Está en la página 1de 18

CATILINA Y FLAMINIO SE ALAN PARA ATACAR AL EJRCITO ROMANO.

POR ELLO
EL SENADO LOS DECLARA ENEMIGOS PBLICOS.
Catilina, paucis diebus apud C. Flaminium commoratus, dum communem exercitum armis exornat,
imperii insignibus contra castra Romana proficiscitur. Ubi haec Romae comperta sunt, senatus
Catilinam et Flaminium hostes iudicat.
Salustio, De coniuratione Catilina, 36, 1-2.
Apud, prep acus: junto a, en casa de, con.
Arma, orum n pl: armas.
C. Flaminius, ii m: Flaminio (nombre propio).
Castra, orum n pl: campamento.
Catilina, ae m: Catilina (nombre propio).
Commoror dep 1 int: detenerse, permanecer; tr: detener, retener.
Communis, e: comn.
Comperio, peri, pertum 4 tr: descubrir, averiguar, tener conocimiento.
Contra, adv: enfrente, al contrario; prep acus: contra, enfrente de.
Dies, diei m y f: da.
Dum, conj: mientras, en tanto que, cuando.
Exercitus, us m: ejrcito.
Exorno, 1 tr: proveer, equipar, adornar, embellecer.
Hic, haec, hoc: este, esta, esto.
Hostis, is m y f: enemigo.
Imperium, ii n: mando, orden, autoridad, poder supremo, imperio.
Insigne, is n: seal, marca, distintivo, insignia.
Iudico 1 int y tr: juzgar, sentenciar, tener por, declarar.
Paucus, a, um: poco.
Proficiscor, fectus sum dep 3 int: partir, marcharse, salir.
Roma, ae f: Roma.
Romanus, a, um: romano.
Senatus, us m: senado.
Ubi: adv: en donde, all donde; int ind: en dnde; conj: cuando.

CATILINA DISPONE SUS TROPAS.


Ubi haec dixit, signa canere iubet atque ordines in locum aequum deducit. Dein, remotis omnium
equis, ut periculum exaequaret, ipse exercitum pro loco atque copiis instruit. Octo cohortis in fronte
constituit, reliquarum signa in subsidio collocat. C. Manlium in dextra, Faesulanum quendam in
sinistra parte curare iubet.
Salustio, Conjuracin de Catilina, 59, 1
Aequus, a, um: igual, llano, fcil, ventajoso, favorable.
Atque: y
C. Manlius, ii m: G. Manlio (nombre propio).
Cano, cecini, cantum 3 tr e int: cantar, tocar, sonar.
Cohors, ortis f: cohorte, tropa auxiliar.
Colloco 1 tr: poner en su sitio, colocar, arreglar, disponer.
Constituo, constitui, constitutum 3 tr: colocar, establecer, determinar, fijar.
Copia, arum f pl: tropas.
Curo 1 tr: cuidar, preocuparse, gobernar, administrar.
Deduco, deduxi, deductum 3 tr: conducir, llevar, sacar.
Dein: luego, en seguida, despus.
Dextra, ae f: derecha, mano derecha.
Dico, dixi, dictum 3 tr: decir, pronunciar, declarar.
Equus, i m: caballo.
Exaequo 1 tr: igualar, nivelar, allanar.
Exercitus, us m: ejrcito, tropas.
Faesulanus, a, um: de Fsula (ciudad de Etruria).
Frons, frontis f: el frente, la primera fila.
Hic, haec, hoc: este, esta, esto.
In: prep acus: a, hacia; prep abl: en.
Instruo, intruxi, instructum 3 tr: colocar, ajustar, disponer.
Ipse, a, um: el mismo, l mismo.
Iubeo, iussi, iussum 2 tr: mandar, ordenar.
Locus, i m: lugar, sitio.
Octo, indeclinable: ocho.
Omnis, e: todo.
Ordo, inis m: fila, hilera, orden.
Pars, partis f: parte, porcin.
Periculum, i n: prueba, ensayo, peligro, riesgo.
Pro, prep abl: delante de, en favor de, en lugar de, por, como, segn.
Quidam, quaedam, quoddam: un tal, un cierto, uno, cierto, alguno.
Reliquus, a, um: restante.
Removeo, removi, remotum 2 tr: alejar, retirar.
Signum, i n: marca, seal, consigna.
Sinister, tra, trum: izquierdo, del lado izquierdo.
Subsidium, ii n: lnea de reserva.
Ubi, conj: cuando, tan pronto como.
Ut, conj: como, cuando, de tal manera que, aunque, para que, que.

EL CNSUL METELO REALIZA


ENFRENTARSE A YUGURTA.

LOS

PREPARATIVOS

PERTINENTES

PARA

Igitur postero die, priusquam ad oppugnandum egrederetur, equitatum omnem in ea parte, qua regis
adventus erat, pro castris agitare iubet, portas et proxima loca tribunis dispertit, deinde ipse pergit
ad oppidum atque uti superiore die murum aggreditur.
Salustio, Guerra de Yugurta, 59, 1.
Ad, prep acus: a, hacia.
Adventus, us m: venida, llegada, entrada.
Aggredior, agressus sum dep 3 tr: acercarse, dirigirse a, atacar.
Agito 1 tr: conducir, perseguir, empujar; int: obrar, portarse, mostrarse, permanecer.
Atque: y.
Castra, orum n pl: campamento.
Deinde: luego, en seguida, despus.
Dies, diei m y f: da.
Dispertior dep 4 tr: dividir, repartir.
Egredior, egressus sum dep 3 int: salir, alejarse de; tr: rebasar, pasar ms all de.
Equitatus, us m: caballera.
Et: y.
Igitur: as pues.
In, prep acus: a, hacia; prep abl: en.
Ipse, ipsa, ipsum: el mismo, l mismo.
Is, ea, id: este, ese, aquel, l.
Locum, i n: lugar, sitio.
Murus, i m: muralla, muro, pared.
Omnis, e: todo.
Oppidum, i n: plaza fuerte, ciudad.
Oppugno 1 tr: atacar, sitiar, asaltar.
Pars, partis f: parte, porcin.
Pergo, perrexi, perrectum 3 tr: proseguir, llevar a cabo; int: continuar, proseguir, ir a parar, tender.
Porta, ae f: puerta.
Posterus, a, um: siguiente.
Priusquam: antes que, antes de que.
Pro, prep abl: delante de, en favor de, en lugar de, por, como, segn.
Proximus, a, um: vecino, limtrofe, cercano.
Qui, quae, quod: cual, que, quien.
Rex, regis m: rey, soberano, prncipe, monarca.
Sum, fui: ser, estar, haber, existir.
Superior, ius (comparativo de superus): ms alto, anterior.
Tribunus, i m: tribuno.
Uti, conj: como, cuando, de tal manera que, aunque, para que, que.

LA MARCHA DE POMPEYO DE ROMA PARA GUERREAR CONTRA LOS PIRATAS Y


CONTRA MITRDATES PROVOCA LA DEBILIDAD DE LA PLEBE Y LA PREPOTENCIA
DE LA NOBILITAS, QUE GOBIERNA Y DISPONE SIN OPOSICIN.
Sed postquam Cn. Pompeius ad bellum maritimum atque Mithridaticum missus est, plebis opes
imminutae sunt, paucorum potentia crevit. Ei magistratus, provincias aliaque omnia tenere. Ipsi,
innoxii, florentes, sine metu aetatem agere.
Salustio, Catilinarias, 39.
Ad, prep acus: a, hacia.
Aetas, aetatis f: edad, tiempo, poca.
Ago, egi, actum 3 tr: llevar, conducir, hacer, representar, vivir.
Alius, a, ud: otro.
Atque: y.
Bellum, i n: guerra.
Cresco, crevi, cretum 3 int: nacer, crecer, desarrollarse, aumentar, elevarse.
Florens, ntis: floreciente, feliz, abundante, rico, brillante.
Imminuo, imminui, imminutum 3 tr: disminuir, reducir, debilitar.
Innoxius, a, um: inofensivo, innocuo, sin dao, intacto, inclume.
Ipse, a, um: mismo, el mismo, l mismo.
Is, ea, id: este, ese, aquel, l.
Magistratus, us m: magistratura, magistrado.
Maritimus, a, um: de mar, marino, martimo.
Metus, us m: miedo, temor.
Mithriditacus, a, um: de Mitrdates, mitridtico.
Mitto, misi, missum 3 tr: enviar, hacer ir.
Omnis, e: todo.
Ops, opis f: poder, fuerza.
Paucus, a, um: poco, escaso.
Plebs, plebis f: plebe, pueblo.
Pompeius, ii m: Cneo Pompeyo (nombre propio).
Postquam: despus que, desde que, cuando.
Potentia, ae f: fuerza, accin, poder, autoridad.
Provincia, ae f: provincia.
-que: y.
Sed: pero.
Sine, prep abl: sin.
Teneo, tenui, tentum 2 tr e int: tener, coger, sujetar, poseer, ocupar, apoderarse de.

YUGURTA ATRAE A SU BANDO A CALPURNIO Y A ESCAURO.


Sed ubi Iugurtha per legatos pecunia Calpurnium temptare, bellique, quod administrabat,
asperitatem ostendere coepit, animus aeger avaritia facile conversus est. Ceterum socius et
administer omnium consiliorum adsumitur Scaurus, qui a bono honestoque in pravum abstractus
est.
Salustio, Guerra de Yugurta, 29.
A, prep abl: de, desde.
Abstraho, abastraxi, abstractum 3 tr: alejar, arrancar, arrastrar.
Administer, tri m: agente, ayudante.
Administro 1 int: asistir, ayudar; tr: administrar, cuidar, ocuparse de, dirigir, ejecutar, trabajar.
Adsumo, adsumpsi, adsumptum 3 tr: adoptar, recibir, apropiarse, reservarse.
Aeger, aegra, aegrum: enfermo, doliente, doloroso, penoso.
Animus, i m: alma, espritu, mente, pensamiento, intencin, deseo, nimo, sentimiento.
Asperitas, atis f: aspereza, dureza, severidad, dificultad.
Avaritia, ae f: avidez, codicia, avaricia.
Bellum, i n: guerra.
Bonum, i n: el bien, lo bueno, provecho.
Calpurnius, ii m: Calpurnio (nombre propio).
Ceterum: por lo dems, adems.
Coepi, coeptum 3 tr: empezar, emprender.
Consilium, i n: decisin, consejo, plan, proyecto.
Converto, converti, conversum 3 tr: volver, convertir; int: volverse, cambiarse en.
Et: y.
Facile: fcilmente, con facilidad.
Honestum, i n: el bien, la virtud.
In, prep acus: a, hacia; prep abl: en.
Iugurtha, ae m: Yugurta (nombre propio, rey de Numidia).
Legatus, i m: legado, embajador.
Omnis, e: todo.
Ostendo, ostendi, ostensum/ostentum 3 tr: tender, presentar, exhibir, ensear.
Pecunia, ae f: riqueza, fortuna, dinero.
Per, prep acus: por, por medio de, a travs de.
Pravus, a, um: deforme, defectuoso, irregular, falso, erreno, perverso, depravado, malo.
-que: y.
Qui, quae, quod: que, cual, quien.
Scaurus, i m: Escauro (nombre propio, sobrenombre).
Sed: pero.
Socius, ii m: socio, aliado, compaero, cmplice.
Tempto 1 tr: palpar, tentar, probar, sondear, examinar.
Ubi, conj: cuando.

TRAS HACER PETREYO UN DETENIDO RECONOCIMIENTO DE LA SITUACIN, SU


EJRCITO Y EL DE LOS ENEMIGOS SE DISPONEN A INICIAR EL COMBATE. SE LUCHA
CON LA ESPADA.
Sed ubi, omnibus rebus exploratis, Petreius tuba signum dat, cohortes paulatim incedere iubet; idem
facit hostium exercitus. Postquam eo ventum est, unde a ferentariis proelium committi posset,
maximo clamore cum infestis signis concurrunt, pila omittunt, gladiis res geritur.
Salustio, Catilinarias, 60
A, prep abl: de, desde.
Clamor, oris m: clamor, gritero.
Cohors, cohortis f: cohorte, tropa auxiliar.
Commmitto, commisi, commissum 3 tr: unir, enfrentar, emprender, empezar.
Concurro, concurri, concursum 3 int: correr, acudir, chocar.
Cum, prep abl: con; conj: cuando, como, aunque, puesto que.
Do, dedi, datum 1 tr: dar, conceder, entregar, confiar.
Eo, adv: all, a tal punto, a este punto, en aquel punto.
Exercitus, us m: ejrcito.
Exploro 1 tr: observar, examinar, explorar.
Facio, feci, factum 3 tr: hacer, realizar.
Ferentarius, ii m: soldado.
Gero, gessi, gestum 3 tr: llevar, tener, engendrar; refl: portarse, encargarse de; pas: ser hecho, acontecer.
Gladius, ii m: espada.
Hostis, is m y f: extranjero, enemigo.
Idem, eadem, idem: el mismo, lo mismo.
Incedo, incessi, incessum 3 int: avanzar, andar, marchar; tr: penetrar, sobrecoger, apoderarse de.
Infestus, a, um: hostil, enemigo, contrario.
Iubeo, iussi, iussum 2 tr: mandar, ordenar.
Maximus, a, um, superlativo de magnus: gran, grande.
Omitto, omisi, omissum 3 tr: soltar, dejar, desechar, renunciar a.
Omnis, e: todo.
Paulatim: poco a poco, gradualmente, paulatinamente.
Petreius, i m: Petreyo (nombre propio).
Pilum, i n: dardo, lanza.
Possum, potui irr tr e int: poder.
Postquam, conj: despus que.
Proelium, ii n: combate, batalla, lucha.
Res, rei f: cosa, hecho, asunto, bienes, fortuna, causa.
Sed: pero.
Signum, i n: marca, seal, consigna.
Tuba, ae f: trompeta, trompa.
Ubi, conj: cuando.
Unde, adv relativo: de donde, desde donde.
Venio, veni, ventum 4 int: venir, ir, llegar.

TRAS PRONUNCIAR SU DISCURSO, CATN ES ENSALZADO POR EL SENADO, CUYOS


MIEMBROS SE LANZAN MUTUOS REPROCHES.
Postquam Cato adsedit, consulares omnes itemque senatus magna pars sententiam eius laudant,
virtutem animi ad caelum ferunt, alii alios timidos vocant. Cato clarus atque magnus habetur;
senatus decretum fit, sicuti ille censuerat.
Salustio, Conjuracin de Catilina, 53, 1.
Ad, prep acus: a, hacia.
Adsido, adsedi, adsessum 3 int: sentarse, colocarse, posarse, echarse.
Alius, a, ud: otro, uno ms; alius...alius: uno...otro.
Animus, i m: alma, nimo.
Atque: y.
Caelum, i n: cielo.
Cato, onis m: Catn (nombre propio).
Censeo, censui, censum 2 tr: evaluar, valorar, juzgar, pensar, aconsejar.
Clarus, a, um: claro, brillante, ilustre, famoso.
Consularis, ris m: consular, ex cnsul.
Decretum, i n: decisin, decreto.
Fero, tuli, latum irr 3 tr: llevar, ofrecer, presentar, aceptar, divulgar, ensalzar.
Fio, factus sum int: ser hecho, hacerse, producirse.
Habeo, habui, habitum 2 tr: haber, tener, poseer.
Ille, a, ud: aquel, aquella, aquello.
Is, ea, id: este, ese, aquel, l.
Item, adv: del mismo modo, asimismo, igualmente.
Laudo 1 tr: alabar, loar.
Magnus, a, um: gran, grande.
Omnis, e: todo.
Pars, partis f: parte, porcin.
Postquam, conj: despus que.
-que: y.
Senatus, us m: senado.
Sententia, ae f: opinin, sentencia, parecer.
Sicuti, adv: como, as como, tal como.
Timidus, a, um: medroso, tmido, circunspecto.
Virtus, utis f: valor, esfuerzo, valenta, virtud.
Voco 1 tr: llamar, convocar, rogar, invocar, exhortar, acusar.

CATILINA RESPONDE AL ATAQUE DE CICERN ANTE EL SENADO.


Sed ubi ille (Cicero) adsedit, Catilina, ut erat paratus ad dissimulanda omnia, demisso vultu, voce
supplici postulare a patribus coepit ne quid de se temere crederent; (dicebat) ea familia ortum (esse),
ita se ab adulescentia vitam instituisse, ut omnia bona in spe haberet.
Salustio, Conjuracin de Catilina, XXXI, 7.
A, prep abl: de, desde.
Ab, prep abl: de, desde, por.
Ad, prep acus: a, hacia, junto a, cerca de, para.
Adulescentia, ae f: adolescencia, juventud.
Assido, assedi, assessum 3 int: sentarse, colocarse, echarse, posarse.
Bonum, i n: el bien, lo bueno, provecho, riquezas, bienes.
Catilina, ae m: Catilina (nombre propio).
Cicero, onis m: Cicern (nombre propio).
Coepi, coeptum 3 tr: empezar, emprender, comenzar.
Credo, credidi, creditum 3 int: confiar; tr: confiar, entregar, prestar, creer.
De, prep abl: desde, despus de, de.
Demissus, a, um: bajo, hundido, modesto, tmido, abatido, humillado.
Dico, dixi, dictum 3 tr: decir, pronunciar.
Dissimulo 1 tr: disimular, ocultar, pasar por alto, no prestar atencin a.
Familia, ae f: servidumbre, familia, casa familiar, rama de la gens, cuerpo, secta, banda, tropa, colegio.
Habeo, habui, habitum 2 tr: tener, poseer, dar origen a, mantener, apreciar, estimar.
Ille, a, ud: aquel, aquella, aquello.
In, prep acus: a, hacia; prep abl: en.
Instituo, institui, institutum 3 tr: poner, preparar, disponer, instituir, emprender, educar, formar, establecer.
Is, ea, id: este, ese, aquel, l.
Ita, adv: as, de este modo; ita...ut: de tal manera ... que.
Ne, adv: en verdad, no; interrogativa: acaso...?, acaso no...?, si; conj: que no, que, para que no.
Omnis, e: todo.
Orior, oriris, oriri, ortus sum, oriturus dep 4 int: levantarse, salir, nacer, producirse, empezar.
Paro 1 tr: preparar, disponerse a.
Pater, patris m: padre, senador.
Postulo 1 tr: pedir.
Quis, quae, quid: alguien, alguno, algo.
Se, sui: l, se.
Sed, conj: pero.
Spes, ei f: espera, esperanza, confianza.
Supplex, icis: suplicante.
Temere, adv: por casualidad, al azar, a la ligera, sin reflexionar, sin motivo.
Ubi, conj: cuando.
Ut, conj: como, cuando, de tal manera que, aunque, para que, que.
Vita, ae f: vida.
Vox, vocis f: voz, sonido, tono, acento, pronunciacin.
Vultus, us m: expresin, rostro, cara, aire, aspecto, apariencia.

SALUSTIO NARRA CMO GAYO CORNELIO Y LUCIO VARGUNTEYO ACORDARON


DAR MUERTE A CICERN ESA MISMA NOCHE.
Igitur, perterritis ac dubitantibus ceteris, Caius Cornelius eques Romanus et cum eo Lucius
Vargunteius senator constituere ea nocte paulo post cum armatis hominibus, sicuti salutatum,
introire ad Ciceronem ac de improviso domi suae inparatum confodere.
Salustio, Conjuracin de Catilina, 28, 1.
Ac: y.
Ad, prep acus: a, hacia, cerca de, junto a, para.
Armatus, a, um: armado.
Caius, i m: Gayo (nombre propio).
Ceteri, ae, a: los otros, todos los dems.
Cicero, onis m: Cicern (nombre propio).
Confodio, confodi, confossum 3 tr: cavar, atravesar, traspasar, matar, asesinar, acuchillar.
Constituo, constitui, constitutum 3 tr: colocar, construir, instituir, determinar, establecer, decidir.
Cornelius, i m: Cornelio (nombre propio).
Cum, prep abl: con; conj: como, porque, cuando, aunque.
De, prep abl: de, desde.
Domus, us f: casa, patria.
Dubito 1 tr e int: dudar, tener dudas.
Eques, itis m y f: jinete, caballero.
Et: y.
Homo, inis m: hombre.
Igitur, conj: as pues, por consiguiente, pues, luego, pues bien, en resumen.
Improvisus, a, um: imprevisto, repentino; de improviso: de improviso.
Inparatus, a, um: desprevenido, sorprendido.
Introeo, introii, introitum irr 4 tr e int: entrar.
Is, ea, id: este, ese, aquel, l.
Lucius, ii m: Lucio (nombre propio).
Nox, noctis f: noche.
Paulo, adv: poco, un poco, algo.
Perterreo, perterrui, perterritum 2 tr: aterrar, llenar de espanto.
Post, adv: detrs, despus, luego; prep acus: detrs de, despus de.
Romanus, a, um: romano.
Saluto 1 tr: saludar, visitar.
Senator, oris m: senador.
Sicuti, adv: como, as como, tal como, a manera de, como si.
Suus, a, um: su, suyo.
Vargunteius, ii m: Vargunteyo (nombre propio).

FINAL DEL COMBATE Y MUERTE DE CATILINA.


Catilina vero longe a suis inter hostium cadavera repertus est, paululum etiam spirans ferociamque
animi, quam habuerat vivus, in vultu retinens. Postremo ex omni copia neque in proelio neque in
fuga quisquam civis ingenuus captus est: ita cuncti suae hostiumque vitae iuxta pepercerant.
Salustio, Conjuracin de Catilina LXI, 4-7, 2.
A, prep abl: de, desde.
Animus, i m: alma, nimo, espritu.
Cadaver, eris n: cadver.
Capio, cepi, captum 3 tr: coger, tomar, apoderarse de, capturar, hacer prisionero, conquistar.
Catilina, ae m: Catilina (nombre propio).
Civis, is m y f: ciudadano.
Copia, ae f: abundancia, tropas, fuerzas, ejrcito.
Cunctus, a, um: todo entero, todo junto; pl: todos.
Etiam, adv: an, todava, adems, tambin.
Ex, prep abl: de, desde.
Ferocia, ae f: fogosidad, carcter violento, fiereza, crueldad, bravura.
Fuga, ae f: fuga, huida.
Habeo, habui, habitum 2 tr: tener, poseer.
Hostis, is m y f: enemigo
In, prep acus: a, hacia, contra; prep abl: en.
Ingenuus, a, um: nativo, natural, indgena, libre, de buena familia, noble.
Inter, prep acus: entre, durante, mientras, en medio de.
Ita, adv: as, de este modo.
Iuxta, adv: junto, cerca, igualmente, tanto; prep acus: junto a, cerca de.
Longe, adv: lejos.
Neque: y no, no; neque...neque: ni...ni.
Omnis, e: todo.
Parco, peperci, parsurus 3 tr e int: ahorrar, ser parco, respetar, tener consideracin, mirar por
Paululum, adv: muy poco.
Postremo, adv: en fin, en resumen, en suma, finalmente, en ltimo lugar.
Proelium, ii n: combate, lucha, batalla.
-que: y.
Qui, quae, quod: que, cual, quien, este.
Quisquam, quaequam, quidquam/quicquam: alguien, alguno, algo.
Reperio, repperi, repertum 4 tr: encontrar, hallar, descubrir.
Retineo, retinui, retentum 2 tr: retener, conservar, guardar, mantener.
Spiro 1 int: soplar, respirar, vivir, palpitar; tr: soplar, anhelar, exhalar.
Suus, a, um: su, suyo.
Vero, adv: verdaderamente, realmente, an, hasta, incluso; conj: mas, pero, por otra parte.
Vita, ae f: vida.
Vivus, a, um: vivo, activo, despierto, enrgico.
Vultus, us m: expresin, rostro, cara.

CICERN ORDENA A LOS PRETORES TENDER UNA EMBOSCADA Y APRESAR UNA


COMITIVA DE LOS ALBROGES EN EL PUENTE MULVIO.
His rebus ita actis, Cicero praetoribus imperat, ut in ponte Mulvio per insidias Allobrogum
comitatus deprehendant. Illi, homines militares, sine tumultu praesidiis conlocatis, sicuti
praeceptum erat, occulte pontem obsidunt [...]. Galli, cito cognito consilio, sine mora praetoribus se
tradunt.
Salustio, Conjuracin de Catilina 45, 1-3.
Ago, egi, actum 3 tr: llevar, conducir, arreglar, ocuparse, tratar, representar.
Allobroges, um m pl: Albroges.
Cicero, onis m: Cicern.
Cito, adv: pronto, rpidamente, fcilmente.
Cognosco, cognovi, cognitum 3 tr: conocer, reconocer.
Comitatus, us m: acompaamiento, cortejo, squito, comitiva, escolta.
Conloco 1 tr: poner, colocar.
Consilium, ii n: deliberacin, consejo, proyecto, plan, decisin.
Deprehendo, deprehendi, deprehensum 3 tr: coger, capturar, sorprender, interceptar.
Galli, orum m pl: galos.
Hic, haec, hoc: este, esta, esto.
Homo, inis m: hombre.
Ille, a, ud: aquel, aquella, aquello.
Impero 1 tr: mandar; int: regir, ordenar, imperar.
In, prep acus: a, hacia, contra; prep abl: en.
Insidiae, arum f pl: asechanza, emboscada, traicin.
Ita: as, as pues.
Militaris, e: militar.
Mora, ae f: tardanza, demora, retraso.
Mulvius, ii m: Mulvio.
Obsideo, obsedi, obsessum 2 int: estar sentado; tr: ocupar un lugar, llenar, asediar, bloquear, sitiar, ocupar.
Occulte, adv: secretamente, ocultamente.
Per, prep acus: a travs de, por medio de, por.
Pons, ntis m: puente.
Praecipio, praecepi, praeceptum 3 tr: preocupar, anticipar, prevenir, aconsejar, ordenar.
Praesidium, ii n: proteccin, guardia, escolta, guarnicin, destacamento.
Praetor, oris m: pretor.
Res, rei f: cosa, asunto, hecho.
Se, sui: l, se.
Sicuti, adv: como, as como, tal como.
Sine, prep abl: sin.
Trado, tradidi, traditum 3 tr: entregar, dar, ceder.
Tumultus, us m: tumulto, perturbacin, desorden, confusin.
Ut, conj: como, cuando, de tal manera que, aunque, para que, que.

Isdem fere temporibus in Gallia citeriore atque ulteriore, item in agro Piceno, Bruttio, Apulia motus
erat. Namque illi quos ante Catilina dimiserat inconsulte ac veluti per dementiam cuncta simul
agebant.
Salustio, Conjuracin de Catilina, 42, 2.
Ac: y.
Ager, agri m: campo.
Ago, egi, actum 3 tr: hacer, arreglar, conseguir, conducir, llevar, obrar, representar, hablar, tratar con.
Ante, adv: antes, delante.
Apulia, ae f: Apulia (regin de Italia).
Atque: y.
Bruttium, ii n: Brucio (comarca meridional de Italia, hoy Calabria).
Catilina, ae m: Catilina (nombre propio de varn).
Citerior, ius: que est ms ac, citerior.
Cunctus, a, um: todo junto, todo entero.
Dementia, ae f: demencia, locura, extravagancia.
Dimitto, dimisi, dimissum 3 tr: enviar, dispersar, disolver, despachar, despedir.
Fere, adv: casi.
Gallia, ae f: Galia.
Idem, eadem, idem: mismo, el mismo, l mismo.
Ille, a, ud: aquel, aquella, aquello.
In, prep acus: a, hacia, contra; prep abl: en.
Inconsulte, adv: sin reflexin, imprudentemente, a la ligera.
Item, adv: tambin, igualmente.
Motus, us m: movimiento, inquietud, nerviosismo.
Namque, conj: pues, porque, en efecto.
Per, prep acus: a travs de, por medio de, por.
Picenum, i n: Piceno (comarca de Italia junto al Adritico).
Qui, quae, quod: que, cual, quien, este.
Simul, adv: al mismo tiempo, simultneamente; conj: en cuanto, en seguida que; prep abl: al mismo tiempo
que.
Sum, fui: ser, estar, haber, existir.
Tempus, oris n: tiempo, poca.
Ulterior, ius: que est ms all, ulterior.
Veluti: como, por decirlo as, as, por ejemplo.

CATILINA, AL VERSE ACORRALADO, DECIDE PROBAR SUERTE Y LUCHAR CUANTO


ANTES CONTRA ANTONIO.
Sed Catilina, postquam videt montibus atque copiis hostium sese clausum, in urbe res adversas,
neque fugae neque praesidii ullam spem, optimum ratus fortunam belli temptare, statuit cum
Antonio quam primum confligere.
Salustio, Conjuracin de Catilina, 57, 5.
Adversus, a, um: opuesto, enfrente, hostil, contrario; res adversa: desfavorable.
Antonius, ii m: Antonio.
Atque: y.
Bellum, i n: guerra.
Catilina, ae m: Catilina (nombre propio).
Claudo, clausi, clausum 3 tr: cerrar, interceptar, impedir.
Confligo, conflixi, conflictum 3 tr: chocar, confrontar; int: luchar, combatir.
Copia, ae f: abundancia, riqueza, tropas, fuerzas.
Cum, prep abl: con; conj: como, cuando, aunque, porque.
Fortuna, ae f: fortuna, suerte.
Fuga, ae f: fuga, huida.
Hostis, is m y f: extranjero, enemigo.
In, prep acus: a, hacia, contra; prep abl: en.
Mons, montis m: monte, montaa.
Neque: no, y no, ni.
Optimus, a, um: ptimo, lo mejor.
Postquam, conj: despus que, luego que, desde que, ya que, puesto que, como.
Praesidium, ii n: proteccin, defensa, ayuda.
Primus, a, um: el primero, el ms importante.
Quam, conj: cun, cunto, como, lo ms, que; quam primum: cuanto antes.
Reor, ratus sum dep 2 tr: pensar, creer, juzgar.
Res, rei f: cosa, asunto, hecho; res adversa: desfavorable.
Se, sui: l, se.
Sed: pero.
Spes, ei f: esperanza, confianza.
Statuo, statui, statutum 3 tr: establecer, instituir, determinar, fijar, decidir.
Tempto 1 tr: tentar, probar, sondear, examinar, intentar.
Ullus, a, um: un, algn.
Urbs, urbis f: ciudad.
Video, vidi, visum 2 tr: ver, concebir, comprender, mirar, juzgar, examinar.

MARIO ENSALZA EL ESFUERZO, LA VIRTUD Y EL HONOR.


Etenim nemo ignavia immortalis factus est, neque quisquam parens liberis ut aeterni forent optavit,
magis ut boni honestique vitam exigerent. Plura dicerem, Quirites, si timidis virtutem vera adderent,
nam strenuis abunde dictum (esse) puto.
Salustio, Guerra de Yugurta, I, 85, 49.
Abunde: abundatemente, en abundancia, suficientemente.
Addo, didi, ditum 3 tr: agregar, aadir.
Aeternus, a, um: eterno, inmortal, perpetuo.
Bonus, a, um: buen, bueno, buena.
Dico, dixi, dictum 3 tr: decir, pronunciar, declarar.
Etenim: en efecto, verdaderamente.
Exigo, egi, actum 3 tr: hacer salir, llevar a trmino, hacer cumplir, exigir, apreciar.
Facio, feci, factum 3 tr: hacer, realizar, obrar, actuar.
Honestus, a, um: honorable, honesto, honrado, virtuoso.
Ignavia, ae f: apata, pereza, desidia, flojedad, cobarda.
Immortalis, e: inmortal.
Liberi, orum m pl: hijos.
Magis: ms, ms bien.
Nam: pues.
Nemo, inis: nadie.
Neque: y no.
Opto 1 tr: desear, elegir.
Parens, ntis m y f: padre o madre, abuelo, antepasado, fundador, autor, inventor.
Plus, pluris n (comparativo de multus): ms, en mayor cantidad.
Puto 1 tr: poner en claro, valorar, estimar, creer, pensar.
-que: y.
Quirites, um (o ium) m pl: quirites (ciudadanos romanos, en su origen eran sabinos).
Quisquam, quaequam, quidquam: alguien, alguno.
Si: si.
Strenuus, a, um: diligente, activo, valiente, enrgico.
Sum, fui: ser, estar, haber, existir.
Timidus, a, um: medroso, tmido, circunspecto.
Ut: como, cuando, de tal manera que, aunque, para que, que.
Verum, i n: lo verdadero, la verdad, lo real.
Verus, a, um: verdadero, real, autntico, justo.
Virtus, utis f: valor, valenta, esfuerzo, virtud.
Vita, ae f: vida.

LOS ALBROGES TRAICIONAN A LOS CONJURADOS, QUIENES SON CAPTURADOS.


Los embajadores de los albroges decidieron traicionar a los conjurados y Cicern les indic que
fingiesen y consiguieran pruebas para acusarlo. Conseguidas estas, preparan una emboscada,
cuando los conjurados acompaen a los albroges hacia Galia.
His rebus ita actis, constituta nocte qua Allobroges proficiscebantur, Cicero, per legatos cuncta
edoctus, Lucio Valerio Flacco et Caio Pomptino praetoribus imperat ut in ponte Mulvio per insidias
Allobrogum comitatus deprehendant.
Salustio, Conjuracin de Catilina XLV, 1.
Ago, ere, egi, actum 3 tr: hacer, arreglar, conseguir, conducir, llevar, obrar
Allobroges, um m pl: albroges (pueblo de la Galia Narbonense)
Caius, i: Gayo (nombre propio)
Cicero, onis: Cicern (nombre propio)
Comitatus, us m: comitiva, squito, cortejo
Constituo, ere, stitui, stitutum 3 tr: establecer, elegir, designar
Cunctus, a, um: todo entero, todo junto, todo
Deprehendo, ere, di, sum 3 tr: coger desprevenido, sorprender, capturar, coger, detener
Edoceo, ere, cui, edoctum 2 tr: ensear, informar, enterar
Et: y
Flaccus, i: Flaco (nombre propio)
Hic, haec, hoc: este, esta, esto
Impero, are, avi, atum 1 tr: mandar, ordenar, disponer, encargar
In: prep ac y abl: a, hacia, en
Insidiae, arum f pl: emboscada, asechanza, trampa
Ita: as, de este modo, de esta manera.
Legatus, i m: legado, embajador
Lucius, i: Lucio (nombre propio)
Mulvius, i: Milvio (nombre del puente situado en el norte de Roma)
Nox, noctis f: noche
Per: prep ac: a travs de, por medio de, por
Pomptinus, i: Pontino (nombre propio)
Pons, pontis m: puente
Praetor, oris m: pretor
Proficiscor, eris, cisci, fectus sum dep 3 int: salir, partir, marcharse
Qui, quae, quod: que, cual, quien
Res, rei f: cosa, asunto, hecho, bienes, fortuna, causa
Ut: como, cuando, de tal manera que, aunque, para que, que
Valerius, i: Valerio (nombre propio)

Cicern lanza su discurso contra Catilina y este reacciona con falsa humildad.
Tum M. Tullius consul orationem habuit luculentam atque utilem rei publicae, quam postea
scriptam edidit. Sed, ubi ille adsedit, Catilina, demisso voltu, voce supplici postulare a patribus
coepit ne quid de se temere crederent.
Conjuracin de Catilina, 31.

Salustio describe la desmesura de Catilina y cmo la ruina de su situacin familiar y la corrupcin


de Roma le incitaban.
Animus nimis alta semper cupiebat. Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia rei
familiaris et conscientia scelerum. Incitabant praeterea corrupti civitatis mores, quos pessima ac
diversa inter se mala, luxuria atque avaritia, vexabant.
Conjuracin de Catilina, 5.

Los conjurados entran en casa de Cicern para matarlo.


Igitur perterritis ac dubitantibus ceteris, C. Cornelius eques Romanus et cum eo Vargunteius senator
constituere ea nocte paulo post cum armatis hominibus introire ad Ciceronem ac de improviso domi
suae imparatum confodere. Curius propere per Fulviam Ciceroni dolum qui parabatur enuntiat.
Conjuracin de Catilina, 28.

También podría gustarte