Está en la página 1de 38

BENEMÉRITA UNIVERSIDAD

AUTÓNOMA DE PUEBLA
COMPLEJO UNIVERSITARIO DE LA
SALUD TEZIUTLÁN

ANTOLOGÍA NÁHUATL
II

Karla Hernández Coyoth                    201819399


Jennifer Santos Machorro                  201806884
Michelle Hernández Hernández    201819723
Erika Aparicio Gil                                 201801836 
Diana Laura Sánchez Ramos             201806867
INDICE
Grafías --------------------------------------------------------------------------------- 2
Números ------------------------------------------------------------------------------- 3
Saludos -------------------------------------------------------------------------------- 5
Prefijos --------------------------------------------------------------------------------- 5
Adjetivos ------------------------------------------------------------------------------- 6
Conectores ---------------------------------------------------------------------------- 6
Frutas ---------------------------------------------------------------------------------- 7
Animales ------------------------------------------------------------------------------- 9
Colores ------------------------------------------------------------------------------- 12
Personas ----------------------------------------------------------------------------- 14
Partes externas del cuerpo ----------------------------------------------------- 16
Partes internas del cuerpo ------------------------------------------------------ 17
Enfermedades ---------------------------------------------------------------------- 19
Síntomas ----------------------------------------------------------------------------- 23
Verbos -------------------------------------------------------------------------------- 25
Artículos de cantidad ------------------------------------------------------------- 28
Indeterminados --------------------------------------------------------------------- 28
Demostrativos ---------------------------------------------------------------------- 29
Palabras interrogativas ----------------------------------------------------------- 29
Plantas ------------------------------------------------------------------------------- 30
Otros ---------------------------------------------------------------------------------- 32

GRAFI NAHUAT ESPAÑOL GRAFI NAHUA ESPAÑOL


A A T

1
a at agua Ojti
o camino

ch chechelot ardilla p pitsot cerdo


e elot elote s sitalin estrella
i itskuinti perro t Tal tierra
j ijwit pluma tl no se  
utiliza

k kuekti zorra ts tsiktsin pequeño


u kuowit palo/árbol w weyi
grande

l lapo corto x xonakat


cebolla

m mayit mano y yejwa él


n nanakat Hongo

2
NÚMEROS EN NAHUATL

1 SE
2 OME
3 EYI
4 Nawi
5 Makuil
6 Chikuase
7 Chikome
8 Chikueyi
9 chiknawi
10 Majtakti
11 Majtakti Wan se
12 Majtakti wan ome

13 Majtakti wan eyi


14
Majtakti wan Nawi

15 Kaxtol
16 Kaxtol Wan se
3
17 Kaxtol Wan Ome
18 Kaxtol Wan eyi
19 Kaxtol Wan nawi
20 Sempoal
400 Tsonti

Saludos
Taneske Buenos días
Tiotake Buenas tardes
Tsino Hola (informal)
¿Ken tietok? ¿Cómo estás?
¿Ken tietok tewatsin? ¿Cómo está usted?
¿Ton tikchiwa? ¿Qué hace?
¿Ton tikchikto? ¿Qué está haciendo?

4
Prefijos
Primera persona Singular Ni (yo)
Segunda persona Singular Ti (tú, usted)
Tercera persona Singular … (él, ella, ello)
Primera persona Plural Ti’ (nosotros)
Segunda persona Plural An’ (ustedes)
Tercera persona Plural …’ (ellos)

Adjetivos
Los adjetivos hacen referencia a las características de las personas, animales, plantas
cosas, lugares, los conceptos, por ejemplo:
Kualtsin Bonito Kualtsitsin Bonitos
Tsiktsin Chico Tsiktsitsin Chicos
Wejkapan Alto Wejkapanmej Altos
Weyi Grande Wejweyi Grandes
Chikawak Fuerte Chikawkej Fuertes
Welik Sabroso/ no pudo Welkej Sabrosos
Sesek/Sesektik Frio Sesekej/Sesektikej Fríos
Pitsotik Feo Pitsotikej Feos
Kejkel Grosero Kejkelmej Groseros

Conectores
5
Nijin Este

Ne Aquel

Akon Quien

Ton Que

Nochi Todo

Se Uno

Miak Mucho

Amo No

Wan Y

Frutas

Xokomej
Náhuatl Español Imagen

6
Xokotojmi Durazno

Xokot Ciruela

Tsapot Zapote

Watsap Mora

Michpa Nuez

Xochikual / Plátano
Pajpata

Xalxokot Guayaba

7
Xokokxokot Limón

Chichilayoj Sandía

Lalax Naranja

Chichilxokot Frutos
rojos
Kuowmekaxokot Uva

8
Guajolote Puerco
Caballo
(Wewejcho) (Pitsot)
(Yolkat)

9
Vaca Perro Gato
(Kuakuowe) (Itskuinti) (Miston)

Gallina Gallo Pato


(Piolamat) (Kaxtil) (Apio)

Conejo Coyote León


(Nochin) (Koyot) (Tekuani)

10
Puma Mapache Ratón

(Talmiston) (Mapachín) (Kimichin)

Iguana Culebra Pez


(Ajketspal) (Kowat) (Amichin)

Rana Armadillo Zorrillo

(Kalat) (Ayojtochin) (Epat)

Venado Alacrán
Araña 11
(Masat) (Kolot)
(Tokat)
Gris
Rojo
(Poxkatik)
(Chichiltik)
Amarillo
(Kostik)

Verde Morado Rosado


(Xoxoktik) (Xokopaltik) (Xochipaltik)
12
Anaranjado Blanco Azul
(Kosawik) (Istak) (Nextik)

Café Pinto Negro


(Chichintik) (Xaxakatik) (Tiltik)

13
Personas

Wewentsin Abuelo/abuelito

Lamatsin Abuela/abuelita

Notataj/nopaj/ Papá
notatajtsin

Nonanaj/nomaj/ Mamá
nonanajtsin

14
Okichpil Niño/hijo

Suapil Niña

Pili Bebé/hijo

Telpokat Muchacho/joven

Ichpokat Muchacha/señorita

Pilsel/pilkonet Bebé recién nacido

15
Partes externas
del cuerpo

16
Partes internas del cuerpo

Tekuich

Takakiloni

Toskak

Talwat
Poposok Yolot
Ijtik
Eltapach

Kuetaxkol tomawak Kuetaxkol pitsawak

Nemiloni

Talwamej Arteria

Suayot Útero/matriz

17
axixtekomat Vejiga

isti Riñón

xikmekayo Cordón
umbilical

panomisaloyan Columna
vertebral

omit Hueso

elpanomiyo esternon

chichikat Vesícula biliar

18
19
,

Enfermedad de la Disentería Ardor


Vesícula
Nauseas Ahogo Leucemia
(Chichilestompil / (Chichinakalis)
(Chichikakokolis)
(Elmoyawilis) (Elsimilis)
Estompil) (Esakokolis)

Sangrado Vómito Ceguera


(Eskisalis) (Ixoxt) (Ixtamilis)

Enfermedad de los Empacho Morder


ojos
(Ixkuitilis) (ketsomalis)
(Ixtololokokolis)

Granos Flemas Mollera


20
(Sawat) (Kualak) (Kuaawetsilis)
Caída del cabello Debilidad Convulsiones
(Kuaxitinilis) (Kuetawilis) (Nijmikilis)

Moribundo Vomitar Tosferina


(Mijmikilo)
(Mijsotalis) (Miketataxixs)

Dolor de oído Viruela Enfermo del


estómago.
(Nakaskokolis) (Pojpoxon)
(Poxkokolis)

Resfriado Cansancio Pus


21
(Sejtilis) (Siowilis) (Tenalis)
Fiebre Gripe Agonizar
(Totonik) (Tsompil) (Xikawil)

Úlcera Enfermo del corazón Sangrado nasal


(Yoltatalis) (Yolkokolis) (Yekaiskisalis)

22
Síntomas

Nimomateyik Me corte la mano


Nimoistikixti Me saque la uña 
Nimoajkolxiton Me raspe el hombre
Nimoistiixkepak Me volteé la uña
Nimotenkejtson Me mordí el labio
Nimometspostek Me rompí el pie 
Nechijsotak nopili Me vomito mi hijo
Nimoelpanwitek Me golpe el pecho
Nimonenepilketson Me mordí la lengua
Nimoixkoko Me lastime el ojo
Nimometsteyik Me corte el pie
Nimopoxkoyonij Me agujere el estomago
Nimomatati Me queme la mano
Nimachichimaka Me arde la mano
Nixiktemalo Me salió pus en el ombligo
Niixkuatemalkistok Me está saliendo pus en la frente
Mitskokowa nikan Te duele aquí
Ton tikmachilia Que sientes
Ken tikmachilia Como lo sientes
Amo xitayi No tomes
Amo wel nitatolowa No puedo tragar
Amo wel nimoxixixa No puedo orinar
Amo nikneki nechtsoponi No quiero que me inyectes
Yolitia nopili Ya va a nacer mi bebe
Ton yolik Que nació
Niixtenkuitakisa Tengo lagañas
Kiikxipilkotonkej Le cortaron los dedos del pie
Inel nichichinaka keman Me arde mucho al orinar
nimoxixixa

23
Nisejsepowi Tengo calambres
Amo nimayana No tengo hambre
Mokuawitek  Se pegó o golpeo en la nuca o
cabeza
Amo nechpantemotok No ha bajado/no he menstruado
Nikokoxkanetok Estoy enfermo
Nimoixkuaxiton Me raspe la frente
Nimomakoton Me corte la mano
nimomateyik Me corte la mano (superficialmente)

Nimonakaskoyoni Me perfore la oreja


Amo wel niijsika No puedo respirar
Nimoistikixti Me saque la uña
Nitaskaltij Di a luz
nitankochtemalo Tengo pus en la muela
Nech kostepini se tokat Me pico una araña en la pantorrilla

24
Verbos

Tsikuinilis Correr

Amaixtaitoli Leer
s

Takualis Comer

Tapakalis Lavar

25
Tayikis Beber

26
Nejnemilis Caminar

Patanilis Volar

Kochilis Dormir

Tajkuilolis Escribir

Paj pakalis Bañar

Taxpanilis Barrer

Tekitilis Trabajar

27
Waj wanalis Rascar

Takowalis Comprar

Ijnekuilis Oler

Kakilis Oír

Kekolis Probar

Chokalis Llorar

Tatokalis Sembrar

28
Ajkotsikuini Brincar
lis

Artículos de cantidad
Náhuatl Español Ejemplo
Miak Mucho / mucha Miak at
Miakej Muchos / muchas Miakej takamej
Tepitsin Poco / un poco / pocos Tepitsin tsopekat
Achi Poco / un poco / pocos Achi soltik
Nochi Todo Nochi nechpaktia
Nochin Todos Nochin titekitij
Se Un / uno / una Se siwat
Sekin Unos / algunos Sekin xochilmej
Okse Otro Okse taxkal
Oksekin Otros Oksekin tapajtialmej

Indeterminados
Se/ Sekin/ Seki
En los artículos indeterminados encontramos el singular se y el plural sekin, es distinto a
los indeterminados, pero sigue careciendo de género.

 Se itskuinti
 Se takat
 Sekin nochimej
 Se wewejcho
 Sekin xochimej
*Se (uno, una, un)
*Sekin (unos, unas).

29
Existe otro artículo indeterminado (seki) se une a los sustantivos que no pueden pluralizar
con el sufijo (mej) actual.

 Seki et
 Seki chichi
*Seki (no se sabe cuánto se da)

Demostrativos
Son los siguientes:

 Nijin: este, esta, esto


 Nikon: ese, esa, eso
 Nej: aquel, aquella, aquello

Palabras interrogativas
La palabra interrogativa Kox - xaj sirve para expresar duda y significa acaso - tal vez.

 Xaj nikokoxke = Tal vez estoy enfermo


 Xaj amo nimitstasojta = Tal vez no te amo

La palabra ton significa que

 ¿Ton tikneki? = ¿qué quieres?


 ¿Ton tikaki? = ¿escuchas?

La palabra keyej significa por qué

 ¿Keyej tichoka? = ¿Por qué lloras?


 ¿Keyej timayana? = ¿Por qué tienes hambre?

La palabra kanachi – kanochi significa cuánto

 ¿Kanachi tomin tikpia? = ¿Cuánto dinero tienes?


 ¿Kanachi in tomat? = ¿Cuánto cuesta el jitomate?

La palabra keman – kemanian significan cuando

 ¿Keman walaj? = ¿Cuándo vino?


 ¿Keman tías? = ¿Cuándo te vas?

La palabra ken significa cómo

 ¿Ken tietok? = ¿Cómo esta?


 ¿Ken motokay? = ¿Cómo te llamas?

La palabra Katie significa cual

30
 ¿Katie motokay? = ¿Cuál es tu nombre?
 ¿Katie mochan? = ¿Cuál es tu casa?

La palabra akon significa quien

 ¿Akon kokoxke? = ¿Quién está enfermo?


 ¿Akon mitsnotsa = ¿Quién te llama?

PLANTAS
ESPAÑOL NAHUATL NOMBRE 2 USO/NIKUI
Ruda Lota Akuatsin Se utiliza para la
inflamación/ mokui ika
se kipajtis temi
Sauco Xomet Xumetl Mal aire/ nomoejekawi
Mala mujer Tejtsonkilit ------ Inflamación/temi
Ortiga Tsitsikas Chichicastle Hemorragia/eskisalis
Encino Awat Awattipitsawat Dolor de
diente/kokowas se
tanti
Mafafa Mejtsonkilit Pitsoquilit Dolor de
estómago/poxkokolis
Espinosilla Wiwits Quawitsitsit Empacho/ixwit
Xochit
Epazote Epazot Epazotl Dolor de
diente/kokowas se
tanti
Tomillo Popoxiwit Popoxiwitl Dolor de
diente/kokowas se
tanti. Enfermedades de
la mujer/ siwakokolis
Sábila Witsmet Witsmetl Inflamación/temi
Ardor de estómago/
popoxtenewi
Hierba Yekxiwit ------ Dolor de
buena estómago/poxkokolis
Manzanilla Xochipal Xochipatli Dolor de
estómago/poxkokolis

31
Pino Taskan Okotl Gripe/tsompil
Resfriado/sektilis
Hierva del Xaxamanxiwit ------ Inflamacion/temi
golpe
Pimienta Texochit Xokoxochit Enfermedades de la
mujer/ siwakokolis
Mozote Mosot Mosotl Vomito/mijsotalis
Colorín Ekimit Tzompantle Dolor de
diente/kokowa se tanti
Vergonzos Pipinawits Cocochintsin Disentería/estompil
a
Capote Kekexkilit ------ Diarrea/amin
Hierba Tomakilit ------ Comezón/ajwayowi
mora
Hierba Tsopekxiwit ------ Resfriado/sekti
dulce
Plátano Pajpata Polan Comezón/ajwayowi
Ilite Iilt ------ Diurético/axixpajtli
Tompetilla Witskitempiltopi Expatli Disentería/estompil
l
Hierba Papaloxiwit Papaloquilit Enfermedad de la
mariposa vista/ixtololokokolis
Hierba del Kaloxiwit Chichicaoastic Enfermedad de la
sapo vesicula/chichikakokoli
s
Hierba Nexwakilit Kilitl Empacho/ixwiti
cenizo
Jarilla o Ajtsomias ------ Fiebre/totonic
azoamiate

32
Otros
NAHUATL ESPAÑOL IMAGEN
TEPET MONTAÑA

TALMIMIL LOMA

IXTAWAT LLANO, VALLE

KUOWTA BOSQUE

33
TONALTSIN SOL

SITALIN ESTRELLA

WEYAT RIO

ATENTENO ORILLA DE UN RIO,


LAGUNA

WEYI AMANAL MAR

OJTI CAMINO

34
TALTIKPAK TIERRA

METSTI LUNA

MIXTI NUBE

KIOWIT LLUVIA

AMEL MANANTIAL

AJWACH ROCIO

35
Profesor le anexo captura de pantalla de mi evaluación docente.

36
37

También podría gustarte