(Manuales de Derecho) Jesús María Bañales Leoz - La Lengua Latina Del Código de Derecho Canónico-EUNSA (2015)

JESÚS MARÍA BAÑALES LEOZ
LA LENGUA LATINA
DEL CÓDIGO
DE DERECHO CANÓNICO
(ESTUDIO SINTÁCTICO)
EDICIONES UNIVERSIDAD DE NAVARRA, S.A.

PAMPLONA
Queda prohibida, salvo excepción prevista en la ley, cualquier forma de reproducción, distribución, comuni-
cación pública y transformación, total o parcial, de esta obra sin contar con autorización escrita de los titulares del
Copyright. La infracción de los derechos mencionados puede ser constitutiva de delito contra la propiedad intelec-
tual (Artículos 270 y ss. del Código Penal).
© Copyright 2015. José María Bañales Leoz

Ediciones Universidad de Navarra, S.A.
ISBN: 978-84-313-3068-2
Depósito legal: NA 1.004-2015
Imprime: ULZAMA DIGITAL, S.L. Pol. Areta. Huarte (Navarra)
Printed in Spain - Impreso en España
Ediciones Universidad de Navarra, S.A. (EUNSA)

Plaza de los Sauces, 1 y 2. 31010 Barañáin (Navarra) - España
Teléfono: + 34 948 25 68 50 - Fax: + 34 948 25 68 54
e-mail: info@eunsa.es
ÍNDICE
PRÓLOGO .......................................................................................................... 17
INTRODUCCIÓN ................................................................................................. 19
CONCORDANCIA
SUJETO-PREDICADO .................................................................................. 21
CON UN SOLO SUJETO ....................................................................................... 21
Predicado verbal ........................................................................................ 21
Atributo ..................................................................................................... 21
Concordancia ad sensum ........................................................................... 22
CON VARIOS SUJETOS ........................................................................................ 22
Predicado verbal: ....................................................................................... 22
a) El verbo va en plural ........................................................................ 22
b) El verbo concierta con el sujeto más próximo ................................ 22
Atributo ..................................................................................................... 24
SUSTANTIVO-ADJETIVO ........................................................................... 25
ADJETIVOS «ATRIBUTIVOS» ............................................................................... 25

APOSICIÓN ........................................................................................................ 26
PREDICATIVO .................................................................................................... 27
ADJETIVOS MÁS FRECUENTES EN FUNCIÓN «PREDICATIVA» ................................ 27
SUSTANTIVOS EN FUNCIÓN «PREDICATIVA» ........................................................ 28
CONCORDANCIA DEL PREDICATIVO .................................................................... 28
7
LA LENGUA LATINA DEL CÓDIGO DE DERECHO CANÓNICO
SINTAXIS NOMINAL
LOS CASOS ................................................................................................... 29

NOMINATIVO ..................................................................................................... 29
Sujeto ......................................................................................................... 29
Atributo ..................................................................................................... 29
Predicativo (con verbos «copulativos») .................................................... 30
Nominativo de «exclamación» .................................................................. 34
VOCATIVO ......................................................................................................... 34
ACUSATIVO ....................................................................................................... 34
Complemento directo ................................................................................ 34
a) Verbos transitivos latinos que corresponden a intransitivos caste-
a) llanos ............................................................................................... 35
b) Verbos compuestos transitivos de simples intransitivos ................ 35
Doble Acusativo ........................................................................................ 35
a) Complemento directo y predicativo ............................................... 35
b) Complemento directo de persona y de cosa ................................... 38
Acusativo de extensión en el tiempo (duración») ..................................... 39
Acusativo adverbial ................................................................................... 39
DATIVO ............................................................................................................. 40
Dativo con verbos ...................................................................................... 40
a) Complemento indirecto con verbos transitivos .............................. 40
b) Dativo de interés con verbos intransitivos ..................................... 41
c) Dativo con verbos compuestos de preposición .............................. 43
Dativo con adjetivos .................................................................................. 47
Dativo posesivo ......................................................................................... 49
Dativo de finalidad .................................................................................... 50
Doble Dativo de interés y finalidad .......................................................... 51
Dativo agente ............................................................................................. 52
ABLATIVO ......................................................................................................... 52
A) Ablativo propiamente dicho ................................................................ 52
8
ÍNDICE
Ablativo de punto de partida ................................................................ 52

Ablativo de origen ............................................................................... 52
Ablativo de separación ......................................................................... 53
a) con verbos: ................................................................................ 53
1) «expulsar, retirarse, abstenerse…» ...................................... 53
2) «librar, privar…» ................................................................. 54
3) «carecer, estar necesitado de…» ......................................... 54
4) «disuadir, disentir, estar alejado…» .................................... 55
b) con adjetivos ............................................................................. 55
Ablativo comparativo .......................................................................... 55
B) Ablativo «instrumental-sociativo» ...................................................... 57
Ablativo de instrumento ....................................................................... 57
1) con verbos «cubrir», «adornar», «vestir», «alimentar»… ........ 59
2) con verbos y adjetivos de «abundancia»: llenar», «adornar»… 60
3) con el adjetivo dignus .............................................................. 61
4) con algunos verbos deponentes ................................................ 62
5) con opus est ............................................................................... 64
Ablativo de compañía .......................................................................... 64
Ablativo de modo ................................................................................. 64
Ablativo de causa ................................................................................. 68
Ablativo de limitación ......................................................................... 68
Ablativo de medida .............................................................................. 69
C) Ablativo «locativo» ............................................................................. 69
GENITIVO ......................................................................................................... 69
a) Genitivo complemento de sustantivos ................................................. 69
Genitivo posesivo ................................................................................ 69
Genitivo partitivo ................................................................................. 70
1) con sustantivos que indican masa, cantidad o medida .............. 70
2) con neutros de adjetivos y pronombres de cantidad. ................ 70
3) con comparativos, superlativos, ordinales y pronombres ......... 70
4) con adverbios de lugar .............................................................. 71
Genitivo explicativo ............................................................................. 71
9
Genitivo subjetivo ................................................................................ 72

Genitivo objetivo ................................................................................. 74
Genitivo de cualidad ............................................................................ 78
b) Genitivo complemento de verbos ........................................................ 79
Genitivo posesivo ................................................................................ 79
Genitivo de precio y estima ................................................................. 82
Genitivo de referencia con verbos «judiciales» ................................... 82
Genitivo de objeto ................................................................................ 83
1) con verbos de « memoria» ........................................................ 83
2) con verbos de «sentimiento» ..................................................... 83
3) con interest ................................................................................ 83
c) Genitivo complemento de adjetivos ..................................................... 84
COMPLEMENTOS DE LUGAR .................................................................. 85

UBI? ................................................................................................................. 85
Locativos ................................................................................................... 85
Ablativo con la preposición in .................................................................. 86
QUO? ............................................................................................................... 87
UNDE? .............................................................................................................. 87
QUA? ................................................................................................................ 87
COMPLEMENTOS DE TIEMPO ................................................................. 87

QUANDO? ......................................................................................................... 87
QUANTO TEMPORE? ........................................................................................... 90
QUAMDIU? ........................................................................................................ 91
QUOUSQUE? ..................................................................................................... 92
A QUO TEMPORE? .............................................................................................. 93
GRADOS DE COMPARACIÓN ................................................................... 95
COMPARATIVO .................................................................................................. 95
Comparativo de intensidad ........................................................................ 96
SUPERLATIVO .................................................................................................... 96
10
ÍNDICE
SINTAXIS PRONOMINAL
REFLEXIVO .................................................................................................. 99
DEMOSTRATIVOS ....................................................................................... 101

Hic ............................................................................................................. 101
Ille ............................................................................................................. 101
Is ................................................................................................................ 102
Idem ........................................................................................................... 104
Ipse ............................................................................................................ 105
RELATIVO ..................................................................................................... 107
INDEFINIDOS ............................................................................................... 107
Quis ........................................................................................................... 107
Ullus .......................................................................................................... 110
Quidam ...................................................................................................... 110
Alius y Alter ............................................................................................... 110
SINTAXIS VERBAL
SUBJUNTIVO ................................................................................................ 111

SUBJUNTIVO «EXHORTATIVO» ...................................................................... 111
SUBJUNTIVO POTENCIAL .............................................................................. 111
IMPERATIVO ................................................................................................ 111

IMPERATIVO DE FUTURO .............................................................................. 111
INFINITIVO ................................................................................................... 115

INFINITIVO EN FUNCIÓN DE SUJETO .............................................................. 115
INFINITIVO EN FUNCIÓN DE COMPLEMENTO DIRECTO ................................... 117
GERUNDIVO ................................................................................................. 119

GERUNDIVO EN FUNCIÓN «ATRIBUTIVA» ...................................................... 120
GERUNDIVO «PREDICADO» .......................................................................... 120
GERUNDIVO «PREDICATIVO» ........................................................................ 122
11
GERUNDIO ................................................................................................... 125
SUPINO .......................................................................................................... 129

SUPINO EN -U .............................................................................................. 129
PARTICIPIO ................................................................................................... 130

PARTICIPIO DE FUTURO ............................................................................... 130
CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO ................................................................ 131
Participio concertado ........................................................................... 131
Ablativo absoluto ................................................................................. 132
Ablativo absoluto sin Participio ........................................................... 133
VALOR Y MATICES DE LOS PARTICIPIOS ....................................................... 135
a) temporal: ......................................................................................... 135
b) Valor causal: ................................................................................... 136
c) Valor condicional: ........................................................................... 137
PARTICIPIO EQUIVALENTE A UN SUSTANTIVO VERBAL ................................... 138
ORACIÓN SIMPLE
INTERROGATIVAS SIMPLES ..................................................................... 141

TOTALES ...................................................................................................... 141
PARCIALES .................................................................................................. 141
ORACIONES COORDINADAS
COPULATIVAS .............................................................................................. 143

DISYUNTIVAS .............................................................................................. 146
ADVERSATIVAS ........................................................................................... 147
CAUSALES .................................................................................................... 148
ILATIVAS ....................................................................................................... 149
ORACIONES SUBORDINADAS
ORACIONES SUSTANTIVAS ...................................................................... 151
12
ÍNDICE
DE INFINITIVO ............................................................................................. 152

a) En función de Complemento directo .............................................. 152
1) con verbos de lengua ................................................................. 152
2) con verbos de entendimiento .................................................... 153
3) con verbos de voluntad ............................................................. 153
b) En función de Sujeto ...................................................................... 153
1) con «verbos y expresiones impersonales» ................................ 153
2) con verbos de «lengua, entendimiento y voluntad» en pasiva .. 154
c) El Infinitivo con valor final ............................................................ 155
d) Construcción «personal» del Infinitivo .......................................... 155
1) con videor .................................................................................. 155
2) con dicor, putor, iudicor… ........................................................ 155
3) con las formas pasivas de iubeo, veto, prohibeo, teneo, cogo… 155
DE SUBJUNTIVO .......................................................................................... 157

a) Con ut y ne: .................................................................................... 157
1) con verbos de «pedir», «rogar», «querer» «desear» ................. 157
2) con verbos de «acontecimiento» ............................................... 159
3) con verbos «causativos» ........................................................... 160
4) con verbos de «temor» .............................................................. 166
b) Con ne, quominus o quin. ................................................................ 166
1) con verbos de «impedir» y «prohibir»: ..................................... 166
2) Con verbos de duda: .................................................................. 167
DE INDICATIVO CON QUOD .......................................................................... 167

Interrogativas indirectas ............................................................................ 169
Simples ................................................................................................. 169
a) Introducidas por partículas («totales») ...................................... 169
b) Introducidas por pronombres o adverbios («parciales») .......... 170
Dobles .................................................................................................. 171
ORACIONES ADJETIVAS ............................................................................ 173

a) Introducidas por el «pronombre relativo» ............................................ 173
13
b) Introducidas por «relativos indefinidos» ............................................. 174

c) Introducidas por «adverbios relativos de lugar» .................................. 174
d) Oraciones de relativo «sustantivadas» ................................................. 176
1) En función de sujeto ....................................................................... 176
2) En función de Complemento directo. ............................................. 179
e) El modo en las oraciones de relativo ................................................... 180
En Indicativo ........................................................................................ 180
En Subjuntivo ...................................................................................... 180
a) Matiz final ................................................................................. 180
b) Matiz consecutivo ..................................................................... 183
c) Matiz causal ............................................................................... 184
d) Matiz condicional ...................................................................... 185
f) Relativo «coordinativo» ............................................................ 187
ORACIONES ADVERBIALES ......................................................... 188

FINALES ...................................................................................................... 188
CONSECUTIVAS ............................................................................................ 194
CAUSALES ................................................................................................... 198
En Indicativo ........................................................................................ 198
En Subjuntivo ...................................................................................... 198
TEMPORALES ............................................................................................... 199
Introducidas por cum ........................................................................... 202
a) con Indicativo ............................................................................ 202
b) con Subjuntivo (valor temporal-causal o cum «histórico») ...... 203
Introducidas por antequam y priusquam ............................................. 203
Introducidas por dum, donec y quoad .................................................. 204
CONDICIONALES .......................................................................................... 205
Reales ................................................................................................... 205
Potenciales ........................................................................................... 205
Irreales .................................................................................................. 207
Con matiz «optativo»: modo, dummodo .............................................. 208
CONCESIVAS ................................................................................................ 210
14
ÍNDICE
COMPARATIVAS ............................................................................................ 212

Comparativas ....................................................................................... 212
Comparativas «modales» ..................................................................... 213
Comparativas condicionales ................................................................ 216
FUENTES
A. Normativas ................................................................................................ 217

B. Jurisprudenciales ....................................................................................... 218
C. Litúrgicas ................................................................................................... 218
D. Patrísticas y antiguas ................................................................................. 219
E. Epigráficas ................................................................................................. 219
F. Doctrinales ................................................................................................. 220
15
PRÓLOGO
Desde la Constitución Apostólica Deus scientiarum Dominus, promul-

gada por el Papa Pío XI el 24 de mayo de 1931, el segundo ciclo de la
licenciatura en Derecho canónico comprendía dos cursos anuales. La Con-
gregación para la Educación católica estimó en 2002 que el currículo de
estudios para la consecución de ese grado no bastaba ya para que las diver-
sas disciplinas se expusieran y asimilaran debidamente. Mediante Decreto
de 2 de septiembre de aquel año, la citada Congregación pretendió renovar
el orden de los estudios en las Facultades de Derecho canónico, si bien la
modificación más relevante consistió, a la postre, en la incorporación de la
Lengua latina como asignatura obligatoria y con alto nivel de dedicación.
Se argumentaba que «con el paso del tiempo, casi en todas partes, en
las escuelas secundarias ya no se enseña la lengua latina o se considera una
materia secundaria. Por lo que respecta al currículo de los estudios en las
Facultades teológicas y en los seminarios mayores, al haber aumentado des-
pués del Concilio las demás disciplinas teológicas y pastorales, poco a poco
se ha prestado menor atención y tiempo a las instituciones de Derecho ca-
nónico y a la lengua latina. Por ello, acceden a las Facultades de Derecho
canónico estudiantes clérigos que, en su mayor parte, no conocen la lengua
latina y casi no tienen preparación previa en Derecho canónico».
Se podría argüir que el problema de tal carencia formativa debería ser
resuelto en origen, en los centros de formación básica de los candidatos al
sacerdocio, para reservar los estudios de segundo ciclo a su función especí-
fica, que es la formación especializada, en lugar de obligar a dedicar parte
de ese tiempo a cuestiones de carácter básico y propedéutico.
17
La realidad, con todo, es que el estudio de la Lengua latina se impuso

como disciplina obligatoria en los ciclos primero y segundo –e incluso en
los estudios de Doctorado, con la denominación «latinidad canónica»–, de
manera que «ad finem secundi cycli studentes linguam latinam ita cognos-
cant ut Codicem Iuris Canonici et Codicem Canonum Ecclesiarum Orien-
talium et alia documenta canonica bene intellegant in tertio autem cyclo
fontes iuris canonici rite interpretari possint».
En la coyuntura creada por la modificación normativa a la que me ven-
go refiriendo, la Facultad de Derecho canónico de la Universidad de Nava-
rra tuvo la fortuna de contar con la colaboración del Prof. Jesús Maria Ba-
ñales, reconocido lingüista, que asumió la nueva docencia a partir del curso
2003-2004. A lo largo de diez años, el Prof. Bañales ha puesto al servicio de
los estudiantes no sólo su erudición y competencia científica sino además
su pasión por la Lengua latina y su entusiasmo contagioso. El libro que me
honro en prologar es la muestra más elocuente de esa generosa dedicación.
Se trata de un trabajo de extraordinaria utilidad para todos los intere-
sados en el Latín canónico, porque hace una presentación sistemática de la
Sintaxis latina del Código de Derecho Canónico, que permite alcanzar una
adecuada comprensión de las construcciones más habituales del texto.
La redacción de este libro puede considerarse, además, una respuesta
a la invitación del M P. Latina Lingua –con el que el Papa Benedicto XVI
instituía la Academia Latinatis– a adoptar «métodos didácticos adecuados a
las nuevas condiciones y la promoción de una red de relaciones entre insti-
tuciones académicas y entre estudiosos, a fin de valorar el rico y multifor-
me patrimonio de la civilización latina».
Esta obra encontrará una buena acogida no sólo en las facultades de
Derecho canónico y en los tribunales eclesiásticos sino también en otros
ámbitos eclesiales –quizá minoritarios pero pujantes–, en los que se abre
paso el aprecio a la cultura clásica.
JORGE OTADUY
Pamplona, 20 de abril de 2015
18
INTRODUCCIÓN
El objetivo que persigue este trabajo es facilitar, de un modo especial a

los estudiosos del Derecho Canónico, una mejor comprensión de sus cáno-
nes, mediante el examen sintáctico de la lengua latina, en la que está redac-
tado. Este estudio no pretende ser exhaustivo, pues sería una tarea casi im-
posible, pero sí lo suficientemente significativo, para que las construcciones
más habituales del texto puedan ser entendidas mejor. No hay duda de que,
si se profundiza en el análisis y estudio de la lengua en la que se redactó, se
entenderá mucho mejor su contenido.
El método de trabajo que hemos seguido ha sido examinar, uno por
uno, todos los cánones del Código, buscando los giros y sintagmas latinos
más usuales y significativos y, una vez examinados, los hemos distribuido
siguiendo la numeración, que aparece en la Sintaxis latina de E. Valentí
Fiol (que más adelante citamos), manual historicista, claro y suficiente para
lograr nuestro objetivo. Creemos que los textos latinos analizados son un
reflejo fiel del contenido sintáctico de esos apartados.
No obstante, conviene señalar que a veces o no hemos encontrado en el
Código ejemplos de todas las cuestiones estudiadas en ese manual o no nos
han parecido dignos de mención. Esa es la razón por la que no aparezcan,
en este estudio, todos los apartados de la citada Sintaxis. De cada canon o
texto estudiado y analizado hemos transcrito fundamentalmente lo que, en
cada caso, correspondía, y hemos omitido lo demás.
Detrás de cada uno de los números está indicada la cuestión sintática
que se estudia, de modo que no es imprescindible tener a mano el menciona-
do manual; dentro del texto en cuestión, van marcados en negrita los térmi-
19
nos precisos correspondientes a ese contenido, lo cual no obsta para que una
misma frase pueda aparecer también en otros lugares, pero entonces, como
es lógico, irán subrayados en negrita otros términos, los correspondientes a
ese otro lugar. Siempre hay además alguna otra palabra o sintagma subraya-
dos, ya que o dependen del que va en negrita o lo completan.
Aunque el objetivo fundamental del trabajo ha sido examinar sintácti-
camente el vigente Código de Derecho Canónico, basándome en la expe-
riencia docente de varios años adquirida con alumnos de Licenciatura o de
Doctorado en Derecho Canónico de la Universidad de Navarra, me ha pa-
recido conveniente añadir también otros ejemplos tomados de la Patrística,
de reconocidos canonistas, de documentos pontificios o de la Santa Sede, de
sentencias matrimoniales, de himnos u oraciones litúrgicas, etc. Son textos
que he tenido la oportunidad de estudiar y trabajar de algún modo durante
varios años y, por ello, los cito.
Como se verá, en cada número o apartado del estudio aparecen primero
los ejemplos tomados del C.I.C. y a continuación, los tomados de las otras
fuentes citadas. Este estudio, por lo tanto, creemos que nos puede servir a
todos, para conocer mejor la lengua latina canónica o litúrgica, antigua y
actual de la Iglesia, y para valorarla como un gran tesoro transmitido hasta
nuestros días, cultivado en la actualidad y que tenemos la obligación de
conocer y apoyar.
Quiero, finalmente, agradecer a la Facultad de Derecho Canónico el
afecto y apoyo que siempre me ha manifestado, especialmente al Prof. Jorge
Otaduy, que me animó a realizar este estudio, y también a los Profs. Diego
Zalbidea, Jordi Bosch y Marcelo Merino, que con su saber me han ayudado
en determinados aspectos.
20
CONCORDANCIA
SUJETO-PREDICADO
CON UN SOLO SUJETO
7 1 Predicado verbal (ver también nº 20)

Can. 169: Ut valida sit electio, nemo ad suffragium admitti potest…
Can. 246 § 1: Celebratio Eucharistiae centrum sit totius vitae seminarii.
Can. 519: Parochus est pastor proprius paroeciae…
Fitque sanguis Christi merum (Pange lingua).
8 Atributo (ver también nº 21)
Can. 166 § 3: Quod si plures quam tertia pars electorum neglecti fuerint,
electio est ipso iure nulla.
Can. 897: Augustissimum Sacramentum est sanctissima Eucharistia…
Can. 996: Ut quis capax sit lucrandi indulgentias debet esse baptizatus, non
excommunicatus…
1. Como se ha señalado en la Introducción, los números citados corresponden al ma-

nual de E. Valentí Fiol, Sintaxis latina, 19ª edit. BOSCH, Barcelona 1999.
21
8 Concordancia ad sensum
El verbo puede ir en plural cuando el sujeto es un singular colectivo.
Can. 1011 § 2: Ad ordinationem invitandi sunt clerici aliique christifideles ut
quam maxima frequentia celebrationi intersint.
CON VARIOS SUJETOS
10 Predicado verbal:
a) El verbo va en plural [passim]
Can. 289: Clerici itemque candidati ad sacros ordines militiam ne capessant
voluntarii…
Can. 677 § 1: Superiores et sodales missionem et opera instituti propria fide-
liter retineant.
Can. 1108 § 1: Ea tantum matrimonia valida sunt, quae contrahuntur coram
loci Ordinario aut parocho aut…
Can. 1110: Ordinarius et parochus personalis vi officii matrimonio solum-
modo eorum valide assistunt, quorum saltem alteruter subditus sit intra
fines suae dicionis.
Can. 1255: Ecclesia universa atque Apostolica Sedes…subiecta sunt capacia
bona temporalia acquirendi, retinendi, administrandi et alienandi.
b) El verbo concierta con el sujeto más próximo
Can. 69: Rescriptum, cuius praesentationi nullum est definitum tempus, po-
test exsecutori exhiberi quovis tempore, modo absit fraus et dolus.
Can. 269: Ad incardinationem clerici Episcopus dioecesanus ne deveniat
nisi: 1 necessitas aut utilitas suae Ecclesiae particularis id exigat…
Can. 274 § 1: Soli clerici obtinere possunt officia ad quorum exercitium re-
quiritur potestas ordinis aut potestas regiminis ecclesiastici.
Can. 333 § 3: Contra sententias vel decretum Romani Pontificis non datur
appellatio neque recursus.
Can. 339 § 1: Ius est et officium omnibus et solis Episcopis, qui sint membra
Collegii Episcoporum, ut Concilio Oecumenico…intersint.
22
CONCORDANCIA
Can. 631 § 3: Iuxta normas in iure proprio determinatas, non modo provin-
ciae et communitates locales, sed etiam quilibet sodalis optata sua et sug-
gestiones capitulo generali libere mittere potest.
Can. 754: Omnes christifideles obligatione tenentur servandi constitutiones
et decreta…speciali vero ratione, quae edit Romanus Pontifex vel Colle-
gium Episcoporum.
Can. 782 § 1: Suprema directio et coordinatio inceptorum et actionum…
competit Romano Pontifici et Collegio Episcoporum.
Can. 794: Singulari ratione officium et ius educandi spectat ad Ecclesiam.
Can. 803 § 2: Institutio et educatio in schola catholica principiis doctrinae
catholicae nitatur oportet.
Can. 804: Ecclesiae auctoritati subicitur institutio et educatio religiosa
catholica.
Can. 823 § 1: Ut veritatum fidei morumque integritas servetur, officium et ius
est Ecclesiae pastoribus invigilandi…
Can. 1121 § 3: Ad matrimonium quod attinet…loci Ordinarius…curet ut ins-
cribatur dispensatio et celebratio in libro matrimoniorum tum curiae tum
paroeciae…
Can. 1135: Utrique coniugi aequum officium et ius est ad ea quae pertinent
ad consortium vitae coniugalis.
Can. 1209: Dedicatio vel benedictio alicuius loci, modo nemini damnum fiat,
satis probatur etiam per unum testem omni exceptione maiorem.
Visus, tactus, gustus in te fallitur. (Adoro te…).
Gloria, laus et honor tibi sit, Rex Christe Redemptor (himno del Domingo
de Ramos)
Salus, honor, virtus quoque sit et benedictio (Tantum ergo).
Observación: Es frecuente que el verbo vaya en singular cuando se desea
subrayar los sujetos aisladamente.
Can. 15 § 2: Ignorantia vel error circa legem aut poenam aut circa factum
proprium aut circa factum alienum notorium non praesumitur.
Can. 861 § 1: Minister ordinarius baptismi est Episcopus, presbyter et diaco-
nus, firmo praescripto can. 530, n.1.
23
Can. 974 § 1: Loci Ordinarius, itemque Superior competens, facultatem ad

confessiones excipiendas ne revocet, nisi gravi de causa.
Can. 1100: Scientia aut opinio nullitatis matrimonii consensum matrimonia-
lem non necessario excludit.
Can. 1519 § 1: Si a munere cesset tutor vel curator vel procurator…instantia
interim suspenditur.
Can. 1528. Si pars vel testis se sistere ad respondendum coram iudice renuat,
licet eos audire etiam per laicum a iudice designatum aut requirere eorum
declarationem…
Can. 1677 § 2: Transacto termino quindecim dierum a notificatione, praeses
vel ponens…intra decem dies formulam dubii vel dubiorum decreto suo
statuat ex officio et partibus notificet.
Can. 1684 § 1:…ii, quorum matrimonium declaratum est nullum, possunt
novas nuptias contrahere statim ac decretum vel altera sententia ipsis no-
tificata est…
Can. 1701 § 2: Patronus non admittitur, sed, propter casus difficultatem,
Episcopus permittere potest ut iurisperiti opera orator vel pars conventa
iuvetur.
Can. 1713: Ad evitandas iudiciales contentiones transactio seu reconciliatio
utiliter adhibeatur…
11 Atributo [passim]
Can. 1001: Celebratio communis unctionis infirmorum pro pluribus infirmis
simul, qui apte sint praeparati et rite dispositi, iuxta Episcopi dioecesani
praescripta peragi potest.
Can. 1137: Legitimi sunt filii concepti aut nati ex matrimonio valido vel
putativo.
12 Si los sujetos son nombres de cosa de distinto género, el atributo (en el
ejemplo, el adjetivo verbal) suele ponerse en plural neutro.
Can. 1580: Peritis solvenda sunt expensae et honoraria a iudice ex bono et
aequo determinanda.
Observación: Cuando el verbo está en singular, el atributo o predicativo
está también en singular.
24
CONCORDANCIA
Can. 869 § 3: Quod si…dubia remaneat baptismi collatio aut validitas, bap-
tismus ne conferatur nisi postquam baptizando, si sit adultus, doctrina de
baptismi sacramento exponatur…
SUSTANTIVO-ADJETIVO
13 ADJETIVOS «ATRIBUTIVOS»
Can. 287 § 1: Clerici pacem et concordiam iustitia innixam inter homines
servandam quam maxime semper foveant.
Can. 382 § 3: Canonicam dioecesis possessionem capit Episcopus, simul ac
in ipsa dioecesi…apostolicas litteras collegio consultorum ostenderit…
aut…simul ac clero populoque in ecclesia cathedrali praesenti earundem
litterarum communicationem procuraverit…
Can. 399 § 1: Episcopus dioecesanus tenetur singulis quinqueniis relationem
Summo Pontifici exhibere super statu dioecesis sibi commissae, secun-
dum formam et tempus ab Apostolica Sede definita.
Can. 699 § 1: Supremus Moderator…collegialiter procedat ad probationes,
argumenta et defensiones accurate perpendenda.
Can. 701: Legitima dimissione ipso facto cessant vota necnon iura et obliga-
tiones ex professione promanantia.
Can. 1250: Dies et tempora paenitentialia in universa Ecclesia sunt singulae
feriae sextae totius anni et tempus quadragesimae.
Can. 1409 § 2: Is, cuius neque domicilium aut quasi-domicilium neque locus
commorationis nota sint, conveniri potest in foro actoris, dummodo aliud
forum legitimum non suppetat.
Can. 1655 § 2: Quod vero attinet ad actiones personales, cum reus damna-
tus est ad rem mobilem praestandam…iudex in ipso tenore sententiae
vel exsecutor pro suo arbitrio et prudentia terminum statuat ad implen-
dam obligationem…
Can. 1684 § 1: Postquam sententia, quae matrimonii nullitatem primum de-
claravit, in gradu appellationis confirmata est…, ii, quorum matrimonium
declaratum est nullum, possunt novas nuptias contrahere statim ac decre-
tum vel altera sententia ipsis notificata est…
25
Can. 1720 2º: Probationes et argumenta omnia cum duobus assessoribus ac-
curate perpendat (Ordinarius).
(Secretarii est): curare ut epistulae et decreta a Praefecto vel a se ipso subsig-
nanda rite redigantur (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione. art. 6 § 2 5º)
In decisionibus statuitur circa expensas, honoraria et…damna reficienda
(ibidem, art. 30. 3)
Eius exemplum sequentes multi viri mulieresque ad Dominum convertun-
tur… (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi
Dei Ioannis Pauli II).
Altero mundano bello grassante…omnia athenaea scholaeque sunt praeclu-
sa… (ibidem).
Citatio debet etiam actori enunciari ut, statuta die et hora, ipse quoque coram
iudice se sistat (Instructio «Provida Mater Ecclesia», art. 74.3).
In cruce latebat sola Deitas, ac hic latet simul et humanitas, ambo tamen
credens atque confitens… (Adoro te…).
Haec duo comprobanda sunt…scilicet vetustas processus toxici…nec-
non gravitas ipsius intoxicationis (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
In ecclesiasticis officiis duo maxime attenduntur, electio scilicet et ordinatio.
Et quidem electio prior est tempore, sed ordinatio anterior dignitate (Sum-
ma decret. Magistri Rufini, p. 151).
14 APOSICIÓN
Can. 330:…pari ratione Romanus Pontifex, succesor Petri, et Episcopi, suc-
cesores Apostolorum, inter se coniunguntur.
Can. 495 § 1: In unaquaque dioecesi constituatur consilium presbyterale, co-
etus scilicet sacerdotum, qui tamquam senatus sit Episcopi.
Can. 897: Sacrificium eucharisticum, memoriale mortis et resurrectionis
Domini,…totius cultus et vitae christianae est culmen et fons.
Can. 1186:…Ecclesia…commendat Beatam Mariam semper Virginem, Dei
Matrem, quam Christus hominum omnium Matrem constituit.
Patres Cardinales et Episcopi in Sessione…, audita relatione Excmi ac Re-
vend. Domini Salvatoris Fisichella, Archiepiscopi titularis Vicohaben-
26
CONCORDANCIA
tini, Causae Ponentis, professi sunt… (Decretum super virtutibus. Beati-

ficationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
15 PREDICATIVO (VÉANSE LOS N.os 16 Y 17)

16 Adjetivos más frecuentes en función “predicativa”
Can. 159: Nemo invitus (ad officium ecclesiasticum) praesentetur.
Can. 274 § 1: Soli clerici obtinere possunt officia ad quorum exercitium re-
quiritur potestas ordinis aut potestas regiminis ecclesiastici.
Can. 289 § 1: Cum servitium militare statui clericali minus congruat, cleri-
ci…militiam ne capessant voluntarii…
Can. 352 § 2: Officio Decani vacante, Cardinales titulo Ecclesiae suburbica-
riae decorati, iique soli,…unum eligant qui Decanum Collegii agat.
Can. 462 § 1: Synodum dioecesanam convocat solus Episcopus dioece-
sanus…
Can. 466: Unus in synodo dioecesana legislator est Episcopus dioecesanus.
Can. 605: Novas formas vitae consecratae approbare uni Sanctae Sedi Apos-
tolicae reservatur.
Can. 889 § 1: Confirmationis recipiendae capax est omnis et solus baptizatus,
nondum confirmatus.
Can. 951 § 1: Sacerdos plures eadem die Missas celebrans, singulas applicare
potest...ea tamen lege ut, praeterquam in die Nativitatis Domini, stipem
pro una tantum Missa faciat suam.
Can. 965: Minister sacramenti paenitentiae est solus sacerdos.
Can. 969 § 1. Solus loci Ordinarius competens est qui facultatem ad confes-
siones…excipiendas conferat presbyteris quibuslibet.
Can. 1108 § 2. Assistens matrimonio intellegitur tantum qui praesens exqui-
rit manifestationem contrahentium consensus.
Can. 1142: Matrimonium non consummatum inter baptizatos vel inter partem
baptizatam et partem non baptizatam a Romano Pontifice dissolvi potest
iusta de causa, utraque parte rogante vel alterutra, etsi altera pars sit invita.
Can. 1167 § 1: Nova sacramentalia constituere aut recepta authentice inter-
pretari, ex eis aliqua abolere aut mutare, sola potest Sedes Apostolica.
27
Can. 1423: Plures dioecesani Episcopi, probante Sede Apostolica, possunt

concordes…unicum constituere in suis dioecesibus tribunal primae ins-
tantiae.
Can. 1560 § 1: Testes seorsim singuli examinandi sunt.
Can. 1697: Soli coniuges, vel alteruter, quamvis altero invito, ius habent pe-
tendi gratiam dispensationis super matrimonio rato et non consummato.
Can. 1698 § 1: Una Sedes Apostolica cognoscit de facto inconsummationis
matrimonii et de exsistentia iustae causae ad dispensationem conceden-
dam.
Can. 1698 § 2: Dispensatio vero ab uno Romano Pontifice conceditur.
Can. 1707 § 2:…Sola coniugis absentia, quamvis diuturna, non sufficit (ad
moralem certitudinem de coniugis obitu habendam).
17 Sustantivos en función «predicativa»
Illam senex retinebo fidem in qua puer sum natus [Insc. en Ayuntamiento de
Posnan (Polonia)]
18 Concordancia del predicativo (véanse los nº 16, 17 y 22)
19 Concordancia del retivo con un antecedente (véase nº 146)
28
SINTAXIS NOMINAL
LOS CASOS
NOMINATIVO
20 Sujeto [passim]
Can. 289: Clerici itemque candidati ad sacros ordines militiam ne capes-
sant voluntarii…
loci Ordinario aut parocho aut…
Can. 1255: Ecclesia universa atque Apostolica Sedes…subiecta sunt ca-
pacia bona temporalia acquirendi, retinendi, administrandi et alienandi.
21 Atributo [passim]
Can. 375 § 1: Episcopi…in Ecclesia pastores constituantur ut sint et ipsi doc-
trinae magistri, sacri cultus sacerdotes et gubernationis ministri.
Can. 387: Episcopus dioecesanus…cum sit praecipuus mysteriorum Dei
dispensator…, iugiter annitatur…
29
Can. 398: Episcopus caveat ne superfluis sumptibus cuiquam gravis onero-

susve sit.
Can. 482 § 3: Cancellarius necnon vicecancellarius sunt eo ipso notarii et
secretarii curiae.
Can. 773: Proprium et grave officium pastorum praesertim animarum est
catechesim populi christiani curare.
Can. 897: Sacrificium eucharisticum, memoriale mortis et resurrectionis Do-
mini…totius cultus et vitae christianae est culmen et fons.
Can. 1083 § 2: Integrum est Episcoporum conferentiae aetatem superiorem
ad licitam matrimonii celebrationem statuere.
loci Ordinario aut parocho aut sacerdote vel diacono ab alterutro delega-
to…
Can. 1255: Ecclesia universa atque Apostolica Sedes…subiecta sunt capa-
cia bona temporalia acquirendi, retinendi, administrandi et alienandi.
Can. 1443: Tribunal ordinarium a Romano Pontifice constitutum appella-
tionibus recipiendis est Rota Romana.
Can. 1656 § 2: Si processus oralis adhibeatur extra casus iure permissos,
actus iudiciales sunt nulli.
22 Predicativo (con verbos «copulativos»)
Can. 55:…cum gravissima ratio obstet ne scriptus decreti textus tradatur, de-
cretum intimatum habetur.
Can. 57 § 2: Hoc termino (trium mensium) transacto, si decretum nondum
datum fuerit, responsum praesumitur negativum…
Can. 66: Rescriptum non fit irritum ob errorem in nomine personae cui datur
vel a qua editur.
Can. 245 § 1: Per formationem spiritualem alumni idonei fiunt ad ministe-
rium pastorale fructuose exercendum…
Can. 251: Philosophica institutio…ita tradatur ut...alumnorum formationem
humanam perficiat…eosque ad studia theologica peragenda aptiores
reddat.
30
SINTAXIS NOMINAL
Can. 254 § 2: Ita alumni edoceantur ut et ipsi habiles fiant ad quaestiones…

examinandas.
Can. 266 § 1: Per receptum diaconatum aliquis fit clericus et incardinatur…
Can. 289: Clerici itemque candidati ad sacros ordines militiam ne capessant
voluntarii…
Can. 290: Sacra ordinatio, semel valide recepta, numquam irrita fit.
Can. 351 § 1: Qui Cardinales promoveantur, libere a Romano Pontifice se-
liguntur viri…
Can. 352 § 1:…Decanus, vel Subdecanus, nulla in ceteros Cardinales gaudet
potestate regiminis, sed ut primus inter pares habetur.
Can. 409 § 1: Vacante sede episcopali Episcopus coadiutor statim fit Episco-
pus dioecesis…dummodo possessionem legitime ceperit.
Can. 546: Ut quis valide Vicarius paroecialis nominetur, oportet sit in sacro
presbyteratus ordine constitutus.
Can. 573 § 1:…fideles…praeclarum in Ecclesia signum effecti, caelestem
gloriam praenuntient.
Can. 600: Evangelicum consilium paupertatis ad imitationem Christi, qui
propter nos egenus factus est cum esset dives…secumfert dependentiam
et limitationem in usu et dispositione bonorum…
Can. 607 § 1:…Ita religiosus plenam suam consummat donationem veluti
sacrificium Deo oblatum, quo tota ipsius exsistentia fit continuus Dei
cultus in caritate.
Can. 678 § 2: In apostolatu externo exercendo religiosi disciplinae instituti
fideles permanere debent.
Can, 705: Religiosus ad episcopatum evectus instituti sui sodalis remanet.
Can. 749 § 3: Infallibiliter definita nulla intellegitur doctrina, nisi id mani-
festo constiterit.
Can. 751: Dicitur haeresis…alicuius veritatis…denegatio; apostasia fidei
christianae ex toto repudiatio.
Can. 773: Proprium et grave officium pastorum praesertim animarum est
cathecesim populi christiani curare, ut fidelium fides…viva fiat explicita
atque operosa.
31
Can. 1061 § 1: Matrimonium inter baptizatos validum dicitur ratum tantum si

non est consummatum; ratum et consummatum, si coniuges inter se hu-
mano modo posuerunt coniugalem actum…et quo coniuges fiunt una caro.
Can. 1061 § 3: Matrimonium invalidum dicitur putativum si bona fide ab
una saltem parte celebratum fuerit, donec utraque pars de eiusdem nulli-
tate certa evadat.
rit manifestationem contrahentium consensus.
Can. 1123:…parochus loci celebrationis matrimonii certior fieri debet, ut
adnotatio in regestis matrimoniorum et baptizatorum rite fiat.
Can. 1125 2º: de his promissionibus a parte catholica faciendis, altera pars
tempestive certior fiat, adeo ut constet ipsam vero consciam esse promis-
sionis et obligationis partis catholicae.
Can. 1192 § 2: (votum est) sollemne, si ab Ecclesia uti tale fuerit agnitum.
Can. 1235 § 1: Altare…fixum dicitur si ita exstruatur ut cum pavimento co-
haereat ideoque amoveri nequeat.
Can. 1310 § 2: Si exsecutio onerum impositorum…impossibilis evaserit, Or-
dinarius…poterit eadem onera aeque imminuere…
Can. 1322: Qui habitualiter rationis usu carent, etsi legem vel praeceptum
violaverint dum sani videbantur, delicti incapaces habentur.
Can. 1510: Conventus…qui impedit quominus citatio ad se perveniat, legiti-
me citatus habeatur.
Can. 1540 § 2: Documenta publica civilia ea sunt quae secundum uniuscuius-
que loci leges talia iure censentur.
Can. 1552 § 2: Exhibeantur, intra terminum a iudice praestitutum, articuli
argumentorum super quibus petitur testium interrogatio: alioquin petitio
censeatur deserta.
Can. 1578 § 2: Periti debent indicare perspicue quibus documentis…certio-
res facti sint…, qua via et ratione processerint…et quibus potissimum
argumentis suae conclusiones nitantur.
Can. 1641: Firmo praescripto can. 1643, res iudicata habetur. [passim].
Can. 1657: Processus contentiosus oralis fit in primo gradu coram iudice
unico, ad normam can. 1424.
32
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1659 § 1: Si conamen conciliationis…inutile cesserit, iudex, si aestimet

libellum aliquo fundamento niti…praecipiat ut…
Can. 1661 § 2: In citatione partes certiores fiant se posse…aliquod breve
scriptum tribunali exhibere…
claravit, in gradu appellationis confirmata est,…ii, quorum matrimonium
Can. 1685: Statim ac sententia facta est exsecutiva, Vicarius iudicialis debet
eandem notificare Ordinario loci, in quo matrimomium celebratum est.
Can. 1734 § 1: Antequam quis recursum proponat, debet decreti revocatio-
nem vel emendationem scripto ab ipsius auctore petere; qua petitione pro-
posita, etiam suspensio exsecutionis eo ipso petita intellegitur.
Can. 1740: Cum alicuius parochi ministerium…noxium aut saltem inefficax
evadat, potest ipse ab Episcopo dioecesano a paroecia amoveri.
Can. 1741: Causae (amotionis) hae praesertim sunt: 2º imperitia aut perma-
nens mentis vel corporis infirmitas, quae parochum suis muneribus utiliter
obeundis imparem reddunt; 3º bonae existimationis amissio penes pro-
bos…vel aversio in parochum, quae praevideantur non brevi cessaturae.
Quod autem acerrimum discrimen adeo mira animi oppetit fortitudine ut
oculis omnium…verus ipse videretur ductor (Decretum super virtutibus.
Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
Codex eam firmare videtur sententiam, quae iam antea communis evase-
rat… (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon., n. 1670).
Sententia tamen prodiit negativa (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
Difficultates vitae coniugalis…graviores in dies factae sunt (ibidem).
…de huiusmodi iure recurrens per idem decretum certior fit (BENEDECITO
XVI, Antiqua ordinatione. art. 42 § 1).
Rem ad Praefectum defert, si quaedam graviora animadvertenda videntur
(ibidem, art. 110. 3).
Qui diceris Paraclitus, altissimi donum Dei, fons vivus, ignis, caritas et
spiritalis unctio (Veni creator Spiritus].
33

Spe salvi facti sumus (Paul. Rom 8, 24))
Nemo solus vivit. Nemo solus peccat. Nemo solus salvatur (Benedicto XVI,
Spe salvi, 48)
24 Nominativo de «exclamación»
Miserere mei, Deus… (Miserere).
Domine Deus…Deus Pater omnipotens…Agnus Dei, Filius Patris (Gloria).
Pater de Caelis Deus, Spiritus Sancte Deus; Sancta Trinitas, unus Deus; Ag-
nus Dei…parce/ exaudi/miserere (letanías).
25 VOCATIVO
Veni, creator Spiritus,… (Himno).
Veni, Sancte Spiritus…, pater pauperum…, dator munerum…, lumen cor-
dium…, consolator optime, dulcis hospes animae, dulce refrigerium…
(Himno).
O Iesu dulcis! O Iesu pie! O Iesu fili Mariae! (Ave verum).
Te, trina Deitas,… (Sacris sollemniis).
Anima Christi…Corpus Christi….Sanguis Christi,…Aqua lateris Chris-
ti,…Passio Christi,…O bone Iesu… (Oración).
Pater noster… (Oración).
Sancta Maria, mater Dei… (Oración).
Benedic, Domine, nos et haec tua dona… (Bendición de la mesa).
Salve, Regina, mater misericordiae, vita, dulcedo et spes nostra, salve…
(Salve).
Fili, Redemptor mundi…Spiritus Sancte Deus, etc. (Letanías).
Ave, maris stella, Dei Mater alma atque semper Virgo, felix caeli porta.
(Himno).
ACUSATIVO
27 Complemento directo [passim]
Can. 221 § 1: Christifidelibus competit ut iura…legitime vindicent atque
defendant.
34
SINTAXIS NOMINAL
Can. 226 § 2: Parentes, cum vitam filiis contulerint, gravissima obligatione

tenentur et iure gaudent eos educandi.
Can. 298 § 2: Christifideles sua nomina dent iis praesertim consociationi-
bus…
Can. 1548 § 1: Testes iudici legitime interroganti veritatem fateri debent.
31 a) Verbos transitivos latinos que corresponden a intransitivos castellanos.
Can. 285: Clerici ab iis omnibus, quae statum suum dedecent, prorsus abs-
tineant.
Can. 1347 § 2: A contumacia recessisse dicendus est reus, quem delicti vere
paenituerit…
Hanc autem propositionem non effugit plures decisiones…latas fuisse…
(coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
Neminem fugit graviorem molestioremque esse condicionem puellae studiis
adhuc incumbentis… (coram Funghini, sententia diei 21/06/1995).
34 b) Verbos compuestos transitivos de simples intransitivos
Can. 1083 § 1: Vir ante decimum sextum aetatis annum completum, mulier
ante decimum quartum item completum, matrimonium validum inire
non possunt.
Can. 1558 § 3: Iudex decernat ubi audiendi sint ii, quibus…difficile sit tribu-
nalis sedem adire.
Can. 1692 § 2:…Episcopus dioecesanus commorationis coniugum poterit, per-
pensis peculiaribus adiunctis, licentiam concedere adeundi forum civile.
Signaturam Apostolicam fas est adire… Si vero quis eam (Signaturam
Apostolicam) alia lingua adeat, Secretarius exigere potest ut ipse lingua
latius cognita utatur (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 29. § 1).
Curent etiam (Episcopi) ut…aliqui ex suis sacerdotibus praedictas missio-
nes vel dioeceses adeant, ibidem sacrum ministerium in perpetuum aut
saltem ad praefinitum tempus peracturi (Christus Dominus, 6).
35 Doble Acusativo
a) Complemento directo y predicativo
Can. 179 § 2: Competens auctoritas, si electum reppererit idoneum…, con-
firmationem denegare nequit.
35
Can. 251: Philosophica institutio…ita tradatur ut alumnorum formationem

reddat.
Can. 271 § 1: Extra casum verae necessitatis Ecclesiae particularis propriae
Episcopus dioecesanus ne deneget licentiam transmigrandi clericis, quos
paratos sciat atque aptos aestimet qui regiones petant gravi cleri inopia
laborantes, ibidem sacrum ministerium peracturi.
Can. 365 § 2: In negotiis, de quibus in § 1, expediendis…Legatus pontifi-
cius…sententiam et consilium Episcoporum…exquirere ne omittat eos-
que de negotiorum cursu certiores faciat.
Can. 377 § 2: Singulis saltem trienniis Episcopi provinciae ecclesiasticae
vel…Episcoporum conferentiae…elenchum componant presbyterorum…
eumque Apostolicae Sedi transmittant, firmo manente iure uniuscuiusque
Episcopi Apostolicae Sedi nomina presbyterorum, quos episcopali mune-
re dignos et idoneos putet, seorsim patefaciendi.
Can. 383 § 1: In exercendo munere pastoris Episcopus dioecesanus sollici-
tum se praebeat erga omnes fideles…
Can. 395 § 4: Si ultra sex menses Episcopus a dioecesi illegitime abfuerit, de
eius absentia Metropolita Sedem Apostolicam certiorem faciat.
Can. 464. Synodi sodalis, si legitimo detineatur impedimento,…Episcopum
vero dioecesanum de hoc impedimento certiorem faciat.
Can. 554 § 1: Ad officium vicarii foranei…Episcopus seligat sacerdotem,
quem… idoneum iudicaverit.
Can. 626: Superiores…et sodales…nominent atque eligant quos in Domino
vere dignos et aptos sciant.
Can. 649 § 1:…absentia a domo novitiatus quae tres menses superet, novi-
tiatum invalidum reddit.
Can. 878: Minister baptismi, quicumque est,…de collato baptismo certio-
rem facere debet parochum…
Can. 899 § 1: Eucharistica celebratio actio est ipsius Christi et Ecclesiae, in
qua Christus Dominus…se praebet ut cibum spiritualem.
Can. 1062 § 1: Matrimonii promissio…quam sponsalia vocant, regitur iure
particulari…
36
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1070: Si alius quam parochus…investigationes peregerit…eundem pa-

rochum certiorem reddat.
Can. 1073: Impedimentum dirimens personam inhabilem reddit ad matri-
monium valide contrahendum.
Can. 1097 § 1: Error in persona invalidum reddit matrimonium.
Can. 1121 § 3:…de celebrato matrimonio eundem Ordinarium et paro-
chum quam primum certiorem reddere tenetur coniux catholicus…
Can. 1481 § 1: Pars…potest etiam per se ipsa agere et respondere, nisi iudex
procuratoris vel advocati ministerium necessarium existimaverit.
Can. 1557: Testis rite citatus pareat aut causam suae absentiae iudici notam
faciat.
Can. 1592 § 1: Si pars conventa non comparuerit nec idoneam absentiae
excusationem attulerit…iudex eam a iudicio absentem declaret et decer-
nat…
Can. 1624:…quod si pars vereatur ne iudex…praeocupatum animum ha-
beat ideoque eum suspectum existimet, exigere potest ut alius iudex in
eius locum subrogetur ad normam can. 1450.
Can. 1628: Pars quae aliqua sententia se gravatam putat, itemque promotor
iustitiae et defensor vinculi…ius habent a sententia appellandi…
Can. 1660:…iudex parti actrici praefiniat terminum ad respondendum, ita
ut…ipse controversiae obiectum perspectum habeat.
Can. 1687 § 2: Integrum manet parti, quae se gravatam putet, ius appella-
tionis.
Can. 1733 § 1: Valde optandum est ut, quoties quis gravatum se decreto pu-
tet, vitetur inter ipsum et decreti auctorem contentio atque…curetur…ita
ut per idoneam viam controversia praecaveatur vel dirimatur.
Can. 1739: Superiori…licet, prout casus ferat, non solum decretum confir-
mare vel irritum declarare, sed etiam rescindere…
Paenitentes qui in infirmitate viaticum Eucharistiae acceperint, non se cre-
dant absolutos sine manus impositione, si supervixerint (Statuta Eccles.
antiqua, 21).
37
Diaconus ita se presbyteri ut episcopi ministrum noverit (ibidem, 57).

Episcopi…inter se coniunctos semper se sciant atque omnium Ecclesiarum
sollicitos sese exhibeant… (Christus Dominus, 6).
Non solum incapacitas praestandi consensum, sed etiam perficiendi com-
munitatem vitae et amoris…nullum reddit matrimonium (coram Stan-
kiewicz, sententia diei 12/12/2006).
S. P. Paulus VI eum Cardinalem creavit (Decretum super virtutibus. Beati-
Semper excellenti modo promptum ac munificum se praebuit (ibidem).
Per diutinum Pontificatum profundo spiritu fidei circumfusum aperte se os-
tendit (ibidem).
Sanctitas Sua vota Congregationis de Causis Sanctorum excipiens rataque
habens, hodierno die declaravit... (ibidem).
36 b) Complemento directo de persona y de cosa
Can. 898: Animarum pastores…fideles hanc obligationem (doctrinam de
Eucharistiae sacramento illustrare) sedulo edoceant.
Can. 1565 § 2: Attamen si ea quae notificanda sunt ita a memoria sint remota,
ut…certo affirmari nequeant, poterit iudex nonnulla testem praemone-
re…
Can. 1673: In causis de matrimonii nullitate…competentia sunt: 4º tribunal
loci in quo de facto colligendae sunt pleraeque probationes, dummodo
accedat consensus Vicarii iudicialis partis conventae, qui prius ipsam in-
terroget num quid excipiendum habeat.
Divinus Redemptor…caelestem nos edocuit veritatem. (PÍO XII, Orient.
Eccles.)
Ipsi nos docuerunt legem tuam, Domine [Insc. en la iglesia de S. Pedro y S.
Pablo de Cracovia (Polonia)].
…ut possint aperto et sano sermone docere imperitas et rusticanas mu-
lieres…qualiter baptizatoris ad interrogata respondeant et qualiter,
accepto baptismate, vivant (Statuta Eccles. antiqua, 100).
Causa coram Sacra Rota introducta et instructa, actor vel etiam conventus,
si ipsius intersit, Ponentem rogabit ut diem dicat alteri parti pro con-
38
SINTAXIS NOMINAL
testatione litis seu concordatione dubiorum (Lex propria R. Rotae et

Signatur. Apostol, can. 23.§ 1).
Docebo iniquos vias tuas (Miserere).
37 Observación. Verbos de este tipo admiten otras construcciones:
Can. 249: Institutionis sacerdotalis Ratione provideatur ut alumni non tantum
accurate linguam patriam edoceantur, sed etiam linguam latinam bene
calleant…
Can. 1646 § 2: Restitutio in integrum…petenda est a tribunali appellationis,
intra tres menses…
Can. 1689: In sententia partes moneantur de obligationibus vel etiam civi-
libus…altera erga alteram.
nem vel emendationem scripto ab ipsius auctore petere.
Presbyteri…non a quibuslibet episcopis, sed a suis, nec per iuniorem cle-
ricum, sed per se ipsum aut per illum qui…ante Paschae sollemnitatem
chrisma petant (Statuta Eccles. antiqua, n. 87).
39 Acusativo de extensión en el tiempo (duración»)
Can. 378 § 1: Ad idoneitatem candidatorum episcopatus requiritur ut quis
sit…3º annos natus saltem triginta quinque.
Can. 478 § 1: Vicarius generalis et episcopalis sint sacerdotes annos nati non
minus triginta.
Can. 1420 § 4: Tum Vicarius iudicialis tum Vicarii iudiciales adiuncti esse
debent sacerdotes integrae famae…annos nati non minus triginta.
Pater Marius Ros Ezcurra… interfectus est die 14 mensis Augusti 1936 prope
Matritum vix vicesimum sextum annum aetatis suae agens (Decretum
super martyrio. Beatificationis seu Declarationis Martyrii Servorum Dei
Theophili Fernández de Legaria Goñi et IV Sociorum, Sacerdotum Pro-
fessorum e Congregatione Sacrorum Cordium Iesu et Mariae (+1936)).
40 Acusativo adverbial
Can. 234 § 1: Serventur…atque foveantur seminaria minora aliave instituta
id genus…vocationum fovendarum gratia…
39
Can. 1455 § 3: Immo, quoties natura causae vel probationum talis sit ut…
aliorum fama periclitetur vel…praebeatur ansa dissidiis, aut scandalum
aliudve id genus incommodum oriatur, iudex poterit testes, peritos, par-
tes…iureiurando astringere ad secretum servandum.
…Iesu Christi Ecclesia ac praesertim sacrorum administri vexationibus,
mendaciis, calumniis, omneque genus miseriis ac iacturis divexantur
(PÍO XII, Orient. Eccles.).
DATIVO
Dativo con verbos

44 a) Complemento indirecto con verbos transitivos [passim]
Can. 298 § 2: Christifideles sua nomina dent iis praesertim consociationibus,
quae a competenti auctoritate ecclesiastica aut erectae aut laudatae vel
commendatae sint.
Can. 747 § 1: Ecclesiae, cui Christus Dominus fidei depositum concredidit…
officium est et ius nativum…omnibus gentibus Evangelium praedicandi.
Can. 1069: Omnes fideles obligatione tenentur impedimenta, si quae norint,
parocho aut loci Ordinario…revelandi.
Can. 1170: Benedictiones, imprimis impertiendae catholicis, dari possunt ca-
techumenis quoque…immo…etiam non catholicis.
Can. 1172 § 2: Haec licentia (exorcismos in obsessos legitime proferendi)
ab Ordinario loci concedatur tantummodo presbytero pietate, scientia,
prudentia ac vitae integritate praedito.
Can. 1548 § 1: Testes iudici legitime interroganti veritatem fateri debent.
45 Observación. El verbo donare admite la construcción con Ablativo:
Can. 966 § 2: Hac facultate (potestatem ordinis in fideles exercendi) donari
potest sacerdos, sive ipso iure sive concessione ab auctoritate competenti
facta ad normam can. 969.
Can. 1176 § 1: Christifideles defuncti exequiis ecclesiasticis ad normam iu-
ris donandi sunt.
40
SINTAXIS NOMINAL
46 b) Dativo de interés con verbos intransitivos

Can. 45: Exsecutori fas est…eundem actum iterum exsecutioni mandare.
Can. 158 § 1: Praesentatio ad officium ecclesiasticum ab eo, cui ius praesen-
tandi competit, fieri debet auctoritati cuius est ad officium de quo agitur
institutionem dare…
Can. 158 § 2: Si ius praesentationis cuidam collegio aut coetui personarum
competat, praesentandus designetur servatis cann. 165-179 praescriptis.
Can. 220: Nemini licet bonam famam, qua quis gaudet, illegitime laedere…
Can. 221 § 1: Christifidelibus competit ut iura, quibus in Ecclesia gaudent,
legitime vindicent atque defendant.
Can. 278 § 2: Magni habeant clerici saeculares…consociationes…quae cle-
ricorum inter se et cum proprio Episcopo unioni favent.
Can. 283 § 2: Ipsis (clericis) autem competit ut debito et sufficienti quotannis
gaudeant feriarum tempore.
Can. 349:…Cardinales item Romano Pontifici adsunt sive collegialiter
agendo…sive…operam praestando in cura praesertim cotidiana univer-
sae Ecclesiae.
Can. 366: Attenta peculiari Legati muneris indole: 2º Legato pontificio fas
est…in omnibus ecclesiis suae legationis liturgicas celebrationes, etiam in
pontificalibus, peragere.
Can. 396 § 2: Fas est Episcopo sibi eligere…clericos…
Can. 407 § 1: Ut quam maxime praesenti et futuro dioecesis bono faveatur,
Episcopus dioecesanus, coadiutor atque Episcopus auxiliaris sese invi-
cem consulant.
Can. 540 § 2: Administratori paroeciali nihil agere licet quod…aut damno
esse possit bonis paroecialibus.
Can. 590 § 2: Singuli sodales Summo Pontifici…parere tenentur.
Can. 747 § 2: Ecclesiae competit semper et ubique principia moralia etiam
de ordine sociali annuntiare…
Can. 748 § 2: Homines ad amplectendam fidem catholicam contra ipsorum
conscientiam per coactionem adducere nemini umquam fas est.
Can. 801: Instituta religiosa, quibus missio educationis propria est…satagant
educationi catholicae etiam per suas scholas…
41
Can. 823 § 1:…officium et ius est Ecclesiae…necnon reprobandi scripta

quae rectae fidei aut bonis moribus noceant.
Can. 862: Nemini licet, sine debita praeparatione, in alieno territorio baptis-
mum conferre ne suis quidem subditis.
Can. 1154: Instituta separatione coniugum, opportune semper cavendum est
debitae filiorum sustentationi et educationi.
Can.1180 § 2: Omnibus autem licet…eligere coemeterium sepulturae.
Can. 1184 § 2: Occurente aliquo dubio, consulatur loci Ordinarius, cuius
iudicio standum est.
Can. 1357 § 2: In remissione concedenda confessarius paenitenti onus iniun-
gat recurrendi intra mensem sub poena reincidentiae ad Superiorem com-
petentem vel ad sacerdotem…et standi huius mandatis.
Can. 1396: Qui graviter violat residentiae obligationem cui ratione ecclesias-
tici officii tenetur, iusta poena puniatur.
Can. 1594…2º: si actor novae citationi non paruerit, praesumitur instantiae
renuntiasse ad normam cann. 1524-1525.
Can. 1609 § 4: In discussione autem fas unicuique est a pristina sua conclu-
sione recedere.
Can. 1637 § 1: Appellatio facta ab actore prodest etiam convento et vicissim.
Can. 1654 § 2: Licet ei (exsecutori) videre de exceptionionibus circa modum
et vim exsecutionis, non autem de merito causae.
Can. 1739: Superiori…licet, prout casus ferat, non solum decretum confir-
mare vel irritum declarare, sed etiam rescindere, revocare…
Iudex ipse controversiam dirimat decreto, cui standum erit vi huius cano-
nis (A. BLAT, Commentarium textus C.I.C., tit. VII, de litis contestatione,
226).
Benedic hereditati tuae (Te Deum)
Benedic, anima mea, Domino (Ps. 102) // Benedicimus te (Gloria in excel-
sis…).
Supplicanti parce, Deus (Dies irae).
Parce nobis, Domine (letanías).
Secretario competit…decreto dubii formulam statuere… (BENEDICTO XVI,
Antiqua ordinatione art. 43. § 2).
42
SINTAXIS NOMINAL
Miserere nobis (letanías) // Miserere mei, Deus [Ps. 51 (50)].

48 c) Dativo con verbos compuestos de preposición
Can. 18: Leges quae poenas statuunt aut liberum iurium exercitium coarctant
aut exceptionem a lege continent, strictae subsunt interpretationi.
Can. 34 § 2: Instructionum ordinationes legibus non derogant…
Can. 207 § 2: Ex utraque parte (clericorum et laicorum) habentur christifide-
les qui…Deo consecrantur et Ecclesiae missioni salvificae prosunt.
Can. 222 § 2: Obligatione quoque tenentur (christifideles)…, praecepti Do-
mini memores, ex propriis reditibus pauperibus subveniendi.
Can. 279 § 2: Sacerdotes…aliis quoque intersint praelectionibus, conven-
tibus theologicis aut conferentiis…
Can. 281 § 3: Diaconi uxorati…remunerationem merentur qua sui suaeque
familiae sustentationi providere valeant…sibi suaeque familiae necessi-
tatibus consulant.
Can. 295 § 2: Praelatus prospicere debet sive spirituali institutioni illorum
quos titulo praedicto promoverit, sive eorundem decorae sustentationi.
Can. 305 § 2: Vigilantiae Sanctae Sedis subsunt consociationes cuiuslibet
generis.
Can. 338 § 1: Unius Romani Pontificis est Concilium Oecumenicum convo-
care, eidem per se vel per alios praesidere…
Can. 344: Synodus Episcoporum directe subest auctoritati Romani Pontifi-
cis, cuius quidem est: 5º synodo per se aut per alios praeesse.
Can. 352 § 1: Cardinalium Collegio praeest Decanus eiusque impediti vices
sustinet Subdecanus.
Can. 405 § 2: Episcopus coadiutor et Episcopus auxiliaris…Episcopo dioe-
cesano adstant.
Can. 409 § 2:…quod si ad munus Administratoris dioecesani non fuerit de-
signatus, (Episcopus auxiliaris) eandem suam potestatem…exerceat sub
auctoritate Administratoris dioecesani, qui regimini dioecesis praeest.
Can. 510 § 3:…conflictus, si quidam habeantur, dirimat Episcopus dioece-
sanus, qui imprimis curet ut fidelium necessitatibus pastoralibus apte
prospiciatur.
43
Can. 604: Hisce vitae consecratae formis accedit ordo virginum…

Can. 678 § 1: Religiosi subsunt potestati Episcoporum, quos devoto obse-
quio ac reverentia prosequi tenentur…
Can. 798: Parentes filios concredant illis scholis in quibus educationi catho-
licae provideatur.
Can. 804: Ecclesiae auctoritati subicitur institutio et educatio religiosa
catholica.
Can. 872: Baptizando, quantum fieri potest, detur patrinus, cuius est bapti-
zando adulto in initiatione christiana adstare.
Can. 1066: Antequam matrimonium celebretur, constare debet nihil eius va-
lidae ac licitae celebrationi obsistere.
Can. 1109: Loci Ordinarius et parochus…valide matrimoniis assistunt…
dummodo eorum alteruter sit ritus latini.
Can. 1111: Loci Ordinarius et parochus, quamdiu valide officio funguntur,
possunt facultatem…matrimoniis assistendi…sacerdotibus et diaconis
delegare.
Can. 1210: In loco sacro ea tantum admittantur quae cultui, pietati, religioni
exercendis vel promovendis inserviunt ac vetatur quidquid a loci sanc-
titate absonum est.
Can. 1248 § 1: Praecepto de Missa participanda satisfacit qui Missae as-
sistit…
Can. 1284 § 2: Exinde debent (omnes administratores): 3º…praesertim cave-
re ne legum civilium inobservantia damnum Ecclesiae obveniat.
Can. 1371: Iusta poena puniatur: 2º qui aliter Sedi Apostolicae, Ordinario
vel Superiori legitime praecipienti vel prohibenti non obtemperat…
Can. 1470 § 2: Omnes, iudicio assistentes, qui reverentiae et oboedientiae
tribunali debitae graviter defuerint, iudex potest congruis poenis ad offi-
cium reducere…
Can. 1486 § 1: Ut procuratoris vel advocati remotio effectum sortiatur, neces-
se est ipsis intimetur…
44
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1634 § 2:…et impedimentum significandum est iudici appellationis,

qui iudicem a quo praecepto obstringat officio suo quam primum satis-
faciendi.
Can. 1636 § 1: Appellans potest appellationi renuntiare cum effectibus, de
quibus in can. 1525.
Can. 1696:…ideoque iis (causis de coniugum separatione) interesse semper
debet promotor iustitiae…
Can. 1708: Validitatem sacrae ordinationis ius habent accusandi sive ipse
clericus sive Ordinarius, cui clericus subest.
Can. 1749: Si parochus consilio ac suasionibus Episcopi obsequi non inten-
dat, rationes in scriptis exponat.
(Defensoris vinculi est)…examini partium, testium et peritorum adesse (Ins-
tructio «Provida Mater Ecclesia», art. 70.1.1).
…Secretarius ordinario moderamini Signaturae Apostolicae prospicit (BE-
NEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 2.§ 2).
Eidem (Dicasterio) adsunt, tamquam consultores, Referendarii (ibidem, art.

3).
Ipsius (Praefecti) potissimum est:…iudicum sessionibus praeesse (ibidem,
art. 5.2).
Signaturae Apostolicae quoque est rectae administrationi iustitiae invigila-
re… (ibidem, art. 35)
Tuis famulis subveni (Te Deum).
Muchos de estos verbos, en vez de Dativo, pueden repetir la preposición
de que están compuestos:
Can. 31 § 2: Ad decretorum promulgationem et vacationem quod attinet, de
quibus in § 1, serventur praescripta can. 8.
Can. 276 § 2: Ut hanc perfectionem persequi valeant (clerici): 5º sollicitantur
ut…frequenter ad paenitentiae sacramentum accedant…
Can. 382 § 1: Episcopus promotus in exercitium officii sibi commissi sese
ingerere nequit ante captam dioecesis canonicam possessionem.
Can. 1065 § 1: Catholici qui sacramentum confirmationis nondum receperint,
illud, antequam ad matrimonium admittantur, recipiant…
45
Can. 1065 § 2: Ut fructuose sacramentum matrimonii recipiatur, enixe spon-

sis commendatur ut ad sacramenta paenitentiae et sanctissimae Eucharis-
tiae accedant.
Can. 1214: Ecclesiae nomine intellegitur aedes sacra…ad quam fidelibus ius
est adeundi ad divinum cultum praesertim publice exercendum.
Can. 1364 § 1: Apostata a fide…in excommunicationem latae sententiae in-
currit.
Can. 1367: Qui species consecratas abicit aut in sacrilegum finem abducit vel
retinet in excommunicationem latae sententiae…incurrit.
Can. 1398: Qui abortum procurat, effecto secuto, in excommunicationem
latae sententiae incurrit.
50 Verbos cuyo sentido cambia según la construcción:

Can. 263: Episcopus dioecesanus vel…Episcopi quorum interest,…curare
debent ut provideatur seminarii constitutioni et conservationi, alumno-
rum sustentationi necnon magistrorum remunerationi aliisque semina-
rii necessitatibus.
Can. 281 § 3: Diaconi uxorati…remunerationem merentur qua sui suaeque
familiae sustentationi providere valeant…sibi suaeque familiae necessi-
tatibus consulant.
Can. 349: S. R. E. Cardinales peculiare Collegium constituunt, cui competit
ut electioni Romani Pontificis provideat…
Can. 402 § 2: Episcoporum conferentia curare debet ut congruae et dignae
Episcopi renuntiantis sustentationi provideatur.
Can. 407 § 1: Ut quam maxime…dioecesis bono faveatur, Episcopus dioe-
cesanus, coadiutor atque Episcopus auxiliaris…sese invicem consulant.
Can. 1274 § 1: Habeatur in singulis dioecesibus speciale institutum, quod
bona vel oblationes colligat eum in finem ut sustentationi clericorum…
provideatur.
Can. 1335:…vetitum suspenditur, quoties id necessarium sit ad consulendum
fidelibus in mortis periculo constitutis.
Can. 1345:…iudex potest etiam a qualibet punitione irroganda abstinere, si
censeat aliter posse melius consuli eius emendationi.
46
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1348: Cum reus ab accusatione absolvitur…Ordinarius potest…oppor-

tunis monitis…eius utilitati…et publico bono consulere.
Can. 1350 § 2: Dimisso autem e statu clericali, qui propter poenam vere in-
digeat, Ordinarius…providere curet.
Can. 1566: Testes ore testimonium dicant, et scriptum ne legant, nisi de cal-
culo et rationibus agatur; hoc enim in casu, adnotationes, quas secum attu-
lerint, consulere poterunt.
Can. 1670: Tribunal autem potest suo decreto, motivis praedito, normis pro-
cessualibus, quae non sint ad validitatem statutae, derogare ut celeritati,
salva iustitia, consulat.
Can. 1707 § 3: In casibus incertis et implexis Episcopus Sedem Apostolicam
consulat.
Can. 1727 § 2: Promotor iustitiae appellare potest quoties censet scandali
reparationi vel iustitiae restitutioni satis provisum non esse.
Quoniam vero caritas foras mittit timorem (I Ion 4, 18) tuendae fidei nunc
melius consulitur per officium promovendae doctrinae (PABLO VI, Inte-
grae servandae).
51 Dativo con adjetivos

Can. 24 § 1: Nulla consuetudo vim legis obtinere potest quae sit iuri divino
contraria.
Can. 26:…consuetudo vigenti iuri canonico contraria…vim legis obtinet
tantum, si legitime per annos triginta continuos et completos servata fue-
rit.
Can. 224: Christifideles laici, praeter obligationes et iura, quae cunctis chris-
tifidelibus sunt communia, obligationibus tenentur et iuribus gaudent
quae…
Can. 236: Aspirantes ad diaconatum permanentem…atque ad officia eidem
ordini propria rite implenda instruantur.
Can. 264 § 2: Tributo pro seminario obnoxiae sunt cunctae personae iuridi-
cae ecclesiasticae etiam privatae, quae sedem in dioecesi habeant…
Can. 278 § 1: Ius est clericis saecularibus sese consociandi cum aliis ad fines
statui clericali congruentes prosequendos.
47
Can. 278 § 3: Clerici abstineant a constituendis aut participandis consocia-

tionibus, cuius fines aut actio cum obligationibus statui clericali propriis
componi nequeunt.
Can. 292: Clericus qui statum clericalem…amittit, cum eo amittit iura statui
clericali propria.
Can. 555 § 1: Vicario foraneo…officium et ius est: 2º prospiciendi ut clerici
sui districtus vitam ducant proprio statui congruam…
Can. 666: In usu mediorum communicationis socialis...vitentur quae sunt
vocationi propriae nociva et castitati personae consecratae periculosa.
Can. 801: Instituta religiosa, quibus missio educationis propria est…sata-
gant educationi catholicae etiam per suas scholas…
Can. 872: Baptizando, quantum fieri potest, detur patrinus, cuius est…ope-
ram dare ut baptizatus vitam baptismo congruam ducat obligationesque
eidem inhaerentes fideliter adimpleat.
Can. 1211: Loca sacra violantur per actiones…quae…ita graves et sanctitati
loci contrariae sunt ut non liceat in eis cultum exercere, donec…iniuria
reparetur.
Can. 1236 § 2: Altare mobile ex qualibet materia solida, usui liturgico con-
gruenti, exstrui potest.
Can. 1244 § 1: Dies festos itemque dies paenitentiae, universae Ecclesiae
communes, constituere, transferre, abolere unius est supremae ecclesias-
ticae auctoritatis…
Can. 1417 § 1: Ob primatum Romani Pontificis integrum est cuilibet fideli
causam suam…cognoscendam ad Sanctam Sedem deferre vel apud ean-
dem introducere.
Can. 1471: Si qua persona interroganda utatur lingua iudici vel partibus
ignota, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus.
Can. 1712: Post secundam sententiam, quae nullitatem sacrae ordinationis
confirmavit, clericus omnia iura statui clericali propria amittit et ab om-
nibus obligationibus liberatur.
…recursus quamprimum ad Collegium defertur, cuius decisio nulli iuris re-
medio obnoxia est (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 42. § 4).
48
SINTAXIS NOMINAL
Vox «fructus» nobis exhibet sanctitatem vitae semper fidelis Dei voluntati et
eiusdem amori (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canoniza-
tionis Servi Dei Ioannis Pauli II).
55 Dativo posesivo
Can. 69: Rescriptum, cuius praesentationi nullum est definitum tempus, po-
test exsecutori exhiberi quovis tempore, modo absit fraus et dolus.
Can. 482 § 2: Si necesse videatur, cancellario dari potest adiutor, cui nomen
sit vice-cancellarii.
Can. 801: Instituta religiosa, quibus missio educationis propria est…sata-
gant educationi catholicae…
Can. 980: Si confessario dubium non est de paenitentis dispositione et hic
absolutionem petat, absolutio ne denegetur nec differatur.
Deo Patri sit gloria et Filio…ac Paraclito (Veni creator Spiritus).
Adversus Collegii decisiones, nisi aliud expresse statuatur, non est locus im-
pugnationi (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 50).
56 Observación. El Dativo posesivo es sobre todo frecuente con nombres

abstractos:
Can. 213: Ius est christifidelibus ut…adiumenta a sacris Pastoribus acci-
piant.
Can. 278 § 1: Ius est clericis saecularibus sese consociandi cum aliis ad
fines statui clericali congruentes prosequendos.
Can. 747 § 1: Ecclesiae…officium est et ius nativum…omnibus gentibus
Evangelium praedicandi.
Can. 793 § 2: Parentibus ius est etiam iis fruendi auxiliis...quibus in catholi-
ca educatione filiorum procuranda indigeant.
Can.794 § 2: Animarum pastoribus officium est omnia disponendi ut educa-
tione catholica omnes fideles fruantur.
Can. 800 § 1: Ecclesiae ius est scholas…condendi ac moderandi.
est Ecclesiae pastoribus invigilandi ne scriptis aut usu instrumentorum
communicationis socialis christifidelium fidei aut moribus detrimentum
afferatur.
49
Can. 1075 § 2: Uni quoque supremae auctoritati ius est alia impedimenta
pro baptizatis constituere.
Can. 1135: Utrique coniugi aequum officium et ius est ad ea quae pertinent
ad consortium vitae coniugalis.
Can. 1152 § 1: Licet enixe commendetur ut coniux, caritate christiana motus et
boni familiae sollicitus, veniam non abnuat comparti adulterae atque vitam
coniugalem non disrumpat…ius ipsi est solvendi coniugalem convictum…
Can. 1214: Ecclesiae nomine intellegitur aedes sacra, divino cultui destinata,
ad quam fidelibus ius est adeundi ad divinum cultum praesertim publice
exercendum.
Can. 1260: Ecclesiae nativum ius est exigendi a christifidelibus quae ad fines
sibi proprios sint necessaria.
Can. 1311: Nativum et proprium Ecclesiae ius est christifideles delinquentes
poenalibus sanctionibus coercere.
Can. 1626 § 1: Querelam nullitatis interponere possunt non solum partes…
sed etiam promotor iustitiae aut defensor vinculi, quoties ipsis ius est in-
terveniendi.
Can. 1651: Non antea exsecutioni locus esse poterit quam exsecutorium iu-
dicis decretum habeatur…
Can. 1678 § 1: Defensori vinculi, partium patronis et…etiam promotori
iustitiae ius est:…
Can. 1733 § 2: Episcoporum conferentia statuere potest ut in unaquaque
dioecesi officium quoddam vel consilium stabiliter constituatur, cui…
munus sit aequas solutiones quaerere et suggerere.
Ideo Sacrosancta Synodus decernit omnibus episcopis, qui sint membra
Collegii episcopalis, ius esse ut Concilio Oecumenico intersint (Christus
Dominus, 4).
Ius tamen est Praefecto necnon Secretario terminos peremptorios constitue-
re… (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione art. 27. § 2)
Novissime promotori iustitiae interveniendi facultas est (ibidem, art. 88. 3).
57 Dativo de finalidad
Can. 326 § 1: Extinguitur christifidelium consociatio privata ad normam sta-
tutorum; supprimi etiam potest a competenti auctoritate, si eius actio…
scandalo est fidelium.
50
SINTAXIS NOMINAL
Can. 668 § 3: Quidquid religiosus propria acquirit industria vel ratione insti-
tuti, acquirit instituto.
Can. 719 § 1: Sodales, ut vocationi suae fideliter respondeant eorumque actio
apostolica ex ipsa unione cum Christo procedat, sedulo orationi vacent…
Can. 1650 § 1: Sententia quae transiit in rem iudicatam exsecutioni mandari
potest, salvo praescripto can. 1647.
Can. 1653 § 1:…sententiam exsecutioni mandare debet per se vel per alium
Episcopus dioecesis, in qua sententia primi gradus lata est.
58 Doble Dativo de interés y finalidad
Can. 328: Qui praesunt consociationibus laicorum…curent ut suae cum aliis
christifidelium consociationibus…cooperentur utque variis operibus
christianis…libenter auxilio sint.
Can. 334: Auxilio praeterea ei (Romano Pontifici) sunt Patres Cardinales,
necnon aliae personae itemque varia secundum temporum necessitates
instituta.
Can. 353 § 1: Cardinales collegiali actione supremo Ecclesiae Pastori prae-
cipuo auxilio sunt in Consistoriis, in quibus…congregantur.
Can. 510 § 3: Episcopi dioecesani est certas statuere normas…cavendo ne
parochus capitularibus nec capitulum paroecialibus functionibus im-
pedimento sit.
Can. 540 § 2: Administratori paroeciali nihil agere licet, quod praeiudicium
afferat iuribus parochi aut damno esse possit bonis paroecialibus.
Can. 619: Superiores suo officio sedulo incumbant…Ipsi igitur nutriant so-
dales frequenti verbi Dei pabulo…Eis exemplo sint in virtutibus colendis
et in observantia legum et traditionum proprii instituti.
Can. 713 § 3: Sodales clerici per vitae consecratae testimonium…confratri-
bus adiutorio sunt, et in populo Dei mundi sanctificationem suo sacro
ministerio perficiunt.
Can. 796 § 1: Inter media ad excolendam educationem christifideles magni
faciant scholas quae quidem parentibus…praecipuo auxilio sunt.
Can. 813: Episcopus dioecesanus…provideat ut…centra habeantur universi-
taria catholica, quae iuventuti adiutorio sint, praesertim spirituali.
51
Can. 822 § 2: Iisdem pastoribus curae sit fideles edocere se officio tene-
ri cooperandi ut instrumentorum communicationis socialis usus humano
christianoque spiritu vivificetur.
Quoniam, si vestes ac vasa et cetera, quae in sacris usui ministrantibus
erant, sancta vocabantur… (JULIANO POMERIO, de vita contemplativa, 31)
Orientales Ecclesias…peculiarissimo modo Nobis cordi esse nemo est qui
ignoret (PÍO XII, Orient. Eccles.).
Praefecto auxilio est Secretarius in Signaturae Apostolicae negotiis perso-
nisque moderandis (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 2. § 1).
59 Dativo agente
En el Código suele aparecer el Ablativo agente con la perifrástica pasiva
(vid. n. 71).
Studendum episcopo ut dissidentes fratres ad pacem magis quam ad iudi-
cium cohortetur (Statuta Eccles. antiqua, 54)
…nunc Nobis respondendum est ad dubium rite concordatum in tertio iudicii
gradu hac sub formula: an constet de matrimonii nullitate… (coram Stan-
ABLATIVO
A) Ablativo propiamente dicho

61 Ablativo de punto de partida (véase nº 114)
62 Ablativo de origen
Can. 109: Affinitas oritur ex matrimonio valido, etsi non consummato…
Can. 1078 § 2: Impedimenta quorum dispensatio Sedi Apostolicae reservatur
sunt: 1º impedimentum ortum ex sacris ordinibus aut ex voto publico
perpetuo castitatis in instituto religioso iuris pontificii.
Can. 1128: Locorum Ordinarii aliique animarum pastores curent ne coniugi
catholico et filiis e matrimonio mixto natis auxilium spirituale desit…
In Polonia e familia solidis humanis christianisque praeceptis informata
natus est. (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis
Servi Dei Ioannis Pauli II).
52
SINTAXIS NOMINAL
64 Ablativo de separación
a) con verbos:
1) «expulsar, retirarse, abstenerse…»
Can. 278 § 3: Clerici abstineant a constituendis aut participandis conso-
ciationibus, quarum fines aut actio cum obligationibus statui clericali
propriis componi nequeunt…
Can. 283.1: Clerici…a sua tamen dioecesi per notabile tempus…sine licen-
tia saltem praesumpta Ordinarii proprii, ne discedant.
Can. 308: Nemo legitime adscriptus a consociatione dimittatur nisi iusta de
causa ad normam iuris et statutorum.
Can. 415: Si Episcopus dioecesanus poena ecclesiastica a munere exercen-
do prohibeatur, Metropolita…ad Sanctam Sedem statim recurrat, ut ipsa
provideat.
Can. 1072: Curent animarum pastores a matrimonii celebratione avertere
iuvenes ante aetatem, qua secundum regionis receptos mores matrimo-
nium iniri solet.
Can. 1350 § 2: Dimisso autem e statu clericali, qui propter poenam vere
indigeat, Ordinarius…providere curet.
Can. 1364 § 1: Apostata a fide…in excommunicationem latae sententiae in-
currit.
Can. 1420 § 5: Ipsi (Vicarii iudiciales), sede vacante, a munere non ces-
sant…; adveniente novo Episcopo, indigent confirmatione.
Can. 1722: Ad scandala praevenienda, ad testium libertatem protegendam
et ad iustitiae cursum tutandum, potest Ordinarius…accusatum a sacro
ministerio vel ab aliquo officio et munere ecclesiastico arcere...
Can. 1747 § 1: Parochus amotus debet a parochi munere exercendo absti-
nere…
Si Secretarius a causa abstinet, eius munera in causa exercenda sunt a pro-
motore iustitiae (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 23. § 3).
Iamvero ius exigendi Ecclesiae competere fluit ex iis quae diximus… (GUIDO
COCCHI, Comment. in Cod. iur. canon., lib. III, pars VI , n. 167).
53
65 2) «librar, privar…»
Can. 84: Qui abutitur potestate sibi ex privilegio data, privilegio ipso privari
meretur.
Can. 291: Praeter casus de quibus in can. 290, n 1, amissio status clericalis
non secumfert dispensationem ab obligatione coelibatus.
Can. 292: Clericus qui statum clericalem ad normam iuris amittit…eo ipso
privatur omnibus officiis, muneribus et potestate qualibet delegata.
Can. 993: Indulgentia est partialis aut plenaria, prout a poena temporali…
liberat ex parte aut ex toto.
Can. 1079 § 3: In periculo mortis confessarius gaudet potestate dispensandi
ab impedimentis occultis sive intra sive extra actum sacramentalis con-
fessionis.
Can. 1181: Ad oblationes occasione funerum quod attinet, serventur praes-
cripta can. 1264, cauto tamen ne ulla fiat in exequiis personarum acceptio
neve pauperes debitis exequiis priventur.
Can. 1260: Ecclesiae nativum ius est exigendi a christifidelibus quae ad
fines sibi proprios sint necessaria.
Can. 1712: Post secundam sententiam, quae nullitatem sacrae ordinationis
confirmavit, clericus omnia iura statui clericali propria amittit et ab om-
nibus obligationibus liberatur.
Et a peccato meo munda me…libera me de sanguinibus, Deus (Miserere
mei).
66 3) «carecer, estar necesitado de…»
Can. 171 § 1: Inhabiles sunt ad suffragium ferendum: 2º carens voce activa...
Can. 179 § 1: Electus, si electio confirmatione indigeat…electionis confir-
mationem…petere…debet.
Can. 189 § 3: Renuntiatio, quae acceptatione indiget, nisi intra tres menses
acceptetur, omni vi caret.
Can. 314: Cuiuslibet consociationis publicae statuta eorumque recognitio et
mutatio approbatione indigent auctoritatis ecclesiasticae…
54
SINTAXIS NOMINAL
Can. 827 § 1: Catechismi necnon alia scripta ad institutionem catecheticam

pertinentia…, ut edantur, approbatione egent loci Ordinarii…
Can. 1292 § 1:…Eorundem (Consilii a rebus oeconomicis et Collegii consul-
torum) quoque consensu eget ipse Episcopus dioecesanus ad bona dioe-
cesis alienanda.
Can. 1350 § 1: In poenis clerico irrogandis semper cavendum est, ne iis quae
ad honestam sutentationem sunt necessaria, ipse careat, nisi agatur de di-
missione e statu clericali.
Can. 1521: Peremptio…ex officio declarari debet, salvo iure petendi indem-
nitatem adversus…procuratores, qui culpa se caruisse non probaverint.
Can. 1716 § 1:…sententia arbitralis de controversia ecclesiastica, ut vim ha-
beat in foro canonico, confirmatione indiget iudicis ecclesiastici…
67 4) «disuadir, disentir, estar alejado…»
Can. 395 § 3: A dioecesi ne absit (Episcopus dioecesanus) diebus Nativitatis,
Hebdomadae Sanctae et Resurrectionis Domini, Pentecostes et Corporis
et Sanguinis Christi…
Can. 1592 § 1: Si pars conventa non comparuerit…iudex eam (partem con-
ventam citatam) a iudicio absentem declaret et decernat…
68 b) con adjetivos
Can. 289 § 2: Clerici utantur exemptionibus, quas ab exercendis muneribus
et publicis civilibus officiis a statu clericali alienis, in eorum favorem
eaedem leges et conventiones vel consuetudines concedunt.
exercendis vel promovendis inserviunt, ac vetatur quidquid a loci sancti-
tate absonum est.
69 Ablativo comparativo (vid. n. 126)
…quod ceteroquin clarius luce refulget, «arma militiae nostrae non carnalia
esse, sed potentia Deo (II Cor.10.4) [PÍO XII, Orient. Eccles.].
55
Nihil est potentius eleemosynis atque ieiuniis (S. LEÓN MAGNO, De ieiunio
Pentecostes, sermo IV, 4).
71 Ablativo agente
Can. 351 § 3:…postquam autem a Romano Pontifice eius (promoti ad car-
dinalitiam dignitatem) nomen publicatum fuerit, iisdem tenetur officiis…
Can. 477 § 1: Vicarius generalis et episcopalis libere ab Episcopo dioecesa-
no nominantur et ab ipso libere removeri possunt.
Can. 843 § 2: Animarum pastores ceterique christifideles…officium habent
curandi ut qui sacramenta petunt debita evangelizatione…praeparentur,
attentis normis a competenti auctoritate editis.
Can. 1105 § 2: Mandatum…subscribendum est a mandante et praeterea a pa-
rocho vel Ordinario loci…aut a sacerdote…aut a duobus saltem testibus.
Can. 1125 2º: de his promissionibus a parte catholica faciendis, altera pars
Can. 1287 § 2: De bonis, quae a fidelibus Ecclesiae offeruntur, administra-
tores rationem fidelibus reddant iuxta normas iure particulari statuendas.
Can. 1471: Si qua persona interroganda utatur lingua iudici vel partibus igno-
ta, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus.
argumentorum super quibus petitur testium interrogatio; alioquin petitio
censeatur deserta.
Can. 1603 § 1: Communicatis vicissim defensionibus atque animadversioni-
bus, utrique parti responsiones exhibere licet intra breve tempus a iudice
praestitutum.
Can. 1646 § 1: Restitutio in integrum…petenda est a iudice qui sententiam
tulit intra tres menses a die… § 2 Restitutio in integrum propter motiva,
de quibus …petenda est a tribunali appellationis, intra tres menses a no-
titia publicationis…
56
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1664: Responsiones partium, testium, peritorum, petitiones et exceptio-

nes advocatorum redigendae sunt scripto a notario.
Can. 1743: Renuntiatio a parocho fieri potest…dummodo haec ab Episcopo
legitime acceptari possit et reapse acceptetur.
Suicidii minae serio fuerunt prolatae et in serium receptae ab actore (coram
Funghini, sententia diei 16/I/1991).
Si Secretarius a causa abstinet, eius munera in causa exercenda sunt a pro-
motore iustitiae (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 23. § 3).
Altero mundano bello grassante, quo tempore Polonia a Germanis nazistis
est invasa… (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis
Hanc ob sanctitatis famam, dispensatione a tempore quinque annorum ex-
pectationis post mortem a Summo Pontifice Benedicto XVI concessa…
causa Beatificationis et Canonizationis instructa est… (ibidem).
B) Ablativo «instrumental-sociativo»
70 Ablativo de instrumento
El instrumento o medio puede ir expresado con per+Acusativo, sobre
todo si se trata de personas.
Can. 147: Provisio officii ecclesiastici fit: per liberam collationem…per ins-
titutionem…per confirmationem vel admissionem…per simplicem elec-
tionem et electi acceptationem.
Can. 181 § 2: Suffragium pro postulatione exprimi debet per verbum postulo
aut equivalens.
Can. 344: Synodus Episcoporum directe subest auctoritati Romani Pontificis,
cuius est: 5º synodo per se aut per alios praeesse.
Can. 374 § 2: Ad curam pastoralem per communem actionem fovendam
plures paroeciae viciniores coniungi possunt in peculiares coetus, uti sunt
vicariatus foranei.
Can. 388 § 2: Episcopus Missam pro populo…per se ipse celebrare et appli-
care debet;…iisdem diebus per alium vel aliis diebus per se ipse applicet.
57
Can. 391 § 2: Potestatem legislativam exercet ipse Episcopus; potestatem

exsecutivam exercet sive per se sive per Vicarios generales aut episco-
pales ad normam iuris.
Can. 958 § 2: Ordinarius obligatione tenetur singulis annis huiusmodi libros
per se aut per alios recognoscendi.
Can. 959: In sacramento paenitentiae fideles…per absolutionem…veniam
peccatorum…a Deo obtinent.
Can. 1071 § 1: Excepto casu necessitatis, sine licentia Ordinarii loci ne quis
assistat: 7º matrimonio per procuratorem ineundo, de quo in can.1105.
Can. 1104 § 1: Ad matrimonium valide contrahendum necesse est ut contra-
hentes sint praesentes una simul sive per se ipsi sive per procuratorem.
Can. 1105 § 1: Ad matrimonium per procuratorem valide ineundum requi-
ritur: 2 ut procurator ab ipso mandante designetur et munere per se ipse
fungatur.
Can. 1224 § 1: Ordinarius licentiam ad constituendum oratorium requisitam
ne concedat nisi prius per se vel per alium locum…visitaverit et decenter
instructum reppererit.
Can. 1339 § 1: Eum, qui versatur in proxima delinquendi occasione…Ordi-
narius per se vel per alium monere potest.
Can. 1442: Romanus Pontifex…iudex est supremus, qui per se ius dicit, vel
per ordinaria Sedis Apostolicae tribunalia, vel per iudices a se delega-
tos.
Can. 1509 § 1: Citationum, decretorum, sententiarum aliorumque iudicia-
lium actorum notificatio facienda est per publicos tabellarios…
Can. 1528: Si pars vel testis se sistere ad respondendum coram iudice renuat,
licet eos audire etiam per laicum a iudice designatum…
Can. 1552 § 1: Cum probatio per testes postulatur, eorum nomina et domici-
lium tribunali indicentur.
Can. 1653 § 1: Nisi lex particularis aliud statuat, sententiam exsecutioni man-
dare debet per se vel per alium Episcopus dioecesanus…
Can. 1717 § 1: Quoties Ordinarius notitiam, saltem verisimilem, habet de de-
licto, caute inquirat per se vel per aliam idoneam personam, circa facta
et circumstantias et circa imputabilitatem.
58
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1747 § 3: Pendente recursu adversus amotionis decretum, Episcopus

non potest novum parochum nominare, sed per administratorem paro-
ecialem interim provideat.
Citationis scheda…per Curiae cursorem tradenda est ipsi convento ubicum-
que is invenitur (Instructio «Provida Mater Ecclesia», art. 79.1).
Presbyteri…non a quibuslibet episcopis, sed a suis, nec per iuniorem cle-
ricum, sed per se ipsum…ante Paschae sollemnitatem chrisma petant
(Statuta Eccles. antiqua, n. 87).
1) con verbos «cubrir», «adornar», «vestir», «alimentar»…
Can. 351 § 3: Postquam autem a Romano Pontifice eius (promoti ad car-
dinalitiam dignitatem) nomen publicatum fuerit, iisdem tenetur officiis
fruiturque iuribus…
Can. 1064: Ordinarii loci est curare ut debite ordinetur eadem assistentia,
auditis…viris et mulieribus experientia et peritia probatis.
Can. 1068: In periculo mortis, si aliae probationes haberi nequeant, sufficit…
affirmatio contrahentium…se baptizatos esse et nullo detineri impedimento.
Can. 1311: Nativum et proprium Ecclesiae ius est christifideles delinquentes
poenalibus sanctionibus coercere.
tunis monitis aliisque pastoralis sollicitudinis viis vel etiam…paenali-
bus remediis eius utilitati et publico bono consulere.
Can. 1397: Qui homicidium patrat vel hominem vi aut fraude rapit vel detinet
vel mutilat vel graviter vulnerat, privationibus et prohibitionibus…pro
delicti gravitate puniatur.
Can. 1428 § 2: Episcopus potest ad auditoris munus approbare clericos vel
laicos qui bonis moribus, prudentia et doctrina fulgeant.
Can. 1576: Easdem ob causas quibus testis, etiam periti excluduntur aut re-
cusari possunt.
Can. 1578 § 2: Periti debent indicare perspicue quibus documentis vel aliis
idoneis modis certiores facti sint…, qua via et ratione processerint…
Can. 1686:…Vicarius iudicialis vel iudex…potest…matrimonii nullitatem
sententia declarare…dummodo pari certitudine pateat dispensationem
datam non esse…
59
Can. 1701 § 2:…Episcopus permittere potest ut iurisperiti opera orator vel

pars conventa iuvetur.
Hic Dei Servus extremis vitae diebus adversa valetudine est affectus. (De-
cretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioan-
nis Pauli II).
2) con verbos y adjetivos de «abundancia»: llenar», «adornar»…
Can. 219: Christifideles omnes iure gaudent ut a quacumque coactione sint

immunes in statu vitae eligendo.
Can. 220: Nemini licet bonam famam, qua quis gaudet, illegitime laedere…
legitime vindicent atque defendant.
Can. 227:…eadem tamen libertate utentes (Christifideles laici) curent ut suae
actiones spiritu evangelico imbuantur.
Can. 254 § 2:…habeantur igitur exercitationes, in quibus, sub moderamine
magistrorum, alumni propio labore studia quaedam persolvere discant.
Can. 283 § 2: Ipsis (clericis) autem competit ut debito et sufficienti quotan-
nis gaudeant feriarum tempore.
Can. 346 § 1: Synodus Episcoporum…constat sodalibus quorum plerique
sunt Episcopi…
Can. 351 § 1: Qui Cardinales promoveantur, libere a Romano Pontifice seli-
guntur viri…doctrina, moribus, pietate necnon rerum agendarum pru-
dentia egregie praestantes.
Can. 378 § 1: Ad idoneitatem candidatorum episcopatus requiritur ut quis sit:
1º firma fide, bonis moribus, pietate, animarum zelo, sapientia, pru-
dentia et virtutibus humanis excellens, ceterisque dotibus praeditus,
quae ipsum aptum efficiant ad officium de quo agitur explendum.
Can. 469: Curia dioecesana constat illis institutis et personis quae Episcopo
operam praestant in regimine universae dioecesis…
Can. 473 § 4: Ubi id expedire iudicaverit, Episcopus…constituere potest
consilium episcopale, constans scilicet Vicariis generalibus et Vicariis
episcopalibus.
60
SINTAXIS NOMINAL
Can. 749 § 1: Infallibilitate in magisterio, vi muneris sui gaudet Summus

Pontifex, quando…2º Infallibilitate in magisterio pollet quoque Colle-
gium Episcoporum quando…
Can. 797: Parentes in scholis eligendis vera libertate gaudeant oportet.
Can. 803 § 2:…magistri recta doctrina et vitae probitate praestent.
Can. 819:…debent Episcopi aut institutorum Superiores competentes ad uni-
versitates vel facultates ecclesiasticas mittere iuvenes et clericos et soda-
les indole, virtute et ingenio praestantes.
Can. 913 § 1: Ut sanctissima Eucharistia ministrari possit pueris, requiritur ut
ipsi sufficienti cognitione et accurata praeparatione gaudeant…
Can. 963:…is cui generali absolutione gravia peccata remittuntur, ad con-
fessionem individualem quam primum…accedat, antequam aliam reci-
piat absolutionem generalem…
Can. 1060: Matrimonium gaudet favore iuris; quare in dubio standum est pro
valore matrimonii donec contrarium probetur.
Can. 1079 § 2:…sed solum pro casibus in quibus ne loci quidem Ordinarius
adiri possit, eadem dispensandi potestate pollet tum parochus, tum mi-
nister sacer…tum sacerdos…
ab impedimentis occultis pro foro interno sive intra sive extra actum sa-
cramentalis confessionis.
Can. 1191 § 2: Nisi iure prohibeantur, omnes congruenti rationis usu pollen-
tes, sunt voti capaces.
Can. 1642 § 1: Res iudicata firmitate iuris gaudet nec impugnari potest di-
recte…
Imple superna gratia quae tu creasti pectora (Veni creator Spiritus).
3) con el adjetivo dignus
Can. 377 § 2: Singulis saltem trienniis Episcopi provinciae ecclesiasticae vel
…Episcoporum conferentiae…elenchum componant presbyterorum…
eumque Apostolicae Sedi transmittant, firmo manente iure uniuscuiusque
61
Episcopi Apostolicae Sedi nomina presbyterorum, quos episcopali mu-

nere dignos et idoneos putet, seorsim patefaciendi.
Can. 1568: Notarius in actis mentionem faciat…et generatim de omnibus
memoria dignis quae forte acciderint…
4) con algunos verbos deponentes
Can. 40: Exsecutor alicuius actus administrativi invalide suo munere fungi-
tur, antequam litteras receperit earumque authenticitatem et integritatem
recognoverit…
Can. 218: Qui disciplinis sacris incumbunt iusta libertate fruuntur inqui-
rendi necnon mentem suam prudenter in iis aperiendi, in quibus peritia
gaudent…
Can. 253 § 1: Ad magistri munus in disciplinis philosophicis, theologicis
et iuridicis…ii tantum nominentur viri qui virtutibus praestantes, laurea
doctorali aut licentia potiti sunt.
Can. 261 § 2: Sedulo provideant seminarii rector atque studiorum moderato-
res ut magistri suo munere rite fungantur.
Can. 289 § 2: Clerici utantur exemptionibus, quas…in eorum favorem eae-
dem leges et conventiones vel consuetudines concedunt…
Can. 351 § 3: Postquam autem a Romano Pontifice eius (promoti ad car-
Can. 378: Ad idoneitatem candidatorum episcopatus requiritur ut quis sit: 5º
laurea doctoris vel saltem licentia in sacra Scriptura, theologia aut in iure
canonico potitus.
Can. 443 § 1: Ad concilia particularia convocandi sunt…: 3º alii Episcopi
titulares qui peculiari munere…in territorio funguntur.
Can. 519: Parochus est pastor proprius paroeciae sibi commissae, cura pas-
torali communitatis sibi concreditae fungens…
Can. 760: In ministerio verbi, quod sacra Scriptura, Traditione, liturgia,
magisterio vitaque Ecclesiae innitatur oportet, Christi mysterium integre
ac fideliter proponatur.
62
SINTAXIS NOMINAL
Can. 793 § 2: Parentibus ius est etiam iis fruendi auxiliis..., quibus in catho-
lica educatione filiorum procuranda indigeant.
Can.794 § 2: Animarum pastoribus officium est omnia disponendi ut educa-
Can. 803 § 2: Institutio et educatio in schola catholica principiis doctrinae
catholicae nitatur oportet.
Can. 822 § 1: Ecclesiae pastores…, iure Ecclesiae proprio utentes, instru-
menta communicationis socialis adhibere satagant.
Can. 840: Quapropter in iis (sacramentis) celebrandis summa veneratione
debitaque diligentia uti debent tum sacri ministri tum ceteri christifideles.
Can. 967 § 3: Ipso iure eadem facultate (christifidelium ubique terrarum
confessiones excipiendi) ubique potiuntur…qui vi officii aut concessionis
Superioris competentis…sunt instructi.
Can. 1105 § 1: Ad matrimonium per procuratorem valide ineundum requiri-
tur: 2/ ut procurator ab ipso mandante designetur et munere per se ipse
fungatur.
Can.1111: Loci Ordinarius et parochus, quamdiu valide officio funguntur,
possunt facultatem intra fines sui territorii matrimoniis assistendi, etiam
generalem, sacerdotibus et diaconis delegare.
Can. 1326 § 1: Iudex gravius punire potest quam lex vel praeceptum statuit:
2º eum…qui auctoritate aut officio abusus est ad delictum patrandum.
Can. 1331 § 2: Quod si excommunicatio irrogata vel declarata sit, reus: 3
vetatur frui privilegiis antea concessis.
Can. 1344: Etiamsi lex utatur verbis praeceptivis, iudex pro sua conscientia
et prudentia potest:…
Can. 1471: Si qua persona interroganda utatur lingua iudici vel partibus ig-
nota, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus.
Can. 1578 § 2: Periti debent indicare perspicue…et quibus potissimum ar-
gumentis suae conclusiones nitantur.
Can. 1608 § 4: Iudex qui eam certitudinem adipisci non potuit, pronuntiet
non constare de iure actoris…nisi agatur de causa iuris favore fruente…
Can. 1612 § 3: Hisce subsequatur pars dispositiva sententiae, praemissis ra-
tionibus quibus innititur.
63

libellum aliquo fundamento niti, intra tres dies…praecipiat ut exemplar
petitionis notificetur parti conventae..
Can. 1680: In causis de impotentia vel de consensus defectu propter mentis
morbum iudex unius periti vel plurium opera utatur…
Can. 1727 § 1: Appellationem proponere potest reus…quia poena erat facul-
tativa, vel quia iudex potestate usus est, de qua in cann. 1344 et 1345.
Pars, cuius interest, instare potest ut tribunal suo munere fungatur (Instructio
«Provida Mater Ecclesia», art. 67).
Defensori vinculi ius esto:…De omnibus probationibus vel allegationibus ita
certiorem fieri ut contradicendi facultate uti possit (ibidem,art. 71.1.2).
Ut episcopus rebus Ecclesiae tamquam commendatis non tamquam propriis
utatur (Statuta Eccles. antiqua, 15).
Ecclesia…diversis est usa instrumentis (PABLO VI, Integrae servandae).
…Secretarius potest exigere ut ipse lingua latius cognita utatur (BENEDICTO
XVI, Antiqua ordinatione art. 29. § 1).
5) con opus est

Ordinarius dispensationem, qua opus sit, ipse, si poterit, tribuet (Instructio
«Provida Mater Ecclesia», art.65.2).
72 Ablativo de compañía
Can. 796 § 2: Cum magistris scholarum, quibus filios educandos concre-
dant, parentes arcte cooperentur oportet.
Can. 872: Baptizando, quantum fieri potest, detur patrinus…cuius est…et
baptizandum infantem una cum parentibus ad baptismum praesentare…
Qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur… (Credo).
Cracoviam Servus Dei cum patre suo migravit (Decretum super virtutibus.
73 Ablativo de modo
Can. 105 § 1: Minor necessario retinet domicilium et quasidomicilium illius,
cuius potestati subicitur.
64
SINTAXIS NOMINAL

Can 337 § 1: Potestatem in universam Ecclesiam Collegium Episcoporum
solemni modo exercet in Concilio Oecumenico.
Can. 365 § 1: Legati pontificii…munus quoque peculiare est: 2º…et pecu-
liari modo agere de concordatis aliisque huiusmodi conventionibus con-
ficiendis et ad effectum deducendis.
vel Episcoporum conferentiae…communi consilio et secreto elenchum
componant presbyterorum…ad episcopatum aptiorum, eumque Apostoli-
cae Sedi transmittant…
Can. 407 § 3: Episcopus coadiutor et Episcopus auxiliaris…concordi cum
ipso opera et animo procedant.
Can. 518: Paroecia regula generali sit territorialis.
Can. 651 § 3: Novitiorum institutioni praeficiantur sodales sedulo praeparati
qui…munus suum fructuose et stabili modo absolvere possint.
Can. 677 § 2: Instituta autem, si quas habeant associationes christifidelium
sibi coniunctas, speciali cura adiuvent ut genuino spiritu suae familiae
imbuantur.
Can. 678 § 1: Religiosi subsunt potestati Episcoporum, quos devoto obse-
quio ac reverentia prosequi tenentur.
Can. 724 § 2: Sodales in rebus divinis et humanis pari gressu instituantur.
Can. 758: Sodales institutorum vitae consecratae…peculiari modo Evange-
lii testimonium reddunt…
Can. 769: Doctrina christiana proponatur modo auditorum condicioni ac-
commodato atque ratione temporum necessitatibus aptata.
Can. 777: Peculiari modo parochus…curet: ut…
Can. 814: Quae de universitatibus statuuntur praescripta, pari ratione appli-
cantur aliis studiorum superiorum institutis.
Can. 834 § 1: Munus sanctificandi Ecclesia peculiari modo adimplet per
sacram liturgiam…
Can. 961 § 1: Absolutio pluribus insimul paenitentibus sine praevia indivi-
duali confessione generali modo impertiri non potest, nisi…
65
Can. 1057 § 2: Consensus matrimonialis est actus voluntatis, quo vir et mu-
lier foedere irrevocabili sese mutuo tradunt et accipiunt ad constituen-
dum matrimonium.
Can. 1200 § 1: Qui libere iurat se aliquid facturum, peculiari religionis obli-
gatione tenetur implendi quod iureiurando firmaverit.
Can. 1686:…Vicarius iudicialis vel iudex ab ipso designatus potest…matri-
monii nullitatem sententia declarare…dummodo pari certitudine pateat
dispensationem datam non esse…
(Servus Dei)…semper excellenti modo promptum ac munificum se praebuit
(Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei
Ioannis Pauli II)
Positione confecta…in Congressu Peculiari Consultorum Theologorum…
prospero cum exitu disceptatum est… (ibidem).
In animo eius percipi possunt…caritas erga proximum vere heroum modo et
universaliter exercita… (ibidem).
Litterae Apostolicae motu proprio datae «Normas nonnullas» (BENEDICTO
XVI) [passim].
74 Observación. Sintagmas de «modo» más usuales:

electio est ipso iure nulla…
Can. 315: Consociationes publicae incepta propriae indoli congrua sua spon-
te suscipere valent.
Can. 482 § 3: Cancellarius necnon vicecancellarius sunt eo ipso notarii et
secretarii curiae.
Can. 694: Ipso facto dimissus ab instituto habendus est sodalis qui:…
Can. 695 § 2:…Acta omnia a Superiore maiore et a notario subscripta, una
cum responsionibus sodalis scripto redactis et ab ipso sodale subscriptis,
supremo Moderatori transmittantur.
Can. 701: Legitima dimissione ipso facto cessant vota necnon iura et obliga-
tiones ex professione promanantia.
Can. 883: Ipso iure facultate confirmationem ministrandi gaudent: 1º…qui
iure Episcopo dioecesano aequiparantur.
66
SINTAXIS NOMINAL
Can. 967 § 3: Ipso iure eadem facultate (confessiones excipiendi) ubique

potiuntur…qui…facultate confessiones excipiendi sunt instructi.
Can. 982: Qui confitetur se falso confessarium innocentem…denuntiasse de
crimine sollicitationis…ne absolvatur nisi prius falsam denuntiationem
formaliter retractaverit…
Can. 995 § 1: Praeter supremam Ecclesiae auctoritatem ii tantum possunt
indulgentias elargiri, quibus haec potestas iure agnoscitur…
Can. 1055 § 2: Quare inter baptizatos nequit matrimonialis contractus vali-
dus consistere, quin sit eo ipso sacramentum.
Can. 1057: Matrimonium facit partium consensus inter personas iure habiles
legitime manifestatus…
Can. 1102 § 3: Condicio autem, de qua in § 2, apponi nequit, nisi cum licentia
Ordinarii loci scripto data.
Can. 1200 § 2: Iusiurandum dolo, vi aut metu gravi extortum, ipso iure
nullum est.
Can. 1215 § 1: Nulla ecclesia aedificetur sine expresso Episcopi dioecesani
consensu scriptis dato.
Can. 1361 § 2: Remissio in foro externo detur scripto, nisi gravis causa aliud
suadeat.
Can. 1397: Qui homicidium patrat vel hominem vi aut fraude rapit vel de-
tinet vel mutilat vel graviter vulnerat, privationibus et prohibitionibus…
pro delicti gravitate puniatur.
Can. 1471:…Interpres etiam adhibeatur si surdus vel mutus interrogari debet,
nisi forte malit iudex quaestionibus a se datis scripto respondeatur.
Can. 1472 § 1: Acta iudicialia, tum quae meritum quaestionis respiciunt, seu
acta causae, tum quae ad formam procedendi pertinent, seu acta proces-
sus, scripto redacta esse debent.
Can. 1513 § 2: Partium petitiones responsionesque…possunt…exprimi…vel
in declarationibus ore coram iudice factis.
Can. 1535: Assertio de aliquo facto, scripto vel ore, coram iudice competen-
ti…est confessio iudicialis.
67
Can. 1540 § 2: Documenta publica civilia ea sunt quae secundum uniuscuius-

que loci leges talia iure censentur.
Can. 1566: Testes ore testimonium dicant et scriptum ne legant, nisi de cal-
culo et rationibus agatur.
Can. 1567 § 2: Admitti potest usus machinae magnetophonicae, dummodo
dein responsiones scripto consignentur…
Can. 1588: Causa incidens proponitur scripto vel ore, indicato nexu qui in-
tercedit inter ipsam et causam principalem, coram iudice competenti ad
causam principalem definiendam.
Can. 1604 § 2: Si causae discussio scripto facta sit, iudex potest statuere ut
moderata disputatio fiat ore pro tribunali sedente…
Can. 1620: Sententia vitio insanabilis nullitatis laborat, si: 3º iudex vi vel
metu gravi coactus sententiam tulit.
Can. 1664: Responsiones partium, testium, peritorum, petitiones et exceptio-
nes advocatorum redigendae sunt scripto a notario.
Can. 1709 § 2. Misso libello, clericus ordines exercere ipso iure vetatur.
Can. 1715 § 2: Si agitur de bonis ecclesiasticis temporalibus, serventur, quo-
ties materia id postulat, solemnitates iure statutae pro rerum ecclesiasti-
carum alienatione.
Can. 1736 § 4: Si nullus recursus intra statutum terminum adversus decretum
proponatur, suspensio exsecutionis…eo ipso cessat.
Can. 1743: Renuntiatio a parocho fieri potest…dummodo haec ab Episcopo
legitime acceptari possit et reapse acceptetur.
77 Ablativo de causa
do prohibeatur…Metropolita aut…suffraganeus antiquior promotione ad
Sanctam Sedem statim recurrat, ut ipsa provideat.
79 Ablativo de limitación
68
SINTAXIS NOMINAL
Can. 541 § 1: Vacante paroecia itemque parocho a munere pastorali exercen-

do impedito, paroeciae regimen interim assumat vicarius paroecialis; si
plures sint, is qui sit nominatione antiquior…
Can. 954: Si…Missae petuntur celebrandae numero plures quam ut ibidem
celebrari possint, earundem celebratio alibi fieri licet…
Can. 1483: Procurator et advocatus esse debent aetate maiores et bonae fa-
mae.
Can. 1550 § 1: Ne admittantur ad testimonium ferendum minores infra deci-
mum quartum aetatis annum et mente debiles.
(Dominus) dispersit superbos mente cordis sui (Magnificat)
Viduae adulescentes, quae corpore debiles sunt, sumptu ecclesiae…susten-
tentur (Statuta Eccles. antiqua, 36).
In ecclesiasticis officiis duo maxime attenduntur, electio scilicet et ordina-
tio. Et quidem electio prior est tempore, sed ordinatio anterior dignitate
(Summa decret. Magistri Rufini, p. 151).
80 Ablativo de medida
Augustinus…Aemiliae, catholicae, septem annis viro minori, obviam venit
(coram Serrano Ruiz, sententia diei 21/V/1996).
Actorem plane comprobat frater Eugenius, tribus annis natu minor… (co-
ram Funghini, sententia diei 16/I/1991).
C) Ablativo «locativo» (vid. nº 110)
GENITIVO
a) Genitivo complemento de sustantivos
85 Genitivo posesivo
C.I.C., liber V: De bonis Ecclesiae temporalibus.
Can. 1257 § 2: Bona temporalia personae iuridicae privatae reguntur pro-
priis statutis, non autem hisce canonibus, nisi expresse aliud caveatur.
Ordinarius loci [passim].
69
87 Genitivo partitivo
1) con sustantivos que indican masa, cantidad o medida
Can. 122: Si universitas, quae gaudet personalitate iuridica publica, ita divi-
datur ut aut illius pars alii personae iuridicae uniatur…, auctoritas eccle-
siastica, cui divisio competat, curare debet per se vel per exsecutorem…
Can. 181 § 1: Ut postulatio vim habeat, requiruntur saltem duae tertiae partes
suffragiorum.
Can. 369: Dioecesis est populi Dei portio…quae Episcopo…pascenda con-
creditur, ita ut...Ecclesiam particularem constituat.
Can. 370: Praelatura territorialis aut abbatia territorialis est certa populi Dei
portio…cuius cura committitur alicui Praelato aut Abbati…
Can. 442 § 1: Metropolitae, de consensu maioris partis Episcoporum suffra-
ganeorum, est: 1º convocare…2º…eligere…3º…determinare…
Can. 767 § 1: Inter praedicationis formas eminet homilia, quae est pars ipsius
liturgiae et sacerdoti aut diacono reservatur.
Can. 1115: Matrimonia celebrentur in paroecia ubi alterutra pars contrahen-
tium habet domicilium…
88 2) con neutros de adjetivos y pronombres de cantidad.
Hac tamen in re pars actrix nihil certi in praecedentibus iudicii gradibus
adducere valuit (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006)
Aliquid solacii ex acceptis nuntiis hauriamus (PÍO XII, Orient. Eccles.)
Nihil novi…actor refert (coram López-Illana, sententia diei 15/I/2000).
Sat habet fautorum semper qui vivit bene [Insc. en Ayuntamiento de Posnan
(Polonia)]
90 3) con comparativos, superlativos, ordinales y pronombres
Can. 346 § 1: Synodus Episcoporum…constat sodalibus quorum plerique
sunt Episcopi…
Can. 1109: Loci Ordinarius et parochus…valide matrimoniis assistunt…
70
SINTAXIS NOMINAL
92 4) con adverbios de lugar

Can. 225 § 1: Laici…generali obligatione tenentur et iure gaudent, sive sin-
guli sive in consociationibus coniuncti, allaborandi ut divinum salutis nun-
tium ab universis hominibus ubique terrarum cognoscatur et accipiatur.
Undique terrarum…ubique gentium (PÍO XII, Orient. Eccles.)
Quis est uspiam terrarum, qui non in eo consentiat, quartam sextamve fe-
riam solemni in ecclesia ieiunio consecratam? (S. EPIFANIO, Panarion,
III, 1, 7).
93. Genitivo explicativo
et iuridicis…ii tantum nominentur viri qui…laurea doctorali aut licentia
potiti sunt…
Can. 317 § 3: In consociationibus quae non sunt clericales, laici exercere
valent munus moderatoris.
Can. 375 § 2: Episcopi ipsa consecratione episcopali recipiunt cum munere
sanctificandi munera quoque docendi et regendi…
Can. 383 § 1: In exercendo munere pastoris, Episcopus dioecesanus sollici-
tum se praebeat.
Can. 402 § 1: Episcopus, cuius renuntiatio ab officio acceptata fuerit, titulum
emeriti suae dioecesis retinet atque habitationis sedem…servare potest…
Can. 430 § 1: Munus Administratoris dioecesani cessat per captam a novo
Episcopo dioecesis possessionem.
Can. 443 § 2: Ad concilia particularia vocari possunt alii Episcopi titulares
etiam emeriti; qui quidem ius habent sufragii deliberativi. (PABLO VI,
Integrae servandae).
Can. 834 § 1: Munus sanctificandi Ecclesia peculiari modo adimplet per
sacram liturgiam…
Can. 982: Qui confitetur se falso confessarium innocentem…denuntiasse
de crimine sollicitationis ad peccatum contra sextum Decalogi praecep-
tum…ne absolvatur nisi prius…
Can. 1008: Sacramento ordinis…constituuntur sacri ministri, qui nempe con-
secrantur et deputantur ut…munera docendi, sanctificandi et regendi
adimplentes, Dei populum pascant.
71
Can. 1063:…Haec assistentia imprimis praebenda est: 1º…immo usu instru-

mentorum communicationis socialis, quibus christifideles de significatine
matrimonii christiani deque munere coniugum ac parentum christiano-
rum instituantur.
Can. 1206:…iidem (Episcopus dioecesanus aut qui ipsi iure aequiparantur)
possunt cuilibet Episcopo vel…presbytero munus committere dedicatio-
nem peragendi in suo territorio.
Can. 1357 § 2: In remissione concedenda confessarius paenitenti onus iniun-
gat recurrendi intra mensem sub poena reincidentiae ad Superiorem
competentem…et standi huius mandatis.
Can. 1687 § 2: Integrum manet parti, quae se gravatam putet, ius appella-
tionis.
Can. 1708: Validitatem sacrae ordinationis ius habent accusandi sive ipse cle-
ricus sive Ordinarius, cui clericus subest vel in cuius dioecesi ordinatus est.
Can. 1738: Recurrens semper ius habet advocatum vel procuratorem adhi-
bendi.
94. Genitivo subjetivo
Can. 254 § 2:…habeantur igitur exercitationes, in quibus, sub moderamine
magistrorum, alumni proprio labore studia quaedam persolvere discant.
Can. 305 § 2: Vigilantiae Sanctae Sedis subsunt consociationes cuiuslibet
generis.
Can. 391 § 2: Potestatem legislativam exercet ipse Episcopus; potestatem ex-
secutivam exercet sive per se sive per Vicarios generales aut episcopales
ad normam iuris. [passim]
Can. 442 § 1: Metropolitae, de consensu maioris partis Episcoporum suffra-
ganeorum, est: 1º convocare…2º…eligere…3º…determinare…
Can. 573 § 1: Vita consecrata…est…stabilis vivendi forma, qua fideles,
Christum sub actione Spiritus Sancti pressius sequentes, Deo summe di-
lecto totaliter dedicantur.
72
SINTAXIS NOMINAL
Can. 750 § 1: Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt quae…conti-

nentur et et…proponuntur sive ab Ecclesiae magisterio solemni, sive ab
eius magisterio ordinario et universali, quod…sub ductu sacri magisterii
manifestatur.
Can. 827 § 1: Catechismi necnon alia scripta ad institutionem catecheticam
pertinentia…approbatione egent loci Ordinarii.
Can. 897: Sacrificium eucharisticum, memoriale mortis et resurrectionis Do-
mini…totius cultus et vitae christianae est culmen et fons.
Can. 1057: Matrimonium facit partium consensus inter personas iure habi-
les legitime manifestatus…
Can. 1236 § 1: Iuxta traditum Ecclesiae morem mensa altaris fixi sit lapidea
et quidem ex unico lapide naturali; attamen etiam alia materia digna et
solida, de iudicio Episcoporum conferentiae, adhiberi potest.
Can. 1337 § 2: Ut praescriptio commorandi in certo loco vel territorio irroge-
tur, accedat oportet consensus Ordinarii illius loci…
Can. 1475 § 2: Notarii et cancellarius sine iudicis mandato tradere prohiben-
tur exemplar actorum iudicialium et documentorum…
Can. 1556: Citatio testis fit decreto iudicis testi legitime notificato.
Can. 1645 § 2.: De iustitia autem manifesto constare non censetur, nisi: 3º
sententia ex dolo partis prolata fuerit in damnum alterius.
Can. 1664: Responsiones partium, testium, peritorum, petitiones et excep-
tiones advocatorum redigendae sunt scripto a notario.
Can. 1680: In causis de impotentia vel de consensus defectu propter mentis
morbum iudex unius periti vel plurium opera utatur…
Can. 1705 § 2: Si, iudicio Apostolicae Sedis, requiratur supplementum ins-
tructionis…id Episcopo significabitur.
beat in foro canonico, confirmatione indiget iudicis ecclesiastici…
Can. 1749: Si parochus consilio ac suasionibus Episcopi obsequi non inten-
dat, rationes in scriptis exponat.
73
Positione confecta…in Congressu Peculiari Consultorum Theologorum…

prospero cum exitu disceptatum est… (Decretum super virtutibus. Beati-
ficationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II)
94. Genitivo objetivo
Can. 98 § 1: Persona maior habet plenum suorum iurium exercitium.
Can. 135 § 4: Ad potestatis exsecutivae exercitium quod attinet, serventur
praescripta canonum qui sequuntur.
Can. 156: Cuiuslibet officii provisio scripto consignetur.
Can. 179 § 1: Electus, si electio confirmatione indigeat,…electionis confir-
mationem ab auctoritate competenti petere per se vel per alium debet.
Can. 186:…amissio officii effectum habet tantum a momento, quo a compe-
tenti auctoritate scripto intimatur.
Can. 206 § 2: Catechumenorum specialem curam habet Ecclesia, quae…
eisdem varias iam largitur praerogativas quae christianorum sunt propriae.
Can. 223 § 2: Ecclesiasticae auctoritati competit, intuitu boni communis,
exercitium iurium, quae christifidelibus sunt propria, moderari.
Can. 246 § 3: Foveantur cultus Beatae Mariae Virginis etiam per mariale
rosarium, oratio mentalis aliaque pietatis exercitia, quibus alumni spiri-
tum orationis acquirant atque vocationis suae robur consequantur.
mutatio approbatione indigent auctoritatis ecclesiasticae.
ut electioni Romani Pontificis provideat.
Can. 370: Praelatura territorialis aut abbatia territorialis est certa populi Dei
portio…cuius cura committitur alicui Praelato aut Abbati…
Can. 387: Episcopus dioecesanus…cum sit praecipuus mysteriorum Dei
dispensator…, iugiter annitatur ut christifideles…sacramentorum cele-
bratione in gratia crescant…
Can. 484: Officium notariorum est: 2º in scriptis fideliter redigere quae
geruntur, eaque cum significatione loci, diei, mensis et anni subsignare.
Can. 571: In exercitio sui pastoralis muneris cappellanus debitam cum pa-
rocho servet coniunctionem.
74
SINTAXIS NOMINAL
Can. 751: Dicitur haeresis…alicuius veritatis…denegatio; apostasia fidei

christianae ex toto repudiatio.
Can. 759: Christifideles laici…evangelici nuntii sunt testes.
propter nos egenus factus est cum esset dives…secumfert dependentiam
Can. 619: Superiores suo officio sedulo incumbant…Ipsi igitur nutriant so-
dales frequenti verbi Dei pabulo…Eis exemplo sint in virtutibus colendis
et in observantia legum et traditionum proprii instituti.
Can. 768 § 1: Divini verbi praecones christifidelibus imprimis imponant
quae ad Dei gloriam hominumque salutem credere et facere oportet.
Can. 771 § 1: Solliciti sint animarum pastores, praesertim Episcopi et paro-
chi, ut Dei verbum…nuntietur…
Can. 776: Parochus…catecheticam efformationem adultorum, iuvenum et
puerorum curare tenetur…
Can. 786: Actio proprie missionalis…absolvitur praesertim mittendo Evan-
gelii praecones.
Can. 897: Sacrificium eucharisticum, memoriale mortis et resurrectionis
Domini…totius cultus et vitae christianae est culmen et fons.
Can. 998: Unctio infirmorum…confertur eos liniendo oleo atque verba pro-
ferendo in liturgicis libris praescripta.
Can. 1002: Celebratio communis unctionis infirmorum…qui apte sint prae-
parati et rite dispositi…peragi potest.
Can. 1009 § 1: Ordines sunt episcopatus, presbyteratus et diaconatus. § 2
Conferuntur manuum impositione et precatione consecratoria, quam pro
singulis gradibus libri liturgici praescribunt.
Can. 1055 § 1. Matrimoniale foedus…indole sua naturali ad bonum coniu-
gum atque ad prolis generationem et educationem ordinatum…a Christo
Domino ad sacramenti dignitatem inter baptizatos evectum est.
particulari…
Can. 1062 § 2: Ex matrimonii promissione non datur actio ad petendam
matrimonii celebrationem; datur tamen ad reparationem damnorum…
75
Can. 1063: Pastores animarum obligatione tenentur curandi ut propria ec-

clesiastica communitas christifidelibus assistentiam praebeat…
Can. 1063: Haec assistentia inprimis praebenda est: 1º…usu instrumento-
rum communicationis socialis…
iuvenes ante aetatem, qua…matrimonium iniri solet.
Can. 1089: Inter virum et mulierem abductam vel saltem retentam intuitu
matrimonii cum ea contrahendi, nullum matrimonium consistere po-
test…
Can. 1143 § 2: Discedere censetur pars non baptizata, si nolit cum parte non
baptizata cohabitare vel cohabitare pacifice sine contumelia Creatoris…
Can. 1209: Dedicatio vel benedictio alicuius loci, modo nemini damnum
fiat, satis probatur etiam per unum testem omni exceptione maiorem.
Can. 1238 § 2: Per reductionem ecclesiae vel alius loci sacri ad usus profa-
nos altaria…non amittunt dedicationem vel benedictionem.
Can. 1273: Supremus Pontifex…est omnium bonorum ecclesiasticorum
supremus administrator et dispensator.
provideatur.
Can. 1284 § 2: Exinde debent (omnes administratores): 3º…praesertim cave-
re ne legum civilium inobservantia damnum Ecclesiae obveniat.
Can. 1336 § 1: Poenae expiatoriae…hae sunt: 1º prohibitio vel praescriptio
commorandi in certo loco vel territorio; 2º privatio potestatis, officii,
muneris, iuris, privilegii, facultatis, gratiae, tituli, insignis, etiam
mere honorifici; 3º prohibitio ea exercendi, quae sub n. 2 recensentur;
quae prohibitiones numquam sunt sub poena nullitatis.
Can. 1337 § 2: Ut praescriptio commorandi in certo loco vel territorio irro-
getur, accedat oportet consensus Ordinarii illius loci…
Can. 1357 § 2:…recursus autem fieri potest etiam per confessarium, sine
nominis mentione.
Can. 1515: Lite contestata, possessor rei alienae desinit esse bonae fidei.
Can. 1556: Citatio testis fit decreto iudicis testi legitime notificato.
76
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1608 § 1: Ad pronuntiationem cuiuslibet sententiae requiritur in iudi-

cis animo moralis certitudo circa rem sententia definiendam.
Can. 1612 § 4: Claudatur (sententia) cum indicatione diei et loci…et cum
subscriptione iudicis vel…omnium iudicum et notarii.
Can. 1615: Publicatio seu intimatio sententiae fieri potest vel tradendo
exemplar sententiae partibus aut earum procuratoribus vel eis transmit-
tendo idem exemplar…
Can. 1622: Sententia vitio sanabilis nullitatis dumtaxat laborat si 4º non refert
indicationem anni, mensis, diei et loci in quo prolata fuit.
Can. 1626 § 1: Querelam nullitatis interponere possunt non solum partes…
sed etiam promotor iustitiae aut defensor vinculi, quoties ipsis ius est
interveniendi.
Can. 1634 § 2:…impedimentum significandum est iudici appellationis, qui
iudicem a quo praecepto obstringat officio suo quam primum satisfacien-
di.
Can. 1645 § 2: De iniustitia autem manifesto constare non censetur, nisi: 3º
sententia ex dolo partis prolata fuerit in damnum alterius.
Can. 1646 § 1: Restitutio in integrum…petenda est a iudice qui sententiam
tulit intra tres menses a die cognitionis eorundem motivorum compu-
tandos.
Can. 1647 § 1: Petitio restitutionis in integrum sententiae exsecutionem non-
dum inceptam suspendit.
Can. 1659 § 2: Haec notificatio effectus habet citationis iudicialis…
Can. 1661 § 1:…iudex…formulam dubii determinet;…addita pro partibus
dubii formula.
Can. 1727 § 2: Promotor iustitiae appellare potest quoties censet scandali
reparationi vel iustitiae restitutioni satis provisum non esse.
Can. 1733 § 3:…quod si adversus decretum recursus propositus sit, ipse Su-
perior…recurrentem et decreti auctorem hortetur, quotiescumque spem
boni exitus perspicit…
nem vel emendationem scripto ab ipsius auctore petere; qua petitione pro-
posita, etiam suspensio exsecutionis eo ipso petita intellegitur.
77
Can.1741: Causae, ob quas parochus a sua paroecia legitime amoveri potest,

hae praesertim sunt:…4º gravis neglectus vel violatio officiorum paroe-
cialium quae post monitionem persistat.
In his casibus…cognoscere etiam potest (Signatura Apostolica)…de repa-
ratione damnorum (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 34. § 2).
Prae oculis habeant praeterea Episcopi in usu bonorum ecclesiasticorum
rationem esse habendam necessitatum non tantum suae diooecesis sed
aliarum particularium Ecclesiarum… (Christus Dominus, 6).
(Servus Dei)…pro Christi et Ecclesiae amore vixit (Decretum super virtuti-
bus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
Suicidii minae serio fuerunt prolatae et in serium receptae ab actore (coram
96 Genitivo de cualidad
Can. 613 § 2: Moderator domus sui iuris est de iure Superior maior.
Can. 686 § 3:…exclaustratio imponi potest a Sancta Sede pro sodale instituti
iuris pontificii vel ab Episcopo dioecesano pro sodale instituti iuris dioe-
cesani, ob graves causas, servata aequitate et caritate.
Can. 1078 § 2: Impedimenta quorum dispensatio Sedi Apostolicae reservatur
sunt: 1º impedimentum ortum ex sacris ordinibus aut ex voto publico per-
petuo castitatis in instituto religioso iuris pontificii.
Can. 1109: Loci Ordinarius et parochus…valide matrimoniis assistunt non
tantum subditorum sed etiam non subditorum, dummodo eorum alteruter
sit ritus latini.
Can. 1245:…parochus…singulis in casibus concedere potest dispensationem
ab obligatione servandi diem festum vel diem paenitentiae…; idque po-
test etiam Superior instituti religiosi aut societatis vitae apostolicae, si sint
clericalia iuris pontificii…
Can. 1314: Poena plerumque est ferendae sententiae ita ut reum non teneat
nisi postquam irrogata sit; est autem latae sententiae ita ut in eam incu-
rratur ipso facto commissi delicti.
Can. 1356 § 1: Poenam ferendae vel latae sententiae constitutam praecepto
quod non sit ab Apostolica Sede latum, remittere possunt:…
78
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1420 § 4: Tum Vicarius iudicialis tum Vicarii iudiciales adiuncti esse
debent sacerdotes integrae famae…annos nati non minus triginta.
Can. 1421 § 3: Iudices sint integrae famae et in iure canonico doctores vel
saltem licentiati.
tantiae.
Can. 1478 § 4: Bonis interdicti, et ii qui minus firmae mentis sunt, stare
in iudicio per se ipsi possunt tantummodo ut de propriis delictis respon-
deant…
Can. 1483: Procurator et advocatus esse debent aetate maiores et bonae fa-
mae.
Can. 1503 § 1: Petitionem oralem iudex admittere potest, quoties vel actor
libellum exhibere impediatur vel causa sit facilis investigationis et mi-
noris momenti.
Can. 1632 § 2: Si alia pars ad aliud tribunal appellationis provocaverit, de
causa videt tribunal quod superioris est gradus.
Can. 1646 § 3: Termini de quibus supra non decurrunt, quamdiu laesus mi-
noris sit aetatis.
Per ferias aestivas 1977…sibi primo obviaverunt Maximus, iuvenis romanus
22 annorum…et Alexandra, puella bruttia viginti annorum… (coram
97 b) Genitivo complemento de verbos

Genitivo posesivo
Es frecuente el uso de un Genitivo de persona significando «es propio
de», «es deber de» con el verbo sum e Infinitivo:
Can. 158 § 1: Praesentatio ad officium ecclesiasticum ab eo, cui ius praesen-
tandi competit, fieri debet auctoritati cuius est ad officium de quo agitur
institutionem dare…
79
Can. 373: Unius supremae auctoritatis est…Ecclesias particulares erigere.

Can. 377 § 3: Nisi aliter legitime statutum fuerit, quoties nominandus est
Episcopus dioecesanus aut Episcopus coadiutor…pontificii Legati est
singillatim requirere et…communicare…quid…
Can. 413 § 2: Si deficiat aut impediatur Episcopus coadiutor atque elenchus,
de quo in §1, non suppetat, collegii consultorum est sacerdotem eligere,
qui dioecesim regat.
Can. 431 § 3: Unius supremae Ecclesiae auctoritatis est, auditis quorum
interest Episcopis, provincias ecclesiasticas constituere, supprimere aut
innovare.
Can, 442 § 1: Metropolitae…est: 1º convocare concilium provinciale.
Can. 449 § 1: Unius supremae Ecclesiae auctoritatis est…Episcoporum
conferentias erigere, supprimere aut innovare.
Can. 509: Episcopi diocesani…est…omnes et singulos conferre canonica-
tus.
Can. 686 § 2: Pro monialibus indultum exclaustrationis concedere unius
Apostolicae Sedis est.
Can. 755: Totius Collegii Episcoporum et Sedis Apostolicae imprimis est
fovere et dirigere motum oecumenicum apud catholicos…
Can. 755 § 2: Episcoporum item est…eandem unitatem promovere atque…
normas practicas impertire…
Can. 767 § 4: Parochi aut ecclesiae rectoris est curare ut haec praescripta
religiose serventur.
Can. 802 § 1: Si praesto non sint scholae in quibus educatio tradatur christia-
no spiritu imbuta, Episcopi dioecesani est curare ut condantur.
Can. 831 § 2: Episcoporum conferentiae est normas statuere de requisitis
ut clericis atque sodalibus…partem habere liceat in tractandis via radio-
phonica aut televisifica quaestionibus, quae ad doctrinam catholicam aut
mores attineant.
Can. 841: Cum sacramenta eadem sint pro universa Ecclesia et ad divinum
depositum pertineant, unius supremae Ecclesiae auctoritatis est pro-
bare et definire quae ad eorum validitatem sunt requisita, atque eiusdem
aliusve auctoritatis competentis…est decernere quae…
80
SINTAXIS NOMINAL
auditis etiam…viris et mulieribus experientia et peritia probatis.
Can. 1244 § 1: Dies festos itemque dies paenitentiae, universae Ecclesiae
communes, constituere, transferre, abolere unius est supremae ecclesias-
ticae auctoritatis…
Can. 1272: In regionibus ubi beneficia proprie dicta adhuc exsistunt, Episco-
porum conferentiae est…huiusmodi beneficiorum regimen moderari…
Can. 1277:…Conferentiae autem Episcoporum est definire quinam actus
habendi sint extraordinariae administrationis.
Can. 1296:…auctoritatis competentis est decernere…an et qualis actio…a
quonam et contra quemnam instituenda sit ad Ecclesiae iura vindicanda.
Can. 1431 § 1: In causis contentiosis, Episcopi dioecesani est iudicare utrum
bonum publicum in discrimen vocari possit necne.
Can. 1445 § 3: Supremi huius tribunalis (Signaturae Apostolicae) praeterea
est: 1º rectae administrationi iustitiae invigilare et in advocatos vel procu-
ratores, si opus sit, animadvertere; 2º tribunalium competentiam proroga-
re; 3º promovere et approbare erectionem tribunalium…
Can. 1537:…iudicis est…aestimare quanti ea (extraiudicialis confessio) sit
facienda.
Can. 1543:…iudicis est…aestimare an et quanti huiusmodi documenta sint
facienda.
Can. 1610 § 2: In tribunali collegiali, ponentis seu relatoris est exarare sen-
tentiam…
Can. 1649 § 1: Episcopus, cuius est tribunal moderari, statuat normas:…
Eiusdem pariter est cognoscere in iure aut in facto quae… (PABLO VI, Inte-
grae servandae).
Ipsius (Praepositi Cancellariae) potissimum est…acta…signare, sigillum…
custodire, summarium causarum…conficere et mandata…parare (BENE-
DICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 11. § 2).
Adversus actus praesidis vel instructoris recursus patet ad collegium, cuius

est decretum vel sententiam interlocutoriam edere (Instructio «Provida
Mater Ecclesia», art. 69).
81
Observación: el Genitivo de los pronombres personales se suple por los

posesivos:
…non est meum dicere quali peccato cibos pauperum praesumendo susci-
piant (JULIANO POMERIO, de vita contemplativa, 31).
98 Genitivo de precio y estima
Can. 245 § 1:…Itemque (alumni) illas excolere discant virtutes quae in homi-
nis consortione pluris fiunt…
Can. 278 § 2: Magni habeant clerici saeculares praesertim illas consociatio-
nes quae…sanctitatem suam in ministerii exercitio fovent…
Can. 327: Christifideles laici magni faciant consociationes ad spirituales fi-
nes…constitutas…
Can. 762:…munus praedicationis magni habeant sacri ministri, inter quorum
praecipua officia sit Evangelium Dei omnibus annuntiare.
Can.796 § 1: Inter media ad excolendam educationem christifideles magni
faciant scholas quae quidem parentibus…praecipuo auxilio sunt.
Can. 796 § 2:…qui (parentes) quidem libenter audiendi sunt eorumque con-
sociationes vel conventus instaurentur atque magni existimentur.
Can. 1537: Quoad extraiudicialem confessionem in iudicium deductam, iudi-
cis est…aestimare quanti ea sit facienda.
Can. 1543: Si abrasa, correcta, interpolata aliove vitio documenta infecta de-
monstrentur, iudicis est aestimare an et quanti huiusmodi documenta sint
facienda.
…obligationes quae saepe magni aestimantur (coram Stankiewicz, sententia
diei 12/XII/2006).
Votum peritiale…magni quoque aestimatur in iudicii probatione incapacita-
tis psychologicae (ibidem).
100 Genitivo de referencia con verbos «judiciales»
Venerabilis Frater Eugenius Bossilkoff, episcopus Nicopolitanus, capitalis
poenae damnatus est (PÍO XII, Orient. Eccles.).
Matrimonium suum nullitatis accusavit propter incapacitatem viri conventi
assumendi essentiales matrimonii obligationes (coram Stankiewicz, sen-
tentia diei 12/XII/2006).
82
SINTAXIS NOMINAL
101 Observaciones. La pena va en Ablativo (vid. n. 70 a):

Quique in Kioviensem urbem translati, ibi, instituta causa, variis poenis
damnati fuere (PÍO XII, Orient. Eccles.).
102 Genitivo de objeto
1) con verbos de « memoria»
Memento etiam, Domine, famulorum famularumque tuarum… (Canon
de la misa)
Si enim essent alia, eorum canon meminisset (TH. BALSAMON, In can. 69
Apost.p. 179-180).
Peculiari autem modo exoptamus ut sacrorum omnes administri…eorum
Episcoporum ac sacerdotum supplices recordentur, qui…facultate ca-
rent ad altare, sacrificandi causa, accedendi… (PÍO XII, Orient Ecc.) //
Haec Sacrarum Litterarum verba meminerint omnes:… (ibidem).
103 2) con verbos de «sentimiento»
paenituerit.
Miserere mei, Deus… Ps. 56 // Miserere nobis (letanías).
Misereatur vestri omnipotens Deus... (Ordinario de la Misa).
104 3) con interest
Can. 57 § 1: Quoties lex iubeat decretum ferri vel ab eo, cuius interest, peti-
tio…proponatur, auctoritas competens…provideat…
Can. 237 § 2: Seminarium interdioecesanum ne erigatur nisi prius approbatio
Apostolicae Sedis…obtenta fuerit…secus ab Episcopis quorum intersit.
Can. 431 § 3: Unius supremae Ecclesiae auctoritatis est, auditis quorum
interest Episcopis, provincias ecclesiasticas constituere, supprimere aut
innovare.
Can. 1275: Massa bonorum ex diversis dioecesibus provenientium adminis-
tratur secundum normas ab Episcopis, quorum interest, opportune con-
cordatas.
Can. 1448 § 1: Iudex cognoscendam ne suscipiat causam in qua…aliquid
ipsius intersit.
83
Can. 1452 § 1: In negotio quod privatorum solummodo interest, iudex pro-

cedere potest dumtaxat ad instantiam partis.
Can. 1518. 1º: Causa nondum conclusa, instantia suspenditur donec heres
defuncti aut successor aut is, cuius intersit, litem resumat.
Can. 1600 § 2: Potest autem iudex iubere vel admittere ut exhibeatur do-
cumentum, quod forte antea sine culpa eius, cuius interest exhiberi non
potuit.
Can. 1703 § 1: Non fit publicatio actorum; iudex tamen…id parti cuius inter-
est prudenter patefaciat.
…auditis tamen episcopis regionum, si eorum intersit (PABLO VI, Integrae
servandae, 4).
Aliis in casibus litis finitae, Secretarius de re fert decretum, cum iis quorum
interest communicandum. (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 78.
§ 3).
Pars, cuius interest, instare potest ut tribunal suo munere fungatur (Instructio
«Provida Mater Ecclesia», art. 67).
…tunc Ordinarius quoque, auditis iis quorum interest,…poterit eadem one-
ra aeque imminuere… (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur.
canon., n. 1693).
Si la persona interesada ha de expresarse por un pronombre personal, se
usa en lugar de éste el Ablativo singular femenino del adjetivo posesivo
correspondiente:
Prout nostra interest,…dependentia ab alcoholo et abusus alcoholi recensen-
tur. (coram Stankiewicz, sententia diei 12/XII/2006).
106 c) Genitivo complemento de adjetivos

Can. 171 § 1: Inhabiles sunt ad suffragium ferendum: 1º incapax actus hu-
mani...
Can. 212 § 1: Quae sacri Pastores…tamquam fidei magistri declarant…,
christifideles, propriae responsabilitatis conscii, christiana oboedientia
prosequi tenentur.
Can. 222 § 2: Obligatione quoque tenentur (christifideles)…, praecepti Do-
mini memores, ex propriis reditibus pauperibus subveniendi.
84
SINTAXIS NOMINAL
Can. 652 § 3: Novitii, propriae responsabilitatis conscii, ita cum magistro

suo active collaborent ut gratiae divinae vocationis fideliter respondeant.
Can. 781:…christifideles omnes, propriae responsabilitatis conscii, partem
suam in opere missionali assumant.
Can. 889 § 1: Confirmationis recipiendae capax est omnis et solus baptiza-
tus, nondum confirmatus.
Can. 916: Qui conscius est peccati gravis sine praemissa sacramentali con-
fessione Missam ne celebret…
Can. 922: Sanctum Viaticum infirmis ne nimium differatur; qui animarum
curam gerunt sedulo advigilent, ut eodem infirmi plene sui compotes re-
ficiantur.
Can. 1125 2º: de his promissionibus a parte catholica faciendis altera pars
Can. 1240 § 1: Coemeteria Ecclesiae propria, ubi fieri potest, habeantur.
Can. 1718 § 3: In ferendis decretis…audiat Ordinarius…duos iudices aliosve
iuris peritos.
COMPLEMENTOS DE LUGAR
110 UBI?
Para responder a esta cuestión, puede utilizarle el Locativo o Ablativo
Locativos
Datum Romae... [passim en documentos de la Santa Sede]
Duae inquisitiones rogatoriales peractae sunt, scilicet Cracoviae…et Novi
Eboraci (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis
85
Ablativo con la preposición in

Can. 356: Cardinales…qui non sint Episcopi dioecesani, obligatione tenentur
residendi in Urbe.
Can. 388 § 1: Episcopus dioecesanus, post captam dioecesis possessionem,
debet singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto in sua regio-
ne Missam pro populo sibi commisso applicare.
Can. 665 § 1: Religiosi in propria domo religiosa habitent…
Can. 667 § 1: In omnibus domibus clausura indoli et missioni instituti ac-
comodata servetur…
Can. 860 § 1: Praeter casum necessitatis, baptismus ne conferatur in domi-
bus privatis…
Can. 936: In domo instituti religiosi aliave pia domo sanctissima Eucharis-
tia asservetur tantummodo in ecclesia aut in oratorio principali domui
adnexo.
Can. 1082: Nisi aliud ferat Paenitentiariae rescriptum, dispensatio in foro in-
terno non sacramentali concessa super impedimento occulto, adnotetur
in libro qui in secreto curiae archivo asservandus est…
Can. 1122 § 2: Si coniux matrimonium contraxerit non in paroecia in qua
baptizatus est, parochus loci celebrationis notitiam initi coniugii ad paro-
chum loci collati baptismi quam primum transmittat.
Can. 1540 § 1: Documenta publica ecclesiastica ea sunt quae persona publica
in exercitio sui muneris in Ecclesia confecit…
Can. 1545: Iudex praecipere potest ut documentum utrique parti commune
exhibeatur in processu.
Servus Dei Carolus Wojtyla…in civitate, v.d. Wadowice, in Polonia natus
est (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi
Dei Ioannis Pauli II).
111 También pueden usarse otras preposiciones+ Acusativo para expresar esta
cuestión.
Can. 363 § 1: Legatis Romani Pontificis officium committitur ipsius Romani
Pontificis stabili modo gerendi personam apud Ecclesias particulares
aut etiam apud Civitates et publicas Auctoritates, ad quas missi sunt. §
86
SINTAXIS NOMINAL
2. Personam gerunt Apostolicae Sedis ii quoque, qui in pontificiam Mis-

sionem ut Delegati aut Observatores deputantur apud Consilia interna-
tionalia aut apud Conferentias et Conventus.
Can. 441: Episcoporum conferentiae est: 2º locum ad celebrandum conci-
lium intra territorium conferentiae Episcoporum eligere.
Observación. Con el sustantivo locus suele aparecer in.
Can. 13 § 3: Vagi obligantur legibus tam universalibus quam particularibus
quae vigent in loco in quo versantur.
Can. 100 Persona dicitur: «incola», in loco ubi est eius domicilium; «adve-
na,» in loco ubi quasi-domicilium habet.
Can. 103 Sodales institutorum religiosorum et societatum vitae apostolicae
domicilium acquirunt in loco ubi sita est domus cui adscribuntur.
Can. 166 § 1:…convocatio autem, quando personalis esse debet, valet, si fiat
in loco domicilii vel quasi-domicilii aut in loco commorationis.
Can. 167 § 1: Convocatione legitime facta, suffragium ferendi ius habent
praesentes die et loco in eadem convocatione determinatis…
Can. 486 § 2: In unaquaque curia erigatur, in loco tuto, archivum seu tabula-
rium dioecesanum, in quo instrumenta et scripturae…certo ordine dispo-
sita et diligenter clausa custodiantur.
Can. 1215 § 3: Etiam instituta religiosa, licet consensum constituendae novae
domus…rettulerint, antequam ecclesiam in certo ac determinato loco
aedificent, eiusdem (Episcopi) licentiam obtinere debent.
Can. 1235 § 2: Expedit in omni ecclesia altare fixum inesse; ceteris vero in
locis, sacris celebrationibus destinatis, altare fixum vel mobile.
Can. 1305: Pecunia et bona mobilia…statim in loco tuto ab Ordinario ap-
probando deponantur eum in finem, ut eadem pecunia vel bonorum mobi-
lium pretium custodiantur…
112 QUO?
Can. 182 § 1:…si non requiritur confirmatio, postulatio mitti debet ad aucto-
ritatem competentem ut dispensatio concedatur.
Can. 404 § 1: Episcopus coadiutor officii sui possessionem capit…praesente
curiae cancellario, qui rem in acta referat.
87
Can. 684 § 1: Sodalis a votis perpetuis nequit a proprio ad aliud institutum

religiosum transire…
Can. 1187: Cultu publico eos tantum Dei servos venerari licet, qui auctoritate
Ecclesiae in album Sanctorum vel Beatorum relati sunt.
Can. 1474 § 1: In casu appellationis, actorum exemplar, fide facta a notario
de eius authenticitate, ad tribunal superius mittatur.
Cracoviam Servus Dei cum patre suo migravit (Decretum super virtutibus.
Eius exemplum sequentes multi viri mulieresque ad Dominum convertuntur
et ad fidem proprius accedunt (ibidem).
…in Urbem missus…in Poloniam rediit (ibidem).
Ad domum Patris Servus Dei rediit die 2 mensis Aprilis anno 2005… (ibi-
dem).
114 UNDE?
Can. 283: Clerici…a sua tamen dioecesi per notabile tempus…ne discedant.
Can. 665 § 2: Sodalis, qui e domo religiosa illegitime abest…sollicite…
quaeratur et adiuvetur ut redeat et in sua vocatione perseveret.
Can. 684 § 1: Sodalis a votis perpetuis nequit a proprio ad aliud institutum
religiosum transire.
Paulo VI e vita erepto… (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Cano-
nizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
116 QUA?
Testimonium perhibitum…ubique per terrarum orbem famam diffusam ex-
citavit eius sanctitatis. (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Ca-
nonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
COMPLEMENTOS DE TIEMPO
120 QUANDO?
Can. 951 § 2: Sacerdos alteram Missam eadem die celebrans, nullo titulo pro
ea stipem recipere potest.
88
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1563: Iudex…exquirat quaenam sit ipsi (testi) cum partibus necessitudo
et…sciscitetur…quo definito tempore ea, quae asserit, cognoverit.
Hic Dei Servus extremis vitae diebus adversa valetudine est affectus (De-
cretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioan-
nis Pauli II).
… die 18 mensis Maii anno 1920… Hoc eodem angustiarum ambagisque
tempore…die 4 mensis Iulii anno 1948…illis annis… (ibidem).
Pater Marius Ros Ezcurra…plumbo interfectus est die 14 mensis Augusti
1936 prope Matritum vix vicesimum sextum annum aetatis suae agens
(Decretum super martyrio. Beatificationis seu Declarationis Martyrii
Servorum Dei Theophili Fernández de Legaria Goñi et IV Sociorum, Sa-
cerdotum Professorum e Congregatione Sacrorum Cordium Iesu et Ma-
riae (+1936),).
…die X…anno XXX [passim en documentos de la Santa Sede].
121 Observaciones:
Con nombres que de por sí no indican tiempo, puede usarse Ablativo con
in:
in exercitio sui muneris in Ecclesia confecit.
Can. 1068: In periculo mortis…si aliae probationes haberi nequeant, suffi-
cit…affirmatio contrahentium…se baptizatos esse et nullo detineri impe-
dimento.
«Cada cuánto» tiempo se realiza una acción se expresa en Ablativo singu-
lar de un ordinal.
Can. 246 § 5: Singulis annis alumni exercitiis spiritualibus vacent.
Can. 377 § 2: Singulis saltem trienniis Episcopi provinciae ecclesiasticae…
communi consilio et secreto elenchum componant presbyterorum…ad
episcopatum aptiorum…
debet singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto in sua regio-
ne Missam pro populo sibi commisso applicare.
89
Can. 399 § 1: Episcopus dioecesanus tenetur singulis quinqueniis relatio-

nem summo Pontifici exhibere super statu dioecesis sibi commissae, se-
cundum formam et tempus ab Apostolica Sede definita.
Can. 453: Conventus plenarii Episcoporum conferentiae habeantur semel
saltem singulis annis.
Can. 958 § 2: Ordinarius obligatione tenetur singulis annis huiusmodi libros
per se aut per alios recognoscendi.
Can. 1284 § 3: Provisiones accepti et expensi, ut ab administratoribus quot-
annis componantur, enixe commendatur…
122 QUANTO TEMPORE?

Can. 1362 § 1.: Actio criminalis praescriptione extinguitur triennio, nisi aga-
tur: 2º de actione ob delicta de quibus in cann. 1394, 1395, 1397, 1398,
quae quinquennio praescribitur.
Observación. La preposición Intra+ Acusativo indica un espacio de tiem-
po dentro del cual se hace algo:
Can. 382 § 2:…promotus ad officium Episcopi dioecesani debet canonicam
suae dioecesis possessionem capere, si iam non sit consecratus Episco-
pus, intra quattuor menses a receptis apostolicis litteris; si iam sit conse-
cratus, intra duos menses ab iisdem receptis.
Can. 418 § 1: A certa translationis notitia, Episcopus intra duos menses debet
dioecesim ad quam petere eiusque canonicam possessionem capere.
Can. 953: Nemini licet tot stipes Missarum per se applicandarum accipere,
quibus intra annum satisfacere non potest.
Can. 955 § 2: Tempus intra quod Missae celebrandae sunt, initium habet a
die quo sacerdos easdem celebraturus recepit…
Can. 1463 § 1: Actiones reconventionales proponi valide nequeunt, nisi intra
triginta dies a lite contestata.
argumentorum super quibus petitur testium interrogatio; alioquin petitio
censeatur deserta.
Can. 1577 § 3: Iudex, ipso perito audito, tempus praefiniat intra quod exa-
men perficiendum est et relatio proferenda.
90
SINTAXIS NOMINAL

praestitutum.
Can. 1621: Querela nullitatis…proponi potest…intra decem annos a die pu-
blicationis sententiae.
Can. 1630 § 1: Appellatio interponi debet…intra peremptorium terminum
quindecim dierum utilium a notitia publicationis sententiae.
Can. 1633: Appellatio prosequenda est coram iudice ad quem dirigitur intra
mensem ab eius interpositione…
Can. 1644 § 1:…Tribunal autem appellationis intra mensem ab exhibitis no-
vis probationibus et argumentis debet decreto statuere utrum nova causae
propositio admitti debeat necne.
Can. 1646 § 1: Restitutio in integrum propter motiva…petenda est a iudice
qui sententiam tulit intra tres menses a die cognitionis eorundem moti-
vorum computandos. § 2 Restitutio in integrum propter motiva…petenda
est a tribunali appellationis intra tres menses a notitia pubicationis sen-
tentiae.
Can. 1734 § 2: Petitio fieri debet intra peremptorium terminum decem
dierum utilium a decreto legitime intimato.
Can. 1737 § 2: Recursus proponendus est intra peremptorium terminum
quindecim dierum utilium…
123 QUAMDIU?
Habitualmente se usa Acusativo con per:
Can. 26:…consuetudo vigenti iuri canonico contraria…vim legis obtinet tan-
tum, si legitime per annos triginta continuos et completos servata fuerit.
Can. 236: Aspirantes ad diaconatum permanentem secundum Episcoporum
conferentiae praescripta ad vitam spiritualem alendam informentur at-
que…instruantur: 1º iuvenes per tres saltem annos in aliqua domo pecu-
liari degentes…
Can. 647 § 3: Superior maior permittere potest ut novitiorum coetus,…per
certa temporis spatia, in alia instituti domo, a se designata, commoretur.
Can. 661: Per totam vitam religiosi formationem suam…prosequantur.
91
Can. 777: Peculiari modo parochus…curet: 2º ut pueri…per congruum tem-

pus…rite praeparentur ad primam receptionem sacramentorum paeniten-
tiae et sanctissimae Eucharistiae necnon ad sacramentum confirmationis.
Can. 937:…ecclesia in qua sanctissima Eucharistia asservatur, per aliquot
saltem horas cotidie fidelibus pateat…
Can. 1035: Antequam quis ad diaconatum…promoveatur, requiritur ut mi-
nisteria lectoris et acolythi receperit et per congruum tempus exercuerit.
Can. 1357 § 1:…censuram latae sententiae excommunicationis vel interdicti
non declaratam, confessarius remittere potest in foro interno sacramen-
tali, si paenitenti durum sit in statu gravis peccati permanere per tempus
necessarium ut Superior competens provideat.
Can. 1520: Si nullus actus processualis…ponatur a partibus per sex menses,
instantia perimitur.
(Ioannes Paulus II) per diutinum Pontificatum profundo spiritu fidei cir-
cumfusum aperte se ostendit (Decretum super virtutibus. Beatificationis
et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
Tambien puede aparecer otra preposición:

Can. 395 § 4: Si ultra sex menses Episcopus a dioecesi illegitime abfuerit, de
eius absentia Metropolita Sedem Apostolicam certiorem faciat.
Can. 648 § 3: Novitiatus ultra biennium ne extendatur.
Can. 1453: Iudex et tribunalia curent ut quam primum, salva iustitia, causae
omnes terminentur utque in tribunali primae instantiae ultra annum ne
protrahantur, in tribunali vero secundae instantiae, ultra sex menses.
Can. 1610 § 3: Sententia edenda est non ultra mensem a die quo causa de-
finita est…
125 QUOUSQUE?
Can. 348 § 2: Pro quolibet synodi Episcoporum coetu praeterea unus aut
plures secretarii speciales constituuntur qui…permanent solum usque ad
expletum synodi coetum.
Can. 494 § 2: Oeconomus nominetur ad quinquennium, sed expleto hoc tem-
pore ad alia quinquennia nominari potest.
92
SINTAXIS NOMINAL
Can. 513 § 1: Consilium pastorale constituitur ad tempus, iuxta praescripta

statutorum, quae ab Episcopo dantur.
Can. 520 § 2: Paroeciae commissio, de qua in § 1, fieri potest sive in perpe-
tuum sive ad certum praefinitum tempus.
Can. 554 § 2: Vicarius foraneus nominetur ad certum tempus, iure particulari
determinatum.
Can. 601: Evangelicum oboedientiae consilium…usque ad mortem oboe-
dientis susceptum, obligat ad submissionem voluntatis erga legitimos Su-
periores…
Can. 1279 § 2: In administratione bonorum personae iuridicae publicae,
quae…non habeat administratores, Ordinarius, cui eadem subiecta est,
personas idoneas ad triennium assumat.
Can. 1336 § 1: Poenae expiatoriae, quae delinquentem afficere possunt aut
in perpetuum aut in tempus praefinitum aut in tempus indeterminatum…
hae sunt:…
Can. 1395 § 1: Clericus concubinarius…et clericus in alio peccato externo
contra sextum Decalogi praeceptum cum scandalo permanens, suspensio-
ne puniatur, cui…aliae poenae gradatim addi possunt usque ad dimissio-
nem e statu clericali.
Can. 1621: Querela nullitatis…proponi potest per modum exceptionis in per-
petuum…
Can. 1668 § 2: Potest autem tribunal propter rei difficultatem vel aliam ius-
tam causam usque ad quintum utilem diem decisionem differre.
Usque ad annum 1938…usque ad extremum ministerium exercuit…a die
28 mensis Iunii anno 2005 ad diem 2 mensis Aprilis anno 2007 (Decre-
tum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis
Pauli II).
* A QUO TEMPORE? 2
Can. 54: Decretum singulare, cuius applicatio committitur exsecutori, effec-
tum habet a momento exsecutionis.
*. Con asterisco están indicadas las cuestiones que no aparecen o aparecen tratadas de
modo diverso en el manual de referencia.
93
Can. 186:…amissio officii effectum habet tantum a momento, quo…scripto

intimatur.
4º a quinquennio saltem in presbyteratus ordine constitutus.
Can. 418 § 1: A certa translationis notitia, Episcopus intra duos menses debet
dioecesim ad quam petere eiusque canonicam possessionem capere.
Can. 525: Sede vacante aut impedita, ad Administratorem dioecesanum
aliumve dioecesim ad interim regentem pertinet: 2º parochos nominare, si
sedes ab anno vacaverit aut impedita sit.
Can. 527 § 1: Qui ad curam pastoralem paroeciae gerendam promotus est,
eandem obtinet et exercere tenetur a momento captae possessionis.
Can. 955 § 2: Tempus intra quod Missae celebrandae sunt, initium habet a die
quo sacerdos easdem celebraturus recepit, nisi aliud constet.
Can. 1362 § 2: Praescriptio decurrit ex die quo delictum patratum est, vel, si
delictum sit permanens vel habituale, ex die quo cessavit.
Can. 1610 § 3: Sententia edenda est non ultra mensem a die quo causa defi-
nita est…
Can. 1621: Querela nullitatis…proponi potest per modum exceptionis in per-
petuum, per modum vero actionis coram iudice…intra decem annos a die
publicationis sententiae.
Can. 1630 § 1: Appellatio interponi debet coram iudice a quo sententia pro-
lata sit, intra peremptorium terminum quindecim dierum utilium a notitia
publicationis sententiae.
Can. 1646 § 1: Restitutio in integrum propter motiva…petenda est a tribunali
appellationis, intra tres menses a die cognitionis eorundem motivorum
computandos.
94
SINTAXIS NOMINAL
Can. 1692 § 3: Si causa versetur etiam circa effectus mere civiles matrimonii,
satagat iudex ut, servato praescripto § 2, causa inde ab initio ad forum
civile deferatur.
Can. 1734 § 2: Petitio fieri debet intra peremptorium terminum decem dierum
utilium a decreto legitime intimato.
…a die 28 mensis Iunii anno 2005…Causa Beatificationis et Canonizationis
instructa est (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis
GRADOS DE COMPARACIÓN
126 COMPARATIVO
Can. 144 § 1: In errore communi de facto aut de iure, itemque in dubio positi-
vo et probabili sive iuris sive facti, supplet Ecclesia, pro foro tam externo
quam interno, potestatem regiminis exsecutivam.
Can. 655: Professio temporaria ad tempus iure proprio definitum emittatur,
quod neque triennio brevius neque sexennio longius sit.
Can. 722 § 3: Huius probationis modus et tempus ante sacra vincula in ins-
tituto primum suscipienda, biennio non brevius, in constitutionibus defi-
niantur.
Can. 1301 § 1: Ordinarius omnium piarum voluntatum tam mortis causa
quam inter vivos exsecutor est.
Can. 1326 § 1: Iudex gravius punire potest quam lex vel praeceptum sta-
tuit:…
Melior est gradus lentior per iter rectum quam velocitas festina per devium
(S. LEÓN MAGNO, De ieiunio Pentecostes, sermo II.2).
Nihil est potentius eleemosynis atque ieiuniis (idem, sermo IV, 4).
…utque tandem aliquando ab omnibus intellegatur, quod luce clarius reful-
get, «arma militiae nostrae non carnalia esse, sed potentia Deo» (II Corint
X.4) (Pío XII, Orient. Eccles.).
Mulier natura sua fragilior, infirmior, ad patiendum influxum promptior est
quam vir multoque minore malo perterrefit quam iste (coram Funghini,
sententia diei 21/VI/1995).
95
Augustinus…Aemiliae, catholicae, septem annis viro minori, obviam venit.

(coram Serrano Ruiz, sententia diei 21/V/1996).
Nil est in homine bona mente melius [Insc. en calle Kanonicza de Cracovia
(Polonia)].
Pauperes et senes ecclesiae plus ceteris honorandos (Statuta Eccles. antiqua,
32).
cium cohortetur (ibidem, 54).
129 Comparativo de intensidad
Can. 229 § 2: Iure quoque gaudent (laici) pleniorem illam in scientiis sacris
acquirendi cognitionem, quae in ecclesiasticis universitatibus facultati-
busque aut in institutis scientiarum religiosarum traduntur, ibidem lectio-
nes frequentando et gradus academicos consequendo.
Can. 374 § 2: Ad curam pastoralem per communem actionem fovendam,
plures paroeciae viciniores coniungi possunt…
vel…Episcoporum conferentiae, communi consilio et secreto elenchum
componant presbyterorum…ad episcopatum aptiorum, eumque Aposto-
licae Sedi transmittant…
Can. 377 § 4: Nisi aliter legitime provisum fuerit, Episcopus dioecesanus, qui
auxiliarem suae dioecesi dandum aestimet, elenchum trium saltem pres-
byterorum ad hoc officium aptiorum Apostolicae Sedi proponat.
Can. 403 § 2: Gravioribus in adiunctis, etiam indolis personalis, Episcopo
dioecesano dari potest Episcopus auxiliaris specialibus instructus facul-
tatibus.
Episcopus dioecesanus, coadiutor atque Episcopus auxiliaris…in rebus
maioris momenti sese invicem consulant.
Can. 433 § 1: Si utilitas id suadeat…in nationibus ubi numerosiores adsunt
Ecclesiae particulares, provinciae ecclesiasticae viciniores…coniungi
possunt.
Can. 495 § 2: In vicariatibus et praefecturis apostolicis Vicarius vel Praefec-
tus constituant consilium ex tribus saltem presbyteris missionariis, quo-
rum sententiam, etiam per epistolam, audiant in gravioribus negotiis.
96
SINTAXIS NOMINAL
Can. 631 § 1:…Eius (Capituli generalis) praecipue est…maiora negotia

tractare…
Can. 1234 § 1: In sanctuariis abundantius fidelibus suppeditentur media sa-
lutis, Verbum Dei sedulo annuntiando, vitam liturgicam praesertim per
Eucharistiae et paenitentiae celebrationem apte fovendo, necnon probatas
pietatis popularis formas colendo.
Can. 1593 § 1:…caveat autem iudex, ne de industria in longiores et non ne-
cessarias moras iudicium protrahatur.
De delictis gravioribus, [passim en carta de la Congr. pro doctrina fidei (18-
Mayo-2001)].
De gravioribus delictis (Instructio Redemptionis sacramentum, n.172)
Delicta contra fidem necnon graviora delicta tum contra mores tum in sacra-
mentorum celebratione commissa…cognoscit (Congregatio de doctrina
fidei) atque…procedit. (S. JUAN PABLO II, Pastor bonus, art.52; y motu
proprio «Sacramentorum sanctitatis tutela»).
Ut negligentiores paenitentes tardius recipiantur (Statuta Eccles. antiqua,
19).
Episcopi…supremo Ecclesiae Pastori validiorem praestant adiutricem ope-
ram in Consilio, quod proprio nomine Synodus Episcoporum appella-
tur… (Christus Dominus, 5).
Rem ad Praefectum defert, si quaedam graviora animadvertenda videntur
(BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 110. § 3).
Difficultates vitae coniugalis…graviores in dies factae sunt (coram Stan-
Ut episcopus in ecclesia in consessu presbyterorum sublimior sedeat, intra
domum vero collegam se presbyterorum esse cognoscat (Statuta Eccles.
antiqua, 2).
Presbyteri…non a quibuslibet episcopis, sed a suis, nec per iuniorem cleri-
cum, sed per se ipsum…ante Paschae sollemnitatem chrisma petant (ibi-
dem, n. 87).
131 SUPERLATIVO [passim]

Can. 27: Consuetudo est optima legum interpres.
Can. 897: Augustissimum Sacramentum est sanctissima Eucharistia…
97
Can. 913 § 1: Ut sanctissima Eucharistia ministrari possit pueris, requiritur

ut ipsi sufficienti cognitione et accurata praeparatione gaudeant…
132 El Superlativo puede reforzarse con adverbios:
Can. 385: Episcopus dioecesanus vocationes ad diversa ministeria et ad vi-
tam consecratam quam maxime foveat…
Episcopus dioecesanus, coadiutor atque Episcopus auxiliaris sese invi-
cem consulant.
Can. 495 § 1: In unaquaque dioecesi constituatur consilium presbyterale…
cuius est Episcopum…adiuvare, ut bonum pastorale portionis populi Dei
ipsi commissae quam maxime provehatur.
Can. 938 § 3: Tabernaculum, in quo habitualiter sanctissima Eucharistia as-
servatur, sit inamovibile…et ita clausum ut quam maxime periculum
profanationis vitetur.
Exsecutionis suspensione decreta, quam citissime Auctoritati competenti
decisio notificatur… (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 97).
Nobis videtur…ad Deum adhiberi preces non modo ut quam citissime…di-
vini Redemptoris votum ad effectum deducatur… (PÍO XII, Orient. Eccl.).
98
SINTAXIS PRONOMINAL
136 REFLEXIVO
El pronombre reflexivo se y el adjetivo posesivo-reflexivo suus hacen
referencia al sujeto:
Can. 160 § 2: Nemo potest seipsum praesentare (ad officium ecclesiasti-
cum); potest autem collegium aut coetus personarum aliquem suum so-
dalem praesentare.
Can. 261 § 2: Sedulo provideant seminarii rector atque studiorum moderator
ut magistri suo munere rite fungantur…
Can. 283 § 1: Clerici, licet officium residentiale non habeant, a sua tamen
dioecesi per notabile tempus, iure particulari determinandum, sine licen-
tia saltem praesumpta Ordinarii proprii, ne discedant.
Can. 296: Laici operibus apostolicis praelaturae personalis sese dedicare pos-
sunt.
quae…aut erectae aut laudatae vel commendatae sint.
Can. 617: Superiores suum munus adimpleant suamque potestatem exer-
ceant ad normam iuris universalis et proprii.
Can. 661: Per totam vitam religiosi formationem suam spiritualem, doctrina-
lem et practicam sedulo prosequantur.
Can. 801: Instituta religiosa…satagant educationi catholicae etiam per suas
scholas, consentiente Episcopo dioecesano conditas, sese impendere.
99
Can. 959: In sacramento paenitentiae fideles…propositum sese emendandi

habentes…veniam peccatorum…a Deo obtinent…
Can. 1227: Episcopi sacellum privatum sibi constituere possunt, quod iisdem
iuribus ac oratorium gaudet.
Can. 1254 § 1: Ecclesia catholica bona temporalia…acquirere, retinere, ad-
ministrare et alienare valet ad fines sibi proprios prosequendos.
faciat.
Can. 1737 § 1: Qui se decreto gravatum esse contendit, potest ad Superiorem
hierarchicum eius, qui decretum tulit, propter quodlibet iustum motivum
recurrere.
Nemo potest ad impossibile sese obligare (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
Fecit (Dominus) potentiam in brachio suo (Magnificat).
137 El reflexivo en oraciones subordinadas puede referirse tanto al sujeto de
la oración principal como al de la subordinada:
Can. 227:…eadem tamen libertate utentes, curent (christifideles laici) ut suae
actiones spiritu evangelico imbuantur…
Can. 281 § 1: Clerici, cum magisterio ecclesiastico se dedicant, remuneratio-
nem merentur quae suae condicioni congruat…
Can. 778: Curent Superiores religiosi…ut in suis ecclesiis, scholis aliisve
operibus sibi…concreditis…catechetica institutio sedulo impertiatur.
Can. 1016: Episcopus proprius, quod attinet ad ordinationem diaconalem eo-
rum qui clero saeculari se adscribi intendant, est Episcopus dioecesis, in
qua promovendus habet domicilium, aut dioecesis, cui promovendus sese
devovere statuit.
lier foedere irrevocabili sese mutuo tradunt et accipiunt ad constituendum
matrimonium.
Can. 1106: Matrimonium per interpretem contrahi potest; cui tamen paro-
chus ne assistat, nisi de interpretis fide sibi constet.
Can. 1110: Ordinarius et parochus personalis vi officii matrimonio solummo-
do eorum valide assistunt, quorum saltem alteruter subditus sit intra fines
suae dicionis.
100
SINTAXIS PRONOMINAL
Can. 1471:…Interpres etiam adhibeatur, si surdus vel mutus interrogari de-

bet, nisi forte malit iudex quaestionibus a se datis scripto respondeatur.
Can. 1718 § 2: Ordinarius decretum, de quo in § 1, revocet et mutet, quoties
ex novis elementis aliud sibi decernendum videtur.
Can. 1729 § 1: Pars laesa potest actionem contentiosam ad damna reparanda
ex delicto sibi illata…exercere.
138. El reflexivo suus puede referirse al complemento en lugar de al sujeto,
cuando significa «su propio».
(Dominus) dispersit superbos mente cordis sui (Magnificat)
139 Expresiones de reciprocidad:
Can. 407 § 1: Ut quam maxime…dioecesis bono faveatur, Episcopus dioece-
sanus, coadiutor atque Episcopus auxiliaris sese invicem consulant.
Can. 1094: Matrimonium inter se valide contrahere nequeunt qui cognatione
legali…coniuncti sunt.
DEMOSTRATIVOS
140 Hic [passim]

Can. 1257 § 2: Bona temporalia personae iuridicae privatae reguntur propriis
statutis, non autem hisce canonibus, nisi expresse aliud caveatur.
Facta demum de hisce omnibus rebus…relatione, Sanctitas sua…hodierno
die declaravit… (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canoniza-
142 Ille [passim]
Can. 279 § 1: Clerici studia sacra…et solidam illam doctrinam, in sacra
Scriptura fundatam, a maioribus traditam et communiter ab Ecclesia re-
ceptam sectentur…
101
Can. 281 § 2: Item providendum est ut gaudeant (clerici) illa sociali adsisten-
tia, qua eorum necessitatibus…apte prospiciatur.
143 Is [passim]
Habitualmente se refiere a un objeto ya mencionado (valor «anáforico»):
Can. 281 § 2: Item providendum est ut gaudeant (clerici) illa sociali adsisten-
tia, qua eorum necessitatibus…apte prospiciatur.
Can. 289 § 2: Clerici utantur exemptionibus, quae ab exercendis muneri-
bus…in eorum favorem eaedem leges et conventiones vel consuetudines
concedunt.
Can. 318 § 2:…cappellanum vero removere potest, ad normam cann. 192-
195, qui eum nominavit.
festo constiterit.
Can. 1084 § 1: Impotentia coeundi antecedens et perpetua…matrimonium ex
ipsa eius natura dirimit.
Can. 1105 § 3. Si mandans scribere nequeat, id in ipso mandato annotetur et
alius testis addatur qui scripturam ipse quoque subsignet.
Can. 1554: Antequam testes examinentur, eorum nomina cum partibus com-
municentur.
Can. 1705 § 2: Si, iudicio Apostolicae Sedis, requiratur supplementum ins-
tructionis…id Episcopo significabitur.
Can. 1726: In quolibet poenalis iudicii gradu et stadio, si evidenter constet de-
lictum non esse a reo patratum, iudex debet id sententia declarare et reum
absolvere, etiamsi simul constet actionem criminalem esse extinctam.
Eius (Servi Dei) exemplum sequentes multi viri mulieresque ad Dominum
convertuntur et ad fidem proprius accedunt (Decretum super virtutibus.
102
SINTAXIS PRONOMINAL
In animo eius (Servi Dei) percipi possunt spiritus orationis constans, ingens
amor erga Eucharistiam… (ibidem).
También puede referirse, cuando es antecedente del relativo, a un objeto
que viene explicado posteriormente (valor «catafórico»):
Can. 50: Antequam decretum singulare ferat, auctoritas necessarias notitias
et probationes exquirat, atque, quantum fieri potest, eos audiat, quorum
iura laedi possint.
Can. 777: Peculiari modo parochus…curet: 4º ut catechetica institutio iis
etiam tradatur, quantum eorum condicio sinat, qui corpore vel mente sint
praepediti.
Can. 131 § 1: Potestas regiminis ordinaria ea est quae ipso iure alicui officio
adnectitur.
et iuridicis…ii tantum nominentur viri qui, virtutibus praestantes, laurea
doctorali aut licentia potiti sunt…
Can. 302: Christifidelium consociationes clericales eae dicuntur, quae sub
moderamine sunt clericorum…
Can.473 § 2:…ubi id expediat, nominari potest Moderator curiae, qui sacer-
dos sit oportet, cuius est sub Episcopi auctoritate ea coordinare quae ad
negotia administrativa tractanda attinent…
Can. 583: Immutationes in institutis vitae consecratae ea afficientes, quae a
Sede Apostolica approbata fuerunt, absque eiusdem licentia fieri nequeunt.
praepediti.
Can. 822 § 3.: Omnes christifideles, ii praesertim qui quoquo modo in eorun-
dem instrumentorum (communicationis socialis) ordinatione aut usu par-
tem habent, solliciti sint operam adiutricem actioni pastorali praestare…
loci Ordinario aut parocho aut sacerdote vel diacono…
Can. 1110: Ordinarius et parochus personalis vi officii matrimonio solum-
modo eorum valide assistunt, quorum saltem alteruter subditus sit intra
fines suae dicionis.
103
Can. 1138 § 1: Pater is est quem iustae nuptiae demonstrant, nisi evidentibus
argumentis contrarium probetur.
Can.1177 § 2: Fas est autem cuilibet fideli, vel iis quibus defuncti exequias
curare competit, aliam ecclesiam funeris eligere de consensu eius, qui
eam regit, et monito defuncti parocho proprio.
Can. 1187: Cultu publico eos tantum Dei servos venerari licet, qui auctoritate
Ecclesiae in album Sanctorum vel Beatorum relati sunt.
Can. 1205: Loca sacra ea sunt quae divino cultui fideliumve sepulturae de-
putantur….
Can. 1279 § 1: Administratio bonorum ecclesiasticorum ei competit qui im-
mediate regit personam, ad quam eadem bona pertinent…
Can. 1470 § 1: Nisi aliter lex particularis caveat, dum causae coram tribunali
aguntur, ii tantummodo adsint in aula quos lex aut iudex ad processum
expediendum necessarios esse statuerit.
in exercitio sui muneris in Ecclesia confecit…
Can. 1540 § 2: Documenta publica civilia ea sunt quae secundum unius-
cuiusque loci leges talia iure censentur.
Can. 1563: Iudex…exquirat quaenam sit ipsi (testi) cum partibus necessitudo
et…sciscitetur…quo definito tempore ea, quae asserit, cognoverit.
Can. 1719: Investigationis acta et Ordinarii decreta, quibus investigatio initur
vel clauditur, eaque omnia quae investigationem praecedunt…in secreto
curiae archivo custodiantur.
144 Idem
Can. 255: Licet universa alumnorum in Seminario formatio pastoralem finem
prosequatur, institutio stricte pastoralis in eodem ordinetur…
Can. 400 § 2: Episcopus praedictae obligationi (relationem Summo Pontifici
exhibendi) per se ipse satisfaciat, nisi legitime sit impeditus; quo in casu
eidem satisfaciat per coadiutorem, si quem habeat…
Can. 752:…tamen intellectus et voluntatis obsequium praestandum est doc-
trinae, quam sive Summus Pontifex sive Collegium Episcoporum…cum
magisterium authenticum exercent, etsi definitivo actu eandem procla-
mare non intendant.
104
SINTAXIS PRONOMINAL
Can. 1061 § 3: Matrimonium invalidum dicitur putativum, si bona fide ab

tate certa evadat.
Can. 1203: Qui suspendere, dispensare, commutare possunt votum, eandem
potestatem eademque ratione habent circa iusiurandum promissorium.
Can. 1206: Iidem (Episcopus dioecesanus et ii qui ipsi iure aequiparantur)
possunt cuilibet Episcopo vel…presbytero munus committere dedicatio-
nem peragendi in suo territorio.
domus in dioecesi vel civitate ab Episcopo dioecesano rettulerint, ante-
quam tamen ecclesiam in certo ac determinato loco aedificent, eiusdem
licentiam obtinere debent.
Can. 1292 § 1:…Eorundem (consilii a rebus oeconomicis et collegii con-
sultorum…) quoque consensu eget ipse Episcopus dioecesanus ad bona
dioecesis alienanda.
…Iidem tantum ad hoc munus seligi debent, qui non solum scientia et artis
experientia sint insignes…sed etiam principiis anthropologiae christianae
firmiter adhaereant. (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
Vox «fructus» nobis exhibet sanctitatem vitae semper fidelis Dei voluntati et
eiusdem amori (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canoniza-
145 Ipse
Can. 254 § 2: Ita alumni edoceantur ut et ipsi habiles fiant ad quaestiones
aptis investigationibus propriis et scientifica methodo examinandas.
Can. 281 § 1: Clerici, cum ministerio ecclesiastico se dedicant, remuneratio-
nem merentur quae suae condicioni congruat…quaque ipsi possint neces-
sitatibus providere.
Can. 375 § 1: Episcopi…in Ecclesia Pastores constituuntur ut sint et ipsi
doctrinae magistri, sacri cultus sacerdotes et gubernationis ministri.
Can. 391 § 2: Potestatem legislativam exercet ipse Episcopus; potestatem ex-
secutivam exercet sive per se sive per Vicarios generales aut episcopales
ad normam iuris.
105

Can. 403 § 3: Sancta Sedes, si magis opportunum id ipsi videatur, ex officio
constituere potest Episcopum coadiutorem….
Can. 683 § 2: Quod si forte abusus deprehenderit (Episcopus)…propria auc-
toritate ipse per se providere potest.
Can. 1084 § 1: Impotentia coeundi…matrimonium ex ipsa eius natura diri-
mit.
Can. 1105 § 1: Ad matrimonium per procuratorem valide ineundum requi-
ritur: 2º ut procurator ab ipso mandante designetur et munere suo per se
ipse fungatur.
Can. 1292 § 1:…Eorundem (consilii a rebus oeconomicis et collegii con-
sultorum…) quoque consensu eget ipse Episcopus dioecesanus ad bona
dioecesis alienanda.
Can. 1477: Licet actor vel pars conventa procuratorem vel advocatum cons-
tituerit, semper tamen tenetur in iudicio ipsemet adesse…
Can. 1733 § 1: Valde optandum est ut, quoties quis gravatum se decreto putet,
vitetur inter ipsum et decreti auctorem contentio atque…curetur…ita ut
per idoneam viam controversia praecaveatur vel dirimatur.
Can. 1738: Semper tamen potest Superior iubere ut recurrens ipse compareat
ut interrogetur.
Iudex ipse controversiam dirimat decreto, cui standum erit vi huius canonis
(A. BLAT, Commentarium textus C.I.C., Romae 1927, tit. VII, de litis con-
testatione, 226).
Quod autem acerrimum discrimen adeo mira animi oppetit fortitudine ut ocu-
lis omnium…verus ipse (servus Dei) videretur ductor, qui Ecclesiam…in
tertium millennium perducet…(Decretum super virtutibus. Beatificatio-
nis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
106
SINTAXIS PRONOMINAL
RELATIVO
146 El pronombre relativo concierta en género y número con el término al

que sustituye, pero el caso depende de la función que desempeñe en su
oración. Añadimos ejemplos, al estudiar las oraciones de relativo (véanse
nº 270 y ss.).
148 Inclusión del «antecedente» en la oración de relativo
Can. 304 § 1: Omnes christifidelium consociationes…quocumque titulo seu
nomine vocantur…sua habeant statuta…
Can. 1350 § 2: Dimisso autem e statu clericali, qui propter poenam vere indi-
geat, Ordinarius meliore quo fieri potest modo providere curet.
Can. 1599 § 3: De peracta conclusione in causa, quocumque modo ea acci-
derit, iudex decretum ferat.
Qui enim rem alienam detinet sine bona fide eam detinendo cum conscientia
suae obligationis peccat, quod peccatum nequit, ne lege quidem civili,
affici praemio (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon.,
n. 1685).
INDEFINIDOS
151 Quis
Can. 166 § 2: Si quis ex vocandis neglectus et ideo absens fuerit, electio
valet.
Can. 167 § 2: Si quis ex electoribus praesens in ea domo sit…suffragium eius
scriptum a scrutatoribus exquiratur.
Can. 195: Si quis…ab officio amoveatur…, eadem auctoritas curet ut ipsius
subsistentiae…prospiciatur.
Can. 306: Ut quis consociationis iuribus…fruatur, necesse est et sufficit ut…
receptus sit et non sit legitime dimissus.
107
Can. 436 § 1: In dioecesibus suffraganeis Metropolitae competit: 1º…et de

abusibus, si qui habeantur, Romanum Pontificem certiorem facere.
Can. 521 § 1: Ut quis valide in parochum assumatur…oportet sit in sacro
Can. 546: Ut quis valide vicarius paroecialis nominetur oportet sit in sacro
Can. 869 § 1: Si dubitetur num quis baptizatus fuerit aut baptismus vali-
de collatus fuerit, dubio quidem per seriam investigationem permanente,
baptismus eidem sub condicione conferatur.
Can. 874: Ut quis ad munus patrini suscipiendum admittatur, oportet:…
Can. 1026: Ut quis ordinetur, debita libertate gaudeat oportet.
particulari…habita ratione consuetudinum et legum civilium, si quae
sint…
Can. 1062 § 2: Ex matrimonii promissione non datur actio ad petendam ma-
trimonii celebrationem; datur tamen ad reparationem damnorum, si qua
debeatur.
parocho aut loci Ordinario, ante matrimonii celebrationem, revelandi.
assistat: 1º matrimonio vagorum…
Can. 1091 § 4: Numquam matrimonium permittatur si quod subest dubium
num partes sint consanguineae in aliquo gradu lineae rectae aut in secun-
do gradu lineae collateralis.
Can. 1103: Invalidum est matrimonium initum ob vim vel metum gravem ab
extrinseco…, a quo ut quis se liberet, eligere cogatur matrimonium.
Can. 1248 § 2: Si deficiente ministro sacro…participatio eucharisticae ce-
lebrationis impossibilis evadat, valde commendatur ut fideles in liturgia
Verbi, si quae sit in ecclesia paroeciali aliove sacro loco…partem habeant
aut orationi…vacent.
Can. 1316: Curent Episcopi dioecesani ut, quatenus id fieri potest, in eadem
civitate vel regione uniformes ferantur, si quae ferendae sint, poenales
leges.
108
SINTAXIS PRONOMINAL
Can. 1324 § 2: Idem potest iudex facere, si qua alia adsit circumstantia, quae
delicti gravitatem deminuat.
Can. 1359: Si quis pluribus poenis detineatur, remissio valet tantummodo
pro poenis in ea expressis.
nota, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus.
Can. 1546 § 2: Attamen si qua saltem documenti particula describi possit…
iudex decernere potest ut eadem producatur.
Can. 1602 § 2: Si defensiones cum praecipuis documentis typis imprimantur,
praevia iudicis licentia requiritur, salva secreti obligatione, si qua sit.
Can. 1616 § 2: Si qua pars refragetur, quaestio incidens decreto definiatur.
Can. 1654 § 1: Exsecutor, nisi quid eius arbitrio in ipso sententiae tenore
fuerit permissum, debet sententiam ipsam…exsecutioni mandare.
Can. 1693 § 1: Nisi qua pars vel promotor iustitiae processum contentiosum
ordinarium petant, processus contentiosus oralis adhibeatur.
Can. 1705 § 3: Quod si Apostolica Sedes rescripserit…non constare de in-
consummatione, tunc iurisperitus…potest acta processus…invisere…ad
perpendendum num quid grave adduci possit.
Et si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra. (I Cor.,
XII, 25-20).
…Si vero quis eam (Signaturam Apostolicam) alia lingua adeat, Secretarius
exigere potest ut ipse lingua latius cognita utatur (BENEDICTO XVI, Anti-
qua ordinatione, art. 29. § 1).
Si quid autem partes excipiant, ipse (Secretarius) expeditissime de re videt
(ibidem, art. 86).
109
152 Ullus
Can. 1181: Ad oblationes occasione funerum quod attinet, serventur prae-
scripta can. 1264, cauto tamen ne ulla fiat in exequiis personarum accep-
tio neve pauperes debitis exequiis priventur.
Can. 877 § 1. Parochus loci…debet nomina baptizatorum…in baptizatorum
libro sedulo et sine ulla mora referre, simul indicatis die et loco nativitatis.
Can. 1331 § 1: Excommunicatus vetatur: 1º ullam habere participationem
ministerialem in celebrandis Eucharistiae Sacrificio vel quibuslibet aliis
cultus caerimoniis.
153 Quidam
Quidam enim putant voluntatem esse tum praedispositionem ad deciden-
dum, tum capacitatem decidendi seu volendi (coram Stankiewicz, senten-
tia diei 12/12/2006)
154 Alius y Alter
Can. 346 § 1:…alii (sodales) vi eiusdem iuris deputantur, alii a Romano Pon-
tifice directe nominantur.
Can. 348 § 1: Synodi Episcoporum habetur secretaria generalis permanens…
constans Episcopis, quorum alii, ad normam iuris peculiaris, ab ipsa sy-
nodo Episcoporum eliguntur, alii a Romano Pontifice nominantur…
Can. 927: Nefas est…alteram materiam sine altera aut etiam utramque ex-
tra eucharisticam celebrationem consecrare.
Can. 1208: De peracta dedicatione vel benedictione ecclesiae…redigatur
documentum, cuius alterum exemplar in curia dioecesana, alterum in
ecclesiae archivo servetur.
Can. 1306 § 2: Alterum tabularum exemplar in curiae archivo, alterum in
archivo personae iuridicae, ad quam fundatio spectat, tuto asserventur.
Can. 1689: In sententia partes moneantur de obligationibus vel etiam civili-
bus…altera erga alteram.
…Quod aliquando alteri grave, alteri vero leve esse potest et vice versa
(coram Defilippi, sententia diei 16/II/1995).
110
SINTAXIS VERBAL
172 SUBJUNTIVO
173 SUBJUNTIVO «EXHORTATIVO» [passim]
Can. 275 § 2: Clerici missionem agnoscant et promoveant, quam…laici in
Ecclesia et in mundo exercent.
dioecesi per notabile tempus…ne discedant.
Can. 289 § 1: Cum servitium militare statui clericali minus congruat, cleri-
ci…militiam ne capessant voluntarii…
Can. 289 § 2: Clerici utantur exemptionibus, quae ab exercendis muneri-
bus…in eorum favorem eaedem leges et conventiones vel consuetudines
concedunt.
Can. 365 § 2: In negotiis, de quibus in § 1, expediendis…Legatus pontifi-
cius…sententiam et consilium Episcoporum…exquirere ne omittat eos-
que de negotiorum cursu certiores faciat.
Can. 490 § 3: Ex archivo vel armario secreto documenta ne efferantur.
Can. 554 § 1: Ad officium vicarii foranei…Episcopus seligat sacerdotem,
quem…idoneum iudicaverit.
Can. 554 § 2: Vicarius foraneus nominetur ad certum tempus.
Can. 626: Superiores…et sodales…nominent atque eligant quos in Domino
vere dignos et aptos sciant.
Can. 785 § 1: In opere missionali peragendo assumantur catechistae…
Can. 785 § 2: Catechistae efformentur in scholis ad hoc destinatis.
111
Can. 826 § 3: Libri precum pro publico vel privato fidelium usu ne edantur,
nisi de licentia loci Odinarii.
Can. 872: Baptizando, quantum fieri potest, detur patrinus…
Can. 873: Patrinus unus tantum vel matrina una vel etiam unus et una assu-
mantur.
Can. 937:…ecclesia in qua sanctissima Eucharistia asservatur, per aliquot
saltem horas cotidie fidelibus pateat…
Can. 1070: Si alius quam parochus, cuius est assistere matrimonio, investiga-
tiones peregerit…eundem parochum certiorem reddat.
assistat: 1º matrimonio vagorum…
iuvenes ante aetatem qua…matrimonium iniri solet.
Can. 1091 § 4: Numquam matrimonium permittatur si quod est dubium
num partes sint consanguineae in aliquo gradu lineae rectae aut in secun-
do gradu lineae collateralis.
Can. 1121 § 1: Celebrato matrimonio, parochus loci celebrationis…quam
primum adnotet in matrimoniorum regestis nomina coniugum, assisten-
tis ac testium…
Can. 1125:…Ordinarius loci…eam (licentiam) ne concedat nisi impletis
condicionibus quae sequuntur…
Can. 1171: Res sacrae…reverenter tractentur nec ad usum profanum vel
non proprium adhibeantur, etiamsi in dominio sint privatorum.
Can. 1172 § 2: Haec licentia (exorcismos in obsessos proferendi) ab Ordina-
rio loci concedatur tantummodo presbytero pietate, scientia, prudentia ac
vitae integritate praedito.
Can. 1175: In liturgia horarum persolvenda, quantum fieri potest, verum tem-
pus servetur uniuscuiusque horae.
Can. 1188:…attamen moderato numero et congruo ordine exponantur (sa-
crae imagines) ne populi christiani admiratio excitetur, neve devotioni
minus rectae ansa praebeatur.
112
SINTAXIS VERBAL

Can. 1215 § 2: Episcopus dioecesanus consensum ne praebeat nisi…censeat
novam ecclesiam bono animarum inservire posse et media…non esse de-
futura.
Can. 1237 § 2: Antiqua traditio Martyrum aliorumve Sanctorum reliquias
sub altari fixo condendi servetur, iuxta normas in libris liturgicis traditas.
Can. 1242: In ecclesiis cadavera ne sepeliantur, nisi agatur de Romano Pon-
tifice aut Cardinalibus vel Episcopis dioecesanis etiam emeritis in propria
ecclesia sepeliendis.
Can. 1287 § 2: De bonis, quae a fidelibus Ecclesiae offeruntur, administrato-
res rationem fidelibus reddant…
Can. 1340 § 2: Ob transgressionem occultam numquam publica imponatur
paenitentia.
Can. 1446 § 2: Iudex in limine litis…quotiescumque spem aliquam boni exi-
tus perspicit, partes hortari et adiuvare ne omittat, ut de aequa controver-
siae solutione quaerenda communi consilio curent.
municentur.
faciat.
Can. 1566: Testes ore testimonium dicant et scriptum ne legant, nisi de cal-
culo et rationibus agatur.
Can. 1649 § 1: Episcopus, cuius est tribunal moderari, statuat normas: de…
Can. 1718 § 2: Ordinarius decretum, de quo in § 1, revocet et mutet quoties
ex novis elementis aliud sibi decernendum videtur.
Pars actrix suum habeat patronum…; quod, si casus ferat, Ponens ut fiat cu-
ret etiam… (S. JUAN PABLO II, Romanae Rotae Tribunal, art. 53.2).
(Iudex) Primum causas penitus bene cognoscat, tandem iudicet atque iudi-
cando veritatem ipsam pronuntiet [Principio jurídico en Ayuntamiento
de Posnan (Polonia)].
113
177 SUBJUNTIVO POTENCIAL

178 En lugar de oraciones con Subjuntivo potencial, es más frecuente el em-
pleo del Indicativo con el verbo possum y otros que indiquen algo que
puede o debe suceder, pero no sucede:
Can. 501 § 3: Si consilium presbyterale munus sibi in bonum dioecesis com-
missum non adimpleat aut eodem graviter abutatur, Episcopus dioece-
sanus…illud dissolvere potest.
Can. 1158 § 2: Si impedimentum probari nequeat, satis est ut consensus re-
novetur privatim et secreto.
Can. 1172 § 1: Nemo exorcismos in obsessos proferre legitime potest, nisi ab
Ordinario loci peculiarem et expressam licentiam obtinuerit.
Can. 1315 § 3:…Quod si lex universalis indeterminatam vel facultativam
poenam comminetur, lex particularis potest...poenam determinatam vel
obligatoriam constituere.
Can. 1324 § 2: Idem potest iudex facere, si qua alia adsit circumstantia quae
delicti gravitatem deminuat.
Can. 1457 § 1: Iudices qui, cum certe et evidenter competentes sint, ius
reddere recusent vel…declarent atque…cognoscant ac definiant, vel…
violent vel…inferant,…puniri possunt.
Can. 1507 § 3: Quod si partes litigantes de facto coram iudice se sistant ad
causam agendam, opus non est citatione, sed actuarius significet in actis
partes in iudicio non adfuisse.
licet eos audire etiam per laicum a iudice designatum aut requirere eorum
declarationem…
Can. 1593 § 1: Si pars conventa dein in iudicio se sistat aut responsum dederit
ante causae definitionem, conclusiones probationesque afferre potest…
180 IMPERATIVO
IMPERATIVO DE FUTURO
Can. 262: Exemptum a regimine paroeciali seminarium esto.
114
SINTAXIS VERBAL
Can. 637:…loci Ordinario insuper ius esto cognoscendi de rationibus oeco-

nomicis domus religiosae iuris dioecesani.
Can. 639 § 4: Firmum tamen esto, contra eum, in cuius rem aliquid ex inito
contractu versum est, semper posse actionem institui.
Can. 1564: Interrogationes breves sunto, interrogandi captui accommodatae,
non plura simul complectentes, non captiosae, non subdolae, non sugge-
rentes responsionem, remotae a cuiusvis offensione et pertinentes ad cau-
sam quae agitur.
Can. 1603 § 2: Hoc ius (responsiones exhibendi) partibus semel tantum esto,
nisi iudici gravi ex causa iterum videatur concedendum.
…Quarum laetissimarum rerum auspex esto… (PÍO XII, Orient. Eccl.).
(Lector): «Accipe et esto Dei relator, habiturus…partem cum his qui verbum
Dei ministraverunt» (Statuta Eccles. antiqua, n. 96).
Defensori vinculi ius esto:… (Instructio «Provida Mater Ecclesia», art.
71.1).
182 INFINITIVO
183 INFINITIVO EN FUNCIÓN DE SUJETO
Can. 220: Nemini licet bonam famam, qua quis gaudet, illegitime laedere.
Can. 366 § 2: Legato pontificio fas est…celebrationes…peragere.
Can. 396 § 2: Fas est Episcopo sibi eligere…clericos…
Can. 540 § 2: Administratori paroeciali nihil agere licet quod praeiudicium
afferat iuribus parochi aut damno esse possit bonis paroecialibus.
Can. 862: Nemini licet, sine debita praeparatione, in alieno territorio baptis-
mum conferre ne suis quidem subditis.
Can. 927: Nefas est…alteram materiam sine altera, aut etiam utramque extra
eucharisticam celebrationem, consecrare.
Can. 961 § 2: Iudicium ferre an dentur condiciones ad normam § 1, n. 2 re-
quisitae, pertinet ad Episcopum dioecesanum.
115
Can. 1026: Nefas est quemquam…ad ordines recipiendos cogere, vel cano-
nice idoneum ab iisdem recipiendis avertere.
Can. 1083 § 2: Integrum est Episcoporum conferentiae aetatem superiorem
ad licitam matrimonii celebrationem statuere.
Can. 1085 § 2: Quamvis prius matrimonium sit irritum aut solutum qualibet
ex causa, non ideo licet aliud contrahere, antequam de prioris nullitate
aut solutione legitime et certo constiterit.
Can.1177 § 2: Fas est autem cuilibet fideli…aliam ecclesiam funeris eligere
de consensu eius, qui eam regit, et monito defuncti parocho proprio.
Can.1180 § 2: Omnibus autem licet, nisi iure prohibeantur, eligere coemete-
rium sepulturae.
Can. 1190 § 1: Sacras reliquias vendere nefas est.
Can. 1211: Loca sacra violantur per actiones graviter iniuriosas…quae…ita
graves et sanctitati loci contrariae sunt ut non liceat in eis cultum exerce-
re, donec…iniuria reparetur.
Can. 1235 § 2: Expedit in omni ecclesia altare fixum inesse; ceteris vero in
locis, sacris celebrationibus destinatis, altare fixum vel mobile.
Can. 1239 § 2: Subtus altare nullum sit reconditum cadaver; secus Missam
super illud celebrare non licet.
licet eos audire etiam per laicum a iudice designatum aut requirere eo-
rum declarationem coram publico notario vel quovis alio legitimo modo.
praestitutum.
Can. 1609 § 4: In discussione autem fas unicuique est a pristina sua conclu-
sione recedere.
Can. 1654 § 2: Licet ei (exsecutori) videre de exceptionibus circa modum et
vim exsecutionis…
Signaturam Apostolicam fas est adire (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatio-
ne, art. 29. § 1).
Vim vi repellere licet (cfr. Digest 43.16.1.27).
116
SINTAXIS VERBAL
Sub hoc autem respectu meminisse iuvat dispositionem de incapacitate…

prae aliis enituisse (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
185 INFINITIVO EN FUNCIÓN DE COMPLEMENTO DIRECTO

Can. 179 § 1: Electus, si electio confirmatione indigeat…electionis confirma-
tionem ab auctoritate competenti petere per se vel per alium debet.
Can. 372 § 2: Attamen, ubi…utilitas id suadeat, in eodem territorio erigi pos-
sunt Ecclesiae particulares ritu fidelium aliave simili ratione distinctae.
Can. 583: Immutationes in institutis vitae consecratae ea afficientes, quae a
Sede Apostolica approbata fuerunt, absque eiusdem (Sedis Apostolicae)
licentia fieri nequeunt.
Can. 597 § 2: Nemo admitti (in vitae consecratae institutum) potest sine
congrua praeparatione.
Can. 825: Libri sacrarum Scripturarum edi non possunt nisi ab Apostolica
Sede aut ab Episcoporum conferentia approbati sint.
Can. 842 § 1: Ad cetera sacramenta valide admitti nequit qui baptismum non
recepit.
Can. 845 § .1: Sacramenta baptismi, confirmationis et ordinis…iterari ne-
queunt.
Can. 865 § 2: Adultus, qui in periculo mortis versatur, baptizari potest si…
quoquo modo intentionem suam baptismum recipiendi manifestaverit et
promittat…
Can. 930 § 1: Sacerdos infirmus aut aetate provectus, si stare nequeat, Sacri-
ficium eucharisticum celebrare potest sedens…
Can. 1002: Celebratio communis unctionis infirmorum, pro pluribus infirmis
Can. 1072: Curent animarum pastores a matrimonii celebratione avertere iu-
venes ante aetatem, qua secundum regionis receptos mores matrimonium
iniri solet.
117
Can. 1083 § 1: Vir ante decimum sextum annum completum, mulier ante deci-
mum quartum item completum, matrimonium validum inire non possunt.
Can. 1163 § 1: Matrimonium irritum ob impedimentum vel ob defectum le-
gitimae formae sanari potest, dummodo consensus utriusque partis per-
severet.
Can. 1167 § 1: Nova sacramentalia constituere aut recepta authentice inter-
pretari, ex eis aliqua abolere aut mutare, sola potest Sedes Apostolica.
Can. 1183 § 3: Baptizatis alicui Ecclesiae aut communitati ecclesiali non
catholicae adscriptis, exequiae ecclesiasticae concedi possunt…nisi
constet…et dummodo minister proprius haberi nequeat.
Can. 1203: Qui suspendere, dispensare, commutare possunt votum, ean-
dem potestatem eademque ratione habent circa iusiurandum promis-
sorium.
Can. 1235 § 1: Altare, seu mensa super quam Sacrificium eucharisticum cele-
bratur, fixum dicitur si ita exstruatur ut cum pavimento cohaereat ideoque
amoveri nequeat; mobile vero, si transferri possit.
Can. 1236 § 2: Altare mobile ex qualibet materia solida, usui liturgico con-
gruenti, exstrui potest.
Can. 1240 § 1: Coemeteria Ecclesiae propria, ubi fieri potest, habeantur.
Can. 1299 § 1: Qui ex iure naturae et canonico libere valet de suis bonis sta-
tuere, potest ad causas pias…bona relinquere.
Can. 1327:…Item in praecepto possunt circumstantiae statui, quae a poena
praecepto constituta eximant, vel eam attenuent vel aggravent.
Can. 1390 § 3: Calumniator potest cogi etiam ad congruam satisfactionem
praestandam.
Can. 1524 § 3: Renuntiatio, ut valeat, peragenda est scripto eademque…de-
bet subscribi…communicari…acceptari vel saltem non impugnari et
a iudice admitti.
Can. 1600 § 2: Potest autem iudex iubere vel admittere ut exhibeatur docu-
mentum quod forte antea…exhiberi non potuit.
Can. 1642 § 1: Res iudicata firmitate iuris gaudet nec impugnari potest di-
recte, nisi ad normam can. 1645, § 1.
118
SINTAXIS VERBAL
Can. 1724 § 2: Renuntiatio, ut valeat, debet a reo acceptari, nisi ipse sit a
iudice absens declaratus.
Can. 1741: Causae, ob quas parochus a sua paroecia legitime amoveri po-
test, hae praesertim sunt: 5º mala rerum administratio cum gravi Ecclesiae
damno, quoties huic malo alium remedium afferri nequeat.
186 Observación. El infinitivo coepisse, cuando acompaña a un verbo pasivo,
adopta también la forma pasiva:
Privilegia immunitatis…inde a revolutione gallica vulnerari coepta sunt…
(MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon., n. 1670).
188 GERUNDIVO
El Gerundivo es un adjetivo verbal con significación pasiva, que indica
algo «que puede ser hecho» y, a veces, «que debe ser hecho» (ver también
nos. siguientes)
Can. 1016: Episcopus proprius, quod attinet ad ordinationem diaconalem…
est Episcopus dioecesis, in qua promovendus habet domicilium, aut
dioecesis, cui promovendus sese devovere statuit.
Can. 1095: Sunt incapaces matrimonii contrahendi: 2º qui laborant gravi de-
fectu discretionis iudicii circa iura et officia essentialia mutuo tradenda
et acceptanda.
Can. 1170: Benedictiones, imprimis impertiendae catholicis, dari possunt
catechumenis quoque, immo, nisi obstet Ecclesiae prohibitio, etiam non
catholicis.
Can. 1471: Si qua persona interroganda utatur lingua iudici vel partibus
ignota, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus.
Can. 1608 § 1: Ad pronuntiationem cuiuslibet sententiae requiritur in iudicis
animo moralis certitudo circa rem sententia definiendam.
qui sententiam tulit intra tres menses a die cognitionis eorundem motivo-
rum computandos.
Resurget ex favilla iudicandus homo reus (Dies irae).
In decisionibus statuitur circa expensas, honoraria et, si casus ferat, damna
reficienda (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 30. § 3).
119
189 GERUNDIVO EN FUNCIÓN «ATRIBUTIVA»

Can. 276 § 1. In vita sua ducenda ad sanctitatem persequendam peculiari
ratione tenentur clerici, quippe qui…dispensatores sint mysteriorum Dei
in servitium Eius populi.
Can. 1095: Sunt incapaces matrimonii contrahendi: 2º qui laborant gravi
defectu discretionis iudicii circa iura et officia essentialia mutuo tradenda
et acceptanda.
Can. 1175: In liturgia horarum persolvenda, quantum fieri potest, verum
tempus servetur uniuscuiusque horae.
Ut incapacitas matrimonii contrahendi exsistat…recolendum est agi debere
de quadam condicione, ob quam nubens…incapax sit assumendi… (co-
ram Defilippi, sententia diei 11/VII/2002).
190 Observación. Es relativamente frecuente emplear el Gerundivo en Dati-
vo:
Can. 1443: Tribunal ordinarium a Romano Pontifice constitutum appellatio-
nibus recipiendis est Rota Romana.
Can. 1465 § 1: Fatalia legis quae dicuntur, id est termini perimendis iuribus
a lege constituti, prorogari non possunt, neque valide…coarctari.
Can. 1516: Lite contestata, iudex congruum tempus partibus praestituat pro-
bationibus proponendis et explendis.
Can. 1741: Causae, ob quas parochus a sua paroecia legitime amoveri potest,
hae praesertim sunt: 2º imperitia aut permanens mentis vel corporis infir-
mitas, quae parochum suis muneribus utiliter obeundis imparem reddunt.
«Pontificia Commissio Corpori Iuris Canonici recognoscendo».
Praefectus Congressui habendo diem statuit, eundemque cum partibus com-
municari iubet (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 40).
191 GERUNDIVO «PREDICADO»

Can. 377 § 3:…quoties nominandus est Episcopus dioecesanus aut Episco-
pus coadiutor…pontificii Legati est singillatim requirere…quid suggerant
Metropolita et Suffraganei provinciae…
120
SINTAXIS VERBAL
Can. 499: Modus eligendi membra consilii presbyteralis statutis determi-

nandus est, ita quidem ut…sacerdotes presbyterii repraesententur…
Can. 750 § 1: Fide divina et catholica ea omnia credenda sunt, quae verbo
Dei scripto vel tradito…continentur…
Can. 750 § 2: Firmiter etiam amplectenda et retinenda sunt omnia et sin-
gula quae circa doctrinam de fide vel moribus ab Ecclesiae magisterio
definitive proponuntur…
Can. 767 § 2: In omnibus Missis diebus dominicis et festis de praecepto…
homilia habenda est.
Can. 955 § 2: Tempus intra quod Missae celebrandae sunt, initium habet a
die quo sacerdos easdem celebraturus recepit…
Can. 1011 § 2: Ad ordinationem invitandi sunt clerici aliique christifideles
ut quam maxime frequentia celebrationi intersint.
clesiastica communitas christifidelibus assistentiam praebeat…Haec as-
sistentia inprimis praebenda est: 1º praedicatione, catechesi minoribus
et adultis aptata,… 2º praeparatione personali ad matrimonium…3º fruc-
tuosa liturgica matrimonii celebratione…4º auxilio coniugatis praestito…
Can. 1082: Nisi aliud ferat Paenitentiariae rescriptum, dispensatio…adnote-
tur in libro qui in secreto curiae archivo asservandus est.
Can. 1086 § 3: Si pars tempore contracti matrimonii tamquam baptizata
communiter habebatur aut eius baptismus erat dubius…praesuponenda
est…validitas matrimonii…
Can. 1131: Permissio matrimonium secreto celebrandi secumfert: 1º ut secre-
to fiant investigationes quae ante matrimonium peragendae sunt;
Can. 1154 Instituta separatione coniugum, opportune semper cavendum est
Can. 1176 § 1: Christifideles defuncti exequiis ecclesiasticis ad normam iuris
donandi sunt.
Can. 1237 § 1: Altaria fixa dedicanda sunt, mobilia vero dedicanda aut
benedicenda, iuxta ritus in liturgicis libris praescriptos.
Can. 1239 § 1: Altare tum fixum tum mobile divino dumtaxat cultui reser-
vandum est, quolibet usu profano excluso.
121
Can. 1274 § 5: Haec instituta, si fieri possit, ita constituenda sunt ut effica-
ciam quoque in iure civili obtineant.
Can. 1509 § 1: Citationum, decretorum, sententiarum aliorumque iudicia-
lium actorum notificatio facienda est per publicos tabellarios…
Can. 1524 § 3: Renuntiatio (instantiae), ut valeat, peragenda est scripto ea-
demque…debet subscribi…communicari…acceptari vel saltem non im-
pugnari et…admitti.
Can. 1574: Peritorum opera utendum est quoties…eorum examen et vo-
tum…requiruntur ad factum aliquod comprobandum…
Can. 1577 § 3: Iudex…tempus praefiniat intra quod examen perficiendum
est et relatio proferenda.
Can. 1610 § 3: Sententia edenda est non ultra mensem a die quo causa de-
finita est…
Can. 1633: Appellatio prosequenda est coram iudice ad quem dirigitur intra
mensem ab eius interpositione…
Can. 1640: In gradu appellationis eodem modo, quo in prima instantia…
procedendum est.
qui sententiam tulit intra tres menses a die cognitionis eorundem motivo-
rum computandos. § 2 Restitutio in integrum propter motiva…petenda
est a tribunali appellationis intra tres menses a notitia pubicationis sen-
tentiae.
Can. 1720: Si Ordinarius censuerit per decretum extra iudicium esse proce-
dendum:…
Testium declarationes sunt considerandae (coram López-Illana, sententia
diei 15/I/2000).
192 GERUNDIVO «PREDICATIVO»

Can. 369: Dioecesis est populi Dei portio, quae Episcopo cum cooperatione
presbyterii pascenda concreditur, ita ut...Ecclesiam particularem consti-
tuat.
122
SINTAXIS VERBAL
Can. 377 § 4:…Episcopus dioecesanus, qui auxiliarem suae dioecesi dan-

dum aestimet, elenchum trium saltem presbyterorum ad hoc officium ap-
tiorum Apostolicae Sedi proponat.
Can. 386 § 1: Veritates fidei credendas et moribus applicandas Episcopus
dioecesanus fidelibus proponere et illustrare tenetur per se ipse frequenter
praedicans.
Can. 500 § 1: Episcopi dioecesani est consilium presbyterale convocare…
atque quaestiones in eodem tractandas determinare.
Can. 796 § 2: Cum magistris scholarum, quibus filios educandos concredant,
parentes arcte cooperentur oportet.
Can. 954: Si…Missae petuntur celebrandae numero plures quam ut ibidem
celebrari possint…earumdem celebratio alibi fieri licet.
Can. 955 § 3: Qui aliis Missas celebrandas committunt, sine mora in librum
referant tum Missas quas acceperunt, tum eas, quas aliis tradiderunt, no-
tatis etiam earundem stipibus.
Can. 1120: Episcoporum conferentia exarare potest ritum proprium matri-
monii a Sancta Sede recognoscendum…, firma tamen lege ut assistens
matrimonio praesens requirat manifestationem consensus contrahentium
eamque recipiat.
Can. 1266: Ordinarius loci praecipere potest ut specialis stips colligatur…ad
curiam dioecesanam postea sedulo mittenda.
Can. 1276 § 2: Habita ratione iurium…Ordinarii…universum administratio-
nis bonorum ecclesiasticorum negotium ordinandum curent.
Can. 1315 § 2: Lex ipsa potest poenam determinare vel prudenti iudicis aes-
timationi determinandam relinquere.
Can. 1341: Ordinarius proceduram iudicialem vel administrativam ad poenas
irrogandas vel declarandas tunc tantum promovendam curet, cum per-
spexerit neque…satis posse scandalum reparari, iustitiam restitui, reum
emendari.
Can. 1366: Parentes…qui liberos in religione acatholica baptizandos vel
educandos tradunt, censura aliave iusta poena puniantur.
Can. 1417 § 1: Ob primatum Romani Pontificis integrum est cuilibet fideli
causam suam…cognoscendam ad Sanctam Sedem deferre vel apud ean-
dem introducere.
123
Can. 1448 § 1: Iudex cognoscendam ne suscipiat causam in qua ratione con-

sanguinitatis vel affinitatis…aliquid ipsius intersit.
Can. 1559: Examini testium partes assistere nequeunt, nisi iudex…eas ad-
mittendas censuerit.
Can. 1561: Examen testis fit a iudice…cui assistat oportet notarius; quaprop-
ter partes…si alias interrogationes testi faciendas habeant, has non testi
sed iudici…proponant.
Can. 1580: Peritis solvenda sunt expensae et honoraria a iudice ex bono et
aequo determinanda.
Can. 1599 § 2: Haec conclusio habetur quoties aut partes declarent se nihil
aliud adducendum habere aut utile proponendis probationibus tempus a
iudice praestitutum elapsum sit…
Can. 1673: In causis de matrimonii nullitate, quae non sint Sedi Apostolicae
reservatae, competentia sunt:…4º tribunal loci in quo de facto colligen-
dae sunt pleraeque probationes, dummodo accedat consensus Vicarii iu-
dicialis domicilii partis conventae, qui prius ipsam interroget, num quid
excipiendum habeat.
…cui (Petro) oves et agnos suos pascendos Christus concredidit… (Christus
Dominus, 2).
Delata ad Romanae Rotae tribunal causa in tertia instantia iudicanda, omnia
acta versa sunt in linguam Italicam… (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
Romanae Curiae quandam reformationem efficiendam decrevimus (PABLO
VI, Integrae servandae).
Secretarius…omnia ad instructionem et expeditionem negotiorum spectantia
peragenda curat (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 6. § 1).
(Secretarii potissimum est): curare ut epistulae et decreta a Praefecto vel a se
ipso subsignanda rite redigantur (ibidem, art. 6.2.5).
Secretarius decreto libellum notificandum curat (ibidem, art. 38).
Praefectus causam definiendam ad Collegium defert (ibidem. art. 46).
…uti Deus in Antiquo Testamento quattuor anni tempora domui Iudae ieiu-
nio praecepit servanda (J. HERBUT, De ieiunio et abstinentia in Ecclesia
byzantina, 103).
124
SINTAXIS VERBAL
Volumus vero ut haec iussa Nostra exsequenda curet Venerabilis Frater

Ioannes Romaeus… (BENEDICTO XVI, Decretum erectionis dioecesis Im-
pfondensis).
193 GERUNDIO
Can. 229 § 2: Iure quoque gaudent (laici) pleniorem illam in scientiis sacris
acquirendi cognitionem, quae in ecclesiasticis universitatibus facultati-
busque aut in institutis scientiarum religiosarum traduntur, ibidem lectio-
nes frequentando et gradus academicos consequendo.
Can. 277 § 1: Clerici obligatione tenentur servandi perfectam perpetuamque
propter Regnum caelorum continentiam…
Can. 349:…Cardinales item Romano Pontifici adsunt sive collegialiter agen-
do…sive…operam praestando.
Can. 499: Modus eligendi membra consilii presbyteralis statutis determi-
nandus est, ita quidem ut, quatenus id fieri possit, sacerdotes presbyterii
repraesententur…
Can. 519: Parochus…in partem ministerii Christi vocatus est ut pro eadem
communitate munera exsequatur docendi, sanctificandi et regendi…
Christum sub actione Spiritus Sancti pressius sequentes, Deo summe di-
lecto totaliter dedicantur…
Can. 764:…facultate ubique praedicandi…gaudent presbyteri et diaconi…
Can. 786. Actio proprie missionalis…absolvitur praesertim mittendo Evan-
gelii praecones.
Can. 793 § 2: Parentibus ius est etiam iis fruendi auxiliis a societate civili
praestandis…
Can. 794 § 1: Singulari ratione officium et ius educandi spectat ad Eccle-
siam…
Can. 794 § 2: Animarum pastoribus officium est omnia disponendi ut educa-
Can. 959: In sacramento paenitentiae fideles…reconciliantur cum Ecclesia,
quam peccando vulneraverunt.
125
Can. 1063: Pastores animarum obligatione tenentur curandi ut propria eccle-

siastica communitas christifidelibus assistentiam praebeat…
Can. 1079 § 2: In eisdem rerum adiunctis, de quibus in § 1, sed solum pro
casibus in quibus ne loci quidem Ordinarius adiri possit, eadem dispen-
sandi potestate pollet tum parochus, tum minister sacer rite delegatus,
tum sacerdos vel diaconus... qui matrimonio…assistit.
fessionis.
Can. 1449 § 3: Si Episcopus sit iudex et contra eum recusatio opponatur, ipse
se abstineat a iudicando.
Can. 1615: Publicatio seu intimatio sententiae fieri potest vel tradendo
exemplar sententiae partibus aut earum procuratoribus vel eis transmit-
tendo idem exemplar…
Can. 1634 § 2: Quod si pars exemplar impugnatae sententiae…obtinere ne-
queat, interim termini non decurrunt, et impedimentum significandum est
iudici appellationis, qui iudicem a quo praecepto obstringat officio suo
quam primum satisfaciendi.
Can. 1660:…iudex parti actrici praefiniat terminum ad respondendum, ita
ut…ipse controversiae obiectum perspectum habeat.
C.I.C., lib. VII, p. III, tit. III: De modis evitando iudicia.
Praeterea solliciti sint (Episcopi) de illis orbis terrarum regionibus in qui-
bus…praecipue ob parvum sacerdotum numerum, christifideles in peri-
culo versantur a vitae christianae mandatis discedendi, immo et ipsam
fidem amittendi (PÍO XII, Christus Dominus.6).
dum, tum capacitatem decidendi seu volendi (coram Stankiewicz, sen-
tentia diei 12/12/2006)
Imputabilitas fundatur in libertate agendi (ibidem).
Peculiari autem modo exoptamus ut sacrorum omnes administri…eorum
Episcoporum ac sacerdotum supplices recordentur, qui…facultate carent
ad altare, sacrificandi causa, accedendi… (PÍO XII, Orient Ecc.).
126
SINTAXIS VERBAL
Titulo doctoris atque munere libere docendi ornatus est (Decretum super vir-
tutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
194 Construcciones de Gerundio y Gerundivo (véase también nº 284):

Can. 171 § 1: Inhabiles sunt ad suffragium ferendum: 1º incapax actus hu-
mani. 2º carens voce activa. 3º poena excommunicationis innodatus…4º
qui ab Ecclesiae communione notorie defecit.
Can. 383 § 1: In exercendo munere pastoris Episcopus dioecesanus sollici-
tum se praebeat.
Can. 543 § 1:…facultas matrimoniis assistendi, sicut et potestates omnes
dispensandi ipso iure parocho concessae, omnibus (sacerdotibus) com-
petunt…
Can. 758: Sodales institutorum vitae consecratae…in Evangelio annuntian-
do ab Episcopo in auxilium convenienter assumuntur.
Can. 782 § 2: Singuli Episcopi…operis missionalis peculiarem sollicitudi-
nem habeant, praesertim incepta missionalia in propria Ecclesia particu-
lari suscitando, fovendo ac sustinendo.
Can. 785 § 1: In opere missionali peragendo assumantur catechistae…
Can. 830 § 2: Censor in suo obeundo officio…prae oculis tantummodo ha-
beat Ecclesiae de fide et moribus doctrinam…
Can. 835 § 4:…peculiari modo idem munus (sanctificandi) participant paren-
tes vitam coniugalem spiritu christiano ducendo et educationem christia-
nam filiorum procurando.
Can. 998: Unctio infirmorum…confertur eos liniendo oleo atque verba pro-
ferendo.
Can. 1042.: Sunt a recipiendis ordinibus simpliciter impediti: 1º vir uxorem
habens, nisi ad diaconatum permanentem legitime destinetur…
Can. 1044 § 2: Ab ordinibus exercendis impediuntur: 1º qui…illegitime or-
dines recepit; 2º qui amentia aliave infirmitate psychica…afficitur…
parocho aut loci Ordinario…revelandi.
Can. 1071 § 2: Ordinarius loci licentiam assistendi matrimonio eius qui noto-
rie catholicam fidem abiecerit, ne concedat…congrua congruis referendo.
127
Can. 1089: Inter virum et mulierem adductam vel saltem retentam intuitu ma-
trimonii cum ea contrahendi, nullum matrimonium consistere potest…
Can. 1095: Sunt incapaces matrimonii contrahendi: 1º qui sufficienti ratio-
nis usu carent; 2º qui laborant gravi defectu discretionis iudicii…
Can. 1151: Coniuges habent officium et ius servandi convictum coniugalem,
nisi legitima causa eos excuset.
Can. 1152 § 1: Licet enixe commendetur ut coniux, caritate christiana motus
et boni familiae sollicitus, veniam non abnuat comparti adulterae…, ius
ipsi est solvendi coniugalem convictum…
Can. 1176 § 3: Enixe commendat Ecclesia ut pia consuetudo defunctorum
corpora sepeliendi servetur.
exercendis vel promovendis inserviunt ac vetatur quidquid a loci sanc-
titate absonum est.
Can. 1234 § 1: In sanctuariis abundantius fidelibus suppeditentur media sa-
lutis Verbum Dei sedulo annuntiando, vitam liturgicam praesertim per
Eucharistiae et paenitentiae celebrationem apte fovendo, necnon probatas
pietatis popularis formas colendo.
Can. 1237 § 2: Antiqua traditio Martyrum aliorumve Sanctorum reliquias sub
altari fixo condendi servetur.
Can. 1352 § 2: Obligatio servandi poenam latae sententiae…in loco ubi de-
linquens versatur, eatenus…suspenditur, quatenus reus eam servare ne-
queat…
Can. 1454: Omnes qui tribunal constituunt aut eidem opem ferunt, iusiuran-
dum de munere rite et fideliter implendo praestare debent.
Can. 1456: Iudex et omnes tribunalis administri, occasione agendi iudicii,
dona quaevis acceptare prohibentur.
Can. 1708: Validitatem sacrae ordinationis ius habent accusandi sive ipse
clericus sive Ordinarius, cui clericus subest.
dendum: 1º reo accusationem atque probationes, data facultate sese de-
fendendi, significet, nisi reus, rite vocatus, comparere neglexerit.
128
SINTAXIS VERBAL
Can. 1738: Recurrens semper ius habet advocatum vel procuratorem adhi-
bendi, vitatis inutilibus moris.
Can. 1744 § 1: Si parochus intra praestitutos dies non responderit, Episcopus
iteret invitationem prorogando tempus utile ad respondendum.
Ambo ad consilium celebrandi matrimonium sponte ac concorditer pervene-
runt (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
In dicognoscendo influxu intoxicationis alcoholicae…haec duo comproban-
dae sunt… (ibidem).
…mulier actrix…matrimonium suum nullitatis accusavit propter incapaci-
tatem viri conventi assumendi essentiales matrimonii obligationes (ibi-
dem).
Ut incapacitas matrimonii contrahendi exsistat…recolendum est… (coram
Defilippi, sententia diei 11 Iulii 2002).
Tuendae fidei nunc melius consulitur per officium promovendae doctrinae
(PABLO VI, Integrae servandae).
(Praesidis officium est)…constituendi diem et horam, quibus iudices ad
deliberandum de sententia praeferenda conveniant (Instructio «Provida
Mater Ecclesia», art. 68.1).
Advocati apud Curiam Romanam…iusiurandum praestare tenentur de secre-
to servando deque rite et fideliter explendo (BENEDICTO XVI, Antiqua
ordinatione, art. 17. § 4).
Publicatio seu intimatio decisionum, ad omnes iuris effectus, fit tradendo
vel transmittendo earum exemplar Patronis (ibidem, art. 26. 2).
195 SUPINO
198 SUPINO EN -U
Memoratu dignae in primis sunt Constitutiones… (PABLO VI, Integrae ser-
vandae).
Mirabile dictu, Ecclesia orientalis catholica…putavit non esse opportunum
conatum…(FRANC. XAV. WERNZ, Ius canonicum, tom. IV, tit. VI, cap. I,
180).
129
200 PARTICIPIO
Los diversos «tiempos» del Participio sólo indican una relación de simul-
taneidad, anterioridad y posterioridad con respecto al verbo principal.
Christum sub actione Spiritus Sancti pressius sequentes Deo summe di-
lecto totaliter dedicantur…
Can. 1042.: Sunt a recipiendis ordinibus simpliciter impediti: 1º vir uxorem
habens, nisi ad diaconatum permanentem legitime destinetur…
Can. 1173: Ecclesia, sacerdotale munus Christi adimplens, liturgiam hora-
rum celebrat, qua Deum ad populum suum loquentem audiens et memo-
riam mysterii salutis agens, Ipsum…cantu et oratione laudat atque inter-
pellat pro totius mundi salute.
Can. 1412: In causis poenalibus accusatus, licet absens, conveniri potest co-
ram tribunali loci, in quo delictum patratum est.
Can. 1564: Interrogationes breves sunto, interrogandi captui accommoda-
tae, non plura simul complectentes, non captiosae, non subdolae, non
suggerentes…, remotae…et pertinentes…
Can. 1636 § 1: Appellans potest appellationi renuntiare cum effectibus, de
quibus in can. 1525.
Can. 1723 § 1: Iudex reum citans debet eum invitare ad advocatum, ad nor-
mam can. 1481, §1, intra terminum ab ipso iudice praefinitum, sibi cons-
tituendum.
203 PARTICIPIO DE FUTURO

Can. 400 § 1: Episcopus dioecesanus eo anno quo relationem Summo Pon-
tifici exhibere tenetur…ad Urbem, Beatorum Apostolorum Petri et Pauli
sepulcra veneraturus accedat et Romano Pontifici se sistat.
Can. 560: Loci Ordinarius…potest rectori praecipere…ut ecclesia pateat cer-
tis fidelium coetibus ibidem liturgicas celebrationes peracturis.
Can. 955 § 2: Tempus intra quod Missae celebrandae sunt initium habet a die
quo sacerdos easdem celebraturus recepit…
130
SINTAXIS VERBAL
Can. 1344:…iudex pro sua conscientia et prudentia potest: 1º poenae irroga-

tionem in tempus magis opportunum differre, si ex praepropera rei puni-
tione maiora mala eventura praevideantur.
Can. 1723 § 2: Quod si reus non providerit, iudex ante litis contestationem
advocatum ipse nominet, tamdiu in munere mansurum, quamdiu reus
sibi advocatum non constituerit.
hae praesertim sunt:…3º bonae exsistimationis amissio penes probos et
graves paroecianos vel aversio in parochum, quae praevideantur non bre-
vi cessaturae.
Curent etiam (Episcopi) ut…aliqui ex suis sacerdotibus praedictas missiones
vel dioeceses adeant, ibidem sacrum ministerium in perpetuum aut saltem
ad praefinitum tempus peracturi (Christus Dominus, 6).
Creatura…iudicanti responsura…quid sum miser tunc dicturus, quem pa-
tronum rogaturus? Quantus tremor est futurus, quando iudex est ventu-
rus cuncta stricte discussurus (Dies irae).
CONSTRUCCIONES DE PARTICIPIO
205 Participio concertado [passim] (véanse también nºs. 209 y 210)
Can. 279 § 1: Clerici studia sacra…prosequantur, et solidam illam doctrinam,
in sacra Scriptura fundatam, a maioribus traditam et communiter ab
Ecclesia receptam sectentur.
Can. 577: Permulta in Ecclesia sunt instituta vitae consecratae…; Christum,
enim, pressius sequuntur sive orantem, sive Regnum Dei annuntiantem,
sive hominibus benefacientem, sive cum eis in saeculo conversantem,
semper autem voluntatem Patris facientem.
Can. 840: Sacramenta Novi Testamenti, a Christo Domino instituta et Ec-
clesiae concredita,…signa exstant ac media quibus fides exprimitur et
roboratur, cultus Deo redditur et hominum sanctificatio efficitur…
Eius exemplum sequentes multi viri mulieresque ad Dominum convertuntur
et ad fidem proprius accedunt (Decretum super virtutibus. Beatificationis
131
206 Ablativo absoluto [passim]

Can. 142 § 1: Potestas delegata extinguitur: expleto mandato; elapso tem-
pore vel exhausto numero casuum…
Can. 206 § 1: Speciali ratione cum Ecclesia conectuntur catechumeni, qui
nempe, Spiritu Sancto movente, explicita voluntate ut eidem incorpo-
rentur expetunt ideoque…coniunguntur cum Ecclesia…
Can. 335: Sede Romana vacante aut prorsus impedita, nihil innovetur in
Ecclesiae universalis regimine.
Can. 382 § 4: Valde commendatur ut captio canonicae possessionis cum actu
liturgico in ecclesia cathedrali fiat, clero et populo adstantibus.
Can. 747 § 1: Ecclesiae, cui Christus Dominus fidei depositum concredidit,
ut ipsa, Spiritu Sancto assistente, veritatem revelatam sancte custodi-
ret…, officium est et ius nativum, etiam mediis communicationis socialis
sibi propriis adhibitis,…omnibus gentibus Evangelium praedicandi.
Can. 755 § 2: Episcoporum item est…normas practicas impertire, attentis
praescriptis a suprema Ecclesiae auctoritate latis.
Can. 801: Instituta religiosa…satagant educationi catholicae etiam per suas
scholas, consentiente Episcopo dioecesano…sese impendere.
Can. 809: Episcoporum conferentiae curent ut...habeantur…studiorum uni-
versitates aut saltem facultates in ipsarum territorio apte distributae,…
servata quidem earum scientifica autonomia.
Can. 930 § 1: Sacerdos infirmus aut aetate provectus…Sacrificium eucharis-
ticum celebrare potest sedens, servatis quidem legibus liturgicis,…
Can. 930 § 2: Sacerdos caecus aliave infirmitate laborans licite eucharisticum
Sacrificium celebrat…adstante…alio sacerdote vel diacono aut etiam
laico rite instructo, qui eundem adiuvet.
Can. 1363 § 2: Idem (extinctio actionis praescriptime ad poenam exsequen-
dam) valet, servatis servandis, si poena per decretum extra iudicium irro-
gata sit.
Can. 1612 § 3: Hisce subsequatur pars dispositiva sententiae, praemissis
rationibus quibus innititur.
Can. 1709 § 2: Misso libello, clericus ordines exercere ipso iure vetatur.
132
SINTAXIS VERBAL
Can. 1720: Si Ordinarius censuerit per decretum extra iudicium esse pro-
cedendum: 1º reo accusationem atque probationes, data facultate sese
defendendi, significet, nisi reus, rite vocatus, comparere neglexerit.
Commutatis verbis,…reapse illae causae debent esse indolis pathologi-
cae… (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
Quibus perpensis, merito ac iure iudices Tribunalis primae instantiae con-
cluserunt… (ibidem).
Angelo nuntiante/ Spiritu Sancto cooperante (Oraciones litúrgicas).
Integrae servandae revelatae Religionis depositum...Romani Pontifices et
cum iis coniunctus Episcoporum coetus custodierunt, ut…intactum trans-
miserint…operante Spiritu Sancto… (PABLO VI, Integrae servandae).
Delatos sibi libros diligenter excutit (Sacra Congregatio S. Officii) et eos, si
oportuerit, reprobat, audito tamen auctore, eique facta facultate sese,
etiam scripto, defendendi… (PABLO VI ibidem).
Interim tamen omnes christiani, Orientales nec non Occidentales, enixe ro-
gantur, ut ferventes atque assiduas, imo quotidianas preces Deo fundant,
ut, Sanctissima Deipara auxiliante, omnes unum fiant (Orientalium Ec-
clesiarum).
Sancta Sede vacante, Secretarius ordinario moderamini Signaturae Aposto-
licae prospicit… (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 2. § 2).
Peractis iure peragendis, proceditur ad normam artt.46-49 (ibidem art. 89).
En, grege relicto, humiles ad cunas vocati pastores approperant (Adeste fi-
deles).
Altero mundano bello grassante…omnia athenaea scholaeque sunt prae-
clusa… (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis
Patres Cardinales et Episcopi…, audita relatione Excmi ac Revend. Domini
Salvatoris Fisichella, Archiepiscopi titularis Vicohabentini, Causae Po-
nentis, professi sunt Servum Dei virtutes theologales...coluisse (ibidem).
207 Ablativo absoluto sin Participio
Can. 708: Superiores maiores utiliter in conferentiis seu consiliis consociari
possunt…, salvis semper eorum autonomia, indole proprioque spiri-
tu…
133
Can. 764: Salvo praescripto can. 765, facultate ubique praedicandi…gau-

dent presbyteri et diaconi…[passim].
Can. 806 § 1:…quae praescripta valent de scholis quoque quae ab iisdem
sodalibus diriguntur, salva quidem eorundem…autonomia.
Can. 827 § 1: Cathecismi necnon alia scripta…approbatione egent loci Ordi-
narii, firmo praescripto can. 775 § 2. [passim].
Can. 1059: Matrimonium catholicorum, etsi una tantum pars sit catholica, re-
gitur iure non solum divino sed etiam canonico, salva competentia civilis
potestatis circa mere civiles eiusdem matrimonii effectus.
assistat:…6º matrimonio filii familias minoris, insciis aut rationabiliter
invitis parentibus.
monii a Sancta Sede recognoscendum…, firma tamen lege ut assistens
eamque recipiat.
Can. 1164: Sanatio valide concedi potest etiam alterutra vel utraque parte
inscia; ne autem concedatur nisi ob gravem causam.
Can. 1245: Firmo iure Episcoporum dioecesanorum…parochus concedere
potest dispensationem ab obligatione servandi diem festum…; idque pot-
est etiam Superior instituti religiosi aut societatis vitae apostolicae, si sint
clericalia iuris pontificii…
Can. 1453: Iudex et tribunalia curent ut quam primum, salva iustitia, causae
omnes terminentur utque in tribunali primae instantiae ultra annum ne
protrahantur, in tribunali vero secundae instantiae, ultra sex menses.
Can. 1602 § 2: Si defensiones cum praecipuis documentis typis impriman-
tur, praevia iudicis licentia requiritur, salva secreti obligatione, si qua
sit.
Can. 1670: Tribunal autem potest suo decreto, motivis praedito, normis pro-
cessualibus, quae non sint ad validitatem statutae, derogare ut celeritati,
salva iustitia, consulat.
134
SINTAXIS VERBAL
208 Se encuentra a menudo el Ablativo neutro singular del Participio de Per-

fecto rigiendo una oración y formando una expresión absoluta:
Can. 964 § 2: Ad sedem confessionalem quod attinet, normae ab Episco-
porum conferentia statuantur, cauto tamen ut semper habeantur in loco
patenti sedes confessionales…
Can. 1181: Ad oblationes occasione funerum quod attinet, serventur prae-
scripta can. 1264, cauto tamen ne ulla fiat in exequiis personarum accep-
tio neve pauperes debitis exequiis priventur.
Can. 1598 § 1:…in causis vero ad bonum publicum spectantibus iudex…
aliquod actum nemini manifestandum esse decernere potest, cauto tamen
ut ius defensionis semper integrum maneat.
Can. 1736 § 2: In ceteris causis…potest suspensio interim peti ab eius Su-
periore hierarchico…et cauto semper ne quid salus animarum detrimenti
capiat.
Can. 1737 § 3:…potest tamen gravi de causa Superior iubere ut exsecutio
suspendatur, cauto tamen ne quid salus animarum detrimenti capiat.
209 VALOR Y MATICES DE LOS PARTICIPIOS

a) Valor temporal:
Can. 6 § 1: Hoc Codice vim obtinente, abrogantur: 2º aliae quoque leges,
sive universales sive particulares, praescriptis huius Codicis contrariae,
nisi…; 3º leges poenales quaelibet, sive universales sive particulares, a
Sede Apostolica latae, nisi…
Can. 335: Sede Romana vacante aut prorsus impedita, nihil innovetur in
Ecclesiae universae regimine.
Can. 347 § 2: Sede Apostolica…vacante, ipso iure suspenditur synodi coe-
tus, itemque munus sodalibus in eodem commissum…
Can. 348 § 1: Synodi Episcoporum habetur secretaria generalis permanens,
cui praeest Secretarius generalis…, cuique praesto est consilium secreta-
riae, constans Episcopis, quorum alii…ab ipsa sinodo Episcoporum eli-
guntur, alii a Romano Pontifice nominantur, quorum vero omnium munus
explicit, ineunte novo coetu generali.
135
Can. 431 § 3: Unius supremae Ecclesiae auctoritatis est, auditis quorum in-
terest Episcopis, provincias ecclesiasticas constituere, suprimere aut in-
novare.
auditis etiam…viris et milieribus experientia et peritia probatis.
Can. 1079 § 1. Urgente mortis periculo, loci Ordinarius potest tum super
forma in matrimonii celebratione servanda, tum super omnibus et singulis
impedimentis iuris …dispensare proprios subditos…
Can. 1121 § 1: Celebrato matrimonio, parochus loci celebrationis…adnotet
in matrimoniorum regestis nomina coniugum, assistentis ac testium…
Can. 1154 Instituta separatione coniugum, opportune semper cavendum est
Can.1177 § 2: Fas est autem cuilibet fideli…aliam ecclesiam funeris eligere
de consensu eius, qui eam regit, et monito defuncti parocho proprio.
Can. 1692 § 2:…Episcopus dioecesis commorationis coniugum poterit, per-
pensis peculiaribus adiunctis, licentiam concedere adeundi forum civile.
Triennio a celebratione nuptiarum elapsis, uxoris pertinaces instantias vir
sequi incipit… (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
Quaerens me sedisti lassus, redemisti crucem passus (Dies irae).
Causa coram Sacra Rota introducta et instructa, actor vel etiam conventus,
si ipsius intersit, Ponentem rogabit ut diem dicat alteri parti pro contesta-
tione litis seu concordatione dubiorum (Lex propria R. Rotae et Signatur.
Apostol, can. 23. § 1).
Orto conflictu competentiae inter Dicasteria, res…expeditissime in Con-
gressu dirimitur (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 105).
b) Valor causal:
Can. 1023: Litterae dimissoriae possunt ab ipso concedente aut ab eius suc-
cessore limitibus circumscribi aut revocari, sed semel concessae non ex-
tinguuntur resoluto iure concedentis.
136
SINTAXIS VERBAL
Can. 1248 § 2: Si deficiente ministro sacro aliave gravi de causa participatio

eucharisticae celebrationis impossibilis evadat, commendatur ut fideles in
liturgia Verbi, si quae sit in ecclesia paroeciali aliove sacro loco,…partem
habeant aut orationi…vacent.
c) Valor condicional:
Can. 327: Christifideles laici magni faciant consociationes ad spirituales fi-
nes…constitutas.
Can. 403 § 1: Cum pastorales dioecesis necessitates id suadeant, unus vel
plures Episcopi auxiliares, petente Episcopo dioecesano, constituantur.
Can. 726 § 2: Sodalis temporariae incorporationis id sponte petens, indultum
discedendi a supremo Moderatore…obtinere valet.
Can. 785 § 1: In opere missionali peragendo assumantur catechistae, christi-
fideles nempe laici debite instructi et vita christiana praestantes.
Can. 819: Debent Episcopi…ad universitates vel Facultates ecclesiasticas
mittere iuvenes et clericos et sodales indole, virtute et ingenio praestan-
tes.
Can. 1142: Matrimonium non consummatum inter baptizatos vel inter par-
tem baptizatam et partem non baptizatam a Romano Pontifice dissolvi
potest iusta de causa, utraque parte rogante vel alterutra, etsi altera pars
sit invita.
tantiae.
Can. 1518: Si pars litigans moriatur aut statum mutet aut cesset ab officio
cuius ratione agit: 1º: Causa nondum conclusa, instantia suspenditur, do-
nec heres defuncti aut successor aut is, cuius intersit, litem resumat.
Can. 1598 § 1:…quin etiam advocatis id petentibus dari potest actorum
exemplar.
Can. 1647 § 1: Petitio restitutionis in integrum sententiae exsecutionem non-
dum inceptam suspendit.
137
Suspensio…exsecutionis…adductis rationibus, peti potest (BENEDICTO XVI,

Antiqua ordinatione, art. 95. § 1).
Laicus, praesentibus clericis nisi ipsis probantibus, docere non audeat
(Statuta Eccles. antiqua, 38).
Ut diaconus in conventu presbyterorum interrogatus loquatur (ibidem, 61).
210 PARTICIPIO EQUIVALENTE A UN SUSTANTIVO VERBAL

Can. 112 § 1: Post receptum baptismum, alii Ecclesiae rituali sui iuris ad-
scribuntur:...
Can. 266 § 1: Per receptum diaconatum aliquis fit clericus et incardinatur
Ecclesiae particulari vel praelaturae personali pro cuius servitio promotus
est.
Can. 347 § 2: Sede Apostolica post convocatam synodum aut inter eius ce-
lebrationem vacante, ipso iure suspenditur synodi coetus, itemque munus
sodalibus in eodem commissum, donec novus Pontifex coetum aut dissol-
vendum aut continuandum decreverit.
Can. 348 § 2: Pro quolibet synodi Episcoporum coetu praeterea unus aut
plures secretarii speciales constituantur qui…in officio ipsis commisso
permanent solum usque ad expletum synodi coetum.
Can. 351 § 2: Cardinales creantur Romani Pontificis decreto..; inde a publica-
tione facta officiis tenentur atque iuribus gaudent lege definitis.
Can. 367: Pontificii Legati munus non exspirat vacante Sede Apostolica…;
cessat autem expleto mandato, revocatione eidem intimata, renuntiatio-
ne a Romano Pontifice acceptata.
debet singulis diebus dominicis aliisque festis de praecepto in sua regione
Missam pro populo sibi commisso applicare.
138
SINTAXIS VERBAL
Can. 413 § 3: Qui dioecesis regimen, ad normam §§ 1 vel 2, susceperit, quam

primum Sanctam Sedem moneat de sede impedita ac de suscepto mune-
re.
Can. 430 § 1: Munus Administratoris dioecesani cessat per captam a novo
Episcopo dioecesis possessionem.
Can. 684 § 2: Sodalis, post peractam probationem…, ad professionem per-
petuam in novo instituto admitti potest.
Can. 685 § 1:…ab incepta tamen probatione, ipse (sodalis) ad observantiam
iuris proprii novi instituti tenetur.
Can. 751: Dicitur haeresis pertinax, post receptum baptismum, alicuius ve-
ritatis fide divina et catholica credendae denegatio.
Can. 878:…minister baptismi, quicumque est, de collato baptismo certiorem
facere debet parochum paroeciae in qua baptismus administratus est…
Can. 1032 § 2: Post expletum studiorum curriculum, diaconus per tempus
congruum…in cura pastorali partem habeat…
Can. 1121 § 3:…de celebrato matrimonio eundem Ordinarium et parochum
quam primum certiorem reddere tenetur coniux catholicus…
Can. 1131: Permissio matrimonium secreto celebrandi secumfert:..2º ut se-
cretum de matrimonio celebrato servetur ab Ordinario loci, assistente,
testibus, coniugibus.
Can. 1208: De peracta dedicatione vel benedictione ecclesiae…redigatur
documentum, cuius alterum exemplar in curia dioecesana, alterum in ec-
clesiae archivo servetur.
Can. 1314: Poena plerumque est ferendae sententiae, ita ut reum non teneat
nisi postquam irrogata sit; est autem latae sententiae, ita ut in eam incu-
rratur ipso facto commissi delicti…
Can. 1463 § 1: Actiones reconventionales proponi valide nequeunt, nisi intra
triginta dies a lite contestata.
139
Can. 1599 § 3: De peracta conclusione in causa, quocumque modo ea acci-

derit, iudex decretum ferat.
Can. 1734 § 2: Petitio (decreti revocationis vel emendationis) fieri debet intra
peremptorium terminum decem dierum utilium a decreto legitime inti-
mato.
Can. 1742 § 1: Si ex instructione peracta constiterit adesse causam de qua
in can 1740, Episcopus rem discutiat cum duobus parochis e coetu ad hoc
stabiliter…selectis.
Inter litem enim contestatam et editam actionem permultum interest (Codex
Iustinian, tit, IX, lib. III).
De recursu interiecto certiores fiant partes… (BENEDICTO XVI, Antiqua or-
dinatione, art. 42. § 3).
Quod si agatur de pecunia resarcienda, solutio fieri debet intra terminum tri-
ginta dierum a sententia notificata (ibidem, art. 93. 2).
140
ORACIÓN SIMPLE
Pueden distinguirse tres tipos de oraciones simples atendiendo a su senti-

do: aseverativas, optativas e interrogativas.
Las oraciones aseverativas van en Indicativo; las optativas llevan el verbo
en Subjuntivo.
Las interrogativas pueden ser simples o dobles. De las primeras mosta-
mos algún ejemplo.
INTERROGATIVAS SIMPLES
213 TOTALES
Nonne magni momenti est excussio testium ad normam canonum, unde iu-
dex aestimare testem visu audituque possit, ut melius ponderentur testi-
monia? (coram Doran, Decretum diei 12 iulii 1990).
215 PARCIALES
Quomodo, enim, actor suas progredientes depositiones componere potest?
(coram López-Illana, sententia diei 15 ianuarii 2000).
141
223 COPULATIVAS
Can. 63 § 2: Item validitati rescripti obstat obreptio seu expositio facti, si ne
una quidem causa motiva proposita sit vera.
Can. 223 § 1: In iuribus suis exercendis christifideles tum singuli tum in
consociationibus adunati rationem habere debent boni communis Eccle-
siae…
Can. 231 § 1. Laici, qui permanenter aut ad tempus speciali Ecclesiae servitio
addicuntur, obligatione tenentur ut aptam acquirant formationem…utque
hoc munus conscie, impense et diligenter adimpleant.
Can. 249: Institutionis sacerdotalis Ratione provideatur ut alumni non tan-
tum accurate linguam patriam edoceantur, sed etiam linguam latinam
bene calleant…
Can. 404 § 3: Quod si Episcopus dioecesanus plene sit impeditus, sufficit ut
tum
Episcopus coadiutor, tum Episcopus auxiliaris litteras Apostolicas nomina-
tionis ostendant collegio consultorum…
Can. 631 § 3: Iuxta normas in iure proprio determinatas, non modo pro-
vinciae et communitates locales, sed etiam quilibet sodalis optata sua et
suggestiones capitulo generali libere mittere potest.
Can. 823 § 2: Officium et ius, de quibus in § 1, competunt Episcopis tum
singulis tum in conciliis particularibus vel Episcoporum conferentiis adu-
natis…
143
Can. 840:…quapropter in iis (sacramentis) celebrandis summa veneratione

debitaque diligentia uti debent tum sacri ministri tum ceteri christifideles.
Can. 862: Excepto casu necessitatis, nemini licet, sine debita praeparatione,
in alieno territorio baptismum conferre ne suis quidem subditis.
Can. 955 § 1: Qui celebrationem Missarum applicandarum aliis committe-
re intendat…obligatione etiam tenetur Missarum celebrationem curandi,
donec tum susceptae obligationis tum receptae stipis testimonium acce-
perit.
Can. 962 § 1: Ut christifidelis sacramentali absolutione una simul pluribus
data valide fruatur, requiritur non tantum ut sit apte dispositus, sed ut
insimul sibi proponat singillatim debito tempore confiteri peccata gravia,
quae in praesens ita confiteri nequit.
Can. 1079 § 2: In eisdem rerum adiunctis, de quibus in § 1, sed solum pro ca-
sibus in quibus ne loci quidem Ordinarius adiri possit, eadem dispensan-
di potestate pollet tum parochus, tum minister sacer…tum sacerdos…
Can. 1239 § 1: Altare tum fixum tum mobile divino dumtaxat cultui reser-
vandum est, quolibet profano usu prorsus excluso.
Can. 1472 § 1: Acta iudicialia, tum quae meritum quaestionis respiciunt…,
tum quae ad formam procedendi pertinent…, scripto redacta esse debent.
Can. 1524 § 1:…item tum actor tum pars conventa possunt processus actis
renuntiare sive omnibus sive nonnullis tantum.
Can. 1550 § 2: Incapaces (testimonium ferendi) habentur: 2º sacerdotes,
quod attinet ad ea omnia que ipsis ex confessione sacramentali innotue-
runt…; immo audita a quovis et quoquo modo occasione confessionis, ne
ut indicium quidem veritatis recipi possunt.
Can. 1595 § 2: Si tum actor tum pars conventa fuerint absentes a iudicio, ipsi
obligatione expensas litis solvendi tenentur in solidum.
Can. 1620: Sententia vitio insanabili nullitatis laborat, si: 8º controversia ne
ex parte quidem definita est.
Can. 1639 § 1: Salvo praescripto can. 1683, in gradu appellationis non potest
admitti nova petendi causa, ne per modum quidem utilis cumulationis.
Can. 2218 § 2 [Cod. 1917]: Non solum quae ab omni imputabilite excusant,
sed etiam quae a gravi, excusant pariter a qualibet poena tum latae tum
ferendae sententiae in foro externo, si pro foro externo excusatio evincatur.
144
«Constare de virtutibus theologalibus Fide, Spe et Caritate tum in Deum

tum in proximum…» (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Cano-
nizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
224 Observaciones:
a) Et significa a veces «también», «incluso»:
Can. 761: Varia media ad doctrinam christianam annuntiandam adhibeantur
quae praesto sunt, imprimis praedicatio atque catechetica institutio, quae
quidem semper principem locum tenent, sed et propositio doctrinae in
scholis, in academiis, conferentiis et coadunationibus omnis generis…
Can. 988 § 2: Commendatur christifidelibus ut etiam peccata venialia con-
fiteantur.
b) Ac con frecuencia introduce el 2º término de una comparación:

Can. 16 § 2: Interpretatio authentica per modum legis exhibita eandem vim
habet ac lex ipsa et promulgari debet.
Can. 540 § 1: Administrator paroecialis iisdem adstringitur officiis iisdemque
gaudet iuribus ac parochus, nisi ab Episcopo dioecesano aliter statuatur.
Can. 771 § 2: Provideant (animarum pastores) quoque, ut Evangelii nuntium
perveniat ad non credentes in territorio degentes, quippe quos, non secus
ac fideles, animarum cura complecti debeat.
Can. 1227: Episcopi sacellum privatum sibi constituere possunt, quod iisdem
iuribus ac oratorium gaudet.
Can. 1525: Renuntiatio a iudice admissa…eosdem parit effectus ac peremp-
tio instantiae…
Can. 1542: Documentum privatum…eandem probandi vim habet...ac con-
fessio extra iudicium facta; adversus extraneos eandem vim habet ac par-
tium declarationes quae non sint confessiones...
Gravitas metus idem est ac gravitas animi trepidationis metum patientis (co-
ram Defilippi, Sententia diei 16/II/1995).
Circa bona ecclesiastica lex civilis uniuscuiusque nationis canonizatur, idest
declaratur eiusdem valoris etiam pro foro ecclesiastico ac lex canonica
145
…nam idem (repetere causam e repugnantia aut difficultatibus respecti-

vae capacitatis consensualis) esset ac fonti alicuius amnis aquarum in
valle defluentium corruptionem attribuere (coram Fiore, Sententia diei
27/5/1981).
Deum-verum Deum- cognoscere posse idem est ac spem recipere (Benedicto
XVI., Spe salvi, 3)
225 DISYUNTIVAS
Can. 6 § 1: Hoc Codice vim obtinente, abrogantur: 2º aliae quoque leges,
sive universales sive particulares, praescriptis huius Codicis contrariae,
nisi…; 3º leges poenales quaelibet, sive universales sive particulares, a
Sede Apostolica latae, nisi…
Can. 35: Actus administrativus singularis sive est decretum aut praeceptum
sive est rescriptum, elici potest…
Can. 115 § 1: Personae iuridicae in Ecclesia sunt aut universitates persona-
rum aut universitates rerum.
Can. 131 § 2: Potestas regiminis ordinaria potest esse sive propria sive vica-
ria.
Can. 265: Quemlibet clericum oportet esse incardinatum aut alicui Ecclesiae
particulari vel praelaturae personali, aut alicui instituto vitae consecratae
vel societati hac facultate praeditis…
Can. 295 § 2: Praelatus prospicere debet sive spirituali institutioni illorum,
quos titulo praedicto promoverit, sive eorundem decorae sustentationi.
Can. 304 § 1: Omnes christifidelium consociationes sive publicae sive priva-
tae…sua habent statuta…
Can. 349:…Cardinales item Romano Pontifici adsunt sive collegialiter agen-
do…sive…operam praestando.
Can. 753: Episcopi…sive singuli sive…congregati…christifidelium suae cu-
rae commissorum authentici sunt fidei doctores et magistri.
146
Can.: 826 § 3: Libri precum pro publico vel privato fidelium usu ne edantur,
nisi de licentia loci Odinarii.
fessionis.
hentes sint praesentes una simul sive per se ipsi, sive per procuratorem.
Can. 1321 § 1. Nemo punitur, nisi externa legis vel praecepti violatio, ab eo
commissa, sit graviter imputabilis ex dolo vel ex culpa.
Can. 1397: Qui homicidium patrat vel hominem vi aut fraude rapit vel deti-
net vel mutilat vel graviter vulnerat, privationibus et prohibitionibus…pro
Can. 1524 § 1:…item tum actor tum pars conventa possunt processus actis
renuntiare sive omnibus sive nonnullis tantum.
Can. 1572:…iudex…consideret: 1º quae condicio sit personae quaeve ho-
nestas.
Can. 1639 § 1:…ideoque litis contestatio in eo tantum versari potest, ut prior
sententia vel confirmetur vel reformetur sive ex toto sive ex parte.
Can. 1718 § 3: In ferendis decretis, de quibus in §§ 1 et 2, audiat Ordinarius,
si prudenter censeat,…duos iudices aliosve iuris peritos.
227 ADVERSATIVAS
Can. 276 § 2: Ut hanc perfectionem persequi valeant (clerici): 2º...enixe igi-
tur sacerdotes invitantur ut cotidie sacrificium eucharisticum offerant,
diaconi vero ut eiusdem oblationem cotidie participent; 3º...diaconi au-
tem permanentes eandem (obligationem liturgiam horarum persolvendi)
persolvant pro parte ab Episcoporum conferentia definita.
Can. 372 § 2: Attamen,…ubi…utilitas id suadeat,…erigi possunt Ecclesiae
particulares…
Can. 705: Religiosus ad episcopatum evectus instituti sui sodalis remanet,
sed vi voti oboedientiae uni Romano Pontifici obnoxius est, et obligatio-
nibus non adstringitur…
147
Can. 741 § 2: Sodales capaces quoque sunt, ad normam iuris proprii, bona
temporalia acquirendi, possidendi, administrandi de iisque disponendi,
sed quidquid ipsis intuitu societatis obveniat, societati acquiritur.
Can. 761: Varia media ad doctrinam christianam annuntiandam adhibeantur
quae praesto sunt, imprimis praedicatio atque catechetica institutio, quae
quidem semper principem locum tenent, sed et propositio doctrinae in
scholis, in academiis, conferentiis et coadunationibus omnis generis…
Can. 837 § 1: Actiones liturgicae non sunt actiones privatae, sed celebra-
tiones Ecclesiae ipsius, quae est «unitatis sacramentum,» scilicet plebs
sancta sub Episcopis adunata et ordinata;…singula vero membra ipsius
attingunt diverso modo, pro diversitate ordinum, munerum et actualis par-
ticipationis.
Can. 1010: Ordinatio intra Missarum sollemnia celebretur, die dominico vel
festo de praecepto, sed ob rationes pastorales aliis etiam diebus, ferialibus
non exceptis, fieri potest.
Can. 1015 § 2: Episcopus proprius, iusta de causa non impeditus, per se ipse
suos subditos ordinet; sed subditum orientalis ritus, sine apostolico indul-
to, licite ordinare non potest.
Can. 1023: Litterae dimissoriae possunt ab ipso concedente aut ab eius suc-
cessore limitibus circumscribi aut revocari, sed semel concessae non ex-
tinguuntur resoluto iure concedentis.
Can. 1077 § 1: Ordinarius loci propriis subditis ubique commorantibus et
omnibus in proprio territorio actu degentibus vetare potest matrimonium
in casu peculiari, sed ad tempus tantum, gravi de causa eaque perdurante.
Can. 1162 § 2: Quod si consensus ab initio quidem defuerat, sed postea
praestitus est, sanatio concedi potest a momento praestiti consensus.
Can. 1237 § 1: Altaria fixa dedicanda sunt, mobilia vero dedicanda aut bene-
dicenda, iuxta ritus in liturgicis libris praescriptos.
229 CAUSALES
148
Can. 897:…Cetera enim sacramenta et omnia ecclesiastica apostolatus opera

cum sanctissima Eucharistia cohaerent et ad eam ordinantur.
Can. 1566: Testes ore testimonium dicant, et scriptum ne legant, nisi de cal-
culo et rationibus agatur; hoc enim in casu, adnotationes, quas secum
attulerint, consulere poterunt.
Christus enim Apostolis eorumque succesoribus dedit mandatum atque po-
testatem ut docerent omnes gentes hominesque sanctificarent in veritate
atque pascerent (Decretum Christ. Dominus, 2).
suae obligationis peccat, quod peccatum nequit, ne lege quidem civili,
affici praemio (Matthaeus Conte a Coronata, Compend. iur. canon., n.
1685).
dum, tum capacitatem decidendi seu volendi (coram Stankiewicz, senten-
tia diei 12/12/2006)
Quomodo, enim, actor suas progredientes depositiones componere potest?
(coram López-Illana, sententia diei 15/I/2000).
Si enim essent alia, eorum canon meminisset (TH. BALSAMON, In can. 69
Apost., 179-180)
Hoc est enim corpus meum…Hic est enim calix sanguinis mei…(Canon de
la Misa)
231 ILATIVAS
Can. 2:…quare leges liturgicae hucusque vigentes vim suam retinent…
Can. 276 § 2: Ut hanc perfectionem persequi valeant (clerici): 2º…enixe igi-
tur sacerdotes invitantur ut cotidie Sacrificium eucharisticum offerant,
diaconi vero ut eiusdem oblationem cotidie participent.
Can. 659 § 2: Quapropter ius proprium rationem definire debet huius insti-
tutionis eiusdemque durationis…
Can. 675 § 1:…Proinde tota vita sodalium spiritu apostolico imbuatur, tota
vero actio apostolica spiritu religioso informetur.
Can. 1060: Matrimonium gaudet favore iuris; quare in dubio standum est
pro valore matrimonii donec contrarium probetur.
149
Can. 1561: Examen testis fit a iudice…cui assistat oportet notarius;

quapropter partes…si alias interrogationes testi faciendas ha-
beant, has non testi sed iudici…proponant.
Proinde, anno 1942, studia Theologiae apud Seminarium clandesti-
num Cracoviense iniit… (Decretum super virtutibus. Beatificatio-
nis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
Quapropter peritus putat elementa probatoria in primo gradu collecta
fundamentum non praebere… (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
Patet igitur incapacitatem assumendi essentiales matrimonii obliga-
tiones collocari posse in ambitu psychologici consensus (ibidem).
150
ORACIONES SUBORDINADAS
241 ORACIONES SUSTANTIVAS

*Las oraciones sustantivas, además de hacer las funciones de sujeto o
complemento dirtecto de la oración principal, pueden tener una función
explicativa (ver también nº 258 observación).
Quis est uspiam terrarum qui non in eo consentiat, quartam sextamve fe-
riam solemni in Ecclesia ieiunio consecratam? (S. EPIFANIO, adversus
haereses, III, 1).
246 En las oraciones de Infinitivo los pronombres personales y posesivos que
se refieren al sujeto del verbo principal, adoptan la forma reflexiva.
Can. 254.1: Magistri in disciplinis tradendis…iugiter sint solliciti, ut unam
scientiam alumni se discere experiantur.
Can. 269: Ad incardinationem clerici Episcopus dioecesanus ne deveniat
nisi: 3º clericus eidem Episcopo dioecesano scripto declaraverit se novae
Ecclesiae particularis servitio velle addici ad normam iuris.
Can. 865 § 2: Adultus, qui in periculo mortis versatur baptizari potest si…
promittat se christianae religionis mandata esse servaturum.
Can. 982: Qui confitetur se falso confessarium innocentem…denuntiasse de
crimine sollicitationis ad peccatum contra sextum Decalogi praeceptum,
ne absolvatur nisi prius falsam denuntiationem formaliter retractaverit…
Can. 1068: In periculo mortis…si aliae probationes haberi nequeant, suffi-
cit…affirmatio contrahentium…se baptizatos esse et nullo detineri impe-
dimento.
151
Can. 1125: Huiusmodi licentiam…ne concedat (Episcopus), nisi impletis

condicionibus quae sequuntur: 1º pars catholica declaret se paratam esse
pericula a fide deficiendi removere atque sinceram promissionem praestet
se omnia pro viribus facturam esse, ut universa proles in Ecclesia catholi-
ca baptizetur et educetur.
Can. 1323: Nulli poenae est obnoxius qui…: 2º sine culpa ignoravit se legem
vel praeceptum violare.
Can. 1521: Peremptio…ex officio declarari debet, salvo iure petendi indem-
nitatem adversus tutores, curatores, administratores, procuratores, qui
culpa se caruisse non probaverint.
aliud adducendum habere aut…
Ut episcopus in ecclesia in consessu presbyterorum sublimior sedeat, intra
domum vero collegam se presbyterorum esse cognoscat (Statuta Eccles.
antiqua, 2).
Firmiter conscius se esse pastorem et ducem animarum ac fidem habere radi-
citus constitutam, exemplo Christi compulsus, pro bono populi sibi com-
missi omnino sese tradidit (Decretum super virtutibus. Beatificationis et
Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
249 El Infinitivo de Futuro puede sustituirse por una perífrasis con fore ut y
Presente o Imperfecto de Subjuntivo.
Can. 610 § 2: Nulla domus erigatur nisi iudicari prudenter possit fore ut con-
grue sodalium necessitatibus provideatur.
(Nos) spe confisi fore ut Ecclesiae studiosa disciplina revirescat ac…promo-
veatur… (S. JUAN PABLO II, Sacrae disciplinae leges).
250 DE INFINITIVO
a) En función de Complemento directo
1) con verbos de lengua
152
ORACIONES SUBORDINADAS SUSTANTIVAS
Can. 1473:…simulque iudex et notarius fidem faciant actum ipsum…parti

aut testi perlectum fuisse et partem aut testem vel non potuisse vel
noluisse subscribere.
Patres Cardinales…professi sunt Servum Dei virtutes theologales, cardina-
les eisque anexas…coluisse (Decretum super virtutibus. Beatificationis
2) con verbos de entendimiento
Can. 868 § 1: Ut infans licite baptizetur, oportet: 2º spes habeatur fundata
eum in religione catholica educatum iri.
novam ecclesiam bono animarum inservire posse et media…non esse
defutura.
Can. 1647 § 2: Si ex probabilibus indiciis suspicio sit petitionem factam
esse ad moras exsecutioni nectendas, iudex decernere potest…
dendum:…
252 3) con verbos de voluntad
Can. 1721 § 1: Si Ordinarius decreverit processum iudicialem esse ineun-
dum, acta investigationis promotori iustitiae tradat, qui accusationis libel-
lum iudici ad normam cann. 1502 et 1504 exhibeat.
Fac me tecum flere, crucifixo condolere (Stabat Mater).
254 b) En función de Sujeto
1) con «verbos y expresiones impersonales»
Can. 265: Quemlibet clericum oportet esse incardinatum aut alicui eccle-
siae vel praelaturae personali aut alicui instituto vitae consecratae…
Can. 340: Si contingat Apostolicam Sedem durante Concilii celebratione
vacare, ipso iure hoc intermittitur, donec novus Summus Pontifex illud
continuari iusserit aut dissolverit.
Can. 639 § 4: Firmum tamen esto, contra eum, in cuius rem aliquid ex inito
contractu versum est, semper posse actionem institui.
Can. 1025 § 3: Episcopo ordinanti proprium subditum, qui servitio alius dioe-
cesis destinetur, constare debet ordinandum huic dioecesi addictum iri.
153
Can. 1600 § 1: Post conclusionem in causa iudex potest adhuc eosdem testes
vel alios vocare…: 3º in omnibus causis, quoties verisimile est…senten-
tiam iniustam futuram esse propter rationes, de quibus in can. 1645, §
2, nn. 1-3.
monii nullitatem sententia declarare…, dummodo pari certitudine pateat
Can. 1726: In quolibet poenalis iudicii gradu et stadio, si evidenter constet
delictum non esse a reo patratum, iudex debet id sententia declarare et
reum absolvere, etiamsi simul constet actionem criminalem esse extinc-
tam.
Can. 1742 § 1: Si ex instructione peracta constiterit adesse causam, de qua in
can. 1740, Episcopus rem discutiat cum duobus parochis…
Can. 1744 § 2: Si Episcopo constiterit parochum alteram invitationem re-
cepisse, non autem respondisse…Episcopus decretum amotionis ferat.
Sufficit ut appareat haud temere fuisse petitionem exhibitam (Instructio
«Provida Mater Ecclesia», art.57, 3).
Patet igitur incapacitatem assumendi essentiales matrimonii obligationes
collocari posse in ambitu psychologici consensus (coram Stankiewicz,
sententia diei 12/12/2006).
Iamvero ius exigendi Ecclesiae competere, fluit ex iis quae diximus… (GUI-
DO COCHI, Comment.in C.I.C. ad usum scholarum, lib. III pars VI, nº 167).
2) con verbos de «lengua, entendimiento y voluntad» en pasiva

Can. 1086 § 3: Si pars tempore contracti matrimonii tamquam baptizata com-
muniter habebatur aut eius baptismus erat dubius…praesuponenda est
validitas matrimonii, donec certo probetur alteram partem baptizatam
esse, alteram vero non baptizatam.
Can. 1550 § 1: Ne admittantur ad testimonium ferendum minores infra de-
cimum quartum aetatis annum et mente delibes; audiri tamen poterunt ex
decreto iudicis, quo id expedire declaretur.
Minas suicidii notam habere metus gravis vimque matrimonium irritan-
di difficulter negari potest… (coram Funghini, Sententia diei 16/I/1991).
154
* c) El Infinitivo puede tener un valor final.

Can. 257 § 1: Alumnorum institutioni ita provideatur, ut…paratos se exhi-
beant Ecclesiis particularibus, quarum gravis urgeat necessitas, se devo-
vere.
Can.474: Acta curiae quae effectum iuridicum habere nata sunt, subscribi
debent ab Ordinario a quo emanant…
Can. 1125: Huiusmodi licentiam…Ordinarius…ne concedat nisi…: 1º pars
catholica declaret se paratam esse pericula a fide deficiendi removere…
Et iterum venturus est cum gloria iudicare vivos et mortuos… (Credo)
255 d) Construcción «personal» del Infinitivo
1) con videor
Can. 1233: Sanctuariis quaedam privilegia concedi poterunt, quoties loco-
rum circunstantiae, peregrinantium frequentia et praesertim fidelium bo-
num id suadere videantur.
Can. 1589: Iudex…expeditissime decernat utrum proposita incidens quaestio
fundamentum habere videatur…an sit in limine reicienda.
Codex eam firmare videtur sententiam, quae iam antea communis evase-
rat… (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon., n. 1670).
2) con dicor, putor, iudicor…
Can. 1143 § 2: Discedere censetur pars non baptizata, si nolit cum parte non
baptizata cohabitare pacifice sine contumelia Creatoris…
paenituerit…
Can. 1594 § 2: Si actor novae citationi non paruerit, praesumitur instantiae
renuntiasse ad normam cann. 1524-1525.
Cena novissima, qua Christus creditur agnum et azyma dedisse fratribus…
(Sacris solemniis).
Iudex crederis esse venturus (Te Deum).
3) con las formas pasivas de iubeo, veto, prohibeo, teneo, cogo…
Can. 285 § 3: Officia publica, quae participationem in exercitio civilis potes-
tatis secumferunt, clerici assumere vetantur.
155
Can. 399 § 1: Episcopus dioecesanus tenetur singulis quinquenniis relatio-

nem Summo Pontifici exhibere super statu dioecesis sibi commissae, se-
cundum formam et tempus ab Apostolica Sede definita.
Can. 428 § 2: Illi qui ad interim dioecesis regimen curant, vetantur quidpiam
agere quod vel dioecesi vel episcopalibus iuribus praeiudicium aliquod
afferre possit.
Can. 590 § 2: Singuli sodales Summo Pontifici…etiam ratione sacri vinculi
oboedientiae parere tenentur.
Can. 678 § 1: Religiosi subsunt potestati Episcoporum, quos devoto obsequio
ac reverentia prosequi tenentur, in iis quae curam animarum…respiciunt.
Can. 776: Parochus, vi sui muneris, catecheticam efformationem adultorum,
iuvenum et puerorum curare tenetur….
Can. 1121 § 3:…de celebrato matrimonio eundem Ordinarium et parochum
quam primum certiorem reddere tenetur coniux catholicus, indicans
etiam locum celebrationis necnon formam publicam servatam.
Can. 1265 § 1: Salvo iure religiosorum mendicantium, vetatur persona quae-
vis iuridica…stipem cogere pro quolibet pio aut ecclesiastico instituto vel
fine.
Can. 1281 § 3: Nisi quando et quatenus in rem suam versum sit, persona
iuridica non tenetur respondere de actibus ab administratoribus invalide
positis.
Can. 1282: Omnes, sive clerici sive laici,…munera sua adimplere tenentur
nomine Ecclesiae, ad normam iuris.
Can. 1301 § 2: Hoc ex iure Ordinarius vigilare potest ac debet…ut piae vo-
luntates impleantur; eique ceteri exsecutores, perfuncti munere…reddere
rationem tenentur.
Can. 1331 § 1: Excommunicatus vetatur: 1º ullam habere participationem
ministerialem in celebrandis Eucharistiae Sacrificio vel quibuslibet aliis
cultus caerimoniis; 2º sacramenta vel sacramentalia celebrare et sacra-
menta recipere; 3º ecclesiasticis officiis vel ministeriis quibuslibet fungi
vel actus regiminis ponere.
156
Can. 1331§ 2: Quod si excommunicatio irrogata vel declarata sit, reus: veta-
tur frui privilegiis antea concessis.
Can. 1420 § 1: Quilibet Episcopus dioecesanus tenetur Vicarium iudicialem
seu Officialem constituere cum potestate ordinaria iudicandi…
Can. 1456: Iudex et omnes tribunalis administri, occasione agendi iudicii,
dona quaevis acceptare prohibentur.
Can. 1475 § 2: Notarii et cancellarius sine iudicis mandato tradere prohiben-
tur exemplar actorum iudicialium et documentorum, quae sunt processui
acquisita.
tituerit, semper tamen tenetur in iudicio ipsemet adesse, ad praescriptum
iuris vel iudicis.
Can. 1488 § 1: Vetatur uterque (tum procurator tum advocatus) emere litem,
aut sibi de immodico emolumento vel rei litigiosae parte vindicata pacisci.
libellum exhibere impediatur vel causa sit facilis investigationis et mino-
ris momenti.
Can. 1546 § 1: Nemo exhibere tenetur documenta, etsi communia, quae
communicari nequeunt sine periculo damni ad normam can. 1548, § 2,
n. 2…
Can. 1709 § 2. Misso libello, clericus ordines exercere ipso iure vetatur.
Vetantur privati tam clerici quam laici sine Sedis Apostolicae aut proprii Or-
dinarii et Ordinarii loci licentia…stipem cogere pro quolibet pio aut ec-
clesiastico instituto vel fine (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend.
iur. canon., n. 1677).
DE SUBJUNTIVO
256 a) Con ut y ne:
1) con verbos de «pedir», «rogar», «querer» «desear»
Can. 246 § 4: Ad sacramentum paenitentiae frequenter accedere assuescant
alumni, et commendatur ut unusquisque habeat moderatorem suae vitae
spiritualis libere quidem electum, cui confidenter conscientiam aperire
possit.
157
Can. 332 § 2: Si contingat ut Romanus Pontifex muneri suo renuntiet, ad va-

liditatem requiritur ut renuntiatio libere fiat et rite manifestetur, non vero
ut a quopiam acceptetur.
1º bona fide, bonis moribus, pietate, animarum zelo, sapientia, prudentia
et virtutibus humanis excellens…; 2º bona exsistimatione gaudens; 3º
annos natus saltem triginta quinque; 4º a quinquennio saltem in presby-
teratus ordine constitutus; 5º laurea doctoris vel saltem licentia in sacra
Scriptura, theologia aut iure canonico potitus…
Can. 382 § 4: Valde commendatur ut captio canonicae possessionis cum actu
liturgico in ecclesia cathedrali fiat, clero et populo adstantibus.
Can. 767 § 3: Valde commendatur ut, si sufficiens detur populi concursus,
homilia habeatur etiam in Missis quae infra hebdomadam…celebrentur.
Can. 988 § 2: Commendatur christifidelibus ut etiam peccata venialia con-
fiteantur,
tiae accedant.
Can. 1152 § 1: Licet enixe commendetur ut coniux…veniam non abnuat
comparti adulterae atque vitam coniugalem non disrumpat…, ius ipsi est
solvendi coniugalem convictum…
Can. 1176 § 3: Enixe commendat Ecclesia, ut pia consuetudo defunctorum
corpora sepeliendi servetur.
Can. 1248 § 2: Si…participatio eucharisticae celebrationis impossibilis eva-
dat, valde commendatur ut fideles in liturgia Verbi, si quae sit in ecclesia
paroeciali aliove sacro loco…partem habeant aut orationi…vacent.
Can. 1284 § 3: Provisiones accepti et expensi, ut ab administratoribus quo-
tannis componantur, enixe commendatur…
Can. 1347 § 1: Censura irrogari valide nequit, nisi antea reus semel saltem
monitus sit ut a contumacia recedat, dato congruo ad resipiscentiam tem-
pore.
158
Volumus vero ut haec iussa Nostra exsequenda curet Venerabilis Frater Ioan-
nes Romaeus… (BENEDICTO XVI, Decretum erectionis dioecesis Impfon-
densis).
257 2) con verbos de «acontecimiento»

Can. 67 § 1: Si contingat ut de una eademque re duo scripta inter se contraria
impetrentur, peculiare…praevalet generali.
legitime vindicent atque defendant…
Can. 283 § 2: Ipsis (clericis) autem competit ut debito et sufficienti quotannis
gaudeant feriarum tempore, iure universali vel particulari determinato.
Can. 306: Ut quis consociationis iuribus atque privilegiis…fruatur, necesse
est et sufficit ut…in eandem valide receptus sit et ab eadem non sit legi-
time dimissus.
Can. 332 § 2: Si contingat ut Romanus Pontifex muneri suo renuntiet, ad va-
liditatem requiritur ut renuntiatio libere fiat et rite manifestetur, non vero
ut a quopiam acceptetur.
ut electioni Romani Pontificis provideat ad normam iuris peculiaris.
Can. 404 § 3: Quod si Episcopus dioecesanus plene sit impeditus, sufficit ut
tum Episcopus coadiutor, tum Episcopus auxiliaris…litteras Apostolicas
nominationis ostendant collegio consultorum…
Can. 857 § 2: Pro regula habeatur ut adultus baptizetur in propria ecclesia
paroeciali, infans vero in ecclesia paroeciali parentum propria…
Can. 881: Expedit ut confirmationis sacramentum in ecclesia, et quidem intra
Missam, celebretur.
Can. 1096 § 1: Ut consensus matrimonialis haberi possit, necesse est ut con-
trahentes saltem non ignorent matrimonium esse consortium permanens
inter virum et mulierem ad prolem…procreandam.
hentes sint praesentes una simul sive per se ipsi sive per procuratorem.
Can. 1158 § 2: Si impedimentum probari nequeat, satis est ut consensus re-
novetur privatim et secreto…
159
Non est necesse nec expedit ut conficiatur accurata et longa argumentorum

enucleatio…Sufficit ut appareat haud temere fuisse petitionem exhibitam
(Instructio «Provida Mater Ecclesia», art. 57, 3).
In casu urgenti sufficit ut adsint, praeter Praefectum et Secretarium eiusve
vices agentem, duo alii ex convocatis (BENEDICTO XVI, Antiqua ordina-
tione, art. 22. § 2).
Hinc fit ut intentio contraria bono Sacramenti irritet matrimonium (coram
López-Illana, Sententia diei 15/I/2000).
258 3) con verbos «causativos»
Can. 195: Si quis…per decretum auctoritatis competentis ab officio amovea-
tur,…eadem auctoritas curet ut ipsius subsistentiae…prospiciatur.
Can. 227:…curent (christifideles laici) ut suae actiones spiritu evangelico im-
buantur et ad doctrinam attendant ab Ecclesiae magisterio propositam…
Can. 249: Institutionis sacerdotalis Ratione provideatur ut alumni non tan-
tum accurate linguam patriam edoceantur, sed etiam linguam latinam
bene calleant…
Can. 257 § 2: Curet Episcopus dioecesanus ut clerici, a propria Ecclesia par-
ticulari ad Ecclesiam particularem alterius regionis transmigrare inten-
dentes, apte praeparentur ad ibidem sacrum ministerium exercendum…
Can. 261 § 1: Seminarii rector itemque…moderatores et magistri pro parte
sua curent ut alumni normas Ratione institutionis sacerdotalis necnon se-
minarii ordinatione praescriptas adamussim servent.
Can. 263:…Episcopi…curare debent ut provideatur seminarii constitutioni
et conservationi, alumnorum sustentationi necnon magistrorum remune-
rationi aliisque seminarii necessitatibus.
Can. 281 § 2: Item providendum est ut gaudeant (clerici) illa sociali adsis-
tentia, qua eorum necessitatibus, si infirmitate, invaliditate vel senectute
laborent, apte prospiciatur.
Can. 305 § 1: Omnes christifidelium consociationes subsunt vigilantiae auc-
toritatis ecclesiasticae competentis, cuius est curare ut…integritas fidei ac
morum servetur et invigilare ne…abusus irrepant…
Can. 395 § 2: Praeterquam causa visitationis Sacrorum Liminum, vel Con-
ciliorum Episcoporum synodi, Episcoporum conferentiae…, a dioecesi
160
aequa de causa abesse potest (Episcopus dioecesanus) non ultra mensem,

sive continuum sive intermissum, dummodo cautum sit ne ex eius absen-
tia dioecesis quidquam detrimenti capiat.
Can. 398:…Episcopus…caveat ne superfluis sumptibus cuiquam gravis one-
rosusve sit.
Can. 402 § 2: Episcoporum conferentia curare debet ut congruae et dignae
Episcopi renuntiantis sustentationi provideatur…
Can. 767 § 4: Parochi aut ecclesiae rectoris est curare ut haec praescripta
religiose serventur.
Can. 771 § 2: Provideant (animarum pastores) quoque ut Evangelii nuntium
perveniat ad non credentes in territorio degentes…
Can. 778: Curent Superiores religiosi et societatum vitae apostolicae ut in
suis ecclesiis, scholis aliisve operibus sibi quoquo modo concreditis, ca-
techetica institutio sedulo impertiatur.
Can. 802 § 2: Ubi id expediat, Episcopus dioecesanus provideat ut scholae
condantur professionales et technicae necnon aliae quae specialibus ne-
cessitatibus requirantur.
Can. 813: Episcopus dioecesanus…provideat ut apud universitates, etiam
non catholicas, centra habeantur universitaria catholica, quae iuventuti
adiutorio sint, praesertim spirituali.
clesiastica communitas christifidelibus assistentiam praebeat, qua status
matrimonialis in spiritu christiano servetur et in perfectione progrediatur.
auditis etiam…viris et milieribus experientia et peritia probatis.
Can. 1121 § 3: Ad matrimonium quod attinet cum dispensatione a forma
canonica contractum, loci Ordinarius…curet ut inscribatur dispensatio
et celebratio in libro matrimoniorum tum curiae tum paroeciae propriae
partis catholicae…
Can. 1128: Locorum Ordinarii aliique animarum pastores curent ne coniugi
catholico et filiis e matrimonio mixto natis auxilium spirituale desit ad
eorum obligationes implendas…
Can. 1131: Permissio matrimonium secreto celebrandi secumfert: 1º ut se-
creto fiant investigationes quae ante matrimonium peragendae sunt; 2º ut
161
secretum de matrimonio celebrato servetur ab Ordinario loci, assistente,

testibus, coniugibus.
Can. 1284 § 2: Exinde debent (omnes administratores): 3º…ac praesertim
cavere ne ex legum civilium inobservantia damnum Ecclesiae obveniat.
leges.
Can. 1350 § 1: In poenis clerico irrogandis semper cavendum est, ne iis quae
ad honestam sutentationem sunt necessaria, ipse careat…
Can. 1425 § 4: In primo iudicii gradu, si forte collegium constitui nequeat,
Episcoporum conferentia, quamdiu huiusmodi impossibilitas perduret,
permittere potest ut Episcopus causas unico iudici clerico committat…
Can. 1446 § 1: Christifideles omnes, in primis autem Episcopi, sedulo anni-
tantur ut…lites in populo Dei…vitentur et pacifice quam primum com-
ponantur.
Can. 1465 § 3: Caveat tamen iudex ne nimis diuturna lis fiat ex prorogatione.
Can. 1545: Iudex praecipere potest ut documentum utrique parti commune
exhibeatur in processu.
Can. 1546 § 2: Attamen si qua saltem documenti particula describi possit…
iudex decernere potest ut eadem producatur.
Can. 1593 § 1:…caveat autem iudex, ne de industria in longiores et non ne-
cessarias moras iudicium protrahatur.
Can. 1600 § 2: Potest autem iudex iubere vel admittere ut exhibeatur do-
cumentum, quod forte antea sine culpa eius cuius interest, exhiberi non
potuit.
Can. 1604 § 2: Si causae discussio scripto facta sit, iudex potest statuere ut
moderata disputatio fiat ore pro tribunali sedente…
Can. 1692 § 3: Si causa versetur etiam circa effectus mere civiles matrimonii,
satagat iudex ut…causa inde ab initio ad forum civile deferatur.
Can. 1701 § 2: Patronus non admittitur, sed propter casus difficultatem, Epis-
copus permittere potest ut iurisperiti opera orator vel pars conventa iuvetur.
Can. 1717 § 2: Cavendum est ne ex hac investigatione bonum cuiusquam
nomen in discrimen vocetur.
162
Can. 1738:…semper tamen potest Superior iubere ut recurrens ipse compa-

reat ut interrogetur.
Can. 1742 § 1:…quod si exinde censeat (Episcopus) ad amotionem esse de-
veniendum…parocho paterne suadeat ut intra tempus quindecim dierum
renuntiet.
Curent etiam (Episcopi) ut…aliqui ex suis sacerdotibus praedictas missiones
vel dioeceses adeant, ibidem sacrum ministerium in perpetuum aut saltem
ad praefinitum tempus peracturi (Christus Dominus, 6).
Vigili sollicitudine providendum est ne Dei munera aliqua invidentis inimi-
ci fraude violentur et in paradiso virtutum concrescat silva vitiorum (S.
LEÓN MAGNO, de ieiunio Pentecostes, sermo IV.3).
Fac benigne ne perenni cremer igne (Dies irae).
Fac ut portem Christi mortem…fac ut animae donetur Paradisi gloria (Stabat
Mater).
Pars actrix suum habeat patronum…; quod, si casus ferat, Ponens ut fiat curet
etiam… (S. JUAN PABLO II, Romanae Rotae Tribunal, art. 53.2).
cium cohortetur (Statuta Eccles. antiqua, 54).
Vide ut quod ore cantas corde credas et quod corde credis operibus probes
* Observación. Las conjunciones ut o ne pueden tener una función «ex-

plicativa»:
Can. 216: Christifideles cuncti…ius habent ut…apostolicam actionem pro-
moveant vel sustineant.
Can. 219: Christifideles omnes iure gaudent ut a quacumque coactione sint
immunes in statu vitae eligendo.
Can. 221 § 3: Christifidelibus ius est ne poenis canonicis nisi ad normam
legis plectantur.
Can. 225 § 2: Hoc etiam peculiari adstringuntur (laici) officio,…ut rerum
temporalium ordinem…imbuant atque perficiant et…Christi testimonium
reddant.
163
Can. 231 § 1. Laici, qui permanenter aut ad tempus speciali Ecclesiae servitio
addicuntur, obligatione tenentur ut aptam acquirant formationem…utque
hoc munus conscie, impense et diligenter adimpleant.
Collegii Episcoporum, ut Concilio Oecumenico cum suffragio delibera-
tivo intersint.
Can. 358: Cardinali, cui a Romano Pontifice hoc munus committitur ut in
aliqua sollemni celebratione vel personarum coetu eius personam susti-
neat…ea tantum competunt quae ab ipso Romano Pontifice eidem de-
mandantur.
Can. 517 § 1:…paroeciae aut diversarum simul paroeciarum cura pastora-
lis committi potest pluribus in solidum sacerdotibus, ea tamen lege, ut
eorundem unus curae pastoralis exercendae sit moderator, qui…dirigat
atque…respondeat.
Can. 951 § 1: Sacerdos plures eodem die Missas celebrans, singulas applica-
re potest ad intentionem pro qua stips oblata est, ea tamen lege ut…sti-
pem pro una tantum Missa faciat suam, ceteras vero in fines ab Ordinario
praescriptos concredat…
monii a Sancta Sede recognoscendum…firma tamen lege ut assistens
eamque recipiat.
Can. 1639 § 1:…ideoque litis contestatio in eo tantum versari potest, ut prior
sententia vel confirmetur vel reformetur sive ex toto sive ex parte.
Beatus est, qui etiam ieiunat pro eo, ut alat pauperem (ORÍGENES, homilia ad
Leviticum 10, nº 2).
Christus enim Apostolis eorumque succesoribus dedit mandatum atque po-
testatem ut docerent omnes gentes hominesque sanctificarent in veritate
atque pascerent (Decretum Christ. Dominus, 2).
Humani cultus progressus…id efficit, ut fideles plenius et amantius Eccle-
siae ductum sequantur (PABLO VI, Integrae servandae).
Oro fiat illud quod iam sitio, ut te revelata cernens facie visu sim beatus tuae
gloriae (Adoro te).
164
Huiusmodi bona…naturam iuridicam specialem induunt, statim ac eccle-

siastica fiunt; quae in hoc praesertim consistit, ut iurisdictioni societatis
civilis omnino subtrahantur et inviolabilia fiant… (MATTHAEUS CONTE A
CORONATA, Compend. iur. canon., n. 1668).
Nimis enim facile plures (periti) psychiatrici hanc animi morbis vim tribuunt,
ut voluntatem libertate privent (coram Fiore, Sententia diei 27 Maii 1981).
259 Observación. Se omite regularmente la conjunción ut después de oportet,

necesse est y otros:
Can. 459 § 2: Quoties vero actiones aut rationes a conferentiis ineuntur for-
mam internationalem praeseferentes, Apostolica Sedes audiatur oportet.
Can. 473 § 2:…ubi id expediat, nominari potest Moderator curiae, qui sacer-
dos sit oportet, cuius est sub Episcopi auctoritate ea coordinare quae ad
negotia administrativa tractanda attinent…
Can. 487 § 1: Archivum clausum sit oportet eiusque clavem habeant solum
Episcopus et cancellarius.
Can. 521 § 1: Ut quis valide in parochum assumatur…oportet sit in sacro
Can. 546: Ut quis valide vicarius paroecialis nominetur oportet sit in sacro
Can. 796 § 2: Cum magistris scholarum, quibus filios educandos concredant,
parentes arcte cooperentur oportet.
Can. 812: Qui in studiorum superiorum institutis quibuslibet disciplinas tra-
dunt theologicas, auctoritatis ecclesiasticae competentis mandatum ha-
beant oportet.
Can. 851: Baptismi celebratio debite praeparetur oportet.
Can. 987: Christifidelis, ut sacramenti paenitentiae remedium percipiat salu-
tiferum, ita dispositus sit oportet ut, peccata quae commiserit repudians
et propositum sese emendandi habens, ad Deum convertatur.
Can. 1026: Ut quis ordinetur debita libertate gaudeat oportet.
165
Can. 1471:…Interpres etiam adhibeatur si surdus vel mutus interrogari debet,

nisi forte malit iudex quaestionibus a se datis scripto respondeatur.
Can. 1486 § 1: Ut procuratoris vel advocati remotio effectum sortiatur, ne-
cesse est ipsis intimetur et…iudex et adversa pars certiores facti sint de
remotione.
Can. 1561: Examen testis fit a iudice, vel ab eius delegato aut auditore, cui
assistat oportet notarius.
Can. 1612 § 1: Sententia…exprimat oportet ex ordine qui sit iudex aut tribu-
nal; qui sit actor, pars conventa, procurator…promotor iustitiae, defensor
vinculi…
Per te sciamus da Patrem, noscamus atque Filium… (Veni creator Spiritus).
Algunos de los verbos de los apartados anteriores admiten también la
construcción en Infinitivo:
Can. 1629: Non est locus appellationi: 5º a sententia vel a decreto in causa de
qua ius cavet expeditissime rem esse definiendam.
260 4) con verbos de «temor»
Can. 1624:…quod si pars vereatur ne iudex…praeoccupatum animum ha-
beat ideoque eum suspectum existimet, exigere potest ut alius iudex in
eius locum subrogetur ad normam can. 1450.
b) Con ne, quominus o quin.

261 1) con verbos de «impedir» y «prohibir»:
Can. 55:…cum gravissima ratio obstet ne scriptus decreti textus tradatur, de-
cretum intimatum habetur, si ei, cui destinatur, coram notario vel duobus
testibus legatur...
Can. 428 § 2:…speciatim prohibentur ipsi, ac proinde alii quicumque, quo-
minus…curiae dioecesanae documenta quaelibet substrahant vel des-
truant aut in iis quidquam immutent.
Can. 679: Episcopus dioecesanus, urgente gravissima causa, sodali instituti
religiosi prohibere potest quominus in dioecesi commoretur…
Can. 990: Nemo prohibetur quominus per interpretem confiteatur, vitatis
quidem abusibus et scandalis…
166
Can. 1127 § 3: Vetatur ne ante vel post canonicam celebrationem…alia ha-

beatur eiusdem matrimonii celebratio religiosa ad matrimonialem con-
sensum praestandum vel renovandum.
Can. 1510: Conventus, qui citatoriam schedam recipere recuset, vel qui im-
pedit quominus citatio ad se perveniat, legitime citatus habeatur.
Hoc ius Ecclesia semper vindicavit, praesertim contra serpentes errores Val-
densium…dictitantium Christum prohibuisse ne ecclesiastici viri bona
temporalia possiderent (GUIDO COCCHI, Comment. in Cod. iur. canon.,
lib. III, pars VI, n. 165, a/).
Quod non impedit quominus etiam prolis exclusio ad certum tempus ma-
trimonii nullitatem efficere possit (coram López-Illana, Sententia diei
15/I/2000).
262 Observaciones:
Puede encontrarse la construcción del verbo veto con Infinitivo:
Can. 1352 § 1: Si poena vetet recipere sacramenta vel sacramentalia, vetitum
suspenditur, quamdiu reus in mortis periculo versatur.
Es, por otra parte, digna de mención la contrucción facere non possum
quin:
Ante aerumnosum eiusmodi spectaculum…facere non posssumus quin in
omnium mentem revocemus…religionis administros utpote inter Caelum
hominesque conciliatores debita observantia venerationeque habitos esse
263 2) Con verbos de duda:
Non dubitat conventus quin actrix sit intelligens et sciat aliquos in amorem
sui pellicere (coram López-Illana, Sententia diei 8/I/2004).
Non est dubium quin ex violatione legis naturalis summa iniustitia oriatur
(coram Caberletti, Sententia diei 15/I/2004).
265 DE INDICATIVO CON QUOD

Recordare, Iesu pie, quod sum causa tuae viae (Dies irae).
Differt autem homo ab irrationabilibus creaturis in hoc, quod est suorum
actuum dominus (S. THOMAS, Summa Theol., I-II, q. I, art. 1).
167
Redemptio nobis offertur eo sensu quod spes data est nobis, spes vero cre-
denda, vi cuius nos praesentem possumus oppetere vitam (BENEDICTO
XVI, Spe Salvi 1).
* Es frecuente en el latin de la Iglesia el uso de quoniam y quia como

conjunciones sustantivas:
Nescitis quoniam qui in sacrario operantur, quae de sacrario sunt, edunt et
qui altari deserviunt cum altari participant? (GUIDO COCHI, Comment.in
C.I.C. ad usum scholarum, lib. III pars VI, nº 165).
Tu scis quia amo te (Ionn. XXI, 15 y 17).
Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam
meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam (Math.16, 18).
Confiteor Deo omnipotenti, beatae Mariae semper Virgini…quia peccavi ni-
mis cogitatione, vebo et opere… (Confiteor).
266 Aparece con frecuencia la conjunción sustantiva quod con el significado

de «en cuanto a», «en lo que».
Can. 826 § 1: Ad libros liturgicos quod attinet, serventur praescripta can 838.
Can. 964 § 2: Ad sedem confessionalem quod attinet, normae ab Episcopo-
rum conferentia statuantur…
Can. 1181: Ad oblationes occasione funerum quod attinet, serventur praes-
cripta can. 1264…
Can. 1439 § 3: Quod attinet ad tribunalia secundae instantiae…Episcoporum
conferentia vel Episcopus ab ea designatus omnes habent potestates, quae
Episcopo dioecesano competunt circa suum tribunal.
Can. 1655 § 1. Quod attinet ad reales actiones, quoties adiudicata actori res
aliqua est, haec actori tradenda est statim ac res iudicata habetur. § 2:
Quod vero attinet ad actiones personales, cum reus damnatus est…, iu-
dex…vel exsecutor…terminum statuat ad implendam obligationem…
Can. 1694: Quod attinet ad tribunalis competentiam, serventur praescripta
can, 1673.
Ad vitam coniugalem quod spectat, pars actrix fatetur illam ab initio regulari
modo processisse (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
168
Ad meritum causae quod spectat, initio animadvertendum est magnam ex-

stare difficultatem probandi caput nullitatis… (ibidem).
Ad bonum prolis quod attinet…non obstat matrimoniali consensui intentio
susceptas obligationes non implendi (coram López-Illana, Sententia diei
15 Ianuarii 2000).
267 Interrogativas indirectas
268 simples
a) Introducidas por partículas («totales»)
Can. 869 § 1: Si dubitetur num quis baptizatus fuerit…baptismus eidem sub
condicione conferatur.
Can. 961 § 2: Iudicium ferre an dentur condiciones ad normam § 1, n.2 re-
quisitae, pertinet ad Episcopum dioecesanum…
Can. 1091 § 4: Numquam matrimonium permittatur si quod est dubium num
partes sint consanguineae in aliquo gradu lineae rectae aut in secundo
gradu lineae collateralis.
Can. 1446 § 3: Quod si circa privatum partium bonum lis versetur, dispiciat
iudex num…controversia finem habere utiliter possit.
Can. 1705 § 3: Quod si Apostolica Sedes rescripserit ex deductis non consta-
re de inconsummatione, tunc iurisperitus, de quo in can. 1701, § 2, potest
acta processus…invisere in sede tribunalis ad perpendendum num quid
grave adduci possit ad petitionem denuo proponendam.
Can. 1718 § 1: Cum satis collecta videantur elementa, decernat Ordinarius:
1º num processus ad poenam irrogandam vel declarandam promoveri
possit; 2º num id, attento can. 1341, expediat.
Can. 1718 § 4: Antequam ad normam § 1 decernat, consideret Ordinarius
num…expediat ut…vel ipse vel investigator quaestionem de damnis ex
bono et aequo dirimat.
…prospero cum exitu disceptatum est an Servus Dei more heroum virtutes
christianas exercuisset (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Ca-
nonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
…nunc Nobis respondendum est ad dubium rite concordatum in tertio iudicii
gradu hac sub formula: an constet de matrimonii nullitate… (coram Stan-
169
b) Introducidas por pronombres o adverbios («parciales»)

Can. 377 § 3:…pontificii Legati est…communicare…quid suggerant Metro-
polita et Suffraganei provinciae, ad quam providenda dioecesis pertinet
vel quacum in coetum convenit…
Can. 452 § 1: Quaelibet Episcoporum conferentia…determinet quisnam,
praeside legitime impedito, munere pro-praesidis fungatur, atque secreta-
rium generalem designet, ad normam statutorum.
Can. 788 § 3: Conferentiae Episcoporum est statuta edere…determinando
quaenam a catechumenis sint praestanda, atque definiendo quaenam eis
agnoscantur praerogativae.
Can. 952 § 1: Concilii provincialis aut conventus Episcoporum provinciae
est pro universa provincia per decretum definire quaenam pro celebratio-
ne et applicatione Missae sit offerenda stips…
Can. 1075 § 1: Supremae tantum Ecclesiae auctoritatis est authentice decla-
rare quandonam ius divinum matrimonium prohibeat vel dirimat.
Can. 1277:…Conferentiae Episcoporum est definire quinam actus habendi
sint extraordinariae administrationis.
Can. 1504: Libellus, quo lis introducitur, debet: 1º exprimere coram quo iu-
dice causa introducatur, quid petatur et a quo petatur.
Can. 1537: Quoad extraiudicialem confessionem in iudicium deductam, iudi-
cis est…aestimare quanti ea sit facienda.
Can. 1543: Si abrasa, correcta, interpolata aliove vitio documenta infecta de-
monstrentur, iudicis est aestimare an et quanti huiusmodi documenta sint
facienda.
Can. 1558 § 3: Iudex decernat ubi audiendi sint ii, quibus…impossibile vel
difficile sit tribunalis sedem adire.
Can. 1563: Iudex…exquirat quaenam sit ipsi (testi) cum partibus necessi-
tudo et…sciscitetur…quo definito tempore ea, quae asserit, cognoverit.
Can. 1572: In aestimandis testimoniis iudex…consideret: 1º quae condicio
sit personae quaeve honestas.
170
Can. 1578 § 2: Periti debent indicare perspicue quibus documentis…certio-

res facti sint de personarum vel rerum vel locorum identitate, qua via et
ratione processerint…et quibus potissimum argumentis suae conclusio-
nes nitantur.
Can. 1609 § 1: In tribunali collegiali, qua die et hora iudices ad deliberan-
dum conveniant, collegii praeses statuat…
Can. 1611: Sententia debet: 2º determinare quae sint partium obligationes ex
iudicio ortae et quomodo implendae sint.
Can. 1612 § 1: Sententia…exprimat oportet ex ordine qui sit iudex aut tribu-
nal; qui sit actor, pars conventa, procurator…promotor iustitiae, defensor
vinculi…
Can. 1673 § 4:…qui (Vicarius iudicialis) prius ipsam (partem conventam)
interroget num quid excipiendum habeat.
Can. 1677 § 3: Formula dubii non tantum quaerat an constet de nullitate
matrimonii in casu, sed determinare etiam debet quo capite vel quibus
capitibus nuptiarum validitas impugnetur.
Non est cur immoremur in disserendo de extrinsecitate metus in casu et in
ea vindicanda cum manifesto in discrimen illam non vocent…(coram
Funghini, Sententia diei 16/I/1991).
Attamen…est cur aliquid solacii ex acceptis nuntiis hauriamus (PÍO XII,
Orient. Eccles.).
Nullus est recursus si absolute incertum manet de quibusnam personis vel de
quonam obiecto agatur (BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, art. 75).
Secretarii est…decernere an et quomodo procedendum sit… (BENEDICTO
XVI, Antiqua ordinatione, art. 110. § 2).
269 dobles
Can. 67 § 3: In dubio num rescriptum irritum sit necne, recurratur ad rescri-
bentem.
Can. 1005: In dubio utrum infirmus rationis usum attigerit an periculose ae-
grotet vel mortuus sit, hoc sacramentum (unctio infirmorum) ministretur.
Can. 1431 § 1: In causis contentiosis, Episcopi dioecesani est iudicare utrum
bonum publicum in discrimen vocari possit necne…
171
Can. 1507 § 1: In decreto, quo actoris libellus admittitur, debet iudex vel
praeses ceteras partes in iudicium vocare seu citare ad litem contestan-
dam, statuens utrum eae scripto respondere debeant an coram ipso se
sistere ad dubia concordanda.
Can. 1572: In aestimandis testimoniis iudex…consideret: 2º/ utrum de
scientia propria, praesertim de visu et auditu proprio testificetur an de
sua opinione, de fama, aut de auditu ab aliis; 3º/ utrum testis constans
sit et firmiter sibi cohaereat an varius, incertus vel vacillans; 4º/ utrum
testimonii contestes habeat, aliisve probationis elementis confirmetur
necne.
Can. 1589: Iudex…expeditissime decernat utrum proposita incidens quaes-
tio fundamentum habere videatur…an sit in limine reicienda.
Can. 1709 § 1. Libellus mitti debet ad competentem Congregationem, quae
decernet utrum causa ab ipsa Curiae Romanae Congregatione an a tribu-
nali ab ea designato sit agenda.
Can. 1718 § 1: Cum satis collecta videantur elementa, decernat Ordinarius:
3º utrum processus iudicialis sit adhibendus an…sit procedendum per
decretum extra iudicium.
Can. 1736 § 3:…is qui de recursu videre debet, ad normam can. 1737, § 3,
decernat utrum suspensio sit confirmanda an revocanda.
Can. 1745:…hic (Episcopus) ut valide agat: 3º: tamdem statuat utrum paro-
chus sit amovendus necne…
In causis, ubi agitur de sententia rotali appellata, adhibebitur dubii formula:
utrum confirmanda an infirmanda sit sententia rotalis diei… (S. JUAN
PABLO II, Romanae Rotae Tribunal, art. 62.2).
Utrum primo an secundo modo statuatur praescriptio, ex lege iudicandum
est (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon., n. 1681).
Qua de re tamen aptius quaeri potest utrum nempe vir conventus…partem
actricem de vitio alcoholismi revera celaverit, an potius ipsa mulier sub
ardentis amoris influxu illud vitium adamati videre non valuerit… (coram
Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
172
ORACIONES SUBORDINADAS ADJETIVAS
…Secretarii est decernere utrum intervenire debeat necne (BENEDICTO XVI,

Antiqua ordinatione, art. 8. § 1).
Congressus…edicit utrum locus sit necne recusationi iudicis (ibidem, art.
64).
270 ORACIONES ADJETIVAS

ORACIONES ADJETIVAS SEGÚN EL NEXO SUBORDINANTE
El nexo que introduce la oración adjetiva (llamada también de relativo)
puede ser:
a) Pronombre relativo
Can. 277 § 1: Clerici…ad coelibatum adstringuntur, quod est peculiare Dei
donum, quo quidem sacri ministri indiviso corde Christo facilius adhae-
rere possunt....
Can. 937: Nisi gravis obstet ratio, ecclesia in qua sanctissima Eucharistia
asservatur per aliquot saltem horas cotidie fidelibus pateat…
loci Ordinario aut parocho aut sacerdote vel diacono…
Can. 1138 § 1: Pater is est, quem iustae nuptiae demonstrant, nisi evidentibus
argumentis contrarium probetur.
Can. 1173: Ecclesia, sacerdotale munus Christi adimplens, liturgiam horarum
celebrat, qua Deum ad populum suum loquentem audiens et memoriam
mysterii salutis agens, Ipsum…cantu et oratione laudat atque interpellat
pro totius mundi salute.
Can. 1186:…Ecclesia peculiari et filiali christifidelium venerationi commen-
dat Beatam Mariam semper Virginem, Dei Matrem, quam Christus homi-
num omnium Matrem constituit…
Codex eam firmare videtur sententiam, quae iam antea communis evaserat…
173
Praecox mors matris maiorisque fratris profunde animum pueri affecit, qui
autem….aequo animo tanta tristia obire valuit (Decretum super virtuti-
bus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
b) Un relativo indefinido
Can. 99: Quicumque usu rationis habitu caret, censetur non sui compos et
infantibus assimilatur.
Can. 304 § 1: Omnes christifidelium consociationes…quocumque titulo seu
nomine vocantur…sua habeant statuta…
Can. 668 § 3: Quidquid religiosus propria acquirit industria vel ratione ins-
tituti, acquirit instituto.
Can. 878:…minister baptismi, quicumque est,…de collato baptismo cer-
tiorem facere debet parochum paroeciae in qua baptismus administratus
est…
exercendis vel promovendis inserviunt ac vetatur quidquid a loci sancti-
tate absonum sit.
Can. 1381 § 1: Quicumque officium ecclesiasticum usurpat, iusta poena pu-
niatur.
Quidquid latet apparebit (Dies irae)
Credo quidquid dixit Dei Filius… (Adoro te).
c) Un adverbio relativo de lugar
Can. 100 Persona dicitur: «incola,» in loco ubi est eius domicilium; «adve-
na,» in loco ubi quasi-domicilium habet.
Can. 103 Sodales institutorum religiosorum et societatum vitae apostolicae
domicilium acquirunt in loco ubi sita est domus cui adscribuntur.
Can. 234 § 1: Serventur, ubi exsistunt, atque foveantur seminaria minora
aliave instituta id genus…vocationum fovendarum gratia…
Can. 433 § 1: Si utilitas id suadeat…in nationibus ubi numerosiores adsunt
Ecclesiae particulares, provinciae ecclesiasticae viciniores…coniungi
possunt.
Can. 700:…si agatur de instituto iuris dioecesani, confirmatio (dimissionis)
spectat ad Episcopum dioecesis ubi sita est domus, cui religiosus adscrip-
tus est.
174
Can. 785 § 2: Catechistae efformentur in scholis ad hoc destinatis vel, ubi

desint, sub moderamine missionariorum.
Can. 926: In eucharistica celebratione secundum antiquam Ecclesiae latinae
traditionem sacerdos adhibeat panem azymum ubicumque litat.
Can. 934 § 3: In locis sacris ubi sanctissima Eucharistia asservatur, adesse
semper debet qui eius curam habet…
Can. 1112 § 1: Ubi desunt sacerdotes et diaconi, potest Episcopus dioece-
sanus…delegare laicos, qui matrimoniis assistant.
Can. 1115: Matrimonia celebrentur in paroecia ubi alterutra pars contrahen-
tium habet domicilium vel quasi-domicilium vel menstruam commora-
tionem…
Can. 1177 § 3: Si extra propriam paroeciam mors acciderit, neque cadaver
ad eam translatum fuerit…exequiae celebrentur in ecclesia paroeciae ubi
mors accidit nisi…
Can. 1240 § 1: Coemeteria Ecclesiae propria, ubi fieri potest, habeantur…
Can. 1248 § 1: Praecepto de Missa participanda satisfacit qui Missae assistit
ubicumque celebratur ritu catholico vel ipso die festo vel vespere diei
praecedentis.
Can. 1272: In regionibus ubi beneficia proprie dicta adhuc exsistunt, Epis-
coporum conferentiae est…huiusmodi beneficiorum regimen moderari…
Can. 1352 § 2: Obligatio servandi poenam latae sententiae, quae neque de-
clarata sit neque sit notoria in loco ubi delinquens versatur, eatenus…
suspenditur, quatenus reus eam servare nequeat…
Can. 1409 § 1: Vagus forum habet in loco ubi actu commoratur.
Can. 1500: Ad naturam et vim actionis possessoriae quod attinet, serventur
praescripta iuris civilis loci ubi sita est res de cuius possessione agitur.
Can. 1714: De transactione, de compromisso, deque iudicio arbitrali serven-
tur normae a partibus selectae vel…lex civilis vigens in loco ubi conven-
tio initur.
Cracoviam Servus Dei cum patre suo migravit, ubi Facultati Philosophiae…
nomen dedit et… (Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canoni-
zationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
…in Poloniam rediit, ubi coadiutoris paroecialis et cappellani universitatis
simul munera assumpsit (ibidem).
175

271 ORACIONES DE RELATIVO SUSTANTIVADAS

Las oraciones de relativo pueden sustantivarse y desempeñar las funcio-
nes de sujeto o complemento directo de la oración principal
1) En función de sujeto
Can. 30: Qui potestate exsecutiva tantum gaudet, decretum generale…ferre
non valet…
Can. 84: Qui abutitur potestate sibi ex privilegio data, privilegio ipso privari
meretur.
Can. 99: Quicumque usu rationis habitu caret, censetur non sui compos et
infantibus assimilatur.
Can. 218: Qui disciplinis sacris incumbunt, iusta libertate fruuntur inqui-
rendi necnon mentem suam prudenter in iis aperiendi, in quibus peritia
gaudent…
Can. 226 § 1: Qui statu coniugali vivunt, iuxta propriam vocationem, pe-
culiari officio tenentur per matrimonium et familiam ad aedificationem
populi Dei allaborandi.
Can. 235 § 2: Qui extra seminarium legitime morantur, ab Episcopo com-
mendentur pio et idoneo sacerdoti, qui invigilet ut ad vitam spiritualem et
ad disciplinam sedulo efformentur.
Can. 254 § 1: Magistri in disciplinis tradendis…solliciti sint, ut unam scien-
tiam alumni se discere experiantur; quo aptius id obtineatur, adsit in Se-
minario qui integram studiorum ordinationem moderetur.
Can. 328: Qui praesunt consociationibus laicorum…curent ut suae cum
aliis christifidelium consociationibus…cooperentur utque variis operibus
christianis, praesertim in eodem territorio exsistentibus, libenter auxilio
sint.
Can. 666: In usu mediorum communicationis socialis…vitentur quae sunt
vocationi propriae nociva et castitati personae consecratae periculosa.
Can. 774 § 2:…pari obligatione (filios in fide et vitae christianae praxi effor-
mandi) adstringuntur qui parentum locum tenent atque patrini.
176
Can. 788 § 1: Qui voluntatem amplectendi fidem in Christum…manifes-

taverint, expleto tempore praecatechumenatus, liturgicis caerimoniis ad-
mittantur ad catechumenatum, atque eorum nomina scribantur in libro ad
hoc destinato.
Can. 812: Qui in studiorum superiorum institutis quibuslibet disciplinas tra-
dunt theologicas, auctoritatis ecclesiasticae competentis mandatum ha-
beant oportet.
Can. 824 § 2: Quae in canonibus huius tituli statuuntur de libris, quibuslibet
scriptis divulgationi publicae destinatis applicanda sunt, nisi aliud constet.
Can. 842 § 1: Ad cetera sacramenta valide admitti nequit qui baptismum non
recepit.
Can. 922: Sanctum Viaticum infirmis ne nimium differatur; qui animarum
curam gerunt sedulo advigilent ut eodem infirmi plene sui compotes re-
ficiantur.
Can. 934 § 3: In locis sacris ubi sanctissima Eucharistia asservatur, adesse
semper debet qui eius curam habet.
Can. 955 § 3: Qui aliis Missas celebrandas committunt, sine mora in librum
referant tum Missas quas acceperunt, tum eas quas aliis tradiderunt…
Can. 1085 § 1: Invalide matrimonium attentat qui vinculo tenetur prioris
matrimonii, quamquam non consummati.
Can. 1094: Matrimonium inter se valide contrahere nequeunt qui cognatione
legali ex adoptione orta…coniuncti sunt.
Can. 1098: Qui matrimonium init deceptus dolo, ad obtinendum consensum
patrato,…invalide contrahit.
rit manifestationem contrahentium consensus eamque nomine Ecclesiae
recipit.
Can. 1169 § 1: Consecrationes et dedicationes valide peragere possunt qui
charactere episcopali insigniti sunt…
gatione tenetur implendi, quod iureiurando firmaverit.
Can. 1203: Qui suspendere, dispensare, commutare possunt votum, eandem
potestatem eademque ratione habent circa iusiurandum promissorium.
177
exercendis vel promovendis inserviunt ac vetatur quidquid a loci sancti-
tate absonum sit.
Can. 1248 § 1: Praecepto de Missa participanda satisfacit qui Missae assistit
ubicumque celebratur ritu catholico vel ipso die festo vel vespere diei
praecedentis.
Can. 1299 § 1: Qui ex iure naturae et canonico libere valet de suis bonis sta-
tuere, potest ad causas pias…bona relinquere.
Can. 1315 § l: Qui legislativam habet potestatem, potest etiam poenales le-
ges ferre.
Can. 1342 § 3: Quae in lege vel praecepto dicuntur de iudice…applicanda
sunt ad Superiorem, qui per decretum extra iudicium poenam irroget vel
declaret…
Can. 1367: Qui species consecratas abicit aut in sacrilegum finem abducit
vel retinet, in excommunicationem latae sententiae Sedi Apostolicae re-
servatam incurrit.
Can. 1370 § 1: Qui vim physicam in Romanum Pontificem adhibet, in ex-
communicationem latae sententiae Sedi Apostolicae reservatam incu-
rrit…
Can. 1381 § 1: Quicumque officium ecclesiasticum usurpat, iusta poena pu-
niatur.
Can. 1396: Qui graviter violat residentiae obligationem cui ratione ecclesias-
tici officii tenetur, iusta poena puniatur.
Can. 1397: Qui homicidium patrat vel hominem vi aut fraude rapit vel deti-
net vel mutilat vel graviter vulnerat, privationibus et prohibitionibus…pro
Can. 1569 § 1: In fine examinis, testi legi debent quae notarius de eius depo-
sitione scripto redegit…
Can. 1596 § 3: Qui intervenit in causa admittendus est in eo statu in quo
causa reperitur…
Can. 1717 § 3: Qui investigationem agit, easdem habet, quas auditor in pro-
cessu, potestates et obligationes.
178
Can. 1737 § 1: Qui se decreto gravatum esse contendit, potest ad Superiorem

hierarchicum eius, qui decretum tulit, propter quodlibet iustum motivum
recurrere.
Qui actum voluntatis matrimonialis elicere non valet…validas nuptias cele-
brare non potest (coram Stankiewicz, Sententia diei 12/12/2006).
Ac pro eis potissimum qui in graviore rerum discrimine versantur, super-
nam opem…supplici animo contendite, ut qui tam acriter hodie acerri-
meque periclitantur christiana fortitudine roborentur…. (PÍO XII, Orient.
Eccles.).
C.I.C. ad usum scholarum, lib. III pars VI, nº 165)
suae obligationis, peccat, quod peccatum nequit, ne lege quidem civili,
affici praemio (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon.,
n. 1685).
Quidquid latet apparebit (Dies irae)
Quia quem meruisti portare, alleluia, resurrexit (Regina caeli laetare).
Sat habet fautorum semper qui vivit bene [Insc. en Ayuntamiento de Posnan
(Polonia)]
Quod nempe ieiunando comparcitur, debet pauperibus largiri (J. HERBUT, De
ieiunio et abstinentia in Ecclesia byzantina 57).
Quae de Patriarchis sunt dicta, valent etiam, ad normam iuris, de Archiepis-
copis maioribus qui universae cuidam Ecclesiae particulari seu ritui
praesunt (Orientalium Ecclesiarum, 10).
Qui spem habet, aliter vivit (BENEDICTO XVI, Spe salvi, 2),
2) En función de Complemento directo.

Can. 554 § 1:…Episcopus seligat sacerdotem quem…idoneum iudicaverit.
Can. 618:…ipsi (Superiores) subditos regant uti filios Dei…libenter eos au-
diant necnon eorum conspirationem in bonum instituti et Ecclesiae fo-
veant, firma tamen ipsorum auctoritate decernendi et praecipiendi quae
agenda sunt.
179
Can. 626: Superiores…nominent aut eligant quos in Domino vere dignos et

aptos sciant.
Can. 668 § 3: Quidquid religiosus propria acquirit industria vel ratione ins-
tituti, acquirit instituto.
Can. 706 § 2:…quae postea ipsi (religioso) obveniant, sibi plene acquirit.
Can. 1260: Ecclesiae nativum ius est exigendi a christifidelibus quae ad fines
sibi proprios sint necessaria.
Can. 1333 § 4: Suspensio vetans fructus, stipendium, pensiones aliave eius-
modi percipere, obligationem secumfert restituendi quidquid illegitime,
quamvis bona fide, perceptum sit.
Credo quidquid dixit Dei Filius…peto quod petivit latro paenitens (Adoro te).
Legislator quod voluit dixit et quod noluit tacuit [principio jurídico].
Et mitte quem missurus es (Rorate caeli).
Dilige, et quod vis fac (S.AGUSTÍN, trac. in I Ioann. 7, 8).
Ut episcopus…legatum mittat, suscepturus salva fidei veritate quidquid sy-
nodus statuerit (Statuta Eccles. antiqua, 9).
Vide ut quod ore cantas corde credas et quod corde credis operibus probes
C.I.C. ad usum scholarum, lib. III pars VI, nº 165).
272 EL MODO EN LAS ORACIONES DE RELATIVO

273 Relativas en Indicativo [passim].
lier foedere irrevocabili sese mutuo tradunt et accipiunt ad constituendum
matrimonium.
274 Relativas en Subjuntivo
a) Matiz final
Can. 235 § 2: Qui extra seminarium legitime morantur, ab Episcopo com-
mendentur pio et idoneo sacerdoti, qui invigilet ut ad vitam spiritualem et
ad disciplinam sedulo efformentur.
180
Can. 246 § 4:…et commendatur ut unusquisque (alumnorum) habeat mo-

deratorem suae vitae spiritualis libere quidem electum, cui confidenter
conscientiam aperire possit.
Can. 271 § 1: Extra casum verae necessitatis Ecclesiae particularis propriae,
Can. 337 § 3: Romani Pontificis est…seligere et promovere modos, quibus
Episcoporum Collegium munus suum…collegialiter exerceat.
Can. 344:…cuius (Romani Pontificis) quidem est: 1º…locumque designare
ubi coetus habendi sint.
Can. 351 § 1: Qui Cardinales promoveantur, libere a Romano Pontifice seli-
guntur viri in ordine presbyteratus constituti, doctrina, moribus, pietate…
egregie praestantes.
Can. 352 § 2: Officio Decani vacante, Cardinales titulo Ecclesiae suburbica-
riae decorati, iique soli,…e coetus sui gremio unum eligant qui Decanum
Collegii agat.
Can. 404 § 1: Episcopus coadiutor officii sui possessionem capit…praesente
curiae cancellario, qui rem in acta referat.
Can. 413 § 2: Si deficiat aut impediatur Episcopus coadiutor…, collegii con-
sultorum est sacerdotem eligere, qui dioecesim regat.
Can. 464: Synodi sodalis, si legitimo detineatur impedimento, non potest
mittere procuratorem qui ipsius nomine eidem intersit.
Can. 477 § 2: Vicario generali absente vel legitime impedito, Episcopus dioe-
cesanus alium nominare potest, qui eius vices suppleat.
Can. 495 § 1: In unaquaque dioecesi constituatur consilium presbyterale,
coetus scilicet sacerdotum, qui tamquam senatus sit Episcopi…
Can. 693: Si sodalis sit clericus, indultum non conceditur priusquam inveniat
Episcopum qui eum in dioecesi incardinet vel saltem ad experimentum
recipiat.
Can. 786: Actio proprie missionalis…ab Ecclesia absolvitur…cum scilicet
instructae sint (novellae Ecclesiae) propriis viribus et sufficientibus me-
diis quibus opus evangelizandi per se ipsae peragere valeant
181
Can. 811 § 1: Curet auctoritas ecclesiastica competens ut in universitatibus

catholicis erigatur facultas aut institutum aut saltem cathedra Theologiae,
in qua lectiones laicis quoque studentibus tradantur.
Can. 930 § 2: Sacerdos caecus aliave infirmitate laborans licite eucharisticum
Sacrificium celebrat…adstante…alio sacerdote vel diacono aut etiam lai-
co rite instructo, qui eundem adiuvet.
Can. 969 § 1: Solus loci Ordinarius competens est qui facultatem ad confes-
siones…excipiendas conferat presbyteris quibuslibet.
Can. 1112 § 1: Ubi desunt sacerdotes et diaconi, potest Episcopus dioece-
sanus…delegare laicos, qui matrimoniis assistant.
Can. 1249:...ut vero cuncti communi quadam paenitentiae observatione inter
se coniungantur, dies paenitentiales praescribuntur, in quibus christifide-
les…orationi vacent, opera pietatis et caritatis exerceant, se ipsos abne-
gent…
provideatur, nisi aliter eisdem provisum sit.
Can. 1429: Tribunalis collegialis praeses debet unum ex iudicibus collegii
ponentem seu relatorem designare qui in coetu iudicum de causas referat
et sententias in scriptis redigat.
Can. 1490: In unoquoque tribunali…stabiles patroni constituantur…qui mu-
nus advocati vel procuratoris in causis praesertim matrimonialibus pro
partibus, quae eos seligere malint, exerceant.
Can. 1634 § 2:…et impedimentum significandum est iudici appellationis,
qui iudicem a quo praecepto obstringat officio suo quam primum satis-
faciendi.
Can. 1704 § 1: Instructor…omnia acta…deferat ad Episcopum, qui votum
pro rei veritate promat tum super facto inconsummationis tum super iusta
causa ad dispensandum et gratiae opportunitate.
Can. 1721 § 1: Si Ordinarius decreverit processum iudicialem esse ineun-
dum, acta investigationis promotori iustitiae tradat, qui accusationis libel-
lum iudici…exhibeat.
182
…Officialis rem deferat Ordinario qui…parocho coniugum aliive sacerdoti

iniungat (Instructio «Provida Mater Ecclesia», art. 65.1).
(Praesidis officium est)…constituendi diem et horam, quibus iudices ad deli-
berandum de sententia proferenda conveniant (ibidem, art.68.1).
Ponens…statim Turnum convocabit qui libellum admittat aut reiciat (S.
JUAN PABLO II, Romanae Rotae Tribunal, art. 55.1).
Decisio notificatur, quae statim ad effectum deducatur (BENEDICTO XVI, An-
tiqua ordinatione, art. 97).
Deus…velit solatores suos angelos mittere…et…sua munera concedere,
quae eorum animos recreent, confirment, roborent et ad superna erigant.
Non habent sacrorum administros qui eos solentur, adiuvent, moderentur
quique eis superna religionis adiumenta praebeant (ibidem).
Liber scriptus proferetur, in quo totum continetur, unde mundus iudicetur
(Dies irae).
b) Matiz consecutivo
Can. 281 § 1: Clerici, cum ministerio ecclesiastico se dedicant, remunera-
tionem merentur quae suae condicioni congruat…quaque ipsi possint
necessitatibus vitae suae…providere.
1º/ firma fide, bonis moribus, pietate, animarum zelo, sapientia, prudentia
et virtutibus humanis excellens, ceterisque dotibus praeditus, quae ipsum
aptum efficiant ad officium…implendum.
Can. 517 § 1:…paroeciae aut diversarum simul paroeciarum cura pastoralis
committi potest pluribus in solidum sacerdotibus, ea tamen lege, ut eorun-
dem unus curae pastoralis exercendae sit moderator, qui nempe actionem
coniunctam dirigat atque de ea coram Episcopo respondeat.
Can. 798: Parentes filios concredant illis scholis in quibus educationi catho-
licae provideatur.
Can. 969 § 1. Solus loci Ordinarius competens est qui facultatem ad confes-
siones quorumlibet fidelium excipiendas conferat presbyteris quibuslibet.
Can. 1247: Die dominica aliisque diebus festis de praecepto fideles…absti-
neant insuper ab illis operibus et negotiis quae cultum Deo reddendum,
183
laetitiam diei Domini propriam, aut debitam mentis ac corporis relaxatio-

nem impediant.
Can. 1308 § 3: Episcopo dioecesano competit potestas reducendi…Missas
legatorum…, dummodo nemo sit qui obligatione teneatur et utiliter cogi
possit ad eleemosynae augmentum faciendum.
Can. 1327:…Item in praecepto possunt circumstantiae statui, quae a poena
praecepto constituta eximant, vel eam attenuent vel aggravent.
Can. 1468: Uniuscuiusque tribunalis sedes sit, quantum fieri potest, stabilis,
quae statutis horis pateat.
In votis quoque est ut inter Dicasteriorum membra cooptentur episcopi…qui
mentem, optata ac necessitates omnium Ecclesiarum Summo Pontifici
plenius referre valeant (Christus Dominus, 10).
Quin etiam, sunt qui putent dimensionem appetitivam incapacitatem as-
sumendi…complecti omnes peculiares actus voluntatis…(coram Stan-
Orientales Ecclesias…peculiarissimo modo Nobis cordi esse nemo est qui
ignoret (PÍO XII, Orient. Eccles.).
Sunt tamen qui personalitatem iuridicam Ecclesiae universalis explicari do-
ceant per dominium aliquod universale omnium bonorum ecclesiastico-
rum (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend. iur. canon., n. 1669).
Quis est uspiam terrarum, qui non in eo consentiat, quartam sextamve feriam
solemni in ecclesia ieiunio consecratam? (S. EPIFANIO, adversus haereses,
III, 1).
275 c) Matiz causal
Can. 216: Christifideles cuncti, quippe qui Ecclesiae missionem participent,
ius habent ut...apostolicam actionem promoveant vel sustineant.
Can. 225 § 1: Laici, quippe qui, uti omnes christifideles, ad apostolatum a
Deo per baptismum et confirmationem deputentur,…generali obligatione
tenentur et iure gaudent…allaborandi ut divinum salutis nuntium ab uni-
versis hominibus ubique terrarum cognoscatur et accipiatur.
Can. 275 § 1: Clerici, quippe qui omnes ad unum conspirent opus, ad aedi-
ficationem nempe Corporis Christi, vinculo fraternitatis et orationis inter
se uniti sint…
184
Can. 276 § 1. In vita sua ducenda ad sanctitatem persequendam peculiari

ratione tenentur clerici, quippe qui…dispensatores sint mysteriorum Dei
in servitium Eius populi.
Collegii Episcoporum, ut Concilio Oecumenico cum suffragio delibera-
tivo intersint.
Can. 771 § 2: Provideant quoque (animarum pastores), ut Evangelii nuntium
perveniat ad non credentes in territorio degentes, quippe quos, non secus
ac fideles, animarum cura complecti debeat.
Can. 796 § 1: Inter media ad excolendam educationem christifideles magni
faciant scholas, quae quidem parentibus…praecipuo auxilio sint.
Ideo Sacrosancta Synodus decernit omnibus episcopis, qui sint membra Col-
legii episcopalis, ius esse ut Concilio oecumenico intersint (Christus Do-
minus, 4).
275 d) Matiz condicional
Can. 24 § 1: Nulla consuetudo vim legis obtinere potest quae sit iuri divino
contraria.
Can. 169: Ut valida sit electio, nemo ad suffragium admitti potest, qui ad
collegium vel coetum non pertineat.
Can. 354: Patres Cardinales…qui septuagesimum quintum aetatis annum ex-
pleverint, rogantur ut renuntiationem ab officio exhibeant Romano Pon-
tifici…
Can. 356:…Cardinales…qui non sint Episcopi dioecesani, obligatione te-
nentur residendi in Urbe.
Can. 377 § 4:…Episcopus dioecesanus, qui auxiliarem suae dioecesi dan-
dum aestimet, elenchum trium saltem presbyterorum ad hoc officium ap-
tiorum Apostolicae Sedi proponat.
Can. 477 § 1:…Vicarius episcopalis, qui non sit Episcopus auxiliaris, nomi-
netur tantum ad tempus, in ipso constitutionis actu determinandum.
Can. 649 § 1:…absentia a domo novitiatus quae tres menses, sive continuos
sive intermissos, superet, novitiatum invalidum reddit.
Can. 717 § 2: Nemo in Moderatorem supremum designetur, qui non sit defi-
nitive incorporatus.
185
Can. 823 § 1:…officium et ius est Ecclesiae…necnon reprobandi scripta

quae rectae fidei aut bonis moribus noceant.
Can. 1002: Celebratio communis unctionis infirmorum, pro pluribus infirmis
Can. 1006: Infirmis qui, cum suae mentis compotes essent, hoc sacramentum
(unctionis) implicite saltem petierint, conferatur.
Can. 1338 § 1: Privationes et prohibitiones, quae in can. 1336, § 1, nn.2 et 3
recensentur, numquam afficiunt potestatem, officia, munera, iura, privile-
gia,…quae non sint sub potestate Superioris poenam constituentis.
Can. 1350 § 2: Dimisso autem e statu clericali, qui propter poenam vere indi-
geat, Ordinarius meliore quo fieri potest modo providere curet.
Can. 1428 § 2: Episcopus potest ad auditoris munus approbare clericos vel
laicos qui bonis moribus, prudentia et doctrina fulgeant.
Can. 1457 § 1: Iudices qui, cum certe et evidenter competentes sint, ius
reddere recusent vel nullo suffragante iuris praescripto se competentes
declarent atque causas cognoscant ac definiant, vel secreti legem violent
vel…aliud litigantibus damnum inferant,…puniri possunt, non exclusa
officii privatione.
Can. 1604 § 1: Omnino prohibentur partium vel advocatorum vel etiam alio-
rum informationes iudici datae, quae maneant extra acta causae.
277 La oraciones adjetivas pueden ir en Subjuntivo por «atracción modal»:

iura laedi possint.
quae a competenti auctoritate ecclesiastica aut erectae aut laudatae vel
commendatae sint.
Can. 384:…iisdemque (presbyteris) praesto sint media et institutiones, qui-
bus ad vitam spiritualem et intellectualem fovendam egeant.
186
Can. 406 § 1:…insuper ipsi (Vicario generali) prae ceteris Episcopus dioece-
sanus committat quae ex iure mandatum speciale requirant.
Can. 1609 § 2: Assignata conventui die, singuli iudices scriptas afferant con-
clusiones suas in merito causae, et rationes…quibus ad conclusionem
suam venerint.
Can. 1651: Non antea exsecutioni locus esse poterit, quam exsecutorium iu-
dicis decretum habeatur, quo edicatur sententiam ipsam exsecutioni man-
dari debere.
278 RELATIVO «COORDINATIVO»

Can. 280: Clericis valde commendatur quaedam vitae communis consuetu-
do: quae quidem, ubi viget, quantum fieri potest, servanda est.
Can. 410: Episcopus coadiutor et Episcopus auxiliaris obligatione tenentur…
residendi in dioecesi; a qua…nonnisi ad breve tempus discedant.
Can. 443 § 2: Ad concilia particularia vocari possunt alii Episcopi titulares
etiam emeriti in territorio degentes; qui quidem ius habent sufragii deli-
berativi.
Can. 678 § 2: In apostolatu externo exercendo religiosi…disciplinae instituti
fideles permanere debent; quam obligationem ipsi Episcopi, si casus fe-
rat, urgere ne omittant.
Can. 798: Parentes filios concredant illis scholis in quibus educationi catholi-
cae provideatur; quod si facere non valeant, obligatione tenentur curandi
ut extra scholas debitae eorundem educationi catholicae prospiciatur.
Can. 1106: Matrimonium per interpretem contrahi potest; cui tamen paro-
chus ne assistat, nisi de interpretis fide sibi constet.
Can. 1488 § 1: Vetatur uterque (tum procurator tum advocatus) emere litem
aut sibi de immodico emulumento vel rei litigiosae parte vindicata pacis-
ci. Quae si fecerint, nulla est pactio et a iudice poterunt poena pecuniaria
mulctari.
Can. 1578 § 1: Periti suam quisque relationem a ceteris distinctam conficiant,
nisi iudex unam a singulis subscribendam fieri iubeat; quod si fiat, sen-
tentiarum discrimina, si qua fuerint, diligenter adnotentur.
Can. 1722: Ad scandala praevenienda, ad testium libertatem protegendam et
ad iustitiae cursum tutandum…potest Ordinarius…in quolibet processus
187
stadio accusatum a sacro ministerio vel ab aliquo officio et munere eccle-

siastico arcere…; quae omnia, causa cessante, sunt revocanda….
nem vel emendationem…petere; qua petitione proposita, etiam suspensio
exsecutionis eo ipso petita intellegitur.
Quibus omnibus in iure et in facto mature perpensis, Nos infrascripti Patres
Auditores de Turno…declaramus, decernimus et definitive ssententiamus
ad propositum dubium respondentes: (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
(Confecto causae summario, Patroni intra terminum praestitutum suum quis-
que restrictum conclusivum porrigunt). Quo termino elapso, Promotor
iustitiae votum suum pro rei veritate exhibet… (BENEDICTO XVI, Antiqua
ordinatione, art. 88. § 2).
Paulo VI e vita erepto et post brevem pontificatum Ioannis Pauli Papae I,
Servus Dei ad Petri Sedem die 16 mensis Octobris anno 1978 electus est.
Qui dies initium exstitit pontificatus… (Decretum super virtutibus. Beati-
Pars actrix suum habeat patronum…; quod, si casus ferat, Ponens ut fiat
curet etiam… (S. JUAN PABLO II, Romanae Rotae Tribunal, art. 53. § 2).
ORACIONES ADVERBIALES
281 FINALES
Can. 149 § 1: Ut ad officium ecclesiasticum quis promoveatur, debet esse in
Ecclesiae communione necnon idoneus, scilicet iis qualitatibus praeditus,
quae iure universali vel particulari aut lege fundationis ad idem officium
requiruntur.
Can. 169: Ut valida sit electio, nemo ad suffragium admitti potest, qui ad
collegium vel coetum non pertineat.
Can. 193 § 4: Decretum amotionis, ut effectum sortiatur, scripto intimandum
est.
Can. 254 § 1: Magistri in disciplinis tradendis…solliciti sint, ut unam scien-
tiam alumni se discere experiantur; quo aptius id obtineatur, adsit in Se-
minario qui integram studiorum ordinationem moderetur.
188
ORACIONES SUBORDINADAS ADVERBIALES
Can. 306: Ut quis consociationis iuribus atque privilegiis…fruatur, necesse

est et sufficit ut…in eandem valide receptus sit et ab eadem non sit legi-
time dimissus.
Can. 364:…Ad pontificium ergo Legatum pertinet pro sua dicione: 6º/ ope-
ram conferre cum Episcopis, ut opportuna foveantur commercia inter Ec-
clesiam catholicam et alias Ecclesias vel communitates ecclesiales, immo
et religiones non christianas.
Can. 375 § 1: Episcopi…in Ecclesia Pastores constituuntur ut sint et ipsi
doctrinae magistri, sacri cultus sacerdotes et gubernationis ministri.
Episcopus dioecesanus, coadiutor atque Episcopus auxiliaris…in rebus
maioris momenti sese invicem consulant.
do prohibeatur, Metropolita aut…suffraganeus antiquior promotione ad
Can. 521 § 1: Ut quis valide in parochum assumatur, oportet sit in sacro
Can. 546: Ut quis valide Vicarius paroecialis nominetur, oportet sit in sacro
Can. 591: Quo melius institutorum bono atque apostolatus necessitatibus pro-
videatur, Summus Pontifex…instituta vitae consecratae ab Ordinariorum
loci regimine eximere potest sibique soli vel alii ecclesiasticae auctoritati
subicere.
Can. 719 § 1: Sodales, ut vocationi suae fideliter respondeant eorumque actio
apostolica ex ipsa unione cum Christo procedat, sedulo orationi vacent, sa-
crarum Scripturarum lectioni apto modo incumbant, annua recessus tem-
pora servent atque alia spiritualia exercitia iuxta ius proprium peragant.
Can. 794 § 2: Animarum pastoribus officium est omnia disponendi, ut edu-
catione catholica omnes fideles fruantur.
Can. 822 § 2: Iisdem pastoribus curae sit fideles edocere se officio teneri
cooperandi ut instrumentorum communicationis socialis usus humano
christianoque spiritu vivificetur.
est Ecclesiae pastoribus invigilandi, ne scriptis aut usu instrumentorum
189
communicationis socialis christifidelium fidei aut moribus detrimentum

afferatur.
Can. 872: Baptizando, quantum fieri potest, detur patrinus, cuius est…item-
que operam dare, ut baptizatus vitam baptismo congruam ducat obligatio-
nesque eidem inhaerentes fideliter adimpleat.
Can. 1026: Ut quis ordinetur, debita libertate gaudeat oportet.
tiae accedant.
Can. 1188:…attamen moderato numero et congruo ordine exponantur (sa-
crae imagines), ne populi christiani admiratio excitetur, neve devotioni
minus rectae ansa praebeatur.
Can. 1249:…ut vero cuncti communi quadam paenitentiae observatione in-
ter se coniungantur, dies paenitentiales praescribuntur…
Can. 1486 § 1: Ut procuratoris vel advocati remotio effectum sortiatur, ne-
cesse est ipsis intimetur et, si lis iam contestata fuerit, iudex et adversa
pars certiores facti sint de remotione.
Can. 1524 § 3: Renuntiatio, ut valeat, peragenda est scripto eademque…de-
bet subscribi…communicari…acceptari vel saltem…non impugnari et…
admitti.
beat in foro canonico, confirmatione indiget iudicis ecclesiastici loci, in
quo lata est.
Can. 1724 § 2: Renuntiatio, ut valeat, debet a reo acceptari, nisi ipse sit a
iudicio absens declaratus.
Can. 1738:…semper tamen potest Superior iubere ut recurrens ipse compa-
reat ut interrogetur.
Nobis videtur…ad Deum adhiberi preces…ut etiam carceres aperiantur ac
dissolvantur vincula (PÍO XII, Orient Eccles.).
190
Ut moriare pius, vivere disce pie [Insc. en iglesia de Sta. María de Cracovia
(Polonia)].
(Servus Dei)…in Palatio Archiepiscopali ferventer exceptus est quo maio-
re securitate, quiete et tranquillitate institutionem theologicam pergeret
(Decretum super virtutibus. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei
Ioannis Pauli II).
283 Es frecuente que en la oración principal haya un demostrativo en correla-
ción con la conjunción:
Can. 248: Institutio doctrinalis tradenda eo spectat ut alumni amplam atque
solidam acquirant in sacris disciplinis doctrinam…
Can. 646: Novitiatus…ad hoc ordinatur, ut novitii vocationem divinam et
quidem instituti propriam melius agnoscant, vivendi modum instituti ex-
periantur, eiusque spiritu mentem et cor informent atque ipsorum propo-
situm et idoneitas comprobentur.
Can. 722 § 1: Probatio initialis eo ordinetur, ut candidati suam divinam voca-
tionem et quidem instituti propriam aptius cognoscant iidemque in spiritu
et vivendi modo instituti exerceantur.
bona vel oblationes colligat eum in finem, ut sustentationi clericorum…
provideatur…
Can. 1305: Pecunia et bona mobilia…statim in loco tuto ab Ordinario appro-
bando deponantur eum in finem, ut eadem pecunia vel bonorum mobi-
lium pretium custodiantur…
Sed non ad hoc creati sumus, ut foeda et impudenti aviditate omnes mundi
copias expetamus (S. LEÓN MAGNO, de ieiunio Pentecostes, sermo IV.1).
284 Hay varios giros que expresan también una idea final.
a) Gerundio o Gerundivo en Genitivo con causa o gratia:
Can. 234 § 1: Serventur, ubi exsistunt, atque foveantur seminaria minora
aliave instituta id genus…vocationum fovendarum gratia…
Can. 1504. Libellus, quo lis introducitur, debet: 3º subscribi ab actore vel
eius procuratore, appositis die, mense et anno, necnon loco in quo…aut
residere se dixerint actorum recipiendorum gratia.
191
Peculiari modo eos orientalis ritus Episcopos commemorare volumus, qui…

defendendae religionis causa, aerumnas, luctus, iniurias toleraverunt
(PÍO XII, Orient. Eccl.).
b) Gerundio o Gerundivo en Acusativo con ad (o in) (ver también nos.

189 y 194)
Can. 171: Inhabiles sunt ad suffragium ferendum:…
Can. 206 § 2: Catechumenorum specialem curam habet Ecclesia quae, dum
eos ad vitam ducendam evangelicam invitat eosque ad sacros ritus cele-
brandos introducit, eisdem varias iam largitur praerogativas…
Can. 251: Philosophica institutio…ita tradatur ut...alumnorum formationem
reddat.
Can. 294: Ad aptam presbyterorum distributionem promovendam aut ad
peculiaria opera pastoralia vel missionalia…perficienda, praelaturae per-
sonales…erigi possunt.
Can. 374 § 2: Ad curam pastoralem per communem actionem fovendam
plures paroeciae viciniores coniugi possunt in peculiares coetus, uti sunt
vicariatus foranei.
Can. 754: Omnes christifideles obligatione tenentur servandi constitutiones
et decreta, quae ad doctrinam proponendam et erroneas opiniones pros-
cribendas fert legitima Ecclesiae auctoritas…
Can. 765, 766: Ad praedicandum…
Can. 969 § 1: Solus loci Ordinarius competens est qui facultatem ad confes-
siones quorumlibet fidelium excipiendas conferat presbyteris quibuslibet.
Can. 1026:…nefas est quemquam, quovis modo, ob quamlibet causam ad
ordines recipiendos cogere…
192
Can. 1062 § 2: Ex matrimonii promissione non datur actio ad petendam ma-

trimonii celebrationem; datur tamen ad reparationem damnorum, si qua
debeatur.
Can. 1067: Episcoporum conferentia statuat normas de examine sponsorum,
necnon de publicationibus matrimonialibus, aliisve opportunis mediis ad
investigationes peragendas, quae ante matrimonium necessaria sunt…
Can. 1073: Impedimentum dirimens personam inhabilem reddit ad matrimo-
nium valide contrahendum.
Can. 1096 § 1: Ut consensus matrimonialis haberi possit, necesse est ut con-
trahentes saltem non ignorent matrimonium esse consortium permanens
inter virum et mulierem ordinatum ad prolem, cooperatione aliqua sexua-
li, procreandam.
Can. 1127 § 3: Vetatur, ne ante vel post canonicam celebrationem, ad nor-
mam § 1, alia habeatur eiusdem matrimonii celebratio religiosa ad matri-
monialem consensum praestandum vel renovandum.
Can. 1174 § 2: Ad participandam liturgiam horarum…etiam ceteri christi-
fideles, pro adiunctis, enixe invitantur.
Can. 1214: Ecclesiae nomine intellegitur aedes sacra divino cultui destinata,
ad quam fidelibus ius est adeundi ad divinum cultum praesertim publice
exercendum.
Can. 1254 § 1: Ecclesia catholica bona temporalia…acquirere, retinere, ad-
ministrare et alienare valet ad fines sibi proprios prosequendos.
2º eum…qui auctoritate aut officio abusus est ad delictum patrandum.
Can. 1390 § 3: Calumniator potest cogi etiam ad congruam satisfactionem
praestandam.
Can. 1452 § 2: Potest autem praeterea iudex partium neglegentiam in proba-
tionibus afferendis vel in exceptionibus opponendis supplere, quoties id
necessarium censeat ad vitandam graviter iniustam sententiam…
Can. 1705 § 3: Quod si Apostolica Sedes rescripserit…non constare de in-
consummatione, tunc iurisperitus…potest acta processus…invisere…ad
193
perpendendum num quid grave adduci possit ad petitionem denuo pro-

ponendam.
Can. 1722: Ad scandala praevenienda, ad testium libertatem protegendam
et ad iustitiae cursum tutandum…potest Ordinarius…accusatum a sacro
ministerio vel ab aliquo officio et munere ecclesiastico arcere...
Can. 1730 § 1: Ad nimias poenalis iudicii moras vitandas potest iudex iu-
dicium de damnis differre usque dum sententiam definitivam in iudicio
poenali protulerit.
Can. 1744 § 1: Si parochus intra praestitutos dies non responderit, Episcopus
iteret invitationem prorogando tempus utile ad respondendum.
Novimus plurimos esse in orientalibus plagis christifideles…cum noscant…
non posse supplicantium voces…ad Caelum extolli, ut inde supernarum
gratiarum imbres demittantur ad mentes erigendas, ad solandos animos
et ad tantorum malorum cumulo medendum (PÍO XII, Orient. Eccles.).
c) Una oración de relativo en Subjuntivo puede tener un matiz final (véa-
se nº 274 a)).
d) Participio de futuro
Can. 271 § 1: Extra casum verae necessitatis Ecclesiae particularis propriae,
Can. 400 § 1: Episcopus dioecesanus…ad Urbem, Beatorum Apostolorum
Petri et Pauli sepulcra veneraturus, accedat et Romano Pontifici se sistat.
Ut Episcopus…legatum mittat, suscepturus salva fidei veritate quidquid sy-
nodus statuerit (Statuta Eccles. antiqua, 9).
(lector): «Accipe et esto Dei relator, habiturus…partem cum his qui verbum
Dei ministraverunt»(ibidem, n. 96).
285 CONSECUTIVAS
287 En la oración principal hay casi siempre un pronombre o adverbio en co-
rrelación con la conjunción:
Can. 245 § 2: Ita formentur alumni, ut amore Ecclesiae Christi imbuti, Ponti-
fici Romano Petri successori humili et filiali caritate devinciantur, proprio
194
Episcopo tamquam fidi cooperatores adhaereant et sociam cum fratribus

operam praestent.
Can. 246 § 1: Celebratio Eucharistica centrum sit totius vitae seminarii, ita
ut cotidie alumni, ipsam Christi caritatem participantes, animi robur pro
apostolico labore et pro vita sua spirituali praesertim ex hoc ditissimo
fonte hauriant.
Can. 251: Philosophica institutio…ita tradatur ut alumnorum formationem hu-
manam perficiat…eosque ad studia theologica peragenda aptiores reddat.
Can. 252 § 2: In sacra Scriptura peculiari diligentia erudiantur alumni ita ut
totius sacrae Scripturae conspectum acquirant.
Can. 265: Quemlibet clericum oportet esse incardinatum aut alicui Ecclesiae
particulari vel praelaturae personali, aut alicui instituto vitae consecratae
vel societati hac facultate praeditis, ita ut clerici acephali seu vagi minime
admittantur.
Can. 369: Dioecesis est populi Dei portio, quae Episcopo cum cooperatione
presbyterii pascenda concreditur, ita ut...Ecclesiam particularem consti-
tuat.
Can. 386 § 1:…curet (Episcopus dioecesanus) etiam ut praescripta canonum
de ministerio verbi…sedulo serventur ita ut universa doctrina christiana
omnibus tradatur.
Can. 499: Modus eligendi membra consilii presbyteralis statutis determinan-
dus est, ita quidem ut, quatenus id fieri possit, sacerdotes presbyterii re-
praesententur…
Can. 652 § 3: Novitii, propriae responsabilitatis conscii, ita cum magistro
suo active collaborent ut gratiae divinae vocationis fideliter respondeant.
Can. 822 § 3: Omnes christifideles…solliciti sint operam adiutricem actioni
pastorali praestare, ita ut Ecclesia etiam his instrumentis munus suum
efficaciter exerceat.
Can. 842 § 2: Sacramenta baptismi, confirmationis et sanctissimae Eucharis-
tiae ita inter se coalescunt ut ad plenam initiationem christianam requi-
rantur.
195
Can. 938 § 3: Tabernaculum, in quo habitualiter sanctissima Eucharistia as-

servatur, sit inamovibile…et ita clausum ut quam maxime periculum pro-
fanationis vitetur.
Can. 987: Christifidelis, ut sacramenti paenitentiae remedium percipiat salu-
tiferum, ita dispositus sit oportet ut, peccata quae commiserit repudians et
propositum sese emendandi habens, ad Deum convertatur.
Can. 1125: Huiusmodi licentiam concedere potest Ordinarius loci…; eam ne
concedat nisi impletis condicionibus quae sequuntur: 2º de his promissio-
nibus a parte catholica faciendis altera pars tempestive certior fiat, adeo
ut constet ipsam vero consciam esse promissionis et obligationis partis
catholicae.
Can. 1211: Loca sacra violantur per actiones graviter iniuriosas,…quae…ita
graves et sanctitati loci contrariae sunt ut non liceat in eis cultum exerce-
re, donec…iniuria reparetur.
Can. 1235 § 1: Altare, seu mensa super quam Sacrificium eucharisticum cele-
bratur, fixum dicitur, si ita exstruatur ut cum pavimento cohaereat ideoque
amoveri nequeat…
Can. 1274 § 5: Haec instituta, si fieri possit, ita constituenda sunt ut effica-
ciam quoque in iure civili obtineant.
Can. 1314: Poena plerumque est ferendae sententiae, ita ut reum non teneat
nisi postquam irrogata sit; est autem latae sententiae, ita ut in eam incu-
rratur ipso facto commissi delicti…
1º eum, qui post condemnationem vel poenae declarationem ita delin-
quere pergit, ut ex adiunctis prudenter eius pertinacia in mala voluntate
conici possit.
aliorum fama periclitetur vel praebeatur ansa dissidiis, aut scandalum
tes… iureiurando astringere ad secretum servandum.
Can. 1482 § 2: Quod si tamen, iusta causa suadente, plures (procuratores) ab
eodem constituantur, hi ita designentur, ut detur inter ipsos locus prae-
ventioni.
196
Can. 1565 § 2: Attamen si ea quae notificanda sunt ita a memoria sint remota,
ut nisi prius recolantur certo affirmari nequeant, poterit iudex nonnulla
testem praemonere…
Can. 1587: Causa incidens habetur, quoties, incepto per citationem iudicio,
quaestio proponitur, quae…nihilominus ita ad causam pertinet ut resolvi
plerumque debeat ante quaestionem principalem.
Can. 1658 § 1: Libellus quo lis introducitur…debet: 2º probationes quibus
actor facta demonstrare intendit, quasque simul afferre nequit, ita indicare
ut statim colligi a iudice possint.
Can. 1660: Si exceptiones partis conventae id exigant, iudex parti actrici
praefiniat terminum ad respondendum, ita ut…ipse controversiae obiec-
tum perspectum habeat.
Can. 1733 § 1: Valde optandum est ut, quoties quis gravatum se decreto putet,
vitetur inter ipsum et decreti auctorem contentio atque…curetur…ita ut
per idoneam viam controversia praecaveatur vel dirimatur.
Haec omnia tam acerrimo Nos maerore afficiunt ut lacrimas cohibere non
possimus (PÍO XII, Orient. Eccles.).
Quod autem acerrimum discrimen adeo mira animi oppetit fortitudine ut
oculis omnium…verus ipse videretur ductor (Decretum super virtutibus.
(Defensori vinculi ius esto): de omnibus probationibus vel allegationibus ita
certiorem fieri ut contradicendi facultate uti possit (Instructio «Provida
Mater Ecclesia», art. 71.1.2).
Privilegia immunitatis etc. inde a revolutione gallica vulnerari coepta sunt et
passim abrogari; alicubi eousque deventum est ut ius acquirendi et possi-
dendi Ecclesiae denegaretur (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend.
iur. canon., n. 1672).
288 Observaciones:
1) Puede aparecer la conjunción quin en lugar de ut non con valor conse-
cutivo.
Can. 427 § 2: Administrator dioecesanus, acceptata electione, potestatem ob-
tinet, quin requiratur ullius confirmatio, firma obligatione de qua in can.
833, n. 4.
197

2) A veces en la oración principal hay un comparativo y la subordinada

empieza por quam ut.
Can. 954: Si certis in ecclesiis aut oratoriis Missae petuntur celebrandae nu-
mero plures quam ut ibidem celebrari possint,…earumdem celebratio
alibi fieri licet.
3) La oración de relativo en Subjuntivo puede tener valor consecutivo

(véase nº 274 b).
289 CAUSALES
292 Causales en Indicativo
Can. 1727 § 1: Appellationem proponere potest reus…quia poena erat fa-
cultativa, vel quia iudex potestate usus est, de qua in cann. 1344 et 1345.
Effectum diutinum ipse non obtinuit, quia medicorum indicationes neglexit
et in pristinam ebrietatem denuo corruit (coram Stankiewicz, sententia
diei 12/12/2006).
Quoniam vir conventus…se sistere renuit, absens a iudicio declaratus est
(ibidem).
Quoniam vero caritas foras mittit timorem (1 Io, 4,18), tuendae fidei nunc
melius consulitur per officium promovendae doctrinae (PABLO VI, Inte-
grae servandae).
293 Causales en Subjuntivo

Can. 289 § 1: Cum servitium militare statui clericali minus congruat, clerici
itemque candidati ad sacros ordines militiam ne capessant voluntarii, nisi
de sui Ordinarii licentia.
Can. 387: Episcopus dioecesanus, cum memor sit se obligatione teneri
exemplum sanctitatis praebendi in caritate, humilitate et vitae simplicita-
te, omni ope promovere studeat sanctitatem christifidelium…atque, cum
198
sit praecipuus mysteriorum Dei dispensator, iugiter annitatur ut christifi-

deles suae curae commissi sacramentorum celebratione in gratia crescant
atque paschale mysterium cognoscant et vivant.
Can. 781: Cum tota Ecclesia natura sua sit missionaria et opus evangeliza-
tionis habendum sit fundamentale officium populi Dei, christifideles om-
nes, propriae responsabilitatis conscii, partem suam in opere missionali
assumant.
Can. 841: Cum sacramenta eadem sint pro universa Ecclesia et ad divinum
depositum pertineant, unius supremae Ecclesiae auctoritatis est probare et
definire quae ad eorum validitatem sunt requisita…
Quae cum ita sint, iudicio periti «non si può emettere una diagnosi esatta sul
signor XXX» (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
294 Una oración de relativo en Subjuntivo puede tener sentido causal (véase
nº 275 c).
296 TEMPORALES
Can. 189 § 4: Renuntiatio, quamdiu effectum sortita non fuerit, a renuntiante
revocari potest.
Can. 344: Synodus Episcoporum directe subest auctoritati Romani Pontificis,
cuius quidem est: 1º synodum convocare, quotiescumque id ipsi oppor-
tunum videatur, locumque designare ubi coetus habendi sint.
Can. 351 § 3:…postquam autem a Romano Pontifice eius (promoti ad car-
Can. 377 § 3: Nisi aliter legitime statutum fuerit, quoties nominandus est
Episcopus dioecesanus aut Episcopus coadiutor…pontificii Legati est
singillatim requirere et et cum ipsa Apostolica Sede communicare…quid
suggerant…
Can. 382 § 3: Canonicam dioecesis possessionem capit Episcopus, simul ac
in ipsa dioecesi…apostolicas litteras collegio consultorum ostenderit…
aut…simul ac clero populoque in ecclesia cathedrali praesenti earundem
litterarum communicationem procuraverit…
Can. 459 § 2: Quoties vero actiones aut rationes a conferentiis ineuntur, for-
mam internationalem praeseferentes, Apostolica Sedes audiatur oportet.
199
Can. 802 § 2: Ubi id expediat, Episcopus dioecesanus provideat ut scholae

condantur professionales et technicae necnon aliae quae specialibus ne-
cessitatibus requirantur.
Can. 1080 § 1: Quoties impedimentum detegatur cum iam omnia sunt parata
ad nuptias, nec matrimonium sine probabili gravis mali periculo differri
possit,…potestate gaudent dispensandi ab omnibus impedimentis…loci
Ordinarius et…omnes de quibus in can.1079, §§ 2-3…
Can.1111: Loci Ordinarius et parochus, quamdiu valide officio funguntur,
possunt facultatem intra fines sui territorii matrimoniis assistendi, etiam
generalem, sacerdotibus et diaconis delegare.
Can. 1114: Assistens matrimonio illicite agit, nisi ipsi constiterit de libero
statu contrahentium…atque…de licentia parochi, quoties vi delegationis
generalis assistit.
Can. 1233: Sanctuariis quaedam privilegia concedi poterunt, quoties loco-
rum circunstantiae, peregrinantium frequentia et praesertim fidelium bo-
num id suadere videantur.
Can. 1346: Quoties reus plura delicta patraverit…, prudenti iudicis arbitrio
relinquitur poenas intra aequos terminos moderari.
Can. 1352 § 1: Si poena vetet recipere sacramenta vel sacramentalia, vetitum
suspenditur, quamdiu reus in mortis periculo versatur.
Can. 1425 § 4: In primo iudicii gradu, si forte collegium constitui nequeat,
Episcoporum conferentia, quamdiu huiusmodi impossibilitas perduret,
permittere potest ut Episcopus causas unico iudici clerico committat…
Can. 1446 § 2: Iudex in limine litis…quotiescumque spem aliquam boni
exitus perspicit, partes hortari et adiuvare ne omittat, ut…curent, vias-
que…ipsis indicet…
aliorum fama periclitetur vel praebeatur ansa dissidiis, aut scandalum
tes…astringere ad secretum servandum.
Can. 1466: Ubi lex terminos haud statuat ad actus processuales peragendos,
iudex illos praefinire debet, habita ratione naturae uniuscuiusque actus.
libellum exhibere impediatur vel causa sit facilis investigationis et mino-
ris momenti.
200
Can. 1574: Peritorum opera utendum est quoties ex iuris vel iudicis praes-
cripto eorum examen vel votum…requiruntur…
aliud adducendum habere, aut utile proponendis probationibus tempus a
iudice praestitutum elapsum sit…
vel alios vocare aut alias probationes…disponere tantummodo: 3º in om-
nibus causis, quoties verisimile est…sententiam iniustam futuram esse
propter rationes, de quibus in can. 1645, § 2, nn. 1-3.
Can. 1626 § 1: Querelam nullitatis interponere possunt non solum partes,
quae se gravatas putent, sed etiam promotor iustitiae aut defensor vinculi,
quoties ipsis ius est interveniendi.
Can. 1646 § 3: Termini de quibus supra non decurrunt, quamdiu laesus mi-
noris sit aetatis.
Can. 1655 § 1. Quod attinet ad reales actiones, quoties adiudicata actori res
aliqua est, haec actori tradenda est statim ac res iudicata habetur.
claravit, in gradu appellationis confirmata est…, ii, quorum matrimonium
Can. 1685: Statim ac sententia facta est exsecutiva, Vicarius iudicialis debet
eandem notificare Ordinario loci in quo matrimonium celebratum est…
Can. 1707 § 1: Quoties coniugis mors authentico documento ecclesiastico
vel civili comprobari nequit, alter coniux a vinculo matrimonii solutus
non habeatur…
Can. 1717 § 1: Quoties Ordinarius notitiam, saltem verisimilem, habet de
delicto, caute inquirat per se vel per aliam idoneam personam circa facta
et circunstantias…
Can. 1733 § 3:…quod si adversus decretum recursus propositus sit, ipse Supe-
rior, qui de recursu videt, recurrentem et decreti auctorem hortetur, quoties-
cumque spem boni exitus perspicit, ad eiusmodi solutiones quaerendas.
201
hae praesertim sunt: 5º mala rerum temporalium administratio cum gravi
Ecclesiae damno, quoties huic malo alium remedium afferri nequeat.
Huiusmodi bona…naturam iuridicam specialem induunt, statim ac eccle-
siastica fiunt; quae in hoc praesertim consistit, ut iurisdictioni societatis
civilis omnino subtrahantur et inviolabilia fiant (MATTHAEUS CONTE A CO-
RONATA, Compend. iur. canon., n. 1668).
Ut primum enim vir ad parentes revertit, mulier omnes res quoque, ad illum
pertinentes, statim ad paternam domum remisit (coram Stankiewicz, sen-
tentia diei 12/12/2006).
Ubi non habetur capacitas consentiendi, non habetur capacitas ineundi ma-
trimonium (ibidem).
297 Temporales introducidas por cum.

a) con Indicativo
Can. 7: Lex instituitur cum promulgatur.
Can. 39: Condiciones in actu administrativo tum tantum ad validitatem cen-
sentur adiectae, cum per particulas si, nisi, dummodo exprimuntur.
Can. 281 § 1: Clerici, cum ministerio ecclesiastico se dedicant, remuneratio-
nem merentur, quae suae condicioni congruat…
Can. 752: Non quidem fidei assensus, religiosum tamen intellectus et volun-
tatis obsequium praestandum est doctrinae, quam sive Summus Pontifex
sive Collegium Episcoporum de fide vel de moribus enuntiant, cum ma-
gisterium authenticum exercent….
Can. 1080 § 1: Quoties impedimentum detegatur, cum iam omnia sunt parata
ad nuptias, nec matrimonium sine probabili gravis mali periculo differri
possit,…potestate gaudent dispensandi ab omnibus impedimentis…loci
Ordinarius et…omnes de quibus in can.1079, §§ 2-3…
Can. 1655 § 2: Quod vero attinet ad actiones personales, cum reus damna-
tus est ad rem mobilem praestandam…iudex in ipso tenore sententiae
vel exsecutor pro suo arbitrio et prudentia terminum statuat ad implen-
dam obligationem…
202
Postea tamen vita communis inter coniuges dissensionibus turbari incepit,

potissimum vero cum conventus…potionibus alcoholicis nimis indulgere
orsus est (coram Stankiewicz, sententia diei 12/12/2006).
Cum tamen numerus christianorum auctus est et fervor apud multos defer-
buit, Ecclesia…certis diebus ieiunium obligatorium omnibus fidelibus
pedetentim imposuit et simul modum ieiuniandi determinavit (J. HERBUT,
De ieiunio et abstinentia in Ecclesia byzantina, 64).
b) con Subjuntivo (valor temporal-causal o cum «histórico»)

Cum vero orientales regiones a novis irruentibus populis invaderentur ac sa-
cra etiam Palestinae loca…pervastarentur, tum etiam Romani Pontifices
christianos ad tantum defensionis religionisque opus excitarunt Principes
298 Temporales introducidas por antequam y priusquam.

Can. 40: Exsecutor alicuius actus administrativi invalide suo munere fungi-
tur, antequam litteras receperit earumque authenticitatem et integritatem
recognoverit…
iura laedi possint.
Can. 173 § 1: Antequam incipiat electio, deputentur e gremio collegii aut
coetus duo saltem scrutatores.
Can. 693: Si sodalis sit clericus, indultum non conceditur priusquam inve-
niat Episcopum qui eum in dioecesi incardinet vel saltem ad experimen-
tum recipiat.
Can. 963:…is cui generali absolutione gravia peccata remittuntur, ad confes-
sionem individualem quam primum, occasione data, accedat, antequam
aliam recipiat absolutionem generalem…
Can. 1065 § 1: Catholici qui sacramentum confirmationis nondum receperint,
illud, antequam ad matrimonium admittantur, recipiant…
Can. 1113: Antequam delegatio concedatur specialis, omnia provideantur,
quae ius statuit ad libertatem status comprobandam.
203

domus in dioecesi vel civitate ab Episcopo dioecesano rettulerint, ante-
quam tamen ecclesiam in certo ac determinato loco aedificent, eiusdem
licentiam obtinere debent.
municentur.
Can. 1651: Non antea exsecutioni locus esse poterit quam exsecutorium
iudicis decretum habeatur, quo edicatur sententiam ipsam exsecutioni
mandari debere.
nem vel emendationem…petere; qua petitione proposita, etiam suspensio
exsecutionis eo ipso petita intellegitur.
299 Temporales introducidas por dum, donec y quoad.

Can. 206 § 2: Catechumenorum specialem curam habet Ecclesia quae, dum
eos ad vitam ducendam evangelicam invitat eosque ad sacros ritus cele-
brandos introducit, eisdem varias iam largitur praerogativas…
Can. 340: Si contingat Apostolicam Sedem durante Concilii celebratione
vacare, ipso iure hoc intermittitur, donec novus Summus Pontifex illud
continuari iusserit aut dissolverit.
Can. 347 § 2: Sede Apostolica post convocatam synodum aut inter eius ce-
lebrationem vacante, ipso iure suspenditur synodi coetus, itemque munus
sodalibus in eodem commissum, donec novus Pontifex coetum aut dis-
solvendum aut continuandum decreverit.
Can. 502 § 1:…expleto tamen quinquennio munera sua propria exercere per-
git (consilium presbyterale), usquedum novum collegium constituatur.
Can. 786: Actio proprie missionalis…ab Ecclesia absolvitur praesertim mit-
tendo Evangelii praecones, donec novellae Ecclesiae plene constituantur…
Can. 955 § 1: Qui celebrationem Missarum applicandarum aliis committere
intendat …obligatione etiam tenetur Missarum celebrationem curandi, do-
nec tum susceptae obligationis tum receptae stipis testimonium acceperit.
Can. 1044 § 2: Ab ordinibus exercendis impediuntur: 2º/ qui amentia aliave
infirmitate psychica de qua in can. 1041, n. 1 afficitur, donec Ordina-
rius…eiusdem ordinis exercitium permiserit.
204
Can. 1060: Matrimonium gaudet favore iuris; quare in dubio standum est pro
valore matrimonii donec contrarium probetur.
Can. 1061 § 2: Celebrato matrimonio, si coniuges cohabitaverint, praesumi-
tur consummatio, donec contrarium probetur.
Can. 1061 § 3: Matrimonium invalidum dicitur putativum, si bona fide ab
tate certa evadat.
muniter habebatur aut eius baptismus erat dubius…praesuponenda est, ad
normam can. 1060, validitas matrimonii, donec certo probetur alteram
partem baptizatam esse, alteram vero non baptizatam.
Can. 1211: Loca sacra violantur per actiones…quae…ita graves et sanctitati
loci contrariae sunt ut non liceat in eis cultum exercere, donec…iniuria
reparetur.
Can. 1428 § 3:…potest autem (auditor)…interim decidere quae et quomodo
probationes colligendae sint, si forte de hac re quaestio oriatur, dum ipse
munus suum exercet.
Can. 1470 § 1: Nisi aliter lex particularis caveat, dum causae coram tribunali
aguntur, ii tantummodo adsint in aula quos lex aut iudex ad processum
expediendum necessarios esse statuerit.
Can. 1518 1º: Causa nondum conclusa, instantia suspenditur donec heres
defuncti aut successor aut is, cuius intersit, litem resumat.
Can. 1730 § 1: Ad nimias poenalis iudicii moras vitandas potest iudex iu-
dicium de damnis differre usque dum sententiam definitivam in iudicio
poenali protulerit.
300 Las construcciones de Participio pueden equivaler a una oración temporal
(véase nº 209 a).
302 CONDICIONALES
303 Condicionales reales
Can. 202 § 2: Prout sunt in calendario, semper sumendi sunt mensis et annus,
si tempus est continuum.
205
Can. 237 § 2: Seminarium interdioecesanum ne erigatur nisi prius approbatio

Apostolicae Sedis…obtenta fuerit.
festo constiterit.
Can. 1061 § 1: Matrimonium inter baptizatos validum dicitur ratum tantum,
si non est consummatum; ratum et consummatum, si coniuges inter se
humano modo posuerunt coniugalem actum per se aptum ad prolis gene-
rationem…
Can. 1070: Si alius quam parochus…investigationes peregerit, de harum exi-
tu quam primum per authenticum documentum eundem parochum certio-
rem reddat.
muniter habebatur aut eius baptismus erat dubius…praesuponenda est va-
liditas matrimonii, donec certo probetur alteram partem baptizatam esse,
alteram vero non baptizatam.
Si me persecuti sunt, et vos persequentur. (Math. X, 24)
Et si quid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra. (I Cor.,
XII, 25-20).
305 Si el verbo principal lleva el verbo en Futuro, el subordinado también

suele ir en Futuro.
Si ad naturam vives, numquam eris pauper, si ad opinionem, numquam eris
dives [Insc. en Ayuntamiento de Posnan (Polonia)]
…Ordinarius dispensationem, qua opus sit, ipse, si poterit, tribuet (Instruc-
tio «Provida Mater Ecclesia», art.65.2).
306 Condicionales potenciales

Can.: 826 § 3: Libri precum pro publico vel privato fidelium usu ne edantur,
nisi de licentia loci Odinarii (sit).
Can. 1082: Nisi aliud ferat Paenitentiariae rescriptum, dispensatio…adnote-
tur in libro qui in secreto curiae archivo asservandus est…
206

novam ecclesiam bono animarum inservire posse et media…non esse de-
futura.
Can. 1446 § 3: Quod si circa privatum partium bonum lis versetur, dispiciat
iudex num…controversia finem habere utiliter possit.
Can. 1449 § 3: Si Episcopus sit iudex et contra eum recusatio opponatur, ipse
se abstineat a iudicando.
nota, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus…Interpres etiam
adhibeatur, si surdus vel mutus interrogari debet, nisi forte malit iudex
quaestionibus a se datis scripto respondeatur.
Can. 1507 § 3: Quod si partes litigantes de facto coram iudice se sistant ad
causam agendam, opus non est citatione, sed actuarius significet in actis
partes in iudicio non adfuisse.
Can. 1616 § 2: Si qua pars refragetur, quaestio incidens decreto definiatur.
Can. 1631: Si quaestio oriatur de iure appellandi, de ea videat expeditissime
tribunal appellationis iuxta normas processus contentiosi oralis.
libellum aliquo fundamento niti,…praecipiat ut exemplar petitionis noti-
ficetur parti conventae…
Can. 1742 § 1: Si ex instructione peracta constiterit adesse causam, de qua in
can. 1740, Episcopus rem discutiat cum duobus parochis e coetu, ad hoc
stabiliter a consilio presbyterali constituto…quod si exinde censeat ad
amotionem esse deveniendum…parocho paterne suadeat ut intra tempus
quindecim dierum renuntiet.
Can. 1744 § 2: Si Episcopo constiterit parochum alteram invitationem rece-
pisse, non autem respondisse…, aut si parochus renuntiationem…recuset,
Episcopus decretum amotionis ferat.
Pars actrix suum habeat patronum…; quod, si casus ferat, Ponens ut fiat curet
etiam… (S. JUAN PABLO II, Romanae Rotae Tribunal, art. 53.2).
308 Condicionales irreales
Quoniam, si voluisses sacrificium, dedissem utique (Miserere).
207
Si enim essent alia, eorum canon meminisset (TH. BALSAMOM, in can.69

Apost. 179-180).
311 Condicionales con matiz «optativo»: modo, dummodo.
Can. 69: Rescriptum, cuius praesentationi nullum est definitum tempus, pot-
est exsecutori exhiberi quovis tempore, modo absit fraus et dolus.
Can. 154: Officium de iure vacans, quod forte adhuc ab aliquo illegitime
possidetur, conferri potest, dummodo rite declaratum fuerit eam posses-
sionem non esse legitimam, et de hac declaratione mentio fiat in litteris
collationis.
Can. 395 § 2:…a dioecesi aequa de causa abesse potest (Episcopus dioece-
sanus) non ultra mensem, sive continuum sive intermissum, dummodo
cautum sit ne ex eius absentia dioecesis quidquam detrimenti capiat.
Can. 409 § 1: Vacante sede episcopali, Episcopus coadiutor statim fit Epis-
copus dioecesis pro qua fuerat constitutus, dummodo possessionem le-
gitime ceperit.
Can. 533 § 1:…si iusta adsit causa, loci Ordinarius permittere potest ut alibi
commoretur (parochus), praesertim in domo pluribus presbyteris commu-
ni, dummodo paroecialium perfunctioni munerum rite apteque sit provi-
sum.
Can. 559: Potest rector in ecclesia sibi commissa liturgicas celebrationes
etiam sollemnes peragere…, dummodo de iudicio loci Ordinarii nullo
modo ministerio paroeciali noceant.
Can. 696 § 1: Sodalis dimitti etiam potest ob alias causas, dummodo sint
graves, externae, imputabiles et iuridice comprobatae…
Can. 1099: Error circa matrimonii unitatem vel indissolubilitatem aut sacra-
mentalem dignitatem, dummodo non determinet voluntatem, non vitiat
consensum matrimonialem.
Can. 1109: Loci Ordinarius et parochus…, intra fines sui territorii, valide
matrimoniis assistunt, non tantum subditorum, sed etiam non subditorum,
Can. 1163 § 1: Matrimonium irritum ob impedimentum vel ob defectum le-
gitimae formae sanari potest, dummodo consensus utriusque partis per-
severet.
208
Can. 1183 § 3: Baptizatis alicui Ecclesiae aut communitati ecclesiali non

catholicae adscriptis, exequiae ecclesiasticae concedi possunt…, dum-
modo minister proprius haberi nequeat.
Can. 1209: Dedicatio vel benedictio alicuius loci, modo nemini damnum fiat,
satis probatur etiam per unum testem omni exceptione maiorem.
Can. 1308 § 3: Episcopo dioecesano competit potestas reducendi ob demi-
nutionem redituum…Missas legatorum vel quoquo modo fundatas…,
dummodo nemo sit qui obligatione teneatur et utiliter cogi possit ad elee-
mosynae augmentum faciendum.
Can. 1324 § 1: Violationis auctor non eximitur a poena, sed poena lege vel
praecepto statuta temperari debet vel in eius locum paenitentia adhiberi,
si delictum patratum sit: 3º ex gravi passionis aestu…et dummodo passio
ipsa ne fuerit voluntarie excitata vel nutrita.
Can. 1355 § 1: Poenam lege constitutam, si sit irrogata vel declarata, remit-
tere possunt (Ordinarii), dummodo non sit Apostolicae Sedi reservata.
Can. 1409 § 2: Is, cuius neque domicilium aut quasi-domicilium neque locus
commorationis nota sint, conveniri potest in foro actoris, dummodo aliud
forum legitimum non suppetat.
Can. 1497 § 1: Ad crediti quoque securitatem sequestratio rei admittitur,
dummodo de creditoris iure satis constet.
Can. 1522: Immo haec (acta causae) vim habere possunt etiam in alia ins-
tantia, dummodo causa inter easdem personas et super eadem re inter-
cedat.
Can. 1567 § 2: Admitti potest usus machinae magnetophonicae, dummodo
dein responsiones scripto consignentur et subscribantur…a deponentibus.
vel alios vocare aut alias probationes…disponere tantummodo: 2º in cete-
ris causis…et dummodo gravis exstet ratio itemque quodlibet fraudis vel
subordinationis periculum removeatur.
Can. 1645 § 1: Adversus sententiam quae transierit in rem iudicatam, dum-
modo de eius iniustitia manifesto constet, datur restitutio in integrum.
Can. 1673: In causis de matrimonii nullitate, quae non sint Sedi Apostolicae
reservatae, competentia sunt: 2º tribunal loci in quo pars actrix domici-
209
lium habet, dummodo utraque pars in territorio eiusdem Episcoporum

conferentiae degat et Vicarius iudicialis domicilii partis conventae, ipsa
audita, consentiat.
monii nullitatem sententia declarare…, dummodo pari certitudine pateat
Can. 1743: Renuntiatio a parocho fieri potest non solum pure et simpliciter,
sed etiam sub condicione, dummodo haec ab Episcopo legitime acceptari
possit et reapse acceptetur.
312 CONCESIVAS
En la oración principal puede aparecer tamen, attamen, nihilominus en
correlación con la conjunción.
Can. 33 § 1: Decreta generalia exsecutoria, etiamsi edantur in directoriis
aliusve nominis documentis, non derogant legibus, et eorum praescripta
quae legibus sint contraria omni vi carent.
Can. 255: Licet universa alumnorum in Seminario formatio pastoralem finem
prosequatur, institutio stricte pastoralis in eodem ordinetur, qua alumni
principia et artes addiscant quae…ad ministerium Dei populum docendi,
sanctificandi et regendi exercendum pertineant.
dioecesi per notabile tempus…sine licentia saltem praesumpta Ordinarii
proprii ne discedant.
Can. 395 § 1: Episcopus dioecesanus, etiamsi coadiutorem aut auxiliarem
habeat, tenetur lege personalis in dioecesi residentiae.
propter nos egenus factus est cum esset dives,…secumfert dependentiam
Can. 752:…intellectus et voluntatis obsequium praestandum est doctrinae,
quam sive Summus Pontifex sive Collegium Episcoporum…cum ma-
gisterium authenticum exercent, etsi definitivo actu eandem proclamare
non intendant.
Can. 753: Episcopi…licet infallibilitate in docendo non polleant, christifide-
lium suae curae commissorum authentici sunt fidei doctores et magistri.
210
Can. 1059: Matrimonium catholicorum, etsi una tantum pars sit catholica, re-
gitur iure non solum divino sed etiam canonico, salva competentia civilis
potestatis circa mere civiles eiusdem matrimonii effectus.
Can. 1085 § 2: Quamvis prius matrimonium sit irritum aut solutum qualibet
ex causa, non ideo licet aliud contrahere, antequam de prioris nullitate aut
solutione legitime et certo constiterit.
Can. 1142: Matrimonium non consummatum inter baptizatos…a Romano
Pontifice dissolvi potest iusta de causa, utraque parte rogante vel alterutra,
etsi altera pars sit invita.
Can. 1152 § 1: Licet enixe commendetur ut coniux…veniam non abnuat
comparti adulterae…ius ipsi est solvendi coniugalem convictum…
Can. 1171: Res sacrae…reverenter tractentur nec ad usum profanum vel non
proprium adhibeantur, etiamsi in dominio sint privatorum.
Can. 1215 § 3: Instituta religiosa, licet consensum constituendae novae do-
mus…ab Episcopo dioecesano rettulerint, antequam tamen ecclesiam in
certo ac determinato loco aedificent, eiusdem licentiam obtinere debent.
Can. 1344: Etiamsi lex utatur verbis praeceptivis, iudex pro sua conscientia
et prudentia potest:…
Can. 1378 § 2: In poenam latae sententiae interdicti vel, si sit clericus, sus-
pensionis incurrit: 2º qui, praeter casum de quo in § 1, cum sacramenta-
lem absolutionem dare valide nequeat, eam impertire attentat vel sacra-
mentalem confessionem audit.
Can. 1457 § 1: Iudices qui, cum certe et evidenter competentes sint, ius redde-
re recusent vel…declarent atque…cognoscant ac definiant, vel…violent
vel…inferant, congruis poenis a competenti auctoritate puniri possunt…
tituerit, semper tamen tenetur in iudicio ipsemet adesse ad praescriptum
iuris vel iudicis.
Can. 1684 § 2: Praescripta can. 1644 servanda sunt, etiam si sententia, quae
matrimonii nullitatem declaraverit, non altera sententia sed decreto con-
firmata sit.
211
Can. 1726: In quolibet poenalis iudicii gradu et stadio, si evidenter constet

delictum non esse a reo patratum, iudex debet id sententia declarare et
reum absolvere, etiamsi simul constet actionem criminalem esse extinc-
tam.
Can. 1730 § 2: Iudex…debet, postquam sententiam tulerit in poenali iudi-
cio, de damnis cognoscere, etiamsi iudicium poenale…adhuc pendeat vel
reus absolutus sit…
314 Observación. Quamvis sin verbo refuerza el valor de un adjetivo:
Can. 1333 § 4: Suspensio vetans fructus, stipendium, pensiones aliave eius-
modi percipere, obligationem secumfert restituendi quidquid illegitime,
quamvis bona fide, perceptum sit.
Can. 1707 § 2:…Sola coniugis absentia, quamvis diuturna, non sufficit (ad
moralem certitudinem de coniugis obitu).
315 COMPARATIVAS
Comparativas
Hay también ejemplos de oraciones comparativas en el nº 224 b.
Can. 105 § 2: Quicumque alia ratione quam minoritate, in tutelam vel cura-
telam legitime traditus est alterius, domicilium et quasi-domicilium habet
tutoris vel curatoris.
Can, 495 § 1: In unaquaque dioecesi constituatur consilium presbyterale,
coetus scilicet sacerdotum, qui tamquam senatus sit Episcopi.
Can. 1070: Si alius quam parochus, cuius est assistere matrimonio, investi-
gationes peregerit, de harum exitu…eundem parochum certiorem reddat.
Can. 1294 § 1: Res alienari minore pretio ordinarie non debet quam quod in
aestimatione indicatur.
1º eum, qui post condemnationem vel poenae declarationem ita delin-
quere pergit, ut ex adiunctis prudenter eius pertinacia in mala voluntate
conici possit…
212
Fideles potius spiritu Evangelii quam legibus regebantur. (J. HERBUT, De

ieiunio et abstinentia in Ecclesia byzantina 19).
Ut episcopus rebus Ecclesiae tamquam commendatis non tamquam pro-
priis utatur (Statuta Eccles. antiqua, 15).
Per diutinum Pontificatum profundo spiritu fidei circumfusum se ostendit,
quo…tam in minimis cotidianis actionibus quam summis in decretis ad
ministerium petrinum attinentibus, ductus est (Decretum super virtutibus.
Comparativas «modales»
Can. 202 § 2: Prout sunt in calendario, semper sumendi sunt mensis et an-
nus, si tempus est continuum.
Can. 225 § 1: Laici, quippe qui, uti omnes christifideles, ad apostolatum a
Deo per baptismum et confirmationem deputentur, generali obligatione
tenentur et iure gaudent…allaborandi ut divinum salutis nuntium…cog-
noscatur et accipiatur.
Can. 279 § 1: Clerici studia sacra…prosequantur et solidam illam doctri-
nam…sectentur, uti documentis praesertim Conciliorum ac Romanorum
Pontificum determinatur…
Can. 365 § 2: In negotiis, de quibus in § 1, expediendis, prout adiuncta sua-
deant, Legatus pontificius sententiam et consilium Episcoporum dicionis
ecclesiasticae exquirere ne omittat, eosque de negotiorum cursu certiores
faciat.
Can. 374 § 2: Ad curam pastoralem per communem actionem fovendam plu-
res paroeciae viciniores coniungi possunt in peculiares coetus, uti sunt
vicariatus foranei.
Can. 383 § 3: Erga fratres, qui in plena communione cum Ecclesia catholica
non sint, cum humanitate et caritate se gerat (Episcopus dioecesanus),
oecumenismum quoque fovens prout ab Ecclesia intellegitur.
Can. 568: Pro iis qui ob vitae condicionem ordinaria parochorum cura frui
non valent, uti sunt migrantes, exsules, profugi, nomades, navigantes,
constituantur, quatenus fieri possit, capellani.
Can. 749 § 2:...Episcopi in Concilio Oecumenico coadunati …qui, ut fidei et
morum doctores et iudices (sunt), pro universa Ecclesia doctrinam de fide
vel de moribus definitive tenendam declarant.
213
Can. 1739: Superiori, qui de recurso videt, licet, prout casus ferat, non solum
decretum confirmare vel irritum declarare, sed etiam rescindere, revocare
vel…emendare, subrogare, ei obrogare.
Plagas, sicut Thomas, non intueor (Adoro te devote).
Incapacitas assumendi, sicut praescriptum can. 1095 expresse cavet, ad obli-
gationes matrimonii essentiales tantum spectat… (coram Stankiewicz,
sententia diei 12/12/2006).
Quemadmodum maiores vestri tot difficultates, insidias…superaverunt, ita
vos nihil timeatis (PÍO XII, Orient. Eccles.).
Attamen, sicut eadem actrix refert,…conventus domum coniugalem in statu
completae ebrietatis revertere incepit (coram Stankiewicz, sententia diei
12/12/2006).
…Servus Dei…ad labores coactus est, primum ut operarius apud fodinas
petrarias, dein apud officinam chimicam (Decretum super virtutibus. Bea-
tificationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II).
Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Pater
noster).
317 La oración principal puede llevar diversos adverbios o pronombres en
correlación con la partícula comparativa:
Can. 6 § 2: Canones huius Codicis, quatenus ius vetus referunt, aestimandi
sunt ratione etiam canonicae traditionis habita.
Can. 50:…auctoritas necessarias notitias et probationes exquirat, atque,
quantum fieri potest, eos audiat, quorum iura laedi possint.
Can. 108 § 2: In linea recta tot sunt gradus quot generationes seu quot per-
sonae…
Can. 270: Excardinatio licite concedi potest iustis tantum de causis, quales
sunt Ecclesiae utilitas aut bonum ipsius clerici.
Can. 279 § 3: Aliarum quoque scientiarum, earum praesertim quae cum sa-
cris conectuntur, cognitionem prosequantur (sacerdotes), quatenus preci-
pue ad ministerium pastorale exercendum confert.
Can. 388 § 4: Episcopus, qui obligationi, de qua in §§ 1-3, non satisfecerit,
quam primum pro populo tot Missas applicet quot omiserit.
214
Can. 499: Modus eligendi membra consilii presbyteralis statutis determinan-

dus est, ita quidem ut, quatenus id fieri possit, sacerdotes presbyterii re-
praesententur…
Can. 568: Pro iis qui ob vitae condicionem ordinaria parochorum cura frui
non valent, uti sunt migrantes, exsules, profugi, nomades, navigantes,
constituantur, quatenus fieri possit, capellani.
Can. 747 § 2: Ecclesiae competit semper et ubique principia moralia etiam
de ordine sociali annuntiare, necnon iudicium ferre de quibuslibet rebus
humanis, quatenus personae humanae iura fundamentalia aut animarum
salus id exigant.
praepediti.
Can. 872: Baptizando, quantum fieri potest, detur patrinus…
Can. 1175: In liturgia horarum persolvenda, quantum fieri potest, verum
tempus servetur uniuscuiusque horae.
Can. 1240 § 2: (Coemeteria Ecclesiae propria…habeantur) Si vero hoc obti-
neri nequeat, toties quoties singuli tumuli rite benedicantur.
Can. 1281 § 3: Nisi quando et quatenus in rem suam versum sit, persona
iuridica non tenetur respondere de actibus ab administratoribus invalide
positis.
leges.
Can. 1317: Poenae eatenus constituantur, quatenus vere necessariae sint ad
aptius providendum ecclesiasticae disciplinae.
Can. 1352 § 2: Obligatio servandi poenam latae sententiae…in loco ubi de-
linquens versatur, eatenus ex toto vel ex parte suspenditur, quatenus reus
eam servare nequeat sine periculo gravis scandali vel infamiae.
Can. 1441: Tribunal secundae instantiae eodem modo quo tribunal primae
instantiae constitui debet.
Can. 1468: Uniuscuiusque tribunalis sedes sit, quantum fieri potest, stabilis,
quae statutis horis pateat.
215
Can. 1640: In gradu appellationis eodem modo, quo in prima instantia…

procedendum est.
Can. 1711: In his causis defensor vinculi iisdem gaudet iuribus, iisdemque
tenetur officiis, quibus defensor vinculi matrimonialis.
Can. 1717 § 3: Qui investigationem agit easdem habet, quas auditor in pro-
cessu, potestates et obligationes.
Can. 1723 § 2: Quod si reus non providerit, iudex ante litis contestationem
advocatum ipse nominet, tamdiu in munere mansurum, quamdiu reus
sibi advocatum non constituerit.
Diaconus ita se presbyteri ut episcopi ministrum noverit (Statuta Eccles. an-
tiqua, 57).
Curent etiam (Episcopi) ut, quantum possibile sit,…aliqui ex suis sacerdo-
tibus praedictas missiones vel dioeceses adeant, ibidem sacrum ministe-
rium in perpetuum aut saltem ad praefinitum tempus peracturi (Christus
Dominus, 6).
Vetantur privati tam clerici quam laici sine Sedis Apostolicae aut proprii
Ordinarii et Ordinarii loci licentia…stipem cogere pro quolibet pio aut ec-
clesiastico instituto vel fine (MATTHAEUS CONTE A CORONATA, Compend.
iur. canon., 1950, n. 1677).
Tanto fiat rationalis anima purgatior, quanto fuerit substantia carnis afflictior
(S. LEÓN MAGNO, de ieiunio Pentecostes, sermo I, 1).
Non est idem vigor cordis sub onere cibi qui sub levitate ieiunii (S. LEÓN
MAGNO, ibidem, sermo IV, 2).
318 Comparativas condicionales

Las comparativas introducidas por quasi, tamquam, velut si, ac si, perin-
de ac si «como si», tienen sentido condicional y llevan el verbo en Sub-
juntivo:
Can. 155: Qui, vicem alterius neglegentis vel impediti supplens, officium
confert, nullam inde potestatem acquirit, sed huius condicio iuridica pe-
rinde constituitur, ac si provisio ad ordinariam iuris normam peracta fuis-
set.
216
FUENTES
A. NORMATIVAS:
Codex iuris canonici, 8ª ed. bilingüe y anotada, EUNSA, Pamplona, 2015.

S. PÍO X, Lex propria Sacrae Romanae Rotae et Signaturae Apostolicae,
Romae 1908, AAS 1 (1909) 20-35.
SACRA CONGREGATIO DE DISCIPLINA SACRAMENTORUM, Instructio Provida
Mater Ecclesia, AAS 28 (1936) 313-361.
PÍO XII, Orientales Ecclesias, Romae, 15-XII-1952, AAS 45 (1953) 5-14.
CONCILIO VATICANO II, Decretum Christus Dominus, Romae 28-X-1965,
AAS 58 (1966) 579-597.
CONCILIO VATICANO II, Decretum Orientalium Ecclesiarum, 21-XI-1964,
AAS 57 (1965) 76-89.
PABLO VI, Carta Integrae servandae, Romae, 7-XII-1965, AAS 57 (1965)
952-955.
S. JUAN PABLO II, Sacrae disciplinae leges, Romae 1983, AAS 75/II
(1983), VII-XIV.
—, Pastor bonus, Romae 28-VI-1988, AAS 80 (1988) 841-912.
—, Romanae Rotae Tribunal, AAS 86 (1994) 508-540.
—, Sacramentorum sanctitatis tutela, Romae 30-IV-2001, AAS 93 (2001)
737-739.
CONGREGATIO DE CULTU DIVINO ET DISCIPLINA SACRAMENTORUM, Instruc-
tio Redemptionis sacramentum, Romae 25-III-2004, AAS 96 (2004)
549-601.
BENEDICTO XVI, Spe salvi, Romae 30-XI-2007, AAS 99 (2007) 985-1027.
217
BENEDICTO XVI, Antiqua ordinatione, Romae 21-VI-2008, AAS 100

(2008) 513-538.
CONGREGATIO DE CAUSIS SANCTORUM, Decretum super virtutibus. Beatifi-
cationis et Canonizationis Servi Dei Ioannis Pauli II, Romae 19-XII-
2009, AAS 102 (2010) 589-592.
CONGREGATIO DE CAUSIS SANCTORUM, Decretum super martyrio. Beati-
ficationis seu Declarationis Martyrii Servorum Dei Theophili Fer-
nández de Legaria Goñi et IV Sociorum, Sacerdotum Professorum e
Congregatione Sacrorum Cordium Iesu et Mariae (+1936), Romae
3-VII-2009, AAS 103 (2011), 140-142.
B. JURISPRUDENCIALES (sentencias matrimoniales):
coram Caberletti, Sententia diei 15/I/2004

coram Doran, Decretum diei 12 iulii 1990
coram Defilippi, Sententia diei 16/II/1995
coram Fiore, Sententia diei 27/5/1981
coram Funghini, Sententia diei 21/06/1995
coram López-Illana, Sententiae diei 8/I/2004 y 15/I/2000
coram Serrano Ruiz, Sententia diei 21/V/1996
coram Stankiewicz, Sententia diei 12/12/2006
C. LITÚRGICAS:
Himnos:
Adeste fideles.
Adoro te.
Ave maris stella.
Ave verum.
Dies irae.
Gloria, laus et honor.
Magnificat.
Miserere mei.
218
FUENTES
Pange lingua.
Regina caeli laetare.
Rorate caeli.
Sacris solemniis.
Stabat Mater.
Tantum ergo.
Te Deum.
Veni creator Spiritus.
Ordinario de la Misa:
Confiteor.
Gloria.
Credo.
Pater noster.
Oraciones varias
Letanías
D. PATRÍSTICAS Y ANTIGUAS:
S.Agust., tractatus in I Ioann. 8: BAC 187, 304.

Th. Balsamon, In can. 69 Apost.; (PG 137, 179-180).
S. Epifanius, Panarion III, 1, 7 (PG 42, 511).
S. León Magno, de ieiunio Pentecostes, sermones I, II, IV (PL 54, 415,
419, 421, 422).
Orígenes, homilia ad Leviticum; (PG 12, 528 B).
Juliano Pomerio, de vita contemplativa, 31 (PL, vol. 59, col. 455A y
461B).
S. Thomas, Summa Theol., I-II, q. I, art. 1.
Statuta Ecclesiae antiqua, edit. C. MUNIER, PUF, Strasbourg 1960.
E. EPIGRÁFICAS:
Insc. en Ayuntamiento de Posnan (Polonia).
219
Insc. de la iglesia de S. Pedro y S. Pablo de Cracovia (Polonia).

Insc. en calle de Cracovia (Polonia).
Insc. en iglesia de Sta. María de Cracovia (Polonia).
F. DOCTRINALES:
A. BLAT, Commentarium textus C.I.C., tit. VII: de litis contestatione, Ro-

mae 1927.
M. CONTE A CORONATA, Compendium Iuris Canonici ad usum scholarum,
vol. II: de rebus, de processibus, de delictis et poenis, Taurini, 1950.
G. COCCHI, Commentarium in Codicem Iuris Canonici ad usum schola-
rum, Taurinorum Augustae 1924.
J. HERBUT, De ieiunio et abstinentia in Ecclesia byzantina ab initiis usque
ad saec. XI, Romae 1968.
M. RUFINUS, Summa decretorum, edit. Heinrich Singer, Paderborn 1902.
F. X. WERNZ, Ius Canonicum ad Codicis normam exactum, unv. Grego-
riana, Romae 1934.
220
INSTITUTO MARTÍN DE AZPILCUETA* 1
FACULTAD DE DERECHO CANÓNICO

UNIVERSIDAD DE NAVARRA
1. Manuales del Instituto Martín de Azpilcueta
Esta Colección se propone, ante todo, ofrecer a los alumnos de los cursos de Li-
cenciatura en Derecho canónico un instrumento básico para preparar específicamen-
te el programa de las distintas disciplinas que la integran.
2013 E. Molano Derecho Constitucional Canónico [Eunsa]
2011 T. RincÓn-Pérez La vida consagrada en la Iglesia Latina. Estatuto teológico-canónico
(2.ª ed.) [Eunsa]
2010 A. Viana Organización del gobierno en la Iglesia (3.ª ed.) [Eunsa]
2009 T. RincÓn-Pérez El orden de los clérigos o ministros sagrados [Eunsa]
2007 T. RincÓn-Pérez La liturgia y los sacramentos en el Derecho de la Iglesia (3.ª ed.)
[Eunsa]
2005 J. Orlandis Historia de las instituciones de la iglesia católica. Cuestiones funda-
mentales (2.ª ed.) [Eunsa]
2003 C de Diego-Lora, Lecciones de derecho procesal canónico. Parte general
R. Rodríguez-OcaÑa [Eunsa]
2001 J. Miras, J. Canosa, E. Baura Compendio de Derecho Administrativo Canónico (2.ª ed.) [Eunsa]
2. Tratados y Manuales
2015 J. M.ª BaÑales Leoz La lengua latina del Código de Derecho Canónico [Eunsa]
2014 J. Hervada Elementos de Derecho constitucional canónico (3.ª ed.) [Eunsa]
2010 J. Escrivá Ivars El proceso contencioso declarativo de nulidad de matrimonio canó-
nico (2.ª ed.) [Eunsa]
2010 J. Hervada Introducción al estudio del Derecho canónico (2.ª ed.) [Eunsa]
2009 J.M.ª González del Valle Derecho canónico matrimonial (11.ª ed.) [Eunsa]
2007 J.-P. Schouppe Derecho patrimonial canónico [Eunsa]
2006 A. Viana Introducción al estudio de las prelaturas [Eunsa]
2006 P. Bianchi ¿Cuándo es nulo el matrimonio? (2.ª ed.) [Eunsa]
2006 J. Ferrer (coord.) Derecho eclesiástico del Estado español (6.ª ed.) [Eunsa]
J. Fornés,
J.M.ª González Valle,
P. Lombardía, M. LÓpez
AlarcÓn, R. Navarro
Valls, P.J. Viladrich
* La información completa sobre las publicaciones del Instituto puede consultarse en la dirección web:
http://www.unav.es/ima
1994 J. de Otaduy (coord.) Tratado de Derecho eclesiástico [Eunsa]
1993 E. Labandeira Tratado de Derecho administrativo canónico (2.ª ed.) [Eunsa]
1991 J. Calvo (coord.) Manual de Derecho canónico (2.ª ed.) [Eunsa]
1987 J. Hervada Elementos de Derecho constitucional canónico [Eunsa] (agotado)
1980 G. Feliciani Elementos de Derecho canónico [Eunsa]
(traduc. E. Molano)
1975 Catedráticos de Derecho Derecho canónico (2.ª ed.) [Eunsa]
canÓnico de Universidades
espaÑolas
1970/73 J. Hervada-P. Lombardía El Derecho del Pueblo de Dios.
III. Introducción. La constitución de la Iglesia [Eunsa]
III. Derecho matrimonial [Eunsa]
1964 V. del Giudice Nociones de Derecho canónico
(traduc. P. Lombardía₎
3. Textos legislativos y Comentarios
— Código de Derecho Canónico. Edición anotada (7.ª ed. 2007).

Se han publicado ediciones en inglés, francés, italiano, portugués y catalán. Tam-
bién varias ediciones castellanas en México y Colombia.
— Comentario Exegético al Código de Derecho Canónico (3.ª edición, 2002), obra diri-
gida y coordinada por los Profs Ángel Marzoa, Jorge Miras y Rafael Rodríguez-
OcaÑa, 5 volúmenes (8 tomos). Publicado por Eunsa.
5. ColecciÓn canÓnica
La Colección canónica, comenzada en el año 1959, está integrada por monografías sobre
temas de Derecho canónico y eclesiástico. Últimos títulos publicados:
2015 E. Molano Cuestiones fundamentales de Derecho Canónico y de Derecho Ecle-
siástico del Estado [Eunsa]
2014 J.I. BaÑares, J. Bosch (eds.) La formación de la voluntad matrimonial: anomalías, patologías y
normalidad. Actas del X Simposio Internacional del Instituto Martín
de Azpilcueta (Pamplona, noviembre de 2012) [Eunsa]
2014 J. Hervada El ordo universalis como fundamento de una concepción cristiana
del derecho y otros escritos de la primera época [Eunsa]
2013 J. Otaduy ₍ed.₎ Régimen legal de los lugares de culto. Nueva frontera de la libertad
religiosa. Actas del IX Simposio Internacional del Instituto Martín de
Azpilcueta (Pamplona, 9, 10 y 11 de noviembre de 2011) [Eunsa]
2012 E. Herrera Ceballos El Registro de Entidades religiosas. Estudio global y sistemático
[Eunsa]
2012 A. Lizarraga Artola Discursos pontificios a la Rota Romana [Eunsa]
2012 A. M. Rodrigues AraÚjo Iglesias y organizaciones no confesionales en la Unión Europea. El
artículo 17 del TFUE [Eunsa]
2011 J.I. Rubio LÓpez Hacia la primera libertad. Libertad religiosa en los EE.UU.: de las
Colonias a la Corte Rehnquist (1600-1986) [Eunsa]
2010 J.A. Fuentes ₍ed.₎ Las asociaciones de fieles. Aspectos canónicos y civiles. Actas del
VIII Simposio Internacional del Instituto Martín de Azpilcueta
(Pamplona, 4 al 6 de noviembre de 2009) [Eunsa]
2010 J.J. Guardia Libertad religiosa y urbanismo. Estudio de los equipamientos de
uso religioso en España [Eunsa]
2009 E. Baura (ed.) Estudios sobre la prelatura del Opus Dei. A los veinticinco años de la
Constitución apostólica Ut sit [Eunsa]
2008 D. Zalbidea El control de las enajenaciones de bienes eclesiásticos. El patrimonio
estable [Eunsa]
2008 J. M. Murgoito Igualdad religiosa y diversidad de trato de la Iglesia Católica [Eunsa]
2008 E. Tejero Sacramenta, communio et ius. Datos históricos permanentes
[Eunsa]
2008 J. Otaduy; D. Zalbidea (eds.) El sostenimiento económico de la Iglesia Católica en España. Nuevo
modelo. Actas del VII Simposio Internacional del Instituto Martín
de Azpilcueta (Pamplona, 24 al 26 de octubre de 2007) [Eunsa]
2008 J. Hervada El ordenamiento canónico. Aspectos centrales de la construcción
del concepto [Eunsa]
2007 T. RincÓn-Pérez El matrimonio cristiano: sacramento de la Creación y de la Reden-
ción (2.ª ed.) [Eunsa]
2007 E. Tejero ¿Imposibilidad de cumplir o incapacidad de asumir las obligacio-
nes esenciales del matrimonio? Historia, jurisprudencia, doctri-
na, normativa, magisterio, interdisciplinariedad y psicopatología
incidentes en la cuestión (2.ª ed.) [Eunsa]
2007 R. Rodríguez-OcaÑa Procesos de nulidad matrimonial. La Instr. «Dignitas
J. Sedano (eds.) connubii» Actas del XXIV Curso de Actualización en Derecho Ca-
nónico de la Facultad de Derecho Canónico (2ª ed.) [Eunsa]
2006 M. Delgado El domicilio canónico [Eunsa]
2006 J.I. Rubio La primera de las libertades. La libertad religiosa en los EE.UU.
durante la Corte Rehnquist (1986-2005): una libertad en tensión
[Eunsa]
2005 J.Mª Vázquez El pase regio. Esplendor y decadencia de una regalía
M.Á. Morales [Navarra Gráfica Ediciones]
2005 J. Hervada Vetera et nova. Cuestiones de Derecho canónico y afines (1958-
2004). Segunda edición remodelada [Navarra Gráfica Edi-
ciones]
2005 J.I. BaÑares, J. Bosch (eds.) Consentimiento matrimonial e inmadurez afectiva. Actas del VI
Simposio Internacional del Instituto Martín de Azpilcueta (Pam-
plona, 3-5.XI.2004) [Eunsa, ₂₀₀₇]
2004 I. Jiménez-Aybar El Islam en España. Aspectos institucionales de su estatuto juríco
[Navarra Gráfica Ediciones]
2004 J. Hervada Tempvs otii. Fragmentos sobre los orígenes y el uso primitivo de los
términos «praelatvs» y «praelatvra» [Navarra Gráfica Edicio-
nes]
2004 J. Hervada Pensamientos de un canonista en la hora presente [Navarra Grá-
fica Ediciones]
2004 F. Puig La esencia del matrimonio a la luz del realismo jurídico [Navarra
Gráfica Ediciones]
2004 M. Areitio Obediencia y libertad en la vida consagrada [Navarra Gráfica
Ediciones]
2003 M. Rodríguez Blanco Los convenios entre las administraciones públicas y las confesiones
religiosas [Navarra Gráfica Ediciones]
2003 J. Hervada Pueblo cristiano y circunscripciones eclesiásticas [Navarra Grá-
fica Ediciones]
2003 J. Otaduy; E. Tejero; Migraciones, Iglesia y Derecho. Actas del V Simposio del
A. Viana (eds.) Instituto Martín de Azpilcueta sobre «Movimientos migratorios
y acción de la Iglesia. Aspectos sociales, religiosos y canónicos»
(Pamplona, 16 y 17.IX.2002) [Navarra Gráfica Ediciones]
2002 J. Otaduy Fuentes, Interpretación, Personas. Estudios de Derecho canónico
[Navarra Gráfica Ediciones]
2002 A. Viana Derecho canónico territorial. Historia y doctrina del territorio dio-
cesano [Navarra Gráfica Ediciones]
2002 R. Rodríguez-OcaÑa La demanda judicial canónica [Navarra Gráfica Ediciones]
2002 J. Hervada Coloquios propedéuticos sobre el derecho canónico (2.ª ed. corregi-
da y aumentada) [Navarra Gráfica Ediciones]
2002 J. Hervada Los eclesiasticistas ante un espectador. Tempvs otii secvndvm (2.ª
ed. corregida y aumentada) [Navarra Gráfica Ediciones]
2001 A. Lizarraga Artola Discursos pontificios a la Rota romana [Navarra Gráfica Edi-
ciones]
2001 Z. Combalía El derecho de libertad religiosa en el mundo islámico [Navarra
Gráfica Ediciones]
2001 J. Otaduy (ed.) Diálogo sobre el futuro de la ciencia del Derecho eclesiástico en Es-
paña. Trabajos de la Reunión organizada por el «Instituto Martín
de Azpilcueta» [Navarra Gráfica Ediciones]
2001 J. González Ayesta La naturaleza jurídica de las «facultades habituales» en la codifica-
ción de 1917 [Navarra Gráfica Ediciones]
2000 V. GÓmez-Iglesias El Opus Dei, Prelatura personal. La Constitución
A. Viana-J. Miras Apostólica «Ut sit» [Navarra Gráfica Ediciones]
2000 G. NÚÑez González Tutela penal del sacramento de la penitencia. La competencia de la
Congregación para la Doctrina de la Fe [Navarra Gráfica Edi-
ciones]

(Manuales de Derecho) Jesús María Bañales Leoz - La Lengua Latina Del Código de Derecho Canónico-EUNSA (2015)

Cargado por

Información del documento

Título original

Derechos de autor

Formatos disponibles

Compartir este documento

Compartir o incrustar documentos

Opciones para compartir

¿Le pareció útil este documento?

¿Este contenido es inapropiado?

Copyright:

Formatos disponibles

(Manuales de Derecho) Jesús María Bañales Leoz - La Lengua Latina Del Código de Derecho Canónico-EUNSA (2015)

Cargado por

Copyright:

Formatos disponibles

JESÚS MARÍA BAÑALES LEOZ

EDICIONES UNIVERSIDAD DE NAVARRA, S.A.

© Copyright 2015. José María Bañales Leoz

Imprime: ULZAMA DIGITAL, S.L. Pol. Areta. Huarte (Navarra)

Printed in Spain - Impreso en España

Ediciones Universidad de Navarra, S.A. (EUNSA)

ADJETIVOS «ATRIBUTIVOS» ............................................................................... 25

LOS CASOS ................................................................................................... 29

Ablativo de punto de partida ................................................................ 52

Genitivo subjetivo ................................................................................ 72

COMPLEMENTOS DE LUGAR .................................................................. 85

COMPLEMENTOS DE TIEMPO ................................................................. 87

GRADOS DE COMPARACIÓN ................................................................... 95

DEMOSTRATIVOS ....................................................................................... 101

SUBJUNTIVO ................................................................................................ 111

IMPERATIVO ................................................................................................ 111

INFINITIVO ................................................................................................... 115

GERUNDIVO ................................................................................................. 119

GERUNDIO ................................................................................................... 125

SUPINO .......................................................................................................... 129

PARTICIPIO ................................................................................................... 130

INTERROGATIVAS SIMPLES ..................................................................... 141

COPULATIVAS .............................................................................................. 143

ORACIONES SUSTANTIVAS ...................................................................... 151

DE INFINITIVO ............................................................................................. 152

DE SUBJUNTIVO .......................................................................................... 157

DE INDICATIVO CON QUOD .......................................................................... 167

ORACIONES ADJETIVAS ............................................................................ 173

b) Introducidas por «relativos indefinidos» ............................................. 174

ORACIONES ADVERBIALES ......................................................... 188

COMPARATIVAS ............................................................................................ 212

A. Normativas ................................................................................................ 217

Desde la Constitución Apostólica Deus scientiarum Dominus, promul-

La realidad, con todo, es que el estudio de la Lengua latina se impuso

El objetivo que persigue este trabajo es facilitar, de un modo especial a

CON UN SOLO SUJETO

7 1 Predicado verbal (ver también nº 20)

1. Como se ha señalado en la Introducción, los números citados corresponden al ma-

CON VARIOS SUJETOS

Can. 974 § 1: Loci Ordinarius, itemque Superior competens, facultatem ad

tini, Causae Ponentis, professi sunt… (Decretum super virtutibus. Beati-

15 PREDICATIVO (VÉANSE LOS N.os 16 Y 17)

Can. 1423: Plures dioecesani Episcopi, probante Sede Apostolica, possunt

Can. 398: Episcopus caveat ne superfluis sumptibus cuiquam gravis onero-

Can. 254 § 2: Ita alumni edoceantur ut et ipsi habiles fiant ad quaestiones…

Can. 1061 § 1: Matrimonium inter baptizatos validum dicitur ratum tantum si

Can. 1659 § 1: Si conamen conciliationis…inutile cesserit, iudex, si aestimet

Fitque sanguis Christi merum (Pange lingua).

Can. 226 § 2: Parentes, cum vitam filiis contulerint, gravissima obligatione

Can. 251: Philosophica institutio…ita tradatur ut alumnorum formationem

Can. 1070: Si alius quam parochus…investigationes peregerit…eundem pa-

Diaconus ita se presbyteri ut episcopi ministrum noverit (ibidem, 57).

testatione litis seu concordatione dubiorum (Lex propria R. Rotae et

Dativo con verbos

46 b) Dativo de interés con verbos intransitivos

Can. 823 § 1:…officium et ius est Ecclesiae…necnon reprobandi scripta

Miserere nobis (letanías) // Miserere mei, Deus [Ps. 51 (50)].

Can. 604: Hisce vitae consecratae formis accedit ordo virginum…

Can. 1634 § 2:…et impedimentum significandum est iudici appellationis,

Eidem (Dicasterio) adsunt, tamquam consultores, Referendarii (ibidem, art.

Can. 1065 § 2: Ut fructuose sacramentum matrimonii recipiatur, enixe spon-

50 Verbos cuyo sentido cambia según la construcción:

Can. 1348: Cum reus ab accusatione absolvitur…Ordinarius potest…oppor-