Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Lingua latina
CURSO 2023- 2024
© ISABEL LAS HERAS GARCÍA
IES. INVENTOR COSME GARCÍA (LOGROÑO)
Índice
INTRODUCCIÓN A LA LENGUA LATINA 8
1. Origen y expansión del latín ........................................................................................... 8
2. Evolución del latín ........................................................................................................ 10
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 12
3. El alfabeto latino........................................................................................................... 17
3. 1. Introducción .......................................................................................................... 17
3. 2. El alfabeto latino y su pronunciación ..................................................................... 18
3. 3. Las vocales ........................................................................................................... 21
3. 4. La acentuación ...................................................................................................... 21
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 22
4. El latín, lengua flexiva .................................................................................................. 24
4. 1. Concepto de lengua flexiva ................................................................................... 24
4. 2. Flexión nominal ..................................................................................................... 25
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 28
UNIDAD 1. LA PRIMERA DECLINACIÓN. ............................................................................31
1. La primera declinación ................................................................................................. 31
1. 1. Terminaciones....................................................................................................... 31
1. 2. Declinación ........................................................................................................... 31
1. 3. Particularidades .................................................................................................... 31
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 32
UNIDAD 2. FLEXIÓN VERBAL .............................................................................................37
1. Conjugaciones ............................................................................................................. 37
2. Accidentes gramaticales .............................................................................................. 37
3. Enunciado .................................................................................................................... 37
4. Desinencias verbales activas ....................................................................................... 39
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 41
UNIDAD 3. PRESENTE DE INDICATIVO ACTIVO. FUNCIONES DE LOS CASOS .............42
1. Presente de indicativo activo ........................................................................................ 42
1. 1. Formación ............................................................................................................. 42
1. 2. Conjugación verbos regulares ............................................................................... 42
1. 3. Verbo irregular: SUM............................................................................................. 42
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 43
2. Las funciones de los casos .......................................................................................... 44
2. 1. Caso nominativo ................................................................................................... 44
2. 2. Caso vocativo ....................................................................................................... 44
2. 3. Caso acusativo...................................................................................................... 44
2. 4. Caso genitivo ........................................................................................................ 45
2. 5. Caso dativo ........................................................................................................... 45
2. 6. Caso ablativo ........................................................................................................ 45
3. Función sintáctica: la aposición .................................................................................... 45
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 46
4. Pautas de traducción.................................................................................................... 47
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 47
5. La coordinación copulativa y adversativa ..................................................................... 49
5. 1. La coordinación copulativa .................................................................................... 49
5. 2. La coordinación adversativa .................................................................................. 49
UNIDAD 4. LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2...........................................55
1. La segunda declinación ................................................................................................ 55
1.2. Enunciados ........................................................................................................... 55
1.3. Terminaciones....................................................................................................... 55
1.4. Declinación ........................................................................................................... 56
1.5. Particularidades .................................................................................................... 56
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 57
2. Adjetivos de primera clase ........................................................................................... 59
2. 1. Enunciados ........................................................................................................... 59
2. 2. Paradigmas ........................................................................................................... 60
2. 3. Concordancia ........................................................................................................ 60
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 60
3. La coordinación disyuntiva, ilativa y causal .................................................................. 66
3. 1. La coordinación disyuntiva .................................................................................... 66
3. 2. La coordinación ilativa ........................................................................................... 66
3. 3. La coordinación causal.......................................................................................... 67
UNIDAD 5. COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO. ..........74
1. Complemento circunstancial de lugar ........................................................................... 74
1. 1. UBI ........................................................................................................................ 74
1. 2. QUO...................................................................................................................... 74
1. 3. UNDE .................................................................................................................... 74
1. 4. QUA ...................................................................................................................... 74
2. Complemento circunstancial de tiempo ........................................................................ 75
3. Complemento circunstancial de modo .......................................................................... 75
4. Complemento circunstancial de compañía ................................................................... 75
5. Complemento circunstancial de instrumento ................................................................ 75
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 77
6. Pretérito imperfecto de indicativo activo ....................................................................... 79
6. 1. Formación ............................................................................................................. 79
6. 2. Conjugación .......................................................................................................... 79
6. 3. Verbo sum............................................................................................................. 79
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 80
UNIDAD 6. LA TERCERA DECLINACIÓN. FUTURO IMPERFECTO ..................................84
1. La tercera declinación .................................................................................................. 84
1. 1. Enunciado ............................................................................................................. 84
1. 2. Tipos de palabras.................................................................................................. 84
1. 3. Clasificación de los sustantivos ............................................................................. 84
1. 4. Cuadro de terminaciones ...................................................................................... 85
1. 5. Fenómenos fonéticos ............................................................................................ 85
1. 6. Declinación ........................................................................................................... 86
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 87
2. Futuro imperfecto de indicativo activo .......................................................................... 95
2. 1. Formación ............................................................................................................. 95
2. 2. Verbo sum............................................................................................................. 95
ACTIVIDADES .................................................................................................................... 96
3. Adjetivos de 2ª clase .................................................................................................. 101
3. 1. Clasificación de adjetivos .................................................................................... 101
3. 2. Declinación ......................................................................................................... 102
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 103
4. Adverbios de modo .................................................................................................... 106
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 106
UNIDAD 7. TEMA DE PERFECTO ACTIVO .......................................................................116
1. Pretérito perfecto de indicativo ................................................................................... 116
1. 1. Formación: .......................................................................................................... 116
1. 2. Conjugación ........................................................................................................ 116
2. Pretérito pluscuamperfecto de indicativo .................................................................... 117
2. 1. Formación ........................................................................................................... 117
2. 2. Conjugación ........................................................................................................ 117
3. Futuro perfecto de indicativo ...................................................................................... 117
3. 1. Formación ........................................................................................................... 117
3. 2. Conjugación ........................................................................................................ 117
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 118
UNIDAD 8. LA CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN...........................................................126
1. La cuarta declinación ................................................................................................. 126
1. 1. Enunciados ......................................................................................................... 126
1. 2. Terminaciones:.................................................................................................... 126
1. 3. Declinación: ........................................................................................................ 126
1. 4. Particularidades .................................................................................................. 127
2. La quinta declinación.................................................................................................. 127
2. 1. Enunciado ........................................................................................................... 127
2. 2. Terminaciones..................................................................................................... 127
2. 3. Declinación ......................................................................................................... 127
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 128
UNIDAD 9. PRONOMBRES. DEMOSTRATIVOS. ..............................................................138
1. Clasificiación de los pronombres ................................................................................ 138
2. Características morfológicas generales ...................................................................... 138
3. Pronombres-adjetivos demostrativos ......................................................................... 138
3. 1. HIC, HAEC, HOC este, esta, esto .................................................................. 138
3. 2. ISTE, ISTA, ISTUD ese, esa, eso ................................................................ 139
1.6. ILLE, ILLA, ILLUD aquel, aquella, aquello ..................................................... 139
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 140
4. Pronombres-adjetivos anafóricos ............................................................................... 141
4. 1. IS, EA, ID este / él, ella, ello. ........................................................................ 141
4. 2. IDEM, EADEM, IDEM el mismo, la mismo, lo mismo ..................................... 142
4. 3. IPSE, IPSA, IPSUM él mismo, ella misma, ello mismo .................................. 142
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 143
ACTIVIDADES TEMA ....................................................................................................... 144
UNIDAD 10. PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS ................................................151
1. Los pronombres personales ....................................................................................... 151
1. 1. Introducción ........................................................................................................ 151
1. 2. Declinación ......................................................................................................... 151
1. 3. Particularidades .................................................................................................. 151
2. Pronombres-adjetivos posesivos ................................................................................ 152
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 153
UNIDAD 11. PRONOMBRE RELATIVO................................................................................159
1. Pronombre relativo ..................................................................................................... 159
2. Oraciones de relativo o adjetivas................................................................................ 159
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 160
UNIDAD 12. LA VOZ PASIVA ...............................................................................................167
1. La voz pasiva ............................................................................................................. 167
1. 1. Introducción ........................................................................................................ 167
1. 2. Formación ........................................................................................................... 167
1. 3. Verbos deponentes ............................................................................................. 170
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 171
2. Sintaxis de la voz pasiva ............................................................................................ 172
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 173
UNIDAD 13. EL PARTICIPIO ................................................................................................182
1. Morfologia .................................................................................................................. 182
2. Sintaxis ...................................................................................................................... 182
3. Construcciones de participio ...................................................................................... 182
3. 1. Participio concertado ........................................................................................... 182
3. 2. Participio absoluto ............................................................................................... 183
ACTIVIDADES .................................................................................................................. 184
ANEXO I: ...............................................................................................................................188
ANEXO II: ..............................................................................................................................192
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
El origen de esta lengua se remonta al indoeuropeo, idioma hablado por un pueblo al que se
le ha dado este mismo nombre, que, formado por diferentes tribus, estaba asentado entre el río
Danubio y el Cáucaso en torno al cuarto milenio
a.C. Pero, poco a poco, hacia el 2000 a.C, los
indoeuropeos, debido a condiciones climáticas
adversas que trajeron sequía y falta de terreno
cultivable, comenzaron a emigrar hacia distintos
puntos de Europa y Asia Central, llegando
incluso hasta la India (de ahí el nombre dado por
sus descubridores a esta lengua) buscando
condiciones de vida favorable.
Con el paso del tiempo, el indoeuropeo, al
hablarse en un tiempo anterior a la escritura, al estar en contacto con las lenguas habladas en
los lugares donde se asentaron y al transcurso del tiempo sin contacto entre las distintas tribus
indoeuropeas, se fue transformando y se fragmentó dando lugar a otras lenguas antiguas,
entre ellas al latín. Estas, a su vez, dieron paso a las lenguas modernas.
8
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
9
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
10
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
colonos, comerciantes, soldados, funcionarios y caracterizado por un uso espontáneo, sin estar
sujeto a normas, lo que lo hacía más vulnerable a la evolución y a la transformación por el uso
cotidiano.
De este latín vulgar o coloquial han quedado pocos testimonios, aunque se pueden observar
sus características en el Satiricón de Petronio.
Sin embargo, a medida que fue disminuyendo la cohesión política y administrativa del
Imperio, debido, sobre todo, a las invasiones bárbaras, surgieron en el habla popular algunas
variedades regionales o dialectales, fruto de la evolución particular del latín en estos territorios.
Así, el latín aceleró su transformación y aparecieron las diferentes lenguas románicas o
romances. Los primeros textos en una lengua románica diferente del latín son los Juramentos
de Estrasburgo, redactados en francés antiguo en 842. En castellano, a finales del s. X
aparecen las Glosas Emilianenses con algunas palabras en romance (en román paladino) que
traducen términos latinos poco comprensibles para los lectores contemporáneos.
Los factores principales que influyeron en la transformación del latín en las distintas lenguas
románicas fueron:
a) La falta de unidad del propio latín. Este factor se debe al origen diferente de
los colonizadores y a la región de procedencia de estos. No utilizaban el mismo
registro de latín, por ejemplo, los soldados que los funcionarios del Estado;
tampoco los naturales de la región del Lacio que los de la región de la
Campania.
b) La antigüedad de la colonización. Los primeros pueblos que fueron
conquistados por el Imperio romano experimentaron mayor influencia de la
civilización romana que los pueblos conquistados más tarde. Por otra parte, el
latín transmitido en cada época no presentaba el mismo estado de evolución, ya
que, entre una conquista y otra, a veces, transcurrieron siglos.
c) La situación geográfica de los territorios conquistados. Generalmente, las
zonas mejor comunicadas fueron más romanizadas que las ubicadas en lugares
aislados o de difícil acceso.
d) La influencia del sustrato y el superestrato del latín:
o El sustrato es la influencia que ejercen sobre el latín las lenguas que
existían en un territorio antes de la llegada de los romanos.
o El superestrato es la influencia temporal que ejercen otras lenguas sobre
el latín una vez que este ya se había asentado en un territorio.
Las principales lenguas romances o románicas habladas en la antigüedad son: el castellano,
gallego, catalán, portugués, francés, provenzal, retorromano, sardo, italiano y rumano.
Estas lenguas se llaman así porque se hablaban en la Romania, territorios conquistados por
los romanos.
11
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
PENÍNSULA VALLES
FRANCIA ITALIA RUMANIA
IBÉRICA ALPINOS
IBÉRICA
- Castellano - Francés - Italiano - Rumano -Retorromano
- Portugués - Provenzal - Sardo
- Gallego
- Catalán
ACTIVIDADES
1. ¿Dónde se situaba al pueblo indoeuropeo en su origen y en qué época se cree que vivió
formando una comunidad única?
2. ¿Qué se entiende por indoeuropeo? Nombra los grupos originarios de la familia
indoeuropea.
3. Relaciona la familia con su lengua derivada:
FAMILIA LENGUA DERIVADA
1. Itálica Inglés
2. Céltica Búlgaro
3. Báltica Sánscrito
4. Eslava Rumano
5. Germánica Letón
6. Griega Griego
7. Indo-irania Escocés
12
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
5. Di si las siguientes afirmaciones son verdaderas (V) o falsas (F) y corrige las que sean
falsas:
La lengua indoeuropea se ha mantenido unificada, sin prácticamente cambio alguno,
desde sus orígenes.
La denominación latín proviene del término Lacio, nombre de la región en donde se
habló originariamente dicha lengua.
La imposición de la cultura latina en los territorios conquistados por los romanos recibe
el nombre de romanización.
En las escuelas de las ciudades romanas se enseñaba el latín vulgar.
El dinamismo, la capacidad de evolucionar y la falta de uniformidad eran
características del latín literario o culto.
El griego sustituyó al latín como lengua oficial del Imperio romano de Oriente.
La única lengua no romance que sobrevive en la península Ibérica es el
navarroaragonés.
Las lenguas románicas tienen su origen en el latín culto o literario.
6. Enumera de forma ordenada las diferentes etapas de evolución de la lengua latina.
7. ¿Qué etapa se conoce como “edad de oro”? ¿Por qué? Nombra algún escritor latino de
esta época.
8. Escribe verdadero (V) o falso (F) en las siguientes afirmaciones.
El latín vulgar lo hablaba el pueblo llano
El latín medieval lo empleaba el pueblo llano en sus escritos.
El latín vulgar y el latín medieval coexistieron durante varios siglos.
Del latín medieval proceden las lenguas romances.
9. Explica el significado de divulgar. ¿Con qué palabra latina relacionarías este término?
10. Señala en qué situaciones u obras se utilizaría el latín vulgar:
Las cartas Ad familiares de Cicerón
Un magistrado pronunciando un discurso ante el Senado
Los graffitis en las paredes de las calles de Pompeya
Los hijos de los patricios romanos en la escuela
El Satiricón, novela de tono picaresco de Petronio
Unos legionarios romanos conversando.
El poema épico, La Eneida, de Virgilio
11. ¿A partir de qué etapa el latín deja de hablarse para convertirse en una lengua literaria y
científica?
12. ¿El latín medieval se asienta sobre el latín clásico o sobre el latín tardío?
13
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
13. Relaciona los siguientes términos de las fases de la lengua latina con su definición:
latín arcaico – latín clásico – latín humanístico – latín literario – latín medieval – latín
postclásico – latín tardío – latín vulgar
16. Las lenguas románicas o romances descansan sobre una lengua uniforme. Verdadero o
falso. Justifica tu respuesta.
17. Los factores que influyeron en la transformación del latín en las lenguas románicas son
varios. Escribe verdadero (V) o falso (F) en los siguientes enunciados.
La falta de unidad del latín
La proliferación de escuelas públicas que promocionaron las lenguas de cada región.
La situación de los territorios conquistados por los romanos.
La influencia del sustrato indígena.
La disociación del pueblo llano y el clero, garantizador de la lengua latina.
14
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
18. El latín se sigue utilizando en latinismos. Las siguientes expresiones latinas no coinciden
con las imágenes asignadas. ¿Sabrías decir a quién corresponde cada expresión?
15
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
16
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
a) Completa el cuadro:
Sermo nobilis ……
…… esclavos
Sermo rusticus ……
…… ciudadanos
…… lengua vulgar
3. El alfabeto latino
3. 1. Introducción
Se denomina alfabeto al conjunto de letras empleadas en la escritura de un idioma; es decir,
se trata de un sistema de signos gráficos usado en la transcripción de los sonidos de una
lengua. Su invención es atribuida a los antiguos fenicios (1300 a.C). Además, existen otras
clases de escritura, si bien presentan mayor complejidad en cuanto a su uso; entre ellas está la
escritura silábica, también de base fonética como el alfabeto, en la que cada signo utilizado
corresponde a una sílaba, o la escritura pictográfica o ideográfica, en la que cada signo escrito
17
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
Muestra de la base de la Columna de Trajano (113 dC). Se considera el primer modelo de la letra
mayúscula latina.
18
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
ALFABETO LATINO
19
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
ACTIVIDADES
Elige la opción correcta:
1. En latín la i y la u son:
a) Vocales
b) Consonantes
c) Semivocales
2. Los textos latinos antiguos estaban escritos en:
a) Mayúsculas
b) Minúsculas
c) Las dos son correctas
3. La palabra ianua se pronuncia en latín:
a) janua
b) yanua
c) ianua
4. La palabra pinguem se pronuncia en latín:
a) pinguem
b) pingem
c) pingüem
5. El alfabeto latino empezó a utilizarse en el siglo:
a) VI a. C
b) IV a. C
c) VII a. C
6. La u se escribe en mayúscula:
a) U
b) W
c) V
7. En latín, cada letra representa un sonido, excepto:
a) X, G
b) Z, Q
c) X, Z
8. La palabra uacuus se pronuncia en latín:
a) vacuus
b) wacuus
c) bacuus
9. La palabra mysterium se pronuncia en latín:
a) misterium
b) müsterium
c) musterium
10. En latín, el sonido /f/ procede de:
a) f b) th c) ph
11. La letra latina que continúa la serie G, H, I es:
a) J b) K c) L
12. La c se pronuncia /k/ en latín:
a) cuando va seguida de a, o, u
b) cuando va seguida de e, i
c) siempre
20
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
3. 3. Las vocales
El latín tenía cinco grafías (a, e, i, o, u) que representaban diez
sonidos: cinco sonidos breves y cinco largos. Se distinguían
mediante los signos v para las breves y – para las largas. El latín
vulgar neutralizó esta oposición para establecer otra distinción,
ahora entre vocales abiertas y cerradas.
El latín tenía tres diptongos: ae, au, oe; por ejemplo, aeternum, audacia, poena.
3. 4. La acentuación
El latín, como el castellano, posee un acento de intensidad, aunque parece que en sus
orígenes fue musical. Pero, la lengua latina no marcaba gráficamente el acento, es decir,
21
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
ACTIVIDADES
1. Lee las siguientes palabras latinas y señala aquellas letras que se pronuncian de modo
distinto a sus equivalentes castellanas:
aeque machina sacerdotes Zephyrus
intelligentem auxilium valles unguentum
periculum domicilium fallax aquila
pagina amicitia discipulus mille
voces aether difficiles schola
22
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
4. ¿Qué sílaba determina la acentuación de una palabra latina? Indica la cantidad de esa
sílaba en las palabras del ejercicio anterior.
- Ciconiam ...................................................................................................................
- Stultum ...................................................................................................................
- Cinaedum ...................................................................................................................
- Devexum ...................................................................................................................
- Foedum ...................................................................................................................
- Molior ...................................................................................................................
- Procax ...................................................................................................................
23
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
- Ministrum ...................................................................................................................
- Aurum ...................................................................................................................
- Vineam ...................................................................................................................
LLANAS ESDRÚJULAS
Comparando la clasificación del castellano y del latín, podemos apreciar dos diferencias:
24
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
4. 2. Flexión nominal
4. 2. 1. Accidentes gramaticales
La flexión nominal presenta tres accidentes gramaticales: género, número y caso.
- Género
En latín existían tres géneros: masculino, femenino y neutro. Esta distinción se
fundamenta en la diferenciación en indoeuropeo de las palabras entre animadas e
inanimadas. Las animadas, aplicando un criterio sexualista, se subdividieron en masculinas
y femeninas, mientras que el bloque de las inanimadas se denominó neutro (‘neutro’
Se expresan mediante desinencias
procede del latín ne-utrum que, literalmente, significaba ‘ni una cosa ni otra’).
En la evolución del latín a las lenguas romances, el género neutro desapareció casi por
completo. Así, en castellano, sólo expresan género neutro las formas pronominales ‘esto’,
‘eso’, ‘aquello’, el artículo ‘lo’ y los adjetivos sustantivados con esta forma del artículo.
- Número
En latín, al igual que en castellano y en las demás lenguas romances existían dos
números: singular y plural1.
- Caso
El caso son las distintas formas que puede adoptar un sustantivo, adjetivo o pronombre
para expresar una función sintáctica. En latín existían seis casos distintos y cada uno de
ellos estaba ligado, al menos, a una función sintáctica concreta. En castellano se
conservan restos de los casos latinos en los pronombres personales (yo, me, mi, conmigo)
En el siguiente cuadro se recogen los distintos casos y sus funciones básicas, así como un
ejemplo en latín y su posible traducción al castellano:
1En latín hay restos de un antiguo número dual existente en indoeuropeo y presente también en griego:
duo, ambo.
25
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
4. 2. 2. La declinación
La declinación es el conjunto ordenado de casos. Así, la declinación del sustantivo terra será
la sucesión ordenada de todas las variantes que admite esta palabra. Pero los sustantivos
latinos no siguen un único
modelo de declinación.
En latín existen cinco
modelos de declinación para
los sustantivos y a cada
sustantivo le corresponderá
un único modelo. La
terminación del lexema, que
llamaremos tema, determina
que un sustantivo
pertenezca a una y no a otra declinación.
DECLINACIÓN 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª
TEMA -a -o cons./-i -u -e
26
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
DECLINACIÓN 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª
TERMINACIÓN -ae -i -is -us -ei
GENITIVO
4. 2. 4. Flexión verbal
El verbo latino, al igual que el de las demás lenguas romances, se conjuga. La conjugación
es el conjunto de modificaciones que presenta un verbo. En latín, hay cuatro conjugaciones
que se distinguen por la vocal del tema de presente.
27
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
ACTIVIDADES
1. Completa el siguiente esquema:
declinación
variables
conjugación
Tipos de palabras
invariables
función caso
a los alumnos
oh luna
las cartas
de la biblioteca
para la familia
en el teatro
3. De los casos citados en el ejercicio anterior cuáles son más importantes para declinar un
sustantivo latino. ¿Por qué?
28
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
7. Averigua cómo terminan los genitivos de los siguientes sustantivos teniendo en cuenta la
declinación a la que pertenecen:
Incola, incol ____ 1ª Fructus, fruct ____ 4ª
Carmen, carmin ____ 3ª Spes, sp ____ 5ª
Liber, libr ____ 2ª Navis, nav ____ 3ª
A
ACCT
TIIV
VIID
DAAD
DEES
SDDE
ERRE
EPPA
ASSO
O
29
LATÍN I INTRODUCCIÓN.
V F
c) Declinar es añadir morfemas desinenciales a un tema para formar una
palabra nueva
d) Los etruscos adoptaron y adaptaron el alfabeto griego
e) La palabra latina Galliam es llana
f) Al principio los romanos escribían solo en mayúsculas
g) La g en latín presenta diferentes pronunciaciones
h) En latín existen cinco conjugaciones
i) El genitivo realiza la función de CN y se expresa con la preposición para
j) Las letras latinas i y u son semivocales
k) En latín hay cinco conjugaciones
30
LATÍN I
RAÍZ TEMA
Los sustantivos son mayoritariamente de género femenino, pero hay unos pocos
masculinos:
Se - Nombres de acción: poeta, -ae; nauta, -ae “marinero”; agrícola, -ae; incola, -ae
declinan “habitante”
igual que - Nombres propios de varón: Catilina, -ae; Numa, -ae.
los fem.
- Nombres de ríos: Sequana, -ae “Sena”; Garumna, -ae “Garona”.
Los adjetivos que van por esta declinación son solo de género femenino.
1. 1. Terminaciones
Singular Plural
Nom -a -ae
Voc. -a -ae Vocal de tema
Ac. -a + m -a + s +
Desinencias
Genit -ae -a + rum
Dat. -ae -is
Ablat. -ā -is
1. 2. Declinación
FEMINA, -AE
Singular Plural
Nom femin –A la mujer femin -AE las mujeres
Voc. femin -A oh mujer femin -AE oh mujeres
Ac. femin -A +M (a)* la mujer femin -A + S (a)* las mujeres
Genit femin -AE de la mujer femin -A + RUM de las mujeres
Dat. femin -AE a, para la mujer femin -IS a, para las mujeres
Ablat. femin -A en la mujer femin -IS en las mujeres
1. 3. Particularidades
31
LATÍN I
ACTIVIDADES
1. Observa los enunciados e identifica las palabras que pertenecen a la primera declinación:
Mycenae, Mycenarum ripa, ripae
lingua, linguae castra, castrorum
flumen, fluminis epulae, epularum
arma, armorum pecunia, pecuniae
2. La primera declinación comprende sustantivos femeninos y masculinos. ¿Se enuncian del
mismo modo? Escribe dos ejemplos que lo demuestren.
3. Declina las siguientes tablas
FEMENINOS
DECLINA INSULA, AE
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
32
LATÍN I
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
MASCULINOS
DECLINA AGRICOLA, AE
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
33
LATÍN I
……………………………………………………………………………..
Serva deae aram rosis ornat (adorna)
……………………………………………………………………………..
Fera provincia Germaniae densas silvas habet (tiene)
……………………………………………………………………………..
Deae ara marmorea est (es).
……………………………………………………………………………..
Agricolae villae terram magna patientia arant (aran)
……………………………………………………………………………..
In insulae silva magna ursa latet (se esconde)
……………………………………………………………………………..
Villae romanae Fortunae deae statuas et picturas habent (tienen)
34
LATÍN I
………………………………………………………………………….
Magistra antiquas fabulas discipulis narrat (cuenta)
……………………………………………………………………………..
Matronae tunicas pulchras cum fibulis argenteis ornant (adornan)
……………………………………………………………………………..
Diana dea silvarum feras sagittis vulnerat (hiere)
……………………………………………………………………………..
Copiosae stellae nautis viam monstrant
……………………………………………………………………………..
Dominae serva taedis et lucernis viae tenebras illuminat
....................................................................................................
LAS NIÑAS ROMANAS RECOGEN ROSAS BLANCAS PARA LAS DIOSAS
…………………………………………………………………colligunt.
EN LA ESCUELA LA MAESTRA CUENTA HISTORIAS GRIEGAS A LAS NIÑAS
………………………………………………………………………narrat.
LOS HABITANTES DE LA ISLA SON PIRATAS
……………………………………………………sunt.
LAS NIÑAS JUEGAN EN LA CALLE CON LA SIRVIENTA DE LA VILLA
……………………………………………………………………..ludunt
35
LATÍN I
…………………………………………………………………..vulnerant
…………………………………………………………………..sunt
36
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
2. Accidentes gramaticales
Las formas verbales personales, al igual que las nuestras, expresan cinco accidentes
gramaticales:
3. Enunciado
El enunciado de un verbo latino completo consta de cinco formas que están relacionadas con
los tres temas verbales:
37
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
38
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
SINGULAR
2ª -s 2ª -isti
3ª -t 3ª -it
1ª -mus 1ª -imus
PLURAL
Mosaico de Minerva
39
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
40
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
ACTIVIDADES
1. Indica a qué conjugación pertenecen los siguientes verbos:
CONJ ENUNCIADO TRADUCCIÓN
…… orno, -as, -are, ornavi, ornatum adornar
…… rego, -is, -ere, rexi, rectum gobernar
…… cupio, -is, -ere, cupivi, cupitum querer
…… deleo, -es, -ere, delevi, delectum, destruir
…… munio, -is, -ire, munivi, munitum proteger
…… saluto, -as, -are, salutavi, salutatum saludar
…… rapio, -is, -ere, rapui, raptum arrebatar
…… iubeo,-es, -ere, iussi, iussum ordenar
…… scio, -is, -ire, scivi, scitum saber
…… mitto, -is, -ere, misi, missum enviar
…… do, das, dare, dedi, datum dar
41
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
1. 1. Formación
El presente de indicativo se forma según el siguiente esquema:
1
amo < ama+o La vocal final de tema se contrae con la desinencia.
2
La 3ª conjugación, al ser de tema en consonante, necesita vocales de unión ante
las desinencias que comienzan por consonante. Así toma la vocal –i- en todas las
personas, excepto en la 3ªppl que toma la –u-.
3
La 3ª mixta y la 4ª conjugación intercalan la vocal de unión –u- entre el tema y la
desinencia de 3ª p.pl por analogía con la 3ªconj.
Enunciado: sum, es, esse, fui, ---- ser, estar, existir, hay
Tema de presente presenta la raíz en grado cero y grado pleno s- / es-.
42
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
Como se puede ver por su enunciado, este verbo toma la des. –m en la 1ªp sing.
Tu es
1
Las formas con raíz s- toman la
---- es-t es, está, existe, hay
vocal temática -o- que luego se
Nos s-u-mus1 cierra en -u-.
Plural
Vos es-tis
---- s-u-nt1 son, están, existen, hay
ACTIVIDADES
1. Extrae el tema de presente del enunciado de los siguientes verbos:
a) teneo, -es, -ere, -nui, -ntum tener
b) salio, -is, -ire, salui, saltum saltar
c) paro, -as, -are, -avi, -atum preparar
d) condo, -is, -ere, -didi, -ditum fundar
e) iacio, -is, -ere, ieci, iactum echar
f) gero, -is, -ere, gessi, gestum llevar
g) video, -es, -ere, vidi, visum ver
2. Conjuga el presente de indicativo de los siguientes verbos:
salio gero video paro sum
Ego
Sing
Tu
----
Nos
Plural
Vos
----
43
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
2. 1. Caso nominativo
2. 2. Caso vocativo
El vocativo desempeña la función apelativa, es decir, de llamar la atención del
oyente. Normalmente va entre coma y/o acompañado con signos de admiración o
interjecciones.
Terra, magna et generosa es Tierra, eres grande y generosa
2. 3. Caso acusativo
44
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
2. 4. Caso genitivo
2. 5. Caso dativo
2. 6. Caso ablativo
45
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
ACTIVIDADES
1. Según su función sintáctica, di el caso que corresponde a los sintagmas subrayados de
estas oraciones:
2. Lee atentamente las siguientes oraciones e identifica las aposiciones y señala el núcleo:
a. Los romanos cultivaban cereales, vides, olivos.
46
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
4. Pautas de traducción
ACTIVIDADES
1. Siguiendo las pautas de traducción, analiza y traduce las siguientes oraciones:
a. Diana lunae dea est.
47
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
2. Traduce al latín:
a. Minerva es una diosa
48
LATÍN I UNIDAD 2: FLEXIÓN VERBAL
5. 1. La coordinación copulativa
Las conjunciones copulativas indican una relación de suma o adición (positiva o negastiva)
de los elementos coordinados. Las más frecuentes son:
et, atque / ac, -que y
La conjunción –que es enclítica, se coloca detrás de la palabra, y se traduce delante
de la palabra a la que va unida.
Video puerum et/ atque/ ac puellam – Video puerum puellamque
neque / nec y no, ni
Equivale a et non.
Puer audit nec puellam videt El niño oye a la niña y no la ve
Puer non audit nec puellam videt El niño ni oye ni ve a la niña
5. 2. La coordinación adversativa
Las conjunciones adversativas introducen un matiz de oposición o de contrariedad respecto
a lo que se ha dicho anteriormente, son numerosas. Por su frecuencia, destacan:
sed, autem, at pero, sino, sino que
La conjunción sed es la más utilizada. Autem no encabeza la oración, aparece
siempre en segundo lugar.
Magister non puerum, sed puellam laudat El maestro no alaba al niño sino a la niña
Pueri veniunt, puellae autem manent Los niños vienen, pero las niñas se quedan
tamen sin embargo, no obstante
Tamen puellae laetitiae sunt Sin embargo, las niñas están contentas
49
LATÍN I UNIDAD 3: EL PRESENTE DE INDICATIVO ACTIVO.
TEXTOS
AQUILAE
Aquilae magnas alas habent, rapide volitant et
____________________
50
LATÍN I UNIDAD 3: EL PRESENTE DE INDICATIVO ACTIVO.
PIRATAE
Piratae incolas orarum et insularum saepe vexant. Nam casas nautarum et
51
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
LUCRETIA
Lucretia est parva ac venusta puella et longam
bestias amat: in area7 capellam atque agnam curat et aviculis escam8 dat.
Aliquando amicae dona (ac. pl. neutro regalos) Lucretiae donant ac Lucretia
amicis: nam parva dona (n. pl. neutro) placent puellis probis et humanis.
1 5
coma, ae: cabello comparo 1: ganarse
2 6
fleo 2: llorar puellula, ae: niñita
3 7
delicae, arum: amor, delicia area, ae: era
4 8
bene morata: de buenas costumbres esca, ae: alimento, comida
52
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
magna dea est, sed etiam pugnas amat atque hastam galeamque habet.
Graecae puellae magna cura Minervae aras rosis ornant. Diana, lunae
nymphis feras vulnerat sagittis et necat. Cerva Dianae sacra est. Diana
1
praesertim: sobre todo
53
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
statuis Hera in cathedra cum corona sedet. Minerva sapientiae dea est et
Vestae statua tunicam induit. Diana silvarum dea est et nympharum regina.
Dianae statuae sagittas et pharetram portant, quia dea saepe in silvis cum
nuptias protegit.
54
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
1.2. Enunciados
dominus, -i: señor
Masculinos
deus, -i: dios
-US, -I
malus,-i: manzano
Femeninos pinus, -i: pino
1.3. Terminaciones
MASCULINOS Y FEMENINOS NEUTROS
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
Nom. -us -er* -ir* -i -um -a
Voc -e* -er* -ir* -i -um -a
Ac. -u + m -o + s -um -a
Genit -i -o + rum -i -o + rum
Dat. -o -is -o -is
Abl. -o -is -o -is
55
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
1.4. Declinación
MASCULINOS Y FEMENINOS
DOMINUS, -I PUER, -I AGER, AGRI VIR, -I
SG PL SG PL SG PL SG PL
Nom domin-us domin-i puer puer-i ager agr-i vir vir-i
Voc domin-e domin-i puer puer-i ager agr-i vir vir-i
Ac domin-um domin-os puer-um puer-os agr-um agr-os vir-um vir-os
Genit domin-i domin-orum puer-i puer-orum agr-i agr-orum vir-i vir-orum
Dat domin-o domin-is puer-o puer-is agr-o agr-is vir-o vir-is
Abl domin-o domin-is puer-o puer-is agr-o agr-is vir-o vir-is
NEUTROS
TEMPLUM, -I
SG PL
Nom templ-um templ-a
Voc templ-um templ-a
Ac templ-um templ-a
Genit templ-i templ-orum
Dat templ-o templ-is
Abl templ-o templ-is
1.5. Particularidades
a) En la segunda declinación hay tres sustantivos neutros cuyo nominativo no acaba en
–um:
vulgus, i pueblo, pelagus, i mar, virus, i veneno
b) Hay sustantivos que solo tienen plural:
arma, orum arma
liberi, orum hijos
pascua, orum: pastos
c) Algunos sustantivos tienen un significado diferente según su número:
castrum,i castillo castra, orum campamento
auxilium,i auxilio auxilia, orum tropas auxiliares
impedimentum, i obstáculo impedimenta, orum: bagaje del ejército
56
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
ACTIVIDADES
1. Observa los enunciados e identifica las palabras que pertenecen a la segunda declinación:
genus, generis faber, fabri venenum, veneni
manus, manus mulier, mulieris cervus, cervi
campus, campi pascua, pascuorum species, speciei
tempus, temporis gener, generi univir, univiri
2. Declina
MASCULINOS
CUNICULUS, I
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
M
MAGISTER, MAGISTRI
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
VIR, VIRI
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
57
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
FEMENINOS
MALUS, I
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
AEGYPTUS, I
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
NEUTROS
DONUM, I
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
58
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
5. Relaciona con número las siguientes columnas e indica el caso en el que están las
palabras latinas.
1. filiorum (a) el niño …………………..
2. ave en el jardín …………………..
3. piro para los pueblos …………………..
4. aedificia ¡abuelo! …………………..
5. servi el artesano …………………..
6. horto en el peral …………………..
7. puerum de los hijos …………………..
8. faber los edificios …………………..
9. lupos del esclavo …………………..
10. populis (a) los lobos …………………..
6. Analiza las siguientes formas y ponlas en latín (tienes vocabulario en el ejercicio anterior):
FORMAS FUNCIÓN SINTÁCTICA CASO Y NÚMERO TRADUCCIÓN INVERS
¡esclavo!
en los perales
un edificio
para el pueblo
(a) el artesano
2. 1. Enunciados
Teniendo en cuenta los diferentes nominativos de los sustantivos de la 2ª declinación, los
adjetivos de primera clase presentan dos enunciados
59
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
2. 2. Paradigmas
BONUS, BONA, BONUM
SINGULAR PLURAL
Masc Fem. Neutro Masc Fem Neutro
Nom bon-us bon-a bon-um bon-i bon-ae bon-a
Voc bon-e bon-a bon-um bon-i bon-ae bon-a
Ac bon-um bon-am bon-um bon-os bon-as bon-a
Genit bon-i bon-ae bon-i bon-orum bon-arum bon-orum
Dat. bon-o bon-ae bon-o bon-is bon-is bon-is
Abl. bon-o bon-a bon-o bon-is bon-is bon-is
2. 3. Concordancia
En latín, el adjetivo concierta con el sustantivo en género, número y caso, no en
declinación.
ACTIVIDADES
1. Completa:
Los adjetivos de 1ª clase en latín se caracterizan porque:
- Presentan tres formas diferentes: acabadas en -us/-er para el género _____________,
-a para el género ____________ y -um para el género ______________.
60
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
SINGULAR
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
NIGER, NIGRA, NIGRUM
SINGULAR
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
PLURAL
MASCULINO FEMENINO NEUTRO
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
61
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
MAGNUM OPPIDUM
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
LAETUS INCOLA
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
4. Identifica el género, número y caso de los siguientes sintagmas y tradúcelos según el caso:
altas pinos
servorum malorum
pueris laetis
poetae docto
templum romanum
agricolae boni
62
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
Multi servi sagittis gladiisque in horto silvaque aquilas et lupos dominae necant.
63
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
A
ACCT
TIIV
VIID
DAAD
DEES
SDDE
ERRE
EPPA
ASSO
O
1. Señala de qué género son las siguientes palabras y ponlas en el caso indicado:
Género Acus. sing. Dat. sing. Genit. pl. Acus. pl.
regina, ae
verbum, i
socer, eri
signum, i
pirata, ae
caelum, i
pirus, i
gladius, gladii
2. Señala, entre las opciones 1, 2, 3, la forma que corresponde al caso indicado y en la
columna 4 escribe el caso indicado:
enunciado gº caso 1 2 3 4
advena, ae m N.pl advena adveni advenae Ac. pl.
agnus, i D. sg agnis agnae agno Ac. sg.
cerebrum, i Ac. pl cerebrum cerebros cerebra G. pl.
domina, ae N. pl domini dominae domina Ab. sg.
faber, fabri Ac. sg. faberum fabrum fabros D. sg.
familia, ae G. pl familiarum familiae familias D. sg.
fagus, i f Ac. pl fagum fagas fagos N. sg.
gener, generi m D. pl genero generis generi Ac. sg.
hora, ae Ac. sg. horam hora horas N. sg.
incola, ae m D. sg incola incolo incolae G. sg.
laurus, i f V. sg. lauri laurus laure V. pl.
morbus, i G. sg. morborum morbae morbi Ab. pl.
nauta, ae m D. sg nautae nauto nauta D. pl
nuntius, i Ac. pl nuntios nuntos nuntium D. pl.
pirum, i D. sg piro pirae piris N. pl.
Tarentus, i f Ac. sg Tarentas Tarentam Tarentum Ac. pl.
3. Completa las oraciones con la forma adecuada de las dos que se proporcionan.
a. Amicis (liber/librum) portat.
b. In (Aventino/Aventinum) Minervae templum est.
c. Aurum et argentum saepe (causa/causas) bellorum sunt.
d. Agricolae viperarum (virus/virum) tement.
e. (Viros/viris) in agro video.
f. (Colonus/Coloni) dominorum (hortos/hortus) curat.
64
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
65
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
e) Terris multae
f) Bellum magnus
g) Ager fecundum
9. Asigna un color a los siguientes sustantivos y forma una oración:
Tunica, ae (f)
Ovum,i /(n)
Equus, i (m)
Caelum, i (n)
Hasta, ae (f)
Malum, i (n)
Porta, ae (f)
Oculus, i (m)
Aper, apri (m)
Flamma, ae (f)
3. 1. La coordinación disyuntiva
La coordinación disyuntiva expresa una relación de exclusión o alternancia. Las
conjunciones más frecuentes son:
aut, vel, -ve o, u, o bien
Aut disce, aut discede Aprende o abandona
3. 2. La coordinación ilativa
La coordinación ilativa indica la conclusión de lo que se ha dicho en la oración anterior. Las
conjunciones ilativas más habituales son:
66
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
3. 3. La coordinación causal
La coordinación causal indica la causa de lo que se ha dicho en la oración anterior. Las
conjunciones más usuales son:
nam pues, ya que, en efecto
Agricolae laborant; nam non pluit Los agricultores trabajan; pues no llueve
enim en efecto. Esta conjunción, al igual que igitur y ergo, va en segundo
lugar.
Vergilius enim egregius poeta est En efecto, Virgilio es un excelente poeta
67
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
TEXTOS
ROMANI
Antiqui Romani vitam in agris amant. Dominus autem non semper in villa
sacrificio honorat: nam dominus non est ingratus. Postea in horto villae
1i
ndustrius, a, um: activo, laborioso
DEI ET DEAE
Saturnus magnus deus est. In Fori Romani templo Saturni statua est.
deis immolant. Minerva magna dea est. In nostra schola deae statua est. In
68
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
TROIAE BELLUM
Clarum oppidum Asiae Troia est. Troiani oppidum incolant atque cum
Graecis pugnant, nam Graeci Troiam obsident. Belli causa Priami filius est,
nam pulchram Graeciae feminam raptat et secum (consigo) vehit. Multi dei
____________________
Obsideo 2: asediar, sitiar
Dolus, i: engaño
Impie: sin piedad
Strenue: valientemente
Praeclarus, a, um: famoso/a, admirable
Tectum, i: techo
69
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
ROMULUS REMUSQUE
Romulus Remusque coloniam cum amicorum turba in fluvii ripa condunt.
Ibi Remus ante VI vulturios videt, sed Romulus XII. Dei vulturiorum numero
dominus es”. Ita Romulus coloniam condit, muros fossamque facit et locum
______________
Romulus, i: Rómulo
Remus, i: Remo
Vulturius , ii: buitre
Designo 1: elegir, designar
Transilio, is, ire: saltar (por encima de)
Interficio, is, ere, feci, fectum: matar
70
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
SABINARUM RAPTUS
Iam Roma est valida, sed feminarum penuria est. Sabini vicinarum
____________________
insidiae, arum: trampa
penuria, ae: escasez
peto, is, ere: pedir
rapio, is, ere: raptar
sperno, is, ere: rechazar, echar
validus, a, um: fuerte
uxor, uxoris: esposa
71
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
officiis adiuvant; saepe servi litterati et docti sunt ut (como) servi Graeci.
Interdum domini servos manumittunt: libertus liber vir est, sed operas
Interdum: a veces
Manumitto: manumitir, dar la libertad
72
LATÍN I UNIDAD 4: LA SEGUNDA DECLINACIÓN. ADJETIVOS 2-1-2.
GERMANI
Germani in casis habitant, per silvas errant et
feminae arma viris praebent. Germaniae populi vinum non bibunt, sed
cervisiam et aquam.
____________________
Sordidus, a, um: sucio
Excresco, is, ere, crevi, cretum: crecer, desarrolarse
Pariter ac: del mismo modo/igual que
Sedulus, a, um diligente, activo/a
Cervisia, ae: cerveza
73
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
1. 1. UBI
-AE: Romae 1ª decl
SIN PREPOSICIÓN LOCATIVO
-I: domi, *ruri, humi 2ª decl
IN + ABLATIVO: in urbe
Verbos sin
CON PREPOSICIÓN INTER + ACUSATIVO: inter duas
movimiento
villas
AD + ACUSATIVO: ad exercitum
1. 2. QUO
1. 4. QUA
ABLATIVO de instrumentos fabricados por el hombre para
SIN PREPOSICIÓN des-plazarse: via, ponte
CON PREPOSICIÓN PER + ACUSATIVO del lugar por donde se pasa: per
Graeciam
DIRECCIÓN – QUO? PROCEDENCIA – UNDE?
AD + ACUSATIVO A, AB + ABLATIVO
ESTADO – UBI?
DE + ABLATIVO
PERO
Si el sustantivo va acompañado de adjetivo la preposición
queda en medio o bien se omite: magna (CUM) diligentia
75
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
ESQUEMA DE PREPOSICIONES
76
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
ACTIVIDADES
1. Indica a qué tipo de circunstancial de lugar pertenecen los siguientes sintagmas y tradúcelos:
___taurum
___taurum
___taurum
___tauro
___tauro ___tauro
___tauro
___tauro
77
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
78
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
6. 1. Formación
El pretérito imperfecto de indicativo se forma siguiendo el siguiente esquema:
6. 2. Conjugación
6. 3. Verbo sum
Tema de presente presenta la raíz en grado pleno es-, la –s- sufre rotacismo al añadir la
característica de imperfecto -a-
Tu er-a-s
---- er-a-t era, estaba, existía, había
Nos er -a-mus
Plural
Vos er-a-tis
---- er-a-nt eran, estaban, existían, había
79
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
ACTIVIDADES
----
Nos
Plural
Vos
----
b) sentiunt f) sunt
c) eras g) facĭs
d) timet h) mittebam
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
80
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
TEXTOS
ANTIQUI ROMANI
exstant.
_________________
Industria, ae: habilidad
Exsto 1: subsistir, existir
81
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
DEUS MERCURIUS
puer Phoebi armentum rapit, lyram facit et lyrae sono deorum convivia
82
LATÍN I UNIDAD 5: COMPLEMENTO CIRCUNSTANCIAL. IMPERFECTO DE INDICATIVO.
________________
perveniio, is, ire: llegar
capella, ae: cabra
pascua, orum: pastos
noctu: adv por la noche
redigo, is ere: volver
oppono,is, ere: colocar
forte: por casualidad
includo,is, ere: encerrar
esurio 4: estar hambriento
inebrio 1: embriagar
truncus, i: tronco
exuro, is, ere: quemar
discedo, is, ere: salir, alejarse
83
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
1. 1. Enunciado
El enunciado en esta declinación juega un papel importante para conocer la raíz de la
palabra dado que en ella se producen fenómenos fonéticos Se caracteriza por terminar su
genitivo singular en –IS.
1. 2. Tipos de palabras
Tiene sustantivos y adjetivos. Los sustantivos pueden ser de género masculino, femenino y
neutro (no se puede reconocer a simple vista el género, es necesario recurrir al diccionario).
84
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
1. 4. Cuadro de terminaciones
SINGULAR PLURAL
MASC / FEM. NEUTRO MASC. / FEM. NEUTRO
Nominativo -s, -Ø1 -Ø -es -a / -ia3
Vocativo = Nominativo -Ø -es -a / -ia3
Acusativo - em -Ø -es -a / -ia3
Genitivo -is -um / -ium4
Dativo -i -ibus
Ablativo -e / -i2 -ibus
1
El nom. singular masc.-fem presenta dos desinencias:
Nom sg con desinencia –s Nom. sg sin desinencia Ø
Temas en consonante oclusiva (p, t, c, b, d, g) Temas en consonante nasal dental (n)
Temas en consonante nasal labial (m) Temas en consonante líquida (l, r)
Temas en vocal -i Temas en consonante silbante (s)
Temas mixtos
pleb-s, pleb-is leo, leon-is
hiem-s, hiem-is consul, consul-is
civi-s, civ-is mos, mor-is
mon-s, mont-is
2
Los sustantivos neutros de tema en vocal y, como veremos más adelante, los adjetivos
de todos los géneros, toman la desinencia –i en el ablativo singular.
3
Los sustantivos y adjetivos neutros de tema en vocal tienen en el nom, vocat y
acusativo plural la terminación –ia.
4
El genitivo plural tiene la desinencia –um en los temas en cons y la desinencia –ium
en los temas en vocal y mixtos.
1. 5. Fenómenos fonéticos
En esta declinación el tema o raíz sufre una serie de fenómenos fonéticos que hace
presente una forma diferente entre los casos que componen el enunciado. Ante estas
modificaciones, declinaremos la palabra según el tema o raíz que aparezca en el genitivo tras
quitarle la desinencia propia de este caso. Mantendremos el tema o raíz del nominativo singular
para este caso y para el vocativo, salvo que la palabra sea neutra.
FENÓMENOS FONÉTICOS
Evolución de consonantes ante la -s Oclusiva dental se pierde lapis, lapid-is
Oclusiva velar se fusiona dando lugar a la x
lex, leg-is / dux, duc-is
Apofonía El timbre de vocal breve del nominativo en
sílaba interior se cierra en –i.
milěs, milit-is / capŭt, capit-is
Rotacismo La consonante -s- interior entre vocales
pasa a –r- mos, mor-is
85
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
1. 6. Declinación
Temas en consonante
Temas en vocal
Particularidades:
Los sustantivos neutros que acaban en –al y –ar han perdido la –e final, por lo que,
aunque parezcan imparisílabos, son de tema en vocal.
animal(e), animalis: animal calcar(e), calcaris: espuela exemplar, exemplaris: ejemplar
Los sustantivos de parentesco con sufijo –ter han perdido por apócope una vocal y, por
tanto, una sílaba, por lo que, aunque parezcan parisílabos, en realidad son imparisílabos
de tema en consonante. Su genitivo plural es –UM
pater, pat(e)ris: padre mater, mat(e)ris: madre frater,
frat(e)ris: hermano
Otros sustantivos parisílabos también son de tema en
consonante: canis, canis: perro, panis, panis: pan, senex, senis:
anciano, iuvenis, iuvenis: joven
86
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
Temas mixtos
MASCULINOS Y FEMENINOS
URBS, URB-IS
SG PL
Nom urb-s urb-es
Voc urb-s urb-es
Ac urb-em urb-es
Genit urb-is urb-ium
Dat urb-i urb-ibus
Abl urb-e urb-ibus
ACTIVIDADES
1. Indica a qué tema de la tercera declinación pertenecen los siguientes sustantivos y escribe
su genitivo plural:
dux, ducis classis, classis
caput, capitis litus, litoris
gens, gentis rete, retis
mater, matris mos, moris
sacerdos, sacerdotis fames, famis
ars, artis legio, legionis
draco, draconis pars, partis
lapis, lapidis pes, pedis
crux. crucis ovis, ovis
87
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
88
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
89
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
90
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
91
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
Teniendo en cuenta la tabla anterior, separa las desinencias casuales y enuncia las
siguientes palabras.
paces legiones
libertatibus hominum
custodes pastoribus
civitati amores
ariete virtutem
4. Une cada palabra latina con su traducción, y especifica su caso y número y enúnciala:
a. victoris el río (sujeto)
b. flumen de los soldados
c. militum con el trabajo
d. moribus del vencedor
e. patribus de los montes
f. multitudines para el hombre
g. labore para los padres
h. homini las multitudes
i. montium con las costumbres
5. Identifica el caso y el número de los siguientes sintagmas:
a. magnus amor f. magnam potestatem
b. pulchras virtutes g. cum docto homine
c. cum Romanis uxoribus h. magnae arboris
d. honestarum mulierum i. hostium ferocium
e. magnae urbi j. altus mons
6. Concierta cada adjetivo con el sustantivo:
a. voluptatibus (magnus, a, um) ................................
b. milites (piger, gra, grum) ................................
c. peditum (strenuus, a, um) ................................
d. orationem (asper, a, um) ................................
f. navi (ligneus, a, um) ................................
g. mare (latus, a, um) ................................
92
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
aurigae clades
cruris flamini
morbos navis
pectoribus rete
Rege spatii
93
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
10. Indica la declinación y tema de los siguientes sustantivos y, a continuación, señala la forma
que corresponda al caso propuesto
decl enunciado gº caso 1 2 3
Agmen, agminis n N.Pl agmenes agminia Agnima
Aper, apri Ac. Sg aprem aperum Aprum
Ars, artis f. G. Pl arsum artium Artum
Avis, avis f G. Pl avum avium Avis
Caput, capitis n Ac. Sg caputem caput Capitem
Imber, imbris m G. Pl imbrum imbrium Imberum
Iudex, iudicis m Ab. Sg iudexe iudice Iudixe
Nauta, nautae D.Pl nautis nautae Nautais
Pater, patris m G. Pl patrum paterum Patrium
Pinus, pini f V. Sg pine pini Pinus
Rete, retis Ac. Pl reta retia Retes
Scelus, sceleris n Ab. Pl scelusebus sceleribus scelerebus
Silva, silvae Ac. Pl silves silvaes Silvas
Spatium, sapatiii N. Pl spatii spatia Spati
Urbs, urbis f G. Pl urbium urbum Urbsum
11. Señala el caso y número en el que están las siguientes palabras y ponlos en el número
opuesto :
agminis apri
artes aves
capite imbri
iudicem nauta
pater pinos
reti scelus
silvae spatio
urbi
94
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
2. 1. Formación
Tu ama-b-i-s habe-b-i-s
---- ama-b-i-t habe-b-i-t
Nos ama-b-i-mus habe-b-i-mus
Plural
2. 2. Verbo sum
Tu er-i-s
---- er-i-t
Nos er -i-mus
Plural
Vos er-i-tis
---- er-u-nt
95
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
ACTIVIDADES
1. Conjuga los siguientes verbos en los tiempos indicados:
Salio, is, ire, ivi, itum Do, das, dare, dedi, datum
Presente Imperfecto Futuro Imperf Imperf Fut. Imperf
Ego
Sing
Tu
----
Nos
Plural
Vos
----
3. Relaciona con número las siguientes columnas e indica el tiempo y persona y número:
1. erit eres …………………………
2. laudant tememos …………………………
3. ludes jugabas …………………………
4. timebimus será …………………………
5. es alaban …………………………
6. erat temeremos …………………………
7. veniebam vendré …………………………
8. timemus jugarás …………………………
9. ludebas estaba …………………………
10. veniam venía …………………………
4. Pon en latín las siguientes formas verbales:
a. duermen ……………………
b. alabarán ……………………
c. juegan ……………………
d. serás ……………………
e. oíamos ……………………
f. escribiréis ……………………
96
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
5. Descubre en las siguientes series la forma verbal que no está en el mismo tiempo que el resto:
a. legam, scribo, pugnabo, tenebo
b. videbam, narrabam, ducam, fugiebam
c. scribes, tenes, eris, salies
d. appellabimus, scribimus, tenebimus, erimus
e. erant, dant, laborant, habent
6. Analiza y traduce las siguientes oraciones:
Multa et magna praemia athletis dabunt
97
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
LA ESCUELA
linguam Latinam et linguam Graecam docet. Deinde verba clara voce dicit
atque pueri ea (las, pron. personal átono, sustituye a verba) in tabellis stilo
98
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
EL LOBO Y LA VIEJA
Casae femina puerum, filium parvum, increpabat: “Puer parve, cur ploras?
Tace (calla); si non taces, lupum vocabo et lupus te vorabit”, dicebat vetula
puer iam non flebat, sed dormiebat. Tunc vetula puero dicebat: “Si lupus venit,
necabimus lupum”. Et lupus tunc dicit: “Si vetulam audio, non manducabo et
______________
esurio 4: estar hambriento
quaero, is, ere: buscar
cibus, i: alimento
vetula, ae: vieja
tenebrae, arum: tinieblas
manduco 1: comer
99
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
PENÉLOPE
Cotidie proci in Ulixis regia convivia agitabant et sine ulla cura regis
procos decipere temptabat. Notus est telae dolus: “Unum e vobis (ab. pl
Post quattuor annos, tamen, infida ancilla reginae callidum dolum procis
_______________________
advento 1: acercarse, aproximarse
agito 1: poner en movimiento, celebrar
ancilla, ae: sirvienta
callidus, a, um: astuto/a
convivium, ii: banquete
decipio, is, ere: engañar, burlar
eligo, is, ere: elegir
indico 1: revelar, denunciar
infidus, a, um: infiel
procus, i: pretendiente
resolvo 3: destruir, destejer
tempto 1: palpar, intentar
100
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
3. Adjetivos de 2ª clase
Los adjetivos de segunda clase se declinan íntegramente por la tercera declinación. Al igual
que en los sustantivos hay dos tipos: temas en consonante y temas en vocal –i, siendo estos
últimos los más numerosos. Las diferencias entre estos dos tipos están en el ablativo singular,
en el genitivo pl, como era de esperar, y en el nom, vocat. y ac. pl. neutro.
3. 1. Clasificación de adjetivos
Una terminación
Adjetivos de tema Hay pocos
en consonante Enunciado: Vetus, veteris “Viejo”
Nom (M, F, N) y genit sing Pauper, pauperis “pobre”
? -is Dives, divitis “rico”
Una terminación
Enunciado:
Nom (M, F, N) y genit sing
-ns, -ntis Prudens, prudentis “prudente”
-ax, -acis Audax, acis “audaz”
-ex, -icis Supplex, icis “suplicante”
-ix, - icis Felix, icis “feliz”
Ferox, ocis “feroz”
-ox, -ocis
Dos terminaciones
Adjetivos de tema Son los más numerosos
en vocal -i Enunciado
Omnis, omne “todo”
N (masc- fem), N (neutro) sg
Fortis, forte “fuerte”
-is, -e Facilis, facile “fácil”
Tres terminaciones
Hay pocos
Enunciado:
Nom sing de cada género
M F N acer, acris, acre “agudo”
celer, celeris, celere “rápido”
-er, -is, -e
101
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
3. 2. Declinación
3. 2. 2. Tema en vocal –i
SINGULAR PLURAL
MASC - FEM NEUTRO MASC - FEM NEUTRO
Nom pruden-s pruden-s prudent-es prudent-ia
Voc pruden-s pruden-s prudent-es prudent-ia
Ac. prudent-em pruden-s prudent-es prudent-ia
Genit. prudent-is prudent-ium
Dat. prudent-i prudent-ibus
Abl. prudent-i prudent-ibus
SINGULAR PLURAL
MASC - FEM NEUTRO MASC - FEM NEUTRO
Nom omni-s omne omn-es omn-ia
Voc omni-s omne omn-es omn-ia
Ac. omn-em omne omn-es omn-ia
Genit. omn-is omn-ium
Dat. omn-i omn-ibus
Abl. omn-i omn-ibus
102
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
SINGULAR PLURAL
MASC FEM NEUTRO MASC - FEM NEUTRO
Nom acer acri-s acre acr-es acr-ia
Voc acer acri-s acre acr-es acr-ia
Ac. acr-em acr-em acre acr -es acr-ia
Genit. acr-is acr-ium
Dat. acr-i acr-ibus
Abl. acr-i acr-ibus
ACTIVIDADES
1. Declina los siguientes adjetivos:
TRISTIS, TRISTE
SINGULAR PLURAL
MASC-FEM NEUTRO
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
PAUPER, PAUPERIS
SINGULAR PLURAL
MASC-FEM NEUTRO
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
103
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
FELIX MULIER
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
INMANE MONSTRUM
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
DIVES GENS
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
104
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
4. Relaciona con número los sustantivos y los adjetivos de las dos listas e indica en qué caso,
número y género está cada uno:
potentia dignitati ………………..
ingens labor ………………..
brevi oratione ………………..
facilis consilia (n.consejo) ………………..
omnibus locorum ………………..
hostilium saxum (n. piedra) ………………..
celerem consilii ………………..
graves curas (preocupación) ………………..
veteri capram ………………..
sapientis curis 1ª (preocupación) ………………..
5. Concierta el adjetivo entre paréntesis con el sustantivo y cambia de número el sintagma:
legum (sacer, -cra, -crum) ………………………….
animali (vetus, -eris) ………………………….
carmina (celeber, -bris, -bre) ………………………….
gentis (liber, -a, -um) ………………………….
tempestatem (acer, acris, acre) ………………………….
homines (mortalis, -e) ………………………….
bello (civilis, -e) ………………………….
nautae (velox, -ocis) ………………………….
genus (pauper, -eris) ………………………….
nave (ingens, -ntis) ………………………….
6. Completa las siguientes oraciones con la forma adecuada del adjetivo; luego tradúcelas:
Luna ________ lucem ________ nautis dabat. (suavis / tristis)
Magister ________ discípulo _________ fabulam narrat. (turpis / similis)
Rex ________ oratione militum ________ virtutem laudat. (brevis / ingens)
Navigatio per mare ________ non est, sed saepe ________ . (facilis / arduus)
Uxor ________ civis ________ vestimenta lavabat. (nobilis / elegans)
________ agricola ________ equos emit. (sapiens / omnis)
Milites ________ ________ oppugnatione hostes fugiunt. (fortis / audax)
105
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
4. Adverbios de modo
La mayoría de los adverbios de modo proceden de la modificación de los adjetivos:
ACTIVIDADES
1. Forma el adverbio de modo de los siguientes adjetivos:
Praeclarus, a, um Diligens, -ntis Torpis, -e
Mortalis, e Nobilis, -e Acer, acris, acre
Mordax, -acis Incautus, a, um Felix, -icis
Pulcher, -chra, -chrum Atrox, -ocis Indignus, a, um
2. Deduce el adjetivo del que derivan los siguientes adverbios de modo:
tarde prudenter aspere
leviter valide humiliter
libere suaviter Gallice
difficiliter/difficulter sane breviter
splendide ferociter bene
3. Completa las siguientes frases con el adverbio que le corresponde al adjetivo que encabeza
cada una de ellas:
- Sapiens magister ______________ docet.
- Severi iudices ______________ iudicant.
- Audax miles ______________ pugnat.
- Superbus rex _____________ regnat.
- Patentes viri ______________ laborant.
- Piae mulieres ____________ vivunt.
- Celeres cursores ____________ vadunt.
- Iniqua puella _______________ amat.
- Gravia saxa ____________ cadunt.
106
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
A
ACCT
TIIV
VIID
DAAD
DEES
SDDE
ERRE
EPPA
ASSO
O
1. Señala la declinación y elige entre las distintas opciones la forma que corresponde al caso
indicado
Decl enunciado gº caso 1 2 3
Aper, apri Ac. Sg aprem aperum Aprum
Ars, artis f. G. Pl arsum artium Artum
Caput, itis n Ac. Sg caputem caput capitem
Carmen, inis N. Pl carmenes carmines carmina
Civis, civis m Ab. Sg civi cive Civibus
Flos, floris m D. Pl flosibus flori floribus
Frater, tris m G. Pl fratrum fraterum fratrium
Gaudium, i Ab.Sg gaudiio gaudio Gaudo
Genus, eris n Ac.Sg genusem genus generem
Iudex, icis m Ab. Sg iudexe iudice Iudixe
Mare, is Ac. Pl maria mara Marisa
Nauta, ae D.Pl nautis nautae nautais
Pinus, i f V. Sg pine pini Pinus
Pons, pontis m G. Pl pontium pontum pontuum
Rete, is Ac. Pl reta retia Retes
Rex, regis G. Pl regis regum Regium
Silva, ae Ac. Pl silves silvaes Silvas
Spatium, i N. Pl spatii spatia Spati
Testis, is m/f D. Sg teste testi Testis
2. Indica en qué caso y número están las siguientes palabras (si son varios, indicarlos todos) y
ponerlos en el número opuesto
aper capitis
civis flore
gaudii generibus
mare nautae
pini pontem
regi silva
spatio testis
107
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
108
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
SALUBRIS CIBI
FORTI MILITE
CONSULUM ROMANORUM
LIBERO CIVI
FELIX FAMILIA
BELLO CIVILI
DILIGENTIBUS PUERIS
NOBILES HOMINES
CLARUM CARMEN
ANNUS HORRIBILIS
DIVES MATRONA
PRUDENTES SERVOS
POETAE CELEBRES
MARE RUBRUM
109
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
TEXTOS
MUNDUS UNIVERSUS
Universum mundum homines in duas partes distribuunt: caelum et
terram inter elementa cum igne, aere, aqua numerabant. Terra montes
habet cum silvis et herbis, saxis et metallis; valles cum pratis, floribus et
______________
1
aposición de partes
2
sidus, sideris n.: estrella, astro
3
genus, generis n: especie
110
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
POLIFEMO
custodiebat. Filius erat Neptuni3, maris dei, sed tamen saevus erat et
______________________
1
Polyphemus, i : Polifemo
2
Cyclops, is, cíclope
3
Neptunus, i : Neptuno
4
lanio, as, are: desgarrar
5
hospitalitas, atis: hospitalidad
6
servo, as, are: mantener, conservar, respetar
111
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
MINOTAURO
___________________
1
unde: adv. de donde
2
exeo, exis, exire: salir
3
flexus, a, um: doblado, torcido, curvo
4
Minos, nom. sg. Minos
5
quotannis: adv. todos los años
6
mitto, mittis, mittere: enviar
112
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
libros portabat. Tum Sibylla Tarquinio dicit: “Libri deorum oracula habent.
ridebat et feminam dimittebat. Sed cum Sibylla iterum tres libros urit, tum
____________________
Sibylla,ae: Sibila
Tarquinius, ii: Tarquinio
Solvo, is, ere, solvi, solutum: desatar. pagar
Uro, uris, urere, ussi, ustum: quemar
Assentio, is, ire, -sensi, sensum: asentir, aceptar
113
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
Gallos expellunt.
_______________
1
Frumentum, i: trigo
2
Confugio 3ª: refugiarse
3
Iuno, onis : Juno
4
Manlius, ii: Manlio
5
excito 1ª : despertar
114
LATÍN I UNIDAD 6: LA TERCERA DECLINACIÓN.FUTURO IMPERFECTO.
LA EDAD DE ORO
Antiqui poetae de prima aetate generis1 humani incredibilia2 carmina
salubre erat, quia ver perenne erat: terra copiosas fruges ferebat; arbores
sponte3 dulcia poma4 praebebant; omni tempore viridia erant prata. Inter
animalia nulla inimicitia erat: greges lupos voraces non timebant; feroces
_______________
1
genus, eris: género
2
incredibilis, e: increíble
3
sponte: ADV espontáneamente, por su propia voluntad
3
pomum, i: fruta
4
communico: compartir
5
pariter: ADV igualmente
6
nondum: ADV todavía no, aún no
115
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
1. 1. Formación:
1ª -i
SINGULAR
amo, -as, are, amav-
habeo. -es, -ere, habu- 2ª -isti
dico, -is, -ere, dix- 3ª -it
capio, -is, -ere, cep- 1ª -imus
PLURAL
1. 2. Conjugación
yo amé, he amado yo tuve, he tenido yo dije, he dicho yo cojí, he cogido yo oí, he oido
he amado
SUM
Ego fu-i yo fui, he sido
Sing
Tu fu-isti
---- fu-it
Nos fu-imus
Plural
Vos fu-istis
---- fu-erunt
116
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
2. 1. Formación
2. 2. Conjugación
yo había amado yo había tenido yo había dicho yo había cogido yo había oído
SUM
Ego fu-era-m yo había sido
Sing
Tu fu-era-s
---- fu-era-t
Nos fu-era-mus
Plural
Vos fu-era-tis
---- fu-era-nt
3. 1. Formación
3. 2. Conjugación
117
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
SUM
Ego fu-er-o yo habré sido
Sing
Tu fu-er-i-s
---- fu-er-i-t
Nos fu-er-i-mus
Plural
Vos fu-er-i-tis
---- fu-er-i-nt
ACTIVIDADES
1. Conjuga los siguientes verbos en los tiempos indicados:
Salio, is, ire, ivi, itum Do, das, dare, dedi, datum
Pret. Perf. Pret. Plusc. Futuro Perf Pret. Perf. Pret. Plusc.
Ego
Sing
Tu
----
Nos
Plural
Vos
----
Tu
----
Nos
Plural
Vos
----
118
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
3. Relaciona con número las siguientes columnas e indica el tiempo y persona y número:
1. fueratis fuisteis …………………………
2. miserit habré vencido …………………………
3. vicerunt he nombrado …………………………
4. misit habrán visto …………………………
5. fuistis vencieron …………………………
6. nominaverat nombré …………………………
7. viderint habíais sido …………………………
8. vicero envió …………………………
9. nominavi habrá enviado …………………………
había nombrado …………………………
4. Pon en latín las siguientes formas verbales:
a. habremos sido ……………………
b. diste ……………………
c. habías dormido ……………………
d. huyen ……………………
e. habrá dado ……………………
f. narraron ……………………
119
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
A
ACCT
TIIV
VIID
DAAD
DEES
SDDE
ERRE
EPPA
ASSO
O
Teniendo en cuenta el enunciado de los siguientes verbos, analiza y traduce las distintas
formas verbales:
Aperio, aperis, aperire, aperui, apertum abrir
Conficio, conficis, conficere, confeci, confectum acabar
Emo, emis, emere, emi, emptum comprar
Iudico, iudicas, iudicare, iudicavi, iudicatum juzgar
Retineo, retines, retinere, retinui, retentum retener
120
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
TEXTOS
DIDO Y ENEAS
Carthago oppidum praeclarum in ora Africae erat; oppidi origo mira fuit.
Dido, mulier pulchra, iram Tyri2 tyranni vitavit; in Africam cum paucis
_________________________
1
Aeneas, ae: Eneas
2
Tyrus, -i: Tiro, ciudad fenicia.
121
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
DÉDALO E ÍCARO
Daedalus, vir magni ingenii, in insula Creta exsulabat. Ibi Cretae tyrannus
Tunc Daedalus alas pinnis et cera fecit et umeris aptavit. Deinde cum filio
evolavit. Puer alas in caelo agitabat, sed alarum cera liquescit et miser puer in
undas cadit. Interea Daedalus in Italiam venit et in pulchro templo alas deis
dedicavit.
_______________
exsulo 1:estar desterrado
includo, is, ere, clusi,clusum: encerrar
pinna, ae: pluma
evolo 1: salir volando
liquesco, is, ere,, - -: volverse líquido
122
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
___________
Impono, -is, -ere, -posui, -positum: poner, colocar
Pera, ae: alforja
Tergum, i: espalda
123
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
ORFEO Y EURÍDICE
Orpheus poeta feras omnes etiam cantu suo domabat atque magna saxa lyrae
habebat multumque amabat. Orpheus felix erat, sed vipera1 crudelis Eurydicam
canoris4 movit. Proserpina dea Eurydicam Orpheo tristi redidit5. Iam Orpheus
Tunc Eurydica in Inferos rursus descendit atque in Inferis perpetuo (adv) mansit.
Orpheus infelix in terras ex Inferis venit atque Eurydicam cum multis lacrimis
_______________________
Orpheus, i: Orfeo
Eurydica, ae: Eurídice
1
Vipera, ae: víbora
2
Mordeo, es, ere, momordi, morsum: morder
3
Propere: apresuradamente
4
Canorus, a, um: melodioso
5
Reddo, is, ere, didi, ditum: devolver
124
LATÍN I . UNIDAD 7: TEMA DE PERFECTO ACTIVO.
piscibus vel ovium carne vel caseo2 extinguebant3, sitim lacte. Ulixes cum
_______________________
1lapideus, a, um: de piedra
2
caseus, i: queso
3
extinguo, is, ere, tinxi, tinctum: extinguir, matar, ahogar
4
edo, is, ere, edi, esum: comer
125
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
1. 1. Enunciados
1
Hay que tener cuidado porque podríamos confundir esta declinación con la
segunda y con algunos neutros de la tercera por la terminación del nominativo
singular.
1. 2. Terminaciones:
MASCULINOS Y FEMENINOS NEUTROS
SINGULAR PLURAL SINGULAR PLURAL
Nom. -us -us -u -ua
Voc -us -us -u -ua
Ac. -u + m -u + s -u -ua
Genit -us -u + um -us -u + um
1
Dat. -ui -ibus -ui -ibus1
Abl. -u -ibus1 -u -ibus1
1
En palabras terminadas en –cus o en –tus podemos encontrar la terminación –ubus:
quercus querc-ubus (encina) / pecu pecubus (rebaño) / artus artibus (articulación)
1. 3. Declinación:
SENATUS, -US MANUS, -US CORNU, -US
Singular Plural Singular Plural Singular Plural
Nom senat-us senat-us man-us man-us corn-u corn-ua
Voc. senat-us senat-us man-us man-us corn-u corn-ua
Ac. senat-um senat-us man-um man-us corn-u corn-ua
Genit senat-us senat-uum man-us man-uum corn-us corn-uum
Dat. sena-tui senat-ibus man-ui man-ibus corn-ui corn-ibus
Ablat. senat-u senat-ibus man-u man-ibus corn-u corn-ibus
126
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
1. 4. Particularidades
Algunas palabras de la cuarta declinación presentan también desinencias de la segunda
declinación:
domus, domus: casa genit. sg domi, dat. sg domo, ac. pl domos, genit. pl domorum
2. La quinta declinación
La quinta declinación, también llamada declinación de tema en -e, se reconoce porque su
genitivo singular tiene la terminación -ei.
Comprende muy pocos sustantivos y solo dos presentan una declinación completa: res, rei
cosa y dies, diei día, ya que la mayoría son palabras abstractas. Los sustantivos son femeninos,
salvo dies y sus compuestos que tienen los dos géneros.
2. 1. Enunciado
2. 2. Terminaciones
MASCULINOS Y FEMENINOS
SINGULAR PLURAL
Nom. -es -es
Esta declinación se
Voc -es -es
parece a la primera
Ac. -e + m -e + s
declinación por las
Genit -ei -e + rum desinencias de genit y
Dat. -ei -ebus dat sing y la de genit. pl.
Abl. -e -ebus
2. 3. Declinación
RES, REI DIES, DIEI
Singular Plural Singular Plural
Nom r-es r-es di-es di-es
Voc. r-es r-es di-es di-es
Ac. r-em r-es di-em di-es
Genit r-ei r-erum di-ei di-erum
Dat. r-ei r-ebus di-ei di-ebus
Ablat. r-e r-ebus di-e di-ebus
127
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
ACTIVIDADES
1. Después de observar el genitivo de los enunciados de cada uno de los sustantivos, di a
qué declinación pertenecen y escríbelas en el caso indicado.
Nom. sg. Genit. sg. Decl. Dat. sing Gen. pl.
cibus cibi
salus salutis
pectus pectoris
manus manus
genus generis
morbus morbi
virtus virtutis
opus operis
quercus quercus
* Declinaremos los sustantivos de la quinta en plural, aunque solo res, diez tienen el
paradigma completo.
128
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
EXERCITUS, US
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
GENU, US
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
MAGISTRATUS AUDAX
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
15. Indica en qué caso están los siguientes sintagmas y cámbialos de número:
129
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
16. Señala entre las distintas opciones cuál es la forma que corresponde al caso indicado
17. Señala el caso y número en el que están las siguientes palabras y ponlos en el número
opuesto:
aves caprae
cursus eques
exemplaris gelu
luminibus magister
matri mentis
pectoris perniciei
proelii quercu
sedi servum
130
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
18. Completa las siguientes oraciones con las desinencias adecuadas según el sentido
de las frases en castellano
- El caballo tenía miedo a los golpes: Equus metu___ ictu___ habebat.
- Verás la carrera de la caballería: Cursu___ equitatu___ videbis.
- Permaneceremos diez días en el puerto: In portu___ decem die___ manebimus.
- El movimiento de las cosas es constante: Motu___ re___ constans est.
- El rostro tenía buen aspecto: Vultu___ bonam specie___ praebebat.
- Tu fe es nuestra esperanza: Fide___ tua spe___ nostra est.
- El ejército ha repelido el ataque: Exercitu___ ímpetu___ repulsit.
- Atacaremos al ejército con los carros: Acie___ curru___ oppugnabimus.
- Los sentidos del hombre son cinco: Quinque sunt sensu___ hominis.
- Él fue la ruina del Estado: Is pernicie___ re___ publicae fuit.
19. Añade la desinencia adecuada a la forma de los sustantivoa exercitus, us / dies, diei
que aparece en cada una de las siguientes oraciones e indica, luego, de qué caso se trata:
In Germania exercitu____ erat.
In castra duces exercitu____ trium (de tres) venerunt.
Multi milites in exercitu____ Romano sunt.
Caesar magnos exercitu____ duxit.
Galli exercitu____ Romano arma tradunt (=entregar).
Multi Hispani in exercitu____ Romanis fuerunt.
Die___ est tempus ab mane ad noctem.
Ab illis (aquellos) die___ boni amici fuerunt.
Annus multos die___ habet.
Hora sexta in aequales partes die___ dividit
Numerus die___ ingens est.
Nox finis die___ est.
131
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
Primis diei horis (hora, ae) magistratus exercitum pro castris instruxit
Milites spe victoriae fortiter in acie pugnaverunt remque publicam servaverunt (=salvar)
132
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
TEXTOS
CORPUS HUMANUM
Humanun corpus membra quattuor habet: duo bracchia duoque crura. In
bracchis manus sunt, atque in manibus digiti decem; in cruribus sunt duo pedes.
humano sunt. In hominis corpore unum caput est atque in capite duo oculi et
duae aures, unus nasus et unum os. In ore lingua et dentes sunt. Capillus supra
caput est et supra oculos frontem habemus. Caput est supra collum et infra
collum est pectus. In pectore cor est atque sanguis in cor per venas fluit. In
pectore sunt quoque pulmones atque infra pulmones est venter. Homines
flectunt bracchia cubitis et crura genibus, nam cubitus est in bracchio atque genu
in crure est. Color sanguinis ruber est, dentes albi sunt. Post frontem cerebrum
133
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
CASANDRA Y TROYA
Per multos annos Graeci Troiam oppugnabant et in planitie sub urbis
servabant.
Equi dolo post longam annorum seriem Graeci Troiam expugnant; ita
____________
Tribuo,is, ere + fidem : dar crédito
134
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
NARCISO
Narcissus puer eximiae pulchritudinis fuit. Parentes quondam Tiresiam
sitiebat, apud liquidum fontem constitit, effigiem suam in aqua aspexit et:
“rem mirabilem” dicit “video: numquam vero faciem tam pulchram vidi,
_________________
parentes, -um: los padres liquidus, a, um: claro/a, corriente
vates, is: adivino ardeo, es, ere, arsi, arsurus: arder
aspicio, is, ere, aspexi, aspectum: mirar langueo, es, ere, -gui: languidecer
attingo, is, ere, -tigi, -tactum: tocar, alcanzar potio, onis: bebida
mendax, acis: mentiroso/a abstineo, es, ere, -tinui, -tentum: abstenerse
valde: mucho, muy de (con abl)
sitio 4: tener sed operio, is, ire, perui, pertum: cubrir
consisto, is, ere, -stiti: colocarse efflo 1 animam: expirar:
135
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
TRIUMPHUS
Exercitui et duci victori senatus triumphum decernebat. Solemni cum
ingressu dux intrabat in urbem. Equi albi currum trahebant: dux togam
et in capite coronam lauream. Ante ducis currum captivi fletu et metu muti
Iovi immolabant.
_______________
traho, is, ere, traxi, tractum: arrastrar
toga picta: toga bordada
toga palmata: toga adornada con palmas
captivus, a, um: cautivo/a, prisionero/a
plausus, us: aplauso, aprobación
scurrilis, e: gracioso/a, divertido/a
occurro, is, ere, cucurri: correr al encuentro (+ dat.)
Iuppiter, Iovis: Júpiter
136
LATÍN I . UNIDAD 8: CUARTA Y QUINTA DECLINACIÓN
NATURAE PULCHRITUDINES
Admirabilis est caelestium atque terrestrium rerum pulchritudo1. Maris
fecundat: sine aere et imbribus animalium vita in terris non est. Sol diem
_______________________
1
pulchritudo, inis: belleza
2
magnitudo, inis: grandeza
3
fulgens, entis: resplandeciente, brillante
4
Mirus, a, um: asombroso, sorprendente
5
Finitimus, a, um: vecino, limítrofe
6
Ver, veris: primavera
7
Raro adv.
8
Inquiro: buscar, averiguar
137
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
Demostrativos
Posesivos
Relativos
Pronombres-adjetivos
Indefinidos
Interrogativos
Numerales
Pronombres Personales
3. Pronombres-adjetivos demostrativos
Los demostrativos muestras o señalan el lugar donde se encuentran laS personas o las
cosas aludidas. En latín, como en castellano, hay tres pronombres-adjetivos demostrativos:
138
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
SINGULAR PLURAL
Masc Fem. Neutro Masc Fem Neutro
Nom iste ista istud isti istae ista eso,
esas cosas
Ac istum istam istud istos istas ista
Genit istius istorum istarum istorum
Dat. isti istis
Abl. isto ista isto istis
SINGULAR PLURAL
Masc Fem. Neutro Masc Fem Neutro
Nom ille illa illud illi illae illa aquello,
aquellas cosas
Ac illum illam illud illos illas illa
Genit illius illorum illarum illorum
Dat. illi illis
Abl. illo illa illo illis
139
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
ACTIVIDADES
1. Declina los siguientes sintagmas formados por un adjetivo demostrativo y un sustantivo
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
4. Pronombres-adjetivos anafóricos
Los pronombres anafóricos no establecen ningún tipo de localización espacial, sino que
simplemente se refieren a personas o cosas ya mencionadas. Funcionan también como
adjetivos.
141
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
SINGULAR PLURAL
Masc Fem. Neutro Masc Fem Neutro
lo mismo,
Nom idem eadem idem eidem eaedem eadem
las mismas
Ac eundem eandem idem eosdem easdem eadem cosas
Genit eiusdem eorundem earundem eorundem
Dat. eidem eisdem
Abl. eodem eadem eodem eisdem
SINGULAR PLURAL
Masc Fem. Neutro Masc Fem Neutro
ello mismo,
Nom ipse ipsa ipsum Ipsi ipsae ipsa
las cosas
Ac ipsum ipsam ipsum Ipsos easdem Ipsa mismas
Genit ipsius ipsorum ipsarum ipsorum
Dat. ipsi ipsis
Abl. ipso ipsa ipso ipsis
142
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
ACTIVIDADES
1. Declina los siguientes sintagmas formados por un adjetivo demostrativo y un sustantivo
DECLINA IS CONSUL
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
SINGULAR PLURAL
Nominativo
Vocativo
Acusativo
Genitivo
Dativo
Ablativo
ACTIVIDADES TEMA
1. Fíjate en el género de los sustantivos y escríbelos en el caso que se te pide,
acompañados del adjetivo demostrativo hic:
Nombres Caso Solución Traducción
auxilium, ii Ac. sing ………………………… …………………………
arbor, oris (f.) G. pl. ………………………… …………………………
miles, militis (m.) D. pl. ………………………… …………………………
populus, i (f.) Ab. sing ………………………… …………………………
tabula, ae D. sing ………………………… …………………………
flumen, inis (n) N. pl. ………………………… …………………………
frater, fratris G. sing
144
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
145
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
8. Completa el siguiente crucigrama con los pronombres indicados (is = pron. 3ªp)
HORIZONTALES VERTICALES
2. de ella 1. para ella misma
5. con él 2. las mismas cosas
6. aquel 4. de los mismos
10. de ello mismo 6. con esos
11. (a) él 8. eso
12. (a) este 9. estas cosas
146
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
rapuit. Ea erat uxor Menelai, Spartanorum regis; ille erat filius Priami, Troianorum
regis.
147
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
TEXTOS
Vulcanus taeter et deformis erat. Ideo pater eum e caelis in terras proiecit1.
_________________________
1
Proicio, -is,-ere, -ieci, -iectum: arrojar
2
Observa la imagen
3
del vinco
4
praecipuus, a, um: principal
5
praebeo: ofrecer
148
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
PRAEDIUM ROMANUM
Publius amicis suis Graecis patriam suam his verbis monstrat: “Hic hortus,
haec domus, hi agri, hae vineae1, haec prata avi mei sunt. Hunc locum, ubi
ipse natus sum2, magis3 amo quam ipsam Romam aeternam. Hanc
domum, hoc stabulum4, haec aedificia bonus ille vir ipse sua manu nuper5
renovavit. Sed iam proavi6 nostri in hoc praedio nati sunt7 et in hac domo
habitaverunt. Hos agros latos huius praedii ipsi araverunt. In ara huic rivo
______________________
1vinea, ae: viña
2
Natus sum: nací
3
Magis.... quam: más ...que
4
Stabulum, i: establo
5
Nuper: adv recientemente
6
Proavus, i: bisabuelo
7
nati sunt: nacieron
149
LATÍN I UNIDAD 9. PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS
EL ORÁCULO DE DELFOS
Inter Graeciam et Thessaliam surgebat mons Parnassus: huius montis
consulebant. Ibi non ipse deus responsa dabat, sed Pythia virgo.
________________________
1Radix, icis: raíz, falda (de un monte)
2
Pascua, orum: pastos
3
Apollo, inis: Apolo
4
Nex, necis: muerte
150
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
1. 1. Introducción
Los pronombres personales tienen una serie de características morfológicas que los hacen
distintos de los demás pronombres:
- No tienen género, pero sí persona.
- El singular y el plural presentan una raíz diferente.
- El genitivo tiene las mismas formas que el del pronombre posesivo.
- La primera persona carece de vocativo.
- No hay pronombre propiamente dicho de tercera persona, se utiliza, sobre
todo, is,ea,id y el demostrativo ille.
1. 2. Declinación
PRIMERA PERSONA SEGUNDA PERSONA
Singular Plural Singular Plural
Nom. ego nos tu vos
Voc. ----- ------ tu ------
Ac. me me, a mí nos nos, a nosotros/as te te, a ti vos
Genit. mei de mí nostrum, nostri tui de ti vestrum, vestri
de nosotros/as
Dat. mihi a, para mí Nobis a, para nosotros/as tibi a, para ti vobis
Ablat. me por mí nobis por nosotros/as te por ti vobis
mecum conmigo nobiscum con nosotros/as tecum contigo
1. 3. Particularidades
a. El pronombre personal en función de sujeto sólo se usa cuando son necesarios para el
sentido de la oración o se quiere poner énfasis en ésta:
Non vos elegistis me. Vosotros no me escogisteis.
b. El pronombre reflexivo hace referencia al sujeto de la oración:
Antonius se lavat Antonio se lava (a sí mismo)
Cuando no se refiere al sujeto se utiliza is, ea, id o los demostrativos.
151
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
c. Las formas del genitivo plural son, en realidad, formas del genitivo del posesivo:
o nostri / vestri: tienen un valor posesivo de nosotro/as o de vosotro/as
o nostrum / vestrum: tiene un sentido partitivo de entre nosotro/as o de entre
vosotro/as.
d. Para formar el complemento circunstancial de compañía se añade al ablativo la
preposición cum postpuesta: mecum, tecum, nobiscum, vobiscum, secum. Las formas
castellanas conmigo, contigo y consigo proceden de aquí. mecum>*migo; tecum>*tigo;
secum>*sigo. Sin embargo, por un problema de redundancia, se antepuso a estas formas
la preposición con. Resultando así las formas castellanas conmigo, contigo y consigo
(siempre junto).
e. Algunas formas, para dar más énfasis, se refuerzan con la partícula –met o se
reduplican:
o egomet (yo mismo), meimet (de mí mismo), tibimet (a tí mismo);
o meme, tete, sese (a mí, ti, sí mismo).
2. Pronombres-adjetivos posesivos
Los pronombres posesivos tienen la misma raíz de los pronombres personales (genitivo) y se
declinan como los adjetivos de primera clase, es decir, como los adjetivos 2-1-2. Salvo el vocativo
singular masculino de meus, mea, meum que es mi.
Los posesivos se utilizan solamente cuando hay alguna duda de quién es el poseedor. Cuando el
poseedor está claramente expresado en la oración o lo sabemos por el contexto, no se utiliza.
Al igual que los demostrativos, se usa como pronombre o adjetivo,
en este caso va detrás del nombre:
O Libri tui veteres sunt Tus libros están viejos. Adjetivo
O Tui veteres sunt. Los tuyos están viejos. Pronombre
152
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
ACTIVIDADES
1. Construye las siguientes formas de los pronombres personales y del reflexivo. Tradúcelas:
- 1ª pl Acusativo - 1ª sg. Acusativo
- 2ª sg. Dativo - 1ª pl. Ablativo
- Refl 3ª pl Acusativo - Refl 3ª sg. Genitivo
- 2ª sg. Ablativo - 1ª sg. Dativo
- 2ª pl Nominativo - Refl 3ª pl Nominativo
- Refl 3ª sg. Dativo - 2ª sg Genitivo
2. Asocia con número cada forma del pronombre con su traducción:
tecum con vosotros
mecum os
vos de ti > tuyo, tu
sui contigo
nos nos
sibi me
tu tú
vobiscum de sí > suyo, su
me a / para sí, se
tui conmigo
3. Analiza y traduce los siguientes pronombres:
Nobiscum
Sui
Mihi
Nostrum
Secum
Ego
Vobis
4. De acuerdo con la traducción, completa las oraciones con la forma pronominal adecuada:
Inter ____ pugnaverunt Lucharon entre sí
______ copias exponit Saca sus tropas
Dicam _____ Os diré
_____ ludunt Los nuestros juegan
_____ dulcis amicae De tu dulce amiga
Patria o _______ creatrix! ¡Oh patria creadora de mí!
5. Indica la función de los siguientes pronombres o adjetivos posesivos y pásalos al latín:
He traído flores para ti
¿Vienes con nosotros?
Se alaba a sí mismo
Id vosotros
Muchos de vosotros estuvisteis ayer allí conmigo
Todos los griegos admiraban a Ulises por su habilidad y astucia
No hables de mí
153
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
8. Completa las siguientes oraciones mediante las formas adecuadas de los posesivos o bien del
genitivo de is, ea, id:
- El chico se pasea con su caballo: Puer cum equo ______ ambulat.
- Nosotros cogemos su libro: Nos librum_________ capimus.
- Ella miraba nuestras montañas: Ea montes _________ aspiciebat.
- Mi casa está en su calle: Domus_______ in via ______ est.
- Era el jefe de nuestros soldados: Is dux militum ________ erat.
- Tú venías de su villa: Tu e villa ______ veniebat.
- Mi jefe vio a su mujer: Dux ______ uxorem _______ vidit.
- Los soldados entregaron sus armas: Milites ______ arma proiecerunt
9. Analiza y traduce las siguientes oraciones. Señala las formas pronominales.
Post exercitus nostri fugam Metellus et Silanus provincias inter se partiverunt.
154
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
Planities erat magna et in ea tumulus terrenus (de tierra) satis grandis erat.
155
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
TEXTOS
LUPUS ET AGNUS
Lupus et agnus in fluvii ripa aquam potant1. Agnus parvus et innoxius2 est,
at lupi audacia magna est. Agni et cervi lupos timent, nam lupi agnos
saepe devorant. Agnus lupum videt et fugam temptat3, sed lupus videt
etiam agnum et causam iniuriae quaerit4. Tua causa, dicit, aqua turbida
est. At agnus respondet: tu potas supra et aqua decurrit5 a te. Tamen lupus
iniustus timidum agnum vulnerat6 et devorat. Sic viri iniusti fictis7 causis
____________________
1poto 1: beber
2
innoxius, a, um: inofensivo, inocente
3
tempto 1: palpar, intentar
4
quaero, is, ere: buscar, pedir
5
decurro, is, ere: bajar corriendo, precipitarse, correr
6
vulnero 1: herir
7
fictus, a, um: fingido, falso
8
infirmus, a, um: débil
156
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
PLUTÓN Y PROSERPINA
________________
1
nego: decir que no
2
quadriga, ae: cuadriga
157
LATÍN I UNIDAD 10: PRONOMBRES PERSONALES. POSESIVOS.
LUPUS ET CANIS
Lupus macilentus1 cani perpasto2 occurrit3. Huic ille dixit: «Tu nites3, ego
custodio; igitur dominus mihi ossa4 et carnem ex mensa iactat5. Sic sine
presente). Sub illo tecto securus vives, nec iam in silvis nives8 imbresque
tolerabis. Mihi comes eris et ego te erudiam9». Lupus gaudet nec recusat.
At in medio itinere videt attritum10 canis collum. Tum lupus exclamat: «Non
iam tibi invideo, canis! Ista mihi non placent. Libertatem meam catenae
tuae antepono».
____________________
1
perpastus, a, um gordo
2
macilentus, a, um delgado
3
occurro, is, ere, curri: salir al encuentro +dat.
3
niteo, es, ere, nitui: tener buen aspecto
4
os, ossis: hueso
5
iacto 1: echar, arrojar
6
impleo, es, ere, evi, etum: llenar
7
praesto, as, are: proporcionar, dar
8
erudio 4: enseñar, instruir
9
nix, nivis: nieve
10
attritus, a, um: maltrecho
158
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
SINGULAR PLURAL
Masc Fem. Neutro Masc Fem Neutro
Nom qui quae quod qui quae quae
Ac quem quam quod quos quas quae
Genit cuius quorum quarum quorum
Dat. cui quibus
Abl. quo qua quo quibus
SUJETO
En latín es igual. Las oraciones de relativo van introducidas por el pronombre relativo que es
qui, quae, quod, que, como se declina, nos damos cuenta de que hay que analizarlo para ver la
función sintáctica que realizará dentro de su oración. Además, identificaremos fácilmente su
antecedente porque concertará con él en género y número, no en caso.
159
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
En latín es fácil identificar estas oraciones, si nos sabemos el pronombre relativo. No las
podemos confundir con ninguna otra subordinada.
Ahora te toca a ti
Sol est stella quae luce sua terram et lunam illustrat
ACTIVIDADES
1. Enlaza correctamente cada forma del relativo con el análisis que le corresponda:
Ab. Sg. Fem. cuius
Ac. Sg. Masc. quorum
G. pl. Masc. qua
Ac. Pl Fem. qui
D-Ab. Pl. Neut quas
N. pl. Masc. quae
N.pl. Fem. quibus
G. sg. Fem. quem
2. Resuelve el siguiente crucigrama del pronombre relativo:
160
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
Hannibal, qui suas copias in Italiam duxerat, cum Romanis pugnavit eorumque
exercitus vicit.
161
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
162
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
TEXTOS
EL CABALLO DE TROYA
In decimo anno belli Graeci, qui virtuti viribusque1 suis iam non
_______________________
1
vis, viris: fuerza
2
dolum,i: engaño
3
Confugio, is, ere, fugi, fugitum: recurrir
4
Procul (adv) + a, ab: lejos de
5
Lateo, es , ere, latui, : esconder
6
Ligneus, a, um: de madera
7
Includo, is ,er, clusi, clusum: encerrar
8
Relinquo, is ,ere, reliqui, relictum: dejar, abandonar
163
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
locus erat ubi pugnabant gladiatores: ei erant homines qui usum armorum
contra beluas incedebant; non propter odium, sed praemio ferale certamen
___________
Condisco,
Evado, is, er, evasi, evasum: alcanzar
Incedo,is, ere,
Ludus, i: juego
Munus, eris: juego
Plaga, ae:
164
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
EL TEMPLO DE JANO
Augustus, de quo historici miras res narrant, Gallias et Hispaniam item
quod clausum7 in pace, apertum in bello erat. Hoc templum, cuius fama
adhuc manet, Romani ter clauserunt: primum sub Numa, qui rex pius et
pacis studiosus fuit, iterum post primum bellum Punicum, postremo aetate
Augusti.
_______________________
1Paco 1: pacificar
2Adiungo, is, ere, -nxit, -nctum: añadir
3Augeo, es, ere, auxit, auctum: aumentar, ampliar
4Actiacus, a, um: de Accio
5Ianus, i: Jano
6Claudo, is, ere, clausi, clausum: cerrar
7Clausus, a, um: cerrado
165
LATÍN I UNIDAD 11: PRONOMBRES RELATIVO.
LA TOMA DE SAGUNTO
Eodem anno Romani bellum Punicum secundum gesserunt3 cum
Is autem legatos audire non cupivit, sed eos e suis castris expulit5.
Interea cives Saguntini, qui satis cibum non habebant, fame7 maxime se
_______________________
1
Hannibal, alis: Aníbal
2
Carthaginenses, ium: cartaginenses
3
gero, is, ere gessi: hacer
4
oppugno 1: atacar
5
peto, is, ere, ivi: pedir
5
expello, is, ere, puli: expulsar
6
doleo, es, ere, lui: quejarse
7
fames, is: hambre
8
obsidio, onem: asedio
9
vinco, is, ere, vici: vencer
166
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
1. 1. Introducción
La voz activa en castellano se forma con el verbo auxiliar ser más el participio del verbo que
se conjuga. Y es la forma del auxiliar la que nos dice el tiempo en el que está el verbo en voz
pasiva.
Son escritos Presente de indicativo
Han sido escritos Pret. Perfecto de indicativo
Serán escritos Futuro Imperfecto de Indicativo
La utilización de la voz pasiva conlleva la transformación de la estructura de la oración
activa: el sujeto ya no es el que realiza la acción sino el que la sufre, es un sujeto paciente,
1. 2. Formación
La formación de la voz pasiva en latín diferencia entre los tiempos tiempos del tema de
presente y los de perfecto.
Los tiempos del tema de presente de la voz pasiva son formas sintéticas, es decir, sin
auxiliar, que mantienen las mismas características de formación de la voz activa, pero cambian
las desinencias activas por las pasivas.
DESINENCIAS PASIVAS
1ª -r DATOS A TENER EN CUENTA
SINGULAR
167
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
yo soy amado/a yo soy tenido/a yo soy dicho/a yo soy cogido/a yo soy oído/a
TEMA DE PRESENTE + [vocal de unión -e- 3ª,3ª M 4ª] + -ba- + Desinencias pasivas
yo era amado/a yo era tenido/a yo era dicho/a yo era cogido/a yo era oído/a
168
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
Los tiempos del tema de perfecto pasivos tienen una forma perifrástica, están compuestos
de dos elementos:
169
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
Ego amatus, a ,um eram/fueram habitus, a ,um eran /... dictus, a ,um eram /…. auditus,a um eram /.
Sing
Tu amatus, a ,um eras habitus, a ,um eras dictus, a ,um eras auditus, a ,um eras
---- amatus, a ,um erat habitus, a ,um erat dictus, a ,um erat auditus, a ,um erat
amati, ae ,a eramus habiti, ae ,a eramus dicti, ae ,a eramus auditi, ae ,a eramus
Plural
Nos
Vos amati, ae ,a eratis habiti, ae ,a eratis dicti, ae ,a eratis auditi, ae ,a eratis
---- amati, ae ,a erant habiti, ae ,a erant dicti, ae ,a erant auditi, ae ,a erant
Ego amatus, a ,um ero/fuero habitus, a ,um ero/… dictus, a ,um ero/… auditus,a um ero/…..
Sing
Tu amatus, a ,um eris habitus, a ,um eris dictus, a ,um eris auditus, a ,um eris
---- amatus, a ,um erit habitus, a ,um erit dictus, a ,um erit auditus, a ,um erit
amati, ae ,a erimus habiti, ae ,a erimus dicti, ae ,a erimus auditi, ae ,a erimus
Plural
Nos
Vos amati, ae ,a eritis habiti, ae ,a eritis dicti, ae ,a eritis auditi, ae ,a eritis
---- amati, ae ,a erunt habiti, ae ,a erunt dicti, ae ,a erunt auditi, ae ,a erunt
RECUERDA
En los tiempos de perfecto, el participio perfecto pasivo concierta en género y
número con el sujeto:
Masc. sing
Liber lectus est
Carmina
yo habré lecta sunt
sido amado/a
Neutro pl
1. 3. Verbos deponentes
En latín, hay verbos que se conjugan en pasiva y tienen traducción activa. Estos verbos se
enuncian en voz pasiva y, como no son propiamente pasivos, pueden construirse con CD si
son transitivos.
miror, miraris, mirari, miratus sum «admirar»
polliceor, polliceris, polliceri, pollicitus sum «prometer»
170
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
ACTIVIDADES
1. Conjuga en voz pasiva los tiempos indicados de los siguientes verbos:
Salio, is, ire, ivi, itum
Presente Imperfecto Pret. Perfecto Futuro Imperf
Ego
Sing
Tu
----
Nos
Plural
Vos
----
Tu
----
Nos
Plural
Vos
----
Si una oración pasiva no lleva complemento agente, el verbo pasivo se puede traducir al
castellano con el se pasivo.
Amicus certus in re incerta cernitur. El amigo verdadero se distingue en un momento incierto
172
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
ACTIVIDADES
1. Analiza y traduce las siguientes oraciones:
a) Multa Gallorum oppida a Caesaris copiis occupabuntur
173
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
A
ACCT
TIIV
VIID
DAAD
DEES
SDDE
ERRE
EPPA
ASSO
O
Teniendo en cuenta el enunciado de los siguientes verbos, analiza, traduce y cambia de
voz las distintas formas verbales:
Aperio, aperis, aperire, aperui, apertum: abrir
Cupio, cupis, cupere, cupivi, cupitum: desear
Tango, tangis, tangere, tetigi, tactum: tocar
Saluto, salutas, salutare, salutavi, salutatum: saludar
Video, vides, videre, vidi, visum: ver
174
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
TEXTOS
Puer Romanus in lecto dormit, sed prima hora a matre excitatur, cito surgit
domum veniet et prandium sumet. In prandio parci cibi edentur, nam horae
_______________________
Adimpleo, adimplevi, adimpletum 3: llenar, emplear
Edo, edi, esum 3: comer
Excito 1: despertar
Sumo, sumpsi, sumptum 3: tomar
Lentaculum, i: desayuno
Prandium, ii: comida
Cito: Adv en seguida
175
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
PANDORA
Prometheus, Iapeti filius primus, homines ex luto finxit. Postea Vulcanus
Iovis iussu ex luto mulieris effigiem fecit, cui Minerva animam dedit,
create est.
_______________________
Iapetus, i: Japeto
Ius, Iovis: Júpiter
Epimetheus, i: Epimeteo
fingo, is, ere, finxi, fictum: modelar
176
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
MUCIUS SCAEVOLA
Mucii Scaevolae clara historia a Romanis traditur. Post Tarquini Superbi
non Porsennam, sed alium virum gladio transfigit. Mucius statim capitur,
177
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
ROMA Y PIRRO
Legati Romani magnis iniuriis a Tarentinis vexabantur. Statim Romani
erat. Nam Romani strenui viri putabantur et Pyrrhi copias fere vincebant,
_____________
1
conj temporal, cuando
accedo, is, ere
indico, is, ere
pelagus, i : n. mar
vexo 1:
178
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
179
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
180
LATÍN I UNIDAD 12: LA VOZ PASIVA
181
LATÍN I UNIDAD 13: EL PARTICIPIO
2. Sintaxis
El participio es un adjetivo verbal
ADJETIVO VERBO
3. Construcciones de participio
3. 1. Participio concertado
El participio concierta en género, número y caso con un sustantivo o pronombre de la
oración principal del cual nos da información.
Puede traducirse siguiendo el siguiente esquema:
182
LATÍN I UNIDAD 13: EL PARTICIPIO
PART. CONCERTADO
CD
Hostes urbem altis moenibus munitam ceperunt
Ac.sg Ab. PL Ac sg
CD CC PART PERF PAS
V
3. 2. Participio absoluto
El participio concierta con un sustantivo o pronombre que no realiza ninguna función en la
oración principal y que está en caso ablativo (de ahí que también se le denomine ablativo
absoluto) y parece que constituye una oración independiente por eso el término absoluto, pero
equivale a una oración subordinada adverbial. Se reconoce porque suele ir entre comas
Puede traducirse siguiendo el siguiente esquema:
PART. ABSOLUTO
183
LATÍN I UNIDAD 13: EL PARTICIPIO
ACTIVIDADES
1. Forma el participio de los siguientes verbos:
Verbos Participio presente activo Participio perfecto pasivo
saluto, as, are
mitto, is, ere, missi, misum
deleo, es, ere, evi, deletum
184
LATÍN I UNIDAD 13: EL PARTICIPIO
185
LATÍN I UNIDAD 13: EL PARTICIPIO
TEXTOS
Achilles, tristi Patrocli morte nuntiata, quasi dolore amens tota castra
miseris eiulatibus implevit. Nunc nova ira non iam in Agamemnonem, sed
cupiebat. Sed is arma non habebat, quia Patroclus armis eius indutus in
pugnam irruerat eisque Hector eum spoliaverat. Tum Achilles a matre Theti
auxilium petivit.
____________
eiulatio, onis: grito, lamento
vexo 1: sacudir, agitar
irruo, is, ere, irruí, -: lanzarse,
precipitarse
186
LATÍN I UNIDAD 13: EL PARTICIPIO
EL CUERVO Y LA ZORRA
Olim corvus in celsae ulmi ramis residebat et de fenestra raptum caseum
dulcem habes, tunc avium rex eris ». Tum corvus, blanditis inflatus, rostrum
_______________________
caseum, i: trozo de queso
extemplo: inmediatamente
sero: tarde
ingemisco, is, ere, ingemui: lamentarse
187
ANEXO I:
TEXTOS HISTÓRICOS
ANEXO I. TEXTOS HISTÓRICOS
MONARQUÍA
1. NUMA POMPILIO
Deinde Romani Numae Pompilio regnum dant. Numa Pompilius bellum non facit,
magna tamen beneficia Romae dat et multa templa aedificat. Numa Pompilius
morbo decedit quadragesimo et tertio imperii anno.
2. TULO HOSTILIO
Tullus Hostilius Numae Pompilio succedit. Tullus Hostilius bellum facit, Albanos
vincit, Romam ampliat. Triginta et duos annos regnat.
3. ANCO MARCIO
Post Tullum Hostilium Ancus Marcius imperium capit. Ancus Marcius contra
Latinos pugnat, Aventinum Romae adiungit et Ianiculum. Vicesimo et quarto
anno imperii morbo decedit.
4. PRISCO TARQUINIO
Deinde regnum Priscus Tarquinius capit. Priscus Tarquinius Romae circum
aedificat, ludos Romanos instituit, muros facit et cloacas, Capìtolium inchoat.
Tricesimo octavo imperii anno Anci filii Priscum Tarquinium occidunt.
5. SERVIO TULIO
Post Priscum Tarquinium Servius Tullius imperium capit, praeclarae feminae
filius, captivae tamen et ancillae. Servius Tullius quoque Sabinos vincit.
Quirinalem, Viminalem, Esquilinum Romae adiungit.
189
ANEXO I. TEXTOS HISTÓRICOS
6. TARQUINIO EL SOBERBIO
Lucius Tarquinius Superbus septimus atque ultimus regnum obtinet. Volscos
vincit, cum Tuscis pacem facit et templum Iovis (de Júpiter) in Capitolio aedificat.
Deinde imperium perdit, nam filius Lucretiam, praeclaram feminam, Collatini
uxorem, violat. Brutus populum concitat et Tarquinio imperium rapit.
REPÚBLICA
190
ANEXO I. TEXTOS HISTÓRICOS
191
ANEXO II MORFOLOGÍA NOMINAL Y VERBAL. TABLAS
ANEXO II:
MORFOLOGÍA NOMINAL Y VERBAL
TABLAS
FLEXIÓN NOMINAL SUSTANTIVOS
193
TERCERA DECLINACIÓN
TEMAS EN CONSONANTE
194
TEMAS EN –I
MIXTA
195
CUARTA DECLINACIÓN – TEMA EN -U
196
FLEXIÓN NOMINAL ADJETIVOS
- PRIMERA CLASE
Singular Plural
Singular Plural
- SEGUNDA CLASE
Singular Plural
Siguen esta declinación adjetivos como pauper, eris; dives, itis; particeps, ipis; princeps, ipis
197
facilis, facile - 3ª Decl. Temas en -i
Singular P
Singular Plural
198
FLEXION PRONOMINAL
DEMOSTRATIVOS
Singular Plural
Singular Plural
Singular Plural
199
PERSONALES
NOTAS: 1. 'Ego' y 'Nos' aparecen como palabras distintas porque es discutible que 'nosotros' sea igual a 'yo' + 'yo' 2. Este
pronombre sólo se utiliza con significado reflexivo para la tercera persona. Carece, como es lógico, de formas de nominativo y es
igual para singular y plural como en español 'él se ve' - 'ellos se ven'
POSESIVOS
- meus, mea, meum tuus, tua, tuum suus, sua, suum
- noster, -tra, - trum vester, -tra, -trum
200
ipse, ipsa, ipsum – él mismo, ella misma, él en persona,
Singular Plural
PRONOMBRE RELATIVO
qui,quae,quod – que, cual, quien
Singular Plural
INTERROGATIVOS
- PRONOMBRE QUIS, QUAE, QUID / ADJETIVO, QUI, QUAE, QUOD
- UTER, UTRA, UTRUM, = pulcher, pulchra, pulchrum, salvo gen. UTRIUS, dat. UTRI
INDEFINIDOS
- QUIS, QUAE, QUID/QUOD, salvo nominativo = RELATIVO. ; nom-ac. pl ne. quae/qua
- QUISQUAM, QUIDQUAM se declina solo quis; -quam es invariable
- ALIUS, ALIA, ALIUD; UNUS, -A,- UM, ALTER, ALTERA, ALTERUM; TOTUS, -A, -UM
201
FLEXIÓN VERBAL
202
203
204
205
206
207
208