Está en la página 1de 4

SEGMENTACIÓN DE LAS FORMAS VERBALES

En primer lugar, reconoceremos el lexema del verbo en cuestión. Es posible que este lexema se presente
acompañado por morfemas derivativos de diverso tipo: prefijos (des-mont-ar, re-cog-er), sufijos (señal-iz-ar,
flor-ec-er), circunfijos (a-terror-iz-ar, en-roj-ec-er) e interfijos (cant-urr-e-ar, corr-et-e-ar). A continuación,
separaremos los morfemas flexivos verbales, o desinencias, que son las siguientes:
– Vocal temática (VT). Este morfema flexivo, junto con el lexema (y los afijos derivativos, si los hubiere),
constituyen el llamado “tema verbal”.
– Morfema flexivo de número y persona (PN).
– Morfema flexivo de tiempo, modo y aspecto (TMA).
– En el caso de las formas no personales, el morfema flexivo de infinitivo, gerundio o participio.
A la hora de analizar las formas simples seguiremos, pues, el siguiente esquema:
– Personales Raíz o lexema (± afijos derivativos) + VT + TMA + PN.
– No personales Raíz o lexema (± afijos derivativos) + VT + morfema flexivo de infinitivo (-r), de
gerundio (-ndo) o de participio (-do).

FORMAS COMPUESTAS
Las formas compuestas constan del verbo auxiliar haber y el verbo léxico, auxiliado o principal en la forma
de participio. El primero posee un contenido meramente funcional o gramatical, ya que aporta los morfemas
de TMA y PN de la forma compuesta, pero no información relativa al contenido semántico del verbo
conjugado. La presencia de un auxiliar en la forma habíamos comido no cambia el hecho de que el evento
descrito por el verbo sea la acción de comer.
Las formas compuestas presentan los mismos elementos constitutivos que las formas simples, pero con la
particularidad de que el morfema flexivo es complejo y discontinuo.
Verbo auxiliar Participio del verbo conjugado
Hab - í - a -mos com - i - do
Raíz VT TMA PN lex. VT Mf. flex. participio
MORFEMA FLEXIVO DISCONTINUO

A modo de ejemplo, vamos a segmentar la forma habíamos comido, 1ª persona del plural del pretérito
pluscuamperfecto del indicativo, aspecto perfectivo, voz activa, verbo comer, 2ª conjugación.
– LEXEMA: com-.
– DESINENCIAS:
A) Unidas al lexema del verbo principal (comer):
– VT del verbo conjugado: -i-.
– Morf. flexivo de participio: -do.
B) Contenidas en el verbo auxiliar (haber):
– VT: -í-.
– Morfema de tiempo, modo y aspecto: -a-.
– Morfema de persona y número: -mos.
Estas desinencias se encuentran unidas a la raíz (no lexema1) del auxiliar, que en este caso es hab-, pero en
otros tiempos puede ser hub-, hay- o he-.
Nota: Si os resultara muy complicado segmentar el verbo haber, una forma de salir del paso podría consistir
en señalar que el auxiliar aporta los morfemas de TMA y PN. Este apaño podría serviros también en la
segmentación de un verbo en voz pasiva. Por ejemplo, en fuimos olvidadas, habría que decir que las
desinencias de TMA y PN están contenidas en el auxiliar ser (fuimos); para acabar, habría que señalar las del
participio: VT (-a-), morfema flexivo de participio (-d-) y morfemas flexivos de género (-a-) y número (-s).

1
No es apropiado aquí el término de lexema porque los verbos auxiliares (ser en la pasiva, haber en los tiempos
compuestos) no tienen contenido léxico; por tanto, debe evitarse esa denominación.
SEGMENTACIÓN MORFOLÓGICA DE LOS VERBOS REGULARES
(Ver NGLE, 2009, § 4.5)

1) Presente de indicativo
1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Canto cant- Ø -o Ø Temo tem- Ø -o Ø Parto part- Ø -o Ø
Cantas cant- -a- Ø -s Temes tem- -e- Ø -s Partes part- -e- Ø -s
Canta cant- -a Ø Ø Teme tem- -e Ø Ø Parte part- -e Ø Ø
Cantamos cant- -a- Ø -mos Tememos tem- -e- Ø -mos Partimos part- -i- Ø -mos
Cantáis cant- -a- Ø -is Teméis tem- -é- Ø -is Partís part- -í- Ø -(i)s
Cantan cant- -a- Ø -n Temen tem- -e- Ø -n Parten part- -e- Ø -n

2) Presente de subjuntivo
1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Cante cant- Ø -e Ø Tema tem- Ø -a Ø Parta part- Ø -a Ø
Cantes cant- Ø -e- -s Temas tem- Ø -a- -s Partas part- Ø -a- -s
Cante cant- Ø -e Ø Tema tem- Ø -a Ø Parta part- Ø -a Ø
Cantemos cant- Ø -e- -mos Temamos tem- Ø -a- -mos Partamos part- Ø -a- -mos
Cantéis cant- Ø -é- -is Temáis tem- Ø -á- -is Partáis part- Ø -á- -is
Canten cant- Ø -e- -n Teman tem- Ø -a- -n Partan part- Ø -a- -n

3) Pretérito imperfecto de indicativo


1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Cantaba cant- -a- -ba Ø Temía tem- -í- -a Ø Partía part- -í- -a Ø
Cantabas cant- -a- -ba- -s Temías tem- -í- -a- -s Partías part- -í- -a- -s
Cantaba cant- -a- -ba Ø Temía tem- -í- -a Ø Partía part- -í- -a Ø
Cantábamos cant- -á- -ba- -mos Temíamos tem- -í- -a- -mos Partíamos part- -í- -a- -mos
Cantabais cant- -a- -ba- -is Temíais tem- -í- -a- -is Partíais part- -í- -a- -is
Cantaban cant- -a- -ba- -n Temían tem- -í- -a- -n Partían part- -í- -a- -n

4) Pretérito imperfecto de subjuntivo


1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Cantara cant- -a- -ra Ø Temiera tem- -ie- -ra Ø Partiera part- -ie- -ra Ø
Cantase -se Temiese -se Partiese -se
Cantaras cant- -a- -ra- -s Temieras tem- -ie- -ra- -s Partieras part- -ie- -ra- -s
Cantases -se- Temieses -se- Partieses -se-
Cantara cant- -a- -ra Ø Temiera tem- -ie- -ra Ø Partiera part- -ie- -ra Ø
Cantase se Temiese -se Partiese -se
Cantáramos cant- -á- -ra- -mos Temiéramos tem- -ié- -ra- -mos Partiéramos part- -ié- -ra- -mos
Cantásemos -se- Temiésemos -se- Partiésemos -se-
Cantarais cant- -a- -ra- -is Temierais tem- -ie- -ra- -is Partierais part- -ie- -ra- -is
Cantaseis -se- Temieseis -se- Partieseis -se-
Cantaran cant- -a- -ra- -n Temieran tem- -ie- -ra- -n Partieran part- -ie- -ra- -n
Cantasen -se- Temiesen -se- Partiesen -se-

5) Pretérito perfecto simple


1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Canté cant- Ø -é Ø Temí tem- Ø -í Ø Partí part- Ø -í Ø
Cantaste cant- -a- -ste Ø Temiste tem- -i- -ste Ø Partiste part- -i- -ste Ø
Cantó cant- Ø -ó Ø Temió tem- Ø -ió Ø Partió part- Ø -ió Ø
Cantamos cant- -a- Ø -mos Temimos tem- -i- Ø -mos Partimos part- -i- Ø -mos
Cantasteis cant- -a- -ste- -is Temisteis tem- -i- -ste- -is Partisteis part- -i- -ste- -is
Cantaron cant- -a- -ro- -n Temieron tem- -ie- -ro- -n Partieron part- -ie- -ro- -n
6) Futuro imperfecto
1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Cantaré cant- -a- -ré Ø Temeré tem- -e- -ré Ø Partiré part- -i- -ré Ø
Cantarás cant- -a- -rá- -s Temerás tem- -e- -rá- -s Partirás part- -i- -rá- -s
Cantará cant- -a- -rá Ø Temerá tem- -e- -rá Ø Partirá part- -i- -rá Ø
Cantaremos cant- -a- -re- -mos Temeremos tem- -e- -re- -mos Partiremos part- -i- -re- -mos
Cantaréis cant- -a- -ré- -is Temeréis tem- -e- -ré- -is Partiréis part- -i- -ré- -is
Cantarán cant- -a- -rá- -n Temerán tem- -e- -rá- -n Partirán part- -i- -rá- -n

7) Condicional simple
1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Cantaría cant- -a- -ría Ø Temería tem- -e- -ría Ø Partiría part- -i- -ría Ø
Cantarías cant- -a- -ría- -s Temerías tem- -e- -ría- -s Partirías part- -i- -ría- -s
Cantaría cant- -a- -ría Ø Temería tem- -e- -ría Ø Partiría part- -i- -ría Ø
Cantaríamos cant- -á- -ría- -mos Temeríamos tem- -e- -ría- -mos Partiríamos part- -i- -ría- -mos
Cantaríais cant- -a- -ría- -is Temeríais tem- -e- -ría- -is Partiríais part- -i- -ría- -is
Cantarían cant- -a- -ría- -n Temerían tem- -e- -ría- -n Partirían part- -i- -ría- -n

8) Imperativo
1ª conj. Lex VT TMA PN 2ª conj. Lex VT TMA PN 3ª conj. Lex VT TMA PN
Canta cant- -a- Ø Ø Teme tem- -e- Ø Ø Parte part- -e- Ø Ø
Cantad cant- -a- Ø -d Temed tem- -e- Ø -d Partid part- -i- Ø -d

9) Formas no personales
1ª conjugación Lex VT MFlex 2ª conj. Lex VT MFlex 3ª conj. Lex VT MFlex
Infinitivo Cantar cant- -a- -r Temer tem- -e- -r Partir part- -i- -r
Gerundio Cantando cant- -a- -ndo Temiendo tem- -ie- -ndo Partiendo part- -ie- -ndo
Participio Cantado cant- -a- -do Temido tem- -i- -do Partido part- -i- -do

NOTA: La primera persona del presente de indicativo de todas las conjugaciones también se puede
segmentar así (NGLE, 2009, § 4.5b, e, f): cant-Ø- Ø-o, tem- Ø- Ø-o y part-Ø- Ø-o.

FORMAS DE LOS TIEMPOS COMPUESTOS

Modo indicativo Modo subjuntivo

Pretérito perfecto compuesto → he cantado haya cantado


Pretérito pluscuamperfecto → había cantado hubiera/-se cantado
Pretérito anterior → hube cantado ─
Futuro compuesto → habré cantado hubiere cantado
Condicional compuesto → habría cantado ─

La desinencia de participio es -do cuando se usa para formar los tiempos compuestos en voz activa (he comido),
porque es invariable en cuanto al género, pero cuando el participio se usa en la voz pasiva (o como adjetivo)
el sufijo de participio solo será la -d-, añadiéndosele a continuación morfemas flexivos de género y número:
fue tom-a-d-a, estamos cans-a-d-a-s.
SEGMENTACIÓN DE HABER Y SER

VERBO HABER

Pres. indicat. Lex VT TMA PN Pres. subj. Lex VT TMA PN Imperf. ind. Lex VT TMA PN
He h- Ø -e Ø Haya hay- Ø -a Ø Había hab- -í- -a Ø
Has ha- Ø Ø -s Hayas hay- Ø -a- -s Habías hab- -í- -a- -sØ
Ha (hay) ha(y) Ø Ø Ø Haya hay- Ø -a Ø Había hab- -í- -a Ø
Hemos h- Ø -e- -mos Hayamos hay- Ø -a- -mos Habíamos hab- -í- -a- -mos
Habéis hab- Ø -é- -is Hayáis hay- Ø -a- -is Habíais hab- -í- -a- -is
Han ha- Ø Ø -n Hayan hay- Ø -a- -n Habían hab- -í- -a- -n

Imperf. subj. Lex VT TMA PN Pret. perf. Lex VT TMA PN Futuro sim. Lex VT TMA PN
Hubiera/se hub- -ie- -ra-se Ø Hube hub- Ø -e Ø Habré hab- Ø -ré Ø
Hubieras/ses hub- -ie- -ra-se- -s Hubiste hub- -i- -ste Ø Habrás hab- Ø -rá- -s
Hubiera/se hub- -ie- -ra-se- Ø Hubo hub- Ø -o Ø Habrá hab- Ø -rá Ø
Hubiéramos -ra-
hub- -ié- -mos Hubimos hub- -i- Ø -mos Habremos hab- Ø -re- -mos
hubiésemos -se-
Hubierais/seis hub- -ie- -ra-se -is Hubisteis hub- -i- -ste- -is Habréis hab- Ø -ré- -is
Hubieran/sen hub- -ie- -ra-se -n Hubieron hub- -ie- -ro- -n Habrán hab- Ø -rá- -n

Condicional Lex VT TMA PN Futuro sub. Lex VT TMA PN Formas no personales Lex VT Mflex
Habría hab- Ø -ría Ø Hubiere hub- -ie- -re- Ø Infinitivo: Haber hab- -e- -r
Habrías hab- Ø -ría- -s Hubieres hub- -ie- -re- -s Gerundio: Habiendo hab- -ie- -ndo
Habría hab- Ø -ría Ø Hubiere hub- -ie- -re- Ø Participio: Habido hab- -id- -do
Hubiéremo hub- -ié- -re- -mos
Habríamos hab- Ø -ría- -mos s
Habríais hab- Ø -ría- -is Hubiereis hub- -ie- -re- -is
Habrían hab- Ø -ría- -n Hubieren hub- -ie- -re- -n

VERBO SER
Presente ind. Lex VT TMA PN Pres. subj. Lex VT TMA PN Imperf. ind. Lex VT TMA PN
Soy s- oy Sea s- -e- -a Ø Era er- Ø -a Ø
Eres er- -e- Ø -s Seas s- -e- -a- -s Eras er- Ø -a- -s
Es es Ø Ø Ø Sea s- -e- -a Ø Era er- Ø -a Ø
Somos so- Ø Ø -mos Seamos s- -e- -a- -mos Éramos er- Ø -a- -mos
Sois so- Ø Ø -is Seáis s- -e- -á- -is Erais er- Ø -a- -is
Son so- Ø Ø -n Sean s- -e- -a- -n Eran er- Ø -a- -n

Imperf. subj. Lex VT TMA PN Pret. perf. Lex VT TMA PN Futuro simp. Lex VT TMA PN
Fuera/se fu- -e- -ra/se Ø Fui fu- -i Ø Ø Seré s- -e- -ré Ø
Fueras/ses fu- -e- -ra/se -s Fuiste fu- -i- -ste Ø Serás s- -e- -á- -s
Fuera/se fu- -e- -ra/se Ø Fue fu- Ø- -e Ø Será s- -e- -á Ø
Fuéramos
fu- -é- -ra/se -mos Fuimos fu- -i- Ø -mos Seremos s- -e- -re- -mos
fuésemos
Fuerais/seis fu- -e- -ra/se -is Fuisteis fu- -i- -ste- -is Seréis s- -e- -ré- -is
Fueran/sen fu- -e- -ra/se -n Fueron fu- -e- -ro- -n Serán s- -e- -rá- -n

Condicional Lex VT TMA PN Formas no personales Lex VT MFlex


Sería s- -e- -ría Ø Infinitivo: Ser s- -e- -r
Serías s- -e- -ría- -s Gerundio: Siendo s- -ie- -ndo
Sería s- -e- -ría Ø Participio: Sido s- -i- -do
Seríamos s- -e- -ría- -mos
Seríais s- -e- -ría- -is Lex VT TMA PN
Serían s- -e- -ría- -n Imperativo: Sé s- -é- Ø Ø
Imperativo: Sed s- -é- Ø -d

También podría gustarte