Documentos de Académico
Documentos de Profesional
Documentos de Cultura
Modulo de Comunicacion
Modulo de Comunicacion
VICEMINISTERIO
DE EDUCACIÓN
SUPERIOR
Gerardo Gómez
Morales
Viceministro
DIRECCIÓN
GENERAL DE
INSTITUCIONES
DE FORMACIÓN
PROFESIONAL
DEL TERCER
NIVEL
María Cristina
Invernizzi de
Santos
Directora General
DIRECCIÓN
GENERAL DE
CURRICULUM,
EVALUACION Y
ORIENTACION
María Gloria Pereira
Jacquet
Directora General
DIRECCIÓN DE
CURRICULUM
Silveria Concepción
Laguardia
Directora
ELABORACIÓN
DEL MÓDULO
María Isabel Roa
Blas Alcides
Valenzuela
Barrientos
Miguel Angel Verón
EDICIÓN Y
COMPAGINACIÓN
Germán Ayala
Cristaldo
Comunicación Guaraní-Castellano Año 2013, GAC/MRGB
Página |3
CONTENIDO Página
Presentación 4
Bibliografía y Webgrafía 55
PRESENTACION
El Ministerio de Educación y Cultura en el marco del cumplimiento del Plan
2024 en su eje estratégico relacionado a la calidad de la educación en todos los
niveles y modalidades educativas plantea como una de las líneas de acción el
fortalecimiento de la formación continua de los educadores conforme a las
necesidades formativas a nivel local y departamental del país. En ese contexto, uno
de sus desafíos inmediatos es la capacitación a los docentes con miras a impulsar
las innovaciones y el cambio en el ámbito de la implementación de las políticas
educativas a nivel local y departamental.
Cabe destacar, que la capacitación y actualización docente constituye una
herramienta fundamental del siglo XXI para afrontar los vertiginosos retos
educativos en diversos niveles y modalidades para garantizar la innovación en el
contexto de la educación paraguaya.
En este marco, el Ministerio de Educación y Cultura, con el fin de velar y
acompañar el mejoramiento de los procesos de enseñanza y aprendizaje, plantea el
Curso de Capacitación a docentes interesados en participar del Concurso
Público de Oposición para los nuevos gerentes educativos”, a fin de posibilitar a
los postulantes la actualización de sus saberes fundamentales para el ejercicio de la
función de Coordinador/a Departamental y Supervisores Educativos. Bajo esta
intencionalidad, el módulo de comunicación oral y escrita se constituye en una
propuesta para el alto nivel desarrollo de la competencia en ambas lenguas oficiales
de los participantes.
Las diversas actividades contenidas en este módulo permitirán que los
participantes se evalúen en cuanto al conocimiento y utilización de la lengua sea
esta castellano o guaraní en diversas situaciones de su quehacer como educador.
También reflexione sobre la importancia de la lengua en la construcción de la
identidad del sujeto que aprende.
Art. 1o. Mba’erapa. Ko lei omohenda mba’eichapa ojeporuva’era teta Paraguai ne’ẽ
tee mokoiveva; ombohape tembiapora oikuaaukatava tapichakuera avaiteva
ne’ẽnguera ha omoanetetava ijeporu; avei onemboajekuaa hagua ine’ẽnguva ne’ẽ
reko. Umivara omoĩ tembiapopy mboguatahara tekotevẽva, omoanete kuaava’era ko
ne’ẽnguera rekora teta omoĩva.
Art. 3o. Teta ne’ẽ tee mokoive rehegua. Teta ne’ẽ tee mokoive onemboaje ha
ojeporu jojava’era mbohapyve teta Pokatu Moakahape ha opaite teta rembiapo
onemboguatahape. Estado ombojeroviaveva’era guarani ne’ẽ, kova ha’e rupi teta
reko tee kuaaukaha, tetayguape ombojoaju ha omopeteĩva, ha ne’ẽ ojeporuveva
tetapyre.
Art. 4o. Guarani ne’ẽ tetanguera joajupe. Estado oku’eva’era ikatu haguaicha
guarani ne’ẽ ojehechakuaa umi tembiapopy mboguatahape, tetanguera ojoajuhape
ha oikehape Paraguai ne’ẽ teeicha.
Art. 7o. Nemboyke’ỹ ne’ẽ ambue jeporu haguere rehegua. Ndaikatui onemboyke
ni ojeapo’i mba’eveichagua tapicha ni tapicha aty aipo ine’ẽ ambue haguere. Umi
tekojoja ombohapeva ruvicha oporohenduva’era oimeramo ojapyharava ko’a
derecho oneme’ẽva ari, oneme’ẽva mayma tapicha Paraguaipe oikovape.
Art. 8o. Ne’ẽngue nembovale rehegua. Umi mba’e oje’eva oimeraẽ mburuvicha
renondepe tera kuatiape, taha’e publico tera upepegua’ỹva, peteĩchante ovale lei
renondepe, ojejapopaiteramo peteĩva teta ne’ẽ teepe tera onembojopararamo.
Ojeporuramo ine’ẽnguva ne’ẽ, onembohasava’era Paraguai ne’ẽ tee peteĩvape,
ojehecha rire mavaitepa opyta poraveta.
Art. 9o. Derecho ojererekova ne’ẽ rehe yvyporahaicha. Opavaite tapicha oikova
Paraguaipe iderecho:
1. Oikuaa ha oiporuvo mokoive Paraguai ne’ẽ tee, one’ẽvo ha ohaivo, ha
mba’apoharakuera Estado pegua ombohovaivo ichupe peteĩva umi ne’ẽme.
Ypykuera iderecho avei oikuaa ha oiporuvo ine’ẽnguera tee.
2. Omomaranduvo ichupe imomba’apohara ine’ẽme, umi mba’e hembiapo ha
imba’apo repykue rehe one’ẽva.
3. Onemoguahẽvo ichupe marandu guarani ha castellanope opaite
momaranduhara Estado mba’eva rupive, ha upeichante avei marandu
ombohasava momaranduhara privado omyasaiva Estado rembikuaauka.
4. Nomboykeivo ichupe avave oiporu haguere ne’ẽ oiporuva.
5. Oiporuvo oimeraẽva Paraguai ne’ẽ tee tekojoja motenondehara renondepe,
ha onemboguapyvo ine’ẽngue kuatiape upe ne’ẽ ha’e oiporuva’ekuepe,
onembohasa’ỹre ambue ne’ẽme. Tapicha oiporuva ambue ne’ẽ ikatu
onepytyvouka ine’ẽ oikuaavape oguahẽramo tekojoja renondepe.
6. Ojehekombo’evo ichupe ine’ẽ ypykuepe onepyrũvo onemoarandu
mbo’ehaope, ha’ema guive upe ine’ẽ ypy Paraguai ne’ẽ tee peteĩva tera
avaite ne’ẽ.
7. Oikuaavo ambue Paraguai ne’ẽ oĩva ha avei pytagua ne’ẽ.
Art. 11o. Derecho ne’ẽ rehegua ojererekova tapicha aty haicha. Tapicha aty oĩva
tetame ha inambueva heko ha ine’ẽme, iderecho:
1. Ojehechakuaavo ichupe inambueha ine’ẽ ha hekope.
2. Omboguatavo akoi ine’ẽ ha heko tee heta ypykue mba’eva.
3. Ojoajuvo hapichakuera ine’ẽ ha heko rerekoha ndive, onangareko ha
omotenondevo heta ypykue reko ha ine’ẽ tee.
4. Oipytyvovo ichupe paraguaiguakuera peicha ku oikero tesaparape teta yvy
rembe’y rupi.
Art.13o. Tapicha aty heko ambueva ha avaite’ỹva rehegua. Umi tapicha aty heko
ambueva ha avaite’ỹva iderecho onepytyvovo ichupekuera oikuaa ha oiporuvo teta
ne’ẽ teekuera, oheja’ỹre heta ypykue ne’ẽ.
Art. 15o. Teko nembojojape jeporu reko rehegua. Mokoive teta ne’ẽ tee
ojeporuva’era tekojoja onemotenondehape. Upevara umi upepe omba’apova ha
ipytyvoharakuera ikatupyryva’era mokoive ne’ẽme, nomongeta ha nembokuatiape.
Mava oguahẽva tekojoja renondepe one’ẽvo guarani ano, apoukapy osẽva
ojekuaaukava’era mokoive teta ne’ẽ teepe, onemohendaha’ara achegety ha
ne’ẽtekuaa guarani ne’ẽme.
Art. 17o. Katupyry mokoive teta ne’ẽ teepe onemba’apo hagua teta
rembijokuairo rehegua. Tapichakuera omba’aposeva teta rembijokuairo, taha’e
Paraguai Estadope tera Tava Pokatu poguype ha ikatupyry jojaro, oikeva’era pe
mava oiporu poraveva teta ne’ẽ tee mokoive. Umi omba’apomava voi hina, ha
onantende katuiva tetayguakuera rehe, oguereko po ary ko lei osẽ rire
onembokatupyry ha oiporusyryry hagua mokoive teta ne’ẽ tee. Onemba’apo hagua
indigenakuera rekohape, peicha ku oĩro tapicha ikatupyry jojava ha peteĩva
oiporukuaa pe comunidad ne’ẽ tee, peva ojeporavova’era.
Art. 20o. Kuatia copia neme’ẽ rehegua. Teta rembijokuai kuatia nongatuhara
ome’ẽva’era copia tapicha ojerurevape castellano tera guaranime, ỹramo mokoive
ne’ẽme, upeicha oipotaramo pe omba’ejerureva, ojererekoma guive inongatupyre
upe ne’ẽ ha’e oipotavape. Oimeramo nahesakaporai he’iseva tera ojapyhyva umi
kuatia, onembovaleva’era pe ijypykueva.
Art. 21o. Tenda rera ypykue nemboete rehegua. Ojerereko katui va’era umi 11
tava, ysyry, yvyty ha ambue yvy joavy rera oĩva guaranime ha ambue America
ne’ẽme. Onembojevyva’era avei umi tera yma oĩva gueteri tavaygua mandu’ape,
ojerurema guive tapichakuera upepegua. Umiva umi tera ojehaiva’era upe ne’ẽ
omoĩva’ekue hese hera achegetype.
Art. 28o. Teta ne’ẽ tee porombo’e rehegua. Teta ne’ẽ tee mokoive onembo’eva’era
opavaite mbo’ehaope, teta remimoĩvape ha ha’e’ỹvape, oĩva sistema educativo
ryepype, ha onembo’eva’era ikatu haguaicha mitanguera one’ẽ syryry ha ohai pora
omohu’avo hekombo’e.
Art. 29o. Ne’ẽ tee jeporu jeporombo’epe. Mokoive ne’ẽ tee ojeporuva’era
tembiporuramo tekombo’epe, inepyrũete guive hu’aite peve: ijypyguape,
tekotevẽkuetevape, mbyte pegua ha hu’aite peguape, oneikotevẽhaicha umi rupi.
Art. 40o. Ne’ẽ Rape’apo Moakaha Rembiapora tee rehegua. Kova ko Moakaha
rembiapora tee ha’e:
1. Onangarekova’era tonemboete opavaite tapicha ha tapicha aty derecho
ne’ẽnguera rehegua kova ko lei he’ihaicha.
2. Onangerekova’era anitei ojeporu joavy teta ne’ẽ tee mokoiveva peteĩva
rehehape.
3. Omongu’e ha ohecha jeyjeyva’era ojeporu porapa teta ne’ẽ tee kuera umi
kuatia imyenyhẽmbyrame ha mayma kuatia ojejapova teta rembiapopype.
Upeicha avei umi haipyre onemoĩva ojehecha haguame ha tapekuera rera
omoĩva tava rekuai.
4. He’iva’era mba’eichaitepa ojeporuta teta ne’ẽ tee mokoiveva ha ypykuera ne’ẽ
puhoe ha ta’angambyrype.
5. Omongu’eva’era teta ne’ẽnguera tee ha avaiteva ne’ẽnguera jeporu umi
mba’e pyahu osẽva tembiporurame ha avei mba’e apopy teko jekuaaukarame.
Art. 41o Ne’ẽ Rapereka Moakaha Rembiapora tee rehegua. Kova ko Moakaha
rembiapora tee ha’e:
1. Omongu’e ha oykekova’era opaichagua mba’e’apopy onemboguatava 15
ojekuaa porave potavo guarani paraguai ha castellano paraguai reko tee, teta
Paraguai mba’e tee haicha. Upevare onemomba’eguasu ha onembo’eva’era
ko’a ne’ẽ reko, ikatu haguaicha tapicha paraguai ojapyhy imba’e teeicha ha
ko’ava rupive ojekuaauka ha’ehaichaite.
2. Oheka ha ombyatypaiteva’era mayma ne’ẽ Paraguaipe ojeporuva,
oipapava’era tapicha one’ẽva umi ne’ẽme, ha ombopyahuva’era manterei umi
kuaapyra censo ogueruva, oĩma guive tetapype tapicha aty oiporuva umi ne’ẽ.
3. Ombohovaiva’era opaite tapicha ha tapicha atykuera remiporandu ne’ẽ
reheguava.
4. Ojapova’era opaite mba’e Paraguai Ne’ẽnguera Rerekua rembiapora teeva.
Art. 43o. Guarani Ne’ẽ Rerekuapavẽ reko tee rehegua. Guarani Ne’ẽ
Rerekuapavẽ hina tapicha aty oĩ’ỹva Paraguai Estado poguype, oheka’ỹva viru
negana, onembohekova lei rupive tapicharamo guaicha, oguerekokuaava imba’etee.
Ha’ete omoĩva’era estatuto ijupe. Paraguai Estado ome’ẽva’era cada ary viru
hembiporura Presupuesto-pe, oipytyvovo ko Ne’ẽ Rerekua omboguata hagua
hembiapoita.
Art. 45o. Guarani Ne’ẽ Rerekuapavẽ rembiapora tee rehegua. Guarani Ne’ẽ
Rerekuapavẽ rembiaporangatu hina ko ne’ẽ nemboheko: ijehaipe, ine’ẽndype,
he’isevape, ine’ẽ nemohendape ha ine’ẽ syrype. Ohechaukava’era guaraní ne’ẽndy
tee ha ijeporu pora reko tee, ojekuaa hagua. Umivara ohapojo’o pypukuva’era
guarani ne’ẽ ha ojapysaka pora va’era ne’ẽ ojeporu aneteteva rehe.
Art. 49o. Mboja’opy Paraguai Estado rehegua. Umi Paraguai Estado mboja’opy ko
lei omoĩva imo’anetehararamo, ohenduva’era mayma tapicha atype, ne’ẽ rehe
omba’apovape, omo’anetekuevo politica ne’ẽ rehegua omoĩva teta; umiva ndive ha
onondivepa ombohapeva’era ohovo ko’a tembiapoukapy.
Tapichakuera avaiteva katu ha’ekueraite ombohapeva’era ine’ẽnguera nemboheko.
Art. 52o . Tojekuaaukake kova Teta Ruvicha Pavẽme. Onemoneĩ Leirã Honorable
Camara de Senadores rupi, ara 7 jasypa ary mokõi su pape, opyta
onemoanetevaramo Honorable Camara de Diputados rupi, ara 9 jasypakõi ary mokõi
su pape, he’ihaicha Vore 204 Tekovona Tetãyguápe. Tojeguereko Tetã Leiramo,
tojekuaauka ha tonemboguapy Tavaygua
Nongatupype. Tetã Motenondehara
TEMBIAPORÃ
1. Porandu oñembohovaiva'erä:
1. Máva máva Léi Guasu artículo-pa ohakä'i'o Léi Ñe'ënguéra rehegua.
2. Mba'e papapýpa oraha Léi Ñe'ënguéra rehegua.
3. Mba'épa Secretaría de Políticas Lingüísticas.
4. Mba'épa omohenda Léi Ñe'ënguéra rehegua artículo mbohapyha guarani ñe'ëme
guarä.
5. Mava mávapa umi ñe'ë Estado omyasäiva'erâ ha oimombareteva'erä ambue tetä
gotyo.
2- Eiporavo oïporäva.
1. El Artículo que contempla el conocimiento de las dos lenguas oficiales para
ocupar cargos públicos es:
a- Art. 25
b- Art. 18
c- Art. 17
d- Ninguna de las anteriores.
2. Embohysyimína:
1. Moköi institución omoheñóiva Léi Ñe'ënguéra rehegua.
a.
ä.
3. Ere oï poräpa (p) téräpa oïvai (v), Léi Ñe'ënguéra rehegua he'iháicha:
a. Léi, decreto ha ambueve kuatia Estado onohëva oñemaysäiva'erä guarani ha
castellano-pe. (____)
ä. Léi Ñe'ënguéra rehegua ombohape guarani ha castellano añónte. (____)
ch. Paraguái Ñe'ënguéra Sämbyhyhára ombosako'iva'erä plan ha proyecto
oñemohendahápe opaite Paraguái ñe'ënguéra ko'ë pyahurä. (____)
e. Ordenanza ha ambue kuatia onohëva municipalidad-kuéra oñeguenohëva'erä
guarani ha castellano-pe. (____)
ë. Tapicha oguahëva justicia renondépe oñe'ëkuaa castellano añoite. (____)
j. Marandu, formulario ha opaite kuatia onohëva Estado oñeguenohëva'erä guarani
ha castellano-pe. (____)
k. Opaite mba'erepy osëva Paraguáigui oiporuva'erä guarani castellano yke rehe
opaite etiqueta-pe. (____)
4. Reñe'ëmi ko káso rehe. Rereko pevarä nde resa renondéve Léi Ñe'ënguéra
rehegua.
a. Peteï mbo'ehao opytáva Supervisión nde remontenondévape oguahë peteï mitä
oñe'êkuaáva guarani térä castellano año. Mbo'ehao motenondehára noanotaséi
ichupe upe mbo'ehaópe hetaitereive rupi mitä ndoikuaáiva ñe'ë oguerúva upe mitä.
Reikuaa porä rire Léi Ñe'ënguéra rehegua he'ívapa nde mba'e rejapóne.
ä. El Director de una institución educativa bajo su supervisión no sabe cómo elegir la
lengua de alfetización inicial en la escuela y le pide su orientación. Ofrezcale las
orientaciones respectivas, de acuerdo a la Ley de Lenguas.
ch. Mbo'ehao Sämbyhyhára oporandu ndéve mba'e mbo'esyry pevépa ojeporuva'erä
guarani ha castellano oñembo'e haguä mbo'ehaópe. Emyesakämína ichupe Léi 4251
Ñe'ënguéra rehegua he'iháicha.
MOÑE'ẼRÃ ÑEIKŨMBY1
Mbo’ehára:
Ko tembiapópe oĩ 4 tembiaporã oñondivepa orekóva 20 porandu nde
rembohováitava.
Rembohováita porandu rehechaukávo opyta porãvéva.
Rereko 60 aravo’i remba’apo hag̃ua.
Teremba’apo porãite.
TEMBIAPORÃ 1
Moñe’ẽrã 1
Tembiaporã 2
Moñe’ẽrã 2
Maitei che angirũ Cristina:
7. Sapatu ojeporuse:
a. Paula oraha hag̃ua facultad-pe.
ã. Paula oraha hag̃ua jerokyhápe.
ch. Josefina oraha hag̃ua hembiapohópe.
e. Paula omonde hag̃ua hi’arambotyhápe.
TEMBIAPORÃ 3
Moñe’ẽrã a
Marandu
Moñe’ẽrã ã
Pohã py’a vaípe g̃uarã
Ojeporu:
- jaguareteka’a
- vóldo
- vurríto
- poleo’i
- eneldo
Mba’éichapa ojejapo
Oñembojehe’a oñondivepa ñana rogue ha oñembopupu mokõi kuimbe peteĩ lítro ýpe 5
aravo’i aja. Ojey’u yrõguáicha ára pukukue javeve. Oje’uva’erã haku vevuimi.
Moñe’ẽrã ch
Guaira Vy’a Guasu oikókuri Villarrica-pe
Jepémo hayvi ha ho’ysã, Guaira Vy’a Guasu oraha teko momorã táva Villarrica-pe
arapoteĩ 1 jasypokõime, Centro Regional de Educación Natalicio Talavera-pe.
Oñenohẽ:http://www.cultura.gov.py
Moñe’ẽrã e
(El Kunumi)
Apohára
Ituzaingó – Corrientes
Argentina
Oñenohẽ: http://www.educar.org/kunumi/Koeju1.asp (oñemoambuepyre)
Moñe’ẽrã ẽ
TEMBIAPORÃ 4
Ojejapo kóicha:
Upéi oñembyaku porã peteĩ páila ha ojepoi pype upe mása ha peteĩ kuchárape
ojejopyjopy. Ojejopyporãva’erã kuchárape hembe’y tuichakue javeve. Upéi oñembojere
ikatu hag̃uáicha ojy avei ambue hova. Amo hu’ãme oñeguenohẽ ha oje’uva’erã haku
reheve.
MOÑE'ẼRÃ ÑEIKŨMBY2
Mbo'ehára:
Ko kuaara’ãme oĩ 4 tembiaporã, oñondivepa orekóva 20 temiporandu
nde rembohováitava.
Rembohováita rehechaukávo peteî opyta porãvéva.
Rereko 60 aravo’i remba’apo hag̃ua.
Teremba’apo porãite.
Tembiaporã 1
Moñe’ẽrã 1
TEMBIAPORÃ 2
Moñe’ẽrã 2
Emoñe’ẽmína ko haipy ha upéi eiporavo peteĩva umi ñembohovái
apytégui oho porãvéva ñeporandu rehe:
Cooperativa oheka teko porãve
Opa henda rupi ñahendu oñeñe’ẽramo cooperativa rehe, opa mba’e oje’e hese,
iporãva ha ivaíva, ha katu, tekotevẽ ñahesa’ỹijomi ñande avei mba’épa péva.
Ymaite guive tapicha ombojoaju hembiapo oñondive akãrapu’ãrã; ko’ág ̃a rupi
hesakã porãvéntema ohóvo tembiapo joaju rupivémante ikatuha oñesẽ tenonde ha
ojekakuaa hekoitépe. Heta hendáicha ikatu oñemba’apo joaju: sapy’apy’agua,
oñepytyvõ hag̃ua peteĩ tapicha oikotevẽtereívape, térã katu tuichaveháicha. Ko’ã
tembiapo joaju apytépe jajuhu ikatuha oñemboheko cooperativa.
Cooperativaheñoiñepyrũva’ekue Gran Bretaña-pe, oñemboheko hag̃ua tape
iñambuéva capitalista-gui. Ojehechakuaa tapicha oñeha’ãva ha’eño’eñorei
hasyetereitaha oñakãrapu’ã hag̃ua, ha upéicha avei ombojoajúramo hembiapo ha
oñopytyvõramo iporãveha hekovekuéra.
Ko’ág̃aramo g̃uarã iñasãima hetaiterei tetãpýre ha aremíma oñemboheko avei ñane
retã Paraguáipe.
Oñenohẽ: Lengua y Literatura castellano guarani, 9º, MEC, hogue 267
6. Cooperativa heñoiva’ekue:
a. Iñasãi hag̃ua opa hendápe yvy ape ári.
ã. Opavave tapicha iviru heta hag̃ua.
ch. Omboja’opa hag̃ua tapichakuérape.
e. Oheka hag̃ua maymavépe teko porãve.
7. Moñe’ẽrã ohesa’ỹijo:
a. Hasyha oñemba’apo joaju’ỹre.
ã. Mba’etepahína cooperativa.
ch. Ma’erãpa heñói cooperativa.
e. Teko porãve jehupytyrã.
TEMBIAPORÃ 3
Moñe’ẽrã 3
Emoñe’ẽ ha emba’apo ko moñe’ẽrã rehe embohováivo ñeporandu
hesegua:
Karai Octubre
Karai Octubre jeko karai karape, isombréro kakuaa, ha oraha ijapére peteĩ
vosa ky’ami. Oikévo octubre, oñepyrũ oikundaha ápe ha pépe, avave ohecha’ỹre
chupe. Pe ivosápe jeko oraha opaichagua mba’evai: mba’asy, mboriahu,
ñembyahýi, ñemano, ha hetave mba’e.
Ha’éjeko péicha oho porãitehágui oike sapy’a óga ahénope, ha oho derécho
kosináme. Ápe ojesareko tembi’úre, kóva ndaipóri térã michĩetereíramo ndaje
ha’e omboguejy ivosa upe ógape ha chugui osẽmbaite opa mba’e vai
iñasãimbáva tapỹi ryepýpe. Péva oikóramo he’isehína pe ro’y pukukue oĩtaha
upe ógape mboriahu, ñembyahýi, mba’asy ha ñemano hamba’e. Ani hag̃ua
Karai Octubre omboguejy, ivosa ñakosina tuichava’erã upe árape. Ikatu
ñambosako’i jopara, térã oimehaichagua tembi’u tuicháma guive. Ojuhúrõ
tembi’ueta ndaje ha’e ojerénte ha osẽjey pe ógagui.
Miguel Verón
TEMBIAPORÃ 4
Moñe’ẽrã 4
Emoñe’ẽmína ko moñe’ẽrã ha embohovái ñeporandu hesegua:
Táva Arroyos y Esteros
Héra he’ipaitémavoi mba’éichapa pe táva, hese ojere ñu ha ysyry. Ymájeko
oho karai Carlos Antonio López ohechamívo iñangirũ Pa’i Fidel Maíz-pe, ha
og̃uahẽre he’i chupe: "ag̃uahẽ hag̃ua... ahasa ajúvo, “ríos”, “arroyos” ha “esteros", ha
upe guive pe táva ojehero Arroyos y Esteros.
Hese ojere ysyry tuicháva, Pirivevúi ha Manduvirã; ko’ãva ohykuavo y heta ñu
ha ysyry michĩvéva ho’a mboyve ysyry Paraguáipe.
Ifundahare, Mburuvicha Pedro de Melo de Portugal, ohero chupe “Capilla
Duarte”; Carlos Antonio López, 1849-pe, ombohéra “Arroyos y Esteros”.
Ndojekuaái rupi araka’épa oñefunda, ojejapyhy ivy’a guasúramo Pa’i Fidel
Maíz heñói ha omanohague ára, 9 jasyapy.
Arroyos y Esteros hetaitemi ika’avo; ko’ã mba’e porãita oreko hi’y heta rupi.
Oñenohẽ: http://gn.wikipedia.org/wiki/Arroyos_y_Esteros. (Vore oñemyatyrõmbyre)
ÑE’ẼTEKUAA HA ÑE’ẼNDY 4
Mbo'ehára:
Ko kuaara’ãme rereko irundy tembiaporã oñondivepa ipohýiva 30 kyta.
Remyenyhẽta pa’ũ opytáva peteĩva umi poravopyrã oñembohysýivagui.
Rereko 60 aravo’i remba’apo hag̃ua.
TEMBIAPORÃ 1
Maranduhára katupyrypyry _________ (7) tenonde hína upe tembiapo. Avei pukoe
renduharakuéra ikatu ohenói ha oñemongeta _________ (8) umi programa osẽ jave.
à programa ikatu avei ohendu _________ (9) paraguaigua oikóva _________ (10)
tenda rehe, taha'e España, Estados Unidos, Argentina, Brasil ha Európa rehe, pe
internet rupive. Ikatukuaa hag̃ua _________ (11) ko pukoe, reñatõikuaa: Radio Fe y
Alegría, ha oĩetéma.
Felipe Méndez (Oñemyatyrõ ha oñemombykypyre)
www.guaraniete.blogspot.com
TEMBIAPORÃ 2
Eiporavo peteĩ ñe'ẽ oho porãvéva emyenyhẽ hag̃ ua umi pa’ũ, ñe'ẽjojaju ha
ñe'ẽysaja rekópe.
TEMBIAPORÃ 3
TEMBIAPORÃ 4
Imarãngatu_________ (21) ko’ã mitã (22) _________kóva che róga ykére. (23)
_________ kuaáma moõguipa (24) _________u hikuái. Ha’e_________ (25) (26)
_________kókuri (27)_________ jarýi ndive táva Paraguaýpe. Pégui
(28)_________túva (29)_________gueru chupekuéra ñande rekohápe (30)
_________ke hag̃ua mbo’ehaópe.
21. a. se ã. ete ch. kuri
22. a. oi ã. o ch. ore
23. a. rei ã. ai ch. oi
24. a. oi ã. a ch. o
25. a. te ã. kuéra ch. se
26. a. je ã. o ch. oi
27. a. i ã hi ch. ja
28. a. hi ãi ch. o
29. a. o ã oi ch. hi
30. a. re ão ch. oi
ÑE’ẼTEKUAA HA ÑE’ẼNDY 5
TEMBIAPORÃ 1
Emyenyhẽ ko'ã pa'ũ nandi peteĩva umi ñe'ẽ aty jeporavorã apytéguipe.
Don Nicasio
Hetámi ___________ (1) amoite ka’aguy rovyũ mbytére ndavy’ái ha… nda’eiva’ekue
ahaséko ógape ahecha hag̃ua che symi ___________ (2) che ryvykuérandi.
___________ (3) michĩmimi gueteri che asẽramo guare aha, peteĩ oreko mokõi ary
ha ambuékatu…. Oararecharamoite.
Ndoroikuaaiva’ekue ore amoite Cháko ___________ (4) roñorairõ ramo guare
mba’épa he’ise pe kane’õ, ___________ (5) ha ñembyahýi. Roñopytyvõmba ha
rosapukáivo ro’eva’ekue “Paraguay rayhupápe tañamano jepera’e”.
___________ (6)he’íva chéve Don Nicasio ha osyrývo hesay okirirĩ. Ipytuhẽ sa’isa’i
ha noñe’ẽvéi. Ojupi ___________ (7)peteĩ pirĩ opave’ỹva ahendúvo chupe
mba’embyasy vaieta ohasava’ekue ___________ (8)ñane retã rayhupápe.
___________ (9)rupi ñamañávo hesekuéra jahecha imbovypaitemaha hikuái ohóvo.
Oĩ katu opytámava tesaráipe karai Nicasio oikoháicha. Ha’éanga niko
ojeguerahava’ekue karai tujakuéra rógape ojeheja ha ___________ (10)
hogayguakuéra ndohovéiva ohechami mba’épa oikóva chugui. Tesaráipema opyta.
Alsides Ozorio rembiapokue, oñemyasãi kuatiahaipyre AYVUpe
TEMBIAPORÃ 2
Eiporavo peteĩ ñe'ẽ oho porãvétava remyenyhẽ hag̃ ua pa’ũ nandi, ñe'ẽjojaju
rekópe.
13. - Che róga ___________ oĩ peteĩ ñemuha. Ha'eñoite morotĩ, ndaipóri rekañy
hag̃ua.
a. jerére ã. pe ch. ykére
TEMBIAPORÃ 3
Ehai ñe'ẽriregua ha terarãngue ñe'ẽjoaju rekópe
http://www.radionacionaldelparaguay.com.py/index.php/rnp-digital-guaranime/52-rnp-didital-guaranime/6886-kuna-mbya-
guarani-imemby-plasa-uruguajape
TEMBIAPO 4
Eiporavo ñe'ẽpehẽtai pa’ũ opytávape hyapu porã hag̃ uaicha umi ñe’ẽjoaju.
- Anive re______ nge (26) nde kyvýpe upe tupa'ípe, egueru chupe ko'ápe.
- Tekovetẽ ña______gue (27) upe tata, anítei og̃uahẽ ñande rógape.
- Ja______guerahaukáta (28) chupe.
- Pekirirĩ ỹrõ pe______mosẽmbaitéta (29).
- Karaikuéra ogueru______ (30) imba'erepy Paraguaýpe.
- Pe mitãkuña ikane'õ, oguatáre Ka'akupe guive Tovatĩ ______ (31).
- Iñanandypaite chugui ijavati______ (32).
- ______karuséramo (33) jaháta che sy rógape.
- Mba'éretepa ko'ã mitã ______oguapýi (34) sapy'a, ko'ẽ guive opopo.
- Ko'ã kuatia ningo _______mbotavykuaaite (35), ijapueterei.
26. a. mo ã. mbo
27. a. mo ã. mbo
28. a. ñe ã. je
29. a. ñe ã. je
30. a. pa ã. mba
31. a. peve ã. meve
32. a. ty ã. ndy
33. a. ja ã. ña
34. a. n ã. nd
35. a. ñande ã. Ñane
JEHAIPY 1
Mbo´ehára:
Ko’ápe rehaíta mbohapy texto. Oñondivepa ohupyty 25 kyta.
Rereko upevarã 60 aravo’i.
Haipy peteĩha
Mba’épa rejapóta.
Reikese peteĩ mbo’ehaoguasúpe ha upevarã remyenyhẽva’erã marandu
nderehegua.
Emyenyhẽmína hekópe kuatia oñeme’ẽva ndéve
Haipy mokõiha
Mba’épa rejapóta.
Ne angirũ rehayhuvéva hi’aramboty ko árape. Ehaimi- peteĩ kuatia’atã’i
-embovy’apavẽvo chupe hi’arambotýre.
Tahesakã porã kuatia’atã’i ha toreko opaite marandu oikotevẽva.
Haipy mbohapyha
Mba’épa rejapóta.
Ñane retãme ningo akóinte oñemombe’u káso, ha opavave jareko ñamombe’uva’erã.
Emombe’umína peteĩ mba’e ojehuva’ekue ndéve térã nde rogayguápe.
Eiporu amo 60 térã 80 ñe’ẽ rupi.
OÑEMBA’APO HAG̃ UA
Haipy peteĩha
__________________________________________________________________________________
__________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
__________________
P á g i n a | 33
OÑEMBA’APO HAG̃ UA
Haipy mbohapyha
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
________________________________________________________
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 34
Péicha ojehepyme’ẽta
Peteĩteĩ umi ojejerurévape oñeme’ẽta 1 kyta. Oñondivepaite ohupyty 25 kyta.
Ohupyty Ndohupytýi
Haipy peteĩha
Haipy mokõiha
Haipy mbohapyha
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 35
JEHAIPY 2
Mbo´ehára
Ko’ápe rehaíta mokõi moñe'ẽrã. Ipohýi 20 kyta.
Rereko upevarã 60 aravo’i
Haipy peteĩha
Mba’épa rejapóta.
Emoñe’ẽ porãmi ko ñe’ẽnga ha ehai ne remiandu hesegua:
“Paraguay jaipotáva ñande mante jajapóta”
Haipy mokõiha
Mba’épa rejapóta.
Ehaimína peteĩ kuatiañe’ẽ.
Nde rogaygua peteĩ ohova’ekue España-pe ha aréma ndapeikuaavéi ojuehegui
mba’eve, ha nde sy oikuaaukaseterei chupe mba’éichapa peime. Ehaimína
chupe peteĩ kuatiañe’ẽ emombe’u hag̃ua chupe mba’éichapa peime pende
rógape ha ejeruremi chupe avei tomombe’u peẽme mba’éichapa oĩ ha’e ambue
tetãme.
Nemandu’ákena mba’éichapa hetepy kuatiañe’ẽ.
Eiporu amo 80 ha 110 ñe’ẽ rupi.
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 36
Oñemba’apo hag̃ua
Haipy peteĩha
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_________________________________________
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 37
OÑEMBA’APO HAG̃ UA
Haipy mokõiha
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________
___________________________________
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 38
Péicha ojehepyme’ẽta
Peteĩteĩ umi ojejerurévape oñeme’ẽta 1 kyta. Oñondivepaite ohupyty 26 kyta.
Moñe’ẽrã peteĩha Ohupyty Ndohupytýi
Unidad 1
En esta unidad, abordaremos temas muy interesantes que guardan relación con
tu quehacer diario como educador.
Los propósitos pedagógicos del módulo son:
Interpretar diversos tipos de textos orales y escritos utilizados en diversos
contextos en ambas lenguas.
Comunicar en forma oral los temas relacionados con el ámbito de su gestión
aplicando las técnicas de producción oral.
Comunicación
Producir textos de diversa tipología que respondan Guaraní-Castellano
al ámbito pedagógico| y
formal aplicando las estrategias de composición de textos apoyados con el uso
de las TIC.
P á g i n a | 39
Antes de empezar
Haz una introspección en tu quehacer como educador y realiza una caracterización de
esta tarea. Para ello, sitúate en quien eres, qué te ha motivado a estar en el rol de la
docencia, qué proyecciones tienes con relación a tu labor. Ten en cuenta que tu
producción: a) sea breve b), claro en tus ideas, c) coherente en la redacción de tu
escrito.
Título
iniIcio
iniIcio
iniIcio
Actividades de desarrollo
1. Lee el siguiente texto Aprendizaje innovador, un imperativo vital.
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 40
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 41
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 42
autor?
innovador?
¡Vamos a escribir!
7. Con base a la lectura, redacta un ensayo abordando las ideas ya
expuestas en el texto desde una propuesta en la educación paraguaya.
Para saber más
El ensayo es un texto breve escrito en prosa que según el propósito comunicativo
describe, expone o comenta un tema de los distintos campos del saber. Su origen data
del siglo XVI y se le atribuye a Montaigne el haberle dado el nombre de ensayo. Sin una
delimitación tajante se podría decir que existen cuatro tipos de ensayos. Esta
clasificación se encuadra dentro de la intencionalidad y trama discursiva. Los mismos a
mencionar: ensayo expositivo, crítico, creativo y argumentativo.
Para profundizar más: Lee el texto una “Educación encierra un Tesoro” y escribe
un ensayo de carácter expositivo. Página para consultar: ver….
Unidad 2
En esta unidad, abordaremos temas muy interesantes que guardan relación con
tu quehacer diario como educador.
Los propósitos pedagógicos del módulo son:
Interpretar diversos tipos de textos orales y escritos utilizados en diversos
contextos en ambas lenguas.
Comunicar en forma oral los temas relacionados con el ámbito de su
gestión aplicando las técnicas de producción oral.
Producir textos de diversa tipología que respondan al ámbito pedagógico
y formal aplicando las estrategias de composición de textos apoyados
con el uso de las TIC. Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 44
Antes de empezar
Propuesta de trabajo “Dime quién eres y te diré en donde estás”
a) Haz una introspección en tu vida.
1. ¿Quién eres?
b) Escribe una bitácora de lo que fue tu experiencia en aula tomando como tema la
Lengua como instrumento de comunicación en la escuela.
Bitácora
Título de tu texto:
Cuerpo del texto
Inicio
Desarrollo
Final
Actividad de desarrollo
1. Observa la siguiente proyección cinematográfica cuyo título es “Karai Norte”
ver proyección basada en la película de Marcelo Matinesi.
a) Explica porqué el titulo.
b) Menciona en qué lengua conversan los personajes.
c) Explica brevemente:
El contexto.
Los elementos lingüísticos y culturales visualizados.
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 45
d) Inserta imágenes o fotos que evidencien las escenas que más te han
gustado y escribe un mensaje como epígrafe de las mismas.
Una bitácora es una serie de acotaciones y relatos que permiten conocer lo que ocurre e
identificar aspectos importantes señalados por el relator. Este término proviene de la
jerga de la navegación y eran los marineros quienes escribían sus bitácoras cada día
para saber en donde se hallaban y a donde iban. En pedagogía es un recurso muy
valioso para identificar las capacidades de los estudiantes.
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 46
Ficha de lectura:
Tema:
Conclusión personal
Fuente consultada
Unidad 3
En esta unidad, abordaremos temas muy interesantes que guardan relación con tu
quehacer diario como educador.
Los propósitos pedagógicos del módulo son:
Interpretar diversos tipos de textos orales y escritos utilizados en diversos
contextos en ambas lenguas.
Comunicar en forma oral los temas relacionados con el ámbito de su gestión
aplicando las técnicas de producción oral.
Producir textos de diversa tipología que respondan al ámbito pedagógico y
Comunicación Guaraní-Castellano |
formal aplicando las estrategias de composición de textos apoyados con el
uso de las TIC.
P á g i n a | 47
Desde el punto de vista de la ciencia, y tal vez precisamente por esa importancia radical
Antes de empezar
que puede ser traducida en términos de una complejidad siempre en crecimiento a la
Propuesta deanálisis
hora de su trabajo(ya
“EnFerdinand de Saussure
busca de una respuesta”realizó la simple observación de que la
“cercanía” y omnipresencia de la actividad lingüística podían ser la causa que hubiera
1. Conceptualiza
determinado brevemente.
el atraso Puedes
en el desarrollo debuscar en diccionarios
su estudio riguroso), en línea es que no hay
lo cierto
una única perspectiva
Lenguaje para
- lengua estudiar en profundidad el fenómeno lingüístico.
- habla
En2.primer
Una lugar,
vez conceptualizado, menciona
es bien sencillo advertir quelamuyimportancia
diferentesdedisciplinas
estos términos en el las
(entre otras)
que ocupan un sitio ydestacado
ámbito escolar justifica el son las que hoy se agrupan bajo el ítem clasificatorio de
por qué.
ciencias humanas, pero no solo ellas (y allí está la lógica para demostrarlo) se han
dedicado a investigar la lengua; así ha ocurrido desde tiempos inmemoriales con la
Filosofía, pero también con la Historia, la Antropología, la Sociología, la Psicología. En
Actividad
segundo de desarrollo
lugar, y focalizando ahora dentro del territorio especifico de los que podría
3. Lee el
llamar “estudios siguiente texto
lingüísticos “los cuales según los especialistas comienzan a
desarrollarse con pretensión científica recién a fines del siglo XIX, es imposible encontrar
Lengua, lingüística, Ciencia
en ellos un fundamento teórico, una perspectiva y una metodología únicas, sino que más
Labienlengua,
están creación
atravesando de lapor
especie,
un últimoha sido
debate tanque
interiorizada en su muy
ha alimentado funcionamiento
diversas ramas por lay
acción de los hombres que semeja ser, antes que una adquisición,
corrientes que se han multiplicado en el pasado y lo siguen haciendo en la actualidad. parte del equipamiento
biológico con el que el ser De acuerdo
humano con Emile Benveniste
enfrenta Lengua, lingüística,
al mundo y la tareacienciade
en Benveniste 1:17-1978:
supervivencia y
reproducción. Como a veces eso pasa desapercibido, vale la pena recordar al respecto:
Así se aprecia por doquier un esfuerzo por someter la lingüística a métodos rigurosos, de
El hombre lasno posee, hablando con propiedad, órganos del habla.
Los Los órganos que tienen
a poco, construcciones subjetivas, el apriorismo filosófico. estudios lingüísticos se
lavuelven
costumbre de llamarse
sin cesar así tienen,
más difíciles, por en todos los
el hecho casos,
mismo de funciones puramente
estas exigencias biológicas
y porque los
(de respiración,
lingüistas de consumo
descubren de alimentos,
es un complejo etc) y secundariamente
de propiedades especificas que se han
hanadaptado
de descubrira la
función
mediante comunicativa.
métodos que (Malmberg,
deben ser “El circuito
forjados. deltan
habla”,
particularmente
en francois, 1973:son las71)condiciones
propias
Antes quedelnaturaleza,
lenguaje que de hecho
entonces, es posible
la lengua es víaafirmar que nopara
privilegiada existe la una estructura
realización de lade la
vida
lengua sino varias, cada una de las cuales seria ocasión de una
social humana y el ordenamiento de su cultura. Herramienta, puede decirse, si se aceptalingüística completa.
junto con tal palabra la idea simple de que en la continuidad de su función termina por
Adquirir conciencia de esto, tal vez ayude a ser ver claro en los conflictos actuales. Ante
modelar la propia tiene
todo, el lenguaje interioridad que supuestamente
de eminentemente distintivo ella establecerse
antecede( y en la dos
cualplanos,
sirve de el
expresión), al punto de quedar fundida en ella.
significante y el significado. el solo estudio de esta propiedad constitutivas del lenguaje y
de las relaciones de regularidad o de desarrollo que acarrea, de las tensiones y de las
transformaciones que resulta de toda lengua en particular pudiera servir de fundamento a
una lingüística. Pero el lenguaje es también hecho humano; es, en el hombre, el lugar
de interacción en la vida mental y de la vida cultural y, a la vez, el instrumento de esta
interacción.
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 50
Explica por qué razón utiliza las comillas en las palabras juego y figuras.
Una vez leído, realizar una ficha de lectura sobre el contenido del capítulo V de
Eugenio Coseriu. Tomar en cuenta: el contenido abordado, las ideas más importantes
y la importancia que adquiere para la educación.
Ficha de lectura:
Tema:
Conclusión personal
Fuente consultada
Para profundizar más: Lee el texto una “Introducción a la Lingüística de Eugenio Coseriu”, el
capítulo V cuyo nombre es La lengua. Página para consultar:www.arnovela.com.ar
Unidad 4 La arquitectura de las ideas
En esta unidad, abordaremos temas muy interesantes que guardan relación con tu
quehacer diario como educador.
Los propósitos pedagógicos del módulo son:
Interpretar diversos tipos de textos orales y escritos utilizados en diversos
contextos en ambas lenguas.
Comunicar en forma oral los temas relacionados con el ámbito de su
gestión aplicando las técnicas de producción oral.
Producir textos de diversa tipología que respondan al ámbito pedagógico y
Comunicación Guaraní-Castellano |
formal aplicando las estrategias de composición de textos apoyados con el
uso de las TIC.
P á g i n a | 51
Antes de empezar
Responde
Cuando vas a escribir un informe, una carta, un memorado u otra clase de
texto, ¿qué pasos llevas a cabo? qué estrategias aplicas en la redacción de
un determinado tipo de texto.
¿Qué tomas en cuenta en el momento de redactar una clase de texto?
Actividad de desarrollo
Lee el siguiente texto El futuro de las lenguas”
L L L L
a a a a
Subraya las ideas más importantes y haz unos comentarios al margen con relación a
estas ideas.
Informar sobre acciones o hechos Novela, cuento, relato, cómic, noticia, reportaje,
Narrativo reales o imaginarios crónica, leyenda, fábula, parábola, romance,
epopeya
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 54
BIBLIOGRAFÍA
Lengua Guarani Actual, Distribuidora Arami S.R.L., Mirian Correa de
Báez, Asunción – Paraguay, 2002.
Gramática Guaraní, Milibri Ediciones S.R.L., Prof. Celsa Centurión
Cervin y Prof. Juana Dávalos Arce, Perú, 2009.
Comunicación Guaraní-Castellano |
P á g i n a | 55
WEBLIOGRAFÍA
Comunicación Guaraní-Castellano |