Está en la página 1de 178

David Arencibiam Oba Nikoso Laye Oba Oriate

(Autor y Editor) ¨ Yoko Osha Leri Oriate ¨


2015 Copyright ® 4344-77-77-77

Indice
1. Como preparar el owo recibido para consagracion
2. Direccion ceremonial de un yoko osha.
3. Matanza
4. Direccion en dia de Ita
5. Ebbo Ate = Ebbo de Estera
6. Rezos de los Orishas
7. Ozun¨s de los Orishas
8. Rezos de Odu¨s ; 13, 14, 15 y 16.
9. Ramas Cubanas
10. Explicacion de Ita
11. Pinaldo
12. Otros suyeres de los Orishas
LIBRO YOKO OSHA LERI ORIATE
DAVID ARENCIBIA ALA AGGAYU OBA NIKOSO LAYE
INTRODUCCION y Agradecimientos.

Este libro fue diseñado para aquellos que estan estudiando para ser
Oba Oriate o para los que ya lo son. Este libro NO es apto para los NO
CONSAGRADOS, o como mas se conocen como ALEYOS. Aprovecho el
espacio quiero dedicarle esta pequeña obra a mi rama Los Oviedos de
Matanza. Mis agradecimientos se extienden a personas especiales en
mi vida que de cierta forma u otra an aportado a la ampliacion de mi
conocimiento, Alagbas como mi padrino Rolando mas conocido como El
Chino, Obba Oriate, mi madrina de osha, Tere Gonzalez Omi Saide, mi
oyugbona Alina Blanco Omi Iya, mi padrino de odon que ibae, Victor
Bermudez Ita Ni Ibbo, entre otros.

Para hacer un yoko osha eleri, con lleva varios pasos, cada paso tiene
un porque y una secuencia, la cual no se deve de romper, ya que son
sumamente importantes, y sin estos, un yoko osha no estaria
correctamente hecho.

-----------------------------------------------------------------------------------------

Cuando se recibe dinero para algo religioso, antes de gastarlo se debe


de envolver con hojas de quita maldicion, y luego se envuelve en una
hoja de malanga y se reza…..

Ani koshe talagwa lagwa bamoshe lowo ono koshe, ashe to, ashe bo,
ashe bima owoni ariku codun, codun segure iregun owo.
Autoseguidamente se refresca con omi tuto.

Este dinero se pone en eleggua y se le explica para que es, despues se


pone frente el angel de la guarda.

………………………………………………………………………………………………………………

Si este dinero es para una coronacion de osha:

Se le pone a eleggua, y al dinero envuelto con lo antes mencionado se


le unta manteca de cacao. Al retirarlo de eleggua se le hecha
efun-cascarilla, y se entiza con asho del color del orisa que se valla a
coronar, y esto se pone arriba del angel de la guarda que esta pariendo,
y se le da cuenta al orisa que va a parir para que este owo sea de bogbo
ire.

Nota: esa telita del color del Orisa que se va a coronar, se guarda para
usarla en el derecho de oddon. Esto se hace cuando el ebbo de entrada
viene en ire, y si viene en osogbo el ebbo de entrada, se coje unas
plumas de las palomas de la rogacion de cabeza del dia antes del santo,
y se queman, esas cenizas se queman y se mesclan con efun e ishu, se
envuelve todo en una hoja de malanga y tela del santo que se va a
coronar, y todo esto se pone delante del angel de la guarda del padrino
o madrina. Todo este proceso se hace para que el iyawo limpie todos
esos osogbos y no causen problemas en casa del que va a parir.

…………………………………………………………………………………………………
Una mesa de cuarto de santo tiene que estar preparada con

Omi laza: agua bendita

Eku, eya, agwado iña: jutia, pescado, maiz tostado


Epo: corojo

Oti : aguardiente

Ori : cacao

Oñi : miel

Atare : pimienta de guinea

Efun : cascarilla

Plato con las Pinturas.....Plato con Machuquillo…Plato con los Asho Tele

Plato con tijera, navaja y peine , junto con dos trenzas del color del
angel de la guarda, una es para el pelo y otra para el ashe de santo.

Ewu: Algodón

Varios juegos de vistas de coco

Un Peregun

………………………………………………………………………………………………………..

Los pasos a hacer un yoko osha son los siguientes…..

*Coco a eggun – Oro a Eggun*

*Ozain - Oriate rezar ewo’s, depues iworo, oyugbona, cierra madrina.*

*hacer ozain

*hechar el otunde made leri y sazonar ozain

*Coco a ozain. *
Hechar el omiero de los 7 dias en un pomo. Y darle una jicara al Iyawo
para que tome.

* paritorio, El Oriate coje los santos de la madrina y los enjuaga tres


veces.

*Lavatorio de ozain, se canta desde eleggua hasta el angel de la guarda

en obatala se quita el jabon. Si estas coronando obatala, el jabon se


quita en Shango.

Botar primera agua con agua ardiente

Segunda agua fotiweo, tercera Ozun borio, 4-baralotoyu

*Tirar Caracol en el piso.*

*Tocar la puerta, la paloma.*

*Lavatorio de cabeza.*iworo,madrina,yugbona.

“Hacer el rompimiento , restregarle las yerbas al iyawo, hecharle los


omieros, el iyawo salta fuera del palanganon y se mata el jio jio, se viste
al Iyawo.

El Iyawo salta para frente al trono.”

*Pintar el ozun de oddon, para poner el pilon*.

“Si entra aggayu se hace primero el oro.”

Sentar al iyawo en oddon. Y poner collares.

*Cortar la trenza, y el pelo.*

*Raspar.*
*Rogacion de oddon.*

*Pintar Ozun Leri, autoseguidamente Fifi Okan.*

*Poner Ache*

*Montar los Santos, y despues la Llamada.*

Iyawo va al trono y se le tira al oba y sus mayores.

*Coco a los Santos.*

Darle de tomar al Iyawo la sopita de la paloma.

Matanza.

Al tercer dia Ita Eni Male Osha.

“Mas adelante en el libro, los pasos estan mas detallados”

Cada uno de estos pasos son vitales y se tienen que hacer con sus
prespectivos rezos y cantos Yoruba.

///////////////////////////////////////////////////////////////////////

Moyugba general, ya sea para Osha o Eggun.


OMI TUTO, ANA TUTO, ILE TUTO,TUTO LAROYE, ESHU TUTO,ACHE TUTO, EGGUN
TUTO, TUTO OKAN, TUTO OMO TUTO OWO TUTO ARIKU BAGBAWUA.

(Moyugba el santo que sea)

MOYUGBA OLOFI OLORUN MOYUGBA OLODDUMARE,

MOYUGBA OSHA

MOYUGBA AYÁI EDUN, ONI EDUN, EDUN OLÁ


BOYUGBA BOGBO WAN OLODO IYALOSHA BABALOSHA OLUWO OMOKOLABA
TOKO LERI TOKU, EMBELAYE, TIMBELESE OLODUMARE

OMI FUN EGGUN, OMI FUN EGGUN ILE, OMI FUN EGGUN ARA, OMI FUN EGGUN
FILANI, OMI FUN EGGUN MERILAYE, OMI FUN ILE OLOFI OLODDUMARE.

IVAYE IVAYEN layen TONU

ADESHINA

OLGA LA TAMALERA

REMIGIO HERRERA -OBBARA MELLI.........IBAE

ERNESTO RODRIGUEZ AGGAYU OBA YOKO ………..ORIATE

LAZARO AGGAYU

AURORA ALAMAR

Ñango El de Regla (Omilana)

BERNARDO ROJAS -BABA EYIOGBE

Consuelo Rodríguez La Chantecler (OguN Fumitó)

TATA GAITAN -OGGUNDA MAFUN

LOS JIMAGUAS DEL PALENKE……….ORIATE

LAZARO ROZ- OSHA-NIGUE QE AUNSO DIDDE

Guadalupe Estable (Shangó Bí

EL CHINO DEL TANKE

Delia Espinosa La Malecón (Omí Toké)

NICOLAS VALENTIN ANGARICA - OBA TOLA………..ORIATE


CELIA LA MILLONARIA

FERMINITA GOMEZ- OSHA BI

OCTAVIO SAMA “Obbadimelli………ORIATE

MIGUEL FEBLES- ODI IKA

SUSANA CANTERO - OMI TOKE

Cuca La Gorda DE REGLA- OMI LANA

MARIKITA RODRIGUEZ - ODDI OCHE

FACUNDO SEVILLA - OBEDI CACA OBEDI LELE

FEFITA AGGAYU- LAMITO AGBERO QUE AUNSO DIDDE

LAZARO CUESTA - OBE KANA

Mamacelina Moncerrate Gonzalez - Oba Tero

MANUEL MEDERO………………………ORIATE

RIGOBERTO EL DE MADRUGA……………………ORIATE

ROSALIA GRAMOSA …….EFUNSHE

LATUAN AFRICANA

JOSEFA ESHU-BI

FELIX PALUCHA………………….…ORIATE

LIBERATO VALDEZ……………………….ORIATE

VICTOR BERMUDEZ….ITA NI IBBO……ORIATE

JUANA SISCAL
BOGBO EGGUN DE EMI NANI

ONELIA BARRIO …… CARLOS NARCISO CALLEN ……TAMARA PEREZ CALLEN

IBAE LAYEN TONU BOGBO EGGUN de………LA MADRINA, LA OYUGBONA Y EL


NEOFITO.

IBAYE IBAYEN TONU ARA ONU LA CIENCIA KE ESTA TOKUN TOKUN LAGWA
LAGWA, QUE TIN BELESSE TIMBELAYE OLODDUMARE.IBAYE IBAYEN TONU bogbo
(el santo) QUE ESTA TOKU MOYUGBA, MOYUGABA ACHE MOYUGBA CEDA
MOYUGBA CODA.

Afache bowo iworo.......afache semi lenu

KINKAMACHE MI IYATOBI, BABATOBI

KINKAMACHE MI IYARE OCHA OMI SEINDE, KINKAMACHE MI OYUBONACAN OMI


IYA.KINKAMACHE ORI ELEGDA EMI NANI OBA NIKOSO LAYE ,KINKAMACHE LA
CIENCIA ALAGUA ALAGUA kinkamache iyalosha babalosha iworo abure sima
umbo wa ile.

ACHE LENU ACHE LERI

ECUE edun ayai eddun, EDDUN EDDUN MOCUE EDDUN AQUI

esta su omo de ocha OBA NIKO SOLAYE haciendo

saber que edun loyi edun yola.

TELE MOBALA IKU UNLO....ARUN UNLO....ARAYE UNLO....TILLA TILLA


UNLO....ELENU UNLO....OFO UNLO....IÑA UNLO,,ONA UNLO....FITIVO
UNLO.....ARO UNLO.....AKOBA UNLO…AKALA-KAMBUKA UNLO, Y TO BOGBO
OSOGBO UNLO AVILA Y UN SODDIDE.
Y QUE TODO SALGA QUE EBO FI, EBOADA, QUE EBOADA AYE...

PARA IRE OWO, OMO...OMA…….BATA…….IRE ORI YOKO....IRE ELESE OWO....IRE


OTONOWA.....IRE LOWO ….IRE ELESE AYE......IRE ELESE EGGUN......IRE ELESE
OSHA……IRE ASHEGUNOTA.....IRE ASHEKUNOTA.....IRE ARIKU BAGBAWUA.

TO IBAN ECHU.

..........................................................

PRESENTAR LOS COCOS.

AGO LERI...... FRENTE

BEBORU YALE........ CABEZA

ESHUNI PAKUO...... NUCA

OYARE BITUTO –O- AGO OFUN........ GARGANTA

AKUALA OTUN........ HOMBRO DERECHO

AKUALA OSI......... HOMBRO IZQUIERDO

KETA OBOÑU........... BARRIGA

ELESE ENTELE.......... PIERNA DERECHA

ELESE ENTELE KAMAFACETA. PIERNA IZQUIERDA

INKA BURUKU.............. PIE DERECHO

INKA BURUKU LODDE....... PIE IZQUIERDO

LOWO OTUN............... MANO DERECHA

LOWO OSI................ MANO IZQUIERDA

ire omo, ire owo, ire ariku, babawua

...........................................................
En osha SI se le Moyugba a eggun, de que muchos no sepan este rezo ,
es otra cosa, y no tiene nada que ver con ifa.

El rezo de osha a eggun y al coco estan mas adelante donde estan los
rezos de todos los santos.

Coco a Eggun, se le da cuenta a eggun de la iniciacion que se va a llevar


a cabo, autoseguidamente, oro a eggun...

Orun a Eggun con algunos significados.

Cuando se le da de comer a eggun lo que se canta en la matanza.

Iku yere 2x

Coro: eye iku yere

Eye mankio 2x (si es gallo, akuko mankio, paloma, ayele mankio etc..)

Coro: eye eye mankio.

Eru sere 2x

Coro: Akofa eru sere

Iku mañan deio 2x

Coro: ew aeee iku manan deeio

Canto para hecharle el agua, el aguardiente, y la miel.....


Oriate: omi lauro omi lauro.........Coro: eggun lokua omi lauro

Oriate: oti lauro oti lauro.............Coro: eggun lokua oti lauro

Oriate: oñi lauro oñi lauro............Coro: eggun lokua oñi lauro

LLAMADA…..

Oriate: Eggun...........Coro: Orun

AUN BA WA ORI, AUN BA WA ORI, AWA OSUN, AWA OMA


LERI OMA LEYAWO BOGBO EGGUN CAWE
CORO----SE REPITE

JEKUA ORUN AWA NI LORUN, JEKUA EGGUN IKU MA WA


CORO SE REPITE---------

AWA OMA LA IKU OSIO AWA OMA 2X OKE OMA OOO LAIKU OSIO AWA OMA LA
IKU.
CORO---SE REPITE

OYO LELE LA IKU OSIO OYO LELE 2X OKE OMA OOO LA IKU OSIO OYO LELE LA IKU.
CORO---SE REPITE.

LANKUE EGGUN LANKUE EGGUN, ALA BONILE, LANKUE EGGUN.


CORO---SE REPITE

FUFULELE EGGUN FUFULELE EGGUN, EYA ORO AWA IKU, FUFULELE EGGUN.
CORO----SE REPITE

MA BONI BOCHE , MA BONI BOCHE, NI BOCHE NI BOCHE NI REO


CORO---MA BONI BOCHE.

OKOKAN LA MI WAYE OKOKAN LA MI ORUN 2X


BOGBO ORISHA ORUN LA MI WAYE, OKOKAN LA MI ORO
CORO---SE REPITE (cuando se golpea el Corazon y la nariz)

OMO ALAWO YALE FIEL DENU, AGUFAO, AGUFAO 2X


CORO------SE REPITE

TELE MOGBAN TELE IKU, TELE MOGBAN TELE


WAYE KE WAYE KE, ARA A UMBO, ODOSO UMBO, WAYE,
WAYE KE, WAYE KE, WAYE KE, BIO WAYEN YE …….
CORO-------- SE REPITE

Chekete Chekete motin shauro chekete, ara onu motin shauro


Coro: lo mismo

EÑAROKO FARAWAO, EÑAROKO FARAWA LODDE


CORO-----SE REPITE

DENDE LA EGUE, DENDE LA EGUE O


IKU OLODDUMARE, DENDE LA EGUE O OLO DIDEO...
CORO----SE REPITE (oloddumare lo llamo y se tuvo que ir)

Iku, iku la osore 2x leri la mefa ewa woyee….. (coro) lo mismo.


(lo que esta escrito no se puede borrar)

Okoko , o nireguede 2x sokuta nio imale , okokuaremi


(llorando por la tierra que deje atras)

Iku manño , iku o, foro foro, foro si


Coro:

Nikobere nikobere, niko bere, nito osun


Coro:

Abramale awomodde 2x
Coro: abramale abramale, abramale awomodde.
Kawe wemi tere o kawe 2x iku iyayo, wemi tere o awe wemi tere.
(traduccion) La madre que llora al hijo.

Bakeromi
(coro) Bakeroma. Estos canto se repite par de veces.

Agwa dola
Coro: bakeroma

Iya iku dola


Coro: bakeroma

Entonar alto…. BAKEROMI : Bakeroma, bakeromi bakeroma, agwa


dola bakeroma , iya iku dola , bakeroma.
(este canto completo significa: cuando la madre esta enterrando al hijo
y le esta pidiendo que reviva)

IKIN BALELE MIO IKIN BALELE 2X TORIO MODDE BIO SANBALE IKIN BALELE MIO
CORO----SE REPITO

OBA KUKU OBAN TEREO ILE LELE 2X


CORO----SE REPITE

EGUNGU MI BABA IYA, ERO LA YIKI MADEO…..


CORO----SE REPITE

Aeee…… IKIAN BE LAWO LA OSHA ANBE LAWO


CORO--- lo mismo

Ara Onu…..
Coro: anbelawo

Confesoro confesoro
CORO----Alagba alagba confesoro

SHE IWAMA -----CORO—OSHINSHE,,,,,, SHE IWAMA -----


CORO--OSHINSHE

A LAWA LAWA……..CORO- SE REPITE…… A LAWA LAWA……..CORO- SE REPITE

Eshu kuelo kuelo milla 2x de mina iku mi iya, eshu kuelo kuelo milla
abure iya tokun.
(cuando la madre esta al lado de eshu su hermano ya muerta.)

Aye aye, leri eyo, torio morele, torio modda, leri eyo torio morele,
akara irawo, leri eyo torio morele ayeooo….
Coro: lo mismo

Ayeee… torio mode sikuo, olele, akufo, torio mode ebbo shure, akoko
nigbe iku lode, torio mode akoko nigbe emi seban seyo, ago nile sikuo,
olele..
Coro: lo mismo

Laye lagwaaa... laye lagwa la fisi, laye lagwa, laye ye ye, laye lagwa la fisi
Coro: laye lagwaaa, laye lagwa la fisi

SE SE IRE ………CORO--------FARA KUN FARA


SE SE IRE ………CORO--------FARA KUN FARA
ODO MAI……..CORO--------FARA KUN FARA
ODO KAIN………CORO-------FARA KUNRA
CORO---SE SE IRE FARA KUN FARA SE SE IRE FARA KUN FARA.

ALAWA LAWA LA MICHE, ARAONU LA MICHE


CORO------SE REPITE

Irawo inle ofere 2x ara chupua inle ofere 2x ………………


coro: lo mismo
Sonelile o eggun, awolodde chango, sonelile o eggun awolodda…….
Coro: lo mismo

Eggun, iya eggun, baba eggun, omo eggun, timbelaye timbelorun…….


Coro: lo mismo

Okoro Oshe iwama Alagwa titi loddo


Coro: okoro coro: oshinshe coro: alagwa alagwa coro: aremi olomi
ito… Unleo
Coro: oddola coro: ounle unle…

Ibariba chokoto agwa loya 2x omo a iku o loya, sense ioo..


Coro : lo mismo

Iku yadde ile o 2x


Coro: lo mismo

Eggun……taro, eggun demi taro


Coro: taro…

Eni mokueo, eni moke aro……….agwa kekeke eni moke aro


Coro: akofa ani mokearo………… akofa ani mokearo

Baba mi kun yeo, iya mi kun yeo, ala baro tolayeee


Coro: lo mismo

Mofo yubo rereooo alabaro tolaye


Coro: lo mismo

Mofo yubo rereeeee


Coro: lo mismo
Mofo yubo rereooo alabaro tolaye
Coro: lo mismo

Ala wi fobao ona oro ina


Coro: lo mismo

Yeye iku ye, iku ye iku loyare


Coro: lo mismo

Yewa sire iku were were, iku were were, iku were were
Coro: Yewa sire iku were were

Eggun sokuo, iya kanbele, sokuoo….


Coro: iyakanbele

Olorun kobeweo, olorun kobeweo


Coro: awa pete iku iku, olorun kobeweo

Iku la iloro 2x la iro la iro ayaga dona……shon shon la iku ayaga dona
Coro: iku la iloro

Shongola okoro kuaremi, shongola, okoro kuaremi


Coro: shongola okoro kuaremi shongola

Maribo ese, ile sokuo maribo, sokuo sokuo…


Coro: Maribo ese, ile sokuo maribo

LAO OKETE LABERE UNLO IGBAE IGBAE 2X CORO-----SE REPITE


La corona grande que se fue.
Alawi fobao, ona oro ina…….. coro: lo mismo
Agwa kunle ki Olofi 2x olofin oloyiki olofin omi oyare… awa kunle ki
olofin, olofin oloyiki, Olofi omi oyare.
Coro : lo mismo

(se le da coco a eggun a ver si ebboada.) y de hay se canta para que


todos se limpien con la cascarilla, de mayores a menores, la oyugbona,
madrina y el iyawo, van al final.

CANTO PARA LIMPIARSE CON LA CASCARILLA.

OSI OLODDUMARE EGGUN NILEFUN, AWALODO NI LE FUN


CORO---ONI LEFUN BA ILE AWALODDO NI LE FUN.

Ile loya, warana, ile loya waosi


Coro: ile loya warana ile loya waosi
Mensionar cada nombre de santeros presente.

Este ultimo canto siginifica, diciendole a iku que le rendimos


moforibale, pero queremos estar vivos por ahora.

AUN BA WA ORI, AUN BA WA ORI, AWA OSUN, AWA OMA


LERI OMA LEYAWO BOGBO EGGUN CAWE
CORO----SE REPITE
………………………………………………………………………………………………………….
En este instante todos entran al cuarto de santo, Oriate pone la estera
en el piso con las yerbas y las refresca con gotas de agua, despues se
ponen las palanganas marcadas con el numero de cada santo, frente de
la estera para que pasen a ripiar yerbas. Se arrodiya el menor de los
santeros, moyugba las yerbas y se las entrega al oriate.

Oriate reza las yerbas de ozain, despues los santeros, despues la


Oyugbona y Madrina. Al terminar , el que esta arrodiyado besa la estera
y se levanta, la oyugbona y la madrina recojen la estera y la sobra de
todas las yerbas la hechan poquito a poco en todas las palanganas.

Todos los santeros se sientan donde vallan sus prespectivas palanganas


de ozain, oriate pasa por cada palangana y hecha gotas de agua, y los
santeros empiezan a despalillar las yerbas, quitandole los gajos, y palos
para que queden solo las hojas. Siempre deven de haber dos
aguadores. ya cuando el oba empieze a cantar ozain, los aguadores
hechan una jicara de agua a cada cazuela, y el oriate empieza a cantar
ozain....

…………………………………………………………………………………………………………

Cantos de eleggua seguidos por Cantos de Ozain

Oriate: Santeros :

Kamama iya iya iya

Kamama enu enu enu

Kamama bibo bibo bibo

Kamama ewe ewe ewe

Ibara ago, ago moyugba 2x omo deko nikosi, ibara ago, ago moyubara,
eleggua eshu lona...

Coro: repiten lo mismo

Ishonshon abe 2x, odara kororile yo babasemi

Coro: ishonshon abe

Odara kororile yo
Coro: ishon shon abe 2x odara kororile yo babasemi, ishonshon abe.

Eleggua topan lowo

Coro: abukenke abukene

Baba eleggua de masankio

Coro: abukenke abukenke

Unyoro

Coro: bara yolo unkuele

Asokere kere meye, alaroye kila bonche

Coro: repite lo mismo

Sosa sokere, alaroye sokere

Coro: sosa sokere

ASE OMO OZAIN “CADA VEZ QUE SE CAMBIA DE CANTO SE DICE ESTO”

CORO------EWE AYE

“OZAIN SE VA HACER”

………………………………………………………………………………………………………………

CURU CURU BEDDE

CORO-----MARIBBO OZAIN, MARIBBO YE , MARIBBO.

“RESTRIEGUEN O ROMPA EN EL ADDE LA CABEZA ES OZAIN.”

………………………………………………………………………………………………………………

MOLLEUN EWE MOSARAO, MOLLEUN EWE MOSARA 2X


EWE LOBI MI , EWE LOLLA MI, MOLLEUN EWE MOSARAO.

CORO----- LO MISMO

“LAS HERIDAS Y EL SARA LO COMIERON MI FAMILIA Y LE HISO BIEN LO ESTOY


COMIENDO YO Y ME HACE BIEN”

………………………………………………………………………………………………………………

DADADARA MADAO DADADARA MADDA 2X OZAIN LAMIGUO O CAMAGUO


ADADARA MADDA.

CORO----LO MISMO

“BIEN O BUENO TODO LO QUE OZAIN NOS DIO A TODOS”

………………………………………………………………………………………………………………

OÑIQUIÑIQUI ODDAROMIO OÑIQUIÑIQUI ODDAROMI 2X OÑIQUIÑIQUI AGGUA


OCUMA OÑIQUIÑIQUI ODDAROMI…

CORO----LO MISMO

“LO QUE HACIA ME SALIA BIEN, LO QUE YO MOVIA ME SALIA BIEN, SOY MAYOR Y
TODO ME VA BIEN”

………………………………………………………………………………………………………………

BE ISEISEMI, OSAIN LA URO MI, EWE WI AWAEROKO, EWIWI AWATINIBU

CORO-----LO MISMO

“HACIENDO POR MI, HACIENDO POR MI CASA, LA YERBA SECA ME LO HA


QUITADO”

………………………………………………………………………………………………………………

MAMURAA LA MOFILLE, MAMURA AGUA OLODDE

CORO-------LO MISMO
“HIJOS APURENSE, HAN HECHO MUY POQUITO, APURENSE MAYORES DE ESTE
MUNDO”

………………………………………………………………………………………………………………

OZAIN BELE BENITE BLEOO, BELE BENITE BLE 2X SACACA OCUMA BELEBLEE BELE
BENITO BLE.

CORO-----LO MISMO

“AUNQUE SEA FLACO SOBRE ESTO QUIERO ESTAR”

………………………………………………………………………………………………………………

ATIPONLA IFE GURO 2X IFE OWO, IFE OMA, IFE ILE, ATIPONLA IFE GURO.

CORO------LO MISMO

PARA TODAS LAS REVOLUCIONES UNANSE LAS MANOS.

………………………………………………………………………………………………………………

EWE MASIBOROÑU EWE MASIBORORO 2X

BAMBI OKE YO MASIBOROÑU MASIBORORO…..

CORO------LO MISMO

……………………………………………………………………………………………….

BAMBI OKAN FOROYO FOROYO FOROMOYENYE 2X

CORO------ lo mismo

…………………………………………………………………………..

TITIRIBAMBA TITIRIBAMBA AWONAMEJO KIMELLO……


CORO…..LO MISMO.

……………………………………………………………………………………………………

SHERE WORO MEWAO, SHERE WORO EWE DUN DUN..


CORO------LO MISMO

………………………………………………………………………………..

EWE ILE YOMI, AWONA MELLE YOMI, OSHINSHIN ILE YOMI, BEKUN BA YEWA
YORUBA…..

CORO------LO MISMO

……………………………………………………………………………………………..

PEREGUN LAWA IWO TUTO 2X PEREGUN ALABOMIRE, PEREGUN LAWA IWO TUTO

CORO--------LO MISMO

……………………………………………………………………………………………

BOROTITI LAWA TAREPO 2X EPO PONLOWO EPO POLENSE BOROTITI LAWA


TAREPO…..

CORO--------LO MISMO….

………………………………………………………………………………………………….

Sawadde omoloshin shin, kosile shinshin iworo

Coro: lo mismo

…………………………………………………………………………………………………….

Ewe ikoko, koko waya se meyi sokuta. Coro : lo mismo.

……………………………………………………………………………………………………..

ABEDA ABEDA MAI 2X BABA DIÑA OLUWO OSAIN ABEDA BEDA MAI
YENYE….. CORO-----LO MISMO

…………………………………………………………………………………………………….
BABA FOMODE BABA FOMODE, OBA DIÑA OLUWO OSAIN BABA
FOMODEYENYE

CORO-----LO MISMO

……………………………………………………………………………………………………..

WERE WERE MAI, OSAIN SAIWO 2X

CORO----LO MISMO

……………………………………………………………………………………………………

Aeee ozain mariwo 2x maribo de aaa, ozain mariwo, maribo de

Coro: lo mismo

…………………………………………………………………………………………….

OZAIN MOSAIN OMOTIO BABA , OZAIN MOSAIN OMOTIOEE.

CORO----AAYAEEEEE OZAIN MOSAIN MOTIO BABA…..

………………………………………………………………………………………………………

OZAIN FARAWA OZAIN MOSAIN

CORO----- OZAIN FARAWA.

………………………………………………………………………………………………………

Awerito su manbe, sain mosain okamawo

Coro: awerito su manbe

............................................................................................................

Ozain bebeito Coro: Abeama


Ozain akomado Coro: Ikiri akomado

………………………………………………………………………………………………………….

Ozain umbo umbo ozain umbo umbo 2x bogbo elenu chakuta, ozain
umbo umbo.

Repite: lo mismo

..........................................................................................................

Wini wini waye ozain, waye ozain waye ozain....

Coro: wini wini waye ozain

........................................................................

Agronika Iki 4x ozain ewe ashe to, agronika iki

Significado: de los arboles que son brujo, se saca la hierva para de la


solucion.

Coro: lo mismo.

……………………………………………………………………………………………………

Ewenila diddeo ewe nila didde 2x yoko osha ozain demale ewe nila dide
Coro: lo mismo

Eweeee , ewe orisa, ewe odara, la oma, ewe..

Coro: lo mismo
.................................................................................................................

Cucuru cucuru
Coro: tiwi tiwi ala mofinyera tiwi tiwi
............................................................................

Ozain ile bomi

Coro: okan lawa ile leweo


.............................................................................................

Kuiri kuiri kui kui 2x ozain beru beru imale....arun koba male, etc....

Coro: kuiri kuiri kui kui


...................................................................................................................
Ewe okuma , okuma lagwa 2x

Coro: lo mismo

[ya en este canto se vacian las cubetas de agua en las palanganas de


ozain]
......................................................................................................

Ala fulewa mamankeña leri asho kinkeña, ala fulewa mamankeña leri
asho kinkeña awo...

Coro: lo mismo
.............................................................................................................
Ala umba koshire a la umba ewe i koko Ala umba koshire a la umba ewe
i koko, okashore okalambo a la umba ewe ayo…

CORO-----LO MISMO

Nota: los ultimos dos cantos se cantan solo cuando es un yoko osha
…………………………………………………………………………………………
*Poner un plato blanco al lado de cada casuela y sacar las yerbas para
ponerlas en el plato.

 Otunde madde leri omi boleri oshoro. Hechar un poquito de agua


de la tinaja del rio en cada casuela. (si es yoko osha).
 Zasonar ozain.

Orden de sazonar las cazuelas de ozain

Omi laza: agua bendita


Eku, eya, agwaddo iña : pescado ahumado, jutia, maiz tostado
Oti : aguardiente.....
Ori : cacao y Efun :cascarilla a Obatala
Epo : corojo
Atare: pimienta de guinea: de acuerdo al numero del santo
Efun : cascarilla
Oñi : miel
Melao a Yemaya
Iyefa : ashe de orula

 Coco a ozain. (nombres de los puntos de las casuelas )


1. Ozain Agwaniye : aplativos de ozain a quien se le conoce como
2. Ozain Agwanife—dueño y uso de las yerbas.
3. Kue elese kan: aquel que con un solo pie corre
4. Kue elese meyo—como si tuviera ocho.
5. Ozain mariwale: ozain cubre la casa con mariwo
6. Kola bina: que nuestro honor no se destruya
7. Kola bi arun: el valor de ozain no tiene fin. Es la candela que no
la estingue nada, como el sol. [Obi rere ozain—see tira el coco]

 Enjuagar con omiero 3 veces los santos que paren.


 Poner los santos que nacen en palanganas nuevas para lavatorio.
 Los santeros con yerba, jabon y caracol en la mano.

Antes de empezar lavatorio el obba agarra un poco de omiero y lo pone


en una jarra para los 7 dias del desayuno africano del iyawo. Y tambien
se le da un poco al iyawo en una jicara en ese momento para que tome.

Lavatotio de Osha

Orden de el Orun. ORUN AL SANTO


Eleggua….Oggun…Ochosi…Inle…Asojano…Osain…Orishaoko…Koricoto…
Dada……… Ibeyi…Aggayu…Chango…Obatala….OBA
NANI…Yegua….OYA…Yemaya… Oshun… Orula.

(SI ES PARADA SE EMPIESA CON LOS REZOS CANTADOS DE LOS


SANTOS, SI ES LAVATORIO, CANTAS SOLO LOS CANTOS REGULARES)

***Eleggua…..****

Bara loyure soke ebodda, eleggua obara oloyuti bara moyugba ago,
eleggua oloyuti bara moyugba ago soke bodda, eleggua eshu ololodio,
mamura la mofinye obara wayo eke, obara wayo eke moba moyugba
ago, eleggua okuni oddo, wolo wolo, wolo wolo ya tutu nabi, wolo wolo
ya tutu nabi, omo ni alawana komama keña irawo ekeee……

Coro: barasuayo, omoni alawana komama keña irawo eee, obara wayo,
ekee, eshu odara, omoni alawana komama kenya irawo eee

Addo ashure o 2x baralayiki addo ashure oo


Coro: lo mismo

Ago torio male kawao, morele, ago torio male kawa fumiye, iban
unsoro koto, omolowo sireo, morele

Coro: lo mismo

Ago ago, ago ago, ago ile ago

Coro: lo mismo

Ago ile ago elegguara, laroye ago ile ago elegguara, elube eke, alaroye
ago elegguara…

Coro: abuka bukerereee…

Alaroye ago eleguara

Coro: abuka bukerere

Ago ibara, ago ibara, alaroye olokumayo

Coro: ago ibara

EEEEE…………Moyuba o moyuba orisa

Coro: acheeee moyuba orisa

Moyuba ile moyuba orisa

Coro: acheeee moyuba Y asi sucesivamente……….

Ibaragooo moyubaaa, elegua ibaragooo ago moyuba omo lo edo nikosi


ibaragooo ago moyuba eleggua chulona….

Coro : se repite lo mismo

Se repite el canto variando al empesar.(baralayiki ago moyuba)……


Eeeee ago ile ago

Coro : se repite lo mismo

Ago ile ago …….

Coro: ago ile ago

Ago ile ago ya

Coro: ago ile ago ya

Alaroye yokodde 2x Bakuta eleggua moyuba…..

Coro: ibalorisa mawo, alaroye yokodde

Baba eshu beleke ibanlaye, alaroye ibanlaye

Coro: lo mismo

Ago eleggua abukenke

Coro: lo mismo

Abukenke abukenke eleggua de masankio

Coro: abukenke abukeke

Elegguara chekeche irawo, alaroye chekeche irawo, elegguara chure ni


barago, barago moyu dada ba inle, iworo…… coro: lo mismo

elegguara chure ni barago, barago moyu dada ba inle, elegguara chure


ni barago………. Coro: barago moyu dada ba inle

yankoima koimami ………………coro: koimami

sosa barake eleggua……..coro: sosa


ago kotero barakoima kotero…….. coro: lo mismo

*ooyoo abure emi ago eleggua emi okan, ago eleggua emi okan, ago ile
onareo…….ago ile baralayiki…….eshu ona bara la boni….

coro: ago eleggua emi okan

ago eleggua

coro: emi okan

ago eleggua kamansese bi oloyu kamansese bi oloya 2x eshu latopan bi


oloyu, eshu la topan bi oloya, ago ago lona, baba eleggua, oti mayoro,
eshu la topan bi olorun….

Coro: oti mayoroooo

Awolona onare 2x ago eleggua onareo

Coro: awo lona onare

Awo lona……. Ago eleggua…..bara eshu bi, eshu bilari…

Coro: onare

Sawadde iyooo, ioo kuenda madde irawo.....eshu la topan madde irawo

Coro: sawadde ioooooo

Eleguaa sirerere o, sirerere o ago mobaa…

Coro: sirerereo, sirereo ago mobaaa…

Eeeee Ago ……..ago sirere….etc….

Coro: ago moba


Baba aumbo yerere, aumbo yerere 2x eleggua tani ooole, agongo ago
tani ole…….tani ole……tani ole..

Coro: agongo agooo

………………………………………………………………………………………………………………

Oggun.

Baba maribo yeyeye 2x oggun asho alawedde oke

Coro: lo mismo

Baba onimobo nimobo 2x oggun asho alawedde oke

Coro : lo mismo

Awanileooo ogun mariwo 2x oggun afomode, oinle abere, Mariwo


oggun de baba…….

(coro) se repite lo mismo

Awanile komanse irawo

(coro) awanile awanile komanse irawo awanile.

Oggun mariwo komanse irawo

(coro) awanile, awanile komanse irawo awanile

Oggun Osharereo, oluwo o iki modanse

Coro: osharere oluwo o iki modanse

Baba osha reree....

Coro: osha rere


De verdad verdad 2x oggun arere yo divisa vana alawedde

Coro: lo mismo

Yo divisa vana......... okuooo

Coro: alawedde

Sokemaddo olodumare, sokemaddo olodumare 2x dibu dibu diddeo,


baba sokuta, sokuta laroye, sokemaddo oddumare...

Coro: lo mismo

Ala la la ila oggun wadde ala lala, oggun wadde...

Coro: lo mismo

Awanile onile (coro) awanile mai mai

Wayo wayo kilonche (coro) awanile mai mai

Yamala oggun arere, yamala eaaaaa (coro) lo mismo

Eeeeee afere yo…….. (coro) lo mismo

Ikiri adda oggun obe oggun lokua obe (coro) ikiri adda….

Oggun shoro, aina shoro 2x baba eleggua oloku babaña aina shoro

Coro: lo mismo

Ode maro eee….. coro: lo mismo

ode maro iku ayanyala

coro: agwa mi loddo

eeee, eee, aaaa coro: agwa mi loddo


oggun wadde bara mi soro oggun wadde 2x…..

coro: lo mismo

oggun alawedde ile mokuo 2x coro: lo mismo

Aila la la oke oke berun berun 2x, beru beru berun, komarere beru
berun bera 2x oddo, oddo wima addo, arere sekedda…………

coro: awa mi o taladde

oggun maso miso miso daoo 2x oggun adda oggun adda

coro: oggun adda

Ogunde ogunde 2x, arere banba loya, koma rere bio ta loya

coro: ban ba loya

baba wole 2x sofia yobi ni maboro, baba wole

coro: lo mismo

sofia yobi ni maboro……………………. Coro: baba wole

oggun laye laye arere laye laye

coro: lo mismo

laye laye ara oko sonile oko laye laye

coro: lo mismo

wamila oggun wamila ooo

coro: lo mismo

wamila oggun alawedde


coro: lo mismo

aaa oggun meye aaa meye meye…….. arere meye meye

coro: lo mismo

eaa oggun la ina

coro: eeaaa

wara wara sokende, sokende sokende

coro: wara wara sokendee

Baba Oko modansere yo….

Coro: okoooo

Awa meta mondansere yo

Coro: oko modansere

Eee iyekua 2x keye keye modansere oggun aladdo lorisa

Coro: lo mismo

Maribo modansere ferekete, modansere oggun

Coro: maribo modansere ferekete

…………………………………………………………………………………………………

OCHOSI.

Makuma karere Abata…….alado oshosi egwado, alatarirere.

Coro: erosi ban ban karere


Morokoro comodemero, Ochosi ache moba mi okan, sokun ke yana o,
modenaye omo demata, 2x. otani ima matala, odende orosimi
marola,lawede Olorun seriki, seriki Olorun afeleya, saka kinisa okuroba,
oma lode naya ke yanao. Eriki….. eriowo…

Coro… yana….

Shakuo odechawele odechawele 2x , ocha ni wewe , okonide, moba


arena eriki yana

Coro: lo mismo

Wakele wakele odeshaweye odeshawe

Lo mismo de antes.

Baba Ochosi ayilodda, ala mala ode

Coro : lo mismo

Iyaode sakakareo omolode

Coro: lo mismo

Obaloke omo mi warara oke oke2x

Coro : lo mismo

Ochosi Ire ire

Coro: ode mata ore ore

Chambeleke iloro odemata agolona


Coro: lo mismo

Oda fa Ode mata

Coro: iwara ode fa

Akiloyu

Coro: iwara ode fa akiloyu iwara ode fa

Odede odede

Coro: aware ku foya

Odede 2x

Coro: afonfo unlo

Oshosi awalode omo orisha awalode2x oshosi omo emi bagwa o


omorisha awalode

Coro: lo mismo

Ochosi omo mi bagwa o

Coro: omo orisha agwalode

Odebitola odebitole, odebitola baba oshozi odebitole

Coro: odebitola odebitole

Ibanla oshosi omo mi ibanla, oshozi omo mi

Coro: ibanla ochozi omo mi ibanla

Obaloke omo mi

Coro: ibanla
………………………………………………………………………………………………………………

INLE

O inle o, o inle o, o inle a yaya, o inle o..

Coro: lo mismo

Erinle kere un osha kere, erinle kere adomio alado kere...coro:lo mismo

Makarere ….coro: ilembe///////mainlele oma……..coro: ilembe

Ilembe oma……..coro: ilembe 2x…. Makarere ….coro: ilembe

Ee o inle, o inle, o inle a yaya o inle……………………coro: lo mismo

Ooo inle kere agolona 2x agolona inle maddeo

Coro: o inle kere agolona

Taraya koko taraya, taraya koko taraya………….….coro: lo mismo

O inle yole yole baba tiwole, baba tulaye…………..coro: lo mismo

A yaya mofo inle ayae mofo inle…………coro: lo mismo

Ofere mosokosun ofere mosokosun……….coro:lo mismo

Inle inle abata ayakara, inle ayakara, oya obini, inle ayakara, abata..

Coro: inle ayakara…………………… Oba: inle abata……….coro: inle ayakara

Naweddo abata inle baba eni naweddo nana 2x naweddo 2x inle abata

Coro: inle naweddo

…………………………………………………………………………………………………
Titi la toke 2x …….…oke lo kiwa……….tile wa tiwa

Coro: Ayau may may titi latoke, ayau may may

……………………………………………………………………

Korinkoto mi loddo

Coro : Orisa ewe miloddo

Baba korio…….…korisima………..abitabita…..

Coro:ellankoro

………………………………………………….

Baba Oloyuro nireo

Coro: oloyuro ni koko

………………………………………………

Oke mala mala de

Coro: okee

Oke dewaoo

Coro: Oke biobanbala yen ye

Afonfo dio…………..coro: oke afonfo dio oke

……………………………………………………….

Asojano .

Bari ba ogueda ma (coro) more yansa omole ya…

Ki bake bake bake………..(coro)


Aberikutu awalerisooo….2x, ore baba, babaluaye awaleriso ore baba
(coro)…..

Baba e, ayanu soroso 2x Babaluaye iyan fomode baba sire sire (coro)……

Sirere, sirere moba coro: baba sire sire

Eee asoyi asotakua mayoko, eee aso takua mayoko…........

Coro: asoyi asotakua mayoko………….. Oba: aso takua mayoko


Saragodemo , saragode, sara titi niamu saragodeee…2x agroito nawado, o ummm
saaragodemo, saragode, sara titi niamu saragode, agroito nawado, o ummm
afimodieee

Coro: lo mismo

Sebiro tona , rinuna ijebebe ton

Coro: sebiro tona rinuna ijebie

Alairosa

coro: ojero maijebie, mayani mayani, maije bebeton, sebiro tona niruna ijebie

Towe towe amarifuna mawe, amarufina mawe, azojano towe aaa

Coro: towe towe amarufina mawe

Maiya iya maiweddo 2x baba azojano masokuto , mayele aa, maiya iya
maiwedo ee, baba azojano masokuto mayele aaa…

Coro: lo mismo

Oda e, e oda ee ………coro: lo mismo

Oda masokuto meloda ee

Coro: oda ee , e oda ee


Ae kudanso 2x aborikata nito were, azojano kudanzo

Coro: lo mismo

Ayana yana yana, ayana ni wero, ayana ni wero, azojano melo die

Coro: ayana yana yana, ayana ni wero

Eeee……..Ina anbele aaa, azojano ina anbele…. Coro: ina anbele aaaa….

wai wai wai, ameloddie soyi meloddie 2x………coro: lo mismo

a fula ya, a fula ya nafodue coro: afula yaa……

Rezo de azowanu…..

Elenyo di ewa e, ofuddu sile miniosi 2x eyan owido dewede waweladdo


wemanosi, awe manose bodda,wara libo sire mano se bodda,
waweladdo wemanosi, awe mano se bodda, iye i fuddu sire mano se
bodda waweladdo wemanosi, Elenyo di ewa e, ofuddu sile miniosi…..

Buru misako doie baba buru misako nisodie 2x elewesun elewesun


elewe, eyasun elewe, emanoso ijenoso. Buru mi sako doie, buru mi
sako nisodie 2x elewesun elewesun elewe, eyasun elewe.

Ojajara asisae, buru sain kuenyawe etc etc….. cantar la meta….

(otro rezo de azowanu)

Eeee Ero bamima, ero bamima eee 2x ajamana, moddasuro kue oka,
eeee iwe ie, (asodda unkue modda unkue 2x, oddaunko olo jejesulo,
mere maaagwa lenu, a bogbo tonun dosundo nundaran dankue, modda
unko olo jejesu jele, jele jele jele, mere maara lenu……
(aquí puedes empezar una meta, o pudes tirar………

Eeeee ado shakuala, shakarami shakara inbale……coro: ado shakuala


(otro canto bueno)

……………………………………………………………………………………………………………

Ozain (en el lavatorio se le canta a ozain solo si es un guiro o tambor)

Aeee…..ozain mariwo 2x maribo ye a ozain maribo mariboye….(coro)….

Ozain Farawa (coro) ozain mosain (si es un yoko osha no se canta)

………………………………………………………………………………………………………………

ORISHAOKO

Orisha oko didde baba, tani lare akua

Coro: lo mismo

Bara la dofa, orisha oko didde baba

Coro: bara la dofa

Ibanlaye alaye, (orisha oko oku agwa 3x)

Coro: ibanlaye alaye orisha oko oku agwa

Orisha oko oggun feyewe iwoni mowimo oggun mamiwo.. orisha oko
afefe irawo tani mowimo orun mamiwo

Coro: lo mismo

Odebio ………….Coro: aaeeiiioooo


Odebiaro

(CORO) bialla komote llamala bialla komote yakumoda bialla komote


ñio aeeeeeiioooo 2x

…………………………………………………………………………………………………………….

Dada.

Abure dadao omolowo mi sele omo lubeyo

(coro) dada omolowo dada omo lubeyo

Omi dada (coro) masokuma

Omisele (coro) masokuma, ero adache belona fumilaokan sumelle

Dada masokuma 2x ero adache belona fumilaokan sumelle (coro)

Dada bolokuyare, bolokuyare, bolokuyare

Coro: dada bolokuyare

Dada oche wolo wolo, dada oche la woro

………………………………………………………………………………………………………………

BEYI.

Omo ibeyi, omo ibeyi kainde

Coro: kere kereña

Alabaña alabaña meyi odun

Coro: kere kereña


Beyila omo edun, beyila omo edun, beyi beyila anbekun iyare

Coro: lo mismo

Beyila elese aremu beyiloro ese

Coro: lo mismo

Meyi meyi sokuo, meyi meyi bogbo loyare…….Coro: lo mismo

Son do meyi, meyi son do, meyi son do, son do meyi, meyi son do, meyi
son do…………..coro: lo mismo

Beyi, mo beyi, mo beyi, beyi mo beyi mo beyi, eleke iworo, aeee eleke
iworo, ……../baba eleke iworo…..coro: aeee eleke iworo aee

Beyi mokara mamboyare beyi mokara mamboyare 2x

Coro :lo mismo

Baba onareo, onareo………….coro: onareo onareo

Shon shon meyi, ago ni farawa, bonbo tina fuawo..

Coro: shon shon meyi, ago ni farawa

Baba, meyi moban farawe…..

Coro: aladooo

Alado moba, farawe…./ farawe…

Coro: alado moba

Sondo lo jimawa sondo alaure yaure………………….coro: lo mismo

Sombooooo beyi mokara wamilaooooo


Coro :sombo cantante beyi mokara wamilao

……………………………………………………………………………………………………..

Mana mana alawedde ooo, baba bonadda, mana mana okan yoro, ewe
laroba o, eyelewe laroba shokun, baba bonadda eweseo, aggayu
ñamuru ñamu, aggayu serela ayana okuni bakun, akara shola kiniba oo,
olounyen, ayanankio…

Coro: ekoo, shola kinibaoo 2x akara shola kiniba o olo unyen ayanankio

Alubataya wai shola oke 2x oba aggayu iye, oku oki oyo amala kuo, oku
otani otan myambi okeee…

Yamulele yamulele yamulele oluami 2x ada wosin wolon bale, sowosin


sola mala kuo, oku otani okuan, mayanbi oke….

Coro:shango oni omo mi oe 2x odi wole odi wole, sowosi sola mala
okuo, oku atani okuo, mayambi oke…

Aggayu.

Aggayu shola ñio 2x baba sela iña sela yo

Sholala iboruo komanshe ru baba

Coro: oya oya otakua oya oya

Coro: lo mismo

Oke oke, aggayu oma lorisa, aggayu oma lorisa, oroiña omo yare

Coro: oke oke, aggayu oma lorisa

Aggayu sola leke leke aggau sola amberawo


Coro: lo mismo

Eleko e, eleko e aggayu eleko kuela ye

Coro: lo mismo

Tererema tererema

Coro: oyansa ma tererema

sororo elewe mi soro aggayu

Coro: lo mismo

Okere labiri labi , okere labiri labi 2x okere awan soro, okere labiri labi

Coro: lo mismo

Okere iyawo oba bi lo guama.Yembele kun lekun lekun oba bi lo guama

Coro: lo mismo

Telemina iyodde, telemina iyodde

Coro: lo mismo

Madese sale, madese sale kolowo

Coro: ere we niwero, madese sale kolo, ere we niwero

Teremia adama adoke

Coro: eee adoke

Eeee eeee 2x awakara wina awakara yenu, awakara do wina weddo inle
na sobbo
Coro: lo mismo

Inle na sobbo jebioso inle naka dennu 2x awakara wina awakara yenu
awakara dowina weddo, inle nassobo

Coro: Eeee eeee 2x awakara wina awakara yenu, awakara do wina


weddo inle na sobbo

Aremawa aremawa alawema ison barele, alawema ison barele,


alawema ison bairele….

Coro: aremawa aremawa alawema ison barele

Einshe lokuo suo e inshe nimabae 2x jebioso so ni sodara, grobo ladde


ni sodara 2x einshe lokuo suo einshe nimabae

Coro: lo mismo

Einshe a mana ma, a mana somo yati modako…

Coro: einshe a mana ma

Eiso dadada ee, sobo yati mo a mano ura, aggayu somo lero ero, eiso
dadada ee, sobo yati mo a mano ura aggayu somo lero ero…

Coro: lo mismo

Jebioso so yanubre 4x aluaye so yanubre, sunekeya so yanubre, pese so


yanubre, asoyi so yanubre, jebioso so yanubre jebioso so ya nubre..

Coro : so yanubre

Mere motimbo lodde mere motimbo 2x jebioso mere motimbo lodde,


mere botimbo kuele aa..

Coro: lo mismo
Mere motimbo kuele aaa

Coro: lo mismo

Jebioso ina fodue 2x

Coro: eeaeae jebioso ina fodue

Mai mai mai soroso ae, aggayu soroso

Coro: lo mismo

…………………………………………………………………………………………

Chango.
OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

(CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

OBA CHERE OBA CHERE LA MEFA O OBA CHERE AGWA ORISA 2X

OBA CHERE LAGWA LADO OBA OSO ILU AWAYE

(CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

OBA IBO SI AREO ERUA MALA IBO ERAO OBA KOSO ILU AWAYE

OCHARERE LA MEFA O OCHARERE LAGWA ORISA 2X

OCHARERE LAGWA LADDO OBA OSO ILU AWAYE

(CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

OBA LUBE LO DIDDE, ALUYAO, OLUFINA LO DIDDE, ALUYAO,

ALUYA WIMI, OBINI OBINI LODDO, OBA SUFE, OBA SI,

IYAMI AWAO, CHANGO LANTI LANTI AGO MORISA LEYO,

OBARA NIKUKO ARAYO, A (GBAN 6X) LORO KE


OKA JERY JEY OKA LONWO BEY IKU OLODDUMARE

EROWANLE EROWANLE EWANLA O OBA OSO ILU AWAYE

CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

OBA LUBE LO DIDDE ALUYAO, OLUFINA LO DIDDE ALUYAO

ALUYA WIMI OBINI OBINI LODDO OBA SUFE OBA SI

IYAMI AWAO CHANGO LANTI LANTI AGO MORISA LEYO

OBARA NIKUKO ARAYO, A (GBAN 5X) LORO KE

OKA JERY JEY OKA LONWO BEY IKU OLODDUMARE

OBA OSO ILUAWAYE.

CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

Aaaa afarawe afarawe afarawe wanlao chango kokoroy korolowo chango


kunlagwa

Yagwa yagwa efila eni eni e yembo wanla o ilu awaye

CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE

Kawo, chango kawo, olufina kawo arumaya (coro) lo mismo….

Ala arabba , ala arabba oyo orisha yoko mayoko (coro) lo mismo

Aragba ese ese aragba, toko to nile… coro: Aragba ese ese aragba

Moforiñaña moforisole 2x moforisole akuko aro, agua aladdo feyesuo.


Coro .
Agua aladdo feyesuo. Coro lo mismo

Changoooo erionle erionle. Coro….. araonle erionle.

Chango eyele aro 2x araba tuto kole valle doma chokun

Coro…. Feyeniye doma chokun feye …….cantante aladdo doma


chokun…

Iba mi lowo chango, oba lube chango lare …..coro: iba mi lowo chango

akarawo chekere 2x chango tiyu bamiko omo la baba omo la baba


coro: omo la baba

elube elube yonbala……. Coro: lo mismo

ayagba onile obba oso…….. Coro: lo mismo

ile motiwa coro: eaaa chango motiawa coro: eaaa

orororo coro: van van oti se biami coro: otinse

la meta 3x coro: lo mismo//// la meta kuerele bi agogo coro: lo mismo

akuko 3x …coro: lo mismo/////// ayakua 3x coro: lo mismo


eyele 3x coro: lo mismo/////chango larami 2x coro: lo mismo
EEIO MADDEIO....CORO LO MISMO…. EEIO MADDE MADE. ..CORO LO MISMO.

AGWA ERO AGWA ERO….…..CORO LO MISMO .

BANGAWALA BATA COYADDE. CORO LO MISMO.

MOTANGALA MOTANGALA…..CORO LO MISMO

SOMUKE SOMUKE SOMUKE. CORO LO MISMO.

Un rezo de chango y despues, ado baba were were 2x coro: lo mismo


aina ñara kiña 2x chango eleri fobawe coro: aina ñara kiña

Omio goddo ee aladdo mobale omio amala 2x aladdo emi amala,


chango , omio goddo……… coro: amala chango eee… oba: omi kokoro

Moforibo ribo okuo, moforibo riboya 2x moforibale chango iluami

coro: aladdo eluami

Emiso ure ure emiso laye laye 2x chango irolo coro: emiso 2x laye 2x

Goddo goddo kuao kalla kalla eeee 2x chango mokete wawo aladdo
mofinkaya, obalube mofinkaya eee…. Coro: aladdo mofinkaya

Changooo kokoroito chango toko lu takua 2x baba, mowi chango soro


emi, baba, ile ewe, ile ewe chango ile ewe….. coro: aa ile ewe

Awa meta farawa 2x oba lube okan choncho

Baba erula wa coro: erula wa

Erula wa ogoddo, erula wa wolenche coro: lo mismo

Awareo eee ilu abata coro: lo mismo

………………………………………………………………………………………………………………

Obatala.

Baba fururu orereo, wokan yenye eleriwo, elerifa obatibasawo,

Eyiborere obasiwao, enuaye yawa_oro, eyawaroro elese okan

Baba elese oka obatala……

(coro) eyawaroro elese oka,


Enuaye mimoseo 2x

Obatala ta wini wini, sekure bogbo la ifa sere re

(coro)

baba loro ke, ala ti oke, loro ke baba.

(coro) Baba loro ke, loro ke baba….


Baba la funchoro, la funchoro la mefa seo 2x baba woleee wolenbo, ayaguna
baba o chikambo o kanlambo, eyila la baba solala o, odua bukee buke baba boku
are, ochambio layeyeo , okunio baba..

Coro:baba araye o 2x baba kueuro, ochaminio layeyeo, okunio baba..

Jekua baba jekua o

Coro: eee jekua o

Ayaguna leyibo ayaguna wa 2x, letu letu bambi o loro ke ayaguna wario.

Coro: lo mismo

Ewawo kueyeye 2x obatala abeyame

Coro:ewawo kueyeye

Akete oba oba seniye 2x baba yoko odara , oban la ese, oban la ese, baba fumi
laye coro: lo mismo

Obanla kini okuo 2x kele kele kini yena o, ladde ladde somo koto nadde, obanla
kini somo lorisa...

Coro: obanla eee, obanla didee 2x obanla keyesi moro obanla dide dide

Obanla keyesi moro

Coro: obanla dide dide

Banla eko, kini banla, kini banla mawo


Coro: lo mismo

Baba obanla 2x obanlae, baba kuelona obanla

Coro: lo mismo

Eee Oduaremuoo biii yooo, oduaremuo belona, ala gogo emi seleyo aremu
kuelaye.

Coro: lo mismo

Eee odudu kuelaye

Coro: baba mi chokoto aremu kuelaye

Ile mowile

Coro: lo mismo

Mowile mowile obatala, alawa mi oche baba iroko

Coro: lo mismo

Orere riri oba 2x mofoyiborere baba oduaremu tani oba

Coro: lo mismo

Obatala kunawa obatala kunawo, obatala kunawa ayaguna kunawo

Coro: coro

E leri okereee

Coro: asokeree

Leri okere lario

Coro: asokere lariwo..

Leribode leribode

Coro: lo mismo
Obatala belona

Coro: bamba belona leribode

Yale yale yale bombo yale

Coro: lo mismo

Baba oba oban seye tona baba oban seye

Coro: lo mismo

Obanseye obanseye

Coro: lo mismo

Waye waye lo mio waye kala mefa 2x waye kala mefa aremu waye kala mefa ooo.

……………………………………………………………………………………….

OBA.

Eeee……. Akete oba sulembe omonile yooo 2x sulembe, sulembe

Coro: sulembe

oba kueri mawo ala moba ile

coro: oba kueri mawo ala moba ile

oba eleko aya osi ashaba eleko aya osi

coro: lo mismo

ewe iya o, ewe ewe si 2x achaba ewe ewe si laofisi iku ode bimaro

coro: lo mismo

eniowo…………coro: lo mismo
eniowo munyanya…..coro: lo mismo

eniowo la finda……coro: lo mismo

eniowo serawo……coro: lismo

iya ferele kunfere……..coro: erula fnda farawa

……………………………………………………………………………………………………………

Yewa.

Ibanlaye kuerumo yewa, ibanlaye kueru olomi, ibanlaye solaye,


ibanlaye kaiña

Coro: lo mismo

Iroko iroko yeo, yewa tete kilowa locheche

Coro: lo mismo

Mokanlawo……. Coro: iyonyoro

Aye tola lokuaye 2x yeyé aunko yeyé oma 2x yewa lofini 3x loku aye

Coro: lo mismo

keye keye tanque 2x omolo yewa ooo

coro: keye keye tanque

Omolo yewa o yewa o yewa oooo, omolo yewa obini yewa elese yewa
oo

Coro: Omolo yewa o yewa o yewa oooo.

……………………………………………………………………………………………………………
OYA.
Ayaba , ayaba kueuro sekuerele oje 2x , sibi iku adiñale, loooye loye loye loba
yamala wola wona, iya kekesele su odun 2x, soyo soyano, ibu akeke, oya
ameneno, ee oya wimi loro ee 2x oya kara orisa aleyo, ekimanyoro ,eke ola

Coro: ee oya wimi loro ee 2x oya kara orisa aleyo, ekimanyoro ,eke ola

Akete bogbo ee 2x abbelario olodumare akete bogbo ee

Coro: lo mismo

Oyaa, oya nbero, oya morele, akama laroye, oyewe onuko nuso, waye waye
obinisa, oya miloddeo, osikreta kunfoya la meta, oduru baloyeo, ala irawo ee

Coro: lo mismo

Ayabba denireo 2x obini aina, ayabba denireo, eke eeee

Coro: lo mismo

Ribo ribo oya, mole ya wa mole wa oche….

Coro: lo mismo

Ayiloda iya okuo, tolo mede ke eyo ayabba

Coro: lo mismo

Oya dee mariwo, oyanza loro, yokoro

Coro: lo mismo

Waye waye oya akuko, yanzan eri

Coro: waye waye oya akuko ……………. Oba: yanzan eri.

Oya oyeo, ibaloke, iñale takua ……. Akara oyeo ibaloke iñale takua

Coro: lo mismo

Oya nkala oni kala lawo olele


Coro: lo mismo

Oni ka n, lawo ………….coro: olele

Oya wima owimi……….coro: olele

Oya wimi awa meta…… coro: olele

Oya mesan meyi ……….coro: olele

Madde iku oyo, kalalawo, oya yegwe olele

Coro: oya nkara, oni kalalawo olele

Oni ka n, lawo ………….coro: olele

Oya wimi owimi……….coro: olele

Oya wimi awa meta…… coro: olele

Oya mesan meyi ……….coro: olele

Oro inle 2x

Coro: lo mismo

Oro inle mi oya

Coro: lo mismo

Eeeaaa eeeaaaa oya carabayi loda arele ooo

(coro) lo mismo

Alliloda

(Coro) areleo

Se repite el mismo canto par de veces.

Oya wima wima 2x chokoto kuen kuen ala weri oya


(coro) lo mismo

Oya wa mi loya 2x loya loya ua bembe

Coro: loya mi loya cantante dice: loya loya ua bembe

Tere rema tere rema

Coro: oyanza ma tere rema

Tino un elese ti bayao tani mobaya 2x, iya o mesan moban soro, ooo,
tiya tiya tiya abrekete bi oyo, aina ina koyo kama deo, elese oya oyare

Coro: oya oya oo

Oloya yembelekeeee…..

Coro: oloya

Omolo yure, omolo yansan, omolo yure

Coro: omolo yansan

………………………………………………………………………………………………………………

Yemaya.
Agolona oyale yemaya ye inle ye lodo, yale, omi yale abollo iyamio

(coro)

Okuo, yale yagruma oooo…..yale omi yale ayaba omio

…………………………………………………………………………………………………………….

Yemaya agolona o yale, ye inle ye lodo, yale yo luma, oddun akotakue lebe

choicho nigwe, su-bogbo bona, oggun maye-olodo kiti ban ban ña, yemaya

aroloddo, orolodde omo du be kilo, abollo lo mi dara, yemaya


sokuta nigba ooo…yemaya ala moleyio, olowo yena,

ke iworo abollo iyamio.

………………………………………………………………………………………………………………

(coro)

Okuo, yale yagruma oooo…..yale omi yale ayaba omio

…………………………………………………………………………………………………………………..

Yemaya tokun tokun, oni bona bona, 2x

Azarallabi olokun olobi elle abollo iyamio

……………………………………………………………………………………………………..

(coro)

Okuo, yale yagruma oooo…..yale omi yale ayaba omio

……………………………………………………………………………………………………………..

Iyami abaragada, lonare i señilowo omizaindeo 2x

Iyakerekun aaa seio, yemaya ala moleyio, olowo yena

Ke iworo abollo iyamio………………………………………………………………………..

(coro)

Okuo, yale yagruma oooo…..yale omi yale ayaba omio.

…………………………………………………………………………..

Ke iworo iya mio 2x

Abollo da eluamio yemaya ala moleio olowo yena

Ke iworo abollo iyamio

………………………………………………………….
(coro)

Okuo, yale yagruma oooo…..yale omi yale ayaba omio

…………………………………………………………

Oro o mefa yemaya 2x

Ekute la boda--fun iyami yetu yetu kue kue ye, ororo ju ju

Akere loku ni akere lo yawo, asiere losi losi, jebiafama piti como lese oddun,

Oriyo iyo oriyo iyo, oddo mi wale ibu azezu oma bodo unlo eee,

Ona ona osi iwa, ona tochiche leio, oluo oso, (oluo oso oluo oso,

Olokun akue yi bara, moye bebe lu yemaya mowa azezu,) 2x.

iyami yetu yetu kue kue ye, ororo ju ju

Akere loku ni akere lo yawo, asiere losi losi, jebiafama piti como lese oddun

……………………………………………………………………………………

(coro)

Okuo, yale yagruma oooo…..yale omi yale ayaba omio.

Iborere iborereooo…..agolona fu awa, iborere iborereo agolona fu awa


(coro) ^^^^^^^^^^^^^^^ ^^^^^^^^^^^^^^^

Wolo wolo fuwoni yemaya, mi iya, wolo wolo fuwoni kue kueye, adashe
nireo……………(coro) ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

Yemaya agolona yemaya agolona 2x agua orisha, kamawareoke yemaya


agolona (coro).

Mamayoe mamayoe 2x omilana omilowo iya mate lawo (coro)


Kai kai kai yemaya oloddo kai kai kay azesu oloddo (coro)

lario oke, lario oke (coro) lo mismo.

Oke oke lario oke, oke lario…..coro: lo mismo

Yemaya oloddo awa loddo omio 2x coro: lo mismo

Umbo oshe o, oshe umbo ewao 2x coro: lo mismo

Ambelario e, ambelari oma 2x ambelario abollo ambelari oma

Ambelari abollo………………coro: ambelari oma

Iya orisha kuele kuele kuele kuele bagwa ashe….coro: lo mismo

Bambi odara, odara bambi, yemaya fumi lowo…………..


coro: bambi odara, odara bambi

Awe kamadere o, yemaya kamadere……. Coro: lo mismo

Abollo aeee, abollo yemaya lodde…….coro: abollo ae, abollo

Yemaya masokenkere………..coro: abollo masokenkere

Aunbo yayaya, tani soro koma rere o

Coro: aunbo yayaya……… Oba: tani soro koma rere o

Alawa alawa, tani osha kowa leri o

Coro: alawa alawa Oba: tani osha kowa leri o

Yemaya o modupue oloddo yemaya o modupue oloddo

Coro: lo mismo

Kolense awa, iya emi ni kolense ……coro: kolense awa


Olomidara yemaya, iyakere iya orisha…. Coro: olomidara yemaya

Omolode fina fina omolode kati kuase 2x fina ero ma fina marina okan
omolode fina fina, omolode….. eba ma yemaya

Coro: fina fina omolodeeee…

…………………………………………………………………………………………………………

Ochun.
Eki fala fa, lao suo aeee 2x

Omo de ke ifa, ala sire otorore fa

Eki fala fa, lao suo lade koyu.

(Coro) lo mismo.

Se repite. 2x ^^^^^^^^

…………………………………………………………………….

Iyalorde mulucu mulucu alade akachaba 2x

Ocheminie 2x

Akuachama ikoko 2x

Iyalorde apetervi orunmila akuachama ikoko

coro

Ocheminie 2x. Akuachama ikoko2x. Iyalorde apetervi orunmila akuachama ikoko.

…………………………………………………………………………………………..

Iyalorde mulucu alade akachaba 2x

Ocheminie 2x

Akuachama ikoko 2x
Iyalorde apetervi orunmila akuachama ikoko

coro

Ocheminie 2x. Akuachama ikoko2x. Iyalorde apetervi orunmila akuachama ikoko

……………………………………………………………………………………………………………..

Ye e ye omo ofun ñaka, ebu yi lodo mi lodo eee 2x

Adide o adide u,

Ye e ye omo ofun ñaka, ebu yi lodo mi lodo eee.

Coro

Ye e ye omo ofun ñaka, ebu yi lodo mi lodo eee 2x

Adide o adide u,

Ye e ye omo ofun ñaka, ebu yi lodo mi lodo eee.

……………………………………………………………………………………

Lade koyu, ebuyiodo, iya mi2x

Iyami alaye ibu, ache dede wantolokun chenche mi obo che ebo

Yeye mi ago mada, iya mama ni locha ochun koma maniyo

Ebuyi lele tibe baro ye, oro inle dekun akueti ochun, chango mori yeye,

Moowilona, mowilona oba iche, olo yuti kowo ala moro yelefa.

Coro

Iyamile oro2x

Bogbo ache, ache mi sara mawo eeeee, iyamile

……………………………………………………………………………….

Yeye dide dide kowaniye kowaniye yakota yakota chenche kururu


Yeye dide dide dide dide yakota yakota chenche kururu

Eñaruwo la titi kochuooo eñaruwo la titi elegda,

Lade koyu ebu yi mama moyuba ache owolode kiti ode

Osa lobe wayooo, iya mama ni locha ochun komamaniyo chango moriyeye

Mowiloni mowilolao oka oba iche olo yuti kowo ala moro yele faaa…..

Coro…………….Iyamile oro2x Bogbo ache, ache mi sara mawo eeeee, iyamile

Anbikinya, anbikinya, seke se ala oro kinya, sebiku yeye oro kinya,
batise icheche abure mi ago ise iloro, kirinya abure mio

Coro: anbikinya ……………..Oba: abure mio

Tanila oshun were were, iyalodde oshun were were

Coro: lo mismo

Yeye komarita didde oshun

Coro: cheke, cheke, cheke cheke cheke komarita yeye ladde oshun

Yeye bio bio suo 2x osun tanima kuarubo legwe o, arubo yeye yeye o

Coro: tanima kuarubo legwe o

Oyouro wedde, wedde wedde oyouro, akete fomolorun

Coro: oyouro wedde, wedde wedde oyouro

Onilewe nitosuo onilewe 2x, agwa oma ofecha oshumo, ficha akuko,
onile ewe, aladde koyu oshire oshumo ficha akuko, onile ewe, alade
koyu oshire oshumo ololewao, onile ewe nitosuo
Coro: lo mismo

O bambi o siko o fosun, o fosun o siko o foya 2x iya yumu, braka lajena,
beroni abebe oshun

Coro: lo mismo

Asho owo, omo tilegwa, osha mila akomaddo

Coro: Asho owo, omo tilegwa

Diddeee didde kowama yanbewa

Coro: ladde koyu didde, otororefa, didde kowama yanbewa, ladde koyu
didde.

Amaritakata……eniseke sena……eniseke ofoya….omo lowo lowo..omo


lowo ofecha…….

coro: mokosun

yeye kuilere…… coro: ala i yeye kuairele aa…..

yeyeo titileko ile mewao

coro: orisha ewe

ago la oro, kele kele kele afigueremu, kele kele oni aladdo, ile mewao

coro: afigueremo yeye o afigue…………….. oba: ile mewao

bogbo orisha ladde koyuo , panganide yeye oma

coro: lo mismo

bogbo campaniye, yeye kare campaniyeo

coro: bogbo campaniye


yeye tani moddara la bima oee

coro: lo mismo

o inle kere modde a yaya koko malodde

coro: lo mismo coro: lo mismo

mase ero mase…….Coro: lo mismo

iya iya masakama, iyalode masakama

coro: iya iya masakama

ayanbekun van van, aye eleri aye

coro: ayanbekun van van

lagwa lagwa yeye 2x ………….coro: lo mismo

laye laye lagwa yeye, mori yeyeo……..coro: laye laye lagwa yeye

………………………………………………………………………………………………………………

Orunmila.

Ifa yoko bio bobi (coro) ayalawo yoko biobobi ayalawo……

Ofreyekete oluwo selawo, eniki lagwase, ofreyekete oluwo selawo,


eniki lagwa selawo………………….Coro: lo mismo

Ifa ounso orunla lagwa lagwa lawose, Ifa ounso orunla lagwa lagwa
lawose lawo…….coro: lo mismo

Ifa mayele yekun fele ifa (coro) eriki mayele ekun fele ifa eriki
Kerekete melli orunmila, kerekete melli, bogbo chakutu awa selawo

Coro: kerekete melli………Oba: bogbo chakutu awa selawo

Orunmila ladde 2x yeye yeye moro ifa orunmila ladde…..coro: lo mismo

Ewawo baralayiki owo 2x era unfa farawa lodde, orunla baba lo fefe

Coro: orula……..oba: baba lo fefe

Ire baba lo fefe, ire orunmila larishe………..coro: lo mismo

Babalawo yawona 2x baba, oni ofe aye akomaddo

Coro: akomaddo…………Oba: Ofe akomaddo

Orunmila taladde baba moforibale………..coro: lo mismo

Ito Agban Eshu: que se realice todo gracias al espíritu universal de eshu.

Se paran todos los santeros, el oriate canta:

2xBara lo didde …………. Coro: odiddema

Ero polowo , ero polense…..coro: didde odiddema

“”“Despues de cantarle a obatala, los santeros quitan el jabon y ponen


los caracoles en una jicara y hay los sigue lavando, hay alguien coje una
palangana y pone todas las herramientas con los collares de todos los
santos. Despues se enjuagan y un santero tiene que poner los collares
las manillas y el idde del orisha tutelar en un plato para cuando se
siente el iyawo en oddon que le ponga sus collares.”””
“Los cantos pueden variar al estilo del Oriate”

en obatala se quita el jabon. Si estas coronando obatala, el jabon se


quita en Oba Nani.

El oba coje una jicara con omi y oti, y le hecha un poco a cada jicara de
caracoles que tengan los santeros en la mano, este proceso se hace 4
veces.

Botar primera agua con agua ardiente

Segunda agua fotiweo

la tercera Ozun borio,

4-baralotoyu tirar agua a los iworos.

Fotiweo. Cada vez que se le echa a un Orisha se menciona el nombre


por ejemplo: Elegba

Elegba fotiwe

contesta: Bobo Orisha Fotiweo Bobo Orisha.

Esto se canta cuando se haya acabado el lavatorio completo que se


echa agua en cada jicara y se hace lo que se llama “Osun”, que es
cantarle a Osun. El canto es asi:

Osun boriyo madubule agana duru ganga la bosi, Osun boriyo


madubule agana duru ganga la bosi awo… contesta: igual
En este instante se limpia una parte del piso, en donde se vallan a tirar
los caracoles para el signo de lavatorio..... *Tirar Caracol en el piso.*

Despues de esto, los que estan encargados de limpiar el cuarto de


santo, deben de limpiar todo el cuarto y secarlo, se saca el omiero
limpio para afuera, y el sucio se queda adentro del cuarto de santo para
bañar al iyawo.

-------------------------------------------------------------------------------------------

Autoseguidamente , el Oriate va hacia donde esta el iyawo con la


madrina y la oyugbona, y el oba le pone una sabana blanca encima al
iyawo, iyawo se levanta de la silla en donde esta castigado, y camina de
la mano de la madrina hacia la puerta del cuarto de santo.

*Tocar la puerta

Oba: Quien es. Tani wo. Iyawo: iyawo.

Oba: Que busca. Tani kinshe Iyawo: santo

Oba: Que santo. Tani osha Iyawo: eleggua

Y asi sucesivamente mencionando todos los santos.

El iyawo dice, Ago ile: permiso para entrar.

El oriate contesta, Ago ya: permiso otorgado.

Antes de dar la eyele, el iyawo abraza a la madrina y a la oyugbona, y


les pide la bendicion.

Dar la paloma a los dedos de los dos tobillos del iyawo.


Este se canta ya despues que el Iyawo haya tocado para entrar al
cuarto durante la iniciacion, al mismo tiempo que se le esta dando la
paloma en los pies a la persona:

Sea el santo que sea que se este coronando, siempre se le da eyele a los
pies del iyawo, aunque sea eleggua o etc..

Edun eledun eshile kunfetun, edun eledun ariku bagbawa

contesta: edun eledun eshile kunfetun edun eledun ariku bagbawa

iyawo camina hacia el palanganon, y alguien va detrás limpiando la


sangre, sin que nadie la pise.

*Lavatorio de cabeza. *Iworo,madrina,yugbona*

*Iyawo se arrodiya alante de la palangana con las manos adentro. Ya


tienen que estar las casuelas de ozain en forma lateral, si son 6 santos
los que se lavaron, 3 van a la derecha de el palanganon y otros 3 a la
isquierda, estos se ponen en el mismo orden que estuvieron en ozain.*

Oriate le lava la leri al iboku-iyawo, despues los santeros, depues la


madrina o el padrino, y despues la oyugbona. Cada ves que pase
alguien a lavar la cabeza, ya sea el oriate, santeros, madrina u
oyugbona, tienen que poner una mano en la cabeza del iyawo y la otra
la levantan y moyugba, pidiendo la bendicion de olofi olorun
oloddumare, de sus egguns, bajan la mano y piden la bendicion de sus
mayores, de los santeros presentes, de los babalawos si hay presentes,
y del oriate.
Este se canta cuando los santeros estan lavando la cabeza del iniciado:

Bara dideo dide oku olona

contesta: Arititi dide

Eshu odara dide oku olona arititi dide

Este se canta cuando la madrina o padrino este lavando

Ewe finireo

contesta: Ieri abode ewe finireo leri abode

Este se canta cuando el Ayubonakan esta lavando la cabeza:

Aberititi leri agwada leri agwada leri iku

contesta: Aberititi leri awada

Leri awada leri arun……..contesta: Aberititi leri awada

Se le hecha agua fresca al iyawo en la cabeza.

Despues de esto el iyawo, se levanta, y salta con la ayuda de dos iworo


adentro del palanganon, y se le hacen los siguientes pasos….

“Hacer el rompimiento , restregarle las yerbas al iyawo, hecharle los


omieros de los santos, y hecharle agua fresca, iyawo salta con la ayuda
de dos santeros hacia delante, hechar unos centavos, matar el jio jio y
vestir al Iyawo.

Cuando el Oriate va a matar el Jio Jio, reza:

Ojuani shobe feshubao onibode eshu agwa tetete, ojuani rache goddo
jio jio, ojuani iku, ojuani eyo.

Cuando se saca el palanganon para afuera, para botar lo que hay


adentro, hay que sacar los jabones para ponerlos en una jicara, estos se
usan para enjabonar la cabeza del iyawo cuando se raspa, y despues se
guardan otravez para que el iyawo se bañe los dias restantes que le
queda en el trono.
…………………………………………………………………………………………………………..

En ese momento hay que limpiar el cuarto de santo y dejarlo bien seco.

“Si entra aggayu, en este instante se hace el oro de aggayu, antes de


proceder con lo demas”

-----------------------------------------------------------------------------------------------
COMO SE ENTREGA AGAYU CHOLA

EN UNA IGBA GRANDE COMO DE 2 LITROS SE BATIRAN 9 ILAS CORTADOS EN


PEDACITOS SIN SEMILLA

DESPUES DEL LAVATORIO SE PINTARA EL OSUN DE AGAYU CHOLA EN EL PISO EL


CUAL ES EL SIGUIENTE:SE EMPIEZA CON BLANCO,ROJO Y ASÍ SE CONTINUA HASTA
LLEGAR A 9 AMBERES EL ULTIMO TIENE QUE SER ROJO UN POCO SEPARADO DE
LOS DEMAS , A LA ORILLA SE LE PINTARAN 4 PUNTOS DIFERIDOS BALNCO Y ROJO
HAY QUIENES SOLO PINTAN ROJO ,SOBRE EL OZUN SE PONDRA UNA HOJA DE
EWE IKOKO A LA CUAL SE LE QUITARA EL NERVIO CENTRAL Y LAS 3 ESQUINAS.

SOBRE ESTO SE PONDRA UNA CAZUELITA DE MEDIANO TAMAÑO LA CUAL


DEBERA TENER 9 MECHAS DE ALGODÓN UNTADAS CON EPO.

SE MANDA ARRODILLAR AL QUE RECIBE Y TODA LA GENTE QUE SE ENCUENTRE


DENTRO DEL CUARTO DE SANTO HARA LO MISMO.

MIENTRAS SE CANTA EL SIGUIENTE SUYERE Y SE TOCA CON UNA MARACA OTRO


SANTERO MAYOR DARA COCO A AGAYU CHOLA:

SUYERE:AGAYUOO IBO IBO IBO

AGAYUOO IBO IBO IBO

AGAYUOO IBO IBO IBO

AGAYUOO IBO IBO IBO

CUANDO SE PRENDEN LAS MECHAS SE CANTARA EL SIGUIENTE SUYERE:

SUYERE:AINA LOÑIO LUBE MARIBOYA BOGBO AGAYUCHERE

AINA LOÑIO LUBE MARIBOYA BOGBO AGAYUCHERE

AINA LOÑIO LUBE MARIBOYA BOGBO AGAYUCHERE

CUANDO SE VACIA DENTRO DE LA CAZUELITA EL ILA BATIDO PARA APAGAR LAS


MECHAS DE ALGODÓN SE CANTA EL SIGUIENTE SUYERE:

SUYERE:MAILA ILA CHOLA KINIGBA,MAILA ILA CHOLA KINIGBA

MAILA ILA CHOLA KINIGBA,MAILA ILA CHOLA KINIGBA

MA ILA ILA CHOLA KINIGBA,MAILA ILA CHOLA KINIGBA

TERMINADO EL VACIADO DEL ILA SE GOLPEA EL SUELO CON LAS PALMAS Y SE


CANTAN SUYERES DE AGAYU CHOLA MINIMO TRES SUYERES
DESPUES SE TAPA CON UN PEDAZO DE TELA ROJA Y SE LLEVA PARA LA AZOTEA
DEL ILE DONDE SE ESTA CONSAGRANDO Y SE LE DESPIDE CON EL SIGUIENTE

SUYERE:

BARA CATA GODOMAIMAI,AGAYU BARA CATA

CORO:GODOMAIMAI

OBA:BARA CATA

CORO:GODOMAIMAI

Y SE SIGUE GOLPEANDO EL SUELO.

En todo este proceso de el oro de Aggayu el Iyawo NO puede estar sentado.

.................................................................................................................

*Pintar el ozun de oddon, y poner sus menesteres, ewe ikoko , el


derecho, ache y un pedacito de tela del color del orisa que se este
coronando en ese momento para poner el pilon*. El ozun de oddon
nunca se sella o cierra, solo el de la cabeza.

------------------------------------------------------------------------------------------

*Sentar al iyawo en oddon y ponerle los collares, su idde de su angel de


la guarda y sus manillas si esta yoko oshun, yemaya u oya.

------------------------------------------------------------------------------------------

* Se le hace una trenzita al iyawo, y se le pone la tirita del color de el


angel de la guarda y autoseguidamente, el Oriate le presenta la tijera y
la moyugba en la frente del iyawo, y le da la tijera a la madrina para que
le corte la trenzita al iyawo. En ese momento se le corta el pelo al iyawo
en el orden: oriate, santeros, oyugbona y madrina.*
Nota: si la o el que esta pariendo, es la primera vez que esta pariendo
ese angel de la guarda que esta naciendo en ese momento, el mayor
del que esta pariendo le entrega la tijera al que pare, si esta ausente su
mayor, se lo entrega el Oriate.

Cortar el pelo si lleva su canto.

Canto de la tijera:

bogbo ojuani soweye 2x achaba aladdeu bogbo ojuani soweye.

Pataki de este suyere:

Oroiña junto con oriñan fueron encargado de bajar a la tierra para


abrile el camino a los santos, agarran un pollo y lo tiran adelante, las
patas del pollo empesaron a escarbar en la tierra, achaba es la cadena
por la cual bajo todos los santos, aqui se le esta quitando la maleza que
es el pelo para que todos los santos vengan y reposen en esa cabeza.
Nace en eyioko tonti eyioko.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

*Raspar.*

Siempre antes de raspar, ya tiene que haberse pasado la tijera


primero, y luego es que se pasa un poco de jabón del mismo Ángel de la
Guarda, y comenzamos siempre de izquierda a derecha hasta llegar a la
coronilla que es lo último que se raspa. En este momento de comenzar
a raspar, se mentan todos los Ochas por su orden de jerarquía, y
cuando se llega a la coronilla, dejando un círculo de pelo se comienza a
llamar al Ángel de la Guarda. Esto se hace con el canto siguiente:

Obbá: SAWANI INSO RO I BO ERÍ, ENI SE WA DI KOLÁ, ( OSHA ) LOFÚN


ALABEÓ ASE WÁ DI KOLÁ.

CORO: REPITE.

SUENA ASI: INSU RO IBO ERÌ, ENI ASHE WA DI KOLA ( OSHA ) LOFUN
ALABEIO ASHE WA DI KOLA

EL PELO CAE DE AQUEL QUE LE CUBRE LA CABEZA DE QUIEN BUSCA


LA GLORIA, EL ORISHA LO VA A PELAR, TIENE EL ASHE DE LA GLORIA.

Se va nombrando a las deidades por su jerarquía, comenzando por:

Olofin ( El gran poder de dios )

Olorun ( El sol )

Olodumare ( La estén, divina del poder de dios )

Olori ( Es l alma universal en la leri de la persona )

Aleye ( El dador de la vida en la creacion )

Alanu ( El dador de la gracia )

Olare ( El dador de la compasión )


Elemi ( El que da los alimentos )

Ochupuan ( La luna )

Aiye ( El planeta tierra )

Irawo ( La estrella )

Amego eda yawo ( Guia espiritual del iyawo )

Orirawo ( El cometa )

Bogbo eggun ( todos los muertos)

Tetewa

Baba Eggun ( Padre muerto )

Iya Eggun ( Mare muerta )

Bogbo eggun made naile yewa ( todos los muertos del Universo )

Iwi ( El doble etereo o cuerpo astral )

Eggun iyawo ( muertos guias del iyawo )

Mokekere eggun (hijo niño muerto)

(ahora se empieza con los Oshas)

Elegua

Ogun

Ochosi

Inle
Azoguazo

Orichaoko

Korinkoto

Oke

Ogue

Dada

Ibellis

Leni

Lenu

Aggayu

Chango

Obatala

Oba

Yewa

Oya

Yemaya

Ochun

Orumila

El angel de la guarda
Eruamale wamale.

Al terminar de raspar alrededor, siempre se llamará al Ángel de la


Guarda, en el momento de raspar la zona de la coronilla, pues este
solamente reina en este lugar.

Siempre que se termina, se ha de rogar la lerí con obbi omi tuto, Esto se
hace para quitar la calentura de la navaja, que es muy fuerte.

*Rogacion de oddon.*

Esto lo hace la oyugbona, o madrina.

-----------------------------------------------------------------------------------------------
Nota: si es un Shango lo que se esta coronando, despues de raspar se le
hace la rogacion fresca de cabeza, despues se coje la odu ara de shango
del que pare, se le pone en la cabeza al iyawo, y se le da la ayakua, y
despues se le da las akuaro meyi, se despluman y se le hace al iyawo
una corona de plumas alrededor de su cabeza.

----------------------------------------------------------------------------------------------

*Pintar Ozun Leri.*

Esto nace en el Oddún Eyila Chebbora, es decir el canto de la pintura en


la lerí del Iyawó. Es importante saber los cantos y tratados de la lerí del
Iyawó, pues este, en su cabeza, al igual que en la de todos, tiene una
serie de deidades, que en el momento de rasparlo se van nombrando
para que den su aché. Otro punto interesante y muy importante, es
cuando se pinta el Ozun Lerí, pues hay dos fases, en la que el Obbá
canta distintos súyeres para ello. Lo mas importante quizás, aunque
todo lo es, es la forma de cerrar los Ozun y de saber pintarlos de cada
deidad. Se puede ver casos extraordinarios como Asojano, Aggayú, etc.
Estos últimos se hacen directos en las provincias de Cuba, en la que las
ceremonias se han mantenido vivas y no se han perdido, al igual que
otras muchas cabezas directas.

Este es la pintura ritual con la que se realiza la ceremonia de asiento.


Es lo mas importante de toda la Ocha, ya que sin él, no se asienta nada.
Siempre son 4 colores, aunque en determinadas ceremonias de
determinados Orichas, podemos encontrar hasta el color verde. No
obstante, se encuentran diferenciados en el ozun lerí como tal, dos
tipos de pinturas o lugares para pintar. Uno es la lerí del Iyawó, y el
otro es el piso, donde reposa Oddón.

Los colores tienen sus significados en la religión Yoruba, como son los
siguientes:

Ozun blanco: representa la creación de todas las cosas.

Ozun rojo: simboliza la sangre y la vida.

Ozun azul: simboliza el trabajo creador y la vida que crea.

Ozun amarillo: este representa a los obstáculos y vicisitudes de la


vida.

Ozun verde: representa a las esperanzas de la vida, y el vivir.

Ozun negro: representa la puerta al mundo de los muertos y la salida


al mundo de los vivos. Es el mundo espiritual y la irradiación de los
Eggún.
Estos además de representar la corona del Oricha en la lerí del Iyawó,
representan al cielo.

Los dos últimos ozun, el verde y negro, es el que se utiliza para


Asowanno directo, el resto de los Orichas se pintan con los 4
reglamentarios.

Nota: Las líneas de los ozun van pegadas y la ultima linea siendo del
mismo color va separada un poco

Este es el primer canto y el orden de los colores a pintar luego de rogar


la lerí al Iyawó.

Para ello, el Obbá canta el súyere:

Se presenta el pincel del ozun efún hacia el cielo y se dice:

Ozun lozun agwa ozun, ebbo loriate, adde lashe ooo. solo una vez

Ya despues se canta sin ebbo loriate

Obbá: Omo Yoko oloddún, ozun lozun agwa oma adde lashe oooo.

Coro: ozun mewa o sula uro.

Obbá:

Bibba lozun agwa oma, adde lashe ooo.

Coro: ozun mewa o sula uro.

Obbá:

Aroloddo agwa oma, adde lashe ooo…


Obbá:

Eñi lozun agwa oma, bebola adde lashe o

…………………………………………………………………………………………….

Fifi Okan
***Oriate pinta los 4 puntos cardinales con blanco y rojo. Santeros
pintan afuera de el ozun, oyugbona pinta fuera de los 4 primeros
amberes-circulos, y la madrina o el padrino que esta pariendo el santo
pinta adentro de los 4 primeros circulos de el ozun, sellando o cerrando
en el medio con el color de el orisha tutelar que se esta coronando***

El obba presenta los pinceles en el leri, entonando “obitele ofotele” y


hay viene el canto siguiente.

Obbá: Fifi okán winiki ekún, “Osha” ekún loñío.


Coro: Fifi okán winiki ekún, “Osha” ekún loñío.

.............................................................................................................

*Poner Ache**

Primero Oriate, despues santeros y despues oyugbona cerrando


madrina.

Esto tambien lleva su canto.

Canto del ache para ponerlo en la cabeza:

De ina ina 2x ache ero obi ozun kola. Coro: de ina de ina, de ina de
ina.
Significado, estoy poniendo una corona de luz y mencionando todos los
acheses.

Despues de poner el ache, se le pone alrededor del ache una tirita con
el color del angel de la guarda.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

*Montar los Santos*

En este paso, los santero que lavaron cazuela en ozain cojen las punta
del Asho Tele, y el Obba Oriate, va cojiendo santo por santo, primero
los de la Madrina, y despues los de el Iyawo, y los va poniendo en la
cabeza del iboku-iyawo.

Ojo: en cada santo se tiene que moyugbar, decir los ancestros de ese
osha que estas poniendo en la cabeza, y hablarle al Iyawo.

----------------------------------------------------------------------------------------------

Llamada o Parada.

Quiero aclacar algo en esta parte de un yoko osha en especifico, la


parada, o para otros, conocido como llamada. Esta es una de las partes
donde el Oriate tiene que esmerarse mas, dando todo lo que el tiene
en conocimiento de canto, jalando bastantes rezos para atraer la
energia de todos los osha’s.

En la parada cuando se empieza a cantar a cada santo, “se tiene que


empesar con los rezos-cantados de ese osha”. Ejemplo , con elegua, en
ves de empezar “ago ile agooo ago ile ago iya”, en la parade se
empesaria para elegua sus rezos “lowo lowo yetutu nabi 2x omo eni
alawana komama Kenya irawo eee”, y el coro, barasuayooo..etc etc…
Lo mismo en todos los santo, otro ejemplo, en chango en vez de
empesar “ kawo eee chango kawo eee, kawo eee kabiosile ooo”, se
empesaria “obaibo si areo 2x eru amala ibo era o oba oso ilu agwaye”.
Espero que allan cactado el mensaje.

Siempre hay que esmerarse en la llamada , ya que es una de las partes


mas importantes de un yoko osha.

*ojo: en la llamada se empieza diciendo

“bara ñakiña kiña lorun… coro: bara ñakiña kiña lorun, bara ñakiña .

Yawese yawese ekun Olorun

Coro: bara yawese yawese Olorun , bara yawese.

Y hay se empieza con elegua.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Ya terminada la llamada, el Iyawo lo lleva la madrina y oyugbona al


trono, el oriate le abre los ojos al iyawo diciendole baralo toyu . y en
ese instante el iyawo.......

“SE LE TIENE QUE TIRAR A TODOS LOS SANTEROS DE LA CASA”

****Orden Jerarquico *****

Oba Oriate

Madre o Padres de el Iyawo si estan en la casa

Madrina o Padrino

Olo-Oyu-Gbona-Okan. La Oyugbona

A los oluwo “con santo hecho”, que esten presentes.


A los santeros en orden de jerarquia, desde los que lavaron cazuela,
hasta los que estan fuera de el cuarto de santo trabajando y tienen
santo hecho.

Nota:

En ocaciones me e encontrado en consagraciones donde e llegado de


visita casi al final, y veo que el Iyawo no se le tira a casi nadie y los
mayores no dicen nada. No se dan cuenta que esto es una alta falta de
respeto antes Olofi, a las coronas que estan presente, y es osogbo para
el Iyawo, ya que tirarse lo que el Iyawo adquiere es salud, y se le esta
tirando a la corona el osha de esa persona no a la persona.

Antes de que un santero deje que el Iyawo se le tire, el santero debe de


tirarsele al trono, ya que el trono es lo mayor en el igbodun de osha, es
lo mayor , porque bajo el trono fue donde se hiso el machuquillo y
ceremonias.

-------------------------------------------------------------------------------------------

*Coco a los Santos.*

Esto lo deve de hacer la oyugbona o alguien de la casa santoral bien


cercano.

--------------------------------------------------------------------------------------

Darle de tomar al Iyawo la sopita de la paloma que se mato antes del


iyawo entrar al cuarto de santo, esto se hace antes de empezar la
matanza.
------------------------------------------------------------------------------------------

Matanza.

Esta parte es opcional para el que esta pariendo santo, lo mismo lo


puede hacer un Oriate, que un Babalawo, las dos formas se respetan y
estan bien hecha.

Los Suyeres de la matanza, presenter las carnes al osha, la cancion de


limpiar el piso en el cuarto de santo “por osha”, y dar coco al cuchillo,
ya estas cosas y para las otras tambien, tienes que ajuntarte a un oriate
de experiencia para que te enseñe. Y muy importante, aprender abrir.
---------------------------------------------------------------------------------------------
LA MATANZA

A. Orden De La Matanza.

1. 1. (ELEGGUA), OGGUN, OSHOZY, OSUN.


2. 2. OBBATALA.
3. 3. OYA.
4. 4. Aggayu
5. 5. Oshun
6. 6. Yemaya
7. 7. SHANGO.
8. 8. ANGEL DE LA GUARDA.

NOTA: EL ANGEL DE LA GUARDA SIEMPRE COMERA DE ÚLTIMO

Animales Que Puede Comer Cada Santo.

1. LOS GUEREROS PUEDEN COMER.


Chivo, pollo, gallo, palomas (excepto ELEGGUA), guinea (excepto ELEGGUA),
codornices.

2. OBBATALA.

Chiva, gallina blanca, paloma, guinea.

3. OYA.

Chiva, gallina, paloma, guinea.

4. OSHUN.

Chivo capón, gallina amarilla, paloma, codorniz, guinea

5. AGGAYU.

Chivo, pollo o gallo, paloma, codorniz, guinea.

6. SHANGO.

Carnero, jicotea, gallo, codorniz, guinea.


NOTA: A este santo se le hecha vino seco y no agua.

YEMAYA.
Carnero, pato, gallo, codorniz, paloma, guinea.

C. Orden De Jerarquia De Los Animales.

1. Carnero …………………………………….. ABO.


2. Carnera …………………………………….. AGUTAN.
3. Chivo …………………………………….. OUNKO
4. Chiva ...…………………………………….. EURE
5. Jicotea ………………………………………. AYAPA
6. Ganso ………………………………………. AGBE
7. Pavo real ………………………………………. TOLO TOLO
8. Pato …………………………….... PEPEIYE (KUEYE).
9. Gallo ………………………………………. AKUKO
10. Pollón ……………………………………… OSADIE
11. Gallina ……………………………………… ADIE
12. Paloma ……………………………………… EYELE
13. Guinea ……………………………………… ETU
14. Codorniz ……………………………………… APARO

Sureyes De La Matanza.
OBA: YAKIYAN YAKIYAN IKU OLORUN.
CORO: BARA YAKIYAN YAKIYAN OLORUN
BARA YAKIYAN

OBA: YA WESE IKU OLORUM.


CORO: BARA YA WESE, YASE WESE OLORUM.
BARA YA WESE.

OBA: OGUN SHORO SHORO.


CORO: EYE BALE KARO.

OBA: (SANTO) DEKUN.


CORO: ERAN EKUN NJE.
OBA: EJE SI MOYURE.
CORO: EBI AMA EJE SI MOYURE EBI AMA.

OBA: EJI LORO EJI LORO.


CORO: EJILORO EJE.

OBA: IRUNMOLE EJE IRUNMOLE EJE.


CORO: EJE IRUNMOLE EJE EJE.

F. Echar Agua:
OBA: IRO KO ISO OWO.
CORO: IRO ERO KO ISO ERO.

OBA: ERO KO ISO EROKO MA.


CORO: IRO ERO KO ISO ERO.

G. Echar Miel De Abejas.


OBA: BARA I LA WE OÑI O
BARA I LA WE OÑI O
ODU MAMA LA WE OÑI O
BARA I LA WE OÑI O

CORO: BARA I LA WE OÑI O


BARA I LA WE OÑI O
ODU MAMA LA WE OÑI O
BARA I LA WE OÑI O

Con paso firme el muerto va al cielo.


Tocar el cuerpo y con paso firme va al cielo.
Está satisfecho de lavarse los pies.
El muerto va al cielo.
OGUN está apurado.
La sangre toca el suelo, cae y se derrama.
(Santo) desgarra y come.
El tigre come el animal.
La sangre va a tomar con voracidad.
Continua con hambre y la sangre va a tomar con voracidad.
La sangre va a caer.
Sangre para las 400 deidades.
El deja caer como gotas con las manos.
El deja caer como gotas constantemente.
Tocamos el cuerpo y nosotros estamos lavando el cuerpo.
Y nosotros estamos lavando con miel la imagen.
Estamos constantemente lavando con miel.
OGBE ROSO camina sobre la tierra.
Y llega a cortar en pedazos.
Y llega a desgarrar.
Orunmila con las plumas limpia el piso para terminar.
Con las plumas limpio el piso para terminar.
Cubriendo y cubriéndome.
La carne…………..y cubro yo la sangre.

Echar Agua:
OBA: ERO ERO KO ISO ERO, ERO KOWO ERO KO AYE.
CORO: ERO ERO KO ISO ERO.
.

Echar Miel De Abejas.

OBA : Bara I la wito nyio 4x odu mama la wito nyio, bara I la wito nyio
Coro: lo mismo
Ogbe roso untele eti eya eti epo, “se le dice al santo lo que comio”, tolo malinkui tolo
malinkui
Coro: mmmmm tolo malinkui
Eran popo pomi eye, popo pomi /////////////coro: eran popo pomi eye

SUREYE PARA CORTAR LA CABEZA (Animales De 4 Patas).


OBA: O GEGE NIRE O.
CORO: LERI AGO GE
O GEGE NI RE O.
LERI AGO GE.

OBA: O MA OBE LERI O.


CORO: A KURA KUTAN.
OMA OBE LERI O
A KURA KUTAN.

Traducción:

El cortar para bendecir.


La cabeza con permiso cortamos.
El continúa con el cuchillo en la cabeza.
Aquel que mata el cuerpo y con la muerte termina.
El continúa con el cuchillo en la cabeza.
Quien mata el cuerpo con la cabeza termina.

K. Levantar El Animal Del Suelo (Retirada).

KU MI NI
IKU MI ERAN

Traducción:
El muerto yo cargo
Del muerto yo la carne.

Bailar La Cabeza.

A TORI A TORE
A TOWA O
A FARI MA LERIO
A FARI MA LERIO
A FARI MA LERIO
A DEDE RE MO NI
A DEDE RE MO NI A DEDE RE
ELERI (ANIMAL) FUMI (SANTO)
A DEBE RE MONI A DEDE RE

SUYERE: TETE LERI O BA TOWA O, TETE LERI O WA FUMI


Traducción:

Nosotros colocamos la cabeza.


Nosotros la colocamos, nosotros
Estamos colocando OH.
Nosotros exigimos la cabeza,
Constantemente la cabeza OH.
Aquel que constantemente cortamos.
Y yo estoy, aquel que complaciente
Cortamos la cabeza del ( Animal)
( Santo) aprisa la cabeza el toca y saborea.
Aprisa la cabeza el toca y me ofrece.

Sazonar La Cabeza.

OBA: IYO MA LERO.


IYO MA LERO. (Sal)

CORO: OJALA IYO MA LERO.

OBA: EPO MA LERO.


EPO MA LERO. (Manteca de Corojo)

CORO: AJALA EPO MA LERO.

OBA: OÑI MA LERO, OÑI MA LERO

CORO: AJALA EPO MA LERO.

NOTA: En el caso de OBATALA, la chiva se sazona con cascarilla y manteca de cacao.

OBA: EFUN MA LERO.


EFUN MA LERO.

CORO: AJALA EFUN MA LERO.

OBA: ORI MA LERO.


ORI MA LERO.

CORO: AJALA ORI MA LERO.

TRADUCCIÓN:
Corojo constantemente untamos al espíritu de la cabeza, sal constantemente untamos
al espíritu de la cabeza.

Cantos para matar ciertos animale

Para la jicotea a chango

Aunloya kuarareo aunloya kuarare 2x aunloya olu osain, aunloya kuarare.


Ayakua kua kua omio ayakua kua kua omi 2x ayakua olu osain, ayakua
kua kua omi. Coro: lo mismo
…………………………………………………………………………………..
Canto para la codornis

Mailere akuaro makuatio 2x coro: lo mismo

……………………………………………………………………………
Canto para matar al pato de yemoja

Kue kueye adofa, tolo tolo agbe iyami. Coro: lo mismo


Wolo wolo suwoni yemaya, wolo wolo suwoni kue kueye
…………………………………………………………………………..
Canto para el carnero ya sea de yemoja o de chango

Afetele iku malu malu , mmmm afetele iku moda moda mmmm...........
Firolo firolo bale coro: abo firolo firolo bale abo firolo
Murele murele bale coro: abo firolo firolo bale abo firolo
…………………………………………………………………………………………………………………

Coco Al Cuchillo - Oggun.

Después de hacer la matanza, se realiza una ceremonia que es darle coco a OGGUN,
al cuchillo, que se prepara de la siguiente forma:
1. Se tomara un plato, donde se pondrán los siguientes ingredientes.

EYA Pescado ahumado


EKU Jutia ahumada
AWADO IÑA Maíz tostado
ORI Manteca de corojo
EFUN Cascarilla
OTI Aguardiente
OÑI Miel de abejas
ERAN KEKE Pedazos de carne de los
KUNMU NI ASHE.
OBI Coco.
EKO o AKARA Tamal o pan.
ATITAN ILEKUN Basura y tierra del frente
de la casa.
ODOKI GBOSHE Pedacitos de hígados de
todos los animales
cocinados.

Se toman los cuchillos que trabajaron en la matanza, se limpiarán y se untará EPO.


Estos cuchillos se colocarán frente a OGUN y se cubrirán con los ingredientes del
plato.

Se tomará un ETU (Guinea), la cual se le presentara a todos los que participaron en el


santo, tocándole la frente y en forma circular alrededor de la cabeza, en sentido
contrario a las manecillas del reloj, con el siguiente sureye:

SUREYE: OBA: ORISHA FI FETU.


CORO: ARA GOGO
ORISHA FI FETU
NOTA: A los hijos de ELEGBA no se le hará esto.

Traducción: Al santo pone la guinea, al cuerpo agudamente.

Después de ejecutado esto, se matará la guinea y se le dará sangre a todos los santos
y a los cuchillos.
Posteriormente se le dará Obi Omi Tuto al cuchillo (OBE) y a OGGUN, dándole cuenta
de los animales que se le mataron a los distintos santos, nombre del Iyawo y los
padrinos que le asentaron Osha.
Después se le cantaran varios cantos a OGGUN.

Oggun onile, onile odde 2x akara, eleggua onile/////////mofe oggun

Coro: ibariba cheke cheke

Oggun maso miso miso dao 2x oggun adda oggun adda

Coro: oggun adda

----------------------------------------------------------------------------------------------
Nombres de los orishas y osha’s en arara

Eleggua- eshu-afra Oggun- bereche Ochozi-agge


inle- agasu abata – oronyu babalu aye- azowanu orisha
oko –akajauwo ibeyi – los jojos oduwa-
odairo wero “patrones de los araras” . aggayu- sobbo chango-
jebioso obatala-lebborisa obba-towosi yewa-toisa
oya- oddanye yemaya-afrekete ochun- mase

...................................................................................................................

Al tercer dia de yoko osha.

 Ñangareo
 Ita
 Ebbo de estera
al terminar el ebbo de estera, el iyawo lleva el ebbo donde esta
su eleggua, hay se lavantan , el oriate coje el agogo de obatala y
canta, aberu beru mayo aberu, bogbo osogbo unlo, el oriate
alante el iyawo atras y la oyugbona atras del iyawo. Iyawo se
sienta en la puerta con la toalla en la cabeza, al regresar la
persona coje una jicara de agua, y la persona que boto el ebbo se
lava las manos y la nuca.

 En este momento el iyawo se sienta otravez en estera


 Oriate pregunta el camino de los santos
 la madre o el padre del iyawo
 Nombre del iyawo
Posteriormente a esto el iyawo se levanta y va el obba con el
iyawo y la persona que boto el ebbo junto con los santeros, y van
dando vuelta circulo y el oriate canta, Iyawo ni moboni moku awo,
oro mayoko oku awo eee....eleggua oggun oshozi oku awo, y se
mencionan todos los santos, despues que se menciona orula, se le
canta al angel de la guarda de la forma siguiente, Ewi ma ifa bole
iyawo eki mewo ewima ifa bole [osha] eki mewo. en este
momento la madrina esta en el trono, porque no da vuelta.
Despues de todo esto, el iyawo se le tira a todo el mundo, y
despues el iyawo entra al trono, se pone en el medio , la madrina
a un lado y la oyugbona al otro, los tres aguantan la estera en
mano, el oriate le explica al iyawo que significado tiene la estera-
ate y que con eso se hiso su ita, y despues el oriate canta, [awara
wara ni moro 4x kashe ita kashe olofi kashe osha, awara wara ni
moro....
Al terminar todo esta secuencia, el oriate se le tira al trono,
porque al trono ? porque el trono es lo primero que se hace en un
cuarto de santo, porque lo primero que se hace es el machuquillo
por eso ya el trono es bendecido porque ya tiene ceremonia.
Odon no es lo mayor, porque hay gente que ponen pilon-odon,
silla-apoti, o piedra-ota para que el iyawo se siente. Por eso todos
los tronos deben de llevar aparte del manto blanco, un pedacito
de tela roja en representacion a shango, porque el trono es de
shango, eso era lo que decia lamberto sama oggun toaye.
..........................................................................................................
***A Continuacion EBBO DE ESTERA***

Este ebbo es hecho por mi, es el que yo uso, siempre puedes variar en
los ancestros y ponerle su propio estilo, pero los Suyeres siempre
tienen que ser iguales.

OMI TUTO, ANA TUTO, ILE TUTO,TUTO LAROYE, ESHU TUTO,ACHE


TUTO, EGGUN TUTO, TUTO KAN, TUTO OMO TUTO OWO TUTO ARIKU
BAGBAWUA.

Elegua baraloyuro sokeboda balayiki alabonansa cocoribiya maniko


maniko ndolo baralaguana ala komaddo ala mubata, shuro owo shure
oma shure dedewantolokun.

Ara onu

eshu bi pepa, eshi bi josun jola, ocalandro, agongoronilla, eshu la meta,


fusho eshu bi, lazaro eshu bake, eshu dina bollito, luisito agongoronillo,
osikan mamita, osikan isora, awo sedan, awo sojun, jose urquiola eshu
bi, enrique sosa ago sedde, eladio papalote eshu bi, maria lola pineda
eshu ladde, falero eshu nike, papi eshu bumi.

awan olosha la ciencia kolaba que mbelesse oloddumare …

tani alebo: arufi aruda alebo, e-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unle , avila y un sodide.

Bogbo ara onu la ciencia omo elegua eshu bi pepa, eshi bi josun jola,
ocalandro, agongoronilla, eshu la meta.

Awan olosha eleri del padrino y oyugbona, awa olosha eleri de Iyawo ,
iyatobi Babatobi , abure sima umbo wa ile. Que…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrinoy oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , Iyawo arufi arudda ……

Ebbo ni ojuani shobe eshu awatetete ojuani shobe eshu awa tetete
ojuani shobe eshu awa tetete.

Ojuani rache agoddo ji jio , ojuani iku, ojuani eyo.

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos………………………………………………………

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Ara onu

Dieguita eguñiodedei, calixta morales, ode miwa belonsio, ode bi, ode
waro , ode fa , ode eñi, doña caridad omo oshozi, felix oshozi odedei.

Bogbo Awan olosha eleri del padrino y oyugbona, awa olosha eleri de
Iyawo , iyatobi Babatobi , abure sima umbo wa ile. Que…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrinoy oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , Iyawo arufi arudda ……

Ebo ni eyioco:

Eyioco temitan temiteche monuba olokun

E suyere reni ocha: Eyioco temitan temiteche monuba olokun.

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..

Ashe to ashe bima to, iban eshu.

…………………………………………………………………………………………………..

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Bogbo ara onu

Oggun funcho wilfredo Jaramillo, benigno oggun funcho, abeate iliso,


ogun toye lamberto Rodriguez sama, ogun ladde, ogun jey, ogun
fereweye, ogun bi, America ogun, oggun nike sacaria Milagros , maria
justa apuey, oggun lana Jorge, el niño ogun bi, agustin hernandez oggun
funcho, mercedez gonzalez oggun toaye.

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrinoy oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebbo ni Oggunda.

Oggunda fafaya Oggunda masa Oggunda ye Oggunda te. Kuila kuin


arara melli telli, telli faraye adesule oresi.

E Suyere: akere conco bogbo niche oloddo 2x

Atarubo atarima kosinima keibo.

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..
………………………………………………………………………………..

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Bogbo ara onu

Ewi yimi sola cuesta, pascualita, efun deleyi, efun moyuwa, tomas
romero, liberato valdez, ewin leti Carmen mirowo, ewin leti tomasito,
odu anla rigoberto rigo, baba funke belen, corina tuto, ana maria towa,
charo pepa, odun julita, odun reinardo, oduaremu, polo oshaweye,
andrea trujillo ewin yumi, juana maria montes de oca osha inle, alberto
la cruz efun bi, cuca oduduwa odu bi, asha adde olo oduduwa, sabino
oduaremu, tranquilino correa olu fandei.

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebbo ni ofun.

Ofun maffun akete fun fun lobbe ofun lara ofun soyio.
E Suyere: eba mico mio ……..oro juju eba mico oro juju. 2x

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..

……………………………………………………………………

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y


oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebo ni eyonle.
Elleunle dedele laoboru, dendele la boche, dendele la bochiche, tetigo
leri adda.

E Suyere: ala moiye ala moiye : ona oni cua cua ibo 2x

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..

……………………………………………………………………………………….

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Lazaro oba bina, ondina de cardenas, pamela obabolade ala aggayu,
mamita la flor oba tola , okan chola, Victor alonso, Oba yimi ala aggayu,
Mercedes sierra la culona oba tola, La china de las prendas, Juana la
patona, Mana oko ton dola, Asuncion bruselo ilari, Minina obasi lode, Clara
oba i tuke, Severino montalvo ala aggayu, mawimo orlando ramos ewin
shola, tomaza garcia oriate, alfredo calvo oba tola, el cheche shola niwe,
lucia morales oba tola, pupi obadele, juan oba nikoso laye. El cabo palma.

Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y


oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebo ni eyiroso.

Iroso:

Iroso apawasha dere dere kafikapalenu oyu kokoro.

Suyere: kachada wonire : awonire kachacha wonire.

Winiri owo: awonire kachacha wonire

Winiri oma: awonire kachacha wonire

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..

……………………………………………………………………………………….

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Oya tokun, oya tosun, oya dina, barapoya dina, andrea sole oya miwa,
Isabel frankly, oya de oro, ososibicio neto, dama saciega, ayaba iku
alejandro , oyafunke yaya, oya dina estela, ariel oya lade, ana maria oya
funke, angelito valdez oya gumi, asunta serrano osa unko, jesus chicha
torres oya bi, olga la tamalera.

Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y


oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebo ni

Osa woriwo awo eni kuerima awo jekua jey yanza oriri apiti o keke ole.

Suyere: afete iku malu malu: mmmmmm

Afete iku modda modda :mmmmm

Firolo firolo bale : abo firolo firolo bale abo firolo.


Murele murele bale : abo firolo firolo bale abo firolo.

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..

……………………………………………………………………………………….

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Chango dina, nena flor dam oro, oba yimi,marcimiliano obatela, pela
oko, pedro la rosa, chango walu Orlando, aye oba, domingo afrekete,
oba irawo, Elena moña, busca oba dina, ilari oba sun sun prucero,
demira socarra, victor socanova, arabia oviedo shango bi, margarita
armenteros aina yobbo, esperanza fumero shango dina, fernando
cantero oba iketum, reguta oni shango, munda shango bi, eduardo
pastoriza shango lari, mercedez nobles oba yoko, ignacio cuesta oba
irawo. Ivan lara.
Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y
oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebo ni obara

Obara la bara ki bara, kate ano,kate ofo, kate iña, kate eyo, obara icuro.

Suyere: obara ba jikuakua 2x…………... BUMMMMMM

Obara ba jidudu 2x …………… BUMMMMMMM

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos..

……………………………………………………………………………

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Awan olosha eleri de….

Olo osun de chicho, senen, luis santa maria el ciego,ochun tilegwa


carida fornaro, lude ida cuesta feifita , oloyumiya, barbarito okan tomi,
okan la osha, okan deniye, aden osun minga,oshun nike, nena menocal,
ade osun, oshun funke avelardo, el chino ochun toki. Lazarito bemba
bollo okan deniye, luis suarez oshun miwa, genaro gomez oshun gumi,
teresa ariosa oshun laibo, guillermina castel oshun laibo, luisa la china
oshun miwa, paula bolaños oshun dei, jose roche oshun kayode, chela
omo oshun, cacule oshun dina, ma eugenia perez olo oshun, tibursia
sotolongo oñi oshun.

Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y


oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebbo ni oche

Oche: oche ado weche sara un dele cheke cheke iyalorde emi ala tente
munuku munuku ache.

Suyere: bade yewa founde 2x

Bogbo eyemawo bade yewa founde.


Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos.. TO BAN ESHU

…………………………………………………………………………………………..

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Awan olosha eleri de….

Omi dina, omi diero, omi yale Patricio, omi yale manño, omi yale Oscar
rincurito, inomi onojunani, yeya menocal, dulce sotolongo, omi Vicente
ateran, omi laguan, Susana cantero, charo pepa towa, jose Antonio el
cojo , Patricio calvo, omi yale, omi fora rosa, asiña vi valeria, david,
ogun fumito Consuelo chantecle, osha bi towa fermina Gomez, la mora
betun, panchita bicho malo, juana la desquartiza, el pidia la visqua,
maria pistolita, papito omi leti, andreita betarte omi lana, tranquilina
balsameda omi saya, rosa quesada omi toke, alfredo sotolongo olo
middara, obdalia la gavilana omi ayo, ña ines yenye tolokun, yerminio
valez chiqui omi dina, nemesia la guajira olo middara, bebo more omi
ladde, amador aguilera omi lai omo orishaoko.

omo oni yemoya que embelese oloddumare.

Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y


oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebbo ni odi

Odi eruocha adima iku kuddima kudima ano kudima ofo kudima eyo
kudima azaro.

Suyere: tani adda lowo mi : adda lowo mi adda lorisa

Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos.. TO BAN ESHU

………………………………………………………………………………………………………………
….

Elebo ni olofin elebo ni suayo elebo kikeno alabonansa cocoribiya


maniko maniko ndolo, baralaguana, alakomado alamubata shure owo
shure omo shure dedewantolokun…

tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, oti alebo, oñi alebo, atare alebo, ara shilekun ile, eku eya
awaddo, omi laza alebo, ori efun alebo, epo alebo, y bogbo tenun yen
okan alebo

iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.

Awan olosha eleri de….

ADESHINA

OLGA LA TAMALERA

REMIGIO HERRERA -OBBARA MELLI.........IBAE

ERNESTO RODRIGUEZ AGGAYU OBA YOKO ………..ORIATE

LAZARO AGGAYU

AURORA ALAMAR

Ñango El de Regla (Omilana)

BERNARDO ROJAS -BABA EYIOGBE

Consuelo Rodríguez La Chantecler (OguN Fumitó)

TATA GAITAN -OGGUNDA MAFUN

LOS JIMAGUAS DEL PALENKE……….ORIATE

LAZARO ROZ- OSHA-NIGUE QE AUNSO DIDDE

Guadalupe Estable (Shangó Bí


EL CHINO DEL TANKE

Delia Espinosa La Malecón (Omí Toké)

NICOLAS VALENTIN ANGARICA - OBA TOLA………..ORIATE

CELIA LA MILLONARIA

FERMINITA GOMEZ- OSHA BI

OCTAVIO SAMA “Obbadimelli………ORIATE

MIGUEL FEBLES- ODI IKA

SUSANA CANTERO - OMI TOKE

Cuca La Gorda DE REGLA- OMI LANA

MARIKITA RODRIGUEZ - ODDI OCHE

FACUNDO SEVILLA - OBEDI CACA OBEDI LELE

FEFITA AGGAYU- LAMITO AGBERO QUE AUNSO DIDDE

LAZARO CUESTA - OBE KANA

Mamacelina Moncerrate Gonzalez - Oba Tero

MANUEL MEDERO………………………ORIATE

RIGOBERTO EL DE MADRUGA……………………ORIATE

ROSALIA GRAMOSA …….EFUNSHE

LATUAN AFRICANA

JOSEFA ESHU-BI

FELIX PALUCHA………………….…ORIATE
LIBERATO VALDEZ……………………….ORIATE

VICTOR BERMUDEZ….ITA NI IBBO……ORIATE

JUANA SISCA

(oluwos)

Osarete raul peña, osalofobeyo sekundino kruse, Joaquin Salazar


otrupon baraife, Arturo peña oggunda masa, Pablo diaz, juan rusel,
asunsion biyalonga, oggunda fun tata gaitan,oluo guere oyekun meyi,
atanta kaire ifa omi, ofun funlo koide ifa omi, obe fun funlo perikito
perez, obetumaco pakacho, obara melli adeshina, obeche Guillermo
castro, Cornelio vidal oturaniko, panchito feble irete untendi,
bernardo roja, ochelopaure bernardito roja, otura sa humberto
pedroso, baba eyiogbe bernabel menocal, Armando jose Antonio
ariocha, oche yekun el chino paey, jose varo oggunda bedde, jose
ramon lara, ocana jio bonilla, irete untelu pedro, otura iroso ilario
borbon, odi fumbo mejias, ogbe sa carlos morales, Osorio justo,
erdibere Armando tarriche cobarrubias, ogbe weña bonifacio valdez,
florentino arjulias, oche fun marcos ayala, ojuani lakentu cheche,
ogbetua jose apodaca, jose ramon ariocha ocheminie, Eduardo santa
maria, juan angulo, ramon febles, ogbe di kaka ogbe di lele cundo
sevilla, joseito el medico. Otrupon fun papito arrieta gartolo, otrupon sa
vito abuela, oggunda meyi Ernesto Noriega, mapo obara rete, pedro el
policia, ofun tempola el Gallego, otura adakoy Pablo soza, otrupon
bekunwao alfredo rivera, odika Miguel febles pardon, okana sorde
concepcion emelindo, ojuani bafun Mario Fernandez, odi atako
fecundino medina, otura sa el pidio cardenaz, osa kana Fernando valdez
balado, osa lofobeyo Orlando justin sierra, pipo el largo.
Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y
oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…

Eddun ayai eddun mocue eddun, nombre de padrino y oyugbona, odun


ola, kaweni yoko osha, eleri Iyawo iyalorde , sherewa soddide ,Iyawo
arufi arudda

Ebbo ni Eyila chebora:

Eyila chebora aggana ba, aggana balla, buburu buburu kawo kabiesile
elueco si ozain gogoyami bambi oyo elelele bi oke akaka masi aroko ma
didi.

Suyere: ayi malu ……..e malu …………………Ayi mayo…. E mayo

bururu emalu ……emalu ….bururu manyo ……..e manyo…………………Ayi


mayo…. E mayo.

Sango olulube egwano: mojere mofinye eleri ala mofinye mojere


mofinye.

Boruo okubambo abo okubambo. Boruo okubambo abo alafi lekedda.

Ilarilafichete: ibalota lariche fichete ibalota. Fichete ano ofo iña eyo
araye.

Lori baba meridilloun lowo otun lowo osi eleri de Iyawo, ………mberowe
chawe que chawe umberoko, malobbe efun, que fun fun malobbe
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.

Presenter cocos.. TO BAN ESHU

………………………………………………………………………………………………..

“Preguntar si el ebbo llego al pie de olofin”

Ota siwayu aye koni elegua ebonu Olorun oloddumare.

Despues preguntar por todo si se va o se queda, ejemplo obi bembuloni


?.Y si se queda algo con quien se queda “efumi oggun, efumi elegua y
asi…

“last tres palmada con casacarilla y tres kilos en el cartucho”

Ocana sabe eleri eshu: eshu awa tetete

Araye eleri eshhu: eshu awa tetete

Arun eleri eshu : eshu awa tetete

Iku eleri eshu: eshu awa tetete

Bogbo osogbo eleri eshu: eshu awa tetete

“Despues que el Iyawo deje caer el ebbo tres veces”

Y al final decir “OKO BARIKU, OKO BAROSA”.

………………………………………………………………………………

Ancestros Omo Azojano

Margo zan lazaro

Pilar frasneda de guanabacoa Alua


Facunda garcia omo azojano

Delfina estrada

Ramon iturralde urafo

Luis vega azoni ladde

Lola vinangera junico afrimaye

Rapisonga baba cacheche ada soyi

Maria isabel asonse beneco

Taurina azojano enuere

Andres asonse lenurde ada soyi

Ana rosa morales portillo ada soyi

Felicia ewin mayo osunege

Cristina laguardia mordela afrimaye

Maria isabel reyes asongue beneco alua

Candita asonse sojo obosojun

Justina macara junano ada soyi.

-------------------------------------------------------------------------------------

Signo de elegua : por donde uno va a transitar , errores y virtudes.

Signo de angel de la guarda: la sicologia que te va a dominar.

Signo de pata cabeza : es lo que no puedo cambiar, mi predestinacion.


Signo que da obatala es sentencia.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

*Aqui tienen los rezos de casi todos los santos, mas el de eggun que se
reza en el coco a eggun, y el rezo de el coco “en osha”, que se reza para
quitarle la maldicion al coco, entre otros rezos de osha no muy
communes. Mi consejo, aprendanselos todos.*

elegua….Oggun…Ochosi…Inle…Asojano…Osain…Orishaoko…Coricoto…D
ada…. Ibeyi…Aggayu…Chango…Obatala… Oya …Yegua…Oba
…Yemaya…Oshun…Orula.

elegua....baralaguana a la tenti a la tentinu comaniko maniko ndole iku


eyele

eshu afra eshu nigue ala coma ala comada elegua enisuayo

baralayiki a lago chure , chure owo chure oma

chure de guantolokun.

elgba alaroye eshu alaguana nikoko ribilla

bara tente onu komaniko maniko ndole iku yelede

barakiyelu, eshu afra, eshu nigue, eshu miwa,

eshu bara la ibode, baralayiki, alago mago ala mu bata.


elegba, apagura kamansese areletuse bamula

omu bata okolo fofo okolo ñiñi tonikanofo,

omorogun oyona ,alala ayuba elegba,

ache to ache di ke ebofi ke ebbo ada baba ago elegba

………………………………………………………………………………………………………………
……….

OGGUN: ñanañile- oggun kobu kobu- alaguede reguo- oggun


yumusu-

Oggun finamalu- enqueleyein andaloro- ecun fellu- guaraguru- oggun


chiviriki –

Alalua ayuba.

………………………………………………………………………………………………………………
………………

OCHOSI: OCHOSI de kruko ODDE MATA LA MATA FIBORU ONI BEBE


,Ochosi, adebaru baroliyo akuho mosiere komarikú koma-arene koma-
reyo koma aforo. Ago. ayuba

...................................................................................................................
.................

OSUN: zagalabuosu- osun omodubule – osun ediolo- osun edioma


moyuba

………………………………………………………………………………………………………………
……………
INLE : abata- onosema- colegueni- alaganao- orequecun- ayuba,
coigoto ayuba- allano ayuba

………………………………………………………………………………………………………………
……………

BABALU AYE: babaly aye acroñica, ibba elooni, agwa litasa baba sinlao
ibba uloni. Ogo nigga chapkuana ago asojuano mofoyuba.

……………………………………………………………………………………………………….........
...............

OZAIN: aguenilli- tivi tivi- languodin lleera- saquerequeremelle- melle-


mesecan u melle llese omo-arubo guanguaraloco u lona u boguo egue
ariku babawa ayuba.

………………………………………………………………………………………………………………
………........

ORISHAOKO: orishaoko afefe iku ofe eye uwe, akokorin ki chiche fun
owuro kutukutu cuelu nanile nibo gbogbo na wa , orishaoko moyuba
ariku bagbawa

………………………………………………………………………………………………………………
……………..

Korinkoto

Korinkoto mi loddo , orisha ewe mi loddo.

…………………………………………………………………………………………………………..

DADA: Dada Aburo Oro Obini Oricha Cheveroni Ache Chango Omo
Cullate Omo Cullate Obini Ache Changó Aburo Dada Ayuba
...................................................................................................................

BELLI :JIMAGUAS……Belli Oro Araba Aina Aburo Omo Oricha Ache Aina
Cainden Belli Ayuba

...................................................................................................................

AGGAYU SOLÁ.

Agayú Solá kí-ní-bá, kí-ní-bá soguna Ayaroro kinibaco amé miniyo.

Agayú Solá kinibá Oroiña qwalomatilde bialla cholu siba eloni.

Cholala iboruo komanche rubaba odukue baba mi Agó moyuba

*Aggayu ichola quinche elueco babba, mo fe yo o sioro, apa oche a lu


mi ne aguo

Sacocholo amo ibo yu ro, cuele, cuele idemi unsero ba lu ba lu mi bo lo


inle orira

A caraballi omo ni.*

(Traduccion) aggayu sola venimos ante ti padre, para solicitar tu


protección, deseamos la abundancia de comida, bebida y todo aquello
que necesitamos. Escucha nuestra palabra, te pedimos permiso para
traer ante ti esta ofrenda. Protegeme a mi y a los mios , liberanos de las
penas del dolor y de las cadenas. Protegeme en mi camino a casa. Tu
que siempre borras las penas de nosotros tus hijos.

………………………………………………………………………………………………………………
………………
CHANGO : kawo kabiosile lube baralube, elueco ozain- cherere adache

Chango ina kolaba duferini-cherebinu-oluoso boguo allalu coso.


Ayuba.......

para darle coco a chango: kolebina oro kolebina oro ofi tutu kolebina.

Oke: Oke legue mi titi la toke ayalu banban

OBATALA: obatala-obataisa-obatallano-obirigualano- catioque-


ocumalle-cofiadenu- babami- allaganu lellibo- jecua baba- adumila –
aduaremu- azabelliolodu babami- jecua elleunle ayuba.

………………………………………………………………………………………………………………
………

OBBA: obiarin ni na oyu ewa ati ara eya ni shango kue fumi abekun a
ya bami.

...................................................................................................................

YEWA : yewa ri omase si mi omo iwo tariba nitosi le oni ache ni


iwo nitosi gba

Yokoda kosi ano, kosi ofo, kosi eyo, kosi iku, fumi aiku , alade mi
odukue.

………………………………………………………………………………………………………………
……………

OYA : OLLEGUE ALLILODA OBINILLAGUO GUIDIMULE OBITICO,

OBINI CHOKOTOVERENCUEN TABO CUERI OSA OYA LLAMUSO


YANZAN JEKUA JEY A LA JERY OWO MESA MOYUBA

………………………………………………………………………………………………………………
……………….

YEMAYA :

CHERERERE ILLAMI LATEO, ALA BALU OMI, IYAMI ABOLLO DAN, IYAMI
YETU YETU

KUE KUE YE, AZARALLABI-OLOCUN – IBUTAGANA DEDE

WATOLOKUN , ACOBALLIREO ARABAIBULA OTAGUAMIO

KOBA YIYERE ASHABA AFIADENU IBU OKOTO AGO MIYARE MOYUBA

………………………………………………………………………………………………………………
…..

OSHUN:

oshun mori yeyeo , apanganika, ladekoyu ebuyimama moyuba ache


obinioso-ababe- osun- uoni colaqueleilla- iyami- coyu soun- ilele Kari-
guañare gañari- ogale cuase aña – ayuba.

………………………………………………………………………………………………………………
……………

ORUNMILA: orumila agwaddoni en agwari ñakiede . ifa oma ifa


ogwo, ifa ariku bagbawa ago. Orunmilla, ache Igború, igború boya,
ache igború igbosheshé, Eleri Ikpín, Mogdupué Orunmila.
ORUNMILA ELERIN KUIN, IBE MELLI, ONI TUMO, ABE DEBELLO
EKUA LOSIYAN, OMI ADUDUA OLODDUMARE ACHE ICHE
MINI ORUNMILA CHOMO CHOMO

OTROS REZOS

Rezo a Olokun

OLOKUN AGANA EMI, EMI PARIGUO EMI CHOCO CHOCO


BABA EMIE MOTUMBAO
Iba Olokun fe mi lo're. Iba Olokun omo re wa se fun oyio. Bomi taafi.
Bemi taafi.Olokun ni'ka le. Moyugba. Ashe.

(Venero al espíritu del vasto océano. Venero el espíritu del océano quien está
más allá de todo entendimiento. Espíritu del océano, yo te veneraré,
mientras haya agua en el mar.Deja que haya paz en el océano. Deja que
haya paz en mi alma.Al espíritu del océano, al que no tiene edad, le
doy mis respetos. Que asísea.)
……………………………………………………………………………………………..
OSHUMARE (arco iris): ARO BOBOI ABERU SAGA AZABORE KEYI
ARO BOBOI BESEN.

……………………………………………………………………………………………….

REZO A OBI

Oyu Mokueo, Obi Inoque Ockuni Illamokueo Loni, Obi Fuloni,…..


Maferefun Obi ATI DILOGGUN NINA ORICHA Ilamo-ke-Loni Umbore Obi
Ayuba MODUPUE OBI ELEGGUA.
……………………………………………………………………………………..
Rezo a Eggun : Maferefun Iya Eggun Wa, Maferefun Baba Eggun wa,
Maferefun Bogbo Eggun Ara Aiye Agwa Eggun Lelekun Awan banle
Ara Orun, Ara Onu Lle Lawo Llufore Emi Se Banse Yo Ah Ashe
……………………………………………………………………………………….

ORUN: SHENSHE BIKU, EGUN BIKU, IKU LORUN EGUN ORUN IKU
AWALODE. ORUNMILA BAWA ORUNMILA NAWA. ORUN ARIKU
BABAWA.

…………………………………………………………………………………………….

ODUDUWA:

Oduduwa Jekua Oba Ibo Akuesi Akualosiña Gunguba Bongo


Atanasamasa Baba Aremu Baba Akekoshe Oba Ibo Ayaba ilorun.

……………………………………………………………………………………………………………..

NANA BURUKU

1. Okiti Kata Ekun a Pa Eran Ma ni Yan. Olu bogbo Ko Osun Ebi eye.
Omo Opara Ogan Nana Buruku, ashe buruku sawe.

…………………………………………………………………………………………………

OROIÑA : OROIÑA IYA NIWA AYE MEÑI EÑA BI OLORUN NIWA, DADA
ABURE AGBA IKU OFENILE WE OZAIN."
AINA : OBA KUKO AGBA EGGUN MODSENI INA YIYO ELELE IBAYE.

Aragba yomilo shango yomilo baba yomilo, orisaye okuoro eggun


yomilo, baba aragba afiadenu.

RESO DE BROCIA

Brocia adeleku aye akuni wayeni Agogoduneru lele brocia brausele


Iku agogolorun afefe abeni Foromguema yere asho agbe mayere..

REZO DE BROMU
Bromu leri lele ba dao omi kiwa jekua, jey afiboreo Iku kuarinyeo asu
afiardenu Jekua jey Bromu omi ladeo kiwa omi.

Iyami oshoronga : a kioso pe ki ode orisa omade, biko bati de wara eni,
onaire o. Aye ke lanaa ono ku lonii, ta nio mo pe aye, ana lo pa omo
iyami oshoronga.
----------------------------------------------------------------------------------------------
*****NOTA*****

Antiguamente, como ceremonias previas, enterraban los otaces de


dicho osha, en el prespectivo ile de ese santo, y lo sacaban en los dias
de la numeracion de cada osha.

Ejemplo: los otaces de ochun lo enterraban al pie de rio por 5 dias. Los
de change en la palma por 6 dias y asi susesivamente.

***NOTA***
Este libro es solo el montaje y ceremonial de un santo comun, como
obatala, yemaya, ochun, etc etc… nunca se olviden que en chango se le
da la ayakua y akuaro al leri del Iyawo. Las ceremonias previas varian
por cada osha que se valla a coronar, y eso no esta incluido en este
documento.
Ozun Leri de Oduduwa Directo.
Rezoz del Ebo de entrada:
Metanla (13)

Iboro Asoguano imale olo parada aluadi. Afimaji oda fumbe, Ugbo oniti timbe
Olodumare abanu. Orisa Sakuata Ashe. Ila oj agogoi nadea ila Orisa ibosu.

Suyare:
Osheo ibosu Orisa atori imale. Oba repite dos veces.

Coro responde lo mismo.


****************************************************************
Merinla (14).

Merinla Iku eda, bishe iya. Iyalorde Iku yegbo Odun. Kere, kere olo atore Iyalorde
teni awao. Loade, lade togba Ire la aye lode ni

Suyare:
Oba Iyalade teni awao, lade, lade,
Ire ni awao lade, lade (Oba repite dos veces).

Coro repite dos veveces.


****************************************************************
Marunla: 15

Marunla koko nilefun bana koko Aganaokun, nile fun.


Baba Olokun ijo ye bogbo iguidi Irimale Baba Orisha, mayo Olokun.
Mayo Olokun Olorun eni ko Ire akuaye Orisha, lele balele.

Suyere:
Orisa walu Ilogba
Orisa walu ilogba
Orisa mabo dudu ilogba
Orisa mabo dudu ilogba. (Oba lo canta una solea vez).

Coro contesta:
Orisa male ilogba, Ire O. (Repite dos veces).
****************************************************
Meridilogun (16):

Meridilogun afafa Alafi Asho eiye, ondo amala, bimala Babalorisa, Alafi
Boaki Chango eda. Erete de male Babalorisa linfawo. Kukukun dagba toke,
Alawa, lawa timbe Olorun lode bogbo Orisa.

Suyare:
Oba Olorun, alafi lode bogbo Ori.
ALaja Orisa Ashe ni. (Oba repite dos veces).

Coro Repite una sola vez.


Orden de como van colocados estos Odun el Ebo de estera:

Metanla va después que se hace el rezo de Odi (7).


Marunla va después pues de Irosun (4).
Mirinla va después de Oche (5)
Meridilogun va después de Eyeunle (8).
Miren el ebo de estera y vayan colocando los estos rezos en el orden indicado
anteriormente.

Estos rezos son la vesion de los Oriateses crioyos. Cuando salían en ita estos
Oduns, Oriateses como Liberato, Eribeto Damau-Omilefun, Polinar Gonzales-
Oshaweye, Abelardo Hernandez-Ochun Funke, y es decir un sinfín mas de Obas de
la Cuba de hayer, (Antes de que llegara a Cuba la mierda que hoy gobierna en ese
país).
--------------------------------------------------------------------------------------------------

Ramas y Cubanas

Como todos sabemos, en la religión yoruba, nos agrupamos en familias religiosas,


integradas por los vivos y los muertos. De estos últimos podemos decir que se
dividen en familiares cercanos o amigos y en nuestros ancestros, religiosos
antepasados con los cuales debemos mantener vínculos para la buena práctica de
nuestra religión. De ahí la necesidad de conocer, el linaje de donde se procede, así
como su historia y los principales fundadores, para de esta forma, rendirle el culto
que se merecen por haber contribuído a que este legado se haya preservado hasta
nuestros dias, es que nos hemos dado a la tarea de continuar el estudio ya iniciado
por muchos, entre ellos: Migdalia Osechas, Osvaldo Rodríguez, entre otros por
considerar este un tema importante para las nuevas generaciones en la cultura
Yoruba.
Precedentes de las ramas en la cultura afrocubana
Los cabildos en Cuba
El término "cabildo" proviene del latín 'capitulum' "a la cabeza". El nombre
completo con que se encabezaba cada uno era Muy Ilustre Cabildo, Justicia y
Regimiento de.... Se dice que el primer cabildo en Cuba, data del año 1568. Estos
eran asociaciones donde se reunían los esclavos y también libertos para celebrar
sus festividades con sus danzas y cantos tradicionales. Cada uno de ellos se
caracterizaba por reunir africanos de una misma región, lo que garantizaba la
preservación de las costumbres, tradiciones culturales y religiosas de estos grupos.
El alma de estos cabildos era el baile, de ahí que se definieran como “las reuniones
en los días festivos, de habitantes de cada nación para bailar a la usanza de su país.
Pero indudablemente, estas reuniones, eran algo más que para bailar, estos lugares
fueron la forma encontrada por los practicantes de la religión yoruba para preservar
sus raíces culturales y religiosas. De igual forma, los cabildos contribuían al pago
de las pompas fúnebres de sus asociados. El caracter religioso de estos cabildos,
quedó recogido en documentos de la época, como por ejemplo, el decreto del 1792,
que prohibían entre otras cosas, el levantamientos de altares de los santos católicos,
etc...En ellos se preservaron los rituales a los Orishas, con sus cantos y danzas. Los
jefes de estos cabildo, que por lo general era el más anciano, era el rey, cuya
función principal era custodiar los bienes de la asociación, además de imponer las
multas a sus miembros. Algunos de estos cabildos también contaban con la
presencia de una reina, cuya función en muchos casos fue vital, haciéndose sentir
su presencia, dejando huellas en los cabildos como veremos más adelante.
La permanencia de estas instituciones, durante tantos años, mantuvo vivo el legado
religioso de los africanos, lo que permitió que la santería llegara a nuestros dias.
Entre los Cabildos más conocidos, se encuentran:
1. Cabildo de San José 80, en Jesús María.
2. Cabildo Lucumí Santa Bárbara en Dahoiz 175, Matanzas. Adeshina
3. Cabildo de Guanabacoa Obatero y Ño Julio. Cabildo Alakisá ???
4. Cabildo Iyesá Moddún en Simpson que hasta hoy conservan sus tradiciones de
Egbado
5. Cabildo Arará Sabalí. Micaela Arguga. Melofo.
6. Cabildo de Pilar Fresneda en Guanabacoa.
7. Cabildo Yemayá en Regla. Josefina Herrera & Susana Cantero.
8. Cabildo “La Merced”, ubicado en Pueblo nievo, Matanza, fundado en el
1816.
9. Cabildo de Papa Silvestre. Don Silvestre Erice.
10. Cabildo de los jimaguas del Palenque. Perfecto y Gumersindo Cabrera.
11. Cabildo Arará de la calle Compostela (1691).
12. Cabildo niño jesus (este estuvo hasta el 1970).
13. Cabildo Santa Teresa de Cárdenas y la familia Villamil.
14. Cabildo san juan bautista,
15. Cabildo espiritu santo
Los tres últimos, continúan en la actualidad.
Los pocos Cabildos en la Habana, eran dirigidos por Iyalorishas emancipadas a
pesar de muchas de ellas estaban casadas con babalawos.
Nacimiento de las ramas en la cultura cubana
Al decretarse la abolición de la esclavitud en Cuba (1886), estas instituciones,
comenzaron a decaer, aunque muchas continuaron con el trabajo de impedir que se
perdieran las tradiciones culturales y religiosas. Gracias a las costumbres y
tradiciones de estar organizados, los africanos y sus descendientes, fue que se
produjo, el nacimiento de las llamadas Ramas de Santo.
Características de las ramas en la cultura afrocubana
1. A diferencia de los cabildos, no poseían sedes propias.
2. Agrupan a varias familias religiosas, que tenían en común muchos de los
rituales que se prácticaban en ese momento.
3. Surgen por la necesidad de una unificación de los rituales para evitar que estos
continuaran perdiéndose pues sus enseñanzas era de forma oral, además para que
existiera respeto a las ceremonias.
4. Fueron encabezados por los religiosos más destacados de la época.
De ahí el surgimiento de algunas subramas reconocidas, establecidas a partir de las
ramas pioneras de la santería en Cuba: LA EFUSHÉ Y LA PIMIENTA. Muchas
de las mencionadas subramas se han fusionado unas con otras y por ende, algunas
ya desaparecidas como tal. Las siguientes derivaciones, se desarrollaron en la
provincia la Habana y en Matanzas. Aunque, se dieron interesantes fenómenos con
la Regla Osha en la provincia de Oriente.
1. Las Tortilleras. Adoradores de Inle y Agbata.
2. Los Ewin Yimí.
3. Los Culos Verdes.
4. Los Trapitos.
5. Los Chales y Pamelas.
6. Los Mantones y Corales.
7. Los Agbita.
8.- Los Ainá Yogbos.
9.- Los Efushé Atikeké.
10.- Los Efushé Warikondo.
11.- Los Aigoró.
12.- Los Abogados. Pagaban un derecho para no llevar el Chal.
13.- Los sombreritos
Y otras.....
Por qué estas ramas se nombraban de esa forma?
1. La pimienta (Ña Belén González, Apotó- Oshun Alaigbó). Debe su nombre, al
barrio donde su fundadora, dirigió el cabildo, barrio del marqués de Atarés. De ahí
su asociación con los pimientos.
2. En la subrama, los culos verdes, se pinta a osun en el pilo o silla por la parte
donde se sienta, de ahí se deriva su nombre. Se asocia este nombre siempre a José
Pata de palo.
3. En la Ainá Yogbos, se sacrifica un solo carnero y no raspan la cabeza a sus
ahijados, les hacen corona. No van al río y en la iniciación, sientan al iyawó en una
silla para coronar Oshún y Obatalá y no en el pilón como en la mayoría de los
casos.
4. El coral, desciende de la rama de Efunshé. Sus ahijados se relacionaban con
gente de posición de la época, que gustaban de prendas y los corales, es la razón
que la bautizaron con ese nombre. Como celebridades encontramos a Bernabe
Menocal quien fue un gran babalawo, Susana Cantero que fue su fundadora,
Munda Rivero, Shangó Bi, Maria Justa Cárdena Okikilo, etc.....
5. Los trapitos, fundada por Aurora Lamar, cuenta la historia, que cuando se
desarrollaba una vez, una ceremonia de Yoko Osha, se rompió una sopera y
tuvieron que improvisar con un trapo para contener los fundamentos del orisha ,
por lo que esta costumbre se continuó hasta convertirse en una norma de esas
familias santorales.
6. La del sombrerito. Se dice que es fundada por las hermanas Cuesta. Caridad
Cuesta Oya Rinu, Ursula Cuesta (Ewi yimi) y Pacuala Cuesta Oddun Bi. Como
también se mencionan en esta rama a Maria Belén Hernández (Oyeyeí), Agustina
Ricell (Corali), Dominga Sandoval (Obatoki) y DamianaAcosta (Ile kun), la cual
fue muy solicitada por personalidades políticas y extranjeros. En esta rama, sus
iyawoses, siempre usaban un sombrerito y eran muy formales en su vestimenta.
Principales religiosas de la época
1. Timotea Albear, Ajayí Lewú Latuán. (-, 1935). Africana de nacimiento, según
algunas fuentes, llegó a Cuba en el 1840 para unos, mientras que para otros, en
1863. Tuvo 6 hijos. Su marido Evaristo Albear. En el 1870, se afilia al Cabildo San
José 80, donde conoce a Efunshé.
Aportes a la religión:
• Dirigió el Cabildo San José 80, conocido también como Shangó Tedum. Aquí se
convirtió en una de las primeras gran Oriate.
• Rescata cantos y rezos.
• Gracias a su capacidad organizativa, fue posible que a nuestros dias llegaran,
muchas ceremonias, entre ellas, la de asiento.
• Entrenó como Oriate a: Octavio Samá, Obadimeyi ( , 1944). Orundo de Sabanilla,
Olo Oshun coronado a finales del siglo 19. Llega a la habana, a comienzo del siglo
20, le vuelven a coronar, Shangó con Oro para Argallu, por no reconocer esa
consagración como ortodoxa. El conocía los rituales de la habana y matanzas.
Aportes a la religión: Creó el sistema del lanzamiento del caracol dos veces.
Coronó dos Dadá directo.. Standarizó las prácticas de iniciación y que cada
sacerdote fuera iniciado en el culto de varios Orishas de acuerdo a procedimientos
rituales uniformes. De ahí su nombre “el Arquitecto del sistema moderno de
iniciación”
Discípulos de Obadimeyi: Tomás Romero, Ewín Letí. Fue uno de los más
populares Oriatés después de la muerte de su mentor en octubre de 1944.
Descendiente de Ewin Letí:
Lamberto Samá, Ogún Toyé. Uno de los dos más importantes Oriaté que sucedió a
la generación de Tomás Romero. Ahijado de Damiara Gobin, Odde Bi. Nicolás
Valentin Angarica, Obá Tolá. Obá Tolá fue ordenado por Obadimejí en 1941, y
aprendió con este hasta la muerte de su padrino. Aunque trabajo con su padrino un
período corto de tiempo, trajo a la Habana el conocimiento que había obtenido de
su familia en su nativa Carlos Rojas en Matanzas. Fue descendiente de una larga
línea de Olorishas. Es el más recordado por haber escrito el primer libro publicado
sobre la religión Lukumi en cuba, en 1950: "El Lucumí al Alcance de Todos. José
Rosha, Oshún Koyodé. Iniciado en el 1896 por Tranquilina Balmaceda Omí Saya,
descendiente de la rama Efuhe. Fue el 2do oriaté instruido por Latuan. Carmen
Miró, Ewin Leti. Oriate de Pogolotti.
Ahijados
• Carmén Miró, Ewin Leti. Fuente: Su nieta Caridad, Ewin Leti.
• Miguel Febles (oyubona).
Ma Monserrate González, Oba Tero, Oní Shangó. Obá Tero. Llega a Cuba, entre el
1840 o 1850. Y a la habana después de obtener su libertad en el 1860 (, 1906).
Casada con Ño Julio. Tuvo una muerte natural y de vejé y vivió más de 100 años.
Funcionaba como oriate en su cabildo
Aportes a la religión:
• Es la fuente de muchos Orishas Egbado en Cuba: Olokún, Oduduwá, Bromú,
Yewá, y otros. Su descendencia está muy bien enmarcada en Matanzas.
• Fundador de la rama Egbado.
• Introdujo un juego de tambores ritual consagrado especialmente para las
ceremonias y las festividades de Olokún, que se conservaban en el cabildo Egbadó
de Osha bí, en Matanzas.
Ahijados:
• Ferminita Gómez, Oshabí (12 octubre 1844- 27 septiembre 1950). Fue iniciada
en el 1870 en Oshun por Ño José, Ikudaisí. Unas fuentes señalan que fue su
abuelo. Se conoció como la más reputada fuente en Cuba de Orishas de Egbado,
como Olokún, Yewá y Oduduwá hasta su muerte pues manejaba el conocimiento
de todos los orishas Egbado en Cuba. Ella heredó su conocimiento de su Iyalorisha
Obá Tero. Aunque no fue fundadora de la rama la Pimienta, estuvo muy vinculada
a la misma, al igual que sus descendientes religiosos.
• Josefa Herrera, Pepa, Eshúbí, Oriate, hija de Adeshina y posiblemente la 1ra
Olorisha ordenada en Elegua en Cuba. Coronada por ”Ña Inés, Yenyé T’Olokún “
y Ma Monserrate González, Obá Tero, en el último cuarto del Siglo XIX. Es
recordada por la procesión del Cabildo que desfilaba anualmente a través de la
ciudad de Regla en honor a Yemayá y Oshun. Ña Belén González, Apóto, Oshun
Alaigbó, fundadora de la descendencia conocida como "la pimienta”. Orunda del
Cabildo Los Malake. Ahijada de Ña Caridad, Omo Oshosi, Igoro y Teresita Ariosa
Oshún Funké.
Ahijados:
• Luisa Silvestre( la china), Oshun Miwá. Madrina a su vez de José Urquiola (pata
de palo) Eshu Bi.
José Urquiola, Eshu Bi. Matancero, que llega a la Habana por el año 1917. Se
asienta en Ataré. Como caballo de santo, cuando estaba poseído por el orisha, se
quitaba la pierna de palo y bailaba con una sola pierna.
Aportes a la religión:
• Tendió puentes entre la Habana y Matanzas, tratando de suavizar las rencillas
entre los descendientes de Efushe, Latuahn, contra los de Monserate- Obatero.
Ahijados : Tuvo 25 ahijados y entre ellos, se situa Aurora Lamar, Oba- Tero.
Fernando Cantero Shango Lerí, Maria Towa(oriate), Elogio Gutierrez Adde Shina.
Aurora Lamar, Oba Tero. Nace el 13-2-1900 y muere el 19-9-1965. Fue iniciada
en el 1928. Hasta el año 59, Aurora Lamar fue probablemente la Iyalorisha más
prolifera en Cuba ordenando más de 500 personas directos. Fue esposa de José
Ramón Gutierrez y de Maximiliano, de ahí su nombre, la china de Maximiliano.
Trabajó con Lamberto Samá, Oggún Touyá, más conocido por Oggun Toyo.
Aportes a la religión:
Introdujo la religión en Santiago de Cuba entre el 1920 y el 1930 se consagra el
primer santo allí. Su descendencia es probablemente la más extensa actualmente.
Incorporó una práctica de otra rama en la suya.
Rosalía Gramosa, Ña Rosalía, Efunshé Worikondó Atikeke, ( , finales 1920)
africana de Egbado. Fundadora de la rama Egbado. Omo Oshosi. Casada con el
babalawo Kaindé. Heredó la dirección del cabildo San José 80.

Aportes a la religión:
• .En el último cuarto del siglo XIX, Efunshé pudo haber introducido en Centro
Habana la ceremonia adoshú osha practicada hoy y que eventualmente se ha
esparcido al resto de la isla.
• Fue una de las principales promotoras de la unificación de rituales.
• Fundadora de muchas ramas de las ramas de la santería, quizás sea
nombrada así, por la trascendencia religiosa de sus ahijados.
Ahijados:
• Luis Suárez Oshun Miwa, la guajira . 1er ahijada. Se dice que coronó 11
santos. Ahijados de Oshun Miwa : Calixta Morales, Ode Deí, hija de
Efunshé.Oriate. Algunas fuentes cren que fue hija de Efunshé. Otros dicen que fue
una buena amiga de Lydia Cabrera, quien la llamó “la última gran mujer Apwón”.
Fue, posiblemente la 1ra Olorisha de Oshosi ordenada en Cuba. o Cecilia García ,
Oya Funké o Carlos Menendez, Oshun Lari
• Andrea Trujillo Ewi Yimi.
Ahijados
Isabel Roja, Bellita, Oshun Leyi. Era una niña en el 1912 cuando fue iniciada en
Osha.
Susana Cantero, Omi Toke. Orunda de Cienfuegos. Fundadora de la rama el coral.
Fue la 1ra iniciada en el 1900, en el cabildo de Palmira. Funda su propio cabildo en
regla, realizando las procesiones que un dia, en una de ellas, al escuchar los
tambores, Yemayá la posesionó, se lanzó al mar, hasta la mitad de la bahía de la
Habana regresando posteriormente y fue entonces que yemayá abandonó su
cuerpo. Fuente Oba Hugo Cárdenas.
• Miguel Febles (iniciado 28-9-1910).
• Luisa Arango, Shango Ladé.
Ña Margarita Armenteros, Aine Yobo. Tuvo un amplio linaje en la Cuidad de la
Habana.
Descendientes:
• Tibursia Sotolongo, Oñi Osun.
• Obá Oriaté Abelardo Bequé (Becker), Oshun Miwá, discípulo de Lorenzo Samá,
Obbi Dimeyi.
Ño Filomeno García, Atandá Babalawó, onilú –tamborero y abegí - escultor,
quienes junto con Añabí, tallaron los primeros Bata ortodoxos construidos en
Cuba. Atandá es también considerado por haber tallado la mascara de Olokún
(posiblemente Geledé) usada en el siglo XIX en la localidad de Regla, Cuba, para
bailar para este Orisha.
9. Ño Juan "el cojo," Añabí Babalawó, onilú tamborero y abegí – tallador quien
junto con Atandá, talló los primeros tambores bata ortodoxos construidos en Cuba.
10. Ño Remigio Herrera, Adeshiná. Probablemente uno de los primeros Babalawos
que llegaron a la isla por el año 1830 y que pudo haber tenido alguna participación
en las ceremonias para crear los primeros tambores Bata de Atanda y Añabi en
Cuba. Aunque el entró a Cuba a través de Matanzas, donde vivió un número de
años, es también bien conocido en Regla donde pasó los últimos 35 años en la isla
e inicio el Cabildo Yemayá que más tarde fue heredado por su hija Josefa "Pepa"
Herrera, Eshúbí.
Ahijados:
• Eworio Rodríguez
• Tata Gaitán Apari
Tata Gaytán, Ogundá-fún. Famoso Babalawo que murió en 1945, y probablemente
el primero que fue ordenado en Cuba. Adeshina lo consagró a finales de 1900. Más
conocido por ser el primer Babalawo que consagró Olokún a otros Babalawos a
inicios del siglo XX.
Algunos descendientes de nuestros ancestros
Entre los descendientes de José Urquiola, podemos citar:
Bonifacio Auroga, Ade Ogun; Miguel Garti, Bamgboshe; Mario Berro, Lázaro
Ros, Balogun, Juan Izquierdo, Antonio Carmona, oriate de Brooklyn.
Fuente: Los mayores y su Historia.
Entre los descendientes de de Aurora Lamar, podemos citar:
Amada Sánchez, esposa de Reineiro, a Rosa Torres, Oní Shangó, a Chela (olo
Oshún), a Reglita Oni Shangó, Rosa Quezada, Oni Tonaddé, coronada en el 1961,
seguidora de la rama de los trapitos..
Entre los descendientes de Efunshé podemos citar:
Ahijados de Luis Suárez, Oshun Miwá: Carlos Menéndez, Oshún Lari, Cecilia
García Oya Funké, que coronó a Calixta, Oggun bi, y esta coronó a Auque García,
Osikan y esta coronó, a Roberto Tawado (Oshun Dina. Por otro lado tenemos que
Cecilia García, Oya Funké, coronó también a su nieta Cecilia Miguel, Oloshundé,
que vive en Regla, y esta coronó a Helena Valdés García Oya Yimi, que coronó al
oba Alberto Acosta quien tiene más de 50 santos coronados. Fuente Oba alberto
Acosta.
Otros descendientes de Efunshe:
Ahijados de Andrea Trujillo, Ewi Yimi: Isabel Rojas, Bellita, Oshun Leye,
madrina de: Zenaida, Olo Oshún; Petrona, Omo Oshosi; Margot; Mercet Maria;
Digna, Olo Oshún, Fernandín el hierbero, Baloggun; Ofelia, Olo Obatala, madrina
de Bienvenido Chacho, Oshun Funké; Alfredo, Babalawo, Olo Oshun; Graciela
Abreu, Oya Tocun. Maria Trujillo, Arabia Oviedo Aigora; Maria Ponce, Shango
Bi; El Cartero Raimundo, Jesús Torres; Martín Rosell, Ogun Nike; Ignacio
Albuerne, Shangó Funké; Norberto Acuña, Obadina; Humberto Pérez, Shango
Lay; Noel Díaz, Iyakere; Benigno; Orlando Martín, Bizcocho Borracho Funke;
Juan Izquierdo.

Ita ni male Osha Pata y Cabeza..

Muchos Olorisas defienden dos puntos de vistas interesantes con relación al Odú
del que coloquialmente se dice "ser hijo".Tales creencias difieren entre sí.Algunos
sostienen que el odú combinado que "los pare" es aquel que viene en su ángel
tutelar; otros que es el compuesto entre el primer odú de Elegbá con el primero del
Osha Alagba Tori.Abordaré dicho tema con la única intención de exponer un punto
de referencia, que, claro está, pueda coincidir o no con el de algunos de mis
lectores; sin embargo, aclaro que no es mi intención convencer ni perturbar la
creencia personal de nadie. Para mi todas las opiniones al respecto son respetadas.
En Cuba El Culto a los Orisas se desempeñó desde sus inicios en un contexto
brutalmente hostil que propició diferentes formas de ver y de aplicación entre sus
creyentes; de alguna manera así ha llegado a nosotros, con variados matices que
adornan la práctica y la teoría. A excepción de procedimientos retorcidos o
inapropiados que también, aunque no nos agrade, tienen su explicación. Pero en
este escrito prefiero dejar a un lado esos procedimientos porque me alejarían de la
esencia del tema.Las primeras prácticas consagratorias que predominaron hasta los
primeros veinte años del SXX eran más sencillas de lo que hoy suponemos.

En esos entonces, se aplicaban tres modalidades de culto y de oficio. Todas ellas


bajo una perspectiva algo informal en comparación con lo que más adelante se
estructuró.Tales modalidades coloquialmente eran conocidas como "Pata y
Cabeza", "Medio Asiento o Cabeza Lavada" y Orisa Filial o "Santo Parado".

Los integrantes de las variadas etnias, bajo circunstancias muy difíciles (la
esclavitud colonial) seguían sus estilos entre los miembros de su propia costumbre
territorial: Egbadó, Oyó, Ijesá, Osogbo, Igbo, Gangá y Ketú; esto, por supuesto,
amasó lógicos conflictos y enfrentamientos entre las partes involucradas, que hasta
la actualidad seguimos arrastrando.No obstante, a todo ello (después de la
abolición de la esclavitud) predominaron los Oyó y los Egbadó, que con el paso de
los años se fueron fundiendo entre si, ya que unos han tomado de los otros. Lo cual
me ha parecido muy nutritivo.Permítaseme analizar cada modalidad de aquellos
entonces:

.1. El estilo "Pata y Cabeza" consagraba a la persona con Elegbá o Guerreros y su


Osha Alagba Tori nada más. En esta modalidad la Ori de la persona sufría un
proceso iniciático algo parecido al que hoy conocemos; sin lugar a dudas se
imponía un Itán pero no como el que hoy conocemos que está más estructurado.
Sólo “hablaba” Elegbá y el Osha Alagbatori.Aquel que estuviera ungido como
sacerdote de esta vertiente sólo podía participar en consagraciones relacionadas
con el Alagba Tori u Orisa Eledá que tenía asentado en su Ori. Es decir, si la
persona estaba consagrada en Oshún sólo podía participar en ceremonias
consagratorias de Oshún y así sucesivamente.Hoy en día, algunos más jóvenes se
aventuran a negar la existencia de esta modalidad en las primarias prácticas
africanistas de la isla, lo que demuestra un claro desconocimiento.2. El estilo del
"Medio Asiento o Cabeza Lavada" consagraba a la persona con Elegbá o Guerreros
y con cualquier otro orisa (esencialmente su ángel tutelar) sin que se le hiciera
algún procedimiento litúrgico de asentamiento en la Orí y mucho menos la
configuración de un Itán ni Osha.Por aquellos tiempos Los Guerreros o Ajagún en
Osha se entregaban de un modo diferente a como en tiempos posteriores se
adoptó.Esta modalidad también fue conocida como Shashá Eleerí o Shashá
Olorí.No obstante a ello, se le consideraba a la persona igualmente como sacerdote
pero con funciones muy limitadas, si las comparamos con la modalidad más
globalizada que hoy aplicamos.Igualmente, algunos contemplaban a estos
individuos como Jekigboyé o Pre Iniciados. Este término se empezó a manejar en
los inicios del SXX.

3. El estilo Orisa Filial o "Santo Parado", se comportaba de otro modo. Se le hacía


culto y se le daba atención a una deidad que regía sólo para proteger o amparar al
Cabildo, en donde sus integrantes eran únicamente pardos libertos.Mencionada
deidad se vitalizaba sólo con esta función y no iba al Orí de nadie; una sola
persona era la encargada de su atención preferencial y de todos los pormenores
relacionados con el objetivo esencial del Cabildo, que no era otro que el de brindar
apoyo a sus coterráneos.

Los miembros del Cabildo adoraban a dicha deidad y participaban en festejos que
se ofrecían en honor al mencionado orisa. El culto era colectivo enfocado
únicamente a una sola espiritualidad.La representación de dicha deidad pasaba de
persona a persona por mandato del orisa (era heredable) a través de trance
espiritual; es decir, la deidad usaba a su "caballo" y exponía públicamente quién,
posterior a su deceso, sería el sucesor de aquel que la atendía.Dicha
responsabilidad se tomaba con ciertas prerrogativas sacerdotales pero
principalmente enfocadas al cuidado y culto de la deidad en cuestión.También
fungía como curandero y hacía uso de sortilegios mágicos enfocados a resolver
problemáticas de algún miembro del Cabildo.Por otro lado, se encargaba de las
recolectas financieras para comprar la libertad de un esclavo o para costear
medicinas si fuera necesario porque en realidad la cura primordial que se aplicaba
era la natural, es decir, a través de plantas, bichos y otros elementos vivientes de la
naturaleza.Todo lo anterior es historia.ADOSÚ OSHA.

Para quienes han seguido de cerca este proceso acomodaticio en la praxis orisa, se
les ha hecho visible que sufrió -gradualmente- modificaciones o adaptaciones
sostenidas por condiciones contextuales.Todas las religiones conocidas se han
visto afectadas por la misma dinámica, siendo este el único modo que han tenido
para subsistir al ritmo evolutivo de la conciencia colectiva de la raza humana.El
Culto a los Orisas no ha sido la excepción.Me permito emitir la sana aclaración,
que, en este ensayo no menciono la vertiente de Ifá por obvias razones. El oráculo
de Ifá se sostiene en otro esquema muy diferente al del Dilogún Osha y, por ende,
no me corresponde desarrollarlo; además que no cumpliría algún objetivo dentro
del tema en cuestión.Orunmila Iború, Orunmila Iboyé, Orunmila Iboshishé.
Siempre mis respetos.Continúo....

El término consagrar ha sido confundido muchas veces en todo este proceso de


variedades litúrgicas.En el génesis de la praxis orisa se identificaron cuatro
esquemas esenciales; y para sus seguidores quien se entregase directamente en
algunas de estas modalidades se le consideraba un iniciado con potestades para
oficiar pero sólo dentro de su vertiente.Estos cuatro esquemas fueron:

1. Sacerdote del Orisa Filial.

2. Sacerdote de Medio Asiento o Cabeza Lavada.

3. Sacerdote Pata y Cabeza.

4. Sacerdote con Adosú Osha.

Si hacemos un alto en el término Olorisa observaremos que su significado


etimológico nos dice lo siguiente: “Dueño del Orisa”.Como verán, en las cuatro
modalidades anteriormente expuestas cada sacerdote era dueño de sus orisas sólo
que con responsabilidades místicas distintas.

Los consagrados en la modalidad del Adosú Osha fueron contemplados sacerdotes


con un amplio espectro de funciones dentro del oficio litúrgico. A todas luces
fueron los oficiantes más completos dentro de la praxis orisa a partir de 1920 en lo
adelante.Las otras modalidades tenían funciones sacerdotales limitadas si las
comparamos con las de un Olorisa con Adosú.Como verán, en las cuatro
modalidades anteriormente expuestas cada sacerdote era dueño de sus orisas sólo
que con responsabilidades místicas distintas.

Los consagrados en la modalidad del Adosú Osha fueron contemplados sacerdotes


con un amplio espectro de funciones dentro del oficio litúrgico. A todas luces
fueron los oficiantes más completos dentro de la praxis orisa a partir de 1920 en lo
adelante.Las otras modalidades tenían funciones sacerdotales limitadas si las
comparamos con las de un Olorisa con Adosú.Surgiendo la modalidad del Adosú
Osha en los primeros veinte años del SXX en la ciudad de la Habana, más
conocido como pacto con los linajes básicos: Obatalá, Oshún, Yemójá y Shangó,
los estilos consagratorios anteriormente mencionados comenzaron a declinar
(nunca desaparecieron) ya que el Adosú se impuso en la medida que iba tomando
fuerza entre los creyentes.Fue en este momento donde se dieron las primeras
migraciones de practicantes de territorios de otras provincias como Matanzas,
Sagua La Grande y Cienfuegos orientados a la capital de la isla con el único fin de
ser confirmados muchos de ellos y otros para consagrarse bajo la normatividad del
Adosú Osha.

Un caso que marcó pauta en la historia del culto y oficio afrocubano fue el del
Olorisa Octavio Lorenzo Samá Obá Di Meji.También como otro ejemplo claro, lo
tuvimos en el muy conocido Vicente Alfonso de Sagua La Grande, que aun
teniendo Cabeza Lavada para Oyá (Medio Asiento) viajó a la Habana para ser
consagrado en Shangó en conjunción con su Adosú por manos de José Urquiola
Esú Bi el 27 de mayo del año 1927 en el barrio de Guanabacoa.Fue entonces que el
mismo Vicente implantó mucho después mencionado Adosú Osha en Sagua La
Grande el 12 de noviembre del año 1942. Hasta donde se conoce, él consagró,
haciendo uso de esta modalidad, a menos de seis personas.Este peculiar estilo
consagratorio (desde mi punto de vista muy personal) surge con el objetivo
inteligente (entre otras razones) de facilitar, para las futuras iniciaciones, que
cualquier Olorisa pudiera participar y oficiar en una ceremonia aunque su ángel
tutelar fuera diferente al que se iba a "coronar".El orisa Oyá no se contempló en el
Adosú Osha en esos entonces hasta mucho después.Lo que es lo mismo, en
tiempos posteriores se estableció para un Omó Oló Oshún que Oyá fuera parte de
su reglamento consagratorio.Este comportamiento litúrgico fue una iniciativa de
las tantas que fueron dándose posteriormente.Otro ejemplo es el de esos ramajes
religiosos que iniciaban a un Omó Elegbá sin que tuviera necesariamente que
entrar con Ogún ni con Osoosi, ya que estos orisas no habían sido contemplados
inicialmente dentro del Adosú Osha y se recibían más adelante.Igualmente pasó
con Olokun para los Omó Oni Yemójá y otros casos como Aganjú que tampoco
entraron de inicio en esta metodología y se recibían a futuro si era
necesario.Mucho después se hicieron acomodos de otro tipo para diferenciar la
procedencia o costumbre del ramaje.Nadie quiso quedarse atrás en este variado
proceso de añadiduras.Pareciera que la historia se repitiera.Lo anterior nos invita
nuevamente a ratificar que nuestra práctica orisa sufrió modificaciones o
añadiduras que de modo contextual fueron necesarias.Con el Adosú comienza a
cobrar forma lo que hoy conocemos como Regla Osha, adornada con múltiples
pinceladas.
Teniendo claro todo este proceso de transformaciones, pasemos pues a la
significación del signo "Pata y Cabeza".Algunos confunden el signo que "los
pare".Se cree que dicho signo ofrecido por el Osha Alagba Tori es el primordial;
creencia confusa porque en dicho signo manifiesto en estera se involucra la mano
del Iyawó y del Obá. Aunque no por esta razón deja de ser un odú combinado
importante en el desempeño posterior del iniciado pero no es el que "lo pare".El
odú compuesto que da inicio a la nueva vida del iniciado y en el que está recogido
todos los indicadores de la predestinación es el primer odú simple que sale en
Elegbá conjugado o casado con el primer odú simple que sale en el Osha Alagba
Tori, ya que ambos son tirados intori lowo oré iyawó sobre la estera.A través de
este procedimiento, el astral del Iyawó está involucrado indisolublemente con
dicho signo de nacimiento. Es por ello, sea el odú compuesto que factiblemente
pueda contemplarse como el que "pare al Olorisa".Si nos remontamos unos
segundos a la modalidad de los inicios, en las consagraciones "Pata y Cabeza"
acontecía el mismo procedimiento, sólo que no se manejaban odú compuestos sino
odú simples.Es decir, el primer odú simple que se desparramaba sobre estera a
través de lowo oré iyawó en la conversación de Elegbá, se conjugaba con el primer
odú simple que de la misma manera surgía a través del dilogún del Osha Alagba
Tori o ángel tutelar.Con la combinación de ambos odú (Elegbá y Osha Alagba
Tori) el Oriaté analizaba las predisposiciones que tendría que sortear el iniciado
durante toda su vida y se las transmitía verbalmente bajo su propio conocimiento e
interpretación; ya que a través del astral del iyawó con sostenimiento de sus dos
manos, Ori indicaba los consejos que seguiría el iniciado.Es por ello, en aquellos
tiempos no era necesario el uso de la Libreta de Santo porque lo que se decía cabía
perfectamente en una hoja.A partir de esta conjunción es cuando (primeros veinte
años del SXX) comienza a tirarse el dilogún dos veces sobre estera, motivado por
la modalidad del Adosú Osha que ya se imponía. Es en este contexto donde
aparece La Libreta de Santo; en dicho estilo había que escribir más porque eran
más los orisas que “hablaban”.

Con el paso de los años, las nuevas generaciones, comenzaron a ver en la narrativa
brindada por Obatalá, a través de su dilogún, una referencia primordial para quien
se iniciaba. Porque al ser la deidad más relacionada con la creación de la
humanidad junto a Odúduwa se contempló "su palabra" como una conversación
extraordinaria para cualquier consagrado.Enfoque que comparto sin ningún
conflicto.Como hemos apreciado, Regla Osha ha tenido temporadas de ajustes
tanto en la praxis como en su perspectiva conceptual ante el manejo del dilogún.
Esto no debería asombrarnos.Cuando la dinámica oracular de Osha comenzó a
cobrar forma y maduración en sus bases a través del Adosú, surgen las siguientes
visiones:Un sacerdote debe regirse para entender su desarrollo terrenal en el
siguiente esquema.

1. El odú compuesto "Pata y Cabeza" es el destino irrefutable pero sin lugar a


dudas susceptible a cambios favorables. El odú combinado "Pata y Cabeza" es el
resumen de nuestro ayanmó o destino. Dicho signo se compone del primero de
Elegbá casado con el primero del Alagba Tori.

2. El odú compuesto ofrecido por Obatalá debe tomarse como un consejo de suma
importancia porque para nosotros los Olorisas, Obatalá es el Embajador Supremo
de Olodumare. Algunos antiguos aseveraban: "Obatalá es como Olodumare, sin Él
nada es posible en nuestra religión".

.3. El odú compuesto ofrecido por Elegbará es el indicativo invariable de las


pruebas y tentaciones que todo consagrado deberá superar para contribuir con Ori
Inú en el cumplimiento de su predestinación o atunwá en el plano terrenal.Es
imposible confundir que Elegbará no sea el mismo Esú; y es Esú quien nos prueba
para observar nuestra tenacidad en sortear las caídas de la vida.Elegbá, guía los
pasos del consagrado por el sendero de su predestinación sosteniéndose en
tentaciones que emite constantemente.Esú Elegbará es por excelencia el Maestro
del Olorisa.Lo que es lo mismo, dicho odú compuesto marca el camino que
transitará el consagrado.

4. El odú combinado ofrecido por el Orisa Eledá u Osha Alagba Tori marcará
innumerables vivencias que el consagrado experimentará durante su recorrido
terrenal.Pero más que eso marca la psicología o mentalidad del sacerdote frente a
las pruebas que el mismo Esú le irá emitiendo durante toda su vida.Es decir, dicho
odú combinado marcará el comportamiento terrenal del Olorisa, ya que dicho
signo proviene de su Ori en pacto estrecho con el Alagba Tori, el cual sugiere
cómo debe ser su comportamiento y cuáles los ebó a realizar para salir airoso de
las problemáticas que vivirá.Siendo su ángel tutelar, es de suponer que conozca a
la perfección las debilidades, flaquezas y necesidades de su protegido, lo que es lo
mismo, está interrelacionado con la mentalidad o psicología del sacerdote; pero
además conoce todo lo vinculado con su predestinación aunque su objetivo
únicamente no es informárselo, sino también contribuir para que se cumpla lo
mejor posible con lo codificado en el odú de nacimiento "Pata y Cabeza" que se
manifiesta al final del Itán Imalé Osha, además, de lo codificado en el odú
combinado que nació en Elegbará ya que estampa el tránsito del Olorisa por este
mundo.

Pocos Oriaté prestan atención sobre este signo que al final de cuentas es el que
cierra el Itán con la conclusión de la narrativa del Osha Alagba Tori.La función del
Orisa Eledá u Osha Alagba Tori es la de sostener al sacerdote en sus peores
momentos, de darle fuerza, inspirarle buenas decisiones, colmarlo de salud y
hacerlo entender que maneja una mentalidad que muchas veces tendrá que
esforzarse para moldearla para que su tránsito terreno le sea el apropiado y propicie
así mismo experiencias edificantes; es decir, para que Ori regrese "a la patria del
alma" con un grado mayor de evolución, lo que sería lo mismo: con la misión
cumplida.Los signos ofrecidos por las demás deidades son Adelé. Es decir,
apoyaturas, con la única función de sostener lo narrado en los anteriores odú.

Es por ello, que todo Oriaté debería hacer poco hincapié en estos signos, solamente
narrando y sugiriendo lo necesario. De ahí, que en muchos casos escuchamos de
boca de este: "Oshún viene repitiendo lo mismo que dijo Obatalá o Elegbá, Ella lo
recuerda para que no se olvide".Estos odú compuestos (los Adelé) sólo son testigos
de lo que narró el odú combinado "que parió" al sacerdote; son breves reseñas de
todo el volumen de la predestinación que irá conociendo el Olorisa en su recorrido
terreno, manifestado en códigos a través el odú "Pata y Cabeza".De ahí, que pasan
los años y siempre algo nuevo descubrimos de nuestro odú esencial.El odú "Pata y
Cabeza" está interrelacionado con el odú compuesto que ofreció Elegbará y el
Osha Alagba Tori; por eso ni uno ni el otro deben divorciarse para su conocimiento
y aplicación.Recuérdese que en los inicios no existía el Adosú Osha, por ende,
estas narrativas no se conocían porque no había orisa que las emitiera.

Estoy seguro que cuando lean este escrito, pensarán: "entonces ¿la conversación de
mi madre o de mi padre en Osha no tiene mayor importancia?".Y les respondería
que si la tiene, del mismo modo que la tienen las demás narrativas a través de las
deidades incluidas en el Adosú Osha. Debe dársele una connotación especial, claro
está, porque viene siendo como su segundo ángel tutelar.Aunque este concepto fue
asumido muchos años después dentro de la creencia popular, ya que en los inicios
cuando se consagraba "Pata y Cabeza" sólo se conocía al que iba asentarse en la
Orí del neófito.La "madre o el padre" alternos al Alagba Tori fue una perspectiva
que cobró poco a poco intención mucho después.

Conclusión:

Los odú compuestos de connotación son:

1. Odú combinado de Elegbará.

2. Odú combinado de Obatalá.

3. Odú combinado de Osha Alagba Tori.

4. Odú combinado “Pata y Cabeza”.

Los demás odú combinados son testigos y sostienen las referencias emitidas a
través de los anteriores ejemplos.Mi más sana sugerencia, para todo sacerdote que
esté integrado en La Praxis Orisa, sería la de direccionar su atención
mayoritariamente hacia el odú compuesto "Pata y Cabeza" porque surgió intori
lowo oré iyawó. Sin descuidar o menospreciar, por supuesto, lo que Elegbará y su
Alagba Tori le hayan transmitido.Lo que es lo mismo, dicho signo "Pata y Cabeza"
viene siendo algo así como:Principio y Fin, Erufin Erudá, Alfa y Omega.

OTRAS CANCIONES DE ALGUNOS ORISHAS

Shango

Oba osooo…. Ishu ni kuele shango ala moiye 2x tani kishe kilo wisa, okoro yewe,
yewe ye, okoro yewe wini laddo, osha rere kosi leko, osha rere lagwa lorisa…
Ofere agwa mi loddo, agwa mi loddo oferee, agwa mi loddo, shango mi lodoo….

Coro: Ofere agwa mi loddo, agwa mi loddo oferee

Oban yoko laboshe 2x oba lubee… shango la boshe…

Coro: oban yoko la boshee…

Iba mi lowo shango, oba lube shango ladee….

Coro: iba mi lowo shango

Oba ikoso, alado morisa eee…

Coro: lo mismo

Oba ikoso, alado kawo, awa leri ooo

Coro: lo mismo

Awa leri ooo …………. Coro: awa leri ooo

Oba koso babale, oba lube babale…./ kawo babale/shango finamalu babale

Coro: oba koso babale

Imale imale 2x, ogodo wima imale…

Coro: lo mismo

inshe ba inshe 2x maya ima okuama ogodo, ashe ba inshe..

Coro: lo mismo

maya ima kuama mi ogodo

coro: inshe ba inshe

famula ogodo wima famula, shango takua aladdo…

coro: lo mismo
ogodo famula oko wima, ogodo famula okuo 2x ogodo famula okuo wima shango,
oba inshe ooo………. Kawo oba inshe oo

coro: ogodo famula okuo wima shango

ara wi foba, ara wi fobee….

coro: lo mismo

ewi foba bembe layee…

coro: ewi fobaa ewi foba, bembe layee, ewi foba

oba lube, iyonbo nileo oba koso iyonfo mueda..

coro: lo mismo

iyonbo…. Coro: iyonfo mueda

motia lube shango, o motia, lube shango…

coro: motia lube shango, oo motia

orisa lako remi lako, orisa mi lako, 2x orisa lewawo shango okuma….. kini
lewawo…

coro: orisa lewawo shango okuma

orisa lewawo 2x arabi oyo lewawo, shango okuma lewawoo.. lewawo

coro: shango okuma

Rezo de Oya

Aaa….. oya yenye murele murele akama la orisa, oya nimu lade, ayiloda obini
yawe, oyewe, obini shokoto kuen kuen talo kueri oya, oyansa, un muta made
kare koro oba, un muta made kare koro oba obini adiñale, oya oya yewe iku, a
bogbo loyasire, sire lo yansa, oggun morele, akama orisa, akarala unyen akara
manla, niwo niwo, niwo niwo , ladde ladde, wesa bima made unsoro o yansa,
wesa bima unsoro oyansa……iworooo,
Ayagba eeee, eee, ayagba, oyewe okoro…./ obini aina/oya kueri moba

Coro: Ayagba eeee, eee, ayagba..

Akara irawo loya 2x, oya oya, oya oya, oya yewe ayilodaa/ ayiloda

Coro: ayembe oko

Suyeres de Oya

OYA 1

Iya….Kore ure o, iba loke male takua……./ ayagba iya, ayagba ina…

Coro: kore ure o, iba loke , male takua

Iya….Tele mi osha, oya lokua, akala kololo

Ongolo ya, ongolo ya, ongorito mi loya…/oya yewe ongorito mi oya, ongorito mi
loya

Coro: lo mismo

Oya oya, oya numi, oya umbo akomofomode/ oya umbo akomofomode 2x

Coro: lo mismo

Oyade oyade 2x obinisa sakaka lona, obini sawade…

Coro: lo mismo

Akuko bala leri oooo, olo yade 2x

Coro: lo mismo

Akuko eya, eya orisha ee, eshu bara ago eya, ogodo kuamila okuo bayenye..

Coro: lo mismo

Osheke omo aña ido, omo lorisa aremi oya


Coro: lo mismo

Iyaa, Aeee, oyade, Aeee, oya deee/ oya dee

Coro: aeeee oya de aeee

Aaaaa bu sense oggun, oya denireo……. Oya denireo

Coro: lo mismo

Eee… Ogun aragba ogun awo, oya oo bu sense, bu sense, bu sense

Coro: Ogun aragba ogun awo, oya oo bu sense

Mariboya oggun kowa kowa, asho okuoo…

Coro: Mariboya oggun kowa kowa

Maribo yansa ogunde maribo, yansa ogunde…….yansa logunde

Coro: maribo yansa ogunde maribo

Oya la wimi 2x la wimi la wimi oya dee

Coro: oya la wimi

Oyaree… sowo wiwi ala wu ganga

Coro: oyareee

Oya oya o takua, oya oya, (oya yewe wini wini oma deo)…

Coro: oya oya otakua oya oya

Bembe aragba ayiloda, bembe, oya ayiloda oo……………./oyankala ayiloda/ oya


bima ayilodao…

Coro: bembe aragba ayiloda, bembee

Oya wima wima 2x shokoto kuen kuen, ala kueri oya..


Coro: lo mismo

Oyaa…. Ayagba sosio banle yo ilele, ile ile ileoo….. ile ile ileooo

Coro: ayagba sosio banle yo ilele

Iba loya iba loya, iba loya, iba lo kuama….

Coro: lo mismo

Oya miloya 2x oya yewe talo kueri oya.../ made kuoyo kueri oya/made fulashe
kueri oya/ oyan sile kueri oya/ oya diña kueri oya

Coro: oya mi loya

Ekute ile o ayanboo 2x abollo mi loro, ekute ile o, ayanbo , kilowao

Coro: ayanbo

OYA 2

Iyee iyee kuaa 2x oyansile konfoyao, sawade ala kueru mariwo oyadee..

Coro: lo mismo

Ala kueyo mariwo

Coro: oyadee

Eeeaaa 2x oyankara ayiloda marele ooo

Coro: lo mismo

Ayiloda…

Coro: marere ooo

Bembe oya, oya la finda e, oya la finda eee

Coro: bembe oya, oya la finda e

Oyankoruo oyansa wade


Coro: lo mismo

Kore unleo jala jala 2x obini yaye umbo, kore unle oo, jala jala , la un komoleya…..

Coro: lo mismo

Kara lawo, oni kara walayo olele…

Coro: oyankara, oni kara lawo olele

Kara lawo….oni kara lawo….oya wimi mesan….oya wimi mayo……Coro: olele

Iya loya eee adie adie loya 2x…………………. coro: lo mismo

Oyansan oya piri nini, oya piri nini, iyansan piri nini

Coro: oyansan oya piri nini

Tino un elese ti bayao tani mobaya 2x, iya o mesan moban soro, ooo, tiya tiya tiya
abrekete bi oyo, aina ina koyo kama deo, elese oya oyare

Coro: oya oya oo

Ewe ikoko oya oya 2x

Coro: lo mismo

Osha ewe ikoko……coro: moleya oya

Agwado, aina keke releke 2x……… aina keke releke

Coro: lo mismo

Keyeye mambo yaro, mambo yaro, keyeye, mabo yaro omi oyare…

Coro: Keyeye mambo yaro, mambo yaro, keyeye

Oloya yembelekeeee…..

Coro: oloya

Omolo yure, omolo yansan, omolo yure


Coro: omolo yansan

Ochun

Yalodde iyaa, yeye yeye oo, oshun aremi, yeye wase odorefa….

Coro: yeye yeyeoo, aremi, yeye wase odorefa

Yalode yeye yeye o, o braka dide wee, yeye yeye o, oka dide u, adiñale kowosi,
yeye odororefa, ariwoyo adideu adiñale kowosi…

Coro: lo mismo

Alade koyu lagwao, omo dide wee, yeye yeye o, oka dide u, adiñale kowosi, yeye
odororefa, ariwoyo adideu adiñale kowosi…

Coro: lo mismo

Iya mori yeyeoo…

Coro: afiguere mo, yeye o, afiguere..

Yalode seisena….kowa kowa….oche isena..

Coro: ewe mile

Iya leri oluu..

Coro: ewe mile iya mio ewe mile..

Yalode seisena….kowa kowa….oche isena..

Coro: ewe mile

Ibe maro braka, marooo…..maroo.

Coro: ibe maro braka

Yeye yeye amolebi amolebi 2x, iyalode amolebi


Coro: yeye yeye amolebi amolebi 2x

Odorosa, odorosa, odorosa yeye yekare, odorosa yeye yemi……

coro: lo mismo

ewe iyeye iyalode, ewe imoba, ewe iyeye iya, ewe imoba, laka laka mewao, laka
laka mewa oo

coro: laka laka mewaoo..

laka laka, leke leke, kuenda rio kuenda yoo

coro: lo mismo

wamila oshun wamilan ooo

coro: lo mismo

wamila oshun alade yeee

coro: lo mismo

oshun wamila okuoooo

coro: ayaeeee

keye keye , okuo yesa

coro: abollo kuamila okuo yesa aya ee

Alade koyu yeye, eni ton lowo, oloyuyo eee….

coro: eni o bogbo soloyu

tanile oshun guere yalode, tani le oshun guere 2x ile ile ele o, alado, tanile oshun
guere yalode
coro: lo mismo

ile ile ele o, alado……..coro: tanile oshun guere yalode

oshun maileo , yeye maileo, oshun mainle o, yalode akete mainle oo

coro: lo mismo

oshun babayo arawe

coro: oshun babayo arawe

oshun babayo eee

coro: lo mismo

oshun guere irawo

coro: lo mismo

oshun guere iya orisha

coro: lo mismo

yeye unko amala, amala, amala yeo 2x

coro: lo mismo

owi sanle yeye o, yeye wara ba loñio, yeye wara ba loñio, yeye wara ba loñio

coro: owi sanle yeye o, yeye wara ba loñio

torifa oshun were were, oshun were were, yeye were..

coro: torifa oshun were were

yalode, lawa lawa yeye 2x..

coro: lawa lawa yeye 2x

laye laye lawa yeye…….omi yeyeoo…

coro: laye laye lawa yeye


CANTOS DE AZOJANO

Oyatimo yatamo maito numi

Coro: uuu maitonumi

Akomado, akomado yombolo, akomado azoñaña komado yombolo ñaña komado,


wemi sobo wemi orisarasa, akomado, wemi sobo wemi orisarasa, akomado,
azoñaña komado yombolo..

Coro: lo mismo

Oyankota oyankota oyankota, kowaniye kowaniye…

Coro: lo mismo

Aambe, ala ambele ko……ayanu kala kala sokuta

Coro: ambeee ala ambele ko

Mawa mawa, mawa lodie, mawa lodie, mawa lodie

Coro: mawa mawa mawa lodie

Ero mainle awa, 2x sawade iya koma, komarere awao, ero mainle awa sawade iya
koma, komarere awa

Coro:lo mismo

Maiton wolo, maiton wolo shakuata, maiton wolo eee

Coro: lo mismo

Adashe elube ooo

Coro: shakuata maiton woloo…

Nana sawe, afrimaye buruku sawee

Coro: nana sawee


Towe towe ama ufiña towe, maufiña towe, maufiña toweaa

Coro: towe towe amaufiña towe

Maegan egan maiwedo 2x baba azojano masokuto mayele aa, maegan egan
maiwedo, baba azojano masokuto mayele aa..

Coro: coro..

Uye mauye, uye mauye mawe, uye mauye mawe, uye mauye mawe…

Coro: uye mauyee, uye mauye mawe.

Aee kudanso 2x afrimaye nito were azojano kudanso..

Coro: lo mismo

Wamima enamu, wamima enamu, wamima soyirele 2x

Coro: lo mismo

Ayana yana yana, ayana niworo, ayana niworo, afrimaye menodie..

Coro: ayana yana yana, ayana niworo

Yana ja die yana i sebboa 2x azo yana die, azo yana i sebboa

Coro: lo mismo

Yana ja die….

Coro: azo yana i sebboa

Wai wai wai amelodie soyi melodie 2x

Coro: lo mismo

Amelodie die die mayeboo, mayeboo mayebo melodie

Coro: amelodie die mayebooo


A yana yana die, a yana yana dahomey, a yana yana die , a yana yana da, a yana
yana dahomey, a yana die …….Coro: a yana yana dahomey……A yana die

Oro baaa,koro ba inle, koro ba inle, koro bainle

Coro: koro baaa, koro bainle

Tiu tiu mano sawedeee, tiu tiu mano sawede mano sadiña kuya, mano sajona die,
na die jona die……ma die jona die….

Coro: mano sajona die

Meta a Oduduwa.

Baba Aremu oduduwa, ero ma ere agolona, aremu oduduwa, ero ma ere.

Coro : okuo agolona.

Eki baba oku aee 2x omo lowo leri tutu morere agolona, eki baba oku awa lodde...

Coro: lo mismo

Le si manbo wa la she o, inle ololodi wa, oduaremu...

Coro : lo mismo

Odula eee, eke odu wee, odula eo, owo dodo, owo mefa, inle mo...

Coro: lo mismo

Bromu awa lorere 2x bromu ayeo, yema ibo lowo, owo mefa, inle mo

Coro : lo mismo

Odundu aremu 2x baba aremu odundu ifa arawa, odundu aremu, oduaremu
odundu ifa rawa..

Coro: lo mismo
Eni oba aremu Oduduwa 2x

Coro : lo mismo

Olofin lowa....

Coro: oguidum 3x

Baba labe labe fun, labe okete lowa

Coro: okete lowa okete lowa wesi

Agwa kunle ki olofi 2x olofi olo yiki olofi omi oyare, agwa kunle ki olofi, olofi
oloyiki olofi omi oyare...

Coro: lo mismo

Oni eee, aaee, o inlee, aee, olofi, aberikunla miso isa, ogege irulu lawa lore
rereoo, olofi aberikunla miso isaa....

Coro: lo mismo

Eee....alagwa eee 2x eke kasi kalona falagwa, okan foloyu, oku da kue, aremu,
foromo yoko inle...

Coro : lo mismo...

O fifi omo oduduwa 2x baba olofi, ire abeyi, ashe iya olorun, osinao, oba dele dele
dele, baba osinao, baba agueyi olokun, o fifi omo oduduwaaaa. ...

Coro: lo mismo

Osa beyi olofin banla 2x baba mode irawo, okan olorun ina, okan olorun ina, baba
iya serawo, osaweyi olofin banla...

Coro:lo mismo

Oduaremu oo bi ooo, oduaremu o kue lona, ala gogo, emi sele o, aremu
kuelaye.......odudu kuelaye

Coro: baba mi chokoto aremu kuelaye...


Oduduwa kuele ke, eke osu ee, oduduwa kuele o guema kiko lowo lowo mefa leyi,
memo aremu ire ire la iladde ire agueyi oma............... ire ladde, aweyi oma

Coro: ire ladde.......... aweyi oma...

Rezo para la memoria con la pimienta de guinea.

Oka ni nfibi kòrò bòtò sélé, Àgbà òkété ni nfibi òkiti sé yèwu, Ìmòye njiye jí, Ìmòye
njiye şó, Wárá làtaare ntani lenu, Wárá niki iye mi olá.

La cobra vive en un escondrijo oculto y encerrado en la casa, Las grandes jutías


viven en el montón cerrado en un lugar privado, Lo que despierta la memoria de
uno, Lo que lo hace recordar, Son las pimientas de guinea la que pican a uno
rápido en la boca, Que me acuerden y asimilen las cosas rápidamente.

El dedo se mete en la boca, después de rezar el verso, se saca y se pasa por el


dedo pulgar del pie izquierdo.

EL PORQUE SE LE HECHA AGUA UN IYAWO CUANDO ENTRA A LA CASADE UN


SANTERO

El agua al iyawo no nace en ningun signo ni pataki, se hace por tradicion, y


muchos viejos no permiten que se lo haga a su iyawoses. Todo esto empezo en
casa de Evelia Collaso Omidina.

La historia cuenta que tibursia sotolongo oshun miwa, encontro a minga latuan en
cosas mal hechas durante un santo que tibursia estaba haciendo, ayai lewu lo
estaba dirigiendo, ayai estaba haciendo ita, y tubursia horrorizada le dice a ayai
delante de todo muy insultada la falta de respeto que se estaba cometiendo, esto
rapido corrio en boca de todo el mundo, cosa de la cual ayai se siente muy
abochornada y se empieza a retirar un poco de la osha, esto pasa cuando
obadimeyi empieza agarrar fuerza como oriate. Latuan nunca perdono esto, y ya
muerta ayai, rafael cajies va a casa de evelia collaso ochun miwa la comadrona a
hacerse santo, este discutiendo con tibursia busca a minga sabiendo que ellas
tenian problemas entre si, la fue a buscar para que diriga su santo y lo
yugboneara, minga aprovecha y rompe la tradición de tibursia y dijo vamos al río,
hace santo con todos los animales, se va vestir de blanco solo 3 meses, se va
presentar a aña, y chango y Yemaya van a comer dentro del cuarto sus dos
carneros todo lo contrario a tibursia, la gente le informo a esta de lo que minga
hizo y esta última fuertísima llevo a evelia Omi dina a casa de tibursia para que le
saludará, Ochun tibursia dicen que cuando abrió y las vio puso el pie en la puerta
y no las dejo entrar y mando a chencha Ochun guere que estaba en su casa
recibiendo cuchillo que trajera agua y tibursia hecho agua en la puerta y le dijo a
minga aquí tu no entras, porque ustedes Le pusieron ocha caliente, entra pero su
candela se queda afuera y le hecho agua, como ofendiendo a lo que le había
hecho minga, y además le regalo un plato con Ashe de santo como diciendo te
falto Ashe aquí tienes, de esta manera a toda esa rama le empezaron a hechar
agua en la puerta cuando iban a casa de alguien, y se quedo como ley, muchas
tradiciones de atrás que solo tibursia mantenía y respetaba.

Uno que puede confirmar esto e Agustín Angulo que aun vive ahijado de evelia
omidina que puede corroborar esta historia porque fue contada por la misma
evelia y por todas de aquella época que sabían

Por eso olochas alagwas y de respeto nunca permiten que a sus iyawoses les
hachen agua en la puerta te decían el esta fresco el no trae nada caliente. Y lo del
plato vela y coco nace en ofun ojuani, y lo hago mas por tradicion que por signo.

Recibimiento y ceremonia de Pinaldo

Cuando se recibe el Pinaldo es igual que el día de Yoko Osha, lo único que varía es
que no se hace nada a la persona que lo recibe, sino que se realiza con los Oshas.
La ceremonia que se debe hacer la noche antes a la persona que lo va a recibir es
rogarle la cabeza.

Debo aclarar que cuando se va a recibir Pinaldo, sólo comen los Oshas que fueron
a su cabeza el día de Yoko Osha y Ogún; si no le han dado cuatro patas antes de
este momento, Ogún debe hablar. Si el que va a recibir no tiene caracol de Ogún,
tiene que recibirlo para que Ogún pueda hablar. En el Pinaldo, nada se tiene que
preparar para el muerto; diferente de como si se fuera a hacer un Osha. Todos los
Oshas del que lo recibe se ponen en el suelo en el orden correspondiente, sin
agua y estando el caracol dentro de la sopera. También se pone el Eleguá del
padrino y al Ángel de la Guarda del Padrino, que tiene que comer ese día y que el
día de Itá hablará a su hijo. En el cuarto de los Oshas se coloca la estera con las 21
hierbas de Osain; si la persona que va a recibir Pinaldo tiene hecho Obatalá, se
ponen siete palanganas para Osain en este orden: Eleguá, Ogún, Oyá, Oshún,
Yemayá, Shangó y Obatalá. Ya terminado el Osain, se empieza el lavatorio del
cuchillo. Antes de empezar, se le echa a los Oshas un poco de omiero de la
palangana correspondiente, si la persona tiene caracol de Ogún, no hay que
lavarlo de nuevo, pero si no lo tiene, este es el momento en que se lava. El
lavatorio del Pinaldo es igual al de un Osha que nace. Se hace con dos cuchillos,
dos fuentes bonitas, que se mandan a hacer especialmente para esa ocasión,
jabón prieto y jabón blanco. Si la Oyugbona de Osha de la persona que lo esta
recibiendo tiene cuchillo, ella es quien lo debe lavar.

Cuando el Oriaté comienza el canto para Eleguá, la persona que le va a dar el


cuchillo tiene que rociar la fuente con omiero de Eleguá, es decir, con la jícara que
está en la palangana de Eleguá cogerá un poco de omiero, enjuagará las dos
fuentes y echará a una de ellas un poco de omiero; con la otra la tapará, una va
arriba de la otra. La persona que lo lava, agarrará los dos cuchillos por el mango y
cogerá un poco de hierba de la cazuela de Eleguá y los dos pedacitos de jabón. El
Oriaté empezará su canto. Por cada palangana debe haber una persona que este
ripiando las hierbas. En esa palangana se pone a un hijo del Osha que esta
haciendo. En otras palabras, en la palangana de Eleguá se pone a un hijo de
Eleguá y así sucesivamente. A cada una de estas personas le corresponde ir
echando omiero en el lavatorio y cada palangana lleva su jícara para ir vaciando el
omiero. No se puede echar agua con la jícara de un Osha a otro; cada uno tiene
que tener su jícara y la persona que maneja esta palangana de omiero debe tener
cuidado de que no se use la misma jícara para otra palangana.
Cuando ya se esta lavando el Pinaldo, el Oriaté irá indicando con el dedo a quien
le toca echar omiero de las palanganas. Cada vez que el Oriaté cambie el canto,
también cambiará la hierba del que esta lavando.

El Oriaté siempre indicará cuando hay que cambiar la hierba.

La persona que lava el Pinaldo comenzará con la hierba de Eleguá e irá


restregando los cuchillos por el mango y las hojas del cuchillo con las hierbas y los
jabones, cuidando de no cortarse las manos. Este es el orden para echar el omiero
en el lavatorio del Pinaldo.

Cazuela de Eleguá cuando le canten a Eleguá y a Oshosi.

Cazuela de Ogún cuando le canten a Ogún.

Cazuela de Oyá cuando le canten a Oyá.

Cazuela de Oshún cuando le canten a Oshún, a Obba, Orula y Yewá.

Cazuela de Yemayá cuando le canten a Yemayá, a Orisha Oko y a Inle.

Cazuela de Shangó cuando le canten a Shangó, a Agayú, a Ibeyis y a Dadá.

Cazuela de Obatalá cuando le canten Obatalá.

Siempre que se cambie el canto, se cambia el agua del omiero y la hierba. Cuando
le estén cantando a Shangó, si la persona que esta recibiendo el cuchillo tiene
hecho Obatalá, en Shangó se sacan los jabones y se sigue lavando el cuchillo con
hierba y omiero hasta que se llega al Ángel de la Guarda. Entonces, se manda a
parar a todo el mundo y se enjuaga el cuchillo con agua clara.

Después, se vuelve a enjuagar con agua y el aguardiente. En este momento el

Oriaté canta:

Ogún Fotigue Sara A Coco Ogún Arere

Codide Caguillo, Ogún Onile Orisha Oyare...

Que quiere decir: Ogún se baña con aguardiente (otí).


Enjuagando el cuchillo, se vuelve a enjuagar con agua fresca y el Oriaté sazonará
los cuchillos de esta manera: A la hoja del cuchillo le pone corojo, cacao, miel y
cascarilla. La persona que está lavando el cuchillo debe embarrar bien la hoja del
cuchillo con estos ingredientes y el Oriaté vuelve a entonar su canto. Además, la
persona que esta lavando tiene que ir haciendo como si fuera a cortar a alguien y
empieza a bailar cuando el Oriaté canta:

Oriaté: Ogún Moiyo Ogún Moiyo Ogún Alawede Ogún Moiyo

Coro: Ogún Moiyo Ogún Moiyo Ogún Alawede Ogún Moiyo

Oriaté: Ogún Moiyo Ogún Moiyo Ogún Alawede Ogún Moiyo

Ogún Cubu Cubu Feyesile Aguaniye Bangan

Ogún Arere Feyesile Aguaniye

Bangan Chibiriki Feyesile Aguaniye

Terminado este canto se ponen los cuchillos en las fuentes y se le amarran a cada
cuchillo una cinta del color del Ángel de la Guarda, para que a la hora del sacrificio
no se confundan con el cuchillo del Oriaté. Puestos en la fuentes, se tapan con la
otra fuente y en ese momento se deja pasar a la persona que lo recibió hacía
dentro del cuarto.

Se empieza a dar coco a los Oshas de la persona y del padrino, este es el orden a
seguir cuando se esta dando el coco:

1- Padrino

2- Eleguá, Ogún y el Ángel de la Guarda del padrino.

3- Persona que esta recibiendo el cuchillo

4- Eleguá, Ogún, Oyá, Oshún, Yemayá, Shangó y Obatalá

La Oyugbona es quien lo da y le dirá a los Oshas lo que van a comer, mentando

los animales que se van a sacrificar ese día a los Orishas.


Nombres de los animales en lengua Lucumí:

Chivo capado Ounko odán

Carnero Abó

Gallo Akukó

Gallina Adié

Pato Ekuekueye

Guinea Etú

Jicotea Ayapa

Codorniz Akuaro

Paloma Eyelé

Cuando se termina de dar coco a los Oshas el agua que esta en el plato donde se
lavó el cuchillo se vacía en el patio, el resto de los omiero se deja en el cuarto de
Osha, en el orden indicado y las palanganas se amarran con tiras del color de cada
Osha para que no se confundan.

El Oriaté comenzará el sacrificio, igual que el día que la persona hizo Osha, con los
animales correspondientes. Los Oshas siempre comen en el mismo orden, el
Oriaté coge los Oshas que les toca comer (en este caso Eleguá y Ogún) y los coloca
en medio del cuarto. Primero comen Eleguá y Ogún del padrino y después el
Eleguá y el Ogún del que recibe, es decir, aquellos se colocan delante de estos.
Cuando se va a masticar el coco con la pimienta de guinea, el que mastica es el
que recibe, ya que él es quien esta dando la comida a los Oshas del padrino y
estos Oshas le hablaran el día de Itá al que esta recibiendo; después, mastica por
sus Oshas. Ya puestos los Oshas en el suelo, se colocan los cuchillos, lavados y
destapados al lado de los Oshas, una jícara con el número de Eleguá (el 3) y otra
con el de Ogún (el 7), así con un poco de sal en la jícara de los acheses, estas son
las partes que se le cocinan al Osha después de la matanza y la sangre que se
recoge se vacía cuando se están cocinando. La única jícara a la que no se le echa
sal es la de Obatalá, a esta se la vacía cacao y cascarilla, recuerden que la sal mata
a Obatalá. Ya masticado y presentado el animal de cuatro patas, se comienza la
matanza.

El Oriaté empieza la matanza con su cuchillo; pero, a la mitad del sacrificio del
chivo, coge el cuchillo que se lavó y se sigue matando con este cuchillo. En este
momento, el Oriaté le dice al que esta recibiendo que ponga su mano arriba de la
de él, es decir, sobre la mano con la que el Oriaté esta matando; la persona pone
la suya y el padrino pone su mano arriba de la del ahijado y así se termina el
sacrificio del chivo. Cuando ya está en el suelo el chivo, el Oriaté le indica a la
persona como tiene que cortar la cabeza del animal de cuatro patas y los cantos
que debe entonar. El Oriaté y el que recibe hacen la misma operación con el gallo;
la persona que recibe es la que tiene que bailar la cabeza delante del Osha al que
hizo el sacrificio. Los cuchillos se ponen en la misma fuente y la Oyugbona los lava
con el omiero del Osha al que le toque comer (en este caso, Oyá, Oshún, Yemayá
Shangó y Obatalá).

Cuando se termina la matanza, el Oriaté presentará sus carnes y a esas carnes se


le sacarán los ashé que se le cocinan al Osha. Terminado el sacrificio, el Oriaté
hará el fifeto, que ya hemos reseñado; siempre que se dé de comer carnero hay
que hacer el fifeto. A las cabezas de los animales de cuatro patas se le sacan las
cruces, para emplearlas el día del Itá. Cuando se termina de matar los animales,
los cuchillo se embarran bien de miel y cascarilla, se envuelven en algodón y se
ponen tapados en las fuentes; entre las dos fuentes delante de los Oshas y con
una vela encendida. Ya terminada la matanza se coloca la mesa, a la que nada
más se sientan los que tienen cuchillo. Esta mesa se pone bien bonita, con ramos
de flores, copas para agua y vino, servilletas y mantel blanco nuevo. Dos o tres
personas que no tengan cuchillo son las encargadas de servir la mesa y los
cuchilleros tienen que tener Osha hecho.

La comida de la mesa para un cuchillo es: pan, ensalada, carne de res asada, carne
de puerco asada, pavo, pargo asado, arroz blanco, frijoles negros, vino blanco,
rojo y rosado, cerveza, sidra y postres. Todo esto es lo que se debe poner en la
mesa de un Pinaldo, para que quede bonito y fresco y para que las Oloshas no
hablen de la miseria que había en ese cuchillo. Terminada la comida, se lavan los
Oshas y se dejan en el suelo del cuarto de Osha; al otro día se le colocan los ashé
delante. Al tercer día se hace Itá, que es igual que el día de Itá de Osha. Después
de Itá, se agarran los dos cuchillos y un pargo grandecito; en la parte de atrás del
pargo se introducen los cuchillos, hacia dentro de la carne y se vuelven a tapar
con las fuentes. Esto se hace para refrescarlo y que todo le salga fresco a la
persona que lo recibió. A los siete días la persona que lo recibió hará una plaza de
frutas para refrescar la sangre de los animales de cuatro patas que le dio a sus
Oshas el día que recibió el cuchillo. Y así concluye la ceremonia de Obbe.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

También podría gustarte