Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Indice
1. Como preparar el owo recibido para consagracion
2. Direccion ceremonial de un yoko osha.
3. Matanza
4. Direccion en dia de Ita
5. Ebbo Ate = Ebbo de Estera
6. Rezos de los Orishas
7. Ozun¨s de los Orishas
8. Rezos de Odu¨s ; 13, 14, 15 y 16.
9. Ramas Cubanas
10. Explicacion de Ita
11. Pinaldo
12. Otros suyeres de los Orishas
LIBRO YOKO OSHA LERI ORIATE
DAVID ARENCIBIA ALA AGGAYU OBA NIKOSO LAYE
INTRODUCCION y Agradecimientos.
Este libro fue diseñado para aquellos que estan estudiando para ser
Oba Oriate o para los que ya lo son. Este libro NO es apto para los NO
CONSAGRADOS, o como mas se conocen como ALEYOS. Aprovecho el
espacio quiero dedicarle esta pequeña obra a mi rama Los Oviedos de
Matanza. Mis agradecimientos se extienden a personas especiales en
mi vida que de cierta forma u otra an aportado a la ampliacion de mi
conocimiento, Alagbas como mi padrino Rolando mas conocido como El
Chino, Obba Oriate, mi madrina de osha, Tere Gonzalez Omi Saide, mi
oyugbona Alina Blanco Omi Iya, mi padrino de odon que ibae, Victor
Bermudez Ita Ni Ibbo, entre otros.
Para hacer un yoko osha eleri, con lleva varios pasos, cada paso tiene
un porque y una secuencia, la cual no se deve de romper, ya que son
sumamente importantes, y sin estos, un yoko osha no estaria
correctamente hecho.
-----------------------------------------------------------------------------------------
Ani koshe talagwa lagwa bamoshe lowo ono koshe, ashe to, ashe bo,
ashe bima owoni ariku codun, codun segure iregun owo.
Autoseguidamente se refresca con omi tuto.
………………………………………………………………………………………………………………
Nota: esa telita del color del Orisa que se va a coronar, se guarda para
usarla en el derecho de oddon. Esto se hace cuando el ebbo de entrada
viene en ire, y si viene en osogbo el ebbo de entrada, se coje unas
plumas de las palomas de la rogacion de cabeza del dia antes del santo,
y se queman, esas cenizas se queman y se mesclan con efun e ishu, se
envuelve todo en una hoja de malanga y tela del santo que se va a
coronar, y todo esto se pone delante del angel de la guarda del padrino
o madrina. Todo este proceso se hace para que el iyawo limpie todos
esos osogbos y no causen problemas en casa del que va a parir.
…………………………………………………………………………………………………
Una mesa de cuarto de santo tiene que estar preparada con
Oti : aguardiente
Ori : cacao
Oñi : miel
Efun : cascarilla
Plato con las Pinturas.....Plato con Machuquillo…Plato con los Asho Tele
Plato con tijera, navaja y peine , junto con dos trenzas del color del
angel de la guarda, una es para el pelo y otra para el ashe de santo.
Ewu: Algodón
Un Peregun
………………………………………………………………………………………………………..
*hacer ozain
*Coco a ozain. *
Hechar el omiero de los 7 dias en un pomo. Y darle una jicara al Iyawo
para que tome.
*Lavatorio de cabeza.*iworo,madrina,yugbona.
*Raspar.*
*Rogacion de oddon.*
*Poner Ache*
Matanza.
Cada uno de estos pasos son vitales y se tienen que hacer con sus
prespectivos rezos y cantos Yoruba.
///////////////////////////////////////////////////////////////////////
MOYUGBA OSHA
OMI FUN EGGUN, OMI FUN EGGUN ILE, OMI FUN EGGUN ARA, OMI FUN EGGUN
FILANI, OMI FUN EGGUN MERILAYE, OMI FUN ILE OLOFI OLODDUMARE.
ADESHINA
OLGA LA TAMALERA
LAZARO AGGAYU
AURORA ALAMAR
MANUEL MEDERO………………………ORIATE
RIGOBERTO EL DE MADRUGA……………………ORIATE
LATUAN AFRICANA
JOSEFA ESHU-BI
FELIX PALUCHA………………….…ORIATE
LIBERATO VALDEZ……………………….ORIATE
JUANA SISCAL
BOGBO EGGUN DE EMI NANI
IBAYE IBAYEN TONU ARA ONU LA CIENCIA KE ESTA TOKUN TOKUN LAGWA
LAGWA, QUE TIN BELESSE TIMBELAYE OLODDUMARE.IBAYE IBAYEN TONU bogbo
(el santo) QUE ESTA TOKU MOYUGBA, MOYUGABA ACHE MOYUGBA CEDA
MOYUGBA CODA.
TO IBAN ECHU.
..........................................................
...........................................................
En osha SI se le Moyugba a eggun, de que muchos no sepan este rezo ,
es otra cosa, y no tiene nada que ver con ifa.
El rezo de osha a eggun y al coco estan mas adelante donde estan los
rezos de todos los santos.
Iku yere 2x
Eye mankio 2x (si es gallo, akuko mankio, paloma, ayele mankio etc..)
Eru sere 2x
LLAMADA…..
AWA OMA LA IKU OSIO AWA OMA 2X OKE OMA OOO LAIKU OSIO AWA OMA LA
IKU.
CORO---SE REPITE
OYO LELE LA IKU OSIO OYO LELE 2X OKE OMA OOO LA IKU OSIO OYO LELE LA IKU.
CORO---SE REPITE.
FUFULELE EGGUN FUFULELE EGGUN, EYA ORO AWA IKU, FUFULELE EGGUN.
CORO----SE REPITE
Abramale awomodde 2x
Coro: abramale abramale, abramale awomodde.
Kawe wemi tere o kawe 2x iku iyayo, wemi tere o awe wemi tere.
(traduccion) La madre que llora al hijo.
Bakeromi
(coro) Bakeroma. Estos canto se repite par de veces.
Agwa dola
Coro: bakeroma
IKIN BALELE MIO IKIN BALELE 2X TORIO MODDE BIO SANBALE IKIN BALELE MIO
CORO----SE REPITO
Ara Onu…..
Coro: anbelawo
Confesoro confesoro
CORO----Alagba alagba confesoro
Eshu kuelo kuelo milla 2x de mina iku mi iya, eshu kuelo kuelo milla
abure iya tokun.
(cuando la madre esta al lado de eshu su hermano ya muerta.)
Aye aye, leri eyo, torio morele, torio modda, leri eyo torio morele,
akara irawo, leri eyo torio morele ayeooo….
Coro: lo mismo
Ayeee… torio mode sikuo, olele, akufo, torio mode ebbo shure, akoko
nigbe iku lode, torio mode akoko nigbe emi seban seyo, ago nile sikuo,
olele..
Coro: lo mismo
Laye lagwaaa... laye lagwa la fisi, laye lagwa, laye ye ye, laye lagwa la fisi
Coro: laye lagwaaa, laye lagwa la fisi
Yewa sire iku were were, iku were were, iku were were
Coro: Yewa sire iku were were
Iku la iloro 2x la iro la iro ayaga dona……shon shon la iku ayaga dona
Coro: iku la iloro
…………………………………………………………………………………………………………
Oriate: Santeros :
Ibara ago, ago moyugba 2x omo deko nikosi, ibara ago, ago moyubara,
eleggua eshu lona...
Odara kororile yo
Coro: ishon shon abe 2x odara kororile yo babasemi, ishonshon abe.
Unyoro
ASE OMO OZAIN “CADA VEZ QUE SE CAMBIA DE CANTO SE DICE ESTO”
CORO------EWE AYE
“OZAIN SE VA HACER”
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
CORO----- LO MISMO
………………………………………………………………………………………………………………
CORO----LO MISMO
………………………………………………………………………………………………………………
CORO----LO MISMO
“LO QUE HACIA ME SALIA BIEN, LO QUE YO MOVIA ME SALIA BIEN, SOY MAYOR Y
TODO ME VA BIEN”
………………………………………………………………………………………………………………
CORO-----LO MISMO
………………………………………………………………………………………………………………
CORO-------LO MISMO
“HIJOS APURENSE, HAN HECHO MUY POQUITO, APURENSE MAYORES DE ESTE
MUNDO”
………………………………………………………………………………………………………………
OZAIN BELE BENITE BLEOO, BELE BENITE BLE 2X SACACA OCUMA BELEBLEE BELE
BENITO BLE.
CORO-----LO MISMO
………………………………………………………………………………………………………………
ATIPONLA IFE GURO 2X IFE OWO, IFE OMA, IFE ILE, ATIPONLA IFE GURO.
CORO------LO MISMO
………………………………………………………………………………………………………………
CORO------LO MISMO
……………………………………………………………………………………………….
CORO------ lo mismo
…………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………..
EWE ILE YOMI, AWONA MELLE YOMI, OSHINSHIN ILE YOMI, BEKUN BA YEWA
YORUBA…..
CORO------LO MISMO
……………………………………………………………………………………………..
PEREGUN LAWA IWO TUTO 2X PEREGUN ALABOMIRE, PEREGUN LAWA IWO TUTO
CORO--------LO MISMO
……………………………………………………………………………………………
CORO--------LO MISMO….
………………………………………………………………………………………………….
Coro: lo mismo
…………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………..
ABEDA ABEDA MAI 2X BABA DIÑA OLUWO OSAIN ABEDA BEDA MAI
YENYE….. CORO-----LO MISMO
…………………………………………………………………………………………………….
BABA FOMODE BABA FOMODE, OBA DIÑA OLUWO OSAIN BABA
FOMODEYENYE
CORO-----LO MISMO
……………………………………………………………………………………………………..
CORO----LO MISMO
……………………………………………………………………………………………………
Coro: lo mismo
…………………………………………………………………………………………….
………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………
............................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………….
Ozain umbo umbo ozain umbo umbo 2x bogbo elenu chakuta, ozain
umbo umbo.
Repite: lo mismo
..........................................................................................................
........................................................................
Coro: lo mismo.
……………………………………………………………………………………………………
Ewenila diddeo ewe nila didde 2x yoko osha ozain demale ewe nila dide
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
.................................................................................................................
Cucuru cucuru
Coro: tiwi tiwi ala mofinyera tiwi tiwi
............................................................................
Kuiri kuiri kui kui 2x ozain beru beru imale....arun koba male, etc....
Coro: lo mismo
Ala fulewa mamankeña leri asho kinkeña, ala fulewa mamankeña leri
asho kinkeña awo...
Coro: lo mismo
.............................................................................................................
Ala umba koshire a la umba ewe i koko Ala umba koshire a la umba ewe
i koko, okashore okalambo a la umba ewe ayo…
CORO-----LO MISMO
Nota: los ultimos dos cantos se cantan solo cuando es un yoko osha
…………………………………………………………………………………………
*Poner un plato blanco al lado de cada casuela y sacar las yerbas para
ponerlas en el plato.
Lavatotio de Osha
***Eleggua…..****
Bara loyure soke ebodda, eleggua obara oloyuti bara moyugba ago,
eleggua oloyuti bara moyugba ago soke bodda, eleggua eshu ololodio,
mamura la mofinye obara wayo eke, obara wayo eke moba moyugba
ago, eleggua okuni oddo, wolo wolo, wolo wolo ya tutu nabi, wolo wolo
ya tutu nabi, omo ni alawana komama keña irawo ekeee……
Coro: barasuayo, omoni alawana komama keña irawo eee, obara wayo,
ekee, eshu odara, omoni alawana komama kenya irawo eee
Ago torio male kawao, morele, ago torio male kawa fumiye, iban
unsoro koto, omolowo sireo, morele
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Ago ile ago elegguara, laroye ago ile ago elegguara, elube eke, alaroye
ago elegguara…
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
*ooyoo abure emi ago eleggua emi okan, ago eleggua emi okan, ago ile
onareo…….ago ile baralayiki…….eshu ona bara la boni….
ago eleggua
Coro: onare
………………………………………………………………………………………………………………
Oggun.
Coro: lo mismo
Coro : lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: alawedde
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Ikiri adda oggun obe oggun lokua obe (coro) ikiri adda….
Oggun shoro, aina shoro 2x baba eleggua oloku babaña aina shoro
Coro: lo mismo
coro: lo mismo
Aila la la oke oke berun berun 2x, beru beru berun, komarere beru
berun bera 2x oddo, oddo wima addo, arere sekedda…………
Ogunde ogunde 2x, arere banba loya, koma rere bio ta loya
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: eeaaa
Coro: okoooo
Coro: lo mismo
…………………………………………………………………………………………………
OCHOSI.
Coro… yana….
Coro: lo mismo
Lo mismo de antes.
Coro : lo mismo
Coro: lo mismo
Coro : lo mismo
Akiloyu
Odede odede
Odede 2x
Coro: lo mismo
Obaloke omo mi
Coro: ibanla
………………………………………………………………………………………………………………
INLE
Coro: lo mismo
Erinle kere un osha kere, erinle kere adomio alado kere...coro:lo mismo
Inle inle abata ayakara, inle ayakara, oya obini, inle ayakara, abata..
Naweddo abata inle baba eni naweddo nana 2x naweddo 2x inle abata
…………………………………………………………………………………………………
Titi la toke 2x …….…oke lo kiwa……….tile wa tiwa
……………………………………………………………………
Korinkoto mi loddo
Baba korio…….…korisima………..abitabita…..
Coro:ellankoro
………………………………………………….
………………………………………………
Coro: okee
Oke dewaoo
……………………………………………………….
Asojano .
Baba e, ayanu soroso 2x Babaluaye iyan fomode baba sire sire (coro)……
Coro: lo mismo
Alairosa
coro: ojero maijebie, mayani mayani, maije bebeton, sebiro tona niruna ijebie
Maiya iya maiweddo 2x baba azojano masokuto , mayele aa, maiya iya
maiwedo ee, baba azojano masokuto mayele aaa…
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Ayana yana yana, ayana ni wero, ayana ni wero, azojano melo die
Eeee……..Ina anbele aaa, azojano ina anbele…. Coro: ina anbele aaaa….
Rezo de azowanu…..
Eeee Ero bamima, ero bamima eee 2x ajamana, moddasuro kue oka,
eeee iwe ie, (asodda unkue modda unkue 2x, oddaunko olo jejesulo,
mere maaagwa lenu, a bogbo tonun dosundo nundaran dankue, modda
unko olo jejesu jele, jele jele jele, mere maara lenu……
(aquí puedes empezar una meta, o pudes tirar………
……………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
ORISHAOKO
Coro: lo mismo
Orisha oko oggun feyewe iwoni mowimo oggun mamiwo.. orisha oko
afefe irawo tani mowimo orun mamiwo
Coro: lo mismo
…………………………………………………………………………………………………………….
Dada.
………………………………………………………………………………………………………………
BEYI.
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Son do meyi, meyi son do, meyi son do, son do meyi, meyi son do, meyi
son do…………..coro: lo mismo
Beyi, mo beyi, mo beyi, beyi mo beyi mo beyi, eleke iworo, aeee eleke
iworo, ……../baba eleke iworo…..coro: aeee eleke iworo aee
Coro: aladooo
……………………………………………………………………………………………………..
Mana mana alawedde ooo, baba bonadda, mana mana okan yoro, ewe
laroba o, eyelewe laroba shokun, baba bonadda eweseo, aggayu
ñamuru ñamu, aggayu serela ayana okuni bakun, akara shola kiniba oo,
olounyen, ayanankio…
Coro: ekoo, shola kinibaoo 2x akara shola kiniba o olo unyen ayanankio
Alubataya wai shola oke 2x oba aggayu iye, oku oki oyo amala kuo, oku
otani otan myambi okeee…
Coro:shango oni omo mi oe 2x odi wole odi wole, sowosi sola mala
okuo, oku atani okuo, mayambi oke…
Aggayu.
Coro: lo mismo
Oke oke, aggayu oma lorisa, aggayu oma lorisa, oroiña omo yare
Coro: lo mismo
Tererema tererema
Coro: lo mismo
Okere labiri labi , okere labiri labi 2x okere awan soro, okere labiri labi
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Eeee eeee 2x awakara wina awakara yenu, awakara do wina weddo inle
na sobbo
Coro: lo mismo
Inle na sobbo jebioso inle naka dennu 2x awakara wina awakara yenu
awakara dowina weddo, inle nassobo
Coro: lo mismo
Eiso dadada ee, sobo yati mo a mano ura, aggayu somo lero ero, eiso
dadada ee, sobo yati mo a mano ura aggayu somo lero ero…
Coro: lo mismo
Coro : so yanubre
Coro: lo mismo
Mere motimbo kuele aaa
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
…………………………………………………………………………………………
Chango.
OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
(CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
(CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
OBA IBO SI AREO ERUA MALA IBO ERAO OBA KOSO ILU AWAYE
(CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
CORO) OBA IBO SI AREO 2X ERUA MALA IBO ERAO OBA OSO ILU AWAYE
Ala arabba , ala arabba oyo orisha yoko mayoko (coro) lo mismo
Aragba ese ese aragba, toko to nile… coro: Aragba ese ese aragba
Iba mi lowo chango, oba lube chango lare …..coro: iba mi lowo chango
Emiso ure ure emiso laye laye 2x chango irolo coro: emiso 2x laye 2x
Goddo goddo kuao kalla kalla eeee 2x chango mokete wawo aladdo
mofinkaya, obalube mofinkaya eee…. Coro: aladdo mofinkaya
………………………………………………………………………………………………………………
Obatala.
(coro)
Ayaguna leyibo ayaguna wa 2x, letu letu bambi o loro ke ayaguna wario.
Coro: lo mismo
Coro:ewawo kueyeye
Akete oba oba seniye 2x baba yoko odara , oban la ese, oban la ese, baba fumi
laye coro: lo mismo
Obanla kini okuo 2x kele kele kini yena o, ladde ladde somo koto nadde, obanla
kini somo lorisa...
Coro: obanla eee, obanla didee 2x obanla keyesi moro obanla dide dide
Coro: lo mismo
Eee Oduaremuoo biii yooo, oduaremuo belona, ala gogo emi seleyo aremu
kuelaye.
Coro: lo mismo
Ile mowile
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: coro
E leri okereee
Coro: asokeree
Leribode leribode
Coro: lo mismo
Obatala belona
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Obanseye obanseye
Coro: lo mismo
Waye waye lo mio waye kala mefa 2x waye kala mefa aremu waye kala mefa ooo.
……………………………………………………………………………………….
OBA.
Coro: sulembe
coro: lo mismo
ewe iya o, ewe ewe si 2x achaba ewe ewe si laofisi iku ode bimaro
coro: lo mismo
eniowo…………coro: lo mismo
eniowo munyanya…..coro: lo mismo
……………………………………………………………………………………………………………
Yewa.
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Aye tola lokuaye 2x yeyé aunko yeyé oma 2x yewa lofini 3x loku aye
Coro: lo mismo
Omolo yewa o yewa o yewa oooo, omolo yewa obini yewa elese yewa
oo
……………………………………………………………………………………………………………
OYA.
Ayaba , ayaba kueuro sekuerele oje 2x , sibi iku adiñale, loooye loye loye loba
yamala wola wona, iya kekesele su odun 2x, soyo soyano, ibu akeke, oya
ameneno, ee oya wimi loro ee 2x oya kara orisa aleyo, ekimanyoro ,eke ola
Coro: ee oya wimi loro ee 2x oya kara orisa aleyo, ekimanyoro ,eke ola
Coro: lo mismo
Oyaa, oya nbero, oya morele, akama laroye, oyewe onuko nuso, waye waye
obinisa, oya miloddeo, osikreta kunfoya la meta, oduru baloyeo, ala irawo ee
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Oya oyeo, ibaloke, iñale takua ……. Akara oyeo ibaloke iñale takua
Coro: lo mismo
Oro inle 2x
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
(coro) lo mismo
Alliloda
(Coro) areleo
Tino un elese ti bayao tani mobaya 2x, iya o mesan moban soro, ooo,
tiya tiya tiya abrekete bi oyo, aina ina koyo kama deo, elese oya oyare
Oloya yembelekeeee…..
Coro: oloya
………………………………………………………………………………………………………………
Yemaya.
Agolona oyale yemaya ye inle ye lodo, yale, omi yale abollo iyamio
(coro)
…………………………………………………………………………………………………………….
Yemaya agolona o yale, ye inle ye lodo, yale yo luma, oddun akotakue lebe
choicho nigwe, su-bogbo bona, oggun maye-olodo kiti ban ban ña, yemaya
………………………………………………………………………………………………………………
(coro)
…………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………..
(coro)
……………………………………………………………………………………………………………..
(coro)
…………………………………………………………………………..
………………………………………………………….
(coro)
…………………………………………………………
Akere loku ni akere lo yawo, asiere losi losi, jebiafama piti como lese oddun,
Oriyo iyo oriyo iyo, oddo mi wale ibu azezu oma bodo unlo eee,
Ona ona osi iwa, ona tochiche leio, oluo oso, (oluo oso oluo oso,
Akere loku ni akere lo yawo, asiere losi losi, jebiafama piti como lese oddun
……………………………………………………………………………………
(coro)
Wolo wolo fuwoni yemaya, mi iya, wolo wolo fuwoni kue kueye, adashe
nireo……………(coro) ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
Coro: lo mismo
Omolode fina fina omolode kati kuase 2x fina ero ma fina marina okan
omolode fina fina, omolode….. eba ma yemaya
…………………………………………………………………………………………………………
Ochun.
Eki fala fa, lao suo aeee 2x
(Coro) lo mismo.
Se repite. 2x ^^^^^^^^
…………………………………………………………………….
Ocheminie 2x
Akuachama ikoko 2x
coro
…………………………………………………………………………………………..
Ocheminie 2x
Akuachama ikoko 2x
Iyalorde apetervi orunmila akuachama ikoko
coro
……………………………………………………………………………………………………………..
Adide o adide u,
Coro
Adide o adide u,
……………………………………………………………………………………
Iyami alaye ibu, ache dede wantolokun chenche mi obo che ebo
Ebuyi lele tibe baro ye, oro inle dekun akueti ochun, chango mori yeye,
Moowilona, mowilona oba iche, olo yuti kowo ala moro yelefa.
Coro
Iyamile oro2x
……………………………………………………………………………….
Osa lobe wayooo, iya mama ni locha ochun komamaniyo chango moriyeye
Mowiloni mowilolao oka oba iche olo yuti kowo ala moro yele faaa…..
Anbikinya, anbikinya, seke se ala oro kinya, sebiku yeye oro kinya,
batise icheche abure mi ago ise iloro, kirinya abure mio
Coro: lo mismo
Coro: cheke, cheke, cheke cheke cheke komarita yeye ladde oshun
Yeye bio bio suo 2x osun tanima kuarubo legwe o, arubo yeye yeye o
Onilewe nitosuo onilewe 2x, agwa oma ofecha oshumo, ficha akuko,
onile ewe, aladde koyu oshire oshumo ficha akuko, onile ewe, alade
koyu oshire oshumo ololewao, onile ewe nitosuo
Coro: lo mismo
O bambi o siko o fosun, o fosun o siko o foya 2x iya yumu, braka lajena,
beroni abebe oshun
Coro: lo mismo
Coro: ladde koyu didde, otororefa, didde kowama yanbewa, ladde koyu
didde.
coro: mokosun
ago la oro, kele kele kele afigueremu, kele kele oni aladdo, ile mewao
coro: lo mismo
coro: lo mismo
laye laye lagwa yeye, mori yeyeo……..coro: laye laye lagwa yeye
………………………………………………………………………………………………………………
Orunmila.
Ifa ounso orunla lagwa lagwa lawose, Ifa ounso orunla lagwa lagwa
lawose lawo…….coro: lo mismo
Ifa mayele yekun fele ifa (coro) eriki mayele ekun fele ifa eriki
Kerekete melli orunmila, kerekete melli, bogbo chakutu awa selawo
Ewawo baralayiki owo 2x era unfa farawa lodde, orunla baba lo fefe
Ito Agban Eshu: que se realice todo gracias al espíritu universal de eshu.
El oba coje una jicara con omi y oti, y le hecha un poco a cada jicara de
caracoles que tengan los santeros en la mano, este proceso se hace 4
veces.
Elegba fotiwe
-------------------------------------------------------------------------------------------
*Tocar la puerta
Sea el santo que sea que se este coronando, siempre se le da eyele a los
pies del iyawo, aunque sea eleggua o etc..
Ewe finireo
Ojuani shobe feshubao onibode eshu agwa tetete, ojuani rache goddo
jio jio, ojuani iku, ojuani eyo.
En ese momento hay que limpiar el cuarto de santo y dejarlo bien seco.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
COMO SE ENTREGA AGAYU CHOLA
SUYERE:
CORO:GODOMAIMAI
OBA:BARA CATA
CORO:GODOMAIMAI
.................................................................................................................
------------------------------------------------------------------------------------------
------------------------------------------------------------------------------------------
Canto de la tijera:
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*Raspar.*
CORO: REPITE.
SUENA ASI: INSU RO IBO ERÌ, ENI ASHE WA DI KOLA ( OSHA ) LOFUN
ALABEIO ASHE WA DI KOLA
Olorun ( El sol )
Ochupuan ( La luna )
Irawo ( La estrella )
Orirawo ( El cometa )
Tetewa
Bogbo eggun made naile yewa ( todos los muertos del Universo )
Elegua
Ogun
Ochosi
Inle
Azoguazo
Orichaoko
Korinkoto
Oke
Ogue
Dada
Ibellis
Leni
Lenu
Aggayu
Chango
Obatala
Oba
Yewa
Oya
Yemaya
Ochun
Orumila
El angel de la guarda
Eruamale wamale.
Siempre que se termina, se ha de rogar la lerí con obbi omi tuto, Esto se
hace para quitar la calentura de la navaja, que es muy fuerte.
*Rogacion de oddon.*
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Nota: si es un Shango lo que se esta coronando, despues de raspar se le
hace la rogacion fresca de cabeza, despues se coje la odu ara de shango
del que pare, se le pone en la cabeza al iyawo, y se le da la ayakua, y
despues se le da las akuaro meyi, se despluman y se le hace al iyawo
una corona de plumas alrededor de su cabeza.
----------------------------------------------------------------------------------------------
Los colores tienen sus significados en la religión Yoruba, como son los
siguientes:
Nota: Las líneas de los ozun van pegadas y la ultima linea siendo del
mismo color va separada un poco
Ozun lozun agwa ozun, ebbo loriate, adde lashe ooo. solo una vez
Obbá: Omo Yoko oloddún, ozun lozun agwa oma adde lashe oooo.
Obbá:
Obbá:
…………………………………………………………………………………………….
Fifi Okan
***Oriate pinta los 4 puntos cardinales con blanco y rojo. Santeros
pintan afuera de el ozun, oyugbona pinta fuera de los 4 primeros
amberes-circulos, y la madrina o el padrino que esta pariendo el santo
pinta adentro de los 4 primeros circulos de el ozun, sellando o cerrando
en el medio con el color de el orisha tutelar que se esta coronando***
.............................................................................................................
*Poner Ache**
De ina ina 2x ache ero obi ozun kola. Coro: de ina de ina, de ina de
ina.
Significado, estoy poniendo una corona de luz y mencionando todos los
acheses.
Despues de poner el ache, se le pone alrededor del ache una tirita con
el color del angel de la guarda.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
En este paso, los santero que lavaron cazuela en ozain cojen las punta
del Asho Tele, y el Obba Oriate, va cojiendo santo por santo, primero
los de la Madrina, y despues los de el Iyawo, y los va poniendo en la
cabeza del iboku-iyawo.
Ojo: en cada santo se tiene que moyugbar, decir los ancestros de ese
osha que estas poniendo en la cabeza, y hablarle al Iyawo.
----------------------------------------------------------------------------------------------
Llamada o Parada.
“bara ñakiña kiña lorun… coro: bara ñakiña kiña lorun, bara ñakiña .
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Oba Oriate
Madrina o Padrino
Olo-Oyu-Gbona-Okan. La Oyugbona
Nota:
-------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------
Matanza.
A. Orden De La Matanza.
2. OBBATALA.
3. OYA.
4. OSHUN.
5. AGGAYU.
6. SHANGO.
YEMAYA.
Carnero, pato, gallo, codorniz, paloma, guinea.
Sureyes De La Matanza.
OBA: YAKIYAN YAKIYAN IKU OLORUN.
CORO: BARA YAKIYAN YAKIYAN OLORUN
BARA YAKIYAN
F. Echar Agua:
OBA: IRO KO ISO OWO.
CORO: IRO ERO KO ISO ERO.
Echar Agua:
OBA: ERO ERO KO ISO ERO, ERO KOWO ERO KO AYE.
CORO: ERO ERO KO ISO ERO.
.
OBA : Bara I la wito nyio 4x odu mama la wito nyio, bara I la wito nyio
Coro: lo mismo
Ogbe roso untele eti eya eti epo, “se le dice al santo lo que comio”, tolo malinkui tolo
malinkui
Coro: mmmmm tolo malinkui
Eran popo pomi eye, popo pomi /////////////coro: eran popo pomi eye
Traducción:
KU MI NI
IKU MI ERAN
Traducción:
El muerto yo cargo
Del muerto yo la carne.
Bailar La Cabeza.
A TORI A TORE
A TOWA O
A FARI MA LERIO
A FARI MA LERIO
A FARI MA LERIO
A DEDE RE MO NI
A DEDE RE MO NI A DEDE RE
ELERI (ANIMAL) FUMI (SANTO)
A DEBE RE MONI A DEDE RE
Sazonar La Cabeza.
TRADUCCIÓN:
Corojo constantemente untamos al espíritu de la cabeza, sal constantemente untamos
al espíritu de la cabeza.
……………………………………………………………………………
Canto para matar al pato de yemoja
Afetele iku malu malu , mmmm afetele iku moda moda mmmm...........
Firolo firolo bale coro: abo firolo firolo bale abo firolo
Murele murele bale coro: abo firolo firolo bale abo firolo
…………………………………………………………………………………………………………………
Después de hacer la matanza, se realiza una ceremonia que es darle coco a OGGUN,
al cuchillo, que se prepara de la siguiente forma:
1. Se tomara un plato, donde se pondrán los siguientes ingredientes.
Después de ejecutado esto, se matará la guinea y se le dará sangre a todos los santos
y a los cuchillos.
Posteriormente se le dará Obi Omi Tuto al cuchillo (OBE) y a OGGUN, dándole cuenta
de los animales que se le mataron a los distintos santos, nombre del Iyawo y los
padrinos que le asentaron Osha.
Después se le cantaran varios cantos a OGGUN.
----------------------------------------------------------------------------------------------
Nombres de los orishas y osha’s en arara
...................................................................................................................
Ñangareo
Ita
Ebbo de estera
al terminar el ebbo de estera, el iyawo lleva el ebbo donde esta
su eleggua, hay se lavantan , el oriate coje el agogo de obatala y
canta, aberu beru mayo aberu, bogbo osogbo unlo, el oriate
alante el iyawo atras y la oyugbona atras del iyawo. Iyawo se
sienta en la puerta con la toalla en la cabeza, al regresar la
persona coje una jicara de agua, y la persona que boto el ebbo se
lava las manos y la nuca.
Este ebbo es hecho por mi, es el que yo uso, siempre puedes variar en
los ancestros y ponerle su propio estilo, pero los Suyeres siempre
tienen que ser iguales.
Ara onu
tani alebo: arufi aruda alebo, e-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unle , avila y un sodide.
Bogbo ara onu la ciencia omo elegua eshu bi pepa, eshi bi josun jola,
ocalandro, agongoronilla, eshu la meta.
Awan olosha eleri del padrino y oyugbona, awa olosha eleri de Iyawo ,
iyatobi Babatobi , abure sima umbo wa ile. Que…
Ebbo ni ojuani shobe eshu awatetete ojuani shobe eshu awa tetete
ojuani shobe eshu awa tetete.
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos………………………………………………………
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Ara onu
Dieguita eguñiodedei, calixta morales, ode miwa belonsio, ode bi, ode
waro , ode fa , ode eñi, doña caridad omo oshozi, felix oshozi odedei.
Bogbo Awan olosha eleri del padrino y oyugbona, awa olosha eleri de
Iyawo , iyatobi Babatobi , abure sima umbo wa ile. Que…
Ebo ni eyioco:
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
…………………………………………………………………………………………………..
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Ebbo ni Oggunda.
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
………………………………………………………………………………..
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Ewi yimi sola cuesta, pascualita, efun deleyi, efun moyuwa, tomas
romero, liberato valdez, ewin leti Carmen mirowo, ewin leti tomasito,
odu anla rigoberto rigo, baba funke belen, corina tuto, ana maria towa,
charo pepa, odun julita, odun reinardo, oduaremu, polo oshaweye,
andrea trujillo ewin yumi, juana maria montes de oca osha inle, alberto
la cruz efun bi, cuca oduduwa odu bi, asha adde olo oduduwa, sabino
oduaremu, tranquilino correa olu fandei.
Ebbo ni ofun.
Ofun maffun akete fun fun lobbe ofun lara ofun soyio.
E Suyere: eba mico mio ……..oro juju eba mico oro juju. 2x
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
……………………………………………………………………
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Ebo ni eyonle.
Elleunle dedele laoboru, dendele la boche, dendele la bochiche, tetigo
leri adda.
E Suyere: ala moiye ala moiye : ona oni cua cua ibo 2x
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
……………………………………………………………………………………….
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Lazaro oba bina, ondina de cardenas, pamela obabolade ala aggayu,
mamita la flor oba tola , okan chola, Victor alonso, Oba yimi ala aggayu,
Mercedes sierra la culona oba tola, La china de las prendas, Juana la
patona, Mana oko ton dola, Asuncion bruselo ilari, Minina obasi lode, Clara
oba i tuke, Severino montalvo ala aggayu, mawimo orlando ramos ewin
shola, tomaza garcia oriate, alfredo calvo oba tola, el cheche shola niwe,
lucia morales oba tola, pupi obadele, juan oba nikoso laye. El cabo palma.
Ebo ni eyiroso.
Iroso:
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
……………………………………………………………………………………….
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Oya tokun, oya tosun, oya dina, barapoya dina, andrea sole oya miwa,
Isabel frankly, oya de oro, ososibicio neto, dama saciega, ayaba iku
alejandro , oyafunke yaya, oya dina estela, ariel oya lade, ana maria oya
funke, angelito valdez oya gumi, asunta serrano osa unko, jesus chicha
torres oya bi, olga la tamalera.
Ebo ni
Osa woriwo awo eni kuerima awo jekua jey yanza oriri apiti o keke ole.
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
……………………………………………………………………………………….
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Chango dina, nena flor dam oro, oba yimi,marcimiliano obatela, pela
oko, pedro la rosa, chango walu Orlando, aye oba, domingo afrekete,
oba irawo, Elena moña, busca oba dina, ilari oba sun sun prucero,
demira socarra, victor socanova, arabia oviedo shango bi, margarita
armenteros aina yobbo, esperanza fumero shango dina, fernando
cantero oba iketum, reguta oni shango, munda shango bi, eduardo
pastoriza shango lari, mercedez nobles oba yoko, ignacio cuesta oba
irawo. Ivan lara.
Awan olosha ara onu nbelesse oloddumare eleri del padrino y
oyugbona, Iyawo, iyatobi Babatobi , abure sima, umbo wa ile…
Ebo ni obara
Obara la bara ki bara, kate ano,kate ofo, kate iña, kate eyo, obara icuro.
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
Presenter cocos..
……………………………………………………………………………
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Ebbo ni oche
Oche: oche ado weche sara un dele cheke cheke iyalorde emi ala tente
munuku munuku ache.
…………………………………………………………………………………………..
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, y bogbo tenun yen okan alebo…
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
Omi dina, omi diero, omi yale Patricio, omi yale manño, omi yale Oscar
rincurito, inomi onojunani, yeya menocal, dulce sotolongo, omi Vicente
ateran, omi laguan, Susana cantero, charo pepa towa, jose Antonio el
cojo , Patricio calvo, omi yale, omi fora rosa, asiña vi valeria, david,
ogun fumito Consuelo chantecle, osha bi towa fermina Gomez, la mora
betun, panchita bicho malo, juana la desquartiza, el pidia la visqua,
maria pistolita, papito omi leti, andreita betarte omi lana, tranquilina
balsameda omi saya, rosa quesada omi toke, alfredo sotolongo olo
middara, obdalia la gavilana omi ayo, ña ines yenye tolokun, yerminio
valez chiqui omi dina, nemesia la guajira olo middara, bebo more omi
ladde, amador aguilera omi lai omo orishaoko.
Ebbo ni odi
Odi eruocha adima iku kuddima kudima ano kudima ofo kudima eyo
kudima azaro.
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
………………………………………………………………………………………………………………
….
tani alebo: arufi aruda alebo, ebo-bogbo juju alebo, akuko alebo, adie
elebo, eyele alebo, etu alebo, obi melli alebo, itana melli alebo, asho
efun alebo, asho pupua alebo, asho aro alebo, asho eñi alebo, awona
meta alebo, akofa meta aleba, ada meta alebo, akasi alebo, kuendusi
alebo, amala aila alebo, jerepicua alebo, eleri “aunko” alebo, eleguede
alebo, oti alebo, oñi alebo, atare alebo, ara shilekun ile, eku eya
awaddo, omi laza alebo, ori efun alebo, epo alebo, y bogbo tenun yen
okan alebo
iña unlo , araye unlo , ofo unlo bogbo osogbo unlo, que ebofi que ebo
ada , avila y un sodide.
ADESHINA
OLGA LA TAMALERA
LAZARO AGGAYU
AURORA ALAMAR
CELIA LA MILLONARIA
MANUEL MEDERO………………………ORIATE
RIGOBERTO EL DE MADRUGA……………………ORIATE
LATUAN AFRICANA
JOSEFA ESHU-BI
FELIX PALUCHA………………….…ORIATE
LIBERATO VALDEZ……………………….ORIATE
JUANA SISCA
(oluwos)
Eyila chebora aggana ba, aggana balla, buburu buburu kawo kabiesile
elueco si ozain gogoyami bambi oyo elelele bi oke akaka masi aroko ma
didi.
Ilarilafichete: ibalota lariche fichete ibalota. Fichete ano ofo iña eyo
araye.
Lori baba meridilloun lowo otun lowo osi eleri de Iyawo, ………mberowe
chawe que chawe umberoko, malobbe efun, que fun fun malobbe
Felebe elebo, elebo ebo fi ebo ada, elebo oriate olodumare arufi aruda
Olofi afiadenu.
………………………………………………………………………………………………..
………………………………………………………………………………
Delfina estrada
-------------------------------------------------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*Aqui tienen los rezos de casi todos los santos, mas el de eggun que se
reza en el coco a eggun, y el rezo de el coco “en osha”, que se reza para
quitarle la maldicion al coco, entre otros rezos de osha no muy
communes. Mi consejo, aprendanselos todos.*
elegua….Oggun…Ochosi…Inle…Asojano…Osain…Orishaoko…Coricoto…D
ada…. Ibeyi…Aggayu…Chango…Obatala… Oya …Yegua…Oba
…Yemaya…Oshun…Orula.
eshu afra eshu nigue ala coma ala comada elegua enisuayo
chure de guantolokun.
………………………………………………………………………………………………………………
……….
Alalua ayuba.
………………………………………………………………………………………………………………
………………
...................................................................................................................
.................
………………………………………………………………………………………………………………
……………
INLE : abata- onosema- colegueni- alaganao- orequecun- ayuba,
coigoto ayuba- allano ayuba
………………………………………………………………………………………………………………
……………
BABALU AYE: babaly aye acroñica, ibba elooni, agwa litasa baba sinlao
ibba uloni. Ogo nigga chapkuana ago asojuano mofoyuba.
……………………………………………………………………………………………………….........
...............
………………………………………………………………………………………………………………
………........
ORISHAOKO: orishaoko afefe iku ofe eye uwe, akokorin ki chiche fun
owuro kutukutu cuelu nanile nibo gbogbo na wa , orishaoko moyuba
ariku bagbawa
………………………………………………………………………………………………………………
……………..
Korinkoto
…………………………………………………………………………………………………………..
DADA: Dada Aburo Oro Obini Oricha Cheveroni Ache Chango Omo
Cullate Omo Cullate Obini Ache Changó Aburo Dada Ayuba
...................................................................................................................
BELLI :JIMAGUAS……Belli Oro Araba Aina Aburo Omo Oricha Ache Aina
Cainden Belli Ayuba
...................................................................................................................
AGGAYU SOLÁ.
………………………………………………………………………………………………………………
………………
CHANGO : kawo kabiosile lube baralube, elueco ozain- cherere adache
para darle coco a chango: kolebina oro kolebina oro ofi tutu kolebina.
………………………………………………………………………………………………………………
………
OBBA: obiarin ni na oyu ewa ati ara eya ni shango kue fumi abekun a
ya bami.
...................................................................................................................
Yokoda kosi ano, kosi ofo, kosi eyo, kosi iku, fumi aiku , alade mi
odukue.
………………………………………………………………………………………………………………
……………
………………………………………………………………………………………………………………
……………….
YEMAYA :
CHERERERE ILLAMI LATEO, ALA BALU OMI, IYAMI ABOLLO DAN, IYAMI
YETU YETU
………………………………………………………………………………………………………………
…..
OSHUN:
………………………………………………………………………………………………………………
……………
OTROS REZOS
Rezo a Olokun
(Venero al espíritu del vasto océano. Venero el espíritu del océano quien está
más allá de todo entendimiento. Espíritu del océano, yo te veneraré,
mientras haya agua en el mar.Deja que haya paz en el océano. Deja que
haya paz en mi alma.Al espíritu del océano, al que no tiene edad, le
doy mis respetos. Que asísea.)
……………………………………………………………………………………………..
OSHUMARE (arco iris): ARO BOBOI ABERU SAGA AZABORE KEYI
ARO BOBOI BESEN.
……………………………………………………………………………………………….
REZO A OBI
ORUN: SHENSHE BIKU, EGUN BIKU, IKU LORUN EGUN ORUN IKU
AWALODE. ORUNMILA BAWA ORUNMILA NAWA. ORUN ARIKU
BABAWA.
…………………………………………………………………………………………….
ODUDUWA:
……………………………………………………………………………………………………………..
NANA BURUKU
1. Okiti Kata Ekun a Pa Eran Ma ni Yan. Olu bogbo Ko Osun Ebi eye.
Omo Opara Ogan Nana Buruku, ashe buruku sawe.
…………………………………………………………………………………………………
OROIÑA : OROIÑA IYA NIWA AYE MEÑI EÑA BI OLORUN NIWA, DADA
ABURE AGBA IKU OFENILE WE OZAIN."
AINA : OBA KUKO AGBA EGGUN MODSENI INA YIYO ELELE IBAYE.
RESO DE BROCIA
REZO DE BROMU
Bromu leri lele ba dao omi kiwa jekua, jey afiboreo Iku kuarinyeo asu
afiardenu Jekua jey Bromu omi ladeo kiwa omi.
Iyami oshoronga : a kioso pe ki ode orisa omade, biko bati de wara eni,
onaire o. Aye ke lanaa ono ku lonii, ta nio mo pe aye, ana lo pa omo
iyami oshoronga.
----------------------------------------------------------------------------------------------
*****NOTA*****
Ejemplo: los otaces de ochun lo enterraban al pie de rio por 5 dias. Los
de change en la palma por 6 dias y asi susesivamente.
***NOTA***
Este libro es solo el montaje y ceremonial de un santo comun, como
obatala, yemaya, ochun, etc etc… nunca se olviden que en chango se le
da la ayakua y akuaro al leri del Iyawo. Las ceremonias previas varian
por cada osha que se valla a coronar, y eso no esta incluido en este
documento.
Ozun Leri de Oduduwa Directo.
Rezoz del Ebo de entrada:
Metanla (13)
Iboro Asoguano imale olo parada aluadi. Afimaji oda fumbe, Ugbo oniti timbe
Olodumare abanu. Orisa Sakuata Ashe. Ila oj agogoi nadea ila Orisa ibosu.
Suyare:
Osheo ibosu Orisa atori imale. Oba repite dos veces.
Merinla Iku eda, bishe iya. Iyalorde Iku yegbo Odun. Kere, kere olo atore Iyalorde
teni awao. Loade, lade togba Ire la aye lode ni
Suyare:
Oba Iyalade teni awao, lade, lade,
Ire ni awao lade, lade (Oba repite dos veces).
Suyere:
Orisa walu Ilogba
Orisa walu ilogba
Orisa mabo dudu ilogba
Orisa mabo dudu ilogba. (Oba lo canta una solea vez).
Coro contesta:
Orisa male ilogba, Ire O. (Repite dos veces).
****************************************************
Meridilogun (16):
Meridilogun afafa Alafi Asho eiye, ondo amala, bimala Babalorisa, Alafi
Boaki Chango eda. Erete de male Babalorisa linfawo. Kukukun dagba toke,
Alawa, lawa timbe Olorun lode bogbo Orisa.
Suyare:
Oba Olorun, alafi lode bogbo Ori.
ALaja Orisa Ashe ni. (Oba repite dos veces).
Estos rezos son la vesion de los Oriateses crioyos. Cuando salían en ita estos
Oduns, Oriateses como Liberato, Eribeto Damau-Omilefun, Polinar Gonzales-
Oshaweye, Abelardo Hernandez-Ochun Funke, y es decir un sinfín mas de Obas de
la Cuba de hayer, (Antes de que llegara a Cuba la mierda que hoy gobierna en ese
país).
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Ramas y Cubanas
Aportes a la religión:
• .En el último cuarto del siglo XIX, Efunshé pudo haber introducido en Centro
Habana la ceremonia adoshú osha practicada hoy y que eventualmente se ha
esparcido al resto de la isla.
• Fue una de las principales promotoras de la unificación de rituales.
• Fundadora de muchas ramas de las ramas de la santería, quizás sea
nombrada así, por la trascendencia religiosa de sus ahijados.
Ahijados:
• Luis Suárez Oshun Miwa, la guajira . 1er ahijada. Se dice que coronó 11
santos. Ahijados de Oshun Miwa : Calixta Morales, Ode Deí, hija de
Efunshé.Oriate. Algunas fuentes cren que fue hija de Efunshé. Otros dicen que fue
una buena amiga de Lydia Cabrera, quien la llamó “la última gran mujer Apwón”.
Fue, posiblemente la 1ra Olorisha de Oshosi ordenada en Cuba. o Cecilia García ,
Oya Funké o Carlos Menendez, Oshun Lari
• Andrea Trujillo Ewi Yimi.
Ahijados
Isabel Roja, Bellita, Oshun Leyi. Era una niña en el 1912 cuando fue iniciada en
Osha.
Susana Cantero, Omi Toke. Orunda de Cienfuegos. Fundadora de la rama el coral.
Fue la 1ra iniciada en el 1900, en el cabildo de Palmira. Funda su propio cabildo en
regla, realizando las procesiones que un dia, en una de ellas, al escuchar los
tambores, Yemayá la posesionó, se lanzó al mar, hasta la mitad de la bahía de la
Habana regresando posteriormente y fue entonces que yemayá abandonó su
cuerpo. Fuente Oba Hugo Cárdenas.
• Miguel Febles (iniciado 28-9-1910).
• Luisa Arango, Shango Ladé.
Ña Margarita Armenteros, Aine Yobo. Tuvo un amplio linaje en la Cuidad de la
Habana.
Descendientes:
• Tibursia Sotolongo, Oñi Osun.
• Obá Oriaté Abelardo Bequé (Becker), Oshun Miwá, discípulo de Lorenzo Samá,
Obbi Dimeyi.
Ño Filomeno García, Atandá Babalawó, onilú –tamborero y abegí - escultor,
quienes junto con Añabí, tallaron los primeros Bata ortodoxos construidos en
Cuba. Atandá es también considerado por haber tallado la mascara de Olokún
(posiblemente Geledé) usada en el siglo XIX en la localidad de Regla, Cuba, para
bailar para este Orisha.
9. Ño Juan "el cojo," Añabí Babalawó, onilú tamborero y abegí – tallador quien
junto con Atandá, talló los primeros tambores bata ortodoxos construidos en Cuba.
10. Ño Remigio Herrera, Adeshiná. Probablemente uno de los primeros Babalawos
que llegaron a la isla por el año 1830 y que pudo haber tenido alguna participación
en las ceremonias para crear los primeros tambores Bata de Atanda y Añabi en
Cuba. Aunque el entró a Cuba a través de Matanzas, donde vivió un número de
años, es también bien conocido en Regla donde pasó los últimos 35 años en la isla
e inicio el Cabildo Yemayá que más tarde fue heredado por su hija Josefa "Pepa"
Herrera, Eshúbí.
Ahijados:
• Eworio Rodríguez
• Tata Gaitán Apari
Tata Gaytán, Ogundá-fún. Famoso Babalawo que murió en 1945, y probablemente
el primero que fue ordenado en Cuba. Adeshina lo consagró a finales de 1900. Más
conocido por ser el primer Babalawo que consagró Olokún a otros Babalawos a
inicios del siglo XX.
Algunos descendientes de nuestros ancestros
Entre los descendientes de José Urquiola, podemos citar:
Bonifacio Auroga, Ade Ogun; Miguel Garti, Bamgboshe; Mario Berro, Lázaro
Ros, Balogun, Juan Izquierdo, Antonio Carmona, oriate de Brooklyn.
Fuente: Los mayores y su Historia.
Entre los descendientes de de Aurora Lamar, podemos citar:
Amada Sánchez, esposa de Reineiro, a Rosa Torres, Oní Shangó, a Chela (olo
Oshún), a Reglita Oni Shangó, Rosa Quezada, Oni Tonaddé, coronada en el 1961,
seguidora de la rama de los trapitos..
Entre los descendientes de Efunshé podemos citar:
Ahijados de Luis Suárez, Oshun Miwá: Carlos Menéndez, Oshún Lari, Cecilia
García Oya Funké, que coronó a Calixta, Oggun bi, y esta coronó a Auque García,
Osikan y esta coronó, a Roberto Tawado (Oshun Dina. Por otro lado tenemos que
Cecilia García, Oya Funké, coronó también a su nieta Cecilia Miguel, Oloshundé,
que vive en Regla, y esta coronó a Helena Valdés García Oya Yimi, que coronó al
oba Alberto Acosta quien tiene más de 50 santos coronados. Fuente Oba alberto
Acosta.
Otros descendientes de Efunshe:
Ahijados de Andrea Trujillo, Ewi Yimi: Isabel Rojas, Bellita, Oshun Leye,
madrina de: Zenaida, Olo Oshún; Petrona, Omo Oshosi; Margot; Mercet Maria;
Digna, Olo Oshún, Fernandín el hierbero, Baloggun; Ofelia, Olo Obatala, madrina
de Bienvenido Chacho, Oshun Funké; Alfredo, Babalawo, Olo Oshun; Graciela
Abreu, Oya Tocun. Maria Trujillo, Arabia Oviedo Aigora; Maria Ponce, Shango
Bi; El Cartero Raimundo, Jesús Torres; Martín Rosell, Ogun Nike; Ignacio
Albuerne, Shangó Funké; Norberto Acuña, Obadina; Humberto Pérez, Shango
Lay; Noel Díaz, Iyakere; Benigno; Orlando Martín, Bizcocho Borracho Funke;
Juan Izquierdo.
Muchos Olorisas defienden dos puntos de vistas interesantes con relación al Odú
del que coloquialmente se dice "ser hijo".Tales creencias difieren entre sí.Algunos
sostienen que el odú combinado que "los pare" es aquel que viene en su ángel
tutelar; otros que es el compuesto entre el primer odú de Elegbá con el primero del
Osha Alagba Tori.Abordaré dicho tema con la única intención de exponer un punto
de referencia, que, claro está, pueda coincidir o no con el de algunos de mis
lectores; sin embargo, aclaro que no es mi intención convencer ni perturbar la
creencia personal de nadie. Para mi todas las opiniones al respecto son respetadas.
En Cuba El Culto a los Orisas se desempeñó desde sus inicios en un contexto
brutalmente hostil que propició diferentes formas de ver y de aplicación entre sus
creyentes; de alguna manera así ha llegado a nosotros, con variados matices que
adornan la práctica y la teoría. A excepción de procedimientos retorcidos o
inapropiados que también, aunque no nos agrade, tienen su explicación. Pero en
este escrito prefiero dejar a un lado esos procedimientos porque me alejarían de la
esencia del tema.Las primeras prácticas consagratorias que predominaron hasta los
primeros veinte años del SXX eran más sencillas de lo que hoy suponemos.
Los integrantes de las variadas etnias, bajo circunstancias muy difíciles (la
esclavitud colonial) seguían sus estilos entre los miembros de su propia costumbre
territorial: Egbadó, Oyó, Ijesá, Osogbo, Igbo, Gangá y Ketú; esto, por supuesto,
amasó lógicos conflictos y enfrentamientos entre las partes involucradas, que hasta
la actualidad seguimos arrastrando.No obstante, a todo ello (después de la
abolición de la esclavitud) predominaron los Oyó y los Egbadó, que con el paso de
los años se fueron fundiendo entre si, ya que unos han tomado de los otros. Lo cual
me ha parecido muy nutritivo.Permítaseme analizar cada modalidad de aquellos
entonces:
Los miembros del Cabildo adoraban a dicha deidad y participaban en festejos que
se ofrecían en honor al mencionado orisa. El culto era colectivo enfocado
únicamente a una sola espiritualidad.La representación de dicha deidad pasaba de
persona a persona por mandato del orisa (era heredable) a través de trance
espiritual; es decir, la deidad usaba a su "caballo" y exponía públicamente quién,
posterior a su deceso, sería el sucesor de aquel que la atendía.Dicha
responsabilidad se tomaba con ciertas prerrogativas sacerdotales pero
principalmente enfocadas al cuidado y culto de la deidad en cuestión.También
fungía como curandero y hacía uso de sortilegios mágicos enfocados a resolver
problemáticas de algún miembro del Cabildo.Por otro lado, se encargaba de las
recolectas financieras para comprar la libertad de un esclavo o para costear
medicinas si fuera necesario porque en realidad la cura primordial que se aplicaba
era la natural, es decir, a través de plantas, bichos y otros elementos vivientes de la
naturaleza.Todo lo anterior es historia.ADOSÚ OSHA.
Para quienes han seguido de cerca este proceso acomodaticio en la praxis orisa, se
les ha hecho visible que sufrió -gradualmente- modificaciones o adaptaciones
sostenidas por condiciones contextuales.Todas las religiones conocidas se han
visto afectadas por la misma dinámica, siendo este el único modo que han tenido
para subsistir al ritmo evolutivo de la conciencia colectiva de la raza humana.El
Culto a los Orisas no ha sido la excepción.Me permito emitir la sana aclaración,
que, en este ensayo no menciono la vertiente de Ifá por obvias razones. El oráculo
de Ifá se sostiene en otro esquema muy diferente al del Dilogún Osha y, por ende,
no me corresponde desarrollarlo; además que no cumpliría algún objetivo dentro
del tema en cuestión.Orunmila Iború, Orunmila Iboyé, Orunmila Iboshishé.
Siempre mis respetos.Continúo....
Un caso que marcó pauta en la historia del culto y oficio afrocubano fue el del
Olorisa Octavio Lorenzo Samá Obá Di Meji.También como otro ejemplo claro, lo
tuvimos en el muy conocido Vicente Alfonso de Sagua La Grande, que aun
teniendo Cabeza Lavada para Oyá (Medio Asiento) viajó a la Habana para ser
consagrado en Shangó en conjunción con su Adosú por manos de José Urquiola
Esú Bi el 27 de mayo del año 1927 en el barrio de Guanabacoa.Fue entonces que el
mismo Vicente implantó mucho después mencionado Adosú Osha en Sagua La
Grande el 12 de noviembre del año 1942. Hasta donde se conoce, él consagró,
haciendo uso de esta modalidad, a menos de seis personas.Este peculiar estilo
consagratorio (desde mi punto de vista muy personal) surge con el objetivo
inteligente (entre otras razones) de facilitar, para las futuras iniciaciones, que
cualquier Olorisa pudiera participar y oficiar en una ceremonia aunque su ángel
tutelar fuera diferente al que se iba a "coronar".El orisa Oyá no se contempló en el
Adosú Osha en esos entonces hasta mucho después.Lo que es lo mismo, en
tiempos posteriores se estableció para un Omó Oló Oshún que Oyá fuera parte de
su reglamento consagratorio.Este comportamiento litúrgico fue una iniciativa de
las tantas que fueron dándose posteriormente.Otro ejemplo es el de esos ramajes
religiosos que iniciaban a un Omó Elegbá sin que tuviera necesariamente que
entrar con Ogún ni con Osoosi, ya que estos orisas no habían sido contemplados
inicialmente dentro del Adosú Osha y se recibían más adelante.Igualmente pasó
con Olokun para los Omó Oni Yemójá y otros casos como Aganjú que tampoco
entraron de inicio en esta metodología y se recibían a futuro si era
necesario.Mucho después se hicieron acomodos de otro tipo para diferenciar la
procedencia o costumbre del ramaje.Nadie quiso quedarse atrás en este variado
proceso de añadiduras.Pareciera que la historia se repitiera.Lo anterior nos invita
nuevamente a ratificar que nuestra práctica orisa sufrió modificaciones o
añadiduras que de modo contextual fueron necesarias.Con el Adosú comienza a
cobrar forma lo que hoy conocemos como Regla Osha, adornada con múltiples
pinceladas.
Teniendo claro todo este proceso de transformaciones, pasemos pues a la
significación del signo "Pata y Cabeza".Algunos confunden el signo que "los
pare".Se cree que dicho signo ofrecido por el Osha Alagba Tori es el primordial;
creencia confusa porque en dicho signo manifiesto en estera se involucra la mano
del Iyawó y del Obá. Aunque no por esta razón deja de ser un odú combinado
importante en el desempeño posterior del iniciado pero no es el que "lo pare".El
odú compuesto que da inicio a la nueva vida del iniciado y en el que está recogido
todos los indicadores de la predestinación es el primer odú simple que sale en
Elegbá conjugado o casado con el primer odú simple que sale en el Osha Alagba
Tori, ya que ambos son tirados intori lowo oré iyawó sobre la estera.A través de
este procedimiento, el astral del Iyawó está involucrado indisolublemente con
dicho signo de nacimiento. Es por ello, sea el odú compuesto que factiblemente
pueda contemplarse como el que "pare al Olorisa".Si nos remontamos unos
segundos a la modalidad de los inicios, en las consagraciones "Pata y Cabeza"
acontecía el mismo procedimiento, sólo que no se manejaban odú compuestos sino
odú simples.Es decir, el primer odú simple que se desparramaba sobre estera a
través de lowo oré iyawó en la conversación de Elegbá, se conjugaba con el primer
odú simple que de la misma manera surgía a través del dilogún del Osha Alagba
Tori o ángel tutelar.Con la combinación de ambos odú (Elegbá y Osha Alagba
Tori) el Oriaté analizaba las predisposiciones que tendría que sortear el iniciado
durante toda su vida y se las transmitía verbalmente bajo su propio conocimiento e
interpretación; ya que a través del astral del iyawó con sostenimiento de sus dos
manos, Ori indicaba los consejos que seguiría el iniciado.Es por ello, en aquellos
tiempos no era necesario el uso de la Libreta de Santo porque lo que se decía cabía
perfectamente en una hoja.A partir de esta conjunción es cuando (primeros veinte
años del SXX) comienza a tirarse el dilogún dos veces sobre estera, motivado por
la modalidad del Adosú Osha que ya se imponía. Es en este contexto donde
aparece La Libreta de Santo; en dicho estilo había que escribir más porque eran
más los orisas que “hablaban”.
Con el paso de los años, las nuevas generaciones, comenzaron a ver en la narrativa
brindada por Obatalá, a través de su dilogún, una referencia primordial para quien
se iniciaba. Porque al ser la deidad más relacionada con la creación de la
humanidad junto a Odúduwa se contempló "su palabra" como una conversación
extraordinaria para cualquier consagrado.Enfoque que comparto sin ningún
conflicto.Como hemos apreciado, Regla Osha ha tenido temporadas de ajustes
tanto en la praxis como en su perspectiva conceptual ante el manejo del dilogún.
Esto no debería asombrarnos.Cuando la dinámica oracular de Osha comenzó a
cobrar forma y maduración en sus bases a través del Adosú, surgen las siguientes
visiones:Un sacerdote debe regirse para entender su desarrollo terrenal en el
siguiente esquema.
2. El odú compuesto ofrecido por Obatalá debe tomarse como un consejo de suma
importancia porque para nosotros los Olorisas, Obatalá es el Embajador Supremo
de Olodumare. Algunos antiguos aseveraban: "Obatalá es como Olodumare, sin Él
nada es posible en nuestra religión".
4. El odú combinado ofrecido por el Orisa Eledá u Osha Alagba Tori marcará
innumerables vivencias que el consagrado experimentará durante su recorrido
terrenal.Pero más que eso marca la psicología o mentalidad del sacerdote frente a
las pruebas que el mismo Esú le irá emitiendo durante toda su vida.Es decir, dicho
odú combinado marcará el comportamiento terrenal del Olorisa, ya que dicho
signo proviene de su Ori en pacto estrecho con el Alagba Tori, el cual sugiere
cómo debe ser su comportamiento y cuáles los ebó a realizar para salir airoso de
las problemáticas que vivirá.Siendo su ángel tutelar, es de suponer que conozca a
la perfección las debilidades, flaquezas y necesidades de su protegido, lo que es lo
mismo, está interrelacionado con la mentalidad o psicología del sacerdote; pero
además conoce todo lo vinculado con su predestinación aunque su objetivo
únicamente no es informárselo, sino también contribuir para que se cumpla lo
mejor posible con lo codificado en el odú de nacimiento "Pata y Cabeza" que se
manifiesta al final del Itán Imalé Osha, además, de lo codificado en el odú
combinado que nació en Elegbará ya que estampa el tránsito del Olorisa por este
mundo.
Pocos Oriaté prestan atención sobre este signo que al final de cuentas es el que
cierra el Itán con la conclusión de la narrativa del Osha Alagba Tori.La función del
Orisa Eledá u Osha Alagba Tori es la de sostener al sacerdote en sus peores
momentos, de darle fuerza, inspirarle buenas decisiones, colmarlo de salud y
hacerlo entender que maneja una mentalidad que muchas veces tendrá que
esforzarse para moldearla para que su tránsito terreno le sea el apropiado y propicie
así mismo experiencias edificantes; es decir, para que Ori regrese "a la patria del
alma" con un grado mayor de evolución, lo que sería lo mismo: con la misión
cumplida.Los signos ofrecidos por las demás deidades son Adelé. Es decir,
apoyaturas, con la única función de sostener lo narrado en los anteriores odú.
Es por ello, que todo Oriaté debería hacer poco hincapié en estos signos, solamente
narrando y sugiriendo lo necesario. De ahí, que en muchos casos escuchamos de
boca de este: "Oshún viene repitiendo lo mismo que dijo Obatalá o Elegbá, Ella lo
recuerda para que no se olvide".Estos odú compuestos (los Adelé) sólo son testigos
de lo que narró el odú combinado "que parió" al sacerdote; son breves reseñas de
todo el volumen de la predestinación que irá conociendo el Olorisa en su recorrido
terreno, manifestado en códigos a través el odú "Pata y Cabeza".De ahí, que pasan
los años y siempre algo nuevo descubrimos de nuestro odú esencial.El odú "Pata y
Cabeza" está interrelacionado con el odú compuesto que ofreció Elegbará y el
Osha Alagba Tori; por eso ni uno ni el otro deben divorciarse para su conocimiento
y aplicación.Recuérdese que en los inicios no existía el Adosú Osha, por ende,
estas narrativas no se conocían porque no había orisa que las emitiera.
Estoy seguro que cuando lean este escrito, pensarán: "entonces ¿la conversación de
mi madre o de mi padre en Osha no tiene mayor importancia?".Y les respondería
que si la tiene, del mismo modo que la tienen las demás narrativas a través de las
deidades incluidas en el Adosú Osha. Debe dársele una connotación especial, claro
está, porque viene siendo como su segundo ángel tutelar.Aunque este concepto fue
asumido muchos años después dentro de la creencia popular, ya que en los inicios
cuando se consagraba "Pata y Cabeza" sólo se conocía al que iba asentarse en la
Orí del neófito.La "madre o el padre" alternos al Alagba Tori fue una perspectiva
que cobró poco a poco intención mucho después.
Conclusión:
Los demás odú combinados son testigos y sostienen las referencias emitidas a
través de los anteriores ejemplos.Mi más sana sugerencia, para todo sacerdote que
esté integrado en La Praxis Orisa, sería la de direccionar su atención
mayoritariamente hacia el odú compuesto "Pata y Cabeza" porque surgió intori
lowo oré iyawó. Sin descuidar o menospreciar, por supuesto, lo que Elegbará y su
Alagba Tori le hayan transmitido.Lo que es lo mismo, dicho signo "Pata y Cabeza"
viene siendo algo así como:Principio y Fin, Erufin Erudá, Alfa y Omega.
Shango
Oba osooo…. Ishu ni kuele shango ala moiye 2x tani kishe kilo wisa, okoro yewe,
yewe ye, okoro yewe wini laddo, osha rere kosi leko, osha rere lagwa lorisa…
Ofere agwa mi loddo, agwa mi loddo oferee, agwa mi loddo, shango mi lodoo….
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Oba koso babale, oba lube babale…./ kawo babale/shango finamalu babale
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
coro: lo mismo
ogodo famula oko wima, ogodo famula okuo 2x ogodo famula okuo wima shango,
oba inshe ooo………. Kawo oba inshe oo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
orisa lako remi lako, orisa mi lako, 2x orisa lewawo shango okuma….. kini
lewawo…
Rezo de Oya
Aaa….. oya yenye murele murele akama la orisa, oya nimu lade, ayiloda obini
yawe, oyewe, obini shokoto kuen kuen talo kueri oya, oyansa, un muta made
kare koro oba, un muta made kare koro oba obini adiñale, oya oya yewe iku, a
bogbo loyasire, sire lo yansa, oggun morele, akama orisa, akarala unyen akara
manla, niwo niwo, niwo niwo , ladde ladde, wesa bima made unsoro o yansa,
wesa bima unsoro oyansa……iworooo,
Ayagba eeee, eee, ayagba, oyewe okoro…./ obini aina/oya kueri moba
Akara irawo loya 2x, oya oya, oya oya, oya yewe ayilodaa/ ayiloda
Suyeres de Oya
OYA 1
Iya….Kore ure o, iba loke male takua……./ ayagba iya, ayagba ina…
Ongolo ya, ongolo ya, ongorito mi loya…/oya yewe ongorito mi oya, ongorito mi
loya
Coro: lo mismo
Oya oya, oya numi, oya umbo akomofomode/ oya umbo akomofomode 2x
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Akuko eya, eya orisha ee, eshu bara ago eya, ogodo kuamila okuo bayenye..
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Coro: oyareee
Oya oya o takua, oya oya, (oya yewe wini wini oma deo)…
Oyaa…. Ayagba sosio banle yo ilele, ile ile ileoo….. ile ile ileooo
Coro: lo mismo
Oya miloya 2x oya yewe talo kueri oya.../ made kuoyo kueri oya/made fulashe
kueri oya/ oyan sile kueri oya/ oya diña kueri oya
Coro: ayanbo
OYA 2
Iyee iyee kuaa 2x oyansile konfoyao, sawade ala kueru mariwo oyadee..
Coro: lo mismo
Coro: oyadee
Coro: lo mismo
Ayiloda…
Kore unleo jala jala 2x obini yaye umbo, kore unle oo, jala jala , la un komoleya…..
Coro: lo mismo
Oyansan oya piri nini, oya piri nini, iyansan piri nini
Tino un elese ti bayao tani mobaya 2x, iya o mesan moban soro, ooo, tiya tiya tiya
abrekete bi oyo, aina ina koyo kama deo, elese oya oyare
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Keyeye mambo yaro, mambo yaro, keyeye, mabo yaro omi oyare…
Oloya yembelekeeee…..
Coro: oloya
Ochun
Yalodde iyaa, yeye yeye oo, oshun aremi, yeye wase odorefa….
Yalode yeye yeye o, o braka dide wee, yeye yeye o, oka dide u, adiñale kowosi,
yeye odororefa, ariwoyo adideu adiñale kowosi…
Coro: lo mismo
Alade koyu lagwao, omo dide wee, yeye yeye o, oka dide u, adiñale kowosi, yeye
odororefa, ariwoyo adideu adiñale kowosi…
Coro: lo mismo
coro: lo mismo
ewe iyeye iyalode, ewe imoba, ewe iyeye iya, ewe imoba, laka laka mewao, laka
laka mewa oo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: ayaeeee
tanile oshun guere yalode, tani le oshun guere 2x ile ile ele o, alado, tanile oshun
guere yalode
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
coro: lo mismo
owi sanle yeye o, yeye wara ba loñio, yeye wara ba loñio, yeye wara ba loñio
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Ero mainle awa, 2x sawade iya koma, komarere awao, ero mainle awa sawade iya
koma, komarere awa
Coro:lo mismo
Coro: lo mismo
Maegan egan maiwedo 2x baba azojano masokuto mayele aa, maegan egan
maiwedo, baba azojano masokuto mayele aa..
Coro: coro..
Uye mauye, uye mauye mawe, uye mauye mawe, uye mauye mawe…
Coro: lo mismo
Coro: lo mismo
Yana ja die yana i sebboa 2x azo yana die, azo yana i sebboa
Coro: lo mismo
Yana ja die….
Coro: lo mismo
Tiu tiu mano sawedeee, tiu tiu mano sawede mano sadiña kuya, mano sajona die,
na die jona die……ma die jona die….
Meta a Oduduwa.
Baba Aremu oduduwa, ero ma ere agolona, aremu oduduwa, ero ma ere.
Eki baba oku aee 2x omo lowo leri tutu morere agolona, eki baba oku awa lodde...
Coro: lo mismo
Coro : lo mismo
Odula eee, eke odu wee, odula eo, owo dodo, owo mefa, inle mo...
Coro: lo mismo
Bromu awa lorere 2x bromu ayeo, yema ibo lowo, owo mefa, inle mo
Coro : lo mismo
Odundu aremu 2x baba aremu odundu ifa arawa, odundu aremu, oduaremu
odundu ifa rawa..
Coro: lo mismo
Eni oba aremu Oduduwa 2x
Coro : lo mismo
Olofin lowa....
Coro: oguidum 3x
Agwa kunle ki olofi 2x olofi olo yiki olofi omi oyare, agwa kunle ki olofi, olofi
oloyiki olofi omi oyare...
Coro: lo mismo
Oni eee, aaee, o inlee, aee, olofi, aberikunla miso isa, ogege irulu lawa lore
rereoo, olofi aberikunla miso isaa....
Coro: lo mismo
Eee....alagwa eee 2x eke kasi kalona falagwa, okan foloyu, oku da kue, aremu,
foromo yoko inle...
Coro : lo mismo...
O fifi omo oduduwa 2x baba olofi, ire abeyi, ashe iya olorun, osinao, oba dele dele
dele, baba osinao, baba agueyi olokun, o fifi omo oduduwaaaa. ...
Coro: lo mismo
Osa beyi olofin banla 2x baba mode irawo, okan olorun ina, okan olorun ina, baba
iya serawo, osaweyi olofin banla...
Coro:lo mismo
Oduaremu oo bi ooo, oduaremu o kue lona, ala gogo, emi sele o, aremu
kuelaye.......odudu kuelaye
Oka ni nfibi kòrò bòtò sélé, Àgbà òkété ni nfibi òkiti sé yèwu, Ìmòye njiye jí, Ìmòye
njiye şó, Wárá làtaare ntani lenu, Wárá niki iye mi olá.
La historia cuenta que tibursia sotolongo oshun miwa, encontro a minga latuan en
cosas mal hechas durante un santo que tibursia estaba haciendo, ayai lewu lo
estaba dirigiendo, ayai estaba haciendo ita, y tubursia horrorizada le dice a ayai
delante de todo muy insultada la falta de respeto que se estaba cometiendo, esto
rapido corrio en boca de todo el mundo, cosa de la cual ayai se siente muy
abochornada y se empieza a retirar un poco de la osha, esto pasa cuando
obadimeyi empieza agarrar fuerza como oriate. Latuan nunca perdono esto, y ya
muerta ayai, rafael cajies va a casa de evelia collaso ochun miwa la comadrona a
hacerse santo, este discutiendo con tibursia busca a minga sabiendo que ellas
tenian problemas entre si, la fue a buscar para que diriga su santo y lo
yugboneara, minga aprovecha y rompe la tradición de tibursia y dijo vamos al río,
hace santo con todos los animales, se va vestir de blanco solo 3 meses, se va
presentar a aña, y chango y Yemaya van a comer dentro del cuarto sus dos
carneros todo lo contrario a tibursia, la gente le informo a esta de lo que minga
hizo y esta última fuertísima llevo a evelia Omi dina a casa de tibursia para que le
saludará, Ochun tibursia dicen que cuando abrió y las vio puso el pie en la puerta
y no las dejo entrar y mando a chencha Ochun guere que estaba en su casa
recibiendo cuchillo que trajera agua y tibursia hecho agua en la puerta y le dijo a
minga aquí tu no entras, porque ustedes Le pusieron ocha caliente, entra pero su
candela se queda afuera y le hecho agua, como ofendiendo a lo que le había
hecho minga, y además le regalo un plato con Ashe de santo como diciendo te
falto Ashe aquí tienes, de esta manera a toda esa rama le empezaron a hechar
agua en la puerta cuando iban a casa de alguien, y se quedo como ley, muchas
tradiciones de atrás que solo tibursia mantenía y respetaba.
Uno que puede confirmar esto e Agustín Angulo que aun vive ahijado de evelia
omidina que puede corroborar esta historia porque fue contada por la misma
evelia y por todas de aquella época que sabían
Por eso olochas alagwas y de respeto nunca permiten que a sus iyawoses les
hachen agua en la puerta te decían el esta fresco el no trae nada caliente. Y lo del
plato vela y coco nace en ofun ojuani, y lo hago mas por tradicion que por signo.
Cuando se recibe el Pinaldo es igual que el día de Yoko Osha, lo único que varía es
que no se hace nada a la persona que lo recibe, sino que se realiza con los Oshas.
La ceremonia que se debe hacer la noche antes a la persona que lo va a recibir es
rogarle la cabeza.
Debo aclarar que cuando se va a recibir Pinaldo, sólo comen los Oshas que fueron
a su cabeza el día de Yoko Osha y Ogún; si no le han dado cuatro patas antes de
este momento, Ogún debe hablar. Si el que va a recibir no tiene caracol de Ogún,
tiene que recibirlo para que Ogún pueda hablar. En el Pinaldo, nada se tiene que
preparar para el muerto; diferente de como si se fuera a hacer un Osha. Todos los
Oshas del que lo recibe se ponen en el suelo en el orden correspondiente, sin
agua y estando el caracol dentro de la sopera. También se pone el Eleguá del
padrino y al Ángel de la Guarda del Padrino, que tiene que comer ese día y que el
día de Itá hablará a su hijo. En el cuarto de los Oshas se coloca la estera con las 21
hierbas de Osain; si la persona que va a recibir Pinaldo tiene hecho Obatalá, se
ponen siete palanganas para Osain en este orden: Eleguá, Ogún, Oyá, Oshún,
Yemayá, Shangó y Obatalá. Ya terminado el Osain, se empieza el lavatorio del
cuchillo. Antes de empezar, se le echa a los Oshas un poco de omiero de la
palangana correspondiente, si la persona tiene caracol de Ogún, no hay que
lavarlo de nuevo, pero si no lo tiene, este es el momento en que se lava. El
lavatorio del Pinaldo es igual al de un Osha que nace. Se hace con dos cuchillos,
dos fuentes bonitas, que se mandan a hacer especialmente para esa ocasión,
jabón prieto y jabón blanco. Si la Oyugbona de Osha de la persona que lo esta
recibiendo tiene cuchillo, ella es quien lo debe lavar.
Siempre que se cambie el canto, se cambia el agua del omiero y la hierba. Cuando
le estén cantando a Shangó, si la persona que esta recibiendo el cuchillo tiene
hecho Obatalá, en Shangó se sacan los jabones y se sigue lavando el cuchillo con
hierba y omiero hasta que se llega al Ángel de la Guarda. Entonces, se manda a
parar a todo el mundo y se enjuaga el cuchillo con agua clara.
Oriaté canta:
Terminado este canto se ponen los cuchillos en las fuentes y se le amarran a cada
cuchillo una cinta del color del Ángel de la Guarda, para que a la hora del sacrificio
no se confundan con el cuchillo del Oriaté. Puestos en la fuentes, se tapan con la
otra fuente y en ese momento se deja pasar a la persona que lo recibió hacía
dentro del cuarto.
Se empieza a dar coco a los Oshas de la persona y del padrino, este es el orden a
seguir cuando se esta dando el coco:
1- Padrino
Carnero Abó
Gallo Akukó
Gallina Adié
Pato Ekuekueye
Guinea Etú
Jicotea Ayapa
Codorniz Akuaro
Paloma Eyelé
Cuando se termina de dar coco a los Oshas el agua que esta en el plato donde se
lavó el cuchillo se vacía en el patio, el resto de los omiero se deja en el cuarto de
Osha, en el orden indicado y las palanganas se amarran con tiras del color de cada
Osha para que no se confundan.
El Oriaté comenzará el sacrificio, igual que el día que la persona hizo Osha, con los
animales correspondientes. Los Oshas siempre comen en el mismo orden, el
Oriaté coge los Oshas que les toca comer (en este caso Eleguá y Ogún) y los coloca
en medio del cuarto. Primero comen Eleguá y Ogún del padrino y después el
Eleguá y el Ogún del que recibe, es decir, aquellos se colocan delante de estos.
Cuando se va a masticar el coco con la pimienta de guinea, el que mastica es el
que recibe, ya que él es quien esta dando la comida a los Oshas del padrino y
estos Oshas le hablaran el día de Itá al que esta recibiendo; después, mastica por
sus Oshas. Ya puestos los Oshas en el suelo, se colocan los cuchillos, lavados y
destapados al lado de los Oshas, una jícara con el número de Eleguá (el 3) y otra
con el de Ogún (el 7), así con un poco de sal en la jícara de los acheses, estas son
las partes que se le cocinan al Osha después de la matanza y la sangre que se
recoge se vacía cuando se están cocinando. La única jícara a la que no se le echa
sal es la de Obatalá, a esta se la vacía cacao y cascarilla, recuerden que la sal mata
a Obatalá. Ya masticado y presentado el animal de cuatro patas, se comienza la
matanza.
El Oriaté empieza la matanza con su cuchillo; pero, a la mitad del sacrificio del
chivo, coge el cuchillo que se lavó y se sigue matando con este cuchillo. En este
momento, el Oriaté le dice al que esta recibiendo que ponga su mano arriba de la
de él, es decir, sobre la mano con la que el Oriaté esta matando; la persona pone
la suya y el padrino pone su mano arriba de la del ahijado y así se termina el
sacrificio del chivo. Cuando ya está en el suelo el chivo, el Oriaté le indica a la
persona como tiene que cortar la cabeza del animal de cuatro patas y los cantos
que debe entonar. El Oriaté y el que recibe hacen la misma operación con el gallo;
la persona que recibe es la que tiene que bailar la cabeza delante del Osha al que
hizo el sacrificio. Los cuchillos se ponen en la misma fuente y la Oyugbona los lava
con el omiero del Osha al que le toque comer (en este caso, Oyá, Oshún, Yemayá
Shangó y Obatalá).
La comida de la mesa para un cuchillo es: pan, ensalada, carne de res asada, carne
de puerco asada, pavo, pargo asado, arroz blanco, frijoles negros, vino blanco,
rojo y rosado, cerveza, sidra y postres. Todo esto es lo que se debe poner en la
mesa de un Pinaldo, para que quede bonito y fresco y para que las Oloshas no
hablen de la miseria que había en ese cuchillo. Terminada la comida, se lavan los
Oshas y se dejan en el suelo del cuarto de Osha; al otro día se le colocan los ashé
delante. Al tercer día se hace Itá, que es igual que el día de Itá de Osha. Después
de Itá, se agarran los dos cuchillos y un pargo grandecito; en la parte de atrás del
pargo se introducen los cuchillos, hacia dentro de la carne y se vuelven a tapar
con las fuentes. Esto se hace para refrescarlo y que todo le salga fresco a la
persona que lo recibió. A los siete días la persona que lo recibió hará una plaza de
frutas para refrescar la sangre de los animales de cuatro patas que le dio a sus
Oshas el día que recibió el cuchillo. Y así concluye la ceremonia de Obbe.
---------------------------------------------------------------------------------------------------