium,uinumpurgandifacultatedonat. Huius refparfu domos expurgari arbitrantur: quareinterfodiendum ftantes Apollinem,Aefculapiumqueprecantur , ac uitant aquila? uolatus aduolare enim non fine periculo tradunt nanque fi auis eftbflionem elio lebori confpexerit, moriturum qui fuccidit,augurium eft Celerirer effodiatur oportet ,quoniam halitu caput aggrauat.-quapropter ad id arcendum, foffuri allium praefumere,& uinumbibere confiieuedoloribus
,

& refblutis

b Meum. <>'#? "**?* L ?"

c

rymapim*

runt : nulli ita noxse opportuni redduntur . Veratri albi

modo emedullatur

ELLEBORVM NIGRVM ALTERVM.

Elleborttm

1222
Elleborfutriuf qucconfid.

And, Matthioli comm.

Latinis dicitur,tam album,qudm nigrum omnibus, nifalhr ,

T? L\eborum,quod & Veratrum

notum eft in Italk . Et

ij efuanuisinibiunum tantum Elkbori albi eenus inueniatur ;nisri

utfiore diflinguuntur ; ita etiam uiribus inuicem dijferunt
cillia
.

tamen

tria nobis

comperta funt gencra.

Vnum
.

quidem ftoresprefertpurpureos,qualesfuo reddidit Diofcorides : alterum uerb candidos: tertium denique hcrbaceos

H&c

quandoquidem alterum ,

& tertiumgenus adeb uiribus imbe,

funt,utfere nihil ad aluum deijciendam pr&ftent

effet

Id quod faclopericulo didici , cumprimam ellebori genmfloresfediluto

rens purpureos nobis non

ad manus . Huius radicum

ex more noflro parato,byeme etiam media

& magis urnoflris,

gente frigore(etfi id improbent medici)pr&parata prius diutius matsria decoclis , acfyrupis ad idfacientibus, pluresquar

tanafebre laborantesfanauimus .

%unquam enim,quod meminerim,boc ellebori dilutum

,

dedimus quartanarijs

quin ex unica ajfumptione,uelfaltem altera

Deo iuuante ,fuerint adfanitatem reflnuti . C&terum albi quoque eUebori dilutum exhibuimus quibufdam melancholicis , magno fanefucccjfu : nidlo tamen mgrotantium incommodo, nullaq; noxa.
fortajfe fit il-

Qiwd non alia ex caufa euentffe putauerim,quam qubd in Tridentino agro,alijsq; circiimfimtimis locis , ea

liusccslitemperies,utnonadebperniciofisfacultatibusfcateatutrunqueeUeborum,quemadmodumiUud,quodincalidioribus prouenit regionibus: tametfi non dubitauerim etiam utriufque acenimam uimreprimi,ac corrigi proprijs quibufdam
additis medicamentis
.

Tarandi modum , ac etiam propinandi defcripfimus libro tertio noflrarum Epi(lolarum , ad Gior-

gium Handfchium Medicumfcribentes . Vifuntur nigri uninerfa genera Martio , Aprili menfibus uno fiorere in amplifjimafylua,per quam tranfeunt , qui Goritia Labacum CarnioU urbem proficifcuntur , ubi
tio>prope urbem quamflair uocant

&

& eodcm loco & nospr&flan

lin

tifiimumf&pius legimus . Trouenit quoque EUeborumflore purpureo cbpiofifiimum in jLuftria fuperiori non longe d
.

unde quotannis ad me iUud mittere folet Excellens Medicus Martinus Stoppius Flan

drus . Turpurei radices nigriores

fteclentur
.

, camofioresq; c&teris habentur : ckm aliorum generum radices ut plurimumfubalbid& Mquifacies non omnibus eadem eji . Turpureum enimflorem gerenti , numerofafuntfolia,robufla,&fatu- 2

rate uirentia.Eafeptenafimul ex apice robufli canaliculatiq; pediculi qui quoque plures in uniuerfa planta habentur , pro

deunt .

Mquifex , qu& utrinque terna exeunt,in exortu fimul

coniuncla ffetlantur

Quod uerb medium cft , perfefo-

lumfine comite confiftit . Caulemgerit h&c planta cubito paulb breuiorem , rotundum ,glabrum , acfolidum :flores ro~
farumfigura,inpurpuraalbicantes,iquorummedio interalba qu&dam capiUamenta 0U0 exoriuntur ftliquuU inuicem
coniuncla corniculi figura , in quibusfemen oblongum concluditur
:

radicibus nititur numerofts,longis,tenuibus',faturati

:

nigricantibus , tenui intus m<ttrice,& d bulbofo capitulo d quo caulis exit prodeuntibus

amaro , acriq; guftatu,& qui f<t

Tertium uerb genus quod
diffetta
,

ciUflomachum moueat ; odore

infuaui,ac ingrato

&pr&fertim ubi exenterat& radices ficcefcunt . C&teriimgenus altediffert,

rum,quodflorem candidumprofert,nihilprorfusfacie d pnsfcripto

nififlorum colore

nos fceminam , aut pfeudoeUeborum appellandum cenfemus ;foliagerit dig itis nouem ad pediculum ufquc
Cynocloniferimodoyfed longioribus
diuifuris
,

aconiti

nigricantia,circumquaq;ferrata,& $ longoplanoq;pediculo, cauaper

:

me 3

dium excurrente linea ortum ducentia . Caulem edit uegetum ifubafperumq;

fubuirides , quinque aut plures, emergentibus i medio corniculis acuminatis

flores c&teris fimiles

fcd berbaceo colore

& utrinque compr&Jfis,in quibus femen conti-

netur

B^adicibus coh&ret numerofis , tenuibus,palmari longitudine ac etiam longioribus,colore nigricante,& perinde,ac

:

in alijs d cepaceo capitulo ortum ducentibus

odore pariter graui ; &fapore ama.ro, acuto , ac naufeabundo : "l^afcitur in

montibus
tcntia danata.
j

& comaUibus. Germinat omne genus Ianuario,&Februario ,fed Martiofloret,f&peqne fno germinatu ni.

Herophili fen uesperforat

Herophilus antiquiftimus medicus eUeborumfortiffimo duci&quabat : concitatis enim intus omnibus,ipfum

errauijfe antiquos parcius

n p ri mjs ex i re ^icebat . Ideo

idpr&bendo,cum

celerius

erumperet,quod daretur largius . Sei

b&c Herophdifententia nonplacet noflr& &tatis medicis , neque etiam nobis , ut que plunbus damnari ,
%Ueborus mger boues,equos,& fues necat :proinde
dices demorfts u ferpente quadrupedibus mirifice
id in pafcuis cauent
,

& explodi
,

poffit.

quanuis album innoxie depafcantur .

Tsjjgri ra-

medentur ,fi recentes in uulneris ofculum ,fublata d carne cute , imrnitquin

tantur , qubd ita eiaculatum reuocent uenenum

tJa
,

& iUud idemprodeft,fi gregi

peftilentia ingruertt

in

auribus traie-

uelpeBori infixa radice

Qua ratione dutli credidere nonnuUi , id etidmnum in hominibus fie'ripoJfe,qubdfi in perpeflilentia tutos reddat , qui geftauerint
.

foratam calcanei cutem nigrum elleborum inferatur , eos omnino d

EUebori fe

men,J.rifloteleauthore,coturnictbusgratiJfimumefl:quamob caufamantiqui eas abdicaruntmenfis.qu& tamen hodie

da reprobata. magnopere expetuntur . Torrbnon defunt t? recentiortbus , quiputent nigrum communis ufus Elleborum,cuiflores herbacei infunt , non eUeborum , nec eiusjpeciem ejfcfed eam fane plantam,quam Columella,& Tlmius Conftliginem uocant,

quamq; adpecorum pulmonariam curandam ,peftilentiamq; arcendam fummis laudibus ejferunt , hoc tantiim puto argumentofieti,qubdfcripferint ij,fi in morbofi quadrupedis auricula conftliginis radix inferatur,perforataferro prius aure,om

nem morbi uim eb confiuere,& per illudforamen peftilens uirus elici . Siquidem cumpaflores huius &tatis
id

obferuauerint,

totum(ut nos quoque paulb anti dix imus)pr&flari tantum

illius

eUebori radicibus

exflimauerunt hoc ueratri nigri geeffe.

nus , quodflores rubentes non proferat>uel(ut Diofcorides inquit)inpurpura albicantes , fed herbaceos , confiliginem

Sed ij , mea quidemfententia ,faUuntur : quippe jlbfyrtus ,

& Hierocles idempr&fiarc nigrum ueratrum affirmant

. .

Qui

busetiamfubfcribitTliniuslib.xXv.cap.v.bisuerbis. "J^igrum ellcborum pecorum,&iumentorumpituitasfanat,fur

culo per aurem traiecio,& poflera die eadem hora exempto.h&c THnius
filiginis ,fed
effe

Ex qttibus utiqite perjpicuum fit,non modb conejfet

etiam ni*ri ueratri radiccm h&comnia

efficere pofje

Vanumprofeclb

dicere, exempli gratia ,fabinam

calamintham,uel contrd,qubd utr&queremoratos menfes eliciant . quaft natura adebfuerit auara, ut unicuique morbo
,

rumgtneri unum tantitmgenuerit medicamentum , cum tamen nuUusfit morbus

cui

mnumeras non creauerit medicinas,

hifloajfererc poffinr ,mratrum
ejfe

uno

& eodem ordineadhibendas

jldde etiam

qubd ciim nuUus extet author,quod ego inuenerim,qui Confiliginis

reftc
ij

riam defcnbahneque una quidem nota eiusfacicm repr&fentet , non uideo , quomodo
ftriufuseJfeConfiliginem.

no

Sciant itaque uelim,qui nigrum hcrbacei ftoris Elleborumidcb Confiliginem

contendunt, <j

quodpeflilentibuspecorum morbis pr&fins remediumfihfi eius radixauriculis,& alijs corporispartibus infiratur, idfuccejfit

InLib.
etfflu

quartum Dioicondis.

1223

longi meliori
.

efftci, fi

rubentis floris elleboro idemfiat,citittsq; expurgari uirus illud pefiilens , qtibdhuic uires infint

ualentiores

Hnrum quidcm opimonem ut ptani fequitur Fuchfius uir doclifjbnus in libro dd ^mpofitione medicamento
;

rum quem poflremb auclum edidit

ita

etiam idem , mco iudicio,inma*afeflo tUorum errave uerfatur . C&terum bic non

efifiUntio dtffimitlanda ineptafatis,&

citffimi,ut eius teflantur fchotia,qtt&
flri

uana,meo quidem iudicio , de nigro utratro opinio

Vgoriis Solerij

uiri alioqui

do-

yonis Sole-

nupcr inpriores Mtij libros edidit . Is enim inpr&dtclisfchotijs cenfet,Elleborum no " opimo ex-

ufus tam illitd,quodflorcsfert rofarum

modo purpureos ,

qitdrn

quodatbos ,

ejfe

lycotloni,uel cynoBoni aconiti fpecies: p

.

quod uerb herbidos bahctflores,Tlinij

probet
,

& ColumeUx Confitiginem,aliorum tudiciumficutus

.

Qnpd quibus rationibus com-

e.x eitts

uerbis,qu<e

modb referam .cognofci potcrit

Si

quis,inquit,commemoratarum iam plantarum radices di-

ligentcr exptndat,mbit itlascum nigri ueratti radicibus('jU,tefle Diojcortde , cep& modo bulbofis fitnt , erumpentibus ab imo earum bulbo multis radicibusjcommune baberc muttb euidentius comperiet , qudm ut pluribus dcmonflrari nunc de beat . Taceo nuUum ex bis ptantis dum tteUuntur,capitis dotorem ob uaporum balitum concitari,ut ipfe miUiesfum exper tus,id quodin nigri ucratri ettulfione tefiatur Diofcoridcs . Ex bis igitur cenflat , nullam harum trium plantarum ad ni-

grttm ueratrnmfatts aptipoffe reduci

neris
.

quin duaspriores aconiti tycoclonipofiremasfpecieseffcpoflremam herbamfuige

in

bttc Solerius

Quibus uerbis eum

me egtffe , licet non aperti,meamq; oppugnaffe fententiam ex hocplani

reperiri nigri ueratri genera

conij.

ch,qubd nuUits,quodfciam,ante nosfcripferit,tria in Italia , ac priuatim in Carniola

qtte id certi &gri fero,qttbd libenter

Ts^e

audiam, indics nouasin re berharia proferri fententias . Velim tamen id liberius,aper

.

tius,&firmioribus tum rationibus,tum aucloritatibus fieri

ctli dilucrepoffe (f>ero,utpote

[{edeo

ad Solerium , cuiusfani hac in

re
.

argumenta me fa7s(am falfum effe,

qu(pace eius dixerim)leuiafatisfint ,

illa
,

& prorfusd ueritate

:

defcifcant

ac nimisfortaffe temeri diclum arbitror,qubd EUcbori genera

quorttm fuperius meminimus,ncn mittant radices ( ut

2 O Solcrius afferii)tenues , nigras,d cepacco quodam capitulo pendentes, ac confibratas

cum omnibus non modb

:

rci

herba-

ri& peritis ;fed etiam pharmacopolis,ne dicam lippis,& tonforibus,manifcfiumfit,nigri uerztri communis ufus radices non
aliunde ,
effe
,

qudm d bulbaceo quodam tuberctdo omni ex partependere nigras ac

,

graciles

non autem cep& modo bttlbofas

licet

& ab imo bulbo multas erumpere

effe,itt

ut iUt pronunciauit .
,

Vndefacili adducor,ut credam,fi

ingenui dicere quod

fentimus,Solerium aut Diofcoridis ieclionem luxaffe

aut

eam minus recli percepiffe , autparum adbuc rei herbari& gna-

rum

quiforti in ea re non

mtdtum laboris infumpferit . Qubd autem(ut idem ait)ex hoc noflro eUeboro,dum effo-

ditur,nuUus ob

uaporum halitum cipitis dolor concitetur ,

effe

& ob hoc
: .

me .

J^eque enim mirum alicui

debet , cttrid non faciat

iUttd legitimum effe non poffitmUa b&c efi ratio apud quoniam Diofcorides non dicit,qubd EUebontm nigrum effo

dientibus capitis dotorem inferat ,fed qubd halitu caput aggrauat

Quam

nimirunt grauitatem id

cui (los purpurafcit,

$o

uenttts aduerfaparte (hiret. tanquamcterisacrius,apudnosfkpiusexcitat,prafertimfi ligone uutnerentur radices , Id quodfortaffe in J.nticyra,Helicone , Tarnafo,& Jtetotia ualentius prxflat . quandoquidem,Diofcoridis teflimonio^ ijs
in locis

&

acrc gtt(lu,feruensq;

& omnium probatiffimum gignitur climatis

.

illitts

ratione

quod in Galliafortaffe,&in Ger-

C&terum qubdpriora nigri EUebori genera , qu& flore tum purpureo , tum atbo conihi ptani flmUaconiti cynotloni,uel lycocloni fint jpeciesQtt Soleritts fibiperperdm , mea quidem fententia , perfuafit )
tnania
cceti

inclementia non cuenit .

abfitrdius

uidctur,qudm ut ab aliquo approbari poffit ,

fimiinnotuerunt,funtq;caulefilicisfimili,cubito longiore

& debcat Eafiquidem aconitorum gcnera iam omnibus & radicibus adeb tenuibus utfquiUarum marinarttm
,
,
.

clarifcirris

eas comparatteritDiofcorides

Qu&fanl omnia in nigro ueratro commmis ufits nmquam quis tnueniat Hucpr&terea qubd proprio fungatur illud accedit,qubd nobis iam miUies experimento compertum efl,nigrum communis uftts ueratrum ,
.

mttnere

emoUire , atrabiliarios omnesfanare morbos ififtulas caUo induratas tribus diebus impofitum

40

camcm in ulrem demiffitm auditus grauitatem auferre : fcabiem,uitiliginem,lepras,& impetigines iUitttm emendare EUeborum pr&ditum cffe> in conceribtts excrefcentem abfumere . Quibus tamen uiribus non Monitum cynoclonon ,fed
:

& purgare &

in

au-

feffo e[i

Exhts itaque omnibus abundiperfpicuumfieriputofin hoc

Solerij

opinionem prorfits exptodendam cffe: etfi idem

ConGliginis
conCid.

inalijsquoquenonpaucis,meoiudicio,faUideprehendatur. Sediamnosquoquede

ConsIligine

noflramprofera-

musfententiam

Ea quidem nobis baUenus incompertafuit , qubd neminem

.

exfcriptoribus

tam ueteribus , qudm recencuiusautboritatefretus

tioribus inuenerim (utfuprd dixi)qui eitts notas memori&prodiderit

Mque adeb hincfit,ut non aufim ego afferere pian.

tamiUam,quamhic depingi curauimtts , effe ueram ac legitimam Confiltginem .neque enimefl, planu radtces per popim eam radictbus ,fotijs,caulibus ,floribus autfeminibus comprobare Verum qttoniam buiufce non paruct pecorumputmonariam atque etiam alios morbos curant ^cUebori nigri modo ,
auriculamperforatam infert&
,

50

affirmanter ejfe diclum, Tlinij Confiliginem pr&feferat . non tamen uelim hoc tefltmomum adfcrt ideoq;pfeudoeUeborumcamappeUarelibuit. Hancuerb ptantam Hieronymus Tragus,cuiusf&pe utmedmrtterettam &probat Gefnerus ,putat effe legitimum Veratrum nigrum . Sed is ut in haceuidentiuserrat,qudm berbarum referre longum effehdperitts in reberbaria uerfatis ofiendt debeatftta in multis alifs plantis,quorum numerum ad duttm palmoexbibuimus imaginem bic cuius , itaque Tianta . faciie cognofcitttr uanum atqtte leue iudicium babutffe quadantcnttsabrotom . fio babet longiufcuta,tenuia ,

mihi oriturfufpicio,anfortaffe ColumeU&

&

rmn longitudtnem afjurgit

caulicutos emittit tenues ac moUes .folia

moris fimiha. radmbus : ex quibus prodeunt capitula obtonga,ruborum tn Bohcmia,pr&jtraliquantb nigrioribus . vturtma nafcttur gns,nigrum ueratrum &mutantibus , tenuionbtts tamen , elltboro ntgro-.pnuatim magnojiictimin agro Tragenfi.Eautuntur omnes illius regni tum medicutum pbarmacopwi pro M\m>n,ut Mtjues EUebori uiribus iam aliqutd dicamus . ceffu ad pecorum morbos . ^ettqttum autem efi,ut de utriufque
res profertbupbtbalmi,paulb maiores

mtiturni-

&

tQ

reu fujfocare poffit : tdctrco ommno infuo de mcdicamentts dciecloruscenfuprodidit,mortiferHm efi,qubdfacilebomtnes Quodfane decretum nonmtUos corportbus . tantitm . -Nigrt tamen uJ,mprobat,fed m uaitdHfimts ctendtim effe pr&cipit audeant;fed &nomen abhorreaut.

^^

adebperterruitmnonmodbfittsmedicamcntisElkbortmadmtfcerenon
rtdendo potitts timore

Veruy

ufqueadeb eUeboro refragm debeant f ,odam ducuntur,qudm qubdiure

Siqmdem egotejiar, poh

1224

AndMatthioli Comm,

PSEVDOELLEBORVM,

fum > mefexcentisferme bominibus nigri ellebori dilutum exhibuijje nullo prorfus incommodo : atque etiam eiufdem diluti 10
faciendi rationem qudmplurimos docuiffe medicos,qui ,faiofubindepericulo, ejfetlum confecutifunt,unde ingentes miht

gratias retnlerunt

qu& meritb debentur elleboro . Traftat quod,euulftsftatim radicibus , interna repurgatur matrice,ftc

caturq;inumbra

Harum puluis diluto longifortior eft : ob idenim non daturnifi

robuftts,
.

&ubi

obcalluerit

morbus.

Troinde de eo itafcnptum reliquit J.ttuarius in libro de compofttione medicamentorum

Veratrum nigrum , atram bi-

lem flauamq; i toto trahens corpore deorjum , nec tamen citra uUam diiftcultatem peUit
tibus
,

Ideofebribus ctrcuitu repeten-

& diuturnis obijcimus

Datur quoque injanientibus : altera caluaria parte ,

& fubter caput diutini cruciatis com

eft

modijfmum : pnsfertim uijceribns > uiero 3

&

ueftcs,

deieftorium medicamen poJlulantibus.Maxima autem eius uis

pe-

culiarittr

In Lib.

quarmm Dlofcoridi^
OPHRIS,

z25

10

culiariter educere

quicquidfanguini commiftum

eum corrumpit . Ideo ueterafcentibus arquatis morbis utilc :

& qui-

bus infuperficiefummatim ajperitudines emerferunt,uelut lepris , impetiginibus

borantibus accommodatumefl . Datur fcrupulorum ternumpohdere
bris,aqua
,

& horumfimilibus

elephantict

quoque la

paulum maceratis : pojiea cortice

detratlo

&

in

umbra

ficcato

aut paulbplus minusue. Fitificcis radicumfiqu& in ipfafubefi medulla , proietlaq; tenui ,

Exhibetur autcmexpaffo ,& acetomulfo : uemmfuauitatis gratia ,qimhmex odoratis feminibus inferenda. Siuero antiqui efficacioreni alui deieclionem moliri fn in animo , fcammonij pauxillum adijcito . hatlenus Atluarius . c&terum
Medici albi ueratri puluerem propinabant cornitialibus , melancholicis , uertiginofis , infanientibus
fis,podagricis,refolutis,hydropicis,& elephantia .
,

limphaticis

conuul-

membrorim q; tremore affeclis.fed iam eim exoleuit ufus , qubd in pullllll

uere

izz6
tri

And. Matthioli Comm.

in lixiuio dccoBa albi uera~
.

uere nonftnepericulo daripofiitt&fteius dilutb qudmplurimi abfque incommodo utantur .

radix,pediculos,& lendes necat

.

Decoquitur in laEle ad mufcas perimendas . Klanqite ubi deguftauerint , paulb pojl

emoriuntur

Mures quoque necat ,

& gallinas

Taratur radicum albi ueratrifucco arte quadam uenenum pr&fenta gallintt

neum, quo

illinendis fagittis quibufdam in locis

utuntur uenatores . Id,ut nosfepe in brutis animalibus,& gallis

ceispericulumfecimus,ubifanguinem contigerit,fa61o cumfagitta uulnercpattlbpoft uulneratum animal

riim enimuero

. Vcme in non paruam adduxit admirationem,quod deuoratum,nifi magnafuerit quantitas,nibil fere incommo-

interficit

di ajferre foleat

Idcoq;eoipfouefciuenatoresadfirmant Hifpani,cumpurgationes moliri cupiunt

,

Odidq; nibilmi-

rumfiferime carnes hoc uenenigenere infecla

Ellebori utriuf

nihil prorfut

comedentibus obfmt ; uerum ubifatlo d iaculo uulnerefan-

quc

uires

cx Ferdinando primo

Gi-.

uenenummllo alio aniidoto feruari animal poteft,nift deuoratis cotoneis malis . Idquodd Ccefare Domino meoclementiftimo,pluriesaudim. Ellebori utriufque uires pofteritatis memorm tradidit Galenus lib.vi .fimpl.medic.fic inquitns . Elleborus uterque tum albus , tum niger extergentis fimul excalfacien-

&u

'

n* f e immifctterit
'

10

&

tiseflfacultatis

Quamobrem adalpbos

impetigines,fcabks

leprasq;

accommodi funt

Quinetiam niger ,fiin

fiftu-

lam callo induratam demiffus futnt , duobus tribusue diebus callum detrahit . Dentibus prodeft cum aceto

colluentibus.

...

Suntautemintertioordineexcalfacientium,&deficcantium. Torrbnigerguftucalidiorefi,candidusfubamarus.Ha

ptio^&uires/ clenus de utroque EUeboro Galenus . C<terilmqu<edamplantareperiturdrecentioribus Ophris appellata,quccfolijs tnaximi album ueratrum reprafentat . Duo tantum hcecfolia profert : interquce caulis erumpit , capitulis quibufdam ob
longis in uniuerfum refertus: quibusflores exeunt candidi
,

exiguis linguis fimiles

l{adice nititur gracili ,

nonfme muljtrabtbus,
2

tisappendicibus

odoreprceftanti.Trcefertur uniuerfaplanta ad denigrandos capiUos,fracluras fanandas,

,

&uulneraglu:

Nomina

tinanda

Illa

planta,qud Grczcis i h*i$o?os Mvx.it

Latinis EUeborus albus ,

& ueratrum album appellatur

Cherbachem,feu charbech abaid : Italis,EUeboro hianco : Germanis,Vueis nief%uurfzj Hifpanis,Verde gambrc blanquo,

<& yerua de ballefte : GaUis,Viraire,Verarum,Veratre,& EUebore blanc . lUa uerb , quce ihxi^os y.ih*s Grac,EUeborus niger,& ueratrum nigrum Latini dicitur : jrabic,Cherbachem,feu Charbech afued : Italici, EUeboro nero: Gtrma.
nkeiChrift uurt\: Hifpanic,Verde gambre

negro,& Elleboro : Gallic,Viraire,& EUebore noir .

sunitMMtitty*.

SESAMOIDES MAGNVM.
,

CAP. CXLVII.
purgationibus mi-

SElamoides magnura in Anticyra elleborum uocant quoniam albo ucratro in

lceatur . Simile eft fenecioni
,
:

aut rutse : longo folio flore candido radice gracili ignaua : femen guftu amaro,ca?tera fefamae fimile . Ventrem detrahit . datur tritum ad bilis,pituitaeque deie&ionem,
:

30

quantum tribus digitis capitur,addito ueratri albi fefquiobolo,ex aqua mulfa

z^w>.

SESAMOIDES PARVVM.
:

CAP. CXLVIII.
:

SEfamoidi paruo cauliculi funt dodrantales

folia coronopi,minora,hirfutiora
:

& in

cauliculorum

cacumine capitula florum pene purpureorum,medio eorum albo femen fe(amse,fuluum,amarum: radix tenuis . Detrahit bilem,pituitasque femen ex aqua mulfa potum dimidio acetabulo illitum ex 40 aqua tumores,ac tubercula difcutit . Nafciturin afperis.
:

minorisfefamoidis nnUam nos habere cognitionem necinueniffe quenquam,qui unum,aut alterum genus oftenderet , traclu tamen temporis fatlum eft , ut minusi folertifiimis reiplantarw indagatoribus rcpertumfit , notis omnibus perqudm belle aftipulantibus , ut ex hac imagine quiHanc ego Iacob jtntonio Cortufo Tatritio Tatauino refero acceptam.ueritm an Maius ex jtn fpiam conijcere poterit

^Ametfi in Commentarijs noftris antea editis,fcripftmus maioris ,

&

ticyrainItaliam,haclenusalhtumfit t mihifaneincompertumeft.

HocGr<zcis%m<n>.tHliiy.iy<i.LatinisScfamoides

ma-

gnum dicitur . lUud uerb quod Gracis Zns-ct^oa^ts (/;kpV. Latinis Sefamoides paruum

SESAMOIDES

quartum

Diofcoridis,

1227

SESAMOIDES PARVVM.

10

CVCVMER SYLVESTRIS.
CVcumis fylueftrisfru&u folo
&
.

cap. cxlix:

diftata fatiuo

cucumere,quem longe minorem pant ,oblongis

:

magna . Naicitur glandibus non diffimilem : folia,atque farmenta fatiui refert radice candida, aurium dolon conue^ ruderibus frutice in)otum amaro . Inftillatus foliorum fuccus in fabuletis , impofita cum refina terebinthina,tunit . Illita ex polenta radix, ueterem omnem tumorem difcutit : llhta . Eius deco&o den bercula rumpit ifchiadicis infunditur : podagras difcutit,deco<2a ex aceto abfterget mgns cicatncibus tes in dolore colluuntur Aridse farina impetiginem,Iepras,& uitiligines ltem correx ace colorem reddit,& in facie macuias expurgat . Radicis iuccus fefquioboh pondere, deie&iones autem citra Ixohydropicis in deijciunt,pra:fertim parte,bilem,pituitamq; tabuli quarta
:

&

&

122$

And. Matthioli eomm.

CVCVMER SYLVESTRIS.

Elatcrium.

machi iniurlam niouet . Radicis felibra, in uini prcefertim Lybici hemina conterItur,danturque ex eo xq terni cyathi triduo,dum tumor abunde deprimi cematur E frudlu huiufce cucumeris fit medicamen tum,quodElateriumuocatur,adhuncmodurn. Decerpticucumeres,quitacl:iprotinusexiliunt,fer.

uantur noctc una. poftridie impofito fupra craterem rariore cribro,utrifquc manibus prehenfi , figillatim fupino cultro,furfum uerfus aciem habente,finduntur,atque per cribrum humor in fubie&um uas
exprimitur : fimulque carnofum , quod
cft
,

hcefit

cribro

refidere finitur , arque in uicinam peluim dcmittitur

quo facilius excidat eliditur quod ita preffum Coaceruata autem in cribro fcgmina dulci
,
. .

prelfa abijciuntur . Humor in pelui agitatur , linteo opertus, foli exponitur,dumq;fteterit,totafupernatans_aquacumhumoreconcreto,efFunditur. Hocueroidentidem nerifoletdonecexiftensaqualiquefcat:qua ftillatim exhaufta,fedimcntummortario fufcipitur,&

aqua perfunduntur , & denuo

&

conterendo

In Lib quar tum Diofcoridis

.

1229

conterendocogiturinpaftillos
res

Suntquiad hauriendam protinus

humi infpargant, medium cauantes, triplicacum Iintcum obtendant, per quod elaterium cum fua humiditate diffundunt , fkcatumque in pila , ut di&um eft , conterunt Aliqui pro dulci aqua ma rinam perfundentcs, ita eluunt . Alij in nouilTima Iotione mulfam aquam refpergunt. Elaterium optieffc conftat , la:ue, non ponderofum , cum candore Ieniter hume&um,guftu amariilimum, quod
.

&

fucci abundantiam,cribratos cine

mum

que luccrnarum luminibus obie&um, facile flagret Porraceum tamen fcabrumque,fi turbidum fpe, atque erui cinerisque plenum fit , graue & uitiofum effe foiet Nec defunt,qui eucumis fucco amylum immifceant, ut candorem ipfum,& kuitatem imitentur A birhatu ad decennium deicdio.

fftetur

nibus utilecft. Intcgermodusoboluseft,minimusfeir.iobolus,puerischalciduo,fjquidem copio 10 frus,pcriculum adfert Bilem,ac pituitam utrauis parte extrahit optima fufpiriofis eft purgatio. quod fi in animo fit deie&ionem moliri , adie&o falis duplo , & ftibij quod colorarc fufficiat , ex aqua , erui magnitudine catapotia dato , poftea cyatus unus aqux tepida? forbeatur Ad citandas ramen uomitiones aqua diluens elaterium , fubiecras Imgiut- partes penitiflimepenna obliniro quodfi quifquam difficiliuseuomat,oleo,autunguentoirinorcfbluito fbmnum inhibeto Porrohis,qui eximie uacuantur,continue uinum , & oleum dare conuenit etenim uomendo reftituuntur . Quod li uomitiones non finiantur , aqua frigida , poIenta,pofca>poma,& quce ftomachum denfando corroborant,offerenda funt. Cietelaterium mcnfes , & partus enecat , inpeflb fubditum . morbo regio medetur,cum diuturnis capitis doloribus liberat efficaciflime anginis illinitur, cum uetela&e naribus infufum ,
.
. .

&

rc olco,melle,aut fcllc taurino

20
SYlueflris Cucumisfrequens in HetYUYia prouenit
nia,
,

pr^fertim agro nofiro SenenfiinoppidoYumplateis,&fecusmo;- Cucumens f yl

.

<& femitas . Exeiusfruclibusfnccumexprimuntofficin,atque Elaterium uocatum parant

,

Viticulas

humi
ru-

ucfttis confid.

fv.niit bicubitaies

ac adtb a/peras , ut contYetlantcs pungeYe uideantur Folia iUifitnt fatiuo cucumeyi

ftmilia ,fed

diora,birfntiora

ajpeYWYaq; ,

& auerfapartc fubatbicantia

.

numerofts intercurfantibus uenarum lineamentis , longis ,

t raffis, ajperisq;pediculis nitentia

Flores ex alarura cauitatibus in toto caule prodeunt aurei; fteUaru?nfigura,fatiui cu-

cumeris modo,retrb extuberantefYutlu , qui tandem autlns,

los mquat
.

Is hifpidus eft

& quafi

aculeis horrefcit

qui menfe ^iuguflo maturus faclus , candicat

inflar ,

uius impulfus non fine impetu a pediculo disiungitur,

quafi iniuria pYOpulfator
.

& tormenti

& tongitsfatlusgtandis magnitudinem fuperat aut dacly& fponte aut

;
, , ,

le-

nigrum,maturumq;femen in legentes eiaculatuY,

ac YudeYibiis
Ojfcina e

P^adice nitituY dodrantali,& quandoque longioYe,brachiati CYa(fitudine , candida,plena ,fuc-

cofa,&

infigniteY

amara , quemadmodum planta tota .

l^afcituY locis incultis

in fabuletis

fiuclunm fucco

Elatmum

parant. Valerius CoYdusnupeYeditusdGefneYoGalenumYepYehendit,qubddixeritinlib.

effe

de ftmp.med.facult.femina agYeflis cucumeYit omnino

amava.fedpace moYtui CoYdi dixerim ,falsb Galenii impugnat,

Is

cum nuJquam(quod uideYim tegeYimq;)id fcripferit Galenus .

emm libYo quaYto de ftmp.medicamentorumfacult.cap.

amygdala ,fcd non explicduit, an in agrcfii cucumevli. qudam cacumerum femina amara effe dicit,quemadmodum re uel infyluefiri id quandoque vepeviatuY : quanqua m conietluYa quadam affirmaYi poffn , defatiui cucumcYis tantumfemine Galenum effe locutum , utpote qui legentes admonere uoiuit , huiufcemodi feminum nucleos qui natura dulcesfunt,

&

quandoque etiam amaYefceYe,foli,in quofeYmtUY,uitio . Caterum de Elaterio differens Theophraflus lib. l x.cap.x 1 1 1 . de hifloriaplantarum , itafcribit . Sed omnium medicamentOYum diuturniffimum ElateYium eft , optimumq; quod uetufiifiimum.Itaque medicus quidam,uiY haud infolens,neque mendax
,

elaterium ducentorum annorum, urrtute miYabilifer-

40

uaYe apudfe vetulit , eo a quodam muneve donatus. Caufa,ob

quam tam

longo fevuari tempove pofiit

humoris copia efl:

tamen ne ita quidemficcaripotefl , fed ufque ad quinquaquamobYem uel cum pY^cideyint , in cineYcbumidum ponunt , gefimum annum lucemis admotum lumen extinguit . Hc igitur uis peculiaris ifti tribuitur . haBenus Theophraflus . ji auo maxime diffentiYe uidetur Diofcorides : quippe qui Elaterium dixerit a bimatu ad decennium deieclionibus utile effe.
Theophrafius ueYo,idem ducentis annis miYabili uirtute feruatum
effe

&

alter tradiderit tantum bumoris in fe continere Elaterium,ut ufque ad

ait.Qmn et in eo difcordare deprehenduntur , qubd quinquagefimum annum lucernis admotum lumen

extinguat

jLlteY ucyo pYobatiffimum illud

effe

firrafto fubfcvibit Tlinius

lib.w.cap.

ubific inquit

Elaterium , quod luceYnaYnm luminibus obiet7um,facite flagret . TheoElateYium ufque ad quinquagcfimum annumluccYnaYum lumina .

extinguit

Hoc enim ueYi experimcntum efl,fi admotum prius qudm extinguat,fcintiilaYefurfum ac deoYfum cogat. hc
.

Tlinius TheophYaflumfecutus

CteYttm hac in Yefacili cYedideYim, DiofcoYidis codiccm hoc in loco omnino depYauatum

50

QuippepYteYTheophYafli,&Tlinijfententiam,cibnomnehumidum,quodpinguenonfit,ignisflammam protinus extinextinguat , nuUiprofeclb dubium eft,quin Elaterium , in quo humiditas aquea multum exuperat , potiusflammam
effe.

nobis aliquan guat , qudmflagYet : nanque ftamm& admotum , excitato in humido d caloYeflatu,lumen extinguit . id quod ubi m huncfenfum inio expcrimento compertum efl . Elaterij uires defcvipftt Mefues inteffua deijcientia medicamenta,

quit

CucumisfylueflYis , ftue afininus abvadit ,

& uafoYum ofcula aperit

proinde

& inteftinorum mmina excitat &

,

atei ;i uires

cx Mefue.

alia adfeYt

nocumenta

Sed

tolli

cumfalis modico,autfi ex latfe bibatUY

cfficitifpecies

hac omnia pofjimt ,fi addatUY aut bdeUium aut tragacanth* lacYyma , aut aqua mulfa I\oboYatuY elateri\ uis,additofoftnij falis momento , aut odoratopulneYcquem .

do

6q

quibns imc fanguims ferum expurgal ab uspotijfimum partibus ducens d l\adix dolore uexatis opem non modtcam prxftat agre* decumbentes humores detralu folent : quamobrem articulornm loco dotenti ilhta , ft tamen ftncipm hemicraniamjanat , diuturnam cum abftntbio , olcofnbaila tn aqua elixaM*>&

re uera

quidamferunt,Jcammoni) mo elephanginas uocanf.ijs enim admiflum felicius quoque operatur. Turgat,ut hanc quandoqne detrahat, pr^fenim ciim deieBmn pa magis pituitam deijcit,qudm bilem : quanuis

&

ratapromptaq-Jefe ojfert

Miriftce prter

&

Lltil

prius

25

o
.

And. Matthioli
.

Comm.
&
ntt
,

frius eiusdeccEiofoueatur locus

Traftatidem &fuccus ex latfe naribus immiffus,qubd cerebrum purget : idcirco

rium tadia delet,& comitiales iuuat

melle,& caprinoflercore
.

Idem obduratos

refoluit abfceffus

quemadmodnm

Hadicis

tum,qubdflauampropriieducataquam. jLdidemualet

&

& cucnmis ipfiusfuccus aqua intercute laborantibus praflantiftimum medicamen & radicis decoclum Trodeflpwtereaarquatis,&iecoris
eft
.

& ftrumas

prafertim addtto

henis obflrutlionrbus

cat/R

Item ifcbiadicis , tum clyfteribus infufum,tum etiamft decocla radix exterius imponatur . Sic radicis puluis , uulnerum cicatrices attenuat ex melle impofitus : &fugillata ex itlu delet . Eiufdemfuccus fabacea,
.

farina admiftus,& linimenti

modo

adbibitus maculas omnes,qu& cutis nitorem uitiant , mirifice detergit

Sed animaduer

Cnenmerisfyl tendumefi,neplufqudm par ftthauriatur : qubdreferatis uaforum ofculisfanguinem eliciat. Cucumens agreftis uires ueftris uires ex reddidit Galenus libro v 1 1 . fimplicium medicamentorum , his uerbis . Cucumeris agreftis , fruclus ipfms fuccus

non minimi radicis,acfoliorum , ad medicationes accommodus eft . Elaterium itaque menquem uocant Etatenum , fes ciet , &fcetum intcrimit appofitum , ceu alia omnia amara flmul &fubtiliumpartium , maximifi aliquam habeant ealiditatem , uelutinimirum Elaterium. Summe fiquidem amarum eft,leuitercalidum,utexfecundofitordineexcalfacientium
.

&

&

Io

Torrb taleprotinus quoque digerendi uim pofiidet ,

regio morbo affeclis,fufum
.

Sic igitur eo angina laborantes inungunt

quidam cum
capitisfa-

meUe , aut oleo uetere . Bonum item eft

nat
.

cum latte in

nares .

Hoc etiam ufu dolores

.

jLtque Elaterium quidem eiufmodi eft

.

jit radicisfuccus,ut

liorem tamen

Sed

&
.

& foliorum,licet

elaterio fimilem

uim habeat,imbecil

ipfa

radix adfimilem facultatem poffidet : abftergit nanque,digerit , atque , emollit

Torrb cortex

ea potentius deftccat

Huiusplanta Grxcis a-kuf aypiot appellatur : Latinis , Cucumis anguinus ,fyluefiris,

:

& crraticus:
2o

Nomina

Jl.rabibus,Chefe allimar,Kate alhenei , feu Chetha alhamar

Efels cucumer : Hifyanis , CogombriUos amargos
:

Ltalis

Cocomerofaluatico
.

Germanis,Vuilder cucumer,&

GaUis Cocombre fauuage

Eius uerbfuccum Gneci iKtnnpm , Latini

fimditer elaterium uocant

Ltali

Elaterio

zwhdypU.

STAPHIS AGRIA.
:

CAP. CL.

grosque ferr florem glafti & folliculos uirides,fimiles ciceri , & in his nucleum triangulum, fcabrum , cx nigro fubfuluefcentem , intus album,guftu acrem Grana quindecim , fi trita in aqua mulla dentur,craiTum humorem per uomitum purgant fed qui hauferunt , ambulare debent Prudenter ta men attendere oportet,& aquam mulfam continuo potui dare quoniam pericula ftrangulationis in- jo Trita , & ex oleo illita phthiriafi prodeft item prurigini , & pforis . Cit f erunt, & fauces adurunt plurimampituitamcommanducata decoclainaceto,dentium dolori, collutoore, fubuenit: rheumatifmum gingiuarum fiftit:ulcera oris manantia cum melle fanat . Vrentibus malagmatis imponitur.
:

STaphis agria,fiue herba pedlcularis , folia haber labrufcce diuifa

:

& cauliculos rectos

.

molles, ni-

SnnhidisaSt grii e coniid.

QTaph\sagria,quamofficin&Gr&cauocecorruptauulgb Stapbufariam uocant ,Latinis ab effeftu

)^Jcet , Herba pediculans diatur .

qubdpediculosne.

Hac in iftria , Dalmatia

jLpulia

& Calabria

frequentiffima prouenit

Eiusfe-

Staphidis agr.

men copwfum apudfeplaftariosinuenitur : nanque eofiequenter utuntur medici in apophlegmatifmis . Ld quod etiam plu, lendes necandos . Sunt quifcribant , epotis Staphidis agri<c floribus,& illirimum expethur muhertbus ad pediculos , tis em^ im ri eos , qui d ferpentibus demorfifimt . Staphidis agrix meminit Galenus in jlftaphide libro Vl-fim f i^s f

&

plicium medicarnentorumficinquietis

jiftaphis agria uehementer acrem obtinet facultatem

adeb ut ex capite pituitam

eft
.

purget,quod

avopKty[j.et7lgHr
.

Grxci dicunt , abftergatq; ualenter. Ltaque ad pforam accommodata

Sed&
,

urendi

uim aliquam babet

Nomiua.
bapedkularis
faria
:
,

Ea planta Gr&cis $<t<ph dypia. , & *V*?i s a>P'* nommatur : Latinis^Stapbis agria,Fuafylue(iris,B.er:

& pitmtaria

jlrabibus , jiiberas,Habelras

Muiba%agi , fiue Miube^egi :

Ltalis ac officinis

Staphu-

Germanis , Bifcrnijnt?j Hifpanis , Eabara%Tapana%j GaUis, Eftapbifagrie,& Herbe aupoulx .

STJLTHIS

InLib.

quartum Diofcoridis

12

3r

STApHIS agria.

10

e*jAe.

THAPSIA.^

CAP. CLI.
:

eiufctem nominis infula, primum inuenta fit . Tota a Meu,& Car. , quod in Thapfo [MydM.i. mauero natura ferulaefimilis eft graciliore caule folijs fceniculi umbella anethiin cacumine,afin- gna. gulis furculis erumpente flore luteo femen quale ferulse latiufculum , fed aliquanto minus radix b Mcum.W ^naA. i.fuccus b foris nigra,intus candida a , longa , acris , crafliore libro ueftita . Succi extrahendi ratiohaec eft . Fa- coJligitur. quo cooperitur excauata in fe c Meu,& Cat. fpeciem fornicis &o in ambitu fcrobe cortices inciduntur,aut radix in c merus fuccus confluat oportet illuc fequenti die fe conferre,& congeftum fuccum extrahere . Tun- p/.i.expri-

THapfia nomen ideo accepit

:

dituretiamradixinpila,&fuccusorganoperquallum expreflus , tiftili craflb infolatur. Ahqiuroma lium una terunt fed inualidior huiufcemodi fuccus . Hoc aucem intcreft , quoniam qui ab radice
:

)i

mitur etiafuccus e radice.

LlUi

nauit,

l2 3 z

AndMatthioli Comm.
TH
A
P S
I

A.

nauit , grauius olet ,

.

& humiduspermanet

e folijs autem extraftus exiccatur , arque tcredinum iniu:

IO

riam fennt Qui fuccum coIligit,ftare debet non obuerfus uento aut potius cum dies apricus eft, &: aflmifilenquoniamobhalitusacrimoniam facics uehemcnter intumefcit,nudaque corpora inuadunt puftulas ob id prius liquido cerato,& adftringente,nudas partes illinunt, ita muniti accedunt. Tam cortex radicis , quam fuccus purgandi uim habent , & Ia&eus fuccus in aqua mulia potus nam utrinque bilem extrahunt Radicis modus,quaterni oboli,cum tribus feminis anethi drachmis fucci.terni oboli la&is , obolus unus quod eo amplius affumitur , periculofum eft . Huiufmodi purga
.

&

tio conuenit fufpiriofis

& diuturnis laterum doloribus,reiecHonibusque

datur in cibis,aut obfonio,

uomere . Tam radix,quam fuccus omnium maxime , quae parcs cum eis uires adepta funt,uim habentextra&oriam ex ako,ubi ex imo aliquid euocadum eft^aut meatuum laxitas alio
quibus
difficile fit

transferenda

In Lib.

quartum

Diofcoridis.
:

1233

transferenda eft . unde fuccus illitione,aut radix rccens affriclu alopecias explent . Radix,fuccusque cum squis cere,thurisque portionibus , fugillata, liuoresque tollunt fed non plus binis horis dimittantur locus deindeaqua maris calida foueatur . Vitia cutis in facieemendat , cum melle illitus fuccus , lepras tollit tubercula difcutit , perundus cum fulphure . In diuturnis pulmonum, laterum,pe: :

dum,articulorumque ualetudinibus
tura
j
:

utiliter illinitur Valet ad integendam colis glandem ijs, qui nanon circuncifione curti funt tumorem enim excitat , qui pinguium fotu emollitus 5 pra?putij ia.

cturamrefarcit.

rO

DEtbapfi&uiribuslocutUseflTheophrafluslibro lx.cap.xxii.depUntarumhilloria,ubiitafcribit. Thapfiara Thapfi* dix uomitoria efl,&fi quis continuit, tam fupenus , qudm inferius purgat . Jld bac liuida tollere potefl .-fuppura deratio.
tiones

coafi

tamen alids exalbidasfacit . Succus

eius uatidior efl

& quidem tamfuperius

minis ufus . 1{afcitur tum alibi,tum

in terra

jltticaan qua pecudes incoU

, qudm inferius purgat . 1{uUus feeam non tangunt , peregrinA uerb depafcunt

& aut aluusfoluitur,aut

rone claritatem accepijfe
linensfihi

intereunt
,

eiq;

. ha&enus Tbeopbrajlus . Thapfiam autbor efl Tlinius libro x 1 1 1 .cap. XX 1 . d K(e magno ufuifuiffefui imperij initio,qubdnoclurnisgrafJationibus comerberatam faciem il-

cum thapfia,thure,& cera,fequenti die contrafamam cutemfynceram circunferret.-etenim ea mirum in modum

Tbapfia plurima nafcitur
in JLpulia ,prtefertim
,

fugiUata delet .
tas
.

Gargano monte , inter compluresferulaceigeneris planut nonfacile

.

Troumit

&

in noflris

maritimis locis adebferuU adfimilis

nifi

rei

herbarU peritis , una ab

quidem d

altertt

dignofcatur.

Vifitur etiam hodic in hortis adjpcttaculum plantata

quarationeiamferme omnibus innotuit

:

in Italia.

C&terum non defunt irnpoflores ,

qui Tbapfiet radicum cortices pro Turpeto uenditent

,

qune

peritis feplafiarijs

in

ea medicamenta iure optimo addipojfunt

.

qute

Thapfiam expofcunt :fed in turpeti locum nonfunt,meo iudicio , reci-

piendte

Quapropter maximd in hoc(utfuperius diximus in Tripolij commentatione)d Fucbfio dijfentimus , qui Turpe-

tumaMefiiedefcriptum,niUliudefiecenfet,qudmThapfiradwes. Thapfia uires memorU prodidit Galenus lib.vl. fimplicium medicamentorum ,fic inquicns . Thapfia acrem babet , ac uehementer excalfacientemfacultatem cum bumiditate .

JJqIi*"

Quamobrem ex alto uiolenter extrahit ,

& ipfim quod extraxit,digerit

Verum plufculum ad ea efficienda tem

fitione

pus poflulat, ut qu largi excrementitia humiditate impleta efl,ob quam celeriter corrumpitur . Et lib.primo de compo mtdicamentorumfecundum locos ,fic inquit . Qui Thapfia utitur ,fciat opus efl,maximam dijfcrentiam ejfe recen tis ad uetttfliorem . Vis cnim huius pbamaci pofl annum multum exoluitur , atque amplius adhuc pofl duos annos , au- Noiuiaa.
fimq;feridicereeampenitusinutilemejfead triennium progrejfam. Htec ut Grteci 9*4!* ,
ita

etiam LatinH

Thapfia nominatur

Mauritanis , Hiantum

& Dri^.
;

&
&

Italici

30

Heracleo , idem uertat jfuccus excipitur.

t Hoc loco Gr&ci codices habent M&tu . quod uerbum ^ueUius uerterat hicjac extrahitur licet alibi, ut in panace 1<[os uerb,qubiit , d quo uerbum iUud defluxit,fuccitm , liquorem, Ucry,

mam fignificet
de quafermo

maluimus reddere ,fuccus extrabitur . T^eque certe temere , qubd nonfolum nobis conuenut cum MarceUo interprete ; fed qubd etiam arbitremur hanc ejfe germanam iUtus uerbi fignificationem , atque melius rem exprimere
efl .

Huiut tamen mutata d nobis uerfionislecJorem admoncndumejfe duximus

zteapri.

SPARTIVM.
modo nafcens
:

CAP. CLII.
florem , ut albx uiol^ , luteum . Pur

SPartion frutex eft longas ferens uirgas,fine folijs,firrnas,fra<ft.u contumaces,quibus uites uinciuntur.femen lenticula?,in folliculis phafiolorum

40 gantperfupernauehementerellebori uice,citrapcriculum flores,&femina quinis obolisinaqua mulfa pota Semen deie&ionem mouet Ramis in aqua maceratis mox tufis extra&us fuccus , ifchiadicis,&angina laborantibus auxiliatur fi cyathi modumieiunibibant. Quidam marinaaqua
.

macerare malunt , & infundere

ifchiadicis cly ftere : ftrigmenta

autem elicit cruenta

tum etiam uiribus , ut
ufum praSpartij

Tjinta nimirum inter Spartium,fiue Spartum & Genifiam

,

intercedit fimilitudo tumfacie ,

conW.

eorum affinitate deceptus iam crediderim omnino

in re deprehendijfem

errajfe eos,qui

alterum ab altera fecernerent : prdfertim ciim hac

Genifla quoque uinculi

vlinium dubitajfe UbroxX.il

.

1
,

ca.l x.ubi itafcriptum reliquit .

ftat

quam Graci authores Sparton appeUauere , cum ex ea Unapifcatorix apudeosfat~titaridocuerim:& nunquidhanc defignauerit Homerus,cum dixit :T$auium fparta dijfoluta. T^ondum
.

Flores apibus gratiffimi

Dubito an

htecfit

50

enimfiujje jiphricanum

cumfutilesfierent naues , lino tamen, nonfparto un , uel Hiftanum Jpartum in ufu certum eft : mediquamfutas . h&c Tlinius . Verum cumacturatius Diofcoridemperlegiffem , hac de reprius admonitus d ckriffimo

&

B^manorum I\egis Trotophyfico , qui in Hijpania copiofiffimum Spar qubdSpartmm tum , numerofamq; Geniftamfe uidijfe teftatus efl, comperiplane inter has pUntas difcrimen ejfe Qwppe proferat longiufcula lim Diofcoridifrutexfitfolijs uiduus : &fionbus conftet albte. uioU fimilibus . Genifta uerbfolia qui Spar Hinc ttaque fatlum efi , ut nunc in eorum fententia confiflam , ferd modo : &flores luteos , ipfi modo lunatos putem . nam tanta , ut dtxt, d dijferre Ts[pn tamen qubd diuerfi prorfus generis has plantas ejfe
co Vetro Canni-zero Hifpano Serenifiimi Ferdinandi
. ,
.

tium Genifla exiftimant . unicumalteracognatioeftmetfinonetedemfintitamencongeneresefieuideantur. Spartiquidemufus(utTliniuseftau

6o

Herba thort,b.xix.cap.ll.)multapo(ifeculacc ptuseft,necanteTa:norumarma,quteprimumHiJpanU idmalum tellu&htecjpontenafcens,&qunonqueatfcri:mncusq;propriiandifoli,uni termdatouitio. ^anque gignitur . Cartbaginienfis HiJpanU citerwrts ris efi , nec aliud ibifiri, aut nafa poteft . In jLphrtca exiguum,& inutile eorum : hmc ignes,facesq;: portio , nec bac tota ,fed quatenus parit , montes quoque Sparto operit . Hincftrata rufticis

Sparn ru$ ex

12^4

And Matthioli Comm.

S

A R T

V M.

hinc calceamina
riosi euellitur
:

& paftorum

uefles

Animalibus noxium, praterqudm cacuminum

:

teneritate

Ad reliquos ufus labo*

.

ocrea tis crtmbus , manibusq; tetlis manicis

conuolutum

offeis,ligneisq;

conamentis

Vulfumfafcibus in

aceruoadunatumbiduo,tertio refolutum. Spargitur infole,ftccaturq;,&rurfus infafcibusreditfub tefta. Toflea

wiaceratur aqua marina optimi ,fed

& dulci

,fi

marina

defit

Siccatumq; fole iterum rigatur , ft repente urgeat defide-

rium,perfvfum calida infolio , acficcatumflans compendium oper&fatetur .

in aquis mariq;

Hoc autem tunditur,

utfiat utile, pr&cipui

inwSitm . Inficcopricfcrunt i cannabifunes . Mfpartum alitur etiam demerfum,ueluti nataliumfttim

penfans. Eftquidemeiusnaturainterpolis:rurfusq;qudm libeat uetuftum nouo mifcetur.

.-

Vermtamen

complecletur
,

animo,qui uolet miraculum ccflimare,quanto fit in ufu onmibus terris nauium armamentis,macbinis tedificationmn
dcfiderijsuita.

alijsq;

denuio.

Hatlenus de fparto vlinius. C&terumGenift<inHetruriaadebfrequentifjim&proueniunt,ut

Maio,&

lunio mnfibusmagnim&iucHndumjfieffaciilumprxbeantuiatQribustqwniam tamcopios$fuisffeciofis,ac fulgcntibus

In Lib quartum Diofcoridis

.

3j

GENISTA,

20

Gaudentearumfloribusapes,utThmusinquitt busflorihusornantur', &uefliunturcottes',utproculaurei uideantur. maceraturq; etiam cannabismodo, Genifla nobis ligandis uitibusfalicis uicem explet , ExpetiturGenifl* lignum etiamfiguhs qm fiuntj; indefunes,& rudia lmteamina>qmconflciendisfaccisaptifflmafunt .
proinde duearijs circunferuntur .
in Italia id uaforumficliliumgenus cotificiunt
,

nusarborislignofornaxfuccendipofsit,quoaureusiUe color conferuetur in opere .

i

nuUo altequod uulgb de maioUca uocant : quippe qubd(ut ipfi affirmant) Genifbe defcri Geniflam recenfuttMefuesmterJua pcio &uires
.

-mplicia deieUoriafacultatis
>

ubi b*c adfenfumfcribit

Genifla arbor

e(i

montana , t cuius caudice quamplunmafun ex Mefue.

.

^ ,

c unmr uirg*.

retta ,flexiles ,fraiU contumaces>quibus uites >

ets

&

alia ligantur

Flores edit flauos , Iunanfigura

iqn
:

hmfiliqux prodeunt , erui magnitudine ; &femina in

kntifimilia, interuaUis di(linfia .

Tlanta tota perturbat , pro-

123(3
-

AndMatthioli Comm*
Obefl cordi ,

UOcat,incidit,attenuat .

& uentriculo

Sed tollitur noxa(ut Thilagrius

.

efi

anthor)addito rhodomelle , aut

rofa ,

& maflkhe

quin

&

anifi

,
.

dauci,&fceniculifemine

artkulisquoquehumorestrahit

Fpotumfemen pituitam utrinqae ualentifiimc purgat,& ab \enumexcr^mntapeUit,urinamcite.cacifftmi,& cakulos difrumpit tamin renibus

qudm in uefica : nec in his materiasfigi

faceo , autjorbili ouo deuorentur
cis
.

&

in
ijs

calculum durefcere fmit

Flores contriti flrumas auferunt ,ficum melle ro.

Fit ex

oxymel,cuius ufu indurati lienes refoluuntur

Trofunt ifchiadkis,podagri-

cakulofisq;,fipoflquam illos fumpferint ,fubinde fiequentcr euomant <cgri .

.

bus ad quinque : flminis uerb d drachmis duabus ad quatuor . hdc Mefites

Span!
inres ex fe uidetur
.

Modus , pr<efertimfloris,d drachmis duaQui tamen Geniftee femen non recli obferuaf.

qnandoquidem

id erui,uel uiclczfacicm potius

,

referat,qudm lentis
hispaucis uerbis .
.

Ga

Sparti , ut iam ad eius uires redeamus,me

miait Galenus lib.vi 1 1 .fimplicium medicamentorum

Sparti, quo

& uitesapudnos aUigant,tumfe

Spartium,& Spartum

Nomina.

men,tum uirgarumfucctts non inflrcnui trahentis efl facultatis Quod Gr<eci <rn<L?7
dicxtnt Itali,Spartio
.

Latini item

Qu<e uerb Latinis Genifla,Italis Ccneftra uocatur : Hifpanis quoque Gencflra,Gie(la ,

&

Giefteira

s/A B &r.

SILYBVM.
albi
.

CAP. CLIII.
H#c recens cum fale oleoque cofta eftur. Ra.

s
Nomini.

Ilybon lata fpina eft,folia ferens chamaeleonis

'dicis

fuccus drachma?pondere*potus uomitiones ciet.

fjLUemsnon ex noflra tantitm ,fed neque exaliorum quoque inqttifitione uerum ac leghimum Silybum
bis licuit reperire
.

in Italia

no2o

Etquanuisintertotaliaspiantasacukatasinibinafci,&effepoffit;tamen tam paucis eius

:

notas explicauit Diofcorides , ut difflcde admodum iUud inuentu iudicem

hsfit
1

neque enim ipfe , ut ingenue fatear , quod ex

tl-

aufim decernere

Vt Gr&cis <r!/\v$cv,ita pariter Lattnis Silybum appeUatur .

u*W^ e4/\
P

GLANS VNGVENTARIA.

CAP. CLIIII.
.

GLans unguentaria fru&us eft arboris myrica? fimilis, magnitudine auellanas nucis

cuius nuclcus

amygdalarum amararum more tritus,humorem reddit: quo ad pretiofa unguenta pro oleo utun
tur. Nafcitur in Aethiopia,Aegypto,Arabia,&Petraoppido fecus Iudosam . Prafertur plena,recens, candida,quaefaciledelibretur. Eadrachma?pondere potalienemabfumit.-cum lolijfarina,&aqua
rnulfa podagricis illinitur . Pforas
,

Ieprasque , decocla

in

aceto : uitiligines ,

& nigras cicatrires cum

nirroemendat:&cumlotiolentigines,uaros,&papulas infacie,& cutisuitiatollit. Vomitiones 30 mouet,& aluum cum hydromelite refoluit:ftomacho aduerfatur 01eum,quod ea exprimitur, aluum potu ciet . Cortex eius magis adftringit ueriim tufe,& expreflae fuccus abftergentibus medicamen. :

tis adijcitur

quse aduerfus prurigines ,

& fcabritias idonea funt

Gladis unguerauo,

/""^f Laus Vngntntaria,quam Gr<eci #tWrpu/>t4V dictmt,in quibufdam Hifpank

k

JMferti:r hodiecopiofa
.

runt

locis copiofa ( ut audio ) prouenit. ex Mexandria jtegypti. Uterumde foliorumfacie autores mterfediffeSiquidem Diofcoridi folus efl Myrkce , Theophraflo Myrti,& Tlinio Heliotropif herb<cfimilibus.atqui aut in Theo

in ltaliam

fhrafli aut Diofcoridis codice

mendumfubeffe uereor . Siquidem aut in Theophraflo y.v?<rim pro y>.v?kn;,aut in Diofcoride

fM/p/Wpro iMptrhn legitur . 7{aminutroqueautorefacilis,lubrkusq;eJfe potuit fcriptorum lapfus ,propter uocabulorumpropinquitatem. Sed nefcio profeUb,quorum autoritate fcripferit Tlimus lib.xi 1 .ca.xx 1 . anguentari<e glandis plan
tamfoliis
effe

40

Heliotropij

Citm tamen in Theophrafli leBione ubiquefe uerfatum oftendat . jLndreas Marinus , medicus

tton uulgaris , infuisfuper Mefuem annotationibus,plantam qttandam pingitpro mguentaria glande , d Clarifsimo Tetro Untonio Michaelio Tatritio Veneto acceptam,qu<e d pr<efcriptis omnibus totafacie differt.fed an legitima ftt,cur probcm,

autimprobem ,nonhabeo
quoque imago

Tituluseiusmendaxefl. SiqutdemBenalbtm infcriptumhabet . Itaque uereor ne &ipfa

tituiifeqtiatur

errorem .

Hanc autem Tlantam , cuius hic imaginem damus,

.

Conflantinopolifecum attulit

Ciariffmus uirMtgeritts de Bufbehe>quicontinuisfcptem annis C<efaris Ferdinandi primi apud solimanum Turcarum Im

peratorem,oratorem
cicrn perqudm

egit

Subhocnomine Iilac

Eamcuminflexiffem,&fruUuseiusagnofcerempiflaceorum fa-

belU

referre,illico

infufpicionem ueni an h<tcfortaffe Glans Vnguentaria dicipofjet.qua propter,ut aliorum

.

qttoquefit iudicium ,

eam hic excudiuoluimus

Viuamplantam uiderc nonlicuit , fed affabre ,

&

diligentifiimd

piBam.

Vnguentarij,acfeplafiarijMauritanorumnominafecuti,eamBenappeUant. Forma h&cpiftacia maximd refert,albo

cortke,triquetro ,fraclufacili,nucieo
inttts

50

conferto,& admodum pingui : ex quo

okum exprimitur,qttod de Ben

uocant.

Magmfaciunt id unguentarij , qubd qudmuis diu inueteratum , nunquam rancorem fentiat , ut etiam libro primofuo loco monuimus. jlrabk<efamili<eautbores(utmodb dielum efl)unguentariamglandem Bennominant . Troinde deeainter fuafoluentiafimplkiafcribens Mefues , in huncfenfum inquit Ben duorum eflgenerum . Maius eft nttcis auelhna magnitudinctriangulare . Minus uerb cicerifimile . Vtrique ineft oleofa medulla,lenis,& alba . Trxflat maius,qubd noxa uactt : minusfiquidem noxium efl . Tr&fertur in maiorigencre,quodputaminc fit albo,kui,tenui : mtcko fragili , al.

bo,okofoq;. Vetuflim recentimeltus

fcoridi
efl

. Inminoriautempr<ccellitincinereoalbtcans,fragtlispariter,&pinguis. Diotamen in maiori genere(minoris enim non meminit , quemadmodum nec Tbeophraflus , neque Tiimus)pr<eflantius

recens

etfi

contrarium afferat Mefues

Okum ab unguentarijs hoc tempore i nuckis tantttm exprimitur

,

ut Dio($

fcorides docuit , non autem,ut

frutltis contufo utifolere
.

qnidam exiftmant

ex putaminibus , qubd dixerit Theophraflus , unguentarios ptttammc

t
!

Tlinius , ut Theophrafti,& Diofcoridis fintentiam comprob<tret,unguentariosprodidit

puta

minibm.

InLib.quartum Uiolcondis*
t
I

12-,

i/

L A C.

I o minihus , medicos uerb medulk oleum elicere qudd hoc medicamentis ,

illud

bdoramentis ufum pr&beat . Veruntamen

.

hac<mtate(ut diximus)ab omnibus tantum nucleis dputamine repurgatis exprimitur

7{ec crediderim unquam,qubd

exjolisputaminibus oleum effluerepoffit,quanuis diligentiffimi comprimantur,& conflringantur prdo etiam grauifflmo:

quoniam hacputamina aridafunt , omniprorfus humore carent. Illud quoque fidem non dubiam facerepotefi , qubd hanc parandl olei rationem filentio pmtermifit Diofcorides,non modb in hoc loco,fed etiam libro primo,ubi tamen de oleis,

&

& unguemisconficiendislatius

differuit

cdebris , du bitat in adnotationibus , quas in

Cuiusforti doclrina immemorManardusferrarienfis^uiralioquinoflr&Atatis^ Mefuem edidit , an Fnguentaria glandis oleum nucleo , an e putamine expri

^JfjJJ ll,m

du -

out m

mi debeat , afferens quanqmm in quibufdam Diofcoridis codicibus legitur , oleum hoci mcleis exprimi debere j in aliquU

Mmmmm

bus

1258
banc abundc enucleauit,cum

And Matthioli comm.

&

bus tamen nec mcleorum , nec putammum nUamfieri mcntionem . Verum etfi ambigendi non defuerit occafio, pnefcriim ex Tbeopbrafii tcJiimonio,qui putaminibus uti iingitentarios tradidit ; aderat tamcn grauijfimus author Galenus , qtsi rcm
confi.intcr ajjcucret , Balaninum olcum ungncntarijs ex camc nucleorum , non ex putaminibusexprimi. Idquodetiamfacileex Diojcoride colligipotefi,citmdicatconfimilimodofieri balaninum amygdalinum. quodautcm boc ex amygdalarum nucleis fiat,nemo efi qiii dubitet . Hcfane nobis non leuem faciuntfujpicionem,

qubdaut eo in loco Tbeopbrafii exemplaria ftnt deprauata,aut minus integri, ueraces fuerint autborcs , d quibusjorlaffis unguentaru glandis hifioriam accepit . His porrb accedit huius olei commums ufus, eiu s parandi ratio . Stqui-

&

&
,

demBalaninumoleumplurimifaciunttmguentarij,non qnbd aliquaodoris

efljfed

prcefiantia

commcndetur(inodorum etenim
non autem ex putaminibns

qubdnunquam uetufiate rancorem contrabat

.

Idfaiicet qitod e nucleorum medulla

conficiunt

l^am rancorts expers cumfit,omniumaptif}imum babcturad odoratijjima unguenta(mifturas uocant) tem- 1

altjs , quorum in deiicijs , lafciuia omnis efi ufus Qmnioquidemfi b&c alio quouis oleo liquejcerent in unguentum , contratlo inde non multo pbft tempore rancore{&tate emm omne oleumpr&ter Balaninum rancefcit )non modb uniuerjam odoris Juauitatem exuerent ;fed

feranda,qu ex mofcbo,^ibetto,& ambaro,i\linendis cbirothecis,&

.

&

&

gratia ,parantur

etiamputida,fcetidaq; euaderent . Quo utique experimento apcrtijjimi! dignofcitur,an oleum illud Balaninumfuerit,quod Glsndisungue ex unguentariglandisnudeisfierifolet. Cterum de uiribus Ben bxc fubiunxit Mefues. Maioris,inquit,gencris fi-u taria: uires ex ftus incidit , ab(iergit,attenuat,expurgat,& aperit : Jed uentriculum fubuertit,& uifcera perturbat , ob excremcntitiam,

acremq; humiditatem,quampo(ftdet . Minoris autem uis

iongi,

uehementior,& magis pcriculofa-.nanque adeb pcrturbat,

is

agitatq; humords,ut fiepius anirnx deliquium faciat,& frtgidosfudores concitet . Troinde non in alios ujus
cfi y

admittendus

qudm in unguenta ,
,

& cataplafmata

Maioris noxa demitur,cum igne torrejcit : fiquidem

.

ignis calore

exnperantem
anifi,

deperdit humiditatem

qu uomttionem mouet , fitq; medicamentum tantiim deietlorium

. ,

Decoquitur etiam cum

2o

&fceniculifemine : quoniam hoc modoprior noxa comgitur

Tam in potu qudm aliter fumptus

efl coli

lentam , crajfamq; pi-

tuitam uomitu,& deieclione purgat . Ideoq; aptifiimum medicamentum

clyfieribus infufus

cruciatibus non

modb bauftus , fed etiam

,

,pmjertim ubi d flatu,& pituita ortum babuerint

quo fit , ut eonuulfis,refolutis ,

Fit
,

etidmnum ex

contritis ipftus nucleis

polenta.

&
Glandis aneue
tariae

melle admifiis , caiaplafma adfirumas^durosq; tumores admodum utde

.

& ad neruorum morbos d fiigiditate excita. . .

tos, addito tantiim melle

cinoris,&
ut^

lienis infarclus

duritiesq;,fiaddita lupinorumfarina
:

& contraclis opemferat non obfcuram Tollet pr&terea ad ie& nardo emplafiri modoimponatur Tsfucleorum olenm
,

uires ex

modb doIwibus leuamentum pr&flat ;fed&furditatem,&tinnitumcurat . Glandis unguentar't uires memorix, prodidit Galeitem lentigines,aliasq\cutisjxditates emendat

nemm chatrices attenuat , & delet

jluribus infufus non

Gal.

nus libro v I .fimplicium medicamentorum , his uerbis .

Balanus myrepfice

hoc

eft

,glans unguentaria

adfertur ex bar

baricaregione.

Vtunturunguentari]carniseiusfucco,qu\Jacukatecalidusefl. l\eiiquU aufem,undc exprejfus eflfuc,

& dur<,uincentembabentqualitatem amaram. Sed& admiftaeft qu&dam Troinde extergentem ftmul ,& incidentem, contrahentemq; & ftipantem ejjcciumpojfidcnt. Itaque adionthos,lentigines ephelin,&pruritum,deinde&adpforam,& lepram conueniunt Verum enimuero & liquantjecurq; indurefcens.
cus terreftres fcilicet
adfiriclio.
,

30

lienes

Qubd fiquis carncmeius drachm&pondere cum melicrato bibat , medicamen experietur uomitorium . Sape etiamperinfernam aluum largiterfubducit . Itaque cum hoc medicamento utimur , ad uifcerum expurgationem , maximi iecino-

&

ris

lienisq;

ex oxycrato ipfum exhibere confueuimus . Gaudet uerb

,

uel

maxime alioqui
Jttcci

aceto ad extrinfecas acliones

,

jideb

eirim efficax cjftcitur

,

ut

tiliginem , ionthos

ephelin,exanthemata,achoras ,

& pforas,& lepras extergeat & mttltb etiam magis qu& htsfunt minora lentiginem, ui tum ulcerofa & qua omnia Sed & cicatricibus deJunt
,

crafli

corem adjert . Torrb qitbd ciim illinenda

efl licni,pr<e(let

admiflam ejfe Jarinarum quampiam exiccantium , cuiufmodi

eft

erui,aclolijfarina,idiampotius ad componendorum medicaminum traclationem,haudquaquam adprafensinftitutum

pertinet:Jed

& inparatufacilibus ipfum dicetur

,

40

Verum inprsfcnsfujficitabftergentem ,
adjiriclione
.

& incidentem cum

adfiriclio

nequapiampropofiti medicaminis dixijfe facultatem,ac fic ad aliud tranjgrcdi . Cortex tamen eius
itaque eo pojfit quisad ea uti

admodnm adflringit:

ad qu& ualida ujus

eft

baclenus Galenus

Sed quoniam Balanus myrepftca

Mauritanorum Myrobalana nobisad memoriam reuocauit, quorum ijdem quinque faciunt genera,cum ea in medicamentn
fi-equenter
,

& commodi ueniant

nec eorum,quod ex tet,memiuerint ueteres Graci

.

ideo

nunc de ijs nobis dijferendum eft:

genera quinque:

Myrobakno-

ne q Ue tri \ m y

eonm ujumfilentio erant difsimulanda

Sunt itaque,ut diximus ,

Myrobalanorvm

nempe Flaua,Cbepula , Indicaftue nigra , Empelica,Bcllerica : qu& omniajacie interje diftant,ut etiam uiribus . Quamob rem omnino cenjendum ejfe putauerim, ea d dtuerfis produciarboribus . quanquam non dcfint, qui ajfirment ,fiaua fimul,

& chepula ex una & eadem arbore

ptafuerint maturitatem
.

najci

exifi.imantesfi.aua decerpi

ab arboreimmatura , chepula

tterb cian

ultimam ade
e

Verum cum horum Jrutluum ortus ,

.

& arbores nosprorfus lateant,non

eft

qubd illorum Jcnten-

tiam probare,aut refellere aufim

Flauorum, cbepulorum , atquc Indicorum arborum imagines excttdi curauit jLndreas

Marinus infuis in Mefncm annotaUonibus,Jcd eas non

libuit in bofce commetarios nofiros transJcrre,non qubd cenferemus Marino idfortajfe ingratum Juturum , cim is non paruum plantarum noftrarum nttmerum infuum illud opus tranjplanu uertt : fed quoniam ignoramus , an edemgenuinfint,an adultcrin , prJcrtim,quum Mauritanorum nullus babea-

&

tur autor , qui Myrobalanorum piantas dejcripferit

R^ecenjentur gcnera omnia inter ea medicamenta

qu aluum

cttra

noxam deijcitmt : nam etftpurgatoria uipoUeant ; nulla tamen uirmm imbccillitate , aut molefiia Jumentes afficiunt , Jed potiusfua adftringentifacultate , quam poffident , cor,iecur,& uentriculum roborant quinetiam uniuerjum corpus . Id
.

tantiim
cipiunt

illis
.

uoxa adjcribunt , qubd obfirucliones ,

& uifcerum infarclus augeant

tnefi
.

proinde ne obflruclis exhibeantur

pm
$

Infrnantur Myrobalanis medicamenta omnia,qu dcucicndo laborem inferunt : quofit,ut utditer admifianturjcammonio . mflauorum Myrobalanorum geucre ea cxterispraftant , qv. in uiridipleneflauefcunt,ponderofit ,fart7a,gummofa,craJftcorticis,&quibuspumilum ojficulum

Cbcpnlis eaprobantur ,qucteris crajfiorafunt,colore

&

In Lib. cjuartum Diofcoridis.

lore nigro purpurafcente
,

3y

cortice craffo,&

qu in aqitam deieclafundum qudm citiffimc petunt

inter Indica excciiunn

qu maxim nigricant , craffa,ponderofa,ntiUo intus offe,& qu confratla in unum compatla cernuntur . In Empelico-

rum clafje laudantur , qu in maiora,crafiiora,denfiora ,ponderofioraqifriifia diuiduntur , qit minus offis , qudm ptd p babent Bellericorum uerb illa infuogcnere praferuntur, qiubus craflities,dmfitas gramtasq; non defit , quibus
. ,

&

&

craffus in uniuerfum
tterb

fit

cortex

Flaua,Indica,chepula,Bcllerica refrigerant ordineprimo , ficcantq; fecundo

.

Empelica

primo tantiim tum refiigerant , tum exiccant

Vim objirucloriam exuttnt omnia genera,additis aperientibus,& uri

,

nam cientibusmedicamentis : uclfimacerata caprinofero,autfumariafucco exhibeanturuteificumabfmtbio

co,aut rhabarbaro hauriantur
.

autagari-

non inb&reant . Quin

&

id

Terfundmtur amygdalino , &fcfamino oleo , ut contracia inde pinguedine , uentriculo nox pariter toilitur,ubi cum cajfi nigr mednUa , aut man na, aut acidis palmulis deuorentur,
:

* Vbi deiecJionefit opus , eorum tantim dilutumprxbent

ubi

autem adjlriclione inpuluerem conterunt ,

& fttbindeproie

finant. Chepula qua.faccha.ro condiuntur magisroborant,qudmdcifciant. Contrarium efiiciunt,qu crudaficcata- Myrobahnoque reponuntur . Myrobalana omnegenm{ut Mefues efi autor)torumfenetlutem remorantur , quiipfis fiequenter utun- *ni uires_.
tur
:

coloremfaciunt elegantiorem

corpori odorem iucundum conciliant,hilaritatem afferunt ,

bilis feruorem

& uentricuium, cor,&

,

cur roborant, conferuntbmorrboidibus,&

reprimunt : ad quodflatta cterispr(lant,ut qupriuatim bi

.

lem detrahant

& eos peculiariter iuuent

qui temperamento calidifunt

Fricantur cote ad oculorum coUyria,cumuua

,

acerb,aut rofarumaqua , aut fcenkuii fucco,qubd oculorum inflammationes rcprimant

cohibeant
.

lacrymas ftflant

defluxionesq;

Sanantur horum ptduere ulcera

addita ientjfcina reftna

Chepula pituitam exhattriunt,inteUeclum\ clari*

,

ficant,& uifum,prfertimfaccbaro afjeruata

uentriculum tum mundant

.

tum confirmant . Danturutiiitcraqua

.

inter-

cute affetlis,& diutttrnis febribus laborantibus

K[igra utranque biiem trahunt , pr^firtim exuflam

intelletlum augent

Conferunt mem

2 o brontm tremoribus,coloris nitorem conciliant,elephantiacos iuuant , mcerores aufertmt,& quartanam fugant . Empelica pituitam educunt,cor i

& cerebrum corroborant

.

uentriculum u pituita ,

alifsq; noxifs

humoribus

expurgant,acetiamconfirmant,acfitimextinguunt,uomitiones cohibent,&cibi appetentiam inuitant. Bellericaea

omnia poffunt , qu
nit : qui

& proxim diffa

.

Myrobalanorum inter recentiores Grcos tantiim,qubdfciam , jtcluarius memi

tamen ea,qu de illisfcripta reliquit , d Mauritanisiut ipfe quoquefateri uidetur ) mutuatus efi . Sed profeffb ne fciumm,quarationeduc7usintereamedicamma,quuomittmeltciunt,myrobalanarepofuerit,ciim omniaeorum gene
ra plani uomitiones compefcant

Torrb hodie ignorata uidetur qit xmo*K.vo( Crcis uocatur, digerens ,

& roborans

lf3r

a a

nus>

Indic nardi modo,ad coiicos affeclus, uentricuii ardores , &flngultus d Galeno jLfclepiadis autloritate commendata lib.

v1

,&

x.de compofitione medicamentorumfecundum locos . quanquam non defunt recentiortbus , qui fibiperfuaejfe

deant Cbryfobalanum

$0

lor,acutus orifapor

,&qubd myriflit nucis nufquam meminerint ueteres Gmci

.

nucem myriflicam ciim tamen plura fint,qu eorum deflruantfententiam , nempe cinereus coTjuUam buiufce quod iegerim , men.
:

tionemfecit Galenus in librisfingjkium medicamentorum

Id quod argumento

effe potefl

Gaienum ipfum non

habuiffe

compertum, quid effet CbryfjbAEk . Sed de his habtcnus . Cterum quandoquidem Balanus myrepfica , quam ab Jtra- Behen album, rubeum uocant,ad cor- & rubeura. bibus Ben appeUari diximus,noblsln mentem redegit radices iUas , quas officin Beben aibum ,

&

ac etiam recentioribus expetitas , hunc locum non prtereundum effc duxi , quin de ijs quoque aliquid diffe rerem,pmfertim qubdiGr^cisnoninueniatur quiiUapofleritatismemoriprodiderit. Sedillttd inprimis animaduerdis affe&us ijs
, ,

tendum efl,qubd commmis ufus radices , quas uulgb Behen nuncupant , e quidem nonfitnt,ds quibus Mauritani fcripfere; odo imb easprorfus ementimtur . Siquidemfcribit Serapio, Bchen radicesproferre minoris paftinacfimdes,contortas,
ratas
,

& manfu lentas

.

&

in

jlrmenia nafci
,

jlmcenna autem radicum iignofitfrufta Behen effeait

infe contracla,

ficcitate exoleta

At noftrates

qu in Itaiia, non in Armenia effodiuntur,nulla penitus odorisfuauitate commendantur t

faciem repmfentant : cim tamen jtrabicum Behen

40

quin

& manfie nullum

effe

ori lentorem reddunt , nec erratic paftinac

radicibus adeb paftinacam referahut Jcripferit Haliabbas ciariffimus radices mtllum interfe difcnmen habere
.

Mauritanomm author, Behen &fyiueftrispa[linac<e

ratio , qua probarepofftmus
,

Quoflhut mUafefe offeratnobis

Behen cornrnu-

.quanuis &ipfi interfebac inhifioria nonparum diffentiant . Tficolaits Myrepftcus, Vaulttm , &Jlrabes itemq; jLttuarius Behen hermodaByium uocant , nefcio tamen qua rationcchm aliafit radix apud
nisufus

Mabumlegitimum

radicem effe bermodaUyius . Behen adulterina , tam album, quam rubrum,paffim in Itaiia proueniunt. Hoc enim planU

fcimus ,

quam fuperius libro

tertio

Limoniumfecimus . iUud uerb,aiterius plant,cuim uires haUenm mibi prorfus

incom-

Gmcis diatur pertfunt.Sed quibmpoUeantuiribm,nondum mibi compertum effe ingenuefateor . KiKwtm^mnfic jLueUana de la InLatinis uerb Gianx unguentaria:Mauritanis,Habben,fett Ben:ltalis,Ghianda unguentaria : Hijpanis ,
dia,Tartago,& Muia.

Nomni>

ummmm

'i{ i

4Bj:issvs

1240

AndeMatthioli Cohuxt

N.ARCISSVS

I,

Nfw.
Orib.conclufi nonlegit.

NARCISSVS.
folia profert
:

CAP. CLV.
porro fimilia[,tenuia, ] multd mi:

NArciflum [funt qui ut lilium,lirium appellarint .]

jc

fine folijs , fupra dodrantem attollitur: flos albus , intus nora , &[anguftiora ] caulis uacuus , radix intus alba,rotunda, bulbofa femen uelut in tunica,nigrum, ev mi7i^ croceus , in quibufdam purpureus Probatiflimus nafcitur in montibus , fuaui odore caeteri t porrum imitantur , atque herbal n um txm mpis "L &'fabu a u ^^^^ ^.^^^ Qj ent ^ Radix coclajfiue efturjfiue bibitur,uomitoria eft:ambuftis igni prodeft cum exiguo mclle
:

&

InLib.

quartum

Diofcoridis,

1241

NARCISSVS

II.

mclle trita . praecifos neraos illitu glutinat: Iuxatis malleolis,diuturnis4ue articulorum doloribus triaceto onata cx melle,& impofita fiibuenit . Vitia cutis in facie,uitiliginesque cum femine urtica: , culat: cum eruo,& melle,ulcerum fordes expurgat: abfceffus rumpit conco&ioni repugnantes. infixa

&

corpori extrahit,illita

cum lolij farina,& melle.

Mmmmm

TStyrciJfM

1242

And. Matthioli Comm.

NARCISSVS CONSTANTINOPOLITANVS.

phrafto,

cap.v I .de hifioria pldntarum , uel lirium(alij enim hoc , alij itto Njtrciffus,inquitTheophrafius lihro herbaceum,flocant)folmm albuci, term proximumgerit ,fed longi latius , lilij modo . Habet caulem fine folio , oblongum remfuoferentcm cacumine , in membrana ueluti uafculo inclufum , large amplum , coloreq; nigrum figura

&

nomine uo-

10

Hic decidensilontegerminat , cat erum

& qui legunt

defigere eumfolent

Qu in & radicemfcrmhqua camofa,rotunda.^

InLib".

quartum Diofcoridis
N
A R C

j 2 45

I S S

VS

II XI.

io

fentmthi

HtcTbeophraJltde narctfo amplafcconfiat. Serotinusadmodum:poflarBurumenim,&circdxquinomumfloret. etiam depinxit . 'Xarcitft . Torrb Tlinius libro XX l.cap.x i X. duo Tiarafii genera prodidit , qu<& his uerhis tdeo uoftomacho inutilem , duo genera in ufu medici recipiunt . Vnum ^urpureojlore , alterum herbaceum . Hunc pue* * narce narcijfum dtUum non a fabulojo inimicnm , caput grauantem , neruis mitommduos qmquefoluentem , ' c * * ro. 4

&

&

Mtnmmm

1244

.AndMatthioli Comrru

NAR CISSVS

V.

ro. h&c Tlinius

rit
.

In quibus planideprehenditur A Diofcoride diffentirc,qubd neutrum t^arcijfigenusfiore albo

defcripfe-

IO

quanquam idem Tlinius cap.v. eiufdem libri inter lilij genera 7$arciffum connumerans , hunc flore candido conflare Mdidit . Veruntamen nulli ex hoc mirari Itcet } neque propterea Tliniwn damnandum ejfe cenfeo qubdfciamus complu
res

fa lifc guarmm Djofcondisv

2 4$;

NARgiSSYS.,

Ii

m#
VI I

apparet J{arcifforum$ecies,ut ex imaginibus, quas hic excudi curauimus manifeflb

,

/>0Je jfo*

*><*

openepreeimn

effe

iudicauimusM harum delineationes defcribamus .

,fic inquiens
.

1^m# w rrtuftt Gato" lib.

tlA autem

cum ad uiuumex

Nunfli nim

i.fimplicium medicamentorim

1^ra$ radix ufqueadeb

exiccandifacultatepoUet,ut

& maxima

12^.6

And. Matthioli Commu

NARCISSVSV

I.

uulneraconglutinet,Heladinciftonesufque,qu&circatendonesaccidunt. Habetueroqui4damab]ierforium,&attrac7o

10

Nomihi.

rium t -pianfo } ^ c r<ecis m fKtesu, Latinis item T^arcijfus afteUatur zeitlofen fo ; Germanis , Vehtblumen,H6rnmgsblumen ,

Mabibus > i^arcesfeu TJargies : Italis^arcif

&

^^.cissrs

InLib.

quartum

Diofcoridis.
VIII.

1247

NARCISSVS

rpv.
to

HIPPOPHAES.

CAP. CLVI.

HIppophaes,quo fullones ueftes interpolant,i n fabuIofis,maritimisque nafcitur, furculaceo frutice,undiquedenfo,& a largo:folijsoleae longioribus,mollioribusque:inter qux candicantes ^^.'im^I quodam diftantes flores hederae corymbis iimiles , racema- queamplo. tim cohatrent,minufculi tamen,& molIes,candidi,ex parte rubefcentes radix la&eo fucco madet,craf fa,mollis,amara,guftanri:ex qua perinde ac thapfia,fuccus eximitur qui per fe,& cum erui farinafuba
fpina? emicant,ficca?,angulofa>,interftitio
:

c3us,ficcatur>&adufumreconditur. Synceruspituitasjbilemjaquasquedeijcitjobolipondere:erui uerd

1248

And.MatthioliComm.
& &

uerd farina fubaclus,quatuor obolis,cum aqua mulfa . Frutex cum radicibus ftccatus tunditur, cum aqua? mulfa? dimidia hemina tritus datur . Radice , herba liquamentum depromitur , uti in thapfia. huius in purgationibus modus eftdrachma.

IW^.
folijs paruis,fpinofis
:

HIPPOPHAESTVM.

CAP. CLVII.
:

HIppophcefton,idquodaliqui hippophaesappellant,nafcitureifdemlocis ,quibus hippophaes

eftque fpina? fullonicegenus ,humilis herba,fine cauliculo,fine flore inanibus tantum capitulis:
radiculas habens molles
,

craflas

Succus radice,folijs ,

&

capitulo exprimitur,
*
:

& exiccatur
Hlppophais *|
conbd.

Datus , cui uoles,'tribus obolis in aqua mulfa, aquam pituitasq; detrahit priuatim comitialibus morbis , neruorum uitijs >& orthopncea: conuenit huiufcemodipurgatio
.

T Hippopbdftum , utpote plantas inibinaTfi quandoque maritima , &fabulofa adierim loca , ut Hippopbaem , J^jfccnte$,inquirerem ; neutrum tamen batlenus mibi licuit inuenire . Cateriim rctulit nobis Hieronymus jlmaltbeus

&

Gpitergenfis,medicus ingenio
clarifjimo medico
,

& cruditione clarus,fe olim Venetijsplantam

accepiffe

a Ioanne Baptifta Zopijfo Tapienfl

,

qu# non modb nvtis omnibus Diofcoridis Hippopbaem

efi .

referebat :fed etiam uiribus

ut fe experimento

comperiffe ieflatus

Quarenonprorfusdefperandumcft,quin&nobis

,& alijs
.

quoque aliquando contingat Hippo-

phaem confequi . l^on inuenio,qubd Galenus hippophais,aut bippopb<efti meminerit infuo fimplicium medicamentorum

...

cenfu. HippopbaistamenmentionemfecitTaulusltbro.v 11. inter fimplicia

ca.x.Illius
.

HippophxfliucrbTltnius libro

xxvn.

;'

nomen Gracum <Vt<>p* ' Latinum quoque Hippopbaes Huius uerb nomen Gr&cum

licitiytnw Latinum item

2o

Hippopb&ftum .

K/^r^w.

RICINVS.

CAP. CLVIII.

a Meum,??(5V /^Ici,autcroton,nomenaccepitaricinianimalisfimiIitudine. Arbor prouenit paruatficus altixoWrcV a>i8 v_>tndine,folioplatani,maiore,laeuiore,&nigriore:ramis,caudicibusquecauis,inarundinismorem ^ emlnc m mis afperis , quod corticibus exutum ricinum animal reprafentat ex quo oleum notrk numcro? b Meu,& Cat. mine cicinum exprimirur , cibis fcedum , lucernis emplaftrisq,- utile Grana a triginta numero purga-x.a9 iatjr* mi jyi xg2 ta,trita fed iniucunta;) trita potu pituitas,bilem , aquamcjueper aluum extrahunt , uomitionesque mouent eft,& molefta purgatio fiquidem ftomachum uehementer fubuertit. Tufa & impofi- 50 daadmodumeft,&moleftapurgatio:fiquidemftomachum jtumcu cG daadmodum per le^tum aceto,atqui a- ta,uitia cutis in facie,uarosque expurgat Folia cum polenta trita inflammationes oculorum , tumob gk fuKp*rn. rescl ue leniunt, tu rgentes mammas cohibent eadem ex aceto illita , ignes facros reftinguunt
.
.
,

j.ex pofca.

RTcinum uocauere Latini plantam,qus Gr&cU

fwd animali, quod canibus,bubus,
'

kiki dicitur,a fimilitudincquam

eiusfemen habet

cum ricino liuido ac

capris,alijsq;

quadrupedibus adhttret:neq;priusdecidit,quamplemusfanguine

ftginaiumrumpatur. InHetruriaplantah&caquibufdamuulgb uocatur Girafole ,aliqmbus uerb Fagiuolo Turcbefco.

jlpud Infubrcs autem pluribus in

calce diffgremus
.

locis

Mirafole

quanquam

id nominis potius Heliotropio conuenit

,

de quo in buius hbri

Semcn

officina

Cheruam maiorem appellant : tametft ab ipfo Mefue

olei

cttius uefligia

pharmacopoU maT\icinus

xime fequuntur , l\egium granum appcllari conftet citm maturitatemfenferit,impetu quodamfaCio

pioseferitur
utile
.

excidit .

co-

m jlcgypto
.

ubfex eiusfemineplurimum
ac balanus myrepfica
,

exprimitur,cibis quidemfcedum(iit inquit Tlinius)fed lucernis

40

Deijcit aluumperinde

tolliturq; eius

noxa 'ufdem medicamentis

,

Quamobrem de eo ftc lofine

ca,

quitur Mefues

i{egiumgranum(hoceft ricinifemen)pituitam tamper uomitum

quamper aluumextrabit,fed non

affumentSum molefiia . Siquidemftomacbum uebementerfubuertit. quinetiam bilem,

& aqmm
.

inter

cutem deijcit :

&

faniomniaexcrementapurgat,quaadarticulorum compagines dtfluunt.

Tollitur noxa,ubi igne torrefatlum fit prius

& deinde admiflo

tttr
' '

fceniculi

cjr

anififemine

Ita

enimparatum uomitiones minime molitur . Confert item coli,& articudecotlum hauriatur

Hydropicis uerb decoquiinfufum;
eltcitur , colicos cruciatus lenit

lorum doloribus,nempe podagricis ,

t0 ^''' n" w
clufis

&

ifchiadicis,fl ex iure ueteris galli

cum cjprino fero,aut emulforecenterlaclemaceratumoleumquodafemine

R' Gal.

'esex

^wr,c ^ m ^^' e?K,/ " WfaP

'

/f

" w'
.

m a PTOr
'

'

^tuxiliaturquoqueinflammationibusfedis,&conuerfis,acpra-

fceminarum
1
1

locis

Inungitur

utiliter indecoris cicatricibus

[{icini

;& aurium doloribus

Bjciniuires

memoria
; fic
,

prodidit
j

Galenus lib.v

.fimpl.medic.fic inquiens

femen , quemadmodum expurgat, detergit,ac

digerit

quoquefo-

litm , fed undequaque debilius .

Oleum,quod exfemine conficitur , tum calidius,tum tenuiorumpartium

.

efl

quam oleum

Nomina,

communcac proinde etiam difcunt Tlarita,qux Gnecis x/w,fiue kpo7m,Latims I\icinus appellatur : jlrabibus ,Cberua Italis,Girafole : Germanis , Vunderbaum , Creuf^batm : Hijpanis , Ftgueira de Ibinferno : GaUis, Taulme dku .

&

BJClJi/S

ta Lib. quartum Uioicondis ,

124^
/^L/W^
&?-u*-:

RIGINVS,

10

t^'a.

TITHYMALI.

CAP. CLIX.
amygdaloides: ala Meu.Sc C*t.

Tlthymali genera feptem,quorum mafculus characias appellatur, ab aliquibus

ter myrtites
,
;

tttx.paf ft uocant : tertius paraioy KMJKM X* qui fcemina exiftimatur , eumque myrfinitem , aut caryitem ieptidendroides fextus cypariffias lius,quem tithymalidaappellarunt: alius heliofcopius tquintus in
: :

musplatyphyUosdicitur: Characicaaksfupracubirialtkudincm fummis cauliradice crafia , lignola : bus com eft 3 que acri madentes folijs olea? circum ramos,anguftioribus,& longionbtis quibus qualis iunceafimiles , pendetincacuminibuscauliumcomaiunci, fubquacaueolx foliolis balnearum rum uirgarum* pituttam, bilemque purgat,trahit aluum Succus \ Orib. -xZf ri femcn continetur nafcitur in afperis , & montibus tempo umdemiarum Appetente binis obolis in pofca fumptis,& cum aqua mulfa uomitiones mouett.
: :

pajjfiar

12) O
TsV.i
.

And. Matthioli Coxnm.

,
.
.

& uafe concluu"s,excipitur AI iqui adijciunt farinam erui, Alij in aridas ficos ternas quaternasue gut in paftillos digerunt,qui erui magnitudinem impleant & Tithymalocir
re,fuccus,congeftis ramulis raox difTe&is
ut
ex omni
ca meflem.

tas inftiilant

cum
.

his inarefcant

quas ad

ul us

recondunt . Per

fe

etiam tufus in pila,& in paftillos

h Meu.^ew..
i.fciouim.

coa&us reponitur Porro cum extrahiturlac,nequequo uentus afpiret, ftare quenquam, neque raanus oculis admouere conuenit,fedantequam colligas , corpus , pradcrtim faciem b , collum fcrotumque genitalis , adipe , aut oleo cum uino perungere Fauces autem exafperat quapropter catapotia ceia,autdecoclo melle oblini pareft,& hoc modo dari.binas tamen ternasue-ficos purgationis gratia fumpli(Te,fatis eft Recens lac ex oleo,perundos in fole capillos euellit, renafcentesque flauos,& exi.
: .

les efficit,denique

omnes perimit.dentium cauernis inclufumdcuat dolores:fed cera dentes oblinendi

.

ne fuo delapfu fauces,& linguam uitiet

Tollit illitu impetigines

formicantes uerrucas , penfiles ,

&

I0

TITHYMALVS CHARACIAS.

quaj

InLib.

quartum Diofcoridis,

I^yi

TITHYMALVS MYRSINITES.

o qua? thymi florem reprafentant . ualet aduerfus pterygia , carbunculos,phaged#nas ukerum,gangr3*nas,fiftulasque Legitur femen autumno,& ficcatum fole leuiter tunditur,feruefa&um(|ue loco mundoreponitur. Foliaitemficcantur. Semen, & folia la&ei fuccie:fi%cl:umprabent,dimidioacetabulopota. Suntquiinueterant,admiftocumla&elepidio,&cafeocontufb. Radixdrachmae pondere in hydromelite pota,per inferna trahit.deco&a cum aceto,dentium dolori auxiliatur,col!uto ore Fce
. .

mina,quam myrfinitem,aut caryiten uocant,(imilis fuapte natura daphnoidi

busjfirmis^in cacumineacutis,& pungentibus
:

folijs myrti, fed

:

maiori-

c MeS.&Ctt. zpha. i. lilio. t Orib.addit.

HffJt
i.

ramulos ab radice

mittit dodrantales

fructum fertal-

&

siwoS&riv. repo/icio-

ternisannis c,nucifimilem,mordaciguftu.na(citurina(pcris. Succus,radix, femen,folia,confimiIem nem.

d Otib. eVepantediclofortiunturfacLiltatemt:fed adcitandas uomiciones d inualidior teceft. Aliud tithymali yvTiKtoTtpaf.i. genus dicitur paralios,quem tichymalida,aut rrecona aliqui appellauere. Nafcitur in maritimis, ramis efEcacior eft.

J^nnnn

fubru-

I2J2

And. Matthioli Comm.

TITHYMALVS PARALIVS.

quinis,fenisue aradiceexeuntibus: folijs lini,angu(Hs,paruis,obIoncapite in cacumine orbiculato f, in quo femen , ut eruum, uario coloemicat flos albus . Frutex totus cum radice S lacleo fucco turget . Similes ad ufus reconditur . Helenfo. plui. g Onb. *- liofcopiusdicitur,folijs portulacaf ,tenuioribus,rotundioribusque:ramuIis prodeuntibusaradice,
e Orib.oVTaV.
,

fubrubentibus , palmum

altis e

( ot-ib
i
.

UKt0

is

>

m ucrms quofdam digeftis

. :

mu

quatuor aut quinque , rubentibus , dodrantali altitudine , tenuibus , ladlis copiofi plenis capite aaemdufo Heliofcopij nomen accepit,quoniam comas cum fole circumagat circa oppida nafcitur, potiffimum in ruderibus . Colligitur fuccus , femenque,ut alion:; i Exdem,qii fuperioribus uires, non tamen ufqueadeo ualidaj Cy pariffias in caulem exit dodrantaiem, uel maiorem,fubrubrum ex qud folia pini iimilitudine exoriuntur , molliora tamen , & tenuiora &c in totum nafcentem pinum amulatur,uiide nomen traxit . Candido fucco madet cni eadem uis,qttae
:

thi:femine uelut in capitulis

.

fuperioribus.

Jn Lib. quartum Diofcoridis.

TITHYMALVS HELIOSCOPIVS.

12 J)

fuperioribus

In petris nafcens dendroides cognominatur . ampliter opacat,in cacumine frondoiam . fpargens comam , fucco la&eo prsegnans,cauliculis rubentibus,folijs myrtitenuioris,fru<3u characia?. Eiufdem effe&us , cuius fuperiores , fimilique modo reconditur . Platyphyllos uerbafco fimilis eft. Radix, fuccus,& folia per inferna trahunt aquas . Pifces necat,tufus,& aquas infparfus.Reliqua tithy-

malorum genera,qus fupra fcribuntur , idem efficiunt

Tl
&
ficile

thymalorum omne genus officma Efulam indifferenter appe\lant,quanquam plurafunt titbymaligenera,quomm bi

tamen d Gr&cis ordine pulcherrimo defcripta inuenimtur . Obid
,

floriamfatis confuse" Mauritani tradiderunt . quofit,ut apud hos nonfme

Tkhymalomagno labore tithymalorum genera recle, nim confid,

igitur mihi quidem dif-

diflintle cognofci pofimt:qu<e

uidetur decernere qu<e Tithymali genera ex ijs , quce d Grtecis repr&fentantur

,
:

ea duofint

qute

d Mefue ,

& J.uicen
Credidit

m Scebram & Mfebram nominantur

quoniam horum neuter, quod extet , earum plantarumfaciem

notis explicauit.

'tfnnnn

I2J4

Aud. Matthioli comm.

TITHYMALVS CYPARISSIAS.

BrafauoK opi- CrediditBrafauolusiUudeffeMefuialfebramminus,&Micenn&fcebram,quod Diofcoridiparalius

Sed equidem ab eo

mo explofa.

I0

^ no

^ M0(/ nufq Ua

m inborum monumentis legerim Mfebram minus,in maritimis nafci

,
:

quinnec ramosferre fubru-

bentes , nec tinifolia,necfemen eruofimile , capitulis conclufum

fed tantum repererim memori&prodidiffe Mefuem,

M-

fcbram ejfeplantam laffeofucco refertam , radicibus tenuibus : qnarum b& pr&feruntur , qua fubrubeant. jluicenna uero Scebramnafciaitinhortis ,nonauteminmaritimis ,caulc tenui,birfuto , folijs tarcofimilibus . Qu&fane omnia Brafauolifentcntia apertt refragari deprehenduntur . 7{ec poffum pr&terea cum eodemfentire , qubd Mfebram maius apud
Mehertberegi apud Miicennam idemfmt Mauritanis , quod Gr&cis Tithymalus platyphyllos . quandoquiMefuem , aqua dem in eorum fcnptts nufquam reperi maioris generis Mfebram folia heder& uerbafco fimtlia : nec qubd tufum ,

&

&

infparfum pifces interficiat ,fed qubd reftius(ut vnquit Miicenna ) eiusfoiia mtnori Scebram fint fimilu

Vorrbft mihi

bac in re coaiefkndum effet,putarem cquidem ml aiiud Mauritams

efje

minoris generis alfebram,fiue Scebram,quam plan

tam

InLib. cjuartum Diofcoridis.

TITHYMALVS DENDROIDES.

l2 JS

1 tam iUam,qu& officinis Ifula minor uocitatur,qubd(ut inquit jtuicenna)in bortis,

& ubique proueniat

Hc autem , ni

nuper natamfolijs prorfus imt faUor,ea efl,quam uocat Diofcorides Tithymalum cypariffiam : quippe qua pinum arborem
t tetur. QuinetiamcenferemMfebrammaius,fiue Mehe^eheregi eam omnimeffeplantam,qu&Gr&cisd\citurpnyufa qui inter tithymalorum utpote quA tithymalo cyparijiiafolijsfit ftmilis, quanuis magnitudine exceUat : non enim defunt ,

genera etiam pityufam recenfeant . Troinde non ab re dicebat Auicenna

colorefubcineritio
.

Mehe^eheregi effefmile Scebram,fedmaws,&

ponderofisq; .

Mejues uerb

qubd radicibus effet rotundis ,

obduclis , crajfis , craffoque cortice

qua

de Scebram agens,ea feri omnia radici Tityufe reddidit Diofcorides . jlccedit his Serapionis authoritas,qui ,pityufam Mauritafcorideillitribuit,qupityuf<cidemDwJcoridesa(fignauit. Exhis itaqueperfficuumfieriarbitror

omma ex Dio-

Charaaam uocatum, msjcebram maius appellari : minus uerb id , qubd Gr&cis tithymalus cyparifftas dicitur . C&terum medicus Lucas Ghiclarifiimus ad Tifis anno mifit p oflqudm multum laboris in eo indagandofruflrd impendiJfem,hoc
c
l

^...^ ^
gniti#

^nnnn

AndMatthioli Comm,
TITHYMALVSXEPTIPHYLLOS.

nus Torocornelienfis : qui , meo quidem iudicio, omnibus prorfus notis legttimo rejpondet . Myrfinitem quoque boc tan- I O tumannoreperimus,folijscircacaulemtotumcraffis,acutis,myrtofimilibus. Taralius uerbinmaritimis tantum nafcens,quem uulgarisufus titbymalumputat Brafauolus , in maritimis noftris Senenfibus , jLrgentario promontorio
ttniuerfo tllius regionis tracltt
,

& in

item

in jLquileienfi agro frequentifftmus inuenitur

.

Huic folio fimilis

,

uifttur

qu&dam alict

planta , qux in Hetruria uulgb appellatur Herba mora

pifccsprotinusenecantur. Sed caret bac laUeo fucco
.

Cuius radicibusprius contufis

ac deinde fluminibus demerfis,

quapropter eam inter titbymalorum gcneraiam noneffe adtiu,

merandam cognofcimus , etfi alids

Si h&c defuerit
,

aliter fenftmus,qubd

alijs notis negleblis

linifolia uiderentur,

& caules fubrubentes.

cimfole co-

TlatypbyUi radices fumunt , quo uniuerfa regio fcatet . Torrb Heliofcopius

,

,fic ditlus,qubd

mam circumagat

omnibus mlgaris notitiaeplanta

,

eft

Trouenit enim hc pafftm prope urbium ,

.

& oppidorum mcema,

in campisjncritis , bortis,coUibus

& ubique tam culto,qudm incultofolo

Cypariffws deinde ( utfuprd diximus ) ea eft planta,

InLib. quartum Diofcoridis.

gie
.

2 )-7
in

planta,quam Efulam minorem uocant , cuius pro omni Thbyrnalo inualuit ufus . Dendroidem tiidimus primum T^eapoUtano extra Terracinam urbem interjaxa antiquiffimi jfecus in itinere l^eapoUm

regno

Hunc dum contemplari ccepijfem , fupcruenit peritifiimus mcdicus Hicronymus Drogus Tarmenfis ,
folatio

uerJus,pUnt arborefcentis cffi-

& docliffimut
Tatydo-

Hieronymus ^orarius Tortonouenfisftunc omnes und fequebamur Bernardum clefum

amplifiimum Cardinalem Tridcn-

tinumadC&farempergentem)quibusmagno

enim ambo rei herbariA fludiofi , atque etiam gnari .

I x.cap.x

Dendroidem titbymdttm ibidme primwn repertum oflendi : erant ls{afcitur idem tithymalus ctiam in Tergefiino litore nonJmzi d Titria

mauofonte , infaxofis quibufdam rupibus arborefcens . Theopbraflo

l

tantwn Tithymalorum genera prWunturlib.

tithymalum uertit Theodorus)qmd

.dehifioria plantarumjtbi itajcriptum reliquit . Latlariarttmffic cnim

Theophr.

marttimum granum appellant ,folio efl rotundo , caule , totaq; magnitudme ad palmttm frutlu candido . Dcmetitur, , cum uua nigrejcere incipit : ficcatus fruftus tritus potui datur acetabuli tertia parte . Mafcula autem mcitata olea
Huius Uc,cum uindemia incipit , exprimunt,& pr&parato utuntur . pur. Myrtaria uerb cognominata , candida Utlaria efl folifs myrticondita,uerum aculeatis parte poftrema: farmentula in terram demittens,longitudinepalmi , quee nonfimtd ,fed alternatis annis fiutlificant,aUa hoc anno, alia pofolio confiat ,

& & magnuudine cubitum aquat & exiccatus

. ,

gat

inferius.

fiero,quanquam omnia eadem radice exorta

deurn turgefcit ,
lifit :
,

purgatusq; datur elotus

.

Loca montuofa defiderat . Frutfus nuxappellatur . demetitur , cum horcum papaueris nigri duabus partibus,ita ut totum modo acetabuTithymali omnes
:

trahitpituitamper aluum

jtt uerbfi nucem ipfumplaceat darejrita dabitur ex uino dulci, aut cumfefama tofia,
.
,

torrefatfaq; comedenda
tatis,cordi,iecinori

hatlenus Theophraflus

Mefue authore in fitis fimplicibus deietformfacul,

Tithynulo-

& uentriculo maximH

,

pusMeb ut indefebres facitt concitentur .

uniuerfum excalfaciunt cor- Mefile."* ToUiturprima tithymali noxa ijs admifiis , qu cor,iecur , uentriculum roofficiunt

uafa difrumpunt , inteflina abradunt

"

&

20

borant. Secundauerb,& tertiaijs

qu agglutinatoria facultate pollent : cuiufmodi funt tragacantha lacryma ,gummi,

bdeUium,psyUijfeminis[piJfamentum,& portulacafuccus.ToUitur
fonchifucco,aitt intubi,aut portulac
,

& quarta

admifiisfiigidis

& humidis
,

.-proinde aut

aut hortenfis folani , aut aceto cum cydoniorumfeminibus diutius rudicula agitato,

commifcent

Vdgaris ufus Tithymalus pituitam uehementer deifcit ,

inter

& atrum quem uocantfuccum

pariterq; pituitat
,

ad articulos decurrentes . jLquam

cutem

ualidifiimi extrahit : nihilofecius exiccat uniuerfum corpus

& gmittt-

ram extinguit . Vnde rufticorum medicamenti nomenfibi meritb afciuit . Tithymali omnisgeneris uires commemorat Ca
lenuslib.vili.fimpliciummedicamentorum,ftcinquiens. TithymaUomnesuincentemhabentacrem,calidamq; faculta- rlIm ^J"^. amaritas . Validijfimusitaqueefteorumliquor . Secundumlocumtenentfemen,&folia. Sed&ra- Galeno. tem , inefl uerb

&

dix ditfarumfacultatumparticeps efl ,fed non ex aquo

illis

Sant ipfa cum aceto decotfa dolores dentiumfinat,maxtmd qui

:

crofisproueniunt. jlt liquores ,ut quiualentioremuimhabeant, inforamina quidemipfa dcntiuminduntur

.

c&te-

rumfi aliam corporis partem contigerint,continub adurunt,ulcerantq; : proindeforis iUis cera circumlinitur quippe ciim exquartofint excalfacientium ordine , quem effe adurentium pofuimus . Sicpilos quoqueftccus inun&us tollit . Torrb
ckmuehementiorfit,oleo mifcetur : &ft idf&pefiat , tandem prorfum pilorum radices aduft extirpantur , corpusq; defilereddetur. Eademfacultateuerrucas,quas acrochordonasnominant ,&myrmecias , &pterygia ,fnte oculorum un-

gues,& thymos auferunt detergentque Uchenas pforas,quiafcilicet abflergendifacultas ineftpropter amaritudinem. Trterea ulcerum phagedmica , anthrachode , &gangr<mode, quia ualenter tum excalfaciunt , tum extergunt, ft in tem
fore,& moderatiutare,iuuare aliquando poterunt . Verum enimuero,&fifiularum caUos eximunt eademfacultate . Cadpiterum hc omniagenere quidem fimiliter,imbecillius tamen &folia , &fruiusprfiarepoJfunt . Quibusfanc fces in aquaftagnali capiendos uti ajfolent. Celerrimi nanqueab iUis in uertiginem acii , acfemimortui redditi , ad aqu&fu-

&

&

&

perficiemferuntur.'Torrb cumfeptemftnteorumgenera,ualentiJfimus efiquemcharaciamnominant,quemutique etiam

.

& qui petris nafcitur ad modum arboris deinceps Troportioneuerb comprehen deinde paralius fiue marinusxdenique & lixiuium in uniuerfum planta Gmcis 7t%pJ.h*f Latinis quoque Tithymalus fieillorumfacultatis & cinis,&ex Leche terfna & nominatur Mabibus Xaufer & Ethuha Tithymalo Germanis, Vuolffs milch
quidam marem cognominant,& fmmina nmcupata myrfmites ,
uerbajco adfimilis
eft ,

in

qtti

cypariffias

heliofcopius

ipfo

erit

Nominju

Italis ,

Hijfranis ,

Leche trefna : GaUis , Gerbe a laich

nww*.

PITYVSA.

CAP. CLX.

fpecie a cypariflia differre conftat,etfi tithymalorum generi aflignetur . Caulis fupra cua picex,acutis,exilibus : flore paruo, uelut purpureo. : _ *1 __/""_ i " 1 1 !__._______.. /Y* 1? f /! f* _ _T 1 _. 1.*-. +.__* r k y b O ff-_f<vi _ * JJ*,*^ f emine inftar lenticuk : lato: radice craifa,candida fucco referta quibufdam in locis frutex hic pvx- \> 9 A it . ualfeminis drach grandis inuenitur . Detrahit per aluum radixdrachmis duabus data in aqua mulfa : item
biti

TV tyufam
!

altitudinem afiurgit , geniculatus folijs

I

*_/"_

' '

^^"^-

ma

fucci cum farina fubacfr cochlearium in catapotio datur

modus foliorum drachma: tres

PItyufa,utlatiusprcedenticapiteretulimus,ea nimirumfuerit planta,quamofficin Efulam maiorem nominant. Pityll& conC. alias radices ad nos comportant , magna derauo. Huiits radices herbarij qui quotannis i Gargano ylpulti montefuccos ,
,

impofiurapro Turpeto uenditant , quemadmodum

& & thapftx radicesproeodemfubijciunuutfuperiusin

tripolij

mentione

dtximus
tyufie
.

Quod cumfua tate non ignorajfet jLttuarius,album turpetum Mypi* cjfe radicem prodidit,nigrum uerb TitanT^ec his obfiat,qubd dixeritDiofcorides , Tityufa radicemfubeffe candidam : nam is de intcriore fubfiantia
.

tum intcllexit, non autem deexteriore corticis membranula ,

iorfit

qtt uiridts rufefcit ,ficcatanigrcfcit.Torrb

colligi poteft
falli
,

qubd Efitla ma-

Mauritanis alfebram , uelfebram

,fatis liquidb

ex Serapione

utpote qui integrum de Tityuja caput

'

ex Diofcoridefiimpfit , &mfuum Scebram repofuit . Qn^o fit ,

m pUne

putcm Brafauolum , quippe qui certbfibt per

juadeat,

I2cg

AndL Matthioli comm. PITYVSA,

Jtudcat , jllfcbram maius Mauritanis effe tithymalum platyphyllon

tapotifs

. Vfcolaus Myrepficus quibufdam in antidolis>& ett aluumfducntibusEfulam imponit cognomine cham&pityn . VndeFuchfius infuis doUifiimis adnotationibusnil

xo

Fuchsti ophuo repiouata.

danl cfulam Vkolao

tlixe ri)n)m>.hi

quam Chamapityn , non autem tithymali ffeciem.Qua in re Fuchsij opinio(pace eiut T^am cumplurafint tithymalorum genera,qu<e in uniuerfum Eful* nomine appeliantur , dc ca tanthu wreUexiJJe TSluolaum exiflimo , quam Diofcorides afoliorumforma Tityufamuocat,eo quodpini , uel ptccx arborisfoiiu conjlct qux ob id efula cham&pitys dtffcreniU caufalficolao appeUata efi . Taruam enimpimmpircferre fcnbit
.

non pianefa tisfaat

lyufa rcpr&fcniat
facic

qurrenon ab
,

re efula

quoque cham&pitys cognominaripoluit

Tityufa in Italiapaffimferiproucnit,
,

rmnons efuU
in

\cd Longi in

omnibus maior , adeb ut quibufdam in regionibus

ut in jipulia , arbufli fpeciem referat.

quam ad Benacum tranfitiir . Sed quod aridijfimum ibi fit lUt(ut Mcfues efl autborjagreftutm hominum medicamentum efl : multa enim fumenfoLu.n mn admodum adokfcit turpeti ex huiufca tibus a dfert incommuda . proinde aus uftts apud medicos peritos prorfus exoleuit , quemadmodum , radtcibus p. ifati , pofq.uvu dciccla cjl impoftorum fraus : eiji non dcfunt improbi pharmacopola , quipityufx radices kVifnnr copioja
,

Vtroncnji ag.ro , ea immenfz planitie , per

.

&

rugtiimi mrpeti uicefms injcrunt mcdicamentis tfintfs uiam urcimforawhqui harum radicum puluere plures iugulent
flicos,

InLib.
flicos
,

quartum
ejfe

iJioicondis.
1 .

12
,

5*5)

quamfanent .

jldfcribunt quidam Titytifam titbymalorumgeneribus,quoniam

.

& ipfa fimiliter latleo fucco

dumfic
illis

maPityufi uircs

deat , purgetq; eorum modo

Tityufa
,

Id quod Galenus aperte tefiatur lib.v 1

tithymali
,

fimplicium medicamentorum

inqnit.

& hanc quidam jpeciem putant

,

quodfuccum babeat,ut illi,qubdq;fimititer

purget , c&tiraq; exGaleno.

omnia uinbus illis efl adfimilis . Ea Graci znucva-a. , Latini item Tityufa nocatur : Arabice,Scebram ,
cinis,Efula maior : Italis

Titiufa

& Efula mavgiore

,

& Ttbias

offi-

LATHYRIS^ A*Wf. CAP. CLXI. LAthyris,quam aliqui tithymalum appellant , eamque tithymalorum numero adreribunt, caulem
emittit cubiti altitudine

caule oblonga,amygdalinis proxima,latiora ,

& digitali craffitudine inanem gignuntur in cacumine al#, & folia in & lxuiora qu autem in fummis ramulis exierunt, mi,
.
:

x Mefi.&Cat.
2S"o;.i
.

[o

&

nora confpiciuntur , ariftolochiae , aut oblongse hedera figura. In cacumine fru&um fummis furculis dix tenuiSjiagerit,tripiici loculamento infignem,rotundum,ceu capparin, in quo grana,intercur(antibus membra- utilis. b <mi'pfXlLTcL Qnis.inter fe diftincla continentur,eruis maiora.rotunda quae dum corticibus exuuntur , candida funt, a-ov t^a. %3kguftu dulcia a . Nullus radicis ufus . totus frutex lacleo fucco turget , uti tithymalus b . Grana fex, vu.i. feminis grana feptem Y R I S. L A T
:

Ra-

autofio.Itaha bet iitruuque cxemplar.

aut

iz6 o
Cium praebet .

AndMatthioli Comm,
:

aut feptem in catapotlo , aut cum ficis,aut palmulis deuorata aluum purgant (ed aqua frigida poftea aquas . Succus,tithy mali modo exceptus , eundem effefbrbenda.trahunt autem bilem,pituitam ,

&

Cum gallinaceo

aut oleribus folia decoquuntur ad eofdem effectus

uulgaris notiti&. Htec in Hetruria frequentifiima nafcitiir.
Iifdempollet

Ljttbyrinofficin&CataputiamappeUant. Tlantaefi
^pudlnfubres % qubd*luumualenter euacuet
facultatibus
,

,uomitionesq-, eliciat ,cacapti7^a uulgb nominatur.

.

qumts

&

ricinus

ijfdem quoque medicamentis infi&natur

Huius planta rmminit ^icluarius infuo libro

.

decompofttionemedicamentorum,ubiiiajcribit. Latbyris uehementer pituitam purgat

quindecim : minora uerb uiginti.Iis,qui efficacius purgari cupiunt,mandenda prttcipito
derant copiofam
, : ijs

Dantur grana

eius

maiora*

uerb,qui deie&ionem non defi.

iubendum cfl , ut integra deuorent , prafertimfi qmjumit,malofueritflomacho . hxc ji&uarius

De-

io

cem,duodecimuefeminisgrana a putamintbus delibrata,tufaq;

qs utiliter propinantur , quiphUtra deuorarunt
,

&

in ouoforbili

deuorata , uomitumpotcnter citant. Itaq;

aut alta ueneficia ;fiquidem hxc efficaciter expeUunt . Trxflat pmerea.

lathyris

in Lib
-

quarmm L)ioicoridis.
.

i
.

tathyrisfemen ad ea omnia , ad qu& Rjcini femen ualerefuperius diximus . Lathyris uires defcripfit Galcnus lib.V 1
fimplicium medicamentorum
illisfuccum habeat ,
,

Lathym

uirei

fic

inquiens

Lathyris,funt qui dicant

<&

hanc ejfe titbymali fpeciem , tum qubdfimiliter e * G1 .

tum qubd eodem illis modopurget , totaq;

.

iUisfacultatefimilisfit

nifi

qubdfemenguflantibus uidea
dici-

tur dulce tur : ner

,

Mabibus , Mendana , feu Mahtndane : Itatis Latbiri,& Cataputia minore : Germanis , Spring Kraut,Spring,Koer- NoIuma *

quodfani etiammaximipurgatoriamuimobtinet

Qj/aplantaxn^upit Gr&as , Lathyris itern Latinis

& Tereib Koerner

ruw.
drantali
,

Hijpanis , Tartago

Gallis, Ejpurge

PEPLVS.
,
:

CAP. CLXII.
folijs paruis ut ruta,paul6 latioribus

: rotunda coma,rere dohumi refperfa femine fub folijs paruo , rotundo , minore quam candidi papaueris . plunbusfcatetauxilijs. Vnicam radicem habet, fuperuacuam,exquafruticat.nafciturinteruites,&in hortis. CoUigiturmeffrbus ,(iccaturinumbra,& continue uerfatur. Fru&ustufusj& fcruefa&us

PEplos frutex eft Iactei fucci plenus

P E P L V

S.

00000

reconditur.

i2<j2
la conturbat aluura
ra**iV.
.

And.MatthioliComm.
cyathopoto Obfonijs infper.

i'econditur .Bilis,ac pltuita detrahitur acetabulo eiusin hydromelitis

muria conditur

PEPLIS.

CAP. CLXIII.

PEplis,quam aliqui fylueftrem portulacam uocant , Hippocrates peplion,in maritimis maxime na

fcitur,lateopacofrutice,candidifuccipleno:folijsfatiuaeportulacKjrotundis,inferneiubentibus:

femine fub folijs rotundo , uti in peplo,feruente guftu radice fingulari , fuperuacua , tenui . Colligi, &; reponi,ac dari,uti peplos,& fale condiri folet . Eafdem habet uires
:

i.

'T\E.plumherbariorumuulgus,qubdorbiculataconftetcoma,Efulamrotundamuocat. Trouenitnonmodbin uine-

disconfid.

JL

la tis,fedetiaminagrisculturadeftitutis,lafteofuccopr#gnans.Teplidauerb,qu<eTepliondicitur,inmaritimis na-

fcentem , non prius qudm hoc

amo euulfam uidimus .

.

Vtriufque uires reddidit Galenus libro v

,

fimplicium medica-

mentorum ,
tes

ubi primum de Teplo itafcribit

Teplos , quidam uerb papauer fcumeum

& hicfiutex paruus fuccum ha,

Vtrmfqueui betfimilemtithymalis,cuminalijs,tumquiapurgat,ccuilli. Mox de Teplio idem Galenushcec uerba fubiunxit . TeexGal. plium,&hic quoquefrutexexiguusfuccumobtinet ,ficuttithymali:nafciturq;pkrunquead mare,radicem habcnsinutilcm, ut
triini

& peplos rfuccum uerb ualidum,non tamen admodum utilem

-xiiiKot

Sedfemen utile eft

&flatuofum ,fmiliterfe

peplipurgans . Quit planta

Gr&ci , Teplus etiam Latini uocatur ; officinis

dicitur
.

NomJa..
tterb

& uulgo

Efula rotunda .

Qu*

vivKlt Gr&ce , Teplis quoque

& peplium Latini

&**.

CHAMAESYCE.
:

CAP. CLXIIII.
2C

fHamKfycenaliquifycennominant. Ramos emitttit quaternumdigitorum,teretes,fuccofos, v_> in terram deie&os folia lentis,parua,peplum plane referentia,tenuia , qua? a terra non attolluntur femine fub folijs rotundo , ut in peplo neque caulem , neque florem promit radice firmatur te.-

G
eJfe

Ml.nrai

p9

Xffuv*!,**? FJ
'

nui,fuperuacanea. Ramiexuinotritiuuluje dolores fedant,inpeflb appofiti:tollunttumores, ac a uerrucas omnium generum illiti . Deco&orum cibo aluus refoluitur . Succus fimili effe&u prodeft.

Sias uci rueas.

hebetudines,incipientus contr a fcorpionisi&us auxiliatur:aduerfus caligines oculorumutiJis, rr'&for- I^' tes futfufiones,nubeculas,cicatrices,cum melle inun&us.In fqualidis^petrofis^ue nafcitur

&

Nblfdtur Cham<efyce,(juemadmodum &peplus

tx defcriptione
colligi

in uineis,petrofts,& fqualidis monticulis

:

K&c,ut ex totius plan-

poteft,inpepligenere enumeranda uidetur

quippe quA ramulis exeat humi perpetub fparfis,

3c

latteofucco referiis :foliolis,

& coma peplo fmilibus

Hinc itaque quifpiamforte non aberraret ,ficenferet Chamafycen

Chamxfyces
uiresexGal.

mino rem peplum : ego tamen id plani ajferere non auftm . Chamctfyces uires tradidit Galenus lib. v 1 1 1 .ftmplicium myrmemedicamentomm ,his uerhis . Charn&fyceabftergendifimul&acremuimpofiidet. Itaque acrochordonas ,

&

cias caules eius teneriores in

modum cataplafmatis admoti ,

uifus

& ex

eis

liquor auferunt.
>ficut fane

Cum meUe uerb craffas

oculorum

cicatrices detergunt .ftd

fic

& heletudinem

d craffttk natam adiuuant

&fuffufionum principia

X^aWw

Gr&d

ut Cbam&fycepariter Latini uocaiur .

saawW*.
a Orib/addit.
**"'[

SCAMMONIA.
:

CAP. CLXV.
4C

5nor?

Cammonia ramos ab una radice emittit a trium b cubitbrum,multos,pingues,& qui nonnihiI ccraftriangu)3fitudinis prasfeferant folijs helxinse , aut hederaceis,mollioribus tamen, [ hirfutis,] b brib. g n- lis flore candido , rotundo , in calathi modum cauo , graueolente radice d praelonga, craflitudine cu
S,Ue trefdei

&

Capite exempto,rauetqlaworcu Ditali candida,graui odore,fucco grauida. Legituradhuncmodumfuccus. dix in teftudinis fpeciem cultro excauatur : quo fit , ut in cauum confluat fuccus , qui conchis demum bitomm. ^ c r exc JP itur Alijfcrobesinterraconcameratofinufodiunt,inquos fubieclis iuglandium folijs,prothtom.

?dSa
i

Condufa

nui-

S"fS
rcip&apparet
'

fundunt fuccum ficcatumque extrahunt . Laudatur autem Scammoniumleue nitidum , rarum,& co \ orc fi m iili murn taurino glutini , fungofum,tenuibus fiftulis,quale ex Myfia regione Afia> depor tatur . Nec attendere folum par eft , fi linguae tau albefcat(hoc enim euenit adulterato, quod admi-

^^

iioni %n U

tithymali lacl:e)fed longemagis anteanarratis.itemfinonuehementerlinguamexurat,idquod miftitithymaliargumentumeft. Nationeautcm Syriacum,&Iudaicumdeterrima habentur,gra- 5 ' uia,denfa,eruifarina,&tithymalouitiata. Succus drachms unius , aut quaternum obolorum pon dere hauftus cx aqua pura,uel mulfa , per inferna bilem,& pituitam extrahit . Ad refoluendamaluum binos obolos cum fefama , alioue femine fumpfifle fatis eft . Dantur efficacioris purgationis caufa, alocs drachma una . Fiunt purgatorij iales drachmis fucci tres oboli , cum duobus ueratri nigri , uiginti fucci fcammonias in fenos falis cyathos adiedis . Horum modus proportione uirium : inteft G fit

&

gerquidem,triacochlearia :medius,duo:minimus,unum. Radicisdrachmauna,aut alterapurgatcumijs,qua3ietulimus. Nonnulli decodum radicis ebibunt. Coqiiiturinaceto.&cum hordeaceafarinateritur,cataplafmate ifchiadicis utili. Partus enecat fuccus , uuIue inlanafubditus: tuberculadifcutit cum melle, autoleoillitus .decoClo inaceto perundta?lcpra?abiguntur :diutumi
capiris dolores

ex accto,& rofaceo perfunduntur

Scammonium

In Lib quar tum Diofcoridis.

.

1263

SCAMMONEA.

, copiofum quidem in Italiam aduehitur , 10 SCammonium,quod efl ScammonUfuccus i,nenegliga^^ Xandr,a^egypti, Syriaimportatur.SedinterimadmonendifmtVharmacop a

prtferttm Venetias , quo ex

Me-

swmmoni*,

ne tantum confidant quod hngus. tueantur , anfincerum,aut adulterinumfit Scammonium , quodab ijs emendum efi , admifio titbymali laBe. tablu albefcat, cum,d(utreSiDiofcorides inquit)euenirequoquepofiitex

&

&

SSl

^amprmna
qutranU

uodalbefcathocfuSopericulo,expendend*quoquefuntali*not*,quibHspr*(lant^

tnums obeundum

& Mediciquidem tenentur,qui cbrifiknam relighnem, ac pietatem colunt ut laudatiffimum

habeantq-Scammonium. ^.mcum\mmtdicamentumomniumfahkSariorum,catapot,orumq^
ufusadhumoresinmorbisdeijciendos,fitbafis,quiijsadulteratumimmifcent,n,fdubim

q ueexitioSaconficiantmedicamenta.quocerte^h,ldetefiabdius,^

G4
.

And
Elleborinigribinos

Matthioli
.

Comm.
.

Diofcoridifinceri
tnonvj obolos

drachma idprxflare uix pojfit Siquidem is ibi efficaciorem purgationem moliri contendit,ternos Scam-

& aloes drachmam unam (imulpropinariiubet

Qj40 fit , ut facile adducar ad cre-

dendum , aut hoc in loco Diofcoridi mendam fubejfe , aut Scammonium quo nos utimur,adulterio non uacare . Scammonij

tum temporis C&fareum oratorem agebat

Tlantam ,cmushic imaginemdamus,Conftantinopoliad meViennammifit Clariffimus uir jlugerius de Enfbel{c,qui Eam curaui illico tranfplantari aBono Baldino Myropola , qus ,foli httmore .
reftituta ,paulb poftuiticulas,folia&floresemifit
.

jlndreas Marinus in fuis in

Mefuem

annotationibus ,hanc ipfam

plantam Georgio Lxberalipiflori , qui noftras pinxit imagines acceptam refcrt,qubdfortaffe ignoraret , a Georgio illo eam
i nofiris hortis ejfcfublatam . Sed h&c obiter dicla fint, non qubd Marino uiro optimo,aut Georgiofuccenfeamus,fed nefortaffe %oili,acfycophantee
,

qui nobis lacerandis inhiant ,furti nos accufarent

Sedprofetlb mirari nobis fubit,qubd Gale-

nusin

libris

defimplichtm medicamentorumfacultatibus,mbil de Scammonij uiribus meminerihcum tamenpleraque alia

10

Seammonij \x
fiones.

fcr'P^s tradiderit longi etiam minoris momenti,atque aliasfiepius obitcr Scammonij mentionem fecerit infitis alijs monumentis. Scammonium,authore Mefueinfuisfimplicibus deieclorus ,quinque corporibus Ufiones infcrre poteft . Tri~
tna eft,qubdflatus quofdam mordaces gignit,ufqueadeb uentncidum laceffentes, ut fumentibus naufeam

commoueat

7^-

xa hac tollitur,fi in excauato

cydonio malo,clibano , aut prunis inajfetur,pafla undique circumlita,pr&fertim additis, aut

.

faniculi,aut dauci,aut apij fcmine,ast galanga

citi febres excitet ,v\s pncipue
,

Inflammat deinde acredinis exuperantia corporisjpiritus : quofit,utfa-

qui obftrutlionibus
,

wfcerum ,&*humoribusputrefcentibus obnoxijfunt. Sedidnocu,

mcnti aufertur , admiflis inter coquendum

qu&

refiigcrant

&feruorem extinguunt : cuiufmodi eft psyllij feminis Jpijfa,

mentum , prunorum decoclum ,feu potiuspulpa , rofarum

jid b&c qubd magna tum attrahendi , tum aperiendi
enim ofcula plufquam parfit aperit
che
, .

& uiolarumfuccus

aut dilutum,aut aqua

,

qumetiam

fi

ante

coclionemmaccretur oleo rojaceo , aut uiolaceo,aut cotoneorum miftifaporis fucco , aut admifto rhoe
facultatefit

autfaclitiojpodio.
facit
> :

praditum , immoderatas aluifluxiones

adftringcntibus
,

uaforum
mafli-

2o

Hxc Ufio adimitur admiftis rebus

,
,
.

cohtbentibusq;

nempe

cydonijs malis ,fuccoq;ab eis expreffo

:

inteflfna

proinde

& myrobalanis ,pr<efertimflauis. jibraditpratereaacrifucco, quofcatet, humidis & tormina & dyfenteriam & tenafmum excitat Sed deletur hoc incommodum
,

additis

pinguibus lentisq; medicamentis : cuiufmodi funt,tragacantha lacryma,bde\lium,amygdalinum oleum,aut rofaceum: item

prunorumpulpa perfe > &faccharo afferuata , psyllij fpijfamentum , maftiche , cydonia malapoftfumpta,
pb[i bibitatutpote
eft

& calida aqua

,

qtm medicamentum

ocius duentriculo &intefiinis expellant

,& itafimulnoxam
,

prohibeant. Hinc

qubd prudentcs medici , qub celerius Scammonium d uentriculo ,

&

inteflinis deijciant
,

hordei iufculum

cum

faccha-

rofuperbibendumprabent . Obefl poflremb fcammonium cordi ,

iecori

ac uentriculo ,fitbftantk fu& totius proprietate.

Vitium hoc aboletur

fuam pr&fiant .
Komia*.

tum calida , tumfiigida admifceantur medicamenta,qu cordi , iecinori , uentriculbqite opem d uafis , dfanguine exhaurit . Eius deifciendifacul , quam J* tas haudfane alijs medicamentis abfimilis eft , qu<e purgant cum labore cjr moleflia . Tlanta Gracis <rwv-iuiri<t- , Latinis
,

fi illi

Deijcit fcammonium ualentijfimi bilem

&

&

item Scammonia uocatur : J.rabibus,Scammonea ,fiue Sachmunia

Italis,

Scammonea .

x^iw*.

CHAMELAEA.

CAP CLXVI.

Meum

W*
.

1'u/auc mciaqiu,a

CHamelaeafurculofofruticat, ramisdodrantalibusrfoliaoleae fimilitudinem habent,tenuiora, &amai"a,quaeguftatalinguammordent,&arteriam deradunt. Detrahit pituitam bilemque, a folijs prcefertim in catapotio deuoratis . nanque duae abfinthij partes,adiedta chamelaece una , hydro raeUte cxcipiuntur, & in catapotia coguntur ea autem in uentre non liquefcunt fiquidem quotquot
.
:

uere(j euorata3reg eruntur> Folijscummelletritis,fordidaulcera,&cruftofarepurgantur.

evtx*i*.

THYMELAEA.

CAP. CLXVII.

THymetea eft

Hoc Syri apolinum , ex qua granum Gnidium , quod eft femen ipfius , colligitur . uocant , quoniamfatiui lihi f rutex fuapte natura fimilitudinem referat . Virgas edit pulchras pinguioribus , uifcofis , gummultas , tenues,binum cubitorum folijs chamelsce , anguftioribus , mofisque, fi mordeantur flore candido fru&u myrti in modum rotundo qui inter initiauiret,& tan dem rubefcit inuolucrum fru&us durum,foris nigrum , intus album . Hoc per inferna bilem, pituitam , aquasque detrahit,fi uiginti granorum pars Literna bibatur uerum fauces adurit . Itaque cum Qui aegre defarina,aut polenta , aut in uux acino dari debet , aut melle coclo obdu&um deuorari fudant , trito femine cum nitro , aceto inuaguntur Folia , quse peculiariter cneorum appellantur, permeffescolligidebentj&ficcata inumbra recondi. Quibus darelibeat,anteatundere,& neruos eximere conuenit Illitum acetabuli modo cum diluta uini potione,aquam extrahit mediocrius purgat , addita lente cocla , aut contritis oleribus . Thymelaeae farina uuae acerbae fucco excipitur, in paftillos diuiditur . Herba ftomacho infefta . partus impofita necat.Nafcitur in montibus , & afpe:

&

&

&

ris.

Hallucinantur

qui coccon Gnidium

fru&um effechamela:aeexiftimant,deceptiquadamfo-

liorumfimilitudine.
duofaciant Chametea & /^i HameUam,pariter cjr Thy-elzstm Mabes confuse fatif,ac perplexi Me^ereon appellant . Cuius etfi h<ec omnia adeb confundunt,& Thymelss co \^jgenera unum album , alterum nigrum ; tamen ijs etiam Daphnoidem admifcent , *"*' implicantiM hac in re nihil certUnihilq; perpetui ac Mi ex eomm fcriptis elicipojfit . IlUrum plantarum uis in exoluen}

&

do

In Lib quartum Diofcoridis,

.

2 6>

CHAMELAEA.

I0

docorporisbumorcs,tamuebemens, uiolenta,acfuriofaexiftit,utnifi
Mauritani

robuflifsitnis

bominibus tutbin medtcamentum

.

Troueniunt ha planta numerofe in uattis jtnama Diofcorides)fruclumferuntmyrtibaccisJimilem, tibus Tridentinoagro:& utraq; ( licet boc in chameUa praterierit mitiofuiexortusuirefc t t,mox quanuis Cbamelaa quadantenuslongiorfit,&oUuaformam reprafentet . VtriquefruBus Thymel&a decerpitur , quoniam per maturitatem rubefcit , denique exiccatus niger confpicitur. C&terum baccam,qm e jtnanienfiama ctiam cum Lau ftccata piperisfaciempmfefcrat,acrimoniamq; non obfcuramguftantibus relinquat,rura Theopbraftus hbro l x.cap. quandoqnidem mirum, Ts{ec fant reolafemine,Tiper montanum indiffercnter nominant . nuximi pipens imagiXXI . deplantarum hijloria , ubi de pipere dijfruijfet ,ftatim Cnidij grani meminit : utpote quod mcolx injuis puradmodum etiam acrefentiatur . Sumunthocpiper(ut eontm nomine utar)frequcnter nem referat , gattombus 00 000 3

daripofiint : plerunque enim imbccilles confecerunt , abrafis mfceribus apertisq; uaforum ofculis

Quare non temere"

eas

& term leones,& plantas

uiduificas

cognominarunt

mon

&

&

'

1266,

An,d. Matthioli

comm.

THYMELAEA,

Sedfepe euenit,ut cum futngationibus aduerfus omnes feri morbos, ita medicos ,&pbarmacopolasfallere credentes . mortemconfci ram noxam non pr*uideant(qu<s eorum multorum imperitia eft)nonfolumfeipfos decipiant ;fed etiamfibi
fcant
.

10

curriJJem,eosq; in uitajeruajfem

Et certi boc teftari poffum,qu6d ex montani iUius piperis afjitmptione plures pcrijjjent , nifi 1 Ideoq, ncn poffum non admirari Tlinium,quippe qui fcribat lib.XM .
,

antidotis noftrisfuc1

.eap.

nono Coc-

cognidium quod

Tbymekt eftfruUus , de quo nunc fcribimus aluum adftringere , cum adeb exoluat , ut in magnumfxpe

difcrimen fumentes ducat

fcite

ut uorari non poffit mfi in pane . Tromde . Eft enim(ut ipfe inquit Tlinius)adco urentisguftus , antidotis , quibus eius delepoflematis memorm prodidit Mefues , nemini Mczereon pmbendum ejfe,nift ijs admiftis deftruit . Habencur tamenpaflim teriafacultas infr&naripoffn , qua omnia corporis principalia membra corrumpit , ac utuntur medici , ad aquam mter cutem extrain pbarmacopolijs catapotia,qu<c de Me^ereo appcUant , quibus altquando medicamenta Jimnl receperint , quibus eorum maluta repnmitur) hendam . Verum ea non audent cxhiLerefquanquam 1
nifi

In Lib.
nifi

quartum

Diofcoridis.

6f

robu(lis,acfortioribus hominibus . Sunt qui eontendant Theopbrafli

Cneorum,quod duum apud illum eflgenerum , alautbontate 5 utpote quifcribat

uitilhigatorum fal-

temm ejfe Cbamekam , alterum uerb Thymekam,id quodprobare nituntur Diofcoridis

Thymek<cfolia,qu&peculiariter Cneorum appellantur , per mejfes coUigi debere
fa opinione,
.

Verum ab horum

longeadmodum difiat fententia

noflra

utlibro tertio noflrarum Epiflolarum ad loannem Cratonem yratis.

lauienfem medicum clariffimum fcribentes defferuimus

Sed (Deo. Opt.

Max.

uolente) rem banc contra

,

horum fitfurro-

num

temeritatem ,in fecundo earundem noflrarum Epiflolarum tomo , fufius 3 copiofius

lucidiusq;po(leritatismemoria
ui

iusuiribuslibrovix l.eorundemitafcnbit.
fordida ulcera,
I

commendabimus . ChameUam tantum,quod fciam , commemorav.it Galenus infimplicium medicamentorum cenfu, de cu Chamel** Cbamekauincentembabet qualitatem amaram . Quamobrem admodum resexGaL

&
.

qu<

O meka
lis ,

& oleaflellmn appeUatur

, maximas babentcruflas , cum melle purgarepotefl . NomiM* Italis,Cbameka : Germams,Zykndt ; Gal : Mauritanis , Me%ereon , feu Memeterion

Qua Gmcis yjnxihala.

:

Latinis

quoque Cba-

Boys gentil

Qua uerb Grteci 9utt.tK<u&,Latme pariter Tbymeka

uocatur : Italici , Thimelea ,

SAMBVCVS.

O0090

-*";-

1268
aw.
Condufa fton Iegit Onb.
a Meum.T/Ktincttfd.
gis
1 .
.

And. Matthioli Comm.

SAMBVCVS.
.
,

CAP. CLXVIII.
furculos fpargens arundinaccos,teretes, cauos,

SAmbuci duo genera Vnum in arborem aiTurgit

candicantes ,proceros : folia iuglandis , [ ternaquaternaue ,] exinteruallis circa ramos exeunt, nu- grauia odore a minutim in ambitu fe&a : in ramulorum cacuminibus, cauliculisojie circina tae um,
fed

mala

&

Or-ib.ptfxpor* falegit. i.longiora. Cat. ue-

r6 fllil.pOTipK. j.minora,&'re

terebintho fimilem , in nigredine fubpurpureum, racemofum,fucco madentem , uinofumque Alterum genus chamaea&e uocatur , Romanis ebulum, longehumiliuseft,magisqueherbaceo generi affignandum :caulcquadrangulo,geniculato .-folijs amygdalj exinteruallolongioribusgeniculatimexpanfis, pinnatisque,graueolentibus, inambitu I0
bells , quse florem candidum pariunt :
.

mox acinum

&ius
cuk,

uko iudi

SAMBVCVS MONTANA.

' 1

r,

ferratis:
|

InLib. cjuartum Diofcoridis.

SAMBVCVS AQYATICA.

12

6p

10

imufcariofambuciiflorej&acinoeiufdcmtradiccnititurjlonga, craflltudine d/gitali. Ea, ufus exiccans , aluo detrahens aquam , ftomacho inutilis . Folia olerum more coquuntur,adpituitam,bilemquedetrahendam. Caulesteneri in patinisco&i, eadem efficiunt. Radixinuinodeco<5ta,&in cibis data,hydropicos adiuuat prodeft uiperarum morfibus , eodem pota modo . uuluas emollit infidentium , decoclo patefacit earum fpiracula uitia corrigit . Aci ni in uino poti , eodem funguntur munere denigrant capillos illiti Folia , fi pretenera ac mollia ex polenta illinantur,inflammationem mitigant ambuftis>& canum morfibus illiru profunt ulcera quas dehifcunt in fiftulam , agglutinant . ijs , qui podagra tentantur , cum feuo taurino,aut hircino profunt
ferratis

dem utriufque uis

&

&

illitafolia.

Sambucus*

127

And.Matthioli Gomm.

EBXLVS.

Sambuc!

&

Bbuli genera,

& wires.

Cfjtrnbucus,&EbulusplanuftmtnuUisnoncogniM. Trioris etfi unum tantum genus prodatur d Diofcoride ;nobis ^tamenduoeiusobferuatafuntgenera:alterumquidemmontanum,& fylueftre:alterumuerb urbanum ,plerunque uinearum fepibus proueniens . Hacgenera fruclu intcrfe differunt :fiquidem montano bacc non in umin hortorum , modo dependentes,perpetub rubefcunt. bella cobarcnt perinde ac in urbano,nec maturefcentes nigricant,fed in racemis uu& Uuiore confiat materie . Sunt pmteIllud etiam difcrimenfacit,qubd urbanum in maiorem proceritatem adolefcit ,

ia

&

rea

quipalufirem Sambucum ofiendant , nempe arbufculamuliginofo ,

& & palujlrifolo enafcentem

>

uirgis fambuci &m\i-

lis&enkulatis,albaintusmeduUa,fed caduca, &fragilimaterie:foliouitigineo:florealbofambuci modo, odore non prorfus iniucundo : u quo bacc&prodeunt rubentes , oxyacanth& magnitudine , uinofofucco referu . qu& deuorau uomitiones cient
.

jLqua ifambucifloribusfronti , &fyncipiti

iUita,capitis dolores mulcet, qui

d calido humore prouenermt.

pellit
.

Succus eradicis cortice exprejfus , uomitum ualentifiime' commouet ,

& aq<tm

inter

cutem

Tr&flat<idemeradi*
cibus

InLib, quartum Dioicoridis*

1271

FRANGVLA.

10

eihustbuVtexlraUusfuceus. Quin&crajfam pituitam adarticulosdecurrentemextrabit. ex cbamspyttos decotio, poiagrxaqu* Utiones a nigro circumftantefucco expurgatum, datur utiliter dracbm* pondere dolores,cum humores eofluentes tl,ifcbiadicis,&Ga\kicaluelaborantibus\mulcetmim deiecloriaui mirifid eorum
fubinde , tnm reuocet , tum deijciat . Sunt qui ex ebuli radicibus fuccum eliciant , infolentq; a frigtdttatc&flatugenttos. Hic clyftereinfufus tam inteftinorum,quam coxendicum dolorestollit
tntromtttatur
,

Zbultfemenperdtutmas

& tnpaftiUos dtgcrant ,\cr.

tientq;adufus.

lanaexceptus Suppomturconuenienterfa minarumlocisad euocandos menfes,pmfertmfi babitum ,fi tamen uentrtculus decoclo commodt ij,qui diuturnafebrc uexati admalum deuenerunt
cbuli

Sulfluntur

& tccur tnteres

prtftanttj-

roborenturodoratisadftmgentibus,&adtdconferentibusmedicamentis.

TaraturiSambucoungnentum

fmumadtvtisambuftiomsbocpatlo. SumitouiridisSamb,mcorticis,quiftatimfubprimode^ Ferueant ftmuiaUquanim.&iemdeperco-

Mram\

QkipluriesiotiexftmtUa^

1272
lato,& exprimito
,

And- Matthioii comm.

& addito cer& nou& odoratxfuccifurculontm
Tollito

&
,

Sambuci , cuiufque uncias quatuor . 'Rurfus utfcrue ;

fcantflnito,quousq;fuccus cuanefcat .

tuncabigne,

& rudkuk agitato^omniaq; mifceto

&

&ad\fintm addito uerdii*

mcis liquid* uncias duas .

frius cochleari agitatum
.

Tburis albiin tenuem pollinem contriti uncias quatuor . quinetiam duorum onorum album,
Subinde mifceto diligenter
:

omnia,&mundo uafe afferuato f Fungi qui ad imam Sambuci cait inflammationes mulcent . Stillatitia cum Ebuli dicisfedem oriuntur, in aqua rofacea prius macerati capitis dolores ,
tumfambuciradicumaqua,hydrope timpanite laborantes
utrifquefimul miflis hauriant affefti diebus triginta continuis
mirifici iuuat
. ,

ft

huius quatcrnas uncias ,dlius uerb binas

Illitus

Ebuli radicum fuccus procidememfedem reprimit,

& anginam

tollit,

ubi circa gulam calidum

tem e naribus fanguimm ftflunt. Baccantm fambucifuccus d recremcnto repurgatus

fij jpiffttudittemaurium dolores tollitfi calidus imponatur
.

cum linteolis illinatur . Exufla Sambucifolia,& in puluerem trita, emanan~ cum melie optimo coSlus,ad Iula-

&

Sambuci tenerrimafolia,qtt&primoflatimgerminatuprode-

IO

mtt,undcumparipondereradkumplantaginis,fuill&q;axungi&ueteriscontrita,fubaclaq;,^podagricos dolores prafen-

tamo aux 'l< mulcent . Meminit Sambuci utriufque Galenus hb.v I .fimplicium medkamentorum ,ftc inquiens . VtraTbuci utrjufchamaatlem uocant ,deftccandi,conglutinandi, arborefcens , tum herbacea,quam quc uires ex quefambucus tum magna illa , Gal modiceq; digerendifacultatem obtinent . H&c Galenus.C&terumfacit Sambuci, Ebuliq;facultas,qu& ad cutcmfubeun-

&

&

tes aquas peUendas non

parua efl,ut hic FranguU quoque arboris , in qua eadem uis non infimz reperitur , hifloriam

facultatem defcribam.

Frangvla

igitur ita uocata

qubd facile fiangatur , arbor efl mediocris proceritatis,folio feri

Corni autuirg&fanguine&,cortice Mni,extcrius albis maculis refperfo:interiusuerb adebflauefcente , ut ft mandatur,croceo colore inficiat ,T\babarbari modo . Flores

edk albos ,fruclum paruum,Tifl magnitudine,per medium diuifum , adeo

lupinorum ferifigura ,fed lentibuspautograndiora, tfl ; unde iUi nomen . Tfafcitur paffim in Boemia.
Ideoq; l\babarbari

ut duabusfimulbaccis confiare uideatnr,quodam natur& artificiofimul coniunUis . Fruclus primo exortu uiret , deinde
rufefcit,poflremb uerb nigricat
in quibus nuclcus habetur
. .

Is

duo intrafe concludit

officula

Ligni materies omnino fiagilis imbeciUaq;

.

Cortici uis inefl non

modica , cum exoluens , tum etiam adfiringens

modo aluum deifcit ,

& uifcera

roborat. Idembikm,&pituitamexpurgat,quinetiamhydropicorumaquasducit. Decoquitur cortexcum Eupatorio

commmi,TonticoAbfinihio,J.grimonia,cufcutailupulo,Cinnamomo,F(nicuii, jlpij ,,& utriufque Intubi radicibus , ad

bydropemynalum corporis habitum,& Icleritiam : daturq; potandus ita

auxilio
.

affeffis

quinque unciarumpondere, magno fani

jltqui opemprecium

efl

utprius recrementitijhumores,qui in uentriculo^&primis Iocinorisuenis decumbunt,

,

expurgati fuerint . Soluit enimaluumfine ullo incommodo,beUi iecur expurgans,ac roborans j adeb ut quidam
rhofo Iecoris,& lienis ajfeffiu laborabant,hoc medicamento curati ftnt
.

quifcyr

jtperit enim

omnium uifcerum obflrutliones,

&

Extimo cortici facultas efl adftringens : Intimo autem exoluens . Vterq;fimul ab arbore delibrari debet in ipfo fiatim Veris principio, ac deinde in umbra ficcari . Siquidem uiridis 3 o nullus debet effe ufus ; quod uomitiones moueat . Decoclum , quod binc paratur,quiefcat prius oportet anteaquam prouafa omnia acrajforum excrementorum infarclu expedit
.

pinetur duobus, aut tribus diebus

quoufque flauuscolorinnigrum uertatur , alias uomitiones mouere quandoq; folet.

,

Iclem potum ubi aluum non exoluerit

appetitumprouocat , ob eam quam pofidet adflringendi facultatem

haclenus mihi incognitafuit,nunc uerb

ni,Sereniffimi Trincipis Ferdinandi

jirbor h&c . primum nota, opera ac diligentia Clarifiimi Doeloris Ioannis ViUebrochi Dantifca-

Arcbiducis jiufirt,Medici.qui cumftt reiplantarwfludiofus , pnetermittere noluit,

,

quinctiamfuo auxilio cpusbocnoflrum ornaretur. Tlanta, qu<edKni Grscis

Sambucus Latinis appcUatur: J.ra:

Nomina.

bibus Iafacii

Italis,Sambuco:Germanis,Uolder,feu Holler : Hijpanis , Sabugo ,

& Caninero

Gallis 3 Sufeatt

& Suyer

Qwe uerb ya^uueiKn Gr&ce\Ebulus Latind dicitur : J.rabic$3 K.ameattis : Germanic,Mtich,& T^iderer
mc$,Hie?&uos ,

holder : Hifpa-

& Sabugo pequcnno

,

CaUici,Hyeble

VMOKOtUt

PYCNOCOMVM.
&

40

CAP.

CLXIX.
: :

PYcnocomon conftat erucae folijs,acrioribus,fcabris,& craflisrcaule quadrangulo

t Orib
srs/.i
.

flore ocimi (eminetmarrubij:radicenigra,autpallida 3 rotunda exigui mali figura , terram redolente inuenmurin faxofis locis Semen grauia fomnia, tumultuofa facit,drachmse inftar potum tumores difcutit,illitumcumpolenta:& fpicula.ada&osquecorporiaculeos extrahit. Foliaillitu tubercula, bikm panosque difcutiunt . Radix eius in aqua mulfa duum drachmarum pondere , aluum ibluit ,
. .

&

extrahit

N
,,

VUam equidem nfquam plantam haUenusfum confecutus

ut ingcnue fatear , referendum
efl

quafacie Tycnocomo reffonderet . Quare

& hoc mihi,

babuerit,

inter alias herbas,quas hodie

omnibus incompertas effe arbitror

Ita enimfiet,

ut &poflms,quosfperofuturos

rei berbarite diligentiores

inquifuores ,fuus relinquatur fcribendilecus . TSfecfani quen-

Nomina.

compertum cum ex hts , qu nobis uel tncognita , uel incertafunt ,aliquid inuenerit , ad ccmmunem utilitatem in mediumproferre . Eam ut Gr&ci tivwkohov, ita Latini Tycnocomum uocant
quampigere debebit
,

&

a-w.
Conchtfi non
1 Cat^aaiit. d-fja.i. fyke-

APIOS.
v

CAP. CLXX.

^ I0S rarnu l s d uos ^ ue tres iunceos fpargit, [

a

./^.folijs

b^Cat.noale' gitj

&*&*'* W

rubros,] tenues , qui a terra [ parumjattolluntur: rutje,oblongioribus tamen, [ &anguftioribus,] b herbaceis:femineparuo.-radice hafonnampyriturbinata,rotundiore tamen , fucci fcecunda , intus habet corpus candi.

60

dumjextra cortices nigros

Superiorparsciusuomitione bilemjpituitasqueextrahk.-inferior per aluum:

In Lib. quartum Diofcoridis.

A
P
I

275

S.

aluum tota utrinque pUrgationes mouet . Succum fi Iibet eximere , tufe radix in fi&ili mergitur , agitataaqua,quodfupernatatpennafele#um,exiccatur. Purgatutraque partcis fuccus,fefquiobolo potus
:

&

Tios,qt<&Ifcbasappellatur,nafcituriinCreta(quanquamnondefuntquiuelinteamquoqueprouemreinIta,
iv.'lt/r f/*vj_>vi

^\,lia , pnefertim in *4pulia)folijs exiguis, rut<e

silh/f

nu/iA fi<Yin

/f'w/3/

***

) dwiai +

n Alvtowi

uel hyperico proximis , primoftatim uere ab radice erumpentibus, dis c v>- *y-i>/,ii ><s * y *uli**t /i # tuvt^aic h* H*iJ npntthut _ ]/lFtPf\ (urf.fi Y/ld-uP.i\~
-f,

fi>

Latmtspyrum. Tbeopbra.
[0
co/i<tf rutaceo
,

libro lX.cap.K.deplant.biJtoria, tApionbisnotisrepnejentauit

ijcbas,jiuc^.pwiouo

breui , caulibus ternis , aut quaternis , bumi proftratis,radice, qua afthodelus , uerumfjuamofa. "Hsfci.

iur in montibus . Ligitur uere

.

D*fr ad expurgandum corpus , qubd altera radicispartefuperius , altera inferiuspur-

get h&cex Theophrafto . ^p/o legitimam , quamprimiim me uidijfe recordor ,adme mifit Venetijsl^icolaus d SantloMichaeleJ^ouQcomenft,medicmfingularisingenij,atqueeruditionis,&rei herharmperitus . C&terum fcnbit P^uelhus Ruel.kpfus.
lApionfreqnentiffmam in Galiia nafci > eiufque radice ruripauperesper inopiamfrugum uefci: Sed%ueUyfentcnti& non

cffefubfcrihendumiudico:namcumjtpiosperfuperna,&inferMpurgationemmoliatur,ma^
nulla huiusfacuhatis habita ratwne copiosi(ut rufticifacerefolent ) eius radices fumerent in cibis .

Falluntur quoque in

idpio cenfendo Fuchfius , Tragjts

ejfe
lijs

& Lonicerus

quippe quiputent plantam

,

quam nospfeudoapios uocamus , legitimum

,

^Apios.Siquidem h<ec multiplici crefcit caule

oblongis
,

cubitali

& quandoque maiori

bwni procumbente , uicUferi modo,fo-

&fuba$eris . Floret lumo pr&fertim menfe ,floribus puniceo coiore , micantibus , pift xmulis odorxtisyra-^

lo

cmatimcohwcntibus:quibusftaccejlentibusfrfiquulceoriuntur,inquibusfemenconcluditur. ^adicesbabet fici&ut pyri &.alba intm. pulpatx figura ternas , aut quaternas , i ftaminibus depcndentes , Filipenduk raodo, nigra exterius cttte ,

And Matthioli Comm*

PSEVDOAPIOS.

nu11apurgatoriauipr<edita. mcpafimnafciturferiubique inBoemia,&pr*fertiminuineis.Sed quantum b<ee

<2

diflet.

t0

Diofcoridisplanta jipiosappellata ,

ij

iudicent , qui deplantariafacultate dicere

&

ratiocinaripoffunt

slpij buius nuf-

quam , qubd inuenerim , mentionemfecit Galenus infimplicium medicamentorum cenfu .

Nomina.

Um planta non fecus Latinis

^pios > atque Gracis aims nominatur

KohomvBif.

ICOLOCYNTHIS.

CAP. CLXXI.

C01ocynthisfarmenta,foIiaquefatiuicucumeris emittit,per terram repentia,diuifa:frucl:um in fpeciem mediocris pilx conglomeratum , uehementer amarum . quem legere oportet , cum eceperitinpallidurncolorempermutari. Medullafructuspurgatoriam uimhabet>fiquatuor oboh

InLib. quartum Diofcoridis,

eum aqua mulfa , melle coao , myrrha
, ,

127).

& nitro excipiantur & cogantur in catapotium Arefa&a: & infute clyfteribus profunt neruorum refolutioni coxendicum doloribus,& coii uitijs,utqua: bilem pituitam & flngmcnta interdum etiam cruorem eliciant. fcetus admota: enecant Dentium dolorem tolht una repurgetur,& luto oblita cum aceto & nitro inferuefcat,hocque
,

pite teruntur,

, fi

lure deco<3i dentes colluantur

Si aqua mulfa , autpaffum in

irigeicat,potu craffum

dita cx ca balano alui excrementa eijciuntur . Virentis fucco utiliffime ifchiadici perfricantur

humorem,& ftrigmenta alui detrahetrftomacho fupra modum aduerfatur. fub-

eadem incoquatur , &

fub diuo rc-

COLOCYNTHIS.

Io

f^ V^

Olocyttthis phnta ejl tam medicis

qudmfeplaftarijs uulgaris notitix

tiffimum ex eiusfruclu paretur medicamentum ad uaria

:

morborum genera ;
,

Veriim etft(ut Mefues eft author)pra(lanuentnca tamen cordi , iecinort ,

&

CoIocynthf_
dj s confid.

culo maxime aduerfitur

quin

& uniuerfum perturbat corpus ,faflidium &

eliciat..

inteflinorum tormina excitans. JLbradit

eniminte(lina,&uafowmQ(cHkaperit,aded utetiamcruenta fape

Hinc meritoft,uteamdari prohibeant, Tpppp 2 f*

1276
lum , iecur ,
tuitofa
,

And. Matthioli Comm.

aboleatur
,ijs

tiifiprius fnalefica eiut uis prorfus

additis antidotis,qu& ad id pr&flant

cuiufmodi funt
.

illa

quS, uentrieu-

& cor tum roborare

tum tueri poffunt ,

& qu& lentorefuo glutinandi uim habent &

Colocyntbis trabit pi-

necnonetiammufculos,thoracem,&pulmonem. Eamob caufam

micrania , dtuturnoq; capitis dolore ajfeilis , alibmaticis ,
tnantes adiuuat oculos
,

proinde cerebrum,& neruos expurgat, craffa,lentaq; corporis excrementa in remotioribus partibus delitefcentia: uertiginofis , comitialibus ,refolutis ,conmdfis,bc<egri fftranttbus ntiliter in catapotijs exbibetur
.

Collachry-

infnnditnr . quibus ifchiadicos : ad qu& non modb in catapotifs deuoratur ,fed etiam clyficribus pr&fertimpodagricos , aquas tam bibita , qulmperfedem mfufani nilpmfiantius eft ad coli cmciatus exflatu &frigiditate prognatos . Tellit eorum defluuium cohibendum, capillos , fa . Fit i colocynthidisfiuclu oleum , ad retardandam canitiem , denigrandos eain cineribus decoquatur . Eodcm mulcentur aurium dolores, P ta efrutlu pulpa , cauitas oleo repleatur, Colo nthi- fi uermes necantur ,fifimid mifcentur, disuires^sG^ rumincertifonitusdifcutiuntur.quinetiamolcoipfo&felle bubulo interaneorum

& diutina &

tuffi

laborantes

Efi pr&terea uis eius efficax

ad omnes

frigidos arttculorum dolores,

&

exm

&

&

leno.

g. caUfa um biiico

illinantur .

locynthis gufiu amara efi ,fed qu& amariffimo medicamento epoto adfunt opera

CoColocynthidis uires retulit Galenus lib.v I .fimplicium medicamentorum , his uerbis . ob purgato, ea euidenter efficere nequit ,

riamfaculmem , quam ualidam in fifc continet,nimirum cum ijs , qu& expurgat ,anti& ipfa per aluum excerniprauer-

Nomim.

teus

Viridis ipfiusfuccusintritus ifchiadibus prodefl

:

&**wto fit
;

Gr&cis , Latinis item Cclocynthis ,

,

& Cucurbita

fyiwjlris appeUatur

jfrabibus
,

Chandel,Handel,feu Handal
,

Italis

& Hijfanis, Coloquintida

Germanis,Coloquintt

& VuildcrKurbfaj

Gallis

Cohquinte

& Courle fauuage

CAP. CLXXII.
20

vwtovt*,.

EPITHYMVM.

EPithymonflos eftethymoduriorefaturebfimili. Capitulahabettenuia,&leuia: &ineis caudiculas , quafi capillamenta . Potum cum melle detrahit pituitam ,bilemque atram per inferna. Priuatim prodeft melancholicis,& inflatis, acetabuli menfura ad qaatuor drachmas , cum melle,fale>

& aceti exiguo

kh micon .
fileratio.

Plur imum in Cappadocia,

& Pamphyilia gignitur

^J^hacequidemopinioneuerfanturcompluresbuiustatismedicireiherbari&periti,quemadmoditm Brafauolus Ferquo fcriut credant iofcoridis , aliorumq; Gr&corum Epithymum magno difcrimine abeo diuerfum effe,de
X.rarienfis ,
,

pferunt Mauritani,pr&fertimq; ab

illo,

cuius mcminit Mefues

Quippt qui afferant , nil aliud Jrabicum epithymum effe,

proprioflore

quam capitlaris caffuth& genus quoddam , quod thymo circumuoluitur . Gr&cum uerb idem effe uolunt cum
durioris tbymifatureia fimilis.Suam autcmfententiam hoc

argumento comprobare uidentur ,qubdfi uulgaris ufus epithy- 3

,

mum

jlrabicumfcilicct , illud effet , de quo differit Diofcorides

.

is

non

dixiffet

Epithymum florem

cffe

durioris thymi,

fed alteriuspianu thymoadnafcentis , eiq;fefe conuoluentis

Id quod etiam Tlinij aucloritate confirmant , ut quieorum

opinioniexeomaximiadftipulariuideatur^ubdduoEpithymigeneraprodideritlib.xxvi.cap.vill.ubificinquit.Epi-

tbymum eftflos i thymofaturei&fimili . Differentia , qubd hic herbaceus eft , alterius thymi albus Qutdam alitcr epithymum tradunt ftne radice nafci , tenuis fimilitudine pattiolt(recJius forti pili legendum ejfet)rubens h<ec Tlinius Ex
. . .

quibus utique planumfit , duo effe Epithymi genera

quorum alterum iUi ad Gr&cos , alterum ad Mabas referunt ,

&

it&

Multomm

opi robata J11 re P

fmm tuenturfintentiam
te reckmareuidentttr
,

Horum certi iudicio ego quoquefacili futyriberem , nift quadamfefe nobis offerrent,qu& aper
illi

depramtum ha atque etiam oflendere , Tlinium ipfum Diofcoridis codicem,unde illa mutuatus eft ,
euaiiffe
effe

buiffe,uelaliumauIoreminhocminusgrauemfecutumfuife,uelfeipfumdeceptum,utin alijs compluribus Diofcoridis epithymum , unum adnotauimus . Talam etcnimfaciunt , quantum equidem reor,noflri ufus ,

&

& idem

40

medicamentum,qu& de eo Actius ,
quatuor pondtre , cum paffo

& Uttuarius
,

Diofcoridem ,

& Galenumfecuti
.

concordes pofieritatis memori& pro-

didemnt , cum itafcribunt . Epithymum atram bilem excernit.Datur adultis tufum ,

,

& cribro cxcuffum ,fcrupulorum

,

uel oxymelite

&falis modico

Fitijsflatu turgentibus
difficultate

&pr&cordiorum noxis

opitula-

tur,&quibusiecuraggrauatur,&ijs,quifpirandiuexantur
profilit
,

Quod uerbtn

ftabe nafcitur , aut infaturtix

firmius . h&c

Epithymbrum inde appellatumjhymi modo aluum rofoluit : fed utrunque facultate cenfeturinEpiftcebe ftwb& innafcaambo . Qu&fani liquidb ofiendunt , qubd nonfecus Epithymbrum thymbr& , ^icluarium longi antca tcfiatus tur , atque Epithymum in tbymo nafcitur , uelprofilit . Hoc idem pr<eter Mtium , atram btGaleni fetlator acerrtmus ijs uerbis . Epithymum inter ea , qu<z efl grauifiimusauthor Taulus Diofcoridis ,
Epificebe , atque
illi

&

&

&

^ *

Eptthymremedium . Dantur ipfius drachm& quinque l&uigat& ex laUis hemina. ttaque brumuerb,quodtbymbr&innafcitur,epithymofimilitereuacuat,fed imbccillius eft.haEienus Taulus. Exhis
lem cxtrahunt , pr&fiantijfimum
efl

omnibus non dubitauerim

&

fcntq;

unum tantiim effe epitbymum , non autem plura . Quandoquidemfi Taulus,jtctius, Muariuspro certo non habuiffcnt , legitimum Eptthymum effe illum thymi fiorem , de quofcribit Diofcorides , putafVerum cum quin explicaffent duplex in thymo nafci epithymum dno ciusgenera rcperiri ,nuUi dubium
affcrtre
,

efi

&

ipfi

compertitm haberent , tmum

ijsq; nullo

& idem

effe

medicamentum captUamentumq; , quod in tbymo , thymbro

&

ftcebc profilit,

radicisadminiculo conuoluitur ,
tfflct

& implicatur
modb
id in

,fibi

utfum

cfi

qubdfuo tempore Epithymum uulgaris notitia

qutn-

medicamehtum

,fitfore declaraffe non

thymo gigni ;fed etiam inficebe,thymbra,&(ttt nosfepe uidimus)

inpolio,&cham&dry.uthincfcirentmedici,in epithymi defetln , epithymbrum , uel epiflcebem fubfiitui poffe : etiamutnonignoraret,idcapiUamentumharimplantarumpropriamnonefiepartem,nequefuamhaberefedem,fedafcititium

quoddam effe ixtcrius aducntens ,

,

& in

ijs

profiliens

& uiuens

His

igitur rationtbus adducor,ut non temeri exi-

fiimem
effe :

Diofcoridts codtcem
1

aut bunc aliunde

deceptum 6o quem Tlmiushabtut ,fmffe(ut diximus ) deprauatum,& obidipfum Tlinium Qubd autm Dtofcorides eptacceptffe occafioncm * duo magno errore faceret Epitbymi genera .
,

"

'

thvmnm thymnm

mLib. guartum Uiolcondis,

1277

EPITHYMVM,

1 thymumflorem thymi dixerit , haud inepti dittumputauerim : namctim Ufciret Ipithymumtkymomnafct , nulUradict
tbymofunt,huiusplant*proprumdentur; , qui citm in Epitbymumflores abosferat* idebnonabfurdumforeduxitfcribere, Epitbymumeffefloremdurioristhymi.Sedqubd Stqmleuia>caudiculas habentia capiUorummodo . declaraffe uidetur Diofcorides, cum dicit . Capitula babet tenuia,&
propria , fed tbymiadminiculofultum,floresq ; perfealbosferre
ajferttjfed dem his notis non defcripfit Diofcorides thymifloremfuperius libro tertio(ut Brafauolus Traterea conucere florepurpurafcenterefertis,nullacaudicularum,nequecapiUorumhabita mentione.
Itcet

capttults in cacunme,

Dtojcort-

dem epitbymum thymifloremappellajfe , qubddtbymo

ret.
.

eptthymumipjumiargejtodecerpatureo duntaxat tempore,quo

mi uiribus libro 1 1 l.ubide tbymo,& eiusfloribusegit , nihtl inmediumprotulit mumpropriamtbymipMiculamnonexifimaueriteffe,fed(ut^^

^amaHbdproepithymononintcUexeritispurpureumtbymiflorem^bincperfpicu^ eam ob caufam, quodepithy , nimirum

\2/%
fcus

AndMatthioIi Comm,
non funt , fed uiribus

,& uifcum,qu&tamenlcghim&arborumpartes

utarbitror , dutlus Diofcorides,egit de thymo ,

&

& facultate

diiterfe

Itisigim

rationibtts,

eittsfloribus libro

tertw inter odoratas plantas : dc ephhymo uerb,tan-

quam dere d thymo diuerfa differuit in hoc libro quarto inter deietloria medicamcnta .

Similher de arbonbus , qiubus ui-

fcum innafchur , difftttauit libro primo : de ipfo autem uifco libro tertio cum ijs medicamentis , qtt&fuo lcntore glutinant. Mde qubd idetn indicare uidetur nomen Gr&cum i-n\,quod Latinis modb fnb , modb infigmficat . Vnde nH atiud nobts cpi

thymum infert , qtidm in thymo,uelfub thymo . Id quodflori thymi quomodo

in

conuenire poffit,non uideo: utpote qui non

thymo , nequefub tbymo nafcatur ,fedfuper thymo , ea eminentiori parte , qua capitula emergunt . His alia accedit ratio,qubdcumfcripferh Diofcorides Epithymum pturimum in Cappadocia,&Tamphylia gipii,facili colligipoteft,
effe duxifjei , eifaai opus non qubdmagis ijs in locis epithymum copiofumproueniret , quam alibi qitoniamfcripftfejat erat , oriri epi- * : Epithymu ubi thymum ubicunque thymuproueniat , , hoc argumento , qubd thymum ubicunque nafcatur , &ftatefnos edatflores . Ep i-

ipfum ds Epithymo uulgaris ufus ejfe locutum . Quippefi epithymum proprij thymiflorcm
,

fuiffet fcribere

thymum in thymofaturei&fimilinosf&piffimilegimusprofe Gorhiam Saluatino , Gargaro montibus fupra Salicanum, qui eo durioris thymigenere copiosi ttcfiiuntur,fed cui ephhymum infideat eo tantitm tratlu,quiad meridiem fpctlat Etfi
.

&

^enim montes

illi

thymo omni ex partefcatent,nufquam tamen thyrm plantas mihi

licuit

inucnire , in quibus Epithymumjpe

nil

Uaretur ,

nifi in
,

amaniore montisparte , ubi herb& cnat& auftro ptrffantur . Quamobrem

.

mirum

effe

debet qubd in

Tamphylia
tnenta
,

& Cappadocia ephhymumfreqiientijfimumproueniat

, nifi ,

Sedquoniamtotfcio mefruflrd huc adduxiffe argtt:

quibus mcamfirmautfententiam

etiam Tiinij autlorhati , qua nititur Brafauolus , clarius rtffiondesem

id

tirco iUiita refponfum uolo

qubdcum TliniusDiofcondis mentem , d quo pnoremfuorum uerborum partem fumpfijje

,
.

ui-

detur ,

non reftiperceperit , ideo non affirmati ,fed dubii duofcch Epithymi genera
,

& aliorum potius,quknfuam opi,

nicnemretulit
Plinii Iipfus.

cuminquh

Ephbymum eftfios i thymo

,

fatttrei& fimili
,

Differentia

qubd hic herbaceus eft,aiterius 20

,

tbymi albus
nius in
ijs

Quidam aliter epithymum

traduntfine radice nafci

,

tenuis fimilhudine pili

,

&c. Torrb

uerb idem Tii-

uerbis erraffe deprehendhur

qubdmaiori

durioriq;

thymo herbaceumflorem

minori uerb album reddidcrit;

itaque pcr-

ciim tamen minorisflos purpureusfit , alterius autem

modb candidus , modb in candido purpnrafcens . Hinc

, ,

Monacliorum jpicuumfit , tam confusi ,

expofitio uaclicipoffit

& inconftanter de ephhymo & thymo traclaffe Tlinium

ut nihil ccrti in hac re ex eius uerbis

c<etcrum hallucinantur , mca quidem fententia , in Ephhymi hiftoria , etiam Monachi illi reuercndi , qui in . Mefuem commentarios edidcrunt : quippe qui Diofcoridis uerba perperdm interpretati dtprehendantur , etfi utforti alijs dottiores uiderentur , fuam in Ephhymo fententiam proferant ijs uerbis . Certiffimi d paucis uerusfcnfus iterborum Diofcoridis de ephhymo perciphur . nam cum ipfe Diofcorides dicat caphulo de ephhymo , ephhymumflos eft e thymo fatus

reiafimilis^nqn per hoc intelligit Ephhymum ,fcilicet capillamentum thyrni- ejfefimile herb/e fatureix ,fed afferit illud di-

tJum capillamentum thymi effefimile capiUamento fatureite

huiufmodi capillamentum ,ficutfupra
tia
,

,fcilicet
.

thymbrm . quia ctiam &fupra thymbram generatur 5 a

thymum

htec patres iUi

In quibusfacile cognofchur horum inanis qtttedam iatian

ne dicam
,

pace fua,ignorantia . qubdfenfus ucrborum obfcuros , claros reddereprofiteantur,atque ijsfubinde,ut mihi

uidetur

maiorem caliginem offundant .

ad uerbum

Qubd enim Diofcoridisfententia hoc loco euidentior fit , quam ut exponi debeat,
.

qubdq; aperti Monachis refragetur , eius uerba teftantur,qu& ita Graci habent
w6upl3pa, iiKO70( hoc
.

ev/9umoii 9u>i> frfr

fimiiis
.

tZvfo; 7* a-KKnpoTipou

eft

Ephhymum thymi eftflos durioris

& fatureus

Hisfaniuerbis liquet,

qubdDiofcorides non comparat Ephhymum,quodflorem thymi uocat , florifatureite , utMonachi illi male interpretantur,
fed iUud genhiuum ioiKoros ad

thymum tantum refert : ita ut thymum,cui Ephhymum infidet,fatureitefimilefaciat . Thy mi nanque duo habentur gcnerd . Vnum maiusfatureitefimile,in quo ephbymum profilh . Mterum minus , tenuifiimis
reftrtum
,

folijs

in

quo nuUum nafchur ephhymum .

Hoc certi non tatcbat Diofcoridem quare ne quijfriamfortaffeputa

.

Epithymi ui- ret utri '] ue thymo cphhymum innafci , id tantum in thymo duriori inuenirt prodidit . Sedfatisfuperq; de Ephbymo difpu res ex Mefue, tatum eft : iam mcdicinte reddenda eft ratio , de eius uiribus agendum . Illudfibipeculiareafciuh Ephhymum ut te-

&

40

flatum reliquh Mefues infuisfimplicibus)qubd ualentius c&teris medicamentis atram bilem excernh , idq;facili ,
uUammoieliiamprteftat
.

&

citra

Efficax
.

eftadmorbos cerebri , nempe melancholtam , epilepfiam , diuturnos

Confert cordis tremoribus ,

capitis dolorcs,

aliasq; atrabiiiarias tegrhudines

& animi
.

deliquijs
.

Tr&terea cuntlis
:

lienis affetlibus

miri

opitulatur

nemrenumuitijs ,& hypochondriaca melancholia uexatis

,

Frequens epithymi ufus

datur enim utiitffimi

liberat
.

aduerfuscarcinomata

ekphantiafin

<& ulcera maligna,

& atra
.

quin

& qttartana febre detentos

,fic inquiens
. .

Epithymi

uires breuiffimi perftnnxh Galenus libro

Ca(liith.-e hift

^
'

v 1 .fimplicium medicamentorum

Ct

'

ad omnla

ffi

CM ,4S
'

'

exhcat

,& excalfacit ordine tcrtio

hatlenus Gatenus

Ephhymum thymi facultatem Verum quia Ephhymum obfimilhu

e

&uires.

dinemmihiadmemoriamreuocauit
uitlgb retlius Cufcuta

nominetur

Cassvtham ha d perhioribus medicis uocatam,licetofficinis,& herbariorum jlt cum d uetcribut Gr&cis nthil,quod conftet , de ea memoriaprodhumfit,hic locuspo.

fcere uidetur
filiat
,

ut de ea aliquid differamus

Cufcuta igitur

eius generis efl

ut infrutices

& uiuat earum adminiculofutta,nulla

. ,

& herbas ephhymi modo pro

,

radice nixa ,fed miut ab alarum finu prodeuntibus cirris , capillamcntisue

,

hngifiimis

H&c fiatim ab exortu ptantarum ramuiisfe implicat

atquc enecet
.

& adeb crebris inuolutionibus hisfe circumuoluit

Ftores tamen
.

ut

breuiplantas ipfasflrangulet

Fotijs nuUis
,

unquam ueftita uifitur .

edh albos , qudm pluri,

mos , d quibusfcmen tenueprodit .

timo ,ubihafcriptumreliquit
fpinis

Cirri rufefcunt

uitium capreolis craffitudine ,

mirabile hocpiants genus Tiinio Caffytam appeUari

.

& faciepares Sunt quiputent ad& proinde eam caffutham nominant uerb xv caphe ul.

Is

libro

Eft&inSyriaherba,qu& uocatur Cafiytas,non tantum arboribus

,fed ipfis etiam

circumuoluens fefe

T^ecplura Tiinius .

Ex quibus equidem , qubd nperiantur Tlinij eodices , in quibus

cadytas,

non caffytas ieghiir,qubdq; h&carboribus tantum ,&ffiinisfe circumuotuat ,noftra uerb Cufcuta duntaxat herbas , fiuticcsmn arbores compleciatur , irretiat , non aufim affirmare uulgarem Cufcutam ejfe Tiinij caffytam ; pr&fertim

&

&
gQ

cum in Syria tantum nafcifcribat

ipfe Ttiniits

Credidere pr&terea plerique CufcutA eandem ineffefacultatem ,

qw &

planiis

InLib. quartumDiofcoridis.
C VS C V T
A.

lZ-e>

I o plantis
fecundo

incfiiin

quibus nafcitur .

Quprum utique fententiam potiusprobandam,qudm refeUendam cenfeo,argumento qtitd

,ficcatq;
.

Epitbymumiffdem,Galeniautboritate,poUeatuiribus,quibus&thymum. Excalfacit Caffutba ordineprimo

.

^ibflergit ,

& quadam cum adflri&ione roborat

:

Iecoris obflrucliones aperit

,
.

infarUi lienis uitia expedit

nenaspituitofis,atque biliofis exonerat humoribus

urinam pellit ,

& regio morbo fubuenit

:

Vuerorumfebribus auxilia-

tur : fed diuturno ufu uentriculum grauat,queg tamen noxa toUitur Bilem deijcit ,pr<&fer,fi anifi momentum adijciatur . tim abfmthio admifla . In quem ufum decoquitur , bibiturq; eius deco&i ftlibra , cum fzccbari fefquuncia . Qupd Gr<eci Nomina,

iwtvim

Latini quoque Epitbymim dicunt : Mauritani , Efitimo ,feu Efichemo

:

Itali\Epithima

Hifrani

Cabellos ,feu

fiores del thomilbo

Galli , Teigne de

tbyn

Tpppp

K'hvmn

ii 8

q
AW.
:

And. Matthioli
ALYPVM.

comm.
CAP. CLXXIII.
:

ALyponrurculoraherb3eft,rub.rubra:graciIibus ramulis tenuibus

iegitOrib.

folijs.-flore

molIi,leui,&

copiofo radice fbet2,tenui , ] referta acri fucco : [ femine epithymi. ] Gignitur in mai itimis, maximeLibya?,quamlargiifima,quanquamalibi quoqueplurima prQuenit.Semenatrambilemdeijcit
3 fi

menfura epithymo pari cum fale ,

& aceto furaatur

ueriim interanea leuiter exukerat

A LY

P V M.

Mypum

1:

In Lib
ALypum
td
efi
,

quamim Diofcoridis.

28

radix(fiM5uario credimus)nilaliudfane fuerit , qudm officinarum Turpetum . turbit Mabibus A!ypi conGL ditlum , quod album uocant . Ipfe enitnfuo de compofitione medicamentorum libello, ubi minoris parandx tripbeeiusj;

r& rationem docet(fi retle uertit BjteUiusJfic inquit

,album turpetum addas

Siboc medicamento pituit& deietlionem moliri mftituis , alypum, . ldempbjl,ubi defimplicibus medicamentis uomitum cientibus tratlauit,itafcribit . Tur

petum,quodradixeflpityufe,&albumalypi&,glutinofam detrabit pituitam. Verumquia idem MZuarius ,pauio P' ni' quorii. ^ ^efutau anti Mypum defcribens,prodidit eiusfemen atram bilem per aluum ducere,putauere quidam Acluario alypiam ab alypo
dijfem , qnodhuiusfcminis tantum uires reddiderit . Sed ijs refpondi potefi,quod cumprobefiiret jicluarius aliam uim
ineffefemini
,

aliam uero radicibus , proinde de radicibusfub turpeti

qu<e aliumfolijs
,

& de feminefub Mypi nomine

.

dijferuit .

Tlanta
erit,

enim babentur ,
*o

aliumfemine , alium radicibus ejfeclum pmbent

Medium

herba nobis exemplo

quA

Diofcoridis teflimonio , menfesfiflit ,

cum tamen eiusfemen contrarium efficiat . Quamobremfacile crediderim My

pum,&MipiamnullisinterfenotisdiJfidere:necmodohis rationibus fictus ;fedetiam Tauli autboritate . quippe qui Al yp ; u i re sex librovi l.Mypuminter ea , qu& atrambilem depeUunt , commemorauitijs uerbis . Mlypifemeninferiusatrampurga- Taulo.
re bilem pari epithymo menfura , cumjale exulcerat . Eft autem
,

acommodamus , leuiter , Taulo nuUam inter Mypum,&MypiamfieridiJferentiam. Sedh&c ditlaftnt adjltluariJmentem;non quidemad pmflxam fententiam
,

& aceto ditlum

efi : intefiina

uer6,fifidem Diofcoridi
.

meo iudico , qu&. nunc Mypias uocatur.h&c Taulus

Ex quibus paldm efi

guibus tantum leonem non iudicabo

nofiram.namcumtantumraticesfoU,e&q;inparticulasdiffetl&,necufqudmuiuam earum plantam uiderim,ex un. Ideoq; uelim , ut aliorum fit quoque iudicium , eJr pmfertim ciim parum referat ad

morbos curandos,fcire cttius plant& Turpetumfit radix,cum eius Jacultates optima d medicisperfpetl& fint . C&terum ad nosfolam radicem deferri,neque ullum hatlenus quiplantam , uelfemen ofiendcrit , me natlumfutJfe,anteaprodideram

20

in commentarijs noflris Italica lingua confcriptis

Verim hoc tempore Lucas Ghinus uir rei medic&

defcriptioni pulchre

eruditiffimus , Tifis

herbam hancpro Mypo ad nos mifit , cuius hicpitluram damus , qu& quidem
dijferendum
ejfet ,

quadrare deprehendi-

tur. Mypi,quodlegerim,nonmeminitGalenusinfimpliciummedicamentorum cenfu. Hicde Turpeti uirtbus nobis

nififuperius in Tripolij commentatione
,

eius

hifiorkm , ac facultates latius profecuti effemus , qudm Noiuina

utadbucpiuradicenda,ueiaddendafuperfint. Herba

qu&a.KVTwGr&ce

Mypumquoque&Mypia

Latini dicitur

italici,Mipo.

Vwrpoy.

EMPETRVM.
.

CAP. CLXXIIII.
,

EMpetronaliqui phacoides uocant

authydromelite.

nafcitur in montibus
,

& maritimis

falfo
fi

guftu fed
:

quo pro

pius terreno fuerit,amarius fentitur . Trahit bilem

pituitam,& aquam ,

bibatur in iure aliquo empiarT

p etf '
.

Mp

EMpetri herb&faciem nuUis prorfus notis depinxit Diofcorides

Vndefolo nomine nobis de hac herba potius diuinan Empcrri confideracio.

dum effet,qudm quodaliquid certi,ac perpetui ftatuipofiit.TJon defunttamen qui Oedipum fe faciant,& h&c Diofco ridis obfcura quaft &nigrnata audeant foluere.Hi fiquidem Empetron eam plantamputant effe, quam hodie Romani Fceniculum marinum appeUant,alij uuigarifermone herba di San Tiero. Sed hanc nosfuperius libro fecundo legitimum ejfe crith

ntum tpluribus probauimus. Torro

tradidit

&ubi

nafcatur Empetron

& quibus facultatibus

.

fit

pr&ditum ,Tiinius quoque

lib.xxvll.cap.lx.ilauteaplani dDiofcoridemutuatur deprebendatur

Empetronfaxifrdgam
,

Veritminreddendis medicinis,no-

minisfortaffe. fimilitudine deceptus,quod

ejfe

exiflimauerit

uires,quas utriquefeorfum tribuit

:

Dio

40

Jcorides ipfe uni Empetro afflgnauit , addens huic

quod urinas cieat ,

& calculos frangat

ejfe

qu& medicin&faxifiag& debenEmpetri uires

tur

Qua in re Tlinium omnino erraffe fatendum efl . Empetri meminit Galenus libro v I .fimplicittm medicamentorum,

commo.dum,bilem^ac pituitam exGal. educens. Guflufalfumeft.-proindeadalia quoqueutarislicet,adqu&poUereoftendimusfubflantiamfalfam. T^ominatur item prafoides . H&c Galenus . qui tamen d Diofcoride in nomenclatura difcordat.-quandoquidem alter Empetron pha coides d quibufdam uocari prodidit , alter uero prafoides dici ait . Quare non deeflfujpicio , quin aut horum alter errauenbideeiusuiribusinhuncmoduntdijjerit. Empetron ad folas purgationes uidetur

rit,autalteriuscodexhocinlocofitdeprauatus. Ts^pn enim uideo , quomodo retli idemEmpetron fimilenddipoffit, Nomiiu. Calcifragam nomi lenti , porro , ut tUa nomina demonflrant . Quod Gr&ci t^mif , Latinifimiliter Empetrum

&

&

&

nant:Itali,Empetro.

50

a>,vi4i

VITIS SYLVESTRIS.

CAP.

CLXXV.
a Orib.addic.

mufcofoflore,&capillaceo:fruauexiguis uuisfimili, cyathis duopoft maturitatem rubente rotunda eft acinorum facies . Feruefacta radixin aqua , bus uini aqua marina diluti, pota , humorem alui ciet ideo hydropicis datur . Vua; eius uitia cutis
tenfis folani,longioribus,aclatioribus, b
:

Vltis fylueftris farmentauitis

a modoprxlongaemittit,a(peralignofa,[rimofocortice,]folijshor-

W *.
r

"

&m

orib. non fe

nmo

facie&maculasomnesexpurgant. Enafcentesuiticuk,cibigratia,falecondiuntur.
x
.

-b
.

orib.iegit

r p* omnms Diojconats Vltisfylueflris cuiusimaginemluc appingi curattimus; ita nobis apptUandafuiUnon quod Stquireprsfentant plureshabeatnotas,acetiamfacultatesqu&iUam mi-nia, eamfacerettdimus : fed quod
.

i-

racemofo.

60

Vkis fy][|e _ ftmikmpoflmaturttatem rubentem, ftsconhd. demfarmentauitismodoemittit,foliahabethortenfis Solanifrutium extguistmis B^pugnat tamen florum Jigura , quod -Namh&comniavuisfylueftnsfuntiniicta. cuiusacinorum faciesrotundacft. J J v
mufcofi

1282

And. Matthioli Comm.

VITIS SYLVESTRIS.

nmfcofi non fint , nec capiUacei , fedracematim cohdtrentes

bit
,

Verumcum in

Oribasif codice
,

qui e* Diofcoride tranfcri-

legatur Qntvufm, non fyvufeit ,boc loco

deprauatam ejfe Diofcoridis letlionem

letlio
,

baud temere cenfemus ,

&

fQ

pr<efer

tim , qubd rationi magis confentanea fit Oribasij

qudm qu&

Diofcoridi(ut puto)deprauate" legitur .

Siquidem

ml

lam fcio plantam ;fru8um uue, modo proferentem , quA flores racemofos nonfundat , adeb ut omnino flupidus dici pofiit, etiam uerbuntquialiter contendat . Tr&terea necillud nobis obflare uidetur , qubdbac planta rimofo cortice nonftt,cum
illud

witor* Oribafio non legatur Mde quoque

.

qubd

h<ec

planta

omnibus fuisfacultatibus , agrefli uiti bel-

ficlili

lentigines ,macuUcorrefpondeat. "^oftra enim mulieres inHetruriaacinorumfuccoutunturadfacieinitorem,&ad radicum decoSo , ex ulno albo , in operculato lasq; delendas . I^ec defunt , quifcriptis mandaucrint , farmentorum parato,fanaribydropicos&Hegiomorbo affe&os.qubdnonfolum aluum exoluat,fed urinam quoque moueat

&

Quibus rationibus ,
eft,fylueflrem

& autoritatibus

fietus(ftt uel nonfit bcec planta Diofcoridis

w*ims <yfU)non ab

reeffe nobis

uifim

quam

nouus appareat Diofcorides,qui aliam ueriorem demonftnt. Sed gcnus cffcflatuimus , agrefiem mifere ballucinentur , quiuitalbam nobis uulgb uocatam , quam alttrius clematidis

mtem hancjlirpem appellaripoffe,quousq;

ln Lib quart um Diofcoridis

.

128)
m*

uitemfaciunt,aliaslongioricommentatione(Deopermittente)differemus. Tbeopbraflus uitemfylneflrcmjttragenam uocaffeuidetur lib.v.cap.ultimo de plantarum bifloria , ubi de fomitibus ad ignem conctpiendum egit. jLntiaua enim
ttas chalybemfortaffe non experta
teries
,

exligno duriore , &fungofo ignemparabat: ad quod, meo iudicio ,f)iueftris uitis

admodum

aptafuit . Fucbfius,Tragus,& alij nonnulli, qui in Germania de Stirpium natura

& facultatibus fcripfeoccur

tunt,agre(lem hanc noflram uitem

jimaram dulcem appellauerunt ,quodmanfus farmcntorum cortexprimo (iatim

fu amarus,& deindepaulo pofi dulcis fentiatur,& prttfertim fi dxutius ruminetur .

De buius uitis fylueflris twibus fcripftt

Calenus iib.v I .fimplicium medicam. his uerbis . Vitisagrefiis racemi extergendi uim babcnt, ut effheltts , ftris nmos, idgenus omniainextimacuteexifientiacurarepoffmt. Sed&adflriclionem quandam extremagemina obtinent,qu& Gal
&faiecondiriaffoient.

&

&

vitis fyitie.
aites
*

<x

Qufi

uitis

^iKoi dypU Gmcis

,Vitis fyluefiris Latinis mcatur;Vitefaiuatica,ltalis.

10

/rw,M.

VITIS ALBA.

CAP. CLXXVI.

*"*"

Vltemalbamaliquibryoniam

fed hirrutiora funt omnia : ea , quos prope

uocant. Folijs,uiticulis,pampinisque fatiuam uitem imitatur, fe nacfta fit frutices , fuis dauiculis comple&itur : fru

VITIS ALBA, SIVE BRYONIA.

et\is

12 6
Conclufa non legicbrjb.

AndMattluoli Lomm,
,
:

. .

i PJ$,

ulccrum oha^edxnis ,eanra;nis,chironijs,putrentium tibiarum taedio, efficaciter ex fale illinuntur. &%*.&*> &t Radix corpus abftergtt , & cutem erugat uitia cutis in facie,uarosq; , Ientigines , & cicatnces nigras wWRa- emendat , cum eruo , creta Chia,& fceno grceco . Eodem effe<5tu prodeft decocla in oleo, ufque dutti cwffiV&gK liquefcat:fugillata tollit , & reduuias committit inflammationes difcutit illita ex uino: fuppurationes men/ rumpit.medicamentoapteimmifcetur ,quod carnemexefbinfracla offaextrahit,trita,& lmpofita. Datur comitialibus in potu drachmae pondere , quotidie anno toto prodeft attonitis , & uertigine Iaborantibus,confimiliteraiTtimpta. Contrauiperarumi<5tus pota drachmis duabus,auxiliatur:partusnecat.-menteminteidumfubturbat. Fceminarum locis appofita partus , fccundasque morantes
:

m\

&usrubensinuuadcpendet,quo covia pilis fpoliantur. Ex ea afparagi [ qui prima gcrminatione a exeunt ,] decocti in cibo, aluum , & urinam cient Folia,fru<5tus,radix acrem uim forriuntur itaque

'

trahit

cit

urinam pota

Eclegma ex ea fic cum melle , difficile fpirantibus , ftrangulatu

oppreffis, tuf-

fientibus,uulfis,ruptis,&laterumdoloribus. Lienemternisobolispotaexacetotrigintadiebus,con fumit illinitur ad eadem cum fico-. Ad muliebres quoque infeflus decoquitur , fiquidem uuluas pur:

gat , fcd aborrum facit . Succus e radice uere exprimitur , qui trahit pituitam cum aqua mulfa potus Ad pforas , lepras femen efficaciter illinitur . La&is abundantiamfacit fuccus eius , fi cum tritico

&

deco&o
jxcon Vltisalbx
>,&ui^ieratio.

forbeatur
alba

TJ
y

'Itis

officinis

&berbariji Bryonianominatur .

VtdgomulhribusCucurbitafylueftrisdicHur.
.

T^ptaomm^

bnsfcrd plantaeft ,qubd pafiim fecus uias

,

,& propter fepes proueniat

Germinat hxcprimo ftatim uerepluresa

radice emittens uiticulas

fuis clauiculis
,

teneras

& birfutas
fefe
,

quibus referUfunt

cum iUis uinciunt .

qux paulatim adolefcentcs per fepes &fruteta, arbufculasfcandimt , Folia profert uitigineis proxima , minora tamen , angulofa

&
,

afperafcabraq; :flores racematim cobxrentes

colore paUido

&

in flellx

modum

radiantes .

Frutlum racemofum , uinorubro ,& quandoque

fnmq;,acinisbortenfis folani magnitudine xqualibus,colore primumuiridi

nigro
tiia
,

,& per maturitatem

.

quem Diofcorides non uidit .

Vos hunc in Vngaria,& Boemia copiofum uidimus

delitefcit
,

Quibus

in locis nulla uifitur

Bryo

cuiusfru&us rubefcat . Semen in acinis

,

glutinofo fucco

immerfum,fubrotundum ac paulo acuminatum

Cra(fitudine
>

\adice nititurgrandi , uaftaq;

perenni , carnofa , longitudine plerunque cubitum excedente .

>

humani fe

->

moris , capite multis ceu uerrucis tuberofo , ima parte diuaricata

coloreforis cinereo ,

& candida & fuccofa

.

intus pul-

pa ;amaro ,

& fubacri fapore,quinetiam

.

fortiter adftringente,fucco

madet glutinofo , odoregraui

T^afciturplurimum

propter fepes,itinera &fruteta

Hanc interfua deietloria medicamenta repofuit Mefues , quideea h&c ad fenfumfcriiecinori noxam inferat , danda non dracunculus , uentriculo , bit . Vitisfylueflris , quod haufta , quem admodum ad(lringentibus , roborantibusq; meeft,nifi aromatum puluere permifla , aut addito mafiiche , cydonijs malis > aut alijs

&

&

dicamcntis .

Succus contrita radice expreffus pituitam

,

eijcit

urinam rcmorantem trahit ,

;

& cerebrum mundat

quin-

etiam peBus

& neruos a
,

pituitofts,putridisq; excrementis: uifcerum obftruftiones aperit

.

renes k cakulis expedit: fub-

uenit item uertiginofis , comitialibusq;

nis
,

ft

ctim uino

& ficubus

tufa radix iUinatur

Traftdi opem mirifici tuftientibus:& induratos tumores rifoluit, prxfertim lieuniuerfum purgat uterum , atque etiamfcetum ex. Menftrua elicit ,

&

pellit ,fi in eius

decotlo inftdeant

famim

Succusfabarum

aut cicerumfarina exceptus

maculas infacie

& uulne-

rumcicatricesemendat ,linimentimodo adhibitus . Oleumexcauatis eius radicibus immifum cineribusq;incottum,fugiUata delet

beret,&fanet
"'"

Traterea mulieres uuluce ftrangulationibus cbnoxias mirum in modum iuuat, adeb ut eas a ftrangulatu liEquidem nouimulierem quotidie feri per annos hoc morbo uexatam , qu<etandem d quodam uulgari her . bario edo&a,ut uinum albumbiberetjn quo uitis albte radicis uncia efferbuiftet dormitum iturafemel in hebdomada, cum
.

40

sexGat

^ ac mdicim perannum ufafuiffet,optime ex iUo morbo conualuit . Vitis albx memmit Galenm libro vi.ftmpltcium me Bryoniam,& Tftlothrum uocant , prima quidem germim \dicamentorum,de eim uiribm ita fcribens.Vitis albx,quam

&

ab omnibuspro nwre in uere eduntur,utpoteeduliumfiomacho,eo qubd ad(lringat,gratum.Habent etiam fubamaram, tenuiumparabftergentem,& deficcantem , modici acrem adftriclionemiquare urinam moderati cient.M radix lienes induratos liquat,tum epota,tumforis cum ficubm impofi tium, ac moderatS calidam nim obtimt: quamobrem ta:&pforam,& lepramfanat . Torrbfrutlus eius racemifpeciemprxferens,ijsqui coria tingunt, utilis e(l . Tlanta hxc

&

&

&

&

&

Nomina.

Grxcvs fywhet

*<*>>,& C

vmU uocatur
:

Latinis
,

Vitis alba\ Mauritanis

:

Fejire

Mfeftre ,

Feffera fiue

Mfrfcera , X?

Zargitfanfeu T<{e%archaftn

Italis

Vtte bianca
,

& zuccafaluatica
.

Germams^Stickjwrf^,

& Teufd Kirbs%_: Hiftanis

5

"Nucxa

& Miorca

GaUis , Colubrine

& couluree

a^a(^w,

VITIS NIGRA.
,

CAP. CLXXVII.
folia fert hedera?
, ,

Nlgra uitis,quam aliqui nigram bryon iam uocant

:

fmilaceis
,

iora : caules etiam cognatos capreolis fuis arbores

quafi adminicula

proxima , fed macompi-ehendit : fru<5tus

:

racematim cohserent , qui inter principia uirent , & poft maturkatem nigrefcunt radix foris nigra,intus buxeo colore ni tet Viticulac quae primo gcrminum partu erumpunt , in olera -recipiuntur mcnfcs pellunt , urinas cient , lienem abfumunt uertiginofis , comitialibus , neruorum refolutione tcucatisprofunt. Radixeadem,quauiitisalba prxftat , fed inefficacius Foliacumuinoexulceratis iumcn torum ceruicibus comrnodiilime illinunturduxatis itidem imponuntur
.
.

Viiis

InLib. quartumDiofcorfdis.

12-85-

VITIS NIGRA,

so VltisnigraHetmfcisuulgb
tamum

appellatur

Tamro>corruptoatamno uocabulo. Smt enimqui banctamnum,fiue

Vitis nigr*
COllfid.

etiam uocent , unde Latinis eius uua Taminia diUa efl . Huius uiticuU , qu<e uere primum i terra erumpunt , qubd afparagisfimilesfint , eorum more decocl/C , bae etiam tempeflate manduntur , quanuis non eam,quam aftarain Goritienfi comitatu , ubi Martio gi , cum palato ineant gratiam . Frequentifiima b&c in Hetruriaprouenit , quin

&

&

^prili menfibus , eius eauliculi infafciculos

digefli inforo ueneuntad ciborum ufum

Huic tamen, qu

in Italia nafcitur,

reprtfentauit illud tantum obijci poffe putauerim , qubdin uuarum coloreab iUa diffidere inueniatur , quam Diofcorides t qubd buic uu& pofl maturitatem nigrefcant, noftm ucrb perpetub rubentesfpetlentur : cttera enim , meo quidem iudicio, banc aliam mterfe maximt conueniunt Sed illud nibil me mouet , neqnefacit , ut mntare debeam fententiam,& credere diximus)Bryoniam uniuerfamfrueffe a Vite nigra qubduiderim in Vngaria,& Boemia(ut m pracedenti commentatione
.

8umferre omnino nigmm,cum tamen Diofcorides

Sambuco fpeclatur, e* rubri tantiim merminerit. quinetiam boc idem in

Qjqqq

tnim

1286

An,d. Matthioli
B A L
S

comm.
A.

AM

enim qu*

in

montibusprouenit,rubicmdumfru&um edit ; altera uerb expurpuranigricantem. Videtur quoquc folamm

10

bortenfe quibufdam in locis uuasferre

modb nigras , modb rubentes,modb croceas : quandoquidem natura plerunque citm

fiorum,& fruBuum colore lttderefoleat,ut in uuis,cerafts,moris,ficfibus , prunis,malis,& alijs compluribus perjpicub certtitur . Idcirco nil mirum ejfe debet,ft in Italia Vitis nigra rubentes uuas proferat , alibi uerb nigras,ut in Grteeia , Jlfta,
alijsq; calidioribtts,qubd huiufmadi

difcriminafepenumero cali,acfoli diuerfitate contingant

Hac igitur
.

rationefrctus*
ejfe

qua,nifaUor,iilam obietlionem diluit,non dubitauerimajjerere,banc plantam,cuius etiam hic effigiem piclam damus,
Fuchfij opin.

tteram ac genuinam Vitem nigram,quoniam ctene omnesprorfus nots,

dit

iUi adflipulari

deprehenduntur

C&teritm credi-

reprobaca.

Leonardus Fuchftus, medicus noflm atatis celebris^eamflirpem

effe

legitimam Vitem nigram,au& noflris m Hetruria

libri initto

uulgb Vitalba dicitur,quamq; alteram ejfe Diofcoridis clematidem fuperius buius

abundi oflcndimtts

Verim

htc eius opinio nobis,pace fua,plane reprobanda uidetur . Siquidem noflra Vitalba non habet radiccmforis nigrarn, intus buxco

InlA cjuartum Diolcondfsw

BALSAMINA ALTERA.

1287

10 buxeocohre:nonfertfoliabeder&maiorayfedpotiusminora,&per ambitum kciniata:neefemen editinracemimodum^fedfimul compaUum , nulla cum uuis fimilitudme . jddc,qubdeadem fuafacultateexulcerat Vhisuerb nigrs exubkeratis boum ceruicibus medetur , luxatis ob adflringentem uim,quam habet, utililfimi imponitur Martinus Gui.

&

dottinus,Tridentinus

Myropola

& rciplantarUfludiofus,fcripfit ad me fuperioribus diebus

nuper d quibufdamfortefot

twaa obferuatum ejfe , Vitis nigne radiciuim inejfe praflantiflimam ad conciliandam uenerem , fifub cineribusferuentibus decotla deuoretur . tmo hoc quoque addit,fuperare banc c<ntera auxilia , qu<c libidinis flammas accendunt , pr&ter id quod haud ingratumfit edulium . Vitis nigra uirespaucis perjlrinxit Galenus lib.v I . fimplicium medicamentorum , fic
inquiens
.

Vitis nigra
.

lenus de uite nigra

, uocatur autem hxc proprii bryonia,uiti alb< ad omn\afimilis,n;fi qubd imbecillwr . hatlenus Ga mellit Huius autem fucco (ut efl author Mefues)nihil ualentius ad flrumas fanandas , fi cum uini ,

&

aqualiportioneishauriatur. VraftatadidemradixquoquefitHft,& melleexceptaillinathr. Sed qucniam Vites tam

Q^qqq

alba

[288

AndMatthioliComm.
VESICARIA REPENS.

Viticella:,

Gue alba,quam nigra , de quibits hattenus diclum

efi

mihi in mentem

BilfamiiME hi-

ALS AM t NA
tratletur
.

afys y$cejjja ? a fy s Momordica,alijs

Caran^cum ueteribus nibil dc ea

eam herbam redegerunt , qu aliquibus uulgb uocatur pojleritatis memoria proditum

fitfttq; dotibusqudmplurimisnon obfcuris pmdita , bunc locum opportunum duximus, in quo

hmus herbx

hifioria

per-

Ejl itaque

t i cella

fiue

Balfamim,planta,qua prdongisjenuibusq;

uiticulis, ultro citroq;

reptan-

tibus , proximas

tum herbas , tum arbufculas comprehendit :foltjs uitis alba,aut uinifer&fimilibus

laciniatis: capreolis tenuibus

,fed longe minoribus,

magisqueper ambitum
lis
.

ex alarum finu prodeuntibtts,quibus fefe implicat appofttis admintcu

cute carnofa,quibufdamacutis buliis rigente

Vlorcmpromitcucumerifimilem,colore fubluteum -.fruclum utrinque turbinatum, qui ouiferifaciem reprafentat, Huic maturo puniceus color , qui praterea facile difidit ul, dipfaci modo .

timam maturitatem adeptus.Semen includit anguria uocaU fimile,minus tamen,conteftum cute craffa,pingui>lubrica,
ferqttamruknte
.

&

T?iantah&cgractitmtiturradice,neccittusfruUumptrfcit,acmatum

utUgHJh,

In Lib.
tur

quarmm Diofcoridis.

1285)
'

Uuguflo,& Septembrimenfibus . T{ufquam nififata,quodfciam,in Italk prouenit :plur,busautem in locisinibiplanta

nafcitur Folia uulnera recentia glutinant . Fructus exempto , . femine infolantur diu in oleo ompbacino,aut ma- Vit, ceIla: uoc* ** """' cerantur eodem oleo in balneo calentis aqu&,aut equino calenteflmo,fitq; inde okum pr&flantiffimum ad arcendas uulne-

&

rum,mamiUarumq; inflammationes,doloresq; mulcendos . Valet idem ad exulceratos,inflammato S q> uteros fipbonc inie Bum.Doioribus h&morrhoidum miri auxiliatur : in quem ufum macerantur fi-uclus ( ut diximus ) oleo amygdalino dulci, aut dfcmine liniexpreffo,addita ad unamquanq; olei libram,liquid& uernicisuncia . Medetur hoc ambuftis tam i^ne,qudm
aqua.Tunclis,fauciatPsq\ nernis utiluer
illinitur:

quin

&uuincrum cicatrices tumatttnuat,tum etiamprorfus

deiet
,

Scri

bunt recentwrum quidam

,fteriles mulieres fcecundas fieri,ft d

baineo medicarnentis utero confere-aibus parato

hocoleo

uteri ofculum fibi perunxerint, ac demumfuisfe mnxerint uiris . {{amicofispueris efficax remedium eft,fi eo locus f&pius perungatur. Foliorumpulids(utijaffirmant,quipericulumfccerunt)cochlearismenfuraexplantaginis,fiueequ^

coclo inteftinorum uuinerafanat

tormina

T^ec defunt qui eundem pnlnerem laudibus efferant , ad coli dolores , . inteftinorum Torrb iUud hicpr&tereundum non eft,mforte hw.ufce plants, nomina alicui imponant,qubdfunt qui Momordi-

&

cam etiam appeUent geranij genus quoddam , iUud fcilicet,qnod maiora tnter caterafoliaprofert , malux amplitudine
quo libro
cie

tertio in Geranijs
.

abundi differuimus . Efi

illi

&

alia

, de planta,quam Balfaminam quoque uocant,feddpr&fcriptafa-

longe diuerfa

isfanque caulis
.

eft

craffus , fefquicubitalis,pinguis,& fucco pr&gnans,in quo numerofi babentur ra~

tniabunde uegeti

Foiia profert Salicisferd

modo longa

&

in

uniuerfo ambitu ferrata :flores pr&grandcs purpureos, re-

trb inflexH caudatos , e quibus pomafuboriuntur altcrius BalfaminA non

colorefint

admodum diffimiiia turbinata , hirfuta ,

&

qv.x

primum uiridi,& deinde lutefcente .

Difiiliunt htec per fefe,cim

ad uitimamperuenerunt matuntatem abieclo

femine , quod lenticul& faciem exprimit . Radicibus nititurnumerofis , crafiis , ac robuftis . Vutant quidam ( id quod , 2 o etiamfcnbnnt)ijfdem effe cum altera uiribus,uerum uos nuUam eius experientiam habemus . C&teriimfaciunt h& plant&,
quitfuo reptatu arbores fcandunt,& tabernacula,attegias,fepes,&fiuteta circumueftiunt,ut hic

arboresfcandentem adtexam,quam

qmque plantampariter Vas I car i am repentemdfrucluumfack rtcentiores uocant. Cuius hifloriam defcri,

ffimusfuperius de Solano Halkacabo differentes

ubibancpiantam excudendam ordinaueramus

Veriim quoniam d

Typographi miniflris id negleclum eft , hic eam

tis

inter has repentes,fcandentefqueftirpes collocandam

duximus

Oie Vi Nomina

nigra Latinis,[AviKot ^iKajna. Grntcis nominatur:Mabibus,Fefirefentanim,Fefirefim,Mfeftrefim,fiue Faferfin:ltaiis x

,

Vite nera

& Tamaro
itt.V.

Hiftiams

Congorca

FILIX MAS.

CAP. CLXXVIII.
,
:

30 "pllici folia fine caule , fine fru&u , fine flore, ex uno pediculo cubitali longitudine exeunt multifl_ da,& lateribus a pinnata,fub graui odore radice per fumma cefpitum,nigra>oblonga,filices multas fundente
,

'^

e{i-&

9*u

Radix latas tineas excutit,fum- &^M![txptadrachmisquatuorexaquamulfa:meliusficuro{cammonie,autueratrinigri totidemobolis de- P ifi uei*k. tur fed qui fumunt , alia praguftare debent laborantes lienis incremento recreat Radix &'potu, &illitu cum axungia , uulneribus lagittaarundineafacliis , eftauxilio. cuius rei probatio talis fertur.
,
.
:

fubaftringente guftu . nafcitur in montibus

& faxofis

Peribit filix,quamper ambitum fata copiofiorarundo coronet

&

contra euanefcens abibitarundo,

a

quam obfepiens multa filix

in

orbem cinxerit
Meu.& Car.

eamrit
40

FILIX FOEMINA.

CAP. CLXXIX.

%'T 6^*

%A%

foemina folijseftfilicis,furculofis,altioribusque,&quse non fingulari,ut illa, pediculo wk:w"I '*** fV' , obliquis,quae ex nigro in luteum flauefcunt : aliqua? etiam numrubraeinueniuntur. Pelluntlatainteraneorumanimalia,eummelle,eclegmate fumpto.-pota? ]i/qu5em fiu cum uino drachmis tribus teretes tineas eijciunt . Data? fceminis fterilitatem faciunt : praegnantibus fimiiia haabortum , fi fupergrediantur . Farina humidis ulceribus , cicatrici repugnantibus infpai gitur iu- u "j ^j^]"

Fllix

fulciantur radicibus longis,pluribus

:

&

&

mentorum ceruicibus medetur

Foliarecentiainoleribuscodamanduntur,utuentrem emolliant.

eiut iik,ue^

Fllicis tam maris,qukmfa:min& plantas,nemo eft,qui non nouerit

queflorem , nequefemenprofert
:
.

rumultaspropaginesiubct.

Mas etfifut Diofcorides inquit)neque

caulem,ne-

Filicis

utriu%

compertum eft d naturalium rerumindagatoribus,femenferre filicem auerfisfolijs inb&rens, fcd adeb minutum , ut uifumferefallat.Legitur abfciffis prope" radicemfoiijs,& in domo fuffenfis, fubftrato linteolo,aut papyro,ad finem lunij;nam circa hoc tempus maturefcit . Mquiuulgus id coUigi baud poffe credih
certo tamen
vifi

hlii -

noclefeftum diiu Ioannis Baptift&pr<zccdcnte,fuperftitiofis quibufdam admurmuratis uerbis quibus Cacodxmones fu-

garicenfet,quifilicisfemencuftodirecreduntur.

Sedh&c ,

& fabulofaflunt &

fuperfiitiofa

Vtriufque

filicis

meminit

Tbeopbraftuslib.lx.cap.xx.deplantarumhi(loria,hisuerbis. Fiiixfceminautiiis contra interaneorum animalia lata>

Si mulienbus grauidis detur, abortum facere: , in uino duici cumfarina bordeacea data . totum reddere aiunt .Differt famim filixd mafcula,qubd foliumunico artuporreblum b<c habeat, radicem uerb craffam,longam,& nigram . Harum igitur uires (lerUitati addixiffenaturaputatur. Hacienus dcfiluibus

mellefubacla

& contra tenuia

ji cateris,fterilesin

rbcophrafius

Deijs etiamfcripfitTlmuslib.xxvil.cap.lx.ficinquiens. Fiiicisduogencra,necflortmhabent,nec

femen . Tterin Gmci uocant,alij biechmn,cuius ex una radice complures cxeimt filicesMna etiamcubita iongitudine extt xntes jnongrauesodore . Hancmaumexiftmant. Miei-umgcnustheiyptermGrciuocant,alij nymph&ampte-

Qjiqqq

Tltt.

.125)0

And Matthioli Comm.

F
I

MA

S.

rin

tjl autemftngularis,ntque nonfruticofa(forti reftius nonftngularis,atqueJruticofa)bremor,molliorq;,& denfior,

IO

folijs

ad radicem canaliculatis . Vtriufque radicefues pinguefcmt . Folia utriufquc lateribuspinnata , unde nomen Gr&T^tci impofuere . \adices utrique longa , in obliquum , nigra,pr<ecipui cum inaruere : ficcari autem easfole oportet .
.

fcunturubique,fedmaximifrigidofolo. EffodidebentVergilijs occidentibus

anti,neque pojlea
.

Vfus radicisin trimatu tantum,nequc

Tellunt interaneorum animalia : ex hispUnias cum melle , cxteras ex uino dulci triduo
.

poU .

Vvtx

que ftomacho inutilijfima

jLluum foluit,primo bilem trahens, mox aquam . melius ptxnias cumfcammonij pari pondere

"Neutra dandafaminis , quoniam grauidis abortum

fpargitur,iumentorum quoqueceruicibus
.
.

Bjidix eius duitm obolorum pondere ex aqua , pofl unius diei abftinentiam bibitur , melle prxguftato,contra rheumatifmos. Farina earum ulceribus tetris ', c&teris uerb fterilitatemfacit.
Folia cimicem necant ,ferpentemnonrecipiunt
.

Etlibro

xviil.cap.vl.

uiresexGal?*

idemdeFilice b&cfcriptareliquit. Filixbiennio moritur,ftfrondemagerenonpatiaris. Idefficacijfimicontingitgermi^ nantis ramis baculo decufiis : fuccus enim ex ipfa deftuens necat radices . jtiunt&circafolftitium auulfasnon renafci,
Filicem utranque prodidit Galenus lib.vili. fimplicium nec arundinefeffasiaut exaratas uomeri arundine impofita . medica*

In Lib quartum Diofcoridis,

.

2$ 1

LI X

FOEM N
I

A.

10

medicamentorum,ubi de earumuiribusinbuncmodumdifferit . FUixmas radicem habet maximi utilem : latum cnim

lumbricum interficit/t quis eam quatuor dracbmarum pondere in aqua mulfafumpferit . jid eundem modumfcetum uiuumquidemuecare t mortuum autem eijcerc mirumnon eftieft enimamara,paulum habens adflriftionis . Quamobrem ulceribus impoftta ualenter deftccandifacultatem obtinst , non tamen mordax eft . Similem ei uim habet Tbelypte- Nomin;
risnominata
.

Vlanta Grxcis wtim & nt/>nv,Latinis Filix appeUatur :

Gallis ,

Mabibus , Sarax feu

Sarachs : Italis

Felce:

Gemanis , Vualdtfarn : Hifpanis,Hckcboycrua :

nwu/WJto.

Ofmunda regale .

FILICVLA.
,

CAP. CLXXX.

non tenui perinde diuifura Radix pilofa, m qua continentur guftu cirrijceu polyporum,crailitudine digiti minimi , coloris intus herbacei , auftera aliquantum , &
altitudine,filici fimilis

a quercuum , palmi Fllicula nafcitur in mufcofis pctris , & uetuftis arborum caudicibus , praefertim

J^Jj|
cuum.

fubhirfuta ,

QjHH

iubdulcis.

12^2

AndMatthioli Comm.

POLYPODIVM.

inbdulcis. Purgandiuimhabet.Coquiturcumgallina,autpircibus,autbeta,autmalua,ad

aluum I0

foluendara. Aridcefarinaaquxmulfie infparfa , detrahk bilem^&pituitamitrita luxatis efficaciter

illinitur,

& aduerfus rimas, quaeinter digitos fiunt.

.

-n

Y^yolypodium Latinis Filiculanuncttpatur

|~ duo reperhmtur genera
.

F^ecentioresmedici,atqueetiamofficin&
,

Gr&cum nomen

retinent. Eitts

Mterum , de quo bic Diofcorides differit

omnibus notum efl,qubd ubiq; locorum frequens

rweniat. jlittntmuerbnonnifipauciscognitumeffereor ,folio afpleni,fed longiore ,uiridiore ,magisq;per ambiL'ciniato:radicepriori fimili,graaliore

tamenpaulb .hoc plurimitm nafcitur in montium fyluis . Tjos copiofum uiiter

dtmus , kgmusq; qmbufdam in montibus , per quos

dunt .
fcititr

breue , ac compendiofitm faciunt

qui Goritia

Labacum conten-

'Prtttulit

MefiwsfdicuLrra

qu inqitercuum caudicibus iignitnr,qubd ea , qu&folo, aut mufcofis lapidibus inna-

,fuo quodam exuberante,moncoftoq)

kmore maximi uentriadofit noxia,quodq; ipfumfiatibus repleat, ac etiam

fubuertat.

In Lib. quartum Dioicoridis.

125)3

POLYPODIVM ALTERVM,

10

medicamen dicens. Tolypodiuminterearecenfetur fubuertat. idquodpofleainuniuerfumdeomniFilieulafubiunxit, naufeamfacit . In quo tamen Mefui refragatnr extenuant : fubuerfionem , ta,qu& uel maximi corpora exiccant , corpora extenuare nou , cum imbeciUiter leuiterq; purget

&

&

iotliffimus Manardus Ferrarienfis,afjerens ,

qubdpolypodium
,

pofiiuaddensfe certb fcire, qubd ideni perfe exbibitum

nullamjlomacho inferat iniuriam . Troinde jiuerrox

m boc ma-

Ladfiipulandumcenfet,quam a lteri:quandoquiiemj[uerroesauthorefl,TolypodtHmtutumeffi compofitione medicamentorum)bdm^ epithymoprtflantius. volypodium(ut tefiatum reliquit ^uarius in libro de mulfa, Mediocrtter uero pr4ertimatram,&pituitamextrabit. Dantur purgaU radicis fenifcrupuli adfufaaqua

^KLt ^^

aluum
taxat
'

ciet

&

citra molefliam

affignauit Galenus libro

,

tum ingaUinaceo iure, tum in cremoreptifan* cotla radix . dulcemfimul tjs uerbis . Volypodium 1 .fimplicium medicamentorum ,
1
1

Volypodiofacultatem aun

& aujteram

habet mncentem qualitatem

fatis cenHarepoJfe arbitror
,

utfacultatisfit

admodum dtftccantis ,

Mefuem

recle dixijfe

lypodjumabundiexkcet^Gakmstefiiseflgrauiifimus.

Fxquibus}a morfum tamen . h*c Galenus . ?o<u 0reprehenfum fmfje . <Ham Manardo d immeritb hoc , &in mqwtne temarenonpofiit{Ht eX xquocuretkmefficaciter
citra

i25>
Nomina.
tur

4
.

AndL Matthioli Comm.

Qumfotius-adducoY,utin hoc opinio Manardialioqiiicekbris,mihiplanereprobanda uidea-

hes)non equidemuideo
,

faigi

wmtJJicv quod Grcis,Latihis fimititer Tolypodium <& Viliculx uocatnr : Mauntanis , Bisberg,J.ibcig ,fme BcfItalis , Volipodio : Germanis,Engelfues^ , Baumjfar , Dropfauuer^ : Hijpanis , Filipodio , Tolipopio : Cal-

&

&

lis,Tolypode.

Apuivitfh.

DRYOPTERIS.
, filici

CAP. CLXXXI.
fimilis

DRyopteris nafcitur in ueterum quercuum mufco

JgMTJO. l.poft-

quam

, multo minore foliorum incifura: radicibusinuicemimplexisjhirfutisjguftu acerbis,in dulcedinem uergentibus. Pfilothrum eitcumradicibustrita:illinJturenimprimum a ufquedum fudorem euocet,moxfudor abluitur,& recensimponitur.

10

corpus

exudauit.

DRYOPTERIS.

DryoptetidJs
confid.

TV
j.

1*0" *Uud Gracisfignificat Dryopteris , qudm filix in quercubusnafcens , qubdfilix hxc in annofis , mufcofisj; ( ut
Diofcoridesiriquit)quercubusproueniat,folijsfilicem-adunguemreferentibus
.

T^afcitur etiam humenti folo,

&

intcr ueprestcirca

quercuum caudices : eamfiauidem ipfe

in Goritienft agro pluribus

m locis inueni

extra quercuum caudices

In Lib cjuart um Diofcondis

.

125)5-

dices enatam

mUii repugnantibus notis .

fteris radices inpuluerem

Dryopteris vjs , quifyluas ingentes frequentant,notijJima efl . Dantur DryocontriU,& cumfurfuribus mifl<e,additofalis , &fulpburis momento , cquis deuoranda aduer-

fus intejlinorum uermes . Tfanquepotenter illos expeUunt,

& interimunt
.

flicium medicamentorum,eius facultates referens,his uerbis

. Dryopteridis meminit Galenus libro vi.fim Dryopteridis Dryopteris guflu miflamfacultatemprfert,dulcem,acrem, (*&*. ex. Gal.

amaram : in radice uerb item acerbam . Facultatem

S-pwrit.tisGr<i:ce,Dryopteris item

babet fepticam ,proinde etiam pilis glabram cutem

dicitur

efficit .

Qua
Nomina.

& Filix quercus Latine

Kk/W
10

CNICVS.
,

CAP. CLXXXII.
.
.
:

a Meum. w^*.i.craffis,&
nuila
lit

CNicus folijs conftatoblongis

per arabitum

diuifis

afperis,ipinofis

caule fefquipedali capi:

tulomagnitudinegrandis oliux.-flore croci:femine candido,alioquirufo,long6,angulofo

info-

lijs afpericas.

C N

C V

S.

Huius

i2

r>

And.Mattmoli

Comm.
,

Huius floreinobfonijs utuntur . Seminis tufi , & expreffi fuccus,cum aqua mulfa uel iure gallinacei,
aluumpurgat:fedftomachoaduerfatur. Exeoautemfiuntoffula?,quasplacentulasuocant,2diei5tis fucco amygdalis ,nitro,anifo,& melle deco&o,qu aluum emolliunt . Hx in partes quatuor finduntlir , quae nucis iuglandis magnitudinem impleant e quibus ante ccenam duas , uel tres fumpfille fatis eft . Ratio tempcrandi hsec eft . Cnici candidi fextarius,amygdakrum toflarum & delibratarum cya thi tres,anifi fextarius unus,aphronitri drachma una , cum carnibus triginta caricarum . Seminis fuccus lac cogit , magis ipfum refoluendas alui facultate donat
:

&

ici

confid.

QVnt in Italia,quiCnicum Crocum Saracenicum appellent,qubd eiusfloreplerunquc

}^officin<e Mauritanos fecutte Cartamumuocent
.

croci loco rura utantur

tametfi

Cnicus(ut authorefl Theopbraflus libro vi.cap.ll 1 1. deplantaalterumfylueflre

,

10

rum hifioria)duorum eflgenerum ,fatiuum unum

tulimus
.

ut latius libru tertio in Mrattylidis mentione re-

Torrb

in

fefquipedalem,& quandoquemaiorem,teretem

ufum medicin&femen tantum uenit . Qui noflris in agris,& hortis feritur,ftngularem emittit caulem y , retlum ex aefto albicantem.,flriatumq; , durum, atque lignofum ; ramis a
,

medio caule copiofts

dodrante longioribus , reSlisq;

Folia illifunt oblonga

crafiiufcula

robufla,glabra

& uenofa
e*

in

circumquaque infirmis etiamfrinis circumuaUata ; &fme pediculis e ramis prpdeuntia . Spemucronem definentia , aculeatis fquammis comSiantur in ramorum fummitatibus acanacea capitulam latum turbinemfafligiata,oblongis ,

&

&

pat~ta y radiantibus circunquaquefoliolis

aculeispariter rigentibus , &fyderis faciem repr&fentantibus .

Flores

medijs

capitulis

erumpunt circa canis exortum,capillacei

& graciles ,utm aeteris acanaceis, aureo colore ad rubrum

.

incliiiante,

copioft,& densi conflipati , crocinisflaminibus ctmuli

fimile, fedpaulo

Semen

eft illi

album y anguloflim,Uui cortice, ac duro , hordeoferi

in

maius , alba intus meduUa . J{adice nititur oblonga ,gracili,fibrataq; ,fed nuUius
:

medicina ufus . Tiprnflet , non

tuitam

& aquas extrahit quo ut modb haufium fed & clyfleribusinfufum

,

fit ,

coli dolore affetlis

.

& aqua inter cutem laborantibus

,
.

opem mirifici

Seminis medulla d putaminibus repurgata

&faccharo cclegmatis modo ex-

cepta,petlus y &pulmones abfiergit,uocem clarificat,prolificumq;fcmen auget

H<ec iUe . Excalfacit feminis meduUa,

Eademlac cogit,coaguli modo . T/itaci , quos uulgo uocamus Tapagalli Cniciuiresex extentiat,aperit,digerit,&flatuspeUit. Gal. auidiffimi Cnicifemine uefcuntur,nec tamen eorum aluus exoluitur . Cnici uires paucisperfirinxit Galenus libro v 1 1 .ftjn
pliciummedicamentorum ,fic inquiens . Cnicifemine duntaxat ad purgationes utimttr. Tertijeflordhm excalfacientium,fiqukforls eo utiuolet
.

Eius planta kvIkos Gr<ecis, Cnicus

& Cnecus Latinis appellatur

Mauritanis,Kartam[,ftue
:

Nomin*

charthom :Italis,Zaffarano Saracinefco : Germanis,Vu\lderfaffran : Hiffank,Macor ,

lis,

& Semente de papagaios

Gd-

Saffran

haflardt&Saffranfamage,

3
Autfrit.

MERCVRIALIS.

CAP. CLXXXIII.

LInozoftis,aliqui parthenion
tis,fed

, alij hermu botanion appellant,folijs conftat ocimi,helxina cognaminoribus :ramulis duplici geniculornm modo cinttis,alarum cauis multis . fruclu fceminae , copiofo , quandam racemorum fpeciem praebente mari e foliorum finu dependente , paruo , ro:

tundo,ceubinistefticulis una coherentibus:fruticedodrantali,aut maiore. Vtraque in oleribus manditur , ad aluum ciendam . codta in aqua , epoto iure,bilem aquamq; detrahit . Conftat,ut mares trita folia genitalibus admogignantur , hunc facere ut fcemina? , illam , fi a purgatione bibantur ,
:

&

40

ueantur
Mercurialis
confi.& hift.ex

J_Y J_ qlie non modb medicis

/T Ercurialem,qu Grcis Lino^pflis appeUatur,duorum generum effe conflat : unwm mas,alterum famina . Vtraomnibus,qubi , ac feplafiarijs uulgaris admodum efl notitix ;fed etiam mulierculis , &fere" inclyfleribus plerunque imponatur . Quare non eflycur de Mercuriali hicpluribus differamus . Subuciam tamen qua de eamemoria prodiditTliniuslib.xxv.cap.v.hisuerbis. Lino-^pflistinquit ,fiue parthenion,d Mercurio inuentaeft, ideo apud Gr&cos hermA poan multi uocant eam,apud nos omnes mercurialem . Duo eiusgenera , mafculus , &famina, quefficacior:caulecubitali interdum ,ramofoin cacumine ,ocimo anguflioribus folijs,geniculis denfis ,ahrum cauis
*7V

multis :femineingeniculis dependente ,famin& copiofo

min&foluto

& candido :folia maribus nigriora

.

faminis candidiora : radix fuperuacua , pmtenuis

mari iuxta genicula flante , rariore , ac breui , contortoqne ,faT^afcuntur in cam _ Q .

peftribus cultis

Mimm efl

Hoc contingere ,fi d conceptu fuccus protinus bibatur in paffo , edanturue folia decotla ex
to\ Quidam decoqunnt eam in nouofi&ili , cum heliotropw
dafiiubent
,

quod de utroque eorum genere proditur : ut mares gignantur huncfacere , utfaminx iUam. oleo fale , uel cruda ex ace-

&

& duabus,aut tribus

fl>icis ,
,

donec decoquatur

Decotlum
.

& herbam ipfam

.

in cibo , altero die purgationis

mulieribus per triduum

quarto die d balneo coire eas

.

Hip-

pocrates miris laudibus in mulierumufu pr&dicauit illas:eas adhuncmodum adhuc medicorumnemo nouit

iUeeasuul

um cum meUe,ucl rofaceo , uel irino,uel lirino admouit

fotuq; dixit
inftiUzuit auribus furdis fuccum
,

Item ad ciendos menfes , fecundasque

hoc tdem praflare potu

epiphoris , ftranguri<e>

inunxitq;
.

cum uino uetere . Muofolia impofuit ,

&

uefiax,

Decotlum tius dedit cum myrrha

in

& thure
.

Muo quidem foluendts

uel

infebn

decoquitur quantum

ma-

nus capiat ,

duobusfextarijs aqu ad dimidias

.

bibiturfale ,

& melle admiflo

nccnon cum ungula Juis , autgallinaceo

decotlumfalubrius

Turgationiscaufaputauerealiqui utranque dandam,fiue

cummalua decottum

Thoracempuruerrucas

gQ

gantjoilem dctrahunt ,jedftomacfiumi<edunt. HacimusdemercHriaU Tlinius.

Utcrum

obferuatum quoqueeft,tolli

In Lib. quartum Diofcoridis.

^7

MERCVRIALIS

M A

S.

uenucas otnne genus

iUins utriufque folijs

iuuat. Malis item qumferpunt ,fuccus

medicamentorum,fic inquiens
facere periculum uolet Latind uero Linoyoflis
in

, uel eorumfucco . Vtriufquefemen cum ahfinthio decoUum , i&ericos miriftci Mereumlis cum aceto medetur . Eius quoqueuiresdefcripfitGalenuslibrovii.fimplicium resexGaL Mercuriali utuntur omnes ad uentris purgationes duntaxat . Verum enimuerofi quis cius

ui

cataplafmate ,fane

eam digerentis admodum

:

facultatis effe experietur

a">'w$ fic Gr&ce,

& Mercurialis uocatur

,

Italict)

Mercorella

Germanict , Bingel Kraut;Ei$anic, MercuriaU,

& Vrtigua mmrta

Gallkt)

Mercuriale

fjrrv

MEt\cn{tjfLlS

2 5) 8

AncL Matthioli Comm. MERCVRIALIS FOEMINA.

CAP. CLXXXIIII. K/Hxwft. aut cynocrambe , cauliculum biniim dodrantum altitudine emittit,mollem , fubalbidum: 10 paruum, folia mercuriali , aut hedqra fimilia , certis interftitijs fubalbida femen folijs adhasret ? rotundum. Foliacumcaulibuspota,aluum cient,oleribus commendantur . Ius deco&i &pitui-

CYNOCRAMBE.

CYnia

tam , & bilem , aquamquedetrahit

Cynoerambes
confid.

Slplanta, cttius hic imaginem damus Cynocrambe cynia non efl

inpr&fentianonefi.

alia profettb

qua magis

iUi

refpondeat

ad manus

H&c

enim omnibusfani

notis Diofcoridis defcrtptionifimilis effeuidemr

,prterquam femen t

Ruellij error.

qubdfolijs(utipfeinquit)nonadb*reat. Quofit
debeat.uidetur %uettius exifiimaffi
didit)apertterrajfe deprehenditur

Cynocrambe dici po[fit,ac , ut affirmare nequeam,an h&c legitima creCynacrambem eandem berbam ejfe cum Atriplice Jyluefiri . Qua in re(fi ua ejje
qubd Diofcorides
.

defyluefiri atriplice

lib.fecundojucnerbde Cynocrambeadfinem
Itali

quarti tanqua de diuerfisplantis traBauerit

Hanc autem,quam nos Cynocrambemmnc appellamus,

in

Mercunalem

QummuQiant.Ea ubi^, fertnafcilw&pr&fertim

campis^mis^incnhofolo.DiJfert h&cab agrefii atripbce non

mo

lnJLib.

quartum
CY

Diofcoricus,

NOCRA MB E.

i 2%g

defolijs,&facie :fed etia caulis proceritate.Siquidcm atriplexjyluejlris quandoque ad duum cuhitorum akituditiem ajfur
git
.

Cynocrambe uerd binum palmorum longitudine contenta eJl.Huius nufquam,quod inuenerim, meminit GaUn lib.fm.

tnedicamentorum.nam ea Cynocrambe , cuius ipfe Galenus ,

&

alij rei

herbarufcriptores mentionemfaciuntfub nomine Nomlna-

Jlpocyni , alia ejlab bac, de qua h ic agitur . Qutit planta Grtcis xwx?dy.$n, Latinis Cynocrambe,& Braffica canina ap-

peUatur

Italis Mercorella bajtarda

Germanis , Vuid bingel Kraut

folfa

WuntSvmviy*. CAP. CLXXXV. MAIVS. Eliotropiomagnoflos efteffigiefcorpioniscaudse, undefcorpiurocinomenr&quoniam

HELIOTROPIVM

cumfolecircumagat,heliotropiondicitur. Foliaocimi habet,hirfutiora,candidiora,& maiora : ramuli a radice terni , quaterni,aut fepe quini exiliunt,multis alis concaui : flos in cacumine caninutilis . nafcitur in afperis. didus , aut fubfuluus , incur uatus ut fcorpionis- cauda radix tenuis eft , Deco&um herbse ex aqua, fafciculo manus plenae potu pitaitam , bilemqueper aluum extrahit: con:

&

Bjrrr

tra

)o o

And. Matthioli
HEL-I O
f R

Comm.
M A
I

OPIVM

S.

trafcorpionumi&usinuinopotum,& illitum prodeft.adalligaturad conceptusarcendos. Aiunt 10 per horam unam ante accefliones, feminis grana quatuor cum uino quartanas finire , tria uero tertianas Illitum femen formicantes uerrucas , penfilesque , & thymos , epiny&idas exiccat Folia in fantium deftillationibus , quas fyriafeis uocant , podagricis , luxatisque utiliffime illinuntur menfes
._

&

oient : partus trita

& impofita pellunt

HWpsWwoV.

HELIOTROPIVM MINVS.

CAP. CLXXXVI.

HEliotropium paruum nafcitur in paluftribus , iuxta Iacus,folijs

qu^ acrochordones uocantur , cum faic illita toliit

antedi&o proximis , rotundioribus: femineacrochordonumuerrucarummodo,penfili,rotundo. Herba cum fuo femine pota,adieclonitro,hyflopo,n'afturtio,& aqua,latastineasj teretesque excutit. Penfilcs uerrucas,
Hdiotrofwn

in Lib.

quartum

Dioicoridis.

HELIOTROPIVM MINVS.

10 HEliotropion maius,licet in afperis nafci Diofcorides tantumprodiderit;tamenin Hetruria,& in cdmitatu Goritienft,

ubifrequentifiimum uifitur,paffimfereprownit ,in campis ,fccus uias,in oppidorumplateis,

&

Hdiowoplj
utriufq; confi-

circa xdificiomm

areas , aridis item , &fabulofis locis . Herba h&c apud Hetrufcos officinis Verrucaria appellatur > qubd uerrucas , myrthymos affricata ualenter adimat . Quare mihi,ut B^eUio qnoque docliffimo , plurimum errare uidentur , qui mecias ,

&

eenfent Calendulam oificinis diclam,qu&

illius notcs

&

neotericis Caltha exifiimatur, effe Heliotropium

maius . nanque omnesprorfus

htuc reclamare deprehenduntur . J^eque eorum opinioni illud quicquam addit , qubdhuius Calth& femen qua-

fcntat

dantenus fcorpionum caudiculas referat , quoniamDiofcoridi Heliotropij flos , nonfemenfcorpionis cauds. effigiemrepreTorrb RueUius heliotropum hoc uocari ait herbam cancri, qubd eiusfiores in cauda cancri(qui nobis ajiacos ef.
.

fe putatur)fimiliiudinem infleclatur

Verum hsc nominis ratio d Rucllio affignata mihi nonplanifatisfacit qubd fcor,

pionum

Vnde potius crederem , hoc Heliotropium herb& caucri appeUationcm traxiffe , qubd cfficacijfimumfit aduerfus carcinomata , ulcera gangr&nofa.ad qu& magno admodum fuc eejfKeoutumurchirurgiciyqui&pkntam,<Q- eiusums co.mpertas habent. Heliotropib herbaformic& maximene, cjr

afiacorum caudaforma interfe

maxime diffcrant

&

t^rrrr

cantun

1^0

And. MatthioJi CommC A LTH A.

eantWy obturdtis ea earumforaminibus .

lircumfcribatur
pitis
,

Sifcorpionis cauemula , ( ut quidam

memorkprodiderunt) heliotropij furculo 10

ex rofaceo
,

nunquam
.

isforas egredietur : impofita uerb htrba protinus illum emori aiunt . Folia
pettit

illita

ca-

dolorem mulcent
.

Epotum foliorum decoUum una cum cumino , renum calculos

& frangit & inteflinorum

animalia necat
cis
,

idqicotnpluribus oftendimus ,ut]quodpiclunefatis rejpondere mihi uideretur

alterius
nit
,

Cxterkm Heliotropium minus uidimus , acfepe legimus in Tridentino agro , inpaluflribus quibufdam loQuodautem buius Heliotropij,aut . mentionem fccerit Calenus , non muenio infmplicium medicamentorum cenfu . Vaulus tamen utriufque memiqu& Diof
oridi accepta referre poteft
.

fed non plura de his tradidiUqudm

Sunt recentioribus

utfuprd diximus)

Calth* cotiGres.

quicdendulamuocatamjVirgdij&Tlinij
Fior rancio nominatur .

Caltham

exiftiment,hocargumentonixi,qu6dfloresaureosluteosuepro-

feratm Quorumequidemfentcnti&nonaufimomninofubfcribere,autrefragari.

Ea inHetruriaa florum coloreuulgb Hanc inibipaflim acetarijs adhibent . Excalfacit,attenuat,aperit,digerit,& prouocat,quanuis gu

,

fiatu adftritlione non uacare deprehendatur.C&terum conftit^jexcentisfaminarumfatlis periculis

eandem ualere plu~

Datur quoquefucci
mcia,

timum admenfes ducendos y&ftxffctim epoto

eiusfucco

mt herba ipfa recente diutius deuorata

inLib. quartum Diofcoridis. CARYOPHVLLVS INDICVS MAIOR.

33
-

* mcia, addita tumbricorum terretlrium putueris drachma,utititer regio morbo affecJis.Sunt qui dicant, buiufceherbte ufm acm dies oculorum acies, Conflat tamen fiiUatitiam floridm planuaquam oculorum ruborem,& inflammationem ar-

cere

,fi in octdis inliilletur ,

.

aut ,fi linteola in ea macerata fuperponantur . Siccatte puluis cauis dentium immiffus,dolorem
,

leuat
ipfi

Sedfacit Caltha mentio

ut plantas

quaspaflim uocamus CaryophyUos Indicos ,

in herbario nofiro

in

mentem reuocauerim , ciint

rec~lo^bicubitali,flriato%

& Caltba modo,aureo colore niteant;quamquam eos

nif.ro rufefcente
,

Cermanico Chryfantbemi cognatosfecerim, C<$

ryopbyllus itaque
colore
ris
.

Flos Jnd i cvs appeUatus , tplanta oritur , qu fruticofaprouenit , caule

ramofoque
ifolijs circunquaque ferratis,ut in

Tanaceto ,fed maioribus ,

& ioagioribus diuifuquommfummi-

Tria habentur generafloribus tantiim differentia . Maius caules altiores uegttioresque profert ; in

magnos, aureo colore , numerofiorefoliorum (iipatu quam in rofa . jilterumflores edit minores duplici ,aut triplia foliorum ordine ,bolofericifpeciempr<cfcferentium,colore aureo purpurafcente , Tertium c&teris minus
tatibus floresfm

habetur;iierumfloreseditalteriusfimtles,fedlonghninores

Hiprodeunt omnes calyce oblongo , pluribus circunin maiori mitius efi

,

quaquefecundum tongitudinem emncntibus coflis , Qdorcm fpirant graucm , qui tamen

&

naresx

\rrrv

tninus

ij04

AndMatthioli

Comm.

GARYOPHYLLVR INDICVS MINOR.

minusferiens . Semenflaccefcentibusfloribusfucceditlongum,nigrum,copiofum,tenue,utinIJelenio, J^adicehxcpUntanititur breui

,

iq

fibrofa

per

fimma

terra uagante

Debuius planUuiribus,quidcertidicamnon babeo. Veriim

Nomiua.

cumgu(lantibusamarafentiatur,camcalid ,ficcntquefacultatishaberibauddubitandum eft . Quofit,utfacilipoffit cumabjlergere ,tumquoqueobfiruclionesreferare . VtGrmnM*7?*i>t*v,itaetiamLatini Heliotropium dicunt :officina

& uulgus, Verrucariam

2*.pjvf
.

SCORPIOIDES.
:

CAP. CLXXXVII.
Illita

SCorpbides herbula eft,folijs paucis

pratfentaneo eft auxilio
Scorpioidis

femine caudie fcorpionis effigie.

fcorpionum i&ibus

Qcorpioidis jpeciem Calendulam nominatam haud dubii effe cenferem , fifolia ,ftcuti femen , Scorpioidt refronderent. , proftliat , ij apertefalli depmhenduntur , qiti in hac opinioe uerfatitur . Bquidem ueram , ut arbitror , Scorpioidem uidi primumfuperioribus anms in Foroiulienji agro in Cmtate

y^Verum cum h&cfoiijspaucis , illa uerb multis , longisq;

J.ufiri&

InLib. quartumDiofcoridis.

ljoy

SCORPIOIDES.

10 jiuftn&quodamin

hortulo clarifimimedicilulianiaMaroftica Teruifienftu Hanceandem,cniushiceffigiempit7am

damus , dumhoctemporediligenter curarem , utfmgulisplantarum defcriptionibus,quarumcognitionem habemus,pi8ura accederet, ab amico quodam, reiplantark perito , ad me tranfmiffa efi . Quam fanifuis notis ueram Scorpioident
referreputamus:etfinon defmtumdocliffmi,quiditerfentiuntuolentes,T^candrifcholiaftisautoritate,hancip(am

ThelephiumappeUaridebere.M egohorumfententiamprorfus nihilifacio,qubdnon prohibeat

nomenclatioilla

apud
fac

fcholiaflem, quin reclius Diofcoridifcorpioides appelietur . Scorpioidem breuiffimiperfirinxit Calenus libro

v1

1 1 .fim-

Q^"

pliciummedkamentorum,ficinquiens. Scorpioides excalfacit quidem ordinetertio,deficcat uerdfecundo. Eanen Nomina.

fecus Latinis Scorpioides } ac

Grms w/>fiV apellatur

r\ I

S^V

J.

KT

HK^
JTVZTiP 1 *

1)0 6

An4. Matthioli comm.

Appendix.
Vemadmodum plerunque
euenirefolet

inmagnorum

adifr

ciorumfabricis 3 aperitifimis'quantum uis ArchiteBis ex~

truffis, utijsadfinem perduclis 3 aliqua pr&ter fententiam adhuc fiant additamenta , qus, commodius3 anteaquam &di-^

ficia crefeerent , in illis locari potuiffent: ita hoc idem nobis in

al noslrohoc

magno uolumine

eueniffe

comperimus ,

cum

ali-

quotplantarumimagines,
fent ,pr&ter

qm reffius in ip/o operefuis in locis appingi quiuifnonnull&

ordinemhk excudere cogamur, tum quodearum

matu-

rius adnos nonperuenerunt ,

tum quodtypographorum
.

incuria alk quoquene-

glett&Junt ,

indicabat prdum Quo fattum esl,ut } ne ijsCommentariah&c nofira expoliarentur ,appendicem hanc hlc decreuerimus toto operiagglutinandam c

cum collocandi tempus

^on

InLib.

quartum
YJ

Diofcoridis,

1307

PSEVDOSTRVTHIVM.

10

NOn

uocant, effe putent ,qubi defmt,qui hanc plantam Strutbiumftue Lanariam berbam,quam radiculam quoque cap. tertio debiflomplantalibro fexto Tbeopbrafto fubfcribimus,cum hishaud Mquinos faciti . olea proximis. Qu<e qmrum,Struthiumfl>inofafoliagerat,Vlinio uerb c<tulefitferulaceo,tenui,& in cibisgrato,&folijs
acrifit radice

demnoUinhacplantamax)me defiderantur.Siquidmfoliageritdodrantelmgiora,nuUisrigentiaac
aia: quinetiam
illi

caulisferulacemnon efl,fedfolidm craffmq; ,

& mimml geniculatm

Diofcorides Struthijhiltortam

nondefcriprtt,qu6dfuotemporelanificijsexpetitum,paffimabomnibmcognofceretur.^ hanc plantam radiculam dici debere,qubd acri tantumfit radice, alijs notis non aflipulantibm
res eandem

Quidam expenmmtato-

dicunt uirihis

poUerefummis ad uenena,

peUant.

ex ^psaut idaffirmare,autnegarenequimm,cumnihil certidehacre exploratumhabeamm,quanquam

& uenenoforum animalium morfum

quare Tbemcariamtpjam ap-

dcri ipfm

radickfapomeam excalfacere,extmuaremidere,aperiret ac urinam.&fudQremfaciUckrepoffe

ludicamm.

t)oB

And. Matthioli Comm*

MOLY,

DVm

tertins huiufce opervs liberprelofubeffet,hanc plantam mifit

adme Vatauio Vir optimm&mni humamtareferre uidetur

.

tepraditus lacobm Untonius COrtufus . qu<e legitimum

Moly per omnia

Cum

autemfuo

in loco

coU,ocarinonpotuerit,quQdiam Commentarium <te Holy effet excufumjdum planta ad nosmittebatur , hic in appendtie

tamexcuiiiufiimw.

Stirpem

In Lib quartum Dioicoridis ;

.

CVMINVM SYLVESTRE ALTERVM.

STirpem banc fane fpettatu dignamjnifit quoque mibi

deinde
illi

Idem jintonius Cortufus, uieam diligenter examinarem ,

&

meam diceremfententiam, an Cuminumfylueftre alterum ipfam effe cenferem. Ego uero(fi ueritatem

fateri

regalem uocatam debeam)etfi in eafumfententia, ut Cuminumfylueftre alterum nil aliud effe putem , qudm Confolidam plantam,non tamen ob fd negauerim,corniculatam hancftirpemfylueftri cumino alteri ejfe congenerem, aut alterum eiufdem cumini effegenus , Sedferant alij rei plantartiftudioftfuum quoque de ea iudicium.

Sffff

Tametfi

1)IQ

AndMatthioh Coram.
ALYSSVM.

Tjtnietft hacplanta non omni exparte Diofcoridis Myffum referat cum tamen fciam
,

non deejfe reiherbawftuexcudi curajfem ,fi tunc

diofos

qui eam J.lyffum>aut Myfft genm faciant,

eim imaginem fuo in

loco

tertio libro

fuijfetadmanm.

Kon

In Lib. cjuartum Diofcoridis.

TEVCRIVM ALTERVM.

paruamTeucriirimilitHdinemrefertplanta,cmmbkmaginem

uibufdamdicatur;ne^ iC erinonalienis, q uofit,utreatTeucrium q decolumpotHm,ex albo meracoparatum . litrwfispr&Jiare auxilium cum berbam itfam>tum ipfim

Sffff

Meminimm

i}\2

And. Matthioli

Comm.

MELISSOPHYLLVM CONSTANTINOPOLITANVM.

7\ /T Eminimm huiufceplant&fuperim libro tertio de Upiaftro agcntcsfibique eandem coUocandamftatueramm

Sed

XV X Typographorum
inferi
'0

negligentia id prxtermiffum

eft

Trout etiam eorundem incuriafuereprAtermiffa ucrba,qua

in

cupiebamus in Commentarijsnoftris de Viola arborefcente :

ancifcoCalrolario Veronenfi
collocanda du.vimus
.
.

quibus debebat agimentiode honeflijfimo

innotefcat nofter in

Qu&quidem uerba,ut omnibus

jlrborefcentis Viol&

Tbarmaeum gratifiimus animus,

Etbacfunt.

Tlantam nufqudmd meantea uifam,cuius hic

,

tnagmem cxcudi curauimus,

mifit

ad me Verona Francifcus Cal%pUrius,uir quidem rei plantari* ftudiofiffimus

uiolaappellaripoffit.

&pri-

mus hr.iitfce pimXA inuentor : adeb ,ut meritb bac d fuo inuentore Calceolaria Monte Baldo j ubi qudmflurima phnta inuentu rar<e proueniunt . Et hxcfntis .

'Nafciturin

^.

5.

PETRI

PETRI ANDREAE
MATTHIOLI MEDICI
Senenfis Commentarii
io

IN LIB.

QJHNTVM PEDACII DIOSCORIDIS

ANAZ.ARBEI, DE

MEDICA MATERIA.
f earundem lacrymis, acfructiadipe , cerealibus, oleribusmec-*

Vperioribus quatuor libris, amicifime Aree, tradidimus dearomatibus,oleis,unguentis , arboribus,

bus : item animalibus , melie,

lacte,

non de omniradicum , herbarum ,fuccorum , (eminum^ rattone .

Inhoc autemtotius operis quinto differemusde uinis i

& metaUicis^a

uite no-

ftram commentationem aufpicati.

COMMENTARIVS MATTHIOLI.
V on
| I

a m non difficile tantum,fed quafi etiam impofiibile ejfet,ut cuiufcunque fcienti&,aui

iUa,qua
,

facultatis principijs , ac fundamentis uniuerfalibus tgnoratis , fciri perfi 8i pojfint

qudm utile fore exifiimaui ,fi bic in uniuerfumfoffilium , ac metallorum materia traclaretur . 7{am etfi in
deinceps fpeciatim in ta confideranda ueniunt ; ideo non minus neceffarium

boc quinto libro nonnuUorumfofiilium medicamentorum cum bifioriam,tumfactdtates tra-

&ipfumfecutus Galcnus inlibris fimplicium medicamentorum ; cum tamencorumneuteroriginem,materiam,caufas,acalia plurainhis <eftimanda,ac cognodideritDiofcorides,

fcenda explicuerit tillaquidemboc loco filentio inuoluenda non duximus, utquantumper

wsfieripotefl,nibil quod ad abfolutam rerumfimplicium cognitioncm,

& communem ufum

Vith

it gfnc

faciat 3 a nobis intatlum relinquatur . Cttm itaqueplures

tam antiquos,qudm recentiores , qui dc foffilium , ac metaUorum materiafcripferunt , diligenterfatisperlegerim,eos utique non medb interfe differentes reperi , fed in aliquibus etiam contrarios.K(am Ucet eorum quidam de ueritatis tramite parum defietlant
:

rationc lapidu

**
AriftotcIis 0m
,

uidentur tamen non exacli ea omnia explicauif-

igne- pi n i fe,quA bac in re maximi neceffaria cenfentur.Fieri enim lapides , J.rifioteles author efi,igne non liquefcentes ex ficca quibus me fcente exbalatione . Ex quibus deducipoteft , exhalationem humidam materiam effe lapidum liquefcentium , i

40

taUa conflantur . quofit , ut ex jiriftotelisfententia , lapides igne non liquefcentesfiantex calido , &ftcco uapore : liquefcentesuerb exhumidohalitu tantum. Sedopinionemhanc ,qui remaltius,diUgentiusq;inuefiigarunt,minimiprobandam exifiimant , cum lapides longi minus qudm terra ex uaporefieri queant . Siquidem puluis,quific gigneretur,unum
,

aliquodexpluribusfierinunquampoffet,nifthumoriUi commifceretur.&omnespariter lapidesnon Uquefcentes abfque bumulta hominum cpera , ac tmdendi laborefacili in arenam , uelpuluerem tranfirent ,fi tantum ex ijs nuUo accedente
tnore efficerentur
.

utdeQupdprofeclb hauditafe babet : lapidesnanqueferiinnumeros admodum compattos ,folidosq;

wus . id qttod haud dubii oflendit , ex ilio tantum uapore eos nequaquamgenitos effe . Qubdft ex eo lapides eiufmodipro,qudm intra terram. crearentur, magis omninofierent infuperioreaeris regione,ut qutsfaciliignis contattu incendatur citius accenQuandoquidem ommbus liqmdb confiat , qudmfuperior iUa aeris regio ex uelociffima aflrorum conuerftone ,
e

comeU >faces ,flamma , clypeiq; ardentes , deciderent lapides quandoque laptqubd tamen fieri non uidemus . Et quannis tradiderintprodigiorumfcriptorespluiffe lapidesgignipojfe . ^empe is aere in Miftoteles opinatus ob hoc tamen ; non eft ,&alij ut Tlinius quidam dcs, tefiantur (qubdplanincgarenonaulapidemicmlo deiapfumuentorumui in aerem fublatum fcribit . Mftlapides inaerefiunt quam qmdem mate,bos ex eademferimateria ,ex quailli fubterra generantur? fm)quidobfiat,curdki
datur
.

jic certift nonalids ,faltem quoties gignerentur

.

i calo ,'aut terra

nonpoffit motu dum onuntur,ex reliquorum riamfacili produxijfe potuerint uiolentiflim* tempeflates: utpote qu* repemino aliquo tcrras ettam confiare elemeutorum mutationc terrena illa corpora gemerint . Theophrafius uerb non lapidesfolum , fed

fcribit expura , ac aquali materta

quanuis proxtma fit materta term iureaUquoprobanpoJfit,noniamcn ijsduobusmodistantumtaltsefficitur. ^ec ea Inter&qualis materia ,ut ciim fucct mfcuntur . infignis , omnis etiam ejl lapii , uerum alys quoque modisfitpura , indeefficiat fuccum,ex qtto tan-

qu& confluxu quodam , ftue percolationeftt ejfeila , altoue

modo excreta . Quod etft

&

,Q

dHmquoqueneceJfeefi,utcalorr,iatmamijU U obus7nodtsgenitam,priuscoquat,ut Theophraltm deprebendtdem iapis , qm Uquefcat ignis calore ,fieripoffit . Fertlm emmuero multb magis in hoc errafje
: 1

tur , qubdfctlket omhes Lptdes ctiam pretiofos terra abundare crediderit

u enim ita inquit . Eorurn,^ in Sfjff 3

terracon-

\WM*

4
1

1
alia aqueafuttt
lapis
>

And. Matthioli comm.

,

fsjlunt

alia uerb terrcna

jtquca quidem funt metalla , nempe aurum , argentum ,

& reliqua

Terre,

m ucrb

& lapidum Jpecies preciofe, ac etiam terrarum fpecies omr.es, qu<e colore,uel
Quandoquidemfi uera
effethctc Tbeopbrafli fententia
,

lceuore, ueifpifiitudine

aliduc
,

facultatefunt infignes.
transluceret
,

nulla

quidem inueniretur gemma

.

qu<e

cum tamen uaricz , acfcrme innumer<e

reperiantur, qu<e
effe

riamdicipoffit,nonomnespretioforum lapidum fpecies

terrenas,

maxime peUucent Hinc itaque fit , ut citrainiufedaqueas,idefl,ex humore quodam conflatas,

Quippe quanquamnon
expiicuerit ipfe

infit . Auitennas opi- c,l/ , nio comproba tati,acrationicob<srereuidetur,quamautjlri(loteUs,autTheopbrafti.

aqiupondus longe maius qudmterr<e

C<eterum Auicenn<z opinio,quam jequitur ^llbertus, multo magis ueri

,

qui-

"

bus modisfutura lapidis materia congregetur ; dixit tamen lutum effe

in

primis lentum,&

aquam nonfimplicem illam,fed

cum terra permiftam . In qua permiflione fi plus terr<e , qudm aqute confluxerit,lutum dicitur , fin aqu<e ,fuccus . nihil 10 efl lutum , qudm terra , qu<e permaduerit aqua : nec fuccus aiiud quidem explicat , qudm aquam , qu<eforbuerit terram , uel abraferit , tetigeritq; tnetallum . Lutum enim , ex quo lapis futurus eft , lentum , ac tenax ejfe oportet cuiufmodi illud eft^ex quo lateres &fitliiia fiunt : nam ab alteriusgeneris luto,quodpenitus lentore careat , haud difficulterfeparatur,ac diffoluitur humor,urmq; nonlapis ex eo efficitur ,fedpuluis . Lutum uerb tenax calorprimum exiccanenim aliud do covjpijfat , efficitq; mediuminter lutum
etiamfuccus craffus ,
,

& lapidem

deindequia diutius idem agit , uelacrius,lapidemgignit

in

Quin>

&

ler.tus facii

conucrtitur in lapidcm . quod

animantibus

efl

euidens , pr<efertimq; in nobis

ciint

iandudum ueteribus medicis , ac etidmnum rccentioribus decretumftt , tum renum , tum ueficce calculos non aliunde progigni , qudm ex lento , craffoq; humore temporis traclu d caloris noftrtfacultate coatlo . Obid igitur translucentes gemtnas noQkx

aqua tantumfieri conflat :fed expuro , liquidoq;fucco, qui aqu multum ,

terrce

uerb tantiiium rcferat

Si-

quidem ft ex aqua tantum huiufcemodi lapides cfficerentur , non utique mergerentur in ca proietli , fed ea fupernatarent,
nonfecusacglacies,<&grando. ^itcumomneiapidumgenus demergatur aqua , ac etiam cryflaUus ,

& beryilus

qu<e

2<?

Plinij

tamen quoniamglaciem colorejcpwfentant , omnino uidentur ex aqua conflarc , fatis inteUigimus, exjbla aqua nongiahorum quorundam gni lapides illos . Quapropterfut infequentibusfuo loco dicetur)pkn explodenda uenit Tlinij , opimo p, ntent ia , qu bus certum efi , cryflaUum glaciem effe, qu<e niue in algidiffimis montibus concreuerit , cum aqua nonfuper-

&

natet

Generantur prcsterea lapides ex lapidibus ipfis, cumflnmorim , riuulorum , acfubtcrraneorumfontium aqu<eper

faxa excurrentes , ab eorum fuperficie aliquid lapidofi abraferint , quod cum rcfederit , folis calore ftccatur , ac lapidefcit. Hocenimeuidentijfimi apparetincanalibus ,ac folipatentibus aqu& duc7ibus,quibus nonnulUaqudicalida ducuntur.
li

nimirumlapideis quibufdam cruflis oblinuntur

.

tnioresq; habentur

, qimcum tenuijfimisramentis compaEi&fint ,c<eterismottiores ,infirHoc idem apertifiime" conjfticitur in quibufdam balneis aquarumfponte nafcentium , pmfertimq; in .

balneofdncli Vhilippi comitatus noftriSenenfis

Quandoquidem exhuiufce balneiaqua ^particulce qu<edam gignuntur

lapide<e,faccharumtumcandore,tum etiam materia referentes , qu<e ufqueadeb imitantur femina faccharo contccla,&
alia idgenus
,

qu.A in officinis faccharo fimilitcr conteguntur

,nempe anifum , coriandrum , ac etiamplerunque cinnamoutfolatij caufaaliquosfacchari

,

tnum , ut ijs capfuU d quibufdam impleantur , itaq; aptentur ,

difsimos decipiant
.

eiusq; confeclurarum aui,

Fit boc

quoque in his , qui huius aqu<e flillicidio utuntur ad cerebri morbos curandos
illa

iUi quotidie

ca-

puifubijcientcs . fiquidem lapidofa

lefcit
,

materia , capillis circumctfis continue inh&rensfm granula qu<edam cogitur, ac coa-

ab anifo faccharo contetlo nihilferi diffimilia,qu<e non nifi tratlu temporis indefe explicant ,

&

diffoluuntur.

Idem

pr<eterea euenit in

montium concauitatibus , acjpeluncis , qu<e exfaxo potiffimum calcario conftant .

lapidea concrefcit materia
teCiis
,

qttippe

aquarum ex
,

faxorum commiffuris fliUicidio

rite

qu<e cauitatum

iUarum cameris non

aliter pendet

qudm

fli-

byberno gelu e domorum noftrarum

,

prominent .

Ex eodem etiam faxo calcario oritur gypfitm,meiitites,galaii-

tes

&

altj

quidam lapides :

& exfucco
.

rarb translucidum inuenitur

tnoris maculofi,aut eius
,

aqua contemperatur , lapis Jpecularis , &gypfum, quod , qui ex eodemfaxo , Eodem modo ex ramentis rubci lapidisfit h<ematites,&fcbiflos : item in commijfuris mar- 40
candido cinereumcoloremrefert , reperiuntur daclyli Id<ei,lapides Iudaici, trochitct

&

quod

in

,&

confimiles

Verum enimuerofuccus lapidefccns omnino dijfert ab aqua , qucefaxorum ramentis referta efl,uel qubd plus habeat fedimenti uel qubd calor talem coquendo aquarm , eam denftorem ejfecerit uel qubd aliquid isfuccus contineat
.
,
,

quoduehementer adflringat . Exquo(ut opinor)coraUium maris planta,& antipathes oriuntur . Voftremb materia lafidiseritquicquidhabetmeatusiperquosfuccus lapidefcensimbibi poffit ,fiue isdterra contineatur^ftue cumaquismx(lus

cx ea effluxerit . Quamobrem multoties arbores , frutices ,animantes ,offa ,

&

alia iu laptdes

uertuntur , ut Bohe-

tni aperte

teftantw . Quandoquidem in eorum regnopluries infubterraneisfodinis(Georgius ^igricola auclor efi)arbores

,

inuentcefuerint in iapidcm conuerfa,flantibusadhuc ramis-, cortice,medulia

fateri pof[um,arboris ramum

ac radicibus

Equtdem ipfe quoque ingenui

,

ex lacus cuiufdam litore mihi aUatum

effe,qui altera parte iapideus

altera uerb ligneus cer-

nebatur . Fenetijs item in magno Gcrmanorum emporio,quod unlgb uocant tl Fondaco de Todefchi , eqm teftieuium lapi-

50

dcmfatlum , jtntoniusGolh mercator ibi pro Fucharisagens,iucundo

quod animalium quorundam carnibus
,

omnmm fpeclaculo,& admirationc

oftendebat

Id

& ofiibus,tum etiam

,

teflaceis pifcitm optrimentis euenifje

comperimus . nanque in

Hetruria qudm plurimis in agris , buccina,cocble<e , conchulce ,

&

eiuflnodi

multa aratro a b agricolis eruuntur in iapidem

conuerfa.Qu<efan omnia haud dubiamfidem faciunt , itafe rem hanc habere,uti diximus.Sed ut ex praditlis

omncm lapi.

dum materiam paucis perflringamus , ca in primis eft iutum

decurfus abradit Varia de me- y et matlts j n , q
.

in

quo muitbpius fit tenacis terne , qudm aquce

Deinde

efl

fuccus,qui uehemcnti fiigore congdafcit,m quo aqua ipfa terram fuperat . Suntpr<eterea ramentafaxorum,qu<eaquarnm

Quinetiamfnccus lapidefcens,qui cum in aerem effluxit,in lapidem concrefcit .

.

Omne denique,quod ha

m bus lapidefcens fuccus facile excipiatur

J^ihiiofccius in metallorum ortu

& matena,de quo tam nog

bisdifferendum eft,authores intcrfe dijfentire inuenio . jliia etenim eflphilojophorum, aiia chymiftarum , alta aftrohgofementia. Vulgi opinio rum fententia.quibus etiam accedit opmio imperitiffimi uulgi,qu<e tantum ab aiijs dijjidet , quantum d ueritate,i<y ratioe *P ** ne^rorfnsabhorret. Isnanquecertb credit ,non modbfaxa;fedetiammetaUaomnia,pretioJosiapides,&gemrnas,ac
terraruta

In Lib quintum Diofcoridis*

.

1515-

terrarum uariagenera,in ipfa tantum mundi creatione

reperiuntur
:

Deum opiimum maximum taliafinxiffe,atque creajfe,qualia nunc

dijpofitis effe

nec medio temporis lapfu,uUam ex materijs ad id

tribuijfe
.

natam,uel renatam,neque aliquam uim natu-

r,adeorum perennitatemfummum rerum opificem

Qui certe uulgus ita temeri pronuncians,non uidtt qudnt

tnaximam natura inferat iniuriam,qu nunquam aliquo temporis momento quiefcens,nil aliud agit,qudm eafemper regenerare,qu alidsgenuit , qtt& etiam noua multa producit . Vnde b&c uulgaris opinioprorfus explodenda , atque exhibilandaeft.Qitaminfuperutuanamacridicuiam,iUudmaximHUuit ,ac demotitur , quodin antiquismetallorum cuniculisfole ciarius uifitur . Siquidem innumera imeniuntur metaUorumfodin , tanquam inutiles dfofforibus derelitJa , qubd
inde omne metallum cffoderint , per quas
to non
etfi

prius longe,lateq;patebat tranfitus,ita ut libert,& abfque ullo impedimendtjcurrerent ; tratlu

modb fojfores ipfi ;fed uebicula,ac curriculiper eas

,

tamen temporis fatlum

efl

qubd materia
.

lapidefcens in ipfis adeb creuerit

ut fofforibus denuo ingrcdt uolentibus,ob cauitatis angufliam dcnegaretur aditus

eft
.

Sed

prteterea rnetaUa contintte generari , ferrum indicto

ftris

Id quod in llu infttU metaUicis fieri ( ea enim d maritimis nofoffores tpfi , qui diutius in ipfis uerfati

non

longt? diftat)non
.

modo probattftimiftriptores mcmoriaprodiderunt ;fed

jlriftoteles lapidum

funt,uerbis referunt

quippe qubdfcrre* iU&fodin multis ia annis deftitut , iterum atq; iterumferrea materie implean-

tur

Torrb phibfophi,& chymifta aliier fentiunt .

materiam halttum tantum exiftimat . Chymi:

ftarum ucrb nonnuUi omnino afferunt,metaUa in uifceribus terr gigni ex fulphure,& argento uiuo

alij

ex quadam cinere

Quorumfententia , cum nonfolumfuffecla,fed etiam planefalfa habeatur,eos nimirum omnes decipit, qtti horurn lubricisfundamhtisnixi phUofopbantur,utfirmis tum rationibus,tum argumentis probare non uererer,nifi id

aqua madefatla

fr&ter noflmm inftitutum effct,qui bic harum rerum capita tantum percttrrimus
ratam,atquc exattiffime* difcuffam habere cupit,librum legat Georgij J.grico\

Verumft qttis rem hancfufius enarquo nos plura mutuatos

uiri eruditiffimUd

20

effeingcnue* fatemur

CteritmiUudommbus,utmeaquidemfertopinio,perfuafiimeJJedebet ,qubdnilaliudfit metaUo-

rum materia ,

qudmfubftantia elementaria,qu tanto perfecJius metaUum efficit,qnantb magis in aquali proportione tum
.

qualitatis,tum quantitatis impensH depurata conflat

cft,qttbd igniscalore liqttentur
,

Quippe in metaUorum materia aquam effe

maximo argumento
id quod cU

acfluant .-Jrigore uerb

tum atris,tum etiamqua rurfus denfentur , ac cocant .

ri oftendit ,eaaqu multum,terruerb parumobtinere . Simptexenimaquanonefteorummateria,fedmifia cumterra: atque terra quidemportio tanta in mifttone exiftit,quarita aqu perfpicuitatem obfcuret,fulgorem uerb non auftrat. Quin

etiam miftura qub purior fuer'tt,tb pretiofius(itt diximtts)metaUum conftat,idq; magis

terrportio
infit

ignis patiens redditur

Sed quotx
nedttm uer-

cuique bumori , ex quo efficitur mctaUum,nemo mortalium

unquam mente concipere

poteft

bis explicare ,
.

interfemifcet

Id tantum nouit Deusoptimus maximus , qui ctrtas , ac definitas quafdam leges natttm trtbuit,piibus res ac temperat. Succusigttur e(l , exquoformaturmetaUum , quem pariunt uarij motus , quorum proximi

30

uis caloris agens in mifturas , ut funt aqu defluxus terram mollientis , aut fecum rapientis : terr cum aquapermiflio; Caufa metallo idgenusfuccos gignat . SedcumdemetaUorummateriafatis ditlumfit ,iamcaufamcfficientem profequamttr . Eaau-

&

tem nil aliud nobis efft cenfetur , qudm calor , &fiigus , qui
ferientiafacUd comprobatur ,
fius ignis calore contabefcere
,

in ipfius terr uifceribus

,

reconduntur

Calor inquam is
.

rum elficieas -

eft,

qui humoris metaUici mtflionem coquit,ac purificat ;fiigus uerb

quo eadem denfatur,& dura

efficitur

Hoccquidem ex

auro excepto .
.

cum neminem lateat igni metalla liquefcere , ac etiam traBu temporis pofl l'tquationem,ipQuamobrem deteflanda uidetur eorum opinio , qui tantum calore fubterraSunt

neo metalla

confiti crediderunt

& quiputent
,

generationem a(figuant,Lun argentt,Martiferri

Soli nanque auri , metaUa omnino efficifiderum errantium influxu . Mercurio argenti uiui , Iouiflanni , Veneriris,Satumo deniqueplum

40

btsc inferiora terrcna, acfinita

lapides,ac gemm, dfibi . Mduntqucqubdftcuti metalla ab errantibus ftellis fui ortusprincipium habent ; ita pretiofi has caufas nimis remoxisfuamejfeclricemcaufamfufcipiunt. Huicautemfententtpleriquenon acquiefcunt, quoniam propinqumibus caufis inharendum effe arbitrantur . Ego tamen inficias non eundum reor , quin omnia, tas credunt , regantur,gubernentur &producantur dfuperioribuscaleftibus , ac fempiternis : qu tan-

&

. dem diuturna orbium circumuolutione , omnium caufarum tam remotarum, qudm propinquarum caufa uel calore,fed modb ab hoc , modb ab jtfo riter dicendum exiftimo lapidum gignendorum caufam non femper d folo frigore , inteUigimus . Contrd uemqut prouenire . ?{am lapides , quos aquahumetlando diffoluit,calorem exiccando compegiffe

exiftunt

Ita pa-

calore ignh liquefcmt

concreuijfe certum eft

,
.

utfluuiorum ,

& torrentium
,

filtcis ,

quibusigne liquatis uitrum conficiunt artifices, eos fitgore

refolutio fcilicet,atque liquefaftio
,

Concretio entm

eiq;

oppofiu affetliones,

onuntur a caufis

terfe contrarijs .

aere maxtmaex parEtenim calor d materia humorem extrahens, eam efficit duram : atfiigus eandem , aquam inglaciem , uel niuem cogit Hinc eft,quod memote exclufo , uehementer conftringit , quemadmodum agit, cum quoniam omniue, uelglacie coUiquatisfluxit:
.

ri pro didit Galenus

eam aquam corporibus prorfus inimicam cffcqtud

ro

fidtfcens, de qttofuperius diximus

accedit,queftJuccusiUelane,quodineatenui(ftmumerat,dgeluexpreffumfuerit. Duabushis cauftstertia quoque antmanttumparUcum aquis permi(lus inflirpium meatus, aut tn , qui uelfolus , uel tn coretiam efficientispartesfubtt : quando Jciltcet culas rectpitttr . Kampmterqudm qubdftt lapidum materia,cauf Qubdftinlaptdmconcreuerttguttattmcadtns, pusaitquodpcrmeatuspenetrat,idq;totumfecuminlapidemuertit.

aut in urceos dtffuftts , tunc matena tantitm , non caufa efficiens dici Quaproptermirartnonltcet, asmibufdamlapidofis,&interdumaqucommiflus,ptrutnasterrmanat,&tf(luit.
.

merebttur

Gignitur htciutfupra dttlurn ejtjtn lo-

fif \nes,riuuli,Ls,acpute^^

nontftmmandum,qubdfuccusislapidtfcensmotttaltqv.oagttatus^^
dumfuertt ,fcdftmulatq;
in

meatus

Itgnt

aut aiterius

rei

receptus

dtfptrfusq;

uieumt,fi,gorecogttur ,&

^,

rnutLq;JtUas,quiltlconttnetur,tnlap,de^

* 6

gutufoiopcrfufZum mouert , aut agttart ntqutant , ab ambtentt aere

denfantur

& laptdefcunt

^fff^"'

LnftJmntbusTyrentsefte^^^

6"
1

AncL Matthioli Coram.

infit,conft>iffct:
.

terrapemiflasuelfoiiscalorpaulatimconcoquat,ueiinfignis propter calorem ficcandiuis,qu& terr&

alim nim , qu& idipfum agatt C pauc;, cur utroque enim modo ex eis poteft effici lapis . J^cque necejfe eji confingere , aut comminifci wiilti Upi4es qudm quatuor qualitatum , aut eam,qu&ab ipfis interfe agentibus , 0- patientibus orta loco tribiiitur Sed hic nobisfu^*

bitinquirendum,cur tmustantUm quandoque gignatur lapis,cur uerbpiures uno loco cfficiantur. Fitigitur ,utarbitra-

vern turn operam , tumfacultatem undique in materiam conferens

mur,unus tanttim lapis,chm iocus,qui concepit materiam,folidus fuerit , ac meaxibus carens . Quippe conclufus calor om ipfum quidem ma, unum duntaxat lapidem gignit ,

&

gnum,aut paruum,fecundum materk qmntitatem .qmpropterpierunquefingularesdfiigore tfficiuntur , ciim puriffimi fucci , ex quibus conflant , varius multi ac magni in locmn unum congregentur . Verum contrd plures gignuntur lapides y
fi

locus non fuerit piani folidus ,fed meatibus refertus,per quos calor ipfe difcurrere queat
efficit lapides
.

rnam fi meatus pauci fuerint ,

l

calor materiam diuidenspaucos

clis ,fed etiam

;fm tnulti , multos .

^d h&c plures generantur lapides non modb ex pr&diin plures partes di-

ex materia
.

diuerfitate

quandoquidem calorpartem unius generis fecernens ab alterius generis parte i plu-

res efficit lapides

Itemplures efficiuntur ex multis unius loci receptaculis , in quibus infufa materia

uiditur :fiquidem

m eafiigus non minus

,

qttdm calor uiresfuas exercerepotefi .

Qw lapides pr&terea pro diuerfa materi*

aqmrum impetu, quifaxa
.nuncad eorum dif
diuerftta-

mole magui , aut exigui redduntur . Iifdem modis quoque glarea, &filicesfiunt : etft ijfiepius
ftangit
,

& comminuit

efficiantur

Uatlenus caufas explicaiiimus,qu& lapides ,

,

& metalla

efficiunt

ferentiasprogrcdiamur . Colorum itaque difcrimina

qu& in lapidibus ffietlantur , materi<e,ex qua gignuntur ,

ex diuerfi coloris materia
, .

P
Ks uade uarij.

tem indicant . unde unus

lor ,

& idem

lapis fiepe uarios colores confequitur , qubdfiat

Deinde cauerb ob.

cum ipforum lapidumftt opifex , coloribns materiam inficit : nam

,

obfcurosipfius colores Muflrare

fitlilia

illuflrcs

fcuros reddere poteft . Cuius ejfetius exemplum clarum habetur in coloribus ijs , quibus
colores omnes

uafa pinguntur

nanque

qui ad uafa fitliliapingenda, uel inficienda parantur

anteaqudm infomacem conijciantur ,ab hispluri

20

tnum diflant , qui inficlilibus ipfis igne torrefaclis ,poflea uifuntur . Quandoquidem etft fitlilia &risfquama fuperporphyrite lapide kuigata , admifla aqua , infecla rufo colore , &risferi modo , appareant , ignem tamen fornacis experta,ui
ridta efficiuntur
.

Sicut
,

&

color , qui

exferrifqmmaparatur , mellinus efficitur . Lapis etiamnum,quemfiguii noflratet

ttulgb uocant zaffara

porphyrite lapide l&uigatus , colore fubnigro cruda adhuc fitlilia tingit :fed igne percotlus , in c&-

cant Smalto

ruieumpr&flantiffimum mutatur , ut nobis aperte declarat c&ruleus , ac pulcherrimus iile color , quem uulgb piclores uo: is enim ex ipfo lapide Taffara nominato , cum uitro mifio in uitriarijs fornacibus efficitur . Verum hanc co-

lorum permutandorumfacultatem infiigore non inuenias . quare lapides ab ipfo coadti colorem eundemferuant , quo prius

eorum materia infeclafuerat .

Ex his'adduci
:

poffumus , ut non temere credamus , qubd\pleriquefiuuiorum , ac torren^

tiumfilices coloribus infuperficie tingantur

quoniam modb aquarum inundatione madefiant,modbfolis calore ficcentur. Solis enim calor , d quo ftlices ipfi aflate Sirio ardenteadeb incalefcunt , ut uix tangipoffint , ipforum quidem colores(ut fi
licet id

JO

Metallorum c~liliumfornax)facil immutare potefl,

differeua? j>lu-

magis euenire confietin eorum fuperficie,qudm in centro . Differunt

u ^ mer s co m

& me

a p 0re } d ore , p on dere , &facultate . Color primum uarius in metaUis conffiicitur, narti i y jpfaj on 7 f unumquodque fuum fortitur colorem , jlurum fiquidem inter metalla ideo fului coloris efl , qubd calor uel tcrram in fiavedinem quandamfynceram uerterit , anteaqudm cumaqua mifceretw , uelfuccum ipfum moxfuturum attrum . J.es ue rbfuumcoloremhabet,&eumquidemfubrubrum,eo qubd terram nonnihilimpuram adufjerit calor . Ferrum autem

fubnigrum eft , propter terram ualdc impuram

& aduflam
'.

Mgentumporrb candidum efi , qubd terra eius fuerit al,

ba . Eadem in c&teris fingulis colores

tianiut ante diximus)prouenit .
acffikndidius tfficiatur.

inuefligandi ratio

Sequitur deinde eorumffilendor

& nitor
,

qui ab aqua tan-

Ex quo fit , ut qttantb humor ipfe tenuior , denfiortpuriorq;fuerit

inparte praftat aurum
.

eo metallum nitidius

quam ob caufam reliquis hac

Mque hmcetiamfaporem

odoremq; fibi

metaUa afcifcunt : dum enim aurum igne comburitur, terree ipfiusfynceritate,qua optimi! cum aqua commi/la eft ,fumum perexiguum,&uixfinfibilem emittit,<& ditlcem,acfuauem magis>qudm fostidum. jlrgentumuerb contrd t qubd
terram impuram ,
exhalat
.

40

licet

combujiu difficiliorem obtineat , plusfumi erutlat , qudm aurum , &fubfatidum quoque odorent

Sed tam ferro,qudm &ri multb maiorfumi copia effunditur,atque und odor longifostidior,qubdfcilicet adufiam. conttneant terrarn . Tlumbumdeniqueacfiannum,ob aqtt& redundantiam ,hebetes admodum odores promunt. T^ec
alia de caufa

tum &rea , tumferrea uafa ,

qui

rem hancfcitt! cognouerunt , ab ufu coquimrio abdicauere , qudm qubd adu

Id quod non modb guflum male' afficit ,

uel afpor fl& terr&,quam poffident,ualde amara qualitate cibi omnes,qui in huiufcemodi uafis uel coquuntur,uelparantur,

tantur , uel reponuntur ,faciU inficipofiint .

lo

& exafferat ;fed etiam m

ttentrictt

naufeam ,

&fubuerfioncm commottet

In hoc ergo admonitosfeplafiarios uolumits ,utab horum uaforum ufu caueant:

nam quandoquecompertum eft , qubd acida medicamenta in cacabo &reo(qu&fuitpharmacopoi& uelignauia , uel imperitia)decoia,fieuaac pericuiofa intuierunt &gris fymptomata
caufit efl denfitas ipfa,qu&fequitur
.

bonam terr& cum aquapcrmifiionem .

Tr&terea metaUaomniaponderofifiima funt : cuius rei Hincfit,utgraui(fima qu&que pondera metaUis

50

liquefaclis fupernatent

modb maiorfit metallorum quantitas , qudm rerum , qu& ipfis demerguntur .

eiq;

huius rei expe

rimentum quotidiefacere licet,fi argentum uiuum in aiiquod uasinfundatur ,

metaUica ponderafuperponantur , auro

fupernatare deprehendentur,quam aqu& ligna . C&terum aurttm in ipfo mergitur,non

excepto,quodfolum inter c&terafmdumpetit , quoniamplus c&terisponderet : argento enim uiuo ipfa pondera non aliter modb qubd ponderofius fit;fed etiam
quaft confenfum cum ipfo habere uideatur . MetaUa infuper , qu& liqucfcunt , ijs qu& atnec eadembumetlant ,nequeetiam labuntur ,ut c&teri aquei liquores tamfoffitij ,qttdmd plantis , autanimaiibusprodutti coh&rent . Idq; nonaiia rationefieri coneorumpartes inuicem coguntur
,

qubd cognationem qmndam

tingunt

&

,mmimi adh&rcnt

:fed

,fimuiq;

flat
liet

, :

qudm qubd tam bona ,firmaq; miflio reificc& cum humidafatla fihut ficca obfiet humid& , ne adh&refcat ,
humida uerb contrd impediat,neficcaprorfus conquiefcat . Qu& quidem
miftio

& hume
50

quoniam in auro perfcilifiima reperia

turddeo boc igne nunmtam abfumitur

nam citm eiuspurifiima terraftt cptimi cut anm permiftaM^rem ftringit , --

&

continety

In Lib quintum Diofcoridis.

.

1317
Idcirco

eontinet,ne ui ignis expiret

: bumor uerb contrd tuetur , ac defendit terram,ne accendatur .

.

nunquam comburitur

aurum,ut c&terafaciuntmetalla qu& quandoquidem impuriorem fortiantur terram, deterioremquemiflionem jproinde ignis uiolentiafacili rapiuntur,& conficiuntur cim enim tenaflammis accenfafuerit bumorem celeriter deperdit . jlt tamen metaUum umm alio magis,& citius comburitur,prout boc illoplus terr<e,eamq; minus probi miflam obtinet Et:

enimfi libeat experiri,inprimisferrum deprebendetur igni confumi,propter nimiam ,

exhauferit ignis,terra?n confumit .
fi ea nonfitis exquifiti miflafa

quam babet terrs impum copiam. Mox plumbum,&flannum,qubd ijs nonfatisfirmumfit cnm terra temperamentum . quam ob caufafn poflqudm humorcm
,

Deindc as^quod cum terr<zpurioris,ac etiam pauciorisparticeps (it,qudmferrum, etToftretnb argentum, quod quiapuriore terra conflat
,

cum aqua,diutius ignireftjiit .

tempore fiamm<e cedit
.

ac

melius aqu<c commi(la,non

*

nifi longiori

Verumplumbum,acftannum non ob

id igne tamfacili uin

cuntur ,
tate gis
, ,

qicbd multum impurx term contineant, fedfolum ob miftur<e uitium-quomam in bis imperfetlior inuenitur . Sed Lapidum diad lapides noflra reuertatur oratio de quomm quoque luciditate,fiue perfpicuitate,ac nitore,uel borum oppofitis obfcuri erk difcrimi.

acfqualore iam aliquid nobis dijferendum

efi .
.

Expr<editlis itaque omnibus clarum

effe

arbitror

lapides aquam

ma

na *

ac terram participare,qudm cdtera elementa

,

Sed quoniam uon terra,fed aqua cernitur

.

ejfe perfpicua,ac peUucida;

perlucidis conflare lapiVnde exfuccis claris , ijs adueniffe conflctt quemadmodum ex terra eos , qui qualitatis perfpicuitati oppofiu reperiuntur : bi enim ex claris fuccis gigni nequeunt ,fed ex impuris,ac turbidis uel luto, uel nigriore infecJis . Qubd uerb alij lapides magis alij }

ideo ab ea tantmiperfpicuitatem

luciditatemq;

&

der,qu<e translucent , affirmamus ,

minus pelluceantmnaliunde fieri certumeft,qudmi fuccorum diuerfitate, curn

exifiunt
.

fcilicet alij alijs clariores,ac lucidiores

,

Ex quofequitur,qub d alba gemm<cgignantur exfucco

cui aqu<e color infit

atque adeb cateris clariores,ae il-

luflriores apparetnt, ut cryftaUus,

&

iris

,gemmafic ex argumento uocata : nam fub tecto\percuffafole ob angulos , quos

.

2 o habet colores ex opaco

reddit ,fpeciesq; arcus caleflis in proximos(ut Tlimj uerbis utar) eiaculatur parietes

>/Lt

ada-

mas exfucco minus claro progignitur , ideoq; tam iride, qudm cryflaUo obfcurior eft . T^pn dijfimili uarietate mtantur aliorum colorumgemmx translucentes,fiue orufuerint ifuccis uiridibusjtt fmaragdi,ac prasif :fiue i cceruleis ,utfappbiri
fitte
,

cyanei,

ex mifli coloris fuccis , ut opali . Hinc igitur coUigifacili poteft, qubi c<eteragemmarumgenera,quteperfpicuitate carent,ifuccis concrefcant impuris,atris,& obfcuris : quando nec aqutt quidemlimpidifiima,cuiaterfuccusinfufusfit,claraacpura perjpicipofiit. l>{itent tamengemmct non translucentes
ex aureis , ut chryfolithi ,
xfiue

& iafpidum qmddamgenus :fiue & cbryfopatvj

i rubris

ut carbunculi : fiue i purpureis

ut amethyfii

& hyacinthi:

proptcr infignem leuorem, qui lucis continuitatem ,

tes nonnunquam coloris

& denfitatem parit

Quem quidem Uuorem autfibi natura compa.

rant, aut artifictm mangonio confequuntur.Iifdem de caufis marmora quoque radiant

Torrb lapides , &gemm<ept Uucen

labem , aut uitium aliquod contrahunt tfispe enim aut umbra , aut nubeculis , aut capiUmentis, 3 O autfale , aut plumbagine uitian tur. Qu/efani omnia non alia ex caufa proueniunt , qudm ex colorisfucci diuerfitate . Gi gnitur quidem umbra, ciimfucci color aliqua parte obfcuriorfuerit : nubecula uerb ob partem albidioris coloris . ^.t cafillamenium , quo pntfertim fapphirus
fiunt
,

inficitur ;fal

qtto

opalus ; plumbago

quo fmaragdus , ex alieno prorfus colore

non autem proprio gemmarum

.

Quinetiamftbigcmmcsfcabritiem induunt,

cum ob fucci diuerfitatempartes in,

aqualiter caalefcunt

His ergo rationibus nixus, nemo non audebit

dicere atque afferere

lapides omnes,ac [axa,qu& ne-

que nitent,nequepellucent,ex craffi(fimofucco,& terrena materiafieri.Dijferuntpmerea lapidesft>iffitudine,& raritate,

ieuitate&grauitate.itaque ponderofis^tc compa&is lapidibus pauci,& admodum accultifunt meatus:raris uerb,ac teui

bus contrd multi,&patentes. Quapropter dicendum effe reor , qubd rari,ac leues efficiantur lapides,ubi eorum humorcum
terra nonprobifueritmiflus
milibus confpicitur .
.

isfiquidem d caloreftccatus locum,in quo confederat

uacnum relinquit , ut in tophis,&fi-

40

Vefuuius in Campania Tli Idem quoque euenit , cumfpontefiagrant montes,ut J.ctna in Sicilia , nij tempore, ac etiam hac noflra atate . nam citm in magnis incendijs terra cremetur , eadem rationeex ipfafiunt mea-

&

tuumplenUcauernofh&leuiffimipumices. Contrariumplani fiericenfiat

cptimimifceatur
les fiant , partim
,
:

,fi

humorundiqueinterrampenetret,&

iUi

is

enim hoc modo lapidesgraues , compablos , ac durosgenerat. Quod atitem lapides duri , uel mol-

materia iwcaufa eft , partim uerb ibi , quod materiamfingit ,

ipfa
,

&format . %amfifuerit
cogitur,fitq;
,

materia tenax,
lapis denfus,

,&infe & calor tantus ut ex humorem exbaurire queat uehementer multus aquam lentorisparum admodum,aut nihilhabuerit & calor & durus &fiiabilis adeb moUis ut terram uerb comburit quo abfumit & cogat & utpote quodfuccum digatur. obdurefcunt ad
conflringitur
fuerit
.

ex ea

Sin
,

etiamfi probi terr<e permifi*

,

flt

refoluit

fit ,

lapis

fiat

utfacili in puluerem re-

h<ec iapides fiigore

ualidiffimi

conflringat .

humores. qui ex huiufmcdifuccis coaclis c oncreuerint , infornaces ardentes coniecli liquefcmt ,fiuuntq; ob conclufos
uerb igni admotifianguntur ,

Mquei) lapides, Qut

&

diJfiliunt,non

tenetm par quidem tantum humoris infe continent,quantumpnores , ut eo

50

. CMeriim qui tescohiberipoffint. Quosautemexlutogenuitcalor,ignisteritinpuluerem,propterterrenamficcitatem eftgagates lapis , quo Cmexfuccis pinguibus , bituminofis confiant,accenfi nonfecus ac ligna ardent . Cuiusgeneris

&

bri,& alij plerique Germanis inferioris populi paffim lignorum uice , quorum inopiam habentM tgnem calorefortior exiftit. Ean enimuero non ob id tanta eft ignium uis,ut adamantem uincauquandoqmdem huius humor ignis
.

utuntur

Verum

, dem etiam ob caufam amiantus non modb non comburitur igni ,fed ne quidem diffoluitur . Vterque enim Torro lapides,qui corpora erotangitur ,effefentiatur itamenbumorem immiftumobtinet,non aliteratquemetaUa.

etfiftccus

cum

gi nomen , ex materia admodum acri gignuntur

traduntjtndetUiJarcopha, dunt,ut in Lycia inuenti , uel abfumunt , ut jlffius,in quo corpora defunftorum condita abfumi qu&dam inuenitur , qu&fofforibus ipfis , ut infodinis quibufdam cadmia argiUam , udhquorem marms erodit,& exulcerat. Toftremb nonnuUi lapides funt, qui ueluti pmgnantes lapillum , uel referat,aut qubd eadem magna ex partefiguramglooofam materk diuerfitas , in utero gerunt . Cuius rei caufa efi cotta mox dmiditur , aut aiquo proximi acccdat . Matericz enim pars interior ab exteriore differens , aut calore

&

&

qmm

pbft tempomfpatiofeparatur,nonfecusacarefaclxnucisauellanxnuckusdputamine.

Qubdfifueritfuccus,uellutim

8
1

. ,

And. Matthioli Comm.

,

tenax,ipfa ctiam pavs interior in lapiaem cogitur

ut in aetite uifttur

: ft

uerb lutum non tenax

uertitur in terram plemn

que argillaceam&t ccrnere

licet

ing&ode:fmficcus temtis , uelaquajtquor imerdum rcmantt , utin enbydro,in qno ad mo

.

tumfiuclual intus , ueluti in ouis liqucr , ut inquit Tlinius

teria pingui
,

C&terum cochleas infaxis reptrlas , calor conciufus , ex ma,

& ienta

efficere

uidetur

& ex eadem gignere mufculos & coucbylia :fed icrra quantb

.

efl crajfior , qua.ni

tnare, tantb ea magis itnperfecla gignit

ibidiutiusconchtfii,ipfis cedcntc

mirum cuipiam effc de.bet , qubd ciufmodi concbylia in lapidum medio orta, lapide^crefcant ,&uiuant. Siquidemego cenb ttflaripojfttm ,me nidiffenonlongid
Is^ec
litore fitum,ubi marisalluit unda,lapides afocijs

Timanojonte prope Duinum caflrum in jldriatici

maUeis ferreis frangi,

atque in iUispiurima reperiri conchylia,qu& datlylosdforma,

& colore uocant:funt cnimpalmarum caryoti fimdia.H&c

l

rumfludiortm(qu&

eadem mc aliquando comedijfe memini in caflro Goritia in opiparis menfts iUuflris,ac clari comiiis Francifci d Turri noflro eius cflftngularis humanitas)fautoris , promotorisq; maximi : qu&fane" non minorem qitdm ofirea,in f ibis gratiam babere comperi . In ipfo quoque Duini caflro ijfdem uefci mihi contigit apud magnificum Mattbiam Hojfemoribus inftgnem rum , uirumfani nobilitate T<ieque mefttgit,his nuper clapfts annis uirum magnificum atque praclarum Didacum Mendo^ium Hiffmum,lapideas quafi tabellas mihi oftendijfe ex Veronenft agro ( ut afferebat) delatas, qud in longumfciffx, uarios intuspifces ueluti infculptos habebant , cum omnibusfuisparticuiis qudmuis minimis , in lapidem uerfos . tot tamq; admirabilia funt opera natur& . Hucpr&terea illud accedat , qubdpifcesfoffiles reperiuntur ultra, Tyren&os montes,ut narrat Te-lybius Itb.xx 1 1 1 1 .fuarum hifloriarum . Vfque ad i^arbonem amnem , inquit,planities
.

&

ejhpcr quamflimij femntur llliberis

& !\}}ofcinus>ftuentespropter urbes eiufdem nominis

efl

qiue habitantur

Celtis

In

bac igitur planitiefuntpifcesfoffiies dicii . in ea enim

terra tenuis,ubi multum nafcitur gramen , fub quod altitudine duo

rum uel trium cubitorum per arenam aquafluminum delata ftuit : &fi quando inundauerint , cum aqua pifces terramfu2 Terrarum bre beuntes(nam miriftcc appetunt graminis radices)planitiem efficiunt refertam pifcibusfubterraneis,quos incoU cjfodiunt . uis euarratio. Tolybius . Quibus adde,qubd etiampifcesfojfiles inueniuntur circa Hcracleam , atque in ahjs plerifque Tontt locis, in Germania ultra jLlbim fluuium quibufdam inlocis hac cztate effodiuntur . Veriim ut Tbeopbraflus eft autJor . quin

&

quandoquidem Diofcorides

in

boc quinto libro fcripfit tratlauitq; etidmnum de uarijs terrarum generibus , qu&

in

medi-

cum ufum tteniunt , non alienumfore iudico, qubd de his quoque uniuerfim aliquid differamus . Terram itaque aut fimpltcmhaut compofttam effe oportet . Simplicem nunc eam intelligo , qu& cum nulla refoffili,neque cum aliquo liquidofuccofueritpermijta : non av.tem eam , qu& d c&teris eiementisfit penitus munda . quippc ob continuam elementorum mtflionem uix uUam reperiripojfe putauerim , qn& nonnibil aqu&,aeris , uel ignis non compleclatur . Quamobrem eam fimpliccm dixerim , qute nuUamprorfus aluminis ,\autfalis^aut
taliic& miflionem admiferit
.

nitri,aut.cbalchanti

aut bitumims,aut cuiusuis alterius

.

rei

me-

Contrd compofttam appcUauerim,qu&

unum ,

uel plura ex bis infe receperit

Simplex aumijlio

tem terra , de quanunc fcrmonem babemus,modb grauis , tnodb leuis am(lat,pro maiori , aut minori elementorum

50

m, qu& iUi inefl

enim dubitehquin eafit leuior , ac rarior,qtt&plusaeris } aut ignis participat , qudm aqu& t jLd h&c terra ipfaperfe omriis exiccahfed umasfortiturfacidtatespro uaria eorum,qu& eiadmijcentur, qualitate . Tslam iUa>m
.

quis

quaftt aqu&frigus,adflringit
acris\.

qu& ignem accepit > acris efi : qu& aerem , glutinofa,& leuis : qu& aerem

& ignem,leuis, &

,facU

Illa

uerb,qu&ftbifulphuradiunxit,aut alumen,aut cbalcantbum,aut metallum aliquod uelfo[iilemfuccum

.

quidem guflu,ac etiam olfaclu cognofcipotefl

dehisplura dtcendafunhqubd mihipiancperfuadeambuiufmodi quaUi non cognitufacilcsfuturas ,gujlu duntaxat iudice , qui timen dulcia ab amaris,acria ab acidis,falfa ab infirba d maturis dijcemcre fciat . Terr& autem quarum in mcdicina efl ufus ,fua mutuantur nominapartim a loTs(cc
,

cis

, i-.bi

cffodiuntur ,

& aftortantur
.

partim d coloribus,quibus infieiuntur :partim dfacultatibus proprijs . J. locis enim

denommantur Lemnia,qubd ex Lemno infula deferatur , Samia qubd ex Samn,Chia qubd ex Cbio , Cimolia qubd ex Cimo, Eretrk qubd cx Erstria Euba& ciuitate , Tnigitis qubd ex Tnigite Liby& pago . J. colore appeUationem trahunt rubrica
tionis
,

&

&

40

ali& nonnuUce

jlfacuit.iie dcniquc nomenaccepit ampelitis,qubd eiusfit ufus

ad iUinendas uites fub gcrmina-

tempus adtterfus erucarum iniurias.Et ut aliorum quoquc fofiilium colores percurramus,colore albo conflant,creta

quafarc'matoreutUintuv,gypfu-,n,aiumen,amiantus,Arabicushpis,luda
Eretria alargentum, argmwm. uiuum ,flannum , fyncerifiimum marmor . Colore cinereo produntttr melia terra , tera.C&riileoKerocolcrefpcelanturfapphirus,cyanus,& lapis proprid c&ruleus diftus. Virent fmaragdus ,pra(fius auripigmentum chryfocoUa , cha lcanthum . Flauo lutcoue colorefitnt aurum , ocbra , chryfopatius, chryfolithus,

&

&

&

&

ftubeo linguntur rttbini -.granati ,ftndaracba

coraUium , h&matites ,fciffilis lapis,minium,cinnabaris , rnbrica,& Lcm

niatena. Qu&damcolorepiirpureofttlgcnt,titbyacinthus,&ametbyflus.

Mia

c&rulco diluto uifuntur quemadmolapis .

dum iaflns quem borcam dicunt

,

IJonnulla c&ruleo uirefctnte , ut &rugo

& jLrmenius

jllia albo rufefcente,

.

itt

apbrodifiace.

Q^&damrufo candicante,ut xantbos.Qu&damnigrornfefccnte ,ut

.

tertia batrachitis Jpccies

Miqua 50

atropurpurafcente,utalabandicus lapis

Miaaureo

candicantc ,ut topatius. Sedplura feparatos coioreshabent ,ut

.

nigro,albo,&qu6uisuerficolore,utachates. Jpftclonuerb nigram rubentes uen& diflinguunt

Contrd najbmonites,

cumfit fanguinis colore , nigris ucnis decoratur . Ven& autem,qu& fpccicm pr&fiferunt fanguinis intext& , quodammodo funt beliotropijs, corpore porracei coloris . At in c&ruleo fappbiro aurca puntla coUuceht . Quinetiam qu&damfunt,

qu& tresfeparatos habent colores : namper album &gyptell& corpus du& uen&permeant , akera nigra , altcra rubra. Tor
rb eupctalos ,
Foflilium facultates;

mm
"

'

& orca quatuor babent colores

.

eupetalos enim c&ruleum , igneum

minij , mali

orca uerb nigrum

,

ful-

em ' candidum

Verftcoiorespoflremb nomttU& babentur , nonaliter , ac coUumgaUin& T^jmiidic&

uclpauo

attt

terumfctendum cfl, qubd exfojfilibus , qu& in medendi ufum recipiuntur

fiigunt
,

coiumb& infnkapricantis, ut eriflalis, &pedcrotum genera :ea enirn ad inclinationemcoloresptnnutant . C&, alia quidem corporafanant, alia uerb eadcm afdata
.

in cibis uelpotionibus

jLt qu& remedia corporiftmt,medentur ei partim proprietate totiusful>Jianti&, par-

timqualitatealiqua,quaprofliganturmorbi. Qu&autemproprietate ualent ,earumm>.&damrefijiunt ucnenis ,qit&dam

mofbos

, ,

InLib. quintumDiofcoridis.
morhosfanant
.

515)

Quihus natura dedit uiresfuperandi uemna,eorum alia corpora,qu& feflilentiafunt affetta , curant , ut fmaragdus,figi\lumLsmnium,gleba Armenia. Jlia fingulari ucneno medentur , ficuti fcorpionumitlibusfapphirus potus ,fulpburplag illitum .-fungis flrangulantibus nitrum potum , acpariter atramentumfutorium Mia pluribus .
aduerfantur uenenis , tttfal morfibus uipera, ceraftis , ac crocodili . bis enim emplaflri modo imponitnr :fcdpoUm opio, <& fungis prxfidio efi . Quibus uerbfojfdibus comparatum efl , ut morbos proprietate fugent , eorum qutdam fanguinis
prof.Huiumfiflunt
,

ut bieracites. alia os ucntriculi geflatu <& appofnu roborant,uelut iajjts . aliaftniflro muheris brachio
,

adalligata abortumprobibent
iajfis
.

Smt qn craffa e corporibus deijcinnt

,

ut aetites . alia item adfemorapr&gnantis aUigata partum accelcraut,ntidem aetites, , ut magnes : alia atram btlem , ut ^Lrmenins caruleus lapis : nonnuUa. ,

uomitumfaciunt,iit idsm jLrmcnius lapis,chryfocolla,

& chalcanthum

&

&

Sedinter ea ,qti elementaribus qualitatibus

IO

agunt , calefaciunt atumen

bium,argcnufj>iima
,

chalcanthum,chalcitis , rmjy ,fory,melanteria

.

ceruffa

. refngerant terra Eretria, mohbdoides,fliQh<s autcmfecundis qttalitatibus opcrantur qu&dam moUutnt qtu durafunt,ut gagates: ,

quadam contra indurant quot, mollia

qute claudant
:

funt,utlapis plumbarius,& ftimmi .

:

aperit enim nitrum,Jpuma nitri

,

claudit terra

Samia ,

Sunt & qua poros aperiant,& & infumma omnis terra glutinofa ^ilia,qu<6 corinfenfibtles fcrt}
.

fori coierunt , nempe giandulas,& nodos

citis,mify,alumenfcijfum
.

difcutiunt,utpyrites,moLaris,bitumen

Mtqua cicatricem inducunt,ut chal

chalcitis
,

J^onnuUa carnem excrefccntem minuunt, ut affii lapidisflos,<erugo , chalcanthum ,

.

mify,calx uiua,auriptgmentum,fandaracha,chryfocoUa
lia
,

T<(on defunt ctiam , qu< diuerfes uiribuspr&ditafwt

,

utcimo-

&fal : cimolia enim

& reprimit &

,

difcutit :fal abflergit

& adfiringit

Sunt denique qu<e uires eafdem habeant,

ita ut deficiente unaaltcra eius

locumjuppleat . Siquidem cbryfocolla,& lapisjLrmenius eundcm cffetJumpr&hent: au-

ripigmentum,&fandaracha : h&matites , &fchiflos : atque h&c quinque chalcantbum,mify,cbalcitis,fory,melantcria in~

20

terfe uiribmconfentiunt

Veruntamen ex his chryfocoUa uim efficaciorem obtinet , qudm lapis jlrmenim : auripigmen
.

tum,qudmfandaracha : h<cmatites , qudmfchiflos : chalcanthum,quam reliquafibi cognata

me" fumtntes affligunt,uelijs

C&terum nonpauca reperi

mtur foffilia rnedicamentafut fuftm librofexto dicetur) qua in cibo,aut potu frequentim,aui copiofim fumpta uelmaximortem inferunt . Idq; efficiunt,uelqubd uifcera erodant,uelutifandaracha ,
ceruffa
.

tum : uel qubd (pirandi organa occludant , ut gypfum ,

Juccis , cuiufmodi efl fal,niirum,

alumen ,
alia

Scd h&c dcfoffiliumfacultatibm 2{am de & chalcanthum & cxtera,qua cum eo cognationem babent ,Julphur,fajidaracba>
.

& auripigmen
concretis

auripigmentum , chryJocoUa

&

nonnuUa , in huim lihriproceffujuis locis latim tratlabimm

tryMtotofaptne

VITIS VINIFERA.

CAP.

I.

5 T701iauitium,&triticapreoli,capitisdoloresillitu rrritigant:& inflamraationem Itomachi , ardo1/ remquecumpolenta Foliaetiam per fe ,ut qu refrigerent, & adftringant, imponi folent. Po tus eorum fuccus dy(entericis,fanguinem excreantibus , ftomachicis,& grauidarum malacia? mede.
:

tur.

Eadem efficiunt madefa<5H in aqua capreoli,& poti

: :

Lacrymauitium,quuelutigummiin cau
:

dicibus concrefcit,ex uino pota calculos pellit illita Iichenas,& pforas , leprasquc,nitro prius perfri<Sas,(anat eadem cum oleo fsepius pilis illitis , pfilothri eftectum habet maximecjue fanies,quam acperun&a? uerrucarum informicationes extrahuntur. cenfa larmenta uitium uiridia exudarunt : qua

&

uinaceorum , detraclis in fede condylomatis , thymijs , illitus ex aceto meCinis farmentorum, uiperarum morfibus : contralienisinflammationem illinitur cum rofaceo detur : prodeft luxatis ,

&

&

&

&ruta,&aceto.

40

a>^>'*

LABRVSCA.

CAP.II.

LAbrufca duorum generura eft

clauicula?,

. Alterius uua non maturefcit , fed floretenus cenanthen nominatam perducit . Akera ad frugem peruenit, paruis acinis , nigra, & adftringens. Folia , caules , &

quibus repunt,uim habent cult<e uiti fimilem

sm*wui\

VVA.

CAP.

III.

recentes aluum turbant,& ftoraachum inflant. innocentiores,quse decerpta? diu pependere, ideoquodineis copia humoris exiccatur ,utilesquefiuntftomacho,Egrisque,atquecibiaui50 ditatemexcitant.In a uinaceis,&ollisferuat3e,ori&ftomachograt funt,aluum fiftunt , fed ueficam , & caput tentant & fanguinem excreantibus conueniunt . Similesque , quas in mufto fuere. Saccelefti condun pa, aut pafto condita? ,ftomachum magis infeftant . At qua? folem prius paffa?, in aqua minus uinofa? funt, fiticulofis, ardentibus , & Iongis febribus falubres Recondiu umacei mflam

VVx
tur,

a Ci.p U\Kev.

j.fc%.

dyfentencos,coehamatis mammis , rigentibus , ac praeduris , cum fale illinuntur Decodura eorum cos,&fceminasfluxioneuulua3laborantesiuuatinfufa:ad defefliones , ac fotus aflumitur . Nuclei moacinorum adftringendi uim obtinent : ftomacho utiles funt . Infpargitur fanna toftorum,polenta:
.

do, dyfentericis,&cceliacis,& folutisftomacho.

VHium

ipo

And. Matthioli Comm.

VITISVINIFERA.

Vitis uinifer* uuasqj confid.

'

gmra \yY ItiumomniUm ^wm pr&cipmm

rf

mnonm d& m $ n M,dH

'

^
,

exhtiui- j

bumatns uiU bonum , fuauifsimumque potum largiuntur , quot

& qualiafint

hic fcribere fuper-

mcuum effe puto .

Quandoquidem earundemdulcedine bumanumgenws alletfum , adeb easftbi

ignobiiis ,tam denique
diftincti

conciliauit

,familiamq;

reddidit,utnuUustamclarmqudmobfcurm,tamnobilis qudm
niatur , qui de uitium generibm
fte ,
,

earumque hiftoria non poffit apti , atque etiam

urbanm quamrufticminueuites ip* loqui . Vt autcm

&

& uinum d quorundam uerrniculorum erodentium uindicentur iniuria

birci

iUud om/iino filentio imoluendum non duxi-

tnm , qubdfi , dum dfarmentk repurgantur , acputantur ,faix

ta,caftorei corio affricetur

fanguine oblinatur , uel ea ipfa prim cotem exper-

n<e erodi poffunt

eft,

gemrmx, ( fitantarei agraria autboribus fides adhibendaeft) ab erucis minineque etiara en/ifjj iamfolia, ab alijs quibufdam uermiculis conuolui . Vr&tereancnignorandum

,nuper

emtffie

qubdmajnaadmoduminiimauitibminfertnr,atqueumsmaximHm detrimentum ,fi brafficaferatur

inter uites.

fiquidem

InLib.
tatis

quintum Diofcoridis
.

1^21

fiquidemperniciale uni cumaltertodiumintercedit

Quodcumanimaduerterintreimedic&fcriptores,pr&cipuumebrienationes in ccen& initio capi-

antidotum

in braffica collocarunt

Ea enimfi cruda pr&fumatur ( ut apud pierasque

tatam brafiicxm minutim refciffam , lacluae

in

& intubi loco

uites

in acctarijs vgcipi obferuauimus

modum arcet , quemadmodum etiampofi fumpta crapulam difcutit .

,femperfuis menfis brafjicam interpohant , uel recentem
,

) ebnetatem fttturam mirum Quo fit, ut Germani&populi uino admodum addi-

li

uel

muria afferuatam . jtd Elepbantinem ( ut Tbeopbra-

ftusefl autbor

perpctua frondeuirtnt : tametfiannuas tantum proferant uuas . In Italia uerb uites babentur , Tlinio infan& appeUat& , qu& ter in annofiorent ,fedprimas tantiim maturant uuas . Vuas

) itemquecirca Mempbin,

ftne uinaceis

quidamprouenire affirmant ,fipropaginumima pars,qu& terrain fcrobe obrui debet,ante plantationem

,

adebfecetur in longum , ut meduUa utrinque eximatur, ac demde coniundis partibus

1 propagines ipfs fuis fcrobibus implantentur
.

&

ulmeo cortice circumuolutis

,

Sed ut iamiiuvsfuas reddamm facultates

Vu& ( ut Galenus

libro 1

Vuarum

fa-

de alimentorumfacultatibus memoria prodidit ) quemadmodum interfrutlus autumnalesprincipatum obtinent ; ita fu- 1-ex Gal. gacibus omnibus magis nutriunt , minimumque praui fucci habent pr&fertim cum exatlam maturitatemfuerint adepta,
',

Torrbqubdipf&nutriant,maximoargumentofuntu,quiuinearumfrutlumcuftodiunt:quippc qui tunc temporis mavum efu admodumpinguefcant . C&terum non omnes uno quidem modo nutriunt, quoniam qua dulces exiflunt , c&teris

fuccum babent calidiorem : ob id funtfiticulofs , ac uentriculum inflant ,

flcr&
:

aluumfubducunt . Contrarium efficiunt aufiquidem,& uentrem cohibent , parum nutriunt , agreque concoquuntur. >Acerb& autem uitari prorfus debent, utfote qu& uentriculo aduerfentur . Vu& eb laudabiliores,qub carnofioresfuerint , pr&fertim cum probi matured tttte decerpuntur . jttpcnfiles ,fiprius matur&fint ,
liunt .

&

& dulces,
.

c&teris

minus uentriculuminflant,
,

&aluum conuenienteremdl-

Vitis,qu& Gr&cis un*t*.of impifo^Latinis Vitis uinifera appeUatur : jlrabibus

Harin , Karin,feu Karm : Ita-

2o

Us, vite uinifera:Germanis,Vueinreb:GaUis , uigne

Qtt& uerb ^iKot ciypict. Gr&ci , Labrufca Latini dicitur : Italici

.

Lambrufca: Germanici,Vuild uueinreb:Gallici,Vignefauuage

bibus,Haineb:Germanis , Veinbeer : GaUis , Bgifm
.

M Vua

Latims ac Italis,?a.$vK>i Grkcis uocatur ; jira-

Nomu,a *

zr*?h.

VVA PASSA.
,
:

CAP.

IIII.

VVa
farina
,

pafla alba adftringentior eft . Prodeft efitata caro earum tufli

faucibus , renibtis , ac uefica?.

,

Eftur in dyfenteria per fe cum nucleis

& deco&a in patinis cum melle

admifta milij,ac hordei

.

& oucualet ad purgandum caput

eiufdem gratia cum pipere

command ucatur Teftium in-

50

flammationesfedat, iIIitacumlomentofabarum,&cumini farina. Fauos, epiny&idas, carbunculos , enatas in articulis putredines , gangraenas , fine nucleis trita , &cum ruta impofita fanat . podagrae conuenienter cum panacis fuccoillinuntur mobiles ungues illita , celerius extrahit

&

VVaspafias,quarumubiqueuulgaris&frequens efl ufus omnibus notifjimas effe arbitror. Veruntamen non ueteres alij , paruu- fideracio. eft meo quidem iudicio , credendum , qubd cum de Vuis paffis mentionem faciunt Galenus ,
, ,

&

las iUas tantum inteUigant,qu& hoc tempore ex quibufdam Aeg&iinfulis , ac Teloponnefo Venetias conuehuntur

&

in

quibufilam etiam

Italidt locis

infolantur

Siquidm Galenus
.

tiulla

magnitudinis

uel paruitatis habita ratione , omnes in

uniuerfunt uuasfolis calore flccatas, paffas appeUat

uerbis decUrat
.

Id quod ipfe Galenus librofecundo de alimentorum facultatibusijs

Torrb quemadmodumpajfarum differentia,qu& a colorefimitur , nibil ad paffarumfacultatem confert, itantcmagnitudo:folaautemqualitatis,qu&gu(luiineft,differentiapotcftomnia.Ex his nimirum Galcni ucrbis fatis

40

coUigipotefl

Da, ipjum omnisgeneris uuas, qu&folisferuoreflaccefcunt,nullo prorjus difcriminepaffas appeUaJfe,nempe Cremafcenas c&teris grandiorcs(?ibibum officin& uocant)ac pariter his cOngeneres,qu& i SmyrnisQtt aiunt) Cypro,

&

ta comportantur

Tr&terea loco citato idem Galenus ita fcribit . l^onnuUi autem,

& reclifani, i dulcibus

.

grandibuf-

quc,qualesfuntfcybelitides,priufquam mandant,femina cximunt .

qua

&
,

ipf& inueterat&, cutim duram,craffamq; babet,

.

easque prius in aq ua coguntur macerare :

lid&
,

nam

& femen ipfum

.
.

faciliusfic eximitur

Mi& qu&damfunt his contrari&

fo-

tic& ,
effe

que nuUum prorfus femen habent Crefcunt h& & & colore nigr& qrn ut dixi funi maximx h&c tUe
craffie
,

in Cilicia

colorefubflauo

In Tamphylia autem fcybeli-

C&terum fciendum efl , non omnes Vuas paffas eiufdem

habentibus , alia non habentibus .

facultatis

alia

nanque facultas incfl dulcibus ,

alia aufteris, alia uinaceos

Qu& ita-

que uinaceis carent,ucl qubd ita natura producantur,uel qubd ij artefuerint exempti,fi dulcesftnt, adftringente facultate ufqueadeb priuantur
,

ut etiam mirifici lentant

quamobrem peUoris angufti& , tufii,

exafteratis faucibus ,

&renum,

cr

oclauo de compofitione medicamen5 o uefic&que uitijs maximi conueniunt.ld quod plani confirmat Galenus lib.feptimo, torum fecundumlocos, ubi uuas paffas fine uinaceis lenicndo pectori, ac iecinorofis plurimum commendat . Contra ignoraret Diofcorides , MeJicorum uerb facultate omnino adftringente ccnfentur , qu& cum fuis uinaceis manduntur . Qubd cum non

&

maximo in errore uerfari exifimeni ex loasjuprd medicos alioqui&tatisnoftr&celebres ,quialuideijcind& gratk, Vuam pajfam paruam uulgarem , qu& in animofit, diclisinitaliam defertur, ftmd cum uinaceis deuorandam exhibent . quippe cum aluum fluidam facere

Vuam paffam cum nucleis

in dyfcnteria

edendam effe tradidit

Htnc itaque

fit,

ut

reperfpeclamhancfententiam deducor

amiftrmt . Qua eampotiuscohibent, qudmleniant: idquepotiffimiim, ubi uu& pajjk temporis tratlu fv.cci partcm aptiores cenfeam Damafcenas ,Cyprias , ac Cre, ut ad aluum emolliendam

ticas(qmbustamenpriusnucleiexemptiftnt
.

uel

e&fumantur

qu&fine

nucleis

nafcunxur)

qudm qu&minuUpaf-

60

corticis,& uinaceom coniir.eut , mftfint fim in officinisinueniuntur quandoquidem h& fucci longi minus , qudtn fiandoque cogimur ad emoldiligenter dfferuat& . Quaprupttrfi hoc tenui uuarum paffarum genere uti recmtes , [ f

ommno

&

^-

Ttttt

limdam

1322
fitrgata
.

And.Matthioli
, .

Comm.
,

hendam aluum , eas eligiprdflat , qmfine uinaceis proueniunt : uelfi

tametfi Damafcenis

hcz deftnt .-fuppleant illa

qu& d

nucleis fuermt
,

ex-

&

Creticis longi bonitate cedant

de quibus fane inteUexiffe Galenum

easq; adpefioris

vitia laudaffeplani fufpicamur

In quorum genye bac etiam tempeflate funt , qu& femine carent , quemadmodum qu<e
eft
,

Galeni&tate ex

Cilicia

conuebebantur . iUudporrb animaduertendum

qubd itbi quis aluum bonamfacere contendit,

talesfrigida, ac terreflres
.

non dcbet paffis uti qu& gitflui acerbitatem , uel aufteritatem reiinqUunt :funt emm

quibus uti-

roborant ,pr&fertimfi cttm uinaceis nucleis comedantur . Vnde fcitd quefacultatibus cobibent , adflringunt , Vtue pafls uirms librofecundo deatimmtoramfacuttatibus , h&c prodidit . Vu& paffie cum alijs uuis eandem habent rationem , res ex Gal.
caricte

&

Gakquam

cumficubus
.

Mu\t& enimfiunt

dulces

acerb&autem omnino pauc& :pturim&uerb ex

qualitatis habent
:

dulci

&auflera qualita-

tefunt rmftte

quanquam dulces nonnihil quoque aujlene

& aufier&

dulccdinis
,

C&terum ut dulces

temperamentofuntca\idiore,itaaufter&frigtdiore. ^id hoc aufter& flomachum roborant

his multb

& uentrem conftipant, &

&

IO

magxs acerba : mediam autcm quodammodo inter ipfas conflitutionem dulces ob ttnent , ut qu<e nec flomachum mediocriter deterdiffoluant , nec aluumfubducant . Dttlcibus tamcn , ut uis qu<edam femper inefl contemperandi , ita
gendi
:

quibus duabus facultatibus exiguas mordicationes,qu<e os uentriculi infeflant , obtundunt . Etlibro vill.cap.

Vll.de compofttione pharmacorumfecundum locos , idem Galenusfic inquit . Vuapaffa contemptilis uideri poffit , obfa
miliaremeiusufum. Muerbhocipfumeamfacit utiliorem :nam

cum familiaris

nobisfit,in tantum adftrmgens efi t

,

quantum opus babet uifcus affefium

miliaris

Habet autem

gna , fitq; ipfa haudfacik putredini obnoxia :

eft
,

& ultra h&cfecundum totamfubflantiam

& uim concoQoriam crudorum humorum & uim coercendi mali,

uifceri ipft

hoc

eft

iecinori,fa-

,& propria
,

quidem
itt

&

Vu&paffe finonfint adflringentes,lkni hepati tumentibus non conducunt , thoracis tamen,& pulmonis affecJibus conducunt . De uuis autem paffis
.

Itcmlibro de attcnuante uifius ratione ,ftc habet.

cibusfunt

locutus eft ipfe Galenus librofecundo de alimentorum facuttatibus , his uerbis

Atimentum ex

paffis uuis
ijs,

20

tati qualitate in

corpus diflribuitur , quatis ipfarum natnrafuerit , duice ex dulcibus , aufterum ex auftens , miflum ex

cris

ma, qu& utriufquc qutlitatisfuntparticipes . Quantitate uerb copiofiusexpinguibus,ac dulcibus : paaius exaufteris , . Qubdfi paffarum pinguium^ac dttlcium,d quibus feminafuerint exempta , parcm molem cum pari uuarum rnole con

&

tukris,pajfas uatentius mttrire deprehendes .

Huiufmodifani ,utminus qudm

cdricm. fubducant,abflsrgeantq; ,
:

magis ta-

Nomina.

men quam iMflomachum imant

htb
:

H<ec uua,qwz Gracis r.vti,Vua paffa Latinispariter ac Itatis uocatur

Mttbibtts , Zi-

Germanis,VHeinbeerlen,Mertreubel ,

& Kofein

Wfpanis^affas : GaUis,I{pifinsen capt^.

owai

OENANTHE.

CAP.

V.
J

OEnanthe uocatur uitis fylueftris fru&us, cum floret

.

. Recondi debet fidili non picato,col!e<5taque fubftrato linteo , in umbra ficcatur Laudatiflima in Syria , & Cilicia , & Phcenice . Vis ei adftrictoria ,ctuare pota ftomacho,ac ciunda? urina? utilis.aluumfiftit,acfanguinis excreationes Contra faftidia , & acorem ftomachi , ficca , & illita erricax eft, capitis doloribus ram uiridis,quam fic

ulcera ,

ca ex aceto,& rofaceo perfunditunfanguinolenta uulnera cataplafmate,& incipientes a?gilopas , oris genitalium no;nas trira cum melle, croco , myrrha , rofaceo ab inflammatione uindicat. Peffis mifcetur ad fiftendum fanguinermcontra oculorum delacrymationem,& ftomachi ardores cunv polline polentce , uino illinitur . Cinis cremataein tefta candentibus prunis , facit ad oculorum me dicamenia reduuias , pterygia , abfcedentes gingiuas , cruentasque cum melle fanat

&

&

&

&

40

h se*
fideracio.

/^\^" ant ^ n ^nilHuslabrufc&modbfloremeJfe,qMuuasadmaturitatemnonperduci^^

atterius,qu<e

\^J fiuclum
ttitis fi
:

perficit

afferere

non dubitamus

"tyam

etfi fuperius fcripftt

Diofcorides,tabrufcam
:

duorum generum

ef-

fe,atqueaiternis

mam non maturefcere,fedfloretenus Oenanthen nominatamperducere

nihil

tamen proptereaprohibet,

quin alteriu, qtioque tabrufaeflorentis uua Oenanthe pariter dici queat,cum non aliud ueteribus fignificet Oenantbe,qua*ftt
s
.

Qupd m pr<efcnti capite ipfe D iofcorides

.

manifefte" declarat : quippe qui tradat

.

Oenanthen uocari
,

uitis fytueftris

fruclum,cumfiorttjiu\lmsfacta generis diflinclione

ttit ,

Quin

& idem infequentibus confirmat

arbitror
,

ubi uini oenantbtni rnemi-

eftracisfylueflris uitis floribus fierifcribens

Ex his itaque abttndi conflare

.

non tantum infruBifem ,fed

1

etiamfruc7ifcr<e labrufcceflorem Oenanthen uocaripoffe

jLdde qubd id quoque aperte teflatur Galenus lib.V 1

,

1 .cap. I

decompofitionemedicamentorumfecundumtocos,bisiterbis. jlt uero quemadmodum omphacium

fucco admifceo
,

fic

etiam abfinthij -

quandoque etiam ambo,<& tertium infuper hypociflidis,& quantim oenanthes

.ftc atttem

appeUo uitium

H'Ver-

fylueftriumgermenuna cumfioribtts ,ex quofuccedentibus diebusuua fit. Tiimus lib.xi l.cap.xxvi n. Oenanthen uuam , nonfiorem effe cenfet fic inquiens . Eodcm Oenanthe pertinet : e[i autem uitis labrufc& uua . Coiligitur cumfloPknius. Incuiusultimistterbisfitfpicormendumfubeffe ,& forti reclius legendum eflccitm r,> cumo P imc l tt 'b cr

&

"

oilij lapfus.

floret , non cumftore

taffe

7{on enim uideo , quomodo quis unquam uuam cum flore coUigerepofftt
effe

Cctterum ne aliquis for-

decipiatur

hic non duximus ftlcntio diftimulandum

lapflum Marcelli Vergilij

alwqui doftijfimi interpretis ,

.

&

commentatoris Diofcoridis . Is autem ex eius uerbis,quee nuncfubijciam , magis innotefcet

in vi.fttct mcdicince Taulum Ueginetamplurimum

Monemus ,
.

inqmt,fcrtbere
adflringiti

quidem ex labmfca Ocnanthes ufum effe , quoniam egregw

tradttis his
,

fiomacbumque,&filuummaximefirmat. Veruntamen
defcribit

idem flatim

fubifcit

Diofcortdes autem atiam

,

Oenanthen contrarias huic uires habentcm . ideoq; fecundis ,flillicidio uefica , &fol\is fuffufionibus eam mcderi
tegiffe

ait.

Quoriminihilin capitehoclegitur ,neque in fcriptorcboc alibi

me

mcmm,& nihilominus

non negtigenda

jiegmtA

In Lib quintum Diofcoridis

.

1^25

\AegimUauthoritas,<&teflimoniumefl.quemcredereopomt uera,&qualiquandolegijfet, teflari. hac Marcdlus . In qmbusfani uerbis euidentifiime deprebenditur haUucinatus , uelpotius eorum cblitus , qu<s de Oenanthe herba
mribmhtiiccontrarijsprdita,memoriprodiditDwfcoridestibro
tcrtio

.T^eque folum huius,quam tamen Latinam

fecerat , non meminiffe uidetur ;fed neque eorum quoque , qu& ibidem in fua commentatione docli fxtis fcripfit . Sed aliquando etiam bonm ( ut aiunt ) dormitat Homerm . Illud poflremb addiderim , qubd etiam domeflic* uitis flos Oenantbe
dicitttr.

VerumquiafyluefirisHXtisuimulthmagisadflritloria pollet,is per excclkntiam Oenanthe appeliatur

;

lii-

citur igitur Grmcis iW'9h

Latinis

Oenanthe ,

& Labrufcxflos:

Nomina.

Italis

Enanthe : Germanis , Vuild reben : GaUis,Grap-

pe de uigne fauuage .

10

oW*w.

OMPHACIVM.

CAP.

VI.
.

, eThafia uite, aut Amina?a Oportet autem ante Canis ortum , exprefiam melliginem in rubro a>re , linteo cooperto , infolare,u(que dum cogatur femperquc quod ceruici uafis concretum hsefit, reliquo humori permifcere no6tu uero a fubdialibus Iocis in tedum referri , quandoquidem no&urni rores ipfum concrefcere non finunt. Eligendumeftflauum,friabile,uehementer adftringens , & linguam mordens. Suntquicoquendo melliginem cogant. Prodeftcontratonfillas,uuam,ulceraoris , humidagingiuarum uitia, purulentasaurescummelle,autpaffo:itemadfiftuIas,uetera ulcera,nomasque ex aceto dyfentericis , & mulieribus fluxione uuluae laborantibus clyftere infunditur oculorum claritati,& fcabritia?, & erofio20 nibusangulorum conuenit. Bibitur ad recentem fanguinis excreationem , etiamfiruptaparte aliqua contingat : fed pauco , & aquatiore eft utendum,ualde fiquidem exurit.
:

OMphacium fiiccus eft acerbae uuse nondum maturefcentis

Mphacium ex omniimmaturarum uuarum genere parat Italia,cibm Thasijs,

'

& ^Amindis carcat uuis, i quibus

.

tie-

Omphaclj con
fideiat10 -

teresfuum Ompbacium conficiebant, ad medicin<e duntaxat ufum,id infole cogentes,ubi uidelicet a dftritlione opus

erat. Qu.Atamenparandiratiohoctemporeferiprorfusexolev.it. Suntquiut maiorem omphacio adflrittionem comparent,e fylueftriumuitium uuis illud exprimant,non ad medicamenta tantitm,fedetkm ad ciborum condimenta

Verum
lin-

ompbacium noflrumfole non cogitur , etfipluribm diebus ipfum

teamine cooperto
,

infolari
,

dimittamus fuis cum uinaceis in cado , craffo

inclarefcat fuccus
.

donec excrementafubleuentur ,fax uerbfubfidat

&

Siquidem hac paranii ratio,

30

Ompbacitm (ut . afferuatur tam ad ciboru m , quam ad medicamentorum ufum per annum incorruptum ne abfquefale i J1 r r - "r Omonacn / n Galenus memortfprodiditlib.il 11.Jimpl.medicam.jcahdismorbis omnwusmagno tuuamento adbtoeri potejt quippe reS exGal.
..
.

ui-

cum id omnino acidum fit,perfetli etiam refrigerat,unicequeardoribusprodefl, (iue ori uentris

fochcndrijs,fme cuilibet alij,quodrefrigerareuelimus
tJgreflo
:
.

impoflltm ,fme

totis
:

by-

Id Gr&ci o^Ktoy dicunt, quod Latini item Ompbacium

Itali,

Nomina.

Germani, ^igrefi: Hiffani, J.gra%j GaUi, Veriuft

Gmfku.
a

VINI NATVRA.
reliqui fenfus ,

CAP.
:

VII.
a Meum.

uetere nerui kdtfntur,& Vlno qui[ inteftin2E]alicuius

quod tamen guftu fuauius eft quare cauendum ijs,

cum aqua
40
ciet.

partis imbecillitatemfentiunt.attamen infecunda ualetudinepau- cluu nonk"ic inflat , jegre coquitur , infbmnia parit grauia,& urinam dilutum , innoxie fiimitur .

Con

Nouum

Aetatemediumutraqueuitiafugit:quareaduicl:usianorum,segrorumqueufurpatur. Album, tenue,ftomachoutileeft,acfacilein membra diftribuitur. Nigrumuerb crafTumeft,& concodtu Giluum , utpote quod medium eft , medias inter utrunebrietatem creat . difficile , carnem alit , Quin finiftra ualetudine , cum primis laudatur album . que uires habet . In fecunda tamen , ina fapore diftant . fiquidem dulce craflis partibus conftat,& difficilius a corpore expirat.-ftomachum interanea ut rauftum turbat , fed minus inebriat renibus,& uefica? aptiffimum . Auinflat , aluum temulentiam gignit . Acerbum ad fterum per urinam celerius tranfit fed capita dolore tentat , ciborumpermembra digeftionem accommodatiffimum:aluum,&cxteras fluxiones cohibet,mi-

&

&

&

&

&

nusque urinam expellit

Nouum neruos

minus tentat

Vinum aqua marina fadum ftomacho

Pafaduerfatur , fitim ftimulat,neruos infeftat , aluo aptum , a ualetudine fe recolligentibus inutile . cognomine, exprimitur torrcfadis farmento , Creticum aut in in area ficcatis fole quod uuis , fum o 5 , hepfemaapaut pramnion,aut protropon:& fapa,quae fit mufto igni decodo , Grsci firion,aut corpora multum alunt candiqujedicuntur melampfithia , craffa funt, pellant : nigra quidem ,

&

&

tenuius:& heluolainter hsec media,medias fortiuntur uires. Omnia tamen adftringunt,& uomitionibus pul fus reuocant . faciunt aduerfus uenena , quae exulcerando necant , ex oleo pota , & concretum in grumos lac icem contrarereddita contra cicutas , meconium , pharicum , toxica ,

dum

&

numj&uefic-epruritusjrofionesjexulcerationesque.inflat

tamen,&ftomacho

aduerfatur.

Pnua-

am , prodcft melampfithium , fiuenter rheumatifmum fcntiat . Albura magis c^tens emolht aluum. uenena-:aeGypfb conditum neruis officit , caput aggrauat, incendir , ac ueficx aduerfatur contra fanguinem excreantibus lnimica .Qu teris aptius . Picata,aut i efinata cxcalfaciunt , concoquunt recipiunt,caput implent,temulentiamgignunt, ^ Q ueroaparachytauocant,utquce admiftam fapam prmcipem lo^riusinhalicum expiranc,itomachum male habent. Inter ItalicauinaFalernum

&

te

Ttttt

cum

3 2

4
:

And. Matthioli Comm.

:

eumobtinet quodinueteratum perquam facile coquitur,pulfus exufcitat,aluum adftringit, ftomacho utile: led uefica? nocet,atqueijsquiuifus hebetudinem fentiunt,&adpotus crebros minime idoneum Albana craffioribus conftant partibus, dulcia ftomachum inflant,uentrem emolliunt,fed con co&ionem non a.que adiuuant , & neruofa minus infeftant uetuftate eadem aufterum faporem concolorem alit a.gre tamen cocipiunt . Cecubum , cum fit dulce , eft& Albano craflius corpus ,
. :

& & ftomachi fluxiones cohibet & cum tenuefit,caput minustentat:inueteratumiuauiusredditur,& ftomacho utile. Adrianum & MainertinuminSiciliateque craffis partibus gignuntur modice adftringunt & ocyffime inueterantur,
: :

quitur . Surrentinum ualde aufterum eft : quare inteftinorum ,

minusque ob

fua

m tcnuitatem neruos tentant

Para.typianum,quod ex Adriatico finu defertur, odo

.

x atum,ac tenuius efhquare liberaliter epotum fallit,diu feruat ebrietatem,& foporem adfert Iftricum Para.ty piano fimile eft , fed urinam uehementius pellit Chium tamen antedi&is mollius , & aptum potui eft bene alit,& minus inebriat,fluxiones cohibet , oculorum medicamentis utile . Lesbium fa aluo idoneum. Ephefium eandem uimhabet,quod Phygelites cile membra fiibit,Chio leuius , nominatur . Verum Afianum e Tmolo monte,Mefbgites appellatum, capitis dolores ciet & neruos
.
.

&

la.dit

quoniam multam fibi maris aquam uendicant , facile corrum puntur flatus mouent , aluum turbant,neruis offici unt Vinum omne(ut reliqua in commune dicantur)merum ac fyncerum,& fiia naturaaufterum.excalfacit,facileinmembradiftribuitur, ftomachum adiuuat , appetentiam ciborum inuitat uires alit , ac robur auget: fomnum conciliat , & commendac
.

Coum uero & Clazomenium

,
:

colorem . Potum liberalius auxilio eft contra aifumptam cicutam,coriandrum,pharicum , ixiam, me conium,argentifpumam,taxum,aconita,fungosue:contra ferpentium morfus,&omniumi<5tus, 20 qua. refrigerando necant,aut ftomachu in uomitiones effundunt. Facit ad longas inflationes,rofionefque przcordiorum,ac diftentiones , ftomachi refolutionem , & fi uenter,aut interanea rheumatifmura fentiant . Conueniunt fudatoribus , & quibus corpus immodico fudore digeritur , maxime alba , uetera , & odorata . Qua? tamen uetuftate dulcefcunt , renibus, ac uefica. accommodatiora rcdduntur: uulneribus , inflammationibusquein fuccida lana imponuntuntetra ulcera , & pb.ageda.nica , & fluxio nibus obnoxia commode perfunduntur . Qua. marinam non receperunt,auftera,& alba, ad fanorum In his praftant Italica ,Falernum , Surrentinum , Cecubum , Signinum,& permul uiiSf us ufurpantur taCampania,&Para.typianumab Adriatico finu,& Siculum,quod Mamertinum appellatur. Ex Gr-ecis Chium , Lesbium , & Phygelites ex Ephefo . Crafla uero_& nigra ftomacho negotium exhibent,inflationempariunt,corpusaugent. Tenuiatamen,&aufteraftomachoprofunt,&minus car 30 nesalunt. Veteraualdetenuia,&candida uehementius urinamciunt,& dolores capitis mouent,
.

neruoscjue largius pota tentant . In media oetate , ut a feptimo anno,potui faluberrima funt . Modus autem pro astatc , tempore anni , confuetudinc , qualitate uini definiatur . Non fitire,& modice cibos prolui , optimum eft praceptum . Nocet ebrietas omnis,& maxime affidua fiquidem obfef

&

&

&

fos neruos quotidie remittit largiorqj potus acutorum morborum adfert initia . Mediocris tamen ui nolentia aliquot diebus , maxime poft aqua. potus , utilis : nanque modo quodam ex alto euocat,fen:

filesque expurgat excretus

& per ca.ca corporis ducit fpiracula

re oportet : fiquidem ualetudinis alicuiusgratia fa&x teraulentia.

Sed aquam poft uinolentiam biberemedium adfert frigida

Vini facultatesuaria: pro

CVm

profeftb Vinumftt liqttor omniumfuauifiimus,pmcipuuitt humanx uiu bonum, acpr&flantifiimumfubftdiumt

,

40

uttaliumfpirituum regenerator maximus,ac omniumcorporis tufacultatum

tumfuntlionum inftaurator optimus

modo ufus.

cor Utificet tueaturquefummopere,nulli tem,quafi uitam,appellauerint ueteres

.

mirum effe debet,qubd plantam,quafruBumfert,ex quo uinum exprimitur,ui~ Verum non ob idgaudeant,iubilentque ij, qui uino nimis indulgent , qubd ego ip-

fum tot laudibus extulerim.quippe cum omne extremum(ut in communiprouerbio efl)ftt uitiofum ,ft uinum immoderate &plus qudm deceat,bibatur,periculofosatque horrendos(ut mox dicetur)procreat morbos. ^tlidsft in eius ufu temperan tiaadkbeatur,tum ad akndum,tum etiam ad roborandum corpus omnium efficacifiimum habetur . quandoquidem puri}ftmumgeneratfanguinem,ocyfiime in dimentum uertitur,concot7ionem in quduis corporis parte adiuuat , animum addit,
cerebrumpurgat, intelletlumexcitat,cor exhilarat,fpiritus uiuificat,urinam ciet' y flatus difcutit,innatum calorem auget t
conualefcentes impinguahcibi appetentiam inuitat,fanguinem turbidum clartficat, obflruBiones aperit
,

almentum in uni&fine ratione,ac jo

uerfum corpus defert,colorcm conciliat,& omne in corpore excrementofum deijcit

Sedft modus abftt

temperamento fumatur ingurgiteturue(quodfacerefolent ebrioft)ex accidenti totum refrtgerat corpus . neque enimfecus
nimio eius potu(ut Galenus inquit)innatus corporis calor fuffocatur , atque paruus ignis magna lignorumftrue extingui. Tmterea cerebro,fpinalimedulUjac neruis inde exorkntibus obefl . hincfit,ut principe hacparte ajfefta , temporit
tratlu maximi,
talepfis
,

tur

& permcioft concitentur morbi

,

nempe apoplexia ,

epilepfia
,

paralyfts

tremor ,flupor
,

,
,

ephiahes

ca~

conuulfio

uertigo

articulorum contrattio , lethargm ,phrenitis

deflillatio

,furditas

aecitas

& oris \abiolo.

rumque diflentio . Quinetiam uinum intemperate hauflum , bohos corrumpit mores . nam qubd homines contentioft ,
quaces
,

effr&nesque fiant, qubdfurant

menteque moueantur, qubd denique

alene

libidini,

ac

rei

uenere&femperfere* in-

dulgeant^tc nonnunquam homicidia committant,nulli uerius adfcribendum

.

efl ,

qudm uino immodice" fumpto jLdde qubd

:

memoriam difiipat ,fenfus omnes perturbat , afiiduos morbos parit ,

tf<*

& repentinas mortes adfert

dediti funt.

ne ftngula perfequar,

ticoaucniac.

recenfere longum effet ,

&audire moleflum

ijs,

quinimiumuino

C&terum

Vir.urn magis feneftuti,

,

qudm reliquis <&tatibns conuenit. idfiquidemfrigidamfenum tempericm3 talem annorum

multitudine redditam

tempcrat, ag

In Lib quint um Diofcoridis

.

1525-

rafytf ntulcet . Ffrif pueris,ac adolefcentibus ad uigefmum annum ufque minimeconcedi debet,fi Galeni fententiafub fcribendum efie putamus,qui librofecundo de tuendafanitate,nil aliud afierit uimm efie pueris, adolefcentibns exbibi-

&

tum, qudm ignem igni additum. Cauendum quoque efl,ne in ardoribus teflatis

umum niucaut glacie,aut gclidiffima aqua

perfrigeratumhauriatur:qubdccrebro,neruis,peUori,pulmoni,iientrkulo,inteflinis,ffilcn^

dentibusque maxime noceat. Quare admirarinon licet,fi tempore uinum arte frigefaflum bibentes coli,& ucntrkuli cm
ciatibus afficit, item conuulfionibus , refolutionibus , apoplexia,fpirandi difficultatc,Hnn&fupprelfwne,calculo
,

uifcerum

obftruSione,aqiMintercute,acpluribusalijsgrauibus,&pemicialibusmorbis

Troindefcitiffime Galenus libro decibis

boni,& malifucci,h&c prodidit . Qui non exercenturfumma &flate,cimi uehemmti calore urgentur,fontis aquam bibant,
niuisque

& uini

refrigerati

ufum uitent. Hac enim quanuis protinus nuttam iuuenum corporibus fenfibilem Ufionem in,

ferant ;fenfim tamen, occulteque crefcentc uitio,cum iam atas progrefitt temporis inclinauerit,articulos, neruosque
uifcera ijs morbis uexat,qui uel difficulter admodum,uel

&

omnino

tolii

non pofiunt .

jLd hctc

in tuendafanitate diligenter

procurandum eft,ut uinum,quod in potu alimenti gratia quotidiefumitur,fit mundum,purum,clanm,odoratum, &fapore

iucmdum : nanque corruptum, turbidum,impurum,odore graui,& guftu ingrato,non modb toti corpori noxam infert;
.

fed etiamfanguinem corrumpit . Qitapropter felkiffime fuam tuenturfanitatem,qui regiones incolunt , in quibus optima
ttinaproueniunt

qucmadmodum in Goritienfi comitatu,ubifane generofiffima uina nafcuntur nimirum Tucinum

, .

illud

antiquisadeb celebratum , necnon Vipacum iUi bonitateproximum.Hac quidemparci modeflequepota,ad tuendamfanitatemmirificd conferunt

Id quodipfe cxperientia inme faUa comperi,atqne ctiam omnibus ingenui

teftari

pofium

nam ckm multis antiannis diuturnus uentriculi dolor maU mc habuifiet,quem totius corporis imbeciUitas confecuta erat,
integrum robur adeptum efie certb fcio . ob id ergo ex Tucini,& Vipaci tantum ufu, me priftinam meamfanitatem, 2 o rnirandum non eft,fi Tlinius magnis laudibus pradicauit Tucinum libro xiii.l.cap.vl .ubi itafcriptum reliquit . Liuia
tAugufta oUuaginta duos annos uita Tucino retulit acceptos,non alio ufa. Gignitur infinu ^idriatici maris, nonprocul &
Timauofonte-ffaxeo coUe,maritimo afflatu,paucas coquente amphoras 7{ec aliud aptim medicamentis iudicatur . Hoc
.

&

efie

crediderim,quod Graei celebrantes miris laudibus pyUanum appellauermt ex jtdriatico finu . h&c Tlinim . Cuius
: quippc cum ij uinis Tucino cognatk in quotidiano potu utancenadmodum uitam traducunt,adeb ut plurimi reperiantur,qui nonagefimum,

terth teflimonio plane fubfcribunt ntftici Iapidia incola

tur , rariffimi agrotant,& longaitam

&

tefmummntmattingimt.Efiautemuinumhoctenue,clarum,lucidim,coloreaureum,odoratum,gufiuiqueg^

Totum ualenter excalfacit,nifidilutumfuerit,facileque in uniuerfumpermeat corpm. Quamobrcm

( ut libro

tertio

fim-

plicium medicamentorumfcribit Galenus)tale natura uinum,non modb per/rigeratorum omnium ,fed eorum etiam , qui

autex oris iientrkuli,aut cordis doloreanimi deliquiumpatiuntur,prafentaneumfuerit remedium.Ex qitibus facili coUi-

50

gipoteft/elkijfimos

efie

eos,qui in regionibus,qua uina optimafcrunt,oriunturJi tamen modefti(ut fleri decet ) eisutan-

tur . Catcrum qua uina in uniuerfum quotidiano ufuimagis conueniant,hic longiorifermone commemorare fupcniacuum

duximm,cum boc a Diofcoride latiusfit proditum&tque etiam de omnium uinorum

peUauerefapientes
.

uiribus diligentms fcriptum

qudm

ut plura dnobis referri debeant.Fit $ uino aqua per alembicum(ut uocani)quamob eius admirandas uircs aquam uitm. ap

7{amfi ex uino optimo d perito opifice paratafitx meritb hoc nomiae appellari debet . Quemadmoputredine , cu-

ium cnim3 qu& in ea macerantur ab omni corruptionepmferuatjtafumenlium quoque uitamjublata omni

ftodihfouetjeparatJuetur^tMgeti&producittfum nonfotum natiuum calorem foueat,
tales quoquejpiritusregencret,& uiuificet,uentriculumcalefaciat,cerebrum}

& infuo uigore conferuetyfedm-

& inteUeUum acuat^uifum clarificet,&

memoriam reparet, &pr&fertimfiabhisfumaturi quifrigidiufculofunt temperamento;quiq; cruditatibus uentriculi,flatibusi& alijs quibufcunquefrigidis affeblibus obnoxijfunt . Quare his,qui uentriadi dolore d flatu^aut cruditate torquen-

AO

turiuertiginofhjcomitialibusirefolutis^melancholicis^ueternofisjhypochondriacis,

& cordispulfu, aut tremore & animi

,
.

deliquio laborantibus,fummum efl auxilium,fi quotidiefumatur cochlearis communis menfura

Mqui

longepr&fiantius

antidotum euadit^ubi hoc modo paretur^quo ego mihi parare foleo . Sumito cinnamemi unciam,gingiberis drach.quatuor,

fantaiorumomniumfmgulorumdrach.fex,caryophyUorim,galang&,niicismjf^
bebarumftng.drachmam.Cardamomiiitriufqiie,fem.melanthvifing.drach.ms^edoa^
dulcis,paftinac&fylMflris,ocimi,rad.angelk&i caryophyUata,glycyrM

thymi,calaminth&,pidegij,menth&,ferpytti,amaracifing.drach.duas:rofarimrubearum,florumfaM rofati, rmiifleechadisMgloffiJboragimsfing.fefquidrachmam. Corticmt citri drach. tres . Tulueris diambr&,aromatki

5o

Ttiamufci dulcis} Diamargariti,Diarhodonis abbatis,ele?uarij

& deinde

in uitreo uafe macerentur

,

ex

libris duodecim aquce uitm, praflantifiim<e,e feletlifiimo

inde uafts ofculo

diebus quindecim contimis.

degemmis ftng.drachmas tres: Terantur,qu<e tcrendafunt, uinoparaU , occlufofubdeinde uitreo alembico uafi fuperpofito , per aqu& feruentis balneum i

6o

inde fluxeritin aliud , ut nihil inde expirare pofiit . J.qua,qu& a?nbari,in tenui linteolo cottifubinde uas recondatur,additisfantali odorati teffeUatim concifi duabus drachmis,mofchi, iulapium cum aqua mifcca gatifing.fcmifcrupulo,& iulapij rofati clarifiimi libra. Demum concutiantur fortiter,quoufque ultimb in aliud transfera tur,claudaturque deinde uas cera,& membrana,& ita quiefcat diebus quindecim continuis; auxilium ad omnta pratur uitrum,ibique afferuetur . Efl itaque btc aqua antidotum pr<eflantifiimum,& pmft"taneum &faminas utenflranditla . Quippe nonfolum haufla,fed infaciem ex alterius oreproiecla,epilepticos,defeclosanimo , ut quandoque miraculiffic gulatu decidentes reuocat,loquelam amiffam reftituit,& iam iam moribundos tam diufuftinct, aut frigtditateprociem afferat . jLdditur etiam in clyfteribus colkorum unci* pondere pr&fentaneo auxilio,ubi dflatu , uno ucrbo omma feri compredrachmis . ueniat morbus.& prtfertim addttis theriac&, aut mithridatts antidott binis uocatur: Germamci, hendam,mcdkamcntum eflfummum adfrigidos omnes afft clus. Vinumfic Lalm&tm autem Gr&d

perito artifice diftittentur, ofculis alembki adeo conclufis

&

&

VHeiadtalke,pariter r

& WfhanketVinQ. u

Ttttt

OJvoS

i)z6
KfimimUvit,

Anct Matthioli comm.

VINVM OMPHACITES.
:

CAP.

VIII.

OMphacites nomine,pecuIiariter fit in Lesbo ficcata fole acriuua, pauld ante maturitatem decer
quatriduo , donec racemi in rugas contrahantur expreffumque uinum cadis in, ilei dolore laborantibus item pra:gnantium malacia? , crudis . in peftilentia quoque forptum auxiliari dicitur . Huiufmodi uina non nifi poft multos annos bibi poflunt
pta,tridtio aut
.

folatur

Vim adftringendi habet,prodeft diflblutis ftomacho

&

&

Atvnfi*.

LORA.

CAP.

IX.
in uinacea,

10

LOra,quam deuteriam,alij potimon appellant,fieri foletadie&is metretis tribus aqua?

quibustrigintauinimetretextra<5fce fuerint:calcatis uinaceis,expreflbque decocloadtertias partes,& additis in fingulos congios modi eius qui remanfit,binis falis fextarijs , poft hyemem tranf-

funditurinuafa. Loraintraannumutendumetenimceleriterexolefcit. Conuenita?gris,quibusti-

memus noxam uini,coa<iti fkpe defiderijs eorum obtemperare:item a longa ualetudine

tibus.
:

fe recolligen-

Fit&uinum,quodadynamonuocant,lor#uires habens,hocmodo. Paresaquse,&mufti menfurs coquuntur molli igne , donec abfumatur aqua quod , ubi refrixerit , elutriatum picato uafse
reconditur . Alij marinse ,

& cceleftis

aqua? , mellis,& mufti pares mifcent portiones , decapulant,&

quadraginta diebus infolant,quo ad annum utuntur ad omnia eadem

Lora paranda: [, ratioexGal,

'

"

,j mentorumfacultatibus > ijs uerbis tradidit . Vinaceorum quoque dilutum Graci 7gvy* uocitant

Ora alia ratione Galeni Atate, quam Diofcoridis parabatur . iUefiquidem lorantfaciendi modum lib. il.de ali. quod rurfus ab At-

ticis fdntpiit^d noflratibus

affundunt,quoad omnia permadeant .

idque pro uino bibunt
.

ti^vhhitM eft,lora appellatur . Coniettis nanque in parua dolia uinaceis, tantum aquct fuper Quod ubifatis faclum uidetur,in dolv\fundo foramen aperiunt, ut dilutum effluat, Verjpicuum autem eft,quodpro racemorum copia aquam affundunhexperientia docJi:qub uiddi,

cetneque aquofa admodum,neque meracafit lora . Deinde rurfum aliam aquam,parciorem tamen priori
dunhfic ut hoc quoque potioni fit attemperatum : quod quidam Mtic& proprietatis curiofi proprie

uinaceis ajfun-

Mn

picw dici nolunt,

.

nonuelutipriusiUud. Vtraqueloracapiti doloremadfert,nifi dilutior bibatur

fedpriormagiscaputferit

Dosuva 3

huic potioni concejfa eft,nempe qubd ocyusper urinam reddatunfed non pauca fubeft diuerfitas ex uaria uuarumjpecie ,

quibusumaceifuntreliii,Etenimfidulcesfuerint,potusmultberit fuauior, citiusque perurinas excernetur: jinuero

acerb<e,& acid&fuerinhinfuauior long,ac minus ciens urinas . Torrb dilutum hoc ualentius uinofimque
uinaccus ad uer,aut aftatemfuerit afferuatus.

efficitur

cum

Hyemis autem tempore ft quis utatur,ut caput min us

tentat,ita

& per uriX.

,

vas minus expeUilur.H&c de lora Galenus. Ea &7t(ia. Gr<x,cis,Latink Lora,

& Italis UcquareUo appellatur.

CAP.
fluxionibus ,

cPmfiKTStJypfartpuKit.

VINVMFLABRVSCA.
:

Inum e fylueftri uua nigrum , adftringit prodeft alui , & ftomachi

bus conltriclione ,

& cseteris

qui

& contraclione opus eft

admodum nigro, idque giluo admifcent,ut ruauflerum : uerum ,

NOn

defunt in Hetruria, qui uinum Labrufca uuis exprimant,colore

bicundius reddatur. Vtuntur eo ruftici in alterius uini penuria. fiquidem conftat dulcefimul

&

traffu temporis dulcedinem factt deperdit,fitque tuncguftui omnino infuaue,adeb ut tantum medicamenti uicem expleat,
ubiadftriclionefit opus

oW^W.
:

VINVM MELITITES.
.

CAP.

XI.

MElititesdaturinlongisfebribus,qua!ftomachum infirmarunt. nanquealuum leuiter emollit, urinam ciet,ftomachum expurgat prodeft articulario morbo,renum uitijs,imbecillo capiti, & 5 mulienbus abftemijs odoratum fiquidem eft, & corpus alit . Diftat a mulfo , quod fit e uino uerere, auftero,& melle exiguo Melitites autem adiedto ad quinque congios aufteri mufti mellis congio, & falis cyatho Cortinis magnis,quo magis ad efferuefcendum locus pateat,fieri oportet,fenfim afper
.
.

fo fale

cumque efferuere defierit,in alia uafa transfunditur

oWftiw.

MVLSVM.
: . .

CAP.

XII.

minus enim inflat, ac celerigenus in ufum uenit Vetus,corpus alit media xtatc,aluo prodeft, urinam pellit a fiim mo cibofumptum,nocet:&interinitiapotum,implet: deinappetendiauiditatemreuocat. Fitmul- 6o fum duabus uini metrecis,admifta una mellis . Aliqui, quo celerius prabeii poflit , mel cum uin^coter id
:

MVlfum e uetere uino,aufteroque,& bono melle fa&um,praefertur

quunt,

. .

In Lib cjuintum Diofcoridis.

.

1327
adii-

<quunt v &itafansfundunt. Alij utilitatis gratia,adfextariosfex muftiferuentisunummellis ciunt:& ubiferbuerit,uaferecondunt. dukeautempermanet.

M^upctrov.

AQVA MVLSA.
uires poffidet
:

CAP.
Cruda utimurcum
.

XIII.

mulfa eafdem,quas mulfum AQua mitionem uolumus

incitare

moliri deiedionem,aut uo

ut ijs,qui
illi

uenena hauferunt,ex oleo

Deco&a datur imbecillis,&

ijs

hominibus elanguefcentis puIfus,quos

qui
.

dixere microfphy&os,tuffientibus,peripneumonicis,&
,

immodico fudore digcruntur Iam paratum,conditiuumque quod aliqui hydromeli proprie uo 10 cant,media aetate adynamo uino,aut lors in recreandis uiribus refpondet & fimilem uim adipifcitur. quare inflammationibus alicuius membri plufquam lora prodeft Inueterati tamen ufus damnatur in flammatis,aut conftri&is fed laboranti ftomacho,aut cibum faftidienti , fudatoribusue conuenit. Fic duabuspluuiEaquaeueterisadunammellispartemadditis,&infolatis. Alij foritanam aquam adij,
. :

ciunt,& ad tertias partes decoquunt , ita recondunt . Nec defunt qui hydromeli appellent , quod a melle elutis aqua fauis confici ac feruari foleat fed meracius confieri conuenit . aliquiid coquunt.
:

&

Acgrotantibus noxium eft,quoniam plurimum ceraginis fibi uendicat

Aliafani jlqu& mulfie ratio conficiend&

30
poia humida extuffientibus prodefi : quin
riosq;

eft

apud Mauritan&famili& authores,ab hac qu& hic d Diofcoride traditur.

.

__,

Inter jlrabas nanque Mefues de ea ita fcnbit

ylqua mulfa,ex antiquorum fententia , magnis utique uiribuspra

ratio faciendae

ditaeft,Sitimetenimarcet:frigidisaffeBibus,pr&fertimcerebri,& neruorum

,& articulorum ,auxiliatur.

.

Locouini uaru '

& pus,& lentam,craffamq;pituitam dpeBore trahit

coli doloribus
,

Inteftma,uifcera,urina.

meatus purgat,terget,ac lauat : quapropter fubuenit

aluum fubducit ,

& calculumgigniprohibet

cum aquez fontants libris oBo,in uafe lapideo,uel fiBili uitreato,lento igni decoBa,defpumataq;,& demum linteo percolata . Verum fi aqua h&cpaulb pbft bibenda erit,aquatior fiat,& ftatim d fublata fpuma percoletur . l^am qit longa coBlone iulapif
confiftentiam acquirit,diutius quidemferuaripoteft,fed egrius penetrat in remotas corporispartes ,facdeq;
in

Fit e~ hbra laudatifiimi meUis,non tamen ueteris,colore pallido,odore iucmdo,fapore cwn dulcedine modici acri ,

bilem uer-

titur,obfuam exuperantem dulcedinem . undefitim accendiUnift plurima affufa aqua diffoluatur ,adebut aqu&fert moda reddatur inppida . Variant autem mulf&facultates pro diuerfs coBionis ratione . quippe qu& breui coquitur temporcfl*
tus in uentriculo parihaluum magis mouet
_J

& minus

nutrit.

qu& uerb longiori caquitur tempore ,flatus

difcuttt,magis nu-

O triuminusq; aluum (iimulat . Suntqui mulfe aromata etiam addant,nempegingiber,crocum , cimaniomum, macim , idgenus alia Mij gaUiam mofchatam officinis uocatam,& agallocbum adijciunt . Fit pr&terea tx parte una mellis ,
.

& &

aqu&fontan&partibusoBo,fermenti(alidsfoinigr&ci)in his
deniquc omnia,mufii modo eferuefcenda in ligneum

diffoluti

uncijstribus,& proprii ad centum mulf& Ubras.QuA

cadum conifciuntur,non tamen adfnmmum repletum , ne feruefcens refiliat . Vbi uerb deferbuerit obturato uafe^afferuetur uini modo ad potandum,ueruntamen non bibatur, nift tertio menfe tranfaBo Huic mulf& aromata quoque admifceripoffunt linteolo inclufa,& adalligata in cadum demiffa h&cMefues.
. .

Cuius ultimam mulfie parand& rattonem,Germani Medonem uocant . qui tamenfermentum addunt,non ex cerealium gene re aliquo paratum,fed ex uini mufti recremento,& lupifaliBarij floribus , quibus etiam utuntur ad zythum conficiendum

l*tkUpa.7ov

quod CeruiftamappeUant . Medonisplurimum bibunt Toloni,ac Lituani,qubdmmeplurimoabundent. QuodGr&cis jsjo,^, , Latinis item Melicratum jtqua mulfa uocatur : Italis^cqua melata

&

40

t Hoc loco uulgata exemplaria Gr&ca habtt %*[*$<* bis uitium aliquod laterefufpicor . nam contextus uerborum

<*>e.JVe hoc Vtimur coBa.ln quibus nimirum uer crud&mox co& res po(lulabant,ut prius jlqu&
*

eft,

ipfa

mulfie

B& ufum traderet Diofcorides

4.*Hivit>

quod huncfeciffe puto,fed librariorum culpa eueniffe,ut ftt negatio

omiffa,uel uerbum d^e-

alterius locofcriptum

^ugetnobisfufpicionem J.Buarius,quiin librofuo de compofdione medicamentorum, ubi

ea de Melicrato,id e(l .Aqua mulfa fcribit , qu& Diofcoridi accepta referri poffunt , inquit

primum , Cruda uttmturij &c.

deinde,Coclaueroexhibetur&c. Hunc fecutus fortaffe BjteUiusuir dotliflimus,uulgatamiUamle8ionem utdeprauatam reliquit,& alteram ut ueriorem accepit. Addam infuper^qubd ratio ex ufu J.qu& mulf&fumptafuadet,ut cruda magis

qudm coBa aluum deifcere,aut uomitum cierepofiit .

rjv
5

AQyA.

CAP.

xri.11.

DE

aquis in uniuerfum decernere, propter locorum proprietates,

& peculiares naturas,ccelum,&

aliapleraque,difficile eft.

qualitatis particeps,& quse ne

cili uia fertur
,

minimo quidem temporein praecordijs commoratur . ad hax qua; & fa

Magnatamen exparte optimaeftdulcis>fyncera,nulliusomnino

& citra moleftiam,nec inflationes creat ,& minime computrefcit

notamprs-

PMicifiimis quidem uerbis depotabili in uniuerfum aqua differuit Diofcorides, ita tamen ut nullamplani
termtferit

ex hisj qu& in optirna aqua requiruntur . Quareft nobis efjet ijs tantum faciendum fatis, qui rtrum natucommen raliumperitifunt , non oper&precium exiftimarem, hoc in loco plura de aquis commemorare . Veriim quia hofce
tarios in flndioforum,& imperitorumpotifiimiim gratiam condimus; ideo non

mm
renzix ^
cultates.

& f^_

folum aquarum omnium , qux m commurie

60 tam cibi,qudmpotus ufum ueniunt,tu qualitates,tufacultates hic breuiter perjlringa ;fed etiam earum,qu& fponte nafcun
adpotandum lauda tur,&fibimetallQrum,c&terorumquefofiilium uariat aendicantfacultatesdnprimis itaqueiUa aqua

Ttttt

tifiima

1228
tiffima cenfetw,

And. Matthioli Comm.

qu& clara>peUucida,tenuis>pwa,frufiiUorum,&faporum omnium expersdeuisque reperitw : necnon qu* qu& denique celeriter pr&cordiapcrtranfit , &fine
&fecedit . Talis autem ea effejolet, cmusfons ad orientem

igni admota citb calefit,remota uerb ocyfiimi frigefcit,guftu iucitndo:

ulla uentriculi mole{iia labitur,

fokm erumpit , curritque fu-

per lapides,atitarenam,autpwiffimam terram.-qu&que &fiate fngida, hyemeautem calida manat . Omnium tarnen pr&ccelo . Huicferi illa refpondet,qu& eodem tctnpoftantiffima eftpluuialis, eaque pr&fertim,qu& &flate media pluit,ftlente
re cum tonitruis defcendihtonitruofaproprii appeUata
.

%/ltea,

qu& maxima aeris , ac uentorum proceUa , temfico

toni-

trtmm,fttlguntm>

& grandinis impetu,ex uelociter concitatis nubibus calo demittitar (ut in commentario librifexti epide
.

miorumfcribit

danda

uidetur,licet d

Gaknm)in human& uit& ufum admitti non debet Vorrb aqua ciflernarum non tot fani landibus commen qudm plurimis medicis laudetur . Siquidem non modb noxia exifiit,qubd mifceUa qu&damfit diuer-

niuibus hyemali tempore farumaquarum,qu&indiuerfisannitemporibusimbicoUigunturexpluuia,tum ex grandine , aqua in cifiernis tetlis colliquatis;fed etiam qubd aqua omnesfiationari&putrefatlionifacili fint obnoxi& . Qupfit , ut

&

*9

coUefta(fi

rem recli expendamus)fyncer&pluuiali minimi fit comparanda . Dicendum igitur erit > aquamfic ajferuatam eb pluuiali fyncera deteriorem effe,qub magisfuerit niuium,& grandinum liquationibus commifta . Quandoquidem ( ut in
libro de bonitate aqu&fcribit

Gaknus)qu& d niuibus

fulmonem,ac uentriculum mali habet>conuulftones , laterum dolores ,

& glacie coUiquefcit, concoftiomm impedit, urinam cohibet: peclus de caufa non euenit, Quod generat &
fiattts
.

alia

qudm qttbd citm inglaciem , uelniucm concreuit,omne,quod tentte inerat,deperdit

Tutealis pr&terea gratiis quidem cfi,

&grequeconficitur,necfiatuiquidempotefl,qubdfitputredinisomnisexpcrs:ucruntamentantbminus fuerit damnanda,

palufires, qtt& omninofunt imquantb frequentius hauritur, uelfi ifubterraneofontefcaturiat . Sequuntur lacuflres, proband&,nift coi&,uel igne defliUat&fuerint. Fluuiatilis deinde probatur,uel improbatur, pro concurrenttttm aqttarum,

&

& rerum inieclarum

qualitate,

quemadmodum ijs omnibus euenitflumimbus,qu& magnas perltmnt ciuitates . "Ham qui- 2 O

,

bus animalia putrefacla,excrementa,& urbiumfordes ineffe fentiuniur,e& ab alimentorum ufu abdicand&funt

nifi

longo

temporis tratlu magnis fiWdibus afferuat&^ac def&cat& clarefcant, &prorfus expurgentur . ut Bjmani faciunt cumfui Ti

h&c tto bcris aqua>qu&pr& c&teris hacfacultatepoUehut clara faia,ad centum,& plures annos perduret incorrupta . jid
ttecalculos in renibus, xi&funt,qu& plurimam terr& miflionem confequuntur, qubd non modb uifcera obfiruant;fed huius libri commentatione, fica procreent . C&temm aqu&,qu& lapideumadmittutfitccum, de quofatis diximus in prima

&
.

&

prorfusuitand&funt^utqu&potantesfirangularepofiint^eofanimodo^quo epotumgypfum
tes fpirituum tranfitum intercipimf.quin

quippe h& arterias obftruen

& alimentum

in

corpus deferri prohibent . Quocirca huiufmodi aqu& potabilcs

.

nonfunt , neqwe in ciborum coquendorum ufum rccipiend&

cbalcantum, dumen,& alia id genus concreti fucci continent

Quemadmodum ncc iU& fanis probantur , qu&fal , nitrum , quanquam omnes in medicin& ufum ueniunt . J^am qubi
.

humidis morbis laborantibus utiliffimi exhibenomnes pr&diiis excalfacientibus medicamentis refert&fint ,frigidis , tur : ijs uerb noxi&funt , quid biliofis uel acribus proueniunt humoribus . Salf&,fi bibantw , pituitam eijciunt , fanguirtcm in uentriculo concretum dijfoluunt , aquam intercutem exiccant ,
potantesfiticulofos reddunt
,

&

JO

& obcfa corpora extenuant &

,fi

Sed his conjumptis

obfcurifanguinem acuant ,

&

uentriculum l&dunt , intefiina abradunt &fcabiem, &pruritum excitant , utpote qu& non ex ea prodetrabunt , fuafalfedine adurant . Clyfieribus infufie pituitam attenuant,

&

gnatos dolores mirifici toUunt . Faftis ex ea balneis aqu& cutem fubeuntes refoluuntur

nouus

ftterit

morbus :

frigidi

humiditate neruorum dolores mulcentur , peUorisfiuxiones cohibentur, excalfitqtte uentriculus frigiditati obnoxius , pituitofafcabies curatur . Tollitur quoque,uapore ex ijs calentibus accepto , tum capitis grauitas languefcens : quin totius corporis fugilkta delentur . 1$itrof&,fi bibantur, corpus pertum aurium cruciatusifotu uerbfr%idi tumores,

&

&

&

turbant , pituitam deijciunt ,fceminas prolificas reddunt, &flrumas abfwnunt . Jlfalfis h&facultatibus non difiident,

pr&terqudm qubd in omnibus illis ualentioresfunt 7non adeb tamen adfiringunt ,fed ualenter abflergunt . quare

& fcabio
.

40

fosmundant,& aurium

ulccribus medentur,incertosq;earumfonos,atque tumores difcutiunt

,fi

Muminof& admoVte-

dumadfiringunt . proinde mirum non efl

fueuerunt
vixatu non
uefic& ulceribus medentur
dellillationes

uentriculum roborcnt , qui crebris uomitionibus imbeciUtts ejficiatur

abortiri con rifluxiones cohibent, abortum prohibent,& in his pr&fertimfaminis,qu& antefostus maturitatem plertinque
.

&

oris

gingiuarumq; inflammationibus ,fi ex eisfiequens coUutio

fiat

Garga-

adfauces inbibent,fed etiam confiuxos refoluunt humores . Idem pr&flat balneum ex ijs pa ratum.confert enimmagno iuuamento exterioribus totius corporis exukeratis particulis , ijsq;pr&fertim,qu&defin-

modb

xionibus tentantur

Cruentis item expuitionibttsfubuenit

,

anum procidentem reprimit , &fudoremfuperfluum cohibet.

.

T^pcet tamen tam ittpotu

qudm balneo , ijs qui uifcerum

infarttu laborantes infebres facile mcidere poffunt

Torro

aqu&,quibus cbalcanthum, aut mify , atttfory,aut melanteria immifcetur,cum omnia eademfacultate confient, aluminofis
faneptrfimilesfunt : ueruntamen h& ualentitis fiium obeunt muntts
,

nempe qubdpr&ter adftrit~toriamfacultatcm,fuccum 5 o

Sulphurofie excalfatremulis , flupidis, contratlisq; peridone& inueniun-

etiam

admodum acrem obtineant quamobrem fcrpentibtts ulceribus , acphaged&nis opttulantur .

. .

ciunt,ac efftcaciter nerttos emoUiunt

proinde refolutis

conuulfis

tur

E&dem compaginum tumores difcutiunt,& dolores mitigant ; nam ubi quifpiam coxendicum dolore , attt podagra,
.

uel chiragra uexetur , fulphurofie aqu& balneo magnopere iuuatur

Tr&flantpr&tereaad
,

iecinoris
.

lienis ,
,

ac uteri dolo-

res,atque tumores in ijsgenitos mirifici refoluunUuentrkulum tamen laxant

nis

& infirmant

Bituminofx
,

etfi

pot& inter

quibufdam morbis conueniant ,

& balneis adhibit& aliquo temporis traftu neruos emoUiant

fi

ac excalfaciant ; attamen

,atit caputrepknt,fenfushebetudineafficiunt,pr&fertimq; oculos.Qu& autem jlrmenu,aut caruleilapidis,aut &rugims

chryfocoU& aliquid admiftum habent ,

bibantur , uomitiones concitant

ablutionibus uerb pbaged&nica ukerafifiunt.

omQu&pr&terea auripigmentum , aut fandaracham continent , peclus dilatant , aftbmaticis , &fuft>iriofis profunt , nibusfitgidisinuniuerfum morbis opem ferunt ,quibusrefpirandtfacultasimpeditur . jtere& oris,&genitaliummembrorum ulcerafanant : quin

&

& faucium & oculorum deftiUationibus auxiliantw

,

Qu& deniquefeneefunt , uentri-

In Lib.
aqua
omttis
,

quintum

Diofcoridis.

1325)

eidiJienisq;uitt]f,femmisprofluuio,&tnenftruisalbisutiliteradbil>entur.

cui qubduisfofiik medicamentum admifceatur , eandemfacultatem prabet,

Etutremhancfummatim compleclamur, quam quod illi admifcetur . Qua

nimirum ratione ducor , utfuperuacuumputem , reliquafigiUatimprofequi , ut taceam id nimis longumfuturtm . jiqua Ndmina Latinis dicla Grtci !J~tr appelktur : Italici , Mqua .

rt.****.;.

AQVA MARINA.
,

CAP. XV.
:

xo

ftomacho aduerfatur,aluum enim conturbat pituitam expellit , neruorum uitijs , & pernionibus , ante ulcera prodeft . Mifcetur cataplafmatis ex hordacea farina , & emplaftris , & difcutientibus malagmatis. Ad mouendas deie&iones tepefacta infunditur,& ad tormina , calida . pforas , pruritus,impetigines, lendes,& mammas rigentes,foueri utile eft liuores fotu difcutit . ad uenenatos i&us , qui tremorem, refrigerationem adferunt,falutaris intelligitur maxime fcorpionum, phalangiorum , afpidumque, ctiam fiquis in calidamdefcendat,auxiliatur & malo habitu confe&isiandiu corporibus,neruisque, balnea? ex ea utiles hydropicos , capitis dolores,aurium grauitates , feruentis uapor leuat . Syncera fine potabilis aqus miftione repofita uirus deponit . Sunt qui etiam prscoquant,& ita recondant. Datur ad purganda corpora per fefe,aut ex pofca , autcum uino , autmelle : uerum poft deie&ionera dant gallina? , aut pifcium iufcula,ad domandam morfus acrimoniam
calida eft
.

maris AQua uero

Si

& acris

calida ad fotus adhibeatur,elicit,& difcutit

&

&

ao

e*w^r.
QVodthalaffomeli
bi:s maris,mellis
,

THALASSOMEU.
&
&

CAP. XVI.

bmas

uocatur, uehementer purgare conftat. Temperatur autcmaequisportioniimbris exalto , defecatis,& picato uafe pcr Canis ftus infolatis . Alij ad uafe condunt.huiufmodi moderatius eft aquamarina, marina: co&a: fingulas mellis adijciunt,

&mitius.

ov.

ACETVM.
.

CAP. XVII.
:

ACctumrefrigerat , & adftringit Stomacho utile , appetentiam cxcitat crumpentem undecun que fanguinem,potu infeffuue fiftit.prodeft alui fluxionibus co&um cum cibis:cruentis uulncribus mditur inflammationes arcet , in fuccidis
:

Ianis ,autfpongia impofitum reprimit procidentia fe ignem facrum,ul fanguine manantes . Ad nomas , uuluaoque : item abfcedentes gingiuas , cera qux ferpunt , lepras , impetigines , pterygia , cum aliquo conuenienti efflcax eft phagedsnas ul cerum,nomasque fotu continuo cohibet podagricis calido fotu , cum fulphure auxiliatur fugillatio nes rapit ,cum melle illitum . Contra capitis ardores cum rofacco in fuccidis uelleribus, aut fpongia
:

dis

&

&

imponitur
cit
,

Ad aquam inter cutem

grauitatem aurium ,

& fonitus fibilosque,feruentis uapor proi-

inftillatum

quoque aurium uermcs necat . Panos cocrcet tepidi fotus , aut fi imbuta aceto fpon-

gia admoueatur : pruritus permulcet . Contra uenenatos ferpentium i<5tus, qui refrigcrando nocenr, frigidum ijs ,qua: exurens uirus eiaculantur . Calidum potum ,atque calidum commode fouetur : hauftam uomitionibus redditum , aduerfus omnia uenena efficax eft, praefertim contra mcconium,

&

&

cicucam , conglobatum in uentre fanguinem , lac coagulatum , fungos , ixiam , taxumque , cum falc orthophauftu uoratas hirudines , fi forbeatur ,eijcit tuffim ueterem mitigat,& recentem laceffit . In ncea calidum commode forbetur gutturis fluxiones gargarizatum inhibet: anginis,& uua? procidena conueait.contra dentium dolorem , calidum colluitur
:
:

QVanuisI>iofcoridesfimpliciterpronmciaueritMetumeffefrigidum,qubdfortaffein eo magisfrigiditasexupe- Acet mifa & contrarijs culutis mfirct,quam caliditas ;tamen Galenus qualitatum medicamentorumomnium indagator maximus,ex
i

quaiitatibus

calidis fcihcet

homxomeres ftmilareue , quemadmodum nec lac uniuerfum . Id quod ipfe Galenus lib.v ili.de nempefrigt50 tatibus , apertiffmi confirmauit his uerbis . Metum primo horum commentariorum mijhe effe fubftantu , exuperat . Torro : c&terum calidam frigida^
nec
efje

medicamentorumfacultattbus, &frigidis , acetum conflare docuit libroprimo defimplicium eorundemfacul-

d&, pariter

&

calidst

eiusque utriufque tenuium partium demonftratum eft

magnam deficcandifacultatem obtinet,adebutfittertijordinisdeftccantiumiam

rit
.

. Et hbroprimo de compofitionepharmacorumfecundum utpote reprimit , ac quod inftuit , &repelltt : , ultra hoc qubd difcutit ,pracipuum quiddam infe habet , quod Idemquoqueltbrol I l.Jmquodfubftantiafuaparumcalidumeft,plurimumuerbfrigidum,&partiumtenuium.

locos, idemfic inquit

completi,utique cumualidum exttteMqui Metum ex madentium or-

dine exiftens

pltcium medicamentorum , itafcribit

ineft uerb
iUi

&

ditatem :

uemm

tenuior. tantb eft uahdior , quanto . jLtfrigiditM , qtue abaceto proficifcitur , ab actditateprouementem Jrtgtacrimonia qmdam excalfaciens, qua tamenfatis nonftt ad fuperandam penetrat , tanto acru qn& tranfitus modo celeritatem promoueat . nam quantb calidum frigido facthus

&

fuccus aptior

uelutpmcedensutamjkrmt^ic meatus tranfeat , qudm acidus . Itaaue iUe, eft, quifenfibilium corporum exponi aueat, utpote qw nec piane Jngtuerb haud ita tarde infequitur : quo temporeftnjusperficitur miftus,& qui *grt~ plane calidum. Tfam perpetuo, qua itum effe acetnm demnciet, quippe cum in eo ignea qmdampenipiatur acrnnoniamc

"

i))o
fit
,

AncL Matthioli comm.

quam ex calore . H&c ad literam Calenus . Ex quibus abumii liqnet, frigiditatis , qudm caliditatis pariiceps efl Quod cum
.

exprAcedentefit acrimonia calcfa&ionem frigus ab infcquente aciditate occupms,obfcurat, protiniisque cxtingtrit . qn$
ut maior multb ex frigore percipiaturfenfus ,

qubd acetum etfi ex contrarijs qualitatibus confiat ; plus tamen

reclc animaduertiffet Diofcorides
,

acetum fimpliciter ( ut fupra diximus ) refrigerare prommciauit . Vemntamen iliud acrius extiterit . Siquidcm ex Gilenifentenignorandum non efi, qubd acetum nimirum eb calidius erit, qub uetuflius ,

&

tiajibro

x I .fimplicium raedicamentorum capite de adipe,item tertio

.

de cbmpofitione
,

pharmacorum fecundum locos , ui-

num,mel,acetum,clcum,adeps,uetufiatecalidiorafiunt

Ex quofacilefieripotefi

ut reperiatur acetum adeb uetufiate

accrrimum,ut plus habeat caliditatis,quamfrigiditatis.jLcetum quod Latini uocant,GrAcis o| dicitw.Arabibus, Chal:

Nomina.

ltalis,Meto:Germams,Eflig:Hifpanis,Vin agrc:GaUis,Vin aigre

10

GWmi

ACETVM MVLSVM.

CAP. XVIII.

CetumrauJfuiTi,quodoxymeluocant,hocmodoternperatur . Aceti heminas quinque , falis ^marini pondo , mellis minas decem,aqu fextarios quinquepariter coquito,decies efferuefcen te cortina atque ubi refrixerit, diffundito Sumptum craflos humores extrahere , & ifchiadicis, comitialibus , & articulorum morbo conflictatis prodefle creditur Contra morfiim eius uiperac, quam fepa uocant , haufium meconium , ixiamveauxilio eft . Anginis utiliter gargarizatur.
; . .

Oxymelitis
C
I

"

Gal

tT"i Rjplicem oxymelitis componendi rationempofleritatis memoria tradidit Galenus libro llil.de fanitate tuenda cutt * ut em tiey ba ioco diclo aperti teflantur,quA ita fequuntur . Vniacetiparti , mellis, -*- ^" tamn f^ nu ^ conm 'f
d quo detra&affumafit , duplum efl mifcendum : deinde ambo in leni igni coquenda,donec eorum qualitates in unum coierint : ita enim nec acetum amplius crudum apparebit . Cum aqua uerb (latim ita facies oxymeli Melli quadruplum opti
.

7BX aquA mifcebis

dein coques modico igni,quoadffumare definat .

.

Ac malum quidem mel multam egeritfpumam

ita

quo

etiam diutius coqui debebit

ri ei co&ione efl

optimum uerb,ut breuifiimo tempore coquitur ,

minimumfpumA cuomit , unde necpaConficitur fani

opus . Tlurimumcertiquartampartemeius,quodabinitioeftinditum,amittit:poft uerb dimidio aceti

adie&o

rurfus

coquendum , donec qualitatum omninofit unitas, nec acetum crudum etiam appareat .
miflis
,

oxymeli etiam tribusfiatim ab initio

ad hunc modum .

Meti unipartiadditur

mellis duplum,,

confeftto ex

**? Me ^ c ^ tertiam partem coquuntur , uel etiam quartam ,fpuma interim detratla . Qubdfi ualentius idface* Oxymelitis f reftudes , tantundem inijcies aceti, quantum melUs . haclenus Galenus . Quemfecutus Mefues , ipfe quoque de oxymeli*
'

& aquA quadru,

Mefue.
te fic fcripfit
.

Oxymelifitexaqua,aceto,&meUe r ^iquauerbmifcetur,utlongacoffione
,

refoluatur id
,

qubdinoxy-

meliteflatus excitat

ut etiam promptius defpumetur , ut denique medicamenti huius facultas

aquA

miftione tenuiorfa-

cla,facilius in corpusdiftribuatur.

Mel uerb additur , ad oppugnandam pituttam

Ex melle denique , & aceto miflis,fatempore genita : quin

cultas quAdam tertia, quA neutri eorum inefi y ta nta confurgit,ut efficaci(iimafit,atque certifftma ad attenuandum, inciden

dum,refoluendumque craffa,lentaque excrcmenta,quA in uentriculo ,

&

iecore exiftunt longo

& ea,

Nomina.

incidit,& coquit . Fit ex acequA ad articulorum compagines defluxerunt-,& diuturnas procrearuntfebres:ea nanque tifarte una,meUispartibus dnabus,aquA partibus quatuor . Trimum autem mel,& aquafimul coquuntur , ubi deffumata

&

probdfunt, addito acctopircoqmatur,femper quoque defpumando.Datur ab nncia

ma>ad mcias tres. 1m ilk , "Nomett

eiusGrAcHmQ^iJ.iM:Utmum,Metmmulfm:ltalicum,Metomelato

o^.

ACIDAMVRIA.

CAP.

XIX.'
morfiis,

A^

Cida muria , quam Graci oxalmen uocant , contra nomas fotu , putrida ulcera,canum
:

_i_& ucnenatos icius auxiliatur . Sanguinis fluxiones poft excifbs calculos fiftit , fi ftatim calida in uuhv.is inifciatur prociduam fedem reprimit . dyfentericis , fi nomas fentiant , infunditur : oportet

&

autein ex !aek inftiilare . Hirudines forbitione , aut gargarizatu necat . furfures

& manantia

capitis

ulceraexterget.

ACidA muriA,quA

GrAcis oxalme appellatur,ufus Atate noflra prorfus exoleuit.Varabatur autem neteribus iUis ex

fale,& aceto:uel ex muria,& accto.

Qua Latinis Mida muria,GrAcis s'^V uocatur.

0ut*$4Ws

THYMOXALME.
,
:

CAP. XX.
.

50

THymoxalme ueteres utebantur

dabantquelaborantibus imbecillitateftomachi , ternos quater-

nosue cyathos , aqua calida dilutos item in articularibus morbis , & inflationibus Craffos hu mores,atrosquetrahit. Hocmodofa&itatur. Thymitritiacetabulum,falisidemmodus,rutae,pii
legij,polent2e,iingulorum exiguse portionesin uas conijciuntur,aqua? terni fextarij,& acetiterni cyathi infunduntur , circumpofito linteo fub dio madefcunt

&

2wm h Vo"^

SCILLINVM ACETVM.
,

CAP. XXI.

SCillinumacetumhocmodofit. Scilla,qu candida

lino fegmenta modicis interuallis

fuerit,expurgata conciditur,traie<5i:aque 60
:

ne fe contingant, ficcatur in umbra quadraginta diebus mina

eorum

1.

In Lib. cjuintum Diofcoridis.

eorum in acetiboni fextarios duodecim immergitur ,
funditur,&reponitur. Aliqui
fcillas

j3
tranfi

& uafe diligenter operto feptenis diebus in fo!e

fextarijs mifcent. Alij citra exiccatio-

madefcit:pofteumdierumnumerum fcillaeximitur,&exprefraabijcitur:defecatum aeetutn

minam quinqueaceri

nemrepurgantes,paremmenfuramadijciunt,&fenis menfibus macerari patiuntur. Idmultomagishumorumlentitiasdigerit. Gingiuashumoreprajgnantescollutinneftringit, firmatque mo3r tos dentes ftabilit.putredines oris,& graues halitustofiit.durat fauces forbitione,& callofas facit: uo

&

cemexpedit,&Iympidam,canoramquereddit. Daturftomachicis, jegrc cibum concoquentibus, melancholicis comitialibus , ucrtiginofis , mente captis item uuluarum ftrangulationibus , lienis in cremento laborantibus ifchiadicisque^. Imbecillos admodum recreat , corpus fanum reddit, & bo1 num colorem praeftat oculorum aciem exacuit tarditatem quoque aurium infuiione purgat In fum ma ad omnia efficax Cauendum tameninteftinis exulcerationibus,in capitis'dolore,auttneruorum uitij s Datur quotidie ieiunis forbendum inter initia cxiguum,paulatim adaugendo.adxyathum
,
:

j nstmx*h.i>
renjr"

ufque

Nonnulli binos dant cyathos , aut largius

alienum fore exi/limo commemorire qum de eo miris laudtbus fcripfit Galenus Ubro lli.de medicinis paratufacilibus,fic inquiens. Salubre

^-

S'

QVanqHamfatisfuperque de Scillino aceto d Diofcoride ditlum cfl; non tamen

boc in loco
,

Scillini aceti

uires "11Mbi -

optimKmacetumSciUinumdVytbagorafcribitur,quo omnes Imperatores ufi funt . jtb ipfiusautbore fertur ,qukunqne

boc utatur longx uit<efore,& eius extrema intcgra, ufque adfinem permanfu ra Ei ipfe quidtm Samius ftnex buiufmdi extitit : quantum enim temporis uixerit , baud ignoras . de ipfo in libro traditum efl , quhd cumfiis confanguineis bancfit
.

cultatem communicauit : cumque hoc medicamento uti incepit , quinquazefimum annum natus erat

& ujque ad cenUfi,

mum decimumfeptimum uitam produxit integer,& nulla unquam aduerfa ualetudine tentatus

Htec fane* medicamenti

autbor differuit , qubdfortajfe uirphilofopbus erat, mentiri nefans . Ts(os autem uiri huiusfidei periculum fecimus acf.rmam,conflantemque huiufce medicamentifacultatem effe tejlamur . portet igiturfumere Scillam montanam libr& unius

ponderis,& dura circuncidere,& mollia minutatim concidere,& aceti acerrimifextarios otlo

in

uitveum uas mtttere at-

que obturare,ac per

triginta dies
.

CanicuU calonbus,ut maceretur , pcrmittere : deindefcillam extraclam exprimere . Id

Tibi autem b<zc euenient
,

genus acetiparum mane forbeto

triculi

ut ne faucium orisq; partes

unquam

remollefcant

os uen-

beni ualebit ,faciU Jpiritum duces , uox reBi babebit , oculi acutifiime cernent,aures in officio manebunt, nuUusq; bmefpirans , bene coloratus dem . J.d flatuofus uapor in uentre unqvam excitabitur , nuUum uifcus fufpenfum erit ,

&

ciuilia negocia retle affeius,non

30

ieiunus ut ajumas prm aadum,nonfalfum rut~tabis,ft aliquid aceti huius affumpferis : cipiOyfeptemque poftea ftadios deambules . ita enimdiffoluetur . Hocaceto qui utitur , in uiciu quanuis licejn cfut efio: d nuUo unquam ojfenfampatietur , neque ualde implebitur ,fcd m mehus prof.ccre uidecmnia enim cibaria conficiet ,

&

&

bitur . nibiljuperuacui
educit
.

m corpore refidebit
eft ,

nonflatus, non bUis,nonflercus

non urina ,fed omnia faciU excernit , atque

jiluus lubrica omnino

totiusque corporispurgatorium medicamentum,etiamfi in offibus fordes inb&reant.

Item phthificos ab omnibus deploratos, hoc mcdicamento fanitati reflitutos nouimus . Morbo comitiali diuturno efficaciter profuit , ut nifipoft longa temporis interuaUa
ti amplius
,

non redierit : incipientem ucrb ac nouumperfetli difcutit , neque reuer

articulorum morbos , iecoris , lienisquc duritias uehehunc affeflum permittit . J.d podagras praterea , particulares quidem aceti fcillini effeUus bifunt . Communes autem qudmplurimi , quibus nos commoti tnenterfacit . liber is falutare hoc\medkamentum ,fanitatis ,integritatisque caufa , tibitradidimus . HaciUe ,quicunquefuerit

&

&

mm

inter notbos ,

& GalenoadfcriPtosrecenfetur

xAcetum SciUinum quod lAtini

*%>s

euwmm Graa nominant

CAP. XXII.

ltali>

Nomiaa,

40

MetofciUino .

XumTi^rmu

SCILLINVM VINVM.
.

Cillinum uinum fit hoc modo Difleclam,uti diftum eft fcillam , & fole ficcatam contunditormibo j^Jnam eius tenui cribro incernito , & linteo raro illigatam in uicenos fextarios mufti rerentis , ac recondito. ni demergito ubi trimeftri fpatio maduerit , elutriatum uinum , obftru&o diligenter uafe, pondere , quadraLicet quoque fic humida fcilla uti In orbiculos , rapi modo , difloftam duplicato
.

difledtar,& repurgata: ginta diebus infolari oportet,& ualde inueterafcere. Alia parandi ratio . Scill* fenos menfes iti uafe obftrudo maceran linito tres minas in Italicam metretam mufti demittito , poftidtempusdefa?catum,&excoIatumuinumrecondito. Vtile eftcontra cruditates , ciboruiri coient . Prodelt fi pituita in uentre , aut ftomacho corruptiones : item ijs , qui reuomunt cibum urinE,torminoiis,inflano lienoiis , male habitis corporibus , aquae inter cutem, regio morbo , difficili pellit minime neruos nibus,refolutioni neruorum,horroribuslongis, uertiginofis,& uulfis .menfes lentiant. fi mteranea ulcus infeftat . Hoc uinum uetuftate fit melius . Cauendus in febre ufus,aut

&

&

&

Vinnm boc potui datum , om, his uerbis . SCillinimni meminit Galenus libro tertio de medicamentisparatufacilibus , aut ucntre , autca, neque ipfam inflomacho pituitam maximd attenuat,fed ncmfanitatem adfert . humores enim

srillii

mni

ui

ies

uu.

genus tenaccm hmoremob\brupue,autiecore,autliene,autncruis ,autoffibmconfifierepcrmitut,neque aliumid urinam mouet , &periPj am cau>as atuentrem lenit ,atqucitafubducit , cliones facientem , fed omnia diffolmt , Commoium eft podagrs , amcuian , uerb caputpurgat , ut nares hmmditate uacent . tenuat kxcermtme .

&

&

Meb

&

JLx his conflat . Scilkmaibam comitialimorboUtniqueomnisfamtatiseflanthor. 1

montamm cmmrCamsexortum
accipito

. .

\)}2
accipito in libra pondere
ttini
>

And. Matthioli Comm.

per
dies

decem

in

umbra
,

refrigera

deinde fcilU laminat refrigeratas in uitreum uas mitte ,

<

albi ueteris fextarios duodecim fuperinfunde e,

abij!.

& uino ad antedicla

uitia utere

&

&fufpenfum uasper quadraginta dies babeto : poflea fcillam exime,& eius uim percipies. Subinde ante cibum uini duas uncias exbibe ,ftn d cibo un~
tres

mina.

Clam me ^' am

QBdfi ipfum potui commodum effccrc uelis , ut magis deleclet , mellis fextarios duos , aut to . Quod Gr&ct 9t ummt/ksV , Latini Finumfcillinum appellatur : Italice" , Vinofciliino.

admifcc-

cftMdtnfera.

VINA MARINA.
in area

CAP. XXIII.

ex marina aqua,uarie fa&itantur Vlnaadmifcent Alij

ris
.

Aliqui enim ftatim ciim decerptx funt uua , aquam ma. uuas fole ficcant,quibus calcatis marinam adijciunt Alij paflas prius 'o
.

uuasindolijs marinaaquamaceranr,moxcalcatas exprimunt.idmagis

liora

pafli

generibusadfcribitur.

Qua? tamen aufteriore guftu temperantur , contra febrium aduentantium indicia ualent , fi modo menon adiint aiuum fubducunt profunt purulenta extuflientibus , & fi dura aluus exerceat . Qiiae ex Amina?is uuis fiunt , caput tentant , ftomacho aduerfantur , flatus creant . Verum quo plenior habeatur hiftoria , ijs qui huius ftudio tenentur , non inutile exiftimamus uarias uinorum compofitiones adferre, non quod frequens eorum , aut neceffarius exiftat ufus , fed ne quid omififfe uideamur,quod adeorumrationemattinet. Sunt autem qucedam exijsfad:itia,minoris curceacimpendij,qu3ecadunt in ufus uti qua? cotoneis malis , pyris , filiquis , itcm myrti baccis componuntur
:
:

KJVi/mnr.

VINVM CYDONITES.
.

CAP.

XXIIII.

20

CYdonites

nibus , fruftatim rapi modo fcinduntur ,

nomine alio melites appellatur , & ita fTeri confueuit Mala cotonea exemptis femi& duodecim minarum pondo , in mufti metretam , tri-

gintadiebusmacerantur:pofteadefa?catumuinum reponitur. Aliafaciendiratio. Oportet ad fingulos mellis fextarios denos fucci cotoneorum tuforum prefforumque adijcere , ita recondere . Vinumhoc adftringit.-prodeft ftomacho,dyfenteri,hepaticis,renumuitijs,& urinae difficultati

&

MeIomeIi,quod&cydonomeIi nominant,ficfit. Cotoneamala feminibus fiiis caftrata,in quam plurimum mellis , quo penitus demerfa contegantur,conijciuntur:id poft annum mitefcit , mulfo noa diflimile Praeftat eadem , qua? fuperior compofitio
.

-fWi***.

HYDROMELVM

50

CAP. XXV.
unam

Ithydromelonduabus menfuris aqusecoc1:se,& fub Canicula? fydus infolats,additisad melomelitis fadii ex cotoneis . Vis huius eademeft.

o>

W6

-a/.

OMPHACOMELI.

CAP. XXVI.

OMphacomelitis faciendi ratio haec eft

.

tribus diebus infolatse Acerba? uuae adhuc immaturae , . exprimuntur,&adternasfuccipartes,mellisoptimi defpumati finguke partes adijciuntur:& infolatur in uafa transfufum Vim reprimendi , ac refrigerandi habet ftomachicis , cceliacisque con 40 uenit. Vfuspoftannumeft.
.

&

KwmtTmt.

VINVM EX PYRIS.

CAP. XXVII.

& e pyris Flt turefcant.

ba funt , &

, perinde atque cotoneis , uinum , apijtes nomine,fed ita ut pyra non magnopere maExfiliquisetiam,mefpilis,forbis,fimilimodo temperatur. Omniahscgeneraacer adftringunt ftomacho utilia funt , atque inteftinas fluxiones cohibent
.

OfaMwftMx

VINVM OENANTHINVM.
,
.

CAP. XXVIII.
5
.

Flt e feraci uite fylueftri

Wmdmt.

quod uocatur cenanthinum Sicci flores minis duabus mufti cado mace rati , poft trigint.a dies mutantur , mox colatum uinum reconditur Facit aduerfus ftomachi im-

becillitatem , cibi faftidia, cceliacos , &dyfentericos

VINVM EX PVNICIS.

CAP. XXIX.

Flt e punicis malis maturis,quod rhceten nominant,

urinammouet.

fucco expreffo ab acinis eorum,quibus lignofusnucleusabeft,apyrenauocant,acdecocT:oadtertias,&ita repofito. Efficax eft contrafluxionesinternas,&febrimcunialuiprofiuuioexortam, ftomacho utile . adftringit aluum,&

60
Vinurn

In Lib.

quintum

Diofcoridis.

jy^
<

Vlnum
&

Tunicis malis multifaria coficitur in Italia.Miqui enim repurgatos punicoru

expreffumfuccum uitrek amphom recondunuibiq. pcrfl tandiu efferuefcere finunt,quofq ; dcferbuerit,& fubfidatfax.deinde m alias transfundunt ampboras.quoddfecibus rcpurgatum eximunt,et olcufuperinfundunhne euanefcat, corrupatur,nel acefcat.Mij , qui magis punicis abundant, acinos in lignenm cadum altera parte

acinosprdo flatimfubijciunt, v,

&

patulum canijciunt,

umru modo pedibus calcant,donec uniuerfus exiliatfuccus: deindeperfe infole efferucfcere finunt,cado linteo

&

fbifliore coo-

perto,ufqucdumf<sx uniuerfa refidat,nucleifupernatent,et uinum def<Rcatum,ac pellucidum reddatur.Vbi autem bacfacla cadis ligneis afferuant . Huic olcumfuperhfmdere funt, perforato paulb fuprafacem uafe,uinum eximunt , non opus e(i -.feruatur enimfic paratum perfe,modb uafis cfculum pice , uel cera obturetur . Sunt pmerea, qui repur^atos punici

&

acinos,cumpari menfura
ritatem confequatur
fi
.

nigr<e uux aufleriufculi faporis commifceant,calcent,& perfe efftruefcerefinant,quoduinum cla Subinde in doliolis afferuant : fiquidem boc guflui plurimkm arridet . Quod $ uinofis exprimitur,

fitim extinguit

ex oxalidis aqua,uclbortenfis Intubi,aut buglofii bauriatur, ardentibus , peflilentibusq; febribus mirificiauxiliatur,& Idem potum ex plantaginis aqua,aut portulac<z,aut rofarum,fanguinis reiecliones cohibet^fluantema; .
r

flomachumiuuat . Baturetiammagnoiuuamentopotanduminaqua,inquapluriescandensferrumextinclttmfuerit,cce. b{aufeamfedat,& bilem i iocinorein uentnculum permeantem cohibet,& mmitiones compefcit . Idem cum I^hodomeUe mif\um,facitperbeUiad oris,?ingiuarum,&faucium exulcerationes,ac defluxiones . quinetiam adaurium , <& gingiuarumulcera,& earundem partium

liaeis,dyfentericis,diarrhcea laborantibus,ac etiam mulieribus uteri profluuio affeclis

phlegmonas extinguit ex aqua rofarum iUitttm.Gargarifatur quoq; ntiliter ad columnelU afeclus, cum dfluxionibus,tum

ab inflammationecontraclos
exprimitur.

C&teritm ubi omnino adflringere opns ftt, longcmagispmfiabit,quod exacidis punicis

ZO
p'J778*oW

ROSACEVM VINVM.
&

CAP. XXX.

RHodites ficfit
fti

. Rofarum ficcarum , tufarumque minam linteolo deligatam in fextarios oclo mu demergito: poft tres menfes defecatum uinum transfundens, recondito. Vtile ijs,qui febri carent:& ad ftomachi cocftiones,& dolores,a cibo potum contra humidas aluos,& dy fenterias.Fit quoque ex fucco rofarum addito melle,quod rhodomeliuocant: quod arteriae fcabritijs conuenit

&

ftfetoriftr.

MYRTITES VINVM.
&

CAP. XXXI.

5 T\

Yrtites fit,baccis nigris,qu3e maturitatem excefferint,tufis, organo expreflis . Aliqui ad terJLVJLtias coquunt Alij baccas prius fole torrent,& quaternis fextarijs contufarum, ternas aquae he minas adijciunt,& uini ueteris parem modum poftca exprimunt , (eruant Magnopere adftringit ftomacho utile :fluxionibus uentris,acftomachiprodeft, contra inteftinas ulcerationes , & proflu.
:

&

&

uia . denigrat capillos

M^iriwftw.

MYRSINITES VINVM.
.

CAP. XXXII.

MYrfinites fic temperatur Rami nigrx myrticum fuis baccis,& folijs tufi, decem minarum pon
do,in tribus mufti congijs feruefcunt,donec duo fuperfint,aut certe dimidium id uinum cola.

40 tum ad ufus reconditur . Contra furfures,ulcera in capite manantia,eruptiones papularum,gingiuas,

tonfillas,& purulentas aures efficax eft : fudores
fiftit

s&wviwuJfa,?,,*.

LENTISCINVM, ET TEREBINTHINVM
CAP. XXXIII.

VINVM.

LEntifcinumfimiliteriitmyrfinitestemperatur.Nec fecus terebinthinum.nanquebacciferi eorum rami fumi debent.Similes infunt uires.adftringunt,ftomacho accommodantur , & defluxionibus inteftinorum,uefica?,& ftomachi,& fanguinis profluuio. VJcera omnia fluxionibus obnoxia, fotu ad cicatricem perducunnfluxiones uulu3e,ae fedis,infeflione cohibent II. CAP. W w . PAImulas maturas,quas uocant chydeas in urceolum imo pertUfum,& obftrutftum picata arundin,e,demittito:linoforamenfitobturatum,&quadragenis fextarijs ternosaquae congios infun-

*/W

PALMEVM VINVM.

XXXII

59

dito".qu6dfiipfumitadulceeffen0nlibeat,quinquecongios infudiffe fatis eft poft decem dies deSuaue illud quidem,fed catracfto ab arundine linteo, affumito uinum craffum,& dulce,& reponito pitinoxium.contrafluxionespropteradftricftoriam uim efficax: ftomachicis,cceliacis,fanguinem tertio , quarto, quinto, fextove expuentibus conuenit . Aliqui idem addita aqua iterum capiunt ,
.
.

&

faciunt,

quod tandem acore uitiatur

K*nr&uiJhb

VINVM EX CARICIS FACTVM.

CAP.

XXXV.

CAtorchites,aIiquibus fycites uocatur,in Cypro fit,ita utpalmeum:fed hoc interefbquoniam qux cheaqua tantundem humoris adijciunt,in quo recenter prefla uinacea maduennt Cancs
.

pro

..

13

}4.

And. Matthioli Comm.

:

iidonia?,aut phceniceae appellantur,praefertim nigrae raacerantur , uti diximus

poft decem dies humorexcipitur,atque iterum,aut tertio,idem modus aquae,in qua uinacea maduerint,infunditur. fimili modo intercedente fpatio,quarto,aut quinto aflumitur. Demaceratorum liquor non fecus acorem c6 trahit,& aceti ufum praebet Id tenue efbflatus gignit,ftomacho aduerfatur,faftidium parit, aluo tamc
.

&

prodeft, urinam ciet,menfes trahit,lac"tis ubertatem facit,uitiofum fanguinem crcat ,

adfert,ut potio,quam
.

& elephantiafin

zython appellamus . Aliqui fex amphoris,decem falis fextarios adijciunt. Alij

. :

muriaeamphoram quod non facile uitiatur,& aluo idoneum fore cenfent Alij thymum , & fceniculum imo fubijciunt,& caricas fuperponunt & ita uiciffim,donec uas expleuerint . Fit & e fycomoris eodem modo uinum,fed in acetum acre degenerat: quoniam non ita praeualet uis eorum , ut fluentis
liquoris

dulcedinem retinere poflit

ihtfaik

RESINATVM VINVM.
.
:

CAP. XXXVI.

copiofum in Galatia quoniam uinum illic coalefcar, uua non maturefcente,ob cceli algorem,nifi picea refina temperetur . Refina autem cum cortice tunditur,& amphorae dimidiata hemina permifcetur. Aliqui ubi efferbuit,excolant,feparantes refina alij relinquunt . Haec uina uetuftate dulcefcunt Omnia capitis dolorem , & uertigines faciunt : coclionem tamen adiuuant,& urinara cient:tuflientibus,ac deftillatione uexatis conueniunt:item ccelia.

REfinatum uinum populatim factitari fblet

cis,dyfentericis,& hydropicis,& fceminis fluxione uuluae Iaborantibus:altis exulcerationibus infunditur. In hoc autem genere nigricans magis albo conftringit ao

swfotntJU

VINVM STROBILITES.

CAP. XXXVII.

STrobilites fitmaceratisin mufto nucibus pineis,recentibus,frac"h'sq;: praebetq;refinati efFeclus.Si quis madefa&as nuces pini mufto decoquat,potum affatim conuenit ijs,qui tabitudine coficiutur.
titnnt^iKrhmvMtfBKiaiiutpirStoTMf.

CEDRINVM, ET EX ALIQ.VOT ARBORIBVS, AC FRVCTIBVS VINVM. CAP.XXXVIII.

CEdrinum,iuniperinum,aipreffinum,laurinum,pineum,autabiegnum,fimiliratione fiunt. Di- 39 uifbs recenter ramos,cum fruclum edunt , aut fbli , aut balneo , aut igni admouere oportet , uti confudent,congioque uini minam unam permifcere,& poft duos menfes transfundere, & antequam recondantur,infolare.Fa6titiorum uinorum uafa irapleri debentraanque non plenis uafis,uinain acoremcorrumpuntur.Medicataautemuinare<5te ualentibus infalubria. Omnia excalfaciunt , urinam cient,&fubftringunt. Laurinumtamenuehementius excalfacit . Fit quoqueefrudtucedrimaioris uinum,congio mufti,adie<5ta tufarum baccarum felibra. diebus quadraginta infolari debet,& defaecatum in uafa transferri Fit etiara uinura e baccis iuniperi , non aliter quam cedrites , ad eadem ualens . Cedrites hoc modo fit . Cedriam dulci aqua lauant , fingulas amphoras fingulis cyathis
.

&

&

diluunt,& itamuftoreplent. Hocgenusuiniexcalfacit,extenuat:tufliantiquaeutile finefebre,pecloris laterisque doloribus,torminibus,uentris, interaneorum ulceribus , purulentis excreationibus,mulieribus uuluae caufarijs,hydropicisque facit aduerfus uentris tineas , horrores . Contra
:

&

&

40

uenenatos ictus auxiliatur ferpentcs necat aurium doloribus inftillatum medetur

: :

mosi^ t.oU,

PICATVM VINVM.
.

CAP. XXXIX.

PTcatum ex liquida pice,& mufto temperatur

Picem autem primum marina , aut muria tantifper eluereoportet, duminalbuerit,& fyncera maris aqua defluat: moxaquadulci proluenda :congijs oifto mufti uncia picis una,aut altera adijcitur: ubi efferbuerit, conftiterit, in uafa diffunditur

&

Hoc genus uini excalfacit,concoquit,purgat,abftergit: utile doloribuspecl:oris,alui,iecinoris , licnis,

& uuluae,fi fine febre fint,ueteri rheumatifmo,exulcerationibus in altum recedentibus

concodlionibus tardis,inflationibus,& luxatis,praefertim in fuccida lana impofitum

, tuffi , fufpirijs,

50

AVM/T.K.W.

VINVM ABSINTHITES.
:

CAP. XL-

ABfinthite

faciundi ratio euariar. Aliqui enim duodequinquaginta fextarijs Italicarumamphora rum,admiftam abfinthij pontici libram decoquunt ad tertias & ubi infuderint fex aceti fextarios,& abfinthij felibram, acdiligenterpermifcuerint , diffunduntinuas: dumque conquieuerit,
defa?cant. Alijabfinthijminaminamphoramdemittunt, tufamque,&rarolinteo deligatam,in ca-

domuftimacerantbinismenfibus. Alijabfinthijquadrantem,alijtrientem,&nardi Syriacae,

cin<$

namomi

cafliae

floris iunci

tretammufti,&tundentes

fingulos fextantes inijciunt in mepriuspila,obftrudouafisfpiraculo,bims ternisve menfibus dimittunt:

odorati, calami , elatae ,

palmarum

poftea

In Lib

quintum
.

Diofcoridis.
& &

ij^

poftea defarcatum uinum transf undunt ad ufus Alij addunt in mufti C3dum Celtica? nardi drachrnas quatuordecim,& abfinthij drachmas quadraginta, linteo inuolutas: poft quadragcfimum diem elu triant. Alij in fenos fextarios mufti .abfinthij libram , ficc* pinirefina: fextantem!mmitrunt:& poft

decem dies excolant,& recondunt Vtile eft ftomacho,urinam ciet, tardam concoclionem accelerat: hepaticis, regio morbo , & renum uitijs auxiliatur: faftidia difcutit. ijs prodeft quibus ftomachus ne
. ,

gotium exhibet: uakt contra longam prarcordiorum diftentionem , & inflationes , teretesque uentris tineas,& remoratos menfes. contra haufta ixise uenena quam plurimum potum , & uomitionibus redditum, auxiliatur

io

nmhmiti*

VINVM HYSSOPITES.

CAP. XLI.
folia inuoluuntur,

HYflbpites e Cilicio hyflbpo maxime Iaudatur.Fitque fimiliter,foIiorum hyflbpi tuforum libra in

amphoram mufti coniecta: linteolo raro cum quibufdam lapillis
tus pondufculo fafciculus fidat
:

utdeoraua-

uinum poft quadraginta

dies defaecatum elutriatur.

Contra pe&oris,

iaterum,& pulmonis uitia,ueterem tuflim,& fufpiria prodeft:urinam cit: torminibus, brium circuitu repetentibus auxiliatur. menfes mouet.
QTroKKiSrmidMtvTSr.

& horroribus fe

FACTA.
20

VINA EX DIVERSIS PLANTIS

CAP. XLII.
:

Excalfacit , difcutit conuulfis , regio morbo , uulua? infla. tionibus,tarda?concoc1:ioni,incipienti aquaj intercutem fubuenit. Inueterafcensmeliusredditur . Stcechadites non fecus temperatur . Congijs iex ftcechadis minam addere oportet . Craffitiem,

Slmili modo chamxdryites fTeri folet

neruorumque cruciatus , & perfri&iones difcutit comitialibus commode darur cumpyrethro,&fagapeno. Fitadeadem acetum e ftcechade herba,utpaul6antediximus, aceto maccrara,quod eofdem implet effedtus Fituinum e bctonica , quam ceftron pfycotrophon appellant Herbam femine maturo praegnantem, cum fuis ramulis minse pondo congijs duobus uini maceranr & poft feptimum menfem transfundunt Ad multa interaneorum uitia,ut frurex ipfe,polletEt ut in uniuerfum dicatur, fadtitia uina fibi mifturarum uires adfcifcunt quare non difficile fuerit ij s,
inflariones, laterum
. . . , ,
. .

30 quiillarumnaruramnorint,uinorumuires conie&ura quadam

febricirantibus abdicandus

confequi: ueruntamen uinorumufus

Fit etiamnum e betonica acetum ad eadem uitia utile . Tragorigani. tesfirquaternistragoriganidrachmislinteolocolligatis,inquaternos mufti fextarios conie&is, poft tertium menfem transfufis . Prodeft torminibus,uulfis, ruptis , laterum doloribus , fpirituum diicurfationi, aegris conco&ionibus . Enapis fit uinum,nomine bunites,drachmis duabusrufi napi
caeteris eodem modo fa&is . Prodeft ftomachicis , dimicatione, in fexrarios duos mufti additis , aut longo equitatu fatigatis . Di&amni drachmas quatuor macerato quaternis mufti fextari js . Facit aduerfusftomachifaftidia:men(es,& purgamentuma partu fubducit . Marrubij adulti foliatundito,& iextarios oclo in mufti metretam demittito, reliqua confimiliter facito . Conuenit hoc uinura

&

&

&

&

pe&oris uitijs,& omnibus,quibus marrubium .

Thymi tufi, & cribrati uncias centum

linteolo colli-

40

gatas , in amphoram mufti adijcito . Valet contra aegras co<5tiones , faftidia , dyfenteriam, neruorum

& praecordiorum dolores,hybernos algores,& uenenata animalia,quorum morfus frigus inlequitur,

aut putrefcit locus Simili modo e iatureia uinum fit quod eadem , quse thymites praftat Sic quoque origanites ex Heracleotico origano conficitur fimiliter cum fupradi&o Facit eadem quce thymites . E calamintha , pulegio , & abrotono uina fiunt eodem, quo thymites, modo Profunt ftoma chicis , cibum faftidientibus,& regio morbo quod urinam moueant Fit item e conyza uinum con. . . .

tra uenenata ante alia efficax.

VrtHHkv-ti*
50

VINVM AROMATITES.
.

CAP. XLIII.

Romatites

ita fit

Palmas, afpalathi, calami,nardi GalIici,finguIorum quatuor fextarios fumito:

,

x\.poftquam contriueris,paflb fubigito ; coacfe ingentibus offis

& in fextarios
:

duodecim aufteri

mufti deiedfis.operculatouafe^quadraginta diebus quiefcere finito deinde ubi fiece expurgarum dua?,nardi Sy fuerit , recondito . Alia eius ratio . Calami uncia,phu drachms feptem.cofti drachmas afaridrachmaequa riaci drachnue fex,cafliae uncia,crocidrachmae quatuor,amomi drachmatquinque, poftquam uinum defertuor . Omnia fimul trita,& linteo colligata in cadum mufti demerguntur :

&

tardatis

buerit,transfunditur . Facitad pe<3oris,& laterum,& pulmonisdolores,diflicih urina-,horronbus,re menfibus,atque qui per frigora iter faciunt, potum conuenit pituitae craflitiem extenuat,
ijs
. :

colorem alit,fomnum conciliat,dolorem finit renum,& ueiics uitijs

auxiliatur

ynnuu

otm

::

\)}6
0?mt*iS,m*ikm>itaud.<m.

AndMatthioli
FACTA.

Comm.

VIN4 EX DIVERSISODORAMENTIS
CAP. XLIIII.
C\

& uinum ad deftillationes,cruditates,tuffim,inflationes,& Flt dux drachma?,piperis candidi drachma una,iridis

:

humor in ftomacho coit Myrrh

.

drachmae fex,anifi drachme. tres.omnia plenius

tufa,& linteolo inuoluta , in fex uini fextarios conijciuntur uinum poft triduum colatur,& in lagena reconditur.Datur poft deambulationem meraculum,cyathi unius menfura. Fit quoque ne<ftarites ex helenio herba,radice ficca pondo quinque drachmarum linteolo colligata,& in congios fex mufti ad dira,& pofttres menfes cffufa.Facitad ftomachi,& pedroris uitia: urinam pellit ESyriaca nardo , i Cekica,maiabathroque uinum fa<5titatur,hac ratione-Singulorum lelibram inbinosmufticongios mittito,poft menfes duos cclato. Datur cyathus unus cnm tribus aquae. Hoc uinum efficax eft contra
.

&

uitia

renum,hepaticos,regium

morbum,& urinar difficultatem. prodeft ftomachicis,atq; ijs quos palquadrantem in mufti amphoram adij

lor decolorat. Alij unciam,aut fextantem acori,& Celticae nardi

ciunt.Afariquadrantem in fcnos mufti fextarios itidem demittito.Id uini genus urinam ciet: hydropicis,& regio morbo laborantibus,hepaticis,ifchiadicisque conuenit. Radicis fylueftris nardi recentis,
&tritae,a-ibrara:quebeflem in
ticis,difficili

urinae,inflationibus,ftomachicis.

congium mufticonijcito:duos menfes quiefcere finito . Vtilecft hepa

cWxTftWwr*.

VINA EX DIVERSIS HERBIS FACTA.

C A
P.

20

X L V.
.

transfundiro Facitaddolores thoracis,praecordiorum,& uulu2e:menfes pellir/uttus ciet,& urinam:prodeft tufii,ruptis,uulfisque . Saluiae unciam in mufti amphoram,quod idem cum ceramio eftyuittito.Valet co~ tra renum,uefica?,&laterum dolores,reiediones fanguinis,tuflim, rupra,uulfa , fuppreffos menfes. Panacis unciam in mufti congium mittito,& transfundito.Prodeft ruptis,uuIfis,contufis, orthopnoef

RAdicis dauci contufa? drachmas fex in mufti amphoram imponito, & fimiliter

&

lienis craflltiem extenuatxontra tormina,coxendicum dolores efficax eft : tardas concoctiones accelerat:menfes,& partus extrahit:aquae|inter cutem,& ferpentium iftibus auxiliatur . Vina ex acoro , dulci radice confimili modo rlunt.Oportet enim fingulorum uncias oito in fenos congios mittere,tri-

&

30

bus menfibus macerare,mox in uas transferre. Faciunt ad peclus,& latera,& urinam moucnt.Scminis apij recentis,maturi,& cribrati uncix nouem in linteo coiligatae in mufti amphoram demittantur Ap petitum excitat:ftomachicis,& difficili urince auxiliatur: faciles fpiritus facit. Exfceniculo, anetho,& petrolelino,uina eodem modo fiunt,& ad eadcm efficacia.Fit & e flore falis uinum, multo ad purgandum efficacius,quam uinum aqua marina temperatum.Fauces,ueficam,renes, ftomachum infeftat: quarenequeinfccunda,ncqueaduerfaualetudine prodeft.Fit etiam uinum,quod phthorion uocant, quoniam partus necar,& abortus facit,ueratro,aut fcammonia , aut fylueftri cucumcre , iuxta radices
.

&

uitium fatoiftquidern uites fibi iilorum uires adfcifcunt.Id uinum partus enecat: datur ieiunis mulieribus,quae ante uomuerunt,cyathorum o&o menfura,dilutum Ramorum thymelaraecum fuis folijs,&
.

mufti,& leui igne coquito, donec congij duo fuper- 40 iint>defaecatumque recondito. Aquofa purgat excrementa:& lienemabfumit. Chamelaea dum floret , cum folijs tufa, & cribrata decem drachmarum pondere, in mufti congium additur poft duos menfesuinuminuas transfertur. Aquanntercutem,hepaticis,&laffitudine confraftis , efficax eft item mulieribus, quae a partu aegre purgantur Chamaepityinum fimili modo fit , ad eadem conue* niens:urinam quoque ciet Librum radicis mandragorae concidito, fegmenta lino traijcito quod fe, libram aequat,in mufti cadum demittitodbique effe finito ad menfes tres, deinde transfundito . Media potio,hemina? dimidium bibitur paffo in duplum addito Aiunt heminam uini congio miftam, , potu foporem adferre. cyathus unus cum fextario uini potus,enecat Mediocris ufus eius doloris Ccn fum aufert fluxiones incraflat olfa&u , potuque , & cum inditur , idem praeftat . In congium mufti aqua marina diluti,drachmas duodecim nigri ueratri triti in linteo mundo mittito: dumque efferbue- 50 rit,in marinae aquae congios quatuordecim, ubi pleniufcule fregeris , inijcito poft aliquot dies colatres
: . .
:

fru&u triginta drachmas mittito in congios

ro,&utitor. Datocyathumunumexaquabalnei,inpotuadaluumfoluendam,ijsquieuomuerunt Alia ratio . Vcratridrachmas uiginti, iunciodorati uncias duodecim , fpicae Syriacae uncias 2 cccna
.

, & iinteo colligatas , io feptcm uini Coi fextarios , diebus quadraginta macerandasindito,poftmodumcolato.d3bisinpotufefquiheminam. Aliter Decoftaemarin.eaquaeex alto perirae fex*arios duodecim,ueratri candidi libras fex, in mufti amphora quadragefimo die quam mac'efeccris,co!ato & utitor. Alia ratio.Veratri drachmas duodenas,& aphronitri quaternas in fenis mu fti fextarijs diebus quinifdcnis macerato,mox colato:& femeftri exa<fto,ut:tor.Id uini genus abortus i aci:,& partus necat. Aut uuas itl fole ficcatas imponito in mufti metretam (implet autem metreta co gios duodecim)& gypfum in uinum mittito ponco drachmaru uiginti,& biduo refidcre finito: conij- 60 cito ueratri nigri drachmas triginta>iunciodorati,calamifingulorum drachmas triginta,baccarum iu-

tredecim. cribratas

niperi

In Lib quin tum Diofcoridis.

.

1337
&

niperitcxtarios duos

&

trientem^myrrha? ,

& croci fingulorum drachmam

inuoluens Iinteolo diebus

quadraginta appendito , poftea colato . dabis heminas tres , auc duas dilutas . Purgat a partu , abortufceminas: fcKtusextrahit:contra(trangulatusuulua?efficax.Scammonitesiicfit. Radicis fcammoni^ pcr raenfes effofla? , trita? , linteo colligata? drachmas quinque in mufti congium mittito ad

&
,

dies triginta

Aluum purgat

bilem ,

& p ituitam extrahit

libri ad\hunc ufque

Vlnafatlitia parandi ratio diuerfa

quamfuperius ab initio propi huius

,

locum pluribus capitibus Vinorum

1
'

fo-

diffuse ddigenterq; tradidit Diofcorides

nobis quidem clarior

& euidentior

uifa eft

quam ut operapretium
effent ijs

effet

deratio."

fingula eorum capita noftris commentationibus profequi,pr&fert\m

cum omr.iumferiiam ufus apud nos exoleuerit . quanmorbis profutura,

lib. i ,in

IO

qnamnonequidemdubitauerim,quinejfenthuiufmodi uina,fieo modo paratain promptu

tione diximus)e ligno Guaiaco uinutn confeci ,
x

quibus prodeffe produntur. Vnde plunbus adhuc rationibus nixus , prirnus ego ut arbitror(quod etiam

Ebeni men

&

alijs

quoque conficiendum
.

effefcriptis tradidi

Cuius poflea ufu innnme

ros Gallica lue correptos ,nos,& alij medicifanitati reftituerunt

cfficaciffimum
effe
,

Videmus enim Euphrafiatum ad oculorum claritatem

, ,

Myricinum lienis morbosfanare ,

nempe fcabiei , lepris , uitiliginibus , lichenis , alijs , . effe cum animaduertiffet magnus pbilofophus , medicus non fpemendus jLrnaldus de Villa noua,defabliti\s uinis , qum me dicinte ufui conueniunt ad uarios coporis morbos,copiofi(fimum edidit libellum . In quo qui uinis medicamentofis deletlan
cerantibus
,

& quod ex fena paratur atrabiiiarus morbis cutetenus exulmedicamentum Quoi commodifiimum & id genns
<jr

&

tur

& b&c
,

conficiendi

modum , <& eorumfacultates,facile adipifci poterunt.ls(am apud Germanos ,

,

tninos

medicamentacommiftainfrcquentifiimo habentur ufu

qtiod

magis,qudm nos odoratis,

conter& & concimatis deleften

alios
illis

20

turpotionibus.

De Metallicis Lapidibus
K*JV*.

CADMIA.
& aeruginofa

CAP. XLVI.

X cadmiaegeneribusoptimaeftCypria,botrytis
in leuitatem
eft ,
.

nomine,denfa,modice grauis,& magis declinans , racemofa facie , colore fpodij , quae fra&a cinerulenta

Proxima habetur foris cserulea , intus candidior , internatis uena-

rum difcurfibus, onychitae lapidi fimilis,cuiufmodi funt quae e ueteribus metallis effo
diuntur. Qusedametiam placodes,id eft , cruftofa dicitur , fegmentis quibufdam perinde quafi zonis cinclra , ob quod eam zonitin appellauere Alia oftracitis nomimagna ex parte nigra . Sed qua? teftaceam faciem habet , terram amplexa eft . Im natur , gracilis , onychitis , utiles : reliquae ad emprobatur candida . Oculorum medicamentis botrytis nomine ,
.

&

&

plaftra ,

& farinas

quse cicatricibus inducendis infparguntur .

Ad eadem Cypria prodeft Ex Mace

Hifpania delatanmprobantur. Cadmia effe&us adftringere, caua explere, donia uero ,Thracia , fordes expurgare , exiccare , t corporis meatus infarcire , excrcfcentia in carne coercere,cruftas crea- t Cat. ^mS. , ex rimeK P re ,& ulcera , quae cacoethe uocantur , ad cicatricem perducere . Gignitur cadmia ex jere in fornaciauPra*grandes bus candente , fuligine egefta flatu, & lateribus, camerisque fornacum inhxrente . 40 tem , ac ferrea? funt rudes , ab officinis appellata: aceftides , per fumma faftigia connexa* , concame ratx,utquaeaboere iadtantur furfum corpufcula,coh3ereant,&inibi detineantur.-quaecum fpiflius infident , in corpus concrefcunt,& modo genus unum eius , modo duo , modo omnia perficiunt Ex-

&

&

trahitur

& cadmia in Cypro e monte

qui Solis incumbit , crematolapide , cui pyritae

,

cognomen

eft.

quo etiam monte qusedam quafi uense chalcitis , mifyos , foreos melanterise , coerulei,chrifocollce, atramentifutorij,diphrygisq; inueniuntur. Nec defunt , qui cadmiam inlapidum fodinis inueniri tradant , falfi quadam lapidum cognatione:qualis inuenitur,&apud Cumas lapis,nullamfuiuim often dens Ii eo deprehenduntur , quod funt cadmia leuiores , nullumq; alienum mandentibus fapo rem exhibent commanducatus item lapis dentes offendit cadmia , utpote cum cedat , efum non rein
.
: :

autemdifcernipofluntargumento. Cadmiainfarinamdetrita,&acetofubada,atque 50 infoleficcata,coit:quodin lapidenonaccidit. Itemtritus,&igniappofituslapisprofilit,&fumum fplendentem igni fimilem eiaculatur cadmia uero quieta manet , fuliginemq; luteo colore , aut aereo expuit , uario zonarum difcurfu . Infuper lapis ignem expertus , atque refrigeratus colorem mutabit, m argen ac leuior multo fiet fed cadmia nihil euariat , nifi quis eam multis diebus cremauerit . Fit & araria?. Vntur tifornacibus candidior,ac minus ponderofa,feduiribus nequaquam comparanda cadmia fuperior carbonibus obruta,donec translucida fpecaetur,& ferrei ftercoris modo bullet mox prsparaextinguitur uino Aminso , quse ad emplaftra prarparatur fed quae ad pforarum medicamenta donec purnico aceto . Alij hoc modo exuftam conterunt in uino , rurfumq; ficlili crudo torrent ,
fpuit. Alio
:
: : :

tur , cinerem redigatur , nihil fcabnfa uidcatur iterumque tritam ex uino , tertio urunt , donec prorfus in trita a effufa fubinde aqua , dum for tiae retinens . hac fpodi j uice utuntur . Lauatur autem in mortario
:

<j

dium nihil emergat dein coactainpaflillos reponitur

:

Vkuuh

Cadmia

}} 8
f

And. Matthioli
,

Comm.
.

Gdmia*
deracio.

confi

/"""1 jidmix duogcnera,alterafaclitia

a herafojfilis

H<ec duplcx eft

^^

Um c ontmens

Fablitia

mformctbus concrcfcit , ubi <es confiatur triplici

rtfcrt
.

Vna metaUi expers.Mtera aut &s aut argenT^am botrytcm appellata cognomine
, .

eam appeUaucrc , qux uu<t ffcctcm

etiarn qui in

oftracitem autem

qu<e tejlis ,

& placodem
lapis
cft

qu<e cruftis fmilis fuerit

Sunt

hocgenere calamitem oftcndant ab arundinumfignra . pecutitur h<ec dferreis perticis qnibus cum <ts infor:

nacibus fufum agitari folet

qu<e metallum non continct,

obducuntur enim cadmia,qu<e decuffafciffi per medium calamifaciem refert .

Foffiiis autcm

quamq; Germanilapidem calaminarem nocant,

non admodnm durus,fublutei coloris,

.

qui accenjus luteum fnmum edit .

potefi
.

Hac utuntur <erarij fkbri,qui ex <ere Onchalcum parant Siquidemftne ea id parari nou Qua iterb metallum continet Germanis Kobelt dicla, nigro colore,affertur in Boemiam ex Ducatu Brunfuicenfi,
, ,

Gofelarijs fodinis

ubi Chalcitis
.

& Mify copiose fodiuntur

H<ec erodendi facultate adeo pr<edita

eft

utfofforum nta*

1 CX

teno!"

mirum , cum intus haufta animalia qu<ecunque perimat . Boemi banc Ccruifice <Jlate admifcent , adnecandas mufcas ;nam ubi primnm eam deguftarunt ^flatim emoriuntur . Cadmia utriufque meminit Ga ^ems bbro nono fimplicium medkamentorumfic inquiens . Cadmia fit , ubi in fornacibus <es paratur , nempe tota ternus ,
Ts^ccfzni

& pedes exulceret

,

ra iUa

exqua

<es geaeratur
.

,in fornacibus in

altum egercnce , uelut fulisinem quampiam , ejrfauillam ,fiue utcunqueap-

ptUare licebit

jttfi non terram , fed lapidem nuncitpare uelis , ex quo in fornacibus fecernendo partimfit <es,partim cad
,

mia,partim diphryges

nihilfane retukrit
.

Sed&in argenteis metalUsefficiturfimilifecretione ,fiuegeneratione aut

,

quomodocunque uocare uoks Quin

& expyritc lapide infornacibus

, ,

ufio fit

cadmia

Cceteritm abfque fornace in

CypTO

cadmia inuentttir : ac iure quijpiam illam lapidem nuncupet . Itaque in Solis , quo tempore ego
ciffimum etiam reliquum erat cadmi<e, qu infornacibusft

in infula peregrinabar,pai*
,

Veritm lapidibus , qui in montibus

&

riuis reperiebantury
,

metallis profcclb acceptis

eos in jlfiam

Italiamq;portauiadamicos,dquibusfummam imbam gratiam

.

quodfe ucl

maximtmimunusaccepiJfedicerent,&qu&aliaomnicadmiamultbefJctpr<eftantior
eius fam uocet cadmiam qu<e in editioribns domorum , in
.

M
}

Et talem certd meritb

.

quis lapido-

20

qu<e

combufta

eft

aliam botryitin , aliam placitin medici nuncupant

,

Botryitin quidem,

quibusfornaces extruclxfunt

parttbus colligitur

Tlacitin uerb

qu<e in inferioribus.
,

jLc liquetfani botryitin effc tenuiorum partium , craffiorum uerb placitin : utranqm autem
lica

ui deficcandi

ceu alia metal-

Torrb pr<eter deficcandi facultatem ,mediocriter item extergit . Jlttamen, qu<ein fornacibus colligitur, igne<efacultatis aliquid habcat necejfe eft . Meritb itaque lauantes eam , medicamentum efficiunt rneomnia
,

& lapidoja

terrenaq;

diocriter

tum deficcans , tum extergens abfque mordkatione , utile ad ulcera impletionem expofcentia
in

&

in oculis,

&

in

totocorpore. Torrbulceramagnoperehumida,autputrefcentia,

corporibus impendio mollibus ,qualiafunt eunuualentius & contentioribus & mediam exceffmtm naturam,
,

chorum , puerorum , ac mulierum , eiufmodi cadmia adiuuat . jlt in durioribus ,

cant , requiruntnr
.

qu<e

defic-

Itaque illudjemper memoria tenendum ,fermonem ad temperatam

,

in ifs qu<e itafimpliciter efferuntttr

tricc claudere
,

referendum : puta

cim dicimus meiicamentum , aut ttlcera came implere ,

utiqite
,

aut cica-

3o

aut aliud quiduis eius generis pr<eftare . ad quam

.

& nos nunc

rcfpicientes
,

leuiter duficcatoriam,

abflerforiamq; cadmi<e effefacultatem dicimus

In caliditatis autem

&

frigiditatis differentia

temperata quodammodo

Tliniusltb. xxxi 1 1 r. Cadmiahifto- exiftit cadmia ,nempeneutruminfigniterefficiens.h<ecGaknus . Quibus maximi adftipnlatur cap.x.fic inquiens . Metalla <eris multis modis inftruunt medicinam,utpotc cum ulcera omnia ibi ocyfiime" fanentur . Ma ria ex Plin.

ximi umen prodeft cadmia

comparanda eeraria
.

Fitftne dubio h<ec

&
.

in argentifornacibus, candidior
ipfe lapis
,

ac minus ponderofa, fcd nequaquam

neceffarius*

Tlura autemgenerafunt

7$anque

ex quofit <es , cadmia uocatur ,fufurts

Fit

medianx inuttlis

Sic rurfus infornacibus exifiit, aliamq; nominisfui originem recipit .

autem egeftaflammis,atque
.

flatu tenmffima parte materi<e ,

ipfofornacium ore

qtiaflamma eluclantur , appellata capnitis , exufta

& cameris latcribusue fornacium pro quantitate kuitatis applicata & nimia
,

Tenuifitma
.

eft

in

leuitatefimilisfauiihe

Interior opti-

tna cameris dependens

eius colores
.

,&-abeo argumento

botryitis

cognominata .ponderofior h<ec priore, kuior porrb fecuturis . Duo.

Tertia cftin lateribus.
ipfa

40

deterior cinereus :puniceus melior ,friabilis tocidoritmq; medicamentis utilifiima.

,

fornacium
fta ucrius
,

qu<e propter grauitatem

ad cameras peruenirenon potuit . H<ec dicitur placitis ,

:

&

ab argumcnto, cru
genera . Ony

quam pumex ,

intus uaria

ad pforas utilior,& ad cicatrices trahendas . Flnunt ex ea

.

dtto alia

chitis extra pene cceruka,intus onychis

maculis fimilis

Ofiracitis tota nigra

& c<eterarum fordidifiima: uulnertbus ma

diffcntit

ximeutilis.

OmnisautemcadmiainCyprifornacibus optima.h<ec Tlinius . qui d Caleno inhoc

,qubd dixerit
.

foffikm cadmiam fufuris tantitm neceffariam ,

& medicin<e inutikm

cum tamen Galenus contranum

,

fcribat

Cadmia

ornne genus uidimus f<ep<e nos inplunbus Germani<e locis ^ubi <es , argentum
botryitin apud

& aurichalcum conficitur.

Sedftjeciatim

Ter^num quinto d Tridento lapide ,<&apud SboTium in Tiroknfi comitatu , ubi in qudm plurimisforna .

cibus

<es ,

ac alia metalla funduntur

Botryitts cadmi<efru{lulumfinepulcherrimum nouifiime

:

rnatis urbe clarijfimus medicus lofephus Salandius Bergomenfts

qn<e adeb in racemi

,

ad me miftt Sagabria Dal modum congefta tfi , utplane uu<ej^e

.

aem referat
illis

Torrb

officin<e

omnes Tutiam

qu<e

pompholyx

eft

Cadmiam perperdm nominat

.

Quandoqutdem Tutia
effe

uocatafnifi

mea mefallit opinio)Cadmia e(i e botryitis aut placodisaut oftracitis genere

MetaUicum , quod Gr<ecis KiUiMia,Latinis itempariter

T^equeenim mirum

de

bet , qubd Cadmia proprio amiffo nomine , inpompholygislociimfucceffertt,cumetiam Diofcoridis tempore jpodij loco ute

Komina.

rentur mcdici.

& Ualis Cadmia nominatur

ylrabibus

Climia

feu Chlimia

Germanis, Grauuer , Auguftem

noMo'*vt,cm7ov,<ihic3Tfov.

POMPHOLIX, SPODIVM, ANTICAP. XLVI. SPODIVM.

6o

POmphoIyx fpecie fola,non genere a fpodio diftat.Siquidem fpodos nigricat,& plerunque ponderolior eft,pakarum

pilorumque plena,quali purgamentum quoddam,quod ab anariarum oificinarura

In Lib

quintum

Diofcoridis.

1335)
:

rum"pauimentis,& fornacibus euerritur.Pompholyx uero pinguis eft,& candida , ufqueadeo leuis, ut in auras euolare poffit.Cuius duo fluxerunt genera. Vnum ad aeris colorem uergens, fubpingue alterum magnoperecandidum,fummamque leuitatem nactum.Candida fit pompholyx, quoties in perficiendo <erc,fabri praeftantiorem facere uolentes,detritam cadmiam cumulatius infperferint nanquc tenuiflima f auilla,qite effertur,in pompholygem coit.Caeterum pompholyx non ex a*ris modo materia,& fabtili induftria factitatur fed ex cadmia quoque,ad gignendam tpfam eximie follibus proflata. Cuius faciunda? ratio hsec eft.In domo gemina contignatione operra,fornax extruitur,iuxtaquam mediocris feneftra,ad tabulatum a fupernis partibus pateat. domicilij paries fornaci proximus,tenui foramine ad fornacem ufque perforetur,ad excipiendam follis narem oftium mediocre habeat , pro 10 exitu ingreffuque artificis fabricatum domuncula altera huic coniunc~ta fit, in qua folles , flator fuo munere fungantur.deinde carbonibus in camino fuccenfis,aflidens artifex cadmiam particulatirn fractaminfpargit,alocis fupra infurnibulum extructis.idemnegocium obit inferne artificis minifter,fimulquecarbonesadijcit,ufqueduminditacadmi2ecopiaprorfus abfumatur.Itaquegeftafuffifummam domum euolat,& parietibus,tec~tis,fornacique adhanefcit: tu tenuis pars,& leuis materia* conflatum autem inde corpus,inter initia erumpentibus aquarum bullis fimile prodit,poftea maius in crementum capelTens,glomufculis uellerum fimile redditur.Ponderofius autemin imaloca fe recipit: fed hoc fornacibus offunditur,illud domus pauimento cohxret: quod tenuiore detcrius exiftimandu
. ; :

&

&

eft,ideo
fieri

quod multum terra collegerit,&

fpurcitia in aceruatione referciatur.Sut

.

quihoc modo tantti

Optima creditur Cypria, qua; accepto aceto halitum > eris pra?ftat,coIore aliquantum piceo,fapore cceni horrido:et fi fraudem non experta, flagranti carbone inferuefcit,aereum colorem contrahit. AntedicTis autem notis diligenter attendendum eft . Siquifpodiu arbitrantur,de qua ante dictum eft

dem a nonnullis adulteratur taurino glutine,ouillo pulmone,aut marino,aut crematis

.

groffis

& qui\

bufdam confimilibus quod facile cognitu fuerit:quippe nihil in ijs probandis inuenietur eorum,quae ante dicta funt Pompholygem in commune ita lauari oportet Ligatam linteo mundo, modiceque raro,aut ficcam,aut aqua refperfam in labellum demittito,quod imbrem contineat, & huc atque illuc fafciculum deferens,immergito:ita enim limofa pars eius,ac utilis effluet,& omne fedimentum in lin. .

teolo remanebit . poftea refidere finens

aquam cum cinere colis incernito,& nouam infundens, agita

to,& effundito: mutata tantifper aqua,& colata,dum arenofi nihil fidat.demum aquam exprimito , ficcatumcineremrecondito. Alij quantummaxime fieri poteftficcant,manibusin aqua conterunt

&

$0 dum mellis craflamentum imitetur: deinde linteo faucibus

excepturi uafis obtento , aut laxius illigato,coIant,& quo facilius tranfeat,infufa per linteum largiore aqua,cinerem conturbant mox fpumofum,quod traiectu eft,& fupernatat uafi,concha excipiunt,& fictili nouo ad ufus recondunt.Quod ue ro refedit , fenfim cribratum,in aliud uas transfundunt,reli<5to arenofo,quod peffum ierat: rurfus lapidofa fidere patiuntur,& in uas aliud excolant: hoc identidem faciunt,donec cinis merus , arena ex:

&

pers inueniatur . Alij paulatim integram in aqua refpergunt, arbitrati arenas , lapillosque fuo pondufculo degrauatos, peffum ire: pilos autem,& paleas leuitate fua in fublime attolli . Csterum cinerem medium feparant,& in pilam coniec"ium,ut cadmiam, eluunt . Quinetiam lauatur uino chio marina aqua diluto,modis quos fupra diximus:& ita redditur adftringentior, quam aquis elota. Vis pomphcv-

40

lygis adftringere,refrigerare,explere,purgare,obftruere,& aliquantum exiccare . Inter medicamenta lrriganumeratur, qua? leniter cruftas obducunt . Quod fi fpodon torrere libet , diligenter tritam , colliges in paftillos,fictilique nouo, fubiectis leuibus prunis orbiculos continuo uerfabis,

&

tam aqua,

xlum afficcati fuluefcant . Neque ignorandum ex auro,argento,plumboque fieri fpodium.-uerum pcft Cyprium,plumbeum maxime commendatur . Quoniam fpodos Hepenumero defideratur,necefle eft mooftendere^qua? fimili uirtute polleant,ut in fpodij locum fuffici poffint,antifpoda uocant quoque do fumi debeant. Folia itaque myrti cumfloribus , & immaturis , in fictile crudum ccniecta,mdito o:

ficti perculo continua foramina habente,uruntur fornacibus,donec figlinum percoquatur iterum crudum transferuntur,quod ubi peraffatum fuerit,exempta lauantur ad ufus. Idem quoque fit diflectis , e ter mite fylueftris oliuae,fi habeatunfin fecus,fatiua? cum fuis floribus,aut malis cotoneis candidis,m fole prius detractis oflibus,aut gallis,aut laceratis linteolis:item ex moris immaturis,id eft ebuxi coma,uel e pfeudo50 arefaCtis,aut terebintho,aut lentifco,cenanthe,aut mollibus rubi folijs,uel taunnum glucypero cum flore.Alij ficulneas frondes in fole antea ficcatas,eodem modo parant:ahj
.

le aliud

&

temalij fuccidas lanas afperas,pice aut melle irrigatas.Qus

omnia in fpodij uicem ufurpantur.

appelktHrSerapioni,&suicenn*.VP^JZ" POmpbolygemofficinaMauritanosftmUTutkmdicunt. Uaenimpompholyx cadmi* potius (pecies . Siqmdem cum \m lapidts

FerumquamfeplaftarijTutiamexiftimant,legitimanoneft,fed
,

modo cruftofa pmduraq;fit,pompholygem ,fiue tutiam diUamprorfus mtntitur

Tompbolyx nanque , Dwjconde,

&

farin* rnodo Galeno autbonbus , ex <zris , uel cadmnefauilla inglomufculos uellerum fmiles coit , berbana mdagandz magistajuda- Minardi tur . ld quod recemiorum mllus , quodfciam , animaduertit ,fortafje qubd omnes rei
tUin -

&

contacla difttrgx-

erra .

6o

uerint^uiminimefligMdafbfiilimnutem.^mobrmManardum i combuftis arundmum radiabus hac in re deceptumfatis reperio . Quippe qm;dum jluicenmm rcdargmt , quUft>odium
conKciat ,frdulb nos admoneahut feciai Galcni fentcntiamfm ffodi] defulu
,

tutia potius

utamur , quafeplafi* abundant,

13

4o
ufus
,

And. Matthioli Comm.

&

qudm ^.uicenm antifpodio . Sed in hoc Ma.na.rdus plant! haUttcinattts deprehenditur , qubdprocul duhio credideritmlgarem officinarum tutiam lcgitimam Diqfcoridis > Galeni ejjepompholygem,cum tamen legitima Tttti<e nullis in officttiisfit

quodiut iam diximus)omnespompholygis loco cadmia tantiim utantur . Torrb legitimam tum pompholynullis dijlident

gem,tumJpodium,qu<eaDiofcoridis,&Galenihiftoria
fluries mecum detuli
,

notis,egoab
,

<erarijs

argentarijsq;fornacibus

,tamab his,qu<e Ter%eni ,

,

&

Lauisij in Tridentino agro habentur

quam ab illis , qu<e Sbo-^ij in

,

Tiqut-

volenfi comitatu Germanis. inueniuntur

ubi certi celeberrim<efunt metaUorttmfere omnium fornaces

,

ac fodin<e

e>

husnonmodbpompholygis}
fhrygis
,

&

Jpodij

quantumfatisfuerat

accipiendinobisfuit facultas ;fcdetiam cadmia pyritis,dilapidis

.

fioris <eris

belcyfm<e,molybdien<e, ccsrulei,

& jLrmenif
&

Quortim ne minimam quidcm particulam apud

,

Jtali<efeplaJtarios reperi

unquam , pmterqudm apud eos ,

qui uelame,uelab amicis meis admoniti

.

legitima b<ec metaUi1

ca medkamenta , adulterinis exfuis officinis abdicatis , in medicum fufceperunt ufum

\itnc uerb amicos intelligo(quos

& longa confuetudine,& jiudiorum communione mihi coniunctilfimi fmt) clarifiimos rnedkos Tridento oriundos jLndream GaUum & Iulium Mexandrinum qui iandudttm
tamen ueriusfratres amantiffimos appellare pojjematt qui
<etate
,
,

obfttam tum doblrinam , tum integritatem d Sercniffimo Ferdinando B^manorum ,

fuicprolis

Vngarm , Bohemi&q; Bege inftti ,

&

Hoc itaque pablo cadmia officinis pompholygisukem explet quibusetiamantifpodia qu<edam ex arundinum radkibus , boum ojfibtts concrematis fabla ,fpodium falsb referunt . Quod tamen non omninofucrit reprobandum . nam , Diofcoridis tefiimonio , ubi legitimum defiderett<rJpodium,anti(podijs
receptifunt .

commodum in medicos honortfice

&

utifani licebit

nempe qu<efieripoflint i myrtifolijs ,floribus , baccisq; : ex oliua frondibus ,

item moris nondum maturis , terebintho , lentifco
,

cydonijs malis

quercttum

gallis,attritis linteaminibus:

buxo , pfeudocypero , fici fiondibtts , tau-

riglutino,Juccida lana,pke aut meUe perfufa

. Quo fit,ut mihi plani immeritb a Manardo reprehenfus uideatur jLuicenm,qui ex combuflis arundinum radkibus fibijpodtum confecit,medkinis eommiJcendum,qu<c adcordis robur parantur, 20

intus in corpus fitmuntur .

His enim longi melius,ac confultius fuerit arundinaceum admtfcere Jpodium,quam eius
.

ttice

tu-

tiamfeupompholygern imponere

licet h<ec
ijs

quoquefit Brafauolifententia

Sed equidemhaclenus nunquam me

lcgijje re-

cordor,pompholygemfeuJpodium

medkamentis tutb admifceri poffe,qu<e intus in corpus fumuntur : cum neque Diofco,

rides,neque Galenus,nec quipoft ipfos diuerfis temporibus claruerunt,tam ex Gr<ecis,qudm Mauritanis,ufquam

quod in-

uenerim,memori prodiderint,citra
fpodium uentrkulo,&
cteteris

uitte

perkulum h<ec hauriripojje . T^arn fieri nonpotefl,quin tam pompholyx , qudm

mfceribus,mirum in

modum n'oceant,cum ex tenuiflima <erisfubftantia uehementiffima ignis

,

Brafauoli du- ui conficiantur,& ob id dcleterij aliquid

habeant . Quod maiori quidem diligentia expendere potmjjet Brajauoltts

quidfpodij loco in compofitis medkamentis

ctitn

pkx error.

interrogatus dfuofene pharmacopola

imponendum forett inconfulte fittis renotatur crrore .

ffondit,pompholygem,utfaciebat Galenus .
fpondens non di(iinxertt,an hoc uel alio

Qua in re duplki,meo quidem iudicio

Trimum , qubd re-

modo agendum fuerit cum medicamcntis,qu<e orefumuntur,quibus myropoU fpo- % O

Aium quandoque commifcent,omnino hac in re concludere uidetttr , pompholyge indifferenter pro fpodio utendum efje,tam
in

hauriendis,qudm exterius admouendis medkamentis . Deinde uerb cumpompholygem,fiue(ut ipje habet)tutiam (podij

locofumendamJlatuit,in eodem uerfari errore deprebenditurjn quo

Manardum eius ciuem uerfatum oftendimus,Quando in c<eteris

quidemfi rcfte nottijfet tutiam communis ufus legitimam nontfje pompholygem,omnino(ut fempcr

tam

adtdte,

rinis,quam fuppofititijs medkamentisfacere adfolet) errorcm huncfuofcnipharmacopol<e indkajjet .

dixerit Galenus inftodij defetu,pompholygemfupplendam .

Ts(ec obftat

qubd

Siquidem in ijs tantum medkamentis idfaUitandum uoluit,

qua exterius iUinuntur

FuchGjojHiuo.

Tslam Galeni oitate nullus fpodij uel antijpodij extitit ufus ad medicamenta , qus. inttts in corptts

fumuntur^ttJongopbftttmporedMauritanisfaBumeJJereperio. C<eterumTuchfiusmedkus<etatenoftracelebris,Hbro
decomponcndorummedkamentorum,ratione,jlgricolamfortafJefecutus,pr<eteriUudSpodium,quodinfornacibusfit,al-

terum quoque recenfet fubterrancum Jeujojfile diBum,idq; in quatuorJpecks,cinereum uidelicet,nigmm,uiride,& luteum quod quidcmJolisjLrabibus(>Agrkolafoli Serapioni)notum efjejcribit . Veruntamen Serapio ubi de pompholjZc gi f cap.qz 2 .ubi item de Spodio cap.^^i ,nuUam,quod legerim,]podij foffilis mentionemfacit quemadmodum nedigerit
: :
,

aq

que^uiccnna,nequeetiamalij^{rabk<efamili<eauthores. TorrbmeminittumTompholygiSitumetiamJpodijGalenus

& fpodii hifto- M>. I x.Jimplkium meaicamentorum ,fic inquiens . Tompholyxfit in <erisfornace,uelut cadmia :fitq; dum inforria,&uiresex nacibits cadmiauritur ,ut in Cypro . Cumenimpr<efelusad<erisfornacem inftruclasres nonhaberet ,pr<ecepit ex ipftc
cadmia pr<eparari(pr<efentibus , atque infpeblantibus nobis ) pompholyga , uidelket minutis cadmi<efiagmentis in ignem
conieclistfiii ante <erarium

&

&

iacebatfoUem .

Camera erat incurua , nufquam pertufa ^Jed integra, qu<e egeflam ab ufta cad^it quod refleblens infrd inpauimentum recide.

miafauillam excipiebat

quam ubi coUegiJJent habebant pompholyga .

batifpodos c[i qitam uocant , qu<e plurima, ubi <es infornacibus uritur,colligi ajfolet

pronunciant: cui uidetur fimilem habere facultatem quod uocant ^intijpodium

jlt ego

Quidam eamjpodium neutrogenere illo ufusfum nunquam^cum lar-

ge mihifemper pompholyx fuppcterct . T^ec enim quifiquam , ubi h<ec adfit ,fpodio ttti uelit , nedum antifpodio . Eft autempompholyx medkamentum prope omnium , qu<e citm morfum deficcant,fi elota fuerit , pr<e(iantiJiimum^quamobrem
ad ulcera cancrofit idonea
eft,

& ad

alia

omnia maligna
.

Itaqttc inditur coUyrtJs^qtm

ad oculorum impommturjiuxiones

qmq; buUas ,jcu puftulas in eis natas curant

Tr<eterea ad pudendorum,ac Jcdis ulcera

iflis

optimum cft medkamentum , ni1 1 1

.

mirumfine mor(u deficcans. Sed non e(l huius negotij in

atque ob

diuiius immorari

jdern hb. 1

de compofitione phar-

macorurmfecundum locos dc pompholyge itafcribit . Tompholyx lota nuUi pharmacorum mordacitati expen ium inferior
eft :

id ea.
efl

utimur ad acres ,

& tenuesfluxiones
,

capite uidelket prittsfimulq; uniuerjo corpore euacuato

jLt uc

rb manifejlum

qubd per uem fec~tionem , ac purgationem totum corpus euacuamus , per apophlegnutifmos uerb caput

apituita uindkamus - Toteft enim pompholyx lota

quemadmodum etiam fpodium , atqtte amylttmfimul

in

& moderati
continetttr,

humorcs reficcare y fimulqi ncper tunkulas euacuetur ea , qux

prohibere.

magnis ipforum ucnis, fnperfl.ua humiditas

Qmrefi

quis prins

fum caputab bumcribus adoculos defluemibus cxpur^ct >obturantibus pharmacis

utatur,

In Lib quintum Diofcoridis,

.

4r
Nomim

iitatur,

uebementemdoloremexdiftentistunkiseffickU&cxmultitudine influentiumhumorum aliquando rupturam,

mt corrofionem indncet.

Tloyupi w^fic Gr&cis ut etiam Tompbolyx Latinis Bulla dicitur : Arabibm,Thucia : Italis Tompboligc : Germanis , Vucis nicht . St JW , & rvofot , Grxcd , Spodium fimiliter LatM uocatur Italice , Spodio :
:

&

Germanice , Grauu nicht

xttoitawviM.

AES VSTVM.

CAP. XLVII.

AES quam

uftumprobaturrubrum,&quodcontritu colore cinnabarim imitetur :nigrumuerdplufdeceat, exuftum eft . Fit autem e clauis (blutarum nauium , fiCtili crudo compofitis fub:

10 fperfofulphurecum falepari,omnibusuicifiiminfparfis,fictile,circLimlitofigulan creta fpiramento, fornacibus inditur,donecfiglinum percoquatur. Quidam pro fulphure,& fale alumen infpargunt. Alij fulphure folo utuntur , fuliginem tamen exAlij fiae fulphure ac fale fi&ili multos dies urunt cutiunt. Alij oblitos fciffili alumine clauos cumtfulphure & aceto, fictili crudo cremant . Alij in amea olla aceto refperfos urunr,& iterum ac tertio idem erficiunt , poftea recondunt Principem locum tenet,in Memphide combuftum:proximum in Cypro. Adftringit,exiccat,reprimir,extenuat, attrahit:ul cera purgat,& ad cicatricem perducit:uitia oculorum emendat , excrefcentia in carne confumit , nomas cohibetmomitus ciet cum hydromelite potum,aut cum melle delin&um, illitumve . Lauatur ut cadmia,mutata quater die aqua,donec nulla prorfus fordes emergat Aeris recrementum, ftercusve,
, . .
.

quam fcoriam uocant,eodem modo lauatur:& eandem uim,fed imbeciIIiorem,habet.

20

AEs

teatjgne exolutum

opor- Aer h uftum, juod inofficinis paffim habetur , paucifani ualoris ejfe exiftimauerim , cum nigrumfih&plufqudm Vcriimfaciliquifpiamhuicmalo mederi poterit ,fi Diofcoridem fecutus ,ipfum confickndi .

ufti

con-

laboremfubierit . Qubdfi &rei claui i nauigusfolutis exempti non adfmt,&s aliud omne uetufiate expurgatum , commode ajfumi poterit . Vfii &ris meminit Galenus libro l x. fimplicium medicamentorum , his uerbis . jLes ufium habet

&

VireJ ex Ga_

acrimoniamquandam-ffed& adftritlioniseftparticeps . Troindefi lauetur ,pulchtrrimum cft medicamentum cicatrici kno. ulceribus inducend& : quanquam idipfum pr&ftare,& antequdm lauetur , pofiit , potifiimum in carne duriore : alioquin in
molliore commodius efoquod ablutum eft
.

QuodMs uftum Latinis , %*kko( UKMy.ivot Gr&cis appellatur

Italis,

Bgme

Nomrna.

abbrufciato

3
t

XMucfara*.

FLOS AERIS.

CAP. XLVIII.
,

T7Los xris,quem nonnulli clauorum ueterum pfegma,quafi refegmen aut fegmentum nominarut, Jj optimus eft friabilis,in attritu fuluefcens,milij effigie,& numero,breuis,ponderofus, modice fple
dens,atque conftringens,qui delimatam aeris fcobem non recepit,qua fipe adulteratur Sed id facile deprehenditur,cum dentium illifu dilatantur ramenta.Fit autem , cum xs fornacibus fufum , in receptacula delabitur,per cola fiftularum ad ea pertinentium.tum huicnegocio addicli miniftri , fbrdes expurgantes,aquam clariffimam infundunt,refrigerandi propofito:itaque repentino concretu, ac addenfatione,uelut expuitur,& erumpit antedi&us flos. Adftringit,& excrefcentia coercet: offufam ocu
.

lis

40 rem extrahit. carnofa narium, & fedis uitia abfumit

reprimitjfarina eius

caliginem emendat,fed magnopere mordet.Quaternum obolorum pondere d:itus,craffum humocohibet. Candi : eruptiones papularum cum uino

dius contra diuturnas aurium grauitates tritus,in eas per fiftulam flatu impellitur: uuam , tonfillasque

cum melle admota.

,

FLorem &ris uerum ac legitimuminfornacibus

in hune v \ or \ s xt \ s hiubi &s ipfumfunditur,in Tridentino agro,fiepius collegimus >

modum . Cum asfornaci liquaiumjn paratum receptaculum extra fornacem diffunderetur, anteaqudm

ommnocoi

ftona.

ret in maffam , frigidamfuper ipfum adbuc ignitum infundebam :ftatimq; uapor

magnus excitabatur ,fub quo moxfer-

demum m$ flos, ream laminam,& eam qutdem amplam,fubijciebam,tandiuq; tcnebam , donec ceffabat uapor . Itaque rukcundo milio proximis minoribus tamen,fed colore
ffkndentibus
, quifuper lamina iUaferrea deciderat,mibifefe oftendebat granulis experta ,facild Quandoquidem tenuifiima <zris pars,qiu d uapore infublimefertur , aeris frigiditatem .

50

eiufmodiexiguagranaconcrefcit. lsnufquam,quodfciam,inofficinisreperitur.quapropteremsuice&mgincperpetuo dc ems uiribus difjerens . Flos Nomina utuntur . Flcrem &ris paucis perflrinxit Galenus libro i x.fimplicium medicamentorum,fic

^^^
.

Flosxm diatur: feruntbfuperciliorummagnasa$entates,quasuocantfycofs. ^oSMotita,Gr&cisLatinisucro

Maurita nis,Zar alnhas ,fiue Zer alnhas :
Italis , Fiore del

aris tenuiorum partiumfacultatis cftrfudm aut &s ufium,aut fquama

Meritb itaque ex eofaclis collyrus, extergunt,an-

Nomma.

rame

tohie*$,

SQVAMA
uili

AERIS.

CAP. XLIX.
prsftantior
,

<S

promifcuoque sre,aut !i accti relpu lu , rufam , prarferum te tenuem,& inualida n,damnamu S ,maxime approbanres cralfam crodentem: nomas coadilndoriam^excenuancem^primenccmA ruginem coatrahat Vim lubet
eft,ckuaris nominacur . fed ex
(

ipfa SQaama a*is excuffa ex Cyprijs officinarum clauis,craffa quidem candido uit.ofa intelhgitur: quam,utpo

qu^ heHds,id

1342

And. Matthioli comm.

ercet,ulceraad cicatricem perducit. potacx aqua mulfvtquamtrahit.Aliqui farina fubactam 3 dant in catapotio. Additur ad oculorum medicamenta.-genarum nanque fcabritiam abfumit,& fluxiones exic

cat.Lauatur hoc modo.Siccsaeris fquams expurgatas felibra,cum nitida aqua in mortario manu diligenter conturbatur,quoufquepeflum ierit: abijcitur,quo.dfubfidit,& effufaaqua, hemina cceleftis im bris adijcitur,& diftenta manu,fquama,quafi deftringenda fir,uehementer confricatur: dumque lento rem emittere cceperit,aqua fenfim ad fex heminas ufque fuperinfunditur, terendo ualide fquama ad latus mortarij colligitur,ibique apprimitur. quo fa<ft-o,exprefTus humor pyxide ex a:re rubro faCta, ex
:

cipitur.Hoc eft enim uelut flos fquanue,ualens uiribus , & od ocularia medicamenta cum primis efficax Inutile,imbeciilumque quod fupereft,lauatur donec nullam prorfus lentitiam excernat:& linteo opertum biduo conquiefcere finitur,effufaque extante aqua , ubi iiccatum erit j ceconditur pyxidicu .

la. Alij

ut

cadmiam lauant,& reponunt.

j&&npitJfi

SQVAMA STOMOMATIS.
decuffe,

CAP.
.

L.

Quama? ex acie,aut mucronibus

li,& reconditur:

quam uocant ftomoma eadem uis Lauatur modo fimf-

kd ad molliendam alui deiedionem inefficacior eft.

:

Squams

xi-is ,

Erisfquama malleis ex eo decuffa,resfani uulgaris notiti& eft

tamelft ea pr&ftantior fit

qu& ab &re

excutitur,

&

flomomacis

j\_quo clauifiunt , helitis proprii di&a .

Siquidem citm buiufinodi &s rude impurumq; fit , crafsiorem , uegetioremq;

conli.

fquamam rcddit , qitdm id\quod pluries ignem expertum , in uaria uafornm genera conformatur . Eius pr&terea abiuendt ratio adeb Diofcoridi clara di&intlaq; traditur , ut nihil addendum fiperfit . Squam& omnis in uniuerfum meminit Galenus lib. ix.fimp. med.ubi itafcriptum reliquit . Squama alia efl &ris,medicamen ad multa utile : aliaferri , &ftomomaiis . Quidam uerb nominant helitin lepida,fiuefquamam . Omnesfani uehementer deficcant Jlt interfe diuerf&funt, tum qubd alia magis , alia mtnus exiccat : tum qubd alia craffioris,alia tenuiorisfit effenti& : qubdq; plus , mimske adftri-

&

ftionis fintparticipcs

Helitis certi pnncipcm in deficcando

.

locum obtinet . nam

& tenuiorum partium ,qudm ali&

heec
,

t(l 3

nimirum qtue

& &ruginis nonmhil affumpferit

Maiorem obtinet adftritlionem fquama ferri,

tnomatis . quamobrem ad contumacia ulcera , mclioresfunt ,

qudm fquama &ris . Detrahit

& etiam maiorcm & liquat carnem potentius

flo

fquama &ris,& hac etiam ualcntius helitis . Omnes autemfquanue non infirenui mordaces funt . Ex quo clarum eft,qtwd ejfcntite ipfarum confiftentia non admodum tcnuis eft,fedpotius crajfa :fiquidcm inter qu& eandem ttim obtinent, minus efl
[lomomatis tbrumquorCi- mordax,quode(itenuitts,utfuperioribuslibrisoftendimus.h&cGalcnus. Ex quibus utique liquidb conflat dam error. fquamam,&ris fquamam effencquaquam : etfi contrarium memori<e prodiderit Tlinius errorc dut~ius,atq; etiam iicm affir
piauerint

rccentiomm quidam, eiusftdem magis fortaffefccuti,qttdm qubd altius rcm hanc inuefiigauerint

Quandoqui-

dem no defunt,quiftomomatisfquamam,&risfquamam omnium temtijfimameffe contendant,ut Marcellus Diofcoridis inter pres. Sunt etiam qui putent eandem modb &ris,modb ferrifquamam tenuiorem defignare,ut Brafatiotus quanquam h&c
.

7iullis,quodequidemfciam,rationibus,nullisq; authoritatibus probcnt .

Brafauolus tamen

utfuam tueatur fententiam,

qubdftomomatisfquamapromifcui,&ns &ferri fquama effepofiit .

Diofcorideminmediumcitat. Sed quaratione egoprofetlb nefciuerim,cumnnfquam repererimfcripfiffe Diofcoridem Verum ne quifpiamfortiputaret,meh&c meo tantum
arbitrio proferre,idfane quodfentio,primumnon obfcuris,ut puto, rationibus aperiam
:

mox

probatiffimorum authorum
ftt

tejiimonio illud apertiffimiconfirmabo,qubdfcilicetfiomomatisfquama nec teris,necftmplicisferri

materiajid chalybis

tantim

In primis itaque dicimus,qubd cumfcribat Galenus aris fquamam principem locum in deficcando inter c&teras

cbtinere,feni nerb waiore adftringendi ui

qudm btec pollere,& hac etiam maiore (iomomatis,manifeftum prtebet indicium,

effe

ftomomatisfquamam nec ab &re,nec d fimplici fcrro

lybe
:

decufjam,fcd d duriore ac terrejiriore metallo, nempe ab ipfo cha-

quippe cumftomomatisfquama longi magis adftringahqudm ferrhhuius uerb plus adftringat

qudm &ris,rationi mi-

mniiconfonu7nHidetur,ftomomatisfquamameffeaut<eris,autfmplicisferrifcobem,fedpotius(utditlim eft)puriftimi
chalybis
.

>Adh<sc cim Galenus tn capitis frontefcribat,Squama alia

ceris cft,altaferri,alia

(lomomatis,omnibusfanepa-

IdmfacitSomoma aliud cffc metallum ab ipfo cere,& d fimplici fcrro omnino diuerfum . J^am fi fcnfiffet Galenus , qubi fiomoma in aris genere,non autemferri,fmffet reponendum , dixifct habtri fquamam &ris, (iomomatis , ac ferri , neque ita
fpeciem dfuogcnere difinnxifjet

om m:
[.

maoi

confirina

^ tim

. Sed quoniam retli nouerat ftomoma genus effe ferri artefacli , ob idfuo illud adfcripftt generi,quemadmodmn&Taulusipfnmfecutus. C&terunipr&terrationesaddiitlas,ftomomatifquamama chaiybe tan-

decuffam

ejfc, nibilq; aliitd

.

Gr&cisftomomatis nomine indicarhqudm chalybem , conf.rmatur ^ictij

r

& probatijfimi,

5O

turauthoruaci

&)*& autboris teftimonio

quippe qui libro ix.cap.x.J-\

1 1 1

.de

ijs

agens

>

qu& in corpus fumpta

dyfentericos iuuant,

quidnam Gr&cis effet ftomomajns uerbis apertc declarauit . Deinde uinim purum uetus,qnantumfatis uidebiturjn nomm
X.cap.l x.ubi indurati lienis curam agit,ftc inquit .

mfculum infundito,& laminam ignitam ex ferro,quod flomoma uocant , non minorcm libra in uvao extinguito . Itern lib. lpfius autem Sit autem ferrum,quod in ipfis extinguitur , ftomoma
.

ftomomatisferrifquama,quam in fabrilibus
ribtts

officin is
1 1 r

fcmm,dum
.mp.xx 1

ignitnr ,

& malleo tunditur

.

abijcit

Tofiea agrcftio,

bominibus utiliter exbibetur . Et lib.x 1

.

1 1 1

.idem ait

Squamaferri, pr&ferttm fiomomatis

effe

am-

plioris adfiritlionis particeps eft

h&cjLetius

Exquibusfaniperfpicimmfit,mlalmd Gr&cis
.

fiomoma,qitd mLatinis

fttchalybs , qui e puriorefcrrifubftantia , artefit infornacibus

Quofatlum efi , ut omncs in uniuerfum raedici J.ctiim

candentem , magis qndmferuipcUeat-, qttatn

&

reliquos uctu(lioresfeclati,ad dyfentericos

in

aliosq; affctlus id expetentes,chalybem igne

in lac

vum,modb in aquam,modb
ferrum
.

aufienm ttinum , modb

extingmnt^qubd chalybs maiore adfiringendi

60

Hinc itaque omnino affirmare licebiyttl aliud cxtiiiffe netuftioribus, ac reccntionbus

Grms ftomomatis fqttamaw,

In Lib.

quintum

Diofcoridis

1545
ac telis aciem , uel

mam,qudt qu& d chalybe decutitur,eiusq; pr<efertim,qui maUeoferrarijs in officinisacuitur,dumgladijs

mucrones coaptantartifices : quinetiam dnm aliafmnt inflrumenta materiarijsfabris,& terra cultoribus expetita . Torrbhancremquoquejicluariusabundt>expre(fitfiiodecompofitione mcdicamentorum libro in jlegyptia Undromachi*

dtm inquit . Multb reddetur utilior ,fifquamam acie , aut mucronibus decuffam , quam appellant ftomomatis,

paripon-

dcrefibiadjcifcat. Idquodetiamidcm paulb inferius repetijt. Hoc infuper confirmaripoteflexGaleni fcnptis Ubro primo , ac tertio de compofttione medicamentorumftcundum locos , ubidiuerfis medicamentis ,pr<efertimq;

ad alopeciam

facientibus ,fiomomatisferrifquamam immifcet . Sedfifortheperiretur aliquis adeb ceruicojus , &peruicax,ut tot cla-

p/*.oW

H 7roh.h1.ut tdQn^

u yif, xff2 ct&aKttScupnaj

Ka.9a.fof

yin-Tcu^ovio ^(taua. ylyvzrax

iuirotoStriv S~i

aohhJyjf

ojJto

JW ti d^ro\j<riejj
,

yiy vidcu

wh^ujwro^stLS^ihdlo&TtoKt&tufoy&vov.iu bunc modum . Torrb &ferrum elaboratum liquefcit , ita utfluxum reddatur
dumfaciuntflomomata ifiquidemfcoria infundumfubfidet ,
tur
illud

Qu
,
.

Latind redduntur in
in

& rurfum concrefcat atque & defiecaturferrum Chm uerb idjctpefaclum

hunc mo-

eft ,

&pu-

rum euafit,fiomoma efficitur . Hoc autem nonfiepefaciut,eo qubd repurgatum multum deperdat,& pondere imminuajttquiferrum melius efi, quod minus excrementi retinet . baftenus jtrifloteles . Cuius nimirum doilrinamfe. quuntur in hunc ufque diem , quiferrarijsfornacibus , officinis Jferro prius elaborato,chalybem conficiunt in Italia ,

&

&

$n alijs uniuerfcc Europce regionibus

Quapropter eos prorfus

inter antiquosVlinium

&interrecentiores Marcettum,

& Brafauolum.

hallucinari euidentifiimum efi

qut aliter fentimt :

nempe

His omnibus accedit Serapionis autboritas,

2 o magni inter jlrabes Diofcoridis interpretis : quippe qui quadringentefimo tertiofui operis capite de fimplicium medicamentorum hifioria uiribus,id totum quod d Diofcoride proditum efl defquamaftomomatis , deferrifquama pofieritatis memorix prodidit ,ferrum tanquam genus,chalybis loco accipiens . Tfec obflat qubd in Diofcoridis codicefcriptum re-

&

periatur ,fiomomatisfquam& uim eandem effe , quce <eris fquam<e,quanquam non adeb ualenter aluum deijciat . Siquidetn ego planefufpicor^ codicem Diofcoridis hoc in loco effe deprauatum,ut in alijs quoque pluribus deprehenditur pmfertim
,

ciim nec d Galeno3 nec ab

alijs

ueteribusrecentioribusq; Grcecisproditumfiufiomomatisfquamam cerisfquams, uiribusef-

fefimilem : hstc nanque aluum deijcitjUa uerb contra eam cohibet . JLd h<ec nufquam memini apud quenquam legiffe, alio

metaUo roboraripoffeferrum in aciem uel mucronem elaboratum,nifi chalybe,qui Gmcisfiomoma dicitur . Quofihut il lorum pertinaciam mirari non definam , qui aliter fentiunt . Ex his itaque haud dubii credendum arbitror ,nonaliud effe

ftomoma,qudm chalybem , qui ctht primordijsfemperfuerit expetitus adferreorum infirumentorumaciem roborandam d

^O

ipfis

uam aciem Grceci ?oua>u.tt uocant,pariter chalybemftomoma uocarunt . Quapropter dicebat jtetius ,fitferrum, quod in extinguitur,ftomoma Hoc autem uocabulum putauerim ego ortum effe d sou<t,qwd Latinis os fonat . JLcies enimt
.

itemq; mucrones,gladijs ,

telis,alijsq;ferreis inftrumentis ufum nuUum alium pmbent,qudm oris. unde Latinis quandoquc dici folet,eos,quibus ob malefatla caput abfcinditur,in ore gladij perijjfe . Tlinius quoque licet ignorauerit, quid Grtt-

&

cisfignificqretftomoma ; chalybem tamen aciem,quce Gr<ecis iouaua.dicitur,appettauit lib.xxx I

1 .cap.x iltl.ficin-

quiens. ExommbusautemferrigeneribusSerico palma efl. Seresho*.cumueftibusfuis,pettibusq; mittunt. Secunda Tarthico , neque aliageneraferri ex mera acie temperatur : ceeteris enim admifcetur . h<ec Tlinius . Ex quibus paldm efi,
id hoe loco

Tlimo aciem uocari , quod chalybem etiam Latini appettant,quodq; nos corrupto nomine ab acie,uel ab acuendo

uulgb uocamus acciaio,quemadmodum

& GaUiacier,& Hijp ani accielfuo idiomate dicunt. His igiturtum rationtbus,tum
^om ortum habereputamus
:

authoritatibus fieti^iyuteiut potius d toyut.quamd uerbo

aq d sopm

rouajMt diclum exiftimant,non (it omnino improbanda,qubd id uerbum roborare,durumfacere,aciem

,

quanquam etiam eorum opinio,qui mucronem

inducere Grcecis defignet

Sed nequeillos quoqueprorfus aberrare crediderim,quifcobem ab acie ,

& & mucronibus

dum

fuper lapide rotante acuuntur arma,derafam,ftomomatis Jquamam effe cenfent . uermtamen h<ec,qubdfit lapidisittius ratnentis admifta,nonperinde ac fynceraprobanda uidetur
.

Squama,qu<e Gmcis htmh xtthKov,Latinis Squama ceris appetta.

tur : ItaliSiSquama del rame : Germanis,Kupferfchlag : Hifpanis,Efquama de cobre latini Squama flomomatis dicitur
:

Quce uerb Grceci hnrU s-o/j/Jimltbi .

:

j!rabice,Tubel,Batiturefabartam,& Cortex aftas: Italice" , Squama deUoftomoma

Norain*

HiJpanice3 Esquama de a^ro .

iv,w.
50
fiit

AERVGO
.

RASILIS.

CAP.

LI.

A Erugo rafa fjs modis In cadum,aut aliud confimile uas,acetum quam acerrimum infunditur: Xxfuperponitur inde inuerfum xneum uas,prsefertim concameratum,fin minus,planum fitque ob ftru6tum,nullumque habcat fpiramentum exempto,quo doliolum obturaueris, operculo decimum poft diem infidens aerugo deraditur . Aut seris lamina in cadis fuper acetum ita fufpenditur , ne ipfum attingat,& totidem poft dies raditur . Aut mafiula seris,aut lamina una pluresve uinaceis non recen: :

tibus,fed iam acefcentibus conduntur ,

& fimili modo uerfantur

Quinetiam ex delimata a;ris fcobe

asruginem facere licet:necnon e laminis,quibus bra&ea? auri conclufe malleo ducuntur,fi quis eas ace torefpargat,&terautquateruerfet,donecEruginemcontrahant. Tradunt xruginem inCyprijs me tallis gignidapidibus quibufdam nonnihil xris habentibus , quibus a?rugo efflorefcit adduntque per optimam eife hanc fpeluncis efBuenCanicuke a?ftus e quodam fpecu manare fed illam paucam ,
: :

&

tem,copiofam quidem,& boni coloris.fed uitiofam,quod lapides multos collegerit Pluribus autem modis adulterant. aliqui puinice admift o,alij marmore,alij atrainento futorio Sed deprehendemus
. .

pumicem,

1344

And. Matthioli Comm.

fyncera cedit,la;uis,& fine afperitate . Atramentum uero futoriuir! igne coarguitur nanque fi fictile, autlaininaadulterataa:rugineiIlinatur&feruenticincrejautcarbonibusincaiefcatalterutrum,muta:

bitur,rubeicetq; id,quod

atramentum futorium acceperit:quod id uftum fuapte naturatalem

fortitur

colorem

r*w.

AERVGO SCOLECIA.

CAP.

LII.
10

AEruginis,quam uocantfcoleciarmduo funtgenera.qu^dam foffilis cft,altera fa&itiaad huncmo dum In mortario Cyprij xris dimidiam heminam aceti albi acrisque,pifiillo cupreo conterito,
.

donec ftrigmenti craffitudinem imitetur deinde aluminis rotundi drachmam unam,cum falis foffitij translucentis aut marini quam albiffimi , folidique , aut certe cum nitri pari pondere teritur in fole sftuofiffimis diebus,fub fydus Canicula?,donec colorem xruginis contrahat,& concretu ftrigmentoium fiat ubi autem fe in uermiculorum Rhodiacis fimilium fpeciem coegerit,recondito Efficax , & ualde boni coloris redditur,fi duas partes urinae ueteris,cum una aceti adieceris,& alia,qux didfo func percgeris. SuntquiKruginemrafilem,quinapparatunonrefpondit,gummimifto digerantin for:

Fit . qua.'dam aerugo ab aurifiobus, morCyprij a?ris,cum urina pueri impubis,qua aurum ferruminant Antedi&a aeruginum 20 genera ufto xri omnino refpondent,fed magis etfeclu ualent . Sciendum foffilem fcoleciam prxftantiffimam efle derafam fequi poftremo loco fa&itiam . mordaciffima tamen eft ha:c,& magis adftringens . Aurificum autem srugo rafe refpondet . Aerugines omnes adftringunt , extenuant , excalfa.

mas,& ita uendant quod genus,ut uitiofum,improbatur

tario,&
piftillo

&

ciunt
:

oculorum

cicatrices

emendantjaerymas cient,nomas
:

fiftunt,uulnera

ab inflammatione tuen .

tur ulcera ex oleo ceraque ad cicatricem perducunt callos,& fordida ulcera purgant,cum melle co-

tx callum fiftularum erodunt cum ammoniaco,co!lyrij

:

modo in eas

adaclar

ad gingiuarum autem

excrefcentias,& extuberationem utiles . Magnopereextenuantgenarum craffiriem , cum melle illira^; uerum poft illitionem fpongia ex aqua calidalocus fouendus eft.refina terebinthina excepta?,cum sere

&nitrolcprasabigunt. VriturKrugo,quancunqueuelisminutiffimefrada,comminutaque,inficl:ili patina,flagrantibus prunis fuperpofita uerfarurque donec fe mutet,& colorem cinereum concipiat ; 50 poftea refrigerata reponitur ad ufum . Sunt qui cruda olla eam urant3 uu di&um eft fed non prorfus
: :

eundem colorerncrematareddit.
Aeruginnm
confid.

Eruginem,qubd coloreftt uiridi,officin<i,ac medki in Italia <es uiride nuncupant,& uulgari fermone uerde rame. Ve.

JLJl riim quanuis officin<e co in uniuerfum abundent ;fynceri tamenparum oftendunt

dfojjoribus non deferatur
.

Scolecia cerugine

acfofiitia de-

ftituimur:qubdaltera,quodfciam,hoctemporenonparetur,alterauerbab <erarusfodinis,ubi Troinde citm harum copia nonfit,ea tantum utimur,qu<e

.

<ere in acetarijs cadis

demiJfo,aut ui-

naceis iam acefcentibus obruto,conficitur

1

Hallucinantur,qui credunt <eruginem,& <erisflorem

unam,& eandem rem effey

resofGal?

" ut f uP erius
fed

& <erisflore,diJferenteslatius
.

oflendimus. .Aeruginum uires reddidit Galenus libro ix. fimplicium medica-

mentorum,(ic inquicns

jlerugo guftantibus acrem qualitatem offert,digerens,detrabens,& liquans,non teneram modb,

aq

& duram carnem

.
.

Torrbfuprd ditlum eft nonnullos eius generis medicamenta,epulotica,hos eft,qu& cicatricem induin tenuijfimum pollinem tritis per (pecilli

cant,appellare,cum
traftarcperiant

ijs

cufpidem contigerint,ulcera excrefcentia,ac poflridie con-

tametfiilloshaudlateat,fipaulbplusimpofitumforet,fefeulcusnon contraclum,federofum inuentu:

ros

Siquidem colliquat,& digerit carnem

cum medicamenta epulotica contrahant,conflipent , conflringant ,

ipfa ulcera.

&

calli

in

morem illam indurent . Qnin

& guftum mordicat <erugo,non tantum

:

quod fi pauculum eius cerato nonpauco

admifceas,id quod ex ambobus miftum eft,citra

morfum exterget . Diclum uerbfuprd efi de talium medicamentomm natura,trm utjcfe quidam fallunt ex talibus compofitionibus,autfarcoticam,aut epuloticam adfcribentes facultatem mediutpote

camtntis,quibus minime oportet

cum ipfa idpr<eflare-nequeant,ueriim ea,qu<e ex ipfis compofttafunt .

.

Qu<e<tru-

^0!^

gowfysov
lecia

Cr<ecis,J.erugo

rafilis Latinis dicitur:Italis,Erttgine rafile

.

Qu<euerb Gr<ecis'o(<n<.ihn,LatiniSiAerugo fco

nominatur : Italts^Erugincfcolecia

jLrabibus,Ziniar } feu Zcngiar :

Gemanis , Spangmen : HiJ}anis ,

Urdenillo:

Gallts,Verderis

& Verdet

eQ

raVcr/JYfo/.

RVBIGO FERRI.
:

CAP.

LIII.
II-

RVbigo ferri reftringit

ciasreplet.

fiftit

fceminarum profluuia admota, potuque praeftat ne concipiant .

litaexacetojignibusfacrisj&papularum eruptionibus medetur. Pcrquam utilis ad fcabritus genarum,reduuias,&pterygia. Condylomatis prodeft,gingiuas firmar,podagras iilitalenit, alopeVinumaquave,inquacandensferrumfitreftincl:umjpotuca;liacis,dyfentericis,lieuofis,cholera laborantibus,& diflblutisftomachoauxiliatur.

60

In Lib.
SmpUnMfov.
mulfb potum , opitulatur

quintum

Diofcoridis

1^45LIIII.
.

STERCVS FERRI.

CAP,

STercus ferri,quam fcoriam uocant,eadem poteft,qua? rubigo, fed inefficacius

Aconito ex aceto

FErrugo, qux eflferri rubigo,uulgarisnotitU efl

Eius fimiliter fcoria,qu* Latinis &flercus, . recrcmentumferri, Rubi 2 ini S) & uulgbjpiuma diferro appellatur , vmnibus, notior ejl , qudm ut maiore indigeat dcclaratione h&c nanque tcotat%aico t fderatio propeferrar.as officmas pafiiminaceruum congefla fpcllatur ab ommbm.Vetuntamennealiquis fortaffe decipiatur,

&

&

noflris

illud

nobk indiclum non abibtt , qubdferri , aut xris, aut argentifcoria non eflfquama,qu maUeo decutitur . Siquidem

h&c ferrariijs fornacibus , quibusferri metaUumfunditur,indtta liquefcit,& ittrum inferrum coit . Scoria uerb.qubdinutilefitferrirecrementum,inane,&fl>ongiarummodo(pumofum,nunquamferrumefficipote(i. Scorumeminit Galenus Scori2 libro ix.fimplicium medicamentorum,fic inquiens. Scoria omnis reficcatorium admodum mcdicamcntum efl,potifiimim ex Gal. autemferri . Siquidem ad lauorem redigens ipfam in aceto qudm acerrimo , poflcaq; decoquens ad aures qu& longo iam
,

uires

tempore purefluxerunt , ea utor,medicamento maximi exiccatorio,adeb ut mirentur,quipr<eparantem me uident, ante reipericulumfidem non babeant,aures tale poffe ferre medicamentum . Torrb argentifcoriam proprii helcyfma appellant . Verum emplaflris quibufdam reficcatoriafactdtatis commif etur . Taratur e ferro oleum(quidamferri quintam
s

&

efentiamuocant)hoc modo

Sumitoferrifcobem lima derafam,& ignium ui(utchymifl& dicerefolent ) ad calcis (peciem . reiaUam,aut huius uice rubigims anchora,qua nauesftfluntur,quantumlibet . H&c in tenuem puluerem trita , in aceto

acerrimo difli\\ato,inaqua calentis balnet; non tamenferuentis , aut in equinofimo calente,in uafe uitreo macerato , donec

acetum rubicundumfiat . Tr&terea dedinato uafe acetum in aliud uas effundito, quoufque clarum

effluxerit

&feruato

20

diligenter,& iterumfuper idemferrum aliud acetum imponito

maceratoq; in balneo , eodem modo ad rubedinem ufque,

eademqueferuata ratione extrahito,& iterum,atque iterumacetumaddito,quoufquenihilamplius ruboris concipiat.

inde acetum rubicundum faclum in difliUatorium uas uitreum conijcito
fuccenfo ignead dcfliUandum finito, quoufque fluxerit acetum
,
.

De

&

in

formce coUocato . cineribusq; obducito,

&

modo . &pofleauafe ifomace exempto, iUudjrangito,etferream materiam infundo refidentem extrabito,terito,& in aliud uas reponito affufa communi aqua,qu<e
aque
fliUatitia
.

frius difliUatafueriu&fimul in balneo pr&fcripto macerari finito^duorum dierumflatio

Eximito deinde,& per filtrum

(utchymifl& dicunt)difliUandumparato,& id omne,quodfluxerit,in uafe aliquo a]feruato,quoufque infal concreuerit . Id

demum conterito,& in uitrenm ttas retorticolli , ita d chymiflis appeUatum,collocato ,

rubrum emanabit . Hosferuato
diligenter
.

&

ualido igne oleu

-a

elicito ,

quod

Siquidem eximium , rarumq;habebis medicamentum,ad onines locinoris,

&ft>lenis obfirucliones,ubi c&terisauxilijs morbus expugnari nequeat,fedfumentesprius medicamentis attenuantibus,

&

30

aluumfubducentibuspurgatos effe oportet . Datur locinorofis drachm& pondere ex aqua Intubi , aut cicborij , aut J.grimonu,lienofis uerb ex aqua afpleni,aut adianti,aut Tamarifci. ^ic ad ca omnia mirifice pr&flat,ad qu<e,F{ubiginem

&fco-

riampr&flare fcribit Diofcorides

C&teriim ubi quis per fe parare nefciat .

:

Chymiflas confulat

Hubigo ferri Latirofl : GaUis,

nis dicla,is <7<<f wpov Gr&cis appeUatur : Mabibus,Seda alhadid

Italis,1\uggine del ferro :

Germxnis , Eyfen
ferridicitur

XjtiUeure defer.

Qu&uerbGr&cis<rmtiii.silfo\j,Latinis,Scoria,Stercus
,

& Hecrementum

:Mabibus, Nomma.

Chabtalhadid:

Italis

Spiuma deferro : Germanis Scbalken : Hij^anis,Mo%p de herrera,& Mo^o defi-agua

WM&twwtotfw.
rTt
.

PLVMBVMELOTVM.
,

CAP. LV.
,

40

In mortarium plumbeum aquam inijciens piftillo plumbeo terito donec LOtura plumbi fic nigrefcat aqua & Iimi modo cralTefcat aut lutulenta reddatur linteo deinde colato, aquam fu,

perinfundens,qu6faciliusquicquidefl:refblutumincerni poffit.hoc iterum facito ufquedum

tibi habuifle uideatur . ubi confederit priore aqua effufa,
:

fatis

nulla extet nigritia poftea in paftillos cogens reponito .

nouam adijciens , ut cadmiam Iauato, donec Quidam fcobem mundi plumbi lima qua;.

fitam,mortariopiftilIoquelapideisterunt,autmanibuscum aqua paulatim adiec~ta fricant, donec nigrefcat mox ubi id peflum ierit , effufa aqua , colligunt in paftillos nam tritura uehementer, cerufe fimile redditur . Alij elimatx fcobi modicam plumbaginem adijciunt, affirmantes ita elotum plumbum prseftantius efle . Poteft refrigerare , adftringere , inducere , mollire, explere caua,fiftere oculorum fluxiones , ulcerum excrefcentia . Sanguinem fupprimit : prodeft contra fedis ulcera , condy:

&

lomata,&haemorrhoidas,exrofaceo:item adea,quaexgre cicatricem ducunt:&in totum fpodij Sy ncerum plumbum affti&u , marini fcorpionis,dra5 o effe&us prsebet , nifi quod non obducit cruftas conisque plagis auxiliatur
.*

HdtaeteuHuvin.

PLVMBVM VSTVM.
quam
tenuiffimas
,

CAP. LVI.

VRitur plumbum fic.

.

Super

infpargito : additisque alijs rurfus laminis

ris , fuccendito flagrante autem plumbo nihilquee plumbo non uftum hsferit . tum

plumbi laminas , fiAili nouo inditas, fulphur interie&o femper fulphure ,ufquedum uas expleue cinerem, ,ferrea rude uerfato , donec perfecte redigauir in
:
,

60

demum obftruclis naribus eximito alioquin halitus plum binoxiusfentitur. Autelimatamplumbi fcobeminolla fulphure urito. Alij Iaminasin fictihcmdo , ut di&um eft , imponunt fornaci , aut foco , circumlinentes operculum, dato exih fpiramento,

&

imponentes, urunt. Alij 1 pro fulphure ceruffam, auc hordeum infpargunc. Alij integras lammas r

xxxxx

acn

1.346

And. Matthioli Comm.

. . .
.

mouent,dum incinerem fbluantur $cd difficilis huiufc modi uftio,& fi uehementius uratur ,contrahitfpuma?argenti colorem. Magis ramennobis piacet prima urendi ratio Plumbum uftum lauatur ut cadmia,& reconditur Eofdem eftc&us habet,quos
acri igneutuntur,& rudicula ferrea continue

plumbum elotum,fed multo acriores

z

m UtKm>v.

RECREMENTVM PLVMBI.
nihil plumbofi

CAP. LVII. & uitri

fplendorem

REcrementum plumbi,quod fcoriam uocant,optimum eft,denfum,fra<5tu contumax,cerufam plaEadem qusplumbum exuftum poteft,fed magisadftringit. Lauaturinmortarijsiniufa IO aqua,& refufa fumma aquae parte,qu32luteum colorem duxit idque fiepius,dum recrementum abfuimitatur.
:

ne reprafentans,

habens , quod ad luteum colorem accedit ,

matur . Dein ubi confederit craffamentum,aqua effufa,digeritur in

paftillos

m^isjw*.

MOLYBDOIDES, SIVE LAPIS PLVMBARIVS.

CAP.
LVIII.

M
Scori* plumbi
confid.

Olybdoides Iapis a plumbi fimilitudine di<aus,refpondentem recremento uim habet,& eodem

tnodolauatur.
2

-ry mtnbi abluendi,atque etictm comburendi ratio,adeb lucidi conflatd Diofcoride prodita,ut oper&pretium nonfit plura
J^
.

deM refene ycYuntamen animaduertendum eji,plumbi recrementum,quod Diofcoridtfcoria uocatur,non effe plum_

baginem,qu& excrementi in[iar,ubi plumbum igne

liquefcit,ab eofecedit

Quippe qubd h&c nil atiudfit,qudm pwriffmum

lapis metaUicus ftmditur
.

flubum,quod ignis uflione,cinerisffieciem induit . H&c enim inplumbarijs officinis in puriffimum plumbumfacile redigitur,

quemadmodum

& argenti fpuma

Tlumbi itaquefcoria fit tantum infornacibus , ubiptumbi

Siquidem hocprobefufo,artificesplumbum,quod inde effluxit,infcrobicutam extra fornacem delabiftnunt . Vbi uero adhuc calens concreuit;aquatrigidaperfundiiur,quoufquefcoriam exuaU qu&(ut Diofcorides inquit)dcnft admodum efl,&
fratlu contumax,colore in lutcum uergente,& uitri ffilendorem pr&feferens.

Huius complures uidimus aceruos in Triden

.

tmo agrojac etiam

cis

in

comitatu Tirolenfi, ubiinnumer& metallorumfornaces,die nottitq; ignibus aguntur

officinas abijciuttt,

nanque

in

ijs

lo-

metallorum recrementa,extra

montkulos ex his flruentes . Qubdft accidat metallkos

lapides &gre
.

igne in fornace liquefcere,fcori& huiufce partem admifcent,quoniam buitts adminkulo citius metalla ignibus cedunt

T\e-

uulgb feri ego f&piusplumbi , argentiq; fcoriam adeb uerficoloribus lineis interfeclam,pellucidamq; ut id uitri genus,quod
Venetijs appeUant Smalto,omni ex parte referret
1"
.

Quare oportet cos,quibus in animo

e(l ,

certam

& exquifitam harum

banfconfid."

rerum cognitionem affequi, metaUorumfodinas,&fornaces adire,non autem ca in pharmacopolijs qu&rere, ubi omnia feri etallka medicamentajpuria,& adulterijs uitiata reperiuntur . C&terkm qui Lapidem plumbarium , fiue motybdoidem hodie legitime oJ\endat,habeo profeclb neminem,nifortefofs"tlis quoddam cadmi&genus demonjlrent,quod plubum cotoreimitetur,qualis illa,quam uulgb uocant Marghcffita di flagno
:

quanquam banc equidem molybdoidem ejfe non aufim affirDiofcorides

.

mare , qubd mllum latius Molybdoidis hifloriamfcriptis mandaffe compererim , quam ipfefecerit
eius hifloriam

qui tamen

prdfentet

tam paucis perjlrinxit , ut difficile admodumfit decernere , quinam lapis nobis legitimam moiybdoidem remo Etfifortajfenon aberrarent , quidicerent , plumbi lapidem ignem infornacibus non cxpertnm,aeram effe

plumbi faculta lybdoidem .quippe qubdhkcolore,&pondereplumbummaximi referat . Deplumbo diffust fatis differuit Galcnus li- 40.. tcscxGal. y r0 ix.fimpliaummedkamentorum , ubiitafcriplum reliquit . Tlumbumfacultatisefl refrigeratoriA . Siquidemnon

modbmuttambabet fubftantiainbutnidam dfrigore congelatam ;fed

atq;
.

& aeream,paucam autem terream.

ccleriter
ita ut

Igitur

qubi

flurimum habet cffenticz humida d frigore coaclm , indkium tibi eflo , qubd ubi admotum e(i igni ,

fundatur ,flit-

Qubd uerb

& aere&fitparticeps
.

hoc habetofigmm omnium

qu& nouimus , unkumplumbum tum mole ipfa,tum

qu&cunque tUicponantur , cele-

pondere augetur ,fi condatur in ddibusfubterraneis , aerem habcntibus turbidum ,

riterfitum coUigant

fum eft ,

&

quibusearum pedes annecluntur ,f&penumero creuiffe uiqu&dam adeb intumuiffe,ut ex lapidibus dependerent cryflalli modo . Mque ha probabiles quidem funthumi

Tum etiamplumbeaftatuarumnincula
,

ditatiseius ,frigiditatisq;not&

priufqudm experimentum fiattc&terum

,

fcientific&
,

& cert&per experientiam cogno.-

fcuntur . Tr&parato iguur mortario,fimulquepiftiUo

utrisque ex plumbo
.

infunde quemlibet liquorem

,

itaque terito t
erit frigidius

ut

&

piftiUus
,

facuhate

& piumbeum mortanum fuccum quendam reddant Id quod ex utroque conftabit qudm liquor ipfefuerat Licet autcm & aquam & uinum tenue aqueum &oleum
,
.

multb
,

inijtere

aut quiduis eiuf

modi . J-tfi etiam plus efficere fuccum uolcs refrigeratorium,oleum omphacinumJit,aut rofaceum^aut melinum, aut myr adphlegmonas infede cum ulcere,aut rugis tinum . Torrbfifucco,qmprouemet,nti aoles,optimum habebis remedium

&

& ad eas,qu&

in pudendis,teftibusq;,& uberibus conjiftunt: ftmiliter aduerfus c&teras

.

omnes fluxiones incipientes,qu& aut

utileeft
.

ininguina,aut inpsdes ,aut inalium quemuis articulum decumbunt

cancrofa eo utens,uirtutem medicamenti mirabere
.

Sed&ulceribusrebeUibus

7$am

&ad

Qubdft celeriter multumplumbeifucci coUigere uoles, conare in fole tcrere,autquocunquecertemodoaereexcalfaEio . Admultaautemuttlehabebis medicamentum ,fi adfufo refrigerantiumfuccomm quopiam teras ceufemperuiHi,cotyledonis,intybi,laciuc&,chondryll&,pfyllij,omphacis, portulac& . Totro
3
,

fiqua horum nonfacUc infuccum foluuntur ,uelut portulaca

cis.quin

mijceto iUis aliorum Jiiccorum

efficit

qucmpiam

uelut
.

omphaQuin

&

ipfe

per Jije pr&diclo mortario inditus , medtcamentum

refrigeratorium tonge pulchernmum

&

^O

m laminam diduUumplumbum abfque aiio uUojpfum perjlfe athietarumfefe exercitantium tumbis infkrmtur

ubi uene-

In Lib
reisfomnifs uexantnr fciltcet :
glio i!!igata,pUne ipfum dtffipat

quintum Uioicondis.

1347

nimimm baud obfcuri eos refrigerans . Sed

& bra&ea explumbo tenuis fatla,probe" gatu

.

ilUgabit atitem probe quifjuis ab Wppocrate didicerit,in ipfam noxam potms . firmandum,qudm hinc uel inde. Mirum ergo non efi,fi plumbum crematum,ac rurfus ablutum^refiigerantis cfficiaturfacultatis, Et boc ipfum plumbum . medicamen,nempe bonum combuftum , cum ante lotionem mifi&fuerit efl ad ttlcera rebellta Vbi

ucrb loiumfuerit mttltb optimum medicamentum eft.&ad ulcerum implettonem,& ad eadem cicatrice obducetida . Conputredinofis,tum ipfumperfefe , tum medicaminum ad chironcis qu uocant ulcenbus,& cancrofis omnibus, uenit

&

&

cicatricem perducentium quibufdam commiflum,quale efi,quod ex cadmia conficitur

copiofafitjanies,quotidie :fin minus tertio,aut quarto quoque die
dcficcetur rttrjum mergatur
.

Cmrumfolimidum eft principio,fi

frigidtZ , qu&fi Sed bacfufius,qudmpro mfittuto diximus plufculumfermonisaffinitateprouetli . jlt tem ,

.

Veritmforisfpongiam tmponito aqua

X O pus iam cftfcquentia deincepsperfequi . baclenus Galenus

tur : Italts,Viombo lauato
1

Vlumbum elotumfic Latinis uiKigfot wbwjuW Gr&d dicivlumbum ue,b ufium Latine ditlum , f'A/#dW txtuwuives Grce,Viombo abbrufciato ItaliNomiru.

Qu deinde trKofi* (aokiQS-oo Gr&cis , Latinis Vlumbi recrementum,& plumbifcoria appellatur : Italis,Sphtce uocatur ma delpiombo Qua denique (xca/JW bV Grce,Molibdotdes item,& Lapis phtmbarius Latine nuncupatur : Italic^Vie
. .

trapiombaria.

Zthw.

STIBIVM.
habens friabi!e,quod
:

CAP.

LIX.
cruftofum ,nihil

STimmi optimum,quod fplendidiflimu eft,modoq; nitedularumemicat,confrac1:u

terra,aut fordidi
ftibi appeliarunt,alij
.

platyophthalmon Vis eius adftringe 20 re,meatus obftruere,refrigerare,excrefcentia in carne cohibere , ulcera ad cicatricem perducere, forut in unifanguinem e cerebri membrana profliientem des,& ulcera oculorum expurgare fiftit uerfum dicatur,uis ufto plumbo fimilis eft . Priuatim, ambufta igni in puftulas erumpere non patitur, cum adipe recenti illitum cruftofas exulcerationes ad cicatricem perducit,cum cera,& exigua cerufTorretur pinfita farina circumlitum,& carbonibus obrutum, donec carbunculetur crufta, excmfa ptumque reftinguitur mulieris laclie , qua: marem peperit > aut uetere uino Vritur etiam carbonibus fuccenfis efflatum,quoad igni deflagret: fi enim paulo magis concremetur , plumbum fit . Lauatur ut

&

&

cadmia,& xs . Sunt qui ut plumbi recrementum ekiant.

STimmhfiue Stibittm^recentioribus medicis,chymifiis,acfeplafiarijs,qui Mauritanorum dotJrinam feEiantur,<Antimo~

nium dicitur,qubd hoc nomine Serapio ,
ct Flor& prope Syluenam oppidum

& jluicenna Stibium appellauerint

Huitts fodin pluribus locis habentur

l i

confilj!

in comitatufan in noflro senenfi agro^fedpmftantijfimttmfoditur in maritimis nofiris Majfanofolo,ac Stianenfi.-quinetiam

.

Venetias adfertur ex Germania ,fornacibuspriusfitfum

&

in

maffas concretum

jlimt artifices,qui campanas confiant , bas ederefonitum magis concinnum,magisq; auribus gratum , acfonorum,fiflibij conficitmt : item txonnihil meris admifceaturmetallis,dum und infornaceliquantur . Isetiam expetitur ,qui uafa efianno Id tantum cbarat~teres,&typoscfftngnnt jjs qmmetallicafaciunt,& poliun- fpecula :ifsprterea,quicbalcograpbis
.

>

differentm

effe inter

plumbum,& flibium ait Brafauolus Ferrarienfis,qubd plttmbum igntum ui liqutfcat,flibium uerb nun
.

Brafauoli crratura -

quam,fedfacile teratur inpuluerem

Sedeius opinionemfalfam
.

effe

deprehendit experimentum

quandoqutdem ftibium

igni admotum,perindc ac plumbum coUiquefcit,& fluit

flibio

Cutus rei nosfiepiuspericulum fecimus

dum oteum

noftrum ex

40

plunesfundere oportet,utfyncerius,puriusq; reddatur

.adid fijuidem flibium conficeremus,quo quidem magnojuccejfu utimurad contumacia ,finuofaq; ulcera fananda . C&teritm admonitos letlores uolumus,oleum hoc noflrum eflibio

boc no paratum,non iilttd ejfcquo chymijU argentum in aurum mutanfabulantur,fed aliud ab eo lo ngi diuerfum : tametfi reuertamur,mthi plani uanumuide {Irum exfefe plus aurifundat,qudm iUud chymifiarum . Sed utad infiitutum nofirum tur afferere [iibium igne haudquaquam liquefcere .

T^am cum qttolibet metaUo,ftueferrumfit,fiue cbalybs, in ftblilifufo.

riopermifiumm celerius eliquandipr<ebet materiam Quam ob caufam quiferreos,f}hericosq;globos pro certo affirmant)idfittxum tendos ifufoferro conformant,nifi (itbiumferro admfcerent,mmquamfani(ut
Stibtj

bombardis immitfacerent
.
.

menttonemfecit Vlinius lib.xxx 1 1

.cap.v I .ubi itafcribit

In ijfdem argenti metaUis inuenitur,ut proprid dtca-

musfpuma lapis candid,nitentisq; , non tamen translucentis,flimmiappeUant,alijflibium,aliJalabafirum,aliilarbafon. Dm eiusgenera,mas,&fwmina rnagis probant faminam . Horridior eft mas,fcabriorq;,& mhtus pondcrofus , mimsq;
.

radians,& arenofior
,
lit

Fcemina contrd nitet,friabtlis,fiffurisq; non globis dehifcens . batlenus Vlinius . adiunclam habet hoc me Galemts lib. lx.fimplicium medicamentorum,his uerbis . Stimmi adfacultatem deficcantem
.
l

Sttbij uires retu-

Cd.

^. ^^ es
**>JW dc.e.

dicamenad(lr ttionem:qttamobrem&ocularibusmediciniscommifcetur,&illisfc^ utm deteCtortamfortitur prtjian uocant,&ficcis,qu uttqueficca collyria cogmminant . hac Galenus . Uterumfltbtum

Tbeophraflum Varacelfum , boc literis memomq;mandakit.aUa: quanquam recenttorum nuUus pr&ter unum memintfje utdetur , capttede agrcju men inter antiquioresfolus Diojioridcs , uno tantum loco defttbtj deietloria faadtate
tifiimam

cucumerc.ubijic habet.de elaterto dijferens

purvatio
.

quod fi tn animo

ftt

deiettionem moltri,adie!o falts duplo,

opttmajufpinofisejt Elaterium bilem , ac pituitam utrauis parte extrahtt : quod colore fuffiaat ex aqua erttt magnitu-

&

Stibij

dine catapotia dato.

Hscille.

Quare non eqmdem granabor mftudtoforum gratiam

.

ea

hh commemorare

dt

hnms

medicamentiutnbus,qm uiduatque etiam dmedtcis quibufdamfide dignis accepi

dentmus
,

Ftentm Andreas Gallusmeduus Trt-

SeremffimoFcrdinandoMchtducijLufirt & qui iandudum honorattjfime medicinam feat

,mmmtsmcuscie-

An 6

m cnttffimits,exmtdtisutgilusmamisq;ltbonbus,^osinft

MrJmpulmomtm,c r
'

rdis,&ucmnc(mfiammationem:ifiide

YXXXX XX XXX

poiti tO!U

134
laffe
.

And. Matthioii

Lomm.
pojTet
.

potu extingui poterat . Trcfterea epigtottidis tumore,& tantapahti ficcitate uexabatur,ut nix loqui
His denique malis acceffcrat capitis
difidlatio,d qitafepiusfujfocari metuerat

Qnhietiam

cordispalpitationempatiebatnradebmagnam,ut noclercpcnte expergefatlus putaret per cubiculum aiiqnem obambu.

Torrb metnm mortis augebant

ejjet cibtts ,

ui~

res,qu<e tofmorbis quafi bcflibus objeffie , facile poterant deficere

appetitum targucfcentem excitaret,atque

ita

porem tetrum

& carbonibns fimilem reddebant

& opprimi, ex eo prccftrtim qubd nullus qui uires infiauraretml faltem conferuaret jlddam qubd os & guttureiusfa
. .

qucefane omnia

ditlce.

inflammationis erant indicium non obfcurum.

Cum

igitur resfua per aliquot dies itafe haberet,atque in

maximo uerfaretnr difcrimincneque ullum perciperet lcuamentim fua

rum agritudinum ex multis medicinisfatlis^ad Stibtum, quod Mauritani ^intimonium uocant,me nefcicnte,confugit : quo
niamficpe audiuerat medicamentum bocfibi mirifice' commendatitm fuijfe d Georgio Handfcbio medico haud uidgari,qui illitis

experimentumfeceratinmorbis

difficiUimis

Hac

itaqueratione duclus Stibij in tenuiffimum ptduerem redatli

&

rhodofacchaYicxigiioadnrifti,triatantumgranafwnpfit.atqueparuopbfitemporisfpatiofenfitm
cuiifubuerfionem molirijac leuem qutndam calorem cxcitare
reiecit
,
.

Mox erupit
cfi

uomitus , quofoikm quafdam

:

cibi particulas

etfi fuperiore die

non

ccenajfet

Htmcpaulb pbfi

alius fccutus

uomitus fimilis

cuifitcceffit bilisflauct. reietlio

.

adunciarumfere quatuor pondus . Hs.c autem omnia euenerunt

cepit iuuamenti,qubdfiatim

omnis uentricnli labor ftdatits efi

bor<e tantum dimidix, fpatio Ex quibus nimirumillud Ex eo uerb qttbd hora pbfl ter biliofa infernt! cxcreuit in
,

quibuscraffa qu&damrefidebantQ)c fimul duarumlibrarum pondtts cequare poterant)fatlum eft,ut ab

tatione,capitis fltixione,& epigiottidis tumoreftatim fit liberatus
.

illa

cordis palpi-

quipraterea nequefttim molefiam habuit, neque cibifa

flidium perpeffus

ejl .

Quamobrcm is corporisfalutem ipfamq; uitam in tot morbis deploratam , Deo primum, deinde huic
.

medicamentoacceptamretultt. jLlium qmqueStibij intus affumpti effctlum filentio non difiimulandum mibinarrauit

idem Georgius Handfchius,cuius fuperitts memini

ris imbecillitate aJfetltts,cordis

Is enim

cum efjet peftdentia correptus ,

obidq;

maxima totius

corpo-

20

tremorcjpirar.di difficultate,capitis do!ore,&

ftnifiri inguinis abfceffu,circa notlis

crepu-

fctdumStibijrhodofaccbaroadmifiitriagranaJumpfit.atquepofi bor& dimidium uomitionibusreiecit magnampituitcc,

bilisq;

tumflaucctum porrace<z quantitatem,cttmpro(pero admodumfucceffu

.

Siqnidem ex uomitu(fic itie dicebat)fiatim

fttbiata efljpirandi difficultas,ac cordis tremor ceffauit

tantis molefiia.pofi

Vomitum deinde fubfecuta cfi copiofa alui deiecltofine ulla dgrofanitati rcftitu-

quam reliquapcflisfymptomataprorfus euanuerunt,atque adeb brdui isfuit integrcz

tus

Id quod etiam alijs contigiffe fcio,quihoc admirabiiimedicamentofunt uft in ea peflilentia quce anno

62.&6j.in to-

taferi Boemiagraffabatur.fiquidem qudni pluresferuati funt pejiilentia affetli,qui jlntimonif hyacintbininoflri ^grana

tantum quatuor ex antidoti liberantis drachma

tmiuerfum morbis,quos atra

in

morbi principio deuorarunt

Tr&tcrea Stibium opitulatur omnibus in

bilis excitauit ,ijsq;pr<cfertimqui

bypochondriachamobtinent inflationcm . equidemuidi

Trag&BohemorumparochHm,quimelanchoUcusfatlusplanidefipiebat,mtdtaq;fttdteloqiiebatur.Huicfa
fuit Stibiimgranorum ditodecim pondo:

30

quodpxulb pbfl copiose atram bilemper alttum eduxit,cui erant admifia[ut ego,

qui uidi upcatus tanqudm ad miracidum,tefiaripoJfum)ramenta ueluti carnis,qitcs magnos uarices inparticulas dijfeclos

pr& fc ferebant nanque excrementa

.

illa fanguincm nigerrimum repr&fentabantpotius , qudm ullttm exalijs bumoribus. Hoc utique ilii tantam opem tulitrfubdpofic ra die uifus efi betie prifiinam mentis fu fanitatem recuperaffe Et quoniam
.

is

erat corporc robufio

.

& animoforti
qtti
ijs

ideo

non efl mirum,fi facili &fme ullo incommodo

tulerit

tantam illius medicamen

ti quantitatem

quanquam audax nimisfortc babcndus efi illcqui eam exbibuit . Datur etiam Stibium utiliffimd diuturfpirandidifficultatc laborant,prcipue afihmaticis
.

vafebre confumptis,<Q- ijs

ueternofis,refoiutis,&

Trodefl item conuulfis , comitialibus,

qui coli dolore cruciantur .

Extant quoque apud me non nullorum Mcdicorum Italorum Epifio-

lce,qna(Dco optimo

maximo ducc)prodibuntin lucem,in quibus de ^intimonio admiranda quadam leguntur , Extant <&

aiiorum quoque tefiimonia

& pntfertim

Illuftriffimi

Comitis O&auiani Langofchi,&Virioptimi,nec unqudmfatis laudati

refiitui

40

Luc

Contilis Senenfis

Siquidem , bicfanitatcm pluribus fimul morbis impeditam,& qu$ d peritifiimis medicis

nunqudm potuit , Jtntimonio accepta refert:ilie uerb confianter affeuerat,fe qndmplurimos fanaffc,quifere deplorati agebant . Citteritmfunt qui affenint Stibium fumptum nonfecus humana corpora ab omnibus excrementis expurgare, atque idem reiiqua omnia metalla,in{lrumentaq; metaliica,quibus adijcitur,ab omniforde purificat
dtligentcr anirnaduertere oportet,ut itiud
.

^itqui in eius exbibitiorie

quod exbtbetur,fit praparatum . Hanc ob cattfam nos hic eius parandi ratio-

nemfubijcxemus . Eiigito Stibium optimum,quod(ut Diofcorides tradit)fplendidiffimum efi,modoq;nitedularum emicat,

confi'aclucruflofumJiiabik,nibil terrx autfordidibabens
plumfit,conijcito
:
.

Idpnmum in pulueremfacito : deinde infitltle ttas,quodam.

tumdemum carbonibusfuccenfisadcalcinandum(utcbymiftarum uerboutar)fub dio exponito , atque mterim cochleariferreo fiatuia ita Myropoiis appelkta continue' moueto Hoc uerb dumfit,fumtts exbalat tenuis,ftd-

phur
tis

& auripigmentum redolens,quifi ore attrahatur,crebras interdum cxcitat uomitiones

.

quapropter qui uerfant^ucn e

,

terga opponunt

Verfare autem afiidui expedit : namfi paulifber ceffes,uel comburitttr Stibium

ttei

liquefit.Verfato

itaque ddigtntcr , quoufquc inglebas concrefcat.quas

cum utderis , fublato ab igne ficltli,quod concreuit, rurftts in pulue.

rem

redigito,atque eidem fitliii impofitum carbonibus reddito,afiiduoq; uerfato

.

Id quod toties rtpetendum

efi

qttoties

coaltfcentes g iebul&pofluiauerint

Ita quoque tandiu uerfare conuenit , quoad corpufcula itia,qu<z emicant ,fplcndotem

fmtmamifcrintmpor omnis cejfaucrit,fator obfoletterit,& Stibiumin calcem conucrfum fubalbicantis cineris colorem con
traxerit.ptrfccliautemoperisfignimierit,fiprunisardentibiisinjfergatur,Hihdq;prorfusfi:miemittat.
to huiufce calcis,exempligratia,Ubram to in tenuempuluercm
.

Tojlbcccfumitcri-

mediam , cbryftcolice faclitice , fcmunciam . Deinde chryfocotiam &ftibium

Mox omniaftmul mifceto,atque infitliiifuforio,qtto utuntur aurificesjgni

ucbementi admouetc:

msfuperiaterematitteflaieumaliqHod,fiUtlisoti$fundumpriuscotiocatum,etficldiopercu^
fis circnndato
.

Veruntamen openepretium efi in boc magnam adhibere dibgtntiam, ne res illa combyratitur . Quare teab

gQ

tiaculaferrcafiiblatocooperculo,nonnunquaminfiiiciendiimcft an colliqttefcat . Islam ubi coUiqmtumfuerit,illico uas

m Lib

cjuintum Diofcoridis

4 5>
re

abigneeximito,&fuperinuerfapdmexauricalcofabrica'a,quatonfores utuntur proijcito . Qudmprimum enimibi , concrefcet in iaminas,qu& colore,& nitore chryfopatios,quos hyacintbos appeUant,atque etiam nomunquam granatos
ferunt
.

vionium effundito

VbiautemlapiUosparuos&rotundospararefitanimus,guttatimefuforio uafejuper eadem peluifufum antiC&terum chryfocholl& uicem feiiciori fucceffu mihi pr&fiatjkl foffiie chryflaUi modo peUuctdum .

.fuffi-

citq; in tribus Antitnonvi

tmijsfemidrachmam addtre . Verum omnes admonitos utlim difficiUime d quoquamparanpof-

fe Hyacinthinum antimonium,ettam peritifiimo chymic& artis

mag iflro , nifi prius ab altero parari dili^cnter injbexerit . quumnonjemperijsetiamfuccedat peUucidum,quif&pcacf&piusillud parauerunt. Cum autem hoc medicamento uti uolueris,in puluerem redigito,datoq\ trium uel quatuor granorum pondcre id tamen pondus in robuflioribus nonnihil au.-

geripotefl.
I

Stibiumitapr&paratumcommodifiimiadmifcetur rhodofaccharo , cut etiam maftichcs modicum adijcitur . Utque hatlenus de Stibii non uulgarUfftcacia acpr&paratiov.e qu& equidem omnia ( ut ingenui fatear ) in primis debeo
.

^indrea.

GaUo uiro clariflimo,cuiusfupra mentionemfeci . Stibium quod Latinis,ri^i Gr&cis uocatur ; jlrabibus , MtNomina mad,feu Atimad : Itaiis,Stibio,& Antimonio : Germanis,Spyefcglafc, t\ohJpyef^glafi^: Hifpanis, Tiedra de alcohol

&

*W/sjw

MOLYBDAENA, SEV PLVMBAGO.

.

CAP.LX.

MOlybdaenaoptima eft flaua,argentea? fpuma a?mula, modice fplendens,cum teritur rufa, coSa
cum oleo iecinoris colorem trahit Vjtiofa eft, qua? aerem,aut colorem plumbeum refert. Gi quxdam foflllis,ad Sebaftiam,& Corycum inuenta. Quo in gene re probatur,qus lapidofa no fit,aut recrementofa,fed nitens,& flaua. Vim habet fpumse argenti,aut re crementoplumbifimilem. Vritur, Iauaturque eodem modo. Mifcetur conuenientiflime medicamentis,quce liparas uocant,atque emplaftris minime mordentibus Carnem recrea & ulcerat ad cignitur ex auro,& argento.Eft etiam
jo
.

catricem perducit glutinantibus tamen medicamentis,aut abftergentibus non conuenit

:

MOlybd<ena,ur Diofcoridesteftatumreliquit/ac~titiaeft,& foffilis

FaBitiafitinfornacibus

ubi auri

,& argenti

Molybdxnx
confi<1 -

metaUumfimditur.quandoquidem ubi auri,uelargenti uena,fiue materia,plumbi tantumfibi admijlum non habet,

quantum ad eius Uquationem moliendamfatis effet,qui operi pr&funt,aut lapidem, d quo plumbum elicitur , aut plumbum
ipfumfuper addrtnt : quod tamen ignium uipartimcum admtflismetallis coit,partimuerb argenti Jpum& modoformcisfalio

coh&ret,&
tjs

in
.

molybdanam

uertitur .

Hoc itaque cum probi nouiffet Tlinius,libro 3^.cap. 1 6.dc hac Molybd&na dif,

feruit

uerbis

Tlumbi nigri origo duplex eft : aut enim efua prouenit uena,nec quicquam aliud cxfe parit : aut cum av
qui primusfluit infornacibus ltquor,fyncerum appeUatur
efl

JO gento nafiitur,mifltsq; uenis conflatur . Eius

plumbum,dtdnciis partibus duabus
obremfacile afferere aufim
, .

piumhum :qui

fecundus,argentum:qui remanfit infornacibus,gakna,qu&portio

tertia addita

uen&

H&c rurfus conjltta dat nigrum

Idem pr&bet argentifpuma,qu& Gr&cis lithargyros dicitur. hablenus Tlinius . qtiamtffe

nil

aliud

Molybdmam,qudm lithargyrij fpeciem,qu& poftqudm e fornace fluxerc metaUa,

.

in ipfiusfornacis fundo concreta,peruflaq; refidet

Troinde non ab re

dixijfe uidetur

Galenus , qubd Molybd&na ijfdem

poUeat mribus,quibus

& argentijpuma

Qu<sautemin terne uifceribus fofiilis nafcitur,nilaliudfant}fuerit, meo iudicio,

uaria Jcfacie oftendi:

qudm metaUicus iUe lapis,quiplumbum,& argentumfimul continet . Hunc equidem tefiari poffum
ttarijs,ac diuerfis terrce uaporibus,quce in
efi

qitippe qubdaliusfit colore luteo,alius cinereo,alius ccerulco,alius uerbfcintiUans cernatur,atque nitorem prfeferens,pro

metaUtcos iapidesferuntur.
Eft

Qubdautem eiufmodifit Moiybd&m foJJitia

uocauimus,plumbi,

teftis

Tiinius ltb.34.cap. I S.ubific inquit

& Molybd<ena,quam

alibi galenam

& argenti uena com

Molybdsnx
uites ex Gil.

10 munis. EtUbro
hii

jf.cap.vi.itafcribit. ^irgentimetaUumterraefl,aliarufa,aiiacinerea.Excoquinonpoteft,nificum
Cceteritm paldm eft,molybdcenam fablitiam ni-

plumbo nigro,aut cum uena piumbi,quamgalenam uocant . hcec Tiinius .

d iithargyro differre . Hoc non latuiffe Galenum,eius uerba declarant iibro I x.ftmplicium medicamentorum,dum ait. Moiybdmafimilem iithargyro ttim pofiidehtantum d media temperieadfiigidum pauiuium quid recedens . Sed nec ab.

flergentisfacultatis eft particeps

liquationem rejpuuntjfed celerrimi liquantur

Vtraque autem hczc medicamina iiquari poffunt : ac non ut lapides,& cadmia,& arena tamen etiam admifia aqua y , ubi oleo additum nonnihii aceti eft : liquantur

ipfa iapidis,ut fed diutijfima ccftwne.Torrb ceu in Cypro cadmiam,quie in montibus,& riuis nafcitur accipiebam, quce dixi,Jpecies eft ; ad eundem modum molybdctnam multam,cum aiijs proietlam iapidibus confpexi in uia,qu& ad Ergaflerict

&

ducit d

dringentis,& quadragintafiadijs diftans d Tergamo

Tergamum quametaUafunt inter Cyzicum , Tergamo . Vocatur autem Ergafteria pagus quidam,in quo Nomma. M.>JJW* fic Gr&ce\ut etiam Moiibdctna Latini dicitur : Itaiice, .

&

&

50 Tiombaggtne

AWnwfi*.

ARGENTI RECREMENTVM.

CAP. LXI.

REcrementumargenti,quodfcoriamuocant,authelcyfma,autencauma,molybdOTaH]imhabet. quare emplaftris , quas phxas appellant, additur , ac medicamentis , quaz cicatricem obducunt,
utpotc cum adftringat, extrahatque
Ompiures argenti fcorice acerut , qudmuidgb Loppa uocant artijices
dentino prope Te-rxenum
fo
tritur
,
, ,

extrafornacum domos uifuntur in agro Tri-

& Lauifmm & in cornitatu

,

ti

fcoriiC

Tiroknfi , ubi perpeuib argenti metallum in fornacibiis

.

coniid.

ut inpnecedentibus diximus dcpiumkifcoria dijjercntcs

refert , uPperdijfit ile
/; t

Facie h&c uilrum

dignojcere
.

ab , quod Veneti

inditis

qnibufdam

mlgb Smalto dicunt 3 adeb

aitenm ab ahera

Varijs h&c coloribus conjpiciiur , pro

Xxxxx

admijicrum

1^)0
x

AndMatthioli
.

toim
.

GaL

admiftcrumf opino-i-)fo{f,thim uarietate . nigrkat tamen citm plurimum , fr quibufdam exaratur hncis cum cmdeis, tum Uutc uires reddidit Gictiamv.rrid.ibns. J^ecdeeftctiamqH<iiUiriditanlim,&qnftjlwn c<&ruleo(pecret;ir.colcre .
lenus
lib.
l

X. fimplkium

bufdam nficcatorits facultatis commifcetur

Nomiua.
lis^Scoria deliargento

medkamentomm, bis uerbis ^irgenti fcoriam troprii hclcyfmam appclknt Empkftris quiQuod Latinis jLrgenii recrcmenium, Grtecis dpyvpx ampU uocatur : Ita.

A.^yvp.

SPVMA ARGENTI.

CAP. LXIL

SSpuma argentiqusedam gignitur exarena, quam molybditin uocant,in fornacibus conflata,doncc

perfcfte.

igmincandefcat: alteraexargento:tertiaexplumbo. Probatiflima eft Attica:fecunda IO

:

Hifpanienfis

has fequitur , quae

fit

Dicaearchia?, ideft Puteolis

.

Baijs

in

Campania

& Sicilia
.

pluri-

ma cnim hifce locis c flagrantibus laminis plumbeis; gignitur

appeIlatur,omnium optima:qua:
in Sicilia,argyritis:

Quac flauo colore fplendet,

chryfitis

qua?ex argento , calabritis

Visautemad-

ftnngcre\moliire,exp!erc caua,excrefcentia in carne reprirricrcy ad cicatricem duccre , refrigerare, occluderc . Vritur argenti fpumn,confradis partibus ad magnitudinem iuglandium prunce fuperpofitis
:

&

ita

acccnfa follibus, ut conflagret , abftergitur infidens ipurcitia ,

& reconditur

Aliqui ter ace-

to,aut uino iefhnguentes, rurfus urunt ,&eadem profccuti, rcponuot. Lauatur ut cadmia. Vt argyritidi nominata: , aut,ti defideretur, alteri candor derur, ea in partes magnitudinc fabarum confrachcenicis Attica' menfura,fidili nouo fuperfufa aqua, addito candidi tritici pari pondere , priuatimquepugillo hordei,linteolopuro,raro,anfulis uafisalligato , coquitUr,donec hordeum fradum difl1hat:.deindeomniainnouumcrateremoris ampli transfunduntur: triticumabijcitur, fpumaargenti uehementer manibus affricando , infufa aqua lauatur , afficcataquc in Thebaico mortario teriuefperi tur , affbfa feruente aqua , donec foluta fatifcat . Excolata aqua , iterum tota die teritur , infufa calida aqua finitur mane colis excernitur , alia infunditur , atquc ter die excolatur Id feptem

da

&

dicbusfieri folet:pofteaadditisadfingulasminasfpumsargenti 5 quinis

falis

foflilisdrachmis,in-,

fufaquecalidaaqua,terdieteritut,& additaaquaexcolatuncumqueinalbueritjcalidainfufajdem facito ,dum nullam prorfus falfedinem refipiat . demum ardentiffimo fole ficcata, eiedo prius humore reconditur . Sin minus mina fpuma? argyritidis diligente.r teritur, addito fale
foffili trito
.

triplica-

topondere,in

fidile

nouum

conijcitur,

aqua infunditur,itaut fuperemineat mouetur quotidie

.

mane&uefperi,aquaque fuperinfunditur,priore nequaquam effufa.hoc fit trigintadiebus: nan- 30 que nifi moueatur , craffcfcit ufque ad duritiem teftx Poft haec effufa lcnitermuria, in Thebaico mortario fpuma argenti teritur , coniedaque in fidile aquam continens manibus diligenter agitatur, mutata fubinde aqua , donec nullum falfuginis indicium prarbear. deinde quod ex argenti fpuma candidum apparet,in uas aliud transfertur , & redadurn in paftillos, plumbca pyxide conditur Alij fpumam argenti in fabarum magnitudines confradam in uentre fuillocrudo ex aquacoquunt dum uifcus eliquefcens contabefcat,exemptamq. cum fale pari terunt,& ut fupra didum cft lauant Sunt qui
,
.

libram unam ,& fpumae argenti tantundem,in fole terant, aqua continue mutata , dum candor ei dctur . Alia ratio . Sumito quantam uis argcnti fpumam ubi lana candida inuolueris, fidili nouo incita aqua, cum pugillo fabarum recentium , repurgatarumque decoquito cumque faba: difruptae dealtera lana inuolutam, iterum cohifcent , lanaque non denigretur , exemptam argenti fpumam ,
falis
: :

&

40

quito,cyathum aqua?,& parem fabarum modura adijciens . eadem tertio , quse fupra,facito:in fumma tantifper,dum lana iam non inficiatur. Infuper transfundens in mortarium , ad fingulas falis foflitij libras,adijcito odogenas fpuma: argenti drachmas Atticas, & terito intermittcnsque nitri quam albiffimi cum aqua diluti drachmas quadraginta feptem indito iterUm terito, donec fatis candoris con traxifte uideatur Ita autem fundens eam ex alto in fidile oris ampli , adieda largiore aqua,ubi coni
:

tum nouam fuperadijciens aquam , manibus probe uerfatam ,finito ut confiAlternis eadem profequere, dum pura aqua , dulcisque effluat , & nullam falfedinem pra? fe fevat Poftremo in ficftile' nouum translatam , colato fcnfim omni humore,
fidere defierit
,

colato

dat,ac rurfus per

colum traijcito
.

foli

lorum

quadi aginta diebus fub Canicuke fydus exponito,& ficcata utitor. Elotam autem conftat ad ocucollyria prodefle, ad cicatricum fceditates tollendas ,ad rugofas facies,& cicatricofas,Iace- 50

&

ratasque,& macularumplenas

Fltplerunque Mgcntifpuma quam Graci litargyrum uocant

,

ea inquam,

cuim hodie apud

.

feplaftarios

cft

ufus , in

metallorumfornacibus , ubi repurgatur ar^entmn , iplumbo argenti recremcntis admifto

uconlid. "

Siquidem cum artifices

argcntimaftamafuauenadefluxamdcommifiis
fuo

metallis

,nempe plumbo ,<ereque repurgarc uolimi,m atueum i cinere

,

moreparatum,p\mm multumconijciunt , adcb ut uijubdui igms coUiqkatum

,

bainci ffeciem rcferat

In bvc de-

mim argcntum repurgandum mmittunt

tetn h&cpcrfic\mtur,uifiturplumbum in
clei

quodplerunque(ut diximus)aut plumburn,aut <es habet admijlum . Dum aiihquefcentium mctaUorumfuperfiae , ignium ui folimm flatu conimue excitata,
<ns ,

modofupcrnatans . quod tandtm poflqudm

autplumbmn , quodprim argento

expellitur
.

fuerat admiftum

infe ccntraxit,
httos

eorundanfdimm flattt ad cinerei alui onts pedetentim

btftefmimt in humum
-.fitque

Hoc ciim uidentartificcs , aiuenm

>

fmvt
,

Li-

60

hoc modo Ihbargyrm > coQionk dintuniitate

& metaUorum alwrum mifticne

eaformi

cor.cepti.

In Lib
eoncepta
.

quintum Diofcoridis.
.

ijji
Quo faBttm efl,ut hunc

Huic , poflqudm refiixit , quandoque aurem , qttandoque argentem emicat fplendor

aurenmpafmfeplafiari\s ac medicis dicatur , omnino cxiflimantes , alterum ex ~auro , alterum , cx argento ccnflari . C&terum coloris huiufce uarietatem lithargyrm haudquaquam ex auri , uelargenti (pttma contrahit ,fed qubdplm , minmue &rci uaporisab argento detraUi , intrafe receperit . Siquidem ( nt ego pltmes expcnentia comperi,

argenteum illum

&

ipft

quoque tefiantur artifices ) argentum depurandum.fi pturimumfiduiariscontineat , huim

thargyrmauremrcdditur:fin

minm , argentem

& plumbi miflione,liffumamaut

Lithargyri uires

efficitur.
.

Quare nobts affirmare lkcbit,nil aliud efe lithargyrum ,

.

quamplumbum msuelargentiuaporibm commiflam

gcntifpums.

T^onitaqtte temereprodiditDiofcoridesfieri argenti

Cuifitbfcribit Vltnius libro
.

ex arena , qtiammolybditin uocant , aut ex argento , aut ex plurnbo

3 o.cap.6. Meminit ar-

Galenm lib. l x.fimpliciummedicamentorum

,ficdecius uiribm fcribens

Lithargyrm deficcat quidem, ue-

exGaL

10

lut aiia

omnia metallwa , lapidca,terrenaque medicamenta , ueriim omnium id efficit moderatifiimi : fecitndum alias tum qualitates , tumfa cnltates , quodammodo in medio efi , neque manififli excaifaciens , neque refrigcrans: modica

&

ta-

men adftringendi ,ab(i'ergendiquefacultas ei inefl . quamobrem inferior efl &farcoticis medicamcntis,qu& mediocriter extergentm oliendimm

C&terim ad tntcrtrigines femorum utilis medela efl: , . qwndoquidemutriufqueiamdiclfifacultatisleuiterefl particeps. Iure itaque medij ordinvs inmetallicis habebitur . Troinde eafiequenter utimur ceu materia ijs mijcentes , qux ualentemfacultatem obtinent ,fiuemordicar.tem, ftue
uel aliud quippiam efficientem ,ficut in liquefcentib

&

contrahentibm , atque adftringenttbm

gentem ,

teriam , quia fcilicet

& ipfa quodammodo medium tenet eortim

1

m adpieraque medicamenta ceram adhibemus tanquatn ma

,

adflrin

quee

ualentem facultatempofiidcnt . A*pyvpoi fic Gne-

Nomina.

ci, ut Lithargyrusitem&SpumaargentiLatincdicitur

Arabici,M.artech,fiiueMerdafiengi:ltaiice,

Spuma d'argento:

Cemanice3 Glctt:Hifanici,^ilmartaga,Litargirio,& Te-^esde oro .

20
< lRu$iov,

GERVSSA.
.

CAP. LXIII.

CEruiTa fit hoc modo

nam plumbeam
ctisque uelaminibus
,

infufo in

urceum oris lati , aut fi&ile labellum quam acerrimo aceto , Iami:

fuperie, fubie&a prius arundinea tegete , firmato ne halitum expiret aeetum , ubi rcfoluta fuerit,defluensque deciderit , humorem purum ad fumma delatum colato , craffamentumque transfundito debet quoque ficcari in foIe,mox trufatili molateri,autalias tritum cribrari poftea quod fupereft duri , in tenues partes redigendum,cribrandumque. mciflim eadem tertio,quartoque facienda. Melior,qua> primo cribrata eft, medicamentis oculorum affumenda . Secundum locum tenet fequens,& reliqua? fuo ordine. Nec 3 o defunt,qui ligneas rudes in medio uafe appendant: deralo ceu fitu impofito, ita ut acetum non contingat,inditoque operculo circumlinentes dimittunt. Poftdies decemlaxato obturamentouifunt: cumque refbluta materiafuerit,reliqua,utfupradiximus,exequuntur. Siautem quisin paftillosuelit digerere,aceto acri fubacl:a,diuiditur in paftillos,qui in fbleficcantur . Aeftate tamen fupra di&um opus obeundum eft ita enim candida , atque efficax redditur . Quinetiam hyeme paratur, urceis fupra furnos,baInea,aut fornaces impofitis afcendens enimcalor idem , quod fol praftat . Laudatiflimam fieri putant Rhodi,& Corinthi,aut Lacedxmone proximam Puteolis . Torretur hoc modo Flagrantibus ignicarbonibus,ficl:ili noucmaxime Attico,tritam ceruffam imponito , & aflldue uerfato cumqu e cinereum colorem traxit,eximens refrigerato,& utitor Eft & aliud urendi genus . Trita patinis nouis fupraprunas imponitur,& ferulacea rude mouetur , donec colore fimilis fandaracha: 40 fiat,extra<5laqueadufusminiftratur. Qii2euer6itaparataeft,Sandyxaquibufdam dicitur.Lauatur Vis ei refrigerare,occludere,emoIlire, explere , extenuareque.-infuper excrecerufla cadmise rnodo lcentia leniter reprimere,& ad cicatricem perducere . Mifcetur ceratis,& emplaftris, quse lipara; uocantur,paftillisque Eft autem lethalis eius potus
.

fupra fictilis fpiraculum

&

&

CErufa medicamentum

efl
:

omnibus notum

Fa&itia tamen res efl

Venetijs pturima conficitur

ficuti

&in dlijs

ceruife ,

&

qubd nonfolumin medicamentorum ufus expetaturfeplafiarijs,ac medicvs ;fed etiam piUoribus,qui eafrequtntifiime infuis operibus utuntur . Taratur ex cerufa(ut Diofcorides inquit)Sandyx , quod officina
compiuribus Itaitm locis

fandycis confi-

Serapionemfecuta mmium appellant , non atttem Sandaracha , auripigmenti genus , ut

libro dc compofitione

medicamen-

torum exiflimat Fuchfius . Siqttidem Sandaracha , utfuo loco dicetur ,foffilis

res efl,non
.

autem fatlitia . Cerufe me-

50

Miifo Galenus hbro

x.de ftmpticiam medicamentorum facultatibus , itafcribens

Tfimmythium , id efl Cerufa,

,

& hoc
,

Cerufl X UI res

ex Gal.

medicamen teflimonium prabet modb diU&facuttati .

Vamfi ex acri aceto fotuatur

,

guflu tamen neque acre erit

,

neque

mordax,neque difcuforium,fedemplaflicum ,& refrigeratorium :

ciatur aceto &s difoluente
.

facuttatis eerugini diffimiUima

tranfit
,

tametfi

&

illaconfi-

Torrb ceruffa adufla in Sandyca, quam uocant

Galcnus
.

medicamentum fcipfo tenuius, non-

dum tamen excatfaciens . h&c

Ex quibus liquidb patet, Sandycem,& jandaracham maximi interfe facultatiteftimonio arfenici modo

buspugnare . b&c nanque Galeni ,

& Diofcoridis

carnem exurit,

&

cruftas fua uehementi ure.

dine,ac catiditate,morfuque uioknto cxcitat: illauerb nullafui parte excalfacit ,fedpotius refrigerat

Id quod in uulgari
.

cecinit officmaritm miniofacile deprehenditur. Sandicis meminifje uidctur Vergilius in Bucoticis , dum bis uerfibtts

Ipfefed in pratis aries iamfuaue rubenti

Murice , iam croceo mutauit uellera tuto .

SpontefuaSandyxpafcentesueftietagnos.
batlenusfoeta
.

Cerufa , qim

ita Latiyis

^ufitov Grxcis appeUatur : Jlra bibus ,

^ffidegi ,feu ^ffidagi : Itdis ,

^x xxx

Cerufit:

i))i
Kaniiwu

And. Matthioli
Muayalde ,

comm
Callis
,

Cerufa: Germanis ,Bley uueis^j Hijfanis ,

& Blanquet

Cerufe .

Qua

uerb <rdu/fvGrci,San~

dyxittmLatincuocaturufrabici
Vulgus , Minio

jlfi-tngi,

Sarcbon, Sandicon, Sandax, Syrengi,fiueStrengi: Icatui, Sandice:

x.wWm.

chrysocolla.,
:

cap.

lxiiii.
.

CHryfbcollalaudariffima Armcniaca, colorem porri quam fimillime reddens Secundum locutn fibi uendicat Macedonica & proximum Cypria quo in genere prxfertur pura damnatur,qu3e terram,autcalculoscollegerit. Ratiolauandihaeceft. Tufaminfufa aqua,mortarioexpafTa manu ad pilam uehementer incato,& ftatim quam confederir , colato Alteram infundens aquam,rurfum terito hxc uiciffim profequere,donec pura , fynceraque fpecletur dein ficcato in fole, & ad ufus recondito Quod fi urere uolueris , ex ea terens quod fatis efle uidebitur , patinis fupra carbones ad. :

ponito :

& alia facito ,qucefupradiximus.

Doschryfocollceadpurgandas cicatrices excrefcentem

:

carnem coercer, adftringit,purgat,excalfacit,& modice corpus mordendo taintelligitur,qus uomitiones concitant,& necem inferrepoflunc
ChrylbcoIlE

exeft

Inter medicamen-

f"\ Hryfvcolla, ut Tlinius efl autbor I1b.33.ca. ^.naturalis bifiori<e,lmmor ejl in puteis,per itenam auri defluens, craf\,
jfefcente limo rigonbus bybernis,ufquc in duritiam pumicis
.

Laudatiorem eandem in <erarijs metallis ,

.

in argcntarijs fieri
,

compertum efl
tulio :

Inuenitur
,

&

& proximam
.

in ptumbarjjs , uilior etiam auraria

In omnibus autem
,

ijs

metallis ft

& cura & multum

ficcatis in Iunio
,

infra naturalem illam

immijfis in
nil

uenam aquis leuiter byeme

,

tota

ufque in lunium menfem

Dein

luteam uocant

aliud cbryJocoUa qudm uenaputris ut pland intelligatur & & tamen iUa quoque berba quam luteamuocant tingitur 7{atura
,

Vatiua duritia maxime diflat,

,

efl

qu<e lino

ianme ad fuccum bi-

bendum , Tunditur in pila ,

tion tranfmeat
,

deinde tenui cnbro fecernitur ,poflea molitur

,

reperitur inpita

dein molitur

Tuluisfemptr in

ac deinde tenuius fic cribratur . Quicqwd catinos digeritur , ex aceto maceratur , ut omnis du,

&

ntiafoluatur. jlcrurfustunditur ,deinlauaturinconchis,ficcaturque. Hablenus de chryfocolla Tlinius

Jeplcfiarij
,

C&terwh

quemadmodum aurtfices , CbryfocoUam uulgb Borrace uocar.t , Mauritanos ficuti : cum tamen pauca admo-

dum in officinis reperiatur , qu<efynceri(fima dici pofiit ,

ftantiffima expofcit
.

& qum colorefit uiridi,porraceoque,ut DiofcoriJes inquit,& pr

.

Siquidcmfubnigricat h<ec , nec ulla ex faric uirefcit

qu<e nisricat
,

Qu<e fiaturato colove uiret ( ut mea fert opi,

nio ) in <crar'us

tantum metallis foditur :

inplumbeis : qu albicat

in argenteis :

& quapailefcit
.

in aureis.

Vde mbifacUeperfuafum(ft,CbryJocoUamfibiuaritmcoloremuendicare,prometallorum,inqutbusfoditur,ratione. 3
Torrb faclitia ex alumine rubeo,fale
tanta in omnibus
nitro,ac etiam alijs

quibufdam admiflis,copia non

deficit

Idcircoaurifices, qui

ect

adaurumferruminandumfrequentilfime ntuntur , ipfam magna quidem ddigentia fcligunt . quanquam

decipiantur
:

&

ipft

plerunque

efl

impoflurum aflutia
uiridis
.

Tr&ferunt auro ferruminando illam , qu lutea

efl :

tametfi in me-

_,

..

dicamentorum ufu,pr<s>fiantior fit

Fit etidmnum cbryfccolla(ut Diofcorides prodidit libro fecundo in urin<

,

men.

uires ex Gal.

tione)ex puerormn utina in arco mortario, pifliUo itcm &reofub calentifole tandiu ducla

ut unguentimodo crajfefcat

Quod partter litcris memorixque mandauit Galenus libro

te,deficcanteque .
piftilloque <ereo,

1 x.fimplicium

mcdicamentorum,fic inquiens . cbryfocoUa,

&

hoc medicamentum ex ijs cft, qu<e carnem liquant,non tamen ualenter mordicat,quanquam fit facultate admodum digeren
Igitur

quidam

id

modbtfuod in metaUis inuenitur ,

ita

nominant

: alij

uerb id

qubdin <ereo mortario

.

ex pueriurina pr&paratur: id quod quidam inter&ruginum dijferentias numerant

.

Satius uerb cftipfum

pr&parare tempore <tftiuo,aut certi aereprorfum calido,urinam in mortario terentes

rium piftdlumque conficias , rubrumfit .
,

Tmflat autem <zs , ex qno morta.

I^am quo <es tenerius fuerit eb plus circumagendo pifiiUo deteritur Hoc medicamtntum aptifiimum eft ulccribus contumacibus,tum perfe , tum alijs miflum,ut in opere de componendis medicamehtis referetur T>{iinc autem id nouiffe fat eft, qubd quantbplus qudm CbryfocoUa metaUica deficcat minusque mordicatt
.
,

tantbetiam ipfam excellit tenuitate. Ipfamtamen cbryfocollam illam fi ttras,multb tenuiorem

efficies.

VtGr&cis

Nomina.

^jtran.ihK

a.

ita etiam Latinis

ChryJocoUa,& jiuriglutimm appellatur: jLrabibus,Tincar:ltalis , CbrifocoUa : Germanis>

Borrajf: Hifj)anis,Mincar,

& Borrax

a.Wp^w.

LAPIS ARMENIVS.
,
.

CAP. LXV.
,

ARmenius lapis prsfertur Iseuis

lis
.

colore cceruleo , perquam sequabilis

calculo carens,

& friabiin pal-

50

Eadem , quae chry focolla prsftar, fed inefficacius

Quinetiam ufum habet ad pilos

pebmaiendos.
Armenij lapi- <Us coniid.

l\n;e;.!a-,ut

lib.^v.cap.v

.teflatum reliquit Tlinius,lapidem mittihqui eius nomine appeUatur.

Lapis cfl bic quo

.

_/~\ que clryfoccllx modo infeclus : optimumq; e(i,qubd maximi uiride ift,communicato colore curn cair.leo
jubft ribi:
tfiin eiits

TUnio

Awtcana,Jic inqukns
foi

In lapide

jLrmeno eft aliquantulum a%uli cotoris, non tamen efl in cobre axt<U *
:

& non
.

>d:tate,fcd

cft

in eo arenojitas

quxdam

& quandoque utuntur eo pkhres loco a%uti &

,

tfl tcnis

tatius

Ex

horumfani uirbispcrjpicunm ft,iapidem yirmenium

cotore

tjft

uiridi,ad cosruleum inclinante

Tatis

autcm efie compercftrt ,fed

ritur,qui in argentifodims,in compluribus Gtrmanis, locisfoditnr:^- i quo colorem illtim adpiclorium ujitm parant,quem

uuigb uocant uerde a^urro,ac ft diceres uiride cmfium^tet uiride ccerukum. Tsfanquets colore chryfccoilam
duritieprtzccliit
.

60

Quamobrm crediderim ego,cos nou iongi abejfe d ueritate,qui dicerent,Germanicum bunc iapidem tUi
tongcncrcm

inLib.
&
in alijs

quintum Diolcondis.
.

i^j

tongenerem cJf e ,quemMmenia mittit .fiquidem patrium Mmenij nomen germs non
regionibusjapis bic gigni pojjit
.

immutat , neqv.e etiam obflat , quin Quippe Thrygius lapis d Tbrygia rcgione diclus optimus in Cappadocia fodi-

tur,t,t Diofcorides efl autbor Id quodfaciU oftendit 3 Mmenium pr&ter Mmeniam,alias quoque regiones gignere pojfe. Xec refert,qubdfcripfcrit Manardus Ferrarienfis libro 1 1 1 .epifiola Mmemum iapidem hodie nonfacile inuemri

m.

poffe.

Ger mania metallis proueniens,in Mmenij lapidisgenere legitime recenferi queat quemadmodum in Gagatis , Thr)>gij , J,f. fiiqigenere nobis recipiuntur,qui alibi,qudm in Gagafluuio,in Tbrygia,& jLffo mueniuntur pr&fertim cum notis omni10 busacuiribusMmenioper omniafimilisbichabeatur . lyofw qmdcm,qubdjummc uircat, adc&fiumcolorem proxiaffirmare, quin
in
.

deeffe medicamenta s eaq;prt>fertim, qtt ex metallorumfodinis expetuntur, qua tamenfuo natalifolo,ubi proutniunUcopiofa reperiuntur, mirmn ctrte non fuerit ,fi menio etiam lapide careant fepiafiaru . Hac itaque ratione duius,haudquaquam dubitauerim

Quandoquidem cum certb fciam,multa

in officinisferi

omnibus

M-

& bic

&

meaccedat . Viribus autem,qubd(ut equidem teftari pojfumjatra bile uexatis maximc conferatjjs uomitum aluum , ciens . Torrb fepkfw(ut omnibus conflat)non rnodb multis deflituunturfoffuijs medicamentis.fed continui alterum alterius loco fupponunt
:

&

nempe cadmiam pompbolygis loco,fpodij uice complura aniifJ>odia,& pro florc ceris rafdem &rugi-

pompholyx,& fl>odium^& flos &rns copiofajegitimaq; reperiantur omnibus in fornacibus, ubiargentum ,& &sfunduntur . 1<{am ex hoc ^qubdinofficinis non reperiatur Mmenius lapis quemadmodum alia. , complura , haudquaquam colligere licet , qubd h&c omnia fuis infodinis fornacibusque non babeantur . Tr&fiat mirum
nemflibijciunt :

cum tamen

&

in modum

Mmenius lapis ( etfi id Galeno , Taulo , alijsque ueteribus incognitum exifiimetur ) ad atram bilem deijciendam, v,t teftis efi Mexander Trallianus clarijfimus autborjibro primo capite de mclancbolia^ubificinquit . Qubifi bie-

Armenii

lapi-

20

ra data melancholi& imaginationes nihilominus infefiare uideantur , tuncfine uUa cuntlatione lapidem Mmeniacum da- dis u 'res ex Ar exandro " refefiinato . b{oui enim ex ueterib^us antiquiores ad ueratrum album properajfe , ubi affeclum ab alijs purgationibus ni-

bilpene imminui conflicerent . VerumegolapidemMmeniacumueratroalbo pr&fero, atquelicet utentem ipfoexperientia cognofcere ,

quomodo preterqudm efficaciter , etiamfine mokfiia , periculo purget . quorum nihil album ueratrumhabere nouimus . Siigiturrespoftulat,nonmodbinfrdper aluum^fed etiamper uomitumpurgationemfieri,lapi-

&

dem illotum exhibere conuenit .

Sit autem modus ipfmsfcrupuli tres, aut quatuor , aut paulb amplius, minusue , pro uiriumfimul,& cop'ue. humoris noxij ratione . Mfi &gcr purgationeper uomitum non admodum indigere uideatur, fed per

imum uentrem totum uitiofum humorem exire conducat,tunc lapidem eluere oportet ufque ad duodenas ( uetus lcgit quinquagenas)uices . Vbi enim ftc fecerimus,neque turbationemftomachi , aut comprefiionem lapis excitare potefl,Jed etiam
minoricummoleflia nigrum terreftremque humorem uacuabit , ut paucis pr&teritis diebus adiumentumex eo nobisaccefiifsepercipiamus
.

Dato autem ex eofcrupulos quinque , autfex } ut plurimum ex aqua tepida ,femper ex cognatis di.

$o

tlis conieclura

deprehendens an plus , minusue exhibere debeas

.

fiducia rurfus exhibeto

neque enim calorem habet , autficcantem admodum , aut a liam quampiam

Qubdfi xgrum etiam bis adhuc requirerefnjpweris, cum ipfi injidentem , amaSin autem nonnulli humidum aliquod
in

ram,& uenenofam qualitatem , ut &ger ideo medicamentum bibere detreclet .

dicamentumfumere aduerfcntur ( multi enim
in

me-

totum non fuftinent liquidum medicamentum ajfumere )

infignempartem admifceto , aut etiam ex
alijs

catapotia lapi-

dem rcdigere oportet .

Si uerb libet-fitiam picra aliquam

3\(e

quibufdam , qu&
,

purgationem magis promoueant,& non renitantur .

autem is , quipararc

uclit borum confeclionem

inquirendo la-

boret , uifum mibi efl ea de caufa etiam horum compofitionem meminijfe . Habet autem in hunc

modum .
uiginti..

Ticra femunContufa exciefi,

.

cia,epithymifemunciam,agarici fcrupuli quatuor , fcammonix uncia , garyopbyUorum grana

piantur rhodomelo , autfucco
citrij ,

aut rhodomelite . Denturfcrupuli duo

pluximum quatuor . Tiptandum uerb

praterqudmqubduentriculumcorroboranttfimuletiam uarioshumores,pr&fertimterreflrem,<&melancholicum,citrx

40

molefiiampurgare poffe .bafcnus jLlexander . CteterumMmeniumlapidemdeiecloriafacultatepoUerein

atrabiliarijs

exAetio .

quit
to
.

morbis , nouit etiam Mtius . quippe qui lib. 1 1 . cap. xlv 1 1 .ex Vichejfonis medici authoritate ,fic de eo fcriptum reli. Mmenium, quo ptftores utuntur , duodecima drachms, parte melancbolicis,& craffumfanguinem babentibus da-

Datur
t

& pueris pefforis morbo

modo
. .

infeflatis

reuomunt enim ,nam uomitorium exiflit . Datur

& morbo facro obno-

xijs
fit

acfuriofis , hoc

Centaurijfafciculos manipulares tres in aqua marinne beminis tribus coquito,donec unafuper-

,& cum excolato decotto , Mmuthei lapidis , quem Gr<eci Mmenium uocant,tertiam dracbmx partem terito, ac con
nihil enim periculi efl
.

fidenter exhibeto

rabilejurfum ejferens ,fed

& inferne modicum quidpaulatim & inpluribusfeceffibus

Mrmenio lapidi uires reddidit Galenus

Itaque noffe operapretium eft,qubd Mmeniumpenitus reuomitur, nihil memo pr&teejfert . h&c Mtius . TS^ouit ,
compofitione medicamentorum

rea

Mmenij uircs deieclorias inter recmtiores Gr&cos Mluarius , ut uidere efl infito de
illis

medicamentorum, his uerbis. ocuLtnbus mifce5 o meniacum uim babet extergcntem,cum leuicula acrimonia,& leuijfima adflritlione . Itaque tale cumfit, turfacultatibus . Et quoque adpoUinis kuorem redatlo , utimurficco ad pilorum in palpebris incrementum:

UbeUo . Verum alias ab

libro I x.fimplicium

ipfoperfefe

mcmpe ubi pr&humorwmacrimoniapartimexcidunt ,partimuerb nec crefcunt,ncc aluntur . Siquidem depaftis bis acrimonijsjn bonum natur& habitum pars reducitur: cuius cum aliafint mnncra , tum etiam producendi , incrementum pr&bendi, ac roborandiqui inpalpebrisfunt pili . quippe cum, prima ,'

& ex

profcfjo

qu&dam fint medicamentorum opera

qu& in his ipfis calliblcphara nuncupant . Ipfa enimpartesmoderati l&fasmediocriter deficcant , pilos corrumpentem humiditatem abfumendo . qu& ubi aboLapis , qui lita efl , tum natura ad proprias redit atliones, nimirumfublatis , qu& hatlenus ipfi impedimento fuerant . Italis , Tietra Noraina : Gr&cis xtioi d(^noi,Latinis Lapis Mmenius cognominatur : Mauritanis , Hager , feu Hagiar

qu&dam uerb mediante natura , qu& animantium corpora dijfienfat , eduntur ,

uelut

Mmcm

Mmenia.

60
K 0*0

&
1

3f

4
Kw.VA/for.

AncL Matthioli Comm.

COERVLEVS LAPIS.
CAP. LXVI.

COerulei origo ex rerarijs metallis in Cypro

lauatur ut cadmia
.

. copiofior ex arena litorali fecundum quofdam fubcauatos fpecus maris inuenitur,qui magis probatur.. Eligi debet inebriatus Vntur ut chalcitis.
.

Vim habet reprimencem , & modice erodentem

cruftas gignit,

& exulcerat^
modb
utriquefiI

Carulei lapidis confid.

/^ Oeruleum
deijctendam
.

officina
.

jtuicenna dotlrinamfecute , lapidem jtiuii , uel La^uli ttocant . Trobatiffimm , qui fcintillis

V^/ ameis emicat

tradidit .Auicenna
tffefacultatis
,

Lapis bic ( nifaUor )

cum jtrmenio non obfcitram habet cognationem

qttbd non

tntd in ijfdem proueniant metallis , promifcueque oriantur ;fed qubd etiam vfdemferi uiribus prxditifint ad

atram bilem

quofallwm efl

ut

Mauritanorum quidatn alterim cumattero meptifiimi confuderint . C&terum quoniam

, cui fubfcribit Mefues , cceruleum fiue ( ut eorum nomine utar ) A^xuium fepticts , ac putnfacientis non defunti recentioribus , qui eum detejientur , quemadmodum catapotia , qute ad atrabiliarios affe-

&

fimextapideipfoccsruteopa(fiminpbarmacopolusparantur:iquorum numero
bns,infutsparadoxis.
vbflat
,

efl

Fucbfius medicus noflrte tetatisccle-

Verum quanuis confusi fatis de Cceruleo

.

& jtrmenio fcriptitauerint Mauritani ;non

tamen

quin

vj

bilem atram pellere queant

etft

Id quodpriores uetercsquc Gr&ci , uel ignorauerttnt,

uelfilentio diffimulam-

runt . Torrb Catenus ,

cultatem
tur
re.
, .

non explicuerit ccsruleum atrctbilarios bumores ducere;tamenfcripfit deijcientem haberefa,

Qubd ciimfortaffe perpenderent jlrabes

,

qui multorum medicamentorum , quec Gr&cis incognitafuijfe uiden,

diligentifjimi fuere indagatores

inuenere tandemfatlo pluries periculo

ccsruleumatram biiem peculiariter deijce-

Sedfi(ut

in pr&cedenti capitc oflenfum efl ) ufque

ad Aiexandri &tatem i ueteribus nemo nouerat jlrmenium itt de- 2 o

trahenda , citra noxam , atra btlefacultatem habere albo ueratro parem , mirum quidem non fuerit-,fi etiam tongo pbfi

venerint
cis

tempore , idfcripferint jlrabes ,uel qubd ab eo fortaffe acceperint , uel qubd exfe ipfis idfacultatis jlrmenio mefje adinTr&terea cum ytrmenium,& Caruleum non modb in ijsdemproueniantmetallis ( ut in pturibus Gcrmanu lo.
nos
ipfl

uidimus )fed fimul ,promifcueque oriantur , adebut Cceruteifruflum , jtrmenu non modtcu m cor,tineat,ficut
,

i conuerfo

retli quidcm exiftimaripotefl

pariferifacuttate

uet

non admodum

difpari hofce iapides ejjc pr.&d'itos

Mauritanoru Hincitaqutfit ,utmihiplani MauritaniaFuchsij,& aiiorumcalumnia uindicandtuideantur.

tutela.

Quippe cum cerncrcnt

facultatem in naturam bos Upidespromifcui,indiflin6lequeprogignere , quid mirumfi ipfam imitati,eorum biflomm diffcrenter tradidcrunt <? ckm pro certo ex bis exifltmandumfit , nil aliud ejfe ytrmenium^udm ccerulei materiam,nondum

&

d catore in term uifceribus adfummum perfeffeque cotlar.i

quemadmodum chalcitis, mify,fory nil

refellit ,

aliud

effe

creduntur,

qudm chaUhanti materiam

H&c igitur cum accurati perpendijfet clarijfimus Manardus Ferrarienfis, ubi infimplicia rne $
diligentijfimi adnotauit
.

dicamenta d Mefue confcripta

eorumfententiam

qui cceruiet ufumfua tantitm

dub~ti

opi-

nione tam acriter uituperant, his uerbis

Cceruteo Grteci nuilam

.

uim deietloriam adfcribunt

,fed uidentur ha uires

ah J.r

menio

deriuatta

jlrabes enim utrunque confundunt

Serapioquidem,& Jluerroesfuh iaiuii nomine de J.rmenio tra.

Bantes , jlutcenna de ylxuto fcribens ,feri ei omnes uires attnbuit , quas Gr&ci utrique

De ytrmenio
uera
fint

uerb ea fcribit,

qu&Gr&ci : foium addens , qubdatrambilemmagispurgat,qudmcyaneus.

bis accefjerim
,

Qu& omma licet

,non tamenega

qui nonfccus ac pernicioftfiimumuenenum hunc formidant

Experientia enirn certafcio qubdfi beniab,

mcdicusfaciii deue-

luatur
viet
,

multum iuuai ,

& uel
,

nihit

uel

parum t&dit . h&c ille In cuius certi fententiam umjquifque

.

qui potius rationatisfit

qttdm pertinax

J^am etfi dixertt Auicenna cceruleum exedentis effe

ufumquod

ficuitaus

boc qui-

dem non impedit , quin hauflum atram bitem deijcere poffit abfque noxa,fi diligenter fuerit ablutum . quandoquidem eius
feracutajepticaquefacultaspluribustotionibusabeofacititollitur. Trxferturin bunc
lucet
:

aureis mactdispet-

nanqut id

quofeplafitn

abundant ,

&quo in Germania pitlo}rios cotorcsparant, tumfacultate imbecillius,tum igno

bilms , babetur .

Memini mead nonnullas tam <aris,qudm argenti fodinas accejfiffe , in quibus

&

ccerutei

& A rmentf m

nuUum mihi in ijs locis caruieum repertum eft, quod aureis ful'>eretfcinttllis , eo qubd non proueniat hoc nifi tantum in aurifodinis . Idcirco ccerukus iUe color, qui uulgb nobis dicitur AlTurro oltramarino,ab omnibus magno ceflimatur pretio Fit enim is ex cceruteo lapide , qui tantum in auri mctallis in orientalibus
acerubs congefli plurimum uidi: attamen
.

Carulei
ex Gal.

uires

regionibusfoditur,omnium pr&flantifiimus .

De illo autcm,qui ex arena in mans tttonbus inuenta confiatur

quid plura,

dicam non habeo,quam fcrtpferint Diofcorides,& Tlinius . Ccerulei uires retulit Galenus tib. ixfimplicium medicamcntorum,fic inquiens
.

Cyanos medicamentum acrifacultate eji,tum detrabendi,quam K*SaJ pniK.bM uocant.tum digcrendi,

intjl qttoque ei nonnulia adflriclio
.

potemiorc qukm cinnabari .

..

htsc

Galeniuerba
,

Qute fani uei non iegijfcuet non ani

tribuifje
.

Nomma-

maduertifle

Manardus ex eo deprebcnditur , quod cceruleo Gracos nuUam uim deietloriam

r
,

Kuctco s *i$o(Jic Cr<ece,Lattne uero Cceruteus lapis

*\

uocatur : Jlrabice, Hager alczaoard,La%iuard,Jeu J.tu.1 ; ojpcmihLa:

,.

jcriptum />,:,

retiquerit

*
J

lapis %tdi: ltalici,Tietra cerutea

Germanici,Lafaur ftein

Hijpanici jL%ul

IVJW*.

INDICVM.
.

CAP. LXVII.
,

INdici duo genera unum fua fponte nafcitur , tanquam fpuma germinatione
exiens
.

Indicis arundinibus

Ipuma purpurea innatans cortinis , quam detrad:am artifices ficcant Optimum exiftimatur,quod ccerulei fpeciem prabet, fuccum fuum foi bet, Jasue . Inter medicamenta eft,qu leuiter adftnngunt,& inflammatioues,tumoresque rumpunt purAlterum infecloria? dant officina'
. ;

&

efl:

gat,&ieprimitulcera.
Indicus

In Lib. quintum Diofcoridis.

I^iicus
eolor,qiio bodiepittores utttntur,tametfi infeplasijs ubique uenalis habeatur
ipfo inficiuntur
.

155-)
i^K
[

;'fit tamen in infeBoriJs officinis

CO nlid.

ex gkfti recremcnto,& fpuma,cumka glafto

Quodautem fponte nafcitur tanquam fpuma germilibro

natione arundinibus exiens,qubdfciam,ad nos non defertur .

rijs ofjicinisfien

Tlimus

xxxv.cap.v i .fatlitium indkum

etenim

in

purpura-

ait,ex purpurafpuma cortinis innatante

Qua in re Diofcoridis uerba

fcribit ,fed
,

non retfH accepijfe uidetur Vltnius.

(
talis
efl

Siquidem author non ex purpurarumjpuma fieri Indicum

frouenii)innatante cortinis in infeclorijs
officinis
.

ex purpurea fpuma

qua ex ifatide
Nomirw,

Tfulla nanque

quod mihi compertum (it,ex purpurarum fanguine,

:

qao regam ueflesolim tingebantur , fpuma proferebatur . QupdGraciUhr.ov,Latwi quoque Imiicum uocant
Indico
.

Itali ,

10

o^*-

OCHRA.
,
.

CAP'.

LXVIII.

OChram leuiflimam,& omnino Iuteam eligere oportet

tione Atticam
Vritur
.

faturatam,non lapidofam,friabiIem, na-

hax,& lauatur cadmioe modo

Vis eius adftringere,erodere, collectio-

tubercula diflipare nes fos comminuic.

&

Excrefcentia in carne reprimit,caua cum cerato explet,& atticulorum to-

OChrafoffilis,qua pitlores utuntur,cur legitima nonfiuquid obflet non uideo : quanquam hac(quodfciam)ex Mht Ochr* eonfiA, nis laudatiffima non adferatur,quemadmodum nec VitruuiJ tempore^qm ochra Mtica ufttm in Italia ia exoleuiffe fcribit. EftitaqueOchraterra,quainplumhifodinisaureo colore reperitur. Quamobrem qui rerum caufas perfcru2 o tanturyarte etiam ochram ex plumbo ipfo conficiunt, qua coloris nitore
longi}

foffitiam fuperat

Vraflantiffimam ochram non

a Tridento efoJfam,mifit ad me hoc anno Martinus Guidottinus Tridentinusffepkfiarius harum rerum diligms inquifitor,qua nullam hatlenus uidimus mcliorem. Ochra in libris fimpiicium medicamentorum non reperio meminiffe Ga-

lenum : tametfi eius mentionemfecerit commento

appeUatur

i \.in

Hippocratis prognoflica de uomitione agens,cum inquit . Ochra

enimgenus quoddam terra efl^uiuspotifiimum Mticaprobatiffima efl .

Qua fyg

Gract, ochra item Latini

& Italici

Nomiaa.'

Kaidfail

CINNABARIS.
.

CAP. LXlX.
lapi.

HAUucinantur qui cinnabarin minio eandem efle exiftimant Minium enim in Hifpanijs ex
.

de quodam argentea; arenae permifto,temperari folet,alioqui non dignolcitur Fornacibus autem in florentifiimum,flagrantifllrriumque colorem permutatur In metallis uero ftrangulantem halitum "erudat.itaque facies incolx ueficis obuelant,ut per illas fpecl:ent,nec refpirando noxium aerem attrahant. Eopidoresadfumptuofaparietumornamentautuntur. Cinnabarisueroex Aphricade feftur,& magno conftat ha&enus inuenitur,ut uix uerficoloribus piciorum lineis fatisfaciat intento colore,nec diluto praditum quare quidam fanguinem effe draconis exiftimauerunt . Vim habet cin nabarishaematitaelapillo eandem. Conuenit ad oculorum medicamenta,uerumefficacius:magis enim adftringit ,& fanguinem cohibec . Ambuftis igni , papularum eruptionibus , cerato excepta
.
: :

&

medetur.

40

uerum non utfaciitium copiofum , nec adeb colore aliud cinnabarisgenusfoffile.&fponte perfe nafcens,utpoflea dicetur : eademfacuhate poUens , qua hamatites lapillus, pracellens . Qua autem d. Diofcoride defcribitur,ex jlphrica defertur ,

\^j dem noftri ufus cinnabaris resfaUitia

fani differt(utplani conftat)a Diofcoridis /"""l lnnabaris,qua officina,&pilom utuntur,longe argento uiuo diu arte quadam igne torrefatlis eft ex fulpbure,

Cinnabari.qmndoqui.

Cimiibaris
confid.

&

Eft&

mem non modb pratulit ipfeforls appofitnm ad plures oculorum morbos ;Jed etiam intus affumptum

ad urina anguftias,

uulgaris ufus cinmbaris nuUo patlo muliebrium locomm defluxiones,&-cruentas expuitiones . Quibus utique affetlibus proinde fit oculin& internis uifcericompetere poteft,quU propria ui erodati exulceret,& hauflumperniciem adferat,& ueniunt , Diofcoridis cinnabaris effepoflit , non bus inimica . Caterkm quidnam inter ea,qua hacatate in ufum medicum quibujdam affequar . quippe qubd Diofcondes Cinequidem aufim decernere,fedpotius quod fentio,adducor,ut conieCluns .Sedantradiderit anfatlitia rcsfit,autfoffilk,an explantarum materiaproueniat

nabarin nuUis notis defcripfcrit,neque

o-

teaqudm conkcluras eas ajferam,quibus conflare uidetUr

tentia cognofcenda efi,qui

Diofcoridis cinnabari feplafias noflrates non deftitm

effe

TLinijfen

lib.xxxn l.cap.v i

i.affirmatejcribit,nilaliud

cinnabarin,qiidm dracoms famem,elifi ele-

phantorum morientium pondere,permi(io utriufque animalis fanguine : qubdq; nuUus aliusfit qubdea etiam antidotis medicamentis ftt utiliftima . Id qttod pariter affirmat fanguinem rtddat :

color,qm mpiBunsproprii
Iulius

&

Solmus

in

ua-

ria bifioriarum leftione.Mt

hacfcin conuenit,gummi cuiufdamarboris

di

in jtjhrica nafcentis

ad nos defern , quod etiam

hocauofangfiinisdraconiskcrymamofficinauocant,colorefangu^
noflrates officina uulgo uocant Sangite

Hoc
orbiculos

m drago in lagrime,altenus differentia,qui pluribus impoftuns pafiim Moifius Muflus patriuus Venetus tnjuts coaUus uenditur . Vriorem iiaque non ab rekcrymam appellant,qubd fcnbat ,fangmmftmdi : mcijo tanauigationibus,ex arborequadam bocgummi collacrymare,colore, &fubftxntia
in

Aphrkam

6o

menabmcolupriusarboriscorticcutfufmsindeeffiuat. Hoc(utide-mfubdxt)andscacabisexcipiunU&xgnire(^mo qua ratione duEmpfim appedantes : niji id cuemat,quod fordo decoquunuquoujque confiftat draconisfangumem,neJao mre conieclare ltcebtt,gumnn boc Diojcoli>iguapkntam,d qua de(iuit,draconem appeUtnt . Ex his ttaque nobis
taffefua

And Matthioli comm.

uili

vidifaciU cinnabarin effcqubd primum non aliunde,qudm ex jlphrica deferatur,nec inde copiofum . qubd item pibloribus
expetatur,ut intento eius colore,purpureas,rubcntesq; concinnent umbras,ubiprius pitluras rubro , uelpurpureo infece~
rint
.

qubd demde ob raritatem,ctiam hoc ttmpore,quofrequentius in ^iphricam nauigatur , non

lapillo

ueneatpretio . quod

denique(ut Diofcorides inquit)uiribus btematitte

fatebit,adflringendi uipollet,& maiore quidem

per omnia refpondeat

Tsfam , ut periculum facientibus liquidb

qudm bamatites . quofit, utfelicius eo utantur medici ad muliebres ,

commotos dentes,

dyfentertcasfluxiones, ad cruentas excreationes , adfirmandos

& roborandas gingiuas

&

His accedit,

qubdfi Diofcoridis tztate non deerant,qui Cinnabarin

effe

draconis fanguinem exifiimarent,mirumfaninonfuerit,fi perplu

res tetates prcdutla htecfalfa opinio ad htcc ufque tempora inualuit .

ipfe

nefimplicium medicamentorum dotlrinam

fetlantes hoc ttnerentur errore,inanem eorum fententiamftlentio inuoluendam non duxit,qui cinnabarin draconis Jangui-

nem appel\abant,ciim inquit . Hatlenus inuenitur cmnabaris,ut uix uerficoloribus pitlorum lineisfatisfaciat,intento colort,nec diluto pr&ditum : quare

quidamfanguincm effe draconis exiftimauerunt .

Ex his igitur cum conietluris, tum ra-

tionibuscoUigtndtmeffeputauerim,hanclacrymam,colorefanguinemprtefeferentem,legitimameffeDiofcoridiscinnabafclinij error.

r'

Caterum uidetur hac in re manifefli aberrafje Vlinius quandoqmdem etft afferat is cinnabarim nil aliud effe , qudm
.

draconis feroaftinae btllutejdnguinem,elifie elephantorum morientiumpondere; ciim tamen dixerit nullum alium reperiri

colortm,qui inpifiuris magis ad uiuurn fanguinem reddat,qudm cinnabaris,facili deprehenditur error

Quippe necejfa-

riumfanifuerit,ut de hac lacryma cmnino intellexerit,putaritq;,falfus uulgari appeUatione,lacrymam hanc illum draco-

nisfanguinem effe,ab elephante(ut referunt)coUifi

uafa in terram diffufus,puluere
nis colorem reftrre poffit
.

7{am confentaneum mtnimi uidetur, ut huiufce beUuA fanguis extra

,

& lapiUis commiflus,fitu &putredine obdublus contabefatlusq;

fi

uiuum,ac uerumfangui 2o

quemadmodum nec iUe fyncerum fanguinis colorem pnebet,quem impoflores fuo arbitrio fatlipropoffe colorem, & forbis,diutius & elephantibus ( tamen uera narrant ) emanarefolet quiq;
infolatis,iUius
:

tant,ex hircinofanguine,rubrica Sinopica,uelfabrili>contufis lateribus

&fubflantiam imitantes,qui ex coUiflsfimul draconibus,

res ,& hancfiaudem excogitauerint

iam longo tempore ad nos aduehi desijt . Qup pofleafatlum effe opinor,ut in eius
:

defetlufaclitium fuppofuerint impofio-

nequefolum ea ratione,quam modb diximus,ipfum parant;fed etiam modis alijs com

pluribus,reftnas,rubite infetlom radices,brafilij decoblum,tragacanthte

lacrymam, rubricas
.

:>

&

alia

permulta immifcen-

Obieaionis tes,qutenelongiorfitfermo,qudmferiesipfa expofcat , fttentio duximus inuoluenda

Verum hic fortaffe iUud quijpiam nobis obtrudet,qubd cum hoc locofcribat Diofcorides de metaUicis tantum^acfofiitijs tum coloribus , tum medicamentis t
confentaneum minimeuideatur,ut his inftruerit arborum lacrymas,quarumhiflorias , &facultates
,

diffufius libro

primo

pertratlauit

& ob

id

omnino credendum fit, cinnabarimfoffde effc medicamentum . Htec obifcicnti ita rejponfum uolu,

mus^qubd cum ea hoc loco recenfeat Diofcorides , qua ob colorum nitorem

in

pi&orium ueninnt ufum , nempe cerujfam,

chryfocoUam,Armenium.i caruleum,Indicum,ocbram,&aliapleraque 3 non mirum,necpretterinflitutummtkifaniuide- _?0 tur j qubd his etiam cinnabarim adiunxerit,quanquamarborisfuerit lacryma . Videmus enim inter htec Indicum quoque d
Diofcoride connumeratum
ejfe 3 quod

tamen

necfofiile,nec mctaUicum eft,fed in

Indiajpuma

inflar

e* arundinum quarun-

damgerminatione Jponteprouenit : atque etiam arte quadamfit ex ifatide herba in infetlorijs officinis .

Ex his itaque om-

nibuspalamfieri arbitror,qubd communisufus cinnabaris,quam Diofcoridis Minium,qubdinfornacibusfiat, &florentef-

fmo ,flagrantiffimoq; colore fpetletur^effe mibifemper perfuafi , ab ea longi diuerfa fit , de qua autbor nofler hic mentionemfacit . Ejl enim,utfuprd ditlum efl nofiri ufus cinnabarisfoffilis,&fatlitia :nota hxc omnibus,& fiequens : iUa uerb
.

rara t nec multis cognita . Eo(filem(utproxima commentatione latius dicetur)uidimusfrequcnter nos

bamatitte lapidi <x,mulus,non admodum durus,impensi tamengrauis

m argenti uiuifodi-

nis,Hydria monte,qui una tantum dieta d Goritia diftat,circa CarnioUfines . Lapis eft purpureus adrubedinem declinans*
,

tantoq;plerunque argento uiuo pragnans,ut perfe-

fe,nuUatgniumuiguttatimexiliat

Eatlitm eodem loco plurimum etiam paratur ex argento uiuo &fulphure,fib7ilibus

igni
.

40

quibufdam conclufis,& flagrantiffimo

admotis,donec adfaturitatem rubefcant . Id quod fieri d natura crediderim in

ea,qu<efoffilisfutrit,in terra uifceribus

J^tiUus harum ufus in medicamentis,qut intus in corpusfumuniur,qubdpernicio

'fl'

Fuchsfopinio
reprobata.

fi nt '& ue f

'

,enoJ -^' nc f a ort ^f

^ umefli utex
non

mauer ^
cinnabarim . Sedinhocaliaplani aFucbfio opinio noftra efl . quippe

mafonij antidoto ab aliquo imperito additam

effe

qubdputem Tsiicolaum eo

in loco

defofiitia,uelfatlitia cinnabari intellexiffcfed de ea arboris lacryma,de quafcripfifefl

.

fe Diofcoridem,iam euidcnti(fimum,nifaUor,d nobisfatlum

titte

T^am cum cinnabaris btec Diofcoridis teftimonio, htemadubitandumfam non eft , quin
difficultatem
,

lapillopares habeat uirts,probaueritq; is h<ematitem adurin<e difficultatem,

in

confultb.

antiquorum cinnabarim ea

antidoto addtderit Tsjtcolaus

in

quam

fpeciatim

ad

&ftillicidium urinte

com-

nundat

Cteterum quanuis communis ufus cinnabaris

vjs

medicamentis,qutefumuntur in corpus , omnino lethalts, &feri-

mensfit ; conftat tamen

utiliter admifceripoffcqute exterius adhibentur,nempefuffimentis,qute fiunt ad

delendam Gal-

eo

licam luem,ubi cteteranon profuerint remedia,unguentis item nonnuUis ad idemfacientibus,& ad contumaciaulcera,aluf-

jv-

que medicamentis,quorum

uires lon\'um effet in pnefentia recenfere.Vorrb ciim dicat Diofcorides haUucinari eos , qni cin-

fcoridi quid
*>"

no nabarin minio eandem effe exiflimant,cumq; etiam fcribat fequenti capite argentum uiuum ex minio fitri,quod abnfiui cin
nabaris dicitur,omnino mihi perfuafum uolui
,

nil aliud Diofcoridi effe

minium,quam fofiile hoc , quod

dixi?nus cinnabarim
ipfe

foffitiam hedie apptUari , d quo argenti niui plurimum eltciunt in Hydrixfodinis .

Auxit pr&terea opinionem

Diofco-

rides,quippe quiafferat

Mintum in metallis firangulantem balitum erutlare,ob idq;foJfores ueficisfibifaciem obuelare , ut

per illas Jpeb7ent,nec rtjpirando noxium uaporem attrahant . Quandoquidem ubi cinnabaris in Hydria monte foditur ( ut
ego uidi,& teflaripoffum)aittfices eam decoquentesfitlilibus quibufdam ad id conflatis ,
cumlitis,ut indeargentum

& conuerfo fimul orc argiUa

cir-

uiuum elictant,nares,& oslinteisfibi obftruunt,ne noxio uapori libtr pateat adttns : qubd non

modbhuiufcebalitusnoxa,anhelofifiant,quihauJerint,fedplermquedtntesimiucrfosamittant,putre[cetU:h

g
prorfus

fte gingiuisiUt quidam aperttjfimi teftantur,quiJpreto narium 3

&

oris uelamento

ut ctettris idderentur fortiores,edentuli

: .

In Lib

quintum
.

Diofcoridis.

3j

prorfusfaSfifur,t,continuo tremoreconcuffi

^rrecfa fec ^/m/w/ authoritas, qu&fententiam nofiram maximf tuetur . Ipfe enimfeptimo uoiuminefus, arcbitetlumjta de Minio differit . Ingrediar minij rationa explicare. Id autem agris Ephe fiomn Cilbianis primum memoratur effeinuentum,cuius res,& ratiofatis rnagnas babet admirationss . Foditur ingle ba,qu& fr3/>*g dicitur antequdm tratlationibus ad minium perueniat,uena utiferro, magisfubrufo colore

&

habens circa fe

rubrum puluerem .

Cum idfoditur
.

tim colliguntur . h&c Vitruuius

Ts{os

ex plagis ferramentorum crebras emittit lacrymas argenti uiuhqute d fofforibus flaequidem hoc idem uidimus in Hydrik montisfodiais : ttbi plsrunqueeuenit, ut uul-

nerataferramentis uena,argentum uiuumfonticuli inflar,in fubflratam defiuat

humum . C&terum Tlinw minium

diuer-

forumeflgenertm,utlocofuperiuscitatolcgitur,ubicunUaewsgeneraretuluhisuc,-bis. Inuenitur ia argentarijs metal-

lisminiumquoque,&nuncinterpigmeutamagn&autboritatis. Theophraflus traditinuentum minium d Callia

IO

Mhe-

nienfe initio fuperante aurum :poffe excoqui a rena rubente

m metaUis argenti

hancfuiffe originem eius

H^periri autem

iam tum

in Hifpanijs,fed
.

id ejfe adidterum

Item apud Colchos in rupe quadam inacceffa,ex qua iacuiantes decuterent . Qptimum uerb fupra Ephefum Cilbianis agris . jLrenam cocci colorem habere,hanc teri , dein lauari

durum

&

arenofum

farinam,& quodfubfidatiterum lauari . lubaminium nafciin Carmania trad.it. Hermogenes in jLethiopia . Sed neutro ex loco inuehitur ad nos,necfere aliunde,qudm ex Hijpania . Sed adulteratur multis modis , undepr&dafocietati

&

Hanque efl aiterumgenus in omnibus fere' argentarus,itemq; plumbarijs metaUis,quod fit exufio lapide uenis permiflo,r,on
ex illo,cuius uomicam argentum uiuum appellauimus,ftd ex aiifs fimui repertis .
infranaturalesiUas arenas
Steriles

etiam plumbifuo cotore,nec nifl

infornacibus rubefcentes,exufliq; tunduntur infarinam . Et hoc efifecuudarium minium perqudmpaucis notum,

.

multum

Syncero coccinitor effe debet. Trobaturauri modo. jluro candente fucatum nigrefcit,
Inuenio

fyncerum colorem retinet

bendi iUico
.

& calce adulterari

ipft

jlcfimili ratione ferri candentis lamina,fi non fit'aurum,dspre-

HaBtnus de minio Tiinius . Hinc igitur paldm efl antiquis minium

& foffile,&fatJitium
.'jg*/>/

extitiffe .

7{edfit

ni dubitauerim,quiu infatlitugenere acceperint

Id minium bodie appeUant pharmacopoU ,

cinnabarimfac~litiam,qu&pafiim in feplafiariorum

offtcinis inuenitur.

tum etiapiclores,quod ueteres Gr&ci Sandycem uocauere,ex plumbo,aut ceruf Nomiaa,

.

fa infornacibusperuflisparatum . de quo etiamuidetur inteUexiffe Tiinius

baris appellatur
:

Kw

ftc

Gr&cis,ut Latiuisetiam 1 CinnaC'"~

Officinis,Sangue di dragro in lagrime

Italis,Cinabro : Hift>anis,Sangre de dragon

rjy

ARGENTVM VIVVM.

CAP. LXX.
dicitur,patinis fi&ilibus knpofita
,

ARgentumuiuumfitexminio,quodabufiuecinnabaris
rea

fer-

concha cinnabarin continente ,

& calice cooperta,argilla fuperlita, carbonibus fuccendunt.

.

fiquidemdeterfafuligo,qua2caliciinfidet,refrigeratain argentum uiuum coit

tur in argentifodinarum tedlis ftillatim

Quinetiam inueni-

. Seruatur inuitreis,autplumbeis,autftagneis,autargenteis uafis fiquidem aliam materiam omnemexedit, defluere facit*. Potum uim pernicialem habet fuo enim pondere interna exeft Remedio eft lac multum fubinde potum , uomitionibus reie&um , aut uinum cum abfinthio, aut apij decocT:um,aut
:

concretum .
:

Alij per fe in metallis inueniri tradunt

&

&

femen hormini, aut origanum , aut hyffopum nuiffimum epotum mirabili eft auxilio

cum uino. Auri limata fcobs, id eft, ramentum quam te-

AXjgentum uiuum omnibus notiffimum

genteo
,

corpus efl ifofiiiiumgmtrt , liquidum ,

& aqu& modo fiuidum

colore ar-

Argenti uiui

iiuefcente ,pellucidumq; :fubfiantia uerb lenta,tenm, in

,

qua tamfiigiditas , qudm humiditas cxuperat.

coakd '

M&c igitur fymmetria ( ut cbymifiarum

quifephilofophos exifiimant,fert opinio ) res eflfaru) admodum difpofita ad me-

40

taUorumomniumgenerationem.quamobremipforumtum originem ,tumfemen argentum uiuum appeUauere. Quinetiam non addenfari putant , qubd ci non infit caliditas , &ficcitas tanta , qu$ ad id muneris obeundum fufficiant . ^iddunt temporis defetlu id etiam euenire : ideoq; immaturum, indigeflum
fiis
,

imperfctlumq; reddi . C&terum reiitla chymi-

an ipfum metaUorum quorumcunqueprima fuerit materia , an aiiter fe res habeat , dicam , pbilofophorum tantum , qui de eofcripferunt ,fententiamfecutus ,faciU jirgentum uiuum effe materiam ad metaUorumgedifceptandi materia
,

nerationemproximam . Quippe eumfacillime omnibus fe coniungat metaUis,palam nimirum fitjfs gignendis apuffimam
ejfe

materianhijsq; prxfertim

quibus facilius contatlu inharefcit : quandoquidem in habentibus fymbolum(ut uulgatapro

.

pofitio

efl)& in confimiiibusfaciiis efl tranfitus

terra uifceribus ufqueadeb

Hanc itaque ob caufam eos hallucinari putauerim , qui dicunt , qubdfi

er

^r

argentumuiuum in

decoUum effet , ut in aliquodfixum,firmumq; uerteretur metallum , infer-

rum potius,& in piumbum uerti deberet,qudm in argentum,uel in aurum . Siquidem certum efl,qubd idfacilius argentOj operam per oleum 5 o auroq; contatlu mh&ret,qudm aeteris . Hic autem eft chymiflarum ludus,qui tempus conterunt , dunt,id arte reficere exiflimantes } in quo natura ipfa defecit quamfut tiquidb conflat ) nemo nnquam ita ad unguern imi-

&

&

.-

tari potuit,quin

ab

eius mirafoiertia aberrauerit

Omnia metaUa in argentum uiuum

couietla ,fnpernatant , ut iignum in

aqua,pr&ter folum aurum,quodfi inijciatur,flatimpetitfundum,qubd boc magis amptexetur,quam c&tera . jtmplifiima argenti uiui metaUafut etiam in fuperiori capite diximus)uifuntur in Hydria montcqui quadraginta mdlia paffuum aGoritia diflat,ubicontiuub

copiofum eiicitur e tapide quodamfragilipotius,qudm duro,colore ex nigro rufefcente,

.

& ad purargilla cir-

puram quaddntenus uergente,ponderofo plumbi inftar ,&argentouiuo fcintillante Hanc uenampoftqudm ejfoderuntt conterunt ,& in ftlilia quadam angufiiorificii conijciunt,&recenti arborum mufco obturant : deinde ficliie alterum
huic fttmle
,

iatioris

tamen oris

in

terram fepclinnt
,

cimquaqite muniunt obturantq; ofcuia

$0

dat

pknum uerb totumfuperemineat

inftrum & inuerfum & & uafafimul conneclunt & firmant adeb ut uacuumfitlile totitmfub & demde ignem Itaq; aperta area qudmplurimaferiatim
,

aiterius pteni
,

orificium,in illud

terrafiin

in

collocantficliiia

ambitus fuccendunt , cuius uicaitfaUa uena , argcntum uimmguttatim

difliilat

infubftratumfitlile

Hincfuo temporc
eximunt

Tyyyy

13)8
cumlita.

And. Matthioli Comm.

,

txtmunt,& in utriculos quofdam reponunt, qttbd uxfafere ctmtla cxedat,ac dikceret,pr<eter uitrea

uelfitlilia uitro cir-

Quo fit,itt Diofcoridem mirari fubeat,qui argentum uiuum in argenteis&ttt plmnbeis,fiagneisue,ant mtreis tantum uafisferuari poffefcribit, qubd aliam materiam omnem erodat,nifi codex bic dcprauatus fit . Siquidem id falfura deprebenditur: nam argentum uiuum exeft, ac deflrnit omnia metalla, quibus inbaferit Ex quo potius , cim htcc d Serapio.

ne nonfcribantnr, qui tamen Diofcoridis omniaferifcripta bonafide reddidtt,planefufpicandum fuerit , huic capiti plura fubeffe menda . id quod etiam uaria in boc loco Oribasij ktlio confirmare mdetur . T^eperiuntur autem in argenii iuuifodinis inter ipftus uenampectdiares

inpr&cedenti capite diximus . Hic adeb argento uiuofcatet,utfepius abfque alio ignednde perfefe guttatim defluat .

qwedam lapidis illius rufi xon<z,quemfofforesfoffitiam cinnabarim uocantje qtto etiam Eue nitpmerea dumfojfores mucronatis inflrumentis,uenam effodiuntjtt purum profiliat argentum uiuum , dccttrratque celerius,ucluti ifontictdo

quodam .Torrb

rari

admodum funt foJfores,& huiufce materi<e artifices , tametft robuflijfimi fue-

quartum ufque annum incolumes perdurare ualeant: quippe ob noxitm metallt baliGalenusnota- tum^partiumomniumtremoreconcutiuntur . Cxterttm Galenus libro xx.fimplicium medicamentorum fcribit , contra,
rint temperamenti,qui eo in opere ad
tur *
illud

quod expenmento comprobatur, jLrgcntum uiuum exfponte nafcentibus non ej]e,fed ex

ijs,qu<e
,

praparantur , uelut

cerufj'a,<erugo,pfbricum,lubargyros:fateturquefe nullum bttiufce medicamenti fecijfe periculum

an interimat ,ft deuore-

enti fubli-

tur,uel ubiforisfuerit

admotum .

Fit ex argento uiuo

&fale , quodammoniacum uocant ,

letbale iUud medicamentum ,

mati cofcdio. quod officinx chymifias fecut,Mgentumfublimatum appellant,utrifquefimul admiflis,& in uas ttitreum conktlis,ac inde infornacem deduclts,ut b<ec ignium ui,in uafisfublime tollantur,ubi falis modo concrefcunt, lapidefcttntque faccbari colore
.

Fit etiam exjlrgento

ui,id

uiuo,& aqua,quam ex cbalcantbo,alumine,&fale nitro conficiunt cbymifl&,arte quadam,&

inefl fani admirabilis ad contumacia ulcera fa2 nanda,eaqne pr<efertim,qm d Gallica lue cmerferunt . Sttnt etiam qui dimidij fcruptdipondcre deuorandum propinent adwiflismargaritis,alijsquequibufdam,qucortuerinonambigunt,iibi quis Gallicis dolonbus circa articulos conflicletur.

ignium

quod recentiores qitidam Tr&cipitatum uocant . Cui facultas

Vatur etiam melancholicis,jLrmenijlapidismodo,utlibeUo,quem de morbo Gallico fcripfimus, abtmdi ditltm efl : nanqtte eojdem pr&bet effcblus,uomitionibus expurgans . Suntpr&terea quipurumfyncerumque jLrgentum uittitm hauriendum

pr&beantnonmodb adultis,fed pueris ,& infantibus tctate tenclbs. Siquidem Brafauolus Ferrarienfis uir fanihac &tate clariflimtts,fuo deftirptum examinepro certofcribit,f&piv.sfe dediffe jLrgentum uiunm infantibus deuorandum ui uermiu
fcmimortuis,qui illico fanati funt : idqucfeciffe ait in ultima dejperatione
.

Sed quomodo,uel qua menfura, uel pondere dan-

dumfit/dentio inuoluit. jLt Goritienfes obftetrices,ubi grauida diu inpartu laborauerintfftatimjlrgentum uiuumfcrupuli ponderc nuUis incommodis potandum exbibent . Quofit,utfacile mibi perfuaferim, jlrgenttm uiuum potantes haud
necare , nifipondus,uel menfuram exccjferit
Aurihiftoria, fioridem
.

7{on tamen crediderim,qubdfolopondere interimat , ut quidam putant DioSed quoniam jLrgentitm uimmnobisin mentem reuocauit

tantum

fecuti ,ut latius librofexto differemus.

& prsitantw.

^ VRVM
bilifiti

omn jum mctallorum preciofiflimum,pr&fiantiffimumque,cum cius nufquam , quodcxtet , meminerit

nonpaucam natune reruminiuriamd me
.

D iofcori-

des,crederemprofetlb

tUatamiri,fi buiits tampretwfi metaUhcuius inextingui-

uniuerfus &ftuat mundus,bifloriam,&facultatemfilentio praterijffem

Quandoquidem ob ipflus fplendefcentem

coloris nitorem,opinatifunt natur<e

operum indagatores,admirdhiks auro inejfe facultates,quibus homines non modb inco

.

lumes tueripoffit,fed
tollant

& long&uos reddere

,

Quapropter mirum non efl,fi ipfum tantifaciat mmdus,& ante c&tera ex-

bomines . jLuri itaque materiam nil aliitd tjfejcribunt

fPondentes.H<e autemfimul commifl<e

re, qudm fubflantict elementana fibi inuicem proportione cim parifmt uirtute conformata , aliud fane gignere nequemt , qudm amicabikm

quandam,& optimam miflionem , qu<sfertnentatione ,

antur,ut permanentes
,

& cotlione

perficitur

quo fit , ut inde tam

indiffolubili nextt uni-

& feri indiffolubdes fiant

,

adeb qubd , ftue id etteniat cakflium corporum influxu , aut temporis

,

ui , aut fagaciffimA natur<e opere

attt
.

,bis omnibus und concurrentibtts

conuertuntur e&dem fubflantis, in boc metalli-

40

Hoc enim ( ut diximus) obfui tum ingentem temperiem, tum unitatem,tum optimam miftionem , adcb denfum euadit , qubd non modb quandam communem confequitur permanfionem ,fed incorruptibilcmfecaufam quandam , ob quamfupcrflui nihil continere poffit . Hinc igitur efl , qubdquanquam longiorir<! temperiem ,

cum corpus , quod uocant aurum

&

busfeculis

aurum in terra ,

uelin aquafepultum permaneat

nunquam rubigmm contrabit :ficut

,

in igne diutius

perma.

nens, non

modb altqua ex parte non comburitnr ;fed

:

& depuratius &

fplendidius efficitur

jLd hnc ob optimam Jui uni

.

tatem

nuUo pbkgmate , nuUoq;pingui redundat

ita

utperpetubfulgeat , Jpkndidi(iimumq;perduret

Quinetiam tra-

Hantium manus nullo cohre tingit , nempe croceo , aut nigro , qttemadmodum c&terafaciunt metaUa . neque etiam aliquo odore , autfapore gufiantium , aiit olfacientium tum nares , tum palatum inficit . jLurum intus in corptts fumptum ,fiue exinduflria,fitteinfcijs deuoranttbiis,nuUampenitus infert noxam , ut compkra facittnt metalla:fed mirumin modum
cor,

& uitakm facultatem roborat.quodfolis influxui acceptumpkriquefapientes rettderunt

,
.

Quamobrem

iure

quidem 5 *

aurum omnium metaUmm praflantiffimum ejfe , dutlik , colore lucido , illiq; perflmili , quo cunfia dfole ildtfpontt , ut ab ipfisillico luflrantur. Infuper propriaquadam attratlrice uipollct,qua rcfpickntittm animos allicit , In Italia propria Jynceri auri fodefideretur unde quidam exiftimauerunt auro proprias qudmplurimas ineffe dotes
dici pote 1

&

din<e ( quod fciam ) nullibi extant . jltqui tn Germania,Vannonia,ac Tranfyluania e<s pluribus in locis babentur . jLuri uenamijsomnibuslociscrediderimgigni,ubi calum idcattfie ekmentaris influat , ac difponat , de quibus antea differui-

mus . Huius uena uarijs lapidibus impatla uifitur in afperrimorum montium uifccribus . Veritm ea omnium pr&flantiffimaauriuenacenfetur,cm carukus lapis fuerit admiflus : tantb enim melior h<ec,qttantb ponderofior ,& coloreuigentiorxadeb ut
confficiantur
.

illa

aeteras pr&cellat

qu<e pluribus aurigv.ttis fcintillet

.

, tiel

in

quaplures aurilinea intercurfantes

in

Efteiiamauriferax diuerjbrumfiuminum arena

Siquidemprociddttbio conftat
in

Hifpania

Tagum

in

Thracia Ebrum , in India Gangem

mm

Ttci- Germania nfrenum , in Italia Tadttm non omnibns eorum aureas ducere arenas^ qmbus arte quadam aurum onmiitm probatijfmttm elicitur.ueruntamen
,

& Tatiotum

in

Tannonia iflrum ,

&

litoribus

InLib.

quintum

Diofcoridis

155-5)

Utoribusaureaeademfuntarcnct. jLuriuiresprodiditAuicennafecundofuioperis uolumine ,fic inquiens . Mrumin Alir i mr et omnibusfuispartibusaqualceft. Inferiturmedicamentis,qu<eatrabUiarijscompetunt morbis. jtdb&cubiaclualiccm Auicemu. teriofit opusyignitum aurum c&teris pr<eflat metal\is,qubd ulcus inde exortum citius confancfcat . In ore contentum, anhelitus graueoleniumtoUit . Mrifcobsporphyrite lapide Uuigatainea medicamenta additur ,qu<cadalopecias

,&

lichenas parantur,tam intus in corpus fumptum,quam extrd medicamentis exceptum . Hxc item eodem modo diutius Umgata,adcb ut tatlumferi effugiat,oculis immittitur ad roborandam eorum aciem . Bibitur autem ad cordis affeclus, animi mcerores . Mgentumuiuum quod Latints, iyy*> f Grttcisnominatur , Mauritanis,Zaibar,feu Zaibach: Italis,

&
io

&

Mgentoumo :
Guld : Italici

Germanis ,QucchJdber
,

Hflanis

M^gue

& Hijpanici

Mnm uerb Latmis y^ r

if

Gr&ci dicitur : Germanice,

NolDiru;

Oro .

KWflMft^

RVBRICA SINOPICA.

CAP. LXXI.

, calculorum cxpers,concolor,cum diluitur, impendio futilis . Effoditur in Cappadocia , fpeluncis quibufdam, cxpurgataque defertur in Sinopem urbem,in qua uendirur unde cognomentum accepit . Vim habet exiccator iam,quau" inducendo obftruentem-,& adftrictoriam . quapropter uulnerarijs emplaftris,
:

RVbrica Sinopis maximeprobatur grauis,denfa,ad iecinoris imaginem uergens

& paftillis exiccantibus,& adftri&orijs commifceri foiet

20
fula
.

Aluum iiftit,in ouo fumpta aut clyftere in-

datur iecinoris uitio laborantibus

Odie profetlb neminem inuenio,qui doceat,& exp!icet,qu<t nobis legitimafit V^ubrica Sinopica

Sed quantum ego Rubrica: Sino

rubri

,conijcerepotui(etfi

idpm certo ajferere non avfim)nuUum ifofiilium genere occumhquod magis Sinopicam
.

\*

conii<ier*

cam nobis reprsfentet,qudm uulgariffimus bolus Mmenus uocatus , is nimirum , qui in quadratas defertur maffas , quiq; maximi Ualmrarjjs medicis expetitur adfanguinis profluuium cobibend;tm,& frabla offa ftrruminanda Hxc rubrica ( ut
Georgms ^gricola maxtmus foffilium indagator inquit )
ferrarijsq; metaUis
Iluie
.

etfi

iandudum ex Sinope Cappadocite urbe , unde nomen inueniu

,

taniiim importabatur ; conflat tamen alibi eliam reperirt,non

modb in proprijs ttenis ;Jed in aurarijs , argentarijs rarijs^ Ha\w omnino mihiopinionem illud auxit,qHod certbfciam plmmum pfeudoboli Mmenij exferrarijs
.

Tyrrheni infuUfodinis ad nos qttottdie conuehi:qubd deinde colorefit iecinoris,pondere gra:iis,fubft mtia denfus:quod-

30

etiam in aquam conietJusfacile di(filiat:qubd deniquefta ui exiccet,adftringat,& cogat

Hxc enimgleba,cum

uerus bo.

ittsMmenius nonfit,nil aliudfmeo iudicio)?j]epoterit,qudm rubrica

Sinopica, quancjuam d Sinope non deferatur

C<ete-

rum non defunt quifirmiter afferere audeant Mmenium bolum , quem uulgb orientalem appellamus,Sinopicam effe rubri-

mm ;fed tjproculduhio hallucinantur

Tluraenimfunt qu<epalamfaciunt,bos maniffio decipi^ in errcre uerfari

Si

quidem ubiprimum color expendatur, isfani iocinoris non eft,fed longi rubicundior. Tneterea quifcribant Sinopicam rubricameffepinguem,&inoredetentambutyriin(iarlh?iefccre,habco profetlb neminem.Deindefi uires expendamus
,

nufqudm reperio fcripfiffe Diofcoridem,aut Galenum , Sinopicam rubricam , uiribus effe praditam,quibus uenenis,

& ani-

malium uenenoforum morfibus occurrerepoffit;quemadmodum Mmenius bolus orientalis . Siquidem

is

omniumprohatif-

fimorum medicorum confenfu,qui pafiim eo utuntur,non folum uenenis aduerfatmfedpefliferis quibufcunque morbis. Adde qubd aqua maceratum haudfacili diffoluatur . Sedplura de his ( Deo uolente) infecundo epiflolarum noflrarum to-

40 mo differemus
media.

Species Sinopidis ( utTliniuseftautborlibroxxxv.cap.vl.)lres,rubra,&minusrubens,& interhas

Manardi Upfos.

Qu&fani differentU

uifuntur pariter inuulgari .Armenicobolo

tpiftola quarta , Sinopic* rubrica

meminit , qua albofit colore .

Torrb Manardus Ferrarwnfis libro tertio Sed in hoc uirum alioqui celebrem mirarifubit , qubdnon
.
y

animaduerteritnonpoffealbamqudmuisterraglebaml{ubricamappeUari. B ubrica i qmeGracisiJi.iK7{<rm7nKif,Latmis

fariter ac
Italis Bjibrica

Sinopica uocatur

MabibusMogar^fiue Magra : Hi^anis,Mmagra

*,WT.*7W *>f.

RVBRICA FABRILIS.

CAP. LXXII.

50 "13 VbricafabrilisadomniaSinopideinferioreft. OptimaAegyptia,&Carthaginenfis,Iapidum expers , friabilis . Gignitur etiam in Iberia,quae ad occidentem fpe&at,ochra exufta,& degene-

XV

ranteinrubricam.

r 1 j r * U ^Vhricam hanc ideofabrilem appeUauere ueteres,qubd ea plerunque uterentur matertarufabri ad lineas protrabenGalenus , cum libro nono fimpli _ das inftclts in eafuniculis . ijafcifabrilem rubricam m Lemno memoru prodidit an commums cTim medicamcntorum,tum etiam primo de antidotis , fed d Lemnia ffhragide plurimum diffcrre . Verum
.

Rubric*

fa-

briljs conficU

ufusrubrica,quczuulgb

Italis proprii dicitur Terraroffa,eafttfabrilis

.

rubrica,dequahic tneminit Diofcorides ,cur Noraina.

pro certo affirmem non habeo

Qtne

Gmci t*i\ Tef.rcvu,h Bubricafabrilis

,

60

cimt differentiam inter hanc

& Sinopicam

Mogar

&

Latini dicitur : Mabibus , qut vuUamfaMagra : Italis , rubricafabrile : Germanis , \\petelftem .

Yyyyy

aw'*

1360
W*>.
.

And.Matthioli
LEMNIA TERRA.

Comm.
CAP. LXXIII.

no fanguini permifta quam incola? cogunt in paftillos,& imagine capre fignant: unde & fphragida agos,hoc eft,figillum capra appellauere.Vim antidoti habet contra perniciofa uenena fingularem: pota cum uino,& prsfumptaeuomi uenena cogit . Contra i&us morfusque animalium, qua: exitiale uirus eiaculantur,prodeft . Antidotis familiaris . Sunt qui hanc ad facrificia utantur . eft & dyfenterias utilis

LEmnia terra cunkulofo in fpecu nata,e Lemno infula,paluftri Ioco defertur,inibi ele&a & capri-

10
Lemni* tenx tt
CX
leaol'
^"

^rrmia terra amplam inltaliam notitiamfuo tempore attulit Galenus medicamentorum omnium diligentiflimus in~*

adulteratam uendebant,bis
ttbi ita fcriptum reliquit .

detegeret , qui eam q mfi tor ' quippe qui,ut hac fynceriffima tandem potiretur,atque ut omnem impoftorum fraudem in Lemnum infulam nauigauit,ut eius uerba teftantur libro ixfimplicium medicamentorum,

alicefunt terne dijferentice

ex

diuerfi generis

corporum nau commiftione,qua ratione lapi-

dofie,& arenofie habentur : atque admiftam taliumfubftantiamfegregant largce aquce ejfufione ac maceratione, dum humi-

dum cfficiatur . Cum enim id ejfetlum eft,id quod defertur,atque ineft lapidofum,atque arenofum,id omne fubftdit-, & terra exatlafupernatat
.

Tale quiddam

& inLemnia terra uifitur,quam cognominant quidam

,

milton Lemniam,id eft

ru-

bricam Lemniam,& altj quidamfphragida Lemniam,hoc efUfigiUum Lemnium

ob impreffum uidelicet illifigillum Diancz

20 facrum . Siquidem hanc terramfacerdos cum patrio quodam honore fumen,haud matlatis animalibus , fed tritico , atquc hordeo piamenti gratia loco redditisjn urbem comportat : quam deinde aqua maceratam,atque in lutum humidum redamox quodfub ea 8am,ubi ualenter conturbauitrfaulumq; inde quiefcere fiuit, primum aquam,qu& fupernatat aufert ,

&

eft

lutum toUit,ac reliquum duntaxat,quod ad imumfubfedit,lapidofumfcilicet,& arenofum relinquit,ut inutile, acfuperconfiftentiam accipiat
:

uacaneum . Torrb lutum illudpingue ufque eb deficcat , dum mollis cerce

particulis ,facrum Diance

huiusq; exiguis acceptis

fignumimprimit

Jcpoflearurfum inumbraficcandum reponit , donec omnemplani humi-

ditatem amittat, fiatq;

quidam illam illud medicis omnibus cognitum medicamen Lemnia fphragis ,fiuefigi\lum . Sic enim cognominant , ut dixi , ob impreffam illijphragida , hoc eft ,figillum : ceu etiam nonnulli ob colorem Lemniam miltonfiue rubrkam appeUitant : eundem enim,quem rubrica,colorem habet . Verum ab ea differt , qubd contatlu non contaminet

fcitur , tantitm huiufmodi terra uifttur

alij

atque iUa : &fecundum coUem in Lemno,qui totus colorefuluo tft,& in quo neque arbor , neque faxum , neque planta na. Torrb tres eius fignanfur dijferenticc ; una quam pofuimus terrcefacne , quam
neminiprteter unam facerdotem contingere fas
tertia eius
,

$0

eft

altera uerb eins,

,

qum re uera miltos eft,fiue rubrica , utuntur aulintea,

tem ea potifiimum fabri : demum

qucc extergit
alios

qnautnntar, qui

&

ueftes lauant, quibus utique coUi-

hitum eft . Cctterkm cum&apud Diofcoridem,&

quofdamfcriptum legiffem , Lemim ternchimnum mifcerifan,

guinem, atque exluto, quod ea

miflionc conficiebatur

facerdotem quas uocant Lemnias fphragidas tum conformare t

tum confignare , cupiebam profeclb

fueram , bituminis

&

ipfe miftionis

modum infpicer-e , atque fymmetriam .

Cyprum nauigaueram uidendorum , qttcc in eafunp^netaUorumgxam,

&

in

Itaque quemadmodum in cauam Syriam TaUftince partem profeftus

enauigare piguit
,

& aliorum quorundam infpiciendorum caufa

,

ita

neciu

Lemnum

ut

quantum fan-

guinis terrte admifceretur

conjpicerem

Vam cum iterum ex J.fia I[omam pedeflri peterem itinere

per Thraciam,

&
40

Macedoniam ,prius aTroade Mexandrceain Lemnum adnauigaui ,nablusillic nauem,quctad Theffalonicam cnrfutn deftinabat. Conueniebamautemcumnauclero,utincurfu Lemno appeUeret . ltfaneiUepmftitit,fednonad eamciuitatem , ad quam oportebat . jintea enimnefciueram duaseffe in infula ciuitates ,fed credebam , ut Samus
,

Chius,Cos>

jlndrus,Tenus ,

& omncs adeb

qua in ^iegeofunt mari,unam duntaxat ciuitatcm habent ,

,

toti infulce

cognominem ; ita

& Lemnum unam nominisfui habere cpuitatem.Torrb ut ex naui defeenderam

regione ciuitatis iUius aut Thilotletis

intellexi ciuitati

nomen ejfe Myrince , nec in

quce uocatur Hepheftias ,
,

templum effe,aut facnim 7{eptuni collem ,fedin altera ,

.

nec c iuitatem eam Myrin<s efiepropinquam

Cumqueme nauclerus expetlare non poffet , diftuli

,

ut

cum \oma in jlfiam

in

redirem , tunc Hepheftiada uiferem : id quodfeci , prout fperaueram

& propofueram

%am ubi

ex Italia

Macedo-

niam traieciffem, eamque pene totam pedeftri itinerepertransijjfem , peruemffemque Thilippos , qu<e ciuitas efifinitima Thracice , indead mare defcendi , quod proximum xberat centum uiginti (ladijs -.primumque Thafon tranfmifi , diftantem
plus minus ducentis ftadijs , atque
traieci.
illinc in

Lemnum feptingentis
,

jtcproindefaneexinduftna tumde nauigatione, tumde ftadip

,

ac rurfum fermc feptingentis in jtlexandr&am Troada quem eadem,quceme caperet adfcripfi , ut

fi

50

Hephcfliadauifendi cupiditas
fpttlat Hepheftias
,

cognito eius fitu

fic

nauigationem inftitueret. Intotananque infula Lemno oriemem

eft
,

occidentem uerb Myrina . Et quod d poeta ditlum de Vulcano

,

qui Grcece dicitur Hcpheftus

Dccidit in
tnus,

Lemnum
,

propter coUis naturam occafionem fumpfiffe

,
.

fabuU

crediderim

Jlpparet

emm

combufto fimiUi-

tum coiore ipfo

egreffa
,

accefferam

certo

tum etiam quia nihil in e nafcitur In bunc itaque collctfifacerdos , quo tempore ego ad infulam quodam tritici, hordeique numero in terram conietlo , alijsque qmbufdam pro religionejatna

perpetratisiplauflrum totum terra impleuit.

Mque ubi in urbem conueniffet,quo dixi modo, illasfama hommum adeb

Qup
audito
,

ce

kbratas Lemnias (pbragidas prctparabat . Vifum ergo mihi erat percontari , nunquid unquam antea hircinum , aut caprivumfimguinembuicterccmifcerifolitumsricmoriceproditum accepiffet.

omnes in rifum folutifunt,necij

fanequiuisexuulgb,feduirioppidoqudmeruditi,cum

d tum pr&cipue inuniuerfa patrmhiftoria . Quin quodamlibrumaccepi,quondamabincolarumquopiamdefcriptum,quiomnemLemnice termufum edocebat. Uuamobinalijs,

&

Lemni*
uires.

terrs

rem nec me quoquepigiut huius medicamentipericulumfacere , acceptisjfbragidum

uiginti

miUibus . Sed

&

his

d quo

librun*

In Lib quintum Diofcoridis

.

61

librumdonoaccepi,interprincipeshabitm,admultaboc utebatur medicamine : ftquidem aduulnera tumuetera, tum cicatrici inducendx contumada : ad hxcad morfm uiper<e , atque adeb omnes ferantm morfus , r.ccnon aduerfm medicarnentu lethalia, nonanti modb cxhibere,fed pbft fphragide uticonjueuerat . jLddtbat porrb ftfe pehculum me-

&

feciffe

dkamenti , quod quiafrutlum iunipch accipit ,

Etfani rws qitcque huinsfecimus periculum

fi. ttlb

apMi^w nuncupatur

cui utique indcbatur

& terra Lcmnia:uotbwiffet

muwmque ciere aiebat , fiquis ciim etidmmm in utntre lethale uenenum hareret , akxitehumfiue amulctum
in lepore

marino,& cantharidibus, cumfefe tale quippiam acccpiffe homines fufpicarentur : uerum hauflo,qucd Lemniam jfbragida habebatmedkamento,protinus omne euomuerunt, nccpoflea uUnm illis accidit fymptoma corum,qua ad lcportm,& canthahdes comitari confueucrunt: tametfi conutcla effet pernkioforum

medkaminum exhibitio. Cmterum an ad alia mortifera medkamenta,h<ec inquam,qu<c uocant deleteria , candem uim haI o beat mdicamenium,qmd exfruciu hmipeh,& terra Lemnia conficitur,mihi utique ignotum efi . jLt ille ab Hcphefiiade profcclb afferebat, adeb ut rabientis canvs morfum eamfanare diceret in uino diluto epotam : at ulceri ex aceto imfensi acri impofitam . Sed

& & aliarnm ferarum itlm, ex acetofanare referebat,extrinfecmfolijs herbarum infuper imdidkimm . Inprimis uerb prs.dicabatfcord.ium , deinde centauhum
exile
,

pofitis,qu<eputredini refiflere

indc rnarru-

bium . Torrb fi quando nosfani adulccra cacoethe,& putrida terram Lemniamadhibuimm,magnifici profuit. Vfwt autem cft$ro prauitatis ulcehs magnitudine . Quippe id,quodgrauiter olet,impendioque laxum , moUeque efl , acfordidum,fufiinet ut uelper acerrimum acctum

Lemnia tcrra in lutofam foluatur confiftentiam,aliorum morepafliUorum, quo-

rum alius aiio utitur : dico autem Tolyid<e,& Traftonis,& jLndronis,& qui nunc diftus efl,quem Bettnum uocant. Siqui dem hi omnes ualcnter deficcantes profunt ulceribm contumacibus,foluti intehm quidem in uino dulci,interim fapa , inte-

20

rim cenomelite , nonnunquam etiam alborum uinorum quopiam,autfuluorum,autflanbrum)prout nimirum ufus pofiulat. TSlam de taiibm alibi deflnietur . Similiter uerb quandoque foluuntur aut ex acetowt uino,aut aqua,aut oxymelite, aut
oxycrato,aut melkrato
. Torrb Lemnta terra ex aliquo comprehenfornmfoluta,medkamentum fit idoneum tum recentibm glutinandis uulneribus , tum medendis inueteratis,tegri ad ckatrkem uenkntibm,& contumacibm . Hablenm de Lemniaterra Galenm . Ex cuim quidem uerbtsfacili coriucipotefl, Lemniam terram > quam ad nos boc temporeconue-

bunt mercatores Turckis cbarattchbus obfignatam,iUegitimam effe,

& minimi fynceram

Quandoquidem

confiat Galeni

teflimonio,Lemniamfphragidem impensi rufefcere,non autem fubrufefcere uelpotiusfubalbefcere,qualis h<ec uifitur , qua

paffimprolegittma,fynceraquecircumferuntimpoflores. Quamobremeorumfententiamnonomnino improbandamcenT

femus^quinilaUudeffeLemniamterramputanhqudmbolumjlmenium^quiofficinisfeplafiahorum Ohentalis cognominatur:prtefertim qubd compererim(Ji uerafatentur negotiatores,qui

q^ cex

eatltf

mecum lccuti funt)bolumhmc non aduehi ex jLrme-

nia,ubilegitimumfyncerifiimumque jlrmenium lutum nafcitur,fed etiam ex infula Lemno . Siquidem jLrmtnittm lutum,

quod bolum quidam uocant,pr<eterqudm qubd ex jLrmenia adferri

efl

debeat,fi Galcno medicorum principicredimus, colore

paUtdo ocbra inflar,non autem impensi rubro

.

mi<e terr<e mentione teflatur, his utrbis

Galenm libro nono fimplkium medkamentorum in SaC&terum dnrante bac immani,& graui pe(iilentia,ex Mmenia ea, qua Cappa.

Id quod

ipfe

dociieflnitimaefl,datanobiseflterra,etiamficcantior^colorcpaUido. Lapidem qui donarat

non terram appeUabat:

promptiffmeque in Uuoremfoluitur , ceu etiam calx

iUa arenofum quippiam admifium
efi , ita

:fic

enim uidelicet nuncupo petram combuflam . Verum uti nec in

.

nec in jlrmenia

%am pofleaqudm in mortaho

pifiiUo

comminuta eft , adeb efi

leuis,nec plus efi lapidea,qudm aut calx,aut

fpijfata

Samius afier:tametfi non ^equc ut after leuis efl . Itaque illo etiam magis con-

b<ec Galenus

efl,mimsqueaeha : quamobrem opinionem,ac pbantafiam prabetijs,quinegligentius intuentur , quafi lapis effet. . Ex quibusfani perft>kuumfit,qubd jLrmenia tena,ftue lapis>uel lutum, ab jLrmenio bolo orientali uul.

gb uocato , qudm maximi diffidet

dtteritm ad Lemniam terram redeuntes,quantum ex

literis

Dotlohs Stephani

M-

4.0 bacar'u,qui Lemnum Infulamferi totam circumiuit,d clahffimo uiro jLugerio de Busbeke Couftantinopolimihi tranfmiffis,inteUigerepoffum,locus,ubi nunc terra Lemnia inuenitur,nihilprorfusfimilitudinisprfeferre uidetur,quod cum Gale

Siquidem jLlbacarius,ad jLugerium,qui eum in Lemnum hac tantum dc caufit abUgauit,ita de ter. ra Lemniafchbit . Qui Infulam hanc incolunt Gr<sci,dkunt nuUibi in uniutrfa mfula Lemniam repehri terram , nifihoe in coUe,ubi nunc cffoditur,nec unqudm fe inteUexiffe aiuntfupehohbusfeculis alibifuiffe repertam ; nemincmq; baberi fua
ni bifloha conueniat
gentis fcriptorem,qui aliter de ea poflehtatis
leni <euo,

memohte commendaueht . Veriim non ob idfaciU credam,ex hoc

loco,

Ga-

terram hanc effodifolitam. Quippe qubd coUis defchptio,in quo terra b&c babebatur,apud Galenum huk minimi corrcfpondeat . Siquidem Galeno collis eft combufto fimilis,fuluus totus , in quo neque arbor , nequefaxum , ncque

&

flanta nafcitur ,fedtantum lemnia terrarefertuseft. jLtquicontrarioferi modo coUisfebabet,inquoeiufmoditerra adeb magni reperiuntur,ut ex ijs piftriijs pmfertim locis,ubi huiufce temefodin<e babentur,lapides mncfoditur .

^am

50

nari<emol<eparahfoleant. coUispr<etereanufquamcombuftofimilisapparet,nec uUumfului colohsineo ueftigiumuidetur

.

Fertilis eft

totus,& arborum,plantamm,& frumentaceorumferax .

in

Cum enim ab incolis diligenter

colatur,co-

piofum tritki,

& leguminum,fr4ertimfafeolorum,prouentumaffert.Idem ohentalem plagam refi>kit,& apud uicum quem \\epondi uocant Terra autem Lemniafoditur montis cacumine, quod inplanitiem fe extenquendamfitus tocorruerunt & i quibus fupehohbus tcmpohbus Lemnia terra dit Fodina ibifunt tres quartm
eft
,

du<e

effoffa efl

in

tumdekufunt. Tertiaautem,quteputeimodoincoUemdefcenditad Septenthonem

ces
,

ucrgit.

jLd eiufdem

coUis radi-

tres limpidifsim aqutfcatuhuntfontes , qttorum duo

qui minoresfunt, ad Septenthonalem

mehdiem progrediens , uiridahum quoddam irrigat . Hac in parte antiquum uocant ) qub Metropolttanus facerdos und extatfacellum, piuribus in locis dirutum , ac nbique deteUum ( Sotiramboc
Tertius uerb, qut amplior efl,ad

plagam excurrunt. parutmq^

cuma duobus Caloiris ( ita prxsbyteros uocant) accedit eadcm die , quo
n
nem, au feruah debea t, antcaqudm Lmnia 1
*

terra efoditur
.

&

ibi Iefu Chriftt

Saluatorisnofin

transflgurationem in monte Tabor cclelrant ,fuas caventes pfalmodias

ttrra effodatur,fed

Verum

id

non factunt aliquam ob fuperfimo-

qubd ea dte transfiguratio Iefu chnfti celebretur .

jLd
h<ec

Tyyyy

6z

And. Matthioli

C omm.
nonnullis Infuta

hac qu ibifoditur terra,mmri exparte candicat , aut pauliffcr fuhrubet , &fi qnandoque ( rarfiime ianicn ) etiam rubro^dureoq; colore inueniatur^jlrmcnio boloper omniafmiiis^Hm tatnen Galeno in nutmrfum Ltmnia terra adeofatur*
ti rubefcat,ut d rubrica nihii t otore differat.qitte quidem rubrica,qua
locis

uumtur fabri ad lineas ducendas,in

etiam hoc tempore i fodinis eximitnr . Sed btec Lemnia tena Galeni effe non pottft, cum tangentes rubro colore
.

inficiat

H&c itaque me adducmt ad credendum,qubd aut ex alio coUe Galeni tempore dcfnmptafit , qui tam Longo tempo,

ris tratlu
coliis
,

aut terra motu , aut plttuiarum inundatione corruent,ut in alus quoqite locisfatlum eJJhfcimus,aHt,qubd idem
diligentia
,

adtorim

ac laboribusfaciem ,
.

& naturam omnino immutauerit

"h[am intcr aeteras jylueftrcs plan-

tas Cbam&iconis albi plurimum profert

Effoditur terra hoc <suo quot annis non abfque quadamfiiperjiitwnis nota, citm
,

fexta tantum jiugufti die ad hoc obeundum munus accedant -,fibi certb perfuadentes
qutc uiribus pnefiet
.

nitllo alio

tcmpore nferiri poffe,

&

Qui fodiunt, Grxci funt ,fed aflantibus Turcis ,nempe InfitU Tr.efetlo , ^uem Vaiuodamuocanty
ffiret
.

l&

alijs

exprimatibus , qui Imperatoria munia obcunt. Vcritm non ufque adeo foffores , qui in pitteum defcendunt , obfsrC<e-

uare pojfunt , quin ij effoffs terr& aliquid non abfcondant . Scd mirum efl , qudmfnaurm odorem puteus ille

terum non omnis,qii in putco babetur,terra bona^efl.Quo fit,ut eam qu<e

litefcit,lantum recipiant,camq;prafertim,qua calculorum fit expers
.

inter fi-agiles

quofdam lapkles pinguisjentaq; de

Fodiunt dfolis exortufex continuis boris,& dein-

de eam tantitm

in

imamputei panem occludimt , quam annuatimfoderefulent,nec referant , nifiad jlatutam futuri anni
.

diem . JJanque legibus cautum efl,capitis pcena,ne quis illttc clam,uel palamfodendi caufa accedere audeat
r$,quod extmerunt,diligenter eluit quidam,huic muneri obeundo dcfiguatus
cos, ibiq;

Veritm nou

mullum tiufdem tcrra effodiunt,cumfodinte ambitus non nifi paitcos fojfures admittere poffit . Id deinde feieclifiima tertam
diu manet-,quoufque tota effluataqua
.

Ea elota in fujfenfos aliquot transferturfac . Exemptam dcinde manibus mifcent,eamq; tandem in maiorcs,mino

resq; globulos fingentes,imperatorio figdlo obfignant.

Demum ftccari finunt,& totam Conftantinopolimin Scrinio,eodem 20

figiUo occlufoad magnum

lius arbitrio rtlinquatur
.

Turcarum Imperatorem mittunt . Tcrra btcc in Lemno nufquam uenalis reperitur ,qubd in nuU

Tfam etfi permittatur,ut InfuU pr.cfeclus ,&alij qmdam primates nonnihil obfignatA terra
tame uedere audent,fed tantumamicis donant.Hoc idemfacit,qui terram lauat,cui ex legefac
ille.qute

fibi accipere poffint nemini

cuius donatur.fed h<ec principis figiUo non infignitur . *H<ec

optimis materite medicteftudiofis, confideranda relin-

quo

Sedanimaduertendum efl,qubd non defunt'mpoflores,qui terram hanc adultercnt ,

r

& pro legitima uendant

Ego

exofficina BjtftaniBajfanialiquotfpbragidumglobitlos acceptos mibipro thefauro aJferuo,quorum aliqtti albi funt-aliqui

em*

ter-

bent,&nonnuUibumantccarnis coloremreferunt .

N<ecobcolorisdiuerfitatemfraudemaiiquamuereor,cumipfcjii-

rxfeu boliui- bacarius fateatur ,repeririterramhancijs omnibus coloribus infeclam . Verum quandoquidem in armeniae terne ks ex GaL fermonem deuenimus, non alienumfuerit,eius etidmnum uires referre ex Galeno,qui eas locomiper citato in fimplichm me

dicamentorum cinfufubdidiufic inquiens . ^Armenia terra,qubdfumme deftccet,addyfenterias,& uentris profluuia,tum

fanguinis expuitiones
,

catarrhos , ad hxc ad putrefcentia oris ulcera in primis competit .

Quin

& cos magnifici iurnt,

anhelitus,

30

quibus ex capite in tboraccmfluxio decumbit : quamobrem illis,quibits ex tali occafione affidua

lidiprodefi
.

difficilis efi

ua-

Sed

& eos,qui phthoe laborant,adiuuat

ulcus enim eorum deficcat,ut haud etiam tuffiant,nift in

.

mUu pec
ip-

cetur non leuiter,aut ambiens de repente ad intemperiem recidat

jlc mihi uidettcr , qubdficut

in fiflulas fiepe conjpexi-

mus,non

in alijs partibus

duntaxahfed in ipfo etiam ano,ut citra coUyrij immifionem,qttodfordem,aut callum aufenet,

.

fo duntaxat exiccante medicamine, contraheretur , ac clauderetur ; ita auoque in pulmonis eucniat ulcere

Siquidem

&

ipfum ab exiccantibus iuuari medicamentis perinde confpicitur,utique

uififunt quidam corum,qui talia habebant,prorfum
ejfe liberati .

cum mediocreefl,non admodum magnum . Itaque ^ic quidam,qui Bgma in Libyam talem ob caufitm proincttlpatt tranfigebant
:

felifunt,planefefanoseffecredtdere:&fandufqueadannos nliquot
degerent cura,& cautionii,redittts morbt apparuit .

poflea uerb citmnonpari

adiuuit
.

Hos ergo,ut dixi,bolus J.rmenia euidenter

Quin

& eos qui

J{omieagunt,qui aflidub difficultate fcirandi difcruciantur,mdgis etiam . Torrb in magna hacpefie,cuius eademfacies fmt

atque eius,qu& Thucydidis memoriagraffabatur

quotquot hoc medicamcn bibire , celeriter curatifunt . jit quibus non

.

profuitomnes mteriere,fcilicetcumnec

alio

qubuis iuuarentm

Vnde coUigitur,qubdv s duntaxatnonfueritauxilio

;

qui plane erant incurabiles. Cteterum bibitur ex uino confiflentia tenui,modice" diluto,ft aut planefebri careat, aut leuiter ea teneatur :fin graithts febriat,admodum

aqueo.

Tslon

tamen caloreuehemcntesfuntfebrespeftilentiales. Torrb

quandoquidem humidis rigari patitur

de ulceribus reficcari poftulantibus quid attinet dicere,quantam uim habeat bolus b&c Urmeniaca? Liberum eft autem utcunqtte appeUare uelis,fiue lapidem,ut
hlthiiotia.
tiires. is

qui mihi donauit

fiue terram,ut ego

Ha

& ^ ems dc Mmenia boio Galenus

Sed quoniam Lemniajfbragis,&

Mmenia terra ,qubd uenenis maximi refiftant , milapidis hiftoria

,

In in mentem redegerunt lapidem,quem Arabesfuo idiomate Eexahar uocant,& contra deleteria medicamenta miris ad-

modum laudibus celebrant,hic locus opportunus nobis uifus efi,in quo de huius
mus. Lapisitaque Bezahae.j Mauritanorum
contra omnia in uniuerfnm uenena : utpote qui non
,

ac uiribus aliquid differa- e q

teftimonio , antidotum

eflomnium pr<eftantifiimum,fuajj>eciali dote,

modb hauftus ; fed etiam adalligatus, ita ut nudam finiftn lateris carnem contingat ommajuperct uenena . Lapis bicplurium eftgenerum , nempe flauus,puiuerulentus , qui exalbo mrefcat.
TrieflantifiimuseftflaiiHs>deindepuluerulentus.

Verumenimnero

diligenter injpicerc oportet ,ne impoflorum fallacijs

decipiantur , qui hos lapides inquirunt

diti
.

Sunt enim nonnulli ah; lapides,qui hosfacie reprtefentant,fed uiribus nuUispr

.

Httnc I\afis experimento duclus,miris extulitpr<econijs,ita de eofcribens

.

Lapis Be^ahar e(i moUis y coiore flauo,

fapore nuUo

Cuius peculiaris uis e(l,ut uenenis omnibus aducrfetur

quandoquidem ego contra hauflum napeUum boc

laptde ufus fum felici admodumfucceffu . Eratautem bic coioreflauo aibicante,lcuis,& iuminis modo ffiendens . Equidem certb teflaripojfumfhoc enim piuribuscxperimentis compertum habeo)iapidtm hunc ionge magis prmflare aduerfus
deleteria uenena,qudm antera non modb fimplicia huiufce facuitatis medicamenta;fed etiam theriaca ditla, aiia qutenis mtidota . Subdit pmerea jlbdalanarach . Lapidem, qutm mcant Bczabarjam ipfi uidimus apudfiiws Mmirama ctiftodts

&

gQ

In Lib.

quintum Diofcoridis.
regim&dtm Cordub*
rependit ,initiobeUi.

1^6 3
Upishkfut dixi,ft

flodislegtsDei:proquolapideismagnificam,acprope'

mus)ita uinbuscontrauenenaomniapoUct,utnonfolum haufius duodecm vranorum ponderejed uulneri impofitus d mortiferisquibufcunqueferisictos,flatimliberet:ueneno fudore expuifo . Mem pariter iuuamcnti adfert ore aiiquo

temporefugaim . Vcrum lapis bic inuentu difficilis fuerit,qubd non defintparibus

bent aduerfus uenena
.

notis lapiUi, qui

tamen nuUam uirnba

sunt etiam, qui mimort<eprodiderint,

in

harprxditto baud abfmilemUiunt enim

m orientalt plaga ccruos longofenio confetlosfrpentes deuorare

ccruorum ocidorum angulis lapuiem ghni, mribus Be%a,

quorum efufft

uerafcrtbunt)reiuuenefcunt. Atuenenifuperandicaufa,fcrpentibus deuoratis , in fluumum aquis ceruosiUos mer\i niais' tradunt, capite tantum extra aquas exerto . Iis autemficpermancntibus,bumorem quendam lentum ab eorum oculis deflui,quitandemfoUsardoribusinlaptUosinibiconcrefcit,Undistmaginemreferentes. Hic itaque lapis

^Z

I o bus egredientibus,ab eorum oculis(ut aiunt)jlatim decidit

in

ipfise" fluminibutnum.-ubi ab ijsfacile repentur, quirem omni diligentia ob

feruarunt . Sedan h&c hifioria uelfabula

dici mereatur , rerum naiuralium fiudiofis , peritioribus iudicandum relinquimus . C&terum de admirandis Bexahardici lapidis aduerfus dcleteria uenena uiribus, &fpeciatim

&

contra TJapelli im~

manitatem,fuperius inquarto libro dc

ipfo J^apello differentes fufius

diximus ;&qu<enidimusretulimus.
:

as \uvU > ,feu (,.nvUi*iK7isA <r<p<tyi

--

i>

Latinis

temt,Lemnia rubrica ,

& Lemnium figillum nomimtur

.

TerraGm-

Arabibus , Teri Nominv

machtimfcti Tbimmachtum:ltalis,TerraLemnia:Hifpanis,TierrafcUada

xdiKaa.

ATRAMENTVM SVTORIVM.

CAP. LXXIIII.
:

ATramentum futorium genere quidem unum & idem eft,molIe,& concretum

rentias tres habet .
alij

fed in fpeciediffe3

Vnum nanque humoribus ftillatim in cuniculos quofdam coIatis

.

concrefcit

quareabijs,quiCypriametallaconh"ciunt,ftiUatitium appeiJatur. Peteefius ipfum pinarion uocat:

ftaladicon,id eft,ftillatitium

Alterum firnplici ratione fit

in fpeluncis

poftea transfufura in exca

30

eft . Aqua madefa&um decoquunt,mox in pifcinas transfundunt , refidere patiuntur . Hoc certis diebus coalefcit,in complures formulas digeftum , tefferarum fpeciem reddentes , qua? racematim ina ter fe coha?refcunt . Optimum effe creditur cceruleum , graue concretum , translucens cuiufmodi ftillatitiumeft^balijslonchotonnominatum. Proximum concretitium Co&ile uero ad infectus, denigrationes,aptius cceteris effe compertum eft : fed ad medicinx ufum inualidius effe, expcrimen ta docent . Valet adftringere,calfacere,& cruftas inducere . latas uentris tineas necat,drachma; pondere deuoratum,aut cum melle linctum : uomitus ciet . aduerfus haufta fungorum uenena, ex aqua po tumauxiliatur. purgatcaputaquadilutum ? inuelkre naribusinftillatum, Vritur, utpaulopoftin
:

uatosfcrobes,concrementumcapefTtt,quodpe"c^on,ideft,concretitium,proprienominatur.Tertium dicitur co<3ile,& in Hifpania fieri folet : fed inutile,ac inuaiidiffimum effe conftat . Ratio parandi hxc

&

&

p^Am, & purum

*

V^?;^**

&

mentione chalcitis oftendemus

CHalcanthnm,quod Latini J.tr<mentumfutorium uocant,quoniam uitri modo ptUuceat, Itali Vitreolum

Duo eis genera in Hetruria .
eoloreuario
.

nommant.

^f^g

ge

Vnumfofiile,perfefe tn terr<s uifceribus concretum

in

quod uulgb appelknt Coppa rofa

Siquidem chryflaUo ,fapphiro ,Smaragdoq;fimile

efl

Germania natiuum chalcanthnm uidimtis .

Mterum

fatlitium , cuius pafiim

ufus,infeioribus expetitum .

Traflat hoc plus , minusue tampro regionum, locorum , ac cceli

.

difpofitione,qudm ipftusfofiilis materi<e,d qua arte conficitur

Veruntamen compertum efl,\omanum cognomento(quan.

40

qttamcolore conflet dtlutiore)c<eterafatJitijgenerapr<eceUere

tiquos palma .
losfaUit
.

Secundum locum obtinet Cyprium,tametfi buic apud an-

Quvdautem $ Germania adfertur , omnibus in Italia infirmius babetur:fed qubdfit colore caruleo,nonnul

Caterum chakanthimateriam,quoniamguflantibus linguam uellicet,afpero,adflringentiq;fttfapore,putauermt

qmdamfulphureisjerreisyac <ereis conflare*qualitatibus,quinetiam aluminis,nitri-,falisq; . Cbalcantbi uena,qmfoditur in

agro noftro Senenftpluribus fand locis,pmfertim maritimis infyluefiribus plerunque uallibus,terreapotius,qudinfaxea uU

fttttr,coiorefubcinereo,maculis nomuUis refperfa^quarum ali<eferri rubiginem,ali<e teruginem^olore referunt
K

Hczcdum

foditur,f<etidum,graueolentemq; hatitum erulat,fulphurisfere inflar,quam ob caufam in conclufis,concameratisq; cuni*

culis

nufquam foditurjed aperto undique coslo,. Quippefi infubterraneisfodereturfpeluncis,metaUorum modo , ob acer rimum,fatidifiimumq;uaporem,fofjores noxio conclufo fpiritufacittinterirent . Effoffamitaque cbalcanthiuenamin
roribus,pruinis,folibusq; die nocluq;

aceruuminlongitudinemprotrac7tm,q!Mndamfuperareamexaggtrant,ubiapertoccelofexadminnsmenfibus,imbribust
-

macerandum relinquunt: quo tempore flatutis quibufdam

tn

diebus ligonibus,& rafiris

aceruum dilacerantjkbuertuntq;

& iterum

eandem congerunt aceruationem,utfacilius h<ec imbribus maceretur,coqua

turq;folis ardoribus.Tofl b<zc teBum aceruofuperponunt,ne ampiius in poflerum pluuijs diluatur,nequefolibusplufqudm

par fit,inarcfcat :

&

ita alijsfex

menfibus materiam banc fermentari patiuntur . Eligunt deinde locum,qubfacdiusepro

pinquisfluiiijs,ueifontibusducanturaqu<e:ibiq;fitbcdftrucloteclofodituralueus,qui

ceadeb fiipaturiut inditaintus aquanullo patlo prolabipofiit . Inhunc igttur alueum purifiimam aquam deducunt , cui

demum tantum iliws cbalcanthi materi<e addunt,quantum buic negotio addibli miniflrifatis

effe

cenfent

poflea mifcent ali

quo terapore ligneis quibufdam inflrumcntis adidparatis^quoufque aqua infe omne quod inefl chalcanthi receperit : deinde excrmentafubfiderefimmt,donecaqua chalcanthopmgnans ciaritatem conapiat . Hisperatlisforamina qu&dam pro-

pe alueifimdum in latere faUa,recluduntur.

& tnde exiltens aqua

in

magnum excipitur receptaculnm

,

Hanc itaouefur.un-

*- munt,& in plumbeos alueos

conijciunt(c<etera enim metalla

ab ea erodmiur)fornacibus quibufikmfnpcrp<.>fitos,zr tgne

uel aris -.fiquiderh aiunt-

fubdito ferttorem excitanhftatutis boris,.

Demum fcrri

fluflum immutunt

cbdtantlmm

ryyyy

quata

-,

3^4-

And. Matthioli Comm.

. .

quam concrefcere,nifi huiufmodi imponantur metalla,qn<e inietta paruo tempore colliquefcunt in aquam Toflqudm autem debito temporecoxertnhignem qudm primurn efornace eximunUpermittuntq; quiefcere decottum,quoufque egelidum
reddatur,ne piumbeus alueus,eofublato,fornacis calore colliquefceret

Omnibus itaq; tepefatis,decottam materiam exi

alurninis rupei
,

tnunt,& in altieolos quofdam ligneos digerunt,ubi tandem concrefcit ,

,

modo

,fitq;

chalcanthtm .

Si uerb
aliter

khanth i

aliquidfuperfitdecotti,quodconcrefcerenequeat,idtotumiterum recoquunt

eadem feruata ratione. Sed longd

uires',

&

hifll

ex Gal.

olim fiebat Cyprium chalcanthum,de quo Galenus libro ix.fimplkiurn medkamentorum,inhunc modum fcribit . Forte buius medicamenti ingentem copiam. chalcantbum in chalcitin tranfire conjpexi . jlflportaui enim ex Cypro fortuna

&

&

Extimum
obrem

cius

omnepoflannosplusminus
in

uiginticbalcitis effettum efi,tntima eiusparte chalcantbi Jpecte femante

Qua'

& ufque

ceu chalcitidis
Etioniadmifla

hunc diem quodftc mutatur,aJJeruo,obferuans dttm ad imum ufque uno quoque anno procedat mutatio, in mify,ut efi ante pofitum . Cteterim mirarifubit de hoc medicamento , quo patto uehementiffm<e adfiricaliditasnoninflrenua
.

efl

Conftatergo qubd

omnium maxirni condirc ,feruareq;

carnes humidas pottfl,

nonnibil etiam humiditatis ipfius exprimit

nimirum caliditate humiditatem abfumens,atque adflrithone fubflantiam contrahens , atque conflipans : hoc enim opere . Confiringit uerb,deficcat,atquc contrahit in fefe fubflantiam carnis . Tor-

rb quo tempore in Cypro diuerfabar,hunc in

modum medicamentim hoc colltgi confiexi . Domus erat magna quidem,non

tamenalta,ingreJfuiinmetallimobktta. j:dparktemautemdomusfinifirum,quierat ingredientibus admanum dexiierb altitudine,ut nitram,effoffus eratjpecus in continentem collem,ea latitudine,ut tresfefe uiri in eo contingerenhtanta
ro fummdprocero retto liceret incedere
.

Specus hic decliuis quidcm eratfed non planus,& multis locis pneruptus
crajfie tepentis plenus
.

rb ad finem eius qttafi infladiumporrctti,lacus erat aqus. uiridis,&

Tor

in toto defcenfu calor fimilis

qualis in prirnis balneorum xdibus percipitur : quas,qubd in eis corpora pnemoUiri foleanhpromalatteria appeUare confite

uerunt. jtquauerb quotidie guttatim ex pertufo coUe defliUans,quatuor&uigintihorisdki,acnottiscoUigiaJfoletad amphoras Bjtmanas quaft otlo . Eam aquam uintti quidam in ttrnas quafdam quadratas fittiles in domo ad ingreffum po
fitafitas,efferebant,inquibuspaucisdkbusconcrefcebatfiebatq;cbalcantbum. Mthi uerb ubi ad terminum
defcendijfem,ubi uidelicet tepida b<ec,uiridisque aqua colligitur,aeris odor uifusefifuffocans
,

20

effoffi Jpecus

& toleratu

difficilis ,

cbalci-

tin,<eruginemque redolens. H<ec aqiia quoque gufiuprtferebat qualitatem eiufmodi

Ea propter,& nudi,

& cumfeflina.

Mcenfi autione amphoras uintti exportabant,nec longiorem iUic moram perferrepoterant,fed celeriter recurrebant tem erant mediocribus injpecu interuaUis lychni,qui nec ipfi longo tempore durabant,fed celerrime extingnebantur. Hunc
ergo Jpecum pedetentim excauatum multis annis ab ijs tunc audiui
le in
.

ubiprope adefl ut definat , rurfum utntti , quod continens efi ipad unum fius coUis,perfoderepergunt:euenitque aliquando olim,ut fubitb quicquid perfojfum effet > concideret , omnesque 3o occideret,ac totam uiam corrumperet . Id ubi fit,alioforaminifodkndo eoufque infiflunt,quoad rurfum aqua iUis adfit.

lacum manantemjenfm fe ipfa minor efficifolet.

H<ec enim,mquiebant,aqua uiridis,quam utdes ex col

H<ec habuuquA

ttbi

de cbalcantho exponenda cenferem,& fanl fortajfe non necejjaria,c<eterum quxfcirepr<eflaret,

quam

ignorare . Memineris autemqubd ad ftnifiram manum ingredkntibus conjpettum nobis dixerim

metalhm fortos , cbalci-

teos,& mijyos . ut ex his comjcere liceat,aquam pluuiam totius coUis terram illam colluere , atque abhtere, ex quajponte quidemfiebatfory,mify,&chalcitis:&perfornaces<es,cadmia,pompholyx,jpodium,&diphryges. Hmcdecakanthihiftoria

Galenus .

Ex quibus paldm fit,aquam uirefcentem iUam,qu<e

e"

monte injpeluncam continuo

.

flillicidio

defluebat , nil

aliud extitijje,qudm aquam,annuis imbribus in

montem iUum delapfam

Qttandoquidem cum obfulphureos,metallicosq;

(i

uapores,unmerJa montis moles rara effettamdique innumeris meatibusJcateret,nonfani mirum utdetur,

ris laberetur in

trattu ternpo

imum,fecumque deferret tenuiores chalcitis,mifyos,foreos, tum etiam <xrari<e maieri<e partes : ibidemque calefieret,acdecoqueretur,fulphureis,bituminofis,a!iJsque metallicis tgnibus in terr&uiflceribusconclufis :adeb ut tandem
in

ob caufam

cauernam ilkm defcendens,natur opera idfuerit affecuta^quodfailitium chalcanthum arte confequitur . Eam igitur in quadratis uafts extrd paratis proktta ea uiridis aqua, in chalchantum coibat nitUa adhibita cottionis ratioinijcere

40

ne . Quinetiam opus non erat ferrum,uel <es in eam

cantho
.

liquandum,ut concrefceret,quemadmodum infattitw

fit

chaU

dum per <trari] montis meatus laberetur,<eris innumera ntmenta fecum deferebat, qu<e chalcitidis,& mifyos,ui ab ipfa aqua contratta,in eandem liquefcebant^argumento qubd <eruginis modo uiridi ejfet colore . Ob iditaque
quippe qubd

fiatuendumfueritiCyprium chalcanthum concretum effe medicamentum ex chakiti1 mify,fory,& <ere conflatum . Id quod dixemanifefle declarat Galenusjum ait . Memineris autem,qubdadfinifiram manum ingredkntibus conjpettum nobis

rimmetaUum foreos,chalciteos,& mifyos

ges
Brafauoli uana
accufatio.
.

ut ex his conxjcere lkeat,aquampluuiam totius coUis terram illam coUuere-, at-

que abluerejx quajponte quidem fiebat fory,mify>& chalcitis:

& per fornaces <es,cadmia,pompbolyx,Jpodium,& diphry

.

Hoc ego qtioque maxmk obflruaui in quibufdam chalcanthi fodinis in Tridentino agro,ubt chalcitin, mtfy ,foryque non ambigimusreperiri copiofa . Sed cum h&c non animaduertijfet Brafauolus,uir alioqui huius <etatis clariffimus,dum ii 50
prudcntm Galenum accufare contendit,eittsfanefeipfum magis accufat

Quandoquidem ubi Galcnumfibi examinandum

effe

oroponit,eofcilketloco,m quofcribit chalcanthum Cypro d fe aduettum,trattu temporis confenefcens.fattum

citin,dkit

chal-

&fattitium uulgare noftrum iUud idem efficere : ueruntamcnfi in aqua refoluatur, iterum in chalcanthum concrejcere.quod manifefti indicat in ueram non transijjje chalcitimajferens hoc non expendijfe Galenum . Verum in hoc uidetur Brcfauolus Galeni uerba haud rette percepijfe,ciim inquit,qubd aqua,ex qua Cyprium fiebat chalcanthum , terram

qudm qubd cbalcanthum efficiturmirumfane non tfi ,fi ea qu<e trattu

Qiiandoquidemfut
.

miuerfitm diluebatj qua chalcitis,mify,foryqueficbant in terr<e uifceribus . Siquidcm nil aliud dixijfe uoluit Galenus temporis fit ex chalcantho , eundem pr<ebeat ejfe-

ttum . Jieque his cbftaUqubd quis dkat Cyprium chalcanthum nonfolum ex chalcitifieri,fed ex mify (imul ,
in

& fory

proxtmo commentario dkemus)tria h<ec cbalcitis,mify,fory,ex ipfius Galemfententia, eiufdem tum pulcherrimum generis funt,tum etiamfacultatis. Chalcanthum Jponte,& per fe in terr<e uifceribus conflatum , mju fani
mifitnuperadmeTridentoMartinusGuidottmusdiligens pcritusque pharmacopola
,

inplures laminasperuniuerfam

maffam

In Lib quintum Diofcoridis.

.

1365
.

maffam diffettum d mifyos laminis aureis fcintiUisfulgentibus ,

prtbet indicmm,chalcanthum hoc
illud nil rniri

qm iUasunam ab altera dluidunt

Quodfani maximum

nil prius extitiffe , qudm cb.ilcitin,qu Galeno tefle , mifyfemper fuperftat . C&terum nobis adferhqubd commendauerit Diofcorides chalcanthum poturn ac deuoratum ad latas alui tineas

,&ai

futtg&ttm uenena

medicamentumerodens,&JepticAfacdtatisbabeatur . Siquidem ad eofdem, &aliosufus hoc temporenon modb chalcanthum ipfum quidampotui exhibent in peflilentia ;fed etiam eius oleum quod
,etfi
, cbymifle uitreis organis magna ignium ui ab ipfo chakantho eliciunt , nuUo fand incommodo , fed magno fand iuuamento . quin etiam(ut ego expertus fum)datur commodiffimc femifcrupuli pondere ex aqua agrimonij calculofis >&ad

ckndam remoratam uri-

nam : ^fthmaticis quoque, & fufpiriofis perqudm belti conuenit,ex Tuf]ilaginis,aut byffopi decoclo,limofos, rubiginofofque dentespurgat,

10 tum

nitidos reddit . ulcera maligna,& fmus inieblum curat . Infumma ad multa utile eft medicamenQui tUud inpefle propinant,quod uulgb uocant Coppa rofa,in aqua rofarum diJJoluunt,& iterum cogunt, reiteratis tribus,aut quatuor uicibus : dantque , obolum , uomitum concitantes . Quod Graci x^^w^Latini quoque Chalcan- Nomimu tbum,& Mramentumfutorium uocant : Mauritani,Calcantum,Calcant, Calcand,feu Mcalcadis : Itali , Fetriolo : Gsr.

&

mani,Kupfer uuaffer : Hijpani, Caparofa : GaUi,Coperofe

x*KK~mt.

CHALCITIS.

CAP. LXXV.

CHalcitis prafertur fimilis ri,friabilis,nec Iapidofa,nec inueterata,intercurfantibus oblongis ue

20
nis,fplendentibusque. Huicabfterforiauisineft,excalfaciens,&cruftasulceribus obducens: . In genere leuiter erodentium eft. Ad ignem facrum, &ulcera,qu2eferpunt,efficaxeft. Sanguinem e uulua, naribus erumpentem,cum fucco porri fiftit.

purgat,qu$ oculis,& eorundem angulis hserent

&

Gingiuarum uitia, depafcentia ulcera,tonfillasque eius farina compefcit Vfta,& cum melle trita ocu lorum medicamentis longe utilior redditur . Callum genarum,& fcabritiam abfumit , abftergetquc.
.

modo in eas ada<5ta . Fit ex chalcite medicamentum,quod Pfbricon uocant,dua bus eius partibus,cum una cadmiseadditis,& exaceco trkis . oportetautem in fiftili obruere fimodiebus quadraginta,per Canicula?arderes:fic enim fit acrius. idem quod chalcitis poteft. Alij pares utriFiftulas tollit ,collyrij

Pfcricoa.

30

ufque portiones in uino terunt,& eadem profequuntur . Vritur chalcitis fidili nouo uiuis carbonibus Modus autem uftionis inhumidioribus eft,dum ipfa chalcitis bullas excitare dcfierit,& perfe&e inaruerit in reliquis uero,dum mutata in floridum colorem fuerit,& fanguineum aut miniatum colorem contraxerit,tum demum eximenda eft . Infidens autem fpurcitia flatu expellenda , mox reponenda . Torreturetiamnum perflatis carbonibus,ufque dum luteocok>repallefcat:aut fiaili fub ditis candentibus prunis,fubinde uerfata,donec igni conflagret,& colorem mutet
fuperpofito.
:

Mfr.

MISY.
fimile,
,

CAP. LXXVI.
chalcitide

quod friando auri colorem imitatur , & eandem,prterquam quod pfbricum ex eo non conficitur,exceftus,defeciusque ratione tantum diflerens . Aegyptium autem cseteris pra;ftatiUtpote quod efficacius habeatuijfed ad ocularia medicamenta multo fupradi&o inferius
affumendum natione Cyprlum,auri durum Mlfy fteik modo fplendet Vim habet,& uftionem,cum
.

40

M ^Tp/*.
5

MELANTERIA.

CAP. LXXVII.
.

MElanteria geminse eft originis. quaedamin faucibus cuniculorum,quibus a?s cruitur,falis modo
concrefcit . Alia uero in
hit,buis,pura,Equabilis 3

fumma facie fupradi&orum locorum coit,que terrena eft Quinetiam

qusdam. Prseftat qu*e fulphuris colorem tra

inuenitur in Cilicia,& alijs quibufdam regionibus,foflilis

& quas conta&u aquse confeftim nigrefcit.Vim caufticam eam obtinet,quam

CAP. LXXVIH.
:

& mify
x->.
50

SORY.

QOry exiftimarunt aliqui melanteriam efle,aberrantes

le

fiquidem fui generis eft fory , ei non abfimi-

graue,& naufeam mouens . Inuenitur etiam in Aegypto,& alijs quibufdam regionibus,ut in Libya,Hifpania,& Cypro Prafertur Aegyptium,quodque frianti mgrius apparet,in multa foramina dehifcens,fubpingue,infuper adftringens , & olfaau deuorationeque magnum uirus olens,ita ut ftomachus in uomitiones effundatur. Quod autem friatum fcintillas mifyos
Veriim
forei uirus ineft
.

modo non emittit,& alterius generis elTe,& inualidum,cenfendum eft. Vim, uftionem fupradiclis fimilem habet . dolori dentium cauernis inditum medetur eosque labantes firmat ifchiadicis ex uinoinfufumauxiliatur:illitumcum aqua,uaros extinguit. Medicamentis admifcetur, quae capi.Ios exidenigrant . Ha?c autem fere omnia,& alia, qua^ uftionem experta non funt, peruftis uahdiora efle coraftimantur : pmer falem,& uini fa?cem,nitrum,calcem,& confimilia,qux auda remiflibra fuut .
: :

&

6o

bufta enim uiribus efficaciora redduntur

-

"

Tametfi

i*66
CI
alcitla,

And. Matthicli comm.

&
Bm

fyrti/oi eos,

longis iamfeculis latuiffe,adeb,ut perpauchuel potius nuUi tjfent in Ita mi- '"T"* ulmetfi atitea fcripferim chalcitim,MiJyfi>ry & J_ Ua,qui h&c kgiiimafe uidiffe affirmarenp-,poftea tamen,& ipfius chakitis M:fy quoque phmmum, ex Ducatu
C

Gdentia!*

fuicwfi

adm a Uatum eft,dum hic Trag&fum in jluUfereniffimijLrcbiducis Ferdinattdi

ftumfimi pukherrimu,aureis emicans fcintillis,quin miftt ad me Tridento Martims GuidottinuspharmacopoU

in

&

Mqui'primus cjui MijyosfiuChakitidis,& Soryos,quibus etiam chakanthum adiunclum erat,

.

rei

htrbari<e,& metallice ftndiofus

Inuenta autem hiccfunt

.

quibufdam chalcanthi fodinis in Tridentino agro , quibufdam montibus non longe d Leuigo pago

Vtrum kgitimam

Brafauoii ertor,

MeUnteriam iandiu inuenimus in compluribus metaWorum tumulis . Torrb putat Mufa Brafauolus , medicus nofiri tcmrationi maxime repuporis celebris , chalcanthum nobis ^omanum uocatum , uerum ejfe Mify , quod tamen ueritati ,

&

gnare uidetnr . Quandoquidemprater id qubd aumm colore minimi imitatur , minusque cum frangitur , aureis fulget IO fcintillis ,fcd uitream tantum refert fubftantiam , paldm ccrtt! omnibus e(l , Galeni teflimonio, Mify faclitium noneffeme
-dicamer.tum ,fidfponte

& per fe fatlummterr&uijctnbus

Memineris autem
,

Ipfe

enim libro

i x.

fimplictummedicamentorum

dechal-

santho fcribens inquit

qubd adfiniftram

manum ingredientibus conffeclum nobis dixenm metallum

foreos,chakiteos,& mifyos. ut ex his conijcere liceat,aqnam pluuiam totius collis terram illam coUuercatque abluere, ex diphryges . Traterea quafionte quidemfiebatfory,chakitis,& mify:& perfornaccs <es,cadmia,pompholyx,Jpodium,

&

idem defcry,chalcitide,& mify dijferens teflaturfut Utius inferius patebit)dum in eorum ingrederetur metallum,quafdam intus fe ccnjptxijfe ueluti %onas,alias fuper alias in longum porretlasjmmero tres: quarum infima erat ipfiusforeos ^fuper
qttam erat altera chalciteos,fuprema uerb mifyos
.

Id quod manifefte oftenditjria h&cfiponte in

intelligit
.

terr<e uifceribus fieri,

non

autcm uUoariificum ingenio,ut \omanum chalcanthum fieri nemo non

cmthifpeciem ejfepojfe mify , qubdfcripferit Calenus cbalcitin tranfire

Confiat pr&terea

nuUam fatiitij
.

cbal-

in mify,non

autem mify in chalcitin

Idcirco cum
2O

Caleni teftimonio,& uulgari experientia omnibus perfiicuum fit,non tantum

\omanum cbakantbumjed oihne, cuiufcun

ejfe

que generis tratlu temporis degenerare in cbakitin,nullo patlo fuerit cenfendum, I{pmanum chakantbum
retliusfortajfe dicere potuiffet Brafauolus 3 chakantbumforeos
ritaiis apud dcftifiimos quofq; medicos fuerit

mify.

Vnde

magis jpeciem referre,quam mifyos

J^am(fi tanta autho

"natMumVift" citin ' & uircs ex Ga- de re hac dificrentem

ien,a*

&fory tranfit in chal Sed ut omii bus huiufcefacultattsftudiofis h<zc admiranda natur<e uis clarius innotefcat, audiant, qmfo > Galenum
Galenus)quemadmodum chakitis uertitur in
mijy, ita
lib. I

x.ftmplkium medicamentorum his uerbis

In metaUo Cypri, cuius modb mentionem feci , in

montibus Solorum,domus eratingens,cuius ad parietem dextrum,fed adnosutique,quiingrediebamur, finifirum,introitus

erat in ipfum metallum y in quo quafdam cvnjpexi in longijfimum porreBas ueluti %onas,altasfuper alias numero tres
:

infi-

ma erat ipfius foreos,fuper quam erat altera chakiteos,fuprema mifyos

tno7iftratis:Sicut,inquity nunc aduenis in cadmi<efornacari<e inopia,ita

C&terum id tcmporispmfetlus metalli his comdiuitias

.

horum trium admirandas has uides

Itaque

ego cum eius multum accepiffem

>

primum quidem in jlfiam,deinde V^omam attuli,& ufque modb babui, elapfts iam annis
uiginti
,

JO

p lus

minm
.

triginta

Etfortequadam abfolutumfuit hoc opus ad ujque otlauum librum,ante annos

necadietlus

fuit nonus

bicpartim qubd Upides quofdam nondum corfpexiJfem,partim ob alia negotia > qu<e mibi interea temporis ob-

cum nonum hunc librum cczteris adderepararem,intereafortfortuna mihi accidii res Jpetlatu lon ge pukherrima,ac fi qmfiiam eofty.dic,ac induflria magno cum artificio effecijfet . 1<[am citm mify opus haberem , ad medicamen quodpiampraparandum,bolum eiusaccephquamfere pkna manu tenews, quakmfani confifientiam mify nonad
uenere
Ts(unc autem
x

tnodumfolet habere,cum in parua fiuftida diuidatur. Miratus itaque infolitam eius condenfationem, bolofatla extimum
'

quidem mify civcunquaque

tnify ,

reptri,eius

quod intus erat,uelut efflorefcentiam

Torrb fub eo

inter cbalcitin uidelicct

&
40

quiddam erat medium uergens ex chalcite ad mify , ex dimidio iam commutatum :principio enim bolus fuerat cbat:

citeos

aetcrum quod in alto erat,perfetla erat chakitis,nuUam

:>

dum alterationem experta

accepiffet

Hoc igitur ubi uidiffem, co-

gitatione repttins

&

in metallo ita fuper chakitin nafci

ipfim mify,ut xrugofuper <es,in mentemfubijt infptcere, quodjer-

uabatur adhuc apud me reliquum ipfius foreosmnquid

ti apparuitfitJpwionis,ut uideretur

& ipfum uUam

,

mutationem in cbakitin: &nonnihil cer.

& tpfumforte longo tempore mutationem

efl

in chakitin poffe accipere

Itaque mirum

non tfi

tria h<tc

medicamenta ciufdem genere facultatis effcfory dico,cbakitin,& mify,tenuitate ,

.

&

craffitudine partium

inter fe diuerfa

Crajfiffimum enim

intcrtpfafory,tenui(fimum

mify,

mediam utrutfquefacultatemhabet cbakitis .

Udurunt uiuuerfa h<ec tna^& efcharas qnas uocant,efficiunt . Mtamen etiamfi urant,nonnihil quoqtte adftringunt. Ckterttm mify admotum carnibus duris,minus chakite mordicat,tametfi ea non minusfit calidum : uerum id habet , qubd tenuiumpartium cfientiafit . Torrb curn utraque h<ec in decottionibus fundantur,& magis cbakitis , qudm mify ; fory ta-

men non liquefcit , nimirum qubd Upidofiusfit , ac uehementius compatJum

elaboralius
eft ,

,ficut

rurfum mify

quia d congenito calore

ac proinde ficcius chakite,idcirco meritb quoque agrius liquefcit . Et libro

llll.de compofttionemedi*
di-

camentorum per generaMem Gaknus itafcribtt . Mify,&fory,ut didiciftis,cbakitidt genere cognata funt , ex itnaut

50

cam radice produtla,tenuius tamen apparet mify,ac minus mordax

&

urens,craffius fory eft-,& utroque ficcat imbeciUius.

,

Xa-Kn.hu ut Gr<ecis,ita etiam Chakitis Latinis dicitur: Arabibus,Cokotar,feu Chokbotar : Italis

Gr<ece\Mify item Latini uocatur: jlrabice\Zeg,fiue zagi:Italkc\Mifi
.

Cbakitis

MjVu uerb

Qu<e deinde Gr&cis ^cuntfin, Melanteriapari.

ter Latinis appellatur:^irabibus,Bitirias,& Maltina: Italis, Melantcria

tine dicitur:

Quod denique

tafu Gr<ece\fory fimiliter La-

Urabice,Surie,MfurieJeu Mfuri: italici, Sori

^myii.

DIPHRYGES.

CAP. LXXIX.

Dlphrygis tria genera effe creduntur

tur
:

Quoddam enim metallicum eft, quod in Cypro fola gigni . lutofum nanque extrahitur, ex luto cuiufdam inibi fpecus : extraftum fole ficcarur,mox cir- $ cumpofitis larmentis uritur . diphryges ideo uocatum eftqudd a fole,& a farmentis uratur,arefcar, fenne

&

&

In Lib
& fermc torreatur
.

quintum Diofcoridis
.

y 6>

alterurn pcrfecti sris quafi fubfidens fxx eft

fiquidem poft frigidr aqua? offufio-

diifereremus , fublato a?re , fornacum ima parte coha?rens guftum aeris habens Tertium (lc fit Lapidcm pyfiten , ut calcem multos dies cremant in camino cumquc colorem Tubrica:contraxerit,eximentes recondunr. Qyidam tradunt hoc ex fola materia,quae lapidem aeris gignit , ficri quando in dictis areis a(Iata,& in fcrobes tumulata peruritur tunc enim ambientem fcrobis locum ebmprehendit , & exemptis lapidibus nihilominus inUenitur Prsefertui , quod iaporem xns reddit,ruginisque,adftringens, & uehementer exiccans linguam quod fibi exufta ochra non uendicat , quae crernata diphrygis uice uamit. Vis eius adftringere,perptirgare,extergere,ficcarc, cxcrefcentia confumere , ulcera ferpentia , & quae i o cacoethe uocant ad cicatricem pcrducere.Suppurationes terebinthina,aut cerato exceptum difcutit.
id genus inuenitur,& adftrittionem
,

nem , ut fupra retulimus,cum de flore aeris

&

'

Dlphrygis genus iUuA,quodperfctli Aris quafi fubfidens fsx eft,poft frigida

fispe acfiepius

uidimus in tsrarijsfornacibus, Tridentino agro

& comitatu Tirolenfi, ac inde etiam nobifcum detu:

aqu& offufionem , ut Diofcoridet inquit, Diphrygis C on

fideratio.
e"

limus .
fiatur
:

Sed quod

luto in

Cyprio iUo fpecu foditur,urtturq; farmentis

quod item

pyrite lapide calcis

modo exuflo con-

quod demum exfola &ris materiafit,cim in areis ajfatur ,

:

& tnfcrobes translata peruritur, hatlenus mihiuidere

&
H,ftor '5* u '_

non licuit

nec eorum^quod fciam,ffeciatim meminit

.

hunc modurn differuit

Gaknus , qui libro i x. fimplicium medicamentorum de Diphryge in Diphryges miflam habet tum qualitatem,iumfacultitem : habet enim infefe quiddam medio:

quamobrem ulcerum rebellium optimum medicamentum eft . Conuexi autem huius medicamentiuim ingentem ex Cypri Solis,ubi metaUum ab urbe abefl , quaft trigintaftadifs . Troietlum erat enim 20 *' mediojpatio (Zdium,quc& ante metallum extruff* erant,& uici,qui eifubiacet . C&teriim pnfeBus ac procurator metalli,id quodpofl cadmiam reperiretur,ef[e dicebat inutile:itaque abijci,nonfecus atque uftorum in foco lignorum cinerem.
criter adftringens,& mediocriter acre
,

&

Verum hoc mihi ad multa utilefatlum efl medicamentum,tum ad putrefcejitia oris ulcera, fiue perje,f:ue cum meUe,cui de tratldfit ffumajum ad anginam,uidelicet ubi iam per adflringentium medicaminum auxilium conjlitit , quod influebat.
Traterea columeUam ubiprtsfecuiJfem,ipfofolo,&flatim,& ufquc ad cicatricemfum ufus : ac frequenter exatle occlufam
efjicit

cicatricem

tum huius particul<a,tum cmnium adeb exulceratorum : ficin ulceribus omnibus pudendorum^atque
ecz

ani.

Vfus aiitemfimilis eft in oris ulceribus : fiquidem

bumidce
.

partes eifdemferi medicamentisgaudent,mmirum calidafimditer,

.

&

Et

libro

mi.de compofitione medicamentorum fecundum genera ,fic inquit

eft
:

Torrb diphryges appellatum

pharmacum,ulceribus aegre humiditatis uitio ad cicatricem uenie ntibus aptifftmum

mordeat . Enimuerb id quoque prater acrem tum qualitatem , tum potentiam uim habet adftrifforiam .

ualde nanque ficcat , exfi modici Nomina. Quod Gnscis

20

ftppvytt 3 Latinis item Diphryges,jlrabibus Diphrigis , Italis Diphrige nominatur

avv.

AVRIPIGMENTVM.
.

CAP. LXXX.
:

AVripigmentum in eifdem metallis,quibus fandaracha,gignitur Optimum exiftimatur crufto-

&

fum,aureo colore micans,nulli materia?permiftum,in fquamas fiffile quale in Myfia Hellefpon ti nafcitur . Huius duo genera fluxerunt . unum fupra dict.um eft . Alterum glandis effigie,pallidum, colore fandaracham imitans,gkbofum ex Ponto,& Cappadocia defertur quod etiam fecundum locum tenet . Torretur in tefta noua,uiuis carbonibus fubiectis,affiduoq; uerfatur, donec igne flagret, mutet colorem deinde refrigeratum,tritumque reconditur . Vim habet adftricl:oriam,& eroden:

&

40 tem

Cruftas cum uehementi uredme,& uiolento morfu excitat . reprimit quse excrefcunt ,

&

capil-

loseuellit.

Wa^.
.

SANDARACHA.
.

CAP. LXXXI.
,

SAndaracha probatur rufa,& a faturatior,& aliena materia uacans friabilis,cinnabaris coIore,fulExpletalopecias,reftna excepta: phuris uirus redolens Dos eadem,& uftio,qu3e auripigmento
&fcabrosunguescumpiceeximit:contraphthiriafin ex oleo efficax eft:tubercula cum adipedifcutit Prodeft ad narium,orisque ulcera,& csteras papularum eruptiones cum rofaceo item condylomata Datur ex mulfo,purulenta extuffientibus . fuffitur quoque cum refina , aduerfus neterem
b
.
:

orib

sws
^.
.

.flotida.

b
ie

D
&

A/T/

Jgimd

tuffim,rapto per fiftulam nidore

uocem expedit cum melle delincia

fufpiriofis

cum refina in catapo-

tiooptimedatur.

AVripigmentum,& Sandaracha,medicamenta funt eiufdem tumgeneris,tumfacultatis

qudm qnbd alterum magis,altcrum uerb minus excotlum fuerit in
quitur,qubd alterum altero tantum uirium tenuitate praftet
.

nec interfe in alio dijferunt,

.

d ^ ^'^"J"
c hx

terra uifcerihus,ubi gignuntur

Vnde etiamfe

conGd.

. tum,quod maiori natune coBione colorem rubeum contraxit , breui ( ut miin pludeprehenditur. quippe fifitlili , uel uitreo uafe uratur auripigmenium,fubflratis candentibus prunis , magis,qub p!ns ries experientia compertum eft)flameum,&fumme rubensxontrahit colorem : perinde acfandaracha:eoq;

&

Quandoquidem nil aliudeflfandaracba,qudm auripigmen tenuius effe&um efi Id quod periculo artefatlo uerum

>0

expertnm,qudmipja fandaracha naturxuifuerit affecuta . Sandarachamfnmmc rubensmdimus primiim Venetijsin officinis,ubi auripigmcntum,& cceteri umcunt colorespicloribus expetiti . Veruntamen antrnadcalorifict iguisartefuerit

uertendum eftCutfuperius iibro primo dtximus)qubd !mc illa uulgaris Sandaracha non eft,quam Vernicem fcriptoriam officinA

68
ijs

And Matthioli Comm.

:fiquidem nil aliud h&c efl,qudm gurrimi iuniperi
.

fic in& appellant

Errorem autemfecere neotetki illi, qui Mattritanorum

nominafecuti (

enimgummiiuniperinumfandarax
,

dicitur )

idem

fiter confundentes

ut imperitis ficpe graniter in rebus ipfis errandi pr&heant occafonem

gummi fandaracbam nominauerunt : ita nomina turQuamobrem ubi in Arabum .

monumentis , ueleorum , quiMabkamfatlionem in omnibus fequuntur , medicamentum aliquodrepertum fuerit , quod Sandaracbam excipiat , de iuniperigummiperpetub inteUigendtim eru : ubi uetb id in Gr&cis codicibus inuentum fuerit, ex
qnidem fine controuerfta erit afftmknda^ de qua inc dijferit Diofcorides . Vocauerunt pr&tcrea recentiorum nonnulli San-

daracbam quoque Sandycem , quam combufta cerufja conficiunt , qubd fortafle b&c colore admodum rubefcat . Sedb&cab iUa(utfuprd retulimm , cum de ceruffa fermonem haberemus ) uiribus,& qualitatibus plnnmum diffidet.
Eft

& Sandaracba ceraginofi meUis genus

,

, ft

Tlinio credimus, qui libro

cryftallinum

.cap. v 1 1

eius

meminit

C&terum

illud

non
X

eftfilentio
fefe

prxtereundum , qubd Jlrfenicum

officinis

uocatum

ideo qubd cryftaUimodo peUuceat , nonfit per

necjponte nafcitur in auripigmentifodinis , utfcribit Vannoccius ciuis meus infua pyrotechnia , qui nos alias eiusfi~
artifices

dcmfecutos ,inhunc fuum errorem deduxerat ,fedarte ex auripigmenti fcobe admiflojale. Sumuntenim

auri-

pigmentifcobem,&cumparifiihsponderemifcent, teruntque fimul,& fubinde operculatis

uientibus
,

ficlilibus

huicoperi infer-

igmum ui

tandiu coquunt

quoufque id omne infublimeferatur

efficiatur
.

eJr

operculo adh&reat , concrefcatque in lapi.

& SancUracha
uires

dem: idquetotksrspetunt ,donecadeb purum

//, j

,ut cryflallum rcferat

Minpigmenti

uires reddidit

Galenus

ex GaJ

x.fimplkium medicamentorum fic inquiens

uftionis

Mrhenkum ,fiue arfenicumfacultatis efl caufiic& ,fme urentis,idque

diutius inbxreat,nec cuti etiam ipfi parcet
.

tam combuflum , qudm

expers . C&terum id conflat uflione reddi tenuiorumpartium . Vtuntur porrb eo,ceu adu.

renie ad denudandam pilis partem qudmuis

Veriim ft

Idem de fandaracba
s

eodemlibrofcribens,inquit

Sandaracbaurentiseftfacultatis,ceuarfenkumquod uocant. Meritb itaque eam dige-

rentibus faadtatibus commifccnt^atque extergentibm. MetaUicum,quQdGr&cidp^iviKo\&LcLp<rtftKo v,LatiniMf<nkum,

Nomiou

20

Mrbenkum,& jluripigmentum uocant : Mauritani

operment:Hi(pani,Oropimente .
fecus atque auripigmentumt Harnet,& Zarnich .

Harnetb,Jeu Zarnich:Itali,orpimento

Germani Miripigment,&

Qu& uerb s<tv^a.pd'/\\ Gr&ce\Sandaracha Latine pariter rjr Italici uocatur: Mabirt,non

2W*

alvmn.

cap. lxxxii.
:

ALuminis omne fere genus in Aegypto,& in eifclem metallis inuenitur

quafiflosglebofiintelligitur. Gignitur&inalijsquibufdamlocis,

etenim

fcifllle

quoddam

inMclo,in Macedonia,in
.

Liparis,Sardinia,HierapoliPhrygi3e,Aphrica,Armenia,&plerifqueaIijsregionibus,ficut&rubrica.
Plurimae eius fpecies uerum ad medendi ufum fciflile,rotundum
:

& liquidum expetuntur

Optimum ^o

eft fciflile,praefertim recens,candidiflimum,guftu

perquam adftringens , graue olens , calculorum ex-

a Orib.Ti/pa-

cTefkgitT cal feiodorem fpi

Ians "

pers,nec glebulose aut affulose compadtum.fed figillatim in capillamenta quaedam canefcentia dehiicens:qua!eeft,quodtrichites,quaficapilIarenominatur,inAegypto natum. Reperitur quoque lapis huic alumini perfimilis,qui guftus iudicio dignofcitur,quod non adftringat . Damnatur in rotun di genere,quod manu confi&um eft fed ex figura deprehenditur . Affumendum autem fuapte natura rotundum,bullis turgens,albo propius, atque ualidius adftringens, prxterea nonnihil palloris cum q Ua d am pinguitudine prx fe feres,fine arenis,friabile,natione Aegyptium,aut ex infula Melo.Liquidi probatio , ut fit lympidum,lacl:eum,3equale,& femper fuccomadens,fine lapidibus, atque a quendam coloris igniculumexpirans . Vimhabentexcalfaciendi,ftringendi,&expurgandi,quaecaliginempuSciffile rotundo pillis oculorum offundunt . genarum carnem 3 cterasque excrefcentias extenuant efficacius intelligitur Vri,& torreri chalcitidis modo debent Putrefcentia ulcera compefcunt:fan guinis fltixiones inhibent gingiuas humore pragnantes comprimunt motus dentium cum aceto,& melle firmant Profunt cum melle ulceribus oris,eruptionibus papularum,& fluxionibus aurium cum fanguinalis herba? fucco . Lepris conueniunt cum braffics folijs,aut melle coda item pruritui,& un:

^.

guium

fcabritijs,pterygijs,& pernionibus,afperfa

cum aqua Valent cum aceti fce,& galla,pari pon

.

cum falis duabus partibus, ad uitia , quae pafcunt . furfures dere cremata,ad phageda?nas ulcerum: cum eruo,& pice illita abftergunt ad lendes,pediculos,ambufta,cum aqua illita auxilio funt . Contratumores,&grauealarum,inguinumqueuirus illinuntur.Ex Meloautem adue&um , mulieribus
:

&

pra:ftat

uitjiiuis

ne concipiant , ante coitum ori ualuae inditum: partus quoque extrahit gingiuis,fi caro excreac tonfillis accommodantur: ori,auribus,& uerendis, cum melle illinuntur 50
.

Aluminum co
fideratia.

rTfi Ametfi fcripferit Diofcorides plurima ejfe Muminvs genera ; non tamen plura,qudm

tria

hoc loco flatuit recen-

JL fenda nempe fcijfile , rotundum , eir liquidum

,

qubdfortaffisfito tempore

ijs

tantum uterentur medtci . Verunta:

tnenhac atate officins complura habent genera

quanuis

rotundo,&

liquido careant

nimiruml\upeum,quod uulga
,

uocantMume di rocca -.fquamofum , quod uulgb dicunt Mume fcagliolo : item c uinifoce confeclum : necnon illud
numijfdem uocatum : quibm accedit , quod plumeum appelhnt
Sed boc ( utpoftea dicetur )
acri , qubdque tgne
nii altud
.

Cati-

quodtamen legitimumfctffik non efl, etfi iandudum cum

,

c&teris reimetaUicaefludioJis crediderimfcifiilealumen nilaliud effe

qudm quoduulgb officinis

uocattir

Alumc dipiuma.
Tijis mifit

nunc

ejfe

cenfemm , qudm lapidem amiantum : qubdguftu non

fit adfiringenti,fed

nunquam comhuratur , qnod efl amianti lapidis proprium . Legitimum alumcn fctffile
,

ad

me boc anno clarijjimm medicm LucccS Gbinm , notis omnibm refertum , qu&s illi reddidit Dwfcorides guflu admo- g dum adftrtngens , Quppoftea faffum eft , ut diligentius exploratisplumei aluminis tum notis3 tum qualitatibus ,facile deprthen-

&

In Lib

quintum
, ,
,

Diofcoridis.

i}6j
.

frehtnderimplumeumbocnonefiefciffde. CttterumBrafattoim dealumine differensin fuo fimp.med.examiue,niiatiud Brafauoli opiliquidumeffe contendit,qudmrnpcim . Sedab coflicet niro eruditiflimoManatopinio noflra. 'Namqubdego ia jLlu- nio reprobatai uemFuchkier , / -r t ^ r a i\omano agroprope Totfampcr bienntum moram duxenm,eo nmnrum tcmpore,quo <AugujU- rori merifs Tonttficis maxmn

'

nus Chifius opulcntiffimns mercator ciuis meusMas aiuminisfodinas d Tontifice ernerat,amplafane mibi fuit facitltas tum
uidendi,tum etiam difcenduquo artificio,quave ratione,rupeum confiaretur alumen
.

Qnamobrem facile teflari poffum ru

.

pei aluminis materiam liquidam,fluxilemq; non reperirifed lapideamiqninettam rio exponi <e(iiuisfolibus exiccandam, ut

putat Bra',auolus,quodfic(ut ipfein r[uit)fcripfem Ttiriuts tiquidumfieri

fatur etiam Fuchfuts medicus alioqui eruditifirmus , quippe
qtti

:i

& addenfari

In eodem Brafauoli errore uerli-

putat libro de compofitione medicamentorum .Alumen

Rupeum alumen ex duriffimo quodam lapide,cuius 10 duo ohferuauimus genera alterum durius,& rufefcens : alterum ucrb mitius , candicans Quod autern candidofit

qmdum effe diud^quod officmis rupeum,uel roch&

:

uocatur

Fit itaqite

Aluminis ruP5 1
fiCieildi

&

e"

lapide,albedinemferitat,& cryflalli inflar translucens confhicititr

poUet,uifiturq;fordidius
.

Mterum
.

uerb contrd rufefcit,& maiore acrimonia

Expetitur candidumfericeorumfiaminum irifetloribuscitem ijs,qui pr&ftantiora lanarum uelle

;

ra coccineo cotore tingunt,qubd altero nitidius,mmusq acre habeatur

dique c&lo,non autem
in

Foditur alutninis lapis rupe quadam aperto tm

concameratts cunicutis

ingem ibifojforum caierua perpetub commoratur , qui partim mucrona-

tis Ugonibas ex uaiidiffimo chatybe temperatis,partimfhreis maUeisdpftsq; ingentibus , partim acutiffimis c&lis,cuneisq; hunc lapidcmfrangunt,lacerant,fcindunt,conterunt,ac diducunt^ex demum ratione,qua iapicid& operantur in ingentibus

lapidmn,marmorumq;fodinis,qu& ad magna effodiuntur adificia

carijsfimiies^ubi uaiidifftmis ignibus,eofani

Trausferuntttr deinde confratli lapides infornaces cal

mum quatuordecim horarumffatio

2o

modo,quo calx,noBurno pr&ferttm tempore inuruntur duodecim, aut adfum quippefi diutius urerentur, cuntla aluminis materia marefceret . Toftqudm autem

refnxerint,pla^ftris in ampiijfimas areasfub

dio,& folibus eos comportant,ibiq;

in ptanos

componunt aceruos, hortorum

toris perfimiles,fed longe\tateq; grandiores,latiorefundamento,qudm uertke. Compofitis igitur hoc

modo in areis aceruis t

aquam qu& utrinque continub excurrit,in lapidum aceruos mittunt,quibusdam excauatis inflrumentis,c ligno conflatis , ijt perqudmftmilibus,quibus naut&fuis efcaphis aquam eximunt ; id tribits , aut quatuor uicibus quotidie repetentes , donec diutuma aqit& affufione,perufti lapides ufqueadeb macercntur, ut in terram quandam lcntore madid& argiU&ftmilem,permutentur : quodtamennonfit,nifiaquaperluantur , adtrigefimumfextum,autquadragefimum nfquediem . Excauant pr&terea tigonibus terram banc>& adfornaces cortinasq;,quas caldarias uocant , curribus item conuebmit . Sunt autem caldari&fic ditl& cortinm admodum capaces^&fuptr amplifiimum <eneumfundumpatin& inflar ,fuppofitamfornacepriut
extrutlam undique operientem , ex lateribus
,

& calce fabricaU & crufla quadam pertinaci undique circumiim

,
: .

Hat

itaque aqua reptent,aqti<e diSibus eb dedutla

deinde infubfidentemfornaccmjialidifiimumfuuendmit ignem 3 ut demifiit

a o ferueat aqua
que bini

Hoc cumfafiumfuerit,comportatam ex areis terram inferuentem aqu& alucum conifciunt J.fimi utrin palas uocant ) continub im, magms quibufdam ligneis inflrumentis ( recrementum miffam terram aqua commifcent,quoufque aqua omnem alumiriis materiam infe conceperit . Subinde ternx,
.

robufiiffimiart'ifices,qui uelutiremigantes

inflrumentis iam dtclis trahunt exalueifundo

ducendum

quendam aqn<e riuutum proijciunt alib de , per propinquam ibifeneflram in recrementum auferentes Quofaclo iterumnouamfuperindunt tcrram , modo quo diximus commifcentes, Dequod tandiu projequuntur , quoufque inteUigant aquam tantum aluminis materi&fibi afciuiffe , quantumfat fuerit .
.

&

mum parumper quiefcere dtmittunt

utfi quid recrementifit , in

imum defcendat

Mox caientem aquam

alumine reftr-

tam extrahunt ,&}uis aquaduftibus adidparatisin magnas quafdam

.

capfas ex querna materie faUas transferunt.

,

mucronibus ftmile Ibi enim oclo dierum termino alumen conficitur internis parietibus inh&refcens adamantinis

& cry-

40

Mumine porrb ita concreto,tixiuij reliquttmffic ftaUi inftar peUucidum , ad quatuor , aut quinque digitorum crafiiticm caldarias ita eis uocatas enim uocant decoclum ) d quofecefiit alumen ; tjsdem aquaduclibus l capfis iliis eximentes , ad
reniittunt
,

idfciticet

quod clarum def&catumq; fit : nam turbidum

& recrementitium

aperto foramine in receptacu-

lifundo

parToft h&c aluminofum recrementum , quod minutis difcoquendum comportant . Demim ticulu granorum tritici inflar ad fundum refedit,ad cortinas iUas magnas iterum concretum in panetibus aiumen dt capfnfundofcopis omni ex latere mundato , quibufdamferreis , ligneisq; infirumentis aqu<e alueo lauant Jfcetus quodam in conijciunt , uimineasfifceUas in exemptum ducunt , diduclumq; eximunt , modo. Ex his itaqtte ommaquam demerfis . Eximunt poftea , aqua excolata in acerutm domibus afferuant ,falis
,

tanquam inutiie per riuulum deferri ,

& detabi finunt

&

&

Quandoquidem affent Tiinmt hus apertifiimd cognofci poteft , rupeum alumen nullam habere cum liquido cognationem . Jolibus cxudantis natura : corriuatum hycme , tfliiat libro xxxv. cap.xv. fieri iiquidum ex dqua limoque, hoc efl terra
ca.oris . maturari.probariautemquodiimpidum kaeumiquefitJineoffenfufricantium>cumquodamigniculo h&c non muemunturtn ruSed . mifiuranigrefcat rbadultcratumfit,deprebendifiucomalipunici:qubdfyncerumea
St ue-

&

<a

qui citra controuerfiam dottifiimis

tione

uerum cttam a tomarw , quoa zr iyic m wua,,**^* - -

.
(

medicamentorumfecundum locos , Brafauolumfortaffefecutus,fcripferit,Bu.peum me di rocca,effe Itquidmi Cnecis uocatum . Ferum emmuero tiquidum Mumen,qmn
piinthites nuper ad me mifit Bartolom&us Maranta jlpuius
qite ddigentijfimus inauifitor
, ,

&

alumen,quod uuigo ttocant Muptdates fctffde, rotttndum

, ,

&

medicus apprimC eruditus ,

& mediM matem

ltud,ojus, at-

^^

qui exfefe Tuteolis

<i

CampanU iampridem b*c omnia aluminum genera

.

compertt, qtt&JaItbenttfitmc acce-

ni nuUis, ni me

fallit tudtciumjiotis

legitmts diffident

cogmtioncm Huic ergo uiro eorttm atuminum

ttt

ptam refero,

&

qurt* poffum

ago gratias . Scio tamen ijs mgentes deberi , qui

alus quoottecomipfefua inuenta, citm

^municarenongrauanturMqtttdumitemMumenex^^
teaadmemiferatckrifiimusmedicusLucasClmtts^imian&dejcrip^
*>

\\v\.

1370

And. Mat thioli C omm.

adflriclionis relinqneret
.

nunqitam meminerim medicamentum aliquod deguflaffe,qtiod guflui tantum

tundutn Gr<eci ttocant,tametfi nan defint,qni fibi perfitadeant,id
effe

Vorrb quod ro-

quod

officinx

d facchari

effigie

Tjtcchariv.um

appeU

lant,ex crttdo alumine rupeo,ouorum albo,& fliUatuia rofarum aqua paratum;ciim tamen non inueniatur rttpenm ueteri-

bus cognitum fitiffe, cur corum iudiciofubfcribam non habeo . pr&fertim qubd legitimum mtnc apud mefit . Quod pr&terea Catinum appcUant,ex cuiufdam plantx cinere,cbali Mauritanis U3caix,conficnur ad uitra infornacibus expurganda.

Vlatam batic nosunlgb uocamus Soda.Vrouenit bxcQtt alibifcripfimus)in Utoribus ?naris,falfo admodum fiiporc.Cxterii
quod ex
ttini
.

face paraturffit conformatis eface panibtts,deinde fele ficcatis

& igne tandiu peruflis,qwufque candorem

jliume fcagiioia ) cxfquamojo qaoeffi-

conceperint

Voflremb Squamofum(fic enim uoco alumen illud,quod ttulgb

uitri

dicitur

damfit lapide,&

modo pellucido,qui nonnullis fpecularis appeUaW.r,qubdfortafj'efctt:nuis modo ffeciiii prxbeat

.

giem.nos jtfim fpecultim dicimus

Hunc itaquc in tgncm conijcittnt,autferri laminis ignc candenttbiisfuperim\i nunt. Incenfus enim illico claritatcm deperdit,diffiiitq; in tcnuiffimas laminas,& gypfi modo albejci,eituq; indnhfpcciem. Quamobrem maximc falluntur,qtti fibi perfuadent,inter lapidemjpecularem,

& Talcum uocatum nullam intercedere

.Alummum

dijferenintt

tiam.Qjtippe(ut mihi quidem experientia compertum eft) non fine magno iabore,&fiagrantijfimofornacis igncTalcus

ripotefl.Specularis lapidispuluis nondum ignem expertwmiris laiidibus qnibufdam effertur ad difentericos,in uino aufiero

potus:exuflumenimnonprobauerim,qubdgypfifpecieinditta,fumentesftrangulet.
sesex

uirespaucis perftrinxit

GaL

Galenus

lih. 1

x.fimplicium medicamentortmific inquiens. Stypttria,buius medicamenti nomen ab adftnclione

deduQum

eftmam adeft

illi

uehementiffima.Cxterum cumfit craffarum partium,tenuior quodammodo

efl

eftatijs

aiuminumgcncribus,

ejuodmcatur fcbiJle,hoc ejlfoffilistproxima

(irongilejd

efl

rotunda,& aflragatote

^idmodumautem craffa eft tum

2o

liquida,tum placites,& plintbites appellata.Et libro

llii.de compofitione medicamentorum featndum genera,idem ait.

:

Omnes
Opinio
qua;-

aluminis dijferentix ttlcerafatis exiccant generosi adflrtngentes

quare nemofoiis ijs ad ulcera utatur.bac Gale-

Eamdiluu.

nus ,sed non defunt,qui Diofcoridem fecutuaiumenomne non parum ex calfacere opinentur : contrd tterb qui contendant id emnm o effifalfim,potiusfiigefacereipfumexifiimantes,Galeniauthoritatefreti. quippe quilib.i 1 1 i.fimplicium medi-

camentorum fcripferit,omnia qu& adfiricloriafuntfacultate,ef]efrigida,ac terrefiria . Veruntamenfi recle ditigenterq; ex

pendantur aluminum quoruncunque effeclus,& facuitates,qutbus in corpus noflrttm agunt,nemo qitidem
rit,quin aluminis
inficias ire

pote-

omnegenus non obfcuri excalfaciat,quemadmodum cbaicanthum, chaicitis,& myfi : qux cum ualenter adftringant,nontamen refiigerant,fed maximi excaifaciunt , ut idem teflatur Gaientts libro primo defimpiicium medica-

mentorum facultatibus,dum inquit

Qjjin uerb

& jlfclepiades Metrodortts tanquam illum etiam fuperare contenderet

excalfacere nos denegat, atque adfiringentiaom-

afferendis defenfu mendacijs,cumalia

qimdam,tumrefinam,& bitumen

nia refrigerare diclitat,cumfi nibil aliudfaltem cbaicitis,cbalcantbos,& myfi,quA uaienter adfiringunt , tantam affectttafint caiiditatem,ut nos etiam exurant
.

JJjbil eft ergo mirandum,fi prolixa qu&dam nugentur,feipfosq; nonnuUifaUant,

.

3q

cum de manifeftb apparentibus,uerumfaterinon audent

ilil.de compofitionc medicameniorum per genera capiteprimoiUudidemaffirmauitJnsuerbis. Vorrb diphryges appeUatum pharmacum uiceribus <x,gri humiditatis uitio ad cicatricem uenientibus aptifiimum eft : ualde nanque ficcat,etfi modici mwdeat Enimuero id quoqueprxter acrem
Et
libro
.

tttm qitaiitatem,tum potcntiam uitn babet adflritloriam,quas

tamen ambas fortiores,&chatcitis cruda,

& chalcanthum
efl,etfi

repmflentat.Quin
lenus lib.
1

& alumen quodtibet

utcerafatis exiccat generosd adflringens.Ex quibus locis citatis patdm

Ga-

1 1 1 t defimp.medic.facultatibus,fcribit

omnia adflringentia

efjefrigida;

non tamen eum inter ea

recepiffe cbal-

canthum,cbalcitin,mify,dipbryga,ruginem,& alia qtmdan,ut aiumen omne genus:pr<efertim qubdfacili compertum ha

beam,aluminis cuiufcunque JiiUatitiam aquam,maxime rupeunon modb carnem exedere,fed etiam

Latinisy?vxTwia,Gr cisappe[foMr;Jrabib!fs,Sceb>fmeSb:tt^^^
t

metaUa.Mumen quoi

40
es,

SVLPHVR.

CAP. LXXXIII.

)miriimelapidofum j3
Eur .

YVIphuroptiniumexiftimaturuiuum 3 quodapyronuocantjnitedulBmodofplendidum,perIucens, . Probatur in genere fulphuris ignem experti,quod uiret,ac prapingue fpe&a

t Cat.addit.
isl
t7xt/>ra.i.&

Myrrfu.

Plurimum in Melo,& Lipara gignitur . Supradi&um fulphur calfacit,difcutit,& celeriter conco ouo fumptum , aut fuffitum prsterea partus ufti nidorc extrahit Lepras,!ichenas,fcabros ungues,cum refina terebinthina miftum auf ert: cum aceto autem illitum,ad lepras efficax eft uitiligines tollit . Scorpionis iftibus , addita refina,medetur:cumacetouerd,draconis marini,fcorpionisqueplagasfanat. Pruritus totocorpore erumpen tes,cum nitro deterfum fedat regium morbum emcndat , infparfum fronticochlearismenfura,aut 50 10 forbili ouo fumptum Facit ad grauedinem,& deftillationes fudores quoque confperfum inhibet. podagricis cum aqua & nitro illitum,conducit grauiratem auditus,fuffiti nidorem raptim per fiftulam hauftojfanat Lethargicos fuffitu excitat erumpentem undecunque fanguinem fiftit . Contufis auribus , cum uino t & melle illitum , medetur
quit. Prodefttuffibus,fufpiriohs,purulenta extuflientibus in
. : :
:

Sulphnris con
iiderauo.

C[ Vtyhur tamfponte & pcrflc najcens, quod uittum appeiimt

)ffjturinltaita:fednonomnibus unus tantum color
.

qudm arte in fornacibus fiittum ,frequentifiimum habe,

quippe aliud uiride,aliudtuteum, almd cinereum

,

aiiudpai-

lidum (peBatur
gitur
,

Quod autemfpontc fit uiuum appeUatum

, ,

exterius colore
.<

efl

fubcinereo
,

intenus uerb citmfranEft

fubluteo

niteduix

modo Jfiendms >

ut Diofcorides inquit

ufdemque oritur

locis

ubi faclitij uenafoditur.

autem Sulphur
cis
,

fojjitium medicamentttm epingui

,

quadam

terra fubftantia
tgni

prognatum , ut in compluribits
naturafimik Sutpbur
dicatitr
.

ttifitur lo-

Qua

im-pensi calida fit

&ficca : adeb ut d cbymijhrum authoribi{s 3

yocant

idij

InLib. cjuintum Diofcoridis.

.

13 71

idijmafculumfemeH,& primum natum agens ad omnia metallaprocreanda Ctim autem calidumfit,& ficcum,quinetiam pingue(ut diuturna conftat experkntia)maximam cum igne trabit cognationem -.fiquidem nonflammx ignium modo ;fed
frunts quoque admotttm,flatim accenditur,nec unquam accenfum extmguitur,quoufquepinguis,

& oleoji eius fubftantia in

.

miuerfum igni abfumatur . Verum enimuerb etft pr<efeferat Sulpbur temperamcntum non obfcuri calidum , &ficcum; wm tamen credendumfuerit tam puram,fynceramq; id effc matmam,utperfe tantum confijicre queat neque etiam cogiUndum,ei non
efje

hetexpofcunt.

neceffarium,ut fibi bumiditatem afcifcat,quaformam congruamfufcipiat,quemadmodum mifta qudild enim nobis indicat eius uelociffima,ac facillima diffufto,cum fiatim igni admotum coUiquefcat,metaUo-

rum modo
I

Foditur aperto

mdique calo,non autem in cunicutis,&fubterramrisffccubus

.

In bis nanque tum uebementi

calore,tumfatidiffimoterrhalitu,fofforesilUcodeperirent

Torrb

effoJfaSulpbtiris uena,fifitibus
,

quibufdammagnis

Sulprmris fociendiratio.

imponitur Romanis bydrijs non abfimtlibusjongo abore dependente roflro

%nftar,quo ftillatitm aqu<e conficiuntur
.

intus uacuo,ac in

humum fpeclante,uitrei pilei

id dili-

His itaque ficliltbus fuiphurea uena repletis,ficliiibus pariter operculisad

genter conflatis,conteguntur,flipanturq; tenaciffimo luto,creta,& equino ftercore compofito,ne tantillum quidemexpirarepofiitfulphureus uapor
.

Hispcraclis infornacem crates duasferreas intus habentemficlilia deferunrur,& in fuperioinfima accenditur cratefub ficlilium fundo

rem cratemfirmantur,eodem luto undique ftipata,adeb ut ignisflamma,qui in

mllo patfo infublimeferripoffit . jld hcecficliiium roftrum
in aliud

uacuum fitliie inftrunt,per quoddam w latere orifi.

cium,& eadem creta qudm diiigentifiimi circumlinunt,obducuntq; maxime

ceptaculum : d quo tandemfluens eximitur,aperto infundoforamine ,
llacfane ratione Sulphur
fieri

Demum ignemfuccenduntfub fitlilnmifunadnexum dcfcendit re

magnos coitglobos .
excipitur , ubi in

dotcuius ui depuratum Sulphur in fublime ficliliumfertur,& per roftri concauitatem in uacuumfibi

&

aiiis uafis

confpeximus in agro noflro Senenfi

in

montibus non longe d balncis

diui Thilippi,

&

in

ma.

20

ritimis

apudTetriolum

Sulphuris uires memori& prodidit Galenuslibro w.fimpiicium medicamentorum,ficinquiens

Sulphurisui-

Sulphur omne trahendi uim po(fidet,eflq; temperamenti caltdwtquc effentice tenuis,adcb ut admuita uenenatorum ammalium refifiat . Siquidem ego aduerfus paftinacam marinam , draconem fepenumero eofum ufus , cum id pifcatores

&
.

&

quofdam docuiffem,reuerfo poft aliquantum temporis magnifice medicamentum hoc commendartmt . Vfus eius eft , ut ftccum iclui infpergatur medicamentum,& cum fatiua miftum : nam cum&hoc excogitaffem,ab expemntia comprobari
reperi .

&

Sed

lia,dixiq;puicbr iUos

dkium prceflitit .
tergit

& urina maceratum idem ejfeclurum excogitaui Docebam enim medicamenta maxime' parabi& cum uetcri,& meUe,& terebintbina ufuros Etfani horum omniurn expertentia Quin & pforas,& lichenas,& lepras,non rarb hoc medicamentocum Exterebinthina fanaui
pifcatores
.

oleo

refina

iu-

refinct

enim omnds idgenus affet7us,abfque ut inprofundum repeUahcum alia multa medicamenta,qu# illos cur<int,miftam babeant potentiam,nempe ttt digerant pariter repercutiant . Tr<eterea,ut idem Galenus inquit lib.v i .cap. 1 1 -de com

&

Normru.

50

pofitione

medicamentorum per genera,in compofitione emplaftri

,

<P/* <nf.ixMt,Sulpbur

tanto calore praditum eft,ut ubi diu

tius inhcereat

procul dubio exulceret . Sulphurfiue Sulfur Latinis ditlum,Gr<zcis 9ho? appellatur , Mabibus, Cribtit,&
:

F^abric : Italis,Solfo

Gemanisi Scbuuebel,& Lebendigsr : Hifpanis,Tiedra a^ufre .

Kimtu.

PVMEX.

CAP. LXXXIIII.
,

PVmicis probatio,ut magnopere Ieuis,fpongiofus,fciflilis,nec arenofus, item teri facilis

didus
.
:

&

can-

t
.tenuis.

Crematur flagrantifTimis carbonibus obrutus,& ubi canduerit, extrai5lus,uino

,

reftingui-

tur odorato iterumq, incenfus,reftinguitur :

& tertia uftione exemptus & a per fe refrigeratus^d ufus

a M( Meuni.ieuy-

?*?* 4re

conditur

aq

. Vis eius adftringere,gingiuas abftergere , purgat cum calfaclione , qux pupillis caiiginem offundunt : explet ulcera,& ad cicatricem perducit:excre(centia cohibet. Fit ex rarinaeius dentifricium . Corpori cruftam obducit auellendis capillis aptus . Theophraftus author eft , fi quifquam
:

^;[^J* "s
r

in bullientem urceum uini pumicem iniecerit,f eruorem ftatim fedari

PVmicem ambuflumcffe lapidem in montvum concauitatibus,omnesferifatentur natura operum exploratores

enim pumicesf&pius eruclat mons ^ietna in
Stcilia
,

Ob id p U micis
deracio.

conE-

&

in

Campania Vefuuius , qui hoc tempore , annis nuper elapfis,

nonfecus qudm Tltnijttate > ingentibusflantmis exarfit, cum magno Tuteolorum ,

& adiacentium locorum detrimentoy

...

igneinurmuifceribusgenito,ifulphureisuaporibus,&bitumine,quoqtdmplurimirefertifuntmontes,eoq; pr&fertim,

quod Gr&cipiffafphaltumdicunt . Tumicis uires duobus locis reddidit Galenus libro \yL.fimpiiciummedicamentorum,ubi

de eo primum itafcribit . Sipumex inter lapides recenferi poteft , ipfe eiufdem efi facultatis , quodcerte ad abfterftonem attinet,uelut etiamfiguima tefta,ac multb magis ea,qufornacium eft . Sedfmiris acrimoni<e quiddam obtinet:proinde caufticis ,

&
,

^ GaJ<

& deficcantibus facultatibus quidam ipfum mifcent

eisq;

qtt& curant gingiuas laxas

ac mollitie fluidas

Tumex autemfi combura tur,baud erit inferior eofdem ad ufus fmire .

bis
.

Secundo autem ioco idem de pumice differit his uer-

ponas,lapidem

Tumicemfi inter metallica recenfeas , calumniabuntur , quibus animus prurit accufandi libidine : etfi inter lapides jLtqui alicubi ta effe negabunt : ac multb minus terram effe concedent,nec marinorum haberi quodpiam .
.

men

de illo dicendum efl:quippe qui infarcotica indatur medicamenta,& ea qua dentes extergunhpartim uflionem non ex-

pwtustpartim etiam uftus,quando uidelicet alijs omnibuscombuflisfimititerfubfiantice efficitur tenuioris

Cterum

uftio

ne quiddam acquirit acrimonU,quam rurfus lotione exuit .

Videri autem poterit ffiendorem conciiiare, non tantumfacul

ipfa tate ;fed etiam afferitate,uelut etiam fi fmirin,aut teftam , aut hoc genus quippiamtritum admoueas . Qua certi fplendorem afferunt,farte utroque,tum quia detergendi habeant facuttatem,tum quia afperitatem . Eundem m modum cor- Nomina. nuadeufta dentes fplendidos efficiunt . TumexquiLatims-fimcis uosn^ uocatur : Arabibus , Fanecb : Italis , Tomice:

&

Gemiams>Ejbims : Hifpa nisiTkdra pome^

}/ 2
*?*

And. Matthioli comm.

SAL.

CAP. LXXXV.

uacans,& perfpicuus, denfus squali compage. PecuIiariterAmmoniacus natione laudatur,fimod6findifaciIepoffit,&inrc&afcgmenta diduci In marino fale cligendus eft candidus,^qualis,dcnfus . Probatiffimus in Cy pro &, & Salamine Cypri,& Megaris,in Sicilia,& Aphrica Sed inter di&a falis genera Jacuftris pra?fcrtur: led multo ualidiffimus eft Phrygius nomine tapeus , aut, tritaeus , aut gantxus . Salis natura in commune perquam utilts eft adftringit,abfterget,expurgat,diilipat,reprimit,extenuar,& cruftas inducit.fed hoc
.

SAIfoffilisefficacioreft. communiter,fieftcandidus,calculis

fit praeftantior. Quin&a putredine uindicat. Admifcetur medicamentis pforas abftergentibus . excrefcentia in oculis reprimit,& pterygia confumit , ca'terasque carnis extu- io berationestollit. Clyfteribus infunditur:difcutit laffitudinesex oleo ilhtus. Contra hydropico-

intereft,quodaliusalio

rum tumores auxiliatur dolores in faccis fotu mitigat & pruritus fedat , ex oleo & aceto infri&us ad ignem,donecfudent:itemlichenas ,lepras,pforasque. Anginam ex melle,aceto,& oleo illitus
:
:

leuat tonfillis , uuarque cum melle toftus

:

Vkeribus

in ore
.

xat ,

& phagedxnis ulcerum,cum polenta crematus lllinitur

manantibus , gingiuis , quas humor ueAduerfus fcorpionum i&us cum Iini fe:

mine : contra ferpentium morfus,cum origano,melle,hyffopo aduerfus ceraften cum pice,aut ced ria, autmeIleauxiIiatur:contrafcolopendra? morfus,cum meile,&aceto:aduerfus uefparum idus,& teredines,albidasque capitis puftulas , thymos,& tubercula,cum feuo uitulino furunculos , cum uua
:

paifa,aut fuillo adipe,autmelle difcutit : teftium

tumores , origano

&

fermento maturius concoquit.

.

Crocodilorum morfibus auxiliatur , tritus in linteolo , & intindus aceto , ita ut uinculis loca conftrin 20 gantur. Prodeft ad beftiarum morfus, & ad fugillationes in facic ex melle contra hauftum opium, & Fungos,cumacetomulfobibitur. Luxatisimponitur cum farina,& melle.ambuftisignicumoleo impofu us , puftulas erumpere non patitur Podagricis itidem imponitur , & aurium doloribus , cum
.

aceto ignes facros , ulcera , qua? ferpunt , cum aceto,aut hyffopo illitus fiftit Vritur fi<aili,diligen teropertus ,necxiiiat, condinisqucprunis, ufquedum efferuefcat. Aliqui foffilem fubacto polline obliniunt , carbonibus fubijciunt , ufquedum eius crufta exuratur . Solet fal communis hoc mo. .

&

&

&

do un . Aqua femel abluitur , & ficcatus in ollam coopertam mittitur fubdito igne , moueturquej doneciamnonexiliat.

av<*V.

SALIS SPVMA.

CAP. LXXXVI.
petris

30.

Puma falis ipumofi maris lanugo, fiue ramentum eft , in exilibus

qua? falis

inuentum . cui uiseadem

a>.
Vria effedus

MVRIA.
falis
.

CAP. LXXXVII.
nome inteftina corripit;

pra?bet,abftergitque:dyfentericis infunditur,etiamfi

,& ifchiadicis ueteribus

Adfotus,aquajmarina?ufumpreftat.

a-^^o,.

FLOS SALIS.

CAP. LXXXVIII.

40

FLos

flumiue Nilo defluit .-lacubus tamen quibufdam innatat . AfTumendus qui crocei colonseft,odoreingrato,ceugari.interdumlongemagis uirus olet , guftucjue mordacior,&pinguiter lentus . Fucatus autem rubrica,aut fcrupulofus , improbatur . Pmerea fyncerus non nifioleo refoluitur adulteratus nonnulla ex parte, etiam aqua,diluente faditium colorem . Ad ulcera qux
falis
;

cacoethe uocantur, & phagedaenas , genitalium nomas,& purulentas aures, efficax eft oculorum he betudines , cicatrices , albuginesque tollit Emplaftris , unguentisque coloris caufa , utrofaceo,mi: .

fcetur.
pjs
,

& fmegmatis
,

Sudorcm cit,aluum turbat,in uino aut aquafumptus ftomachum male habet. Addituraco Et in uniuerfum acris eft , & ferucntis , qua? albaridi capilli gratia componuntur .
:

natura?,utfai.

50
, &fine quo uiuere nefcimus , quo item ad annos afjenmnturcar-

nes , pifc cs , aliaque complura , nulli fancnon cognitus Tlures tamen infalis gtnere funt dijferentia : quan^ efl . Salisomnisgc doquidem pnetcr marinum,fluuiatilis,lacuflris,fojJilisquereperitur. Marino utitur uniuerfa fere Italia,exceptis Caeris coiiid.

SM
ciditur

quofrequentifiimi in omnibusfere' cibis utimur

labris , quifoffitio quam .pidcbenimo abundant . quo etiam utitur uniuerfa Vannonia . In Germania bauritur efalfis qmbufdamfontibus , quorum aqua diu ignium ui excotla infalem cogitur . Foffitium officime Mabasfecut&falem gemm&uocant. HuiusfodinasuidimusapudCalabros agentes , loco qui uulgb dicitur Mtomonte ,ubilapidum modoex,

translucidus cryflalli modo . Hic in ignem conietlus pn-eter c&terorum naturam nec , diffdit , ncc crepitat ,fed Utferrumignefcit. Lacuflrcm baclenus non uidimus,nec fluuiatilem. quanquam Tlinius libro xxxl.cap.vll.traditplurcs baberi lacits , acfluuios , qui falem copiofum reddunt , ut eius uerba , quxfubijciam , aperte teflantur . Sal

wavs , inquit , autfit , autgignitur . Vtrunquepluribus modis,ftd caufa gemim , coa8o,humore,autficcato.

$$

Siccatnr

inlacu

In Lib quintum Diofcoridis,

.
itt

ijyj

lacu Tarentino tzftiuisfolibus

in Sicilia in lacu,qui

, totumqucftagnum infalem abit, modicum aliojmn , altitudine genua non excedens.ltem Cocankus uocatur,& alio iuxta Gelam . Horum extremitates tantum inarefcunt ,/icut in Thrygia,

Cappadocia,jL\pendi,ubi largius coquitur,

eJufubuetiit ,

ufque ad medium lacum . Miud etiam in eo mirabile , qubd tantundem no~ quantum die auftras . Qmnis eft talis fal minutus,atque non gleba eft . Sunt etidmnum naturales differen,

&

tu tres . lianque in Batlris duo lacus uafti

alterad Scytbas utrfus, alter ad jLrios,fak tejluant ,ficut ad Cittium in Cy

.

pro,& circa Mempbin , extrabunt lacu,deinde foie ficcant

rca apud Batlros amnis Ochus

Sed

lutifub gciufluente , ut apud Cafpias portas, qusfaltsflumina appellantur

,

& fummaflumimm denfantur infatem, amnc reliquo ueItem circa Mardos & jLrmenios Trate.

& Qxm ex appofitis montibus dcfemnt

Fertmt
,

falis

ramenta

Sunt

&

in ^iphrica

lacm

&

quidem-turbidi ,fatemftrentes .
I

fponte prouenientia

Sunt

&
,

quidem& calidtfontes ,ficutTagaf&i . Etbafienmhabent fegeneraex aquis montes natiuifalis , ut Indis Qromenm , in quo lapkidarum modo ceditur renafcens, maiuf-

que regum uetligai

ex_

eo eft

qudm ex auro

& margaritis
.

Effoditnr

& terra

utpaldm

eft ,

humore denfato, in Cap

fadocia. ibi quidem caditur jpecularium lapidum modo

Tondmmagnumgtebis,qua4micasuulgm appeUat. Carrhis jLrahi& oppido muros , domosque maftisfalisfaciunt , aqua ferruminantes . Inuenit iuxta Teluftum Ttolem&m Mabiarn etiam fquakntibm locis cceptm eft inuenirex cumcafirafaceret . Quo exempto pojiea inter Aegyptum , ri , detratlis arenis . quatiter&per jLpbrka. fitientia,ufque ad jLmmonis oracutum . Is quidem crefcens cum luna notlihus . 'Ham Cyrenaki tratlm nobiiitantur jLmmoniaco,&ipfo,quiafub arenis inueniatur, appeUato . Similis eft coiore aiumini , quodfchifton uocant , longis giebis , neque periucidis , ingratus fapore , fed medicin& utiiis . Hacienm de faie

&

&

Tlinius. C&terum Ammoniacm fal,quilegitimusfit,adnosconuehidesijt:qnippefatlitius, adulterinusque

pajfim infeplafiariorum
officinis

eft, qui _

uenditur

piermque

Germania allatus ,nigrkantibus exterius giebis

Tjondefunt

cus.

20

tamen,quicredantconflarihuncexcameiorumHrinis,artifictoquodamconcretis. Sedcurhis aifttpulari debeam, non

equideinuidco,pr&fertimcumGermania,undeVenetiasconiiebitur
terque chymifta

fatiitius

cameios non babeat.

Seplafiarij, pari-

SaiMmeniacumappeUant ,qubd fortajfc exiftiment ex Mmenia adferri, ubi innumeri funt camelorumgreges . Sed ifti , mea quidemfententia , halkcinantur . Serapio ( ifach jLrabici te(imonio)fcribit Salem jlmmoisfallitur, meo iudicio ifiquidem ^immoniaci nomdn non aliurt transhicidis . Sed niacumfieri <? iapidibus duriffimis ,

&

&

qudm ab arena,qu& ^o( Gracis dicitur,fib qua in iaminas concretus,inuenitur in Cyrenaica regione . Venitpr&terea in medicorum ufum SaUquem Mrabes jLkhaiicognominant , item Mumm catinum,de qtto fupcrim in aiumine diximm . Sal autem Indm appeUatus(ut iibro fecundo retulimus)nil aliud antiquis extitit , quamfdccbarum mfacchariferis arundinibus in India gummi modo concretum , cuius nunc loco utimur fuppofttitio , quodfepia[i& ziiccbarurn canditum uocant Vermtamen animaduertendum eft , qubd quanquam Taulus,& jLuicenna eum fortafjefccutm, 30 concretum naturafaccharumfalem Indum appeUant;non tamenfueritputandum, qubdlndi kgitimumfakm non habeat. Quandoquidem(utTlinim eft autlor) in Qromeno Inditcmonte lapicidarum modo foditur ingentibus gkbis. proinde diIndicum c&terosfaks pr&ceUere . Quod autem Sainitrum uocant , torcebat Mefues de faie fcribens , Ts(apbtbkum ,
defibi comparauit ,
.

&

T/ientorum bellicorum pulueribus expetitum , uuigaris notitu eft, de quo tamen latiusfcquenti capitefermonemfaciemus.

C&terumfaiis jpumam piuries legi quibusdam infcopulis Tyrrheni maris

Cum enim proceUa exoritur, intumefcitquepe-

lagus ^fpumantes aquot in aitumfubiata ,fcopulorum cauitates replent ; quofit, ut ibifub dio remanentesfolibus,& rore,
teftiuis

caioribus,infaiem album concrefcant . Muriaporrb, qua innumera afferuantur edulia,nota omnibus res eft,ut qtm
fcribatn

faie

tantum,& aqua conficiatur . Sed quidnam ueteribusflosfaiis fuerit,deccrnere non aufim , neque plura quod

babeo , qudm qu<e d Diofcoride produntur . Eius tamen meminit Tiinim ioco fuprd citato,fic inquiens . Salinarum fyncandidiffimaflosfaiis apceritasfummamfacitfuam diffcrentiam . Qutdam enimfauiUafalis, qug, ieuifiima ex eo eft,

&

40

peUatur
lis
.

Etflos quidemfaiis , in totum diuerfa res , humidiorisque

dijfentiens d fale
,

natum ,

& crocei
.

coloris, aut rufi

ueluti rubigo fa-

Odore quoque ingrato , ceu gari ,

non modb d fpuma

In jLegypto inuenitur, uideturqueTSlilo

pinguitudinem rcddit . hac Tlinim. deferri . &fontibus tamen quibufdam innatat . Qptimum ex eo, quod oiei quandam nam co Torrb color rufs rubiginis inftar pitloribus expetitur,e Germank faiinis aduetlus,qui fortaffe flos ipfefalisfuerit: illud mihi lore,&fapore iUinon obfcuri refpondet . uulgb appeUant MoreUo difaie . Verum cur non hocpiane affirmem,
obftare uideo,qubd cotor is non fit
falts

rubiginem,de

qm ex Tlinio pautb ante mentionemfecimus

iiquidmmque oleofm,fed aridm . quare potius inciinat animus , ut ipfum credam effe eruditione clarus , in libro . Fuchftus medkus ingenio

&

^^

^ * ,mo

aliud effe putat florem fatis , de compofitione medkamentorum , qnem auBum fecundb edidit , nibit nominatur . Qua in re forJm{ Srtot dkitur , quam balenarumfemen , quod Germanis medkorum officinis Sperma ceti equidem poffitm taJfefecutuselifententiamGeorgijAgrkoLereimetaUkaacerrimiindagatoris . Sedutcunque fit ,non

qui Diofcoridi

horum quanuiseruditorum uirorum iudicio omninofttbfcribere,nampturafimt, qttin eo cenfendo omnes ; utmum enim eft cotor , quem infpermate Ceti uocato nufquam Croceum,neque rufum,utfalisflori ineffe tefiantur Mttus annuere confptciuntur. Galenus, dere mihi ticuit . Dcin non nnhi uidetur boc medicamentum adeb liquidum,ut
.

mihi repttgnant

Tri-

&

florem meminerint, ubifpei ...funt opmtonem contentwse diffenttre, vitimum . Tamen ne uidcar d Fuchfio uiro doitffimo,& d c<eteris,qui eiusfequuti SaiisaiaemmemmlidemGaknusuminterfofiitiamedicamcnta.tum etiamm- S,lis leitm utaiiorumquoquefttiudicium. Oal. medkamtntorum,(ic mquitns . Sal exufdemgmere facultms eft, ea , atm m man nafcuntur Ub. I x.& x I .ftmplictum
ter

ftuefofidisfit/memarmusiueritmbocdiferunt^uodfar^

60

maLreft,&partiimcrafixties,&adftrin { endipotentia.

Itaquemarinusajfufaipfiaqu.zprotmus hauefat,atfoftilihoc

non cuenit .

Tonb ciufdcmfpecki cum manm

babentibus najatur, tftate itideheft,qui in ftagms qutbufdantfaijcdinem cet

Z^KKX. 3

. ,

i)74-

And.Matthioli
efl

Comm.
.

c et aquis aftu ex ijs abfumptis, cuiufmodi

Tragafius non procul d Sminthio

Ccnfluit enim illuc ante aquasftontaneas,

qu& admodumfimt ca'id&,copiofa aquaflagnans,non amplo in loco:&

Torrb quoniam
ter

ea xfiate omnisabfutmtur,dfole uidelicet arefatla.

,

locus
.

ipfle falfedinem

natiuam continct,quod reliquum eft eius omne,fal eft

cognominationem d loco pari-

& aquis fortitm

7{am jpontane*

& ipfe
illas

itlis

in locis aqu&

Tragafta nuncupantur, potentia

fumme

exiccatoria

fani,qui in ea regionefunt medici,ad hoc

accommodant . Torrb diium efl

& de Sodominis

&

in

mari mortuo proucnien

tibm in quarto libro,quemftquislibrum diiigenterperlegerit,iUitantumrefricare memoriam nunc opus efl, utcxpofitagu,

ftusquxtitate,ipfemedicamentifacultatemcognofcat. Igiturcumqualitasfalfadigerat

,fimul& contrahat contafiam

fit uideret

ab ipfafubflantiam,uocatum aphrolitron

in

hoc differt,qubd in ipfo unum modbfaporem exuperantem exprefii

quem uocant amarum,uim habentem digerendi,haud etiam contrahendi,uti fai . %amhic

conditurafua corporaficcat,& dputredine tuetur
.

quicquidin corporibus humiI

dum inefttid totum quodammodo abfumit:& quod rcliquum efiftbftantis. folidae , adftriftione contrahit : ac proinde etiam
Quippe qu& putrefcmt , excrementitium continent humorem
,

fub-

ftantiamque tum diJJolutam,tum minime compatlam

melli

Quibus ergo corporibus nulla prorfus cft humiditas fuperflua , ceu . optimo,& corpus falidum,& compatlum eft,ceu lapidibus,ca ut putrefcant eft impcffibile ac proinde in his falis noit
:

probaturufus,ueruminijs,inquibusfujpeiaeftputredo. Spumofaautem falis efflorefcentia multb tenuioris naturxeftt

qudmfalipfe. quare
nequit .
Noraina.

& extenuare,& digerere multb plus

.

ipfo potefl: uerittn quodfubftanm efl reliquum, contrahere utfal

,

C&teriim flos falis medicamentum liquidum efl,tenuius etiam qudm fal uftus : tum acris qualitatis

& admodum

digerevtisfuultatis. haclcnus defale Galenus

Sal Latmis ditlus,*.hs Gracis appeUatur:Mabibus , Melech,feu Melha:

ltalis,Saie:Germanis,Sai%:Hiffanis,Sal.

nhpvJwtfiTpr.

NITRVM, SPVMA NITRI.

CAP. LXXXIX.
.

20

PRjefertur Nitrum leue,rofeo colore,aut candido,in foramina dehifcens,perinde quafi fpongiofum quiddam,qualeex a Bunisadferrur. Humores euocat,qui in alto concreuerunt Spuma nitrioptima effe putatur leuifIima,gIebofa,friabilis,colore pene purpureo, aut fpumofa & mordens , qualis
,

ex Philadelphia Lydiaedefertur fecunda eft Aegyptia quin & in Magnefia Cariae gignitur . Vim , uftionem falis habet,tam nitrum,quam fpuma eius . Prsterea nitrum tormina fedat,fi tritum cum cuminobib2rurinhydromelite,autlapa,autaliquibus,quK inflationes difcutere pofTunt,uti ruta,uel ane
. .

&

bMcu.trfy$i(i.
'

i.caprino.

tho. Febnbus circuitu redeuntibus illinitur,ante fiifpe&am acceflionem. Mifcetur emplaftris,qua? exirahunt,& difcutiunt,extenuant,& lepras abftergunt . Cum aqua autem calida,aut uino infufum,infla tiones,purulentas aures,& fonitus earundem fanat: fordes expurgat, cum aceto inftillatum . Canum 50 morfibusex b afininoadipe,autfuillomedetur.refinxterebinthina; admiftum furunculos aperit: aquse inter cutem cum fico illinicur: oculis ad claritatcm uifus cum melle fuccurrit uenenis fungorum , ex pofca porum: aut fi bupreftis momorderit,ex aqua:ijs uero qui raurinum fanguinem biberint, exlaferpitio:.ijsquequicibumnonfentiunt,utilitcrobducitur:opifthotonisqueiamremiflioribus,&
:

&

luxatis

cum cerato

in linguaH'efolutione,pani

commode permifcetur

Aliqui fupradi&a carbonibus

urunt,fubie&a prius tefta noua,donec ip.candefcant

Nitn, & fpuderatio.

^t
1
le

Ttram,& nitri ft>uma,quorum antiquis maximusfuit in medicammtis ufus,dmfani eft , qubd ad nos conuehi

deftc-

N rmt
eflflt

Troindehallucmantur,mea quidemfententia^quiputant Salnitrum uocatum,]t<o ad tormentomm

bellicorii

pulueres utuntttr,& adfortiffimas aquas conficiendas,quibus argentarij fabri aururnab argento feparant, ucrttm ac lcgi-

^O

timum

nurum,cuius memhicre Theophraflus,Dioflcorides,Gatenus ,TUnius,& antiquorum

1

alu'

Siquidem id manifefld

demonfirat Tlinius iib.3

.cap. 1 o. ubi de nitro iiafcriptum reliquit.

eft

T^on tft

dtfferenda

&

nitri

natura,non multum d fa-

diftans,& cb diligentius dicenda,qnia paldm

& medicos,qui de

eo fcripferctgnoraffc

naturam, nec quenquam Theo-

fhrafto diligentius tradidifle T.xiguum fit apud Mcdos,canefcentibus jlccitate conuallibus^quod uocanthalmirhaga.

Mi-

nus etiam in Thracia iuxta Thilippos,fordidum ierra,quod appellartt anium.ljam quercu cremata,nunqua multufacH"

tatum eft,& iampndem in totum omijfum.^tqua uerb

rnedto dulci fonticulo. ibifit

nitrofe phmbiis lucis reperiuntur.-fed fme uiribus denjandi.Optimit

copiofimq; in Clytis Macedoni,,quod uocant cala(tricum,candidum,purumq;,proximumfali.Lacus e[i nitrofus exiliente d

nurum

circa Canis ortitm

nouems diebus,to:idemq;

ceffat,ac rurfus innatat

& deinde
.

ceffat

Quo apparet foh naturam tflfe,qu& gignaf.quoniam compertum cft,necfoles proficere quicquam,cum ceffet,nec imbres.Mi
rum
efi

& illud,fcatebrafonticulifemper emicantejacum nec augeri

,

nec effluere. Its autem diebus,quibus gignitur, fifue- 5

nafcitur

re imbres ,falfius nitrumfaciunt

aqutlones deterius , quia ualtdius

natri

commoucnt limum . Et hic quidem

.

In .Ac-

gypto auttm conficitur multb abundantius, fed deterius :

n>fi

fuftum,laptdofumquc eft

Fit pend

eodem modo

quofal

qubdfalinis

marc mfundtint, T^ilum autem nitrarifs. Excedente K(ilo ftccantur,decedente madtnt fitcco
.

nitri

quadra-

ginta diebus continuis-,non(ut in Macedonia)flatis

fari efl

Si

autem imbres adfuerini,mmus deflumine adduntjtatimque,ut denquoque

olei

captum,rapitur,ne refoluatur in nitrarijs

Sic

natura interuenit . jtdfcabiem animalium

utilis

Ip-

fum autem conditum in acetuis durat . Mirum in lacu jlfcanio,& quibufdam circa Cbalcidifontibusjummas aquas dtticeseffe,potariq;
,

inferiores nitrofas

In nitro optimum,quod tenuiffimum,& ideofpuma mtiior . jLd aiiqua tahtitmfor-

iidum,tanquam ad inficiendas purpuras,tinclurasq; omnes . Magnus

ibi maceruts,multiq; fitnt tumuii ea de caufafaxei

&
.

nitro uftts^quiditetur fluo loco

TsSjtranx egrc-

gU yiegypiijs ; nam circa K[aucratim,& Memphin tantitm folebant efje

.

Circa

Mcmphin deteriores : nam

Sunt
ibi 7iiirark}

&
,

lapidefcit

Faciunt exijs uafa. Ts[ecnon frequenur liquatum nuri fulfure co-

60

quentcs in carbombus

Ad ea quoque,qu& inueterari uolunty.lio nitro

utuntur

m qmbus

& rufmn
exit

In Lib. quintum Diofcoridis.

exit ei colore terr&
.

1375niexifti'

Spumam niiri,qn& maximH laudatur,antiqui negabant fierUnifi cttm ros cecidijfet, pr&gnantibus
Itaqite

trariis,fednondumparientibus.

non fieriincitatis,etiam(i caderet.

jLlij

operimentorum fermento gigni

mauere . Troxima &tas medicorum Aphronitrum tradidit in jLfia-colligi infpeluncis mollibus difiiUans,fpecus eos Calycas
uocant
pene"
;

dein falc ficcant

.

Optimumputant Lydium . Trobatio,ut fit minime ponderofum

& maxime
,

friabile

colore

purpureo
.

boc in patellis affertur . jLegyptium in uafis picatis ne liquefcat . Vafx qaoque eafole inarefcentia per-

ficiuntur
ce
.

7$jtriprobatio,utfit tenuiffimum,&

quam maximfpongiofum,fiftulofumq;
rofolititur
;

jLdulteratur

in

jlegypto cal-

Deprehenditurguftu .-fyncerum enimfacile

.

aduUeratum pungtt. Calce afperfum

non

reddit
,

hitmorem ue-

hcmentem . h&c Tlinius

Ex quibus liquidb conjlat,noftri ufus Salnitrum,antiquorum nitrum

.

cffe

etfi inficias

eunac

dum nonfitrfuin aliquas nitri habeat quahtates

Vexuntamen nemini unquam perfuafnm uelim,ut medicamentis,qu& in..."

10 Utsincorpusfumuntur,nitrilocoSalnitrumabfquenoxaimponipoffit. Et quanuis contrarium afferant ,fcriptisq; traQuod dant Monachi illireuerendi,qui Mefuem commentati funt ;non tamen credo hoc idprius infe ipfis expertosejfe
,

omm

ei

nihilominus eosfacere decebat,fifraterna charitate ducli funt,ut alijs fuaderent falnitrum tutb affumi poffe,citm prima cba.

ritas(quoddiclumfrequenterufnrpant)incipiatafeipfo

^itrilegitimifritfium,quodaGulielmo Quacelbeno Flandra

P T^itrum ditlum edfupra in medio effe aphronitri, n'kn uites uu ex
:i

Conftantinopolimihimifumeft,mtisomnibusgenuinumrefert,utinepiftolarimno(lrarimlibrofufiusdiximus. TJitri
*

meminit Galenus

lib. I x. fimplicium

medicamentorum

fic

inquiens

, &falis uirium : c&terum uftum propius ad aphronitrum accedtt^utpote exuftione tenuius redditum . digerit :&fi intrb in corpus fimatur,fecat,& extenuat craffos lentosq;fuccospotentius multb quamfal. jtphronitrum

Deficcat itaque

&

Gal.

uerb

nift grauis

urgeat necefiitas,nemo deuorabit,nimiruminimicum ftomacho

quandoquidemplusetiamlitro incidit.

2o

Sani adfmgos fHffocantes,ru(iicus quidameo utiajfolet,&femper profuijfeprobatumeft. C&terumnitroufto,fimul nos in talibus uti confueuimus . hatlenus Galenus . Qui tamen uidetur non ufto,& multb etiam magis eius fpuma , \Aphronitrum , licet ijs,qui codwismendam non animaduerterunt,maximamfacere differentiam inter jLphrolitrum ,

&

&

&

b&c re diucrfa nonfint .

q{(h . hoc efi.

"2s(am ubi de jlpbrolxtro libro citato dijferit,mtlgata exemplaria babctit.zvpahiTpw

dwwfopw JV*

jlphrolitrum ab aphronitro differt .

Verum in altera

diclione latet uitium

ut qu&

ppn vfopov , hoc efi,

dotlif-

hffuma nitrUduabtisuocibuslegendafit . Itafiet,utGaleno non aphrolitrum ab aphronitro

apte diftinguatitr
. .

,fed utrunquedfpumanitri

Id quod

& jLuguftinus Ricchus Lucenfts,& Leonardus Fucbfius,medici &tatis noftrs cekbres,

,
:

fmi adnoiarnnt C&teriim cum Galeno apbrolitrum,fiue aphronitrum fpuma nitri nonfit , quidaliudfit ingenitifateor me ignorare neque id alius,quodfciam,ha6ienus explicauit . Quod Gr&ci vfopw & hnptv, Latini TS(itrum nomtnant. Mau,
:

ritani,Baurach
tro di jlfrica
.

ltali,Vitro . Qupd uerb Gr&cis d^pi\np<ti uno uerbo dicitttr : Mabibus , Baurach jLfrice Qu& deinde Spuma nitri Latine,dpposj^ tfopov Gr&ci uocatur ; jLrabice,jLpbronitrum .

Italis

TSfr

ft

*.

FAEX.
:

CAP.
.

XC

E
40

Ligenda F#x maxime a uino ueterejtalico fin minus,ab alio confimili Fa^x aceti uiribus lon^geaerior eft Ctematur, ut alcyonium ante diligenter ficcata Sunt qui noua tefta igni largo
.

uranr,ufquedum penitus incendatur . Alij uiuis carbonibus fecis glebam obruunt,& idem opus profequuntur . Experimentum eft legitimae uftionis,ut aerio nitore inalbefcat , linguamque tatfu urere ad cicauideatur Eadem urendae fxcis aceti ratio . Vis ei fupra modum urens,& abftergens ulcera tricemperducit,adftringit,uehementerexeft,ficcatque. Sedrecentiutendumeft,quoniamceIenter examinatur proinde non nifi in reconditorio,& uafe aliquo reponi debet . Lauatur ut pompholyx cum myrto cohibet . uentris ftomachique fluper CcCe , Quae uflionem experta non eft,tumores d/fcutit xToncs illita fiftit muliebre profluuium imo uentri , aut genkalibus impofita mitigat panos
. .
:

&

&

peruncla nondurn exu!ceratos,& cubcrcula rigentes mammas,fuique laftis impatientes,cum aceto lentifcino oleo,ilIita nocle toextinguit Cremata uero,ungues fcabros cum refina aufert . Addito cicatrices eorum,& cahgines. ta,rufat capillum . Eiota oculorum medicamentis,ut fpodos,adijcitur
: .
:

eademabftergit.
FMxuiniHulgarisnotiti&efi,qum&ipfiusadurend&rationota,ijspr&fertim,quicxhacalumen^
conficiunt.

*a*<3"
.

inuemtur ,officma- &uires Torrbuimrecrementimi qmduinarijscadisagglutinatum,cruftUpidof&inP.ar non defunt,qui fibi adfiritlam aluum citent, haurtim uocabuto Tartarum uocatum,aluum non obfcurifubducit . Troinde 50 fiotartaripuluereexgaUinaccoiure,additomaftichesmommto,&faccharo:nihilaiimincommodiad^^^ ratum. MdituminMc8orhttituta,qMexfena,uelpolypodijradi^^ fubinde defpumantes . Trfjv Gr& No^ma. riam adauret . Sunt auialbum Tartarumfaciant,diu ipfum in aqua decoquentes,atque
.

uino

AV*r.

CALX
:

VIVA.

CAP
:

XCI

'

^Akuiuahocmodofit.Marinorumbucdnorumteftasi^

(^ dimittito
6o
(ftepannis

poftera

die,fi

rerum ur.to ufquedum uehecandidifllm^ fuerint,exrrahito hn ahter

,

rnelfterinalbuerint.

Deinubiinaquamfrigidamdeme^
uoam conquiefcere finito mane eam trahens
:

P eriens,nociem

ubi

^^ ^^

1376
:

And. Matthioli Comm.

. . :

re elaborata fuerit calx,recondito

Fit & elitoralibus calculis igne crematis , necnon e uili , & fufaneo marmore,qua? cseteris praefertur Vis omni calci in comraune ignea,raordens,adurens,& cruftas inducens quibufdam alijs immifta,ut adipi,ieo,concoquendi uim aiTumit,molIit , & diffipat ulcera

ad cicatricem perducit
Cakis
eonfid,

Efficacior exiftimatur recens,nec afperfa aquis

V^

f~^ Mx,cuius pafiim ufus&d &dificiorum muros ftruendos,nota omnibus

tfl .

Tr&ter hanc fit etiam priuatim ad uaria

tejlis
.

mcdicamcnta ipurpurarum,buccinorum,cochlearum , oftreorum , ouorumq;

J^on defunt tamen , qui etiam

Valet enimfic elota ad con-

eam-,qu< fit

ex calcario Upide,unguentis,& emplaflris admifceant,eamprimum demergentes in aquam,ufquedumprorJus

.

difidiat,acfubinde lauantes diebus pluribus,affufaf&pius recenti aquapluuiaii,uel fontana

tumacia ulccra , qubd abfque morfu uahnterficcet . ob id itaque unguentis expetitur , quibus utuntttr ad pudendorum 1 9
ulcera, eaque pr&J?rtim
,

qu& uenerea

lue contrahuntur

Quinetiamprvdeft ad ambufta,&

aiia^

qu& non

facili curatio-

nem admittunt . Sunt etiam qui extinttamprtus calcem,lauent deinde diutius rofarum flillatitia aqua, ita ualentius effici
Cakis uires medicamcntum exiflimantes . Calcis uires
ex Gal.

defcripfit

Galenus lib. ix.fimpliciitm medicamentorum, his uerbis. Calx,uiua

quidem,qu& *Vj3k- Gr&ci dicitur,uehementer unt,minusque inducere cruflam potefl . jlt uerb temporis progrejfu pror-

fum nec cruflam quidem gignit,tametfi etidmnum calfaciat, carntmque liquet . Torrbfi Uuetur in aqua ,fuam mordacitatem exuit , ejficiique nuncupatam ml<u>, hoc efi lixiuium-.at
ablulafuerit , plani mordacitatis expers conflituitur
,

ipfii

abfque morfu reficcat .jcft bis

.

terque aut amplius

acflrenui abfque mordacitate exiccat

Calx uiua Latinis dicla,

,

Norrmu.

fapiro: Gr&cis appellatur : jirabibus, Horach, J^ura^eu 7<{urc: Italis, Calcina uiua: Germanis
Hijpanis,

Vngclefchter

& Kall^

Ca

rtfr.

GYPSVM.
modo iugulat

CAPX.

CII.

G
Gypfihiffior.

Ypfum uim habet adftringedi,obftruendi:fanguinis eruptiones,fudoresque cohibet.fed potum,

ftrangulationis

Grpfum

quidfit,

titurc&mentarijs ad &diumfabricas

nemo efl qui nefciat . jtbundat gypfo miuerfaferi Hetruriajbique commodifrequenterque expenon . Fitgypfum i quodam candido Upide,in Uminas facili fcifiili: qui tamen
.

longa ignium ui torretur,& excoquitur

Quandoquidem in calentifurno conieclus, quatuor,autadfummum quinque ho-

rarumjpatioperuritur. Tmditurde\ndeinpulmrem,&incerniculis excutitur. Tr&flantifiimume(lrecens

:nam

diu

ajferuatum,aqu&immiflum&gri lapidefciuac coit.Fit etiam Gypfumifpecularilapide,quiGr&cis<7ihmhn( dicitur Atem alia uaforum genera conftciuntur . Hunc alabaG/pG uires ex ex alio quodam lapide niuet candoris,i quo in Hetruria torno patin&, Gal. ftrumappellanufedperperdm . Gypfo uires reddidit Galenus libro ix.fimpliciummedicamentorumjtadifferens. Gyp-

30

&

fum

& ipfntn ad commmem omnium terrenorum,Upidoforumque corporumfacultatem, qua deficcare dicla funt

infuper

hoc adiunclum habet,qubd eflfacultatis emplafticce . Vnitur enim ipfum adfefe ,

& cogitur

lapidefcitque

maceratum .

Quamobremficcis medicameniis, qu& ad fanguinis eruptionem accommodantur,commifcetur . J^am ipfum pcrfefe lapidofumftt,& durum coatlum, accongelatum. proinde rigare,diluerequeillud excogitaui , tenui alboque otd liquore ,quod
ad ophthaimias utile efl,admiflo quod infarina triticea eft puluilli tenuifiimi,qui in parietibus molendinorum
cipere uerb,qubdfic Jubaclum
eft tenellis

refidet

Ex-

leporis pilis,aut qui perindefunt moiles,expedit

eft

Gypfum combuftum non &qui

eft,

emplafticam uim habct : c&terum tenuiorum

partium,&

ualentius deficcat

Quin

& repercujforium

maximift ma
,

Nomma

cmtur oxycrato

ri>4

ita

Gr&cis,ut Gypfumpariter Latinis appettatur:Mabibus,Gepfim,feu Giepfin: Italis

Geffo

40

Germanis,Grps: HiJpanis 3 Tcfo,& jliges

iimm^in.

SARMENTITIVS CINIS.
: :

CAP. XCIII.
(

uim habet cum axungia autem,uel oleo illitusjfra&is neruis , articuloSArmentorum rum collilionibus , & neruorum nodis prodeft cum nitro , & aceto excrefcentias carnis in fcroto reprimit Serpcntium,canumque morfibus illitus ex aceto medetur . cruftas obducentibus mcdicamentis admifcetur . Fit ex eo lixiuium contra prccipitationes,& fungorum uenena,cum aceto , fale,
cinis urendi
.

& melle
Cinerisomnis uires ex Gal .
.

..

'

/"""( Init omnis quidfit notius

eft

quam ut

pluribus explicari debeat .

Quare ad eius
inquit
. .

uircs properemus

de quibus

V_j uniuerfum dijferens Galenus lib.vill .fimplicium medicamentorum/ic

tiqui&ftc nuncupantur^ compofitA ex contrarijs

Cinis combuflorum lignorum re-

tum qualitatibus,tumfubftantijs

Habet enim infepariim terrenum,par

tim uelut fuliginofum,quod Gr&ci dicitur &tbalodesjiue lygniodes,fiue quomodocunque quis appellare uoU Uatque h&fani partesfunt tenues , qu& maceratis aqua cineribus,& percolatis,und ajportantur , atque abeunt . Quod uerb reliquum

&

efl,terrenum eft,infirmum,& morju carens,calida facultate in lixiuium depofita

pr&ditus cft,fcd pro combu(l& maieri& diuerfitate uanatur .

Sed non omnis

cinis

eadem temperatura
parte acer-

nefcio

quo paclo Diofcorides omnes cineres adflringend.

fui

habere uimprodidcrit,cum ficulneus eiufmodiomnis qualitatis fit expers,utpote cum& ipfit arbor nulk

bam qmUiatem pr&ferat, ceu quercus,ilex,arbutus,fagm,lentifcm,hedera, &hoc genusalia : uerumplena fucco ualido totafit,eoque acri calido Ergo ex acerbis utique lignis faclus cinis , non parum adftringii : meminique me quandoqut,

&

<j

cumalindad manum non effetmedicamemm,per bmlc fanguinis fuppreffifie eruptioncm.Verum

nullus

unquam ad tak uti

ficulnto

InLib.
ficulneo

quintum

Diofcoridis
& calx cineris quxdam
,

^}77
& utroque
,

andut

Siquidem hic acrimonU multum,adurentisquefaa:ltatis obtinetmfta abflerfioni:

illis

differt

ab

eo,quiex quercinis lignis conficitur,tum qubd in eofuligmcum rmdtb tfiacrius , tum qubd in
fubadftringens eft,in bocabftcrgens,uelut in cinere titbimalorum
.

terrenum quodammodo

Efi

Jpecies

c&terum tenuioris

jfentite>qudm qui ex lignisfit;nimirum quantb lapides cxaUius torreri,nt cinisfiant

poflulant: non

tamen multum reli~

ujimm infc babet,uelut naturcz igness,quod uocant ifA-avp^a.Troinde elota medicamcn efi citra morfum dcficcans^magisq; fi bis tertie (auetur . Cczterumfi marina aqua ablutafit^admodum digerit. Dicetur porrb de ea, ubi de metaUicis ftrmo ha- Nomiaz. bebuur. Te>p* Gr<cedilU,CinisLatineuocatur:Mabic,Chamad,fiiicJ\amed:ltalice,Cenere:Germ
hijpinice>Ceni?a:Gallice,Cendre.

io

aw, w

ALCYONIVM.

CAP. XCIIII.
quod plurimum
in litoribusinuenitur.
.

ALcyonij quinqueeflregeneracomperrumeft.Vtuimenimfpiflum,acerbi faporis, fpongiofa facie,item tetriodoris,ponderofum,& pifccm olens,

Altea Orib.addit.
1"

rum pinnula: oculorum,aut fpongia: fimile,fiftuiofum ,& lcue. cdoreni

.

algas refcrcns

Tertium uermi-

culifornia.&coloremagispurpureum^quodMilefir.mv ui lam uocant. Quartum fuccidis uelleribus non<iiffimile,multis inanitatibus hians,Ieuc Quinturn figura fungijUffle odorc,afperum,p.meinterna

gftuiofun"'

quodammodo pUTnicofum,foris lseue,acre,quod piuamum in

.

Pr oponride hixta inf llam Besbi-

con appellatam gignitur,patrio nomine halos achi.cn uooatu

2-0

Duo oriora in

fceminarum fmegmata
:

affumuntur , contra lentigines, lichenas, lepras, uitiligincs, nigririas, rnaculas in fkie, rcliquoq-u: corpore . Tcrtium ijs, qui difficili urina uexantur , autarenulas in ucfica colligunt, idoneum eft irem renibusaffec"Hs,aqua?intercutem,lieni. Vftum autem,& ex uinoillitum, alopecias repht. Poftremum dealbandis dentibus aptum eft in alia fmegmata,pfilothraque afTumitur , cutn fale miftum.
.

&

Siquilquam alcyoniumcremareuelit, cumfaleincrudum fictiie mitrat,& oblincns uafis ipiraculum luto , ita fornaci mandct , & cum figlinum perco6tum fuerit 3 extrahens ad ufus recondat . Lauaturutcadmia.
Alcyomum(utTlinimefiauthorlib.^.cap.%.)fitinmariexnidis,utaViquiexifximant,a^ exfordibm fpumarm;: <-raffefcentibm:alij climo,uel quadam maris lanugine Quatuor eius geera
.
.

..

_
f

Cintreum, ^confid.

fpijfum,odoris afperi .

Mterum moUc,lenius,odoreferi algct

Tertium candidioris uermknli

Qftarinm pi:micofius,fponeft,

30

giceputrifimile,peneptsrpureum: quod optimum,hoc

& Milefium uocatur. Quo autem candid:us,hoc btinttsprobabite

.

hcecTlinim,Qmtamenqiiintumfmgifigura } cuiusmeminereDiofcorides,&Galcnm~filtnik>

pneterijt .'Sffr pratetttt

quiMcyoniumita appellaritradant,nonqubdexalcyonumnidisfiat,HtTlinitisfcribit,fedqubdalcyonesJkf>er tUudma'rinvsundis fimul congefiumnidificent . Quorumfententiammagisprobandam ctnftnrm Mcyoninm officma Spumam
maris uocant: qubdfic idem uocent Mabes,Diofcoridem fecuti quippe quifcripferitqnwimn Mcyo-.iij
.

genm in Besbico

balos acbnen,boc efi,maris fpumam uocari . Cceterum rufum Mcyonium

corallii inflar,<:oaceruatis

inglobum uelutiuermi

cuUsJapidofaquematerie, Venetifsprimumuidimm .Quartum uerb reperimm comfumin Tergejiir.o litore uclleribm uulgb appeUarttur Garufe, fimiUimum,album^tc leuiffimum.Tifcatores hoc cocblearum marinarum,qu<e aculeis rigent, nidim effe affimiant . Trimum,& ultimumgenmpluribm infeplasijs inuenitur . Torrb in hoc capitem uulgaiis Diofco

&

Locus Diofc.

ridk exemplaribmncnnuUa(utplan<!fufpicor)uerba defiderantur,cum de uiribus quarti alcyonij nihil in

ijsfcriptum lega

"? e aus <

40

tur . Mgetfufpicionem Oribafius,cuius lecJio hoc loco habet

to

JY riTdprev,^ Zwv, hoc

efl.

Quartu,

& poflremii &c.

Alcyonii uiKS

De Mcyonijs differuit Galcnus li- ex GaL Jdemconfirmat Serapio, quiex Diofcoride tranfcribens utriufque Jpeciei meminit . bro xt fimplicium medicamentorum, his uerbis. Mcyonia omnia detergunt,ac digerunt,qualitatem habenttaacrem , in bis ipfis,qucz diximus ,fecundum partium effentiA al?damfacultatem : uerumaliud alio nonparumplus minusque,
.

&

&

iotius tenuitatem.Efi autem

eorumunum denfum,&graue,odorispraui: olet enimpifcesputres,fpongm in fpecie fimile.

.

Sccundum uerb aliudfigura longiore,leue,& rarum: odorem habensfimilempbycijs . Miud tertium uermi fimile eftfpeleie,colore purpurecconfiflentiamolli: uocant id Milefium Tofi qux quartum fecundo quidem iam pofito fimiliter

&

ue,

nullilis

& rarum,uerum lanisfuccidisfimile. Denique & quinttm extima odoris,gufiu tamen apparens acre: & fani omnium alcyoniorum

fuperficie
tfi

Uui,cmrum interna fubflantia afperum^

calidifiimim,adeb

ut& pilos urerepojfit. Ita uirmm effi,

quecumduoprimalichenas,alphos,pforas,leprasqueadiuuent,
-j

pmerea cutem
illa,

fplendidiorem competentia

ciant,idem pr&fiare nonpotefl boc ulttmo loco pofitum. 7{ecnim perinde ut

cutem duntaxat

fummam extergtt

fei

quoque Mautem eiufdem cum hocfpeciei uires obtinetmrum haud parum imbeciUiores . Quod Gmci dhx.vwv,Launi

mm

rccenfuhnus , omtiiam excoriat,ufque in profundum cutis penetrans,ut etiam ulcera moliatur . Torrb quod tertio ordine colore quidemfuluo, tenui tamen efientia . Quartum efl tenuijfimum . Itaque uflumalopecias curat iUitum cttm uino,

Normtu.

cyonim dicunt: Jtrabes,Zebothalbahar,feu Zebd albhar: Itali,Mcionio .

ADARCES. **** Jk m Cappadocia,quod adarces appellatur

;

CAP. XCV.
,

Eft

autem tanquam concreta faluiago,hiimiais & pa

: \ribus locis ficcitate emergens,& harundimbus,ac herbis agglunnata colore flori lapiais Htij & ;mni forma molli alcyonio,& aiiquantum cauo proxima, ut uiden poftit lacuitre alcy oniu
.-das icpras,lentigines,lichcnas,& uitia cutis in ra,cie,(imtlia,
.

accommodatur bt
.

m iumma
Ugitimam

is .

Humorcm euocat, quiin alto concreuit,&

ifchiadicis prodeft

ij 7 8
Mxkx
eoTid.

And. Matthfoli Comm.

Diofcoridis-s

T T-githnam Marcen,qux, 6.cap.^6.Quam | _,T>lmius adarca & calamocbnus,

Ib. 1

& TliiWjplacitis refpondeat,'hat1enus non uidimus,etfi in Italia nafci tradidit

aqiu
dulcis,ac marin<e,ubife mifcent.

poftea lib.32.cap. I 2.uocauit calamocbnum,fic inquiens. Inter aquatilia dici debet

Latint)

appeUata.Tslafcitur circa arundines tenues, ifpuma

Vim babet caufttcamMeo acopis additur contra perfriclionum uitia. ha&enus Tlinius.Torrb uerb eos haUucinari credide
rim,quiftbi perfuadent id ejje Mlarcen,quod nulgb Italis dicitur

TaUa marina . Siquidem h<ec

in

mari tantum nafcitur,

non inpaludibns aqute dulcis:

&
.

ibi

non arundimbus, neque herbis inh&rens uifitur,fed inficco reperitur litore,undisfimul

-

mm alga proie3a,pdts omnino fimiiis, qu<e in latlentium h<edorum uentriculis,ex exuUts una cum lacle pilis,plerUnque re
peritur
.

J.dde qubd hc,quantumguflauerim,nec acris,nec cattfticafut Tlinius inquit)deprehendatur: neque ctiam,quod

fciam,in paludtbus inueniatur

Huius tamen meminit Galenus libro primo de compofitione medicamentorum fecundum lo

capillos fcnpfit
.

cos,referi7uquCritoadconferuandos,augendos,itcmqueddtflimo prtsferuandos

vbi cuminterpres

10

Galeno intclligeretur per <rq,<nttu> SnKtujitivforti fufpicatusjo Comarii la- Cornarius uir alioqui docJiffimusjgnorajJet quid Critoni ffus cum hunc in Oaleno effe deprauatum, fpongiam marinam perperdm intcrpretatus eft : quandoquidem leclio iUa uera eft,

&

&

..

uertendum eratpilam marinam. Id quod etiam Fuchfius docliffmi adnotaitit infuis de conipcfitionemedicamentorum li~ bris . Marinam pilam addit T^icolaus Myrepficus in quodam unguento a d lumbricos,ubific habet . Tilts marin<e , qu reperitur in mari rotunda,ut lana congefla . Ctsterum jLdnrctz uires retulit Galenus lib.x i.defimplicium

ex G*l.

medicamentorum
quidem fua

facultatibus, iufcribens

Mlarcion aliqui mdfculino geriere adarcorhalij faminino adarcen dicunt

.

effentia

uelutfpuma eft aqutsfalfie concreta,circa arundines,& farragines concrefcens

Merrimum Hoc eft ,fimulque calidtfiimum

in ijs
efl

medicamentum. proinde
rium uehementiam.

& perfe

inutile eft,uerum
.

commifcetur ijs,qu<suim eius retundtmtjtaquefitadmodum utile

impofftbile,

affeclibus,qm excalfieri poftulant

bttc Galenus.

idqueforlsimpofitum&am mtrb incorpus ipfumfumere

nimirum ob m
2o

Ex quibus liquidb apparet, Jldarcium d marinafpbera piurimumfacie,& uiribus differ

Nomina.

id Grcecis *f*px.nf & dfaf w uocatur,quod Latinis item Marcesz MabibuSyJ.darcbi,Mb<vrachi,ftH Jtdaracax

italis,

Mlarce

^hyn.
minas autem, E' dine
finus ex

SPONGIAE.

CAP. CXVI.

Spongijs alias raares appellauere,tenui fiftute,fpufas: quarum duriores tragos nominarunt.Fce qusecontrarias dotes habent . Vruntur eas, utalcyonium . Recentes fine pinguitu-

uulneraria? funt,

& tumores reprimunt

.

recentia uulnera ex aqua pofcave conglutinant: ueteres

Vetuftasautem inutiles . Arida; ligatae lino,fi penicilli modo adigantur,occlufa ulcera, callosque laxant.Siccae recentes,& uacus, fenilia ulcera,& qua? fluxionelaborant, 3 o aut cuniculatim exedunt,impofitu ficcant . fanguinis profluuium fiftunt . Crematarum cinis ex aceto,

deco&o melle iungunt

^^ff^'
non P au-

yL L ca"nd7<L
fiunt
tJe>

aridlippitudiniauxiliatur:& ubiquidabftergere,autadftringereopuseft.Vtiliusin oculorummedicamentis lauare cinerem . Omnium cinis cum picc crematarum,profluentem fanguinemfiftit. Candids cura ftunt,e molliffimis recentes per aeftus tinda? falis fpuma,qus petris cohaeret:infolantur inuer

fXj h oc eft^parte caua furfum fpeclante,& qua abfciffie f'uerunt,deorfum . Si uero aftiua ferenitate ad iunam ftemantur, perfuf^e fali fpuma,aut maris aqua t maximum candorem referent

l.debiftoria animalium)triplex ftatuitunnam alU rar<e,ali<e frifSpSaJaru hift. C^TongiarumgenusQnquitMiftoteles lib.v.cap.xv x A-rittotele . ^fie,alia: quas nomimnt acbilleas . Tenufimumgenus id tertium eft yft>ifti[fimum,& ualidiffimum,quod galeis ocreisq;
infcritur ,eoq;minus ciere ftrepitum poffenotatum
fpijfo
eft
.

genusboc inuentu perquam rarum

eft.

Qu&autemingenereillo
litus

40

pradurce Junt-Atque afpew , nomine hirci nuncupantur .

.

Qu<e quidem omnes aut adfaxa nafcuntur , aut iuxta

.

Lutoq; aluntur

Cuius rei argumentum eft,qubd

adhnrcntibus cibum per ipfum adnexum hauriri . Imbecillbres propterea funt fpiffce
faefu innituntur
ficilefit
. .

capu limo referU omnes cernuntur quod qudm rara.-quia minus

,

certi indicat cceteris

quoque

albo radicis

Stnjum etiamjpongijs effe aiunt : argumento qubd ad euulforis acceffum contrabuntwr

ita v.t euelli dif-

quodidem etiamfackmt^ qmiiesflatus , tempe{lasq ; urget,nefua defedepellantur . Sedfunt,qui deboc dubi.

tent,ut qui Toronamincolunt

J^arrant tamen procul dubio

:

befiiolas

quafdam uelut tineasiumbricbsue ,

& eiufmodi
qiu Jpifenim
,

alias confi(lereintrafpongias>atqueali

quas &euulfis fpongijsrfifticuli faxatiles deuorent,quiuel radices abfumunt totasqttceinhcerentesfaxisremanftrint. Sieueneritfort^utfpongia abrumpatur,refiduo itemrenafcitur ,& completur.
mollijsimte

Magnitudme ampliffimafolutct ilU,& rartefpongi&,augentur plurim&,qu& circa Lyciam Jmt . Sed

fe : nam achilletetorofiores
ijs

conftant

Omnino

qu<z altis,tranquillisq; infunt gurgitibus,molli(fimte funt :flatus

,

ac

tempeftatesfpongias quoque,ut c&tera altilia reddunt duriores

lefpontifpif](t,acduYfunt,& omnino quas
duritieq;. nec calorem

& incrementum

impediunt

Quamobrcm fpongm Hel

mollitie,

mare ultra Maleam promontorium-cttra^; refert. Dijferunt inter fe

eo,ut

immodicum fpongtte patiuntur : fit enim

:

more puUulantium putrefcant

Qupcirca optimte iu

xtaorascomperiuntur (pongi<e,fi gurgite alto demerf&funt

'oloriUotis^uiuisq;nigricansefi.

commodi enim temptrantur propter altuudinemgurgttis.

Mlb&rentnec parte,nec toto:interfuntenimfiftuU qutedam inanes ^fedpluribus paffim.particulishtfitant,& quafi membranaextenta fubejfe radicibas earum uidetur, fuperne antem cctteri meatus concreti propemodum latent: at uerb quaterni-,aut quini patent^er quospafci exiftimantur
teles
Spons>i
.
.

Haclenus dejpongijs MiftoI

Cui quidem Tliniusfuam dejpongijs hifioriam acceptam referre poteft ,

quam iibro
.

x.cap.LX v .fcriptis tradidit.

,

amm

Spongiarum uires memorueprodidit Galenuslib.xi .fimplicium medkament.bis uerbis

rentis potentite
.

Spongia ufta acris eft

& dige0

uiresex Gal.

Vtebamr ea pneceptorum mtorum quidam ad fanguinis eruptiones , qmmanuali opera indigent . In g Q quem ufumfcmper eam.paratam habebat ficcam} exarefatlami cum uerb res pofceretybititmme inptimis imbuebat ,ftf

&

'

In Lib. quintum Diofeoridis,

eo careret,pice
.

i <

yy
.

?orrbadmouebateampartibusfanguineprofliieniibusetidwnHXiardente?n,ut&crufiap..

tur, ipfumfpongix uft<c corpus^ceu opcrculum quoddan acciperet . Cxtewmfpongia kfa noua p&fe, non ficut linamentum(qnod ty-orov jtktfiM efl, carpinatum uocant )materia duntaxat efl,qu bumnres mfundendoi e uipkt, fed etia

&

manifefie deficcat.

Idquod fcies,ft eafola v.taru

in uulnere, cttm aqtta-aut

oxycratcay.t uino, pro dinerfitate mdeiicet cor

por:m,utie$antcdiclum.GUuinabitfiquidemeafmiliteratqumedicamenta,quuocanten
ufti

acco?nmodata,paldm cognofces,quantum d noua fupcretur,fiue uulneribus eam imponas,fnte ttqna proluens, fh.c oxy.

cratoifiue uino

Isjec

mrttm efl,citm injpongia nouaferuetur etidmnttm ea,quam d mari accep h

.

faculias modice corpora

,

exiccandi'. jitque hc quideniprttflare potefi

citm ciidmnum ferttat maris odorem

iSlam temporis Jpatio

.

etiamftnun-

*.

quam ufui accommodata fit ; tamen <& odorem maris amtttit,

t

neque ntqui deftccare potefi

Spongia
:

Spongia q-> Latini,<ntty^ii

"

o Grace dicitur: Mabici, MJemgi dbairi ,fat albar : Iiaiici,

GaMii,E(ponge.

Gerrmanici

Badfthuuam : Hifpanici , Spongia

K^A,,,.

CORALLIVM.

CAP. XCVII.

COrallium quod aliqui lithodendron appellarunt,mafinum efle fruticem conftat, qui alto extra,

cius,daraturftatimatqueemergit,tanquamoffLifoaereprotinusconcre(catiPlunmuminuenitur ad Syracufas,in promontorio,cui Pachyno nomen eft.Laudatiffimum rubens,colore antherici.aut

fandycisfaturat3e,necfecusterentifacilecedens,quabiliufquequaqueconcremento,rurfusalg:?,aut
,

ph uci marini odore,quam ramofiilimum.forma fruticis,cinnamomi aemulum. Qiiod autem in lapidts 20 duritiam coit,fcrupulofum,inane,& lacunofum,uitiofum exiftimatur . Adftringit, & tefijgerat med ro criterrexcrefcentia coercet oculorum cicatrices abitergit ulcerum caua, & cicatrices explet Coritrafanguinis reiecliones magnopere efficax eft:urinaj dirfkultariauxiliatur.quiii&potumexaqua
: :

ri
f

ztl'J~7<

"

'

'',

r
'-

7 Z. eti^prifet!.
1

q*?"

lienemabfumit.

Quodantipathesuocant.coralliumeffe arbitrantur,fpecie tantum diftans. Eft JjL*'^" **.

.

autem colore nigro,arboris figura,ramofum magis Vires fupradi&is habet

*

lommdepu*
(oteli.

COrallium,
ttrr

quo ufqueadeb abundat Italia,ut feri nulli ibi reperiantur infantuli , nuUteque puelJa , quibus ncn geflen,

Corallu monilia aut collo

aut bracbusjufpertja
atqv.e

quo item utuntur fcemina

das, ex Tyrrheno,

& SicuLo mariextrxhitur,

,

indead nosdefertur .

ad fuas preces mtrneran- demio. Csterum etfi rubri tantum , nigrimerrJngin templis

&

rit Diojcorides ;reperitur

tamenquodniuei ftt candoris inifdem petagis,nonautem ut rubrum compacJr,n,pa:izr.f,m.

30

<?

we > fed liuius ac rariws

,

& Ipongiarnm modo inkne

Creditur boc rttbro longi magis refrigerare:pr4tmdb eo

Utunm ms-

ubi opusefl maiore refrtgeratione. CoraUij meminifPlinius lib.xxx 1 1 .cap. I l.ubi de eo itafcriptum reliquit.Q^tatP tum apud nos Indicis margaritis pretium efl, tantum apud Indos in CoraUio : nanque ifla perfnafione gentium t.onfiant.Gidici

gnitur quidem

&

in

rubro marijed nigrius. ln Verfio uocatur lace

Laudatijfimum in GaUicofinu, circa Stachadaa

,

/>//<-

laSi& ia Siculo,circa Heliam,& Drepanum. T^afcitur

hens ,fed moUe,
.

& apud Grauifcas,& ante Tsfeapolin

eifruticis
,

CampanU maximeqw:
,

ru-

& ideo uilijjimum Erythris Formaefl exemptx confefiim durantur, & rubefcunt, quafi corna
re,fi

coloruiridis

Bacc

eius
.

candtd^fub aqua

& molles v

fatiua, ffecie, atque magnitudine

jliunt tatlu protinus lapidefce

uiuat . "Itaque occupari , iueUique retibus^ aut acri ferramento prcidi . bac de caufa coraUium uocttatum interpretan

tur . Troba tijjimum quam maximi rubens,& qudrit ramofiffimum,nec fcabrofum,aut Upideum,uel rurfws inane,aut concauum . jtuthoritas baccarum eim non minus Indorumuiris quoque pretiofa eji, qudmfcsminis nofiris uniones Indici

40

jlrujpkeseorum^uatesqueinprimisreligiofumidgeflamenamoliendispericulis arbitrantur. Itaque

& decore,&reliplinii

gionegaudent . GaUigladios,fcuta,galeas adornabanteo. nunc tantapenuria eft uendibili merce,ut perqudm rarb cermtur in orbe . Surctdi infantU adaUigati , tutelam habere creduntur. btec Tlinius . Quem tamen mirarifubit, qubd tam

fm

atque magnitudine , perinde ac cxterx arbores facili fibi pcrfuaferit,coraUium perfe baccasferre, quafi cornafatiuafpecie

fuosproferunt frutfws .
fe baccas edunt
.

Quandoquidem,ut fatentur 'u\qui corallia expifcantur,& in

,

ijs

mercaturam exercent , nuUasper

Bacc* enim
:

qu inc-ofaUiorum momlibm cornis,ac cerafis fimiles uifuntur, ex ipf&rum truncis torno,

<& lima prius parantur

mox fmyridis lapidis pfluere,& terra quadam,qu i Tripolijfpbricaadfertur,expolimtur,

&

lucidumluoremcontra}}imt,cumijsdiutit0fricantur.

Mbae

CoraUiai mari circunquaqne mufcofa eximuntur

nec

<-

perpotitanitefcunt . Isfignim Cotunc uUx ex pane rubefcunt,ueritm inde artificibus tradita , derafo cortice rubent, hac pulraUium,quod Diofcorides jintipates uocariait , primitm uidi ego 'HeafoU ebenum colore referens . Mqui pofl monte affar cherrimam eiws plantam dono mibi dedit jLn?ianws quidam, qui quotannis mibi plantasi Gargano jlpuk* ^ medio trunco in ramosfefe dtffundit : res qw.dem uijtt folet . Ea cnim prope radices bracWtJferi crafiitudinem aquat,& d

&

Coraliii &caltates.

digna,

& rara

Corallium comitialibus
tuetur
.

fdmtnum iniuria

( ut aimt) d smendat, Idemmenfium abundantiam cobibet, dentes commotosfirmat defquamatasgingwas

commodi adaUigatur^auriendumque pr&betur

:

CoralUum

<edcs

prsterea

Si

ili

modo ex umo potum,autfi febris

,

fit
.

exaquafcmr.um
ulcera caua

conciliat

tgmbus diu repngnat . Sed eodem

.

rr.edicarnuie ;*-

pius poto

tradunt lienem quoque abfumi

:

Sanguinem reijaenrtbus aut excreambus medewr

at
,

Cmu etus

mifcetu* ocu*

lorum medkammu

(fifatemm ac

reiri

expUt cicatncesque extenuat

,

Corallu mcuwtjje

Ga.enum

60

intibristentimisdefimpliciummcdicameniorH-m

medicamemrum plura

defcribat

medicammtaad incipieHtcmplnluJinM^pmcos.&juppuraios,

q>,

coraUmm exct*

. ;

1
Komin*.

38

And. Matthioli Comm.

fiunt.

Quod Graci Kopd\f\m,St. kt$oivpov,Latini Corallium nominant:Mauritani, Baffad, Mergcn, Besd ,fiue Morgkn
etiam Hi^ani,Cora\io:Germcmi,Coratn: GaUi, Coral .

Itali atque

a,'3

><.

LAPIS PHRYGIVS.

CAP. XCVIII.
accepit , nafcitur in Cappacfocia

PHrygius Iapis,quo infectores in Phrygia utuntur, a qua nomen

Optimus habctur pallidus,modice grauis,non folida corporis compage,intercedentibus albis leg mentis,ut in cadmia . Vritur autem uino optimo perfuius,uiuisquecarbonibus obrutus: perflatur aflidue follibus,donec mutato colore rufefcat rurfus extra&us eodem uino reftinguitur . Hoc iterum,&
:

trinisuicibusfaciendum:attendenduiPtamenneminucim confring3tur,& in fuliginemeuanefcat. I Vis crudo, uftoque adftri&oria, expurgans: ulceribus cruftas quadantenus inducit: ambuftis cum ceratomedetur. Lauatur,utcadmia.
aPI "
dis coiffid.

f~\ Vi m
i

'ki

Tbrygium lapidem

oflenderit in Italia,

haUenuc neminem inueni quippe citm necnoftratibus medicis,nec

.

\^_J lanarum tnfeftoribus, ullofit ufui , ex Cappadocia ad nos deferri desijt . Titnius,cum ignoraflit, Thrygium lapidem
medicamentis ctidmnum expeti y tingendis tantum ueflibus commendauit
Phrygii lapiciis
'

a.fimplicium medicamentorum,his uerbis.

De huius lapidis uiribus dijferutt Galenus libro Tyriu facultatem habere exiftimatur Thrygius,quem uocant . Sed eoftm.

&

uires

ex

ipfo perfe, p er utor co mbufto quidem ad ulcera putrida, ro medicamentum ficcum efficiens : quod multinunc acceptum d rne obtinent . Mifcentur ei

idque aut

aut ex aceto,aut cenometite,aut oxycrato: ad ocutos ue

&

alia

qu&piam . Dicetur au:

temdeipfoinoperedecomponendispharmacis. 'Nuncfatiseftdegeneraiieiwsfacultate
cat,habens quiddam adftriUionis ,fimul

explicuijfe

ualide enim defic-

20

& mordicationis

Diclum uerb fupenus eft,ea efte omnia optima medicamina, plu

ina.

rimique ufus,qu<x. miftas infefe bafce ducts facuitates habent,ncmpe reperctttientem,& digerentem . Atios fp-Jytos Gracis,

Lapis Thrygitts Latints appellatur:

Itatis,

Tietra Tbrygia

A/3**W

LAPIS ASIVS.

CAP. XCIX.

ASius lapis aflumi debetpumicis colore,leuis

, fungofus,item friabilis,fcifliles uenas lutei coloris ad imum adtas habens . Eius flos falfugo fubflaua eft, fummo lapide infidens,compage tenui, co lore in aliquibus albo,in alijs pumici fimili,ad luteum uergente: admotus lingua? aliquantum mordet. Vim habet uterque adftri<5k>riam,& modice erodentem .admiftusliquidpici,autterebinthinas,tu- S

bercula difcutit .
.

Longe ualidior flos exiftimatur

:

De caitero ficcatus flos uetera ulcera,& cicatrici re-

fungis fimilia , cum melle expurgat ulcerum pugnantia fanat excrefcentia cohibet tetra ulcera , caua expiet, & expurgat cum melle: depafcentiaque cum cerato fiftit . Fit cataplafma ex eo podagris, lienofis ex aceto , uiua calce . Prodeft flos ex melle phthificis lin&u . Podamifto fabar lomento grici iuuantur, pedibus in folio ex eo lapide excauato inditis . Fiunt quoque ex eo Ioculi, qui corpora erodunt Iuxuriantem carnem,& corporum craflitiem abfumunt,cum uice nitri in balneo fpargun:

&

&

&

&

tur . Si lauare libet, cadmiae modo lauatur

^T^jimetftincommentarijsnoftrisfuperioribusannis Italica lingua confcriptis , jtftumlapidemmihiincognitum
_|_

Afii lapidis
confid.

ejfe

ingenuc confejfus fuerim ; tegitimum tamen nuper Tridento ad

:

me miftt Martinus Guidottinus feplafiarius diligens 40

Bfl enim hic

<zqu acperitus

qui quidem lapis, nifallor, nullis prorfus notis ac uiribus Diofcoridis defcriptioni reclamat. Foditur in Tri

dentino agro quibujdam chalcanthifodinis,

quodam in monte nonprocut d pago , quem Leuigum nominant .

pumicis inflar tcuisfungofus,friabilis,lutei coloris intercurfantibus uenis . Hoc, qubd carnes abjumat, utebatur antiquittts

ad defuntorumfepnlcra,ut abfumptis ab eo carnibus,corpora non computrefcerenf: ob tdque Gr&ci appellauere farco

.

phagum

abfumentes ex eofiunt .

Quod manifefti dcctarat Diofcorides,cim inquit, xsfi o-opot o-ttpwipdyot yivmuid efi , tocuti defunclorum carnes Huc locum nullus, quodfaam,ex interpretibus ita ut nos accepit :fed omnes ad aliud rcfyicientes Uocem <ropa' putuerem uenenmt . In quo mibi piant non uidentur mentem Diofcoridis ajfecuti . Quam probd ajfecutust noftr&que fententu adflipuiari cognofcitur Ttinius tib.36.cap. IJ. ubi de lapide jlfio farcopbago itafcribit. InAffo
1 'ruadis lapisfarcopbagus fffxii uena Jcinditur
.

Corpora deftmtlorum condita

in eo

abfumi conftat intra quadragefimum

5o

Afii lapidis hiitoria

,

^'

m
t

'

exccf tu denttbus. h&c Tlinius

Efl

C&teritm Asij iapidis bifloriam,& uires defcripfit Gaienus lib. I x.fimpticium melapis in

& uires

dicamcntorum,ftc inquicns .
tr

& alius

Affo proueniens , quem ob

id

ipfum Affion cognominant,non durus nt pe

.

ex Gal.

siquidem coior iUi efl,pariterque confiftentia ceu topbi,friabUis,& laxus

Inniitritur

ei

quiddamfarin& tenuifftma
Eftuero

adfimile,qualisinpiJirinorumparietibusadbrereuifitur. jippeUantbocmedicamentumpetm jL[i<z ftorem.

& fubtihum partium, utfine morfu nimis molles carnes,ac ftmdasehquet

heat iUifimilem, aUionis tamen uebemcntia inferior cft
digerat ,
,

Tetra uerb,

in

qua najcitur , tametfi uim hacolliquet

,

Hoc cntm ea potior eft flos,non tantum qttbd magis

.

ac

& uelutfale conditaferuct ;fcd & qwd b&cpr&ftet abfque uebementi mordtcatione
.

Habet

& falfedimm quan,

dam inguflu hic jiffa pctmf.os : ut conietlurajit , iltum nafci ex

dcficcetur

eo qubd ros ex rnari in petram refidens

poftea d Jblc

quidem ft paulb dtligentius cxaminajfet Fucbfius medicus alioqui nofira <etatiscelebris,non tam faciU fortajfe fuarn protulijfet fcntentiam tibro de compofitione mcdtcamentorum : qubd Jcilicet j4fi&petr&ftos fitilla rnoUis, alba,& tcuuijjima materia,quamfarin&, qucsparietibus motarum inhxret.ftmilem cxudant
hatltnus Galeni uerba
.

>H<e

60

ueteres muri,rupes,faxaq; montium: ex quafit quod Salnitrum uocant,

Torrb qubd \m non uereftt jlstj laptdnftos , omttibus

In Lib quintum Diofcoridis,

.

j8

f^fpirlpMvnfiet,^
lwhabetcogmtwnemcHm^rwkpide .c uifolus,Diofcor^
}

Atios **,{& met Gmce,Lapis

Mfms,& jlfiius Latine uocatur: Mabice , Hager Mbs: ltalici,pietraMfu

1

AiSosmuftnt.

LAPIS PYRITES.
eft,a

CAP. C.

quoa?s conflatur . Eligi debetaeris fimilitudine, facile fcintillas edens Vritur fic . Melle irrigatus,molli pruna continue flatur follibus,donec rufefcat . Alij in multos car bones igni candentes, lapidem copiofo melle perfufum deijciunt,& ubi ad fuluum coiorem uer^ere io cceperit,extrabunt:efflatoquecinere,rurfusmadeiaAumcremant,doneca;quabilitet-an1cc3tus,rriabilis reddatur: fiquidem fepe facies fumma folum uritur. ita crematus,ficcatusquereconditur Sieloto opus fit,Iauari debet,ut cadmia. Tam crudi,quam ufti uis eft excalfacere,abftergere, oflrufom oculis caliginem expurgare,duritias concoquere,& conco&as difcutere.Refina exceptus
.

PYrites lapidis genus

ne cohibet,fed calorcm quendam,& adftritfionem

excrefcentia in car

parit

Ita

uftum nonnulli diphryges appellant

.

LJ.pidem,quem Gr&ci Tyriten dicunt,officim cum Mauritanis Marchefttam uocant

Vcrum quanquam

tmiuerfi/a-

pides,aquibusignischalybe excutitur ,pynu appellari poffunt : cumtamen Marchefita appeUata caterismatfs fcintillet chalybe autferro percujfa,per antonomafiam ipfafola uocatur Tyrites,tanquam c&terispr&fiantior.Fodttur
h<ec

ap ' d ' S

t$L

omnium metallorumferefodinis,genere,&
2O
tillk,uel argenteis refperfa
.

cotore diuerfa,pltrunque tamen(ut Tliniusinquit lib.36.cap.

p.)aureisfcin-

GignitttrM rei metalliae periti tradunt,ex impuro metallorum halitu

delitefcit
.

reperiaturm montium cacummibus,ubi auri,& argentiuena,in profnndo

. quo fit,ut fere* femper Stenlish&cmagna expartc,qu'od(ut

chymtfi& exiflimant)ex impuriffimo fulpbure,alijsquc inconcoblis partibns metaUorumftt confiata quamobrem foffores in Germania,extra cauernas Tyriten tanquam inutilcm proijciunt . Veruntamen quandoque Tyrittn inueniunt, tiuiauril
.

argentum,uel &s intrafe continet . Idcirco retli prodidit Diofcorides,Tyriten lapidis effegenus,ex quo

<es

conflatur.Quod

cum ignorajfet Mbertus,omnem Marchefitam inutilem effe afferuit . Tyrites nonfolitm in metallorum fodmis reperitur cum omnibusfere lapidibus, metaUis commiftus :fed etiam in quibusdam Mijni&fiumimbus rotunda racie , asteris

&

&

durior. 7{os pyritem habemus cryfiaUo,beriUo,Mmenio,c&rulco,chalcantho,Mijy,cbalciti, Minio,auripigmento,& alijs lapidibus adnatum ade'o,ut cumfoffdibus omnibus lapidemhunc cognationem babere credtderim . Tyrits, uires reddidit

30 quem uocant

Galenuslibro lx.fimpliciummedicamentorum,bisuerbis.Vnuseorum,quitialidamfacultattm pojfident , efi pyrites -pYrhx . quo utimur digerenti emplafiro admifio: adijcitur ei &fchijios . jlb hoc medicamine,& pus f&penumero,et Gal.

&

'

confifientia grumofa infpatifs intermedijs

mufculorum nata,per balitum digeftafunt . Caterum ubi in ufu uocantur lapides omnes admodumuebementer contufi,atque adl&uorem redaclifint oportet , fmiliter atqueea,qu&in ophthalmicas
facultates admifcentur
,
'

Etenim nifipoUinis infiar comminuatur,adeo ut inprofundum corporum,quibus applicantur,fu-

beant , afiimiles manent ifiis marinis,& fluuiatilibus arenis,qu&

& ipfe cornmunem omnium lapidum uim poffident

excalfaclis decumbente
.

57-

quidem exkcant tumentem ex hydrope carnem,uidelicet laborante in eis

pr&terea adglutinandaulcera,cicatrice claudenda,carne implenda .
tttiles,uelut

?<{on

tamtn ad aliud

quippiam eis utimur,tanquam pr&diclis,ad ophthalmicas,&fi(lentes tum fanguir,em,tum muliebre profiuuium facuhatcs

l^am

qtti

ex

eis

acrcs
,

non funt , ad b&c omnes funt

& acres,quorum pofterius mentionemfaciam^d detergendum,abfiergendumq; tum detrahendum,extenuanQui Gr&cis a dum,detergendum,ualenterq;ficcandum & coUiquandum 7rvphs,Latmis Tyrites nomi,

lapis

iSos

lapis

40

natur : jLrabibus,Uager aUftue Mrufenai : Itahs <& officinis,Marchefita : Germanis,Kis,& Ert^ftuoff.

A l$ot*it*TiT9t.

LAPIS HAEMATITES.

CAP. CI.

HAematires optimus habetur friabiIis,faturato

aliquantum,extenuantemque
.

nullafbrdeadmifta,nulloquezonarumdifcurfu.

colore niger,durus,&fuopteingenio a?qualis, Vim habet adftringentem , excalfacloriam

&

Oculorum cicatrices,& fcabritiam cum melle purgat cum la&e au:

tem rnuliebri,lippitudini,fracl:is,& oculis cruore fuffufis conuenit

Bibitur contra difficultatem uri-

50

ab ijs,qui fanguinem reiecerunt,cum fucco punici mali . Fiunt na?3& fluxiones mulierum in uino : exeo coticui2,& collyria oculorum uitijs apta. Vritur ut Phrygius,fineuino duntaxat . Modus uftio nis eft,ut modice leuis fiat,& bullis quibufdam intumefcat . Sunt qui hsematiten ita adulterant Den-.

&

fam glebam,rotundam4; fchiftilapidis,cuiufmodifunt,queiusradices uocantur,inurceum figlini operis,qui feruentem cinerem contineat,condunt paucaque interie&a mora eximunt , experi unturque fi tritaad cotem hiEmatitse colorem reddat . quod fi ita res fe habet , reponunt fin minus , iterum obruunt,& fubinde confpicientes,periculum faciunt: fiquidem in cinere diu dimifTus , colore mutato diffunditur. CoarguiturmaleconfiduSjprimumfciffilibusuenis^quippe in redos uenarum difcurreddit, hsmatites fus refringitur At hsematites longe fecus fe in colore habet nanque hic floridum
: :

uero faturatiorem,atque cinnabarin imitantem InueniturinSinopicarubrica. Fit&emagnete pide,uehemer.ter ambufto In i^egypto, fponte natura^ cum metallis enafcitur
.

la-

T fMmatites
"\gQMcatus

lapis

Lapisjlegitimus

quo omnes in uniuerfum medic<e officim abttndant , quoq;pilores , wneft,de qno meminertmt Diofccrides,&Galenus

&
.

lignarij fabri utuntur

ttul-

Outppe btcaliuseft

lapis

*^ h ^*m sco ia
,

*"

jiaaaaa

moUis

1382
culis

And. Matthioii Comm.

moUisperfe proueniens in montibus,apertis locis . imitatur, unde : quifratlm ,fanguinem colore

legitimusfoffilis

efl,& fponte natur& nafcens

in

metalhmm citni-

& nomen,citm Gr&cisfanguU

alju* dicatur. Httic perfimilu e-l, q<<em

Schiflum uocant,cuius hifloriam,& uires (latimpoft hmcfcribit Diofcorides ob cognationis uinculum. Foditur b&matites in Italia Brinonmodb in jlegypto,fed inpluribus Germani&,& Bohemia montibus,prmfertim in Hercynia fylua: quin
xienfi agro,fedperegrinisbonitate cedentes
ftar,
.

Variat tamen huic lapidicolor,quoniam

& & niger,& flauus, &ferruginis

.

in-

quibufdam

infit

ut periiiftimus tequi ac doQifiimus ^igricola infnis defofiilium natttra libris diligenter adnotauit.
in

Hnmatitisfodinas habet

Valleloachimica T{egni Bohemia lUuflris Comes Ioachinus Schljchius.adeb eo refertasju inde

quofit, ut nil aliudfit H&matites lapis, quamferri materia

optimumferrum conficiant .
.

Quiferrum auro ornant,& con

ui _

tegunt,idfme b&matitefacere nequeunt . Jianque eaaureas brafteas ferro

prim circundatasfirmant

& poliunt ,perinde

Io

res ex Gal.

ac piElores , lupino dente . H&matitA uires memorU prodidit Galenm lib. 1 x.fimplicittm medicamentorum,ubific inquit. Torrb talium quoque unm eflb&matites, qucm uocant,d coloris ftmilitudine id appellitionis fortittts :ficut &galat7ites,

quando

&

ipfe in
.

fuccumfolutus,latlifimdis confpicititr

Habetlapis h&matites tantum frigiditatis

quantum habet ad-

flritlionis

Meritb itaque aufifunt medici ocularibus facultatibus lapidem mifcere h&matiten . jlc

folo eo uti poffis palpe-

; fiqnidem cum phlegmone afpera fint reddiu , ex ouo ipfum diluens: acfimagisetiam,perfanigradecotlum . Sin uerb citra phlegmonem, ex aqua . Incipito uerbfemper d modict! humidis,per fpeciUum infundens . Vbi autem qubd uires eius ferat , confpexeris , magis ac magis craffum efficies,ac tandem adeb craffumfacies, ut fpeciUi nu-

bris exafperatis

ci

cleoinungas,fecundumfubisBionem,auteuerfionem palpebrx . Hic idem lapis

punioni conuenit
,

ftmiliter incote

contritm ,fanguinis ex-

omnibusque ulceribus . Torrb ficcm,ft ad tantum redatlm fuerit Uuorem,ut puluiUum referat,repri,

mitexcrefcentia,atqiteeonuUmfolo,'atqueperfefe utitur .Ego uerb adea,qu dixi

ufm fum

facultate eius

ex guflu

qualitatecomperta,cummoxexperientiapericlitariueUem,nunquid retli conieciffem . Etipfa quidem oculorum ulcera,fo

lus perfe cicatrice includit(utpaulb anti

20

comprehenfum e{l)attritus,cteterumautaffufm,autinunclus

nam &idexpe-

Hamatitx
tes

ui

ex

A exan

r i ent jaexploratumbabeo.baiienus Galenus.

-

Miris itemlaudibus extulit htematiten lapidemMexanderTrallianus,ftc

qui largius fanguinem reijciebant,cumfucco punici mali,&gra-

a )W> Egofane noui frequenter mefine theriaca,alijsque pretiofis antidotis multos cttraffe,lenibus ufum medicamentis,

&prmfertim lapide htematite .

nis,uel

Vfm autem eo fum in his

cumfucco polygonij : in quibtts autemfanguis non copiosi euacuabatur, etiam ex aquafola egelida . *dt Uuigare ipfum curiose oportet, ut in tenuiffimum puluerem redigatur,fttque aereus,& uento perfimilis . Dedi ego ex eo fcrupula
quatuor,

& paulb amplius minusue

Exhibui etiam ijs , qui pus expui inceperant , ac mirum efl , quomodo ulcus exiccarit
tuffi infeflaretur
.

fanaueritque,ut non

amplimpus generaretur,neque ager

Spe&aui autem &aliumquendam ex

his

quibus uas exefum erat,non modb particulas quafdam exfaucibus,fed etiam afperamarteriam expuentem,ac mirum quo hic curatus eft nobis non admodum etiam fperJien modo in hoc quoque lapis hic maximam efficaciam indicauerie . Tyam

&

Exhibui autem <egro potui medicamentum frequentius,ut commodius diftribueretur . Quare cum crebrb ipfum bipuluerempannibiffet , tandemfumere ipfumfaflidiuit . Excogitaui autem huiufmodi rationem , redatlum in tenuifiimum
tibus
.

culo lineo impofui,

& diligenter ipfum undiquaque conflriclum,coUigatumque inpoculo, quod uinum odoratum modicum
,

baberet,fufpenderepermifi, idqueper totam notlem iam inde ab ipfo uefpere: extraxi autem tenuem

aereamque eiuspar-

tem,ut Agerfolam uini qualitatem perciperet

Ex hoc bibere quantum mane libenter

.

habebat,ei pracepi , atque hoc fani

caufa facere pergebat, de lapide bxmatite d

agendo, bibendoque continuitfanitatem recepit

Hoc autem morbo liberatus,idempr<eferuationis

1.

bibebatque,donec etiam corpore probi permutato,confueta agendo uiribusfe conflare fentiret .

uifa j

H&c

& ufu comprobata

confcripft

Hatlenus Mexander lib.x 1

,

cap.primo

. :

Hic

lapis Gr<ec$ hi&<x cuixxjirtis

3

uoca-

Nomina.

tur

Latine , Lapis bamatites : Arabice , Scedenigi

Sadenegi , ftu Mfaienegi

Italici

Tietra bematite : Germanici i

Bluotflein

40
tJ9o tklf i t .

LAPIS SCHISTVS.
.

CAP.CII.

SChiftos lapis

in Iberia Hifpania? gignitur

Probatur rnaxime , qui croci colorem aunulatur , fria-

& alterno cohxrentium ucnarum difcurfu, pectinum mo do, Ammoniaco fali fimilis. Vimexhibethxmatita^fedadomnia infirmiorem. quin & caua replet muliebri lade perfufus ad procidentia rupta item geraarum craffitiem & uuas oculorum, mabilis,fuapte natura fiflilis,

concremento ,

gnopere efficax eft

S
-r)f

&k

S
<

Q^ Chiflon lapidem

P
,

qv.em tradidit Diofcorides gigni in iberia (ut ^igricolauir clariffimus eflauthor ) non folitm inplu-

k-) ribus Hercynm Sylua locisfoditur,fed etiam in Bohemia, ubi &nos quoque eum adinuenimus. C&terum

cum
,

de uiri-

bus cum hcematite certet , hic eius uiresnobis fupplere poterit . Meminit Schifii lapidis Galenus lib.nono fimplicium medicamentorum,ficdeeiusuiribusdifferens. Lapidibamatiteeperfimilem uim obtinet, uerum infirmivrem
turfchiflus
,

ac pofl eurn galatlites

is

quiuoca-

meiitites caliditatis etiam nonnihil

,

ut dixi , adiunxit

Vt itaque
efl

unufquifque

ipforum leuiter, acfenfimab bxmatita facultate recedit

ita

ad oculos ftmiliter in ufum ducitur

tamen mitior . Toriatn

rbmitioraremediapartibus etidmnum phlegmone affliclis femper gratiora funt,atque iucundiora : cntterumliberis

Nomin.

fblegmone partibus infirmiora , qudm qux ferfanare ualcant

Tietrafcifiile appeUatur
.

aBh %tts ita Gracis,ut Latinis Lapisfcbiftus, & Italis

...

In Lib quintum Diofcoridis.

.

38 3

A/*

*'

7 r.

LAPIS GAGATES.
celeriter accenditur ,
.

CAP. CIIL
Vis ei molliendi ,
:

}N gagatarum lapidumgenere, praferendus qui

prehendir fonticum
tur, proxiine

Niger eft plerunque,& fqualidus,cruftofus , perquam leuis

& odorem bituminis reddit & difcuriendi de.

morbum fufritus
,

dagricis medicaminibus
,

&

recrearque uulua? ftrangulariones fugat ferpentes nidore . poacopis additur . In Cilicia nafci folet,qua influens amnis in mareefrundH
:

oppidum quod Plagiopolis

dicitur . uocatur autera

& locus & amnis Gagas

,

in cuius

faucibus

ij

lapides inueniuntur.

IQ

Ljtpidem,qmm Gagaten uocant, in comitatn Tirolenfi GermanU non longe ab jterJponte(Germani ifprucb dicunt)
in

Gagit lapiHis confid.

quodam torrentis alueo rcpertum,

oftendit
.

mthiprimum clanflimus medicus loannes Tctrus Merenda Brixianus,

Ts^am pneterqudm qubd igni admotus confeftmi accenditur ,flammaq,
.

nullis prorfus notis

d Gagata biftorta difiidentem

contrahit^ac bitumen redolet,jqualidus efi,& niger,cruftofus,& perqttdm leuis

Hoc fcatet tn

uniuerfum Flandria

Cim-

briaque,ubi lignorum peauria incoU hoc tantitm lapide ignem

fibi

comparant . Foditur hoc tempore etiam in

Itatia Bri-

xiano agro, e cuiusfodinis nuper ingentem glebam mijit

Itj

adme Tridento
.

Santus Santinus ddigens pharmacopola ad Coral

,

inftgninm . Fuchftus uir alioqui eruiitiffimus magno errorcputatQtt Itbro primo retulimus
Tirolenfi comitatu repertum, effe pijfafphaiutm
.

citm de piffafphaito dtjfere- Fuchfii error.

remus)Gagaten in

Verum cur ego in hoc ab eo dijfentiam,atato nuper lo

clarius

20

co latius oftendimus

Torrb idem

in libro

de componendis medtcamemis,quem nuper auclum edidit, Gagaten cenjet ejfefuc

cinum
ejje

illud

nigrum,quod nobisnulgb Ambra nera uocatur. Sed in hoc fimiliter eumfpace fua dixerim) halhicinari
.

opinor, qudm-ut pluribus demonftretur

TSfam ut omittam abfurdum mihiplane uiden,qubd fuccinum laptdis nomine

inf.iperficie potius

digncturdUud non eftfqtialidtim^neque crufiofum ;fed

mentfojides quojdam carbones,quos
foffilibus

Uue

& luctdum

fatis apparet

Sunt qui exifli-

in pluribus Locis effodi in

Germania

tradidtt Georgius

Jgricola uir dotltffimus-,

&

in

medicamentis indagandis hodie facile' princeps,effe lapidem Gagaten ^qubd carbones ijnonaliter qtidme ligno

parati igne accendantur

rent,

. Veruntamen cum bi flammam non edant,nift follibus excitentur, nec uilum bituminis odorem (pi eorum opinio plane refeUenda uidetur. Stquidem Gagates adeb bitumine pr&gnans eft.ut acctnfns picis feri modofla-

gret ,

& nigerrimum emittat fumum Qmn oleum copiofum reddit,ubi uitreis organis conclufus , ignmm ui peruritur Hoc commendauit Mefues diemoaiacis,epdepticis,paralyticis,jpafmicis,ttanicis,artbriticis,ab utero fuffvcatis , & conce.

&

30

ptumnonadmittenttbus.Qjtodtamendcarbonibusijselicinonpotefl,cumomnipenitus humore defiituantur

bifioriam,& uires tradidit Galenus lib. i x.defimplicium medicamentorumfacultatibus^his
lore atro,qui ubi igni admotus fuerit^perftmilem bitumini
ueniri prodiderunt,adfluuium
tterbis
.

Gagai&
Gacar* hift.&
Lycia in uires es Gal.

Efi

&
.

alius lapis co-

odorem exhibet , quem Diofcorides, nonnuilique

altj in

nomme Gagatem,unde

&

ipft lapidi

nomenclaturam inditam dkunt . Ego tamen eumfluCntflac&as utrb

nium non uidi,tametft parua nauicula

lapide^ nigros,& quiin

totins Lycia litora legerim,qub u\delicet,qu& in eaf*nt,infpkerem

Ccele Syria afporta
i ,

ignem additiexilemflammamederent , complures

natos in colle,mari
.

mor-

tuo,quod uocant circundato , qud orientemfpec7at,ubi

eis

& bitumen

efl

eratque lapidum odorftmilis bitumini

,

Vtebarque

adflatuofos tumores ingenu diuturnos,& tcgrd curabiles,miftis uidelicet facultatibus

.

qu& ad boc fymptoma probata

fuerant . Tlaneque uifum eft mihi euidentiorem earum facultatem reddidiffe

& paldmmedicamentum effetlum

ao

eft

extccantius,adeb ut

& Barbaro quam uocanty & ftnus contraheret,nedumcruentauulneragLutinaret, adqux

Mifcui uerb tpfum
Diofcorides ubi memori&prodiiif-

eompeteremaximicreditur .baclenus Gaknus . C^terumTLinius Lib.^6.cap.i9.exiflimalfe deprehenditur , qubd quemadmodum in medicamentisfibi uiribus mutuis refpondent Thracim lapis ,& Gagates ; ita uterque in aqua demerfus accen-

m"

aP fu5 '

datur,& confiagret, refttnguatur uerb in

fetTbraciumlapidem ijfdem uiribus

oleo

Qvod tamenfalfum eft : quandoquidem

ejfe

praditum ,quibus

& Gagates

fubdtdttTbracioiUud peculiare adfcribi , qubi

accidtt .

aqua

demerfits accendatur,& oieo refiinguatur

.quodtameninGagatenon

Vim Gagau admirandam

effcjle-

tiustefliseftlib.l l.cap.xxi 1 1 i.quippefiigneinflammetur,meroquereftinguatur,exhibeaturqueiduinumcardiacispo

tandum,confeftimleuantur,repreflofudore,excitatoquearteriarumpulfu. iipnnitU.i Gagaten ad pollinis tenuitatemtevunt ,feptemque continuis diebus colicis uino propinant drachmn. uniuspondere,& integram reflituunt ualetudincm: po-

culum interim^quo laborantes btbunt,eiufdem uapore fuffientes

nem,lapidem a chath n
ita uetertbus

appellatum,mihi in

commoda,meritb hicaLiquid deeo nobis

fluuium,a quo nomen fibi uendicamt
.

Sed quoniam Gagates ob quandam nominis ftmditudi^ . mentem redegit,cum is laudetur ad uaria humani corporis m- Ac h "f dicendum effeduximus. I{epertus primum jlcbateseft in Sicilia ,iuxta J.chaten

kpidi*

Lapishicmrtjsconfiat colortbus,&fe inuicem incurfantibus ^pnis, Imetsque , adeb

tib.xxXYll ut quandoque uariAS cffingant imaginumforma4,natur tantum penictllo.ld quod maxime* tefiatur Tlinius bunc annulum regiafama eft gemma Tyrrbt iiths,qui aduerfus l\pmanos btllum gifjit. capite primojibific babet .
Toft

natu iqanque babmffe tradttur J.cbaten,in qua nouem MuJ<e,& Jpollo citharam tenensfpettarcntur,non artcfedjponte crcdttum eft amiquos twcafje r,>ta difcnrrentibus macuLis,itt Mnfis quoque fingulis fua redderentur infignia. Hinc igitur btmacbates, jlcbaten uarijs , ac diuerfis nomimbus . Vocatur enim pbajjacbates,ceracbates , dendrachates,ieucachates, nonnulU coradiwn coraliacbates , idgenus alip : qubd quidam coLumbos , qutdam cornua,alij arbores , altj fanguinem ,

&

GoLoribuspr&feferant.Trodeftjcbates(utTitniuseftautbor)contrafcorpivnumitus. QuodinSicidisuiuiuiiiredidefcorpwnum pcftts extinguuur . Et in Indta inuentt contra eadem poUent ,

nm,quontam primum

euis

prouincu affiaiu

&

ahjsrmgms Mimcidis. Speclafe Ctiam

prodeft ocidis. Sttimquoqmjedunt inosaddtti.

LeorannpeUifimiies, poterv-

tum cmris udidiorem babcrecoiura fcurpioms

dtcuntur

la Verfis ucrb fuffitu ,earum tempeftates anati,&pr.uer-

jLaaaaa

eaftummu

3 S

And. Matthioli comm.

Ab~
.

eafluminafifli.Jirgumentum effcfi infcrucntes cortinas additi,refrigcrent. Sed utprofint>leoninis iubh aUigandos.

ominatur byntcpclli fimilestfitbd domibus difcardiaks fint

Sed qui umco tantitm coLore notatur, inuiclos aibktaj rcd-

Nomiiuu

&*' hattenus Tlinius. Lapis,qui Gr<ecis ^ofyxydrv(,Latinis lapis Cagates uocaiur: Italis,pietra Gagate

A'^WTraditur aqua accendi ,

urra,

LAPIS THRACIVS.
& t oleo reftingui
.
:

CAP.

CIIII.
.

LApis Thracias diclus, nafcitur in flumine quodam Scythia, cui Ponto nomen eft
quod in bitumine accidit

Vis

ei

gagaue.

QVi
r!is

Tbracium lapidem oftenderet in Italia-, baUenus profeclb neminem inueni: nec qui illum alijs in regionibusfe ui
aut inuenijfe tefletur, compertum babeo
.

diffe,

Ems mentionem fecit

Galenus itnd cumgagate lib. I X. defimp.rne

alius lapis, menuo ex dk.facidtatibus,ubi itafcribit Eft Ga* Si lapis uratur candcnti Tbracius ignc ,

&

cuius meminit "b{tcander bunc in

modum

&

Toft madijiat aqua,flagrabit totus at idem

:

Mox oleo affufo

Cui Tontus

penitus reflinguitur . adfert

,

Tbraaus bunc ad nos paftor defiumine nomen

yerumnuUuseiusinmedkinaufus:nequeT$kanderpr<tergraueolentiam,qu<efuffituferas
.

fttgat

,quicquam

ei adfcri-

pfit

b<ec
i

Galenus . Cceterum nos Thracij

tapidis bifloriam potius fabttbfam

qudm ueram cenfemus .

Eins nomen Gra-

cum >J8o SfiKUi: Latinum, lapis Tbracius: Itaiicim,pietra Tbracia

Ai9os[n>.yvnTii.

LAPIS MAGNES.

CAP. CV.

MAgnes lapis optimus

modum grauis
.

eft, qui ferrum facile trahit, colore ad cceruleum uergente,denfus,nec ad Datur cum aqua mulia trium obolorum pondere , ut crailbs humores eliciat. Sunt qui magnetem crematum pro haematite uendant.

Masnetis lapi
<i:s fiift.

A /T ^8
j^
Gr&cis

nes

\ X.Magno,qui primus
o-ilnpos

ty" Heraclius,& Sideritis quoque dicitur Magnes quidem ab inuentore(ut Tslkander efl autor) nomine
.

in

Ida mote lapide hunc adinuemUaut a Magnefia regione,ut Lucretius fuis in poematibus fcri

bit.Heractius uerb,uelab Heraclia urbe,uet ab Hercute:ut enim Hercules

immanes domuit

beiiuas, uiribusque fubegit;ita

jq

Magnes ferrum uiclrkem

appellatur
.

rerii

materiam adfe trabens,fubigit,& tenet.Quas ob uires Sideritis quoq; dicitur.quippe ferru

1s{os autern uuigari idiomatc

appeUamus pktra Caiamita

.

Foditur in Cantabria Hifpanite

in uarijs
iUi

Germani<e,ac Bobemi<e tocis,etfifiepe cafu inueniatur inferrifodtnis

efl

Trceftat, qui
.

ex Macedonia

& Magnefia

&

contermina conuebitur: fed ofknium pr-tiflantiflimus

Indicus,& Mthiopkus Differunt Magnetes colore , qui in ijs

.

aut niger eft^autcceruteus nigncans,aut in nigro rufus, aut contrd

optimus eft mas,qui nonmodb celerrime trabit fer~

adfetrahere . quofit,utfpius acus acu

rum;fed etiarn uimfuam in id adeb transfundihut pofiit alterum

inbcerens ferrum

trahat,adeb ut attera altcri fubpendeat,nuilis appofitis adminicnlis,ad duodenum ufque numerum.Quod itemferreisfit amt
lis,

qui atttr alteri inhcerentes catencc inflar dependent

.

tametfi poflremus non

tam pertinaciter inh<nreat,uti primus, &fe

*

eundus
ulla

autem cur Magneti tantumfacultas infit trabendi ferrum,nulii fane*, quodfciam > adhuc comperta efl , nec eam pbikfophorum inucftigatio unquam affequi potuit . Troinde' 'neceffarium fuerit dkere , illi uim hancpeculiaretn
]\atio

tributffc

ccelum,& rerum omnium parcntem naturam, ut {{babarbaro uim detrahendi biiem ,

.

& Torpedini marin<e flupi-

dam reddtndi marMm,qim ipfam umentem tetigcrit

temmagis ctmuktur
,
.

Aiam

tranfit

TS(ecfane aliud quicquam inueniri putauerim , quod uiribus Magnequdm Torpedo pifcis Quandoquidem ut Magnetis admiranda facuitas exuna pendenteacu in acum , &.cx anuto in anulum idm fimiliter efficit Torpedinis uirtus . Quippe hamo capta , obftupefaciens,
,

eius facuhas adcb confeflimperfctas

tfficn rctibus

uirgamque excurrit , utflatimpifcatoris

manum

miro fane'flupore corripiat.Idemq;

hb.$/\.cap.
jn

comprehcnfa,uipcr fimem aura mflar excurrente . deterum Dinocrates Mexandrimus ( Tlinius author tfl ^.)jLrfinoes dc Magncte lapide temptum concamerarc incboauerat,ut in eofimulacrum eius H ferro pendere
.

aere utdcrctur

Cuiusforfitau

ratmncm fccuti Arabes x Turcarumqiieflacerdotes(fi tamen uera refcrunt,qui

iufjcrunt
,

tatiafcri-

buni)Mabu7netifaccUum eprciiftmiiffuno Magncte concamerari

fcrru confiatajanquam diuino qttodam miraculo

ut impofitain
.

e.o

Mabumetiarcae

puriffimo
5
.

m aere pcnderet
lapis
is

iia

deccptis poputis

Trabit itaque Magnes propria ui

Theamedes fttrrum,cxcepto eo,quod rubigmcm contraxerit,uet ubi

alliofuerit confricatus,aut ubi

adamas prope adferatur

Magncii uimfani contrariam babet Tbeamedes iapis in

pe qubd appofiium fibi ferrum

Metbiopix monttbus nafcensjion procul d monte magnetis: quip .

corifeflrm abigat reffuatque

Quofit, ut quicatceis ferretsper magnetis

,

montem pergnnt,
.

pedes fubmoucrenequeanf.per aiium uerb ambutantes,nunqnampedibus confiflant

& uctuti tripudiantes fiant

&

JLtqui

ne fortaffis qwfptam cenferet id effe fabuiofum,ego quidemfateri pojfum,

Magnetis ui-

mc Magnetis fruftnm habere , quodaltera parte

ferrurn trabit^ittera refpuit. Magnesflauo ctim&re fufus,iUud aroenteo nitore cotorat,t]uemadmodumcadmia aureo,utjh

magnetes,& breuitcr meminit Galenus lib. ix.fimp.med.fic inquiens. a lapidibus unus c[i ^ trlU5 (H x i mifs 4 Magnetis Lapis , qui Grcccis a/5; s i/.ttymrts,&. r <*.x.hHQs,Latmis lapis heracka , quam uocaat , adfimilem lwnatit<e uim obtmcns .

Njmina.

Magnes,Magnetcs,& Hcr.ickusappeUa.iur : Mabibus, Hagcr a>magrnos ,feu Magnathis :

Cataiuita
.

ttatis

,pieiramagncte , e^

60
/Jdot

In Lib quintum Diofcoridis,

:

138 5*

A iio< dptfrKit.

LAPISARABICVS.
fimilis
.

CAP. CVI.

a:
10

Rabicus lapis maculofo ebori tifricio optimus

uidi
,

Is tritus illitus haemorrhoidas exiccat . Eius cinis den-

NVUum haBenus

nec reperi lapidem, qui eburneam mibi oflenderitfaciem. quapropter non crediderim JlrabiEius tamen nomen Gr<ecum
eft h'fiotdf aiKo(,Latinum lapis

cum lapidem boc tempore conuehi in Italiam .

bicus: Itaiicum^pietra jtrabica

jira- Nomiasu

AiSo S y* Mf.Thnt.

LAPIS GALACTITES.
:

CAP. CVII.

cinerei tamen eft coloris,& guftu dulcis. Ad oculorum fluxiones,& ulccra conuenienter illinitur . Oportet autem in qua tritum, pyxide plum bea recondere,propter uim glutini, quod ei obhaeret

GAla&ites appellatur,quod la&eum fuccum refudet

A/^^W

LAPIS MELITITES.

CAP. CVIII.
Eiiif-

M
G
tes in

Elititesomniagala<ait3efimilis,hoctantumintereft,qudd dulciorem fuccum remittit. dem ut galaclites effe&us

antea me non uidiffefcripferam ,

Matliten , item Melititen ,

etfi

dumtamen in Boemiafum, utrunque ex Mifniaab

repr<ejentet
.

Galaftit*, 8c

\amicis accepi .

Mter

tamen ( ut Galenus inquit lib. I x.fimplicium medicamentorum ) Galaclites uocaturiqubd

me

,C1C

infuccum folutus lattis Jpeciem reddat . quemadmodum alter melitites , qubdfucci dulcedine mclguftu
latliu meminitTlinius lib.fj.cap.l o.fic inquiens
.

Ga-

Galatlites ex uno colore latlis

eft

Eandem dicuntieucam,

& leu-

cograpbiam appellant , &fynnepbiten : tritam laclisfucco ,

re dicunt

& fapore notabilem

:

In educatione nutrictbus lattis fcecun.

ditatem : infantium quoque adaUigata collo ,faliuamfacere dickur

.

in ore autetn liquefcere

Eandem memoriam adimeMelitites.

Mittit

eam

& jlcbelous amnis

b<ec Tlinius

C<eterum, ut teftatur jLgricola , nonfoliim reperitur GalatH-

quibufdam Saxonix, montibus,in Germania ; fed etiam in quorundamfluminum alueis , pariterque

nominatur

Lapis

50 Mc Gr<ece' Ki9<xya.ha.K7hti(,Latine' lapis GalaUites,ltalicipietca GalaUite uocatur . Hic ucrb

tinis lapis melitites:Italis pietra Melitite

Gr&cis a/3>- ptAnims, La- Nomii.

a/5

w^.

LAPIS MpROCHTHVS.

CAP. CIX.

MOrochthus lapis, quem aliqui galaxiam, autleucographida uocauerunt

,

, in Aegypto nafcitur. quo utpotemolli, & facile liquefcente, linteones dealbandis ueftibus utuntur. Spiraculacor-

ueficse doloribus, cum ijs , qui fanguinem expuunt , cceliacis , aquapotus.itidemfluxionibusuuluE,&impofitusuelleri. Mollibus oculorum collyrijs mifcetur expletenim caua , atque delacrymationes fiftit. Idem cerato exceptus 3 ulcera,qus fiunt in teneris par

poris obftruere uidetur : conueniens

&

ao

tibuscorporis,adcicatricemperducit.
jLgricola
,

MOrochthumlapidem nonnullis galaxkm uocatum,nafcitur(ut inquit Georgius

dagator)in Saxonia Gcrmania
.

acerrimus fofnlium in-

dem dotlrina,
fciam
,

&

Huiusfruftum non paruum ex Mifnia^miftt ad me Gecrgius Fabritius , uir quiuirtute clarusmUis deficientibusnotis , ac uiribus . Veruntamen cum nec inde , nec ex jLegypto, quod
,

in Italiam deferatur

curplura de eo dicam , non babeo

,

Torrb facit Morocbthi lapidis adftringens facultas , qua

d Chirurgicis ante quadragefimum diemfanari foleant;

cruentas reietliones fiftit,& corporis Jpiracula obftmit

ut alterius quoque lapidis bic me-ationemfaciam> admirabilisfaofta

ne facultatis ad offiumfracluras. Siquidem tamctft perfratla

compertum tamen efl d compluribus in Germania,ea proculdubio fanari triduo , aut quatriduo huiufce lapidis potu , fefSed interim os fratlum reflaurare , <equare , ac quidrachm<e pondere , ex rubro meraco cum mane, tum uejperi hauflo
.

50

afferculis

circumquaque munire openeprecium eft

:& affetlum locum illinire unguento ex Geranij radicibus

radicibus,& inpuluerem
tritis
,

cceruleumfto
pr<efcripta in

remgcrcntis,&

laftentis fuis axungia,ficcatis prius

.

&deindeex axungia
.

tnortarium exceptis
is

Extenditur enimfuper linteolo cera odorata imbuto , <& fratlo loco adalligatur
,

Eft itaque lapis

longusperindeac humanus digitus,teres,crafiitudinefere' annularis

.

&fepe tenuiore,albkans,friabilis, topbacea intus

in J.ula C<efaris Caroli

fubfiantia

Hunc primo ad me mifit excellens,ac dotlus Medicus Georgius Vvirt, qui olim

Qum

ti bonorifice

dum

oppimedicinamfecit . T^afcitur in eo Bjieni tratlu , quem Gcrmani Die Bergftras uocant , circa Derenftat lapides , e planta duobus d Bjieno miliaribus reperitur in arena . Tale efl enim tliius locifolum . Sunt qui hos
;

&

cuiufdam bechiojimilis, radicibus,

ibi nafcentis gigni

exiftiment

Sed an hoc uerumfit,mibi certo non conftat

Germani

hunc lapidem ab

me- pjdjs uires es Beinbruch.Morochtbi maninit Galenus una cumfciffili lapide lib. I x.de fimplicmm nafcitur ,quo utun- Gai. alij lapides infuccumfolubiles, ut qui in Mgypto dicamentorumfacultatibus,fic inquiens . Sunt autem omnium ditlorum mimmi qualitatis partkeps,nec adftriclionem,ntc adjplendorem lintcis conciliandum,
effecju appellant

Uomch(h h _
.

&

tur

Eft

morfum 3 necabflerfionempmfeferm.qiiocircabocipjiitnduntaxatiapidibmc

ineft

,qubd

deficcet uidelicet

proinde
cerato

Jlaaaaa

i)H6
cerat o
facultatibus
,

And. Matthioli Comm.

ulceribus inducendam in mollibus corporibus ufurpant
.

eum mifcentes ad cicatricem

perinde ut modb dicli

Sed

& ocularibus mifcetur

ejfeSiri

quantb

e[l

maiore emolliendi

ui

qmm prxdifii
.

qubd nuUam uidehcet

cem qnalitatem babeat ; tanto etiam moderatior

lewograpbida nuncupant . haUenus Galenus
.

efl,

magisque dolorcm leuat

Hunc lapidem quidam moroxum,nonmlli

fibi perfuaferit Tli-

Sed certi nefcio quayatione , aut autboritate duclus

i}iuslib.xxvil.cap.xi.huncnoneffelapidem 3 fedbtrbam,ubiund cum leucade leucographidc

Nomii.

differuit.nifi fortaffe

fuer t uocibulorum fimilitudine deceptus

*

Lapis Gr&cis \i9osnopo%5o s ,Latinis Lapis morocbtbus appellatur : Italis,pie-

iraMorocbtbo.

A/^aWarp/W.

LAPIS ALABASTRITES.

CAP. CX.
19
difcutit
.

A
AlabafWcx
tius

Labaftrites uocatus

onyx , crematus , refina aut pice exceptus , duritias

:

ftomachi do-

,lores

cum ceratoleuat

gingiuas comprimit.

A Labaflrites notiffimus lapis efl jjsi qui ^pmana inuiferunt adificia . Hallucinantur tamen, qui credunt lapidem il^~\.lum jllabaftriten effe , qub bac tempeflate torno uariafinguntur uafa , quibufdam fubnigricantibus uenis difcurren tibus , peUucido Uuore , materia uerb adeb imbeciUi , ut parum coUifa faciU frangantur . Quando,quidtm lapis bic ^ilabafirit&fpecies non efl ,fed potiusgypfi materia . Mabajirites enim, quem antiqui ad uafa unguentaria cauabant^qub din
unguenta d rancore uindicarent,nafcitur(ut Tliniusinquit lib.36. cap.S.) circa Thtbas jiegyptias ,
.

& Damafcum

.,

Syria, jiftaque . Viliffimus Hic aeteris candidior . Trobatifiimus uerb in Carmania, mox in India , iampridem autem , cjr fineuUo nitorein Cappadocia .Trobantur quammaximemeUeicolorts inuerticemaculofi .hxcTlinius .Hu-

Syria

&
.

res ex Gal.

ius facultates mtmorite prodidit Galenus lib. 1 x.fmplwium

medicamtntorum

fic inquiens

Et

alabaftrites uocatus un-

guis in medicinte ufum ingreditur combuftus

Quidam eum bibendum dant ftomachicis .

Is

Gr&ce ti%t tLx*.$a.<;?'ntiiJji-

Nouhb*.

tine Lapis alabafirites dicitur; Italice

Mabaftro

AtotMrnt.

LAPIS THYITES.

CAP. CXI.
:

/tamen,la&eum Li
.

Apis nomine thyites , in Aethiopia gignitur , fubuiridi colore iafpidem imitatus ciim diluitur fuccum reddit. Vehementer mordet: tenebras, quas pupillis obueriantur, expurgat
triHyitenlapidemnequeipfehatlenusinueni,nequeabaliocompertumfcio.Quifortaffe ex Mtbiopia tantumpeten

$0

tepcobata^

X
fet,

&

me

fl>

u ^' ^umgigni prodidit Diofcorides

Veruntamen Fuchfius medicus fingularis doclrimz , libro

edidif,

iUo de

com

pofitione

medicamentorum , quem coUocupletatumfecundb

lapidem Diofcoridi Thyiten diclum, nihilaliudeffccenuerb Turcicus lapis appeUatur,ut eius ucrba,qu<efubij-

qudm lapidem illum caruleum, qui Itaiis uulgb

,

Turchina,

alijs

ciam^aperti declarant.Iafpisjnquit

Galeno duplex eft . Vnafubuiridis , qua Diofcoridi Thyites , ut alibi diffuse' monflra
nifi
,

uimus,dkitur . Thyites autem non efl

ea lafpidis fpecies , qu& qubd aeri

,

& calo matutino autumnalifimilisfit,boc

eft,

carulea , laSeq; fuffufa jipi&tra Gr&cis

uerifimile efl

lunioribus Turcica

Germanis Turckes nominatur .

Quam certiappeUationem

ret

Eius duodecimfuntgenera

ex Thyitis deprauata\uoce promanaffe , origintmq; fuam duxiffe . jiltera uiridis , qu&fic diUa efl quia uiqu& alibi d nobisfunt ordine explicata . Quintum autem genus efl Turcica uocata Ia,

fpis,de

qua iam diximus . HaHenus de Thyite lapide Fucbsijfententia .

Qmfani mihi nonnuUis rationibus refeUenda

digeratur
,

ui,

detur.

Trimum ranque non inuenio , qubd Galeno laffis in duogenera

adfcribit
.
.

in uiridemfcilicet

M Fuchfius

& fubuiridem

ut

40

Sed ipfum uiridis tantitm meminiffe conflat

,

lib. 1

x.fimplicium medicamentorum , ubi de eiusfacul

tatibus differuit

?<(ec obftat

qubd Galenus eodem libro

in

commemoratione Thyitis lapidis ex Diofcoride,hunc coloris

in loco Diofcoridis

effe fcribat fubuiridis

quodammodo , ut lajpis .fiquidem Galenus eo

:

uerba refert,ut ex capttis

iUius ti-

tulo quifque certiorfieripoteft

id

enim ita injcriptum legitur , Utpi

effe

Aioffx.oeiJ'*

Svhov,

De Diofcoridis

Tbyite

Trate-

rea equidtmntfcio , quo patlo lapis iUe Turcicus poffit

uiridis
,

Thyites quoniam hic

,

tum Diofcoridi , tum Galeno coloris eflfub

non autem faturati ccerulei , ut iUe

Mi bxcfi lapis
.

qui Jtpifrv Grxcis uocatur ,

& qui uere Turcicus

eft,Iaft>idis

generibus afignatur(quod ip(e quoque Fucbftus afferit)non uideo,quo

modo fieripojfit,ut idemfit Diofcoridi Thyites : qui d

nemine,quodfciam , inter iafpidum genera recenfetur

Toflremb miht quidem non uidetur uerifimtle, qubd Turcicus lapis

,

Tbyttis deprauata uoce

nomen

acceperit .

quam enim

quafo , iUa uoces habent inter fe fimilitudinem ? ctrte nuUam.

in Italia

Quarepotius adducor , ut credam eam apptllationmfluxifie ab italica noftra lingua . nam quemadmodum
leus color
,

caru- 5

qutm proprie cali colorem effe uolunt , uulgb

turcbino uocitatur

ita

etiam inibi lapis

is

de quofermo eftdcoarbitror
,

lore

quem caruleum habet , Turchina nominatur . Ex qua nomenclatura pofteafacile fatlum

effe

ut eundem
.

lapidem itmiores TurcicumappeUauerint : atque adebfimili imitationefortaffe dutti Gemaniipfum Turckps dixerunt

La

Nomina.

thyites appellatur f >qui Gr<ecis >JSo(8vam , Latinis item Lapis

tJMfiitifr.

LAPIS IVDAICVS.

CAP. CXII.

IVdaicuslapisinIuda?anafcitur,glandis effigie,candidus,fcita admodum conr7guratione,lineis cequaliter inter fe diftantibus,quafiinduftriadetornaris. Solutus nullamqualitatemmanifeftam guftui reprafentat . Poteftcicerismagnitudinetritusadcotem^utcollyrium^cumcalid^aqu^ cya
this tribus
3

<5o

potu difficultati

urinse auxiliari,

& calculos in uefica comminuere.

Ijpis

InLib.

quintum
nomen , pafiim
,
.

Diofcoridis.
.

1387
l.i p
; '

LjlpU i Iud&aaUatus ad
los ;fed etiam

unde

&

iUi

in officinis babetur

Vtuntur eo medici non modb ad uefic& calcu-

eos

qui in renibusfiunt

Galenumfecuti,qui Itbro nono defimplicium medicamentorum facultatiEfl

'

bus , eiusfaciem ac

uires defcripfitj)is uerbis

&

alius lapis uiribus ualentioribus in Tal&ftina Syria proueniens

.

en "
,

co-

lore candido ,fpecie concinna , lineas habens ceu torno dutlas

tttimturq;

UppeUitant eum d loco ,

in

quo nafci confueuit,ludaicum,

.

tifumus , profecit

ex aqu& calid<e tribus cyatbispotuiprabentes SanH in qmbus nos cxper , quod ad lapides uefic& pertinet ueritm ad eos , qui in renibus h^rent , efficax eft. a/cos hofmt&i Nomina. ita Gr&cis , Latinis uerb lapis ludaicus nuncupatur : Mabibus , Hager alyeudi , feu Agiar alibeud : Italis pietra Giu, Germanis . daica : , Iudenftein
nibtl
,
:

ad uefica lapides m cote foluentes

&

10

xfatdtdmpt.

LAPIS AMIANTVS.

CAP. CXIII.

AMiantus lapis in Cypro nafcitur

cxeunt.

, fcifio alumini fimilis . quo, utpote flexili , telas uela tantum fpedaculigratiatexuntjquaeignibusiniedaardent quidem,fed flammis inuida fpiendidiora

&

Ljtpis jlmiantus
tlitur
,

ita appellari ccepit, qubd,in

ignem conie&us non modb non comburatur, nikilq; fplendoris amittat , Amianti

lapi-

fedfifordidusfuerit,nihil deperdcns,nitidus,& Jplendejcens extrahatur.tdcm uocatur\Asbefios,quod in lucernis pru d ' s confid.

elycbnio impofitus , nonfotum non extinguatur dum aliquid oltifupererit , fed mnqudm comburatur . Idem lauatur ,pe-

netur

texitur

Quare,(ut Hierocles

titeris

commendauit

Brachmanes Indorum Tbilofophi , ex eofibi ueftes

cinere fecretus fectufusq; ,fcpulchro condi poffit .
lino

20

parabant , ut

diuinitatis fpecimenpofleritati defe relinquercnt.

Ex eodtmquondam etiamfunebres Rjgum tunic&fiebant,

quodam Indico

quibus induti in

rogum imponebantur , ut corporum cinis , d lignorum

HincTtinius,uelautorquifquisiUefuerit,dquo tranfcripfit manifeftb deceptus eft,qubdputarttex

has parari telas

%amisiibrodecimonono,capiteprimo,deeottafcriptum
.

reliquit:

Inumtum

vft

etiam linum,quod

ignibus non abfumeretur

jplendefcentes igni magis
fcitur in defertis
,

qudmpoffent aquis
,

Viuum id uocant , ardentesq; infocis conuiuiorum ex eo uidimus mappas ,fordibus exuflis, . B^gum indefunebres tunic& corporis fauillam ab reliquo feparant . 7$aubi non cadunt imbres , inter dirasferpentes
,

aduftisq; Sole India

afjuefcitq; uiuere

ardendo
,

B^arum
ex-

inuentu

difficile

textupropter breuitatem . Bjifus de c&tero colos fpiendefcit igni .

,

Cum inuentttm efi

.

<equat prttia
eft , e
.

cellentium margaritarum.uocatur autem d Gr&cis jlsbeflinum

ex argumento natur&
.

jtnaxilaus autor
tn toto

cundatam arborem ,furdis iBibus

& qui non exaudiantur

c&di

Ergo huic lino principatus

orbe

x eo cirH&c ille .

3 Q Qu& tamen partimfabulofa,partim uera apud mefunt.obtufi nimirum ingenij effet,credere linum aliquod igni impofitum
non ardere.fed tranfeant h&c und cum Salamandr&fabulofa hiftoria . Ego autem id erroris eueniffe cenfeo ab jimianti ia. telas , mappas inde parari,linum uiuum lapidem hunc pidis effeiu . Cim enim uidiffent antiqui ex eoftamina duci ,

&

&

ab opere

eos appellaffe credendum eft

.

officin&acmediciMumen plumeum uocant

ifs

id effe exiflimantes,quod Gr&cisfcif-

file dicitur

Sed , meo quidem iudicio,faUuntur , ciimplumeum alumen

.

uocatum nuUa adfiringenti ui poUeat,fad acri,

plertfi-

nec in ignem conieUum combura tur , quod jlmianti eft proprium

In hac uulgari opinione , ego quoque und cum

que ra mctaUic&ftudiofis iampridem uerfatusfum, donec clarifiimus medtcus Lucas Ghinus legitimum alumenfafiile Tifisadmemifit,facieadedj(miantofimile,utnifiad(lricloriauis,quapoUet,ipfmnab jlmianto plurimum differre gttflui ex eo difcrimen cognofcitur , qubd hoc in ignem indicaffet , alterumfani ab altero difcernere nefciuifjem . T^ihilominus

&

40

proieBumftatim exuritur,iUe uerb nequaquam . Htnc itaquefit,ut haud dubie credendumfit Mumcn plumeum uocatum Fraus anpofto legitimum effe jlmiantum . C&tcrum non defunt impofiores(ut autlor eft Brafauolus Ferrarienfis)qui lapidem amiantum
fimpiicibus mulierculis ofiendant,uendantq; fepenumero pro iigno Crucis Seruatoris noflri
.

Id quodfacile credunt,ciim
libro.

igne non comburatur , qubdq; iigni modopiurimis confletlineis intercurfantibus

Meminit Amianti Tiinius

36.
Nomina.

cap.x I x.ubific inquit . jimiantus aluminifimilis nihil igni deperdit

Hic

ueneficijs refiflit

omnibus , priuatim mago-

rum . Eius nomen Gmcum hiS >kn Latinum

.*

Lapis jimiantus : jtaiicum , pietra Amianto

A/tonfcw.

LAPIS SAPPHIRVS.

CAP.

CXIIII.

1 Apphirus lapil^ercuifis a

fcorpioncpotu prodefie exiftimatur. Contra inteftinas exulcerationcs

)bibitur.Excrefcentia in oculis , uuasque ,

& puftulas inhibet,& ruptas

membranas cogit
Sapphiri coniE

50
torquiSjipphirusgemmacolorc'conflatcyaneo,perqudmtranslucido. Lapiseft omnibus notus,quod annulis,&

bus , qus. coUogefiantur , frequcnter inferatur

Veruntamen hac xtate nullum hatlenus uidi Sappbirum,

tis

Ttinius Sapphiros aureis punclis coUucerefcribit libro SJ.cap. 1 x. adaman qui aureis coUuceretfcintillis,fed cotore tantum cyaneo ,

: aut hac modo translucido . Quofit , utputandumfit aut nofiri ufus fapphiros effe cyanos gemmas fapphiri amulas

re erraffe Tliniumfatendum , qubdfortaffe cmruleum lapidempeculiariter uocatum , quem fcintiUis dicunt pro Sapphtro acceperit . 7{am nulluspr&ter hunc intergemmas aureis emtcat
,

Mauritaniaxulum uei la^ulum

.

Sapphiriuircsperqudm

60

C&terum adduntur hoc tembremter perftrmxit Galenus , cum tantum adfcorpionum itlus hauftum prodeffe fcripfcrit . peftiftros affeclusparantur , non modo in antidota , qua aduerfus uenem , pore in medkamenta ad corfacientia , medtcorum jpem potantesplerunque OBtiones fapphiri ,fedfmaragdi , carbuncdt ,granati ,fardomf , hyacintbiq; : tametfi prxter tegitimas habeant . Caueant ttaque me qusdara, a^nofcant , gemmas qu& huiufmodt faUant : qubd rar& admodum fint feptafi ,

&

&

&

dici ,

confuluertnt gemmanos. quippe ld enimfiet,fi ubi ijs opusfuent, pertttffimos probat&q;fidei ne decipiantur . 1

gem-

jLaaaaa

marum

, .

1388

And. Matthioli Comm.

& impofturis non
uacaril
.

marum ramenta , qu<e infeplasijs habentur , adulterijs ,

Jlddc ,qubd plerunque alterum al-

tenus uicefupponunt . Tutant enim cbryfopatios aurco colore nitentes hyacinthos effe , qui tamen amethyfium colore reinuemuntur, quin margariu, ferunt . Tmterca obfiruatidum efi , utgemmarum ramenta ,fiqua legitima,pr<eclaraq;

&

& coraliiafuper lapide propbyrite tandiu atterantur

J^amfi id inconfulti fiat ,
derafis deiimatisq;

ufquedum redigantur inpuluerem tenuifiimi pollinis inflar . Etfaneaduertantmedici,quibuscuYtft,utplusbonoris,qudm auri lucrentur , ne corallia inmeis mortarifs couterantur.
,

meis mortarus ,ferrtisq;

pifiiUis

<eris

&ferri fcobs coraliijs admifla,no-

Nomina.

uenenofum reddet medicamentum , magna <egrotantium iattura . Quandoquidem uidiegoftepius muiierculas xium margaritas in <eneis mortarijs contriuerunt,& fubinde fuis agrotantibus propinarunt , qui ifs degufiatis in quA corallia maximum dedutlifunt difcrimen . Qui lapis td$o t U-it^ot Gr<ecis,Lapisfapphirus item Latinis dicitur : Italis , Saphiro

&

&

Aife

IO
i

7, f .

LAPIS MEMPHITES.

CAP. CXV.

MEmphitesin AegyptoiuxtaMemphin
lor .

Tradunt trito ,

& illito

inuenitur calculorum magnitudine,pinguis,uerficoqua? urenda , aut fecanda funt , fine periculo obftupefcere, ita ut

nonientiant cruciatum

A^rtMu&g.
SEIenites lapis,quem

LAPIS SELENITES.

CAP. CXVI.

aliqui aphrofelenon appellarunt , quoniam noftu inuenitur luna> imaginem reddere,quxcumeaquidemaugetur,&decrefcit. Nafcirurin Arabia,candidus,translucens,le- 20 Huius ramenta comitialibus in potu dari iubent . Eo ceu geftamine ad arauleta mulieres utun uis . tur . Arbores adalligato eodem frugiferae redduntur

Memphitx,
deratio.

&

A /[

Selenitz confi

jy^returiUbiintegrapartiumfttJionefitopus.

Emphites lapis bodie , quodfciam , ad nos ex jlegypto non adfertur,tametfi uulnerarijs medicisftpiflM defideSeltniten uerb etfiantear,onuideram;emitamtnbocanno4pere-

ivuiftrat , in patriam reuertebatur . Hiclapis uitri modo ^ mQ q UO jam}ljU i tGaiitiaHiffani<e , ubi diui Iacobi temphm babetur,uitri uices expleat , ad transluctt , facile in tinues finditur laminas. quo fit , ut ijs in locis , ubifiequentiffimus imagintm reddat , Specularem lapidem uocant . Catcrum concludendasMificiorumfeneflras. Quidam qubd

&

ftlli hift
'
'

freculi

Plinii fentetia

explofa

quoniam hic translucidus lapis CryflaUum ncbis in mentem redegit , cum expetatur idfcpius in medicum ufum ,filentio inuoluendumnonduximus. Crystallvm itaque(utTliniusinquitUb.MXVi\.cap.l\.)geiuuehementiore ccncrenomen Gr<eci fdt , nec aliubi certe" reperitur , qudm ubi maxime bybern<e niues rigent ,glacicmq; effecertum eft,unde jtgri dedere . H<ec Tlinij de cryfiaUo fcntentia . TS^os uerb contrd rationibus non obfcuris innixi(quod etiamperitiffimus

&

30

cola fentit)Cryftalium cenfemus necglacie

necniueficri

unquam :fed eo ipfo humore,quo in

terra uifceribus gignitur be-

ryUus , adamas

&

aitj

omidgenus lapides . Gigni autem cryftaUum ex humore omnium puriffimo fani conftat , qubd
.

niumgemmarum clarifiimurth, translucidiffimumq;fit

niue
:

quoniam unaqu&que glacies quantumuis longo tempore concreta

nix unquam recedit , ttiamfi t profundis partibus eruatur
,

Trobatur fic gigni,non autem(ut Tlinius inquit ) exglacie, uel in algidifsimis montibus , d quibus ncc hyeme,nec
liquefi.it

<eftate

tamen

in calidis locis repofita,non modb ignis,

, ft
<?

fedfolisetiam calorc . Tfanque id ipfum Cryftullo eueniret,igni uelfolibus admoto

rireturq; tantum in montibus perptrtub niuofis
.

niue autglacie concrefceret

repe^

Verum enimuero cim reperitur etiam in marmorum , aliorumq; lapi,

dum ,
lis
,

quin

& metaUorumfodinis Hifpania Germania Scythia,Cypro,Carmania,& r^erone, & Chiti rubri marisinfu& in agris ubi feges ftritur ubi aratrofitpius magnas cryflaUi glebas fodere bubulcijiquidb conflabit,ex
in
,

in

fane"

aliamateriagigriicryfiaUum,qudmgiacie.

Siquidemid,quodin prxruptis montium fcopulis imenitur , fuperficie tenus

cobarens , ex punffimo iapidtfcente humcre in uifceribus terra concrefcere non dubita uerim ; quo tamen tratlu tcmporis

m pluuiarum impetu

qum. in praruptis

montium uniuerfam deradunt terram denudari crediderim . Quapropter non tenafci adeb in uijs,utplerunquefunependentes id extrahant
illicofubftdat.

merd dixit Tlmius,liquidb fe affirmare poffe in cautibus alpium

homines
Cryftalliui.

Huic aliaacceditratio,qubdglaciesper aquasinnatet , cryflaUum uerb

Traftantiffimum illud

exifii ma nt

,quodaibum&aquclarifi\m<zmodopcUucidum
.

uifttur.

FiscryflaUo ad(iricloriajroinde datur inpulue,

rem tenuifimum tritum utiiilcr dyjev.tericis ex uino auftero

d Tndentinis muiieribus didicimus
.

Mba uteri profiuuiafiftit

lac

uermutrkibus auget quod

.

bant

Fiebat quonda antiquis e CryftaUo pila,qua aduerfus foiis radijs expofita medici corpo reformida ra urebant,igne inde concitato.Sedijs tantum td cauterij genus admoutbanuqui candenteferroperterriti curari j aftantium admiratione . Lapis, qui Gr<e. Sed nos huiufce cauterij periculum fecimus,non firte Agrotantium ,

&

&

Nomina.

'

cis hiSos

^mimt

Latinis lapis Memphites , itatis pietra Mempbite uocatur.

Quiuerbt\iiot<rthvhnsGr<ece,Lapisfele^

nites Latine\Tietrafelenite Italice" appeUatur

AflteW,

LAPIS IASPIS.
:

CAP. CXVII,

IAfpidum qua?dam fmaragdum imitatur

aeri,obiduocaturaerizufa:aliaueluti

alia cryftallum

fumo

infec~ta,qua? capnias
.

colore fimilis pituitae alia non diffimilis ex argumento uocatur.quae:

dam lineis albis

binthizufa dicitur . alia colore callaida

refplendentibus prscingitur , Affyrios appellata alia terebinthinas fimihs, qux teregemraam xmulatur . Omnes amuleta effe traduntur , acce-

&

6o

lerarepartumferaoribus appenfe. r rr
Iaftidum

In Lib.
lco capioJo,aut

quintum
latlt fujfufa

Diofcoridis
. .

j S 5)
caru- Iafpidum ecjtlta ro - nera *

Ijtfpidum genera longeplura recenfcntur,quam qu<e d Diofcoride defcribuntur Quandoquidem quxdam

gUuco ptngui fimilisyid cft,nirtdis
jtlia jtlta purpurea,quatts nafcitur
.

uifitur
.

m Tbr\gia

Jta,& quafiflonbus
tur
in

tinbla,qualis in Ida monteprofundiffimisjpccttbusfoditur

jtlia

expurpura ccerulca , qualis inuenU

Cappadocia

ex rubro nigra
.

iem cotoris dituti ,

aut ex a 'tera parte

&

jtlia iecorisimitatur colorem,qu& fi faturatiore cotore repenatur, lineis eiuf-

nigri cingifolet

Qu&dam 'niuem
.

imitata rutitis punfiis rejpergitur

.

Quxdam

onycbe pungitur,
,

iajpis eft,ex

alttra onyx ; proinde iafponyx uocata

jLiia cuius attcra partefit purpurea

.

altera uiri-

dis,nec utrinque pellucens,fed qua parte uiref it

Infumma uaria eft Iajpidum natura

Sufpenfas ad plura ualere aiunt,

p
l

nac *

nempeadomnemfangiunisfluorem,adprotcgcniiumconccptiim,&pariumiiiuand!mi,ueiieremq: mbibendam, &febrem, <& bydropemfugandam. 'l^ec defunt fuperflttwfi,qui dtcant Lifpidas bomines reddere gratos-potentes, ac tutos,fi quibufIO

dam magicis uerbis admurmttrentur prtufquam fitjpendantur

,

Ex tot lafpidis generibus uindis tantummodo meminit

.

Calenus

lib. I

x.ftmpiicium medicamentorum

nbi defacultatibus eius ita dijferuit

ex ^" bufdam teflimonio fuo adfcributtt talem,qualem re uera habet IaJJnsuiridis,nempe ftomachum,uentrisq; os adiuuans appen fa . jtc nonnulli quoquc ipfam anulis iaferunt,Jcalpuntq; in ea draconem radios habentem,uelat rex i{ecbepfosfcripfit in

Troprictatem nonnulti tapidibus qui-

Iafpidis uires

quartodecimo libro

Sand huius ego qtioque

iapidis

abunde pericutum
.

feci

Torqttem enim ex huiufmodi tapiUis confe-

clttm a collofuJpendi,ita ut lapides os uentris contingerent

jtpparebant autem nihilominus prodefje , etiam fifculpturam

.

twn habercnt , quam defcripfit Tstechepfos . batlcnus Galenus

Diajpro

Qm lapisLatinis Iajpis

Crxcis hihua.anti dicitur

Italis,

AiWir/.
20

LAPIS AETITES.

CAP. CXVIII.
.

AEtites lapis eft ucluti pra?gnans,cum quatitur, alio in utero fbnante

: .

Grauidis continet partus,

:

fed parturientibus ebrachio amoueatur,& feminibus alligetur , ut fine doloribus pariant . Furem deprehendit,fi quis in pane conditum offerat fur enim manfum deuorare non poterit Quinetiam conco&us furem coarguit:

cum lubricae funt uulua?,& parum tenaces,finiftro brachio adalligatus

quippe deco&a cum eo deuorare non poterit

Tritus,& cerato exceptus , cyprino, aut gleucino,aut

alio excalfaciente,comitiaIes magnifice iuuat.

AEtiten Gr<eci,LatinijfquiU lapidem dicunt,qubd aliquando in earum reperiatur nidis

?o
tapides

Variat lapis bic tum colo.

A et,ta;

a P ,(Jl<:

re,tummagnitudine,&uulgarise(lnotiti&. MtminithuiusVlinius libroxxxvi.cap.xxi.his uerbis

Jtetxts,

exargumento nominis magnamfamam habent

Jtiunt binos inueniri,marem,& fceminam
. :

J\eperiuntur in nidis aquilarum ,ficuti in decimo

udumine dixi.

mus

nec fine ijsparere,quas diximus aquilas,& ideo binos tantitm

Cenera

eorum quatuor

In jtphrica nafcentem ,pufiUum ,

.

& moUem intra Je,ac uelut

Marem autem , quiin

in atuo

habentem argillam fuauem , candi,

dam : ipfumfriabilem,quemfcemineifexus putant

fubrutilum,in aluo habentem durum lapidem
.

jlrabia nafcitur

durum , gaU&frmiiem , aut

:

Tertius in Cypro inuenitur , colore iUis in jlphrica nafcentibusfmilis,amipfe

pliortamen,atquedilatatus.cisterisenimglobofafacies. Habet in aluo arenam iucundam,& lapillos

lis ,

tamenmolqui uo-

ut etiam digitisfrietur

Quarti generis Taphiufius appeUatur,nafcens iuxta Leucadem in Taphiufi, qux locus eft dex-

trfnauigantibus ex hac ad Leucadem . Inuenitur in fluminibus candidus ,

catur caUimus,nec quicquam tenerius
tttts Latinis
.

& rotundus
.

Huic cft in aluo

lapis

Nom}

a>

Haclenus de aquiiinis lapidibus Ttinius . a*^? <nhi Gmcis diclus , lapis je:

uocatur : jLrabibus

Hager acbtamach

Itatis ,pietra d'jlquiia

A/9. (

oVm.
.

LAPIS OPHITES.
.

CAP. XIX.

OPhita generamulta

quidam ponderofus,& niger altercinereo colore fpe<5tetur,pun<5tis diftin

auxiliari.

clus .tertiuslineisquibufdamcandidisintercincl:useft. Omnesalligaticontracapitis tlolores

&ferpentiumiftusprofunt. Feruntur,qui lineashabent,lethargo,&capitis doloribus

.

OVhitalapidis memimtTtiniuslibro ^6.cap.v I l.ficinqutens Ex ophite coiumn&,fedparu& admoduminuenittntur

.

Ophifxhpi-

50

pentium illus . laudatur,pr<ccipuexbisquemtepbriamappelhntdcolorecineris. b&c Tlinius

Duoeiusgenera,moUecandidum,nigricansdurum. DicunturambocapitisdoloresfedareadaUigati,&ferQuidam phreneticis, ac lethargicis adaUigari iubent candicantem Contraftrpentes autem d qutbufdam
.

Veriim Ophttes marmor

quod uulgo
cinereo
,

uocamus Serpentino , porphyrim fere tapidis tnftar durifmus efl , colore minime nigricante , nec candido , nec
JnfuorequiruntDiofcorides,&Tlinius,feduiridifaturatoditutiseiufdemcolorismaculisreJperJ'o
.

ut

Ex quofwe
i

covftat

antiquorum Opbiten d noftrate maximefutjfe diuerfum

OphiU lapidis uires

tradidit Galenus libro

x. ftmpitcium

mc-

Q ^ hite% ^^
,

nor ,

dicamentorum , ubijic inquit

Qpbites

quem uocant

tapts uftus extergendi confringendique

utm poflidet , ceu ettam tu-

tpjtm in lapidibus qutipfum ex uino albo ac tenui epotum lapides ueflcs comminuit . Verum trum . jtdmodum enim iapidtm opbiten ( deprauati fpiamforti nonnumeret . Et infrdin lajpidis niridismentione de ophite ita fcribtt . Torrb Sed eiujmodi uipera fujpenfum retulit funt Gmci codices , qui habent in<?#rhn ) uirfide dtgnus re uera iuuare morfiis d Indici , cump.ofiuenum ex hamorrbotdibus facultates extra ufumfuntmtthodo conftantem : ueiut etiam Hieracttis , Nomina. Hocatur Lapis Grxcts KiU, c h w , Latwis Lapis opbita,Italis ptetra Serpentina
.

&

&

fiftunt Jaiiguinem

(Jo

A&<*

..

39
A^/eVT^^,,.
Lapides
fpon Lapidumf; ircs giarum uircs

AncLMatthioli

Comm.
CAP. CXX.

LAPIDES IN SPONGIIS.

in fpongijs inueniuntur,qui ueficas calculos

rumpunt,in uino pori

T
J
->

jtpides infpongifs reperti

omnibus
lib. l

notiffimi funt

quippe qubd rarijfitm fint ff~cngia,qu<e hifce lapidibus uace .

,

Horum uires retulit

Galenus

x.fimplicium medicamtntorum

bit uerbisjk

cxGal.

Lapidcs,qm reperiuntur injbongijs>

frangendi uim obtment,non tamen ita ualidam,ut lapidem in uefica comminuant , unde
tifunt :

qm idfcriptum
in

reliquerunt, ment'-

uerum qui in renibus confiflunt rumpunt , uelut qui ex Cappadocia conuehuntur , quos

^Argeo nafci aiunt .

Soh

Nomiiu.

timtur autem hi infuccum colore latleum .exquo liquet,qubd extenuandi uim obtinentjabsque ut infigniter excalfaciant
A/5-w V

wW BBtyyoi

Gr*cS , Lapides in ftongijs

reperti dicuntur

Jirabid , Hagiar alfcfengi : Italict , pietre dellefbwne .

a*9.'aa*.

LITHOCOLLA
.

CAP. CXXI.
conflatur autem ex marmore,lapide Pario,&tau-

Llthocolla g!utinum,quo lapides coniunguntur

rino glutine
.

Poteft candente fpecillo admotum,incommodos oculis pilos replicare

A/hf*putar!

LAPIS OSTRACITES.

CAP. CXXII.
2

OStracites teftse fimilitudinem habet, cruftofus,& in laminas fiffilis. quo mulieres ad detrahendos
pilos,propumiceutuntur. Menfesdrachmxponderepotusexuinofiftit. Si quatuor diebus a purgationcbibaturficilici pondere , foeminis praeftat ne concipiant. Cum melle autem impofitus, mammarum inflammationes lenit , nomas cohibet

&

Oftracita; lapi
Ct>n

& U1

/^\straciten lapidem , quo pumicis uice ufa efi antiquitas , hatlenus mihi
,

uidere non licuit

teflis

res.

^-s Hildesheimio circa antrum d nanis appeUatum,colore fubrubeo & oflracorum

rafcffiliumfcribit ^igricola
.

quanquam reperiri hunc in

, libro quinto de natu Eius uires tradidit Galenuslib.m.fimplicium medicamentorum,fic inquicns. Vorrb oflra

fmilem

Nomins.

citenuocatum lapidem pr&dicare quofdam audio , quafi deficcandi ualenter facultatemobtineat ,tcmperatam ex adflriGione , acrimonia , uelut uberum teftiumque phlegmonas fanare > ex aqua Geoden nomine ,pupillas expurgare ,

&

&

&

uidelicetinuncJum. Lapis Latinis oftracites,Gr&cis kISos oYp**/ ( dicitur : Italis ,pietra oftracite.

30

spifrfafett

SMYRIS LAPIS.
fcalptores lapides expurgant,ad
:

CAP.

CXXIII.

SMyris lapis eft quo annularij

giuis
,

erodendum , & urendum utilis: gin-

quas humor uexat , prodeft dentifricio commendatur

A>w* mtyuvSm<

ARENA LITORALIS.
,

CAP. CXXIIII.

'

ARena e litoribus fole feruefa&a

fi^&iSesS"
Gai.

hydropicorum tumores exugit,fi capite tenus in ea obruantur.

Torreri folet ad aridos fotus , pro milio aut fale

40
gemmm , <& armomm omei durilies
.

^negenus . Vitrum quoque Smyride lapide

gentem habeatfacultatem , clarum
tur
.

Q My
:

'

ris

uul

Wbi* Smcriglio.notijfimus efl lapis , pr&fertim qubd eius puluere expoliantur

finditur
,

quemadmodum

uires Galeno lib. I x.fimplicium medicamentorum,his uerbis

efl

& adamante tanta mefl Sed & Smyris uocata qubd multum defcribmtur
,
.

Huius
abfler-

uel ex eo

qubd dablylioglyphi , hoc cft , qui anulos exculpunt,eum

.

in

ufum

illo

utan-

Quinetiam qubd dentes puros

Italis
,

efficiat ,

expcrtifumus

Lapis , qui Gr&cis h

Nomitf.

tur

Smeriglio

Qua uerb Latinis jirena litoralis , Gmcis ^os <dyi*u,ltalis Urena rnarina dicitur .

^ f^
t

?lt

Latinis lapis Smyris appelk

AWurrffc.

LAPIS NAXIVS.
.

CAP. CXXV.
50

Cote Naxia,quod exacuendo ferro deteritur,illitum alopecias ad pilum reducit.uirginum mam mas cohibet,nec increfcere patitur Potum ex aceto lienem abfumit,& comitialibus prodeft
iJkttott**

LAPIS GEODES.
difcutit.

CAP. CXXVI.
Ulitusautemexaquateftium,mam

GEodeslapisadftringit,ficcat,caligines oculorum marumque inflammationes fedat

NUxiumlapidemniMsprorfusnotis
cuttellof

defcripfit Diofcorides ,fed

,

illnmlegitimum

effe

cenfeo,quo paffim utimur ad

terra

acuendos , &fanarias falces

nobis uulgb Cote appellatum .

Geodem autcm , citm ita d

lapis

denomma-

60

Uim ejfeputem,mefspms uidijfc crediderim ,

citm in

Boemia , Mifnia

& Saxonia

quidam fubrotundus , colorefcrru-

gmeo

In Lib. quintum Diofcoridis.

tisrefrigeratoria.
ntrb. a/9

1^1
uidelicetparticepsfaculta- Nomina.

ginco reperiatur , qui flauam terram non modicam intra fe concludit . jfaxius autern , Galeni tefiimopio , nonfoliim uirginibus mammarum incrementumprobibet ;fed &pueris teftes crefcere non patitur , tanquam
Lapis,qui_t

M'vMvtt_;i_t,Gr<ecis,LatimslapisT^axius,utetiam

Italispietralfaxia nominatur,

Qui

yiufnt Gr&c&y lapis Geodes Latine , pietra Geode Itahce dicitur

!?*,

TERRA OMNIS.
:

CAP. CXXVII.

OMnis terra

, ad medendi ufum recepta , fummam & primam uim habet refrigerandi, meatusque obducendi , occludendique fed fpecie diftat , cum alia adiun&is quibufdam ad alia fit utiiis

tUmk*.

TERRA ERETRIA.
:

CAP.

XXVIII.

, altera cinericia . Optima habetur ad cinereum colorem uergens , perquam mollis quse fi per xramenta tra&im ducatur , lineam uiolaceam referr. Lauatur , ut cerufla , aut hunc in mod um Teritur feorfum , cum aqua , ubi peffum ierit , humor Ie.

ERetriades dua? funt , una uehementer alba eft

&

uiter excolatur : ficcata folibus nis colo excernitur ,

iterum teritur interdiu , adiecta aqua , ut uefpere confidat anteluca:

defideretur , paftilli magnitudine ciceris in fi&ile perforatum conijciuntur , oreque uafis diligenter obtura, fi

& demum in fole trita

fieri

poteft, digeritur in paftillos

Quod fi tofta

20

aut aereum colorem contraxit , exempti reconduntur .

to,fupracarbonescandentescontinenterfollibus perflantur : ubi uero cinis infauillas fe conuertit, Vim habet adftringentem,& refrigeratoriam, leuiter mollientem : cauaexplet, &fanguinolenta conglutinat.
cfojtf*,

TERRA SAMIA.
&

CAP. CXXIX.

, leuis , tangenti lingus glutinis modo adhanrefcens , mollis , fuccofa,fria:cuiufmodieft,quamaliquicollyrionuocant. Du2Eenimfpecieseius:unamante diximus: altera after appellatur , cruftacea , cotis modo prxdenfa . Vritur , ac lauatur,ut eretria,uimque confimilem habet . Sanguinis reiediones fiftit: fceminis fluxione uuluaelaborantibus,cum flore fylueftris punicae datur . Teftium , mammarum inflammationes , illita ex rofaceo , & aqua , refrigerat fudores arcet . contra ferpentium morfus , uenena pota ex aqua auxiliatur

SAmia praefertur candida

bilis

&

&

AiSot^t.

LAPIS SAMIVS.
.

CAP.

CXXX.
.

SAmius lapis in Samia terra inuenitur,quo aurifices utuntur poliendo auro,ut refplendeat
tur candore ,

Proba-

refrigerans . prodeft ftomachicis potus fenfus heVis ei adftri&cria , betat:uerumadfluxiones oculorum,& ulcera,cumla&eefficaxeft. Partus,uttradunt,adligatus accelerat , conceptus fceminarum cuftodit
.

& duritia

&

&

TErra qmm Samiam uocant

,

an ex Samo deferatur in Italiam,non eqtddem auftm affirmare : tametfi httc ufum in

Terrae Shcaix
confid.

medicina maximumpraftiterit Galeni tempore , qui ea,qu_e after appeUatur , tanquam pr<eftantiore femper ufus efi: buictamenDiofcoridipr_eferturiUa,quamaliquicoUyrionuocant. Sunt qui putent Samiumafiera iUumejfe lapidem,
quemfeplafite

Talcbum nominant

tiunqmmglutinis modo adh_eret,attritu contumax eft , nec cotis infiarpr&durus uifitur

fiofus ,Jedfquamofus , translucidus , ut uitrum , ac

Sed ij , meo quidem iudicio , haUucinantur . quandoquidem Talcbus lingux. contatlu jLdde qubd Talchus non ftt cra .

Uuis :

& qubd non

nifi

magno labore ,

& diutino igne comburi

poffit:

mc idquidemper fefieripotefi
fcoride, eretrite terra

nifi

quibufdam admiftis , quod tamen Samio aflerinon euenit , utpote quifacile

.

tefte

Dio-

_Ad htecfciant medici Talchum ebibitumfirdngulare,non fecus ac gypfitm: cum tamcnSamiusafierperindeatqueLemmaterra, contra uenena,& uenenoforum ferpentium iclus maxime auxilieturt

modo comburatur

& ut

iUa labijs &_Ungu_e inhaxeat

,

mitefimilem effe

Sa. Id quod aliquando animum traxit ad credendum , eam terram uel Samiam , uel quam magnifaciunt circulatores , quifcrpentes circumferunt ,a Melitainfula allatum quamque uulgb
:

5 uocant Tietra di fan Taolo

Siquidem h<ec colore candidafteclatur

:

linguts tangenti pertinaciter adh_erefc:t,moUis efi,

&Juccofa
bant

facikq;jriabilis

& aduerfus uenena

,

aJfercre,qubdlapisSamiusuocatusadnos conuehant mercatores , quo aurifices

: ctfi

&ferpentium ittus Lemnl_e uicem explet . Cmteritm neque iUud aufim aumm,& argentum antiquitus poiie.

hunc quoque in Germania reperiri Jcribat jigricola

.

cis appellatur

Lapis uerb kMoi ftt^iot Grtece

Lapis Samius Latini , &pietraSamia

Tcrra Samiafic Latinis , atque Italis ,utyn Italice* nominatur

trttyJitt

Gr<e-

^
t Orib.

**,

TERRA CHIA.
.

CAP. CXXXI.
'

B6

r rL r 4- lu albaque,ied debet candida,uergens ad cinereum,Samise fimilis Eft autem cruftofa, t IplenSamia: extendit faciem , & crugat , atque fiditijs formis differens . Vis eadem , quo: deterget didam reddit colorem in facie , corpore toto commenddt . in balneis pro nitro
1

CHia

eligi

#i

kj/li hi tenuiS q ; .

&

&

. .

3$ 2
TinhiwiZ.

And. Matthioli Comm.

TERRA SELINVSIA.
CAP. CXXXII.

AdemprxftatSelinufia.roaxime laudatur, qua: uehementer refplendet,candida,friabilis,&

humore dilui celerrima

r/.A/*.

TERRA CIMOLIA.

CAP. CXXXIII.

. , qua? innatam habet pinguitudmem , ra&uque frigida fentitur . Vtraque aceto diluta , parotidas , & alia tubercula difcutit . Ambufta igni,fi ftatim cimolia oblinantur , puftulas non fentient teftium duritias ,
:

Clmolia? duo gencra,candida,& ad purpureum inclinans Optima exiftimatur

&

totius corporis col!etiones cohibet igni facro imponitur . In

:

fumma, utraque multum in medicina

commendatur,fi incorrupta? originis , nec fpuria affumatur

#&&<.
QVa-rpnigitis

TERRA PNIGITIS.
dicitur, colorefereeretrisefimilis eft, grandioribus
:

CAP. CXXXIIII.
rantumglebistmanum
fiquis

admoueat,refrigersbit ta&u lingus ufqueadeo glutinofi,ut penfilis hasreat . Cui effe&us idem,

qui cimolia2,paulo tamen infirmior .

Gr*u*7ftfrfft.

Hanc aliqui pro

eretriade

uendunt

20

TESTAE FORNACEAE.

CAP. CXXXV.

Ornacea? tefta? uehementer toftje,cruftas ulceribus obducunt:quare prurigini,& papularum eruptionibus,medentur. Podagricisprofunt:ftrumasdifcutiunt, ceratoexemptse.

m&$imton
Fornagvm
terra
,

TERRA FORNACVM.
quse retorrida fuluefcit , eiufdem

CAP. CXXXVI.

cum tefta effeclius

tSwk?*.
'

TERRA MELIAV
:

CAP. CXXXVII.
ea digitis friata,derafi pumicis
:

30

Elia colore cineream eritream imitatur,afpera tactu

.

modo crelin-

j^pitat

Vim habet aluminofam

,

fed emirliufculam,id
1

quod guftu deprehenditur modice

pilos extenuat
:

guam iiccat purum corpus rcddit

:

& colorem commendar

uitiligines

& lepras ab-

ftergit.

Piitoribus uiiim pra?bct,ut colores diutius perennent. Emplaftrisuiridibus,qua2 chloras

dicuntur , efficaciter mferitur .

lis ,
,

Ex omni meha rerra,& omni alia in uniuerfum,eligi debet recens,mol non lapidofa , friabihs quse cum humorem attigerit , facile refoluatur
,

QVanuis terra Eretria

rum hifioria
Norain*.

chia,Selir.ufia,Cimolia,Tnigitis

& Melia antiquis notijfimd fuerint,&

,

in ufu medico fre-

quenufiima , ut auth r ejt Gdenus ; tamen ab his,qui nospr&cefferunt , ade negk-tlas fuiffe conftat , ut nulla am-

40

pUus,q'(odfaam ,adnos adfcratur

Quamobrem non opempretium duxi

term y
tena chia,Sdinufia
:

ut infingulis

moram traheremus , av de ea*

,

& uiribus

latiia difjercren/us.. Q<<<e

:

#,Awi/f/*.jc<^<uA(<tjTM>>7K,|!/wA/a Gracis, Latinis

,

terra Chia,

Selinufia,Cimolia,Tnigitis,Mel:a

Italis

Cimolia
.

Tmgite,Melia uocantur : jLrabibus uerb terra

Cimoha Ten chimolea ,feu Thin chimulia Tmgitis , Ten hanem

TJi*m*fai.

TERRA AMPELITIS.

CAP. CXXXVIII.

ampelitide terra,qu pharmacitis nomine in Seleucia Syria? nafcitur , laudatur in primis nigra, pice32longoscarboncsreferens,modiceaffulofa,a?quabilifplendore,quxdetrita,acceptooleo, itarim eliquefcit . Vitiofacenfeturcandida,&cinerea,qua? in liquorem non refbluitur. Vimdifti- 50 rcfrigerandi habet ad calliblephara additur , tingendis capillis idonea Vfus eius ad illinenpandi , das uites , fub germinationis tempus ,utpote cum innafcentes uermiculos enecet.

EX
A

&

AmpelitifJis
tcrra: confid.

Mpelitis., ut author efi Galenus libro nono fimplicium

medicamentorum , hoc fibinomen

iure uendicauit

qubdan-

J^\_ciquis infiequenti haberetur ufu,adpr#feruandas ab

tnodum nos uifco circumlito
noftras tiiemnrin Hetruria
.

erucis uitium

gemmas prima earum germinatione , quemad.

Tharmacitis uerb dicitur,qubd medica. entofa maximefit

Si~
,

quidem non modb uermiculos ad uites afcendere inhibet ;fed etiam eos interficit . Haic ufqueadeb bitumine reft rta
Tlinius ,<& Tofiidonuis , bitumini fimilem ipfamfecerint
,

efl

ut
.

Cuius expenmentum

eft

,fifaciU in oleo impofita

liquefcat

Qudmobrem credidere nonnulh jlmpelitim terram crufiofum illimfuiffe

lapidcm , qtiem fcribit Galenusfe inucnifje in Ly.

cm Utoribus , & in

Ccete Syria,qui

m ignem comecJus leuiufculam cdebat flammam

Hoc argumento r.ixi,qubd idcmfcri $q

cxquo

nocant ffaitfe repenffe lapidem iilum in quodam colle omniferi exparte circundato ab jlffhaltite lacu,qmm Sudomeitm

IriLib.
tx qtio bitumen
niialiudejje,
in

quintum Diofcoridis
qu<e

135^

ipfum labitur

lacum . Quapropter non

qudm terram ampelitidem.

defunt, qui dicant, Galenum haudquaquam nouife,eos lapides cumpiceum referat carbonem,ut Diofcorides ipfe tefiatur,non mirum, [ipo

tius lapidis,qudm

gate lapide

diffcrre .

termfieciemprafeferat. Ts[on ab reitaque credendumfuerit ,jLmpelitim terramnon admodum d Ga quippe quodutraque ex terra bituminefuam traxerint originem. ^Ampelitis nuperrimi $ Carnio-

&

la,ubifoditur,ad me allata eji.mdlis reclamantibus notis

Heec,

quA yna^ikhn Gr<ecis,Latimsterra J.mpelitis appel- Nomina.

latur:Mabibus,Thin alchann; Italis,Tcrra ampelite .

AV^H<r*>p

FVLIGO PICTORIA.
: .

CAP. CXXXIX.
fiquidem ei palma tribuitur.Vis ei

10

T^ Vligo, qua pi&ores utuntur, ex uitrarijs officinis colligi folet

JJ
ad aditringendum,

& erodendum efficax

fra&a,

cum

rofaceo cerato ad cicatricem perducit

Mi\ AvypApt Ko,.

ATRAMENTVM LIBRARIVM.
.

CAP. CXL.

ATramentum
.

fcribimus, fuligine e tedis coadtacolligitur In fingulas libras gummis , ter, quo nx fuliginis unciae adijciuntur . Fit etiam e refinarum,& picloria fuligine , de qua paulo ante diximus AiTumitur autem fuliginis mina, gummi fefquilibra, glutinis taurini,atramenti futorij , fingu-

lorum fefcuncia

Additur conuenientererodentibus medicamentis.ambuftis,ex

aquacommode

craffiusiilinitur,fednonante loluatur,quamcicatriceminduxerit:fanatis fiquidem ulceribus, fua 2.0 fpontedecidit. Casterum habes, amiciffirne Aree , fere quaetradenda duximus pro operis modo,

quem deftinaueramus,& materia?, auxiliorumque medicinalium copia

DEfuliginepitloria , atque etiam de jitramento
ponamus . atque infuper
graticis
.

librario latius
.

& apertius a Diofcoride fcriptum

eji
,

efl ,

quam ut

de

his plura nobis fuperfint dtcenda,uel declaranda

Quare iam und cum authore noflro , huic quinto librofinem imimmenfas agamm

Deo

cui

omnia , qua d nobisfiunt , aut dicuntur, accepta ferrepar

Eafuligo

qu<e d<r06hn gayptttix.

}

Grad ,
Latini

Latini Fuligo picloria dicitur

pittori.

Quoduerb i^MtifyptpiKitGrieci

Atramentumlibrarium ,Itali

quemadmodum Italis Fuligine de Atramento librario,aut Inchiofiro Nomin*.

,

aominant

B B^I

Q^yiTiTI

7^1

S.

Bbbbbb

TETXJ

. , :

1354

PETRI ANDREAE
MATTHIOLI MEDICI
Senenfis Commentarii
IN LIB.

SEXTVM PEDACII DIOSCORIDIS

eorvh'qve praecavtione,
ET CYRATIONE.

ANAZARBEI, DE LETHALIBVS VENENIS,

Fraefatio Diofcoridis

Vpeuoribvs
oleis
,

amiciffirae
,

Aree , libris tradidimus de aromatibus

fructibus , lacrymisque
,
:

unguentis , arboribus
la<5te,

& earundem

item a,

nimalibus, melle,

feuo, frumentis, oleribus , herbis

radicibus

liqua-

mentis, uinis, metallisque. In hoc uero totius operis ultimo , facultates me-

dicamentorum, recenfebimus , quae prodefTe nobis , aut officere poiTunt Vitata igitur orationis prolixitate , opus inftitutum profequamur. Huiufcemodi autem tra&atus cum bifariam diftributus fit,in partem uenena piMecauentem,itautne fallant fumentes, aut fi quandoperimprudentiam in rationem ijs fuccurdentur, uttumquoqueinnoxia fiant,irritaque
:

&

rendi,quiiamnoxamfemiunt:priraumdifIcramde praecauendi modo,quem efle difficillimum plerique maiorum arbitrantur , quod dantes clam uenena lta infidias temperant , ut perftiffimum quenq; decipiant Siquidem uenena fua amaritudine>perm iftis dulcibus,fpoliant, & graue odoris uirus miftaraodoramentorumcximunt.Autmedicamentaimmifcent^quxtuendsefanitatisgratiadariputantur, & proefertim in ualetudine, utabfimhium, tragoriganum,fatureiam,aut hyftopum,quinetiam thy mum,irim,origanum,abrotonum,caftorium,autfiquid medicamentis purgatorijs cognatam habere qualitatem uideatur Aut potionibus inferunt, ut uinis afpens iuribus, paflb, mulfe aqua? , mufto: fuccis, ut in cremore lentis, polentis aut medicaminibus , aut al ijs , quae affumuntur , edulij fpeciem
. .
:

referentibus

Quare qui in

ea fufpicione funt , conditos cibos uitari debent, omnique intenfb fapore

.

dulcium,autfiilforum,autacidorum abmnere : nec fitibundiaffatim bibere ,aut efurientes uoraciter comefle, femperque ad faporem horum diligenter attendere, praefertimq. potu frigidam aquam praefumere. Satiato enim appetitUjqualitatesaegerrimepoftea concoquuntur Inaegris quidemfacilecauemus potiones auxilij prae textu dari folitas, quas offerunt improbi ueneficiorum artifices: itaque ob
.

idlaborantesmorbononperindeaudentiuminiurijspatent. Et haecquidem ne facile incautifeduhomines capiantur dolis ueneficorum,ratio eft, & facultas Sed alia fupereft expeditior, ut fu Ipiciofi aliqua praefumant,qua: uenenorum uires hebetenr, & inefficaces irritasque reddant: cuiufmodi caricae funt cum iuglandibus nucibus manducatae & quae cedromela uocant,id eft citria, feminisq; napi drachma cum uino Item folia ca!aminth$,aut creta,quae Lemnia fphragis appellatur, pondere pari cum uino aut rutaefolia , & nucis iuglandis nucleum aut caricas duas , & falis callum ieiuni funullo ueneni genere laedentur niant, Antidota ex uino fumpta , eundem effe&um praebcnt inter 50 quod fanguine temperatur Quin faequae intelligitur magnum Mithridatium , & quod fcinco , pe uenenis obfiftunt peculiares quidara corporumaffeCtus certo quodam modo conflitutorum , cum quadamcibi,potusque qualitate,tumuinicopiaitatemperatorum, utcum uenenis diflcntiant.fiquidem ingefti ueneni uires frangunt, atque iam priorealimento farCtis,praeclufisquemeatibus, obftant, nemembratim per digeflionem infinuetur. Verum enimuero, quoniam fortunae neceffitas interdumfimilia difcrimina peregre agentibus adfert ,abfque ullisinfidijs hominum,nonnihil diflerendummihidehacre neceflarium duco Iam primum igitur culinam apparare loco fubdiali conuenit , cibosque & potus in huiufcemodi loco ftruere Si id fieri commode nequit, fecunda erit conditio ha?c , apparandi , apponcndique fub te&o Sed tum diligenter laquearia animaduertcnda frequcnter enim a fuperioribus contabulamentis animalia decidunt exigua quidem,fedquaenon $ rnodicam pemiciem moliantur , ut phalangia, ftelliones, & alia quaedam reptilia . Porro uinaria uafa
cftique
. 3
.
: :

&

&

&

diligcntcr

In Lib. fextum Diofcoridis.

diligent&r intueri oportet
:

}9 y

nanque reptilia odore uini illiciuntur,qua? interdum forbendo, noxium uirus eru<5tarunt,interdum uero delapfa immerfaquc expirarunt,& exirij caufas haurientibus attulerunt. Sedhaecha6tenusdid:afint,necauti,&prouidiiniidijspateant. Qnod ii qui fua fponte,aut exquorundam infidijs fumpfcrunt , auxiliari primo quoque temporeoportebk fiquidem dum comites Cmgulorum uenenorum notse expeclantur , immedicabile fit uenenum , & paulifper neglectum medicamentis agrc cedit . Quare C\ qui pro comperto fe uirus fumpfiffe intclligunt , & fateantur , aut eorum, qui aderant, teftimonio conftet, protinus ad idonea remedia tranfeuntes , facile peculiari , natiuarque conftitutioni reftituemus Neque enim ijs aflentimur, qui provfus auxilia in huiufcemodi fruftra adhiberi contendunt Quo enim modo morbi , quorum caula? caxa?, latentesque corporibus infident, medicinam admittunt, & qua? forinfecus incurrunt ucnena,medcndi rationem afpernantur ? Aeque uero omnes morbi pro caufarum ingruentium magnitudine, proque antecedentibus afTe&ionibus,qualitatibusque, quibus fit opportunum corpus, uel medicabiles funt, uel nullis cedunt medicamentis Quod fi qui forfan obmutefcentes, aut temulenti,aut nolentes alioqui uenenum a le egeri,nullam nobis eius cOgnitionem prsbeant, tum protinus accedendum ad ea, qua: communiter epotis quibufcunque uenenis opitulari confucuerunt Atqui nullum magis in omnia ualens auxilium da ri poteft, quam ut proximo loco uirus foras exhauriatur, priufquam inualefcat Quare fine moia calidum oleum ex aqua,aut feorfum,ut uomitare cogantur,dari conuenit Aut fi oleum natura loci ne gat,butyrum cum aqua calida, aut malua , aut lini femine , aut trago , urtica , fceno gra=co , aut halicae decoc~to,uiccm cius exhibebit . Hax enim non modo uomitionibus cxigent ui illa fiia laxatrice,aut 20 naufeamcienteifedaluumquoquefubducent,& corporum inanitioneita aducrfabuntur,utacrimoniasutnenorumhebetent. Idquodeuidenterhuiufcemodi argumento cieprehendcrc licet. Efto, ut quifquam uiua calce, uel fa-ce, aut cantharidibus, aut alio quouis acri, corpus exulcerare ftatuerir, is fi ipfum oleo leniter illihat, cxulcerationem non accipiet Atqui neque ut hcmenter adftringi corpus, ncque refrigerari poterit, fiantea perungatur Quinetiam uomitus non ob id modo , quod uacuet,&noxiumhumorem excernat,iuuamentum adfert; fed quod aflumptum uirusnonnunquam odore, coagulatis grumis, aut colore prodat quippe ciim odore,& amaritudine mecon:um: colore, ceruflam,gypfumve:grumis,lac aut fanguincm animalis recens iugulati oftendat Nam grauis odor
-

regeftorum, leporis marini,aut rubeta* ueneficia deprehendit: ita ut nonnulla ab ijs remedia pcti poffint,ad idonea fingulorum auxilia tranfeuntibus . Oleo etiam malua? decoctum admifcetur,aut glaucium,aut adeps anferinus,aut pinguium carnium iura, aut lixiuium lignorum cinere fafturn Vbi uero uomitus diligenter citatus fuerit,nequid in uentre coierit, quse hsferunt inteftinis reliquia-,c!yfteuina uetera libcralius eponitrum tritum cum hydromelite fumptum, re acri deuocentur . Facit ta,gallinacea iura,praepingues pifces,uetuftie carnes pinguesque,& qua? adipe aut recenti butyro paftomachum refoluentia,proniorem ipfum ad uomirantur . Aluum nanque fubducunt,utidiximus, tum reddunr: uenenorum acrimonias hebetant,atque meatusobftrucntia , celerem uiiium penetra
.

&

&

&

&

tioneminhibent. Quinetiammedicamentadantunqu^communidoteprofunt^utLemniaterraiacalamintha?,nardum Gallicum,caftogaricum , abrotonum , irio , radix eryngij , f etnen paftinaca?, rium,ferula? uirentis medulla,flos rhododendri, fuccus marrubij, lafer , aut laferpitium , fagapenum ? radix, quam magudarim appellarunt, ariftolochia longa , fylueftris peucedani fuccus , aut panacis, 4 rutefemen,&betonics,quamceftronnominant,folia.fingulacumuino drachmae pondofumidefefeli, iiquida pixlindta Magnifice ferunt opem antidobent. Effedum prabet polij deco&um, Ca?terum ta,quaj in calce operis fcripta reliquimus Communis ratio praeftandi auxilij ita fe habet abijs,qu2econfueuerunteuenire,communiaremediafumptitari poflfunt. Fere enim uires uenenorumquamplurimoruminaffedtusconfimilescorpus tandem redigunt.Quamob caufam pierifque communia conducunt auxilia . uaria etenim funt uenenorum genera,communes tamen , nec multi ij-

&

&

&
.

&

demafte(ausoriuntur.Nequefieripoteft^utomnesconcurrentesquecafus,quKfymptomatauocant, unum uenenum fequantur. alioquin fuperuacanea fuifiet uenenorum fingulorum traditio , curn fuis
remedijs ab authoribus defcripta . Neque uero
in

uno eodemque promptum eft inuenire,utquis ftoeroda-

fingultiat , machi,alui, inteftinorum, iecoris,renum,& uefica? dolore uehementer crucietur,ut 5 tur, contremifcat, refrigeretur,obmutefcat,conuellatur, pulfus elanguefcat, fpiritus difficihs fiat,uecrumpat , fcbre conterno prematur, ucrtigo obuerfetur, caligent fenfus, ftranguletur, fitiat, fanguis

fli&etur,

huore Kgre lotium reddat, torminibus uexetur, crebro uomitet,naufea prematur,rubefcat,

,

fugilletur, paliefcat, defipiat, ftertat, uiribus deficiatur

& pleraque

alia faciat

patiaturque fingula
.

euemre conenim in enerales affe&us deducla , pauca numero , & communia eademonftrant, qua? uirus cognofcere.Nam fueuerunt. Quare in fingulis, quse fupra diximus non facile fuerit deuoratum inflammatio,uehemens urina? drfficultas, & m oris & lingua? erofio,ftomachi,uentris,ueficce ac renum quidam aduftioms fenius, non m can partibus pluribus in exitus,lancinatio,& eo cum cruoris terdum falamandra Porro reperiuntur; Ccd in erucis quoque pinorum,& buprefte, &
;

tharidibus

modo potis

non modo eos,qui meconium hauferunt, ueterno, aut fopore premi

ftertere, liuore fugillan

torpe-

fentire,fenfu priuan conftat; fed eos etiam, qui re refri^erari, ftupefcere, toto corpore pruritum
j

man

uerum etiam , quz draotam,autcicutamdeuorarunt. Delirium non hyofcyamus tantiim mfert

Bbbbbb

toxica

, .

i^6

And.Matthioli

Comm.

toxicaappellantur : itidem aconitum,& mel,quodin HeracleaPontica gignitur. Strangulatio non mi nus in fungis,quam in fanguine taurino,la&e,aconito,ceruffa,gypfo,confpicitur . In fumma, difficik unum uni ueneno proprium inuenire fignum,quod hauft um,guftarumq.uirus prodere poffit.-maxime,

quod haec cxterorum etiam uitiorum,quae in corpore exoriuntur,communia fequi iblent. Csterum in
fumus difturi. ad medendi rationem difficile, duntaxat quod pertineatad indicia noxar,utpote cum uenena ftatim,atq; prsefentaneam uim illam perdiderunr,rrar,frnutatainlongos affe<5tus,communia reliquorum uitiorum remedia,compofitionesq.flagitent,cum uene fica proprietas nonamplius infit Si uerolongafitaffecl:io,in aliquod diuturnorum morborum genus
his,quaeceleriter enecant,noxam fignis forfitan indicare poffis,fi ad ea refpexeris, qua?

Sed in ijs, qui ad longas sgritudines

fpe<5tant,nihil

recidet,aquibusfacilcfueritmedendirarionemaflumere.Seddeijs,qua?gencraliterauxiliatur,ha(ae l9
fingulis profunt,fcriptis mandabimus ,fi prius figillatimexpofuerimus,qu ex fingulis ordinibus exitialem,aut maleficam uim fortiuntur , ut medicina? ftudiofi ea caute obferuent,quoe ad rationem falutis fcripta inueniuntur: quod nonnulla eorum,quibus ututur, uenenis lint commifta.Incuria enim magnas adfert noxas,& fa?pe continuo ufu eorum,homo in perniciem agi tur. Proinde animalia,qua? exitiofam uim habent,haec funt: cantharides, bupreftis , falamandra, pinorum eruc2,lepus marinus,rubeta,& rana paluftris muta,deuorata: hirudines Semina funt , hyofcyamus,coriandrum,cicuta,gith,pfyllion. Liquamenta, meconium opocarpafon, thapfia? fuccus elare-

nus . Confequenter qua? priuatim

rium,mandragoras. Radices,quas mittit chamxleojaconitum.thapfia^ueratrumjxia^agaricum nigru, ephemerum,quoda!iqui Colchicum uocant,quod in Colchidenafcitur Arbores, herba?, oleraque: dorycnium di 20 fmilax,quam aliqui tithymalum appellant,Romani taxum folanum manicum,quod citur: fardonia herba,qua? ranunculi genus eft: corniculatum papauer,pharicum, toxicum, ruta fy lueftris,fungi Ab animalibus,taurinus fanguis recens,lac intus coagulatum mel Heraclexin Ponto ge nitum. Metalla,gypfum,cerufIa,ca!x,auripigmentum,duo fandaracha? gencra,fpuma argenti , adarce, plumbum,& quod argentum uiuum dicitur. E liquoribus domefticis, uinum abunde poft balneas po.
:

&

tum,aut paffum,& frigida aqua fimiliter.

COMMENTARIVS MATTHIOLI.
Agnvm
fanS,

& immenftm benejicium acceptum

referre debent fapientifftmo Diofcori-

dinonfolummediciorbisuniuerft;ftd etiam uniuerfa

fmul bumana natura.qttippequbd 3

Uartem medicam illuftrauerit

quinqite fuperionbus libris, in quibus infinitorum fimplicium

medicamentorum hiftoriam,ac facultates mtro ordinetradidit :fine quibus nullo quidempailo agntudinespropellipojfcnt ,nullaque earum noxa deleri , quibus uitanoflra confliclatur , ac toUitur . Sed longd plura adhuc beneficia etdem accepta referri debent , qubd deincepsinhocfextouolumine,exaiijfimaJcientia mirabilique doclrina , ac ratione explicaqua etiam ratione uent quo modo quifque lethalia omnia uenena pracauere poffit ,
,

&

&

fuccurrat, ne eadem perniciem

uel aliquam inferant

noxam ,

qu<e primptr
,

impntdentiam

T^am ttft medicamenta tam ad uniuerfales qudm adparticulares morbos) quiquotidic inuadunt affliguntque humanum ccrpus,neccjfaria plurimumfemper extiterint> apprimeque utiaut malitiam,uel dolum intus in corpus ajfumptafuere
i .

innumeri tamen habentur morbi, quiferuata tantum uiclus ratione, natur<e duntaxat ope pelluntur. Secus aittem eue nit ijs, quibus uenenum exhibitum fit . qttandoqwdem nifi prius bauftis pr<eftantibus admodum antidotis ueneno pneuenelia-y

rintyud poft ipfttm affumptum remedia non admiferint, rariffimi uel

nunquamnatura

uiribus feruantur

Quin

potiits eos

pkrunque uita dtficit, quiuenenumhauferunt,nift qudmprimumfuccurratur remedijs . de qttibns itaabunde , accurateq; fcripfitDiofcoridcsm Galcnus grauijiimus autbor,& medicorumfacili princeps, necnon tota pofteriorum Grttcorum, dr Mauritanorumfcbola , ipfttm in hoc adeb diligenter ftntimitati-, utab eo omnem buiufce facultatis dottrinam didice-

&

rint .Cuiusrei ampltffimus teftis e(l Galenus libroprimo de antidotis.

Quamobrem omnibus

perjpicuum
,

ejfe

poteft,

Diofcoridtm in hac uenenorum , <equ ac in

illa

medicamcntorumfacultate , omnium facili principem

& magiftrum cx50

Ritio cotnme
tarioruminit-

titiffe .

Itaque citm in alios eius quinque fuperiores libros,commentarios(ut puto)non inutiles confcripferim , me equidem

brumfcxtum.

opcr<eprcciumfac7unm putaui , ft libro quoquefexto commentarios adderem ; prtcfertim cum nouerim qudm utdcfit , ac nectffariumbomines in uniuerfum affequi tum modum , tum rationem tampr<ecaucndi , qudm curandi uenena , nonfolum
ea,qu<eintusincorpus Jumuntur ;ftdetiam
qu<g,

uenenoforum animalium morfu,uel ittu eiacttlantur ,

& relinquuntur

Siquidcm maltfica uenenorum uis , adeb grauis,& potens humanx naturx Jemper extitit inimica ( huic tnim magis,qudm
cctttris

noftris

aduerfatur) tantaqueuclocitate fuum exequitur muuus ,ui f&penumero eundem prajiet ejfeclum in corporibus quando ad aridifiimas peruentrit paleas . Fit emm , ut plerunque uenena , quempr&ftat uoracifftmus igms
,

ft

dum iubent quifnmpferunt , uel icli

languent , medicos accerftri , eoufque corports humores infiaant

atque etiamprin-

cipespartes,utJubindenibd,uelparumprofintremedia,&qudmpraftantiftima antidota. Quapropter retle Galtnm libro. III, dejimplicium medicamentorumfacultatibus cap.XZ 1 1 1 .fcriptum reiiquit , qubd quando uenenum putredi'
ne,

& erofione enecans,grauemcorporiintulerit noxam

,

ifieri

quidcm non

poteft

ut amplius uincatur
,

fupereturqut

uel uitlus ratione

ud gcneroforum medicammum ope

,

Ex hoc itaquc acccpiclareque cognoui

,

qubd

fi in

bunc qiioque

librumfextum commentarios nonfcripftjfem

prxftantiorem

magisqite

uit<e

bumatue necejjariam mcdicamcntorum

60

partcmyinuilam

filentio

tmerijffm. Qu<equidempars,cim pnetereadncbisexDiofcoridepltmbus ante anmsm

Italicam

InLib. fcxtum Diofcoridis.

in

1307
hos noflros in

Italkamlmgmm uerfa habeatur, acetiam his noftris commentarijs enarr.it a,caufi nimirmn erit, nua potiffimhn inntimen homtnesmn modb d mortiferisfe tuczntur uenenis-Jed d morte quoque tiberentw.Hm quiamque
cidem commcntarios,quiItalici,aut Latinifermonis non fuerit prorfm ignarm,
tumfibt tpfi; uerum etiam alifs adiumento
ejfe

ad uenenonm

quanquam non fuerit medicus , non tanpoterit.Klempe qubd ufw medicamentis tum fimplicibm , tum compofitis noxam fackntibus,quorum inferim pmftamiora, uakntioraque referam : qmnctiam conucnientibus

ufm

cauiionibw,facili aiiquando ueneno prorfw medebitur, aluquando autem tandm

<e

ros uiuos traducet

quandiu diligen-

m^medkisaccerfitis^uinonfemperpmfibfmufedmagnacxparteuel^ cum relinquet . Sed anteaqndm modum,ac rationem pr&cauendi udnena m medium aferam, non
rem huiufce rei doLlrinam,nonnulla in uniucrfum prxmutere fcitu,ut
<1
.

ab.enumduxi adamplioh*c di-

o minuta,& imperfecla uideripojfct Trimum itaque dixerirn{ut etiam Conciliator inquit m libro, quem de uenenis edidit) Veneni openaenenum omne intra corpm noflrumajfumptum omnibmfutsfacultatibw prorfm opponi ctbo,quo nutrimur.-JMam quem "o qualis. admodum cibm in noftri corporisfanquinem uenitur,fitque in omnifuipartc membris,qu<e pr&dpue nutriufimilis, locum
illiusfluod continuo in nobis exoluitur,fubintrans ; tta

arbitror, neccjfaria, utfine quibits tratlatio

uenenum contrario modofe habens,corpm,ac membra, quibm pri

.

mb adh&retiut infrd latim dketur)infibi peculiarem ucnenatam naturam transfen Vnde quemadmodum animalia ommU,omnesquefmclw,qu<e terra parens gignit,qu<eque in nutrimentum uertipoJ]unt,fi d nobis edantur,
feuntalimentum;fic per oppofitum
reddunt
in

noflrum tran-

modum y uenenata intrb in corpmfumpta , uninerfa corporis nofiri membra ucnenata

. Quippe cum omne agens fuopaffofitfortius,uenenum uifua agendi ualida,noftram uincit fubflantiam , uertitq; in fuam uenenatam mturam,eafani ratione,qua ignisfua ui agendipotentiffima paleas celerrimi infe ipfum conuertit,

conficit

ob

&

id itaque dixere antiqui

20

tempcrie,

compofitione . Id quod maximi comprobat Gaknm lib. i 1 1 .defimplkium medkamentomm facuhatibw, ubiinhoc,inquit,diJf(rtali}nentumdmedkamento,qubd hoc noftrum corpus altcrat fuis qualitatibm ,iUuduerb con.

&

rerum naturalium exploratores^qubd uenenum homines interficit corrupta corporis

mrtitunfitquefubftantti corporisfimile

Torrbfctre conucnit(ut Aukenna,

& jluerroes

pofteritatis

mcmoria prodi-

Venenorum

uniucrfum trium effegenerum: ut enim aut d plantis , aut ab animalibw, aut d metallicis exitiojam uirn Z enen unde habent; ita indc difcriminafortiuntur . Inplantis igitur e<e omnes intcr uenenata recenfentur,qu<e cihorum natune omnino
in

derunt)uenena

repngnant,& aduerfantur: qu<e natura non eiufmodifunt , ut efitaU in alimentum conuerti poffint . quinimo contrariam obtinentfacultatem,ita ut membra iam nutrita infe ipfas conuertant . Cuiufmodi eft eUeborm^aconttum, ckuta,napellus,Sardonia herba,nerium,& alia qudmplurimaplantarum genera, de quibmtn proccflu pluribm fcorfhm agunm . In animalibus ea omnia ueneno inficiunt, cuius natura human&prorfm aduerfatur. Tatet id in uiperis , afpidibus , bafilifcis,
lepore marino,rubeta,fcorpio,phalangio,falamandra>rabtdis

quadmpedibw: item in mortkinis camibw,aut dfulmine oc

nonnuUi dicant ucnenum cum uita animalis confumi,
,

cifis,aut.d

uenenofis,& rabidis animalibm . Caterum hac

in re,lket

eo ducli

exemplo , qubd cerui, lupi,apri,

&

reliqu<e fercc, qu<e uenenatts fagittis conficiuntur

innocue comeda ntur

fcire

meii oportet, hanc regulam deficere in his, quapefiis, aut rabies, autfulminis itlus , aut uenenoforum morfw enecat iiuandoquidcm complures uidi mortuos efje, qui tantum bouespefie confellos excoriauerant,haudaliter toto corpore tu'.umtes,acfi

m hydropem incurriffent
.

In metaUicis denique iUa omnia produntur uenenata

qu makfica , ac
.

lcthali cofiefi

ftant facv.ltate

Qualiafunt argentum uiuum,auripigmentum,fandaracha,magyies,&fimilia

jld bxc fciendum

rationibm
.

ue-

^dism
adferant.

**""'

Hena nonfolum interficereper os fumpta ,fed interdum etiam extrinfecw applkata ,

uarijs ac diuerfis

Tor-

rb qu per osfumpta uenena uitam adimunt ,fub ciborum , aut medicinarum fpecie plerunque propinantur
exterius
ttes

Qu<e uerb

tantumadmota inficiunt, ut plurimum d uenenatts ,

ftbilo,

& mortiferis animalibus

:

dejumuntur . Siquidem b<ec homi-.

.

non morfii modb,uel iclu necant ;fed uifu quoque,

& taclu ( ut quidam fcribunt) interimunt

.

Qxinctiam non
in -

4.0 dcfunt uenena , quxguftatu , olfacluque tantumftatim hominem in pemiciem agant nulla tcmporis mora . qu<e quidem
ter c&tcra maliti<e y

& atrocitatis principem locum obtinent

quippe qubdfecum deferantpr&fentaneum interitum,ex quo

nuUumfubindefiatreliquummfclicibus moribundis fuccurrendi tempus

C&terum morfu 3 ic7uque

.

interficiunt uipera >

aJJ>ides>fcorpiones,pbalangia,paftinac<e pifces,rabidicanes,& alia idgenusplura

Vifu

autem,& fibilo(ut author eft Ga.

lenus libro de theriaca ad Tifonem,fi tamen Galenilegitimus

cft liber)ftatim inficit bafilifcus

Tatlu aliusferpens cnecat*

de quo agens jLukenna iib. llll.fenvi .narrat,qubd is d milite quodam hafta infixus uirulentam uimper haftam tranftnifit ad manum,quam primuminfecit,& deinde totum corpus corrupit . ^id huiufce rci comprobationem iUudfane compertum habeo,quod in agro Tridentino eueniffefcio T$empe cum rufikus quidamfuis effet in uinetis,paruum quendam col lemfiepiusafcendebat,utibiuuarum cuftodiam ageret . Hinc quadam die ad coUis pedem magnum,&horrendum uidit
.

ferpentem , cuius capiti fuperne haftamfatis longam 5o

baftcc

infixit

at

dum fixamferam

fe binc indefortiter

contorquentem ,

&

circumuolutam,pro uiribus teneret,magno ftatitn tremore correptus eft,quo maximd deterritus uociferans,uiatores,

ctrctmftantes colonos adfe ire rogabat . Quam uociferationem audientes,qui non longiaberant ruftici,eb curfu uclocitercontenderunt,&ipfumferejemimortuumtnuenerunt. Cognitatamenexoccifoferpentefuiinfortunijcaufa,adtbcriacam,&aliaantidotaconfugerunt, quibus eumad uitam reuocarunt. Veruntamenduobusanmspofleaisuniuerfifcri

&

eo pr<efertim brachio , quo pernkiofum antmal hafta occiderat . corporisftupore in ietJo fcmper decumbens <egrotauit , Jjec admodnm mirari rem hanc ncbis licet , ctlrn uideamus ( ut etiam literis mandauit Galenus lib.Vf.de locis affeclis) torpedinem marinam derepenti pifcatoris manum obflupefacere , ac torpidam reddere,ubi primum is tridcnte eam tetige'

&

rit.

fcatores,fi

IdquodfmiliterejpctUtranfmilfaperfunemretisqualitaterfumtrabiturin litus. Troindeid experientia doclipidum retia trabunt , manus torpcfcere, tremereq; pmfentiant , certb torpedinem captamfciuut , etfi longo adpifcis qualttates
,

modumfunetrahatur. VndeiUudperffkuumefl,qubdfihuiuJce

per tridentis haftam ,

&

retis

qudm

60

longifjimumftmem tranfmijfx ad manum , inficmnt

ipfa,autnuda

& corrumpunt homincs

.

eb magis id ipfumficripoterit ,fi animalia

ejje

mnmuut alia corporispane tangantur

idcirco manifefte conftatmdlnm

bracbium tamualtdum,&ro-

Bbbbbb

buftum,

ij5>8
libro

And. Matthioli
fuflinerepoflit
.

Comm.
,

bufium,quod torpcdinem adhuc uittentem diutius nuper citato ) qubdjputum canis rabidi, ji

Quare admirandum fane non erit ( ut tcflatur Galems

perinde ipfum rabie affieiat , ac fi ab ipfo ca.

burnamm corpus comigent

ne

ejfet

demorfum j nam

& buiufce effetlus hac noftra &tateplura afferri pojfent exempla

.

Tyeqtte etiam

alictti

mirttm

ejfe

debet , qubdjbutum afpidis cognomento Ttyas^omnes ueneno inf.ciat,quos conttgerit

f&ttiffima uenena arte conflata
,

Hoc idemfimiluer efficiunt qu&dam

ut ferunt ) fellarum pediferis,in-

tanta pcrmeandi

& penetrandiuipr&dita

qubd

illitts (

fejforum ocreas pvnetrant , donec ad nudas pcdis plantas peruenta

eius

,&indcper

ctttis

Jpiraculain corpus ingrtffa,uniuerfa

.

mcmbra corrnmpunt,& abfumunt

Horttm ufusfut audio)frequens apud Turcas,& aliasferinas gcntes

arterix corporis noftri(tefte Gale.lib.t
1

Ex hac

autemrenuUamquis capiat admirationem oportet .fiquidem

tantur
tracls,

.de fimpttcium

medicamentorumfacultatibus , ac alijs in locis)adfe intus trahunt qttodcunque proxime circundat eas,dum continuc dtla.

Id quod quotidie liquet ex inuncliontbus,acfuJfitibus ad morbum Callicum paratis

ubi argcnti uiui
,

quippe e&dem ab arterijs at-

cinnabaris

uelfublimati

officints

uocati plurimum admifcrinuficiiifltmaf&pepariuntfymptoma-

ta

Sunt&alia ttenena qu& olfatlu tantiimfut quorundam fungorum mtminit J\tfis)pr&fentaneam afferunt rnortem ijs*
>

Huiusfumm& maliti&fedem illttdfani tenere debebat , quo florem recentioribus uetonicum mcatum , Senis quidam circunforaneus infeccraUex his qui innocue uenenum deuorare profitentur Quem citrn olfacienqui ea nanbus admouerint
. .

dum exbibuiflfetfuo concurrenti in publico Senenflforo , is exfolo olfaclu

,

derepente concidit mortuus

Tr&terea uenena
.

qu&damfunt , qimfologuftatu quanqtiarn non deglutiuntur , perimunt : idq;pr&(lat

quofdam imprudcnter infeclos effe
falce per mcdiumfccuit
,
.

Interquos uidi ego ru[licum

capitis

in ualle
,

Jnania>qtti

Quo memini dum fanum Jecaret inpratis ,ferara

affidis furdi fputum
,

& cumpoftea
eft ,

truncum manti cepijfet

utfocijs aftantibus oftcnderet

tttpote qui
.

iam fe-

ramdemortuamfortaffecenfebat^fttjpenfttsmanutruncuscaput retorflt,& rttfticimanumf&uiens momordit

credensfutlu uulnerifitccurrere, os (iatim morfui admouit
.

Mitte

Quofatlo dcrepente in terram cecidit,ubi illico mutus fatlus

effeftus

20

Venenomra
effectus a diuerfis caufis.

deperijt

Infuper fciendum

qubd uenena non uno eodemq; modo,neque ab una eademq; canfafuos pariunt

Siqutdem ( utfapientes quidam memoria prodiderunt ) qtt&dam agunt exceffu qualitatum elementorum , quarum miftio-

m con
.

fl ant

pellant ,inmiftis inferioribusintrodutla

..

Qjtadam ucrb propria tantum qualitate aut forma , qnam occultam proprietatem medicorum quidam apex influxulinearum rcttarvm radicatium,qu& ex fyderum fixorum Jplendore

proueniunt^promateri&miflorumproportionefeu confiitutione. Miadenique utroque modo flmulagunt

,nempe&

bus excedenci- qualitate elementari ,&propria , quamformamjpecificam nominant . Torrb uenena , qu& excejfu tantumfuarum quabus litatum operantur , fuas uariant affiones,pro uarietate ipfzrum qualitatum . quippe qubd unum fit calidum , aliudfrigi-

dum

aliudflccum , aliud

humidum . Qu& igitur caliditate excedunt , duobus modisperimunt . Vno,qubd intus

in cor-

exedant fusfumpta , excalfaciant } urant , corrodantq; ufque ad cor . Mio qubd extrinfecus appoflta corrodant , carncsufqueadojfa.-idquodlepori marino adfcribitur. Vel qubd fummd calefacientia tamintus ,qudmextracorpus elleborus, donec inflammato tandem corde interimant . Frigidafimiliter btfaadurant quemadmodum euphorbium ,

&

$0

&

riam necem adferunt . Vno modo , qubd exuberante fiigiditate fua,ufqueadeb corpus gelidum , (lupidumq; reddunt,qubd fimuletiamcor congelafcit ,utijs euenire fiepius compertum efi,qut opium deuorarunt.Mtero,qubdobftruclis ingenti proinde fuffocant , &ftrangulant , id quodpr&ftant exuflum plumbum y fiigiditate meatibtts , anhelitum intercipiunt ,

&

&fungi tienefici

D uplicem &flccum uenenum habet operandi modum

quandoquidem

uel

humidumfanguinem cordis

abfumant , ut calx uiua : uelfeparent ac dittidant partes abinuiccm , quoufque omnia membra ad cor ufque in minimas diuidantur partes : quem effetlum pr&bet rifagallum uocatum . Humidum poftrcmb , etfi aliqui tradant non inueniri , quo

niam nullumfit humidum reperircquodad quartum humiditatis exccjfum peruenerit ; oppofitum tamen declaratur exem
plo ittius , qui notle dnm domiret , d ferpente quodam demorfus ( ut Gilbertus J.ng\icus narrat ) mortem obift : cumq;

mane d puero per brachium traheretur

confeBa,traciu
illo

(fic enirn arbitrabatur

dominumdjomno excitare )
. .

caro iam uniuerfa putredine

caufa contigijfe

40

concidit,o(fibus

remanentibus carne prorfus exutis

Quod certi non alia de

p uuit,

qudm ab excedente ueneni humiditate,qu&fummafani ineratfer& illius denttbus

Eundem effetlum pr&ftat etiam fala-

mandra,fi in puluerem redatla bibatury ut inprocejfu fito loco docebit Diofcorides . T^ecfecus illi accidic , quem cenchris ferpens momorderit.Quoctrca retle proditum eft d Galeno ex authoritate Hippocratis hbro primo de temperamentis,qubd
ciim anni conftitutio pluuialis,humida y

&

au(lraltsfuijfet

ea potifiimum humiditasfecit , utfuccedente &ftate carbunculi

orirentur:quibus ob corruptam uenenatamq; humiditatem eoufque in aliquibus brachia putruerunt,qubd denique tota bac
ipfa putredine correpta,d cubitis diuifii dcciderunt
.
.

In

alijs

uerb tantam coxarum

crurium ,

& pedum caro putredinem

fenfit,qubdplaneoJfacarnede(lituta remanfcrunt
oJfa,eorum compagines,nexusq; contabuerunt
.

Inalijsdeniquenoncaro foliim computruit ;Jedfimuletiam nerui,

rautia,ut homines interimere pofftnt^utpote qu&

membra putrida

Ex hoc itaque aperti oftenditur reperiri ucnenajanta humiditate exubeeff.citint:ficut argentum uiuum,quodfua humiditate mo 50
inun-

dum excedente,infitum cordi natttra humidurnf&pe corrumpit,ut quotidie uidtmus in ifs,qui eo ungutntis exceptofe
gttnt

ad luem Gallicam delendam .

in qttibus pr&terquam

qubdfcmper gingiuas,dentes,palatum,aliasq; mcinas partes pu-

tredine ajficit ;f&pe

etiamubi uberius qudmpar fihinuntlum fuertt,eos inpernictem ducit :quippequoduniuerfo fanguini

.

putredinem inftrat

ldq\extrinfectts duntaxat adhibitum

.

.quanquam

&

id

ipfumtntus ajfumptum occidtt,fi

modum

qttendam exce[ferit,ut libro fuperioretradidimus

congelat
.

Siquidempr& nimiafiti frigidttate uitalesJptritus,cordisq;fubftantiam

tur modo,alijsq;pr&dic~iisfuos uenena pr&ftant effetJus, qu& fuis

quod cuidamfeplafiario;qui lUud imprudenttr biberat,eueniffe narrat Conciliator Tetrus Jponenfis . Hoc igi modum exceden tibus qualttatibus mortem hominibus ad
id

A formapro-

femnt c&tcrum ucnena,qu&propriafitifacultate,uel(ut dicunt)propria forma enecant,

,

non efticiunt,qubd

caltditatis,

modum excedant^fed qubd idpeculiare d natura habuerint ex wfittxtbus d radtjs(ut fuprddiximus)quormdamfyderumfixorumprouenientibus,quxea human&natura prorfus aduerfa gcnuerunt. H&c g Q
frigiditatis,humiditatis,autficcitatis

propterea

etfi

tampauca quantitatefumantur , ut uix fentiantur ; tanta tamen eft eorum malefica , atroxq; ttis,ut breui
tempore

In Lib fcxtum Diofcoridis

.

3 5) y

tempore tantum augeantur , infe ipfa corporis humiditatem conuertendo,qubdpo{lea quafi hor& momento diffoluunt ,

ad mortern trabunt homines,d quibus haufta fuertnt , quemadmodum aconitum,napettus,& toxicumfacere confucuermt. Id quod opttmi noutt Galenus lib. primo defemine,ubi rem explicauit his uerbis Qua . ratione etiam minima particnU Jjumoris letbalium uenenorum,qu& deleteria appeUant,ubi in animalis corpus ingreffafuent , totum id momento temporis immutat,fibiquefitmli affcBione alterat . Jiecfecusfit curatio,qu<e peruenenorum remedta,& antidota adhibentur,qua dextpharmaca nuncupant, qu& contraria lethalibus alteraticne totum etiam ipfa corpus tmmutant,

&

nonfane qubdfubflan ttaiplonimpertotumpenetretcorpus(nequeenimpotc(itampaucus fuccus tam breui tempore corporis interdum maxi-

mam molem replere)fed qualitatis dtffufione,qualis & extra nos dfolisfulgore in

1 o mentaftmt qu& tota effentia nobis contrariafunt
eft
.

ambientem aerem, tn nobis tum d cor de inartcnas,tum d cerebro in neruosfieri confpicitur. Et Ub.v.cap.x i x.defimp.medic.facult. idcm inquit . medicaproindefi tteL minimum eorum ajfumptumfuerit, omnino l&dat necejfe .

&

h&cGalenus .

Ex quibusfacili conflat, ipfum uellc qubd antidota

1
.

IdemGalenm tertio ftmplicium medwamentorum cenfu cap. xx 1

cet,qim putredini obnoxiafunt
futrefcere
,

in

non fecm atquc uenena agant in corpora noftra pr&diclontm teftimonium itafcriptum reliquit .
,

Antidotora
aftio.

Medicamenta erodentia,& putrefacientia etiamfi quantttate minimafumantur ; cmnino tamen corrumpunt

calore , humiditatcq; putrefcerefolent
.

quia uideli.

Mqui calidus , humidttsq;fanguis e[i

itaque

nunquam ceffare poffunt . Troinde longo etiam pbft temporcd quo fumptafunt ,

nonnulla interimunt ,potif-

fimumqu&craffa^terrendqueejfentiafunt .haclenus Galenus. Sed ad antidota redeamus. Vbifcicndumeft,qubd ex his ea tutius operantnr,qu&pr&cauendigratia antea ajfumuntur,qudm qu& pbft : nam ut uenenum,quanquam efficax , nihil

aut parum nocet ijs, qui priusfe antidotis muniiteruntfut contigit Mithridati)itapari ratione nuUum,aut paucum ad
, maioriq; quantitate fumantur , utin corporibus maius eorum uiscaHis adftipulatttr Galenus libro primo de antidotis d principio,fic inquiens . Mitbridatica antidotus,

ferunt auxilium , qu&poftea exhibentur,nifif&pius

2o

P at incrementum
iuuabit
:

ttemq; theriaca non eam uim habent poft uenenum accepta,qudm ante fumpta habuiffent . nam portio antidoti qtt& priusy <&femel haufla tutum d morte quempiam pr&fiitiffet,ea uenenum fubfecuta nifi ob quadruplum,quincuplumue aucla , non

neque idfemel tantum,fed bisfingtdis quibusq; diebus haufta ,faciet

rum uenena,qu&

& manifcflis,&

haclenus Galenus dc his differens . C&te-

Ab tifquefimui '

occultis ftmul qualitatibus agunt,id pr&ftant utroquemodo,

quopr&dicla duo . quemad-

tnodum agit euphorbium,quod licet uencfica ui,quam ab

exceffu caliditatis obtinet

inficiat ; inficit

tamen

& ui

alia

qua

dpropriafuiforma,& latente qualitate procedit . Cuius rei illud indicium efl , qubd exhibita tberiaca , cutus proprium eft ea omniafuperare uenena , qu& propriaforma totafpecie operantur , efficaciffime ualet aduerfus euphorbtum hauftum.

&

Qubdfifola excedente caliditate euphorbium noxam inferret , tantum abeft , ut theriaca,qu<e nonparum caliditatis obtinet,auxiliofuturafit,utetiamilliusnoxamfoueat,&augeat.quodtamennonfacit. Sctre etidmnum conuenitnon omvenena rp" niauenenacorprimumpeterc&iUinoxaminferre. Siquidem reperiuntur, quibus itanatura comparatumtft(idenim & membra claret experientia )ut intus affumptafeparatim noceant uno tantum corporis membro , alia uerb alteri . quemadmcdum tunt *

etiamfunt medicim,quarum ali<e pr<ecipui cordi opitulantur

fmaragdusyftcechas
,

, ut crocus,hyacinthus . ali<e cerebrum,& caput iuuant , ut betonica . alix uentriculo pnecipuam opemferunt , ftcuti corallium,cinnamomum ,gmgiber . alm de nique alijs corporum membris auxiliantur . Idcirco Galenus libro de theriaca ad Tifonem : Sunt ( inquit plura medica-

) menta,qu& qmbufdam corporis partibus eximU curandtsfunt idonea . Tatienti igitur iecinorif&pe eupatoria herba auxiliata eft .-glans unguentaria
fimiliter alia

( myrobalanon mcant)lienem adiuuat : farxifragon,

.

& betonica renibus pulchrefactunt:

aliarum(ut experientia obferuauimus)propriafunt medicamina

Tales igitur proprietates in uenenis quo-

que

reperiri affirmauerim . quandoquidem plani conftat cantharidaspr&cipui noxam inferre uefic&,cicutam cerebrojepo rem marinum pulmoni,& aHa itetn alijs corporis membris particularibus, ut in hoc lib.melius , latiusq; oftendemus , ubi

4Q

defingulis feorfum

agemus . Id quoque non latuit Galenum , ut loco iam citato eius uerba aperti teftantur, dum ait . Sunt
.

nonnulla uenena,qu<epartes etiam quafdam corporis priuatim uitiant

ris ueficam peculiariter afficit
.

T^am lepus marinus pulmonemexulcerat, cantha

Gentilis ) natura infitum ha-

Torrb non ignorandum , qubd etfi uenena h&c(ut adnotat

mumquodque membrum dettrminatum l&dant ; non tamen proptereafit, quin noxam etiam cordi communiccnt namfifecus effct,v.eminemfini interimerent . Quamobrem haud mihi diffilicet eorum fententia qui ideo uo, lunt omnia uenena perniciofa effe,qubd cordisfacultatem opprimant . Siquidem parum refert , an iUud efficiant, qubdpri
beant,ut fcorfum
.

mo cor ipfum opprimant , autaliquo alio mediante

c~lis,uhificbabct
,

Huius rei manifeftamfidemfacit Galenus lib.v.cap. i de locis

.

ajfe-

Qu&namipficordipropri&uelprimarib affetfo fuperueniant accidentia : qtunam uerbipfo c&teris

ijs

partibus confentientcid ex

intelligipotefl,qu&prius in alijs libris demonflrauimus,ubi iam declaratum efl innati caloris

cor uclut fontem effe,neque animal mori omnino pojfe, ni cor afficiatur . h&c Galenus . C&terum iUud etiam in difputatio
certis occidere temporibus, boc eft,qubd certo ,& m a itu m^T nem ucnit , nunquidfieri pojftt , ut uenena in diem exbiberi pofiint , mortem adferant : exempli gratia in uno menfe,uelpluribus,ueladannumufque,non celerius,neque tar- interimere pof mz dius determinato tempore . Qua in re inprimis aufcultandus eft Theophraflus grauiffimus, antiquiffimus author , qtti

&

pr&fixo tempore

&

'

libro

x.cap.xv

i .

de hifloria plantarum de aconito differens,itafcriptum reliquit

Componi autem ttaferunt , ut

.

certis
illos

occidere temporibus poffit,uideltcet bimeftri,trimeftri ,femcflri , anno completo ,

nonmUum etiam biennio

.

Teffimi

de uita difcedere uolunt,qui plurimum temporis

refiftere poffint

patdatim enim tabefcat corptts,

& languorepereat diu-

tumoejfenecejfe. FaciUime iUos , quiconfeflimobeunt.h&cTheophrafiifententia

ftudiofos in

Feruntamenomnesferereimedic<e

hanc conclufionem conuenire reperio , qubd quanuis in uenenorum numero imteniantur ( ut Tbeophraftus inquit)qu&celerius,& qu& tardius interficiant ;non propterea tamen pr<tfciri poteft ttrminus certus ,&dies,quomor-

tem inferre debent , ut qttidam exiftimant

Isfam qttbd uenena citius,aut ferius occidant , non tantum ex innata

,

& proalios

pria eorum uiprouenire cenfent ;fed etiam qubd magis,uel r.iinns refiftat eius natura

qui uenenum affumpfit

Id autem

plani docet experientia: fiquidem conftat idem uenenum eodempondere, uel eadem quanlitate diuerfu natura exbibitum,

Bbbbbb

14
alios in

AncL Matthioli comm.

nonnullis nifi paruam afferre noxam Id qubd ctiam hora tantum perimere , alios in quatuor horis,aiios in die , , qu<ead dcijciendam aluum exbibentur . quandoquidem idem medicamentum eodem
.

&

auotidieexperimurin medicamentis

ponderc , uel quantitate d diuerfis hominihus acceptum,in aliquibus fuum celeriter pr&flat effeclum,in alijs tardi,in aliquibus partim cfficit,in alijs piur'mum,in alijs nibil , in aliquibus citra omnem molcfliam deijcit , in alijs ucrb magno cwm labore
.

TJeque tamcn id alia de caufa accidere manifefium efl , qudm ex uario,difpariq; mgrotantium temperamentp : quocf

iton ita

ad unguem deprebendipotefi,ut certbfciripoffit,quandiu invatus eorum calor uentno refiflere ualeat . jLt quanuis concedi poffit , qubdquis adeb peritus ueneficus reperiatur , ut cx longa experientia , ac pariter fcientia tam cxabli a-

'

turam ,

& robur

uitaiis facultatis calleat in

unoquoque homine , ut conijcerepoftit , quoufque perdurare ualeat , uhi uenel

.

mimiUifiuaartcpr&paratum exhibuerit ;nontamen propterhocis determinati fcire potcrit dicm ,nequehcram mortis diuino iudicio , aut afflatu , tit aliquis medicus, uel philofophus illius , qtii uenenum affumpferit . non enim fieripotefl , nifi
adamufjim expendere poffit , ac metiri , quantum hiimidifiibfl.antifi.ci , quantttmq;
caloris innati in qttocunque fit corpore,

pnefcrtim qubdnon fiemper in eodem fiatu perfiflantprtncipesfacultates : quofit , ut quifliam modb plus ? modb minusfortis appareat . tum etiam qubd corporis temperamentum piurimum immtttent cattfie extrinfcae , quas Grxci <xpaK4.Tapx.Ti.nds uocant . jldde citamnum qubdantidota , qus.a medicis bniufcemodi uenenatis continui propinantur , etfi ueneni uim obfuicontumaciamfuperarenequeant; impediunt tamenm id tam breuitempore perimat . Vanum igitur crediderim efquidam rentur)iudicio duntaxat ita exquifiti cxpenfe , qitbd internas noflri corporisfacultates,acfitncTiones pofiint(ut
di,ut lav.ce expenditur crocus
.

jLtqttiflcire

etiam oportehqubd

etfi

hoc magna ex parte euenire poffit naturts ipfms robore,

in hoc magis,in

illo

minus exiflente ; eo etiam tamen prouenit ,q>tod aliqui conflent arterijs, quibus uencnum in cor fertur,
latas expeditasq; inuenerit

admodum anauftis , alij contrdadmodum amplis . J^anque ucnenum itbi uias

leriter

,nonfoiumce,

permcat ; fed longi etiamfacilius una cura aereprouebttur , qui cordis refrtgerio continui ingreditur . ld quod ijs 2.0 $irir minimi contingit,qmpropterea qubd cor minus calidum obtineant , arterus potiuntur longi anguftioribus , quin

&

tuum uitalium facultatem ualde imbecilliorem habent . Qupcirca Galenus tum tertio ftmplicium medicamentorum cenfu, tum libro fecundo de alimentorumfacultatibus , tradidit cicutam hominibus in cibo lethalem effe , flurnis autem nutrimen ium. Quandoquidemhi arterijs adeb anguflis pr&ciufisq; confiant,ttt nullo paclo per eas ad cor lethalis cicuUuis,proHunc iUudfcitu dignum accedt, gredipoffit. quanquam hoc defrigidispotius,qudm de calidis uencnis intelligi debeat .
qubd perfuafu
difficillimum efl
,

uenena , qu<e ab impijs ueneficis in diem exhibentur , alteriusg eneris effe ab bis, qu& fuar

rum tar.tum qualitatum exceffu perimmt .

-

%am qwpropriaformaac uinecant

,

in

minima etiam quantitate exhibita

defunt tamen,quipro

(ut Galenus inquit) difficili cohibentur , quin breuiffimo tempore lethale

certo affirment,qu<scunque uenena adeb temperari poffe,ut illa celerius

munus obeantfuum . T^on

b<ec tardius interficiant
.

quibus equidem refra-

...

garinonaufim,cumfciKerimadmirandaadmodumeffefecretanatur.

Quripr&tereafokt,nimfieripoffit,utqti\s

3P

innocui nutriatur, quemadmodum B^ff tcftmor fuSeri^offit^ ita ueneno affnefcauminimumquid de eo quotidie affumens,ut eo tandem principes(qubd formoena inut uenena taofcribit j.uicenna,olimpuellam nutritam effe ueneno , ea tantum ratione , ut reges quofdam , socue fumat. haberent , inficeret . Qua in re dixerim ego , qubd etfi non defint , qui hoc fieri poffe affcrant ma ejjet ) qui ecum fiftimaeffet)qu nunqttam tamen ipfe adduci potero , ut credam humanum corpus nutriripoffe ueneno , &pr<sfertim napello , quo pkrique

&

rm

rem expomntes eam pueUam-nutritam effe interpretantnr . Siquidem ea hifloria jirabicas potius fabulas imitatur, quam remaliquam,qu<nommbus naturausphilofophi&rationibus comprobaripofiit. Quamobrem conflat Gentikm Fulginattm in hoc jLuicenna loco adnixum quidemfuiffe , ut hanc opinionemferuaret integram quodnimirum fidelis cuiufque ex.

"Klam poftqudmcamfententiam ualidis, ucrisq; rationibusprimum improbafftt,denuo(ut affokiit) Bjtfi opinionemprobare non dubitauit quibufdam argumentis, quanjtucrrois,Biniq; authoritate innixus,yuicenn<e , Quorum illud uidetur fortius ejfe , ubi authoribus magis,qudm rationibus addi&us inqttihJ.equum ttis nudis,& infirmis .
pofitoris
effe

debet

&

non effe , qubdauthores tam graues,tamq; fapientes , mcndaces uocentur , uaniq; habeantur . quippe qubd certb credidcrit ipfe Gentilis Bjtfum ,itemq; jLuicennam in uerarn hifloriam hancrem recepiffe , nonautem in fabulam . Sed quoniam fu-

peruacaneum dttco

in

hoc conterere tempus,longa contradicendi oratione,pr<efertim qubd uenenorum medcla ea mtllam aut

paruam aflerat uttlitatem :ideo relidis alifs,in Gaknifententiamfacili deuenio . Qui tertio fimplicium medicamentorum cenfu cap.x v 1 1 r tradit uenena calida>& ftcca (quakm cfife napeUum,quo pueUam iUam nutritam uolunt , non ambigo)
.

modo poffe in nutmnmtum redighetiam qubd in quantitate minimafumantur : tametfi frigida uenena quandoque in alimcntum uertantur . Quandoquidem h<ec(ut idcm author eft exemplo cicut<e,papaueris,hyofcyami,& mandragora) non Quibus adijcit ipfe Galenus hifloriam anus cuittfdam Mhenknfis, fiti natura interficiuntffedqualitate duntaxat firigida .
nullo
qt:& citutam in ctbo

fumebat nullofizni detrimento accepto . Ea enim(utidemfcribit)modic<eprimum quantitati

affueuit,

mox mdiespluri,donecexmagnaetiamquantitate,qu<eiUiin nutrimentum conuertebatur ,nullam percipicbat noxam. 50 Ex quo paldm fit,Gaknum non admittere,qttbd uenena caiida nutrimcnto effe pofiint Id quod minus etiam illis concedit,
.

qu<e propria (pecie, aut occuita caufiz

ueneni naturamfortiuntur

Inter qu<eprincipem iocttm obtinet naptUtts

:

Quare

longi aberrant nonnuUi mterpretes,ulpote qui illud napeUo tribuant , quodpiani acut<e reddidit Galemts

itaquefit , ut
.

(qu& eorum

infcitia e[i)hiftcriam

hanc confundant , Gaieni uerba peruertant , atque rem rnali interpretentur

:

Quo etiam

in errore deprchenditur sluiccnna

mfi interpreti errorfuerit adfcribendus

Qubd poflremb uenenifacuitas(ut quorun-

dam opinio efl)iam concotta ,

&

in illius

adokfcentttk jubflantiam conucrfa,potuerit ex anheiitu in alios tranfire , ac eos

fubmde inficereffani perridiculum uidetur , atque euidentius falfum,qiuim ut piuribus explodi mereatur . C<etcrum quoVtrum anima n jam non defunt animaiia,qu<z natura cibis uitlitant uenenofis,atque exifs nutrimentum capcffunt,ficut( Galcno authore
cotumices .fimplicium medicamentorum)flurnicicutam depafcuntur, aiimentorumfacuitatibus ue^nofis uiai $>ro l Iv<fe rantjexkiokm ueratrum,& ut nos qitoque quotidie uidemus,anates,qu<e inflagnis , &paludibus uitiunt, bufoncs aqttaticos dcuorant,&

,&lll

&

6<s>

uim retineant.

-^

m mmm

tu,r,cit:onm

ucnenofis,& moriifirisferpentibus,& gaUim interdum fcorpiomhus , araneis ,ferpenttbus.,

&

aiifs

In Lib fextum Diofcoridis.

.

4o i

*lijs

hommbus cibo accepta inde uenenum inferant , eoq; infictant . Hac replerbfque inuenio , imbferi omnes recentiorcs , qui de nenemsfcripferunt,firmitcr afferere , qubdfi huiufmodi animalia edantur , non modb ueneno non inficere poffunufed nuUamprorfus inferre noxam : quin potius corpus nutrirejion fecus atque alia . quippe qubd conftetfut dicunt)ca

idgenus uenenatis animalibus ; ideo inutile non fueritfcire mmquid huiufmodianimalia , qu& uenenofis uefcuntur , ab

infuam mturamuenenatoscibosreddere. Qu&ratio,&opinioetfinon abfurda , neque incongrua uideatur ; tamen credidenm,qubd licct uenenum concoquatur , tranfmutttur in eorum auimalium fubfiantiam quorum
id perpetuus cibus efi , , nontarnen effepofiit , quin caro qu& ex ciufmodifit alimento,fiedatur,omniprorfus careat nocumento . Quinimo putauerim , qubdfieainfiequentiorem cibum uenerint , pofiint quandoque morbosf&nifiimosexcitare
,

&

&fubinde necem

in-

ferre

10

Siquidem huius rei nobis tefiimonium pr&bentDiofcondes . Galenus . quippe quipariter affirment lac, quod nil , atiudefl,qudmfanguis bisco6ius,exanimalibusemuntlum,qu& fcammoniam ,autueratrum,auttithymalumdepafcantur , potum mirifici nentrem deijcere . Ex quo omnibus pcrjftcuum eft,qubd omnes inuniuerfum planu quibus uis de, ieftorta pernicicfa ineft,quanuis f&pius concotl&fuermt , non prorfits tamenfuam deijcicndi , , ac necandi facultatem de perdunt . Idquodfimilitermanifefium deprehenditur in turdif,quimmperibaccisuefcuntur: itemin gallinis ,qu<edeuorant abfinthium . Quandoquidem iUorum caro iuniperum non mediocriter redolet guftatu : harum uerb

&

&

finthijamaritudinemrefcrt.

bis itaque edocli medici diligentiffimi mandant nutriendas efjc capeUasberbis accommodatis , ubi animusfuerit earum lac exbibere heclicis,aut alijs alio morbo affelis,quibus tamen conueniat . Hoc qnoque teftatur Galenus de uiperafermonem habcns lib.x i.defimplicium medicamentorumfacultatibus . ibi enim de dipfade dif-

nonparuam ab-

ferens,fenon ignorare

memori& prodidit,animantium carnes alterari d cibo,& alimento,quod capiunt . Quareutfummatim quodfentimus dicamus,nullo modo huiufmodi animalia in cibos admittenda effeputauerim,quanuis d nonnuUisfrequen

2o

ter recipiantur . iUud porrb fciendum relinquitur , qubd nonnunquam uenena,quin medicamenta nenenata tam interius Venenu quanfumpta,qudm extcrius appoftta morbis fuccurrunt,qui aliud curationis genusnon admittuntdnterdim etiam aduerfus alia

&

uenena thenac& uicemfupplent . Islanqueaperti uidemus^qubd ubi quiffiiam afficiatur diuturnis uigilp,autfufocanti de- no remeium ftiUatione , aut menfium profluuio,aut dyfenteria,aut coli dolore,autrenum,aututeri,ubialianon eft contuierint medicamenta ,fi opium,mandragora,hyofcyamus, uel antidota aliaq; compofita medicamcnta
in officinisfe?nperparata)exhibeantur
,
,

^^

qu& h&c excepcrint ( funt

emm

talia

f&penumero gros d morte uindicant . Quemadmodum etiamfifcammonium, co-

locyntts ,turpetumi ueratru}nq;,& aliaidgenus deucienubus pharmacis addantur. 7{amquanuis h&comnia malefica qualitate poUeant ;in contumacibus tamenmorbis& curationi refiagantibus , tantam afferunt utilitatem , ut &gns de-

perditamferi falutem reuocent . Cantharidespr&terea ad morfus canum rabidorum utiliffimi exhibentur . euphorbium fcorpionum itlibus medetur,& fcorpiones ipfifuis iblibus remediofunt . Sicut etiam uipera.dempto capite cauda,con,

&

_J0

tufa,& impofita fuos fanat morfus,ut latius infrdfuis locis dicemus . Sedpriufqudm adparticulares curationes defcendamus^dijferemus Diofcoridem fecuti,quomodo,quoue artificio d ueneno ij pr&Jeruaripoffint,quiperpetub ueneni timorepremuntur . Quin rationem docebimusfuccurrendiijs,quiiam uenenum hauftffent . jttque huc omniapr&ftantiora reme-

&

dia afferemus,tam qu&fimpliciafunt,qudm qu& compofita , nonfolum d uetertbusinuenta,<ttquc expcrimento comprobata ,Jed ctiam d Uarifiimis quibufdam rccentioribus . De quibus probatis antidotis,etfi pollicitus Diofcoridesfe omnino
fit

traditurum in uhima huiufce uoluminis parte poUicitis tamen non ftetit ,utxxxilll .buius libri capite conffiicitur , ubi , excufatione ufus , mutati confiiij rationem reddidit . Verum ut iam ad rem nobis propofitam accedamus primb modum ,

e d "yenena"

apcriam , quo homines fufpiciofi ueneficia pr&cauere pofiint . Tlerique igiturfunt, quiputant , non paruam effe principibus cautionem , mandare mimftris , ut edulia,qu& praponuntur edenda(mos ifte hodie frequentifiimus eft)prius deguftent

^o

Qu& tamen res in fuffiicione ueneni tribus manifefiis de caufis nihil , autparum &ftimanda uidetur . Siquidem fipincema , PrscautioJ uul ans ex P lo fiue qui cihosfuis dominis apponunt,ueneficium committeredecreuerint,fe ipfosfaciU prius pr&parare poffunt ualentiffimis S

antidotis,ueneno iUi accommodatis,quod exhibere in animo

efi

Vndefibi ipfispr&cauebuntdominumautem interftcient.

Ex quofatis liquet nihil prodefje ad pr&cauendum,qubdpocillator injeruau fideifignum

diffeblor pr&comedat
.

domino pr&bibat ,

& eduliorum

jldde deinde , qubd quanuis iUe,qui edulia minifirat, menf&q; apponit , d coquo ueneficium faciente deceptus cibos uemnatospr&guftando affumat ; eorum tamenadeb modicam quantitatem pr&guftat,ut nullam,aut paruam
eo temporis
rijs

admifcentur, ca arte , eoq; ingenio paratafunt ab impijs

momento pofiit molefliam percipere . Vltima accedit ratio , qubdferd omnia uenena, qu& ut interimant cibafceleftis ueneficis , ut non nifi temporis interuallo fuum ,

&

trifie perficiant

opus . His igitur de caufis iUud liberi proferre non dubitauerim,qubd nuUam meliorem,ac tutiorem pr&-

cautioncm fibi comparare poffunt principes,qudm curare , ut uitamchriftianam,&integram ducant,iufiitidmque regant,

ita

utpopuli eos uenerentur,pariter

& timeant
.

Curent deinde,ut miniftros habeant quorum manibus edulia adminifiran

5o

tur,non ignobiles,nec obfcuro loco natos , fedpr&clara e*ftirpegenitos,fideles , nec auariti& addiclos % neque inuidos,

& qui

diu antea uita ac moribusprobatifint. In quos pr&terea debent frequenter nouaparua conferre beneficia : ita enimfemper

gratos &fideles minifiros habebunt

Quin

& medicos

fibi adiungant

quimedic& materi&peritifiimihabeantur , utan-

tidota,qu& contra uenena parantur,quemadmodumfunt theriaca,& antidotus Mithridatica,ex legitimis,non ex adulterinis (implicibus medicamcntis,per fe ipfosfut ipfefaciebat

Galenus)componere ualeant : namfi h&c lcgitimi paratafuerint,

haud dubiepoterit unufquifque facile uenenapr&cauere

pr&cautionibus uterentur
.

Ex his certi maius percipient emolumentum,qudmfi miUe alus

7{ec minorfani cautio adhibcri debet , ut uafa ex auro

& argento conflata

feruentur,& hominumfidelium manibus committantur . quandoquidem

in eiufmodi pretiofis uafculis,

, munda , nitidaq; quorum apud prin-

cipesquofquepr&cipuusefiufus,uenenafaciliusabduntur,qudminuitreis aut fitlilibus uitro circumlitis. Sunt nonnuUi

^^f^

op-

ex recmtionbus , rerum prorfus imperiti, qui (fi uerum fateri liceat )eb dementi& deuenerunt , ut pr&ceperint in liquatum mo
antidotum , r\ ' ne aurum,uel argentum,ex quo uafa conjici dt bent, thcriacam, aut Mitbridatis afcita inde antidotifacultatcuenenis repugntnt . Scd qudm abfurdairidcndaq; ftt horum opinioj dijudicent(ea enim efi,

&

alia adiungi debere , ut

1402
fecitti .

And. Matthioli Comm.

af.

qux non indigeat clariori reprobatione)qui mcdiocrem etiam rerum naturalium,ac metaUorum prmputpmttamfmt
opertaferuentur,ut neque aranei,neque fcorpiones , nec aliquoduirulentum reptileml inftlum ingredi poffint net Diofcorides,ut etiam uafa uinaria diligenter claufa cuftodiantur
ttafa oj-erta ojfenderint,tbfacili!
.

coCctterumfupeUetJtlium non negligenda cura,utfcilket uafa,quibus ciborum condimenta reponuntur,claufa,&

^idmo,

nanque uiperczfummo uini amore

alliciuntur

qu<efi

contendunt

Quo fit , ntinterdum bibendo exitiofum uirus erutient,interdum uerb m ui

i

noimmerfxexpirent. Quamobrem Ariftotcks lib.v

fiilibus adfepes difyofito

n.cap.i

I 1

x.dehiftoriaanimalium,quofdamuiperasuinoinfi-

uenari,& eascbrias capere,memori<e prodidit .

in

Gakmu ittm lib.x i .fimplicium

illis

medicamento*

rum eam narrat bifioriam,quam nos libro fecundo

uino immerfcrunt,tmde etiamfibi

uiperarum mentione retulimus . ncmpc de

.

uiperis , quteffonte fe
ejje,

mortem

confciueruut

Quo uino
.

duos bomines elephanto affccJosfanitati rcftitutos

cxtincltt

idem cftautbor

Quibus ex uerbis palam eft Calcni tef\imonio,uinum in quofmt

auxilinm,c<eteris

uipene,noxium non

effe
.

quin

Io

potius adtb falutiferum,ut cfficaciffimi ekphantiafm curet

Quod tamen Diofcoridisfenttntitt rtfragari uidetur

tjje

mfi di-

camus Uipercum utntnum ekphanto laborantibus prtcfians

liumfavguine parantur
thalesplanttt
feritur
.

autcm exittnm

fpicione uerfantur,abos uitare debent,qui candido,v.cl okraceo colorefuerintmccnon ctiam ab his abflinere,qui
.

Qui item in nentni Juex a*ima-

Siquidem albedine,uenena quttdam rnetaUicaJactk occultantur :

cibis

herbaceo cokre,uari<t le-

commodi admifcentur -.fanguinieliam animaltum,quibus uejcimur,commodifiime utncnatorum Jangms tnmodb fidelllud et iam num appriw.e utile atque ntcefiariu m effe duto,ut ccqui,& reliqui culina inferuientes,non
infidijs

lesfint,& incorrupti ;ftd eliam mundi,cauti,acprpuidi>ne ullus uemficorum

retle diligenlerq; cufiodire cibaria,uelaliud

rtlinquatur locusitum ctiam utfciant

.

unumquodque,quod in ciborum ufum repcnitur

Sedprttcipue diltgenter ani

aliquod ammal d tetlo per ca
,flc lliones,

tnaduertant,ne

m culinaria uafa,qu<efuper,utl circafocum edultjs referta nfidcnt,uenenatum

.

mr.um dccidat,ut quidam exigui affiides,quifub ttcJorum

fcorpwnes,& Jlmtlia
neus higer admodum in
olia

tegulis,& contabulamentisfe recipiunt , phalangia

K^anque Florenti<c(ut7s(icolus eft author)cosncbium monachorum ucntno infitJum efl,qubd aradecidijfet,dum coquerentur iufcula
.

perquam jLd h&cprincipes maxiwe curent oportet , ut

,

f.delesbabeant cubicularios .
inficipcffunt.

"t{am(utfuperius ditlum eft)quodam uentnigcnere cubilia

,

interuk , c&teraq; ucftimcnta

Quarcnonnullifacerefolent,utdiu,priufqudmucftesinduant
ipfi uti

easmanibus pertratJcnt ftrui.

.

Qum&
prctfttJts

pueris fimiliter iubent,utf<epe equis infidea?it,usfuper feliis , quibus

confueuerunt

Tum etiam flabuli

mandant,ut tam caute feUas,babenasq; recondant,ut ignotis,&

bis

tanqutbusfidcndum nonfiheas non intiun , nc dum

fcire ccnuenit,qubd qmdamres fimplices funt ( ut plerique inculpata fidei medici fatentur) OuEresuene- gereliceat. Infuper iUud linguam na prodant , qttttfua peculiari natur* dote pneftns uenenum ftgnis manifefiant . Inter quas cornu,feu lingua,quam ferpcntis quod Conciliator IHtrus ^ipcnenfts traditjpraftnte napelio,aut uiptra,aut pardifclle,exudat :

K aidem^ad-" ^^'^ft^^^C^
ucrfentur.

tamennonprodit,cceterisuentnispr<tfcntibus

apptllat,flatimJpkndorem amittercubi inpmfentia uencni cuiufquefuerit .

Suntalij,quiprocertotradunt,prafsium lapidem ,quemTlafmauu.gus _jo jlddmt pr&terca , qubdfi lapis ramt ttr-

credimus his, refiris anulo aurto inferatur,ita ut is digiti carnem contingat, qudmprtmum pnxfenferit adcffe ucnenum[fi quihocfcriptumreliquerunt)ianta digitum afficitcaliditate,ut carbonem accenfum,ipfumq\ digitumurentcm prx. fefeqttantum potefty rat. Quibusfanietfi parua,mea quidem fententia,fit adhibenda fides ; ea tamen, qubomnibusfatisfiat

cha. ?<[on defunt etiam,quicontralethaliauenenafollere contendant figilla qu<tdam,fiue injeratleres,jiueimagines,quomodocunque eas appellarelibeat,pr<tcipucfi coUo fufpenfa geftentur,utl digitorum anulis prerantur. Quocirca prodidit Albertus libro imagimbus dicato, qubdfi Serpentarij imago cumfuis ftcllis cuiuis lapidi

non duxiftlentiodifimulanda

tiofo infculpatur,eam utiiifiimc geflariaduerfus

relinquuntttr

Troinde Tetrus J.ponenfis fcriptum

fi in

omnia uenena,eaq;pr<efertim,qu<e uenenoforum animalium iiu uel morftt habuifinueniffe tradidit in quodam libro,qitem reges Terfarum olim

fe refert,qubd

httmatite lapide fculpatur

homo genibusflexis ferpente cintlus,cuius caput dextra teneat, caudam uero

bominem d quocunque ueneno tuetur . Qua imago quicquam proferre aufim)mea fert opinio,qubd temporcquo
uis influat

40

finiftra,& lapts ilk anulo ex auro puriflimo confeclo inferatur,geflatu

fi

modb aliquem praberet

ejfet~ium(uon enim hac in re certi

Jculpitur,neceffariafit

quarundam [iellarum obfermtio,n quibus ea

infculptam imaginem. Torrb tradidere

efl,ut

fapientum ueterum normuUi,reperiripretiofoslapides,quibusfolis d natura largitum

ucnenorum malitiam

efficacif-

fime diffoluant,& deftruant

fiatum brachio finiftro intcr

Ob id itaque fcriptum reliquit Mbertus cognomento Magnus,adamantem orientalem gehumerum,& cubitum adnexum,omnium u.enenorum uim demoliri Id quod etiam idtm tri. .

buitachatct,byacintbo,& fapphiro orientali

Mtj eandemfacultatem affignant fmaragdo,altJ

.

lapidi,quem in capite

dra.

conum inuenui tradunt

htbcripoffit

ttnde draconitis nomen accepit

crcdidertm his fufpenfionibus . quippe qubd

1

nunquam

C<tterum( ut ingenui fatear quod fentio ) parumfidendum ejfe uiderim huiufce rei experimentum tam clarum,ut fynccrafides ad-

quanuis iUudfaciliuspcrfuaderipoffim,qubdfmaragdus,hyacinthus, achates,fapphirus lapides in tenuifii:

50

rtutm puluerem redatlhpofiintper osfumpii ueneno infecJofiepe liberare

uiribus fubtieniant
.

titpote qui

eam Jortiantur naturam ,

ut cordis

potero,ut credam ,ficut credunt aliqui,& ita imaginantur

Pi-jEcautio er

Sed qubdgeftati lapides ueneni aj]umptiuim,atque acJionem inhibere ualeant,non itafaciU adduci uiderim . Tsleejfe; nifi prius notabile ex his experimentum
innoxia irritaq; uenena reddere,fi medica-

mo prttterea non poterit(ut in hac pr<tfationefcriptum reliquit Diofcorides )

mgnta tam
cile

rnedicamentis.

pli c jai q H^
.

m compcfitaprctfumpfcrit

quct uiribus prxftantifiimis polleant,quibus pbfl

ajfumpta uenenafa-

autcm medicamenta Dioftoridi comprobata,funt caricttcum iuglandibus nucibus efttat<t,citria mala cruda manducata,napiq;ftmen ex uino potum . Item calaminthctfolia,&Lemniaffihragis,quam fummis laudibus extulit Galtnus :fed qutt pro fmgula uice drachmtt pondus non excedant . Idcmfimiiiterfummis laudtbus comwendauit ruttt folia,cum nucis iuglandis nncleo accepta : qum duas caricas,falisq; momentum . Ex compofitis auttm

uakant fuperare

Simplicia

&

non immeritb cttteris antidotis Mitbrtdatium antcceUerefcribit. qtiandoquidem exfrequenti eius ufu ( ut ex antiquorum

monumentis accepimus } atque etiam d Gakno ltbroprimo,&fuundo de antidotis memorittproditum tft)ufqueadeoJe mno.xium

. . ,

In Lib fextum Diofcoridis,

.

4oj

oxittm pY&huit ueneno Mithridates Tonti rex,nt cum uelktfibi necem iteneno confcifcercnef I\gmanis dederet , nnUunt

exaffumptouenenopercepitincommodum.
jieri

Quain repoflea Gakmts theriacham pr<eflantioremeffetradidit,afferens non poffe,ut ijs uenenum ulhm noceat , qtt. eam quotidiefab& jtegypti* pondofumere confitcuerinUquomodofuo tem

cauendi ucncna

s ditlafufficiant de modopraRatio Cltrandi I{cliquum e[i,ut curandi ordincm,ac rationem ineamns,qua ijs fuccurrere poffimus,qui cibo aut potu ue- ueneiu. nenumfumpferint . Trimum igitur(ut paucis ctiam fuperius ditlum eft)fcire comtenit,qu6d ingeftum intus uenenum, non
.

fiatim,ut quidam uoiunt,ad cor ipfum contendit,quinprius alias internas partes percurrat

& Udat

&Janguinem infi,

IO

ciat

Sed quia maxlma polkt agcndi ui obpropriamfuiformam,utl temperamentum,quam obtinet atrOcifimam

quan-

cunque corporis humant partem contigem infuam uirukntam conuertit naturam,&

infickndo,atque fangttmem

tta eoufque procedtt mtdtiplicando,

cum reliquishumoribus in uenenumuertendo,quoufque accejjoria quantitate adauclum ,cor ipfum attingat,qttod tandem breui tempore in uencnatam fpeciem tranjmutat . Hinc deinde fit,ut fptritus uitam fouentes,
loco proprio ac naturali expulfhfuamfedem ccdant ueneno
:

atque tta fubinde corpusJpiritibus,&uitafimtd deflituatur

llludprMerea non ignorandum,quod arteru und cum cordis uentriculis quibus natura datus efl motns dilatationis , ( conflricJionis,ut ex iUo quidem attrahatur aer circundans,quo indiget cor adrefrigerandum fummum Jpirituum uitalium calorem : ex hoc autem pars aeris fuligtnofa expellitur,pro cordisitcmrefrigerio)quemcunqueflatum extrd offendmnt,
intus attrahunt,ita ut arteri<e,quamuis minutifftm,qu per tottim corpus difpergunturetiamfub cute ,ptr meatus quos

&

habent

acrem nos circttndantem attrabant , ipfumq; prottehant adcor,qucd quidempcfleapereafdemttiascaloremfureijcit

.

20

mumq;fuperfluum
ip\uminficit,atque

Quofit,utfinoscircundansaerfueritinfetJits,uenenatus, &perniciofus

ea ratione ditJa cor

commpit. Uq;noneutnitproptereaqu6dartcrusatquecordi naturawfitumftt,utuenenum

attraita-

bat,fed qubd aerem continuo inJpirent,quo medtante natura etiam repttgnantefua,ucnenum quoque trahunt .

Hinc

que ejkquodquickm,dum(utcontingit)fomnum caperentfub arboribus uenenatis,ceu taxo ac nerio; uelhumi cubarent

fuperplantis noxijs>uelttt napeiio,& aconito
;

uei propter uirulentorum ferpentium Ipecus quiefcerent

illa

imprudenter uene-

vumcontraxerunt,nonaliadecaufa,qudmexaereloca
fpiritti
.

ambiente,plantis illis uentnatis tnfctlo

& fpecuum uiruknto

,

Cteritm iam tempefliuum

erit

adgenerakm eorum curationem accedere,qui ueneno

infttJtfunt

eorumq; pns.

ciput\in quibus tton adeb maniftfia figna confpiciuntur, ut quodnamftt affumpti ueneni genus,dignofcipoflic

T^ulliis ita-

que medicus ingenioprseditus efl,qui non protinus uideat

citm quis ucnsnum cibo,aut potufumpfent
.

&

intslligat

exfcuis accidentium incommodis , qu& fequuntur,

j Q<3icia \n ca mune, ueneni

Siquidem ijs,qua propriaforma agunt(quam etiam proprietatem occultam

sq

dppeUare lkeat)flatimfemperfuccedit uirium

ter

& roboristotius corporis proflratio\grt exmagna cordismokfliafrequcn:

animo

deficiunt :facies liuefcit

quin

&

lingua,& labia nigricant item cxtrema corporis,prjertim imgues,piumbeo fjm P tu

colore liuefcunt . J.d h&c qui bauferintjiertiginoft fiunt^ttocem edunt cum murmure,

&

octtlos torik

mouent . Hisfrigi

dus accedit fudor circafrontem,& tempora erumpens

Qujtsomnia affumpti tteneni manifeftiflimum prabent indicittm,

rnaximi autemfiflatimfequanturpofl affumptum cibum,ijsq; contingant qutfibi reciam quotidiani uiclns rationem adhibeant. Quandoquidem tam mala effepojfct in aliquo uiclus ratio,quod humores inde geniti,traUu temporis ufqueadeo cor

mmperentur,ut contrabla ueneni natura,uim nztura inferrent,& eadem iam

dicla

cierentfymptomxta
.

Id quod maxi-

tni tcflatur Galenus Ubrofexto de locis ajfeiis,tum etiam libro de cibis boni ac mali nutrimenti

Quapropter medicos

cautos,acprudentes efie oportet,quo in huitifmodi accidentibus diligenter fmgulaptrquirant

Suafimiliter accidentia in
.

ferunt,quorum etiam manifeftaprabent indicia,uenena iUa,qu& fuis manifeflis qualitatibus agunt

l$am qm

cahditate

40

excedunt,omnia membra interna cekriter inflammant,fttim ingentiffimam excitant,oculos infiammatione mak habent, inquietudinem continuam inducunt,& continuumfudorem cient . St uero preeterqudm quod calido excefjupolkant., excellant etiam ui

funtione,atque dolore intoierabili uentriculum

tum erodendhtum putrefaciendi,ut arfenicum fublimatum,auripigmentum,fandaracha,& idgenus alia, inteftina afficiunt , in quibus etiam frequenter murmura fentiuntur

&

H&cautemaccidentiaf&pefequuntur uomitus,faftidia,fudores modo calidi,mod6frigidi,uar'ue dtnique coloris mtttationes . Qua uero nimiafrigiditate exceUunt,pkrunque Jomnum infcrunt adeo profundum,utfepenonfine magno labore ex
citari poffint affefti .

ls[onnunquam uero cerebrum obftupefaciunt,ita ut affecli cogantur qudm plurimos incompofitos

fiflulttfatii effent,

tdere motus

tum corpore toto,tum etiam oculis,ore^manibus,reliquisq; corporispartibus, nonfecttsac

.

vel temuknti
dits

//'/Httc illa pr&terea accedunt,frigiditas fcilicet totum corpus occupans,frigidifudores,& cohrinfack

.

admodum,&temficus

jtdfummum totum corpus

torpidum

afficitur

Exftccis autem uenenis lingtta arefcit

arida,& guttur fiti inextinguibili afficitur : aluus adftritta redditur , <zgri redditur urina : omnia denique membrafiunt Toflremo humida inexpugnabikmfomnttm adferttnt,aluiftuxiones,articuloriim , neruorumq; uigilidt. inflant longiffimg, . exeant , capiIta qitod quandoque oculorum nerui,ac nexus in tantum laxantur , utffontefua i cauitatibus
luxationes
.

Torro tiq;propendant. T?krunqueetiamextrem&corporispartcsputrefcunt,utinpmcedentibusditumefl.

adnotandttm efl , quod uenena,qu&

&

illttd

& manifefla & occulta qualitate agunt,fifuerit h&c

,

ttiribus altera imbecillior,infine

proprietate munusfutim obemt . Vis fu& aclionis eadem paritint accidentia,qm proueniunt ab his,qu& occulta dunpxat antecellit etenim qualitatum ekmentarium,qu& iUis ineft,uim illam propriam occultamq;, quambtecpariterfortiuntur ,

l>roindeprimumqualitatiselementarisexcedentiseffieclusprbent,eosq;fubinde,quiproprmeorumform
tur.

Sedhuiusreiclarioremnotitiamtrademus,tibiJpeciatimfingidori'.mmeminerimus.

Hac igitur ftmt ommum

uene-

60

medici norttm indicia uniuerfalia,cMeris qu& explicari poffint,certiora,ac manifeftiora . quibtts peritiffimi etiam augcri,ac contintti in deteriora labi, ntdpoffunt . Kfam cum confiet accidentia prtdicla nonfolum perdurare ;ftd mortis indicium eft . Contrd fa~ ~loq; modo auxilijs cedere,nequs natura repugnanti QbfcmiimpmfiaredarumprofeftQ
*
lutis,

tuto dijudicare

1404
' '

And. Matthioli
^'M m

Comm.
:

Viflusmio hlis&quando remitti accideniia,ir mgrimeliushabere uidentur . C<eterumeorum,quiucncniimfumpferint,cibuscffcdel e " ^ et tamm rms Pft ea ^ccntur adbibitafuerint)ex his rebus,qux nonfolum uim habent nutriendicorpus;fed
l
'.

1(

m)i

..,:.

1 lu CI i am ncnenorum noxix refi(iere ualent . Quo ingenerc lac afininumfummoperelaudatur item caprinum, ouiUum, bubulum,atquc ctiam humanum,pr<efertim fi recenter emunclum bibatur.quanquam lac omne efficacius exhibetur contra
utnena calida>& crodentia,qudm ad reliqua uenenigenera . jld hoc butyrumfactt . Taciimt iufcula tum carnium pinguium,tum pifiium,quibus addipoffunt,ut pinguiora reddantur,bHtyrHmcrudim,rjrpinguedoanima!ium , quorura efl ufus . Siqaidem pmguia h&c ideo conuemt,qubd uias obtlruant ex quo uenem tranfitus inbtbttur . Qumetiam ubiuc}

&

&

nena excalfaciimt,& erodunt,pinguia hxc acrimoniam eorum hebetant

cfiium mcdulti aptifiima paritt r cenfentur .

Idcirco hoc in cafii,animalium ccrebrum, atque

cibis admiftce
:

H isfimditer

herb<e

qudm plurim<e opemferre poffmt

e qua-

rHmnumeropr(>batttrcalamintha,origanum,ferpy[limfiflymbriimi,ruta,bugloffum,cchium^
la,ali<eq;

Io
in-

qudm piurinitc quarum uim uenmis,[upcrioribus ltbris,aduerfari retulimns,quamm etiam catalontm paulb
:

fra recenfibmius
la

Locus deindcin quo refidere debent,qni iienenumfltmpferint,lucidusfit oportet : ttbi aer quoqueftt nul . mala qnahtate ajfeclus. Taretur antem eorum cubiculum odoramentorumf>lfitu,quibus uis inefl propulfandi uenena.
mali
t

ldcmmprflantfmtalumomne>myrcba,fiyrax,aloc,laferphi]Lcryma,agallochim,fcordium)C
cortex,tumperi bacc<e,eiusq; lignum ficcum,& idgenus plura
.

Infiuper ajfccii uenenofGaleno authore lib.

r .de

antido-

m)nihil autparum dormire (hiuntttr

Somnus nanque uenenum

retinct in mternis partibus

&facdius ad ccr deducit.

.

K einedia con- Contrd mrb

cra

uigilt.e,quippe que. id
j
i

a centro ad corporisfnperfictem , nempe ad externas partes , retrakunt

11 is ita infii-

uenena.

tui

m p r jm s omni

n dufina,ac diligentia curandum e(l,ut

ttlla

deuoramm uenenumforas exhauriatur

ciere

neualeniius auxiiiimperhibetur } qudm utfme

mora agri uomitum

,

cogantur

:fi

nulhmfatamen uencnum adbuc in uen.

Qua in

re

triculo refideat . Qubdfl iam in inteftina defcenderit illud qudrn primum clyfieribus infufis extrabatur . Jtqui in hoc 2 onmi diligentta ordmem ac modum inire debemus,qnem in buiufce uoluminis pr<efatione nobis reddidit Diofcoi ides. Siqnidcmis debacrcita exquifitvdifferuit>utpoflerioresomnesomniafcrequ<e deea fcriptis tradiderunt , iiii acccpta refhre pojfint
.

Vcrian hcc unnm ipfe addiderim>qubdfifortd is,qui uenenum fumpfiffet,ex omnibus uomitum cientibus auxilijs
Bjifis

uomere neqmretjuncfut

autbor eft)medicamenlis foluentibus , itemq; clyfleribus eritprocedendum. Mcdtcamenta

autcm,qu<e deiecloria potiuntur facultate

, ad hoc idoneafunt agaricum,& rhabarbarum.Quandoquidem utrunque prteterqudm qubd deuclcria uipr&ditum eft,facultatem etiam ucnenismaxime repugnantcmfortitnr . Id quod etiam quidam

J^eque prorfus ab re effet ad idem jLegyptia, filtqn<e atram mcdullam , aloemq; ufurpare nanque prcttcr deiecloriamfacultatem,feorfumplurmum pollet aduerfus bumorum putrcdinem,qiu femper ^ueiplerunque ingeftafequitur uenena : lUa uerb qubd aluum mirifice emoUiat,uenenum uentriculi tunicis adh<erens abluit abfler
h<ec

rninori centaurio altribuunt .

git

quin

& erodentium acrimoniam obtundit,& ea dcnique per aluum fecum educit

&

His autem peraclis,ea certi

clyf-

3o

mata competcre uidentur(ut Diofcoridi placet)qu<e acria funt

& trahendi

ui

pmdita

Quibusft eafuccefftrint,qu& i iuri

bus pinguibus,adipe,aut pinguedine,aut butyro,aut latle parantur,m ulterins uenena penetrent,ut in dyfenteriafierifole t y

nequaquam ea inutilia fore putauerim,priefertim ubi compertum htiberetur^uenenum

lac copwfitis

inteflina exulccraffe

Quamobrem

epotum pofl uomitiones , &cly(ieria utiliffimum

effe prodidit

Auicenna : nempe qubd ueneni noxiam fran-

gat,&fanet . Quinetiam fummoperc profunt : pmmijfis tamen uomitionibus ,

nes
:

& clyfteribus ,fortes,ac

ualid<e diuerfio-

utpote qux non

modo prohibeant ne uenenumpetat cor ; fed etiam ipfum tral\ant d membris nobilibus intcrnis^ad igno
cucurbitnlas,fi ex igne natibus ,

bilia

externa

ob idq; plurimum prodeffe crediderim

brUcbijs

& crurium pulp<e applicentur

.

Fertmtfimiliter opemfricliones ex afperis linteaminibus,quin &fibtd<eflricJimfai ita ut dolorem excitcnt,manuum, pe-

dumq; digitis , itcm

aquts, caiid&

& cruribus

Mirificeetiam uenenum auertitur dpartibus intrinfecis,fi patientes in balneo

cx medicamentis accommodatis confcclo, uel in laconico ficco fudorem ciente imponantur

Quandoquidtm

40

huiufinodi calor extraneus efficacifiime

uenenum ad cutim

trahit .

tialnei

ac laconici uicem iUud fani fupplere poterit , fi

diffetlo uiui midi, aut equi aluo cxertts flatim inteftinis,ager in animalis cadauer intromittatur : cum refrixerit cadauer,idem etiam de alio fiat,quoufque fat fuerit . jLdhoc autemmuli,muUq;(ut uulgtftrt opinio,fortaffe qubd h<ec ani-

&

tnalia plurimum caloris babeant) c<eteris prtepoUent animalibus

Hoc enim auxilio d ueneno Uberatum narrant Valenti-

num jtlexandri fexi iftmmi Tonttficisfilium

ls

enim

utferunt ) cum in quadam ccena aliquot Cardinalibus uenenum

exl} re wtteififa ipfi,ac patri id imprudenter exbibuit . CMerumfcire etiarn conuentt , qubd quannisprtedicla remedia dtcara/w quse pollem aduer- omnia commumter uenenis opitulentur,non propterea eft dimittendum,quin continui mfeclis propincntur omnia probata lus uenena. antidota,tamfir<iplicia->(iiiam compofica,quce cuiufcunque ueneninoxam auferre pojfunt . Simplicia quidem medicamenta

qua ad boc iciunea

Dwfcoridi,reliqnisq; Gracis po(lerioribus celebrantur,funt

uinum uetus

copiofius

epotum,Lemnia fphra
eq

gts,agaricum,abrotonum,irio^eryngij radix,napi

& pafiinacfemen,ca[amintba,nardum Celticum^cajlorium, feruU ui3

rentis rnedulla,flos fhododendri( quanquamis Galcno,alijsq; ipjumfecutis inantidotum minimerecipiatur,fedpotius inter

uenena annumeretur)fuccus marrubij,lafcrpttu,&panacis,fagapetiiim,arifiolochia longa,ftmen rut&fylutflris

betonica,

pix liqaida delincla,polij,etfefeUs decoclurrhpbu, cinnamomiim,caffia,iuniperi bacc<e,citria mala,& qu<e limoma,& auran
tia

uocant,& eorumfemen

Itemglandes^pnefertim quern<e cx humano lacle epotA

quinqucfolij radicis fuccits , leporis

,

coagulum,muftellx carofiale inueierata,& in umbraficcata,cum uinopota, lac canis cx primofcetu acceptum

capparis,
,

chamdeonis albi

radix,aptf decoclum,polemoni<e radix ,tribuli terreflrisfuccus,fmdacis afperx acmifiordinm.thlafpi

.

&

Cretenfe diclamnum

His .Jrabes,& reccntiorum nonnuUi caftaneas addunt : item ponticas nuces,mefpila,piftacia , %e-

doariamjauri baccas , gentiatu radicem,quin

lefolij
:

diclamni albi,tormcntdle,iridis IllyriciS , haftuU regi<e , helenu , mdrhabarbamm , kedera corymbos , bolum jlrmtnium , hypencum ,fabinam , mitmiam ,pimpinellam , Imperato:

&

&

riam , centaurium maius,angehcam , uerbenacA fuccum

mures , qui napelli radices dcpafcuntnr ,

& mufcasgrandiores
repcrtum
,

quatiusfolijs mCiUant,filipendulam,carpobalfam!tm mufcitm }

odoratum , ambarum

os in corde cerui

& cer*
uinum

In Lib. fextum Diofcoridis.

uihmicorm,qitm&momcerotis,urfitefles,&arietisy origammfmaragdum,lapidembcxahar y &carduu

140)tum

uel benediclum appettant.Ethxc de cenfn omniumfimplicium rnedicamenton;m,qux contra uenena po\ient,quA nobis

ueteres,tum recentiores fcripta reliquerunt^dixiffefuffiaant

De compofitis autem medicamentis illud proferre non dubi.

taucrim,qubd fi theriaca legitimt! parata reperiretur,non effent almnde petenda auxilia contra uenena
hiplane difficdlimum
efie

Compofita me Scd quoniam mi- dkamenu..

uidetur,ut

ea.

reperiatur,qu&

quemadmodum eiits exigit apparatus y confeclafit,cilm nobis defint

cinnamomum y balfamum,petrofeUnum Macedonicum,myrrha,folium,chalcitis(quam tamcn tam nobis compertam putamus)amomum,afpalathus,& calamus odoratus,qu& omnia perqudm maximifuntmomenti;idcirco nunquam adducar, ut
cridam uenalern thcriacam poffc fibi locum
1

& ufum

illius

antiqua iegitimt uendicare : pr&fertim cihri conftet tempore uf-

que Galenuquo ~Romani fimmo imperio potiebantur,theriacam ornnibus numeris abfolutam confici nonpotuijfcQrt ipfeGa

lenus teftatur libro primo de antidotis)nifi ab Imperatoribus

quanquam non
.

deeffent tempore

Antonini

C<xfaris diuites

primates,qui

eam conf,cerent,etiam qubd multa

eis defidtrarer.tur

Quare iilud dixerim,qu6dfiulla theriaca ex ijs, qua

twftra atate conficiunturfin

ac ddigentia parata fit^clarifiimontm

ufum admitti debet,dent operam mcdici diligentiffimi,ut illafaltcm utantur^ qutc omniftudio peritifiimorum uirorum teflimonio : qu&q; eo modo cxptrientia comprobatafit,

&

quo docet Galenus

iibro quc-m

ad Vifonemfcripfit : quin

& alio,quem Vampbiiiano dicauit

Hoc itemfaciant de Mithri

datio,quod nibil minus qudm theriaca pneftat aducrfus uenena,quodq;

& ficilius pararipoteft. Qua in rc caueant homines

tberhca,quam poftea circumfiantibus uendunt,nuldicato,itafcriptum reliquit
ijs
.

tent catcris meliores,atque efficaciores habentur

ab adulieratis theriacis,quas in publicis foris ue.iunt circulatores^etfipierunqueab his,quos eorum aduheria fiaudcsq;la. : quippe qubd mbil nltra uideant afiantcs,qudm qubd ijfrnftum imegrum

arfenici,uel rifagalli offtcinis uocati,deuorent:qubdq;fubinde deuorata

lum ueneni incommodum fentiant . Quod cum Galenus optime nowffetjibro Vifoni
2O

Midu i

fubdolis improbisq; in hoc quoq; fraudes fiunt,ac uulgusfola antidoti opinione decepium,ab

quibus ars

ejl

mercenaria,

plurima pecunia medicamentum,uelpraue confetlum redimit . C&tcrum ut quifque firgitioforum impoftorum fallacias,& doiofas merces euitarepoffit y debeat,nunc mihi in animo cft ad commune reipubliae beneficiirm eorum ingens,ac fceleftu amfotanei,qu; no ~ quod facinus pofteritati prodere . J^am cum fuggefta afcendunt coram poptdo , quem dolis capere intendunt , ojienfuri

&

^^^^
"J^ ^e
fi tentur .
-

ifti

uencnum <equc acpanem innoxii fumunt,multis cauillationibus,atque infidijs utuntur. Inter quas has duas habent fraudes, quas modb omnibus aperiam,quasq; retinent illi in fuos chariores(ut ita dicam)lsnones . Vrimus itaque dolus , quo nituntttr

huiufmodifraudulenti impoftores,eft qubd cumfciant uenena non pojfe

nifi

parum nocere , ubi uentricuius fuerit cibis

ualde repletus(ut

in prsfatione huius libri tradidit Diofcorides,& iibro qitarto fenfexta retulit jiuicenna)priufqudmfug oleo conditas ; uerum geftum afcendant,adfaturitatem ufque,pm\ertim &ftate,lac%ucas crudas deuorantfde, aceto ,

&

30

tantum imponunt,ut fere" in eo innatent hcluca. Ht quia hyeme,maximt urgentebruma,tene\la lablucx difficde paffim inueniripofluntfideo earumuicem hisprxbent interanea boum prapiuguium,quorum tantam comedunt copiam q-oai
olei

uentriculus ueiuti tympanus extendatur

li& crafiitudine,UU uerb frigiditate fua,oleiq; multitudine,quamittisadijcimt,p:xi bibet,

Id autem eo confilto faciunt,ut b&c quidem iiuiumpmguedinceowmq; fubfianerquqm yuad ueneni penetraiionem in-

dunt,& hebetant

cum internas uias obftruerepoffint,erodentem quoaue ingefii arfenici,uel nfigallifepLisijs uocati,acrimoniatn obtun . Cum igitur uenenumfumpferint,quodillis ob prs,affumpti atihimti um nulhm aut paruam noxam
, ,

adfert,nempe qubduentriculus fit tenfus,

om tnam theriacam mentitur,a.ffumunt,idq; impune . Quo fit,utfacilepoftea populo afia?itipe:fuadeant,id effe antidotum
nium pr&ftantifiimum contra omnia uen ena,quod in uniuerfo orbe reperiri pofiit . His
leues uulgi animi perfmfi accenfiq;,

& pinguedineimbutus,moxfuum adulteratum antidotum

quod omnino

lcgiti-

emant, qudm ij qui maiori multitudincac impetufermtur,ut adulteratam,inualidam,ueramque menticntem theriacam cum temporis annon* penuria eb cateruatim concurrunt,ubiplurimumpanisgratis omnibus exhibetur . Itaque

maxima

40

momento capfuiam hac impoftura exhauferint,ftatimq;ifuggejlo defcendmt ciramforanei ,ftfeq; hofpitium interaneis arte quadam euomnnt,ne ubi cumprimumfuerint,arfenicum paulb antefumptum und cttm iaftucis aut bubulis
in

reapwnt,

que aliud illa die affumunt,qudm lacquod tamenfiepius alternatim potant,uom:mtq:,&

probis hominibus auri cupiditas, ut fponte confultoq; in manifefta
cinoroli perpetrant,itafe habet.li una,aut duabus horis

reuomunt . tantum poteft xnim-

Alterainip*.
r

1 uiu difcrimina ferantur . Frausaltera,quamiftifa

anteaquamfuggeftum afcendant,in foro pharmacopoiium petunty

dq;foro,in quoft

fidam adferrheiu

^m capfida reponi K.~..~..r

50 piamadpbarmacopoliummittunt,quiuenen,imanteaabipfisfeleclumdeferat.
ftantes aperiunt,quam habent uafcuiis

tbenacam , ad cedum Vorrb inforum abeunt uerba facluri , ubieorumffuriam uel t circimftantibus qnem reddant,puerum magis uerifimilem ut rem h*c ufque miris laudibus efferunt admentientes. Interea ingentem capfidam mjuggejto
dare uelintpuero,quemad ettm miferint
.

^^^ j~~.~

adbxrcnt,cerafubpo(ua t prau* tllius theriac* pienis refertam y cuius operculo intus

innoxijs medicamentis miro uaria cuiufdam mifceUfrufia ex faccharcquod canditum uocant,amyio,alijsq'; mpharmacopolwdegemagnitudine refemnt iUa ueri arfenia frufta, qua pnus u io confet7a,qu* prorfus &facie,
tifit

quodam ar-

&

rant.Leuant autem

ifti

hominum proditores opercuium d capfida,qub fraudem melius

occuitent,mfnggefto fiantes.ftqnicte
Je iralmnt,

arfenicum mentientia,uerfiis fummo cum artificio internam operculipartem,cui adhtrent illius mifceUfrufia opercu^ pueri,quos doii mmfiros babent,capfid* ne quisfuamfraude deprehendere poffit.Deinde ftatim in manufocij,aut

Umco)docant;qvMeoruaiterapertamanuperqudmeieganterfufiinet,partepfi^^

te:idq;nequisdoiutntueripoflit.lnterearedttnunciusarfenicnmieghimumd^
cns artis clptiofs

6o

fiupcrpetub doloseprocedem.QuandoqntdemfimHlansfibi opus

ma Vfler,ftatim tllud populo oftentat ionga atque mendaa cramne.Qi^ mambusmamcas ex murtce,udfiricopoeffe expedins

pcrfeSa ad expenmenttan tran-

ditore,quopkrunqueuefiiuntur,adcub^^

4 6
poculum

Ana. Matthioh Comm.

aqu&
exor

operculo pr&ditlo pfeudoarftnicum cotinente,reponat^abdatq;:quod ob operculi cireuli altitudinem nullo patlo inferni &
circumflantibus uideri potejl. Obuolutis itaq; manicis,bracbusq; denudatis,ac tenui Untcolohumeris impofito,iubet
uel uini

adfem^& rctiflo in

operctdo arftnico uero,fac7itium innoxiumfrauduienta

manu capit.quodgladio mihifce coloribus

officina

nutim incidit,& uino,uet aqu<e parati cyathi commifcet,& denique tutiffime bibit.J.tqueitafraudem

natamfbeBatmbus perfuadet,ut nullus dttbitet,quin ille mortiferum arfenicum baftferu,quod ex medtca

Hiftoria fraudis.
'

delatum

flterat Memini me olim unum ex his uidiffe^qui ucncnumftmili modo adulteratumpttero exbibucrat fuo: & ciim ftmutaretfeeiopctnferrenoUe,donecpulfumamifiJfet,&inmortisdifcrimincuerfaretur,utfu&falf& atque adulterinx tbcriacte

maiorem compararet cxijiimationem : ciimpr&terea prius uerfutum puerum admonuifJet,ut anhelitnm compefcent , idqi
utfacies eius colore mutaretur,quin

& interim oculos ohuerteret,& os ac cerutcem contorquerct

tlle

adfe uocauit aflantem

i

medicum haud acris caUidiq;

ret,ut

ingenij,in ea ciuitate,ubi id mihi contigit u:dijje,receptum

babenttm,qui pueripulfum tange-

omnibus teflaretitr^qubdpulfumamifijfet . Qupd cumfeciffet bonus

medicus iam imprudenter fatlus circulato-

ris lcno,omnibus teflimonium perhibebatje nuUumputfitm in eo inueniffe-.qutppe qui nujquam forti legerat,qubd arte etia

foffit intercipiputfus,cum

tamen idfcriptum reliquerit Catenus hb. v

I .deplacitis

Hippocratis,& Viatonis,ubi fic inquit.

F.adem natura in arterus ctrnitur,nam etiam ipfe perinde ac nerui,aut incif&,aut laqueo interclufe pulfu omni, micatione-

que orbantur.Ex quibusfanH tterbis tunc cominifci potuiffet,qubdfaciie huicpuero taqueata

terceptus arteriarum pidfus,qu& per brachium admanum excurrunt
.

ejjent

brachia,& proinde
ijs

in

Siquidem adjiringentes laqueiab

nebulombus

adeb cailidefubdolcque aptantur,ut uerfato quodamferreo globnto fupra cubitum extra manicas latente , firingantur ad-

modum,ac relaxentur.Id quodfaciteab

fiinet
.

eo ficri potefl,quipuerum femimortuum fe fimulantem,brachijs adjfctlaculum fu-

Tali igiturfraudeadftringebanturfibul&,ubipulfum inttrcipere animus ejfetdaxabantur autem lent,cum iam uer

.

futiffimus puer ex tberiacaiUa af[umpta,in priflinamfuamconflitutionemreflituifimidaffet

Hatlenus de fraudibus ho-

2o

rum carntficum,quas pturibus profequi ltbuit,ut quifqueeas euitarefciat , ac pofiit . Q^ia de re morbo Gallico qudm pluri-

mum certi debeo -.fiqnidem unus,isq; infignis,ex his qui uenenum innocuH dcuorare profitentur^cuius ojfa lues iUa non
meritb depafcebatur } cttm d
quibus hocflagitiofum bominumgenus utitur ut pecuniam extorqueatjibentilfimi patefecit
.

im-

me mfanitatem redigi exoptaret,inter curandum, mihi id ab eo expctenti , omnes hasfraudes,

C&teritmfiaudes, ac men-

dacia,quibus ij pariter utuntur,qui H diuiVauti profapia ortos fcpr&dicant,qua tamen dc re mentiumur,bic conftdtb dimit

tam.uerum intatlas eas non relinquam,ubi inprocejfu de ijs dijferemus uenenis,qu& morfu,uel itlu relinquunt innumera cxi
Antidota nofiraa
t\

a animalta.Sed ne aliquod pr&flans antidotum defideretur in his noflris commentarijs,me probi,acfidelis medicimuncre ^

concra ue

funfium exiflimauerim,fi hoc in loco qu&dam antidota mihilongo laborc comparata,magniaduenena mometi,defcripfcro.

nena.

qu& nonmodb us qu&per os ajfumuntur;fed ijs etiam,qu& animalium morfu,nel itlu eijciuntur,fummo,acpr&fentaneofuif
fe rtmedio comperi.Licet autem hac cetate rari admodum babeantur medici\qui fua pandere arcana uelint,ft quod natlifunt

pulchrum &fingulare auxiiium;tamen cbmmihi confdium ab initiofuerit,mea opera quantulacunque fit omnibus genera
timprodeffcaiienum quidern inbumanumq;foret,fimodb uclinuidia uel auaritia cotnputftts , aliquid
d
f"' ^uo

fitentio inuoluerem,

putem.Vrmum igitur antidotum,cuius admirandas in uenena uiresf&pius expertus flum-, 1 U0 ^ '" arte me ^ ca ufuifuturum hoc modo condcitur.l\ecipit enim rhabarbari,rbapontici ex Vonto aduet7i,radicis phu,acori,quem falsb calamum odorattm ucc.int,cyperi,quinquefotij,tormentiU&,ariJlolochi&
guiorum drachmas duastagarici drachmas
rotundA,pmniiz,heieniJ,cofli,iridis lUyrics,
,

chamdeontis albi,

cuiufqued<acbmastres.ltemgaiang&,lmperatori&,ditlamniaibi,angeiic,miUefo^
tresdtbanotidis maris,geniian&fnorfus diabolific herbarijs dili,cuiusq; dracb

mas duai &fcmis.J.d h&cfeminis citrei mali,uiticis,cocci infec7orij,fraxini,oxalidis,pallinactefylueftris,napi,nigeUie,p<0

ni&,ocimi,irionis,thlafpis,faniculi,ammi,fingulorumdrachmasduas.pr&tereabaccarumlauri,iimipm^

lacis,cubeb,fmgulorum fefquidrachrnam. Foliorum fcordij,cham<edryos,cbam<epityos,centaurij minoris,flcechadis,nardi

Celtici,calamituh^rutbA,menth<e,betonic<e,uerbenac&,fcabiof&,carduibenedicli,mei^

ditlamni Cretenfis drachmas tres.fampfuchi,hyperict,iunci odorati,marrttbij,gateg&,fabin<e

tnas duds.Cartcarum,nucum iuglandium,piflaciorum ,fingulorum uncias tres
:

pimpinellce

cuiufque drach-

myrobalanorum empeticorum drachmas

:

qttatuor

Florttm utriujquc bugiofii,rofarum,lauenduU,fatuice,roris marini coronarij,cuiufquc fcrupulos quatuor

.

croci

drachmas tres
cis,fingtiiorum

Cajfia odorat<e,quam hodie

cinnamomttm uocant,drachmas decem. Caryophyllorum,nucis myriflic&,m<t'

drachmas dttas

& femis

Tiperis nigri,ac longi,fantaiorum omnium^agaUochi,fingulorumfefquidrachma

Cornu cerui crttdi drachrna* ^uatuor : unicorni drachmam unam.ofiis cordis ceruini , ramentorum eboris,utrg& ceruin&,
cafiorij,(ingidorumfcrupulos qtutuor
:

terr& Lemni& drachmas tres : opij fefquidrachmam.margariurum orientalium,r<t

vtentorum Jmaragdi,byacinthi,corallij rubri,fingulorumfefquidracbmam:capbur& drachmas duas. mafliches,thuris,flyra

ch,myrrb&^gummijLrabici,refiti& tercbintbin&,fagapeni,vpopanacis,!aferpitij,fingulorum drachmas dttas
fchiodorati^ambaricuitifque

& femis.mo-

,.

drachmam

oteiH cbalcantho confecli

unciam mediam . Vuiueris

cordidlis temptrati,diamar

gariti,diamofcbi,diambari,clet7uarij e gemmis,paflillorum capbur&,fcil!&,fingulorum drachmas duas

&

Jemis :paJlilto-

rum uipcr& uncias duas.Sitcci oxalidis,Jbtichi,fcordu\ecbij,buglofii,metiJJ'opbyUi,ftngutorumfelibram:hypociflidis dracbmas duas . Tberiac& elecl&,MithridatiJ optimi,cuiufque untias fex.Vini ueteris aibi odorati libras tres: facchari e Medera
infula,uel optimi meUis tibras oclo

& unciasfex.Ex omnibus hisfumma diligentia,& ratiove

.

inquifttis,atquefelet7is fiat
cfl

elec7uarinm,eo

modo quo

theriaca,aut

Mit ridati antidotum conficiuntur . Sumendi quantitas

a drachma una ufqtie ad

trespro &tate,& confiitutionepatientis

tffe

Mque ita omnibus perfuadere poteris,antidotum boc nonfotumpr&fiantijfimum

,

( ut ante" diximus ) contra omnia ucnena,qu& per osfumuntur,itemque aduerfus ea , qu& morfu uei ifiu relinquuntur;
' pefiitentia
,
,

Totio ex predi
vto antidoto.

m rum eitam
ctti

cui mirifice opituiatur

quotidie
,

ajfumptum , <& pr&cipue ad pr&Jeruandos fanos

.

Atfi
,

in

animo fuerit

tttpr&fentaneumadferat auxilium
,

h&c faciat oportet

ttit&

jlntidoti pr&fcriptilibramacapiat
ttino

li-

bram itemfyrupi e citreimali torticeparati

& libras quinque aqu&

gQ

uocat& , ex optimo , odoratoque

confet7& y

totksqi

In Lib.

fextum Diofcoridis

407
uas ititrtum
inifciat dupics

Uties q; uitreisorganis repurgaU,ut quintx effentictfpeciem prsfefer.it. Dcinde omnia h&c

in

& rebusinditis capacitatis . poftea uafis oreita obturato, ut nttUitsfpirandi mcatus reiinquatur ,magna cumdexteritate aquamin uafe cum eletlnario tandiuagitetdonec totumdiffoluatur . jttquctum uas ore cera,uelptce obdutloin menfcm integrum reponat . Quod tamm bis inbebdomada agitari canuenh eo modo,quo antea ditJum ejl :fic enim,ut eiecJuariumfacile refidat infundo,fi dimittatur
.

ExatJo denique rnenfe claram aquam aureoque colore nitentem,etetJuario /

pernatare inueniet,& qu<e iam ornnem

illius

uim infe contraxcrh

treum lympidam aquam pauUthn effimdat,cuiusos cum cera,&

tio

Tum itaque uas ipfum apenat,& in uas aliud itcm uimcmbram accuratijfime obiuret T^tm fi illud dieijpa. .

apertumfineret,omnis.couciufa aqua in

auram euanejccrct . Tanta

hcec

aqua uirtuic polletfquod millies cxpcriusjum)

cuiitsuis

ut quatuor drachmarum pondcrepota uelperfe, uel curn pari odorati uini quantitate,uclJiiUatiti.t> I

aqn& ad
Quin

cordis

robur facientis,ubi quis

icJus, uel

dcmorjus a quocunque ucnenato animali,in tanto mortis difcrimine uerfaret;tr,ut uocem,

.

tiijum,ac reliquosferdft nfus amififjct ccgrum ingenti adjlantium admiratione d longo uciuti fomao excitat

& uodif~

mitione plerunque plttrimam infetlorum

bumorum copiam cxhaurit Cuius rei exempio ( pr<eter alia innumera ) nuper mihifuit pnefecJi oppidi Vipaci uxor,quam d uipera in dextra manudemorfam,&iamiam de naulo rationem cfi Charonte
.

inhuram,h<ec aqua
ftmili uipera in
xffentiiS,
,

in

uitam d mortc reuocauit . Id quod etiam paulb pbjl contigit ctiidam

.

mtferct Sclaucc

ab alia non

manu demorfe

H<cc idem fimiiiter pntfiat contra uenena

qu<e per

osfumuntur -.fiquidem ca adeb tenuis

.

efficax,& penetrans ejl,ut momento uifua in omncs corporis uenas permeet

Quin

in alios qitam plurimos morbos',

quos breuitati fiudens pmtereo

quandoquidem prudentes ,
.

& eojdem pr&bet medicijiabita hu&

effetlns

pcrii i

iufce uirium exatla ratione,eam adbibere poterunt,ubi

fum,pariter

20

Torrb antidotum alterum genero- Ai ter dod p " s dnobisfatJafuhmentio. Idpulfibus extrinfeciis patentibus iUitum,nempetemporum,manuum,acpcdum,quinetiamex tim<ecordispartiadfiniJirammamillam,repetitaaiternistnbus horis illinitione, efficaciffime" fticcitrric omntbus utnenis
leghimc conuenire cenfebunt

1IS

anct-

& fingulare,olet<m

iilud cil,cuius fuperius

librofccundo capite defcorpionibus, ttem quarto captte de aconito

dpfcci-

per osfumptis,quce tamcn ex erodentium generc nonfucrint

Similiter u\perarum,afptdum>
.

& cuiufcunque deniqut ueuetuftiffimi librx

venati animalis morfibus fmgulari auxilio efl,ut in proceffu latius explicabimus

Vt autem omnes inteiligant qudm ma-

ximumfit

in

me hmandcc poftcritatis fiudium,modum,quo illud confichur,bic defcribere non grauabor. Sumantur itaque
.

ineuntemenfemaio,quotemporeconficidcbet,oleicommunis centum annorum ,finminus fui temporis

tres ifoltorum hyperici uirentis manipuli tres

Oleum in uas uitreum dupU d contento capacitatis imponatttr , in hyperi medinm in tenuifiimam arecum aliquantulum antea contufum infundatur . deinde uas cera,& membrana obturetur, nam condatur , loco ubi tota die infolari pofitt , atque inibi fmatur ad decimttm,uel duodccimum diem ufque . Quo exatlo

&

tempore mergatur uas in calentis aqiiee balneo ad uigiuti quatuor horas :

mox

oleum ab herba exprimatur . Hoc fatlofu.

30

matur hyperici , chamxdryos , calaminthce , cardut benediCii ,fingulorum manipulus

tufa oleo admifceantur , ac fubindeuas inpr<editlum mergatur

Quct omnia prius diligenter con-

balncum

tribus continuis

dwbus

Extrahatttr deinde

>

ab incotlis herbis exprimatur . Vo(l hctc accipiantur ftorum hyperici manipuli tres , qui d caulibus probi repmgati , ut contufi in prczditlumoleum infundantur , ac in idem balneum per triduum reponatur . To(i id tempus eximantur ,

& &

&

prius exprimantur .

Idemfiat ter , aut quater , ufquedum oleum fanguineum colorem referat . His peratlis fumatur hyab einscacumine granaiUauiridia excerpantur, qiicz bordcaceU gr.inisfimilia deprehcn pericum,quod iam defloruerit ,

&

duntur , in qutbusfemen continetur .

.

Ex ijs itaque tres confertim manipuli decerpantur

,

qiti

pojlea tufi
,

& uino meraco

.

albo aliquantutumperfufi in oleum prctdiUum infundantur

& cum ecdem

,

uitro,in

arenafeputu

otlo diebus continuis

mfolentur .

Quo tempore tranfatlo triduifpatio in balneum immittantur

poji colentur,&

modo

prccdicJo exprimantur:

tcrtio.autquartofimiliter ditlumfemen in oleo macerari debet,donec id obfcurifanguinis coiorem reprcefentet

jld

h<ec

40

medius fumatur fcordij reccntis,calaminthce,centaurij mmoris,cardui beneditJi,uerbenacce,diclamni Crctenfis,fingulorum manipuius: tmdantur omniajnergantur in oleum pr<editlum,& uas in balneurn iterum imponatur per biduum continuum,
deincolenturi
lochice

ibiq;

exprimantur,utfuprd . Tofteafumanturzedoarice,radicimdicJamnialbi,gentian&,tomentiUce,ariliobalneu, rotund&,fmgulorum drachmct tres,fcordij manipulus.Tundanturite omniaJnfundantur,& immittantur in permaneant tribus diebuscontinuis:colentur deinde,& cxprimantur . Infundantur denuo Jlyracis calamiti,taferis-

&

odorat<t(cinnamomnm offiane cuiufque dracbm<cfex,baccarum luniperi drachm<e quatuor,melanthij dracbm<e duce,caffne Tundantur iwcant)drachmcc nouem : iunci odorati, cyperi ,fingulorumfefquidrachma :fantatorum aiborum femuncia . macerentur, decmnia{ut pluries de alifs dicJum eft)& in idem oleum infundantur,& per triduum continuum in batneum cantcuiari mu cotentur,& exprimantur,modo qito anti ditJiim eft.Toftrcmb adfint oportet trecentifcorpiones uiui diebus atque irafci confteU bus colletJi . liin uafe uitreo conctufi,cineribus catidisfuperponantur,& cum eospr<e calorefudare , ne id adebferuensfit,ut uas difrumpat . obturato

omne iam dicJttm oleum caiidumfuperinwatur . Sedaduertendwn eft-,

pionibus,rurfum in oleum infundanturrhabarbari laudatifitmi,myrrh<t mce tres

ftatim uafis ore in balneum tribm continuis diebus contineatur: deinde coletur

& exprimatur

Trokihs intereafcorfemiincli

commums itfits,ahcshepatic<e,fingutorttm drach.

etetJ<e , eletJtq; MithridatiJ,cumJque : nardi Indici dracbm* du<e , croci drachma una : theriacce contmeatur tn baineo. '^io ex his tundendafunt,terantur,mox uttimo infundantur in oteum.quod per trtdimmcontinuum opobaifamum . quippe quod nnrandum [it reimfatJo oleum non amplius percolemr ,fed deinceps recondatur , perinde ac duo tmnm obdium ad ixm ditJa uenena,& pracipui contra napcUum , quo infeBi fusre,ut cxpermentumficret,Corfiilh
.

Q*w

..-_-

..

___/__..

_j

_...;.__

f___r2;__.vT_,_4

/> iAryvi

hic Yr4M~trttttMt

Qnamobrem tlla dtto itl muitorum gratiam bic adfcnbere , noii dorum rationem tradtderit nufquam hatlcnus reperi . ,.ubib<ecjmpta reuqttoitb.xi.de anudotis d Caienoferiatim defcnbmtur alknumforeduxhms,eotamenmodo, l 1
,

Cccccc

quiu

1408
Autidti e fan ?'*

AndMatthioliComm.
ftw

^ntidotus fti

e}y.&rm id cfl,ex fanguinibns,aduenena,nenenatorumq; omnium morfus idonea,ftc babet. Tipe*

guimbus delcnptjo.

ris longi,piperis

albi,acori,croci,pbu,mci,di[iamni Cretici^airmoniaci^agaricijingulorum dracbmas dnas:anwmi,opobal

fami:flcmmsrut&fyiueftris,cymtniActhiopici,antfi,fangumsanatismaris,&
ferini,fiminis napifylue(iris,finguioru

dracbmas

tres:gentian&,trifoiiij,florum ttmci odorati,thuris,rofarumficcantm,fin

gulorum draclmas
dij

quatuor^petroftlini dracbmas quinq;, polij Cretici

tantumiem,annamomi dracbamasfi:c,fior:tmfcor,

dracbmas otlo : myrrb&,nardifinguiorum drachmas decem,croci dracbmas duodecim

cafji&

drachmas otlo
in

Omnia.

h&c ditigentcr comufa, ac per excufforium cribrum traietla mclle jLttico deft>umato,commifctbis, commiflaq;
'

argentea

> f

P)'
ifi

co defcriptio.

x ide reponcs atq; hac ut maximo medicamcnto ttteris C&tcrum qu& cfctnco temperatur antidoius , d Gaicno hunc modum redditnr . Anttdotus Mithridatis Eupatoris Sidcrntyx.iv cognominata ,facicns ad uenena omncmq; uene,

natorum materiam morteminferentcm,omniumq; ut nenoforum animalium itlus, cmftcitur hac ratione

acori
,

Scinci ,fagapeni,

phu

byperici

acaci&

iridis

mci , gummi ,fingulorum dracbm& du&

:

rojarum ficcarum ,gentian& , cardamo-

feris albi ^ftngitlorum

piperts tongi
fina,
,

mi , ftngulorum dracbmx quatuor , opij oboli duo , (lyracis drachma otlo polij , cafiia nigr&,fefeiis , bdelltj , balfami , pidrachm& quinque obob duo :fucci bypociflidis , opcpanacis , myrrb& , tburis ntafetdi , caflorij ,

&

cypheos ^foliorttm malabatbri ,fingulvri'.m drachm&fex :fcordij ,

cofli

,florum iunci odorati ,galbani , re,

terebintbw& ,fingulonm dracbm&fcx

& oboli duo :nardi Syriac& ,opobalfami

.

tblafpis

dauci Creiici ,ftngulo-

rum dracbm&fex

& oboli tres

>

croci

cinnamomi , ^ngtberis ,finguiorum drachm&fex

Conflruitur
die

& oboli duo :fucci glycyrrbi-^e,

,

agarici ,fingulorttm

dracim&feptem

& oboli tres

autem boc modo

Cyphi

bypociflis
.

,fagapenum ,gum

mi opiurn

,flyrax

opopanax , uino Cbio maccrantur

,

notluque , quoad penitus dijfoluta fint

l\eliqua uerb interim

contufa tenui crtbro excutiuntur

illisque
>

iam maceratts , ac diffotiuis commtfccntitr , commiflaque Attico mdlc ad craf.

fitiem ufque dcfhumato excipiuntur tos ufus re[#0tntur

ritb
,

opobalfamoquefnperimmijfo

demum in uas argenteum transferuntur, atqite ad mul 20

tolerat
.

Datur autem cx bac antidoto qaantum &gcr

Hcec de ditabus antidotis

rctulit

>

quas non imme.

quidem probauit Diofcorides > quasque ut cjficacijfimas in

theriacce

alia rum

ccnfum

Galenus , atque defcripfit

,

Scd quo

viam(ut fuprd in
circo

mentione diftumfuit ) multa nobis defunt fimplicia mcdicamenta

>

qu&

in eis

expetitntur; id-

non uideo quomodo

pofiint legittmi conjici

nifi ijs uti

uelimus

quce

eorum uicemfupplent,

ita ut

Succecknea dicamentum inalterius locumfuccedat . Id quod medicorum , ac fcpUfiariorum plerifque quando a mit : t & ttficuipiamuidcreturGalenusadfiipidart,quippequbdflcriptistradtderitincw

fieri adfolet

unum flmplcx mcQuorum fentcnquoddefidediffe-

defcclu dttplumcaffiit fubijci

,

foffe; non tamenproptcrea indecolligtpote(i,qubd idem flert pojfit de quocunque alio fmplici medicamento

retur
rit

ut quidam exiflimant

>

non retlc} , meo quidem iudicio

.

Galeni mentcrn affecuti

uerb attinct > ea

Siquidem is fecits de bac re

libroprimo de antidotis , ubific iuquit

Qubd ad caffum
cafficefiquis

me commemorare nunc opus cft , quce

cafsict

in

multisdtmedicinalibrisfcriptafunt,duplum
rus magifier meus ,

cinnamomo egeat,inijciendum. Hocdiffum

qui duplum

irridens Saty,fi

30

unam ex Quintifacetijs ipfum effe diccbat , affcuerans cos ,

imponere tubent

cin-

namomocareamus,fimiliaillisfaccrc,quinoscenfent,fiquando Tbalerno caruerimus

tur , duplicata menfkra bibere : ftq; panis filigmeus defit ^furfuracci duplum comedere
.

, illius

quodin cauponis uendibctc Quinti facetia ,

Mibi uerb

de re una quapiam , qua perfefola uti uelimus , afferatur , uera irreprebenfibiltsq; uidetur :fin de re , qux. in foctetatem fi multorum ueniat , non efl eodem pafto ucra . T$am cuiufcunqite > quodfolum corpori admoueri dcbet , ut pnta rbus, ab-

ftnthium,

iris

gentiana ,uelid genus aliaaliquamedtcina ,fiquis minus boni duplum loco praflantifiimi accipiat,&
,

corporiuelextrd

ucl intrd

admoueat > dupltcato etiam

nocebit
defit

at ftmultis aliquod

optimtm commifcendum
iiiius
,

fucrity

quodfe auUurum aiior\im uires (pondeat ,fipr<eftantifiimum

peius nihil ertt uti duplo

qui proprietates eiuf-

Cajfia quidem cinnamomo generc proxima ufqueadeb eft , ut ex ipfa quandoque cinnamomtm oriatur ,fp~e6tenturque nonnunquam cafitce arbores integm , in quibtts aliqua cinnamo Simde autem iftud efl non uino aut pani ,ficuti Quintus dicebat ,fed uiu funtlio_mi uirgulta i cafiice ramisprodeant .

demgeneris habeat , etiamfi deterius boc illo uideatur.

40

nibus in extruenda

domo , mfabricanda naui , in toilendis

>

& tranfttonendts oneribus

,

in

omnibus denique

ititce

afiioni-

bus , nus .

in

quibus quod peragendum erat ab uno homine robuflo

ft

abfit

>

d duobus imbeciliioribus perficiatur . b&c Galecompofitis medicamentis

.

Ex quibus iterbis omnibuspaldm cfl , Galenum non affentire,ut in

quce

unumftmplex pro
illud inde

alio

fupponatur , nift ex ijsfint ,

eandem naturamfortiuntur , ut caffia

. , qucz iuniperi bacAntidotus ex effe putauerim , qubd perptrdm faciant ij , :erw Lemim. casKterramqxc Lemniam recipit ,fummopere taudauit Galcnus ,eamque libro I l.de antidotis memoricz prodidit > htfce uerbis. ^Antidotus ,quceexbibitaaccipientcmtutumdttenenisreddit ,ftc habet. Baccarum iuniperi dracbmas duas >

& cinnamoinum Quare Torrb & iilam antidotum qui remhanc aliterintelligunt
,
.

colligendum

terrce

Lcmnice dracbmas duas cjr obolos duos

H&c ubt in puiuerem redegeris

oleo

aut rnelle commifcebis

& repones:

cum opus fuent , ex aqu&mulfe cyatbis duobus quantum t(i auellana dabis . Hac antidoto Tsltcomedes rex ute- 50 batur , ft quando fufpeclos habniffet , quife uocarant . 7{am fi uer.enum non fubfit quieta manet :fin adfit ,naufeam euomere cogit, ita ut uenenum quoque cum antidoto reijciatur . Sed b&c hatlenns diffafujjiciant , quantum concitat , ad uenenorum omninm in untuerfum rationem . quandoquidem de ijsprhtatim, eorumq; auxiiijs , <jr antidotis in finguloatque
,

&

rum mentione diffufius agemus .

k^wp^-

CANTHARIDES.
: :

CAP

I.

^ Vibus data? funt cantharides , figna eueniunt grauifllma. Ab ore enim adueficam ufque cuncla ^erodi fentiuntur picem , aut fimile quiddam cedria? refipiunt dextra pra.'Cordia inflammantur urinamxgrereddunt, & fubinde cumlotiofanguinememittunt: ftrigmenta non fecusatquedyien- 60 potericis , aluo deferuntunfaftidiaurgenuanimolinquuntur, obortaquc uertigine concidunt
_
.

ftremo

In Lib iextum Diofcoridis.

.

405)

ftremo mente abalienantur . Ergo antea

quam tale nonnihil

accidat , dato oleo , aut fupradi&orum

,

aliquo,uomerecogantur.moxubiuomitione plurima reiecerunt,halicaeautoryzse

tragi autpti-

lana:cremor,autdeco&ummaluae,autfeminis lini,autfcenigraeci ,autradicum althaeae,quam Latinus fcnnoibifaimappellat,clyftereinfundatur.Praetereanitrum eifdem dandum,ex hydromelite, ut quae ftomacho adhuc, aut inteftinis adhaerent , eluendo excernanrar , ac defccndant Qyae nifi (ic difcutiantur , ingefta in aluum ex nitro aqua mulfa, uacuari debent Detur deinde uinum,aut paflum, in quo pineoli nuclei, aut cucumeris femina contrita fint,aut ex la&e , aut mulfa , aut anferinus adeps in paffo liquefaCtus . Inflammatse autem partes, hordei farina cum mulfa dccocla perungantur Ab irudo admota cataplalmata nocent, quod citatus ab eis calor , illapfum uirus ita remoratur,ut in prin-10 cipes fepartes infinuet: ipfa tamen interie&o tempore , moleftiflimis inflammationibus opitulan.

utpote quae dolores permulceant, leniant Tum ubi corpus calfaciente oleo inundum fuerit,infoliumdefcendereoportet,aclauare,utper cutem fummam,quaecorporinoxia inhaeferunr, ctiam excernantur . Et deiccTiiones multirariam moliri oportet, nearfe&us infigatur,& ftabilitatem capeflat Gallinaceis carnibus , haedinis , aut fuillis catulis , maxime pinguibus , & tenerrimis ,ac cum lini -iemine coc"Hs,uefci debenr fiquidem aluum cient, atque uenenorum acrimonias hebetanr. Vinum dulce liberalius ebibatur . Prodeft thuris cortex, Samia terra , quae after appcllatur, fi quaternaehngulorumdrachmaecumpaflb fumantur item pulegium ex aqua tritum irinum , aut rofaceum cum rutac decosfto recentes uitis ramuli , cum paflb detriti . Longe omnium potentiflime antidota auxiliantur, cum aqua mulfa, drachmis quatuor pota
tur,
. .

&

&

&

&

CJlntbaridum tum hiftoriam, tum etiam facultates fuperius libro fecundo,ubi & earum piEluram exbibuimm, adeb
diffuse lateque

Canthariikm
malefic

tradidimm, ut fuperuacuum ducerem boc in loco plura de evs remernorare , nifi nunc de earum maleejfet
.

& ao-

fica

& noxia ui nobis dijferendum

Cum igitur Cantharides excalfaciant receffu quarto,& exiccentfecundo , nilfa~ xu ^'

.

ni mirumfuerit,fi erodant,ulcerent i
uientibus membris,non

& deniquefumentes intcrimant

TSlpcent priuatim ueficce

fit

omnibusque urina infer-

modb baufta,;fed quandoque etiam exterius illitce , ubi exulcerare

opm :prcefertim cim amplis

admifcentur cataplafinatisjocisque illinuntur uefica propinquioribus : nempe coxendicum articulis dolore diutius tentatis,uelpubi,uel renibm,uel teftibm .

Quo ftt,ut qui bas bauferint,exulcerata inde ucfica, magnis in urina reddenda excrti

cientur doloribm.

quanquam pr<eter id omnia in miuerfum Udant uifcera, quodfuapte natura erodant ,

& poflremb ne-

p to mati
C au&.

cem inferant: nanquefua uenefica,& pernkiofa ui deradunt internos meatm omnes, quibus obuiant . Vroindenec mirum penis ipfe , teftes, fi cum lotiofanguinem extrabunt, erofis ab eis uafis: nequefiquando ( ut recentiorum quidam dixere ) pubes,& ueficce ceruix intolerabili inflammatione uexentur . Hinc enimplerunque euenit , ut qui bauferint , urinceftilliciccdrice odor, quem d cantbaridibm maU ajfedio afficiantur non fme intolerabiliardore anguftiaque . Caterum picis, ie t~tiguftu,& olfattu percipiunt,aliunde,meo quidem iudicio,non prouenit,qudm d uaporofis bumoribm in uentriculo,

&

&

ctnore aduft isjntenja huiufce ueneni caliditate

jib eafiquidem dum exurnntur bumores,qtt<edam inuicem

fit

commiftio,

qua propriam ium guftum,tum odoratum inf.ciendifaculta.tem adipifcitur . Inflammtntur prmterea dextri lateris pracordia . quippe cum ueneni uis in ieciir facilius,qudm in lienem txcurrat,mirum utique non eft,fi concitatis ibi inflammatio
ntbus
,

potius dextrum

rensinteftinorum ramenta,

qudm finiftrum cegrotet latus .Tslec alia ratione fit inde fiuxio dyfentericte fimilis ,fecnm defequdm qubd cantbarides ippe ad inteftina defcendentesacerrimafua ui , ea exulcerent , ab-

&

radant . Defettus uerb animi, ingens anxietas , cordisque anguftia partim eueniunt^doloris, ardoris , intolerabilisque in-

flammationis exuperantia :partim uerb deleteria ui pharmaci, qua ufqueadeb refoluit uitales jpiritus ,
dit, ut inde

& imbecillos red,

affeUo corde, b&c tamfeua oriantur fymptomdta .

Qum & ob id

uertigmofi fiimt , delirio

amentiaque ca-

fiuntur, qui easfumpferint, qubd uenenofe exhalationes,qu<e d colliquatis burnoribus in inferioribm membris furfum in Camharidura cerebrumferuntur,adeb ipfum inficiunt,utfaciU animalesfacultates corrumpantur,ratioque ipfit pereat . Sed ut bis om- ueneni cura-

nibmfuccurratur incommodis,primumfane neceffariumfucrit(ut etiam Diofcorides inquitjcantbaridas ipfas extra corpmducere,crebrisexcitatisuomition'ibns,ijsnimiruminedicamentis,qiiorumin huiuslibri pr&fationememmit Diofcorides,aique etiam nos mentionemfecimus in nofira in eam longa commentatione . Quinetiam acribus clyfinatis opus eft , ut

tl -

perhctc deuoceniur,qu ad inteftina defcenderunt.Fitenim ut exbauftis e corporc cantharidibus , non magno poftea negoplus nocent tio accide-ntibusjncommodkqueprsfidia adhibeantur . Quandoquidem exulcerata uefic<c, cuifuapte natura

cantbarides,qudm catcris inttrnis uifceribus,fuccurriturrefrigerantibus , lentis , <& pinguibus fimul miftis medicamentis. acrimoniam obtundunt : lenta uerb, 5 o fiigida nanque inflammationes extinguunt,mulcentque earum dolores.-pinguia uentni ac uifcofa cum internis partibus pertinaciter inb&reantfion modb diu medicamenia in exulceratis retinent locis;fed etiam exucJum, fanas partes muniunt,ne ucneni uimadmittant. Idcirco ad hoc mirifickprdftat lac humanum ab ipfius uberibus
maluce jeminis fiiffamentum :item crudumsecensquebutyrum eclegmatis modo linclum: psyllij,cydoniorum malorum, quod ex papaueribus conficiunt: nec non lattuc* , &portulacucurbi-.pmterea cremor,lalisft>eciem referens,qui <? papaitcrum, melopeponum , c<e, cucumeris,& cucurbiu

&

ferapium ex nymphtc&fioribus,& purpureis uiolis, quin

&

&

fuccus

tce,cucumeris, angurice,

& laclucxfemine exprmijolet,

ajfufa

cariam,& halicacabum uocant .

cet ex dulcibus elicitur

cuius etiam rubentes baccA decem

uiolarum aqua , aut radicis alth&a , autfolani, quoduefiex aqua portulacx, , uel duodecim numero fraa* ,

uelptifanahordeaceapoU,bocin negocio pr&fentaneo remedio profunt . Facit ad boc

& & amygdalinum oleum

quodfah-

60

recentibus pineis nucibus nucibusjmaarum fex pondere bauftum . Huic autem pr&ftrtur , qubd e quandoquidem bocprceterid exprimitur. Sedomniumpmftantifiimum ejl , quod e femine albi papaueris eximitur. uenem acnmomam retundequbd tanquampingueplurindm conumit,pote(tfuapte natura inflammationes exim*uerc,

1
re3

4 o
1

And. Matthioli comm.

.

& dolores qmntumuis uebementes feiare

Sunt etiam quipr&ftrant aqttam,qu& ftrnentis balnei calore uitreis inflru

mentis elkitur t malu&folijs,ibifci radicibus

& recentibus cucurbit& ramentis

.

ferat,& intcjlmorum inflammationes

repellat

: qubd propria ui urin& ardoribus opera Vorrbfuccurritur exulceratis intejlinis,ufdem fane* medicamtntis,quibut

ad dyfenteriam utimur ; nempe pinguium camium iuribus

faceo,plantaginis aut portulac& aqua prius elota
.

clyflere infufts , addito hirci,ceruiq; adipe : omphacino roTrobibentur halitus cerebrum petentes, dtffoluuntiirq; affumptis anti-

&

fmcipiti,& coronalifutur& illitis .

dotis,qu& uenenis rcfi(lunt,& humores putrefcere non ftnunt . quinetiam cataplafmatis ex frigidis,repcllentibusq; fuccis, In fumma frangitur , atque demolitur uencru uis , Diofcoridis tejlimonio , ualentibus

antidotis 3 ucluti tberiaca,aut Mithridato,aut(ut fcribit Galenus lib.ix.ftmplicium medicamentorum capite de terra

nia)eo antidoto,de quo

& nos fuperius locuti fumus,quodfit ex & antidotum

Lem
I

ipft

Lemniajpbragidc,& iuniperi baccis

Trofunt infu-

Controuerfia
inter

fer epithemata corroborantia,itemq; inuntiones,qu& ex odoramentis conflant ualentioribus pr&fertim oleum nofirum : defcorpionibusfuperius defcriptum aduerfus uenena . l\efert Galenus librofccundo de antidotis jLfclepiadis authoriejfe,fi

Grxcos, tate,cantharidas proprio ueneno remedium

\at \

earum pedes,& ate

trita

cum mclle eclegmatis modo past

& Arabas.

idquod etiam afferuit libro x r .fimplicium medkamentorum3 utfuperius librofecundo in earum qmque mentione retulimus Hoc idemfcribit jtetius d Galeno fortaffe mutuatus hb. x 1 1 1 .cap. xl i x.fic inquiens . JLt tterb contrarte affeclionis ratione 3 quantum nibil aliud his auxiliantur cantharidum ate,& pedes cum pota h&c J.c
.
.

m ajfnmantur

paffo

tius

Veruntamen ciim hitiufccmodi remedium fufficione non uacet (non propterea Galeni tefiimonium reijciendum puta-

Uerim)cumq; a multis improbetur,atque ipfe nullum adhuc tiusperkulumfecerim ; ideo nec iffum damnare , nec probare aufim . Jlrabes nanque pro certo habent,omne uenenum,quod cantharidibus infit, earum tantum alis,pedibus , capi-

&

Quare citm cantbaridas fuis immifccnt medicamentis , tam intv.s fumendis quam extra adhibendis , iubent , contra Gr&corumfaitentiam 3 ut capita,ate,ac pedes abfcindantur .quanquam credendum arbitror jlrabas Hippocratem 20 perperdm inteUexiffe,ut ultimo commentario de ratione uitlusin morbis actttis fcribit Galenus . Sed quoquomodo res
tibus ineffe
.

fe babeat,ambarum partium placita in

medium attulimus, ut unufqwfque fuam in hac re fequatur fententiam . "No s tamenfujpetla mcdicamentafemper dimittenda iudicauimus,atq; his utendit,de quibus inter probatos autbores,& doclos tdrosconuenit. Sunt e uulgaribus } qui adepotas Cantbaridas acctum commendent
.

Sedid equidem probare non aufim,

.

qubdantiquorum 3 retenliorumq; repererim neminem,qui fcriptis

tradiderit

acetumcontra cantharidas auxiliari

Ouitt-

etiam medentur urin& ardoribus,& pudendorum infiammationtbus,non tantiim ea medkamcnta,qu&per osfumuntur;fed ea quoque,qu& exterius illinuntur . Tr&Jiant igitur adhoc rofaceurp,omphacinum oleum,uiolaceum quod ex nym3

&

fit

fh&& floribus : item quod ex papauerumfemine conficitur,quodq; ex ijs paraturfrutJibus,quorum plantam appeUant aiiquiBalfaminam&lijtterb Caran^am,cuius bifloriam,ac facultates fuperius libro quarto defcripfimus,cumdeuite nigra dijfertremus.Inquemufumb&cnonmodbexteriusiUintmturpubi,peni,&tejiium;fed etiam in pudendi meatum clyflere
inifciuntur
,

30

pr&fertim addito oui albo diutius rudicula agitato,autfedifucco, aut byojcyami ,aut porlulac& , aut latluc&

Maximeetiamprodeffecompertumefl,fiadumbilkumufque duabus aut tribushoris fcderintpatientes inaqu&tepentis

balneo,cui ibifci radiccs 3 maluxfolia,&femina,uiolarum flores , pJyliij,cydoniorum malorum,fcenigr&ci,&
lini fcmen,bor-

deum,& hyofcyamum,& id genus aliafuerint incofia . Toflremb ad omnes huius ueneni reltquias 3 qua corpon h&fijfent,
eradkandas,tefaq;

"

membra roboranda,& a d prifiinum temperamentum

reflituenda

probatifftmum erit mtdicamentum

bisin diemane,&uefj>eri 3 eleclarium

"

mox

deJcnbendum,unci&pondere exhumano,uelcapriUo,uelafinino latlepotum.

fcriptia"

rit

aHtem ^ oc modo

'

cc

'P

nucleorum pineomm uncias tres: nucis Indica recentis uncias duas : piflaciorum fefcun-

eiam ;feminum melopeponum>cucurbit&,cucimeris,papauerisalbi,malu& 3 ftngulorum mci& dimidium : corticis arboris tburis drachmastres : margaritarum,coralliorum amborum,fantalorum alborum,ftngulorumftfquidrachmam :fucciglycyrrhi%& dracbmas duas : baccarum iuniperi drachmam unam
:

gummi jLrabki fefcunciam: terr& Lemnte drachmasfex: 40

malorum
quatuor
:

fucci baccarum halicacabi,portulac&,fingulorum unciasfex,diluii uiolarum uncias ocJo fpijfamenti dfeminibus :

cotoneorum 3 aqua uiotarum maceratis,unciasfex

ittfque ttncias

:ferapij uiolacei unctas

defloribus nympb&&,depapauere,cu-

decem

Qu& terenda funt,conterite,deinde commijiis omnibusfecundumfejiUfiariorum

regulam 3 eletlarium

facito:

quo utitor,utante diximus

r^rvoKd^cu.
a Meum.^of.
i.urina.

PINORVM ERVCAE.
&

CAP.

II.
.

"T Is qui erucas pinorura hauferint 5 illico dolor in ore a palato exoritunuehemens alui,lingua?,ac fto Xmachijinrtaramatio torquet:inteftina dolor excruciat,ita ut pruriginem fentire uideantur corpus

totum exxituatrfafiidium urget.Quibus eft fuccurrendum remedijs,quae deuoratis cantharidibus dan tur. PccuIiaritcTtamcnprofimplicioleo&idnOjmelinumjquodecotoneis pomis& oleo temperatur,accipiemus
-

Ww<
QVi

BVPRESTIS.

CAP.

III.

bupreftin biberunt,no difflmile nitro uirus fapiunt:ftomachi,uentrisq; ehemens dolor infe-

quitur.-tam uenter quam ftomachus miru in

:

modum,ut in aqua inter cute,difflatus , inturgefcit

uniuerla corporis facies contenditur urina fupprimitur . Quibus eadem,qua? potis cantharidibus auxiliantur. Priuatim poft uomitus,& uacuationes,quas clyfteribus molimur,aridceficus profunt: item

earum decodum,ex uino . Vbiueroiamferepericulainclinantur,Thebaicarum palmularum cibo, autearundem tntarumin mulfo,autlacl:ispotu,iuuantur. Pyrorum etiamnum omne genus efte,& lachumanumbiberejconuenit. 6o
Le bupreflibus

1
.

In Lib. fextum Diofcoridis

D
]

libro fecundo fatis differuimus,quantum adearum hijloriam attinet: nunc harum uim ueneficam profequimur . H&c igitur anitnalia etfi pota,aut atids in uentricutum ingefta , qu&dam fymptomata,& incommoda pariant,ab his plani diuerfa,qu& ab epotis cantharidibus inferuntur ta men ipfa candem expc
;

E bupreftibus,& pinorum erucisfuperius

&

tuntcurationem,eademq;poftulantmedicamenta,quibusin epotis cantharidibtts utimnr. Vcriim aduerfus h&cquoque nonnutla propria,peculiariaq; habentur antidota , quorum citm latius meminerit Diofcorides , non efl cur nos de ijs plura

dicamus.

XM*ydi}f *.
IO

SALAMANDRA
:

CAP.

IIII.

Q* falamandramhauferunt,lingu3;inflammatio
:

confequitur:mens,& fermopra;pcditur:tremor

partes nonnulls corporis liuoribus circunquaquefugillantur fepeque,diutius immoranteueneno,putrefcentes dcfluunt. Quibus prarftabimus cuncT:a,qu33 potis cantharidibus. Peculiaria uero remedia,refina pinus,aut galbanum cx melle

j3cum torpore,aut horrore quodam,ac exolutione accedit

Hnclum,&aiugi'decodum,inquonucleipinei conterantur.-urticse quoque folia,cumlilijs& oleo decocta . Profunt etiam oua teftudinis marina? , aut terrcftris coc"ta item ranarum ius , cum quibus
:

cryngij radix incocla iit

NOnfolum ueneno injicit,& nccem adfert Salamandra ficca & in puluerem pota
,

uelclam cibis admifia ;fed etiam saUmadr;e e

nefica niturx.

morfu,uiperarummodo,c&terorumq;ferpentittmuenenumeiacutantinm. Quin &fntclus,& herbas inficit tumfa

20

lifta

quadam,tum mucofaff>ecie,qu&
.

i toto eius corpore fudat,magno

degufiamium difcrimtne .-fiquidem pierique reperti

recentiorum quidam tradiderimt,mtegras quan-

funt,qui hoc tantiim utneno periere

Troinde mirum non

effe uidetur,fi

doque interijffe familias : qubd aquas bibijfent,in quorum puteosforti Salamandra ceciderat : uel qnbdpanem tantum comediffent furno incotlum,qui lignis eainfetlis concatuerat
.

Quibtis

tamennon ufquequaque credtndum exiflimo , citm

i
i

xx x.cap. 1 1 1 .non ex pane fur ms incotlo,in quibus ligna falamandm ueneno infetla,accenfafuiJfent,quofdam iamfuijfenecatos prodidit,fed expanis crtl
tgniam
ui

uenena omnia abfumantur

Sed potius adfliputandttm fuerit Tlinio,qui Ubro

fta ligms inajfata

pede tantitm fatamandr& contaclis,ut

.

eius

uerba tefiantur,cim inquit

Inter omnia uenenata falaman-

dr&fcelus

maximum eft

C&tera enim fingulos feriunt,necptures pariter interimunt,ut omitlam,qubdpmre confcientia

.

dicuntur homine percuffo,neque amplius admittiad terras

Salamandrapoputos necare improuidos

,

pottft
fi

nam (i arboect

ri irrepfit,omniapoma inficit ueneno,& eos qui ederint,necat frigida ui

nihit aconito diflans .

Quinimo

contaclo ab
eius
,

30

Ugno

uel pede,quo crufla panis incoquatur

idem ueneficium efi,uelfi

in toto

in

puteum cadat
.

Quippe cum Jaliua

.

quacun-

que parte corporis,uet in pede imo refperfa,omnis

rint(ut jletius efi author tib.x I
1

corpore defluat pilus

hatlenus Ttinitts

His igitttr qui haufe-

1 ,)pr&ter ea

qu& d Diofcoridefcribuntur,macui& in totum corpus exoriuntur aib&,de.

inde rube&>poftremb nigr&,qu& tandem putrefcentes,uniuerfum degtabrant corpus

rides aitjijfdem remedijs,qu& ad cantharidaspr&ftant
.

Sic uenenatis fuccurriturfut Diofco.

l^icuca^aT

Quod tamen aliquibus minimi uidetur rationi confonum

.

qtian-

doquidem ckmjahmatidra uenenum maximifrigidum,humidumq;fit,cantharidum contrd calidifjimum,& exiccans,nullo quidem patlo confentaneum cenfent,qubd ijfdem utrifque fuccurratur medicamentis Verkm his illud recle, mea quidem
fententia
,

refponderi poteft,qubd ubi Diofcorides falamandris cantharidum

commendat medicamenta, de generalibus , qtm

in uniuerCumfiunt,dmtaxat inteUigit,nempe ut

qudm citbficripofjit,uenenum i uentriculo ,

in

&

inteflinis

extrahatnr cre-

bris uomitionibus,& clyfmatis acrioribus

in cordisq;

pr&fidium dentur theriaca,Mithridatium,aliaq;generofi antidota,

40

qute pota cor

ratis

ipfum d uenenatis omnibus tuentur . Siquidem

cantharidum capite,quod omnium primum habeatur, gene-

methodus Diofcoridi tradendafuit,nc eademperfingula capitaf&pefruflrd

& inepte repeterentur

Qmrefciti cittn

ad cantbaridum remedia legentes reijcit^de generalibus tantitm inteUigit .jluicenna eandemfalamandris adhibet curatio nem,quam opio,qubd tam hocquam UUfrigidiJfmofint temperamento . pmfertq; aeteris theriacam,Mithridatis anticuprejfi frondes . C&terum quoniam falamandra fui corporis StcllioHum co dotum,refinam terebinthinamjiyracem , urtiae femen,

&

forma stelliones mortiferietiammorfusanimatiamihiinmentemreuocauit,ciimeorumpeculiaremmentionemnon remedia in mefecerit Diofcorides^non alienumfore duximus,eorum primum hifloriam defcribere,deinde uenenati morfus
dium adducere . Sed an lacertarum generi legitimi flelliones adfcribipoffint,profeclb non aufim decernere:quanquam non
defunt,qui aJferant,maiores lacertos^quos uulgb appeliamus I{amarri,alij Liguri,dij uerb Lucerthueros
.

Gdcratio.

ejfe

fleUiones

Quo

rum tamenfententitx, non pojfumfubfcribere quandoquidem Ttinius libro x.cap.xxv.& xxv I .Stelliones inquit effe lacer quitarumfigura,& chamdeonum quodammodo naturam habere,utqui rore tantitm uiuant , pr&terqudm araneis . Ex
busfateri ticebit,fleUionesnon
effe

noflrates lacertos

nanque hi cochteas,cicadas,tocuflas,&papiliones deuorant,& id ge

nus animakula

J.d h&c copiofum in uenis contment faguinem,& amplo refertifunt iecinore,bominibusq;haudqnaqnam

.

inimicantur,quin poiius eos amant

Contrd uerb ijs aduerfantur flcUiones , Ttinio autbore lib.xxx.cap.x.ubi nuUum

atii

hyemant in domibus in locis malfraudulentius inuidere homini tradidit . Tr&terea{ut idem eodem ioco fcribit)f\eUiones ibi uere incioftiorum,&fmeflrarum,aut cameris,fepulcrisue . quapropter uenatores objeruant cubile eorum &flatibus .
pientefiffis harundinibus textas

opponunt cafas dcapularum modo

quarum

anguftijs etia.mgav.dent
:

Venantur autem
in

eos,uteorimtftnetlam,quaiitferpentesquotannisexuuntur,facilicoufequantur

qubdnihiiei remedio

comitialibus

morbis vr&feratur : ex more cnim exutarn femtlam iUico deuorant

toribus Italicis lacertis diferre
:

Hinc igiturfani perfpicuum fuerit ,fteUiones d ma-

hifiquidem in campeftnbus,infrutetis,fpibus ,

&

apparare nequeunt,fiib tetlo apparent

rfi

dormbus

nojtris oberrant

Tromde iubct Diofcorides,ut quiin uenenorum timore uerjantur ,

..Sed

& macerus degunt: uerb infpuicris & culinamfnbdiali toco

1U1

tum

diligentsr iaqucana

ammaduertenda,qubdfrequenterdfupcmr,bus con-

Cccccc

tabulamentis

14*2
qv.ix.dam reptilia
.

A r g Matthi oli Ccmm.

qm non modicam perniciem moiiantur,utphalangia,fteUioncs,& alk
Ariftoteks lib.v i
.

ttbulamentis animalk dccidunt,exigua quidem,ftd

Qubd autemfteUiones

in Itdiaproucniant,teftis eft

l.cap.xxi x. de bifloria ani-

malium,affercns in quibufdam Itaiia locis (leUioncs morftt bominesperimere

Sed qui fmtmUam habeo bifloriam clario-

vem

Qnanquam his conietluris iandiu exiftimauerim ea lacertarumgenera efft flciliones , qu& in Hetruria in nofiris mo.

raniur domibus,prfcrtim qnibufdamprope terramforaminibus,d nobis uulgb Terrantola appel!ata,de qnibas fuperius li-

bro fecundo latius dtiimus,de lacerta Calcidica differentes

neos maxirne i:enaiur,ut Tlmius inqnit,itcm Ariftotcks
lis

Quandoqitidem boc animal lacertis perftmile uifitur,

& ara^

lib.

ix.cap.pnmo de hifloria animalium

.

Dorfo pr&terea macu

quibufdam

nitct

flcUarum modo radiantibus,unde &fortaffe nomen

in

Quinetiam,qubd u.encnum morfu relinquant,cum

cauernis exeunt,ftatim

Hetruria necantnr

His (ut audio)abundat Syria in caminis potius ,

qudm aliubi commoranti-

bus

Variafani funthuinfcemodianimatiumgenera^de lacertis,cbam&leonibus,fcincis,crocoddis,fteUionibus,&falaman

:

IO

Stellionum morlus rejiie- Capraria

<"*

bommgenere habentur differentt& tumform&jum coloris,turn magnitudiobferuaui ego falamandras in qmbufdam Germani&fytuis uniuerfo dorfo nigerrimas ,pet7ore uerb, tiis uentreadmodum rnbentes . Sunt&inVtinenfibusaquisdegentes,cauda\anguiUarum modolata,&rotundo roftro^aluo admodum rubcntejiigricante dorfo,ntdlis macuiis rcfjtcrfo . Quod etiamfcincis eucnit nam hi in Italia habentur Vicentino agro nigricantes,ijs utique abfimiles,qui ab Mexandria Aegypti Venetias comportantur . Sicuti parui in jl rabia lacer bicubitales tie f' In T^ifa India monte xx 1 1 1 .pednm longitudine reperhmtur . Et in eafortmatarum infula , qu<e
dris loquentcs
.

quippe quoniam in unoquoque

&

&

&

&

nuncupatur,magn&admodum ,

& copiofe

Sed ut ad flclliones iam nofler redeatfcrmo, eorum morfibus fuccuropitulantiir

.

rendum efl theriaca,Mithridatis antidoto,& aiijs,qu& in uniuerfum uenenoforum animalium mcrfibus

ponuntur priuatim rnaximo pr&ftdio,demorfts iam
locis contritifcorpiones
ifs
.

im2o

Troinde olcum noftrum de fcorpiombus , de

ci-

quo abunde in prima huius commentatione diximus ,

pr&cipuumfuerit antidotum . Si uerb quis uenenum hoc in potu

erit
:

bbuefumpferit , primum tum uomitione , tum clyfleribus extrahendnm

mox ualentioribus antidotis cordifuccurrenmalim medicamentum : nam cihrt fld

unguento necant eum inftdiantes pellicum

dum . lUudpoflremb non ignorandum efi,qubd(ut Tiinius inquit)

lio

exftellionibus fit
.

immortuus eft uinoffaciem eorum,qui bibcrint , kntigine obducit

Ob

id in

form& . Rcmcdium cfl oui tuteum,& mel,ac nitrum .

e^m.

EPHEMERVM.
fcilia laceftiintur
:

CAP. V.
interna rofionem fentiunt: fto-

SVmpto ephemero,quod aliqui Colchicon,aut fylueftrem bulbum appellant,pruritus in toto corpore excitatur,non fecus atque ij s,qui urtica,aut

machus cum ingenti grauitate exa?ftuat.ca?terum[inualefcente morbccruor ftrigmenris admiftus,per jo aluum exigitur Qu_ibus,ut ijs qui falaraandram hauferimt,uomitione aut cly fteribus auxiliari conue niet fcd antea quam uenenum inualeicat , dandum eft decoctum frondium quercUs aut glandium, aut malicorij lac bibere prodeft,in quo ferpylljm ht decodura:itcm fuccum fanguinalis herba?,aut ra morum uitis,aut rubi,aut medulke recentis ferula?,aut myrti cum uino Bacca autem myrti tufc tritaeque,& aqua macerata?,ut liquor inde fumatur , opem ferunt Media caftanearum tunicula , fimilem
.
:

efFectumpnvbetjfi^crudainaliquo fupradi&orum fucco fumptitetur origanum quoquecumlixiuio epotum . eximie iuuantur afinini ladis,aut bubuli calidi potu etiamfiin ore contineant ita ut quibus
: :

copia la&is huius adfIt,non aliud defideretur

Ephemeri uencni curacio.

/^^ Olchici Ephemeri hifloriam picluramq; reddidimus libro quarto ,ubi ea attulimus,quic in ipfo confideranda nobis oc ao ^_^ currebant Eius autem ueneno medendi rationem hoc loco adeb diffuse" tradidit Diofcorides,ut piura ab alijs qui
.

po\i ipfum ctaruerunticonfequi tnihi

non licuerit

Danda

igitur opera

efi,utprimum(quod

in alijs

quoquefepenumero di-

ium efl)crebr uomitiones ,

pius diximus

clyflemfuum pr&ftent auxilium . dcindepropria antidota exhibendafunt , pnefertim hurnanum lac,afininum,bubulumq; . Ts[ec tamen omittenda,qu& in uniuerfum omnibus uenenis refiflunt, de quibus iamfe.

&

Sed quoniam inter uencnata rccenfentur Anacardia

,

fic

Mauritanis uocata ,forma ephemero quadantenus

,

proxima,quanuis colore difiimilia : itemq; Staphis agria

qu&

& perniciofa habetur & eiufdemfere cum anacardifs temeft

,

peramenti;citm h<ec Diofcoridi pmtermiffa uideantur,fintq; medicamenta^quibus quotidiead uarios humani corporis mor-

bos utuntur medici,ab inflituto rwftro

defeciffe putarem^mfi

horum quoque natura ueneflcA propria affignaffem remedia

quin non

Tr&ferlim ciim ftepe contingat,qubd h<ec medicamenta(qu& craffa quorundam circunforaneorum ignorantia
rnentis,qu& lllorum uim makficamfrangant

modb non mederi,fcd uix etiam legerefciunt)propinantur,mdUs fernatis ponderibus,nec menfuris,nuUisq; additis medica- e
:

unde nonnunquam miferi agrotantes in tam magna incidunt difcrimina ,

&

m
uenen[figna &curatio.

tamfteuafequunti>rfymptomata,ut nifipoftea d peritis medicts remedia

& antidota
,

adhiberentur ,facile dcperirent . id

J^fA^NfftWfSf^^WWW

^nacardia

igiturtaminpotionibushaufta,qudmalids ingeftapr&ter

qudmqubd

fauces,guttur,& uentricnlum inurunt,& ufqiieadeb uniuerfum excalfaciunt corpus

ut indefebres oriantttr,excitant
calorifica

&
iuli-

paralyfm in quibnfdam corporis membris,& ratiocinatricemfacultatem corrumpunt,qubdfua

exurant
.

uiatrumfuccum

Quibus cfi fuccurrendum,faclis antea uomitionibus ac clyfterifs,oleo amygdalino duici,aut dpincis nuclcis, aut
.

nucibus Indicis, aut e papaueris femine,aut recenti butyro,& bubuto lacle

Dantur batc affatim in potu^magno fane

,

uamento . Quin

&

alia yinguia

medicamenta conueniunt : nempc pinguinm carnitm iura

.

fuillus

& anferinus adeps

quefaclus,quadrupedum,

& uolatiimm cerebrum,& ofiium mednUa

quandoquidem his amptifiima inefifacultas(utplu-

riesdiximus)qitauenenorumcalidorumomniumfcritor extin^uitur ,retunditurq; acrimonia. Trtetcreaiis auxiliantur

gQ

emnia , qitafuapu natnra refrigerant,ud qu& artefuerint refrigerata . Troinde ^uicenna ^inacardiorumferuori extingitendo

In Lib.
guendo cxterispr&tulit bubulum
gefaclam
.

fcxtum

Diofcoridis.
prius

1413
tamen glacie,uelniuefiiSuphidis * no L ,&* cutU10 '
gna.-

lac acefcens, uiolaceum

oleum,& hordeaceamptifanam,

Vermtamen proprium jlnacardiomm antidotumfunt Iuglandes,& pinorum nuclei aliquantilper tonefabli. Cxteritm StaphIs agria, anacardijs(utpaulbftipenusdiximus)tempera,nentoreJpondet,qubda4modumcalida

fit,ac urens

Quare eadem fani adfert incommoda,qua anacardia, . cantbarides . jtdnrit enirnfauces mitiones commouet,uentriculi erofiones facit,& dyfentericos fluxus ciet,po(lremb ftrangu!at,mflftatim
,

&

& palatum,uo.

fuccurratur

cum b&c fuafponte & propriafacultate uomitiones moUatur

tendum cft, an
litisplurimo
:

Sed

non aliter eft prouocandus uomitv.s

Veriim animadner-

ipfa reijciatur . qitod ubi non euenerit,dulce amygdaltnmn oleum inpotu fuerit dandum , admfio bvdromeatque interim cogantur gri, ut continub ittambulent, nanque boc tantim medicamento ualentiljime per

mitum
1

l{ec tamen ob id negligantur clyjieres, quorumplunes memmimus,ut ramentum ipfnts aliquod ad fl inteftina defcenderit,bis extrabipofiit . I\eliquum uerb curationis fumatur i cantbaridum curalione non , omifiis uniuerexigitur .

falibus antidotis

ao P v'kviov.

DORYCNIVM.

CAP.

VI.

DOrycnion

, quod aliqui manicon folanum appel!arunt,epotum , la<5Ks faporem in guftu refert continentes fingultus ciet, humorlinguarn uexat, fanguis confertim rcijcitur mucofa qucedam perinde quafi dy fentericis , aluo egeruntur . Itaque antequam aliquid ex ijs eueniat , auxilio funt an:

tedi&a,uomitus,clyfter,&quaxunquepotumuenenumexpellere poflunt. Priuatim ijsopitulatur, aqua mulfa, a lac caprillum, aut afminum, dulce uinum , quod tepidum cum anifo bibatur , amygdala? 20 amarae, gallinacea pe&ora decocTta quinetiam conchylia omnia, tam crudaquam tofta efle , falutare eft . conueniunt & locuftse marinse, & gammari, & pota eorundem iufcula
.

Meum

w-

SsV.i.pou

DE

dorycniofatis difjeruimus libro quarto

loco non tacebo,
,

quantum qus. noflra

effet

de eofententia

ingenud dicendum erat

Hoc

tamen

qubd idem effe non arbitror Dorycnium,& manicumfolanum . quandoquidem duobus capienimttero etfi boc inloco dixerit is remrin uerum afferit ,fed altorum tar.tum refert opiC&terum Solano manico ueneficam uim inejje conflat , utpote qnod eos , qui ipfum
.

tibus libro quarto

de bis

tanquam de diuerfis dijferuit Diofcorides

Verum

n Jarycnu uene m coniid.

,

qnofdarn

qui

Dorycnium manicumfolanum appellarunt ; non tarnen

.

id effe

nionem , quam nec probandam cenfet

bauferint,

maximis afficiat incommodis, ut

ipfe Diofcorides teftatur loco citato

ciim inquit

Solani manici radix tiracb'

m^uniusponderepotaexuino^facit fpeciesuanas, imaginesquenonmiucundas obuerfari : fed duplicatus bic modns,ad So

3ni ^snici X
"

tresufquediesmentisalknationemadferttquadruplicatusuerbinterimit.

B^emedwefl aqua mulfa copiofiuspota,

&

&cuwwo'.

uomitione reietla.Hasperniciofasfacultates,earumque remedia loco diclo reddidit Dioflorides Solano

mamco :

cuius ta-

menhic inter uenenatas plantas poflea non meminit.lbidem libro quarto non aliam uim maleficam Dorycnio affirnauit Diofcorides , qudm qubd copiofius haufium mortem adferat . Hinc itaque conijcere aufim , qitbd eadem uirifiue medicamentafaciU competere poffint . Dorycnium jLuicenna uuam uulpinam iiocat , nec tamen plura dc eo retulit , qndmfcripferint Diofcorides,

& Taulus

idcirco hoc in negocio d Diofcoride

.

minimc dijcedendum crit , nec ab

ijs

prterea medi,

camentis, qu nobis inferius in opij curatione defcribentur

Cteritm non minus Isetbiflrum eft Solanum maius

quod

uulgoltahsappellaturkerba bella donna,cumnonfoliimeiusbaccdeuoraU,fedipfaquoqueradix quandoque lcci cau

fa parafltis exhibita, qui ad lautas menfas,etiam inuitis Dominis, accedere Jolent , obleffamenti non parum conuiuanti-

bus ajferrefoleat . Siquidem

fi

cultello derafafcrupuli pondere in uini (efcuncia

maceretur boris ad fummum duabus

&

deinde percolato dduto,ac digitispre/fo, id uini recentis addatur, quod poculum repleat,totumque potandum propinetur,
fit

paulb poft,ut qui biberint nihil prorfus edere poffint ,magno fpeclantium obleclamento .uerum quihoc fuco utuntur,
rifu,

priusqudm menfie afiideant^parafltos ad ientdculum inuitant , utfucatum uinum propinent . Dijtutiturfucus d

topotuidato. Id enim prmjentaneum antidotum
eft .

acc-

Hanchuiufce radicis facultatem forte fortuna prtmus admuenit

Succurritur nox& ijsdem medicamen-

Francifcus Cah\olarius pharmacopaus Veronenfts,rei plantaria fiudioftfflmus,qui mihi id reuelauit . Sed aniviaduirten-

dum e(i,ne modus excedatur , namflpropinetur copioftus,ftrangulando interficit .

tis,

quibus Dorycnij>& manici Solani noxafuperatur.

av.w
5

ACONITVM.

CAP.

VII.

dulcefcit & fubinde , polacrymas ciet.-grauitatcm pedori, & pr cordijs adfert, fimulquc crebri fpiritus deflantur . Qy_are uenenum uomitione abigit , aut clyftere per aluum egeri opus eft Vtimur inter propinandum,origano,ruta, marrubio,uel abfinthij decoclio , cum

AConitum ftatim in lingua inter bibendum,cum adftri&ione quadam

tirlimum

cum exurgere conantur, uertigines offundit

.

femperuiuo,uelabrotono,chameIaea,autaiuga. Prodeftetiamnumopobaifami drachma,cum melle aut lacle cum caftorio,pipere,& ruta , xquis ponderibus ex uino . coagulura hxdi,Ieporis,aut hinnuli cum aceto: ferri quoque ftercus,item uinum in quo aurum,ferrum,argentumve
uinoabfinthite,uel
a

^
b

a Car. '^1, eruci -

cadens reitinguatur,potum: lixiuiaque cum gallina,& uino decofta, aut carnium bubularum prarpin60 guiurniurajCutii^uinofumpta.Fertur&aiugapriuatimipfisfubuenire.
jiccniti

Meum

v^

i.aco.

1
Aconici uenewiconfid.

4 4
*

Atid. Matthioli
complurahabcrigenera
,

Comm.
.

Coritti

quifqnis facile noffepotcrit,qttifuperiuslibroqiiartoeorum Iconescxaminauertperiet ,qtt&

_J^\jit .fiquidemgcncraduodeamibi
inuenit in
:

omnia delaeria funt facultatc

In quibus indagandis fedulam

nauauit operam Francifcus Cal%olarius Veroncnfis, reiplantari& ftudiofffrmus . T^anque isfex jLconiiorumgeneraad-

Monte quem Baldum uocant qu& quarto lib.pofiremo loco appingi curauimm.Tit
,

adme

tandem ea tranfmijfa
ipfi

funt d Ctarijfimis Medicis Dominko Montifauro,& Hierorfymo Don^ellino ; qui omriu

Cal%olario

accepta referunt.

Itaque tametfi ptrmuita habcantur jLconitigenera : nempe tria, qu& cynottonajycoclonaque appeUantur ,

fardalianchesuocatum,qu&omniaueneficam uim fortiuntur ;unam tamen

jletius , pr&tcr Diofcoridcm, eos qui haufcre ,pofl dulcedinem,

& eandem

& quartum
.

expofcimt curationcm
:

\efert

& adfiriclionem amaritudinem percipcre

adflringuntur

deindemaxiti&,fubfequuntur morfus,& erofiones fiomachi .

vifuntur.

Quibus nifi illicofuccitrratur, caligantoaili , &fubcruenti

oboriuntur tremores, corpusque uniucrfum intumefcit , fiuntque &gri hydropicisfimiles. Medendiraliod

:

Diofcoride petcnda

quippe qui ufqueadco pr&fla ntia dcfcripfit medicamcnta, nt jLetio,& jLukenn&plura non reliqucrit

addenda . jLttamen Conciliator jLponenfis,qui inter recentiores de uenenis luculenterfcripfit,aconitum bibentibus ffhra

gidem Lemniam commendauit drachmarum dttarum pondcre cx

calida

potam:dein uomitumexatari iubet

.

:d

uomitn
ejfe

theriacam codempondere exhiberi, ex uino in quo incocla fuerit gcntiana

jLtque adeb putat jLconitipr&cipuum

nntidoium long& anfiolochi& radicem . C&terum dum b&cfcriberem, mihi in mentem uenit nonnunquam inter utnenatas
plantas haherifci{\am,fiammulam,urtk&,& dracuncnli femen,qu& citm hicfilcntio pr&termiffa fuerint d Diofcoride,opti
z

[lx

f!
ratia.

"aTu'

mum i''$ uutum eJJ'c putauijiunc de fingulorum uene no, eiusq;rcmedijs

lar v m gemre,qu&fuapte natura uenenofa proueniant .-funt
ufum .
ui,cifi

nonnulla

commemorare. Suntigitur

in

Scil-

etiam contra qu& nutio imbut& ueneno in mcdicum ueniant

.

H& fot,iiel alias ingefl&,nullampariunt noxam,nifi earum plus,qudmparfit^affumatur

quam parci deuorentur ; illico tamen hominem torquent,quemadmodumfungi
.

I'll&

uerbfua malefica

Venenofa autemfcitiafut Mefues,

2o

ac c&teri Mauritanorum tradidcre)fola nec alteri annexa prouenitjocisq; oboritttr fcedis,ac graucolemibits,ut apud ther

was

Difcant igitur diligentifiimifeplafiarij ijs uti fcillis,qv.& fimui connafcuntttr ,fapore

.

amaro
:

acri ,fimul

& dulci,
efl,

fplendentibus undique laminis

Quandoquidem

nulla hisfacultas inefi,qua corpus l&dipoffit

.

nififortaJ]e,ut

diclum

flus earum affumcretur,qudmfcrrepeffet natura

Quamobrem

de his dijfcrcns jLuicenna inter uenenatas plantas fen

feptima quarti uoluminis,fic inquit

ftina,ipjasq;
tliones
,

Scill&

mal&,aut probat& longior ufiis,qudmparfit , uentriculum cxulccrat, &inte-

mefarakas ucnas , aliosque meatus, qui e uentriculo in iecur permeant . Quofit,ut in uifceribus oriantur pun
cruciatus,& inde dyfenteria. Quibus incommodis fuccurritur laclis potu,in quo ferrum,quod Cr&ciflouitetiisan aceto dccoclis
.

acittiq;

ntoma,nosucrb chalybem appellamus,pluriesreflinclum fuerit,deitoratifque ouorum

tjsfitxa cibaria conferunt,pinguia

Quinetiam

carnium iura,recens,crudumq; butyrum,& extrema iuucnum quadrupedum membra,

aliaque permulta, de quibus latius egimus ,

cum de

cantharidibus fermo baberetur

TSfec

minora facit incommoda

Ipfa cnimpr&ter uenenofam

2o

Tlammula: ueneni noxa &

,

flammvla

uocata,cuiushi(ioriamJcripfimus libro quarto in alterius clematidis mentione.

ut ualentifiimd corpus exulceret,ubi fuerit impofita . Ingcfla ue ^ Ham poffidet facultatem,excalfacit ordine quarto,adeb rbfauces,guttur,uentriculum,& inteflina magnis afjicit ardoribus . Quin intolerabilem excitat fitim,& aridam red-

&

ditlinguam

inteflina

deradit,& ardentem pctiit urinam namquandoque tamalte excoriat,ut erofis uaforum tunkis,mi.

Uufanguis reddatur
fis,lac

intolerabili fani dolore

jLd hoc

facit,auxiliaturq;

excitatis prius

uomitibus,& clyfleribus infut!

bubulumfuo cum btttyro potum^aut alw

expreffum
,
.

recenti admiflum,item

amygdalinum oleum,aut

pineis nucleis

aut Indiejl

cis nucibus,aut papaucris femine

Quippefut iam f&penumero diximus)huiufcemodi acutorum curatio,non

Tr&flat hoc in negotio

aliunde petenda,qudmdpinguibus

&feminum quorundam craffamentis .

& iecurfouere, latlu.

c&,portulac&,& intubi hortenfisfucco : itemfantalisaqua rofacca maccratis:quin

& halkacabi baccas deuorare prodejl

t
1

Qubdfi cruenta cum lotio

guibus carnium
VrticK femi- tulimw noxa , & cu u tuntur
.
.

reddantur,itiinantur ftatim renes,pubes,tcfies,& ipfa

demum uirilia,rofarum,polygonij, planta aq

pindijfitfius

ginis,cynogloffi,papauerisJatlnc&,& hyofcyamifucco. Opitulantur etiam clyfleres d bubulo,aut caprino latte , aut

iufculis infufi,

addito rofaceo,

& uino $ myrtinis baccis confelo,ut

lini

i&cantbaridum curatione re-

Sequitur

vrticae SemeNj

idpr&fertim^quod

femen refert,quo excitand& uencris gratia quidam

cibis

nis

Sed citm

& ipfum in medkum ucniat ufum,ac etiam

. .

quorundam

admifceatur

animaduertendum

efl ,

ne

rat10 '

largius ingeratur, pr&fertim folum; fedjjs adijciatur cibk,uel medkamentis,qu&

rem obtundcre,

&

eim acrimoniam excedentemque feruoextinguere queunt cuiufmodifitnt piflacia,mtcleipinei,diilces amygdaU, nuces Tontk& , priuatim

&

dcglubitnm fefami femen

T\^am citm urtic&femen ajfatim deitoratur,nonfolum(ut jLukenna

eft

author ) omnes fciti&

tnalospr&bet cffccliM ifedprittatimetiamcontinentem excitat tuffim. Curatio eadem qu&fciU&.ucrihn adfiniendam

tujfim,qu& priuatim ex urtic&fcmine prouenit,ea nonfunt omittenda,qu& fuaptenatura peBoris ajperitatesmulcentiqnaliafunt amygdalinum oleum,fcrapium uiolaceum ,

& ex %i^phis,faccharum quod canditttm uocant

diatragacanthum * q
facultatis cfl

fiigidimhbordeaceaptifanafaccharoinfl>erfa,&idgenusalia.Tr&fiantpY&c&teris{utfcribitCon^

c&femen,malorumcydoniorumfemhiacontufa,&excalidaaquapota. Calidifiim& porrb , acerrim&que

mnum DRAcvncvli femcn,utpote quod potum,aut in cibis fumptum,guttur ajperitateajficiat, adurat,ac pungat: Draeunculife- e minis noxiv, & fmguam ttem,gingiuas,& dentcs uexat : quin &corporiuniuerfo ingcntem calorem inducit . Hisnoxis auxiliatur recens remedia. lntyrum hauftum.Triuatim tamenpr&cipuum remedium adfert hordeacea\farina inptdtcm conformata,additis pinidijs,
aut faccharo,amygdalino oleo^ucl recenti butyro

m/a/

7** iTfttfefe-.

MELHERACLIAE.
.

CAP. VIII.
Ad
^D

MEl

in Heraclia

Ponti , ubi aconitum gigni fblet , inuenitur quod qui edunt , bibuntve, non fe
.

cus affliclantur, quam qui aconitum ebiberunt

Ijs

eadem, qua? poto acouito conueniunt.

iuuanturinprimis conunuouinimul/ipotUjCiiirutisfoliafintadiecta.
Mcllis

InLib.fextum Diofcoridis.
MtUis Herackoticibiftoriam*&
uires fufiusUbrofecundo retulimus
, .

1415"
remedio autem
ejfe

Quo in loco traiid.lt Diofcorides ( etfi idpo

ruideo nec cune, eius infiften-

(leabicfilentioinuolucrit)eos mente abalienari

acfudore

diffluere, qui illud comcderint:

tame(itatam,&falfamenta,autepotummulfum.Sedcum iandiuin Italiam non adferatur ;

dum eft, prcefertim qubd eandem cum aconito uenenatam fortiatur facultatem,& curationem
Kpnt.

CORIANDRVM.
.

CAP.
:

IX.
'
,

epotum autem uocem exafperat infaniam adfert a non abhorrentem qui fumpfcxunt,pudenda di&u bIateranr,totiusquecorporis * odore uenenum fatentur Quibus poft uomitionem irino oleo concitatam , uti retulimus , merutn & per Cck-j&i ex abfinthio potum auxiliatur item oleum nec fecus oua in eodem exinanita , fi liquefacta in muria forbeantur & epota muria , & ius falfum ex gallina , & anfere paffum quoque cum litemulentijs
,
.

COriandrum ob odorem latere non poteft

.

xiuiafumptum.

DE

coriandro libto tertio abtmdc dijputauimus

eft

Et quia non folum defacultatibus coriandri, qim bumano corpori

,
.

Coriandri ue-

prodeffe poffunt, controuerfia

inter authores medicinte,fed etiam de ijs

,

qu& eidem officere pojjunt ,

Caterum dcfecunda

idcirco loco nefica aatura

antediclo quid deprima difficultate fentirem

& cuipotiflimum adhxrerem,dixi

difficultate

nunc

equidem fecus fentio

atque olim

jllias enirn

multorum fententiam fecutm , coriandrum ab ufu prorfus abdican-

20 mentem commoueat,& mortis pcriculum adferat)euitandum cenfeo: idque non leuibus, utputo
niam librofuperim citato retulimus,ideo ab eis hic fuperfedebimm,

dum effefcripft, qubi omnem eim ufum nocuum effe exiftimirem. TSQmc uerb eim ufum tantiim immoderatum ( qubd ita Quas quo, rationibus .

& ad remedia accedemus

iis igitur

qu% Corian-

drumlargimfumpferint,prateriUaquaDiofcorideproduntur,opitulatur theriaca ipfa ex mero pota : quin

&berba

uincetoxicum uulgb uocata,de qua libro tertio fcripfimm in J.fclepiadk mentione: nanque hac proprium coriandri anti- nCn?remedia" dotum eft . Subueniunt pmterea raucedini , uocique exaffieraU gargarizationes ad id experte : item ea , qu& peclori

conueniunt. ^idcerebri uerb

auxiliantur.

noxam

pr&ftat diamofchum,

&diambarum, &idgenm

alia,qutz

cordi,& cerebro

*to*

PSYLLIVM.

CAP.

X.
adfert,ita
a

50 TT)Syllionepotum,corporitotifrigus 5 &torpore'mcumexolutione,&moerorequodam a ut animum defpondeant . Cui omnia, quse exhaufto coriandro auxiliantur

Memn

irf

iwv.i. cicuca.

PSyUium>&eiusfemen,cuiminpharmacopolijs frequenseftufus (ut fuperim Ubro quxrto diximm)notumomnibm eft . Hoc in potionibm baufto pmter ea , quct d Diofcoride illi afiignantur indicia , confequitur anhditus difficultas , alui

Ps/Ilij ueneni

*x '

tumor ,

& tanta denique cordvs anxietas

ut plerunque oborto fudore frigido commoriantur &gxi . Citbctc antidota iha

ranturquihauferint,primum uomitionibm ,& clyjmatis. Toft

exhibenda funt ,qu&inuniuerfum

eft

omnibmuenenisaduerfantur.
riandrum exhauferint .

Sed& eaomniatjs maxime fubueniunt (ut

Diofcorides

autbor) qu&

& ijs^quico-

40

k*w.

CICVTA.

CAP.

XI.
:

fin, ita ut ne minimum cernatur mentem turbat , extremi artus gelantur: denique conuulfi , fuppreffo arterix fpiritu, ftrangulantur Quare inter initia, utiin reliquis, cicutam uomitu, excutiemus poftmodum deiedio nem moliemur, ut quod ad inteftina prolapfum fit , excernamus tum demum in meracam potionem, qux maximo eft auxilio, deueniemus repetendum per interualla in quibus proderit , lac afininum aut bubuium potui datum, ut abfinthium cum pipere & uino,caftorio,ruta, mentha cutn uino,aut amo mi,cardamomi,aut ftyracis uncia,aut piperis, cum femine urtics & uino, aut Iauri folia Item lafer ex oleo,& paffo,& paffum per fefe largius potum proficit.

Clcutapota uertiginem excitat , oculisque caliginem off undit

gultus ciet,
.

magis &facultates ClcuU utopmnonfit,eahoclocorepetere,necpluranobisreftentaddenda.

hiftoriam
, ,

quibusque in locis

exitialis proueniat

ita copiosi

rctulimm

libro quarto,

Cicutx uenefi
C1U1S -

Sediam aduires eim

utneficas tranfeun-

und cum uxore : moxftatim ( qux tenebris uagabantur, amentia, pergefacli, omni penitus amiffa ratione, buc atque illuc per domum in

caligine offnfa, dum eft . Tota bac, uel in cibisfumpta ( ut Diofcoridcs inquit ) uertigines excitat , uijum adimit , oculis Qua omnia experimento nobts ccmper- <{im cjfus mentem ufqueadeb perturbat,ut infurorem agi uideantur , qui baujerint . Goritis. arcefuas cokret uineas , litafunt . Quippe cum rufticm quidam magnifici Ioannis d Turri uinitor non longi d cana loco decoxit , comeditque gonefortefortuna erutis cicuu radicibm ,fecumque domurn delatis,paftinac<e radicis nocle , dfomno exruflicorum confuetudo eft ) ambo iuere cubatum . Media autem

&

^^ ^
.

& furore ducli

un-

6o

uicinis,partimpercuffionibm tumidi, par de adeb caput,faaem,& oculos in parietes percufferunt, ut mane accurrentibus palpebris , horrendam ac monftruojam oftendetimque ejfujojub cutefanguine liuentes, tumentibm admodum oculorum quibws eduius in cana uiciitafient , reperi bos acurent 1 faciem , Vocor ego ftatim ad curam , percontatisque domeftu is,
ttt efitaffe

i4
U

AndMatthioli

Comm.
&

cfitafferadices, qvaspaflinaca effe crediderant . Quandoquidem mihiinpropinquam uineam adeunti ,oflendemnt alij locum,ubi rufticus ille radiccs effodcrat, ibique inueniakas ctcut radices , qu iam folia emittere incipiebant . Qua re
, Deo adiuuante , in priflinam mentcm fanitatem rcjlitui tamctfi percuffionum curaiio multb longior fuerit , qudm ueneni . Decepta quoque bifce radicibus cflfuperioribm annis qu&dam nobilismatrona d Coloreto Vtinenfis, qu cicut radices proprio in borto effoffas totifamilia de

perffecla cclcriter ad gros redij , quos quidem non multo pbft tempore
.

coxit prbuitquc cfitandas carotarum loco ,

Quinetiam monachumFranciJcanum curauimm quipluribm menfibm ,

iufculis

C\

ut2e fi

mo d amen tia>modbfuroreagebatur,qMbdcicutfoliabortenfispetrofelmuicepifciumqtiorundam
mediffet
.

impofnaco
,

ptE curatio.

Caucant igitur omnes, ne in

btcc

ueniant difcrimina
iridis

Exbibet Aetius

pmer
:

Divfcoridis antidota

cicutam

haurientibm apiffemen, ex ttino potandum , aut

tutn
.

radicem, autfifdi Maffilienfe

.

item nitrum exaqua copiofiore poi

Totum prterea corpm calefacere conducit , &prfertim prcordia quamcbnm ad uehemcntiorem motum ,ac
.

curfum(iitipfe inquii)cogendi funt agrotantes

Conciliator

tamen tberiacam maximopere commendat,duarum dracbma.

effe

vumpondere,ex diiiamni decoclo potarmaut gentiam radicem ex uino.TSlanque boc cicut uerum

antidotum putat.

2fcA*.

TAXVS.
.

CAP.

XII.

SMilax,aquibufdamtithymalum,aLatinis taxus appellatur.frigus uniuerfo corporijftrangulacus, & cekrem interitum infert Cui eadem, qua: cicut^ conueniunt
Taxi uenefica f~%~1 Axmarbor, cuim bifloriamfuperius libro quarto retulimus,ubi

&

eius plantx pitluram adiecimus,

nonfolum

eos

JL perditbomines,quifolia&frutJusefitauerint,uelbiberintfoliorumfuccum;jedetiam(utaiun^ Aum omnegenus, quod pr^fumptum pabulum non ruminat cuiufmodi funt equiy aftni, muli, & idgenus
:

20
aiia
.

quanquam
utfi qui
lib.

fcribitTlutarchus, tertio fympofiorum commentario,Taxum eo tantum temporenoxiam,quoiamflorere inceperit ,qubd

fucco fit

maximi pmgnans .
ca,

Diofcoridss libro quarto de taxo agensJnquit. K^arbone tampr^fentis

efl

ueneni

dormiantfub

aut in eius umbrafitbfideant, Udantur,& f&penumtro moriantur . Id quod Seflius ( autboreTlinio

Xv i.cap.x.fin jlrcadia quoque euenirefcribit .

tumefc&inHifpanialetbales
nobis compertum
effe bo.ccas.

Vafa etiamui.ttoria ex ea uinisinGaUiafatlis mortifera fuiffecomperin Tridentinis

Trouenit arbor iucfrequens

montibus,prfertim jLnania
lis in locis
.

uaUis,& Flemarum,ubi ea inter ingentcs abietuM,picearum,pinorutih& laricumfyluas,numerofi confyicitur .

efl,

qubd non modb iumcnta,qu non ruminant,deuorata taxo

animaducrteadum
locis

moriuntur ; fed etiam qu rupiinant

.

qmndoquidem boues complures uidimus d

xurn corrupto uocabulo nominant

ruftick deploratos,quitaxum depaflifuerant

,

Quapropter cum in montanis,

:

fyluofisque pafcuis boues morbofi fiunt,conclamant mflici

.

effe,ne

J^axum degufiauerint
,

ita
:

enim ta
quippe

iq

T^Jbil

minus eius bacc ijsdem ih

noxi ac perniciofe deprebenduntur

qubd curauerim e go paflorcs, aliosquc infyluis

ligna cdentes, qui faporis dulcedine aUetli

baccas ipfius comederant

difcri-

ex quarurn
Taxas utrum
'

efu

non modb

in ardentes febres inciderant ; fcd

&

in alui

profluuium , adeb ut in maximo uerfarentur

mm

cferJW non

parum du bitandum

uidetur,an interplantas calidas,uel inter frigidas Taxusfit reponenda.Diofco-

gid.

rides quidem,& eiusfequaces

omncs exifiimarunt

Taxum ejfefrigidi temperamenti,argumento qubd afferuerint,ijsdem re

Quprum tamenfententia,omnium
pace dixerim,mihiplane' non proban-

medijs taxi uenenumfuperari,quibus

& cicut

da uidetur . nanque amaror,qui corttci,& frondibus ineji: comaperpetub uirens ,pinorum , abietum ,
quibusfronde fimilis fpetlatur : baccarum tum dulcedo,tum acrimonia
manifefle indicant infignem

& picearummodo,

qmdam : & qubd auicuU eas depaftrt nigrefcant;

qubd

temperamemi caliditatem

jLtque binc

eft,

& febribus,&
,

alui profluuio tentantur,qui

baccas efitarunt,inflammatis eo ciboff>iritibus,&fanguine .

bres,gignique alui
,

Verum quanuis aliquis refpondercpoffet , accendi in hisfe- ^ profluuium , ex hurnorum putredme quemadmodum in flate eueniunt hc ex frigidorum frutluum
non minus dfrigido,qudm d calido ex eo tamen adhuc fufpetla
corticis

efu; nigrum uerb colorem in auiculis contrahi pojfe

& im-

probanda relwquitur eorumfententia , qubd frondium,&

amaror,baccarum dulcedo,& acrimonia , perpetuoque uirefcens coma^iulla prorfus repugnantia contrariumprafeferant,nempe quod &febres,& aluiprofluuia oboriantur po
tius caloris primum exuherantiafut accidit dcuoralis anacardijs)quam

humorum putredme K(eque

.

prtereapoteft.ni.

gredo

illa

dfrigido pabulo in auicularum pennis fuboriri:

nam fifrigiditate nigrefcerent ,

iUico perirent

mmis excedensfrigus haudquaquam nigredinem indttcit,nifi membrisfimul confetlis ac deperditis .

Quandoquidem
non
ita fit ea nita.

gredo,quperuflis bumonbusgignitur,quemadmodum acadit jletbiopibus.Uc jand dixiffe uolumus,ut non quicquam

celebratorum uirorum autboritati detrabcrem,neque etiam qubd aufim terrnri eorumfententijs refragari ;fed ut meam in

Nerii malefica Cteriimquoniamtaxus

medium proferrcm fententiam,atque ut )mc d nobis proponercv.tur alijs difcutienda, &ftudiofis dtligentius ^flimanda . I^bki vm, quodGrcirbododendrum,&rbododaphnen uocant ,Mauritani uerb oleandrurn , mihiin mentem redegit,cum Jciam fcripfijfe Galenum,& ipfumfecutos,non modb brutis ,fed etiam hominibus ejfe
uenenum ; citmque eo quam plurimis in
locis referta ftt

ltalia;prtereundum non duxi , quin bic dc T^erio aliqttid dice,

rem

Et quanuis non abfque

ratione fortaffe fcripferit Diofcorides libro quarto

itemque

in buius prAfationc,

qubd 7\(c-

rijfolia &flores,fi
fides adhiberi,

deuorentur,hominibus contra mortiferos ferpentium morfus prfidiafunt,atquc in hac re ideo pofiit ei

qubdetiam cantbarides dentur potand d cane rabido demorfis,

& euphorbium
,

iclis

d fcorpione

cum

ta-

men nec Galenus,nec qui eum fequuntur,nec jLuictnna,cterique pofieri id probent,aut admittant ,T^erium potius dimittendumputarem,qudm cuiquam exhibendum,prfertim qubd alia non
largius ingeratur-yhomines
dcfint antidota

gnopere opitulantur . J^erium igitur^Galcni<&\Auicenn teftimoniojampotum, qudrn

qu d ferpentibus dcmorfis rnain cibis fmnptum , quanuis non

anguftias, ir.tumcfcit indeal.

& quadrupedes

interficit

Trrmum enim intolerabiles excitat

ms,& fubfequitur uniuerfi corporisinflammatio.-qubdtemperamento calulumfit,&ficcwa,diffecans, & exulcerans Qb

tdcnim

InLib. fextum Diofcoridis.

id tnxm non tantitm

1417
ueneni
'.

noxam

corporibus infert,intra corpus fumptum ;fed ctiam eos afficit^quiin eius

.

taxi(ut anti diximus)modo

Quinetfcm aqu& fluuiorum,& iacuum

in

quorum

ripis

buslfionbufque deciduis infttl&,nonnunquam in

decotlo,aut denoratis palmulis,aut
le,aut faccharo autiulapio fumpt&
cmijfis
.

magnum

difcnmen bibentes dticunt .

umbra fubfederint, , umbra , frondiNen Succurritur nox& epoto fceni gr&ci

ijerium
crefcit
.

uiticis femine,aut frondibus,attt

baufto borum decoclo

Conferunt

& caricx ex mel,

Tr&terea dtfrutum,& pinguia ,

,

tamen clyflenbus ,

& uomitionibus

ut in afys omnibusfepenumero ditlum

& qu& craffum dant alimcntum auxiluntur non Conuenit & diacaflonumfut Con
ejl
.
'

aitthor)potum duarum drachmarum pondere . Trofunt item itmiperi bacc& codem pondere . Torrb tila quo- Azadatacht ar bor s eneau, eft arbor,quam perperdm quidam Sicomorum appelknt , qu&frnclusprofcrt loti arboris infl.tr, quorum ofreme " ficulis fumcttlo traiec7is tfuas preces Deipar& uirgini numerant infim& gentis mulkres, qtt& illos d monacbis fepe donoacciliator e[i

que lethifera

IO

cipiunt,qubdin torummonafierijsarbcreajrequensrepcriatur.
ti

Hanc jLuicenna uocat azadaracht fenvi.quar.

uoluminisific inquiens

Folia jLxadaracht,([uemadmodum
.

tis,qu& in uniuerfttm

ommbus fuccurrunt uenenis

& lignum,anima!ia necant priuatim uerb &

ijs,qnibus
effe

Tollitur

noxa
.

ijs

medicamen
ita-

nerij uis exitialis aufertur

Caueant
in

queomnes , quihanc arboremfuis

agant
.

inuiridarijs aiunt ,ne forti imprudcnter Je

ipfos,& domefticos omnes

pernictem

Sedfi aliquis fortaffe dubitaret hanc arborem noneffe jLtadaracht jLuicenn&,fidemillimanifeJiamfaciet

aperti declarat
.

An-

dreas Bellunenfts,qui in sirabicorum nominum interpretatione,ita

K* f w*oV.

CARPASI SVCCVS.
.

CAP.

XIII.

Pottfs carpafi faccus foporerrij citamque ftrangulationem adducit EPotUs

Adiuuantur autem qui haulc

runt, epotae cicuta? remedijs

Qy6dnambodieplant&genusnobisCarpafumdicipoffit,omninofateormeignorare:nccquenquam reperiri crediderim in ltalia,qui plura qudm nos de Carpafo refcrrc pofiit . Quandoquidem etft hic inter uenenataspiantas illud dejcripjerit Diofcorides ; nufquam tamen in pr&cedcntibus libris qmcquam de Carpafo retuln
fteri
,

C atpafi,&
era "
,%
<

o-

pocarpafi con-

qumadmodum necpoDiofcoridemjela-

tam Gr&ci,qudm jLrabcs,ex quo coniettari pojfit , qiudnam antiquis fuerit Carpafum
.

Hoc Taulus
.

cutuslib.v.carpcjiam uocat
tius

Quamobrem credidere nonuulli carpafum,carpefiam,& carpeftum , de quo primo iibro

.

diximus,mam,& eandem ejfeplantam

Sed uanam prorfus honm ftnlentiam

ejje

arbttror

Siquidem d nemine po-

fteritatis

memori& proditum inuenitur , deleteriam uim ullam carpefio inejfe.uerum eandem(ut Galenus,& Tuidm tejian a iIn opimo, the tur)qu& ipfiphu.quinimo ita aduerfus uenena commendari compertum e(i,qudd Qmnttts carpefiumcinnamom; Lo,o in
riacam addere non dubitauent
,

^^ -,

otnil.

30

qubd tantum idpr&flareexijiimauerit,qiiantumpoteJi iaudattfiima

cajfia

Ve;

umfiqms

fortajfe affereret

(&

opocalpafum,dequo fcribit Galenus, dumprobatifiim&myrrh& notas expendit ,libropnmo de.ntidotisy aiunt) idem ejfe medicamentum,ismeo quidem tudicio,rem{ opocarpafum boc loco d Diojcoride defcriptum uaum

&

acu

tetigiflet

qubd opocalpafum Galeno mortiferum omninofit

& lcthale

Licet idem Galenus non opocalpafi ,jcd tv*

,

mentionemfaciat vjLFnd.<K,hoc eftfucci carpafi

cenfet medtcamenta>qu& capiUos crijfos

tum libro primo

de compofitione medic. localium

ubt ex jLrcbigene ea re-

reddunUtum etiam lib.v.de compofitione corundem inquodam molari emplajiro

C&terum cumbuius ufus,&

ratio
.

notitia

apud omnespenitus exoleuerit , non eft tur alia d nobisfrujlrd de eo fit wjiituenda cu-

s^ww*.
40

SARDONIA HERBA.

CAP.

XIIII.
neruorum

Ardonia ranunculi herba? generi aifignatur,qu uefcentibus mentem adimit,& quadam de Sarj^diftentionelabia in ri&um contrahit,ut rifus fpeciem prcbeant . a qua quidem arfedione , aqua mul donio rifu adagium in uulgus infautto omine manauit . Poft uomitum peculiariter conuenit corpus excalracilac,liberalius epota irrigatio,peruncl:ioque a pinguibus medicamerrtis,totum fa inungere expedit. cntibus in calidam aquam , oleumque defcendant, fed tum multum perfricare , & oportet exequi adhibetur neruorum , conuulfioni quae omnem fumma,curam in

&

&

QVbdmter^nmculigeneraeaamumereturplanta,qu&dSardinia,ubiplHrimanafcitur,nonnuUisuocaturherba
Sardonia,abunde docuit Diofcorides librofecundo
.

S^onteieiu

TradiditbuiufcecurationemjLetiuslib.xlil.qu<pr&ter ea

,adtuuantur qui haujermt pulueremcontritumautpcrfcautidulciuinopotum. C&terhm,ut Conciliator eftautbor adeb iargd epoto,ut inde ebrij Ja potentiq; Mauritam)uino dulci appellauermt jLpium rifumific enim Sardoniam berbam ait,Sardoni& berb& uerum acfingulare ejt , exaceto fumpto : is enim , ut idem
liidiutius

genus prmatim curan meduamenta,q,t& huic curationi d Diofcoride redduntur,declarat quibus auxiltjs hoc conuulfioms remedia . Tr&fert tamen ca\iorenmm dtbeat . Quippe cum diuerfa fint conuulfionum genera,diuerft etiam expofcunt

^ ue
,

'.

Clira

tIO

dormiant : item meiiflophylli fucco

.

antidotum

funt medicamentomm decoclis , quibus uis

admodum profunhea utique paranda. Sed quoniam(ut Dwfcoridesprodidit)in hac cura,balnea,& laconica neruos tum q<*& propria facultate xnfit excaifaciens , tum etiam deficcans ,

&

ortgamm , calaCuiufmodi funt ,flwcbas , hyffopum,fduia,ruta,betomca,cbam&pitys,amaracus, rojmarmus , Celtica nardus,ajarum,phu,cyperus, mintha,pulegium,dittamnum,antbemis,jatureia,aeoru7n,Syrtaca

roborent,tum muent
.

&

&

id

6o

medullamjufi jLd h&c pr&Jiat itmngere ocapitim,ceruicem,& miuerfamfpinaiem ungueuto aragone , aut agnppmo 3 aut demque aut i terreftribus iumbncis , aut i cofio , aut ex bypertco , aut uuipmo , mi
lenusaba
.

^o,aut e

cajiorco,

alusbisfimMus.

^^

^JJ^

1418
YWmt.

And. Matthioli Comm.

HYOSCYAMVS.
CAp. XV.
:

HYofcyamum potum,aut comefum,fimiIem ebrijs abalienationem mouet

tis

led facile
:

medicamen
fe-

cedit

Auxiliatur aqua mulfa copiose data,lacque,pra"(ertim afininum d id defideratur , ca-

prillum,uel bubulum, uel aridarum ficuum deco&um.Faciuntad id etiam nuclei pinei,aut cucumis

men ex paffo fumptum

nitrum ex aqua
,

& uinum falfum

,

cum adipe fuilla reccnti, paflbque

,
,

itidem urtica? femen,aut

& intubus erraticus & finapis & nafturtium

.

radix , ccpa ,

& allium & hac fingula

:

cum uino fumantur

Hyofcyami ue
ncnofa
uis.

Poftea finendi quiefcere , quemadmodum qui uinum biberunt,ut excoquant

OV

ib
ccurritur faciit

Hyofcyaminoxi& , cuius hilioriam cum Diofcoride tradidimus libro quarto,ubi eius quoque effigiem
uis inuatcfcat ,fuperetq; corporis uires,conferentia

\^dedimus,fl antea,qudm uenenofa

propinentur medicamenta

Sed

pr&ter indicia,qu& epoto,uel comefo byofcyamo a Diofcoride aflignantur , alia ptura eidem reddidit Jletius libro

XIII.

nempe qubd infequatur utlatio corporis cum

diflortione

:
,

quibus fuccedit exolutio^animi deliquio fimilis,oculorum rubor,

pruritus,deinde tremor :pr&terea omnino delirant &gri

& putantfeflagris corpore c&di

Troinde meritb Jnanitnfes

byofcyamum uulgb uocant Dtflurbio , utpote quod mentm,& omnes corpons fvrifus diflurbat . Meminit utriufque hyofcyami inter deletcria pharmaca etiam jLuicenna,ftc inquims . Epoto hyofcyamo albo , oflium compagines luxantur,hnrufefcunt ocuh ,fl>iritus difficulter redditur Phhic jiunt ucrtigines ,furdiin ahfccffus tranfit fpumat os,caligant tas,gingiuarum,& totius corporis pruritus : ebrietas,amentia ,furor,comitialis morbus,uocisq; diuerfitas : nam quandoque rudunt affetli afinorummulorumq;more,& equorum modo hinmunt. jC nigro autem corporis extrema confrige-

gua

&

2Q

fcunt,obtenebrantur oculi,oboritur detirium,atque adeb conflringitur pc5tus,ut impedita prorfus refpiratione, fuffoccntur,

conneUanturq; ggrotantes
Auicenns: er-

Verumh&comniacicMamfaceretradidcrunt Diofcorides,&Taulus ..

Quofit,utfuJp"icari

^^

n ^ oc CAmtl

errafftq;

jiuicemam,quemadmodum
.

&

in alijs

qudm plurimisfimplicibus medicamentis^quorum

Juicennapr&fert c&teris medica-

H/ofcyami u- nomina ab eo flepenumero confunduntur

tnufcjue cura-

C&terumin
.

albi hyofcyami curationeidem

mentj s theriacam
tandum : quin

& Mitbridatis antidotum

, .

Sedijs,qui nigrum hauferint,pofl

uomitum

&

clyfleres

meracum pr&betpo

& bubulum lac

abfmtbium,cafioreum,rutam,laferis lacrymam,baccas&foiia lauri, defrutum , urtic&feaddit moriradicis deco-

men,magudarim,cardamomum,& flyracem : fed qu& fingula ex uino fumantur . His pr&terea

8um,& opobalfamum ex iatlepotum

liter

imponipromittit .

jld h&c infuper farinam triticeam uinofubatlam , emplaflri modo uentriculo uti Sunt porrb ex recentioribus nornine pr&claris, qui longumpiper in boc magnopere commendant,
.

atque etiam piflacia largius manducata,c&teris pr&ferunt antidotis

Mtutptyipts.

MANDRAGORA.

CAP. XVI.

MAndragora
rit
:

fi bibatur, confeftim (bpor infequitur , exolutio>acuehemens ueternus, nihil temere diftans a lethargo . Cui,antequam aliquid ex ijs accidat , uomitus & aqua mulfa prode,

datur . Proficit excitatio,& motus corporis

aceto perfunex uino dulci , aut pafto fumantur . caput rofaceo , olfa&us eupatorij ,& piperis , finapis,caftorij,&ruta?, , tritoruminaceto:&liquidspicis,&odor elucernarumexuftione,&extiniftu. Quodfisegreij reuocentur , fternutamenta mouere , alijsque communibus auxilijs uti conueniet
poftea nitrum
,

& abfinthium

&

&

40
Msndragorse
uenefica natura *

/^SVandoquidem Mandragor& hifloriam latiusprofecutifuimus libro quarto , ubi utrunque eius genus depinximus; \Jwdeo nunc tantum indicia primum,& accidemia referam,qu& ab epotis uel deuoratis eius tum radicctumfrutlu eue
nirejolent
:

deinde

horum curatwnem aggrediar . quoniamft

,

diutius malefica uis ferpere,augeriq; negligenter dimittatur,

, ,

Quamobrem dixerim J.etiumfecutus eam uix fallere admodum graui ac naufeabundo , amaro iniucundoq; guflu . Certa. itidem copia,& menfura ad l&dmdum requiritur Dc c&tero uerb moleftias quidemfacit ,fedferius interimit Huius potu exolufacili &grotantes(nt Diofcorides inquit)in ueternofumfoporem delabuntur : quin &fegnes,& languidi,& trifles,et
mllis adhibitts remedysjacilt ij qui hauferint

emori poterunt .

bibentemyaut cornedentem pofle,qubd odoreflt

..

tifiunt,adeb ut clamonbus,ac torfwnibus excitati,repenti rurfus

tanquam amentes recidant . E^moueri noxamfcnbunt,

noxae remedia. pr&ter ea

qu& Diofcoridi produntur,coriandri]emine,aut pulegio ex calida aqua, aut alui deieUione cum deietlorio medicamento,quo ad ueternofos utimur . Qubdfi d uomitu,qui male habent,non excitentur dfomno , origanum potandum ex
,

fi-igida

tanquam expcrtifiimum medicamentum

:

offcrri uolunt

Trofunt item acria clyfmata,fritliones

afferis linteami-

nibus in totum corpus extenf& cucurbituU ignis flamma appofit& tum occtpitio,tumfcaputis,tum etiam natibus :fibul& extremacorporis membra torquentes :quin &flernutamenta,qu& ueratri albipuluere naribus indito ciendafunt : &feptica medicamenta ueftcas excitantia,ut cantharides,& rammcnlus y occipiti,& pofi aures emplafiri modo impofita,maxiR.ofaeeum u-

trum

ic

con-

mo p ere auxiiiantur nanque b&c omnia ualentiffime reuocant,qu& cerebro officiunt. Torrb animaduertendum
.

cfl ,

qubd

.^^ Dj QjC oridcs&grotantiumcaput adrepellendumuaporeseb petentes,rofaceo,acetoq;perfundi

lenus iethargicis commendaffe uidetur iib.x

Idquod etiam Ca-

III .methodi medendi . Sed hoc certi,fi quis rem accurate cxpendat , rationi
,

refragarideprehenditur

yndenilmirum,fiTautus,J.etius.,MexanderTratlianus,&aiij.,quiGatemuefligiafequu7itiir,

cum retle noniffent ueternum morbim dfrigidis tantum humoribus prouenire

conuenire , qubd magis refrigerare uaieant , caftorium
,

& rofaceum cum aceto

illi

haudquaquam

cham&pityn

puiegium, calamintham ,ferpyUum , thymbram

&thy-

InLib.fextum Diofcoridis.
eJr

1415)

tbymum buic medkamento addiderim,ne eofolo admoto, morbum

tfl
,

fouerent , atque demttm agris mortem adferrent

Veritm emmuero putanditm

Caienum rofaceum ex aceto tantum imponere,ubi frigidm bumor , quo uetemus excita-

tur,bili(ut pkrunque accidit)fuerit admiftus,qu&

folet: nam.
fjs,qni

tamen hilis maxima ex parte in ipfo duntaxat morbi principto uexare cum tenuis fiufacili refoluitur,&fttperatur dfrigido Hinc itaque qmfque expendere cognofcere potejl, n
.

&

medicamentum ex rofaceo,& aceto admouere liceat,nuUis additis cxcalfacientibus,cum(nifallor)ab ajfumpta mandragora capttt mdlo afficiatur calore .JLd bac tametfi mandragoillud

d denorata mandragora uctcmofi fiunt,purum

rapoma matura comedanturd nonmdlis detratto femine,citra ullamprorfus molefliam ; immatura tamen,
adurit: lingua,& os arefcunt,
-,

& cumfemine
.

deuorata,mortiferafane infcrunt fymptomata .Siquidem exoritur intolerabtlis ardor,qui uniuerfam corporis fnperficicm

quam ob caufam oreperpetub hiante cernuntur affetli,frigidum

:

trahentes aerem

Qmbus
.

10

nifi illico fuccurratur^conuulfi pereunt

contrd uerbfacilc liberantnr,ft (latim banferint,quji opem ferre poffttnt

Id au-

tem commode,& efficaciterpncflat jlndromachi theriaca,cx aqua pota: quippe hxc fola momento omnem

attfert

mok,
.

fliam.Curantur(utConciliatorinquit)quibuiufceradicem,uelpomiim,ueiJuccumfumpferint, unius tantum

fi

diei inedia

& acetum olfaciant admiflum Sedborumomniumpeculiarefcribiteffeantidotumdomefltca radixtriduo cum pane & fale deuorata.
tamen fubinde prteflantiffimum meractim uinum largius btbant <sgn,
,

cui

ftt

cafioreum

vi etc it,

detcrnmcum

nucumucnefi-

mandragompoma metellas nvces quas uocant,mihi in memoriam

reuocauerint

quam hifloriam fuperius libro cium,&teme-

primo defcripfufchterimque non mvdbji edantur,fuapte natura canes neca re,fed etiam homtnes,citm ntbtl de his, quod cx tet,pofteritatis memori&prodiderit Diofcorides,nec antiquorum cMcri , non altenum duxi hoc loco earum indtcia rtferre,
atq; etm medicamentacommemorare,qu<c

harum ueneno opitulantur. E& nuces igitur cum intus

in

corpus fummtur^uerti

gines,& facteiruboreminducunt: quin&oculorumcaiigines,temulentiam, inexpugnabdemque fcmnum -.pofiremb obouomitus aqua caltda,& oleo:po(luomi2 o riturfrigidusfudor,uicintt mortis prxfagium. jluxdiatur nox< excitatusplurics

tum datur conuenienttfiimi butyrum,& uinum meracum copiofttm,additis pipere,pyrethro,lauri baccts, cinnamomo , &>
cafloreo
.

Vrodeft,& Agrotantium extremas corporis partes,nempc mantts,& pedes

calida aquafouere, ac indefriclwni-

bus rudi linteaminefablis calorem in uniuerfum corpus exatare: cum eo tamen , utfubinde balanino , aut coftino oleo perungantur affecli . Traflat item exercitatio,proinde ad celerem greffum cogendt funt , ut uniuerfum corpus incaiefcat :
pinguibus poflea cibis,dulcique uino refociUandi . In

&

fumma

& his ea maximi conueniet curatio

quam epotum requirit

cpium,de quo proxima commentatione differemus

mmmo,.
,

MECONIVM.

CAP. XVII.

*r-t

poto papaueris fucco, quem meconion uocant, confequitur ueternus, cum perfrictione , & pruX>ritu uehementi, ita ut fa>pe inualefcente ueneno , tanta crumpat prurigo , ut hominem excitet
,

corpus id medicamentum oiet. Poft citatam oleo uomitionem acres clyfteres auxiliancur ,acetumquemulfum cum fale potum,aut mel cum rofaceo calido: merum cum abiinthioautcinnamomo

origanum cum lixiuia aut paflb: & rucopiofum, autcahdumperfefeacetum:nitrumexaqua, fatx fylueftris femen cum pipere , uino , panace piperque cum caftorio & aceto mulfo, uel cum enatam pruriginem inbalneas tureia? aut origani deco&o cum uino . Hi olfadtihbus excitandi & ob defcendant,& foueantur. Poftlauacrum prodeft iurium pinguium ufus,cum uino, aut paffo :medul-

&

&

laetiamexoleopota.

40

Wmrn

PAPAVER CORNICVLATVM.

CAP. XVIII.

Q
5

>Vod corniculatum papauer appellant,& potu, & cibo eadem

fuccus necalijs expugnaturauxilijs
:

inferre confueuit, qua? papaueris

Ijjgratus opij odor,perinde atqtte certa quadamfumatur quantitate. Quamobrem pateat gnftantibus,pr&fertim cum necem non inferat.ntft

mandragors,facile obflat,ne in cibis,aut medicamentis infen poffit

qum ueneficium
rarb contin

aitutlu

toUere uolunt,nimirumueriti ne fraus odoris grauttate depregit,ut homines uenefici opio utantur,ubi quenquam ueneno imperitia,aut pharmacopolarum negltgentta, ut ebtbttis memedicorum forti acddat,aut quandoque bendatur . Tametfi

dicamentis,quibus opium admifhan

fit

largius

qudm par fiufumentes in ea incurrant

dtfcrimina

quorum memmttDiojco
jLntmaduerte , mqutt>

, a rides.Mque

illa

quoquefequantur,qu in fuis alexipbarmacis nicandcr ifs uerbis

reprsfentauit

aperiuntur,fed

nec oculi ets liquore dormientes: nam illi in fumma corpons cute frtgent : i Jtimptopapaueris in capitefuofeminagerentis eo,odoratusfudor diftdlat una colleclus ,adeoq, enim palpebm eorum immobiliter coUigantur,eqtte Ubore

nexus demittunt, ipjum corpus paUefcit ac labia ardmt,eq;genis

id cftflaccidce

maxiUfunt . Languidus item

proculabcffe

& fngtdus

Huttureanhelitus expirat :fepe

Quando uoluntant mecomum rlm ,quiincauareceierunt,radu\^candrofiibfcribitMtiuslib.^ Sequitur emm eos , qut aliquibibennUfwidmanifcftareHoluerinufiueM lmacceperunt,infomnumgrauemcoUapftocumfrigiditate&prurituintenfo,utaliquandoob
oP

&

Umdus unguis,uel obtortus nafus mortem non

nunaant , ipftque oculo-

Ioueoptpertotumcorpuseffiertur,&exbalat:inferiormaxiUalaxatur,tume^^

gQ %ftrL:Lorttferaconuuifio. 60 JLlknm^LumbkmemtnitDiofcondes.nequeenmp

meturZfiLaUoradeCt,liuorungid,m,pr^^ Hc dcnotis^opiumfumptumconfequuntur

****^"~ cST^

1 4 2 o

And. Matthioli Comm.

effe

pr&fert laferpitij lacrymam,& cafloreum. Sedpr&ftantiffimum dicit

thridatis antidotum

medicamentum,tberiacam,fagaxeneam

& Mi*

ex uino potum.Excitandi etidmnumjunt te^rotantes fiernutamcntis^ fibutis, friclionibns , odoramen.

tis,nempe mofcbo,caftoreo,lafere^mbaro,naribus inditis, quin &fidpburis furno

Succurritur conuuifionufi untuerfum

corpus perungatur fufino oUo,ac etiam coflino,aivjsque remedijs,quorum inpr<eccdenti capite

memmimus

Vemm lon^i

omnium potentiffimi proficit antidotus noflri ufus,fcilicet quinta effentia theriacaiis , de qua Juperius in prafatwnts commentatione diximus,qudd pr&fentaneo remedio non modb bis ommbus opttuUtur ;fed etiam vmnibus in uniuerfum uenenis,qu& frigiditate nimia mterimunt . Isjjc aliter curantur,qui corniculatum papauer deuorauerint

W&

PHARICVM.
fylueftre

CAP. XIX.
IO

QVod Pharicon uocant, fapore

illinire

jiardumimitatur.Refolutionem neruorum potumad-

fert, cumconuulfione&delirio. Oportetautem poftuacuationes uinum abfinthiten potui dare,cumcinnamomo,autmyrrha,autnardogallico,quod ferinen aliqui uocauerunt:aut fpicenardi duas drachmas,& myrrhs totidem obolos,cum pailo: aut irim cum croco ex uino derafumque caput
:

hordeacea farina cum aceto,& trita ruta

ici uenePl mconfid.

"^. ^ n equidem hablenus apud quenquam fcriptorem confequi p otui, quid Tbaricum antiquis fuerit , anfimplex , aut j^S^compofitummedicamentum. Quianequeetiamcertbinuenirelicutt ,undeid nomcn traxerit, cum uariafit de

nomme eins apud autbores fententia

goras memori&prodit pharicum
rit
.

'.

Torrb

is,

quiin Ts\icandn alexipbarmaca fcbolia fcripfit,h<c protulit

uenefico

Traxa-

lethale

medicamentum ftc uocatum a Tharico

quodam

Cretenfi

qui hoc repein

20

Sunt qui primumTharis Arcaditzrepertumuehnt: appellant autemetiam Medicum.K(ec defunt qui inThcffalia
alij

Theris,

Laced&mone, qubd ibifortaffe proueniat. h&c

ille .

C&terum citm iam id meritb deperditumfit,neque hoc tem;

pore d nemine, quodfciam, cognofcatur }fuperfluumJani effetplura de eofcribere

incerta diutius

nam

inflitutum noflrum non

eft , in

re

immorari .

To^ v.

TOXICVM.
.

CAP. XX.
.

TOxicum ex eo nominari uidetur, quod barbarorum lagittce eo illinebantfir

rum,& lingua? inflammatione torquentur
Incoercitus furor uarias
ijs
.

Qui biberint, labio-

imagines obuerfit: quare

uixmecicinxlocuseft,raroquequihaulerunt,euadent. Vinculis ergocohibendi,autuinumdulce 50

cum rofaceo bibere,& reuomere cogantur: rapi femen bibendum cum uino Priuatim ljs conuenit quinquefoln radix, &hircinus languis aut caprillus eodem modo fumptus: roboris fagi aut ilicis cortex cum iacte tritus malaque cotonea trita effe,aut cum pulegio,& aqua bibere,conueniet amo, , , ,
: :

mum & balfami femen ex uino. Sed qui periculis defiincli funt
xere , ftupidi reliquum uitE tempus degunt

diu lecticis

decumbunt

& ubi furre-

QVid
tum ejt
,.
.

antiqnis fnerit

Toxicum,quo Barbarifagittas inficiebant, ut ijs uulneratos inimicos haud dubii perdcrent,nec

Gr&c&,aut jrabic<e familite autbore memoritn, proditnm
effe
,

a Diofcorid::, nec ab alio aut

mibi bafienus comper-

..ldeoque diffkili

adrmdum fuerit decernere an Toxicum hodiefit,uel cognofcatur in Europa, ciim proprii hi Bar-

hariantiquis dicantur,qui Troglodyticam jtethiopia regionem incolunt,apud quosfortaffe tantum nafcitur.Verum enimuero putauerunt quidam,ut

40

Manardus Ferrarienfis

uir noftra tetatis celebris

ijs

id antiquis

fuiflfe

Toxicum , quod jLrabes

nio reprobata.

'Hapelkm uocant

Qm quidem fententia non omnim

uidetur refellenda,quiplura de Toxico non inucftiganint. quan\-

doquidem(ut jLuicenmefl author)ncm defuere,qui fagittas napello mficerent iconflatque napellum haurienttbus lingud,

& labiorum inflammationem excitari,& raros admodum

bunt
.

effej'nmentcs,qui euadant

id

quod omnes Grxci toxico adfcriuomitiontbus

.

Ad b&c cum afferat jLuicenna,qubd fiqua cura cum toxico adbiberipojfit^ eafiat

hauflo antea rapi

Jcmine,& fumptis fubinde glandiumpHtamimbuSihoc omnino illorum opinwnern auget

jjs,

Siquidem Diofcorides quoque

,

qui toxicum haufetunt, rapifemen ad ciendum

uomitum ex uino potandum pr&bet , ac deinde quercus fagi , aut ilicis

conicLrr,,

arborum niminim, qux omnes glandes profemnt . Qu&fani omniafacile ad credendum trahunt Gr&corum to-

xicum,& jlrabum napellum unum

runt rationes
.

& idem

effe

uenenum Sed dHigenter rem expendentibus contraria profefibfcfe offe.

etft

enim ex notis pr&diftis toxicum,& T^apellum unum

& idem

effe

uideantur

tot

tammi alU babentur

fo

nota, qux alterum ab altero difcrimtnant ,

*

& contrarium arguunt, ut

, ,

aliter

exiftimandum nonfit , qudm qubd deleteria

,

h&c medicamenta plurimum mterfe difiideant .

haufcrint
,

in

tantumfurortim agi

ut uinculisfint coercendi
illi

T^am nufquam quod legerim tradidere Mauritani eos,qui T^apellum quemadmodum eos , qui toxicum deuorauerint . Equidem
,

illudpro certo teflari pof]iim,qubdCorfi

latrones,ficarijque nequifiimi

quorum

hijloriam libroquarto prodidimus,

cim de aconito dijjereremus, quanquamub afjumpto1s(apelioeaomma

que teftimonio
fetlus,

dederint indicta,

qu&ab jlutcenna

napelloajji-

gnantur ; innullum tamenfuroremaddutli fuere ,nequc ullum etiam fenfere delirium.

,

Tr<terea ^iuicennxy nofiro-

qui experimentum uidimus

.

epoto Ts^apeUo

oculi exterius prdminent

oboriuntur uertigines , animi deDiofcorides

,
.

& ingcns crurium imbeciUitas

.

Quprum tamcn fymptomatum nibil de toxico agens meminit

euer.it
:

Quin,

etiam ( ut ipfe perhibet jiuiccnna)qui 'Napellt pericula euadunt,p'erunqueaut ad hetltcam febrem

aut ad tabem

aut

adcomitialemrnorbumdtfcifcunt

idquodtoxicum fumcnlibus non

horum fiquidem quifuperuixcrint,

fc

ftupidi
.

$q

tantitm reiiauum uitx tempus ducunt.Ex his itaquc

ommbus liquidb apparet,qubd bxc inter

maximc differunt

Lon-

ge

tmm

1. 1 42
,

InLib. fexturn Diofcoridis

ghnimf&uiorafunt Toxici incommoda,qttam IsfapeUi, ut abunde
defcripfu
ijs

conjiat

ex Xjcandro
,

in alexipharmacis

ubi

notis
.

Trotenm ctiam lethalis toxici dobrem,& malurn abigerc dtfcas

.

qttandojtiis cruciatibm
,

Toxicum hominem

Toxiri nore ex Nicju.

comprehenderit

Lingua eim,qui Toxicum hatiferit.inferni craffior redditur

Sed labia intumefceniia

os pknepondere

fuo degrauant,ac aridumprorjmfputum regerit,inftrioriqueparte gtngiu*. dijfundttntur,& tfuisflationibus monentur. S&pe ettarn cordifhiporemjniecit,omnisquefenfm corjlernatus eft ,fonticoifto malo perturbatm . Aclaborans eo, ba

&

lat,&

rnugit,

innumeras nttgasfabulasquepr& infania edens-.ac fine intermifiione dokns,uehemcnttr uocifcratur,

inftar

ho

minti,cui caput,totum

corpm compingens,enfe amputandumfit. Vel quemadmodum

Sic
ille

cratcrifera flxcras rcs tratlans ipfa

edit
,

Bjje&J'acerdos,nona menfis publico appropinjuans itincrijongum orefuo rumorem,

in

& clamorcm

quem horrendum

IO

rabie^mente fua turbatm errans eiulat , ac lupi inftar fugitiue" ululatjobliquisquepupillis taurino more ir[piciens,album dentemacuit , dentibmquefttis defpumat . hacienm Kficander.
.
:

montanis latratum audientes fibi metuunt

Toxicum nanque Diofcoridt curatur rofaceo expaffo poto, quinquefolij radicibns>caprtllo,& hircino fanguine,cotoneis malk,amomc,& balfami frutttt . J.uiccnna uerb VaptUo fuccurrit cttm uintpotu>butyro,mofcho,capparis radice,& eo denique mure,qui napelli ipfim radices depafcitur.que
napeilus in curandi quoque ratione.

C&terum differunt toxicum,&

utique medicamenta omnia ab

ijs

admodum dift repant,qu& in Toxici

in c&teris

curatiorw commemorauit Diofcorides

,

quem tamen

peni ad uerbum rcddidit jtuicenna

pellum

uenenorum

auxilijs

H<ec igitur apertiffimi oftendunt

Toxicum ejje diuerfa uenena . 7{ec illa obftant fententia noflr&, qu&fuperius in Manardi fauorem adduximm quandoquidem ( utfacili coUigipotefl ex uniuerfa huiufce Ubri materia)alta etiam habentur ucnena^qu& qubd eadem excitent accidentia,& paribus curentur amidotis,uidentur unam,& eandem rem ejfe, cum tamen longe diucrfa cernantur
cuiufmodifnntmandragora,opium,hyofcyamus,corniculatum papauer,& idgenns
alia.

&

comincuntque ~Na-

Sedutiam de Toxico meamin me

,
'

2 o dium proferamfcntentiam,eum haudqttaquam faUi crediderim,qut dtxerit , id cffe JLuicemm Toxicum quod idetn Tufom
appeUat . Jjempe qubd afferat eo epoto labra,& linguam infiammarufcqtii delinwrh& mcoerchum fnrorcm.w& propria
toxicifunt indicia
.

Attamen hoc uidetur illi omninofuijfe incognitum. quod nec minusfortajfe Dioftondem Utuit. Ts{am
,

fi toxicum nouijfet Diofcorides , eius certi hiftoriam libro quarto filcntio non dfiimulaffet
ruit medicamentis
.

ubt de c&teris morttfens dijfe, qubd nomen Na P c11 Verum citm toxicum de

llludporrb indicium quodammodofacit, Mauritanortm tufom

effc

Diofcoridis toxicum
.

iUius licet corrupte\ab

hoc jtrabes

traxijfe uideantur

quafi toxtcon tufom nominaucrint

'

uene -

TsJav ello loquendi nobis occajionem dederit,non alienumfuerit,ttt noftrumfequamur inftitutum , hoc loco

eitts

tum ue-

remedia.

nenum,tum remedia

defcribere,pr&fertim citm nafcatur in Italia

IsSapellus itaque

ut

Maurttanorum

teflantur
:

monu-

menta,& noftra adflipuUtur experientia,fi potu uel cibo in corpus ingeratur,f&ua

flatim adfert difcrtmina

.-

nempe tUico
im
nt

labia inflammantur,& adtb tntumefcit lingua,utexeri extra dentes,& oris amplitudine capi non poffit

oculi item pari-

3o

ter intumefcunt,ita

ttt

promineant: uertigines,& animi

liuefcit

del iquiafrequentiftimi*
,

imadunt,& crura

imbectUitate affetla
.

mobtlia redduntw.fubinde uniuerfum

corpus,intumefcitque

& confefiim malo occupatttr habitu

efl:

Qno fit ,

breui temporis fpatio,qui fumpferint,miferabiliter intereant. Sed id mirum non

quippe quoniam tanta

.

eft huittfce lethi-

feri ueneni uis,ut nifi (tatim proprijs antidotis fuccurratur,nuUis fubinde expugnatur medicamentis

Imb quanuis etiam

,

in ipjo principio ualcntiora dentur remcdia; pauci tamenfuperuiuunt,qui aut het~ltcafebri(ut diximtts)aut tabe

aut co-

mitiali

morbo tandem non conficiantur.succurrendum igituriUicofuerit,cxtitatispriusuomitibus(ut^uicenna inquit) epoto rapi,aut mptfemtne . Vrodefi deinde butyrum bubulum cotlum,& f&pe ac large cum uino fumptum.-item glandium
.

putaminum decottum ex ui.no potum Jluxiliatur diambari,& diamofchi

qubd

puluis

quin potius

ambarum

& mofcbus

pr&

c&terisperfe,&-cumLemniaterra,exuinopota. Qubdfih&cnonproficiant,nihilfanipr&terea Jperandumrelinquitur,

parumml nihilpojtint in huiufce ueneni noxa thcriaca,& Mithndatis antidotus

.

Trotnde dicebat jiuicenna , the-

40

riacam 1<Japello non prodeJfe,nifi certo tempore,& termino

Faciunt ad hoc <& capparttm radtces , qubd dixcrint quidant

antiquorum,hasuerumT<lapeUieffeantidotum.Conciliatorfmaragdipuluerem duarumdrachmarumpondere magno re

medio ex uinopotandumpoUicetur . Sed hoc dari tantitmpo teft Tontificibus,Imperatoribus , J\egibus , alijsque opulentis principibus. quandoquidemparua,uelnuUaefladhibendafidespretioforum lapidum fiagmentis, qutbushac xtatefeplafia
tttuntur
.

jld h&c recentiores fere omnes,qui uenenorum materiampertratlarunt,J.uicennam fecuti, uerumfccurumque

IsfapeUi antidotum putant

murem quendam,qui TsfapeUi radices depafcitur Hunc uidimtts nos, cepimusque m

. .

quibusdartt

altiortbus uaUis JinaniiS. montibus

Sed non omnibus datur ipfum inueniendi,uenandique modus.-adhoc nanque multaparecentiorum clarijjhms , magnifi-

tientia,& uigilantia opus eft.

Quamobrem mihi mirum non eft,qubd Jcripferit qttidam

5O

cum quendam uirum acprincipem,philoJophum tamen>& medicum,cum diu hos mure s qusfiutffet, neqtte eosmuenirepo T^apeUi tuiffetjit demumfuum conficeret antidotum,horum uice magrtas qmsdam cepijfe mufca4,quasfolijs , &floribus Lem uitlitare obferuauerat Eo autem antidoto,quod conftabat expr&dittis mttfcis nttmero uigintiquatuor,uncifs duabus
.

ni& Jphragidis,& paripondere baccarum lauri,atque Mithridatis antidoto,omnibus oleo

& meUefufficientiexceptis, ad(fi

mirandpsfeciteffetlusinonfotumaduerfusl^peUiuenenum^qiiodutpericulumfaceretidiuerfisded
femetexperiundiantidotigratiafumpferat ;fed etiam in omni alio uencno
.

Sed qttiddicam

tamen

licet

ftneuitio fua

quenque laudibus ejferre)de admiranda ui

nis bttius libri

olei noftri

de fcorpiombus,cuius componendirationem tradidimus in pr&fatio-

commentatione,cumdtamfsuo

tum

exterius inuntli ? nihil certe a!iud,nifi qubd aduerfus hoc

noforum omnium morfus

&

itlus,inter

tempore ltberentur,eo tan , qui bibermt,breui admodum ueneuenenum,& c&tera qu& uifcera non erodant , ficttt omnia remedia(pace aliorum dixerim)idprimumfibi locum uendicat^ . Vbi en im
exitialique ueneno

&

mtnusquef&m fueuehementijfimayferociaqueftterint uenena,finguhshoris inungipoflulat: ubi uerb minus uehementia , trium borarum Jpatio,plurtbus contimisdiebus. Imngiautem dtbetnon modb cordi adftniftram mamilrint,interpofito

lam ;fed temporum qttoque, manuum, &pedum arterijs

Dddddd

r'W-

. ,

1422
P^f.

And. Matthioli comm.

IXIA.

CAP. XXI.
exitus fuppri.

IXia,qux ulophonon appellatur,inter potandum aliquid ocirno fimile guftu & odore redolet: uehementemlinguinflammationemexcitat:mentemmouet:omnes excrementorum
mit:ftrepitum

Poft uomitio nemaIuumq,-rcfolutam,auxiliumpra?ftataqua 5 inquaab(inthiummaduerit 3 exuinolargiore,autaceto mulfo pota rutxq; fylueftris femen,aut Iaferis radix item tragorigani deco&um.cum aliquo fupra
: .

cum animi dcliquio ciet :ijsque inteftina latranr,nec egeritur quicquarn

dictorum,aut la&e,aut refina terebinthina,aut nardo,aut caftorio,aut lafcrpitio,quorum finguli oboli conueniunt . quin nuces iuglandes ex uino,cum refina caftorio , ruta tritce,ita ut finguladrachma? pondus acqucnt . Itidem chametea^aut thapfia^aut abfinthij fucci ficilicus cum aqua mulfa,& acetum

&

&

ealidumpotum.
Ixi* ucnefica
natura.

TC* Tfilxi<enomenclatioutriquechamdeonifttcommunis,qubdambogummiuifi:ofimileproferant,Ixiatamen Xl/P r0CH n& ai lid defignat hoc loco qudm nigrtm Chamdeoncm Siquidem id apertiffiml declarant plantarum
^
'

dubia

uarm

chamdeo niger,quem quidam ulopbonum 3 alij Ixiam , nonnulli . Qu<euerbaadeoremclaramfaciunt,ut ab bac fententia difcederenequeant . Mfifycophantaquifiiiam adeofuerit impudens,utnomenclationes illas taquam Diofcoridi adidterinas reijciat,addamnon ob id effe fabulofas
appeUationes,qu<e Diofcoridi afcribuntur,ubi ftc legitur
.

Cynoxylon uocant

Qubdfi adbuc recalcitrabit,Tlinium iUiinoculosobijciam.Quippequihbroxxi i.cap.xvi

mfcuntur caule,cubital\,craffitudine digitali
.

1 1 .ita

de nigro

Cbamdeone

fcriptumreliquit. Exnigris Cbamdeonibus aliquimaremdixere,cuiflospurpureuseffet,& famina cui uiolaceus.

T^adicibus

Vno 20

eorum lichenes curantur,cum fulpbure,& bitumine und decoilisycommanducatis uerb dentes mobiles,aut cum aceto decoclis . Succo fcabiem etiam quadrupedumfanant,& ricinos canum necant ; luuencas quoque angin<e modo: Quare quibufdam Vlophonum uocatur,& Cytwzolon propter odoris graui tatem . Ferunt h&c uifcum ulceribus utiliffmum . Omnium autem generum eorum radices fcorpionibus aduerftntur

&

Hts itaque mefatis comprobaffe arbitror Ixiam chamdeonem effe nigrum . Quare apertifiime haUucinatur impudentiffimus iUc , qui Ixiam contendit plantam effeab utroque chamdeone differentem,nempe eam ipfam,quam Theohatlenus
iUe.

fhraflus librofexto,cap. quarto de plantarum bifloria,l%l<m appellat

Deprehtnditur error

& impoflura non ex

,
:

his

mo-

db qie diximus,fedetiam ex ipfius Theophrafli

hifloria

Siquidem Effaj nilaliud Theophraflo defignat

.

qudm album

chamdeonem . Tfanque h<ec notis omnibus illum omnino refert

tis in

Ita enim de eafcribit Theophrafius

Yh n haud mul-

locisprouenirepotefl
.

Eji ab radicefoligera,qua de media feminalis acanus ueluli malitm extuberat,folijs nimirum

30

eccultatus
s

quisret~le perpenderit,& inter

Ric lacrymam iucundifaporis parte profert po(irema,quam fpinalem maflichem uocant . Hxc iUe . Qu<e fi V^vv,& album chamdeonem nuilam effe notarum dijferentiam non agnotierit ismerito
,

ftupidus appeUaripoterit,& prtfertim

cum Vgirit nufqudm dixerit Tbeophraflus efle ttenenofam,et Vlophonum appellari,

.

nec eius ufqudm extet mentio apud Diofcoridem,Galenum,& Tlinium

diofa iuuentusfepe decipifolet
.

Impofiur<e hac funt,& fophifmata

quibus flu-

/x I a itaq;{ut Ts^cander,quem Diofcoridcs eflfecutusfm aiexipharmacis inquit) gufla-

ta ocimofimilcmfaporemprabet : baufla extremum linguct tratlum exafperat,interiora adurens . quiuetiam cordefuo tur batur ad mfaniam ufque quifuwpferit,ac linguam penitus dentibus lacerat . Torrb mente a ttonttus redditur aluusq; te,

meri ambosutrinqne meatus

TX,
,ieUeni
^io.

& liquidorum,& efculentorum obdurans,qu<e & intrinfecus fpirltum

.

fuffocatis,

fubmurmu-

rat,ac modico tratlu uolutatur

Qui item hoc malo angitur,<egre magnaq; difficultate

f otio f rotemsexcrmentae' to 'wrim f

C&ttrum Mauritani ixiamaldabac uocant, quodpropric uifcum figmficat . Idcoque etfifcripferim ego antea Ixiam uifcum effe Chamdeonis,non ob td mihi uitio uer tendum cfi,& p, xftrtim,cUm non minus uenenofum effefciam huiufceplanUgummi,qudm ftt ipfa radix . Cuius nimirum
incommodis inprim\sfuc<.urrunt,J.nicenna teflc^excitatce uomitiones,& infufi clyfleres, qui ijs maximopere auxiliantur, fed miticrcs lenioresq; effe oportet . Traflant deinde auxilium theriaca,& Mithridatis antidotus , ex abfmthij I{pmani
: quin utriufque bugloffi floresfaccbaro afferuati,additis margaritis>corallijs,pretioforum lapidum fragmentis , mofcho, ambaro alijs qua cordi , opemferunt . Conuenit infuper rofacmm aceto admiflum,& fincipiti ubifutura interfecatflintiis iUitum . Qu& fane re-

m^

refpirat,adeoq; uenenata iUa ixi<e

40

autfantonicidecotlopota. Trofuntitemepithemata, qute cordis imbeciUitati dicantur

&

&

wedia non modb remorantur,franguntq; ueneni uim ;fed omnibus etiam incommodis ab co

excitatis mirifidfubueniunt.

Chamsleonis 'VtriimetfiegoinradKeaibichamdeonis ,quiinItaliaprouenit ,nuUamhatlenus ixiam reperi : attamen fuperiori annigri uc.ierm , no d lacobo uintonio Cortufo uirofane infigni,& plantarum indagatore maximo,& d Francifco Cal%olario Veronenfi rei

& remecUa.

eQ

\,ari<z

admodumflHdiofo,plures chamdeonis plant<e integr<e

adme Tragam miff&funt, qu<e gummi illo uifci modo lento

.

referta funt.

>Antea uero quidam Cretenfis rci herbariafludiofus mibi pro certo affirmauit , carlinx uulgb uocata radiijs

ce in Creta Ixiam ab

coUigi , quifagittas conficiunt , ut pennas fagittis conglutinent

.

7{ec modb eam reperiri mihi re-

tuht in eo carltna genere caule uiduo ;fed etiam quandoque in altero

leonis nigri ueneno-, eius
,

Ctfterum hic referre non prxteribo qu& de Cham<e:

tu morfus uentris ,
,

& remedijs memorU prodidermt Taulus & jleims enimfcribunt J chamdeonis nigripo & lingua tumor cum rugitibus inteflinorumfequitur :facies diflorquetur,& uomitusfbumofus, tremo res^concuffiones & totius corporis conuulfiones ac uocis interceptio concomitantur C&terum curantur ex qu ad fmgosfunt relata Datur & cremor ex paffo & bctafuccns & dilutum &
ita
. ,

his

eis

tblafpios;

triticc<eptifan<e

abfmthiij

nitrum cum aceto mulfo.Vbi uerb euomuerint,lac recens multlumfepe exhibeto,et aluum cum lubricis infufis duito,uelut
eftfwni gr&ci

& alth&& deco&um

Tracordijs stiamfomenta

ac calfattoria adhibeto

Yi[t!/.i$ioy

In Lib. fextum Diofcoridis.

viwMw.

1423

CERVSSA.
:

CAP. XXII.
,

CErufla fuo colore proditur

furapta enira

mox

palatum , gingiu* lingua

,

& coramifa den-

tium,candorequodam lnficiuntur: fingultus,tuflim,aclinguajaridiratemexcitat:ijs extrema fngefcunt , mens labat , membra torpefcunt . Quibus dare conuenit aquam mulfam , aut ficuum, aut malua: dccodum,aut laccalidum , aut fefamam ex uino tritam, uel lixiuiam ex farmentis fa-5tam,amaracinum oleum , aut irinum , perficorum ofla cum hordei decocto columbina oua cum thure,aut hordei decocto.aut prunis aut gummi,quod ulmus plorauit aut humor,qucm ulmea folia reddiderunt, 1 cum tepida aqua fed tum quoque uomant . Conuenit etiam thapfia? fuccus,aut fcammonte,cutn aqua ^ mulfapotus.
:

CEmffafacimtda rationem tradimus fuperiore libro Hc tametfi ad ulcerum medicamenta,qu& exterius iUinuntur,
.

falubreplerunqueftt medicamentum ;fi tamenfumatur intus in corpus,interficit

_ Ceru/ra, Ietlu"

quemadmodum ctera deleteria Us natura"

(fumanti

fbarmaca,de quibus iam plura retutimus . Epotx ceruff* incommoda pluribus notis,qudmfccerit Diofcorides , eie%anter carmimbus reddidit in alexipbarmacis T>{icander , quorum carmimm b&c erit paraphrafis . Cerujja per omnia

adhuc latti , citm uerno tempore , pingue

faucesafceritate languent

& recens

in

mulftram emulfum fiterit , colore fimilis

,

eji

Torrb
in

ceruffe
.

Jpumt

fuper gingiuas adfiringente ui fcandit,qu Jfumofi medicamentifrigore artfcunt

.

& comrabuntur

rugas

Lingua, <&

Vexanturob id,quibaufirint,arida tu(ft,oculisq; nutantes grauitate,dum crebros mtlusege

2 o runt,non ftne labefaciionefui opplentur . Hinc fit,ut capite non parum turbentur : quinetiam animofuo naufeabundipm trifti laboregemunt . Utfpi(iimd in ipfa luce uanum pbantafma,quod re ipfa nullumfit,cernunt altds fomnoknti toto
.

corporefrigentmque ut antea membra,potiffimum manus,& pedes , fuum officiumfactunt,adeo ttt ni eis fuccurratur, eo tandem dolore laceffiti,fuccumbant percantq; . battenus Ts^cander . Caterum J.uicenn& teflimonio ceniffam banrientibus alia adueniuntincommoda,nempe animi deliquium ,faucium alperitas,uentriculi

rum tenfio,anbelitus difficultas,pr&focatio(pirituum,& albedo totius corporis:

redditur
.

quin

& alui compuntliones,pr&cordio& urina modb nigra, modb cruenta

,

His auxiliumpr&Jiantfut ipfe ,

.

& Mtius tradidere)fcammonium ex mulfa potum,aliaq; medicamenta,qu&

,

Ceruffe
auxili*
*

mall

fuapte natura urinam ualenter peilunt

Toft h&c clyfteribus uti conueniet , acfubinde prouidere,ne dormiant affetihfed

uigilantesfepius euomant poto prius bydromelite ,fuftno

&

narciffino oleo admtfiis

Tr&ferunt quidam uomitiones ab

uino

atriplicis,& rapi femine concitatas

item clylieres ex brafics decoBo

cum oleo,abfquefaie : infuper tbenacam ex

.

50

<& Mitbridatisantidotum i
MuKfotf.

& albummeracumuinumlargiiispotum
FVNGI.

CAP. XXIII.
concitant
:

FVngorum alij genere,alij copia tedunt: omnes tamen ftrangulatus fufpendio fimiles
Quibus confeftim iuccurrendum:communiter ex oleo uomere cogendi
farmentis,aut pyraftri furculis,epota cum iale, pofca
,

mirifice nuiat Iixiuia

ex

40

FruAus,aut folia pyraftri cum fungis deco&ajftrangulantem illam uim auferunt,efitataque eifdem auxiiiantur Aduerfus fungos gallinacea oua cum pofca proficiunt,adie<5taariftolochi drachma item abfinthium cum uino mellecjue fum ptum , ex aqua potum apiaftrum ex nitro panacis radix , femen in uino fex uini cremata , cum aqua atramentum a futorium ex aceto radix , uel finapis , aut nafturtium efu profunt
. .
:

& nitro

&

&

Clt%yjhlUt

^'dw.i.flos iris -

Fungorum ue/ eorum genere aliqui babeantur lethales,& fuapte natura ueneno tm- ne g c _ na mra ingeratur, buti ;fed etiam qubd ex his, qui pernicioft non funt,plus qudm uentriculi roburferre pofiit,quandoque J lcntore non modi ita ut tunc non malefica ut :fed copia l&dant . Qutppe cum natura humidt admodum,&frigidiftnt ,

Onmodo nocent m untuerfum Fungt,quo d

tn

ii

&

co jcateant,fuperatofua quantitate corporis calorejuffocant,Jirangulant , <& demque interimunt,nifi

citius

remedijsfuc-

curratur . Cognofcuntur qui mortiferifuntiutfuperius libro quarto tradidimus)fifrangantur,quod illico uarios mntent
colores,Jiatimq; computrefcant
.

Troinde dicebat jLuicennajn fungorum genere eos ejfe lethales , qui uirides

&

c<esij

deprehenduntur . Sed certi magnopere admirari licet,qubd tanta in homimbus inualuerit gulx libido, ut etftfciant fungose(feplerunquenecisboj]>itium;tamenfuiipfwsobliti,magno fani apparatu eos in cibis auidijfimd denorent. Verum Fungorum prg

50

poftqudm tantamcum palatofungi

iniere gratiam,ut ab his abftinerehomines nonpofftnt,faltem difcant uelhn, utfe ipjos

V- lM0

dmorte uindicent,fungos nunquara ejje fumendos,nifi prius cumfyluefiribus pyris decoSitfuerint . Oubd fi fylueftria pyra defiderentur,ex domefticis eafupplere poterunt-,quCieteris aufteriora habentur.in qitem ufumadhiberi poffmttam
recentia qudmfoleficcata

anti. Tr<eftant idem arboris tamfolia,quam cortex,pr<efertimq;fy'ueftris : fiquidemfungorum dotumpyrafunt.Diofcorides libro quarto prxter medicamenta hic adfungos afftgnata,pr&udit origani, &faturei deco 8um,gallinaceorumfimum , exaceto aut melle potum : quod tamenfut Tbilagrius explicat)allmm ejfe oportet . Sedpri-

tnum medicamentisfspius enarratis eliciendus eji uomitus , &fitbinde acria infundenda clyfmata^ut extra corpus trahatur uirus . Cterum ignorandum non eft,eos incommoda afferre longe maiora,quiproprmyatura uenenati najcuntur.quan

60

doquidem non modb fuffocant ,ftrangulantq; comcdentes ;fed etiam inteftina exulcerant,uentriculum inflant ,fingultum, urinam remorantur . Trterbcaliauereuda,& letlu&punbliones excitant ,corpori miuerfo palkreminducunt, feraoriunturfymptomata,nempefrigus,tremor,interceptioarteriarum,animideliquium,perfrigidus fudor,& mors

&

adpoftremumimmatura. Hisprimumauxiliantur uomitwnes omni cderitate excitata : quibus

etiarn cov.uenit cpotus

Fungorum ue _ nemremedia .

Dddddd

dmeftici

, , .

1424
thridatis antidotus

And. iMatthioli

Comm.
.

domeflici rapbanifuccus , aut deuorata rut& folia,aut origanum,aut mel. Trodefl deinde miriim in

ex acerrimo aceto pota,aut ex oxymelite, aut ex aqua uit& uocata

modum theriaca,& MiQuamobrem quinta effentia no:

ftratberiacalis,inhisfungorummalismirificamfertopem. Tr&tultt ad b&c Uuicenna calida qu&cunque aromata

iufmodifunt diapipereos,diacyminum,diagalanga,dyamofcbum
.

cu-

Conciliaior potandum exbibet

.

magno iuuamento uinum

tiptimum,in quo conferbtteritpiper,ojfertq;fubinde allium crudum deuorandum

Id quodfacit miuerfa ferd rufltcorum

turba,qui(ut Calenus inquit)aUto tberiaat uke plerunque utuntur

iv^.

GYPSVM.
.

CAP. XXIIII.
:

LApidefcens gypfum ftrangulationem creat Quare eadem proferenda funt>qux manfis fungis,

& ad ha?c maluae decodtum,quod etiam olei uicem penfat utpote cum pingue euomendo Iubricas uias & faciles reddit deradique corpora non finit quod ubi duratur in lapidem,gyauxilia
:
:

iit ,

pfumemcit. Qmnetiamprodeftolcnjmexaquamulfa,autficorumdeco&o:& lixiuiaeficulneo

nere , aut farmencis fa<5ta,cum uino copioliore pota to , aut paffo hique deco&o malua? proluendi
:

ci-

& origanum,aut thymum cum

lixiuia

aut ace-

Gypfi ueneficium , eiusq;

/~^ rpfum omnibus notttm,fi bibatur,aut comedatur,(lrangttlat(ut Diofcorides inquit)qubd refpirationis

meatus ualen

teme

us.

^Jf teradflringat,& obflruat

^- mdicia , qu&
niunt medkamenta,qu& ceruffx

Meminit huius inter uenenata medicamenta jluicenna

iliud citius y

,fic inquiens

& ceruff&,pr&terqudm qubd

,

Eademftmt gy,

& atrocius flrangulat

.

qttamobrem
,

ijs,qui hauferint
efl

ea conue2

&fungis opitulari diximus

To[lea lubrica dandafunt

cuiufmodi

malu& , alth&&,

fanigr&ci,&lintfeminisdecotlum. Conciliator egelidam aquam cum butyro primum potandam iubet , deinde uomitum excitandum , d uomitu caltdam item cum meUepr&bet,ut iterum uomant : poflremb Mithridatis antidotum uino

&

meraco miflum , dracbmarum duarum pondere

Jlere infifis,
tido.

& iUinatur uenter

AfartJpmr-

ricino oleo

. Qubdfi aluus ab hoc adfiricla fucrit , citetur oleo , anatis adipe clyQuin muriumflercus(ut ipft ait ) ex uino potitm pr oprittm efl gypfi an-

&

&

um

J.uicenna autem ultimb purgari iubetfcammonio

&

alijs pharmacis

qu& aluum deijciendo ad rem

faciant

SANGVIS TAVRINVS.

CAP. XXV.
:

n
:

recens iugulati fanguis epotus,fpirandi difficultatem, ftrangulatumque concitat faucium tonfillarumquemeatuscum neruorum diftentione prxcludit:lingua rubefcit:dentesinficiun- jo tur , & quaedam concreti fanguinis ueftigia,inter eorum commiifuras reftant Quare uomitum uitabi mus fanguinis enim globi attra&u illo in fublime relati,magis gula? inculcantur Dari ergo opus eft quKConcretum(anguinemdifcutiunt,&aluumfubducunt. Groffilacteofuccoturgentes ex pofca,
.
.

f Auri

Meum.ani>
^.i.femen.

aceto,&laferpitijradice,autlafere: conyza a folia cum pipere , rubi fuccus ex ace to aluus refoluenda . Iis qui feruantur , ftercorofa , fluida per fedem egeri confueuerunt . Stomachum,aluumque hordeacea farina ex aqua mulfa perungere oportet
:

& nitrum P er fefe, auxiliantur necfecus coagulum itidem & brafficx femen & e cinere ficulneo lixiuia
,
.

omnecum

&

&

Sangmms tau- -x
tura.

^ ma

T m taurifanguinem clam
quidemfententia
uenis
, ,

fieri

potandum exhiberepotefl : nam unufquifque fan& mentis fanguinem cognofcet . quare non potefl , ut uenefici eo quenquam decipiant : quippe nifi largius bibatur , adbuc

&

calens ab

ipfis deflttens

antea

qmm concrefcat

40

noxam non

infert,aut

leuem

Qjtpfit^ut eos

tantum taurino fan-

guine

interire crediderim

qui attt atra bile tentati,aut cacodtemonibus irritati,nel ut altquodfeuum mortis genus ab legi-

busprofuorumfacinorum pcena luenda inflitutum ejfugiant,uel ut immedicabiles

ttiant

& gramfjimos morborum cruciatus

& meatus (pirituum
,

fi-

uitam pert&fi(quod Tlinius lib.xx.cap.xv

1 1 1 .feciffe ait

epoto opio Licinij Cecinn&patrem ciuem

^pmanum)mor-

temfibi ttoluntariam confcifcunt . Troinde fcite TJjcander in alexipharmacis

qitifpiam

ita fcriptum reliquit . Siex infipientitt atrum taurifanguinem haufertt , mcerore adeb ingemit,ut nimio cruciatu tandem conficiatur . quando cordi apr
ille

fropinquansfanguis

condenfatur ,ac in medio alui receptaculo in grumos coagulatur : hinc

.

rantur, &halitus fujfocatur impleto gutture

quinatuspalpitat
.

Mqui traclibus , & fingultibus ifte

,

affliclus

crebrb

h&c ille

C&ttrumfifortifortuna euenerit , ut quis tauri fanguinem potauerit ,

&

obduhumt Jpitma coinad eum domeftici

(juibttsfaflum confltt,medkos aduocent, tunc mediciijs utipottrunt remedus

quormn bic abunde mcminit Diofcorides . e

Sed quohiam taurinusfanguis menftruum fanguinem mihi in mentem redegit,atque etiam bic nobis occurrit fel pardi,uipe

t,& canispifcis : item ctrehmmfelis,quem Gr&ci&lurum uocant, cerut extrema cauda,qitorundam quadrupedum fudor, malum denique impro ba tumq; caftoreum , qu& omnia inter lethalia medkamenta annumerantur, citmh&cd Dwfco ride in hoc uenenomm cenfnpr&termijfa deprehendantur,& nobis propofitum fit ,fingulorum uires maleficas, earumq; aitxilia

&

dcfcribere,hk locus opportumis uifus e(i, in quo de ijs difftrcremus,& nofirum inftitutum,quantum poffumus exequeremitr.
Sanguinis

men Sanguis itaque

,n

eiusq" curatio.

$cit

'

ut

M enstrvv mulicrum,pr&fertimq; biliofarum,& rixantiumpotns adeb hbentes effafcinat,& m"tkos & amentes Id autem facinoris quandoque perpetrant makfic& ucneficxque mus

facile

efficiat

dettftabilis

lieres

cacod&mombus duU& ipfum exhibendo proprijsmaritis,uel alijs,quos ottio profequuntur . Huius tamen nox&

fitc-

curritur contritis margaritis

dracbm&pondere ex meliffophyUi aqua potis : attxiliatur tepid& balneum. Confert ad h&c ( ut Conciliator inquit 3 fi tamen id abfque dittin& legis iniuria fieri pojfit ) ut affecli bilari fiequentiq; mulicrum confor
tio

&

Utcntur , cum eisq; coeant ,pr&cipuecum iuuembus , qu& rarb nuptias celebrent

Trodefi

& theriaca dracbm& pondere

InLib.fextum
dereexfumarkaqua quotidiepota

Diofcoridis.

1425-

. Trofunt&uipereipafiiUifcrupuli pondere , additis tum margaritis,tum theriaca eo p ar jj fe iiis ue dempondere. Epotoautem T>ardi ftUccxcitaturuomitus,ccualoesamarore,os&naresinficiens:pofiuomitum nenum,eiuscii miuerfum corpusflaitefcit , itlericorum modo : pofiremb ea omnia confequuntur incommoda qiu ab affumpto napeilo,& cemedii -

d uiperarttm morfibus etteniunt ,cum tamf&uum lethiferumq;fit,ut tribus tantum borispotantesperimat.quodfi hoc tem
foris fpationoninterficit ,pmrfusdefierandum nonfuerit
tjs
.

Expugnatur primum uomitionibus illico

.

excitatis ,fubindc

utique antidotis , qu& napello,uei uiper& morfu infttlis opttulantur

:

Jluicenna huic

uenmo peculiarem confich theria

:

cam cx Lcmnia tcrr&,& lattri baccarum,fmguiorum drahma una

femtinis cuiufque

capreoli coaguli drachmis quatuor

myrrha

&

ruta

femidracbma qu& omnia rnelle excipit

.

IO

v; fel] ntbus,dutlUq;demumlaborantibtuincaiidAaqu&bahmim,cuiinferbuerintodorata medicamenta . Sed v iperae ftl uenTficauis,* adeo perniciofum exifi.it, utfiatim animi dcliquium adferat quarc rariffimeantidotisfuccurripotefi,qubdnuUum dctur ea "Kilfa:

Hanc iuglandts quantitate

txhibet,excttatis deinde uomitio-

pr<parandifi>atium

Veruntamenfi quid ejhqiiod tam breui temporis momento quicquam opisferat,td erit
:

quam ceier-

rimi excitattts uomitus,epoto prius cotlo butyro,igne coUiquato

Tofi uomitus
nibii falubrius
,

quo uomitiones iterum,atque iterum mouere oportet .

,

qttdm theriaca, y- Mithridatis antidotum , mofcbus

.

ambarum ,

& corum compofita medi,&

corporis uniuerfi

eamenta,qu& diamofcbum
anguflia
,

,& Aiambarum appeUantur

Vbi avtemanimi

deliquia perfcuerant

uinum quidem offerendum efi , aut caporum ,

.

& gallinarum carnium fuccus cx aqus, feruentis balneo in uafe ui.

treo difUllatus

Huic equidem noxa, credidcrim magnifici aduerfari oleum nofirum defcorpionibus , cuius componendi ra-

tionemtradidimusinbuiuslibriprafationiscommcntatione: itidem
perquamtenuijsimispartibusintotumdeferatur corpus

&quintam ejfentiam nofiram, qubditlu oculifuis Torrbfd^uoda cane pifce cximitur,letbiferumefi quip- i^uenenum &
. .

pequbdpotum,uelefitatum ientistantum quantitate ,feptenis diebus interficiat

Curantur tamen qui hauferint , epoto

oleis illinire,

enra.

2 O bubulo butyro cumgcntiana radice,cinnamomo

&uiclutenuiffimouti. C^terfimqui felis
deftoiidi,& amentes.

& leporis coagulo

Trodeft

& corpus uniuerfum odoratis

cerebrvm

incibisederint,crebrisafficiunturiiertiginibus,fiuntq;fubindifficulterfieripotefl
.

J^J

reb
u

Quibusetfifubueniripojfit,idtamennonnifitemporistratlu,&admodum

remedu.

uomitiones indefunt excitanda , fieriq; id oportet , ter , aut quater in menfe . Twflat manefumant gri diamofcbi confeclionem,tribus uel quatuor huris ante cibum . Quinimo mofcbusperfefe fufficicnter auxiliatur : nanque ut quidam tradtderunt , mofchus tantum huiufce cerebriproprium efl antidotum ,fi dimidij fcrupulipondere ex uino bibatur . Sed iUud non efi ignorandum , qubdnon modb Feles deuorato eorum ce

His danda efllemniajphragis ,

,

&

item auxilium

fi quotidie

rebro homines inficere pojfunt ;fedpiiis quoque refl>iratione,& oculorum intuitu

bis fumpti
,

!<{am etfi pili omnes imprudenter in ci

exitiales cenfentur
.

pr<x.focarepoffint,anheiitus

meatus obftruentes ; tamenfelium priuatim

.

Eorum praterea

Jpiritus tabifico

quodam ueneno infetlus deprehenditur

Etenim noui ego quofdam,qui ciim felibusadeb delctlarentur , ut

, in tabem , marafmum incidequodam monachorum camobio uniuerfa perijt fa-

0 nunquam fine ipjis dormitum peterent,attratlo inde diutius aeris uehiculo eorumfpiritu
re
.

&

quibuspoftremb confecli diemfuum obierunt

,

Ts{ec diu tft,qubd in

milia,rnagno felium numero

& contubemio

L&dmt itemfuo (ut diximus ) oculorum intuitu , adeb ut quidam

,

reperi-

antur, qui his uifis , aut auditis,pauore quodam iUico capiantur , terreanturq; maxime" , qubd non modb ex eorum ucneno
prouenire exiflimauerim ; fed etiam propria eorum natura
qui eos uel intuentur,ucl audtunt
.

quandoquidem ijfua natu-

ra talem d ccelo qualitatem influxam habent , qu<& nunquam adpropriam mouetur atlionem,nifi obijciatur id , quod naturaftbi contrariumfucrit
tes
.

Horum plures in Germania duntaxat uidimus , quofdam ex ea natione Goritia commoran. Qubd autem uerumfit id aliunde euenire non poffe , qudm d congenita qualitate , qum paucis admodum ineft , ap erti
.

&

fani ofhnderunt eorum aliqui

Quippe cum buiusgentis qutdam hyemis tempore in bypocaufium nobifctim ccenaturus in

traffet,qub pltiriumamicorum fodaiitas conuenerat ,mulitr

qumiamhuins uiri natura confcia,ne

in ccenacuio concluferat
,
.

is,uifo felis catulo t

iUe,

/lo

quem educauerant,iratus difcederet, ilium

nec audifjet catulum
litatefeitum inimica
, ,

in arcula

quadam eodem

Sed quanuis nec uidiffet

cum pauco pbft temporeaeremfelishaiituinfetlum inffiirajfet

emijfo fudore ,paUida

irritataftatim ea temperamenti qutt

cepit,

admodumfacie , omnibus fani admirantibus , tremebundus conclamare

hic aiiquo in an%ulo latetfeiis . His autem eadem opemferre putauerim , qtae cerebrum comedentibus remcdio
inus. Inuenitur etidmnumin
lis ,

effe

dixi-

cavdae cervI
tft

extremis partibus porraceus qttidam humorfeUetebiliadmodumfimi

.

quififorti deuoretur ,pnefentaneum

,

uenenum

^idfcrt enim iUico intolerabiles angufiias

Succurritur his
,

animi deliquia

& om
epoto

caud cemi
uenenum
,

&

nia tandem fymptomata

qute

epotum napeUum confequmtur .

ut

c&tem ,

primiim uomitionibus

eius curatl -

5O

,&pontiToflea dandus fmaragdi puiuis ex uino dimidij fcrupuli pondere . Qutn &pifiacia profunt h&c uniuerfum corpus inttngi pmfiat , oleo i citri femine expreffo . Item theriaca SudorIsanima . quorundam svdor. i ium uiruSj & proficit exuinopotaduarutndrachmarumpondere.Magnaquoqueinfertincommodaquadruptdmn remedu. muii,quanuis etiam c&terorumfit malus . Is igiturpotus uiridem tumidamj; reddtt faciem :fuprsfcrtim equi , afini, tum aluum imiuniuerfum excitat corpus , pmfertimfub aiis . Terturbat pr&terea tum uentriculum , doremfcetidum His tepidam largiuspmbendam uerfam,genitis excitatisq;fiatibus in inteftints . Qubd fi bibatur ex uino deiiriumfacit. puineruientus fudor reijciatur . Toft uomitum confert uinum cum rofaceopotum-.item
butyro excitatis
.

ca nucesin

cibis

lafgiusfumpta

&

fcribimt

ut concitato inde ttomitu

rhabarbarumfemidrachnmponderefumptum,addito foffttij falis momento tametfi propria huiufce lauri baccis conficitur , cuius componendx rattonem finheriaca ( ut jLuicenna efi author ) qu& ex Lemnia JJbragide , patdbfuperiusretulimus,deTardifeledifferentes. Venenoft{m<equiacletbiferumaiunteJlettiamcASTOREVM,quod lencaniSj&ai Hoc enim ( ut Strabo tmjutt ) ue- r aao. iam putredtne nigredinem contraxit , uel illudpotius , quod i Tontofuerit aUatum . medichcumpiurimi ufusfit mcdicamenmm, nenofum eflpropriafui natura . Unmaduertaut igitur tum feplafiartj , tum intertmant.Quandoquidem non modb furore aguntur qut boc medtcamcntum
.

fudoris antidotus ca

&

^^.

*a

Muerfushocuenemmmirummmodum J

, ne maium cxhtbentes caftoreum , aiiqucm febre corripiuntur, ut unotantumferi die intewnt. haujtrint ;fed etiam mtumefcentcm imgtiam ex vrunt,atque tamfaua quas totitsbutyro,& bydromeltte epotis atare conuentt, iuiiant

uomuom

>

quod

142
marum duarumponderefumptum

AndLMatthioli
.

Comm.
,

quod nuUum ea, qu<t nijciuntur,caflorei odorem referant

citreimalifuccus faccbaroadmifius,

Tofl uomitiones conducit diamuron potum , aut limonum,aut

Verumpeculianterbuiufcecaflorciantidotumefi coriandri femen toflitm

drach

n**4nra#h

LAC INTVS COAGVLATVM.

CAP.
.

XXVI.

EOs,quicoagulaturalachauferunt, frequens illico ftrangulatio inuadit , qu6d in globulos quofdam lac coalefcat Quibus iuuandis pro antidoto,coagul um ex aceto damus , & bibere fepi us cogimus . Damus & calamintha? folia arida , item fuccum aut laferpitij radicera,aut lafer cum pofca: lo thymumqueexuino,&cumlutofuo lixiuiam. Sed nulla falfilago obijciaturrquoniam magis lac coiret , & in cafeum denfaretur . Neque illos uomere conuenit fiquidem concretum lac fefe in gulas
: :

anguftias infinuans

ftrangulat

Laftis coagula
ti

confid.

f~^ Ke ^ere quidam Diofcoridis intcrpretes, autborem hoc in loco de eo coagulato latle dijftrere quo fiequenter in ciV^y bis utimur ~ quorum numerofuere t\ueUius & Manardm Ferrarienfis ea epiflola in qua uniuerfam MarccUi
,
. ,

S^tu" er -or"

interprctationem corrigit .
tione

Sed ij alioqui uiri eruditifiimi,in boc baud dubie falluntur , meo iudicio
tefiari poflitnt
.

Siqitidem lac ca ra~

ij

coagulatum ,mtrit,non autem flrangulat ,ut omnes in uniuerfum bomines

,

fed priefertim

qui in
2o

tnontibm degunt , cum Maio

& lunio menflbus buiufcemodi

.

laclis plitrimum

deuorent

Ideo nil aliud nobis ajjenn-

dum effe putauerim , qudm qubd de eo tantum

latle intellexcrit DioJcorides,quod

cum adnnflo coagulo bibitur,antequdm

exprimi cenfemm
ft lac in-

coalefcat,itautintus,nonextrdcoagulatumftt. QupfattumejX,utinboca BjteUij interpretatione inaliam dejciueri-

mm& bic &

,

in

buius libri prafatione prope calcem

Magismim Diofcbridis fententiam

.

tm coagttlatum,itel(ut Marcellm)laccui coagulum admiftum fit, uertantur uerba iUa yeiha iyL-u-iaSiiv- IJam
coagulatum eflur , non magno labore coquitur, ac digeritur , tranfitque in nutrimentum
ei

quod iam

lUud uerb, quod ubi coagulum

coaguli iUico

admiftumfit ,fubinde hatmtur , priufqudm coalefcat,

cum aliquantifper in uentriculo rejederit, ui admifli

inibi concrejcit , fitque concotlricifacultati adeb

contumax, utfuperato caloris roboreflrangulct , nonfecm ac taurinus

fanguis

Troinde afferit Diofcorides, tauri fanguinem

mimme JuJfocare,nifi recens calidmqne $ iugulati tauri uenis de~q

fiuxm bibatw,antequdm concrefcat . quandoquidem is non enecat aliqua propria ueneni facultate ,fed concretione tantum, quam tn uentriculo confequitur . Idquod euidentiffimum efl in epoto lacle, cui admiftumfit coagulum: aut in eo quo
que,quodfine coagulo bibitur,
crafiim fuerit,

&

uentriculi,

uentriculo & perfe de temperatura calida,& ficca nimis &

alijs

caufis in

coalefcit.
.

Euenit enim quandoque boc, citm lac bibitum

iecoris

Tjam

ingens

horum uifcerum tum caliditas,

tumficcitas, confitmpta breui latlis humiditate, reliquum, quod crajfum efl,facile cogit,

&

confpijfat

Quimtiam illud
Galeni

idem ingentifitftigiditate : nimirum exprejfo ab

gelafcit
,

ca,

quod tenuium eflpartium, reliqitum,

craffioris fubfiantm faciU con.

haudfecm quam

de glaciey <& nimfieri libro quarto meteororum tradidit Arifloteles

Quamobrem

efl

confilium libro tertio de alimentorumfacultatibm,ut

nemo lacpotaturm ipfitm

bibat,nifi meUis,aut falis tantiUum pritts

in

admifceat , ne in uentriculo concrefcat . Sed non propterea mirari licet, qubd Diofcorides fcnpfirit, lac concretum
triculo habentibus nihilfalisfalsiue ejfe ojferendum
.

uen

Quippe quemadmodum coagulum primb lac coagulat, contrarium-

que deinde tjficit , fi iam concreto latlifuperajpergatur ; itafal prim lacJi commiflum , id concrefcere prohibet , mox conLa&is muen- trariumeJfeclumpr<zbet,fiiamconcreto ajpergatur .recens enim cafemfalereJperfmjUico duritiem contrahit. Sediam
lari

^q

curatiof

Diofc. le&io

accedamm . Eadem nutem erit laclis in uentricnlo coagulati curandi ratio, qua fanguinis tauri, quando ijs tantumfitutendttmmedicamentis,qu<&fuaptenaturaconcretaliquant,&difcutiunt. Quainre auxilium pr&jiant ipfit
a ^ curationem

coagula,acetum,prfertimquefciUinum,lixiuium,&eaomnia, qiuincidunt ,

& difgregant.
de tauro agens
,

Torrb iUud nonprate-

reundum ejfe arbitror, qubd ubi in hoc capite legitur

l\ueUim,
ytfl t,iV

& cum iutofuo lixiuiam,Gefnerm

'

m tV inhovomrmh
:

.ovidj/jd
,

efl,& figlinam lixiuiam

,nonut

uertit

in

primofuo de animalibm tomo

legendum re&im putat

wMAww/iaifV Mvian,hoc efl,& piiopworumiixiuiam

reprehenditque in hoc Cornariitm, qubdputauerit figulosad lu

tum lauandumfibi liximam conficere . Sed mihi,ut ingenue dicam , magisplacet Gefneri, qudm Coraarij opimo .fiquidem cumfigiinum lutum nunquam lixiuia lauariautparari audiuerim,uiderim, aut legerim , ueritati confonttm non uidetur,ut defigiina lixiuia intellexerit

D iofcorides :fed de ea potius,qua ad lanam

expurgandam , ut infetlurA magis idonea

fiat,

nddatur , utunturpilopai, bifimt, qni pilcos conficiunt . Eorum nanque lixiuia^qubd combufta uinifmce plerunq;
ea qu< ad caput capillosquc abiuendos communiter paratur,acrior,fortiorque
uentriculo coagulatum,efl longe ualentior
riatione, n
.

ejficitur

&proinde ad

lac diffoluendum in

Error pmterea facilis ejfe potuit librariorum , ex unim duntaxat iiterx ua-

pro 1 fcribentium.TnhCt cnim per fcriptum,lutumfignificat,unde 7rKo~-hd'Qov,& ttmao w>j ov altqui figulum inter-

prctantur,Tnkoiioi<i{ autemperi,artifexeft,quipiieoscxlanaconficit.Hac itaque ratione putandum fuerit ,-xtho~-ot'iwv,

tionautem sxho-onmiiMv

in

Diojcoridehoc loco ejfelegendum

CsterkmEuchfim

in fuis dotlifiimvs

annotationibm in
,

Ujcolaum Myrepjicum eajeffioncin qua de unguentis

traffat,capite

XXV

i.nilaliud banc lixiuiam ejfcputat

qudm
ijs

aquam qu<e littum lauerit,uelper lutum tranfierit, non autem citm cinere
potandam daret,quibm lac in uentriculo
concreuiffet

& calcefaclam. Sed ciim fglinum lutumpotius

is

adflringat,contrahatque,qudm laxet,ac digerat,nefciuerimprofetlb,qua ratione

eam lixmiam

tali luto confetlam ,

AiMpyvpof.

In Lib fextum Diofcoridis.

.

1427

AtSJpyvpt.

ARGENTI SPVMA.
, ,

CAP. XXVII.

SPumaargenti pota ftomacho ucntri,& interaneis grauitatem cum magnis torminibus adfert, & nonnunquam pondere fuo inteftina uulnerat urinamque fupprimir corpus intumet, plumbeam,
:

que deformitatem concipit Quibus fubuenit fecundum uomitionem potum fylueftris hormini femen,myrrhsedrachmaeodo ab(inthium,hyfIopum,apijfemen,aut piper,aut liguftriflos ex uino: aridum palumbis fimum , cum nardo & uino
.

10

POta

argentifjjuma,
,

cuim hi(loriam lihro

quinto tradidimm,lethifera(ut Diofcoridcs inquit)adfert incommoda

alia

Sed
pt

pr&ter h&c jictio

& jiuicenna aitthoribus,

etiam eucniunt mala . nempe compaginum

& articulorum incen-

ia ar S eim j"

dium,feuardor : aluifupprefiio, cjuanuis quandoque ex acadenti aluws ipfa deijciatur:fermo item pr&pedilur,& fedis in~
teflinumprominet : poftremb inualefcente malo agrifuffocati moriuntur
qui argentifpumamfumpferinhalui moleflia accedit
:
.

T^kandro uerb in alexipharmacis aittbore , ijs

T$ec

quin

& flatmfefe reuoluentes per medium uentrem, & iuxta umbi.

licum murmuranuinflar torminum curatu difficiliorum,qu& hominem affliilant duris eum cruciatibus impetentes
:

iam urin& eijciend& patet exitus membra totius paffim corporis ardcnt,planeque iam plumbeum,feu liuidum colorem in-

duermt . h&c iUe . C&teriim illud animaduertendttm eft, qubd ubi in hoc capite iegitur,dandam effe myrrham

otlo drach-

marumpondere,nondeeflfuft>icw,quinealetJiofitdeprauata,qubdb&cmyrriu nhnia uideatur effe quantitas. jluget fufpiaonem J^icander , qui duos tantum myrrhte obolos exhibet Mtiws , jLmcenna uerb tres drachmas non excedit . Spumx argenCuratio in umuerfum fit citatisprimum uomitibus,et infufis deinde clyfmatibusfut Conciliitor tradit)ex hydromdite,gal ti curatio.
linarum
,

& anatttm adtpe

caric& in cibisfumpu :prtcrea uentriculum apiffucco

Tofl b&cprodefl amygdalinum oleum potum dulcibus nucibus expreffum . Conferunt item aluum butyro illinire utile eft . Troprium uerb huiufce uene,

&

mantidottm(utidemait)efllatbyrisfemenduarumdrachmarumponderepotum. Veruntamencumhocfacultatisadtnodumdeiet1ori&fitmedicamentum,dracbmamegonon excederem. Eadem quoque itfertmala plvmbi scobs

tenuifiimi contrita,& ijsdem pariter curatur medicamentis
.

"&kj! s

t io.
'

Siqmdem argentifpuma

nil aliud e(l ,

genti,aut&risrecrementocommiflttm. r^ecdeleteriaui uacant(utautbor eftjiuicenna

qudm plumbum ar) ferri tumfcobs, tum

moleftiainmedicummniant

fquama,tttmrecrementum .tametfi omnia b&c prius

diutius acetomaceratanulla prorfus

f cre menti no-

|^^;

ufum,dentur'que potanda dyfentericis,mulieribus uteri defluxione tentatis,& in eclegmate ad lienis infarclus , itemque ad enterocelas . Sed de his uel non infr&natis,uelplufqudm parfitfumptis,fortaffe intelligit jluicenna . Itaque excitatur ab

^A cura.

30

bis inteflinorum cruciatus-firis

& lingu& fcabrities

tcftuatio uniuerfi corporis

capitis dolor,

marafmus

& membrorum
H&c dumfiunt,

omnium arefaUio

Succurritur nox&potu latlis recenter mulfi , ac fubinde datis

aluum

ualenter foluentibus medica.

mentis .fecundum qu& butyrum tandiupotandum dare oportet, donec inteftinorum dolores amoueantur
perfundatur eorum caput oleo rofaceo,uiolaceo,& nympb&&floribus parato
.

Tollitur deinde admnicns marafmi intem

malua folia inferbuerini: feries,& corporis miuerfi arefatlio,demerfis in balneo laborantibus,in quo tefiudines i ran&, epoquinctiam clyfleribus expedum h&dorum iure , aut alth&& radicum decotlo : item butyro largius in cibisfumpto, rnatispinguium carnium iuribus. Sed(ut idem J.uicemafcribii)proprium huiufce ferrei pharmaci antidotum , efl lapis

&

&

gnes dracbmxponderepotus,ex mcrcurialis^uel beufucco .

mfeftofumentium difcrimine . quandoquidem

hanc obcaufam

eius

Vermtamen hoc baudquaquam fieri poffe uidetur abfque ma magnes fuapte natura ferrum trahat ; non tamen affirmauerim , qubd Q^ippe ckm quoque deftruat facultates,& impediat noxam,fed potius qubd eam augeat crediderm .
etfi

jtddepmterea,qubdcum& ipfe .40 isferrumadfetraxerit, idfanedmtiusinuentriculoretinebit,exquonoxafouebitur. melancbolicos efficiat, eum baudquaqmm oreju deletericefitfacultatis,adeb ut eos,qm hauferint,lmaticos,&

Magnes

Ec

uinopo- lu. mendum cfe duxerim His itaque,qui Magnetemjumpferint,commendant quidamauri tenuifiimam fcobem ex dulcium amygdalarum oleo infutam,&frmragdorum ramenta eodem pondere . Laudant etiam clyfteresex lacle , non papotum,tribusfemper intermifsis diebus . Lethifera fos . Sed ccetens pmfermt fmaragdum ter nouem diebus s aeris s^vamae uis. Eafiquidempota,intolerabilesaluidefluxionesmouet,autnox,as Sg*fgfi
.

^ ^^^
&
_

&

&

rumformidandaeftetiam

auxiliantur citaUpnmum uomitwuomiuones concitat , obortis inde molefiifiimis alui,& uentriculi pmtlionibus . His capita,aut ingens cochlearum numerus . Troconferbuerint bircorum quo m mittendtfimt balneum , deinde ctgn in nes :
deft

& vsmedi3L

& menth&fucctispotui datus

cateris pollent acori radices trium

drachmarum pondere poU^xut earumfucci tantundem

expedit . Verumad bocpre infuper aluum,& uentriculum calido rofaceoperungere Sed nobis acori fuccum dare .

afferatur . 5 o perdijpcilefuerit,cum legitimum in noftris nonproueniat regionibus,nec nifificcum eo abundant,ut fuperius libro primo prodidimus.

Lttuam tamen,& Tartan

Ww*.

ARGENTVM VIVVM.

CAP. XXVIlET
utendum auxiliis Lac co.

ARgentum uiuum potum eadem qux fpuma argenti infert,eifdemque qui hauferunt
piose potum auxiliari conftat . fed poftea euomant,

effieuidetur,qubdhicpaucisMeuerbpe^

Hoc,uunpr^Uomsbu,u>talcs fpmtm

P^

acfubmde cogelatfangmnem bocfuo experante temperamento innatum cordis bumorem,

&

ip}am de-

1428
nique cordis fubftantiam
.

And Matthioli Comm.

quandoquidemid medicis experientia compertum efl , ut Conciliator tcflatum reliquit
.

K(am

cumfeplafiarius quidamardentiflimafebrecorreptuufitiintolcrabitiuexaretur,
defcendiffct,ut atiquid

&

delirio

obcrransin pharmacopolium

ad potandum inueniret,forte fortunain argenti uiui uas

incidit

,muitumque exeo potauit, aqux,

interift
.

fortajfe uice: pofteaflatim

infuum cubiculumfe recepit,ubipaucis pbflhoris congelatns

egrcffi,

jlt

cum

eius domeflici
eius rei
,

fub cadauere

magnam argenti uiui quantitattm inueniffent, iam per fedem

.

aduocarunt mcdicos, ut
itiui

quani

miraculum exi(limabant,diiigenter caufam inuefligarent

genti uiui Ubram in eius uentricuio inuenerunt

li

ftatim ex pharmacopolio argemi

uas adferri iujftrwip,

quod ubiferS ttacuum reper.ffmt , rem utife babuerat deprehenderunt : auxitque fidem, qubd
:

euifccrato homine>adbuc ar

qitin
.

&fanguinem circa

cor concrttum

Q_uo argumento paidm fit

ma-

gno admodum
fit

receffu frigidumeffe

argentum uiuton

Verum enimuero m eius

.

citratione illud

inquirendum e[i , an purum

,

quodpotum fuerit, anfuliua aiioue liquore extinclum,aut acerrima aqua^qua

ciitn

chymifts. utuntur

aut perfe tantumprm,

eipitatum,aut und cumarfinico,uel chalcantho fublimatum

libet exigit

enim aliud alio pernicicfius habeatur ,proprium quod,

remedium

Ternicialius eflfublimatum:fecundumhocpracipitatum:proximdfcquitur quodfaliua

c&teris nocet,
.

autali-

quo liquorefuerit exiin&um: minns uerb

quoi purum,muumque fuerit : utpote cumfluidum admodumfit,

euenit, qux

&ponderofum,non difficuiter clyfleribus extrabitur Idquodc&leris generibws non

reant,illumfacitt

cum

uentriculo inhx-

ercdunt,& exulcerant. Argento uiuo puro,aut extintlo , aut prxcipitato

epotis ,

eadem confequuntur

fymptomata y qu argenti ftitma pota

eo illinuntur .
circumflantibws partibus hxftrint
exafp~erantur,qua nfi quis

infert,fed cum magno aibditusfatore , quem ij rcflpiunt , qui Gallica lue affccli Quod maximum pr&bet indiciumt qubdfua exuperante humiditate,omnes humores, qui uentricnlo alijsque
,

&

computrefcere faciat

immaturorumforborumfuccum baufiffet
.

ri%atu,nifi dtfficile,& longo tempore toliipoteft

rct
.

C&terum epotofublimato , illico lingua , &fauces non altter Quod fani incommodtm nullo lenicntium gargtt. Idenim qudm primum in uentriculum defcenderit, ei pertinaciter inim- 2o
.

qua reftatim erodit,& cxulcerat : tum inextinguibilcm fitim excitat,& inexplicabilem anguftiam

inducit

Hisfuc-

cedit lingute tumor,ammideliquium,urinafupprefiio,anheiitus dijficulras,& uentriculi,& inteftinorum

torminajam ue-

hementi erofione,ut nifl confe(llmfuccurratur,pereant affe&i,erofis, perforatisquc uentriculo ,

Ar

eoti uiui
.

ratHr (ut >iftorides,Jetius,

nisprotratta

& Taulus memori&prodidere)auxiius, quibus argenti ffuma

t/ui

inteftinis . Turum cunam nifi copioftus ebibatur, in uentriculo

,

&

supci curatio

non interficit,qubd obfui tumpondus,tumfluxtlemfubftantiam faciid pcr inferna fecedat , nulla

&

intefti-

mora

Ex quo nil mirwn,qubd fcripfcrit juicenna,non deejje qui bibant argentum uiuum,
hauferint
,
,

& nullam inde

.

ftntiant noxam,qubdfacili} labatur e corpore,dummodo

fes muliercs xgri parturientibus uitnno remed'0

continue huc atque illuc deambuient

Goritiea-

argentum uiuum potandum pr&bent,fcrupuli pondere .

7s(ec defunt qui

.

ad interif/icndasalui

tintas^pueris etiam propinencad

duornm granorum milij quantitatem,

citra nullam molefliam

:

In

aiiorum autem curattone atia requiruntur r?media,iiempc clyfteres,uomitio7ies, pinguia inpotujumpta

& ut

in uniuer-

JO

fum dicamjris opcm fernnt omnia medicamenta-,qu ucntnis erodcntibus conueniunt , quorum latius fuperius meminimus in cantharidum caratione , ad quam bnuitaiis ftudio Uciorem reijcimus : nanque ijs efficaciora nouplura batlenus nobvs
compertafunt . 2^ec atijs utendtm
cfi

remedijsyubi quis annabarinfiimpftffet

TiVww^w^eww.

MENTVM.
&

CALX,SANDRACHA, AVRIPIGCAP. XXIX.

inteftina cum uehementi crofione excruauripigmentum , pora aluum , Pra-bcnda cunch , qu<E (uo ad.niftu illorum acrimoniam hebetant,ac foluunt, facilem malus fuccus eft natura enim utrique perlubrica. lubricamque aluum reddunt , cuiufmodi ibifci ,
,

CAlx

(andaracha ,
.

&

ciant

&

&

40

Dandumdecocl:umreminislini,uel femen fum, iura pinguia,& boni fticci

tragi

herb^, ueloryza?, lacquecumaqua mulfacopio-

C
fica uis,

fimda-

TV

pi^U^ti uene
t10,

T Qn modb Calx,Sandaracha,& ,4urip'gmMum,quorum biftoriam fuperiore libro tradidimus,haufta uehementifftmos ,i ^triculi,& inteftinorum crmijtus,& erfiones excit:ait,ut Diofcorides inquit ,fed ctiamfitim inexplebilem y
s

& ctira faucium,& guU afperitatem,tuftm,[f)irandi difftcuitatcm

urin&fHpprcffionem,& dyfenteriam

C&terum hxc omnia ad-

iuuantur(ut fcite docet Diofcorides)pingutbns acrimonidm ubtwtdentibus ,

& potionibus lenientibus,aluumque tnbricam

differt:

reddcntibus,tum etiam cremo,;bus,ztque feminum juoritndimjpffimcntis,ut in cantharidum curatione Utius,dtffufiusqi

prodidtmus . quandoquidcm mcdicamentorum omnium erodentuim curatio d cantharidum curatione non

r
'

neque ijs

T h\'

/"'"'i -

ll

^ mtmcinQ bis

ftfle

offerunt remedia

Quareexco locoiUamedicamentapetendaeruntijs,quibusujuifuturafunt. <o

iTuii,&alioiu EofdemquoqueejfeBusmatosy&noxio prtebent arsenicvm fubtimatum,^ierugo,&quodofficin Bjfagallum apquorundam ue peQgvj: quin S^ponis l>. xiuumrfuod uulgb uocant Itati ta matftra,& jLqua ea ommum acerrima, qua aunfices,ac chy

&

mifti.

imm ab argeotofeparant
.

Se.l

aqna huius,&

lixiuij dtjficilis e(i cura,

qubd illico in totum diffundantur corpus

,

Vninerfatis tamen curandi ratio eadem eritvqux. catcis,& auripigmenti: tametfi alterum alterofit uehementius
Arfeniei fubli-

& ero-

denttus

Quiautem priuatim J.rfcnicum fubiimatum hauferunt,eosfrequenter uomere oportet, poto femper prius buty.

mati curatio.

ro,aut ptrjc tantum^ani addito rapifctninis decoclo

re^aut fpiffamcniis

Trofunt his
.

&

ciyfleres

expingui iure, autptifatiec aiicme cremo-

expsy\fy,maim,& cydoniorumfeminefaclts
.

jluxiliatur amygdalinum
foflile cryftailum
,

oieum>& ius pinguiumgalpuluerem con-

linarumin cibisfumptum

m pr<eflantijfimum uerb antidotum cenfetnr

.

in tenuiflimum

tritum drachmx, pondere,ex dulci amygdaiino oleo potum

Jlrfenict uim,vft puluis Serenifiimi

Sed antidotum omnium prxflantiflimum contra mortifcram

eft

Tnncipis mei Fcrdumdi jLrchiducis jluflri,quo Traga (eruatus

efl

quidam fufpendio
is

gQ

damnaius, cuipuiueris bnius experiundigralia } J,rftmcutn datum

inpotione drachmarii

duarum pondere.Siquide cu

pofl

&
.

In Lib. fe xtum Diofcoridis.

p0/? quartam ab epoto ueneno horam,limdm totm adeb uiribm deflitutm decumberet
laretur,oblatm ejl iUipuluis ex albo meraco
,

142^
moribundm flrangu-

ut iam iam

. Quofitlum efl,ut etfi in confiiffu nullaferi recuperamU uitefpes habtre tur,ukit tamen natura hoc antidoto ualidior ac uiuacior rcddita,et ueneni immanitatem fupcraiiit, adeb ut isfequenn die liber eua[erit,& Utuscoram omnibus apparuerit . Eodem quoquepuluere alij a meferuatifunt , quinetiam ab alijs qui

antidotum d me receperunt

Francifcm Cal^larim myropola Veronenfts arnicus intimus

mem

hoc anno codem anti-

ctfauam diem a ueneno accepto

vino morituros cenfebant
.

doto dmeacccptoduoshominesVeron<tincarceredetentos,quiuenenuminpiJcequodam dono mijfum uoraucrant, poft liberauit,pr<tter medicQrumfenttnttam,qitifymptomatum immanitatem ctrnentes,ilks m

Ifecquidem ab re , cum alu' du.o , qui illis commenfales

.

in

carccribm crant , eodem

dic

mortui

fmt, qubd neminem babuerint, qmfui ctirationemfnfcepijfet

Io
tritios

Huiufce hiftoria etiam ajfertores habeo Magnificos uiros,pa

dicnntjille

Venetos,Vkolaum Quirinum,& Hkronymum Marcellnm,quornm hic Capitaneum,(ut

.

Trxtorem Ve

ron<egerebant,ut expublkis eorundemfcriptis,qu<e apud

dici ^intonu'

me funt,qmfquis certiorfieripoteft His

accejfu Clarifsimi

Me

Capriani Mantuani teflimonium, qui Tridentini Concilij aliquot annis Vhyficum egit magna cum laude . JJa citm is,tunc temporis,quo h<sc euencrunt,Veron<efcreperiret ; accerfnm d {{euerendifiimo Cardinali T^auagerio , admi-

randas huiufce pulueris aducrfm uenena uires,ad Excellentifiimum Vhilippumfilium fuurn l\euerendifiimt ^rchkpifcofi Vragenfis Medkum,& hiftoriam

omnem defcripftt ,&utme rogaret addidit

ut eundem puluerem

illi

tranjmitterem

mirum admodum uideri debct, qubd hkpuluis nonfolum hauflm, ftd etiam illitm demorfos , icJosque d uenenofis animalibus feruat,& fanat,eo i rofarumaqua epithematis modo fnb finiftro ubere,&fuper affcfto loco illito . lacobm jlniomm Cortufm Vatritius Vatauinm hocpuluere d me accepto , quendam Ciuem , ukinumfunm d Scorpione magno i8um,iam animi deliquio detentum,breui admodum temport reuocauit ad uitam . Quinttiam eademftruata ratione
Sed
id
,

&

&

20

propriumfuitmferuauit^iurigamd ferpenteuenenofo demorfum.

adcb (pirandi meatus occludit,tit magno impetu fuffocet ajfetlos
tis
.

Vorrb aervgo, pr<eteratiaeiitsmalaantiditJa,

Succurritur nux<e crebris cum butyro,& calidaexcita- medif.

uomitibus,ut in arfenko,& infufts fubinde clyfteribus ex afinino

U&e,& duici amygdalino oleo

Vrodefi

& Letnnia
in tenttem "'

fj>hragisdrathnwpondercexuinoalbopota.Vr<tflatiteminolei bainekm laborantesad uentriculum ufquedemittere.

Sed proprium hutufce pharmaci antidotHm(ut ait Conciliator)eft,ut qui haufcrmt,bibant ex uino corallia rubra

fulueremcontritafenorumfcrupulorumpondere. C&terum
lant,

risagallo

uulgo ditlo

quod quidam B^algal appel- RifagalU eat*

neruos contrahat,non alia conuenit curatio , qudm qu<e argtnto uiuo , cum maximi extremeque ftccet , arfenico fublimatis,& <erugini adhibetur . quanquam priuatim non obfcureiuuat uniuerfum corpus dulci amygdalmo illinire,
uiolaceo iulapio,& ptifana hordeacea fitim extinguere . Vroficit
.

&

&

&
3

& pinorum nucleorum oleum, aut i magn

is

nucibm,

qux ex India aduehuntur, expreffum,femilibr<eponderefotum ln fumma ea omniaefficaciter adbibentur , qu<e canthari

dibmconferrediximus.

a.>V9^w.

LEPVS MARINVS.

CAP. XXX.

QVileporemmarinumbiberuntjpifciumuirusolen!:: procedente tempore aluus dolore afficitur,&urinafiftitur:&fiquandoeam reddere contingat, purpureum colorem referet.omne
pifcis

fanguini promifcuus

genusauerfantur,&odiohabent.fcetido,acgraui fudoremanant: biliofus uomitus, interdum His dandum lac afininum,uel paifum continue, aut radicismalujE , fubfequitur foliorumque deco&um,aut trita cyclamini radix cum uino,aut ueratri nigri, aut fcamonij fucci drach ma,cum aqua mulfa,punicique mali acinis. Cedriacontrita cum uino efficax eft: anferinus fanguis, ut
.

A0

Sed cum pilces omnes refpuant,afpernenturque , folis fluuiatiiibus cancris uefci pofcomefle pifces funt,bibuntque eos admifto uino,adiutique ab his percoquunt . ciimque appetere cceperint, fuse falutis indicium habent
tepebir, potus.

&

Dlximm

de Lepore marino libro fecundo, de quo ita fcribit tqkander in alexipharmacis

pcrdentis potionem deprebenderis,pemkiem afferentem,odorem eimfenties, qualis

efljquamarum,& pifciumpur

Sin marini leporis mali Leporis taaU i ueneni fi-

gamenti . Vorrb guftm,&fapor eim pifcofm eft,qualis putrefatforum pifcium effefoleuuel citm nondum ablutorum fqita m*poUuunt corpm . Sequitur baiufce potionem uiridisfeUisfufuJio,cum obtenebratione uifus:& caropaulatim in homttalorum ardor : oculi in concauum occultanne contabefcit . Jlccedit bis ciborum omnium abominatto,malus habitus , tur,& gemzac maxiUsftorido colore rubent . Vrina xgerrimi redditur: qua tametfi reddatur,purpitrea apparet , &plus
jLetius , tquo fanguinea. J.d bacfi pifccs xgris ojferantur,eos illico naufcabundi execraniur. h*c iUe. Cuifubjcribunt

gna '

&

5 jiwcenna, quipmter relata indkia&lia adhuc lepori marino epoto a(fignant,hisuerbis Marinus lepus adeb itlerum inpedum plants incenducit,ut totius corporis habitus croceo admodum colore inficiatur Vojieafacies liuens intumefcit
.
.

duntur,adc(iftirandi difficultas,peloris

& pulmonis angu(iia,rufefcuntque

oculi.

Dehinc

tuffis

emergit ficca,ft>tttus cruen

Galenus hbro de tus,renum dolor,uirilkmque inflammatio,adeb utperpauci euadant,qui non labantur in tabern . Quare erodat . Succurriturnoxa (ut Diofcoproprium marim leporis eJfeait,utpulmonem exulceret, thiriaca ad

Vifonem

&

ex paffo poto,& malu<e decotlo. iqeque id aliam ob caufam,ut ^ietius declarat, qitdrn ad elicien pardum uomitum,& ueneni acuitatem retundendam, quemadmodum eUeborum,cyclaminum, fcammonium exbibet , fubueniatur , qu internis infert tim ad citandas uomitiones, partim ad aluum deijckndam. Ctetera uerb , ut incommodis qmbufdam aduerfus hoc malum humanus Janguis caiens i uenispotus : humanum item lac , ab ipfts
rides wquit)afinino lafte

&

particulis . Vr&fertnr

ttbcribus

exuium,& uulpis caro inafjata: quin

& theriaca

diattjferon tribus

dkbuspota

Eeeeee

*wu.

143
*p u vo (, y&i

AndMatthioli
&a.T<;a.yp sthno (

Comm.
uehementer decolorat, ut plane

RVBETA, ET PALVSTRIS RANA.

:

RVbeta, aut rana paluftris afiumpta tumores ciet

buxeum fpe&etur
r

pallor corpus

fpirandi difficultas torquet

.

dum genitura? profufio confequitur

curfui fe credant,ob

& grauis halitus oris,fingul tusque,inuita interAdiuuantur fecundum uomitionem multo meri potu, & arundi:

nis radicisbinisdrachmis,autcyperitotidem.Breuiter,cogendi funt,

.

utuchementi ambulationi torporem,quo corripiuntur quinetiam quotidielauandi funt.

&

Rubetae

palu-

Vhet p^ams, quam quidam bufonem uocant,

dicitur
,

diuerfa reperiuntur genera

Terreflris

tamen , qus Gr&cisphrynos

letbifera
efl ,

ftrisque ranae

ucnenum.

Latinis uerb rubeta, qubd infrutctis

&fcpibut inter rubos dcgat, nocentior,magisque

rebli,

qudm

qu in paludibus,& aquofis fcrobibus uiuit( id quod non

cisuitam duxerit

meo iudicio,

intellexit

^iloyfiw Mundtlla Brixianw otla

uafui uoluminis epiftola.)tantoque magis noxiajcthifcraque fucrit terrcflris,quantb in opacioribws , fligidioribwque lo.

Quamobrem in hocgenere e& omnium pefiima creduntur, qu& in umbrofis conuaUium fylnis,
.

&

in

ha-

50

rundinetis morantur

jLdultm crajja tenaciejue conteguntur cuti,adcb ut acutifiimo palo quandoque difficile d rufticis,qui

itaeasinterficerefolenttperfodantnr.Hxcum circumnafcentes herbas,fiue aliquod depafcens animai ,ueneno inficere

uolunt,conirahunt fefe
in

tumorem,ut uenenum per urinam longiiis eiaculcntur in plantas ,

& circumfiantes quadrupcdes*

Quare admirari non licet,fi nonnunquam repente interimant bomines,quifraga,fungos, aliasqueplantai harum ueneno
infeftas infcvj deuorauerint
.

Quippe qubdnonmodb ueneni mitlu

efl
,
.

h.(c

omnia

inficiunt

fed etiam faliua ea fapius con-

fbuunt

quam napellus quinetiam earum fanguis uipereo fcatet ueneno . Troinde mimorfu . TS(am etfi dentibw careant; rum non efl,fi in puluerem pom mortifera inferunt incommoda , quemadmodum
:

qu [ani non minus mortifera

&

tamen compreJJafcabrisgingiuisparticula,&fubindeingreffaper cutis fpiracula faliua, demorfosuenenant

ut inprafa-

in puluerem pot& , ut ^iuicenna refert , prater mala qux d DioRansemalerl- tionis huiujce libri commentario tradidimw . Sicae csiigna3 &cugutturis tum inflammationem, tumficcitatem excitant : item oculorum caliginem , uerfcoride redduntur , faucium,
ratio.

&

&

40

tigines,conuu!fioncs, dyfenteriam-, faflidium, uomitus, animi deliquium, delirium

ciunt homines, quanuis euadant -,qui hauferint

infccla

T^ecminora

& plerunque edentulos faetiampericula adferunt frutlus & hcrbte earum uencno
,

amentiam ,

^&epotw earundem fanguis

.

Curantur ijs malis

affecli theriaca, uel

Mitbridatis antidoto tribus continuis die.

bus ex uino potis idemprxftat tefludinismarina janguis, additis ctminodeporis coaguh,& uino
fentaneo remedio quinta
effetitia

Datur potandaprxin

noflra theriacalis

Quin

& oleum noflrum de fcorpiovibus exterius commodi inungitur.

,

Tr&fcrt Conciliator fmaragdi puluerem ex uino potumfcrupulipondere , cum eo tamen , utfubinde intret <nger nudus

tnulum recenter exenteratum, inibique conclufw moretur

donec deferuefcat cadauer

totiesquefic exenteratum

mulum

aut equum,fi mulw non adfit, permutet-, donec effufo diutius fudore cedatnoxa . ^ietius mulis,& equisparcens,
no, quantum tolerari pofjit^calidifiimo ajfeclos,uel alio in loco arte calefaclo detinendos ad fudandum iubet
,

in cliba-

quemadmoe

dumcurantur aquaintcr cutem laborantes .

non parum conueniunt . Vroinde prodeft
torlapidem his omnibus pmferat,qui
in
u's

Quorurn medicamenta curatioque , ut jLuicenna

eft

author ,hoc innegocio

:

maximi rbabarbarum,diacuraim<e
reperiri fulet

& dialacac confctlio

tametfi Concilia-

earum capite

BchViAu*,

HIRVDO.
:

CAP. XXXII.

DEuorarae cum aqua hii udines

nis

, C\ ori uentriculi adhxrent, tra&ione partium , nonnullam fu&ioimaginem pnebent eo enim argumento haufta hirudo deprchenditur Has muria (brbitio.

nc excutit , & Cyrenaicus fuccus , aut lafcrpitij folia , aut beta? , cum aceto ? aut pota niuis glcbula cum pofca. nitrum ex aquagargarizatur, autatramentum futorium aceto dilutum Si faucibus hereant , in aquam caiidam ingrcfsis , aqua frigida ore contineatur 3 & ad eam hirudines cxilient 60
.

Hirudines

In Lib fextum Diofcoridis.

.

4j

Hlrudines
tur
.

rarb in alifs aftis inueniuntur

qudm in paluflribus,lacuftribus,&flagnamibus : quandoquidem in proba

Hintdinum de
uoratarunin-

tifimisfontibuSi&arcnofis^&faxofisfluuusnonnifirariifimHiumt^cum

pertis uiatoribus

Quamobrem caueant , qui paluftres,uelftagnantes ytas bibunt,ne hirndines fimul ingerant , quemadmodum inexa nonmmquam euenit nanque teflatis tempore calore , &ftti defatigati dum aquam cuicunque in iti.

xa

'

nere obuiauerint,auidi potant,fepe imprudentcr hirudines bauriunt

Quofit,utfi:binde non

modb fibi fanguinem exugi

.
curacio
,.

fentiant(ut tradidit Diofcorides ;)fed etiam(ut jlmcenna inquit)cruenta expuant,acpr& timore melancholictfiant. Ve-

rum anteaquam aliquod ojferatur medicamentum,inueftigandum cft,an animal ori uentncuh anguU
,

adlxeferh

an

ipfis

faucibus

ld quodficik inteUigi potefl ex eorum , qui htrudines baufennt

effefignificatur
.

relatione
,

quoniam ubi fuclionem fcntiunt,

nimirum ibi hirudinem fixam

5

fcctida item laferphfi

lacryma , quin

&

Qubdfi ort uentriculi affixafuerit auxilium pr<eftat muria leniter epota, liximum cumfale aceto,aut raphani domeflici fuccus cum aceto,aut oleum cnt

&

dum hauflum,quod perfe tantum h<ec interficit animalia.

Si

conferunt infuper ea omnia,qu<e alui tineas,& lumbricos necant.

uerbguttur medium ab hirudine obfidcatur,proderit acre lixiuium gargarii^are , autaquam,in qua alumen cum aceto

inferbvxrint,ueicakaMhvm,autmuriamcumlixiuio^aceto,&fimpifimidcommiflis. Scd fi ea faucium ambituihttreat,

opem mirificamferet(ut
fub

Diofcorides docet)calid<e balneum,aquafrigida in ore contenta.Siquidcmhirudo ab aqu<e calore

propulfata,ad fripdam in ore contentam decurrens,facile

md cumiffaaqua expuetur
inpromptufuerh.

Interdum contingit, qubdflatim

:

lingu<e radicibus,uel inprimisfauciumpartibus adh<erefch,ita ut depreffa lingua uideripofiit

tunc rofirath forcipibus

facile extrahi poterit } uel qubuis alio inflrumento,quod cuique

&KKi'$opof h&MfM-lidt.,t:>,*7Y,?iov,*-) .oikov nihw

PSIA,

ELATERIVM, AGARICVM NIGRVM.

CAP.
XXXIII.
,

VERATRVMALBVM,THA-

PRouidendum etiam ijs

in

nis pericula fepius adferunt .

qua? etfi ferendi auxilij gratia tradantur ; non minora tamen carteris uene Qualia funt album ueratrum , thapfia,elaterium,agaricum nigrum:

fiquidem ea ftrangulatus concitant,aut immodicas deie&iones mouent . Qufous ea medentur , qua: fungorum mentione,& fimilibus retulimus Nimios autem deie&ionum impetus,medicamentis, qua? excrementa fupprimunt,coercebimus . Neque negligenda quae parum quidem nocere uidentur,
.

interim uero uitam in difcrimina agunt . Qtio in numero funt fylueftris ruta , gith , nous glacies,pap pi recentes : flores autem funt eius fpinae qua? ca&os dicitur Eos qui fumpferint,(bla uomkio recreac.
.

jo

EXtant qudmplurimi Diofcoridis codices

bent cognationem
,

in quibus caput
.

hoc de Veratro albo

antiquiffimus

Tbapfia,Elaterio

manu fcriptus codex ^lxec proprio , peculia ri capiti dicauerit,uideaturq; abfurdum de his differuiffe Diofcoridem und cum hirudtnibus , cum quibus nullam hagro ,dpr<scedenti capitefeiunclumnonlegitur

Verkmcum

& Ugarico ni&

Diuifio
t,sca

capi-

*"*"

neque iffdern curantur remedifs , non temere facluros duximus ,fi

,

illa

d nobisfeorfum proprio capite ab

hirudinibus diftinclo
indicia
,

traffarentnr\

Sciendumitaqueeft,qubdcumhaienusfcripfiffetDiofcorides omium uentnorum

efficiunt
,

qu<e
,

pota , uel dtuorata , homines necant , uelfaltem <egros

quin

& uniuerfalta & particularia antidota

medicum ufum haberi medicamenta

tradidiffet

quibus illorum uisfranguac deftruipoffit ,

cum pr&terea

fciret aliqua in

aluum ducentia , qim fimplicher pota,& nullis antidotis infntnata , uel maiori menfura , uel pondere, qudm parfit fumpta , non minus homines interimunt , quam qu& proprie uenena uocantur , medicos illudhoc loco admonere uoluit , qubd i* propinandis hifce medicamcntis mintmi c&cutiant ,fed in hoc omnefuum (ludium , omnemq; diligentiam impendant . Verum quanuis inter ea omnia qu<e in medicum ufum ueniunt , paucorum tantum meminerh , nempe thapfu , albi ueratri,
,

qu<& elaterij,&agarici;nontamenobidfueritinfimulandus ,qubd nefciuerhpmerh<ec,alia pluraeffemedicamenta, exemnoxam inferre poffunt , aut maiorem qudm tUa , aut aqualem . Quippe qubd iUi fatis uifumfit ,fi tantum horum

cum labore ducentut plo imperhosmedkos difcrimen ,noxamq;docuiffet,qu<eomniain uniuerfum medicamenta alvum exutajumuntur . pkrunquefumentibus adferunt, cum ( ut modb diximus ) uel largius qudm deceat , uelfuis antidotis traditafimt, nos omnibus quantum poffumus , fatisfaciamus , pr&terea qu<e d Diofcoride Sedut harum
alia

rerum ftudiofis in , quoqueplura addere decreuimus , quibus quotidie paffim utuntur medici
,

Cuiufmodi funt cyclaminus

ucratnm m,

lathym,ncinus grum , euphorbium , turpetv.m thhymali omnegenus ,fcammonium , colocynthis , bryonia,

thymel<ea,

KQ
5

fusfilentto inuoluiffcm

excrcmtnta cxigenda , omnia medicis in frequentifiimo fint ufu , ad corporis adfcnbi poflet ,(, h<tc pror ad uomitum quandoque ciendum , in quamplurimishormnum affecltbus , mihifane negligenm impcrhta,ac tementatc ( phamaco cumf<epius eueniat qmrundam circunforaneorum

& chamelcea

Quandoquidem cum
prxfertim

h<ec

&

potas nuncpr<ttereo ,qubd eorum erratafepe

acf<epius

improbauerim ) ut uulganbus
,

& ruflicn

ecnon

& qmndeque

nobilibus , innumerapropmenturpbarmacaaluum temperaturam , ttatau lextm, cc^eniamnecmeduamentaponderant,necinfr*nata exhibent,necad<egrotantmm A cipu^quinaturaf^^^^ tudinemq;refpicwnt. Quofit,ut\grotantes,quiineorummanusincidiint,pr remedijs,fac,ktntcr:rent . jltbi 'taquc yenonnunquam afficiuntur mcommodis , quibus mfi perhi proprtfsfuccurrerent ingcntiaaliaprofiuvia, aut Cyclamimfequuntur uomitus , jLgancinign aut Ehurij , aut , potionem, aut , Thapfi* ratri
,

ducentia

qu<eplerunquefumentes

in

magmm dijaimen diuvr.i,qv.o-

inteft,norumtormina,fLngulationes,&reffirat^

becuuas,utparuotemponsmomento*gnan,middiqu,o

corripiantur

grauherfpirent

,&

fngido fudore madefiant.

60

ingultH,^ T oftremb,nhScitiusfuccurratur,obortof

^T^E*K

43 2

nnd. Mat thioli C omm.

vljlhkc
( ut

Wmitiones(utmult6tksdixmus)crebrbconcitat&,&infufaclyfmata,qmrmnf&pi^ remediofunt amidota , au& in uniuerfum omnibus aduerfantur uenenis,pr&firtimq; thmaca,cui

utnihtl per aluumexigant
.

Gaknus plurtbus irt

uires,

locistcftatur)HispecuUarisineft,modbadidteriouacet,utfumptapoflmedkamcntadekSoria,adeb

C&terimpriuatimMbojtteratro confertaqua mulfi Ltrgiits fumpta , nymph&aflorcs dua rum drachmarumpondercpoti,uel deuorati,traduntq; h&c propria albi uerxtri cj]c antidota . Cyclamino dcinde condu-

&

cmt lauri bacc&,duarum drachmarum pondere,fedpropriafacultate nigrttm piper in pulumm contritum

eodem pon~ , dcrcpotum . Elaterio pmterea opemfert ^indromachitheriaca ex baccarumlauri decotlo,aut melk potafinumfcrupulorumpondcre : ueriim proprium eius remediumeft menth&fuccus. Tbapfi& denique& nigriagaricinoxatoUitur,ijs
Kigri ueratri
rrox*
, &,

&

cura
,

medkamentis,qmbusalboucratrofubttenimus,cumeademfintbuius,qti&iliorumm^ Fiunt qttoque d nigro ueratro(utfmbit Mktnna)interdum horrendajymptomata, nempe intokrabiks aluifluxioncs,fujfocationes,conmdfiones,animi deiiquia,palpitatio cordis,lingu& arefaiio,deutium conflritlio , frequcntifiimi rutlus
,

io

& uniuerfi corporis infla-

fiammatio : &nifi illico fttccurratur , tremor confequitur,uniuerfum occupans corpus,cum quo poftremb commoriuntur &gri . His aitxilium pr&ftat abftntbium ex uinopotum : quin cumini,& anififemen,nardus , cafloreumq; &quis pon-

&

denbus in puluerem contrita& ex uino pota appofitis,ubi intumuerit mnter,linteolis igne cakfaclis , itemq; facculis
tus difiutientibus .

bus,ac etiam paffo

Euphorbij,

Cibandiatttemfitnt&grirecenticafeo,mclk,butyratam crudo qttdm cotto ,pinguium carnium iuriSednon propterea pa rcendumfuerit antidotis in uniuerfum iuuantibus , nec etiam nympb&&

ftori-

&

bus , utpote qui non

T uenTnata
potio

bementi

^ mo ^m mccndio ucxat

modb albi ueratri uires demoliantur ;fed etiam nigri . Torrb e v phorb i vm fauces,& gv.ttur ne
.

Corpus uniuerfum inflammat,uentriculum,&

.

inteflina
,

rnagno dolore erodit ,fingul-

tum cxcitat,& continuas aluifluxiones

Bryonia,Tithymali omnes,Lathyris ,

Qu& itidem omnia mala inducunt tvrpetvm

.

Scammonium
euphorbium

,
.

Colocynthis,

& ^icinus

Quanquam non tam acriter nocent ,

:

uelitti

M thvme,

20

laea autem,&chamel&apituitof&Jpumantesq;excitanturuomitiones,aluiprofluuia,intokrabiks
uentriculi erofiones,angu(ii&,inftammationes,& uniuerfi corporis cruciatus
Eupliorbij

inteftinorum

&

quin

>^

fto

pr&pcdita locutio

& aliaf&ua accidentia,qu& quandoq; ea exceduntr, qu& ab epoto euphorbio protteniunt

oleofii
,

& fiiisimplacabilis ,fingultus,comud.

His om-

nimn

TuratiT^

&" in niuerftim primitm opitulantur uomitiones & clyfmataferuata uniuerfali mcthodo,ac etiam commums ujits antidota
illa
.

Triuatim uerbprofunt

ac pingttia
.

:
-

item qu& ualenter funt frigida,ut h&c ingentem fcruorem extinguant,

uerb ut exuperantem acrimoniam obtundant

Troinde pr&tulit Micenna acidum laccaphuram ex rofacea aqua po-

tam,punicorumauflerorum uinum,anguri&,cucttmeris,cucurbit&,
niue , uel glacie refrigeratam
.

& acidonm malorum fuccum

efl

item hordei ptifanam

Sedproprium(ut aiunt)euphorbij antidotum

citrifimen ex uino,in quo helenij radix in

fcrbueritpotum. Scammonijuerblac,dquodemptumfueritbutyrum,malorum,cotoneorum,rhois,nbisq;fuccus. Colocynthidis dcindeantidotumfueritfane

bubulum lac,& butyrum recens , Lemnia ftbragis ,

,

fota

Turpeti pr&terea ,
:

& Tithymalorum omnium

tpfa in

& fmaragdi puluis

,

plttrks

30

Andromachi

thcriaca ex uinopota

in

quo Cretenfe diclamnum in

cotlumfucrit

itemmumiafepnlcrorumin puluerem exuino mcracopota drachm&pondere . Bryoni&porrb,thcriacaex

Lathyris ad h&c

uino haufta,in quo hclenium conferbuerit,itemq; nigrumpiper contritum .

tum eft hyperici fuccus , aut hcrba

ptifana

puluerempota

.
.

Thymel&& denique

& Pjcini proprium antido& chamel&& rofaceumfirapium, ex hordei

.

Reme<3ia ad torum uim delctcriamfupcrandam.

potum,& fubinde origanum Cretenfe igni toftum Sedh&c omnia pr&ftant tantitm adfupradiblcrur-' C&terum cum plerunque eueniat,ut h&c,qu& modum excedunt mtikamenia
incommoda,qu& etiam obfui repentinam uehementiampr&fentanea expofcunt remedia,nc:;;pc

uaria ac

ym ^ t0 "
"awa

diuerfa adferant

tes uomittis,perpetua alui profluuia

tam c&terorum bumorum,qudmpurifanguinis,cum uaforum ofcula uencni ui rcil

omni diligentia fuccurratur

tur
rit

,
,

conuulfiones , pr&focationes,animi deliquium,& uirium omnium imbecillitatem ; idcirco non

ut medicamenti uis antidotisfuperetur ;fed etiam ut ipfis grauibus fymptomatis

modb attendendumfue. Ouan 40

doquidem h&cfepius tantifuntponderis, utmaiorem , celerioremq; expetant curationem,qudm c&tera . Inhibcntur itaque uomitus modum excedcntes(ft tamen medicamentum cum humoribus reieclumfit) adflringentibus medicammis,qu& uentricuhm rcborant , exteriuspr&fertim illitis,quin uinculis , ac fibulis,extremis membris obtortis . Faciunt ad hoc

&

incorpusfumptaflauamyrobalana,tamficca,qudmfaccharoaffemata:itemnucescitmputaminibus faccharo
condit&
,

fimiliter
,

diacytonites,faccharumrofitceum diutius inueteratum,addita Lcmnia fphragide :pr&terea cydoniorum

&

pti-

nicorum malorum uinum,fykefiriumprunorumfuccus , myrti bacc& , rhus , rofaficca,fylueflrittm rofarumfemen ,corntt ceruinum combuflum,ftntala,corallia,omphacium,acetum,& idgentts alia . Sed eorttm qu& exterius illita profunt , h&c
fefe

ojferunt

lndica uidelkct ,

rhM,melimtm,nardinum,lmtifcimm
oread pubem

& Celtica nardus,mentha,glandes,kntifcina refina,thus myrobalana, myrti & myrtinum okum ?{ec tantum polknt h&c ad uomitiones compcfccndas ;fed
,fiatta

folia,

etiam parifacultatcualcnt adjifiendas aluifiuxiones,qu&

uentriculi
ttfque
.

modum excedant : ueritm ijs uniuerfa aluus efl illinenda,ab

,
.

ipfo

Tr&flat

& brachia ab fcaptdis ad mxnus & crura d coxendicis articulo adpedes

Confcrt itemfudoris excitatio
,

5q

ujqtte

fafcijs conftringere, offufis fubinde aufleris plantarumfuccis

attt detentis

&gris in cali,

do cubili,aut

laconicis arte calefaclis

.

in qttibus &gros

caput emitterc oportet,aut bracbijs

,& crunbus

in calidA

balneo dcmerfis

J.bhisdareconuenit,qu&adftringunt,& roborant . Trincipes inuniuerfum facultates roborant odorata medicamenta , cttiufmodifunt rof&ficc& , capbura , garyophylla, agallocbtm , Jlyrax , laftrpiti; lacryma , iuniperi bacc& ,fantala omnia ,

&

id genus plura

Tr&tulit in huittfcemodi altti fluxionibus Auicenna najiurtij femen toflum,

trium drachmarum pondere , acfubinde in

latle

decotlum , quoufque lac concreuerit

,

,
,

ttonprofuerint, foporiferis uti licebit ,nimirum Thtlonis medicamento

atbanafia

requk ,

& poftremb potttm ucrb b&c & qutbufcunquc qu&

.

Si

alijs

opium ,

attt

meconicum

excf.pertnt

TS(am

etfi

h&c quoque noxa haud uacent ; tantum tamen adferunt iuttamenti (fi

ta-

men retla rationeexhibcantur)tttijs tutb in tam magno difiriminemediciutipofiint . Infummafi optimam haberemus the 60
riacam,qu& ex adulterinis

& fuppofttitus non effitconfetla medicamcntis

>

oimibus pr&poneretur antidotis in fuperanda

In Lib. fextum Diofcoridis.

i mdicamentorum aluum ducentium bris de theriaca ad
.

4) 3
li-

Siquidem teftatur Galenus (utpaulbfuperius diximusjpluribus in locis,fuis in

Tifonem,& Tampbiliannm,illud optim& theriac& indiciumefe , ut dpr&fumpto deieclorio pbarmaco pota humorum deieclionem impediat,citra ullam &grotantium noxam . Idquod nobis expcrientia compertum eft pr&ftari

ab antidoto noftro>cuius defcriptionem tradidimus in pr&fationis buius libri commentario . Trodefi non parumpr&ter

b&c uomitionibus , &ftuxionibus pr&diclis etiam uiclus regimen ex adftringentibus

uelglacie refrigerari conuenit,at in altum aqu&puteumfune fufpendi
borioftsq; alui profiuuijs eueniunt
, 'us
.

&

aufteris inftitutum,qu& deinde niue

R eme ,i; a ad duntaxat cibis,qmbus ad refocillanda exinsnita corpora uiresq; roborandas utuntur conuulfiones
.

oidimianmr conuulfiones , qu& ab mgentibus la-

medici

Quo in negocio pr&fertur humanum lac ab ipfis exutlum uberibus

Trofunt

earum pariter oleum.ciborum condimentis admiftum

men,omnia in mortario contufa,& caporum

quin & dulcium amygdalarum cremor & nuclei pineUpifiacia lndic& nuces,& melopeponum
:
,
,
.

fe-

iure coUiquata,addito candidiorifaccbaro

Opemfmiliterfert caporum,&

phaftanorum exenteratorum carnium ciiqmtusfuccusjarnibus ipfis tenuiter incifis , uitreohiafe conclufis,& in aqu& balneum eodem in uafe decoclisrfuoufque uniuerfus ab his exudauerit fuccus is nanque fiequenter potus cocblearis menfura
.

(ut

libello

de uiribus cordis prodidit jLuicenna)magis fuccurrit imbeciUitati cordis,qudm alius quiuis cibus
uitelli

Conducunt

pr&terea recentium ouorum

carnium iuribus admifti ,

& faccharo
,fylueftris

refperfi

cum,& attagenarumpulpa in mortarto contufa,& iure, &faccharo temperata

dem tum
auxilijs,tum medicamentis,quorum fuperius mentionemfecimus

infuper caporum ,phafianorum perdi,

Tr&focationibus porrb fubuenimus

ijf-

cim de mortiferis fungis differeremus. C&terkm

meminit boc capite Dwfcoridespr&ter pr&ditla , mclantbij

leatarum genere quibufdam cacli uocantur.

rut& ,

& earum plantarum lanuginis

prius

qu& in acutradidimus,

Quornm omnium biftorias, &facultates juperiusproprijs locis

qu& tamen nonfemper nocent.M finoceant,curantur excitatis uomitionibus,ebibtto

1

malu& decoclo,aut latte, autrt

centi crudo butyro.Toft qu&proficiunt pinguia iura,&

c&tera^qu&aluum emolliunt . Dent igitur operam,diligenterq; ani

maduertantfeplafiarijprobi^ac fideles^ne in ponderandis hifce medicamentis,aut manu aut oculis imprudenter decipiantur.

Quinetiam eos admonitos uelim,ut imperitos,ac temerarios circunforaneos dpharmacopolijsfuii excludant, reprehedanty

& miffosfaciant

ac ft opus fuerit,protomedicis

& recloribus ciuitalum eos denuncitnt,ne

mifelli

&grotantes ,fub publica

emniumfide ab hoc improbo ac peffimo hominumgenereprodantur,atque inpcrniciem agantur

<?&#&>

DOMESTICA NOBIS.

CAP. XXXIIII.

AQua aut
fio

uehementi exercitatione,ftrangulatus,& dolores infert . In quibus fanguinis mifprotinus,& uacuatio , imminentia foluunt pericula . Sed de notis ueneficiorum , ac remedijs , cauendi modo , haclenus didia fint . Subiungeremus etiam antidota neceflaria , qu prxclare auxilianfUr,quibus utimur,quale Mithridatium eft praefertim,& quod fanguine , quod fcinco temperatur.
curfa, aut

Verum quoniam alijs in locis diligentiflime fcripta funt, hic ab eorum defcriptione fuperfedemus
.

N
&
nfocentur patinas
,

frigida abunde pota,aut meracum uinum liberalius epotum,aut paflum,praefertim a balneo

&

&

quottdtano uju altQn modo aquafrigida)& uinum meracum , aut paffum tnter ea , qu& nobis domcftwa junt , mentum pr&bent in humanx tiit& fubftdium,eo modopota,quo Diofcoridesfcribit , maxima adferunt difcrimina;fed

&

!./

Rerumdomefticarum uoxa.

etiam cames , pifces . Etenim h&c utraque cocla,& adhuc feruentia humidis locis diutius afferuata , fubindeq; fiigida deuorata , eojdem malos pariunt efeclus , quos d maleficis fungis creari tradidimus tametfi quandoque non mfi duobus , aut tribuspoft diebus appareat- noxa . Tofi& pr&terea carnes , uenenatorumfubeunt naturam ,fi calid& inter duas
:

obuoluanturq; linteis,ne exbalare pojfint .

Eadem etiamnum mala inferunt morticin& carnes efitarabidis brutis demorfa,autfulmine icla

ft&,quemadmodum&e&,quirumanimaliaautduenenatis ferpeniibus , aut d

interiere
.

bus , fe aliquos noui,quihis deuoratis nullo medicamento adiutijntumefcente inde

&

Quandoquidemf&pius harum efu coli oritur inflammdtio , mceror,aluiprofiuuim ^furor , obliuio,ueternus moradpoftremum mors infequitur . Quamobrem h&cfaninegligenda nonfunt,quinpotiusfumma curauitanda quip
.

toto corpore ,

tandem uitam mifere finiue-

runt . T^ec minus euitare oportet oua barbipifcis : nam adeo uenenatafunt , utfi largiusfumantur,eos qui hauferint, in Pifdum & car magnumpericulum adducant . Tifcium curatio eadem e^qu&fungorum . quanquam non exiftimat Conciliator , ut pijci- nium no'x* re-

busficut mortiferisfungis conueniant fyluefiria pyra

mitionibus,&
tu

infufis clyfteribus

mox uini optimi &

Carnium uerofufocatarum malisfuccurritur cxcitatis prius uoodoratipotu admifto cydoniorum malorumfucco . Tr&ftat d uomi.

med

Lemntam jphragidem bibere,und cum agaUocho }

& mafticbe

quanuis eademfit harum cura , qu& coli afeclibus adbi-

betur.

Eeeeee

DE

:.

1454

And. Matthioli comm.

Devcnenatis animalibus.
i-cto*.

VENENATA.
&

CAP. XXXV.
.

exitialibus uenenis , ideo fcribere aggredib e s t 1 1 s , quae uirus eiaculantur , mur, ut tota curationis remediorumque ratio ad umbilicum perducatur Siquidem pars haec non minus quam cxterae aliae,neceflaria eft ijs,qui artem medicam exercent, cruciati- la utpote cum adminiculo eorum, quae inibi tt aduntur,doloribus> periculis, bus, plurimisque alijs malis homines liberari conueniat.Haecauteminfummafafti-

&
:

giaduo,ficutiabinitiorelatumeft,diftribuitur.

Nam

quide

feris uirus infpuenti-

bus fermo difierit,tberiacus dici

nia

foler:

qui uero de amoliendis ueneficijs , alexipharmacus

quo prius

tradito,(imul quae fequifigna confueuerunt,praemonftrabimus:

tum quse nonnihilauxilij

ferunt.

Om-

autem in promptu,& ad manum habere artificem oportet, propter urgentem faepenumero neceffitatem. Siquidempaucaeuenenis &uirulentis animantibus, tarda & graffantia fenfim pericula
cient,ita

utdilationem admittant rpleraque uero praefentaneam perniciem afferunt

Hominum au-

tem partim male alijs cogitantes,ingenita prauitate maleficium ita temperant, ut fpatium curanti libe rum non relinquant: partim fceleris admifli confcientia, aut trifti aliquo euentu oppreffi , haufto fponte uenencmortem fibi confcifcere conantur qui poftea deprehenfi,aut refipientes,& uitae cupidi,prae 20
.

fentaneam opem pofcunt . Non defunt qui hoftiles fagittas illinentes,aut fontes aquasque puteanas hac labe polluentes,certam ineuitabilem aduerfarijs perniciem moliuntur In quibus ipfis etfi male riciumnonfubitdjfed aliquanto poft graflari natura fua comparatum eftjtamen nifi prfmo quoque tempore coerceatur,& remedijs fubinde excipiatur,fruftra tandem fuccurritur, occupatis iam corporibus exitiali ui ueneni . Proinde non uulgari induftria diligentiaq ue in ea re utendum eft , ut quod in alijsincommodisarsconfueuit,in his quoque falutem mortalibus praebeat. Quin&apudprifcos genus hoc unum exiftimabatur effe eius partis, quae medicamentis pugnat:fed recentiores id ipfum di

&

fcreuerunt,nominantes praecautionem 1
tes,parua

& modum praecauentem,falubris fanantisq; medium ftatuen& leui fupra modum perfuafione decepti Siquidem tres in humanis corporibus conftitu.

tioneseflecontendunt.unam,quafanidegimus:alteram,quafiniftra ualetudine corpora laborant : 30 tertiam,quaj medium inter utrafque locum fibi uendicat . In qua pofiti,fanitatem fpecie mentiuntur, pericula concidunt , ob uim corruptricem , quse corporibus noftris incumbit facileque in morbos quemadmodum in ijs uidere licet,quos excandefcens rabie canis momorderit,necdum tamen aquam

&

horrent:inijs quoquequicantharidashauferunt,fednondumurin3etormento cruciantur. Tripartit6igiturartemdigeri,tripliciquecorporisconftitutioni merito refpondere tradunt . Salubrem par-

tem effe uolunt,quae fanitatem tuetur prsecauentem,eandemque prohibentem , quce obftat , quo minus in morbos incidant: & fanantem,qua uitia difcutiuntur Quibus ita refponderi poteft,quod prinium ex ifta ratiocinatione non tres corporis tantum, fed quatuor haberi conftitutiones fatendum effet quippe ut aliqui funt , qui necdum morbo laborant , morbo tamen maxime ob impenden tem caufam funt obnoxij: ita fimt , qui iam priore morbo defuncli , nondum tamen fecunds na- 40 letudini reftituti funt id quod in ijs qui a morbo proxime fefe recolligunt , cernere licet , qui uirium
:

recreationem & robur defiderant . Sed quemadmodum curandi ratio ad partem medicamentariam pertinetjitaprscautionemeidemfubijcipareft. Adarcendasenim ualetudines uehementibusutimur auxilijs,altiore lcarificatu,uftionibus,amputatione,derodentibus epithematis, potionibus perni

& plerifquealijs . Verum efrimuero funt ufque eo rudes nonnulli , ut ne remedia quidemappellent,qucemorbos arceant. Cuius fententias inire rationem haud promptum eft etenim cum uerbum ipfum,prscauere,tum agendi modus,omninoauxiliarem remediariamque uimpra; Mirum uero nifi ctiam fua illa diftributione partium eos comple&untur , qui in peftilentis fe ferunt coeli ftatu morbo nondum correpti funt:pefti tamen,propter obuerfantem aeris occafionem,opportu ni,& in morbum proni reddurur Dicere fbrfitan quis poflet,falubris inftitutionis praecepta non aliud 50 effe,quam arcendorum morborum rationem quippe ciim rirma reddere corpora, & minus uitijs obnoxia nitamur,ut inoffenfa ualetudine degant, necmorbis conflictentur. Neque id filentio pmereundum, quod maxime praecipuum, & tanquam caput rei eft,non oportere medicinx partium diftributionem,totidem corporis conftitutionibus refpondere , fed naturas fingulorum fuis notis feorfum
ciei occurrenribus,
: . .
:

fcrutari,acexplorare,utfuislocisoftendimus.

Cumijs

igitur

non pluribus agendum. Uludmagis

adnotare conuenit , affedus , qui a uirulentis animalibus , uenenisque contrahuntur, uocari cscos,id eft,quorum ratio minime iniri poteft . Quin ea,quae eifdem auxiliantur , nulli pariter funt addicta caufe . quapropter quaeftionibus obferuatoriae artis,& eius quse ratione fulciatur , annumerari fblent Neque prorfus uerum deprehenditur, affe&us huiufmodi gecos efle . nam quod femper fe protrahit, nullum in quibufdam neceflarijs ufum exhibet,haud facili coniedtura colligi poteft: etfi naturae pro 6o prietate prorfus caecos eos affec^us concedimus,qui ab exitialibus uenenis,& animantibus,quae uiru-

&

&

lento

InLib. fextum Diofcoridis

lcnto raorfu feuiunt 5 contrahuntur .
:

14^-

Nam quod ad opus nonnullum ufum proebet , datque medendi occafionem,neque imperceptibile,neque caecum,nullivc caufe obnoxium repuratur fed magis ab ip fo quis impulfus,demonftrationem fe habere , & opinionem de abditorum cognitione confirmarc po terit Nam etfi faepe minora funt, quam ut fenfibus percipianturjeuidenter ramcn ex ipfis inter fe col latis deprehenduntur Diocles autem in eo commentario,quem Pliftarcho dicauit,fatis modos perftnnxit, ad uerbum ita fcribens Noffe quis hoc poteft cum in alijs non paucis,tum in uiperis,& fcor pionibus,& reliquis id genus, fecum animo reputans,ut quanuis exiguo iint corpore , uixque confpectuifubijciantunmagnorumtamendifcriminumac doloium caufas inferunt: quorum nihil pmer quandam corporis exiguitatem,uimque pra? caetcris animantibus datam illis , facile fuerit fpedtare 1 Quanta enim moles corporis eft, quae a fcorpij idu,& aliorum id genus uenenatorum quse nos mor.

fu conficiunt attingitur ?
fu ingerittir ,

quorum aliqua uehemcntcs cruciatus excitant alia crodunt , & putredines cient,nec defunt qua? prafentaneam perniciem moliantur Aut quantulum eft quod phalangij mor a
,
.

& uniuerfum corpus cxcruciarur ? neque enim quis magnitudinem ipforum deprehende
.

Ergo quod hxc ad afrectus referantur,conftitit inter om Veriim quod exadie deprehenfum fit,uim quandam ipfis inefle mortiferara , quae infinuata corporibus,moleftiarum,qua: exoriuntur,nobis caufa fit,in conf eflb eft , & omnium confenfu perfuafum. Nec quifquam inuenietur ufqueadeo contentionis ftudio flagrans, qui aliunde exoriri moleftias affeerer,quamamateriamortiferapartemcorporisattingente. Porrd iderat,quod interutiliaartisopera in omni opere dicere oportuit,quamam res opus hocefficiat, ut nihil prorfus nos kedat , incom20 prehenfacommuniscaufequseproprijs ineftratio: quandoquidemtumeuidenter indicaripo(Iit,cum deprehenfa eft. Ideo Erafiftratus empiricorum pertinaciam grauicauillationeinceflens,C3ecis affedtibus caufas aflignauit,inficiatus his communem,& fupremam raorborum caufam incompreheniibilem efle: & hanc in eojquem de caufis fcripfit,commentario aptiflime prodidit , candido fignatam lapillo. Nec ferendos eos efle cenfuit, qui fe dicant in quibufdam,ut in uenenis, ferpentium i&ibus , & caeteris id genus trita medendi ratione contentos efle neque fatisfa&uram fibi obferuationem eam quae , acaufarumcomprehenfionefeparataefl:primumenimgenere comprehendi facile poffunt. Quod autem fit lethifcra uis,corporaque permutans , ita ut perimat , ex ij s qux per genus , non per fpeciem uagantur,curationemindicat,quahsechebetare,&prorfusexpugnareliceat. Cura uero fubiungit. Ad aquam dulcem,& potuiidoneam uenit quis,& ante obferuationem ad uomitum,ad uulneris dila5 tationem,ad demorfe partis fucl:um,cucurbitulas adfixit,partem incidit, urentia medicamenta,aut ea quK uim eandem adipifcuntur,admouit,poftremb partem amputauit fecum reputauit medicamina,
nes
.
. :

re poflet,cum prorfus exigua mole conftent

quaeperfummamcutim
rari licet,qui tur:

ferre,&applicarifblita>imiraffeadintima perniciei repugnarent. Harcita-

que,quae difleruit Erafiftratus,ueritati confentanea funt,nec arti refragantur . Sed methodicds demi-

mortiferam uim corporibus illapfam,negociorum,quae ipfa faceflit, effe caufam diffitean uerum rudiufcule nominiattendunt Namapudipfos palam immilTa uh&?t>os, id eft mortifera,nominatur: ? vV autem nullius officij alius efTe poteft, quam caufie Aiunt haec nomina, ^w wj&^^Av^eflereliquiso.mnibusfimiliaiinquibus partes quaedam di&ionum non pro uirtute,
. .

iednudaenunciationecojtiprehenduntur. Enimueroquemadmodum inhis uocibus^V'*^^^'* ficinhocuerbo^opowoff^partes **^'7?i> partesnequecertos,nequcprincipes retinent fignificatus produ&ionis gratia,non pro uirtute coaluerunt Hinc ad caufarum differentias tranfeunt,affirmantq,caufarumaliquaseuidenteselfe,qu3edum aduerfam ualetudinem crearunt, feparantur:cuiufmodi
3 ; .

funt frigus,labor,33ftus,& fimilia . quafdam continentes , quae permanent,poftquam morbum excitarunt,hoceft,quibuspnfentibus,& effectus eorum adfunt increfcentibus ,afre&us augentur decrcfcentibus,minuuntur:& cum definunt,ijdem finiuntur: quibus fblis ac per fe manentibus,effecT:us quo
: :

que ipfi manent

fubijci poteft.

Talia quidem receptiflima funt caufarum difcrimina, quorum nulli phthoropceon Euidens enim caufa non eft,quoniam morbus ipfe permanet,nec ipfa a corpore feparatur . Nec continens caufa dici poteft,cum magna ex parte hic adfit: quemadmodum accidit ijs, qui a rabiofo canefunt demorfi . Quod fineque euidens caufa,neque continens fuerit,neque per fe, neque alterius confortio caufa erit . Quod fi a nulla caufarum differentia phthoropceon deducere pof.
:

5 fumus,confequitur,utnequecaufameffefateamur. Quod autem afferunt,uocabulaquDfdam in fc non habere partes rerum fignificatrices, fed nuda & fimplici pronunciatione ficta effe , fateri neceffc enim eft.Verum non omnia , fed perpauca talem nancifci conditionem exiftimandum efbneque obtinet fignificatioprincipem longe profertur, fed affumptitia atque ^loV.pcrinde nomine hoc in hoc nem. Quemadmodumenim*a.p,ideftcorruptionis J nomen mutationem in peius fignificatjfic declaret.ne fumidebet,ut nihil amplius ex eo quod hanc didionem ^?d fecum habeat, uerbum

ww

An

Sidant queprorfusidfignificat,quod omnes palamaudiunt,&huicfimileredditur, huiufcemodi uerbo tff* fubeffe:fiquidem a corruptione fanis fieri morbum,concedunt utique uim in quOdaliquid efficit,oftenditur per hngulas cau aliquid eft,quod corruptionem etficiat . Omne autem uenenis , quam in ljs qux corponbus ingelethahbus in fubijciuntur,idquetam corporibus
fas,qu33

mA

^U^a^t.

runtur. Verumnonnihilfubiaceiecaufarumdifferentijsprodunt.

Qumetiam aberrarunt, nonexactam Eeeeee 4


i43
.

. ,

AndLMatthioli
& inguinariam

Comm*
,

dhm diuifionem afTumcntes Qiu uero fe dogmaticos profitentur

partim continentem af ferunt,ut inguinum ulcus, tum etiam feparetur , ut a fra&is praecipitatio . In
rit,

caufam
,

eflfe

partlm praparanrcm,

febrim

& quae erfe&ui tum affiftat &

nec

ulla diuifione

fortiuntur .

fumma quoties quidpiam fuapte natura caufa fuecomprehenditur , uitiofum eft, neque caufae adfcribitur,eorum quae idem genus Sed quod phthoropceon caufa fit,nomen ipfum argumento eft, in ijs quae contingunt,

C^idaliudcaufa^arbitrantureffepoftimpreflumaferpentibusiftum, quam ex illapfum in corpora uirus ? Neque enim frigus,neque aeftum , neque fe&ionem coranimante uim, poris , neque cruditatem , neque aliud quicquam fimile caufari poflunt . Verum quoniam caufarum differentijs gaudent, &aliquas contincntes,alias euidentes appellant, ipfis dicendum , utroque iftoapertiusoftenditur.

&

rum modorum euidentem quidem caufam effe , quod

.

affeiftum pracedit

&

quod corporis

fubftan-

10

riampraeoccupat:continentemuer6,quodmorbi5pr<fentibus adeft , qua feparata recedunt,quae cum ipfa euenerant Seddeijshatftenus. Statuendumitaque mortiferam uim intrinfecusmanifc Et antequam ad ima decumbant ftiffimam efte caufam, ipfamque principem facere fcopum oportet morbi, uarijs modis cft certandum, donec uis tota corporibus excutiatur . Modo enim reuocari debet ea parte, qua peftis intrauerit modo aliqua alia, praefertim principatum non obtinente , ante coerceatur, quam altius irrepens uifcera tangat:aut eius pernicies eluatur,retundaturque,cum iam mem bratim peruagatura eft Itaque uenenafi haufta fint , crebris uomitionibus fi morfu impreffa , fcarificatione,affixis cucurbitulis , exuctu , carnis circumfcriptione , nonnunquam amputatione extremae impofitu medicamentorum acrium cohibentur. partis,euocantur. Retinentur uero infufione, haecfimulutiquearcereuirus,&eluerepoffunt. Reftinguuntur,& euincuntur meraciorepotu,aut 20 paffonullaaquadiluto,uelcontrariorumefu,qu3eacrimonia fint pradita. Poftremo deiecrio alui, euocatus fudor, & alia qua?dam in commune, quae membratim demonftrabimus , auxiliantur.Verum enimuero non lethiferam modo materiam ; fed & magnitudinem , & tempus , pro fcopo confiderare oportet etenim ab ijs remedia quam plurimum difcrimen capeffunt . A' magnitudine quidem , cum nonnulla ex uenenis,& uirofis animalibus pericula minantur alia putredines altas , aut exteriores ex citant:alia uehementiffimos dolores,aut cecos cient:alia uix medicamentis cedunt,& magis minusve moleftiasexcitant. Oportet autem ea quae pericula ferunt, pcruicacioribus auxilijs expugnari: minus infefta , mitioribus . Qyippe abfurdum fuerit in grauioribus , fegnioribus medicamentis homines in difcrimen adducere in minoribus uero, uehementium auxiliorum iniuria corpus lacefiere.
.
:

&

&

promptu eft:hoc enim fubito in pericula,& praefentes moleftias adducit.-illud uero fenfim, & dilatas in diem longam , aut breuiorem producit Itaque in acutis quidem confeftim
Finitio a temporibus in
.

_jo

multa fimul auxilia repraefentari oportet reliquis, paulatim Iam membratim rem profequamur finita firit
: .

Haec quadam

artis

formula breuiter de-

Ratio traftat^animaTibusi

s~*\ y m

}oa ft

cms tradiderit Diofcorides de hispriuatim uenenis,qu epota aut in cibisfumpta, corpora

,

noflra

permu-

\^J tant ,corrumpunt

b<ec non

deflruunt ,

& denique inperniciemagunt

,

uthac

in renihil

amplius defiderari poffet ,fiatuit

.

deinceps de his etiamfibi effe differendum

qu<e uirulenta anirmlia jcJujtel morfu relinquunt

Qubd

utique probi fciret

minora,qudm illa reprafentare difcrimina,imb etiam maiora : quandoquidem eueniant h&c ex tempore ,
.

&

pr<eter

opinionem,plerunque in campeftribus,& montibus,ubi nullum auxUium , nullaq; uel rara remedia

Quamobrem de

his

non minus diiigenter differuit,qudm de alifs,qu<e corporibus ingernntur,argumentofatis manifefto,quod uniuerfalia horum
tantum pnefatione , fed pluribus fcriptitauerit . Qupd cum animaduerterit recentiorum quidam , haud dubkexifiimarunt,bocfextum uolumen in quatuor libros effe diuidedum, nempe infextum,feptimum,ot~tauum$t nonum.
remedia non
fcnq

40

Veruntamen ij mihi non retlifpace fimper eruditorum dixerim)ea expendiffe uidenturrfuce in huiufce libri pnefatioms initio d Diofcoride fcribumur : is envn apertiffime huncfextum librum totins operis ultimum declarauit . Quapropter ipfe
Diofcoridemfecutus relitlis aliorum opinionibus
,

affererre

non dubitauerm,hunc uniuerfum de uenenis

& uenenatis anipoffit .

malibus trat~iatum,unum tantiim,non plures effe libros : tametfi pro cuiufque arbitrio in plures fetliones diuidi

Nouus ordo
huius hbri.

Quarum prima ijs dari poterlt^qim orefumuntur in corpus : fecunda canis rabidi morftbus : tertia indicijs ac fymptomatiVerum enimuero ciim hxc diutius examinauC' bus , qu d ucnenatis morfibus oriuntur : poflrema uerb eorum cwationi rm u[ )i Jc or i^is doclrinaad maius omniumcommodum in unum congeratur,& ne tothuius librifiantfetliones , uene.

noforum animalium tum indkia,tum accidentia,qua proprijs capitibus

egft de

tradidit Diofcorides

ijs

coniunximus , quibus ipfe

indicia,

acciden& remedijs,ut mufquifque iunclim temporis iaclura,uno tantum capite m corpusfimuntw. Diofcorides,ubifuperius de uenenis tia,& curationem confequatur Quod &

eorundem curatione

nulla

ipfefecit

differuit

qute

ibi

enim indicia d curatiombus non difiunxit . TSIamfi in uno tratlatu indicia,

in altero uerb cnrationes

qu&rantur,maius

temporis difpendiumfiet,ma'mq; menti moleflia inferetur^qudmfi bttcomniain unumredafta legentibus ftfe offcrant

"Neque hoc nobis

uitio

adfcribendum

effe

putamus , quando

res cb magisplacere folcant

.

qub commodius fieripoffunt,cum

id quis

pr<etereaittud(utaiunt)fruflrdfiatperplura,quodfieripoteftperpauciora

T^eque etiam ob

calumniari poterit

qubd Diofcoridis codicem aliqua ex parte deprauauerim , qubd nufquam d me deprauatum ,fed tantum in metioremformam,& adpriorem autboris dotlnnam ipfum redat7urn,& reftitutum putem . Torrb non almdfuper hac pr&fatione nobis

dicendum uidetur(qu multis intelletlu difficilius

extitit,ut

Marcellus ipfefatetur,qubdfortaffe Dialefticam ignoraue-

rit)nifi

qubd aliudfane h<ecpr<efatio nonfit , qudm Diofcoridis ^irifiotelemfecuti difceptatio,aduerfus vos omnes, quifu-

ferficietenus in medicafacultatcfuper

nuda acfimplki uocabulorum interpretationealtercantHr>corumq;pr<efertim, qn<g

m Lib. fcxtum Diofcoridis

rant
rtafn
.

14?
ubca -

tx umjs,ac diuerfis uocibus componuntur . Quandoquidem h$c interpretationis uocabulorum diftraclio ,pothis ad ftas>& nugatores atlinet,qudm adexpertos,& probatos medicos,utfacile uidtre efi inpimibus trreprebenfibHibus

bnlorum exemplisexpluribus uocabulis compofttorum, qum. inlib.penbermeniasab ^riftotele affignantur . Quippeqito iiiam nouerat ipfe Diofcorides,qubd tam methodicorum,qudm dogmaticorum quidam in ipfis compofttis uocabulis declarandis expertorum,exercitatorumq;medicorum fcntentiam ,proprijs uocabults denominatam ,haudquaquamfecntifueCxtcritm

& eos nonparum reprebendit, quiabfque aliquo Dialeclicfundamento,diuifeo)?es

ijs

in canfis facere audent.

cum in

diuifionibus errorem committant, in

,

quoqut qufeqnuntv:r,errent

necejfc eft

Troinde q:<i hxc iatius ubs.

riusq; nofcere cupiunt

Ariftoteiem confuiant iibrofecundovbyftcorum : illis fiquidem

inibi ampiijftmefitisfiet

fcmus quidem
1

& nos rcm hanc plnribus profequi :fed cum noftnm inftitutummnfit,nunc
C A N
l

Voiuif-

in

aiiam materiam digredi>b&c

ftienth prtttereunda dnximus.

R A B

S.

^YIttUAKVnSthOoswTOS^imTUVVTfiviQvflfvytJ-tVUV.

NIS, ET

DEMORSORVM AB

SIGNA RABIOSI CAEO.

CAP. XXXVI.

^E rabiofi canis morfu {ermonem alijs prpofuimus,quod id animal domefticum,ac frequens efbile

/fe confueuit,& in rabiem fepius agitur,ac perit,ab eoque caueri difficile . inde periculum ineuita hominem manet,nifi multis utatur auxilijs . Canis plerunque flagrantiffiinis aeftibus in rabiem ef efcam auerfatur largam ipuferatur interdum quoties frigara inceflerunt. Rabiofus autem potum
t

mantemque pituitam naribus,& ore proijcit

tratu irruit,& a?que feras
:

torue

& & folito triftius intuetur

in
:

omnes

paffim fine la-

*.o

bominesque,tam familiares, quam ignotos mordet nec protinus infeftum quicquam infiig^nifijUt ualnus, dolorem exinde morbus ille,qui ab aqux metu hydrophobicus Gra Euenit autem cum diftentione neruorum,totiusque corporis ruia eft uoce appellatus,coutrahitur
.

bore , prseferdm faciei,eum fudore,& languore quodam . Aliqui aurae fplendorem f ugiunt alij fine obuiam fatftos ulla doloris intercapedine uexantur . Sunt etiam qui canum more latratus a?dant , & morfuadoriutur,ac mordendo fimili uitio labefadant.Proinde ex ijs qui hoc uitium fenferint, nemine fuferuatum uidimus,nifi forfitan ex hiftoria unum aut alterum euafifle audiamus fiquidem Eudemus euafiffe faten perafle quendam affirmat . Themifonem aliqui demorfum in hunc furorem incidifle , &
:

tur

rarum concordia

iplum cum amicd aquam expauefcenti morem gereret,& officium exhiberet,quadam natumultos tandem cruciatus feruatum extitifle. , fimilem contraxifle affc&urmfed poft Moleftiflimum itaque genus morbi, a quo multos , anteaquamipfum experirentur , uindicauimus , complures ab alijs medicis feruatos nouimus.
.

Alij

&

IV T V ^um in miuerfm animl homini

J_\j
rioquegenere conflet ,

tam
.

domflic,m tfamiliareque
eft
,

reperitur , nullumque quod tam multiplici^ ua,

qudm eanis

Hinc

qubd

uiri,

muiieres

acpueri

ijs

cumhomine a nnmiibm,quindomibmnoftrisaimtur,tantaquidsminterceditcanibm

magis deletlantur , qudm cmris uent ca nau focietas . Qui tamen in ra- vz,&.Bgm.
fi

^ ^^

biem aai,quos momorderint , in maximum difcrimcn plcrunque deducunt . Cum fubijciuntur , qudm c&terorum , qux morfupanter, foruo nunqum abfint, qui propterea illorum morftbm magvs
itaque canes d continuo

hominum conuei icZu

.

Hsnenumeiaculantur;ideomeritoquidemdehis prim, qudm de reiiquis

beftijs

uenenatis tradidit Diofcondes

C&-

qvdmabatrabiiarmexcrementis.faciiccognofci
uerb rnnoribus concreto
.

uebementiftitrrkmquanquamtpfecaufasnonfcribiucurmagU tflate CanicuU ardoribus, itidem hyeme frigoribm canumrabiem non aliunde proucninnminrabiemamntur, qudmreiiquvsanni temporibm ; cumtamenpaidmfit, hyemc potcft ,id aftate euenire perufto d cdoribus eorum fangume ,
B^abidi canis indtcia defcnbit
.

Caienm Ubro

dc tberiaca

ad Vifonem
corpore ,

Imtimm a

eft ) his utrbis

Si

audicm canem , qui aliquenrmomorderit,gracilem

& ftccum

liber vs Caiem ( fi tatnen , oculis rubcnu-

bm,

1438
infilifffe ,

And. Matthioli Comm.

& tanquam bile colorata obuiunt quenquam
.

bm,caudademiffa,fipumaexorefluente,pr&terealinguaforasporretia,
citraque rationem cucurriffc
,

furenti non ipfiprawfos motnordiJfie,bMinquamfiineoficbabereaudieris,(latimrabiofumcanemfuif]e intelUgat b<ec ille . Incedunt pr&terc.t ( ttt quidam afferunt )lentogradu , demfiis aunbm, obuios non modb homines nuUo abfciffit uocejhpido capite , deletlu ; fed befiias demordent . TJec mirumfi proprium mordeant dominum , aiiosque domejlicos omnes , nulltus ha-

dcinde rurfusfubitb confiflentem

cum ira quadam magis

&

&

bito difcrimine, uel ratione .fiquidem

meflicos ipfos cognofcere nequeunt

Canes quibus trem, matrem, caufe rabie e- u is caloribus , x *h c

l

uxorem ,
lt ;

&

& byemts frigore canes inrabiem aguntur,fed etiam morticinarum

cum proprium atm bilis fit fenfm omnes inficere , omntum , fui ipfim oblni, doIdquodetizmpluribusbominibusaccidit, qui melancbolici effccli,non modb paproprios filios ;fed etiamfe ipfos quandoque occiderunt . Verum enimuero non tantiim <efli.

&

putndarum ^uermibusque

fcaten.

tnarcefcentis earum fanguinis . Qubdfifuerint hce carnes eorum animaltum , qu<epefiilentia q U [n y aut idu fulminis , aut uenenoforum morfibus intcrierint , eb facilius maiorique afficiuntur rabie . Qu<e etiam excitarifotj
let computreficcntibus aquis frequcntius ebibitis,

um carmum ef

&

quodbac omnia

atrabiliarios fuccos

augeant,& putredine corrumpant.

bili obnoxius fuerit . jidmrtant praterea nobiles mulieres, nefuis catellis , quos in deliciishabent, quibus maximi obletlantur, cibum uel iujcu lum cdcndum prmbeant, quibus aromata , prctfertimquepipet gingiber , fuerint admifla . Quippe cum hxc caliditatis,

Eoque magis bis dc

caufis in rabiem aguntur, qnantb aheraltero fiiapte natura magisatr<e

&

&

ftccitatisque
ter

modum excedant, eadern

ipfts forte fortuna id

ratione,

qua ingens

xflatis feruor, canes rabidos effciunt

Caueant ideo eas libenlegis doclori. Is

.

moneo, ne

mali accidat, quod Tridcnti cuenijfefiimus clariffimo Baldo utriufque

,

fiqutdem inttr ludendum cum quodamfuo catello iam rabie afctlo

A nimalia alia
t.tbje

leuiter in inferiori labto demorfusfuit

obijt, nullo
in

Sed ipfe huius

ra

'S

narus q^arto pbfl menfe rabidus fatlus,

.

& tandem hydropbobicus miferabiliter mortem

,

adiutus mcdica-

eentan-

mcnto

jLdb&c fciendum

e[i

qubdnon canestantum(quanquamif magts,qudm ccttera animalia

rabiem agantur)ra
alia
.

Cjr

bidifium ;fed etiam aliapleraque animalia,nempe uulpes, muflelce, uiuerrce,martes,fimice

pterncjciucrim , quo argumento dixerit
rabie
:

&

id

genus

Quapro-

Gaknus libro fexto

cceteris
,

de locis affe&is ,folum

canem
effc

inter ccetera animalia corripi

nifi uoluerit dicere

( ut equidem reor)canes
,

animantibus rabtei magis

in

obnoxios .

Bjfert jfriflotelcs

libro otlauo de Infloria animalium

camelos etiam

& equos

rabiem agi

Id quod ego quoque affercre pofficm : etenim

capttis,
illato ,

memini, cum

ruri

degerem ,

me uidijfe equum rabiefurentem,quifrac7ocapi(lro obuiam quandam uetulamper

,

& trinium uittammorfit comprehenfam

fed magno fani terrore
, . ,

decempluresque pajfns dterra fufpenfam pertulit

nullo

tamen uulnere

Hoc affebtu capiuntur ( ut jiuicenna ejl autbor ) etiam muli , qui fnis aliquando morfibus dominos &flabularios rabidos ueluti arreptitios reddiderunt . Verum huiufmodi animalia non nifi rarb, uel nunquam ferfe rabie tentantur ; quandoquidem fere femper id iUis eueniat cum d canibus , feu lupis , aut uulpibus rabidis morden-

&

tur

Cceterum(ut ipfe Diofcorides inquh ) rabioforum canum morfus infeflum quicquam protinus non infligit,nifi, ut uul

ms,doiorem . Sedneglettacuratione , demorfi aliquopbfl temporerabidi fiunt,& aquam expauefcunt . quod etiamfa- ^
tetur Galenus libro de theriaca ad Vjfonem
,

alijsque in locis
,

Idcirco ddigenter aduertant

laborajfe
,

qui d canibus mordentur,fi

aliquafefe offerant indicia, quibus conifcipojfit

canem , qui momcrderit , rabie

Siquidem negleclis remedijt

(ut modb dtximus)in id difcriminis demorft adducuntur , ut nuUus fubinde relinquatur falutis locus . Tradtdere Oribafius, Taulus, ^ietius, ^Auicenna,alifque probatiffimi authores, qubd
iUitis

per integram ncElcm contritis iuglandibus ca-

num morftbus

& poflmodum

gallis

aut gaUinis in efcam exhibitis, gaUinaceos ipjbs fequenti die interire,fi d rabido cane

iUatumfuerituulnUs. Suntettam quiaficrant,fipanisemanante i uulnere fiinguiue inficiatur

tumuisfamelico offcratur , canem non modb illum non mandere ;fed nec olfacere quidem
mentis(niei) confilio)nonplane fidendum fuerit
fus
:
.

,& cuicunque cani quantantiim experi-

^ttamen his

dilcnmina,

^icia
ris

iam

dicla dihgenter fuerint perquirenda

quanquam eadprobatifiimisprodanturauthoribus . quapropter alia inCum autem rabidorum canum morfus negliguntur , pofl aliquod tempo-

& caufe.

iUis infuetafunt , quod iam ucneni uis in ccrebrum repens imaginatncem occupetfacultatem. Si v.erbadbucin longumprotrabuntur nullis remedifs adiuti, ifsfre

ffatium demorfiprater morem cogitabundi fiunt, eaque mente renoluunt, qu<e

quentiusnocle interrumpitur fomnus,ficzpiusque pauore expcrgifcuntur

tant,

exinde hominum,

<& cumfcrim quodam ajpetlu fecumfubmurmurant

.-folitudinem deliguntjucem

& domeflicorum confortia ui& candida emnia odere maximi,

,

rubent quandoquefacie , ijsque

fcant
.

extnmarum partium nerui conueUuntur : poflremb eb deducuntur ut aquam expaueQuod certijfimum mortis , inexpugnabilis uenem prcebet indk ium . Troinde dicebat Diofcorides ex ifs,qui hoc

&

uitiumfeuferint

neminem feruari pojfe

jiUata itaqueineorum ccnffeclu aqua,cuiuspotufaciUfanarentur,fi tamen bi.

bere pofjent

ingentijfimis clamoribus,

& canum latratu aflantestcrrent

,

Qubd fi
acfit in

diutius anteeos

aqua ipfadimittametuuntq;
^

tur , tremunt ,fudant , defuiunt

ammo

delirant

pauoreque concutiuntur ,
,

ignem iUico fe proijciendos certwrent,

Id uerb acadtt,qubd melancholici effecli , corruptis

infeclisqae inde animaltbus facultatibus, recufant mijeUi,

aquam,quafolaJanaripoffunt
tate
.

l^ec alia de caufa

id etiemre cenfent

medict

qudm buiufce

inexpugnabilis ueneni praui-

7{am ciim humorum omnium ,

,

&

totius corporis principalium facultatum^funclionumque

imperinm uenenum ip-

fumfufceperit

cumque iam omnes corporis dijfofitiones fibi fmiles reddiderit, mouentur

uniucrfi corporis tiires, irruunt-

contrarium extfiimant, hoc efl, contra ipfam aquam,ft ea in medtum ajferatur . Quocirca GalenuslibrodetberiacaadTifonem,itafcribit. "Njmenimcorpus duntaxat ipfis tnarefcit , conuellitur interdutn ,feipue contra id, quodfibi

&

brique acri intus uritur , fedanimus etiam delirat

pter multam (icatatem humidi tenentur defiderio
confiderant.

& grauiffimum

ipfis affert fymptoma

Quippe aquam timent, acpro-

Fugientes

,&dpotu abfiincrit , quia mentc alienati , U qitod auxiliari pojfit , non enmaquam ,pauentesque mtfcrrimo mortis genere intereunt .batlenus Gdcnus . Hceitaque

rationabilesfunt caufie
i^ufus
,

id

Veruntamen quidam tcflantur, ut jietius, Tofidonius , , quibus in aquce timorem deueniunt. etiam accidcre poffe , qubd rabidi canis imaginem uidere in aquis imaginentur , cuius (vcciem rccolentes , proti.

&

nusingenti terrore corripiuntur

quod quidem nimiam obficcitatcmperpetiuntur.'i\ampbiiofopbnsquidam(HtJ.etius

refert)

InLib. fextum Diofcoridis.

refert)morfus d e

1435)

raWo,^ egregia animi uirtute affeVtionirefiftens

balneo(ea enim ipfi quoque

quemadmodum reiiquis eodem morbo affctlts apparebat)diu intrafe meditatus,ecq,tid tandem mqv.it commune eli cani cum balneo ? quod ejfatus balneum intrauit, imperterritus bibit,atque ita morbum fupe rattit,& tncolurms euafu Vndepoftea in promrbium manauit , quid cani citm balnco . ^efert Juicenna . quis d

&

dumpbantafiici canis imagofibi obuerfaretur in

&

qubdfi

cane rabido demorfus, aqttam timens infpeculo nffickm ,fe ipfum cognoueritjmk fatmis ffem non
arguit bydrophobicos quo uefanaripoffe H

Sa!utis indi _

Quod utique dceffe , cum umeni uis non adeb uniutrfum occupauent corpus,& cerebrifacultates,ut omnmo ratiocinatrixfacultasabiatafit. Quamobrtm mintm non efl ,fipbilofopbusttlc cuius , hifloriam refert jletius,
.

cium.

curatus euafirit

1Q

, quaforma propd canes paruulos referant . quod etiam ab aiiis recentioribus accepimus quin ab ijs , qui huiufmodi catulosfe minxiffe fatentur. , Cterum cum boc potiusfabulofum,qudm rationi confentaneum uideatur , atque ab ipfa tutura penitus alienum , fi qui id

, cum mmifeflb appareat eius ratiocinatricem facultatem parum fuiffc ajfeclam . jld h&cfcribit jLuicen na euenire interdum , ut d canc rabido demorfi quadamfiufta carnis ingenti cum dolore mtngant

&
,

uerum effe rationibus

pretem
.-

& autboritatibus comprobatum uidere cupiunt

.

Gentilem Fulginatem confulant jLuicem*, interin-

item Conciliatorem dijferentia

179. Quandoquidemcxijs nimirum intelligent, quo patlo b<ec pmematuras

ajjerit

ftitutum quandoque cueniant

Tofiremb

hoc capite DiofcoridesfaterialiquosThemifonem,cum amtcoaquam

expauefcentimoremgercret,&officium exbiberct , quadam natwarum concordia fimilem contraxijfe affetlum . Sedii fctius ego eueniffe crediderim t qubd Tbemifon medicus amicum laborantcm excitandi caufa ad aquam,& cibum.fecum man
fi,ut
, ex eodemfani poculo , eiusfortaffefatiua infetlo^aut alio quouis modo oris jfumam contigijfe . J^am Galenus tradit librofexto de locis affetlis , rabidorum canumfaliua , nuda corporis membra contingens , non aiiter homines rabidos efficit, qudmfi demorderentur,quid mirum,fi rabidi bominis faliua id ipfum effecerit ? Troinde eos admonetj.ukenna,quirabidorumcuramagunt,neeorundemciborumreiiquiascomedant. T^ecparuipendataliquisjjjittmecon

ducaffet,aut bibiffet

inficipojfe bomines : quippe qubd dnos uiderim ego,qui Jpuma tantum perfufi,nullo quidem ex morfu accepto uulnere,rabiemcontraxcrunt. LegiturinJriftotelelib.\iii.cap.xxi l.dehiftoriaanimalium,qubdomniaanimaliad cane rabido demorja rabiunt , excepto bomine . Qua tamen fententia apertefalfa deprebendiutr , ut millies experimento com-

tatlu

pertum efi . Quamobrem potius adducor , ut credam jtrifloteiis codicem eo in ioco deprauatum effe, qudm ut omnibus cognita , ipfum Arifiotelem ignorantk accufare uclim

in re

&

clam

etpttvTHctTutvnoMiaMTosMviffvyfx.xTav.

A CANE RABIOSO.
s

REMEDIA DEMORSORVM
CAP.XXXVII.

30 TH) Atiomedendiduplex.unacommuniSjquautenduminomnesmorfus,quos

uirulents animanpriuataque,eorum duntaxat quos rabioficanesmomorderint: qua? nonnullis quidem fummam opem ferre confueuit alijs uero inutilis ,maxime qui ex multo iam tempore idium acceperunt . Qua? ad hanc pertinent,primum exponemus , deinde curfim perftringe-

XV

res impreflerunt : alia peculiaris

mus,qua?adcommunemmedendirationempertinent. Cancros itaquefluuiatilesinfarmentis albae cremareoportet, & cinerem eorum, quam minutiffime tritum habere reconditum itidemgentiana? radicem tufam , cribratamque reponere Quoties autem canis rabiofus morfum intulerit, in
uitis
: .

quaternoscyatosmeraciuinijbinacineriscancrorum cochlearia,unumquegentian3B conijciantur: harc in polenrxdilutioris modum fubacla , quatriduobibantur Inter principia medicamentum hoc modo detur . Atqui fi ab illato morfu bini ternive dies fluxerint , curationem aufpicabimur a triplica ^o topondere,fupraidquodabinitioretulimus. Optimumhocaduerfusrabioforummorfus auxilium, quod&plerifqueunumfatisfecit,eoquecumfiduciautilicet. Sedutalijsctiamnum auxilijs contra ineuitabile periculum muniamur,nihil ca?teris uti prohibet Satius autem multo fuerit,etiamfi in uanumrecidat, medicamentorum inhumanostolerarecruciatus,quam perinertiam,acdefidiam in difcrimen adduci . Nec ita in demorfis a rabiofb animali maiora uulnera uereri oportet , uti minora ,
. .

&

ulcufculi cutis fimilia : quippe maioriuulnereconfertim copiofus fanguis

emanans , poteft nonnihil

uirulentiliquorisexhaurire.-quodinminoribus non accidit . quin a maioribus abfcedentes carnes prehenfara hamulo aut uulfdla carnem ampuhinc auferre , labia acie fcalpelli circunfcribere ,

&

&

tareoportet. Inutrifquecircunftantia locaaltioribusulcufculis fearificanda,utcopiofior fanguinis uacuatio arceat,ne nenenum membratim infinuetur . Cucurbituke cum multa flammaagglutinatae id

50 iuuamentiprsftantjUtueneniuis extrahatur.
?"rf Mn accurati exquifiteq; JL
mihi fuperuaamm
ejfe

tradidit hoc capite Diofcorides rabidi canis curationem,nihil plani fitentio

.

uideatur quicquam addere

Verum ut nofirumfequa?nur inflitutum,

nbus fiat fatis,qui nouisfemper rebus inhiant,non alienum fuerit hic nonnulla commemorare,qu& muitos fortaffe deicclabunt,qubd ea in bac re non imtilia, neqmfcitu iniucunda putem . Inprimis itaque iilud animaduertendum eft , qubd aiia
ittique ratione

pmtericns , ut Cumtio deuiq; etidmnum ieclo- moriorum a ca ne bl0 lc>-

Gateni iib.x I .fimp.mcdicamentorum,ubi itafcriptum reiiquit

diclis cxiccatorius cfi ;fubftanti

cancrorum fluuiatiiium cinercmpraparabat Gatenus , qudm Diofcorides , ut conjiat aptrti ex utrbis ipfius ftuuiatiimm cancrorum cinis,quanquamfimiiitcrpm.

tamen

totius proprietate
.

lus,tumcumgentiana

& tbure muitb pmflantior

mwifice contra rabwforum morforum efficax eft , isq ; tumfoThurisfaripartcm ejje unam oportet,quinqueautemgentia>i<e,porrb
,

6o

cancrorum decem . Et rarb equidem

aliter lUis uftis

fcbrion empiricus,medicamtntormn peritifiimusfmex

nosfumus ufi : caterum ad eum modumplerunque , qtto utebaturjLemcus . Tatelia erat <eru rubri,in quam im, conctuis,ac prxceptor
pofitos

1440

And. Matthioli

Comm.
.

fofttos cancros uiuentes , haBenus urebat,donec in cinerem redigerentur , utfaciU ad Uuorem redigi poffent . Hic ^icfchrionficparatumpromptumfemper in adibus habebat medicamen,tempore <eftnw urens cancros ipfospofi ortum Canis, quandofol in Leonem tranfijjetjuna decima otJaua. Torrb bibendum hoc medicamen ijs,qui dxane rabido fuiffent morfi,

fr&bebat quotidie ufque ad diem qmdragefimum menjura

initio,uerum aliquotpoft dies d morfu

Mulcoruro exr.or,

cochlearijfatis magni,aqm mffierfum Mfi nonproimus ab curam ccepiffet demorfi,tunc quotidie duo cocbleana aqu<e injpergebat . ^Ad ipfum uerb uulnus cmplaflicum applicabat mcdicamentum,quod expice brutia,& opopanace,acctoq; conficitur , habcnspicis li^ ram unanh u >ium aceti acerrimifextarium Italkum,opopanacis uerb uncias tres . h<tc Galenus C&terumfciendum eji,
.

eosmaxime,meo
tilium loco
,

iudicio

baUucinari(utlatius Ubrofecundoprodidimus)qmgammaros Latinis uocatos,cancrorumfluuia.

a cane rabido demorfis potui exhibent

jqanque aliud Gr&cts animal effe cenfemus Ka.px.mv , aliud uerb VI

*Vj& wpnnpifd

Scripfit

& Damocrates carminibus buiufce cancrorum antidoti componendi rationem ( ut librofecun

,

do de antidotis refert Galenus)eofane modo

quo ipfum fortaffe fecutus eam reddit Diofcorides

Mtamtn

antiquorum

quidamrefinamterebinthinamimpofuerunttburisuice,quodMfchrionGalenipr$ceptorbuicfemperinferuit medicamento
.

Infumma huius antidoti mres miris laudibus ab authoribus celebrantur,adeb utfcripferit Galenusmminem unquam
effe
,

rnortuum

qui hoc antidoto retJi fuerit ujus

His non

difiimiles uires ueteres ajfignant

Myffo,fi ficcum quadraginta.

.

Cumio CX Ac

Huius expcrimenti meminit Calenuslibro fecundo de antidotis, ubialia quoque ualentiora remedia ad rabidorum morfus exjifciepiade retulit . Verum nobis difficiid admodumfuerit decernere,qu<cnam hodie plantafit,qu& ueterum MyJJon repr&fentet , ita ut potius de
boc diuinandum effet,quam aliquid certifia tuendum,M latius fuperins
libro tertio dijferuimus
.

diebuscontinuisdeturexhydromelite potandum :fedd prima flatim die incipicndum erit

Commendauit Mtiusfe2

cmdo^&fexto uolumine,ad morfus rabidorum canum bitimen Iudaicum,fiue jlfphaltitis lacus^ajferensfi drachm& pondere ex aqua bibatur,nonidmodb aqu&pauorem arcere ;fed eos fanare^quosiam primum timor inuaferit. Memoratampotu baufios,qudm uuheri illitos . Covfertpr&tereahismaximUcutusmmex-.quareidemfcripfitfenouiffeJenemqutndam, qui demorfos d cane rabido hocfolo rumice curabat . Trimb enim ulcus eius decocJofouebat : deinde herbam ipfam tllinebat , eandemq; potandam exhibebat quod quidem medicamentum tanquam efficacifiimumfummopere commendabat Tlurima autem,& tnrbulenta qui illam ajfumfferint , mingere folent : id quod maximd hac in curatione confert . Quofortajfe argumento extulit Mticenna propria qu<z
,
.
.

tiitetiam marinos bippocampos ex aceto nigro

& & melle fubaclos

dam medicamenta,qu& cantharidas admiflas habenyit ualentiffme" non modb urinam excernerent demorfi ;fed etiamfan
guinem ipfum,ajferens paulb pbfl fecurum
ejfefalutis miicium,cum pofl medicamenta Janguinem mingunt affecJi . Torrb Galenus libro de theriaca ad Tifonem,theriacampr&fert tam intus in corpus fumptam,quam exteriusfupra morfus illitam. Sed ciirn b&c,qu& noflro tempore conficitur , non adeb pr&fiet,quemadmodum ea,quam ipfe conficiebat Galenus illi fanH
,

fiderenonpoJ]umus,ni[ifatJopriusdeeapericuloingallisduiperademorfis,utipfedocetGalenus. Trodefl item potamogetum cumfale exterius illitum : itidem caprifici corte.x contnfns,& ex aqua potus: quin abfinthium, aliium , mi-

$*

&

&

nus ccntaurium,ariflolochia,artemifia,fcordium,cbam<edrys,bryotiia,pulcgium,& lafer,tam exterius illita,qudm interius

fA

rmedia

iii-

f" m p t <t
cibis

ipefri.

$"* d demorfis in 1 ui credant fccurifiimum effe remedium ipfius rabidi canis , qui momorderit, iecur tofium, deuoratum . quod etiamfcribit Diojcorides : quanuis id non affirmaucrit , ut librofecundo capite de diucrforum ani-

&

malium iecinoribus legitur . Troindefcnbit Galenus libro x i .fimplicium medicamentorum , iecur canis rabientis altfS ualentioribus antidotis admifium quamplurimosfanaffe ,fedeos tamen interijjje , quifolum nullis alijs adieclis mcdicamen
tis illud tfitarunt
.

caninus dicitur ,fiisd cane

Sunt etidmnum qui credant , ut loco ante citato tradit Diofcorides , arceri aqux, pauores dente eo qui , , qui momorderit , cxemptus , cjrfolliculo inditus , pro amuleto brachio adneclatur . Sed ne-

winibisfidendum effeptrfuaferim , ut in noflra huiusfexti libri pretfatione depretioforum lapiUorum fufpenfione diximus:
fatius enim ejfefemper exiflimaui certis ac tutis uti medicamentis

expofcit

. C&terkm curationis fumma manuum maximi operam Uuandoquidem uulnus diducere oportet , laniatamq; per ambitum carnem refcindere : ita enim latiorfit uene-

40

niexterius emcandiad.tus,demitur quodtabefablumefi

affeclio

& ex finguinisfiuore ab excidentibus

cultris excitato ,repens

non parum reuellitur

Quod etiamfacere expedit fcalfello circunquaque profundius adacJo , &fubinde appofitis

fcalpto loco cucurbitulisfanguinemfortiter extrahentibus

, aut hirudinibus . Medicamenta autem , qu aluum citant,& bumoresdeuciunt,inprincipioomninouitandafunt,ficutietiamfanguinismifiio.quippe cumb&c d circmferentijs ad centrum trahendi facultatem habeant ,facitt <egros in mortis traherent difcrimen . Tametfi in curationis prccejju
,

&

qudm expetat ratio conclufum fuerit uulnus , irrepferitq; uenenum ( ut poflea. dicetur)medicamentaaluumducentia ,pariterq;fanguinismiffio injanguineis temperaturis admodum quandoque profiAuxiliumre- ciant . Verum enimueroperpaucinoflrabac <etate babentur drabiofo cane demorfi,quimedicos confulant . J^amtanta ligiofuni. efi religionis uis , ut omnes , quos canes rabiofi momorderint , partim ad dim Donini templum confugiant , partim uerb KO ad diui BeUiniJhcellum , ubi quibufdam cxorcifmis , panibus charatJeribus obftgnatis d facerdotibus perquam facili

ubi pnefertim medicorum negligentia citius

&

curantur ,utplurimorum tejiimonio equidemfateri pofium

nonnv.ll<efefeobtuleruntrationes,quasliberedicam.

Sed cogitanti mibi quonam patJoboctamfaciU eueniat,

diuina auxiliatur gratia
:

Hauddubii inprimis

quippe

cum non
.

parum molefiia malique morfu canis rabiofiaffeclis inferre poffint cacod&mones ,

habeant fedem ,
ij

ut qui in atrabiliarijs bumoribus fuarn

quidem exorcifmis cedentes abeunt ,

& affiicJorum corpora munda relinquunt ,fublato fecum ueneno

,

lliudpr<etercaaddiderim,qubdfortajfefacerdotesipfialiquodnobis occultum babent antidotum

mijcentes
, tegris

quod panibus

illi

a<-

deuorandnm : uel id aliquo inpotu bibendum exbibent

His deniquc accedit magna kborantium fides,

quamfufiipit Deus optimusmaximus ,cuiusfoiius munere omnianofira delenturincommoda,atque omnes auferuntur

figntudines
,

60
KgStu

In Lib fcxtum Diofcoridis.

.

1441
t\

IwmritfoitoKaSmtKivitfnytttwH.

RABIOSO.
ftet,fimul

VSTIO DEMORSORVM CAP. XXXVIII.

,

CANE

COntra uirulentos iftus,uftio expeditiflimum eft auxilium

ftea

utpotc
:

cum ignis

cartera uiribus pra?,

quod uirus domet,& ferri penitius non patiatur fimul quod pars ignem experta ponon uulgare fundamentum curationifuturs prabeat,manente diurius exulceratione Animad.

uertendum ex eo tempore,cum crufhe decident,ne ulceris ora coalefcant,&

cicatrice induantur, fed

fi fieri poteftad muitum , idque praeftitutum tempus,uIcerationes,& fordidas adhuc & inflammatio10 nemminantesprorogariconuenit. Quodinditurnijs faliamentumoptimepraftabit,&lylucftreal-

lium detritum,item cepa?,fuccusve , prafertim Cyrenaicus, aut qui Medicus , aut Parthicus appellatur. Trkicigranatammanfa,quamnon manfa imponantur:fiquidcm fuba&a piftave a perfufione uulnera dilatant Sunt qui a mandentium ieiunio,fibi aliquid afcifcere arbitrentur,quod fuapte natura refiftat uerum id certum non eft caxerum tempeftiuus eorum ufus minime eft contemnendus . Si uerd , quod per&pe accidit,ante dies prefinitos cicatrices coirent , committerenturquc manum
.
:

poftulabunt nanque eas diducere, carnemque fcalpelio circinare, aut iterum inurere expediet Vbi uero propofitum tempus prarterijt , ulcus ad cicatricem ducendum , eraplaftro quod e falibus con , ficitur , locus comprehendendus nec multo poft finapifmo utendum
:

&

/""1 Auterium , quodferro igne

candenti,aut anro , aut argentofit , non eiaculantium

,
,

modb

falutiferum efl ad rabidi canis morfum

infatiabiles ferd

Vftionis, ffnc
1

\^jfedetiam aliorum qmruncunque animaliumuirus

ditijjimum
cjfe
.

quin

&adalios

morbos

Tro-

ZZ"'

"^

inde rnirum non cfi,quod hoc loco dixerit Diofccrides ufiionem

attxUiitm
.

fiue cauterium contra utrulentos itlus

aut morfus expe-

Fiatitaque cauterium intrepide , tantque amplitudinis , ut ulceris cicatrices breui committi

exulcerantibus medicamentis utendum Quainrecaterispraftat ,quoduocantargentumfublimatum.admifceturidungucntis refrigerantibus ,utminus doloris inferat . Trobatur boc , qubd non modb ualentifjimi inurat ;fed qubd etiam extsfla ab eo caro , ofyduclaque cruerit.
fla

nonpofjint

Qubdfi timidus quifpiam ufliunem ignis terrore recufet ,fepticis

&
.

dnobus tantum ditbuspoft decidat

longiore temporis tratlu
.

ft

tamen recenti butyro afltdui

illinatitr

idquodin aliorum exuftione non euenit,

caufis

nifi

Qubdfiigne,autadurentimedicamento(ut multisde

quandoque accidit )

id effici

nequeat,diltgenterprouidendumefl^neuulnuscoeat,feddiutiusmaneat didutlum& apertum ,fuperimp-jfitis tmpla-

flris ualidi attrahentibus

cuiufmodi funt qus, i brutia pice

,

rcfinis

uario gummigenere

& idgenus

alijs

parantur
.

Si

qudmprirnwn cxcidttt crufta , qub ueneno paleat exitus quippe ca diu in uulnere retenta , omnes obducit meatus magno agrorum detrimmto . Torrb non magno quidem negotio decidet
uerb cauteriafiant , diligenter procurandum
ut relicJa

appofita continui liquida uernice oui

in eo Ihlcnijs fupcrimpofito
:

uitello

& recenti butyro permifta

.

quin

& butyrofolo

igni Itquato

&

madefaclis
fuerit re-

pneftat enim hoc cAteris

Vbi uerb

e uulnere crufla deciderit^fdutiferum

quidem

Prxcipitat' ocaci uis.

medium plagce quotidie puluerempracipitati ( fic enim uocant chymifta argentum uiuum in puluerem rubicuvdum confla-

tum ) inftergervfiquidemid eximium

pracellit

pr<efiantifiimumque

medicamentum ,pmerid qubd

uv.lnus occludit probibet. cattera huitifce facultatis

^iuq;patensferHat,attrahitetidmnumcxaltoadfuperficiempotenteruenenum. Quain re

medicamenta . Commodi etiam , nec minus cfficaciter idempuluis attratJorijs emplaflris ,fiue ur.gmntis admifceri , &fubinde uulneri admoueri potefl etenim iandudum certiorfum , in uniuerfa medica facultatis materia , nullum
.

40

haberi medtcamentum y quod ualentius ab alto reuocet extrahatq; uirus,qudmpr<ecipitatum diftum.

Ad kac tametfi ( ut

omnibusferiplacet ) in qmdragefimum diem apertum uulnus dimitterc fit fatis ; non tamen errauerit , qui diutiusprorogauerit , ut quicquid mali refiduumfuerit , exhauriatur .

&iM7a.7Stv-xixuiSttotx5n*tS'ir)$inttv.
'

RATIOVICTVSINMORSV
CAP. XXXIX.
,

RABIOSI CANIS.
QVaadpartemicTam
,

pertinent prefidia

ita fe

habent. Ca?terum uidtus rationem ex ijs , qua:

ueneno aduerfantur , coniedura quadam colligere oportet , fimul ut ueneni uires hebetet reftin guatque fimul ut arceat , quo minus ad intima pernicies illabatur Etenim aflumpta perniciofarum uirium penetrationi refiftunt Quorum utrunque praeftare poteft uini meracioris , pafli , & la&is potus quippc qui haec omnia capiuntad curam , nonnihil ueneno obijciunt , quod omnemeius acrimo niam obtundat Simili modo alliorum, porrorum , ceparumque cibus quod ea djfficulter confician tempore nec euincun tur,uixque aboleantur . Nam multos dies huius cibi qualitates remanent,quo
. .
.

Cuirei antidotorum ufus ac tur, nec permutautur a morriferaui,fedcontrarijsillauis expugnatur. quae ma commodatur , ther iaces,Mirhrioatij,& eius quod eupatorio temperatur,denique
uendicant. quippe aromataomniauiribus&fubftantijs acgre permutantunquareincorporibus euincunt. Vidusratio hoc modofehabet. NoiTeconuenit,pauorem

&

ommum

onamaromatum partem

fibi

quadragefimum ufqueuiem ne* 6o :>qu^nonftato,definitoquetemporeexoriri:plurimum tamen ad poftannum aquam horHs differri confueuit poft femeflre etiam nonnullos inuadit quendam 6
:

"

Ffffff

ruiile

. .

1442
ruiffe conftat

And. Matthioli
&

Comm.
.

Narrant aliquos poft fcptenniurn aqua? metu fuiffe . qux nobis uifu comperta fuere . tentatos. Interprincipiademorforumacanerabiofocurandiratio taliseft. Verum enimuerofiea
quae retulimus auxilia,primis diebus prxtermifla fuerint
experiri opera?pretium eft
.

, nec fcalpro carnem circinare,nec uftioncm non enim quod pertranfiit,fatis euocare poflent Nulla utique iftius rei oc

cafio aut utilitas,fed in caflum corpora doloribus fternentur . Alter uero curationis

modus

accedat.

utpote cum mouendo,corporis habitum tranfmutet: qux colocynthidem recipit hiera item lacfchiftum,quod fimul deie&ionem moueat , ucnennm domare poffit. cibi acrcs , meraculi potus , quibus uis ueneni uehementer retunditur , quotidie fumi debent . Caeterum fudores ante cibos,& poft etiam ciendi . Dropacifmi finapifmiq; alternatim per cor pustotumadijciendi. Sedlongeomniumefficaciffimumauxilium helleborifmus cognofatur:quo io

Deieclio

magnum prabet iuuamentum

.

&

&

&

cum fiducia non femel atque iterum

Utilicet.

fed frequentius ante

quadragefimum diem,uel poft hoc tempus

.

Tantamenimuehementiam hocauxiliumhabercfertur,utquidam qui iam aquasmetum fentirent , fumpto helleboro , fimul acprimum morbi impetum experirentur , fuerint feruati nam & iam uitio tentatos nemo unquam feruare poteft Itaque primum curam contra rabiofi canis morfus
.

breui fermoneexpofuimus . iam ad alia,qua?uenenatis morfibus fkuireconfueuerunt, tranfeundum

Notas uno contextu , deinde communem medcndi locum,qui omnibus conuenire mus. Curfim deinceps fubiungemus ea, quJefuaproprietate nonnullisauxiiium
Poftremo fubnc&entur etiam uenenata , qua?
demorfis"; ca-

poffit ,explicabi-

prarftare poflunt

nuJlis

cedunt remedijs
,

~T'Kflituenda dcmorfis d cane rabiofo diligenter

efl

ratio uitlus

nec ea tantttm regula

cttius

hic meminit Diofcoridcs

20

ne rabiofo jn \jedetiamnt eafitciborumquantitas>qu&ifsrctle conueniat. Siquidem huinfce curationis regimentenuem uiclum futuenda . norl cx e tit , 1C uti necpleniorem , ut jlelius efl author libro v I .ubific inquit . In uiclit mdigentia,<& fatietas euitanda^ f

magis tamen indigentia : h&c enimfitccorumprauttatem adauget , quod nequaquam

expcdit malefico ulceri . Ergo ali.

mentum moderari oportet > ut

jterb ftmul
tiulli

&

recle'

conficiatur ,

& optimum fuccum ccrporipr&bcat

,

1\(ef

minus egeflioni,& urinaefficiunt

.

rumprouccationifludendum . quod quidem tum ea,qu&pr&diximus

tum fceniculum,& fcandix comefla

Tlus

& aluum,& urinam ducit

ac cicborium agrefle crudum oblatum (lemacbo confert,quem normulli ferim , non-

ab amaritudine picrim appellant

Trofunt

&

ipifcibus qui carnem teneram

habent,& cammari,cancri,&

rumcx: & brafiic& cim&,& paluflris ajparagus,& hortenfis,& erinacei recentes cum uino mulfo & carnium extremitaagrcflis
:

tes,auicul&q;
ilie .

omnes montan&,qu&facile coquuntur, bonique funt fiicci . Vinum album tenuc,neque ualde antiquum . h&c
.

Ex quibus conijci poteft,hac in curatione ea plurimum conferre,qu& urinam ualenter mouent

.

Idcirco jluicennafut

30

proxima commentatione diximus)qu&dam profert medicamenta,qu& cantharidas excipiunt,ut und cum lotiofanguis etiam
reddatnr
luti liqnida

Troindemirum noneft,fiquandoquepr&ualens natura,per inflrumentum nrin&,magno cum dolorc parua uccarnesfrufla catulorumforma , uenenum propellat . His itaque ea uiclus ratione uti liccbit, qute urinam <sgre)
.

excernentibus d medicis infiituifolet

ijs

Verumfifluuiatiles cancri
:

quibus uniuerfa abundat Hetruria

,

baberi potcruntt

tam in prandio,qudm in

ccena uefcantur demorfi

qubd tjs mira

infit facultas
,

aduerfus rabidorum canum nenenum

Tr&bet jLnicennapr&ter dulce uinum etiam aquamjn qua candensferrum

uel chalybsreftinclafuerint .%C&teriim noffe

conuenit(ut fcribit Diofcorides)aqu&pauorem nonftato deftnitoque tempore exoriri-.plnrimum tamen ad quadragefimum ad quod ufque rempus exoria ufque diem negletlis differri confueuit -.pofifemeftre etiam nonnullos inuadit : quendam poft annum aquam horruijfe conflat . qtt& nobis
itfu

comperta fuere

Ts[arrant

& aliquos poft feptennium aquce metufuiffe tentatos

,
:

Sed cogitanti mibi

unde id emnia t , nullafand alia hatlenusfefe obtulit ratio , qudrn qu& ex demorforum temperamento , ac uiribus fumi polefl
.

Ouandoquidem

nonnulli habentur

qui uiribus ualidifiimis pr&ftant : quidam qui debiles

& infirmi funt

,

40

: alij

qui

corporis meatus anguflijfimos habent , alijuerb contrd

ichoribus fcatentibus
,

quidamfynceriffimis refertifunt humoribus

,

nonnuUi uerb fuccis

acfacile putredini obnoxijs

Ex quo fit

ut in his citius

in iUis uerbferius

h&c appareant fymptocorni arboris

,

mata . In Hetrnria abflinent demorfiper integrum annum d quorundam lignorum contaclu ,pr&fertim
fanguinc& uirg&uocat&
.

&

Siquidem(utteflanturij,quirem experimento compertam habent ) fiharum arborum uirg tandin manibus teueantur , quoufque concaiefcant , illico demorfi rabie exagitantur . Quod cuiquam minime" fabulofum
Ilicinenfi

uideridebet:etenmmeminimeuidiJfeinciuitatenoflra
Aquje pauor rabidus interijt
1

amicum quendam meumrabie correptum ,qubd

corni

arboris uirgis(dabat enim knificio operam)lanam diu cxcuffijfet,qui eorirm oblitus,quibusfibid medicis interditlum erat t
.

Toftrembfcicndumef\,aqu&pauoremhaudquaquamcuraripoffe^cumuemniuisomnes corporis occupaquanuis

in ipjo

Suscuretur

!"

aa{ i [ates " trn f

'

pauoris initio,aut anteaqudm uenenum iUapfim fuerit in uniuerfum corptts

in

aliqui curat i

^q

euafermt,utphilofopbusiUe,cuiusbifloriamfupcriusenarrauimits.pr&fertim citmpro uiribus

affctli
,

morbum nituntur mali

,

& qui eorum curationem agunt

.

Hisadfiipulari uidetur Diofcorides : quippe qui quofdam afferit

qui iam

aqu

metumfentiebant ,fumpto cumfiduciaheUeborifmo nonfemelatque iterum ,fed frequentius ante quadragcfimntn dicm
uel poji/uiffeferuatos

Troindefcnbit jLuicenna eos, qui aquam cxpanefcunt , deploratos non

effe

quoufque in fpeculo
.

intuentesfeipfoscognofcunt,argttmento qubd nonadhuc uenenumuniuerfas infecerit cerebrifacultates

Hoc

igitur

tem

pore medicamentis utendum

in

efl

deietlorijs

&

fi

nihil obfiet ,fanguinis miffio

ijs

non afpcrnanda

Ex
.

medicamentis autem

hoc c&teris pr&ftat album uel nigrttm ueratrum ,

adieclis,

qu& eorum infr&nant feruorem

Conuemt etiam epithy-

mum,fena ,fumana , myrobalana , elaterium,agaricum,rhabarbarum,centaurium minus,genift& femen,thapfia , confeclio ^imech , hiera colocynthidis ,& jlrmeniuslapis fiquidemh&c in atrabtle deijcienda principem tenentlocum .

&

Troderit item Syriacum bitumenfrequentius ex aqua potum

quin

& Mithridatis antidotum,&

ipfa thcriaca,

& cancrofimper

gQ

rum fluuiatilium combuftorum puluis,Galeni tnodo paratus.Confcrt pr&terea his leporis,nulpis,& capreoli coagulum.Sed

InLib. iextuni Diofcoridis

femper in primh omnifludio curandum , ut aquam
ftmis tenuibusj; metallicis
fiftulis e
, :

1445
,

maU affetfi bibant

aitt

Verum ne ipfam intuentes pauor inuadat

longif-

longmquo duccnda erit ,

exfaperioribus contabulamentis-.nanque ipfafolx feruari

poterunt

J\efert ^detius

aquA cupiditas ,
ejfe uelint :ftc

& bibunt

qubdfi catuli coagulum ex acttofcmel tantiim ederint hydrophobici , flatim cos capit potus ob idq; medicamentum hoc miris laudibus extulit . Snnt qui nigrum cicer aqu<e incoqnendum
,

enim aqua claritatem amittit

nigraq; efficttur

&prater td qubd haurientibus pauorem non adfcrt, quem.

admodum qua fyncera ,pellucidaq;Jpe&atur,minam

cipiti ejje

ualenter ducit

T^ec defunt quifuadcant urcntia cataplafmata oc-

apponenda,pariterq; pofi aures

Qu<e

etft

ad remfzcere uon uideantnr , qubd ualcntijjhrw exiccent ; ubi tamen

deplorati futit <egri , ualentifimis etiam medUamentis uti licebit

10

kmitwWAw^a. COMMVNIS CVRATIOINOMNESICTVS VIRVLENTOS. CAP. XL.

Duerfus quidcrn omnemanimalis i<um,quod uenenum iiibrat
, ,

orisfuctio conuenit. Su:

_ gentem uero oportet ieiunum non efle, fed & cibum fumpfifle & uino os abluifle
guum olei in ore continens plagam exugat
1

poftea exi-

fouendus , deinde fcarificandus* fed Circinatio autem carulcufcula aitius imprimere expedit , quo uirofa materies profundo euocetur nis , feclio, fcarificatione longe potentius opitulantunnanqueab ijs duo peculiaria pradidiafiunt. unum,quod uirus e loco tollitur alterum , qubd eius ueneni pars,quae ad interiora graftiitur, cum mul to copiofoque fanguine excernitur . Quod fi locus feiionem non admittat,cucurbituke cum largioto riflammaadfigendaefunt. Sedetiamdeuftionefuprainrabioforummorfudifleruimus. Siuer6i<a pars,utpote extrema,eam leclionem commode non refpuat,praefertim in omnibus ferpentium iciibus utaubidis,ceraftae,fimiIiumque,proculdubio amputandaeft. Conuenientiora fuptidkis auxtlia funt , quae epithemata uocant . Imponatur farmentitius cinis ,aut ficulnus,cum lixiuio ftillatitio
.

Locus

ipfe fpongia

&

fubaus,garo,&acrifalfamento:porri,cepae,&allia

modo

minutiffime contrita illinuntur,mo-

docrematauulneribusinijciuntur. QuinetiamdiiTedi gallinarum pulli,cum maxime tepent,percuflb loco applicentur . Nec defunt qui hifce tanquam difcordia quadam naturalipugnantibus utantur uerum huius rationem inire facillimum fuerit . Gallinae enim calida natura praeditae funt , argumento,qu6d deuoratum irtfigne uirus conficiunt , &aridiflimaquaeque femina confumunt ltem
: :

nonnunquamarenaslapillosque ingluuie fua deuoratos,difloluunt. Itaque animantisadmoti ca50 loreadiutusfpiritus,abia:aparteimpetumcapeflensexiliensque fecum ucnenum exigit. Nec me fugit,quidinAegyptofierifoleat. Cumfpicas Aegyptij metunt,ollam picis paratam habent,& appenfamfafciam tunc enim maxime ferpentium iniurias expauefcunt , tum propter fpicilegij tempus,tumqu6dopacisfimulabditaefpeluncis,& cauernis,denfoque aruorum cefpite delitefcunt. Moleftifllma enim animalia , & uirus erudlantia , Aegyptus in campis ferre confueuit Vbi ergo aut
:

inpedem,autpartemaliam,morfum intulerunt,qui adfunt fafciam in ollam picis conijciunt, & femelautiterum brachium aut crus paulum fupra uulnusobligant,& anftiffime duo e praefentibus di,
:

ftringunt,locumque fecantesqua circumadtus eft laqueus,picem inftillant cumque fatis uulnus excepifleuidetur,laqueumrefoluunt,&cepis alijsque fupra memoratis iliinunt. Praeterea pix liConuenit & ceferuente illita , praefentaneo eft auxilio , fi iugiter innouetur quida cum fale trito Locumacetocalido,calaminthainlotio,mans aqua, dria,&fimumcaprarumexuinodeco<ftum. 40 uehementiflima , aut acida muria decocla , foueri falutare eft . Quinetiam non defunt emplaftra calidiffima,quaeuenenum elicere,expugnare,& difcutere poflunt. Cuiufmodi funtquaeex fale,

&

&

autnitro,finapi,&cachryecomponuntur,de quibus confequenter erit traxftandum . Erafiftratus confcnpfeautemnoniniufta reprehenfione eos inceflit , qui incognitas ad huncufum facultates confimiha . Nam cum muanrunt , ut elephanti fel crocodilive fanguinem , ouaque teftudinis , &
,

tia

quaedam

literis tradidifte

uidentur , plane in haec fola incidentibus impofuerunt

Quare taha deob-

uitandafunt,cumdifficile,nifiTegia facultate , perueftigari poffint:neque,quo Quaeautemad comrnufrrinatur,frcquenti obferuatione,fufficiens experimentum praeftitennt.. auxilium nemomniumufampertinent,quaeque facile fuppeditari,& omnibusaferpente percuffis
%

noftrafidesijs

Intubusitaque,&erica,&aftragalus,cumacetopota,contra o ferrequeunt,ftibiungendauidentur. pilulaemuinod.luto coomnesferpentiummorfusauxiiiantur. Item bitumen,& uirentes platani baccae,& deuoratae, laun etiam deco&ae eryngij ariftolochioe,& dte,&paliurideco<ftutn:radix cyclaminus coma porrorum pnuatim ex pane , aut aipiperque largius efitatum , ruta , anethum , decoctura.cum umo potum , rcemcuh , pulclium , aut cepae , falfamentaciue quam acerrima : origani plannsconquiruntur. oij,calaminthae,porrorumquefuccuscummelle deforptus haecquidema leponnum coaperi folent , gallinaceorum cerebella in abo , utiliter quaedam uero animantibus Ab teftudinis fumpti multum prodefle tradunmarinae teftes fextans caftorei itidem enlum cum uino
:

&

6o

medicamenta eft . tur muftela fale inueterata inter auxiliaria u.no bibiflejms eft Sea de faf***** cux fale ficcefcens inueteratur ex qua binas drachmas cum oeied.o,d.ffluens fudor,urina copio sc qu^darifolentjraaenus. Pcrcuffis a fcrpente prodeft alui
: :

Commen;

^^f^^

?cddita.

Sunt&compofiuequiEdampotiones.quar

NW^P^^^/*fcW*

1444
umo

And. Matthioli Comm.

myrrhxfinguIioboli,piperisficiIicum : eamelleexcipiuntur,& inftar Aegyptia?faba?danturcum Itidem fylueftris rutae feminis , gith ,cumini Aethiopici,ariftolochia? galbani, fingulorum pa. , res portiones tnta?,& cum erucse fucco fubacTte,digcruntur in paftillos,qui drachma? pondus squent. dantur ex ijs terni cyathi cum uino . Ha?c habui de communibus auxilijs quae dicerem . De peculiaribus remedijs contra beftias ,qua? uenena uibrant,confequentereft

dicendum
.

Ordinis Diofcoridis

immu
.

tau ratw

JZnenoforum \ V

animalium itlus,morfusq; do6irinam,curandiq; rationem,duabus feclionibus tradidit Diofcorides In quarumalteracuinfcimqueit~lus indicia expofuit .-inaltera ucrb curationes diligentiffimi confcripftt. Cctterum

prtfationem hanc illifecJioniprcepofuit,qu<e curandi rationem docet : in qua pr<efatione omnium uirulentorum iUuum curationem in uniuerfumprofecutus efi . Veriim quoniam ( utfuperius diximus in commentatione^quam in caput xxx v. bu- I o
ius Iibri confcripftmusjrati fumus illud non paruum legenti negotiumfaceJfere,quod ex diuerfis locis indicia , curationes conquirantur,ut id molefli<e quifque cffugeret,utq; citius commoditisq; nuUa temporis iaclura omnia in unurn redatta baberentur , ubi prius illa in duobus tocis legebantur , nos omma in unum locum congefiimus , atque ex duobus capitibus

&

mumtantiimfccimus,fmgulisuirulentorumic~libusfuapeculiaria remediafubijcientes. Hancuerb Diofcoridis prafationempr<efiximus , in qua tametfiadeb exacli doficq; tradiderit isuniuerfalem uirulentorum omnium animalium iclibus

medendimethodum,utnibilplaniaddipofiit;tamen neab infiitutonofiro

femperpluraproferri expeclant , nonnulla modo differam , qu<e
,

defeciffe

uideamur,in eorum gratiam , qui

ut arbitror , non imtilia ,neque fcitu iniucunda ertmt

Venenorum
r

di
'

&

US
.

effe

au S

Dicam itaque primum animalium , ferarumq; uirus , non in omnibus effe idem,fid in hoc uehemen\iffimum,& omnium per nicio fifi mum i adeotltumtantumhorahm ^^ uerb minus uehemens
minusq; lethale , uno uel duobus diebus interimens , ut in uipera : in alio denique his longi imbecillius , ut infcorpione, phalangio , longiore tempore necans . Veritm quanquam id plerunque euenit,qubd animalia qu<e mordent , uel icunt , dimrforumfintgenerum , proinde diuerfa etiam eorum uenena ; accidit tamen , ut ab affide , uel uipera demorft quando-

&

20

&
,

quetnbustantumboris yinterdum uno duntaxat die , nonnunquam pluribus diebus fuperuiuant . Quod a
fis prouenit -.fiquidemin ajpidum
,

& uiperarum genere longi pemicialiores funt fcemimz qudm mares

diuerfis

cau-

iuuenes

qudmfe-

nes,( quanuis non defint

tibus
,

qui contrariumputent ) adultce

,

qudm adolcfcentes . Quinetiamfer<e omnes ,

& aridis

&

infecla in

mon-

locis inter uepres

&faxa degentes , ijs citius hominem perdunt , qu<e palufires , uliginofosq; traclus inco-

lunt

Citiuspmterea necant , qu<e orientalcm ,

& meridionalem inhabitant plagam

uenenofiores funt
, .

b<ecfamelic<e depaflis nocentiores funt ,

&

irritatce

jld , qudm quce feptentrionalem qudm dimiffa quanuis omnium in uniuerfum iclus
.

perniciofioresfint ceftate,qudm

hycme . H<e itaque cauf<e effepoffunt , curcitius , uelferius demorfi intereant. Id tamen etiamplerunquefit exfortiori , uel imbeciUiori demorforum temperamento , aut uaforum latitudine uel angufiia . quan,
doquidem ( ut fuperius pluribus
in locis diximus

30

) ueneno non tamfacilispatebit aditus

ubi uafafuapte natura angufla

Quorundam fuerint,qudm ubi latiora . Cceterum errant}lAuicenn<e tefiimonio , quiferpentium uenenum frigidum
opi.explofa
.

ab

jjs

demorftiUicofrigidifiant,quodq;ferpentes ipfi,ut frigoris impatientes,appetente

effe fiatuunt , qubd hyeme in Jubterraneis cauernis lati-

tent^uelfub lapidibus,fub quibuspriuatimfe condunt uiper<e,ubi nonnunquam adebfrigore correpu reperiuntur,ut fiupid<e immobiles reddiu, tanquam congelau perfifiant . Frigiditas enim toti corpori ex ittu uel morfu adueniens , non utiqueeuenitexuenmifrigiditate;fedqubdinnatuscalorabextremis,&ultimis corporis partibus ad cor fe conferat , qubdq; etiam uenenofuperetur,& extinguatur . 7v{ec eo argumento frigidi temperamentoferpentes funt iudicandi , qubd

&

fcilicet

hyeme immobiles,&feri exanimesfuis in cauernis reperiantur.quippe nuUa alia de caufa id iUis accidit,qudm qubd eorum natura,qu<e calidifima eft,id maximi rcfugiat,qubd ftbi contrariumfentit . Vifitur hocpariter inpifcibus,qui cum

frigidinaturafint,qudmprimiimexaquacxtrahuntur,aeriscalorenecantur. Quin
d<efunt,&ficc<e,eadem rationehyeme conficiuntur,nifi calidiffimis recondantur
locis
.

& uefpx, qucetemperamento

cali-

40

Sed iam icluum , uel morfuum uiVimlerorum rulentorum curationem aggrediamur. in qua Diofcoridem,'Paulum,Mtium,& alios ttterni nominis fcriptores imitati y iauu,ud mor- dicimus cfficacifiimum effe remedium,morfu uel ittu illatum uulnus continui orefugere ( fugentem tamenprius pntpara-

tumeffeoportet)& fubinde ucnenum , uel uencnatum fanguinem expuere . Veruntamen td opus,meo quidem iudicio,pcr
fici

nonpote[i,abfque magnofugentis difcrimine

T^amfi in aliqua orisparte , aut gingiuarum,lingu<e , palatiq; ulcufculo-

lum aliquodfuerit , quanquam adeb infenfibilejut cutim tantum occupet,ubi uenenum in osfuttione reuocatum ulceris
non efl , quin illico fugenti perniaem inferat : itaque fiat,ut qui alteri meden
periculiimmineret,fiuenenat<efaliu<e tantillum infiomachum defcenderet
.

cum contigerit ,& fanguinifeadmifcuerit , quifortifu&ionefacili igingiuis per dentium connexus manat , dubitandum
uelit,fibi ipfi

necem paret

Qjtin ntc minus

.

ls{equetemeri h<ec dicimus

etenim iam nos

commentatione ntulimus ) rufiicum , quicumfanum quodam in praiofecaret ,forte fortunafalcemediamfecuit uiperam : cum d trunco , quem manu im(
,

uidimus

utfuperius in nojira inprimam

& uniuerfalem huius

libri prtsfationem

&

50

prudensfufiulerat

in digito morfiis effet

os uulnerifiatim

admouit ,

& uenenatum exuxitfanguinem

quofaclo repenti

mortuus concidit . Troindefciti admonet jletius ,ut caueant ,quifugunt , neoshabeantulccratum. Torrbadlxec uitanda difcrimina ,recentiores galliuel ga'din<e fedem plumis exuunt,& uulneri confultiffimi applicant demortuo
i

&

frimo , alterum fubfiituunt , idque tandiu profequuntur , quoufque uniuerfa ueneni uis extrahatur . Cuius rei certum indiciumhabent, cumgallus pofiremb appofitus nonmoritur . MtiusDiofcoridemfecutus,nonmodb gallinaceos , gaUinasqueuiuentes diffeclas ,& adhuc palpitantes his morfibus commodi applicari tradidit;fed etiam quodlibet uolatiUumgems,itemiuuenum,teneUorumquequadrupedum. Dehinc idcm iubet , excitatis calidce aquce potu uomitibus, ualcntiora dari antidota , ncmpe theriacam , Mithridatis antidotum . Minficam uim in hac curatione habent,quantum

&

equidem experientia comperi^quinta noflra effentia,pariterq; oleum defcorpionibus,quorum parandi rationem in pr&fatio nis huius libri commentario tradidimus :fiquidem his tantum antidotis,imb nonnunquam folo oleo^nonnuUos d uiperis de-

60

morfos

In Lib. fextum Diofcoridis.

morfosfanauimus,paucis admodum boris, qui cum
ta
efi

1445-

nuUum uiufignumpr&berent,tanqitam deplorati iaccbant. I^am tan. Cuius fententiam magis probandam cenVbi uerb ueneni uis contumax reperiatur,& non nifi longo

horumpartium tenuitas,ut momento miuerfum corpus percurrant,& fubinde omne fuperent uenenunuTrotulit J.e
cineris uice,eam

tiusfarmcntorum,&ficulne&

qu& laurinis conficitur lignis

.

femus,qttbd b&c arborfuapte natura polleat aduerfus uenena

tempore

euincipo(fit,eft diligenter

animaduertendum,ne itli unquam die ac noclu dormirefinantur, donec tmieni uis eua-

nuerit quippequbdfomnus(utalijs in locis fitperius diclitm efl)uenenum .

trahat .
efi

maxime ad cor , cerebrum ducat , fecum Multa pr&ter h&c habentur remedia uulneri iUinenda,ut calx uiua,oleo mellefuhatla . h&c enim ( ut Mtius

&

&

&

authorjomnibus uenenatis morfibus opem fert,pr&terqudm ab

in

afpide illatis

Sunt

& qui nigri ueratri recentem radi-

cem
-

uulnus figendam confitlant

.

qubd h&c

( ut

equidem

me experientia

cognouifie fatenpoffum ) uirus ualentiffimi ex-

trabat

Quamobrem Tridentina rura cum iumentum aliquod dferpente initur,ftatim perforato ibidem corio , pr&fiantif.

fmo remedio eliebori nigri radices in uulnus inferunt

fecus auxiliantur
,

Trofunt etidmnum magno iuuamento cepa,allium,porrum,afl>bode

iliita
.

li,& dracunculi radix elixa,contufa,& fubinde theriaca,aut Mithridatio,& oleo defcorpionibusfubatla,&

2*1011

iridis,ari,phu,utriufque cbam&(eonis,liltj,hcmerocaUis,belenif,fxniculi,fmyrnij,gladioli,fcill& >fparga-

nif,cyclamini,bryoni&,utriufque raphani,& bulbaccormn

niaf&pe a nobis experta funt .

Conferunt pr&terea bdclliitm,Syriacum bitumen,pix liquida,caftoreum

omnium radices,concif&,ac decocl&,& morfibus iU\t& : qu& orn, montanarum ca-

prarum fimum,euphorbium,fulphur urin& admiflum,fal,nitrum,taitrinumfel,olerace& erucx , utrunque lafer , galbanum,

fagapenum,panacis lacryma,erica,byffopum,origani omne genus , diclamnum Cretenfe ,
omnis,uerbenaca,halicacabum,fatiua

& Italicum,calamintba
.

conyza.

&

agreflis ruta,foncbus

tam afpera qudm l&uis,fisymbrium,finapi,naflurtium,lepi.

dium,iberis , thlafpi,aut in empla[iris,aut infomentis exterius adbibita

Qu& uerb pota,itel deuorata uakntiffima cenfentametfi priua-

3Q

tur , ea omnia erunt,qtt& in noftro in huius Itbri pr&fationem commentario longiori catalogo recenfuimus

tim ad uenenatos

iclus pr&ferantur

Medica mala,& eorumfemen

qttin

&

ecbif,

& uiticis,&
,

liguftici >

& p&oni&,& hya-

cbtthhpr&tcreauirides platanipenfilespilul&,iuniperi bacc&,conyza,cbam&drys,fcordium

cham&pitys,echini terrejlris

caro,gaUinaceorum

& gaUinarum cerebrum,leporis &tquicoagulumexuinopotum,mar,n&teftudiais fanguis cum cy&

cerui

mino,porrifuccus ex melle,nafturtium,maioris centaurij,gentian&,albi diclamni, &fuperior gladioli radix , tblafbi,pukgiitm,Cretenfe diclamnum,elicbryfi coma,ran<e oleo incotl&,& fale confperf&,earundem ius,oleo &falc adieclis ,

genitaleficcum,& in puluerempotum. Mirificum acfmgulare remediumpr&ftat iUius herb<e radix,quam Goritienfes, ex

eo qubdferpentium morfibus celeriter,& efficaciter medeatur
,

Serpentinam uocant,cuius hifloriam defcripfimus libro fe-

cundoincoronopimentione.h&cfiquideminpuluercmcxuinobauftacochlearis menfura,d ucnenofo qubuis fe, peutc demorfos breui tempore fanat: neque eafolum ualet aducrfus uirulentos iclus;fed etiam contra epota uenena
_
.

Iisfere uiri-

buspollent(utquidamncentioresfatmtttr)fiofculifylueftresrofeocoloremicantes,quosnomitllifylueftresgar^
los uocant
.

Torrb Galenus libro de theriaca ad Tifonem,c&teris antidotis tamfimplicibus , qudm compofitis ad

.

uiru-

Theriaca laudibus _ Gale-

lentorum morfus ^ndromacbi tberiacampr<etulithis uerbis

Theriaca eflprocul dttbio apuduniuerfos homines celebra- no elebrata.

tifiimum antidotum,tum qubd pollicito neminemfruflretur,tum ob ipftus atlionis efficaciam . Siquidem nuUttm unqitam d pr&feris , qu<e bominemfolent tnterimere,commorfum , bacflatim epota perifffe memori<e efl proditum . J^tdlus eadem

fumpta,baud multbpbftmorfit impetitus,beUu<e ueneno ceu illam fuperante interijt . Quodfttbinde nennuUi pr<etorcs etiam penes qttos uit<e , &'necis poteftas efl,experiuntur : atque medicamentumprobare uolcntes , an quod promittat praftare

qucquc pofiit,in omnibus iam ob praua qmdam,& iUegitima facinora ad mortem iudicatis,de ipfafaciunt experimentum. "Nos autem cum in hominibus id nonpofiimus,in alijs quibufdam animantibus idemfacientes, ueram medicamenti probationtm inuenire conemur.Tianquegallis , qui domi non enutritmeque nobisfunt contubernalcs ,fedpotius agreftibus , /:... j.^j;*;,+*v,j,^.-i,, ->*m'<i {wAcnUuriimte . ah- nui intpr illnc tum biberint hiherint ex medicamento rnedicamento , . prottnus firotmus inteficciorepr&dttistemperamentOiCaptistferasobijcimuSi&quiinteriUosnon d morfu uttam retinent . mterdum uerb medicamentum numadulteratumfit , reunt : qui uerb biberint,conualefcunt ,

&

&

boc ipfo iudi hoc quoque modo probare conuenit . Si epota theriaca , non pttrgetur , quipurgansfumpfit medicamentum , ut tali camus antidotum effe pr<eflantifiimum,quoniam purgationem , ei qui medicamento ufits fit purgante , impedierit , Cuius nimirum <etate qui pr<eexperimento d ueri medicaminis inuentione nunquam aberrauerimus . hatlenus Galenus . probaU effetfacultatis, an adulterina . torium infacinorofos exerccbant iudicium ,facile probare poterant num theriaca aut qubuis cdiopam&geTfanquepluribus in locis qui obfttafacinora mortis fupplicio damnabantur , non femper capite , dutli , ut mitiorifupplicio e medio tolleren tur , afpidibus itere necabantur , prout leges ftatuebant : fedf&pius in theatrum libro adTifonem , ubipoft enarratum Cleopatra uiperis offerebantur demordendi . Huius rei teftis eft Galenus eodem contemplatus qudm celeriter afpides homines perimant . Cum jLkxandria

&

interitum,fic inquit. Tluries in magna

fum

%0

iliquem hac peena lege

damnatum , humaniter , citbqtie uolunt occidere

adifcientes ipfius peclort

feram , tubenuf-

j.

* alio

mibiprobandafit , eafane fuertt (firuataomminem referant C&terhmfi qua in Italia Theriaca nunc reperitur , qm niumpace^qu&reron&adCampan&aurc&infignejFrancifcoCalxplariopbarmacop&oquampertti^
.

quoun

iam intelligam , etindem ad tpfam tterum pa ut perqudm pauca fuccedanea tn ettm uemant . randam magno apparatu ,fe accingere , acpro uirtbtts nauare operam , dCalxplano ipfomihitran\mifia;qu& antea, Dchisegofaaleteftaripoffum,quumiamapudmeplura ftnt peregrina ,

Zam enim, dum uiuamJemper mibi ufuifuturam decreui , & pr&fertim citm

hoc&uo,nuUisinTheriac,s{q,todfc^^ d,camentumfanj,menturartfmm,inquambilprorfiisdefideraripo^

C+

6c

\e rafdebo>nefoHaJfea!iwmdimfaciam.^^^

X446
"S

And. Matthioli Comm

& manu impofita uenena extrahere corpori. & ^Aphricagcnus Tfyl.

<3entes tutsea fuaptenaturacumferpcntibus degehant ,tra&abdntquemanibus,nuUounquamab hismorfu accepto. Cuitts rci tcfiis feipcntibus,eo e fl Tiinius libro v 1 1 .cap. l \,v.biita.fcripum reliquit . Craies Tergamenus in Heliejfonto circa Tariumgenus kcminum

medentes.'

e tra fwff

>

iclus contatlu leuarcfolitos , H uos Ophiogenes iiocat , ferpentum

Vano etiam nunc cjfe paucos ibi , quorum faliti/X. contra

cuiifs

itlus fcrpentum med.ea.ntnr

.

Simitis

in

lorumfuit , ut jlgatharchidesfcribit , d Tfyllo rege dicla

odorefopirent eas
.

Horum corpori ingenitum

.

fuit
.

ltirtts

exhiale ferpcntibus

ex

Mos uerb liberos genitos protinus obijciendifeuifiimis earwm

natos ferpcntibus

toque gencre pudtcitiam coniu-

gum experiendi,nen profv.gietttibus adultermo fanguine

fubiata.
cft,
efl

H&cgcnsipfa quidempropt! tnteremptione

a i\aJfomonibus,qui v.unc eas tenentfcdes.Genus tamen

,

hommum ex his , qui profugerant , aut citmpugnatum

efl

abfuerant
ijs

hodieque remanet in paucis

.

Simile
.

&m

Italia

Marforum gente durat.quos a Crrcesfilio ortosferunt,&

Galenus libro de theriaca ad Tifonem
,

ideo ineffe

uim naturalem eam

,

h<ec Tlinius

Vcruntamen, ut author

Marfi

quifuo tempore extabant

contra ferpentium uenena nullam utique propriam habebant facultatem -.fedfraudc

.

quadam
uiperas

miuerfam decipicbmt plebeculam

his nonfoiitis enutriunt

Ipfe
,

enim loco

citato itafcribit
.

Circulatores hi

nunqnam congruo tempore

ut uirus cx

uenantur y fcd mullbpofl uernationem

,

citm non ampluts uigent

,

Captas autem tpfas crebrbftbi ipfis affnefaciunt,

,

& ciC<ete,

imb carnes ipfis permittentcs

& continue mordere cogentes

obftruant
. ,

earum ore uacttetur ef-.

h<ec

ficiunt.quinctiam
les
Fr.ius ciicun-

ma%as quafdam obijciunt , qu<e dentiumforamina

JLtquehac rationc morfus fiunt imbeciU

artificij

,ut uidenttbus magnumfit miraculum , talis ipforum adfraudem parandam

impcritis

Galenus

ritm idfraudis doline gentts,noflro etiam temporc locttm habet

in his pr<efertim circulatoribus ,

& circunforaneis

qui

eX(iiM iTauliflirpe ( quodtamenplane mentiuntur ) fe prognatos prctdtcant . Quippe qubdferH omnes Jlpuii fint ex itirpem men- Leccia urbe oriundi , aut ex circumftantibus locis . quanquam facili poffunt originem duxifje d Marfis eorum uicinis , qui tiuntut. fixcentenis ,autfortaffe miUenisannisante diuumTaulumextit.ere . Cauendum igitur fuerit ab eorumnugis : nam quic,

foraneorum

20

quid loquuntur , pollicenturq; , id omne fraudulenter ,

viagis ab
,

&

dolose*

agunt

Capiunt enim uiperas abeunte iam hyeme ,

& ut

earum morfibitsfe tutentur manits fibiperqudm

diligenter

inungunt quodam unguento hac tn uenatione ab ipfis

radicis
,

experto

Vnguentum

illud conficitur
,

ex oleofylueflris rapbani femine expreflb , dracunculi

& afpboddifticco,
in. triuijs

leporis cerebro ,fabin<efoltjs

ici

lauri baccis ,

&

alijs

quibufdam additis

^iffirmant eo ungucnto perunftos u ferpentibus

nonpoffe

Quod egofacile crediderim , cum etiam apud T^icandrum in theriacis unguentum

.

repererim , quo qui fuemijla

ntUni

NiTa"ulrl

titperunllus , dferis ici nonpoffit

Tficandri uerbafubijciam, qu&fohita oratione ita redduntur.Qubdfi

reptiliaiamrecensgenerantiafefe,&remfecumbabentia,inollam mittas ,repones aducrfum pemwiofasnoxas remedium . Inijcies autem in oilatn iilam cerebri ,feu medulla cerui recens ctefi drachmas triginta : cotylas quatuor rcfacei,

& tertiam expreffionem unguentarij pntcipuas &folas numerant Oldjplendtntis crudi todonec ferpenrotundo uafe & cotylam cera unam, atque & h&c omma unum mifla turbabis teresq; cum ferpen tiumfquamce mollefcant poflea arteparatam molam
cums primam , mediam ,
,
,
.

tidem cotylas infunde

htec in

celeriter calefacito

liquefaclte

recipies

in

"

tibus

Longe autem fpinasfepara : quandoquidem maieficum

,

iliis

uenenum adh&reat .
,

mnia porrb membra ex hoc un-

guento inunge

tumq; uel in qudmuis uiam , uclgrabatum etiam

te tutb conferes

uel citm arentis teflatis tempore ad area

opera cinclus,trideiuibus profundum manipulorum aceruum difquifiueris . b<ec iile . Capiuntigitur qui Marfosfefaciunt
uiperas,aiiudq; quoduisferpentium genus hoc

modo : captisq;ftatim caputfaliua perfundunt

cuius contatlu non

.

parum

uilefcunt,& neneniferitatem depomtnt,qubd hominisfaliuafacultatefit illisprorfus contraria

Cum autem inforo,ut mimanfam effundatur

car

raculofum defc [peclacttlitm pmbeant,ab his nullo ueneni incommodo demordife facere uolunt,oblato prius illis dur<n carnisfruflo,id dentibus dilaniare cogunt,ut uirus,quodprope dentes quofdam ueficulis continetur,in

nem

tamen quietiam ueficulasiliasforcipibus abfcindant ,ne amplius ueneno repleantur .Itaquehacfraude uniuerfamgentem decipiunt . Verum pulcherrimc horum fratts quandoque detegitur , citmfimul in eodemforo plures
.

Tslon dcfunt

eiufdempraui % eneris homines contendunt , ut alter alteriprimum locum pr<eripiat,& fummam apud populum authorita-

tem confequatur

TS(am ij,ut quifquefe legitime ex diui Taulifamilia ortum oflendat,itiperis , quibus uenenum exemptum
:

nonfitfeinuicem dilacerant ,pr<cfumptis tamenfuisfallacibus antidotis

ttexillis ,

quibus tandem fruflrati, d ueneno uicli

illis

relifiis

tanquam moribundi,fuis Hpulpitis in terram cadttnt

Et certd nififtatimperiti medici

opemferrent , mor-

temfape immaturam oppeterent : iicet etiam interdum occumbant,& animam caced<emonibus,corpora uerb fuis ferpentibns deuoranda relinquant
.

Equidem memini,citm ejfem Terusijs,me duos huiufce generis circunforaneos

uidiffe in foro,

quiin tribus corporis partibus dnipens demorfierant :

cus
,

& ijfani ambo

:

perijfjent

nifi

Carauitus

ille

Bononienfts chirurgi-

& pr&ccptor meus,oko noflro de fcorpionibus eos inunxiffec

.

necfuus iilis profuiffet lapis,quem uendunt,& omnibus

qui Tridentiinuicetn inforo dtmorft
,

.prfenint,aducrfus omnia Uenena

Quemadmodttm idem non proftittijs,

& ueluti
.

mortminhofpitiumdelati,prctdicloolcofatiitatirefiitutifuere,mag7to qttidcm

amborum dijcrimine , ac

dedecore

Sunt

etm lapidem , uel potius terram obfignatam , d Mclite infula allatam,quam omnibus prxponunt antidotis , uitn omnino adtterjusferpentium tienena efpcacem babere , quemadmodum ea , qu<e d Lemno infula, Lemnia uocatur . Veruntamen ttbi ab ajpide,uel uipera quts fuerit demorfus , parum uel nihil proficit . quamobum credendttm mtnime fuerit, panem uei uinttm , quibusfuas ij admurmurant ca nttlenas , eos qui fumpferint tutos d ferpentibus,& alijs id genus ucnennm eiacitlantibtis,ad integrum ufque annutnferiiarcpoffe . Quandoquidem nouimits nos,qui hoc pane deuoratofe tutos d
qui dicant

&

fcrpentibus exiftimantes
falfi interiere
.

uenationi fe dedere.-fedabijstandemdemotfihuiusadmurmuratipanis opinione , ferpcntium K(on tamen eam inficias , quin aliqui reperiantur , quibus quxdam ea a calo facuitas tributa e(i , ut afer.

pentibus non mordeantur

.,

Siquidem noui ego plures,qui ftmpliciter,nuiloq; artificio aut uerbis affndes ,

& uiperas quo-

fidiecapiebant,
-rint,ac

nccunquam ab ijs iclifuere.quanuisferpentes ab ijs modo pedibus calcati , modb manibus comprefli fueexperimemis

dmtius in nudo eorum fintt gcjiati. Ts^cque pr<eterea negauerim,fcrpentes non poffe carmimbus,

(ompeiii

,qubd plurimis

id conftet

C&terkm ,ut

nihii

quod adcurationem icluum wntlcntorum facere

& iacantationibus ^
poffit

In Lib fe x tum Diofcoridis

.

<

1447
(etfi id

pofftt,

d nobis pmermittatur , qui omnia qu&fcimus , ingenui docemus , non ucrtbor prodcre memorU medicos non fpetlare,nequc ab ipfis recipijquonam patlo in nomano agrofenex quidam eremita amicus

fciam ad Cunt.o P-cun

meus,dferis iclos

^um queodam
ertlllicam -

fanabatjpfis abfentibus agris .

Cum enirn quis i arcitmftantibus

populis dferpente demordebatur , id per nuncium ereicli

miu fignificabant

tum

is

interrogabat nuncium^ an medicamentum

loco ebibere uellet

Qubd

fi idfe

fatlurum re-

ffondebat , iubebat ille,ut dextrum pedcm calceo denudatumfolofifteret,& cultcllo totius pedis uefiigio lincam circunducebat : deinde iubebatpedem auferri , intra fpatium line<s fignaU cultelli cufpide \mc uerba infcrikbat .

&

CARVZE, SANVM RBDVCE, REPVTA SANVM, EMANVEL

dem gladio abradebat,ita ut omnes abolerentur
IO

caro

P A R A C

I.

E T V

mOX tertam e0-

charatleres
;

bat, ibique tantifper dimittebat, donec terrafubftderet

: abrafum puluercm fitliii quodarn paruo aquapleno excipiedcmtim nuncij intmda aquam percolabat,& cruce (ignatam ilU

bibendampr&bebat. Sedcerti mirum eft,quod eadem bora

biplanc compertum eft,& omnibus ittius regionis incolis
.

tcJus fanabatur ,

qua nuncius potionem ittam jumpferat, ut miertmita. qui

Hac cft curatio in uirulentos iclus,qua utebatur ille

mibifepiusdixit,hoceffem.aiusfecretum,efficaciusqneremedium,quodhabeantij ,qui fuam originemin diui Vaulifamiliamfalsbreferunt,

#

spfow.VAnnu.

VESPAE, ET APES.

CAP.
:

XLI.

INterfenentiumuenenatorumnotas,nihiIdeirerpis,&apibusarticuIatim digefsimus, quodcoi fpicuae omnibus fint, & nihil excellens, aut notatu dignum in his obferuetur inter remedia tamen earum meminifle non fuit alienum . Igitur aduerfus utrarumq; i&us prodeft illita malua, & hordeacea

20

farina

cum aceto

ficulneum lac in uulnus inftillatum

& muria?

aut aqu^ marinse fotus

qttandoq;orian-

ETfiucfparum,&apumitJusneminiunquamattu!eritnecem;cumtamendoloresmoleftiJfmiinde
tur,non alienum,ncque inutile fuerit ea noffe medicamenta^quibus factli ijdem rmtlceri poffint
tlis
.

r
iftus
,'

Quamobrem iam di apum

d Diofcoride remedus ea addenda duximus,qu<epriuatim fcribit jletius Ub.x ni.fic inquiens . Si quis ab apibus ,

&

nedia.

cum oleo ittita,& eruca,fiue brucbus cum oleo ittitus afferuabunt. Quandoquidem uerb quidam ab his clanculum percuffi,ob dolorm perturbantur,putantque fe d maligno aliquo animante petitos effe-, neceffarium exiftimo prius oftendere qumfigna horum itlus comitentur. Hos itaque, qui ab apibus punguntur , dolor ifius confequitur ,& ruborloci^ cum tumorepartium m ambitufitarum : ftimulus av.tcm omnino inpercujfo loco reperieuejpis itt&fits permanere uelit,eum maluafolia

tur.Eadem etiam hos,quos uefpa pupugit, concomitantur,fed intenficra.-uerum [limulum uefpain percuffoloco non reiinquit.Auxilium autem utrique ferunt luto,aut ftercore bubulo eis illito cum pofca : aut maltu folijs impofitis ctim pofca
autcimolia

cummalua

& pofca

Ts^aturaliter

autem opitulatur ueneranda

& uiuica firombi conchylij imago

C&teritm compertum
eft,

in figillo

ferreo exculpta,& loco iclus appreffa: non enim permittit amplius inflammationemgenerari.lnpotitprterea ipfisfolio

rum lauri tenerorum,drachmas duas cum uino auftero pr&beto

dari
iUitis

heec J.etius

doloremftatimfe-

mufcispriusiontritis

Id quod fimiliter pr&ftant thymbra,meliffophyttum,&fisymbrium

**Kjyy<*.

PHALANGIA.

CAP. XLII.
,

DEmorfis a phalangijs locus quidem ipfe, quafi ab impa&o aculeo rubet

40

non intumefcens nec

,

per ambitum calidus eft, fed mediocriter humefcit: ubi uero contrariorum occurfu refrixit,con inguinum , conuulfionibus non diilimiles fequitur corpore toto tremor , diftentiones poplitum , perpetua urinae libido laceffit , multaque reddendis excrementis colin lumbis colleclio exoritur , lu&atio.uniuerfacutefrigidus fudoremanat,collacrymantoculi, offufisque nebulis caligant.Horumi&ibusficulneumcineremadie<5tofaIetrito,& uino imponere oportet:aut radicem fylueftris aceto fubaftam . Vkera punicse quam tenuiffime tritam : aut ariftolochiam cum hordei farina ; aqua? maris proluenda,aut apiaftri deco&o , foliaque eiufdem illinenda.Lauacris perpetim utendum, propinandum abrotoni femen,anifum,ariftoIochiam,cicer fylueftre,cuminum Aethiopicum,cedrides tritas platani corticem , & trifolis herbse femen priuatim autem, fingulorum ex i;s binas drach-

&

&

&

&

masdarecumuiniheminaconuenit.itemmyricsefru<aus,& chamxpityos , &uiridium cupreffipilularum decodum , admifto uino . Sunt qui fluuiatilis cancri expreffi fuccum cum lafte, affumpto apij

50 femine , confeftim moleftijs liberareprodant

PHalangiorumgenera quanquam plura d ueteribus defcribuntur ; tamen *4etia

numerantur ,
bis uerbis
.

lib.y. 1

1 .cap.
,

xv 1

fex tantiim

Phalangiormn
e

In phalangiorum genere primum quidem rhagium , alterum lupum

quartum cranocolaptes, quintum jclerocephalum,fextum fcolecium appeUant .

tertiumformicarmm,
id e(i,aci-

era

primum qui-im pjiaghm,

accepit os quineumffigura rotundum efl,colore uerb nigrum,acini uux. nigrx fimilitudine,unde ctiam appeUationem dem iuxta medium uentrem habet,pedes uerb cx utraqueparte qudm breuifiimos . Mterum uerb Lupus appettatum, mu-

:&

fcasperdit

eisque pafcitur

ac corpus quidem babct latum

tres habet
.

& uolubile

partes uerb circa

coUum ipfis fncife funt

am-

plius autem

& osdusMinentias

alfimilatur,colorefdiginofo: corpus uerb eias

Tertium autem Myrmecium,hoc eft/ormicarium di&um,fvrmic<e maxima uelut afiris quibufdam infignitum eft,maximi circa dorfum . Quartum de-,

60

irruat, locos crrca caputpe inde Cranocolaptes,fublongum eft,& uiride,ftimukmque iuxta coUumhabet,atque (i inquem obduratnm : lineamenta ucrb per omne corpus fimiiia Quintum Sclerocepbdum di&um , caput babet jaxeum ,
tit
.

&

Vfffff

animalibus

44

And. Matthioli comm.

.

animalibus iUis , qit& circumnolitant notltt lucernas . Sextum autem Scoleciumfiue uermicarium appellatum,fublongtm

Atque b& quidem Jpecies pbalangiorum enumerantur. batienus Aetiv.s . Qui tamcn cuiufcunque pbalangij notas,& indiciafeorfim non defcripfit(genus enim diuerfitm diuerfa quoque parit fymptoeft,& fitbmaculofitm,maxim circa caput
ra

Phalang. eene mata)fedomniain commune fimul coUegit . Quamobrem fi partkulatim, cuiufque pbalangij indicia per fe fcirecupimus , , & morfus J^icandrum confulamtts . Is fiquidem in tberiacis pr&ter id qubdplura,qudmfecerit ^Aetius, pbalangiorum genera reddit, nota; ex Nican [ng U [ orltm etiam priuatim indicia defcribit fuis uerfibus,qui ita parapbraflici in Latinum uertuntur . Opcra iam nunc no

xij confidera pbalangij,fignaqtte eius morfus

Trimus itaqtte (plendidus Rjiox appellatur,

niger plani , accttmulatis pedi-

busprorepensjnedium uentrem ore y

flatimque color,&

& dentibus feptum habens. Cui ab boc infliSium fuerit uulnus,pcrinde corpore appa,

ret atque finibil quicquam fauciatus foret: oculuterb inferiorl parte rubefcunt,frigus iuxtdin corpore adb&ret

infigitur,
*

membra hominis dfupcrnis ad ima uergere uidentur : neque penisfemine uuidus demittitur, fed lumbos occupans ita frigus genuumnexus diffoluit. oifterion iamfecundum obferua, in cuius dorfo pinguia qu&dam relucent ,ac luad& in corpore uirguls. . Vercuffitm ab boc inexpetiatus borror cumftamine quodam adoritur , caput uerb fomnus graajperum &qualiter eft . Difficimembrorum nexus,& imbeciUitasfit Cyaneum aliudfjtblime,crinitum, uat,genuutn

&

&

lem corpori

infert illud puniuram,quodcunque labefaiauerit,corque graui

telis

languore fuccumbit

1{ox

& caligo tempo-

ra circumftant,uomitumque edit collo lubricum,ab araneis

tniniflrat
.

non multum diftantem , adeoque tandem interitumfub-

^ib hoc aliuseft^igrofles,qui{peciefua lupoftmilis efl,mufcarum interemptorhqui apum obferuator efl , o/tliceftrorum,& omnium qu& ad telam ipfius peruenerint Hic imbeUem plagam , eJr uanum uul cum qui pfenes dicuntur , msbominiinfligit . Quodautem Dyfderhfitte fpbeceum appeUant,rutilumfatis,uefp& crudis uefcentiperftmile.Hic fi quem

&

piam uulneraritjngens e uulnere tumor erigitunmorbi etiam quidam ad genua,alids etiam neruorum

cordis

& uenarum
20

languentium trepidatio,alids uirium deftitutio,utpercuJJumf&pius domet,atque interimat. Extremi maleficij animal,fom

num adferens,qui bominem quiefcereab huiusfeculi laboribusfaciat

Eftpr&terea Formicarium diium,quod formicispla

nefimilefit , coUo quidem rutilumjreliquum corpus nigredini ex putredine fal&,par efl,undique latum,(iellatum dorfttm,

puntltsque diflintiumgerens^cuifubcmericium tempus ad modicam ceruicem attoUitur . ^Atque ex boc pbalangio dolores

priorum fimiles uenenatorum ueniunt . Sunt

&

alia

parua pbalangiafcarabeis fimilia,qu& in agris inter leguminafua car

punt pafcua

Horum circa cruciantem morfum tubercula,& pufluU exurgunt , cor oberrans furit , lingua incondite ob-

ynurmurat,oculietiamfitbuertuntur.EducaturinMgyptoinperfe&folijs,quemCranocolapten dicunt ,phal&n& fimilis,

ttbi

qu& circumlucernas cum impetu uolitat notle. Eiushorribile femper caput inceffantcr nutat,uterus autemgrauatur . Hic cuipiamftimulum iafixerit,quem ceruice tenus geritfaciU fant citra omnem laborem ad interitum ducit . h&c T^icander. J.'

quo tamen inhoc diJfentit^tetius,qubdfclerocepbalumijsfimilefecerit

beftiolis

qu& nolu lucernas circumuoli-

tant,1lkander ucrb huic cranocolapten comparauerit.Sed iam ea profequamur,qu& de phalangiorum itlibus tradidit Ue- 3*>
Fhalansiorum tius,qui locofuperius citatofic habet . Qu& percuffos d pbalangijs concomitantur,commmiafunt iuxta magnitudinem,& paruitatem dtfcreta . Morfws porrb tenuis eft,ut uix confpici poffit-.tumor autem liuidus.quibufdam etiam rubicundusifri

iftuum figna, c " ratl CX

giditasadefl circagenua,lumbos,&fcapulas,nonnunquam uerb toium corpus aggrauatur . amplius*

eft,tremor,paUor,uigili*e
.

& dolor affiduus ad:

Quibufdam uerbpudendi tentigo y

& circa caput pruritus,aliquando etiam circafnras

oculihu

maximi mecli,& lacrymantes,ac caui,& uenter in&quahter eleuatur.Intumefcit autem miuerjum corpus ,faciesque , circa linguam partes,adeb ut impedito fermone balbutiant demorfi. Quibufdam uerb urina emittendtn difficultas adeft, ci
pudendi tentigine,& dolore. Si uerb minxerint,aquofie'ipforumfunt urin&,quadam aranearum
Cjr
telis fimilia

&

infe babentes,

uomitus quoquefimilis. aliquando uerb

& per uomitum,& per uentrem

talia

excernuntur.C&teriim in calidam aquam

.

demiffiydolore leuatifibi uidenturzpbft uerb balneo egredientibus intentum dolet pudendum

Senioribus uero pudendum

plurimum laxatur,ac minimi intenditur.jitqttehizc quidem communiter ad omnium iclus fequuntur.Si uerb cranocolaptes uentrialiquempercttfferit,caput magis dolet,& uertigines confequuntur,frigus continens,delirium,corporis iaclatio ,

40

&

cuiipuncliones.

Omnes autemdpbalangijspercufii iuuantur affiduis balneis:

itlus etiam locus

ex

trifolij

bituminofi deca-

fto,cum oleo proluatur,totum uerb corpus ex cerato liquidiffimo pinguefiat . luuantur etiam fomento jpongiarum in cali-

do aceto tiniarum,& plagts continui adbibitarttm. Cataplafmata autem eis conuenimt:bulbi,fanguinaria, porrum,furfures aceto incotii,bordeatcafarina incoBiscum ea in

umo aut meUe laurifolijs , ruta ,groffi , caprinum ftercus cttm uino
in locis buius to-

amaracus cum aceto,fylneftris ruta cum aceto,& cyperus. haclenus ^ietius. C&teriim Diofcorides uarus
tius operis de medica materia-plura alia
rauit,pr<gter ea qu& boccapitefpeciatim retulit.

medicamenta intus in corpus fumenda aduerfus phalangiorum morjus commemo-

Ea autemfunt,fifummatim coUigantur , myrti baccarum

fitccus

ex uino

potus,f'uccusitemfoliorummoricyatbimenfura,lixmumificiuelcaprificicinereparatum,ajparagi radicum decoBum,

agrejiis latluca,coris femen,heder& fuccus

ex aceto potus,ruta ex uino baufta,hieracium,daucifemen , melanibium drach-

m& pondere ex aqtta potum,aparine,melijfopbyllum,&pbalangium berba ex uino pota,pentaphyUum,hyacinthi radix, & fedum minus Qu& uerb ad idem exterius iUimnda commendauit,b&cfunt,muUuspifcis diffetlus,malu& decoBum^tqua ma
.

50

rina,& marinorum iuncorum teneUafolia . J^ec

defitnt

compofita medicamenta ab authoribus tradita . qu& ft quis uidere

&haberecupit , Galenum confulat librofecundo de antidotis , ubi ualentiffima defcribuntur antidota ad phalangiorum Mithri iius,e pluribus ueterum clariffimornm medicorum monumentis excerpta. Infumma tamen legitima tberiaca ,

&

datium contra phalangiorum uenenum c&teris pr&flantiora cenfentur . Sunt etiumnum in phalangiorum gencre recenfenTarantulaiue- d&,qu&nobis in Hetruria tarantvjlae uocantur.Quarumhiftoriam,&admirandafymptomatafuperiusUbrofecun
nen " m
bro
1 1.
'

*
,

re "
,

do abundi retulimus,cum de pbalangijs differeremus. Quinetiam

ftrumentis,duciisque

inibi

docuimus, quo modo ab ijinBi curentur muficis in-

quam longiffimis

tripudijs.

quare ebfe confcrre poterunt } qui b&cfcirtf defiderant.

InLib. fextum Diofcoridis.

scolopendra.
.

144^

swa/mkTK

CAP. XLIII.
%

A morfu ipfo exulcerari locusmcipit,ulcusqueid negocium exhibet,fereremedijs inuidhim pmerea toto corpore prurigo fentitur. Hscubimorfuminfixit,faiquamleuiffimetritus,ex aceto uulneri infpargendus,autruta fylueftns fuperponenda Locus acida muria fouendus danda in potu ariftolochia cum uino aut ,
: .

ScoIopendra,aut dida ophiodrene,morfum intulit,Iocus per ambitum liuore fugillatur, & com SI putrefcit: mterdumque,hcet rar6,feculentus, atque ruber cernitur

&

ferpyllum,aut calamintha,aut ruta fylueftris

10

TErreflres Scolopendras Hetrufci centipedas uocant.Sunt enim in

Hetruria omnibus uulgaris notitti uermes, mntiScolopendrz meris utrinque pedibus refert<e,colorefubrufo: diuerfo quoque genere conftant . Cxterum ea tantim itlu uenenum ucienof* coaCldcmio relinquunt , qux qubd morfuferpentes interficiant,ophiotton& appellantur quarum tantkm , exiflimamm hoc loco meminiffe Diofcoridem . Veruntamen qu& in uniuerfo genere e&fin t hatlenus compertum non habeo . Quibufdam in regionibus tantacopiaincreuerefcolopendr&,utfugati abeispopuli,proprios deferuerint lares.quod Merietis
-

contigiffefcrtbit
lib.

Theophraftus . Trogreditur fcolopendra tam in anteriorem,

1
1 1 1

qudm in pofleriorempartem

Idcirco fcribit ^iriflotcles

.cap.v I

r .de

hifloriaanimalium,qubd dijfetla Scolopendra altera parte in caput,altera in caudam mouctur,

&fer

2o

exiflimajfe 1$icander,banc bicipitem effi,ut eius uerba in theriacis innuunt,cum inquit.Modicaq; . pempbredon,bicepsquefcolopendra. Cuius euntis al&,ut remi nauis,fe(linant. Isjon inepta quidem J^icandri comparatio: nam fcolopendr& pedum multitudine uelocique motu triremem reprefentant. Harum morfibus ut Diofcorides ait ) auxilian( turafpbodelifemen,&flores ex uino poti . Qumetiam{ut fcribit\Aetius)ea omniafcolopendr& iclibusmcdentur, qu&pri-

pit

Vndeuidetur

mS^reme*
<*u-

uatim muris aranei morfibus conueniuntje quorum curatione paulb inferius dicemus . Vr&ferunt antiquorum nonnulli ci neremaceto [ubatJum,& uulneri iUitum,itemfcillam:pr&terea pulegium,rutam , mentham ex uinopotam . De marinis Scolopendris tradidimus fuperius librofecundo. Ts^ec tamen mihi compertum efl,aliam noxam ab ijs inferri , qudm in-

&

gentem pruritum ijs tantum partibus,quibus inb&ferint(utfcribit hArifloteles,& Diofcorides)earum erucarum more,qu&
filis

horrent,& qu&pr&fertim inpinu uitam agunt .

SmpWtr.

SCORPIO.

CAP. XLIIII.

50 QScorpionis morfu inflammari ftatim incipit locus,& indurefcit,ac intentus rubet, uiciflimque doj3lore premitur: modo fiquidem exftuat,modo frigore occupatur . Labor repente fatigat , aliquafido meliufcule habet,a!iquando rccrudefcit . Confequitur fudor,horroris fenfus, tremor . Ex

&

&

tremae corporis partes refrigefcunt,inguina extolIuntur,per fedem flatus exeunt,capilli eriguntur,pal lor membra decolorat,& dolor,tanquam ex pungente acu , per uniuerfam cutem fentitur . Percuflis
prafenti eft auxilio ficulneum lac in uulnus inftillatum . Scorpius ipfe,qui iclum uibrauit,tritus,& per cuffo loco impofitus,fii2e plagse remedium eft,ob csecam quandam naturarum(ut conftat) difcordiam,

cum fale,lini femine, althcea , fcorpius conuenit . Sulphur ignem non expertum,refina terebinthina exceptum,& emplaftri modo adie&um , auqua? antipathia appellatur Prxterea tritus,& impofitus
.

&

40

formam du&um,& calamintha,qux trita illinatur, & farina hordeco&o ruta? Semen trifolise herbae tritum, & uulneri inie&um opitulatur Hxc ad affe&um locum pertinent Poft hxc quam efficaciffimis potionibus utendum , cuiufmodi funt ariftolochiae,prcefertim corticis binas drachmse cum uino,tufa gentiana,& pulegium decoc"tum,& bacca lauri pauco numero tritae,& calamintha cum pofca,in qua magnopere difcoqui debet cupreffus cum
xiliatur .

Itidem galbanum ad fplenij

.

deiin uino parata,in

uino,& ruta,nec fecus ficulneum lac laferpitium, fi adfit: fin defideretur , peucedani fucco utendum . efficax eft potum trifoIij,& ocimi femen Horum autem omnium uicem penfatiugis Iauacri ufus,euo
:

catus fudor,& dilutse uini potiones

PLura,ac uaria antiquis numerantur Scorpionumgenera,ut latius librofecundo diximus,quorum alij multum, alijparumfuo
itlu offiaunt
.

Vorrb

Ts[icander in theriacisfcribit eorum otJo reperiri generajbis uerbis.

.

jlgedum aculeo do
efl.

ze candro.

^^^^l

50

loriflco

armatum fcorpionem canam,dusque tetricum genus Quprumprimus albicans,neque fonticus, neque lethalis

&

Sed cui rutiUgente micant , caloremflagrantemque mortalibus furorem incuffit^quo malo homines horrore concutiuntur, motionem frigore,perinde ac quifebre diuexantur,& acri fiti incenduntur. Quiliuidus eli , malam trepidationem,

&

tribuit
tninis

hominibus,quos percufferit^qui ceu attoniti,& uani,&flulti rident .

illico

Mius uiridante colorcqui fimul ac corpus ho

,

concuffent,tremores,& frigora

admittit,acrisque grando talibus uidetur circumflare

etiamfifol ardentiffimi

radijsfuis flagret . Talis tantaque eius (iimuli afflitlio,cuius uertebrx

dtsineffe comperiantur)iuntluris

nouem(lego feptem,cum non plures fcorpionum caugeflat

: ,

comexa apicefuo

nocent

Mius liuido colore,ingentcm aluum

latumque : herba
eius

enim uefcens,femper infaturabilis manet,corpus etiam hominis exedtns,inguini

infolubili iciu nocens

tam uebemens
,

genis,& ori morfus

infitus,infixusque efl.Deprebendes itidemfimilem fcorpionem litorali feu marino cancro

1

qui albentes

algasfliiUitmqi maris decerpit pajcendo.Mij

rurfm mcuruis xquales plane paguris uidentur,corpore grandes,cbelis,&

forapibus <eqnefolidi

genut

&

atque paguri , qui infaxofis cauernis demorantes fibi timent. quinetiam e paguris tales fcerpiones, ortumfuum dicunt . TSfam ciim ntpes, tenuesque multumflrepentis maris reliquerint alga4, eos ex mariimfcah,

tes

. :.

14

And.Matthioli Cornm.
,

tespijcatores extrabunt . J.t pagurifc peti ea ttenatione fentientes

murium rimas>& nidosfubeunt,ubi prolcm

ifta

perditri
tibi
ille

cem habent,ibiqtte i mottuis tandem pagurisfcvrpij nocentes per foramina

generantur . Toflremb meticklorus

uerticillum pr&nigrum efl,inexttntlamq; noxamtnfligitihomitdbtts certi tnfcnfiffimm fpionum <mimadueriedm,cmusfummum quibus i&us,& cura- obliquo grejfu corpus flamm& fmilc commottens rpneris uerb,& natu minoribus celerem mteritum adduxit

no es

&

"

circum terga

denfie

al& expanduntur locufta fruges rodenti non

conjcripftt diligentifiimi

dijsimiles
1 1

batletms T^cander
I

Cterimfcorpionum

icluum indicia,

& curationem
quidem

Jletim lib.x 1

.cap.x

X-ftc inquicns

Jt Scorpio pcrcuftos ue
,

bementifiimus plagm dolor confequititrfrigiditasque actenfic&flupor: circaqttc plagam,

dor:
alis

& totum corpns frigidm fuhcm fub

in
,

& bis> quiiuxta tnfcnas partes pcrcujflfi:nt,ingutna excitantur,ac intumefctmt: qui uerb circa fupernas
.

Et
,

htcc

leuiter percuffis adfv.nt

ivflar

Validim autem
circa labra,
,

itlis

ardor circa piagamadeft

quemadmodum
.

ambuflis

& mrrucarum
,

formicarum ervptio

& totnmcorpus, ut grandinc fe impeti puttnt

:

IO

Tacics diflorquetur

Jordes circa otulos adfunt glutinofe

& lacrym& uJcoJ&

largUs , flngultus
,

dtmties articulorum

anusque proci-

dit,cum egcrendi cv.pid.aate :fjv.ma circa

oseft,& ucmitus

conuulfwnes opiflhotonicisfimiles. Uvs

igiturfirpyUum,altk& radicem,& elaphcbojcurn bibendum pr&bcto. Tr&ter opinioncm autem facit elaphobofcm , tum uiridis comcfla,tttm ficca pota . Cochleatn item bonulanam maximi accipito,eamque una cum operimento tritam,plaga

imponito,& confeftim fcdabis dolorem

Idem etiam

ttermes terreni ficere dicuntur

Trodeft pr&terea fluuiatdvs cancer

modo impofita , attt flcca inpulnedracbme ttiticis feminis confetlm , rempota Conducit etiamnum puluis ex &quaiibus partibus cttmini,melanthij, pontic& nuces : qttippe k& non modb in cibitm fumpt&; fed in cin pondere ex uino pottts Datur,& pafl\nacftmen,qu\n
tritus,addito lafere,in itino potus. Confert uerbenaca retla,iut uiridis cataplafmatis
.

&

&

&

Remedia
exDiofc.

alia

iclit tutum rcddunt. k&c ex Mlio,Commune& uulgareremedium efl plagam perungere ipforumficorpionum olco Troinde olettm noflrmn defcorpionibm,cuim anteaf&pcnumero mentionem fecimus,kac in curatione maximopere conueniet . Scorpionum iclibtts Diofcoridcs pr&ter ea medicamenta , quorum hoc

gulo quoqtte geflat&,gcflantemab omnifcorpionum

.

capite mcminit,k&c quoque fparfimin fuperioribus libris medcri iradidic

nerrpe amomttm melle fttbatlum,fluuiatiles co-

chleas,mullum pifccm recentcm,fmaridem muria afferuatum,dtuulfas lactrtas,domeflicosmvres concifos ,tritici farinam

uino
pitij
au-t

acetofubaiam,foncbi

& intubi fuccum,ocimum polentx admijlum,amaracum exfale & aceto, hieracium,lafer

:

lacrymamjmelijfopkyllumjcbaniapityu

uerbafci tlliusfolia,

quod tantum aureum florem gcrit

ij

leucoij
,

aureifemen

&polcmoni radicem,cui tantam uim contra fcorptcnes invfft qaidam tradunt , ut

uerint:quos,fifonepercufflifuerint,nikil

ab his nonferiantur

qui eamgefta.

tamen molefli pajfuros ajflrmant. Et k&c omniaprofunt tantum uulneri illtta

Qua uerb pota,uel deuorata auxilium pr&ftant,euifdem teftimonio,kc erunt: fluuiatiles cancri triti , & cum afinino laBe
poti: afir.orum

& equorutn,qui

tn pafcuis

dcgunt,flmum liquatum in uino,& potvm:oxylapatki,& oxalidis femen ex ui-

no

atit

ex aquapotum,agrtflis lacluca : abrotoni kortenfis,pafttnac,kyacintki,& urticA femen:qnin

& olufatrum,& ke-

30

liotropium,& cardamomum i

& myrrba^& myrti baccarum uinum. E' quibus omnibus cum plura
moram
duccre
,

poflint conjici antido-

ta,pro uaria medicorum intentione,non operpreciumputo,nos kac in re longiorem

ut qu& potius peritif-

ftmi cuiufqueiudicio fit relinquenda

Tfvyar $<t\aastti } <rK!>pwhf xgi ^Ka BitKdosioi.

PIO ET

DRACO

PASTINACA MARINA SCOR3

MARINI.
:

CAP. XLV.

Marina paftinaca SIimbecillitas,mens percuffis labat, poftea obmutefcunt

percuffit,protinus accidunt molefti dolores,afliduse conuulfiones,Iaf?itudo,

&
40

oculi caligant

PercufTus autem locus in

ambitu cum

uicinis partibus denigratur,& ita obftupefcit,ut tangentem non fentiat . hunc fi quis premat,atra fanies,craffa,& male olens excernitur . Ei qui marina paftinaca icitur , omnia, quse de uipera rum morfu paulo poftreferemus,fimili modo conueniunt . Peculiaritcr autem idus a marino fcorpio-

ne,& dracone inreruntur,qui moleftos cruciatus cient interdum autem fed raro , nomas excitant Quibus abfinthij, faluia?,aut fulphuris ex aceto triti potio fubuenit Ipfi etiam diife&i, uulneribusque
:

impofiti,fui cuiufque iclus

remedio funt.
.

QViamarina Taflinaca pcrcufiifuntfut teflatum reliquit Miim)kis uulneris locm manifefti apparet
atttem dolor pcriinax,&
gna.
toiitts
.

Sequitur

corporisftupor.

Mtitum enim,&firmum
in

babet aculeum,quo uekemcntiffima ui

Itum impulfo,mruifauc'iantur
quidr,n,qttodfl
qttis

qttapropterinaliquibmmors dercpenti totum conueliens corpus comitatur. T^arrant

caudam paftmaccqitx iclnra intultt,auferat,&

arbortm maxime qttercum, fufpendat ac

figat

ip-

50

fimi qttidcm arborem artfcere,grv.m autcm Janari,atque id iuxta contrariaajfcclionis ,

& remedij rationem

ignobiltorque

contingcre

Id quod etiam

ajferit T<(jcander in tkcriacis,kispiane uerbis

.

Trygonem,boc eft,pa(linacam,itidem maleficum, mareque

uaftantem draconem arcere noui

actdcojuo ceciderit
:

D olore autemjic hominem afficit trygon^cum oblongvs fagenis defatigatum pifcatorem

.

uel etiarn

ramis arboribus infixm ftterit

nam tum arbor eafit obfcurior,

Siquidem

ab huius morfn,ceufalis &ftu,eius

Paftiiuca:

tredine imminuitur

reme u.

Troprii autem furfures actto incotlt,& acetnm profotu ajfufum maximi prodefl Magis autem conueniunt eis atratloria, qu& tenuinm parttumfunt,ac calida. quo nimirum pcr attraftoriam facitltatem uencnum exproqu& temium jimt partium,in altum prorcptent . Mi kanc igifundoattrahatur,& per calorsmfrigiditas mitigctur i
.

Ijc

& radices perdit& und cumfolijs ftaccid& redduntur, & arefcunt: komini ucrb caro puT^cander C&terum auxilium fentiunt percuffi,ut Actius inquit, ubiflupor, & refrigeratio to.

CQr ^ QY ^ conjequatur,tx calidis illttionibus-,& confimilibm cataplafmatis

pro cataplajmate impofiti eis auxilianv.tr,

&

ipfitm adeb

&

&

60

tur rem inpromptu kabebis apta,fidpkur uiuum urina ueterifubatlum>marrnbium,laurifolia } cckium

radicem panacis,

falimm,

In Lib.
faluiam,&fimilia.
auxiliatur
.

fcxtum
:

Diofcoridis.
,

145-1

uerbfi h&c defiderentur,fermentum acidum cum liquida pice emoUitum imponito.-mirabiliter enim Dato ttem lauri decoBum,aut fuccum Cyrenatcum cum myrrha magnitudine fab<c ac modico pipere terito

ac dato cum uino :aut fdphium,aut laferexuino

autfuccificiguttasquinquc,

cum tribm ferpyUi granis bibendaspra-

bs . H.ec JLetius aduerfmpafiinac* marin* iCrrn auxilia reddidit

tinue pluribm

diebm potum: quin

& fcordium

in

. Jd quos pmerea commendatur falim decoclum con puluerem tritum,& cxfui ipfim decoclo potum, itemque uerbenaca

T^on tamen ob idpr<ctermittenda efl theriaca,aut Mithridatis antidotus,aut quinta noflra

<>xalis,lycopfis,ordilum,cham&pitys,fagicortex,agreflispafiinacAfemen,terebinthtfruB

cffentia^cuius

iamfepe memini

mm. Torrb KSfcander quoque nonnulla remediaprotulit,qii<t hxcfunt. J.nchufxfolia,quinquefvlium,rubiflores,arUium,

jmyrnium,eryngium,libanotis,cacbry,& utrunque papauer

10
m, 5 'a.

MVS ARANEVS.
:

CAP. XLVI.
,

A' quod

Mure araneo percuflis,circa morfum in orbem inflammatio exoritur, nigraque puftula

diluta

Rupta puftula , depafcens ulcus , non ei diflimile, quoque tormina,difriculras urinx,& frigida? afperginis offufio con fequuntur Huius morfibus auxiliatur exgalbano fplenium,per fe uulneri exterius impofitum, ut me dicamentimodoacetotritum,&hordeacea farinacumaceto mulfo illita.Quinetiammusipfe, qui morfum intulit, fi difle&us apponatur, i&us fui ueneficia luit. Refiftunt quoqueacinidulcis punici
ferpit,occupat : Inteftinorum
.

fanie turgens,exurit proxima? partes liuent .

decocli, &illiti:itemporri,&alliacontrita,necnonaquce calida? fotus:fed hjt-cadlocum pertinent.

20 Prodeft potum abrotoni decocl:um,maxime fi in uino detur praterea ferpyllum,& galbanum,& emcauinomadefa&airecentescupreflipilula? cumaceto,&cyclaminusex acetomulfo, &pyrethrum cum uino,& chamaeleonis herba radix Nec defunt , qui literarum monumentis tradiderunt tritura murem araneum contra fuos icius commode bibi. Quam hiftoriam apud alios inuentam,dignam dun taxat cenfuimus,quae adnotaretur Alij afleuerant,demorfum non alias exulcerari,nifi praegnans mus araneus fuerit tum fane auxiliari ferunt.
.
.

QVanquam Mm aranem,qui,qubd colore mufieUfitfimilis, Grcisp.vy%M

meratur;attamen
in

30

. Muris awne | fuperim librofecundo retulimm quare iam ad eim morfm notas>& remedia progrediamur . Demorfis itaque ab eo(ut motfus nots, cura tlo & Jletim inquit)uulncra manifeftafiunt : quadrifido enim ordine Mata uulnera confpiciitntur : primum quidem fanguis

agro Tridentino is nullam morfu infert noxam

.

dicitttr,ab omnibm inter uenenata ntt Hifloriam eim quemadmodum necfcorpio

&

purm promanat,paulb pbji uerbfaniofm

fos.

animal enim ipfum putrefaclione

offendet
,

occidit. Confiseiterunt

etiam

b>.4l infttrgere,

quas fi quis difrumpat,carnem fubiacentem fteculentam

bruti animantis

&

fiffhris

difparatam

Inflatio

autem fequicur demor-

C&terum hoc animalfrequentim ad tefles infilire folet,eosque uerbere impetere,non hominis modb\fed cuiufque etiam
.

Juxilium autemferunt cum ob putrefaffionem periclitantur demorfi

,poft pr&diela

communia remeipfis

diadauri teneUafolia,umm aut duarum drachmarum pondere,trita

& ex uino pota. Coniteniunt ctiam

illaipfa

omnia com-

cum aqua trita, naribm iufunde: eft enim ipfis pr&fens remedium. Vnde etiam hominibus fimiliter in potu exhibeto. Morfm porrb cumino,& aUio,
muntauenenorumremediacuinodulciinpotufumpta. In pecoribmuerb &iumeutis
putamineextrinfecononabieBo,contegatur.Eademetiamcumoleotrita afiidui ac
diligenter locvs circumfitis illinan-

tur.Siuerbrupt<tfuerintbuU,&ulceraoborta,acidamuriaproluaturlocm,a(fiergaturque fubindeufii hordeipuluere.

Ao Verum non

rumpentur,nifi pr<egnans fuerit

erit

putamen cotlum tritum

arancm,qui morfum inflixit . Qubdfi exulcerentur , mali punici dulcis imponendum,& ulcera ex eodem dccoclo,aut magis myrti decoBo proluenda,fouendaque
effe

mm

Strato uerb inquit,in muris aranei morfuprimumfcalpello,circunquaque uulnerandum

locum,

& muremfubiudeara
,

veum uftum cum aceto imponendum,aut finapi tritum,& aceto exceptum.In potu uerb opemferunt panax , eruca, capparis cortex,gentian<e

radix,& retla uerbenaca,omnia ex uino pota,aut in cataplafmata conformata

.

& morfibus

illita .

Trofunt

& malnafolia impofita,& magna antidotapotui data

E^/JVW.

VIPERA.

CAP. XLVII.
arefcit,fubalbidumque colorem concipit . Sanies anfimiles erumpunt
:

jo

uipera momordit,corpus intumet,uehementer SI a uulnere profunditufiprimum fubpinguis,mox cruenta. puftula? aduftis

tea depafcens ulcus,quod in
pit.

&

proxima repens, non fumma

modo coi poris

:

fed intima

quoque corri-

Gingiuce ijs cruore fuffunduntur: inflammatio circaiecur erumpit tormina , & biliofi uomitus fequuntur. Sopor,tremor,&urinsdifficultasaccedit,&frigidusfudor offunditur. Vbi uero uipera morfum impreflit,fimum caprinum cum uino.ftudiose impofitum opitulatur item laurus & abrotonum,& galbanum fplenij loco fuperie<3um,& origanum uiride inditum pulli gallinarum difcerpti,& confeftim admoti erui farina uino fubadla: radicis cortex ufque eo tufus , ut in puluerem foiutus abeat,& fdlla tofta: detritum chamsmelum, hordeacesfarinx cataplafma in aceto mulfo praparatum, uino profedlocus ante eo calido foueatur.hax loco imponuntur. Contra uiperinos idtus rubus cum Leporini coaguli in umo terni obo deft. Aliqui anchufam tenui folio conftantem auxilian produnt
. .
:

fylueftns ruta ktc in uibibuntur,& porracei fucci hemina in mero,& foliorum apiaftri fuccus , 110 potari debent Vinum frequentcr bibendum,allia mandenda,& ceps,& pom recentes, laliamen
li
.

&

ta

4y 2
& opipara
.

AncL Matthioli comm.

fimplicia hasc funt
rt

ta acerrima,

Percuffis a uipera prapdare

aux iliatur medicamcnfum,

quodmyrrh3j,piperis,c.

Cretico paflb teruntur,;

fcribitur,plcraque alia
t

dantur . GailinaceacerebeUa cum uino pota,femen fatiua?braflicar tt itum, & acetabuli mcnfura cum uino potum. Quinetiam bonum eft digitum in liquidam picem intingcre, deinde uinum , quo digitus fueric elutus,bibere . Hasc funt quse contra uipera: iclus auxiliantur.

ar

m0]

*T Tlperarum bifioriam exatlitts,ut putodatiusque librofecundo tradidimus,qudm ut opewpretium

fit

hic eandem re-

fus indieia.

\
cicofa.

petere,uel phr:a nobisfuperfint addenda

.

Ouare tantiim reliquum

efi,ut

iam de earum morfm

indicijs,

& remedih
:m
,

diflewnns
his uerb

l\e:perh. itur

itaque in eisfut Mtius memori<aprodidit)quos itipera

mas momordit,uulnera

in loco bina

quidfamina demorfi funt,quatema . Trimum autem ex eis excernitur ftnguis ,

dcindefanies fanguinolenta

&

Mcfi tumor biliofits,fentidus,bullofits,fubruber,dcindc Uuidus,denigratus,& proferpens . Stccitas uehemens ineji

ori,ardor,exotutio,&frigidiborrorisinfultus,atiquando&bitisuomitus,tormina,capi^^
tus,febris,flpiritus

& anhelitus celer,cotorplumbeus,&fngidusfudor

.

tia

dicin his qui nonferuantur,&

ferri poffunt-.fiqtudcm

tcr. Mors in horisfeptem, aut ut longiffme ahfit , maximi his,quiduipera fammafunt itli . h&c ille . Qu<e omnia "Nicandro accepta reHinc lutlttm a itipera manantem uiatores diuulgant: is in theriacis ita ad La tinumfenfumfcribit

duos enim

infiar nerui acutos mafculi dentes in

orefuo uirus erutlantes,oflentant

uipera tterb faminafemper plures cxe-

rit,perniciofofuooreinfuttans.Mquiincarneiiifaciietatosdcntes perpendas.
alidspinguedinifimiiis,alids cruenta,interdum ftne ullo colore conjpicitur
.

Torrb e uipenz

inftitla

plagafxnies
,

Sed qu& ulcus ipfnm caro circundat

germi-

20

tumore : interdum rubens, tumque palam liuida cemitur: quandoque etiam aquofum onus concipn. Frequentes pmterea buU&,ceu uacui per ignem tumores,perindc ac corpus ignifit ambuftum,in cute fupeme cbuUiunt.iUic
nans graui
offertfefc

fubinde putredines circumcirca accurrunt,alite quidem feorfum d uulnere,ali& circa plagam ueneno non difimilem morttm edentes.jtfpcra jtaque noxa,ttehementerque ignefcens totum corpus exediu hic perguttur , atque collum coeuntcs foni-

lumbis anxietus,agminatimftrepunt : quinetiam oculorum uertigine maret. Illicoque membris grauans imbccillitas, tas uev.it: at in capite catiginofum onus confifiit. Mqui laborans ille atidsfiti aridum guttur fuum exiccat,fepe^ue ex nn

&

guibus eumfrigus tenet . Hybernaautem niue exuberans grando,omnia membra degrauat . Crebrb etiam
fui tumorcs expuit
nrorfus
,

biliofos uentris

toto cqrporepaUens,ac

humens circa membrafudor niuis iaUufrigidior circunfunditur.Colorem inter

Vipettrum reme-

dum tiaidiplumbigerit, alids objcurum,moxfloribusfimiiis efi &ris. hatlenus T^icander . Tr&flat igiturfut Mtiusaujhw e^riufquam crucntaprodeat unna,aUtj plurimum deuorare,& uinum meracum copiofum bibere , excitatis fubinde 5
uomitibus
.

Ffficaciffimum enim eis remedium

eft

aUij efus,ac meracior ninipotio,inquitMchigenes,adeb utfiquis

mul-

tum eiusfujhneat ufus,dcmquemeripo.tum,nullo,alioauxilioopushabeat .Cvnuenit item maxime theriaca exuipcrisfiipfa uipera excoriata ,capite,& cauda abfcifiis,interaneis omnibus tie dilatione pota,& niJum illico fupcrpofita . Quin reiec?is,anguillarummodococJa } &ddemorfisdeuorata,maximum iftis pmfidium affert. Caputautem d uiua amputa-

&

tum,diiigcnter per uolfellam prehenfum,morfuique impofitum,ea parte adhuc calente,qu& ceruicem contigit , uenenuni id diffetlam gaUinam adhuc intemi calentem morfui imponere , idque alijs pariter difjettis* mirificiextrabit . Conducit

&

frequenter,& afiidue repctere .

Oportet etiam fcalpello per ambitum demorfum locum circuncidere

in

&

cucurbitulas

fubinde admouere.M cucurbitulis foliorum fraxini fuccus

efi

potu exhibendus efi,et expreffa dfuccofolia uulneri illinenda:

exterius

enim ualde effcaxad uiperaru morfus fraxinus arbor. Melijfophylli item folia,et fuccus tv.m ex uino potus,tum uulneri quis melanthij drachmas quatuor illitus, eufdens auxilium conferhetiamfi iam moriatur ager.jliuntpneterea ,fi
.

40

edatmon moritunm
ncri adbibiti
.

Similiter etiam metaphroditos hcrba efficax eft,& cancrifluuiales

cum latte

triti,&poti,
.

Magnificd etiamprofunt ranx. cot~i&,& in

cibumfumpu,& iufculum earumfubinde

bibitum

& uulTrajiat &

nafiurtiumplurimumedercueltntumexuinobibere. Facit autem adidminfice teftudinis fanguis exiccatus , &cum remedijs,ftipmf<epius relatis : quippe fuperuacaneumfaefyluefiri cumhio potus . Vtendum etiam omnibus communibus hamatites heliotropio cum uino . dandus rit eadem tamfxpe repettrc . Maxime ttcrb utcndum cfi anchufa radice,

&

&

lapis

jtuxiliantur

& raphani

in cibo

accepti,& deinde uomitu reicfti,exhtbita (iatim d uomitti jlndromachi theriaca.

trifolij

Toflfcar:ficationem,&gai!wanm mpofinonem,milnus ex

bituminofi decotlo calido

diu proiucndum ac fouen-

dumefi:namfipaticoidrcmporefiat,demorfipeiusafjiciuntur. Deindeporrum&panemcumfale iUini conuenit, aut allium cum aceto , aui ipfmi exufii, autfraxmi cinerem,aut alium quemuis cum aceto,aut haftulx regk , autfycomorifolia

cumpane: aut laun

tsndlisfolijs,coFns

& cum

oleo tritis integatur locus, aut caprino flercore

,priufjudm claudatur.

50

CAtenm,ut libro
to

modb e uiperarum morfibus retrahitur uencmim appofi uulneri impofita Contra uipcranm tantkm,ut Mtius inqttiuuipem capite ;fedipfa quoque uipera tota cantufa ,
de thcriaca ad Tifonem author efi Galemts,non

&

Simplieia

me-

morfus mirifice medetur echtj epotus fitccus,hcrbaque ipfa uuineri impofita,ut fuperius itbro quarto prodidimus,tllius planta hzc ( ut ipfe Diofcorides "bij hifloriam referentes, a quo echium Mcibiadts cognomentum acccpit . quandoquidem
,

M-

dicamenca ex tcflatur)facultatibus adeb prafiantibus infignitur,ut epota eius radix exuino

nonpercufsis

modb d

Jerpcntibus opitule-

iok

'

quoque qui antea biberint Jeriri non patiatur . Commendauit etidmnum aduerfus ttiperanm morfus Diofcocapite rctulit , aiia prtftantiJfmafimpUcia mcdtcamentx ridesfparfim infuts de medica materia iibns,pmter ea qum hoc
tur;fed eos

partim exterius appiimnda.partim bibenda,uet comedenda , quorum nonnulla hic fubijciam . Vulneri igit,ur exterins ;/decotlo incota,eruifarina uino macerata , fctlla ex accto lita conferunt , tuniperi,&fraxiuifol:a,triticifurfures ex rut&
feruefacla,pcrfonat&
,

ebuii,& fambuci radices in uino etixat&,finmntitius

cinis aceto

fubatlus
,

atiaq;
,

complura

q:t

60

ttnuitati fiudentes nunc fiientio

inmluimus . Tota uerbprofimt

cajfia

odorata , cofium

myrk* femen

piftacia , certti

uv.it.de

inLib. fcxtum Diofcoridis

%emtak txkcMUtlhtrimm
triiudif-.ccus
:

145-5

& potum,cbondrylla

anagatiidisfuccits fcritt<c weditlh

aparine , rubi<e radicis ,

&
.

terreflris

auxiiiatur etiambryoni<e radix.

Mrmrandos infi.per pncbet

f.Jftclus

radtx ilU,qi;am Goritknfes ab a6-

xilian

em ui Scrpentinam uocant,cuius bifloriam>pariterq;<c v.fus raiiSnemfitpetius

c[i ,

iibro fccttndo tradidimus

Vcrum

pr&tcr b<tcpr<efentaneo remediofanat noflra quinta

ejfcntia, cochlearis mctifura pinries

eodem dtepotu : item oleam no-

Jirum defcorpwnibus,dequo ctiamfepius dicium

cant , cuius

ea rationc

inuntlum , quam fitperms ipfius confickndi

moduw fe/mua-

bentesretuUmits. lnViperarum qucque genereea nimirum immar.is fera iecenferipeteft^quam

ctfi

^mmoditin
ejl
,

immoditx hi
ftoria,Sc
i;

nufquam , quod extet,meminerit Diofcoridcs ; minimc tarntnfikntio pr&tereundum

.

quin bxc eiusq;

prxfer,

ueac-

uencni remedia defcnbantur

Siquidcm jLmmodit<e , mco iudicio

.

in

plurihm

ttaiitt

& lUyrite
fimitii
,

locis

rcperiuntur

" ms

"

timin Gorilicnfi comitatu

I O ampiiore ,

,& lapidumontibtts
,

Eflenimfera hac uipera omnino

pr-xterquam quod capitefit

& maxillis latioribus

.

qubdq; ultimo rojlro fuperiori parte cminenliam quandam babeat , acut<e ntrrucxfirni,

lcm

Vnde circunforanei ,

quifcrpentes eorumq; ueneni remcdia p> ofitentur

banc ferarn utdgb appeilaut \Afpid*

del cor-

no,boc cfl,jLfJidcm cornutim

l^cquefdni incptum

illi

nomen indidcrunt nanque non minori

:

cutn uclocitate interficit,

.

qudm afpis .

Scimus enim quofdam ab his inopinati demorfos,tribus tantumborts mcrtc occuhuifjc

.

Troindcfciti libro

XIII .cap.xxv.de eoitafcriptum reliquit ^Letius

ne
difciffam
.

^immoditcs magnitudine quidem culntaHs cfl ( maior enim nonpin-

gitur,neqncfcribitttr ) colore utrb arenoftts ,per corpus autem

macutn

nigris infignirus

cav.dam babct pr<edttram,fuper

efl
.

jC qutbufdam uerb

Cencbrias , boc efl miiiaris,ob

caitds. irtSar milij

duritiem,appeUatus

Latiorcs att.

tem maxiUas,qudm uipera babet,cumq; in multis , alids eifimiUs fit,colore magis difcernipotefl : uipera erdm fubflaua c(i.
C&terum ab Jimmodite percuffosfeflina utplurimum mors fcquitttr . qui tmbiam breui non pcrettnt , biifangins
remamt,&uulnusintumfiit:fiedpauibpbftflanicseflfertur,fieqiiiturquecapm
itulite-

morius (Igna &cur.vu>.

80

rb optimi dijpofitifunt,&robufli , intriduo intereunt

rius ucrb
dijs
,

mms aduenit bis,qui dfceminafauciantur

:

utpote ab adfixis aicurbitulis

quin abfciffa
,

quanquam rcptrtifunt,quiinfleptimum ufq;;e diem duraiint . CeleAuxilium ponb <& ijferunt , primmi quidem a comraunibus rcme, arcuncifo prius ptr ambitum tMnerisloco , <& fupcrionbus pmrtibus arcliffiin'<s uin:
.
.

cuiisconflriBis

dilatataque flatim fcalpello plaga

Tropric autem

eis

auxdiatur mtntba ex aqua mulfa

pota s cafiorium,calfta,&artemifi<efuccuscumaqua. Dandaetiaminpotuthcriace,necnon uvbierieadem illinenda . emplaflrisattratlorijs ,&fubinde cataplafmata , qu<e ad nomasfiuc ulceraferper.tU conducnut, imponenda. Vtcndum

&

Vipcr<&pr<etereafimilis,utquidamtradtmt^eaetiamferafHerit,qHam
fecundo retulimus
.

Sepa nominant ,cttius

hifioriam fuptnus iibro

^eraiio?

quanquam
.

inibi

Diofcorides Scpem lacerte generi afiignauit , unde

&

eamlacertam Cbdadicam d
,

quibufdam uocari tradidit

Itaque ciim uariafit apud autbcres Sepis hifloria,facili adducor , ut credam

,
.

Sepa reperiri
afferere 'I^bcflias

non modb

in

lacertarum ;fed etiam in mortiferarumferpcntium

.

50

cander in tberiacisfuis
profert , cauaq; uallis
,

Siquidem ciim inquitprimb

& niperarum gsnere Qttoafane uidetur & afper admodum maris Qib;ys rubentes Tr<eterea
niualis
,
,

&falebrof<e rupes , nemorofnmq;promontorium

ubifitibundus mgre'ditur Scps>coiorenuhquam

uno uifus , &c. baud dubie' oflendit ferpentem , immanemqne feram fe reprffentar&j non aut
cundbait,Sepemitcmcorporedcmiflo,exiguisbauddiffi'mikmLccrti's, d:xlinabis
pfsrit ,quamchalcidtcam lacertam uocant
.

m Uccrtam
etfihbro

Cum

ucrbfe-

; nulli

diibw.mefi,qmn eamdefcri-

^icandro fubfcribit DioJcprides,quippe

qtti

feamdoea

ratione

Sepaflatimpo(liacertasreddiderit,qubdlacertiscorpore ,& fcr^..- ft fimiiis ; attamen libro quinto, Scpa uiperarum uipcr<s qttam fiepa generiadfcripfit,ubideacetimulfiuiribusdifferens,inquit. MeUOH mulfitm contra morfumeius ,

mcant,hauflummeconium
ex

ixidmue auxilio
,

eft .

tes , nel uipemgenera recenfctur

ritur
:

bis uerbis

Serpens.qui Seps appeiiat u?

.

Aetius tawen em Sepis htntbn mtimmt,qu& inter mortifiros ferpendmrum cubitonm repe, bngiiudine quidem
:

40

corpits multis albis notis refperfum

excernitur ,

autem autem in tenuem abit : retld uerb ac Urde prcftrpit CdpUt babet iatum 3 os acutm uniuerflm greffu tradidn Tattfanias , ut fuperius Sepis moffus Sed aliter de Sepisforma , rrumtudinc , tradit Aetius ) ftnguu i uulnerc manifefltts fipa, & rcmo librofecundofuo ioco adnotatum reliquimus . C<eterum abea pmufiis (ux dolorfegnis efl :ftd affeii* parxes putrefatl* dealbantur,& totum
craffo
.

&

&

pattlb pbflflaniesgraueolens,tumor,
,

&

'

corpus

uitiitgini

aut quatuor

dtes itltpereunt

qut alphos appeUatur ,fimtli colore inficitur . Tili bifintiunt ex tffdem rebus , . Torrb opem
,

capillique i toto corpore deflmtnt

qu<t in

atque tntra tres

&

uipem,& cerajle ,

& ammodita morfu

myrtites mcracius.Cduemet ttcmfpovgia relaUfunt.Exbibenda efi pmterea portuiacaplurima m cibo.et uinum bibcndn terra, iilinirc,aut miiiumcu mcUcant pateas und cum locum melie cum butyro ex imponerc,& calido aceto imbuu,morfui potcfx,citm amb<e h<efer<e i uipcrarum fint genere, qtt* cis adb<eret,exuflas imponere . UcJ.enus.Hx quibusfacilicomjci euincitur . Sed quonmm imc buman<e uiuipcreum frangitur , ijs tutb antidotis earum uenenumfupcraripofjcquibus Grntstdeo ^contia ftom UtamimmicaanimaliaaUamadmodumpemiaofamferam mihiin mentem reuocamU , qu*

&

^^ H

orflls

o,&cuu.

K0 3

appclktur,quodiaculi,ueifag,tumodomhomine,nprofitiat,cumntbildeeadDiofco^^^^
rimhue

& banc

in Italia reptrtri ,
.

probatisauthonlus excerpfi

loco commemorare ,qim ex non alienum duxi de eius hifloria ac ueneni curatione ea hoc mqutt . Acontiasjerpcns, Tifoncm, ad de tberiaca libro Galemts Hanc itaque defiribens

'

Mfcmultumhtenderit,ceuiaculumqtwddamcorporibusitifiliens,ficperimit. H*c abcunte , colore uindi , praferttm tuxta ucntmn, pens e(i duorum cubitorum magnitttdtncfiguraautem craffa in tenuem hanc forttoremfien, cum mUium fiocencbrias , boc efl miliaris , appeUatur . jliunt ttt milium colore referat , undc corportbus tnuolat , atque im mo, ac ueluti taculum utbratum fe ipfam extendit , ladendumparat ret . Tcrrb ubife ad enam gratiiora,adeout diZafuntJtquunturaccidentia,atqe uipcra qu<e dc douerberat. abbutusmorfu omnta , Cxttrumremedtafimtlticr ca,tiamputrefaaiones,&carni,mdeflitxtuconfequantur,acgrauioritemm^^ atitbor, quodcumpaflorqutdem,qu<caduiper*morfumhsconditcunt. Lftqutreferatinterrecentioresnonobfcttrus

,utMtiusfcripttstrad<dtt,Jcr-

&

Jammifetiusjttbcuiufdamarbonsumbratftatemedtaquietemfomnumjuc^^
bantjMontia^tnarboremafcenderat.itapercuJjusfi

AruiMattl;
pcrcujfionisfonitu^uifoferpente
ti
, ,

quemnouerant , fitper defuntli petlus ,

,

relitlo

^rege inpropinquum rus ,pauoi

,

aufugerunt
,

]\eperitur boc fmiffimi ferpeatis genus

ut quidammibi retulerunt

in

quibufdam Calabm

&

Sicihe

locis

ubi ipfum incoU dftgitta Saettone uernaculo nomine appellant

SxUTttAM, <5"

J(AZ:t<?@cUtia.

CAECILIA, ET AMPHISBAENA. CAP. XLVIII.

.

COnfimiliafupradi&isinuiperaeuen^ funt, eademque fere auxiliantur quare hoc uenenum priuatam defcriptionem ibrtitum non eft , neque uifum eft dignum , quod alio genere comprehendatur De ijs autem mentionem hoc loco fecirnus quoniam fere reinedijs ad uiperas fcriptis , percuffi ab eis adiuuari foleant
.

ns ,

Amphisbse& cxcihs

~f\T 0/2 ^tfunt

J[

qvi fcripfcrint

,jLmpbisbmam pr&ttr natur&inftitutum duobuscum

in

capitibus gigni ^qimutranqut

^j ferpentis extrtmitatem occupent :fiertque ob id putent , utfera

,

utranque partem repat .

Quod tamen

fabnlo -

fkmcenfemus :nam &hydrampocta,feptem

capitibus confiare fabulantur : id quod nibilominus falfumeft.

poffe in

Verunta-

men non negaiterim ego id monftrosi

nere,quemadmodum
pullitm
cipites

& uolatilium

& pr&ter natura intentionem euentre non

Siquidempluries compcrtum
efi
,
:

omni ferpentium ouiparorum gereferto

,

ex uno tantiim ouo duobus uitellis

nafci

modb babentem quatuor alasjnodb totidem cntra , totidcmque pedes atqtie etiam lacertct uifefunt aliquando biSed bac non utiquefiatuunt , haberi aliquod ferpentium genus natura biceps . Hocfcitiffime\& apertiftimi con

firmat jLrifioteles libro,& cap.l II . de generatione animalium ,fic inquiens. Monftra rarbadmodum fitmtinvjs ,qti Jingulospariunt ,fed crebrius in ijs quorum partus eft numerofus , pmcipuiin auium genere , potiffimumqttc in gallinis.

20

&

Jis

contineant

enimpartus numerofus,non modb qubdf&pepariant , ut columbx ; uerum etiam qubd multosfimul conceptus intra fe temporibus omnibus coeant . Hincgemtna etiam pariunt plitra : cob&rent enim conceptus , quoniam in ,

&

propinquo alter alteri eft,quomodo interdumfrutlus arborum complures . Qubdfi uitella difitnguuntur membrana ge, minipulli difcreti/ine ullafuperuacua parte generantur . Sedfi uiteUa continuantur ,neculla interietlamembrana difiermtnantur ,pulliexifs monftrifici prodeunt,corpore
,

& capite uno,cruribus quaternis

ijs

,alis

totidem

quoniam fuperio.

ra ex albumine gencrantur ,

& prius

( uitellum enim cibo

eft)pars

autem

inferior poftea inftituitur

quanquatn

cibtts

idem , indifcretusque fnppeditatur . lam ferpens etiam

bicepsttifns eji,uidelicet

eadem de caufa : nam id quoquegenus oua

ejje
,

Amphisbsna parit
jicefsnone
.

& multa numero

\mc jLrifioteles .

Qua fani mihifaciliperfttadent,ut crcdam , omninofalfum

,

qubd ^Lm-

pf} i s y

ma exfitigenerisnatura biceps perpetub nafcatur. Verum qttandoquidem boc ferpentis genus terrcjtrium lumbricoutrifque extremitatibus
,

rum modo

capite fcilicet

& cauda

acurninatis gignitur,adeb ut difficillime pofiit capttt d cau.

da dtjcerni , exiftimauere qttidam hancferam duobus confiare capitibus Scytalam ( hanc

craffis in
alij

Troinde jLetius lib.X III .cap.xxv 1 1 .fcribit,

effe
,

Cciliam interpretantur )

& jLmphisbxnam animilia &

,

interfe fimilia

7{Gn enim

inquit

ex

caudam tenuem abeunt,fedaqualis crafiitudinis in uniuerfim

.

exiftunt

ut neque cognofcant uidentes ea , iuxta

tttrampartem caput aut caudafintfita .

in birudinibus conjpicitur
tur,

Dijfert autem

Quod equidem tum tn terrenis alui tineis,tum in erucis quibufdam,tum etiam ut idem tradit ampbisbma dfcytala , qubd illa ex utraque parte progredia,

unde d Gr&cis

illi

nomen inditum eft . Galenus porrb libro de theriaca ad Vifonem,jlmpbisb&nam bicipitem effe exiis adfcriptitius

fiimat (fi tamen liber

non eft ) ut bac uerba

qumn eo

leguntur
,

aperte oftendunt . jLmpbisb&na (

efi

autem animal biceps , qucmadmodum fani

capita
Vtriufq; 'mor 8n3:>& C "~
ratio
tft

& nauigia ulrinque proram babentia

cuinatum

cxfitperfluo fubfiantitt, bina

h<sc
ille
.

largita

) hoc inquam animal , aiunt , fi mulier grauida fuptrgreffafuerit , mali abortumfacit .

,

C&te-

rum

utipfe Aetius fcriptum rcliquit

ab utraque demorfis contingit morfum obfcurum

efie ,

ac uix apparere , ueluti funt

,

mufcarum i& Ui
ftimulus
.

quapropter etiamfi mordeant , non enecanttamen ,fed inflammationem excitant

ut

apum& uejparum

Quare transferantur ad bos qttoque qua de illisjimt relata , ucrumfacnltate intenfiorc . Ex his etiam ^Aetij , uerbis conifci potcfl , cum horum animaltum itlus admodum temtis,& cbfcurus fit,jLmphisb&n& caput inejfe terrenis uer-

mbus

ttel

alui tincisperfimiie

ac proinde adeb etiam cauda mulum,ttt alterum abaltera nonnifi

.

difficili dtfcerni poffit.

C&ciiiam atttem Hetnifd uulgb appellant Lucignola

Umphisb&n<z corium , authore l^jcandro ,

oleaftri

bdculo circum-

ueftitum ,fi matubus frigore torpenltbus tracletur , caloremfiatim adfert , articuloritmque nexus dijfoluit

Apwvof.

DRYINVS.
pjjftnla?,
.

CAP. XLIX.
50

Dryino morfis

moleftiquedoloresincidunt,pra?fertim quadilutce faniei emifiarium

Ab eo w5iis conuenit ariftolochia cum uinopota,trifoliumhaba,radixhaiiuIa: regkefimiliter afiumpta,& fructus exomni glandirerarum arborum genere tufe ilicis radices,& illicae parti icte auxiliantur
_fubeft .qmneciam eroiio.conninaque confequuntur
:

&

Dryinihifto-

| "^ \\yinus,ut in tberiacis teftatum reliquit Isftcander , in

quercubus latebras parat , aut alicubi in concauis fagis , in

na

&

eius jc-

"
lNucan".

eX

/montibtts uerfatnr

jlppeilant enim alto nomine etiam hyjrum,fed

&

alij

chelydrum , qui relitlis bryis , palude,

fu&qnenaturidoneolacHuenati(intircipitinpratismolurides

prouocante

petatur

,&ranas. Hicfi dmyope mufca illaquccuis antmantia infuetum illum impetum fufcipiens , cum concau.t qnercus robur celerifalttt fubit , ftrutJo fibi in
eius euaporat
,

imo ce/phe cubili . Candet tergo , caput illi ctqmle , adeoqne bydrofimile .-grauis atttemfcetor d corpore

Quemadmodum quando incurua

necnon abrafa corif pr&figminajub terettbusferramentis circa humentes equorum exu-

60

In Lib.
uias
,

fextum Diofcoridis
&

14^
uene.

& peUes hument

.

Si

quempiam is uelin talum , uelpedisplantampercujferit , d corpore

iViibominis diffialu odor

ffarfusfertur ,atque circa itlum niger in acutumfurgit

obfcurant

Species nimio dolore conflaccefcit,

numfemper depafcens confumit , quin caligo lumina eius obfufcans,occultansque , mali affeclum perdit Mii a dryino itli caprarum infiarjeu cuium balant ac omnino , difficUes reddu.ntur , impendioq; cruciantur
.

&

tumor , mtntemq; mmentis angor , tnfiitia, qmhus dttmetur, &perit : cutis cum corpore admodum malS olct , adtb ipfum atrum
Vrina
deattitur ,

eis

fallefcit

ipfi uerb dormitantes fiertunt ,frequcnttbus ftngultibus correpti,alidsper

&

cmentum erufiantes , ipfumq; malum acremfitim generat : pofiremb Laborantibus me-nbrts tremorem
cander
.

coUum uomitum felli fimilem, alids

effuadit
.

b<zc -Ni-

Caterum Dryini nomen huicfer* mortiftm inditum

eli

,qubd in quercuum cauemis , qntpropc radicesfunt,fia

'

dryino itafcribit . DryiEx Gakno.' nusferpensfic nominatus,qubd in radiabus quercuum uiuat,tam rnalignus adpcrdendum prodiiur , ut eius , quifupergreditur imprudens , cutis d pedibus excorittur , tota crura admodum in tumtjcant quodmagis mirificum tfi,manus ,

hnletur.

Gmcisenim quercustyCsdicitnr. Troinde Galenus libro de tberiacyadTifonem,de

&

qm~

que ipfie curantium eodem modo periclitentur .

quemlihet gratum odorem prauum

Si

autem quis aggrediatur eum ptrimere , olfaftu adeb multlari aiunt,

ut

ejfe exiflimetfiec aiterius pneterea rei queatfentire . ha&enus Galenus . Dryino , ut Dryini defcripcio ' & nior" ^Aetius inquit^abundat Rtllcffontus.Is latibula in quercuum radicibiis habet, atque adebfcetidus efl , ut etiamfi quis eum " S curauo * nonuideat,fatore loci cognofcatur.Efi autem cuhitorum duorum logitudine,obcfus,acajperrimisfquamis circa uniuerfum

corpus munitus.Torrb qui ab eo percutiuntur, his timor infHrgit nigricans , dolor uehement ,
ficcitas ,fingidtus
,

nomx ,

dilirium

corporis

biliofus

uomitus , aut omninofimplex

urina fuppreffio

tremor

&
20

interceptio uocis ,fiupor , fciffura,

mortificatio percufforum locorum

>

funt

plurimi etiam intertmu . Torrb hi quoque ex ijs , qute inuiperm morfus ditta : opemfentiunt : itemque ex communibus remedijsiuxta confequentium acceffiomm proportionem adhibitis

&

A;^

w3WV^v.

HAEMORRHOVS, ET DIPSAS.
CAP.
L.

AB
3

hsemorrhoo i&is uehementes cruciatus accidunt , qui angufta , contra&aque corpora ex cort-tinuo dolorereddunt. Explaga copiofus fudor effluit , quacunque parte corporis cicatrix ullafuerit,eafanguinemanat. Excrementaperaluum cruenta eijciuntur,profluensque fanguis in

&

40

pulmone fanguinem extuffiunt , in uomitiones effufi fine remedio commoriuntur Qu_osuer6dipfaspercufIit,folutusacnonconftridus tumorpremit^fitisque ufque eopertinax, uc fatiari non poffit , ac fine ulla intercapedine excruciet & fi potum pleno ore affatim trahant , illico in eandemfitimrelabuntur:proindetotohabitufimiIesfuntijs,qniantea potus nihil hauf-rint.quare propter continuamfitim , prefter , caufon,aut dipfas appellatur. Hemorrhoi,dipradisquc morfus uelut immedicabiles a plerifque maiorum deplorati relinquebantur quare fi peculiaribus contra dipfademremedijsegeamusjcommuniaexperiri oper^pretium eiit Protinus autem fcarificatione uti,uftionem facere,& fi locus patiatunextremorum amputatione opus erit confequentcr quam acer rima cataplafmata admouere , de quibus fepenumere diximus . Nec me fugit , acres cibos, maxime a falfamentis , utiles effe . Meraca? potiones , lauacra profunt, qus fubinde interiedo brcui fpatio affumenda funt, priufquam morbigenus emerferit . quo femel erumpente opem fcrre non poteft ulIn iclu haemorrhoi eadem profunt . Infuper qus in commune opitulantur , vt fcala medici opera rificationes , uftiones , acres cibi , meraci potus , qua? uunc in dipfade definiuimus . Quinetiam de co&a uitis folia,& cum meile trita
:

globo coit .

&

&

&

&

&

HMmarrhous & Hmorrhois,autbore Galeno

,

in

ad Tifonem,fuis ipforum nominibus fimilem ho~ Hsmorrhoi ern, f s i_ , totoq; corpore effufo , intereunt . Hic( ut 5 ? !i ' theriacis cecinit T^jcandtr ) petrofas rimasajfidub incolit,afferum,fupinum , modici pendentem Itttum iUicfumens,
in libro de theriaca

minibusperniciem inferunt . quippe percufii , fanguine per os ,

& nares

&

ubi traSiumfuum habeat , deinde pabulofaturfiat .

attinet,d capitcadufque caudam totUs &fubtilis ,
confiritlo efl
ttales
,

Longitudo eiuspedis utfiigio &qualis : csferum quod ad latitudinem

efi .

& minutus

yAlias colore igneo,alids rurfum candens

Collo fttis

gracilis cauda neceffanb in

arflum contratla , extcnta efl angufle ,

& tenuiter

Supra etusfrigidos,

& ni-

luminum fuorum , locuflis uelfylutftribus apihuspar . infupcr horrU bile,& ajferum ei caput horret,obliqui raodico corpore fuo iuflar ceraflee claudicans . Ex medio etiam dorfo paruum naoculos,duo cornuafrontifunt infufa : albore

5 o uigiumfemper appelUt , ad terram utntremfuum atterens :fquamis uerb

&

itinere parumfubflrepit,perinde

ac arundmis
.

copiam tranfeat . Tofl itlumflatim dtcolor ffecies accurrit,nigra nimirum , corque ipfum dolore circumangitur uentir
aqua refertus effiuit . Quin
quinatus
:

&prima notiefanguis cum exnaribus,tum coUo,

.
.

&

auribusfaiit,recens biliofo ueneno cotn-

lotiitm ittm

rubens accurrit

qmqueincorporefuntuulnera,&plag&,hin,morrhoi rumpuntur aperiuntitrque

Caueas itaque inprimis , ne in-te fcemina h&morrhois uirusfuum iaculetur . 7{amfi unguibus fanguis cum impetu procurrit . Dentes etiam cui morfurn illa inflixcni ,eipngiutn fimul ignejcunt,penitusque ex e.r ctKdegraueotmtes,feiibumentesmolunt . htecex Islicandro . Cui fubfcribit jletius ,fic inqmcns . jLnvmaliah&c
cutes enim fuligine contrahuntur

&

(btem6nhoum,& hmmorrhoida intel\ige)colore quidem funt arenofv magmtudine autem trespalmos aquant
,

&

in te-

nucti caudam angufla figura padatim definunt.Sunt autem igneo oculonmfulgore,reclaq;,& tardeproreptant.

Ttr cor

pus iterb multis

noti,

albis,& nigris uariegatafunt i

& afperionbus fquamis obfita-.quapropttr dumferpunt,fonusauditur.

cattdamfirmat
ifti loci
:

60 Etfamina quidem uentri incumbens, per terram rcptat,& grtffum mfernecirca

ingrejfunititur,& cotlum ferpendo extendit
.

mas ucrb circa uentrem

tetri
,

Conjequiturborum morfumcolor

cruentus, coloris

&

Cigggg

nigricans;

5*

6
.

And. Matthioli
nihilin initio effluit,prteterquam

Comm.
dotore tcn/
in
1

Hxmorrhoi nigricans : ex quo

aioi-fiis

paucnm quidpkm aquoflm . Venirictdus

in

notsEj

fpirandi difjicitltas

Deindefangnis exmrtbtts profiwt,& cx ipfius morfus foramimbus: &fiqua

corpusobduEia
.

kn -

diuflt cicatrix, ea

rumpitur,& janguinem profundit , atque h<sc quidem

maris Hamorrhoi morfus contingunt aifa-

fimpliciter dieam>per

anguli oculorumden tium ging4ua,& Unguittm radiccs fanguine manant , _: n t min& uerb Hdmorrboidis morfiti ad b#c omne crrpnsfthguincmejferri contin?Jt . Dentespr&terea exctdunt , gingimptttrefcmi . Ho-

&

&

rumporrb cnramfacere oportet ,primim quidem fanguinis eruptioni oblutlando

fanguinem fiflere poffunt
.

acrefifiendoijs medicamentis, qttn tipvi

deinde cataplafinata plagm imponendo ex folijs uitis cofits

cnmpolcnta

^intca uerb

tritis cum mcllc,& portulacx (\ qudm cruentaprcdeat urina,a\\if multitm deuorent , multnmque itini diluti bibant ejr ad uo,

w.itum cogantur . deinde confeflim theriace exhibeatur

mjtnt item in ctbopanem
rdis hiilo tinuam , ria5 morfus fifoi
,

& poflea

pifccs

& uuam

pafflam

dulccm
.

& deinde uino

cum oleo tinilos edant . Sudtluto largi hauflo uomant . Tlaga uerb aqnafrigUu:
multos ,
allijs tritis
,

proluatur : ttefica aute>:iffongijs calidisfoueatur

Sediam de Dipfade diffcramus

memionemfecit Galenus
libro
,

qu&fltc

aGntcis

ditlaefi

,qubd con-

& incxtitiguibilcmfitim excitet

,

Hiiitis

ua,& cura.

eiufmodi feras in Lybia

fis
,

non in Italk rcperirifcribit : qubd b&c rcgio bumida fit

:

qui Rgma uiperas ucnabantur,accepiffe ait

quibus tamen non in

X I .fimplicium medicamentorum , ubi uerbflccifflma . Hoc av.tem d Maromnibus fidem adbibendam effe exiflimat . Quare
illa
,

longi

mmus nos ijs ckcunforaneis fidim pfiefiare debcmus.qui Marfos hofce imitati
.

diui

Tauli gencrife adfcnbunt ,flq-

inde ortum duxiffc pradicant

1s{am ft Caleni &tate bi mcndacifflmi nebulones tmiuerfo orbi imponebant, tari qaidem fi, longe magis deciperepoffe , qudmfecerint Marfl illiantiqui . quippe non bunc ufque-diemprotraclus , maximum fvfceperit incrementum,qubd con
,

rnilltnum efl , eos quibodieper Italiam uagantur

dubitandum , quin eorum

flet

afius d Galenifeculo in
in bonurn
,

mortalium ingenia tam

qudm in malum procliuia

s

atate magis acui

Meminit etiam Dipfadis Galcnus li-

bro de tberiaca ad Tifontm ,flcfcribens .

ttebementi ucxati
,

U dipfade commorfl caufofebri mali conflciuntur

diem obeunt
, .

interdum

& dirupti
in

His Galeni ucrbis fubfcribit J.etius

Dipfas,qu< d quibufdam caufus appellatur

uiperce efljpecies.,

qu& magis

in

maritimis

nam midtaflti, teflit XIII .ubific inquit . locis reperiiur , qudm alibi , ma*
.

&

&

libro

gnitudinc cubitali , ex craffa

fiius.

tenuem definens : notas autem habet per omne corpusfuluas

y

& nigras
,

caput uerb av.gu

Sequitur autem ab ea demorfos ,prxter ea qias de uipera dic7afunt

eis adhibeatur , fttis

&fltis intolerabilisplani,adeb ut etiamfi

neque per judores quic-

multuspotus

nonjedetur

& tamen nequeper urinas ,neque per uomitum

,

quam excemitur . Duobus igitur pereunt modis , aut ob multamfltim exufli ,fipotum nonfumant : aut ob multam potus repletionem diflentus rumpitur uenter , uel inferni circa inguina , uel circa imum uentrem ut in aqua inter cutemflepius euenit.Caterum

tur .

& his,ceu d uipera demorfis,auxiliamur:proprii autem bispotiones magis urinam Muus item per infufum eluatur & oleo cum decoclis exhibito ad uomitum cogendifunt male
in
,
,

cientes
.

exhibean

affletti

Jdpla-

gA uerb locum , pofl exuelionem ,

ffiasgallinds

circuncifionem circunquaque fcalpcllo faclam

oleo imponitur,
,

cucurbitularum ajfixionem ,
illinuntur
.

&
,
.

difle-

?o

admotas , calx uiua cum

Itbro.
efl
i

& emphflra attracloria & tberiaca

,

Torrb Dipjadis
eius

priuatim meminit ^Aclianus

nobis declarat
,

x. de bifloria animalium

fic inquicns .

Dipfas

cuius

uim ,

& naturam

nomen
Cunts

inferior

quidem

magnkudine , qudm uipera,fed tamen

in

cccidendo

qudm

celerrimi fupcrior

rnorfu confixi,etfi affiduam potionem hauriant; adfitim

tur , quoad celerrimi rumpantur ,

dio
>

Eam

tamen continub exardefcunt,& ad bibendum eatenus hflammanSoflratus cum albam tffe ait,tum duas in cauda lineas nigras habere . Etficut ai*
alij
.

uario

multiplicique nomine nuncupatur : quidam preflerem twcanf ,

.

caufonem,aljj anombaten,d quibufdam

.

me-

Leoniceni er- lanurus appellarifertur

xox.

Cum in jlphrica tum magis in jlrabia nafcitur

,

b&c ^Aelianus

Ex quibus uerbis
nullis notis

manifefle)

deprehenditur error Lconiceni uiri alioquin eruditiflimi

qui Dipfadem putauit corporis forma

d uipera diuer

fam efje . T^ec equidemfcio > qua ratione , uel authoritate nixus , in banc opinionem uenerit , in eaq;perfiiterit .
t'J>.

NATRIX.
.

40

GAP.

LI.

Natrice demorfis ulcus dilatatur , & Iiuidum , ac ingens euadit . Sanies ex eo multa, atra, male olcns, non fecus arque ijs qua? ferpunt ulceribus, expuitur Si ergo morfum natrix adegit , prodeft origanum tritum,& aqua fuba&um lixiuia cum oleo indita, aut ariftolochis correx , aut querna radix minutim contrita , & hordei farina cum aqua,& melle colliquata Bibuntur etiam bina? sriftolochia: drachtnje in potione pofc^e cyathis duobus , deinceps marrubij fuccus, uel deco&um al-

&

_ __.&

cerius

cum

uino fauus recens datur in aceto

.

J>
TTdrusanguisinaquisplerunquedegit,dquibi(snomenflbi uendicattit
Hydri,
fiue
.

Sunt
,

&qui

JJatricem

qubd aquisin-

na-

J__

Jjiatet , uocent

Hicfi

reliffis

aquis

terras inhabitet

longi nocentior euadit

.

uocaturq; tunc cherjydrus . Dijfert

tricis hift.

tamen is d dryino , qui ( utfuperius diximus)K[icandro bydrus ettam appellatur

Siquidem ipfe de Hydro,citius mtnc hiin

floriam,morfus difcrimina,& remedia profequimur,diffcruit fub Cherfydri nominein tberiacisfic carmine

profam uerfo

fcribens . jlge itaque cherfydri,quiafpidi conformis e(l,figuram lequalem recita.Sed plagam cius malefica,& pejflmafani

fignafequuntur . Tota cutis circa carnem arida,& abominabilis expaffa ab internis partibus,hnmentem iclwmfatis certb
indicatputredinefathtfcens
brapuflul<efinguntur,ali!e
.

Qjiinetiam dolores immenfi ignefcentes,hom nem tandem interimitnt

:

mox ctiam per memiu fttndo exti:

ex aliaparte inuicem turbantes xgrum . Atqui cherfydrus iam antea

.

in

uuido,\euparum aqua

babentilacu,irreconciliabilem ranisiram adfert

Cherf/cln nacuutio.
'

Enimuero ubifole aqua exiccata fuerit,adcoq; ariditas

&fquallidus ,

teYlt iaciU

tum kic f er

)ls

m terrafefe continet

& deformis infole tetrttm corpusfuum refocillam

infe-

gQ

mitisajitemslinguafmafflandofMbundtisfldcQsexednJjMitte.Cberfydriquoquemenm^

i.cap.xxxv.
his

InLib. fextum Diofcoridis.

his uerbis
.

145-7
&

Serpens hic cberfydriappellationem inde hahet, qubd

ipfis

pellatur

ah

aquis,hoc
.

e(l

hydrus ap , natrix . pofiea uerbficcos incolit loeos,& cx compofitione loconm,chcrfydri, id efi natricis
uiclit

k principio qttidcm in aquofis degit locis

exjatiatus,

terre[lris,nomen inuenit
reflris

In hmnetlis quidem locis,ex bimiido

.

nqn purum uenenum babef.cim autern

,

ter

fcnoccntius id acquirit

C&terum forma,paruam

terrtflrtm ajpidei reftrt

pr<eterqudm qubd ceruicem non itct

latam habet: hoc cnim infigne folum afiidcspm his habcnt . Qai igitur ab hoc rnorfj funt,cis commuaiter eadem accidunt, qu in aliorumfcrpentium morfu,ueluti e(i tumor,contmmts doior ardcns/iuidus locusy&faculentus, uertigo. oculorum,
exolutio,tiomhus bilwfus,acfwtidus. Troprie" autem motus totins corporis inordinatus , ut
dinate flrantur
dotis
.

per uentrem quxdam inorTorrbexcommunibusremcdijsetiambiopem ferunt,& ex theriacis antiTriuatim nerb coni cupreffi dracbmam unam,& myrii baccarum itidcm unam,terito,&atm melle rofaceo^ aut v.i:

&

mors autem intra tresdies

o no mulfo inpotu exbibeto luxta ucrb affcclum locum cxlccm uiuam,

.

& fimiiia,cnm oleo imponito

Kfyef.

CENCHRVS.
.

CAP.

LII.

CEnchri morfum,qui uiperino i&ui fimilis eft,putr:dum ukus

inter
,

cutem,pmumicte defiuunt lethargo co: ripiuntur, & ueterno preffi fomnos captans- Erafiftratus eos iecinore intcftino ieiuno coloque confMari author eft quippe difle&is ipfis , omnes
,
.

fequitur . carnes antea , ut in aqua

fere parres corrupta? teperiuntur Morfis a cenchro auxiliatur Iaducae fruclus

.

cum lini femine illitu-

& fatureia
20

trita,& fylueftris ruta,

& ferpyllum,cum duabus haftula.' regice drachmis,& tribus uini cya.

this,aut ariftolochise radix,item

cardamomum,& gentiana

Mtius appellauit Cenchrum ammoditen ,'& acontiam cenchriten; non tamen propterea cenfendum ejl Cen Cenchri confi | Vantiis ) chri\m,de quo bic dijferit Diofcorides,ammoditen,aut acontiam ejfe:qubdhicnnllam cum illisbabeat cognatio- deratio.
mmynec fJ^ilitudinem.Ea autem de caufa Cencbrus ditlus eft,qubd maculis perqudm minimisfut Lucanus efi autbor)milij magnitudine,& colore,uniuerfum eius corpus rejf/erfum appareat. Micenna cencbrumfamofum appeliat .

W-

CERASTES.
cum duritia puftulofus
:

CAP.
.

LIII.

modopallidior fed toto concretu uaricofus intumefcit genitale intenditur,mens labat,& ocu 50 lorum caligo exoritur denique rigore neruorum diftenti commoriuntur Si ceraftes percufTeric , cita partis amputatio fuffragatur . quare line mora i<5iam partem amputare,aut fcalpro confeftim circun
:
:

Cerafte percuffis locus attollitur ,

e plaga fanies profluit ,

modo atra,

cidere s

&

ijs

fimilia

profequi oportet . Vrentia infuper reliquijs

admouenda fiquidem uirus hoc uene

:

nobafilifcifimileeft.

CErafict ,quormdamprobatifiimorumauthorumteflimonio.fin jlpbrica duobus incapite

flar oriuntur,

corntbus cochlearumin- fi,sexkTaUs&

suxiiia.

d quibus ceraflct,hoc efl cornuti,nomen inucnerunt .

Horum morfus Letbalis feri femper fuerit,nifi(jtt

Diofcorides inquit)demorfum

membrumfiatim d reliquo corpore abfcindatur,amputeturque,autfaltem illtco omnis caro, qu<e demorfum ambit locum,circuncidatur . Immanis b<ecfera(ut refert Mtius)cubitalis efi longitudinis, longifiima duo rum efi cubitovum,corpore uerb arenofa,& iuxta caudam defquamata. Eminentias habetin capite duas,cornuumfimilitudine.-partes uerb circa uentrem

40

ex ordinefquamis obfite funt . quapropter inferpendofonumfibihfimilem

edit:

per obii
,

quum autem,non retldproreptat . Cmterumpercuffts ab ea,elemtio ac tumor plaga capitis

fanies profluit uini colore,aut nigricans,&

claui fimilitudine infurgit

&

maximi per ambitum,uelut in cruentatU acfugillatis alidsfieri confueuit. %e-

liqua item^qu&

in

uipem morfu dtclafunt^etiam hisfuccedunt,cum tntenfione uehementiori . Vtplurimiim utrb ufque ai

.
,

nonum diem fuperfunt B^medta autem eadem,qu& morfis d uiyera conferunt. hu Mtius .

aw*

ASPIS.

CAP.

LIIII.
confpicitur : fanguis

quidem,fed ater diftillat: caligo uelox oculos obnubit labor in totum corpus mul confequitur Ideo Nicander perpulchre cecimt . At uir pe* o tiplex,omn:'no leu:s,& non fine uoluptate ritabfquelabore,uirens,atquedifcolor.mediocrisftomachi dolor afficit :.frons perpetuoreuellitur: genz coim-emifcunt,quafi fine fenfu in fomno uacillent. hos mors tollit , ad diei tnentem non dilata. Cxterum ijs,qui ab afpide feriuntur,qua? de cerafte fcripta funt,auxilia dan debent Nam uenenum

AS

B Afpide i&is uulnus exiguum prorfus,quafi ab adafta acu citra tumorem

ille
:

^exiguus

hocquemadmodum bafiiifci, aut fanguis bubulus,celerrime in arterijs fangumem cogit

confiitui,& unumquodque,ubi hoEperio apudeosauthores, qui animalium hiflorias tradunt,tria Affidimgenera ueneni uis in hominum necem,ut ra genera earum tanta quippe mortem infcrre: efi comprebenderit,celerrime" minern morfu
eis percufii fmrint
.

^Jf[JJ
.

nfiimeferuentur,qui ab

De bisfcribens Galenus libro de theriaca ad Tifonem,fic mquit . Inter

fu3a
ejfet

afi>i-

tunc rattonahs fera des nominataptyas collum exporrigens,& ftattj me,ttta longttudinem,permde acfi

,uene-

numfolcrter corporibus infbmt

Harum tiaque ferarum una{ftquidem triafunt^Jpidumgenera,ptyas ditla, cberfa,&

chekioniaJw&MmftrmtCkyatr^^^

4 y8
,

And. Matthioli Comm.

um inuitli animi buiufce
,

jlle,qwfubinde pturibus hiftoriam cnarramt

moribund<e regina
,

C<eteritm cbclidoniam uoca.

tam,id nominisfibi comparafje

Afpidiun hifto altera dicitur

mhmt,qubd hirundinum modo

.

dorfo nigrwet

& candicet aluo

qubd

in

homtnem expuat

cberfiea uerb ita ditlaeft

.

qubd

in mediterraneis

femper degat .

quemadmodum &pty<u Harum om-

&

fiijiftusnotie, niurn cura.

meminit jLetius libro

xT

1 1 .cap.im.fic inquiens

^Afpidum apnd ferarum fcriptores tres fpecies reperiuntur . qu<e-

dam

enim ex eis terreftres appcUantur : qu<edam uerb chelidoni<e,qn<e circafiutuorum ripas, prxfertim T^jli , latibula haTerreflxes quidem igitur maioresfisnt , quandoque ufijue ad quinque cubitorum Maxim<e uerbptyades, cinereofunt coiore,uiridique,& ad auri colorem inclinante . Terre-

bcnU ali<e nerb ptyadcs nominantur .

longitudinem repcriitntur
ftres uerb
.

&

utplurimum

&

ipfie

cincretfunt coloris

quanquam& fiubuirides

reperiantur.

C<eterum acceffiones

,& ftgna
:

(ommuniafunt in his, quos afpides momorderunt . Vulnera enim in demorfo loco,ueluti ab acu punffa inueniuntur bina tjuidem ex maris morfu , exfamell<e uerb quatuor citra magnum dolorem,d quibus nibil effiuit, wfi uiolentum animalfit^
quod morfium
incltnatio
,

infltxit

Confequitur autemftupor,pallor,frontis refrigeratio,afitdui biatus,palpebrarum nitlationes, colli

,

capitis grauitas ,fegnities

&

collapfio in
:

fomnum profundum ,adfinem uerb

in
,

& conuulfio
.

Mors autem in

tribus

adfummum boris ex

tcrrefiris morfiu fequittr

chelidania uerb iclu prmfenttffitma adeft

Torrb his,qui d ptyade

autem mors confequi:

coufpuuntttr^caligo ocHlcrumfuccedit,& cordis dolor,faciei tttmor

ac auditus corruptio

tardius

tur

jLuxilium autem ab afpide morfiferunt,& pmfenim quop lyas momordit , ex acerrimi aceti potu
.

efl,qmSifqueacctiqualitatcmcircadextrampr<ecordiontmpptem perceptent
';j,-int fenfu

hepar eniminmorfis ab afpide

dandum autem primum

,allia

priuari

C<iterum ad pr<enotionem,an uitturm fit percuffm,centaurium cum uino tritum bibendum pr<cbent:
.

%{uidem enim cuomct pharmacum,morietur ; fi nonmutt

feflim cuocct

Quo

ucrb ueneni in

corpm diflributi uis probe euomatur

tnta cum xytho cxhibendafunt,donec naufeabundm reddatur maleaffeclus . aut opopanax cum uino diluto detur,&con

J^umtm autem inquit Origanum uiridcm,aut andampro <tgri uinbus cum uino dato Toftuomttum an utendum communibm remedijs prndiclis Vtiltter autcm adplagam imponunturpoft cucurbitarum adhibiiionem^&ficarificationem,ctntaurhm cum myrrha,& rnodico opio Ejimex autem imponafi cataplafmatis modo
. . .

fidotis theriacis

:>

&

tum plaga impofita, tumpota . Trofunt autem affidua excitatioves cum euulfiontbus,& plagis,& miuerfi corporis motus,& aqua marina calida profomcnto afperfi hatlenus (tc afptdibus jletius . Efficaciffimum porrb,& omnium,quantum equidem expertusfum,pr<eflanttffmum antidotum con.

tur, mhil Udetur

Tr<e.teropinionem uerb auxiliatur tbenace

&
i

,tra

uenenofum itlum afpidum,quasfurdas dicunt,qu<e

in Itatia

pluribus

m tocis reptrimtur, cft noftra

tculi
ir.

quinta effentia , ex

aqua uit<e

& antidoto nofiro cotifetla

Quippe ciim tenuium admodumfit partium, iflu

uniuerfimccrpus tJifihhdi

tur,ucnas,& arttrias confefiim pcrmcans. Vndcprohihetjne fanguis

calore innato t uencni uim arcet potentiffme,idquefuperat citifiimi.

& jjuritus in uafis refrigerati cogantur:atque autlo

30

"B&irthirKot

BASILISCVS.
3
3
.

CAP. LV.

ERafiftratus
fert.

in libro quem de medicaminibus & uener)iscondidi,deuocatobafiIifco fcitcirareCum bafilifcos momorc!erit,uulnus ad auri colorem efflauefeit Itaque in plurimis,qu uiira fe

Ad bafilifci morfum,ut idem Erafiftratus author eft auxN liatur caftonj drachma in uino pota: item papaueris fuccus Iduum remedia ita fe habent.
rus eiaculantur,comites nota?

habent.

Bafilifci uarii

MVltiplex uariaqueefi apudferarumfcriptores Bafilifci

bant tant<epernkieianimat
effe

hifitoria,

quem

Latini B^egulum uocant

atij

Sunt enim quifcri,

Tiiilona,

Bafilifcum,Ht foio oculorum intuitu,alijfibilo tantum,

halitu

alij

uerb morfiu y

homincsftatim interimat

T^ec defunt qui uulgi opinionemfecuti,ex antiquigalli om hancfieuiffimamferam nafci putant.

40

Ex hac itaque btfioria uanetate,ac inconftantia facili adducor,ut credam,plerofque bifioriam bafilifci , utfabularem , difcnpfiffe
.

Id quod etiam probi Diofcoridesfenfiffe,atque adtb ncftro iudicio adflipulari uidetur. Siquidtm is ne cum
Bafilifci

alijs

accufaretur,Erafiftratum citauit,autboremque bifloriA buiusfecit .

meminit Calenus libro de theriaca ad Tifo,

nem(fi tamen tiber

ille

inter legitimos cenfetur)ubifu.inquit

Bafilificus

belluafubflaua

&

triplici frontis apice munita,

tantummodo conjpetlus

,& quando fibilat auditus,uidentesfe,& audientes necat : atquefi quod aliud animal Mtim
.

ttiam

Wortuumattingit,flatimmoritur

Hinc aiunpomne atiudreptilium genus cauere,ne bafilifco uicinumbabitet. Librouero)

X.cap.pnmo defimplcium medicamentorumfacuttatibus idetn contra Xenocratem fcrtbens,non omnino Bafitifci btftoriam comprobare uidetur,fic inqukns J^am befiiamfeu feram regiam, quam uocant Qa.rtt\rx.iv 5pity,ne uidere quidem mihi un
.

de iUa referuntur, pericutofitm etiam efi uei propd accedere ad hoc animal . jLetianus pmterea Bcfilifcum tanta ueneni acuitate,& immanitate pollere ait , ut quanuis magnitudtne dodrantalem non excedat 5 tnenfitram ferpentes tamcn omnes etiam ingentesfuo duntaxat balitu extinguat^adeb ut utrga quoquc e longinquo conta,

quam contigit: &fi uerafiur,t,qu<e

tlitsjUico

tangentem conficiat
.

.-

Huitts item horrendiffm<efer<e hifloriam tradidit Tltnius lib.v

1 1

.cap.xx 1 .ubiita
ut argumenta
,

fcri

pturn rctiquit
Catoblepss.

^ipud Hefperios Mtbiopas fions efl Ts[igris,utpterique exiflimauere{Ntli caput,

.

qu<e di-

ximus,perfuadent

luxta buncfcra appellatur Catoblepas,modica alioquin,c<eterisque membris iners , caput tantumpr<ein

graue <egrt}fenns:td deietlum fiempcr

ftim expirantibtts.

terram

Mtas intcrnecio bumani generis,omnibus,qui oculos eius uidcre, confehuncgeneratprouincia,duodecim non amplius digttorum

Eadem

&

Bafilifci ferpentis efi uis.Cyrenaica

magnitudim,candida

in capite

macula,ut quodam diademate infigni . Stbito omnes fugat ferpentes : necflcxu multiplici f

nec ut reliqu<e',corpus impellit,fed celfus

& erctlus
malo
.

in

medio incedens . K^ecat frutices non contattos modb , uerum

& afSo
tll<e

flatos: exurit berb<ts,rumpit jixa. Taiis uis

eft.

Creditum quondam ex equo occifohafla,& per eamfubeunte ui non

reges uidt re ) mufiela.

equitem modbtfed equum quoque abfumptum

Huic tali monftn>(fiepe enim enetlum concupinere

rum uims exitio

eft:

adeb natur<e nihitplacuit efiefine pari . Inijciunt eas cauernis,facite cognitisfola tabe

I^ccant

fiiiitil

ftmul odore,morhmturque ,
lofa narraffe

& naturx pugnan,

covficiunt

Uac de bafilijco Tlmius . Quem tamenplura cum alijsfabu-

tWa
l

abulo-

putamus . T^amfi tantum oculorim intuitu,fibdo,aut balitu bominem interficit,non equidem uideo, quomo- j*j do fatlum fit,ut ij quiipfum uiderunt,eiusque ftciem adnotanmt,ex quorumpofiea rtlatione huius ferihifloriampteriq;
defcripferunt,incolumes euaferint :pr<efertim

Bafiiifci

cum tam paruum fit animal, ut nifi i propinquo loco conjpici poffit . ^itque
qui uiderunt non perierint

adeb binc mibi impojfibile uidctur,quin ipfe afpicientes non uiderit,cum(ut Tlinius referi)non multipliciflexu incedat , ut
reliqu<efer,jed celfus,& eretlus: uel qubd ex infeclo circumflante aere
,
.

deterum ciim Era-

fiflratus his fabulis nullamfortaffefidem adbiberet, certoquefciret Bafilifcum

morfu tantum,ut aii&fer^ homines interi-

mere,eius duntaxat morfus curationem inftituit

fiit,ut

Verum quandoquidem buiufce uenenms adeb uebemens,

libris

& immanis exi

.

expugnari non pojfit,non eft cur plura bic referam,qudm ex Erafiflrato memorin prodidit Diofcorides
ipfefuis de

Quem du.

IO

cem

& authorevifecuthut

medica materia

hoc fexto finem impofuit ;

ita

nos noflris in eos commentarijst

quos ad noflram ccmmunemq; rei mediae (ludioforum utilitatem confcripfimus^iam extremam

cbliti immenfits gratias agere

manum imponemus

*2\(pw

o optimo maximo,cui

& omnia

accepta referimus

# honorcm acglomm tribui-

musfempinrnam.

LIBRI SEXTI ET VLTIMI FINIS.

Martini Cutheni Pragenfis

Qedant Ifefteridum , cedant F oAdonidis horti quotquot barbara o^ldemphis habet . tfatfenus ,

&

Vnicus hic cunBis multo eji pr&ftantior hortis pa<&kfafthioli cura,laborty dedit.

Quem

fltic

non cui uis tranfcendere fepte licebat

Ommbushic aditus, &loca cunBa patent: f&rum vanas abijt decor omnis in auras Vtfums at Aternum gratia viua manet Tkt plantis ,herbis% fuum reddendonitorem 9
oAutor natura contulit artis opus
Iftiic igitur merito , debes tfetruria
,

quantum

docla fuo fpfa Diofcoridi Gr&cia

V me

tiis

apud Vincentium Valgrifium

V.

m.

pr

SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRARIES

3 9088 00064 4294